KRONK

Grcistan Sava: ncesi ve Sonras Utku Yapc, A.. Siyasal Bilgiler Fakltesi Aratrma Grevlisi

2008 ylnn mays aynda yaplan Eurovision ark Yarmasna Grcistan, szleri Karen Kavaleryana mzii Kim Breitburga ait olan, Diana Gurtskayann seslendirdii Bar Gelecek adl arkyla katlmt. Oysa ay sonra Grcistanda gelen yalnzca sava oldu... Sz konusu arkda emei geen herkes Sovyet sonras corafyann her blgesinde farkl dzeylerde de olsa yaamaya devam eden (etnik Rusluu olduka aan) Rus kltrel kimliine dhildi. Bu durum, Sovyet sonras devletler arasnda yeni snr izgilerini andran bir anlayn kimlik dzleminde tutunum bulmas anlamna geliyordu. rnein Ermeni asll bir Rusya Federasyonu vatanda olan Karen Kavaleryann ark szleri 2002 ve 2006 yllarnda Rusyay, 2007 ylnda Belarus ve Ermenistan, 2008 ylnda ise Ukrayna ve Grcistan Eurovisionda temsil etmiti. Ukrayna milliyetiliinin merkezi olan Lviv (Bat Ukrayna) doumlu olan Kim Breitburg ki Karde: Belarus ve Rusya bestesini yapacak kadar Slav Birlii tezine yaknd. Moskovada yaayan, Abhazya doumlu bir Grc olan Diana Gurtskaya, 2007 ylnda zamann Rusya Federasyonu devlet bakan Vladimir Putinden onur dl almaya layk grlmt. Gurtskaya ayn yl, Belarusun Eurovision finalinde yarmt. Aslnda Kavaleryan, Breitburg ve Gurtskaya, 1975 yapm bir Sovyet filmi olan Kaderin ronisindeki (Rusa: roniya Sudby - ) Zenya karakterinin 2000li yllardaki gncellenmi halleri gibiydiler. Eldar Ryazanovun ynetmenliini stlendii ve ekildii yldan itibaren her ylbanda devlet televizyonunda yaynlanan film, Moskovada arkadalaryla katld bir elencenin ardndan olduka sarho bir halde, bir arkadann yerine yanllkla Leningrad uana bindirilen Zenyann (Andrey Myagkov) bandan geenleri konu alr. Filmde Zenya Leningrada iner. Ancak kendisini Moskova havaalannda zanneder. nk iki havaalan neredeyse zdetir. Sonrasnda havaalanndan bir taksiye biner. Yar uyur yar uyank, taksi ofrne Moskovadaki evinin adresini verir. Zenya yol boyunca, Moskovada deil Leningradda olduunun farkna varmaz. nk her yer, Moskovada

186

Ankara niversitesi SBF Dergisi z 63-3

olduu gibi Hruovu bloklaryla (Hruov zamannda yaplan ve kendine zg bir mimariye sahip apartmanlar) kapldr. stelik taksi ofr de hibir uyarda bulunmaz nk ayn adres Leningradda da vardr. Zenya adrese gelir. Apartman, Moskovadaki apartmanla ayndr. Standart anahtaryla evin standart kapsn aar. Uyur. Ancak evin gerek sahibinin gelmesiyle, Zenya Moskovada deil, Leningradda olduunu anlar. Yani Sovyet tasarm kentler, farkl Sovyet blgeleri arasnda kltrel ve tarihsel ortaklk hissi yaratmlar ve ortak Sovyet kimliinin gelimesine katk salamlardr. SSCBnin dalmasnn ardndan kent meknlarnn Sovyet sonras devletlerce yeniden dzenlenmesi ve Sovyet kimliini reten dekorlardan, rnein Lenin heykellerinden ve Sovyet dnemi yaplarndan arndrlmas sreci yaanmt. Bu sre toplumsal dzlemde daha snrl bir dzeyde de olsa varln koruyan Sovyet kimliini sadece andrd, corafi olarak snrlandrd, birok durumda da Rusdilli kimliine/Rus kltrel kimliine dntrd. Ancak Grcistan gibi milliyetiliiyle nl lkelerde bile (henz) yok edemedi. Sovyet sonras dnemde, lke snrlar byk deimelere urasa da, snrlar aan ve btnlk hissi uyandran bir Sovyet, Rus dilli ya da Rus kltr alan, Rus kart milliyeti peyzaj giriimlerinden olumsuz ynde etkilenmesine ramen varln srdrd. Kavaleryan, Breitburg ve Gurtskaya bu millet st kltrel kimliin cisimletii rnek. lk bakta, Kavaleryan, Breitburg ve Gurtskaya birletiren etnik aidiyet tesi kimlik, Sovyet sonras corafyaya barn gelecei konusundaki umudun korunabilmesinin en nemli dayana olarak deerlendirilebilir. Ancak bu kimlik, ayn zamanda etnik milliyetilikler tarafndan kolaylkla istismar edilebilecek, milliyeti hedeflere eriimde aralatrlabilecek bir yapya sahiptir. rnein sz konusu kimlik, Sovyet sonras corafyada etnik Rus milliyetilii tarafndan jeopolitik hedeflere eriimde potansiyel bir ara olarak yeniden yorumlanmtr. Rus-d devletlerde, ynetim kademelerinde tutunum bulan baz etnik milliyetilikler ise, sz konusu millet tesi kimliin tekiletirilmesi yahut bu kimlie sahip kiilerin yeniden etnikletirme srecine tabi tutulup kazanlmas sreleri zerinden milletin yeniden inasna girimilerdir. Tm bu gelimeler etnik tesi kimliin tayclarnn fikirleri sorulmadan yaanmtr. Onlar sadece rakip milliyetilikler aras grnmez bir oydamla dlayc seimlere itilmilerdir. rnein bugn Rus kltrn iselletirmi Grcistanllar etnik Grclkle Rusluk arasnda seim yapmaya zorlanyorlar. (Diana Gurtskayann son aylarda seimini yapt ve Saakavilinin etnik eleri merkeze alan kampanyasna destek vermeye balad grlyor rnein)

