P

C U R S U S

C O M P L E T U S ,

8 B D B I B L I O T H B C A U N I V E R S A L I S , I N T E G R A , CNIFORMIS, COMMODA.

O M N I H SS. FATftlM, d o g t o r i m s c r i p t o r h q u e

OECONOMICA,

ecclesiasticoriii

SIVK LATINORDM, SIYB Q R A C O R U M ,

QUI A* MVO APOSTOUCO AI> JBTATKU INNOCBNTlt

IU (ANlf. 1116) PHO LATINIS,
ADCONCILII
FLORBNTINl
TBMPORA {ANN. 1139) FRO GRMCIS FLORUBRUNT :
R E C U S I O
C H R O N O L O G I C A
OMNIUM OUJK EXSTITEKE MONUMENTOIWM CATHOLICA: TKADITIOMS PEU QUINDECIM PIUOKA
KGCLESIifi SJECULA,
I V V T A KRITIONRB ACCURATI88IMAS, IRTRR S B CUMQUE N0NNULM8 COI>tf.lED8 MANWCKIPTIB C O L L A T A S , PKRQOA* BIMGKNT S B C A S T I 9 A T A ; lt88RBTATlOMIBlJ8, COMMENTABIie VARIISQUR LECTIONIRl'8 CONTINKNTKH II.LUSTftATA ; OMNIH'8
PRRIBU8 P08T AMPI.IBBIUAB B D I T I O N E B QVM TBIBUft NOVIK8IMIS SACUI.te DEUBNTUB A B 8 0 M I T A 4 , t B T E C T I 8
AOGTA ; IIIIlc:lllB OBDINARII8 V E L BTIAM ANALYTICI6, 8ING9LOS 8IVB TOMOB, 8IVR AUCTORKft ALlCUJUS
MOMKNTI 80B8EQUERTIBUB, D O I U T A ; CAPITULIB INTRA IP8UM X K I T U M R l T E DISPOSITIS, NBCM9N B T TITUL18
8 I R 0 U L A R U H PAGIRARUM MABGIRRM SIIPBRIORKM IMSTIitGHENTlBtlS SHBJKCTAVQtlR B I G N I F I GAMTIBOB, ADOBNATA ; 0 P E B I B 9 CUII DUB118, APOCBTPHIS, ALIQUA VBRO AUCTOIUTATE IN
ORIHRR At> TRA9ITIORKM BCCLE8USTICAII POI.I.BNTIBUB, AMPLIFICATA ;
D C k f i T i e E T QOADRAGIKTA INDIGIBUS 8IJB OMNI RESPECTt), 8GIL.1f.ET, Al.PKADETICO, CIIROROLOGIGO, ARALYTICO,
AtULOGlCO, 8 T A T I 8 T I C 0 , 8THTIIRTIC0 , E T C , HES ETAUCTORES BXIHBERTIBUB, 1 DT NON SOLIM 8 T U 9 1 0 * 0 , 8K9 NEGOTIIS WPLtCATO , E T Bl FORTB 8 I R T , PIGR18 ETIAII R T IMPERITI5 P A T E A N T OMNES
8 8 . PATRES, LOCUPLETATA J 8BD PR.C8ERTIM DLODOB IIIMEK8I8 E T GENERAL1BI28 IMHCtRUS, ALTBRO
8 C I M C B T ItEllUM, QIIO COXSIII.TO, QUWQtlll ROH SOLUB T A L I S TALI8VR P A T R B , VKRUM E T I A U
UNII8QOI80UB PATRUIf, ABSQUB UIXA BXCEPTIONK, 1N QHOIU.IRKT TBRMA 8CRIPSKRIT, URO
lMTUiTU C G N B P I C I A Y U R ; A L T R R O SCIUPTUItiE SACHif,EX QUO L E C T O R I C O M PEBIRB 81 OBVIUM QtHKAM PATRR8 B T IR QIIIBllB OPRBUM SUGRUtf I.OCIS
8IMGULOS 8INGD1.0RUM I.IBRORUM 8CBIPT9RJK YRR8II*. PRIMO GKNKSRG*
9SQUE * R<tVI88IB9ll APOCALYP8IS, COMMRNTATI 81NT l
E M T I O AGCURAT18SIHA, CJITERlSQUE OMNSBU6 FACILB ANTBPORENDA, 81 PRKPBNDANTtlR
CIIARAGTBRUM M I T I 0 I T A 8
C H A R T J E 0 9 A L I T A 8 , I N T E G R I T A B T B X T U S , C0BRECTI9NI8 PBRFE<:TIO OPBRUM RBCI180ROM TUM T l R l B T A *
TVM RUMBBUB, FOBllA VOI.UMIRUM PCRQUAM COMBOBA 8IB1Q9B IN T 0 T 9 PATROLOGIA DEG9R8U CON8TANTBR
I I I I I . I 8 , PRBTII B I I G U I T A S , PRA8BRTIMQUK I8TA COLl.KCTIO DHA MBTUOMGA E T CUBONOLOGICA ,
BRXGF.NTORUII FRAGMBNTORUU OPUBCULORDIIOVB HACTKMU8 HIC I L L I C 8PAR80IIIIM, VFX BTIAM
INE9IT0R0M, PBIMUII A U T K B IR NOBTRA BIBLIOTNBCA, E l OPBRIBU8 B T II88. AD OMRRB
TATE8, LOC08, LIRGDA8 FORMARQOB PKRTINKNTIBUB COADUNATORtlM,
BT E X I K R U H E R I 8 OPERIBU8 TRIDITIONEM CATDOLICAH GOMBLANTIBU8 08 VXICVU H I R A B I L I T E R EFFICIEWTIUM.

SERIES GRiECA

POSTERIOR,

IN OIIA PRODKUNT PATRES, DuCTORES SCKIPTORK8Q1JK Ei.CI

GR/EC>E
AB AiVO PilUTIANO USQUE AD CONDUI FLORENTINI TEMPORA, AHPLIUS;

ACCURANTE

J.-P.

1G E ,

BttolloihMaB e l e r t
mnirermm,
SIVK CUHSUUM COMPLBTORUM 1M SINGULOS SCIRNTLB BCCLBSUSTICA RAMOS KDITOUB.
t A T B O I . O G U . A D IM8TAR1P8I08BGCLB8IJB, IM DOAS P A R T B 8 D I T I D I T 9 R , ALIAM NBMPB LATlNAM, ALIAM GRiBCO-LATlKAM.
A H B J E PAHTE8 PBNB JAM INTEGRB EXARATiC 8UNT. LATIRA, 9 9 C B R T I S E T VIGIRTI DIIOB9& VOLDyiNlUUS MOLK 8|)A
^ S T A f t S , DBCBM E T CEMTUM 81IPRA M I L L B FRANCI8 VEMIT : GRJfCA IUPLIC1 EUITIONB TVPI8 U K 8 T . PRIOR
GBJECOM TBXTOM UNA C U V VBR8IORE L A T I ^ A LATKBALI CGtfIXKCTITUB, NOXEMQUE ETCF.NTUM TOI.IIMINA, PRO PRIUA
B S B I E GBJCCA ROM BXCEDIT. P9STKBI0B AU1EM TBR8IOIIBM LATINAM T A K T O H RXMIBKT, IDBOQIIB INTBA QU\NQIJE
QtJIBQOAGIRTA YOLUBIHA RBTINBTUR. 8B< OMDA BBRIE8 GRCO-LATINA 8EXACIRTA VOLUlllNA .
MOP BOPBRABIT ; 9UM UUJCB YBR8IO MBRE LATINA TRIGINTA VOLUM1NIB9S ABSOLVETUR. IHWMQUODOUR Vul.WMKN
C K J I C O H . A T I N U K 4CTO, UBUMQUOUQUB NEBB LATINUM Q9IKQ9E FBANCI8 80LUMKOOO E U I T U B : UTBOBIQUE VBRO,
O T P R B T I I BUJU8 BBHBFICIO F R U A T U R BMPTOR, COLLBCTIONKM IMTBGRAII, B I V E LATINAM, SIVB CRiBGAM VAi
PAfcBT HBCE8BE E R I T J 8BC|)8 EMIU CUJ98QUB T0L9MINIS AUPLITUblRKH NEf.WON KT BJFFICUI.TATK VABIA P B K T I '
JtVVABUBT. ATTAMER, Bl QUI8 EMAT IMTEGBB E T BBORBIM COLI.ECTIONEM GRULCO-1ATINAM, \ B L EAMDKM K.
em/eco I.ATIKE VERBAM, TUM QUODQUE TOLUMER PRO KOVEU V K L PRO S E X FRAKCIB 8 0 L U M OBTIMEBIT. I S T A tON
W T I O M E 8 F U T 9 B I B PATROLOGl 5EB1EBU8 APFLICANTOB, 81 T E H P U B EA8 TYPI8 IUR9AMDI RuN KOBI8 D L E S T .

PATROLOGIJE

GRMCJE

TOMVS

CXXIX.

EUTHYMIUS ZIUABENUS.
m

EXCUDBBATDU KT V K N I T APUD J . - P . MIGNE, KDITOHKM,

f l A DU.TA irAUMUSE,
OLIM PUOPK 1 LUTETIifi PAIUSIOIUJM VIJL<;0
FKNFEH
IHOMINATAM, SEU VETlt-UONTKOVGE,
NUNC VEKO INTRA U(*;NIA PAKISINA.

Cliehy. lypis PAUL DUPONT, 1% * dicU Bac-rfAsnieres. 64.10.97.

T R A D I T I O

C A T H O L I C A

SMCVLVM

T O V

Z
QUM

0 P E R A

ANNUS 1 1 2 2 .

XII.

R E P K R I R I
JUXTA

VARIAS

LiPSIENSEM

CHIilST.
FRID.
. BONGWANNI
VEMTAM,
TVPIS

A C C U R A N T E

P O T U E R U N T

ED1T10NES

MATTHjEI,
NICOLAI

AftTHlMI
FOGGINIl

TERGODYSTENSEM
ROMANAM,

II! i'I I I I I.

J.-P.

M I G N E

Blbllothecns C l e r i Uoiveratc
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI/E ECCLESIAS HC. ItAMOS EDITORK

TOMUS

SECUNDUS

P A R I S I I S
APUD

GAUNIEK

FltATKES, EDITOKES

ET

J.-P. M I G N E

IN VIA DICTA : AVENUE DU MAINE, 208

SUCCESSORES

SMCULUM

ANNUS 1112.

XU.

E L E N C H U S
AUCTORUM E T OPERUM QUI IN HOC C X X I X CONTINENTUR

EUTHYMIUS
GOMMENTARIDS

EvANCEUA,

I N QUATUOR

ZIGABENDS.

ex editione Graco-Latina Ghrist. Frider.

col.

Matthsi. L i p s i e 1792.
Chritt.

Frid.

Matthtei

Alb. Fabridi,

Prafatio,

Phil.

et ejus Commentariit
Joanni Bentenii
Caurietuem,
Ejutdem

Eputola

in qua recentenlur

Labbe, Joan. Aug. Ernetti,

Richardi

Simonii,

Aug. NoetuH,

de

Eulhymio
11

tententia.
dedicatoria

archidiaeonum

Joan.

ad Franeiscum

Toletanum,editioni

Bovadilla,

Latina

anni

epiteopum
iHHprmmissa.

33
41

Prxfatio.

107

Eulhymii Expositio in Matthaeum.

in Marcum.

785

in Lucam.

853

in Joannem.

1105

2 5 6 4 3 5

* * *

E
*

C O M M E N T A R I U S

TEXTUM
AD

FIDEM

GILECUM NUNQUAM ANTEA

DUORUM CODICUM

BIBLIOTHECARUM

AUCTORIS JSTATE

SS.

EDITUM
SYNODI

MOSQUENSIS,

SCRIPTORUM,

DILIGENTER RECENSUIT ET REPETITA VERSIONE LATINA JOANNIS

SUISQUE ADJECTIS

ANIMADVERSIOMBUS

EDIDIT

C H R I S T T A N U S

F R T D E R .

M A T T H i E I

COLLKGIORUM IMPEKIALIUM ROSSICORUM A88ESSOR E T A C A D E M L E VITEMBERGENSI8

LITTERARUM

GRJECARUM

PROFESSOR.

(Lipsice, 4792, in-8<>.)

ITEM
COMITl

SERENISSIMO
PRINCfPl
AC DOMINO ERNESTO

LUDOVICO,
DUCI SAXONI^,
JULl.dS,
CLIVI^,
AC MONTIUM
ANGARIAS,
ET WESTPHALIJS
COMITI,
PROVINCIALI
TUURINGI^E,
MARCHIONI
MISNUE,
COMITI
PRINCIPALI
DIGNITATE
HENNEBERGsE,
M A R C j E BT RAVENSBERG^,
DOMINO RAVENSTEJNff
ET 2, ETC,
ETC.
DOMINO MEO INDULGEN
TISSIMO.

Dux serenisnme, domine

indulgentissime,
Inter alias tot ac tantas virtules tuas, Dux serenissime, nuper singularem gratiam, humanitatem et ad
juvandas UUeras promptum animum tuum mihi quoque contigit experiri, cum tua sponteac
liberalissime
instructissimx
bibliothecastux usum mihi concessisses. Quod quidem beneficium ideo majus etiatn censendum
arbilror, quod non ad me solum, sed ad plures inde redundavit utilitas. Grati ergo hominis putavi, id hic
palam profiteri atque animum meum istius beneficii haud immemorem demonslrare. Credidi aulem, me
id recte faclurum esse, si sciHptorem sux xtatis nobilissimum et quondam apud lexittm
Comnenum
imperatorem gratiosissimum, nunc post plura saecula ex bibliothecis Mosquensibus denuo in iucem adductum, tux, Princeps serenissime, graiix> tanquam interpretem grati animi erga te tnei commendorem
et ad te allegarem. Benevole ergo admittas, qumo, Princeps indulgentissime atque humanissime, hominem luce et celebritate dignissimum, qui quondam etiam principis sui gratia et suis virtutibus versafus
e$l in luce et celebritate maxima. Simul vero eliam tuam mihx gratiam ut conserves, humanissime rogo,
qui tibi, Dux serenissime, ac toti serenissxmx famxlix tux omnia Deo precor bona, tuis ac tuorum virlutibus xqualia et dignissima.
Dux serenissime, Serenitati

tux omni cultu et veneratione

CHRISTIANUS

VUembergx*

addiclissimus,
FRIDERICOS

MATTHjEI.

die i Maxi 1792.

P A T R O L . GR- CXXIX.

11

PJLfiFATIO

A l P i L E F A T I O
LECTORIBUS D O ( m S ET BENEVOLIS S.
Post tot praclara summorum virorom de h o r u m bant. Adhibita ergo attentione, diligentia, modesCommentariorum auctore judicia, quibus ei proprietia, et, quee his libris i n primis debetur, fide v i r i
tatem eermonis, doctrinam, curam, diligentiam
honesti.haudadeo difficulter veruma falso separaet acumen testantur, non necesse videtur, ut m u l tur. Etsi autem Euthymium satis diligeotem et fita ejusinlaudem oommemorwn. l l l u d tantara addo,
delenj cognofi, tanoeo interdum loca litterarum
nulla, aut cerU paucissima Litterarum saerarum
sacrarum ex Libris sacris, sed t x Corameotavocabula, quee i n quatuor Evangeliis vel roinus
riis interpretumlaudat. Qua de re aliquoties m o n u i
Groca, vel obscura, occurrunt, ab hoc preetermisin animadversionibus. Deprehendi etiam vocabula
sa esse, q u i n vocabulis magis perspicuis ot probaab ipso primum illata, nonnulla etiara omissa, sed
bilioribus explicarit. Nexum oratioais et narratiopauciora. Codices Evangeliorura autem cum ComQ u m c u m singulorum, t u m p l u r i u m evangelistarum,
mentariis et catenis, gicuti Tbcopbylactus etiam,
acuUssimeanimadvertitac n o t a t : dissensum facile
ad manus habuit ejusmodi, cujusmodi sunt mei
et subtiliter componit. Etsi autem multa CbrysoMosquenses a. d . e. g. 10, de quibus exposui i n
stomo, preestantissimo inter veteres, ac pene dixePrnfalione meee Novi Testamenti editionis ad Evanr i m , u n i interpreti d e b e t : m u l t a item ex multis
gelittm Marci. Horum simillimos i u bibliolheoa
aliis h a u s i t : omnes enimante se consuluisee vide- q Parisina et Vindobonensi servari, cognovi ex Ritur interpretes: tamen i n p r o m p t u sunt,quaeabipchardo Simonio, Lambecio, Treschovio et nuperrisius doctrina, studio et ingenio accesserunt. Q u i me ex Altero. Similes etiam Bircbius adhibuit i n
bus ergo adhuc ignotus est Eutbymius, eis, ut i n editione Hauniensi, u t i ex Donnullis ab eo editis
noteecat, suaserim, ut saltem ultima tria Evangecolligo schoJii9. Si ergo Eutbymiuscum hujuemodi
l i i Mattbeei capita perlustrent. Hanc enim evangecodicibus, aut cum Chrysoetomo, aliisque interprel i c narraiionis partem et a Cbrysostomo, ei a
tibue coQsentit, ejus contra meliores oodicee nulla
Cyrillo, et ab aliis veteribus negligentius tractapoteet esse auctoritas. IUud etiam in Euthymio,
tam deprebendi. Ex Origenisautem, nescio, u t r u m
sicuti i n pluribus Greecis et Latinis iaterpretibue,
dicam Commentariis, an cavillationibus, etiamsi
displicet, quod vocabulum indefinite
omnia ejus scripta ad manus habuerit, n i b i l proadhibet, non de solis Novi Testamenti codicibus,
ficere potuit. Textum, quem vocant, Evangeliorum
sed de interpretum etiam Commentariis. Sed ilJud
multo quidem modestius, accuratius et fidelius
vitium commune quondam fuit. Ita recentioribue
tractavit, quam consuetudo fuit i l l o r u m et snpeetiam temporibus, inventaartetypograpbica, m u l t i
r i o r u m temporum interpretum. Origenes enim,
ex criticis et editoribus editos etiam libros codioum
ejusqueuimius admiratoracimitator,Hieronymus, ^ et exemplarium nomine appellarunt. Utautem hos
i n multis leviter, i n aliis perfidioee etiam egerunt,
Commentarios ederem, i n primis me permoverunt
Ghrysostomus autem, abundantiefacundi flumine
tot doctissimorum v i r o r u m , maximeque Ricbardi
abreptus, multos scriptorum sacrorum locos t u r Simonii, de iis j u d i c i a ; deinde duo prmstantissimi
bavit, diejecit et oppressit* Ac profecto, si libri
codices Mosqueoses; denique summa bujus libelli
erangeligtarum et apostolorum per solos interpreraritas. Mirabili enim casu videtur accidisse, u t
tee, dogmalicos, bomiletas et ascetas ad nos periater lot Joannis Hentenii editiones versionis Lavenissent, d u d u m i a dubio versaremur, quid tantinee v i x una reperiri possit. Equidem certe per
dem i l l i ecripaennt. Nunc autem plures scrib
annos duodecim frustra vel u n u m m i h i exemplum
codicum docti, attenti el fideles, parum curantes
Cfueesivi, acpostremo tandem didici, ab a l i i s e t i a m
() dogmaticorum et interpretum vel per levitatem
inter libros rariores referri. In principio b u j u s
et negligentiam, vel per fraudem et malitiam, coneditioois ergo usus sum tomo XIX bibliothecaa m a tra codicum fidem et auctoritatem illatas lectio- ximeB Lugdunensis 1677. quem mihi ex bibliotbeca
nes et sententiae, i d quod i n suis Novi Testaamplissimi senatus Lipsiensis commodaverat permenti codicibus reperiebant,-io suum, i n aliorum
iilustris Mullerus, sereoissimo Saxoniee electori a
h o m i n u m , i u Ecclesi usum publicum transcribe- ^ consiliis bellicis secretioribus, civitatisque L i p *
t

() Recordor, alicubi i n scriptis Michaelis,

viri
perillustris, eamdem expressam esse eententiam.
Sed locum i i l u m nunc non poteram reperire. lllud
autem Critici acutiores et a partium studio alieni
norunt omnes, i a h o r u m numero nullo modo h a -

bendosesse scribas Codicum Cantabrigiensis, Claromontani, Sangermaneoeis, Augieneie, Boerneriani, ceeterorumque ejus generis. Sed de C a n t a b r i giensi et Boerneriano, si prodierint, plures v i r i
docti verius et accoraiius judioabuot.

14

PRjEtfATIO
siensie consul. Typis j a m expresso folio sexto ad i
paginam 96. Heynius eliam, augustissimo Magn
Britanniae regi a consiliis aulicis, vir perillustris,
ad me transmisit editioaem, ut arbitror, principem,
Lovanientem 1544. Codicibug textus Groci adhuc
inediti usus sum duobus Moequeosibus, membranaceis, auctoris mi&te scriptie. Alter A. est btbliothec fypographei syaodalis io-fol. n u m . 1, c o m plectens folia 274 Alter est bibliothecaa sanctissimae s y n o d i i n fol. n u m . XLIX foliorum 410. I n
iJlo textus Evangeliorutn scriptus est litterie paulo
majoribus, Commeatarius minoribus. booeaBdem
sunt litterfc textu e t i a scboliis, sed iste, l i q u o re rubro, heec, atrairteato scripta suut. I t t u m ia
mea Novi Testamenti e d i t i o n e appellavi n, hunc t.
De utroque exposui adepistolam Pauli ad Thessa- j
loaiceuses, p . 202, 203. Specimiua litterarum eere
expressa axbibui ad Evangelium Joannis igtius
editioois. Codex B. praestantior est altero a scrib a diligeatiori ac fideliori scriptus. Nam alter sorib a saepius aberr^vit et i n scholiie ad Joaaoem
m u l t a vel per pigritiam vel per fraudem prterxnisit. utroque codice, siouti i n Parisinie et
Hentenii, multa scbolia ab iisdem scribis scripta
sunt i n margiae, de quo i n locis eiugulis lectoree
m o a u i . Videatar autem ista schoUaauctore Euthym i o ipso, post ejus repetitaaj lectioaem, udlecla
esse, per eosdemscribas. I d satis fit probabUe cum
ex aliis locis, t u m ex soholio ad Luc. u , 55. Adhuc enim i n codicibus desunt omnia ab Ral
ad . H c enim primo Eutbymius
auctoritate Ghryeostomi exclueerat : i n repetita
a a t e n lectkme, u t satis docet soholium ad istmn
l o c u m , ejnsftan a w t o r i t a t e addiderat. Forte honc
laborem etiam, eicuti Paaopliam, jubente Alexio
Gomneno suscepit, ac pfures scribas imperatoriie
impensis condactos habait. Sed i d driade recentiores eliam ecrib imitati suot, ut ex Hentenio
ditoitor. Nam Hentenii codex, etsi satia b o n u s , j u dioe etiam Simonio,baberi debet, tamen sine oilo
dubio meie foit reeeauor. Eteaim Hentenias ipse
conquerilar de nraKis ao difficiHbus siglis, quas
paneae et n o t sunt i n meis. Praeterea Heatenii
appendioee etiam babet exTheophylacto et aliorum
ecboliis, quea i n nentro m e o r u m comparent. Nibilominue tamea nraltie h i locis versione Hentenii
pro codice u t i potui. Eam igitar hac etiam de cauea
intaciam : adjeoi tamen partim i n animadveretonibae, p a r t i m i n fine operis nonnuHas correctiooes. Sex autem codicw Grci Commentar i o r a m Eatbymli i a EvangeHa m i b i adhuc tnaot a e r a n t Dao Mosquenees, Hentenii, chio Parisiai
rega a u m . 2393 et S40t, et (6) Baroccianus. I n
o a l l o boram codicuro nomen auctoris, nisi forte i n
B t f o e d a n o , qaem ftflUitn tractavit, reperitur, de

qao tamen valde dubito. Parisinus 2401, a m a n u

recentiori ascriptum habet nomen Nicetoe Serrar u m , qui vulgo Heracleensis appellatur. Altef Parisinus, ut arbitror, recentior, tribuit Theophylacto,
quem appellat, , n t m i r u m . Meus . loco Indicis habet
spatium vacuum, ideo fortasse, ut postea a pictore
auro, aliisve coloribus adderetur atque ornaretur.
Indicem codicis expressi p. 10 Hentenius n u i l u m videtur reperisse, ut ex ejus praefatione et i n terpretatione p. 9, colligi potest. eo autem vebementer errat Richardus Simonius, quod litteras
au. pro accepit. Nam A m m o n i i nomen,
quod frequens est i n catenis Greecis, i n codicibus
quidem Mosquensibus nunquam inveni uno/xscriptum, etsi sigla esset. 'A^. ergo, quod eliam i n
meo reperitur, notat ^ . Ex bis apparet, ignotum esse nomen auctoris borum Commentarior u m . Unde ergo cognoscitur, fuisse Euthymium?
Scilieetex ej usdem Commentario i n Psalmos, quem
Hentenius, Montefalcoiiius, nosque ipsi tractavimus. Qaomodo autem ? Primo quidem, nec ovum
OYO ita est simile, ut cum Hentenio loquar, u t i
similes sunt biCommentarii Commentariis i n Psalmos. Secundo, i n scboliis ad Psalmos frequenter
hujus Commentarri fit menlio, ita ut q u o r u m i b i
fiat mentio, ea hic reperiantur. Tertio, Commentarius i n Psalmosnomea Euthymii additum babet,
etsi non i n omaibus codicibus. Codices Commentariorum i n Psalmos, vulgo Eutbymio tribuuntur, i n Mosquensibus bibliothecis inveni duos. Accedit tertias illis valde similis. De bis infra mon u i . Sed ex b i s n i h i l efficitur,quodauctorisnoipine
careat. Verumtamen de Pbilippo Saulo, q a i primus
LatfaeediditCommentarios i n Psalmos, eosqueEuthymiotribuit,probabile videtar e u m E u t b y m i i n o mea reperisse i a u a o a u t pluribus codicibus. Acceditfides etauctoritas Montefalconii, qui itareper i t i a codicibas Goisliniaais. Ita enim habet i n
Bibl. Coislin., p. 178: Euthymii
Zygadeni
(sic)
Commentarii in Psalmos. Adde eumdem p. 58 Zygabeaus appellatur, Sbid. p. 200 et 425. Henteqius
eum Zigaboaum appellat. Quibasnomiaa plura recentiorumGraecoruninota sunt, i i norunt,etymolo
giam illorum nominu m valde esse impeditam. hoc
nomine autem oriri potuit ex . . ex .
* exiew. Uadelvenerit, neiaofacilehariola})itur.Preeter codices Gommentariorum E u t b y m i i i a Psalmos,
Mosquse inveni etiam codices ejusdem Panopliae.
De his paulo inferius d i x i . Anaa Gommena, l i b .
xv, p. 490, edit. Paris. 1651, et Leo Allatius de
consensu utriusque Ecclesise pag. 638, ex timc
temporis libro inedito ita habent :

(b) Millras i a srja N. Test. editione aate capita

Eusebii Evangelii Mattbeei, duo loca Commentarii
Euthymii Zigabent i i r Vattbaeum not^t, qtfae leguat u t f l bac editiono p. 13 et fK. Ea autem reperiri

tradit codice Bodleiano. Cum vero Prolegomenis o u l l a i a meationem fecerit Bodleiaaicodicis

Eutbymii. suspicio suboritur, Milium pro Bodleiaao voluisse ecribere Barocciaao.

^ ^ |3,

15

PRJEFATIO

16

, . /
*', ,
^ ,
, *
* ,
* ^ .
,
Hos versus Macariue Chrysocephalus, scriptor re , centior, ita suo* usus convertit, u t constat ex
Fabricii, B i b l . Gr. t. V I I , 772.
* .
^

\ * , ,
, , ^'
, *,
[ edit. Paris. quod ipsumquoque ferri poteet]
^ .
.

. ergO habet editio

Parisiaa, Allatius ex codice, oec Moatefalcoaius

i n b i b l . Coislin. p . 559 ex suo codice boo loco
notavit disseneum. Panoplia Eutbymii p r i m u m
edila est Latine ex versione Petri Fraacisci Zini I
Verooeosis Veoet. 1555 a quo baud dubie ex
codicis indice vocatur Zigabenut. Greece p r i m u n
apparuit Tergobysii 1710 qua editiooe usi sumus
Mosquee. Hic appellatur . Dicam de
codicibus MoequeasibusbujuePanopliae. Antiquissimus est membraaaceus sec. x u bibliothecae
typograpbei synodalis in-fol n u m . , I 0 , q u i i n hoc
nomine differt ab editione Tergobystaaa. Secundus ejusdem bibliolhec in-fol. a u m . 15, B. i n
cbarta bombycina babet . Tertius cbartaceussec.xv, bibliotbec sanctissimf s y a o d i i a fol.
num. 50, Zygadeni exbibet. Quartue ejusdem b i bliothec, sec , charta bombycina i n q u a r t o ,
n u m . 369 p r i m o folio caret. Etsi igitur satis probabile est, hunc Commentarium scriptum esse ab (
Eutbymio ; tamen d u b i u m est, utrum Zygadenus,
an Zigadeaus, an Zigabenus dictus sit. Plerisque,
u t a r b i t r o r , ex bis quee diximue, probabitur Zygadeaus, quod m i b i etiam interim, donec plures
codices coasulaatur, placet. Ut autem lectores
scireat, qu echolia marginibus legereatur
Heateaius i a principio eorum, i a versione Latina,
ascripserat signum crucis, quod nos retinuimus. Quffi in nullo meorum leguntur, duplici
cruce signavi contextu Graeoo. Eodem modo
aotavi etiam versione Latina ea quae apud
Heateaium aoa reperiuatur. Etsi Henteaii iaterpretatio, ex uno libro scriplo expressa, ita i a plerisque locis, quaatum quidem linguee patilur diversitas, fidelis est, ut codicis auctoritatem i a coasti- j
tueado Euthymii coatextu babere possit, tamea
occurruat loca sive iaterpretis, sive sodicis quo
ueus estculpa, i n quibus aliquis possitoffendere. Ea
deiaceps notavi et ex meis codicibus correxi. I l l u d
etiam monendum d u x i , quod i a utroque codice,
folio 3, i a codice quidem sub imagine Cbrysost o m i , i n 6, post Indices capitum quatuorEvangelior u m , b i yersus leguntur.

< , * *

Credo autem, Jo. Ghristophoruai W o l f i u m , i a

codiceBarocciaao bos versus ita scriptos reperisse:
* rvOao^c.
. ft\a$t\[.

Ipse autem, u t videtur, ordiaem mutavit. Non

autem mirabile est, Graecum bomiaem alius versibus pro suis usum esse. Quos eaim ego ex Mosqueasi
codioe Evangeliorum a, ad Epistolam Pauli a d
Thessalooicenses, p. 241, edidi, eosdem ex alio
codice ediderat Leo AUatius, De Ubriseccl,,
apud
F a b r i c , Bibl. Gr. vol. V, p . 2 8 , cuui exigua varietate.
Quoniam autem idoneam hic nacti sumus occasionem de Euthymio disserendi, primo hic addidimus supplementa qutedam ad editionem Panopliee
Tergobystanam: deinde adjecimus uoius Psalmi ex
codd. scbolia; ac denique de aliis Eutbymiis moouimus, q u o r u m fit mentio codicibus Mosqueasibus.
(Supplementa ad editionem Panopliee tpst Panopliae prcemisimui cum recensione codicum Mosquensiutn ; scholia eliam ad psalmum crx htyus
psalmi
textux tubjecimus. E D I T . P A T R . )
De aliis Euthymm, quorum fit mentio in codicibm Moiquen&ibiu.
a) Eutbymius monachus de apostolo Thoma
scripsit. codice bibl. S. S. n u m . 26 in-fol. ; q u i
est merabraaaceus sec x , aut , folio 64, ita legi
tur :
iacipit,
$ . Additur prGBterea, . '.

b) Euthymius abbas. codice ejusdem b i b l . i a fol. auat. 41qui est membraoaceus sec. x i , a u t x ,
ita reperi.
Folio 39. (s)
. Iodex est :
* ^ , ,
, ,
, . l a i t i u m :
.
Folio 40. TOC ,

l a i t i u m : . He3C Vila divisa eet

capita. Sed hoc codioe est mutila. Deficit

(s) Hic prologus scriplus est ab Euthymi i, sed ab Cyrillo, u t m o x apparebit, io boaoranx
Eutbymii, legiturque ante eju? ViLam.

47

PfLEFATIO

enimcapite L . Plura de hoc monuit F a b r i c , Bibl.

Gr, vol. IX, pag. 78.
c) Euthynaii vita Hierotbei.
Codexejusdembibl. i n f o l . num.181 cbartaceus
sec. XVI, ita babet folio 330 :
<?

- . I o i t i u m :

388.

(t)

, . I n i u l i m :
/ .

e) Eutbymius Toroice.

(t) Hoc refertur ad fol 378, u b i l e g i t u r : ,

exhibet: ropvixq .
N i m i r u m , I n i t i u m : .

Haecde Euthymio et de Euthymiis. Nunc Dihil

magis opto, quam u t hic Euthymii i n Evangelia
Commentarius, ab tot clarissimis viris commendatas, quam plurimis utilitatem prastet, et u t a l i quando ejusdem Commentarii i n EpistolasPauli et
Catholicas reperiantur et edantur. Nam i n Epistolas Catbolicas ex tota antiquitate n u l l u m adbuc
memoratu d i g n u m nacti sumus Commentarium.
Scribebam Vitembergee d . v u Jul. 1790.

. Memoiia hujus celebratur i a Ecclesia

GrflBca Octobr. 4.
d) Euthymius episcopus.
I n codice ejusdem bibliothec in-4, n u m . 350, qui
est sec. x i v , i n c b a r t a bombycina ita babetur.
Fol.

18

Codex typograpbei synodalis n u m . i 3 , i n 4

cbartaceus, partim sec. x v i , partitn x v , scriptus,ac
deinde i n unum volumen collectus, folio 188, i t a

R i c h a r d SIMON, Histoire

critique

, . Est ergO Georgius

Cyprius de quo Fabric. Bibl. Gr. v o l . V I , p . 579.

des principaux

Commentateurs

du Nouveau

Testament.

R o t t e r d a m , chez R e i n i e r L e e r s , 1693, 4 .

Chapitre 29, page 409 seqq. Du Commentaire sur les Evangiles qui imprime en latin seulement sous U
nom du moine Euthymius, et dont il y deux exemplaires grect dans la bibliothique du Roy.
I I y apeu de Commentateurs Grecs q u i ayent i n - C mius est cite par saint Tbomas au commencemeni
terproto le texte des Evangiles avec autant cTexacti- desaChainesur saint Luc. Mais le n o m d'Euthymius
q u i est raporto ea ce lieu-l& dans cette Chaine, estune
tude et de jugement, que TAuteur qu'on nomme
addition q u i nese trouve point daatles bons exemordinairement Euthymius Gracus autor dit ()
plaires, puis qu'elle n'est pas m6me dans les preMaldonat, Euthymius etin
verboinmproprietatibus
observandis diligentissimus. 11 recherche avecbeau- mieres oditions.
Cest une chose otonnaate, qa'on n'ait p u coup de S O I D le sens literal, et la significatioa
propre des mots. Nous n'avons cependant aucane blio en Grec (si excepte u n fragment de sa Panoplie, et uae Preface snr les Pseaumes) des livres
preuve vidente que le Gommeotaire q u i a ote
de ce savaut homme ; et que nous n'en ayons mfi sous le n o m de ce Moine, lequel vivoit au
me que des versions Latioes peu exactes; au moins
commencement d u xii siecle, soit en effet de l u i .
Jean Hentenius, q u i l'a tradait en Latin sur ua ms. de son Gommentaire sur les Pseaumes et de sa
Panoplie. Le P. Labbe q u i ayoit aprie qu'ils 6toient
Grec, q u ' i l avoit trouvo dans une bibliotbeque
tous en ms. dans quelques bibliotbeques, souhaite
d*Espagne, ne sait pas luy-m6me & q u i doit
avecpassion qu'on les fasse i m p r i m e r en Grec et en
attribufir oet ouvrage. I I avertit dans sa Proface
que plusteurs croyoient qu'i) oioit d'0Ecumenius, rj Latin, Quisquam ne (6) erit qui hoec et qum prxterea dicunturlateremss.
m
bibliothecisdoctUsmiinterpredont nousavons u n recueil semblable sur les Actes
tis monimenla, tandem ornateet Graece simul ac La~
dee Apot., et sur toutes les Epltres. Plurimis sane auctine evulgetlhvL seule bibliotheque d u Roy ils
tor hic ui$$e videlur (Ecitmenius, qui similia Comsont tous, et m6niepIusd'unefoie, auroit pusatismentarta ex eisdem collegit auctoribus in Acta aposfaire & sa curiosite.
iolorumy in Epistolas quse Catholiece nuncupantur,
On trouve dane cette bibliotheque deux exemac in Paulinas omne$>ut certis quibusdam argumentis
plaires fort exacts du seul Commentaire desEvancolligUur.eiiamsi
nec ibivolueritsuum
nomen exprimere. II est assez problable que ces deux excellens giles, qui estle plusrare.Un de ces inss. q u i vient
de l a Bibiiotbeque d u cardinal Mazarin, a au comouvrages sontd*une m6me m a i n : mais i l n'est pas
m e n c e m e n t le nomde Nicetas deSerses, comme si
tout-A-fait coosiant, comme i l paroitra de la suite
ce Nicetas, dont le nom esi aussi & la t&te de quelde cediscours, qoe ccdcrnier recueil soit d'0Ecumeques Gbaines grecques sur les Evaogiles, en 6toit
nias. Ce q u i p o u r r o i t d e c i d e r c e fait, c'estqu'Eutbyy

() Gommeat. i a Mattb. cap xvti, vere. 8.

(b) Labb., Dissert, de Scriptor. Eccles. 1.1, p . 312.

PfUBFATIO

19

20

)^. Gomme i l o'y a rien de cerlaio -dessus,

Eutbymiue aea p l u s de raison de ne parler de cette version q u e n general. On l i t icy a l a marge d u
m s . q u i porte le n o m de Tbeophylacte , commegi cet epdroit atoit 6to p r i s d ' A m m o n i u s ; etc'estapparentment oequl adonn^occasion
quelques Greot d'attribaer le recaefl efltier &
Ammooius.
Le verbe grec , q u i est exprimo
daas notre Vulgatepaxiradticer^ signifleseloa l u y
mener quelqu'undevantlesjuges endenon^aDt son
orime (/). U Q bomme, d i t - i l , otoit cens6 '> denoncersa femme, lors quela soupgonnant i l la produisoit derant le sanedrin, et q u ' i l
raccusoit, la faisant aiasi sortir publiqaement de
L'autre exemplaire m s . de la Bibliothoque d u jjI s a maison. Cestoeque saint Ghrysostome appelle,
roy a un titre tout-&-fait semblable, si ce n'est
(g) ' *.
qn'ilest attribaa k Theophylacte archerfcquede BulLes Jaifs q u i e D l e n d e n i ce passage dOs6e cito
garie. Je le produis icy eatifer aflti qu'on en puissfc
par saint Mattbieu (). J'ai appelte
(TEgyptemon

1'auteur. Majsonremarquera quece n o m a ^crit

aprfcs coup, et d'une m a i n plus nouvelle que le
corps d u ms. dont voici le tiftre entier (c). Explicationde CEvangiledeS.
Mathieu qui
itirecueillie avec beaucoup de travail. principalement
des
Commentaires de Saint Jean Chrysostome, et austi
d'aulre$ differens Peres: Ammonius qui fait ce
recueil y ayant misaussiquelqnechote dusien. Quoy
qu'on ne Use dans le m s . que . A m . et qua le
reste d u mpt soit effacfc, je ne doute point qu'il ne
faiile lire Ammoniug, dont 1 n o m est souvent
daas les Ghalnes greoques sur le Nouveau Teetament, et q u i eat u n auteur d u ? si&cle, k moioe
que ce ne soit quelque autre A m m o o i u t q u i ait
depuig.

m i e u i j u g e r . ()
,

* * *
, . Ce q u i a p u faire

Fils, deleur reloar d*Egypte, objectent aux CbrAtiens que Tevangeliste a detourao le sens de cette
propbetie p o u r racoommoder son dessein. Euthym i m leur repood que c'eet une des regles de i a
prophetie, q a ' i l y ait souvent des choses q u i s'entendeai k la lettre de certainee personaes, et q a i
trouvent leur accomplissement en d'autres. Ce
q u l l justifie par des exemples,

queTbeopbylacte est Pauteur de ce docte Commentaire, c'est q u ' i l y a plusieurs choses tout-&-fait
semblable d&hs bes dieux ecrivains, mfime j u s -, " ' ,
qu'aux expressious, comme si 1'un avoit copio
^ " ^' .
1'autre. Aussi oe se p o u v o i t i l faire presqu'au11 remarque judicieusemeat sur cette expression
trement dane u n recueil q u i btoil principalement (^ en ce tems la, qu'elle ne desigoe point une veritatir6 de saiat Chrysostome. Eutbymius neanmoins
ble suite de tems, p u i s q u ' i l e'est paeso plusieurs
(car c'est ainsi que nous nommerons toujours)
annoes entre ce q u i estraporto ioy, etee q a i preest plus exact et plus judicieux que Theophylacte
cede. (0 G'est, d i t - i l , l a coutume de l'Ecriture de
d i r e t o u t d ' u n e s u i t e e n ce tem$~la, p o u r toute eorte
I I s'oloigne moins d u texte dos Evangiles, et i l
de tems qu'elle veut marquer, indiquant seulement
ajoute de plus de tems en tems des reaiarques
le teme quo les choses q u e l l e veut raporter sont
critiques. Les extraitsquOn en vadonner le feront
arrivoes; comme revangeliste a f a i t en oe lieu,
mieux connoltre.
11 d i t la fia de sa Proface, que saint Mattbieu i l n'a point parlo dee faits q u i ont eiu entre Y\m et
1'autre. U f a i t l a mAmeobeervalion sur oes mots (k)
q u i est le premier des evangelistes a publio son
alors on luy presenta un potsedo; ee qiTil eet A-proouvragehuit ans apros 1'Asceneion de Jesus-Christ,
poe de considerer ; autrement on cberchera de l a
qu'il l'a eorit en ebreu aux Juifs nouvellementcon
suite d a n s les eorits des evangelistes, dee ap<5tree
vertis, et qu'il a 6to ensuite traduit en grec, en des endroits o u i l n ' y en a aucuae. Ile ont j o i a t
pov o*g *
ensembleplueieure faitssane avoir ogard k Tordre
l i t quelqqe cbose 0e semblable daag (e) Tbeodes tems,aussi bienque leeecrivainedu VieuxTeepbylacte, q u i est jnoins exaot ea ce qu'il d i t aprta
tament.
quelques autree, que saint Jean est 1'auteur de cetU a interpreto le m o t q u i signilie 4
te traduction grecque,
la lettred penitence, commee^ily avoit *
* ,
f

(c) ,
*
* , ,
. Ita COu. ID8.

