Shura n Kuran, n Traditn profetike dhe te dijetart musliman

&

Ndrmjet Shuras dhe Demokracis

Dr. Muhamed Ibn Ahmed Es-salih

Prktheu nga origjinali: Justinian Topulli Redaktor gjuhsor: Edison eraj

Copyright Lidhja e Hoxhallarve t Shqipris T gjitha t drejtat e botimit t rezervuara

Shura n Kuran, n Traditn profetike dhe te dijetart musliman Dr. Muhamed Ibn Ahmed Es-salih Lavdrimi i takon Allahut, Atij i Cili i vulosi mesazhet qiellore me fen islame dhe e prmbylli vargun e t drguarve dhe profetve me prijsin e njerzve t devotshm dhe m fisnikun ndrmjet tyre. Uratat m t mira dhe bekimet m t larta qofshin pr Muhamedin, pr familjen dhe ndjeksit e tij deri n Ditn e Kiametit! Feja islame, do shtje t ksaj bote, me gjith shumllojshmrin e tyre, e ka trajtuar ose nprmjet parimeve t saj t prgjithshme, ose n mnyr t hollsishme dhe t detajuar. Duke u bazuar n kt fakt, Islami ka sistemuar edhe aspektin politik t shoqris dhe ka vn pr t baza dhe parime, prmes t cilave sigurohen t drejtat e individve n nj shoqri islame.1 Nj nga parimet themelore q Islami e ka rrnjosur dhe e ka mbshtetur fort, sht edhe shura. Kt parim, Allahu e ka obliguar pr mbar muslimant n t gjitha punt e tyre. Shura sht nj nga bazat e Ligjit Islam, nj nga normat m t rndsishme dhe nj krenari e Islamit, nj element me t cilin muslimant edukohen me frymn e diskutimit dhe dialogut, ku ata shkmbejn mendimet dhe opinionet rreth shtjeve t veanta dhe t prgjithshme. Ajo q nuk mund t vihet n dyshim sht fakti se shura konsiderohet nj rregull baz i detyrueshm pr individin dhe shoqrin. Kjo gj sht prmendur n Kuran qart dhe thjesht, kur Allahu i drejtohet Profetit t Tij duke i thn: dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme2, dhe gjithashtu: dhe kshillohen pr punt e veta me njri-tjetrin3 shtjen e shura-s Allahu e ka miratuar n Kuran, ndrsa i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) e ka vn n praktik me sjelljen, edukatn dhe gjat jets s tij, e pas tij edhe shokt e tij fisnik, dhe n kt rrjedh kan ecur edhe besimtart e mir, n do koh dhe n do vend.4 Shura sht nj nga tiparet e shoqris islame, nj nga cilsit e saj t pandashme, sht nj prej parimeve t prgjithshme t Islamit, pas t cilit duhet t kapen muslimant, individ qofshin apo grupe, shtete apo organizata, duke vn kshtu n jet urdhrin e Allahut t Lartsuar dhe duke ndjekur Traditn e Profetit (alejhi salatu ue selam), t shokve t tij dhe t gjith atyre q fort mir i kan ndjekur ata, deri n Ditn e Kiametit. I Drguari i Zotit ishte shembulli m i mir n zbatimin e ksaj norme, kur ai gjykonte shtje t ndryshme t ksaj bote. Ai kshillohej me shokt e tij pr shum ngjarje. Kshtu vepruan edhe Kalift e drejt pas tij, t cilt mblidhnin krert e popullit dhe konsultoheshin me ta pr ato shtje q nuk gjenin tekst t drejtprdrejt n Kuran dhe n Sunet.5
1 2 3 4 5

Esh-shura uel demukratije el-garbije, Ali Muhamed Shemis f. 4-5. Al-Imran, 159. Esh-Shura, 38. Esh-shura fi sijak et-tasil uel muasaret, Isam Ahmed El-beshir. En-nedherijat es-sijasije el-islamije, Muhamed Dijau Er-reis.

Shura sht rruga e drejt pr t njohur mendimin m t sakt, pr t arritur te vrtetsia dhe realiteti i nj shtjeje, sepse mendjet jan si llambat, sa m shum q mblidhen, aq m shum bjn drit, dhe po aq qart e ndriojn rrugn. Shura sht nj tregues i barazis dhe liris s mendimit, sht rruga drejt njsimit t Umetit islam, drejt njsimit t ndjesive t prbashkta; kjo vjen pikrisht nprmjet shpalosjes s problemeve t prgjithshme dhe shkmbimit t opinioneve dhe dialogut.1 Verdikti i nj njeriu t vetm pr t vendosur pr shtje publike, q kan t bjn me t gjith, duke mos marr parasysh mendimet e t tjerve, pa dyshim q sht padrejtsi dhe paragjykim ndaj tyre. Ky veprim i veuar prmban n vetvete edhe nj lloj mendjemadhsie, despotizm n mnyrn e t menduarit dhe nnvleftsim t t tjerve, madje konsiderohet si tradhti ndaj amanetit dhe prgjegjsis. Ai q i druhet Allahut, patjetr q duhet t konsultohet me njerzit pr shtje q ka t bj me jetn e tyre, n mnyr q gjykimi t jet i drejt, i bazuar n paansi dhe larg do njanshmrie, q m pas njeriu t mos e mbaj i vetm prgjegjsin e do gabimi apo do padijeje dhe harrese.2 Me t drejt thuhet se shura sht m e pranishme n jetn e muslimanve sesa n sistemin politik t nj shteti, ajo sht n natyrn thelbsore t t gjith bashksis.3 Nse do ta krahasonim shura-n me demokracin, me t ciln krenohet Perndimi dhe shtiren edhe disa shtete arabe dhe muslimane, pa dyshim q krahu i peshores ku ndodhet shura do t jet m i rnd. Kjo sepse shura, sht nj sistem q e ka vendosur vet Allahu pr krijesat e Tij dhe tek e cila ata gjejn t mirn e ksaj bote dhe t fes s tyre, ndrsa demokracia sht nj produkt i mendjes njerzore. Pr kt arsye edhe demokracia shfaqet si nj sistem shklqyer n teori, por i errt n praktik, gj e cila do t sqarohet edhe n kt studim. E lusim Allahun e Lartsuar t na msoj at q sht e dobishme e t na jap fryte nga ajo q dim, dhe kt vepr ta konsideroj t sinqert pr hir t Tij! Me t vrtet Ai sht Prkrahsi dhe Ndihmtari yn m i madh. Rijad 1/1/1420 h. 17/4/1999 Prof. Dr. Muhamed Ibn Ahmed Es-Salih

1 2 3

Esh-shura ue etheruha fi ed-demukratije, Abdulhamid Ismail El-ensari. El-hukumetu el-islamije, Ebu El-Ala El-Meududi. Fi dhilal el-Kuran.

Hyrje Kuptimi i fjals shura nga ana gjuhsore dhe terminologjike Kuptimi gjuhsor i shura-s Fjala shura n gjuhn arabe, n thelb ka dy kuptime, nga t cilat rrjedhin edhe derivatet e tjera kuptimore, q jan: shpalosja dhe nxjerrja n pah e dikaje si dhe marrja e dikaje.1 Shura n terminologjin fetare Prkufizimet q japin dijetart pr shura-n prputhen mes tyre, pavarsisht artikulimeve t ndryshme. Ragib El-Isfahani e ka prkufizuar kshtu: Nxjerrja e mendimit duke u kshilluar me njri-tjetrin.2 Ndrsa Ibn El-Arabi El-maliki thot: Konsultimi (shura) sht mbledhja (e disa njerzve) pr nj shtje rreth s cils do njri prej t mbledhurve i jep t tjerve mendimin vetjak.3 Duke u nisur nga kto dy prkufizime mund t pohojm se, idet dhe mendimet nuk bashkohen, nuk puqen dhe as nuk plotsohen ndryshe, vese nprmjet rrugs s konsultimit. Ktu dalin n pah edhe aspekte t tjera, si: t menduarit kolektiv; bashkimi i ideve dhe i mendjeve; mendimi i sakt, i drejt, i qlluar dhe i dobishm, i cili i parashtrohet udhheqsit nga populli ose nga njerzit e ideve, me dshirn dhe qllimin pr ti ardhur n ndihm interesit t prbashkt t mbar popullit, mu si del mjalti nga grumbullimi, nga prpjekja dhe mundi i bletve, t cilat marrin nga lulet pjalmin dhe nektarin m t mir. T gjitha kto perceptime dalin n pah nga prdorimi q Kurani me stilin e tij i bn termit shura, si dhe nga urdhri dhe nxitja q Krijuesi u jep besimtarve pr kt gj. Nj dijetar bashkkohor e prkufizon shura-n si marrja e mendimit nga njerzit kompetent me qllimin pr tiu afruar sa m pran t drejts.4 Ndrsa nj tjetr e formulon kshtu: Marrja e mendimit t popullit ose e prfaqsuesve t tij, rreth shtjeve t prgjithshme q kan t bjn me vet popullin.5 Ajo q bie n sy n kt prkufizim sht fakti se ai e kufizon shura-n vetm n shtje t prgjithshme, ndrkoh q shura sht dika e domosdoshme, si pr shtje t prgjithshme, ashtu edhe pr shtje t veanta, gj q do t sqarohet edhe n faqet n vazhdim. Pr shura-n mund t japim kt prkufizim: Shpalosja e mendimeve t ndryshme mbi nj shtje t caktuar, m pas studimi i do mendimi dhe testimi i tyre nga njerz t menur dhe me prvoj, derisa t arrihet tek e sakta ose te m e drejta dhe m e mira, pr t vepruar m pas sipas saj dhe pr t arritur rezultatet m t mira q dshirohen.
1

Mekajis el-luga, Ibn Faris. (N gjuhn shqipe, prgjithsisht, kjo fjal mund t prkthehet si konsult, kshill apo marrja e mendimit t dikujt. Shn. i prkth.) 2 El-mufredat fi gariib el-kuran, f. 207. 3 Ahkam El-Kuran, 1/297. 4 Esh-shura fi dhil nidham el-hukm el-islami, Abdurrahman Abdulhalik, f. 14. 5 Esh-shura ue etheruha fi ed-demukratije f. 4.

Kapitulli i par Shura dhe rndsia e saj Hyrje Para se t hyjm n shqyrtim dhe n hollsit e studimit, e pam t nevojshme q ti paraprijm me kt hyrje, pr t sqaruar parimet e ligjit islam, ku m i rndsishmi sht parimi i shura-s, ndrsa m pas do t flasim pr piknisjet themelore t shura-s dhe parimet ku ajo mbshtetet. Parimet e ligjit islam Sistemi i ligjit n Islam bazohet mbi parime dhe themele t shumta, t cilat e bjn at nj sistem politik shembullor. Disa nga pikat m t rndsishme t ktyre parimeve jan: 1. Parimi i drejtsis. Allahu i Lartsuar thot: Allahu ju urdhron q amanetet tjua ktheni atyre q u prkasin dhe, kur t gjykoni midis njerzve, t gjykoni me drejtsi.1 Po ashtu Ai thot: N t vrtet, Allahu urdhron drejtsin, mirsin dhe ndihmn pr t afrmit...2 Drejtsia sht nj nga parimet m t larta me t cilat dallohet sistemi islam. Allahu i ka urdhruar njerzit e Tij besimtar ti prmbahen drejtsis n do veprim, qoft n marrdhnie me familjen, fqinjt apo vendin, qoft me udhheqsit apo me t udhhequrit. Islami e detyron mbajtjen e drejtsis edhe ndaj armiqve, pr kt gj Allahu thot: Le t mos ju nxis urrejtja ndaj njerzve pr t br padrejtsi. Bhuni t drejt, se kjo sht m afr devotshmris.3 Madje, thuhet se Allahu e mban n kmb shtetin e drejt, edhe nse sht nj shtet jobesimtar, dhe nuk i jep jet shtetit t padrejt, edhe nse sht nj shtet besimtar. Gjithashtu thuhet se kjo bot jeton me drejtsi e herezi, por me islam dhe padrejtsi nuk sht e mundur. Dhe e gjith kjo sepse drejtsia sht rregullatori i do gjje: nse kjo bot do rregullohet, do rregullohet vetm me an t drejtsis, edhe pse ai q e mban kt drejtsi, n botn tjetr mund t jet prej atyre q nuk do prfitojn asgj. Nse kjo bot nuk do rregullohet me an t drejtsis, ather ajo nuk ka pr tu rregulluar, sado besimtar t jet njeriu q e sundon at, edhe nse ka besim t mjaftueshm sa pr t shptuar n botn tjetr.4 2. Parimi i barazis. Allahu i Lartsuar thot: O njerz! N t vrtet, Ne ju krijuam ju prej nj mashkulli dhe nj femre dhe ju bm popuj e fise, pr ta njohur njri-tjetrin. M i nderuari prej jush tek Allahu, sht ai q i friksohet m shum Atij. Vrtet, Allahu sht i Gjithdijshm dhe pr At, asgj nuk sht e fsheht.5

1 2 3 4 5

En-Nisa, 58. En-Nahl, 90. El-Maide, 8. El-hisbetu fil islam, Ibn Tejmije, f. 81. El-Huxhurat, 13.

Thuhet se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka thn: Njerzit jan t barabart si dhmbt e krehrit.1 N Haxhin e lamtumirs, Profeti (alejhi salatu ue selam) tha: Zoti juaj sht nj; babai juaj sht nj; t gjith ju jeni bijt e Ademit, i cili e ka prejardhjen nga dheu. M fisniku ndr ju tek Allahu sht ai q sht m i devotshm. Nuk ka prparsi arabi ndaj joarabit, vetm se n devotshmri.2 Pr sa i prket t drejtave dhe detyrimeve, njerzit jan t barabart para ligjit dhe nuk bhen dallime ndrmjet tyre, duke u nisur nga raca apo ngjyra, pavarsisht se mes njerzve ka dallime thelbsore, nse nisemi nga devotshmria, besimi dhe veprat e mira. 3. Parimi i liris. Islami u siguron liri t ndryshme t gjith individve q i nnshtrohen, si sht liria pr t mbetur n fen e mparshme ose pr t prqafuar fen islame, liria pr t lvizur, liria e mendimit, si dhe mjaft liri t tjera, t cilat shum popuj edhe sot e ksaj dite luftojn pr ti fituar. Allahu i Lartsuar thot: Ska detyrim n fe, sepse tashm sht dalluar e drejta nga e shtrembra!3 Gjithashtu: Dhe thuaj: E vrteta sht nga Zoti juaj. Kush t doj, le t besoj e kush t doj, le t mohoj.4 Njeriu sht i ftuar t besoj, dhe nse do, e prqafon Islamin, nse jo, mbetet n besimin e tij t mparshm. Nqotse njeriu e pranon Islamin, ather ai nuk ka t drejt ta mohoj at, sepse pas ksaj ai konsiderohet renegat, dhe dnohet pr kt gj. Islami ka ardhur pr t mbrojtur dhe ruajtur gjasht elemente t domosdoshme: I. II. III. IV. V. VI. Fen Shpirtin dhe trupin Nderin Vazhdimsin e njerzimit Mendjen Pasurin

Rreth liris s udhtimit dhe zhvendosjes, Allahu thot: Ai jua ka br Tokn t prdorshme, andaj ecni npr viset e saj dhe ushqehuni me at, q ju ka dhn Ai.5 Rreth liris s mendimit, Allahu thot: Sikur t kishte dashur Zoti yt, t gjith njerzit do ti bashkonte n nj fe t vetme, por ata vazhdojn t jen t prar.6 4. Parimi i shura-s. Allahu i Lartsuar e urdhroi t Drguarin e Tij, Muhamedin (alejhi salatu ue selam), q t konsultohet, duke i thn: Prandaj falua atyre gabimin, krkoji falje Allahut pr ta dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme.7 Allahu na ka br me dije prmes librit t Tij se konsulta sht nj nga cilsit e lvduara t besimtarve. Ai thot: Pr ata q ruhen prej gjynaheve t mdha e mbrapshtive dhe q kur i
1

Musned Esh-shihab, nr. 190. Hadith i dobt (jo autentik). Shih Silsiletu daifetu, 596. Pjesa e par, Njerzit jan t barabart sht autentike. Shih Musnedin e Ahmedit nr. 23489. 2 Po aty, 5/114. 3 El-Bekare, 256. 4 El-Kehf, 29. 5 El-Mulk,15. 6 Hud, 118. 7 Al-Imran, 159.

zemron dikush, falin; pr ata q i prgjigjen thirrjes s Zotit t tyre, e falin namazin rregullisht dhe kshillohen pr punt e veta me njritjetrin...1 Dijetart musliman jan prpjekur t shpjegojn se pse Allahu i Lartsuar e ka urdhruar t Drguarin e Tij q t konsultohet me t tjert, ndonse Ai e prkrahte dhe i jepte sukses. Kshtu, ata kan dhn disa shpjegime:2 I pari: I Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) u urdhrua q t konsultohej, sepse nse ai konsultohej me shokt e tij, tregonte se i vlersonte lart ata dhe i nderonte, ka bnte q ata ta donin m tepr at dhe ti bindeshin m me sinqeritet atij. I dyti: I Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ndonse ishte njeriu me mendjen m t kthjellt dhe pozitn m t lart mes njerzve, mbetej krijes dhe dija e krijesave dihet q ka nj cak, ndaj nuk sht e habitshme q dikujt tjetr ti shkonte n mendje dika e dobishme q nuk i pati shkuar atij. N veanti, kjo gj shfaqej kur kishin t bnin me shtjet e ksaj bote, pr t cilat vet Profeti (alejhi salatu ue selam) ishte shprehur duke thn: Ju jeni m t ditur n t tilla shtje.3 Mbi kt shtje, Hasan El-basri ka thn: Nj popull q konsultohet udhzohet gjithmon n rrugn m t mir.4 I treti: I Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) u urdhrua t praktikonte shura-n, pr t qen shembull pr t tjert, dhe shembulli i tij t bhej m pas rrug, q do ndiqej nga Umeti i tij. Ndr ata q kan shprehur kt ide sht Hasan El-basri dhe Sufjan Ibn Ujejne. I katrti: Kur Profeti (alejhi salatu ue selam) konsultohej me shokt e tij, donjri prej tyre prpiqej t gjente mendimin m t mir pr at ka flitej, apo pr at far konsultoheshin, dhe kshtu, shpirtrat e tyre do t ndjeheshin m afr me njri-tjetrin dhe m t bashkuar, pr t arritur te m e mira dhe m e dobishmja. Piknisjet themelore t shura-s Duke qen se shura sht nj nga bazat themelore t ligjit islam, ajo niset nga disa parime dhe mbshtetet mbi disa themele t rndsishme, ku mund t prmendim disa nga m t rndsishmet: 1. Gjykimi i prket Allahut. Allahu i Lartsuar sht Ai q i ka vendosur t gjitha ligjet, prandaj njeriut nuk i takon t vendos ligje t cilat bien ndesh me ligjin e Zotit. Ky parim sjell dy prfundime: I pari: Qndrueshmrin e bazave t prgjithshme t ligjeve dhe vazhdueshmrin e tyre, edhe nse ndryshojn modelet e ligjit apo emrtimet e tij. I dyti: Respektimi i ktyre ligjeve dhe bindja ndaj tyre. 2. Lidhja mes shura-s dhe besimit. Shura lindi bashk me besimin dhe rruga iu hap nga vet Krijuesi i toks dhe i qiejve, gj q i ka dhn asaj nj prmbajtje t veant dhe unike. Nse do t shohim me hollsi ngjarjet pararendse, q ligjruan shura-n n kohn e t Drguarit (alejhi salatu ue selam) dhe t kalifve t drejt, do t dallojm me qartsi se, lidhja mes besimit islam dhe shura-s
1 2

Esh-Shura, 37-38. Shkputur nga libri Mefatihul gajbi, i njohur ndryshe si komenti i Kuranit nga Fahrudin Rrazi, me shkurtime, 3/82. 3 Muslimi. 4 Edeb el-mufred, Ibn Ebi Shejbeh, etj.

kishte nj lidhje t brendshme dhe t jashtme. Ajo ka nj lidhje organike t gjall, e till q Umeti islam t ruaj karakteristikat dhe veorit e tij dhe t qndroj i lir nga pushteti despotik i tiranve.1 Pr kt qllim shura sht nj nga bashkshoqrueset e besimit, nuk mund t ket nj gjykim islam t drejt nse ai nuk jepet i bazuar mbi shura-n, ku t vendoset drejtsia dhe barazia mes njerzve; t prkrahen t dobtit, t respektohen t drejtat e nevojtarve, dhe n t gjitha kto raste, t gjykohet mes njerzve me ligjin e Allahut.2 3. Shura sht nj e drejt dhe nj detyrim. Shurn, t ciln sot ligjet bashkkohore e konsiderojn si nj t drejt t individit, apo si liri politike n shprehjen e mendimit, Islami e konsideron detyr pr muslimant, t cilt duhet ta kryejn dhe t mos e ln pas dore. Kur muslimant zbatojn shura-n, ata kryejn nj detyr t ciln Islami e ka br obligim pr bashksin.3 Zbatimi i shura-s, n t njjtn koh prmban edhe nj nga detyrimet ndaj Allahut, detyrim q ka t bj me dobin e prgjithshme dhe jo vetm pr nj individ t caktuar. Kjo gj konsiderohet si detyrim ndaj Zotit, pr shkak t rndsis dhe dobis gjithprfshirse q prmban shura. Shura gjithashtu prmban n vetvete nj nga t drejtat e njeriut, pr t mbrojtur interesin vetjak dhe e drejta e njeriut jepet nga Allahu, sepse ajo sht e drejta e Allahut pr njeriun, dhe e drejta e njeriut sht nj nga t drejtat e Allahut.4 4. Epshmria e sistemit t shura-s. Ligji islam e ka vendosur shura-n si nj nga pikmbshtetjet e rndsishme t strukturs s ligjit islam, po kshtu edhe n politik, por njkohsisht nuk ka vendosur ndonj sistem t caktuar q prcakton se si funksionon shura, n formn dhe shtrirjen e saj.5 E vrteta sht se mosprcaktimi dhe mosprkufizimi i nj mnyre organizmi t caktuar t shura-s n mnyr prfundimtare e t prer, sht ajo q prputhet me metodn e Islamit rreth shtjeve e legjislative. Kjo metod funksionon duke vendosur bazat e prgjithshme, duke prcaktuar parimet dhe ligjet themeltare dhe duke ia ln hollsit dhe teknikat dytsore krkesave t kohs dhe vendit, ku do vend przgjedh formn q i prshtatet gjendjes s tij; ndjek rrugn q prputhet me trashgimin e tij dhe ecn sipas mnyrs me t ciln mund t realizoj interesat e tij.6 Shejh Sheltuti, duke folur pr elasticitetin e mnyrs se si praktikohet shura, thot: ...kjo an sht ln e lir dhe nuk sht vendosur nj sistem i veant, sepse i prket shtjeve ku kndvshtrimet ndryshojn sipas brezave dhe prparimit njerzor. Nse n at koh do t ishte vendosur nj sistem i caktuar, ather ai do t ishte br baz nga e cila nuk do t shmangej askush q vjen m pas, dhe kjo do t bhej nj shtrnges e madhe, kshtuq njerzit nuk do kishin mundsi t dilnin jasht ktij sistemi.7 Pra, udhzimi islam i qndron parimit q shtjet t zgjidhen me shura, por nuk i v rndsi mnyrs apo forms se si realizohet shura (konsultimi).

1 2 3 4 5 6 7

Esh-Shura ue demukratije en-nijabije, f. 71. Hiuar la muaxhah, Ahmed Kemal Ebul Mexhd, f. 38. Esh-Shura fi el-Islam, Abdulgani Muhamed Berekeh, Sisletu buhuth el-islamije, v. 1978, f. 16. El-muafakat, Esh-shatibi, 2/315. Esh-shura ue ed-dimukratije en-nijabije, f. 23. Mealim esh-shura fi el-Islam, Ismail El-Bedeui, f. 53. Islam akidetun ue sheriatin, f. 441.

Statusi i shura-s Allahu i Lartsuar e ka urdhruar Profetin e Tij (alejhi salatu ue selam) dhe muslimant pr t praktikuar shura-n n dy ajete t librit t Tij, duke thn: Kshillohu me ata pr shtje t ndryshme1, dhe: kshillohen pr punt e veta me njritjetrin2. Pyetja q lind gjithmon sht: urdhri n kt rast tregon detyrim apo jo? Pra, a sht shura detyrim i pashmangshm pr prijsin, q nse e l konsiderohet mkatar, apo urdhri ktu i prket sfers s gjrave fakultative, ku shura sht dika e plqyer dhe prijsi nuk merr ndonj gjynah nse nuk e praktikon at? Juristt musliman jan ndar n dy grupe pr kt gj: njri grup thot se ajo sht detyr; t ktij mendimi jan prgjithsisht dijetart bashkkohor dhe disa nga dijetart e hershm. Grupi tjetr thot se shura sht e plqyeshme dhe nuk sht detyr; t ktij mendimi jan prgjithsisht dijetart e hershm. M hollsisht, kto dy grupe e shohin shtjen si m posht: Mendimi i par: Dijetart q jan t ktij mendimi thon se shura sht detyrim i urdhruar, pra, obligim i prer, q doemos duhet t ushtrohet nga prijsi, sepse nse ai nuk e zbaton, hyn n gjynah. Mendimi i dyt: Dijetart q mbshtesin kt mendim thon se, urdhri i shura-s sht n nivelin e plqimit dhe jo t detyrimit, kshtuq nuk sht obligim pr tu zbatuar nga prijsi. Mbshtetsit e ktij opinioni kan paraqitur disa argumente, ku disa prej tyre jan: 1. Allahu i Lartsuar e urdhroi t Drguarin e Tij q t praktikonte shura-n, me qllim q t afronte zemrat e shokve t tij, si kuptohet edhe nga konteksti i ajetit: N saj t mshirs s Allahut, u solle butsisht me ta (o Muhamed). Sikur t ishe i ashpr dhe i vrazhd, ata do t largoheshin prej teje. Prandaj falua atyre gabimin, krkoji falje Allahut pr ta dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme!3 Profeti (alejhi salatu ue selam) nuk kishte nevoj pr mendimet e shokve t tij, ai nuk fliste sipas dshirave vetjake, ai ishte i ruajtur nga gabimet n komunikimin e shpalljes dhe n zbatimin e saj, ishte i ruajtur edhe nga gjynahet. Diskutimi i ktij argumenti Ky argument nuk mund t pranohet, pasi ai nuk e kundrshton faktin se shura sht detyr, prkundrazi e prforcon at. Po kshtu, nuk duket aspak e arsyeshme q Allahu ta urdhroj t Drguarin e Tij, q t konsultohet me shokt e tij, thjesht pr t afruar zemrat e tyre. N kt drejtim, El-Xhesasi thot: Nuk sht e mundur q urdhri pr t praktikuar shura-n t jet dhn si qllim pr t marr me t mir sahabt, pr t ngritur lart vlern e tyre, si dhe pr t qen ky veprim nj shembull udhzues pr Umetin m pas, sepse nse sahabt do ta dinin q pasi t zbraznin gjith energjin e tyre pr t dhn nj mendim t drejt, pr t cilin ata po pyeteshin, dhe m pas, ky mendim nuk do t praktikohej nga ana e Profetit (alejhi salatu ue selam) dhe as nuk do t pranohej, ather kjo sjellje nuk do t ishte aspak marrje me t mir dhe aq m tepr

1 2 3

Al-Imran, 159. Esh-Shura, 38. Al-Imran,159.

vlersim i tyre! Kjo sjellje do t sillte largimin e tyre dhe ky do t ishte nj veprim q do tu tregonte atyre, se mendimet e tyre nuk pranohen dhe as nuk zbatohen.1 Thnia se Profeti (alejhi salatu ue selam) nuk kishte nevoj pr shura-n, sepse atij i mjaftonte Shpallja e Zotit dhe frymzimi q i jepte Ai, sht e papranueshme, sepse shura bhet n rastet kur nuk ka Shpallje, dhe Profeti (alejhi salatu ue selam) n shtjet e ksaj bote, ishte si njerzit e tjer, ia qllonte, por edhe gabonte, edhe pse Allahu i Lartsuar do tia bnte t qart m pas se si qndronte e vrteta.2 Edhe nse e pranojm se Profeti (alejhi salatu ue selam) nuk kishte nevoj pr shura-n, por a do t thot kjo se ne jemi n t njjtn pozit? N kt rast ne po diskutojm pr shura-n si detyrim n prgjithsi pr besimtart, dhe jo n veanti pr Profetin (alejhi salatu ue selam).3 2. Ata q e konsiderojn shura-n si t plqyeshme jan t mendimit se Parimi i shura-s nuk sht nga ato parime q pushtetart dhe individt jan t detyruar ta zbatojn, por sht nj veprim i plqyer, dhe nse pushtetart apo edhe njerzit e tjer e praktikojn, do t marrin shprblimin e Zotit dhe do t lavdrohen edhe n kt bot.4 Ky grup sht argumentuar me faktin se fukahat (juristt musliman) kur kan prmendur shura-n, nuk e kan klasifikuar at n shtjet e detyruara dhe as nuk kan shkruar ndonj kapitull t veant pr kt shtje. Ata e kan prmendur shura-n n kapitujt ku flitet pr etikn e gjykatsit, se a sht e detyrueshme pr t q t konsultohet apo sht thjesht e plqyeshme.5 Diskutimi i ktij argumenti Mospajtimi i shumics s fukahave n kt pik, qndron n faktin se, kur ata flasin pr kalifin, kan pr qllim kalifin legjitim, i cili plotson t gjitha kushtet pr t qen prijs i muslimanve dhe, ndr t tjera edhe kushtin pr t qen muxhtehid. Ky kndvshtrim i shumics s fukahave, ka ardhur si rezultat i natyrs s kalifatit. Kta dijetar e krahasojn pozitn e kalifit apo t prijsit, me pozitn e Profetit (alejhi salatu ue selam) n shtetin islam dhe e konsiderojn kalifin, mkmbs t tij. Kjo gj kuptohet edhe nga prkufizimi q ata i bjn kalifatit, ai sht vendi i mkmbsit t Profetit, n mbrojtje t fes dhe n administrimin e shtjeve t ksaj bote.6 Duke u nisur nga sa m sipr, kta dijetar kan parapar edhe t gjitha prgjegjsit q kalifi duhet t ushtronte, si: t qenurit imam n namaz; dhns i fetave; t qenurit gjykats, prijs n luft dhe mbikqyrs i gjendjes fetare. T gjitha kto ishin prgjegjsi t veanta t kalifit, t cilat ai duhet ti ushtronte vet, ose duhet t vendoste dik q do e zvendsonte n kto detyra, dhe ai duhej t vepronte njsoj edhe pr shtje t tjera t ksaj bote. Ashtu si Profeti (alejhi salatu ue selam) nuk e kishte t detyruar t konsultohej si mendojn ata - ashtu edhe kalifi nuk sht i detyruar t konsultohet. Po kshtu, ata kan parapar si kusht q kalifi duhet t jet muxhtehid dhe, sipas mendimit t tyre, muxhtehidi nuk sht i detyruar t konsultohet, pasi kjo sht vetm e plqyeshme pr t.