186

187

Neden? nk etnik milliyetilik; politik hedeflerine ulama srecinde kullanlmak zere, snrlarn kendisinin belirledii ve dahas snrlarn gncelleme hakkn kendi tekelinde olduu bir kltrel alana ihtiya duyar. Etnik Rus milliyetilii iin yukardaki kltrel miras Rusyann Yakn evresinde politik ve ekonomik hedeflere ulamak iin kullanlabilecek byk bir stratejik avantaj anlamna gelmektedir. Oysa rnein Grc milliyetilii iin byk bir tehdit ve kltrel yozlama kayna olarak grlr. Bu balamda hesaplamalarn en nemlilerinden birinin yakn evre devletleri ile bu devletlerin i olumsuz tekileri olarak etiketledii/etiketleyecei Sovyet/Rusdilli/Rus kltrl topluluklar arasnda olaca tezini savunmak bir kehanet deildir. Grcistanda olay, basite devlet dzleminde tutunum bulan etnik milliyetilikRusdillilik/Rus kltr kavgas deildir. stikrarszln en byk nedeni de Grcistanda olayn bu kadar basit olmamasdr. Kltrel ve politik dzlemlerde yaanan atma, kresel aktrlerin belirledii daha byk stratejik g atmalaryla akmaktadr. Hatta Grcistan, kresel g oyunlar gerei, Rusya Federasyonunun etkisini geniletmek, ABDnin ise etkisini derinletirmek istedii ve bu ifte kskacn en youn bir biimde yaand Sovyet sonras lke olarak tanmlanabilir. Rusya Federasyonu Grcistanda etkisini geniletmek istemektedir nk Rusya Federasyonunun ekonomik gelimesinin srdrlebilirlii, petrol ve doalgaz arz konusunda Avrasya corafyasnda bir tekellemeyi salayabilme dzeyine baldr. Tekelleme dzeyi ise sadece doal kaynak miktarnn bir trevi deildir. Rusya adna ancak petrol ve doal gaz iletim hatlarnn kontrolne/mlkiyetine sahip olma durumunda tekelleme gerekleebilir. Bu nedenle Rusya, Baltk lkelerini devre d brakan yksek maliyetli bir boru hatt projesiyle Baltk Denizi yoluyla Kuzey Avrupaya balanma konusunu temel ncelii haline getirmi; Belarus ve Ermenistanda boru hatlar mlkiyetini ele geirmek iin byk gayret gstermitir. Grcistan da Rusya Federasyonu asndan ite bu noktada nemlidir. Rusya, boru hatlar politikas sayesinde Trkmenistan ve Kazakistan dahil, Avrasya petrol ve doalgaznn byk bir ksmn Batl pazarlara ulatrmakta bir tekel konumundayken, bu tekelin krlmas konusunda en byk inisiyatif olan Bak-Tiflis-Ceyhan hattnn olmazsa olmaz Grcistandr. Elbette bu durum, Rusya Federasyonunun Bak-Tiflis-Ceyhan yerle bir edecei anlamna gelmemektedir. Byle bir hamle Rusya Federasyonunun ABD ile birlikte boru hatt hissedar birok irketi ve devleti (BP-ngiltere, Chevron-ABD, Eni-talya, Total-Fransa, Itachu-Japonya, TPAO-Trkiye vb.) dmanlatrmas anlamna gelir ki Rusyann isteyecei en son ey budur. Rusyann ksa vadedeki en nemli hedefi, ABD-AB etkisinin en azndan Tiflisin tesine; (nce Abhazya,

