T.C.

AH EVRAN NVERSTES FEN EDEBYAT FAKLTES ANTROPOLOJ BLM

NGENE TOPLUMLARININ SOSYOKLTREL YAPISI VE TOPLUMSAL STATDE OYNADII ROL

LSANS TEZ

AYHAN ZTRKOLU

KIREHR 2013
1

T.C. AH EVRAN NVERSTES FEN EDEBYAT FAKLTES ANTROPOLOJ BLM

NGENE TOPLUMLARININ SOSYOKLTREL YAPISI VE TOPLUMSAL STATDE OYNADII ROL

LSANS TEZ

AYHAN ZTRKOLU

TEZ DANIMANI YRD. DO. DR. ATILAY YAMUR OKUTANER

KIREHR 2013
2

NSZ Anadolu corafyas, tarihin devamll sreci boyunca ingeneler ve ingene kltrnn geliimi ve yaatlmas bakmndan nemli bir yer olagelmitir. Baz akademisyenlere gre, stanbulda gnmzde Sulukule Mahallesi olarak anlan blge, Avrupann ilk Roman yerleim blgelerinden biridir. Yzyllar ncesine dayanan varlklarna karn, Trkiyede Romanlar henz toplumun ayrlmaz bir paras olarak kabul grmemekte ve temel haklarn dier vatandalarla edeer lde kullanabilme yolunda ciddi engellerle karlamaktadr. Son yllarda temel insan haklaryla beraber aznlk haklarnn korunmas, Avrupa Birlii srecinde n plana kmakla beraber Trkiyede yaamn idame ettiren baka bir e tnik unsur olan ingenelerin haklar yava yava bu tartmann yaptalarn oluturmaya balamtr. Trkiyede ingeneleri etkileyen insan haklar sorunlarnn yeteri derecede gz nnde bulundurulmamasna ve tartmaya kapal bir hal almasna ilikin birtakm sebepler n plana kabilir. Trkiyede ingeneler, toplumun geneli tarafndan nyarg, ayrmclk ve dlanmaya maruz kaldklar gibi, dier aznlk gruplarndan da benzeri tavrlar grmektedir. kinci olarak, en azndan ksa bir zaman ncesine kadar pek ok Roman, hak mcadelesini devlete ihanet olarak alglayan milliyeti basklar sonucunda aktivizmden kanm, zellikle de kendi haklarn gndeme getirmek iin rgtlenme yolunu tutmay ok daha sonraki aamalara brakmtr. almamzn ingene toplumunun yurttalk haklarnn gelitirilmesi ve Roman derneklerinin Trkiye sivil toplum hareketinin bir bileeni olarak yerini almas, bu konudaki toplumsal duyarlln ve hukuki mekanizmalarn glendirilmesi, etnisitenin ortaya koyduu negatif alglarn krlmas ve farkl kltrlerin toplumsal kabullenme biimi iinde sentezi yolunda bir adm olmasn umuyoruz. almamz ekillendirirken muhtevay ingeneler haklarnn savunuculuu, sivil toplum deerlerinin vurgulanmas, Roman haklar hareketinin geliimi gibi alanlardaki tecrbeler, Trkiyede yaayan ingene topluluklarnn durumlarn sergilemek amac ve karlatklar hak ihlallerini dile getirmeyi amaladk. Romanlarn haklar ve frsatlara eit olarak eriebilmesini engelleyen hukuki ereve, koullar ve uygulamalarn genel bir zeti temel konularndan biri olarak alla gelmekle beraber ingeneleri ; tarihleri, toplumsal zellikleri ve kendilerine zg sorunlaryla, eit vatandalar olarak tasvir etmeyi arzuluyor uz. Tez almamz boyunca, deerli yardmlarn bizlerden esirgemeyen ve ynlendirme,tavsiye ve yardmlaryla yanmzda olan deerli hocam Yrd. Do. Dr. Atlay Yamur Okutanere ve almam srasnda bana destek veren dier arkadalarma teekkr ederim.

Anahtar Kelimeler: ingene,projmas,roman soykrm,Kpti,naziler,Trkiye rom,cigani 3

ingeneleri,

NDEKLER nsz..........3 1.GR 1.1 ingene Szc.....6 1.2 Trkiyede ingenelere Verilen simler.....7 1.3 ingenelerin Kkeni.......9 2.NGENELERN SOSYOKLTREL YAPISI VE TOPLUMSAL STATDE OYNADII ROL 2.1 Kendilerini Nasl Tanmlarlar.....15 2.2 ingenelerin G Yollar G Yollarnn Kkenleriyle likisi...16 2.3 ingenelerin Toplumsal Algda Konumlan,Toplumsal Statnn Kimliklendirme Gc.....18 2.4 ingenelerin Hukukla ve Devletle Sregelen Mcadelesi.....24 2.5 ingenelerin Meslekleri Zanaat ve Uralar...26 2.6 Antropolojik Veriler Inda ingeneler.......28 3. NGENE KATLAMI (PROJMAS) 3.1 Tarihsel Gereklik inde Unutulmu Bir Soykrm:ingene Katliam (Projmas)....30 3.2 Soykrmn Kronolojisi.38 3.3 Avrupada ingene Kartl...43 4.SONU..44 KAYNAKA.......45

TABLOLAR DZN Tablo: 1 Farkl Dillerdeki Baz Szckler ve Bunlarn Deiik Romani Lehelerindeki Yazllar.......7

EKLLER DZN ekil 1: ingenelerin g yollar......9 ekil: 2 ingenelerin Ganj'dan Thames'e Uzanan "Byk Yry"leri ...17 ekil 3: Kolukrkn arsm Burcu: ingene kelimesinin Trk toplumunda oluturduu imge........17

RESMLER DZN Resim 1: 1821de Anton Iaroslav Puchmayerin yaynlad ilk gerek ingene dilbigisi.....10 Resim 2: Roman Soykrm Ant Al Merasimi Berlin.....35 Resim 3:Roman Soykrm Ant Berlin.....35 Resim 4:Gatlif,Korkoro Filmi,2008...40

1.GR 1.1.ingene Szc

Yzyllardr ingeneler, gittikleri her yerde farkl isimlerle anlmlardr. ingeneler olarak bahsedeceimiz topluluk iin ne dnyada ne de lkemizde zerinde anlalm ortak bir sylem vardr. Bu dnya vatandalar, iine kartklar toplumun dil yaplarna uygun olarak deiik isimlerle adlandrlmaktadrlar. Dnyada en ok bilindikleri adlardan Gypsy ile Egyptus (Msr)dan geldiklerine gnderme yaplrken; Franszlar, Bohemyadan geldikleri iin Bohemien(Duygulu,2006;s.17) Hollandallar ise Macaristandan geldikleri iin Ungern diye adlandrmlardr.(Duygulu, 2006;s.46) ingeneler, ana g yollarndan biri olan Anadolu topraklarndan geerken ba sta Van, Ar, Siirt, Mardin, skenderun, Adana, Antalya, Denizli, Samsun, Eskiehir ve elbette tm Trakya olmak zere birok yere kk salmlardr. Bunun doal sonucu olarak, yerletikleri her yrede farkl isimlerle anlmlardr. Byk Trke Szlkte genellikle argo konuan, falclk yapan, yaban otlar satan, kimi kez de algclk yapan, seyrek grlen bir tip; Kt klkl, esmer kadn tipi; Hindistan'dan ktklar sylenen, dnyann eitli yerlerinde yaayan bir topluluk, bu topluluktan olan kimse, ingen, Kpt (http://tdkterim.gov.tr/bts/) olarak tanmlanan ingene szc, kimi sfatlam anlamlarna karn ncelikle bir kimlii, toplumsal bir aidiyeti vurgular. ingene szcnn ngilizce karl olan Gypsy szc, XVI. ve XVII. yzyllarda, Egipcian, Egypcian, Gipcian, Gypcian gibi farkl biimlerde yazlan Egyptian szcnden tremi bir szcktr. Msrl anlamna gelen Egyptian szc, aslnda ingenelerin kkenine dair yanl varsaymlardan kaynaklanmaktadr (Hancock,2007: xxi). ingeneleri Msrllarla ilikilendirme eilimi Osmanl kaynaklarnda da grlr. Osmanl kaynaklarnda ingeneler iin kullanlan Kpt szc, ingenelerin Msrda yaayan bir kavim olan Koptlarla akraba olduklar varsaymna dayanr (Duygulu, 2006: 12). ingenelerle ortak gemie sahip olabilecei dnlen Sigynnaeler, Orta ve Dou Avrupada yaam, Tuna nehrini kefetmi bir topluluk olarak anlrlar. Eski Yunan tarihi Heredota ait kaytlarda da yer alan Sigynnaelerin, bugnk ingenelerle akraba olabilecekleri fikrini destekleyecek kantlar bulunsa da bu kantlar, iki halkn akraba olduklarna dair kesin bir yargya varmak iin yeterli deildir (Mezarcolu, 2010: 16, 18). Yldz (2007), ay szcn, ingene szcnn eski Trkedeki karl olarak ele alr. Bu szck, Kl Tigin ve Bilge Kaan kitabelerinde yer alan yok ai budunu kop kubrattm. ai budunu bay kldm ifadelerinde gemektedir. Yoksul/ fakir anlamna gelen bu szck, Macarcadaki cign7 szcyle de benzerlik tar (s. 61- 82). ingenelerle ilikili olduu dnlen ve pek ok aratrmac tarafndan da kabul grm olan Atsingani szc ise ilk olarak Bizansda 1100lerde yazlm olan, Life of St George of Athos adl 6

kitapta geer. mparator Konstantinos IX Monomakhos dneminde, Samariadan Konstantinopolise geldikleri anlatlan Atsinganilerden, babo dolaan, byclk ve bilicilik yapan bir topluluk olarak sz edilmektedir (Marushiakova ve Popov, 2006: 15).

Tablo: 1 Farkl Dillerdeki Baz Szckler ve Bunlarn Deiik Romani Lehelerindeki Yazllar

1.2Trkiyede ingenelere Verilen simler

Gypsy, Sinti, Zigeuner, Zingari, Tsigane, T igani, Gitane, Cingan, ingne, Manu, Mrtp, Poa, Karai, Beyzade, Eleki, Geynel, Cono, Gurbet, Abdal, Kpt, Roman, Prpr, Karaolan, Todi ve Mango(Duygulu, 2006: 13)Gitane, Sinti, Calo gibi szckler, Dnyada ve Trkiyede ingenelere verilmi isimlerden yalnzca birkadr. Trkiyenin hemen her blgesinde yasayan ingeneleri tanmlamak iin kullanlan kavramlar yrelere gre deimektedir: Trkiyede ingeneler Posa (Erzurum, Artvin, Erzincan,Bayburt ve Sivas), Mutrib (Hakkari, Mardin, Siirt, Vann gney ksm), Arabac (Akdeniz basta olmak zere Anadolunun pek ok yerinde), Eleki (Orta Anadolu), Sepeti (Akdeniz ve Ege blgelerinde), Cono (Adana civar), olarak alarak adlandrlmaktadrlar. Esmer vatanda,tabiri genellikle resmi dilde kullanlmakla birlikte eitli yrelerde halk tarafndan da kullanlmaktadr. Ayrca lkemizde Kpti kelimesi de ok yaygn bir ekilde kullanlmaktadr (zkan, 2000: 4; Oprisan, 2002). Kpti, Msrl anlamna gelmektedir. Osmanl dneminde ingane seklinde ifade edilen ingeneler/Romanlar, Msrl olduklar dsncesiyle, Kpti adyla anlm (elik, 2004: 1) Bulgaristandan gelerek Kayseri, Osmaniye, Adana, Sakarya ve orum illerinde yerleen ingeneler iin Haymantos tabiri kullanlmaktadr. Erzurum il snrlar iinde yaayan bir grup Shbznl ismiyle anlrken, Yugoslavya, Yunanistan, Bulgaristan gibi Avrupa lkelerinden gelerek Trakya yresinde younlukta bulunan ingeneler iin dorudan Roman tabiri kullanlmaktadr (zkan, 2000: 31) Posa olarak da tabir edilen Lomlarn kkenleri ise son derece belirsizdir (Marsh, 2008b: 22-23). Posalar zellikle yerleik yasam seen ingeneler/Romanlardr. Ancak 7

Posalar ingene/Roman tanmlamasn kabul etmemektedir (Erkul, 1998: 24 -25). Kendilerini Orta Asyadan ve Ermenistan gelen gruplar olarak tanmlamaktadrlar (Kolukrk, 2008: 150) Melih Duygulu ingenelerde Mzik adl eserinde aadaki ekilde snflandrmtr: Anadoluda ve Ege sahillerinde Yaayanlara: Cingn, Cingne, Manus, Mtrp, Poa, Karai, Beyzade, Eleki, Gengel, Cono, Gurbet, Abdal, stanbul ve evresinde Yaayanlara: Kpt, Roman, Prpr, Karalan, Todi,Mongo gibi isimler aldklar grlr. Anadolunun hemen her yerinde ingene olmayanlarn ingenelere ingen (Cingn, Cngn, ingen, ingan ve Esmer Vatanda) tr. Gney Anadoluda yaayanlar kendilerine Mtrp dedikleri halde yerli halk Kalayc veya Cingn demeyi tercih ederler. Dou ve Kuzey Anadoluda da benzer bir durum vardr. Yerli halkn ingen dedii topluluk yeleri kendilerine Po sa olarak adlandrrlar. Trkiyenin bat blgesinde ya sayan ingenelere Roman ismi verilmekt edir. Bu adlandrma Kocaeli ingeneleri iinde geerlidir. Baz mahallelerde ingene ad yerine Roman ad kullanlmaktadr. (Uum,2008;s.26) Ali Rafet zkan da ingeneler adl almasnda yrelere gre ingene adlarn yle vermitir: Roman Bat Anadolu ve Trakya, Mutrib Van ve Ardahan civar, Eleki Orta Anadolu, Posa Erzurum, Erzincan, Artvin, Bayburt ve Sivas, Esmer VatandaGer Arabac Anadolunun pek ok yerinde,

Cono Adanadaki ingeneleri ifade etmek zere kullanlr. Ayrca Kpt kelimesi de ska kullanlr. Kpti Msrl manasna gelmektedir. Osmanl dneminde ingene seklinde ifade edilen ingeneler, Msrl olduklar zannyla, Kpt adyla anlm ve bu tabir gnmze kadar gelmitir. Ancak Ege ve Marmara blgelerinde youn bir ekilde bulunan ve Akdeniz Blgesinde yaylm olan ingeneler kendilerini Roman kelimesiyle ifade etmektedirler.

1.3 ingenelerin Kkeni

ekil 1: ingenelerin g yollar ingenelerin kkeni, zaman iinde bilim adamlarnn ve romantik gezginlerin ilgisini ekmi ve merakn uyandrmtr, ancak 18. yzyln sonuna kadar Avrupadaki ingenelerle ilgili nemli bir bilimsel aratrma yrtlmemitir. ingeneler, tarihi tespitlere gre; Miladi V. yzyldan itibaren gebe olarak yaayan bir topluluktur.(Uum,2008;s.27) Uzun yolculuklarna nereden baladklarna ilikin tuhaf denilebilecek birka teori ve varsaym olmasna ramen, bu gebe insanlarn kkenine ilikin en yaygn inan, Hindistann kuzey blgelerinden yola karak dnyaya yaylm olduklardr.( Mayall, s. 55-83.) Buradaki k noktas da tarihsel belgeler deil, dilbilim verilerdir. Bu durumda ingenelerin kkenlerinden, glerini balattklar noktadan salkl bir ekilde bahsetmek iin ingene dilinin zelliklerine ve arka planna bakmak yerinde olacaktr. Milliyetilik fikrinin hzla gelitii Avrupada, rklar belirli blgelere yerletirme ve onlar bu blgelerle badatrma ihtiyac, ulus-devlet fikrinin yap talarndan biri olagelmitir. Genel kanaat, aa seviyede olup olmadklarna baklmakszn, btn rklarn bir anavatana sahip olmalar, bunun sonucunda da kategorize edilerek bir yer konumlandrlmalar gerektii ynndedir. ( Ernest Gellner ,1983; s.1-7) Avrupada erken dnem bilim adamlarnn ortak saplantlar, Batl olmayan dier kltrleri, az gelimi, dolaysyla daha aa saymalardr; bunun sonucu olarak da almalarnn znesi ile kendi kltrlerinin yaam alanlar iinde aina olduklar arasndaki kyaslamalara dayanan, basite indirgenmi, determinist karmlar yapmak gibi alkanlklar edinmilerdir. Bu ilk aratrmaclar, kendi bak alarna bal olarak ingeneleri, ya doann ocuklar gibi ifadelerle romantikletiriyor ya da hrszlk gibi uygunsuz iler yapan kirli insanlar olarak gryorlard. 19. ve 20. yzyln ingene-bilimcilerine benzer ekilde, ngiliz etnolog John Crawfurd da, dneminin kltrelden ziyade, fiziksel farkllklara odaklanan rksal antropolojik yntemlerinden byk lde etkilenmitir. Crawfurd, Hindistanda yaayanlarla Avrupadaki ingeneler arasndaki fiziksel zellikler ve dillerin karlatrlmasna dayanan tezinde, 9

