Sayfa | 1

YAZAR:
DENZ TREN
Rapor No: 2





Copyright Temmuz 2011

Bu yaynn tm haklar sakldr. Yaynn hibir blm Global Politikalar Aratrma Merkezi
(GLOPOL) izni olmadan elektronik veya mekanik (fotokopi, kayt veya bilgi depolama, vb.) yollarla
oaltlamaz.

Bu kitapta yer alan grler yazarlara aittir ve bir kurum olarak GLOPOLn grleriyle birebir
rtmeyebilir.

GLOBAL POLTKALAR ARATIRMA MERKEZ
KOSOVA ANALZ
KOSOVA SORUNU ZERNE BR NCELEME
Sayfa | 2

NATO Kurucu Antlamas, BM Szlemesi ve nsani Mdahale erevesinde
Kanl Balkan yap-bozunun son paras olan Kosova ABD iin, Avrupay kontrol
etmek ve Ortadouya gemek iin kullanabilecei bir srama tahtas olmas asndan hayati
bir neme haizdir. Bu blge ayrca, Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra Balkanlar
blgesine yaylan Slav halklar kontrol etmek asndan Rusya iin; btnleme srecinin
nemli bir paras olmas asndan da AB iin byk bir nem arz etmektedir (ERTURUL,
2008 (Bahar)). Bu sebeplerden dolay bu raporda; Kosova sorununun tarihsel bir arka
planndan sonra, mdahaleye giden sre irdelenecek ve mdahalenin yasal ve meru
olmadna kanaat getirilecektir. Bu aklama esnasnda ise araca bavurulacaktr: BM
Antlamas, Kuzey Atlantik Antlamas ve insani mdahale kavram.
Raporda adeta Balkanlar blgesine atlan iki atom bombas olan Sovyetler Birliinin
kmesi ve Yugoslavyann paralanmasndan sonra ortaya kan byk dalgalarn etkisi ile
meydana gelen Kosova sorununun yine blge lkelerinin (Srbistan, Bosna-Hersek ve
Makedonya) kimyas zerindeki etkileri incelenecek, Trkiyenin soruna bak ele alnacak
ve rapor sonu blm ile bitirilecektir. Sonu blmnde ise konu ksaca zetlenecek ve
nerilerde bulunulacaktr.
Giri
Kosova kelimesi, eski Bulgar ve erkez dillerinde yer alan karatavuk anlamndaki
Kosdan gelmektedir. Arnavutluk, Karada, Srbistan ve Makedonya ile snr komusu olan
Kosovann nfusu 2,2 milyondur (21 Mart 2009 tarihli son nfus saymna gre). Bu nfus
ierisindeki etnik ounluu % 90 ile Arnavutlar oluturmaktadr (Aznlklar ise srasyla; %
5 Srp, % 2 Bonak, % 1 Trk ve % 2 dierleridir). Sorunlarn temeli de zaten, toplum
ierisindeki bu heterojenlik ve bunun sonucunda ileri srlen farkl hak iddialarnda
yatmaktadr.
Srplara gre Kosovann uandaki topraklar 6. ve 7. yzyllarda kendileri
geldiklerinde bo olan topraklard. Fakat Arnavutlara gre de durum hi de yle deildir.
Onlara gre bu topraklar, Roma ncesinde burada bulunan ve ayn zamanda atalar olan
lliryallara aittir. Srplar ise daha sonra sahibi bulunan bu topraklara gelip yer sahibi olmaya
alan gmenlerdir (TEKEREK, 2004).
Gemite Srbistana bal olan Kosova; Karada, Arnavutluk ve Makedonya ile
evrelenmitir. Onu ekici klan asl unsur ise hem Adriyatik hem de Ege Denizine en ksa
Sayfa | 3

ulam yolu olmasdr. Sorunun k noktasn bulmak iin topluluklarn sz konusu blgeye
ne zaman geldiklerinin bilinmesi byk nem arz etmektedir. Bu adan Srplarn blgeye 850
ylnda yerlemi olmas nemlidir. 11. yzyln balarna kadar Bulgar Han ve arlarnn
ynetimi altnda olan Kosova, 12. yzyln son dnemlerinden itibaren blgede egemen g
olan Bizansllarn ynetimi altna girmilerdir. Fakat ayn dnemler, yava yava Bizans
mparatorluunun da gerilemeye balad yllardr. Yaklak 200 yl Bizans ynetimi altnda
olan Kosovaya, yaklak 100 yldr Bizans ile atma halinde olan Srplar 13. yzyln
balarnda hkim olmaya balamlardr. Kosovadaki Trk hkimiyeti ise, Osmanllar
zamannda, 28 Haziran 1389da, I. Kosova Sava
1
ile salanmtr.
Osmanl Devletinin blgeye hkim olmasndan nce blgede Srp unsurlar
ounluktayken, Osmanl Devletinin uygulad iskn politikas erevesinde blgeye
Arnavutlar ve Trkler yerletirilmeye balanmtr (Bylece Kosova, Srplarca Srp
milliyetiliinin k yeri ve kltr merkezi olarak deerlendirilmitir). Amac blgede
ounluk konumunda olan Srplar dengelemek ve olas isyanlar engellemek olan Osmanllar,
bu yeni yerletirdii unsurlar ile demografik yapy Arnavutlar lehine deitirmitir. 1877-78
Osmanl-Rus Savanda Osmanl blgeyi elden karm gibi olsa da, Ayastefanos
Antlamas erevesinde blgenin byk devletler arasnda paylalmas sz konusu olmutur,
Kosova Balkan Savalarnn sonuna kadar Osmanl hkimiyetinde kalmtr. Fakat Balkan
Savalar sonucunda Osmanl blgeden ekilmek zorunda kalm, Arnavutlar bamszlklar
ilan etmi (28 Kasm 1912) ama Arnavutlarn youn olarak yaad Kosova Srplarn elinde
tutsak kalmtr
2
.
I.Dnya Sava srasnda Kosova topraklar Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan
tarafndan igale uram ama her iki igal gcnn de savatan yenik ayrlmas sonucunda
Kosova yine Srplarn hkimiyeti altnda kalmtr. II. Dnya Savandan sonra Yugoslavya
lideri Titonun korumas altnda olan Kosova, ne yazk ki Yugoslavyann blnmesinden
sonra etnik atmalarn yeni merkezi haline gelmitir. Aslnda olaylarn bu ynde geliecei
daha I. Dnya Sava sonrasnda belliydi
3
. Eer en nemli prensip olarak ilan edilen, hatta
daha sonra Birlemi Milletlerin de temellerinden biri haline gelen self determinasyon ilkesi
uygulansayd, snrlar masa stne konulup tahta cetvellerle izilmeseydi bu atma bugn

1
Srp Kral Lazar bu savata, olay yerinde lmtr (Tpk Osmanl padiah I. Murat gibi).
2
Bu tarihten nce Kosova, Osmanl mparatorluu iindeki Arnavutluk Sorununun bir parasyd.
3
Dnya Sava sonunda Wilson Prensipleri olarak tarihe geen ve barn tesis edilmesi iin elzem olduuna inanlan ilkelerin
hibirisinin uygulanmamasndan dolay bu atmann bir faturas da zgr Dnyann liderlerine karlabilir.
Sayfa | 4

vuku bulmayabilirdi. Sonu ne olursa olsun, Kosova sorunu, Arnavut ounluun bamszlk
sevdas ile Srp aznln hkimiyet aknn ac ama bir o kadar da ibret dolu yksdr.
KOSOVA SORUNUN TARH GELM
Yugoslavya Krallnn Kurulmas (1929)
I.Dnya Sava sonunda kazanan tarafta yer alan Srplar, 1 Aralk 1918de Srp-
Hrvat-Sloven Kralln kurmu ve bana Srp Karayorgiyevii geirmilerdir. Srbistan
iinde bulunan Kosova blgesi de kurulan bu kralln bir paras olmutur. Srbistann
kurulan bu krallkta hkim unsur olmasnn iki sebebi vardr: snrlarnn genilii ve
ordusunun bykl
4
.
Kurulan bu kralln en byk dezavantaj ise ok fazla etnik topluluu bir arada
barndrmasyd. I. Dnya Sava sonras yklan ve ok uluslu olan Osmanl ve Avusturya-
Macaristan mparatorluklar gibi yklmasa bile, ileride zor zamanlar geirecei daha o
gnlerden belliydi. Yeni kurulan kralln en byk unsuru % 41lik oran ile Srplar
oluturmaktayd. Bunu % 23 ile Hrvatlar, % 8,5 ile Slovenler, % 6 ile Bonak Mslmanlar,
% 5 ile Makedonlar, % 3,6 ile Arnavutlar (Osmanl zamannda ounluk konumunda olan
Arnavutlarn nasl aznlk durumuna geldiklerini bu oranlardan da grmekteyiz) ve % 14 ile
dierleri (Almanlar, Macarlar, ingeneler ve Ulahlar) izlemekteydi (BORA, 1995).
Ocak 1929da baa geen kral Alexander Karayorgiyevi 1921 Anayasasn feshetti
ve Ekim 1929da, kralln ismini Yugoslavya Krall olarak deitirdi ve krallk iindeki
Srp egemenliini pekitirdi. Eyaletler de nehirlere gre ve her birinde Srp nfus ounlukta
olacak ekilde dokuz ile blnd. te Kosovada hakszlk ve adaletsizlie giden yol byle
dendi.
K SAVA ARASI DNEM: 1939-1945
Arnavutlara Kar Uygulanan Politikalar
1918 ylnda yeni kralln kurulmasndan itibaren demografik yapy deitirmeye
ynelik politikalara girien Srplarn amac belliydi: Eski Srbistan olarak isimlendirdikleri
bu blgeyi yine eski Srbistan haline getirmek. Bu amala Srbistan blgeyi tam be kere
(1216, 1912, 1914, 1918 ve 1945) igal etmi ve tam be kere blgeden kmtr (1459, 1914,

