N e r t A ll-llah t Gjith mh h m ut, s irs mit, M h s s irueit!

T JETOSH DHE T VDESSH N ISLAMI

JOHAN VOLFGANG VON GOETHE AbdulKadr El-Murabit
Botuar nga: Projekti Islamik i Mirsis - PIM
T gjitha t drejtat e ktij libri i takojn botuesit

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

HYRJE ............................................................................................................................................................................................................................. 4 Parathnie...................................................................................................................................................................................................................... 4 EVIDENCA........................................................................................................................................................................................................................ 5 Gte dhe Krishtrimi ..................................................................................................................................................................................................... 5 T prmendurit dhe t lvduarit e Zotit..................................................................................................................................................................... 9 Gte dhe Islami.............................................................................................................................................................................................................10 PRFUNDIM ...................................................................................................................................................................................................................22

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

HYRJE PARATHNIE
Johann Wolfgang von Goethe (1748-1832) sht, pa dyshim, poeti dhe mendimtari m i njohur i Klasiks Gjermane. Si student i gjermanistiks, interesi im i veant pr letrsin gjermane n prgjithsi dhe Gten n veanti u b shkak q t njihem me kt botim interesant t Institutit Islamik t Vajmarit. Megjithse prfundimet n t cilat arrin autori i ktij libri, jo pa t drejt, mund t shihen nga shumkush me skepticizm, nuk mbetet asnj shteg pr t dyshuar rreth qndrimit shum pozitiv t poetit t madh gjerman ndaj Islamit. Duke qen i mendimit se aspekti fetar i jets J.W.v. Goethe-s dhe, n kt kuadr, marrdhnia e tij me Islamin, q gjen shprehjen m t qart n poemn West-stlicher Divan (1819), jan t panjohura pr shum njerz, dshiroj t ndaj me lexuesin shqiptar dhe veanrisht me dashamirsit e letrsis knaqsin e nj njohjeje m t gjer me poetin e madh gjerman. Prkthyesi

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

EVIDENCA GTE DHE KRISHTRIMI

Gte tha n fund t jets s tij: Es ist gar viel Dummes in den Satzungen der Kirche (Ka shum budallallk n doktrinat e Kishs) [Eckerman, 11.3.1832] N poemn e tij West-stlicher Divan Gte thekson vlern e muar t s tashmes n vend t qndrimit t krishter, t karakterizuar vetm nga pritja pr jetn e ardhshme dhe, si rezultat, nga prmimi i plot i asaj q Zoti i dhuron njeriut n do ast t jets s tij. Gte hedh posht pikpamjen e krishter rreth Jezusit dhe pohon njshmrin e Zotit n njrn nga poezit e poems s tij West-stlicher Divan: Jesus fhlte rein und dachte Nur den einen Gott im Stillen; Wer ihn selbst zum Gotte machte Krnkte seinen heilgen Willen. Und so mu das Rechte scheinen Was auch Mahomet gelungen; Nur durch den Begriff des Einen

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

Hat er alle Welt bezwungen. (Jezusi ndjehej i pastr dhe qetsisht mendonte [pr] Nj dhe t Vetmin Zot; Kush at vet n zot e shndrroi Ka fyer vullnetin e tij t shenjt. Dhe kshtu duhet e drejta ta ndrioj At q edhe Muhamedit i mjaftoi; Vetm konceptin e [Zotit] Nj Ai gjith bots ia imponoi.) (WA I6, faqe 288) Pran Jezusit dhe Muhamedit (Allahu i bekoft dhe u dhnt paqe q t dyve!) n vargjet e mpasme prmend Gte edhe emrat e Abrahamit, Moisiut dhe Davidit si prfaqsues t Njshmris s Zotit. sht nj fakt i njohur se Gte ndjente shum prmim ndaj simbolit t kryqit. Ai ka shkruar:

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

Und nun kommst du, hast ein Zeichen Dran gehngt, das unter allen Mir am schlechtesten will gefallen Diese ganze moderne Narrheit Magst du mir nach Schiras bringen! Soll ich wohl, in seiner Starrheit, Hlzchen quer auf Hlzchen singen? (Dhe tash m vjen ti me nj shenj Varur atje, q mes t tjerash M tepr e prmoj. Gjith kt menduri moderne Do t ma sjellsh n Shiras1[1]!