Ahkam el-kuran, 2/52. Esh-shura fi dhil nidham el-hukm el-islami, f. 121. 3 Esh-shura ue etheruha fi demukratije , f. 62.
1 2 4 5

El-halifetu: teulijetu ue azluhu, Salahudin Debus, f. 220. Shih Esh-shura bejne en-nedherije ue et-tetbijk, Kahtan Abdurrahman Ed-Duri, f. 56. 6 El-ahkam es-sultanije, El-Mauerdi, f. 5.

10

Gjithashtu, shumica e dijetarve jan t nj mendjeje se, shura nuk sht dika e detyruar pr gjykatsin (muxhtehid), kshtu q aq m pak mund t jet e detyruar pr nj prijs, kur dihet se udhheqsi sht nj shkall m lart se ai. Mendimi yn rreth ksaj shtjeje Ajo q m duket m me vend, sht mendimi i atyre dijetarve q e konsiderojn shura-n si detyr n do rast, sepse kalifi n shtetin islam nuk z pozitn e Profetit (alejhi salatu ue selam), por merr pozitn e Umetit islam. Detyra e Profetit (alejhi salatu ue selam), pas vdekjes s tij i takon Umetit islam, pra e gjith bashksia islame sht prgjegjse pr kt obligim.1 Kt fakt, Kurani fisnik e ka prmendur m shum se nj her. Allahu thot: Ju jeni populli m i mir i dal pr njerzimin: (sepse) ju urdhroni q t bhen vepra t mira, i ndaloni t kqijat dhe besoni Allahun. 2 Dhe: Kshtu, Ne ju kemi br nj bashksi t drejt, q t bheni dshmitar prmbi njerzit dhe q i Drguari t jet dshmitar prmbi ju.3 Ve ksaj, duhet t prmendim edhe faktin se krkesa ndaj gjith Umetit islam pr t prmbushur detyrimet kolektive (fard kifaje), tregon se t gjitha pushtetet duhet t ushtrohen nga i gjith Umeti, dhe jo vetm nga prijsi apo kalifi. E vrteta sht se Profeti (alejhi salatu ue selam) ishte imam n namaz pr besimtart, u jepte atyre fetva, vendoste ligje mbi ta, gjykonte mes tyre, i udhhiqte n luft ushtrit e tyre dhe kryente do detyr q paraqiste nevoja e tyre fetare dhe toksore, kjo sepse ai kishte nj pozit t veant n Umetin islam, pasi ai prbashkonte dy detyrime: detyrimi pr t prcjell mesazhin hyjnor dhe detyrimi pr mbarvajtjen e shtetit.4 Kshtuq ka dallime mes pushteteve q ushtronte Profeti (alejhi salatu ue selam) dhe atyre q ushtron kalifi, e megjithat, edhe m par e sqaruam detyrimin q kishte Profeti (alejhi salatu ue selam) pr t zbatuar shura-n, pr shtje t cilat nuk kishte Zbules nga Zoti. Pr sa i prket ides s krahasimit ndrmjet pushtetit t kalifit dhe gjykatsit, ata q e mbrojn kt ide, nisen nga fakti se kalifit i takon t jap gjykime pr shtje t ndryshme ashtu si dhe gjykatsit, dhe prderisa gjykatsit nuk i duhet domosdoshmrisht t konsultohet, ashtu edhe kalifi q sht m lart se ai, nuk e ka obligim t konsultohet. Ky arsyetim sht i papranueshm, sepse ka dallim mes praktiks s puns q ushtron gjykatsi dhe asaj q ushtron kalifi, si pr sa i prket hapsirs q prfshin puna e kalifit, po ashtu edhe pr sa i takon rrjedhojave q ka ajo, ndryshe me at t gjykatsit. Gjithaq edhe fakti se gjykatsi nuk duhet t konsultohet, nuk sht dika pr t ciln ka dakordim mes dijetarve, q t mund t bhet analogji me t.5 3. Nj tjetr argument q kan dhn ndjeksit e ktij mendimi, sht edhe moskonsultimi i Profetit (alejhi salatu ue selam) n rastin e marrveshjes s Hudejbijes, n luftn me fisin Beni Kurejdha dhe n luftn e Tebukut. Gjithashtu edhe kalifi Ebu Bekr (radijallahu anhu) nuk u konsultua me shokt e tij pr drgimin e ushtris s Usams n luftn kundr renegatve dhe atyre q nuk jepnin zekatin. Ktyre argumenteve i sht dhn prgjigje si m posht.

1 2

Esh-shura ue etheruha fi demukratije, f. 101. Al-Imran, 110. 3 El-Bekare, 142. 4 Esh-shura ue etheruha fi demukratije, f. 102. 5 Po aty, f. 103.

11

Marrveshja e Hudejbijes ishte nj akt q u krye me udhzim t drejtprdrejt nga Allahu, i Cili urdhroi t Drguarin e Tij t kryente kt marrveshje, ndaj ktu nuk kishte hapsir pr shura-n. Po e njjta gj vlen edhe pr luftn ndaj fisit Beni Kurejdha, ku Profetit i erdhi urdhri pr t luftuar me ta nga Allahu nprmjet Xhibrilit, e po kshtu edhe ekspedita luftarake e Tebukut ishte e ngjashme me t. N t gjitha kto raste nuk kishte vend pr t vn n prdorim ixhtihadin. N fakt, veprimi q bri Ebu Bekri me ushtrin e Usams, ishte zbatim i urdhrit t Profetit (alejhi salatu ue selam), t cilin ai e kishte urdhruar para vdekjes s tij. Lufta q bri Ebu Bekri me renegatt dhe ata q nuk jepnin zekatin, ishte nj luft pr t uar n vend ligjin e Zotit dhe pr t zbatuar nj nga shtyllat e Islamit. Argumentet e mendimit t par Ky grup, q mbron iden se shura sht e detyruar, ka sjell argumente nga Kurani fisnik dhe nga Tradita autentike Profetike, si m posht vijon: S pari: Allahu i Lartsuar thot: N saj t mshirs s Allahut, u solle butsisht me ta (o Muhamed). Sikur t ishe i ashpr dhe i vrazhd, ata do t largoheshin prej teje. Prandaj falua atyre gabimin, krkoji falje Allahut pr ta dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme! Kur t vendossh pr dika, mbshtetu tek Allahu! Vrtet, Allahu i do ata q mbshteten tek Ai.1 Nga ky ajet, t qenurit e shura-s detyrim, del n pah si m posht: 1. Ajeti sht shum i qart dhe tregon se shura sht nj detyrim, pasi urdhri n pamje t par, nnkupton dika q sht detyr, vetm nse ka ndonj element q t tregoj se urdhri n kt rast nuk sht detyr, e n rastin konkret, nuk kemi ndonj element q t provoj nj gj t till.2 2. Ky ajet ka zbritur pas betejs s Uhudit, para s cils i Drguari i Allahut u konsultua me shokt e tij rreth saj dhe ata i dhan mendimin q t dilnin pr ta pritur armikun jasht qytetit, ndrkoh q mendimi i tij ishte t qndronin brenda dhe ta luftonin armikun kur ata t hynin n qytet, por Profeti ndoqi mendimin e shumics. M pas, ndodhi shkelja e urdhrit t Profetit nga ana e shigjetarve, e pr pasoj beteja u humb nga muslimant. N nj situat t till zbriti edhe ky ajet, i cili e urdhron Profetin (alejhi salatu ue selam) t fal ata q gabuan dhe t vazhdoj t konsultohet dhe kjo humbje t mos bhet shkak ndalimi pr vazhdimsin e shura-s. Nse ndonjher ndodh ndonj gabim pr shkak t shura-s, saktsia dhe e mira q sjell shura sht shum m e shpesht n raport me gabimet q mund t vijn prej saj. Urdhri pr t zbatuar shura-n n nj gjendje t till, e forcon edhe m tepr faktin se ajo sht detyrim. Prandaj, urdhri n kt rast ka peshn e detyrimit, dhe pr kt arsye ai mbetet nj rregull detyrues pr t gjith ata q do t vijn pas Profetit (alejhi salatu ue selam) dhe q do t jen n nj pozit t ngjashme me t tijn.3 S dyti: Allahu i Lartsuar thot: Pr ata q i prgjigjen thirrjes s Zotit t tyre, e falin namazin rregullisht dhe kshillohen pr punt e veta me njri-tjetrin; pr ata q ndajn lmosh, prej asaj q u kemi dhn Ne.4 Nga ky ajet, t qenurit e shura-s detyrim, del n pah si m posht:
1 2

Al-Imran, 159. El-ferd ue deuletu fi sheriatu el-islamije, Abdulkerim Zejdan, f. 32. 3 Esh-shura fi dhil nidham el-hukm el-islami, f. 36. 4 Esh-Shura, 38.

12

1. Allahu, n kt ajet, shpjegon se mes cilsive kryesore t besimtarve, me t cilat Ai i ka lavdruar ata, sht edhe cilsia e t kshilluarit me njri-tjetrin. Prmendja e cilsis s shura-s n kt ajet, bhet me nj fjali q fillon me emr n gjuhn arabe, ka tregon qndrueshmri dhe vazhdimsi. 2. Prshkrimi i besimtarve si njerz q kshillohen pr punt e veta me njritjetrin, tregon se shura sht nj veori e Islamit, me t ciln duhet t karakterizohen besimtart, cilado qoft pozita e tyre. Pra, edhe nse ata jetojn n nj shoqri ku shteti nuk u prket atyre - si qe rasti i muslimanve n Mek apo edhe kur ata kan nj shtet t tyrin - si qe rasti i tyre n Medine - ata duhet t mos i ndahen shura-s.1 Kjo sht nj cilsi e pandar pr besimtart, ashtu si edhe namazi. Ashtu si nuk i lejohet besimtarit t lr namazin, ashtu nuk i lejohet t lr edhe shura-n, dhe n veanti, pr shtje q jan n interes t t gjithve. 3. Allahu e ka prmendur cilsin e shura-s, pasi ka prmendur namazin, q sht shtylla e Islamit, dhe para se t prmend zekatin. Pra, vendosja e shura-s mes namazit dhe zekatit, sht nj nga argumentet m t mdha q flet qart pr obligueshmrin e saj. Nse namazi sht nj detyrim adhurimi dhe nnshtrimi ndaj Zotit, ndrsa zekati nj detyrim shoqror, shura sht nj detyrim politik.2 Pr kt, imam Ebu Bekr El-Xhesas, pasi prmend ajetin e msiprm, shprehet: Ajeti tregon madhshtin e pozits q ka shura, sepse Allahu e ka prmendur at pran besimit dhe faljes s namazit, dhe, kjo tregon se ne jemi urdhruar ta praktikojm at.3 S treti: Mbshtetsit e ktij mendimi argumentojn edhe prmes Tradits s Profetit (alejhi salatu ue selam), ku n t do t gjejm hadithe t shumta, t cilat prforcojn iden se shura sht obligim, si pr shembull: 1. Ebu Hurejra ka thn: Nuk kam par njeri q kshillohet aq shum me shokt e tij sa i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam).4 2. Nga Aliu - radijallahu anhu - prijsi i besimtarve, prcillet se ai i tha Profetit (alejhi salatu ue selam): - O i Drguari i Allahut! Si t veprojm nse pas teje ndeshemi me nj shtje pr t ciln nuk ka ndonj ajet nga Kurani dhe as ndonj thnie nga ana jote? - Ai tha: Mblidhni pr kt shtje dijetart e Umetit tim; le t konsultohen me njri-tjetrin dhe, mos vendosni sipas nj mendjeje t vetme!5 Ky hadith tregon qart se shura sht obligim, pr shtje rreth t cilave nuk ka tekst kuranor dhe as hadith, ashtu si tregon se duhet marr mendimi i shumics. 3. Ibn Abasi rrfen: Kur zbriti ajeti dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme, i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) tha: Allahu dhe i Drguari i Tij nuk kan nevoj pr t, por Allahu e ka caktuar at si mshir pr Umetin tim. Mes tyre, ai q konsultohet nuk do ta humbas udhzimin, ndrsa ai q e braktis at, nuk do ti shmanget humbjes.6 Udhzimi qndron afr me konsultimin, ndrsa humbja sht shum larg tij - ky sht nj tjetr argument i fort se shura sht obligim. Prve ksaj, n komentart e Kuranit, haditheve dhe historis islame, do gjejm shembuj t shumt, ku tregohet se si i

1 2

Fi Nidham es-sijasi lildeuleti islamije, Dr. Muhamed El-Aua, f.106. El-mushruijetu el-islamijetu el-ulja, Ali Xherishe, f. 254. 3 Ahkam El-Kuran, 3/510. 4 El-Bejheki, 1753. 5 Ed-dur el-menthur, 10/6. Hadith jo autentik (munker), shih Silsiletu daifetu, nr. 4854. 6 Po aty. Hadith joautentik (daif), shih Silsiletu daifetu, nr. 5868.

13

Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) konsultohej me shokt e tij, e n veanti me Ebu Bekrin dhe Umerin. N gjurmt e Profetit ecn edhe kalift e drejt t Islamit, n rrugn e shura-s: sa her prballeshin me ndonj ngjarje, ku m e spikatura ishte zgjedhja e kalifit, si dhe plot shtje t tjera madhore, me t cilat haseshin muslimant, ata i ktheheshin shura-s. Vet praktika e vazhdueshme e Profetit (alejhi salatu ue selam) n ndjekjen e shura-s, ndonse ai qndronte prtej gabimeve njerzore, pr shkak t Zbuless hyjnore, sht treguesi m i qart se shura sht obligim dhe e detyrueshme pr tu ndjekur nga njerzit e tjer q nuk kishin pozitn e tij. N kt praktik nuk qndronin pas as kalift e drejt q erdhn pas Profetit, n shtjen e emrimeve, gjykimeve, si dhe n shum shtje t tjera, si do ta shohim edhe n kt studim. Gjykim Pasi parashtruam opinionin e dyt rreth ksaj shtjeje dhe argumentet prkatse, si dhe prgjigjet e dhna, bhet e qart se mendimi q e shikon shura-n si obligim, sht mendimi m i drejt dhe m me pesh pr tu pranuar. Kjo pr shkak t argumenteve t qarta dhe t forta, ku mbshtetet ky mendim, q shkon n nj frym me ajetet kuranore, ku urdhrohet shura, si edhe e bm t qart. Po kshtu, praktika e shura-s, vjen n interes t individit dhe bashksis dhe, nxit shpirtin e bashkpunimit dhe solidaritetit mes njerzve t thjesht dhe udhheqsve t tyre. Ibn Tejmije thot: Nj pushtetar nuk mund t bj dot pa u konsultuar, sepse Allahu i Lartsuar e urdhron Profetin e Tij (alejhi salatu ue selam) duke thn: Prandaj falua atyre gabimin, krkoji falje Allahut pr ta dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme! Thuhet se Allahu e urdhroi Profetin e Tij (alejhi salatu ue selam) me kt gj, q t zbuste dhe afronte zemrat e shokve t tij, pr tu marr si shembull nga ata q do t vinin m pas, n nxjerrjen e opinioneve pr shtje q nuk ishin pjes e Shpalljes hyjnore, si ishin taktikat luftarake, si dhe shtje t tjera dytsore, prandaj, nga ky kndvshtrim, nj tjetr sht m i detyruar t zbatoj praktikn e shura-s (sesa vet Profeti).1

Es-sijase esh-sherije. Fq. 126.

14

Kapitulli i dyt Rndsia e shura-s Shura sht nj subjekt i rndsishm q gzon nj pozit t lart n mendimin njerzor, por edhe n at islam. Ajo sht nj nevoj e domosdoshme me t ciln fisnikrohet jeta e njeriut. Allahu e krijoi njeriun dhe i dhuroi atij shpirtin, dgjimin, shikimin dhe zemrn. Ai e bri njeriun prgjegjs n kt jet. Drgoi Profet dhe zbriti libra. Jeta e njeriut pa shura-n do t ishte e mangt, e cenuar n dinjitetin e saj, nj jet q m shum do i ngjante jets s sendeve t ngurta, sesa jets s nj krijese fisnike. Rndsin e shura-s e shton edhe m tepr fakti se Kurani e ka prmendur shuran n mnyr t drejtprdrejt dhe i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) e ka praktikuar at n jet, ndaj shura nuk sht nj teori, por nj praktik jetsore, nj veprimtari e prekshme dhe nj proces q prjetohet. Islami i ka dhn shura-s nj dimension t thell besimi, nj arom shpirtrore t kndshme. Shura nuk sht thjesht nj fjal q thuhet kuturu, as nj slogan q artikulohet n forma orale, dhe as nj parull q varet pa kuptim; shura n fund t fundit nuk sht nj realitet i vdekur n jetn e njerzve, por jet dhe gjallri. Shura sht tipari me t cilin Allahu ka ngjyrosur jetn njerzore n do hapsir, n do korridor dhe n do kthin t saj. Shura sht br nj simbol i njohur, nj cilsi e dukshme dhe pjes e pandar e jets. Ajo sht nj domosdoshmri jetsore, pa t ciln nuk mund t bhet n asnj aspekt t jets dhe n asnj shtje t saj. Ajo hyn n shtpi mes burrit dhe gruas s tij, n t mir dhe n t keq, n gjra t mdha dhe t vogla, gjidhnie dhe ushqim, bashkim dhe ndarje, ajo gjendet n institucionet e edukimit, mes msuesve dhe nxnsve; ajo nuk e lejon despotizmin e njeriut ndaj njeriut. Shoqria muslimane me antart dhe grupimet e saj, me institucionet dhe organizmat e saj, sht nj shoqri e edukuar q kujdeset pr t drejtat, ruan prgjegjsit dhe on n vend marrveshjet.1 Pa dyshim q kur shura prshkon jetn e shoqris njerzore, i bn pjestart e saj ta ndiejn humanizmin e tyre, sepse nprmjet ksaj t drejte, ata afirmojn personalitetin e tyre. Kt t drejt q ua ka dhn Zoti, ata e shfrytzojn pr t shfaqur aftsit dhe potencialet e ndryshme q zotrojn, kshtu q njerzit arrijn ti njohin kto aftsi dhe shoqria prfiton pr t njohur njeriun e duhur, n vendin e duhur. Nesibini thot: Nj nga t mirat e shura-s sht se ju, nprmjet saj zbuloni edhe natyrn e njerzve. Nse doni t vini n prov nj njeri, ather konsultohuni me t pr nj shtje dhe shihni mendimin dhe iden e tij, drejtsin dhe padrejtsin e tij, t mirn dhe t keqen e tij.2 Kur shura bhet pjes prbrse e shoqris, shpirtrat e njerzve afrohen me njri-tjetrin, zemrat lidhen, marrdhniet forcohen dhe bhen m t thella, radht e shoqris ngjeshen dhe kshtu prhapet dashuria dhe mshira. Pas ksaj, e keni m t leht t kuptoni at q thot Profeti i Zotit (alejhi salatu ue selam): Shembulli i besimtarve n dashurin, mshirn dhe solidaritetin mes tyre, i ngjan nj trupi t vetm, kur ankohet nj organ i tij, i gjith trupi vuan me pagjumsi dhe ethe.3 Ose n nj thnie tjetr: Besimtari pr besimtarin sht si ndrtesa, ku pjest e saj shtrngojn njra-tjetrn - dhe Profeti ngrtheu gishtrinjt me njri-tjetrin.4
1 2

Esh-shura fi sijak et-tasil uel muasare. El-ikd el-ferid lil melik es-seid, f. 42. 3 Buhariu 6011, Muslimi 5/446. 4 Buhariu 6026, Muslimi 5/446.

15

Pr shura-n Kurtubiu thot se ajo sht harmoni pr bashksin, mbikqyrse e mendjeve dhe shkak q t shpie drejt s drejts.1 Tregohet se kalifi i drejt, Ali Ibn Ebi Talib (radijallahu anhu) ka thn: Nga shura prftohen shtat veori: nxjerrja e t sakts, vjelja e mendimit, ruajtja nga shkarja, mbrojtja nga kritika, shptimi nga keqardhja, lidhja e zemrave dhe ndjekja e gjurmve (t Profetit).2 Rndsia e shura-s n Islam shfaqet edhe n paraqitjen q i bn Kurani: shura nuk sht pak, por nj nga emrat e sureve t Kuranit.3 Komentuesit e Kuranit dhe dijetar t tjer, kur prmenden ajetet dhe hadithet q flasin pr shura-n, shpalosin aspekte dhe dobi t shumta t shura-s. Ktu do t prmendim disa prej tyre: 1. Shura sht afrsi dhe bindje ndaj Allahut Sipas fes, shura sht nj detyrim dhe vnia e saj n praktik, do t thot zbatim i ktij detyrimi. Islami i obligon prqafuesit e tij t preokupohen me hallet e muslimanve, duke vn kshtu n jet hadithin: Ai q nuk preokupohet me shtjen e muslimanve, nuk sht pjes e tyre.4 Shura qndron n krye t preokupimeve ndaj shtjeve t muslimanve. N kt aspekt, ajo z vendin kryesor dhe kohn m t madhe n jetn e nj muslimani, i cili jep esencn e mendimeve t tij, n interes t bashksis s muslimanve. 2. Shura i jep forc shoqris Pa dyshim q shura sht nj shkoll edukimi pr Umetin islam, q e praktikon n shfaqjen e mendimit t lir dhe n kurajn pr t folur. Kjo gj e bn Umetin t ndiehet m i angazhuar n problemet e tij t prgjithshme dhe t veanta, n shtjet e fes dhe ato t ksaj bote. 3. Shura reflekton besim mes pushtetit dhe njerzve Shura e bn njeriun me pushtet t ndiehet se ai mbshtetet n sinqeritetin e njerzve, ashtu si e bn edhe individin t ndiehet pjes e pandar e bashksis islame. Kjo gj shmang zilin, inatet, urrejtjen dhe dashakeqsin. N kt shoqri racionale ku vepron shura, prarja nuk ka vend t ngrej kok, sepse do njeriu i sht dhn liria t bhet pjesmarrs me iden e tij n shtjet e bashksis. Shura sht prit mbrojtse pr prijsin dhe shtetasit e tij, ajo sht siguresa dhe themeli i qndrueshmris pr shoqrin. 4. Shura sht penges ndaj tiranis do njeri, qoft ky dijetar, gjykats, myfti apo pushtetar, sado i menur, i ditur, i kulturuar dhe i drejt t jet n opinionet e tij, sado prvoj q t ket, do jet shum m pak i sakt nse mbshtetet vetm n opinionin e tij dhe nuk konsultohet me njerz t ditur, t arsyeshm dhe inteligjent. N t shumtn e rasteve, despotizmi i mendimit vjen nga egoizmi vetjak dhe nj njeri i till qndron larg t vrtets dhe t drejts.

1 2

El-xhamiu li-ahkam el-kuran, 16/37. El-ikd el-ferid lil melik es-seid, f. 43. 3 Ajo sht surja nr.42 dhe ka 53 ajete, ka zbritur n Mek, me prjashtim t katr ajeteve, q kan zbritur n Medine. Kjo sure ka zbritur pas sures Fusilet. 4 Muxhem Es-sagir, Teberani, 2/131. Hadithi nuk sht autentik (daif).

16

Nj njeri t urt e pyetn: - Prse kshilla e nj njeriu t menur kur u drejtohet t tjerve qllon e suksesshme, ndrsa ndaj vetes s tij nuk sht e till? - Ai u tha: Kshilla q njeriu i jep vetes sht e pleksur me egoizm, ndrsa kur ia drejton dikujt tjetr, nuk sht e till. Suksesi nuk shoqrohet me egoizmin.1 5. Shura bashkon zemrat dhe njson opinionin publik Nprmjet shpalosjes s temave dhe problemeve t prgjithshme, diskutimit dhe debatit rreth tyre, shkmbimit t ideve dhe opinioneve rreth tyre, forcohen lidhjet dhe njsohet opinioni i prgjithshm i njerzve. Gjithashtu shura luan nj rol t rndsishm n udhzimin e individit pr kryerjen e detyrave t tij shoqrore, n pjesmarrjen n dialog dhe n marrjen e vendimeve. 6. N fen ton, shura, n kuptimin e saj t prgjithshm, sht nj parim kuranor, nj baz e gjer pr t gjitha shtjet e shoqris. Nga shura degzohen norma, rregulla dhe kritere t ndryshme, t cilat ndrtojn nj sistem shoqror, politik dhe ekonomik t plot. Shura ravijzon pr shoqrin udhn e solidaritetit, bashkpunimit, prkrahjes sociale, ndarjes s mendimeve dhe pasuris. Ajo nuk sht thjesht nj parim kushtetues, por nj metod e prgjithshme dhe nj ligj i plot.2 Kur shura prfshin jetn e muslimanve n t gjitha aspektet e saj, qoft kjo n politik, n shtjet sociale apo ekonomike, prodhon nj bashksi t qytetruar, e cila qndron m lart se t tjerat n do fush t jets, duke realizuar kulmin e prparimit dhe lumturis s ksaj bote. Argumentet e legjitimitetit t shura-s Shura e merr legjitimitetin e saj nga ajetet e Kuranit famlart, nga Tradita Profetike - fjalt dhe veprat - si dhe nga praktika e sahabve. N kt pjes t librit do t shqyrtojm me hollsi seciln nga kto argumente. Shura n Kuran Shura sht nj parim fetar q e merr forcn obliguese nga Kurani famlart dhe nga atributi hyjnor q ka feja. Ajo sht metodologji e lidhur me doktrinn islame dhe me ligjin e saj; ka rrnj t thella dhe nj shtrirje t gjer n shpirtrat e njerzve dhe n radht e shoqris.3 Shura si fjal sht prmendur n Kuran n t gjitha format e saj, n tri sure, n dy suret m t gjata, n suren Bekare dhe at Al-Imran, t cilat kan zbritur n Medine dhe n suren e tret q sht surja me emrin Shura, e cila ka zbritur n Mek. Ky fakt sht nj tregues i qart se shura sht nj krkes e domosdoshme pr muslimant, n do koh, etap dhe situat q ata kalojn n jetn e tyre. Muslimant sido q t jen, t dobt apo t fuqishm, t pakt apo t shumt n numr, me pushtet dhe forc, apo t zhveshur nga do prkrahje dhe mbshtetje, shurn e kan pjes t pandar t jets s tyre. Cilsimi i besimtarve se ata jan njerz t shura-s, ndrkoh q ata ishin akoma t dobt dhe t pafuqishm, sht nj argument i fort dhe nj fakt tregues se shura e tejkalon kuptimin e ngusht t fjals politik, t fjals shtet dhe strukturave t tij, pr t
1 2

El-ikd el-ferid, f. 43. Teufik esh-shaui. Fikh esh-shura uel istishare, f. 9. 3 Esh-shura fi tasil sijak el-amuasir.

17

prfshir do shtje t muslimanve, pa pasur asnj dallim n kt drejtim mes politiks, ekonomis apo fardo lloj ndarjeje tjetr. do gj pr t ciln ka heshtur Allahu dhe ka toleruar, pa dyshim hyn brenda hapsirs s shura-s, dhe askush nuk mund ta kundrshtoj kt. Sa hapsir e gjer q sht kjo dhe sa shum raste ka n t! do gj q juristt musliman e quajn el-maslih el-murseleh (dobi t paprcaktuara)1, hyn te shura, pa m t voglin problem dhe pa asnj sforco.2 M posht do t parashtrojm tri ajetet q prmendin shura-n, duke e shoqruar do njrin prej tyre me koment. Ajeti i par Nnat le tu japin gji fmijve t tyre dy vjet, pr ata q duan tia plotsojn dhnien e gjirit. Babai i fmijs ka pr detyr, sipas mundsis s tij, q ti siguroj si duhet ushqim dhe veshmbathje. Nuk ngarkohet askush prtej mundsis q ka: nna le t mos dmtohet pr shkak t fmijs s saj e as babai t mos dmtohet pr shkak t tij. Edhe trashgimtari ka t njjtat detyrime pr t gjitha kto. Por, nse pas kshillimit, ata vendosin me plqim t ndrsjell q ta ndajn fmijn nga gjiri, kjo nuk sht gjynah pr ta.3 Ky ajet tregon se ndrprerja e gjirit n m pak se dy vjet nuk lejohet, vetm se me aprovimin e t dy prindrve dhe pasi t kshillohen me njerz kompetent. Nna mund t doj t'ia ndrpres gjirin dhe t'i jap vetm ushqim, po kshtu, edhe babai mund t mos jet m i gatshm t jap pagesn pr tajn, kshtu q edhe ai do t ishte i gatshm q fmija ta ndrpriste gjirin, por sido q t jet, prindrit rrall mund t bien dakord q t dy q t dmtojn fmijn. Ve ksaj, pr kt merret n konsiderat edhe konsulta me dik tjetr, pr t ciln ata kan rn dakord. Dhe kshtu, pas gjith ksaj, sht e largt mundsia q t gjith t bhen njzri pr t'i br dm fmijs.4 Ky ajet flet rreth nj shtjeje familjare ndrmjet burrit dhe gruas s tij, pr dika q ka t bj me gjidhnien dhe ushqimin e fmijs. Kjo sht nj shtje familjare, pr t ciln ka folur Kurani fisnik, n mnyr q fmija t mos vuaj pasojat e mosmarrveshjes n mes bashkshortve.5 Kshtu pra, Kurani na udhzon drejt shura-s, pr nj nga elementet m pak t rndsishme t edukimit dhe rritjes s fmijs, dhe nuk lejon q njri prej prindrve t vendos i vetm n mnyr autoritare duke mos marr plqimin e tjetrit. Po a sht e mundur t'i lejohet nj njeriu t vendos i vetm pr nj komunitet t tr njerzish?! Emancipimi i nj populli t tr dhe vendosja e drejtsis, sht nj shtje m e rndsishme sesa e para, ashtu si edhe dashamirsia e udhheqsve apo e mbretrve ndaj popullit sht shum m e vogl sesa e prindrve ndaj fmijve t tyre.6 Ajeti i dyt N saj t mshirs s Allahut, u solle butsisht me ta (o Muhamed). Sikur t ishe i ashpr dhe i vrazhd, ata do t largoheshin prej teje. Prandaj falua atyre
1

Dobi t paprcaktuara jan ato interesa publike, pr t cilat nuk kemi ndonj argument t drejtprdrejt nga feja, por q prfshihen nga objektivat e prgjithshme t Sheriatit dhe nuk bien n kundrshtim me asnj tekst t caktuar fetar. Si pr shembull: mbledhja, shkrimi dhe shumfishimi i Kuranit, ndrtimi i shkollave etj. (shn. i prkth.). 2 Po aty. 3 El-Bekare, 233. 4 Tefsir el-kebir, 2/123. 5 Esh-shura fi tasil sijak el-amuasir. 6 Tefsir El-menar, Reshid Rida, 2/328.