187

188

Ankara niversitesi SBF Dergisi z 63-3

Gney Osetya ve Acaristana ertesinde Ermenistana ve Azerbaycana) yerlemesine engel olmaktr. ABD ise kresel g mcadelesinde lml slam paradigmasna ball nedeniyle Kazakistan ve zbekistan gibi Orta Asya devletlerinde nfuzunu byk lde kaybetmitir. Bu gelimenin ardndan ABD, Avrasya corafyasnda etkinliini srdrebildii lkelerde nfuzunu derinletirme politikasna ynelmitir. Son yllarda Ukrayna ve Grcistana ynelik ABD politikas bu erevede deerlendirilebilir. ABD, Ukrayna araclyla Rus Karadeniz Filosunun ilevsizletirilmesini, Grcistan araclyla da Rusyann Kafkaslar ve Ortadou zerindeki etkisinin daraltlmasn ve Rusyann petrol boru hatlar politikasnn yaylmasnn snrlarnn belirlenmesini bylelikle de kendi etki sahasnn netletirilmesini amalamaktadr. Ezamanl olarak gelien Rusya Federasyonunun etkisini geniletme ve ABDnin etkisini derinletirme giriimleri Ukrayna ve Grcistan gibi lkelerde istikrarszlklarn temel kaynan oluturmaktadr. Bu ift ynl basknn patlamaya yol at ilk rnek Grcistandr. Sz konusu ift ynl bask Grcistanda devlete hkim olan milliyetilik dncesini, muhta olduu ABD yandalna sabitlemitir. Buna karlk Rus kltr alannn, Abhazlk yahut Osetlik gibi etnik grup kimliiyle az ok bitiikleebildii ve ayrlk milliyetiliklerin kar tasarmlaryla Rusyann blgesel kar tasarmlarnn kesitii yerlerde Rusdillilik/Rus kltrllk, Grc d etnik kimlie paralel bir biimde Rus yandalna dnmtr. Bu gelimeye Rusya Federasyonu ynetimi de aktif olarak destek vermi, rnein Gney Osetya kkenli kiilere Rus pasaportlar ve vatandalk stats salam, ayrlk Gney Osetya ynetimini ekonomik ve politik olarak desteklemitir. Rusya Federasyonu dier taraftan Grcistan ynetimine kar yaptrmlar araclyla da onu ABD tarafna daha da yaklatrmtr. rnein Grcistann bakenti Tiflisin 150 km kuzeyinde yer alan Pankisi vadisine, blgede een terristler bulunduu gerekesiyle askeri harektlar dzenlemitir. 2007 ylnn Ekim aynda Grcistanda casusluk yaptklar gerekesiyle 4 Rus askerin tutuklamasnn ardndan, Rusya Federasyonu misilleme olarak binlerce Grcy snr d etmi, Grcistanla ticari ilikileri durdurmutur. Grcistann Rusya Federasyonuna enerji konusundaki bamlln birok kez politik koz olarak kullanmtr. Bylelikle Grcistanda etnik snr izgileri belirginleirken, ezamanl olarak ABD-Rus etki sahalar da netlemitir. ABD-Rus etki sahalarnn netlemesi ayrlk blgeleri bamszlk konusunda yreklendirirken, Tiflis ynetimini toprak btnl sylemiyle daha sert admlar atmaya ve son tahlilde toprak btnl sylemiyle elien etnik kimlie dayal bir politikaya yneltmitir. Etnik kimlik siyaseti kurumsallanca, dngsel olarak ABD-Rus etki sahalar daha da netlemitir.