4
Bu unsur, ileride, Tito zamanndan kalan silah ve mhimmat ile de birleince Kosovaya yaplacak saldrnn temellerini
oluturacaktr.
Sayfa | 5

1915, 1941 ve 1999). Bunun tek yolu vard: Eski Srbistan topraklarndaki yeni bitme
Arnavutlar temizlemek. Bunu gerekletirmek amacyla ilk olarak Arnavutluka ve
Trkiyeye ynelik g tevik ettiler, Slav kolonizasyonu ve asimilasyonu gibi politikalar
uygulamaya koydular. En byk bask ise eitim ve kltrel alanda yaand. lk ve orta
retim kurumlar sadece ve sadece Srplar iin ald. Var olan okullar ise Arnavutlar
buralarda okumak istemiyor. diyerek zamanla kapatld ve bu eylemler, Yugoslavya
Krallnn tilaf Devletlerine kar ykmllklerini belirtmek amacyla imzalad 5 Aralk
1921 tarihli Aznlklarn Korunmas Yasasna ramen hayata geirildi (Bu antlamaya gre
aznlklarn youn olduu blgelerde, aznlklar kendi anadillerinde eitim alabileceklerdi).
Bunun sonucunda Yugoslavya Krallnda % 90 okuma yazma bilmeyen bir aznlk olutu
ve sorun iyice iinden klmaz hale geldi.
Srp kolonizasyonuna daha 1912lerde balamt. Srbistanda, Yeni Kurtarlm
Blgelerin sknna Dair Kanun erevesinde, 1914 ubatnda, Gney Srbistana yerleen
her aileye dokuz hektar toprak veriliyordu
5
. Ayrca, bir ailede yer alan her 16 yan gemi
ocuk iin de, ilaveten iki hektarlk toprak veriliyordu (MALCOLM, 1999). Zaman
ilerledike uygulanan bu politikalarn dozu daha da artt. Tarm reformu ad altnda
Arnavutlar sahip olduklar topraklar Srplara brakmaya zorland ve Srplarn ekonomik
durumlar mali yardmlarla iyiletirildi. Bylece, iddetli basklar altnda bunalan
Arnavutlarn blgeden g etmesi daha da kolaylat. Bu gler yle bir hal ald ki; yaklak
40.000 Slav Ortodoks kyl Kosovaya yerleirken, yarm milyon Kosoval Arnavut yerinden
ayrlmak zorunda kalmtr. Gelen Srplar daha iyi olanaklara ve geni yetkilere sahip olurken,
Arnavutlar her geen gn fakirleti ve eriyip gittiler (POULTON, 1993).
1937 Srp Memorandumu
Bu uzaklatrmalarn tartlma ve karara balanma merkezi Belgradta yer alan Srp
Kltr Kulbdr. 1937 yllnda, nemli devlet adamlarnn yer ald tartmalar sonunda,
Arnavutlarn gerek Srplar iin gerekse Yugoslavya devleti iin tehlikeli bir topluluk olduu
karara baland. zellikle bir Srp tarihisi, ileride de bir Srp bakan olacak olan Vaso
Cubrilovic, 7 Mart 1937 ylnda, genel kurula Mslman Arnavutlarn Yugoslav
topraklarndan kovulmasn neren bir memorandum verdi. Ona gre; Yugoslavya Krall
kanl Balkan topraklarnda yayordu. Bu sebepten dolay yava ilerleyen Batl yntemlerden
biri olan kolonizasyon braklmal ve onun yerine daha hzl sonu verecek olan zorunlu toplu

5
Bugn Kosovann kuzeyinde bulunan ve ayrlmak isteyen topraklarn yerletirilen bu ilk insanlar olmas ne garip deil mi?
Sayfa | 6

g metodu izlenmeliydi. Bu amala eski toprak tapular geersiz saylmal ve Arnavutlar,
ister kamu sektr ister zel sektr olsun, her trl iten karlmalyd. nerisinde gerekirse
polis terrne bavurulmas bile yazlyd. Bu sebeple, zamanna gre olduka radikaldi
(BABUNA, 1997). Tm bu politikalar sonucunda iki sava aras dnemde, tahminlere gre,
90 bin ile 150 bin arasnda bir insan g gereklemitir
6
.
II. Dnya Sava Yllar: 1945-1963
II. Dnya Sava yllarnda Srbistann byk bir blm Almanya igali altna
girerken, Kosova, talyann igali altndaki Arnavutluka verildi. Gemie kar byk bir
nefretle dolan Kosoval Arnavutlar, igali altnda bulunduu talyay desteklediler.
Kosovann bir tarafsz blge olmasn isteyen Almanlar dneminde Kosoval Arnavutlar
biraz olsun rahatladlar ve (Srplarn itirazlarna ramen) 40 kadar ilkokul amay baardlar.
1938 ylnda Yugoslav Komnist Partisi (YKP) Genel Sekreterliine seilen Tito,
Kosova iin de nemliydi. nk YKP Byk Srbistan Burjuvazisini lanetliyor, iskn
politikalarn eletiriyor, Arnavutlar iin de eit haklar istiyordu. Kosovann Kosova olarak
isimlendirilmesi bile Tito zamannda olmutur
7
.
Tito Dnemi
Eski Yugoslav rejimin artan basklar altnda ezilen Arnavutlar, Tito dneminde biraz
olsun rahata ermilerdir. nk Titonun temel politikas kk Srbistan, byk
Yugoslavya idi ve temelde Srbistan kartyd (Group, 2001). Bu sayede etnik stats de
iyileen Arnavutlar, ilk defa ayr bir ulusal grup olarak tannmakla kalmam, dilleri de
Yugoslavyann resmi dillerinden biri haline gelmitir. Okullarda baz derslerin Arnavuta
okutulmas bile byk oranda Tito dneminde gereklemitir.

KOSOVANIN STATSNN DEMES

6
Bu gler srasnda baz lmler de gereklemitir. Bu lmlerden ne bir Srp lider sorumlu tutulmu ne de bir Srp lider bu
lmler zerine zrlerini iletmitir. Ayn ey Srp liderlerin kasti olarak sebebiyet verdii lmler iin de geerlidir. Herhangi bir
Srp lideri bile sz konusu olaylar nedeniyle mahkemeye de kartlmamtr. Ayrca 2008 ylnda Srbistanda yaplan
seimlerde, Miloseviin politikalarn destekleyen radikal lider Tomislav Nikoli seilerek bu siyasete, halkn neredeyse yars
tarafndan destek verilmitir (Oylarn %39unu almtr). Bu adan konu sadece radikal Srp liderler konusu deil, ayn zamanda
Srbistan halknn alglama sorunudur da (Yabanc dmanl).
7
Kosovann batsna Srplar Metohija derken; ayn yere Arnavutlar Dukagjin demilerdir.
Sayfa | 7

Anayasal Deiiklikler: 1963* - 1974* - 1980*
Titonun eski Srp liderlerden en byk fark, onun homojen bir devlet yerine kendi
kendini yneten ve farkllklar zenginlik olarak alglayan bir devlet anlayna sahip
olmasdr. Bu amala 1963 ylnda yeni anayasa devreye girdi ve devletin ad Yugoslavya
Sosyalist Federe Cumhuriyeti olarak deitirildi. te Kosova Arnavutlarnn sknts biraz
da kurulan bu yeni anayasa tanmlamasndan kaynaklanyordu. nk yeni anayasaya gre
Kosoval Arnavutlar, Yugoslav Cumhuriyeti dnda devletleri olduu iin Cumhuriyeti
oluturan millet deil de; Cumhuriyetde yer alan milliyet statsnde yer alyordu.
Ksacas, her ne kadar kendi dillerini gelitirme ve dinlerini koruma haklar olsa da, asli bir
unsur olarak kabul grmyorlard. Bu sebepten dolay yeni kurulan devletten istedikleri
zaman ayrlma haklar yoktu. Hrvatistan ve Slovenya gibi cumhuriyetlerin Yugoslavyann
dalmasndan hemen sonra bamszlklarna kavumasna ramen Kosovann 2008 ylna
kadar beklemesinin arkasnda yatan dier nemli bir sebep de budur.
68 kua gsterileri tm dnyay kasp kavururken, Yugoslavyada bundan nasibini
ald ve Kosova Arnavutlarnn gsterilerine sahne oldu. Bu protestolar yattrmak isteyen
Yugoslavya ynetimi 1974 Anayasasn yrrle koydu
8
. Bu anayasa ile Kosova ve
Voyvodina zerk blge statsne kavuuyordu. Artk kendi anayasasn hazrlayabilecek,
kendi parlamentosuna ve mahkemelerine sahip olabilecekti. Ayrca, polis gc
oluturabilecek, federasyon kurumlarnda eit temsil ve oy hakkna sahip olabilecekti. Ama
yine de, Kosovaya kendi kaderini tayin hakk tannmad.
Kosovann zerkliini Kaybetmesi:1980-1990
Yetmili yllarn ortalarna gelindiinde, cumhuriyetler aras eitsizliklerle trmanan
milliyetilik sonucu federasyonun iinde istikrar giderek bozulmaya balad. 4 Mays 1980
ylnda Titonun lmesi ve yerine geecek karizmatik bir liderin bulunamamas Srplarn Eski
Srbistan kurmas iin byk bir frsatt. Federasyon iinde federasyonun yeniden
yaplanmas tartmalar balaynca Kosova, uygulamada zaten eit olan statsn
cumhuriyet seviyesine karmay arzulamtr. Fakat Srbistan, zerk blgesine ayrlan
bteyi her geen gn ksm, gnderilen paray da daha ok Srp yerleimcilere aktarma
yoluna gitmitir. Bu ise daha nce Kosoval Arnavutlarn iine ekilen nefret tohumlarn iyice
bytmtr.