18

gabimin, krkoji falje Allahut pr ta dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme! Kur t vendossh pr dika, mbshtetu tek Allahu! Vrtet, Allahu i do ata q mbshteten tek Ai.1 Ky ajet zbriti pas disfats n betejn e Uhudit, n t ciln Profeti (alejhi salatu ue selam) u trhoq nga mendimi i tij dhe pranoi mendimin e disa prej shokve t tij, kur pa se shumica e tyre donin t prballeshin me armikun jasht Medins. Mund t mendohej se do t vinte ndonj kritik nga Zoti ndaj atyre sahabve t cilt kmbnguln pr ta bindur Profetin (alejhi salatu ue selam) t vepronte sipas mendimit t tyre! Mund t mendohej po ashtu se do ti binte vlera shura-s, pr shkak t prfundimit t pasuksesshm q ajo pati, ku si pasoj solli dhe humbjen e betejs! Mund edhe t thuhet se, nse ata nuk do t dilnin jasht Medins, do t ishin m pran fitores! Por, n fakt asgj nga kto nuk ndodhi! Ajetet q erdhn, prkundrazi nxisnin shura-n dhe prforconin iden se shura sht detyrim dhe ato ftonin n praktikimin dhe prhapjen e saj mes njerzve. E gjitha kjo, tregon pr rndsin e madhe t shura-s, pr t qenurit e saj nj obligim i prekshm dhe nj urdhres praktike.2 Kshtu pra, Islami ka vendosur parimin e shura-s n qeverisje, aq sa edhe vet Profeti Muhamed (alejhi salatu ue selam) e praktikonte at. Ajeti n fjal sht nj tekst i prer dhe nuk i l Umetit islam pik dyshimi se shura sht nj parim themelor, pa t cilin nuk ngrihet qeverisja islame. Ndrsa pr sa i prket faktit se si funksionon ajo, shura sht ln e lir prball krkesave q imponon jeta.3 Pavarsisht veantis tematike dhe kohore q mbart ajeti, ai shfaq qart vazhdimsin e ksaj norme. do njeri q zgjidhet pr t udhhequr muslimant dhe do prijs apo qeveritar q vihet n krye, duhet t jet i but dhe dashamirs me njerzit, larg t qenurit i ashpr, i ftoht dhe i vrazhd. Ai duhet t kuptoj nevojat q krkon asti, por mbi t gjitha, ai nuk duhet t bhet despot dhe t vendos i vetm, por duhet t konsultohet me njerz t dijes, t prvojs, specialist t fushs dhe njerz largpams, para se t marr prgjegjsin e veprimit pr at q ka ndrmend t bj. Ai nuk duhet t veproj pa u qartsuar mir rreth problemit dhe pa dal n pah ideja m e mir, ajo q prshtatet m s shumti me realitetin dhe me interesat e prgjithshme t muslimanve.4 Duke medituar rreth ktij ajeti, me t cilin Profeti (alejhi salatu ue selam) u urdhrua t konsultohej me besimtart, ne do t shohim n t mjaft tregues, simbolika dhe indikacione t shumta. Disa prej tyre jan: 1. Konfirmimi i shura-s me an t foljes urdhrore dhe kshillohu me ata, shenjon se shura sht urdhres, prandaj ajo sht detyrim dhe jo dika fakultative apo e plqyeshme. N themel, do urdhr sht obligues dhe nuk e humbet kt aspekt urdhror, pr aq koh sa nuk ekziston ndonj element q e shmang at nga t qenurit obligim, n dika t plqyeshme apo t lejuar. Asnj argument i till nuk ekziston n kt rast, ndaj shura mbetet detyrim fetar. 2. Fraza dhe kshillohu me ata, pavarsisht se i drejtohet Profetit (alejhi salatu ue selam), i prfshin t gjith muslimant. Ajeti i drejtohet t Drguarit t Allahut si prijsi i muslimanve, si udhheqsi i tyre dhe si shembulli i t gjith prijsve dhe udhheqsve q do t vinin pas tij. Dijetart e Islamit thon: T'i drejtohesh Profetit, do t thot t'i drejtohesh t gjith Umetit t tij, prderisa nuk kemi asnj argument q ky ajet i drejtohet n veanti vetm atij.

1 2

Al-Imran, 159. Esh-shura fi tasil sijak el-amuasir. 3 Fi dhilal el-Kuran, 1/501. 4 Tefsir el-hadith, Muhamed Druzeh, 8/173.

19

3. Cilt jan ata me t cilt duhet t kshillohet? Ata jan muslimant, sepse premri vetor ata, prfshin muslimant n prgjithsi. do individ i Umetit ka t drejt t shpreh opinionin e tij dhe t jap mendim pr at q e sheh m t mir, m t prshtatshme dhe n interes t bashksis s besimtarve. Ajeti nuk e prcakton mnyrn se si duhet t kryhet shura me muslimant, por e ka ln kt shtje n dor t bashksis, duke e konsideruar at nj formalitet, apo nj procedur ekzekutive. Shura mund t kryhet duke br nj referendum t prgjithshm, mund t kryhet duke zgjedhur prfaqsues t bashksis, mund t kryhet duke zgjedhur ehli hali uel akd 1, ose edhe n ndonj form tjetr. Nga ktu, mund t themi se Islami e zgjeron hapsirn e zbatimit t shura-s, ndaj dhe lejohet q t ngrihet nj organizm ose m shum, pr t praktikuar shura-n, prderisa qllimi mbetet vnia n jet e ktij parimi, prderisa piksynimi mbetet bashkpjesmarrja n studimin e shtjeve t prgjithshme. Po ashtu, Islami e pranon ekzistencn e nj organizmi q praktikon shura-n, antart e t cilit jan njerz me prvoj dhe me bes, t cilt zgjedhin udhheqsin dhe t parin e bashksis. 4. Cili sht subjekti i shura-s? Pr far konsultohet pushteti me popullin? Ajeti e ka konsideruar shura-n gjithprfshirse: dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme dhe, shtjet e ndryshme prfshijn do fush, do gj q u intereson muslimanve dhe pr t cilat sht e nevojshme dgjimi dhe marrja e mendimeve t tyre. Duke bashkrenduar n mes dy ajeteve kshillohu me ata pr shtje t ndryshme dhe ajetit dhe kshillohen pr punt e veta me njri-tjetrin, do t shohim se si fjalt shtje dhe pun, tregojn se tematika e shura-s sht e prgjithshme dhe gjithprfshirse, pr do gj q iu intereson muslimanve n fushn e politiks, ekonomis, ans sociale, emancipimit, tekniks etj. 5. Vnia n praktik e parimit t shura-s nga ana e pushtetarit me njerzit t cilt ai i ka nn vete, sht nj mirsi nga Zoti, q Ai ia ka dhn atij dhe popullit t tij. Fakti q nj udhheqs v n jet parimin e shura-s, sht mshir prej Zotit, ndaj tij dhe ndaj shtetasve t tij. Pr kt Allahu thot: N saj t mshirs s Allahut, u solle butsisht me ta. Mosvnia n jet e parimit t shura-s, n marrdhniet mes sundimtarit dhe popullit, i bn kto marrdhnie t vshtira dhe kritike dhe e shndrron kt jet n nj stres dhe konfuzion t vrtet, n nj jet ku nuk ekziston mshira e Allahut, q n kt rast sht shura. 6. Dy foljet urdhrore t ajetit falua atyre gabimin, krkoji falje Allahut pr ata, jan treguese t rndsishme n shtjen e shura-s. Kur udhheqsi konsultohet me popullin, mund t dgjoj mendime t kundrta, mund t dgjoj mendime q nuk pajtohen me mendimin e tij dhe q pr ta, jan m t drejta, m t dobishme dhe n interes t prgjithshm. Nse ndodh dika e till, sundimtarit nuk i lejohet t marr n llogari at q nuk bie dakord me t, por duhet ta respektoj at dhe mendimin e tij. M pas, duhet edhe ta toleroj dhe t'i krkoj falje Allahut pr t, prderisa shtja sht brenda kufijve t konsultimit dhe t paraqitjes s mendimit. 7. Shura te sundimtari, si tregon edhe ajeti, kalon npr dy etapa: E para: Etapa e konsultimit, dhe kjo nprmjet dgjimit t ideve dhe mendimeve t ndryshme, pr nxjerrjen e nj mendimi t vetm, ose pr przgjedhjen e m t mirit. E dyta: Etapa e vendimit, pra e zgjedhjes s mendimit dhe e marrjes s tij, duke u nisur nga ato q ai dgjoi. N kt rast, nga sundimtari krkohet vendosmri, verdikt
1

Njerzit me autoritet dhe ata q iu merret mendimi dhe aprovimi n nj komunitet t caktuar.

20

i prer dhe zbatim rigoroz. Pr kt gj Allahu thot: Kshillohu me ata pr shtje t ndryshme! Kur t vendossh pr dika, mbshtetu tek Allahu! Vrtet, Allahu i do ata q mbshteten tek Ai. Ajeti i tret Allahu i Lartsuar thot: Ata q i prgjigjen thirrjes s Zotit t tyre, e falin namazin rregullisht dhe kshillohen pr punt e veta me njri-tjetrin dhe japin nga ajo q ne i kemi furnizuar.1 Imam Ebu Bekr El-Xhesas duke komentuar kt ajet, thot: Ky ajet tregon madhshtin e pozits q ka shura, pr vet faktin se ajo sht prmendur krahas me besimin dhe faljen e namazit dhe, tregon se ne jemi t urdhruar t veprojm me t.2 Prmendja e shura-s pas besimit t fort, q vjen si rezultat i prgjigjes ndaj thirrjes s Allahut dhe pas namazit, na mundson t kuptojm dy gjra: E para: Se shura sht e prgjithshme, gjithprfshirse n do shtje jetike t muslimanve, ajo sht adhurim sikurse sht namazi, q sht simbol i njohur i Islamit. Ashtu si muslimani e adhuron Zotin e tij duke u falur, ashtu e adhuron Zotin edhe duke dhn mendimin e tij, apo duke dgjuar mendimin e vllait t tij. Kur muslimant e braktisin konsultimin pr shtjet e tyre, ata sikur kan ln nj prej adhurimeve, duke u larguar kshtu nga rruga e Allahut dhe pr rrjedhoj, ojn drejt shkatrrimit jetn e bashksis dhe at individuale. E dyta: Nj nga kuptimet e namazit dhe gjurmt q ai l, sht edhe barazia q ai krijon kur i vendos t gjith besimtart n nj rresht para Allahut. Ashtu si jan besimtart t barabart n namaz, ashtu duhet t jen t barabart patjetr edhe n marrdhnie me shura-n. do musliman, pjes e ehli hali uel akd, ka t drejt t parashtroj opinionin e tij pr shtjet e muslimanve dhe nuk duhet t privohet nga kjo, ndrsa t tjert duhet t dgjojn opinionin e tij. Shprehja e shura-s n kt ajet, t l t kuptosh se, t gjitha shtjet e muslimanve duhet t jen konsultative dhe se e gjith jeta e tyre duhet t marr nj ngjyrim t till. Ky ajet ka zbritur n Mek, para se t vendosej qeverisja islame, ka tregon se kjo natyrshmri nuk duhet t prek vetm jetn e nj shteti, por jetn e mbar qytetarve musliman. Shura ishte karakteristik e muslimanve n periudhn e Meks, ndonse shteti, n kuptimin e tij t mirfillt, nuk ishte ngritur akoma. N realitet, shteti n Islam nuk sht gj tjetr vetm se produkt natyral i bashksis me karakteristikat e saj t veanta. Bashksia prmban shtetin dhe bashk me t ngrihet pr t prmbushur misionin e Islamit, pr t vendosur eprsin e tij n jetn e individit dhe t shoqris. Pr kt arsye edhe shura ishte pjes prbrse e karakteristikave t xhematit islam q n fillimet e tij. Si treguese akoma m e gjer dhe m e thell, shura shfaqet n hapsirn e shtetit dhe n shtjet e qeverisjes. Ajo sht pjes e natyrshme e jets islame dhe shenj dalluese e bashksis njerzore q sht zgjedhur pr t udhhequr njerzimin, ajo sht nj nga cilsit m t domosdoshme t udhheqjes.3 Shura n historit e Kuranit Shura, si fjal, me t gjitha format e saj, sht prmendur tri her n Kuran, n ajetet q cituam dhe komentuam m par, por kjo nuk do t thot se shura sht e
1 2

Esh-Shura, 38. Ahkam el-Kuran, 3/510. 3 Fi dhilal el-Kuran, surja Esh-Shura.

21

kufizuar vetm n kto ajete. Kurani famlart prdor nj larmi t ndryshme fjalsh dhe mund t zhvendoset nga nj stil n nj stil tjetr. Nse do ta vshtrojm mir Kuranin, n t do gjejm t na tregohen disa ngjarje q brenda tyre mbartin shura-n, por t shprehura me fjal dhe shprehje t tjera, si pr shembull: far mendon ti?1, Ather, far na kshilloni?2, Kur vendosnin pr punn e tyre dhe kurdisnin dredhi3, O paria ime, m kshilloni se duhet t bj n kt shtje!4, Por urdhri t takon ty5 Kujto kur mohuesit komplotonin kundr teje6 M posht do t prmendim shkurtimisht disa ngjarje dhe histori, ku jan prdorur kto shprehje q cituam m sipr, pasi konteksti nuk na lejon t zgjerohemi m hollsisht. 1. Miku i t Gjithmshirshmit, Ibrahimi konsultohet me t birin, Ismailin rreth ndrrs q ka par. Ibrahimi i thot t birit: O djali im, kam par ndrr se duhet t t flijoj. far mendon ti?7 Dhe djali i tij, Ismaili i thot se ai duhet t ekzekutoj urdhrin q i sht dhn nga Zoti. Allahu e dinte sinqeritetin e tyre, ndaj dhe e kompensoi sakrifikimin e Ismailit me nj dash t madh. 2. Motra e Musait, kur ai ishte akoma i vogl, kshillon familjen e faraonit: Allahu i Lartsuar thot: Kur shkoi motra jote dhe tha: A doni tju tregoj dik q do t kujdeset pr at? Ne t kthyem te nna jote, q ajo t gzohej dhe t mos pikllohej m.8 Ajo i tha motrs s Musait: Shko pas tij! E motra e vrojtonte at nga larg, pa u par nga t tjert. Ne bm q ai t mos pranonte asnj mndesh. Kshtu, e motra iu tha atyre (q kishin birsuar Musain): A doni tju gjej nj familje, e cila do t kujdeset pr t, duke e edukuar me kujdes? Kshtu, Ne e kthyem at te nna e vet, q ajo t gzohej e t mos pikllohej dhe q ta dinte se premtimi i Allahut sht i vrtet; por, shumica e njerzve nuk e din.9 3. Mbretresha e Sebas u konsultua me elitn e mbretris s saj rreth mesazhit t Sulejmanit (alejhi selam): Allahu i Lartsuar thot: Mbretresha tha: O paria ime! Mua m ka ardhur nj letr fisnike. Ajo sht nga Sulejmani dhe sht: Me emrin e Allahut, t Gjithmshirshmit, Mshirplotit! Mos u madhshtoni para meje dhe ejani t prulur si besimtar! Ajo tha: O paria ime, m kshilloni se duhet t bj n kt shtje! Un nuk do t vendos asgj pa ju! Ata than: Ne jemi shum t fort dhe lufttar t guximshm, por urdhri t takon ty, andaj mendo mir se do t
Es-Safat, 102. El-Araf, 110. 3 Jusuf,102. 4 En-Neml, 32. 5 En-Neml, 33. 6 El-Enfal, 30. 7 Es-Safat, 102. 8 Taha, 40. 9 El-Kasas, 11-13.
1 2

22

urdhrosh! Ajo tha: Njmend, kur mbretrit pushtojn ndonj vendbanim, e rrnojn at dhe e poshtrojn parin e tij. Kshtu veprojn ata. Tani do tu drgoj atyre nj dhurat dhe do t shoh me se do t kthehen t deleguarit.1 4. Shura mes djemve q jetuan n shpell: Allahu i Lartsuar tregon: Kshtu pra, Ne i zgjuam q t pyesnin njri-tjetrin. Njri nga ata tha: Sa keni ndenjur (n gjum?) - U prgjigjn: Kemi qndruar nj dit, a nj pjes t dits. Disa than: Zoti juaj e di m mir se sa keni ndenjur. Drgoni njrin prej jush n qytet me kt monedh argjendi tuajn, e le t shikoj se cili ushqim sht m i pastr! Le tju sjell dika prej tij, le t sillet mir dhe askush t mos marr vesh pr ju!2

Shura n Traditn Profetike Tradita Profetike sht e mbushur me ngjarje q inkurajojn shura-n dhe tregojn se Profeti (alejhi salatu ue selam) e praktikonte at dhe dgjonte e zbatonte mendimet e shokve t tij. N t do t gjejm rndsin q Profeti (alejhi salatu ue selam) i jepte ksaj shtjeje, se si ajo duhej t ishte themeli i marrdhnieve ndrmjet pushtetarit dhe qytetarve, se mbi t ngrihet shteti, se me t realizohet pjesmarrja popullore n shtjet e qeverisjes dhe ato t prgjithshme.3 I Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) sht modeli m shembullor n vnien n jet t parimit t shura-s. M s shumti praktika e shura-s bie n sy npr luftra, ekspedita ushtarake dhe beteja t ndryshme, por kjo nuk do t thot se ajo nuk praktikohej tjetrkund, sepse shura sht pjes e jets, ligj i fes, sistem qeverisjeje dhe pjes e natyrs s bashksis islame.4 Tradita Profetike, ajo gojore dhe praktike, sht e mbushur me manifestime t shura-s n jetn islame, t cilat e shpien Umetin n at stad t mirsis, ku nuk ka mbrritur asnj Umet tjetr m par. Allahu i Lartsuar thot: Ju jeni populli m i mir i dal pr njerzimin: (sepse) ju urdhroni q t bhen vepra t mira, i ndaloni t kqijat dhe besoni Allahun.5 Argumentet e legjitimitetit t shura-s n Traditn Profetike do t'i trajtojm t ndara n dy kategori: thniet dhe praktika profetike. Thniet profetike Shum hadithe kan ardhur n mbshtetje t parimit t shura-s dhe t detyrimit pr t vepruar me t, ktu do t prmendim disa prej tyre: 1. Prcillet se prijsi i besimtarve Aliu (radijallahu anhu) ka thn: - Un i thash: O i Drguari i Allahut! Ne mund t prballemi me ndonj shtje pas teje, pr t ciln nuk prmendet gj n Kuran dhe as nuk kemi dgjuar gj prej teje. - Ai tha: Mblidhni pr t dijetart e Umetit tim dhe praktikoni shura-n, dhe mos vendosni sipas mendimit t nj njeriu t vetm.6

En-Neml, 29-35. El-Kehf, 19. Fi el-fikh es-sijasi el-islami, Ferid Abdulhalik, f. 58. 4 Esh-shura fi sijak et-tasil uel muasareh, pjesa e dyt. 5 Al-Imran, 110. 6 Ed-dur el-menthur 6/10. Hadith jo autentik (i dobt/daif), shih Ed-daife, 4854.
1 2 3

23

2. Prcillet se Ibn Abasi (radijallahu anhu) ka thn: - Kur zbriti ajeti kshillohu me ata pr shtje t ndryshme, i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) tha: Allahu dhe i Drguari i Tij nuk kan nevoj pr t, por Allahu e ka prcaktuar at si mshir pr Umetin tim. Ai q konsultohet nuk do ta humbas udhzimin, ndrsa ai q nuk konsultohet nuk do ti shmanget devijimit.1 3. Nga Ibn Umeri (radijallahu anhu) prcillet se Profeti (alejhi salatu ue selam) ka thn: Kush dshiron t bj dika, konsultohet pr t, dhe (n fund) vendos pr hir t Allahut.2 Ai do t udhzohet drejt puns m t mir.3 4. Nga Ebu Hurejra (radijallahu anhu) prcillet se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka thn: Nse prijsit tuaj jan njerzit m t zgjedhur, t pasurit njerzit m dorlir dhe ju praktikoni shura-n me njri-tjetrin, ather t jeni mbi tok sht m mir pr ju sesa nn tok. Por, nse prijsit tuaj jan njerzit m t kqinj, t pasurit njerzit m koprrac dhe shtjet jan n duart e grave tuaja, ather nntoka sht m mir pr ju sesa siprfaqja e saj.4 5. Prcillet se prijsi i besimtarve, Ali Ibn Ebi Talib (radijallahu anhu) ka thn: E kam dgjuar t Drguarin e Allahut t thot: Kshilluesi sht njeri q vihet nn bes, nse i krkohet nj kshill, le ta jap at sikur ta kishte pr veten.5 6. Nga Seid Ibn Musejib transmetohet se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka thn: Kulmi i arsyetimit, pas besimit tek Allahu, sht t jesh i dashur me njerzit. do njeri ka nevoj pr kshill. Njerzit e s mirs n kt bot, jan edhe njerzit e s mirs n botn tjetr, dhe njerzit e s keqes n kt bot, jan edhe njerzit e s keqes n botn tjetr.6 7. T Drguarin e Allahut (alejhi salatu ue selam) e pyetn rreth t qenurit i vendosur q prmendet n Kuran: Kur t vendossh pr dika, mbshtetu tek Allahu, dhe Profeti (alejhi salatu ue selam) u prgjigj: Bhet fjal pr tu konsultuar me njerzit e menur, dhe pas ksaj ata duhet t ndiqen.7 8. Nga Aliu (radijallahu anhu) transmetohet se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka thn: Nse do t caktoja nj njeri si prgjegjs pas meje pa u konsultuar, do t kisha caktuar Abdullah Ibn Mesudin.8 9. Umer Ibn Hatabi transmeton se i Drguari i Allahut ka thn: Allahu nuk e l Umetin tim t dakordohet mbi t gabuarn. Dora e Allahut sht me xhematin, kush veohet, veohet pr n zjarr.9 10. Nj njeri i tha Profetit (alejhi salatu ue selam): - O i Drguari i Allahut, do t thot t jesh i vendosur? - Ai iu prgjigj: T konsultohesh me nj njeri t menur dhe pastaj t'i bindesh atij.10 11. Ebu Mesud El-Ensari (radijallahu anhu) transmeton se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka thn: Kshilluesi sht nn bes.1

1 2

El-bejheki fi shuab, 7542. Hadith jo autentik, shih Ed-daife, 5868. Duke dashur knaqsin e Allahut (shn. i prkth.). 3 El-Bejheki fi shuab 7538. Hadith jo autentik, shih Ed-daife, 2282. 4 Tirmidhiu, 2266. Hadith jo autentik, shih Ed-daife, 6999. Bhet fjal pr jetn dhe vdekjen (shn. i prkth.). 5 Eusat, Tabarani. Hadith jo autentik, shih Ed-daife 4676, prve frazs s par: kshilluesi sht njeri q vihet nn bes, q sht autentike, shih Es-sahiha, 1641. 6 Sunen el-kubra, El-Bejheki. Hadith jo autentik, shih Ed-daife, 3631. 7 Ed-durur el-menthur, Sujuti, 2/90, duke treguar se e transmeton Ibn Merduje. 8 Ibn Maxhe, 137. Jo autentik (daif). 9 Hadithe t ndryshme t mbledhura n nj t vetm. donjri sht autentik m vete, por jo bashk. ElMustdrek, Hakimi. 10 El-kubra, Bejhakiu. Hadith jo autentik, shih Ed-daife, 4855.

24

12. Xhabiri (radijallahu anhu) prcjell se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka thn: Nse ndonjrit prej jush, vllai i tij i krkon kshill, ather le t'ia jap at.2 13. Abdurrahman Ibn Gunem El-Esharij ka thn se Profeti (alejhi salatu ue selam) i tha Ebu Bekrit dhe Umerit: Nse ju t dy bini n nj mendje pr dika, un nuk kam pr t'iu kundrshtuar.3 14. Ebu Seid El-Hudrij prcjell se Profeti (alejhi salatu ue selam) ka thn: do profet q ka drguar Allahu, apo do kalif q ka marr pushtetin, ka patur dy lloj bashkpuntorsh: nj pjes q e urdhronin dhe e nxisnin pr pun t mira dhe nj pjes q e urdhronin dhe e nxisnin pr pun t kqija. I pagabueshm sht ai q e ruan Allahu i Lartsuar.4 Praktika profetike Ebu Hurejra (radijallahu anhu) ka thn: Nuk kam par njeri q t kshillohet aq shum me shokt e tij, sa kshillohej i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam).5 I Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka dhn shembullin m t lart n praktikimin e parimit t shura-s, duke e zbatuar at n shum raste, ka tregon se Profeti konsultohej me shokt e tij, madje bnte vaki q t linte mendimin e tij vetjak pr t pranuar at t dikujt tjetr. Ai konsultohej me t tjert n marrjen e vendimeve q kishin t bnin me luftn, me strategjit ushtarake, far duhet t bnin me robrit e lufts, n caktimin e valinjve (guvernatorve), madje konsultohej me ta edhe pr shtje vetjake, si qe rasti i ngjarjes kur hipokritt shpifn ndaj nns s besimtarve dhe bashkshortes s tij, Aishes (radijallahu anha). Prgjithsisht, Profeti (alejhi salatu ue selam) e kishte pr natyr t konsultohej me shokt e tij n fusha t ndryshme t jets, e konkretizuar me shembujt e mposhtm: S pari: N shtje q nuk i prkisnin lufts. Profeti (alejhi salatu ue selam) konsultohej me sahabt pr shum shtje q nuk i prkisnin lufts, dhe e pranonte mendimin e tyre, ku ndr t tjera, mund t prmendim kto raste: 1. Vendosja e unazs pr ta prdorur si vul Pas kthimit nga Hudejbija, n vitin e gjasht t Hixhretit, i Drguari i Allahut dshironte tu drgonte mbretrve mesazhe pr t'i ftuar n Islam, por sahabt i than: O i Drguari i Allahut! Mbretrit nuk lexojn asnj letr t pavulosur. Ather, i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) vendosi nj unaz argjendi me gur, ku mbi t shkroi n tre rreshta: Muhamedi, i Drguari i Allahut, dhe me t vuloste letrat.6 2. Ezani Pas ndrtimit t xhamis n Medine, Profeti (alejhi salatu ue selam) mendoi t prdorte nj mjet pr t ftuar njerzit n kohn e namazit. Ai mendoi t prdorte fryerjen e bririt, si bnin ifutt kur ftonin n ritualet e tyre. Por m pas ai nuk e plqeu kt gj

Nga Ibn Maxhe, dhe sht autentik, shih Sahih Ibn Maxha. Pra, nse dikujt i krkohet nj mendim, ai duhet t jap m t mirin e mundshm dhe duhet t jet besnik i sinqeritetin e tij gjat dhnies s kshills (shn. i prkth.). 2 Ibn Maxhe, 819. Jo autentik (daif), shih Ed-daife, 2317. 3 Ahmedi, 4/228. Hadith jo autentik, shih Ed-daife, 1008. 4 Nesaiu, 4202. Hadith autentik. 5 El-Bejheki, 1753. 6 Et-tabakat el-kubra, Ibn Sad, 1/258.

25

dhe urdhroi t'i bnin nj kamban, t ciln muslimant do ta prdornin pr t ftuar besimtart n namaz.1 N kohn kur muslimant ndodheshin n kt gjendje, Abdullah Ibn Zejd (radijallahu anhu) nga fisi i Hazrexhve, pa n ndrr ezanin, si e thrrasim edhe sot, e informoi Profetin (alejhi salatu ue selam) pr kt gj dhe ai i tha: Kjo sht ndrr e vrtet, n dasht Allahu. Ngrihu me Bilalin dhe msoja q ta thrras, sepse e ka zrin m kumbues se ti. Pasi Bilali e thirri ezanin pr her t par, duke qen n shtpi, at e dgjoi Umer Ibn Hatabi (radijallahu anhu), i cili vjen te Profeti (alejhi salatu ue selam) duke nxituar dhe i thot se edhe ai kishte par n ndrr t njjtn gj, si e kishte par edhe Abdullah Ibn Zejdi. Kjo gj e gzoi t Drguarin e Allahut dhe tha: Lavdrimi i prket Allahut pr kt gj.2 3. Vendosja e minberit (shkallares) n xhami Ibn Sadi n librin e tij na tregon se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ditn e xhuma e mbante hutben n kmb, mbi nj trung. Njher ai tha: Qndrimi n kmb po m lodh. Temim Ed-dari (radijallahu anhu) i tha: A t bj nj minber pr ty, ashtu si e kam par n Sham? I Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) u konsultua me muslimant pr kt dhe ata e pan t arsyeshme q ta bnin. Kshtu q i bn nj minber me tri shkall dhe nj ndenjse, ku Profeti (alejhi salatu ue selam) do t ulej ndrmjet dy hutbeve t xhumas.3 4. Shpifja ndaj Aishes Shura pr Profetin (alejhi salatu ue selam) nuk ishte e kufizuar vetm n shtjet publike, por ai konsultohej me ndonj prej shokve t tij, deri edhe pr shtje q kishin t bnin me masn e ushqimit dhe gjelln e familjes s tij4, e po kshtu, pr gjra fare t veanta pr t dhe gruan e tij. Duke u nisur nga kjo praktik, Profeti (alejhi salatu ue selam) u konsultua me disa prej miqve t tij rreth shtjes s Aishes (radijallahu anha), kur munafikt filluan t prhapnin pr t dhe moralin e saj, fjal t stisura. Ata me t cilt u konsultua Profeti (alejhi salatu ue selam), si e transmeton Buhariu, qen Ali Ibn Ebi Talib dhe Usama Ibn Zejdi. Usama i tha Profetit: Ajo sht gruaja jote, o Drguari i Allahut - pr t dim vetm gjra t mira. Ndrsa Aliu i tha: O i Drguari i Allahut, Allahu nuk t ka zn ngusht, ve saj ka shum gra t tjera. Pyet shrbtoren pr t, t t thot t vrtetn! Duke marr shkas nga kjo fjal, i Drguari i Allahut iu drejtua grave q kishte n shtpi dhe pyeti Beriren pr Aishen, duke i thn: O Berire, a ke par prej saj ndonj gj q t bn t dyshosh? Berirja i tha: Jo, pasha At q t ka drguar me t vrtetn. Nuk kam par prej saj asgj pr tu qortuar, prve faktit q ajo sht vajz e re n mosh, e z gjumi pran ushqimit dhe vjen delja dhe ia ha.5 Profeti (alejhi salatu ue selam) po ashtu, pyeti gruan e tij, Zejneben dhe ajo i tha: O i Drguari i Allahut, Allahu m ka ruajtur dgjimin dhe shikimin (nga dika e till). Pasha Allahun, un nuk di pr t vese gjra t mira. Ather, i Drguari i Allahut mblodhi shokt e tij n xhami dhe krkoi vendosjen e drejtsis ndaj Abdullah Ibn Ubej, i cili ishte promotori i ksaj shpifjeje. Kjo gj shkaktoi mosmarrveshje t ashpr mes
1 2

Es-siretu En-nebeuije, Ibn Hisham, 1/508. Po aty, 1/246. Po ashtu edhe tek Ebu Daudi, 1/116. 3 Et-tabakat el-kubra, 1/250. 4 El-mebsut, Es-serhasi, 16/17. 5 Buhariu, 2637.

