KOMUNITETI MYSLIMAN I SHQIPRIS

E DREJTA ISLAME
(FIKH)
I
Tekst msimor pr shkollat e mesme fetare Islame

Prkthyes: Dr. MITHAT HOXHA

STAMBOLL, 2013

Prpunimi kompjuterik
dhe kapakt: Mustafa KAYAN
Shtypur n Shtpin Botuese ERKAM
Tel.0090 212 671 07 07
Tirazhi : 2.000
Viti i Botimit: Stamboll, 2013

Ky tekst sht prgatitur nga nj komision pran

Qendrs s Studimeve Shkencore Islamike
Stamboll

Korrektura dhe redaktimi:

Komuniteti Mysliman i Shqipris

PJESA I
E DREJTA ISLAME (FIKH)
SHTJET
A. Prkufizimi, tematika dhe qllimi i shkencs s fikhut
B. Historia e shkencs s fikhut
C. Shkollat juridike (medhhebet)
D. Njohuri t prgjithshme mbi burimet
E. Vendi i fikhut mes shkencave t tjera Islame
F. Veorit e shkencs s fikhut

PUN PRGATITORE
1. Msoni nga fjalori kuptimin e fjals "fikh".
2. Diskutoni mbi kuptimin e hadithit profetik, "Allahu, pr k t doj dobi, at e
bn t ditur (fakih) n fe!"
3. Msoni nga nj libr fikhu se si e kan prkufizuar kt shkenc imam
Adhami dhe imam Shafiiu.
4. Mblidhni t dhna mbi tematikn e shkencs s fikhut duke shqyrtuar nj
libr fikhu nga biblioteka juaj e sht-pis ose e shkolls.
5. Nga librat me tematik nga fikhu, krkoni t dini lidhjen e shkencs s
fikhut me shkencat e tjera Islame.
6. Krkoni t msoni se 'shkolla juridike ka n vendin ton.
7. Pse n Islam kan dal shkolla t ndryshme?
8. Krkoni t msoni katr shkollat e mdha dhe prijsit e tyre.
9. Krkoni t dini pse Libri, Sunneti, Mendimi i Njerzishm dhe analogjia
jan quajtur, n fush t s drejts Islame, "argumente themelore"?
10. Ku i krkoni prgjigjet mbi shtjet fetare?

A. PRKUFIZIMI, TEMATIKA DHE QLLIMI I FIKHUT

I. Kuptimi leksikor dhe terminologjik i fikhut

Fjala arabishte fikh ( ) q sht paskajore e foljes "fekuhe" ( ), do t thot
kuptoj, konceptoj, marr vesh, njoh. "Fikh" i thuhet edhe kuptimit t qllimit t fjalve
q thot nj njeri q po flet ose po bisedon me dik. Me kt kuptim sht prdorur
kjo fjal n ajetin e mposhtm:

"... ather, 'po ndodh me kta njerz q nuk duan t kuptojn (fikh) asgj
nga sa u thuhet?"1
Kurse si term, fjala "fikh" do t thot "njohje e konkluzioneve dhe vendimeve 2
fetare me argumente". 3
II. Prkufizimi i fikhut sipas imam Adhamit
Sipas imam Adhami Ebu Hanifes, i cili sht imami i shkolls besimore-juridike hanefite, fikhu sht njohja nga nj person me argumente e konkluzioneve dhe
vendimeve besimore-juridike pro (interesave) dhe kundr (interesave t) tij. Ky
pkufizim i imam Adhamit sht nj prkufizim i prgjithshm. Sipas ktij prkufizimi, n fikh futen konkluzionet dhe vendimet besimore (itikad), adhurimore
(ibadet) dhe praktike (amel).
1

Kurani, En-Nisa: 78.

Fjala arabisht "hukm", q prdoret n terminologjin prkatse n arabisht, do t thot, njkohsisht, "konkluzion dhe vendim". N origjinalin e ksaj shkence ashtu si dhe t t gjith terminologjis fetare-shkencore arabe, fjala "hukm" emrton konkluzionin e dhn pr nj shtje t
caktuar dhe vendimin prkats fetar-shkencor e juridik pr at shtje. Prandaj ne kemi prdorur
si prgjegjse t fjals arabishte "hukm" n shqip, "konkluzion dhe vendim" (Prkthyesi).

N kt kuptim, fikhu sht e drejta Islame (Prkthyesi).

E DREJTA ISLAME - I

III. Prkufizimi i fikhut sipas imam Shafiiut

Sipas imam Shafiiut, i cili sht imami i shkolls besimore-juridike shafiite, fikhu
sht njohja nga nj person me argumente e konkluzioneve dhe vendimeve fetare-praktike n lidhje me aktet e njeriut. N kt prkufizim, me aktet e njeriut nnkuptohen
shtje t tilla, si: namazi, agjrimi, martesa, ndarja, shitblerja, etj.
Ndrsa n prkufizimin e fikhut nga imam Adhami, n fikh futen shtjet lidhur
me besimin, kto nuk zn vend n prkufizimin e imam Shafiiut.

IV. Tematika e shkencs s fikhut

Shkenca e fikhut ka pr tematik konkluzionet dhe vendimet praktike (amel)
t fes. Kto konkluzione dhe vendime ndahen n katr pjes:
1. Adhurimet (ibadt): Konkluzionet dhe vendimet lidhur me adhurime t
tilla, si: namazi, agjrimi, zekati, haxhi dhe sadakaja.
2. Ndrveprimet njerzore-materiale (muamelt): Konkluzionet dhe vendimet,
q rregullojn marrdhniet ndrnjerzore, si: porosia, trashgimia, shit-blerja, etj.
dhe q prmbajn parimet moralo-etike.
3. Ndrveprimet martesore-familjare me kontrat (munakeht): konkluzionet
dhe vendimet lidhur me t drejtn familjare, me martesn dhe ndarjen.
4. Sistemi ndshkimor-penal (ukubt): Konkluzionet dhe vendimet mbi
kundrvajtjet dhe fajet e personit prgjegjs fetarisht dhe juridikisht si dhe ndshkimet prkatse.
Trsia e ktyre konkluzioneve dhe vendimeve prbjn tematikn e shkencs
s t drejts Islame (fikh).
V. Qllimi i shkencs s fikhut
Qllimi i krijimit t njeriut sht ta besoj Allahun dhe ta adhuroj At. Nisur
nga kjo, njeriu ka, para Zotit, detyra q duhet t'i kryej. Njeriu ka nj sr detyrash
dhe prgjegjsish edhe para vetes, edhe para shoqris mes s cils jeton. Po t'i
mbajm parasysh kto veori, marrdhniet e njeriut me qeniet mund t'i mbledhim
n tre grupe:
1. Marrdhniet e njeriut me Allahun. Allahu i Lart q e ka krijuar njeriun si
qenien m eprore dhe e ka pajisur me cilsi t veanta, qeniet e tjera i ka krijuar pr
10

E DREJTA ISLAME - I

t'i br shrbim njeriut, kurse njeriun, pr ta adhuruar At. Kur njeriu t bj si i

thon urdhrat e Allahut dhe t ruhet prej gjrave q ka ndaluar Ai, jo vetm q do t
oj n vend qllimin e krijimit t vet, por edhe, n prfundim t ksaj, do t siguroj lumturin n kt bot dhe n jetn e pasme (hiret).
2. Marrdhniet e njeriut me vetveten. Njeriu sht prgjegjs edhe ndaj vetvetes. Prdorimi prej tij i trupit, shndetit, aftsive dhe gjrave q zotron, ashtu si
e krkojn konkluzionet, urdhrat dhe vendimet e Allahut, jan krkes dhe domosdoshmri e ksaj prgjegjsie. Kur njeriu e on n vend kt prgjegjsi, arrin lumturin n kt bot dhe n hiret.
3. Marrdhniet e njeriut me shoqrin. Njeriu ka prgjegjsi dhe detyra edhe
ndaj shoqris. Nse do njeri do t'i onte n vend prgjegjsit dhe detyrat e veta
ndaj shoqris, mes njerzve do t kishte miqsi, vllazri, drejtsi dhe knaqsi.
Konkluzionet dhe vendimet fetare q rregullojn marrdhniet e njeriut, i studion shkenca e t drejts Islame (fikh).

11

E DREJTA ISLAME - I

B. HISTORIA E SHKENCS S FIKHUT

I. Lindja e shkencs s fikhut
Shkenca e fikhut, e filluar me detyrn profetike t Hz. Muhammedit (a.s.), pati
vazhduar t zhvillohej gjat gjith jets s tij. I Drguari i Allahut zotronte vahjin
(zbulesn hyjnore), q prbnte burimin e s drejts Islame si dhe konceptualitetin
Islam, konkluzionet dhe argumentet e tij. Veprimtaria e Profetit dhe e sahabeve
mbshtetej n zbulesn hyjnore.
Peniudha afro 13-vjeare q kaloi Profeti n Mek, nuk qe aq e dendur me veprimtari juridike, sepse periudha e Meks ishte periudha e vahjit (zbuless) mbi parimet e besimit dhe moralit. Torturimi i myslimanve nn shtypjen e Kurejshve ishte
veoria m dalluese e ksaj periudhe. Gjithashtu, myslimant nuk kishin ende nj
shoqri t organizuar.
Edhe pse shumica e madhe e vahjit pati ardhur n periudhn e Meks, qllimi
kryesor, pr shkak t presioneve t shfaqura, ishte heqja e besimit t gabuar dhe e
politeizmit dhe vendosja e besimit monoteist (tevhid).
1. Dokumenti i par i shkruar i t drejts Islame: Beslidhja e Par Akabe
Marrveshja e br n Akabe nga Profeti me prfaqsuesit e Medines, mund t
quhet si dokumenti i par i shkruar n fush t s drejts. Nenet e ksaj marrveshjeje jan kto:
1. T adhurohet nj Allah i vetm.
2. T mos vidhet.
3. T mos vriten fmijt.
4. T mos kryhen marrdhnie jashtkurore, t mos bhet prostitucion.
5. T mos shpifet pr gruan e ndershme.
6. T mos thuhet gnjeshtr.
7. Medinasit i japin fjaln Profetit, se nuk do ta kundrshtonin Allahun.
N emr t medinasve, kt marrveshje e nnshkruan 12 myslimant e par
medinas.
12

E DREJTA ISLAME - I

N kt mes, pas ktij takimi dhe lidhjeje t par me medinasit, Profeti krkonte pr Islamin dhe myslimant nj mjedis t ri vendosjeje dhe prhapjeje. N kt
kuadr prpjekjesh, ai e solli Medinen n nj vend t prshtatshm pr shtetin q do
t'i hidheshin themelet pr her t par. Allahu (xh.xh.) u dha lej emigrimi (hixhreti) t Drguarit dhe shokve t tij me qllim q t'i ftonin medinasit n Islam dhe ta
bnin Medinen qendr t shtetit Islam.
2. Parimet juridike t vna nga Hz. Muhammedi n Medine
Pas hixhretit u ndje nevoja urgjente e prgatitjeve juridike pr drejtimin e
shtetit Islam q ishte ende n formim e sipr. Parimet besimore dhe moralo-etike
t fes vazhduan t zhvilloheshin edhe n Medine duke iu shtuar shtjet praktike
t jets s prditshme. Lidhur me kt, n periudhn e Medines, Profeti (a.s.) i
pati ln amanet bashksis (ummetit) s tij parimet juridike mbi shtjet e
mposhtme:
Parimet mbi t gjitha lojet e adhurimeve dhe veprimeve.
Parimet mbi luftn dhe marrdhniet ndrkombtare. Statusi i vendeve t
ngadhnjyera, vendimet mbi ndarjen e plaks s lufts (gnimet).
Konkluzionet dhe vendimet mbi rregullimin familjar, marrdhniet bashkshortore, t drejtat e bashkshortve, ndarjen (shkurorzimin) dhe periudhat e
saj, mbi t drejtat e fmijve.
Konkluzionet dhe vendimet mbi trashgimin.
Konkluzionet dhe vendimet mbi fajet dhe masat ndshkimore prkatse (ukbat).
Parimet mbi marrdhniet epror-npuns dhe raportet ndrmjet tyre.
Allahu nuk e ka ln asnj aspekt t jets pa konkluzionin dhe vendimin prkats pr t. Pothuajse pr do fush ka komunikuar konkluzione t shkurtra dhe
thelbsore. N rastet pr t cilat s'kishte ajet, Profeti (a.s.) vendoste vet. Dhe kjo ka
nxjerr n shesh Sunnetin q sht burimi i dyt themelor i fes.
Para vdekjes s t Drguarit t Allahut (a.s.), parimet e s drejts Islame (fikh)
prbheshin prej Kuranit dhe Sunnetit. Me ajetin n vazhdim, Allahu pati br t
ditur se Islami ishte plotsuar: "Sot prsosa pr ju fen tuaj, plotsova ndaj jush
dhuntin time dhe zgjodha pr ju Islamin f."4
4

Kurani, El-Maide: 3.

13

E DREJTA ISLAME - I

Hz. Muhammedi (a.s.) porosit kshtu: "Po ju l juve nj amanet t till q, prsa
koh t jeni t lidhur fort pas tij, kurr s'keni pr ta shmangur udhn. Ky amanet sht
Libri i Allahut dhe Sunneti i t Drguarit t Tij!"5
N periudhn e par t fikhut, ajetet juridike zbuloheshin menjher pas nj
ngjarjeje. Kto ngjarje prbnin shkakun e zbritjes (sebebu nuzul) s ajeteve prkatse. Edhe hadithet ishin, n prgjithsi, t tilla q prbnin prgjigje pr pyetjet e
bra dhe ngjarjet e ndodhura. Edhe kto (pyetjet dhe ngjarjet) prbnin shkakun e
shprehjes (sebebu vurud) t haditheve prkatse.
II. Periudhat q ka kaluar shkenca e fikhut
Ashtu si ndodh n do sistem juridik, n t cilin zhvillimet kalojn npr
disa periudha, edhe zhvillimet n t drejtn Islame (fikh), lidhur me veprimtarit
e prcjelljes (nakl), sistemimit shkrimor (tedvin) dhe opinionit (ixhtihad), kan
kaluar npr disa periudha.
Kto jan, sipas radhs, kshtu:
1. Periudha e zbuless hyjnore (vahj).
2. Periudha e sahabeve.
3. Periudha e tabiinve.
4. Periudha e Etbau't-Tabiin.
5. Periudha e imitimit dhe stanjacionit (qndrimit vendnumro).
6. Periudha e legjislacionit.
1. Periudha e vahjit dhe veorit e saj
Fillimi i ksaj periudhe sht viti 610 e.r. kur Hz. Muhammedi (a.s.) u b profet.
Kurse fundi sht viti 632 e.r., viti i 11 hixhri. Kjo periudh ka zgjatur 22 vjet, 2 muaj e
22 dit. Pjesa e par e ksaj periudhe, e prbr prej 12 vjet, 5 muaj e 13 dit, ka kaluar
n Mek, kurse pjesa e dyt, e prbr prej 9 vjet, 9 muaj e 9 dit, n Medine.
Veorit kryesore t ksaj periudhe jan:
Burimi i t drejts Islame (fikh) sht vahji, zbulesa hyjnore. Konkluzionet e
ardhura edhe n form fjale dhe kuptimi bashk (ajet), edhe n form vetm kupti5

Ebu Davud, Menasik, 56.

14

E DREJTA ISLAME - I

mi (sunnet), prbnin burimin e fikhut. do urdhr dhe ndalim q i zbritej, Profeti

edhe e prjetonte vet, edhe ua kumtonte sahabeve, shokve t vet. Sahabet e msonin praktikimin e fes duke e dgjuar dhe par nga vet Profeti dhe e zbatonin,
pastaj, n jetn e tyre.
Nj veori tjetr e periudhs s vahjit sht kjo: konkluzionet dhe vendimet
besimore, praktike dhe moralo-etike t Kuranit, me sunnetin e Profetit, u solln n
gjendje t zbatueshme e t jetueshme n kuptimin e prsosur t tyre.
N kt periudh, krahas sigurimit t lumturis s njeriut, veprimtarit juridike, me veorin e tyre t vshtirsimit t shkallzuar, kishin pr qllim edhe q
njerzit t'i msonin dhe prvetsonin lehtsisht konkluzionet dhe vendimet. Si n
Kuran, ashtu edhe n Sunnet, konkluzionet dhe vendimet nuk kan ardhur pr nj
ast. Zhvillimet jan kryer me ndrprjerje dhe dalngadal.
Nj tjetr veori sht edhe dshira e Allahut pr t'u br lehtsi njerzve. N
Kuran urdhrohet: "Allahu dshiron lehtsi pr ju, jo vshtirsi!"6 Edhe hadithi
profetik porosit: "Lehtsoni, mos vshtirsoni; prgzoni, mos nxisni urrejtje!"
Kshtu, n fe sht vn si synim parimi i lehtsis.
Nj veori tjetr e periudhs s vahjit sht edhe fakti q nj pjes e konkluzioneve dhe vendimeve fetare t mbshtetura mbi vahjin, me koh jan abroguar
(nxjerr nga veprimi) me nj tjetr konkluzion dhe vendim fetar t njvlefshm t
mbshtetur po ashtu n vahj ose me nj ajet (nas) m t fuqishm.
Libri, i cili prbnte burimin e konkluzioneve dhe vendimeve fetare, me
urdhrin e Profetit (a.s.), sht shkruar dhe msuar prmendsh. Kurse Sunneti vetm
msohej prmendsh dhe prcillej (rivajet) me korrektes.
2. Periudha e sahabeve (kalifve rashidin) dhe veorit e saj
Kjo periudh fillon me mbylljen e periudhs s vahjit (zbuless hyjnore) dhe
vazhdon gjer n vitin 40 hixhri (660 e.r.).
Gjat periudhs s katr kalifve, zbatimet juridike (teshri) vazhduan t zhvilloheshin edhe m tej, sepse pas Profetit (a.s.) nisn t shfaqen dallime n pikpamje.
S bashku me popujt q hynin n Islam dhe vendet q i bashkoheshin Islamit, doln
n shesh shtje t reja q kishin t bnin me traditat dhe mendimet. Ja, pra, pr t'u
dhn prgjigje t gjitha ktyre, ndihej nevoja e studimeve mbi t drejtn.

Kurani, El-Bekare: 185.

15

E DREJTA ISLAME - I

N kt periudh u dhan ide (opinione) t reja (ixhtihad), duke u mbetur

besnik Kuranit dhe Sunnetit. Kshtu, dhnia e ides s re ose opinionit (ixhtihad)
ka dal n shesh si nj rrug m vete e t drejts Islame pr t dhn nj konkluzion
dhe pr t marr nj vendim juridik. Ndrsa nj pjes e sahabeve jurist paraplqenin
t heshtnin kur nuk e gjenin ndonj konkluzion t krkuar n Sunnet, nj pjes
tjetr i drejtoheshin mendimit (re'j) dhe analogjis (kijs).
Metoda e puns e sahabeve ishte kshtu: pr nj shtje, pasi t'i drejtoheshin
Kuranit, m par, e, pastaj, Sunnetit, e t mos gjenin as aty gj q t kishte t bnte
me shtjen n fjal, prdornin opinionin. N kohn e kalifve Ebu Bekr dhe Omer,
veprimtaria juridike kryhej nga nj kuvend i caktuar. shtjet q i kalonin kuvendit,
diskutoheshin dhe arrihej n nj vendim. Opinioni mund t ishte edhe i grupit, por
edhe vetm i kalifit ose i nj personi kompetent. Diskutimet n kuvend ndryshonin
sipas rndsis s shtjes.
Pr shembull, pr shtjen nse tokat e Irakut t porsamarra n kohn e Hz.
Omerit duhet t ndaheshin midis lufttarve (muxhahid) apo t'u liheshin ish pronarve n shfrytzim duke u quajtur pron e thesarit t shtetit, sht marr vendim
pas diskutimeve shum t gjata.
3. Periudha e tabiinve dhe veorit e saj
Kjo periudh, e cila quhet edhe periudha e themelimit t s drejts Islame
(fikh), shtrihet n vitet 41-120 hixhri (660-738 e.r.) N periudhn e tabiinve u
ndoq rruga e sahabeve. Tabiint nuk synuan ndonj dallim t dukshm prej sahabeve sepse prej sahabeve i patn msuar dhe marr njohurit juridike. Juristt tabiin, pasi e krkonin zgjidhjen n Kuran dhe Sunnet dhe s'gjenin aty ndonj konkluzion dhe vendim n lidhje me shtjen, vepronin me opinion sipas shkakut t
shtjes.
Veprimtaria dhe veorit e ksaj periudhe lidhur me shkencn e fikhut mund
t renditen shkurt kshtu:
1. Zgjerimi i fushs s t drejts dhe shtimi i kontradiktave (shtjeve) juridike.
2. Prhapja e rivajeteve t haditheve dhe ndikimi i ksaj mbi shkencat e tjera.
3. Krijimi i medreseve ehli hadith dhe ehli re'j.
4. Fillimi i shkrimit t hadithit dhe sunnetit.

16

E DREJTA ISLAME - I

4. Periudha e imamve muxhtehid (etbau't-tabiin) dhe veorit e saj

Kjo periudh shtrihet mes viteve 120-350 hixhri (738-960 e.r.). N kt periudh, shkenca e fikhut arriti pjekurin, u prgatitn jurist t mdhenj dhe filluan t
formohen shkollat juridike, u prgatitn specialist t hadithit e t metods s hadithit, shkencat e fikhut e t metods s fikhut u shkruan e u bn libr, fikhu u b
shkenc m vete. Veanrisht, n kt periudh, Sunneti, si burimi i dyt themelor i
fikhut, u shkrua plotsisht dhe u b libr.
Duke u nisur nga produktiviteti i veprimtarive juridike n periudhn e etbautabiinve, kjo periudh e fikhut dhe periudh historike e zhvillimit t shkencave
Islame sht emrtuar edhe "Periudha e art e t drejts Islame", "Periudha e
shkrimit", "Koha e muxhtehidve (ideatorve)", "Periudha e lindjes s shkollave
juridike-fetare". Njohuri t hollsishme mbi kt periudh do t jepen n pjesn e
veant kushtuar ksaj teme.
5. Periudha e imitimit dhe stanjacionit
Periudha e imitimit fillon m 350 hixhri (960 e.r.) dhe vazhdon gjer n pushtimin e Bagdatit nga Hulagu m 656 hixhri (1258 e.r.). Me termin "stanjacion (vendnumro)" ktu nuk sht fjala pr stanjacionin e vet fikhut (t drejts Islame). E
drejta Islame pati arritur pjekurin e plot qysh n kohn e Profetit (a.s.). Ktu sht
fjala pr stanjacionin n prgatitjen e juristve.
Juristt patn paraplqyer t mjaftoheshin vetm me pikpamjet juridike t
shkollave t caktuara. Ata nuk qen ndar prej shkolls q patn filluar t ndjekin
dhe nuk i patn hyr puns pr t nxjerr nj konkluzion t ri. Pr m tepr, juristt
e ksaj periudhe patn dhn fetv (vendim juridiko-fetar) pr ta mbyllur portn e
opinionit (ixhtihad) dhe i patn ngrir veprimtarit juridike t bazuara mbi mendimin dhe opinionin. Shkaku thelbsor i ksaj sht se patn nisur t japin opinion
edhe intrigant me ide t prishura. Kshtu, njerzit qen orientuar t ndiqnin nj
shkoll juridike-fetare t caktuar.
Disa prej shkaqeve q n periudhn e stanjacionit juristt u orientuan kah imitimi, jan kto:
Kalift abasit nuk i mbshtetnin veprimtarit studimore juridike.
Shkollat juridike qen shkruar dhe dokumentuar plotsisht dhe n mnyr t
detajuar.
17

E DREJTA ISLAME - I

Dshira dhe vendosmria e shkenctarve pr t studiuar dhe krkuar qe dobsuar, ndjenja e besimit tek ta qe paksuar.
N kt periudh u bn edhe studime t dobishme lidhur me shpjegimin e
teksteve t s drejts (fikh), me argumentimin e ideve dhe mendimeve, etj. Juristt
prcaktuan se cilat qen pikpamjet e dobta, e cilat pikpamjet e fuqishme, duke
treguar edhe dobsit e secils. Tekstet baz u pajisn dhe u plotsuan me kritika
dhe anshnime.
6. Periudha e legjislacionit (Periudha e Re) dhe veorit e saj
Veorit e ksaj periudhe, e cila fillon me rnien e Bagdatit n vitin 1258 e.r.
dhe vazhdon gjer n ditt e sotme, jan:
1. N veprimtarit juridike sht shnuar prapambetje, kurse n imitim sht
shnuar zhvillim.
2. Ka ndodhur lidhja pas nj shkolle t caktuar.
3. Juristt t cilt n veprimtarin juridike kan zbatuar metodn e shkrimit
(hartimit) prspari, tekstet dhe shprehjet e errta e t mjegullta i kan prmbledhur
n form t kuptueshme. Kto prmbledhje jan emrtuar "tekste". Nga trajtimi dhe
prmirsimi kritik i teksteve dhe shprehjeve juridike t vjetra, kuptimi i t cilave
nuk qe i qart, doli n shesh kritika e teksteve. Ndrkaq, kritikat u mbshtetn me
anshnime.
4. Prgatitja e librave t vendimeve juridike-fetare (fetv). Pr zgjidhjen e leht
t shtjeve juridike t shfaqura n jetn e shoqris, u shkruan libra fikhu n form
pyetje-prgjigje ose vetm me prgjigje si dhe t veant pr do shkoll ose kompleks. N kta libra jan treguar edhe argumentet juridike dhe rregullat e tyre.
Gjer n fund t shekullit t XIX-t, sht paraplqyer prfitimi prej librave t
caktuar t fikhut pa i hyr puns ligjsuese. Librat me tekstet prkatse u kan shrbyer myftinjve dhe kadinjve si nj manual juridik.
Shteti osman ngriti me juristt Islam m t shquar nj ekip manualesh me qllim pr t prcaktuar konkluzionet e fikhut lidhur me veprimtarin praktike
(mumelt). Ky ekip filloi punn n vitin 1869 dhe, pas shtat vjet pune, paraqiti nj
manual prej 1851 nenesh. Ky manual i prbr prej disa librash, u prgatit libr pas
libri. Libri i prfunduar hynte n prdorim me vendim t sulltanit.
Kt veprimtari legjislative t shtetit osman e patn marr si shembull edhe
disa vende t tjera Islame.
18

E DREJTA ISLAME - I

III. Kshillat juridike dhe moralo-etike t Profetit

N Islam sht e pamundur t mendohen drejtsia me moralin ve e ve.
Ndarja e konkluzioneve t ajeteve dhe haditheve n juridike dhe moralo-etike nuk
sht e drejt. Sepse Allahu nuk ka br nj ndarje si me thik mes jets s ksaj
bote dhe jets s pasme (hiretit). Prkundrazi, duke e quajtur jetn si nj t vetme,
kt bot e ka cilsuar si ara ku mbillet bota tjetr. Prandaj konkluzionet hyjnore i
prfshijn n t njjtin ast edhe aspektet juridike, edhe aspektet moralo-etike t
jets. Ajetet e mposhtme jan argument pr kt:
"'t'ju jap i Drguari, at merreni; 't'ju ndaloj ai, prej asaj ruhuni!"7
Dhe
"Ai nuk flet sipas dshirs s vet. Ajo q thot ai, nuk sht gj tjetr ve asaj
q i sht zbritur!"8
N kto ajete parashtrohet metoda ligjvnse e t Drguarit t Allahut. Sipas ktij
parimi, sht e qart se Hz. Muhammedi (a.s.) ka dhn vendime sipas vullnetit hyjnor.
Ja disa nga kshillat juridike dhe moralo-etike t Profetit (a.s.):
"Islam do t thot moral i bukur!" N kt kshill, fjala "Islam" prmban moralin e bukur, besimin, adhurimin dhe drejtsin.
Sipas Ebu Dherit: I thash t Drguarit t Allahut: "O i Drguari i Allahut, a po
m bn mua vali?" Ai m vuri dorn n sup dhe m tha: "O Eba Dher! Ti je i dobt.
Kjo detyra e valiut sht nj amanet. Me t vrtet, n ditn e kiametit, ajo sht e
poshtr dhe t bn t pendohesh. Vetm nse e merr me t vrtet dhe e bn ashtu si
duhet at q t bie prsipr!"9
Sipas Abdullah b. Themures: "I Drguari i Allahut m tha kshtu: "O
Abderrahman! Mos e krko emirllkun, sepse, po t'u dha duke e krkuar, mbetesh i
vetm, por po t'u dha kur s'e do, gjen ndihm pr t!"
Profeti (a.s.) gjithashtu ka shpjeguar se npunsi i shtetit nuk mund t marr
dhurata, nuk mund ta shpenzoj pa vend dhe shprdoroj mallin e shtetit, se
gjykatsit, t cilt krkojn mundsi pr t'ua hequr ndshkimet myslimanve, do t
ishte m mir t gaboheshin n falje se sa n ndshkim.
7

Kurani, El-Hashr: 7.

Kurani, En-Nexhm: 3-4.

Muslim, Imare, 13.

19

E DREJTA ISLAME - I

N kt shtje, Profeti ka pranuar si kriter n krye nnshtrimin e plot ndaj

Allahut, diturin, moralin e bukur dhe kompetencn. N t kundrt, punt e shtetit
nuk do t kryheshin dhe do t shfaqeshin shprehi t kqija, si: mita (rushfeti),
shprdorimi, padisiplinimi, etj. Kshtu, nuk do t kishte prparim as n krijimin e
nj mjedisi sigurie e qetsie, as n punt e shtetit.

C. 'SHT SHKOLLA JURIDIKE-FETARE (MEDHHEB)

Emrtimi n origjinal i shkolls juridike-fetare sht medhheb. Kuptimi leksikor i fjals medhheb (shums: medhahib) e cila rrjedh nga rrnja dhehab, sht
rrug, mendim, pandehm. Kurse kuptimi terminologjik i saj sht rrug besimore ose
juridike e formuar prej ideve, opinioneve dhe mendsive t ideatorit t saj.
Terminologjia e filozofis me t ciln sht msuar lexuesi dhe studiuesi shqiptar,
prmban termat shkoll, sistem, rrym, fraksion. Kshtu, termat me kuptimin m t
gjer e prmbledhs q shrbejn pr t emrtuar nj struktur ideore, jan sistem dhe
shkoll. Kjo prputhet edhe me kuptimin q bart termi rrug si m sipr. Me termin
rrug kuptohet pikrisht nj trsi idesh e plot dhe e sistemuar q ka nj fytyr t
vetn e prfundimtare. Ndrkaq, edhe prgjegjsja e drejtprdrejt e fjals medhheb
n frngjisht sht cole q do t thot shkoll.
Pikpamjet e nj ideatori (muxhtehid) lidhur me shtjet e besimit (itikad),
formon shkolln e tij besimore (itikad), kurse pikpamjet lidhur me shtjet e
superstrukturs (fer'-amel), shkolln e tij juridike (fikh), si, p.sh., shkolla juridikefetare hanefite, shkolla juridike-fetare maturidite, etj.

D. SHFAQJA E SHKOLLAVE JURIDIKE-FETARE

N kohn e Profetit (a.s.), kur ndonjri prej myslimanve haste n ndonj
vshtirsi dhe nuk e kuptonte dot konkluzionin dhe vendimin e fes, shkonte te
Profeti, e pyeste dhe e msonte. Edhe pas vdekjes s Profetit (a.s.), n periudhat e
sahabeve e t tabiinve, dijetart m t shquar ua shpjegonin myslimanve shtjet q nuk i kuptonin, ashtu si ua kishte msuar Profeti atyre vet si dhe duke iu
drejtuar Kuranit dhe Sunnetit. Si rezultat i ngadhnjimeve, kufinjt e vendit Islam
u zgjeruan. Ndrkoh, rreth imamve Ebu Hanife, Malik, Shafii dhe Ahmed b.
Hanbel nisn t formohen grupime. Me kalimin e kohs, kto grupime morn
trajtn e nj shkolle. Kshtu, doln n shesh shkollat juridike-fetare hanefite,

20

E DREJTA ISLAME - I

shafiite, malikite dhe hanbelite. Ndrkaq, dasit, mosmarrveshjet apo kontradiktat mes shkollave juridike-fetare n fjal nuk qen n bazn e fes, por n superstrukturn e saj.

E. SHKAQET E KONTRADIKTAVE MES SHKOLLAVE

JURIDIKE-FETARE
do ideator (muxhtehid) mund t bj arsyetim e t parashtroj ide duke i
mbetur besnik Kuranit dhe Sunnetit. T gjith ideatort, si n shtjet besimore,
ashtu edhe n ato praktike, kan menduar n t njjtn mnyr dhe kan paraqitur
t njjtin opinion. Ndrkaq, n shtjet juridike t konsideruara si hollsi, kan
paraqitur opinione dhe pikpamje t ndryshme. Ashtu si u tha edhe m lart, fakti
q ideatort kan paraqitur dhe mbrojtur opinione t ndryshme, sht br shkak
pr shfaqjen e shkollave juridike-fetare. Dhe tani le t'i radhisim shkaqet m t
rndsishme t kontradiktave n disa shtje.
I. Kontradiktat e shfaqura n pikn e kuptimit t Kuranit
Nj pjes e ajeteve t Kuranit jan me kuptim t drejtprdrejt (muhkem),
kurse nj pjes tjetr, me kuptim t figurshm (muteshabih). Komenti (tefsir) dhe
interpretimi (tevil) i ajeteve me kuptim t figurshm n prgjithsi i lihet Allahut,
kurse ajetet me kuptim t drejtprdrejt mund t komentohen dhe interpretohen.
Disa prej ajeteve me kuptim t drejtprdrejt jan t prjashtuar (mensh), disa,
prjashtues (nsih), disa jan t prgjithshm (mm). disa, t posam (hss), etj.
Ja, pra, juristt kan rn n kundrshti me njri-tjetrin pr shkak t rasteve t
tilla dhe kan parashtruar dhe mbrojtur pikpamje t ndryshme. Pr shembull, n
Kuran ndodhet fjala kur'u10 (8). Hanefitt e kan kuptuar dhe komentuar kt
fjal si hajd (t prmuajshme, menstruacione), kurse shafiitt, si tuhr (pastrti).
Po kshtu, fjaln lems t Kuranit, shafiitt e kan marr me kuptimin hakikat (e
vrtet), kurse hanefitt, me kuptimin mexhaz (figur, metafor jo e vrtet).11 (9)
Prandaj, shafiitt kan arritur n konkluzionin se abdesti i femrs prishet me t
prekur, kurse hanefitt, n konkluzionin se abdesti i femrs prishet me marrdhnie seksuale.
10

Kurani El-Bekare: 228.

11

Kurani, El-Maide, 6.

21

E DREJTA ISLAME - I

II. Kontradiktat n lidhje me Sunnetin

Si dihet, n periudhat e para, hadithet rrfeheshin dhe prcilleshin edhe me
goj, edhe t shkruara. Pr kt arsye, vetm nj pjes e vogl e haditheve ndodhej
jasht njohjes s ideatorve. sht e natyrshme q ideatori t cilit nuk i prcillej nj
hadith i caktuar, t shfaqte nj ide t ndryshme nga ideatort t cilve u ishte prcjell ai hadith. Nga ana tjetr, nga q nj pjes e haditheve e kishin origjinn kategorike dhe, nj pjes tjetr, hipotetike, do shkoll vepronte, rregullisht, sipas haditheve kategorike, kurse, pr t vepruar sipas haditheve hipotetike, vinte disa kushte.
Kshtu, shkollat juridike-fetare vazhduan t vepronin sipas haditheve hipotetike q
bartnin kushte t caktuara t vna prej tyre. Gjithashtu, fjalt e haditheve, n lidhje
me kuptimin e tyre, ashtu si pati ndodhur me fjalt e Kuranit, qen br shkak pr
lindjen e kontradiktave.
III. Kontradiktat n lidhje me thniet dhe fetvt e sahabeve
Ndrsa disa prej ideatorve i pranonin absolutisht fjalt e sahabeve, disa t tjer
kan mbajtur qndrime t ndryshme lidhur me kt shtje. Kshtu, malikitt kan
paraplqyer t'i marrin fjalt e sahabeve pr analogji. N ndryshim me ta, shafiitt,
kan mbajtur nj qndrim t lir pr t vepruar ose jo n baz t fjalve t sahabeve.
Kurse hanefitt i kan konsideruar fjalt e sahabeve si dokument.
IV. Kontradiktat n lidhje me zakonet dhe traditat
Malikitt qen lidhur ngusht pas zakoneve dhe traditave t medinasve duke i
quajtur ato, "amelu ehli Medine" (veprimi i medinasve). Edhe shkollat e tjera patn
pranuar se si zakonet dhe traditat e medinasve, si ato t zonave t tyre, mund t
merren si dokumente sipas kushteve t caktuara.

F. SHPRNDARJA GJEOGRAFIKE E SHKOLLAVE

JURIDIKE-FETARE
Si u b e ditur edhe pak m lart, shkollat juridike-fetare u prhapn n botn
Islame duke filluar nga shek. II hixhri dhe secila shkoll mblodhi prkrahs n
zonat e veta.

22

E DREJTA ISLAME - I

I. Vendet ku u prhap shkolla hanefite

Shkolla hanefite u prhap n t gjitha vendet ku shtrihej sundimi i shtetit abasit. N kohn e shtetit abasit, emrimi i Ebu Jusufit si kryekadi pati ndikuar n
prhapjen e ksaj shkolle sikur kjo t ishte shkolla zyrtare e shtetit. Prandaj dhe
populli pati treguar interesim t madh pr kt shkoll. N Irak, Turqi, Kaukaz, Azi
e Mesme, Ballkan (Shqipri, Kosov, Bosnj-Hercegovin) dhe Siri, shkolla hanefite
u pranua gjersisht nga populli dhe u praktikua. Sot supozohet se 2/3 e myslimanve t bots jan antar t shkolls hanefite.
II. Vendet ku u prhap shkolla shafiite
Shkolla shafiite sht prhapur veanrisht n Egjipt, sepse aty patn kaluar
koht e fundit t jets s imam Shafiiut dhe aty e pati formuar ai shkolln e tij t
re. Shkolla shafiite, e cila e pati ruajtur autoritetin e saj mbi popull edhe n periudhn e shtetit fatimit t lidhur pas shiizmit, qe mbshtetur nga shteti ejjubit.
Edhe memlukt, ashtu si ejjubitt, e patn pranuar shkolln shafiite si shkolln
zyrtare t shtetit. Ndrkaq, sulltani memluk, Zahir Bajbars, pati parashtruar mendimin q kadinjt t emroheshin nga t katr shkollat. N Damask, n fillim
populli qe lidhur pas shkolls evzaite, e cila sot s'ka m ndjeks. M pas, ndjeksit
e saj hyn n shkolln shafiite. N juglindje t Turqis dhe n zonat e Anadollit
lindor, n zonat Sixhistan dhe turkistan t Iranit, shkolla shafiite qe prhapur s
bashku me shkolln hanefite.
III. Vendet ku u prhap shkolla malikite
Shkolla malikite pati gjetur mundsi prhapjeje n Egjipt, Afrik (Tunizi,
Algjeri, Marok, Sudan) dhe n Andaluzi. N zonn e Hixhazit hasen nj numr i
vogl personash ndjeks t shkolls malikite. Si shkolla zyrtare e shtetit anadaluzian
emevit, malikizmi pati pasur nj ndikim t madh mbi popullsin e atjeshme.
IV. Vendet ku u prhap shkolla hanbelite
Shkolla hanbelite sht e prhapur veanrisht n zonn e Hixhazit. Sot n
Arabin Saudite, shumica e madhe e popullsis sht e lidhur pas shkolls hanbelite.

23

E DREJTA ISLAME

G. NJOHURI T PRGJITHSHME MBI BURIMET

Konkluzionet e fes Islame mbi kt jet dhe jetn e pasme (hiret) sigurohen
nga katr burime q jan, me radh, Libri, Sunneti, mendimi i njzshm (ixhm)
dhe analogjia (kijs). Kto quhen "edille-i erbaa" (katr argumentet) ose edille-i
sher'ijje" (argumentet juridike). Nga ana tjetr, kto quhen "asli delil" (argumente
themelore). Prve ktyre jan edhe argumentet dytsore t quajtura "fer'i delil":
mesalihi mursele, istihsan, sher'u men kablena (argumentet e feve para Profetit
Muhammed), thniet e sahabeve dhe istis'hb. Kto argumente do t'i shqyrtojm
shkurtimisht m posht.
I. Kuptimi i argumentit
Argument (delil) do t thot udhrrfyes, shenj; argument quhet gjja q
shrben pr vrtetimin e nj pretendimi. Si term i fikhut, argumenti sht "gjja q,
kur mendohet dhe krkohet mbi t, e on personin n nj prfundim dhe
konkluzion juridiko-fetar (sher')".
Nse konkluzioni juridiko-fetar i arritur me an t nj argumenti sht kategorikisht i drejt, ky konkluzion quhet "dije, shkenc" (ilm), kurse argumenti vet
quhet "argument kategorik" (kat' delil). Nse ka mundsi q konkluzioni t jet i
gabuar, pra nse konkluzioni nuk sht kategorikisht i drejt, quhet "supozim, pandehm" (dhann), kurse argumenti vet quhet "argument i supozuar" (dhann
delil).
II. Llojet e argumenteve
Nga kndvshtrime t ndryshme, llojet e argumenteve jan:
a. Nga kndvshtrimi i kontradikts dhe marrveshjes pr t'u quajtur argument
1. Argumentet me marrveshje: Libri (Kurani) dhe Sunneti. T gjith dijetart
mysliman i kan pranuar kto si argummente juridiko-fetare.
2. Argumentet e pranuara nga shumica e myslimanve si argumente juridikofetare: mendimi i njzshm (ixhm) dhe analogjia (kijs). Disa harixhit dhe disa
prej mutezilitve nuk e pranojn mendimin e njzshm si argument.
24

E DREJTA ISLAME - I

3. Argumentet zakone dhe tradita, istihsan, istis'hb, qllimet mursel, sheriati i

paraardhsve, sedd-i zera dhe pikpamja e sahabeve t papranuara si argumente
nga nj pjes myslimansh q e pranojn analogjin si argument.
b. Argumentet nga kndvshtrimi i mbshtetjes n prcjellje (nakl) dhe n
opinion (re'j)
1. Argumentet e prcjella (nakl): Libri dhe Sunneti. Ndrkaq, sipas atyre q i
pranojn si argument pikpamjet e sahabeve, mendimin e njzshm (ixhm) dhe
sheriatin e paraardhsve, edhe kto jan argumente t prcjella.
2. Argumentet racionale (akl): analogjia. Sipas atyre q i pranojn si argument istihsanin, qllimet mursel dhe istis'hbin, edhe kto jan argumente racionale.
c. Argumentet sipas nivelit t tyre
1. Argumentet themelore: Libri dhe Sunneti. Kurani sht vahj (revelacion,
zbules) me fjal e me kuptim. Kurse Sunneti sht shpjegimi i Kuranit i br nga
ana e Profetit Muhammed duke u mbshtetur n zbulesn hyjnore dhe frymzimin
hyjnor. Kurani dhe Sunneti jan q t dy shpallje hyjnor. Vetm Kurani dhe Sunneti
kan n Islam t drejt dhe kompetenc t japin konkluzion n mnyr t pavarur.
Nga kjo an, t dy jan themelor. Pr rrjedhoj, meq t gjitha argumentet e tjera
jan t detyruara t mbshteten n Kuran dhe Sunnet, jan dytsore.
2. Argumentet dytsore: mendimi i njzshm (ixhm), analogjia (kijs), istihsan, istis'hb, sheriati i parardhsve, pikpamjet e sahabeve, zakonet dhe traditat,
sedd-i zera. Kta nuk jan themelor, domethn t pavarur, pasi nuk mund t japin
konkluzione pa u mbshtetur n Libr dhe Sunnet. Kto jan argumente n plan t
dyt, pra, dytsore. Disa dijetar, duke u mbshtetur n mendime dhe ide t ndryshme, i kan nxjerr argumentet themelore n katr. Kt parim e kan prvetsuar
edhe dijetart hanefit. Edhe ne do t'i trajtojm argumentet sipas ksaj.

H. LIBRI (KURANI)
I. Prkufizimi i Librit (Kitabit, Kuranit)
Fjala arabishte kitab q ka pr prgjegjse n shqip fjaln libr, do t thot gj e
shkruar. N metodn juridike, kur thuhet Kitab, nnkuptohet Kurani. Fjala Kitab pr
Kuranin sht prdorur edhe n traditn fetare Islame shqiptare.
25

E DREJTA ISLAME - I

Si term, pr Kuranin jan br prkufizime t ndryshme. njri prej ktyre sht

kshtu: "Kurani sht nj tekst i pashoq e i mahnitshm, i zbritur nga Allahu Profetit
Muhammed (a.s.) arabisht, i prcjell nga Profeti gojarisht dhe i shkruar n form
libri.
Duke e zbrthyer pak kt prkufizim, mund t'i msojm edhe veorit e
Kuranit.
- Kurani sht fjala e Allahut e zbritur profetit Muhammed (a.s.).
- Kurani sht i shkruar n libra q ndodhen n dor t myslimanve. Ai sht
ashtu si ka ardhur nga Allahu. Nuk ka variant m t plot ose m t mangt t
Kuranit, sepse Allahu vet ka dhn garanci se do ta ruaj Kuranin nga cenimi gjer
n kiamet: "Pa dyshim, Ne e kemi zbritur Kuranin dhe, pa dyshim, Ne jemi
garant pr t!"12 (10)
- Kurani sht fjal e Allahut si nga ana leksikore, ashtu dhe nga ana kuptimore. Sipas ksaj, porosit (hadithet) e Profetit nuk mund t jen Kuran edhe nse
prputhen plotsisht me t si kuptim, sepse fjalt (ana leksikore) e porosive (haditheve) t Profetit jan t tijat.
- Kurani ka ardhur nga Profeti gjer n ditt tona me rrugn tevatur (prcjellje
gojore e miratuar nga nj bashksi e madhe), duke u prcjell nga brezi n brez.
12

Kurani, El-Hixhr: 9.

26

E DREJTA ISLAME - I

Numri shum i madh i rrfyesve, ndarja dhe largsia mes zonave ku jan ndodhur
dhe kan vepruar bashksit e bn t pamundur q kto t jen marr vesh fshehtas
mes tyre pr t br rrfim dhe prcjellje t gnjeshtrt.
- Kurani sht mrekulli, domethn e l njeriun t mrekulluar, t mahnitur.
Njerzimi ka qen i paaft pr t paraqitur nj tekst t ngjashm me t. Kurani i pati
sfiduar n at koh arabt q nuk besonin duke u propozuar t paraqisnin t ngjashmin e tij dhe ata s'patn mundur t'i prgjigjeshin nj sfide t till. Pastaj u pati propozuar t paraqisnin dhjet sure e, m n fund, vetm nj sure t ngjashme suret e
Kuranit dhe ata prsri s'patn mundur t bnin gj.
- N shum an t tij, Kurani zotron cilsi mahnitse pr njeriun. Prandaj ka
ndodhur q shum jomysliman kan hyr n Islam duke u lidhur pas Kuranit. Disa
prej ktyre cilsive mund t'i radhisim kshtu:
1. Shprehja e mahnitshme e Kuranit si dhe koherenca e shprehjes s tij
megjithse qe zbritur me ndrprerje kohore t gjata dhe pr m shum se 22 vjet,
megjithse trajton shtje dhe konkluzione nga m t ndryshmet.
2. Kurani pati parashikuar disa ngjarje q do t ndodhnin n t ardhmen dhe,
kur erdhi koha, ato ndodhn krejt ashtu si i pati parashikuar Kurani.
3. Kurani flet pr ngjarje t panjohura t popujve t vjetr, pr t cilt arabt e
kohs kur u zbrit Kurani, nuk kishin asnj lloj njohurie; drejtsia e informacionit prkats t dhn nga Kurani sht vrtetuar me zbulimet arkeologjike t kohve tona.
4. Kurani ka prekur disa t vrteta mbi cilsit e natyrshme t ligjeve t natyrs
t panjohura m par, t nxjerra n shesh nga krkimet dhe zbulimet shkencore
moderne t ditve t sotme.13 (11)
II. Konkluzionet q prmban Kurani
Konkluzionet q prmban Kurani jan tre llojesh:
1. Konkluzionet besimore (itikad)
Jan konkluzionet mbi besimin nga personi prgjegjs te Allahu, engjjt, librat,
profett, dita e hiretit, kazaja dhe kaderi. Konkluzionet mbi besimin kan ardhur
m shum n periudhn e Meks me qllim pr t'i pastruar njerzit prej opinioneve,
bindjeve e besimeve t kota e bestytnive.
13

shih Kurani, El-Enbija: 30; El-Hixhr: 22.

27

E DREJTA ISLAME - I

2. Konkluzionet moralo-etike (ahlak)

Jan konkluzionet mbi fuqizimin e besimit, mbi njeriun e sinqert, t devotshm e t virtytshm, mbi prftimin e qndrimeve dhe sjelljeve m t mira e m t
bukura n marrdhniet njerzore. N kt lloj futen ajetet q prmbajn rrfimet
shembullore mbi profett, ajetet q bartin kuptim nxits ose pengues.
3. Konkluzionet praktike (amel)
Jan konkluzionet mbi shtjet praktike t cilat rregullojn aktet njerzore si
adhurimi, fjala, veprimi, puna si dhe tr jetn shoqrore. Kto jan ajetet q hyjn
n fushn e shqyrtimit t s drejts Islame (fikh) dhe t metods juridike.
Nj klasifikim i till mund t bhet edhe pr hadithet profetike.
Konkluzionet praktike t Kuranit mund t shqyrtohen duke i ndar n dy
pjes: a) konkluzionet mbi adhurimet; b) konkluzionet mbi veprimet.
a) Konkluzionet mbi adhurimet. Urdhrat mbi farzet Kurani i ka br shkurt
duke ia ln formn, hollsit dhe zbatimin sunnetit. Format dhe mnyrat e kryerjes
s adhurimeve si namazi, agjrimi, haxhi, zekati, kushtimi, betimi jan zbatuar dhe
prjetuar personalisht nga Profeti dhe i jan treguar ummetit. Hadithet n vijim e
shprehin hapur se zbatimi i adhurimeve duhet marr nga Profeti: "Si ta fal un
namazin, ashtu faleni edhe ju!" Dhe: "Adhurimet n lidhje me haxhin merrini
prej meje!" Nga ana tjetr, edhe zihari i parashikuar pr t kompensuar t metat ose
gabimet n adhurim ose veprim, betimi si dhe kefaretet (shprblimet) pr vrasje pa
dashje t nj besimtari, kan cilsin e adhurimit.
b. Konkluzionet mbi veprimin. Jan konkluzionet mbi shtjet jasht adhurimit, si veprimtaria juridike, marrveshjet dhe kontratat, faji, ndshkimi, etj. Kto
rregullojn marrdhniet mes individve, mes individit e shoqris dhe mes
shoqrive. Konkluzionet praktike mund t'i ndajm n grupe si m posht:
1. E drejta e familjes. N Kuran, konkluzionet mbi familjen jan m t detajuara
se konkluzionet mbi shtjet e tjera. Mes ktyre mund t prmendim konkluzionet
mbi martesn, ndarjen, ushqimin, kujdestarin, periudhn e pritjes pas ndarjes,
trashgimin, prejardhjen, etj.
2. E drejta qytetare. Jan konkluzionet mbi ndrveprimet njerzore q kan pr
qllim t rregullojn marrdhniet materiale mes individve, si: shitblerja, qiraja,
ndrrimi, pengu, dorzania, ortakria, borxhi dhe garancia si dhe t mbrojn do
njeri q ka t drejt.
28

E DREJTA ISLAME - I

3. E drejta penale. Ktu futen fajet e individit dhe ndshkimet prkatse.

Konkluzionet penale kan pr qllim t mbrojn pasurin, jetn, nderin, prejardhjen
dhe mendjen. Ndshkimi i prcaktuar n ajete dhe hadithe quhet "had", kurse
ndshkimet si ato pr vjedhjen, grabitjen, piratrin, prdorimin e pijeve alkoolike
q v shteti Islam pr t mirn e prgjithshme dhe sigurimin e rregullit publik,
quhen "ta'zir", si paralajmrimi, rrahja, internimi dhe burgimi.
4. E drejta e gjykimit. Konkluzionet mbi gjykimin kan pr qllim t rregullojn veprimtarin e domosdoshme t gjykimit t shtjeve, t dshmis, betimit, vendimit juridik, pr rrjedhoj, pr t realizuar drejtsin mes njerzve.
5. E drejta administrative. Konkluzionet e ksaj fushe mbshteten n parime t
tilla si drejtsia, kshillimi, paqtimi, ndihma reciproke dhe mbrojtja. Drejtsia
sht parimi kryesor q duhet t ndjek me prparsi administrata shtetrore. N
Kuran ka ajete q urdhrojn drejtsin: "Pa dyshim, Allahu urdhron t'ia jepni
amanetin atij q e meriton dhe, n gjykimin mes njerzve, t gjykoni me
drejtsi!"14 "Pa dyshim, Allahu urdhron drejtsin, mirsin dhe ndihmn pr
t afrmin!"15 (13) Edhe parimi i kshillimit sht ndihmsi m i mir pr administratn shtetrore n prcaktimin e metodave t drejtim-administrimit. N Kuran
urdhrohet kshtu: "Punt e tyre bhen me kshillim mes tyre."16 (14) "Kshillohu
me ta pr punt. Dhe, kur t marrsh vendim, mbshtetu te Allahu!"17
Si kuptohet nga teksti i ajetit t par si m sipr, ai pohon se administrimi
Islam mbshtetet n parimin e kshillimit mes myslimanve. Nga ana tjetr,
nnkuptohet se shoqria myslimane duhet t zgjedh e t sjell n krye t puns nj
ekip q ta kontrolloj kryetarin e shtetit Islam e ta ndihmoj pr rregullimin e
punve t shtetit.
6. E drejta ndrshtetrore. Kurani ka sjell edhe konkluzione parimore q
rregullojn marrdhniet me shtetet jomyslimane. N ajete krkohet t respektohen
marrveshjet ndrshtetrore e ndrkombtare.
7. E drejta ekonomike e financiare. Ktu futen konkluzionet mbi t drejtn e t
varfrit mbi mallin e t pasurit, llogaritja e t ardhurave e shpenzimeve, etj.

14

Kurani, En-Nisa: 58.

15

Kurani, En-Nahl: 90.

16

Kurani, Esh-Shura: 38.

17

Kurani, Al-i Imran: 159.

29

E DREJTA ISLAME - I

III. Shpjegimi kur'anor i konkluzioneve

Me stilin e tij t veant, Kurani i ka prekur t gjitha shtjet themelore q kan
t bjn me jetn e njeriut. Allahu (xh.xh.) ka urdhruar: "Ta zbritm ty kt Libr
ku do gj shpjegohet qart."18
Kurani i parashtron konkluzionet n dy mnyra:
1. Kurani i trajton me hollsi disa shtje juridike dhe konkludon mbi to.
Numri i ktyre lloj ajeteve sht i pakt. Pr kt lloj parashtrimi mund t jepen si
shembuj raportet prpjestimore n t drejtn trashgimore, madhsia e disa gjobave, kurorzimi-shkurorzimi (martesa-ndarja), etj.
2. Disa konkluzione Kurani i parashtron shkurt dhe prmbledhtas pa dhn hollsi duke ia ln parashtrimin dhe shpjegimin e detajuar sunnetit, domethn Profetit.
Kjo sht mnyra e parashtrimit t prdorur prgjithsisht nga Kurani. Pr shembull,
Kurani sht mjaftuar t thot "merr zekat nga mallrat"19 pa dhn njohuri t gjer
mbi zekatin, duke ia ln kt si dhe shpjegimet e nevojshme Profetit. Edhe lidhur me
ndshkimin ekuivalent t quajtur "kisas", Kurani ka ndjekur t njjtn metod, ka
thn "n kisas ka pr ju jet"20 si dhe "pr t vrart, kisasi sht br farz pr ju"21 (19),
por nuk ka shpjeguar kushtet e kisasit, t cilat i ka deklaruar sunneti.
Duke parashtruar konkluzionet, Kurani prdor nj stil q sht i posam pr
t. Pr aktet q krkon t kryhen, Kurani prdor nj stil nxits, kurse kundrvnien
ndaj konkluzioneve dhe urdhrave t tij e prshkruan me stil keqsues. Pr aktet q
ka krkuar t kryhen, vende-vende ka urdhruar,22 disa her ka br t ditur se ato
jan t shkruara e t detyruara (farz)23 dhe, disa her t tjera, ka premtuar mirsi
(sevap), pages, shprblim.24 Duke parashtruar aktet q krkon t mos kryhen, disa
her prdor nj stil q i ndalon ato drejtprdrejt,25 kurse, disa her t tjera, krcnon
e premton ndshkim.26 Nisur nga kjo, pr ata q merren me nxjerrjen e konkluzi18

Kurani, El-En'am: 38.

19

Kurani, Et-Teube: 103.

20

Kurani, El-Bekare: 179.

21

Kurani, El-Bekare: 178.

22

shih Kurani, Et-Talak: 2.

23

shih Kurani, El-Bekare: 183.

24

shih Kurani, En-Nisa: 14.

25

shih Kurani, El-En'am: 151.

26

shih Kurani, En-Nisa: 10, 14.

30

E DREJTA ISLAME - I

oneve nga Kurani, sht e domosdoshme dhe e pashmangshme t'i njohin shum
mir kto shtje.