ingenelerin Hindistandan, hatta Hindistann kuzeyinden bile gelmedikleri savn orta ya atmtr. Crawfurd, Romanca (daha dorusu tam anlamyla, Romans) olarak adlandrdmz dille Sanskrite arasndaki farklln zerinde zellikle durmutur. Crawfurd makalesinde, kkenleri tespit etmekle ilgilenen dier birok bilim adam gibi, benzerliklerin neler olduuna bakmak yerine, tezatlarn zerinde durmay semitir. ingenelerin, g yolculuuna Kuzey Hindistandan baladklar ve g etmeden nce yeterli dilsel ve kltrel benzerliklere sahip olduklar fikrine kar kar ve buna karlk olarak, ikna edici alternatif bir kken teorisi sunmaz.Oysa August Friedrich Pott, 1844-1845te yaymlad Die Zigeuner in Europa und Asien adl eserinde ingene dilinin kendine has zelliklerine ek olarak, yap bakmndan Sanskriteye benzediini iddia etmiti. zkansa ingenelerin g durumlarnn analizini yaparken bilgileri u ekilde toplamaktadr: 1. G, kitle halinde olmam, aksine farkl zamanlarda kk gruplar seklinde olmutur. 2. G olaynda savalar, tehcir, takip ve tarmsal nedenler gibi ds sebepler mevzu bahistir. 3. Kk gruplarn g, ilk olarak M.S. V. ve VII. yzyllar arasnda Hindistan ve ran arasnda ilk g hareketinin muhtevasndan dolay vuku bulmutur ve daha sonraki ise Mslmanlarn ran ve Hindistan fethettii VII. ve X. yzyllar aras olmutur. Gn sonuncu halkas, X. ve XIII. yzyllarda Gazneli Mahmut ve onun halefleri dneminde olmutur. 4. Avrupaya ingenelerin g; ran, Ermenistan, Anadolu, Yunanistan ve Gney Slovak Blgesi zerinden gereklemi olmas mmkndr. nk btn Avrupa ingenelerinin lehelerinde Ermenice, Trke, Yunanca ve Slovakadan alnm kelimeler bulunmaktadr. 5. randan gn zaman,rann VII. yzylda Mslmanlar (Araplar) tarafndan fethedilmesinden ksa bir mddet nce veya sonra vuku bulmu olmaldr. nk Avrupa ingenelerinin lehelerinde Arapa kelimeler de mevcuttur.(zkan,2000;s.18) Dilbilimciler ingene dilini, Rom, Lom ve Dom olarak ana leheye ayrmaktadrlar. Bu lehe, konuulduklar corafyalarn farkllyla doru orantl olarak, yllar ierisinde deiimler gstermi olmakla birlikte, temelde benzerlikler tamaktadrlar. Bu lehe zerine yaplan aratrmalarda da Sanskrite temellerine ulalm ve bu sayede ingenelerin, Hindistan orijinli olduklar varsaym ortaya kmtr. ingenelerin,Hint kkenli olabileceklerini ilk kez H.M.G. Grelmann iddia etmitir. Grelmann da ingenelerin kkenini bulma konusunda dillerini takip etmenin gerektiini ve bu dilin de Hindistan iaret ettiine dikkat ekmitir.

10

Resim 1: 1821de Anton Iaroslav Puchmayerin yaynlad ilk gerek ingene dilb igisi. Crawfurd, Hindularn kara tenleri ve Hindistanda Avrupadaki ingeneler kadar ak tenli(John Crawfurd,1865;s.26) topluluklar bulunmamasnn yan sra, ingenelerin gz ve ten renklerindeki eitlilie dayanarak son derece rksal karmlar ieren u fikri ileri srer: ingeneler, aslnda, karma bir rktr ve Hindulardan ok, Avrupal kanndan gelmektedir. Aka grlmektedir ki, Avrupa bilimi, ingenelere ynelik aratrmalarn ilk zamanlarnda Avrupa merkezcidir. ngiliz ingene -bilimciler de dhil olmak zere ou bilim adamnn ingenelere olan ilgisi, kendi ulus-devletlerinin snrlarn asa da; bu bilim adamlar , Trkiye ve Dounun geri kalann konu etmemitir. Bu blgelerle ilgili fazla bilimsel aratrmann olmamas bunun bir kantdr. Yine de Trkiye ve randaki ingenelerin daha eski dnemleri hakknda gr ieren, snrl sayda belgesel makale brakm ingene-bilimciler de vard. Bu bilim adamlarndan biri, Gypsy Lore Societynin (ingene Bilimi Dernei) bir yesi olan Alexander G. Paspatidir. 1860 ve 1880lerde Osmanl mparatorluunu dolaan Paspati, bu corafyada yaayan ingeneler ile ilgili yazlar yazmtr. Paspatinin, Memoir on the Language of Gypsies, as now Used in the Turkish Empire (Trk mparatorluunda ingenelerin u Anda Kullandklar Dil zerine Hatrat) adl almas, Sanskrite ile ingene dili arasndaki ilikiyi gstermeyi amalayan, filolojik bir eserdir. Paspati bu makalede ayrca, birok lkede zulme uradklarn anlatarak Avrupadaki ingenelerin ksa tarihine deinmitir; buna karn, eziyet grmelerindeki en byk nedenin ingenelerin kendisi olduunu da ne srmtr. Trkiyede [] elerini seerken fazla titiz davranmyor, sk sk ingene kadnlarla evleniyorlar dedii Mslmanlarn ingenelere kar, onlarla iletiim kurmaya

11

isteksiz, dahas onlar kiliselerden uzak tutan Hristiyan topluluklardan daha oluml u bir davran iinde bulunduunu kabul etmitir.(Paspati,1860-1863;C.7,s.148) O dnemdeki entelektellerin ou gibi, Paspatinin slubundan da, ingeneleri uygar dnyann dndaki kiiler olarak grd anlalmaktadr. Tarih, ne onlarn gizemli glerinin izini srd, ne de daha bayndr lkelere yaptklar istilalar kaydetti diyen Paspati, ingeneler hakkndaki genel olarak olumsuz fikirleriyle dikkat eker.( Ayn kaynakta;s. 150) Alexander G. Paspatinin, Gypsy Lore Societynin yayn iin hazrlad ve 1888 ylnda yaymlanan bir baka makalesi Turkish Gypsies (Trk ingeneler) adn tar. Paspatinin bu makalesinde, Mslman ingenelerin, gayrimslimlerin askerlik yapmamak iin dedii muafiyet vergisinden 1874 ylndan itibaren kurtulduklar gibi birok ilgin gzlem bulunur. Paspatiye gre, o zamana kadar Mslman ingeneler, Osmanl hukukuna gre gerek Mslmanlarla eit saylmadndan, bu olay Trkiye ingenelerinin tarihinde nemli bir vakadr. Makale, bundan baka, o dnemde ingenelerin yaadklar yerler ve uratklar mesleklerle ilgili bilgiler de ierir. ingenelerin benimseyerek yaptklar ve n kazandklar mzisyenlik, sepetilik ve demircilik gibi kimi meslekler bulunmaktadr. Paspati, ingenelerin yol kesen soyguncular olmadn ve avlanmadklarn syler. Yazar makalenin bandaki hikyede, bir kazada len ve hayat boyunca Mustafa adnda bir Mslman olarak tannd iin, slami geleneklere gre gmlmeye hazrlanlan bir Hristiyan ay oynatcsndan bahseder. Sonradan, adamn snnetli olmad anlalnca Hristiyan olduu ortaya km ve papazlar tarafndan gmlmtr. Paspati bu hikyeyi, ingenelere ilikin u yorumla bitirir: Bu, dine kaytsz olularnn arpc rneklerinden biridir.(Paspati,1888;C.1,s.3-5). Bu hikye vesilesiyle Paspati, ingenelerin inan ve iradelerine sahip kma becerilerini sorgulayarak, dinlerini gerekten inanmadan setiklerini ne srmektedir.Ancak Paspati, yakn arkadalarnn, Mustafann gerek kimliini kantlamaya alarak ona dini inancna uygun bir cenaze treni yapma abalarn gz nnde bulundurmaz. Mustafann tad Mslman kimlii byk olaslkla, hkim nfusun arasna karabilmek ve daha fazla kabul grmek iin bir klftr. ingenelere ilikin yarglayc grlerine ramen, Paspatinin almas, Trk ingeneleri ile ilgili olarak salad ve baka trl ulalmas olduka g olan somut detaylar iermesi nedeniyle nemlidir. ingenelerin Hindistanla ilk balants, 1760 ylnda balamtr. Leiden niversitesinde Teoloji rencisi Valyi Stefan, Hintli renci Malabar ile eski Hint dili Sanskrite zerine tartrken ingene diliyle benzerlik bulunduunu grm ve 16 yl sonra 1776da Viyana gazetesinde yaymlanmtr. Bylelikle ingene almalar balamtr. Buna benzer anlatmda sudur: ingenelerin Hindistan kkenli olduu, 18.yzyln sonlarna doru, Leiden niversitesi rencilerinden; Valyi, Rudiger ve Grellmann yapt alma sonucu ileri srmtr. Bu almada, Msr ingeneleriyle Hindistan ingenelerinin dilleri arasnda sasrtc bir benzerlik bulmutur. Hintli rencilerden derlenen 1000 kelimelik bir szlk, Macar ingenelere okumu ve bu okunan kelimeler anla lmtr.(Kolukrk;s.14) ingenelerinin kkeninin Hindistan olduu sadece filolojik astrmalar neticesinde deil, antropoloji ve etnoloji bilimlerinin de yardmlaryla ortaya kmtr denebilir. Bununla beraber, ingenelerin Hindistann hangi blgesinden, tam olarak hangi yllarda ve hangi yollar zerinden g ettikleri konusunda zerinde kesin bir ekilde anlalm bilgiler 12

bulunmamaktadr. ingeneler hakkndaki bir baka makale, Some Observations on Turkish and Persian Gypsies (Trk ve ran ingeneleri zerine Baz Gzlemler), Dr. Herman Arnold adl bir aratrmac tarafndan yazlmtr. Bu makale, 1965 ylnn Austos ve Eyll aylarnda, Edirne, stanbul, Ankara, Kayseri ve Erzurumdan geerek rana yaplan bir seyahat sonucunda, bir saha aratrmasnn raporu olarak hazrlanmtr. Arnoldun Trkiye gzlemleri hayli yetersizdir. Temelde, gebe ingeneler ve adrda yaayanlar incelemi ve bir yabancnn, gebe ingenelerle dier gezgin topluluklar snflandrabilmesi ve bunlar arasndaki fark anlayabilmesinin mmkn olmadn ileri srmtr .( Arnold, Hermann,1967;C.17,s.105.) Makalesinde yazdklarndan anlalyor ki Dr. Arnold ve ekibi Trkiyede fazla oyalanmadan doruca rana gitmilerdir; zira makalede skdar ve Ankara arasnda, hi ingeneye rastlanmad denmektedir. ran ve dier Ortadou lkelerinde gebe yaam tarz daha sklkla grldnden ekip, buralarda ingenelere rastlayacaklarn varsaymaktayd. Raporda, ekibin ingeneleri yalnzca Kayseri yaknlarnda tekrar grd, ran snrna kadar baka ingene grmedii kaydedilmitir. Yazda, Trkiyenin gneydousunda yaayan gebe Dom ingenelerinden hi bahsedilmemitir. Metnin ounda, randa yaayan Koli ingenelerinden ok ayrntl ve cokulu ekilde sz edilmesinden, ekibin asl hedefinin ran olduu anlalr. Ekibin amac, Avrupa Romanlarn dilini, randaki Kolilerin dili ile karlatrmaktr; makalenin Dilsel Problemler balkl blmnde, Avrupada konuulan gerek ingene dilinin, ndus Nehrinden Bizansa kadar uzanan blgede byk lde kaybolduuna ilikin bir yorum da bulunur. Burada, Dr. Arnold, Avrupa ingenelerinin konutuu Roman dilinin gerek ve orijinal olduunu, Avrupal olmayan ingenelerin ise baz gizli diller uydurduklarn iddia eder. Dilsel asimilasyon, ingenelerin rann geri kalan nfusu ile olan geni apl iletiimlerine balanr. Suat Kolukrk tezinde, Clebertin ingeneleri grupta inceler: 1. Kaldera ingeneleri: Yalnzca kendilerinin gerek ingene olduklarn ifade etmektedirler. ou kazanclkla uramaktadrlar. nce balkan yarm adasndan kmslar, sonra Orta Avrupadan Fransaya geip be kola ayrlmlardr: a ) Lovariler: Macaristanda uzun sre yasadklarndan, Fransada Macar adyla arlrlar. b ) Boyholar: Transilvanyadan gelmilerdir. Evcilletirilmi hayvanlarla gsteri yapan ingenelerdir. c ) Luri ya da Luliler: Firdevsinin anm olduu Hint kavminin adn tamaktadr. d ) urariler: Dier Kaldera ingenelerinden ayr olarak yasamaktadrlar. Gemi dnemlerde at alp satan urariler, bugn kullanlm araba alm satmyla uramaktadrlar.

13

e ) Trko-Amerikallar: Avrupaya gelmeden nce, Trkiyeden Amerika Birleik devletlerine g etmi olduklar iin kendilerine bu isim verilmektedir. 2. Gitanolar: Kendilerine yalnzca spanya, Portekiz, Kuzey Afrika ve Gney Fransada rastlamak mmkndr. Ds grnleri, leheleri ve gelenekleriyle Kalderalardan ayrlr. Kendi ilerinde spanyol ve Endlsller ve Katolonyallar diye ayrlmaktadrlar. 3. Manuslar: simlerinin anlam Sanskiritede doru adam anlamndadr. Sinti olarak adlandrlrlar. Muhtemelen ndus kylarndan geldikleri ve Hint kkenli olduklar iin, kendilerine Sinti denmektedir. alt gruba ayrlr: a. Valsikanlar ya da Fransz Sintileri: Pazarclk yapar sirklerde alrlar.

b. Gaygikanlar ya da Alman (Alsatian) Sintileri: ou kez, ingene olmayan, ancak ayn gelenek ve greneklere gre yasayan Avrupal gebelerle kartrlmaktadr. c. Piemonstesiler ya da talyan Sintileri Bu grubun dnda ngiltere, rlanda ve skoyada yasayan ingeneler Kaldera, Manus ve Tinkerlera benzemektedirler. Bunlar gezgin kazanclardr ve ingene asll olup olmadklar da kesin deildir. Yukardaki saptamalardan anlald gibi ingeneler dnyann hemen hemen her yerinde yer almaktadrlar.

14

2.NGENELERN SOSYOKLTREL TOPLUMSAL STATDE OYNADII ROL 2.1 Kendilerini Nasl Tanmlarlar?

YAPISI

VE

Yre halklar tarafndan farkl farkl isimlerle anlmalar bir yana, her yr edeki ingene topluluklar kendilerini de deiik isimlerle adlandrmlardr. Bat Anadoluda yasayanlar kendilerini oka Roman olarak adlandrrken, kendilerine ingane, Manu s, Posa, Beyzade, Eleki gibi isimler taklmtr. stanbul evresinde Kpti, Prpr, Karaolan, Todi, Mango gibi isimler alan ingeneler, Gney Anadoluda kendilerine Mtrp dedikleri halde Karai veya Cingan, Dou ve Kuzey Anadoluda ise Po sa ismini uygun grdkleri halde bu kez de ingen olarak anlmaktadrlar.(Duygulu;s.19) Adam, insan anlamna gelen Romani/ Roman adnn (Yldz, 2007: 61 - 82) ingeneler tarafndan zellikle tercih edilmesi, ingene szcnn sfatlamas, bu ismin ingene olmayanlar tarafndan verilmesi ve bu szcn anlam bakmndan pek ok olumsuz yargy iermesi gibi nedenlere dayanr. Arayc (2008), Trkiyede yaayan ingenelerin, ingene szcnn kendilerini aalamak, hatta ayrmcla tabi tutmak iin sylendiine inandklarn belirtir (s. 247). ingenelerin kendilerini farkl kimliklerle tanmlama abalar dier ingenelerden stn/ farkl olduunu gsterme abas ve bir kimlik aray olduu sylenebilir. Bu durum, Suat Kolukrkn Gemisin Aynasnda Lozan ingeneleri: G, Hatra, Deneyimler balkl aratrmasnda yapt saha almalarnda aka grlmektedir. Kolukrkn birebir grt ingeneler, Sonradan ingene dediler bize, ingeneler aycdr, Bize 30 yldr Roman diyorlar, Roman moman yok, hepimiz Mslmanz gibi ifadelerde bulunmulardr(Kolkrk,2006). Trkiyede ingene nfusunun youn olarak bulunduu Bat blgelerinde yaayan ingeneler, yaklak elli yldan bu yana Roman olarak adlandrlmay tercih etmektedirler
(Duygulu, 2006:12-13)

ingeneler, kendi ilerinde de ortak bir isim zerinde anlaabilmi deillerdir. Bunun baslca nedeni de elbette ki yerletikleri yerin kltrel, sosyal yaplaryla ve dilleriyle alveri iinde olmalardr. Bununla beraber, ingeneler kendilerini zellikle de Bat Anadolu ve Avrupada- ounlukla Rom ya da Roman diye adlandryorlar denilebilir. Rom, Romani lehesinde insan-adam anlamna gelmektedir(Yoors, Jan,2005;s.45) Aydndaki ingenelerle/ Romanlarla benzer bir alan aratrmas yapan Toprak da ingene/ Roman ikilemi zerine su bilgilere ulamtr: Dikkatimizi eken bir baka husus, toplumun en altndakiler olarak kendilerinin de altnda birilerini bulduklar ve bu alttakileri hor grdkleriydi. Kendilerine Roman m yoksa ingene mi dediklerini sorduumuzda, tabii ki Roman olduklarn, ingeneler gibi at arabalaryla oradan oraya giderek adrlarda yasamadklarn vurguladlar.(Toprak,2009;s.112) 15

Edirnenin Mevzilahr ingene Mahallesinde saha aratrmas yapan Demirvuran da oradaki ingenelerle yapt grmeler sonunda benzer bir izlenime sahip olmu tur: ingene szcnn hakaret sayld bir toplumda bu szc kullanmak, Ben ingeneyim demek, etnik kimliklerine dayal dayanmsa alarn glendirerek farkl bir mcadele alan yaratmaktadr. Stereotiplerin toplumsal hayattaki basks yznden kimli i inkr etmek yerine dlayc faktrlerin basks yznden yabanclalan kimlie sahip kmak noktasnda Ben ingeneyim diyebilmek bunun balangc olabilecektir.(Kln ,2007;s.97) Yaldere (2011)ye gre Roman veya ingene isimlerinin tercihi blgelere gre deiiklik gstermektedir. rnein, Ege blgesindeki yerleikler kendilerini Roman; Trakya blgesindeki yerleiklerse kendilerini ingene olarak adlandrmaktadrlar (s. 20). Avrupadaki her lkede, Kuzey ve Gney Amerikada, Avustralyada, Afrika ve Asyann baz blgelerinde yaayan 12 milyon ingene, kendilerini tanmlayan szck olarak Romani/ Roman adn kullanmaktadr. Dnya zerinde yaayan milyonlarca insann iki farkl kimlii vardr: bunlardan ilki, sahip o lduklar gerek Roman kimlii; ikincisi ise, genellikle topluluk dndaki insanlarca onlara yklenen ingene kimliidir (Hancock, 2007: xvii).