26

fiseve Eus dhe Hazrexh, sa pr pak u prleshn, duke qen Profeti n minber, i cili zbriti q andej dhe i qetsoi.1 Pr nj muaj t tr, shoqria islame kaloi aste t vshtira, t cilat e vun at para rrezikut t prarjes dhe shkatrrimit, pr shkak t ksaj ngjarjeje, derisa t Drguarit t Allahut (alejhi salatu ue selam) i zbriti shpallja e Zotit, e cila tregoi pafajsin e nns s besimtarve, Aishes (radijallahu anha) nga shpifjet, dhe u drejtoi kritik t ashpr grupit t munafikve, t cilt i hodhn benzin zjarrit t fitnes q prhapi kjo shpifje.2 S dyti: N shtjet e lufts. Jeta e Profetit (alejhi salatu ue selam) sht e mbushur me ngjarje t shumta, ku ai konsultohej me shokt e tij, n shum prej shtjeve t lufts, si pr shembull: lufta e Bedrit, e Uhudit, e Ahzabit, e Tebukut etj. 1. Lufta e Bedrit N kt luft, Profeti i Zotit (alejhi salatu ue selam), u konsultua me shokt e tij n tre aste: a) Para vendimit pr t nisur betejn I Drguari i Zotit (alejhi salatu ue selam) u konsultua me njerzit kur mori vesh pr karvanin e Kurejshve, ai krkoi t'i zinte prit atij dhe u tregoi pr qllimin e Kurejshve pr t sulmuar muslimant. N fillim, foli Ebu Bekri (radijallahu anhu), pastaj foli Umeri dhe pas tij u ngrit Mikdadi, i cili tha: O i Drguari i Allahut, vazhdo n at q t ka caktuar Allahu. Ne jemi me ty. Pasha Allahun, ty nuk do t t themi si i than bijt e Israelit, Musait: - Shko ti dhe Zoti yt e luftoni, se ne do t rrim ktu.3, - por (do t themi): shko ti dhe Zoti yt e luftoni, se ne do t luftojm bashk me ju. Pasha At q t ka drguar me t vrtetn, sikur t na shpiesh deri n Birk El-Gimad,4 do t luftojm me ty, derisa t mbrrish atje. Profeti (alejhi salatu ue selam) i tha atij fjal t mira dhe u lut pr t. M pas, Profeti donte t ishte i sigurt pr vendosmrin e ensarve, ndaj tha: M jepni nj mendim, o njerz! Sad Ibn Muadhi (radijallahu anhu) tha: - Ti sikur krkon t dish mendimin ton, o Drguari i Allahut? - Po. - iu prgjigj Profeti. - Ather, Sadi i tha: - Ne t kemi besuar, t kemi pranuar dhe kemi dshmuar se ajo me t ciln ke ardhur sht e vrtet. Pr kt gj t kemi dhn premtimin dhe besn ton se do t dgjojm e do t bindemi. Shko prpara, o i Drguari i Allahut, pr at q dshiron, sepse ne jemi me ty! Pasha At, i Cili t ka drguar me t vrtetn, nse do t na shpiesh para detit dhe do t futesh n t, edhe ne do t futemi me ty dhe askush prej nesh nuk do t kthehet mbrapa. Ne e mbajm besn kur e japim dhe bjm durim kur jemi n luft.5 b) Konsultimi pr pozicionin Ushtria e Kurejshve u pozicionua n pikn m t largt nga lugina, ndrkoh, i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) shpejtoi t zinte pozicion pran ujit, n Bedr. Habab Ibn Mundhiri i thot: - O i Drguari i Allahut, a e shikon kt vend ku je ndalur:
1 2

Texhrid es-sarih li-ehadith el-xhamia es-sahih, 2/4, 5. Shih ajetet e sures En-Nur, 11-31. 3 El-Maide, 24. 4 Emr vendi larg Meks. 5 Es-siretu en-nebeuije, 2/619, Et-tabakat el-kubra, 3/567.

27

a sht ky nj vend q e ka caktuar Allahu dhe nuk na takon t lvizim as prpara dhe as prapa, apo sht thjesht nj pozicion strategjik? - Jo. sht thjesht pozicion strategjik- iu prgjigj Profeti. - O i Drguari i Allahut, ky nuk sht pozicion i prshtatshm. Merri njerzit dhe t shkojm m pran ujit sesa Kurejsht dhe t'i zm ato rezervuare, t bjm nj rezervuar tonin dhe ta mbushim me uj, m pas t luftojm me ta, e kshtu ne do t kemi uj pr t pir, ndrsa ata jo. I Drguari i Allahut i tha: Na dhe nj mendim t drejt. M pas, Profeti i Zotit veproi ashtu si tha Hababi.1 Ibn Sadi n transmetimin e tij prmend se, m pas, mbi t Drguarin e Allahut (alejhi salatu ue selam) zbriti Shpallja, dhe shtoi: Mendim i drejt sht ai q dha Habab Ibn Mundhiri. Nga kjo ngjarje shihet qart se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) u konsultua dhe veproi sipas mendimit q i dhan. c) Robrit e lufts N luftn e Bedrit, muslimant korrn fitore, vran prej Kurejshve shtatdhjet vet, ku shumica ishin nga krert e tyre, zun robr shtatdhjet t tjer dhe u kthyen bashk me ta n Medine. I Drguari i Allahut u konsultua me dy miqt e tij, Ebu Bekrin dhe Umerin pr shtjen e robrve t lufts, se far duhej t bnte me ta. Ata t dy nuk ran n nj mendje, ndaj Profeti iu tha: Nse do t kishit nj mendje, nuk do ta kundrshtoja mendimin tuaj. N kt rast Profeti mori mendimin e Ebu Bekrit (radijallahu anhu), i cili ishte i mendimit se ata mund t'i kmbenin robrit e lufts, kundrejt nj shprblimi, dhe kshtu Profeti (alejhi salatu ue selam) e vuri n zbatim kt mendim. M pas, zbritn ajetet e Kuranit, t cilat mbshtesnin mendimin e Umerit (radijallahu anhu), dhe pikrisht ajeti q thot: Asnj profet ska t drejt t ket rob pr vete, derisa t arrij fitore t plot n Tok.2 2. Lufta e Uhudit Edhe n luftn e Uhudit, i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) u konsultua me muslimant, pasi m par u tregoi atyre nj ndrr q kishte par, q e paralajmronte pr at ka do t ndodhte m pas, dhe tha: A e shikoni t prshtatshme q t qndrojm n Medine dhe t'i lm ata atje ku jan? Nse qndrojn atje, keq do ta ken, por nse prpiqen t hyjn te ne n Medine, do t'i luftojm brenda saj. Muslimant u ndan n dy grupe: grupi i par ishte i mendimit t'i dilte prpara Kurejshve, nga dshira e madhe pr t rn dshmor pr hir t Zotit, meqense disa prej tyre nuk mundn dot t merrnin pjes n Bedr, ndrsa grupi tjetr, ishte i mendimit t mos dilnin nga Medina, por t qndronin brenda saj, ashtu si mendonte edhe Profeti (alejhi salatu ue selam). Kur Profeti (alejhi salatu ue selam) pa se shumica ishin t mendimit se duhet t dilnin nga qyteti, pr tu prballur me armikun, pranoi mendimin e shumics. Dhe kur shokt e tij e pan se ai u detyrua t vepronte sipas mendimit t tyre, tentuan ta kthenin mbrapsht, q t mos dilnin nga qyteti, por ai iu justifikua atyre duke iu thn: Nuk i takon nj Profeti q pasi t vendos parzmoren ta heq at, deri sa t prfundoj lufta.3

Es-siretu en-nebeuije, 2/620, Et-tabakat el-kubra, 3/567. El-Nnfal, 67. 3 Es-siretu en-nebeuije, 3/62.
2

28

Si shihet, Profeti, ndonse ishte i mendimit se m mir pr muslimant - si e treguan m pas edhe vet ngjarjet - ishte q ata t mos dilnin nga qyteti pr tu prballur me Kurejsht n nj fush-beteje t hapur, sepse Kurejsht ishin m t shumt n numr dhe m t armatosur se ata, por t pozicionoheshin brenda Medins dhe ta mbronin at, nse do sulmoheshin. Megjithat, duke qen se shumica kishin mendim ndryshe nga ai i Profetit (alejhi salatu ue selam) dhe i pakics, Profeti pranoi mendimin e shumics.1 Edhe nga kjo ngjarje del n pah qart se Profeti (alejhi salatu ue selam) iu prmbajt vendimit q morn pjestart e shura-s, ndonse mendimi i tij vetjak nuk prputhej me t tyrin, por ishte i till q ata m mir duhet t qndronin dhe t mbroheshin brenda Medins. 3. Lufta e Ahzabit Idhujtart mekas krijuan nj ushtri t madhe me fiset arabe, nn komandn e Kurejshve, me n krye Ebu Sufjanin. Qllimi i tyre ishte ti jepnin fund njher e mir fes islame dhe t shkatrronin shtetin e saj. Me kt qllim, ushtrit e fiseve arabe morn rrugn drejt Medins. N kt situat, Profeti (alejhi salatu ue selam) u konsultua me shokt e tij se si do t prballonte situatn: a duhet t qndronte n Medin, apo duhet t dilte pr tu prplasur me kt ushtri? Nj nga njerzit me t cilt Profeti u konsultua ishte edhe sahabi i nderuar Selman Farisiu (radijallahu anhu), i cili i propozoi nj taktik strategjike, t ciln arabt nuk e njihnin m par: hapjen e nj hendeku rreth Medins. Selmani tha: Kur rrethoheshim n Persi, hapnim nj hendek rreth nesh (pr tu mbrojtur). Dhe kshtu, muslimant vun me shpejtsi n zbatim planin, duke hapur hendekun, pun n t ciln mori pjes edhe vet Profeti (alejhi salatu ue selam), ashtu sikurse shokt e tij.2 Kurani famlart na prshkruan astet e vshtira q kaluan besimtart n kt luft dhe se si i shptoi Allahu nga intriga e idhujtarve duke i dhn fitoren muslimanve. Ai thot: O besimtar! Kujtoni dhuntin e Allahut kur ju erdhi nj ushtri (idhujtarsh), e Ne drguam mbi ata er dhe nj ushtri (engjjsh) q ju nuk e shihnit; ndrsa Allahu i sheh t gjitha ato q bni ju. Ata ju sulmuan nga lart dhe nga posht, kshtu q syt tuaj u errsuan, zemrat ju erdhn n fyt dhe besimi juaj tek Allahu u lkund. Aty besimtart u vun n prov dhe u tronditn si nga nj tronditje e fuqishme.3 Kur fiset e bashkuara arabe mbrritn n rrethinat e Medins, shtangn nga hendeku q u shfaq para tyre, sepse kjo ishte form mbrojtjeje q ata nuk e njihnin m par. Ata e rrethuan qytetin pr nj koh t gjat, ndaj kjo gj e shtyu Profetin (alejhi salatu ue selam) t mendonte pr nj strategji t shpejt, me t ciln do t mund t prante grupimet arabe q kishin ardhur pr ta luftuar. Profeti drgoi njerz te dy nga komandantt e mdhenj t fisit Gatafan, tek Ujejne El-Fizari dhe El-Harith El-Meri, dhe u propozoi atyre tu jepte nj t tretn e prodhimit frutor t Medins, me qllim q ata t largoheshin bashk me ushtrit e tyre. Natyrisht, kjo strategji synonte dobsimin e forcs s armikut. Dy komandantt n fjal e pranuan kt propozim, sepse gatafant ishin lodhur nga rrethimi i gjat. Megjithat, Profeti (alejhi salatu ue selam) nuk donte ta zbatonte kt plan, pa u konsultuar m par me shokt e tij. Ai drgoi njerz te Sad Ibn Muadhi dhe Sad Ibn Ubadeh dhe iu tregoi se far kishte ndrmend t bnte. Ata e pyetn nse kjo shtje mund t refuzohej prej tyre, apo ishte Shpallje e Zotit dhe duhej zbatuar? Profeti (alejhi salatu ue selam) iu prgjigj se ky ishte nj mendim, pr t cilin
1 2

Nidham el-hukm fil islam, f. 108.

Fethul bari, 2/395. 3 El-Ahzab, 9-11.

29

po konsultohej. Ather, ata iu prgjigjn se mendonin tu jepnin atyre vetm shpatn. Dhe Profeti (alejhi salatu ue selam) e pranoi mendimin e tyre.1 Sahabt e dinin se Profeti i Zotit (alejhi salatu ue selam) nuk vinte n jet dika pa u konsultuar m par me ta. Por, n kt mes kishte edhe dika tjetr dhe ajo ishte Shpallja e Zotit, me t ciln ata udhzoheshin, prandaj dhe e pyesnin, nse mendimi q ai jepte ishte vetjak apo i shpallur nga Allahu. Kur Profeti (alejhi salatu ue selam) iu tha se ky ishte mendimi i tij, ata i shfaqn mendimin e tyre, q n thelb tregonte krenarin e tyre pr Profetin dhe Islamin.2 4. Lufta e Tebukut Profeti (alejhi salatu ue selam) prgatiti ushtrin e mundit - si u quajt ajo q shkoi pr n Tebuk - dhe mori rrugn n drejtim t Tebukut. Kur mbrriti n Tebuk, atje nuk gjeti ushtri kundrshtare, por qndroi disa dit, gjat t cilave erdhn prfaqsues t ndryshm, me t cilt lidhi marrveshje pr tu marr xhizjen. M pas, Profeti (alejhi salatu ue selam) u konsultua me shokt e tij pr t kaluar Tebukun dhe pr tu futur n territorin e Shamit. Umeri (radijallahu anhu) i tha: Nse je urdhruar ta bsh kt gj, ather vazhdo. Profeti (alejhi salatu ue selam) i tha: Nse do t isha urdhruar q t vazhdoja, nuk do t krkoja mendim. Ather, Umeri i tha: O i Drguari i Allahut, bizantint kan ushtri t madhe dhe n Sham nuk ka asnj q t ket hyr n Islam. Ne jemi afruar pran tyre dhe ky afrim i ka friksuar ata. Sikur t ktheheshim kt vit derisa t shohim se do t ndodh, apo derisa Allahu t na sjell ndonj gj t re? Profeti (alejhi salatu ue selam) e pranoi mendimin e Umerit dhe urdhroi ushtrin t kthehej n Medin. Kjo ishte praktika e shura-s q zhvillonin muslimant gjat kohs s Profetit, si n koh paqeje ashtu edhe n koh lufte, periudh kjo, ku i Drguari i Zotit (alejhi salatu ue selam) konsultohej me shokt e tij dhe binte dakord me ta, e ndoshta ndonjher ata nuk binin dakord me t, por ai n fund zbatonte mendimin e tyre. Sidoqoft, ishte Kurani famlart ai q n fund sqaronte do gj rreth konsultimit q praktikohej n kohn e Profetit (alejhi salatu ue selam). Shnim Nj nga astet m t rndsishme n praktikn e Profetit (alejhi salatu ue selam), nga i cili prfitohet detyrimi i zbatimit t shura-s dhe domosdoshmria e saj, sht edhe asti i fundit t jets s tij (alejhi salatu ue selam). Gjat smundjes, nga e cila Profeti ndrroi jet, disa prej sahabve prisnin q ai t caktonte dik pas tij, pr t qen kalifi i muslimanve. Shum t tjer nuk mendonin kshtu, ata besonin se Profeti (alejhi salatu ue selam) do ta linte kt shtje qllimisht, q m pas muslimant t konsultoheshin mes tyre dhe ta zgjidhnin vet. Ata duhet ta zgjidhnin vet t parin e tyre nprmjet shura-s, duke zgjedhur at q dshironin pr t qen kalif i tyre dhe duke shpalosur edhe njher qartazi parimin e shura-s, si sistem i shtetit dhe i shoqris. Dhe n fakt, ishte pikrisht kjo ajo q ndodhi, me miratimin e t gjithve n ditn e Sekifes, ku u ra dakord pr kalifin, dhe m pas, ky konsensus i arritur mori aprovimin e mbar muslimanve pr t pasur nj qeveri islame, n krye t s cils do t ishte ai q do t zgjidhnin ata dhe t cilit do ti caktonin prgjegjsin e shtjeve t tyre, duke i dhn besn e bindjes n mnyr t lir. Ata zgjodhn Ebu Bekrin (radijallahu anhu) si kryetar t par t ksaj qeverie.
1 2

Siretu, Ibn Hisham, 3/133 -134. Esh-shura fil Kuran kerim, Abduselam Sherif, f. 9, 10.

30

Pr kt, profesor Teufik Esh-shaui shkruan: Fakti q i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) nuk pranoi t linte amanet pr t caktuar kalif, dik q ai do ta zgjidhte pr t qen pas tij, tregon se ai kishte pr qllim q udhzimi i tij i fundit t ishte kjo shenj e nnkuptuar se pasuesit e tij e kishin pr detyr t vendosnin sistemin shoqror dhe politik nprmjet shura-s (apo ixhmait), mbi bazat e prcaktuara n Kuran dhe n Sunet. Profeti (alejhi salatu ue selam) nprmjet ktij veprimi, donte tu msonte muslimanve se detyra e profetsis dhe kompetencat e saj fetare, jan ndrmjetse mes Allahut dhe njerzve, e kjo ndrmjetsi u mbyll me vdekjen e tij, ndaj dhe kto kompetenca profetike nuk trashgohen dhe nuk i lihen amanet askujt, me qllim q ai njeri q do t marr pushtetin apo kalifatin t mos pretendoj se po trashgon Profetin (alejhi salatu ue selam) n kompetencat e tij t veanta fetare, t cilat atij i vinin nga lidhja q kishte me vullnetit hyjnor, nprmjet Zbuless dhe frymzimit. Kshtu pra, shura u b detyrim pr Uumetin, n mnyr jo t drejtprdrejt, q vet Umeti t caktoj nprmjet shura-s (apo ixhmait) formn e sistemit t tij politik dhe shoqror. Ky sistem, do t ishte sistem trsisht civil, t cilin e lidhnin me qiellin vetm parimet e Kuranit dhe Sunetit dhe tekstet e tyre t prera, dhe se shura ishte obligim i detyrueshm pr mbar Umetin, mbi bazn e s cils bashksia duhet t merrte t gjitha vendimet dhe t ndrtonte sistemin e saj. E njjta gj sht edhe pr at q merr udhheqjen, ai zgjidhet nga Umeti pr t qen prfaqsues i tij dhe jo prfaqsues i Profetit (alejhi salatu ue selam), i cili kaloi nga kjo jet pr n shoqrin m t Lartit.1

Fikh esh-shura uel istishareh, f. 73.

31

Kapitulli i tret Shura n kohn e kalifve t drejt Edhe kalift e drejt ndoqn rrugn e Profetit (alejhi salatu ue selam) n zbatimin e parimit t shura-s, n shtje t rndsishme si ishte zgjedhja e kalifit, shtjet e lufts, vendosja e valinjve npr krahina t ndryshme, si dhe n mjaft shtje t tjera q kishin t bnin me interesat e muslimanve dhe pr t cilat nuk kishte tekst as n Kuran dhe as n Sunnet. T gjith kalift e drejt kan ecur n kt rrug, por ne do t kufizohemi n disa shembuj n kohn e dy prej tyre, at t Ebu Bekrit dhe Umerit (radijallahu anhuma). Shura n kohn e Ebu Bekrit (radijallahu anhu) Shura del n pah n kohn e tij n astin kur zgjidhet kalif nga muslimant, n hutben e tij t par pas zgjedhjes, n praktikn q ndiqte n qeverisje, n luftn ndaj renegatve q ndaln dhnien e zekatit, dhe e gjitha kjo, sipas shtjellimit t mposhtm: 1. Shura n zgjedhjen e Ebu Bekrit Para se Profeti (alejhi salatu ue selam) t ndrronte jet, nuk caktoi asnj njeri pr t qen kalif pas tij, por e la kt shtje n duart e muslimanve. N realitet, ky fakt sht argument m vete se shura sht e detyrueshme n zgjedhjen e prijsit. Pas vdekjes s Profetit (alejhi salatu ue selam), ensart u mblodhn n strehn e fisit Beni Saide pr t zgjedhur kalifin dhe, pas tyre, aty shkojn edhe tre prej muhaxhirve: Ebu Bekri, Umeri dhe Ebu Ubejde (radijallahu anhum). Mes dy palve pati nj diskutim t gjat. Ensart ishin t mendimit se kalifati u takonte atyre m s pari, pasi ishin ata q e kishin mbrojtur Islamin me jetn dhe pasurin e tyre, ishin t zott e shtpis dhe ishin prbnin shumicn. N krahun tjetr, muhaxhirt mendonin se s pari kalifati duhet tu takonte atyre, sepse ata ishin t part q i kishin besuar Allahut dhe t Drguarit t Tij, ishin miqt dhe t afrmit e tij si dhe kishin duruar bashk me t vuajtjet e popullit t tyre.1 Prpara ksaj gjendjeje, ku do pal pretendonte se kalifati u takonte atyre, pati nga ata q propozuan q t kishin dy kalif, duke thn: Prej nesh t ket nj prijs dhe prej jush t ket nj prijs. Ky mendim nuk u pranua nga asnjra pal, sepse kjo do t shkaktonte prarje. Diskutimi vazhdoi gjat mes dy palve dhe prfundoi me zgjedhjen e Ebu Bekrit (radijallahu anhu) si kalif. Kt vendim, ata e arsyetuan me fjalt: I Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) kishte knaqsi q Ebu Bekri t na printe n shtjen e fes son (n namaz) dhe ne t mos e zgjedhim at pr shtjet e ksaj bote!? 2. Ligjrata e Ebu Bekrit dhe treguesi i saj pr shura-n Pasi njerzit i dhan besn Ebu Bekrit (radijallahu anhu) n xhami, ai u ngjit n minber dhe u foli, duke ua br t qart mnyrn se si do t qeveriste. Ai tha: O njerz, un kam marr pushtetin mbi ju dhe nuk jam m i miri nga ju. Nse veproj mir, m ndihmoni, por nse veproj keq, m drejtoni! T m bindeni pr aq sa un i
1

Nj arsye tjetr, madje m e forta, sht fakti se vet Profeti (alejhi salatu ue selam) ishte shprehur se kalift do t ishin prej kurejshve. Shih Buhariu, 3/1289 (shn.i prkth.).

32

bindem Allahut dhe t Drguarit t Tij, por nse e kundrshtoj Allahun dhe t Drguarin e Tij, ju nuk keni asnj detyrim t m bindeni.1 Kto fjal nga i sinqerti Ebu Bekr, nuk jan gj tjetr, vetm se nj ftes q njerzit t merrnin pjes n qeverisje me idet e tyre dhe zgjidhjet q ata ofronin pr shtjet e prgjithshme. Njkohsisht, kjo ishte ftes e hapur pr sahabt q t mbikqyrnin punt e tij dhe t kontribuonin n mbarvajtjen e tyre.2

3. Lufta ndaj renegatve dhe atyre q hoqn dor nga zekati N fillimet e kalifatit t Ebu Bekrit, shum prej beduinve doln prej Islamit, u shfaq edhe profeti i rrem, Musejleme gnjeshtari, t cilit i shkoi nga pas fisi i tij, si dhe shum njerz t tjer nga vendi i tij. Ebu Bekri kishte vn n lvizje ushtrin e Usams, t ciln Profeti (alejhi salatu ue selam) q para se t ndrronte jet, e kishte prgatitur pr ta nisur drejt Shamit. Ebu Bekrit ndieu se iu paksua ushtria dhe shum prej beduinve u joshn pr t sulmuar Medinn. Ve ksaj, disa fise ndaluan s dhni zekatin. Kshtu, Ebu Bekri u konsultua me sahabt pr shtjen e renegatve dhe t atyre q nuk jepnin zekatin, ku Umer Ibn Hatabi si dhe disa sahab t tjer, nuk ishin t mendimit se ishte e lejuar q t luftohej kundra tyre. Ata mbshteteshin n fjaln e Profetit (alejhi salatu ue selam): Jam urdhruar ti luftoj njerzit, derisa t thon: Nuk ka hyjni tjetr ve Allahut dhe, nse e thon kt, prej meje do t marrin sigurin e gjakut dhe t pasurive t tyre, prve hakut q ka ajo. Ebu Bekri u tha: A nuk thot prve hakut q ka ajo (shehadeti)? Haku i pasuris sht dhnia e zekatit, ashtu sikurse haku i saj sht edhe falja e namazit. Pasha Allahun, do ti luftoj ata q bjn dallime mes namazit dhe zekatit! Pasha Allahun, nse sot nuk japin qoft edhe nj rrip, t cilin e jepnin n kohn e t Drguarit, un do ti luftoj pr shkak t tij. Umeri ra dakord me mendimin e Ebu Bekrit dhe tha: E pash se Allahu e kishte bindur Ebu Bekrin pr t luftuar dhe kuptova se kjo ishte e drejt. Edhe sahabt e tjer q kundrshtonin ran dakord me Ebu Bekrin (radijallahu anhu) dhe u bindn pr luftn q duhej br. Nga diskutimi q u zhvillua mes Ebu Bekrit dhe Umerit, del n pah se Ebu Bekri e pranonte t drejtn e sahabve pr t marr mendimin, por ajo q e pengoi at t bnte dika t till, ishte ekzistenca e tekstit hyjnor, i cili vuloste ekzekutimin e shtjes n fjal, pavarsisht se sahabt nuk ishin t nj mendjeje me t. Prgjegjsia e tij si kalif, krkonte prej Ebu Bekrit q ai t onte n vend gjykimin q jepte feja pr at q mohonte dhnien e zekatit. Bhej fjal pr nj nga shtyllat e Islamit, ndaj dhe pr kalifin nuk krkohej q ai tua parashtronte kt njerzve t shura-s.3 Pra, Ebu Bekri nisej nga rregulli islam, se: nuk ka vend pr opinion njerzor, aty ku ka tekst hyjnor, ndaj edhe vet Umeri nuk pati m shum nevoj, sesa thjesht nj rikujtim se zekati sht haku i pasuris dhe e kuptoi se ajo q krkonte Ebu Bekri ishte e drejt.

1 2

El-bidaje ue nihaje, 5/247. Esh-shura ue atharuha fi demukratije, f. 79. 3 Po aty, f. 81.

33

Shura n kohn e Umer Ibn Hatabit (radijallahu anhu) N periudhn e kalifit t drejt Umer Ibn Hatabit u zgjeruan kufijt e shtetit islam dhe u shfaqn probleme t reja, pr t cilat lindi nevoja e konsultave, me qllimin pr ti zgjidhur. M posht do t paraqesim zgjedhjen e Umerit si kalif dhe m pas do t qartsojm sistemin e shura-s q aplikohej n kohn e tij, si dhe disa shembuj t konsults q ai zbatonte me shokt e tij. 1. Zgjedhja e Umerit si kalif Kur Ebu Bekri e ndieu se po i afrohej vdekja, nuk donte q shtjen e kalifatit ta linte pezull, pa caktuar njeri pas tij, sidomos n ato aste politike, t cilat krkonin q kjo gj t kryhej sa m shpejt. Muslimant n kt periudh po prballeshin me luftra n Irak dhe n Sham, ka i kujtonte Ebu Bekrit luftrat q u bn ndaj renegatve, ndaj nuk dshironte ta linte shtjen t paprcaktuar, si e la Profeti (alejhi salatu ue selam), nga frika e nj prarjeje t mundshme. Prpara ksaj gjendjeje, Ebu Bekri (radijallahu anhu) vendosi t przgjidhte at q i dukej m i prshtatshm pr t qen udhheqs. Ai u konsultua me Abdurrahman Ibn Aufin, Uthman Ibn Afanin, Seid Ibn Zejdin dhe Usejd Ibn El-Hudejrin se kush duhet t ishte kalifi pas tij - t gjith t lartprmendurit ishin n nj mendje se ky post i takonte Umer Ibn Hatabit. Ebu Bekri nuk u mjaftua vetm me kaq, por u foli njerzve duke u thn: A do t knaqeni me at q kam zgjedhur pr ju...? Un, pasha Allahun, jam munduar t bj m t mirn dhe as nuk kam zgjedhur ndonj t afrmin tim. Un kam zgjedhur pr ju Umer Ibn Hatabin. Njerzit shprehn bindje, dhe kshtu, t nesrmen, n xhami, muslimant i dhan besn Umerit si kalif.1 2. Sistemi i shura-s n kohn e Umer Ibn Hatabit Umeri ishte njeriu q konsultohej m shum me muslimant, si me njerz t veant, ashtu edhe me njerz t thjesht. Ai madje nuk i lejonte sahabt e mdhenj dhe ata q ishin muxhtehid, t largoheshin nga Medina, vetm se pr gjra t domosdoshme, me qllim q ti kishte pran pr tu konsultuar me ta. N kohn e tij, sistemi i shura-s ishte mjaft i prparuar. Thelbi i sistemit t qeverisjes s tij ishte ngritja e nj kshilli konsultativ, n t cilin merrnin pjes personalitetet e mdha t Islamit, prej muhaxhirve dhe ensarve. Ky kshill, n kohn e Umerit, funksiononte n kt mnyr: thirrej ezani i namazit dhe pasi mblidheshin njerzit dhe Umeri falej me ta, ai hipte n minber dhe u parashtronte shtjen q duhej diskutuar. Vendimi merrej sipas qndrimit t shumics. Kjo metod prdorej pr shtje t rndsishme, ndrsa pr shtje shum t rndsishme, ai organizonte mbledhje t prgjithshme dhe vendimet merreshin me njzshmri. Po ashtu, n kohn e tij kishte edhe nj tjetr kshill q prbhej nga sahabt e mdhenj, me t cilt Umeri shqyrtonte shtjet e thjeshta dhe t prditshme. Umeri e informonte kt kshill edhe me lajmet q i vinin do dit nga zonat e ndryshme t shtetit.

Tahrih, Tabari, 2/619.