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

U dashka q un, n gjith obsesionin e saj, T kndoj pr dy copa druri t kryqzuara?..) Madje edhe m fuqishm: Mir willst du zum Gotte machen Solch ein Jammmerbild am Holze! (Dashke t bsh pr mua zot at figur t mjer n [at cop] dru!) Gjithashtu, n Wilhelm Meisters Wanderjahre (libri 2, kapitulli 2) Gte shkroi fare hapur se sht paturpsi e mallkuar t luash me ato t fshehta, n t cilat qndron thellsia hyjnore e vuajtjes. Sipas tij, mbi kto vuajtje duhet hedhur nj vel pr ti mbuluar. S fundi, n poezin e tij Siebenschlfer (Shtat t fjetur) q bn pjes n poemn e tij Weststlicher Divan, Gte e prshkruan Jezusin si profet:

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

Ephesus gar manches Jahr Schon, Ehrt die Lehre des Propheten Jezus. (Friede sei dem Guten!)

[Efesi pr shum vjet Nderon msimin e profetit Jezus. (Paqja qoft mbi t Mirin!)] (WA I6, 296)

T PRMENDURIT DHE T LVDUARIT E ZOTIT

Gte ishte, gjithashtu, i mrekulluar nga metafora mistike e Saadiut pr fluturn e dashuruar, e cila u shua pak nga pak, duke humbur jetn e saj n dritn vezulluese. Pr kt mund t shihet, veanrisht, poezia e Divan-it pr fluturn q fluturon npr drit: Selige Sehnsucht

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

(Mall i zjarrt). Titujt m t hershm t ksaj poezie kan qen Selbstopfer (Vetflijim) dhe Vollendung (Pkryerje). N kapitullin e Divan-it pr Rumin prshkruan Gte t drejtuarit me lutje e lvdime ndaj Allahut dhe bekimin pr kt: Schon der sogenannte mahometanische Rosenkranz, wodurch der Name Allah mit neunundneunzig Eigenschaften verherrlicht wird, ist eine solche Lob- und Preislitanei. Bejahende, vorneinende Eigenschaften bezeichnen das unbegreifliche Wesen; der Anbeter staunt, ergibt und beruhigt sich (E ashtuquajtura rozare muhamedane, n t ciln emri i Allahut lartsohet me nntdhjetennt cilsi, sht nj litani e till lvdimi. Cilsi pohuese e mohuese tregojn t pakonceptueshmen Qenie [Wesen]; lutsi mbetet i mrekulluar, nnshtrohet dhe qetsohet.). (WA I7, 59)

GTE DHE ISLAMI

rinin e tij Gte kishte dshir t studjonte filologji dhe arabistik (ndrkoh q i ati dshironte q i biri t merrej me studime juridike); ai gjithmon i admiroi udhtart e par n Arabi (Michelis, Niebuhr) dhe lexoi i mrekulluar gjithka q ata shkruan e botuan pr udhtimet e tyre. N vitet 1814-1815, vite kto n t cilat hartoi Divan-in e tij, u ushtrua Gte me profesort e orientalistiks Paulus, Sorsbach dhe Kosegarten (Jena) n t shkruarit dhe t lexuarit e arabishtes.