2.2 ingenelerin G Yollar ,G Yollarnn Kkenleriyle likisi

Trkede, ingene ya da Roman olarak bilinen bu toplulua, Rumcada Gyphos, talyancada Zingari, spanyolcada Gitano, ngilizcede Gypsy, Romencede Tigani, Franszcada Tzigane, Almancada Zingeuner, denilmektedir.( RABINSON, Bill;
s.1.;RUSSELL, Zana: s.2.;ALPMAN, Nazm,2004, s.1; BERGER, Herman, 2000, s.9.)

ingeneler kendilerini Rom yani insan olarak adlandrmaktadr.( YOORS, Jan,2005;s.14

;MCMURTRY, Leslie,2006;s.115.)

ingeneler, Avrupadaki dier aznlklardan farkl olarak, tarihsel bir lkeye sahip deildirler ve Orta Asya ve Avrupann neredeyse btn lkelerinde yaamlardr.(RINGOLD,2003;s.12.) ingenelerin kkenleri konusundaki tartmsalar halen devam etmekle birlikte;19 Yzyln baslarnda halkbilimciler, tarihiler ve dilbilimciler bu konuya eilmilerdir ve sonu olarak temel iki tez ortaya kmtr. Hint dili ile ingenelerin konutuklar dil (Romani) arasndaki benzerliklerin kefedilmesiyle, ingenelerin kkenlerine ilikin muamma da yava yava zlmeye balamtr ve gnmzde byk lde kabul gren birinci teze gre ingenelerin kkeni Hindistana dayanmaktadr.( CLARK, Colin;s.1 ;BERGER: s.9; ROUGHERI, Chiristina: s.10.) ingene kltrnn tartsma gtrmez Hintli kkenlerini kantlamay baaran 18441845de Hallede yaymlanan Die Zigeuner in Europa und Asien isimli eseri ile Halle profesr August Friedrich POTT olmutur.( HALWACHS, Dieter;s.1) G mekanizmalarnoluturan varsaymlardan birisi de ingenelerin/Romanlarn Anadoluya 10. yzylda geldiine ilikindir. Bu na gre 9. yzyln sonundan ve 10. yzyln basndan itibaren Anadoluya gelen ingeneler/Romanlar zellikle Afganistan ve Iran zerinden Anadoluya gelmilerdir.(Sampson,1923) 16

Anadoluya gelen ingenelerin/Romanlarn nemli bir kesimi Anadoluda kalm ve kesin olarak yerlemi, dier kesimi ise sonraki yzyllarda stanbul zerinden Balkan lkelerine gitmitir. Balkan lkelerine g eden ingenelerin/Romanlarn bir kesimi burada yerlemi, dier bir kesimi ise 14. yzyln sonundan ve 15. yzyln basndan itibaren Avrupann dier lkelerine dalmlardr .(Hannock,2006) Avrupann deiik lkelerinde yasayan ingeneler/Romanlar Trkiyeden g ettikleri gerekesiyle 15. ve 20. yzyllar arasnda Trk ajanlar (Hancock, 2002: 1) olduklar dnlerek srgn edilmilerdir. Bu durum Birinci Dnya Savasna kadar srmtr. Lozan Bar Anlamas gereince, Bulgaristandan, Yugoslavyadan, Yunanistandan ve dier Balkan lkelerinden yz binlerce Trk ve on binlerce ingene/Roman, Trk kkenli olduklar gerekesiyle Trkiyeye gnderilmitir (Arayc, 2008: 235). Gerek anlamda ve kapsaml olarak ilk ingene dilbilgisi ek bilim adam Anton Laroslav PUCHMAYER tarafndan 1821de Pragda yaymlanmtr.(ASSSEO, Henritte, 2004;
s.65.)

Sz konusu almsalar sonucunda, ilk ingene gnn 4. yzylda, slamn Hindistana varlmasyla balad konusunda fikir birliine varlmtr. Yine Hindistandan Avrupaya doru devam eden ikinci ingene g ise 13. yzylda meydana gelen Mool istilsnn sonucudur.(CORTES,Agustin Vega ; HANCOCK; s.1; RINGOLD/ORENSTEIN/WILKENS;
s.12.)

Kimliksel/ toplumsal bir aidiyet balamnda ingene szc, Hindistandan tm dnyaya yayldklar varsaylan, kendilerine zg tarzlar, marjinal meslekleri ve kltrleri olan gebe bir topluluk (Yaldere, 2011: 19); Asya, Kafkaslar, Ortadou, Avrupa, Kuzey Afrika ve Amerikada yaayan bir topluluun Trkiyedeki genel ad (Duygulu, 2006: 12) olarak tanmlanabilir. Gnmzde gerekliini byk lde yitirmi olan ikinci teze gre, Gypsy szcnn kkeninden(BOUDREAUX;s.1 ; THOMAS, Choll; KENRICK, Donald,2006,s.18.) 10. yzylda randan hareket eden ingenelerin, gney kolu, Gneydou Anadolu, Irak ve Suriyeyi geip Msra varm ve Kuzey Afrikay boydan boya asp spanyaya ulamtr.
L PM AN: s .1; VOSS, Karen Claire;s .1; M CM URTRY,

Les lie

randan hareket eden ingenelerin(KENRICK; s.29 ; MARUSHIAKOVA, Elena/POPOV, Vesselin,2006; s.13.) kuzey kolu ise Ermenistandan geerek(KENRICK: s.45), Bizans topraklarna varm ve Balkanlara ulamtr. 15.yzylda Balkanlardan Dogu Avrupaya yerleen ingeneler, bugn Avrupada yasayan ingene nfusun ounluunu oluturmaktadr (VOSS;s.1 ;HANCOCK; s.1 ;FONSECA: s.99.). Kuzey ve Gney Amerikann birok lkesi de ingene gnden etkilenmitir. Portekiz devleti tarafndan snr d edilen ingenelerin byk bir ounluu Brezilyaya yerlemitir. 17. yzylda _ispanyadan kovulan ve daha sonra ngiltere ve Fransada istenmeyen ingeneler, zellikle Amerika Birleik Devletleri ve Kanadaya yerlemitir.(ARAYICI: s.31)

17

ekil:

ingenelerin

Ganj'dan

Thames'e

Uzanan

"Byk

Yry"leri

(Kenrick, 2006,s.53)

2.3 ingenelerin Toplumsal Algda Konumlan,Toplumsal Statnn Kimliklendirme Gc

Kolukrkn, niversite rencileriyle gerekletirdii arm Burcu balkl aratrmada, rencilerden ingene adnn kendilerine ne artrd sorulmutur; en fazla frekans alan ve merkeze en yakn sfat, hrszdr.(Kolukrk;s.127) Alpmann niversite rencileri zerinde yapt bir saha almasnda, rencilere Roman ve ingene imgelerine ilikin sorular sorulmu ve bu ik i szcn renciler iin nasl bir anlam tad incelenmitir. rencilerden ingene szcne ilikin %39,25 orannda ntr; %34,5 orannda olumsuz; %26,25 orannda olumlu; Roman szcne ilikin olarak ise %40,7 orannda ntr; %21,8 orannda olumsuz; %37,3 orannda olumlu yantlar alnmtr. Bu aratrma bize, ingene szcnn renciler zerinde brakt olumsuz etkinin, Roman szcnden daha fazla olduunu gstermektedir (Kolukrk, 2009: 127, 128). Ancak Mezarcolu (2010)na gre, ingene adnn yerini alacak baka bir szck, zamanla benzer olumsuz anlamlar yeniden kazanacaktr (s. 30, 32). Bu anlamda kendisi de bir ingene olan yazar Mustafa Aksu da, ingene adnn kullanlmas gerektiini belirtmektedir (Akt. Alpman, 2004: 4) .

18

ekil 3: Kolukrkn arsm Burcu: ingene kelimesinin Trk toplumunda oluturduu imge. Dierinden farkllaarak kendisini dieri zerinden oluturan kimlik, bunu yaparken ayn zamanda tekini de ina etmektedir (Klbay, 2007: 162). Bir zdelik alan olan kimlik, yle olmayana yani teki(leri)ne gre konumlandrlarak oluturulur (Klbay, 2007:). Tanmlamann esasna dayanarak, etnik kimliin evre algsn dourarak yeni ve suni bir kimliklendirme arayna girdiini ve evre algsnn kendinde yeni tanmlamalarla inkar politikas arasnda gidip gelen bir sorgulama oluturduunu grmekteyiz. Akgln Romanistanbul adl kitabnda yer alan diyalog teki algsnn ingene toplumunda yerletiini gsteren ilgin bir anekdot olarak grmz destekler. Benimle konuan annenin, bizi uzaktan sessizce dinleyen kzna Roman Kimdir? diye sorduumda Annem Roman ama ben deilim diye bir cevap aldm. Kendisinin Roman gibi giyinmediini, iyi eitim aldn, bilgisayar kullanmay bildiini ve Roman dilini bilmediini syleyerek kendisinin bu nedenle Roman olmadn syledi (Akgl, 2009: 68). Bu ayrmay etnisite szcnn kk olan ethnie szc ile ilintili olarak aklayan Aydn (1998)a gre etnik szc, daha ok ulus tanmlarnn etkisiyle soy, kandalk ya da ayn dili konumakla ilgili bir atf olarak grlmtr. Etnisite szcnn tredii Yunancadaki ethnos szc, siyasal bir anlamdanok bir tr beeri birlik biimini ifade eder. Ethnos szc, halk anlamnda bir ulusagnderme yapsa da, tarihteki kratos (devlet) ethnos ayrlna bal olarak devlet kavramndan ayrlr (Aydn, 1998: 53).Oysa ethnie kavram, bu unsurlar da ierebilecei gibi esas itibariyle, bir grubun kendisini farkl olarak alglamasna bal olan kltrel kimlie bitiik, ayr bir halk olma, ayr bir kltrel varlk olma bilinciyle; bu bilincin simetrik algs olan teki(ler) ile araya izginin ekildii noktada 19

balar. Etnik topluluk ise daha geni bir toplum iinde yer alan; gerek ya da varsaylan ortak bir soya, ortak tarihsel gemie, ortak hatralara ve kltrel olarak odakland bir ya da daha fazla sembolik unsura sahip olan topluluktur (Akgl, 2009:35).Bu noktada teki, kendine zg, sra d bir halk; bir kltrel varlk olan ingeneler, etnik bir topluluk olarak karmza kmaktadr. Etnik kategoriler evlilik, yerleim dzenleri (ingene mahallesi, Yahudi gettosu); zel gnler, kutlamalar, enlikler (ingenelerin kakava enlikleri); zel bir dil veya hakim dilin aksanlatrlmas; klk kyafet, dvme, taklar, snnet ve ayrt edici fizyolojik zelliklerin vurgulanmas yoluyla bir topluluk dzenini salayabilirler. Primordiyalist yaklam, etnisiteyi kan bana dayandrarak zaman ve mekndan bamsz devam edeceini, deimeyeceini savunur. Oysa etnisite kaybolabilir, bir bakas iinde eriyebilir, iki veya daha fazla kategoriye blnebilir ya da etnisiteyi oluturan tm alglar nemini kaybedebilir. Enstrmantalizm ve konstrktivizm gibi yaklamlar ise etnisiteyi toplumun sekinlerinin kendi karlar dorultusunda (ekonomik, siyasi, vd.) ynlendirdii, artlara bal olarak yaratlan, deitirilen ve bastrlan bir toplumsal kategori olarak grr ( Aktrk, 2006: 25-27). Milli kimlik olgusu, Fransz devriminin, devletin meruiyet temelini dinden millete dntrmesiyle ortaya kmtr. Her ne kadar devrimden nce zellikle XVIII. yzyldainan ve dine ynelik kukuculuk, siyasal otorite ve toplumsal yapnn dinsel temellerini zayflatm olsa da, 1789dan nce bu dnmden sz edilemez (itak, 2006:145,146) zbudun (2010)a gre kalknma projelerinin uyguland blgelerde, yerel halkn direnciyle karlap baarszla urayan Dnya Bankas, zm yerel halklara ynelmekte bulmutur. Bylelikle modernizmin sonucunda nemini kaybetmi olan soy gruplar, kabileler, cemaatler, tarikatlar ve mahalleler kapitalizmin gzdesi olmulardr. Tarm politikalarnn olumsuz etkisiyle kyden kentlere g eden isiz ve yoksul ynlar, kentlerde soy, kabile, hemeri, etnik veya dinsel ilikiler sayesinde ayakta kalabilmektedir. Bu balarla oluturulan iine kapal ortam, ayn zamanda topluluklarn talepkarlk dzeylerini snrlandrarak,oluacak tepkileri ekonomik politikalara deil, kltrel farkllklara yani teki olana ynlendirmektedir (s. 15, 16). Mollaer (2008)e gre yatay hiyerarilere gnderme yapan ben- teki atmas, toplumun dikey/ snfsal hiyerarilerinden yaltlarak kurgulandnda toplumsal muhalefetin etkisini zayflatacaktr (s. 252). Etnik kken balamnda, aslnda kendisinin de dahil edilebilecei bu petein zerinde sermaye, snrlandrlmam bir hareket olana bulur. nc boyutun, yani petein snfa vurgu yapan derinliinin toplumsal dzeydeki farkndal, sermayenin petek zerindeki hareket olanan snrlayan; hatta varln tehdit eden bir nitelik tar. te bu nedenle petein nc boyutu adeta, toplumdan gizlemekte, petein derinlii perdelenmektedir. Bu noktada rklk beyaz iilere onlar beyaz kapitalistlerle birletiren nasl bir kimlik vermitir? (McLaren, 2006: 151) sorusuna yant aramak, konuyu doru bir zemine oturtmak bakmndan nem tar. ingenelere ilikin olarak Bou unlar belirtir: Hristiyanlar kadar Trkler de onlar hor grrler. Bu yzden ne biri ne teki, ingenelerle ayn masada oturup yemek yemek istemez. Benzer bir vurguyu da Jirecek u szlerle yapmtr: Trklerin hor grd, Hristiyanlarn nefret ettii ingeneler her yerde evrelerindeki halk tarafndan iffetsiz, ahlak ve dnsel bakmdan aa bir rk olarak grlrler.

20

Kendisi de bir ingene olan Aksu (2006), toplumda teki olmann zorluunu bandan geen u olayla anlatr: Okulda 3. snfa inasiyle beraber baladk. Zaman zaman bana sknt veriyordu. Benim ingene olduumu bakalarna duyuruyordu. Sz ve davranlaryla bana rahatszlk verenlerin says artnca, snftaki sobaya snmak iin bile yaklaamaz olmutum. Muzaffer Koak isimli retmenimin olumsuz davranlar da eklenince, 1. Dnemin sonunda okuldan ayrlmaya karar verdim ve ayrldm (s. 13). 16-18 Eyll 2010 tarihleri arasnda Kocaelide dzenlenen II. Uluslararas Ekonomi Politik Konferans: Kriz ve Kalknma balkl konferansta sunulan Kriz ve Kentsel Yerinden Edilme Srecinde ingeneler balkl bildiride saha almas yapan Uurlu ve Duru,ingenelere kendini nasl tanmladklarn sordular.Bu alma srasnda verilen : Biz ingene deiliz. Kltrsz olur ingene, adrda yaar. Biz aslmz inkr etmiyoruz, asln inkr eden Mslman deildir, ingeneye ingene denir ama burada byle ingene deyince aalayc oluyor ingenelikten holamyorum. Byle bir aalama geliyor ama Romanlk daha bir gzel geliyor kulaa. ingene ineleyici oluyor ingene deyince aa gryorlar Roman deyince byle bir duruyorlar. Daha st bir kimlik gibi oluyor. ingene dediin zaman akla ne geliyor? Pis, hrsz, uursuz. te ne bileyim her trl melanetin olduu bir eyler geliyor insann aklna. Biz ingeneyiz ama biri gelsin sorsun rkn ne desin ben, ben Romanm diyorum. ingen deiliz biz. ingen darda yaayan, kendini bilmezlere denir, ayrlkta yaa r onlar. Ama tut ki para kazand, ev tuttu, yerleti, sen ben gibi yayor, o zaman Roman olur. Hani tam da olmaz ama sonradan olmu olur. rnein ocuklarmz anaokullarna krelere gidemiyor okul ncesi eitim alamyor, maddi durumu yok, okula gidince beyni almyor, yeterince eitilemiyor, geriden geliyor. Bizim ingeneler, Romanlar okullarda genelde en arka sralarda oturur. Ne kadar kafas alsa da nde olmaz.
Roman kimliinin n plana karlmasnn ardnda toplumdan sayg grme istei bulunurken, grlen kiilerin bir blm kendisine ingene demekte direnmekte, Romann uydurulmu bir szck olduunu kabul etmektedir.