8
Kosova daha nce 1946 Anayasas ile snrl bir otonomiye kavumutu.
Sayfa | 8

1980 sonras Kosova sorunu, Srbistan siyasi hayatnn adeta belirleyicisi haline
gelmitir. yle ki; 1986 Ocaknda Srp Bilimler Akademisince 216 Srp bilim adam
tarafndan, daha sonra Belgrad tarafndan izlenecek politikalarn bir yol gstericisi olarak
ortaya bir memorandum konulmutur (MALCOLM, Kosova- Balkanlar Anlamak in, 1998,
s. 392-412). Memoranduma gre Titonun izledii politikalar batan beri yanlt ve Kosoval
Arnavutlar cezalandrlmalyd. Ayn yl, Srbistan komnist partisinin lideri olan ar
milliyeti Slobodan Miloseviin Srbistann bana gemesi
9
bu politikalarn uygulamaya
konulmas srecini hzlandrmtr (Milosevi
10
ynetimi Ekim 2000de yklmtr). Olaylar
yle bir hal almt ki; adeta Kosova sorunu Milosevii, Milosevi ise Kosova sorununu
besliyordu. nk slogan belliydi: Kosova yoksa Srbistanda yok. Devaml bu sorunu
kullanarak Milosevi, Srbistan iinde ulusal bir lider haline dnt. 1987 ylndan itibaren
Kosova kart, Kosovay tecrit eden politikalar hz kazand. yle ki; yeni anayasa ile hem
Kosova hem de Voyvodinann zerklii olabildiince kstland. Daha nce her iki zerk
blgenin 1974 Anayasas ile kazand tm haklar Srbistana devredilip, Srbistann
egemenlik haklar geniletildi. Her iki zerk blgenin daha nce kazand tm haklar
kstlayan Srp Meclisi, ayn yln 28 Martnda ald kararla bu blgelerin zerkliklerini iptal
etti ve bu eylemiyle Kosova sorunun fitilini ateledi ve Arnavutlar kitlesel gsterilere byk
bir hz verdi.
Kosovann Bamszln lan Etmesi (1991)
26 Haziran 1990da geici nlemler ad altnda bir kararname karan Srp Meclisi;
Arnavuta yayn yapan bir gazeteye, Kosova Sanat ve Bilim Akademisine ve Kosoval
binlerce memurun devlet kurumlarnda almasna kar gelince olan oldu. 2 Temmuz
tarihinde, eski kapatlan meclis nnde toplanan Kosoval Arnavutlar kan kararnameyi
protesto ettiler. 7 Eyllde ise Kaanak ilinde toplanan Kosoval milletvekilleri Kaanak
Anayasas olarak da bilinen Kosova Cumhuriyetinin yeni anayasasn ilan ettiler. Bir yl
sonra Kosoval Arnavutlar tarafndan bir referandum dzenlendi ve tek taraflda olsa
Kosovann bamszl ilan edildi.
Batl devletlere gre; Yugoslavyay oluturan cumhuriyetler devletten ayrlma
hakkna sahipken, otonom yaplar bu haktan mahrumdular. Bu sebeple ATnin (Henz
Maastricht Antlamas ile AB kurulmamt) yeleri tarafndan Kosovann bamsz olmas

9
Srbistan Komnist Partisinin bana gemesinden sadece iki yl sonra Srbistan devlet bakan olmutur.
10
Milosevi ayn zamanda bir finans uzmandr.
Sayfa | 9

en bata reddedilmiti. O dnemde Kosova, uluslararas hukuk asndan da devlet olmaktan
uzakt. 26 Aralk 1993 tarihli Amerikan Devletleri Montevideo Szlemesine gre; bir birimin
devlet olabilmesi iin; aka belirlenmi snrlara, etkin bir hkmete ve srekli bir insan
topluluuna sahip olmalyd. Ancak bu niteliklerin hepsine sahip olan ve dier devletler
tarafndan tannan birimler devlet olarak anlabilirdi. Oysaki Kosova ne bu niteliklere sahipti
ne de halknn tamam zerinde etkin bir kontrole. Buna ramen Kosova bamszln tek
tarafl olarak ilan etti. Temel gerekesi belliydi: Kosova iin geersiz olan self determinasyon.
Bilindii gibi self determinasyonun smrgeden kurtulan yeni devletlere verilmesi
genel bir teamldr. (TOMUSCHAT, 1993). Gerek Sovyetler Birliinin dalmas gerekse
Yugoslavyann zlmesi sonras ortaya kan devletler ayrlmalarn merulatrmak
amacyla self determinasyon kavramn kullandlar. Yani ayrlma hakk bir anayasa sisteminin
paras olarak grlmekteydi; uluslararas hukukun bir paras olarak deil. Gerekten de
1976 Sovyet Anayasas, Sovyetler Birliini oluturan cumhuriyetlere bu hakk tanyordu.
Yugoslavyay oluturan 6 cumhuriyet ise ayn eyi 1974 Anayasasna dayandrarak
yapmlardr. Bu yolla cumhuriyetlere bu hak tannrken, otonom birimler bu haktan mahrum
kalmlardr. Bylelikle uluslararas hukukta yeni bir itihat daha olumutur: Self
determinasyon sadece smrgecilikten yeni kurtulan lkelere deil, federasyon anayasasna
gre federasyondan ayrlan yeni birimlere de verilmektedir.
Yugoslavyann Dalmasndan Sonra: 1991-2000
Slovenya, Hrvatistan, Bosna-Hersek ve Makedonyann Yugoslavyadan
ayrldklarn ilan etmesinden hemen sonra Karada ve Srbistan, yeni bir hak tanmadklar
Voyvodina ile Kosovay iine alan yeni bir Yugoslavyay oluturduklarn ilan etmilerdir
(27 Nisan 1992). Bu sre ile beraber artan Srp basklarna bir tepki olarak, tam bamsz ve
egemen bir Kosova lks ile Kosova Demokratik Birlii (LDK) kurulmu, seime gidilmi,
seimler sonucunda LDK lideri brahim Rugova ilk cumhurbakan ilan edilmitir
11
(24
Mays 1992). Bu ayn zamanda brahim Rugova liderliindeki pasif direniin
12
de
balangcdr. Kasm 1995de imzalanan Dayton Bar Antlamasnda Kosova ile herhangi
bir madde bulunmamas da bu olup bitenleri nleyememitir. nk Batllarn amalar
belliydi: Milosevii bir an nce masaya oturtup, etnik temizlie bir son verilmesini salamak.
Bundan dolay prz karacak byle bir konuyu antlama dnda tutmay tercih ettiler ve

11
Fakat yeni cumhurbakann sadece Arnavutluk tanmtr.
12
Direniin amac; uluslararas kamuoyunun dikkatini ekerek, bamsz ve egemen Kosova davasna destek salamaktr.
Sayfa | 10

barl nlemelerin bir sonu getirmemesi zerine ortaya kan UK (Ushtria Clirimtore
Kosoves) ile sorun yeni bir boyut kazand
13
.
Artan basklar ve kar yantlar Srplar tarafndan bir tehdit olarak alglanyor, ortam
iyice geriliyordu. Olan oldu: Batl lkeler ikinci bir Bosna Krizi istemediklerinden dolay,
Srp ynetiminin kuvvet kullanmasn protesto etmek amacyla Srbistana yaplan silah
ihracatn durdular
14
.
ABD ve Batl lkelerin temaslarnn sonusuz kalmasnn yan sra Kosova ve Srp
liderleri arasnda yaplan grmelerin durmas sonucunda (5 Haziran 1998), Bat artk somut
admlar atmann zamannn geldiine inand. Mekik diplomasisinin artt dnemler sonunda
bir sonuca varld sanlrken Kosoval Arnavutlara ynelik saldrlar, yaklak bir ay sonra,
yeniden balad. Batllar askeri bir mdahaleye iten ey ise; Srplarn Racak Kyne
yaptklar ve yaklak 45 sivillin lmne sebep olan saldrlard (18 Ocak 1999). AGTin
blgede yapt aratrma ve soruturmalar sonunda, blgede yaayan silahsz sivillere Srp
askerler tarafndan silahl saldrlar yapld belgelendi. Hatta AGT inceleme heyeti bakan
William Walker, istenmeyen adam (persona non grata) ilan edilerek blgeden kmas istendi.
Bu olaylar sonucunda Yugoslavya ile Batl gler arasnda olan ince balar kopma noktasna
geldi. Rambouillet temaslar da baarsz olunca NATO, 24 Mart gn, askeri mdahale iin
dmeye bast
15
. Askeri mdahaleye daha fazla dayanamayan Milosevi, masaya oturmay
kabul etti. Zaman gelmiti: Kosova, henz ad konulmam bir uluslararas manda
himayesine alnyordu.
Antlamaya gre yllk bir dnem iin Kosova, kt zerinde Yugoslavyann bir
paras gibi grnecek ama ylsonunda Yugoslavya ile bir balants kalmayacakt. Bu
andan ilk yaplan antlama bir ara zm olarak deerlendirilebilir. Aslnda daha ok
Kosovay bamszla hazrlayan ara forml grevi gryordu.
YEN BR ULUSLARARASI HUKUKA DORU MU?
Uluslararas hukuk ile oluturulan uluslararas sistem; egemen eitlii, sorunlara
barl yollardan zm bulma ve devletlerin i ilerine karmama ilkeleri zerine
oturtulmutur. Fakat NATOnun Srbistana dzenledii askeri mdahale bu prensipler ile tam
bir elikiler yuma ierisindedir. Ayrca birok ilki de bnyesinde barndrmaktadr. Kendi