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

10

Pasi pa dorshkrime t arabishtes dhe u njoh me Kuranin, Gte ndjeu nj dshir t madhe pr t msuar arabishten. Ai kopjoi vet tekste t shkurtra lutjesh dhe shkroi: In keiner Sprache ist vielleicht Geist, Wort und Schrift so unanfnglich zusammengekrpert (Ndoshta n asnj gjuh tjetr shpirti, fjala dhe shkrimi nuk mund t trupzohen n mnyr kaq t pazgjidhshme). [Letr pr Schlosser-in, 23.1. 1815, WA IV, 25, 165] N moshn shtatdhjet vjeare Gte shkruan (Noten und Abhandlungen zum West-stlichen Divan, WA 17, 153) se synon t prkujtoj me respekt at Nat t Shenjt, n t ciln Profetit iu soll Kurani nga lart. Ai gjithashtu shkroi: Askush nuk duhet t habitet me efikasitetin e lart t Librit (Kuranit, sh.p.). Pr kt ai sht cilsuar si jo i krijuar dhe i prjetshm bashk me Zotin nga ana e admiruesve t vrtet t tij. M pas shtonte: so wird doch dieses Buch fr ewige Zeiten hchst wirksam verbleiben (kshtu, pra, do t mbetet ky libr prjetsisht me efikasitetin m t lart). (WA 17. 35/36) Edhe n ditt e sotme ne ruajm si dorshkrimet e studimeve t tij t para kuranore nga vitet 1711-1772, ashtu edhe ato m t vonshmet. Gte u lexonte me z t lart antarve t familjes s Duks s Vajmarit dhe miqve t tyre prkthimin n gjermanisht t Kuranit nga J. Hammer (ndoshta edhe prkthimin m prozaik n anglisht t G.Sale). Shileri dhe e shoqja, q kan qen dshmitar t ktyre leximeve, na njoftojn pr to. (Letra e Shilerit pr Kimbelin, 22.2.1815). Gte i ndjente mangsit e t gjitha prkthimeve n latinisht, anglisht e frngjisht dhe t prkthimeve m t reja. N Divan-in e tij Gte thot:

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

11

Ob der Koran von Ewigkeit sei? Danach frag ich nicht! Da er das Buch der Bcher sei Glaub ich aus Mosleminen-Pflicht (Nse Kurani sht nga prjetsia? Pr kt un nuk pyes! Q ai sht Libri i Librave Besoj nga detyr e myslymanit) [West-stlicher Divan, WA I6, 203] Ai studjoi libra dore n arabisht, gramatik, libra udhtimi, libra nga jeta e profetit Muhamed (Allahu e bekoft dhe i dhuroft paqe!) dhe pati shkmbime t shumta me orientalist nga e gjith Gjermania. Gte e plqente prkthimin n gjermanisht t Hafis Diwan-it nga Hammer (Maj 1814) dhe studjonte prkthimet e ndryshme t Kuranit q ekzistonin n kohn e tij. E gjith kjo e
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 12

shtyu at q t shkruante West-stlicher Divan-in e famshm, shum nga poezit e t cilit jan qartsisht dhe pa asnj dyshim t frymzuara nga ajete (vargje) t ndryshm t Kuranit dhe t lidhura n mnyra t ndryshme me to (shih: Mommsen, faqe 269-274) Gte bleu dorshkrime origjinale n arabisht t Rumit, Xhamit, Hafisit, Saadiut, Attarit, komentime t Kuranit (Tefsir), lutje t ndryshme (Du), nj fjalor arabisht-turqisht, tekste rreth shtjeve si lirimi i skllevrve, shitblerja, kamata dhe shkrime arabe nga sulltan Selimi. Gte nuk mendonte se kishte pasur t bnte me rastsi, por me at q Allahu kishte paraprcaktuar pr t kur: - n vjeshtn e vitit 1813 atij iu soll nj dorshkrim i vjetr n arabisht prej nj ushtari gjerman q kthehej nga Spanja n atdhe, dorshkrim ky q prmbante suren (kapitullin) e fundit t Kuranit, t titulluar En-Nas (114). M von Gte u prpoq q ta kopjonte at me ndihmn e profesorve n Jena, t cilt e ndihmuan edhe pr t zbrhtyer prmbajtjen e dorshkrimit. - n Janar t vitit 1814 ai mori pjes n nj falje kongregacionale t s premtes (xhuma) bashk me myslymant e ushris ruse t Car Aleksandrit n gjimnazin protestant t Vajmarit. N letrn pr Trebran m 5.1.1814 (WA IV 24,91) ai shkruan: Kur bj fjal pr profeci, m duhet t vrej se n kohn ton po ndodhin gjra pr t cilat asnj profet nuk do ta kishin lejuar t fliste. Kush do t lejohej prpara disa vjetsh q t bnte t ditur se n auditorin e gjimnazit ton protestant do t mbahej shrbes hyjnore muhamedane dhe se suret (kapitujt) e Kuranit do t murmuriteshin n t, por ja q kjo po ndodh dhe ne morm pjes n shrbesn bashkire, pam mullain e tyre dhe u uruam mirseardhjen princrve t tyre n teatr.
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 13