Beg. b i b l . n. 240* (d) Ita cod. ms. bibl. Reg n . 2393.

Pag. 2 D. edit. Paris. 1631, foi.

if) Mattb. 1, 19 : ^ * ,
', , yocvt-

(g) Ita Ghrysost., t . V I I , . 53. . quod Nicetas

etiam repetit i n Catea. Corderii, p. 22.
(A) Mattb. n , 15.

(t) " * , sxii, $' ,

* , ^
* , 6
, *. A d Matth.
cap. l i i . . 1.

(k) Mattb. x i i ,

fti

22

PRjBFATIO.

(/) caw* de la pmitence: car saint Jean, d i t i l , lee

Sur ees mots (n) le Fils de Vhomme est le maitre,
batieoit confessants leurs pechez o u se repentant,
meme du Sabbat, i l fait une reflexion q u i merite
, ,
d'otre pesoe. Aprs avoir dit que saint (o) Marc, q u i
. I I n'a point l u en ce lieu-cy, plus
a aussi r a p o r t t cette reponse de n6tre Seigneur
que Theophylacte, nvp\ et dans le feu. I I ajoule
aux Juifs, y ea a joint une autre q u i n'est point
meme que ce mot n'est qne dans saiat Luc. Mais i l daas saint Matthieu, i l ajoute (p) qu'on ne doit pas
y a dans lee deex tnss. d u Roy une scolie qui marque
ktre surpris, qu'un evangeliste ins&e dans son hisqne celte additfon, rcvpl, signifle tine grace
toire des choses qu'un aalre passe soiis silence :
plu9 abondante. Hentenius a l u l a mdme scolie dans o a r i U n'ont pas ocritleurs Evangilea danele m6me
SOD exemplaire : et ainsi les Grecs sont partagez
temsqueJesus-Gbristparloit,
pour pouvoir se res6Dtr'eux sur cette le$on.
eouvenir de toutes ses parolesjmais plusieursan11 trouve au chap. iv, v. 15, de grandes dttficultez nes apros. De plus otant hommes, i l est vraisemblable qu'ils en ont oublio nne partie. Cest ik, condans rexplioalion de la propbetie d'Isaie, qtte saint
tinue-t-U, lasolution q u o n doit donner, lora qu'on
Mattbieu n'a raportee qu'en abrego, et eans garder
trouve des additions et des omissioos de cette na
mme 1'ordre des paroles. Apres avoir eu recours
au propbete mfeme, i l ajoute cette reflexion, qu'on
ture : Quelques-uns aussi d'entr'eux ont omie des
appliquara k plusieure autres passage* d u Vieux
ehoses pour abreger, et i l y en a d'autres qu'ils n'ont
Testament oitez dans le Noaveaa. Ne (m) T O U S ttoti- point jugo necessaires. Gette obserration d ^ u t h y nez point ei cet evaageliste n*a pas produit les pamius est d'ane grande otendoe
Ge doote commentateur a remarquo eur ces mots,
roles entieres d u prophete : car i l est b o n de savoir
mlloi (q) plimeun prophetes, qu'on petit
en general, que les evangelietes raporteatquelquelee entendre de tous les prophetee en general^
foie tos passages entiere, et q t i l l e les abregeot quelparce que ie m o t de phtsieurs ett eouvent dane I
quefois ; qu'ils gardent k l a quelquefois le
N. Testameni poor ceiui de tous ^ rof
ftent entier dee m o t s ; mais q t f i l s encbangent quel* ce q a ' i l coafirme par divers exempief. I I reques-uns qu'iis ne conserventpoint, quaad cela ne
doit aporter aucun prejadice au sens d u diicours. pete cette observmtioQ en d'autres endroiU q u i sont
d'une plun grande importance ; comme a u cbap.
A u obap. Ytu d u m t m e eaitit Matth. . 26, i l
y a dan& le Gtec, , qtie les nouveaiix inter- x x , v . 28, i l est dit que Jesus-Gbrnt est
pour tervir, et donner sa vie m ranpon pour plt**
pretes ont traduit p a r rtprtndre,
parter avec
sieurs ; i l dit (r) que reYaogeliste a mis en ce Ueumenaces, eelon le sens grammatical, ilobserre q u ' i l
eignifle Blmplement commander, tmrtpnw,
Vrl h plutieurs pour tous, selon le stile ordinaire de
< oe qquuli s'accorde avec l a version V u l - PBcritore: car J. Chriet a donn4 ea via pour tous^
et a racheto toot le monde, bien que plusieuri
gate. I I a fiait une semblableremarque s u r l e chap.
soient demeurea dans la eervitude, parce qu ile oot
xi(, y . 46, i l y a aussi dans le Grec ^, et
voulu y demeurcr. Snr ces autres mots ($) : Cest
dans la VuJgate prxcepit,
commanda.
Au cbap. x, 2, saint Pierre est nommo le pre- mon $<mg lesangdu N. Testnmmt qui est repandu
pour plusieurs, i l obeerve que dans 1'Ancien Tee*
mier entre les apotres, i l d i t que 1'evangeliste l'a
tament le sang de TAgneau n*6toit repandu que
mis k la tMe des autres, non seulement par ce
q i T i l 6toit plus kgk que son lVere Andro mais aussi pour les eeuls Juifs ; maie que le eang de I . Cbriet
est repandu geuendement pour tous les bommes,
parcequ'il les surpassoit totis 6n fermeto, > xdl
le m o t d e piwn>urf tigniflant tout en oe lieu. *
*
et quft
c*est pour cette raison que J . Cbrist Tayant n o m - * Hyti.
remarque eiir ces mots q u i eont au enmo Pierre, ajouta, sur celle pierre je bdtirai mon
droit, Pour la rmUtton
dw pechez, que {t) comm*
Eglne.
t

ini
(m) o*t $ xipawc , ^ * * .
. * . Matth.
6u/iyp . yup ,
x i i , 28.
, ^ *
() Mattb. x i u , 17.
^ *
() * , .
* ,
, ,
^ , Matth.
, .
,15.
rjj . A d Mattb.

(OMatt.m, 11.

() Mattb. x n , 8.
() Marc. , 27.

(p) * 6 ,
^ ^
yotp ovy

. "
-/ ^,
' ,
,

x x , vers. 28.
(s) Maltb. x x v i , 28.

() 1
,

*. **, *
^
' ,
*
, * .

PRJEFATIO.

23

VAncien Testament avoit des victimes et du sang,

de meme le Nouveau U corpset le sangduSeigneur
qui ria pas dit, ces choses sont les symboles de mon
corps el de mon sang; mais elles sont mon corps
meme et mon sang. II faut donc ne pas regarder la
nalure des choses qui sont devant les yettx ; mais leur
vertu : car comme il dtifie surnaturellement la
chair laquelle il s'est uni, U ehange de meme d'une
maniere qui ne peut iexprimer ce$ choses-la en son
corps meme qui donne la vie, et en ton $ang, et en
sa grace. L'on a mis icy 4 l a marge d u m s . dn roy
cont6 2401. l a note - (v) e'est-4-dire, comme nous

24

en cet endroit aussi biea que Theophylacte, p r o d u i t

quelques unes des raisoDs sur lesquelles oo apuyoit
1'opiaion cellede SaintGhrysostome ; et
je ne doute point qiTil n*ait eu en vu6 Philoponus.
La premiere de ces raisons est (z) qu'il 6toit le
treizi6roe jour d u m o i f , au lieu q u o n ne pouvoit
maoger l a P4que que le quatorrifeme: i a secoode
est q u e l a Loy couimaode expressomenl de l a manger debout, et i l otoit eoucho: la troieiome consiste en oe qu'on offroit entieremeot avant P i m m o
lation defagneau toutce q u o n pouvoittrouver de
paia lev6, et qa*on le b r a l o i t ; au lieu q u e dans
cette action de Jesus-Cbrist i l y a d u pain ordioaire, qu'on distribud en le r o m p a n t : la quatriome
est, qu'il n'otoit permis de manger que d u v6U et
i l y a i c i une soupe.

Pavons expliquo cy-dessas, , belle

pensoe.
I I s'6tend encore plus au long sur le mystere de
Notre commentateur toutes ces raisons
rEucharislie, interpretant le verset 35 du m6me
en particulier : mais 6tantprevenude l o p i n i o n d e
chapitre (x): Croyons, dit-il, toujours la parole
ceux de son Eglise k l e g a r d d u j o u r que JesusdeDieu, et riy contredisons jamais, bienque cequ'ii
Ghrist fit la P&que, ses repoases en soat moins
nous dit paroisse contraire nos raisonnemens et
solides. II avoue que n6tre Seigneur anticipa d'un
ce quenous voyons : que sa parole Vemporte sur ce
jour le tems de la P&que, parce qu*il coonoissoit
que la raison et la vue nout representent. Agissons
que les Juifs le feroient m o u r i r le quatorziome;
atmi ainn Vigard des redoutables mysteres ; ne
otant juste que celuy q u i otoit le veritable Agneau
regardant pas seulementce qtd est dtvant nos yeux,
fut immolo le j o u r de 1 immolatioa de TAgoeau
mais croyant aux paroles du Seigneur, puis qu'il
typique, o u q u i n ^ t o i t q u e l a figure. D O i l i l conclut
dit c'est-la mon corps, et c'esl-ld mon sang. Soyons
qu'il accomplit l a PAque l^gale, et qu'il donna 4
persuadez et croyons : car il en esl de meme du ba86s apotres la P4que spirituelle.
teme ou Veau est la veritu sensible ; mais la rege .
neration est le don que nous ne connaissons que par
II croit qu*on peut prouver de cee paroles ().
Ventendement.
; J*ayeu un grand ddnr demanger cette Pdque avant
Ces paroles d u m&me (y) chapitre de Saint Matque de souffrir, que Jeeus-Gbrist prevint l a P4que
thieu, Le soir utant venu Josus se mit table avec
des Juifs. Gela eignifie selon l u y , J'ay fait toute l a
se$ douze disciples, luy donnent occasion de traiter
diligence possible pour manger cette ann l a P4une question q u i a 6t6 autrefois agitoe parmi les
q u e avec vous, n a y a n t point attendu le tems
Grecs; savoir si notre Seigneur i i t alors l a P4que
prescrit par l a Loy, de peur que l a mort que je
q u i 6tait ordonnoe par la Loy. I I y a eu des
dois souffrir sur uoe croix, ne soit u n obstacle 4
Ecrivains Grecs, et entr'autres, Pbiloponus, q u i ont la Cene legale et 4 l a m y s t i q u e : *^
aoutenu q u ' i l n'avoit point eatisfait 4 la P4que des
Juifs 1'annoe qu'il mourut. On peut consulter 14
' , ,
dessus la Chronique d'Alexandrie, et la Bibliotbeque

de Photius, qui font mention de quelques anciens
' .
auteurs q u i ont 6t6 de ce oentiment: mais saint
E Q second lieu i l repond, que pour ce q u i est de
Chrysostome ayant soutenu le contraire, la plupart
l a maniere de manger, i l y a de 1'apparence
des GrecslOnt suivi. L'oa prendraneanmoins garde
qa'ils mangerent d'abord otant debout, c o m m e i l
queFauteur de la Chronique d'Alexandrie n'est pas otoit ordonno par la Loy, et qu'ils se coucherent
toujours exact. Euihymius q u i traitecette question
9

^
^ ^
,
. Ad Matth. cap.

x x v i , vers. 28.
() Hoc, et alia huiusmodi signa, cognoscere licet
ex Montefalconii Bibliotheca Coislin. p. 300, et ex
ejus Paleeograph. p. 370. ubi figurae suntexpressa?.

() ^ ,

, ). ^
. '
,
) *

vot. ^. , ,
. . ,
* *, -

. I b i d .
(y) Matth. xxvi. 20.

() " . "$
* .
,
* .
, ' *
; *
>} , .

A d capl , vers. 20 Matthflei.

() Luc. x x u , 15.

25

PfLEFATIO.

en suite pour souper. l'6gard d u pain et de

la soupe, onles m i t sur l a table aproe qu'ils eurent
mang6 la P&que : car le 14 j o u r auquel i i oioit
d6fendu de garder quoy que ce soit de pain ,
n'6toit point encore venu. Mais si oela est, ajoutet-il, pourquoy les evacgeiistes n'ont-ils point
parte de 1'anlioipation de l a P&que ? quoy i l poad, que c*est (b) parce q u ' i l netoit point nocessaire q t f i l s en parlassent: car de queUe utilito
cela otoit-ii pour les Ghrotteus ? Cest pourquoi
ils ont k l a Yerit6 passo oe f a i t ; mais ils ont traite
avec plus d'exactitude ce q u i appartient a l a Cone
mystique, comme ayant necessairement de l a liaison aveo n6tre creance.
S'il 6toit v r a i comme les Grecs 1'assureat, que
Jesus-Christ eut anticipo le j o u r de l a P&que, i l
seroit, ce me semble, mieux selon ce principe de
nier q u ' i l eut fait l a P&que legale, TAgneau ne se
pouvant manger que le 14 j o u r . Mais saint Chrysostome et la plupart des autres commentateurs Grecs
assurans q u ' i l a toujours accompli l a Loy, comme i l
l e tomoigne luy-m&me, i l s'ensuit absolument
q u ' i l a fait la P&que, aussi bieii cette derntere annoe que les procedentes, et c'est ce q u i les embarrasse; au l i e u q u l l y a bien moins d'inconv6nieQts
dans 1'opinion des Latins. En effet le sentiment
de ces Grecs. q u i oot protendu que Jesus-Ghrist
n'avoit point mango oette annoe la PAque Juive, a
paru si ab&urde &Maldonat, qu'il n'a pas c r u q u O n
d u t s*arr&ter k le refuter, jugeant qu'il otoit manifestement aux paroles des ovangelistes,
Quod (c) cum omnes evangelistx tam aperte testentur eum Pascha manducassi,
refulaiionenonindiget.
Pour revenir Eutbymius, le mkme Maldonat
tomoigne qiTil est difficile d*exemter de Pelagiaoisme sa remarque sur ces paroJes, Je (d) ne suis
point venu appeller lesjusles penitence, mais les
pecheurs, moins qu'on n'adoucisse son expression:
ear i l fait parler en ce lieu-. Jesus-Christ comme
3'il o'6toit point veou pourles justes, q u i peuvent
d'eux-m6me8 se sauver, mais seulement pour les
pecheurs qui ont besoin de penitence. L'on ne peut
cependant Taocuser de Pelagianisme, parce q u i l a
supposo avec les autres Pores Grecs une grace generale q u i est donn6e tout lo monde, et qu'il a
recoDDQ

aprfcs eux

que

la v o l o n t e de 1'bomme,

quelque bonne et portoe au bien qu'elie soit, ne

(b) Acorc .
Ti
'/ ; ;
; .
>,
.

Ibid.
(c) Maldonat. Gomment. ioMatth. cap. x x v i , v . 2 0 .
(d) Mallh. , 13.
[ej Euthym. Comm. ad Matth. cap.xxvi, vers. 3o.

Verba infra vide :

rt * . . . .
(f) * , '/, ,
. ,
4^ $ '

26

sauroiL rien faire sans l a grace (). Aussi ce docle

Jesuite l u y a-t-il rendu justice, ajoutant qu'il ne
condamne nullement 1'Auteur q u i est orthodoxe,
pieux et savant, mais seulement son expression q u i
parolt trop libre ; Quanquam, d i t - i l , non auctorem
quiet Catholicuset pius et eruditus est, sedauctoris
minus cautum loquendi modum damno.
I I y aplusieurs autres endroitsou ce savantcommeatateur pourroit &tre de Pelagianisme,
ausquels neanmoins Maldonat n'a point toucho; ne
croyant pas qu'il fallut juger de la doctrioe d'Euthymius par raport k ceile de saint Augustin. I I
parle le laogage de son Egiise dans la remarque
qu'il a faite sur ces paroles de Jesus-Christ, Qiiil
eut mieux valu que Judas ne fut point venu au
moride if). Quelques-uns, dit-il, assurent qu'il n'y
avoit point de la faute de Judas, puis q u ' i l a accompli ce q u i avoit kik determino auparavant;
ausquels nous ropondons qa'il n'a pas trabi son
Maltre par ce quecela avait 6to dotermino auparav a n t ; mais i l a 616 determino parce q u ' i l l'a trahi,
Dieu ayant pr6vu tout ce q u i devoit arriver : car
cet bomme devoit 6tre veritablement tel, non de
ea nature mais de sa volonto.
11 observe sur ces mots de saint Jean, Afin (g)
que tous crussent par luy, que Jean a, k la verite,
rendu temoignage afin que tous crussent, et que
cependant tous n'ont point cru : car la foy n'est
pas contrainte mais volontaire :
, *
1

11 ajoute en suite sur ces autres mots, II (A)

itoit la lumiere varilable qui Ulumine tout homme
qtti vient au monde: s'il (i) illumine tout homme
q u i vient au monde, comment est-il resto tant
d*hommes qui n'ont point illuminez? U repond
que pour ce q u i est de Jesus-Christ i l illumine tout
le monde ; que s"il y en a quelques-uns q u i demeurent saas Atre illamiaez, cela vieot de leur volont6 : car l a graoe de la lumiore, ajoute-t-il, a 6t6
ropandu^ generalement sur tous k Texemple d u
soleil; mais ceux qui ne veulent point j o u i r de
la grace, soot eux-mmes la cause de ce qu'ils ne
sont point illuminez.
Les Livres d u Nouveau Testament 6taat remplis
de particules causales, q u l semblent detruire l a
liberto de rhomrae, i l remarque k r i m i t a t i o n des
autres Gommentateurs Grecs, qiVoa ne les doit
, ,
. "
, , * . Ad Matth.

cap. x x v i , vers. '24.

(g) Joan I , 7.
(A) Ibid. 9.

(i) ;
, ^ ;
* ,
^.

,
. A d JoaQ. cap. 1

vers. 40.

87

PRfiPATIO.

point considerer comme oausales, ayant \ mises

teuiement pour sigoifior ce q u i devoit arriver.
Gest en ce sens qu'il explique cette expression de
eaint Jean : Afin (k) que eette parole du prophete
haie fut accotnplie,
, dit-il, ,
, ' ,
.

Ge qu'il 6tend generalement & tous les endroits

0(1 cette expression et qaelqaes aatres eemblables
se rencontrent: car, comme i l ajoute, les choses
que les propheles ont pridites ne sont pas arrivGes
parce qu ilslesont prAdites ; mais elJes eontprfcdites
parce qu'elles devoient arriver. U repete )a m6me
chose sur ces mots da verset suivant, Cett (l) pourquoy ils ne pouvoient croire parce qtfhaie dit,
ilremarque en mfcme temps que
nepouvoirpoint,
signifie aussi ne vouloir point,
,

II ajoute encore une reflexion setnbiable snr ces

autres paroles qtii suiventimmediatementaprfte, et
quiparoisseat d'abord avoirquelque cbose de dnr,
il (m) aveugld leurs yeux, il endurci leur cceur
de peurqu'il$ ne voyentetc (n). Cela, dit-il, estaussi
une maniere de parler propre k TEciiture, de faire
Dieu auteur de ce qu'il ne fait que permettre : car
ces iiiots, t7 aOeugli, il endurci, sont la m&me
chose que, il permis qu'ih fttssent aveuglez et endurcis, cotnme ne pouvant plus -Mre gueris : cap 11
He tire persontie par forco, cbacun ayant saliberto.
Ge qu'il confirme par plusieurs atitres expressions
tant d u Vieux que d u Nouveau Testament.
Je n'aurois jamais fait, si je voulois raporter en
dotail tous les lieux oftce savant Commentateur se
pr6cautionne,depeurqu'on n'attribue& Dieuce q u i
t i e n t purement de nous. U assure aprfes avoir confero avee soin plusieurs passages ensemble, que ce
sont des fagons de parler propres k l'Ecriture : ce
qu'il avoit aprie dos plus anciens Docteurs de 1gliee. J'insererai encore icy la reflexion q u l l a faite
eur ces paroles; Afin (o) quHl dorme la vie utemelle
dtousceux
que vous luy avez donnez. Autant (p)
dit-il, quecelaest en luy.Si
quelques-unsnOntpoint
cru, et ' point repu la vie iternelle, Jest leur
propre faute: car il plu au Pere que le Fils donnat le pouvoir tous par la foy, ei que tou$ fussent
ioumis au joug de m commandemens. Le Fils
aussi donitf tous par le ministere des apdtres CEvangile, qid est la connoissance de Dieu, en laqueW
consiste la vie dternelle. Mais ceux qui ne sont point
k) Joan. x n , 38.
I) Joan. x i i , 39.
m) Ibid. vers. 40.

! ) *> ,
, .
,
, . ,
,
() Joan. X V I I , 2.
() " t V . * -

28

soumti, et qui riont point refu cet Evangile, $ont

eux-mtmes la cause de Uur perte: ear Dieu ne
eontraint personne malgre luy; la vertu venant
de notre
choix.
Enfin j*ay r a p o r t t dans la premierepartie de cet
ouvrage, les observatfons cridques qu'Eatbymius
a faites sur le cbapitre dernier de sahit Marc, et sur
le T i n de saint Jean lesquellee sont des preuves de
sa grande exactitude. 11 ne dit pas, comme Hentenius l u y a fait dire dans sa vereion, que les donze
versets dont i l s'agit en ce lieu- n'ont 6t6 inter*
pretez par aucun oommentateur, mais seulement
que saint Ghrysostome n > n parle point, *
: car c'est ainsi
qu'on ftt dans les deux exemplaires manusorits de
la bibliolheque du r o y . Ge seroit icy le lieu de
marquer les autres fautes de cd traducteur : mais
outro que eela seroit l o n g et m6me enniiyeux, oa
pourra publier le texte Greo de cet excellent Commentaire avec une nouvelle traductioD. I I faut cependant avouer que Hentenius est beaucoup plus
exactdana ea versiod, que celuy q u i noue a donno
en Latin le Commentaire de cet auteur sur l e t
Pseaumes.
Bentenius de plus a u n f o r i bon exemplaire
ms. comrne ]e Tay reconnu em comparant sa t r a duction avec les deux maauscriU de la b i b l i o tbeque d u roy, qui sont trfcs^exacts. On y trouve
aussi bien que daas le sien de* scolies q u i y o n t
ajout6es, et q u ' i l a tuii itn^rimer en caractores
italiques. Ge q u l m6Hte le plus d'fttre coiisldoro,
c'est que les copistes Greos q a l oat ocrit ees scoliee
ne oonviennent pas toujoftre, y en ayant plue d a n i
quelques mss. que dane les autres. Elles sont k la
marge da&s i m des mss. d t i f o y , et d&ns Tautre
en partie k la marge, 6t en partie dans le corps d u
livre avec l a note . scoliei;
el qaelquefois
m6mo sans cette note. Cette difierente maniera
d'6crire les colies que les Grecs ajoutent k l a
plupart de leurs livres, y a apporto beaucoup de
confusion : car i l est arrivo dans la suite qu*on a
confondu avec le texte plusieurs de ces scolies,
comme i l me seroit ais6 d'en produire u n grand
nombre d'exemples, iirez de ce Gommentaire d'Eutbymius. Mais i l suffit d'avofr fait cette observation
en general, afin qu'on se procautionne en lisantles
Gommentaires des auteurs Greos, 1'on a insero
plusieurs choses apr&s coup, comme nous avons
aussi v u q u i l est arrivo k Theophylacte.
, ,
. ,
* ,
'
* * , , ;
* , ^
, .
.
.

29

PR^FATIO.

Jo. Albertus

FABRICIUS

i n Bibliotheca

30

Gi ca vol. VII, pag. 474. Hamburgi 1727,4.

Commentarius (Euthymii Zigabeni) i n quatuor /

Evaagelia, ex Ghrysostouio et aliis priscis Patribue
sine judicio delectus. Hoc quoque eximiuin
opus nee d u m Grmee lucem vidit, licet i d affirment
viri docti, Gaveus, Elias d u Pia, atque alii. Latiae
e praeclaro Codioe Bibl. ccenobii Deiparre Virginis
GuadalupensisOrd. D. Hieronymiinregao Castellio,
transtuJit I . Heateaius, accuratior Ziao, Sauloque
interpres, cujus versio prodiit priruum Lovanii
1544. fol. recusa (q) Paris. 1547, 1580, 1C02, 8, et
i n Bibhotheca Patrum, t o m . XIX. edit. Lugd.
Duos codices uis. Grsecos hujus Couimentarii similibus qualia Hentenius i n suo reperit scholiis
instructos i n Bibl. Regia Parisieasi evolvisse se
testatur Rich. Sinioo., lib. m Historiee Criticee (),
Novi Test. cap. 29, in quoruai altero Mazariniano, j

sed recentioris raaniis scriptura Nicetre tribuitnr

qnod non magiscredibile, quani eorum conjectura,
qui vel UEcumenio vel Ammonio nescio cui vel
Theophylacto ascribere voluerunt.
Plura loca Grrece ex hoo Commentario producit
Simonius, tum hoc capite tum (s) l i b . I . p. 120
145; et l i b . , p. 84, et raagni eum facit i n p r i mis, assentiturque Maldonato, qui ad Matlh. xvn,
8, Euthymium ia verborum proprietatibus observandis diligeotissiinum esse observavit. Inler
scriptores e quibus Aurea Thomre Aquinatis Gatena
in Evangelia collecta est, Eulhymii notnen in recentioribusquibusdam editionibus additum, in antiquioribus et Romana anni 1G70, desideratur.
Vide Simonis Hist. Criticam Novi Test. l i b . , p.
409 et 473.

(q) Voigtio in Catalogo Hist. Crit. l i b . rar. p.

734, et ab aliis memoratur etiam ex Theoph. Sinceri Biblioth. Hist. crit. l i b . rar. p. 125 seq. edilio
Parisina anni 1344 in-8 apud Joannem Reigny.
ExcudebatCarol. Guillard. Sed in Iadice hujus eaitioais, ijiieiii integrum videturexhibuisse Voigtius,
non legitur : Liber hic neque Greece neque Latine
anlea typls unquam excusus est; quce leguntur

in editioneLovanlensi. Ergo ut videtur, Lovaniensis

tamen estprinceps, etsi reperiatur Parisina ejusdem anni. Forte autem erratum est in uumeris,
ac pro 1544 legeudum est 1547. tanta libri
raritate nihil hac de re certuoi habeo.
(r) Commenlatorum.
(s) De textu N. Test.

E x t o m o p r i m o Dissertationis

historicce

in

Bellarminum

. P h i l .

LABBE.

Euthymius Zigabenus, mooachus Grrecus, v i x i t C conversasperR. P. Philippum Saulium,episcopum

Brugnatensem ; Commeotaria i n Evangelia, interineunte sseculo xn superstesque adbuc erat aaao
prete Joaane Henteaio Mechliniensi.
1118, quo Alexius Comneaus imperator obiit.
Hic auctoraSixto Senensi diligens Scripturarum
Scripsit orlhodoxas fidei Panopliam adversus omues
expositdr, a cardinale Baroaio accuratissimus
htereses, ia duas partes tributam, iaterprete Petro
earumdeminterpresa Joanne Maldonato, inobserFrancisco ZinoVeronensi canonico : Commentatiovandisverborum proprietatibusdiligentissimus apnes ia 'omaes 150 Psalmos, et decem sacrae Seripellatur.
pturae cantica, e Grco i n Latinum sermoaem

Jo. Augustus

ERNESTI

i n histitutione

interpr.

N. Tesi. P a r s I I , cap. 9 , 2 4 .

Nec preetereundus Eulbymius Zigabenus, Pano- D Sadoleto (l), quem vid. Epist. p. 214 edit. nov. add
Fabric. B i b l . Graec. t V I I , p. 484. Et memorantur
pliae Dogmaticse scriptor, e soec. x u ; cujus Comcodices scripti Coainient. ia Epist. Pauli, item Cameatarios in Evaugelia Latiae editos a Joan. Hentholicas.
tenio babemus, pariter e Chrysostomo maxiuie, sed
tamen et aliis ductos, et doctis valde probatos, ut

i) Apud Sadoletum 1. 1. in edit. Veron. 1737, 4,

lil oisi boc r e p e r i ; A b E u t h y m i o , c u i ego seoten-

Jo. Augustus

NOESSELTZ><?

Calenis

tias Basilii, Chrysostomique referenti, in Epistolis

Pauli enotandis tribuo permiiltum.

Patnwi
Grcecorum.
pag. 2 3 seqq.

Ex eodem genere (u) est Eutbyuiii Zigabeni saec.

xumonachi monaslerii Constanlinopolitani.coguo-

Ilala? ad S a l a m

1762,4,

minati -? 77,-7, Panopliie dogmatica? scriptoris, Commentatius in iv Evangelia, quem a

(v) Exposueral proxime ante hunc de Theophylacto.

PRiEFATIO.

31

Joan. Hentenio i n coenobio regni Castellaerepertum 1

et e Greeco i n Latioum sermonem translatum babemus t o m . XIX Bibl. PP. maximse Lugd., p . 475
seqq. Goncinnata est baec expositio ex Origeois,
Basilii, Gregorii Nazianzeni etGbrysostoaii potissimumscriptis, earatioae, ut praetermissis omaibus
digressiooibus, q u vel dictioois venustatem subolent,veladcorrigendosmoresspectant,ea in p r i m i s
breviter et succiocte tradat, quee ad sensum grammaticum iatelligendum maxime faciunt. Quod auctoris nostri coasilium cum aliis viris doctis, t u m
Maldonato prsBsertim acceptum fuit, q u i i n com. ad
Mattb. x v i i , 8, i n verborum proprietatibus diligentissimum eum esse monuit. Oubitarunt autem alii,
u t r u m E u & y m i u s , analiusquispiamauctoris laude
ornandus sit ; ad quos pertinet Joan. Henteoius, ]
q u i i Q epist. nuncup. refert, plurimis auctorem h u j u s Gatenae visum fuisse OEcumeoium.
Sed cum iUudvidetur maxime ambiguum sit, ita
nec certius quid evincit adducta a Ricb. Simone 1.
c.pag. 440, conjectura, qua,Theophylactum auctorem esse sibipersuadet Qui enim inter utrumque
intercedit coaseasus, vel a Chrysoetomo, tanquam
communifonte,fluxit, vel si singularem dogmatum
q u o m m d a m tractationem spectes, a stabilitis i n Eoclesia Orientali fidei capitibus. Verum seepius discedere Eutbymium aTheopbylacto c u m i n interpretatione, tum i n lectione, exempla comprobant. I t a e.
c. cum Theopbylacto quidem et aliis codicibus
conspirat i n lectionibus supra(#)memoratis Mattb.
in, 11 ; v, 47 ; Luc, vn, 31 et aliis. Haud raro
tamen singulari lectione gaudet, i a quibusdam tantummodo . T. codicibus obvia ; ut Joan. vm.40,
u b i loco Eutbymius legit :
isque

SOlus, et

X I U , 25, voci

subjuugit . Cum ergo ille recumberet iia super

pecius Jesu, etc. Quod interpretatur : Ita sicuti rtcumbebat, hoc estnon elevatus; sed tantum conversus. Similiter Joan. x i x , 16, legit
. Mattb. , 27, deeet (y) ; et Luc.
v . 49 omissum deprehendimus \ ante . It.
Luc. xxii, 35, rectecumcodd.quibusdamomittitxai
^/. Sed cautio hic adbibenda est ac diligentia, propterea, quod omneslectioaum varietates
minime ab Euibymio proficisci, sed multas potius

(x) Pag. 16. Sunt autem hm : Matth. m , 11 omittitur . . 37, , pro . Luc.
31, absunt, tlnt ot .

(y) Servat i d uteraue codex meus.

(s) Ideai quoque ae Parisinis codd. refert Simonias.Id intelligilur etiam ex hac editiooe et ex cod i d b u s Mosquensibus. Scd ista additameota ia
margiaibus scholia spectant, non contextum.
(a) Complutensemedilionem Henteniusad manus
habuit, ex qua etiam disputat contra editionem
Erasmi. Saepias etiam versionem Latioam Vulgatatn
pro Euihyoiio expressit. eo aulem secutus est
consuetudinein illorum temporum.
(b) Servat heec uterque Mosquensis.
(c) Imo 68.

e raargine i n contextum irrepsisse exploratum est.

Refert eniin Heoteaiua i n praef. margini exemplaris
ascriptasfuisseadaotationes (2), quae deinde i n reliquse scriptur ordinem redact atque post ejus
particulee textus enarrationem, ad quam pooeban*
tur, ab ipsolocaUB aint. Unde etiam baud m i r u m ,
quod toties c u m exemplari () Complutensf GreBco
et VulgatointerpretecoDgraat, presertim cam ipse
editor mala fideiocorrigendo eubinde egerit. l t a i o
recensioae looorum quorumdam, i n quibue exem*
plar Henteoii alia habebat, quam ea, q u e vulgo
circumferuntur, exemplaria, ipse loco cit. pag.
485, narrat, verba Luc. xix, 15. ?**> ()
iovapud Eutbymium exstitisse : Quod lamen, ioquit, addidimus sicut quibusdam aliis in locis
idemftcimus, quodinaliis
exemplaribus el tw Complut. editione habeatur. Hiece facile mederi
potuksent editores, ei textum E u t b y m i i collegiseeot ecodicibusGrecie; prasertim Parisiensibaset
Barocciano 28, quiMillio quondam i n conquirendis
lectiooibus magno adjumento fuit. IUud quoque
sciendum est, E u t b y m i u m its locis, u b i argument u m se offert, quod i n alio evaagelista j a m dilacidatum erat, traosmittere lectorem addictam expositionem, citato n i m i r u m j u x t a Graecorum sopputationem capite; cujus allegandi rationis secuadum
majora ^ iostitutae meatioaem
iojicieos
Sixtus Senensis, fiibl. S. L. I I I , p. 166, r e f e r t :
Euthymius seu, ut quibusdam videtur^ QEcumenius
distribuit Evangelium Matthceiin Htulos seucapita
{O 86. Gujusmodidistiactioaes apud Marcum exstaat
48 ; Lucam 83 ; Joanaem deaique 18 ; noa numerata sectione de muliere i n adulterio comprehensa,
quee narratio quanquam a Gracis doctoribus passim
omissa, ab B u t h y m i o explicatur (d). Neque etiam
intactasrelinquitsententias, quibus stant qui Graecae
Ecclesiee addictoe sese profitentur. Qualis est illa,
queeprogeniiit coatentionem iater Graecos e t L a t i nos d i u olim agitatam ; quo scilicet die Christus
agnum pascbalem comederit? porro doctrina de
operum retributioae aoa statim a mor te cuj usvis i n i t i u m capiente, sed differeoda ad diem j u d i o i i : d e n i queetiamde Spiritusanctoa solo Patre procedeate.
cui opiaioai iahaeeisse ecriptorem aostrum arguant
loca, quibus Spiritum sanotum a Patre procedere

(d) Addit vero Euthymius i n fine cap. vn Joan :

Sareautemoportet
quodea, qw ab hocloco habentur, usquead eum, quo d t n i u r . Iterumergo locuius
est illis Jesus, diceas : Ego sum lux m u n d i , in
exactioribus exemplaribusaut
noninveniantur aut
obelo confossa sint, eo, quod illegilima
videantur
el addita.Ethujusargumentum
esi,quod
nuliusea
sil interpretatus. Sed minusrecte verborum Eulhymiiseasumpercepisse videtur Heateaiu8,auoaiam
in d uobus niss. codicibus, buic exemplari ad m o d u m
similibus, quos comraeujorat Ricn. Simon, 1. c.
pag. 422, verba ita se habent. t

ptov - .

ad . L

Noesselt

nota

3S

44

PRiEFATlO,

asserit, nolla F i l i i facla meDtione(e). Reliqua q u net a nonnullis Eutbymio ascriptam, Rich. Simon
Euthymii nomine feruntur scripta, nondum edita,
Bibl. crit. de Du Pin 1. c. pag. 323, eos Euthymium
iium abeoprofecta sint, exploratum non habemus.
cum CEcumenio commutasse judicat.
Certe q u o d adExpositionem epistolarum Pauli atti(e) Ita ad Joan. xiv, 10. Et datur quidem a Patre.
utpote ab ilio procedens, mittHur vero &Filioquast
cooperans, et non contrarius. Similiter c. xv, 26.:
Vide autem, quod mittit quidem eum etFilius, tan-

quam ejusdem cum Patrehonoris ; verum i d a Patre puta, procedeotem. Procedit itaque a Patre,
tanquam de eius substantia. Noesselt in Noiis
adh. I.