I. SUNNETI
I. Prkufizimi i Sunnetit
Si fjal, sunnet do t thot shprehi, mnyr, rrug, zakon, tradit. Si term i s
drejts Islame, sunnet jan "fjalt, aktet dhe pohimet jasht Kuranit t Profetit".
Prandaj sunneti sht nj prej argumenteve dhe burimeve t konkluzioneve juridiko-fetare.
N prcaktimin e konkluzioneve praktike, sunneti sht, pas Kuranit, burimi i
dyt t cilit i drejtohet. Kt e tregojn Kurani, mendimi i njzshm (ixhm) dhe
gjykimi i shndosh. Si bn t ditur Kurani, n do shtje ku ka konkluzione
fetare, fjalt e Profetit mbshteten n zbulesn hyjnore: "Ai (Muhammedi) nuk flet
sipas mendjes dhe dshirs s vet. Fjala e tij s'sht gj tjetr ve zbuless hyjnore
t prcjell atij!"27
Allahu i Lart e ka ngarkuar t drguarin e vet me detyrn pr ta parashtruar
Kuranin, pr t'i shpjeguar konkluzionet e tij duke urdhruar: "Ne ta zbritm
Kuranin q t'u shpjegosh njerzve hapur se 'u sht zbritur atyre!"28 Kshtu,
Allahu e prezanton sunnetin si plotsues t Kuranit, si shpjegues t domosdoshm
q ai t mund t kuptohet mir.
N ajete t ndryshme t librit t Tij, Allahu (xh.xh.) ka br t ditur se menjher pas Tij duhet t'i tregohet bindje Profetit, se bindja ndaj tij sht bindje ndaj
Allahut, pr rrjedhoj, sunneti sht, pas Kuranit, burimi i dyt i konkluzionit.
"Kush i bindet t Drguarit, i sht bindur Allahut!"29 "Bindjuni Allahut, bindjuni t Drguarit! Nse bini n kundrshtim pr nj shtje dhe i besoni Allahut
dhe dits s hiretit, ojani at shtje Allahut dhe t Drguarit t Tij (vendosni
sipas Kuranit dhe sunnetit)!"30
27

Kurani, En-Nexhm: 3, 4.

28

Kurani, En-Nahl: 44.

29

Kurani, En-Nisa: 80.

30

Kurani, En-Nisa: 59.

31

E DREJTA ISLAME - I

"'t'ju jap i Drguari, at merreni (bni si ju thot ai). Dhe ruhuni prej
gjrave q jua ka ndaluar ai!"31 "Kur Allahu dhe i Drguari i Tij vendosin pr nj
pun, myslimani dhe myslimania nuk mund t ken plqime t tjera (n kundrshtim me at vendim)!"32
Qysh nga koha e Profetit (a.s.) e gjer n ditt tona, myslimant kan qen dhe
jan t nj mendimi se mbshtetja n sunnet pr kuptimin dhe msimin e
konkluzioneve juridiko-fetare si dhe pr t vepruar sipas tyre, sht detyrim (farz).
Sahabet dhe t gjith myslimant pas tyre nuk kan par ndonj ndryshim mes
konkluzioneve t Kuranit dhe konkluzioneve t sunnetit. Edhe ather, edhe sot
mbisundon mendimi se duhet mbshtetur n t dy dhe duhet vepruar sipas t dyve,
sepse burimi i t dyve sht zbulesa hyjnore.
II. Llojet e Sunnetit
Sipas cilsis, sunneti ndahet n verbal, praktik dhe i miratuar n heshtje.
1. Sunneti verbal (kavl). Sunneti verbal jan fjalt jasht Kuranit t thna nga
Profeti me qllime t ndryshme e me raste t ndryshme. Sunneti verbal quhet hadith. Hadithi quhet edhe lajm (haber). Sunneti verbal sht i shumt n numr. Disa
prej sunneteve verbale jan kto:
"Ndshkimi i vrasjes me dashje sht kisas (vrasje)."
"sht i ndaluar dmtimi i dikujt tjetr ose vetdmtimi si dhe prgjigjja ndaj
dmtimit me dmtim!"
"Nse dikush nga ju sheh nj gj t papranueshme nga Islami, ta prapsoj me dor.
Po t mos ket mundsi pr kt, ta prapsoj me fjal. Dhe po t mos ket mundsi as
pr kt, ta prapsoj me zemr. Ky sht besimi m i dobt."
2. Sunneti praktik (fiil). Jan disa prej akteve dhe veprimeve t Profetit (a.s.).
T gjitha aktet e Profetit nuk jan t nj cilsie. Prsa i prket cilsis s tyre si
burim konkluzioni, jan disa llojesh:
- Aktet njerzore natyrore, si: ngrnia, pirja, ecja, lodhja, gjumi, etj. Kto jan
mubah dhe nuk prbjn burim pr konkluzione.
- Aktet posarisht t veanta pr Profetin, t cilat nuk mund t merren si
shembull nga myslimant, si agjrimi i vazhdueshm, namazet e nats (tehexhxhud)
31

Kurani, El-Hashr: 7.

32

Kurani, El-Ahzab: 36.

32

E DREJTA ISLAME - I

e t duhas (paradits) q jan farz pr t. Myslimant nuk mund ta ndjekin

Profetin n kto akte.
- Aktet si shpjegim i nj ajeti lakonik shum t shkurtr t Kuranit, veprimet
treguese e konkretizuese si pr mnyrn e faljes s namazit, kryerjes s haxhit, etj.
Kto akte jan pr myslimant burim konkluzionesh, bartin vler vendimtare ligjvnse. Ummeti sht i detyruar ta ndjek Profetin n kto akte.
- Aktet, pr t cilat sht br e qart niveli i tyre i prgjegjsis pr myslimant,
domethn, nse ato jan pr myslimant farz, vaxhib, mendub apo mubah. Kto
jan pr myslimant burim konkluzionesh, sepse Allahu i Lart ka urdhruar: "Pa
dyshim, te i Drguari i Allahut ju keni shembullin m t bukur!"33 Kto lloj aktesh
t Profetit jan t detyrueshme pr myslimant.
- Aktet q prmbajn qllimin e tij pr t'iu afruar Allahut, por q e kan t
paqart konkluzionin, domethn cilsin ligjore, si disa adhurime t bra jo vazhdimisht. Pr myslimant kto jan mustehab. Kurse aktet q nuk dihet e nuk kuptohet se kan pr qllim afrimin te Allahu, jan pr myslimant mubah, si shitblerja,
marrveshjet pr ortakri toke. Edhe pse i ka br vet kto, Profeti nuk u ka thn
myslimanve "bjini!"
3. Sunneti i miratimit t heshtur (takrir). Ky sunnet sht moskundrshtimi,
miratimi i heshtur nga Profeti i fjalve t thna ose akteve t kryera n prani t tij si
dhe i fjalve dhe akteve ku s'ka qen dshmitar por i ka msuar n munges.
III. Elementt e hadithit (rrfyesi, dshmia, teksti)
Ata q e kan prcjell hadithin duke nisur q nga Profeti, quhen rrfyes
(rav), t gjith rrfyesit q e kan prcjell hadithin nga Profeti e gjer n shkrimin e
tij n nj libr, quhen dshmi, prova (sened) t hadithit, kurse vet hadithi,
domethn fjalt e tij, quhet tekst (metn).
Sipas dshmis s shkputur ose t pashkputur, sunneti ndahet n musned
dhe mursel, kurse sipas numrit t madh ose t vogl t rrfyesve, ndahet n mutevatir, meshhur dhe ahad.

33

Kurani, El-Ahzab: 21.

33

E DREJTA ISLAME - I

IV. Kushtet q krkohen te rrfyesi i hadithit

Si fjal, rav do t thot rrfyes, kurse si term i fikhut, quhet secili prej personave
q e ka prcjell nj hadith nga Profeti e gjer n shkrimin e tij t rregullt. Plotsimi i
kushteve t mposhtme pr rrfyesin sht kusht pr pranimin e hadithit.
1. Rrfyesi duhet t ket zhvillim mendor normal. Rrfyesi duhet t jet i rritur, domethn t ket arritur moshn e pubertetit dhe t ket zhvillim mendor normal. Rrfimi i personit ende t parritur si dhe me t meta mendore (prapambetje
mendore, konfuzion mendor, menduri) sht i papranueshm.
2. Rrfyesi duhet t jet mysliman. Rrfimi n shtje fetare i personit jomysliman sht i papranueshm.
3. Rrfyesi duhet t jet njeri i drejt. Rrfyesi duhet t'i zotroj krkesat,
dshirat dhe pasionet njerzore. Ai duhet t njihet si njeri q u shmanget gjynaheve
t mdha, q prpiqet t mos bj gjynahe t vogla, q ruhet nga qndrime, sjellje e
veprime q shprehin karakter t ult e t shformuar.
4. Rrfyesi duhet t ket aftsi prvetsuese e ruajtse:
a) T jet i aft ta dgjoj lajmin n mnyr t plot pa i shptuar asgj.
b) T jet i aft ta kuptoj plotsisht lajmin pr ta prcjell at gjithashtu me
kuptimin e plot t tij.
c) T prpiqet ta msoj prmendsh lajmin me fjalt q e ka dgjuar.
d) T jet i aft pr ta ruajtur plotsisht lajmin n kujtes gjersa t'ia prcjell
dikujt tjetr.
V. Sunneti sipas numrit t rrfyesve
Sipas numrit t rrfyesve, sunneti ndahet n mutevatir, meshhur dhe ahad.
1. Sunneti mutevatir (i grupit). sht sunneti i par ose i dgjuar nga vet
Profeti, i prcjell nga nj grup shoqror q e ka t pamundur t merret vesh n mes
t vet pr t gnjyer; kjo prcjellje nga grupe shoqrore me t njjtat cilsi nga njri
te tjetri prfundon kur sunneti n fjal merr form t shkruar. Sunneti i prcjell
me rrugn tevatur sht "verbal (kavl)" dhe "praktik (fiil)". Sunneti verbal sht i
prbr prej fjalve dhe ides moralo-shpirtrore.
2. Sunneti meshhur (i personave t njohur). sht sunneti i prcjell nga nj
numr personash i kufizuar (1-3 vet), pra numri i rrfyesve nuk arrin nivelin teva34

E DREJTA ISLAME - I

tur, por n koh t tabiinve dhe t etbai tabiinve, ky sunnet sht prcjell n nivelin tevatur. Prkatsia e ktij sunneti ndaj Profetit nuk sht e prer, domethn
nuk dihet me siguri t plot nse sht prcjell nga Profeti, sepse rrfyesit q e kan
prcjell kt sunnet prej tij, nuk jan aq sa rrfyesit e sunnetit mutevatir. Ndrkaq,
dihet me siguri t plot se ky sunnet u prket sahabeve, t cilt jan rrfyesit e par
t sunnetit.
Sipas metods hanefite, sunneti meshhur (i njohur) sht i nivelit t siguris
faktike (jakin), domethn, pothuajse i nivelit tevatur. Personi q nuk e pranon kt
sunnet, e thn ndryshe, pretendon se nuk i prket Profetit, sht konsideruar
mkatar sepse, me kt pretendim, tabiint dhe etbai tabiint akuzohen pr gabim.
3. Hadithi ahad (i pak personave). sht sunneti i prcjell nga Profeti e m tej
prej rrfyesish, numri i t cilve nuk ka arritur nivelin tevatur ose meshhur. T tilla
jan hadithet e prcjella nga Profeti gjer n shkrimin e tyre nga nj nj ose disa vet
duke mbetur numri i rrfyesve pr do her gjithmon po kaq.
"Ahad" sht shumsi i fjals "ehad" q do t thot "nj i vetm". Sipas metodistve t fikhut, nse ky sunnet i quajtur "lajmi i vahidit", domethn "lajmi i nj
njeriu", bart kushtet e duhura q duhet t plotsoj lajmi ahad n hadithin e vrtet
(sahih), merret pr baz n konkluzionet praktike (amel), por nuk merret pr baz
n konkluzionet besimore (itikad).
Kushtet q krkohen n hadithin ahad. Prve katr kushteve themelore q
duhet t plotsoj rrfyesi, n hadithin ahad jan krkuar veanrisht edhe kto
kushte:
- Rrfyesi i par q e ka prcjell hadithin nga Profeti, duhet t jet n t gjitha
aspektet jurist (fakih), domethn t jet me t vrtet i aft pr t dhn ide (ixhtihad) dhe t jet i njohur pr prcjellje hadithi. Rrfimi (rivajeti) i rrfyesit q plotson kto kushte, pranohet si argument edhe nse sht apo s'sht n prputhje me
analogjin.
- Nse rrfyesi i par nuk sht jurist, por njihet pr prcjellje hadithi, rrfimi
i tij pranohet si argument nse prputhet me analogjin, n t kundrt, nuk
pranohet.
- Rrfimi i rrfyesit q s'sht jurist dhe s'njihet pr prcjellje hadithi, por dihet
vetm se ka prcjell disa hadithe, pranohet si argument vetm nse prputhet me
analogjin. Ndrkaq, hadithi i prcjell nga rrfyesi me kto cilsi, nuk sht pranuar nga sahabet, sht i papranueshm.
35

E DREJTA ISLAME - I

- Sunneti nuk duhet t ket t bj me nj shtje shum t prsritur, sepse do

t duhej q sunneti i till (sunneti mbi nj shtje shum t njohur e t prsritur) t
prcillej jo me rrugn ahad, por n mnyrn tevatur ose meshhur.
Duhet q rrfyesi t mos sillet n kundrshtim me rivajetin q ka prcjell vet.
VI. Sunneti sipas zinxhirit t rrfyesve
Sunneti ose hadithi, sipas plotsis apo mangsis s rrfyesve n dshmin e
tij, ndahet n musned dhe mursel:
1. Hadithi musned. sht hadithi q n dshmin e tij s'ka asnj rrfyes mangut. Ky quhet edhe muttasil, i pandrprer.
2. Hadithi mursel. sht hadithi q n dshmin e tij ka mangsi rrfyesish, q
nuk i ka rrfyesit t plot. Ky quhet edhe munkati, i ndrprer.
VII. Vendi i Sunnetit n fe dhe vlera argumentuese e tij mbi konkluzionet
fetare
Nse sunneti i Profetit, i cili sht, pr myslimant, burimi i dyt konkluzionesh pas Librit t Allahut, trajtohet sipas konkluzioneve juridiko-fetare (sher') q
zotron, na dalin para sysh katr lloje sunneti:
1. Disa konkluzione t sunnetit jan n prputhje t plot me konkluzionet e
Kuranit dhe i mbshtesin ato, si "domosdoshmria pr t'iu nnshtruar vetm
Allahut", "duhet patjetr t respektojm urdhrat dhe ndalimet e Islamit", etj.
2. Disa konkluzione t sunnetit shtjellojn kuptimin e Kuranit dhe komentojn
ajetet lakonike (muxhmel), si ato q tregojn se si duhet br haxhi, etj.
3. Disa konkluzione t sunnetit prcaktojn kufijt e konkluzioneve t prgjithshme t Kuranit (tahsis), u vn kushte konkluzioneve t tij absolute (takjid) duke i
shtjelluar, kshtu, ato.
4. Disa her sunneti bn konkluzione q nuk ndodhen n Kuran, sepse
Sunneti, ashtu si Kurani, sht i pavarur t nxjerr konkluzione m vete. N kt
shtje, Kurani dhe Sunneti kan cilsi t prbashkta. Profeti thot: "Kini vmendjen, mua m sht dhn Kuran dhe (sunnet) si ai!" Ja disa prej ktyre lloj konkluzionesh: "Ngrnia e shpendve grabitqar, e kafshve t egra t familjes s qenit dhe e
gomarit t but sht haram.", "Gjyshes i jepet pjes nga trashgimia.", etj.
36

E DREJTA ISLAME - I

J. MENDIMI I NJZSHM (IXHMA)

I. Prkufizimi, kushtet dhe llojet e mendimit t njzshm (ixhm)
a. Prkufizimi i mendimit t njzshm (ixhm)
Si fjal, ixhm do t thot "tregoj vendosmri, vendos". Kurse si term, ixhm
"sht, n nj periudh kohe fardo pas vdekjes s Profetit, marrveshja e njzshme
e t gjith ideatorve mysliman mbi nj konkluzion juridiko-fetar t caktuar".
b. Kushtet e mendimit t njzshm
Pr t'u realizuar, mendimi i prgjithshm duhet t plotsoj kto kushte:
1. Duhet t jet marrveshje e njzshme e ideatorve.
2. N marrveshje duhet t marrin pjes t gjith ideatort e kohs.
3. Ideatort duhet t jen mysliman.
4. sht kusht q, n nj moment t caktuar, t gjith ideatort t ken t
njjtn pikpamje mbi nj konkluzion t caktuar. Por nuk sht kusht q, pas marrveshjes, t mos ndryshojn pikpamjen e vet ose t vdesin duke i mbetur besnik t
njjts pikpamje.
5. Tematika e marrveshjes s njzshme duhet t jet nj konkluzion juridikofetar mbi nivelet e prgjegjsis, si farz, haram, mandub, etj. Mjeksia, fizika, sporti,
bujqsia, etj. nuk mund t jen tematik e marrveshjes s njzshme.
6. Marrveshja e njzshme duhet t'i prkas nj kohe pas vdekjes s Profetit.
Mendimi i njzshm i arritur me nj marrveshje t njzshme duke bartur
kushtet q duhet t plotsoj, shrben si argument pr konkluzionin juridikofetar q sht br tem e marrveshjes. Pr myslimanin, mendimi i njzshm
(ixhm) sht nj prov kategorike s cils i duhet nnshtruar, domethn sht
burim konkluzioni.
Argumentet sipas t cilave nuk duhet vepruar n kundrshtim me mendimin e
njzshm:
- Allahu i Lart urdhron:
37

E DREJTA ISLAME - I

"Kush i del kundr Profetit pasi t'i jet br e qart rruga e drejt, dhe shkon
n nj rrug tjetr nga ajo e besimtarve, Ne e lm at aty ku sht kthyer.
'vend i keq q sht ai!"34
Pasi myslimant t bien n marrveshje pr nj shtje, ajo bhet rruga e tyre.
- Profeti ka br t ditur se bashksia myslimane nuk ka pr t br marrveshje mbi nj gabim, mbi nj mbrapshti dhe ka thn: "Ummeti im nuk bn marrveshje n t keqe!"
- Marrveshja e ideatorve mbi nj shtje tregon se ata mbshteten mbi nj
themel juridiko-fetar q prbn argument t prer pr at shtje. Sepse nuk mund
t jepet e t zhvillohet nj ide n baz t dshirave e qejfeve ose, e thn ndryshe, n
mnyr subjektive. Ekzistojn metoda t vendosura, parime dhe kufij t prcaktuar
e t qart q nuk i ln shteg subjektivitetit t ides dhe ideatimit. Bashkimi mbi nj
shtje i t gjith personave me mendime t njjta do t thot se ekziston nj argument i prer (kategorik) q i on t gjith ata n t njjtin konkluzion. Pa dyshim,
nuk mund t mendohet gj m e natyrshme se pranimi dhe ndjekja e mendimit t
njzshm (ixhm) q sht domosdoshmri e nj argumenti t till.
c. Llojet e mendimit t njzshm
1. Mendimi i njzshm i deklaruar (sarih). Ky quhet edhe mendim i
njzshm (ixhm) verbal (kavl) ose praktik (fiil). sht mendim i njzshm i
hapur. Si term, do t thot q "ideatort t'i thon hapur pikpamjet e tyre mbi nj
shtje juridiko-fetare fardo dhe, pastaj, t bien n marrveshje t gjith mbi t
njjtn pikpamje. Kjo marrveshje ka rrug realizimi t ndryshme. Kjo marrveshje sht nj argument i forms s prer, i paanulueshm e i pakundrshtueshm.
2. Mendimi i njzshm i heshtur (sukut). sht mendimi i njzshm
(ixhm) i mbshtetur n heshtjen. sht rasti kur ideatori e parashtron pikpamjen e
tij mbi nj shtje t caktuar, kurse ideatort e tjer, megjithse nuk kan asnj
penges, nuk shprehin pikpamje mbi shtjen n fjal. Konkluzioni dhe niveli i ktij
mendimi t njzshm si argument jan t diskutueshm.

34

Kurani, En-Nisa: 115.

38

E DREJTA ISLAME - I

II. Mbshtetja dhe konkluzioni i mendimit t njzshm

a. Mbshtetja e mendimit t njzshm
Mendimi i njzshm duhet t ket patjetr nj mbshtetje (themel) juridikofetare. Kjo mbshtetje mund t jet, disa her, Libri, disa her sunneti e, disa her,
opinioni (ixhtihad) ose analogjia.
1. Mendimi i njzshm i mbshtetur mbi Librin. sht mendimi i njzshm
i vendosur duke u mbshtetur n Kuran. Pr shembull, ligji q ndalon martesn
mes nns dhe djalit dhe mes babs dhe vajzs, sht mbshtetur mbi ajetin, "sht
br haram pr ju t martoheni me nnat dhe vajzat tuaja!"35 (33) Ky ajet sht
mbshtetje (baz) pr mendimin e njzshm (ixhm) mbi shtjen e "ndalimit
(haram) t martess s nj mashkulli me nnat dhe gjyshet pavarsisht se sa barqe
m sipr jan ato, si dhe me vajzat dhe mbesat pavarsisht se sa barqe m posht
jan ato". Pohimit "nnat" n ajet i sht shtuar me mendim t njzshm interpretimi "gjyshet", kurse pohimit "vajzat", interpretimi "mbesat".
2. Mendimi i njzshm i mbshtetur n Sunnet. Jan marrveshjet e arritura
duke u mbshtetur n Sunnetin e Profetit. Prova si dhe dokumenti i mendimit t
njzshm t sahabeve mbi shtjen e dhnies gjyshes nj t gjashtn pjes t
trashgimis, sht hadithi, "i Drguari i Allahut i dha gjyshes nj t gjashtn pjes".
Ndrsa ky hadith qe, gjersa u arrit mendimi i njzshm, nj argument hipotetik
(dhann), pas formimit t mendimit t njzshm u ngjit n nivelin e argumentit t
prer, kategorik (kat').
3. Mendimi i njzshm i mbshtetur n analogji dhe opinion. sht mendimi i njzshm i mbshtetur jo n Libr dhe Sunnet, por n opinion dhe analogji
si nj pjes e tij. Pr shembull, sahabet kan arritur n mendimin e njzshm
(ixhm) se "dhjami i derrit sht haram". Mbshtetja e ktij mendimi t njzshm
sht analogjia mes dhjamit t derrit dhe mishit t derrit, domethn se sahabet
kan br analogji me konkluzionin se "mishi i derrit sht haram".
b. Konkluzioni i mendimit t njzshm (ixhm)
Konkluzioni dhe vendimi mbi shtjen e vendosur me mendim t njzshm t
shprehshm (sarih) e t heshtur (sukut) sht i forms s prer, kategorik, sepse
mendimi i njzshm shpreh nj fakt kategorik. Po t merret vesh me rrugn teva35

Kurani, En-Nisa: 23.

39

E DREJTA ISLAME - I

tur se ekziston mendim i njzshm i deklaruar (sarih) mbi nj konkluzion, mohimi

i ktij konkluzioni e nxjerr personin prej Islamit. Por mohimi i konkluzionit mbi t
cilin msohet me rrugn tevatur se ka mendim t njzshm t heshtur (sukut),
nuk e nxjerr personin nga Islami.
III. Rndsia dhe dobit e mendimit t njzshm
Ekziston gjithmon mundsia q konkluzioni i arritur nga ideatori (muxhtehid) si nj person e vetm, t jet i drejt ose i gabuar. Nisur nga kjo, t gjitha
konkluzionet juridiko-fetare me opinion (ixhtihad) t cilat nuk mbshteten n
zbulesn hyjnore (vahj), jan hipotetik (dhann). Ndrkaq, megjithse konkluzioni i ideatorit t vetm duket m binds pr drejtsin e tij nse me t bashkohet
n kt konkluzion edhe nj ideator tjetr, mundsia q konkluzioni n fjal t
jet i gabuar, nuk sht mnjanuar. Por nse mbi nj konkluzion t caktuar bien
n nj mendje t gjith ideatort e njohur, kjo duhet quajtur si argument se mbi
at konkluzion nuk ka mendim tjetr t njzshm. Meq n kto kushte mnjanohet mundsia q ky konkluzion t jet i gabuar, ky fakt prbn prov pr drejtsin e tij.
Kshtu, konkluzioni hipotetik me opinion, i cili ka mundsi t jet i gabuar, ka
fituar form t prer me an t mendimit t njzshm, pr drejtsin e t cilit s'ka
dyshim, dhe myslimant q e kan pranuar kt konkluzion t forms s prer,
veprojn sipas nj konkluzioni, drejtsia e t cilit sht e sigurt. Kshtu, morali
fetar i myslimanve sht lartsuar, pyetja dyshuese e mundshme "vall, me t vrtet sht i drejt?" mbi konkluzionin hipotetik u sht fshir nga mendja dhe ata
kan filluar nga zbatimi i dikaje q besojn se sht e forms s prer.
N mnyr t veant, meq mendimi i njzshm anulon zbatimet dhe praktikat e konkluzioneve t ndryshme (pr nj shtje t caktuar) t lindura nga ndryshimet n pikpamje, sht nj forc q siguron bashkimin dhe unitetin e myslimanve.
Ndrkoh q me ndrprerjen e zbuless hyjnore (vahjit) pas vdekjes s Profetit
u mbyll baza e burimit t konkluzionit t forms s prer, mendimi i njzshm
(ixhm) u b pothuaj nj dhunti hyjnore q i dha vazhdimsi burimit t konkluzionit t forms s prer. Duke arritur n nj mendim t njzshm n prputhje me
kushtet prkatse, ideatort u ofrojn myslimanve nj favor q shpreh konkluzion
t forms s prer.
40

E DREJTA ISLAME - I

K. ANALOGJIA (KIJAS)
I. Prkufizimi, pjest prbrse dhe konkluzioni i analogjis
Si fjal, kijs (analogji) do t thot njvlershmri, matje, krahasim, etj. Si term i
fikhut, analogjia sht "dhnia e konkluzionit mbi nj shtje, mbi t ciln nuk ka
konkluzion t hapur n Libr, Sunnet dhe Mendimin e Njzshm (ixhm), duke u
nisur nga ngjashmrit shkaksore t saj me nj shtje t ngjashme q ndodhet n
njrin nga kto burime". Kuptimi i ktij prkufizimi sht kshtu:
Ligjvnsi (Allahu dhe Profeti), me an t nj dogme (nass), domethn me
an t nj ajeti/hadithi ka dhn nj konkluzion mbi nj shtje t caktuar. Ideatori
(muxhtehid) e njeh shkakun themelor t ktij konkluzioni. Ndrkaq, ndodh nj
ngjarje e dyt mbi t ciln nuk ka ndonj konkluzion as me ajet, as me hadith, as me
mendim t njzshm (ixhm). Por ideatorit i duhet t konkludoj mbi t. Duke e
shqyrtuar me kujdes ngjarjen e dyt, ideatori gjen se mes dy ngjarjeve ka ngjashmri (njvlershmri, ekuivalenc) t shkakut kryesor. Pr rrjedhoj, ideatori jep pr
ngjarjen e dyt konkluzionin e ngjarjes s par. Kjo mnyr konkludimi quhet
"konkludim me analogji".
Analogjia ka katr element prbrs:
1. Baza e analogjis (asl ose meksiun alejh). sht shtja pr t ciln ka nj
konkluzion me ajet ose hadith dhe mbi t ciln ngrihet analogjia. sht subjekti i
analogjis.
2. Konkluzioni i shtjes baz (hukmu asl). Konkluzioni mbi nj shtje ose
ngjarje, i dhn me ajet ose hadith (nass, dogm).
3. Plani dytsor ose objekti i analogjis (fer'). sht shtja ose ngjarja mbi t
ciln nuk ka ndonj konkluzion me ajet ose hadith. Konkluzioni i shtjes baz
krkohet t'i jepet shtjes s dyt q sht objekti i analogjis.
4. Shkaku (il'let). sht shkaku themelor i konkluzionit baz. Ky shkak
themelor ndodhet i njjt edhe n objektin e analogjis. Prandaj krkohet q
konkluzioni baz t jepet edhe pr shtjen e dyt q sht objekt i analogjis.
Konkluzioni i dhn me analogji mbi shtjen e dyt sht rezultat i analogjis (si
rrug logjike) dhe element prbrs i analogjis.
Pas ktyre parashtrimeve e shpjegimeve, mund t japim kt shembull t
analogjis:
41

E DREJTA ISLAME - I

Pirja e vers sht haram. Ky konkluzion jepet nga ajeti i 90 i sures El-Maide t
Kuranit. N kt ajet, Allahu i Lart e ka karakterizuar vern si nj ndyrsir t veprimtaris djallzore dhe na ka urdhruar q, pr t shptuar, t ruhemi prej saj. N
kt rast, pirja e vers ose shtja e pirjes s saj sht baza (e analogjis). Vlersimi i
vers si haram sht konkluzioni i shtjes baz. Shkaku themelor i ktij konkluzioni
sht cilsia e vers si dehse. Ndrkaq, nuk ka ndonj dogm, pra ajet ose hadith,
mbi shtjen e pirjes s birrs s nxjerr prej elbit. N kt rast, birra sht plani i
dyt ose objekti i analogjis. Edhe pirja e birrs shkakton dehje. Pra, edhe birra sht
dehse. Kshtu, me q vera dhe birra kan t njjtn cilsi, konkluzioni i dhn mbi
vern si haram duke u mbshtetur mbi kt cilsi, vlen edhe pr birrn. Si t njjta
n cilsi, vera dhe birra bhen t njjta edhe n konkluzionin mbi prdorimin e tyre.
Kjo ngjashmri ose ekuivalenc si dhe kjo mnyr konkludimi quhet analogji.
II. Kushtet dhe vlera e analogjis si argument
Pr t qen e pranueshme, analogjia duhet t plotsoj disa kushte. Krahas
kushteve t veanta q krkohen n secilin prej elementve prbrs t analogjis,
kushti themelor i analogjis sht q "analogjia t bhet prej ideatorit". Analogjia e
br prej nj imituesi nuk ka ndonj vler shkencore dhe fetare. Kurse kushtet e
tjera jan kto:
1. Kushti i bazs s analogjis: Baza e analogjis s'duhet t jen plani i dyt ose
objekti i nj analogjie tjetr, pra nuk duhet t jet rezultat analogjie.
2. Kushtet q duhet t plotsoj konkluzioni i bazs s analogjis:
a) Duhet t jet nj konkluzion juridiko-fetar praktik (amel) i vendosur me nj
dogm (nass) t Librit ose Sunnetit. Sipas disa dijetarve, nse konkluzioni i bazs
sht i vendosur me mendimin e njzshm (ixhm), mund t ngrihet nj analogji
mbi t. Por nse konkluzioni i bazs sht vendosur me analogji, mbi kt baz
analogjike nuk mund t ngrihet nj analogji e dyt.
b) Konkluzioni duhet t mbshtetet mbi nj shkak t kuptueshm me mendje. Nuk
mund t bhet analogji nse shkaku sht i pakuptueshm me an t mendjes.
c) Shkaku i konkluzionit mundsisht t gjendet te objekti i analogjis.
d) Konkluzioni i bazs nuk duhet t jet privat, special.
3. Kushtet q duhet t plotsoj objekti i analogjis:
a) Mbi konkluzionin e objektit t analogjis nuk duhet t ket ndonj dogm
(nass).
42

E DREJTA ISLAME - I

b) Shkaku i konkluzionit t bazs duhet t ndodhet edhe te objekti i analogjis.

Analogjia e ngritur n munges t shkakut analog me shkakun e bazs quhet
"analogji e paqlluar" (kijs maa'l-fark).
4. Kushtet q duhet t plotsoj shkaku
Para se t kalojm n trajtimin e kushteve q duhet t plotsoj shkaku i
analogjis, sht e dobishme t jepen njohuri mbi vet shkakun si momenti m i
ndjeshm i analogjis dhe urtsin mbi t ciln mbshtetet ajo.
N Islam, konkluzionet kan vetm nj qllim: paqsimin dhe dobin e njeriut.
Me cilsin e tij si sigurues i dobis pr njeriun dhe largues i t keqes dhe dmit,
do konkluzion Islamik sht burim i nj t mire. Dobit dhe dmet pr t cilat
bjm fjal, mund t jen materiale, t ksaj bote si dhe shpirtrore, t bots tjetr.
Paqsimi (masllahat) dhe interesi (menfaat) q jan shkaku i vrtet i do
konkluzioni fetar, quhen urtsi (hikmet). Ndrkaq, urtsit disa her jan jo t qarta
e t prcaktueshme leht, jan t mbyllura e subjektive q ndryshojn nga nj person te tjetri. Feja nuk i ka varur konkluzionet e saj nga urtsit subjektive, nuk ka
thn se, "po t ket urtsi, ka edhe konkluzion, po t mos ket urtsi, nuk ka
konkluzion"! Kshtu, feja ka parashtruar nj cilsi objektive q, n prgjithsi, e
tregon hapur ekzistencn e urtsis, nj cilsi objektive q prcaktohet leht dhe e
ka varur konkluzionin nga kjo cilsi. Emri i ksaj cilsie sht shkak (il'let).

43

E DREJTA ISLAME - I

N kto kushte, shkaku sht "cilsia objektive" e cila realizon qllimin e konkluzionit dhe tregon ekzistencn e dobis subjektive t emrtuar "urtsi", e cila sht
shenj treguese e urtsis, nga e cila varet konkluzioni q jepet. Po pati shkak, ka edhe
konkluzion; po s'pati shkak, s'ka as konkluzion. Ndryshe nga urtsia, shkaku sht i
hapur dhe prcaktimi i tij sht i mundur. Kt cilsi objektive t hapur, metodistt e
fikhut e kan emrtuar si "piklidhje t konkluzionit" (menat), si "vendi i supozuar
ku ndodhet konkluzioni" (mazinne), si "shkaku i konkluzionit" (il'let), etj.
Pasi e kemi kuptuar marrdhnien mes urtsis dhe shkakut, mund t'i trajtojm kushtet q duhet t plotsoj shkaku pr t ngritur nj analogji.
a) Shkaku duhet t jet i dallueshm. Shkaku duhet t ndodhet edhe n bazn
e analogjis, edhe n objektin e saj, gj q nnkupton se ai sht i dallueshm me
an t organeve t shqisave. Pr shembull, dehja sht nj shkak i dallueshm.
b) Shkaku duhet t jet konkret dhe i qndrueshm (madbut). Shkaku duhet
t jet prmasor, duhet t ket cilsin q t bart nj t vrtet t caktuar dhe t
mos ndryshoj n varsi t personave dhe situatave. Pr shembull, i till sht akti i
(krimit t) vrasjes. Pr kdo dhe kurdoher, krimi i vrasjes prbn nj faj.
c) Konkluzioni i shkakut duhet t jet i prshtatshm (munasib) e i matur
(mulajim). Pr shembull, vrasja me paramendim dhe pr armiqsi e hakmarrje prbn nj shkak t prshtatshm e t matur pr t konkluduar pr t dnimin me
kisas.
d) Shkaku duhet t ket karakter prfshirs. E thn ndryshe, shkaku s'duhet
t mbetet kurr i posam vetm pr bazn e analogjis. Pr shembull, i till sht
shkaku dehje. Shkaktimi i dehjes sht veti e prgjithshme e t gjitha pijeve alkoolike si vera, votka, rakia, birra, etj.
e) Shkaku duhet t gzoj cilsin e besueshmris fetare. E thn ndryshe,
nuk duhet t ekzistoj ndonj argument fetar mbi abrogimin e vlershmris s
shkakut n fjal.
Megjithse ideatort e shkollave juridike-fetare zahirite, mutezilite dhe xhaferite, duke paraqitur justifikime t ndryshme, nuk e kan par analogjin si prov,
domethn si burim konkluzioni juridiko-fetar, shumica e madhe e myslimanve,
mbshtetur n argumentet e mposhtme, e kan pranuar analogjin si prov dhe e
kan zbatuar kt praktikisht n konkluzionet e tyre.
N prag t drgimit t Muad b. Xhebelit si gjykats n Jemen, mes Profetit (a.s.)
dhe tij sht zhvilluar kjo bised:

44

E DREJTA ISLAME - I

I Drguari i Allahut (a.s.):

"Me far do t vendossh?"
Muad b. Xhebel:
"Me Kuranin. Po s'gjeta gj aty, me Sunnetin. Po s'gjeta gj edhe aty, me opinionin tim!"
Dhe i Drguari i Allahut e ka pranuar kt mnyr gjykimi dhe vendimi
(dhnie konkluzioni) duke falnderuar Allahun. 36 Kshtu, sht dukshm se
analogjia sht nj opinion (ixhtihad) dhe se Profeti e ka kshilluar n mnyr t
hapur.
Sahabet jepnin opinionin e tyre pr ngjarjet dhe shtjet e reja, disa konkluzione i ballafaqonin me disa konkluzione t tjera duke gjetur analogjit mes tyre, e
vlersonin nj gj me t ngjashmen e vet. Pr shembull, Ibni Abbasi, pasi ka dgjuar
se Profeti "e ka ndaluar shitjen e prodhimeve ushqimore pa i magazinuar (pas
blerjes)", ka thn: "do gj do ta trajtoj si dhe prodhimet ushqimore!" Pra, Ibni
Abbasi ka dashur t thot: "Konkludoj se sht e ndaluar shitja e do lloj prodhimi
menjher pas blerjes, pa u magazinuar!" Ky sht nj konkluzion i dhn nga Ibni
Abbasi me analogji.
III. Llojet e analogjis
Sipas fuqis, dobsis dhe njvlefshmris s shkakut t bazs e t objektit,
analogjia ndahet n tre lloje:
1. Analogjia m e mir ose m e fuqishme: kur shkaku i objektit t analogjis
sht m i fuqishm se shkaku i bazs s analogjis.
2. Analogjia e njvlershme (nominale): kur shkaku i objektit t analogjis
sht i njvlershm me shkakun e bazs s analogjis.
3. Analogjia m e dobt: kur, ndryshe nga analogjia m e mir, shkaku i
objektit t analogjis sht m i dobt e m pak i dallueshm se shkaku i bazs s
analogjis.
N mnyr t veant, sipas faktit q shkaku kuptohet apo jo menjher nga
ideatori dhe sipas nevojs q paraqet shkaku pr t menduar dhe krkuar mbi t,
analogjia ndahet n:
36

Tirmidhi, Ahkam, 3.

45

E DREJTA ISLAME - I

1. Analogji e hapur (xhel): kur ideatori i kupton menjher shkakun. Dhe kur
thuhet "analogji", pr kt lloj analogjie bhet fjal.
2. Analogji e mbyllur (haf): kur ideatori nuk e kupton menjher shkakun,
por i duhet t mendoj dhe krkoj mbi t. Kjo quhet edhe istihsan. Llojet xhel dhe
haf t analogjis do t trajtohen gjersisht n vijim n temn "istihsan".

L. VENDI I FIKHUT MES SHKENCAVE T TJERA ISLAME

Shkencat ndahen n shkenca racionale (akl) dhe shkenca tradicionale (nakl).
Shkencat racionale i prftojn njohurit me an t vzhgimit, provs dhe eksperimentit (prvojs), si matematika, fizika, kimia, biologjia, etj. Njohurit e ktyre
provohen, eksperimentohen, zhvillohen me an t arsyes dhe arsyetimit, prceptohen me an t pes shqisave. Kurse shkencat tradicionale (nakl - t prcjella) jan
themelore, njohurit e tyre nuk sigurohen me an t arsyes dhe prvojs, por
mbshteten n prcjelljen, vijn me rrugn e prcjelljes.
T tilla jan rregullat e fes, shkencat gjuhsore dhe letrare, tefsiri, hadithi,
fikhu, etj. N t vrtet, n nj far mase, edhe arsyeja ka vend n kto shkenca.
Megjithat, arsyeja e vetme nuk mund t gjej dhe kuptoj parimet e tyre. Shumica
e tyre njihen me an t prcjelljes. Burimi i tyre sht hyjnor.
I. Lidhjet e shkencs s fikhut me shkencat racionale
Nga shkencat racionale, fikhu ka lidhje t pjesshme veanrisht me filozofin
dhe logjikn. Fikhu q sht e drejta Islame, bn shpjegime pr t vrtetuar drejtsin e konkluzioneve, pr t treguar se ku mbshtetet dhe pr t sqaruar arsyet e
saj, parashtron dobin e konkluzioneve dhe vendimeve juridike pr njeriun dhe
shoqrin. Duke e br kt, fikhu prfiton nga metodat e filozofis.
N t drejtn Islame, n shtjet pr t cilat n Kuran dhe Sunnet nuk ka
konkluzione t hapura, krkohet ndihma e pikpamjes (re'j) dhe e opinionit
(ixhtihad). Kur nj jurist (fekih) parashtron pikpamjen e tij mbi nj shtje, duke
marr pr baz Kuranin dhe Sunnetin, prdor edhe arsyen dhe logjikn e vet.
Sepse n shtjet fetare, konkluzioni i parashtruar sht kusht jo vetm t jet n
prputhje me Kuranin dhe Sunnetin, por edhe t mos bjer n kundrshtim me
arsyen dhe logjikn. Ja, pra, n kt pik, fikhu merr parasysh rregullat e shkencs
s logjiks.
46

E DREJTA ISLAME - I

Nj tjetr shkenc racionale me t ciln ka lidhje fikhu, sht edhe sociologjia.

Pas Kuranit, Sunnetit, mendimit t prgjithshm t njzshm (ixhm - konsens)
dhe analogjis (kijs), fikhu e quan si nj burim n prcaktimin e konkluzionit edhe
traditn zakonore popullore. N kt pik ngre lidhje fikhu me sociologjin, sepse
sociologjia sht shkenca q ka pr tematik traditn popullore, besimet fetare,
doket dhe zakonet e popullit.
Shkenca e fikhut ka lidhje shum t afrt edhe me gjuhsin, e cila quhet
shkenc ndrmjetsuese. Pr t nxjerr konkluzione nga ajetet, duhet njohur shum
mir gjuha arabe, sepse gjuha e Kuranit sht arabishtja. Pr rrjedhoj, fikhu ka lidhje edhe me gjuhsin.
II. Lidhjet e shkencs s fikhut me shkencat tradicionale
Lidhjet e fikhut me kto shkenca mund t'i parashtrojm kshtu:
a. Me tefsirin. Shkenca q shpjegon n mnyr t gjer ajetet e Kuranit, quhet
tefsir. Fikhu, i cili ka pr burim kryesor Kuranin, kur parashtron konkluzionet e tij,
prfiton nga tefsiri. Shkenca e tefsirit e merr Kuranin ajet pr ajet dhe ajetet, fjal
pr fjal, dhe i shqyrton brenda metodave dhe rregullave t caktuara, parashtron
shkaqet e zbritjes s ajeteve. N kt mnyr, fikhu i shpjegon gjersisht kuptimet q
prmbajn ajetet. Njohurit e dhna n kto shqyrtime dhe shpjegime dhe komentet
e bra mbi ajetet jan shum t rndsishme pr prcaktimin e konkluzioneve juridike (fikh).
b. Me hadithin. Hadithi ka pr tematik fjalt, veprimet dhe pohimet e
Profetit. Hadithi prcakton dhe parashtron nivelet dhe cilsit konkluduese t
ktyre fjalve, veprimeve e pohimeve. Kshtu, kur ka pr t nxjerr konkluzione nga
Sunneti, fikhu prfiton nga shkenca e hadithit.
c. Me bio-bibliografin (siiret). Siiret quhet bio-bibliografia e Profetit ose
shkenca q merret me studimin e jets, moralit, sjelljeve, drejtimit shtetror,
luftrave t Profetit, vlersimeve q pati br ai prball ngjarjeve t ndryshme. Kur
fikhu krkon t nxjerr konkluzione nga Sunneti, merr pr baz edhe t dhnat e
bio-bibliografis s Profetit. Sepse Sunneti sht, n fikh, burim kryesor. Edhe sunneti i Profetit duhet msuar prej hadithit dhe bio-bibliografis s tij.
d. Me akaidin dhe kelamin. Akaidi ka pr tematik bazat e besimit t fes
Islame, kurse kelami ka pr synim dhe qllim t'i mbroj ato baza prball ideve t
kundrta q mund t parashtrohen mbi to. Shkenca e akaidit, gjithashtu, flet pr
grupimet besimore n t cilat jan ndar njerzit, prshkruan cilsit e personave t
47

E DREJTA ISLAME - I

quajtur besimtar (mumin), hipokrit ose hezitant (munafik), i zvetnuar (fasik) dhe
mohues (qafir). Fikhu ka lidhje me akaidin dhe kelamin edhe nga q merret me
studimin e fjalve dhe sjelljeve q e ojn njeriun n mohim (kufr).

M. VEORIT E SHKENCS S FIKHUT

E drejta Islame, fikhu, ka disa veori q jan t posame pr t. M t rndsishmet prej tyre jan kto:
a. Ka pr burim vahjin (zbulesn hyjnore). Burimet themelore t fikhut jan
Kurani dhe Sunneti. Pr rrjedhoj, konkluzionet dhe vendimet juridike Islame
mbshteten n themel n kto dy burime. Edhe kur ka pr t'u parashtruar nj
konkluzion nga ana e ideatorve Islam (muxhtehid) n shtjet pr t cilat nuk
sht konkluduar hapur n Kuran dhe Sunnet, duhet marr pr baz Kurani dhe
Sunneti. sht kusht q konkluzionet e prcaktuara nga ideatori t jen n prputhje me kto dy burime.
b. Prfshin gjith jetn. Feja e drguar nga Allahu, s bashku edhe me bazat e
saj t besimit, prfshin t gjitha ant e jets s njeriut. Dhe shkenca e cila prcakton
konkluzionet dhe vendimet fetare q rregullojn marrdhniet e njeriut me njerzit
e tjer dhe shoqrin, sht fikhu. Krahas ksaj, fikhu bn t ditura edhe konkluzionet lidhur me marrdhniet me shtetin dhe ato ndrshtetrore. Pr rrjedhoj,
fikhu sht nj shkenc me objekt t gjer.
c. sht i lidhur me moralin dhe etikn. T gjitha konkluzionet e parashtruara nga fikhu jan n prshtatje me parimet moralo-etike. Shkenca e fikhut i jep
prparsi mbrojtjes s drejtsis s pranuar si t mir nga morali, qndrimeve dhe
sjelljeve t tilla si virtyti, ndershmria, respekti pr t drejtat e personit, etj. Fikhu ka
pr synim krijimin e dashuris, respektit, siguris, ndihms reciproke dhe solidaritetit mes njerzve, parandalimin e padrejtsive. T gjitha konkluzionet e fikhut lidhur me adhurimin, veprimin dhe ndshkimin jan t tilla q mbrojn kto vlera
moralo-etike dhe realizojn synimet e karakterit moralo-etik.
d. Ruan t mirn dhe interesin edhe t individit, edhe t shoqris. Fikhu u
jep vler n t njjtin nivel interesave t individit dhe shoqris dhe vihet n mbrojtje t tyre. Trajtimi i tregtis (shitblerjes) si hallall (e bekuar, e lejuar), por i kamats
si haram (e dnueshme, e ndaluar), fiksimi, kur t jet i domosdoshm, i mimeve
nga shteti si dhe kufizimi i fitimit nga shitja jan masa praktike q mbrojn interesat
48

E DREJTA ISLAME - I

e individit. Edhe ndalimi i tregut t zi, mits (rushfetit), akaparimit (pr ta shitur
me mim m t lart n kushte krize ekonomike), dredhis, mashtrimit, jan gjra
n dobi t individit dhe shoqris. Rregullimi i t drejts s familjes, marrja nn
mbrojtje e jets private, ruajtja e t drejtave t fqinjit, ndalimi me ashprsi i t kqijave q shkaktojn grindje, mosshkuarje, shqetsim dhe pasiguri n shoqri, si
krimi, vjedhja, prostitucioni, shpifja, etj., jan konkluzione dhe vendime pr t
mirn edhe t individit, edhe t shoqris.
e. Konkluzionet e fikhut jan gjithmon t prshtatshme pr zbatim. Nj
pjes e konkluzioneve t fikhut nuk ndryshojn asnjher. Kurse nj pjes tjetr
mund t ndryshoj sipas kohs dhe kushteve. N mnyr t veant, fikhu u jep
juristve (specialistve t s drejts Islame) q kan kushtet e duhura pr kt, t
drejtn pr t prcaktuar konkluzionet lidhur me situatat dhe ngjarjet e reja. Si
rrjedhoj e ksaj veorie, fikhu, n do koh dhe n cilatdo kushte, mund t parashtroj konkluzionet e praktikueshme.

49

PRMBLEDHJE
1. Thoni kuptimin leksikor dhe terminologjik t fikhut.
2. Thoni prkufizimin e fikhut sipas imam Adhamit.
3. Si e ka prkufizuar fikhun imam Shafiiu? Thojeni me nj fjali.
4. Tregoni tematikn e shkencs s fikhut.
5. Thoni qllimin e shkencs s fikhut.
6. 'do t thot "shkenc racionale (akl)"?
7. Bni prkufizimin e shkencs tradicionale (nakl).
8. Tregoni lidhjen e shkencs s fikhut me filozofin.
9. Tregoni lidhjen e shkencs s fikhut me logjikn.
10. Tregoni lidhjen e shkencs s fikhut me sociologjin.
11. Tregoni lidhjen e shkencs s fikhut me psikologjin.
12. Shpjegoni lidhjen e shkencs s fikhut me tefsirin.
13. Tregoni lidhjen e shkencs s fikhut me hadithin.
14. Tregoni lidhjen e shkencs s fikhut me biobibliografin (sijer) e
Profetit.
15. Shpjegoni shkurt lidhjen e shkencs s fikhut me akaidin dhe
kelamin.
16. Tregoni veorit e shkencs s fikhut.

PJESA II
ADHURIMI
SHTJET

A. Prkufizimi dhe llojet e adhurimit

B. Synimet e adhurimit
C. Dobit dhe vlerat e adhurimit

PUN PRGATITORE
1. Msoni nga nj fjalor arabisht kuptimin e fjals
"ibadet" (adhurim).
2. Plotsimi i do konkluzioni t fes a prfshihet n
adhurim? Shfaqni mendimet tuaja mbi kt shtje.
3. Allahu i Lart urdhron: "Un i krijova xhindt
dhe njerzit vetm pr t m adhuruar Mua!"
(Kurani, Edh-Dharijat: 56) Diskutoni nn dritn e ktij
ajeti rndsin e adhurimit si qllim i krijimit t
njeriut.
4. Merrni t dhna mbi llojet e adhurimit nga nj
libr ilmihali.
5. 'ndjeni n botn tuaj t brendshme kur kryeni nj
adhurim? A ju jep adhurimi qetsi dhe lumturi?
6. Veoni nga nj libr hadithi disa hadithe q tregojn mbi dobit dhe vlerat e adhurimit n bashksi
(me xhemaat) dhe shkruajini n fletore.

A. PRKUFIZIMI DHE LLOJET E ADHURIMIT

I. Kuptimi leksikor dhe terminologjik i fjals "adhurim"

Kuptimi leksikor i fjals "ibadet" (adhurim), q sht paskajorja e foljes ara
bishte ( ), sht kryerje e detyrs s robit, bindje, nnshtrim.
Kurse kuptimi terminologjik i fjals "ibadet" (adhurim) sht zbatimi i urdhrave
t Allahut pr plqim t Tij si dhe largimi nga ndalimet e Allahut gjithashtu pr
plqim t Tij.
Ky prkufizim shpreh kuptimin terminologjik t "adhurimit". Sipas ksaj, t
gjitha konkluzionet dhe urdhrat e Allahut futen brenda fushs s adhurimit.
Ndrkaq, kreu i adhurimit sht besimi monoteist (tevhid). Konkluzionet dhe
urdhrat e Allahut jan ose pr kryerjen e nj gjje ose pr moskryerjen e saj. Ashtu
si sht adhurim t bsh ato q urdhron Allahu pr t'u br, sht adhurim edhe
t mos bsh ato q urdhron Allahu pr t mos u br.
II. Vlera psikologjike e adhurimit
Adhurimi ndikon pozitivisht mbi psikologjin e njeriut. Pr rrjedhoj, secili
prej adhurimeve ka vler dhe rndsi psikologjike. Pr shembull, namazi e qetson
shum shpirtin e njeriut. Njeriu q qndron para Allahut me qllim pr t uar n
vend detyrn e robit ndaj Tij, prfton prej ksaj, domethn prej ndodhjes para
Allahut, shije dhe knaqsi morale e shpirtrore. Edhe pas faljes s namazit njeriu
vazhdon t jet i qet e i knaqur q e ka kryer kt detyr t rndsishme.
Adhurimi fuqizon mendimin e s mirs, bukuris dhe drejtsis te njeriu, e
pengon at pr t'iu nnshtruar dshirave t kqija t vetvetes (nefsit, egos). Ky ajet e
shpreh kt funksion t namazit si adhurim: "...pa dyshim, namazi bhet penges
pr paturpsin dhe t keqen..."37 Njeriu q pengohet nga t kqijat q do t'u
shkaktonin dm vetes dhe njerzve t tjer, sht i qet n ndrgjegje.
37

Kurani, El-Ankebut: 45.

53

E DREJTA ISLAME - I

Njeriu q beson me t vrtet, ndjen, si domosdoshmri t ktij besimi, nevojn pr ta adhuruar Allahun. Njeriu q e plotson kt nevoj duke e adhuruar
Allahun q e ka krijuar dhe q ia ka falur do gj q zotron, sht i qet e i knaqur
q e ka uar n vend detyrn e robit ndaj Tij.
Qllimi i fes s drguar nga Allahu, sht t'ia mundsoj njeriut lumturin n
kt bot e n jetn e pasme (hiret). Meq zbatimi i urdhrave t fes sht adhurim,
njeriu q i zbaton urdhrat e fes arrin lumturin n t dyja jett.
Agjrimi q sht njri prej adhurimeve t detyrueshme (farz), duke e fuqizuar
vullnetin, i jep mundsi njeriut t marr nn kontroll krkesat dhe dshirat e vetes
(nefsit, egos). Njeriu q e fuqizon vullnetin n saje t agjrimit, gjat gjith jets
sillet me kujdes ndaj urdhrave t Allahut dhe prpiqet t'i zbatoj ato.
Agjrimi e zbut zemrn e njeriut, ia v n lvizje ndjenjat e dhembshuris, dashuris dhe mshirs. Ather njerzit sillen ndaj njri-tjetrit m me respekt e mshir;
respekti dhe mshira e njerzve ndaj njri-tjetrit bn q ata t jen t qet e t lumtur.
Zekati e mbron njeriun nga koprracia, ia zhvillon ndjenjat e bujaris dhe ndihms, siguron dashurin dhe lidhjen mes t pasurve e t varfrve. I pasuri q jep
zekat, bhet i mshirshm ndaj t varfrit. Edhe i varfri nuk ushqen urrejtje dhe
armiqsi ndaj t pasurit, nuk ia v syrin mallit dhe pasuris s tij. Dhe kjo zhvillon
ndjenjat e e dashuris dhe besimit mes njerzve.

54

E DREJTA ISLAME - I

Edhe adhurimi i haxhit ka ndikime psikologjike pozitive. Besimtart e li-dhur

pas fes s vrtet Islame t Allahut q s'ka t dyt e t ngjar, bashkohen n haxh
me t njjtin qllim dhe besim. Shum mysliman, me vetdijen dhe emocionet e
adhurimit, i drejtohen Allahut duke iu lutur dhe duke i krkuar falje. Pastaj, n jetn
q i ka mbetur, me sa t jet e mundur bn kujdes q t mos bj mkat. Edhe kjo e
qetson njeriun shpirtrisht. T gjitha kto veori ndikojn pozitivisht mbi
psikologjin e njeriut.
III. Llojet e adhurimit
a. Adhurimet sipas kryerjes
Sipas mnyrs s kryerjes, adhurimet ndahen n tre lloje:
1. Adhurimet e bra me trup, si: namazi, agjrimi, kndimi i Kuranit.
2. Adhurimet e bra me pasuri, si: zekati, sadakaja, fitri, kurbani.
3. Adhurimet edhe me trup, edhe me pasuri, si haxhi, xhihadi, umreja.
Secili nga adhurimet ka vlern dhe rndsin e vet. Edhe pse t ndryshm sipas
mnyrs s kryerjes, t gjitha jan urdhra t fes dhe t gjitha i prftojn njeriut t
mira (sevap).
b. Adhurimet sipas forms dhe kushteve
1) Adhurimet me formn dhe kushtet t prcaktuara
Jan adhurimet si namazi, agjrimi, haxhi dhe zekati, q futen n kushtet e
Islamit. Forma dhe kushtet e adhurimeve t ktij grupi jan prcaktuar nga vet
Profeti.
2) Adhurimet me formn dhe kushtet t paprcaktuara
Prve adhurimeve me formn dhe kushtet t prcaktuara si m sipr, njeriu ka
edhe prgjegjsi t tjera para Krijuesit q duhet t'i plotsoj. Kto quhen shkurt
"pun t mira" (ameli salih).
Ameli salih: Fjala amel do t thot veprim, pun, akt. Kurse fjala "salih" do t
thot i mir, i dobishm. Kshtu, puna e mir prmbledh t gjitha veprimet dhe sjelljet e mira, t bukura, t plqyeshme e t dobishme si adhurim e si moral, t cilat i
sigurojn personit lumturin e jets s pasme (hiret). Puna e mir mund t jet
edhe adhurimi, por mund t jet edhe ndihma dhe mirsia ndaj nevojtarve, lufta
(xhihadi) n rrugn e Allahut, lufta kundr dhuns dhe padrejtsis, ndihma recip55

E DREJTA ISLAME - I

roke mbi bazn e drejtsis, mirsis dhe devotshmris. Veanrisht, trsia e sjelljeve t porositura nga Allahu i Lart dhe i Drguari i Tij, Hz. Muhammedi (a.s.), si
fitimi i lejuar (hallall), uarja n vend e detyrave ndaj familjes, farefisit dhe
shoqris, futet te punt e mira.
N Kuran, "amelu's-salih" prmendet afrsisht n nntdhjet vende. Ajetet q
bjn fjal pr punn e mir, prgjithsisht fillojn duke prekur s pari besimin dhe
lidhur me t: "... ata q besojn dhe bjn pun t mira..." Kjo tregon se besimi
dhe puna e mir jan nj e tr e pandar. Shkurt, ashtu si nuk ka dobi puna e mir
pa besim, ashtu dhe besimi i pashoqruar me pun t mira nuk e shpton njeriun
nga ndshkimi i xhehennemit.
Q myslimani t'i ket t gjitha punt t tilla q t futen te punt e mira, duhet
q t'i prmirsoj dhe zbukuroj t gjitha sjelljet e veta q kan t bjn me jetn e
ksaj bote e t hiretit. Ky sht besimi dhe puna e mir q krkon Islami prej
besimtarve. Me t vrtet, Allahu i prshkruan kshtu n Kuran njerzit q do t
arrijn shptimin:
"Betohem n kohn se, pa dyshim, njeriu sht n humbje. Ve atyre q
besojn, q bjn pun t mira, q e kshillojn njri-tjetrin pr drejtsi dhe
durim!" 38 "Pa dyshim, ata q besojn dhe bjn pun t mira, jan m t dobishmit e krijesave!" 39
Si kuptohet edhe nga kto ajete, krahas besimit duhet patjetr edhe pun e
mir. Dhe kjo do t thot q urdhrat dhe ndalimet e Islamit t zbatohen n t gjith
botn, q njerzit t bjn t gjitha prpjekjet, q u vijn pr dore pr t'u br
zotrues t jets s vet.