34

3. Shembuj nga konsultimet e Umerit me shokt e tij Umeri konsultohej shum me shokt e Profetit (alejhi salatu ue selam), ndaj dhe n librat e hadithit dhe t historis jan treguar shembuj t shumt pr kt gj. Le t prmendim disa prej tyre: a) Udhtimi i Umerit drejt Kadisijes N kohn kur ushtria e Muthena Ibn Harithes (radijallahu anhu) ishte vn nn presion t madh nga ana e persve, ai i krkoi ndihm Umerit (radijallahu anhu). Umeri u konsultua me njerzit se a duhej t vihej vet n krye t ushtris, e cila do ti shkonte n ndihm, apo duhet t qndronte n Medine dhe ushtria q do t shkonte n ndihm t Muthenas duhet t udhhiqej nga dikush tjetr? Njerzit iu prgjigjn: Shko dhe ne do t vijm me ty. Por, Umeri nuk u mjaftua vetm me konsultn me njerzit e thjesht, por ftoi edhe njerzit e menur dhe q t gjith ran dakord, me prjashtim t Aliut dhe Talhas, se ai duhet t qndronte n Medine dhe komandn duhet tia jepte dikujt tjetr. M pas, Umeri mban nj hutbe para njerzve, duke u thn: O njerz, un do t isha njri prej jush, nse nuk do t m largonin nga vendimi pr t dal m t menurit nga mesi juaj. E pash t arsyeshme t qndroj, dhe t drgoj nj njeri tjetr n vendin tim. N kt shtje kan qen t pranishm si ata q ishin t ktij mendimi, ashtu edhe ata q ishin kundra. N kt mnyr njerzit ran dakord me fjalt e tij. b) Sistemimi i shrbimeve shtetrore dhe prfitimi nga pasurit publike Kur t ardhurat q vinin n Medine u shtuan, pr shkak t fitoreve luftarake, Umeri mblodhi njerzit dhe iu tha: Si mendoni? Un mendoj tua jap njerzve hisen e tyre, nj her n vit, dhe pjesn tjetr t pasuris ta rezervoj, sepse kshtu ka m tepr bereqet. Ali Ibn Ebi Talib (radijallahu anhu) nuk ishte i ktij mendimi, prandaj i tha: Ndaje do vit at q vjen nga t ardhurat dhe mos rezervo asgj prej tyre! Ndrsa Uthmani (radijallahu anhu) tha: Shoh se t ardhurat jan t shumta dhe mjaftojn pr njerzit. Nse nuk regjistrohen, nuk ka pr tu ditur se kush ka marr dhe kush jo, ndaj kam frik se problemi do t zgjerohet. Ather, Uelid Ibn Hishami tha: O prijsi i besimtarve! Kam qen n Sham dhe kam par se atje, mbretrit bni regjistra dhe mobilizonin ushtri. N fund, Umeri pranoi propozimin e Uelidit. Kshtu lindi pr her t par sistemi i regjistrave administrativ (divani) n shtetin islam. c) Konsultimi pr tokn e Irakut dhe t Shamit Kur Allahu u dhuroi fitoren muslimanve dhe Iraku e Shami ran n duart e tyre, ata krkuan q Umeri ti ndante ato mes tyre, si plak lufte, sipas dispozits q ka vendosur ajeti i Kuranit, ku thuhet: Ta dini se fardo q t fitoni si plak lufte, nj e pesta i takon Allahut, t Drguarit dhe farefisit t tij, jetimve, t varfrve dhe udhtarit (q ka ngelur n rrug), nse besoni n Allahun dhe n at q ia kemi shpallur robit Ton.1 Umeri nuk ishte i ktij mendimi. Sipas ixhtihadit t tij, ai arsyetonte se toka nuk ishte plak lufte, mbi t ciln mund t zbatohej ajeti i msiprm. Me t u pajtuan
1

El-Enfal, 41.

35

edhe disa prej sahabve t mdhenj, mes tyre Uthmani, Talha dhe Muadhi (radijallahu anhum). T tjert nuk ishin t ktij mendimi, ku mund t prmendim sahab t mdhenj si Abdurrahman Ibn Auf, Zubejri dhe Bilali (radijallahu anhum). Umeri u mundua ti bind ata q nuk u pajtuan me t, por ata nuk u bindn, prandaj ai mblodhi muslimant n Medine pr ta shqyrtuar kt shtje. shtja u vendos t gjykohej nga dhjet prej medinasve, prej njerzve t menur dhe t vuajtur n Islam: pes nga fisi Eus dhe pes nga fisi Hazrexh. Umeri i mblodhi dhe u tha: Un ju kam mbledhur q t jeni pjesmarrs n amanetin q kam marr prsipr, pr mbarvajtjen e punve tuaja, qofshi me mendimin tim apo kundra. A e dini se kto llogore t skajshme krkojn njerz q ti ruajn? A e dini se kto qytete t mdha, duhet q patjetr t ruhen me ushtri, pr ushqimin e t cilave duhet t kujdesemi ne? Nga do ti gjejm kto gjra, nse kto toka dhe ka mbi to do t ndahen si plak? Umeri u zgjat n shpjegimin e kndvshtrimit t tij dhe t pranishmit u bindn se plaka e lufts, pr t ciln flitej n ajet, kishte pr qllim pasurin e luajtshme, q transportohej, dhe jo tokn dhe at q ndodhet mbi t. d) Konsultimi rreth murtajs s Amuasit N vitin e 18-t t hixhretit, n muajin Rebiul Ahir, Umeri udhtoi pr n Sham, pr t mbikqyrur gjendjen e nnshtetasve t tij. N kt koh, n Sham kishte rn nj epidemi q u quajt murtaja e Amuasit. Kjo ishte murtaja e par q binte n tokat e Shamit. Umeri u konsultua nse duhej t vazhdonte rrugn e tij pr n Sham, apo t kthehej n Medine. Ai pyeti si muhaxhirt, ashtu edhe medinasit, por ata nuk qen t nj mendimi. Pastaj krkoi t kshillohej me parin e Kurejshve, me ata q kishin emigruar pas lirimit t Meks. Kta t fundit, q t gjith ran dakord se ai duhej t kthehej bashk me njerzit mbrapsht, pr n Medine. Umeri u bind dhe dha urdhr t ktheheshin. Ebu Ubejdeh Ibn Xherah i tha: Po i largohesh caktimit t Allahut? Umeri iu prgjigj: Sikur ta kishte thn kt fjal dikush tjetr dhe jo ti, o Ebu Ubejde! Po. Po largohemi nga caktimi i Allahut, drejt caktimit t Allahut. N at koh vjen edhe Abdurrahman Ibn Aufi, i cili nuk kishte qen i pranishm dhe thot: Un di dika pr kt gj, e kam dgjuar t Drguarin e Allahut (alejhi salatu ue selam) t thot: Nse dgjoni pr t (pr epidemi) diku, mos shkoni aty, por nse bie n vendin ku jeni, ather mos dilni prej tij! Umeri lavdroi Allahun dhe u nis. Kjo ishte m e mira dhe m sigurta dhe se shumica ishin t ktij mendimi, shto ktu edhe faktin se ixhtihadi i Umerit, ishte n prputhje me fjalt e transmetuara nga Profeti (alejhi salatu ue selam).1 Ka plot shembuj t tjer t cilt tregojn kujdesin e Umer Ibn Hatabit (radijallahu anhu) pr tu konsultuar, por u mjaftuam me kaq pr t mos u zgjatur.

Irshad es-sarij lisherh sahih el-buhari, 8/384.

36

Pjesa e tret Rregullat e shura-s Hyrje Shura n jurisprudencn islame konsiderohet nj sistem i veant, n t ciln Allahu ka dhn do hapsir pr t treguar pasurin e mendimit dhe prodhimtarin e arsyes, natyrisht duke iu prmbajtur dispozitave q ka vendosur Sheriati i lart islam. Ky Sheriat u siguron njerzve norma me an t t cilave njerzit prmbushin prfitimin e t mirave n jetn e tyre, por njkohsisht respekton edhe dispozitat e Allahut. Nga kto dy krkesa, s bashku, prcaktohen edhe karakteristikat e shura-s n Islam. Lnia pas dore e njrs prej tyre e nxjerr shura-n nga kornizat e saj islame. Gabojn ata q e shohin shura-n n Islam duke u nisur nga prfytyrimi q kan pr sistemet e shpikura njerzore, t cilat mund t ngjajn me shura-n n disa tipare, apo n disa piksynime. Islami e aprovon shura-n, por n t njjtn koh ai prbashkon harmonishm mes qenies s saj islame dhe dispozitave t Sheriatit, q ajo t jet ashtu si do Allahu, Ligjvnsi: mjet n ndrtimin e jets s muslimanve.1 N praktikn e shura-s ka rregulla q kan t bjn me ata q ushtrojn kt funksion, zgjedhjen e tyre, prcaktimin e kufijve t shura-s dhe fushave t saj t veprimit, si dhe sa sht e detyrueshme shura pr udhheqsin. T gjitha kto do ti trajtom n tre kapituj: (i) njerzit e shura-s, (ii) hapsira e shura-s dhe (iii) rezultati i shura-s.

Deuabit shura fil fikh el-islami, Abdullah Mebruk Nexhar, f. 2-3.

37

Kapitulli i par Njerzit e shura-s Islami e ka kthyer n detyrim faktin q udhheqsi duhet t konsultohet pr shtjet e prgjithshme - si e sqaruam -, por ne nuk gjejm n Kuran dhe as n Sunetin legjislativ, t prmenden apo t prcaktohen ata q quhen njerzit e shura-s, apo njerzit q kan pushtetin pr t marr vendimet.1 Termi njerzit e shura-s, ka qen i njohur q n kohn e kalifve t drejt dhe sidomos n kohn e kalifit Umer Ibn Hatabi (radijallahu anhu). Umeri przgjodhi nj grup prej sahabve t mdhenj me t cilt konsultohej pr shtjet e muslimanve. Pas periudhs s kalifve t drejt, njerzit e shura-s njiheshin si njerzit me pushtet (ehli el-hali uel akd), njerzit q zgjedhin dhe njerzit e kualifikuar (ehli ixhtihad). T gjith kto prcaktime jan prmendur npr shkrimet e nj pjese juristsh dhe dijetarsh musliman, n trajtesa q kan t bjn me lmin e politiks s Sheriatit.2 Kush jan njerzit e shura-s N realitet, njerzit e shura-s, apo njerzit me pushtet dhe ndikim, si jan prmendur n Kuran, jan njerzit drejtues, n baz t ajetit: O besimtar! Bindjuni Allahut, bindjuni t Drguarit dhe atyre q drejtojn punt tuaja!3 Dhe: Kur atyre u vjen ndonj lajm i rndsishm q ka t bj me sigurin ose frikn, ata e prhapin (pa e vrtetuar mir). Por, n qoft se kt lajm do tia prcillnin (pr shqyrtim) t Drguarit dhe paris, hulumtuesit do ta merrnin vesh prej tyre (se far lajmi duhet prhapur, e far jo).4 Juristt islam dhe komentuesit e Kuranit nuk jan t nj mendjeje n prcaktimin se kush jan ulul emri (prgjegjsit, drejtuesit), pr t cilt flasin ajetet e msiprme dhe t njjtin mospajtim, kan edhe pr prcaktimin se kush jan njerzit me pushtet dhe ndikim, t cilt jan prmendur npr librat e dijetarve.5 Dijetari islam Ibn Tejmije ka thn: Njerzit e pushtetshm jan njerzit e urdhrit. Ata jan njerzit q urdhrojn njerzit e tjer dhe, ktu hyjn njerzit e fuqishm dhe t pushtetshm, si dhe njerzit e dijes dhe t fjals. Pr kt arsye, drejtuesit jan kto kategori: dijetart dhe pushtetart.6 Ibn Kajimi tregon se Imam Ahmedi na prcjell nga Ibn Abasi, se drejtuesit jan dijetart, ndrsa n nj transmetim tjetr, po nga Imam Ahmedi, t cilin ai e prcjell nga Ebu Hurejra dhe Ibn Abasi, thuhet se drejtuesit jan pushtetart.7 Shejh Muhamed Abduhu ka thn: Me njerz t urdhrit nnkuptojm ata musliman q kan pushtet dhe n duart e t cilve sht zgjidhja e problemeve; ata jan prijsit, pushtetart, dijetart, komandantt e ushtris, t gjith krert dhe paria te t cilt njerzit drejtohen pr hallet dhe shtjet e prgjithshme. Nse ata bien dakord pr dika, apo pr nj vendim t caktuar, duhet q njerzit t binden, me kusht q t jen njerz t bess dhe t mos bien ndesh me urdhrat e Allahut dhe Sunetin e t Drguarit t Tij
1 2

El-fikh es-sijasi el-islami, f. 79. Si pr shembull, El-Mauerdi tek El-ahkam es-sultanije, El-Bagdadi te Sul ed-din, El-Kadi Ebu Jala, Imam Neveviu etj. 3 En-Nisa, 59. 4 En-Nisa, 83. 5 El-fikh es-sijasi el-islami, f. 83. 6 El-hisbetu fil islam, f. 104. 7 Ilam el-muakiin, 1/9-10.

38

(alejhi salatu ue selam). Ata duhet t jen t lir n kt zgjedhje dhe n kt konsensus, dhe, kjo shtje pr t ciln ata bien dakord, duhet t prek nj shtje me interes t prgjithshm.1 Shejh Mahmud Sheltut pohon se njerzit e urdhrit jan njerzit e vizionit, t cilt njihen mes njerzve pr kualifikimin e plot q kan n vshtrimin e problemeve, n prfitimin e dobive dhe vigjilencn ndaj tyre. Bindja ndaj tyre do t thot marrja e asaj pr t ciln ata kan rn dakord pr nj shtje q i takon fushs s studimit dhe prpjekjes njerzore, ose kur ata, n shumicn e tyre, jan t nj mendimi.2 Si prfundim, dalim n konkluzionin se, me njerzit e urdhrit (ulul emri) n dy ajetet e siprcituara, nnkuptojm njerzit e pushtetshm apo njerzit e shura-s.3 Kriteret e domosdoshme q duhet t plotsojn njerzit e shura-s Ekzistojn disa kritere t caktuara t cilat duhet ti plotsojn njerzit e shura-s, kritere kto, t cilat dijetart i kan trajtuar kur kan folur pr njerzit me pushtet. Para se ti paraqesim ato, duhet t prmendim se shtja e kritereve, pr t cilat kan folur dijetart dhe q i kan par si t domosdoshme t gjenden te njerzit e shuras, apo njerzit me pushtet, n thelb nuk sht nj shtje fetare, por hyn n kapitullin e politiks s sheriatit, t cils i sht ln hapsir e lir, n baz t prpjekjes njerzore, sipas ndryshimit t kohs dhe vendit. Kto kritere gjykohen nga objektivi i Sheriatit, q sht: Prfitimi i dobive dhe shtimi i tyre, si dhe largimi i e dmeve dhe paksimi i tyre. Nse ato prplasen, sht e ligjruar q ti jepet prparsi dobis m t madhe, duke humbur dobin m t vogl, si dhe t shmanget dmi m i madh, duke duruar at m t voglin.4 M posht, kto kritere, do ti trajtojm n mnyr t detajuar: 1. T jet musliman. Ky sht kusht i domosdoshm dhe themelor, sepse shteti islam ngrihet mbi njsin e besimit dhe nuk lejohet q nj njeri q nuk beson n Islam, t jet pjesmarrs n udhheqjen e shtjeve t ktij shteti, apo n realizimin e objektivave t Sheriatit.5 Ky sht nj kusht pr t cilin ka konsensus t plot mes dijetarve dhe konsiderohet si pjes e rregullit t prgjithshm n shtetin islam. Shura sht pjes e kujdestaris (uilajes) s prgjithshme t shtetit ndaj qytetarve t tij, dhe nj jomusliman nuk mund t jet kujdestar dhe prgjegjs pr nj musliman. 2. T jet i drejt. Kjo do t thot se fetarisht ai duhet t ket devotshmri dhe droje ndaj Zotit. Kjo gj tregohet duke qen rigoroz, besnik dhe i kujdesshm ndaj parimeve dhe normave t fes, si dhe ti prmbahet piksynimeve t Islamit. Kshilltari duhet t jet i veshur me devotshmri, me mirsi dhe frik ndaj Zotit, t qndroj larg ndalesave, t jet respektues i kufijve t Allahut dhe i sinqert n opinionet e tij. El-Mauerdi pr kt gj ka thn: T jesh i drejt - gj q krkohet n do pozit prgjegjsie - do t thot t jesh njeri q thot t vrtetn, besnik, i ruajtur nga ndalesat, q i largohet gjynaheve dhe u rri larg gjrave t dyshimta; njeri i amanetit kur sht i
1 2

Tefsir el-menar, Reshid Rida, 5/147. Islam akidetun ue sheriatu, f. 443. 3 N terminologjin e sotme ata mund t emrohen edhe si kshilli administrativ, ose kshilli konsultativ. 4 Sijase esh-sherije, Ibn Tejmije f. 40. 5 Dhatijetu en-nidham es-sijasi el islami, Fuad Muhamed En-Nadi, f. 33.

39

gzuar apo i zemruar dhe fisnik n punt e ksaj bote dhe t bots tjetr. Nse kto cilsi plotsohen, ky sht njeriu i drejt q i pranohet dshmia dhe e meriton t qenurit prgjegjs. Por, nse ktij njeriu i mungon ndonj nga kto cilsi, atij nuk i lejohet t dshmoj dhe as t jet prgjegjs pr dika. Ktij njeriu nuk i dgjohet fjala dhe nuk i zbatohen urdhrat.1 N kt kontekst, me drejtsi, kemi pr qllim pozitn e kundrt t nj njeriu t prishur, amoral, sepse nj njeri jo i devotshm sht njeri i prjashtuar dhe i refuzuar pr tiu pranuar dshmia, i papranueshm pr poste me prgjegjsi, i padrejt, si dhe i urryer tek Allahu dhe te njerzit. 3. T jet njeri q arsyeton. Ky sht kusht parsor pr t gjitha detyrimet fetare, ashtu si sht n mnyr t njjt kusht edhe pr t gjitha prgjegjsit publike dhe individuale. El-Mauerdi, duke folur pr kushtet q duhet t plotsojn njerzit e shura-s, thot: Nse vendos t marr mendim nga njerzit e shura-s, pr kt duhet t frekuentoj njerz, t cilt plotsojn pes veti, ku njra prej tyre sht t qenurit njeri me arsye t plot dhe me prvoj, sepse prvoja e madhe qartson vshtrimin mbi gjrat.2 4. T jet mashkull. Shumica e dijetarve jan t mendimit se njerzit e shura-s duhet t jen meshkuj, sepse Allahu thot n Kuran: Meshkujt kan autoritet mbi grat, meq Allahu u ka dhn disa cilsi mbi to, dhe meq ata shpenzojn pr mbajtjen e tyre.3 Por, ndoshta do t ishte m mir q t qenurit mashkull t mos jet kriter pr shuran. Gruas i takon t shpreh mendimin e saj ashtu si burri, n nj mnyr t caktuar, brenda rregullave t prgjithshme fetare, t cilat i prkasin asaj si grua. Ka gra t atilla q shquhen pr mendime t drejta dhe arsyetim t holl, pr vizion t qart dhe mendjemprehtsi t vyer. Ky fakt sht evident si para Islamit, ashtu edhe pas tij. 1. Rasti i Belkiss, mbretreshs s Sebas, q kur i erdhi mesazhi i Sulejmanit (alejhi salatu ue selam), mblodhi ministrat dhe parin e vendit t saj, u lexoi atyre letrn dhe krkoi mendim prej tyre. - Ata than: Ne jemi shum t fort dhe lufttar t guximshm, por urdhri t takon ty, prandaj mendo mir se far do t urdhrosh!4 Realiteti tregoi se ajo ishte m e vendosur se ata dhe m e ditur rreth Sulejmanit dhe pamundsis q kishte pr t prballuar forcat dhe ushtrin e tij, prandaj u tha se kishte frik t hynte n luft me t, sepse ai mund ti shkatrronte ata dhe, ky shkatrrim do binte mbi t dhe ata, dhe jo mbi t tjert, ndaj dhe u shpreh: Njmend, kur mbretrit pushtojn ndonj vendbanim, e rrnojn at dhe e poshtrojn parin e tij. Kshtu veprojn ata.5 M pas, vendosi t krkoj paqe dhe ti nnshtrohet, ndaj tha: Tani do tu drgoj atyre nj dhurat dhe do t shoh se me far do t kthehen t deleguarit.6 Ndoshta Sulejmani e pranon kt prej nesh dhe na l t qet, ose do t na vendos nj taks, t ciln do t jemi t detyruar tia japim do vit dhe kshtu, nuk do t jet i detyruar t na luftoj... Katade ka thn: Ajo ishte grua e menur, si gjat kohs kur ishte n shirk, ashtu edhe n Islam. Ajo e dinte se dhurata z vend te njerzit. Ndrsa Ibn Abasi ka thn:
1 2

El-ahkam es-sultanije, f. 84. Edeb ed-dunja ue din, f. 274. 3 En-Nisa, 34. 4 En-Neml, 33. 5 En-Neml, 34. 6 En-Neml, 35.

40

Ajo i tha popullit t saj: - Nse ai e pranon dhuratn, ather ai sht mbret, ndaj luftoni kundra tij, por nse nuk e pranon, ather ai sht Profet, kshtuq ndiqeni at!1 2. Kemi rastin e Asijes, bijs s Muzahimit, gruas s Faraonit, i cili pretendoi se ishte Zot, pruli popullin e tij dhe ata iu bindn, duke e adhuruar n vend t Allahut. Asija jetonte n hijen e lavdis dhe qeverisjes s ktij njeriu, rrethohej nga shrbtor, skllave dhe roje. Por, megjithse jetonte me kto salltanete, luks dhe bukuri t ksaj bote, asaj nuk i bnte prshtypje, ndaj i drejtohet Hyut t vrtet, Zotit t qiejve dhe t toks, duke iu lutur: O Zoti im! Ndrtom nj banes te Ti n Xhenet, m shpto nga Faraoni dhe veprat e tij dhe m shpto nga populli keqbrs!2 Ajo nuk i pranonte veprimet e burrit t saj, tiranin dhe arrogancn e tij, torturat q u bnte bijve t Israelit, vrasjet e fmijve t tyre, por nga ana tjetr ajo sillej mir me t, dhe fshihte besimin q kishte tek Allahu. Ishte mirsia e Allahut q e zgjodhi at, t ishte si nn pr Musain (alejhi salatu ue selam). Sapo e pa te rridhte bashk me lumin, i tha Faraonit, i cili ishte gati ta vriste: Ky (djal) sht gzim pr mua dhe ty, prandaj mos e vrisni, sepse mund t jet i dobishm, ose mund ta birsojm.3 Profeti (alejhi salatu ue selam) ka thn pr t se shum burra jan prkryer, por mes grave jan prkryer vetm katr: Asija, bija e Muzahimit dhe gruaja e Faraonit, Merjemja, bija e Imranit, Hatixhja, nna e besimtarve dhe Fatimja, bija e Muhamedit.4 Muhamedit.4 3. Gruaja e Imranit ishte Hana, e bija e Fakudhit, nj grua e mir, e cila ngeli shtatzn pas nj kohe t gjat pritjeje. Ajo donte t falnderonte Allahun, kshtu q u zotua q at q kishte n bark, ta dhuronte si njeri q do ti prkushtohej vetm adhurimit t Zotit dhe shrbimit t Shtpis s Shenjt. Fal qllimit t saj t sinqert pr t fituar knaqsin e Allahut, Allahu ia pranoi asaj kt zotim dhe i dha mbarsi. Ajo lindi nj vajz q e quajti Merjem, ndonse pr t, ishte nj e papritur e madhe, sepse femra nuk sht si mashkulli dhe nuk mundet t jet njlloj pr t shrbyer n nj vend adhurimi, duke u przier me burrat. Megjithat, ajo vendosi ta oj deri n fund zotimin e saj: Zoti e pranoi at (Merjemen) me ndje, e bri q t rritet mir dhe e la nn kujdestarin e Zekerias. Sa her q hynte Zekeria n dhomn e saj, gjente pran saj ushqim, ndaj e pyeste: O Merjeme! Nga t vjen ky ushqim? Ajo i prgjigjej: Ky sht nga Allahu, se Allahu e furnizon k t doj, pa kufi.5 Zekerija (alejhi salatu ue selam) ishte burri i tezes dhe nj nga t afrmit e saj, prve faktit se ai ishte Profet, t cilit i zbriste Shpallja. Merjemja u rrit n gjirin e tempullit t Zotit dhe iu prkushtua adhurimit, faljes, saq Zoti nuk e vuri t mundohej pr t siguruar ushqimin e saj. Sa her q Zekerija shkonte n vendin ku ajo adhuronte Zotin, gjente pran saj ushqim dhe pije, frutat e vers n dimr dhe frutat e dimrit n ver. Zekerija e pyeste at: nga t vjen ty kjo?, e ajo prgjigjej me thjeshtsi dhe besim: Ai vjen nga Allahu. Allahu sht Ai q furnizon k do, pa i dhn llogari kujt. Por e papritura m e madhe do ti vij vet Merjemjes. At do ta prgzojn engjjt, se n barkun e saj do t ngjizet Mesihu, Isai, biri i saj. Merjemja do t habitet se si mund
1 2

Tefsir, Ibn Kethir. Et-Tahrim, 11. 3 El-Kasas, 9. 4 Buhariu, 2411. 5 Al-Imran, 37.

41

t bhet realitet ky lajm. Ajo ishte vajz e virgjr dhe nuk e kishte prekur askush, por prgjigjja i vjen shkurt dhe qart, si drita e diellit: Allahu krijon far t doj! Merjemja i dorzohet caktimit t Zotit, ndaj largohet nga syt e njerzve, duke mbartur me vete kt drit t re, derisa t vinte koha e lindjes s tij. N astet e lindjes, zonja e virgjr fillon t lngoj dhe pavarsisht nga prgzimi q i bn engjjt, ajo nuk mund ti prballoj dhimbjet njerzore dhe dshiron vdekjen, para se t duroj kto dhimbje. Ajo shkon t struket larg, rrz trungut t nj palme dhe atje vjen n kt bot nj fmij i bekuar, q flet si t ishte burr, me gjuhn e profetve dhe t t drguarve t Zotit. Nna e tij qetsohet, dhe prej saj krkohet q t tund palmn, prej s cils do t bien hurma t pjekura. Pas ksaj, ajo plqen vetm t hesht, puna e saj tashm ka mbaruar, ajo e prmbushi mesazhin, pr t cilin e pati zgjedhur Allahu, tashm kishte ardhur radha e nj tjetr t zgjedhuri t Zotit, radha e birit t saj.1 4. Nna e besimtarve Hatixheja, bija e Huejlidit (radijallahu anha) nuk e humbi toruan n astet kur zbriti Shpallja, kur Profeti (alejhi salatu ue selam) erdhi tek ajo i trembur, duke thn: M mbuloni! M mbuloni! Ajo i tha: Pasha Allahun, Allahu nuk ka pr t t ln asnjher n balt. Ti i ruan lidhjet me farefisin, u vjen n ndihm t dobtve, u jep t varfrve, e nderon mikun dhe mbron t vrtetn. Ajo i sugjeroi Profetit (alejhi salatu ue selam) q t shkonte tek Uereka Ibn Neufel, pr t dgjuar nga ai, se mendim kishte pr far i kishte ndodhur. 5. Umi Seleme (radijallahu anha). Dihet tashm mjaft mir qndrimi i saj n Hudejbije. Fjalt dhe sugjerimi i saj qen gjykimi q i dha zgjidhje problemit. Kalifi i drejt Umer Ibn Hatabi (radijallahu anhu), konsultohej me Aishen dhe Hafsn, ndrsa Shifan e vendosi si kujdestare n tregun ku operonin grat. Kshtu q me sa duket, Profeti (alejhi salatu ue selam), me thnien e tij: Nuk do t ket sukses nj popull, q udhheqjen e tij ia l n dor nj gruaje2, ka pr qllim pushtetin e prgjithshm, sepse ai i tha kto fjal pr perst, kur ata ia dhan n dor mbretrin nj gruaje, pas vdekjes s mbretit t tyre, Kisra. 5. T ket dije. Kjo do t thot q njerzit e shura-s duhet t ken minimumin e nivelit t dijes, pr t merituar pozitn e njeriut t shura-s. Ata duhet t jen t aft t dallojn ndrmjet mendimeve t ndryshme, pr shtjet q diskutohen. 6. T ket menuri dhe urtsi. Prve dijes, njerzit e shura-s duhet t jen njerz t menur, t urt dhe t mpreht pr t trajtuar shtjet e ndryshme dhe pr t arritur n vendimin m t drejt, q prmbush qllimin e fes dhe interesat e shoqris islame. 7. T jet njeri i lir. Nj skllav nuk sht padron as i vetes s tij, ndaj nuk ka si t jet prgjegjs pr dik tjetr, sepse ai q nuk ka vet, ska tu jap t tjerve. Gjithsesi, nuk ia vlen ta shtjellojm kt kusht, pasi sot nuk ekziston skllavria. Ka edhe kushte t tjera, q n t vrtet jan cilsi q duhet ti ken njerzit e shuras, t cilat i ka prmendur Tartushi3, duke thn: Njerzit e shura-s duhet t plotsojn shtat kritere, sepse me an t tyre zhvillohet diskutimi dhe del n pah mendimi i drejt.

1 2

Nisaun muhsinat, f. 17. Buhariu, Ahmedi, Tirmidhiu etj. 3 N librin e tij Siraxh el-muluk, f. 74, 75.

42

I. II. III. IV. V. VI. VII.

Menuria dhe inteligjenca, n mnyr q t mos u ngatrrohen shtjet, aq sa t jen t paqart pr t vendosur drejt. Besnikria. T ndiehen t prgjegjshm q t mos e tradhtojn amanetin q iu sht ln dhe t mos neglizhojn me kshillat q japin. Sinqeriteti. T jen njerz q flasin t vrtetn, q prijsi t ket besim tek opinioni i tyre prfundimtar dhe ta vr n zbatim at. T mos ken zili dhe konkurrenc mes tyre, sepse kjo i pengon ata t shfaqin mendimin e sakt. T mos ket ndrmjet tyre dhe njerzve armiqsi dhe mri, sepse armiqsia t shtyn drejt padrejtsis dhe t pengon t pranosh mendimin e drejt. T mos jen njerz qejflinj, sepse tekat t zhvendosin nga e vrteta drejt t pavrtets. Pasionet t marrin mendjen dhe t largojn nga mendimi i drejt. T jen t ngritur dhe me pozit n vend, pleq t menur, t cilt kan jetuar dhe kan par shum, kan kaluar ngjarje dhe situata t ndryshme dhe kan fituar prvoj t gjat, duke marr kshtu fjala e tyre nj pesh t veant.

Por pa dyshim q kriteri m i rndsishm dhe m i spikatur sht besnikria, amaneti, q Profeti (alejhi salatu ue selam) e dalloi kur tha: Kshilltari sht nn bes. Duke e prmbledhur mund t themi se njerzit e shura-s jan njerz besnik, t drejt, t ditur dhe largpams, njerz t menur dhe t urt, t cilt i shohin shtjet me imtsi dhe intuit largpamse, ata jan paria pr t cilt Allahu ka urdhruar tu bindemi dhe tu referohemi pr tu marr mendim. Cilat do qofshin kriteret ne jemi t mendimit se antart e kshillit t shura-s duhet tu prkasin specialiteteve t ndryshme, duke u nisur nga krkesat e shumta q paraqet jeta sot, nevojat dhe interesat publike, t cilat jan shtuar pr shkak t zhvillimit shkencor dhe teknik. Kta njerz do t mbartin prgjegjsin e mbarvajtjes s ktyre interesave me seriozitetin dhe prkushtimin maksimal dhe kjo nuk mund t jet e mundur nse te kta njerz nuk plotsohen kriteret q u japin atyre mundsi t prmbushin qllimin e ekzistencs s tyre. Kto jan kriteret q duhet t merren parasysh n przgjedhjen e njerzve t shuras.1 Mnyra e zgjedhjes s njerzve t shura-s Islami e konsideron shura-n si detyrim dhe nj nga themelet mbi t cilin bazohet qeverisja dhe politika mes njerzve. Por, gjithashtu, Islami nuk ka vendosur nj sistem t veant pr t, dhe nuk i ka shtjelluar me hollsi rregullat e saj. M s shumti tekstet fetare flasin pr nj lloj pjesmarrjeje n shtjet e shura-s, ndrsa hollsit se si kryhet kjo pjesmarrje u jan ln n dor njerzve. Kjo shtje ndryshon sipas ndryshimit shoqror t njerzve, n vende dhe n koh. Nuk do t ishte pozitive q shura t kishte nj form unike pr brezin e par dhe, nse Profeti (alejhi salatu ue selam) do ta kishte prcaktuar at, ather ajo form do t ishte kthyer n pjes t fes, n do vend dhe koh, gj e cila nuk do mund t prshtatej n hapsirat e reja.2

1 2

Esh-shura esas en-nidham es-sijasi lil deuletu ilsamije, Sheuki Es-sahi f. 9. Tefsir el-menar, Reshid er-rida, 4/164.