EPISTOLA DEDICATORIA

lllustrissimo ac reverendissimo domino D. Fran- B bumius coastd, quiignominiosampacemcuai Claucieco a Bovadilla episcopo Caariensi, archidiadio Pontio SamDitium ducead furcas Caudinas pecono Toletano, etc. Joannes Hentenias MechJipigerat ao spoponderat, auctor fuit senatui, ut se cum
niensis, S. D.
collega actribunis qui auctores sponsionis fudrant,
per foeciales nudos vinctosqueSamoitibusdederet,
Si boaum eo prostantiusesse quanto communius,
nemoestvelmediocritermoralipbilosophiainetrucquo populus Romanus ab illa pace solveretur.
tus q u i dubitet, prsesul amplissime, virtutum ac litteQ. Ceditius tribunus m i l i t u m , quem videtur
r a r u m antistes ; non erit etiam qui ambigat, comTitusLivius Calpbumium Flammam vocare, primo
mune boaam privato esse preponendum. Idque adeo
bello Puaico cum quadriogenlis mililibus vel, ut
verum est, ut etiam Cbristus sacratissimam iliam
habet L i vius, cum trecentis, nisi fortassis hic alius
vitam suam vilem babuerit, qao universo generi
fuerit, morti se t r a d i d i t : ut d u m i n eos, tumulum
humanosalusadempta possit restitui. Verum n e d i quemdam capieotes, avertereatur hostes legiocatquiepiamGhristioperautpotedivinanequaquaQi
nes cum consulibus circumventee, incolumes ex
i n n u m e r u m esse redigenda : age et ab etbnicis
obsidione liberatae, pertransirent. Simile quoque
quoque paucos de innumeris referamus, q u i suam
egitDeciastribunus militumcumconsuleP. Yalerio
suorumque vitam communi bono postbabuerunt. I n
C Corvino, junotasbastatisunius legionis (quanquam
p r i m i s autemoocurritJunius illeBrutus, primusRobos fortuna liberaverit) ne bostes Samnites i n eos
manae libertatis assertor, qui proprios filios, quod
pugnarent. Inter Lacedmmonios ingens est hujus
f uissent coosiiii de reducendis regibus participes,
modi copia. exemplorum : verum praecipui sese
securi jussit percuti: t a m e t i i exeorum caedegravi
m i b i offenmt Buris et Spartis, qui ad Xerxen Persaipse sauciaretur vulnere ; quis enim amor aequari
r u m r e g e m sponte profecti suot: daturi poenas quas
possit patrum erga filios, amori ? Nec i d sane YirgiLacedffimonii j u x t a oraculum penderedebebant, eo
l i u m latuit, q u i de eo loquitur i n bunc modum :
quod Oratores a Persa missos occidissent. Hi ergo
Vis el Tarquinio$ reges animamque superbam
cura ad Xerxea venlesent, jusserunt ut se quocunUUoiHs Bruti, fascesque videre receptos
que modo videretur, pro Lacedeemoniis interficeConsulis imperium htc primus swvasque secures
ret. Gumque rex pietatem i n patriam admiratus,
Aceipiet:
natosque pater nova bella moventes
animorumque fortitudinem, liberassetillosa poena,
Abpcenam pulchra pro
libertatevocabit
peteretque ut apud se manerent : Qui possumus,
Infelix, utcunque ferent ea facta nepotes :
inquiunt, hic Yi?ere, relicta patria, patriisque legiVincet amor pilrioe, laudumque immensa
cupido.
bus ac viris, quorum gratia tantutu itersuscepimus
P. Decius Mus cum consule T. Manlio, Torquato
m o r i t u r i ? Quid Godri Atheniensium regis mortem
contraLatinoa pugoan8,cumresponsum essetorareferam, q u i cum videret regioaem suam ferro
c o l o , ulrius exercitus imperator legiones bostium,
ignique vastari, nec alio modo juxta Apollinis oraseque super eas devovisset, ejus popoli partisque
cuium t a m grave bellum discuti posset, nisi ipse
tbre victoriam ; se ipsum p r o c o m m u n i exercilus
bostium m a n u occidisset, idquenon solum i n totie
salute devovit.
Atbeniensium castris, sed etiam i n contrariis perIdemque fecit fiUusejuseodem appeUatus n o m i crebuisset, ideoque edictum esset, ne quis Godri
ne, c u m j a m tertium consul fuieset, semelque cencorpus yulneraret depositis imperii ineignibus,
sor : q u o r u m eiiam bis verbis poeta m e m i n i t :
familiarem i a d u i t c u l t u m , acpalantium globosese
Quin Decios Drusosque simul, scevumque tecuri
objecit, unumque ex his falce percussum i n sui
Aspiee Torquatum et referentem sigm
CamiUum.
ccedem compulit, ut patriamservaret; bujus siquiMarcus Curtius pneterea ob populi saluiem sese
dem interitu, ne Atbenae occiderent efifectam est.
equo iovectum i n terrae b i a t u m iojecit. Sp. Postt

Huic j a m rei finem imponam, t i prius hoininie

etbnici,nenape Ciceronis De somnio Scipionis dictum
vere Gbristianum de communis boni magnitudine
retulero, q u i sic a i t : Quo *is, Africane, alacrior
ad tutandam rempublicam, sic habeto: omnibus
q u i patriara coneervaverint, adjuverint, auxerint,
certum esee i n coelo ac definitum locam, ubi beati
8BT0 sempiternofruantur. NiailestenimilliDeo,qai
omaem huac m u n d u m regit, quod quidem i n terris
fiat, acceptius, quam concilia coetusque hominum
jure sociati, qute societates appellantur: h a r u m rectoreset coaservatores hinc profecti,buc reverteat u r . His igitur, q u i vei seipsos fortittt prorepublica
morti tradiderunt, aut i n ejus utilitatem artem aJiquam quantum vis etiam illiberalem ac sedentariam
sive quidpiamiaeapraecipuumgratumqueposteris
adiaveoeruat, vices rependere cupiens antiquitas:
et qua liceret,perpeluameorummemoriam abiate?
r i t u vindicare, statuasareas seumarmoreaMpulcra
arexit. Praeterea etbnicomm libros ingenti redetxtptoa pretio magna fide vel religione potiue descriploe, cedrinis inclueos oapsulis, t u m oedri succo
oblitos, posteri i a templis cautissime repoaebant:
partim ut rei tam sacrae, tamqua diyin custodia
uonaliis quam ipsis numinibuiconcrederetur: pautim ne q u i d situs aut caries iJla monumenta vitiaret. Alii ne hac quidem oontenti diligentia, oodiees
cau theaaurum iacomparabilem i n altissimis t e r r a
latebris recondebaot tanta cura, u t nec iaoendiie,
nec bellorum procellis, quibus omnia sacra profa-

men cum poeteris adeo utile ae amplecteodum

reliquisset opus, tanta fuit a n i m i modeslia quod
etiam passim ejus soriptis luce olatius est perspicere u t sibi id adeo oon Tindicaverit, quod neo
proprium nomen adjiciendum ceasuerit, sed Chrysostomi potiue cum csteris, q a o r u m ingenae fatebatur esse potissima, q u e i n unam ipse ooTlegit
qaanquamet ipee suo marte plurima quacet p r stautissima eraot, adjuoxerat, u t binc conjicias
quantum animo dissideretab iis qui i n modumcorniculae alienis seseornant acvenditantplumis. Plurimis sane auctor bic faisse videtqr OEcuraeQius
fe, qui similia Gommentaria ex eisdem collegit auctoribas, i n Acta apostolorum, i n Epistolas q u
Gatbolicee nuncupantur, ac i a Paulinas omnes, u t
certisquibusdamargumeatie colligitur, etiamei nec
ibi voluerit suum nomen exprimere : qua de re
pluribue agemue, cum t o m u m i l l a m alterum p r o pedfca i n lacem dabimus. Huoc itaque Greeca
manu desoriptum ante multas aetateequod praeter
ipaas evangetietarum novo modo depiclas, jamqoe
propemodum vetustate detotas imagines, multis
n o b h argumentis ionotuit cum caeu reperissem i n
bibliotbeca ecenobii DeipareVirginiaa Gaadalupe,
ordiais d i r i Hieronymi i n regno Castellce, i n qua
etiaamum d a l i t e t o i t : u t sunt ejus sodalitii, p r s seriim a u t t m oaleberrimi ittius monasterti coenobitae, n<m modo ChristianaB nostrmreligioais, v e r u m
etiam praestaatieeimorum semperauctorum, polissirnum t^maa veterum, diligentissinl observatorea

n a q u e s o l e n t m i s c e r i , i n t e r i r e i i t , e t p o s t e r i s c e r t e e u * ^ ae c u l t o r e s , T w o m est i n v i d i esse, ne dicam i m p i i ,

peresseot. Porro si hic boaos esl babitat supersti*

tioeis etiam voluminibus, veluti N Q Q M B ac SybiH,
aut rerumab bomiaibue gestarum memoriam oomptootentibus, qualeserant J i g y p t i o r u m l i b r i : antaliquam huaianee sapienli portionem tradentibus,
veluti Platonie et Aristotelis : quanto jestiae est
idemfacere Gbristianos i n secraadis i l l o r u m monumentie ? qui sacro afflati Spiritu, a o n tam libros,
quam oraoula nobis raliquerunt, qnibus leotitandie,
pectut, poa doctrina solam aut dicendi facultate,
sedYirtutibus ao pietate ergaDeum impleatur: cum
certe etbnicoruna i i b r o r u m jactura i d tantum efficiat,
ut miaus eruditi simufl, aat minus eloquentes, noa
ut m i n u t p i i .
h i his itaque q u i veterum auctorum ac Patrum j
soripta nobis tradiderunt, maxime autem Chrysos tom i q u o aeinoiaenarrandis saorievoluminibusdexterius veesatus est, et quo neminem iavenias m a g t s
a e o o B i m o d a t u m h i e q u i ad munue oonoionandisese
parantnon posterioree tulitGreecusquidamauctor:
qtti cernens veteres sacros auotoree et priecipue
eos quiplurimumlaboraverant inenarrandis evangelicae doctrinep. libris ad q n a m docendam Filius
Oei a d terram desoenderat nequaquam pro merito
lectitari: sive i d l i b r o r u m multitudine, si velectorum
fastidio, eive temporis acciderit penuria : i n unum
collegit volumen, quidquid i l l i m a g n a codicum
tufba gelectum, circa Bvangelia reliqoerant. Et ta-

re adeo frugiiera pati dintius p r i r a r i Latinos. Nec

tamen inecius eram, q u a m d u r a m , qaamque arduam adirem provinciam : p a r t i m quidem, q u o d
propciae conscius imbecillitatis, incultique ingenii,
babueram sempar i n animo, n i b i l i n publicum edere : p a r t i m veroquod n i b i r e s esset cum ejusraodi
libro, quem vel legere non mediocris foret negotii,
utpote ignotis ut p l u r i m u m exarato cbaracteribus
ac compendiiB, maxima licet oura ao diligentia :
litterarumetiamfigtirisplerumque vel carie a c s i t u
oblitteratis, veltinearumacblattarum injuriasemirosis, vel novo adeo more depictis, ut i a formis
etiam noscitaadis mibi foret repuerascendum.
Omitto quod frequenter i n orationis contextu
sunt a se iaricem separatffi dictiones : et e diverso
ejosdem diotionis littera aut syllabse plasquam
j u s t o a s e invicem separantur intervallo, adeo u t
nec versus syllabam seepius finiat: commata a c i n cisa adduDtar, aat a b i nihtl opus est appon u n t u r : qvrae r w plerutnque difftcultatem gignit
parvam. Sciebam prfleterea quanto ut i n u n i versum dieam sese exponant periculo, q u i libros
a peregrina lingua traductos in lucem e d u n t : quot
et q u a m aHossu8cipiantjtid)ces,quorumplerique
Greecw litterie ne a limine quidem salutatis, ob i d
statim orcmia damaant, quod m u n d u m i l l u m rheloricum prae se non feranl, ignorantes quibusarctetur modiM f$, q u i alienee lioguae depositum fi-

37

deliter reddere cogitur. Summopere enim curatv

dooi est ei, q u i ab uaa Ungua quidpiam transfert
in aliam : ne d u m sermoni quserit ornatum,
repente pro ioterprete paraphrasten a g a t : rursumque neitaverbis haereat, utprioris lioguae idiomata a u l dialectos r e t i n e a t : eed quaeque lingua quod
8 U U Q 1 e*t habeat: alioqui nec Gr#ce loqui videtur,
nec Latine : idque quod i a iodocbun jactatum es(
oomioum ipsi adaptabitur, quod ex GraecU boais,
Latinafecerit, boaa* i d quQd ds multf* exulcerato hoc weculo apte quis dixerit. Quis enioa sacras
j a m Litteras passim sibi vtndicat, antequam
discat : torquet, l a c e r a t : auoque iniellectui imo
t u i s affectibus servire cogit scripturam etiam repugnaotein? Et quemadmodum scribimus iodocti
doctique poemaia paasitn, ita et plerique, quan-
q u a m i n sua arena feliciter versarenlur, proprios
egrpssiliuaites, dura *utores,relictis crepidis, ignota
quaeque dijudicare conantur, non raro mmv*
hallucinanlur. Qnid eoim medioo aut jurisperito
c u m versione aut interpretatione sacrorum m y steriorum ? Qaodque longe magis doflendum est,
d u m animo pravis i m b u t i sunt dograatis, quaa ex
Greeco verlunt i n Laiinum, non satis fideliter trac t a n t : nunc quidem, quod frequenter acoidit, C Q gente b a r u m recum imperitia, quod tamen, nisi
illolis acoederent ad contrectanda eacra manibus,
facilius possai i g n o s c i : nuno vero, ne suis repugneat dogmatis, aut truncatim, aut prave sensum
nobis reddaot. Quod luce olarius ostendemus, u b i
a l l e r u m toamm Deo propiiio i n lucem ediderimus,
q u o d , u i spero, brevi faciemus. Ob b c igitur aliaq u e plurinaa q u a versionem variis exaggerant diffioultatibns, nonis sum qui non intelligam, quantum
h u i c auctori dignitatis, quantumque splendoro
tenebricosus inferpree abstulerim. Sed utcunque
s i t , aensum tamen me aseecutum opioor, iioeft i p s u m nullo oultu adoraaYerim : verum i d nemo
W D mentis i a Gommentariis requirel, maxime
a b eo qui, u t p r e f a t u i eum, peregrin aslrictus
eat linguee. Quod si universis satisfacere potui
f a c i l e j e r a m , cum ne m i h i quidem ip*i i n omnibns
f a c i a m satis. Attamen onus coc, quaoquam meis
l o o g e irapar bumeris, subire aggressus sum, quod
a l i o sesenon offerente, grande ducerem piaculum,
ei fideles diutiue tanto fraudarentur thesauro. Quid
e n i m q u o d ad evapgelic hitlori enarrationem
a t t i M t i n Ghrysostomo pofcssimum, deiude et i n
Orsgeae, Basilio, aut Nazianzeno invenies, quod
h i c faeillime et euccioctissime non proferat ? Et
G h i y s o e t o m o quidem satis patet non eam faissrt
s c o p a t n , ut Evangeliorum aut actionum apostolic a r o m , seu Paulinaram Epistolamra n u d u m nobis
I r a d e r e t intellectum. Alioqai enim tara vasta ia
paaco eacree Scripturee Ubros oon reliquisset vol u m i o a , eed plebis formandos morea suscepisse
magis v i d e i u r : et idciroo locos ad plebem tractat
c o n u n u D e s , et enarrationem bomiliis distioguit.
Q u i n e t Theopbylactus, quanqqam is hialori
t

seriem magis accedat, non n i h i l tamen subolet

dictionis illum affectasse venustatem : quodque
rbetorice dixisse satis cupiat videri, et non soli
litterse enarrationi heerere. At noster hic auctor u n i cum hunchabuitscopum,ut evangelicam succincte
cuactis aperiret bistoriam. Quod si ad mores quoque corrigendos nonnihil exbortationis exoptes, i d
etiam breviter quidem ac rarius, sed felioissitne
tradit bic auctor. Quaoi apte, boae Deus, cupa
evangelisteB plurimum dissidere videntur, ita dissidentia connectit loca, ut ab eodem plaae illa v i deantur esse dicta. Et buic quidem rei nullus, meo
judicio, adeo uliliter ac serio hactenus invigUavH.
In quo tamea, sicut aeque ia ceeteris, nolim qui*quam meis fidera habeat verbis, nisi loage plnra
ia boc lectitando, laude digoa repereril, q u a m
ego possim assequi enutnerando.
Hocitaqueopus, ut tibi auacuparem amplis8Jrne
praesul, fecit inter innumeras tuas dotes, maxima
h u m a n i t a s t u a : quam praeter auditam faraamlonga
latequa dispersam, non seinel i n te sum expertus :
qua cum omnes etiam extremae fortuneB bomines
t u m studiia potissimum deditos, benignissime
semper amplecteris : ipsaque sludia, ubicunque
vel minima datur occasio, totis provebis viribus.
Praterea id magis aggredi sum ausus, quod cum
tibi forte fortuna nos ioviseati, primum huao
meum partum omnino adhuc ioformem demon
strassem, u n a c u m Graecoexemplari,nequaquamut
monstrum abborruUti, sed veluli puJcbellum pusionem avidedeosculabaris: mirabare nullasquoque occultae in eo dotes, non cujusvis oculis expositas, Quod nisi ita coniigisset, qua temeritata, tentassam, tam locupleti bac etiam i n parte, viro, tantillum olferre munuscuinm: unusculum, i n q u a m :
n a m licat i n se munus sit, fortassis asperoandum, si t a m n ad immenaae uc pretiosissimas tuas
oonferatur, i n d i g n u m censebitur, quod i n
tuotbesauro, v t l e x i g u u m inyeniatlocum.Siquidem
ut neec interioa sileara, quw dicit Apostilus i n
episcopo non oportere desiderari : nempe ut
irreprehensibilis sit, tanqnam Dei dispensator,
vigilans super gregem, sobrius nqn praefractus
non iracundus, sed modeetus, hospitalis, aptus ad
docendum, pius, temperans, tenax ejus quisecund u m doctrinam est fidelis serajonie, ut potens sit
etiam exnoftari per doctrinam sanam,
et
coatradicentes convincere, non vinolentus,
percussor, non turpiter lucri avidus, eed mqum ao
justus a pugnis et ab avaritia alienus, q u i domui
808B bene prceeit. (Nam si quie, inquit, proprt
domui prfieesse non novil, quomodo EccJcsiam Dei
ourabit ?) non i n fide novitius, ne inflatus i n j u d i cium incidat diabolt: qui et bonuui habeat testimonium ab extraneis. Ut baec, inquam, oiunia
sileam quae nullus q u i ta propius noverit, in te
desjderare p o t e r i t : quin pleraque etiam abundantius inveniet, quam exegerit Apostolus, cun^ p u l cberriino qupque et fu|gentis4mQ illo caslitatis
9

PfLEFATIO.

39

dngulo. Verum quis non admirabitur i n viro

tam prajclaro genere orto, cui adeo semper arriserit ex o m n i parte fortuna, quae nihil quod suarum
est partium ipsi unquam negasse videtur, tam
vanam, tamquereconditameruditionem, judicium
certissimum,ingeniuratamacre, peneque d i v i n u m ,
memoriam adeo tenacem ? i n quo preeter exaotam
utriusque juris prudentiam, perfectam quoque
trium lioguarum peritiam quis non suspiciat? Nam
i n Grascis ac Latiois adhuc puer exercitatissimus
e r a t : Hebraeis vero Deus bone quam feliciter
versatue est, quam etiam erga suum praeceptorem
liberalis. Qui his igitur comitibus ita ad sacras
j a m d u d u m accessit Litteras, ut neque naturalis
philosophiea, neque theologise, quam scholasticam vocant, desdtueretur peritia, quis ambigat
ipsum m i r a praesbturum ? Itaque nullum i n eis
quantumvis abstrueum invenias locum,cujus, exactissimamnoQ possit extecnpore reddere rationem.
Sed q u i ego heec non credituris frustra denuntio ?
de bomine potissimum, q u i nondum q u i n t u m et
tricesimum attigil aoaum, in praeclarissimo dignitatum opumque splendore semperconstituto, q u
non parum impedimenti studiis afferre solent.
Speroequideni quod concredita sibi talenta nequaquatu i n terram defodiet. Quanquam enim etiam
nunc lucerna eit non subter modium, sed super
caadelabrum posita, omnibus qui Ecclesi
domo suQt, vita; ac morum iotegritate, l i b r o r u m que editorum doctrina praelacens, ac ut p r o b i i m
prostet Gbristi ovium sibi coacreditarum pastoreni, plurimis iieque maxime arduis distriogator
oegotiis : dabit tamea propediem, ei diviaare licet
majus adhuc sui specimen i n lucem, quo perspicuum omaibus fiet, me heec aesentaadi gratia
minime promulgasse, sed looge adhuc intra veritaiis limites calamum coatinuisse. Quod si his e
Graeco vertendis vacare voluisset, supervacue
aobis maximus hic labor sumeretor. Soio enim
nonnulla eum quasi per l u d u m sibi ipei vertisse

Efusdem

admonitio

de auctore

horum

Commentariorum

1544,

40

facillime, io qaibue ego noctes atque dies desudans, necdumomae i d quodqu&rebam me opinor
assecutum. 0 utinam tales forent omaes episcopi
ac dispcnsatoree, quos Domiaus coastituit super
familiaai suam, ut dent illi cibum i n tempore !
profecto feliciue ageretur cum Gbristi ovibiie,
imo cum tota republica Christiana. Prosulum
oamque etpastorum vitam ac mores grex universos
imitatur. Quapropter omnibus rebus, ornatissime
preesul, hoc a u r i u m ornamentum ne fastidiae, le
per t u a m orbi cognitam bumaoitatem etiam atque
etiam obtestor. Nosti eoim ipsi pneceptum fuisse
Mosi, ut ad tabernaculum ac sanctuarium construendum aoa modo a u r u m et argeatum, purparam
e t b y s i u m , lapidesonycbioos ac gemmas acciperet:
verum etiam viles inter caetera caprarum p i l o s .
Scis et viduae duo aera minuta modo fuisso
Chrtsto gratissima, sed omnibus quoque splendidis
diviUim muneribus ab eo prseposita : et poculum
aquaB frigidae Christi nomine offerentem, nequaq u a m p r o m i o f r a u d u i l u m . Siigitur muaus boc a d
tuaa domi reposita* divitias couferas, profeolo
vilius erit abjectissimis caprarum pilis : cui oibilominus, sicut et illis, locus erit ad exteriora tabernaouli Domiai asservaada. Si vero aaimam q a o
muausculum boc ture illustrissimie offertur Celsitudini conspexerie, audeo asserere, auro et argento, purpura et bysso, lapidibus onychinis ac g e m mis longe prsestantius fore. Etenim si qua r e
detur, ut propeasi erga le mei animi facias p e r i culum n u l l a m , subire recusavero sententiam, s i
me ullo modo te inveneris fefellisse. Ne ergo
munus boc i n se coasideres, nec ad uaiversam t u i
musei supellectilem conferas: sed ad ofterentis
animum, quo i d verecunde porrigit, parumper
oculosdeflecte.acmunusculum bilarifronte suscipe : ut d u o i h c iagrata tibi fuisse deprehendero, majores ad bujusmodi studia vires assumam.
Vale, preesulum decus e x i m i u m . Lovanii anno a
partu virgineo, 1545, sexlo Idus Augusti.

ex

editione

(a)

Lovaniensi

foL

Studioso Lectori.
D (Ccumenium, quem i n caetera Novi Testamenti
Gum bos Coauneotarios ante aliquot menses(6)
brevi a nobis Latinum accipies. Quanquam ( u t
in lucem ederemus, studiose lector, nec certi quidverum fatear) bujus pbrasis ab illo non parum (c)
quam haberemus, quod de auctore divinaremus,
mihi dissidere videbatur. Nunc veroeumdem nacti
aliorum magis, quam nostrum secuti j u d i c i u m ,
auctorem i n Psalmos Oavidicos, et i n Gantica
prefati sumus, quibusdam videri auctorem esse
quae (d) una cum Psalmis canit Ecclesia, j a m
(a) Hanc editionem, quam beoeficio Heynii, viri
perillustris, ex bibliotneca universitatis Goettingeasisaccepi, recensetHamberger, i m vierten Theile
aer zuverlassigen Nachrichten von den vornehmsten
Schrittstellern,
pag. 82. 83.
(b) Anno 1543, sexto Idus Augusti, u t ex ejus
prsefatione intelligitur.
(c) Magnum esse discrimen acuminis, ordinis,
consilii, graecitatisque inter Pseudo-OEcumenium
et inter Euthyoiiuni, nemo i n dubiumvocabit, q u i

utrumque legerit, neddcGEcumenioquid sentirem,

dicialibi. Gum Euthymionullo modocomparandus.
Simillimus autem Eutbymio esi Pesudo-Tbeophylaclus in Epistolas Paulinas.
(d) Uta cantica i n pl^risque eodicibus 0 \
j u n g u n l u r Psalmis. Atque ita etiam reperi i n
duoous codicibus Mosquensibus Psalmorum c u m
interpretatione Euthymii, nimirtun i n cod. Bibl.
SS. synodi n u m . 196 et 97.

PFLEFATIO.

41

42

secundo (e) typis excusum, cerliseimo certius ausi

sumusferre judicium, h o r u m Commeatariorum
auctoretn esse Euthymium (f) Zigabonum. Neque
enim ovum ovo fuit unquam adeo simile, quaoi
hffic (g) phrasis i l l i . Videas i n utroque gratam cum
eimili pietate brevitatem, succinctam Hebraismoruni explanatiooem. Et quemadmodum i b i Psalterium, ita et hic singulorum evaogeUstarum enarrationes simili ac pervenusta coocludit () yia juncta . Adde (t) quod inter ceetera enarrat et Mariee ac Zacbarise cacUica, quse
babet Lucas primo capite : quorum et i n boc et
in illo libro, verbis duntaxatpro varietate interpret u m i m m u t a t i s , eamdem videbis interpretationem.

Et utrobique super eo verbo, Prteibis anle faciem

Domini parare vias ejus. Quae sint, inqnit, viee
ejus diximus teriio capite Evaogelii secundum
Matthaeum, ubihabetur : Vox clamantis in de&erto,
parate viamDomini. Cum beec aliaqueplurimaque
certissima de boc auctore iudicia haberemus,
maluimus i n his quee nondum distracta erant,
exemplaribus, studioso lectori i d indicare, quam
eum diutius suspeasum tenere. Quare sicut illor u m Commentariorura i n Psalmos, auctorem nemo
dubitat vere esse Eutbymium Zigabonum, sic
neque deinceps norum ia Evangelia Commentariorum suspicetur quisquam aliumesse auctorem.
Yale. Anno 1544. Noois Februarii.

(*) Ex hoc oolligit Hambergerus, supra laudatus:

Dass einige Exemplare,
aller
Wahrscheinlichkeit
nachy dasJakrlMZ,
aufdem Titel fuhren. Sed vocab u l u m excusum est ambiguum. Incertum enim,
u t r u m ad Commentarios i n Psalmos, an ad Commentarios i n Evangelia sit refereadum. Sed illud
p u t o . E t e D i m Montefalcoaius i n Bibliotbeca Coisiiniana, p. 58, memorat illorum Commentariorum,
ex interpretatione Philippi Sauli,ediuonem Veronae
in-fol. ann. 1530, et Lutet. in-8,ann. 1543. Priorem,
si recte memini, v i d i quondam io bibiiotbeca amplissimi senatus Lipsieneis. Hanc, ut videtur, notat Hambergerus, loco laudato quanquam bic pto
Lutetias, scnpsitParisiis. Alterum argumentum est,

quod i n bac ipsa editione Eutbymii, anni .544, i n

lndice scribitur : Liber bio neque Grace, neque
LatiQeaateatypisunquamexcusQsest.))Deniguebic
in fioe hujus admonitionis legitur : In his quee
nondum distracta erant, etc. Est ergo b c , u t
credo, editio princeps, mutato tantum Indice.
(f) Ita, pro Zigabenus.
(g) Id ipse etiam testari possum, cum codices
Mosquenses Pealmorum tractaverim.
(h) Sed boc i n pluribus Patrum Commeatariis
reperitur.
(t) His et similibas argamentis i n primis efficitur,
auctorem borum Commentariorum esse Eutbymium.

CandidoLectori.
Ne qaid ia hoc aootore evolveado haesites,
candide Lector, paucis de rebus te duximus praemonendum. I d igitur primom sit, quod i n eo
exemplari quod ad nostras manus pervenit, queed a m annotationes interdum pooebaotur (k) i n
marginibus : quas, cum n e q u a q u a m poenitendas
ceneerem, non fiiit animue penitus abjicere, ne
v e l b o c commodo traudareris. Veram ne hujusm o d i adnotationibus margines replerentur, nec
esset spatium poneQdis sacr Scripturae locis,
q u i e passim ab auctore citantur, eas i n reliquae
Scriptur ordioem redegimus, atque post ejus
particuke textus enarrationem ad quam ponebant u r , locaTimas : certis tamenquibusdam(l) notulis,
hincquidemadnotationemipsam, i l l i n c Terolocum
c u i respondeant designantibus* Alias autem, quas
d u o b o s Yerbifl capitum sententias demonstrabant,
suis locis reliquimue. Quin et paucis i n loois, ubi
opene pretium visum est, nostras quoque adnotatiunculas margini addidimus : preesertim : cum
Uttero d i c t i o aliqua Hebraicam aut Ghaldaicam
(A) Idem observavit Riehardus Simonius i n Eut b y m u codicibus Parisinis, et nos i n utroque
Moflqoeoai.
PAtaoL. GH. GXXIX.

G babet origioem, quee loca auctor noster, ut q u i

Graecus tantum esset,automDinopretermiserat,aut
iofeliciter tractaverat. In primo statim cujusvis faciei
initio nooaen evaogelistfB, una cum capitis nuinero
juxta Latinoruoi e n u m e r a t i o Q e m posuimus : supra
ipsos autem pagin%versus, majusculis litteris, n u merum capitis j uxta Greecorum supputationem quod
eam solam auctor noster toto opere prosequatur.
Loca vero e Bibliiscitata, aut eaconcernentia,in
margine adnotayimua; aumeris j u x t a Latinorum
distinctionem capita designantibus, quod heec opinemur esse tibi notiora. Ubi autem locus quisp i a m citatus, non fuerit i n margine expressus, ad
ejusdem voluminislocum aatea oilatum recurrito;
i d eoiua de industria omisimus, ne idem caput
ejusdem volurainis toties iteratis vicibus adnotaremus. Ignosces etiam pro tua bumanitate, candide
lector, quod vocesquasdam non vitaverimus, a q u i bus nostro hoc feliciori seeculo a b b o r r e n t n o a n u l l i ;
veluti suut, salvator, salvare, compati, compassio,
incompassibilitas,
dispensatio, dispensatorie ac similes:
potissimum cum viderem doctissimos ac
eloquentissimos christian religionis proceresab
(/) Nimirum s i g n o crucis quod nos quoque i m i tati sumus.
2

43

PIWATIO.

44

presens aut praeteritom efferuotur, babeat i n futuhis nequaquam abhorruisse, Tertullianum dico,
r u m verea, sicut nonauUi frequeoter feci&se tideaLactantium, Cyprianum, Hieronymum et August u r : animadvertendam eet, evaogelistae et apotinum, q u i etiam x m . De Trinit., cap 10, ita loquisloloe, cum genere Hebreei esaent, hao re ticqt
tur : c Nisi infirmitas esset, medicum necessarium
et in alits multis, Hebraicum secuto idioma, quo
non baberent, q u i est hebraice Jesus, Graece Soter,
illi frequentieeime pro p r s i e o t i , quod proprium
nostra autem locutioae Salvator : quod verbum
non habnt, aot pre futnro, eflerunt proferiUun :
Latina lingua non habebat, sed habere poterat,
utque i n univttsom dieam, tempus nnam pro abo
sicut babuit quando voluit. Et merito beec dicit
HebrAi esepnumero eollocaat: qood eiiam evaageAugustinus. Quis enim dubitat, quin Cicero, si noelistie non raro feeemnt, nec tolus Mattbaaui, qoi
trie fuisset temporibus, nostraeque fidei recepisset
patria s^ripsit lingaa, hoc esi Hebraea sed et tmdogmata, plurimis usus fuisset vocibus quibus non
teri, qni Greeoe scripseront. Q u * d a m ergoexioest usus : quanquam et ipso verbo Salvare usus est
numeris locis seortim receneuiious, io quibue mai n L. Pisonem, et ejus voce passiva, I I De natura
nifeste praeeas, interdom eUam p r s t e r i t u m pro
deorum. Quiatilianus quoque Hb. xn,cap. 10, usus
futuro locatum est : quorum et DOB quaedam exiest eodem v e r b o ; quod etiam adnotaveruntante
nos viri doctissimi. Quanquam receatiores typogra- B gente eeotentia, par futurumTertimue: alibiquoqae
id et litteriP contextu aut ex ipsis CommentaHie
p b o r u m castigatoree hc immutare atisi l i n t : sive
pJanura e r i t : interdum vero ob auctoris noplri
i d suo feceriDt arbitrio, sive aliorum suaeu, q u i
enairationem immutare oon Ucuit. Est et aJiapecuheec depravata fuisse asserebaot, quod rafa essent
liaris Hebrmorum phrasis, quam non raroaemulaninveotu. Egotamen vulgo m e n o n a i b i l accommotur evangelist, qua pro epitheto sive aomine addare debui. Quiavero locum quemvis oourrentem
jecUvo, addunt geoilivum substantivum, dicenies :
idem auctor, nullo pratermieeo ita explanat, ut
Deus pacit, misericordiwjwttiia,
uliionis, bocest,
quaecunque circa eam materiam, aut idem evangepaificae, mitericors, justue, uleiecens : lex mortis,
lista alio i n loco, aut caeteri recensent, pariter edisid eet mortifera ; filii inobedienticB, inobedientee ;
eerat, ad minimausquesiaguloruminterdum verba,
ubi.vero sesepostmodum eadem res obtulerit, ad dic- judexiniquitalis/iniquui^ammominiquitaUsyini^
q u u m ; vooo clamantis, clamaos; fortassis et tnerces
tam interpretationem citato j u x t a Greecorum supiniquitatis, iniqua. Sic Judas dicilur filius perditioputationem capite traasmittat: idcirco praestatantenis, boc est perditue, aliaque innumera. Id p l e r u m quam auctoris verba aggrediamur praemittere ordique immutare aon licuit propter auctoris n o s t r i
nem ac numerum singulorura capituai modo quo
apud Greecos distincta sunt, quem et nos una cum (, scholia,qu& littehiai pergenitivum i n t e r p r e t a n t u r :
interdum quoque non libuit, quod apud omnes j a t n
auctore i n nostra versione servabimus. Deinde
olim alia recepta esset sententia.
quia io Graeco, i n quod incidimus, exemplari, contextus Evangelii non raro discrepat a Novorum TeAd haec solent Hebreei baoo dictionemyerOMmaut
stamentorum editione, quae passim Graecis excuea
sermo pro re vel facto ponere : quod i n Veteri q u i typis circumferuntur : quo u b i accidit, plerumque
dem Testamento frequeoliesimum est, ut cona dicitur
conforme est exemplar Graeci hujus aiwtoris edi(isa. 39) : Non fuit verbum quod non ostenderit eis
tioni Bibliorum, quae dominus Franciscus Ximenez
Ezechias in domo SUQ, ubi tamen paulo inferius
archiepiscopus olim Toletanus,ac S. R. E.cardinasubeequitar : Non fuit res quam ostenderet eis in
lis, immensis sumptibus, laboribns ac vigiliis, mathesauris meis. Et alibi (HRey. i) cum ait David
x i m a cum diligentia corapluti ctaravit nostris tempuero, quiexcastrielsraelge fugisse dicebat, Quod
poribus variis linguis excudenda : accitis undique
e$t verbum quod factumett ? indica mihi; et i n n u terrarum tum viris in linguarura cognitione doctismaris aliis i n locis. Idem io Novo quoque Testasimis, t u m exemplaribue castigatissimis ac vetumento pateim (Marci i , Luc i , u , iv) ueu venit, u t
stissimis, vel ab ipsa Leonis X Bibliotheca,
cum leprosus curatue diseeminasse dicitor Servel a Venetoruin senatu transmissis, aut aliunde,
monem. Et frequentiseime apud Lucajn ; Non erit
nulla expensarum seu laborum habita ratione conimpossibile Deo omne verbum. Videamus hoc verbum
quisitis. Ne quis ergo Evangeliorum contextum
quod faeium ett. Quod est hoc verbum, quod cum
nos temere immutasse existimet, loca discrepatitia
auctoritaU acpotestate imperat $piritibut ?Et alibi
adnotavimus : quanquam frequenter res ett exigui
frequenter. Quam tamen Hebmorum pbraeim aumomenti, queedissidium faciat. Ubi autem Cometor ooster plerumque videtur aaimadvtrU&ee,
platense hoc citaverimus exemplar, Greecum i n sicutaec praecedeotem : quod Uebraice non caUeret,
telligimus contextum non Latinum nam in hoc
sed taotum Gnece. Atque ob id quoque citaos qaipnihil a Vulgata editione immutatum est. Porro ia
piamex Veleri Teatamento, semperjuxtaSeptuaginta
quibus dissideat Vulgata editio ab universis Gneprofert Interpretes. Gaaierum eUicunctismanifeetam
corum exemplaribus, ex aliorum tum versionibus
eitnieinterpretemtantumagere,nihilqiiequodaieuni
tura adnotationibus, fecile cuivis perspicuum erit.
sit edere, sive illud approbandum sit, sive reproPraterea ne quis protinus Vulgatam, bac i n parte
bandum : ne quis tamen bunc auctorem minoris
damnet editionem, quod ea qum Grwce per tempus
faciat, quod uno aut altero in loco a commoni LaD

PRiEfATIO.
tinorum theologorum opinione dissentire videatur,
quemadmodum et aiii Greeci: nempe de die mensis
quo Chrittus mysticam celebraverit Coenam, et de
bonorum acmaJorumretribulione o p e r u m : u t r u m
statim a cujusque morte flat, an ad diem usque
postremi judicil differatur,quemadmodum olim senseruntGneci. De Spiritu sanctoquoquequod asolo
Patre procedat, etsiidnasquamdicat auctor noster,
idem tamen cum caeteris Graecis sensisse videtur,
cum semel atque iterum dicat i l l u m a Patre procedere, nulia Filii facta mentione. Et quaoquam
preedictisinlocis, marginali adootatiuncula te prmuoierimus, candide lector : ob duo tamen i l l a
posteriora tibi perpendendum est, quod auctor
noster multis procul dubio annis tempora concilii
Florentini pnecesserit: i n quo Eugenius Pontifex IV, coDsentieute Imperatore Constantinopolitano, et loca tenentibus patriarcbarum,caeterisque
Ecclesiam Orieatalem repraesentaotibus, anno Oominica? lacaniationis 1439, pridie Nonas Julii, sui
pontificatus anno oono, littera* sanctae dedit uulon i e , quibus praedicti omnes sua notnina subscripserunt, bcec inter ceetera continentes.
Convenientes Laiinict Grxci in hac sacrosancta
wcumenicasynodo,
tnegno studioinvicem
usisunt,
ut xnter alia etiam articulu* ille de dioina Spiritus
ianctiprocessione Summa
cumdiligentia et assidua
iruptisitione diicuteretur, Prolatis vero testimoniis ex
divtnisSeripturis pturimisqueaucto7ilaHbussanctorum doctorum Orientalium
et Occidentalium : aliquibusquidem
ex Patre etFilio, quibusdam veroex
Patreper Filiumproeederedicentibus
Spiritum sanctum et ad eamdem intelligentiam aspicientibus omnibussub divertis tocabulis. Grgeci quidem asserutrunt quod idquod dicunt Spiritumsanctum
exPatn
procedere, non hae mente proferrent,
ut excludant
Filium,
sed qtda eis videbalur, ut aiunt, Latinos
asserere Spiritum sanctum ex Patre Filioque procedere, tanquam ex duobtts principiis et duabus spirationibus, ideo abttinuerunt dicendo quod Spirttus
sanctus ex Patre procedat ex Filio : Latini vero
afflrmaverunt
non se hac mente dicereSpiritum * a n ctum ex Filio procedere, ut excludant Patrem, quin
sit font ac principium totius Deitatis, Filii
scilicet
et Spiritus sancti, aut quod idquod Spiritus sanctus
procedit
ex FMo, Fitius Patre non habeat, sive
guodduo
ponantprincipia
seu duas spirationes, sed
ut unum tantum asserant esse prineipium
unicamqtu
spirationem
Spiritus sancti, prout hactenus asserueruni:
et cum ex Ms omnibus unus et idem eliciatur
veritati*
ien*us tandem in infra scriptam tanctam
Deo amabilem eodem sensu eademque mente unionem unanimUerconcordarunt
et consenserunt; in
namine igitur sanctx Trinltatis, Patris et Filii et
Spirtius
sanrti, hoc tacro universaliapprobante
Florenitno
concilio deftnimus, ut hxc fidei vertas ab
omnibu$ Ckristianis eredatur et suscipiatur, sieque
omne* proflUantur:
quod Spiritussanctnsex
Paire
et Piiio ceternatlter ttt, et ettentiam $uam, suumt

46

que este subsislens habet ex Patre simul et FWo :

et exutroque xternaliter tanquam ab unoprincipio
el unica spiratwne procedit. Declarantes quod id quod
sanctidoctoret et Patres dicunt, ex Palre
perFilium
proeedere Spiritumsanctum, ad hanc intelligentiam
lendit, ul per hoc significetur FUiumquoque esse secundum Grzcos quidem causam, secundum Latinos
veroprineipium
subsistentix Spiritiu sancti sicutet
Patrem. Et quoniam omnia qux Patris sunt, ipse
Paterunigenito Filiosuogignendo
dedil, prxter esse
Patrem, hoc ipsum quodSpiritussanctus
procedit ex
Filio, ipse Filius Patre xternaliter habet, quo
xternaliter etiam genitus est. Definimus
insuperexplicationem iltorum verborum, Filioque, veritatis
declarandx gratia et immivente tunc necessitate, ti~
cite ac rationabiliter symbolo fuisse appositam. Et
infra de operum retributione s u b j u n g i t : Illorumque animas quipost baptismasuscepium nullam omnino peccati maculam incurrerunt, illas etiatn qux
post contractampeccati
maculam, velin suis corporibus, vel eisdem exutaecorporibus, tn pcmis purgatorti, prout superius dictum est, sunt purgalx, in
ccelum mox recipi, elinlueri clare ip*um Deum / r i numet unum sicutiest, meritorum tamen diversitale
alium atio perfectios. Iltorum atUem animas, qui in
actuali mortali peccato vel solo originali
decedunt,
mox in infernum.poenis tamen disparibuspuniendan.
Porro cie p r i m a illa diversitate diei quo Christus
agnum paschalem ederit, et dc eo quo pro nobis
mortuus sit, longa semper fuit inter Grsecos et Latinos contentio, dicentibus Greecis ipsuradecimatertia luna agnum edisse paschalem passum vero
decimaquarta, iH veritas responderet figurap: et
propter illud Joannis (Joan. XYIU, 29): Et ipsi non
introierunt in prxtorium,
ne contaminarentur,
sed
utederentPascha. A c i l l u d ( i o a n . x i x . 14); Eratautem Parasceve paschx;et:
Ibi ergo propter
Parasceven ludxorum,
quia prope erat monumentum,
posuerunt Jesum. Siquidem illa Parasceve nibil
aliuderat, quam diespreeparationis, quose praeparabant Judffii ad edendum agnum paschalem. Latini vero asserunt eum docimaquarta luna agnum
quidem edisse paschalem, sicut et caeteros Judeeos:
quia ut habei etiam Graecus Cbrysostomus, ad
mortem usque semper servavit legem: passum
vero aiunt decimaquiata luna, propter alios tres
evangelistas (Matth. x x v i ; Afarc. x i v ; Luc. xxu.)
q u i astruunt fuisse p r i m u m diem azymorum, quo
Christus postrema m coenamcum discipulis celebra*
vit. Et h i autem et illi repugnantem Scripturam
obtorto collo trabere q uodammodo videntur ad suum
sensum.QuaproptePoperaepretiumfacturusvideor,
si i n t u i gratiam, benevole lector, boc locodilucide
adnotavero, quae varia lectione magnisque sudoribus hac de re in compendium redegi. Primum itaque notandum est, quod naturalis dies apud Hebrmos inripit ab occasu solis, et desinit in ejusdecn
occasum diei seqlientis, juxta i l l u d (Gen. i): Factum est vespere et mane dies unus. Mensis yero a

47

PELEFATIO.

conjunctione media l u m i D a r i u m ; et durat triginta

diebus,duodecim horis, etduabus tertiis unius taoree cum tribus minutis, qtire supputatio invariabiliter conformisest cum Plolemaeoaliisque astronomis secundummediumcursumlunee. Annus autem
exordium sumit aNeomenia sive solis acluncb coitione proxima aequinoctio vernali. s e c u n d u m m e d i u m c u r s w n solis et lunae (Levil. x x u i ; Num.
x x v n i et xxix). Pneterea omnia festa Hebraeorum,
quee a Mosaica lege babentur, p r e t e r Sabbatum,
suam D i i m e r a t i o n e m ac variationem per diversos
hebdomadee dies, sumunt a primo die praxlictai
Neomeniee, aquo juxta legem omniasua fesla n u merant Hebnei: puta d e c i m o quinto die ejusdem
p r i m i mensis festumerat azyruorum,et pridie ejus
diei, idest decima quarta luna ad v e s p e r a m , edebatur agnus paschalie. festo autem Azymorum
transactisseptem hebdomadis, sequenti die, n e m p e
quinquagesimo, festum erat PrimitWorum sivePentecostes. Post sex vero meases lunares ab eadem
primaNeomenia,idestpostcentum septuagintaseptem dies; sequenti die erat festum Tubarura,
nempe i n Neomenia, p r o x i m a eequinoctio aotumn a l i . Decimo inde die festum Expiationis celeberr i m u m . Decimo q n i n t o e j u s d e m mensisdie, festum
Scenopegiffi sive Tabernaculorum. Et ab hoo festo,
die octavo, i d est post septem e j u s d e m festi dies,
occurrebat ulliaiumeorumfestum^nempecoetus vel
collectee sive retentionis: quod solum designabat
fidelium i n sancta Ecclesia congregationem ac retentionem sire perseveraatiam, quod factum est
post veteris legis finitas figuras ac cremonias.
Deinde animadvertendum est quod quando juxta
vernalea3quinoctiuiD,conjunctioIuminariumsecurid u m m e d i u m cursum occurrebatpostdecimam oct a v a m d i e i b o r a m , q u i a j a m peractae erant plus
quamtresquartae partes diei,etdeclinabat magis ad
diem s e q u e n t e m , ideo servabatur quoque die sequenti,et ab boc numerabantur omnia predicta festa.
Preeterea si dicta p r i m a Neomenia occurrebat
lecundo, quarto, vel sexto bebdomadse dio servanda, rejiciebatur i n diem sequentem. Nam si secundo hebdomadffi die fuisset servata, tuncfestum
Expiationis, quod erat celeberrimum, occurrisset
dieeexto celebrandum: quodsisextodie servaretur
dicta primaNeomenia siveprimusaonieorum dies,
tunc dictum Expiationis festum die primo, quem
nos vocamus Dominicum, occurrisset ab eis celeb r a n d u m : quorum utrumque admodum grave censebatur et valdeonerosum totipopulo, eo quodduobus continuis diebus naturalibus, nempe festo Expiationis et Sabbato, nullo modo liceret parare cibos, aut sepelire mortuos: corpora autem mortua,
aut cocta olera non possent i n tertium servari
diem, praesertimin calidisregionibus. Quodsi sexto
die servaretur praedictaNeomenia sive p r i m u m n o v i l u n i u m , tunc septimus diesfesti Scenopegise sive
Tabernaculorum occurrissetdie Sabbati. I n boc antem sepiimo die multa leetitiee signa ostendebant,