Hocam, bu saplant. Kafamzn iindeki bir saplant. Ben byle bir eyin olacan asla ve asla kabul etmiyorum, hani tarihte Hz. brahim atee atldnda odunlar tutumam, in ve Gen adnda iki karde birlikte olmu, karde kardee birlikte olunca lanet gelmi odunlar tutumu. Bu kardelerin soyu da ingenelermi. Byle bir ey bir saplant yok, hibir manta akla smayacak bir ey, gnah. Bizim eski kafal ingeneler bundan dolay ingenelii kabul etmiyor. Roman sonradan olunan bir ey. Ad gibi, roman yani uydurulmu bir ey. Hikye, roman gibi. gibi cevaplar vermilerdir.(Uurlu,Duru,2011,s.4) Grlyor ki, ingene kimlii bir etnik kimlik olmakla ve ingeneler tarafndan kabul edilmekle beraber toplum ve kurumlar tarafndan ona yklenen anlam ,ayn zamanda 21

muhatab tarafndan da bu olumsuz anlaya yenik dmektedir ve burada deitirilmesi gereken ingene teriminin zihinlerimizde brakt algdr. Gnlk dilde kullanlan ingenenin Bismillahndan kl kar, Baheye erik kapya ingen bastrma, ingene paras (bozuk para), ingeneleme (cimri iin), Uursuzluu krmak iin bir ingene kadnla birlikte olmak gerekir, ingen alar, Krt oynar, ingene it it, arkas bit bit (Kolukrk, 2009: 124, 125) gibi pek ok ifade, ingenelerin toplum iindeki dlanmlklarn pekitirirken, toplumsal snfa da vurgu yapar. Bu anlamda, yukardaki szlerle toplumdan daha da yaltlan/ dlanan, yabanclalan, hatta aalanan eyin sadece etnik kimlik deil, ayn zamanda ingeneler zerinden toplumsal snf olduu da sylenebilir. XIX. yzyln sonlarnda, stanbulda baslan Novini adl gazeteye gnderilen bir mektup, o dnemki toplumun ingenelere kar olan tutumunu anlamamz bakmndan nem tar. Mektup, () Stefan adl bir ingeneyle ilgili ilgin bir olay bize bildirmektedir. Stefan, kendisini evlenecek kadar seven bir ingene kadn bulamad iin, bir arkadayla birlikte Olishta kyne gitmi; burada ingene olduklarn gizleyerek ingene olmayan bir kadn bulabilmiler. Stefan bu kadnla evlenmi ve gelini Ekisuya getirmi. Birka gn sonra gelinin babas kzn ziyaret etmek zere Ekisuya gelmi. Damadnn ingene olduunu renen baba, bazlarnn nerisi zerine kzn alp yerel rahibe gtrm. ingene olmayan birisinin, Hristiyan bile olsa bir ingeneyle evlenmesi grenee aykr ve onursuz bir davran idi. Birka gn getikten sonra yeni bir damat bulunmu ve bu kadn, dier evlilii yasal olarak sona erdirilmeden yeniden evlendirilmi (s.86 - 88). Son yllarda televizyon, dergi ve gazetelerde ingenelerin marjinal kimliklerin e, elence ve mzik dolu yaamlarna ve snfsal gereklikten yaltlm yoksulluklarna yer verilmi; bylelikle ingenelerin kimlikleri hatta snfsal konumlar adeta smrlmtr. Oysa ok kltrllk sylemiyle ingeneleri sk sk gndeme getiren medya, ayn hassasiyeti ingenelerin yaad yoksulluk, dlanma ve ayrmcln nedenleri konusunda gstermemekte; tm bunlarn kaynaklaryla olan diyalektik ilikilerini perdelemektedir. 2010 ylnda Manisann Selendi ilesinde yaanan olaylar, ingenelerin yaad ayrmcln yzlerce yl nceki znn bugnk yzn gsterir. Medyann sradanlatrma eiliminde olduu bu olaydaki ayrmc zihniyeti bize ne bir ingene, ne bir televizyon, ne de bir gazete aklayabilir. Bunu anlamak iin yapmamz gereken tek ey, Selendi halkna kulak vermek olacaktr. Bu olaylar srasnda dile getirilen szler, yaananlar sradan bir olaydan ayrmaktadr. Bu szlerden birka yle sralanabilir: Bunlar buradan gidecek, yoksa biz halk olarak gereini yapacaz. Selendi bizimdir, bizim olacak. Buras Selendi, buradan k yok. ingeneler buradan gitsin. Saldralm, bu Romanlar srelim. ingeneler bizim camimize, dinimize, karmza, kzmza kfr ediyor, bunlar burada istemiyoruz. ldrelim. Evlerini yakalm. Brakn bu erefsizleri, bunlar burada barndrmayalm. Bunlar ingene, bunlara dersini verelim. Selendi halk erefsiz mi? Bunlarn yaptklar yeter, Romanlar hrszlk yapyor. Bizi rahatsz ediyorlar (http://haber.sol.org.tr/devlet-ve-siyaset/linc-davasi-iddianamesinde-bir-ilkhaberi-33736) (zer,20102;s.31) Duygulu(2006) Trkiyede ingene Mzii adl kitabnda, Trkiyede yaayan ingenelerin kendine zg kltrlerini rahata yaayabildiklerini (s . 7) dile getirse de, Trkiyede i bulmakta, meslek ve konut edinmekte zorluk eken ingeneler, baz 22

durumlarda kltrel kimliklerini saklamak zorunda kalmaktadrlar ( Arayc, 2008: 243). Sz konusu kt muamele, Milli Eitim Bakanlnn ve Trk Dil Kurumu Baskanlnn szlklerine dahi yansm, ingeneler bu szlklerde arsz, yzsz ve rtkan olarak tanmlanmlardr. Milli Eitim Bakanlnn Trk Ansiklopedisinde ise ingeneler iin, hrszlk ve fuhu yaparlar, karlar kocalarn aldatrlar denilmitir.(Aksu,a.g.e.;s.11) Mill Eitim Bakanlnn slam Ansiklopedisi ve Trk Ansiklopedisinde hayvan ve ocuk satarlar, gebe olarak yasarlar, hrszlk yaparlar, inanszdrlar, nikha ve snnete itibar etmezler, buuk millet olarak bilinirler. bareleri kullanlm, bu ibareler 2003 ylnda dzeltilmitir.(Uum,2008;s.22) Yaplan almalar ve Aksunun at davalar ve abalar sonucu pozitif admlar atlmaya balanm ve 2002de Trk Dil Kurumu szlklerindeki ifadeler dzeltilmi, 2003 ylnda ise Milli Eitim Bakanlnn ansiklopedilerindeki olu msuz ifadeler mahkeme kararyla kartlmtr. Kltr Bakanlnn katklaryla kartlan Trkiye ingeneleri adl kitapta ingenelerle ilgili olarak, derme atma evlerde ve adrlarda yasarlar, okeli, ok ocuklu olurlar, kavgacdrlar, dilencilik, vurgunculuk, gasplk, fuhu aparlar, karlar da kocalarn aldatr ifadeleri hala dzeltilmemitir .(Marsh,2008,s.18) Misalli Byk Trke Szlkte (2005) ingene: i.(ingne) 1. Meneleri kesin olarak bilinmeyip Hindistantan ktklar sanlan, algclk, falclk, ayakkab boyacl yapmak ve elek, zgara, masa, iek gibi eyleri satmakla geinen, btn Avrupaya yaylm ou gebe topluluk, Kpt, roman, 2. Bu toplulua mensup olan kimse, 3.Arsz a gzl, 4. Haris, cimri anlamlarndadr. smail Parlatrn yazm olduu Osmanlca Trkesi Szlnde ingene yle anlatlmaktadr: 1. Kpti, 2. mec. Arsz, hoyrat, hasis, alak. ingenelik: ingene cinsi yeti, hayszlk, arszlk, tamahkrlk13 olarak tanmlanmtr.(Parlatr,2006;s.299) Gemite ingeneler iin kullanlan Yunanca Athinganoi szc Dokunulmazlar anlamna gelir ve bu nedenle Athinganoiler kendilerini pis kabul edenlerden uzak durmulardr (Yldz, 2007: 61- 82). Bu alntyla ilikili olarak bir katlmcnn szleri, tekinin toplumsal algsna rnek olmas bakmndan nem tar. Kendisi gibi mzisyen olan dedesinden sz eden katlmc, grme esnasnda u aklamay yapma gerei duymutur: Banyomu yaptm yani. Tram oldum. Az temizliim, her eyim tamam Allahn izniyle (G.U.2). Katlmcnn bu ifadesi, yukarda szn ettiimiz Athinganoi szcnn anlam ile ilikilendirilerek yorumlanabilir. Bu balamda katlmcnn temiz olduunu zellikle vurgulayarak ben de senin gibi temizim mesaj verdii ve bunun toplumsal teki algsna bir ingene tarafndan verilen cevap nitelii tad sylenebilir. Katlmcnn bu ifadesi ayrca, ingenelerle ilikilendirilen pis olma durumunun bir ingene tarafndan kabul ve bu kabullenme sonucunda katlmcnn kendi kimliini inkr olarak da deerlendirilebilir.
(zer,Ula,2012;s.20)

23

1911 ylnda yaymlanan Britannica Ansiklopedisinde ingeneler, zevksiz, ar ssl, gsterie dkn, palavrac, kibirli ve batl inanl, 1958 basmnda ise; ocuk aklna sahip, hibir eyi baaramayan, kavgac, abuk fkelenen veya glen zalim olarak tanmlanmlardr. Oxford ngilizce Szl ingeneleri; kurnaz, hilekr ve kararsz olarak belirtmitir. Amerikan Uluslararas Ansiklopedisinde 1953 basmnda ingeneler; eitimsiz, ocuklar tembel, hrsz ve dolandrc olarak yetitirenler olarak tanmlanmtr(Kolukrk,2004;s.31). ingenelerin bu kadar farkl alglanmasnn en nemli nedenlerinden biri de, fiziksel grnleri olabilir. G ettikleri corafyalardaki insanlardan grn olarak farkl olmalar, ister istemez fark alglanlmalarna neden olmutur. Asl neden ise kuskusuz, insanlarn ingeneler hakknda yeterince bilgi sahibi olmamasdr. eitli eserlerde geen bu tanmlamalarn dnda ingenelere iinde yaadklar toplumlarn da benzer anlayla ingenelere eitli adlar taktklar grlr: iyi huylu,Vahi, Mevsimsizler, Kksz insanlar, Yabani, Esmer vatanda vb. (Uum,2008;s.26)

2.4 ingenelerin Hukukla ve Devletle Sregelen Mcadelesi

Polisin Disiplinine Merasim ve Topluluklardaki Rolne ve Polis Karakollar Tekilat ile Vazifelerine Dair Talimatname'nin Karakol Amirlerinin Umumi Vazifeleri baslkl 5. fasl 134. maddesinin idari grevler ba slkl 9. fkrasnda yer alan "esasl bir meslei olmayan ingeneler" ibaresi de dlayc bulunduu iin 2006 ylnda yrrlkten kaldrlmtr. ingeneler hakknda eski iskn Kanununda yer alan ifadeler ise ok daha ar aalamalar iermekteydi. 14.06.1934 tarihli ve 2510 sayl skn Yasasnn 4. Maddesinde syle denilmekteydi: A- Trk kltrne bal olmayanlar, B- Anaristler, C- Gmen ingeneler, D- Memleket dna karlm olanlar, Trkiyeye muhacir olarak alnmazlar.(Aksu;s.24) Yasann bu maddesinin tamamen deitirilmesine ynelik abalar uzun yllar sonu vermemi ve bu yasaya ilikin dzenlemeler, prosedr dzeyinde deiikliklerle geitirilerek yasann dlayc ve ayrmcl artran z korunmutur (Arayc, 2008: 244, 245). Eski kanun ayn zamanda, Trk kltrne ballklarn salamlatrmak ve nfusun oluturulma ve dalmn gelitirmek amacyla, gebe ve gezgin ingenelerin ileri Bakanlnn mtalaas alnarak Salk ve Sosyal Yardm Bakanlnca uygun grlecek yerlerde yerletirilmesini art komaktayd. Yukarda belirtilen hkmler, 19 Eyll 2006da kabul edilen, 5543 sayl yeni skn Kanununa alnmamtr. 2006 ylnda kabul edilen Yeni skn Kanununun 4. maddesinde ise ; Trk soyundan ve Trk kltrne bal olmayan yabanclar ile Trk soyundan ve Trk kltrne bal bulunup da snr d edilenler ve gvenlik bakmndan Trkiyeye gelmeleri uygun grlmeyenler gmen olarak kabul edilemezler ifadesine yer verilmitir. 24

Toprak, Trkiyede yaayan ingenelerle kamuoyu ve siyasi irade arasnda sregelen kopukluklar syle ifade eder: Bu etnik grubun sorunlar kamuoyunda ses bulmad gibi siyasi partilerin ura alanna da girmez. Oysa herkes bilir ki, Romanlar bu corafyann kentlerinde en fakir, en sahipsiz ve en mlksz grubu tekil etmekle kalmayp, hemen hemen dier tm kentlilerden farkl olarak hibir sosyal gvenceleri de yoktur. (Toprak;s.111) ingenelerin balca sorunlar, Trkiyenin son d rt ilerleme raporunda da yer almtr.lgili raporlarda da aka belirtildii zere, ingenelerin sorunlarn zmeye da haklarndaki olumsuz nyarglar ykma konusunda atlmas gereken admlar gecikmitir. Bununla beraber, zellikle son 1,5 sene iinde ingene mahallelerinde gerekleen ykmlar * da can alc boyutlara ulamtr. Yine de son dnemlerde ingeneler konusunda daha ciddi ve daha st dzeyde giriimlerde bulunulduu sylenebilir. Bu giriimlerin basnda, T.C. Hkmetinin balatt Roman Alm almalar ve bu balamda Aralk 2009da dzenlenen Roman alstay da saylabilir.(Yrktmen,2010;s.26) Lozan antlamas, Trkiyedeki etnik kimlikler iin adeta bir dnm noktasn oluturur. Bu antlamayla birlikte Mslman kkenli olmayan etnik, ulusal ve kltrel aznlklar, aznlk olma haklarn resmi olarak elde etmise de, ayn ey Mslman kkenli olanlar iin sylenemez. Bu farkllklar tek kimlik, tek dil ve tek kltr ats altnda asimile edilmeye allm; ingeneler, dier etnik ve kltrel kimliklerle birlikte ayrmcla tabi tutulmutur. Bu nedenle baz blgelerde, toplumsal yapyla tamamen btnleen ingenelerin varlklarn tespit etmek, bugn olduka glemitir (Arayc 2008: 240- 243). Lozan Antlamas kapsamnda imzalanan Yunan ve Trk Nfuslarnn Mbadelesine ilikin Szleme gerei, Yunanistandaki Trkler (Trkler, Pomaklar, am Arnavutlar, yerleik Meglen blgesi Ulahlar ve Mslman ingeneler) Trkiyeye, Trkiyedeki Rumlar da Yunanistana g etmek zorunda kalm; ok sayda ingene, bu nfus hareketlerinin iinde her iki yne srklenmitir. (Marushiakova ve Popov, 2006: 104; Marsh, 2008: 15). Bu mbadele esnasnda Trkiyeye g eden ve saylar tam olarak bilinmeyen ingeneler, dier gmenlerle birlikte daha ok Edirne, Balkesir, stanbul, Bursa, Krklareli, Samsun, Kocaeli, zmir, Nide ve Manisaya yerletirilmilerdir (Yaldere, 2011: 35, 36) Yirmi birinci yzyla gelindiinde Trkiye, Avrupa ve Dnyada ingenelere/ yabanclara kar olan tutum, bin yl nceki ilkelliini korumaktadr. rnein 2007 ylnda Avrupa Parlamentosunda grevli kimi parlamenterler, Nazilerin ilham ald bir yaklamla su ilemenin, ingenelerin yaam biimi olduunu iddia ettiler (http://arsiv.sol.org.tr/index.php?yazino=25983) ve bundan birka sene sonra Fransadaki ingene ve gmenler Baz gebeler ve Romanlarn davranlar ok ciddi sorunlara neden oluyor (Cumhuriyet Gazetesi, 30. 07.2010: 11) denilerek snr d edildiler.(zer,2012;s.32) Angus Fraser, Avrupa Haklar- ingeneler adl eserinde, ingene ismiyle ilgili unlar syler: ingene kelimesi gnmzde ayrm yaplmakszn serseri olmad belli olan, seyyar zelliklere sahip herkes iin kullanlmaktadr. 1967de Yksek Mahkemede ingene kelimesi sadece gebe bir hayat sren, sabit bir ise ve ikametgha sahip olamayan kii anlamnda kullanlmtr. ingene Kamplarnn yasalarn belirle amacyla, Karavan Siteleri Yasasnn 1968de yrrle konmasyla; ingenler, Kkenleri ve rklar ne olursa olsun gebe bir hayat sren kiiler olarak tanmlanm, gezgin sirklerdeki kiiler ya da gstericilerden ayr tutulmutu. Bylece birinin ingene saylp saylmayaca kltrel ya da 25

etnik kkene gre deil, bilhassa yasam tarzna gre belirlenecekti.(zkan,2006)