B. SYNIMET E ADHURIMIT
I. Adhurimi bhet pr t fituar plqimin e Allahut
Synimi i vrtet q duhet t ndiqet n adhurim, sht fitimi i plqimit t
Allahut. Plqimi i Allahut fitohet duke e kryer adhurimin vetm pr Allahun.
Vetm Allahu sht i denj pr t'u adhuruar. sht Ai q krijon, q jep pjes nga t
mirat (nimet), q mban gjall, q bashkon me jetn e amshuar. N individualitetin,
atributet, aktet e veta, Ai s'ka shok e t ngjar, prandaj n adhurim nuk duhet men38

Kurani, El-Asr: 1-3

39

Kurani, El-Bejjine: 7.

56

E DREJTA ISLAME - I

duar askush e asgj tjetr krahas Tij e ve Tij. T bsh adhurim duke synuar jo
plqimin e Tij, por interesa materiale ose duke synuar plqimin e njerzve, sht nj
lloj politeizmi. Myslimani duhet t ruhet prej synimeve e sjelljeve t tilla dhe
adhurimet t'i bj vetm pr t uar n vend urdhrin e Allahut dhe pr t fituar
plqimin e Tij!
Ky ajet bn t ditur qllimin dhe synimin, q duhet ndjekur n adhurim:
"Thuaj: "Pa dyshim, namazi, adhurimi, jeta dhe vdekja ime jan vetm pr
Allahun, Zotin e botve!" 40
II. Adhurimi bhet sepse sht urdhr i Allahut
Synimi i par q duhet ndjekur n adhurim, sht zbatimi i urdhrit t Allahut,
sepse adhurimi bhet se sht urdhr i Allahut.
Bindja ndaj urdhrit t Allahut sht domosdoshmri e pozits s robit ndaj Tij.41
Njeriu duhet t'u bindet urdhrave t Zotit t tij t Lart q e ka krijuar at dhe i ka
dhn ekzistenc kur nuk ekzistonte, q ka krijuar do gj q i duhet dhe ia ka vn n
prdorim, si dhe duhet t ruhet prej ndalimeve t Tij. Ky sht qllimi i krijimit t
njeriut. Njeriu q e beson Allahun, duhet t'i oj n vend urdhrat e Tij!
III. Adhurimi bhet pr t fituar xhennetin
Njeriu ka dshir q n jetn e pasme (hiret) t shmanget nga ndshkimi i
Allahut e t hyj n xhennet. Pr ta arritur kt dshir, do mysliman prpiqet t'i
oj n vend detyrat q i takojn n kt bot. Dhe i lutet Allahut pr t hyr n
xhennet.
N ajetet si m posht bhet e ditur se njeriu, i cili adhuron ngaq ka urdhruar
Allahu dhe pr t fituar plqimin e Tij, n hiret do t hyj n xhennet.
"M t dobishmit ndr njerzit jan ata q besojn dhe bjn pun t mira.
Shprblimi i tyre te Allahu do t jen xhennete t Adnit nn t cilat rrjedhin
lumenj dhe ku ata do t rrin prgjithmon!"42
"... dhe u thuhet atyre: "Ja, pr ju nj xhennet! Ju u bt trashgimtar pr
punt e mira q keni br!"43

40

Kurani, El-En'am: 162.

41

Kurani, Edh-Dharijat: 56.

42

Kurani, El-Bejjine: 7-8.

43

Kurani, El-A'raf: 43.

57

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Njeriu lartsohet pr te Allahu me adhurim

Adhurimi sht lartsimi i shpirtit drejt Allahut. Pr njeriun,

adhurimi sht, veanrisht n koh krizash e turbullie, ngushllimi e
qetsimi m i madh, mbshtetje shpirtrore, burim qetsie e force.
Synimi i adhurimit sht prmendja e Allahut dhe, duke e par
veten para Tij, thyerja e forcs s dshirave e pasioneve shtazore,
vshtrimi i njerzve dhe lidhja pas tyre me ndjenjat e mshirs,
dhembshuris dhe dashuris, mbajtja pastr vazhdimisht e trupit dhe
shpirtit. do njeri ka nevoj pr kt. Le t jet njeriu i pasur apo i
varfr, i fuqishm apo i dobt, sht vazhdimisht nevojtar pr mbshtetje
moralo-shpirtrore dhe energji. Kt e ndjen do njeri n jet dhe kur
mbetet vetm me vetveten si dhe e di n saje t prvojs.
Her-her na ndodh q asnj dfrim t mos na dfrej, q asnj
shrim t mos na i hesht dhimbjet. Ata q pandehin se kurr s'kan pr
t'u rrzuar, vjen nj dit e rrzohen, ata q pandehin se nuk do t'ia ken
nevojn askujt, vjen nj dit e prpliten n nevoj. Ashtu si shndeti
dhe smundja, edhe gzimi dhe dshprimi jan pr njeriun. Na
ndodhin aste t tilla t mrzitshme e t shqetsuara kur edhe njerzit
m t afrt, madje, i ndjejm larg dhe biem n kriz. Ja, pra, ather dhe,
pr fat t keq, vetm ather ndjejm nevoj pr mbshtetje shpirtrore.
Feja dhe pasuria shpirtrore jan krejt si shndeti q s'i dihet vlera kur
jemi shndosh!
Prehjen e brendshme dhe qetsin shpirtrore, pr t cilat kan
nevoj, njerzit do t'i krkojn gjithmon n fe dhe n t fshehtn e
shpirtrores. Duhet t dihet mir se pr njerzit q bartin n shpirt
mundsin pr t besuar, asgj s'mund ta mbush vendin e besimit te
Allahu! Dhe asnj doktrin politike apo shoqrore nuk mund ta arrij
forcn dhe qndrueshmrin e fes si nj vler disiplinore e brendshme.
Ndrkaq, kjo forc disipline e fes si dhe e fshehta e krijimit prej saj te

58

E DREJTA ISLAME - I

njeriu e qetsis dhe prehjes s brendshme fshihen te adhurimi. Individi

mund ta arrij thellsin e ksaj t fshehte vetm me adhurim.
Shkurt, adhurimi, duke e afruar individin te Krijuesi i tij, i jep atij
nj forc moralo-shpirtrore t pasur si dhe i jep zhvillim te njeriu
ndjenjs s t shenjts. Njeriu lartsohet pr te Allahu me adhurim dhe
lutje. N saje t ksaj force e t ksaj ndjenje, individi gjen lehtsisht n
vetvete qndres ndaj nj mij e nj vshtirsive t jets!
Po ta shohim shtjen me vmendje, do t vm re se ata q s'kan
forc shpirtrore, n koh krizash shpirtrore e krkojn shptimin ose
duke e ngushlluar veten me dfrime t ulta, ose duke br vetvrasje.
Jan ata q n dit t mira s'u japin asnj vler vlerave moralo-shpirtrore,
t cilt para nj fatkeqsie smuren nga dshprimi e vdesin.
Nuk sht par q nj besimtar i vrtet t jet njeri i ult e nuk
sht dgjuar q t smuret nga dshprimi e t krkoj t bj vetvrasje. Sepse n syt e besimtarit t vrtet nuk e vlen t biesh n dshprim
pr jetn shum t shkurtr dhe knaqsin q kalon shpejt t nj bote
t prkohshme.
Prandaj ndodh q kur n nj vend kputen lidhjet moralo-shpirtrore,
marrin udh dfrimet e ulta dhe krimi, shtohen vetvrasjet dhe njerzit
bhen ujq pr njri-tjetrin. Askush nuk beson m te njri-tjetri!
Mirpo sht krejt e uditshme q nuk krkohet t dihet se cilat
jan shkaqet e vrteta t t gjitha ktyre poshtrsive dhe mjerimeve.
Secili e akuzon dhe e bn me turp tjetrin. Por askush nuk rri t mendoj
se nga rrjedh turpi i vrtet. T jemi t sigurt se shkaku i vrtet sht
boshllku moralo-shpirtror, turpi i vrtet sht mungesa e vlerave
moralo-shpirtrore dhe e ndjenjs s prgjegjsis. Shkaku themelor
sht braktisja nga njerzit e adhurimit t Allahut!
Ja, pra, porosia kmbngulse e mjekut, q i smuri t prdor disa
ilae, nuk bhet prej tij pr nevoja apo interesa vetjake, por pr dobin e
t smurit dhe pr shrimin e tij. Ashtu si nuk ka kuptim t pyessh
mjekun pr dhnien e ilaeve, po aq pa kuptim sht t mendosh pr
urdhrat e Zotit pa adhurim.

59

E DREJTA ISLAME - I

Pr t fituar plqimin e Allahut e pr t arritur shptimin n hiret, njeriu

duhet t'i kryej adhurimet n koh e pa t meta.

C. DOBIT DHE VLERAT E ADHURIMIT

I. Adhurim ka n t gjitha fet hyjnore
Feja hyjnore sht trsi e ligjeve hyjnore t drguara njerzve me ndrmjetsin e profetve. Qysh nga Hz. Ademi, njeriu i par dhe profeti i par, t gjith profett u kan kumtuar njerzve urdhrat dhe ndalimet e Allahut. N t gjitha fet e
kumtuara nga profett, s bashku me parimet e besimit, ndodhen edhe urdhra mbi
adhurimet. Fundja, qllimi i krijmit t njeriut sht besimi dhe adhurimi i Allahut!
Me ndrmjetsin e profetve, Zoti ua ka br t ditur njerzve se cilat jan
adhurimet q duhet t kryejn. Konkluzionet, vendimet dhe urdhrat lidhur me
adhurimet ndodhen n t gjitha librat e shenjt. Fakti q sot hebrenjt dhe krishtert
kan vendet e tyre t adhurimit dhe q ata kryejn adhurime sipas tyre, tregon se
adhurim ka pasur edhe n fet para Islamit. Pr kt flasin edhe ajetet e Kuranit:
"Dikur ne patm marr fjaln prej t bijve t Izraelit, se ata do t adhuronin
vetm Allahun dhe se do t silleshin mir ndaj prindrve, t afrmve, jetimve,
t varfrve dhe i patm urdhruar ata t thon fjal t mira, t falin namazin, t
japin zekatin..."44
"(Isai) tha kshtu: "Un jam robi i Allahut. Ai m dha libr (ungjill) mua dhe
m bri t drguar.... Dhe m urdhroi namazin dhe zekatin sa t jem gjall!"45
Shihet se adhurimi sht urdhruar jo vetm pr ummetin, bashksin e profetit ton, Hz. Muhammedit (a.s.), por edhe pr bashksit e tjera.
II. Adhurimi fuqizon zemrn dhe besimin
Kushti i par pr t qen mysliman sht t kesh nj besim t sinqert e t
shndosh, t pastruar prej t gjitha dyshimeve. Pr pranimin e adhurimeve t bra
te Allahu, duhet m par t kesh besuar.
Mes besimit dhe adhurimit ka nj lidhje shum t ngusht. Adhurimet kan nj
44

Kurani El-Bekare: 83.

45

Kurani, Merjem: 30-31.

60

E DREJTA ISLAME - I

funksion maturues mbi besimin. Hadithi profetik n vijim e tregon hapur lidhjen
dhe marrdhniet mes besimit dhe adhurimit dhe nnvizon domosdoshmrin e
adhurimeve pr prsosjen e besimit.: "A e dini se 'sht besimi? Besimi sht t dshmosh se s'ka zot tjetr ve Allahut, se Muhammedi sht robi dhe i drguari i Allahut,
t falsh namaz, t japsh zekat, t agjrosh n muajin e ramazanit, t paguash (n
thesarin e shtetit) nj t pestn e plaks s zn n luft!"46
Edhe mbrojtja e besimit, vazhdimsia dhe fuqizimi i tij bhen t mundur n
saje t adhurimeve, sepse, meq adhurimet jan urdhri i Allahut dhe bhen me
qllim pr t fituar plqimin e Tij, ia kujtojn njeriut Allahun vazhdimisht. Edhe
besimi i njeriut q nuk e nxjerr nga mendja Allahun, forcohet, edhe njeriu q bn
adhurim, e shijon besimin. Profeti yn ka thn kshtu: "Jan tre gjra q, kush i bn
ato, e shijon besimin. Besimin e shijon ai q e di se s'ka zot tjetr ve Allahut, q
s'adhuron tjetr ve Allahut dhe q do vit e jep zekatin me gjith zemr!"47 Nga ana
tjetr, shijimi i besimit siguron pjekurin dhe fuqizimin e tij. Qndrimi i njeriut
pes her n dit para Allahut e bn at ta ndjej m mir madhshtin dhe fuqin e
Allahut. Njeriu i cili para Allahut e ndjen se sa i dobt sht, pr do ast t jets e
ndjen se sht nevojtar pr T. N prfundim t ksaj, atij i forcohet besimi dhe
dashuria pr Allahun. Njeriu i cili, me an t agjrimit, e pengon veten prej
ushqimit pr plqim t Allahut, e kupton vlern e t mirave q i ka dhn Ai. Njeriu
mendon se, po t mos ia jepte Allahu, vet nuk do t mund t'i siguronte e, kshtu, e
beson Allahun dhe lidhet pas Tij n mnyr m t vetdijshme.
Edhe ajeti kur'anor, "Allahu e forcon orientimin (besimin) e atyre q ecin n
rrug t drejt!"48 , e pohon se adhurimet e forcojn besimin. Sepse t ecsh n
rrug t drejt do t thot t osh n vend urdhrat e Allahut dhe t ruhesh prej
gjrave q ka ndaluar Ai. Edhe zbatimi i urdhrave t Allahut dhe ruajtja nga gjrat e
ndaluara prej Tij sht adhurim.
Adhurimet e forcojn zemrn e njeriut. Zemra knaqet vetm duke e kujtuar
Allahun dhe duke e adhuruar At. Me t vrtet, Allahu ka thn: "...ta dini se zemrat gjejn qetsi vetm duke e kujtuar Allahun!" 49 Zemra e njeriut q bn
adhurim, ndjen knaqsi morale-shpirtrore nga ky adhurim dhe e shtyn njeriun
pr t br edhe m shum adhurim. N prfundim t ksaj, besimi i njeriut forco46

Sahhu'l-Buhar, Kitabu'l-iman, 40; Sahhu'l-Muslim, Kitabu'l-iman, 17. Snen't-Tirmidhi,

Bab'l-iman, 2614; Snen'n-Nesai, Kitabu'l-iman, 120.

47

Snen Ebi Davud, Kitabu'z-Zekat, 1582.

48

Kurani, Merjem: 76.

49

Kurani, Er-Ra'd: 28.

61

E DREJTA ISLAME - I

het dhe njeriu s'bart m qllime dhe ndjenja t kqija n zemr, nuk u bn t kqija
as vetes, as t tjerve. Ai sillet ndaj qenieve me mshir e dhembshuri, ndaj njerzve
ushqen dashuri dhe respekt.
Adhurimi mbron besimin. Njeriu q adhuron, e ka zemrn dhe besimin t fuqishm, prandaj ai ruhet prej do lloj sjelljeje q ia dmton besimin.

III. Adhurimi lartson vlern dhe moralin e njeriut

Njeriu sht qenia m e nderuar mes krijesave. Fakti q Allahu i Lart e ka krijuar gjithsin pr njeriun, q i ka vn qeniet n shrbim t tij, flet pr vlern e
njeriut te Allahu dhe tregon se sht nj qenie e nderuar.
Ndrkaq, njeriu mund ta ruaj kt nder e kt vler nse beson dhe kryen
adhurimet prkatse. Pr kt bn fjal ky ajet: "Pa dyshim, Ne e krijuam njeriun
n formn m t bukur. Pastaj e zbritm at n nivelin m t ult. Por pr ata q
besojn dhe bjn pun t mira, ka gjithmon nj shprblim q nuk shterron!"50
Ata q kan rn n nivelin m t ult, nuk jan t gjith njerzit, por njerzit q
s'besojn e q s'bjn adhurim!
50

Kurani, El-Huxhurat, 13.

62

E DREJTA ISLAME - I

Ktu kuptojm se vlern e njeriut e lartsojn besimi dhe adhurimi. Njeriu q

bn adhurim, duke e ditur se sht nn vzhgimin e vazhdueshm t Allahut, ruhet
nga qndrimet dhe sjelljet q ia rrzojn vlern dhe q nuk prputhen me dinjitetin
njerzor.
do njeri, pavarsisht nga emri, seksi, raca, ngjyra, sht robi i Allahut, kshtu
q t gjith njerzit jan, si njerz, t barabart. I bardhi ndaj zezakut, zezaku ndaj t
verdhit, arabi ndaj joarabit, etj., nuk kan asnj prparsi. Megjithkt, para
Allahut, nj pjes njerzish pranohen si m me vler e m t lart se t tjert. Dhe
kta nuk jan nga ndonj rac apo komb i caktuar, jan vetm m t devotshmit.
Kt shtje e shpjegon ky ajet:
"O njerz! Pa dyshim, Ne ju krijuam ju prej nj mashkulli dhe nj femre.
Dhe, pr t'u dalluar nga njri-tjetri, ju ndam n fise e kombe. Pa dyshim, m i
muari prej jush te Allahu sht ai q e ka m shum frik At. Pa dyshim,
Allahu di dhe ka informacion pr do gj!"51
Kt shtje e ka trajtuar edhe Profeti yn n hutben e tij t lamtumirs: "O
njerz! Dijeni se Zoti juaj sht nj. Edhe ati juaj sht nj. T gjith jeni bij t Ademit,
kurse ai sht prej dheu. M i vlefshmi prej jush pran Allahut sht m i devotshmi
prej jush. Arabi nuk ka asnj prparsi ndaj joarabit. Prparsia sht vetm me
devocion!"52 Shihet se vlera e njeriut matet me devocionin e tij. Njeriu m me vler
te Allahu sht njeriu m i devotshm. Devotshmria (takva) sht frika nga Allahu
dhe adhurimi i Tij ashtu si duhet.
Vlera e njeriut q bn adhurim rritet jo vetm para Allahut, por edhe para
njerzve. Njeriu q on n vend detyrat e veta ndaj Allahut, z n shoqri nj
vend t nderuar, sepse ai nuk u bn keq t tjerve, i trajton njerzit me dashuri
dhe respekt, ruan t drejtat e personit. Edhe njerzit q nuk e ojn n vend
detyrn e robit ndaj Allahut, madje, ndjejn respekt pr njeriun q bn adhurim,
i japin vler atij!
T gjitha urdhrat fetare jan moralisht t mira e t bukura. Zbatimi i urdhrave
fetare lidhur me adhurimet e maturon moralin, e mban personin larg shprehive dhe
sjelljeve t kqija. Pr shembull, sjellje dhe veprime t tilla, si: ndihma ndaj t
tjerve, dhnia e sadakas dhe zekatit, respektimi i t drejtave t personit jan
adhurime q e zbukurojn moralin e njeriut.
51

Kurani, El-Huxhurat:13.

52

Abdlmelik b. Hisham, es-Sret'n-Nebeviyye, vll. 2., f. 350.

63

E DREJTA ISLAME - I

Besimi i njeriut q kryen adhurimet, forcohet, zemra i pastrohet prej qllimeve,

ndjenjave e mendimeve t kqija. Dhe kjo bhet pretekst pr zbukurimin e moralit
t njeriut. Sepse njeriu q e beson Allahun dhe i bindet Atij, q e pastron zemrn
prej t kqijave, shmanget prej fjalve e sjelljeve moralisht t pakndshme, priret
ndaj t mirs, t bukurs e t drejts.
IV. Adhurimi siguron lartsimin shpirtror dhe ideor t njeriut
Njeriu q e adhuron Allahun, fiton t mira (sevap). Dhe njeriut q fiton t
mira, i rritet vlera morale-shpirtrore para Allahut. Profeti yn (a.s.) e ka br t
ditur se adhurimi e lartson nivelin moralo-shpirtror t njeriut, me kt hadith:
"Bni sexhde (adhurim) shum, sepse, kur ju bni sexhde (adhurim), pr seciln prej
tyre Allahu jua rrit vlern!"53
Adhurimi e maturon personin mendrisht, e mban larg prej besimeve,
opinioneve dhe mendimeve t gabuara. Sepse njeriu q adhuron Allahun, nuk u jep
vend n zemr dhe n mendje gjrave t tjera, ve t vrtetave t treguara prej Tij.
Pr t br adhurim, duhen njohur urdhrat fetare, sepse zbatimi i urdhrave
fetare dhe respektimi i ndalimeve sht i mundur duke i njohur ato. Myslimani i
mson urdhrat fetare mbi adhurimet, dobit dhe vlerat e adhurimeve, sepse beson
q adhurimi i Allahut sht nj urdhr dhe prgjegjsi e forms s prer. N prfundim t ksaj, ai njeri arrin nj nivel t lart dituror dhe ideor.
V. Adhurimi e shtyn njeriun t jetoj me plan dhe disiplin
Koht, format dhe kushtet e kryerjes s adhurimeve jan prcaktuar n
Kuran dhe Sunnet. Pr shembull, namazet falen n koh t prcaktuara pr secilin
namaz dhe jasht ksaj nuk mund t dilet. Gjithashtu, numri i namazeve sht
pes dhe ky numr nuk mund t ndryshohet. Agjrimi farz mbahet vetm n
muajin e ramazanit. Edhe koha e haxhit sht e ditur. Edhe shembuj t tjer q
mund t sjellim, tregojn se adhurimet bhen brenda nj disipline dhe n baz t
parimeve t caktuara.
Adhurimet me vendin, kohn, kushtet dhe elementt prbrs t prcaktuar n
kt mnyr, e drejtojn njeriun t jetoj me plan dhe disiplin. Njeriu q i kryen
adhurimet pa mangsi dhe n kohn e duhur, e reflekton kt qndrim edhe n
jetn e prditshme. Pr shembull, nj tregtar ngrihet hert, fal namazin dhe e fillon
53

Sahhu'l-Muslim, Kitabu's-salat, 225; Snen't-Tirmidhi, Bbu's-salat, 388.

64

E DREJTA ISLAME - I

punn n kohn e vet. Edhe npunsi shkon n pun n orar. Personi q fal namaz,
duke kryer punt e prditshme, vepron me plan, sillet n mnyr q as namazin e as
punt t mos i lr mangut, pr rrjedhoj, edhe punt q kan lidhje me kt bot i
kryen e i on prpara n mnyr t planifikuar e t programuar.
Adhurim s'do t thot vetm namaz, agjrim, haxh, etj. Edhe interesimi i personit pr familjen, plotsimi i krkesave t gruas dhe fmijve, sht adhurim, sepse
kto jan urdhra t fes. Personi q u kushton kujdes ktyre shtjeve dhe q i on
n vend ato, kthehet n koh n shtpi. N vend q ta kaloj kohn me gjra boshe,
merret me njerzit e shtpis, interesohet pr problemet e tyre. Dhe kjo siguron q
jeta e familjes t jet e rregullt dhe e lumtur.
Adhurimet kan aspekte q ndikojn mbi gjendjen ekonomike t njeriut, q e
bjn njeriun, lidhur me kt shtje, t disiplinuar. Pr shembull, feja jon ka
urdhruar q njeriu t jet ekonomiqar dhe e ka ndaluar shpenzimin e teprt dhe
shprdorimin. Personi q u prshtatet ktyre parimeve, e rregullon jetn e tij
ekonomike n mnyr t planifikuar e t programuar. Ai shpenzon aq sa duhet pr
gjrat e nevojshme, kurse nuk e shprdoron paran pr gjrat q s'duhen. Dhe, kur
vepron kshtu, nuk bhet as nevojtar pr t tjert.
Feja jon ka br t qart se duhet t mos u zgjatet dora t tjerve dhe se duhet
fituar me pun. Edhe puna duhet br n baz t rregullave t caktuara. Pr shembull, shtje t tilla si fitimi n rrug t lejueshme (hallall), respektimi i t drejtave t
personit, mosprdorimi i gnjeshtrs dhe mashtrimit, kryerja e detyrave ashtu si
duhet jan disa prej parimeve t fes son n lidhje me marrdhniet e puns, t
cilat sigurojn disiplinn e duhur.
VI. Adhurimi i jep njeriut shndet shpirtror dhe trupor
Njeriu prbhet prej shpirtit dhe trupit. Kta dy element q prbjn njeriun,
ndikojn mbi njri-tjetrin pozitivisht apo negativisht. Nse njeriu nuk sht i shndosh truprisht, ndjen dhimbje shpirtrore dhe mund t bjer n rnie shpirtrore.
Edhe shndeti fizik i njeriut t paqet shpirtrisht, n stres e shqetsim, prishet. Pr
rrjedhoj, pr t qen i shndetshm, i qet e i lumtur, njeriu duhet t jet i shndosh edhe fizikisht, edhe shpirtrisht. Nj faktor i rndsishm q i prfton njeriut
shndet fizik dhe shpirtror, sht adhurimi.
Besimi dhe adhurimet jan ushqimi yn shpirtror. Njeriu sht prbr prej
trupit dhe shpirtit. Trupi sht krijuar prej dheu, edhe ushqimi i tij del prej dheu.
Kurse shpirti yn ka burim hyjnor. Edhe ushqimi i tij hyjnor do t jet. Ja, pra,
65

E DREJTA ISLAME - I

adhurimet i sigurojn njeriut lidhjet me Zotin dhe i japin qetsi. Jeta q kalon pa
adhurim, i prngjet ushqyerjes s kalit duke e ln kalorsin pa ngrn, furnizimit
t makins me benzin, duke e ln shoferin pa ushqyer. Sepse trupi yn sht kali,
kurse kalorsi, shpirti. Trupi yn sht si nj makin, kurse shpirti, si nj shofer.
Ushqimi i secilit sht i veant. Ushqimi i shpirtit ton sht besimi dhe adhurimi i
Allahut. Kur t jet kshtu, shndeti i trupit dhe shpirtit bhet i prsosur dhe, njeriu, i lumtur!
Shpirti nuk ka lidhje vetm me shndetin e trupit, por edhe me gjendjen
morale t njeriut. Shndeti shpirtror i njeriut q bn mkat, q u bn padrejtsi t
tjerve, q nuk mundet t plotsoj nevojat e veta moralo-shpirtrore, me koh
prishet. Kurse njeriu q beson dhe ruhet nga mkatet, q nuk v dor mbi t drejtat
e personit, q ruhet nga shpenzimi i teprt dhe shprdorimi, q ka moral t bukur,
nuk ndjen dhimbje shpirtrore, sht i qet n ndrgjegje.
Disa prej ngjarjeve q e shqetsojn njeriun shpirtrisht, jan fatkeqsit q i bien
mbi kok. Nse njeriu q beson dhe i kryen adhurimet, i pret kto fatkeqsi me
durim, beson se shqetsimet dhe fatkeqsit do t bhen shkak q t'i falen mkatet. N
do gj q i vjen prej Zotit, ai pranon se pr t ka nj t mir dhe dobi n lidhje me
kt bot dhe me jetn tjetr. Prandaj i prballon me durim fatkeqsit, nuk i
strmadhon pr t'i kthyer n dshprim, pra dhe nuk e fut n rrezik shndetin
shpirtror.
Adhurimi i prfton njeriut edhe shndet shpirtror. Pr shembull, nj prej
urdhrave t fes son sht edhe shmangia nga gjra t dmshme t tilla si pijet
alkoolike, drogat, etj. Personi q rri larg prej ktyre lndve t ndaluara nga feja
jon, mbron shndetin e vet. Veanrisht sht me shum rndsi porosia e Profetit,
"Agjroni q t gjeni shndet!"54, sepse agjrimi ndihmon shum pr nj shndet t
mir. Agjrimi bhet shkak q trupi i njeriut t pushoj, t mos bjer shpejt dhe q
njeriu ta ruaj shndetin. Yndyrnat e grumbulluara n trup shkrihen n saje t
agjrimit dhe trupi lehtsohet.
VII. Adhurimi e largon njeriun nga t kqijat
Adhurimi buron nga besimi dhe e forcon besimin. Personi me nj besim t
fuqishm shmanget, me t gjitha mundsit, nga t kqijat. Sepse besimi dhe
adhurimi e zbukurojn moralin dhe e pengojn njeriun nga t kqijat. Ajeti q thot se

54

Snen't-Taberan, Bab's-savm, 5.

66

E DREJTA ISLAME - I

"...pa dyshim, namazi largon nga imoraliteti dhe t kqijat..."55 , flet pr kt.
Personi q fal namaz, ka turp t dal para Allahut si mkatar dhe ruhet nga kryerja
e gjrave t kqija t ndaluara nga Allahu. Si namazi, edhe agjrimi e largon njeriun
nga t kqijat.
Me t vrtet, Profeti yn ka thn kshtu pr agjrimin: "Agjrimi sht mburoj
(ndaj mkateve e t kqijave)", sepse agjrimi nuk krkon vetm ndrprjerjen e ushqyerjes, por edhe lnien e mkateve dhe t kqijave. Profeti porosit: "Allahu nuk ka
nevoj pr ndenjen pa ngrn e pa pir t nj njeriu q nuk i l gnjeshtrat dhe punn
me gnjeshtra!" Me kt, ai ka dashur t trheq vmendjen se agjrimi duhet t
ndikoj pr mir mbi sjelljet e njeriut. Personi q e kupton kt veori dhe rndsi t
agjrimit, shmanget prej t kqijave. Kjo veori gjendet edhe n adhurimet e tjera.
Fundja, edhe shmangia nga mkatet dhe t kqijat sht nj adhurim m vete.
Njeriu q beson dhe i kryen adhurimet, sht i vetdijshm se n jetn e pasme
(hiret) do t jap llogari pr t gjitha veprimet dhe qndrimet e tij n kt bot. Ky
besim e drejton njeriun te e mira, duke e larguar nga e keqja.

55

Kurani, El-Ankebut: 45.

67

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Ne kemi nevoj pr adhurim

Gjja m e bukur sht t tregosh bujari e t dhurosh pa shprblim.

Njerzit e paaft pr ta kuptuar kt, i peshojn disa t vrteta me
peshoret e tyre t prishura, pr rrjedhoj, nxjerrin prfundime n
kundrshtim me t vrtetn.
Nj pjes e ktyre pyesin: "'nevoj ka Zoti ta krijoj kt gjithsi
pr ta br veten t njohur e t dashur e t na urdhroj ne t falim
namaz e t kryejm adhurime t tjera?"
Nse, duke e br kt pyetje, kta njerz do t merrnin mundimin
t'u hidhnin nj sy qenieve prreth, do ta merrnin prgjigjen e pyetjes s
tyre. Pr shembull, ndrsa u jep drit njerzve, 'pret dielli pr kt prej
tyre? Ndrsa globi toksor i shtit njerzit mbi shpin, far shpreson,
vall, pr kt, prej tyre? Megjithse pr vete s'ka nevoj pr vitamin C,
pema e limonit prodhon frutin e limonit t ngarkuar plot me vitamin C
pr njerzit. 'krkon pr kt t mir pema e limonit nga njerzit?
Shembuj t till mund t jepen plot.
Kur edhe krijesat q ndodhen nn nivelin e njeriut, nuk kan nevoj pr asnj gj t njeriut, prkundrazi, njeriu ka nevoj pr ta, me
'mend mund t bj nj pyetje t till njeriu pr Zotin q sht Krijuesi
i gjithkaje?
Nse nj mjek mjekon pa pages, me dshir dhe dhembshuri disa
t varfr, 'nevoj ka ai q vepron kshtu? Nj pyetje e till s'mund t
bhet. Nse bhet, sht nj pyetje e kot. Sepse pikrisht pse s'ka nevoj
e bn mjeku nj mirsi t till!
I smuri q v re se mjeku ngul kmb q t'i prdor ilaet q ia ka
dhn, nuk pyet se pse mjeku ngul kmb kshtu.
Ja, pra, edhe Allahu i Lart, ashtu si e ka br me mirsin e vet
kt gjithsi shrbyese pr ne, edhe besimin, bindjen dhe adhurimin na i

68

E DREJTA ISLAME - I

urdhron pr mirsi n mnyr q me to t arrijm lumturin e prjetshme! Le t prpiqemi ta shpjegojm kt t vrtet me nj shembull.
Supozoni se fmija n mitrn e nns sht i vetdijshm. Meq me
syt nuk sheh gj n at bot ku ndodhet, do t pyes me kundrshtim:
"More, po pse m jan vn kta sy mua?" Dhe kur t'i thuhet se ata sy do
t'i duhen n nj bot tjetr, se, kur t shkoj n at bot, do t shoh
vepra arti t mrekullueshme, fmija do t kundrshtoj duke thn se
nuk e beson nj gj q s'e ka par! Po kshtu, fmija do t pyes se pse i
jan krijuar hunda q s'i duhet pr asgj, vesht, duart, kmbt, t cilat i
duken se vetm sa zn vend kot. Vetm nj gj do ta shoh me vend:
krthizn. Sepse me an t krthizs ai ushqehet, pr kt edhe gojn do
ta quaj nj gj t kot!
Ja, pra, Zoti yn na ka mshiruar n mitrn amsore, pa na ln t'i
zgjidhim gjrat me mendjen ton, na ka pajisur me t gjitha mjetet e
duhura pr kt bot e pastaj na ka drguar ktu!
Kshtu, Zoti yn na ka vn n prov n kt bot dhe, me an t
Profetit ton dhe Kuranit, na ka treguar se si duhet t veprojm n
mnyr q t prfitojm me t drejt nga bota e hiretit ku do t shkojm pasi t largohemi q ktej.
Nse n kt prov, pa rn n gabimin e treguar m lart, do t'i
kryejm adhurimet, si: namazin, agjrimin, zekatin, haxhin dhe do t'i
zbatojm t gjitha urdhrat dhe ndalimet nj pr nj pa pyetur si e pse, n
jetn e pasme (hiret) do t prfitojm prgjithmon nga kto adhurime.
N t kundrt, kur t shkojm n jetn tjetr pa gj prej gjje, si mund
t vinte n kt bot nj fmij pa sy, vesh, hund, goj, duar e kmb,
sht e padiskutueshme se nuk do t na njihej e drejta pr t jetuar!
Mbetet t themi se personi q largohet nga kjo bot pa besim dhe
adhurim, n vend q t shkoj n hiret me duar bosh, shkon me torbn
plot me mkate ngaq me braktisjen e do urdhri dhe mosrespektimin e
nj ndalimi, ka br nj mkat. Dhe nj udhtim i till merr fund vetm
n xhehennem!

(
69

PRMBLEDHJE
1. Thoni kuptimin leksikor dhe terminologjik t fjals "ibadet"
(adhurim).
2. Shpjegoni llojet e adhurimit.
3. Pse bjm adhurim?
4. Cilat jan dobit e adhurimit?
5. Tregoni vlerat e adhurimit.

PJESA III
PERSONI PRGJEGJS
DHE DETYRAT E TIJ

SHTJET

A. Prkufizimi i personit prgjegjs

B. Detyrat dhe prgjegjsit e personit prgjegjs

PUN PRGATITORE

1. Msoni nga nj libr fikhu kuptimin terminologjik

t "personit prgjegjs".
2. 'kuptoni kur thuhet "detyrat e personit prgjegjs"?
3. Merrni t dhna nga nj libr ilmihali mbi farzin
dhe nnndarjet e tij.
4. Msoni nga nj libr fikhu kuptimet e termave "vaxhib", "sunnet", "mustehab".
5. Merrni t dhna nga nj ilmihal mbi haramin dhe
nnndarjet e tij.
6. 'do t thot "i menur" dhe "i formuar"? Msoni
mbi kt nga t mdhenjt ose nga librat e fikhut.

A. PRKUFIZIMI I PERSONIT PRGJEGJS

Termi "person prgjegjs" i prgjigjet arabishtes "mukel'lef ". Kjo fjal q rrjedh
nga folja (

)me kuptimin "e bri prgjegjs", "e ngarkoi me detyr", do t thot

"person i rritur i br prgjegjs, i ngarkuar me detyr, i dhn propozim".

Si nj term i t drejts Islame (fikh), "person prgjegjs" (

mukel'lef) quhet

personi i rritur e me zhvillim mendor normal, i ngarkuar me kryerjen e urdhrave

fetare dhe respektimin e ndalimeve fetare si dhe prgjegjs pr pasojat e veprimeve
t veta.
Si kuptohet nga ky prkufizim i personit prgjegjs, nj njeri mund t quhet
prgjegjs pr t zbatuar urdhrat e fes dhe pr t'u ruajtur nga ndalimet, nse sht i
menur, domethn ka zhvillim mendor normal dhe sht i rritur, domethn ka
arritur moshn e pjekuris seksuale q rregullisht ndodh n moshn e adoleshencs.
N t drejtn Islame, personi i menur ose me zhvillim mendor normal quhet
akil ( ) , kurse ai q sht i rritur ose ka arritur moshn e pjekuris seksuale,
quhet balig ( ) . Personi, q nuk bart kto dy cilsi, nuk sht prgjegjs pr
kryerjen e urdhrave dhe respektimin e ndalimeve fetare q quhen "ef 'alu
mukel'lifin", "veprimet e personit prgjegjs".
Fillimi i periudhs s pjekuris seksuale sht i ndryshm n zona t ndryshme
gjeografike dhe klimatike, por ai varet edhe nga ndrtimi fizik i personit.
Prgjithsisht, te djemt kjo periudh fillon n moshn 12-15 vje dhe, te vajzat, n
moshn 9-12 vje.
Djemt q, megjithse kan arritur moshn 15 vje nuk kan fituar pjekurin
seksuale, quhen "murahik" (

) , "i rritur", kurse vajzat, "murahika" (

) , "e

rritur". Djemt dhe vajzat n kt gjendje pranohen si "person prgjegjs" duke

filluar nga mosha 15 vje dhe mbajn prgjegjsi pr zbatimin e urdhrave dhe
respektimin e ndalimeve fetare.
73

E DREJTA ISLAME - I

B. DETYRAT DHE PRGJEGJSITE E PERSONIT PRGJEGJS

Detyra e nj myslimani si person prgjegjs sht t zbatoj urdhrat e fes dhe
t respektoj ndalimet, domethn t ruhet nga gjrat e ndaluara. Konkluzionet dhe
vendimet fetare q shprehin urdhrat dhe ndalimet e fes, n t drejtn Islame
emrtohen me termin "ef 'alu mukel'lifin" ( ) , "veprimet e personit
prgjegjs".
Veprimet e personit prgjegjs ndahen n shtat nivele: farz, vaxhib, sunnet,
mustehab, mubah, haram, mekruh. Nga kta, farzi ndahet n ajn dhe kifaje; sunneti
ndahet n muekked dhe gajri muekked; harami ndahet n liajnihi dhe ligajrihi;
mekruhi ndahet n tahrimi dhe tenzihi.

VEPRIMET E PERSONIT PRGJEGJS

Vaxhib

Farz

Sunnet

Mustehab

muekked gajri muekked

Mubah

Haram

Mekruh

tenzihen
tahrimen

farzi ajn

liajnihi ligajrihi

farzi kifaje

I. Farz ( ), detyrim
Si term, farz quhen veprimet e urdhruara me argumente fetare t forms s
prer.
Argumentet mbi farzet jan t forms s prer n at mnyr, q nuk ln vend
74

E DREJTA ISLAME - I

pr asnj dyshim dhe lkundje. Edhe urdhrat e shprehura nga kto argumente jan
t qarta e t prera. Kto argumente kan marr form prfundimtare me Kuranin,
Sunnetin dhe mendimin e njzshm t dijetarve (ixhm). Pr shembull, namazi si
farz sht br i ditur edhe n Kuran, edhe n Sunnet; pr kt ka edhe nj mendim
t njzshm (ixhm) t dijetarve.
Sipas llojit t prgjegjsis, farzi ndahet n:
1) Farzi ajn (
) , detyrim i njjt: Jan detyra q duhet t'i zbatoj
personalisht vet do mysliman si person prgjegjs. Pr shembull, falja e namazit t
pes kohve, agjrimi n muajin e ramazanit, etj.
2) Farzi kifaje ( ) , detyrim i mjaftueshm: Jan detyra pr t gjith
myslimant si persona prgjegjs, por q mund t kryhen edhe vetm nga nj pjes
myslimansh t nj grupi dhe, ather, prgjegjsia mbi myslimant e tjer hiqet. Pr
shembull, falja e namazit t t vdekurit, urdhrimi pr t mir dhe pengimi i s keqes.
Konkluzioni dhe vendimi i farzit: Zbatimi i farzit sht kusht, moszbatimi sht
haram. Pr personin q i zbaton farzet, jepet sevap, kurse pr personin q nuk i
zbaton pa pasur justifikim, jepen ndshkime edhe n kt bot, edhe n botn tjetr.
Mohimi i farzit ajn dhe i farzit kifaje sht kufr. Personi q mohon ndonjrin
prej ktyre, q tallet me ta ose q i nnvleftson e i prbuz, del nga feja.
II. Vaxhib ( ) , domosdoshmri
Jan veprime t urdhruara n form t prer mbshtetur mbi nj argument t
diskutueshm. Pr shembull, falja e namazeve t vitrit dhe bajrameve, therja e
kurbanit jan vaxhib.
Vaxhibi mbshtetet mbi nj argument, por ky argument, prsa i prket
kuptimit dhe prfshirjes, sht i hapur pr interpretim. Prandaj vaxhibi nuk sht i
fuqishm sa farzi. Pr shembull, ndrsa ajetet q pohojn dhe urdhrojn detyrimin
(farz) t namazit pr do mysliman mashkull ose femr si person prgjegjs, jan t
qart n at mnyr q s'ln shteg pr dyshim dhe interpretim, ajeti "... pri kurban
pr Zotin tnd"56, q urdhron prerjen (therjen) e kurbanit sht i diskutueshm
pasi nuk sht e qart nse ky urdhr i drejtohet vetm Profetit apo u drejtohet
gjith myslimanve dhe nse vetm Profeti sht prgjegjs pr t therur kurban
apo t gjith myslimant jan prgjegjs pr t therur kurban. Meq kjo nuk sht e
qart, therja e kurbanit sht pranuar pr ummetin jo si farz, por si vaxhib.
56

Kurani, Keuther: 2.

75

E DREJTA ISLAME - I

Disa prej veprimeve vaxhib mbshteten n Sunnet. Pr shembull, megji-thse

namazi i vitrit nuk urdhrohet n Kuran, Profeti yn (a.s.) e ka falur gjat gjith
jets dhe e ka urdhruar edhe ummetin pr ta falur.
Konkluzioni dhe vendimi: Zbatimi i urdhrit vaxhib sht kusht, moszbatimi
sht i ndaluar. Pr personin q e zbaton vaxhibin, jepet sevap, kurse personi q nuk
e zbaton, bn gjynah.
Personi q e mohon vaxhibin, nuk del nga feja, por quhet se ka kryer gjynah t
madh.
III. Sunnet (

), tradit, tradita profetike57

Si term i t drejts Islame, sunnet jan veprimet jo farz dhe vaxhib t kryera nga
Profeti dhe t kshilluara prej tij pr ummetin. Si nivel, sunneti vjen pas farzit dhe vaxhibit.
Llojet e sunnetit:
1. Sunneti muekked (
), i fuqishm. Jan veprimet, q Profeti i ka kryer
vazhdimisht, por duke i ln disa her (shum pak her). Kndimi i ezanit para

57

Duke u nisur nga nj kriter shkencor dhe duke u mbshtetur edhe n ann semantike t shtjes,
traditn profetike e kemi shkruar si n origjinal, "sunnet", pr ta dalluar nga trajta "synet" q n
traditn shqiptare emrton operacionin prkats te djemt (Prkthyesi).

76

E DREJTA ISLAME - I

namazeve, kndimi i ikametit pr meshkujt para namazeve farze, falja e namazeve

t pes kohve me xhemaat jan sunnete muekked. Sunnete muekked jan edhe
sunnetet e namazeve t agimit, mesdits, perndimit dhe xhumas, sunneti i fundit
i namazit t jacis dhe namazi i teravis.
2. Sunneti jomuekked (
), jo i fuqishm. Jan veprime q Profeti disa
her i ka kryer e, disa her, nuk i ka kryer. Pr shembull, sunneti i namazit t
iqindis (pasdites) dhe sunneti i par i namazit t jacis jan jomuekked.
Sunneti jomuekked quhet edhe mendub (i prshtatshm, i mir).
Konkluzioni dhe vendimi. Personi q i kryen sunnetet, qofshin muekked,
qofshin jomuekked, fiton sevap, meriton shefaatin (ndrmjetsimin pr falje) t
Profetit. Personi q e l sunnetin pa kyer, mbetet pa sevap. Ndrkaq, lnia e
vazhdueshme pa kryer e disa sunneteve q ka t bj me t gjith myslimant e q
pranohen si tipare t Islamit, nuk sht xhaiz (e lejueshme, e pranueshme).
Pr shembull, nse n qendrn e nj vendbanimi myslimansh, kndimi i
ezanit, falja e namazeve t pes kohve me xhemaat braktisen n mnyr t
vazhdueshme, kjo kthehet n haram, sepse kto lloje sunnetesh jan sunnete q i
prkasin shoqris dhe duhen kryer patjetr. Po ashtu si ndodh me farzin kifaje,
nse kto sunnete i kryejn n shoqri (ose n grupin shoqror prkats) nj pjes e
myslimanve, edhe myslimant e tjer lirohen prej prgjegjsis. Nse kto sunnete
nuk i kryen askush, ather t gjith myslimant e asaj shoqrie (atij grupi shoqror)
mbajn prgjegjsi pr kt.
Dijetart kan thn se falja e namazeve sunnete mbshtetur n hadith, mund
t bhen pretekst pr faljen e disa gabimeve t namazeve farz dhe vaxhib. Prandaj
sunnetet nuk duhen braktisur pa ndonj justifikim.
IV. Mustehab (

), i plqyeshm

Jan veprime t mira e t bukura q, po t kryhen, prftojn sevap, po t mos

kryhen, nuk jan haram. Veprimet mustehab quhen edhe mendub, nafile, tatavvu
dhe edeb. Pr shembull, shtimi i dy rekateve sunnetit t fundit t namazit t
mesdits, duke e falur at me katr rekate, ndjekja e shembullit t Profetit n veshje,
ngrnie, gjum, etj., falja e dy rekateve namaz para daljes pr rrug dhe pas kthimit
sht mustehab.
Konkluzioni dhe vendimi: Personi q kryen nj veprim t quajtur mustehab,
fiton sevap; personi q nuk e kryen, nuk bn gjynah.
77

E DREJTA ISLAME - I

V. Mubah () , normal.
Jan veprime tek t cilat nuk ka sevap ose gjynah. Kto quhen edhe hallall ose
xhaiz. Pr shembull, ndenja, fjetja, ecja, ngrnia apo pirja e gjrave hallall, etj.
Pr ta quajtur dhe pranuar nj veprim si mubah, duhet t jet e saktsuar me
nj argument t forms s prer se ai veprim sht hallall dhe se kryerja e tij nuk
sht gjynah ose nuk duhet t ket nj argument q t thot se ai veprim sht
haram ose mekruh.
Konkluzioni dhe vendimi: Si kryerja, ashtu edhe moskryerja e nj veprimi
mubah jan normale e t pangarkuara me prgjegjsi; n ato nuk ka sevap ose
gjynah. Ndrkaq, nse, n kushte t caktuara, kryerja apo moskryerja e nj veprimi
n thelb mubah, pasohet me dm, konkluzioni dhe vendimi pr t ndryshojn. Pr
shembull, ngrnia e nj gjje hallall sht mubah. Ndrkaq, nse, n kushte t
caktuara, ngrnia e ksaj gjje do t shkaktonte dm n trup, nuk duhet ngrn.
Nse, pr shkak t ndonj smundjeje n trupin e nj pacienti, mjeku ia ndalon atij
ngrnien e ndonj ose disa ushqimeve, pacienti nuk duhet t'i haj ato ushqime sepse
trupi sht nj amanet dhn njeriut dhe duhet mbrojtur.
Gjithashtu, megjithse mosngrnia (relative, e prkohshme ose n nj mas t
caktuar) sht mubah, nse mosngrnia do t shkaktonte smurjen ose vdekjen e
personit, ai e ka t detyruar (farz) t haj. Nse nj person sht duke vdekur nga
uria, pranohet si mubah edhe ngrnia e nj gjje haram n nj sasi t vogl sa pr t
mos vdekur. Sepse askush nuk ka t drejt ta shkatrroj jetn e vet ashtu si nuk ka
t drejt ta shkatrroj jetn e nj tjetri.
VI. Haram () , i palejuar, i ndaluar
Jan veprimet ose gjrat e ndaluara me argumente fetare t forms s prer.
T gjitha fjalt dhe veprimet pr t cilat n Kuran dhe Sunnet ka argumente t
qarta dhe t prera mbi kategorin e gjrave t ndaluara, futen n nivelin e haramit.
Pr shembull, veprime t tilla si marrdhnia seksuale e paligjshme (zina),
vjedhja, bixhozi jan veprime haram, sepse n Kuran dhe Sunnet thuhet hapur se
kto jan haram.
Ashtu si sht haram kryerja e veprimeve t ndaluara nga feja, sht haram
edhe moskryerja e veprimeve t detyruara prerazi nga feja pr t'u kryer. Kshtu,
mosfalja e namazit, mosagjrimi jan haram.
78

E DREJTA ISLAME - I

Llojet:
a. Haram liajnihi (
) , rregullisht haram. Jan veprimet dhe gjrat e
quajtura n mnyr t prer haram n Kuran dhe Sunnet dhe pr t cilat urdhrohet
q t mos kryhen. Haram liajnihi sht prkufizuar edhe kshtu: "Jan veprime q
dmtojn jetn, pasurin, mendjen, fen dhe brezin, mbrojtja e t cilave sht
urdhruar fetarisht". Pr shembull, vrasja pa t drejt, luajtja bixhoz, vjedhja, pirja e
pijeve alkoolike, kryerja e marrdhnieve seksuale t paligjshme.
b. Haram ligajrihi () , prjashtimisht haram. Jan veprimet dhe gjrat n
thelb hallall, t quajtura haram pr shkaqe t tjera dhe n mnyr t prjashtuar. Pr
shembull, mishi i nj deleje t therur pa br "Bismil'lah" me qllim sht haram. T
qent (n kt rast prjashtimues) i mishit t deles haram nuk rrjedh prej vet atij
(mishit t deles), por prej faktit q sht therur pa thn "Bismil'lah".
Edhe gjja e fituar (e shtn n dor, e prftuar, e prvetsuar) me nj mnyr
q nuk sht hallalll, quhet haram ligajrihi. Pr shembull, nj frut nuk sht
haram. Ndrkaq, ngrnia e nj fruti t prvetsuar me vjedhje sht haram. T
qent haram e ngrnies s frutit n fjal nuk rrjedh nga vet fruti (nga lloji i
frutit), por prej faktit q sht prvetsuar me an t vjedhjes q sht nj veprim
haram.
Konkluzioni dhe vendimi: Kryerja e veprimeve t quajtura haram sht gjynah
i madh; personi q i kryen, ndshkohet edhe n kt bot, edhe n botn tjetr.
Kurse personi q nuk i kryen, fiton sevap.
Pranimi si hallall i nj veprimi ose gjje q quhet haram, sht kufr dhe e
nxjerr personin nga feja.
VII. Mekruh () , i shmtuar, i neveritshm
Mekruh q do t thot i pakndshm, i paplqyeshm, i shmtuar, si term i t
drejts Islame, quhen fjalt dhe veprimet e ndaluara me nj argument jo t prer (i
diskutueshm) dhe q krkohet t mos kryhen. Pr shembull, Profeti ka thn:
"Allahu nuk e sheh me plqim q ju t bni shum pyetje."58 Megjithse ky hadith
pohon se sjellja n fjal (brja e shum pyetjeve) nuk sht e mir, kjo sjellje sht
quajtur mekruh dhe jo haram sepse hadithi nuk e pohon nj gj t till.
58

Sahihu'l-Buhari, Bab'l-istikrz, 19.

79

E DREJTA ISLAME - I

Llojet:
a. Mekruh tahrimen (
) , afr haramit. Jan veprime t ndaluara nga
feja n mnyr t prer e t kushtzuar, me nj argument t supozuar.
Ekziston nj argument, sipas t cilit ndalohet veprimi mekruh i afrt me
haramin. Ndrkaq, ky argument nuk sht aq i qart dhe i prer si pr haramin. Pr
rrjedhoj, nj veprim i till sht quajtur "jo haram, por mekruh afr haramit".
Ndrhyrja e nj personi t tret mes dy personash q jan duke diskutuar (br
pazarllk) mbi shitblerjen e nj malli t caktuar, pr ta bler vet at mall, falja e
namazit duke lindur dielli, duke pernduar ose kur ndodhet n zenit, lnia pa kryer
e nj adhurimi vaxhib jan shembuj t veprimeve mekruh afr haramit.
b. Mekruh tenzihen (
) , afr hallallit. Jan veprime, kryerja e t cilave
nuk shihet e kndshme, por q, nse kryhen, nuk marrin sevap ose ndshkim, si,
p.sh., dhnia e ujit n goj ose hund me dorn e majt, marrja abdest me uj ku
kan pir kafsh t tilla, si: macja, shqiponja, skifteri.
Edhe pse pr kryerjen e mekruheve t tilla nuk ka gjynah dhe nuk jepet ndonj
ndshkim, sht m mir t mos kryhen.
Konkluzioni dhe vendimi: Kryerja e veprimit mekruh t afrt me haramin
pason ndshkimin n hiret, kurse moskryerja pason fitimin e sevapit. Kryerja e
veprimit mekruh afr hallallit nuk pason ndshkim, kurse moskryerja sht mirsi
dhe virtyt.

80

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Adhurimet nuk na shkojn kot

Hazreti Aliu kishte nj komshi q adhuronte idhujt dhe nuk besonte n ringjalljen dhe jetn e pasme. Ai thoshte se adhurimet q bnin
myslimant, agjrimet q mbanin dhe namazet q falnin, nuk do t
kishin asnj dobi. Sipas tij, pas vdekjes, njeriu do t bhej dh e do t
asgjsohej. S'kishte ringjallje, s'kishte sevap pr adhurimet! Prandaj
njeriu duhej ta kalonte jetn si t'ia donte qejfi. Nj dit, komshiu ia tha
kto mendime edhe Hz. Aliut.
Hz. Aliu e pyeti:
"O ti njeri q nuk e beson Allahun! Nse, ashtu si thua ti, nuk ka
jet tjetr, nse njeriu q vdes bhet dh e asgjsohet, edhe un bhem
dh e asgjsohem, por gj nuk humbas.
Por nse, ashtu si besoj un, ka jet tjetr dhe njerzit do t ringjallen pas vdekjes, se do t merren n pyetje pr t'u krkuar llogari, se
pastaj do t shkojn n xhennet ose xhehennem, dhe un them se kshtu
ka pr t ndodhur pa dyshim, ather un do t marr shprblimin e
punve t mia t mira n kt bot. Po ti 'do t bsh ather! Si do t
mund ta durosh ndshkimin e pafund t xhehennemit? Si do t shptosh? A s'duhet menduar edhe kjo?
Njeriu vuri kokn mes pllmbve e u mendua gjat. Ai e kuptoi se
nuk kishte zgjidhje tjetr ve besimit. Ather e ngriti kokn me nj
mendim t vendosur, tha Fjaln e Dshmis dhe u b mysliman. Pastaj
ai u b shkak q edhe shum njerz mohues si ai t besonin!