188

189

Grcistan Cumhurbakan Mikail Saakavilinin, bamszlk isteyen Gney Osetya, Abhazya ve Acaristan yeniden merkezi ynetime balamay ama edinen politikas Rusya tarafndan Rusyann Grcistanda geniletmek istedii etkisi sahasna dorudan bir mdahale olarak alglanmtr. Saakavilinin sz konusu toprak btnl politikasn ABDnin Kafkasya karlarnn blgesel taeronluuyla paralel bir biimde sunmas, daha da nemlisi toprak btnlnn salanmasnn ABDnin askeri-politik desteine bal olmas sz konusudur. Bu koullar altnda Grc ynetimi 17 Nisan 2008de Gney Osetya'ya verdii destekten dolay Rusya'ya uyar notas gndermi, 29 Nisan 2008de Gney Osetya snrna bin 500 takviye asker yollam, 28 Maysta ise gerekirse Rusya ile savaa hazr olunduunu ilan etmitir. 7 Austosta Grcistan ordusu Gney Osetya'ya girmi, Osetyada binlerce sivil Grc birlikleri tarafndan ldrlm, ardndan Rus birliklerinin blgeye girmesiyle scak atmalar srmtr. Grcistann asker saldrsnda Rusya, Gney Osetyanin bakenti invalide toplam 2 bin dolaynda Rus vatanda sivilin ve Rus bar gc askerinin yaamn kaybettiini belirterek, yurttalarn korumak amacyla sert bir asker karlk vereceini ilan etmitir. Rusya Federasyonu ayn gn iinde, modernizasyonunu Trkiye'nin yapm olduu, Grcistan'n bakenti Tiflis'e 30 kilometre mesafedeki Marneuli Havaalann ve Grcistann en nemli limanlarnda Poti limann bombalam, ardndan Gney Osetyann tamamnda asker denetimi ele geirmitir. Tiflis ynetimi bu gelimeler zerine 10 Austos 2008 tarihinde tek yanl olarak atekes ilan etmitir. 11 Austosta Rus gler Abhazya zerinden Bat Grcistana da ynelmiler, Poti kentini ve Senakideki Grc askeri ssn ele geirmiler, ayn zamanda da Gney Osetyann gneyindeki Gori kentinde kontrol salamlardr. 12 Austosta Rusya Devlet Bakan Medvedev operasyonlar durdurma karar alm, 13 Austosta Avrupa Birlii dnem bakan Fransann lideri Sarkozynin gayretleriyle taraflar arasnda imzalanan anlamada, taraflarn atma ncesi konumlarna geri dnmeleri kararlatrlmtr. Anlamada Grcistandaki Rus bar gc konusu dzenlenmediinden, Grcistann ayrlk blgelerindeki Rus askeri varl srmtr. Scak atmann ertesindeki en nemli gelime 26 Austos gn yaanm, Grcistandan tek yanl olarak bamszlklarn ilan eden Gney Osetya ve Abhazya, Rusya Federasyonu tarafndan tannmtr. Bu durum Rusya Federasyonu tarafndan atlan sembolik bir adm olarak deerlendirilebilir. Adm semboliktir nk Gney Osetya ve Abhazyann Rusya Federasyonunun etki sahasnda olduu Rusya Federasyonunun Grcistana

189

190

Ankara niversitesi SBF Dergisi z 63-3

mdahalesi ile zaten kantlanmt. Bu durumda Rusya Federasyonunun esas amacnn Gney Osetya ve Abhazyann stats zerinden, Kosovann bamszln tartmaya amak olduu sylenebilir. Bylelikle Rusya, Balkanlarda son yllarda yitirdii etkinliini arttrabilecek, ABD inisiyatifiyle atlan admlarn deitirilebilir olduunu gsterebilecek ve kresel g mcadelesinde gven kazanabilecektir. Son gelimelerin ABD-Rusya arasnda Kafkaslarda yaanan g mcadelesi asndan iki sonucu olmutur. 1. Grcistann iki etki sahasna blnd tescillenmitir. Rusya Federasyonu, Grcistann btnnde ABD etkisinin derinlemesine izin vermeyeceini kantlamtr. Abhazya ve Gney Osetya Rusya etki sahasnda yer alrken, ABDye Tiflis ve evresi kalmtr. 2. Bu durumda ABD, Kafkasya zerindeki etkisini arttrmak iin Ermenistan ve Azerbaycana ynelmek ve Karadenizde g gsterilerinde bulunmak durumunda kalmtr. Sonu olarak Grcistan-Rusya arasnda 2008 ylnn Austos aynda yaanan scak atmalar, her eyden nce ABD-Rusya arasnda Kafkaslarda yaanan etki mcadelesinin bir sonucudur. ki g arasndaki etki mcadelesinin etnik/kltrel snr izgileriyle akmas ve Grcistan ynetiminin etnik milliyetilii ABD yanda blok politikasyla, ayrlk blgelerin ynetimlerinin ise etnik milliyetilii Rus yanda blok politikasyla bitiikletirmesi Grcistann istikrarszln bytmektedir. Grlyor ki Saakavili ve ayrlk blge liderleri Kaderin ronisi filmindeki evin gerek sahibi roln (Grcistan topraklarnn gerek sahibi rol) oynamak istiyorlar. Ancak, kaderin gerek ironisi u ki, evin (Grcistann) farkl odalarnn (farkl blgelerinin) farkl ev sahipleri var. Ve bu ev sahipleri, ne Saakavili ne de ayrlk blge liderleri. Yeni Souk Sava syleminin iki gnll kart; ABD ve Rusya Peki, Zenya kendinin bildii evin gerek sahiplerini fark edince ne yapacak? Bunu zaman gsterecek

190