2.5 ingenelerin Meslekleri Zanaat ve Uralar

Trkiyedeki ingenelerin, gnmzde yaptklar meslekler mzisyenlik, iek satcl, kapclk, ayakkab boyacl, sepetilik, vb. eklinde sralanabilir (Kyuchukov, 2007: 77). ingenelerin yaptklar bu mesleklerin yzlerce yldr ciddi bir deiime uramam olmas ilgintir. Yirminci yzyln balarnda Halliday (1922), ingene erkeklerin kalayc, kadnlarn ise mzisyen olduklarn yazar (Akt. Kyuchukov, 2007: 77). Zanaat kavramnn retime yapm olduu vurgu, renme srelerini de retim sreci iinde ele almay gerektirdiinden ustalk ve raklk, Trkiyedeki ingenelerin yaantsndaki mzikal renme ve retmede nemli bir bileen olmutur. zellikle mzisyenlik arasnda byk bir yer edinen ingeneler, usta -rak ilikisinin varisi olarak geleneklerini ,meslekleriyle beraber aktarma yolunu semilerdir.zerin usta rak ilikilerini ele alan grmelerinde belirttii gibi,Romanlar bu ilikinin gdmn kendileriyle snrl tutmam,etrafndaki ilgililere de aktarmay semitir. renci ve rak kavramlar arasndaki farkllama, bir grmede u ekilde vurgulanmtr: rencilerim yok. retiyorum tabi! raklarm var yetitirdiim (G.U.14). Klarnet almay, ingene olmayan merakllara da rettiini syleyen bir katlmcnn szleri olduka ilgintir. Katlmc, konuyu u szlerle ifade etmitir: Belli zamanlarda gn koyuyoruz. Doktorlar vard altm, renciler vard. Belli zamanlarda, ona da uyan olan zamanlara, ona gre gn koyuyoruz. Ders verdiimiz zamanlar, saatler var ( zer,2012;s.51) Sz edilen durum bu tr evrensel zanaatlarn de etrafla birebir iletiim kurma yollarndan biri olduunu ve ortak bir dil amac gttn gstermekle beraber, ingenelerin toplumda statkoya egemen olan mesleklerin de elde ettikleri zanaatlarla sentezlendiini ve sosyolojik balar kuvvetlendirerek aradaki uurumu yok ettiini de gs termektedir.Yine usta-rak ilikisinin ingeneler arasnda kuvvetli bir bala yer edindii gzlenmektedir. Bu zdelemeye, ingenelerin yaantlarndaki mzikal renme srelerinin etki ettii sylenebilir. Alntda da grld gibi, topluluk dndakilerle kurulan renmeretme ilikileri ise ders kavramyla aklanmaktadr. Yani gerek yaantnn retim sreleri iinde ve tm yaantya yaylm toplumsal bir renmede usta ve rak kavramlar n planakarken, bir zaman dilimiyle snrlandrlm ve gerek yaantdan yaltlm bir ortamda gerekleen renmede, okula dair anlamlar tayan ders ve renci kavramlar ne kmaktadr. Yine zerin (2012) yapt bir grmeyi aktararak: Grmeye katlan bir usta, rann renme srecine ilikin olarak u szleri dile getirmitir: O ocuu (ra) yanmza alyoruz. Oturuyor bizi dinliyor. Biraz kabiliyet varsa, gel bakalm olum diyoruz. Bayanlara alyoruz nk. Kylmz de biraz anlayl. Veriyoruz darbukay. Bir eyler alyor ite be tane, drt tane, on tane byle byle gidiyor o i (G.U.12). eklinde mesleki icrann zaman ve durumunu yanstmas kulland 26

enstrmanlarla beraber, ingene toplumunun mesleki icray kk yalarda usta rak ilikisiyle edindiini ve ingenelerin toplumda benimsenerek kabul grdn gsterir. Zeki Eybolu, ingene szcnn etimolojojisini yaparken: ingene, Fars. engiyn (eng alanlar) dan engne- ingene, Hindistandan kp baksa lkelere dald sylenen, genellikle alg alp oynayarak geimini salayan topluluk. enk (alg) almalar nedeniyle kendilerine algclar anlamnda engiyan denilmi, sonra az ayrlklar yznden ingn, ingene biimine girmi(Eybolu,1998) diyerek mesleklerinin tarihi bir gemiten gnmze tandn ve eng denen aletten kimliklerini isimlendirirken kaynadn aldn belirtir. Ali Pskllolunun yazm olduu Trke Szlkte ingeneleri tanmlarken algclk, zgara, masa, sepet gibi ufak tefek eyler yaparak geinen bir topluluk eklinde tanmlarken mesleklerine ilikin rneksemelerle durumu aklar(Pskllolu,2003).ingenelerin bir geim kayna olarak zellikle pratikte kolay olan aletler yapmas,hafif aletlere ynelmesi ve ufak tefek biimlerde eyalar yapmas srekli yaad gebe hayatn bir tezahr ve yer deitirme arzusu olarak grlebilir.ingenelerin gnmzde de yerleik yaama uyum salayamad,birounun adrlarda yaad,at stnde seyrettikleri ve mesleklerini icra ederken belli bir mekana bal kalmadan gezici mesleklere yneldikleri dnlrse seimleri de anlalr. Misalli Byk Trke Szlkteyse (2005) ingeneler tanmlarken meslekleri hakknda algclk, falclk, ayakkab boyacl yaptklar anlatlr. tken Trke Szlkteyse ingeneler iin genellikle sepetilik, kuyumculuk, algclk, falclk, at cambazl, arabaclk ve bohaclk gibi islerle geimini salayan ou gebe topluluktan olan kimseleri anlatr. (2007). Osmanlda ingenelerin bazlarnn arabaclk mesleini srdrdn bilmekteyiz. Yine bohaclk meslei de seyyar sermayeyi tercih ettiklerini dndmzde yukarda mesleklerini icra ederken seimlerini oluturan savlarla rttn grmekteyiz. Btn bunlara ramen Kltr Bakanlnn Kltr Bakanlnn katk verdii Trkiye ingeneleri adl kitapta ingenelerle ilgili olarak, dilencilik, vurgunculuk, gasplk, fuhu gibi illegal yollar tutarak geimlerini saladklar yazlmtr.(Marsh,2008,s.18)Gnmzde rklktan kaynaklanan sorunlarn zmnde yol alnmasna ve resmi ideolojinin zgrlkler ve sosyal haklar konusunda belli admlar atmaya balamasna ramen, devlet destekli kitaplarn ingenelerin uralarn illegal yntemlerle aramalarn bu ekilde lanse etmeleri devlete olan gven ve ballk eksenli bir sorun meydana getirmektedir.Yine bu tip bulgularn esasyla tartlarak,kaynaklar incelenmeden s tanmlamalarla ingenelerin yanl bir bak asyla deerlendirilmeleri toplumsal bir kopukluk ve sosyal yapnn zedelenmesini beraberinde getirmektedir. ingenelerin ekoslavakyada cigan terimiyle tanmlanmalarn, bu kelimenin kkenini iki teze dayandrrken ingene gruplarnda erkeklerin yapt is olan demircilik, demir ticareti iin randan alnan bir kelime Krte (Farsa) demirci Asingar olduu belirtilir. (Kyuchukov,2000,a.58-59) Cigani kavramyla ilgili bir dier bir kanaate gre; ingeneler Farsa ve Trkede kullanlan - hen- ger- (hen= demir, ger= yapan) kelimesiyle ifade edilen nalbantlktr. 27

hen-ger sz de, daha sonra Athinganoi isimli gnostik mezheple mnasebet kurmu ve iki kelimenin karmndan da ingene ismi domutur.(zkan,2006;s.17) ingenelerin mesleklerini seerken sosyal yaamlaryla birebir rten gelir kollaryla alakadar olmalar, zanaat ve uralarnn da bir nevi kendilerini yansttklar dnlecek olursa Duygulunun tanmyla meslek seimlerinin paralellik gsterdiini grebiliriz. ingene imgesinin oluumundaki en nemli faktr, onlarn hayat alglaylar ve hayata baklardr. Bir ingene ne gemie gndermeler yaparak kendisini anlatmaya ne de gemii bilerek gelecee k tutmaya ihtiyat duyar. Onun yannda dn ve yarn somut bakmndan olduu gibi soyut bakmdan da hibir mana ifade etmez yalnzca bugn vardr. Bugnn btnyle youn yaanmas gerekir. Tarihin ne kendisi ne de ortaya koyaca veriler, ne yasam kolaylatracak ne de anlamlandracak veriler deildir. nceden yasanm skntlar dert edip bugn daha da sknt ve ekilmez hale getirmek, gelecee yatrm yapp gnlk zevklerden mahrum kalmak gereksiz ve anlamszdr.( Duygulu,2006;s.16) ingenelerin meslek kollarna bakldnda, dzenli islerden ok geici ve bamsz diyebileceimiz is kollarn benimseyip tercih ettikleri grlr. Bu biraz da onlarn hayat anlaylaryla ilgili bir durumdur. S. Kolukrk tezinde, ingenelerin Avrupada yapt meslekleri syle sralamtr: ingeneler, altn ykayc, tencere yapc, ieki, sepeti, falc, kalburcu, nalbant, terzi, inaat, ikenceci, balk, ay oynatc, kask, demirci, badanac, bak ustas, kl ustas, erbeti, amarc, ayakkabc ve cellt gibi meslek kollarn yapmlardr.(Kolukrk,a.g.e;s.38) Uurlu ve Durunun zmitte yapt saha almas srasnda birebir grmeler srasnda alnan cevaplar da ingenelerin neden bu tr mesleklere yneldiini kantlar niteliktedir. e girerken ayrmclk var. Bir i iste, Romansan almyorlar. Bakyor kimliine, soruyor nerede oturuyorsun, bakyor Yenidoan, Serdar Mahallesi, almyor seni ie. te bizim Limoncular Mahallesi. Oradan giren Meclis yesi. Oradakileri ie hep pe, park bahelere veriyor. Neden baka yer deil, evrakta deil, baka i deil de p? Roman diye.
(Uurlu,Duru,2011,s.6)

2.6 Antropolojik Veriler Inda ingeneler

ingenelerin toplumda farkl alglara sahip olmasnn bir nedeni de grnleri ve tenleridir. Farkl corafyalara dalmalar ve yzyllar sren genetik transferi tamalar sebebiyle,g ettikleri birok blgenin etkisini de hem kltrel hem fiziki zelliklerine tamlardr.Bu da antropolojik grnlerinde kk de olsa birtakm evrilmelerin ortaya kmasna sebebiyet vermitir. Kaynaklar snrl olsa da ingeneler, fiziki ve biyolojik zelliklerine gre belli kaynaklarda tanmlanarak tantlmtr. Ali Rafet zkan, yapt almada, ingene grnlerini u ekilde aklar: ingeneler, btn dnyaya yaylm olmalarna ramen yasadklar her yerde dlanan, horlanan marjinal bir grup olmaktan kurtulamamlardr. Onlar dier insanlardan ayran en bariz zellikleri, yaaylarnn farkllnn yan sra, ten renklerinin dier insanlardan daha koyu ve esmer olulardr. Genel ingene tipolojisi; ounluu orta boylu, evik yapl, 28

iri koyu siyah, bazen el ve mavi gzl, kaln ve uzun kirpikli ve erkekleri pala bykldr. Azlar ince ve zarif, dileri beyaz ve dzgn, eneleri yuvarlaktr. Aln sakaklar dar, kafalar ise kktr. Salar kvrck siyah renkli, uzun ve kalndr. Deri renkleri koyu esmerdir. Orta yasn zerindeki kadnlar geni kalal ve imandrlar. Genleri dzgn, fiziki yapl, sert adaleli ve kuvvetlidir(zkan;s.2) Angus Fraser ingeneleri; esmer tenli, siyah saldrlar diye tanmlar: Fiziksel antropoloji uzman Prof. Eugne Pittard tarafndan ingeneler zerine yaplm en kapsaml Antropometri aratrmasnn sonular 1932de yaymlanmtr. ingene halknn, bedenine gre olduka uzun bacaklaryla, ortalama Avrupa halklar ndan biraz daha uzun olduu sonucuna varmtr; baslar byk lde dolikosefal (uzun kafal, yani olduka uzun ve dar) bir yapda olma eilimindedir; siyah salara, kke kulaklara, koyu renkli geni gzlere ve uzun dar, dz burunlara sahiptir(Fraser;s.29) Cep niversitesinden kan ingeneler adl almada ise bu ingene tipini daha farkl ynlerden irdelenir: Yaamlarndaki renk cmb ingenelerin alglanmasn da deitirmitir ve yasadklar yere ve dneme gre farkl imgeler yklenmitir onlara. Rya gibi gzel, kbus gibi korkun trnden imgeler onlarn yaad toplumdan uzaklamasna neden olmutur. yoksulluklar, serserilikleri, Batda zgrlk anlamna gelecek, kltrlerinin yokluu, kendisini kskanlkla saklayan gizemli bir bilime, eski yrtk giysileri ise dneme gre, Douya, Orta ve Gney Avrupay artran aslnda zaman ve uzam iinde tarihlendirilmesi olanaksz ulusal giysilere dnecektir. Fiziksel zelliklerine, hatta tenlerinin renklerine varncaya dek, kendilerine yaktrlan imgeye uygun bir biime brnmeye alacaklardr(Martinez,1992;s.11). Osman Cemal Kaygl ingeneler adl kitabnda, ingeneleri tipini syle izmitir. ingene, insann tabiatna en yakn kalan cinstir. Zannedilir ki, bu tun yzl ve fafur dili kr sakinleri, beeri sekle istihale etmi bir takm yeil aalardr. ingene bizzat bahardr. ocukluumda grdm bahardan bugn hatrmda kalan hayal; yeil, krmz, sar alvarlar giymi, ark syleyen ve el rpan bir alay gen ki iinde tahta zurna alp bu musikinin vah i kahkahalar ardndan mabih akisleriyle vadileri inim inim inleten gen bir ingenedir.(Kaygl,1972;s.5)

29

3. NGENE KATLAMI (PROJMAS) 3.1 Tarihsel Gereklik inde Unutulmu Bir Soykrm:ingene Katliam(Projmas)
G hem g eden hem de ge maruz kalanlar karlkl olarak etkileyen bir olgudur. Gn sonucu olarak ortaya kan iletiim sonucu karlkl kltrel alveri baslar; bylece kltrel zenginleme ve yenilikler ortaya kar. G kavramnn bu kadar olumlu rne i yannda, bu sre de kimi zaman kars karsya gelen toplumlarn barl grnmleri deiebilmektedir. Sre iinde toplumlarda kltrel yozlamalar, kltrel oklar ve kltrel deimeler gereklemektedir. ingeneler, bu gler sonucunda hem kendi kltrlerini zenginletirmi hem de karlatklar toplumlarn kltrlerine farkllklar katmlardr. Tarih sahnesine bakldnda neredeyse en barl diyebileceimiz topluluklardan biridir ingeneler. Bu zelliklerinden dolay kimi zaman byk bask altnda kalmlar, hatta Hitler Almanyasnda byk zulmlere maruz kalmlardr. Almanlarn yapm olduu soykrm srasnda 125 bin ile 500 bin arasnda Roman ve Sintinin (genelde ingeneler olarak anlrlar) topluca katledildiiyle ilgili nereyse hibir kitapta bahedilmemitir. 1933 Almanyasnda yasayan 35.000 Roman ve Sinti, yaklak 65 milyonluk Alman nfusunun ancak % 0,05ini olutursa da, ounluu oluturan toplum tarafndan toplumsal olarak marjinal, ekonomik adan verimsiz, su isleme asndan sua yatkn ve rk asndan ikinci snf bir aznlk damgas yemilerdir. Genelde hakim olan bu Roman kart politikay Nazi Partisi iktidar daha da sklatrd. Romanlarn Alman ve Avusturya toplumundaki nfus younluu 30 bin ila 35 bin kadard ki bu 1933 yl iin toplam nfusun binde belik dilimine denk geliyordu.( Ohanyan,2011) Almanlar ikinci snf olarak grdkleri kiilerin remelerinin engellenmesi gerektiini savundular ve rk temizliinin avukat olarak soy krma ynelik entelektel bir alt yap oluturdular ve Nuremberg yasalarn hazrlayp 1935de yrrle koyup snr dlara baladlar(Uum,2008;s.34)Alman etnolog Martin Block 1936daki Zigeuner: ihr Leben und ihre Sele adl almasnda rk olarak tanmlad ingeneleri yabanc insan, tas devri insan, ilkel rk olarak tanmlamtr. Bu tanmlamalardan sonra Almanyada yasayan tm Romanlarn kayt edilmesi iin parmak izleri alnd ve adresleri kaydedildi. Bu almala r 1938 ve 1939 da Nazi kadrolarnn Yahudilere uygulad kampanya kadar sert ve saldrgan olmutur. 1939 ve 1940 yllarda tehcir balam ve birok ingene bu srada lmtr. Tehcir edilenlerin mal mlk ve servetlerine el koyuldu( Milton). Romanlarn 1933 yl itibariyle tiyatro, sinema ve mzikhollerde almalar yasaklanmt. Bu ve benzeri yasaklar toplumsal yaama da hemen srayverdi. tfaiye rgtnde ve spor kulplerinde almalar snrlandrlmaya baland. 1936 ylnda Romanlarn seme haklar tpk Yahudilere olduu gibi ellerinden alnd. 5 Temmuz 1936'da iileri bakanl "ingenelerle mcadele" adyla bir genelge yaynlad.(Ohanyan,2011) Almanlar,1922-1945 yllar ierisinde,ari rk (Race Hygiene) ideolojisi erevesinde, mkemmel bir Alman ari rk yaratmak hedefiyle,dier milletlerden veya etnik gruplardan olan 30