81

PRMBLEDHJE
1. Bni prkufizimin e personit prgjegjs.
2. Bni prkufizimin e farzit.
3. Shpjegoni me nga nj shembull llojet e farzit.
4. Thoni konkluzionin dhe vendimin e farzit.
5. Shpjegojeni vaxhibin me nj shembull.
6. Thoni konkluzionin dhe vendimin e vaxhibit.
7. Shpjegoni me nga nj shembull llojet e sunnetit.
8. Thoni konkluzionin dhe vendimin e sunnetit.
9. Prkufizoni mustehabin dhe mubahin.
10. Thoni konkluzionin dhe vendimin e mustehabit.
11. Thoni konkluzionin dhe vendimin e mubahit.
12. Prkufizoni haramin dhe thoni konkluzionin dhe vendimin e tij.
13. Shpjegoni me nga nj shembull llojet e haramit.
14. Bni prkufizimin e mekruhit.
15. Shpjegoni me shembuj llojet e mekruhit.

PJESA IV
PASTRTIA

SHTJET
A. Prkufizimi dhe rndsia e pastrtis
B. Llojet e pastrimit
C. Rndsia q i ka dhn Islami pastrtis
D. Ujrat pr pastrim
E. Hadeth dhe nexhaset
F. Abdesti dhe gusli
G. Tejemmumi
H. Mestet dhe frkimi mbi meste

PUN PRGATITORE
1. Diskutoni mbi rndsin e pastrtis pr shndetin
e njeriut.
2. 'mund t thoni mbi rndsin q i ka dhn
Islami pastrtis?
3. 'do t thot t jesh i pastr moralisht dhe shpirtrisht?
4. Nga nj libr fikhu merrni t dhna mbi rastet q
krkojn brjen e guslit.
5. Msoni nga prkthimi i Kuranit kuptimin e nj
ajeti mbi pastrtin.

A. PRKUFIZIMI DHE RNDSIA E PASTRTIS

Pr pastrtin, n arabisht prdoren fjalt nedhafet ( ) dhe taharet () .
Ndrsa fjala nedhafet prdoret me kuptimin pastrti materiale, fjala taharet shpreh
edhe pastrtin materiale, edhe pastrtin moralo-shpirtrore.
I. Kuptimi leksikor dhe terminologjik i fjals "taharet"
Kuptimi leksikor i fjals taharet sht pastrti dhe pastrim. Kuptimi
terminologjik i ksaj fjale sht pastrim prej papastrtive materiale, si: zhuli, njollat,
urina, etj. dhe papastrtive moralo-shpirtrore, si: fjalt, sjelljet dhe veprimet q
quhen gjynah. Sipas nj prkufizimi tjetr, tahareti sht pastrimi prej t gjitha
papastrtive materiale e moralo-shpirtrore t quajtura si t tilla fetarisht. Kurse
disa jurist e kan prkufizuar taharetin si "mnjanim i hadethit ose nexhasetit si
pengesa pr namaz". (shih "Hadeth dhe nexhaset").
II. Natyra e pastrimit
Pastrtia ka rndsi t madhe si pr shndetin e njeriut, ashtu edhe pr
kryerjen e adhurimeve. N t drejtn Islame (fikh), kur flitet pr pastrimin, bhet
fjal pr pastrimin prej papastrtive t quajtura hadeth dhe nexhaset. Pastrimi prej
papastrtive t tilla si gjendja pas ejakulacionit ose marrdhnieve seksuale, gjendja
me t prmuajshme dhe n lehoni, quhet pastrimi prej hadethit, kurse pastrimi prej
papastrtive materiale quhet pastrimi prej nexhasetit. Sipas fes son (sipas fikhut,
t drejts Islame), disa adhurime nuk mund t bhen pa u br t dy llojet e ktij
pastrimi; pr shembull, nuk mund t falet namaz, nuk mund t bhet Qabeja tavaf,
nuk mund t bhet sexhdeja e tilavetit.
Sipas Islamit, pastrimi edhe prej papastrtive materiale, edhe prej sjelljeve e
veprimeve t kqija, edhe prej mendimeve e besimeve t gabuara, prbn natyrn e
vrtet t pastrimit. Pastrtia shpirtrore, pastrtia trupore, pastrtia e mjedisit dhe
shtjet e posame lidhur me kto zn nj vend me rndsi n fen ton. Islami
kshillon q personi t jet i pastr nga do an.
III. Rndsia e pastrtis dhe pastrimit
Kushti i par q njeriu t mund t oj n vend adhurimin, si qllim i krijimit t
vet dhe q ky adhurim t jet i vlefshm e i pranueshm te Allahu, sht besimi i sakt
85

E DREJTA ISLAME - I

e i shndosh. Besimi sht pastrti moralo-shpirtrore, kurse e kundrta e tij,

mohimi (kufr), sht papastrti moralo-shpirtrore. Edhe dyfytyrsia (nifak) dhe
besimi n m shum se nj Zot, politeizmi (shirk), t cilt e bjn besimin t
pavlefshm, jan papastrti moralo-shpirtrore. Personi pa besim jo vetm do t ket
shqetsime shpirtrore, por edhe n jetn e pasme (hiret) nuk do ta arrij lumturin
e prjetshme. Kusht i par q njeriu t mund t fitoj lumturin n kt jet dhe
lumturin e prjetshme t jets tjetr, sht pastrimi prej t kqijave dhe shtresimi n
zemr i besimit n nj Zot t vetm (tevhid). Zoti urdhron kshtu n Kuran:
"Ka shptuar ai q e pastron veten prej t kqijave dhe ka humbur ai q
sht zhytur n t kqija!"59
Pastrtia dhe pastrimi material e moralo-shpirtror bart nj rndsi t posame
edhe pr kryerjen e adhurimeve. Pr shembull, falja e namazit krkon pastrim edhe
prej papastrtive moralo-shpirtrore t quajtura hadeth (gjendjeve q krkojn abdest
dhe gjendjeve q krkojn gusl), edhe prej papastrtive materiale, t quajtura nexhaset.
sht detyra jon q t mirat q na ka dhuruar Allahu, t'i prdorim n mnyrn m
t mir e m frytdhnse. Edhe trupin ton e kemi amanet nga Allahu dhe na duhet ta
ruajm. Smundjet jan nj prej faktorve, q e prishin shndetin dhe e shkatrrojn
trupin. Shkaku kryesor q u hap rrug smundjeve sht mosvlersimi i pastrtis.
Prandaj, pr shndetin ton ka rndsi t madhe t ruhemi prej smundjeve, duke i
kushtuar kujdes pastrtis s trupit dhe rrobave, ushqimeve, shtpis dhe mjedisit.

59

Kurani, Esh-Shems: 9-10.

86

E DREJTA ISLAME - I

Feja Islame i ka dhn rndsi t madhe edhe pastrtis morale. Si

domosdoshmri e ksaj rndsie, jan ndaluar sipas fes gjendjet, veprimet dhe
sjelljet, q bien n kundrshtim me moralin. Pr shembull, gnjeshtra, prgojimi,
mashtrimi jan disa prej veprimeve e sjelljeve t quajtura haram prej fes son.
Morali i mir i dikujt q shmanget prej t kqijave, sht pastrti morale. Kjo
pastrti e bn njeriun t dashur te Allahu, t dashur e t respektuar nga njerzit.
Nga ana tjetr, gjynahet (mkatet) jan papastrti moralo-shpirtrore q e
njollosin shpirtin e njeriut dhe ia ulin vlern para Allahut. Duke urdhruar dhe
kshilluar shmangien prej gjynaheve, Islami ka treguar edhe rndsin q i jep
pastrtis moralo-shpirtrore.
Vnia e qllimit (nijet) pr t qen i pastr nga ana materiale e moraloshpirtrore i prfton njeriu sevap, sepse pastrtia sht nj nga urdhrat e fes son.
Sevabi sht shprblim pr zbatimin e urdhrave t fes son.

B. Llojet e pastrtis
I. Pastrtia moralo-shpirtrore

Pastrimi

pastrtia moralo-shpirtrore

pastrtia materiale

pastrtia e trupit

pastrtia morale
pastrtia shpirtrore

pastrtia e rrobave
pastrtia e mjedisit
pastrtia edhe materiale,
edhe moralo-shpirtrore

abdesti

gusli

87

E DREJTA ISLAME - I

1. Pastrtia shpirtrore. Pastrtia shpirtrore sht zotrimi i nj besimi t

pastr prej bindjeve dhe opinioneve n kundrshtim me Islamin si dhe bartja e nj
qllimi t mir. Edhe dashuria pr Allahun, Profetin dhe myslimant, respektimi i
njerzve pa br dallim mes tyre dhe bartja vazhdimisht e qllimit t mir ndaj tyre
jan element t rndsishm t pastrtis shpirtrore.
2. Pastrtia morale. Pastrtia morale sht shmangia prej t gjitha fjalve,
veprimeve, sjelljeve e qndrimeve, t cilat feja i ka ndaluar, kurse morali nuk i
sheh me sy t mir. Sjellja e mir ndaj njerzve, pjesmarrja n gzimet dhe
hidhrimet e njerzve, vnia e drejtsis dhe ndershmris si parim n fjal dhe
sjellje, prdorimi me vend i t mirave t Allahut, ruajtja pr t mos u shkaktuar
dm qenive t tjera, shmangia nga t kqijat jan element t domosdoshm t
pastrtis morale
Njeriun me moral t mir edhe Allahu e do, edhe njerzit e duan dhe e
respektojn. Njerz t till zn n shoqri nj vend t respektuar!
II. Pastrtia materiale
1. Pastrtia trupore. Pastrtia trupore arrihet dhe mbahet me an t pastrimit
t trupit prej t gjitha papastrtive e papastrtive. Kjo gj sht faktori m i
rndsishm n mbrojtjen e shndetit t njeriut. Mbajtja pastr e trupit, dhnia
rndsi pastrtis s ushqimeve dhe ruajtja nga gjrat e dmshme pr trupin jan
element t domosdoshm t pastrtis trupore. Sidomos pastrtia dhe
mirmbajtja e flokve, prerja e thonjve, pastrimi i dhmbve, larja e duarve dhe
gojs para dhe pas ngrnies si element t pastrtis trupore, jan jo vetm
tregues t ksaj pastrtie, por edhe element prbrs t paraqitjes s jashtme t
njeriut t pastr e t kulturuar!
2. Pastrtia e veshjes. Rndsia q duhet t'i jepet pastrtis s veshjes ka t bj
me parandalimin e mbledhjes s mikrobeve n t dhe mbrojtjes s trupit. Rroba e
pastr sht element plotsues i pastrtis s trupit.
Veshja pastr dhe e rregullt sht detyr e do njeriu para vetes, familjes dhe
shoqris mes s cils jeton. Si domosdoshmri e ksaj detyre, duhen veshur rroba
t pastra e kurrsesi rroba t ndotura n at shkall sa t bhen shqetsuese pr t
tjert, flokt duhen mbajtur t pastra e t rregullta. Personi i veshur pastr e bukur e
me nj paraqitje t rregullt pritet me knaqsi e simpati nga shoqria, duhet e
respektohet.
Pastrtia e trupit dhe e veshjes sht edhe kusht pr kryerjen e disa adhurimeve.
88

E DREJTA ISLAME - I

3. Pastrtia e mjedisit. N kt lloj pastrtie futet pastrtia e shtpive, shkollave,

vendeve t puns, rrugve, rrugicave e shesheve, pastrtia e ajrit dhe ujit.
Pastrtia e mjedisit ka rndsi t madhe edhe pr shndetin. N mnyr t
veant, sht krejtsisht e domosdoshme q ajri q thithet dhe uji q pihet t jen
pastruar prej do lloj gjrash t dmshme pr njeriun. Nse uji q pijm prmban
mikrobe dhe ajri q thithim, sht i ndotur, shndeti yn do t cenohet.
Llojet e pastrtis materiale e plotsojn njri-tjetrin dhe prbjn nj trsi.
Nse trupi dhe veshja mbahen t pastra, por mjedisi sht i ndotur, ai ndot edhe
trupin dhe veshjen e njeriut. Nga ana tjetr, nse i jepet rndsi pastrtis s
mjedisit, por trupi dhe veshja nuk mbahen t pastra, njeriu prsri jeton n
papastrti.
T mos e flliqim natyrn q Allahu e krijoi t pastr, ta mbajm pastr at!
III. Pastrtia edhe materiale, edhe moralo-shpirtrore
Gjendja pa abdest e pa gusl q prbn penges pr kryerjen e disa adhurimeve
e q emrtohet si hadeth, pranohet si papastrti moralo-shpirtrore. Pr t shptuar
prej tyre duhet marr abdest ose duhet br gusl. Meq abdesti dhe gusli mnjanon
papastrtit dhe papastrtit e emrtuara si "hadeth", futet n pastrtin moraloshpirtrore; meq siguron shndetin e trupit, futet n pastrtin materiale.
Pastrimi i njeriut nga papastrtit materiale e moralo-shpirtrore dhe qenia e
tij e pastr jan t rndsishme dhe t dobishme pr t dyja jett e tij.

C. RNDSIA Q I KA DHN ISLAMI PASTRTIS

Pastrtia sht nj nga shtjet, t cilave Islami u ka dhn rndsi t veant.
Islami u ka dhn rndsi t gjitha llojeve t pastrtis, qoft ato materiale, si
pastrtia e trupit, veshjes dhe mjedisit, qoft moralo-shpirtrore, si pastrtia e
moralit dhe e shpirtit.
Fakti q Islami e ka urdhruar pastrtin materiale e moralo-shpirtrore sht
argumenti m i qart i rndsis q i ka dhn ksaj shtjeje. shtje t tilla t
veanta si urdhrimi i abdestit si dhe i guslit, kur sht i domosdoshm, pr do
namaz, kshillimi me prparsi i larjes s duarve para dhe pas ngrnies tregojn se
'vend z pastrtia n fen ton.
89

E DREJTA ISLAME - I

I. Pastrtia rrjedh nga besimi

Pastrtia buron nga besimi. Hadithi profetik, "Tahareti (pastrimi material dhe
shpirtror) sht gjysma e besimit"60, tregon lidhjen e pastrtis me besimin.
Rndsia q i jep e duhet t'i jap do besimtar pastrtis, sht domosdoshmri e
besimit.
Krahas pastrtis s veshjes dhe trupit, pr njeriun sht e rndsishme edhe
pastrtia e shpirtit. Islami urdhron shmangien dhe ruajtjen prej bindjeve e
besimeve t gabuara, prej t kqijave dhe gjynaheve, t cilat e flliqin shpirtin, prej
sjelljeve q bien n kundrshtim me moralin. Myslimani duhet t'i kushtoj kujdes
edhe pastrtis.
II. Rndsia e pastrtis pr mbrojtjen nga smundjet mikrobmbartse
Pastrtia sht kushti kryesor pr t'u mbrojtur prej llojeve t ndryshme t
smundjeve mikrobimbartse, sepse papastrtia sht shkaku kryesor i smundjeve.
Njeriu q nuk i jep rndsi pastrtis s trupit, veshjes, ushqimeve dhe mjedisit,
prgatit terren pr smundjet. Mirpo trupin e kemi amanet dhe dhurat t muar
prej Allahut. T mos e mbrosh trupin, do t thot ta tradhtosh amanetin.
III. Ajetet dhe hadithet mbi pastrtin
Allahu (xh.xh.) urdhron Profetin dhe, n emr t tij, t gjith myslimant, t
mbajn pastrti:
"Mbaje t pastr rrobn dhe largohu prej t kqijave!"61
N nj ajet tjetr, Allahu i Lart urdhron kshtu:
"O ju q keni besuar! ... Allahu nuk dshiron t'ju shkaktoj vshtirsi, por
t'ju bj q t jeni t pastr dhe t'i plotsoj dhuntit e Tij pr ju!.."62
Allahu i lavdron kshtu ata, q i kushtojn kujdes pastrtis materiale e
shpirtrore:
"... Dijeni se Allahu i do edhe ata q pendohen, edhe ata q pastrohen..."63
60

Sahihu'l-Muslim, Kitabu't-tahare, 1.

61

Kurani, El-Muddeththir: 4-5.

62

Kurani, El-Muddeththir: 4-5.

63

Kurani, El-Bekare: 222.

90

E DREJTA ISLAME - I

"... Allahu i do ata q pastrohen shum!"64

Hz. Muhammedi (a.s.), i cili sht shembull pr ne n do drejtim, sht br
shembull edhe n pastrti. Ai i ka dhn rndsi t madhe edhe pastrtis materiale,
edhe asaj moralo-shpirtrore dhe e ka kshilluar ummetin, bashksin e vet, pr
pastrtin.
"Kur ndonjri prej jush ngrihet nga gjumi, t'i laj duart tri her!" 65
"Allahu sht i pastr dhe e do pastrtin dhe ata q rrin pastr!" 66
Kto dhe hadithe t tjera t Profetit ton tregojn rndsin q i jepte ai
pastrtis. Hadithi n vijim thekson vlern dhe rndsin e pastrtis s gojs dhe
dhmbve:
"Nse s'do t druhesha se mos i shkaktoja vshtirsi ummetit, do t urdhroja
pastrimin e dhmbve me misvak para do namazi!" 67
IV. Gjrat e quajtura fetarisht t pastra e t papastra
do gj e pranuar hallall, sipas Islamit dhe pr t ciln nuk ka nj argument
fetar q ta quaj t ndotur, sht e pastr pr deri sa t mos ndotet. Islami i ka
pranuar si t pastra lndt q nuk jan t dmshme pr mendjen dhe pr shndetin
shpirtror dhe trupor t njeriut.

D. UJRAT PR PASTRIM
I. Rndsia e ujit pr pastrtin
Lnda m e rndsishme pr pastrim sht uji. Me uj pastrojm trupin, rrobat,
gjrat e tjera t prdorimit t prditshm, etj. Sapuni dhe pastruesit e tjer kimik
nuk mund t prdoren pa ujin; ata jan vetm lnd ndihmse n procesin e
pastrimit.
Uji prdoret edhe n pastrimin material, edhe n pastrimin e ndotjeve moraloshpirtrore t quajtura hadeth, domethn n abdest dhe gusl.
64

Kurani, Et-Teube: 108.

65

Snen't-Tirmidhi, Babu't-tahare, 24.

66

Snen't-Tirmidhi, Babu'l-edeb, 2950.

67

Snen't-Tirmidhi, Babu't-tahare, 22, 23.

91

E DREJTA ISLAME - I

Sa sht nevoja pr uj pr t'u pastruar nga papastrtit, aq sht edhe nevoja

q uji q do t prdoret pr pastrim, t jet i pastr. Me uj t papastr nuk mund t
bhet pastrim!
Sipas prbrjes, ujrat ndahen n "ujra natyrore" dhe "ujra t lidhura
kimikisht", q do t'i quanim ndryshe, "lngje t tjera".
II. Uji i natyrshm si pastrues dhe rndsia e tij
Uji i natyrshm sht uji q e gjejm n gjendjen e tij t natyrshme. Uji i shiut,
i deteve, i liqeneve, i ujmbledhsve, i lumenjve, i prrenjve, i ujvarave, i burimeve
e i puseve sht uj natyral. Uji natyral ka kto veori fiziko-kimike: sht pa ngjyr,
pa shije, pa er; sht i holl (joviskoz) dhe i rrjedhshm.
Uji natyral, i cili nuk e ka humbur asnjrn prej ktyre veorive, sht i
pastr dhe mund t prdoret n t gjitha llojet e pastrimit, pr gatim dhe pije.
Me kt uj merret abdest dhe bhet gusl. Por nse uji e humb t paktn njrn
nga kto veori (nga tri veorit kryesore), nuk sht m uj natyral dhe nuk
mund t prdoret n abdest. N lidhje me kt shtje, Profeti (a.s.) ka thn:
"Uji sht i pastr. At nuk mund ta ndot gj tjetr ve gjs q i jep ngjyr, er
dhe shije." 68
Kuptohet se uji, brenda t cilit ka rn ose me t cilin sht przier do lloj
papastrtie, do lloj gjje q ia ndryshon njrn prej veorive kryesore, s'sht m i
pastr.
III. Llojet e ujit natyral
Uji i natyrshm sht katr llojesh:
1. Uji i pastr dhe pastrues, prdorimi i t cilit nuk sht mekruh. sht uji pa
ngjyr, pa er e pa shije, i holl e i rrjedhshm dhe q nuk sht prdorur. Me nj
uj t till mund t bhet do lloj pastrimi, mund t merret abdest dhe t bhet gusl.
Gjithashtu, ky uj mund t prdoret pr gatim dhe pije.
2. Uji i pastr dhe pastrues, prdorimi i t cilit sht tenzihen mekruh. Ky sht
uji i tepruar pasi kan pir macja, pula; shpend grabitqar si skifteri, shqiponja;
kafsh q gjenden n mjedisin shtpiak si akrepi, gjarpri. Kur gjendet uj i pastr,
prdorimi i t cilit nuk sht mekruh, prdorimi i ktij uji, ku kan pir kafsht si
68

Nasbu'r-Rje, vll. 1, f. 94.

92

E DREJTA ISLAME - I

m sipr, sht tenzihen mekruh (mekruh pran hallallit). Po s'u gjend uj tjetr, me
kt uj merret abdest, bhet gusl. Ndrkaq, ktu ka nj shtje q duhet br
kujdes. Meq kafsha q ka pir uj mund t jet e smur ose t bart ndonj
smundje, me sa t jet e mundur, ky uj nuk duhet prdorur. Por nse prdorimi i
tij sht i pashmangshm, ai duhet dezinfektuar ose zier.
3. Uji i pastr por jo pastrues. Ky uj sht dy llojesh:
a. Uji brenda t cilit sht przier nj gj e pastr, por q e ka humbur njrn
prej veorive kryesore ose rrjedhshmrin. Pr shembull, i till sht uji ku sht
przier miell.
b. Uji pasi sht prdorur pr abdest ose gusl. Ky uj sht i pastr, por, nse n
trupin dhe organet e atij q ka marr abdest ose ka br gusl, ka pasur ndonj gj
papastrti, ky uj e ka humbur pastrtin.
4. Uji i papastr. sht uji ku sht przier nj gj e papastr fardo dhe q e ka
humbur t paktn njrn prej veorive kryesore, domethn, ka marr er, ngjyr
apo shije. Pavarsisht nga sasia n t ciln gjendet, uji q e ka humbur t paktn
njrn prej veorive kryesore, sht i papastr.
Ujrat e pastr, por q s'bjn pr pastrim si dhe ujrat e papastr nuk mund t pihen,
nuk mund t prdoren pr pastrim. Kto ujra nuk mund t prdoren as pr gatim.
IV. Lngjet e tjera dhe veorit e tyre
N lngjet e tjera futen prbrjet fiziko-kimike t lngshme, ku uji sht pjes
prbrse e lidhur me pjest e tjera fizikisht ose kimikisht. Pr rrjedhoj, uji si pjes
prbrse e tyre si dhe vet kto lngje, me q nuk kan asnj prej veorive fizikokimike tipike t ujit natyral, nuk jan uj natyral.
Lngjet e tjera jan dy llojesh:
1. Lngu i prftuar nga shtrydhja e frutave.
2. Uji, ku nj apo disa lnd t huaja (pr ujin) t prziera n t, prbjn
masn m t madhe t przjerjes. Ktu futen qumshti, uthulla, supa, uji me sapun
me vizkozitet m t madh se t ujit natyral dhe uji i kripur.
Si nj lng i ndryshm nga uji i natyrshm pranohen edhe lngu i fasules s
zjer si dhe i t gjitha rasteve t ngjashme. Edhe uji i natyrshm ku sht przier nj
lng tjetr dhe q e ka humbur t paktn njrn prej veorive kryesore, s'sht m
uj, por nj lng.
93

E DREJTA ISLAME - I

Nse n nj lng bie nj gj e papastr, lngu e humb pastrtin. Me nj lng

nuk mund t merret abdest e t bhet gusl edhe sikur ai lng t jet i pastr,
domethn n t t mos jet przier ndonj gj e papastr. Ndrkaq, kur sht e
nevojshme, pastrim mund t bhet edhe me uj t kripur ose me sapun.

E. HADETH DHE NEXHASET

I. Prkufizimi dhe llojet e hadethit
Hadeth ( ) do t thot gj e freskt, e re, e porsadal, etj. Si term, hadethi
sht gjendja q prbn fetarisht penges pr kryerjen e disa adhurimeve si dhe q
quhet "nexhaset konvencional" (hukm, itibar). Ndahet n dy lloje: hadeth i vogl
dhe hadeth i madh.
1. Hadethi i vogl (hadethul asgar ) . sht hadethi i formuar nga
krijimi i nj gjendjeje q e prish abdestin. Ky hadeth mnjanohet duke marr
abdest.

94

E DREJTA ISLAME - I

2. Hadethi i madh (hadethul ekber - ) . sht hadethi i formuar pas

ejakulacionit, marrdhnieve seksuale si dhe n gjendjet me t prmuajshme ose
lehoni. Ky hadeth mnjanohet duke br gusl.
II. Rrugt e pastrimit nga hadethi
Hadethi sht dy llojesh. Njri ka t bj edhe me meshkujt, edhe me femrat,
kurse tjetri, vetm me femrat.
1. Hadethi q ka t bj edhe me meshkujt, edhe me femrat. Kjo sht gjendja pa
abdest si dhe gjendja pas ejakulacionit dhe marrdhnieve seksuale.
Kur nj personi, qoft mashkull, qoft femr, i prishet abdesti, kjo gjendje e
hadethit t vogl mnjanohet duke marr abdest. Kurse hadethi i madh i
formuar si pasoj e ejakulacionit dhe marrdhnieve seksuale, mnjanohet duke
br gusl.
2. Hadethi q ka t bj vetm me femrat. Kjo sht gjendja e femrave me t
prmuajshme ose n lehoni. Hadethi i formuar si pasoj e t prmuajshmeve dhe
lehonis, mnjanohet duke br gusl.
III. Prkufizimi dhe llojet e nexhasetit
Si fjal, nexhaset ( ) do t thot papastrtir, ndyrsir, etj. Kurse si term,
nexhaset sht gjja e papastr (e ndotur, e ndyr) n mnyr t natyrshme dhe pr
t ciln ka nj argument fetar se sht e papastr, e ndotur, e ndyr.
Nexhaseti

nexhaseti konvencional

gjendja q krkon gusl

nexhaseti i vrtet

gjendja q krkon abdest

- gjendja pas ejakulacionit dhe

marrdhnieve seksuale
- gjendja me t prmuajshme
- gjendja e lehonis

95

E DREJTA ISLAME - I

Nexhaseti ndahet n dy lloje:

1. Nexhaseti konvencional (hukm). sht nexhaseti moralo-shpirtror, i
quajtur hadeth, i cili prbn penges pr kryerjen e disa adhurimeve t tilla si
namazi, tavafi i Qabes.
2. Nexhaseti i vrtet (hakik). Jan papastrti t tilla materiale si gjaku, urina,
fekalet, t cilat prbjn penges pr kryerjen e adhurimeve.
Nexhaseti i vrtet sht disa llojesh. Jashtqitjet fekale shtazore dhe njerzore
dhe lndt ku jan przier papastrti e q e kan humbur pastrtin, quhen nexhaset
i that. Kurse nexhaseti si urina dhe pijet alkoolike quhet nexhaset i lngshm.
Lidhur me pengesn ndaj namazit, nexhaseti i vrtet ndahet n nexhaset t leht
dhe nexhaset t rnd.
Nexhaseti masiv ose q, pasi t thahet, duket me sy (si gjaku), quhet "i
dukshm". Nexhaseti q largohet duke u avulluar e thar vetvetiu ose q, pasi t ket
prekur diku e t thahet, nuk duket m (si urina, uji i papastr), quhet "i padukshm".
Edhe kto dy lloje nexhaseti, si penges pr namazin, ndahen n dy grupe: t leht e
t rnd.

IV. Sasia e nexhasetit, q prbn penges pr namaz

Trupi dhe veshja e personit, q ka pr t falur namaz si dhe vendi ku do t
falet, duhet t jen t pastr. Nse n njrin prej ktyre ka ndonj nexhaset, q
prbn penges pr namaz, ai duhet pastruar patjetr. Ky pastrim sht kusht i
namazit.
Sipas cilsis s t qenit penges pr namazin, nexhaseti ndahet n dy lloje:
1. Nexhaseti i leht (nexhasetul hafife). sht nexhaseti, pr t cilin ka pikpamje
t ndryshme nse sht i till apo jo. E prkufizuar ndryshe, sht nexhaseti, pr t
cilin nuk ka nj argument t prer se sht i till. Sipas shkolls hanefite, urina dhe
feet e kalit e t kafshve t ngrnshme, feet e zogjve t pangrnshm, t mushks
dhe gomarit jan nexhaset i leht, kurse sipas malikitve dhe hanbelitve kto
pranohen si t pastra.
Kriteri n prcaktimin e mass s nexhasetit t leht q prbn penges pr
namaz: Nse masa e nexhasetit t leht q prek veshjen (rrobs), z nj t katrtn e
siprfaqes s saj si dhe nse masa e nexhasetit t leht q prek nj organ (kmb,
96

E DREJTA ISLAME - I

shal, trung, etj), z nj t katrtn e tij, prbn penges pr namaz. Nexhaseti n

sasi m t pakt se kjo nuk prbn penges pr namaz.
2. Nexhaseti i rnd (nexhasetul galidha). sht nexhaseti pr t cilin ka
argument t prer se sht i till. Ktu futen gjaku, urina dhe feet e dala nga trupi i
njeriut, gjaku i rrjedhur i t gjitha kafshve, urina dhe feet e kafshve t
pangrnshme, jashtqitjet e shpendve si pula, rosa, pata, krmat dhe pijet alkoolike.
Kto jan pranuar nga t gjith dijetart si papastrti.
Nse sasia e nexhasetit t rnd q ka prekur nj organ apo veshjen, sht e
pakt, nuk prbn penges pr namaz.
Islami sht nj fe q u jep rndsi t gjitha llojeve t pastrtis, q i urdhron
myslimant t jen t pastr nga do drejtim. Sado q sasia e prcaktuar si e pakt e
nexhasetit nuk prbn penges pr namaz, duhet t'i jepet prparsi, duhet t'i
tregohet kujdes i veant faljes s namazit me veshje krejtsisht t pastr. Meq
myslimani, me besimin, adhurimet, moralin, fjalt dhe sjelljet e veta sht njerimodel, duhet t tregohet posarisht i vmendshm edhe n pastrti. Konkluzioni i
juristve Islam se "mund t falet namaz me rrobn mbi t ciln ka papastrtir t
rnd n sasi shum t pakt ose papastrtir t leht n m pak se nj t katrtn e
siprfaqes s saj", nuk do t thot se "duhet falur namaz me nj rrob t till".
Kuptimi i ktij konkluzioni sht ky: "Nse nuk mund t ruheni nga kto papastrti
dhe nuk keni rrob tjetr, ose, nse, pr ndonj shkak tjetr, jeni t detyruar t falni
namaz me nj rrob t ndotur, mund t falni namaz me nj rrob t till nse
papastrtia mbi rrobn ose nj organ t trupit sht m e pakt se masa minimale e
prcaktuar si penges pr faljen". Dhe ky lejim sht njohur vetm pr rastet q
prbjn forc madhore.
Myslimani nuk duhet t harroj se namazi sht pr t nj miraxh, se, duke
falur namaz, ndodhet para Zotit. Para Zotit duhet dal me rrob, me veshje t
pastr e t rregullt. Sepse n Kuran urdhrohet:
"O ju t bijt e Ademit! Sa her q t bini n sexhde, vishni rroba t bukura
e t pastra..."69
V. Rrugt pr t'u pastruar nga nexhaseti
Papastrtit materiale pastrohen me njrn prej ktyre rrugve:
69

Kurani, El-A'raf: 31.

97

E DREJTA ISLAME - I

* Papastrtit materiale pastrohen me an t ujrave dhe lngjeve t pastra e

pastruese. Nuk mund t bhet pastrim me ujra t papastra, me lngje vajore e
ngjitse si dhe me ujra q e kan humbur dendsin normale dhe rrjedhshmrin.
Kto nuk e heqin papastrtin.
* Papastrtit e dukshme me sy pastrohen, duke i lar me uj gjersa t'u fshihen
gjurmt (ngjyra, era dhe lndt prbrse).
* Gjrat e forta q nuk mund t shtrydhen, pastrohen duke i lar tri her.
Ndrkaq, kto, pas do larjeje varen dhe pritet gjersa t kullojn plotsisht (t
ndrpritet pikimi).
* Meq n ditt tona prdoren n pastrim sapun dhe lnd kimike larse, larja
dhe pastrimi i gjrave sht br m i leht.
* Pulat dhe shpezt e tjera t ngjashme t therura sipas rregullave Islame, pasi
t'u shkulen pendt, t'u pastrohen gjakrat e rrjedhura sipr dhe t'u nxirren organet e
brendshme, pastrohen duke i lar me uj t nxeht q u hidhet sipr.
* Ent, tullat dhe tjegullat, etj. t bra prej balte (argjile) t papastr, pasi t
piqen n zjarr, pastrohen. Edhe gurt, sendet e hekurta, etj. mbi t cilat ka gjurm
gjaku, pasi t skuqen n zjarr, pastrohen. Gjithashtu, kokat e prgjakura t kafshve
t therura pastrohen duke i tymosur (prclluar) n zjarr.
* Gjra t tilla si thikat, qelqet, mermeret e sheshta, tepsit dhe sinit pastrohen
kur fshihen n mnyr q sipr t mos u mbetet gjurm prej papastrtis. Plakat e
qndisura e t thurura nuk pastrohen me t fshir; ato duhen lar.
* Nse mbathje si kpuct dhe mestet etj., t tilla q nuk thithin, jan prekur
prej nj papastrtie t dukshme e cila sht thar, pastaj, kjo papastrti hiqet duke e
kruar. Por po t jen prekur prej nj papastrtie t lngshme si urina, mund t
pastrohen vetm duke i fshir me uj me sapun.
* Nse nj papastrti q ka prekur nj gj t palvizshme q qndron mbi
siprfaqen e toks apo mbi nj siprfaqe tjetr t hapur, thahet nn veprimin e shiut,
diellit dhe ers dhe nuk i mbeten gjurm, sht pastruar.
* Sot, n ditt tona, bhen teste pr t prcaktuar nse nj uj sht i pij-shm
apo jo dhe ujrat pastrohen me dezinfektant. Megjithkt, n lidhje me pastrimin
e ujmbajtsve t till si depot, hauzet, puset dhe burimet ku kan rn papastrti,
sht e dobishme t njihet se 'thon librat e fikhut.
98

E DREJTA ISLAME - I

* Si thuhet n librat e fikhut, nse duke u zbrazur uji i ujmbajtsit, ku ka rn

papastrti, n ann tjetr futet uj i pastr, ujmbajtsi pastrohet. Pusi ku kan rn
papastrti, kafsh e gjall, kufom, krm, etj., pastrohet duke ia zbrazur ujin. Nse
n pus vjen uj vazhdimisht, parashikohet me afrsi se sa uj mban dhe aq sasi uji
zbrazet. Pr shembull, nse parashikohet se pusi mban njqind kova uj, kjo sasi
zbrazet. Kshtu pusi pastrohet.
* Lkurt e t gjitha kafshve t vdekura pa u therur, pastrohen duke u shtrir e
thar. Ktu nuk prfshihet lkura e derrit.
* Pas urinimit ose defekimit, organet e jashtqitjes pastrohen me uj.
VI. Situatat e posame t hadethit te femrat dhe rrugt e pastrimit
1. T prmuajshmet. Kur vajza hyn n moshn e pubertetit, te ajo nis nj dukuri
fiziologjike periodike q quhet "t prmuajshme" (zakone, menstruacione).
* T prmuajshmet shfaqen me rrjedhje gjaku t posame. Kjo rrjedhje gjaku
sht e ndryshme prej nj gjakrrjedhjeje (hemoragjie) normale si pasoj e dmtimit
t enve t gjakut dhe prej gjakrrjedhjes s lehonis. Kohzgjatja e t prmuajshmeve
sht m e pakta tri dit t plota, m e shumta, dhjet dit. Gjakrrjedhja q zgjat m
pak se tri dit ose m shum se dhjet dit, nuk sht t prmuajshme, por nj
gjakrrjedhje normale.
* Femra me t prmuajshme nuk mund t fal namaz, nuk mund t bj
sexhde t tilavetit, nuk mund t kndoj Kuran, nuk mund t agjroj, nuk mund ta
bj Qaben tavaf, nuk mund t hyj n marrdhnie seksuale me t shoqin.
Veanrisht, nuk mund t hyj n faltoret, nuk mund t bj itikaf, nuk mund ta
prek Kuranin. Por mund t bj lutje dhe dhikr.
* Nuk krkohet kazaja e namazeve t pafalura gjat periudhs me t
prmuajshme, por sht farz kazaja e ditve t ramazanit t paagjruara.
* Hadethi i krijuar si rrjedhoj e t prmuajshmeve, mnjanohet duke br
gusl. sht farz q femra t bj gusl n mbarim t t prmuajshmeve.
2. Lehonia. sht periudha pasi femra ka br lindje dhe gjaku i posam q
rrjedh gjat ksaj periudhe.
* Lehonia fillon q nga asti i lindjes. Lehonia nuk ka periudh m t shkurtr.
Ajo zgjat gjer n dyzet dit. Gjakrrjedhja pas dyzet ditsh nuk sht m gjakrrjedhje
lehonie, por nj gjakrrjedhje normale. Femra lehon bn gusl pasi t'i jet ndrprer
99

E DREJTA ISLAME - I

plotsisht gjakrrjedhja brenda dyzet ditsh dhe fillon t kryej adhurimet. Edhe
sikur gjakrrjedhja t vazhdoj pas dits s dyzet, lehonia quhet e mbyllur n ditn e
dyzet dhe femra bn gusl e fillon t kryej adhurimet.
* Edhe gruaja lehon nuk mund t fal namaz, nuk mund t bj sexhde t
tilavetit, nuk mund t agjroj, nuk mund t kndoj Kuran dhe nuk mund ta prek
Kuranin, nuk mund ta bj Qaben tavaf, nuk mund t hyj n ma-rrdhnie
seksuale me t shoqin, nuk mund t hyj n faltore, nuk mund t hyj n itikaf, por
mund t bj lutje.
* Nuk krkohet kazaja e namazeve t pafalura gjat lehonis, por sht farz
kazaja e ditve t ramazanit t paagjruara.
* Pastrimi nga lehonia bhet me gusl pasi t ket marr fund periudha e
lehonis. sht farz q femra t bj gusl sapo lehonia t marr fund.

100

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Paraqitja pastr dhe bukur para njerzve
sht sunnet i t Drguarit t Allahut

Ishte mbledhur nj grup nga sahabet pr t shkuar pr vizit te

Profeti. Kur kishin arritur te banesa e Profetit ngjitur me Faltoren
Profetike, kishin krkuar leje t hynin n grup.
Profeti brenda po pushonte. Kur e njoftuan se i kishin ardhur vizitor, u vesh menjher dhe eci drejt ders pr t'i pritur. Pran ders
ndodhej nj en plot me uj. Para se ta hapte dern, Profeti u pa te uji,
rregulloi mir e mir flokt dhe mjekrn dhe i dha nj form t bukur
allms q kish n kok.
Kto veprime t Profetit pr t'i pritur myslimant q i kishin ardhur
pr vizit, rishikimi dhe rregullimi i veshjes, krehja e flokve dhe
mjekrs trhoqn vmendjen e Hz. Aishes, e cila edhe u udit dhe nuk
e prmbajti dot veten pa e pyetur:
"Edhe ti zbukurohesh dhe ndjen nevojn pr t'u dukur, o i Drguari
i Allahut?"
Shihni, tani, se 'prgjigje i dha pyetjes s Hz. Aishes Profeti q e
jetonte kuptimin e vrtet t Islamit te vetja e tij, duke u br shembull
pr ne:
"Po, o Aishe! Kur nj mysliman sht duke dal para vllezrve t
tij, duhet ta rishikoj e rregulloj veten pr t mos komunikuar me ta
me nj pamje t shmtuar! Allahu sht i bukur dhe e do at q sht i
pastr e i bukur brenda e jasht! Ai krkon q myslimani t duket i
bukur para vllezrve t tij mysliman!"

101

E DREJTA ISLAME - I

F. Abdesti dhe gusli

I. Abdesti
Abdest ( ) sht nj fjal persishte e prbr nga fjala ab q do t thot
uj dhe fjala dest q do t thot dor. Kuptimi i saj sht uj duarsh (uj pr t lar
duart). Kurse n arabisht abdestit i thuhet vudu () .
Si term, "abdest" do t thot prdorimi i ujit t pastr n katr gjymtyr n
mnyrn e prcaktuar n fe dhe me qllim adhurimi. Me nj tjetr prkufizim,
abdesti sht larja me uj t pastr e fytyrs, duarve e kmbve si dhe frkimi i
koks me qllim adhurimi. Sipas ktij prkufizimi t dyt, meq me larjen e fytyrs,
duarve e kmbve si dhe me frkimin e koks zbatohen farzet e abdestit, ky quhet i
plotsuar. Ndrkaq, meq braktisja e sunneteve t abdestit sht mekruh, duhen
zbatuar edhe sunnetet e abdestit.
a. Farzet e abdestit
Farzet e abdestit q quhen edhe "shtyllat e abdestit", prcaktohen n kt ajet t
Kuranit:
"O ju q keni besuar! Kur t ngriheni pr namaz, lani fytyrn, duart gjer n
brryla dhe frkojeni kokn. Lani edhe kmbt me thembrat (gjer n nyje)..."70
Sipas ksaj, abdesti ka katr farze:
1. Larja e fytyrs (nga kufiri i flokve mbi ball e gjer posht nofulls dhe anash
gjer te vesht) nj her.
2. Larja e duarve dhe e parakrahve nga majat e gishtave gjer n brryla
(bashk me brrylat), nj her.
3. Frkimi nj her i nj t katrts s koks. (N abdest, koka nuk frkohet m
shum se nj her).
4. Larja e kmbve bashk me thembrat, nj her.
Kto katr farze duhen kryer n mnyr q abdesti t jet i plot e i vlef-shm.
Nse njri prej farzeve lihet pa u kryer ose n nj nga organet, larja e t cilave sht
farz, mbetet vend i that, abdesti quhet i pakryer.
70

Kurani, El-Maide: 6.

102

E DREJTA ISLAME - I

b. Sunnetet e abdestit
Sunnetet e abdestit jan kto:
* Fillimi i abdestit me Besmele dhe brja nijet.
* Larja e duarve tri her.
* Dhnia uj gojs tri her (madmad, shplarje goje, gargar)
* Trheqja uj me hund tri her (istinshak).
* Pastrimi i dhmbve me misvak ose duke i frkuar me gishta.
* Njeriu i paagjruar t bj gargar kur merr uj n goj dhe ta trheq ujin
mir n hund.
* Duke lar duart dhe kmbt, t fillohet nga e djathta dhe nga majat e gishtave,
t pastrohen hapsirat mes gishtave.
* Larja nga tri her e fytyrs, duarve e kmbve.
* Duke lar fytyrn, uarja e ujit gjer nn mustaqe e nn vetulla, prshkimi me
duar t lagura i mjekrs s dendur duke e uar ujin gjer n rrnj t qimeve.
* Frkimi i koks t fillohet nga para e t bhet i plot.
* Vesht t frkohen nj her.

103

E DREJTA ISLAME - I

* Duke lar gjymtyrt, t respektohet radha e veprimeve pa ln pauza mes tyre.

* Frkimi i organeve duke u derdhur uj sipr.
* Kndim lutjesh pas abdestit.
c. Mekruhet e abdestit
Gjat marrjes s abdestit sht mekruh:
* Prplasja e ujit n fytyr.
* Prdorimi i ujit n sasi m t pakt ose m t shumt se sa duhet.
* T folurit e pavend.
* Krkimi i ndihms prej nj tjetri pa pasur nevoj.
* Lnia pa kryer e njrit prej sunneteve t abdestit.
* Shtimi i numrit t larjeve ose frkimeve t organeve. Pr shembull, larja e
fytyrs katr her, frkimi i koks dy her, etj.
* Marrja abdest n nj vend t papastr.
* Shfryrja me dorn e djatht e ujit t trhequr n hund.
* Personi q agjron, kur merr uj n goj, t bj gargar t thell sa t'i kaloj
uj posht; trheqja e teprt e ujit n hund.
Kryerja e ktyre mekruheve e pakson sevapin e abdestit, prandaj nuk duhen
kryer veprime mekruh pa justifikim.
d. Marrja e abdestit dhe lutjet e abdestit
Abdesti duhet marr n prputhje me farzet, sunnetet dhe etikn e tij. Ky lloj
abdesti sht abdesti i par dhe i msuar prej Profetit ton. Respektimi i sunneteve
dhe etiks s abdestit dhe shmangia nga mekruhet e rrisin virtytin dhe vlern e
abdestit.
Abdesti merret kshtu:
* Po qe e mundur, qndrohet n nj vend t ngritur ku uji t mos sprkat
rrobat dhe kthehet kah kiblja. Pastrohen dhmbt me misvak ose duke i frkuar me
gishta. Pasi thuhet Eudhubesmele, bhet nijet duke thn: Bra nijet, pr plqim t
Allahut, t marr abdest! Lahen duart tri her. Duke lar duart, pastrohen hapsirat
mes gishtave dhe, kur ka unaz, lvizet unaza q t lahet edhe vendi i saj.
104

E DREJTA ISLAME - I

* Duke u lar duart, bhet kjo lutje:

"Lavdi Allahut q e ka br ujin pastrues dhe Islamin, drit!"
* Me pllmbn e djatht i jepet tri her uj gojs dhe pr do her shprlahet
goja dhe bhet gargar. Duke u shprlar goja, kndohet kjo lutje:
"Allahu im, m ndihmo t kndoj Kuran, t t kujtoj Ty, t t falnderoj Ty dhe
t t adhuroj bukur Ty!"
* Me dorn e djatht trhiqet mir uj n hund tri her dhe do her uji
shfryhet me dorn e majt. Personi q agjron, duke lar gojn dhe hundn bn
kujdes pr t mos e tepruar q t mos i kaloj uj n gryk e n hapsirat e kocks s
hunds. Duke trhequr uj n hund, kndohet kjo lutje:
"Allahu im! M bj t thith aromn e xhennetit e jo t xhehennemit!"
* Merret tri her uj me t dy pllmbt dhe t tri hert lahet fytyra mes rrnjs
s flokve mbi ball dhe pjess s poshtme t nofulls, kurse anash, gjer te vesht.
Uji ohet gjer n lkurn nn mustaqe e mjekr; mjekra e dendur prshkohet me
gishta duke br kujdes t laget plotsisht gjer n lkur. Duke u lar fytyra,
kndohet kjo lutje:
"Allahu im! Zbardhma fytyrn at dit, kur disa fytyra do t zbardhen e, disa,
do t nxihen!"
* Lahet tri her parakrahu i djatht s bashku me brrylin duke e frkuar me
dorn e majt. Duke u lar parakrahu i djatht, kndohet kjo lutje:
"Allahu im! Jepma librin tim nga ana a djatht dhe ma bj t leht llogarin!"
* Lahet tri her parakrahu i majt s bashku me brrylin duke e frkuar me
dorn e djatht. Duke u lar parakrahu i majt, kndohet kjo lutje:
"Allahu im! Mos ma jep librin tim nga e majta e nga prapa dhe mos m vr
para nj llogarie t vshtir!"
Nse n pulsin e dors e n parakraht ka gjra si byzylyk q nuk e lejojn ujin
t kaloj posht tyre, kto duhet t lvizen gjersa uji t prshkoj do vend.
* Lagen duart dhe e gjith koka frkohet me t dyja duart nj her. Frkimi i
koks fillon nga para dhe gjat ktij veprimi kndohet kjo lutje:
"Allahu im! At dit kur t mos ket hije tjetr ve hijes s Arshit, m bj t rri
nn hijen e Arshit!"
105

E DREJTA ISLAME - I

* Duart lagen prsri dhe frkohet nj her veshi i djatht me dy gishta t dors
s djatht dhe nj her veshi i majt me dy gishta t dors s majt. Vrima e
brendshme e veshit me gishtin tregues dhe pjesa e jashtme e llaps s veshit me
gishtin e madh frkohen nj her dhe gjat ksaj kndohet kjo lutje:
"Allahu im! M bj mua t dgjoj fjaln e vrtet dhe t bhem nga
ndjeksit e saj!"
* Menjher pas frkimit t veshve, frkohet nj her zverku me pjesn e
prapme t gishtave t mesm, t unazs e t vogl. Gjat ksaj kndohet kjo lutje:
"Allahu im! Ma mbaj zverkun larg prej zjarrit!"
* Duke hedhur uj me dorn e djatht ose duke i mbajtur kmbt nn ezm,
lahen n fillim kmba e djatht, pastaj e majt bashk me thembrat nga tri her
duke filluar nga majat e gishtave. Kmbt frkohen me dorn e majt, pastrohen
edhe hapsirat mes gishtave.
Duke u lar kmba e djatht, kndohet kjo lutje:
"Allahu im! At dit kur kmbt do t rrshqasin, m'i mbaj kmbt fort mbi
Sirat!"
Duke u lar kmba e majt, kndohet kjo lutje:
"Allahu im! M'i fal gjynahet, m'i shprble prpjekjet, ma prano adhurimin dhe
ma bj tregtin t mos ket dm!"
Pas prfundimit t abdestit, kndohet kjo lutje:
"Dshmoj se s'ka zot tjetr ve Allahut, se Ai sht nj dhe i pashok! Dshmoj
se Muhammedi sht robi dhe i drguari i Tij! Allahu im! M bj prej atyre q
pendohen e q pastrohen (prej gjynaheve)!"
Pas ksaj lutjeje, ai q dshiron, mund t kndoj edhe suren e Kadrit. Falja
pas abdestit - nse s'sht koh keraheti - e dy rekateve namaz falnderimi sht
sevap.
Gjat do larjeje, gjymtyrt e abdestit duhet t frkohen e t lahen pa krijuar
pauza mes veprimeve, por edhe pa u nxituar. Uji nuk duhet t shprdorohet, por
edhe nuk duhet prdorur m pak se 'duhet. Gjat kndimit t lutjeve, duhet
menduar mbi kuptimin e tyre dhe abdesti duhet marr, po qe e mundur, pa hyr
koha e namazit prkats.
106

E DREJTA ISLAME - I

e. Veprimet e palejueshme pa abdest

Personi q s'ka abdest, nuk mund t fal asnj namaz, nuk mund t bj sexhde
tilaveti, nuk mund ta bj Qaben tavaf, nuk mund ta prek Kuranin apo nj vend ku
ka ajete t shkruar.
f. Vlera e abdestit
Abdesti ka vlera dhe sevap moralo-shpirtror si dhe dobi materiale. Abdesti
sht adhurim dhe bindje sepse sht zbatim i urdhrave t Allahut, por sht edhe
pastrti. Personi q merr abdest disa her n dit pr namaz, njkohsisht edhe i
pastron nga ndotjet organet q i lan dhe i frkon duke marr abdest.
Meq sht nj adhurim, abdesti i prfton njeriut sevap. Veanrisht abdesti
bhet pretekst pr faljen e disa gjynaheve. Kt shtje t veant, Profeti (a.s.) e ka
pohuar n kto hadithe:
"Nuk ka njeri q t marr abdest mir e mir, pastaj ta fal namazin (farz) e t
mos i falen gabimet e bra mes atij namazi e namazit tjetr!"71
"Kush merr abdest si un, i falen gjynahet (e vogla) t bra n t kaluarn!"72
"Kur myslimani merr abdest, gjat larjes s fytyrs i largohen bashk me ujin e
abdestit q rrjedh, edhe do gabim q ka br me sy. Gjat larjes s krahve, do
gjynah i vogl i br me duar derdhet bashk me pikat e ujit. Kshtu, ai e plotson
abdestin e vet i pastruar prej gjynaheve t vogla!"73
Abdesti ka nj rndsi t veant sepse e largon njeriun prej t kqijave dhe
sepse sht nj ndr kushtet e faljes s namazit, i cili sht "veprimi (adhurimi) m i
dobishm".74 Lidhur me kt shtje, Profeti (a.s.) ka thn: "elsi i xhennetit sht
namazi, kurse elsi i namazit sht abdesti!" 75
g. Gjrat q e prishin abdestin
Veprimet e mposhtme e prishin abdestin:
* Kryerja e nevojs s madhe (defekimi) ose i nevojs s vogl (urinimi) dhe
lshimi i gazrave.
71

Sahhu'l-Muslim, Kitabu't-tahare, 6.

72

Sahhu'l-Muslim, Kitabu't-tahare, 8.

73

Snen't-Tirmidhi, Bbu't-tahare, 2.

74

Sahhu'l-Muslim, Kitabu'l-iman, 137.

75

Snen't-Tirmidhi, Bbu't-tahare, 4.

107

E DREJTA ISLAME - I

* Dalja nga organi gjenital i sperms, mbeturinave t urins apo i nj lngu

tjetr.
* Gjaku, qelbi apo nj lng tjetr si uj i verdh t dalin nga nj pjes fardo e
trupit dhe t mos mbeten n vend por t prhapen prreth, duke prekur edhe vende
t tjera t trupit.
* Vjellja me plot gojn.
* Dalja e gjakut si rrjedh nga goja ose mishrat e dhmbve ose dalja nga goja e
gjakut przier me pshtym n t njjtn mas me t ose n mas m t madhe se
pshtyma.
* Dehja, t fiktit duke e humbur vetdijen.
* mendja pr nj ast, kalimi i nj krize epilepsie.
* Gjat namazit, qeshja sa ta dgjoj personi pran.
* Pr femrn, fillimi i t prmuajshmeve, lindja.
* Fjetja shtrir, ulur kmbkryq, ulur me kmbt shtrir mnjan. Kurse
personit q fle mbshtetur mbi nj gj, i prishet abdesti nse gjumi q e ka zn
sht aq i thell sa, po t largohet mbshtetsja, t rrzohet.
* Pr personat me anomali e t justifikuar, kur del koha e namazit prkats.
h. Abdesti i personit me anomali e t justifikuar
Personi q vuan nga nj anomali e vazhdueshme, pr shkak t s cils nuk
mundet t qndroj me abdest, quhet "person me anomali dhe i justifikuar". Edhe
personi, anomalia e t cilit sht e prkohshme dhe vazhdon gjat gjith kohs s nj
namazi (gjersa t hyj koha e namazit pasardhs), quhet me anomali dhe i justifikuar
pr kt gjatsi kohe ose pr deri sa gjendja e tij me anomali t marr fund. Pr
shembull, personi t cilit i rrjedh gjak pandrprer nga hyrja e kohs s namazit t
mesdits e gjer sa t hyj koha e namazit t pasdites (iqindis), quhet me anomali dhe
i justifikuar pr namazin e mesdits. N qoft se ktij personi vazhdon t'i rrjedh gjak
qoft edhe pr nj koh t shkurtr brenda kohs s namazit t iqindis, quhet i
justifikuar gjersa ndrprerja e gjakrrjedhjes t jet sa nj koh e plot namazi. Shkurt,
nse nj anomali zgjat, n fillim, nj koh namazi t plot dhe vazhdon, pastaj, edhe
pr pak koh n kohn e namazit pasardhs ose shfaqet srish pas ndrprerjes,
personi quhet i justifikuar gjersa ndrprerja e anomalis t vazhdoj sa nj koh
namazi e plot.
108

E DREJTA ISLAME - I

Anomalit q quhen justifikim, jan kto: gjakrrjedhja e vazhdueshme, rrjedhja

(apo pikimi) pamundsisht pr t'u ndrprer e urins, heqja e barkut (diareja,
dispepsia) dhe dalja e gazrave, nj rrjedh nga nj organ pr shkak smundjeje,
rrjedh e cila e prish abdestin. Veanrisht edhe disa situata te femrat futen te
anomalit dhe justifikimet. Kur gjakrrjedhja te femra shtatzn, gjakrrjedhja jasht
t prmuajshmeve te femra joshtatzn dhe gjakrrjedhja pas dyzet ditve t lehonis
zgjasin, quhen anomali dhe femra quhet e justifikuar.
* Personi me anomali dhe i justifikuar merr abdest pr namazin e do kohe kur
t'i ket hyr koha. Ai nuk mund t fal dy namaze me nj abdest. Ndrkaq, brenda
kohs s nj namazi, ashtu si mundet ta fal at namaz, mund edhe t fal namaz
kaza dhe namaze nafile si dhe t kndoj Kuran.
* Vazhdimsia e anomalis nuk e prish abdestin e personit me at anomali. Por
abdesti i ktij personi prishet nse shfaqet nj situat tjetr q e prish abdestin ose
kalon koha e namazit pr t cilin sht marr ai abdest.
* Pr femrn me anomali e t justifikuar nuk sht haram (e ndaluar) asnj prej
gjrave q jan haram pr gjat periudhave t t prmuajshmeve dhe lehonis.
Sepse vendimet juridiko-fetare mbi situatat e t prmuajshmeve dhe lehonis nuk
jan t vlefshme pr situatat me anomali e t justifikueshme.
* Gjendja ose situata e anomalis dhe e justifikimit merr fund kur anomalia
ndrpritet gjat gjith kohs s nj namazi. N kto kushte, personi del s qeni me
anomali dhe i justifikuar dhe hyn nn veprimin e konkluzioneve dhe vendimeve
juridiko-fetare q u prkasin personave t shndosh.