43

Ambienti islam n brezin e par karakterizohej nga nj jet e thjesht, ku gjrat rridhnin pa ndonj koklavitje, dhe natyrisht, ksaj jete i prshtateshin sisteme t zhveshura nga do form e komplikuar n procedura dhe zbatim. Kur ky ambient evoluon, njerzit kan t drejt t vn n jet nj sistem i cili i shkon pr shtat ktyre ndryshimeve, me kusht q korniza e prgjithshme e ktij sistemi t jet islame dhe ti nnshtrohet rregullave dhe bazave t prgjithshme q ka prcaktuar ligji islam.1 Pr shembull, kalifi i par, Ebu Bekri, u detyrua t vr n jet parimin e shura-s, t ciln e ka urdhruar Kurani dhe e gjejm n praktikn profetike. Por si duhet ta realizonte ai at? Ebu Bekri e bri przgjedhjen e grupit t shura-s duke marr njerz nga paria e fiseve, ku n mes tyre kishte njerz t nderuar, shok t Profetit (alejhi salatu ue selam). Sa her q muslimanve u paraqitej nj shtje e rndsishme, Ebu Bekri thrriste sahabt e mdhenj dhe krert e fiseve, t cilt mblidheshin duke formuar kshtu kshillin e shura-s, ku ai parashtronte shtjet q kishte. Kjo form e organizmit t shura-s, kaq e thjeshtzuar, ka ekzistuar prgjat gjith periudhs s kalifve t drejt. Ata nuk e shihnin t nevojshme tia ndryshonin formn kshillit t shura-s q mblidhnin.2 Por sot, pas kaq kohsh, kur gjendja e shoqris islame ka ndryshuar nga ajo q ka qen n kohn e kalifve t par, natyrshm lind pyetja: Cili sht mjeti, me t cilin vihet n jet ky parim islam? A mund t formohet kshilli i shura-s si rezultat i zgjedhjeve t prgjithshme, ku t marrin pjes t gjith besimtart q kan mbushur moshn madhore dhe jan njerz normal? Apo kshilli i shura-s mund t formohet nprmjet emrimeve nga i pari i shtetit, duke caktuar pr kt kshill individ nga do specialitet dhe duke par interesin e shtetit n kt drejtim? Apo kshilli i shura-s mund t formohet duke bashkrnduar mes votimeve dhe emrimit, ku n themel t jet votimi, por i pari i shtetit t ket t drejtn t emroj at q e sheh t aft pr t zn nj vend n kt kshill, natyrisht, duke pasur nj prqindje t kufizuar n kt drejtim? Apo nuk sht e nevojshme t ket kshill konsultativ, dhe t parit t shtetit i del si detyr t ket kshilltar pr do shtje t rndsishme t shtetit? Mendimi yn pr kt shtje N kohn e sotme, jan t shumta mendimet rreth mnyrs se si duhen zgjedhur njerzit e shura-s. Kemi konstatuar se do studiues ose opiniondhns anon n nj nga ato mnyra q prmendm, dhe kmbngul se ajo sht metoda m e mir pr przgjedhjen e njerzve t shura-s. Un jam i mendimit se shtja duhet t lihet n zgjedhjen e lir t do vendi, i cili zgjedh mnyrn q i duket m e prshtatshme pr rrethanat prkatse, n prputhje me realizimin e interesave t tij, prderisa ajo mnyr sht n ujdi me rregullat e prgjithshme t prcaktuara nga Islami pr kt shtje. Pr kt gj, shejh Mahmud Sheltut shprehet: Shura sht nj nga ato shtje, rregullimi i s cils sht ln i paprcaktuar, si mshir ndaj njerzve, dhe jo si harres. Kjo gj u sht ln n dor njerzve pr t zgjedhur at ka u duket m e arsyeshme dhe m e pjekur, prderisa n themel t ktij qllimi qndron shura, nprmjet s cils synohet t vendosen rregulla dhe ligje t drejta, q e bashkojn Umetin dhe nuk e prajn at, q ngren e ndrtojn dhe nuk prishin e shkatrrojn, prandaj shtja e mjetit sht dika e leht dhe e thjesht.3
1 2

Shura ue demukratije el-garbije, f.13. Minhaxh el-islam fil hukm, f. 105. 3 El-islam akidetun ue sheriatu, f. 441.

44

Hapsira e veprimit t shura-s Me hapsir veprimi t shura-s kemi pr qllim rrethin ku njerzit e shura-s ushtrojn specialitetet e tyre. Hapsira e zbatimit t shura-s n Islam sht e lir dhe elastike. N tekstet e shenjta t Islamit, n Kuran dhe n Sunnet, nuk gjejm kufizim apo prcaktim t hapsirs s saj, prve faktit q ajo sht detyrim fetar pr mbar besimtart. N urdhrin pr zbatimin e shura-s, t prmendur n Kuranin famlart n dy ajetet: Dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme1, dhe dhe kshillohen pr punt e veta me njri-tjetrin2, fjala arabe el-emr (shtje, pun) prfshin do problem dhe pun t nj vendi islam, n do hapsir t jets, t prgjithshme apo t veant. Po kshtu, rastet e praktikimit t shura-s n kohn profetike dhe n shtetin e kalifve t drejt, kan qen pr shtje nga m t ndryshmet, ka prforcon iden se shura ka nj hapsir t publike dhe shtrihet n shum fusha, duke prfshir t gjitha format dhe drejtimet e prgjithshme dhe t veanta t jets, t funksioneve t shtetit t dikurshm dhe atij t sotm.3 Nga kjo q prmendm ktu, nuk duhet kuptuar aspak se do shtje mund t'i nnshtrohet parimit t shura-s, pasi ka shtje, t cilat dalin absolutisht jasht hapsirs s shura-s, dhe kto jan shtjet e rregulluara nprmjet teksteve t qarta dhe t prera nga Kurani dhe Suneti. Kto shtje, pa dyshim q jan jasht ksaj hapsire, por kjo nuk do t thot se shura nuk mund t konsiderohet si gjithprfshirse, pasi pikrisht respektimi i ktyre gjrave t pacenueshme, sht rojtari i parimit t shura-s, i gjallris dhe qndrueshmris s saj, i lidhjes s parimit t shura-s me Islamin dhe i lidhjes q ka Islami me domosdoshmrin e zbatimit t dispozitave t Kuranit dhe Sunetit. Kshtu q, do shtje dhe problem, pr t cilin nuk sht folur n mnyr t qart dhe t prer n Kuran dhe n Sunnet, hyn domosdoshmrisht n hapsirn e shuras, dhe u takon muslimanve t vendosin pr t, at q shohin se u shrben m mir interesave t tyre, q u sjell dobi dhe u ruan fen dhe jetn.4 Dijetart e Islamit nuk kan rn n nj mendje pr sa i prket kuptimit t urdhrit pr konsultim q i ka dhn Allahu Profetit t Tij (alejhi salatu ue selam). Disa kan thn se, ai qe urdhruar pr tu konsultuar vetm pr shtjet e ksaj bote, ndrsa disa t tjer thon se, ai ishte urdhruar t konsultohej pr shtjet e fes dhe pr ato ngjarje pr t cilat nuk ka pasur urdhres t veant nga Allahu, si dhe pr shtjet e ksaj bote, pr t cilat kishte vend pr opinione individuale dhe mund t gjykohej me hamendje m t madhe.5 Imam Tabariu ka thn: Allahu e urdhroi Profetin e Tij (alejhi salatu ue selam) t konsultohej me sahabt sa her q atij i duhej t prballej me armikun dhe kurthet e tij n luft. Kt ai duhet ta bnte pr t afruar ata t cilt nuk ishin stabilizuar n Islam dhe q ishin t pasigurt nga sprovat e shejtanit, si dhe pr t msuar Umetin se si duhet t vepronin pas tij, sa her q mund prballeshin me ndonj problem, n mnyr q t udhhiqeshin dhe t frymzoheshin prej tij n do shtje t re dhe t rndsishme q do tu dilte prpara. Ata do t konsultoheshin me njri-tjetrin, tamam ashtu si e shihnin Profetin (alejhi salatu ue selam) t vepronte gjat jets s tij.6
1 2

Al-Imran,159. Esh-Shura, 38. 3 Nidham el-islam, Uhbetu Zuhejli, f. 250, dhe Mebda esh-shura fil islam, Sulejman El-Gauil f. 12. 4 Mebda esh-shura fil islam, fq.13. 5 Esh-shura fil Kuran ue es-suneh, Husejn Hamid Hasan, Kutb Abdulhamid Kutb, f. 20. 6 Tefsir Tabari, 7/345.

45

Imam Ibn Atije ka thn: Konsultimi i Profetit (alejhi salatu ue selam) prfshinte shtjet e luftrave dhe ekspeditave luftarake me njerzit e situatave t vshtira, ndrsa shtjet e hallallit, haramit, apo t gjykimeve penale, i takonin dispozitave t Sheriatit.1 Kurtubiu ka thn: Fjala e Zotit: Dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme, tregon pr lejimin e ixhtihadit n shtje t ndryshme dhe veprimin n baz t hamendjes, ndonse ekzistonte mundsia e ardhjes s Shpalljes hyjnore. Vet Allahu i pati dhn leje t Drguarit t Tij pr kt gj. Komentuesit e Kuranit nuk jan t nj mendimi pr sa i prket faktit se pr far shtjesh e urdhroi Allahu Profetin e tij t konsultohej me sahabt. Disa jan t mendimit se kjo ka t bj me strategjit e lufts dhe konfrontimin me armikun..., ndrsa t tjer, jan t mendimit se ka t bj me shtje pr t cilat nuk kishte Shpallje nga Zoti.2 Fahrudin Razi thot: Dijetart jan t nj mendimi se, pr t gjitha shtjet pr t cilat Profetit i kishte zbritur Shpallja, atij nuk i lejohej t konsultohej me Umetin e tij, sepse nse vinte Shpallja nuk kishte m vend pr opinione dhe analogji. Ndrsa, pr sa i prket shtjeve pr t cilat nuk kishte Shpallje, a lejohej shura pr t gjitha, apo jo? Kelbij dhe shum prej dijetarve thon se shura lejohet vetm pr shtjet e lufts. Disa t tjer thon se fjalt e Shpalljes pr kt shtje jan t prgjithshme, bjn prjashtim vetm ato gjra pr t cilat kemi Shpallje t veant, kshtu q pjesa tjetr mbetet nn gjykimin e mparshm.3 El-Xhesas ka thn: Patjetr q konsultimi i Profetit (alejhi salatu ue selam) me sahabt do t ishte pr gjra pr t cilat nuk kishte Shpallje, pasi nuk mund t mendohet q ai t konsultohej pr gjra q kishte Shpallje nga Zoti... dhe prderisa Allahu nuk i veon shtjet e fes nga ato t ksaj bote, n urdhrin q Ai i jep Profetit pr shura-n, ather sht detyr q shura t zbatohet pr t dyja...4 Nga tekstet q cituam m sipr, bhet e qart se hapsira ku vepron shura n Islam prfshin shtjet q nuk ceken nga Shpallja. Nse kemi Shpallje t prer qartazi nga Zoti, ather sht fetarisht e domosdoshme q njeriu t'i bindet asaj dhe nse nuk e bn kt, ather sht n kundrshtim me urdhrin e Allahut dhe larg rrugs s besimtarve, ndaj meriton nnmimin n kt bot dhe ndshkimin n botn tjetr.5 Nga prvoja e praktiks s shura-s n kohn e Profetit (alejhi salatu ue selam), del qart se sahabt (radijallahu anhum) e kishin kuptuar se shura kishte t bnte me shtjet pr t cilat nuk kishte Shpallje nga Zoti, sepse pr urdhresat q vinin nga Allahu dhe i Drguari i Tij nuk kishte vend pr shura. Nuk ka vend pr ixhtihad aty ku ka Shpallje, e ktu nuk vihet n diskutim detyrimi pr t'iu bindur Allahut dhe Profetit t Tij. Allahu thot n Kuran: O besimtar! Bindjuni Allahut, bindjuni t Drguarit dhe atyre q drejtojn punt tuaja!6 Nuk i takon asnj besimtari apo besimtareje t vrtet q, kur Allahu dhe i Drguari i Tij vendosin pr nj shtje, ata t ken t drejt t zgjedhin n shtjen e tyre. Kush e kundrshton Allahun dhe t Drguarin e Tij, ai me siguri ka humbur.7 Sipas studiuesit Abdulhamid El-Ensari, hapsira e shura-s shtrihet n tre nivele:
1 2

El-muharer el-uexhiz fil kitabil aziz, 3/398. Tefsir el-Kurtubi, 3/250. 3 Tefsir el-kebir, 9/64. 4 Ahkam el-kuran, 2/53. 5 Deuabit esh-shura fil fikh el-islami, Abdullah Nexhar, f. 8. 6 En-Nis, 59. 7 El-Ahzab, 36.

46

I.

N ato shtje pr t cilat nuk ka Shpallje. Ktu futen t gjitha shtjet q kan t bjn me politikn, ekonomin, shoqrin dhe administrimin, ose si njihen ndryshe me emrin hapsirat e politikave t Sheriatit (t gjitha shtjet e administrimit shoqror), dhe t gjitha kto, brenda kufijve t dispozitave fetare dhe parimeve e vlerave t qeverisjes. Pr ato shtje ku Shpallja nuk sht qartsisht e prer dhe argumentimi me t bazohet n vshtrimin i cili paraqitet si m i drejti. Roli i shura-s n kt rast qndron n vlersimin e nj mendimi ndaj nj tjetri, apo t nj kuptimi ndaj nj tjetri, si dhe ka nuk bie ndesh me interesat dhe prfitimet e njerzve, dhe nuk del jasht rregullave baz t fes, dhe natyrisht, Shpallja n fjal prmban mendimin e zgjedhur. N ato shtje pr t cilat ka Shpallje t qart dhe t prer argumentuese, si sht ndalimi i kamats, imoralitetit, pijeve alkoolike etj., vetm se roli i shura-s n kt rast ka t bj me zgjedhjen e mjetit m t mir, pr zbatimin e ksaj dispozite t fes. Pr shembull, Islami e ka ndaluar imoralitetin n mnyr t prer, por cilat jan mjetet m t prshtatshme pr mbrojtjen e shoqris nga ky ves i ult? Islami i ka ndaluar pijet alkoolike, por cili sht mjeti pr t ruajtur brezin e ri nga kjo e keqe? Islami ka urdhruar zbatimin e shura-s dhe drejtsis, por cilat jan mjetet e prshtatshme pr vnien e tyre n jet?1

II.

III.

Kshtu pra, Islami e ka konsideruar shura-n si bazn e qeverisjes islame, si dhe rrugn e duhur pr ngritjen e shoqris dhe realizimin e interesave t Umetit. Islami, n do shoqri, u ka dhn njerzve lirin e plot pr t vn n pun mendimin e tyre pr gjetjen e rrugve fetare dhe modeleve m t prshtatshme dhe aktuale me rrethanat e jets s tyre shoqrore, ekonomike, politike dhe bashkkohore n prgjithsi.2 Dhe s fundi duhet t themi se, urdhri kuranor pr shura-n, nuk sht i kufizuar n dika t prcaktuar, ai sht i prgjithshm dhe prfshin do shtje politike, ekonomike, shoqrore dhe fetare, me kusht q prfundimet e shura-s t mos bien ndesh me tekstet e shenjta, apo me objektivat madhore t fes dhe parimet e saj ligjruese.3 S pari, shura sht parim njerzor dhe, s dyti, shoqror dhe moral, e m pas sht rregull baz n sistemin e qeverisjes. Pr kto arsye ajo ka nj hapsir mjaft t gjer zbatimi dhe prfshirjeje.4 Rezultati i shura-s Me t drejt lind pyetja: prfundimi n t cilin arrijn njerzit e shura-s, a sht i detyrueshm pr tu zbatuar nga drejtuesit, apo jo? Qllimi i ksaj pyetjeje sht se deri n 'pik sht i detyruar nj drejtues t zbatoj mendimin e dal nga konsulta dhe a sht obligim pr t t'i prmbahet ktij mendimi, apo mund t mos i prmbahet, duke vn n praktik nj tjetr? Juristt islam e kan artikuluar kt shtje me shprehjen: A sht shura e detyrueshme pr tu zbatuar, apo ka t bj vetm ann informuese?

1 2

Esh-shura hakikatuha ue ehmijetuha ue alakatuha bil demukratije , f. 8. Parimi i shura-s n Islam, f. 14. 3 Esh-shura fil kurani kerim, f. 5. 4 Fikh esh-shura uel istishareh, f. 21.

47

Dijetart musliman kan dhn dy mendime pr kt shtje:1 Mendimi i par: Prijsi sht i detyruar t veproj sipas mendimit t njerzve t shura-s. Ai duhet t zbatoj vendimet pr t cilat ata kan rn dakord, apo q kan qen t nj mendjeje, dhe nuk i lejohet t kundrshtoj vendimin e tyre. Pr kt ata thon se vendimi i shura-s pr udhheqsin sht detyrues dhe jo thjesht informues. Ky sht mendimi i shumics s dijetarve t sotm. Mendimi i dyt: Prijsi sht i lir t marr pr baz ose jo mendimin e njerzve t shura-s, por vendimi i fundit i takon atij. Njerzit duhet t binden dhe ta dgjojn, prderisa ky sht ixhtihadi dhe mendimi i tij. Ata q mbshtesin kt mendim e shohin shura-n vetm si konsult dhe sqarim pr udhheqsin, apo si thuhet ndryshe, si informuese dhe jo si detyruese. T ktij mendimi jan shumica e dijetarve t hershm dhe nj pjes e atyre t sotm. Argumentet e atyre q e shohin shura-n si informuese Ata q mbshtesin kt mendim kan sjell argumente nga Kurani, Suneti dhe praktika e kalifve t drejt, si m posht: Nga Kurani Allahu i Lartsuar thot: N saj t mshirs s Allahut, u solle butsisht me ta (o Muhamed). Sikur t ishe i ashpr dhe i vrazhd, ata do t largoheshin prej teje. Prandaj falua atyre gabimin, krkoji falje Allahut pr ta dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme! Kur t vendossh pr dika, mbshtetu tek Allahu! Vrtet, Allahu i do ata q mbshteten tek Ai.2 Me kt ajet jan argumentuar n dy mnyra: 1. Ajeti iu drejtua Profetit (alejhi salatu ue selam) q tua falte gabimin dhe t krkonte falje tek Allahu pr ata q e kshilluan t dilte nga Medina n Uhud, pr tu prballur atje me armikun; ather, si ishte i detyruar Profeti t merrte mendimin e tyre, ndrkoh q ata kishin nevoj pr faljen dhe lutjen e tij!? Ktij argumenti i sht dhn prgjigje duke thn se nuk kishte ndonj penges q t zbatonte mendimin e tyre (pr ato shtje q nuk kishte Shpallje), pavarsisht faktit se ata kishin nevoj pr faljen dhe lutjen e tij, sepse Profeti (alejhi salatu ue selam), n shtjet pr t cilat nuk kishte Shpallje nga Zoti, natyrisht q mund t gabonte, pasi ishte njeri si gjith t tjert, ndaj s'kishte asnj penges q ai t zbatonte mendimin e shura-s.3 2. Allahu i Lartsuar i sht drejtuar Profetit (alejhi salatu ue selam) kur ka prmendur vendosjen, duke thn: Kur t vendossh pr dika, mbshtetu tek Allahu! Pr kt arsye, pas konsultimit, Pejgamberi (alejhi salatu ue selam) vinte n zbatim mendimin q kishte marr vet, dhe jo at q ia kishin ofruar si konsult. Kjo do t thot se Pejgamberi (alejhi salatu ue selam) nuk ishte i detyruar t ndiqte mendimin e njerzve t shura-s nse nuk ishte i bindur.4
1

Ka edhe nj mendim t tret, si kan treguar disa studiues, ku thuhet: kjo shtje varet nga qndrimi q mbajn njerzit: ata mund t'ia ln n dor qeverisjen udhheqsit pr do gj, nse dshirojn, e nse jo, mund ta detyrojn at t'i bindet shumics. 2 Al-Imran, 159. 3 Esh-shura ue etheruha fi demukratije, f. 113. 4 Mebda esh-shura fil islam, f.14.

48

Ktij argumenti i sht dhn prgjigje duke thn se kuptimi gjuhsor i fjals arabe azm (vendos), nuk t shpie n konkluzionin e msiprm, sepse azm-i sht lidhja e zemrs pas dikaje q synon t realizosh,1 q sht qllimi dhe prmbushja e tij.2 Kshtu q prijsi mund t vendos t zbatoj mendimin e tij, ose t njerzve t shura-s. Fjala azm q sht prmendur n ajet, nuk nnkupton q sht detyrim t zbatohet mendimi i njerzve t shura-s, dhe as anasjelltazi . E njjta gj mund t thuhet edhe pr shprehjen mbshtetu tek Allahu, e cila nuk do t thot se nuk duhet zbatuar mendimi q del nga praktika e shura-s. T mbshtetesh tek Allahu nuk do t thot t mos marrsh pr baz shura-n, sepse mbshtetja tek Allahu do t thot t'i krkosh Atij ndihm dhe udhzim, dhe kjo mund t vij vetm prej Allahut, ndrsa roli i shura-s qndron n qartsimin e mendimit m t pjekur dhe m t prshtatshm pr tu ndjekur.3 Madje, Imam El-Hazini ka thn: Kur t vendossh pr tu konsultuar, mbshtetu tek Allahu, pra krkoji ndihm Allahut n t gjitha punt... Qllimi sht t tregoj se njeriu nuk duhet t'i mbshtet askujt, prve Allahut, duke patur parasysh q ky parim ka t bj me do shtje vetjake, kshtuq konsultimi nuk e prjashton mbshtetjen.4 Nse u b i qart fakti se fjala e Allahut, klur t vendossh pr dika, mbshtetu tek Allahu!, nuk ka lidhje me detyrimin e vendimit t shura-s, ather ky argumentim bie.5 Nga Suneti Ata q mbshtesin mendimin se vendimet e shura-s nuk jan detyruese pr prijsin, gjejn argumente n fjalt dhe praktikat e Profetit (alejhi salatu ue selam), si m posht: 1. Fjala e Profetit (alejhi salatu ue selam) drejtuar Ebu Bekrit dhe Umerit: Nse ju t dy bini n nj mendje pr dika, un nuk kam pr t'iu kundrshtuar.6 Argumenti n kt hadith - si thon ata q kan mendimin n fjal - qndron n faktin se Profeti (alejhi salatu ue selam) do t merrte mendimin e ktyre dy sahabve, edhe nse shumica e sahabve t tjer binin n kundrshtim me t. Pra, Profeti (alejhi salatu ue selam) nuk ishte i detyruar t'i bindej mendimit t shumics.7 Ktij argumenti i sht dhn prgjigje si m posht: a) Hadithi sht i dobt (daif), sepse n zinxhirin e transmetimit gjenden dy transmetues t dobt, q jan: Shehr Ibn Hausheb dhe Abdulhamid Ibn Behram, ndrsa pr Abdurrahman Ibn Gunm, ka mosprputhje mendimesh, nse ka qen sahabi apo jo.8 b) Nse e pranojn pr nj ast saktsin e hadithit - pr hir t diskursit -, nuk mund t pranojm q Profeti do merrte mendimin e dy sahabve, edhe nse ata binin n kundrshtim me shumicn e sahabve, sepse hadithi tregon se Profeti (alejhi salatu ue selam) do merrte mendimin e tyre, vetm nse ata binin n nj mendje.

1 2 3 4 5 6 7 8

Mexhmea el-bejan, 4/244. Fethul kadir, Sheukani, 1/360. Nidham es-sijasi lideuletu islamije, f. 113. Tefsir el-hazin, 1/296. Esh-shura ue etheruha fi demukratije, f. 120. Ahmedi, 4/228. Hadith jo autentik, shih Ed-daife, 1008. Mebda esh-shura fil Islam, f. 15. Tehdhib et-tehdhib, Ibn Haxher, 4/369, El-ihkam fi suli el-ahkam, Ibn Hazm, f. 772.

49

c) Nse e pranojn pr nj ast saktsin e hadithit - prsri pr hir t diskursit -, kemi pranuar edhe at q Profeti (alejhi salatu ue selam) do t pajtohej me mendimin e ktyre dy sahabve, edhe nse mendimi i tyre ishte n kundrshtim me shumicn, por nuk mund t pranojm se ai do ta vinte n zbatim kt mendim, n kundrshtim me shumicn e sahabve, sepse ai nuk u tha se do kisha vepruar sipas mendimit tuaj, por: un nuk kam pr t'iu kundrshtuar, pra mendimin e tyre. Kjo nuk do t thot m shum sesa pajtim me mendimin e atyre t dyve. Hadithi nuk tregon se duhet me patjetr q n do rast t veprohet vetm sipas mendimit t dy sahabve t lartprmendur.1 2. Ata q e shohin shura-n thjesht si informuese, kan sjell si shembull dy ngjarje nga praktika e Profetit (alejhi salatu ue selam): Paqen e Hudejbijes dhe robrit e Bedrit. Paqja e Hudejbijes Ata thon se Profeti (alejhi salatu ue selam), n kt ngjarje t njohur, veproi n kundrshtim me mendimin e shumics, madje n disa aste me t gjith: a) N Hudejbije muslimant than: - Pasha Allahun, do ta shkruajm Me Emrin e Allahut, t Gjithmshirshmit, Mshiruesit, - ndrsa Profeti (alejhi salatu ue selam) tha: Shkruani: Me Emrin tnd, o Allah! b) Muslimant than: Subhanallah! Si mund t kthejm mbrapsht te idhujtart nj njeri q na vjen si musliman? c) Profeti (alejhi salatu ue selam) i urdhroi sahabt t prisnin kurbanet dhe t rruanin kokn, por asnjri prej tyre nuk lvizi. d) Vendosja e kushteve t paqes, t cilat n dukje ishin t padrejta, por edhe t njanshme. Ngjarja sht tepr e qart. Prmes saj shpaloset e drejta e prijsit pr t vendosur sipas mendimit q i duket i drejt, edhe nse bie n kundrshtim me mendimin e shumics. Ky sht nj argument i prer q tregon se shura nuk sht detyruese pr kalifin apo pr prijsin. Ktij argumenti i sht dhn prgjigje duke arsyetuar se n ngjarjen e Hudejbijes kemi tekste t qarta t cilat tregojn prerazi se Profeti (alejhi salatu ue selam) e nnshkroi kt paqe me urdhr t Allahut, dhe aty ku vjen urdhri i Allahut nuk ka vend pr shura. Umer Ibn Hatabi (radijallahu anhu) ishte nga ata q reagoi pr marrveshjen e Hudejbijes, por Profeti (alejhi salatu ue selam) iu prgjigj: Un jam rob i Allahut dhe i Drguari i Tij, nuk e kundrshtoj urdhrin e Tij dhe Ai nuk do t m lr n humbje. Ndrsa, n nj tjetr transmetim, te Buhariu, thuhet: Un jam i Drguari i Allahut, nuk e kundrshtoj At dhe Ai sht Ndihmtari im. Pra, Profeti (alejhi salatu ue selam), kt marrveshje, e kreu me urdhr nga Allahu i Madhruar.2 Paqja e Hudejbijes n asnj ast t saj nuk kishte vend pr shura, ajo u zbatua nga Profeti (alejhi salatu ue selam) sipas udhzimeve t Shpalljes, q nga fillimi e deri n fund. E gjitha ka ndodhi qe fakti se, Umeri (radijallahu anhu) e pyeti Profetin (alejhi salatu ue selam) se pse muslimant po e pranonin kt paqe? Dhe prgjigjja e tij ishte se
1 2

Esh-shura ue etheruha fi demukratije, f. 124. Esh-shura fi dhil nidham el-hukm el-islami, f. 122.

50

kjo shtje i prkiste Shpalljes. Pr kt arsye, nuk ka ndonj lidhje ndrmjet asaj q ndodhi dhe paqes s Hudejbijes.1 Shura nuk ka vend n nj shtje pr t ciln ka ardhur urdhr nga Allahu, prandaj dhe argumentimi me an t ksaj ngjarjeje pr ta konsideruar mendimin e shuras si jodetyrues, sht q n nisje i pavlefshm.2 Robrit e Bedrit N lidhje me kt ngjarje ata thon se Profeti (alejhi salatu ue selam) nuk e mori mendimin e sahabve pr lirimin e robrve t lufts s Bedrit, n kmbim t kompensimit material, por vendosi sipas mendimit t tij, me t cilin pajtohej edhe Ebu Bekri. Ktij argumenti i sht dhn prgjigje duke thn se Profeti (alejhi salatu ue selam) me kt veprim u pajtua me shumicn, t cilt qen dakord t pranonin kompensimin material t tyre, dhe ky mendim nuk qe vetm i Ebu Bekrit. Shejh Muhamed Abduhu thot: N kt ngjarje, ata t cilt krkuan nga Profeti (alejhi salatu ue selam) kompensimin qen t shumt, por n shumicn e transmetimeve sht prmendur vetm Ebu Bekri, sepse ai ishte i pari q dha kt mendim dhe i pari q u pyet nga Profeti, por edhe sepse kishte pozitn m t lart mes tyre.3 Po kshtu, edhe Tabariu - shum m prpara - n interpretimin e tij t Kuranit, ka cituar hadithe dhe transmetime t tjera t cilat mbshtesin at se shumica pranuan t q t bhej kompensimi material i robrve t lufts.4 Ndoshta dikush do ta kundrshtoj kt duke thn se, nse Profeti (alejhi salatu ue selam) mori si mendim at t shumics, q ishte pr pranimin e kompensimit, ather prse zbritn ajetet q e kritikonin at pr kt veprim? Zoti thot: Asnj profet ska t drejt t ket rob pr vete, derisa t arrij fitore t plot n Tok. Ju dshironi t mirat kalimtare t ksaj bote, kurse Allahu dshiron botn tjetr. Allahu sht i Plotfuqishm dhe i Urt. Sikur t mos ishin urdhrimet e mparshme t Allahut (pr lejimin e plaks s lufts), do tju godiste nj dnim i madh pr at q keni marr. Gzojeni plakn e lufts q keni fituar si gj t lejueshme dhe t mir dhe friksojuni Allahut! Vrtet, Allahu sht Fals e Mshirplot.5 Ktij kundrshtimi i prgjigjemi duke thn se kritika q erdhi n kt ajet nuk ka t bj me faktin se Profeti (alejhi salatu ue selam) mori mendimin e shumics, e cila pranoi kompensimin material t robrve, por qllimi i kritiks ishte qortim pr ata q i dhan prparsi pasuris t ksaj bote para bots tjetr.6 Nga praktika e kalifve t drejt Ata q mendojn se vendimet e shura-s nuk jan detyruese pr udhheqsin, argumentohen me faktin se kalift e drejt nuk jan bazuar n mendimin e shumics n mjaft raste, dhe ja disa shembuj: a) Ebu Bekri i kundrshtoi sahabt pr drgimin e ushtris s Usams. Profeti (alejhi salatu ue selam) vdiq pasi kishte prgatitur m par nj ushtri, n krye t s cils
1 2

Nidham es- sijasi lideuleti islamije, f. 114. Esh-shura em el-istibdad, Abdullah Ebu Izeh, mexheletu muxhtema, 28/12/1970, f. 23. 3 Tefsir el-menar, 10/76. 4 Tefsir et-tabari, 7/275. 5 El-Enfal, 67-69. 6 Fethul bari, 7/326.