Mua mu b nj nderim i veant duke mu dhuruar nj hark dhe shigjeta, t cilat, n kujtim t prjetshm, do ti var mbi oxhakun tim sapo Zoti tu ket siguruar ktyre mysafirve t dashur nj kthim t mbar. N nj letr q mban datn 17.1. 1814 (WA IV 24, 110) dhe q i drejtohet birit t tij August, ai shkruan: Shum prej zonjave tona fetare kan krkuar n bibliotek prkthimin e Kuranit. Qndrimi pozitiv i Gtes ndaj Islamit i kaprcen t gjitha qndrimet e kohs s tij n Gjermani. M 24.2.1816 ai bri publike kt thnie: Der Dichter lehnt den Verdacht nicht ab, da er selbst ein Muselmann sei (Poeti [Gte] nuk e mohon supozimin se ai vet sht nj myslyman). (WA I 41, 86) N njrn nga poezit e Divan-it t tij Gte thot: Nrrisch, da jeder in seinem Falle Seine besondere Meinung preist! Wenn Islam Gott ergeben heit, In Islam leben und sterben wir alle. (menduri, secili n rastin e vet
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 14

Mendimin e tij t veant lvdon! Nse Islam do t thot nnshtrim ndaj Zotit Ne jetojm dhe vdesim t gjith n Islam.) (WA I6,128) Ve simpatis s veant me t ciln ai e shihte gjuhn e Kuranit pr shkak t bukuris dhe paarritshmris s saj, Gte ndjehej shum i trhequr edhe nga domethnia e saj fetare dhe filozofike. Njshmria e Zotit, bindja se Zoti shfaq vetveten n natyr/krijim nprmjet cilsive t tij t prkryera, sht nga temat qendrore t veprs s Gtes. Gjat studimeve t tij t para intensive t Kuranit n vitet 1771-1772 Gte kopjoi dhe prmirsoi pjesrisht tekstin e prkthimit t par t drejtprdrejt t Kuranit nga arabishtja n gjermanisht. Gte vuri n dukje ajete t ndryshm t Kuranit q i tregojn njeriut se ai duhet ti shoh natyrn dhe dukurit e saj si shenja t ligjshmris hyjnore. Shumllojshmria dhe panumrsia e ktyre dukurive dshmojn pr Nj dhe t vetmin Zot. Referimi ndaj natyrs ashtu si e paraqet at Kurani, lidhja e ngusht me t msuarit e mirsis hyjnore e njerzore dhe Njshmria e Zotit, t cilat Gte shkruan se i njohu n suren e dyt t Kuranit (El-Bekare), u bn themelet mbi t cilat u ngritn simpatia dhe dashuria e tij pr Islamin. Ai tha se ne duhet ta njohim Madhshtin e