48

q u s dieSabbaUfacerenonlicuisset, septies c i r c u m eundo altare cum palmaruin frondibus, i n memoriam caplse Jericho primie civilalis, quam io terra
promissioais filii Israel hujtisinodi septenaria circuitione ceperant, in hoc pr/tterea die lectio quoqueilla Psalmintffi (P*a/.axvu), publice decantabat u r : Obsecro, Domine, saloa, gnm$o: obsecrp^Domifie
prospere age: benedictus qui tenit in nomine Domini. Nam et haoo constitutioneoi scimus quoque
in usu fuisse Israelitis, c.iim adbuc i n captivitate
esseut Rabylonica. Siquidein ex Tharguin Estber
colligimusquod eodiesecabant frondcs palmarum,
atque decerpebant citrea poma, abscindebant rosmarinum, et faciebant sibi KJVUin bosaoa: legebantque i n Jibris suis et orabant, lietabantur et
bilares erant in Kaytmn hosana, saltabant et exsiliebant sicut haedi. Unde videre licet ut hoo quoque docendi gratia addamus vocabulum H e b r o u m
bosana vulgi more apud Hebrseos
etiam ante Cbristum natum fuisse corruptum aut
illos usurpasse ipsum more Cbaldaico, et deinde
abusos fuisse pro solemnitate P a l m a r u m , i n qua
cum ramis caeremoniee fiebant. Et ita nato postmod u m Cbristo, cum vellet populus eum honorare,
et cum triumpho Hierosolyma deducere, ignorantes compleverunt propbetiam Davidicam, occasione sumpta ex surculis ab olivis decerptis
et i n viam stratis, clamantes Hosana, i d q u o d
clamare consueverant in solemnitate
Ramor u m . His itaque praemissis animadvertendum e s t ,
quod anno quo passus est Cbristus o c c u r r i t
p r i m a Neomenia, sive conjunctio l u m i n a r i u m p r o ximaaequinoctio vernalisecundum medium c u r s u m
solis et lunasjuxta veram et exactam supputationem
peritissimorum Hebreeorum,diequinto hebdomadae
post decimam oonam diei horam, cum a l i q u o t m i nutis : et ita j u x t a prmdicta erat sequenti die servanda. Sed quia, sexto die, utdictumest, nunquam
servabatur, idcirco Judaei eo anno servabant p r i m u m illudnoviluaium dieSabbatl: et ita decimus
quintusdiesejusdemmensis, quooccurrebatfestum
Azymorum, j u x t a Judseorum observantiam etiam
erat dies Sabbatl: ideoque propter d u o r u m festor u m coDcursum,de illo dicit Joannes (Joan. x i x ) ;
quod erat magnusdies illeSabbali, ut etiam a d e a
verbahabet auctor noster. Christus veroseryavitqui*
dem Neomeniam sexto hebdomadee die: cum enim
post decimam nonam boram occurriseet quinti diei,
rationabiliter utdictum est, magis pertinere videbatur ad diem sequentem. Verum a sexto die ad Sabbatum cumJudeeis transferre noluit. Namboc propter festa septimo mense futura faciebant Judesi,
ut preedictum est; Christus autem noverat, quod
per suam Passionemquae instabat, cessaret obligatio sequentium illorum festorum, sicut et Cfetera
legiscasremonialia. Propter hoc itaque, etiam q u i a
sequeoti die moriturus erat Christus, typicnm q u i dem agnum vera et legitima decima qaarta l u n a ,
quaefuitdie quinto, comedit; quarta decimavero

49

PRiEFATIO.

luna j uxta veterem Hebraeorum numerationem etiam

legitima, ia cujus vespera Judaei typicum agnum
erant imraolaturi, ipse verus Agaus fuitimmolatus:
et ita verilas respondit figurae. Horum autem causam, u t verisimiJe est, solum indicaverat patrifamilias incujus aedibus pascha edebat, et ipsis duodecixn discipalis^quorum (Luc. xxn) Petrus et Joaones jussa Christi necessaria paraveraot, nempo
laclucas agrestes et baculos: nam agnus ipse decimo
die mensis parabatur : panes quoque azymi, nt
verisimile e$i(Exod. xu) aliquotante diebus, j u x t a
famiiiarummagnitudioemparati erant;itaque n u l lus ex hoc passus est offeadiculum, neque ob i d coram
judice potuit accusari.
Quin et Tertuluanus Latinus auctor proximus
apostolorum temporibus, de die Passionis Gbristi
i t a loquitur i n Apnlogetico
advwsus
Judceos.
Quffl Passio intra tempora septuaginta hebdomad a r u m perfecta est, sub Tiberio Caasare, coss.
Rubeliio Gemino et Rufo Gemioo, mense Martio,
temporibus PaschcB, die octavo Kalendarum A p r i l i u m , die primo A r y m o r u m , quoagnum ut occiderent ad vesperam, a Mose fuerat preeceptum.
Neque enim ob i d dici potest prirno die Azymor u m mortuus, j u x t a praedicta Tertulliani verba,
quod ea nocte captus fuerit. Siquidem o m n i u m
testimonio ia cruce et noa i n comprebensione fuit
nostra redemptio. Et procul dubio diviaa i d actum
est Providentia, quod eo anno duplex decima
quarta luna occurrebat, u t divereis respectibus, et
hinc veri agni immolatio typico responderet, et
illinc Cnristus ad fioem usque vitae legem servaret,
a i b a b e t etiam Grsecus Chrysostomus, ac typicum
a & n u m vera et legitima decima quarla luna ederet,
s i o a t eum edisse dicit Hieronymus. Et de hac decim a quarta luna, j u x t a Ghristi numerationem loq u u o t u r indubie Mattbaeus, Marcus et Lucas, cum
aiunt fuisse p r i m u m diem Azytnorum. Nam c u m b i
tres evangeliat magnam facereot bujus coenae
mentionem, et consecraUonis Eucnaristi, osteuder u n t Cbristum etiam i n boc legem observasse,
nempe j u x t a Teram ipsius supputaiionem ut praediximue (/oan.xiu). Joaanes vero q u i d e coeaa, tanq u a m ab aliit latius traotata, unico verbo absolvit
dicendo : Cmna /aefa,aliam j u x t a velerem Judeeor a m observantiam decimam q u a r t a m l u n a m consid e r a v i t ; ad excladendum errorem, q u i nonnullie
o r i r i potuieset aliis evangelistis, nempe quod
veritas responderet figurie i n r e r i agni i m m o latiooe. Et ideo dicit (Joan. xix, 14) quod die quo
morluas est C h m t u s e r a t parasceve Pascbae, et
q u o d non Sntroierunt i n p r a t o r i u m ne contaminarentur sed u t ederent pascha : ubi diciio Pascha
neqoaquam pro azymis capi potest, ut quidam vol a n t , t n m quod nusquam alibi ita capiatur i n Scriptaris, tam qaodad edenda azyma nusquam dicalurrequiri;nequeverisiaiile sitesse necesse, ut raundi s i n t , cumpoenamortis intentata, septem integris
diebus naturalibus preeciperetur eis u t azyma ede-

50

rent Exod. xn), et non fermentatum panem et tamen

illam immunditiam levissimas obcausas contranebant.
Quod autem aiunt nonnulli, Judaeos prmcedenti die occupatos circa eapiendum Cbristum, neglexisse agnum edere pascbalem, et quod idcirco
nocte sequenti i l l u m essent eomesturi, n o n f i t v e r i simile. Siquidem etiam i l l i q u i legitimo tenebantur
impedimento decimo quarto die p r i m i mensis, non
poteraat sequenti die pro libito agnum edere pascbalem, sed sequentis mensis die similiter decimo
quarto ad vesperam, ut babetur Numeri x. Itaque
die Passionis Gbristi cum nondum inchoata esset solemnitas Pascnalis aut Azymorum, j u x t a veterem
Judajorum observantiam, licebat eis usque ad solis
occasum judicialia exercere, accusare, testes adoibere et examioare, seoteatiam ferre, Simoaem cogere ut crucem tolleret, sepelire, aromata preeparare, aliaque plurima agere, q u Judffii nequaquam
fecissent, s i d e c i m a m q u i o t a m luaam et itafestum
Pasch et Azymoram eo die celebrassent, cum
facta suaperlegem Mosaicam justificare niterentur
dicentes : Nos legem kabemus, e t c , et maxime Josepb ab Arimatbea vir bonus ac justus et Nicodemus quiDominumsepelierunt, qui propter Parasceveo Judeeorum, quia prope eratmonumentum, i b i
posuerunt Jesum, ait Joannes decimo capite. Circa
qu verba babet Augustinus : aAcceleratam vult
intelligi sepulturam, ne advesperasceret, cum j a m
aliquid tale non liceret propter parasceven quam caen a m puramJudaBiLatine usitatius apud nos vocant.
Neque enim a u t b i , aut piaeill mulieres adbuc cogaoverantcessare inGbristi morte legalia.Demum,ut
epilogoconcludamus, Gnristus suum Pascba juxta
legis Mosaic tenorem celebravit, Judeei autem die
sequenti juxtaPatrum traditiones; quippe qui legale praeoeptum de Paschee observatione bac sua traditione corruperunt, quam refert historiograpbus
eorum SedarOlam; cujus traditionis, relictis compendii gratia Hebraicis haec sunt verba : Sic statuor u n t magistri noslri judices Sanbedrin magni n o minis in saeculo. domo sanctuarii secunda cum
exstructa esset et con9ummata tunc apparuit solium
igneum periectissimum, super quod sedebat Rex
m u n d i sublimis valdeetans inter po; ticum : et acceperunt corooam, appenderuatque sigillum reconditum,et8aoxeruot, ordiaaverruatqae statutum perpetuum : et traditum est i n manu Rabbi Eliezer,
q u i reliquis omnibus major erat : et is ordinavit
diem eortium non observari secundo, quarto,
septimo bebdomad d i e : neque Pascba secuodo,
quarto sexto : neque diem Retentionis tertio
quinto, septimo: neque principium anni secundo,
quarto, sexio: neque diem Expiationis p r i m o , tertio,
sexto i n s t e r n u m . Hc, si cui placeat, latius videre
poterit i n Paulo Burgensi super Mattbum, cap.
26, et i n libro quem edidit Paulus Midelborgensis episcopus Sempronianus de celebratione
Pascbae.
9

52

PRJEFATIO.

51

Nihilergo eorum qutenoster habet uctor tibl no- n i r i curaveris aotidotis. Lege itaque secure, quae
cumento esse poterit, pie leotor, ei his ie praemunon sine m a i i m o fructu leges.

BJUSOEH.
Loea

quadam

tn quibm

na$trum

txemplar
atoo modo kabtt
Grcsca
exemplaria.

quam

ea quc* vul*

circwnferuntwr

Nobiscum faciunt et exemplar Complutenee et vtilBx Matthao.

gata edltio. Similiter iafra (v. 31.) In dictione
Matth. 2, 11 (d). fit lntrantee domum (viderunt)
Bethsaida, non Bethsaidan.
puerum. Habet enim tWov nori fyov invenerunt.
12, 8. Oominus est Sabbati Filius hominis. Non
Facit nobiscum exemplar Complutense.
enim additur e t Sic et Complateose exem3, 11. Ipse autem baptizabit vos i n Spiritu
sancto. Non addit et igni. Goncordat etiam
plar.
Complutensie editio.
13, 32. Majus est(omoibue) oleribns, sive m a x i nflum inter omnia olera. Additur enim o m 6 , 1 8 . Ne videaris hominibus jejunare, etc. Post
n i u m . Et ita habet et Vulgata editio et exemplar
verba illa : Reddet t i b i , non additur, h Gomplutense.
, i n propatulo. Habet conformiter et exemplar
14,34. (Gennezaret) semper habet i n finer tenue,
Complutease, et Vulgata editio. Quanquam et i n
e i daplex w Chananaea vero capite sequenti, (v.
nostro et i n CompltUensi exenlpldri antea sit addi22.) et allas saepius, semper babet i n initio ast u m outn de eleemosyna fieret sertno.
peratum. Facit i n utroque nobiscum exemplar
7, 12. (Ita) enim est lex et prophetee. Siquidem
Gomplutense.
babet , ita slc, non , bic. Pari tnodo
16, 20. Tunc praecepit discipulls suis, ut nemioi
legit Complut. exemplar.
dicerent, quod Ipse esset Cbristus. Non additur no , 14 (Quam) angusta est porta et stricta via
men . Et ita liquet Origenem (c) legisse m
quee ducii ad vitam. Habet enim , , q u o d
snis homiliis.
quoniam. Pari inodo legunt et Complutensc
C
18, S. Abscinde (ea). Habet enim pluraliter,
exemplar et editid vulgata.
non eingulariter. Concordat etiam exemplar
8, 11. Mtilti ab orienteet dcciddtite vetiient et
Gomplut.
accumbent (in sinibtisj Abrahartl. Habfet eninl b
18, 19. Rursum (amen) dico vobis, quod si duo
? , i n einibas, flon cum. Nobiscum
Tobls, etc. Nam additur ^ etiam i n Cotnplut.
legisse (A) Chrysostomom tnanifestum efrt hochiexemplari.
lia ipsius 27, snpet Matthaeum.
18, 29. Procidene ergo (servue) ad pedes ejas.
8, 15. Surrexit et ministrabat (ei) Nam habet ^-
Habet enim (d) , non * consersingulariter, non eis. Nobiscum f a d t Comvus ejus, quanquam vere conservos erat. Et infra,
plutense exetnplar, et Vulgata editio in quibusdam
eodem versu, Et solvam t l b l : non additur
veteribus exemplaribus.
omaia. Et In hoo posteriore concordat nobiecum
1 0 , 1 . Accersitis 12 disclpulis suis, dedit eis poexemplar Complat.
testatem (advefsus) spiritus imtnundos. Nec i n
21, 1. Et similiter Lac. 19, 29. Bethsphage, ecrin o i t r o nec i n Cotoplutensi exemplari exprimitur
bitur (e) interposlto . Concordat abique fcxemplar.
prasposito advefsus. Et ita quoque legisse v i Gomplut.
detur qui ytilgarem dedit editionem : ait enim : De2 1 , 1 . Et(sedit itiper ea) videlicet restjmenta.
dit eis potestatem spirilaum i m m u n d o r u t n , Addi- D
Habet enim singulariter UdtQica sedit, et urey
dtmus tamen, exigente id sententia.
pluraliter. Eodetn modo exemplar Complut. qitoad
10, 3. Jacobus Alphffli fllius et (Lebeeuj). Nam hasensum, licet verbam haheat compositam hr
bet ubique simplici . Et ita semper habel
(f), non autem u t alia exemplaria
inttMivulgata editio.
(g) ^ collocarunt e u p e r i l l a m , ptita
11, 16. Similis est pueris sedentibus i n (foro)
asinam.
Habet enim yopa eingulariter, non foris.
B

(). Locct quatuor evangelistarum ab Hentenio

deftnite notata i n usum leetorum accaratiue
indieavi.

DJIDUS

(b) Chrysoet. t . VII, p. 209, C. .

Idera ibid. . 315 /AITO\ Et . 361. D.

. Per incogitantiam haec fiaxit Ghrysostomns ex Lue. 16, 23, ut ex primo Chrysostomi loeo
intelligitur.

(c). Tom. Hl, p . 532. A.

)* babet uterque meas Eathymil.
fe) Scribis scilicet Greecis notum erat *.
m uterque mens.
(g) ^ Erasmus i-aportavit contra codices.
Sccunda tamen ejus editio recte babet '
.

PfLEFATIO.

54

24 44. acce^serant ad eum olaudi et cci. A vigilaremecum ? E t b c distinctio magis q u a d r a t :

Nam boc ordine legit exemplar etiam Complutense:
alioqui enim n i h i l est quod soli Petro locutus sit.
u t alia exemplaria divereo ordine, caci et
Exemplar etiam Gomplutense addit (m)bypostigma
claudi.
post dictionem sio.
22, 4. Boee prandiam meum (paratum est).Siqui27, 4 2 . Desceadat nunc de cruce et credemus
dem hubet tertia persoaa passiva non
(ia eum). Neque enim simpliciter babet ei,
** parawi.
sed in . Pari modo legit et exemplar Gom29, 35, Et interrogavit eum unus ex s l e g i docplutease.
tor tentaos euia. Non enim additur (A)qiue27, 54. Ceaturio autem et q u i cum eo erant serp i a m , ante Tentans. Faciunt nobiscuoj et exempiar
vaotes Jesum, cum vidisseatquaefiebant^etc. N i b i l
Gotnpltiteaee et Vulgata ediiio.
bic dicitur de ierrm motu : neque enim addebatur
29, 7 . Et vooari aboomiaibus (Rabbi Rabbi) ga ^ , terraemotum, et. Nec tamen (n) i d
minata (t) dietione. Nec est per diptboagum
librarii vitio omissum videtur: aam Joaanis, cap.
sed p*6i. Faetl per omnia aobiseum ediiio Coav
viu, v. 28, super eo v e r b o : Cum exaltaveritia
FUiam bomiais, ete. HCBC verb^ io eumdem citat
23, 13, 14. V v o b i t Scribae et Pharisaei by- tnodum.
pecriUt, quia daTorati domoe viduarum. Et post
28, 19. Euntes, docete omaes gentes. addihanc deplofatiooem, equitur Ula, qua d i c i t ; V
tur () ergo, post dictioaeo; euntes. Pari quor o b i e Seribffi ei Pharisi bypocrttee, quia olaudiiis
que modo legit exemplar Complutease.
regaum coelorum. Hoc etiam ordine legit exemplar
Bx Marco.
Complutense.
34. 45. Quiiaam eet fidelis aeryu$ et prudens,
1,16. Vidit Simonem et Aadream fratrem ipsius
q u * m preafecit Deninug (euu), Additur enim
(Simoois.) Additur namque >, etiam i a
exemplari Gomplutensi.
(Ar). Similiter infta ( r . 49) ; gt ooeparit pereutare oontervo (suos). Siquidem hoc etiam i n loeo
1, 35. A b i i t i n desertum l o c u m . nostro exemaddebalur *VTO$. Faoiunt nobisouat ia priori q u i plari aon exprimebatur nomen ^^. Facit au<bm exeatplar GompluUnse; inposteriori vere, edi- tem nobiscum boc i n loco vulgata editio.
tto VuJgaU.
3, 34. Gumque circumspexieset i n circuitucircum sedentes. addit () $ discipulos, et
J5, 2. Quiaque autena ex eis eraot prudentes et
ita geaeralius loquitur. Faoiuat nobiseuai et exemq a i o q u e fatute. Hoc ordine q u i naturalior est, gi
plar Complutease et Vulgata editio.
jtimta prooepta rbetorioe, babei etiara pditiq Com4, 21. Num lucera^ (veait) ut subter modium
pUiteasU. Et liaailiter jnfra (?, 4 ) ; Prudente* vero
poaatur ? Nam babet (q) acaeceparunt oleum vaiis suie cum lampadibus
oeaditur. Et bio quoque n o b i i c u m faoiunt et ex(suis.) Addit etiam nobiscum prwdicta editio
eipplar Complutenee et Vulgata editio.
guie.
5 , 1 1 . Erataulem i b i juxta(montem) g r e x m a 26, 18. lle ineifiUfcem adquemdQr, etdicite ei ;
gnus poroorum. Siqoidem-babet dpcc, non
T e m p i u meufn propeest. Noa habet *
pluraliter { opn montes. Similiter et bic pari
loiuyu,
Magietep d U i t ; aeqae ullain facit ejus
modo legunt duee predictee editiones.
maoiiooera in CommeaUriis. Habet tameo illud i n
6, 18. Non licet ub\ babere uxorem (Pbilippi)
l l a r o o et Luca, eiout el effifety exempl^ria. Et
fratri* t u i ; additui^enim .
q u i a boe etiajn looo i d habet editio Coqaplu6, 32. Et (egressi sunt), navigio i n deeertum loteaaie; veraor ne i d (/) librarii vitio i i t omiec u m . Siquidem babet pluralier ^,
SH01<
, abiit. Hic etiam concordant exemplar
26, 40. fit ait P e t t o ; Sip? Non potuistisuaa hora
v

r u n t . Utrumque recte omittnnt Tertullianus, Ireh) Erasmus sciticel post babet .

Erasmus enim in gfatiam Lalinse Vnlgatee ee- j neeus, Gyprianus, nt notat Sabatierius ad buno
l o c u m . Ex codicibus omnibus.quoeegoexaminavi,
met omisit /, frattti, per , in plerieqae locis
babet solus Mosquensis e. vorabulum , qui est
apudTheopbylactum etiam Jegilur.
cum commeotario et catena. lnterpres ergo aliquis
(k) Erasmas n i m i r u m oraittit i a editione
bic denuo inclpiebatinterpretationem. Ergo v i n c i secunaa et tcrlia quw nuac ad manus crant solae.
endae orationis causa addebat . Pro eo aiii JegeOmissum ab Erasmo or>ouet Millii et Wetstenii lam o t .
t n i t diiigeotiam.
() Erasmus nempe ineditionesecundaetc, poet
( 0 ftecte judicat Heoteniae. Habet enim utec babet .
que naeus.
(q) Scilicet nonnullis codicibus Latinis legifm) Forte bypoeligmen. Graeee eat /)*.
tur aectnditur, pro venit. Hiofraus interpolatorum
(n) Utroque loco ularque omittunt ista
elucet. Nam alii id reddideruat xa^crat, alii,
verba Budiymio videtur hoc iooo imposuisse Gbryhis Godex Gantabrigieasis, oaiaium iafimus, eost. (. V I I . p . 825 e, qui bsec sileotio praBtermitrat Audacter nonc iia d e c o d . Gantabr. seu Wettit ac L u c a m pro MaHmeo explicat. Habeat heec
stenii G. loqui possum. Mox enim i n lucem istud
eodite* meliores omaes atqae euam Origenes, t.
monstrum protrabetur.
IV, p . 208 E.
(o) L a l i n o r u m alli vvv nunc, alii ergo intuie-

! f)

55

Complutense et Vulgata editio, quod etiam magis A

quadrat cum prfficedentibus et sequentibus.
6, 37. Egressi(ememus) ducentis denariis paaes.
Siquidem habet indicandi modo, et
non emamus, per subjunctivum.
6, 44. Erant autem q u i manducaverant (ipsos panes) Additur enim . Facit nobiscam
exemplar Complutense.
7, 26. EratautemmulierGraca (SyraPbo&nicissa)
genere ; non Graeca Syropboeoissa per composition e m . Pari modo legit et Complutenae exemplar.
9, 6. Nom enim sciebat (quid dicturue esset).
Habet enim , per indicativum, et n o n
, per subjunctivum. Facit nobiscum Complut. editio ; neo eamdemest utrobique sententia,
u t patte ex hujus dicti interpretatione Matth.
xvu, 4.
10, 43. Sed quicunque voluerit fieri magnus i n ter V 0 3 . Non eoim additur / post
quicunquc.
Faciunt nobiscum exemplar Complut. et Vul. edit i o . I d autem n o n rectum est, quod neque i n fine
dictorum yerborum habet Vulgata e d i t i o : Intervos,
aut, Y o b i s .

11, 32. A t (dicamus) Ab bominibus : u t s u b a u diatur, non. Neque eaim additur cov si, ut possit
l e g i : A t s i dixerimus. Neque adeo commode potest
aptari sequentibus. Facitnobiscum exemplar Complut.
12,29. Audi Israel Dominus Deus (vester) D o
minus unus est. Siquidem babet vpu&v noster,
sed 5 vester. Et infra vers. 30, habet,
xoi ^

Et tota

(r) Recte monuit. Servat enim ista uterque

meus.
(s) Nimirum pro secundo hujus Yersus habet

/1711.

(t) Abest in utroque meo. Ad Matth. x x v u , 38,

laudat quidem Euthymius heec, sed ex Isaia. Eo
tamen in ioterpretatiooe Marci lectores remittit. Ex
Lectionariis hanc corruptionem ortam esse docui
quae heec i n altera lectione o m i t t u n t , cura tamen
i n altcra babeant.
(v) Huac defectum apud soluo} E u t b y m i u m ani-

est o i b i l babet. Nec l i b r a r i i (t) incuria omtseum

arbitror ; alioqui citaeeet ntiqne i n scboliis u b i i d
Scriptura dicat, quemadmodum i a simtlibus faeere
solet. Nescio aa a etudiosoquopiam prophetam ci*
taate i d p r i m u m margiai sit additum deinde tetnpore procedeate, litterft sit admistum.
15. 29. (Vab) q u i destriri* l e m p l u m Dei. flabet
namque *, n o n , t>a?. Faciunt nobiscnm
Gomplutense exemplar, Vulgataque editio.
16, 1 1 . Loco ejue, quod i n aliia Latinie editionibus ex Graecis d i c i t u r : Et i l l i audito quod viveret et visus esset ab ea, n o n crediderunt: nibil
babet (v) nostrum exemplar. Neo m i r u m , si hoc
quiepiam addiderit, cum i o t n m boc de Resurreotione caput adjeotitium esse pleriqne Graacorum
asserant, ut babet noster auctor : idemqne inter
Latinosdivus Hieronymusin Epistolierefertplerosque dicere. Et prateroea secundo adversus Pelagianos bocaitdeexprobrata incredulitatecordisque
duritie.
Ex
Luca.
2,33. Eterant Joseph et mater ejus admiran*
tes etc. Non babet enim , sed 0 'lw<njf.
Facit nobiscum Gomplut. exemplar, imo et V u l gata editio, saltem veteribus quibusdam exemplaribus. Similiter infra, vers. 43 : Et n o n co*
gnovit Josepb, et mater ejus, assentiente etiam
hic Gomplutensi exemplari cum alii habeant: Rl
>

, Et COgnoverunt p a -

virtute tna,

quod tamen librarii (r) vitio factum arbitror, ut i n

illo loco adnotavimus. Item infra. . 31. Et secund n m ttimile est (illi). Nam babet >},
hoc ; u t legi possit: Et secundum simile hoc
est. Nobiscum legisse videtur, q u i Vulgatam dedit
edilionem.
12, 36. Ipse enim David dixit per Spiritum sanctum : (Dicit) Dominus Domino meo, n o n (s) ctWev
dixit. Et i n scholiis facit etiam bujus mentionem :
et ila babet exemplar Gomplut.
14, 32. Sedete bic d u m orabo. Non enim babet
digressus ante Orabo. Goncordant nobiscum et Gompluteoee exemplar et Vulgata editio.
15, 28. Loco ejus, qaod alii l e g u o t : Et impleta
est Scriptara quae d i c i t : Et cum iniquis reputatus

86

reatee ejus.
3, 33. Et ipse Jesus erat ferme annorum t r i g i n t a
iocedeos. Non inoipiens. Habet namque
() Non ^, q u o d etiam manifeetum est ex
auctoris scholiis.
I b i d . Qui fuit E l i . notandum i n nostro exemplari nkti, lenem habere spiritum. Praeterea et
, quotiescunque apud eYangelistas legitnr. I d que conformiue est linguae Hebraicee i n qua Elias
ab Alepb littera sumit exordium ; boc autem elementum, ut communiter dioitur, nullam seoum
trahit aspirationem. Quanquam ut verum fatear,
neque Elias, sed Eliiabu scribendum esset, si recte
Hebraeos velimus i m i t a r i : sicut et Jesahiabu aut
Iesaeiabunon Esaias aut Hesaiae sive Isaiae.
3, 24. Qui fuit (Mattban) non Matbat, ut ex communibus habetur Graecis exemplaribus. plerisque
etlam hujue genealogi nomiaibus, et similiter
ejus, quam describit MattheBus, variaturapud auctorera nostrum ortbograpbia a lectioae c o m m u madverti. Neque Birchius, novissimus editor. hunc
defectum ex codicenotavit. Alteretiam, v i r d i l i g e n tissimus, n u l l u m h i c excodd. Vindobonensibus defectum notavit. Imo contra ex codd. indicavit pro Yitiosa unius codicis lectione iwionjxov. Aliquid humani passusest autipse Eutbymius,
aut scribee ejus.
(x) Hoc est vitium manifestum scribn. Neuter
meorum ita babet. laterpretatio illus loci est
etiam pro . N a m coostruitur
cum genitivo.

57

PRiteFAflO.

n i u m Graecorum exemplarium, frequfenterquoqueet

& Germana Hebneorum lectione. Quapropter p r i tuum erat abimua borum orthographiam nominum
ad T e r u m Hebreeorum fontem reducere: postmod u m vero rem propius iospectanti, et quod heec non
ab Hebreis, sed a Graecia traducerem perpendenti,
satius viaum est non adeo multa inlitteraEvangelii
immutare, ne quid interdum haereret lector, iocertus de quo fietet seftno. Nec tamen Hebraicam bor u m nominum ortbograpbiam penitus reliaquere
v o l u i , ne q u i d a me etudiosae Iector desideraret,
s e d i n h u n c l o c u m redegi. Breviteritaqueutriusque
Evangelistee generationis seriemrecta ortbographia
retexam. Liber, i n q u i t Matthaeus, generationis Jcsu
C h r i s t i , filii David, filii Abrabam : Abraham genuit
lisbac, lisbac autem genuit Jaacob, Jaacob autem
genuitJebudametfratresejus, Jebudasautemgenuit
Pbarez et Zarab de Thamar, Pbarez autem genuit
Hesron, Hesron autemgenuit Amminadab, A m m i nadab autem genuit Nahason, Nabason autem genuit
Sahnon, Salmon autemgenuit BoazdeRabab,Boaz
autem genuit Obed ex R u t h , Obed autem genuit
Iisai, Iisai autem genuit David regem, David atitem
r e x genuit Solomonem ex ea quae fuit Uriee, Solo*
m o n autem genuit Recbabeam. Recbabeam autem
genuit Abiam, Abiam autem genuit Josapbat, Josaphat autem genuit Jehoram, Jeboram autem genuit
Osiam, Osias autem genuit Jotbam, Jotham autem
genuit Acbaz, Acbazautem genuit Hizkiahu, Hizkia h u autem genuit Manassen, Manasses auteio genuit
A m o n , Amon autem genuit Joeiabu,Josiahu autem
genuit Jekoniam, et fratres ejus i n traasmigratione
Babylonica. Etpost transmigrationem Babylonicam
Jechonias genuit Sealtiel, Sealtiel autem genuit
Zorobbabel, Zorobbabel autem genuit Abibud, Abih u d autem genuit Eliakim, Eliakim autem genuit
Azor, Azorautem genuit Zadoc Zadoc autemgenuit
A c b i m , Achim autem genuit Eliud, Eliud autem
genuit Eleazar, Eleazar autem genuit Mathan, Matban
autem genuit Jaacob, Jaacob autara genuit Josepb
v i r u m Mari de qua natus est Jesus q u i vocatur
Ghristus. Lucae vero : Ipse, iaquit. Jesus erat
ferme aanorum Irigiata incedens, ut putabatur
filiue Josepb q u i fuit Eli, q u i fuit Mathan, q u i fuit
LeTi, q u i fuii Melchi, q u i fuit Janna, q u i fuit Josepb
q a i fuit Matatbei, qui fuit Amos, q u i fuit Naum,
q u i fuit Ezel, q u i fuit Nagge, q u i fuit Mahat, q u i
f u i t Matatheiae, q u i fuit Semei. q u i fuit Joseph, qui
f u i t Jehuda, q u i fuit Johannan, q u i fuit Resa, q u i
fuit Zorobbabel, qui fuit Sealtiel, q u i fuit Neri, q u i
(y) Erasmns ci edidit, ut supra .
() Gbrysost, t . V I I , p. 192, A. yehementer urget

fuit Melcbi, q u i fuit Addi, q u i fuit Cosam, q u i fuit

Elmodam, q u i fuit Er, q u i fuit Jose, q u i fuit Eliezer, q u i fuit Joram, q u i fuit Matatha, q u i fuit Levi,
qui fuit Siraeon, q u i fuit Jehuda, qui fuit Josepb, qui
fuit Jona, qui fuit Eliacim, q u i fuit Milcba, qui fuit
Mainan, qui fuit Matatba, q u i fuit Natban, q u i fuit
David, q u i fuit lisat, q u i fuit Obed, q u i fuit Boaz,
qui fuit Salmon, qui fuit Nabason, q u i fuit Amminadab, q u i fuit Haram, q u i fuit Hesroo, q u i fuit Pbarez, q u i fuit Jehudae, q u i fuit Jacob, q u i f u i t Iisbac,
quifuit Abrabam, qui fuitNacbor, q u i fuit Serug, qui
fuit Ragu, q u i fuit Pbaleg, q u i fuit Reber, qui fuit
Sala, q u i fuit Cainan, qui fuit Arpbaxad, qui fuit Sem,
q u i fuit Noab, qui fuit Lamecb, qui fuit Mathusale,
qui fuit Enocb, qui fuit Iared, qui fuit Mabalaleel,
qui fuit Cainan, q u i fuit Enos, q u i fuit Setb, qui
fuit Adam, q u i fuit Dei.
5,19. Gumque non invenissent, qua i l l u m inferrent. Non exprimitur prapositio * per. Facit
nobiscum Gomplut. editio.
5, 27. Vidit publicanum nomine (Levin) Habet
enim . Et statim infra v. 29 : Et fecit ei conv i v i u m magnum (Levis) , non per diphthongum i n posteriori sillaba (y) et . Facit
nobiscum etiam exemplar Gomplutense. Possunt
autem b i casus in Latinam quoque Hnguam transformari, quemadmodum a nominibus Empbasis,
Protasis, Epitasis ac similibus.
5,30. Etmurmurabant scribae (qui inter eos erant)
Additur namque . Sic et exemplar Gomplutense.
6,18. Etqui vexabantura spiritibus immundis, curabantur. Non enim repetit conjunctionem et
ante yerbum curabantur. Facit Dobiscum Vulgata
editio.
6, 20. Et ipse elevatis oculis suis i n discipulos
(suos). Nam repetitur suos. Faciunt nobiscum
et Compluteosis et Vulgata e d i t i o : quanquam haec
a d dictionem Oculis, adjungit reciprocum suis
idque male.
6, 23. Ecce enim merces vestra multa est i n
(ccelo) non , in c&lis pluraliter. Facit nobiscum Complutense exemplar.
6, 26. V cum laudaverint vos homines.
enim additur vobis, post interjectionem vce. Et
boc facit nobiscum praetet exemplar Gomplut.
edam Vulgata editio. I n eo autem quod non addit
auctor noster () omnes, ante komines, facit
nobiscum Gomplut. editio, et melius correspondet
contrarias beatitudini.

* ,
, ' .
* ^
. * , enitD inquit, &$ Et t. VIII, 483, . ,
oi . Sed
Chrysostomus
ttp 9 < ^. * *
multa homiletice magis quam critice aicit. V p >
*
omitti, , ia textu servat Theophylact, p. 344
* *,A. Sed hujus ioterpretatio y i x videtur admittere
f*7t'j,
^
. Vide ibit. C. , *^,
. '

60

PRifcFATIQ.

59

10, 23. Beaii ocull q u i vid#nt q n videtis. Neque

6, 37. (Et) nolite judicare. Siquidem preponitur
enim i n auctore nostro, neque i n exemplari Gom *t, i n exemplari quoque Complutensi.
plut. exprimitur vos. Video et hoc, et alia
6, 40. Perfectus aulem erit sicut magister suus,
quaedam hujusmodi miautula esee, et q u fortaseis
enim babet () omni$ ante erit.
alicui adnotatione indigna videbuntur ; nolui
7, 7. Loco eorum q u apud alios habentur (pro
tamen (f) praetermittere, ne quisquam negligenlia
pter quod et meipsum sum dignum arbitratu
aut iemeritate relicta putet aeuiaunulala.
ut venirem ad te) n i b i l habet auctor noster. Sed
10,39. Quee etiam assidensad pedes Jesu audiebat
neque io Mattheeo, evangelistarum dicta conciliane,
(sermones) illiue. Habeteaim etiam exemplar Comhorum facii meotionem. Non videtur ergo librarii
plutense pluraliter.
oegligeotia prcBtermUsum. I n hoc enim capite ad
1 1 , 5 3 . Coeperunt (Scribae) et Pbarisaei graviter
haec coatextus verba : Non enim sum idoneue,
insistere. babet legis periti, ed
e t c , loco scholiorum ponit verba quae sequuntur:
Scnbce. Et statim infra eodem versu,
Hc etiam dixit Mattbaeus : Et declarata sunt (b)
non babet capttose inlerrogavt:
neque
praedicto capiU. Quod si judicasset hoc ioco intercum aliU obstrMen, sed
ponenduin: Propter quod et me ipsum, e t c , nequaquam dixieset omnia a Mattbaeo esse dicta, et in eo 3 , hoc est, ab ore inlerrogare. Quid boc
declarata cum i b i nulla i i t boruno meatio
autem s i b i v e l i t , vide ia hujus ioci eaarratioae.
7, 28. Dico enim vobis : lo nis q u i 6 muiiefibus
12, 18. Et illuc ooagregabo omoia qo aata
nati *unt, major, Joanne Baptista qemo est. Noa
sunt naibi. Neque (g) enim additur
addit ^, nec tamen videtur aegligeotiam
. Et bona mea.
pmispum, ob amdem causam, quam euperiori ad13,15. (HypocritaB)unusquisque vestrum Sabbanotatiuncula retulimu*.
tbo non solvit, etc. Habet enim pluraliter 8, 5. Et volucres c s l i (etiam) comederunt i l l u d .
. Concordant et exemplar Gomplutenst et
Additur enim (c) rursum et.
Vulgata editio.
9, 43. Omnibu vero admirantibus suprabisquae
13, 35. Ecce relinquitur vobi* domus vestra :
faciebat (Jesus). Additur enim nomen ,
exprimitur deserta, quod ex enarraetiam i n exemplari Complut.
Uoae patet l i b r a r i i vitio factum esse.
9, 55. Conversus autem, inerepavit illos. Non
14, 15. Beatus q u i (prandium) eumit i n regno
enim additur nomen , neque i n exemplari
Dei. Neque enim babet panetn, sed
Complut., neque i n Yulgaja editione. Deinde auod prandiutn.
Concordat etiam exemplar Complusequitur i n omnibus versioaibus, et ia Graca etiam Q tenae
editione Complutensi p u t a : Et ait i l l i s : Necitis
14, 2 1 . Et reversiif servus (ille) renuptiavit,
cujus spiritus estis vos. Filius enim bominis
etc. Non additur ille etiam i n exemplari
yenit ad perdeadum animas h o m i n u m , sed ad aalGomplutensi.
vandum : quanquam nos addidimus: vereor(rf) ne
15, 26. Et accersito uno de servis. Non additur
non sit librarii incuria omissum : maxime cum
suis (A), nec i n exemplari Gomplutenai, neo
in scbolii* nuUam faciat borum meatiooem.
i n editione Vulgata.
9, 57. Sequar te quocunque ieris (Uomine). Ad17, 4. Et eeptiea i n die conversus fuerit dicens ;
diditur enim , etiam i n CoajpluJensi.
Poeaitet me. Non babet ad te. Conoordat
10, 22. (Et convereusaddiscipulosdixit): Omnia
editio Complutensis.
m i b i tradita sunt a Patre meo. Siquidem (e) ad17, 2 1 . Neque dicenl : Ecoe bic, ecce Ulio
duntur etiam in exemplari Gomplut. beec ver^a ,
(i) babet >5 aut: aicut etiam infra versu 23, u b i
^ : Et conversus ad eadem repetuntur verba, i n nullo babetur exexn*
dipoipulo* dixit.
p l a r i . Gonformiter legit et Gomplutensis editio.
y

.
,
. Si , probasset, bauddubie

scripsisset, ' . Ita certe Ghrysostomus argumentatur. Hoc autem In confesto est
Entbymium et Tbeopbylactum, accedentibut probatioribus codicibus, semper valere contra Chrysostom. Ex Chrysostomo ergo et illatum
scboliis et catenis, ac deinde eliam cpntextui.
() babet uterque meus.
(6) Evolve intra i n interpretationeMatth. v m l 3 ,
. Copsistit bic locus cseteroruoi eodicum
aucorilate. Quid? quodnec Bircbii God. Vat. 1209,
io gratiam Latinorurc h&c oaiittit ?
Cc) Neuter meoruin agnoscit .
(d) Gopiose de hoc loco disputavi i n mea Novi
TeutameuU edi(ioaa ad h . 1. p. 223 seqq.

(e\ De boo etiam loco i b l d i x i , pag. 240.

( n Reote fecisti, Henteni. Nam vel tuis a n i madversionibus apparent ballucinationee Erasmi
bominis levis, negligentis, temerariiet perfidi. Pleraque enim, q u memorasti, per i l l u m ad Vtrfgatam Latinamsuat flcta. Quaata fide et diligantia
ia postremis editiooibus suis Complutensem tractarit, nemo critieus ignorat. Quomodo ergo tractaverit codicea?Nam etsi nec Complutensis a criucis
idoneie curata est, tamen babet multas probas
lectiooes ab Erasmo oegleotas.
(g) Servat uterque meus.
(h) Erasmus intulit, pro quo tauien silaat
codices, a Birchio examinati omnes. Miror.
(i) Primo loco uterque naeue ouiitUt, seeundo
uterque servat.
f

61

63

17, 3 2 . Memores eslote uxoris Lot. N O Q habetur

2 2 , 3 0 . Ut edatis ac bibatis super mensato
oc autem, nec exemplari Compluteosi, nec i b
meam. additur (s) h T ^ * I n regno
veteri translatione. Et similiter i n flne capitis versii
meo. Neque i n enarratione fit u l l a h u j u s mentio.
uldrno : I b i congregabuotur aquilee, additur
22, 35. Quando m i s i v o s sine loculis et pera.
et, nec editione Compluteasi (k).
Non kdditur et calceamentis :
18, 3. Vidua autem efat iri civitate illa. habet
nec u l l a fit bujus mentio i n commeatariis. Arguit
quxdam, nec i d babet Gomplut. editio, neque
(i) autem adjectilium ess(5, quod infra versu 36,
Chrysost. i n prtori de orando Deiim borailia, u b i
cum dicitur : sed nunc q u i habet loculos, tollat,
praesens citatur locus.
similiter et peram, i l l u d i n nullo addatur exem19, 4. Ascendit i n (caprificum). nostro et i n
plari.
Compluteosi exeinplari habetur tertia syllaba per
22, 47. Et appropidquavit Jesu ut oscularetur
: ne nobis Stunica (l) objiciat ob i d prave versum
eum. Additur statim consequenter, etiam Comes$e caprificum, quod per micron scribatqr. Atpluteasi exemplari : ^ yup *
lamen Complut. babet peoultimam per ,
, *Ov , * Hoc eaim sigauai
c u m eamdem babeat nostrum exemplar par
dederat illis : Quemcunque osculatus fuero, ipse
diphthoDgum (m) .
est.
19, 15. Jussit vocari a d se servos illos. Non ad23, 2. Huac iaveaimus pervertentem gentem
d i t u r () oi * : Quibus dederat pe(nostram) Nam (v) i n nostro exemplari addebatuf
cunjam. Quod tamen addidimus, sicut (o) quibus, sicut et Vulgata babet editio.
d a m aliis i n locis idem fecimus, quod aliis
Iq fiae Evaogelii () addltur , sicut
exemplaribus et etiam i n Complut. editione habeanec fine aliorum Evangelistarum u l l o habet u r : et tamen vereor qe id Iibrarii iocuriq, factum
tur exemplari.
n o n * i t , maxime quod Commentariis (p) a i i l l a m
Ex Joanne.
h o r u m faciat mentioaem,
4, 28. Heec i n (Betbania) facta sunt. (y)
20, 5. Si dixerimus, coelo, d i c e t : Qu^re bon
-. Conformis est et Complulensis editio
credidistis illi ? Non additur ergo, nec i d babet
et Vulgata : quanquam auctor dicat i n scholiis
exemplar Complut.
verius legi Bethabara.
20, 9. Homo plantavit vineam. Non additur (q)
1, 30. Non repetuntur haec aut sinailia verba :
quidatn* Et similiter infr^i versu 19. Et timue , *
runt. Non additur populum.
Concordat
, , 5.
utrobique Complutensis editio.
Q flic est de (juo ego dicebam : Post me venturus est
20, 20. Ut caperent ejus (sermonem). Habet (r)
yiv qut ante me fuit, quia prior me erat. Eadem
namque patrio casu : non , ut dicatur,
tamen propepaodum verba paulo superius posiia
in vel ex sermone. Gonoordat etiam exemplar Gonierant.
pluteose.
2 , 22. Crediderunt sermoni (ejus) Nam habet
21, 16. Trademioi autem a parentibus et cogna ejus, non , quem dixerat
tis, amicis et fratribus. floc etiam ordine legit
Jesus.
Complut. ediuo, u t fratres u l t i m o pooaatur loco.
2, 24. Eo quod ipse nosset (omnia) Habet enim
?