51

kishte vendosur Usama Ibn Zejdin (radijallahu anhu), ushtri e cila do t nisej drejt territoreve bizantine. Pas vdekjes s Profetit (alejhi salatu ue selam), sahabt krkuan nga kalifi i drejt, Ebu Bekri (radijallahu anhu), shtyrjen e nisjes s ksaj ushtrie, por ai refuzoi n mnyr t prer duke u thn: Pasha Allahun, nuk kam pr t kthyer mbrapsht nj vendim q e ka marr i Drguari i Allahut. 1 Dhe n nj transmetim tjetr thuhet: Nuk kam pr t kthyer mbrapsht nj shtje q e kishte urdhruar i Drguari i Allahut.2 Mbshtetsit e mendimit q po pasqyrojm, thon: Qndrim q mbajti Ebu Bekri (radijallahu anhu), duke mos e marr pr baz mendimin e shumics dhe duke i kundrshtuar ata, si dhe duke marr mendimin e tij dhe t pakics q u pajtuan me t, tregon se prijsit i takon t veproj sipas mendimit t tij.3 Ktij argumenti i sht dhn prgjigje kshtu: Ebu Bekri n ato aste po onte n vend amanetin e Profetit (alejhi salatu ue selam), i cili e kishte prgatitur vet dhe ishte kujdesur personalisht pr ushtrin e Usams, por m pas qe smundja ajo q e vonoi nisjen e ksaj ushtrie. Gjithka q bri Ebu Bekri n kt drejtim ishte vetm zbatimi i urdhrit t Profetit (alejhi salatu ue selam), i cili, n fakt, e kishte nxjerr ushtrin n rrethinat Medins para vdekjes s tij. Kjo do t thot se ngjarja sht jasht hapsirs s shura-s.4 b) Umeri (radijallahu anhu) nuk u pajtua me sahabt pr ndarjen e toks s gjelbr. Kur muslimant liruan Irakun, n kohn e Umer Ibn Hatabit, komandantt e ushtris, krkuan prej tij t ndante mes tyre tokat e liruara q njiheshin me emrin tokat e gjelbrta t Irakut, sepse ato ishin plak lufte. Umeri me menurin dhe largpamsin e tij, erdhi n prfundimin se interesi e donte q kto toka t mos ndaheshin, por t mbeteshin n duart e pronarve t vjetr, q ata t mund t'i kultivonin dhe prodhimin ta ndanin me muslimant. Kjo do t ishte nj ndihm materiale e vazhdueshme. Mendimi i tij ishte i drejt dhe i menur dhe solli at dobi t ciln, m pas, e prekn me duar edhe vet ata q e kundrshtuan n fillim. Duke u nisur nga ky fakt, ata q mbshtesin mendimin q po trajtojm, thon se udhheqsi nuk sht i detyruar t ndjek mendimin e shumics; ai mund t veproj sipas mendimit t tij vetjak, nse e sheh q arrin t prmbush qllimin si duhet. Ajo q imagjinohet dhe shpresohet nga nj prijs sht preokupimi i tij maksimal pr t qen i dobishm pr muslimant.5 Ktij argumenti i sht dhn prgjigje n kt mnyr: Transmetimet tregojn se kur Umeri vuri n zbatim mendimin pr mosndarjen e tokave t gjelbrta t Irakut, ai nuk ishte i vetmi i ktij mendimi. Shumica e sahabve u pajtuan me mendimin e tij, pasi u bindn nga argumentet q ai iu parashtroi dhe pasi krijoi nj komision t prbr nga t mdhenjt e ensarve, t cilt ran dakord unanimisht me mendimin e Umerit.6 E gjith kjo tregon qart se Umeri nuk veproi n kundrshtim me mendimin e shumics s sahabve. c) Uthman Ibn Afani (radijallahu anhu) nuk vepronte sipas shura-s.

1 2

El-bidaje ue nijahe, 6/304. El-Musanef, Abdurrezak, 5/482. 3 Esh-shura fil islam, Mahmud Babeli, f. 97. 4 En-nidham es-sijasi lideuletu el-islamijeti, f. 114. 5 Esh-shura fil Islam, f. 101-105. 6 El-haraxh, Ebu Jusuf, f. 26.

52

Pasi u shtuan dhe u prhapn fjal e thashetheme rreth qeverisjes dhe politiks q ndiqte Uthmani, nga fundi i jets s tij, ai ftoi valinjt n Medine dhe u konsultua me ta. Seid Ibn El-As-i dhe Amr Ibn El-As-i, i than atij se duhet t sillej me ashprsi ndaj atyre q merreshin me prhapjen e thashethemeve, por ai nuk e mori parasysh kt mendim dhe i ktheu ata n punt e tyre. Ktij argumenti i sht dhn prgjigje si m posht: 1) N histori nuk tregohet nse ata q i dhan kt mendim, ishin shumic apo pakic. 2) Kjo shtje nuk hyn n hapsirn e shura-s, sepse ka t bj vetm me kalifin dhe valinjt e tij. Uthmani kishte dgjuar ankesa nga disa njerz pr funksionart e tij, prandaj i ftoi ata pr t verifikuar shtjen nga afr dhe pr t dgjuar mendimin e tyre. M pas, ai i kshilloi ata t'u jepnin qytetarve t tyre hakun q u takonte, si dhe t ishin tolerant me ta.1 Pr kt arsye, kjo ngjarje nuk ka lidhje me detyrimin e shura-s, apo me mosdetyrimin e saj. d) Kalifi i drejt Ali Ibn Ebi Talib (radijallahu anhu) kundrshtoi mendimin e njerzve pr tu konsultuar. Prijsi i besimtarve, Ali Ibn Ebu Talib (radijallahu anhu), nxitoi n shkarkimin e valinjve dhe nuk e mori mendimin e sahabve, pikrisht pr t mos u nxituar n shkarkimin e tyre para se t forcohej pushteti i tij.2 Ktij argumenti i sht dhn prgjigje n kt mnyr: kjo shtje nuk ka lidhje me shura-n apo me detyrimin pr ta zbatuar. shtja e emrimit dhe shkarkimit t valinjve sht nj e drejt q i prket kalifit. Pr kta valinj kishte pasur shum ankesa dhe njerzit ishin gjithmon e m t paknaqur me ta, ndaj dhe Aliu nxitoi n shkarkimin e tyre, pr t knaqur shumicn e muslimanve.3 Argumentet e atyre q mendojn se vendimet e shura-s jan t detyruara pr t'u zbatuar Ata q thon se prfundimet e shura-s jan t detyrueshme pr t'u zbatuar nga ana e udhheqsit, jan argumentuar me ajete nga Kurani famlart, Suneti i Profetit, veprimtaria e kalifve t drejt, si dhe argumente t tjera logjike, t cilat do t'i paraqesim hollsisht m posht. Nga Kurani 1. Fjala e Allahut: dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme, flet qart pr detyrim, ashtu si e sqaruam edhe m par, dhe t qenurit e shura-s detyrim, do t thot se edhe prfundimi i konsults, apo ndryshe mendimi i shumics, duhet t zbatohet. Zbatimi i mendimit q prftohet si rezultat i konsults, shpie n vend kt detyrim dhe, dika q plotson detyrimin, n vetvete sht detyrim. 2. Fjala e Allahut: dhe kshillohen pr punt e veta me njri-tjetrin. Pra, shtjet e muslimanve prmbushen duke u konsultuar dhe konsulta e vrtet prmbushet ather kur muslimant e zhvillojn veprimtarin n baz t asaj q kan rn dakord unanimisht - nse sht e mundur -, ose s paku me shumic. Prderisa, fillimisht, ata konsultohen pr shtjet e tyre dhe nuk veprojn secili

Esh-shura ue etheruha fi demukratije, f. 163. Tarih el-umem el-islamije, Muhamed El-Hadhari, 1/451. 3 Esh-shura ue etheruha fi demukratije , f. 163.
1 2

53

n hesap t vet, pa dyshim q nuk ka gjasa t veprojn individualisht pas marrjes s vendimit1 Nga Suneti i Profetit Ata q mbshtesin kt mendim kan sjell argumente edhe nga fjalt dhe praktika e Profetit. Fjalt e Profetit 1) Prijsi i besimtarve Ali Ibn Ebu Talib ka thn: T Drguarin e Allahut (alejhi salatu ue selam) e pyetn rreth vendosmris te fjala e Allahut: Kur t vendossh pr dika, mbshtetu tek Allahu! Profeti (alejhi salatu ue selam) u prgjigj: Konsultimi me njerzit e menur, e m pas ndjekja e tyre.2 Profeti (alejhi salatu ue selam) e komentoi fjaln azm (vendosmri) t prmendur n ajet me konsultimin me njerzit e menur dhe m pas veprimin, me at q ata shohin t arsyeshme. Shpjegimi q i ka br Profeti fjals vendosmri, tregon se duhet marr mendimi i shumics.3 2) Thnia e Profetit (alejhi salatu ue selam) drejtuar Ebu Bekrit dhe Umerit: Nse ju t dy bini n nj mendje pr dika, un nuk kam pr t'iu kundrshtuar.4 N kt hadith, Profeti (alejhi salatu ue selam) angazhohet q t marr mendimin e shumics,5 prandaj ky sht argument q marrja e mendimit t njerzve t shura-s sht detyrim.6 Praktika e Profetit Nuk dihet ndonj rast ku Profeti (alejhi salatu ue selam) t jet konsultuar me sahabt dhe t ket refuzuar mendimin e shumics.7 Kjo u b e qart nga shembujt q dham n fillim t librit. N luftn e Bedrit, Profeti (alejhi salatu ue selam) u konsultua me shokt e tij pr t dal n ndjekje t karvanit, ndrkoh, m pas, mori mendimin e atyre q i foln pr pozicionin gjat luftimeve, po kshtu veproi edhe me robrit e zn n luft. N luftn e Uhudit, mori mendimin e shumics, q ishte e mendimit se duhet ta takonin armikun jasht Medins, ndonse kjo binte n kundrshtim me mendimin e tij vetjak. N luftn e Hendekut u konsultua pr t br paqe me grupet q kishin rrethuar Medinn, duke iu dhn atyre nj t tretn e frutave t qytetit, por n fund ai pranoi mendimin e dy Sadive, q t mos krkonte paqe me ta. Praktika e kalifve t drejt Edhe kalift e drejt nuk kan vepruar n kundrshtim me mendimin e shumics s njerzve t shura-s, n asnj shtje q kan marr bashk n shqyrtim, si e kemi br t qart edhe m par. Duke folur n mnyr t prmbledhur pr kt gj, shejh Ebu Zehra thot: Prijsi - n at koh - nuk ishte individualist n marrjen e vendimeve. Ai mblidhte dijetart nga mesi sahabve, u shpaloste atyre shtjen dhe ndiqte at q vendosnin ata.
Po aty, f. 193. Sujuti n veprn Ed-durur el-menthur, 2/90, duke thn se e transmeton Ibn Merduje. 3 Esh-shura ue etheruha fi demukratije , f. 194. 4 Ahmedi, 4/228. Hadith jo autentik, shih Ed-daife,1008. 5 Shumica ndrmjet atyre t treve. 6 Uxhub esh-shura fil hukm el-islami, f. 21. 7 Esh-shura fi dhil nidham hukm el-islami, f. 106.
1 2

54

N fillim ata shihnin nse kishte ndonj udhzim nga ana e Profeti, nse gjenin dika t till, ather e zbatonin dhe gjykonin sipas tij, por nse nga Profeti (alejhi salatu ue selam) nuk prcillej gj, prijsi shpaloste mendimin e tij para t pranishmve dhe nse ata e pranonin, ai e vinte at n zbatim, n t kundrt ai vepronte sipas mendimit t tyre. Kur prijsi shihte se mendimi i drejt qndronte diku tjetr, diskutonte n mnyrn m t mir, derisa ata t binin n nj mendim, pa pasur mosmarrveshje mes tyre. Sa her q kalifi kishte ndonj mendim, ai nuk vihej n zbatim nse at nuk e aprovonin edhe sahabt - shpesh qllonte q vendimet t merreshin me unanimitet.1 Argumentet logjike Ata q jan t mendimit se shura sht detyruese, kan dhn edhe argumente logjike pr t, si pr shembull: 1. Realiteti i shura-s qndron pikrisht tek t qenurit imponuese, ndaj ajo e humbet kuptimin e saj plotsisht nse nuk sht imponuese. Pr kt gj Meududi shprehet: Q udhheqsi t vihet n pozitat e dgjuesit t t gjith njerzve t shura-s dhe m pas t zgjedh n mnyr krejt t lir at q mendon vet, do t thot q shura t humbas kuptimin dhe vlern e saj!2 2. Argument pr ndjekjen e shura-s jan edhe hadithet e Profetit (alejhi salatu ue selam), t cilat nxisin pr bashkimin dhe ndjekjen e shumics, hadithe nga t cilat kuptohet se mendimi i xhematit sht m pran t vrtets dhe t drejts sesa mendimi i nj individi. Prej ktyre haditheve mund t citojm: I. Prcillet se Umer Ibn Hatabi ka thn: - I Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka thn: Ai q dshiron t jet n mesin e Xhenetit, le t ndjek xhematin, sepse shejtani qndron me t vetmuarin, ndrsa kur jan dy vet, ai sht m larg.3 II. Nga Ibn Abasi prcillet se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) ka thn: Dora e Allahut sht me xhematin.4 III. Po kshtu, Profeti (alejhi salatu ue selam) ka thn: Allahu nuk e lejon Umetin tim t dakordohet me t gabuarn. Dora e Allahut sht mbi xhematin, dhe ai q vetmohet, vetmohet pr n zjarr.5 Kto hadithe, edhe pse ndonjri mund t ket probleme n autenticitetin e tij, n trsi prforcojn njri-tjetrin deri n at shkall, sa mund t argumentohet me to. Ato tregojn se mendimi i bashksis sht larg gabimit dhe humbjes, ndaj dhe sht detyr q t ndiqet. 3. Nse udhheqsi nuk i bindet mendimit t shumics, kjo shpie n hedhjen posht t mendimit t Umetit, ndrkoh q Umeti, n prgjithsi, nuk mund t dakordohet pr dika t gabuar, sepse Profeti (alejhi salatu ue selam) ka thn: Allahu nuk e lejon Umetin tim t dakordohet me t gabuarn. Opinioni yn rreth ksaj shtjeje Pas shpalosjes s t dyja mendimeve dhe argumenteve prkatse, bhet e qart q mendimi i dyt, ku thuhet se prfundimi q prftohet nga shura sht i detyrueshm
1 2

El-muxhtema el-insani fi dhil el-islam, f. 183. El-hukumetu el-islamijetu, f. 93. 3 El-ihkam fi-usuli el-ahkam, Ibn Hazm, f. 545, Tuhfetu el-ahuedhij, 6/283. 4 Tirmidhiu. 5 Po ai.

55

pr t'u zbatuar nga ana e udhheqsit, sht mendimi m i sakt dhe m i argumentuar, n prputhje me argumentet fetare dhe logjike q paraqitm m lart. Sidoqoft, ne nuk jemi t mendimit se udhheqsi, n mnyr absolute, n do rast, sht i detyruar ti bindet shura-s, por ktu duhet t bjm dallim ndrmjet dy gjrave: S pari: N rastin kur konkluzioni i arritur nga njerzit e shura-s ka mbshtetje n Kuran, Sunet apo Ixhma, udhheqsi sht i detyruar ta vr n zbatim dhe nuk i lejohet mosbindja. S dyti: N rastin kur konkluzioni i arritur nga njerzit e shura-s nuk ka mbshtetje n Kuran, Sunet apo Ixhma, udhheqsi nuk sht i detyruar ta vr at n zbatim, ksisoj i lejohet q t marr nj tjetr vendim q i duket m pran Kuranit, Sunetit t Profetit (alejhi salatu ue selam) dhe q prputhet me rregullat e prgjithshme t fes islame. Dijetari i madh, Ibn Tejmije, ka thn: ... nse (udhheqsi) konsultohet me njerzit dhe ata i bjn t qart nga Libri i Allahut, Suneti i Profetit apo Ixhmai i muslimanve se far ka pr detyr t ndjek, ather ai sht i detyruar t bindet. Askush nuk duhet ti bindet dikujt q vepron n kundrshtim me to. ...nse fenomeni q shqyrtohet i prket nj shtjeje pr t ciln muslimant nuk kan nj mendim unik, ather dokujt i takon t jap mendimin dhe kndvshtrimin e tij, dhe m pas veprohet me at mendim q sht m pran Librit t Allahut dhe Sunetit t Profetit t Tij...1

Es-sijase esh-sherije, f. 126.

56

Ndrmejt shura-s dhe demokracis Hyrje Sot, pothuajse do sistem qeverisjeje kudo npr bot, e prshkruan veten si demokratik dhe krenohet me pjesmarrjen e popullit n qeverisje dhe politik. Kt gj e bjn t gjitha vendet dhe shtetet demokratike perndimore, por edhe ato shtete q demokracia u shrben si kostum. Pavarsisht faktit se sa vrtetsi ka n kto pretendime, s'ka dyshim se ideja e demokracis n kohn e sotme ka arritur kulmin e saj propagandistik si proces politik, qllimi i t cilit sht pjesmarrja e popullit n formsimin e modelit t jets s tij, nn hijen e nj qeverie demokratike, e cila ndikon n kahdhnien e politiks qeverisse t vet demokracis.1 Demokracia n vetvete ka t kqijat dhe ant negative t saj, sepse n fund t fundit, ajo sht shpikje njerzore dhe si do vepr njerzore, sado e kujdesshme, e prpikt dhe e menur q t jet, patjetr q do t shoqrohet me mangsi dhe defekte. Rreth demokracis do t flasim n tri temat e mposhtme: 1. Realiteti i demokracis 2. Pikat e prbashkta dhe ndryshimet mes shura-s dhe demokracis 3. Ant negative t demokracis bashkkohore

Realiteti i demokracis Prkufizimi i demokracis2: fjala demokraci rrjedh nga greqishtja klasike, dhe sht e prbr nga dy pjes: demos dhe kratos, ku e para do t thot popull, ndrsa e dyta pushtet, ose qeverisje, pra, kuptimi i saj sht: pushteti i popullit apo qeverisje nga populli. Sot, kuptimi i demokracis ka marr prmasa t gjera dhe sht adoptuar nga sisteme qeverisjeje t ndryshme, ndaj dhe pr t ka prkufizime t shumta, n varsi t kndvshtrimit q shihet. Por gjithsesi, prkufizimi i ish-presidentit amerikan Linkoln, sht ai m i plqyeri dhe m i prhapuri, i cili e ka prkufizuar demokracin si qeverisje e popullit, pr popullin dhe nga populli. Demokracia - si shkoll filozofike - sht ajo shkoll e cila themelin e pushtetit politik e mbshtet te bashksia e njerzve, ose e shprehur ndryshe, sht ajo shkoll e cila e konsideron si t ligjshm pushtetin politik vetm nse ky pushtet vjen si rezultat i vullnetit t lir t bashksis s njerzve t qeverisur. Demokracia - si sistem qeverisjeje - sht ai sistem, i cili vjen si rezultat i vullnetit t prgjithshm t popullit dhe e merr burimin frymzues nga filozofia e demokracis. Si sistem, pr nj koh t gjat, sht zbatuar n Evropn Perndimore dhe n Amerik dhe njihet ndryshe si sistemi demokratik perndimor.
Esh-shura ue dimukratije en-nijabije, fq.5. Nj form qeverisjeje n t ciln pushteti suprem i atribuohet popullit dhe ushtrohet prej tij drejtprdrejt ose trthorazi, nprmjet nj sistemi prfaqsimi, i cili zakonisht prfshin zgjedhje t lira periodike. Encyclopdia Britannica, Inc, 2005.
1 2

57

Veorit e prgjithshme t demokracis perndimore Ktu do t prshkruajm shkurtimisht disa nga veorit m t rndsishme t demokracis perndimore. 1. Demokracia si ideologji politike e individit t lir Demokracia q lindi n sistemet politike t shek. XVIII dhe XIX n Perndim, n realitet sht nj ide politike q synon ti jap popullit t drejtn t ushtroj funksionet e sundimit politik dhe q emrtohet si demokracia politike. Kjo demokraci ndonjher quhet edhe liberale, duke u nisur nga themeli mbi t cilin ngrihet, q sht ideja e liris dhe mosndrhyrja e shtetit n veprimtarin ekonomike t individve, e kshtu me rradh. 2. T drejtat e individit dhe liria e tij nn hijen e demokracis Duke qen se individi sht themeli i demokracis, ather atij i takojn t drejta dhe liri t shumta individuale. Kto t drejta nuk prbjn nj themel t palvizshm, por jan t ndryshueshme, sipas kohs, vendit dhe zhvillimit t jets. Kto t drejta jan shtuar edhe m shum n shek. e XX, ku m t rndsishmet jan: a) Lirit vetjake: si sht liria e udhtimit, banimit, komunikimit etj. b) Lirit kuptimore: si sht liria e besimit, mendimit dhe e medias. c) Lirit ekonomike: ktu prfshihet liria e prons, tregtis, prodhimit dhe e puns. d) Lirit politike: si sht liria e kandidimit, e zgjedhjes dhe e formimit t partive. 3. Parimi i barazis Barazia n demokraci shtrihet n t gjitha fushat. Demokracia bazohet te barazia e t drejtave dhe lirive t individve, pa dallim seksi, besimi apo race. Barazia prfshin edhe barazin prpara ligjit, si dhe t drejtn e dokujt pr marrjen e prgjegjsive dhe funksioneve shtetrore dhe drejtuese. 4. Parimi i sovranitetit Sovraniteti n kt kontekst do t thot se pushteti i shtetit sht pushteti m i lart, mbi t cilin nuk ka asnj pushtet tjetr, nuk i nnshtrohet askujt, por qndron mbi t gjith dhe u imponohet t gjithve, pra, se n nj shtet nuk ka pushtet m t lart sesa pushteti i tij. Si prmbledhje mund t themi se demokracia n regjimet perndimore bazohet tek individualizmi, te filozofia e t drejtave dhe lirive natyrore t individit. N prgjithsi, veorit e saj tregojn se demokracia n thelb sht nj filozofi politike, q realizon parimin e sovranitetit t popullit, nprmjet demokracis parlamentare dhe marrjen e qeveris nga shumica, e cila nuk i mohon pakics t drejtn e shfaqjes s mendimit dhe mbrojtjes s tij. Shtyllat kryesore t demokracis Demokracia mbshtetet n disa shtylla kryesore, si m posht: 1. Njohja e parimit t sovranitetit t popullit Parimi i par i demokracis sht njohja e sovranitetit t popullit. Fjala demokraci, si e qartsuam, do t thot pushteti i popullit dhe, do t dukej e zbrazt dhe pa kuptim nga prmbajtja nse nuk prmban n realitet njohjen e sovranitetit t 58

popullit, duke e konsideruar at poseduesin e do pushteti t shtetit dhe burimin e tij t vetm. 2. Liria Pa dyshim q liria sht nj nga shtyllat thelbsore t demokracis, madje ajo sht binjakja e saj, nuk ka liri pa demokraci dhe as demokraci pa liri. Pra, liria pr demokracin sht si shpirti pr trupin, dhe pa t demokracia humbet shkakun e ekzistencs s saj. Demokracia u njeh individve barazin n ushtrimin e liris politike, ku, barazi, n kt rast do t thot barazi ligjore, e cila barazon ndrmjet individve prjetimin e t drejtave dhe lirive t garantuara me ligj. E shprehur m shkurtazi: nuk ka liri pa barazi, pra, nse nuk ka barazi ndrmjet individve pr t prjetuar lirin, ather sht e kot t pretendohet se ka liri, sepse barazia sht pjes e pandashme e liris. Duhet t kuptohet gjithashtu se liria sht pjes e pandashme e demokracis. Merret me mend q ajo nuk sht liri absolute, sepse nj gj e till do t shkaktonte kaos, por kemi t bjm me liri t sistemuar q nuk shfuqizohet. Pushteti sht ai q e sistemon lirin n mnyr t atill q lejon do qytetar t ushtroj lirin e tij, pa u prplasur nga ushtrimi i liris s tjetrit. 3. Pjesmarrja Demokracia perndimore i jep t drejtn e pjesmarrjes do qytetari n jetn politike t vendit, nprmjet t cils ai mund t arrij deri n marrjen e pushtetit me an t shumics, kusht ky, i detyrueshm n demokraci. Pjesmarrja e njerzve n politik konsiderohet standardi i njmendt me t cilin matet niveli i demokracis s nj sistemi qeveriss. Ajo shpreh fytyrn e vrtet t ktij sistemi dhe nivelin e afrsis apo largsis q ka ky sistem me shembullin m t lart t demokracis, i cili mbshtetet mbi tri kolona baz: Sovraniteti i popullit, Liria dhe Pjesmarrja. Mungesa e njrs prej ktyre kolonave, tregon largsin e vrtet nga demokracia. Nuk ka demokraci pa sovranitet t popullit, nuk ka sovranitet pa pjesmarrje dhe nuk ka pjesmarrje pa liri. Pjesmarrja n demokraci simbolizon mbshtetjen e prgjithshme q jepet pr udhheqjen qeveritare, nisur nga veprimtaria e saj politike dhe administrimi publik q ofron. Nse - si e pam - pjesmarrja konsiderohet kolon themelore pr demokracin, pyetja q lind vetvetiu sht se, si realizohet pjesmarrja e popullit q pushteti t jet demokratik? E shprehur ndryshe: a merr pjes populli vet drejtprdrejt, pa nevojn e nj ndrmjetsi, dhe ksisoj kjo quhet demokraci e drejtprdrejt? Apo mjaftohet duke zgjedhur prfaqsues t tij dhe kjo quhet demokraci e prfaqsuar? Apo ndjek nj rrug t mesme ndrmjet ktyre dy formave dhe kjo quhet demokraci gati e drejtprdrejt (e przier)? Prgjigjja e ksaj pyetjeje krkon t shpjegojm format e aplikimit t demokracis n mnyr m t detajuar. Format e ushtrimit t demokracis Duke qen se demokraci do t thot sundimi i vet popullit, pjesmarrja e qytetarve n ushtrimin e pushtetit konsiderohet dika e domosdoshme pr realizimin e

59

demokracis, vetm se mnyra se si ushtrohet kjo gj merr forma t ndryshme, t cilat mund ti prmbledhim n tri pika: 1. Demokracia e drejtprdrejt, kur populli e ushtron at vet n mnyr t drejtprdrejt. 2. Demokracia e trthort (e prfaqsuar), kur populli zgjedh prfaqsuesit, t cilt ushtrojn pushtetin n emr t tij. 3. Demokracia gati e drejtprdrejt, kur kemi nj przierje t dy formave t msiprme t demokracis. N kt rast, kemi nj kuvend prfaqsimi t zgjedhur nga populli, por njkohsisht populli merr pjes bashk me kt kuvend n ushtrimin e disa prej lirive t tij (nprmjet referendumit). Kjo sht nj pasqyr e prgjithshme dhe e shkurtr, por nse do ta shtjellonim m tej, mund t themi: S pari: Demokracia e drejtprdrejt N demokracin e drejtprdrejt sht vet populli ai q merr n dor administrimin e punve t tij, pa ndrmjets. N kt form demokracie, nuk ka prfaqsues t popullit q merren me ushtrimin e ktyre prgjegjsive, por vet populli mblidhet n nj vend t caktuar pr t marr pjes n prcaktimin e ligjeve dhe przgjedhjen e njerzve q do t ushtrojn detyra t rndsishme, madje deri n prcaktimin e disa gjykimeve t rndsishme. Demokracia e drejtprdrejt sht forma m e vjetr e demokracis q ka ekzistuar. Kt form demokracie e gjejm t zbatuar n qytet-shtetin e vjetr grek (polis-i), ku qytetart e lir - ata q kishin t drejtn e ushtrimit t t drejtave politike mblidheshin do muaj pr t shqyrtuar shtjet e qytetit dhe pr t aprovuar rregullat dhe ligjet pr t cilat kishte nevoj qyteti. Forma e demokracis s drejtprdrejt, si e paraqitm, nuk praktikohet m askund, me prjashtim t disa kantoneve zvicerane.

Defektet e demokracis s drejtprdrejt Pavarsisht se sa ideale dhe demokratike duket kjo form qeverisjeje, ajo ka mangsi t shumta, t cilat bhen penges pr zbatimin e saj dhe e kthejn at n nj ide q mbetet vetm teorike1, defektet e s cils mund t prmblidhen si m posht: 1. Kjo form demokracie sht e pamundur t zbatohet n shtetet e sotme q kan nj numr t madh banorsh, ku zonat e populluara shtrihen n siprfaqe t mdha, ku sht e pamundur q t gjith qytetart e tyre t mblidhen n nj vend t vetm pr t marr pjes n diskutimet e shtjeve t prgjithshme. 2. Pamundsia teknike. shtjet juridike n t shumtn e rasteve kan nevoj pr nj nivel t caktuar njohjeje dhe prvoje juridike dhe, kjo aftsi mungon te shumica e njerzve t thjesht, ndaj dhe sht e pamundur q ata t jen t aft t zgjidhin fardo lloj problemi ekonomik apo shoqror, i cili krkon nj far aftsie dhe prvoje n kt drejtim. 3. do vend ka shtje t fshehta q kan t bjn me ann politike dhe ushtarake t tij. Pa dyshim q shpalosja e ktyre shtjeve pr diskutim t prgjithshm, i bn t dukshme kto sekrete dhe e ekspozon vendin para rreziqeve.
1

M sakt, ajo shndrrohet n nj utopi, si ndodh rndom me do ideologji dhe me do sistem (shn. i red.).