13
UKnn bu eylemleri, Arnavutlarn barl olduu tezini rtt iin Miloseviin iine geliyordu.
14
Silah ambargosundan, Srplarn aksine, yine gsz taraf olan Kosova zarar grmtr.
15
Trkiye sadece askeri destek salamakla kalmam, harektn karar alma mekanizmas ierisinde de yer almtr.
Sayfa | 11

corafi alan dnda 50 yldr gerekletirdii ilk operasyon olan mdahale, savunma amac
da tamamaktadr. Ne bir ye lke topranda olmu ne de ye lkelerden herhangi birini
koruma amac gtmtr. kinci nemli husus harektn BM Gvenlik Konseyinin izni
dnda gereklemesidir (BAYURT, 1999). Ksacas, mdahale hem BM hem de
NATOnun kurucu antlamalarnn ihlallerini iermektedir.
Benimsedii Yeni Stratejik Konsept ile lkelerin egemenlii zerine oturmu olan
uluslararas ilikileri insan haklarna sayg zerine oturtmu olan NATO, dnya barn
etkileyen her trl olay uluslarn geni yetki alanndan karm bulunmaktadr.
Mdahale ncesi: Gvenlik Konseyi Kararlar, ABD ve Tehditler
Konuya uluslararas bir boyut kazandran ey, BM Gvenlik Konseyinin konuyu
gndemine almasdr. Askeri mdahale ncesinde tam drt karar alnmtr ve her biri 1998
yl ierisindedir. Fakat ikinci kararn aklanmasndan hemen sonra NATO tarafndan, eer
bask ve saldrlar azalmazsa Srbistana saldrlacana dair tehdit savrulmutur. Fakat bu
kararn alnmasndan daha nce, kararn ABD Temsilciler Meclisine gelmesi
dndrcdr (ALPKAYA, 1999). Alnan kararlar da AGT ve Temas Grubunun nemine
deilmi, Yugoslavya Federal Cumhuriyetinin egemenlii ve toprak btnl gz nnde
bulundurulmu ve alnan kararlarn BM Antlamasnn VII. blmne ait olduuna dair atfta
bulunulmutur. Fakat bu kararlarn en nemli ortak noktas; BMnin hibir devlet ya da hibir
uluslararas rgte kuvvet kullanma yetkisi vermemi olmasdr ki NATO bunu aka
inemitir.
Rambouillet Konferans
6 ubat 1999 tarihli bu konferans, adn Paris yaknlarndaki Rambouillet atosundan
almaktadr. Temel amac; Yugoslavya Federal Cumhuriyetinin dal srecinin ynetimidir.
Ayrca Souk Sava sonrasnda uluslararas arenadaki g mcadelesini gstermesi asndan
da nemlidir. Konferansta alnan kararlar bir nceki srete alnan kararlar ile neredeyse
ayndr. Yine yllk geici bir atekes neriliyor, Kosova iin esasl bir zerklik
isteniyordu. Fakat NATO veya dier uluslararas rgtlerin Yugoslavya Federal Cumhuriyeti
topraklarna yerlemesi istendiinden, antlama Yugoslavya tarafndan kabul grmemitir.
Kosoval Arnavutlar temsilen katlan Birleik Demokrasi Hareketi (United Democratic
Movement) lideri Haim Tai de antlamay bata kabul etmemitir. nk NATO ya da BM
korumas altna braklan bir Kosovann gelecei belirsizdi. Sonunda yllk atekes
Sayfa | 12

antlamasndan sonra adil, effaf ve tarafsz bir referandum yaplacana dair bir ek ile
antlama Kosoval Arnavutlarca kabul edildi. Fakat bu sefer de Srp parlamentosu bu
antlamay ret karar ald. Sonu olarak; NATO Genel Sekreteri Javier Solana, 23 Mart 1999
tarihinde tm diplomatik yollarn tkendii bilgisini ve Avrupa Yksek Mttefik Komutan
(SACEUR) General Wesley Clarka da hava operasyonu talimat verdi
16
.
MDAHALE ZERNE DEERLENDRMELER:
Mdahalenin Nitelii
Srp askeri ve paramiliter glere kar yrtlen bu hava operasyonu tam 11 hafta
srmtr (KAY, April 2002). Bu harektn en nemli zellii, Bosna harektndaki gibi
snrl olmamasdr. Sadece Kosova ile snrl kalmam, Yugoslavyann tm bombalanm,
alt yaps kertilmi, doalgaz rafinerileri yok edilmitir. Ayn zamanda ve daha da nemlisi,
ABD bu harekt ile BMni gerektiinde nasl devre d brakabileceini ve uluslararas hukuk
kurallar dnda hareket edebileceini gstermitir.
Uluslararas Hukuk (BM Antlamas) erevesinde
BM Antlamasnn birok farkl maddesine aykr olan NATOnun bu mdahalesi
uluslararas hukuka aykrdr. Ayn mdahale
17
, NATOnun kurucu antlamas olan Kuzey
Atlantik Antlamasna da aykrdr. nk antlamann 1. maddesinde zaten BM
Antlamasna atfta bulunuluyor. BM Antlamasnn 2. maddesinin 4. fkrasna gre; tm
yeler, gerek herhangi bir baka devletin toprak btnlne gerekse siyasal bamszlna
kar ne g kullanma ne de tehditte bulunma hakkna sahiptir. Bu maddenin istisnasn dile
getiren 51. maddeye gre ise; yeler ancak yelerden birine ya da birkana ynelik silahl
saldr olduunda, ortak ya da bireysel, meru mdafaa hakkna sahiptir. Fakat sz konusu
lke BM Antlamasna ye olan bir lke deildir. Hatta lke bile deildir. Bu adan, meru
mdafaa hakk geerli deildir. ABDnin daha mdahale olmadan nce Yugoslavya Federal
Cumhuriyetine tehditte bulunduunu da biliyoruz. Bu ise NATO gleri ve Amerikann ileri
srd tm bar yollarnn tkendii tezini rtmekte, mdahaleyi hukuki adan geersiz
klmaktadr. Ayrca mdahale ncesinde ve srasnda NATOnun BM Gvenlik Konseyine

16
Hava harekt tam olarak 78 gn srmtr. O gnden Kosovann bamszlna kadarsa, Kosova BM ynetimi altnda
kalmtr. Bugnse BMnin yerine AB almtr.
17
Bu askeri mdahaleye Trkiye de askeri gcyle nce 11 daha sonra ise 18 adet F-16 ua ile- destek vermitir (54 US, 18
Turkish Jets To Be Deployed for Kosovo Strikes, 1999).
Sayfa | 13

anlk bilgi verilmesi gerekiyorken buna bavurmamas da, uluslararas hukukun inendiini
aka gstermektedir.
BM Antlamasnn 39. maddesine gre; silahl kuvvet kullanm dhil her trl tedbir
alma, bu amala grevlendirme ve lkelere bu kararlarn uygulanmas ynnde arda
bulunma Gvenlik Konseyine ait iken; Amerika byle bir izin almam, bu amala NATOyu
donatmtr. BM Antlamasnn 53. maddesine gre ise; Gvenlik Konseyi gerekli
grdnde blgesel kurululardan yararlanabilir, uluslararas gvenlik ve barn salanmas
grevini bu kurululara verebilir. Fakat Yugoslavya zerine yaplan bombalamada NATOya
bu ynde herhangi bir izin veya grev verilmemitir. Kald ki; ayn maddenin 2. fkrasnda,
savunulan lkenin yine BM Antlamasna ye olmas zorunluluunu bulunmaktadr. Hlbuki
Kosovann byle bir yelii sz konusu bile deildir. 1. fkrann devamnda ise; Gvenlik
Konseyinin izni olmakszn, blgesel kurulularn byle bir zorlama eyleme girmesi
kesinlikle yasaklanmtr. Lakin NATO bu fkray da inemitir.
BM Antlamasnn 103. maddesine gre, herhangi bir rgtn kurulu antlamas BM
kurucu antlamas ile akamaz (BRLEM MLLETLER, 2006). akmas durumunda
bile BM Antlamas geerlidir. Uluslararas hukukun temeli olan BM Antlamasnn birok
maddesini ineyen NATO sadece bu antlamay deil, ayn zamanda kendi kurulu
antlamasnn da birok maddesini ineyerek bu mdahaleyi gerekletirmitir.
NATO Kurucu Antlamas erevesinde
Kuzey Atlantik Antlamasnn 1. maddesine gre; taraflar uluslararas bar ve
gvenlii tehlikeye drecek ekilde g kullanamaz, tehdit savuramaz ve eylemleri ile BM
Antlamasnn amalarna ters demez (NATO, 2001). Fakat NATO, hem uluslararas bar
ve gvenlii tehlikeye drecek ekilde asimetrik bir g kullanm hem tehdit savurmu
hem de BM Antlamasnn amalarna ters decek eylemlerde bulunmutur. Ayn
antlamann 5. maddesine gre ortak savunma sz konusudur. Fakat bu da yelerden birine
saldr olmas durumunda geerli olan bir maddedir. Savunulan lkenin NATO Kurucu
Antlamasna ye olmad yine ortadadr. Ayrca yine ayn maddeye gre; alnan nlemlerin
derhal uluslararas bar ve gvenliin salanmasndan sorumlu olan Gvenlik Konseyine
Sayfa | 14