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

15

Zotit n voglsi (Gottes Gre im Kleinen), duke iu referuar pr kt ajetit 25 t sures s dyt Kuranit, n t ciln sht dhn shembulli i mizs. Veanrisht i impresionuar ndjehej Gte edhe nga fakti se Allahu i flet njerzimit nprmjet profetve; kshtu Gte pohon profetin Muhamed (Allahu e bekoft dhe i dhnt paqe!): m 1819 ai, duke iu referuar sures Ibrahim, ajeti 4, shkruan: denn es ist wahr, was Gott im Koran sagt: Wir haben keinem Volk einen Propheten geschickt, als in seiner Sprache! (prandaj sht e vrtet ajo q Zoti thot n Kuran: Nuk i kemi drguar asnj populli profet, prvese n gjuhn e tij!) [Letr pr A.O. Blumentahl, 28.5. 1819,WA IV 31,160] Duke iu referuar t njjtit ajet, ai e prsrit at n nj letr pr Carlyle: Der Koran sagt: Gott hat jedem Volke einen Propheten gegeben in seiner eigenen Sprache (Kurani thot: Zoti i ka drguar do populli nga nj profet n gjuhn e tij) (WA IV 42, 270) Kt pikpamje e rishfaq Gte edhe n nj es t tij n revistn German Romance, Vllimi IV, Edinburgh 1827 (WA I 41, 307). Gte theksoi hedhjen posht t sfids s mosbesimtarve ndaj profetit Muhamed (paqja dhe bekimi i Allahut qoft mbi t!), t cilt krkonin q ai tu bnte mrekullira: Wunder kann ich nicht thun sagt
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 16

der Prophete, Das grte Wunder ist da ich bin (Mrekulli nuk mund t bj, tha Profeti, Mrekullia m e madhe sht q un jam). (Paralipomena III, nga Divani, WA I, 41, 307) N veprn Mahomet (Muhamedi) Gte prfshiu kngn e tij t famshme t lavdis Mahomets Gesang (Knga e Muhamedit). Figura e profetit sht simbolikisht e vendosur n metaforn e rryms, e cila pasi ka nisur nga nj prrua i vogl, rritet dalngadal duke u shndrruar n nj forc t pafundme shpirtrore pr t prfunduar plot lavdi n oqeanin, si simbol t s hyjnishmes. Ai e prshkruan profetin e madh duke trhequr pas vetes t tjer njerz, ashtu sikurse rryma, me forcn dhe madhshtin e saj, trheq t tjer prrenj e lumenj n udhn drejt detit.

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

17

N nj dorshkrim t Paralipomena III, 31 Gte shkruan m 27.01.1816: Oberhaupt der Geschpfe/Muhamed (Kreu i qnieve t krijuara/Muhamedi) (WA I6, 482). Nj tjetr element domethns i Islamit sht vendosja e theksit tek sjellja e mir e myslymanit. Veanrisht n kt kuadr plqente Gte dhnien e sadakas si ndihm pr t varfrit. N disa poezi t tij, si p.sh. n Buch der Sprche, prshkruan ai die Wonne des Gebens (knaqsin e t dhnit) dhe thot: Schau es recht und du wirst immer geben (Gjykoje drejtsisht dhe gjithmon do t japsh) (WA I6, 70). Ajo q e trhiqte n kt rast Gten ishte fakti se ky akt nuk prbnte ndonj investim pr astin apo pr pak m von, por mbushte gjith jetn plot bekime. Gte ishte gjithashtu i mirnjohur pr refuzimin e qart nga ana e tij t konceptit t rastsis: Ajo q njerzit, me prpjekjet e tyre, nuk e realizojn apo nuk munden ta realizojn dhe ajo q u ecn mbar aty ku duhet t shklqej m s miri madhshtia e tyre, rastsia, si e quajn m von, pikrisht ajo sht Zoti, i Cili ndrhyn aty drejtprdrejt me Gjithfuqishmrin e Tij dhe Lvdon Vetveten edhe nprmjet gjs m pak t rndsishme. (Bised me Reimer-in, nntor 1807) Besimi i tij i palkundshm n paraprcaktimin e Zotit (shihni si shembull bisedn me kancelarin Mller m 12.8.1927, WA I 42, 212, WA I 32, 57) dhe vargu i nj poezie t Divan-it t tij: Htt Allah mich bestimmt zum Wurm,/ So htt er mich als Wurm geschaffen (Nse Allahu do
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 18