ve ari Alman olmayan 21 milyon insan yok ettiler.Bu insanlar,toplu olarak kuruna dizerek , topyekun sava eklinde yaptklar ve sivil asker ayrm yapmadklar saldrlarda,toplama kamplarnda insanlar iin yaptrlan zel frnlarda toplu ekilde yakarak (Holocaust:yaklarak yok edilmek) ve zel olarak yaptklar gaz odalarnda toplu ekilde zehirleyerek ve insanlar ksrlatrarak (biyolojik soykrm)soykrma uratlar.Bu genelge uyarnca yetkili klnan Berlin polis eflii, zellikle olimpiyat oyunlar ncesinde genel bir "ingene taramas" balatt. Ohanyana gre 1936dan sonra genelgenin yaynlanmasyla beraber Berlin kanalizasyon alan Marzahn'da bir "ingene kamp" kuruldu.Romanlar herhangi bir yasal takibat olmakszn, sorgusuz sualsiz zorla bu kampa tkldlar.Kampta toplanan Romanlarn bir blm Berlin'deki vagonlarda yatp kalkanlardand, buna karn birou yerleik hayata oktan gemi normal evlerde yaayan hatta at tccar, sirk sanats, seyyar satc gibi sabit bir meslei olanlard.1937 ve 38 yllarnda alma yasaklar artarak devam ediyor, postaneleri ve tren garlarn da kapsyordu artk. Durum daima daha ktye doru ivme kazanyor, Romanlarn sosyal yaamla ilikileri kesiliyordu. Yasaklar restoranlar, havuzlar, marketleri, sinemalar, tramvaylar ve hatta hastaneleri de kapsyor, ocuklarn okula gitmeleri engelleniyor, src lisansn almalar dahi imkansz hale getiriliyordu.(2011) Almanlar,ikinci dnya sava arifesinde ve sava sresince yaptklar soykrmlarda,ari rk(race hygiene) ideolojisini,zellikle stn rk(herenvolg) ve stn insan (bermentsch) yaratmak ve bu ideolojiyi ,Alman salk,sosyal ve kltr politikalarna yerletirmek iin,zellikle,aa rktan olarak tanmladklar iki grubu hedef alarak setiler.Almanlar tarafndan 1933 ylndan itibaren zellikle soykrma uratlan bu gruplar tanmlarsak, bunlar,Avrupann her yannda dank olarak yaayan,Avrupallardan farkl kltr ve geleneklere sahip ingeneler ve din baznda tanmlanan Yahudilerdi.Yahudilere ve ingenelere kar 2.Dnya Savanda Almanlar tarafndan yaplan soykrmlarda,eldeki verilere bakldnda 500.000 ila 1.5 milyon arasnda ingene ve Avrupa Yahudilerinin te ikisi olan 6 milyon kii hayatn kaybetti.(Yrkel,2005;s.80) 1925 ylnda,Almanyada yaplan,ingene Sorunu adl bir konferansn arkasndan karlan bir kanunla,toplum iin tehlike yarattklar gerekesiyle,her yatan ingenen in kaytlar yaplarak polis tarafndan arivlenmesi ve ii olmayan ingenelerin derhal alma kamplarna gnderilmesi karar alnd.1927 ylnda ise,her ingenenin kimlik kart tamas zorunlu klnd.1929 ylna gelindiinde,Almanyann Mnih kentinde Almanyadaki ingenelere Kar Mcadele Merkezi oluturuldu.Bu merkez ok geni yetkilerle donatld. Bu rk merkezin fiili olarak almaya balamasyla birlikte, daha Nazilerin iktidara gelmesinden on gn nce , iktidardaki Alman hkmeti tarafndan alnan bir kararla, tm Alman vatandalara tannan haklar ingenelerin ellerinden alnd.(Yrkel,2005;s.80) ABD eski Adalet Bakan ve aratrmac bir hukuku olan Ramsey Clark,kinci Dnya Sava ncesi ve sresince ingenelerin kayplar iin unlar ifade etmekteydi: ingenelerin bir buuk milyon insan kayb var.Ama kimse onlara herhangi bir tazminat demiyor ve bundan da sz edilmiyor...1934lerde ve sonrasnda ingeneler,dnyadaki yerli halklardan en ok ac ekeni olmasna ramen en az nemsenenidirler ve kimse bu konuya deinmiyor. Eyll 1935te kartlan,Nrenberg Alman Kann ve Irkn Koruma Kanunu erevesinde ,Almanyada,ari rktan olmayanlarn ari rktan olan Cermenler ve Nordiklerle 31

(skandinavlar) evlenmeleri yasakland.Kanuna gre ari rktan(aryan-stn rktan) olanlarn :ingenelerle,zencilerle ve onlarn gayri meru ocuklaryla iliki kurmas yasakland. Baz Nazi antropologlarnn ingenelerin esasnda Hindistan igal eden ari rkn mensuplar olduklarn ve imdi geri dndklerini iddia etmeleri,Hitlerin ingeneleri yok etme planyla elitii iin,ingenelerin Naziler tarafndan katledilmelerini bir sre duraksatt.ingenelere ynelik bu ikircikli durum,nl birimi profesr Hans Gunter tarafndan da dile getirildi. Hans Gunter bu konuda yle diyordu: ingeneler,hakikaten de esas geldikleri Kuzeyli vatanlarndan(Alman ve skandinavya lkelerinden) ok ok geride kalmlar ve birgn bu blgelerin en alt toplumlarn oluturmulardr.Onlar,baka lkelere g itibariyle,etrafnda kaldklar ve beraber olduklar toplulmlarla kanlar kararak deforme ve doulu bir toplum olmulardr.Bu onlarn Bat Asya rklarnn ,Hindistanlnn,Orta Asyalnn ve Avrupallarn szgecinden geerek ve kararak meydana geldiklerini gstermektedir. Bu konuda Nazi nderlerinden Heinrich Himmler ise ,ingenelerin ari rka ilikin olarak,rki yaplanmalarndaki sorularn ortadan kaldrlmas iin aratrlmalarn ivedilikle yaplmasn ve bu pheli sorunun(ingenelerin ari rktan olup olmadklar) ortadan kaldrld zamana kadar,ilerinden ari ingene olanlarn ger yaamlarn srdrmeleri engellenmemelidir. talimatn veriyor ve yle diyordu: Alman devleti ve toplumunun homojenliinin salanmas ve korunmas iin,Almanlarn,yar ya da tam ingenelerden gelebilecek bir dejenerasyona uramamas iin fiziki oalrak ayrlmalar gerekmektedir. 1936 ylnda Berlindeki Kaiser Wilhelm Enstitsnden ve Tbingen niversitesinden ,bakanln psikaytr Dr.Robert Ritterin yapt, Eva Justin ve Sophie Erhartn oluturduu kiilik Almanya Salk Bakanlna bal Ari Irk ve Toplum Biyolojisi Aratrmalar ekibi tarafndan ,30 bin ingene zerinde yaplan kan ve iskelet tahlillerindeki genetik snflandrlmalar, ingene olarak tespit edilmeyenlerin NZ yzde yz ingeneo alrak tespit edilenlerin Z oalrak iaretlenmesini dourdu.Almanyada 1933 ylnda kartlan bir kanunla Alman ari rknn kurulmas iin ingenelerin,12 yandan balayarak zorunlu olarak hzl bir ekilde ksrlatrlmas ngrld.Eldeki verilere gre,Nazi Hkmeti tarafndan yaplan bu zorunlu ksrlatrma kampanyasnda,ingenelerin %93 ksrlatrld. Ksrlatrma ameliyatlarnda birok ingene hayatn kaybetti.
(Yrkel,2005;s.82 )

Almanlar, ingeneler zerinde tam denetim salamak iin 1934 -36 yllar arasnda, ingene rk konusunda nlem alarak Alman ari rk(stn rk)iin sosyal olmayan uyuuk tehlikeli ve zararl insanlar olarak grdkleri bu insanlar Kln, Frankfurt, Hherwek, Berlin, Marzahn ve Dsseldorfda zel olarak yaplan enterne kamplarna tercih ettiler.1936 ylndan itibaren Alman makamlar aa rktan olduklarn ,sulu ve tehlikeli olduklarn syledikleri ingenlerin mahkum igc olarak altrlmak amacyla,Dachau(1936 ylnda), Buchenwald,Sachsenhausen,Mauthausen(1938 ylnda ), Lackenbach ve Polonyadaki(1940 ylnda) toplama kamplarna tehcir etmeye baladlar.1938 ylndan itibaren ise, ingenelerin,Almanyadaki toplama kamplarna tehcirine paralel olarak, (Burgenlanda) 32

toplama kamplarna tehcir edildi.1939daki Polonyadaki toplama kampna ilk etapta 2500 Alman ingenesi, Lackembachdakine ise 2000 Avusturya ingenesi;1942 ve 43 yllarnda ise zel oalrak Alman ingeneleri iin yaplan Auschwitz -Birkenau BLLde ingene Aile Toplama Kampna ilk nce 10 bin bunu takiben,Avrupann eitli lkelerinden 29946 ingene daha tehcir edildi.ingeneler Auschwitz-Birkenau BLLde ok kt artlarda yar a olarak,angarya ve ikence altnda,mahkum igc olarak alarak hayatta kalmaya altlar. Nazilerin rk ideolojisi, ingeneleri de "yok edilmesi gereken aa rklar" kategorisine dahil ediyordu. Nazilerin iktidara gelmesiyle birlikte, Almanya'da yaayan ingeneler zerinde de bask politikas balad. Sanat yetenekleriyle ve zgn yaam tarzlaryla dnyann pek ok lkesinde kltrel bir renk olarak kabul edilen ve ho grlen ingeneler, Nazi Almanya'snda insanlk d bir nefretin hedefi oldular. Alman Salk Bakanl'nn Irk Aratrmalar Blm'nden Eva Justin tarafndan 1936 ylnda hazrlanan bir doktora tezi, ingeneleri "Alman rknn safl iin ok byk bir tehlike" olarak tanmlyordu. 14 Aralk 1937'de yaynlanan bir karar ise ingeneleri "iflah olmaz sulular" olarak tanmlad ve Alman toplumundan izole edilmelerini karara balad. 1938'in bandan itibaren de, ingeneler Nazi grevlileri tarafndan yakalanp toplama kamplarna gnderilmeye baladlar. Buchenwald kampnda ingeneler iin zel bir blm oluturuldu. Mauthausen, Gusen, Dautmergen, Natzweiler ve Flossenburg kamplarna gnderilen ingenelerin de ou buralarda katledilecekti. Bir yandan da ingenelere ynelik zoraki bir ksrlatrma program uygulamaya kondu. Dsseldorf-Lierenfeld'teki bir hastanede yaplan ameliyatlarda, ingene olmayan erkeklerle evlenen ingene kadnlar zorla ksrlatrld. Ksrlatrma, hastann reme organlarnn cerrahi mdahale ile kesilip alnmas anlamna geliyordu ve korkun aclar veren bir ilemdi. Baz hastalar ksrlatrma srasnda hayatlarn yitirdiler. zellikle de hamile kadnlar zerinde yaplan ksrlatrma ameliyatlarnn ounda hastalar ld .(Novitch,1984) 1938 ylnda Nazi Almanya'snn ikinci adam olan SS efi Himmler "ingene sorununa el koydu ve daha nceden Mnich'te bulunan ingene leri Merkezi'ni Berlin'e tatt. Bundan sonra ingenelerin yok edilmesi de, ayn Yahudilerin yok edilmesi gibi, Nazi Almanya'snn hedeflerinden biri haline gelecekti. ingenelerin toplu imhas 1941 Sonbahar'nda balad. Bu dnemde ingeneleri bulmak, ldrmek ya da toplama kamplarna gndermek iin zel Einsatzgruppe timleri kuruldu. Almanya'dan on binlerce ingene (kadn, yal, ocuk ve bebek dahil) Polonya'ya ve oradan Belzec, Treblinka, Sobibor ve Majdanek toplama kamplarna gnde rildiler. Hollanda, Fransa ve Belika'dan yola karlan 30 bine yakn ingene de Auschwitz'e gnderildi. Bu insanlarn ok byk bir blm Naziler tarafndan ldrld. Auschwitz Mzesi Tarih Blm Mdr Dr. Franciszek Piper'e gre, Auschwitz'in bir paras olan Birkenau'ya "23 bin ingene transfer edilmi ve bunlarn 21 bini ldrlmt; ingenelerin ldrlme oran Yahudilerden ok yksekti, Bu gn Yahudilerin ounlukla rvet karlnda Filistine tandn, sava ncesi 7500 kii olan Filistin'deki Yahudi saysnn Sava sonras 39.000 olduunu biliyoruz. Auschwitz kumandan Rudolf Hess'in anlarnda yazd gibi, ldrlen bu ingenelerin arasnda "ok sayda ocuk, ya neredeyse yze varan ihtiyarlar ve hamile kadnlar" vard. ingeneler de ayn Yahudiler gibi Nazilerin toplu yok etme plannn hedefi oldular. 33

Yahudilere uygulanan tm katliam aralar ingenelere de uyguland. Einsatzgruppe timleri, ingeneleri de bulduklar yerde ldrdler. UNESCO yaynlar arasnda yer alan "N azi Terrnn ingene Kurbanlar" balkl bir makalede, bu konuda u bilgiler verilir: Polonya'da ve Sovyetler Birlii topraklarnda ingeneler hem lm kamplarnda hem de ak arazide katledilmilerdir... Nazilerin getikleri her yerde ingeneler tutuklanm, srlm ve ldrlmtr. Yugoslavya'da Yahudilerin ve ingenelerin idamlar 1941 Ekimi'nde ormanlk alanlarda yrtlmtr. Kyller, idam yerlerine gtrlmek iin kamyonlara yklenen ocuklarn alaylarn ve lklarn hala hatrlamaktadrlar.(Novitch,1984) Ne kadar ingene'nin Naziler tarafndan ldrldn tespit etmek zordur. Yine de rakamlar bir fikir vermektedir. Tarihi Raoul Hilberg'e gre soykrm ncesinde Almanya'da 34 bin ingene vardr ve bunlarn ok byk blm ldrlmtr. Rusya, Ukrayna ve Krm'daki katliamlardan sorumlu olan Einsatzgruppen raporlarna gre ise, bu lkelerde yaklak 300 bin ingene katledilmitir. Yugoslav makamlarna gre, sadece Srbistan snrlar iinde 28 bin ingene ldrlmtr. Polonya'daki kurbanlar iinse tahmin dahi yaplamamaktadr. Tarihi Joseph Tenenbaum, toplamda en az 500 bin ingene'nin Naziler tarafndan ldrldn bildirmektedir. Baz tarihiler ise, bu rakamn 1 milyona kadar kabilecei grndedir.(Churchill,1997) Bu byk trajediye ramen, ingene soykrm ou zaman grmezden gelinmektedir. Soykrm anlatan kitaplarda, filmlerde, makalelerde ingene soykrm ya hi belirtilmemekte veya nemsiz bir konu gibi gemektedir. nk bu filmleri, panelleri, kitaplar, grsel ve yazl senaryolar genelde Yahudiler hazrlamaktadr. Gerek ingene nfusunu ortaya koyacak olurlarsa kendileri hakknda gsterdikleri saynn ok abartld ortaya kacaktr. Evet Yahudiler katliama uram olsa bile ounlukla Filistin'e bir ekilde gelmilerdir. ingenelerin byle bir yolculuu salayacak paras ve rgtlenmesi yoktu, yerinde kalarak makus talihine teslim olmulardr. Oysa ingenelere yaplan muamele ile Yahudilere yaplan muamele arasnda fark yoktur. Her iki grup da 1936'daki Nuremberg kanunlar tarafndan Alman toplumundan dlanmtr. Nazilerin toplu imha karar da yine her iki grubu birden hedef almtr. Soykrm konusunda en yetkili Nazilerin arasnda yer alan Adolf Eichmann, "Yahudi sorunu ile ingene sorununun birlikte ve ayn anda zlmesi gerektiini" yazmtr ki, bu her iki halkn da yok edilmesi anlamna gelmektedir. Gerek toplama kamplarnda gerekse igal altndaki blgelerde, ingeneler acmaszca katledilmitir. (Churchill,1997) Eldeki verilere gre sadece 21 Eyll 1939 tarihinde, gvenlikten sorumlu, Reinhard Hyderichin talimatyla 30 bin Alman ve Avusturya ingenesi Alman igali altndaki Polonya topraklarna tehcir edildi. Naziler artk ingeneler konusunda aldklar kararla ,aynen Yahudile r konusunda olduu gibi ingenleeri de aa rk oalrka kabul ettiler ve onlarn da yok edilmesi uygulamasna getiler. 18 Aralk 1938 tarihinde, Alman-Nazi liderlerinden Henrich Himmler imzal ingene 34