II. GUSLI OSE LARJA TRUPORE E PLOT

Fjala arabishte gusl (
) do t thot larje. Si term, gusl do t thot larje e plot
e trupit pa ln asnj vend t that. Sipas shkolls hanefite, n gusl prfshihet edhe
larja e gojs dhe hunds ose, e thn ndryshe, edhe goja dhe hunda prfshihen n
pjest q duhet t lahen n gusl ose n larjen e plot trupore.
Gusli quhet edhe "taharetul kubra" q do t tho "pastrimi i madh".
a. Rastet q krkojn gusl
1. Gjendja pas ejakulimit dhe marrdhnieve seksuale. Ejakulimi (derdhja) i
sperms me epsh mund t ndodh n gjum ose zgjuar.
109

E DREJTA ISLAME - I

Nse personi q zgjohet nga gjumi, sheh n trup ose n veshje nj lagshtir t
ngjashme me spermn, duhet t lahet edhe nse nuk i kujtohet t ket par ndrr.
Nga ana tjetr, nse n trup ose veshje nuk ka ndonj lagshtir t till, edhe nse ka
par ndrr, nuk sht nevoja t lahet. Nse personi q vjen n vete pas dehjes ose
pas kalimit t nj gjendjeje t fikti, sheh n trup ose n veshje nj lagshtir, duhet t
lahet pr do rast.
2. Prfundimi i periudhs s t prmuajshmeve ose lehonis te femrat. sht
farz gusli (larja) pr femrat n prfundim t periudhs s t prmuajshmeve ose
lehonis.
Prgjithsisht, kur shfaqet nj situat q e bn farz (detyrim) guslin, duhet br
gusl pa u vonuar dhe pa kaluar nj koh namazi.
Larja (gusli) i nj myslimani t vdekur sht farz kifaje. Kurse larja (gusli) pr
namazet e xhumas e t bajrameve, pr ihramin n haxh ose n umre dhe pr vakfe
n ditn e Arifes, jan sunnet.
Larja edhe jasht situatave t prshkruara m sipr si dhe n do koh sht
gjithmon e dobishme me kusht q t mos e dmtoj shndetin.
b. Farzet e guslit
Gusli ka tri farze:
* Dhnia uj gojs dhe shplarja e saj gjer n gryk nse personi nuk sht me
agjrim. Po qe me agjrim, personi duhet t bj kujdes t mos i kaloj uji posht.
* Trheqja uj me hund dhe pastrimi i hundve.
* Larja e t gjith trupit pa ln vend t that.
Nse n trupin e nj personi ndodhet nj gj q s'e lejon ujin t kaloj nn t,
sht kusht q m par t lahen dhe pastrohen vendet e ktyre gjrave. Ndrkaq,
nse bhet fjal pr nj mbshtjellse (bandazh, fasho) plage, nga zgjidhja e s cils
uji do ta dmtoj plagn, plaga nuk zbulohet por vetm frkohet mbi mbshtjellse.
Nse njri prej farzeve t guslit, t prshkruara si m sipr, nuk zbatohet, gusli
sht i pavlefshm.

110

E DREJTA ISLAME - I

c. Sunnetet e guslit
* Para se t fillohet gusli, t thuhet Eudhubesmele, t bhet nijet dhe t lahen
duart.
* Nse n trup ka ndonj papastrti, t pastrohet.
* T lahet zona e organeve gjenitale e t jashtqitjes.
* T merret abdest.
* T derdhet uji nga tri her, me radh, mbi kok, mbi shpatulln e djatht e t
majt dhe t frkohet trupi do her.
Gjat guslit, t mos kthehesh kah kiblja, t mos i kthesh shpinn kibles, t mos
flassh e t bisedosh, t mos bsh lutje, ta mbash t mbuluar zonn e organeve
gjenitale e t jashtqitjes, t mos e shprdorosh ujin, t thahesh pas guslit, t gjitha
kto jan element t etiks s guslit.
Gjat guslit nuk kndohet lutje, sepse kndimi i lutjes gjat guslit sht mekruh.
sht me vler q, pas guslit, po qe koha e prshtatshme, t falen dy rekate
namaz falnderimi.

111

E DREJTA ISLAME - I

d. Kryerja e guslit n prputhje me farzin, sunnetin dhe etikn e tij

Gusli duhet br n nj vend ku t mos shoh kush. Nse larja bhet e
detyrueshme n nj mjedis t prbashkt si hamamet, zona e organeve gjenitale e t
jashtqitjes prfshi gjith hapsirn q konsiderohet intime, duhet t mbulohet
patjetr me nj peshqir ose mbules tjetr t prshtatshme e cila, njkohsisht, nuk
duhet t tregoj vijat dhe formn e trupit. Jasht kushteve t detyrueshme, nuk
duhet kthyer me gjoks kah kiblja dhe nuk i duhet kthyer shpina asaj.
Para se t fillohet gusli, po t ket dhmb proteza, hiqen. Nse flokt e femrs
jan grshet, grsheti nuk shthuret. Kurse grsheti tek meshkujt duhet zgjidhur
sepse thurja grshet e flokve nga meshkujt nuk sht zakon i prgjithsuar. Nse n
flok ose n trup ka ndonj gj q e pengon kalimin e ujit, ajo duhet hequr ose
lvizur nga vendi. Por nse nga heqja e mbsh-tjellses s plags, plaga dmtohet,
mbshtjellsja nuk hiqet por vetm frkohet mbi t.
Gusli fillon duke br Eudhubesmele dhe duke br nijet pr gusul pr plqim
t Allahut. Lahen mir e mir duart dhe zona e organeve gjenitale e t jashtqitjes
edhe nse mbi to s'ka ndonj papastrti. Pastaj merret abdest por nuk kndohen
lutje. Personi q agjron, bn kujdes q t mos e prcjell ujin posht. Nse n
vendin, ku po bhet gusl mblidhet uj, larja e kmbve lihet pr n fund. Pas
marrjes s abdestit, derdhet uj nga tri her me sasi t mjaftueshme dhe me radh
mbi kok, mbi supin e djatht e t majt dhe frkohet trupi pr do her. Uji ohet
brenda llaps s veshit, nn flok, vetulla, mustaqe e mjekr, n hapsirn e thonjve,
n vrimat e pambyllura t vathve, n gropn e krthizs dhe n pjest e tjera t
trupit. Bhet kujdes q n trup t mos mbetet pa u lar vend as sa maja e gjilprs.
Nse n vendin ku bhet gusl sht mbledhur uj, duke dal, lahet kmba e djatht,
pastaj e majta dhe pastaj trupi thahet.
Pas guslit, nse gjat tij ose pas tij nuk ka dal ndonj situat q e prish
abdestin, falen dy rekate namaz falnderimi nse e lejon koha (ka koh ose nuk
sht koh kerahet).
Prdorimi i ujit n sasi m t madhe ose m t vogl se e domosdoshmja,
prplasja e ujit syve, t folurit ose biseda, lutja, krkimi i ndihms s tjetrkujt pa
justifikim, jan mekruhe t guslit.
e. Veprimet e palejueshme pa gusl
Personi q duhet t bj gusl, nuk mund t fal namaz, nuk mund t bj
sexhde tilaveti, nuk mund t kndoj Kuran prmendsh ose duke par n t, nuk
112

E DREJTA ISLAME - I

mund ta prek Kuranin ose ndonj tekst ku ka t shkruara ajete t Kuranit, nuk
mund ta bj Qaben tavaf, nuk mund t hyj n faltore pa qen i detyruar pr nj
gj t till, nuk mund t bj itikaf. Mashkulli i papastr pas ejakulacionit,
mashkulli dhe femra t papastr pas marrdhnieve seksuale, femra me t
prmuajshme ose lehon mund t'i kndojn ajetet e falnderimit dhe lutjes me
qllim lutjeje. Po qe e detyrueshme, Kurani mund t kapet me nj beze ose nj gj
tjetr t ngjashme.
Nuk ka ndonj penges q personi i papastr t flej, me kusht q t mos e kaloj
kohn e namazit, t haj ushqim pasi t ket lar duart e gojn e t pij uj. N mnyr
t veant, papastrtia e personit q gdhin i papastr, nuk ia dmton agjrimin.
f. Dobit dhe vlerat e guslit
Gusli sht i rndsishm sepse mnjanon situatat q prbjn penges pr
adhurimet. Zoti urdhron n Kuran: "O ju q keni besuar!.. Nse jeni t papastr,
pastrohuni!.."76 Kurse pr femrat me t prmuajshme ose lehona, urdhron: "Rrini
larg prej grave me t prmuajshme dhe mos iu afroni atyre gjersa t pastrohen!.."77
Pastrimi pr t cilin bhet fjal n kt ajetin e dyt, sht gusli q duhet t bj
femra n prfundim t t prmuajshmeve, gj q sht e vlefshme edhe pr lehonat.
Meq larja (gusli) i meshkujve pas ejakulacionit, i meshkujve dhe femrave pas
marrdhnieve seksuale, i femrave n prfundim t t prmuajshmeve dhe lehonis
sht urdhr i Zotit, personi q e zbaton kt urdhr, domethn q bn gusl, fiton
sevap adhurimi. Edhe gusli sunnet i prfton njeriut sevap sepse uarja n vend e
sunnetit sht sevap.
Pastrtia sht nga kushtet kryesore t shndetit t njeriut. Mikrobet q u hapin
rrug smundjeve, strehohen n mjediset e papastra. Rruga pr t'i br kta t
padmshm e pr ta ruajtur shndetin, sht kujdesi pr pastrtin. Edhe gusli,
duke mnjanuar hadethin, siguron pastrtin moralo-shpirtrore dhe, duke e
pastruar trupin prej papastrtis, siguron pastrtin materiale. Gusli gjithashtu
ndihmon q lkura t marr frym m mir. Fakti q gusli qetson trupin, nxit
qarkullimin e gjakut, ndikon pozitivisht mbi sistemin nervor, shkurt q sht i
dobishm pr trupin dhe shndetin e njeriut, sht provuar nga mjeksia.
76

Kurani, El-Maide: 6.

77

Kurani, El-Maide: 6.

113

E DREJTA ISLAME - I

G. TEJEMMUMI
Fjala tejemmum ( ) q do t thot synim, si term fetar emrton veprimin e
frkimit t fytyrs dhe parakrahve me dh ose nj gj me prbrje dheu me qllim
(nijet) pastrimin nga hadethi kur nuk gjendet uj ose kur prdorimi i ujit sht i
pamundur.
Tejemmumi q sht njri prej lehtsive t krijuara nga feja jon pr adhurimet,
sht legalizuar n vitin e gjasht t hixhretit t Profetit nga Meka n Medine. Gjat
betejs me t bijt Mustalik, Profeti (a.s.) me sahabet e patn kaluar nj nat jasht.
Kur qen ngritur n agim pr t falur namazin, nuk patn gjetur uj pr abdest. N
kt mes, Allahu i Lart, duke i zbuluar Profetit ajetin si m posht, pati dhn leje
pr tejemmum:
"O ju q keni besuar! ... Nse jeni t smur ose n udhtim ose njri prej
jush vjen nga kryerja e nevojs ose keni prekur grat dhe nuk gjeni uj, prdorni
dheun duke frkuar me t fytyrn dhe parakraht gjer n brryla..."78
Ka rivajete q tregojn se Profeti ka br tejemmum. Sipas njrit prej tyre,
Ammar b. Jasir (r.a.) ka thn: "Profeti (a.s.) preku dheun me pllmb dhe, pasi u
fryu, frkoi me to fytyrn dhe t dy duart."79
a. Situatat q e bjn tejemmumin mubah
Personi q i duhet t marr abdest ose t bj gusl, bn tejemum n nj nga
rastet e mposhtme:
1. Kur nuk ndodhet uj i mjaftueshm pr t marr abdest ose pr t br
gusl. Nse pran personit nuk ndodhet uj n sasi t mjaftueshme ose uji
ndodhet m e pakta 1848 m. (4000 hapa) larg tij ose edhe m tepr, personi bn
tejemmum.
2. Kur uji ndodhet m afr se 1848 m., por personi sht i smur ose i
gjymtuar ose n rrugn pr te uji ndodhen kafsh t egra.
3. Nse personi gjat shkuarjes pr t marr uj, s'mund t arrij namazin e t
vdekurit ose t bajramit ose do t'i vihen n rrezik atij vet ose njerzve q l pas,
jeta, nderi, pasuria apo shndeti.
78

Kurani, El-Bekare: 222.

79

Sahh-i Buhar Muhtasari Tecrid-i Sarih Tercmesi ve sherhi, vll. 2, f. 251.

114

E DREJTA ISLAME - I

4. Kur abdesti ose gusli paraqesin rreziqe pr personin. Kur, gjat abdestit,
prekja e ujit n organet e abdestit dhe, gjat guslit, prekja e ujit n gjysmn e trupit
jan t dmshm pr shndetin, bhet tejemmum.
5. Kur, pas prdorimit t ujit q ndodhet n at ast, personi apo personat do t
mbeten pa uj.
6. Kur, pr ta prdorur ujin, personi ka nevoj pr ndihmn e nj personi tjetr
dhe ky person tjetr nuk gjendet.
7. Kur pr ujin q do t sigurohet duke e bler, krkohet nj mim m i madh
se dyfishi i vlers reale t atij uji.
b. Farzet e tejemmumit
Tejemmumi ka dy farze:
1. Nijeti pr tejemmum.
2. Pllmbt e shtrira frkohen mbi dh t pastr ose mbi nj gj t pastr prej
dheu dhe frkohet me to fytyra; pastaj frkohen srish dhe frkohen me to
parakraht s bashku me brrylat.
Nse njri prej ktyre dy farzeve ose nj pjes e farzit t dyt nuk zbatohen,
tejemmumi sht i pavlefshm.
c. Kushtet e vlefshmris s tejemmumit
Kushtet e vlefshmris s tejemmumit jan kto:
1. Duhet t krijohet nj situat q krkon tejemmum.
2. Duhet t jen br krkime pr t gjetur uj nse ekziston mundsia e gjetjes
s ujit n mjedisin e afrt.
3. Formulimi i nijetit duhet br n mnyr t qart. Kjo do t thot q n nijet
t shprehet qart se pr 'adhurim dhe pr 'lloj pastrimi bhet tejemmum; pr
shembull, "Bra nijet, pr plqim t Allahut, t bj tejemmum pr t'u pastruar prej
hadethit!" ose, "Bra nijet, pr plqim t Allahut, t bj tejemmum pr t falur
namazin e mesdits s sotme!"
Me tejemmumin e br pa prcaktuar qart pastrimin prej hadethit ose pr t
kryer nj adhurim q krkon pastrim, nuk mund t kryhet nj adhurim, i cili v si
kusht pastrimin prej hadethit. Pr shembull, nse nj person bn tejemmum duke
115

E DREJTA ISLAME - I

thn vetm, "Bra nijet, pr plqim t Allahut, pr tejemmum", pa shprehur n

mnyr t prcaktuar qllimin e pastrimit prej hadethit q prbn penges pr
namaz, me kt lloj tejemmumi nuk mund t fal namaz.
Gjithashtu, nse nj person pa abdest bn nijet pr t knduar Kuran
prmendsh, duke thn, "Bra nijet, pr plqim t Allahut, t bj tejemmum pr t
knduar Kuran", dhe ta bj tejemmumin, me kt tejemmum nuk mund t fal
namaz, sepse kndimi prmendsh i Kuranit nuk krkon abdest.
4. Tejemmumi duhet t bhet me dh t pastr ose me materiale prej dheu, si:
rr, akll, alli, etj.
5. Duhet t hiqen nga organet q do t frkohen, gjrat q e pengojn frkimin,
si unaz, byzylyk, mbeturin qiriri, boje vaji, etj.
6. Tejemmumi duhet t bhet duke prplasur leht dy her mbi dh ose mbi nj
gj prej dheu pjesn e brendshme t pllmbve t shtrira ku t marr pjes m
shum se gjysma e siprfaqes s pllmbve. Nse personi me dor t prer ose
cung q nuk mund ta prdor dorn, krkon ndihmn e nj tjetri dhe, po s'e gjeti,
bn tejemmum duke i frkuar fytyrn dhe parakraht pr dheu.
7. Frkimi duhet t bhet me t paktn tre gishtrinj. Frkimi me dy gishta
sht i pavlefshm.
8. Duhet t frkohen krejt fytyra dhe parakraht.
9. Tejemmum nuk mund t bhet kur as abdest nuk mund t merret ose kur,
edhe po t merret abdest, ky ka pr t'u prishur. Pr shembull, kur gjakrrjedhja
eventuale nga nj pjes e trupit vazhdon pr nj koh q s'prfshihet n situatat e
quajtura anomali e t justifikuara, tejemmum nuk mund t bhet gjersa gjakrrjedhja
t pushoj. Ndrkaq, nse gjakrrjedhja vazhdon gjer afr mbarimit t kohs s
namazit prkats, ather ajo futet n situatat anomali e t justifikuara, pr rrjedhoj,
personi bn tejemmum dhe e fal namazin.
d. Sunnetet e tejemmumit
* T fillohet tejemmumi me Eudhubesmele.
* Pllmbt e hapura me gishtat t shtrir e t hapur t prplasen leht pr dh,
t shkojn para e t kthehen pas.
* Nse pllmbt kan marr pluhur, t shkundet pluhuri duke i prplasur leht
me njra-tjetrn.
116

E DREJTA ISLAME - I

*T mbahet radha e veprimeve, domethn, t frkohet m par fytyra, pastaj

parakrahu i djatht e, n fund, i majti.
* T kryhen veprimet nj pas nj pa krijuar pauza mes tyre.
Lnia e njrit prej ktyre sunneteve ose frkimi i nj organi, p.sh., i fytyrs, m
se nj her, sht mekruh.
e. Kryerja e tejemmumit n prputhje me etikn e tij
Duke filluar tejemmumin, n fillim thuhet Eudhubesmele dhe bhet nijet.
Pllmba e shtrir me gishta t hapur e t shtrir mbshtetet duke u prplasur leht
mbi dh ose nj material prej dheu dhe frkohet mbi t me nj lvizje para-pas.
Nse pllmbt kan marr shum pluhur, shkunden duke i prplasur leht me
njra-tjetrn. Pastaj frkohet me to fytyra nj her. Pas ksaj, pllmbt frkohen
srish mbi dh si radhn e par dhe shkunden nse kan marr shum pluhur dhe
frkohet n fillim parakrahu i djatht n kt mnyr: duke mbajtur t larguar
gishtin e madh t dors s majt, me pjesn e brendshme t gishtave t tjer t
shtrir frkohet parakrahu i djatht duke filluar nga majat e gishtave gjer n brryl
(prfshi brrylin); harkohen gishtat e dors s majt dhe frkohet pjesa e brendshme
e dors s djatht gjer n brryl (prfshi brrylin). Pastaj, n t njjtn mnyr,
frkohet parakrahu i majt me pllmbn e djatht.
f. Gjrat q e prishin tejemmumin
* Tejemmumi prishet me mnjanimin e justifikimit q e bn normal dhe legal
(mubah) tejemmumin. Pr shembull, nse personi q ka marr tejemmum, sepse
s'ka gjetur uj, pastaj gjen uj, tejemmumi i tij prishet.
* Tejemmumi i br pr t'u pastruar prej hadethit t vogl, pra, n vend t
abdestit, prishet sapo t krijohet nj situat q e prish abdestin. Kurse tejemmumi i
br me nijet gusli (n vend t guslit) pr t'u pastruar prej papastrtis pas
ejakulimit, marrdhnieve seksuale, t prmuajshmeve dhe lehonis, nuk prishet
kur krijohen situata q e prishin abdestin, por prishet vetm kur krijohet nj situat
q krkon gusl.
Pr rrjedhoj, personi q bn tejemmum pr t'u pastruar prej papastrtis pas
ejakulimit, marrdhnieve seksuale, t prmuajshmeve dhe lehonis, kur krijohet
nj situat q e prish abdestin, nuk bhet srish i papastr, por vetm i paabdest. Q
t mund t falet e t kndoj Kuran nga teksti, personi duhet t bj srish
tejemmum.
117

E DREJTA ISLAME - I

Lidhur me prishjen e tejemmumit, sht mir t njihet edhe kjo veanti. Nse
justifikimi i personit q fal namaz me tejemmum, mbaron (ndrpritet s vepruari)
gjat kohs q sht duke u falur, namazi i prishet. Ai duhet t marr abdest dhe ta
filloj namazin prspari. Pr shembull, nse personi q sht duke falur namaz me
tejemmum pr shkak se s'ka pasur uj pr t marr abdest, sheh uj, namazi i prishet
n ast, sapo ta shoh ujin. Ai duhet ta ndrpres namazin, t marr abdest dhe ta
rifilloj namazin nga e para. Por po ta shoh ujin pasi ta ket mbaruar namazin e falur
me tejemmum, nuk sht i detyruar ta rifal nga e para.

H. MESTET DHE FRKIMI MBI MESTE

Mestet jan mbathje kmbsh t qndrueshme q e mbulojn kmbn s
bashku me themrat, qndrojn n kmb pa u lidhur dhe q s'e prshkojn ujin.
Mestet ndryshojn nga shapkat, t quajtura ndryshe, edhe heqje, sheshje, q jan
lloje pantoflash t hapura prapa, pra q mbulojn vetm gjysmn e prparme t
shputs s kmbs. Mestet jan si kpuc me qafa, t lehta e pa tabanin e rnd
karakteristik t kpucve t zakonshme.
Feja jon ka krijuar disa lehtsi n kryerjen e disa adhurimeve. Nga kto lehtsi
sht edhe tejemmumi kur nuk gjendet ose nuk mund t prdoret uj si dhe frkimi
mbi meste dhe mbshtjellset e plagve.

118

E DREJTA ISLAME - I

a. Kushtet q frkimi mbi meste t jet xhaiz (i lejueshm)

Mestet mbi t cilat do t bhet frkim gjat marrjes s abdestit, duhet t ken
kto cilsi:
* Mestet duhet t mbulojn t gjith shputn e kmbs bashk me thembrn. E
thn ndryshe, mestet duhet ta mbulojn plotsisht at pjes t kmbs q lahet kur
merret abdest.
* Mestet duhet t jen aq t qndrueshme sa me to t mund t bhet nj rrug
m e pakta 3 milje toksore (5544 m).
* Mestet nuk mund t jen, n pjesn e tabanit, me t ar, vrim apo shqepje
m t madhe se sa t nxr tre gishta sa gishti i vogl i kmbs. Gjithashtu, n qoft
se jan t ara, me vrima apo t shqepura n vende t ndryshme dhe t gjitha t
marra s bashku prbjn nj dmtim sa ai i prshkruar m lart, mbi kto meste
nuk mund t bhet frkim.
* Mestet duhet t jen aq t trasha sa t mund t qndrojn vet (jasht
kmbs) n pozicion vertikal pa u prmbysur.
* Mestet duhet t ken cilsin q t mos e prcjellin menjher ujin q hyn n
takim me to.
* N meste nuk duhet t ket ndonj papastrti q t bhet penges pr namaz.
* Mestet duhet t jen mbathur pasi t jen lar kmbt me abdest, pasi t jet
br frkimi mbi mbshtjellje n qoft se n kmb ka mbshtjellje si dhe pa u
prishur abdesti.
Ve ktyre cilsive dhe kushteve t prgjithshme q krkohen pr mestet,
frkimi mbi meste sht xhaiz (i lejueshm) nse kmba e cunguar pr ar-sye t
ndryshme e personit sht e madhe t paktn sa gjatsia e gishtit t vogl t dors
duke nisur nga nyja. Nse nj person nuk e ka njrn prej shputave t kmbve
(pjesa nga nyja gjer te majat e gishtave) q nga lindja ose t prer, ai nuk mund t
bj frkim mbi mestet q ka mbathur.
Pas mbathjes s mesteve me lidhza ose zinxhir, kto duhen mbajtur t
mbuluara.
b. Mnyra e kryerjes s frkimit dhe periudha e vlefshmris s tij
sht farz frkimi nj her mbi pjesn e prparme t siprme t mesteve n nj
siprfaqe t paktn sa gjatsia e gishtit t vogl t dors. Kurse sht sunnet frkimi
119

E DREJTA ISLAME - I

nj her me gishtat e dors t shtrira dhe pa i ngritur nga vendi, duke filluar nga
zona e gishtave t kmbs e gjer sipr.
Frkimi mbi meste bhet kshtu: Kur po merret abdest dhe u vjen radha
kmbve, duart lagen srish dhe me pllmbn e djatht pr kmbn e djatht dhe
me pllmbn e majt pr kmbn e majt, frkohet mbi meste me an t pjess s
brendshme t gishtave t shtrira duke prshkuar nj siprfaqe m e pakta sa gishti i
vogl i dors duke filluar nga zona e gishtave n drejtim lart.
Tabani i mesteve nuk frkohet.
Periudha e vlefshmris s frkimit pr personin q sht vendas (jo udhtar)
sht nj dit e plot, domethn 24 or, kurse pr udhtart, tri dit t plota,
domethn 72 or. Kjo periudh fillon nga asti kur prishet abdesti i marr duke u
veshur mestet.
Pr shembull, nse abdesti q ka marr nj person n orn 06.00 duke veshur
edhe mestet, i prishet n orn 09.00, periudha e vlefshmris s frkimit mbi meste
pr kt person fillon n orn 09.00. Nse ky person nuk sht udhtar, periudha e
vlefshmris s frkimit mbi meste pr t mbaron t nesrmen n t njjtn or n
qoft se gjat ksaj kohe nuk krijohet ndonj situat q e prish frkimin mbi meste,
kurse nse ky person sht udhtar, pas tri ditsh n t njjtn or. Ndrkaq, edhe
sikur t ket mbaruar periudha e vlefshmris s frkimit, nse ekziston rreziku i
ngrirjes s kmbve nse zbathen dhe lahen, mund t vazhdoj t frkoj mbi meste
gjersa ky rrezik t mnjanohet.
c. Gjrat q e prishin frkimin
Gjrat q e prishin frkimin, jan kto:
* Krijimi i nj situate q e prish abdestin. Gjrat q e prishin abdestin, e prishin
edhe tejemmumin. Ndrkaq, n kto raste, nse s'sht mbushur afati i vlefshmris
s tejemmumit, nuk krkohen t hiqen mestet e t lahen kmbt, por, gjat marrjes
s abdestit, vetm t frkohet mbi meste.
* Krijimi i nj situate q krkon brjen e guslit. N kt rast duhen nxjerr
mestet pr t br gusl.
* Kur njra prej mesteve del nga kmba. Nse del jasht m shum se gjysma e
kmbs, quhet se ka dal e gjitha. N kt rast, nse personi sht me abdest, nuk
krkohet t marr srish abdest; pr ta veshur mesten mjafton t lahet kmba.
120

E DREJTA ISLAME - I

* Kur merr fund periudha e vlefshmris s frkimit mbi meste. Edhe n kt

rast, nse personi sht me abdest, nuk krkohet t marr srish abdest, por vetm
t'i laj kmbt.
* Kur njra nga kmbt t mbathura me meste laget n m se gjysmn e saj.
* Kur mesteja humbet njrn prej cilsive t domosdoshme t saj. Pr shembull,
nse n meste ka nj vrim ose grisje sa pr t nxn tre gishta ose shuma e
hapsirave t vendeve t hapura sht sa pr t nxn tre gishta, mesti prishet dhe
mbi ato meste nuk mund t bhet frkim.
Namazi i nj personi, periudha e vlefshmris s frkimit t t cilit mbaron
gjat atij namazi, prishet. N kt rast, nse personi vazhdon t jet me abdest,
mjafton t laj vetm kmbt, t mbath mestet dhe ta prsris namazin.
Lidhur me shtjen e prishjes s frkimit dhe abdestit, ka nj rregull t
prgjithshm: do situat q e prish abdestin, e prish edhe frkimin. Kurse nj
situat e till si dalja e mesteve nga kmba e prish vetm frkimin, por jo abdestin.
Rimarrja e abdestit pas nj situate q e prish abdestin, sht kusht. Ndrkaq, vetm
kur krijohet nj situat q e prish vetm frkimin, personi q ndodhet me abdest
s'krkohet t marr abdest srish. Ky person lan vetm kmbt, vesh mestet dhe bn
frkimin mbi to.
d. Frkimi mbi mbshtjellse ose mbi plag
Nse larja e nj plage q ndodhet mbi trup, sht e dmshme, kjo plag, gjat
marrjes s abdestit apo brjes s guslit, frkohet me dor t lagur. Nse edhe frkimi
e dmton plagn, ather ajo zon nuk frkohet.
Nse mbi plag ka mbshtjellse, ila dhe lnd t tjera t ngjashme, edhe kto
frkohen me dor t lagur. Nuk sht kusht q mbshtjellsja t jet lidhur kur
personi ka qen me abdest. sht e mjaftueshme q, duke marr abdest ose duke
br gusl, plaga ose mbshtjellsja t frkohen nj her.
Duhet q plagt dhe mbshtjellset t frkohen n do marrje abdesti e n do
brje gusli e tejemmumi. Nse mbshtjellsja mbi t ciln sht br frkim
ndrrohet ose, pr nevoj, mbi t hidhet nj mbshtjellse tjetr, mbi mbshtjellsen
e re nuk krkohet t bhet frkim prsa koh q abdesti nuk sht prishur ose nuk
lind nevoja e guslit.
Me hapjen e mbshtjellses s plags ende t pashruar, frkimi nuk prishet. Jo
vetm mbshtjellset mbi plag, por edhe mbshtjellset mbi thyerjet, ndrydhjet,
121

E DREJTA ISLAME - I

daljet prfshihen n kuadrin e t njjtave konkluzione e vendime n kushtet kur

heqja e tyre sht e dmshme pr shndetin.
Periudha e vlefshmris s frkimit mbi mbshtjellset dhe plagt vazhdon gjer
n shrimin e plags ose prmirsimit t saj sa t mos dmtohet prej ujit. Kur
anomalia dhe justifikimi marrin fund, mbaron edhe leja pr frkim mbi
mbshtjellse dhe kjo hiqet.

122

PRMBLEDHJE

1.

Flisni shkurt pr rndsin e pastrtis.

2.

Thoni kuptimin e nj ajeti dhe hadithi mbi pastrtin.

3.

'do t thot pastrti moralo-shpirtrore?

4.

Jepni t dhna mbi llojet e ujit natyror.

5.

Bni prkufizimin e hadethit dhe nexhasetit.

6. Thoni sasin e nexhasetit t leht q prbn penges pr

namaz.
7.

Thoni cilat jan rrugt e pastrimit nga nexhaseti.

8.

Thoni farzet e abdestit.

9.

Thoni sunnetet e abdestit.

10. Thoni mekruhet e abdestit.

11. Thoni rastet kur prishet abdesti.
12. Kush quhet person i justifikuar?
13. Thoni gjrat q nuk jan hallall (q nuk lejohet) t bhen pa
abdest.
14. Thoni farzet e guslit.
15. Shpjegoni gjrat e palejueshme pa gusl.
16. Jepni njohuri t shkurtra mbi rastet q krkojn gusl.
17. Thoni farzet e tejemmumit dhe tregoni zbatimin e tyre.
18. Thoni sunnetet e tejemmumit.
19. Thoni rastet kur prishet tejemmumi.
20. Prcaktoni kushtet e frkimit mbi meste.

PJESA V
NAMAZI
SHTJET
A. Rndsia, vlera dhe vendi i namazit n jetn ton
t prditshme
B. Koht e namazit
C. Farzet e namazit
D. Vaxhibet dhe sunnetet e namazit
E. Etika e namazit, mekruhet dhe gjrat q e prishin
namazin
F. Ezani dhe ikameti
G. Llojet e namazit

PUN PRGATITORE
1. Pse namazi vjen n krye t adhurimeve tona t
prditshme?
2. 'duhet t bj njeriu pr namazin, 'gjrave duhet
t'u kushtoj kujdes?
3. Jepni t dhna mbi adhurimet q bhen n shtpin tuaj.
4. Krkoni t msoni nse ka ndonj lidhje mes ezanit q kndohet gjat 24 orve dhe ndrtimit t
globit toksor.
5. Krkoni t msoni kuptimin e hadithit, "Namazi
sht shtylla e fes!

A. RNDSIA, VLERA DHE VENDI I NAMAZIT

N JETN TON T PRDITSHME

I. 'adhurim sht namazi?

Fjala namaz sht persishte, kurse prgjegjsja e saj n arabisht sht salat.
Kuptimi i fjals salat sht lutje. N Islam, kur thuhet namaz, kuptohet se bhet fjal
pr adhurimin sipas elementve prbrs t caktuar dhe forms sipas t cils sht
kryer nga Hz. Muhammedi (a.s.).
Adhurimet na e mbrojn dhe forcojn besimin. N krye t tyre vjen namazi.
Namazi sht shtylla e fes, adhurimi kryesor q siguron afrsin ndaj Allahut dhe
niveli m i lart i bindjes.
Namazi sht adhurimi mbi t cilin qndrohet m shum n Kuran dhe
hadithe, q ka m shum vler. Namazi z vend n krye t punve t mira (amelu
salihin). N Kuran urdhrohet kshtu:
"(O i Drguar!) Kndoji bukur ajetet q t jan zbuluar dhe fal namaz. Pa
dyshim, namazi pengon prej t gjitha t kqijave. Prmendja e Allahut sht, pa
dyshim, gjja m e madhe. Allahu di gjithka q bni!"80
"Faleni namazin drejt dhe jepni zekatin. 't drgoni pr vete nga dobit,
keni pr ta gjetur te Allahu!"81
Edhe Profeti ka thn se "namazi sht shtylla e fes"82 . Gjithashtu, ai ka thn:
"Namazi sht nj drit n zemrn e njeriut! Tani, prej jush, kush t doj, t ndriohet
me t, t prpiqet ta shtoj dritn n zemrn e vet!"83

80

Kurani, El-Ankebut: 45.

81

Kurani, El-Ankebut: 45.

82

Tirmidhi, Iman, 8.

83

Muslim, Tahare; Tirmidhi, Daavat, 85, etj.

127

E DREJTA ISLAME - I

Namazi i pes kohve sht br farz (detyrim) Natn e Miraxhit m 27

Rexhep, nj vit e gjysm para hixhretit t Hz. Muhammedit (a.s.) nga Meka n
Medine. Vendimi i farzit sht i mbshtetur nga Kurani, Sunneti dhe mendimi i
njzshm (ixhm). N Kuran urdhrohet:
"Pa dyshim, namazi sht br farz pr besimtart n koh t caktuara."84
"Ather, lartsojeni Allahun kur t vij mbrmja (falni namazin e mbrmjes
dhe jacis) dhe kur t agoj dita (falni namazin e agimit)."85
"Lavdia dhe falnderimi n tok e n qiej i takojn vetm Atij, pra lartsojeni
At edhe n fund t dits, edhe gjat dits (falni namazet e mesdits dhe pasditesiqindis)."86
Kto ajete s bashku me ajetin 114 t sures Hud jan argumentet e farzit
(detyrimit) t namazit.
Edhe Profeti (a.s.) ka porositur kshtu: "Allahu i Lart i ka br farz pes koh
namaz, ditn dhe natn, pr myslimant dhe myslimanet!" Edhe n shum ajete dhe
hadithe ve ktyre theksohet farzi (detyrimi) dhe rndsia e namazit.
Si kuptohet edhe nga kto konkluzione dhe urdhra, namazi sht nj adhurim
q do person nn prgjegjsi sht i detyruar ta kryej me t gjitha kushtet e tij. Me
kt, personi fiton edhe pastrti trupore, edhe pastrti shpirtrore. Namazi sht nj
adhurim me trup (fizik) q duhet kryer me prshpirtje (hushu) dhe rregullisht n
pes koh t ndryshme t dits. Allahu i Lart thot kshtu pr disa nga cilsit e
besimtarve lidhur me namazin:
"Ata q e vazhdojn namazin."87
"Ata q e mbrojn namazin (q e kryejn at me t gjitha kushtet dhe pjest
prbrse)."88
"Ata q n namaz marrin pjes me prshpirtshmri (me thjeshtsi dhe
frik)."89

84

Kurani, En-Nisa: 103.

85

Kurani, Er-Rum: 17.

86

Kurani, Er-Rum: 18.

87

Kurani, El-Mearixh: 23.

88

Kurani, El-Mearixh: 34

89

Kurani, El-Muminun: 2.

128

E DREJTA ISLAME - I

II. Urtsia dhe vlera e namazit

Urtsia dhe vlera e namazit qndrojn mbi do vlersim. Adhurimi i namazit q
Allahu e ka br farz (detyrim), bart kuptimin e respektit ndaj tij dhe e falnderimit
pr t mirat e pafundme t Tij. Te ky adhurim ka dobi t panumruara pr njeriun.
Duke e edukuar vetveten (nefsin, egon), duke e pastruar prej veseve dhe
shprehive t kqija, namazi e pajis dhe stolis at me shprehi t bukura. Namazi
mnjanon indiferentizmin, mbron prej t gjitha lkundjeve t nxitura nga shejtani.
Duke siguruar bashkimin, unitetin dhe solidaritetin kombtar, e on shoqrin drejt
lumturis.
N shum ajete urdhrohet falja e namazit pa ndrprjerje, ashtu si duhet dhe
me prshpirtje (hushu).
Ka shum mysliman q falin namaz, sjelljet jo t rregullta t t cilve ose pak
ndryshojn, ose vazhdojn t mbeten t tilla, sepse ata nuk e falin namazin ashtu si
e ka prshkruar Profeti. Pr at person q, duke e kryer namazin n prputhje me
rregullat e tij, e fal pa t meta, i bn rukut dhe sexhdet t plota, ka premtim nga
Allahu se ka pr t'u falur. Profeti yn thot:
"M thoni, a mbetet m papastrti mbi trupin e atij q i kalon lumi para shtpis
dhe ai lahet n t pes her n dit? Ja, pra, i till sht namazi! Me kt namaz,
Allahu i fshin t gjitha gjynahet!"90
III. Rndsia e namazit n jetn ton t prditshme
Namazi e disiplinon jetesn private t personit gjat gjith jets. N shoqrin e
prbr prej individve q falin namaz, jeta me adhurime i jep kahje jetess s
prditshme, siguron bashkimin dhe unitetin mes myslimanve. Disa prej rndsive
t namazit mbi jetn ton t prditshme mund t radhiten kshtu:
1. Namazi sht pastrim material. Allahu (xh.xh.) nuk e pranon adhurimin e
atij q s'sht i pastr. Nuk ka dyshim se namazi sht pastrtia m e prsosur. "O ju
q keni besuar! Kur ngriheni pr t falur namaz, lani fytyrat dhe duart gjer n
brryla, frkojeni kokn dhe lani kmbt bashk me thembrat. Nse jeni t
papastr, lahuni plotsisht!"91
90

Buhar, Mevakit, 6; Nese, Salat, 7.

91

Kurani, El-Maide: 6.

129

E DREJTA ISLAME - I

N hadith thuhet: "Allahu nuk e pranon namazin pa u pastruar!"92

2. Namazi sht pastrti moralo-shpirtrore. Allahu i Lart ka krkuar ta
mbroj robin e vet prej papastrtive t mkatit moralo-shpirtror, ka dashur q robi
t mos bjer n imoralitet dhe kriz shpirtrore. N Kuran thuhet:
"... Ka shptuar ai q e pastroi veten (shpirtin nga papastrtit e mkatit)
dhe ka humbur ai q e flliqi at..."93
3. Namazi sht adhurim fizik (q kryhet me trup). Namazi q fillon me tekbir
dhe, pas qndrimit n kmb (kijam), prkuljes (ruku), vnies s ballit n tok (sexhde) dhe qndrimit ndenjur, mbaron me prshndetje (selam), ka nj ndrtim q i
prfton njeriut personalitet shpirtror dhe fizik. Gjat faljes s nj namazi me katr
rekate, ndrsa trupi bn lvizje, gjuha flet, mendja mendon kuptimin dhe urtsin e
adhurimit, zemra ndjek fitimin e plqimit t Zotit.
4. Namazi siguron qetsin dhe paqen shoqrore. Namazi sht nj adhurim q
duhet kryer patjetr pr lumturin e ksaj bote e t jets s pasme (hiret), sepse
individi, familja dhe shoqria n kt adhurim do ta gjejn qetsin, paqen dhe
shptimin. Kur namazi t falet me t vrtet drejt e sakt, Allahu (xh.xh.) do t'ia
hap robit dyert e qetsis dhe shptimit pa e kursyer ndihmn pr t.
Si prfundim, mund t themi se dshira e Allahut, namazi i falur si e prshkruan i Drguari i Tij, i prfton jets son t prditshme t mira t rndsishme
materiale e morale, si:
* pastrimin e prgjithshm,
* bukurin e shprehive,
* vllazrin dhe ndihmn reciproke,
* jetesn n mnyr t planifikuar,
* vetdijen e rregullit dhe rregullsis,
* qetsin shoqrore, etj.

92

Buhari, Hijel, 2; Tirmidhi, Taharet, 56, etj.

93

Kurani, Esh-Shems, 9-10.

130

E DREJTA ISLAME - I

Si bhet prshpirtja n namaz?

E pyetn nj dijetar Islam:
- Si e arrin robi prshpirtshmrin n namaz?
Dhe ai u prgjegj:
- Me katr gjra:
1. Me bukn hallall.
2. Duke u ruajtur nga indiferentizmi dhe mungesa e
vmendjes (gjat namazit).
3. Duke br tekbirin e par, ta dij se ndodhet para
Allahut.
4. Duke mos e harruar Allahun as jasht namazit,
domethn, duke e vazhduar qetsin, prehjen dhe
largimin prej gjrave t kota (vaniteteve) edhe pas
namazit.

131

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Namazi i Mevlans
Mevlana sht mnyra e respektit t veant me t ciln thirret poeti
dhe mistiku i shquar persian Xhelaleddin Er-Rumi (1207-1273).
Namazi sht asti, kur robi ndodhet para Allahut dhe m afr Tij se
do her tjetr. Ejani ta dgjojm prmasn shpirtrore t ktij adhurimi t
bukur nga fjala e Hz. Mevlans:
"Ashtu si i duket dashnorit nj ast larg t dashurs sa mijra vjet dhe
mijra vjet pran saj, sa nj ast, ashtu dhe ai q e do Allahun, meq namazi
sht i vetmi pretekst pr t pr t qen pran e pran me Zotin e vet, e
ndjen veten vazhdimisht n namaz me dshirn q t ndodhet pran Tij!
Mijra rekate t falura i duken si nj rekat i vetm. Dhe po t mbetet edhe
nj rekat pa falur, zemra i coptohet sikur t mos kish falur mijra rekate!
O ti q ke mend! Mendja kurr nuk mund t arrij ta kuptoj se 'sht
bashksia n namaz! Prandaj, mendja duhet t flijohet pr t dashurin pr ta
ringjallur botn e ndjenjave. Dhe kjo varet se kah cila kible do t kthehet robi!
Kiblja e mbretrve jan kurora dhe mbretria; kiblja e atyre q jan t
dhn pas interesit material, jan ari dhe argjendi; kiblja e atyre q jan t
dhn pas pamjes s jashtme, sht trupi i bukur q s'sht tjetr vese uj
dhe dh; kiblja e atyre q jan t dhn pas kuptimit, jan shpirti dhe
ndjenjat; kiblja e atyre q i jan prkushtuar adhurimit, sht pranimi i
adhurimeve; kiblja e dembelve jan gjumi dhe ngrnia; kiblja e njerzve
sht t ushqehen me dije e kultur.
Kiblja e ashikut (t dashuruarit) pas Zotit sht bashkimi i prjetshm me T, kurse kiblja e njohsit (arif) t Zotit sht Bukuria e Zotit!
Kiblja e atyre q jan dhn pas ksaj bote, jan pasuria dhe pozita;
kiblja e ambicjes dhe dshirs jan dshirat dhe pasionet. Kurse kiblja e atyre
t knaqurve sht dorzimi te Allahu! Dhe ta dini se kiblja kah e cila ktheheni n namaz, s'sht ndrtesa e Qabes, por mjedisi ku ndodhet ajo, sepse
po t bartej ndrtesa Qabeja n nj vend tjetr, s'do t ishte m kible!"

132

E DREJTA ISLAME - I

B. KOHT E NAMAZIT
I. Pes koh namaz farz
Namazi farz i pes kohve dhe sunnetet e tij, namazi i vitrit, i xhumas dhe
bajrameve kan koh t caktuar. Namazet farze jan namazi i agimit (feksjes),
namazi i mesdits, namazi i pasdites (iqindi), namazi i mbrmjes (perndimit) dhe
namazi i jacis. Namazi i xhumas falet n kohn e mesdits.
1. Koha e namazit t agimit ose feksjes (fexhr): fillon me agimin ose feksjen e
vrtet q quhet fexhru's-sadik ose fexhri i dyt dhe mbaron me lindjen e diellit.
Namazi quhet salatul fexhr, falja e agimit.
2. Koha e namazit t mesdits (zeval): fillon nga asti kur dielli del nga pika e
zenitit dhe fillon perigjeu i tij drejt perndimit (kur objektet vertikal nisin t bjn
hije mbi tok) dhe vazhdon gjersa hija e do objekti vertikal t bhet sa dyfishi i
lartsis s saj. Namazi quhet salatu'dh-dhuhr, falja e dreks.
3. Koha e namazit t pasdites (iqindi): fillon me mbarimin e kohs s namazit t
mesdits dhe mbaron me perndimin e diellit. Namazi quhet salatul asri, falja e
pasdites.
4. Koha e namazit t mbrmjes (garb): fillon me perndimin e diellit (pasi t
ket pernduar dielli) dhe mbaron pasi t jet zhdukur kuqlimi (ndriimi) q
shfaqet n perndim. Namazi quhet salatul garb, falja e perndimit.
5. Koha e namazit t jacis (ish, koha kur nxihen ujrat): fillon me zhdukjen e
kuqlimit (ndriimit) dhe vazhdon gjer n agimin (feksjen) e dyt. Namazi quhet
salatu ish, falja e kohs kur nxihen ujrat, kur nata bie e plot.
N kohn e namazit t jacis falet edhe namazi i vitrit. Vitr do t thot vetmi,
prehje, qetsi. Namazi quhet salatul vitr. Ky namaz falet pas namazit t jacis.
II. Koht e namazeve t bajramit dhe teravive
1. Koha e namazit t bajramit: fillon pasi dielli t jet ngjitur 1-2 hosten n
horizont (afrsisht 3-5 m) ose 40-50 minuta pas lindjes s diellit dhe vazhdon gjer
n kohn e mesdits.
2. Koha e namazit t teravive: fillon pas faljes s namazit t jacis dhe vazhdon
gjer n kohn e namazit t agimit. Ndrkaq, ky namaz falet para vitrit.
133

E DREJTA ISLAME - I

III. Koht kerahet

Jan koht kur falja e namazit sht e ndaluar. N disa prej ktyre kohve nuk
falet asnj lloj namazi. Ka edhe koh, kur namazi kaza mund t falet, por namazi
nafile, jo. Koht kerahet jan gjasht:
1. Koha nga lindja e diellit e gjersa dielli t ngjitet 1-2 hosten (gjer n pes
metra) n horizont. Kjo koh zgjat afrsisht 40-50 minuta.
2. Koha e mesdits kur dielli ndodhet n zenit ose n pikn e mesme ndrmjet
lindjes dhe perndimit t diellit. Kjo koh vazhdon pak aste.
3. Koha e perndimit t diellit, nga asti kur dielli zverdhet aq sa pr t mos i
vrar syt e gjersa t perndoj n horizont plotsisht.
4. Koha duke lindur dhe duke pernduar dielli.
5. Koha mes fexhrit t dyt (fexhrit t vrtet) dhe kohs s lindjes s diellit.
6. Koha pas faljes s farzit t iqindis gjersa t perndoj dielli.
N tri koht e para (1, 2, 3) nuk mund t falet asnj namaz. Ndrkaq, falja e
farzit t iqindis s asaj dite duke pernduar dielli sht lejim i paplqyeshm (xhaiz
mekruh). N koht e tjera, namazet e tjera prve namazeve nafile jan t lejueshme
(xhaiz). Kurse falja e nj namazi nafile sht mekruh.

134

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Ngrihu, koha e namazit po t kalon!

Njerzit e mdhenj t Islamit silleshin me mjaft ndjeshmri ndaj

shtjes s mbetjes s namazit kaza. Lnien e nj kohe namazi kaza ata e
quanin gjynah t madh dhe bnin pendes dit me radh.
Nj nat, Bajazid Bistamiun e pati zn nj gjum aq i thell sa s'qe
ngritur dot pr n namazin e agimit. Namazin e fali kaza dhe aq shum
qau e rnkoi me pendes pas ksaj, saq dgjoi nj z q po i thoshte: "O
Bajazid, ky gjynah t'u fal! Dhe kjo pendes e kta lot t'u kthyen n sevap
sa pr shtatdhjet mij namaze nafile!"
Pasi kaluan disa muaj pas ksaj ngjarjeje, prsri nj nat e zuri nj
gjum i rnd. Por ksaj radhe u zgjua. At e zgjoi shejtani q erdhi, e
zuri pr kmbe dhe e zgjoi duke i thn: "Ngrihu se po t kalon koha e
namazit!" Hz. Bajaziti i tha shejtanit: "O i mallkuar! Ti s'ke br m par
kshtu! Gjithmon ke dashur q njerzve t'u kaloj koha e namazit e t'u
mbetet pr kaza. Si ndodhi tani q m zgjove mua?"
Shejtani iu prgjigj kshtu: "Disa muaj m par, kur t iku koha e
namazit t agimit, u pendove, qave e rnkove shum e, kshtu, fitove
sevape sa pr shtatdhjet mij namaze nafile. Sot, duke menduar kt,
t zgjova me qllim q t fitosh vetm sevapin e namazit t ksaj kohe e
jo sevapin e pendess!"

135

E DREJTA ISLAME - I

C. FARZET E NAMAZIT
Farzet e namazit jan 12: gjasht jasht namazit, t cilat quhen kushtet e
namazit; gjasht brenda namazit, t cilat quhen shtyllat e namazit ose elementt
prbrs t namazit. Nse mbetet pa kyer edhe njri prej kushteve ose shtyllave,
namazi sht i pavlefshm.
Kushtet q duhen zbatuar para fillimit t namazit, jan kto:
1. Pastrim nga hadethi.
2. Pastrim nga nexhaseti.
3. Mbulimi i pjesve intime t trupit.
4. Kthimi kah kiblja.
5. Hyrja e kohs s namazit.
6. Qllimi (nijeti) i namazit.
1. Pastrimi nga hadethi. Personi q ka pr t falur namaz, duhet t pastrohet
edhe prej papastrtive t mdha, edhe prej papastrtive t vogla.
2. Pastrim prej nexhasetit. Duhen pastruar trupi, veshja, vendi ku ka pr t'u
falur namaz, duhet br pastrimi prej papastrtive q duken e q ndjehen, t cilat i
bhen penges namazit.
3. Mbulimi i pjesve intime t trupit. Kjo do t thot t mbulohen pjest e
trupit, zbulimi i t cilave prbn turp. Pr meshkujt, pjesa intime e trupit fillon te
krthiza e mbaron te kupa e gjurit. Gjuri sht pjes intime. Te femrat duhen
mbuluar t gjitha pjest e trupit me prjashtim t fytyrs, duarve dhe shputave t
kmbve. Mbulimi duhet t jet i till, q t mos nxjerr n pah formn e organeve
dhe linjat e trupit.
4. Kthimi kah kiblja. sht kthimi me gjoks kah Qabeja. Por kible
(vendorientim) nuk sht vetm Qabeja. Kulmi i qiellit, qendra e thellsive toksore
jan, gjithashtu, kible, vendorientime. Kible nuk sht ndrtesa e Qabes, por vendi
ku ndodhet ajo. Pr ata q ndodhen jasht Meks, kible sht orientimi kah Qabeja.
Kiblja e personit q s'ka asnj mundsi pr t'u kthyer kah Qabeja, sht drejtimi kah
ka mundsi t kthehet. Detyrimi (farz) i kthimit kah kiblja sht i mbshtetur n
ajetin, "Kudo q t ndodheni, fytyrn andej (kah Qabeja) kthejeni!"94
94

Kurani, El-Bekare: 44.

136

E DREJTA ISLAME - I

5. Hyrja e kohs s namazit. Namazi nuk mund t falet para kohs s vet.
Koha e namazit sht br shkak dhe kusht pr namazin pasi namazi sht br farz
me an t Kuranit. Allahu urdhron:
"Namazi sht br farz pr besimtart n koh t caktuara!"95
Myslimant q ndodhen n vendet me dit dhe nat t gjat, pr faljen e
namazeve, marrin pr baz kalendart e vendeve m pran, q i kan t rregullta
intervalet mes namazeve. Edhe agjrimin sipas tyre e mbajn.
6. Qllimi (nijeti) i namazit. Nijeti sht vendimi q merr zemra me sinqeritet
dhe dshir pr t br nj gj. sht m mir q nijeti me zemr t prforcohet
duke e shprehur edhe me fjal. Nijeti n namaz sht falja e namazit pr plqim t
Allahut dhe prcaktimi i namazit q do t falet.
sht m mir q nijeti t bhet afr tekbirit. Nuk sht mir q mes nijetit dhe
tekbirit t kryhen veprime si ngrnia, biseda, etj. q nuk prshtaten me namazin.
Pas tekbirit nuk mund t bhet nijet.
***
Shtyllat ose elementt prbrs t namazit jan veprime t detyrueshme (farz)
t namazit. Kto jan gjasht. Mungesa e nj shtylle ose elementi prbrs e bn
namazin t pavlefshm. Shtyllat e namazit jan kto:
1. Tekbiri i fillimit (iftitah).
2. Qndrimi n kmb (kijam).
3. Kndimi i Kuranit (kiraat).
4. Prkulja (ruku).
5. Vnia e ballit n tok (sexhde).
6. Qndrimi i fundit ndenjur.
1. Tekbiri i fillimit (tahrime). Namazi fillon me tekbirin (apoteozn) Allahu
ekber ( ) , Allahu sht m i madhi! Me thnien e ksaj ndrpritet interesimi
pr botn dhe hyhet n namaz. Me ngritjen e duarve, bota hidhet pas. Tahrime do t
thot t'i quash haram gjrat q mund t bhen normalisht (mubah) para namazit.
Tekbiri bhet, pr meshkujt, duke i ngritur duart gjer te bulzat e veshve, kurse,
pr femrat, duke i ngritur duart gjer n lartsin e supeve.
95

Kurani, En-Nisa: 103.

137

E DREJTA ISLAME - I

Pr farzin e tekbirit sht e mjaftueshme q, n vend t shprehjes "Allahu

ekber" t thuhet edhe Allah, Allahu'l- kebir, etj. Me nj fjal, sht kusht q n
tekbirin e fillimit t prmendet emri i Allahut.
2. Qndrimi n kmb (kijam). sht qndrimi n kmb n namazet farz
dhe vaxhib. N namazet nafile, qndrimi n kmb nuk sht i detyrueshm (farz).
Ata q kan mundsi t falen n kmb, nuk duhet t falin namaz ulur. N Kuran
urdhrohet:
"Para Allahut qndroni plotsisht t prulur e t bindur!.."96
Baza e qndrimit n kmb sht pozicioni vertikal me kraht t lshuar lirisht.
3. Kndim nga Kurani (kiraat). Pr at q fal namaz n mnyr individuale,
sht farz t kndoj me z t ult, sa pr ta dgjuar vet, m e pakta tre ajete t
shkurtra nga Kurani ose nj ajet me at gjatsi. Detyrimi (farz) i kndimit t Kuranit
mbshtetet n ajetin dhe hadithin si m posht:
"Nga Kurani kndoni at q e keni m leht!"97
"Pa kndim nuk bhet namaz!"98
Msimi prmendsh nga Kurani i nj pjese t mjaftueshme e t lejueshme
(xhaiz) pr namaz sht farz i njjt pr t gjith myslimant. Msimi prmendsh i
Fatihas dhe nj sureje sht vaxhib, msimi prmedsh i gjith Kuranit sht farz
me prjashtim. sht parim q fjalt nga Kurani t kndohen duke menduar mbi
kuptimin e tyre.
Allahu i Lart thot:
"(O i Drguar!) Lexoji ato q t jan zbritur nga Libri! Dhe fal namaz ashtu si
duhet! Pa dyshim, namazi pengon nga punt e kqija! Prmendja e Allahut (falja e
namazit) sht m e madhja (e adhurimeve)! Pa dyshim, Allahu e di se 'bni!"99
Nga ky pohim i Allahut kuptohet se 'ndikim t madh mund t ushtroj Kurani
mbi myslimant nse e kndojn sipas parimit t msiprm duke menduar mbi
kuptimin e fjalve t tij. Prandaj do mysliman duhet t prpiqet t fal namaz duke
i ndjer me zemr ato q kndon, duke arritur, kshtu, t'i afrohet cilsis s namazit
t prshkruar nga Allahu n Kuran dhe t vlersuar nga Profeti.
96

Kurani, El-Bekare: 238.

97

Kurani, El-Muzzemmil: 20.

98

Muslim, Salat, 42; Tirmidhi, Salat, 1/16, etj.

99

Kurani, El-Ankebut: 45.