(k) Mirabunlur noonulli. ab Hdotenib non not a t u m esse defectum versus iategri 36, quem prsetermltUint codices nae! EuthjmTi. Sed 19 Erasml
editionem oomparavlt, quae fsta appendice caref.
I g i t u r etiaai iofra i a interpretatione huius loci
h u n c totum yersuin omisit Henlenlus. Scllicet i t i
Bibliotheca Patrum raaxima Lagdunensi, t. %lt
p. 652, columna a, litlera . Bonus Beza, hac aripendice uos Iocupletavit et ex eo editores textus ;
recepti.
U) Stunica nobilis fuit adversarius Erdsmi et
F a b r i Stapulensis. Forte ergo hlc reprehenderat
Fabrura.
(m) Uterque meus . Atque ita frabent
e t i a m codices Mosquenses b . et v. q u i sunt i n ort b o g r a p h i a accurausslmi.
(n) Mei cum reliquis codd. leta servaat.
(0) Siae admonitione ia locis singulis id fieri aon
debebat. Hoc modo mullis io locis corruptus est
Chrysoetomus a Savilio et reliquis editoribus, et alii
ecriptores plures ab aliis pluribus.
ip\ Hoc argumenlum valet. Uultatalia, q u
i n l c l l e c t u m babeat facilem, prceterrailtunt i n scnoliia.
(q) Alter meorwn omittit, alter babet.
f

(r) Mei . Sfasmue se volutat ipjer et

.

(i) Dixi de boc loco copiosfe i n med N. Testameoti editione.

(0 Argpta edt Offiissio. Primo, quod continuo
ntilla flt medtio calceamentorum. Sed iotelligi poierat ex supeHofibus. Deinde, auod non credlbile
videbatur, sine calceameijtis tnfsso9 e$s6.

() addunt m d . Proximum aatem,

aate , omittuat.
(x) Scilicet interpretes, Chrysostomus et ceteH,
loco , quod textus est, post suas explicktiones
de suo nbe addunt ^, atque ita terminaot
interpretationem.
( y ) ois et similibus Orlgeaes antiquJs criticls
expectoravitmenteai, utrecenlioribus, perlibelluai
Bermeneutische Vorbereitung,Semlerus,qui
dudurfi
aatea se ab oriticis ad triutaviros . . A. F. F.
transferre debuisset. Illud autetn m i b i deboc l o c o
mirabile visum est, cruod nullus ex veteribus inter>retibus Greecis infra, cap. x , vers. 40, hunc
ocuin lectoribus i n memoriam revocat. Scilicet
conscii erant sibi, se temere seculos esse Origenem, relicta auctoritale codicum. Ergo consultius
putabant, abstinere se ab istp looo.

63

PRifiPATIO.

64

() omnes. Gonsonat exemplar pctv , ut possent accusare eum, sed

, ut habereat accusationem
Complutense.
adversus eum. Proterea cum post pauca verbase3, 22. Et i b i morabatur cum diecipulis, ac (bapquealia versu 9, dicitur : laitio facto a seoioribus,
tizabant) Siquidem pluraliter habet () :
additur usque ad postremos. Dequod ex scuoliis manifestius apparet.
iode versu 10, ubi subditur : Gum autem erexisset
4, 31. Interea rogabant eum discipuli (ejus) d i se Jesus. Neque hic, aeque ia Vulgata ediuona ad~
tentes : Rabbi, comede. Additur enim ,
ditur COnsequenter, * ,
etiam i n exemplari Comphiteosi.
. Et aemioem vidisset: pneter mulie6, 52. Quomodo potest hic nobis dare caraem,
r e m ; quod tamea et i n Gompluteasi editioae et
ad comedendum ? Nullum (b) Greecum exemplar,
aliis Grfficis babetur exemplaribus : sed loeo ejus
quod viderim, additum babet $uam, quanbabet eid^cv Vidit eam. exemplari ergo
quam verterit Erasinus : Garnem illam suam.
Compkileasi p l u r i m a aobiscum faciuot cootra alia
6, 70. Respondit eis : Num ego voe duodecim
exemplaria Greeca; guaedam vero cum et aliis et
elegi? additur , neqae i a exemplari
nobiscum. Quin et illud exemplar queedara
Gomplutensi.
7 , 1 . enim (poterat) Judeea versari. 3 habet, qusB neque aos habemus, neque alia exemplaria Grsaca : ut cum dicitur vers. 6 : Scribebat
babet volebat, sed , babebatpoio lerram, addit edido Compluteosis,
teetatem, eive, Poterat.
dissimulaas. Et iafra vers. 9, ubi dicitur,
7,12. AJii vero dicebant: Noo, sed seducit (muaAt i l l i cum vidiesent, addit illa. ^
dum). Noa babet turbam, sed mtm , Et a cooscieatia redarguedum, quod eliam i n scholiis declaratur.
rentur. Multa quoque alia hiac iade variaatur, quae
7, 53. (Abiit) unusquisqueio domum suam.
quia miuutula suat, aoluimus reeeasere. Taata
cnim habet , profectus est, sed ).
itaque exemplariorum variotas, praeter alia, satis
Infra statim cap. v m , 2 (Summo) vero diluculo itearguit banc bistoriam ascititiam esse, quemadr u m (venit) (Jesus) templum. Additur eoim
modum cum pluribus aliis asseril auctor ooster.
summo vel profundo,
et nomea ;
Nec habet accemt, sed . Et io8, 40. Qui veritatem locutus sum vobis, q u a m
fra vers. 3 : (Adducunt) mulierem. habet audivi a (Patre). Habet oamque et
afferunt, sed . Nec additur
Deo. Et iafra versu 49. Sed bonoro patrem.
ad eum. lofra vers. eod : , ia aadditur meum. Statimque eodem versu : E t
dulterio, cv . Item babet dixerunt, Q vos contumelia me (aflBcitis). Nam babet
dicunt. Additur quoque aostro exper praBseas, , coatumelia affecistis.
emplari tentantes. Nec habet
Goacordat aobiscum postremo exemplar Com ^, Hcec muiier deprehensa est, sed
plutease.
cvpopttv, Hanc iaveairaus. lafra vers. 5 :
8, 59. Jesus autem occultatus est, et exivii de
Tu autem quid ais (de illa?) Additur enim
templo. Additur statim, etiam exemplari Gom. Nec dicit iafra vers. 6, */plutensi : (d) * ' , (z) Ex Ghrysostomo boc assumpait, q u i codicibus Mosqueosibus babet , sed Moatefalcooius, t. VIII, p. 137 C. edidit .
(a) Etiam hoc ad Cnrysostomum fictum, Habet
uidem Vulgatam lectiooem, t. VUl, p. 164 A. G.
ed ibideai addit D (scilicet cap.

(b) Scripsit bsec Heatenius aano 1543. Quot

editiones GrsBcee tuac fueriat, aotum est. Si ita
locutus esset Hierooymus et Origeaes, m u l t i sibi
cogitareat duceatos codices receasioais Alexaa*
drioee et Occidentalis. Sed boc quoque Chrysostomus iavexit, qui ia codicibas Mosqq. i l a h a b e t :
faytlv

IV, V. 2) ,
, a)V
, *,
Ifyci, .

babet : *
** * *

A. laudat :
;

; Vide t. VIU, . 272. . Crrillas bic p r i muia ad aauseam vexat vocabulum , q u o d

Gbrysostomue paululum tantum commoverat, deOrigeaes t. IV, . 162, D; babet quidem ,
sed mox ibidem alia mutat versu 23. Cyrillua, t. D iude t . IV, p. 360 B. r e p e t i t : *
IV, p. 156 B, u b i huoc locum ex professo, ut aiunt,
* yoytiv; Origeaie ad
iaterpretatur, io c o n t e x t u v e r s u m 22 et 23, ita
huoc locum nugas interciderunt. sed t. IV, p. 364

. . . Quffi ergo Carysostomus dubia reddiderat, ea prorsus omisit Gyrillus. Habet tamea
ibid. E, plane ut Chrysostomus :

\ . Tales critici SUQt

isli tres ^, cum locum data

opera tractant. Cbrysoslomum, principem Gra>
corum Patrum o m n i u m , excuso. Ad populum
enim dixit. Sed Origenes et Cyrillus ouini excusaliooe carent. Viri docti autem, qtii Origenem, C b r y sostomum et Cyrillum diligenter brgeruat, l d
d u d u m perspexerual l a aliis eveatutn babct v a t i cioium IsaiaB v i , 9, 10.

(c) Haud dubie voluit ecribere, Audisseat.

(d) Propter Euthymiam etiani boc aolaadum,
quod heec aoa uno loco junctim recitat, scd per
partes, interposita ia siagulis partibus interpretatione. Distiaguit autem textum ita. Primo vers.

59 : ' * '^ ad br . Secundo : o*k

. Tertio : i\rM&
iW. . Quarto :
. Q u i n t O : >!^
. SextO : ad , Duplex hic
0

oritur quiestio. Altera'. quis ex editoribus N. Testamenti beec exclusit ? Erasuius, bomo temerarius
et perfidus, qui haec ia suis Griecis, aescio q u i b u s .

65

PfLEFATIO.

66

<7 . Pertransiens per mediam i l l o r u m et / abeo. Additur enim , etiam editioae Gomita proteribat.
pluteasi.
16, 25. Heec per proverbia (dico) vobis. Non
9, 8. Vicioi itaqtie, et qni viderant eum prius
enim babet (g) locutus sum : sed Xfy,
quod (ceecus) esset. Habet enim ,
dico.
() mendicus. Consonat eiiam exemplar Com16,33. muado pressuram (habebitis) Nam baplateose.
bet () futurum, habetis. Pari mo10, 8. Omne quotquot venerunt, fures sunt et
do legisse manifestum (i) est eum, qui Vulgatam
latroaes. Non additur , Ante me, neque
dedit editionem.
i n e x e m p l a r i Gompluteasj, neque i n editiooe Vul17, 11. Pater sancle serva eos per nomen tuum
gata.
(quo donasti me) Non enim habet quos, sed
10, 39. Quaerebaat (ergo) rursuin apprebendere
quo. Eodem etiam modo habet exemplar Gomeum. Additur enim ergo, etin exemplari Complutense. Ex scboliis tamea legisse videtur auctor
pJutensi, et i n Vulgata edltione.
nosler 6, quod
puta nomen accusandi casu.
13, 9. Domine n o n tantum pedes. N O D ariditur
18, 25. Negavit (ergo) ille et a i t : sum.
meos.
j Repetitur eaim ergo. l a buao etiam modum
13, 25. Cum ergo ille recumberet (ita) superpeclegimue editione Complutensi.
tus Jesu. Additar enim , quod etiam i n scho28, 29. Exivit itaque Pilatus ad eos, et ait.
liis auctor declarat.
additur (/) forai. A d bunc quoque modum
invenimus exemplari Complutensi.
13, 30. Erat autem nox quando exivit. Deinde
19, le.Acceperuntautem Jesumet (duxerunt) (in
subditur : Ait Jesus. Non enim additur ergo,
ante verbum exivit, ut alium possit red- praatorium). Primum itaque habet
abduxerunt, sed vyayov duxerunt.
Et boc condere sensum. Facit nobiscum exemplar Gomplucordat exemplar Complutense. Addebatur praterea
tease.
in nostro exemplari .
14.4. Non turbetur cor vestrum. Antebeec verba
19, 35. Et ille scit quod vera dicat (sed) ut vos
noo p r e m i t t i t u r , neque in nostro, neque Coa>
credatis. Nam babet , sed. Nec habet et,
pluteasi exemplari id quod habetur ia vulgaribus
ante voa. Exemplar quidem Complutense haGrdecis exemplaribus if):
& * i
bet conjunctionem xoi, sed nec babet .
, Et ait dLiscipulis suis.
19, 38. Et permisit Pilatus. Statimque additur :
14, 30. Venit enim prioceps maadi. Noa ad (m) , , Veoit
ditur bujus, neque exemplari Compluergo, et tulit corpus Jesu. Goacordaat et exemplar
tenei.
Gomplutense et Vulgata editio.
46, 3, Et baec facieat, quia aoveruat.
20, 29. Qoia vidjsti me credidisti. Non additur
Nooadditur vobis, nec in editioae Gomplutensi.
, nec i n editione GompJutensi.

16, 5. Et oemo interrogat me : Quo abis ?

Non p r a p o n i t u r ante verbum Interrogat ,
ex vobis.
16,10. Dejustitiaautem, quiaad Patrem(meum)

21, 1. Postea manifestavit se iterum Jesus (discipulis) ad mare Tiberiadis. Additur enim () tfuriputis.Concordat i n boc et exemplar
Gomplutense et editio Vulgata.

STC , . Eodem modo reet invenit et n o n invenit. Nam i n p r i m a editione

petit alibi, ut i n editione N. Testameoti docui.
habet, i n reliquis omisit. Gompara ejus ad buoc
GyTillusaote ecbolia babet , sed i n interlooum a n i m a d Y e r s i o n e m . Altera qaasstio. Gur Hiepretatione . Tom. IV, p. 944 A, 945 A.
rooymue i n Vulgaia Latina omisit ? Scilicet bic
q u o q u e sertum pecus sequitur yesanum Origenem.
(i) Minime vero. Nam iaterpres Latiaus saepius
Nec diligentiores fuerent Ghrysoetomus et Cyrillus.
preseatia per futura reddit. Neque boc igaoras,
Vulgo credunt h c assuta esse ex Luc. iv, 30.
flenteni.
Stulte ! Suo tempore toiam rem a d oculos de- '
(k) "O poait i n interpretatione ideo, quod non
monstrabo. Baec adeo servat Vaticanus 1209 apud
repetiit, , ad quod refertur i n
Bircbium.
textu . Quorsum ergo refereodum foiseet ?
(e) Rrasmns, impostor, non critioos, i n Vulgata
Forte ad ''.
repariebat mendicos. Ex Lexioo ervo suo redde(/) lacerta sedes hujus vocabuli satis arguit, i d
b a l . Inepte. Reddere debebat .
aliuade inlroductum esse. Nam meus Mosquensis
Ita enim Cbrysostomus, uode haec est corruplio,
codex S. qni Cyrilli scholia etiam habet, a d d i t i d
V i d e t o m . V I I I , p . 333 A. Unde autem
ante . Ita Cyrilli. t. IV, p. 1034, B. Alius codex
invectum ? Per summam negligentiam et iocogi41, cum scboliis babet post .
laatiam ex proximo .
(m) Heec n i m i r u m omittit Erasmus. Uaus meoif) Est initium lectioois ecclesiastica, $ r a m quoque eamdem saltum fecit ab ad $\Qt.
. , q u o d homines SOmnouterque autem Eutbymii cum reliquis ieta serenti intulerunt i n contextum.
vant.
{g) Dissentiunt mei Euthymii codices, q u i servant.
(n) Pneter unus meorum Codicum Eu~
(h) Cbrysost. t . VIII, p. 468 A, negligit guidem
tbymii addit .
verba textua, habet tamen suis v e r b i s :

67

Pfe^PAflO.

21,15. Simon (Jona) diligis meplus his ? Habet vice subsequitur. Similiter etiam babet exemplar
namque, , DOH : et ita rursum bina
Complutease.

BJU8DEM 1.
In hisqua

sequuntur tnultisque ates in locis Evanqelium phrasin tmitoti Eebraieam,

interdum etiam et pratertiutn pro
futura.

Luo. 13, 3& Beoe (rennquitar) vobit domat yestra *kf itnu pro futuro
retinquetur.
Joan ti,28.Quid (faoimae) ot operemuv oparaDei
ffdioOpuv pro fociemm.
Joan. 7, 27. Christas eum venerit, THmo eagQoacit uqde (sit) rri pro futuro crit.
Joan. 7, 33. 34. Vado ad eum qui miait me :
queeretis me et non inveoietis : et ubi ego (aum)
eo vos (potestis) venire. pro tyro ; et
* pro futuro poteritis accipiuntux.
Joan. 8, 3 1 . Si vos manseritis i n sermone meo,
veri discipuli mei (eeti) pro eritis suaiitur.
i o a a . 8,46. Quiexvobis ( a r g u t ) mede peccato?
ftfyxct pro arguet accipitur.
Joan. 13, 8. Sinon laverote,ooa (habes)partem
indcum. * habes pro habebis.
Joan. 14, 17. Vos autem (cognosoitiej eum, quia
af>ud voe (maoet.J hvwdxrrc pro cognoscetU: et

Mattb. 11, 3, et Lucae 7, 19, 20, occurrit i n p r i mis illud maxinie vulgatum : ee ille ( q u i venit)
an alium exspectamus ? Ubi pooitur ^
veniens, pro eo quod est. Qu(venturu$ est, a u t p o tius, Qui veaturus erat. Et eodeaj modo Joan, 0,
14 : Hic est vere propbeta (veniens) i n m u n d u m ,
i d est, qui veoturus erat. Rursum Mattb. 17,11 :
Elias quidem (venit) p r i m u m ; " pro Vqaturus est, poaitur. Et saae i d ia bQG verbo
frequentissimam est.
Mattb. 10, 27. eniw vot (eetis) (iUi q u i loquuntur) sed SpiriUw PatrU vaetri (qui loqaiUir)
i a vobie. Ubi presens pro eritit wnilwr; et
pro eo qnod eat, Qui l o q u e n t u r ; et ^, pro loquetur. E a d e m e U a n kabQBtujr Bjtorc.
13, 11.
MaUh. 2 2 , 3 0 . I n reeurrectione nque (coatrebun*
matrimoniam)neque (nuptui tradentur), ted quast
angeli D e i c o i o (eunt) Vferbum 7 0 ^ 0 0 * 1 , quod ex
MftiiAniihtu vAnhie.eMmamlaftto
MquenMbua
verbis, q m maaifeste nmiftntia
praeeoila mmL
ttmt,
tianjudieatureeteprfleeens, pi<ofatavoemtraAfftt
accipitur : et pro, Naptui tradaater j
l i m i l l t o r pro t r t i t t t , Pari quoque cnodo h a bentur verba h o Loo. 20, 85, 84 ; Maro. 4 2 , W .
Mattb. 17, 20. Si (habeatis) fidetn eicut granum
staapis. * pro f n l u r o hdbueriHs sutoitur.
Matth. 26, H.Pauperes enimsempei* babeds biscam, me vero non eeaoiper (babetis).Rocialoco
preesensIxcTcprofutnro habebitu c a p i t u r . E t e o d e m
modo J o a n .
8.
MaUb. 28,7. Ecc^ (pra^oedit) yqa io Galila^m
pro falure prsBcedet accipitur. Similiter
e u a n babef MArooi 16, 7.
Marc. 3,29. Quicanque blaephemayerit adversue
Spiritum sanctum, ( habet) remissioaem i n
ternum, ted reus (est) torni i u d i c i i . " pro
kabebti aocipitur, el i r r l v pro erit.
Marc. 9,12. Elias cum prius venerit (r&stituit)
omnia. Hoo i n loco v e r b u m pra3sens
sumitur pro futuro restituet, Gap. 9, 31. Filius bpmiaie (traditur) m manus h o m i n u m . Similiter boc
in loco ** verbum praesdne aeHpUur pro
futu.ro tradetur.
Maro. 11,24. Quaecunque Qrantes petitis, credite
quod (accipitis) et erunt yobis. pro
4Cipietis.

ptsatruntptc&ens,

f ^ p r o manebit. Et hoc sicut et aba propemodum

*>
ipea deolafat.
Joan. 14, 19. Adbuc modifcum, et mundns j a m
me non (vidobil) vos autem (videbit) me. Hio
sane quanqnam (o) audof quidam non p a r t i n o minls d l c a t fanpri et ^twpefri pwesentis eeae
temporis : m n t lanen euam j n x t a eanones Gnscae
gvammatioae fuiiifa M o u i i d a . Simiiiter, ap. 11,26
57, cum dicitur : Ule testimonium perbibetot de
r&tt et yo% ((aetea eritis.) Etiaoa ait idera auotor
prsesene 6886 indioantis, u t significet:
Teatee eatis, aut estote, quemadmodUim etiam hoc
loooyertil. Altamen multo eonaaaodiut dieeturaaae
futurum secundum : prftsertim cum Aol. cap. 1 , 8 ,
eadem ferme verba referens Lucas, d i c a t : Accipietis virtutemsupervenienie Spiritu sanotoin v o e
D el eriiis mihi teetee. Ubi aparta par l u t n r o m babet
r

o m n i

l i t t e f l B

Graeca littera , faeta etiam p r i m u m supervenientis Spiritus sancii mentione, sicut etiam boc
loco. Praatorea eum eodem oapita 16 10 d i c i l a r ;
A d patrem ?ado, ot poetbac non (videbilii) me.
E t p o s t p a u c a rers. i 6 : P t i s i l k > tempore et noa
(yidebitis) me. Asserlt idem (b) utroque b o r m n
locorura eyaagelistam abusuai lempore pree&eati
pro futuro. Nos autera opinamar, quod proprie
faturam seoundum posuerlt. Quod inde facile est
colligere, quod statim equatur futurum ^
yid^bitis. $oieo^u8 tapnen quoedam grammaticoe
futura secunda a verbis circumflexis i n totum a u -

(a) Etbuc et paulo post yidetur intelligere Eraemum, ^uem vlde i n Ibler^retatione et i u notis.
(b) Erasmus i n nous.

i>RAFATIO.
ferre : qui tamen fkteri coguntur praeaens iocHcativipassim p r o f u t u r o locari, quod vix fleri solet.
Idem auctor T e r b a m (c) frequentef verHt
ReraHtuntur, cum sitnon solum Atticum prffiteritum
sed et lonicum et DoHcum, per dblatibnem vocalis
subjiractiv, et pleonasolua . Nam quod dicat
interpretero forbueis iegisse *, ut sit preesens ab ! et io/xae, non sit verisimilfc, cum hoc
barytonum verbum apud solos poetas reperiatur.
Joan. 15, 6. Nisi qtils i h me faaaoserit (fejectus
eet) foraa sicut p a l m e s , et (exaruit) et (oolligunt)
eos, et i n fgnem (conjiciunt) et (ardent). ftdc loco
quo preeterita et tria praBsetitia pro Futuris posita
s u n t ; nempe pro Ejicietur, pro
(c) M a t l h . ix, 2, 5 ; Marc. n, 5, 9 ; Luc. v n ,

exarescet, pre eelligent, j9tfttw<rt pro

conjicient et pfo drdebit.
Joan. 15, 8. Io hoc (giorHicatiis est) paier meus
(ut fractum copiosum afferatis.) '*0* pro
futuro gloriftc&bitttr, et fv* pro eo, quod
e s t : Si attuleritls. Hoc itaque lode
prftteritum
et praesens pro futuro ponuntur.
Joan. 16,26. Et non (dicoj vebis quod egorogabo.
Patrem pro Yobis: ipse enim Pater (ataat) w .
pro dicam, et pro etmabU quod tamen,
si sotum esset, futurum secandam eese poseet.
Vide bujus loci enarrationem.
Joan. 17,11. et jaoanon (sum)in munde, et h i i n
mundo (siint.) ' pro ero sumitar, et pro ertmf.
t

, 48. Vide i n primis Erasmum ad Marfc. n , 9.

J O A N I t l S
EXAMEN

10

M I I L I I

C O D I C I S E U T H Y M I I (d)

BAROCCIANL

Et j a m quidem ab insigni illo Commentariofum integrum ; uode videre liceat, qualis textiis EutbyiDio fuerit a d m a n u m , cum i s U scriberet. Erat auChrysostomi (e) defloratore ad alium devenimus (f),
tem iste, qualis exeibpiarium posterioris aevi fernle
Euthymittm dico Zigabefium ; q u i sub initium rere
o m o i u m , plurimis, i n locis(A) ioterpolatus ; i t a U seeculi duodecioai, e Patrum variorum, sed Cbryinen,utiamullis, u b i diversus abit a libris excusis,
sostomi potissimum Commentariis, Catenam (g)
germanam exbibeat lectiopenj.
q u a m d a m contexuit io Evangplia. (n qua certe, ut
boc ebitar noiam, paeuuare(A) omniao i l l o d , quod
Et lectionibu* inUrpolatis in prM$
eeee *eqq.
alle^ationes seu citationes evangelici textus perpe* (!) /, Matth. 3, 6, piariflM Godd.
t u o factaesintsecundunititulos, q u i ad oram EvanSyr. Copt. ^ t h i o p .
g e l i o r u m sigoati sun, sive majora Kcpalaca Hujus
^ pro 12, 89. SJO Cbrysost. ( w )
b a u d d u m (t) Grace adita exemplar nacti sumue
eavtbal soriba, u i Yerbum hoe c&avemrel tempore
in t e r codices Baroccianos, probumac propemodum
eum preecedenti *.
Fabri<?io. ^ed ia^ovptG^vei editionebU error cpp(d) De eodem loqujlur i b i d . 1462.
r e & u * est. Vi(Je toqi. I I , p. 190, edit. Basil. 1745,
le) Ita Tbeopbylactjim Bulgarice episcopum apfol. Sed Eiias qpPin i a Npva Bibliotheca a u t t o r u m
pellat. Videtur autetn bocvocabulum e x c o n t a m i n a t o barbar Latinilatis marsupio divi Hieronymi C eccl^siasticorum, l o m . IX, dap. xiv, p. 197, buqc
Gomm^otarium Groece paitum tradit Veronae 153.0,
protraxisse. Honestiori etLaunioriuti polerat. Aliud
uoanao n i m i r u m ibidernprodiit Conaa^t ntariusin
est graecum , aliud Latinum deflorare.
saioaos. Gopfqsus ergo estCotoaientarias ib Psal(f) Tanquao? ex palatio ^xcelso tem fatigatiquead
mos cumboc i n Evangelia. Oudinusin Commentat u g u r i u i n bumila.
rio de scripforibue ecclesiasticis, t o m . I I , p. 981,
(g) Cateaa, doctissim^ Miili, appeUaiur Gol^ctio
alio modo erravit. Scribit e n l m : CommeDtari^
l o o o r u m ex variisecriptw Patram q u i aliquo oiodp
m quatuor Evaogelia edita Grace In felip Verpnae
partes aiagolae Littoraruoi eacrarum oratiooe * t t i anno 1630 (ergo centum annis post) cuda Coinmeniperuot, woe coatinuo oexu cplUtorum* Noa sine
Cario i n Psalmos.
c a a s a addidi sine nexu, siquidem ealenA
qwtibei
(k) Multo tamen minus quam tuus Alexandrinus
o e x u m babere debet. Sed l l l u d ia isiis catenis non
et Gantabrigiensis, in&mus o m n i u m .
habet locum. I D Eutbymio auLem nexue est, quod
(I) Est heec lectio codicum cam scboUis et cateex pluribus partibue perpetuum fecit. Gomnie, quod ex Mosqq. codd. d . et 10 discitur. Contnentariam 6jrgo,non catenaaiexhibet. l l o c d i s c h ftra suat ejusdem generis codicesa. e.Ergofacile a
men est intereateDaoietcomiDeDtariuiii,exu6ureoritico auctoritate reliquorum excluditur.
ceatiorun) Greecorum vocabuli .
(m) Chrysost. t. V I I , p. 447 b . babet: Ki
(k) Non peculiareaut iou^itatum, tied obtinet ista
AVTOY quod nec Wetstec a p i U t m descriptio i n plerieque oodioibue Grecis,
nius notavit. Igoorabaot Greeci cuusuetudioem Heqood ie latere non poteral. NuUam aiiam enim
G r a c i agooscunt praeter baoc el caaooee Eusebu. D braicapi orationis itaviDciendaeper particulam /t.
Totumm^qabrum^besse ppLeiat.Si tamen addidisUlraqueest ia codioe AJexaadrioo.
sent Graici, , i i aut ydp scri(i) V i r o s doctos aliquosaffirmagae, b w
cwnwnpetefeitf.
iarioe Groco jaaa editc* wse, tupea BQtato <est a

 () } 13, , irrepsit m a r g .
() 22, 4 ; sic etiam
codex unus et alter. Interpolatori sc. quisquis ille,
congruentius visum est de regis prandio, i l l u d p a ratum esse dicere, quam se illud parasse.

72

PRiEFATIO.

71

ytvw

16, 4, 6 X

vers. 2 hujus capitis.

, etC.

26, 40. sic ()

et

COm-

plures codd. repetita interrogatioae, quo magis ad

Marcum (c. 44, v. 37) accederetur.
, 27, 33, sic codd. a l . casu accusativo
ad formam GraBCorum.
* . 27,

54,

misso

/,

. 15, 28, yersioulos bic prffitermissus

est apud m s . Euthymium, sed ascriptum habemue
ad oram codicis a mana n o n n i n i l recentiore.
OmiUuntetiam (v) Alexandrinus, aliiqueoodd. a l i q .
Cfieterum, preeterquatu quod i n libris plerisque l o cum babeat, raihi oerle haud leve indicium est,
etiam i n Marci autographo exstilisse, quod eadem
ipsa proferat ex occasione Lucas, assiduus Marci
sectalor. Ne dicam, quod ob idem initium bujus
versus et seq. facile omitti polerat.
Luc. 11, 11. Illud , utcunque
i n exemplaria p l u r i m a irrepserit, aon est bujus
evangelistffi, sed Mattbeei.

ut superfluo, ob supra dicta v. 51, 52.

* etc. (missis medus,
. Marc. 6, 37, sed editum recte, ob
seq. * omniumque fere librorum (q) auctoritate * , credo, ut, superfluU), 19, 15.
? , 20, 28. El ita
cod.
confirmatum est.
unus etalter. Reliqai omnes et e d i t i . - et uic
$> , 6, 49, sic codex EpheMarcus, quem eequi amat bic evangelista.
sinus. Sed reliquorum codicum est,
et Matthffii.
. 8, 32. Dffimoolacue S C .
" (r) *, 9, 35, 810 COdJ. a l i q .
vers. proxime preecedente.
iEthiop. ex Mattbaeo.
o*s ^. 8, 48, Codd. aliq.
0 (s) dt , 13, 37, compluree codd.
Gotb. Syr, Mattba-i est.
nempe ob simplex illud ypmyopiizt, quod sequitur,
" . 4, 42. Plurimj ()
codd.
potiue visura 6, quam Et sic interpretati sunt
explicatius.
Vulg. Syr.
. 23, 2. Plurimi eodd. adjecto
A

<< , 14, 9,

inserto o*k,

ut

apud

Matthaeuin, et in libris aliq. , conaexionis

gratia.
(t) (, 14,33 ; preefixoxai, ex Mattbaeo.

, explicationi9

gratia.

' . 24, 10. Gomplures

explicatius.
*< (y) 24. 40. Siogularis lectio.

codd.

(n) Neuter ex meis Euthymii codicibus i d babet. ^ net ad canonera

Reprebenditur ergo, scribam i l oe quideni Graecum est. Grsci dicunt.
l u m a ad defecisee. Addamus bic illos n u Hinc .
meros cum correctioue:
() ita duo codices Mosquenses Gbrysostomi.
Alex.
Gorrectio.
( ) H O C i n Eutbymii codicibus non animadverti.
*'.

*.
Sed ita babent codices Mosquenses Gbryeostomi,
'.

'.
.

.
etsi aliter edideht Montefalconius, t. V I I . . 791, a.
'. *

.
d . Theophylactus etiam pag. 164 e. Ib5, a.unum si''.

'.
g n u m interrogandi babet post .
. '

*. *
(q) Hoc argumentum bic valet, non autem prius.
.

'.
Nec enim Marcus accurate Greece scribit. Poterat
ergo prsBcedere futurum et, post sequi .
*.

'.

'.
Scilicet, ut esset pro Graeco . Nisi codices
obstarent, apud Marcum probassem .

*
Aliter enim Greece Xenophon, aliter Marcus scri.

.
b i t . Hoc illud dubium eet i n Grisi N. Testamenti,
quod scriptores nec ubiquehebraizanl, necubique
Defecit ergo ab . ad
ac sit deinceps. Ergo cogracissant.
dex Alexaadriaus, q u i bunc versam omisit, defen(r) Sic uterque meus. Servant tamen
dit integritatem bujus versus. IUud autem intellt .
gitur, scribam codicis Alexandriai bic data opera
Ts) Mei .
fefellisse. Gum enim semel omisisset versum 28,
h) Unus tantum meorum addit .
bunc errorem autem nollet corrigere, corrupit de
() Vitium codicis Alexandrini arguunt additi
indusbria canones, servato tamensectionumordiae,
canones Eusebii. Habet enim i n editione W o i d i i
ne defectus appareret. Gur autem nollet errorem
i t a : * , et
suum corrigere vel pertinacia hominie, vel negliteriori margioe n o t a t sectionem minorem . et
gentia, vei lucri studium in causa fuit. Credo
canonera . _ Rursus :
postremum i n culpa fuisse, ne perderet lucellum,
. i n interiori margine, sectio
ei defectus aut additamentum in fronte a u t i n calce
minor '. canoo '. Atqui omnia ab
folii appareret. Aliasenim necessitas nulla fuissei
ab pertinent ad sectionem '. et
corrumpendi notas caoonum. Sancia Tbeda ergo
adcanonem '. Quatuorenim evangelistae non s o l u m
aetate apostolorum scribebat codices mercede c o n narrant duos latrones cum Gbristo c r u c i esse affiducta, admodum perfidiose. Vide, quee infra d i x i ,
xos, sed etiam, Christum pepeadisse m e d i u m . Jam
ad. Luc. x x i i i , 17.
cum in illo Codice versus 29, sic sectio . ut i b i
(x) Ob eam caueam probavi, etsi, ut etagantius,
ctiam notatur, culpa scribas excidit sectio '.
de Greecitaie suspectuui erat.
quae, q u o d a Marco et Luca tantum refertur, perti(V) l t a u n u s m e o r u m . Alte,vuIgatum.Vocabuluai
;

PRJEFATIO

73

(%) . JOANN. 2, 4. Codd. m u l t i : m u -

tato i n , ab iis qui igoorabant sensum pbraseo8 apud ioterpretes L X X tritissimee.

. 3, 22. Plurale, ob i d quod infra
dictUCD, , * -

, cap. 4, . 2.
. 4, 3 1 . L i b r i a l i q . scribaram e i t
; . 7, 12. Reclamante oodicum
o m n i u m iide.

. 8, 40. E u t h y m . isque

solus (b).
. 8, 48. Codd. a l i q . explicatio,
ex cap. 7, v. 20, hujus Evaogelii.
^ , 1 1 , 5 . SlC V u i g . { i n

editt.) Syr. addito , ex vers. 1 .

' (c) . 13, 25. Codd. complures. Simplex , geauiaum. Ejus loco suffectum est ex
marg. i n codd. aliq. , ceu magis idoneum: i n
aiiis adjunctum erat , i n aliis ad evitaadam , m u t a t u m videmus i n ,

ut bic apud E u l b y m i u m .
" . 19, 16. Sic codd. a l .

explicatio, ex cap. proxime praecedentis v . 28. Et

de locis interpolatis hactenus.
Ex genuinis, quce ab editt. differunt,
hactenut
haud memoratis, nonnullas hic restal,
proferamus.
(d) . MATTH. 13,

27. Complures l i b r i , ut et Epipbanii codex. Parlicula , iojectitia videtur.

. 14, 28. P l o r i m i

COdd.

6t Yulg. medium , quod i n nostris, iojectitium

est.
(e) . 18, 31. Codd. aliq. et Vulg. (/),
u l i videtur; quotxtodo legendum esse monet Lucas
B r u g , mularunt aliqui a d m a r g . adeoque e t i n
t e x t u scribee i n , ceu oommodius.
, quod baud raro iactantiee aotioaem habeb a t , noonullis offensiooi fuit. Ergo alii ex Joan. x x ,
2 0 , , subjecerunt; bic subjecil. Corr u p t i o n e m prodit Mosqueosis f. q u i rasura sust u f i t syllabam .
() Mei servaat . Nec aliter est iaterpretatioae.
(a) Quomodo Millio Luc. xxiv, 1. Hio i n mentem
veoire potuerit, oon video. Nimis loage repetitum.
{b) I m o c a m Origeae et Gbrysostomo, ut docui
i o mea editione.
c) Eodem modo excluserunt nonnulli, cap.
4 , vers. 6. A l i i dederont . Sic vide Werts.Birch.
(d) Sarrat aterque meoB . Sed omittuat
codiccs Moequenses cum scbolus, d . 10, cujusmodi
PATBOL. GR. GXXIX.

MARC. 2, 17. Codd. aliqui et Vulg. Syr. (g) Goth.

Copt. iEtbiop. Lucae est, quod sequitur i n nostris,
-, et accessit tam apud hunc evangelistam, q u m Mattbseum, ex Lectionariis.

' . 14, 15. . 6t pro-

, . 8, 4, l i b r i m u l t i . Com-

. , etc. 8. 10. L i b r i aliq.

explicatiue.

. 10, 49. Complures codd. et Vulg.

gotb. absque addito , quodaccessitex Mattheeo.
"H (pro quo i n E d d . , ex Matth.)
13, 32, Magna vis codicum, et Vulg.

" . 8, 1. -

. 8, 7. Godd, a l . c l a r i u i .

74

. 12, 3 1 . Sic l i b r i probi a l i q . et Vulg.

Syr. i E i h i o p .

plicatio () Luc, 24, 1 ; sic m u l t i codd.

meotarius est, non textus, ex vers. 6.
}; 8, 5, codd. p l u r i m i , addito
, explicationis gratia.

batiores a l . et quidem exemplar Vulgati. Nec

aliter Lucas, Marci sectator. Medium , quod
i n nostris, explicatio erat , i n margiae posita, indeque translata a scriba quopiam
i a mediam pagiaam.
. Luc. 5,

19. Ita e Stephaaiaois p l u r i m i , aliisque probatiori*

bas, Alex. Caat. , quod i a excusis plerisque, est genuia lectioais explicatio.
. 12,18. Ita simpliciter L i n .
et Cant. et V u l g . ioitio, u t videtur. Sequeotia,
(b) , ascripta p r i m u m a d m a r g . e
yersu proxime sequeate, irrepsere m o x i a coatext a m , et codices j a m uoiversim occupant.

. 6, 88.

Alex. et code. a l . Vulg. yEtbiop. omnino recte.

postea iasertum erat, aate , ut j a m i n
editis, ad tollendam obscuritatem, ne alias soli daetnoniaci sanati viderentur, noa item r e l i q u i , q u i
huc curatioais causa venerant.
, simpliciter. 11, 6. Codd. p l u r i m i .
Syr. et Vulg. iaitio. injectum erat baud dubie,
ad implendum seosum, nemo particulam hujusmodi expuaxerit.
. 13, 35. Codices

optimi, magao consensu. ", quod accessit

nostris, ex Mattbeeo ascriptum fuisse moneat
Lucas Brag. et Grotius.
" , ;

22, 35* Godd. aliq. omoiao recte. Neqae eaim i a

proximis meatio fit, aisi sacculi et perse. Medium,
, quod i n aostris, ascriptum p r i m u m m a r g . a lectore altquo, ex cap. 10, v. 4
codices tractavit Euthymius.
(e) voluit scribere Millius. Mei babeot
.

(f) Ex exemplis quae bic subjecit Milliae, apparet. i l l u m probas lectioaes appellare eas quas
babet Vulgata Latiaa.
(g) Hi omnes pro Vulgata Latina, sioe melioribus
coaicibus Graacis, o i b i l probant: c u m melioribus
codicibus Greecis autem semper probaot contra
Vulgatam Latinam. Indicaot enim feret plerumque
recentiores corruptioaes yersioais Lalinae. Per m ductionem exemplorum i d iotelligitur.
(h) Servat uterque meus. Habet autem ,
ut scribeadum est. ooaduntur i n horreo:
, ejus geaeris, i n stabulis servaatur.
3

PRiBFATlO

78

hujiis Etangelii, leribsB facile admiserunt in con-

. 13, 9. Sic l i b r i aliq. et Cant.
textum.
adeoque Vulg. initio. iojectilium eet.
. JOAJIN. 8, 3. ()
Sed de Commentario boc hactenus, omnium,quae
non agnoscant compluree l i b r i , uti nec Vulg. Syr.
quidem Graece exstant, ut opinor, novissimo.
\i) omittunt mei codices Eutbymii.

LECTIONES VARIANTES UTRIUSQUE CODICIS

AD QUATUOR EVANGELIA.

MOSQUENSIS

Constituefam qukleta integrum oontextaffl quatoor Evangeliorum, uti i h cbdicibos fctiihynili Moequea*
siltas togitur, flimul cum ejus Goffiimntarro edere ttibliopola autem m i h i auctor fuit, ut de lectiotribi
variantibus seorsim expoaerem, taxtum atltem breviier l a n t u m ante singula scbolia nOtarem. \d qtsia
siae damao teetortim tteri poterat, faoile btemperayi. Exammaveram autem codifefcs Mosqnenses Eut b y m l i Ms, sentel ad ediUonem Joaonb Gregorii Oxon. 1703 fol., semel ad Bengelii Tubing 1734,4. Bic
aotfem, sicuti etiatn i n mea Novi teetameDti editione feci, ad solam Gfegorii edltionem respicio. I n
gratiam lectoram tamen monendum vtoator, Gregoriom expressisse editionem Oxonien&em Joannis
Felitf 1875) 8. FeUii aatea e d i t i o m m repetitam asse ab A i i g . Rerm. Fraockio, Lipsiee 1702, 8. Ex mnliis
autem exetnpks didici, Weteteniem etiam, Fellii, vel Gregorii secutum esse editionem. Sunt autem
itiae edftionee 0Bmes> ut yulgo loquuntttr, textus tecepti, boc est, nec Erasmuin soluin scquuntor, nec
Be*am, eed m i s t u m contextum habent ex majori Stepbaniana anni 1550 fol. et ultima Beza3 1598 f o l . ,
insertis nonnullie lecUonibu* iingularibus, de q u i b u s t a m e n pritQus recepti textus edltofr lectores n o n
admon&it. i n unifersum boc moneo. Codex Euthymii B . i n mea n o v i festamenti editione I . est prc&stantfer, detorior est A. quem i n Testamento N . appello.
Ad

Evangelium

Matlhsn.