rapor edilmesi gerekirken byle bir eye gerek bile duyulmamtr. Bunlara ek olarak;
mdahale, 6. maddede tanmlanan NATOnun corafi snrlarna da dhil deildir
18
.
Daha sonra 1999 Nisannda ortaya kan Yeni Stratejik Konsept ile NATO gerek
operasyon snrlar gerekse ilgi alanlarn geniletmitir. Fakat bu yenilikler kurucu
antlamaya aykrdr. nk alanlarn gnn koullarna gre genileyebileceine dair hibir
madde, Anlamada yer almamaktadr. retilen yeni konseptler BM Antlamasnn 103.
maddesine de aykrdr. Yeni kabul edilen stratejik konseptler yoluyla NATO Kurucu
Antlamas ile BM Kurucu Antlamas akmas durumunda yine BMninki uygulanmal
iken; NATO (Amerika) kendi antlamasnn maddelerini uygulayarak uluslararas hukuku
inemitir. Ayrca yeni stratejik konsept mdahaleden daha sonra kabul edildii iin
hukuken de balayc deildir.
19
Bundan dolay denilebilir ki; mdahaleyi aklamak iin
kullanlan stratejik konseptler hem NATOnun Kurucu Antlamas hem de BM Kurucu
Antlamas ile elimektedir. Bu adan geerli deillerdir.
nsani Mdahale erevesinde
Uluslararas hukuk asndan yasal olmayan NATO mdahalesi insani yanyla meru
gsterilmeye allmaktadr. Bu adan Kosovada yaananlar bir ilk deildir. Benzer olaylar
birok blgede yaanmtr
20
. Fakat NATOnun dier birok blgeyi yok sayp sadece buraya
harekt dzenlemesi, mdahalenin insani ynn yalanlamaktadr. Ayrca bu, BM
Antlamasnn bir istisnasn oluturmamaktadr. Artk uluslararas kamuoyunun insani
mdahalenin taraftar olduu ise NATO yeleri arasnda bile tartmal bir konudur. Kald ki;
bu ye lkelerin liderlerinin kendi halklarn inandrp asker yollamalar da pek kolay bir
ura olmamtr. nsani mdahalenin etik boyutu ise istismara aktr ve bundan hep zayf
olanlar olumsuz etkilenmektedir. Ayrca mdahaleyi insani amala yaptn ileri sren
NATO hava muharip gleri, 15 bin fit ykseklikten yaptklar nokta d atlarla sivillere
de zarar vermilerdir. Bu adan mdahalenin kendisi dahi insan haklar ihlalleri iermektedir.
Mart ve Nisan aylarnda 1000 kiinin lmesi, 4500 kadar kiinin de yaralanmas bunun en
byk kantdr. Hlbuki bu amala yaplan operasyonlar daha dk bir irtifada yaplabilirdi

18
NATOnun corafi olarak operasyon alan Kuzey Atlantiktir. Yani Avrupa ve Amerika arasnda kalan Atlas Okyanusunun
kuzey alandr. Ayrca baz yelerin adalar ve bu yelere bal bulunan topraklar da iermektedir. Fakat sz konu alan, Kosova,
ne corafi olarak ne de kltrel olarak Kuzey Atlantik blgesine yakndr (MAI ve Kreselleme Kart alma Grubu, 2004).
19
Mdahale 24 Martta balam olmasna karn, Yeni Stratejik Konsept Nisan aynda kabul edilmitir.
20
Rusya iindeki eenler, Irak iindeki Trkmenler, srail iindeki Filistinliler bunlardan sadece birkadr.
Sayfa | 15

(KAY, NATO, the Kosovo War and Neoliberal Theory, August 2004). Ayrca hi kara
harektna kalklmamas da dndrcdr.
Grlyor ki; mdahalenin meruluu her konuda tartmaya aktr. Uluslararas
hukukun ihlali, hukukun stnl prensibini anlamsz hale getirmitir. Reel politik artk
vazgeilmez olmutur
21
. Bu ise egemenliin iinde durduu elik kasann dinamitler
(inenen uluslararas hukuk kurallar) ile havaya uurulmasna sebep olmutur. Artk herkes
tarafndan sorulan tek bir soru var: Egemenlik nereye gidiyor?
22

Kosovann Durumu ve Bamszl: 2000-2008
Kosovann esasl zerkliinin kabul edilmesi ngrlmtr. Ayrca blgede istikrar
temin etmek amacyla hem Kosova Gc (KFOR) hem de BM Kosova Geici Ynetim
Misyonu (UNMIK) konulandrlmtr. KFOR, bnyesinde NATOyu da barndran BM
uluslararas askeri gcn ifade etmektedir Buna ramen birok olayda yetersiz kalm,
blgede tam anlamyla gvenli bir ortam salayamamtr.
UNMIK ise BM tarafndan oluturulan uluslararas sivil varlktr. Temel amac;
KFORun salad gvenli ortamda, blgenin demokratik ve ekonomik geliimini salamak
ve sivil ynetime baz konularda yardm etmektir. UNMIKin bu rolne ramen Kosovaya
baktmzda, yksek orandaki isizlii ile yardmsz ayakta duramadn grmekteyiz. te
yandan, blgede mafyalama da hz kazanmtr. Ayrca, her ne kadar birok NATO yesi ya
da yesi olmayan devlet mdahaleye kar olsa da; daha sonraki gelimelerde sz sahibi
olmak iin mdahaleye yle ya da byle destek vermek zorunda kalmlardr. Bunun en basit
rnei Rusyadr. Mdahaleye bandan beri kar olan Rusya, Kosovann yeniden ina
srecinde sz sahibi olmak iin KFORa asker salayan lkeler arasnda yer almtr. Her
eye ramen, uluslararas toplumun ynetimi altnda yoluna devam eden Kosova, 17 ubat
2008 tarihinde, bu sefer daha hazr bir ekilde, bamszln ilan etmitir.

KOSOVANIN BAIMSIZLIININ
23
BLGE LKELER ve DNYA
ZERNDEK ETKLER

21
srailliler tarafndan yaplan Marmara Baskn da bunun kantdr.
22
Bu soru, Egemenlik Nereye Gidiyor? anlamndaki Quo Vadis Sovereignty? ifadesi ile Bat basnnda uzunca bir sre yer
tutmutur.
23
karlan resmi diller yasasna gre Kosovada resmi dil kullanlmaktadr: Srpa, Arnavuta ve ngilizce.
Sayfa | 16

Bandan beri Bosna-Hersek ve Makedonya, Kosovann bamszl ile
ilikilendirilmitir. Hatta bu bamszln bu lkeleri istikrarszlatraca ynnde
aklamalar bile dile getirilmi, eitli senaryolar izilmitir. Srbistann daha da
radikalleecei ynndeki dnceler de ifa edilmekten geri durmamtr. Bu adan, dnya
siyasi tarihi asndan bir dnm noktas olan Kosovann bamszl ve bu bamszln
blge lkeleri zerindeki etkilerini srasyla incelemek yerinde olacaktr.
Srbistan D ve Politikasna Etkileri
Kosovann bamszlndan sonra Srbistan ierisinde atlan sloganlar sertlemeye
balamtr. yle ki; AB tarafndan desteklenen Bat taraftarlar bile Kosovann
bamszlna cephe almaya balamlardr. Her ne kadar Miloseviin dmesi ile Bat ile
olan ilikiler gelimeye balasa da; Kosovann uluslararas gzetime alnmas ile ilikiler eski
seyrine dnm, daha da sertlemitir (Srbistan bunu i ilerine mdahale olarak
yorumlamtr). Hatta hem NATO hem de AB ile olan ilikiler askya alnmtr.
Avrupa Birlii ve NATO taraftar olan partilerden birisi olan Srbistan Demokratik
Partisi (Demokratska Stranka Srbije, DSS) tam bir AB ve NATO kart yapya brnmtr.
Avrupallama projelerinin yerini millileme projeleri almaya balamtr. Kosovann
bamszl sonras Srp halkn iinde bulunduu ruh halinden yararlanan Bat kart Srp
Radikal Partisi (Srpska Radikalna Stranka, SRS) 1998-2008 yllar arasnda kesintisiz
iktidarda kalabilmitir. Bu yzden denilebilir ki; Bat Balkanlarda bara giden bir yol varsa
bu, SRSnin Kosovann bamszln seilmi travma (chosen trauma)
24
olarak
alglamamasndan gemektedir.
Bosna-Hersekin D ve Politikasna Etkileri
Bosna-Hersek, uzun ve kkl tarihi olan bir lkedir. Fakat barn 15. ylnda lke, her
ne kadar d snrlar bakmndan bir btn olarak grnse de; resmi olarak ikiye, gayri resmi
olarak ise e blnm durumdadr.