138

E DREJTA ISLAME - I

4. Prkulja (ruku). Si term, rukuja sht prkulja n mes me shpinn dhe

kokn q sheh para n nivel horizontal, me gjunjt t paprthyera dhe duart q
mbrthejn gjunjt. Kjo sht rukuja e plot.
Ajeti "Bni ruku me ata q bjn ruku"100 sht argument i detyrimit (farz) t
rukus. Rukuja afr qndrimit n kmb sht e pavlefshme.
5. Vnia e ballit n tok (sexhdeja). Pas rukus, sexhdeja sht, pr ta
madhruar Allahun, nj form pruljeje mbi shtat eshtra.
Me ajetin, "bni sexhde"101, kt shtyll t namazit Allahu e ka urdhruar. Sipas
besimit Islam, nuk mund t'i bhet sexhde tjetrkujt ve Allahut. Si fjal, sexhde do
t thot prkulje para Allahut, ulje e koks dhe nnshtrim para Tij, sexhdeja shpreh
prshpirtje, thjeshtsi, ajo sht shenj e madhrimit t Allahut. Kurse si term,
sexhdeja sht mbshtetja n tok s bashku e ballit, hunds, duarve, gjunjve dhe
kmbve.
Balli duhet ta ndjej fortsin e vendit ku bhet sexhde.
6. Qndrimi i fundit ndenjur. sht, n fund t namazit, qndrimi sa pr
teshehhud. Teshehhud sht koha e mjaftueshme pr t knduar lutjen "Ettehijjatu"
gjer n fund. Qndrimi i fundit sht i detyrueshm pr t dal nga namazi. Me
hadithet e mposhtme, Profeti ka shpjeguar se qndrimi i fundit sht nj shtyll e
namazit:
"Kur t uleni pas do dy rekatesh, kndoni lutjen "Ettehijjatu."
"Kur ta ngrini kokn pas sexhdes s fundit e t rrini ndenjur sa pr teshehhud,
namazi i juaj plotsohet!"102

100 Kurani, El-Haxh: 77.

101 Kurani, El-Haxh: 77.
102 Buhari, Ezan, 43; Muslim, Misafirin, 74.

139

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
E fshehta e namazit
Pr t realizuar dhe siguruar vazhdimsin e prshpirtshmris n
namaz, duhet q, n radh t par, shprehja e qllimit (nijetit) t bhet n
prshtatje me frymn e namazit, me nj ndjenj t plot, ashtu si e krkon
hadithi profetik, "punt varen nga qllimet"! Dhe kjo bhet e mundur duke
qen i vetdijshm se 'namaz po fal dhe para kujt ndodhesh. Duke qndruar n namaz, robi duhet t'i kontrolloj gjrat q po ndjen me zemr dhe
duhet t zhvishet nga t gjitha synimet e tjera ve plqimit hyjnor.
Me an t tekbirit duhet ndjer n zemr lartsia dhe madhshtia e
Allahut. Duke i hedhur plotsisht pas shpine punt e ksaj bote me ngritjen e
duarve gjer te vesht, zemrn duhet ta mbshtjell vetdija dhe knaqsia e
ndodhjes para Allahut dhe duhet filluar namazi me nj gjendje shpirtrore
sikur po del nga kjo bot e vdekshme dhe po zbret pr n botn e pasme t
amshuar.
Duke par vetm kah vendi i sexhdes, pa u shkputur pr asnj ast,
madje, nga ndjenja se ke qndruar para Allahut, duhet bartur zemra n kulmin e dobsis, nevojtaris dhe nnshtrimit para Zotit. Kshtu, duhet prpjekur pr t'u bashkuar me grupin e njerzve t mir t lavdruar nga Zoti
yn i Lart para engjjve duke u thn atyre: "'rob i mir!"
N kndim, duke i knduar ajetet drejt e sakt dhe nj pr nj, duhet
br prpjekje, me sa t jet e mundur, t ndiqet plotsisht kuptimi i tyre dhe
t vihet ai kuptim n jet. Meq gjat kndimit do t shfaqet e fshehta e
hadithit profetik, "ai q kndon Kuran, do t thot se ka biseduar me Allahun",
duke i shqiptuar suret dhe ajetet, bashk me gjuhn duhet t jet e zgjuar, e
qet dhe e knaqur edhe zemra!
Tesbihet n ruku duhen knduar me ndjenj serioziteti dhe madhshtie
duke menduar pr kuptimet e tyre.
Edhe tesbihet n sexhde duhen knduar duke menduar pr madhshtin e Allahut. Mes ndjenjs se asti i sexhdes sht asti kur robi ndodhet m

140

E DREJTA ISLAME - I

afr ndaj Zotit, s bashku me trupin, duhet ta ulim n sexhde edhe shpirtin, gj q sht thelbsore dhe duhet t marrim pjes nga e fshehta e
ftess, "bj sexhde dhe afrohu!"103 Kshtu, duke u kredhur n lumturin
dhe knaqsin shpirtrore t shijes s bashkimit me Allahun, duhet jetuar jeta n rrugn e plotsimit t saj, duke u bashkuar me karvanin e t
dashurve t Allahut q digjen e prvlohen me dashurin pr T duke
thirrur, "pr te miku i madh, pr te miku i madh"!
Kurse n ndenjen e fundit t namazit, duke hyr n atmosfern e
kuptimit dhe t t fshehts s tehijjatit, duhet qndruar para Zotit me
drojtje, me kokn prkulur si nj i mjer dhe, ashtu, duhet lutur e
prgjruar.
M n fund, duke dhn selam n dalje nga namazi, edhe ky veprim
duhet br sikur t dshirohej me nj entuziazm t madh t ndahej me
engjjt n t djatht e n t majt gzimi i robit dhe knaqsia e lart e
bashkimit e prjetuar me pretekstin e namazit, q do ta oj robin n
Portn e Paqes, n Xhennet!
N qoft se namazi sht falur n nj mnyr t pranueshme e t
plqyeshme n lartsin e Allahut, prgjigjja e selamit t dhn engjjve
sht, sipas deklarats hyjnore, kshtu:
"Paqe juve q keni duruar (shqetsimet e jets s ksaj bote n
rrugn e adhurimit t Allahut dhe duke mos u larguar nga rruga e drejt)!
Sa i bukur sht fundi i ksaj bote (xhenneti, si favor pr ju)!"104
Prshpirtshmria, etika dhe ndjenja e bashkimit me Zotin n namaz,
pr t cilat u b fjal ktu, nuk jan gjra t paarritshme dhe shum mbi
mundsit njerzore. Knaqsin e lart shpirtrore n namaz nuk duhet
ta mendojm thjesht nj shprehje q stolis fjalt dhe imagjinatn, sepse
namazet e falura nga Profeti yn (a.s.) q na e ka msuar ne namazin neve,
bartin nj cilsi edhe mbi kto prshkrime. Edhe namazet e sahabeve q
kan pasur fatin t meritojn edukatn e tij shpirtrore, dhe t t urtve t
Zotit q ecin n gjurmt e tyre, jan nga nj pishtar drite pr ne!

103 Kurani, El-Alak: 19.

104 Kurani, Er-Rad: 24.

141

E DREJTA ISLAME - I

D. VAXHIBET DHE SUNNETET E NAMAZIT

Namazi ka, ashtu si farzet, edhe vaxhibet dhe sunnetet e tij. Duke i respektuar
kto, namazi quhet i plotsuar. Lnia e qllimshme e vaxhibeve e prish namazin.
Por kur lihen pr harres ose vonohen, duhet t bhet sexhdeja e gabimit t harress
(sehv). Kurse sunnetet e namazit sigurojn faljen e namazit n at mnyr si e ka
prshkruar kt adhurim Profeti. Kur farzet mbshteten me vaxhibet dhe vaxhibet
me sunnetet, namazi merr formn e nj adhurimi t prsosur.
I. Konkluzioni i vaxhibeve t namazit
Ve konkluzioneve t prmendura m sipr, prgjithsisht, mes konkluzioneve
t vaxhibit jan edhe kto: Nga lnia e vaxhibit, personi merr ndshkim, kurse nga
kryerja, sevap. Mohimi i vaxhibit nuk konsiderohet kufr, por bhet shkak q personi
t hyj n gjynah t madh.
II. Vaxhibet e namazit
1. Fillimi i namazit me thnien "Allahu ekber!"
2. Kndimi i Fatihas n dy rekatet e para, kndimi i nj sureje ose tre ajeteve
n dy rekatet e para t farzeve dhe n do rekat t vaxhibeve dhe nafileve, kndimi i
Fatihas para sures ose ajeteve.
3. N sexhde, vnia n tok edhe e hunds s bashku me ballin.
4. Respektimi i t gjitha rregullave t namazit, domethn kryerja n qetsi dhe
knaqsi e t gjitha shtyllave t namazit, si qndrimin n kmb (kijam), prkuljen
(ruku) dhe sexhden. Qndrimi n kijam drejt; qndrimi n kijamin mes rukus dhe
sexhdes, prsri drejt dhe aq koh sa pr t thn "Subhane Rabbijel adhim".
Qndrimi n ruku me shpinn horizontalisht. Qndrimi mes dy sexhdeve pr aq
koh sa duhet pr t br nj tesbih.
5. N ndenjen e par t rrihet sa pr teshehhud. N do ndenje t kndohet
lutja "Ettehijjatu". N ndenjen e fundit t jepet selam.
6. N namazet me m shum se dy rekate, ngritja pas ndenjes s par menjher,
pa pritur, pr n rekatin e tret.
7. N namazin e vitrit t kndohet lutja e Kunutit, t bhet tekbiri i Kunutit. T
bhet tekbiri shtes i namazeve t bajrameve me tekbirin e rukus s rekatit t dyt.
142

E DREJTA ISLAME - I

8. Kndimi me z nga imami n do rekat t namazeve t agimit, xhumas,

bajramit, vitrit dhe teravive, n dy rekatet e para t namazeve t mbrmjes dhe
jacis. Kndimi pa z nga imami n t gjitha rekatet e namazeve t mesdits dhe
pasdites (iqindis), n rekatin e tret t namazit t mbrmjes dhe n dy rekatet e
fundit t namazit t jacis.
9. Personi q e fal namazin individualisht, n namazet e mesdits, iqindis dhe
namazet nafile t falura ditn, kndon n heshtje, kurse personi q lidhet pas
imamit, nuk kndon asgj.
10. T bhet sexhdeja e gabimit t harress (sehv) kur harrohet. T bhet
sexhde brenda namazit kur n namaz kndohet nj ajet sexhdeje.
III. Sunnetet e namazit
1. N tekbire, meshkujt t'i ngren duart gjer n bulzat e veshve, kurse femrat,
gjer n nivelin e supeve. Duke u ngritur duart, gishtat t mbahen hapur n mnyr
t natyrshme kurse pllmbt t kthehen kah kiblja.
2. Tekbiri i xhemaatit ta pasoj nga afr tekbirin e imamit.
3. Meshkujt t'i lidhin duart mbi krthiz duke e vn dorn e djatht mbi t
majtn duke e mbrthyer kt n puls me gishtin e madh dhe t voglin, kurse
femrat t'i lidhin mbi gjoks gjithashtu me dorn e djatht mbi t majtn.
4. Pas tekbirit t par, t kndohet pa z lutja "Subhaneke". Para Fatihas t
kndohet "Bismil'lah".
5. Pr namazet e pes kohve dhe t xhumas t kndohet ezan dhe ikamet.
6. Imami t'i thot me z tekbiret, shprehjen "Semiallahu limen hamideh" duke
u ngritur nga rukuja dhe selamin n fund t namazit. Xhemaati t'i thot pa z
shprehjen "Rabbena lekel hamd" duke u ngritur nga rukuja, tekbiret dhe selamin.
7. Prsritja t paktn tri her e lutjeve t knduara n ruku dhe sexhde.
8. N ruku, meshkujt t'i mbrthejn gjunjt me pllmbt me gishtat t hapur,
kurse femrat t'i vendosin pllmbt afr gjunjve.
9. N ndenje, meshkujt t rrin mbi kmbn e majt duke e mbajtur pingul t
djathtn, kurse femrat, duke i mbledhur t dyja kmbt n an t djatht.
10. N ruku, meshkujt t qndrojn me gjunjt t pathyera dhe shpinn
horizontalisht, kurse femrat duke i thyer pak gjunjt dhe me shpinn pak t pjerrt.
143

E DREJTA ISLAME - I

11. Duke rn n sexhde, t vihen n tok me radh gjunjt, duart, fytyra dhe,
duke u ngritur, t ngrihen me radh fytyra, duart dhe gjunjt.
12. N ndenjet, duart t vendosen mbi gjunj n drejtim t kibles.
13. N kndimet ndenjur, duke u thn "la ilahe", t ngrihet gishti i dshmis i
dors s djatht dhe t ulet ky duke thn "il'lallah".
14. N ndenjet e fundit t farzeve, t vitrit, t sunneteve muekked dhe n do
ndenje t sunneteve jomuekked e t namazeve nafile, pas lutjes "Tehijjat" t kndohen
lutjet "Sal'li" dhe "Barik" pr Profetin (a.s.) dhe, pas tyre, lutja "Rabbena"ose nj lutje e
ngjashme me kt.
15. T prdoret n namaz mbules sipas vendit.
Kur t respektohen sunnetet e msiprme, namazi sht falur sipas prshkrimit
t Profetit (a.s.). Kurse lnia e ktyre bhet shkak pr paksimin e sevapit t
namazit.

144

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Namazi i Profetit (a.s.)
Kur i Drguari i Allahut qndronte n namaz, gjithmon prej gjoksit
t tij vinte nj z i ngashryer si zhurma e rrotullimit t gurit t mullirit t
dors. Lidhur me kt, Hz. Aliu (r.a.) e tregon kshtu nj mbres t tij:
"N luftn e Bedrit e pash t Drguarin e Allahut q po falte namaz
nn nj pem duke qar. Dhe ashtu e gjeti mngjesi..."
Ve ksaj gjendje qarjeje, her pas here, gjat namazit, nga gjoksi i Hz.
Muhammedit (a.s.) dgjoheshin ca zhurma si nj en q zien. Hz. Aisheja
tregon:
"Kur i Drguari i Allahut (a.s.) qndronte n namaz, her pas here nga
zemra e tij vinte nj z si kazani kur zien!"105
N lidhje me mnyrn e faljes s namazit t Profetit, Hz. Aisheja
thoshte veanrisht kto:
"I Drguari i Allahut bisedonte me ne dhe ne bisedonim me t. Por,
kur vinte koha e namazit, ndryshohej e bhej sikur s'na njihte dhe me t
gjith qenien e vet drejtohej kah Allahu!.."106
Ja, pra, prpjekja pr t marr pjes nga kjo situat e lart e namazeve,
duhet t jet qllimi m i madh i zemrs. Edhe nse kjo nuk sht e
mundur plotsisht, t paktn t bjm prpjekje drejt saj. E thn ndryshe,
gjendja e Profetit n namaze sht n prmasat e yjeve. Sa m shum t'i
afrohemi, aq m shum pjes marrim nga begatia e tij!
Duhet t themi edhe kt q ashtu si asnj lvizje nuk arrin
prsosmrin menjher, edhe adhurimet fillojn me nj trajt imitimi
siprfaqsor. Ashtu si krkon koh artisti me prvoj pr t nxjerr nga

105 Ebu Davud, Salat, 157; Nesa, Sehv, 18.

106 Fezil-i a'mal, 303.

145

E DREJTA ISLAME - I

dora nj vepr t prsosur, edhe prparimi i njeriut n adhurim krkon

koh. Duke e mbajtur parasysh kt t vrtet, ata q s'mundin ende ta
falin namazin n nj form t prsosur, duhet t vazhdojn n kt udh
pa rn n pesimizm. Ashtu si duhen situr tonelata dh pr t nxjerr
nj gram ar, edhe pr t arritur prsosmrin n namaz duhet vazhduar
me qndres e vendosmri pr t arritur prshpirtshmrin dhe
knaqsin e krkuar. Dhe pr kt duhet jetuar ky hadith profetik:
"Kur t qndrosh n namaz, fale sikur po fal namazin tnd t fundit!
Mos e thuaj at pr t ciln nesr ke pr t'u penduar dhe mos shko pas
dshirave t njerzve q s'din se 'krkojn!"107
Gjendja e sahabeve t prgatitur n kuvendet e bekuara t Profetit
dhe t njerzve t Allahut q ecin n gjurmt e tyre kan qen gjithmon
brenda prmbajtjes s ktij hadithi profetik!

107 Ibni Mace, Zuhd, 15.

146

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Namazi i burrave t mdhenj t Islamit
Hz. Omerin (r.a.) e pati plagosur me hanxhar nj adhurues i zjarrit. Ai
po humbte gjak pandrprer. Pas nj kohe i humbi ndje-njat. Kjo ishte nj
humbje ndjenjash vdekjeje. Por, kur erdhi koha e namazit dhe i foln n
vesh, u prmend me nj vullnet t uditshm dhe u ngrit pr t'u falur duke
prsritur:
"Kush nuk fal namaz, nuk ka vend n Islam!"
Pastaj Hz. Omeri ra srish n gjendjen e mparshme. Kjo u prsrit
edhe n namazin tjetr. Pastaj ai e dha jetn si dshmor!
Kur Hz. Aliu qndronte n namaz, fytyra i zverdhej dhe ai zhvi-shej
prej do gjje, edhe prej trupit t vet, madje! Gjat nj beteje i qe ngulur nj
hesht n thembr dhe ai pati krkuar t'ia hiqnin gjat namazit. Dhe s'e pati
kuptuar aspak se ia kishin hequr!
E patn pyetur Hz. Aliun:
"O udhheqsi i myslimanve! Kur vjen koha e namazit, pse t ndrron
ngjyra e fytyrs dhe fillon t dridhesh?"
Dhe ai qe prgjigjur:
"Sepse vjen koha e uarjes n vend t nj amaneti q s'mundn ta
mbajn toka e qielli, q s'e bartn dot malet! Sepse nuk e di, a do t mundem
ta oj n vend pa t met?"
T gjith sahabeve, kur qndronin n namaz, zemra u mbushej me
drojtjen dhe frikn ndaj Allahut.
Duke marr abdest, Hz. Hasanit (r.a.) i ndryshonte ngjyra e lkurs. Nj
dit, dikush q e kishte vn re kt, e pyeti:
"O Hasan, pse zverdhesh e zbehesh kshtu kur merr abdest?"
Ai iu prgjigj kshtu:

147

E DREJTA ISLAME - I

"Sepse ka ardhur koha pr t dal para Allahut t Lart, q sht

zotruesi i vetm i fuqis!"
Duke hyr n faltore, Hz. Hasani (r.a.) lutej kshtu:
"Zoti im! Robi t ka ardhur n der! Allahu im bujar! T ka ardhur
robi yt mkatar! Ti i ke urdhruar robt e tu t mir t'i falin t kqijat e
njerzve t kqinj, sepse Ti je fals dhe bujar! Allahu im! M'i fal edhe mua
t kqijat, ki mshir edhe pr mua!"
Kur ngrihej pr t marr abdest, Zejnelabidin zbehej e, kur do t
fillonte namazin, nisnin t'i dridheshin gjunjt. Atyre q e pyesnin, u
prgjigjej:
"A s'e dini se para kujt kam pr t dal?"
Nj radh, kur po falej, n shtpi pati rn zjarr. Por ai nuk mori vesh
gj. Pasi dha selam, e njoftuan dhe e pyetn:
"'gj t pengoi t mos e marrsh vesh se n shtpi t ka rn zjarr?"
Ai u prgjigj:
"Zjarri q i pret njerzit n hiret m bri t mos e dalloj dot kt
zjarrin e vogl n kt bot!"
I till qe edhe namazi i Muslim bin Jesarit. Ai po falej n nj xhami t
Basras. N at mes, nj pjes e xhamis u shemb me nj uturim t madhe.
Kurse Muslim bin Jesari, sikur t mos kishte marr vesh gj, vazhdonte t
falej. Pasi dha selam, e pyetn:
"Xhamia u shemb, kurse ty s't lvizi as qimja! Si sht e mundur
kjo?"
Ai iu drejtua atyre me habi:
"A u shemb xhamia?"
Hz. Sufjan Thevri kishte hyr n nj gjendje shpirtrore dalldie. U
mbyll shtat dit e shtat net n shtpi. As hngri e as piu. E njoftuan pr
kt gj msuesin e vet. Msuesi pyeti:
"A i ndjek koht e namazit?"

148

E DREJTA ISLAME - I

"Pa dyshim! I ndjek dhe i fal namazet rregullisht!"

Ather msuesi tha:
"Lavdi Allahut q nuk e la shejtanin t'i binte n qaf!"
Nj nga miqt e Zotit tregon:
"Fala nj namaz iqindie pas Zunun Misriut. Kur ai prijs i madh tha
"Allahu ekber", prmendja e Allahut ushtroi nj ndikim aq t madh mbi
t, sa dukej se s'kishte mbetur m jet n at trup! Ashtu mbeti, i ngrir!
Dhe, pastaj, kur tha "ekber", nga madhshtia e tekbirit t tij zemra ime u
b cop-cop!"
Kur Amir bin Abdullah qndronte n namaz, priste do lloj lidhjeje
me botn e jashtme dhe asgj e ksaj bote nuk mundej t'ia prishte atij
prshpirtjen e namazit. Dhe thoshte:
"M mir do t desha t m ngulej nj shigjet n trup se sa t dalloja
se 'thon e 'bjn t tjert!"
Sot, ata q nuk munden t hyjn n atmosfern e namazit t falur prej
sahabeve dhe tabiinve, aq t huaj kan mbetur ndaj shijes dhe knaqsis
s namazit, saq arrijn, madje, t ken dyshim pr kt cilsi t tij t lart!
A nuk mendojn se, kur ndodh q ta gdhijn natn ata q merren me
knaqsi t ulta e boshe, pse t mos e gdhijn zemrat e mbushura me
knaqsi t larta? Por sigurisht q sht mjaft e vshtir t'u tregohet kjo
atyre q s'e kan shijuar kt knaqsi!
Indiferentt, ata q s'din gj, e besojn se prball knaqsis s
dashurive kalimtare dhe biseds me t dashur t vdekshm, njeriu harron
do gj dhe mbeten larg njohjes s knaqsis s namazit t nivelit t
biseds me Zotin. 'indiferentizm dhe padituri e madhe, 'izolim i
hidhur!
Namazi i vrtet e bn robin t arrij prsosmrin n afrsin
hyjnore, n falnderim dhe sinqeritet. Pr kt arsye, kryerja e namazit u
vjen e leht njerzve me zemrn mbushur plot me dashurin pr Allahun,
t cilt kan arritur nivelin e besimit t palkundur, namazi u jep mundsi
atyre t prjetojn nj shije dhe knaqsi krejt t veant. Prandaj ndodh
q ata nuk ndahen nga namazi qoft n form, qoft n prmbajtje!

149

E DREJTA ISLAME - I

Kur qndronte n namaz, Vejsel Karaniu nuk donte t shkputej m

prej tij dhe e ndrpriste vetm pr nevoja njerzore. Nj radh, dikush q i
kish shkuar pr vizit, pasi priti m kot q ai t'i jepte fund namazit, tha me
vete:
"O zemr! Erdhe pr ta vizituar kt njeri t mir pr t prfituar prej
tij. Ja se kush sht ai! 'sht nevoja pr fjal? Po munde t nxjerrsh
msimin e duhur prej gjendjes s ktij njeriu, ka pr t t mjaftuar pr t
gjith jetn!"
Kjo situat u b pr at njeri nj bised e begat e pafjal, e heshtur
dhe plot fshehtsi. N prfundim t ktij ndikimi moralo-shpirtror, i
mjaftuar dhe i knaqur me knaqsin dhe qetsin q ia kishin mbushur
zemrn, ky njeri u largua q aty.
Kurse pr gjendjen e atyre q mbeten t izoluar e t mangt nga ky
realitet, Zoti thot kshtu:
"... pa dyshim, ai (namazi) u vjen i rnd t tjerve ve atyre q e
kan frik Allahun!"108
Ktu duhet br e qart kjo e vrtet:
Edhe nse s'sht e mundur t arrihet niveli i lart i arritur n namaz
nga njerzit e mir dhe miqt e Allahut, ne duhet t tregohemi t sinqert
e t bjm prpjekje me sa mundsi t na ket zemra. Disa her, shejtani,
duke e lkundur njeriun me iden se "sht m mir t mos falesh se sa t
falsh nj namaz t dobt, pa u prqendruar n t", e shtyn njeriun n
rrezik, e hedh n lak. Pr rrjedhoj, nj mendim i till bhet shkak pr
shkatrrim. Nuk duhet menduar se sht m mir t mos falesh se sa t
falesh kshtu apo ashtu. Ndryshimi sht i madh. Ai q s'fal namaz, sht
vazhdimisht me dm. Por njeriu q falet rregullisht, qoft edhe me t
meta, vjen nj ast kur meriton favorin hyjnor dhe arrin t fal nj namaz
cilsor. Ja, pra, sikur edhe nj her n jet t mund t falim nj namaz t
ti-ll duke u liruar nga kjo bot, kemi fytyr pr t'iu drejtuar Zotit!

108 Kurani, El-Bekare: 45.

150

E DREJTA ISLAME - I

E. ETIKA E NAMAZIT, MEKRUHET DHE

GJRAT Q E PRISHIN NAMAZIN
I. Prkufizimi i etiks s namazit, etika e namazit dhe konkluzioni i saj
a. Prkufizimi i etiks. N kuadrin e shtjes s fes, besimit dhe adhurimeve,
etika sht shmangia nga gjrat e paplqyeshme pr t kryer veprime t moralshme
e t bukura.
Praktikisht, kjo etik prfaqsohet prej veprimeve dhe sjelljeve t kryera disa
her prej Profetit (a.s.), pr t cilat ai s'ka dhn urdhr t kryhen. Ky quhet edhe
"sunnet shtes i plqyeshm" (zaid, mendub). Respektimi i etiks ka rndsi pr
prsosjen e namazit.
b. Etika e namazit
* N kijam, vshtrimi t mbahet aty ku do t vihet balli n sexhde; n ruku, te
kmbt; n sexhde, te maja e hunds; n ndenje, mbi prehr; duke dhn selam, mbi
supe.
* T tregohet kujdes pr t mos gogsitur, pr t mos e hapur gojn, pr t mos
kollitur.
* Kur muezini thot "hajje alel felah" imami dhe xhemaati t ngrihen pr n
namaz dhe, kur t thot "kadkametisalah", imami t filloj namazin.
* Tesbihet e rukus dhe sexhdes t prsriten m shum se tri her.
* Namazi t falet me thjeshtsi dhe frik.
c. Konkluzioni dhe vendimi i etiks. Lnia pas dore e etiks, nuk e bn personin mkatar, kurse mohimi i etiks nuk e bn mohues. Respektimi i etiks sht
pretekst pr arritjen e prsosmris n namaz dhe pr fitim sevapi.
II. Mekruhet e namazit dhe gjrat q e prishin namazin
a. Mekruhet e namazit. Kryerja e disa veprimeve dhe moskryerja e disa
veprimeve t tjera n namaz jan quajtur mekruh. Mekruhet e namazit jan dy
llojesh:
* Lnia pa kryer e vaxhibit sht mekruh tahrimen (pran haramit).
151

E DREJTA ISLAME - I

* Lnia pa kryer e vaxhibit sht mekruh tenzihen (pran hallallit).

Prshkrimi dhe konkluzionet e ktyre mekruheve jan br n kapitullin mbi
aktet e personit prgjegjs.
Mekruhet e namazit jan kto:
* Luajtja n namaz me trupin dhe veshjen, rregullimi i vendit t sexhdes,
kthimi i qafs pr t par diku tjetr, mbyllja e syve, vnia n sexhde e krahve n
tok nga meshkujt, mbshtjellja rreth koks e nj shamie ose sarku duke e ln
pjesn e siprme zbuluar.
* Plotsimi i kndimit t Kuranit n ruku dhe lnia e tekbireve t ndr-mjetme
e t dhikreve pr m pas kohs s vet. Pr shembull, ta thuash tekbirin n ruku.
* Kndimi m i gjat n rekatin e dyt t t gjitha namazeve nafile e t namazit
t vitrit se n rekatin e par.
* Prsritja e t njjts sure n dy rekate t namazeve farz, kndimi me vetdije
i t njjts sure n dy rekate edhe pse dihen prmendsh sure t tjera, kndimi n
rekatin pasardhs i nj sureje ose ajeti q vjen n radh para sures apo ajetit t
knduar n rekatin paraardhs, kaprcimi i nj sureje t shkurtr mes dy sureve t
njpasnjshme t knduara n dy rekate.
* Prishja e mnyrs s mbajtjes s duarve n prputhje me sunnetin, kotja,
gogsitja, vnia n sexhde vetm e ballit, kur pr mosvnien e hunds nuk ka ndonj
justifikim, falja e namazit n vende t paprshtatshme si n rrug, hamam (banjo), etj.
* Falja e namazit me rroba t papastra por q s'prbjn penges fetarisht pr
namazin, falja e namazit me barkun bosh, kur buka sht e shtruar.
* Falja e namazit kur shtrngon nevoja e madhe ose e vogl, qndrimi n
namaz i veuar duke pasur vend n radh, mosprdorimi i nj shenje penguese para
vetes kur ekziston mundsia e kalimit para t tjerve.
b. Gjrat q e prishin namazin. Namazi prishet jo vetm kur lihet pa kryer
njri prej farzeve t tij, por edhe kur bhen disa gjra. Kryesoret prej ktyre jan
kto:
* Biseda n namaz, thirrja apo lshimi i tingujve q s'kan t bjn me
namazin, si: "he", "hu", etj.
* Brja e nj lutjeje mbi interesa materiale n nj mnyr t paprshtatshme me
etikn e namazit, si "O Zot, ma mundso mua kt gj..."
152

E DREJTA ISLAME - I

* Rnkimi me "ah", "uh" pr shkak dshprimi; fryrja e pluhurit; nn ndikimin

e pjess q kndohet, klithja pr t'u dukur; qeshja e personit sa pr ta dgjuar vet;
teshtitja pa justifikim; shmangia e gjoksit nga drejtimi i kibles; kur personi q falet
me tejemmum, sheh uj; kur mbaron afati i vlefshmris s frkimit mbi meste.
* Thirrja n namaz, "Allah! Allah!", nn ndikimin e disa gjrave q kan t
bjn me kt bot.
* Preokupimi i shumt; p.sh., kruarja e nj vendi t trupit tri her radhazi.
* Krijimi n namaz i nj situate q e prish namazin.
* Glltitja e nj gjje t huaj (jasht goje) qoft edhe sa nj kokrr susami.
* Glltitja e nj gjje t mbetur mes dhmbve qoft edhe sa nj kokrr qiqrr.
* Goditja e kuptimt e personit pran; prekja e personit pran; prtypja
amakiz; kndimi pr dik i nj pjese sa nj ajet me qllim pr t'i dhn nj
prgjigje; personi q falet me xhemaat, t'i bj rukun dhe sexhdet para imamit dhe
t ngrihet para imamit.
* Kndimi i pjess nga Kurani n at mnyr q t'ia prish kuptimin.

F. EZANI DHE IKAMETI

I. Prkufizimi, konkluzioni, vlera dhe fjalt e ezanit dhe ikametit
Si fjal, ezan do t thot lajmrim, njoftim. Si term i fikhut, ezani sht nj tekst
i caktuar, i bekuar, q kndohet pr t lajmruar namazet farze n nj mnyr t
caktuar.
Ai q kndon ezanin quhet muezzin. Ezani sht i mbshtetur me Kuran,
Sunnet dhe mendimin e njzshm (ixhm). N Kuran urdhrohet:
"... kur t thirreni pr namaz..."109
Ky sht miratim i ezanit.
Pr meshkujt, ezani sht sunnet muekked i nivelit t vaxhibit. Ezani sht
sunnet jo i kohs, por i namazit prkats. sht legalizuar n vitin e par hixhri.
Fakti q me an t ezanit t thirrur n koht e namazit q jan t ndryshme n
109 Kurani, El-Maide: 58.

153

E DREJTA ISLAME - I

vende t ndryshme me nj vijueshmri t suksesshme, lajmrohet ekzistenca dhe

njsia e Allahut dhe se Ai sht i vetmi krijues e sundues i gjithsis, lajmrohet
profetsia e Hz. Muhammedit (a.s.) dhe se namazi sht pretekst pr shptim, sht
nj lumturi e madhe pr popujt q besojn!
Si dihet, pr shkak t prbrjes s globit toksor, koht e namazit jan t
ndryshme n vende t ndryshme. Ezani i knduar pr namaz bhet pretekst q emri
i Allahut t prmendet n do ast. Edhe ikameti sht njlloj si ezani. Vetm se n
ikamet shtohet shprehja "kadkametisalat".
a. Konkluzioni dhe vendimi i ezanit dhe ikametit
Ezani dhe ikameti jan sunnet muekked me prjashtim (kifaje). Respektimi i
ezanit dhe ikametit me fjal dhe veprim sht sunnet. Lnia pa kryer e tyre ngarkon
me prgjegjsi dhe l pa sevap.
b. Vlera e ezanit dhe ikametit
Jan disa hadithe q theksojn vlern e ezanit dhe ikametit.
"Po ta dinin njerzit vlern e ezanit, do t viheshin n radh pr ta knduar!"110
"N ditn e kiametit, muezint do t jen njerzit m trupgjat!"
"Kur ta dgjoni ezanin, prsritni fjalt e muezinit!"
N do fe ka dhe prdoren fjal dhe zra paralajmrues pr antart e fes pr
adhurim. Me ato fjal dhe zra, besimtart prkats t nj feje dallohen nga t tjert.
Edhe ezani sht shenj dalluese e Islamit
c. Fjalt e ezanit
N do fe ka dhe prdoren fjal dhe zra paralajmrues pr antart e fes pr
adhurim. Me ato fjal dhe zra, besimtart prkats t nj feje dallohen nga t tjert.
Edhe ezani sht shenj dalluese e Islamit

110 Buhari, Ezan, 7; Msned-i Ahmed, vll. 3/29.

154

E DREJTA ISLAME - I

N namazin e agimit, pas fjalve "Hajje alel felah" ( ) shtohen fjalt

"Essalatu hajrun minenneum" q prsriten dy her. Edhe n ikamet, pas fjalve
"Hajje alel felah" shtohen fjalt (" ) Kadkametissalat" q prsriten dy
her. Ezani kndohet ngadal-ngadal, kurse ikameti, pothuajse radhaz, pa br
ndonj pauz t dukshme mes pjesve t tekstit.
II. Gjrat duhen pasur kujdes n ezan, cilsit dhe vlerat e muezinit,
mekruhet e ezanit dhe ikametit
a. Gjrat duhen pasur kujdes duke knduar ezan
* T kndohet n vend t ngritur (t lart) dhe me z t lart. T kndohet duke
qndruar kthyer kah kiblja me duart ngritur te vesht me gishtat tregues n vrimat e
veshve ose mbi vesh.
* sht e plqyeshme (mustehab) q, kur t kndohet "hajje ales salah", fytyra
t kthehet kah e djathta, kurse, duke knduar "hajje alel felah", fytyra t kthehet kah
e majta.
* Gjat kndimit duke u rrotulluar n minare, t kndohet pa ia kthyer shpinn
kibles.
* Ezani dhe ikameti t kndohen me abdest dhe gjat kndimit t tyre t mos
bisedohet.
* Fjalt e ezanit t kndohen me kujdes, me sinqeritet, drejt, sakt dhe ngadalngadal.

155

E DREJTA ISLAME - I

b. Cilsit dhe vlerat e muezinit

Cilsit q duhet t ket muezini, jan kto: t jet mashkull, me zhvillim
mendor normal dhe i devotshm; t ket t gjitha njohurit mbi ezanin dhe
ikametin.
Profeti (a.s.) ka dhn shum porosi mbi vlerat e muezinit. Disa prej tyre jan
kshtu:
"Muezini meriton falje pr aq sa t'i arrij zri. Pr xhemaatin q fton pr namaz,
fiton sevapin e 25 namazeve dhe i falen gjynahet mes dy namazeve!"
"Nuk ka njeri, xhind dhe, madje, pa prjashtim, asgj, q ndodhen n hapsirn
ku arrin zri i muezinit dhe q e kan dgjuar ezanin, t cilt t mos dshmojn pr
mir pr muezinin n ditn e kiametit!"
c. Gjrat q duhet t ken kujdes dgjuesit kur kndohet ezan
Kur kndohet ezan, duhet q myslimant ta dgjojn me respekt t thell dhe
ta ndjekin. Madje, sht m mir q edhe personi q po kndon Kuran, ta ndrpres
kndimin pr ta ndjekur ezanin. N lidhje me kt, Profeti thot:
"Kur ta dgjoni ezanin, prsritini fjalt e muezinit. Pastaj bni salat dhe
selam pr mua. Kush prsrit n t njjtn mnyr fjalt e muezinit ve "hajje
ales-salah", hyn n xhennet. Kurse n "hajje alessalah" thoni "La havle ve la
kuvvete il'la bil'lah".
d. Mekruhet e ezanit dhe kametit
Jan mekruh:
* Kndimi i ezanit dhe ikametit para kohe.
* Kndimi i ezanit dhe ikametit nga personi i smur mendrisht, nga fmija i
pazhvilluar mendrisht, nga femra, nga personi me perversitet seksual, nga personi
i papastr q i duhet t bj gusl si dhe nga ai q s'ka abdest si dhe nga pozicioni
ndenjur.
* Kndimi i ezanit nga muezini duke ecur ose biseduar.
* Kndimi i fjalve prbrse t ezanit dhe ikametit me t njjtin ton t zrit.

156

E DREJTA ISLAME - I

G. LLOJET E NAMAZIT
Namazet q falen si i ka prshkruar feja, jan tre llojesh: farz, vaxhib dhe
sunnet. Namazet farze quhen "Salavatu mektube". T dhnat e shkurtra pr t tre
llojet e namazit jan kto:
I. Namazet farz dhe llojet e tyre
Pes koht namaz n Islam jan br detyrim (farz) 18 muaj para hixhretit,
natn e Miraxhit. Detyrimi i tyre mbshtetet n Kuran, sunnet dhe mendimin e
njzshm (ixhm). Ve ktyre, edhe namazi i xhumas sht farz i njjt (pa
prjashtim), kurse namazi i t vdekurit sht farz me prjashtim (kifaje).
Kshtu, namazi i pes kohve sht i detyruar (farz) pr do mysliman
mashkull ose femr me zhvillim mendor normal dhe q ka arritur moshn e
pubertetit. Ndrkaq, Profeti ka porositur q, pr nj adhurim t till t rndsishm,
fmijt t fillojn t prgatiten qysh n moshn shtat vje.
Ata q megjithse e besojn farzin e namazit t pes kohve, pr dembelizm
ose pr ndonj arsye tjetr e ln pa falur, mbajn nj prgjegjsi shum t rnd.
Namazi i xhumas sht i detyuar vetm pr meshkujt.
Prbrja e namazeve sipas rekateve sht kshtu:
Emri i
namazit

Gjithsej

Sunneti para
farzit

Farzi

Sunneti pas
farzit

Agim (fexhr)

Mesdit
(dhuhr)

10

Pasdite, iqindi
(asr)

4 (jomuekk.)

Mbrmje
(magrib)

4 (jomuekk.)

14

17

Jaci (isha)
Vitr

3 (vaxhib)

Gjithsej

40

157

E DREJTA ISLAME - I

II. Namazet vaxhib dhe llojet e tyre

Si na kujtohet prej prkufizimit t vaxhibit, namazet vaxhib jan nj nivel m
posht se namazet farze, por m t fuqishme se sunnetet. T till jan namazi i vitrit
dhe namazet e bajrameve. Namazet e bajramit t ramazanit dhe kurbanit jan nga
dy rekate.
Namazi i vitrit quhet "Salatu vitr" sepse sht nj namaz i vetm unik. N
ramazan, ky namaz falet me xhemaat nse teravit falen me xhemaat, kurse n
koht e tjera falet n mnyr individuale pas namazit t jacis.
Namazet e bajrameve mund t falen vetm me xhemaat. Personat q jan t
ngarkuar pr faljen e namazit t xhumas, jan t ngarkuar edhe pr faljen e
namazeve t bajrameve.
Vaxhib sht edhe falja e t gjitha namazeve nafile dhe sunnet t filluar por t
prishur si dhe namazet nedhr t kushtuar.
III. Namazet nafile dhe llojet e tyre
Njohurit e dhna mbi llojet dhe konkluzionet e sunneteve duke br fjal pr
detyrat e personit nn prgjegjsi, n nj far mase vlejn edhe ktu. Termi nafile
prdoret si sinonim i termit sunnet, por, prsa i prket prfshirjes, sht m i gjer se
termi "sunnet". Shumsi i fjals "nafile" sht "nevafil". T gjitha namazet q s'jan t
nivelit farz dhe vaxhib, quhen nafile. N kto prfshihen edhe sunnetet q falen
brenda namazeve t pes kohve. Llojet e namazeve nafile jan: a) revatib; b) regaib.
a. Namazet revatib
Jan sunnetet muekked dhe jomuekked q falen para ose pas farzeve n
namazet e pes kohve. sht e plqyeshme (mendub) q sunnetet dyrekatshe t
falura pas farzeve n namazet e mesdits dhe jacis t plotsohen n katrrekatshe
si dhe t falen edhe gjasht rekate sunnet t tjer pas sunnetit dyrekatsh t
mbrmjes. Sunneti m i fuqishm revatib sht sunneti i namazit t agimit. Ky
sunnet nuk sht mir t lihet.
b. Namazet regaib
Jan namazet e mbetura jasht namazeve sunnet t treguara m lart e t
quajtura ndryshe, tatavvu. Jan namaze t llojit mustehab ose mendub. Me faljen e
ktyre namazeve, personi fiton sevap dhe afrsi te Allahu. Kryesoret jan kto:
158

E DREJTA ISLAME - I

Namazi i respektit pr faltoren (tehijjetul mesxhid): sht namazi dyrekatesh

q falet pasi hyhet n xhami me qllim pr ta prshndetur at.
Namazi i paradites (duha): sht namazi 2-12 rekatesh q falet para dite, n
kohn e paradites q sht koha prej afr nj or pas lindjes s diellit gjer n nj or
para mesdits.
Namazi i nats (tehexhxhud): sht namazi 2-8 rekatesh i nats q falet gjat
kohs prej pas namazit t jacis e gjer pa hyr koha e namazit t agimit.
Ve ktyre ka edhe nj sr namazesh nafile, si namazi 2 rekatesh i falur
menjher pas abdestit ose guslit, namazet e falura n nett e shnuara, namazi i
udhtimit, namazi i tesbihve, namazi istihare, namazi istiska, namazet e eklipseve t
hns dhe diellit, namazi i friks, namazi i falnderimit, etj.
Si shihet, namazet revatib falen s bashku me farzet duke pasur lidhje t
ngushta me ta. Kurse namazet regaib nuk kan lidhje me namazet farze dhe nuk
falen bashk me ta. Ai q ka pr t falur namaze kaza, nuk sht e drejt t lr pa
falur sunnetet prkatse revatib. Por sht m mir q n vend t namazeve regaib
t falen namazet kaza.

159

PRMBLEDHJE
1. Duke prkufizuar namazin, thoni ajetet mbi detyrimin (farz) e tij.
2. Cilat jan shtjet e detyrueshme pr t'u kryer duke falur namaz?
3. Prcaktoni ant e eprsis s namazit ndaj adhurimeve t tjera.
4. A mund ta mbaj pastr zemrn dikush pa falur namaz?
5. 'dobi ka namazi pr shoqrin?
6. 'do t thot namaze farz, vaxhib dhe sunnet?
Prcaktoni dallimet mes tyre.
7. Si bhet nijeti pr namaz?
8. Shpjegoni ezanin dhe ikametin.
9. Thoni veorit q duhen zbatuar gjat ezanit dhe ikametit.
10. Cilat jan namazet nafile q falen pr t fituar sevap?

PJESA VI
FALJA E NAMAZEVE
SHTJET
A. Namazet e pes kohve dhe falja e tyre
B. Namazi i vitrit dhe falja e tij
C. Namazi i xhumas dhe falja e tij
D. Namazi i t vdekurit dhe falja e tij
E. Namazet e bajrameve dhe falja e tyre
F. Namazi i teravive
G. Namazi i udhtarit dhe i t smurit
H. Kazaja e namazeve t kaluara

PUN PRGATITORE
1. Cili sht adhurimi q bhet m shum n Islam? Mendoni
pr shkakun e ksaj.
2. Pse nj dit t javs meshkujt shkojn n xhami n numr
m t madh? Mendoni pr dobit fetare, kulturore dhe
shoqrore t ksaj.
3. Mendoni pr dobit morale, shkencore dhe fetare t formimit
m t madh t ktij xhemaati dy her n vit.
4. Cilat jan shrbimet q u kryhen t vdekurve? Krkoni dhe
mendoni.
5. Krkoni t dini se si mund t krijohet lidhje mes ngrnies s
iftarit dhe namazit t teravive.
6. 'lehtsi na jan krijuar pr adhurimet tona n udhtimin me
autobuz, gjat smundjes dhe n justifikime t ngjashme?
7. 'ndryshime n pastrti mund t ket mes atyre q e falin
namazin rregullisht me ata q e falin rall dhe q s'e falin?

A. NAMAZET E PES KOHVE DHE FALJA E TYRE

I. Namazet e pes kohve dhe falja e tyre

a. Cilt jan namazet e pes kohve?
Jan namazet q falen brenda periudhs kohore 24-orshe, nga t cilt, 2
namaze falen n pjesn e dits, kurse 3 namaze falen n pjesn e nats. Namazet e
pes kohve falen edhe n zonat me dit apo nat t gjat, n t cilat merret pr baz
kalendari i vendeve m t afrta t t njjtit meridian q kan cikl 24-orsh t
rregullt.
b. Namazi i agimit dhe falja e tij
Para namazit zbatohen kushtet prkatse. Merret abdest dhe shihet nse vendi
ku do t bhet falja sht i pastr. Mbulohet trupi sipas rregullave. Kthehet kah
kiblja. Meq n fillim do t falet sunneti, shprehet qllimi (nijeti) pr sunnetin:
"Bra qllim (nijet) pr plqim t Allahut, t fal sunnetin e agimit t dits s sotme!"
Qllimi, i cili sht nj fakt i brendshm i njeriut, mund t shprehet n do
gjuh. Meshkujt i ngren duart te vesht duke mbshtetur gishtin e madh n
bulzn e veshit, kurse femrat i ngren gjer n lartsin e supeve dhe thon, "Allahu
Ekber!" ( ) Pastaj lidhen duart duke vendosur dorn e djatht mbi t majtn
dhe vendosen, nga meshkujt, mbi krthiz, kurse nga femrat, mbi gjoks. Te
meshkujt, gishti i madh me gishtin e vogl t dors s djatht e mbrthejn dorn e
majt n puls. Ky sht qndrimi n kmb, kijam. N qndrimin n kmb shihet
te vendi i sexhdes. Meshkujt i mbajn kmbt t hapura rreth katr gishtrinj, kurse
femrat i mbajn t bashkuara.
N qndrimin n kmb, pasi thuhet tekbiri dhe lidhen duart, kndohet lutja
"Subhaneke" q ka kt kuptim:
"I madh je, Allahu yn, dhe i lavdruar! Emri yt sht i bekuar, qenia jote sht
mbi gjithka, zot tjetr ve Teje s'ka!"
163

E DREJTA ISLAME - I

Menjher pas ksaj kndohet Eudhubesmele, kndohet e plot sureja Fatiha,

n fund t s cils thuhet "Amin!". N vijim kndohet nj sure ose nj ajet i gjat ose
tre ajete t shkurtra (suretu damm).
Pastaj thuhet "Allahu ekber" dhe kalohet n qndrimin prkulur, ruku. Duart
mbrthejn gjunjt, shpina shtrihet horizontalisht. N ruku thuhet t paktn tri
her "Subhane Rabbijel adhim". Duke thn "Semiallahu limen hamideh", rikthehet
n qndrimin drejt ku thuhet "Rabbena lekel hamd".
Duke thn "Allahu ekber", bihet n sexhde. Sexhdeja sht vendi ku personi
sht m afr ndaj Allahut. N sexhde mbshteten n tok balli, hunda, gjunjt dhe
majat e kmbve. Koka vendoset mes duarve. Gishtat e duarve dhe kmbve rrijn
t drejtuara kah kiblja. N sexhde thuhet t paktn tri her, "Subhane Rabbijel a'la".
Pastaj, duke thn "Allahu ekber", ngrihet pr n qndrimin ndenjur q zgjat aq
koh sa pr t thn tri her "Subhanallah". N qndrimin ndenjur, kmba e djatht
qndron mbi gishtat t kthyer kah kiblja, kurse kmba e majt shtrihet nga brenda.
Duart vendosen mbi gjunj. Pastaj, duke thn "Allahu ekber", bihet prap n
sexhde ku thuhet t paktn tri her "Subhane Rabbijel a'la". Pastaj, duke thn
"Allahu ekber", ngrihet n kmb.
N rekatin e dyt, n kmb kndohet vetm Besmele. Kndohet Fatihaja dhe
nj sure. Gjatsia e tekstit kur'anor q kndohet n rekatin e dyt, duhet t jet sa e
rekatit t par ose pak m e shkurtr. Sureja q kndohet n raqatin e dyt duhet t
jet ose pasuese e sures s rekatit t par, ose nse kto sure jan t shkurtra, duhet
t jet t paktn dy sure m tej se e rekatit t par. Sapo mbaron kndimi i sures,
thuhet "Allahu ekber" dhe kalohet n qndrimin prkulur, ruku. Prsriten n t
njjtn form si n rekatin e par rukut dhe sexhdet. Pas sexhdes s dyt kalohet n
ndenjen e fundit (t ktij namazi), e cila e ka formn si ndenjet e tjera. N kt
ndenje, n fillim kndohet lutja "Tehijjat" q ka kt kuptim:

"Gjith adhurimet e bra me goj, trup e pasuri i kushtohen vetm Allahut!

Mshira, paqja, bekimi dhe shptimi qofshin mbi ty, o i Drguari i Allahut! Paqja
shptimi i Allahut qofshin edhe mbi ne e mbi t gjith robt e mir! Dshmoj se s'ka

164

E DREJTA ISLAME - I

zot tjetr ve Allahut dhe dshmoj se Muhammedi sht robi dhe i drguari i
Allahut!"
N vijim kndohen lutje-salavatet "Allahumme sal'li" dhe "Alahumme barik"
me kuptimin si m posht:

"Allahu yn! Mshiroje Muhammedin dhe familjen e tij si e mshirove

Ibrahimin dhe familjen e tij! Pa dyshim, Ti je i madh e i denj pr lavdrim!"
"Allahu yn! Bekoje Muhammedin dhe familjen e tij si e bekove Ibrahimin
dhe familjen e tij! Pa dyshim,Ti je i madh e i denj pr lavdrim!"
N vijim dhe, si t fundit, kndohen lutjet "Rabbena atina" dhe Rabbenagfirli"
q kan kt kuptim:
"Allahu yn! Na jep t mira n kt bot dhe t mira n jetn tjetr dhe na ruaj
prej ndshkimit t zjarrit!
"Allahu yn! Na fal mua, prindt e mi dhe t gjith besimtart ditn kur do t
japim llogari!"
Pastaj duke e kthyer kokn m par djathtas, e, pastaj, majtas, jepet selam:
"Esselamu alejkum ve rahmetullah!" "Esselamu alejkum ve rahmetullah!" N kt
mnyr, jan prshndetur edhe engjjt djathtas e majtas.
Farzi i namazit t agimit prbhet prej dy rekatesh q falen njlloj si sunnetet,
me ndryshimin q, para se t fillohet falja, kndohet ikamet dhe, n nijet prcaktohet
se po falet farzi i namazit t agimit.
c. Namazi i mesdits dhe falja e tij
N fillim shprehet qllimi pr katr rekatet e sunnetit t par: "Bra qllim
(nijet), pr plqim t Allahut, t fal sunnetin e par t namazit t mesdits!" Falen

165

E DREJTA ISLAME - I

dy rekatet e para si sunneti i agimit dhe bhet ndenja e par ku kndohet vetm
lutja "Tehijjat". Pastaj, duke br tekbir, ngrihet pr n rekatin e tret.
Edhe rekatet e tret e t katrt falen n t njjtn mnyr dhe rrihet ndenjur q
sht, ksaj radhe, ndenja e fundit ku kndohen me radh lutja "Tehijjat", salavatet,
lutjet "Rabbena" dhe jepet selam. N sunnetet me katr rekate, n rregullin e sureve
shtes (pas Fatihas), rekatet 1-2 trajtohen m vete dhe, rekatet 3-4, m vete. Sipas
ksaj veprohet.
N faljen e farzit t mesdits, n fillim kndohet ikamet, pastaj shprehet qllimi
pr faljen e farzit dhe bhet falja si n katr rekatet e sunnetit t par me ndryshimin
q n rekatet 3-4 nuk kndohen sure shtes pas Fatihas.
Sunneti i fundit i namazit t mesdits sht me dy rekate q falen njlloj me
sunnetin e namazit t agimit, duke prcaktuar qllimin e faljes s sunnetit t fundit
t mesdits.
d. Namazi i iqindis dhe falja e tij
Edhe pr namazin e iqindis, n fillim zbatohen kushtet paraprgatitore t
namazit. Pastaj kalohet n faljen e sunnetit prej katr rekatesh.
N kmb, shprehet qlllimi: "Bra qllim (nijet), pr plqim t Allahut, t fal
sunnetin e namazit t iqindis s dits s sotme!" Prgjithsisht, falja e ktij sunneti
bhet si falja e sunnetit t par t namazit t mesdits, me ndryshimin q n
ndenjen e par, n vijim t "Tehijjatit", kndohen edhe salavatet. Pastaj, duke br
tekbir ngrihet pr n rekatin e tret ku kndohet "Subhaneke", thuhet
"Eudhubesmele", falen dy rekate si rekatet 3-4 t sunnetit t mesdits dhe, n fund,
jepet selam.
Farzi prej katr rekatesh i namazit t iqindis falet njlloj si farzi i namazit t
mesdits. Pas ikametit, shprehet qllimi: "Bra qllim (nijet), pr plqim t Allahut,
t fal farzin e namazit t iqindis s dits s sotme!" Pastaj falen katr rekate si farzi
i mesdits.
e. Namazi i mbrmjes dhe falja e tij
Namazi i mbrmjes sht i pari i namazeve q falen natn. Kur hyn koha e tij,
pr faljen e farzit prej tre rekatesh kndohet ikamet dhe shprehet qllimi: "Bra
qllim (nijet), pr plqim t Allahut, t fal farzin e namazit t mbrmjes s dits s
sotme!" Pas dy rekateve t para q falen si farzi i agimit, rrihet ndenjur ku kndohet

166

E DREJTA ISLAME - I

vetm lutja "Tehijjat" dhe ngrihet pr n rekatin e tret. N kt rekat, pas Besmeles,
kndohet Fatiha, bhen rukuja dhe sexhdet dhe rrihet ndenjur. Pas kndimit t
Tehijjatit, salavateve dhe lutjes Rabbena, jepet selam.
Sunneti prej dy rekatesh i namazit t mbrmjes falet si sunneti i agimit. N
fillim shprehet qllimi: "Bra qllim (nijet), pr hir t Allahut, t fal sunnetin e
namazit t mbrmjes!" Bhet falja si sunneti i agimit dhe prfundohet me dhnien e
selamit.
f. Namazi i jacis dhe falja e tij
sht i dyti i namazeve q falen natn. Kur hyn koha e tij, kryhen, n fillim,
kushtet paraprake t namazit.
Pr faljen e sunnetit t par prej katr rekatesh t namazit t jacis, m par
shprehet qllimi: "Bra qllim (nijet), pr plqim t Allahut, t fal sunnetin e par t
namazit t jacis s sotme!" Falja e ktij sunneti bhet krejt si falja e sunnetit prej
katr rekatesh t namazit t iqindis.
Pr t falur farzin prej katr rekatesh t namazit t jacis, shprehet qllimi:
"Bra qllim (nijet), pr plqim t Allahut, t fal farzin e namazit t jacis s sotme!"
Edhe falja e farzit t jacis bhet krejt si falja e farzit t mesdits.

167

E DREJTA ISLAME - I

Pr t falur sunnetin e fundit prej dy rekatesh t namazit t jacis, shprehet

qllimi: "Bra qllim (nijet), pr plqim t Allahut, t fal sunnetin e fundit t
namazit t jacis s sotme!" Dhe falet krejt si sunneti dy rekatesh i namazit t agimit.
N namaze, pas rekateve 2, 3, 4, para Fatihas bhet vetm Besmele, kurse n
sunnetet jomuekked t namazeve t iqindis dhe jacis, kur ngrihet pr n rekatin e
tret, pas Subhaneke-s bhet Eudhubesmele.
Natyrisht, falja e namazeve t pes kohve dhe e namazeve t tjer duhet br
larg hipokrizis, duke menduar mbi kuptimin e gjrave q kndohen dhe me
sinqeritet e prshpirtshmri, duke shpresuar fitimin e plqimit t Allahut. Kshtu
falet namazi, n prshtatje me dshirn e Allahut dhe si e ka prshkruar i
Drguari i Tij!