Cap. I . . 1. 2 . (). Ex consuetudine Gree*

comm> qtti ante . spirita aepero notare solent
Sic et vers. 17 et Cap. m , 9 .
4. bis. Partim, quod Graeciin finenoh
habent p, partiba, qbod . et p. i n codd. inde a
saec. IX facile confunditar.

Ciiiyeoetomui, ut i a mea editioae docui, i d p e r IUUtarUQt CUHl , /. et .

' [ . b.
29. . a.
? ] . a. 8iotTers., 30.
36. ] . 8
44. 1 .
47. J .
48. '0 ] .
Cap. V I . V. 2 . ' . b .
4 . et absUDt.

5. '. a.
6. .
10. .
Cap. I I . V. 9. "feo* & c>ev.
41. Evpov ] *
18. .

5. " ] abest.

J6. ] , a.
18. fuvtp& ] o i n i t t i m t .
23. ] n o n comparet .
. 8. 24. .
V . 25. " .

22 J abest.
] abest. a.

Cap. 111. V. 6 . '.

8 . .
10. ] abest. b.

. absunt.

Cap. IV. V. 5. ] . b .

9. :

10. ] a d d i t . a.
13. , pro est Yitium

editionis Gregorii.
16. " .
18. .' absuiit. GyrtUus quidem t. , t>- &9
E. Matthffiuin appeuane, hssc addit. Attamen nec
boc pro argumento esee potest.

33. et i n marg. ( . ab eadem

m a n u . a. Adjecerat nempe scriba aliqwanto post
litteram majweoulatn A. TgHur etiam i , n rasura
litteree scriptum. babet Chrysost. in d u o bus oodd. Mosqp. Hom. v u i , in Epist. ad. Hebr.
Gap. V I I , V. 1. ] *. b . VuJgalum
i n textu. Sed. ra m a r g . . . a.
2. J . b .
9. " ] abest. a.

10. ] . vitiose, . a.

Gajf. V. V. 16. /> . a.

11. , ] . a.

ViUosa sunt i n a. vers. 20. . . 3.

et , omieso *-.
27. absunt.

] . a. proximo versu.

28.

Sed. a. i n m a r g . aotat . . Quoniam

h . 1. , ast

b.

, quo eeiiBU n o n dicuot Graeci. Origenes et

12. " J . b.

] . a. b . Codlces enim pOV

naulti, u t alibi i b o n u i , etiam ante c o n s o D a m ,
>ro scribunt. H I D C i D t e r d u m temere ex
actum est , boc loco v i d e t u r invetUum
per Chrysost. quem vide 1. VII, p. 291. B . VIH.
p. 451 E. F o r t e j a m Origenes intulerat, ctiju i n -

(a) Qufendo uterque codex consentil, nullam notam addidi. Quando

a. aut b .

ODOS

Tariat, i d ootavi per

terpretatio intercidit. l a pluribus codicibue repe-

rietur , si q u i recta alteaderiat.
44. " J . l d explicat Eutbymius
et Tbeophylacl. p. 40 C. Apud Cbrysost. t. XI,
p. 492 F. editur quidem , sed iste locus poetulat
. Vide quae noiavi ad I Tnesa. v, 8. io mea N.
Testamenti editione. Apud Symmacbum Jes. L i i ,
7. , , >,
15. ] abest.
34. ' ] o m i t t i t a.
] . a. Varie

Vexatum est
boc vocabulum, quod Greeci dicuat bdc modo
. Ergo alii babeat , alii
.
Cap. VIII, V. 5. ]
o*jr . est ex lactiooa ecciestaslica,
.
8. ] .
10. . .
11. J ^
, caeteris omisit. Interpretatio etjam
Vuigatam lectioaem tollit. Corruptio ex Cbrysostom o , qui t. V I I , p. 209 C. babet .
Deceptus autem est loco siauli, quem ifci traetat,
Luc. 16, 22, 23. Iterum lta ibid. p. 361 D. Sed
i b i d . p. 315 C. tantum omittit, rf
.
15. .
47. *
25. ] abest.
34. . b .
Gap. IX, V. 4. ] ,
post , a d d i t a . i d msertum babet, aate , ab
eadem manu. b.
4. ] .
5. ] .
9. ] .
47. ] .
C
48. " .
33. " | abest.
36. ] ).. , .
Cap. , V. 1. . b. y . 3. , uno . uterque.
4. ] abeet.
8. J absuaL Quie hoc iovexjt ?
Fortasse Origeoes. Sed ejus ad buac locum iaterpretatio iotercidit. Certe ergo CbrysottooLus. Nam,
eUi quidem nee i a eex codioibui Mosqueasibus
Cbrysostomi iater contextum jmc reperiuatur,
tamea ex pluribus locis apparet, iiluaa baec probasse. Habet ergo huoc locum t o m . VII, p . 370.
B. D. ubi oibil i a edilioae Moolefalcanii mutatur
praeter . Sed eadetp aomilia,
u b i locum repetit p . 375 0 . recenset,
, . . I b i d . .
. Iteui . 376 C.
. Haec omnia eadein bomilia, D
u b i buac loouxa de iadusltia l r a c t a t Deiade
p r o x i m a bomilia p. 378 D. rursus jungit,
, .
I t e m t o m . VIII. . 281. D. de Juda proditore queOS, iaquit :

. Deaique diserte . 300 D. [ ] , , . ', ,
)>.

,
,

* ,

.
Unde autem bsec Cbrysostomue arripuit ? Ut equidem credo, ex loco simili Maltb. x i , 5, u b i (b) i t i dem > , . Sed
v

(6) Vide paulo ioferiae Matth. 49, 9. ublOfigenes

et Ghrysostomus ad Matlb. 5, 32, ioterpreta-

boc loco ista verba etiam suspecta reddit incerta

sedes. Nam a i i i codices, aatfe ,
alii, post habeot. Hic ergo cum caeteris probatis
codicibus m u l t u m Eutbymii et Theopbylacti auctoritas valetcoatraCbrysostomum. Gyrillus etiam,
qui modo ex Origeae, taodo ex Ghrysostomo peudet, baec iafert tom. 1 Glapbyr. p. 426. D.
,

,
, * , . . . I t e m

t. l l , p. 862 C. ,

, Ac diserte toin. I , part. 1,

. 494 . ^/ '
'
, ( . 1.) ,
.
,

addenaum videtur] , ,
^ ,
,
,

I b i d . . 619 fia. ,
, , .
. VI, . 34 C coatra Nestorium :
, , ,
. . ,
10. ] |> . a.
44. 1 .
18. ' ] abest a.
19. ] .
21. ] omittit .
24. .
25. .
27. .
28. ^. Et mOX, . Goatiauo, .
29. a. Statim autem uterque a d d i t :
.
36. .
Cap. X I , V. 2. " ] 6
, b . , a.
4. " .
8. ] .
12. oniittunt.
16. ] . ), rjro .
21. .
Gap. X I I , V. 3 ' . deest
, post .
6. .
8. ] abest.
11. . . a.
12.
13. *]
18. 6 omittit. a.
20. .
21. ' .
22. , a.
28. ' .
29. .
3 1 . Pro posteriori , eat .
32. .
* T<J> .
35. et , aate , omittdot.
42. . bis eodeai versu.
44. ] , b . M o l ,

uterque.
45. " .
49. , poet , omiltuflt.
50. .
Gap. X I I I , V. 3. .
4. .
14. ' ] ' abeet. , et . a.
15. ] . , . b .
tioae traoseuot, oegleclo loco, q^uam dato opera
iaterprelabaatur. Atque ita multoUes aoeiraai,

80

PRiEFATIO

79

23. ] . a.

" o m i t t i t . a. uterque, .
30.

?]

4. . Ita uterque. Paulo ante a. omitttt

Syllabae

ante . . b splritu leni, ut solet.

, et , alibi etiam suot confusae. Primo ergo

vitiose scribebatur, , deiade revocabatur, servato etiam . Hoc ex varie t a t i b u s a d b . l . discitur. Ex mea n i m i r u m editione.

11. , b . ante , addit o n . a. Rorsus

vers 12 . b. atque ita constanler bic oodex.
14.
20.
23.
24.
27.

] . a.
. b .
32. .
33. .
40. ] , qUffi est vera lectio.

6. Etrc )] .

12. . a. Ita ex rasura l i t t e r a .

44. ' .

Cap. XIV, V . 3 ?
5. .

b. Ita iterum uterque ters. 13.

12. .

14. i V . Stepbaniana ma-

j o r , u t recte monet Wetst. pro edito ' ,

per errorem exbibuerat, ' . I d ergo Beza
correxit, fecitque . Attamen ' non

.
. a.
'.
) .
'] .

Cap. XVIII. V. 4. .

Sic. Joan. 15, 6.

52. ] abest. a.
55. .

14. , spiritu leoi. b . I t a idem supra 1 1 , 1 4 .

20. ] o m i t t u n L
28. ] .
Cap. XVII, V. 2 . . a.
3. ] . a. mOX , b .

26. ] , b.
27. .
28. .

caret auctoritate. Ita eoim Chrysost. t. VII, p . 504

D. consentientibus codicibu* Mosqueosibus, pree-

15. .
. D .

16. " abaont. a.

19. .
28. " ] .
29 ] Omittunt.
31. .
Cap. XIX. V. 5. .
8. .

9. ] , . 8106 , male habuit

Origenem et Chrysostomum. Ergo uterque ex
semel loco laudato, semel ante bomiliam. Hia Mattb. v, 32 a m p u i t . Origenem vide
enim codex solus ante b o m i l i a m XLJX, versum 13 t. 111, p. 647 C, Chrysostomum t . VII, p. 622 B.
et 14 babet, cum reliqui tantum versum 13 exbiErasmus quidem invexit . Attamen i n scholiis
beant. Monui bac de re i n editione Novi Testacodd. Mosqq. ita ad hunc locum legitur :
menti ad Mattb. p . 480. ' babent etiam
, (alii, )
codices Mosqq. Novi Testamenti e. 1. Ac sepius

.
Ila.
quidem i n Novo Testamento addicodd. quos appello a. d . e. Grisin didicit Erasmos
t u m babet . Sed bic auctoritate oodicum
ab Origene et Cbrvsostomo. Nam infra Joan. x i u ,
ter

codicem y , qui bis habet . Scilicet

probandum ' .
10 p r o , Uterque i n t u l i t ,
19. ] o m i t t u n t .
C . Vide Orig. t . IV, . 411 D ; Chrysost. t . V I I I ,
22. , post , deest.
p. 416 a.
27. ] . a.Ita,sed suprascripto^t. b .
13. .
28. , * . I t a
16. ], servatoetiam . a.
uterque. , . a.
18. Deest vocabulum . b .
35. ". a.

Cap. XV, V. 4. ] omittimt.

5. A b . ad uterque bh deinceps

habet, sed ante diversa sctiolia,

14.
17.
25.

] .
.
. a.
] .

27. ] p r o est littera majuscula aurea

manifesto. Nam alicraanto post picta

eet illa littera, u t caeter initiales. a. Mox deest

. b .
31. ] .
32. * .
37. .

39. ] i t a a. etiam b . eed bic sopra notat

alteram lectionem per impositum .
Cap. XVI, V. 3. ] .
4. Ante , adduilt : .

Hanc varietatem Millius etiam notavit e cod. Barocciano. Non opus erat, ut i d Hentenius etiam ex
codice Hispaniensi indicaret. Disciturenim ex commeotario, i l l u m sic legisse. Hanc Appendicem
excludendam esse, quilibet videt. Et apud Eutbym i u m res facile expediri potest, moao bsec j u n gantur praeeedenti mterpretationi, textus autem

i o i t i u m habeatur, . Sed i l l u d m i r u m ,

uod d u o Colbertini i d etiam babent et versio

Ctbiopica. Conjecturam de boc loco proposui i n
editione Novi Testamenti, queefirmatur loco simili

Luc. i x , 56, ex i i s , quas ex oodice d . indicavi.

11. .

19. , a.

24 abest. a.
] , ut mox. I n scholiis tamen dis-

sentiunt.

26. ] abest.
Gap. XX. V. 2 . ] .
3. .
4. .
. a.
12. " ] abest. a.

15. " ] . Ita Ghrysost.

t. VII, . 637 D ; . 638 C. Origenes totum focum

negligit i n interpretatione.

21. ] . , $

D omitlit .

22. ] , a.

24. Post repetlt a.

26. A b ' a d vers. 27 , oalpa

scribee i n principio folii omissa sunt. a.

30. . b. Sic idem versu 31.

Cap. XXI. V. 1. ". a. . a. b .

2. Ovov . D.
3. .
7. .
8. ^ .

11. insertum. a.
12.
14.
19.
22.

. b .
.
" , . b .
" .

25. abest. a.

28. ] abaet. a.

PRA

81

32. .
35. . a.
46. /] .

Cap. X X I I . V . 4. .
7. , etc.J

37. omittit a.

Chrysostomi

Co-

dices, u t j a m notavi ad bunc locum, i n bis duobus

vocabulis variant. exhibet etiam t. VIII,
p. 491 B. Theopbylactus io textu et i a interpretatione habet , . 167 .
56. .
59. .

46. .

Cap. X X I I I . V. 3. . b.

5. .
6. .
8. .
10. . a. uterque, .

Versus 14 legitur ante versam 13. Ergo versu

14, o o a 13, post reperitur .

15. Qui ex Chrysostomo argumentantur contra

narrationem de adultera apud Joannem, i i teneant,
hic etiam Chrysostomum, post versiim 15, statim
transire a d versum 23, t. V I I , p. 708 B. C. Nec
attingit ullo verbo hunc locum. Fortasse ideo
silentio transiit, quod pugoare videbantur eum
Matth. V.
18. . b.
21. . Interpres Latinus Ori-

genis, t . I I I , p . 841 D. : Qui habitat i n ipso. Sed

lta accipi debet, confusis per Hebraismum temporibue, etiamsi legatur .

] . a.
. b. Uterque, .
] .
. a.
" , et m o x .
. a. . b .

Cap. XXIV. V . 1. Post legitur, , i n quibus vocabulis p r o x i m u m scholium ter-

m i n a t u r . Punctis ergo notantur, u t toUenda. b.

2. ' ] . a.

] abest.

8. . a.
9. ] abest.
17. . Et m o x , .
18. .
20. .
26. . a.
30.
, a .
3 1 . , a.

38. .

48. b .

50. .
52. ] .

39. ] . a.

65. Nulla nic notatur varietas, oe ab eis quidem,

q u i ex Patribus lectiones variantes collegerunt.
Sed tamen Cyrillus t o m . I I I , p . 496 A, n a b e ^ p i -

et,

* . Hanc

Cyrilli animadversionem catenarutn fabri totam

transulerunt ad Act xiv, 14. Vide CEcumen. tom. I ,
p. 118 D.
67. . a.
70. * .
71. ] * Uterque.
. a.
74. .

75. ] o m i t t u n t .
Cap. XXVII. V . 6. .

26.
33.
35.
41.
42.

.
. , /.
" a d absunt.
.
' , b . '. a.

43. omittunt.

44. .
46. .
49. . a.

I n editione Novi Testameoti j a m not&vi Cbryostomum nic memorare Joan. x i x , 34. Ita m o x
t. V I I , p . 826, fio. pro Matthaei verbis explicat Luc.
x x i i i , 47, 48. Atque i t a multoties aiiorum infert
eyangelistarum verba. Hic autem eo minus miror,
quod ista verba Joannis legebantur o l i m i n lectione
ecclesiastica Matth. xxvn 1-38 seqq. A t q u e b u j u s
ecclesiasticee lectionis ipse Cbrysostomus mentionem faclt t. V I I , p . 818 G. Quod autem Montefalconius edidlt , i d est coatra codd. Mosquen-

ses, q u i babeot . tamen ipse ex aliis

codd. notat.

53. .

54. o m i t t u n t .

32. .

33. .
34. . a.
36. .
4 9 . .
. a. . b .

Cap. XXV. V. 2. ] abest.

3. .
15. ] . b.

2 1 . ] abest.
27. ] o m i t t i t a.
30. ] . a. . b .
44. ] abest.
Cap. XXVI. V. 4. .
11. .
17. .
26. ] omittunt. ,

loco .
28. ] abest.

29. , UQO .
33. ] abest. , -

froTi. a*

82

35. . a.
.

.
9. " . b .
13. ).
16. 6.
20. , b .
3 1 . ' ] omittunt.
37. ] .

22.
23.
25.
32.
36.
37.

59. .

63. .
64. abest. b.
65. " ] abest.
Cap. XXVUI. V . 1. . b .
3. ] abest. a.

6. ] deest.
9. ] abest.
10. ] .
19. ] omittuot.

20. abest.
Ad Evangelium

MarcL

Cap. I . V . 5. .
6. .
9. 5 .
16. .
27. .
29. .

34. " .
35. oraittunt.

37. .
38. .
Cap. I I . V. 8 .
9. .

Versum 10 et 11 omittit a.

PRiflFATlO

83

84

laqueos, , 27, 28, atque ipsi iinriti Origenem

\el negligentiae, vel fraudis crimioe irretiunt.
Tale
est mendaciam. Ipsum se prodit. Origeois
Scribee infimi, u t a d hunc Jocum i n editione
animadversio, u t arbitror, tantum eo perliaebat,
Novi Testamenti j a m notavi, hunc locum corrupenequisputaret Levin quemdam fuisse apostolorum.
runtex soholiis. Scboliastisautemimposuit Origenes.
I d autem efficitur, si Levis apud Marc. u , 14, et
Is ergo oontra Celsum t o m . I , p. 376 D, ita ecribit:
Luc. v , 27, pro diversa persona habeatur, non pro
"
Mattheeo Matib* , 9. ** tgitar Ori* *
genes, immemor Lucae, pro tempore, tanquam
5,
12. " ; .
13. A t t n . a.

poni

. Hic p r i m o
p r o .

Nam

de

notandlim,

argumentum

addebat :

eeu

Quid autem efiicitur, si hic Marc. u , 14, c o m

istis interpolatis codicibus loco legatur
*; scilicet tunc tres portitoree (c) ao tres
dixerat,
filios Alphaei habebimus. Necesse ergo erit, u t aut
, interpolatoree inde oolligebant,
alicubi i n Evangelio Marci pro Levi aliter }egi, ac
^ibus pereonis tres evangelistee dixerint, a u l
Jacobus et Levi, aut Levi et Matthaeus pro u n a
nisi ita aliter legeretur, aliter corrigendum esse.
persona habeantur. eamdem ergo difficultatem
Locus Origenis autem duobua Maroi loeis accomr e v o l r i m u r . Adbuc eaim tanium interrogatum eal,
modari potest. Nam propter u t r u m MattbflBue et Levis sit eadem pereona, an
referri potest ad Marc. , 14. Proptet
duee ? Nunc etiam qumrend.iin, otruni Jacobus et
additum autem, , trahi
Levi una an duee siat personae. Sed Le?i ex dequoque possit ad Maro. u i , 10-18, u b i eet apottocreto
Origenis non fuit apostolus. Autergo nec Jalorum catalogus. Probabile videbatnr interpolatoricobus fuit apostolus, aut tres feruntur portitores i n
bus, Origeoem locutum eese de priori loco. Cum
Evangeliis, omnes filii Alphaei. Sed Origenesut cenautem bic legeretur, ', infra autem
tumlocis aliis, Habicquoqueinfatuavitscboliastas,
oap. m , 18, idem additum reperirent Jaoobi nomini,
q u o r u m etiam ad h u a c looum v e r b a , quod divereo*
pro Leyi corrigebant Jacobum. Nolo bic inquirere,
r u m auctorum interpretationes conjuoxerunt, i t a
quam fidem mereatur Origenes, cucn
memorat. Illud tantum mooeo, eum, si primuoa lo- obseura atque inter ee repugnantia sunt, ut nemo
commodum eruere possit seosum. Scbolia leguatur
oam respexit, parum attentum fuisse. Neo enim
i
Marcus tantum narrat. Levin accessisse Chrieto, ( n mea Novi Testamenti editione.
accipi nequit. Lebbaeus enim nullibi
appellatur, sed Levi. Jam quia Origenes

sed Lucas etiam v . 27 seqq. fere ilsdem verbis,

quibue Marcus. Adexcusandum Origenemergouihil
afferri potest, niei, quod fortaise desperatissimue
defensor ejus dixerit, eoillioet. Lncam qnoque i n
libris oranibus cap. v, v . 27, 28, bis corruptum,
atque i b i etiam bis ioterponendum esse.
Prior ergo Marci locus propter auctocitalem Lucee
corrigi nequit. Videamus de posteriori Marci loco.
Hic vero facillime corrumpi poterat, si scilicet i u ,
18, p r o

aut

V . 16. . a.

17. absunt.

17. a d . absunt. a.
19. " xpovovad absilDt. a.
23. ] abest. a.
26. ] omittUQt.
27. ] . a.
C a p . l I I . V. 7. Ab a d *-

absunt. a.

12. .
17. ] . a.
27. ] .
.

[ '-

] scriberetur . Hoc uno modo conetare poterat Origenis ammadversio* Hio aatem, d u m i n terpolatores metuunt auctoritatem Mattbsei x ,
3 ; L u c < v i , 15 ; et Afit I , 13, incidunt i n Lucffl

28. . Sed est editionis Gregorii.

32.
Cap. IV. V. 2. ad absun|. a .

(c) Atqui scboliaetee ad hunc locum ne duos q u i - ' q u i Bibliothecam scripsit, fuit, etsl multos habnit
obtrectatores, v i r copiosissimee doctrinae. Sed alter
dem nobie largiuntur portitores. Proponunt enim
Photius, c u i u s i n Catenis longissima plemmque et
queestionem banc : ,
ioeptissimalegunturscbolia.vel o m n i n o n u l l u s f u i t ,
, '
ac mentitus est nomen Photii, v e l fuit monacbus
, .
iguobilis et ineptissimus. Quibus non ad manus sant,
Sed hoc prorsus stultum, nisi pro scribasicuti m i b i , inedita multa istius Pbotii ecbolia, i i
tur . Si enim Mattbaeus et Jacobus Alpheei
adeant Pseudo-OEcuraenium, iblque tot, quot ipsis
estuna persona, Levis autem nullus fuit apostolus
undecim tantum numerantur apostoll. Hunc scholilacuerit, nomine Photii notata scbolia legant.
astaelocum itaetiamediditWetsteniusad b . 1. sicuti
rofecto, u t preevideo, mem aocedent eententin.
nos exquatuor codicibus Mosoq. Photiusapud PosOmnia enim ex aliis bausit, et aquam, et acetum
sinum ad b. 1., liberalior est. Ouos enim portitores
et v i n u m , ac flumine turbidee eloquentiae suae o m ioter duodecim numerat. Mattheum et Jacobum
nia sentinae reddidit simillima. De Jacobo, q u e m
Undeautemei hocinnotuit?Sed totum scholium.ut
portitorem facit Chrvsostomus, vide infra notam
edituin esta Possinop. 50, absurdum est. Utautem
3, pag. 378, ad Matth. Forte Chryeostomus etiam
bic omninode Photiomoneam.lllequidem Pbotius,
Origeois animadversione deceptus est.

PR^FATIO

85

86

3. .

12. vocabjilis a d vers. 34. 4. absunt.

/ , , excideruat cam interpretatio8. Ter habent , loco .
ne. b .
9. ' ] abest.
13. . a.
18. ] hoc posterlus,
19. . a.
omittunt.
21. ] . a.
'] .
22. . a.
20. Ter , loco .
24. . a.
21. *08] Tt^J.
2. ] , a.
22. ] omittuat.
31. . , .
24. ] , a.
34. . a.
27. , a.
35. ' *.
30. .
Cap. IV. V . 2. , knte et
31. ] . b .
omittunt.
33. ] abest a.
3. . a. , . a.
48. . Hoc
6. . Chrysostofpus t V I I , . 56 .
eripuit Marco et dedit Lucee Chrysost. V I I , p . 333 , yap $ , D.Habet enim i t a : ,* \ faaQ f a o t a t u r etiam, ) 6
*, , h , ,
> . Vide Mattb. , 24 ; Luc , 2 3 . * . Luc. I X , 33.
Nos relinqaamus Marco, u t alia, qu ei Cbrysofto9. . a. , uterque.
muset Ongeoes subripuerunt.
20. . b.
V. 3 . . . a.
23. ] abest. a.
, ante . D .
24. . H C n o m i n a t i m Lucae
I I . .
tribuit Chrysqst. t . V l l f , p. 204 C. u b i taipen p o n
16. ] .
reperiuntur.
18. ] .
34. ] a nonnullie nqta19. '] .
tur. Unde f Ex Chrysost. t. V I I , p . 587. .
23. '^ ] $ . b . faiQfl . a.
, , '
26. ] .
. Vulgatum etiam nomiQatim Marcq t r i 40. ] .
buit Orig. t. 1H. . 596 C.
41. . Chrysost. t . VIJ, . 139 .
3 5 . * .
, . Elegans est lectio cod. Canta ] .
brig. fxtei , quam Rabbi Scheker excogitavit.
38. ] omittunt.
Cap* V I . V . 2. ] abest.
] abest b .
3. ' .
40. ' , .
9. .
41. , a omitut >.
11. . a.
] abest a.
* ] . a. , rasura
^2. JCai omittit a. . b .
eublato altero . b.
43. Qpiittunt.
15. " ^ a b e a t .
47. ] abest a. babet,
16. ] omjttUOt
. b .
17. TJ ] deest.
48. ] deest. b .
18. .
50. ] .
20. "] . , .
Cap. . V. 2. ] { omlttlipt.
22. ] omittit a. '
] . a.
27. OOttittit b12. , a.
29. .
14. ] abest.
30. J Omittunt.
16. .
31. . , .
19. , ,
33. .
21. ] o m i t t U l l t .
Ab ad absunt.
24. .
Omisit etiam Henteaius. Ergo nec bic vidqtur re25. ] .
perisse in suo codice.
27. prius]
abwt.
34. .
28. |] abest.
3 7. ' .
29. ] deast . b .
38. ] abest.
.
41. ] , a.
D
31. .
44. ' omittunt.
33. .
4 5 . . b .
39. ] omittunt.
.
40. ] abest.
49. ] .
43, .
52. , a.
44. .
0

53. .
46.
.
. .
Cap. V I I . V. 2 . .
47. hoc loco totidem litteris babpt ]
4. ] .
51. '.
5. . a.
52. '.
12. B i a i n eodem versuabest ,
Cap. X I . V. 1 .
19. , a.
3. .
24. ] omittunt.
4. ] abest.
26. . , .
7. . b .
32. . SlC, blDlS .
23. '. a.
Cap. V I I I . V. 2. , a.
34. .
3 . . b .
29. .
. ' .
31. ] (tfjest a.
7. , et vers. 9 , a.
32. '' .
4

87

PRiEFATIO

58. . Uterque. versu 55

33. Hunc versum bis deinceps habetatque eam-
enim incipit b .
dem etiam interpretationem. >.
60. .
Cap. X I I . V. 1 . ] hfiBC de65. , a l t e t ^ supraecripto. a.
leta eunt. I n rasura adhuc apparet,
68. ] abest.
. a.
72. , .
2. , a.
Cap. XV. V. 15. o m i t t i t a .
3. . a.
17. . a.
5. ] , b . . a.
18. , 4 .
] .
20. .
20. ] omittunt.
22. .
2 1 . ad absuot. a.
24. .
23. $ ] abest. D . idem, .
28. Hunc totum versum o m i t t u n t .
25. ] .
30. .
26. .
3 1 . , post , omittunt.
27. ] abest.
34. .
28. . , 8 29,
Prins , post , abest.
Statim, . Ita uterque.
40. ] abest.
31. ' -.
42. ] . a.
32. [.

46. ] . Sed i n boc nec g r a m

33. .
matica constat ratio. I s t u d T h u c y d . Polyb. l l e l i o 35. . a.
dor. Synes. et alii babent.
36. . ,
.
. a.
37. ] abest. a.
43. ] , b .
47. .
Cap. XVI. V. 1. .
Cap. X I I I . V. 2. ] .
.
4. .
6. .
7. .
7. . a.
11. .
8. abest.
14. , $. a.
9. . De ultima huius Evangelii
21. .
parte copiose egi i n mea N. Test. editioae ad Mar23. ^.
cum pag. 266 seqq. Nunc tantum addo, l a u d a r i
28. '^.
etiam ab Nestoriocontraortbodoxos versum 20, b o o
30. .
modo : , ,

31. , b .
, ,
32. ]
, fta
33. , ante , abest.
. Vide C y r i l l . contra Nestorium t o m . V I , .
Cap. XIV. V . l . . b. idem vers. 2,
46. . Cyrillusautemibidem. D. eamdenisententiam
, pro /.
suis verbis ita r e p e t i t : T$ *
3. . b . Dicitur et , ut con, .
stat ex Aristopbane. Monuit bac de re Eustath. ad
.
Hiad. v, p. 946, vers. 53, edit. Rom.
5. ] abest a.
11. H i c totus versus abest.
6. ] . b .
13. . a.
8. ] . , .
14. " . a.
g. " . , .
18. .
10. , ante , omittunt.
Ad Evangelium
Lucce.
12. .
15. . O m i t t u n t .
Cap. I . V. 1. ] abest. a.
17. Ab initio hojus versus ad cap. 14, versum
10.
54, exciderunt cum interpretatione. b .
15. ] abest.
19. . a.
17. Forma scilicet Hebraica,
22 . a.
pro qua apud LXX etiam .
23. , ante, , abest. a.
22. . b .
25. . a. idem, .
28. . Nam est v i t i u m e d i t .
27. Obiter nunc noto defectum quem notavi i n
Gregor.
editione Novi Testamenti, i l a etiam potuisse acci32. . b.
dere. Scriptum erat :
33. ] abest. a. i n margine h a
^ bet. b .
T J .
36. . I t a Psal. 91,15. et a l i b i .
' , etc.
37. ] omittunt.
SalUis ergo fiebat. Omissa certe i n multis codi42. . a.
cibus versum efficiunt. Alii deinde rursus addide50. .
r u n t , .
44. .
30. " , a.
55. '. Constanter, ut m o n u i .
32. . a.
80. . a.
33. , anten8Tpov, , omittit a.
C a p . I I . V. 2.' .
34. , a.
20. .
35. . a.
21. ] . b . , $ , a .
38. abest. a.
22. .
40. . a.
25. $ .
41. , ante , omittit a
28. . a.
45. . ErgO bis . a.
37. . Solus Alter, quod m i r o r , i n
51. . a.
codicibus Vindobonensibus ita inveoiu
56. Post ' addit : 40. *Hv ' .
, a. idem, .
46. ] abest.

PfLEFATIO
Cap.

V. 1. . a . ,

Uterque.
2.

90

. cui hoc largiorem dicendi materiam p r o b e b a t .

Seepeeniro arripiunt etfingunt taliabomiletee, quae

copiosius tractari possunt. certe vehementer
urget, Lucam nominatim appellans Cbrysost. t. VII,
p. 192. A.B. Eodem modo repetit t. V I I I , p . 483. a.
28. ] aoest.

10.
18
19.

. b.
. a .
.
OmittUQt. '
22. ] w. a ,

33. ] , a.
] aoest. b. Et , , pro
. a.
35. .
48. a .
Cap. V I I . V . 2. . '
6. * .
7. Ab ad .' absunt. Scilicet

23. .

24. ] .
25. ] . b . COQtitlUO idem, ..
26. ] . . Item .
27. .
29. . b .
Chrysostomus, examioaos Lucam et Mattheum,
30. ] *. b .
haec sileatio transit. Vide t. VII, p. 315. D.
3 1 . ] .
, et . 316. C. Caeterum haec adeo
34. .
non repugoant interpretationi Cbrysostomi, ut ipse
35. ] .
ea ante oculos habuissevideatur* Vide p. 316. .
] "6.
, . . . et i b i d . C. ] , b,
, ' . Nec CODtraria
Cap. I V . V. 2. ^ ] abest a .
sunt explicationi Euthymii, nec bic, nec apud Mat4. , . Ita b. insertum a .
tbeeum. Servat haec Tbeophylactus i n contextu,
Mox deest , i n uiroque. Et ante ,

neque tamen attingit i n interpretatione.

excludunt.
7. .

. b . insertum. a . Mox uterque

pro .
6. *, , . a.
9. .
10. * ] abest. a.

9. ] a. . b .
11. .
12. ] .
] abest.
21. . a. uterque omittit ;
ante .
24. .
28. o m i t t u n t .
] est spatium et

11. ] omittunt.

16. . .
23. , a . uterque omittit,
.
25. , u t eupra 1,17.
26. ] . a . . b.
28. . a .

29. " .
. a .
35. .
38. ] omittunt.
41. , pro .
42. ^.
C a p . V . V. 6. .
7. ] .
8. . deest,. a.
10. ] abest. a.
18. *] 0 . a .
19. ] uterque. Sed i n cod. b. a .
manu prorsus recenti additum . Vide infra Luc.
19, 4. . a. Ex versionibus antiquis
de boo loco judicare nequit. reddebant. u t eonque poteraot, perspicuitatis causa. Eraemus videtur invexisse. fd facile cuique i n mentem
poterat veoire. tamen j a m apud Cyrillum
reperitur t. IV, p . 255 A, q u i plura b i c mutat.
2 1 . ] . a.
2 4 . " . a .
28. . b.
29. , ante , omittunt.
30. , a.
34. ' .
36. deest. a .
.
Gajp. V I . V. 7 ] abest.
9. ] .
10. ] .
" ] abest.
14. , et mox, . a .
18. ] omittunt.
20. absunt. b .
23. . Sic infra xv, 6. 9. legitur.
26. ] vabet.
] excludunt. Forle
v o c a b u l u m auetoritate Chrysostomi illatum.
b

rasura apparet. b .

31. ] absunt.
34. .
36. ] abest. a.
Cap. V I I I . V. 3. . , .
8. .
12. . a.
10. ] abest.
18. . Et mOX, .
2 1 . ] abest.
22. ] . , . a, et -

. a.

29. . b . . a.
32. .
, a.
33. .
34. abest. , .
36. '. b. deest a.
42. ] omittuilt.
43. ] .

45. ' ] Haec, quae a nonnullis

mutantur, a nonnullis autem prorsus omittuntur,
Lucam comparaos cum Mattneeo, diserte habet
Cbrysost. t. V I I , p . 359 A.

46. ] , a.
48. .
51. .
54. . absunU
Cap. IX, V. 1. ] absiint.
3. .
5. " .
9. ] abest.
13. . 8 . uterque, . Et,
.
15. a b s t l D t .
23. desuot. Suspicatus fueram in

animadversionibus meis, haec translata esse ex

Cbrysostomo. Nunc addo, scholia Graeca, q u laudavi i n editiooe Novi Teslamenti, ad Verbum exprestaesse ex Chrysostomo (vide t. VII. p . 557). B.,
ibique eliam comparere vocabula
^*if r J'!
idem assuitCyiillusdeadoratione 1.1 p. 597. C, u b i
x a

, e

PfLEFATIO

87

58. . Uterque. versu 55

33. Hunc versum bis deinceps habetatque eam-
enim incipit b .
dem eiiam interpretationem. b.
Cap. XU. V. 1 . ] h C

de-

leta sunt. I n rasura adhuc apparet,

. a.
2. , a.
3. ". a.
5. ] , b . . a.
'] .
20. ] omitlunt.
2 1 . ad absunt. a.
23. ? ] abest. b. idem, .
25. ] .
26. .
27. ] abest.
28. . , 29,
Statim, . Ita uterque.
31. .
32. [.
33. .
35. , a.
36. . , .
37. ] abest. a.
43. ] , b .
Cap. X I I I . V. 2. ] .
4. .
7. .
11. .
14. , . a.
21. .
23. ^.
28. ^.
30. .
31. , b.
32. ] .
33. , ante , abest.
Cap. XIV. V . l . . b. idem vers. 2,
, pro .
3. . b . Dicitur et , u t con- ^

stat ex Aristopbane. Monuit bac de re Eustath. ad

Iliad. v, p . 946, vers. 53, edit. Rom.
5. ^] abest a.
6. ] . b .
8. *0 ] . , .
9. . , .
10. , ante , omittunt.
12. .
15. '. omittunt .

17. Ab initio hujus versus ad cap. 14, versum

54, exciderunt c u m interpretatione. b .
19. . a.
22 . a.
23. , ante, , abest. a.
25. ' . a. idem, .
27. Obiter nunc noto defectum quem notavi i n
editione Novi Testaaaenti, ita etiam potuisse accidere. Scriptum erat :

# .
" , e t c
Saltus ergo fiebat. Omissa certe i n multis codicibus versum efficiunt. Alii deinde rursus addideruilt, .
30. " , a.
32. . a.
33. , antenirpov, , omittit a.
34. , a.
35. . a.
38. abest. a.
40. . a.
41. , ante , omittit a
45. . ErgO bis . a.
51. . a.
56. Post ' addit : , a. idem, .

60. .
65. , altero suprascriplo. a.
68. ] abest.
72. , .
Cap. XV. V. 15. o m i t l i t a .
17. *> . a.
18. , 9 .
20. .
22. .
24. .

28. Hunc totum versum omittuot.

30. .
3 1 . , pogt , omittunt.
34. .
Prios , post , abest.
40. Hv ] abest.
42. ] . a.
46. ] . Sed i n boc nec g r a m
matica constat ratio. I s t u d T h u c y d . Polyb. Heliodor. Synes. et alii habent.
. a.
47. .
Cap. XVI. V. 1. .
' .
6 . .
7. . a.
8. abest.
9. . De ultima buius Evangelii
parte copiose egi i n mea N. Test. editione ad Marcum pag. 266 seqq. Nunc tantum addo, l a u d a r i
etiam ab Nestorio contra orthodoxos versum 20, h o c
modo : , ,

, ,
,

. Vide Cyrill. contra Nestorium t o m . V I , .

46. . Cyrillusautemibidem. D. eamdeoi sententiam
suis verbis ita repetit : T
, ^ .
.
11. Hic totua \ersas abest.
13. . a.
14. " . a.
18. (3.
r

Ad Evangelium

Lucce.

Cap. I . V. 1. ] abest. a.
10.
15. ] abest.
17. Forma scilicet Hebraica,
pro qua apud LXX etiam .
22. . b .
28. . Nam est vitium e d i t .
Gregor.
32. . b.
33. ] abest. a. i n margine h a bet. b .
36. . Ita Psal. 91,15. et alibi.
37. ] omittunt.
42. . a.
50. .
44. .
55. . Conslanter, ut m o n u i .
80. . a.
Cap. I I . V. 12. .
20. .
21. ] . b . , , a .
22. .
25. $ .
28. . a.
37. . Solus Alter, quod miror, i n
codicibus Viodobonensibus ita invenit.
40. ^Hv ' .
46. ] abest.

PRdEFATIO
Cap.

Uterque.

ttl.

V . 1. . a.

90

. cui hoc largiorem dicendi materiam p r a b e b a t .

Seepeenim arripiunt etfingunt taliabomilet, quee

2. .
copiosius tractari possunt. certe vebementer
. b.
urget, Lucam nominatim appellans Cbrysost. t. VII,
40. . a.
p. 192. A.B. Eodem modo repetit t. V I I I , p . 483. a.
18. .
28. ] abest.
19. o m i t t u n t . '
33. ] , a.
2 2 . ] . a .
] abest. b. Et mox, , pro
23. *.
. a.
24. ] .
35. .
25. ] . b . ContiliUO idem, ..
48. a.
26. ] . . Itero .
Cap. V I I . V . ' 2 . . '
27. .
6. * .
29. ] . b.
7. Ab ad . absunt. Scilicet
30. ] . b .
Chrysostomus, examinans Lucam et Mattbaeum,
31. ) .
haec eilentio transit. Vide t. VII, p. 315. D.
34. .
, et . 316. C. Caaterum haec adeo
35. ] .
non repugoant interpretatiooi Cbrysostomi, ut ipse
] 5.
ea ante oculos babuissevideatur* Vide p. 316. .
] , b,
, . . . et i b i d . C. Cap. IV. V. 2. ^ *] abest a.
, ' . NeC COntraria
4 . . Ita b. insertum a.
sunt explicationi Eutbytuii, nec bic, nec apud Mat deest , utroque. Et ante ,
tbeeum. Servat baec Tbeopbylactus i n contextu,
excludunt.
neque t a m e n attingit i n interpretatione.
7. 2 .
9. ] a. . b .
11. .
. b . insertum. a. uterque
12. ] .
pro .
9] abesU
6. , , . a*
2 1 . . a. uterque omittit ;
9. .
ante .
10. 7 ] abest. a.
24. .
11. ] omittunt.
28. o m i t t u n t .
16. . .
] loco est spatium et
23. , a. uterque omittit, }
rasura apparet. b .
.
31. ] absunt.
25. , u t supra 1,17.
34. .
26. ] . a. . b.
36. ] abest. a.
28. . a.

Cap. VIII. V. 3. . , .
29. **.
^
8. .
. a .
12. . a.
35. ,
10* ] abest.
38. ] omittunt.
18. . Et mOX, .
41 , pro .
2 1 . ] abest.
42. ?.
22. ] . , . a, et Cap. V . V. 6. .
. a.
7. ] .
29. . b . . a.
8. . deeet,. .
32. .
10. ] abest. a.
, a.
18. ] . a.
33. .
19. ] uterque. Sed i n cod. b. a.
34. abest. , .
manu prorsus recenti additum . Vide i o f r a Luc.
36. . b. deest . a.
19, 4. . a. Ex versionibus antiquis
42. ] omittunt.
de hoo loco judicare nequit. reddebant, ut43. ] .
conque poterant, perspicuitatis causa. Eras

mua videtur invexisse. Id facile cuique i n mentem

poterat veoire. tamen j a m apud Cyrillum
reperitur t . IV, p. 255 A, q u i plura bic mutat.