Sorunu in Nihai zm adl bir emirle, ingenelere kar sistemli olarak gerekletirilecek fiziki soykrm uygulamasnn ,teorik ve planl hazrlklarna baland.14 Eyll 1942de ise,Nazilerin Adalet Bakan Otoo Thierackn bir toplantda yapt aklama ve bir bildirgesiyle Yahudiler ve ingenelerin hi bir ey gzetilmeden katledilmesine baland. ingeneler,1940 ylndan itibaren toplu katliamlarn ok youn bir ekilde yaplmas iin deneylerde kullanlmaya baladlar. Almanlar , Alman Soykrm Teknolojisinin gelitirilmesi iin yaplan ,kimyasal ve biyolojik deneylerle ilgili olarak, gazla (Zyklon-B) toplu ekilde insanlar ldrme denemeleri yapmak iin ilk olarak 1940 ylnda Buchenwalddaki toplama kampnda,kobay olarak seilen 250 ingene ocuu zerinde zehirli gaz denediler. Almanlarn,ingenleri gazla katletme uygulamas , 1943 ylnda, ingenleri toplu olarak, Auschwitz toplama kamplarna tehcir ettikten sonra katlanarak srdrld.En byk ingene katliamnn yapld 1 Austos 1944 tarihinde ingenelerin Gecesi (Zigeuner nacht) diye bilinen gece binlerce ingene Almanlar tarafndan gaz odalarnda ve insan frnlarnda katledildi. Aratrmaclara gre, toplama kamplarnda ounluu kadn ve ocuk 6432 ingene ari rk yaratmak iin deneyler yapan Nazilerin nl ari rk do ktoru Dr. Josef Mengeler tarafndan toplu olarak ldrme deneylerinde katledildiler. Auschwitzde geni alana yaylan Nazi toplama kampnda artlar o kadar ard ki bir yl ierisinde altrlmak iin tehcir edilen 24 bin ingeneden geriye sadece 7 bin ingene ;savan bitmesine az bir sre kaldnda ise,ayrca tehcir edilen 30 bin ingeneden sadece 3 bin ingene hayatta kald.Baka bir veriye gre hibir ingene Auschwitzden sa kamad. Naziler yaptklar bu insanlk d ii gya bilimsel niteliklerle yaptklarn gstermeye alyorlard.Bu anlamda, Josef Mengele adl Nazi Doktorunun Austcwitz toplama kamplarnda ingeneler zerinde apt Irki Deneyler ile serumlarn gelitirilmesini amalayan tp bilgisini gelitirmek iin Sachesenhausen kurumundan , Werner Fischere verdii talimatla da ingeneler zerinde bu konuda da deneyler yaplmasn ve sonularn ortaya karlmasn istiyordu.ingenelere ilikin paralel yaplmakta olan bu deneyler srerken, Strasburg niversitesinden aratrmac August Hirt de aa Yahudi rkndan kabul edilen insanlar zerinde ayn prensiplerle aratrmalar yapmaya balamt. kinci Dnya Sava sonuna ve srail devletinin kuruluuna kadar, ingeneler gibi belli bir siyasi,corafi bir alanda younlaamayan Yahudiler de ingeneler gibi Avrupada kk aznlklar olarak ve eitli corafi alanlarda yayorlard.Yahudilerin ingenelerden en nemli fark ise Yahudilerin ingenler gibi ger olmaktan ok ehirlerde,kasabalarda ve kylerde yerleik bir ekilde yaayan,siyaseti ve ticareti bilen ve ileri derecede eitimli bir dini toplum olup ibadete dayal merkezlerde,organik ba kuvvetli bir rgtlenme ierisinde yaamalaryd.. Soykrmdan kurtulan Soykrm Tarihi Profesr Saul Friedlanderse ingenelere kar ilk giriimi u szlerle dile getirmiti: Berlin polisi Berlin Olimpiyatlarn bahane ederek 1936 yl mays aynda yzlerce ingeneyi tutuklad ve aileleri at, araba ve dier eyalaryla birlikte, bir tarafnda pln dier tarafnda mezarln bulunduu Marzahn dinlenme yerine gtrd. Ksa bir sre 35

sonra dinlenme yerinin evresi dikenli tellerle evrildi. Aslnda Berlinin bir banliysnde ingeneler iin bir toplama kamp oluturulmutu. Birka yl sonra Marzahndan ve ksa sre iinde dier Alman kentlerinin yan balarnda oluturulan benzer dinlenme yerlerinden binlerce ingene doudaki imha kamplarna gnderildi.(Bruchfelt ve Levine,1998,s.38) 1974 ylnda Londrada yaplan 1. Dnya ingeneleri Milli Kongresinde Zarko Jovanovic tarafndan bestelenen ark ingenelerin milli mar olarak kabul edilmitir. Hitlerin katlettii 350 bin ingene iin yaklm bir attr. Biraz da bu yzden klasik marlara benzemez. Rusada C sesi olmadndan C harfi yerine DJ kullanlr, bu nedenle Celem, Djelem olmutur ve bu ekilde de dnyaya yaylmtr. arknn ad gibi grubun ad da Celemdir. Bir Ukraynal, Bir Romanyal, bir Fransal, bir Kanadal erkek bir kadndan oluan ingene grubudur. Djelem, djelem, lungone dromensa Maladilem baxtale Romensa Djelem, djelem, lungone dromensa Maladilem baxtale Romensa. Ay, Romale, Ay, Chavale, Ay, Romale, Ay, Chavale. Ay Romale, katar tumen aven Le tserensa baxtale dromensa Vi-man sas u bari familiya Tai mudardya la e kali legiya. Aven mansa sa lumiake Roma Kai putaile le Romane droma Ake vryama - ushti Rom akana Ame xutasa mishto kai kerasa. Ay, Romale, Ay Chavale, Ay, Romale, Ay Chavale. Yrdm yrdm uzun yollar boyu Ne gzel ki Romanlarla tantm Uzaklara ok uzaklara gittim Ey Romanlar ey ocuklar Romanlar nerden geldiyseniz ansl yollar boyu adrlarnz Benim de byk kalabalk bir ailem vard Kt bi grup insan ldrd onlar Gelin benimle Dnya Romanlar Romanlarn yolunun ald yerlere imdi ayaa kalkma zamandr Romanlar Ey Romanlar ey ocuklar... Berlin'de Holocaust'ta katledilen yaklak yarm milyon Romann ansna bir ant ald. 36

Tiergarten parknda yer alan antn alna Almanya anslyesi Merkel de katld. lkede Roman soykrm uzun yllar sren sessizlikten sonra 1980'lerde gndeme gelebilmiti. 1992'de srailli sanat Karavan tarafndan tasarm yaplan ant yllarca sren tartmalardan sonra sonunda alabildi. (Spiegel,2012)

Resim 2: Roman Soykrm Ant Al Merasimi Berlin

Resim 3:Roman Soykrm Ant Berlin 37

Trkiyedeki ingenelerin de bu katliama sessiz kalmadn eitli haber sitelerinden bilmekteyiz. Nitekim, Edirne Roman Dernekleri Federasyonu Bakan Erdem Gymgler, ingene katliamn dini literatrlerine gre anmay tercih etmi ve ingenelerin youn olarak bulunduu Edirnede ,Selimiye Camiinde ingene Soykrmn anmak amacyla Mslman toplumlar arasnda bir gelenek olarak kabul edilen ve llerin arkasndan bir tr tren eklinde okutulan Mevlit Trenini dzenlemitir. Erdem Gymgler , yaplan anmaya istinaden yle demitir : '8 Nisan Dnya Romanlar Gn 1941, ylnda, Naziler tarafndan yaklak 1,5 milyon ingenenin katledili yl dnmdr. Biz de bu nedenle Selimiye Camisi'nde mevlit okutmaya karar verdik. Trkiye'de baz blgelerde mzik ve elencelerle kutlanyor. Bize gre bu gnn elence yaplarak deil, dualar okunarak anlmas gerekir'' dedi.(sondevir.com,2013) eriba Fikri Ocak ise, Dnya Romanlar Gn'nn de elence yerine dua edilmesi gerektiini belirterek katliamda len tm ingenelere Allah'tan rahmet diledi. ingene Soykrm, Trkiyede farkl isimlerle kurulan derneklerin katlmyla kutlanmaya devam ediyor. Soykrm benimsemi olan ingeneler, Trkiyede de eitli etkinliklerle bunu gerekletiriyor. Sz konusu haberlerden biri, Frat Kltr Merkezinin ev sahipliinde dzenlenen bir organizasyon. Haberin ieriinde unlar paylalyor: stanbul'daki program Gazeteciler ve Yazarlar Vakf'na bal Kltrleraras Diyalog Platformu, Trkiye Roman Dernekleri Federasyonu ve Fatih Belediyesi ortaklaa dzenledi. Anma programna AK Partili milletvekilleri, gazeteciler, yazarlar ve sivil toplum kurulularnn temsilcileriyle ok sayda Roman vatanda katld. Trkiye'de yaayan Romanlar Nazi rejimi yllarnda soykrma uratld. Sadece Almanya'da 550 bin civarnda Roman katledildi. Programda o dneme ait grntlerin olduu sinevizyon gsterildi.Hayatn kaybedenler iin dualar edildi. Birlemi Milletler kararlar erevesinde 8 Nisan tarihi, 1990 ylndan beri Dnya Romanlar Gn olarak kabul ediliyor.(samanyoluhaber.com,2013).

3.2 Soykrmn Kronolojisi

Yl 1496: Hmanist dnce zirvede olduu bir yzylda Almanyann Romanlar (ingene): Hristiyan lkelerde ocuk karanlar, haydutlar, cadlar, veba tayclar, Trklerin maal casuslar olarak ilan edilir. Yl 1710: Akl ve aydnlanma a. Pragda, yetikin ingenelerin yargsz bir ekilde idam edilmesi ferman karlr. Bunlar zrl genler ve kadnlardr. ingenelerin Bohemyada sol, Moravyada sa kulaklar kesilir. Yl 1899: lerleme ve modernlik dorukta. Bavyera Polisi, ingene Sorunlar zel Birimi oluturur. Bu blm 1929 ylnda, Ulusal Merkez kategorisine ykseltilir ve Mnihe transfer 38

edilir. Drt yl sonra, bu lkenin ve Orta Avrupann toplama kamplarnda yarm milyon ingene ldrlr. Yl 1941:Avrupada,Nazi Almanyasyla beraber 1,5 milyon ingenel katle maruz kalr. Yl 2010: deolojilerin ve tarihin sonu (aynen byle). talya (devletin domasna neden olan yer) ve Fransada (entelektelliin dnya merkezi) her iki hkmet in tm kabinesi (gl bir halk desteiyle, yani, demokratlarn), ingeneleri pheli olarak filer. Bulgaristan ve Romanyadan binlerce ingene snr d edilir. Romanlarn trajedisi Balkanlarda balad. XV. yzyl ortalarnda, Prens Vlad Dracul (veya eytan, Trklere kar direniin ulusal kahramanlardan biri) Bulgaristanda yapt bir savatan 12 bin kle ingeneyle geri dnd. Bu arada, Kont Draculann gizemli srcs bir ingeneydi. Alman nfusunun snflandrlmas konusunda Nuremberg yasalarn hazrlayanlardan biri olan Doktor Hans Globke, ingenelerin yabanc (garip; .n.) bir kana sahip olduunu aklar (1935). Bu yabanclar nerelidir? Profesr Hans F. Guenther ise, inge nelerin bilimsel olarak Aryan kkenli olduklarn inkr etmeksizin onlar ayr bir kategoride snflandrr: Rassengemische (karm belirsiz). Eva Justin doktora tezinde (Almanya Salk Bakanlnn rk aratrma blmnn doktoru Robert Ritterin yardmcs), ingene kannn saf Alman rk iin son derece tehlikeli olduunu ileri srer. Dr. Portschy ise Hitlere onlarn zorunlu altrlmas ve Alman kylsnn saf kannn tehlike altnda bulunmas sebebiyetiyle ingenelerin kitlelerden arndrlmalarn neren bir bildiri gnderir. Kronik sulular olarak nitelendirilen ingeneler, kitleler halinde tutuklanmaya balanr ve 1938 ylndan itibaren Buchenwald, Mauthausen, Gusen, Dautmergen, Natzweiler ve Flossenburg kamplarndaki bloklara hapsedilir ler. Ravensbruckta, Gestapo efi (SS) Heinrich Himmlere ait bir kampta, tbbi deneylere tabii tutulan ingene kadnlarn ldrlmeleri iin zel bir yer yaplr. 120 ingene kz ocuu toplumdan yaltlr. Dusseldorf-Lierenfeld Hastanesinde, ingene kadnlar, ingene olmayanlarla evlendirilerek dezenfekte edilir. Binlerce ingene, Belika, Fransa ve Hollandadan snr d edilerek Auschwitze srgn edilir. Robert Hoess (Auschwitz komutan) anlarnda, snr d edilen ingeneler arasnda neredeyse asrlk yallar, hamile kadnlar ve ok sayda ocuun bulunduunu anlatr. Lodz gettosunda (Polonya) koullar o kadar olaanstyd ki 5 bin ingeneden hibiri hayatta kalamaz. Polonyada bulunan Treblinka, Sobibor, Maidaneck ve Belzec kamplarnda 30 binden fazla ingene ldrlr. Almanyann Sovyetler Birliini (Ukrayna, Krm ve Baltk lkeleri) igali srasnda Naziler, 1941 ylnn Noel arifesinde, 800 kadn ocuk ve erkei kuruna dizer. Yugoslavyada Jajnice ormannda, Yahudiler ve ingeneler ayn ekilde katledilirler. Kyller, ldrlecekleri yerlere gtrlen ingene ocuklarnn lklarn hala unutamyorlar.

39

Einsatzgruppenin (Alman ordusunun mobil imha devriye kolunun) kaytlarna gre Sovyetler Birliinde 300 bin, Yugoslavyada 28 bin ingene ldrlr. Avustralyal tarihi Raoul Hilberg, savatan nce Almanyada 34 bin ingenenin yaadn tahmin eder ve bunlardan ne kadarnn hayatta kald ise bilinemez. mha kamplarnda, ingeneleri sadece mzie olan sevgileri az da olsa teselli edebiliyordu. Auschwitzde alar ve bitlenmi olanlar, bir mzik aleti almak ve ocuklar dans etmeye tevik etmek iin bir araya geliyorlard. Ayn zamanda Polonyann Nieswiez blgesinde, direni sava veren ingene gerillalarnn cesaretleri de bir efsane olmutu. Benim de byk kalabalk bir ailem vard / Kara Lejyon ldrd onlar / kadnlar ve erkekleri drt paraya ayrldlar / aralarndaki kk ocuklar da dhil olmak zere (Gelem gelem adl ingene marndan bir drtlk). Roman halknn tlsmlara (talisman) olan tutkusu, asimilasyon, snr d ve imha edilme taleplerini hakl klacakt. Romanlarn ismi vardr: bunlardan birincisi yaadklar lkenin kimlik belgesindeki, dieri cemiyete ait olan ve ncs ilk doduu aylarda annesinin kulana fsldad isimdir. Bu gizli ad, onlar tm ktlklere kar korumak iin bir tlsm grevi yapacaktr. Mttefik lkeler savatan sonra Nazi devletini yktlar ve onun liderlerini insanla kar iledikleri sular nedeniyle yargladlar ( Nuremberg, 1945-1946). 1950 yl balarnda, katliamlar nedeniyle tazminatlar denmeye baland zaman yeni Almanya devleti yalnz Yahudilerin tazminat hakk olduuna karar verdi. Kendilerini savunacak bir siyasi organizasyona sahip olmayan Roman (inge ne) halklar gz ard edildi ve dland. Konrad Adenauerin demokrat hkmeti, 1943 yl ncesinde Romanlarn imha edilmesine kar alnan nlemleri devletin yasal politikas olarak deerlendirdi. Fakat hayatta kalanlar bu ylda bir kuru para alamadlar. Bavyera kriminal polisi, ingeneler konusunda uzman Nazi Doktor Robert Ritterin arivinin banda hala grevde. Savatan sonra sulu bulunmayan Ritter, akademik almalarna geri dnm ve 1951 ylnda da intihar etmiti. Sosyal Hristiyan anslye Helmut Kohl, ingene katliamn, daha yeni, 1982 ylnda kabul etti. Zamannda bavursalard ounluu tazmin hakkna sahip olacaklard fakat zaten ldler. Buna karlk, svirenin yenisheslere (Heidinin lkesinde ingenelere byle deniyor) kar fkesi daha da artt Sr m? Neredeyse yarm asrdr (1926dan beri) polis ve din adamlarnn yardmlaryla ve ok saygn Pro -Juventute (Genlik ncesi) kurumunun ocuklara Yardm Yolu almasyla 600den fazla Roman ocuk ailelerinden koparld. Gebelik musibetinin stesinden gelmeye vahice karar veren, bu ie n ayak olan ve yneten Dr. Alfred Siegfried (1890-1972) bir psikopatt. Siegfried, faaliyetlerine ilikin bir raporda gmenlik baz hastalklar gibi tehlikelidir, ounlukla kadnlara bular btn ingeneler ktdrler, yalan sylerler, hrszlk yaparlar der. Resmi destek 1967 ylna kadar srd ve 1973 ylnda bitirildi. Fakat 1987 karlan bir yasaya gre onlarn ingene ocuklarna yaptklar tm tbbi deneylere ilikin her ey 40

incelenecek yzyl iinde. sve Konfederasyonu, 1996 ylnda, serserilik ve ihmal tehdidi altndaki ocuklar korumakla ykml Pro -Juventute kuruluunun bu olaylarda mali, siyasi ve ahlaki sorumluluu bulunduunu kabul etti. Dnya ingene nfusunun (1214 milyon aras) eyrekten daha fazla bir ksm Orta ve Dou Avrupada yayor. Ama ingeneler yalnzca Titonun Yugoslavyasn da Arnavutlar, Makedonlar ve Hrvatlarla eit haklara sahip bir aznlk gibi tannma hakkn elde edebildiler. Ancak 1990l yllarda, Balkanlarn yeniden yaplandrlmas sonras on bin Bosnal ingene Berline snd. Romanyada, avueskunun diktatrlnde hayatta kalabildiler. Monari dneminden beri ileye gelen ve binlerce ingene ocuun kapatld karanlk yetimhane ler, reel sosyalizm dneminde glendirildi. zellikle sapkn biri olan Fransa Hkmet Bakan Nicolas Sarkozy tarafndan (Macar asll Yahudi) ingenelerin toplu olarak Romanya ve Bulgaristana srlmeleri emredildi. Avrupa Birliinin ikinci en yoksul lkesi olan Romanya halk, orada yaayan 2 milyon ingeneye son derece dman. Birden fazla hkmet, IMFnin kararlarn yerine getirmek amacyla daha yeni alanlarn maalarn yzde 25 drd ve KDVyi yzde 24 ykseltti. Geen gnlerde, Romanya Devlet Bakan Traian Basescu, bir gazeteciyi pis ingene diye adlandrd ve ubat aynda Dileri Bakan Teodor Baconschi, zellikle ingene topluluklarn sula ilikilendirerek baz ingene topluluklarnn psikolojik problemleri (aynen byle) olduunu ilan etti. Eski ekoslovakyada ise durumlar Romanyadakinden ok farkl deildi. ingeneler blnme zamanna kadar (1992) bu lkenin vatandalarydlar. Sonra, nesiller boyu bu lkelerde yaam olmalarna ramen ne ekler ne de Slovaklar onlar nce ki gibi kabullenmediler. 1998 ylnn Temmuz aynda, bir ingene, ek Cumhuriyetinin Gney Bohemya blgesinde kk bir ehir olan Pisekte, bir dazlak tarafndan saldrya urad ve bakland. Pisek, Alman igali zamanlarnda ekler tarafndan yalnz ingeneler iin kurulan Leyt merkezine birka kilometre uzaklkta bulunuyor. Ve Leytte yaayan ingeneler, Nazi imha kamplarna gnderiliyordu. te yandaki komu Slovakyann Michalovce ehri, yakn bir kyde yaayan ingenelerin geiini engellemek iin 500 metrelik bir duvarn inasn yeni tamamlad. Bu eser yetkililerin de desteini ald. 2009 ylnn sonlarnda, Ostrovany, Secovec, Lomnicka ve Trebisov ehirleri de benzer eserlerle ingeneleri izole ettiler. Avrupa Birliinin hal seferleri tarafndan kabul gren ve sessiz kalnan bu soykrm kaderine, global kyn medyas da katkda bulunmakta. CNN, geen 30 Austos gn, Slovakyann bakenti Bratislavada, 14den fazla kiiyi yaralayarak 8 kiiyi ldren bir katili haber yapt. Haberin bir yerinde kurbanlarn ingene olduklarn syledi.Barbarla kar uygarlktan, uygarln barbarlna. Kaynak:: [La Jornadadaki spanyolcasndan (I. Blm, II. Blm) Atiye Parlyldz tarafndan Sendika.Org iin evrilmitir] 41