24
Politik Psikoloji bilimine ait olan bu kavrama gre; baz topluluklar kendilerine yaplanlar asla unutamazlar. Bu yzden bu tr
toplumlarla bar yapmann tek yolu vardr: Koulsuz teslimiyet ya da onlara biat etmek. Ermenilerin 1915 olaylarn
unutamamasnn arkasnda yatan sebep de aslnda budur. Bu kavramn en byk zellii; kabul edildii toplumun kimliinin
temel tan oluturmasdr. Bu yzden; seilmi travma sadece Ermeniler deil, ayn zamanda Srplarn da kimliklerinin
ayrlmaz bir parasdr. Bu para kaybolduu zaman topluluu bir arada tutan ey yok olur. Bu sebeple bu tr toplumlar asla
ibirliine gitmez ve uzlama ynnde karar almazlar (TOMBULOLU, 2008).
Sayfa | 17

Kosovay elinde bir koz olarak bulunduran Bosnal Srplar, Kosovann bamszl
sonrasnda Bonaklar tahrik etmi ve her iki tarafta da milliyeti aklamalarn dozu artmtr.
Bundan nce ise; 21 Mays 2006daki Karadan bamszl ynnde yaplan halk
oylamas Srplarn bu bamszlk dncesi fitilini ateleyen kvlcmd. Hatta 2006
ubatnda Kosovann geleceine ynelik mzakereler baladnda, Kotunitsa liderliinde
Srp Hkmeti Kosova bamsz olursa, Srp Cumhuriyeti de bamsz olur. sylemleri ile
Bosna-Hersekin i ilerine karmaya balamtr. Hatta Kotunitsa, BM Gvenlik
Konseyinin 10 Haziran 1999 tarihinde ald (NATO, 1999) kararn inenmesi halinde
Dayton Bar Antlamasnn da geersiz olacan syleyerek kar taraf tehdit bile
etmitir
25
.
21 ubat 2008 tarihinde (Kosovann tek tarafl bamszlk ilanndan sadece 4 gn
sonra) ise Srp Cumhuriyeti Meclisi bamszlk ynnde halk oylamas yaplabileceini
aklad
26
. Ayrca, Srp Cumhuriyeti iin, anayasa ierisine kendi kaderini tayin hakkn
eklemek iin almalarna balad. Zaten bu amala Srbistan o zamanki Babakan Milorad
Dodik Srp Cumhuriyetinin de halkoylamasna hakk olmaldr. diyerek bu dnceyi dile
getirmitir. Bu ise Bosnal Hrvatlar da tahrik etmi, bu yndeki admlarn
kuvvetlendirmitir. Fakat Bosnal Hrvatlarn bu politikalarn Hrvatistan yattrmakta,
onlara anavatanlarnn Bosna-Hersek, bakentlerinin de Saraybosna olduunu srekli
hatrlatmaktadr.
Makedonyann D ve Politikasna Etkileri
Kosovann bamszlnn Makedonya i ve d politikasnda iki adan
etkilemektedir: ilki snr komusu olmasndan dolay, dieri ise Makedonya Arnavutlar
zerindeki daha fazla hak ynndeki etkileri. Bu lke 21 Kasm 1991 tarihinde YSFCden
ayrlarak bamsz bir uluslararas birim haline gelmitir. Belki sorunun YFC ile Makedonya
Hkmeti arasndaki snr antlamasna gtrmek de mmkndr. Bu antlamada, Kosovaya
ait yaklak 2500 hektarlk bir alan Makedonyaya ait saylm ve kabul edilmitir. Baz
Arnavutlar ise bu karara tepki gstermilerdir (23 ubat 2001 tarihli snr antlamas).
Makedonyann korkusu, Kosovann kuzeyinden bir kopma gereklemesi durumunda ayn
kopuu kendi bat snrndaki Arnavutlarn da gerekletirebileceinden ileri gelmektedir. Bu

25
1244 sayl karara gre; Kosovann gelecekte de bir ekilde Srbistan snrlarnn ierisinde kalaca ngrlmektedir.
26
Bu yzden, Byk Srbistan dncesinin kurban olan Bosna-Hersek, bu byk sorundan hala tam olarak kurtulabilmi deildir. Bu
yzden Demoklesin Klc misali bu sorun Bosna-Hersekin zerinde sallanmaktadr.
Sayfa | 18

adan kanaatimce, ilerleyen dnemde Makedonya, Kosovay hem tanyacak hem de toprak
btnlnn sadk bekisi olacaktr.
Kosovann bamszlnn lkedeki etkisini ksaca deerlendirecek olursak;
Miloseviin alaa edilmesinden sonra, beklenenin aksine Srbistan Avrupallamak
yerine younlatrlm milliyetilik ile bezenmeye balamtr. Bosna-Hersek ve
Makedonyada ise beklenen kt senaryolar gereklememi, Kosovann bamszl bu
lkelerin iinde bulunan aznlklar zerinde domino etkisi yaratmamtr.
Trkiye, Kosova ile hem Osmanllar hem de Trkiye Cumhuriyeti zamannda iyi
ilikiler ierisinde olmutur. Bunun en balca sebebi tabii ki uzun yllara dayanan kltrel ve
tarihi balardr. Souk Sava sonras yllarda ise, zellikle askeri operasyon sonras,
Trkiyenin temel ilgi alan Kosovann nihai stats ve Kosovada bulunan Trklerin
haklarnn korunmas olmutur. Hatta bunun iin, Trkiye statko taraftar bir lke olmasna
ramen, Kosovann bamszl ve oradaki Trk vatandalarnn haklarnn korunmas iin
Gvenlik Konseyi ierisinde de byk bir lobi almas yrtmtr
27
.
Trkiyenin Kosova Sorununa Yaklam
Trkiye
28
, Kosova Arnavutlar ile olan balar, Srplarn Bosnadaki sarslan itibar,
Kosoval Arnavutlara uygulanan mezalimleri gz nne alarak bu kez tarafsz kalmamaya
karar vermi,
29
Trk kamuoyu da buna can gnlden destek vermitir. Sava 1998 ylnda
patlak vermi ve blgesel istikrar tehlikeye girmitir.
Trkiye NATO erevesinde, 20000 mltecinin alnmasna karar vermi ve daha sonra
bir o kadar daha mlteci alabilmek iin Arnavutluk ve Makedonyada kamp alan kurmutur.
Hatta Haziran 1999da, 54 adet F-15 ve F-16 tipi sava uann kullanm iin Bat
Anadoluda tam adet s amtr
30
. atma devam ederken Trkiye, Bat ile uyum
ierisinde hareket etmi ve ekonomik ambargoyu desteklemitir. Ayrca daha sonra kurulan
KFORa 1000 kiilik bir ekip gndermeyi de ihmal etmemitir.
Trkiye mdahaleye askeri ve siyasal destek verirken dier yandan mdahalenin
ierideki ve dardaki baz yanklar ile uramaya da almtr. Bu yanklarn asl kayna

27
Trkiye tarafndan sergilenen bu isteklilii Kbrsn tannmas iin harcamamas ise hayli dndrcdr.
28
O dnemki Dileri Bakan smail Cemdir.
29
Sava 1998 ylnda patlak verene kadar Trkiye soruna mdahil olmam, Srbistann bir i meselesi olarak grmtr. nk
kendi de Krt sorunu ile o dnemde kar karyayd.
30
Sadece NATOnun kullanm iin alan bu sler: Balkesir, Bandrma ve orlu sleridir.
Sayfa | 19

da zaten Gneydou Anadoluda yaayan ve otonomi isteyen Krtlerdir. Bu gr
savunanlara gre; Kosova ve Krt sorunu birok adan birbirine benzemektedir. Her eyden
nce; her iki grupta birbirlerini farkl olarak alglamaktadrlar. kinci olarak; her iki gruptaki
grup yeleri evredeki birka lkeye dalm bir ekilde yaamakta ve bir at altnda
birlemek iin aba harcamaktadrlar. nc olarak; her iki grubun da yeleri amalarna
ulamak iin iddeti bir ara olarak kullanmaktadrlar. Son olaraksa; her iki grubun yelerine
gre devletin uygulad kasti politikalar nedeniyle blge olduka fakir bir durumdadr ve bu
durum ortadan kaldrlmaldr (Oran, 2001, s. 481-523).
Fakat Krt hareketi ile Kosova sorununun benzerlikleri zerine kurulan her bir tez de
kendi ierisinde rktr. Her eyden nce; Kosova Tito zamannda otonomiye kavumutur.
Lakin daha sonra bu zerklik herhangi bir meru gereke gsterilmeksizin Kosovann elinden
ekip alnmtr. Bunun dnda, Federal Yugoslavya bir federasyon iken; Trkiye niter bir
devlet yapsna sahiptir. kinci olarak; Srplar Kosova zerinde kasti olarak Srplatrma
politikas uygularken; Trkiye byle bir politika yolu sememitir. Hatta o blgedeki
korucularn ou (%98) Krt kkenli Trkiye Cumhuriyeti vatandalarndan oluturulmu ve
her birinin eline silah verilmitir
31
. Gelirlerinin bir ksm da Trkiye Cumhuriyeti tarafndan
karlanmtr. Durum bugn de deimi deildir. Bunlar bir kenara; Krt asll Trkiye
Cumhuriyeti vatandalarnn bazlar, devlet kurumlarnda en st makamlara kadar
gelebilmitir. Hatta 1991 ylnda Kosovann tek tarafl bamszlk ilan srasnda Trkiyenin
banda olan ve kendisinden destek istenen Trkiye Cumhuriyetinin devlet bakan Turgut
zaldr
32
ve kendisi Krt aslldr. Buna karn Kosoval Arnavutlar ne Belgradta
yaayabilmiler ne de Srbistan Parlamentosunun en st makamlarda yer alabilmilerdir.
Ayrca, Turgut zal iki dnem babakanlk da yapabilmitir. Bununla beraber, Krtler ile
Trkler arasnda karlkl evlilikler ok yaygnken; Srplar ile Kosoval Arnavutlar arasnda
karlkl evlilikler neredeyse hi yoktur. Ayrca, Arnavutlar Kosovada sadece kk birka
ehirde yaarken; Krtler Trkiyede en byk ehirlerde bile zgrce yaayabilmekte,
diledii ehre, istedii vakit gidebilmektedirler. Bu sebeplerden dolay Kosova ve Krt
sorununun benzerlikler ierdii ynndeki savlarn her biri maddi temelden tamamen
yoksundur.