t kishte vendosur q un t isha krimb,/ Ai do t m kishte krijuar mua si krimb). (WA I6.113), si dhe fjalt e tij: Parabolat (metaforat e Divan-it) msojn Islamin e vrtet, bindjen se askush nuk mund ti ik fatit t paracaktuar pr t. (WA I 7, 151), t gjitha kto rezultuan n qndrimin e tij personal t nnshtrimit ndaj vullnetit t Zotit; d.m.th. Gte e shihte at si nj urdhr q duhet pranuar me mirnjoheje dhe jo duke u rrebeluar. N veprn e tij letrare gjejn pasqyrim shembuj t fuqishm pr kt, nga t cilt mund t prmendim Egmont, Dichthung und Wahrheit, Urworte Orphisch, Wilhelm Meisters Wanderjahre etj. Nj shembull thellsisht preks nga jeta e tij sht reagimi ndaj nj aksidenti q i ndodhi karrocs me t ciln udhtonte kur ishte nisur n udhtimin e tij t tret pr tek Marianne von Willemer (korrik 1816), me t ciln mendonte t martohej pas vdekjes s Kristjans. Pas ktij aksidenti ai e kuptoi se nuk do ta shihte m kurr Marianne von Willemer-in. Lidhur me kt Gte shkruan: Und so mssen wir denn wieder im Islam verharren [Dhe, kshtu, na duhet t qndrojm brenda Islamit (d.m.th.: n nnshtrim t plot ndaj vullnetit t Zotit)](WA IV 27, 123) T njejtn gj thot ai edhe n nj letr drejtuar Zelter-it m 20.9.1820: Weiter kann ich nichts sagen, als da ich hier mich im Islam zu halten suche (M tepr nuk kam them, prve asaj se edhe ktu un prpiqem t qndroj n Islam). (WA IV 33, 123)

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

19

Kur m 1831 u shfaq nj epidemi kolere nga e cila vdiqn shum njerz, nprmjet nj letre Gte e ngushllon kshtu nj miken e tij, Louise Adele Schopenhauer: Hier kann niemand dem anderen rathen; beschliee was zu thun ist jeder bei sich. Im Islam leben wir alle, unter welcher Form wir uns auch Muth machen (Ktu askush nuk mund t kshilloj njeri; secili duhet t vendos vet se far duhet t bj. Ne t gjith jetojm n Islam, pavarsisht nga forma q zgjedhim pr t inkurajuar vetveten). (19.9.1831, WA IV, 49, 87) M 22.12.1820 Gte i shkroi nj letr falenderimi mikut t tij Willemer, i cili i kishte dhuruar nj libr me aforizma. N kt letr, mes t tjerash, Gte shkruan: Es stimmt zu jeder religiosvernnftigen Ansicht und ist ein Islam, zu dem wir uns frher oder spter alle bekennen mssen (Mbshtetet n do pikpamje t arsyeshme fetare dhe sht nj Islam, t cilin ne, hert a von, t gjith duhet ta pranojm). (WA IV 34,50) Si pjesmarrs n Luftn e 1792-shit kundr Francs, shkruan Gte m 7-8 tetor 1792 se besimi n paraprcaktimin e gjithkaje nga Zoti gjen shprehjen e tij m t pastr n Islam: Die Mahomedanische Religion gibt hervor den besten Beweis (Feja Muhamedane jep shembullin m t mir per kt (WA I 33,123)