60

4. [Demokracia e drejtprdrejt sht e papajtueshme me qeverisjen e prgjegjshme (shn. i prkth.).] S dyti: Demokracia e trthort (e prfaqsuar) Nse demokracia e drejtprdrejt krkonte q vet populli t merrte pjes n administrimin e punve t tij, pa ndrmjets, demokracia e prfaqsuar sht krejtsisht e ndryshme nga forma e msiprme. N kt rast, demokracia mjaftohet vetm me rolin e popullit n zgjedhjen e nj numri t caktuar individsh, t cilt ngarkohen me punt e qeverisjes, si prfaqsues t tij pr nj koh t kufizuar. Arsyet e ekzistencs s sistemit prfaqsues prmblidhen n dy pika: 1. Mbledhja dhe grumbullimi i popullit pr t diskutuar shtjet jetike dhe t rndsishme, praktikisht sht e pamundur, sepse individt q e prbjn at jan aq t shumt, saq organizimi i diskutimeve n kufijt e ktij numri t madh njerzish nuk arrihet dot. 2. Individt q prbjn popullin, logjikisht nuk kan kulturn e plot juridike dhe ndrgjegjsimin e mjaftueshm politik q t'u mundsoj atyre diskutimin e shtjeve t rndsishme politike t shtetit. Gjithka q ka n dor populli sht mundsia e tij pr t zgjedhur persona te t cilt sheh mundsin dhe aftsin pr t ushtruar detyrn e pushtetit dhe administrimit. Pr kt arsye, shohim se demokracia e prfaqsuar sht ajo q praktikohet sot n shumicn e vendeve demokratike, duke theksuar ktu se kjo demokraci ka shum elemente t demokracis gati t drejtprdrejt, dhe n veanti, ekzistencn e nj parlamenti q ushtron detyra t posame. Elementet thelbsore t sistemit demokratik parlamentar n shtetet perndimore 1. Parlamenti zgjidhet nprmjet popullit pr nj koh t kufizuar dhe zotron pushtet t gjer, veanrisht n drejtim t ligjvnies. Ai mund t ushtroj i vetm funksionin e ligjvnsit, ose mund ta ndaj kt detyr me pushtetin ekzekutiv. Nj detyr tjetr e parlamentit sht edhe mbikqyrja e qeveris dhe e punve t saj, ksisoj ai ka kompetenca t shumta, si jan votbesimi, interpelanca, krkesa e llogaris etj. 2. Pavarsia e deputetit nga zgjedhsit Funksioni i popullit n sistemin parlamentar qndron n zgjedhjen e antarve t parlamentit dhe pasi prfundon procesi i zgjedhjeve, merr fund edhe roli i popullit. Tashm, parlamenti i zgjedhur sht ai q ka pushtetin n dor. Pas ksaj, popullit nuk i lejohet t ndrhyj n punt e parlamentit, qoft kjo nprmjet propozimit t ligjeve, apo pjesmarrjes pr votimin e tyre. Po kshtu, individt nga masa popullore nuk kan forc pr t shkarkuar nj deputet, apo qoft edhe pr t propozuar shkarkimin e tij. 3. Deputeti prfaqson t gjith popullin, sepse sistemi parlamentar e konsideron deputetin si prfaqsues t popullit dhe jo vetm t zons s tij elektorale, prandaj deputeti duhet t ket gjithmon parasysh interesin e mbar popullit dhe jo vetm at t zons s tij, kshtu q zgjedhsit e zons s tij, nuk mund ti japin atij udhzime apo detyra t veanta. Mbi kt botkuptim pr demokracin ndrtohet edhe opozita n vendet perndimore, botkuptim i cili nuk prputhet me piksynimet e politiks s Sheriatit n Islam. Pr kt arsye, kjo shtje duhet saktsuar mir, n mnyr q t shmanget mundsia e lindjes s nj opozite sipas modelit perndimor. 61

Kriza e sistemit parlamentar Popujt, si rezultat i rritjes s ndrgjegjsimit politik dhe prhapjes s arsimit dhe kulturs, kan mbetur t paknaqur nga roli q iu cakton demokracia e prfaqsuar, i cili kufizohet vetm n pjesmarrjen e procesit zgjedhor. Pr kt arsye, popullit i sht shtuar pjesmarrja n punt e pushtetit, duke iu dhn e drejta e shprehjes, nprmjet atij q quhet referendum popullor, e drejta e shprbrjes, e drejta e refuzimit, si dhe mjaft t drejta t tjera t cilat e kan shndrruar sistemin parlamentar n nj demokraci gati t drejtprdrejt. Pr kt t fundit do t flasim m posht. S treti: Demokracia gati e drejtprdrejt Demokracia gati e drejtprdrejt sht nj sistem i ndrmjetm mes demokracis s drejtprdrejt dhe asaj t prfaqsuar. Ky sistem ndrtohet nga parlamenti, i cili zgjidhet nga populli dhe krahas ktij parlamenti prfaqsues kemi edhe mnyrat e referimit te populli, n disa shtje me natyr t rndsishme jetike. Demokracia gati e drejtprdrejt manifestohet n shum elemente, ku m t rndsishmet jan: I. Referendumi popullor II. Protesta popullore III. Propozimi popullor IV. E drejta e zgjedhsve pr t shkarkuar deputetin V. E drejta e zgjedhsve pr t shprbr parlamentin VI. Verdikti q i jep fund prplasjes mes qeveris dhe parlamentit Veorit e demokracis gati t drejtprdrejt Kto veori mund t prmblidhen si m posht: 1. Kjo form realizon shembullin m t lart t demokracis, shum m mir se forma e demokracis s prfaqsuar, sepse populli n kt rast merr pjes realisht n ushtrimin e pushtetit. 2. Kjo form dobson pushtetin e partive politike n prgjithsi n jetn politike t vendit. N rast se partia e shumics parlamentare vendos pr dika, pr t ciln populli nuk bie dakord, populli mund t ndrhyj pr ta prmirsuar apo rrzuar kt vendim nprmjet protests dhe m pas me an t referendumit. 3. Ky sistem zvoglon shprbrjen e parlamentit, sepse parlamenti shpreh kndvshtrimet e prgjithshme t popullit. Defektet e demokracis gati t drejtprdrejt Pavarsisht veorive m pozitive q e karakterizojn kt sistem nga ata paraardhs, ai ka mangsi t shumta, ku mund t veojm: 1. Paaftsia e shumics s popullit, mungesa e prvojs dhe niveli njohs i pamjaftueshm i tij pr t qen bashkpjesmarrs me parlamentin n pushtet. 2. Hyrja n referendume pr t aprovuar ose jo ligje, q nuk jan paraprir nga diskutime t mjaftueshme - ashtu si ndodh npr parlamente -, ka bn q rezultati i referendumit t mos jet n pajtim me kndvshtrimet e njmendta t popullit. 3. Pjesmarrja e popullit n propozimin e ligjeve zbeh autoritetin e parlamentit dhe pakson ndikimin e tij.

62

4. Prsritja e shpesht e referendumeve i kushton popullit humbje kohe dhe vones n punt e tij dhe gjendja mund t shkoj deri atje, saq populli t lodhet dhe velet nga ky sistem i vazhdueshm votimesh. Ve ksaj, procesi i zhvillimit t referendumeve dhe zgjedhjeve krkon shpenzime t shumta dhe rndon buxhetin e shtetit.

Pikat e prbashkta dhe ndryshimet mes shura-s dhe demokracis Disa mendojn se shura dhe demokracia jan t ngjashme, apo q prputhen, sikur t ishin nj gj e vetme. Kjo gj nuk sht e vrtet dhe ky mendim sht trsisht i pasakt. Shura dhe demokracia prputhen n disa drejtime, por edhe ndryshojn n disa t tjera, si m posht: S pari: Ant e prbashkta t shura-s dhe demokracis 1. Sistemi demokratik sht nj sistemi n t cilin realizohet barazia prpara ligjit, liria e mendimit, e besimit, drejtsia shoqrore dhe pa dyshim, q t gjitha kto parime realizohen edhe n Islam. 2. Nse demokraci do t thot qeverisje e popullit, pr popullin dhe nga populli, mund t themi se ky kuptim realizohet edhe n Islam, duke qen se Umeti e zgjedh vet sundimtarin e tij nprmjet dhnies s lir t bess, dhe, ky sundimtar, sht prgjegjs para Umetit pr veprat e tij. 3. Demokracia bashkkohore e sheh si t domosdoshm diskutimin nga parlamenti mbi shtjet ligjore t prgjithshme, n t kundrt, legjitimiteti dhe efekti i tyre sht i pavlefshm. E gjith kjo, realizohet edhe n sistemin e shura-s, sepse, si e sqaruam edhe m lart, shura sht e detyrueshme pr t'u ndjekur nga udhheqsi, i cili duhet t parashtroj para njerzve t shura-s shtjet q kan t bjn me interesat e Umetit, n t kundrt, ky veprim sht n kundrshtim me fen dhe konsiderohet mkat. 63

4. Parimi i shumics dhe e drejta e opozits, jan dy shtylla kryesore n demokracin e pretenduar bashkkohore. Edhe kjo prputhet me at q ne prmendm m sipr, se prfundimi dhe rezultati i shura-s sht detyrues pr pushtetin dhe se parimi i shumics njihet dhe pranohet n Islam, e po kshtu, n sistemin e shura-s sht e siguruar edhe e drejta e pakics pr t kundrshtuar. S dyti: Ndryshimet mes shura-s dhe demokracis Pavarsisht faktit se ant pozitive t demokracis gjenden n Islam, gjithsesi ajo ndryshon nga ky i fundit n disa pika, si m posht: 1. Umeti (bashksia e njerzve) n sistemin demokratik sht bashksi njerzish q jetojn n nj vend t caktuar t toks, individt e s cils i bashkon dshira e njjt pr t jetuar bashk. Nj nga elementet q ndihmon n krijimin e ksaj bashksie, sipas ktij sistemi, sht uniteti i racs dhe i gjuhs. N Islam, kuptimi ndaj bashksis ka tjetr perceptim. Sipas Islamit, nuk merret n konsiderat vendi, gjuha apo raca. Islami me universalitetin e tij e shikon bashksin e njerzve me zemrgjersi m t madhe. Besimi islam sht ai q i lidh individt e bashksis islame, pa marr parasysh racn, gjuhn apo vendin ku jetojn prqafuesit e ktij besimi. Muslimant, sado t ndryshme t'i ken gjuht, racat apo vendet ku jetojn, jan pjestar t nj bashksie t vetme, bashksis s popullit islam. 2. Sistemi demokratik prpiqet vetm pr realizimin e qllimeve thjesht materiale, pr ngritjen e nivelit ekonomik, kulturor apo ushtarak t popullit, dhe nuk prfshihet n qllimet e tij prmbushja e qllimeve t larta shpirtrore. Ndrkoh, ne shohim se ligji islam, njkohsisht, i kushton rndsi ktyre prirjeve materiale, po aq sa prirjeve shpirtrore e fetare. Interesat fetare jan baza, dhe pikspari ai krkon realizmin e tyre, dhe, m pas, vijn interesat materiale t njerzve. 3. N sistemin demokratik, populli ka sovranitet t plot dhe me opinionin e tij vendosen dhe ndryshohen ligjet. do ligj mund t refuzohet nga populli; ai mund ta ndryshoj at dhe mund t ligjroj nj ligj t ri, n prputhje me dshirat dhe piksynimet e tij. N ligjin islam, sovraniteti i prket dispozitave t vna nga Zoti i Madhruar, t cilat jan t palvizshme dhe t panegociueshme. Pjestarve t popullit - sipas ligjit islam - nuk u lejohet t vendosin ligje, por vetm nse ato jan n harmoni me dispozitat e ligjit islam, t cilat Zoti i Lartsuar i ka sqaruar n Librin e Tij dhe n fjalt e veprat e t Drguarit t Tij. Lejohen edhe norma q i prkasin hapsirs s opinionit dhe prpjekjeve njerzore, t cilat nuk bien ndesh me dispozitat e politiks s fes. 4. Pushtetet e kshillit t shura-s n Islam, jan t kufizuara deri aty ku nuk tejkalojn tekstet e mirnjohura t fes dhe nuk ojn n mosbindjen ndaj udhheqsit. Hapsira e shura-s shtrihet aty ku nuk ka tekst fetar, si dhe aty ku teksti fetar nuk e ka t prer argumentimin dhe jep mundsin e kuptimeve t ndryshme. Ndrsa aty ku ekziston teksti i qart n argumentimin e tij, shura ndrhyn n mjetet e prmbushjes s dispozits dhe jo n thelb. N sistemin demokratik, pushteti i parlamentit sht absolut. sht e vrtet se kushtetuta e kufizon at, por vet kushtetuta sht e prekshme dhe e ndryshueshme. 64

5. Shura islame sht e lidhur me vlerat q burojn nga feja, prandaj ajo sht e qndrueshme dhe nuk i nnshtrohet prmbysjeve nga dshirat apo tekat e njerzve, kshtuq sht n natyrn e shura-s t kontrolloj e t kufizoj veprimet e bashksis dhe dshirat e saj. Ndrkoh, demokracia bashkkohore nuk mbshtetet n kto vlera t qndrueshme, por mbi vlera relative, t cilat kontrollohen nga dshirat dhe prirjet e shumics. 6. Demokracia lidhet n mnyr t pandashme me ekzistencn e partive politike, ndrkoh q sipas Islamit, refuzohet ekzistenca e ktyre partive, pr shkak t ndikimit q ato kan ndaj deputetve dhe antarve t pushtetit. Partit fusin shpirtin e prarjes dhe ndarjes mes njerzve t nj bashksie. 7. Ligji islam ka vijzuar kufijt ligjor, t cilt nuk i lejohen shura-s ti tejkaloj. Kta jan kufij t qndrueshm dhe t prjetshm, pr sa koh q sht Islami dhe ligji i tij. Ndrsa demokracia nuk njeh kufij t qndrueshm dhe nuk i pranon ata, madje ajo realisht ka evoluar n duart e filozofve dhe teoricienve t saj dhe ka shkuar - si e kemi par n demokracit popullore - deri n vendosjen e pushtetit diktatorial totalitar, dhe e gjith kjo, n emr t sundimit t shumics! Diktatura e partis q i sht dhn pushteti absolut nuk ka kufij. At e ushtrojn krert dhe pushtetart e ksaj partie, pa njohur asnj ligj q qndron mbi ta. Duke prfunduar ktu, mund t themi se, edhe pse ka an t ngjashme mes shura-s dhe demokracis perndimore, n fakt, dallimet dhe mosprputhjet jan m t shumta. Nuk mund t bhet krahasim ndrmjet nj sistemi t sjell nga Zoti, t cilin Ai e plqen pr mbar njerzit, ku Islami sht fe pr t gjith, dhe nj sistemi njerzor, q sht shpikur pr t plotsuar nj mangsi dhe vet vazhdon t jet i mangt, q sht shpikur pr t zgjidhur nj problem, por q vet u shndrrua n problem q ka nevoj pr zgjidhje.

65

Ant negative t demokracis bashkkohore Koncepti i demokracis nuk sht nj koncept shkencor, dhe pr rrjedhoj nuk mund t prkufizohet me nj prkufizim t vetm e t sakt q nuk pranon diskutime. Vet fjala demokraci sht nj fjal fluide, q i ndryshon prmbajtja sa her q ndryshojn situatat. Ky problem qndron n faktin se vet demokracia sht nj shtje historikoshoqrore, pra, nj shtje relative q prcaktohet nga rrethanat sunduese shoqrore. Nuk ekziston ndonj form shembullore e demokracis, e aft pr t'u zbatuar n t gjitha shoqrit, n do vend dhe koh. Nse e shohim demokracin n kornizat e filozofis ku sht zhvilluar, do t shohim se ajo ngrihet mbi nj grup rregullash t cilat i ka imponuar nj filozofi q ka natyrn dhe veorit e saj. Demokracia sht mjet pr t shkmbyer pushtetin pa u prleshur forcat, ku donjra prej tyre sht nj element i fuqishm. Nse ato prplasen, kjo do t thot se do kemi luft civile. Pra, demokracia sht nj prpjekje e shoqris perndimore pr t shuar gjendjen e konfliktit q mund t prfshij forcn tradicionale dhe forcn e sapolindur n shoqri. S'ka dyshim se shfaqja e demokracis sht e lidhur m s shumti me domosdoshmri historike dhe funksione klasore, sesa nga nevoja pr t nderuar qenien njerzore, fakt ky, q diskrediton pretendimin se demokracia perndimore ka natyr humane.

66

Pa dyshim q demokracia sht nj sistem pa prkatsi dhe nuk ka prmbajtje t caktuar. Ajo sht nj struktur me parime dhe rregulla organizative q pranon do lloj prmbajtjeje, e vlefshme pr do lloj race dhe do ambient, e gatshme pr t'iu prshtatur detajeve dhe praktikave t ndryshme. Pr kt arsye, prgjat historis dhe n botn e sotme gjejm demokraci t shumta, q nuk kan kufij n llojshmrin dhe ndryshueshmrin e tyre. Demokracia, n t shumtn e rasteve, piknisjen e ka nga baza e laicizmit, ku besimi te Zoti nuk gjen asnj vend n t. N demokraci nuk sht kusht q prfaqsuesit e popullit t jen njerzit m t pushtetshm, m t mir e m t devotshm, por mes tyre mund t ket edhe nga ata q jan armiq t Zotit dhe t profetve, e q prpiqen t prhapin t keqen n tok. Rrymat politike dhe interesat partiake n demokraci, kan prparsi ndaj do gjje. Opinioni publik mbizotrues i adoptohet njerzve, pa marr parasysh afrsin apo largsin nga interesat e prgjithshme publike dhe pa prmendur ktu faktin q ai mund t jet n kundrshtim me urdhresat dhe ndalesat e Zotit. Megjithat, nuk sht kusht q do demokraci t bazohet te mosbesimi, sepse n Perndim ka parti politike t cilat kan arritur t marrin pushtetin m shum se nj her, ndrkoh q mbajn emra t till, si pr shembull, Partia Demokristiane. Demokracia bashkkohore mbart edhe nj sr ansh t tjera negative t cilat po i trajtojm n vijim. S pari: Ekzistenca e partive t ndryshme sht motivuese e ndarjes sektare Demokracia sht e lidhur ngusht me ekzistencn e partive politike, edhe pse ekzistenca e tyre, n themel, sht nj form e ushtrimit dhe thellimit t demokracis. Ajo sht arena natyrale ku shfaqen dhe shprehen mendimet e shumta, pr t mbrritur te mendimi m i mir, por zbatimi praktik ka nxjerr n siprfaqe shum an negative q shoqrojn sistemin partiak, gj q ka shkaktuar prhapjen e urrejtjes, smirs dhe prarjes mes njerzve. Partit e kan shkelur me kmb lirin e deputetit q i prket partis s tyre, sepse deputett jan t detyruar tiu shkojn nga pas udhzimeve dhe direktivave t ksaj partie. Kjo, jo vetm n llogari t opinioneve t tyre vetjake, por ndonjher edhe n llogari t interesit t prgjithshm! N shum raste, zgjedhja pr t qen deputet nuk bazohet te veorit vetjake q e dallojn at nga t tjert, por pr shkak t prkatsis s tij ndaj ksaj apo asaj partie. Islami e refuzon sistemin e partive politike, sepse ai prhap shpirtin e prarjes dhe t sektarizmit mes individve t bashksis. N Kuran dhe n Traditn Profetike ka tekste t qarta q vn theksin te njsia i bashksis dhe trheqin vrejtjen nga prarja dhe mosmarrveshjet, si pr shembull: T gjith mbahuni fort pr litarin e Allahut (Kuranin) dhe mos u prani! Kujtoni dhuntin e Allahut pr ju, sepse kur ishit n armiqsi, Ai i pajtoi zemrat tuaja e, n saj t dhuntis s Tij, u bt vllezr. Dhe ju ishit buz gremins s zjarrit, ndrsa Ai iu shptoi prej saj. Kshtu, Allahu jua shpjegon shpalljet e Veta, q ju t drejtoheni n udhn e drejt.1 Me t vrtet, ti ske t bsh fare me ata q e prajn fen e tyre dhe shndrrohen n sekte.2

1 2

Al-Imran, 103. El-Enam, 159.

67

Bindjuni Allahut dhe t Drguarit t Tij dhe mos u grindni ndrmjet jush, sepse do t humbni guximin e do tju lr fuqia! Bhuni t durueshm, se Allahu me t vrtet sht me t durueshmit!1 Fjala e Profetit (alejhi salatu ue selam): Dora e Allahut sht me xhematin. S dyti: Zgjedhjet dhe abuzimet me to Zgjedhjet zhvillohen nn hijen e qeverisjes s nj prej partive q ka pushtetin n dor dhe q merr pjes edhe ajo n zgjedhje, dhe n mjaft raste, pushteti qeveriss ndrhyn pr t mbshtetur partin n pushtet. Kjo vjen si pasoj e mos ndarjes mes partis dhe qeveris, dhe n veanti, kur mbizotron padituria dhe ndrgjegjsimi i pakt politik. sht e vshtir q qeveria t qndroj asnjanse n garn zgjedhore t partive t ndryshme, ku ajo sht n t njjtn koh edhe gjykatsi edhe kundrshtari i tyre, gj q ia humbet besueshmrin prfaqsimit parlamentar. Prve ksaj, n shum raste, procesi zgjedhor shoqrohet nga veprime negative dhe sjellje t pamoralshme, nga trysnit q ushtrohen ndaj zgjedhsve, vota q blihen dhe falsifikohen, si dhe nga mjaft veprime t tjera, t cilat ndikojn negativisht n integritetin e zgjedhjeve. Kshtuq, n fund, rezultatet e zgjedhjeve nuk shprehin vrtetsisht vullnetin e popullit. Ia vlen ktu t prmendim se, n historin politike t Islamit, nuk sht njohur sistemi i zgjedhjeve, por sht njohur sistemi i bess (arab. bej'a). Besa (q i jepet udhheqsit), n thelb, tregon deklarimin q i bn individi personit q i jep besn, dhe shpall aprovimin dhe miratimin e tij, duke qen i sinqert n mbshtetjen dhe bindjen ndaj ktij personi. sht m se e qart se procesi zgjedhor paraprihet nga procesi i paraqitjes s kandidatve, ku njeriu q e sheh veten se plotson kushtet e kandidimit, paraqitet n organin prkats dhe krkon pranimin e kandidaturs s tij, me qllim konkurrimin pr t qen antar i parlamentit. Procesi i kandidimit shoqrohet me procesin e propagands elektorale. Disa studiues jan t mendimit se nuk i lejohet nj njeriu q t przgjedh vetveten pr t marr nj pozit t caktuar, sepse kjo do t thot se ai lvdon vetveten, gj q sht e ndaluar fetarisht. N Kuran lexojm: Prandaj, mos u lavdroni me pafajsin tuaj! Ai i njeh m s miri ata q ruhen nga gjynahet.2 Po kshtu, kemi edhe hadithe nga Pejgamberi (alejhi salatu ue selam), t cilat tregojn se pushteti nuk u jepet atyre q e krkojn at, si pr shembull: 1. Abdurrahman Ibn Semure ka treguar se i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) i pati thn: O Abdurrahman, mos e krko pushtetin, sepse nse t jepet pr shkak t krkess, do t jesh vet prgjegjs pr t, por nse t jepet pa e krkuar, do t gjesh ndihm pr ta prballuar at.3 2. Ebu Musa El-Eshariju ka thn: Vajta tek i Drguari i Allahut (alejhi salatu ue selam) bashk me dy burra nga fisi im dhe njri prej tyre tha: O i Drguari i Allahut, na emro n ndonj vend q ta ka dhn Allahu nn zotrim. Dhe po kshtu tha edhe tjetri. Profeti (alejhi salatu ue selam) tha: Pasha Allahun, ne nuk i japim pozit pr t udhhequr nj njeriu q e krkon at dhe as atij q e dshiron at.4

1 2 3 4

El-Enfal, 46. En-Nexhm, 32. Fethul bari, 10/242 , nr. 622. Muslimi, 4/487.

68

Nga kto dy hadithe, juristt islam kan ardhur n prfundimin se, nuk i jepet pushteti atij q e krkon at S treti: Demokracia parlamentare sht sundimi i pakics Demokracia - n kuptimin e saj m t thjesht - sht sundimi i popullit, dhe, ky kuptim, edhe pse sht i vrtet pr demokracin e drejtprdrejt, n fakt, kjo e fundit nuk gjendet n realitet. Sot demokracia bashkkohore n formn e saj t prfaqsuar, apo gati t drejtprdrejt, nuk pasqyron n realitet sundimin nga populli, madje as sundimin nga shumica, por n fakt, sundimin nga pakica. Ideja se parlamenti (apo ndryshe kuvendi) sht prfaqsues i popullit dhe i vullnetit t tij, tashm sht nj iluzion. Ndrkoh, n njrn an konstatojm se numri i atyre q refuzojn t votojn n zgjedhje shtohet, pr shkak t humbjes s besimit te procesi zgjedhor (dhe shkaqe t tjera), n ann tjetr shohim se si mungesa e prvojs politike dhe e ndrgjegjsimit, kan sjell shtimin e votave t pavlefshme. Nse marrim parasysh votat e vlefshme t zgjedhsve - pavarsisht se t pakta - t cilat jo t gjitha jan pr at q fiton n zgjedhje, bhet e qart se antart e parlamentit prfaqsojn vetm nj pjes t vogl t popullit. Nuk harrojm ktu pa prmendur se, shum prej antarve t parlamentit nuk jan t interesuar pr t marr pjes n seancat e tij, kshtu q pr marrjen e vendimeve apo n nxjerrjen e ligjeve, mjafton aprovimi i shumics q sht e pranishme - q sht vrtet e pakt -, dhe n kto kushte, ky nuk sht sundimi i popullit dhe as i shumics s tij. Prmbyllje N fund t ktij studimi, sht mir t prmendim nj prmbledhje t tij, t rezultateve q arritm, si dhe mendimet e tjera pro dhe kundra. Shura sht nj nga elementet kryesore t qeverisjes, prandaj veprimtaria qeverisse duhet t zhvillohet n baz t saj. Udhheqjet m t drejta jan ato n t cilat shura gjen m shum zbatim. Shura sht obligim, sepse sht domosdoshmri e jets shoqrore. Me t vihen n vij punt dhe prmbushen interesat e Umetit. Islami e nxit shura-n dhe praktikimin e saj, dhe pr kt arsye ai i ka dhn asaj nj rndsi t madhe, ku edhe nj nga suret e Kuranit sht emrtuar me kt emr. N kt sure Allahu i ka prshkruar besimtart duke thn: dhe kshillohen pr punt e veta me njri-tjetrin, dhe po kshtu, Ai e ka urdhruar edhe Profetin e Tij, Muhamedin (alejhi salatu ue selam) q t'u marr mendimin shokve t tij, duke i thn: dhe kshillohu me ata pr shtje t ndryshme! Interesi i bashksis krkon q nj udhheqs musliman t konsultohet me njerzit e dijes dhe specialistt e fushs pr do problem q paraqitet, dhe nuk duhet t vendos pa shqyrtuar m par mendimin m t sakt e m t drejt. Legjitimiteti i shura-s mbshtetet n Kuranin famlart, n Sunetin autentik t Profetit (n fjalt dhe veprat e tij), si dhe n konsensusin e sahabve dhe praktikn e tyre. Urtsia n ligjsimin e shura-s qndron n faktin se prijsit dhe pushtetart duhet t udhhiqen pr t punuar me t, pr ta pasur at si metod pune n veprimtarin e tyre politike. Prijsit duhet t konsultohen me njerzit pr shtjet e tyre t fes dhe t ksaj bote, duke marr kshtu si shembull Profetin (alejhi salatu ue selam) dhe sahabt. Kjo sht nj garanci pr prparimin e krkuar t bashksis, pr t qen sa m larg autoritarizmit diktatorial dhe sa m pran zemrave t njerzve. Islami nuk ka parashtruar ndonj form t caktuar t shura-s dhe as ndonj mnyr t posame pr zgjedhjen e njerzve t shura-s, por e ka ln prcaktimin e 69

ktyre gjrave n dor t njerzve, pr tiu prshtatur rrethanave t tyre n do koh dhe vend. Kjo, sepse dispozitat e Sheriatit karakterizohen njkohsisht nga elasticiteti dhe qndrueshmria, pr t qen kshtu t dobishme kudo dhe kurdoher. N kt studim erdhm n prfundimin se shura sht imponuese pr prijsin dhe jo vetm e plqyer - si mendojn nj pjes -, n prputhje me ajetet kuranore q kemi prmendur. Po kshtu, erdhm n prfundimin se shura prmbush interesat e individit dhe t shoqris, duke nxitur frymn e bashkpunimit dhe t solidaritetit mes udhheqjes dhe njerzve t thjesht Si prfundim, tham q rezultati i shura-s nuk sht imponues pr udhheqsin n do rast, dhe bm dallim ndrmjet dy rasteve: I pari: Nse mendimi prfundimtar i njerzve t shura-s mbshtetet n Kuran, Sunet apo Ixhma, ather, n kt rast, ky mendim sht i detyrueshm pr t'u ndjekur nga udhheqsi. I dyti: Nse mendimi nuk mbshtetet n Kuran, Sunet apo Ixhma, udhheqsi nuk sht i detyruar ta vr at n zbatim, por i lejohet t marr nj vendim i cili i duket m afr Kuranit dhe Tradits s Profetit (alejhi salatu ue selam). N kt studim, paraqitm edhe nj kapitull t veant ku krahasuam shura-n me demokracin. N kt kapitull sqaruam se nj nga veorit kryesore t demokracis, sht t qenurit nj filozofi politike, ndjeksit e s cils pretendojn se ajo realizon lirin, barazin dhe sovranitetin e popullit. Populli, sipas tyre, me an t demokracis e ushtron vet pushtetin politik n shtet, qoft kjo drejtprdrejt nprmjet demokracis s drejtprdrejt, qoft nprmjet prfaqsuesve t tij n demokracin e prfaqsuar, apo me t dyja njkohsisht n demokracin gati t drejtprdrejt. Pr t qen m t qart, paraqitm nj tem m vete, pr t treguar pikat e takimit dhe t ndarjes mes shura-s dhe demokracis, dhe erdhm n prfundimin se mosprputhjet jan m t mdha sesa piktakimet. Pa dyshim, q nj nga pikat m kryesore ku ndahen kto dy bot, qndron n faktin se shura sht nj sistem q ka ardhur nga Zoti i Madhruar pr njerzit, q ata t prmbushin ka sht e dobishme pr besimin dhe botn e tyre, ndrsa demokracia sht nj sistem i shpikur nga mendja njerzore, e cila karakterizohet nga mangsi dhe defekte. Po ashtu, erdhm n prfundimin se nuk mund t krahasohet nj sistem i ardhur nga Allahu, t cilin Ai Vet e ka plqyer pr mbar njerzit, me nj sistem njerzor q sht sajuar pr t mbyllur nj boshllk dhe mbeti edhe vet i till; pr t zgjidhur nj problem dhe u shndrrua vet n problem q krkon zgjidhje. N kt studim prmendm edhe disa prej anve negative t demokracis, ku ndr t tjera sht fakti se demokracia sht e lidhur me ekzistencn e partive politike, t cilat projn n popull shpirtin e prarjes dhe t ndasive mes individve t nj bashksie. Po kshtu, sht e dukshme edhe lidhja q ka demokracia me zgjedhjet dhe fenomenet negative dhe amorale q i shoqrojn shpeshher ato. Shura sht baza e shoqris. Ajo sht nyja e fort q i lidh individt dhe i afron zemrat e tyre. Dhe n fund, lutja jon sht: Lavdia i takon vetm Allahut, Zotit t botve! Uratat, bekimet dhe paqja e Zotit qofshin mbi t Drguarin e fundit, Muhamedin (alejhi salatu ue selam)!

70