31
Korucularn tek amac vardr: Trkiye Cumhuriyetinin niter yapsna ynelik yaplacak terr amal olas saldrlar nlemek.
32
Trkiye Cumhuriyetinin sekizinci cumhurbakandr.
Sayfa | 20

Kosovann Nihai Stats iin Yaplan Mzakereler, Trkiye
33
ve Dnya
Kosovann nihai stats iin yaplacak olan mzakerelerin tam arifesinde brahim
Rugovann lmesi, mzakere sresini yaklak bir ay kadar uzatmtr. Trkiye ise Mart
2007deki Martti Ahtisaarinin teklifine kadar uluslararas toplumun yanndaki duruunu
srdrmtr.
34
Ama Kosova iin BM salonlarnda lobi yapmaktan da geri durmamtr.
nk Trkiyeye gre Kosovann bamszl emsalsiz bir rnekti. yle ki; Amerika
tanmak iin olduka istekli grnd ve tand. AB lkeleri her ne kadar kendi ierisinde
blnse de, ABnin nemli lkeleri de Kosovay tanmtr (ngiltere, Almanya, Fransa ve
talya gibi). Rusya her zamanki gibi sz konusu olaya kar kt. Bundan g olan Ortodoks
Srplar da Kosovann bamszlna kar kmtr. Bu kar ka ise dier bir byyen
dev in eklendi. Onun korkusu ise kendi ierisindeki eitli etnik gruplarn (Sincan-Uygur
Blgesi) benzer davranlarda bulunma isteiydi. Sonuta olay kendiliinden Souk
Savataki gibi Amerika ile Rusya arasndaki soruna dnm oldu.
Aralarndaki sorun ne olursa olsun, Kosovaya en fazla gda tedariki yapan lke,
Makedonyann da nne geen Srbistandr. Trkiye ise Makedonyann da arkasndadr. Bu
adan ilerleyen dnemde bu lkeler arasnda barn tesis edilmesini beklemek mmkn
olabilir. Fakat yine de Trkiye-Kosova ilikileri ayr ve zel bir yere sahip olacaktr. nk
bu ilikiler, 600 yl akn bir gemiten ileri gelmektedir.
SONULAR
Eski Federal Yugoslavyann dalmasndan sonra 7. cumhuriyet olmak isteyen
Kosovann yan sra bir yanda Hrvat ve Slovenler dier yanda ise Srp ve Karadallar,
dalan yapnn yeniden ekillenmesi zerine yeniden tartmaya baladlar. lk grup, dalan
Yugoslavyann federasyondan konfederasyona dntrlmesini isterken; ikinci grup
federasyon altnda merkezilemenin artmas (centrally run federation) ve merkezin Belgrad
haline gelmesini savunmutur. Fakat Kosova olay ikinci istein pek de mmkn olmadn
aka gstermitir.
Kosova 1999 yazndan beri BM gzetimi ve NATO korumas altnda, Srbistandan
bamsz bir birim olarak varln srdrmektedir. Farkl bir ekonomik ve politik sistem

33
Trkiye Kosovay tandnda Dileri Bakanl koltuunda Ali Babacan oturuyordu.
34
Trkiyenin amac; szsz olarak Kosovann bamszln desteklerken, ayn zamanda Rusya ve Srbistan ile olan ticari
balarnn da zarar grmemesini salamaktr
Sayfa | 21

yaplanmas ierisine girmekte olan Kosovann, para birimi de farkllamtr
35
. Buna ramen
Kosovann stat sorunu Kosovann tek tarafl bamszl ve Amerika ile baz AB
lkelerinin bu bamszl szsz olarak tanmalar yoluyla zme kavumutur. Bu
eylemin Gvenlik Konseyinin onay olmakszn gereklemesi ve Srbistann istememesine
ramen herhangi bir Gvenlik Konseyi knamas ile karlamamas da gzden karlmamas
gereken bir ayrntdr.
Parlamenter demokrasi ile ynetilen Kosova (Balkanlarn en gen devleti), 17 ubat
2008de Srbistandan ayrlarak tek tarafl olarak bamszln ilan etmitir
36
. Fakat yakn bir
gelecekte BM yesi olmas, in ve Rusya vetosundan dolay mmkn grnmemektedir.
Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat ve Avrupa Konseyine alnmasn ise Srbistann
kendisi nleyecektir. nk sz konusu kurumlarda kararlar oybirlii ile alnmaktadr.
Amerika, Kosovann Ferizaj kentinde kurduu askeri s (Bondsteel Askeri ss)
ile Avrupa ile Orta Asya arasndaki koridoru, dolaysyla enerji denetimini kontrol altna
almtr
37
. Bu yolla hem hegemonik gcn pekitirmi hem de Souk Sava sonrasnda gei
sreci yaayan Balkanlar zerinde dorudan sz syleme hakkna sahip olmutur. Mdahale
ne nitelii ne de yntemleri asndan meru ve yasaldr. Bu mdahale ile ayrca Avrupal
lkelerin, Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimliini glendirmeye ynelik tm almalar da
boa kmtr. nk Avrupal lkelerin kolektif hareket etmekte ne kadar gsz ve aciz
olduklar ABDnin NATOyu ve mdahaleyi ynlendirmesi ile tekrar ortaya kmtr.
Kazanan ne AB olmutur ne de insanlk. Ama kazanan Amerika Birleik Devletleri olmutur.
Ayrca, son askeri mdahale ile NATO ve BMnin uluslar arars rol ve bunun meruiyeti
tartlr hale gelmitir.
Yeni bir yzyla bir kala, Avrupa ktasnn patlamaya en hazr blgesine, sknetin
salanmas amacyla dardan bir mdahale yaplmtr. Fakat silah yoluyla iddetin
bastrlmas uzun dnemli blgesel bir istikrar getirmemitir. Bat Balkanlardaki gvenlik

35
Srbistann para birimi Dinar iken; Kosova Avroyu kullanmaya balamtr.
36
Her ne kadar bamszl Trkiye, Amerika, ngiltere, Almanya, Fransa ve talya gibi devletler tarafndan tannm olsa da;
hala in, Rusya, Hindistan, Brezilya, Arjantin, Gney Afrika, Meksika, Endonezya ve Msr gibi hem blgesel hem de kresel
anlamda nemli olan aktrler tarafndan tannmam olmas byk bir huzursuzluk yaratmaktadr.
37
Ayrca dier Balkan lkelerine de bir mesaj vermitir: Bir lkeyi ykmam iin kara ordusuna ihtiyacm yoktur. Bunun iin hava
kuvvetlerim ve sava uaklarn tayan gemilerinden olumu donanmam kfidir. Dnyann her yerine ulaabilirim ve ben ne
dersem o olur.
Sayfa | 22

durumu hala belirsizliini korumaktadr
38
. Tabii ki en iyi zm, blgenin Avrupa
btnlemesine dhil olmas ve bu yolla blgeye refah ve demokrasi getirilmesiyle
salanacaktr
39
. Yoksa bunun dnda, her ne kadar Srbistan entelijansiyas kabul etmese de;
Srbistann, Kosovann alt yap almalarnn maliyetini karlamas ekonomik bakmdan
mmkn grnmemektedir. Kald ki; Srbistan iindeki yabanc dmanl da ortadr. Ayrca
iki toplum arasnda gerek sosyal gerekse kltrel anlamda herhangi bir ba ve benzerlik
yoktur. Durum bu ekildeyken, Kosovann yeniden Srbistana balanmas mmkn deildir
ve mantk ddr.
BM tarafndan Ahtisaari Plan temel alnarak hazrlanan metinler bugn Kosovada
geerlidir, fakat Kosovann her yerinde deil. Mesela Srplarn ounlukta bulunduu
Kosovann kuzeyinde BM tarafndan EULEX (The European Union Rule of Law Mission in
Kosovo) iin tasarlanan yol haritas geerli deildir. Bu adan, her ne kadar Tai 100 kadar
BM yesi lke tarafndan tannacaklar ynnde aklamalar yapsa da; birtakm anayasal
dzenlemeler yaplmad srece Kosovann tam egemen bir devlet olmas olanakszdr
(TRBEDAR, 2008). Ayrca Kosovann kuzey ksmndaki baz yerlerde salk, posta ve
eitim zerine yaplan harcamalar Srbistan ynetimi tarafndan salanmaktadr. Bu adan
Kosovann bamszlk ve egemenlii tartmaya ak bir gerekliktir
40
. Hatta 28 Haziran
2008de Srbistan, Kosoval Srplara paralel bir meclis kurdurmutur (Kosova bile kendi
snrlarnn iinde kk bir Kosova sorunu yaamaktadr). UNMIKin buna yllarca gz
yummas ise ayrca dndrcdr.
AB yesi olan Romanya, spanya ve Gney Kbrs Rum Kesimi gibi lkelerce
tannmamas nedeniyle, Kosovann orta vadede AB yesi olmas ya da NATOya ye olmas,
her ne kadar Kosova Babakan Haim Tai bunun tam tersini iddia etse de, mmkn
grnmemektedir. Ayrca, Kosovada gvenliinin salanmasnn ABD ve ksmen de

38
Ratko Mladiin yakalanmasnn bu belirsizlii biraz olsun ortadan kaldraca ynndeki beklentiler de kendi iinde birt akm
belirsizlikleri barndrmaktadr.
39
ABnin 2004 ve 2007deki genilemeleri ile bu amalanmtr. Ama bunun ne kadar mmkn olduu, son Avrupa finansal
krizleri ile daha da tartmal hale gelmitir (BEBLER, 2008).
40
Benzer bir durum Trkiye iinde geerlidir. nk Dou illerimizde, zellikle BDPnin oylarnn ounlukta olduu Dou ve
Gneydou Anadoluda yer alan illerimizde halk, baz anlamazlklarn zm iin devletin polisi, jandarmas ya da adalet
sistemine deil; parti tekilatna bavurmaktadr. Bu ise Trkiyenin de egemenlik prensibinin tartmaya almasna neden
olmaktadr.
Sayfa | 23