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

20

Eckerman na njofton pr nj bised t tij me Gten m 11.4.1827 rreth metods s edukimit t myslymanve. Sipas Gtes, kjo metod edukimi konsistonte n t vrejturit e vazhdueshm nga ana e myslymanve t kundrshtive n egzistenc; si rezultat vjen takimi me dyshimin, q, pas analizs s suksesshme t realitetit t gjrave, prfundonte n zgjidhjen e sigurt. Gte e mbyll kt diskutim kshtu: Ju e shihni se ktij sistemi nuk i mungon asgj dhe se ne, me t gjith sistemet tona, nuk jemi aspak m t prparuar, madje askush nuk mund t shkoj m prpara Ky sistem filozofik i myslymanve sht nj mas e shklqyer, t ciln njeriu mund ta aplikoj tek vetvetja dhe tek t tjert pr t msuar se n nivel t virtytit shpirtror jemi. Pr gjra q nuk arrijn deri tek aftsia e njeriut pr t kuptuar dhe q mund t shrbejn si baz pr spekulime t ndryshme Gte porosit n Maximen und Reflexionen q t mos merremi me to: M i madhi fat i njerzve q mendojn sht eksplorimi i t eksplorueshmes dhe admirimi i qet i t paeksplorueshmes. Kjo sht e lidhur me kujdesin e myslymanve pr t mos pyetur rreth gjrave q nuk mund t dihen nga njerzit. Pr Njshmrin e Zotit Gte tha: Der Glaube an den einigen Gott wirkt immer geisterhebend, in dem er den Menschen auf die Einheit seines eigenen Inner zurckweist (Besimi n nj Zot t vetm sht gjithmon i efektshm pr ngritje shpirtrore, sepse ai tregon pr njeriun njshmrin brenda vetvetes). (Noten und Abhandlungen zum West-stlichen Diwan, WA I 7, 42) Gte bn fjal pr ndryshimin mes nj profeti dhe nj poeti dhe pohon t qenit profet t Muhamedit (Allahu e bekoft dhe i dhuroft paqe!):
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 21

Er sei Prophet und nicht Poet und daher auch Sein Koran als gttliches Gesetz und nicht etwa als menschliches Buch, zum Unterricht oder zum Vergngen, anzusehen. (Ai sht profet dhe jo poet dhe kshtu edhe Kurani i tij duhet par si ligj hyjnor dhe jo si ndonj libr njerzor, br pr edukim apo pr argtim). (Noten und Abhandlungen zum Diwan, WA I, 7,32)

PRFUNDIM
Pas analizimit t provave materiale t parashtruara m sipr dhe njohjes s provave konfirmuese n shkrimet e miqve t tij t ngusht Thomas Carlyle dhe Friedrich Schiller, sht e mundur t vijm n nj prfundim t qart, pa ln vend pr dyshim apo dykuptueshmri. Gjithka q prmbajn shkrimet e tij shkencore, veanrisht Zur Morphologie, mbetet nj propagandim i vazhdueshm i pikpamjes se gjithsia sht krijim i nj Qenieje Hyjnore dhe se Qenia e Krijuesit nuk przihet me qeniet e krijesave. Ndrkoh q jetonte jetn e tij n nj vend jomyslyman, ai pranoi dhe deklaroi pajtimin me plot zemr me dy dshmit themelore t besimit islam (Shehadet) duke pohuar se nuk mund t ket tjetr Zot ve Allahut, Nj dhe i Vetm, e se Muhamedi (paqja dhe bekimi i Allahut qoft mbi t!) sht i drguari dhe, njkohsisht, vula e t gjith t drguarve t Tij.

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

22

Megjithse i pamsuar pr lutjen rituale (namazin ose faljen), dhnien e zekatit, agjrimin dhe pelegrinazhin e shenjt (haxhin), ai shfrytzoi plot krenari e emocion t thell rastin e rrall pr t marr pjes n faljen e ndonj t premteje. Nga e gjith kjo del qart se ai e shihte Islamin si Fen e tij. Nga hadithet (traditat profetike) e shumt dhe t mirnjohur, t transmetuar nga Buhariu dhe Muslimi, si dhe nga hadithet e tjer autentik t koleksionit t Sunnetit sht e njohur se pranimi i Allahut dhe i t drguarit t Tij sht elsi i Parajss (Xhennetit). Kshtu mund t pranohet hapur se poeti m i madh i Europs, lavdia e gjuhs gjermane dhe e jets intelektuale sht gjithashtu i pari i myslymanve n Europn moderne, duke rizgjuar n zemrat e njerzve dshirn pr njohjen e Zotit dhe t t drguarit t Tij.

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

www.islamischen.ch

e-mail: info@islamischen.ch

23