B. NAMAZI I VITRIT DHE FALJA E TIJ

I. Reqatet dhe konkluzioni i namazit t vitrit
Namazi i vitrit falet n kohn e namazit t jacis. Prbhet prej tre rekatesh.
Prgjithsisht falet n mnyr individuale dhe vetm n ramazan, pas teravive, falet
me xhemaat. Personi q nuk e fal vitrin, nuk shpton dot prej borxhit t tij. Namazi
i vitrit i pafalur n koh, duhet t falet kaza. Ai q e l pa falur, quhet mkatar. Ai q
mohon namazin e jacis, nuk cilsohet si qafir, por si njeri q ka kryer nj mkat
(gjynah) t madh.
Mbi namazin e vitrit ka shum hadithe. Dy prej tyre jan kshtu:
"... Pastaj i Drguari i Allahut fali tre rekate namaz t vitrit."111
"Ebu Hurejre thot: "Miku im, i Drguari i Allahut, m kshilloi tri gjra: t fal
namazin e vitrit n fillim t nats, t fal dy rekate t namazit t agimit dhe t agjroj
tri dit n muaj!"112
II. Falja e namazit t vitrit
Shprehet qllimi: "Bra qllim (nijet), pr plqim t Allahut, t fal namazin e
vitrit t nats s ksaj nate!" Fillohet me tekbir dhe, pasi falen dy rekate si sunneti
111 Muslim, Misafirin, 137; Ebu Davud, Tatavvu, 26, etj.
112 Muslim Tirmidhi, Vitr, 1, 3; Nesei, Sijam, 81, etj.

168

E DREJTA ISLAME - I

i namazit t agimit, rrihet ndenjur. Pasi kndohet Tehijjati, ngrihet pr n rekatin

e tret, bhet Besmele, kndohen Fatihaja dhe nj sure tjetr dhe, para se t
kalohet n ruku, pa i lshuar nj her duart posht, nga pozicioni lidhur ngrihen
dhe thuhet tekbiri "Allahu ekber!". Meshkujt i ngren duart gjer te vesht, kurse
femrat, gjer n lartsin e supeve. Lidhen prap duart dhe kndohen lutjet e
quajtura t Kunutit:

"Allahu yn, prej teje e krkojm ndihmn, prej teje e krkojm faljen dhe prej
teje e krkojm udhzimin! Ty t besojm dhe ty ta shfaqim pendimin ton! Te ti
mbshtetemi dhe ty t lavdrojm pr t mirat q na ke falur! Ne nuk i mohojm t
mirat e tua dhe largohemi prej atij q t kundrshton dhe mohon ty!
Allahu yn, vetm ty t adhurojm, namazin vetm pr ty e falim dhe vetm para
teje biem n sexhde! Vetm te ti vrapojm dhe vetm ty t adhurojm! I friksohemi
ndshkimit tnd dhe shpresojm n mshirn tnde! Pa dyshim, ndshkimi yt do t'i
kap mosbesimtart!"
Kur vitri falet n ramazan me xhemaat, imami i kndon n t tre rekatet me z
Fatihan dhe suren shtes. Pas tekbirit t Kunutit, secili kndon me vete pa z.
Kndimi i lutjeve t Kunutit sht vaxhib.
Personi q nuk i di lutjet e Kunutit, gjersa t'i msoj, kndon lutjet Rabbena
atina dhe Rabbenagfirli.

C. NAMAZI I XHUMAS DHE FALJA E TIJ

I. Vlera dhe urtsia e xhumas
Islami i ka nxitur gjithmon myslimant pr namaz n bashksi dhe adhurime
shoqrore. Pr disa adhurime, kryerja e tyre n bashksi (xhemaat) sht vn si

169

E DREJTA ISLAME - I

kusht. Prandaj namazi i xhumas sht m i vlefshm se namazet e prditshme.

Namazi i xhumas bhet pretekst pr bashkimin, unitetin dhe afrimin mes
myslimanve. Dita e xhuma sht festa javore e shoqris myslimane.
do njeri q plotson kushtet e xhumas, shkon pr n xhamit e mdha dhe
atje, vn n radh me t tjert, ku t ket vend, kryen faljen e caktuar. T gjith s
bashku, t radhitur pas imamit, falin namazin e xhumas. Ditn e xhumas,
njerz q ndoshta nuk kan asnj lloj marrdhnieje materiale mes tyre, njerz q
nuk e njohin njri-tjetrin, vihen n radh prkrah dhe gjejn mjedisin pr t'u
njohur.
Kur muezini kndon ezanin e xhumas, besimtart bjn si i urdhron
Allahu:
"O ju q keni besuar! Ditn e xhuma, kur t kndohet ezan pr namaz, vraponi
pr ta prmendur Allahun! Dhe lrini shitblerjen dhe punt e tjera! Ta dini se kjo
sht m e dobishme pr ju!"113
Nga kshillat e vaizit dhe hutbeja e hatibit, besimtart msojn pr ngjarjet e
dits e t javs dhe pr ditt dhe mjedisin ku ndodhen, plotsojn mangsit
fetare, morale e kulturore. At dit nuk bhet fjal pr mbyllje gjith ditn npr
shtpi apo faltore. Allahu, dhnsi i mundsive materiale e shpirtrore, ka
urdhruar t'i kushtohet Atij nj adhurim n bashksi vetm nj koh prej 1-2
orsh nj her n jav!
N nj hadith thuhet:
"Kur ta dgjoni ezanin pr namaz, shkoni menjher n namaz. Rrugs ecni
rnd-rnd. Mos vraponi. Mos nxitoni pr t vrapuar. Po ta arrini xhemaatin,
faleni xhuman. Kush nuk e arrin xhuman, t fal namazin e mesdits."
Jo t gjith jan prgjegjs pr xhuman. Si do t bhet e ditur m tej, ky detyrim
(farz) sht pr myslimant meshkuj, t lir, t shndosh, vendas (jo udhtar).
Namazi i xhumas sht br detyrim (farz) gjat hixhretit (emigrimit) t
Profetit nga Meka n Medine, n luginn Rauna n afrsi t Medines. Aty, n
faltoren Beni Salim e ka mbajtur Profeti hutben e par t xhumas dhe ka drejtuar
faljen.
"Profeti (a.s.) e ka ndaluar agjrimin ditn e xhuma."114
113 Kurani, El-Xhuma: 9.
114 Buhari, Saum, 63; Muslim, Sijam, 145, 146.

170

E DREJTA ISLAME - I

dhe:
"Pr do njeri t rritur sht vaxhib t bj gusl ditn e xhuma dhe, po t gjej
mundsi, t laj dhmbt e t lyhet me erra t mira!"115
II. Kushtet e detyrimit dhe vlefshmris s xhumas
a. Kushtet e detyrimit (farz) t xhumas
Kushtet q duhet t plotsohen q nj njeri t quhet i detyruar pr ta falur
xhuman duke mbajtur prgjegjsi pr kt, jan:
* Personi duhet t jet mashkull. Xhumaja nuk sht detyrim (farz) pr femrat.
* Personi duhet t jet i lir, t mos i jet hequr apo kufizuar liria.
* Personi duhet t jet vendas dhe t ndodhet n nj zon administrative ku
falet xhumaja. Namazi i xhumas nuk sht detyrim pr udhtart dhe nomadt.
* Personi duhet t jet i shndosh. Pleqt, njerzit e dobt fizikisht, t smurt,
prgjithsisht ata q druhen se, pasi t dalin nga namazi, gjendja do t'u rndohet si
dhe personat q kujdesen pr t smurt rnd, nuk e kan t detyruar xhuman.
* Personi duhet t shoh me t dy syt ose edhe vetm me njrin. T tjert nuk
jan t detyruar pr ta falur xhuman.
* Personi duhet t'i ket kmbt. Personi q ka mundsi t ec, e ka t detyruar
xhuman, kurse paralitikt nuk jan t detyruar t shkojn n xhuma.
* Nuk duhet t ket ndonj penges pr personin q i duhet t shkoj n
xhuma. Shembuj pengesash jan qenia nn vrejtje, frika nga armiku ose piratt,
shiu dhe dbora e fuqishme, etj. Personi para t cilit ndodhen kto pengesa, nuk e
ka t detyruar xhuman.
b. Kushtet e vlefshmris s xhumas
Kushtet q krkohen pr vlefshmrin e namazit t xhumas jan shtat.
1. Vendi ku do t falet namazi i xhumas duhet t jet qytet ose periferi qyteti
ose zona fqinje. N ditt tona, namazi i xhumas falet edhe n fshatra si qendra
urbane ose vende t tjera.

115 Buhari, Xhuma, 4, 6; Muslim, Xhuma, 10, 26.

171

E DREJTA ISLAME - I

2. Duhet t jet i pranishm kryetari i shtetit ose nj person tjetr i ngarkuar

pr ta falur xhuman. Personat e ngarkuar me kt detyr mund t'ia kalojn detyrn
nj personi tjetr pavarsisht nse emri i tij shkruhet apo jo n autorizimin prkats.
N vend t kryetarit t shtetit, namazin e xhumas mund ta drejtoj nj imam i
zgjedhur nga mesi i bashksis myslimane prkatse.
3. Vendi ku do t bhet falja e namazit t xhumas duhet t jet i hapur pr t
gjith. Kjo quhet "lej e prgjithshme". Pr xhuman, xhamia duhet t jet e hapur
pr t gjith.
4. Xhumaja t falet n kohn e mesdits.
5. Duhet t ket xhemaat. Si kuptohet edhe nga emri, namazi i xhumas falet
n grup. Xhemaati duhet t prbhet m e pakta prej tre vetsh ve imamit. Sipas
shafiitve, numri m i vogl i xhemaatit duhet t jet 40 vet.
6. Duhet t mbahet hutbe. Kur t ket hyr koha e namazit t xhumas, imami
duhet t mbaj nj hutbe para xhemaatit.
7. Hutbeja duhet mbajtur para farzit t xhumas.
III. Shtyllat, kushtet dhe sunnetet e hutbes
a. Shtyllat dhe kushtet e hutbes
Fjala "hutbe" do t thot "bised", "ligjrat". Vaazi ose predikimi sht kshill.
Parimeve baz q krkohen n hutbe, u thuhet "shtylla" (rukn) ose "element
themelor".
Parimisht, hutbeja sht dy pjessh, mes t cilave hatibi ulet pak. N hutben e
par, pas Hamd-it dhe Salavat-it, trajtohet shtja m e rndsishme e javs, shtje
q u interesojn nga afr myslimanve, kndohen ajete e hadithe dhe xhemaatit i
jepen informacion dhe njohuri pr shtjet q trajtohen. N hutben e dyt i bhen
lutje Zotit pr shtetin dhe pr t gjith myslimant.
Kushtet e hutbes jan kto:
1. Hutbeja t mbahet para namazit. Duhet t ekzistoj q m par qllimi pr t
mbajtur hutbe.
2. Hutbeja duhet t mbahet brenda kohs s namazit t xhumas dhe duhet t
jen t pranishm m e pakta tre vet.
172

E DREJTA ISLAME - I

3. Mes hutbes dhe namazit nuk duhet t ket pauz ose t kryhet ndonj
veprimtari tjetr. Namazi duhet ta ndjek hutben.
b. Sunnetet e hutbes
* Para se t vij koha e hutbes, hatibi ulet n ann ku ndodhet minberi.
* Pasi t ngjitet n minber, hatibi t ulet e ta dgjoj ezanin.
* Ezani i brendshm i xhumas t kndohet n prani t hatibit. Pas ezanit,
hatibi t ngrihet n kmb pr t mbajtur hutbet. Q t dyja hutbet hatibi i mban n
kmb.
* T dyja hutbet t fillojn me shprehjen "Elhamdulil'lah", pas saj t thuhen
fjalt e dshmis, t shprehet salat dhe selam pr Profetin (a.s.). N vijim, t
kndohen ajete dhe hadithe lidhur me shtjen prkatse, t shprehet
Eu-dhubesmele. Popullit t'i jepen kshillat e duhura.
* Prfundimi i hutbes me nj ajet.
* Ndarja e hutbeve nga njra-tjetra; mes dy hutbeve, hatibi ulet pak ku kndon
lutje. N hutben e dyt t bhen lutje pr t gjith botn Islame. Hutbet t mbahen
normalisht. Hutbet t mbahen me z t lart sa pr ta dgjuar xhemaati. N fund t
hutbes kndohet ikameti dhe fillohet falja e farzit t xhumas.
IV. Falja e xhumas
Pr faljen e sunnetit t par katr rekatesh t xhumas, bhet qllim kshtu:
"Bra qllim (nijet), pr plqim t Allahut, t fal sunnetin e par t xhumas!" Ky
falet si sunneti i par katr rekatesh i mesdits. Pas selamit, personi ndjek hutben.
Pr faljen e farzit dy rekatesh t xhumas q bhet n vijim t hutbes, personi
lidhet pas imamit pr dy rekate farz t xhumas, kurse imami bn qllim n kt
mnyr: "Bra qllim (nijet), pr plqim t Allahut, t fal farzin e namazit t
xhumas dhe t drejtoj faljen e xhemaatit t lidhur pas meje!" Imami fillon duke
br tekbir dhe e fal kt namaz krejt si farzi dy rekatesh i agimit. Suret shtes
zgjidhen jo t gjata. Imami kndon me z, kurse xhemaati ndjek n heshtje.
Sunneti pas farzit
Pas farzit falen individualisht edhe katr rekate sunnet si katr rekatet e para.
Qllimi bhet kshtu: "Bra qllim (nijet), pr hir t Allahut, t fal sunnetin e fundit
t xhumas!" Kto sunnete t xhumas jan muekked dhe nuk duhen ln pa falur.

173

E DREJTA ISLAME - I

V. Dhuhri ahir dhe sunneti i kohs

Hadithet ekzistuese n lidhje me vlefshmrin e xhumas jan br mbshtetje
pr dasit ideore mes juristve n tre shtje:
1. Ku mund t falet xhumaja?
2. Me sa vet mund t falet xhumaja?
3. A duhet marr leje shtetrore pr t falur xhuman, apo jo?
Prgjigjet pr kto pyetje jan shum t gjera. Ktu do t prcaktojm disa pika
pa hyr n hollsi.
N nj qytet ku falet xhumaja, sht parim q xhumaja t falet vetm n nj
vend. Nuk sht xhaiz t falet xhumaja n disa vende pa pasur pr kt ndonj
shkak me vler. N kushte t tilla, xhumaja q falet e para quhet e vlefshme, t tjerat,
t pavlefshme.
Ndrkaq, a sht nj vend i caktuar me madhsi t mjaftueshme pr t falur
xhuma? Ky dyshim sht quajtur ndikues mbi vlefshmrin e xhumas.
Kshtu, q myslimant, t ndodhur para shum e shum pyetjeve, dyshimeve e
lkundjeve si kto, t mos mbeten borxhlinj, juristt e mvonshm e kan par me
vend q t falet namazi i mesdits s pasme, dhuhri ahir.
Qllimi pr kt bhet kshtu: "Bra qllim (nijet) t fal katr rekate namaz pr
mesditn e pasme q e arrita!" Pastaj falen edhe dy rekate sunnet i kohs. Ky sht
nj namaz nafile i falur si shenj respekti dhe vlersimi pr kohn e xhumas.
Si prfundim, falja e dits s xhumas prbhet nga kto namaze: 4 rekate
sunnet para hutbes, 2 rekat farz pas hutbes, 4 rekat sunnet i fundit, 4 rekate zuhri
ahir dhe 2 rekate sunnet i kohs.
VI. Nj shembull hutbeje e xhumas

*
*

174

E DREJTA ISLAME - I

*
. * ,

. ((
))

Vllezr mysliman! Tema e hutbes son t sotme jan kshillat q u ka dhn

myslimanve i Drguari i Allahut n hutben e tij t lamtumirs. Zoti ka thn:
"Kush i tregon bindje t Drguarit, pa dyshim, i ka treguar bindje Allahut!"116 Si
domosdoshmri e ksaj bindjeje, dgjimi me kujdes i ksaj hutbeje t Profetit ka pr
ne urtsi dhe dobi t mdha. N hutben e tij, Profeti thot kshtu:
O njerz! Ma dgjoni mir fjaln! Ndoshta nuk do t takohem m me ju ktu!
O njerz! Ashtu si sht kjo dit nj dit e shenjt pr ju, ashtu si sht ky muaj nj
muaj i shenjt pr ju, ashtu si sht Meka nj qytet i shenjt pr ju, ashtu jan t
shenjta edhe jeta, pasuria dhe nderi juaj q jan t mbrojtur nga do dhunim!
Shok t mi! Nesr do t takoheni me Zotin tuaj dhe do t jepni llogari pr
punt dhe sjelljet tuaja t ktushme. Kujdes, pas meje t mos bini n zvetnimin tuaj
t vjetr e t vrisni njri-tjetrin! Kt porosi, ata q ndodhen ktu t'ua prcjellin
atyre q s'ndodhen. Mund t ndodh q nj tjetr ta kuptoj m mir se ai q e
dgjon!
Shok t mi! Kush t ket nj amanet, t'ia jap t zotit. do lloj i fajdes sht
hequr, e kam vn nn kmb. Mjafton t jepni borxhin baz. As mos dmtoni t
tjert, as mos u dmtoni vet! Me urdhrin e Allahut, fajdeja sht ndaluar! do lloj
t ktij zakoni t mbetur nga koha e injorancs, e kam vn nn kmb. E para fajde
q hoqa, sht fajdeja e Abbasit, birit t Abdylmuttalibit!
Shok t mi! Edhe gjakmarrjet e ndjekura n kohn e injorancs, jan ndaluar.
Gjakmarrja e par q ndalova, sht gjakmarrja e Rabiait, nipit t Abdylmuttalibit!
116 Kurani, En-Nisa: 80.

175

E DREJTA ISLAME - I

O njerz! Sot shejtani i ka humbur prgjithmon fuqin pr t rivendosur

pushtetin n kto tokat tuaja. Por nse ju do ta dgjoni at n gjra t tjera ve
ktyre q ndalova un, q mund t'ju duken t vogla, kjo do ta knaqte shum at.
Pr ta mbrojtur fen, duhet t ruheni edhe prej gjrave t tilla!
O njerz! Ju kshilloj t respektoni t drejtat e grave dhe, n kt gj, t keni
frik Allahun! Ju i mort grat si amanet nga Allahu dhe u bekuat me nderin e tyre.
Ju keni t drejta mbi to dhe ato kan t drejta mbi ju. E drejta juaj mbi grat sht q
ato t mos pranojn n folen tuaj familjare asknd q ju s'e dshironi. Nse ato e
bjn nj gj t till, mund t'i shtrngoni duke i goditur leht. Kurse e drejta e grave
mbi ju sht q t'i vishni e t'i ushqeni n nj mnyr t lejuar.
O besimtar! Po ju l nj amanet q, po t mbaheni fort mbas tij, kurr nuk e
ngatrroni rrugn. Ky amanet sht Kurani, libri i Allahut!
O besimtar! Ma dgjoni mir fjaln! Myslimani me myslimanin jan vllezr.
Kshtu, t gjith myslimant jan vllezr! Vnia dor mbi t drejtn e nj vllai tuaj
nuk sht hallall. Ve n e dhnt vet me dshirn e tij!
Shok t mi! As veten mos e dmtoni! Mbi ju ka t drejta edhe vetja juaj!
O njerz! Zoti i ka dhn n Kuran secilit t drejtn q i takon. Nuk sht
nevoja pr testament. Fmija i prket atij, n shtratin e t cilit ka lindur. Mbi at q
pretendon prejardhje tjetr ve t atit dhe skllavin mosmirnjohs q njeh pr zotri
dik tjetr ve zotris s vet, rnt ndshkimi i Allahut, mallkimi i engjjve e i t
gjith myslimanve!
O njerz! Zoti juaj sht nj. Edhe ati juaj sht nj. T gjith jeni t bijt e
Ademit. Kurse ai sht prej dheu. M i vyeri prej jush para Allahut sht ai q e
respekton m shum At. Arabi nga joarabi nuk ka asnj prparsi ve devocionit.
O njerz! Nesr do t'ju pyesin pr mua. Si do t prgjigjeni?
"Detyrn e kreve, fen na e kumtove, na porosite e na kshillove!"
(Ather Profeti ngriti drejt qiellit gishtin e dshmis dhe tha me z t lart:
"Ji dshmitar, o Zot! Ji dshmitar, o Zot! Ji dshmitar, o Zot!")

176

E DREJTA ISLAME - I

Pastaj hatibi ulet dhe kndon kt lutje:

Pas ksaj lutjeje, ngrihet n kmb dhe, me z pak m t ult, kndon si m

posht:

* .

177

E DREJTA ISLAME - I

Hatibi bn Besmele dhe kndon kt ajet:

"Pa dyshim, Allahu urdhron drejtsin, mirsin dhe ndihmn pr t

afrmin dhe i ndalon t keqen, padrejtsin dhe imoralitetin. Dhe ju kshillon ju
q t merrni msim!"117
Pastaj hatibi zbret nga minberi dhe drejton faljen e farzit t xhumas.

D. Namazi i t vdekurit dhe falja e tij

I. Disa njohuri mbi t vdekurin, larja dhe qefinosja e tij
a. Disa njohuri mbi t vdekurin
N literaturn fetare, pr njeriun e vdekur prdoret emrtimi "xhenaze"
(shums: xhenaiz). Personi q sht duke vdekur, po qe e mundur, kthehet me ann
e djatht kah kiblja, i thuhen Fjala e Njsis dhe Fjala e Dshmis, kndohen pjes
nga Kurani.
sht me vend q t afrmit e besimtarit q po vdes, t'i ndodhen te koka. Pasi
t jap shpirt, i lidhen nofullat q t mos i mbeten hapur, i mbyllen syt, i vihen
lnd aromatike pran, kraht i shtrihen ngjat trupit.
N hadithe thuhet:
"Nse e shihni t dobishme pr t vdekurin, shpejtoni ta varrosni. Ndryshe, kohn
e varrimit vetm t merituarit e xhehennemit e shtyjn!"118 Profeti e ka porositur Hz.
Aliun: "O Ali! Tri gjra mos i vono: namazin q i hyn koha, varrimin e t vdekurit t
prgatitur dhe aktin e martess mes djalit dhe vajzs, mes t cilve ka drejtpeshim!"
Kshtu, i vdekuri i prgatitur duhet t varroset menjher.

117 Kurani, En-Nahl: 90.

118 Buhari, Xhenaiz, 52; Muslim, Xhenaiz, 50, 51.

178

E DREJTA ISLAME - I

b. Larja dhe qefinosja e t vdekurit

I vdekuri vendoset mbi nj vend t lart. Duke iu zhveshur t gjitha rrobat,
vendet e turpshme i mbulohen me nj cop. N goj dhe n hund i bhet nj
abdest por pa i futur uj. Pastaj i lahet gjith trupi me uj t vakt e me sapun duke
br kujdes t mos mbetet vend pa u lar. Pastaj personi q e lan t vdekurin, e
kthen at nga vetja, ia frkon barkun dhe, po t'i dal gj prej atje, e lan edhe at. Por
nuk i bn abdest tjetr.
T vdekurin mashkull e lan nj mashkull, kurse t vdekurin femr e lan nj
femr. Personi q lan t vdekurin duhet t jet vet i pastr dhe kt pun ta dij
mir.
Koka, flokt dhe mjekra e t vdekurit lyhen me erra t mira. Flokt s'i krihen,
thonjt s'i priten. T vdekurit i vishet n fillim nj kmish kambriku e gjat gjer n
kmb. Pastaj mbshtillet me qefinin e par (izar) dhe me qefinin e dyt (lifafe) q
zgjaten nga koka gjer n fund t kmbve. Pastaj i vdekuri lidhet nga koka dhe
kmbt. Kjo sht qefinosja e mashkullit.
Qefini i femrave prbhet prej pes copash, sepse u shtohen edhe mbulesa e
koks dhe mbulesa e gjoksit. Flokt e femrs thuren dy pjessh dhe shtrihen mbi
gjoks mbi mbulesn e gjoksit.
Kto dy forma dhe mnyra qefinosja jan n prshtatje me sunnetin. Larja dhe
qefinosja e t vdekurit sht farz me prjashtim (kifaje).
II. Konkluzioni, kushtet, falja dhe lutjet e namazit t t vdekurit
a. Konkluzioni dhe kushtet e namazit t t vdekurit
Edhe namazi i t vdekurit sht farz me prjashtim (kifaje). Allahu (xh.xh.)
urdhron:
"Pa dyshim, Ne i kemi br t bijt e Ademit t merituarit e nj nderi dhe
dinjiteti t lart!"119
Pra, detyr tjetr ndaj t vdekurit sht falja e namazit pr t. sht lutja pr t
mir pr t. Nse namazin e nj t vdekuri s'e fal askush, t gjith myslimant q
kan lidhje me t bhen prgjegjs dhe mkatar.

119 Kurani, El-Isra: 70.

179

E DREJTA ISLAME - I

Nuk sht kusht q n namazin e t vdekurit t ket xhemaat. Mjafton vetm

nj grua apo nj burr. Mund t falet namaz i prbashkt pr disa t vdekur, por
edhe namaz i veant pr secilin t vdekur.
Kushtet q krkohen pr trajtimin e t vdekurit jan pastrimi, mbulimi i
vendeve intime, kthim kah kiblja dhe shprehja e qllimit. N mnyr t posame:
1. I vdekuri t jet mysliman. Nuk u falet namazi personave t deklaruar si
jomysliman dhe hipokrit (munafik). N Kuran thuhet: "Mos fal namaz pr asnj
t vdekur prej tyre dhe mos rri n kok t varrit t tyre, sepse ata i mohuan
Allahun dhe t Drguarin e Tij dhe vdiqn si heretik!"120
2. I vdekuri t jet i pastr, i lar e i qefinosur.
3. I vdekuri duhet t jet i vendosur para xhemaatit.
4. Nga i vdekuri duhet t jet trupi i plot ose pjesa m e madhe e trupit ose
gjysma e trupit s bashku me kokn.
5. Namazi i t vdekurit duhet t falet n kmb.
6. I vdekuri duhet vendosur pr tok ose mbi nj gur t lart.
b. Falja e namazit t t vdekurit dhe lutjet
Personi farefis m i afrt i t vdekurit ose imami i ngarkuar me kt detyr
shkon pran tabutit dhe qndron para gjoksit t t vdekurit. Qllimi bhet ve pr
femr e ve pr mashkull. Edhe xhemaati bn nijet dhe lidhet pas imamit. N fillim
bhet nj tekbir. Duart lidhen si n namaz, mbi krthiz. Lutja "Subhaneke"
kndohet pa z duke iu br shtesa ( ) , q do t thot "Lavdrimi i yt
sht i lart!" Bhet tekbiri i dyt pa ngritur duart. Kndohen lutjet "Allahumme
sal'li dhe "Allahumme barik". Bhet tekbiri i tret prap pa ngritur duart dhe
kndohet lutja e t vdekurit.

.

.

.


.

120 Kurani, Et-Teube: 84.

180

E DREJTA ISLAME - I

.
.

"Allahu yn! Fali t gjallt tan, t vdekurit tan, ata q ndodhen e q s'ndodhen
ktu, burra e gra pr gjynahet e vogla e t mdha!
O Zot! T gjallt nga ne bji t jetojn si mysliman, kurse ata q ke pr t'i
marr, merri me besim! Veanrisht pr kt t vdekur t lutemi t'i japsh lehtsi,
qetsi, falje, plqim! O Zot! Nse ky i vdekur ka qen i mir, shtoja mirsin; nse
ka qen i keq, fale! Jepi siguri dhe bujari! Ti je m mshiruesi i mshiruesve!"
Ai q s'e di kt lutje, kndon lutjet e Kunutit. Po nuk i diti as kto, kndon
lutjen "Rabbena atina".
Pas ksaj, bhet tekbiri i katrt dhe jepet selam n t dy ant. N shkolln
shafiite, n tekbire duart ngrihen lart gjer te vesht dhe ulen e lidhen prsri.
Pas larjes, qefinosjes dhe faljes s namazit, i vdekuri varroset. Nse s'ka ndonj
arsye t fort, varrimi nuk bhet natn. Pr t vdekurin e futur n t, varri bhet,
sipas besimit q ka patur dhe punve t tij n kt bot, ose nj lulishte xhenneti,
ose nj grop xhehennemi.
Vdekja sht nj ligj hyjnor i pamnjanueshm. Zit e formave t ndryshme,
vajtimet, teprimet e ndryshme, n prgjithsi, gjrat q s'jan n fe nuk jan t
drejta e me vend. T afrmit e t vdekurit ngushllohen, u shkohet pr
kryeshndosh. T vdekurit jan pr do ast nevojtar pr lutjen e t gjallve.
Prandaj varret vizitohen her pas here.
III. Vendi dhe konkluzioni i dshmorit dhe fitimtarit n fe
Dshmori (shehid) dhe rnia dshmor sht nj form vdekjeje dhe posti
shpirtror. Kurse fitimtari (gazi) dhe fitorja n luft pr fjaln hyjnore sht nj
form lufte pr ideale t larta shpirtrore n rrugn e Zotit dhe gatishmria pr ta
dhn jetn n kt luft.
Pr dshmorin, Allahu (xh.xh.) ka thn: "Mos u thoni t vdekur atyre q
vriten n udhn e Allahut sepse ata jan t gjall, por ju nuk e kuptoni!"121
Ashtu si marrin shprblime t mdha n jetn tjetr, dshmort privilegjohen
121 Kurani, El-Bekare: 154.

181

E DREJTA ISLAME - I

edhe n kt jet, duke mos u lar e duke u varrosur s bashku me rrobat e

gjakosura.
Vlera e dshmorit sht e disa niveleve:
1. Dshmori i ksaj jete dhe i jets tjetr (hiretit). Ky quhet akt i plot dshmori.
Fundja, kur thuhet dshmor, ky kuptohet. Ky ka shprblime t mdha n hiret dhe
trajtim t privilegjuar n kt bot. I falet namazi pa e lar dhe varroset s bashku
me rroba. Por i hiqen rrobat e trasha nse ka. Profeti thot:
"Dshmort varrosini s bashku me gjakrat; ata nuk lahen dhe namazi nuk u falet."122
2. Dshmori i hiretit. Jan t vdekurit nga vdekja e natyrshme. Ata jan
dshmor t vrtet por, meq s'bartin kushtet e nj dshmori t rn n luft,
quhen vetm dshmor t hiretit. T till jan t vrart me atentat, n pusi, t
vdekur, pas plagosjes n luft, n prapavij, nga ndonj smundje ose fatkeqsi. Ata
lahen, qefinosen, u falet namazi dhe varrosen. Por Profeti ka thn se kta do t
trajtohen njlloj si dshmort e rn n luft.
3. Dshmori i ksaj bote. Jan t vrart n luft pr fen, vatanin, familjen, t cilt
kan marr pjes me dshir t madhe n t si dhe rnia n kto luftra e hipokritve.
Edhe pse n pamje nuk ndryshojn nga dshmort e tjer t rn n luft, meq
qllimet i kan t ndryshme, nuk quhen dshmor t vrtet. N kt bot trajtohen si
dshmort e tjer, kurse shtja e tyre n jetn tjetr sht n dor t Allahut.
Edhe fitimtari ka hyr n luft pr ta mbrojtur dhe prhapur Islamin duke qen
i gatshm pr t'u flijuar pr t. Prandaj, vlera dhe pozita e tij te Allahu sht e lart.
IV. Fusha e detyrs s shrbimit ushtarak dhe vlersimi i saj sipas fes
Ky vend sht vatani yn, atdheu yn. T gjith njerzit q jetojn n kt vatan,
jan pjestar t pandar t tij. Edhe mbrojtja e atdheut sht detyr e t gjithve
dhe q duhet t kryhet ashtu si urdhron feja jon. Detyra e mbrojtjes s atdheut
sht m e madhja e detyrave. Asnj penges nuk e ndalon njeriun q e do atdheun
pr ta kryer detyrn e shrbimit ushtarak!
Kurani urdhron:
"Me sa t keni mundsi, prgatitni forcn kundr armikut. Kshtu ju
friksoni armiqt e Allahut dhe tuajt si dhe armiqt e tjer q Allahu i njeh por
ju s'i njihni!"123
122 Muvatta, Xhihad, 37; Ibn Mace, Xhenaiz, 28, etj.
123 Kurani, El-Enfal: 60.

182

E DREJTA ISLAME - I

Vlera dhe madhshtia e detyrs ushtarake njihen vetm n at mas q i

vlerson feja: "Luftoni n rrugn e Allahut me ata q ju hapin luft, por mos e
teproni. Allahu nuk i do ata q e teprojn!"124
"Atyre q jan vrar n rrugn e Allahut, mos u thoni t vdekur. Ata jan t
gjall, por ju kt s'arrini ta kuptoni!"125
"Betohem se nse vrisni ose vriteni n rrugn e Allahut, shprblimi juaj te
Allahu sht mbi do gj q t tjert kan mble-dhur e grumbulluar!"126
Ve ajeteve si m sipr, rreth ksaj shtjeje ka edhe shum ajete dhe hadithe t
tjer. Disa nga kto hadithe jan:
"Nuk ka ve dshmorve q t hyjn n xhennet e q t mos krkojn t kthehen
srish n bot e ta ken do gj t vetn. Kurse dshmori, pr shkak t favorit q i jepet,
krkon t kthehet dhjet e her e t vritet edhe dhjet her t tjera!"127
Rrfehet se Ebu Musa el-Esh'ariu ka thn kshtu:
"Nj her, erdhi i Drguari i Allahut dhe ai e pyeti: "O i Drguari i Allahut, disa
luftojn pr pr, disa pr t'u lavdruar para njerzve, kurse disa t tjer, pr t' rn
n sy pr pozitn e tyre. Kush sht ai q lufton pr Allahun?" Dhe Profeti iu
prgjigj kshtu:
"Ai q lufton vetm pr ta ngritur lart emrin, ekzistencn dhe njsin e Allahut!"128
N nj hadith, Profeti (a.s.) ka thn kshtu:
"Ai q prgatit paisjet e nj ushtari q do t shkoj pr t luftuar n udh t
Allahut, merr sevap sikur t kishte marr pjes vet n at luft. Gjithashtu, ai q e
zvendson me nder nj ushtar q lufton n udhn e Allahut dhe kujdeset pr punt
dhe familjen e tij, quhet se ka luftuar!" (Rrfim i Zejd b. Hahd Xhuheni)

124 Kurani, El-Bekare: 190.

125 Kurani, El-Bekare: 154.
126 Kurani, Al-i Imran: 157.
127 Davudoglu, A. , Sahihi Muslim Tercemesi, Hadis no. 1877.
128 Miras, K., Tecrid tercemesi, hadis no. 1190.

183

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Makthi
Qysh n fmini nuk i duroja dot mjediset e ngushta dhe largohesha
me tmerr prej tyre. Me kalimin e viteve, e kuptova se kjo ishte nj smundje
por nuk arrita dot t shptoja prej saj. Kurse do t vinte koha q, dashje pa
dashje t hyja n to!
...
M kishin futur n nj tabut t gjat pa m mbshtjell. Un i dgjoja
fare mir zrat prreth dhe, megjithse i kisha syt t mbyllur, i shihja ata
q shkonin e vinin.
"Vdiq i ri i shkreti!" - thoshin. "Mirpo kishte gjithato pun pr t
br!"
Me t vrtet, m kishin mbetur gjithato pun pa br. Pr shembull,
djalit s'i kisha hapur dot ende nj vend pune dhe s'i kisha mbaruar kstet e
automobilit dhe televizionit me ngjyra. Tani kishte mbetur ndrr ajo q
pata menduar t themeloj nj firm e t'i mbledh aty t gjith miqt! Pr m
tepr, nuk kisha marr qymyr pr dimr dhe s'ia kisha zn pikat atis.
Duke radhitur, kshtu, punt q kisha ln pas, m shurdhoi vesht nj
tingull i mpreht q m rnqethi. Ky z q dukej se flitej n mikrofon, m
jehonte n qelizat m t largta t trurit dhe thoshte:
"Kaloi, m n fund, kaloi!"
Me vete thosha: "M mir t mos kish kaluar!" S'e di se nga m kishte
rn n kok ai aksident! Dhe sa mir q e ngisja makinn!
Duke u prpjekur t kujtoja gjith 'kishin ndodhur, dallova se
prreth m kishin rrethuar miqt q prpiqeshin t mbyllnin kapakun e
tabutit. Megjithse desha t brtisja sa m hante zri pr t'i penguar, as
lvizja dot, as nxirrja dot ndonj z. Pas pak kisha mbetur n errsir me
syt t kthyer kah drita q prvidhej npr t arat e drrasave t tabutit.

184

E DREJTA ISLAME - I

I tmerruar thash: "Aman. o Zot! Si do t bhet halli im tani?"

S'mendoja dot asgj nga frika. N kt mes, m kishin ngritur n supe
dhe po m onin duke u tundur. Nga zrat kuptohej se jasht kishte
filluar shiu dhe zhurma e pikave przihej me grvimn e drrasave t
tabutit. Si duket po shkonim n xhami pr faljen e namazit t t
vdekurit. Menjher m shkoi mendja te xhamia q, megjithse e kishim
afr, kurrsesi s'm qe br mbar t gjeja koh e t shkoja. Por, si thosha
gjithmon, kur t vija n t pesdhjetat, do t filloja dhe do t hiqja dor
nga veset e kqija prej t cilave ankoheshin t gjith.
Po, po t mos kishte ndodhur ky aksident, 'njeri i mir do t isha
br!
Zri q pata dgjuar pak m par e q s'e kuptoja se nga vinte, u
prsrit srish:
"Kaloi, m n fund, kaloi!"
Kaloi m n fund! Ishte falur namazi dhe m kishin vn prap
mbi supe. Duke kaluar para kafenes s mhalls, dgjova t qeshurat
e gzuara t shokve me t cilt luanim do dit domino dhe mendova
se, si duket, s'do ta kishin marr vesh lajmin e vdekjes sime. Kur zrat
ishin larguar mir, kuptova se po bartesha pjerrtas dhe se po hipnim t
prpjetn e varrezave. Po e ndjeja edhe se vende-vende isha lagur nga
shiu q kish hyr npr t arat e tabutit. Megjithat, vesht i kisha
jasht te bisedat. Nj pjes e shokve po bisedonin pr nga plogshtia e
tregut, kurse disa t tjer lavdronin ndeshjen e fundit t ekipit
kombtar. Ndrkaq, njri prej atyre q bartnin tabutin, i pshpriti
shokut pran n vesh:
"Tersllku i t ndjerit duket nga moti! U bm qull, o byrazer!"
Si duket, duhej t kisha dgjuar gabim. A s'ishin kta shokt e mi
pr t cilt kisha br fli gjumin?
Pas pak, udhtimi mbaroi dhe tabuti u vendos prdhe. Kapaku u
hap dhe duart q ma mbrthyen trupin, m zbritn n nj grop q
kishte mbledhur uj n fund.

185

E DREJTA ISLAME - I

Hodha vshtrimin rreth e rrotull prej aty ku shtrihesha.

"Aman, o Zot! Ky ishte varri! Pse s'e kisha menduar gjer m sot se
kisha pr t hyr ktu? Brtitjet e mia pa tingull askush s'i dgjonte dhe
dgjoja se si t gjith bnin gar pr t m mbuluar sa m shpejt.
Prsri kisha mbetur n errsir t plot! Fillova t lutesha me
gjith dobsin time:
"O Zot, a s'ka mundsi t kthehem prap, t bhem njeri i mir si
do Ti e ta kthej varrin n nj lulishte xhenneti?"
I njjti z, por ksaj here m i fort, u prsrit:
"Mbaroi, m n fund!"
do gj mbaroi! Dheu q m kishin hedhur sipr, lshonte nj z q
t kujtonte zhurmn e shtrngats, gj q ma mbshtillte plotsisht
veten...
...
Me nj prpjekje t fundit, u vrtita nga vendi dhe i hapa syt.
Ndodhesha shtrir n shtratin e qet t dhoms sime, por isha nn
veprimin e nj makthi t tmerrshm. Mjeku q banonte n dhomn
fqinj, prpiqej t m sillte n vete duke thn:
"Mbaroi, m n fund, mbaroi! S'ke m gj!"
U ngrita duke u drejtuar ngadal. Isha br qull n djers dhe m
dukej se kisha rn menjher 20 kg n pesh. Jasht binte shi me
shtrngat dhe gjith shtpia gjmonte e dridhej nga rrufet e bubullimat.
Duke u prpjekur ta mblidhja veten mes shikimeve t hutuara t
njerzve prreth, po mendoja:
"O Zot, t faleminderit pa fund Ty! Po sikur t mos m jepje edhe
nj mundsi tjetr pr t'u br njeri i mir?

186

E DREJTA ISLAME - I

E. NAMAZET E BAJRAMEVE DHE FALJA E TYRE

I. Namazet e bajrameve, konkluzioni dhe urtsia e tyre
Islami nuk i ka prekur traditat, q s'kan rn n kundrshtim me parimet dhe
rregullat e veta t prgjithshme, kurse t tjerat i ka ngritur. Kshtu, jan hequr festat
paraIslamike t festuara n kundrshtim me Islamin. N vend t tyre jan vn
festat e bajrameve t ramazanit dhe kurbanit q jan m t dobishme e m t
bukura.
sht e drejta m e natyrshme e atij q ka br sakrifica t mdha duke agjruar
nj muaj me radh, pr ta festuar kt sukses dhe gzim. T njjtat motive vlejn
edhe pr festn e bajramit t kurbanit. A s'duhet t shpenzoj njeriu pr hir t
Allahut pr t gjitha ato t mira materiale q i ka dhn? A s'duhet t prfitoj nga
rasti pr t'u dhn personave dhe familjeve myslimane q nuk gjejn dot mundsi
pr t bler mish edhe nj her n vit? Ndrsa Ismaili qe shtrir i gatshm pr t'u
br kurban dhe i ati qe gati pr ta sakrifikuar t birin, 'duhet t bj nj mysliman
i sinqert? Sa do t jet n gjendje t jap ai nga malli i tij?
Namazet e bajrameve jan vaxhib. Pr do njeri q e ka farz faljen e xhumas,
bajrami sht vaxhib. Farzet, vaxhibet dhe sunnetet e namazeve t pes kohve jan
t tilla edhe n kt rast. Kurse hutbet e mbajtura pas faljes s namazit t bajrameve
jan sunnet.
II. Falja dhe tekbiret e namazit t bajrameve
Pasi t hyj koha e namazit t bajramit, imami ose muezini e ftojn xhemaatin
pr namaz duke i thn "t bjn nijet pr nnt tekbire dhe dy rekate vaxhib".
Kthehet nga kiblja dhe vihet n radh. Imami shkon n mihrab dhe do person bn
nijet m vete.
Edhe imami bn nijet ta fal namazin e bajramit dhe t'i prij xhemaatit si
imam. Si n namazet e tjera, bhet tekbiri i fillimit dhe lidhen duart. Secili kndon
m vete Subhaneke. Pastaj, s bashku me imamin, xhemaati, duke thn Allahu
ekber, i ngre duart gjer te vesht dhe i lshon posht. Hern e tret ngrihen prsri
duart duke thn Allahu ekber dhe lidhen mbi krthiz. Imami bn Eudhubesmele,
kndon me z Fatihan dhe nj sure shtes dhe, t gjith s bashku, bjn rukun
dhe sexhdet si n namazet e tjera. Pastaj ngrihet pr n rekatin e dyt. Imami bn
Besmele pa z, kurse me z kndon Fatihan dhe nj sure shtes. Pasi mbaron

187

E DREJTA ISLAME - I

kndimi, imami bashk me xhemaatin thon tri her Allahu ekber duke ngritur
duart gjer te vesht e duke i lshuar posht. Hern e katrt, me duart t lshuara,
bihet n ruku, bhen sexhdet dhe ulet ndenjur. kndohen lutjet sipas rregullit dhe
jepet selam.
Numri i prgjithshm i tekbireve:
Tekbiri i fillimit

Tekbiret e rekatit t par

Tekbiri i rekatit t par duke rn n ruku

Tekbiret e rekatit t dyt

Tekbiri i rekatit t dyt duke rn n ruku

Gjithsej

III. Hutbeja e bajramit dhe konkluzioni i saj

Pas faljes s namazit t bajramit, imami ngjitet n minber dhe, pa u ulur, fillon
t mbaj hutben. Kjo hutbe sht sunnet.
Ndryshe nga hutbeja e xhumas, kt hutbe imami e fillon me tekbir dhe
falnderime pr Allahun. Tekbiret jan kshtu:

Edhe xhemaati bashkohet me hatibin n kto tekbire duke knduar me z
harmonik. N hutben e par, n bajramin e ramazanit, hatibi flet pr rndsin e
ramazanit, fitrave dhe bajramit, tregon pr urdhrat e fes, dobit dhe urtsit e tyre.
Kurse n bajramin e kurbanit flet pr bajramin, konkluzionet juridike t tekbireve t
teshrikut, dobit dhe urtsit e tyre.
Hutbeja e dyt u kushtohet lavdrimeve dhe falnderimeve pr Allahun,
prshndetjeve pr Profetin dhe lutjeve pr myslimant.
N mngjesin e bajramit t ramazanit, para se t niset pr n xhami, hahet
ndonj mblsir. Kurse n bajramin e kurbanit fillohet ngrnia me mishin e atij
kurbani.

188

E DREJTA ISLAME - I

IV. Tekbiret e teshrikut dhe konkluzioni i tyre

Jan tekbiret q bhen duke filluar pas farzit t namazit t agimit t dits arife
t bajramit t kurbanit e prfundojn n namazin e iqindis s dits s katrt.
Tekbiret bhen n 23 koh namazi pas farzeve. Tekbiret jan kshtu:

Allahu sht m i madhi! Allahu sht m i madhi! Allahu sht m i madhi!
Nuk ka zot tjetr ve Allahut! Allahu sht m i madhi! Allahu sht m i madhi!
do falnderim sht vetm pr Allahun!
Ky tekbir sht vaxhib pr do person q sht i ngarkuar t fal namaz, sepse
n Kuran sht urdhruar:
"Dhe prmendeni Allahun n dit t caktuara dhe bni tekbir!"129
Prandaj, sapo jepet selam pas farzeve, kndohet ky tekbir nj her. Tekbiret e
teshrikut t harruara ose t pakryera bhen kaza t nesrmen n t njjtn koh pas
farzit ose, nse namazi i pakryer bhet kaza gjat ditve t bajramit, bhet kaza
menjher pas farzit. Tekbiret bhen me z ose pa z, kurse femrat i bjn pa z.

F. NAMAZI I TERAVIVE
Fjala "teravih" sht shumsi i fjals "tervihatun" q do t thot "pushim". E ka
marr kt emr ngaq, gjat faljes, pas do katr rekatesh bhet nj ndenje pushimi
e zgjatur sa katr rekate.
Namazi i teravive sht sunnet muekked pr do mysliman mashkull ose femr
gjat netve t ramazanit. Mbshtetet n fjalt dhe veprimet e Profetit (a.s.)
Kalifi i dyt, Hz. Omeri, e pati urdhruar pr her t par faljen e teravive n
xhami me xhemaat me 20 rekate dhe kshtu ka ardhur ky namaz gjer n ditt tona.
Falja me xhemaat sht sunnet kifa. Atyre q e falin n shtpi, u quhet, por sevapi
sht m i pakt se falja me xhemaat.
Koha e ktij namazi shtrihet nga mbarimi i faljes s farzit t jacis gjer n
hyrjen e kohs s namazit t agimit. Vitri falet edhe para, edhe pas teravive. M e
mir sht falja pas.
129 Kurani, El-Bekare: 203.

189

E DREJTA ISLAME - I

sht sunnet q gjer n fund t ramazanit, imami ta ket br nj her hatme

Kuranin. Nse kjo e lodh xhemaatin, kndohet aq sa t mos largohet xhemaati.
Pas do teshehhudi kndohet salat pr Profetin. Imami duhet ta bj tilavetin
si duhet duke i zbatuar rregullat plotsisht. Gjat kndimit duhet br Besmele.
Imami nuk mund t'i lr pa kryer ndenjen pas selamit, tesbihet e rukus dhe
sexhdeve dhe lutjen Subhaneke.
Teravit nuk bhen kaza as me xhemaat, as individualisht. Teravit jan sunnet
i kohs prkatse n ramazan.
Ndrsa forma m e mir e faljes sht nj selam pas do dy rekatesh, falja
mund t bhet edhe duke dhn selam pas 4, 8, 10 dhe 20 rekatesh. Por sht
mekruh. Sipas shafiitve, selam jepet pas dy rekatesh, format e tjera nuk jan xhaiz.
Po t jepet selam pas dy rekatesh, falet si sunneti i agimit; po t jepet selam pas
katr rekatesh, falet si sunneti i iqindis.

G. Namazi i udhtarit dhe i t smurit

I. Udhtimi dhe udhtari, masa e prcaktimit t largsis s udhtimit
a. Udhtimi dhe udhtari
Si term fetar, udhtimi sht kaprcimi i nj largsie. Sipas mendimit hanefit,
kjo largsi sht tri dit e tri net. Kurse sipas mendimit t shumics (shafiite,
malikite dhe hanbelite), sht afrsisht 90 km. Kjo largsi quhet "largsi udhtimi".
Udhtimi fillon nga asti kur personi i rritur v si qllim t udhtoj dhe l pas
vendbanimin e tij t prhershm dhe prfundon kur personi vendos t qndroj n
vendmbrritje t paktn pr pesmbdhjet dit me radh ose kur arrin n
vendnisje, domethn n vendbanimin e prhershm t tij.
Vendbanimi i prhershm sht vendi, ku personi banon s bashku me
familjen dhe ku punon e jeton regullisht. Kurse vendbanimi i prkohshm sht
vendi ku personi si udhtar qndron me banim m e pakta pesmbdhjet dit
dhe vendbujtje quhet vendi, ku personi udhtar qndron m pak se pesmbdhjet dit.

190

E DREJTA ISLAME - I

b. Masa e prcaktimit t largsis s udhtimit

Sipas juridiksionit hanefit, masa e prcaktimit t udhtimit tri dit e tri net
sht shpejtsia normale m kmb ose me mjet pr nj rrug t caktuar. Shpejtsit
shum t ngadalta ose shum t mdha nuk jan marr parasysh.
Largsia e arritur pr tri dit e tri net me nj ecje mesatare sht pranuar si
etalon pr largsin e udhtimit. Ecja mesatare sht ecja e kmbsorit ose e
karvanit t deveve. Ecja e shpejtsuar ose e ngadalsuar nuk merret n konsiderat.
Sipas masave t sotme, kjo largsi sht 80, 640 km. Sipas shumics, kjo largsi
pranohet 81 km.
II. Udhtimi, nijeti pr t bujtur (qndruar), konkluzionet e udhtimit dhe
prfundimet e tyre
a. Udhtimi dhe nijeti pr t bujtur ose qndruar
Lvizja q bn udhtari gjat udhtimit sht tre llojesh:
1. Udhtari bun n vendbujtje. Ky sht qllimi pr t qndruar m pak se
pesmbdhjet dit. Edhe sikur udhtari me kt qllim (nijet) t mbetet n
vendbujtje muaj e vite, prap sht udhtar, nuk e humbet cilsin e udhtarit.

191

E DREJTA ISLAME - I

2. Udhtari bn si qllim t qndroj n vendbanimin e prkohshm. Qllimi

bhet pr t qndruar m shum se pesmbdhjet dit jasht vendbanimit t
prhershm.
3. Udhtimi mbaron kur udhtari kthehet n vendbanimin e prhershm. Pr
kt s'sht nevoja t bhet qllim (nijet). Mjafton q ai t kthehet fizikisht n
vendbanimin e prhershm.
b. Konkluzionet dhe vendimet juridike t udhtimit
Prgjithsisht, udhtim do t thot shqetsim. sht vshtir t mendohet nj
udhtim pa shqetsime. Profeti (a.s.) ka thn:
"Udhtimi sht pjes mundimi. T bhet penges pr ngrnien, pirjen, gjumin.
Udhtari q mbaron pun, t nxitohet pr t'u kthyer te njerzit e vet, te vendbanimi i
mparshm!"130
Islami i ka marr parasysh t gjitha kto dhe ka siguruar disa lehtsi:
1. Udhtari mund t bj frkim tri dit e tri net mbi mesten q ka veshur.
2. N ramazan udhtari mund ta shtyj agjrimin pr nj koh m tej pr ta
br kaza.
3. Udhtari i fal namazet katr rekatesh me dy rekate. Mund t mos i fal
sunnetet; sipas nj mendimi, prve sunneteve t agimit dhe mbrmjes. Namazi i
vitrit falet si sht.
4. Pr udhtarin, namazi i xhumas nuk sht farz dhe namazet e bajramit me
prerjen e kurbanit nuk jan vaxhib.
c. Prfundimet e konkluzioneve t udhtimit
1. Udhtari ka leje pr t mos agjruar.
2. Gjat kohs si udhtar, qoft kur ndodhet n rrug, qoft n qndrim,
namazet me katr rekate t mbetura kaza, i bn kaza me nga dy rekate.
Gjat faljes s namazit farz, udhtari mund t bj sipas vendasit dhe jep selam
bashk me t. Gjithashtu, edhe vendasi mund t lidhet pas udhtarit, vetm se
vendasi nuk jep selam bashk me t, por vazhdon t falet gjersa ta plotsoj
namazin. Falja e namazeve katr rekatesh n mnyr t plot (n vend t 2, me 4
rekate), konsiderohet edhe xhaiz, edhe mekruh tenzihen.
130 Buhari, Umre, 19; Muslim, imare, 179.

192

E DREJTA ISLAME - I

III. Namazi i t smurit

a. I smuri dhe gjendjet e tij
I smur sht personi q vuan n trup aq sa pr t mos fal dot namaz n
kmb ose, po t falet, do t smuret, smundja do t'i rndohet, shrimi do t'i
zgjatet. Persona t till, nse mund t rrin ndenjur, pavarsisht se si rrin, mund t
falin namaz ndenjur aty ku jan. Po s'qe e mundur kjo, mund t falen shtrir n
shpin n shtrat. Edhe nse nuk falen dot shtrir n shpin, mund t falen kthyer n
krah t djatht. Po s'qe e mundur as kjo, falen kthyer n krah t majt. Po s'qe e
mundur as kjo, pr ata namazi s'sht m vaxhib.
b. Namazi i t smurit n gjendje t ndryshme
1. Personi q mund t falet duke qndruar n kmb, duhet ta shfrytzoj kt
mundsi. Personi q nuk mund t bj normalisht ruku dhe sexhde, mund t falet
me shenja koke.
2. Falja ndenjur. Rukuja bhet duke u prkulur, sexhdeja duke rn n sexhde. I
smuri q nuk mund t'i bj rukun dhe sexhden duke u prkulur, i bn me shenja.
I smuri n fillim provon t falet ndenjur pa u mbshtetur n ndonj objekt.
Po s'e bri dot kt ose nse kjo e dmton, falet me shenja duke u mbshtetur
diku.
3. Personi q nuk mund t falet duke u mbshtetur, falet me shenja shtrir n
shpin. T smurit i vihet nj jastk nn kok pr t'ia kthyer kokn kah kiblja e jo
kah qielli. Po t mundet, kmbt nuk i shtrin drejt kibles, por i mbledh.
I smuri q nuk falet dot shtrir, falet me shenja i kthyer n krah t djatht. Po
s'qe e mundur as kjo, falet me shenja i kthyer n krah t majt.
4. Personi me gjendje mendore normale, dobsia e t cilit zgjat m pak se koha
e gjasht namazeve, duhet t'i bj kaza kto namaze pasi t ket kaluar gjendja e
dobsis.
c. Kiblja n namazin e t smurit
Pr t'u falur, i smuri duhet kthyer kah kiblja vet ose me ndihmn e t tjerve
nse kjo sht e mundur. Po s'qe e mundur, ai falet n at drejtim q sht m i leht
pr t.
193

E DREJTA ISLAME - I

H. Kazaja e namazeve t kaluara

I. T prgjithshme
Namazi duhet t falet n kohn e vet! Falja m pas e namazit t pafalur n
kohn e vet quhet kaza. Qysh nga asti kur hyn n moshn e pubertetit ose pjekuris
seksuale, personi duhet t'i fal namazet n kohn e vet. Nse myslimani i pjekur nuk
i ka falur n koh namazet farze, duke filluar nga hyrja n moshn e pubertetit, pr
justifikime legale, si: gjum, harres, mosdije, etj. ose pr justifikime jolegale,
krijohen dy situata:
a. Nse numri i ktyre namazeve sht 5 ose m pak, ky person quhet i rregullt.
b. Nse numri i namazeve t pafalura sht 6 e lart, ky person quhet i parregullt.
II. Prgjegjsia e lnies s namazit, namazet e falura kaza dhe mnyra e
faljes kaza
a. Prgjegjsia e lnies s namazit
Mosfalja e namazit sht nga gjynahet e mdha. Profeti (a.s.) ka thn:
"Namazi e ndan personin (ose besimin) prej mohimit!"131
Kuptimi i ksaj sht se falja e namazit sht gjja q e pengon myslimanin t
bhet mohues (qafir). Kur nj person e l namazin, te ai s'mbetet gj mes shirkut
dhe kufrit, besimi i tij rrezikohet.
N nj hadith tjetr thuhet: "Kush e l pa falur nj namaz, sht sikur t ket
humbur pjestart e familjes dhe pasurin!" Prandaj namazet duhen falur n koh.
b. Cilat namaze bhen kaza?
1. Kazaja e farzeve t namazeve t pes kohve sht farz, kurse kazaja e vitrit
sht vaxhib.
2. Nga namazet sunnet, sunneti i namazit t agimit mund t bhet kaza gjer n
mesditn e asaj dite. Sunnetet e para t mesdits dhe xhumas mund t bhen kaza
pas farzeve prkatse, para sunneteve t fundit ose m pas. Kurse kazaja e sunneteve
t tjera s'krkohet.
131 Muslim, iman, 134; Ebu Davud, sunnet.