Brksele bal olduu aktr. Eski SRS liderlerinden Voyislav eelynin ICTYde
yarglanmas ise durumu daha kronik hale getirmektedir
41
.
Tm bu anlatlanlarn ardndan u nerilerde bulunulabilir: isyanlarn ya da
savalarn vukuu bulduu lkelerde, sz konusu lkenin ne blnmez btnl, ne de
paralanmas ama snrlarn istikrar prensibi erevesinde hareket edilmesi en doru yoldur.
Aksi takdirde, Kosovann kazand baarndan g alabilecek olan dier topluluklar da bu
yola bavuracak, mikro milliyetilik akm sistemin temel karakteri olacak, sistemi derinden
etkileyecektir. Bu ise istenmeyen anariyi beraberinde getirecektir. Bu sebeple tm lkeler,
vatandalarnn etnik kimlii ne olursa olsun, onlara sayg gstermeli, ayrmc politikalara
ynelmemelidirler. Ayrca, tannan devletlerin lkesel egemenlikleri ve blnmez
btnlklerine sayg duyulmal, devlet ile iinde bulunan etnik gruplar arasndan bir sorun
kt zaman snr deiimi yerine, mzakereler yoluyla barl zmler bulma yoluna
gidilmelidir.
Bunun dnda; Balkan lkelerinin aralarndaki ibirlii tevik edilmeli, bu tevikler
pratik konular iermeli ve pragmatik ynde olmaldr
42
. Bunun yannda yardmc olmas
amacyla blge lkelerinin uluslararas rgtlerle (NATO ve AB gibi) olan ibirlikleri de
tevik edilmeli, lkelerin yelik d da olsa baz almalara/altaylara katlmalarna izin
verilmeli, gzlemci olarak baz oturumlara katlmalar salanmaldr. Ayrca baz tartmal
blgelerdeki askeri birliklerin varl da devam ettirilmelidir.
Uluslararas glerin varlndan dolay Kosova belki orta vadede Balkanlar
blgesinde AB yesi olamam lkeler arasnda yer alacaktr. Fakat bu glerin izni dhillinde
elde ettii ve birok lkenin sahip olmad ticari ayrcalklar sayesinde ticari hadlerini
iyiletirme eilimi ierisinde olmaldr. nk Kosova bu ticari ayrcalklar sayesinde
Avrupa pazarlarna kotasz ve gmrksz mal ihra edebilmektedir. Bu frsat iyi
deerlendirerek ve beyin gn nleyecek nlemler alarak % 40-50lere varan isizlik
oranlar aa ekmeye almaldr. Yapmas gereken ve zerine urat temel devlet
politikas da zaten budur.


41
http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/jud_supplement/supp41-e/seselj.htm
42
Bu politikada yeni ilevselci teori ve onun anlay yardmc olabilir. Daha fazla bilgi iin: (JENSEN, 2003)
Sayfa | 24

KAYNAKA
Gazeteler:
54 US, 18 Turkish Jets To Be Deployed for Kosovo Strikes. (1999, May 22). Turkish Daily
News .
FISCHER, J. (2007, Mays). AB'nin Gelecei Kosova'ya Bal. Star The Daily
GRSEL, K. (2009, Ekim Perembe). Stratejik Ortak Srbistan. Milliyet Gazetesi .
TOMBULOLU, M. (2008, Kasm-Aralk). "Seilmi Travma" Kavramnn
Dndrdkleri. Aralk 19, 2010, Tm Gazeteler:
http://www.tumgazeteler.com/?a=4373409
Makaleler:
ALPKAYA, G. (1999, Haziran 15). NATO Mdahalesi zerine. 11 29, 2010
http://80.251.40.59/politics.ankara.edu.tr/alpkaya/kosova.htm
BABUNA, A. (1997). Kosova Sorunu zerine. D Politika , Say 1-2.
BAYURT, E. (1999). 50. Yldnmn Kutlamaya Hazrlanan NATO Kosova mtihannda.
Aksiyon .
BEBLER, A. (2008). The Western Balkans and International Community. Avrasya Dosyas
(Balkanlar zel) , s. 7-22, Vol. 14, No:1.
BURGESS, E. B. (2003, Nowember). Beyond Intractability. Kasm 13, 2010, Beyond
Intractbility: http://www.beyondintractability.org/essay/shuttle_diplomacy/
DPLOMATK GZLEM. Belika Blnmeli mi? Aralk 30, 2010, DPLOMATK
GZLEM: http://www.diplomatikgozlem.com/haber_oku.asp?id=3522
ERTURUL, . E. (2008 (Bahar)). Kosova ve Geici Uluslararas Ynetim likisi:
Vesayetten Fazla, galden Az. KK Sosyal ve Stratejik Aratrmalar Dergisi , 33-45, Cilt X,
Say 1.
FEFFER, J. (2009, August 17). Kosovo, East Timor, R2P, and Ian Williams. Washington
D.C.
Sayfa | 25

KAY, S. (April 2002). Air Power and Allied Action: The Lessons of Modern War.
Contemporary Security Policy , 151, Vol.23, No:1.
KAY, S. (August 2004). NATO, the Kosovo War and Neoliberal Theory. Contemporary
Security Policy , 264, Vol. 25, No:2.
Kosova Trkiye Ticaret Odas. (2009). Kosova lke Profili. (s. 1-4). Pritine: Kosova
Trkiye Ticaret Odas.
TRBEDAR, E. (2008). Kosova'nn Bamszlk lannn Srbistan, Bosna-Hersek ve
Makedonya'ya Etkileri. Avrasya Dosyas , s. 23-55, Cilt:14, Say:1.
Raporlar:
BRLEM MLLETLER. (2006). Birlemi Milletler Antlamas. Ankara: Birleimi
Milletler Enformasyon Merkezi.
Group, I. C. (2001). After Milosevic, A Practical Agenda for Lasting Balkans Peace.
Brussels: International Crisis Group.
MAI ve Kreselleme Kart alma Grubu. (2004, Haziran 17). NATO Antlamas
(1949). Washington DC, Washington.
NATO. (2001). NATO El Kitab. Brussels: Office of Information and Press.
SECURITY COUNCIL REPORT. Security Council Report. Kasm 21, 2010, SECURITY
COUNCIL REPORT:
http://www.securitycouncilreport.org/site/c.glKWLeMTIsG/b.2549843/k.81F0/March_2007B
RKosovo.htm
Kitaplar:
BORA, T. (1995). Milliyetiliin Provokasyonu. stanbul: Birikim Yaynlar.
JENSEN, C. S. (2003). Neo-functionalism. M. CINI, European Union Politics (s. 79-92).
New York: Oxford University Press.
MALCOLM, N. (1998). Kosova- Balkanlar Anlamak in. stanbul: Sabah Kitaplk.
MALCOLM, N. (1999). Kosova, Balkanlar Anlamak in. stanbul: Sabah Yaynlar.
Sayfa | 26

Oran, B. (2001). Trk D Politikas: Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler,
Yorumlar. stanbul: letiim.
POULTON, H. (1993). Balkanlar, atan Aznlklar, atan Devletler. stanbul: Sarmal
Yaynevi.
TEKEREK, D. D. (2004). Makedonya ve Kosova'da da Gne Trkiye'deki Gibi Parldyor.
10.
TOMUSCHAT, C. (1993). Modern Law of Self Determination. Holland: Martinus Nijhoff
Publishers.
Rportajlar:
ELEB, Y. D. (2010, Kasm 23). Avrupa'nn Btnlemesine Katkda Bulunan Liderler.
(Deniz TREN, Rportaj Yapan)
HSEYN, . (2010, Aralk 20). Kosova Sorunu. (Deniz. TREN, Rportaj Yapan)
nternet:
Encyclopedia. Encyclopedia-No Man's Land. Ocak 1, 2011, firstworldwar.com:
http://www.firstworldwar.com/atoz/nomansland.htm
EULEX Kosovo. What is EULEX? Aralk 23, 2010, EULEX Kosovo: http://www.eulex-
kosovo.eu/en/info/whatisEulex.php
EUROPA. Europa Glossary. Kasm 19, 2010, EUROPA:
http://europa.eu/scadplus/glossary/european_security_defence_identity_en.htm
MACMILLAN Dictionary. MACMILLAN Dictionary. Kasm 22, 2010 MACMILLAN
Dictionary: http://www.macmillandictionary.com/dictionary/british/catch-22-situation
NATO. Le nouveou concept strategique de l'OTAN- pourquoi and comment? Aralk 21, 201
NATO: 0,http://www.nato.int/strategic-concept/what-is-strategic-concept-fr.html
NATO. (1999, June 30). NATO's role in Kosovo. Aralk 19, 2010, NATO Home Page:
http://www.nato.int/kosovo/docu/u990610a.htm
OSCE. OSCE Mission in Kosovo. Aralk 1, 2010, OSCE:
http://www.osce.org/kosovo/13194.html
Sayfa | 27

Paper Masters. Machiavelli's Reason of State Term Paper. Aralk 22, 2010, Paper Master:
http://www.papermasters.com/machiavelli_reason_of_state.html
TRIAL CHAMBERS. (2003, 5 9). 11 06, 2010, TRIAL CHAMBERS:
http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/jud_supplement/supp41-e/seselj.htm
UNITED NATIONS. Chapter VII. Kasm 21, 2010, CHARTER of the UNITED NATIONS:
http://www.un.org/en/documents/charter/chapter7.shtml
UNPO. (2006, June 19). UNPO. Kasm 20, 2010, UNPO (Unpresented Nations and Peoples
Organization): http://www.unpo.org/article/4957