Fransz Roman ynetmen Tony Gatlif ise ikinci dnya savanda Romanlarn urad soykrm anlatan Korkoro (zgrlk,2009) filmini ekti. Fransz tarihi Jacques Sigotun romanndan uyarlanan filmde ailesi Naziler tarafndan alkonulan bir Roman ocuun kendine yeni bir aile arama sreci anlatlyor. Fransada Vichy hkmetiyle gelen gebelik yasas uyarnca hayatlar zor duruma den Romanlarn hikayesi diye zetleyebileceimiz film ynetmen Tony Gatlif yle anlatyor: Taloche (ocuk karakter), faizm basksyla bir ev satn alarak iinde yaamak zorunda kalan ve buna dayanamayp, kamaya alan bir roman G etmeyi srdrnce Naziler peine dyor, bir kasabaya snyor ama buna ramen tutuklanyor ve toplama kampna kapatlyor. Onu ve grubunu toplama kampnda yaananlar deil, zgrlnn kstlanmas daha ok zyor. 2009 ylndaki Montreal Film Festivalinden Byk dl, Ekmenik Jri dl ve Halk dl alan Korkoro, eletirmenler tarafndan imdiden Tony Gatlifin bayapt kabul ediliyor. Bugne kadar ekilen kinci Dnya Sava srasnda yaanan soykrm filmlerinin klieleme tehlikesiyle kar karya kaldn belirten ynetmen uzun zamandr iyi bir hikaye aradn sylyor. Filminin sadece sava srasnda yaanan soykrm deil, Roman halklarnn tarihleri boyunca yaadklar zulmler iin ektiini belirtiyor. Roman halklar tarihleri boyunca ok ac ekti. Ama kat rklk ve faizmle ilk olarak 1910larda karlatk. Tm Avrupada antropometrik kimlik kartlaryla dolamak zorunda kaldk. Ardndan gebelii yasaklayan Vichy yasalar geldi. kinci Dnya Savayla basklar en yksek noktalara ulat. Yirminci yzyln ilk 50 yl, Roman tarihinin en kara dnemidir. Cezayir asll Fransz ynetmen Tony Gatlif, Gadjo Dilo (1997) ile kendisine dnya apnda bir hayran kitlesi toplam ve en son filmi Transylvania (2006) ile beraber roman halklarnn sinemada szcs olmutu. Gatlif, 2008 stanbul Film Festivali bnyesinde davetli olduu stanbulda, Romanlarn younlukla ikmet ettikleri Sulukule semtini ziyaret etmitir.

Resim 4:Gatlif,Korkoro Filmi,2008 42

3.3 Avrupada ingene Kartl

ingene kartlnn Avrupada derin kkleri derindir.. Hayat boyunca Romanlarla hi karlamam olan birok insan, rahatlkla Roman grn ve davran hakknda detayl, klielerle dolu tarifler yapabilmektedir. Toplum ve kanaat nderleri ve kurulular hem seilmi grevliler hem de dierleri rk ve damgalayc sylem kullanarak, Romanlara aka hakaret etmilerdir. Baz durumlarda bu szler, Romanlara ynelik iddetin,etelerin iledii iddet ya da katliamlar gibi tevik edilmesi olarak anlalmtr.Seim kampanyalar srasnda yaplanla r da dahil olmak zere, anti-Roman konumalarn hepsinin gl bir ekilde knanmas ve nefreti kkrtmaya dair hkmlerin inenmesi halinde de cezalandrlmas gerektii grndedir. Siyasal partiler de rk dili engellemek zere otokontrol salayan nlemleri benimsemelidir. Giderek daha fazla Avrupa lkesinde ar sac gruplar, aka Romanlar hedef gstermekte, baz durumlarda ise toplum kesimlerini bu insanlara kar atelemekted ir. Bu tr ar gruplar internette giderek daha faal olmaktadr ki internet ortak gre sahip ar sac gruplar arasnda gl snr-tesi ibirliine olanak tanyan bir ortamdr. Bu gruplar, nefret mzii konserleri dzenlemek de dahil olmak zere eitli tekniklerle genleri yanlarna ekme konusunda faal olarak almaktadr. Vigilante (kanuni yetkisi olmadan zorla dzen salamaya alan -.n) ve paramiliter gruplar genellikle niforma giyerek, silah tayarak, ve szel ve fiziksel tehditler kullanarak ve kitlesel protestolar gerekletirerek Romanlarn etrafnda rdkleri a giderek sklatrmaktadrlar. Bu ar gruplarn yelerinin Romanlar hedefleyen birok nefret suunun kkeninde yer aldklar anlalmtr.Siyasal partiler de dahil olmak zere rkl tevik eden kurulularn finansmannn bir an nce durdurulmasn nerilmektedir. Devletler, ar ulardaki partilerin demokratik toplum standartlaryla ve deerleriyle elitikleri kanaati olutuu zaman bu partileri kapatmay da deerlendirebilmelidir. (Avrupadaki Romanlarn ve Gezginlerin nsan Haklar Raporu,2011)

43

4.SONU

ingene toplumu,gnmzden bu yana gemiten beri sregelen bir g dalgasna tutulmu ve insanlarn korkularyla btnleik bir dlanmaya maruz kalmtr.Bu olay btn dnya lkelerinde rnekleriyle sralanm olmakla beraber,kendi anayasamz ve eitim tutanaklarmzla beraber eitli Avrupa lkelerinin de kanunlarna yansm,hukuki bir yok sayma politikas izlenmitir. Modernlemenin getirdii birtakm yenilikler de zellikle sanayisi gelimekte olan lkelerde bir hammade aray meydana getirmi,buna mukabil ortaya kan sava eilimleri ve gelimi silah teknolojilerinin ortaya kartt g ve para savayla beraber milyonlarca insan bu gibi savalarda kyma uratlm,bunun bir neticesi olarak devletsiz bir millet olan ingeneler, savan ve korkunun tesiriyle tannmadklar ve kendisine pheyle baklan birok toplumda soykrma maruz braklmtr.Bunun en bariz rneiyse Hitler Almanyasnda gerekleen ingene soykrmdr. zerinden yllar gemesine ramen ,ingenelere kar varolan alg istisnalar dnda halen devam etmekte,devlet eliyle ingene toplumlar birok anayasada ya yok saylmakta yahut vatandalk statssne eriememektedir.Sosyal bir sorumuluk olarak ingene sorununa el atarak,gz ard edilmi ve unutturulmu bir milletin daha salkl ve eit birey lerle standart bir yaam fonksiyonunun olduu bir gelecek temininin temenni ediyoruz.

44

KAYNAKA
.Alexander Paspati (1860-1863), Memoir on the Language of the Gypsies, as Now Used in the Turkish Empire [ev.] Hamlin, C. Journal of the American Oriental Society, Cilt. 7 Alexander Paspati (1888), Turkish Gypsies, Journal of the Gypsy Lore Society, Cilt. 1, No. 1 ASSSEO, Henritte: ingeneler, Bir Avrupa Yazgs, Ankara 2004 ALPMAN: s.1; VOSS, Karen Claire: Gypsies in Istanbul, Turkey Istanbul Yes,Istanbul http://www.domresearchcentre.com/news/Turkey/voss.html s.1 MCMURTRY, Leslie: An Introduction To Gypsies ALPMAN, Nazm: Trakya ingeneleri, Snrda Yasayanlar, stanbul 2004, s.1; BERGER, Herman: ingene Mitolojisi, Ankara 2000 zkan, Trkiye ingeneleri, Kltr Bakanl Yaynlar, 2000 Akgl, . (2009). Romanistanbul. stanbul: Punto Yaynlar Aktrk, . (2006). Etnik Kategori ve Milliyetilik: Tek-Etnili, ok-Etnili ve GayriEtnik Rejimler, Dou Bat Aylk Dnce Dergisi, 9(38) Ali Pskllolu, Trke Szlk, Ankara: Arkadas Yaynlar, 2003

B.
BERGER;ROUGHERI, Chiristina: Theory and Practice Roma In The Southern Balkans, MA Thesis For The Central European University Southeast European Studies MA Programme, www.greekhelsinki.gr/pdf/roma-souteast-europe.pdf Binnaz Toprak, Trkiyede Farkl Olmak, Metis Yaynlar, 2009 (BOUDREAUX, Christy: Gypsies, http://user.intop.net/~jhollis/gypsies2.htm C. CLARK, Colin: Counting Backwards: The Roma Numbers Game in Central and Eastern Europe, http://www.radstats.org.uk/no069/article4.htm CORTES, Agustin Vega: Romani People, http://www.unionromani.org/pueblo-in.html s.1 Duygulu, M. (2006). Trkiyede ingene Mzii. stanbul: Pan Yaynlar Erman OHANYAN,17 Aralk 2011, Cumartesi ; http://bianet.org/biamag/biamag/134801nazi-almanyasi-nda-roman-soykirimi

45

Etnik Rejimler, Dou Bat Aylk Dnce Dergisi, 9(38), 23- 53. Ernest Gellner (1983), Nation and Nationalism, Oxford, Blackwell Gamze Kln Demirvuran, Kentsel lekte Meknsal Ayrsma: Edirne- ingene Mahallesi rnei, Ankara, Gazi niversitesi, Sehir ve Blge Planlama Blm, Yaymlanm s Yksek Lisans Tezi, 2007 HANCOCK,Ian:ROMA,http://www.tsha.utexas.edu/handbook/online/articles/RR/pxrfh.ht ml; (RINGOLD/ORENSTEIN/WILKENS Hancock, I. (2007). We Are The Romani People. Hatfield: University of Hertfodshire Press. HALWACHS ,Dieter: Didactically Edited Information ona Roma,http://romani.kfunigraz.ac.at/rombase/cd/data/lang/gen/data/origin.en.pdf Hermann Arnold (1967), Some Observations on Turkish and Persian Gypsies, Journal of the Gypsy Lore Society,Cilt. XLVI smet Zeki Eyubolu, Trk Dilinin Etimolojik Szl, 4.b., stanbul: Sosyal Yaynlar, 1998 Jan Yoors, ingeneler, ev. Hale Alpman, Chiviyazlar Yaynevi, 2005 John Crawfurd (1865), On the Origin of the Gypsies, Transactions of the Ethnological Society of London, Vol. 3.(1865) KENRICK: s.29; MARUSHIAKOVA, Elena/POPOV, Vesselin: Osmanl mparatorlugunda ingeneler, _stanbul 2006 Kolukrk,Suat, Dnden Bugne ingeneler,2008 Kolukrk,Suat; Gemisin Aynasnda Lozan ingeneleri: G, Hatra ve Deneyimler, Hacettepe niversitesi Sosyolojik Arastrmalar E-Dergisi, ISSN 1304-2823, Mays 2006. Kyuchukov, H. (2007). Bulgar ve Trk Mslman Romanlarn Tarihi, Kltr ve Dili. Marushiakova, E., Popov, V. (2006). Osmanl mparatorluunda ingeneler. stanbul: Homer Kitabevi ve Yaynclk Ltd. ti MARSH, Adrian; Trkiye ingenelerinin Tarihi Hakknda, Biz Buradayz! Trkiyede Romanlar, Ayrmc Uygulamalar ve Hak Mcadelesi, Yayna Hazrlayanlar, E.Uzpeder, S. Danova/Roussinova, S. zelik, S. Gken, EDROM, ERRC, hYd, Istanbul, 2008 McLarren, P. (2006). Che Guevara, Paulo Freire ve Devrimin Pedagojisi. stanbul:

46

Kalkedon Yaynlar Melih Duygulu, Trkiye ingeneleri Mzii, stanbul: Pan Yaynclk, 2006 Mezarcolu, A. (2010). ingenelerin Kitab. stanbul: Cinius Yaynlar. Misalli Byk Trke Szlk, stanbul: Kubbealt, 2005. Musa Emre Yrktmen, Trk Sinemasnda ingenelerin Temsili,stanbul 2010 Myriam Novitch, Gypsy Victims of the Nazi Terror, UNESCO Courier, Oct 1984 Nicole Martinez, ingeneler, stanbul: letisim Yaynlar, 1992 Osman Cemal Kaygl, ingeneler, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1972 rgen Uurlu**, Blent Duru, Kriz ve Kentsel Yerinden Edilme Srecinde ingeneler* II. Uluslararas Ekonomi Politik Konferans: Kriz ve Kalknma balkl Konferansta Sunulan Bildiri. (Mimarlar Odas Ankara ubesi Blteni, S.90, Haziran 2011 tken Trke Szlk, stanbul: tken Yaynlar, 2007. zgr UUM,Kocaeli ingenelerinde Evlenme Gelenei,kocaeli,2008 RABINSON, Bill: The Religion And Culture Of The Roma, http://www.religioustolerance.org/roma.htm s.1.;RUSSELL, Zana: We Are Roma and Not Gypsies, http://www.peak.sfu.ca/the-peak/98-2/issue6/feature.html RINGOLD, Dena/ORENSTEIN, Mitchell/WILKENS, Erica: Roma in An Expanding Europe, Breaking The Poverty Cycle, A World Bank Study, Washington 2003 Romanlarn ve Gezginlerin nsan Haklar Raporu,2011 Suat Kolukrk, Aramzdaki Yabanc: ingeneler, (Doktora Tezi, Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2004 SPEGEL DERGS,2012, http://www.spiegel.de/international/germany/monument-to-sintiand-roma-murdered-in-the-holocaust-opens-in-berlin-a-863212.html Stephane Bruchfelt ve Paula Levine, Bunu nlatmalsnz,BBabakanlk Yaayan Tarih Yaynlar,1998 Sybil H. Milton, Nazi Almanyasnn Toplumdan Dlanmlar: ingeneler Sefa Martin Yrkel, Soykrmlar Tarihi-1, Near East Publishing Yaynclk, 2005 Sondevir.com, 2013 , http://www.sondevir.com/tarih/126016/hitlerin-cingene-soykiriminamevlitli-anma-foto-galeri.html

47

Samanyoluhaber.com,2013, http://www.samanyoluhaber.com/kultur/Nazilerin-Romansoykirimi-anildi/745047/ Thomas Acton ve Adrian Marsh, Roman Olmak, stanbul, Vatandas Matbaaclk,2008 . THOMAS, Choll:Dom of North Africa An Overwiew,) Ula ZER, TRAKYADAK NGENE MZSYENLER VE YAANTIDA GEREKLEEN MZKAL RENME,Yksek Lisans Tezi,Ankara,201 Ward Churchill, Assaults on Truth and Memory, Part II, 1997, ZNet. Yaldere, A. (2011). zmir Romanlar. stanbul: Ozan Yaynclk Ltd Yeryznn Yabanclar ingeneler. stanbul: Simurg Kitaplk, Yaynclk ve Datm Ltd. ti. Yldz, H. (2007). Trkede ingeneler in Kullanlan Kelimeler ve Bunlarn Etimolojileri. Dil Aratrmalar Dergisi, 1(1) YOORS, Jan: ingeneler,Opre Roma, _stanbul 2005, s.14 MCMURTRY, Leslie: An Introduction To Gypsies, http://www.geocities.com/nomdeguerre1/hedgehog. s.3; FONSECA

48