194

E DREJTA ISLAME - I

c. Kazaja e namazeve
Bhen prpjekje q namazet e mbetura kaza t falen sa m par, sepse s'dihet se
kur mund t vij vdekja. Kazaja e namazeve duhet br ve e ve. Nuk u duhet
besuar fjalve t pabazuara se falja e namazit n dit apo vende t bekuara bn q t
falen namazet e pafalura pr nj koh t gjat ose namazi i braktisur. Personi i
rregullt i fal namazet kaza q ka pr t falur, sipas radhs s tyre n koh. Ky person
nuk mund ta fal namazin e kohs prkatse pa prfunduar kazan e namazeve
kaza q ka filluar. N fillim duhet t fal kazat, pastaj namazin e kohs prkatse.
Kurse personi i parregullt nuk sht i detyruar t ndjek rregull mes kazave ose
kazave dhe namazeve t kohve prkatse. Nse namazet kaza jan shum dhe t
paqarta, personi bn qllim "t fal namazin e par t mbetur kaza".
Meq, sipas fes son, sht parim q gjynahet t mos u tregohen t tjerve,
sht e dobishme q namazet kaza t falen mundsisht larg syve t njerzve.
Ve tri kohve pr t cilat nuk falet namaz, namazet mund t bhen kaza n
do koh. Nuk ka ndonj koh t caktuar pr kaza. Kazaja e namazeve t mbetura
kaza sht, pr personin, m e dobishme se falja e namazeve nafile.

195

PRMBLEDHJE

1. Thoni sunnetet dhe farzet e namazit t pes kohve sipas

numrit t rekateve.
2.

Shpjegoni faljen e namazit t mbrmjes.

3. Ku dhe kur kndohen lutjes Subhaneke, salavat, Rabbena

atina, Rabbenagfirli?
4.

'sht vitri? Thoni konkluzionin e tij.

5.

Si falet nj namaz i prsosur?

6. Thoni dobit individuale, shoqrore dhe kulturore t namazit

t xhumas.
7.

'sht hutbeja? Kur mbahet?

8.

Sa rekate falen n namazin e xhumas?

9. Cilat jan shrbimet e fundit fetare e njerzore pr t

vdekurin?
10. Kush quhet dshmor? Sa lloje dshmorsh jan?
11. Cili sht konkluzioni i fes son mbi shrbimin ushtarak dhe
ushtarin?
12. Prshkruani faljen e namazit t bajramit dhe jepni t dhna
mbi tekbiret e teshrikut.
13. Thoni konkluzionin dhe faljen e namazit t teravive.
14. 'do t thot udhtim dhe udhtar? Thoni 'dini rreth ksaj
shtjeje.
15. Cilat jan lehtsit fetare pr udhtarin dhe t smurin?
16. 'jan falja dhe kazaja?

PJESA VII
SHTJE T TJERA T NAMAZIT
SHTJET

A. Imamet dhe xhemaat

B. Sexhdet e gabimit t harress (sehv), e tilavetit
dhe falnderimit
C. Lutjet dhe ajetet q kndohen pas namazit

PUN PRGATITORE
1. Mendoni dhe krkoni t msoni se cilat jan vlerat e faljes s namazit me xhemaat.
2. Prcaktoni ndrtimin e xhamive dhe faltoreve,
ajetet dhe hadithet mbi rndsin e tyre.
3. Mendoni pr dobit fetare, morale, kulturore dhe
shoqrore t ktyre objekteve.
4. 'dini mbi rndsin dhe vlern e imametit?
5. Cili sht kuptimi i sexhdes? Kujt i bhet sexhde?
6. Kush quhet muezin? Krkoni t msoni rndsin
dhe vlerat e muezinit.

A. IMAMT DHE XHEMAAT

I. Vlera dhe konkluzioni i xhemaatit. Disa terma lidhur me xhemaatin

a. Vlera dhe konkluzioni i xhemaatit
Thelbsore n namazet jan farzet. N parim, farzi falet n bashksi. N
bashksi, sevapi i tij sht 27 her m i madh. Si u tha edhe m par, namazi i
xhumas falet vetm n bashksi. Edhe namazet vaxhib t t dy bajrameve falen
vetm n bashksi. Edhe namazi i vitrit mund t falet n ramazan n bashksi. Nga
namazet sunnet, namazi i teravive mund t falet n bashksi.
Islami i ka dhn nj vend t rndsishm faljes n bashksi. Profeti yn (a.s.)
porosit:
"Ai q e fal jacin me xhemaat, sikur e ka kaluar gjysmn e nats me adhurim.
Edhe ai q e fal namazin e agimit me xhemaat, sikur e ka kaluar gjith natn me
adhurim!"132
"Er-Radha e par e xhemaatit sht si radh engjjsh. Po t'ia dinit vlern, do t
vraponit pr n radhn e par! T'i bhesh imam nj personi sht m e dobishme se t
falesh vetm. T'u bhesh imam dy personave sht m e dobishme se t'i bhesh imam
nj personi. Allahu e do shtimin e xhemaatit!"133
Si rrjedhoj e ksaj rndsie, falja e farzeve t pes kohve namaz me xhemaat
sht sunnet muekked, kurse falja e xhumas sht farz.
b. Disa terma lidhur me xhemaatin
Fjala xhemaat do t thot "grup" ose "bashksi", kurse n terminologjin e
fikhut do t thot "personi apo personat q n namaz lidhen pas imamit". Xhemaati
prbhet prej m e pakta nj person. M e shumta nuk sht e kufizuar.
132 Muslim, Mesaxhid, 260; Tirmidhi, Salat, 51, etj.
133 Buhari, Ezan, 73; Nesei, imamet, 45, etj.

199

E DREJTA ISLAME - I

Fjala imam do t thot prijs, udhheqs, kurse si term i fikhut, do t thot

"person pas t cilit sht lidhur xhemaati n namaz". Imamet quhet detyra dhe
pozita e imamit. Kurse muktedi quhet do pjestar i xhemaatit i lidhur pas imamit
dhe ka kuptimin "i lidhur pas dikujt", "q bn si bn dikush tjetr".
II. Situatat pa xhemaat
Thelbsore pr meshkujt sht t'i falin farzet me xhemaat. Por n situatat e
mposhtme mund t'i falin edhe vet individualisht n shtpi:
1. Kur ekziston frika nga dhuna, kur i smuri mund t dmtohet, kur sht
errsir dhe rrugt jan me balt, kur koha sht me reshje t fuqishme dhe bn
shum ftoht, etj.
2. Kur prgatitja pr t dal jasht e pr t ecur e cenon rnd shndetin e personit.
3. Kur personi sht i mplakur sa e ka t vshtir t ec, kur sht pjesrisht i
paralizuar, etj.
4. Kur personi ka t meta e cungime n shikim.
III. Detyra e imamit dhe cilsit e tij
Profeti yn (a.s.) sa qe gjall pati qen imami i myslimanve n namaz. Pas tij,
imam u bn katr kalift rashidin. N periudhat e para t Islamit, te personat q
bnin detyrn e imamit, krahas dijeve vlersohej edhe mnyra e tij e jetess. Imamt
e asaj kohe nuk merrnin shprblim pr detyrn q kryenin. Shprblimi me rrog i
imamve filloi m von.
Q nj person t bhet imam pr xhemaatin, duhet:
1. T jet mysliman, t ket zhvillim mendor normal, t jet mashkull dhe t
ket arritur moshn e pjekuris seksuale.
2. Ta njoh Kuranin prmendsh aq sa t mund t drejtoj faljen.
3. sht kusht q personi t mos ket t meta q e bjn person t justifikuar.
Personat q nuk plotsojn kto kushte, nuk mund t bhen imam. Xhemaati i
mbledhur zgjedh pr imam nj njeri t denj mes vetes.
N namazin q do t falet n shtpi, imameti i t zotit t shtpis, nse sht
kompetent pr kt, sht m me vend. sht mekruh q si imam t jet nj njeri
me anormalitete psiko-seksuale ose i verbr.

200

E DREJTA ISLAME - I

Edhe personat si m posht nuk sht e lejueshme (xhaiz) t'i bhen imam njritjetrit:
1. Femrat pr meshkujt dhe fmijt e tyre t pjekur. 2. Personat me konfuzione
mendore pr personat normal. 3. Personi jokompetent pr personin kompetent. 4.
Memeci pr analfabetin. 5. Personi i justifikuar pr personin pa t meta.
IV. Disa situata para dhe pas lidhjes s xhemaatit pas imamit dhe konkluzionet
e tyre
a. Nijeti. Imami duhet t bj nijet pr imam dhe xhemaati duhet t bj nijet
pr t'u lidhur pas atij imami.
b. Uniteti i namazit. Namazi q fal imami duhet t jet i njjt me namazin q
fal xhemaati. Pr shembull, ndrsa imami ka br nijet pr farzin e mesdits, nuk
sht e drejt q xhemaati t bj nijet pr nj namaz tjetr.
c. Vendi i imamit dhe personit (personave) t lidhur pas tij. sht e
prshtatshme q vendi i imamit dhe i personit t lidhur pas tij t jen n nj nivel.
sht mekruh q disniveli mes vendeve t imamit dhe personit t lidhur pas tij t
jet gjer n 45 cm. m lart ose m posht. Nuk sht xhaiz q mes imamit dhe
personit t lidhur pas tij t ket pengesa pamjeje ose dgjimi serioze si mur, largsi,
etj. Mund t nxirret prfundim, q vendi i imamit dhe i personit t lidhur pas tij t
jen nj.
d. Kudo q t falet namaz, nse mes imamit dhe personit t lidhur pas tij ose
mes dy radhve ka nj hapsir ujore ku mund t kaloj edhe nj vark e vogl ose
nj rrug ku mund t kaloj mjeti m i vogl, kjo situat sht penges pr lidhjen
pas imamit.
e. Numri i xhemaatit. Xhemaati quhet i qen edhe po t prbhet prej vetm
nj femre ose nj fmije t rritur dhe fitohet sevapi i xhemaatit.
f. Rregulli i radhve. Nse xhemaati prbhet prej nj personi, sht kusht q ai
t qndroj n t djatht t imamit, me thembrat m pas se thembrat e imamit. Nse
numri i xhemaatit sht m i madh se dy, ata lidhen n radh pas imamit. Rregulli i
radhs bhet me sjelljen e thembrave n nj vij. Er-Radha m me vler sht radha
e par pas imamit. Pastaj, pr t tjerat, nj pas nj.
g. Kalimi para xhemaatit apo personit q fal namaz individualisht. N rastin
kur falet namaz n nj xhami t madhe ose truall n natyr t hapur, kalimi para atij
q fal namaz nga pran duke e par vendin ku ka pr t rn r sexhde, sht

201

E DREJTA ISLAME - I

mekruh, kurse kalimi nga larg nuk sht mekruh. N rastin kur falet namaz n nj
xhami t vogl ose mjedise t ngushta si shtpia, kalimi para personit q fal namaz,
qoft edhe nga larg, sht mekruh.
h. Zgjatja e namazit ose prfundimi i shpejt. Drejtimi i faljes s namazi duhet
br n prputhje me sunnetin. As duhet shpejtuar duke i nnvleftsuar sunnetet, as
duhen zgjatur shum kndimi, tesbihet dhe teshehhudet. T dyja mnyrat jan
mekruh. N namaz, pas rukus dhe mes dy sexhdeve duhet respektuar rregulli i
duhur.
i. Gabimi i imamit gjat kndimit. Nse imami bn gabim gjat kndimit ose e
ka t vshtir ta kujtoj pjesn dhe, ndrkaq, nse pjesa q ka knduar gjer n at
ast sht e mjaftueshme pr namaz, m e mira sht q ta ndrpres aty dhe t
shkoj n ruku. Ai nuk duhet t pres q t'ia kujtoj xhemaati. Por nse pjesa nuk
sht e mjaftueshme, njri prej atyre q falen pas tij duhet t'ia kujtoj.
k. Imami nuk ka z t mjaftueshm. N kushtet kur xhemaati sht aq i madh
sa zri i imamit nuk arrin te t gjith, muezini ose njri prej xhemaatit i prsrit
tekbiret e imamit n mnyr q t dgjojn t gjith. Prdorimi n ditt tona i
altoparlantve sht e njjta gj.
l. Selami i imamit, individve dhe xhemaatit. sht sunnet q n selamin e
par, n t djatht, imami ta ngrej zrin, kurse selamin e dyt, n t majt, ta bj
me z m t ult dhe me intonacion t prfunduar.
V. Falja e namazit me xhemaat
Kur muezini q po kndon ikametin, thot "hajje alel felah", imami dhe
xhemaati ngrihen n kmb. Xhemaati bn qllim pr namaz dhe pr t'u lidhur
pas imamit. Imami ia kujton xhemaatit q radht t jen t ngjeshura, t rregullta
e t drejta, kthehet kah kiblja dhe bn nijet pr namaz dhe pr imamet, domethn,
pr t drejtuar faljen. Imami ngre duart dhe bn tekbir me z. Edhe xhemaati bn
tekbir. T gjith kndojn pa z Subhaneke. Imami e thot Eudhubesmelen pa z
dhe, n vazhdim, me z n namazet e agimit, mbrmjes dhe jacis, kndon
Fatihan dhe suren shtes, kurse xhemaati dgjon dhe mendon pr kuptimet e
tyre. N namazet e mesdits dhe t pasdites (iqindis), imami kndon pa z.
Kurse xhemaati n asnj rast nuk kndon, sepse kndimi i imamit do t thot
kndim i xhemaatit.
N namazet ku kndohet me z, pasi imami mbaron Fatihan, xhemaati thot
n heshtje "amin", (ashtu qoft). Pasi mbaron kndimin, imami bn tekbir me z
202

E DREJTA ISLAME - I

dhe shkon n ruku. Edhe xhemaati bn ruku. Imami dhe xhemaati thon n ruku
pa z m e pakta tri her "Subhane Rabbijel adhim". Duke thn me z "Semiallahu
limen hamideh", imami kthehet n qndrimin drejt. Edhe xhemaati kthehet n
qndrimin drejt ku thot pa z "Rabbena lekel hamd".
Imami bn tekbir me z dhe bie n sexhde duke vn n tok me radh duart,
gjunjt, ballin dhe hundn. Xhemaati e ndjek n t gjitha veprimet duke br tekbir
pa z. N sexhde, imami dhe xhemaati thon pa z t paktn tri her "Subhane
Rabbijel a'la". Imami bn tekbir me z dhe ngrihet pr n qndrimin ndenjur ku
qndron mbi kmbn e majt t kthyer nga brenda t shtrir, kurse kmbn e
djatht e mban pran vetes n pozicion vertikal me gishtat t kthyera kah kiblja.
Edhe xhemaati, duke br tekbir pa z, ulet si imami.
Imami bn tekbir me z dhe bie n sexhden e dyt ku prsrit t njjtat veprime
t sexhdes s par. Xhemaati prsrit veprimet e imamit duke br tekbir dhe duke
thn lutjen pa z. Pastaj imami duke br tekbir me z, kurse xhemaati, n ndjekje
t tij duke br tekbir pa z, ngrihen pr n rekatin e dyt. Imami kndon pa z
Besmele dhe prsrit veprimet e rekatit t par, por duke knduar sure ose ajete t
tjer. Edhe xhemaati prsrit veprimet e rekatit t par. Pastaj t gjith s bashku
bjn rukun dhe sexhdet. N ndenjet veprohet si u prshkrua m lart. Imami dhe
xhemaati kndojn pa z lutjen "Tehijjat".
Pas "Tehijjatit", n namazet e mesdits, pasdites (iqindis), mbrmjes dhe jacis
ngrihet pr n rekatin e tret. Kurse n namazin e agimit, pas "Tehijjatit", kndohen
pa z lutjet "Sal'li barik", "Rabbena atina" dhe "Rabbenagfirli". Imami me z dhe
xhemaati pa z japin selam djathtas e majtas.
N namazet e tjera ve agimit, pasi kndon "Tehijjatin", imami bn tekbir me z
dhe ngrihet pr n rekatin e tret, kurse xhemaati e ndjek duke br tekbir pa z.
Imami e kndon Besmelen pa z, kndon Fatihan dhe duke u ndjekur nga
xhemaati, i bn rukun dhe sexhdet si n dy rekatet e para. N namazin e mbrmjes,
n ndenjen n fund t rekatit t tret q sht ndenja e fundit e ktij namazi, imami
dhe xhemaati bjn po ato gjra q bn n namazin e agimit n ndenjen pas rekatit
t dyt. Pastaj jepet selam djathtas e majtas.
Kurse n namazet e mesdits, t pasdites (iqindis) dhe jacis, bhet tekbir dhe
ngrihet pr n rekatin e katrt, ku prsriten t gjitha veprimet e rekatit t tret dhe,
n fund, imami, i ndjekur nga xhemaati, ulen pr n ndenjen e fundit si n namazin
e agimit. Pasi kndohen lutjet prkatse dhe jepet selam, muezini thot:

203

E DREJTA ISLAME - I

(Allahu yn! Ti je paqja, paqja sht vetm tek Ti! O Zot i madh e bujar, Ti je i
bekuar!)
Falen sunnetet prkatse. Pas faljes s sunneteve ose, po s'pati sunnet pr t falur,
si n namazet e agimit dhe iqindis, kndohet salat dhe selam pr Profetin (a.s.).
Imami dhe xhemaati pa z ose vetm muezini me z kndojn ajetin 255 t sures
El-Bekare (Ajeti Kursi). N vijim, thuhen pa z nga 33 her dhikret "Subhanallah",
"Elhamdulil'lah" dhe "Allahu Ekber" duke menduar pr kuptimet e tyre.
Pastaj muezini, me z, thot:

(Nuk ka zot tjetr ve Allahut! Ai sht nj! Ai s'ka shok! Sundimi sht vetm i
Tij! Falnderimi sht vetm pr T! Ai ka fuqi pr do gj! Allahu yn, na bashko
ne n ditn e kiametit si nj bashksi njerzish t mir!) Imami dhe xhemaati
ngrejn duart pr lutje, i luten Allahut dhe, n fund, frkojn fytyrn.
Kjo form namazi dhe mnyr e faljes s namazit jan forma dhe mnyra e
Profetit (a.s.). Ai ka thn:
"Faleni namazin si m keni par mua ta fal!"134 (101)
VI. Vendosja e femrave n nj radh me meshkujt (muhazat)
Menjher pas imamit vendosen meshkujt burra, pas tyre meshkujt fmij e,
pas tyre, jan radht e xhemaatit t prbr prej femrash. Pavarsisht nga vendosja e
fmijve pas burrave si sunnet, femrat (gra dhe vajza) sht kusht t vendosen n
radh pas meshkujve. Nse ky kusht nuk zbatohet, nse femrat vendosen, pa asnj
penges (ndarje) prkrah meshkujve n nj radh ose n radh para tyre, namazi i
meshkujve q kan n t djatht apo n t majt apo mu prpara femra, prishet.

134 Tecrid-i Sarih Tercmesi, vll. 2, f. 592, 645.

204

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Veshja jeshile
Kur u takuam n rrug, po kndohej ezan.
- Eja t t oj n xhami, sot sht e xhuma, besoj se e di! - I thash.
Meq m'i kishte kthyer prap propozimet edhe her t tjera, m tha:
- Edhe ti e di se un nuk shkoj n xhami!
- E di, e di, - i thash, - po prse?
- Ku ta di, ja q s'm bhet mbar, - m'u prgjigj aty pr aty, pa u
menduar. - Ndoshta sht edhe ndikimi i mjedisit. Pastaj, e kam hallin te
pantollonat se m prishet hekuri e m hollohen te gjunjt!
- Si duket, e ke me shaka. A lihet xhamia pr kt?
- E kam seriozisht! Ti e di, jam shum i dhn pas veshjes s bukur e t
rregullt. Veanrisht m plqen jeshilja...
Ashtu ishte! Prpiqej t vishej sa m mir, t mbahej i rregullt e i
paraqitshm, kurse nga ngjyrat, paraplqente tonet e ndryshme t jeshiles.
- Mir, po kurr nuk ke shkuar n jetn tnde n xhami? - e pyeta.
- I vogl, pata shkuar disa her me gjyshin. Por tani s'e besoj se do t
mund t shkoj!
Fjalt e tij m habitn shum dhe u pendova q e hapa at tem.
Megjithat, i dham dorn njri-tjetrit dhe u ndam secili n udh t vet.
Kaluan dy muaj pa u par pas asaj dite kur dikush m tha se ndodhej
n xhami. Shkova menjher. Ai ndodhej para radhve t para t vendosura
n bahen e xhamis dhe prsri mbi vete kishte nj rrob jeshile.
I shkova ngadal pran dhe, me nj z shum t dobt, i pshprita:
- More, po ti sikur s'kishe pr t ardhur asnjher n xhami! Si u b q
erdhe?
Ai s'nxori fare z. Dhe as q mund t nxirrte! Ai vrtet kishte ardhur,
m n fund, n xhami, por ama jo vet dhe ndodhej i mbyllur n tabut. Dhe
mbi tabut ishte hedhur nj cop jeshile!

205

E DREJTA ISLAME - I

B. SEXHDET E GABIMIT T HARRESS (SEHV),

E TILAVETIT DHE FALNDERIMIT
I. Sexhdeja e gabimit t harress
Fjala sehv do t thot harres, gabim, mosditje, indiferentizm, etj. Sexhdeja n
fjal sht sexhdeja e gabimit pr shkak t harress. Si shtje e fikhut, sexhdeja e
harress sht sexhdeja q bhet n fund t namazit, kur pr shkak t harress ose t
mungess s vmendjes, njri nga farzet e namazit kryhet m pas ose m par duke
iu ndrruar vendi, nj shtyll e namazit prsritet, nj vaxhib lihet pr m pas, i
ndryshohet cilsia ose lihet pa br. Kjo sexhde prbhet prej dy sexhdesh,
kndimeve t ndenjes s fundit dhe selamit.
Nse njri prej farzeve t namazit lihet pa kryer me vetdije ose pr harres,
namazi duhet t prsritet. Nj mangsi e till nuk mund t plotsohet me sexhden
e harress. Kjo sexhde mund t bhet vetm kur farzi vonohet.
Kurse moskryerja ose kryerja m par ose m pas e nj vaxhibi pr shkak t
mungess s vmendjes, prbn nj t met t namazit, gj q rregullohet me an t
sexhdes s gabimit t harress. Pr shembull, harrimi i kndimit t lutjes "Tehijjat"
n ndenjet e namazit plotsohet me sexhden e gabimit t harress.
Q personi t mund t vendos se kur duhet ta bj sexhden e gabimit, duhet
t'i njoh mir shtyllat, vaxhibet dhe sunnetet e namazit.
a. Konkluzioni i sexhdes s gabimit t harress (sehv), koha dhe mnyra e
kryerjes s saj
Kjo sexhde bhet n fund t namazit kshtu:
N ndenjen e fundit t namazit, kndohet Tehijjati dhe, pa u knduar salavatet
dhe lutjet Rabbena, jepet selam vetm djathtas, thuhet "Allahu ekber" dhe bihet n
sexhde. N sexhde kndohet tri her Subhane Rabbijel a'la dhe ngrihet pr n
qndrimin ndenjur ku rrihet nj sure tesbihi. Thuhet "Allahu ekber" dhe bihet pr
n sexhden e dyt ku prsriten gjrat e sexhdes s par. Pastaj, duke thn "Allahu
ekber", ngrihet pr n qndrimin ndenjur. Kndohen Tehijjati, lutjet Sal'li, barik dhe
Rabbena dhe jepet selam djathtas e majtas.
206

E DREJTA ISLAME - I

b. Elementt e sexhdes s gabimit t harress

Elementt prbrs t ksaj sexhdeje jan, me radh, kto:
1. Tekbiret. 2. Sexhdet. 3. Tesbihet q kndohen n sexhdet. 4. Ndenjja mes dy
sexhdeve. 5. Kndimi i Tehijjatit. 6. Kndimi i lutjeve Sal'li dhe Barik. 7. Kndimi i
lutjes Rabbena. 8. Dhnia selam.
c. Kryerja e sexhdes s harress n namazin me xhemaat
N namazin me xhemaat, gabimi i imamit q do t thot edhe gabim i
xhemaatit, krkon brjen e ksaj sexhdeje edhe nga imami, edhe nga xhemaati. N
ann tjetr, gabimi i individit apo i xhemaatit nuk sjellin si rrjedhoj nevojn e
brjes s sexhdes s gabimit t harress as pr vete, as pr imamin. Kur imami e l
pa kryer sexhden e gabimit t harress, edhe xhemaati e l pa kryer. Lnia pa kryer
e ksaj sexhdeje nga imami kur xhemaati sht shum i madh, gj q do t
shkaktonte konfuzion, sht m e dobishme se kryerja.
Personi i lidhur pas imamit me vones, nse imami ka br ndonj gabim para
se t lidhej ai, dhe, pr rrjedhoj, bn sexhden e gabimit, sht i detyruar ta ndjek
imamin n kryerjen e ksaj sexhdeje.
II. Sexhdeja e tilavetit
a. 'sht sexhdeja e tilavetit?
Tilavet do t thot kndim. Sexhde e tilavetit do t thot sexhde e kndimit. Si
shtje e fikhut, sexhdeja e tilavetit sht sexhdeja q sht vaxhib pr t'u br nga
ana e personit nn prgjegjsi kur kndon vet ose dgjon t kndohet njra prej 14
ajeteve t Kuranit ku prmendet sexhdeja. Kndimi duhet t jet me nj z t lart
aq sa ta dgjoj vet personi q kndon.
Edhe kndimi apo dgjimi i tekstit prkats t prkthyer t Kuranit krkon
kryerjen e sexhdes s tilavetit. Po kshtu, sexhde duhet br edhe kur teksti prkats
i Kuranit dgjohet i regjistruar, nga radioja ose televizori.
b. Konkluzioni i sexhdes s tilavetit, kur dhe si bhet ajo
Kryerja e sexhdes s tilavetit sht vaxhib pr do mysliman si person nn
prgjegjsi. sht vaxhib kryerja n namaz (aty pr aty) e sexhdes q sht vaxhib,
kur n namaz prmendet nj ajet i sexhdes. Por jasht namazit nuk krkohet q
sexhdeja t bhet menjher.
207

E DREJTA ISLAME - I

Shtylla ose elementi prbrs i sexhdes s tilavetit sht vendosja e ballit n

tok.
Ky element i sexhdes quhet i kryer me an t shenjs pr t smurin dhe me
an t rukus pr personin n namaz. sht mustehab q personi n kmb q ka
pr t br sexhden, t bjer n sexhde e t ngrihet prsri n kmb, gjat ngritjes
t kndoj vetm ( T lutem t m falsh! Kthimi sht vetm
tek Ti) si dhe, duke rn r sexhde e duke u ngritur nga sexhdeja, t thot "Allahu
ekber". Kurse vet sexhdeja sht vaxhib.
Kur n namaz kndohet ajeti i sexhdes, situata paraqitet kshtu: Nse pas ajetit
t sexhdes do t kndohen tre ose m pak ajete t tjera, sexhdeja e tilavetit mund t
bhet menjher ose t kryhet me rukun dhe sexhdet n vijim. Pr sexhden e
tilavetit mund t bhet ose mund t mos bhet qllim (nijet). Por nse do t
kndohen m shum se tre ajete, sexhdeja e tilavetit duhet t bhet menjher.
Sexhdeja e tilavetit pr ajetin e sexhdes t menduar n namaz, nuk mund t
bhet pas namazit. Sepse kjo sexhde e tilavetit sht br pjes e pandar e namazit.
Ajo duhet kryer brenda namazit.
III. Sexhdeja e falnderimit
Sexhdeja e falnderimit sht sexhdeja e br me ndjenjn e falnderimit pr
Allahun pr nj ngjarje ose lajm t gzuar, pr kaprcimin e nj fatkeqsie. Bhet si
sexhdeja e tilavetit. Mund t bhet edhe jasht namazit. Personi kthehet kah kiblja,
bhet tekbir dhe bihet n sexhde. Falnderon Allahun dhe kndon tesbihe pr T.
Nga sexhdeja ngrihet me tekbir. Kjo sexhde sht mustehab. Profeti (a.s.) e ka br
kt sexhde pas ngjarjeve t gzuara.

C. LUTJET DHE AJETT Q KNDOHEN PAS NAMAZIT

I. Qllimi i lutjes dhe lutjet e knduara n fund t namazit
a. Qllimi i lutjes
Lutjet nuk kndohen vetm pr t'u knduar; prkundrazi, lutjet jan urdhruar
t kndohen (t thuhen, t bhen) duke i kuptuar dhe ndjekur kuptimin e tyre n
mnyr t vetdijshme. Lutjet tona nuk jan mjete magjie apo mrekullie. Ato jan
208

E DREJTA ISLAME - I

koncepte q i drejtohen mendjes dhe ndrgjegjes s do myslimani t aft pr t

kuptuar, q tregojn pr t vrtetat e jets, q krkohet nga feja t mbahen gjall n
zemr. Nse lutja thuhet me goj e ndihet n ndrgjegje, do t thot se me t personi
i sht drejtuar Allahut me fjal.
Myslimant duhet t bjn lutje duke e ditur se 'krkojn prej Allahut.
sht e vrtet se, disa her, bhen lutje pa ua ditur kuptimin. personi e bn
lutjen pr Allahun me ndjenja t sinqerta. Pr m tepr, syt i mbushen me lot,
emocionohet, trupi i dridhet, bie n dalldi. N kt rast personi i sht drejtuar
Allahut me ndjenja.
b. Lutjet q kndohen n fund t namazit
Kur prfundon namazi, personi thot tri her ( I krkoj falje Allahut).
Pastaj kndon lutjen:

(Allahu yn Ti je shptimi, shptimi sht tek Ti! Ti je i lart e i bekuar, Ti je i

madh e bujar).
Pastaj i drejtohet Profetit salavat. Ashtu si u b e qart edhe m lart, te shtja e
faljes s namazit me xhemaat, pasi mbaron falja, mes t tjerash, sht sunnet t bhen
tesbihet: 33 her Subhanallah, 33 her Elhamdulil'lah dhe 33 her Allahu Ekber.
Pas ktyre tesbihve, thuhet shprehja, teksti dhe kuptimi i s cils sht dhn
edhe m par dhe pas s cils secili bn lutjen q di vet dhe q e thot me gjith
zemr:

Disa prej lutjeve t bra nga Profeti pas namazit jan kshtu:
Allahu im! Nuk ka kush ta pengoj at q jep Ti dhe q ta jap at q e pengon Ti!
Po t mos japsh Ti, pasuria dhe mundsit nuk i sjellin dobi t zotit!
Allahu im! Mbshtetem tek Ti nga mohimi, nga varfria dhe nga ndshkimi i varrit!
Allahu im! M'i fal t metat e gabimet e mia t dukshme e t padukshme q di Ti!
209

E DREJTA ISLAME - I

Profeti (a.s.) i ka kshilluar disa mysliman t kndojn dy suret e fundit t

Kuranit, El-Felek dhe En-Nas q quhen edhe "Dy mbrojtsit" (muavvidhetejn).
Disa her Profeti kndonte lutjen si m posht:

(Allahu im! Mbshtetem tek Ti nga koprracia, nga frika, nga jeta e turpshme,
nga intrigat e ksaj bote dhe nga ndshkimi i varrit!)
Si dhe:

210

E DREJTA ISLAME - I

(Allahu im! M ndihmo t t kujtoj Ty, t t falnderoj Ty, t t adhuroj ashtu

si duhet Ty!)
c. Vlera e lutjeve
Profeti (a.s.) ka pohuar se personi q bn nga 33 her tesbih, tahmid dhe tekbir,
do t marr shum sevape dhe se n nivelin e virtytit t tij nuk do t mund t arrijn
ata q nuk i bjn ato dhe se ato do t bhen pretekst q t'i falen gjynahet.
II. Ajetet q kndohen pas namazit
sht rregull (zakon) q para tesbihve t kndohet ajeti 255 i sures El-Bekare, i
quajtur Ajeti Kursi. Pr kt ajet, Profeti (a.s.) ka thn kshtu: "Ajeti m i madh i
Kuranit sht Ajeti Kursi" si dhe, "Ajeti Kursi sht zotria i ajeteve t Kuranit".
Kurse pas namazeve t agimit dhe mbrmjes sht kshilluar t kndohen
ajetet 22, 23 dhe 24 t sures El-Hashr. Lidhur me kt shtje, Profeti (a.s.) ka thn
kshtu:

"Nse personi q del n drit, thot: (Mbshtetem te Allahu q dgjon dhe di,
nga shejtani i mallkuar) dhe kndon tre ajetet e fundit t sures El-Hashr, Allahu
ngarkon shtatdhjet mij engjj q bjn lutje pr mir pr t gjer n mbrmje. Po
t vdes para mbrmjes, sht dshmor. Allahu jep t njjtat gjra edhe pr ata q i
kndojn kto ajete n mbrmje.
Kurse pas namazit t jacis sht sunnet t kndohen dy ajetet e fundit t sures
El-Bekare (185-286). Lidhur me kt, Profeti yn ka thn kshtu:
"Atij q kndon dy ajetet e fundit t sures El-Bekare n nj nat, ato i mjaftojn
atij pr at nat. N shtpin ku kto dy ajete kndohen tri dit, shejtani nuk afrohet.
Kndojini dy ajetet e fundit t sures El-Bekare. Zoti im m'i dha mua ato nga posht
Arshit. Kto ajete jan nga nj thesar posht Arshit. Dhe asnj profeti para meje nuk i
jan dhn. Msojini vet kto ajete dhe ua msoni edhe grave e fmijve, sepse kto
jan edhe Kuran, edhe namaz, edhe lutje!"

n
211

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar
Nuk merr me vete tjetr gj ve qefinit
Komandanti i madh Salahuddin Ejjubiu, i cili, me nj sakrific t
shenjt, e pati br gjoksin e tij t mbushur plot besim, mburoj pr ta
mbrojtur Islamin nga ushtrit e kryqtarve, n shtratin e vdekjes kur po
jetonte astet e fundit t jets, u qe lutur kshtu njerzve prreth:
"M sillni nj shkop t gjat..."
Megjithse ata q i rrinin te koka nuk e kuptuan, krkesn ia plotsuan.
Salahaddin Ejjubiu q nj koh ishte nj trim i madh, tani me vshtirsi
e nxori nga posht mbuless dorn e pafuqishme, mori shkopin dhe, duke
br me t, shenj te dollapi n qoshe, tha:
"Aty rri fshehur qefini im. Nxirreni at dhe vareni n majn e ktij
shkopi!"
Njerzit plot krshri dhe emocion ia plotsuan edhe kt krkes. Dhe
ather, trimi i madh q pa n fund t kmbve t valvitet nj qefin i
bardh mbi majn e shkopit, la kt porosi:
"Merreni tani kt shkop, shtisni me t n dor t gjitha rrugt e
Damaskut dhe, ngado q t kaloni, thoni kshtu:
"O njerz! E njihni sundimtarin tuaj, Salahuddin Ejjubiun! Ja, pra,
sundimtari juaj po shkon duke i ln ktu t gjitha thesaret, t gjith
pasurin! Ai po merr me vete vetm kt qefin prej dy arshi, q shihni maj
ktij shkopi!"
Populli q po prcillte sundimtarin e tij q vdiq po at dit, kndoi lutje,
prcolli hatme pr t! Dhe derdhi lot pr sundimtarin e vet t shquar q u
kishte kujtuar, se njeriu nuk merr me vete pr n botn tjetr, vese nj cop
bezeje!

(
212

PRMBLEDHJE

1. Shpjegoni kuptimin leksikor dhe terminologjik t fjalve t

fikhut, iktida, muktedi, munferid, mudrik, mesbuk dhe lahik.
2. 'kuptoni me shprehjen vnie prkrah e meshkujve me femrat?
3. Kush mund t mos shkoj n namazet e falura me xhemaat?
4. Cilat jan rastet kur bhet e s'bhet sipas imamit?
5. 'sht sexhdeja e gabimit t harress (sehv)? N 'raste dhe n
'pjes t namazit bhet?
6. Si bhen sexhdet e gabimit, tilavetit dhe falnderimit? Thoni
konkluzionet e tyre.
7. Cilat jan ajetet dhe lutjet q kndohen n fund t namazit?
Thoni vlerat e tyre

PRMBAJTJA

PJESA I
E DREJTA ISLAME (FIKH) ..................................................................................7
A. PRKUFIZIMI, TEMATIKA DHE QLLIMI I FIKHUT .................................9
I. Kuptimi leksikor dhe terminologjik i fikhut ................................................. 9
II. Prkufizimi i fikhut sipas imam Adhamit ................................................... 9
III. Prkufizimi i fikhut sipas imam Shafiiut .................................................. 10
IV. Tematika e shkencs s fikhut .................................................................... 10
V. Qllimi i shkencs s fikhut ......................................................................... 10
B. HISTORIA E SHKENCS S FIKHUT ..................................................................12
I. Lindja e shkencs s fikhut ...............................................................................12
1. Dokumenti i par i shkruar i t drejts Islame:
Beslidhja e Par Akabe ............................................................................. 12
2. Parimet juridike t vna nga Hz. Muhammedi n Medine ............... 13
II. Periudhat q ka kaluar shkenca e fikhut .......................................................14
1. Periudha e vahjit dhe veorit e saj ....................................................... 14
2. Periudha e sahabeve (kalifve rashidin) dhe veorit e saj .............. 15
3. Periudha e tabiinve dhe veorit e saj ................................................. 16
4. Periudha e imamve muxhtehid (etbau't-tabiin) dhe veorit e saj 17
5. Periudha e imitimit dhe stanjacionit .................................................... 17
6. Periudha e legjislacionit (Periudha e Re) dhe veorit e saj .............. 18
III. Kshillat juridike dhe moralo-etike t Profetit ........................................ 19
C. 'SHT SHKOLLA JURIDIKE-FETARE (MEDHHEB)...................................20
D. SHFAQJA E SHKOLLAVE JURIDIKE-FETARE...................................................20
E. SHKAQET E KONTRADIKTAVE MES SHKOLLAVE JURIDIKE-FETARE .......21
215

E DREJTA ISLAME - I

I. Kontradiktat e shfaqura n pikn e kuptimit t Kuranit ........................... 21

II. Kontradiktat n lidhje me Sunnetin ........................................................... 22
III. Kontradiktat n lidhje me thniet dhe fetvt e sahabeve ..................... 22
IV. Kontradiktat n lidhje me zakonet dhe traditat ....................................... 22
F. SHPRNDARJA GJEOGRAFIKE E SHKOLLAVE JURIDIKE-FETARE ...... 22
I. Vendet ku u prhap shkolla hanefite............................................................ 23
II. Vendet ku u prhap shkolla shafiite............................................................ 23
III. Vendet ku u prhap shkolla malikite ........................................................ 23
IV. Vendet ku u prhap shkolla hanbelite ....................................................... 23
G. NJOHURI T PRGJITHSHME MBI BURIMET ........................................... 24
I. Kuptimi i argumentit ..................................................................................... 24
II. Llojet e argumenteve .................................................................................... 24
a. Nga kndvshtrimi i kontradikts dhe marrveshjes pr t'u
quajtur argument ......................................................................................... 24
b. Argumentet nga kndvshtrimi i mbshtetjes n prcjellje (nakl)
dhe n opinion (re'j) .................................................................................... 25
c. Argumentet sipas nivelit t tyre ............................................................. 25
H. LIBRI (KURANI) .................................................................................................. 25
I. Prkufizimi i Librit (Kitabit, Kuranit).......................................................... 25
II. Konkluzionet q prmban Kurani .............................................................. 27
1. Konkluzionet besimore (itikad)............................................................ 27
2. Konkluzionet moralo-etike (ahlak) ..................................................... 28
3. Konkluzionet praktike (amel) ............................................................... 28
III. Shpjegimi kur'anor i konkluzioneve ......................................................... 30
I. SUNNETI................................................................................................................. 31
I. Prkufizimi i sunnetit .................................................................................... 31
II. Llojet e sunnetit ............................................................................................. 32
1. Sunneti verbal (kauli) .............................................................................. 32

216

E DREJTA ISLAME - I

2. Sunneti praktik (fiili)............................................................................... 32

3. Sunneti i miratimit t heshtur (takriri)................................................. 33
III. Elementet e hadithit (rrfyesi dshmia teksti) ......................................... 33
IV. Kushtet q krkohen te rrfyesi i hadithit ................................................. 34
V. Sunneti sipas numrit t rrfyesve ................................................................ 34
1. Sunneti mutevatir .................................................................................... 34
2. Sunneti meshhur...................................................................................... 34
3. Hadithi ahad ............................................................................................. 35
VI. Sunneti sipas zinxhirit t rrfyesve ........................................................... 36
VII. Vendi i Sunnetit n fe dhe vlera argumentuese e tij
mbi konkluzionet fetare .................................................................................... 36
J. MENDIMI I NJZSHM (IXHMA) ................................................................. 37
I. Prkufizimi, kushtet dhe llojet e mendimit t njzshm (ixhm) .......... 37
a. Prkufizimi i mendimit t njzshm (ixhm) .................................... 37
b. Kushtet e mendimit t njzshm.......................................................... 37
c. Llojet e mendimit t njzshm ............................................................. 38
II. Mbshtetja dhe konkluzioni i mendimit t njzshm ............................ 39
a. Mbshtetja e mendimit t njzshm .................................................... 39
b. Konkluzioni i mendimit t njzshm (ixhm) .................................. 39
III. Rndsia dhe dobit e mendimit t njzshm ....................................... 40
K. ANALOGJIA (KIJAS) ........................................................................................... 41
I. Prkufizimi, pjest prbrse dhe konkluzioni i analogjis ...................... 41
II. Kushtet dhe vlera e analogjis si argument................................................ 42
III. Llojet e analogjis ........................................................................................ 45
L. VENDI I FIKHUT MES SHKENCAVE T TJERA ISLAME.......................... 46
I. Lidhjet e shkencs s fikhut me shkencat racionale................................... 46
II. Lidhjet e shkencs s fikhut me shkencat tradicionale ............................ 47
M. VEORIT E SHKENCS S FIKHUT ................................................................48

217

E DREJTA ISLAME - I

PJESA II
ADHURIMI ............................................................................................................. 51
A. PRKUFIZIMI DHE LLOJET E ADHURIMIT ............................................... 53
I. Kuptimi leksikor dhe terminologjik i fjals "adhurim" ............................. 53
II. Vlera psikologjike e adhurimit .................................................................... 53
III. Llojet e adhurimit ........................................................................................ 55
a. Adhurimet sipas kryerjes ........................................................................ 55
b. Adhurimet sipas forms dhe kushteve .................................................. 55
B. SYNIMET E ADHURIMIT .......................................................................................56
I. Adhurimi bhet pr t fituar plqimin e Allahut ....................................... 56
II. Adhurimi bhet sepse sht urdhr i Allahut ........................................... 57
III. Adhurimi bhet pr t fituar xhennetin ................................................... 57
C. DOBIT DHE VLERAT E ADHURIMIT ..............................................................60
I. Adhurim ka n t gjitha fet hyjnore ........................................................... 60
II. Adhurimi fuqizon zemrn dhe besimin .................................................... 60
III. Adhurimi lartson vlern dhe moralin e njeriut ..................................... 62
IV. Adhurimi siguron lartsimin shpirtror dhe ideor t njeriut ................ 64
V. Adhurimi e shtyn njeriun t jetoj me plan dhe disiplin........................ 64
VI. Adhurimi i jep njeriut shndet shpirtror dhe trupor ............................ 65
VII. Adhurimi e largon njeriun nga t kqijat ............................................... 66

PJESA III
PERSONI PRGJEGJS DHE DETYRAT E TIJ ................................ 71
A. PRKUFIZIMI I PERSONIT PRGJEGJS...................................................... 73
B. DETYRAT DHE PRGJEGJSITE E PERSONIT PRGJEGJS .......................74
218

E DREJTA ISLAME - I

I. Farz ( ), detyrim. ...................................................................................... 74

II. Vaxhib ( ) , domosdoshmri. ................................................................ 75
III. Sunnet (
IV. Mustehab (

), tradit, tradita profetike. ..................................................... 76

), i plqyeshm. .............................................................. 77

V. Mubah ( ), normal. ..................................................................................... 78

VI. Haram () , i palejuar, i pabekuar, i ndaluar. ........................................ 78
VII. Mekruh () , i shmtuar, i neveritshm. ............................................ 79

PJESA IV
PASTRTIA .......................................................................................................... 83
A. PRKUFIZIMI DHE RNDSIA E PASTRTIS........................................... 85
I. Kuptimi leksikor dhe terminologjik i fjals "taharet" ................................ 85
II. Natyra e pastrimit ......................................................................................... 85
III. Rndsia e pastrtis dhe pastrimit........................................................... 85
B. Llojet e pastrtis ..........................................................................................................87
I. Pastrtia moralo-shpirtrore ......................................................................... 87
II. Pastrtia materiale......................................................................................... 88
III. Pastrtia edhe materiale, edhe moralo-shpirtrore ................................. 89
C. RNDSIA Q I KA DHN ISLAMI PASTRTIS..........................................89
I. Pastrtia rrjedh nga besimi ........................................................................... 90
II. Rndsia e pastrtis pr mbrojtjen nga smundjet mikrobike .............. 90
III. Ajetet dhe hadithet mbi pastrtin ............................................................ 90
IV. Gjrat e quajtura fetarisht t pastra e t papastra..................................... 91
D. UJRAT PR PASTRIM ............................................................................................91
I. Rndsia e ujit pr pastrtin ........................................................................ 91
II. Uji i natyrshm si pastrues dhe rndsia e tij ............................................ 92
III. Llojet e ujit natyral....................................................................................... 92
IV. Lngjet e tjera dhe veorit e tyre .............................................................. 93
219

E DREJTA ISLAME - I

E. HADETH DHE NEXHASET.....................................................................................94

I. Prkufizimi dhe llojet e hadethit .................................................................. 94
II. Rrugt e pastrimit nga hadethi.................................................................... 95
III. Prkufizimi dhe llojet e nexhasetit ............................................................ 95
IV. Sasia e nexhasetit q prbn penges pr namaz..........................................96
V. Rrugt pr t'u pastruar nga nexhaseti ......................................................... 97
VI. Situatat e posame t hadethit te femrat dhe rrugt e pastrimit ........... 99
F. Abdesti dhe gusli .........................................................................................................102
I. Abdesti .................................................................................................................102
a. Farzet e abdestit...................................................................................... 102
b. Sunnetet e abdestit ....................................................................................... 103
c. Mekruhet e abdestit ..................................................................................... 104
d. Marrja e abdestit dhe lutjet e abdestit ................................................. 104
e. Veprimet e palejueshme pa abdest ...................................................... 107
f. Vlera e abdestit ....................................................................................... 107
g. Gjrat q e prishin abdestin.................................................................. 107
h. Abdesti i personit me anomali e t justifikuar................................... 108
II. GUSLI OSE LARJA TRUPORE E PLOT ...................................................109
a. Rastet q krkojn gusl.......................................................................... 109
b. Farzet e guslit.......................................................................................... 110
c. Sunnetet e guslit ..................................................................................... 111
d. Kryerja e guslit n prputhje me farzin, sunnetin dhe etikn e tij .. 112
e. Veprimet e palejueshme pa gusl........................................................... 112
f. Dobit dhe vlerat e guslit ...................................................................... 113
G. TEJEMMUMI ............................................................................................................114
a. Situatat q e bjn tejemmumin mubah ............................................. 114
b. Farzet e tejemmumit ............................................................................. 115
c. Kushtet e vlefshmris s tejemmumit................................................ 115
220

E DREJTA ISLAME - I

d. Sunnetet e tejemmumit......................................................................... 116

e. Kryerja e tejemmumit n prputhje me etikn e tij .......................... 117
f. Gjrat q e prishin tejemmumin .......................................................... 117
H. MESTET DHE FRKIMI MBI MESTE ................................................................118
a. Kushtet q frkimi mbi meste t jet xhaiz (i lejueshm) ................. 119
b. Mnyra e kryerjes s frkimit dhe periudha e vlefshmris s tij ... 119
c. Gjrat q e prishin frkimin ................................................................. 120
d. Frkimi mbi mbshtjellse ose mbi plag........................................... 121

PJESA V
NAMAZI ................................................................................................................. 125
A. RNDSIA, VLERA DHE VENDI I NAMAZIT
N JETN TON T PRDITSHME ................................................................. 127
I. 'adhurim sht namazi? ............................................................................ 127
II. Urtsia dhe vlera e namazit ....................................................................... 129
III. Rndsia e namazit n jetn ton t prditshme ................................... 129
Lexim letrar: Namazi i Mevlans ............................................................. 131
B. KOHT E NAMAZIT ...............................................................................................133
I. Pes koh namaz farz ................................................................................... 133
II. Koht e namazeve t bajramit dhe teravive ............................................. 133
III. Koht kerahet ............................................................................................. 134
Lexim letrar: Ngrihu, koha e namazit po t kalon ................................ 135
C. FARZET E NAMAZIT .............................................................................................136
Lexim letrar: E fshehta e namazit ............................................................ 140
D. VAXHIBET DHE SUNNETET E NAMAZIT......................................................142
I. Konkluzioni i vaxhibeve t namazit ........................................................... 142
II. Vaxhibet e namazit...................................................................................... 142
III. Sunnetet e namazit .................................................................................... 143

221

E DREJTA ISLAME - I

Lexim letrar: Namazi i Profetit ................................................................ 145

Lexim letrar: Namazi i burrave t mdhenj ........................................... 147
E. ETIKA E NAMAZIT, MEKRUHET DHE
GJRAT Q E PRISHIN NAMAZIN ........................................................................ 151
I. Prkufizimi i etiks s namazit, etika e namazit dhe konkluzioni i saj . 151
a. Prkufizimi i etiks ............................................................................... 151
b. Etika e namazit. ..................................................................................... 151
c Konkluzioni dhe vendimi i etiks. ....................................................... 151
II. Mekruhet e namazit dhe gjrat q e prishin namazin............................ 151
a. Mekruhet e namazit. ............................................................................. 151
b. Gjrat q e prishin namazin. ............................................................... 152
F. EZANI DHE IKAMETI.............................................................................................153
I. Prkufizimi, konkluzioni, vlera dhe fjalt e ezanit dhe ikametit ............ 153
a. Konkluzioni dhe vendimi i ezanit dhe ikametit. .............................. 154
b. Vlera e ezanit dhe ikametit. .................................................................. 154
c. Fjalt e ezanit. ......................................................................................... 154
II. Gjrat q duhen br kujdes n ezan, cilsit dhe vlerat e muezinit,
mekruhet e ezanit dhe ikametit...................................................................... 155
a. Gjrat q duhen br kujdes duke knduar ezan ............................... 155
b. Cilsit dhe vlerat e muezinit ............................................................... 156
c. Gjrat q duhet t ken kujdes dgjuesit kur kndohet ezan ........... 156
d. Mekruhet e ezanit dhe kametit ............................................................ 156
G. LLOJET E NAMAZIT ..............................................................................................157
I. Namazet farz dhe llojet e tyre ..................................................................... 157
II. Namazet vaxhib dhe llojet e tyre ............................................................... 158
III. Namazet nafile dhe llojet e tyre ............................................................... 158
a. Namazet revatib ..................................................................................... 158
b. Namazet regaib ...................................................................................... 158

222

E DREJTA ISLAME - I

PJESA VI
FALJA E NAMAZEVE ............................................................................................ 161
A. NAMAZET E PES KOHVE DHE FALJA E TYRE .................................... 163
I. Namazet e pes kohve dhe falja e tyre ..................................................... 163
a. Cilt jan namazet e pes kohve? ....................................................... 163
b. Namazi i agimit dhe falja e tij .............................................................. 163
c. Namazi i mesdits dhe falja e tij........................................................... 165
d. Namazi i iqindis dhe falja e tij............................................................ 166
e. Namazi i mbrmjes dhe falja e tij......................................................... 166
f. Namazi i jacis dhe falja e tij ................................................................. 167
B. NAMAZI I VITRIT DHE FALJA E TIJ..................................................................168
I. Reqatet dhe konkluzioni i namazit t vitrit............................................... 168
II. Falja e namazit t vitrit ............................................................................... 168
C. NAMAZI I XHUMAS DHE FALJA E TIJ ..........................................................169
I. Vlera dhe urtsia e xhumas ....................................................................... 169
II. Kushtet e detyrimit dhe vlefshmris s xhumas.................................. 171
a. Kushtet e detyrimit (farz) t xhumas ................................................. 171
b. Kushtet e vlefshmris s xhumas ..................................................... 172
III. Shtyllat, kushtet dhe sunnetet e hutbes................................................... 172
a. Shtyllat dhe kushtet e hutbes ................................................................ 172
b. Sunnetet e hutbes ................................................................................... 172
IV. Falja e xhumas .......................................................................................... 173
V. Zuhri ahir dhe sunneti i kohs .................................................................. 174
VI. Nj shembull hutbeje e xhumas ............................................................. 174
D. Namazi i t vdekurit dhe falja e tij ..........................................................................178
I. Disa njohuri mbi t vdekurin, larja dhe qefinosja e tij ............................ 178

223

E DREJTA ISLAME - I

a. Disa njohuri mbi t vdekurin ............................................................... 178

b. Larja dhe qefinosja e t vdekurit.......................................................... 179
II. Konkluzioni, kushtet, falja dhe lutjet e namazit t t vdekurit.............. 179
a. Konkluzioni dhe kushtet e namazit t t vdekurit ............................. 179
III. Vendi dhe konkluzioni i dshmorit dhe fitimtarit n fe ...................... 181
IV. Fusha e detyrs s shrbimit ushtarak dhe vlersimi i saj sipas fes ... 182
Lexim letrar: Makthi ................................................................................. 184
E. NAMAZET E BAJRAMEVE DHE FALJA E TYRE.............................................187
I. Namazet e bajrameve, konkluzioni dhe urtsia e tyre ............................. 187
II. Falja dhe tekbiret e namazit t bajrameve ................................................ 187
III. Hutbeja e bajramit dhe konkluzioni i saj................................................ 188
IV. Tekbiret e teshrikut dhe konkluzioni i tyre............................................. 189
F. NAMAZI I TERAVIVE .............................................................................................189
G. NAMAZI I UDHTARIT DHE I T SMURIT .............................................. 190
I. Udhtimi dhe udhtari, masa e prcaktimit t largsis s udhtimit .. 190
a. Udhtimi dhe udhtari.......................................................................... 190
b. Masa e prcaktimit t largsis s udhtimit ..................................... 191
II. Udhtimi, nijeti pr t bujtur (qndruar), konkluzionet e udhtimit
dhe prfundimet e tyre .................................................................................... 191
a. Udhtimi dhe nijeti pr t bujtur ose qndruar................................. 191
b. Konkluzionet dhe vendimet juridike t udhtimit............................ 192
c. Prfundimet e konkluzioneve t udhtimit ........................................ 192
III. Namazi i t smurit ................................................................................... 193
a. I smuri dhe gjendjet e tij ..................................................................... 193
b. Namazi i t smurit n gjendje t ndryshme ..................................... 193
c. Kiblja n namazin e t smurit ............................................................. 193
H. Kazaja e namazeve t kaluara ..................................................................................194

224

E DREJTA ISLAME - I

I. T prgjithshme ............................................................................................ 194

II. Prgjegjsia e lnies s namazit, namazet e falura kaza dhe mnyra e
faljes kaza .......................................................................................................... 195
a. Prgjegjsia e lnies s namazit ............................................................ 195
b. Cilat namaze bhen kaza?..................................................................... 195
c. Kazaja e namazeve ................................................................................. 195

PJESA VII
SHTJE T TJERA T NAMAZIT ............................................................ 197
A. IMAMT DHE XHEMAAT .............................................................................. 199
I. Vlera dhe konkluzioni i xhemaatit. Disa terma lidhur me xhemaatin ..... 199
a. Vlera dhe konkluzioni i xhemaatit ...................................................... 199
b. Disa terma lidhur me xhemaatin ......................................................... 199
II. Situatat pa xhemaat ..................................................................................... 200
III. Detyra e imamit dhe cilsit e tij ............................................................. 200
IV. Disa situata para dhe pas lidhjes s xhemaatit pas imamit dhe
konkluzionet e tyre .......................................................................................... 201
V. Falja e namazit me xhemaat ....................................................................... 202
VI. Vendosja e femrave n nj radh me meshkujt (muhazat) .................. 204
Lexim letrar: Veshja jeshile....................................................................... 205
B. SEXHDET E GABIMIT T HARRESS (SEHV), E TILAVETIT
DHE FALNDERIMIT ........................................................................................... 206
I. Sexhdeja e gabimit t harress .................................................................... 206
a. Konkluzioni i sexhdes s gabimit t harress (sehv), koha dhe mnyra
e kryerjes s saj ........................................................................................... 206
b. Elementt e sexhdes s gabimit t harress ........................................ 207
c. Kryerja e sexhdes s harress n namazin me xhemaat ................... 207

225

E DREJTA ISLAME - I

II. Sexhdeja e tilavetit ...................................................................................... 207

a. 'sht sexhdeja e tilavetit?................................................................... 207
b. Konkluzioni i sexhdes s tilavetit, kur dhe si bhet ajo .................... 207
III. Sexhdeja e falnderimit ............................................................................ 208
C. LUTJET DHE AJETT Q KNDOHEN PAS NAMAZIT ..............................208
I. Qllimi i lutjes dhe lutjet e knduara n fund t namazit ....................... 208
a. Qllimi i lutjes ........................................................................................ 208
b. Lutjet q kndohen n fund t namazit .............................................. 208
c. Vlera e lutjeve ......................................................................................... 211
II. Ajetet q kndohen pas namazit ............................................................... 211
Lexim letrar: Nuk merr me vete tjetr gj, ve qefinit .......................... 212

226

227

228

229

230

231

232