2 1 . ] . a.
2 4 . . a.
2 8 . . b.
2 0 . , anle , omittunt.
30. , a.
34. ' .
3 6 . deest. a.
.
Cap. V I . . 7 ] abest.
9. ] .
10. ] .
] abest.
14. , et mox, . a.
18. ] omittunt.
20. a b s u D t . b .
2 3 . . Sic infra , 6 . 9. legitur.
26. ] ).
] excludunt. Forte

Tocabulam auctoritate Gbrysostomi i l l a l u m .

45. ' ] Haec, quae a nonnullis

mutantur, a nonoullis autem prorsus omittuntur,
Lucam comparans cum Mattneeo, dieerte babet
Cbrysost. t. V I I , p . 359 A.
46. ] , a.
48. .
51. .
54. . a b s u n t
Cap. IX, V. 1. ] absunt.

3. .

5. .
9. ] abest.
13. , a. uterque, . Et,
.
15. absUQt.
23. desunt. Suspicatus fueram in
animadversionibus meis, hiec translata esse ex
Cbrysostomo. Nunc addo, scbolia Greeca, q u laudavi i n editione Novi Teslamenti, ad Verbum exprestaesse ex Chrysostomo (vide t. VII. p . 557). B.,
lbique etiam comparere vocabula ' ^^
idem assuitCyrillusdeadoratione 1.1 p. 597. C, u b i

98

PRJEFATIO

91

Matth. 10, 38 ita laudat : ) Q a a m diligeater autem Patres G r a c i codices suos

examlnarint, q a a m q u a fideliler et constanter ex * , ,
presserint, etiamsi cuilibet i l l o r u m oeatena codicum
.
m i l l i a largiamur, i d iatelligitur ex iis locie, quos
24.
data opera, u t interpretes, tractarunt. Uode ergo
26. . a.
i n nonnullos codices T e n i t ? Scllicetab i n 27. '. , .
terpretibus et scribisGraece doctis, i n interpre28. ] abest.
tum numero haberi poasunt. Et bic qutdem Chry31. * ] Ita plane I I Petr. 1. 15. invesostomus, utmultoties alibi, eeriba* iafraucfetn ri
xit Chrysostomus, quetn vide t. V I I , p. 567 .
detur peUexisse. Etenim scholia adhunclocii'm,qiue
bis. ,E p. 584, D. diserte explical Theoin editiooe Novi Testamenti ex codicibus reddidi,
phylact. p. 97. .
ad verbumsunt expressa ex Gbrysostomo. Videt.
33. ] abesi. , .
VII, p . 299. E. Sed illo loco postulabat
38. '. a.
locus Matthaei VII, 22, qjiem tuoc interpretabatur,
40. .
ubi est . Ex illo loco hoc in memoria be41. .
rebat. Ergo iterum i b i d . p . 376. C. eodem modo
49. .
recitat. Addo tertium locum, t. VIII p . 4 * 7 C, ubi
50. * .
similiter laudat. Quis, inquit ille, ex edltoribus
52. ] . a.
Novi Testamenti probavit vocabuluai ;
54. ] Ghrysost. tom. V I I , . 567
. , quod ipsum etiam a nonnullis re- nonna ipse i n tua editione dixisti : , p r o
, est explicatio ? Recte mooes. Baemonia
ceptum est.
ergo profligavimus, sed nondum centena i l l a
55. Ab ad absUQt. HflBC p r i miltta optimorum codicum CbrysostoiQi. Mea er^o
m u t n , utipse fatetur Euthyaaius, auctoritate Cnryscholia nunc locum ita laudant. Notavi autem h i o
sostomi exclusit, ac postea ejuedem auctoritate
disiensum litteria divereis. [ ergfo
robavit. Debebant ergo i n e/us codicibut addi.
a b e s t ] , (ita C o d d . %.
opiose de hoc loco ditputavi i n editione Novi
d. g.) * [Ita a .
Testamenti ad h. 1. p. 223227.

62.

] Quomodo hflBO mutet Origenes t.

I I I , . 207. C seqq. j a m notavi. Gonsenlit i n plerisque Chrysost. t. VII, p . 331 B.
Cap. . V, 1. ] .
2. . uterque, .
4. ). a.
6. ij. b. . a.
] abest.
(sic) ' , a*

d . sad g. ) ,

. RetracteiHUS j a m

Chrysostomum eoordine, qno modo laadavimus.

Is ergo p r i m o ita refert : -

,

. Seeuodo :
, , *
.
Tertio : *
. Qui p l u r 6 9 bujus l o d
varjetatea
1

8. '] * abest. ioepte, . a. , supra tamea soripto . b . C coacupiscit ex centenie millibue codicum Cy>
r i l l i , Basilii et Tbeodoreti, is adeat borum l o c a
10. ] , a.
a Wetstenio bic laudata. Sed examioemus j a m
12. ] abest.
hunc locum, qui miaime obaoxlus est rixis d o 15. Hic versus, q u i ab iaterpretibus Greecis vegmaticis et criticie. ter ODU(tit
xatus, atque ita corruptus est, apud Chrysost. sine
Ghrysostomus. Forte ergo lollenda f Ad cqnsilium
varietate est, t . VIIF, p. 132, E. Sed ibidem pag.
Cbrysostomi, ioquit, pertinebaot ista vocabula,
203. B. ita mutat : , ,
quae io contextu vinciuat orationem. Recte. Addo,
, .
Addo
nec ad Scholiasl consilium per(iauisse ,
nunc ex meo Synaxario, quod multoties i n ediGur autem hic paulo post iatuli aJieao loco
tione Novi Testamenti laudavi, ad flrmandam lec ? Quia scoliast p a r u m solliciti suot de vertionem vulgatam. I d e n i m lecliooem ecclesiasticam
Tij , i ita terminat: , , bis singulis. Quid autem flet vocabulo ?
Nam Cbrysostomus bis babet , semel
, . Ergo ita quoque i n suls oodiofbus pe.
perit. Repererit saae ita, respondet, uoo eorum
17.' ' . Obiter hic noto, poet ,
sed bis babet . Hoo ergo probaadum.
i n meo . insertum esse. . e s t v i At idem ter babet pro ^. Aocet i u m typothetae.
dant scolia, qum ia tribus eodioibus oonseatiunt
19. .
ia . Ergo boo saltem suis ceateols
20. ]* spiritus, notante Sabatierio, Ambrosius aliquoties, itera Augustinue habent D miUibus codicum repereruat. Quid si apod C v r i l l u m , Basilium M. et Tbeodoretum illls i n focie
dzmonia. Accedit fnterpres Syrus. His addit Wetinveoiatur etiam . Noane aecessa sit, i l steoius Basilium, M. C y r i l l u m et Tbeodoretum. Dilos ita i n suis codicibus reperi*e ? Negoao peraego.
xeritergo auispiam: Ita illi omnes in suis codicibus
Usitatius e r a t dicere . Qui ergo Graace
invenerum.
Undeenimtotdiversorumhominumconsciunt, i i vel siae codicibus quoouaque tefnpore ac
sensus, nisi ex prmtantioinbu*
illorum codicibus ?
quovis i n loco,sive AQtiochiao.sive Conetanlmopoli,
A u d i , quaeso. Landoillos omnes, quod ita reddidesive Alexandriee, sive Caesarea? sive Cyri scribunt
runt. Seasumenimsequebanturetwaecitatem. Ergo
Graece. Hoc loco autem cestimari potest fides codisinecrimineet Italus, etVulgatusita poterantiatercum Wetstenii L. et I . q u i principes habeqtur
pretari. Quod autem de oodicibus, lisque fortasse
a Griesbacbio, et ab eo ad recensionem referuntur
multis et praestantioribus cogitas, i d prorsus va(d) Alexandrinam. Nam ex lectiooe et
n u m . Quotquot enim codices Novi Testamenti
f e c e r u n t pep COnfusionem .
hic habent, corrupti sunt. Illud autem minime
Qaid ergo hic probaodum ? . Sed m hoc
mirabile, si di?ersi v i n docti in diversis locis ac d i ipso versu, uon propter Chrysogtomum, sed p r o versistemporibuseodem raodo eumdem locumrecte
ptercodicee N. Testameoti Erasmiouta expeUeoexplioant. Graece sciebat Gyrillus, Basiiius etTheodam est . De Augustino adhuc moneo i l l u m
doretus. Epgo non opus erat ut alter ab allero
semel pro gaudere, scripisse gloriari. Ergo pro
disoaret, aut ut isti boc ex codicibue repeterent.
;

(d) Praeiatione ad N. Test. p. xiv.

94

93

, i n u n o aut pluribus suis reperit, -

Cap. , V . 3 . , a.
. Haeo p a u l o oopiosius i n grattam j u v e n u m
4. abeet. b.
disputavi eorum, q o i nondum juraverunt i n verba
5 ] .
Chpysostomo,
qm
magistromm.
huao locum landat t. . p. 808. plures varietates
] abest.
Codicum intelliguntur. Habet autem sic :
21. ] Unde babent codices recensionis
, , ,
Alexandrine et Occidentalis, nominatim C. D. K.
' ; ,
1. 33, 6 3 ; item Versio Vulg. I t a l . Syr. utraque
, .
Copt. Armen. jErhtop. Yocabulum ; ResponIfiscuit ergo vers. 2. 3. 4. 5.
deo, pars magria eorum, ex Vulgata Laltina. Unde
6. .
habet Vulgata Latina ? Reip aperit meus Mosquen8. .
sis 10, et scholia codd. a. d . g . Quis vero editorum
15. ] , a. ulerque, .
boc probavit ? Pfemo adbuc ita stultus firil. Sed
20. ] abeat.
nune fortasse probabunt, postquam Bircbfi opera
21. . a.
accessit auctoritas divini codfcis, Vaticaoi 1209,
26. . a.
359. Auctoritate Chrysost. t. V I I , p. 426. D. q u i
29. .
Lrjcam n o m i n a t i m appellat hic prpreus tolli ppterat
34. '. b . . 2.
.
35. omittunt.
22. ad ] ab$UBt. a.
] , b .

32. ] Omltyunt.
33.
35.
36.
39.

. a.
] .

] .

42. ] babet etiam Theopbylact. .

645, . ac recte ex Chrysostomo e x p l i c a t :

. Sed . 729. D. attingens i n terpretationem allegoricam, habet ! Vesanus

Ongeaes imposuit scholiastis. scboliastce bominibus credulis et levibus. Tractat haec Cbrysost. t .
VIII, p. 259 B. D. E.
Cap. X I , V. 5. ] . b. Miror b o c r o c a b u lom noa sollicitatum esse a scribi9 pluribus.
6. ] abest.
8. ] abest. , sed
. Et paulo pro , pro .

9. . S i c et vers. 10.

9. .
11. ; a.
15. * [ abest.
17. " .
21. '. a.

25. " , omisso .

.

34. ] abest. a.
44. ] abest.

26. ] .
30. . a.
Cap. XVU. V. 1. .
2. . a.

49. ] .

referunt

4. . a.
4 . a. . b .
10. . b .
1 1 . '.
1 5 . .
1 8 . .
22 .
2 4 . .
27. . b .
33. .
36. .

47. . Quae n o n n u l l i apud Wetste boc ?ertu prtermittijnt, ea oegligit etiam

Chrysost. t. V I I , p . 322 C. 730 E. t. VIII. p.
49.
02.
53.
58.
59.

.
rtvi. b.
2.
.

4. ^. a. . b .
6. .
7. '. a . . b .
20. .
] .
30. oovabest. b.
32. Ab ad Cap. , V. 8.

exciderunt. b.
Cap. X V I . V. 1. ] abest. a.
6. ] Elegans est hoc loco vareio Itala. I n
scholiis Gwecis est . I d erpo ad etymologiam
reddidit rasos enim est radfo.

31. , a. idem omittit,

48. omlttunt.

.
.
.
.

Cap. XV, V. 1. ] abeet. a.

.
.
32. .
33. . b .
1 .

502.C.

19. omittant.
26.
27.
28.
32.

11. . deest ante .

J .
12. ^.
13. .
22. ]
2S. . b. , . Uterque.

54. ( ] abest.
Cap. X I I , V. . a4 pracedentia

] .
* . a.
Cap. XIV, V. 5. (3 /5.
9. .
10. . a. . b .
13. .
15. .
16. . a.
17. .

4. 1 absunt.

6. . ). , . b .
9. ] abest.
10. 6 ^.

17. , sed altero suprascripto. a.

21. * ] abest.
22. . a.

26. ] abest.
32. .

,
33. '. a. Et , . a.

34. 1 abest.
35. abeet.
[Cap. X V I I I . V. 3. ] abest.
7. .

8. , ante , abest.
9. ] abest.
.
12. ] Nolo hic prmtermittere lection e m Cbrysostomi, , qu est interpretatio. Vide t o m . V I I , p. 352 A . Secunda et * *
die jejunasse, auctor est Epiphan. 1.1, p . 34. B. u o i
etiam eet, .

PRJEFATIO

95

] b. alter codex a. a m a n u
recentori insertum habet , quod n o n ineptum,
sed satis ingeniosum est. , pro y ap\
22. ] .
25. prius] . b .

96

/. b .

21. ] abest. a.
23. ] .
25. .

28. De boc versu ita habet Cbrysost. t . V I I I , p .

390 D. ^ ;,
. , , # .

28. , ante, , o m i t t a n t .
30. , a . De quo errore monui ad N.

Test. OHUSSO . a.
33. } .
39. "_
Cap. XIX. V. 4. .

30. absunt. lagont -

31. ] Apud Cbryeost. t. V I I , . 78

D. variant codicesmter et . Sed
i b i d . , 791. . est . Sic fortasse o r t u m
Cantabrigiensis oodicis .
32. . Gbrysostomus optionem dat inter
u t r u a p q u e . Nam t o m . V I I , p . 785 d . bis babet .

] ' abest. babent, . Eodem

modo supra V , 19, temere insertum est ante
1

.
7. } .

8. ] . . b .
15. ( ] omittunt.
16. Et bic et vers. 18, 20, b .
22. ] abest b.

23. .

Sed. tom. V I I I , p a g . 429. . .

33. .
34.
35. . a. Uterque O m i t t i t .

26. .
29. . a. . 81C. b .

. Servat haec Cbrysostomus etiam t. vn,

p . 797. C.

34. " .
40. " ] omittunt.

Uterque. Scholiis u t e r q u e convenit i n

. Iaterpolatorum alii ex fece-

36. . a. . b . 6 t .

b .

r u o t pir alii ex 6 t , et

41. ' .
42. .

, scilicet, ut similltudo esset. Ex priorum

numero est Baeilius magnus. Imo etiam ex poster i o r u m . Vide W b i t b y . Examen Varr. Lect. p . 182,
183. Vulgata lectio invecta videtur per Origenem t .
I I I , p. 653 A. et Chrysostomum, t . V I I , p. 797. C .
44. Quffi hic leguntur, nominatim tribuit Matthceo
Chrysostomue t. VIII, p . 377. D. Habet enim i l a :

48. .

Cap. XX. V. I . ] .

5. ] omittunt.

8 ] .

9. ] abest. b .
10. . a. Sicet vers. i l , idem.
19. . ante , omittunt. deest .
21. omittit. a.

pttv
, intellige : -

24. .
28. . , .

31. ] abest. a . uterque omittit

ante . I n a. deest etiam p r o x i m u m .
35. ]

r
b

Sed . 34

vulgatum tuentur.

Ab

40. ] abest. a. , . a.

Cap. XXI, V. 2 . .
12. , b . omittit a .

14. ] abest. b.
16. ] beec post leguntur.

recte

21. . a.

22. ] .
25. Mirambujusloci interpretationeai interposuit
E u t h y m . ad Matth. xxiv, 29. Chrysost tom. IX, p .
707. E. i t a beec laudat :

37. ] .

Cap. XXU, V . 3. ] Haec, q u nnius

LuceB sunt, Cbrysostomus reliquis etiam evangelistis tribuit, ac n o m i n a t i m Matthaeo, t. V I I , p. 776
D. Ibidem autem p. 781. D. hc a L u c a scripta
t r a d i t , post ceBnam factam, confuodens bunc
Lucee locum cum Joannis 13, 27.

4. , ante , otnittunt. Pro -

9. .

11. ] abest. a.

12.
13.
18.
19.

. Uterque. . b .
] .
(.
Ab a d vers. 20. -

, omittit a.

explicat :

] abest. a.
45. ] omittuilt. Paulo ante
aote , tolllt. a.

47. .
] his subjioiunt :
. , .
48.
*.


;; J1 Haec Joaoni triboit

Cbrysostomus t . V I I , . 793 .

34. .
36. , ante , omittunt.

autem Cbryeost. t. V I I , p . 769. A. nominatim

L u c tribuit .
8. ] addit b . Sed ista esse
lnterpretationis, intelligitur ex a.

ad o m i t t u n t . Sed

diserte explicantur a d Mattb. 26, 44. Huc etiam respiciens Chrjrsost. t . V I I , p. 791 B, babet
. Gonfer ibidem de boc toto loco p . 798 G. Theopbanes Ceramious, q u i bunc locum tractat p . 191,

37. .

,
.

. Uunc errorem corrigit Theophylactus . 725.

C. Scillioet b i duo versus leguntur inlectione eocle*
siastica inter Mattb. 26, 29 et 40. Eodem ergo m o d o
bic erravit Cbrysostomus, u t Mattb. x x v i i , u b i
Joan. x i x , 34, i o t u l i t .

49. : ] abest.
52. ] .
55. ] . a.
56. .

60. ] abest.

63. .
66. ] abest.Mox. , p r o .
Cap. , V. I . ] .
2. , .

6. ] praetermittit.
11. , ailte , deest. . . b .

12. , a .
17. * . a.

Qaae eupra d i x i ad Milli animadversionem d e

codice Alexandriao, Marc. 15, 28, ea hic q u o q u e
comprobantur. Nam bio quoque omisso versu 1 7 ,
turbavit ille scriba, ne vitium appareret, o a a o n e a
et sectiones mlnores Eusebii. Omieso e n i m versa 1 7 ,
q u i notandas erat et B , temere et f r a u d u l e n t e r

PRJEFATIO

91

VOCabula versus 14 , no-

t a v i t T H et I , et reliqua verbaejusdem versus:

ad vers. 16, , notavit et B.
Quomodo autemea queeleguntur a vocabulis vers.

Ad Evangelium

28. .

23. o , ante ,

42. . , ante ooiittunt.

44.
.

omittunt.

Sed mox,

46. , ante *, omittunt.

usque ad.

a d d i t x a i . a.

Cag. I I , V. 5. . a.
9. . b .
15. . a.
16. .
17. ] abest. , .
18. ] . a.
19. ' ] abest. a.
22. ] . ,

, caeteris omissis. Sed b . i i i marg. a

manu recentiori : . 6
vers. 23. .

25. ] . Ita editum apud Chrysost.

t. V I I I . . 137 C.

Gap. I I I . V. 2. ] .
3. ^. a.
6. prius] . b .

10. , ante , omittunt.

. .
Tt ', . . .

Defecit ergo ab ' ad '.

18. ] abest.

14.
15.
16.
22.
23.
25.

. b .
' .
' . a.
.
. a. uterque, .
.

28. '> ] omittunt.

19. . b .

Lectio et ipsa ele-

gans, etboc loco singularis. Ut singularis autem

CfiBterorum c o d d . auctoritate repudianda.
25. ] abest.
.

46. ab eadem manu insertum. b .

5 1 . , ante , o m i t t u n t .

53. ] Quid aliqui de lapide addant, i d

j a m notavi. Sed Cbrysostomus, t o m . V l l , p. 839

"

. Quadraginta manibus opus fuisse,

enim boc

lOCO I-"Ov '

5 4 . ] abest.
55. ] o m i t t u n t .

Cag. M I V . V. I . ? .
4 " *.
10. .

18. , ante , omitlit a. , ante ,

oterque o m i t t i t .
E * .
20. ] o m i t t i t b .
! .
.
3 6 . .
40. ] . b .
42. . a .

Cap. IV. V. 3. deest.

13. ante , o m i t t u n t .

33. ] .
34. . a.
39. . a.

Cantabrigiensis. Habet

32. ' .
36. ] . , . CODtinU0 .
5. " omittit a. U t e r q u e .
1 0 . .

2 6 . ] agnoscunt.

addunt.

40. " ] abest.

Sedmagis etiam v i t i u m et fraudemaperit, quod

fersus Lucae 15 et 16 notavit . et B. Nam h c
ad canonem I referuntur, quod ea solus Luoas
narrat. I l a contra, versus Luca? 17 a scriba pree
termlssos, est canonis B, sectionis . Nam Matthfieue, Marcus et Lucas baec tradunt. Mattbaeus 27,
15. Marcus 15, 6 Ergo bicquoque codex Alexaodrinus nolens volenspugnat pro versu 17, scribam
aotem erroria et fraudis coavincit. Bengelii ergo
conjecturam, quam j a m antea probaveram, nunc
magis etiam probo, inspecto codice Alexandrino, a
Woidioedito. Debebatenimscribere, utestinmeov.

codex

Joannis.

49. , ante deest. Paulo ante vero, anle

docet

a.

30. Huno totum versum omittil a. manu receotiori i n margine habet b .

|3.
.

E . de hoc lapide i t a :

apudT Chnrsost. i n e d i t Montefalc. t VIII, p. 69

D. 70 C. Sed ex ejus interpretatione n i b i l colligitur.

Joannes

23. ] , b.

deest

Cap. I . V. 14. , pro , a. Utrumque est

et ? Partim enim ad canonem , partim ad

canonem I , pertinant, Solus autem versus 17, hic
in medio eontextu scriptus, ad canonem pertinet
B. Sed accuratius explicemus. Vocabula ergo illa,
qusB notavit TH et I , referenda sunt ad canonem
. Elenim solus Lucas et Joannes beec narrant.
Igitar i n canone . itaordinantur LucasetJoaanes.

TC.

44. , a
46. , absunt.

53. omittunt.

14, , ad vers. 16 , notari possunt

Lucaa

98

15. ".
17. .
20. .

V. 2 1 . Vide, queenotavi i n edit. Novi Testamenti.

25. . Ita et alibi uno . ^

27. . a.

28. abesta.

] . a. , ante, . b .
" , b . , a.
, a.
. b .

31.
35.
36.
45.

] abest a.

46. .
47. ".
49. ] . a.

50. , ante , adduot.

51. ] .
Cap. V. V. 1 . Hv .
2. .
.
4. .
5. .
7. .
r

400

PHiEFATIO

99

A tiam, p a r u m memor, lectum esse, ,

. Ergo statim c u m magna vociferatione
exorditur bomiliam t. VIII, p . 283, et acriter dis-

8. , a.

18. O t ] abest b.

19. ' . a* idem, .

] , b .

putat de vocabulie, . ,
; tlysv .
, ; , ,
* ; . . . Sed SCllbae

24. " ] omiUUDt.

35. .
36. .
38. . a.
40. . a.
45. , b .
46. .
Cap. VI. V. 2. . b .
5. . a.

ejus q u i dicentis verba exoiplfcbant, reete atite

eamdem horailiam dederuat approbantibus
quatuor codicibue Moftque&sibue*. . 4. 7 Orieenie commentarius ad h . 1. periit. Vulgatum babet
C y r i l l . t. I V , p. 395. C. sed tamen fere, ut Chryso-

stoniUS, explicat : , "

tlvar,
, * [pro
] , 1, .
Frustra

9. ] abest. a.

10.
12.
15.
16.
14.
19.

.
. a.
.
] . a.
. a.
.

Milliue teutat i n partes trabere iatarpretem Latin u m , quem noo volebat, sed valebat ecrip&isse opinatur. Docendum erat, quibus i n locis interprea
Latinus vocabula , quee multoties
o c o u r r u n t i n Evangeuo Joanois, reddiderit valere*
Ex locis similibus per errorem arripuit Chrysoslomus, ut solfet. Forte ex Marc 6, 5, ttbi est

24. ] abest.

26. " , a.
27. ] omitUwt.
28. .

. l n eadem homUia . 2, pro h ,

29. , ante , abest. , .

32. otoittit a. Htac duo rocabula
sola pramittimturecbolio, adeoque ifl mediit scho
liis leguntur. Ergo ab uno aoriba omiaea.
39. Ev rj ] abesU
45. . Et mOX, , pffO .
46. , .

51. Cbrysost. t o m . VIII, . 271. a. p r i m o totum

versum recitat, deinde repetit ad vooabula
. Origenes ergo et Cbrysostomue omittendis non n u i l i t vocabufi* occasionem dederuat.
54. T J .
55. Bis , .

laudat , idque eliam ioterpreUUor

. 283. .
12. )] abest.
] .

44. absunt. seribartiiB. *

piicjmtur eaim.
19.
22.
27.
29.
32.
33.
35.
39.

.
.
. b .
.
.
] omiUunt.
. a.
" .

56. De appendice codicis Gantabrig, qnae nec

per Bircbii editionem nunc confirmafta est, momie- Q 41. " ] abest. Mox a. o m i t t i t
r u n t Beza, Milliuset Wetstenius .Origenis a d h u n c
, post .
locum interpreiatio interoidit. Attauten tom. 1.
42. ] deest.
p . 244, a versu 53 ad 58, textut verba sine ista
.
appendice laudat. Addita fortasaei&ta atmt nexus
48. ] abesi.
causa. De nexu disputat Cbrysost. t . V I I I , p . 275.
49. ] deeet. a.
E.. et C y r i l l . t . IV, p . 366. B. I n boe toto loco
51. . b .
non occurrit , pro . Sed Gbryaostomue
53. ] .
tamen t. VIII, p. 276. D babet : ,
Cap. V I I I . V. 1. ] .
. U b i autem boe d i x i t ? Nullibi
2. ] .
Ex fecit ipse . Fictum ergo ex ?ers. 51.
3. ] omittunt. excludoat,
Syruui autem, pro babere , a Grotio
.
i a m notatum est. I d etiam ex uno codice notavit
.] , .
Wetst. Qui postea ad versioaes Syras recte atten4. ] ' .
derit, is mirabitur, vitiosas ettam Chrysoslomi
]
lectiones, eicuti multas ejusdem interpretationes,
^ .
i b i expressas esse. Omnino autem ex multis exem*
agooscit etiam Ambroaius apud Sabatierium.
lis videor didicisse* Syroe interprelee ad manus D 5. .
abuisse codicee Latinoe, Lectiooaria Grecorum
] . Gontinuo:
et codices GrffiooscumGommentarus. Facile igitur
; Atnbroaius et AttgHBtiaus a p a d
intelligitar, quffi crisis sit eorum, q u i clamant: Ita
Sabatierium agnoscuat etiam .
Syrus interpree; ita Latinue interpres. Ergo ita
6. ] ' .
legendum est. Habuerint fortasse Syri etiam ad
7.
] manus Gommentarios Latinos et Lectionaria La. ] ' .
tina. Sed istius rei examen nondum potui insti8. Quffl post assunt DODDuili a p o d
tuere.
Wetstenium et Bircbium, scilicet:
62. , a.
, ea ex HieroDymo a d d i t a
64. puto. Habet enim : Eomm videlicct, qui accusa-

bant, et omnium peccata mortalium. Sed haeo st

70. omittunt.

71. .
Cap. V I I . V.

1. ]

explicatio, eaque valde ingeniosa et lepida.

.

Ita

uterque. Quilibet intelligit, Ghristi auotorttatem

n o n teedi vocabuiis, . Sine ullo
dubio ista vocabula, u t p u n o r a , probareia,jrisicodtcum obstaret auctoritas. Bonus Gbrysoetomus
bic aliquid bumani passus est p e r suaui eloquea-

9. ] absODt.

]
**
. b . Sic^ sed a. babet .
] .
10.
]
, ; ,
, ;

t6i

Pfi^FATlO

102

44. Ehn ocjry ] # abest.

aoctoritatem in bis nullairi esse, eciunt omnes, q u i
[
eum legerunt. Qui tamen nondum legit, verum
.
tamen cogooscere cupit, is examinet t. XIX et XX
42 ]
i n Joannem. Beperiet ergo profecto multa aiia
.
sacri contextus ab eo esse prestennissa. Eumdem
, a .
locum tractane Chrysoetomus t . VIII, omoia ab

49. ' ] abest

' ad finem versus silentio praeterrnittit. I i i u m

tamen haec ante oculos habuisse diecitur ex p . 324

OUUitit a .
2 2 . AwDKTrim , a .

0 . 326 B. G. VOcabulis ,
,

24 ] omittunt.
] . b . , deest enim littera
majuscuJa. Voluit ergo a .

, . . . Quoties a l i b i negle*
xerit Ghrysostomus contextue verba, discitur ex
mea Novi Testamenti editione. Eadem heec a d
exemplum Origenis et Gbrysostomi preetermittii
G^rillus t. IV, p. 586 G. a vocabuhs ad

27. ] . a.
30. ] . b .

34. Bis deinceps **. l t a conetanter Joanntjs.

36. , a.
39. ] Cbrysoetomus noo

, D6C nisi

et

babet i b i -

dem E . Tbeophylactus p. 691 G. babet

ftoium

h o c l o c o t . V I I I , p . 348 A, sed et t o m . V I I , p.
469 A. e x d u d i t

, ibique

etiam -

plicat. Explicantor etiam i n CatenaCorderii p. 245,

46. # 1 . Chry- m fine. Quid ergo h . 1. interpres Latinus r Scilisostomo (t. , . 348 .), ot docai. Cyrillue t.
oet ista omnia ab ad exclusit. GujusIV, p . 548 G. i n textu . Urget i d etiam i n
modi ergo illi codicibus usi sunt ? Scilicet multo
ioterpretatione p . 549 B. Sed ibidetn D. oompamelioribus, quam nostri sunt, n i m i m m Alexandrirat r o c u m stmileai :
nis. Cyrillus j a m respondeatproomiribue.Gur ergo
42. ] abeet.
idem eodem tomo i n Gommentario adioannem, p .
] oiuittit a.
1051 D. ita refert ? )
44. % .
6 (ecilicei Joannes, quem
P

, a.
4 .

interpretatur), ' -

(Etiair boc quibusdam placuit, io bis meo

s. q u i Cyrilli scholia babet.) .
N U D C addit etiam conlinuo expiicationem :

abstlBt.

a. Scibcet faic w r i b a , ut fofra ex Commentario

apparetj saltUlH

Ergo h i e

IOCTJS

fecit a b ad

c u m parte mterpretationis exclusue

47. " .

48 ] abest. a.
1 . ChryfiOStomO,

u i q u i d e m . t. Vllf, . 321 C vulgatum babet, eed

tidem D. , , . . . Plafie,

u U u p r a c a p . , . Alia scilicet ante hotailiam,

atta m exordio bomiliae.

49. ] OXDittUDt.

] Omittit a. Absunt 1. I .
in Cbrysostomo, qui alia etiam tnutal. Sed seriba
codicisEulhymil a. hic ealium fecit eb ad
, ut infra ex Commentario apparet Ergo
hflBC siiDaJ cum parte scholiorum excidemrtt.

Cap. IX, V. 1 . ] . a. DwpuUlt de

hoc yocabulo Eustathius ad h o m . p. 1834, ters.

22,edit. Rom. Habent i d Hesiodus et ahn
3 J 6 omittufit.
8. ] Chrysostomus, t. V I I I , p . 333

52. *.

56. . absunt. a. Etiam hi saittnn fecit i n trapscnbendo Commentario. Ab * eoim ad defecit. flufce terMJin,
quem io Commentario ad Joanneiti BegligH Cbry*ot. t . V I I I , p . 323, * u m sitie varretate rtxAXhi t.
VIII, p . 40 . 125 . Ha ergo disject* evangeifatarum menobraapud Chrysostomum conquirenda

C. eiim viditsedenlem : .

Volgo dicunt,hjnscemodi eeee ex Evaugebo secanduni Hebiapos. Mibifit ftrcdibile, ieta esse ex Evangelio secundum interpretes.
9. ] abest. a.
10. ] .

&7. ovv .

] u b i emit, q n i Novutn Testamentuei ^

ex Petribu emendarunt ? Quis memoravit lectio : Vide 61 t . V I I I ,
p . 3 2 4 a . Sed Tbeopbyiactus p. 690 E. Tulgatum
h a b e t . Quos aotem codices Eutbymitis i n Comtnent a r i o iBteBigat, per e apparet. Seilictt Ghryso\\omiet eeboliorum, cojuFmodi est mtm g. v w r a repetit Cyrilftis i n Comnrerjt. t. IV, p . 585
C. e i l o m . U , p . 419 et l o m . V, part. i. p . 688. D.
Sevems ita habet h i Catena Corderii p . 243.
D

59. | . a.
. ] H c interpretatmne Dtrti ba-

AUJIW

beI*dot o p u s . Tautologica praeterea videbenttir,

p m n l c r p r o x i m t i m : xel . <ed talia
ta JoaHDe plura occdrrtmt. Iucipiauias a foagiro
*ngwifj. 1* ergo eo itt loco, ubi data opera bepc
expltcabat, t . fV,
S1K>, fin. totuin versOm 59

O m i t H l , attamen i t a ^ :
*
> , ,
; , tepov, (^ ?. Origenis vero

, -

, . . . Vulgo credoot, beec apud JoaOoem

ficta esse ex L u c . . 30. Sed quilibet ipse yidet
Gyrilli locum non c o n f e n i r e i n Lueam.Nam Lacas
habet , bic ; Lueas non babet
, bic diserte explicat. Vocabula atitem ,
et per incogitantiam mutavit
Cyrillus. Quid ergo ? Seqoamtnr auctoritatem codicum, neglectainterpremm negiigentia et levitate.
Nam de HieroDjmo constat, illum omnia, u t ipse
dicit, revocare ad Gra^cam veritate, hoc eal, ut
ego interpretor, ad nugas Origenis ei reliquorum
interprelum Graecorum.

15. .

, ]
. . iniBttt

) . a.

16. . CbryBOstoinus cptionem^ dat.

o t r u m velis , an , ao . Nam b a b e t t .
VII, . 566 D. VIII, p. 334 D . , etc. et
ex eo j a m notaveram.
17. ,
20. ' .
24 abest. a.
.

28. ] abest.
29. .

| abett. a.

31. a.
34.
36. .
,
.
Cap. , V. 8. ] * D * 1

l.ectio difficilis est el iropedua. qv*m

^^
adeo D O U expedil ut plunbtis e O T n t n i n eultatibus implicet. Sed , docui, a b

18. ] abest. a.

Origene acoessit. Semioa h u j u t corruptionis spar-

git etiam Chrysoet. t. VIII, . 346 D. 348 D. l b i
enim veroum p r i m u m explicans habet :

2 1 . . a.

24. Semel babet. a.

30 , ante I , abest. a .
32. .

, '

. Altero loco, u b i versum octavum

interpretatur, monet :
, (Manichffil

33. ";.

34. " ] abest. a.

nimi-

rum) . Sed istis ambagibus noo est opus. I i

autem, qui in gratiam propbetarum urgent,
quod scilicet non scriptum est , i i non
atteaderunt, de Ghristo etiam dici versu 10 .
Si probabiliter corrumpere contextuui voluissent,
debuiftsent addere non , sed oV ,
intellige, . Ita enim est vers. 1, 2, 9.
Atque itahic locus explicandus est. ApudCyrillum
t. IV, p. 640 G. legitur quidem i n contextu aote
scbolia . Sed ibidem i n ioterpretatione E.
repetit sine , nec ex ejus interpretatiooe
ullo modo effici potest, eumidprobasse. Theophylactus, p . 707 D. E. nec i n textu nec i n scholiis
agnoscit, cum tamen bis i n interpretatione i l l u m
locum repetat. Plura de boc loco dixi i n mea Novi
Testamenti editione.
.'' ] ' .
22. .
23. .
28. '. a.

29. Pro lectione, , quae est

absurda Patrum Latinorum correctio dogmatica, ne
ecilicet filii laederetur auctontas, p r o ea, inquam,
Millius Gyrillum etiam laudat. Sed ad b. 1. Cyrilli
tantum exstaat fragtnenta ex Gateois, i n quibus
nihil inveni. Pendei ergo Millius, ut videtur, ex
Beza ei Zegnero ad h . 1. Imo vero Cyrillus in Thesauro, tom. V, part. i, p. 326 D. ubi loca Joannis
deinceps laudat, habet: .

estuoice probanda bujus loci dietinctio. Quod

de Cyrillo m Rossia euspicatus fueram, i d deinde
ita esse comprebendi. Scilicet Cvrillae t. IV,
. 742. fla. i t a babet : , .
einde . 744 . denuo bunc l o c u m t r a c t a t u r u s , i n terposito , superiora r e p e t i t : ' ,
. Eodem modo Cyrillus . 797 C.
i n principio vers. 26., jungeodae o r a t i o o i s
oausa interponit . . Atque itamultotie*.
Verumtamen bic quoque ducem habuitCbrysostom u m et Origeaem. Origenes enim t . IV, p. 443 D.
terminat: . Ac denuo .

445 . * ,

Sitniliter

fere Chrysost. t. V I I I ; . 424. a. d . , et

, . Sed . 425 .
* .

Tbeophvlactus.p. 760 C interpretationerapetit:

37. , ante , abest. b .

5. .

9. [ abest. a.
19. . a.

20. ] abest.
21. J omittunt.
22. abest. b. , , a.
24. .
32. .

33 absunt. Sed explicatur i n

scbolio. Culpa scribarum ergo excidit, q u i textus
verba eo usque ante scbolia continuare debebant.
Gsterum Ghrysostomus ex boc versu tantum eer-

.
376 .
38. ' ^.
45 . a.
48 . a.

44. .
C a p . X I l I , V. 8. , b .
9. , o m i e s o .
13. .
22. ] , a.
25 .
30. . . H C

34. . b .
Cap. X I . V, 1. . a.
2. ] omittit a.

Vat,

38. , b .

43. " . Laudat haec G b m o s t .

t. XI, . 563, et ex eoOEcumenius etTheophylactus
ad I T i m . i , 13, Sed ille , bic babet, c u m
tamen ex uno bauserint.

.
33 . , .

35. ]
36. " .

32. . a

tom. Vlll,

51. , ante , abest.

52 . b .
57 , a.
Gap. X I I . V . 2. ' .
iostmctUS est, legi

, l d e m ex aliis notat Wetstenius et Birchius.

Gumergo Tbeophylactus istiusmodi codices ad manue habuerit, cujusmodi est ille Mosquensis, binc
tres Simones inter discipulos memorat p. 51. E. 52
A. Sed obstat. Joan. 6, 71.
9. * .

12 abest. a.
, ante , omiltunt.

13. '. a.
, a.
, b .
14. ' . a.
17. ] .
, a.

38. , a.
Gap. XIV. V. 3. ,
. b . Sic. sed . a.
1 1 . ] o m i t t U D t
] . abest. a.
22. , .
23. ' . . . Deinde
solus a. Idem .
25. ] ' . b .
26.

18. J o m i t t u n t .
JTheophylactus bunc versum laudans
ad Hebr. 5, 8, omittit . Gur, quia Gbrysostomus i d ad eumdem locum omittit t o m . XII, p . 81,
B. Ex Cbrysostomo pendet etiam Vulgata, ut locis
permultis. Forie a u c t o r h u j u s o m i s s i o D i s estOrigeD nes. Gommode abesse posse, quilibet sentit.

4. Obiter hic noto , i n uno Codice Mosquensi,

q u i scholiis

104

PRiEFATIO

103

30.

omittllDt.

invectum est per interpretes, ne scilicet diabolus

baberetur dominus hujus universi. Sed iocertasedes i s t i r i v o c a b u l u m etiam arguit. Orig. t . I V , p .

349. .
. . 356. G.
, ,
t. I U , . 225 .
. Ghrysost. 1. V I I , .
206 .
(Ex aliis notatUT : )

, i t a etiam repedt. t . VIII, . 198 G. 444 . ,

446 . tranepositis tamen vocabulis
. Pag. 444. . u b i ex ordine o o m m e n t a r i i
bffic tractat, continuo s u b j i c i t : ,
. . . Gyrillus t. IV, . 853. C. agooscit ixi
contextu nec i n intcrpretatiooe ibid. . pratermittit etiani i n iateroretatione T h e o p b v L
p. 776

106

t>ILEFATK).

106

Cap. X Y , V . 1. ] quae a nonnullis h i c

36. >? *. Sic et Vers. 37.
adduutur, , ea ex Chrysostomo
40. abest.
sunt, u t d o c u i . I l l u d e t i a m ootabile, quod Cbrysost.
Cap. XIX. V. 5. ] absunt.
t. VIII, p . 447. . B. loco i n ioterprea. HaBc io altero Godice legucUur inter duo scholia,
taiiooe volutat ?. Quin addit etiam :
q\m scriba a. conjuoxit. l t a textum exclusit.
oV . (Ergo i n

Evangelio

6. , .
] , a.
7. ' .
11. .
12. .
13. b. . a.

Joaaoift) * tva , . . . Hujus ergo

auotoritate motus Theophyl. . 788 .
axplicat -.
] xoi omittUQt.

6.

7. .

14. post abesi. a .

10. omitlit a .
16. , 4 . a. . a. Sic etiam
aoteab. Sed nunc r a t u r a sublatum.

15. , b .
16. *]

Cap. XVI. V. 3. ] abest.

5. absuot.
7. ' .
12.
15.
18.
22.

. ~
] )
, ] et abest. a.
<<. ErgO b)8 . a.

25. *Upa . Sed est vitium

Gregorii.
26. ] abest a.

. Nec Gbrysostomus ; agooscit

t. V I I I , . 503 seqq. aec Cyriilus t . IV, . 1057. .
Explicat eoim bic : ,
, .
17. ' .
20. .

20
25. .
26. ] .

27. .

editioais

28. ] .

30. * #.

Cap. XVII. V . l . ' [ omittunt.

2. .

30. Cyrilias, q u i boo loco queedam addit t. IY,

p . 1069. D. eaqueetiam interpretatur . 1072. 0 .
lstud scbolium, quod ex codicibus Mosqueosibus
i n mea Novi Testameoti editioae notaveram, babet
p . 1069. E. Assuta autem m i b i baec videntur ex
leclioae ecclesiastioa, i n qua aote versum 31 legitur Mattb. 27, 39-54. quam lectionem fortasse alia
^ Evaageliaria termioant versu 5 1 . Igitur facile hsec
heec coalueruot. Lectio est, T ^ ,

7. . Chrysostomus, q u i t . VIII, .
478, C. . versum septimum et octavum i n uruim
oonflavit, auetor fuit buius lectioois. Memorat i b i
etiam a l i a m lectionem, baud dubie Ohgenis. Sed
seripsit , pro . Ita autem scripsit, quod
.
dederat , pro . Haoc sententiam
3 1 . .
b.
.
oeam i i r m a t etiam Tbeopbylact. p . 798 G. qui totos pendet ex Gbrysostomo. Ex Cyrilli interpretaUterque.
tione, q u i i n texlu babet , nihil efflcitur.
34. '] laterpres Vulgatus Latious aperuU.
Nec fcalena Corderii quidquam repetitur.
Lectionem esse absurdam, intelligitur ex eo quod

41. ] * . explicat G m o x v. 37. huc refertur. " Euata-

CynB. U IV, . 969 D. 971 . G. . 972 | et Theopbylact. . 800 . Exooooullis codicibus iatelligitur, saitum fectum esse a vocabulis vers. I I ,
adeadetn vocabula vers. 12, . Ita
ex aitero Joco irrepsit. Gbrysostomus C. V I I I , p . 480,
turbat omnia.
17. C y r i i l u e t I V p. 983 B. C. 985. A . C. pro
,

habet :

. Goofudit ergo versum 1 1 , eo etiam

tenjpore, q u o hc data opera iaterpretabatur.
20. ' . a. U t e r q u e , .
23. . a.
2 4 . ', .
Cap. X V I I I , V. 8 . ' .

13. Ista appendix, de qua d i x i , ex GyriUo est. Is

e n i m t. IV, p . 1020 G. primo recitat textum ab
ad

. Hic a u l l a varietas,

o i s i q o o d vere. 13 abest et vers. 14 6, pro . Deiode autem p . 1021 D

B . p o s t v e r s . 14, iterumpost interpretationem texlum
ponit sic :
4 # . , tro . Atque ha3C ioterpre

tatar e t i a m . Sumpta suat ex vers. 24. Mirabile est,

hoo esse i n margioe versionis Syras. Idera notat ex
Syra Pbilox. Bircbiue ad h . 1. Similiter GyriUus i o fracap. 19. v. 30. aliquidassutum babetcum Syro.
1 4 . ] uooaullis codicibus temere
Dlatum , cap. , v . 50.
20. ' . , .

2 3 . *. b .
24. ' omitSOouv,
25 * .

27 ] abest. a ,

tbius etiam ad I I . . 46 explicat:

, . Sed tamea editur apud

Chrjrsost. t. V I I , . 825. G. repugoaotibus tamen

codicibus Mosqq. et ahis a Moolefalconio laudatis.
Hoc autem loco t. V I I , p. 507 D. et i n codd.
Mosqq. et apud Moatefalconium legitur .
CvriUus etiam t. IV, p. 1074 C. probal .
Habet eaim ia ioterpretatioae . Ex
duobus vitiosis codicibus Bircbius ootat .
Vulgatum boc loco adeo deserit Vaticaaus 1209, at
ceeteri ejus geoeris. Divus Augustinus apud Zeger u m nugatur.
.
35. . , , ' .
36. ' . a.
. deeet , anle . Et,
.

40. " . b . deest .

4 1 . ] . a.
Cap. XX. V. 4. Ab 7 ad omit-

t i t . a.
11.
14.
15.
20.

. b .
* .
" .
] . a. i d e m o m i l -

t i t . post .
52. Bis boc versu . b .
28. ] abest.
V. 29. omittunt.
31.

Cap. XXI. V. 1. . a .
3. . CooiiouO, .
4 . ante , o m i t t u a t .
17 omittUDt
2 1 . a b e s i a ,
25. ] omittit. a .
omittunt.
4

P A T I O L , Ga. CXXIX.

EUTHYMI 2lGABENi

107

40

Robsrti H o u u s , Iheologict doctoris et professoris in Aeademia Oxoniensi, viri celeberrimi brevis

duorwa eodicum Euthymii, qui Oxonii inter Barocciano$ codd. $ervantur ex ejuiad me
UtlerisSept. V 1791 datis.

notitia

I . Chartaceus Q , in-4, foliis 269, continuate tue, infra, sapra, CommeotaHum scriptam cbarar
sine columois scnptue, cum lineis oireiter 33 i a
ctere incredibiliter miouto. Scripsit v i r q u i d a m
quaqua pariaa. Cnaracter est minutissimus et i n
doctus i n fine codicis hmc:Incipit cod. hic a o t I .
quibusdam locis scriptio periit. Continet CommenOmnia a b i n i t l o ad couima 13 capitis XI, recenti
tarium i n quatuor Evan*elia. Ad finem Commenlaac peesima manu deecripta babet. Aotus apostor i i i n Joaooem desuat aliqua. Singulis Evaogeliis l o r u m eicipiunt Epistolae Jaoobi, 1 Petr. I I , Joan. I praeponitur eleochus ).. Auctorum citatoI I , I I I ; J u a ; Pauli ad Rom. Cor. I . I I ; Galat
rnm nomina margini suot ascripta.
Epbes. Pbilipp., elc. Desunt tria ultima oapiia A p o
I I . Membraoaceus ('*), in-12 scriptus continuate calypseos.
charactere valde minulo. Habet i a margiae ad l a O De boo exposuit Millms I n Prolegg. ad . T.
S 1073-1462.

(") De boo idara dixit i b i d , 5 1433, et Wetstenius i n Prolegg. ad . T. i o m . II, pag. 13. n u m . 28.

EVANGELIM SECUNDUM MATTHMM.

(1) .
. . ( editionibus Vulgatis cap. , u

$'

\ . ( I I , 16.)
y\

. (,

14.; .

ft.

'.

. . (IV, 17.).
1.)

. *.

(VIII,

/*

(VIII,

19.) . '.
\

. . (V, I . ) . (2). t C
. \ (VIII,

16). . y. . '.

(, .)

. 0\

V.I.)

'.

. (VIII, 5.) . '.

( V I I I ,

23.)

. . . '.
'.
'. . '.

(VIII,

28.)

Capita Evangelii Matthmi.

1.
2.
3.
4.
5.
6.

De Magis.
De puerii interfecti*.
Primus Joannes prxdicavii regnum ccelorum.
Dedoctrxna ChrUii.
Debeatitudinibus.
De lepro$o. .

(1) Hanc capitum desoriptiooem per t o t u m opus

equitur ac t s p l u s laudat E u t b j m i u i .
(2) b i i Mp. Maroum : Aou. Lucam J .
Joaonem notat, q u i eadem narraot. Adjecti autem

C 7.
8.
9.
10.
11.
12.

De centurione.
De iocru Petri.
De hit qui curati iunt variis morbis.
De eo eui non permitit, ut sequerttur.
Deincrepatione aquarum.
De duobus dwmoniacis.
t

numeri Greeci respiciuot ad baac divisioaem

capitum, q u singulis evaogelieue io priacipio eet
addita.
.

m
'.

fcOMBiEftT. IN MATTH^EUM.
. ( I X , 2 ) . /), '
'. . C

Aov. \ . ( X V I I , 1)..
. . . '.

*.

. (IX, 9). /), .

. \
u . . ( 28).
. *. . .
'. . ( I X , 20). . '. .
#

'.
i f . . (IX, 27).
'. . (IX, 32).
'. . (, 1.) .
. . ' \
'. . ( X I , 2).
. '.

. . (XVII, 14). . '. .

.
'.
.

. ( X V I I , 24).
, . ( X V I I I , 1). . \
. \

'. . ( X V I D , 12).
'.

. (XVHI,
23).

'. ,
. ( X I X , 3), . '.
'. , (XIX,

. . ( X I I , 10). .
C . . u .
>
\ 4 . ( X I I , '.
2 2 ) . . '.
\
'. . ( X I I , 5 8 ) . . '.
*. (, 2).. \ . ^
.

16). . . . .
. (XX. I ) .
( X X , 20). . '.
. ( X X , 29). . . .
\
(XXI, 1). . *. .
*', . \

. . ( X I V , 1). . .

'. . ( X X I , 1 4 ) .

'. . X I V ,15). . '. . '.

,
*. * . ( X I V , 22). . .
*.
*. & , (XV, I )

. X X I ,

18). .

'.
. (XXI, 23). . . . \
'. . (XXI, 28).
'. . {XII, 33). . '.
. '.

. .
*. . ( X V , 21). . '.
. . (XV, 30).
', . (XXII, 1). .
. . ( X V , 32). . '.
\
\ . C
'. . (XXII, 15). , . . .
( X V I , 5). . \ . *.
'. . ( X X , 23). . '. .
. Qtpi * . ( X V I , 11).
*. . '.

35. De lunaiico.
30, De exigentibus didrachma.
87. Dt dicentibui, quis major.
38. Deeenium ovibut.
39. De eo qui debebat decem millia talentorum.
17. De do6ta eeris.
40. De inteirogatione, an lieeret divortium facert
18. De dxmoniaco muto.
cum uxore.
19. De apoitolorum electione.
41. De divite interrogante Jesum.
20. 0 e dUctpulit Joanne mistis.
42. De mercede conductis operariis.
21. Z)c eo gtci mannm habebat aridam.
43. De fihis lebcdsi.
22. Zte eUmoniaco aeco ef muio.
D 44. De duobus cxcis.
23. te re^tarenitota *tnum.
45. De asina et pullo.
24. Deparabolis.
46. De eascis et claudis.
25. 2te Berode tetrareha, qtsi Joannem interemiU
47. De ficu qux exaruU.
26. quinque panibus.
48. De principibus sacerdotum et senioribus Do*
17. De ambulatUme Christi tuper mare.
minum
intetTogantibus.
28. D t transgressione prmupti Dei.
49. De duobus filiis parabola.
29. DePkanittauu
Chananma.
50. De vinea parabola.
30. 0 * f ur6t* fanatis.
51. De vocatis ad nuptias.
31. D e stptem panibus.
52. De quwrentibuM occasione cennu.
32. D e fermento Pkarismorum et SadducMorum.
53. D* Sadduemis.
33. 0 e interrogalione ajwd Czsartam.
54. Ugu doctore.
34* O t trani/ornuUione Christi.
13.
14.
15.
16.

D i parutytico.
De Mattkmo publicano.
De /Maarckisynagogi.
De muUere sanguinU profluvio laborante.

112

EUTHYMII ZIGABENI

111

* " . ( X X I I , 54). . (3\ . ( X X V I , 6 ) .

. \. '. . |3'.
' . '.
'. . (XXVI, 1 7 ) . .
. . . '.

. ( X X I I , 41). . . . '.

\ . ( X X V I , 26). . '. .

'. -

'.
. . ( X X V I , 4 6 ) .

. ( X X I I I , 13). . '.
\ . ( X X I V ,

3). . ^ .

'.
'. . ( X X V I , 69) .

' . (XXIV, 36). .

'. . '.

*7

{. . ( X X V O , 3 ) .

' . ( X X V , 1).

'. . ( X X V I I ,

. . ( X X V , 1 4 ) .

57). . '. . '.

'. ( X X V , 31).

55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.

De interrogadone ad Pharismot.
De deploratione Scnbarum et Pharisxorum.
De comummatione.
De die et hora.
De decem virginibut.
De talentis.
Deadventu ChrUli.

62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.

EVANGELTISECDNDUM
TTEMOU ENARRATIO diligenter ab Euthymio collecta qut
maxime quidem ex interpretatione sancti Patris noslri Joannis Chrysostomi, praterea et e
diversis aliit Patribus qusedam in mcdium at
tulit, et hane explanationem in unum collegit. C
Amen.
P r i m u m quidam res faisset maxime comznoda,
si litterarum nobis non eeset opue auxilio, sed talezn viveremus v i t a m , ut corda nostra vice l i b r o r u m nobis esient, et quemadmodum b i atramento,
i l a i l l a Spiritninscriberentur. Verumquiajam hanc
repulimus gratiam, utinam vel secundum amplexi
fuissemus remedium, et litteris ad i d quod opus
erat, usi fuissemus. His nauaque, q u i sub Veteri
fuere Testamento, puta Noe, Abraham, ejusque
poeteris, ipsl preeterea Job ac Mosi, non per litteras, sed per seipsum locutus est Deus: nempe
qui mentes eorum puras reperit. Postquam autem
i n ipsum vitiorum barathrum cecidit universus

. '.

De ea quce unxit Dominum unguento.

Interrogatio de prmparatione Pa$chm.
De Coena mystica.
De traditione
Jesu.
De negatione Petri.
De Judce pcenitentia.
De petitione corporit Domini.

,

,
, . (1).
,
,' ,
,
,
. ,
',

. '
$ , , , ,
, ' ,

^.

Hebreorum
populus,
t u m e i tabute ac
litters D I 4
, .
f,

reliquBB fuerunt,
ut perbaspraBteritorum
occurreret
} .
memoria. Similiter autemet bis q u i sub Novo fuere
,
Testamenlo, quisque videre poterit idem accidissc.
Nequeenim apostolis tradiditDeusquidquam scri . p t u m , sed litterarum Joco, Spiritus sancti gra, , . , (2)
tiam se eis daturum repromisit: Ille, inquit vobis
, ,
suggeret omnia (Joan. xiv, 26). Ut autem discas

,

lbnge i d melius fuisse, audi, quid per prophetam

d i c a t : Statuam eis tettamentum novvm, dans leges


X

i i a

Joan, EiY, 2 6 .

Variae lectiones ei notae.

(1) Looo bujue indicis i n codice B. est s p a t i u m
Tacuum.

(2) * , omisso . . Sed

illo modo habet G h r j t t o m . l o m . V I I , p . 2, e d i U

Moatefalconii.

143

COMMBNT. I N MATTHJEUM.

".

i mean in mentem earwn, et in corae stribam eat *,

eruntque omnes edoeti Deo ' . Ipse quoque Paulus
^ , , ,
banc indicans ezoellentiam , dieil acceptam esse
* .
legem non i n labulis lapideis, sed i n tabulis cordis
, /,
carneis. Ubi vero temporis progressu naufragium
,
fecerunt: quidam sane dogmatum causa, aliivero
vita ac moribus : rursum memoria opue fuit, qu
. ' , ,
a liiieris subministrari solet. Gogita ergo quantum
}
fuerit m a l u m , q u i adeo pure vivere debuerimus,
, *
ut litteris non indigeremus, sed pro libris preebe , ,
, i remus corda S p i r i t u i ; postquam honorem iJlum
perdidimus, ac nosipsos i n banc constituimus ne , '
cessitatem, ut ne alteroquidem utamurpbarmaco,
wtptopojv , ,
sed quasi frustra ac i n vanum jaoentes despiciafrfp, (3), , mus litteras. I d ergo ne fiat, age gane, his qum
,
scripta sunt a n i m u m advertamus, a d diiigentiue
,
cujusque vires scrutemur, ut et rectorum dograax a i .
t u m divitias, tanquam tbesaurum, effodere liceat,
et sanctae conversationie exempla colligere.
, ,
Quam ob causam, obsecro, c u m duodecim fue
,
r i n t apostoli, soll ex eis duo, Mattbceus yidelicet
;
et Joannes, Evangelia oonscripsere? Siquidem
, * , .
reliqui duo, discipuli potius ac sectatores e r a n t :
,
Marcus quidem Petri, Lucas vero Pauli. I d ea
.
causa actum eit, quia n i b i l glori causa faciebant,
^ sed onmia exigente necessitate. Mattheeum enim,
,
qui Judeeie crediderant, obsecraverunt, u t ecri *
p t a m relinqueret ipsis Evangelii historiam, q u a m
.
prius eos verbo docuerat. Similiter et Marcum
,
qui inJSgypto edooti fuerant. Lucas autem oautam
, '
addit, cur Evangelium consoripserit, dioeas a d
. * Tbeophilum, se boc propter certitudinem facere.
,
,

Ait e n i m : Ut agnoscas eorum, de quibus

imbutus
. fueras, certiiudinem* .Joannes veroborumnactus
, ,
Evangelia, vidensque tres versatos i n eo maxime
^
eermone, quo Salvaioris inearnationem demonstra,
rent, et propterea dogmata q u divinitatem ejus
, tangebant, silentio prflBterierant : ideo Christo i p , .
sum ad scribendum Evangelium iostigante, accassit.
.
Unde etiam protinus ab initio de bis d i i e e r i t : n a m
.
ob b&o l i b r u m omnem eonfecit. Admirare autem
, - 1 quod oum neque uno tempora neque loco eodem
scripserint, neque res inter sesa communicave , ,
r i n t , tamen quasi ex uno ore quatuor loquuntur,
^ , ,
i n bis pnecipue dogmatibus qu fidei firmitatemac
9 , ,
statum spectant: veluti, quod Deas factus sit
,
homo ; quod sit e Virgine n a t u s ; quod admiranda

operatus s i t ; quod ealutis preecepta d e d e r i t ; q u o d
, , * ,
crucifixus sit ac sepultas, quod resurrexerit, et
, ,
in coelum assumptas s i t ; quodque omnes eit j a d i , c a t a r u s ; qood unigenitas s i l Fuiua et ejusdem
*, , , ,
subgtanti, similisque poteniio ao bonoris c u m
,
Patre, cffiteraquebusjusmodi. Quod si aliquantum
,
i n bis quae necessaria non snnt, dissoni videntur,
, .
6 , -

Jerem. , 3 1 , 3 3 , secundum

L a c . 1,4.

LXX

Variae
(3) addit 1.1. Chrysost.

qui ul pu hic laudantur

lectioneset

notse.

Isa. IJY, IS.

I I Cor. , 3 .

EUTHYMII

116

ZIGABENI

hsec ipea, q u apparet, dissonantia, mazima flt *tpl 4 weyxefc tutfwtth #, ( *

,
veritatie demonstratio, et eoe omni liberat siispi,
.
cione. S i enim in omnibus ad tempus, usque, loc u m , ac T e r b a confortneefuis8ent,nuUu8 a o i m u m

^ >

indaeere potuieset, quin inter ee conTeniseent, ut

ex communi pecto ecriberent, q u scripserunt.
Dissonantiam autem nuncdicimue, non contrarietatem ; neque enim oontrarii fuerunt, etiam i n
his quffi condngentia erant, aed ea diversimode
locuti sunt. l n quibusdam enim, tunc, inquit
ille, m i r a c u l u m operatus est; hic autem, alio
tempore. Item, bic quidem, tali loco, ille vero
tali. Rureum bic talem habuit orationem, ille
autem talem, de quibus euis dicemus locis, m a nifeste demonstrantes, quod omnino n o n fuerinl
contrarii. Aliad siquidem est contraho modo -
q u i , aliud diverso modo loqui.
Primus autem scripeit Mattheus, quod mroc p r
manibue estEvangelium, poat ooto annos Christi
i n coelum aseumpti. Scripsit aulem illud a d eos,
q u i ex Judwis crediderant, ut p r e d i x i m u s ; Hebraica usus lingua ac contextura, postea i n nofetram linguam traductum est.
f + Joannet aulem, u t perhibent, ex Hebraico
Greecum fecit. Marcua vero (scripsit) decimo post
aesumptionem anno, a Petro doctue; Locas aatem,
post annos q u i n d e c i m ; Joannes denique, q u i maxime tbeologiam (Chrieti) tractat, anno triceaimo
eecundo.

, , , -

EVANGELWM

SECUNDUM

(4)

. " , ,
, . , , ,
, , , '

"

ti*tiv.
"

,
.
,
*

.
[ (5) , .
, ,
. , '
, .

MATTHJEUM.

Evangelistae i n inscriptiombue, [librorum suorumj C

Bvangetium appellaveruntnarrationem suam,qnod

.
etiam testatur Lucae, dicens: Quoniam complures
*

aggressi sunt contexere narraiionem earum

ctrtisti


mm fidei rerum, qum in nobis completm sunt .
. Hanc aatem narrationem, Evangtlium
vocaT e r u n t , quod bona h o m i o i b a s n a D t i e t , puta, Deum

* , ,

hominemfactum, bominem vero d i v i n o m , dasmon u m dissolutionem, pecoatorom remissionem, regenerationem, adoptionem, etregnicoelorum beereditatem. EvangelietaB vero dicuntur, non solum b i
quatuor, verum etiam omnes simul a p o s t o l i ; de
quibue paritar antea looutue est Isaias; Quam
pulchri,
inquiens, pedes evangelizantium
pacm,
evangelizantium bona . Verum h i quatuor proprie

, ,
, ' , ,

1 '

e r a n g e b s t T o c a t i g u a t , q u a s i q u i p e r a c r i p t u r a m D

omnia narra?erunt ao p r o d i d e r u n t ; ceteri

omnee, tanqoam q o i boc ipsum eine scriptura fecerunt.
Gap. 1, 8. i . Liber generationis J$tu
Christi.
Pergenarationem inteliigit hio Joannes Ghrjsostomus, natiyitatem. Dlotio siquidem , cum

, , , -

****** p

**iyia^f*mt
* ,
m

()

Luc. , 1. Iea. u i , 7 .
VlariSB lectionqs et notae
(4) ^ , ^
. SlO . Diog. Laert. i n Epi-

curo, p . 409. . Galen. in Glossis, p .

61. 68t, .

(5) Inclusa In margine habet , OmiseratHentenius.

(6) Tom. V I I , p . 20 C: p . 21 A .

COMMENT. I N MATTELEUM. -

H7

. Tcvfc ii * * * t v , ,
1 ,
,
,
(7).
, ,
. , ^
.

ytfvovf ,
, ,
* . ' , ,

, *
*

(8) ,

4 .

. ,

'

,
, .
,

,
,
.

CAP. I .

148

eit generalis, etiam hoc slgnificat. Qoidam autem

dicunt, quod ex quo Christus sapernaturaliter na

tus ex Virgine, naturalem renovavit nativitatem,
reliquum eet, ut etiam erangelista naturale n a t i vitatis Tooabulum renovaverit, generationem ipsam
vacans.

J A S U S autem nomen Hebraicum esi ; significat

auusm Salvatorem. Ipse enim a i t : Saltmm /aciet populum suum peccatis eorum
Ne aatem
fallaris i n nomine varia signiflcante c u m Jeeue
audis : Siquidem et aliue fuit J e s u s ; idciroo
nonsimpliciter ipsuzn dixit Jesum, sed Jesum Cbristum, hunc ab illo distinguens. Verum dubitare
quispiam poterit, eo, quod hic liber n o n eolam
contineat Ghristi nativitatem, sed et omnem ejus

conversationem ao vivendi rationem. Hanc d i i b i *

tationem dissolvimus, dicentes. Omnis ejus conversationis, modique vivendi caput, et principiam
ac radicem nostr salutie, fuisse nativitalem. I d
enim slapore et admiratione replet, estque enpra
omnem spem ac exspectationem, u t Deus fiat hom o : quo facto, omnia quae posthoo faeta sunt, ex
consequenti, suoque ordine consequuntur. Reliq u u m estergo,ut ab hac magie praecipua parfe, nemp e t o t u m l i b r u m , generationislibnim Yoeaverit. Mosesquoque p r i m u m euum librumvocayitGeneseof
hoc est, creationis coeli et terree : cum non solumde
ccelo et terra, verum etiam omnibus loquatur creaturis.
1

[", (9) ,
Vel: cum Christas et supernaturaliter natas sit, pu ,
ta sine semine, et ex Virgine et naturaliter puta ex mu, , * ^ liere, et uberibuslactatus: ideo dxxit, generationu,
,
iosinuans i d , q u o d erat supernaturale. Infra autem
, , , ,
d i c i t : Jesu Christi nativitas sic fuit
manifestane
. ,
i d , quod fuit naturale. Quidam vero dixerunt.
# , generationem Jesu, ipsius i n m u n d a m descensio.]
nem, quo modo videlicet factus sit vel natue.
, . ,
,
,
. , , ,
. '
, , prfov (10-1) . ,
, - JJ

- -
- - - -,
-

.

, ' ,
.
bnryji&Kto

, * , -

, , ,

^ Malth.

, 21.

Gen : u , 4.

Mattb. , 1.

1 1

Filii David , filii Abraham.FuiiimqwdtmudiYid

vocavit Christum, filium vero Abraham ipsum David : aoditorum mentes engens ad promissionum
memoriam. OHm enim promiserat Deus Abraba.n
ac Dayid e semioe ipsorum nasciturum esse Gbrietum. Cum autem auditores essent Judaei, ut preediximus, noverant illas promissiones. P r i m u m autem David posuit, q u o d i n ore o m a i u m ferretar,
utpote propheta magnus ettanquam rex gloriosis
simos ; quique n o n tanto ante tempore obiisset.
Abrabam autem, quanquam insignie fuerit, nempe
patriarcba,attamen cum antemultaeeecula e viyie
excessisset, tanta memoria non colebatur. Etsi
etiam utrique promiserit, de illo tamen quasi tustiori silebatur ; boc autem tanquam reoeoUjas.

Ibld.

18.

VariaB lectiones et note.

(7) Post leguotur i n Cod. B. ea, g n a
ax oodicis A . margme paulo post hic ascnpta
unt.
(S) d t l e T e r i m ; habet Ghiyeoet. t o m .

Vnp.23C.
.
(9) Inclusa m margine habet A.
(10 1) .
m

420

ZIGABENl

449

t n omnfom ore oireumferebatur: propter q u o d

etiam dioebant: Nonne e semine David, et de
Betbleem castello, u b i erat David, venturus est
G b r i s t u s ? Ilaqae nullus e u m filiara Abraham, sed omnes David filium vocabant. Sic ergo
ab eo,quodnotius erat inciptens, ad i d quod erat
vetustius, ascendit.
11

Yerum Mattheus quidem, cum ad eoe qui e circumcisioneeraQt, scriberet, non altius, quazn usque
a d A b r a b a m genealogiam reduxit, sedabhocsumpio principio, usquead ipstim Gbristum descendit,
ostendens8olum,qtiod seznine Abrabam et Oavid
n a t u i esset, secundum promissa ad illos facta. Nih i l enim eeque delectabat eos, q u i ex Judaeis credid e r a n t : atque audire quod e semine Abraham ac
Davidnatu8 6886tCbristue,utpote

mpufipm.

, ,
, ; *
, . ( 2 )
,
.
y

, ,

'

xanftfa

, ,

, ,

q u i inde semper ,

. *

, , , xorvi}
ipsumexspectassent. Lucae veroquasiper medium
, Theopbilumsimul omnibus loquens fidelibus, perfectam tradit generationem : infernemagis ab i p e o ,
, , ,
incboans Cbristo, et ad ipsum usque Adam ascen*
',
dens.utdemonstraret, quotgenerationibus separatus eit n o v u s Adam a veteri, et super quot gene- .
, rationes regnaverit peccatum. Difterentia igitur re .
r u m demonstratarum, cUfferentiamfecitdemonstra
,
t i o D u m . Siquidem Mattbaeus Abrabam neoessario
faciens mentionem, ad boc merito descendit ad Cbri * , **
gtum,cujuBgenealogia describitur. Lucas vero, qui
ad hujusmodi necessitatem mentionis Abrab f a ,
ciendje non inducebatur, neceeiario a Gbristo i n , (3).
cboane, q u i d apud Hebraeos consuetum esset, d i l i - ( , gctoter inquisivit, et j u x t a i d quod inquisiverat,
.
genealogiam contexuit.

VERS. 2. Abraham

fratres

ejus. Moris erat per

maree texere genealogias ; v i r enizn eemen iafundit, et ita priocipium eat et radix prolis, caputque
mulieris, ut inquit Apostolue: mulier autem semen
fovene, enutriens ae coagulans, i n adjulorium viro
data est. Judam vero pr filiie aliis Jacob poeuit,
licet primogenitus non esset, eoquod e x t r i b u e j u s
Gbristus descenderet. Guro autem ingeaerationum
eerie unus semperab unoquoque successor ponatur:
studiose observandum est, quandoplures ponuotur
successores; non enim frustra p l u r i u m sit additio,

pujv

{,

, * , , , ,
*^ .
,

, '

, ,

sed statimcausaagaoscitur. F r a t r u m siquidem J u -

daehicfedtmentionem: quiaunus erat Israeliticus

populus, ad duodecim radices relatus, q u i sunt
duodecim filii Jacob ; et yidentur etiam b i quasi
progenitores Cbristi nuncupari, tanquam q u i t r i b u u m Israelitici generis principia sunt, aquogeneratus est Cbristus.

.
,

,
. (4)

.
11

i o a n .TO,42.

Variae lectiones et notse.

(2) , loco , .

(3) Hentenii codex fortasse bic corruptus erat.

Nam et , quod est, regredi,

rearessus, i d reddidit inquirere,

et .

ac si legerit -

SentenUa est e x a d i t a . Sed

succurrit, deceptum esse Hentenium b o m o n j m i a

Tocis. Aecepit p r o . Vide HarpocraL p.

14. De re eadem eodem sensu d i x i t
Gregor. Naz. 236 ; quem locum Eatbymius videtur respexisse. Nam et i b i legitur,
.

(4) K a i o m i l l i t .

xot

COMMENT. IN M A T T i L E U M . CAP. 1.
[ (5) ,

()

, . *
,

122

f t Abraham redditar, patergentium, Isaac vero,

gaudium, risus.
V E R S . 3. Judas e Thamar. f f Zara est oriem:
Phares mtem,$eparatiodifiidissectio.\ndee\\&m Pbarisaei, quodse aconsuetudinemultitudioisseparant.

.]

Judasquartae faitfiliorum Jacob. Accepti autem

primogenito fllio suo u x o r e m ; quo absque liberis
defuncto, j u n z i t eam secundo ; boc autem similiter

(7) ,

(8) "]

, (9) []

mortuo,promisit8etertiumfiliumilliconjuncturum.

Timens autera ne et hic statim moreretur, nuptias

OVTTJ (10) []. ,
distulit. Mulier vero, cupiens vehementer ex genere
, .
Abrabam, utpole celebriac preeclaro, semen susci , pere, u b i socerum Judam promissum differre vidit,
' , hoc pacto i l l u m decepit. Habituin enim scorli i n ,
duta, ante portas civitatis contecta sedit: quam,
fyvft, ,
videns Judas, nec agnoscens, ingressus est ad eam
, q u a s i a d s c o r t u m ; quee cognita, geminam concepit
.
prolem. Accedentibusautem partue doloribus,cum
, , ,
Pbares etZarapariendi essent,ubi vidissetobstetrix
, . Zara p r i m u m efferentem manum, volens p r i
mogenitum signo notare, coccino m a n u m , quam
,
extulerat, l i g a v i t ; alligatam autem retraxit infane,
? , qua retracta, Pbares processit, deinde Zara. Et
,
h c quidem rei gest bistoria est. Solum autem
, Pbares accepturus erat evangelista i n genealogiam,

,
utpote quem ad David genus procedebat.
. tira . .
Nunc vero cum ipso etiam Zara posuit, quasi t y p u m populi Cbristiani: siquidem Pbares Israelitici
,
, typus erat. Sicut enim Zara, primum quidem
m a n u m efierens, retraxit eam, deinde Pbares
,
egresso, tunc et ipse integre exivit: ita quoque v i t
.
evangelicffi pars quidem temporibus Abraham
. , a p p a r u i t : qua retracta, processit legalie, et post
, , hancperfecte apparuit evangelica. Vides igitur non
,
frustra fuisse Zaram assumptum.
,

, 5 ,

> . , .

, vtvofv, , .
' ( ) ^ ,
& , ', ,
, (12), , -

Reliquum est ostendere, q u o d ipsius quoque

Thamar n o n abs meminerit, sicut et t r i u m
postea a l i a r u m . Sed quia Tbamar q u i d e m illicite
nupta erat, utpote socero n u p t a ; Raab autem
meretrix erat, et R a l h alienigena, uxor vero U r i

adultera, quemadmodum ipsarumdocenthistori,

, ,
, ,
, , , /. .
, ' -

adduxit eas i n znedium, ut manifestum faceret,

Cbristumnon erubuisse ab bujuemodi descendere
progenitoribus : q u o r u m unus quidem illicite
nupta natus erat, illius autem ex fornicaria,
et rursum bic ab alienigena descenderat, ille
voro ab adultera. Neque eiiim v i r t u t i debilo
nocet progenitorum iniquilas. Quisque enim a

Variae lectiones et notae.

(9) Inelusa i n margine babet A.
) H e c i o margine babet A.
(7) Jacob n i m i r u m . Haec narrantur
XXXTUI. Vide et x x i x , 35.
(; marg. A:
(9) l o m a r g : A.

Genes.

(10) I t a Cbtysoet. t. V I , 275 :

, q u o est Prov. , 2 9 :
.
(1), p r o . .
(12) . Reg. X I , 3.

12*

EUTHYMII 01

123

propriis operibue, DOD ab alienis probue judieatur .

aut improbus. Nam ob i d etiam Yenit Cbristas:

non ut nostra fugeret opprobria, sed ut ea susciperet, suisque virtutibue perimeret. Utmedicus
namque a d T e n i t Christus, n o n u t judex. Hc
igitur prima est causa. Altera vero, quia eo quod

, , '
, .
, , .
. , ,
,

Judflei virtutis, quae circa a n i m a m Yereatur, nuUa

babita c u r a , de progenitoribus plurimuzn gloriabantur, generosilatem iUorum sursumao deorsum

circumferantes: reprimit tumorem i p s o r u m :
ostendens etiam illos i l l e g i t i m i s natos nuptiis.
Statim eniin p a l r i a r o h a eorum, ejusdem nominis
Judae, ez ea quae sibi scelesto modo copulata est,
progenitorem ipsorum Pbares et Zara genuit.
David quoque ille adeo celebris, ex adultera

, ,

.
(13) , . >
.

Solomonem generavit. Restat itaque, vanam esse

deprimogenitoribusjactantiam. Opinor autemob

hanc etiam potissimum causam, fratrom quoque

Judeememinisse.Quatuor enim ipsorum ab aDoillis

, ). ,
Jacob nati etint, et tamem n u l l i eorum generis
obfuit ditTerentia; omnes namque similiter et pa- ,
. ,
triarcbae fuerunt, e i capita tribuum. Tertia vero
, '
causaest, quod mulieresillae fueruatfigura Ecclesiie
,
quae ex gentibus congregata est. Quemadmodum
, *.
enim illae diversis subjectae peccatis v i r i praedicti

d u x e r u n t : Ita quoqueCbristusbumanam D a t u r a m

Yariis oppressam peccatis, sibi ipei uniyit. Et sicut

genus talium mulierum nequaquam indignura
reputavit, i t a neo Ecclesiae secum desponsationem.
Simul quoque per lalia docemur,

,
, '
, , '

non de progenitorum peccatis, eed de propriis Q *

erubescere : aeque de majoribus gloriari, sed pro

priffi curam babere virtutis. Neque viros egregios
talibus copulatosnuptiispropter hujusmodi matrimonia vilipendere. Neque eos repellere, q u i a
diversis iniquitatibus ad fidem accedunt.
Vers. 3. Phares autem. V . 11. Babylonica.
Quartui certe Regum liber
ac eecuodue
Paralipomeoon ",tres Josi filios p o n u n l Joacbam,
Joacim,qui et Eliacim vocabatur, ac Sedeciam,
qui et Matthanias dicebatur ; ab uno autem
b o r u m , puta Joacbam, descendisee Jecboniam
dicunt. Liber autem Esdree Jecboniam
filium
1 1

Josift)

f01886

dicit,

sicut

et p r a s e n s

rf

^,

,
, '

, , ,
(13") *

" , ,
evange- D , .

lista. Quid ergo dicemus ? Quod quem i l l i Joacbam dixerunt, bic Jecboniam appellat; binominis eoim erat, sicut et fratres eui. Etenim qucunque iUi circa Joacham dixerunt, basc omnia
EedrflB liber invariabiliter de Jecbonia d i x i t : et
quod matrem babuit Amilad, filiam Jeremiae; et
quod vigiati t r i u m annorum erat, c u m regnare

; ,
. ,
. ,
, " * ,
(15), ,
,

I V Reg. x x i i . I I Paral. XXXYI.

Variae lectionea et noUe

(13) , o m i t t i t . .
(13*) . .

(14) Videtur respicere I Esdrae u , 32. ubi Tariant

i n nomine et .
(15) L. I . Sed i b i quoque b b r i

Grteci.

Tariant

125

COMMENT. 1N MATTILEUM. -

CAP. 1.

" coepisset, et tribus taotom mensibt regnavit.

, , Ejectus est enim aPbaraone rege jEgypti, et cap.
tivus migravit i n iEgyptum.
* ,
.
(17) , , ,
, ,
* . ,
,
* . ,

* * ,
. ,

Reliquum est igitur, ut alius fuerit Jechonias

filius Joacim, cujus fratres nullus liber posuit.
Verisimile est autem postquam jEgyptii a Nabuchodonosor, rege Babylonis, fugati sunt, translatumesee et Jeoboniam in Babylonem,etio ea genuisse Sala
thiel. Josias, inquit, genuit Jechoniom et fralres ejus
intransmigratione,
Babylonica. Et quidem hos ante
Judaeorura i n Babyloniam transmigrationem Josias
genuerat. Reliquumest ergo, \it,intransmigratione
capiatur pro quodest, circa taznpus transmigra-

, , -

tionis. Meminitquoquefratrumejus .eoquod omoes

* ^,
, -

ipsi similiter regnaverunt, et pariter a Nabuchodonosor captivi i n Babylonem tranelati sunt.

[ (18)
, ,

, , ,
* (19), ;
'(,
,
* .
, ( ; '
(,
(20), , , , (21)

,
(22) . ]
Mrra .
, ,
, , ,
.
^ , ,
,
*
, |cv. , ,
* ,
' h $ , ^ ,

f Qaomodoaulemcircamediambanc partemtres
praBteriit reges, nempe Ochosiam, filium Joram, et

Ocbosiae filium, Joas, et ipsius Joas, filium Amasiam? Amasiasenimgenuit Azariam, quem secund u t Paraiipomenon O z i a m n o m i n a t i t : binominis
enim erat. Quomodo ergo Mattbmus a i t : Joram genuii Oziam t Nam quod Joram genuerit Oziam
taDquam aboepotem aut posterum suum, non
tanquam filium, manifestum eet. Qua igitur causa
tres reges, ut dictum est, pretermiesi siot, nullus
hactenus dixit. Valdeenimperplexaestratio bis q u i
nostris nati sunt temporibas. Revereotia autem,
quam erga majores n o s t r o i babuerunt, i n causa
fuit ut ab bac abstinerent, quaastione.
C
Vers. 12. Bt post Vers. 16. Qui vocatur
Christus. A d Josepb deveniens, non i o hoc verbo
eeriem UrmiQavit, sed addidit, v i r u m Mariee,
docens nos, q u o d o b hanc ipsam generationis ordinem contexuit. Quia enim moris QOD erat mulierum
genealogias ponere, studuit, ut et morem servaret
et alio modo Cbristum demoostraret ex genere
Abrabam et Datid descendere. Ideo sponsi Matris
Dei geoealogiam c o n t e x u i t ; et per bunc, quod i n tendebat, demonstravit. Ex quo enim Joseph de
genere illorum esse demonstratus est, manifeetum
quoque est, Dei Matrem inde descendere. Nam
aliunde spoosam ducere DOQ licebat, nisi quee ex
14

firovv . , D eadem esssettribu,eademquefamilia, etitaconsan-

.
"

guinea. Ipsum autem Joseph, v i r u m quoque ejus

I Paral. I ; I V Reg. x i v , 2 1 .
Variae lectiones et notae

(16) Heoleaias/oa^AamlegeDdamessesnspicat o r . bed uterqoe oodex hic habet. Variaot T e r o etlam i n his dtiobus nominibus editl
l i b r i '. bis ergo textus Hebraicus p r o
norma este debet
(17) Nescio oar dieat , c u m ita diserte leg a t o r I I Parali. x x x n . 9, 10.
(18) A i , o m i t i i t A . Malim , post . Q u

ero bio inclasimaa, ea cod. A. i n margine babet.

(19) Vulgo . Sed i n boc qaoque variatur.
20) , omiltit. A.
21) . .
(22) . . Plora bic de SQO. u t

yiaetur, dedit Hentenius.

128

ZIGABENI

dicit, hoc eet sponsum. N a m et postmodom i n ) , , { 19 sequentibus eam vocat uxorem, hoc est sponsam.
,

Ita enim consuetum erat vocari etiam antequam

conjungerentur.

Vers. 17. Omnes igiiur quatuordecim. Omnes

* .
generationes trifariam divisit, et merito. Tres
. ' **
enim fuerunt gubarnationis m o d i . Siquidem ab
, ,
Abrabam post Mosea et Jesum Na?e usque ad

David, sub judicibus gubernabantur ; a David
, '
usque ad traDsmigrationem Babylonicam, sub regi- ,
b u s ; a transmigratione vero Babylonica usque ad
.
Cbristum, sub pontificibus. Veniente autem Cbristo
, , '*Tero Judice, Rege ac Pontifice, cessaverunt dictae
, . "
p o l i t i s . Mqxixxm est autem qucerere quomodo i n
, ^
tertia parte, u b i duodecim tantum poait personas
, .
quartuordecim dicat esse generationeg. Ideo vide-
^
^ ^ ( ri$ux*
licet, quia ipsum transmigrationis tempus i n ordine
, ,
generationis posuit, et similiter ipsum Cbristum,
.
sicut magnus docuit Cbrysostomus.
Xfltl

T i v

/ )

. (24),

Yers. 18. Jesu Christi autem ita fuit, f t I t a ,

ut dicturus est, seu ^ubjacet.

, (25) .

Vera. 18. Cum essetdesponsata e Spiritu sancto.

Priugquam convenirent ad coitum.Non dixit autera,
priusquam tpea veniret ad domom illius. Jam etiam
i n ea erat. Multis siquidem moris erat, ut apud sa
baberent sponsas, propter securitatem. Reperta

(26)

, *

, * .

, , . , -

est autem, hoc est, a p p a r u i t : ait autem reperta e$t, c .

propter inopinatum effectum. Ne quispiam vero

turbetur, eo quod dixerit, reperta eet esse prae
gnans, si i d solum audiat : ideo orationem contexuit, addens e Spiritu
sancto.

, (27) $ ,
, , ,
.
-

Et quam ob causam non est impreegnata, ante ; " , quam desponderelur? Ne occideretur, utpote su. , spicionede ea babita, quod corrupta esset. Cui
; ,
eoim persuadere potuisset, c u m viro ee non esse
, , congressam ? Propter boo ergo post desponsatio , ,
nem, et cum j a m i n domo v i r i esset, impreegnatur,
>5
ut verisimile sit, ex ipeo concepisse : et ita peri,
culum evadat. Praeterea, ut i n necessariis babeat
D .
subministratorem et procuratorem : eo maxime
tempore q u o i n iEgyptum fugiendum erat.
, , Tu vero ne quaeras, quomodo conceperit; neque
, ovrt
curiose scruteris, quo pacto forznatus sit embryo.
, ,
Hoc enim neque evangelista docuit, neque ante
T J . ipsumangelue, qui Virginiconceptum annuntiavit.
, Hoc siquidem ignorabant, eo quod incomprehen, .
sibile sit, solique beatee Trinitati cognitum. Verum
i d tantum scito, quod Filius incaroatus est secuu- , , r> ,
d u m Patris Yoluntatem, cooperante etiam Spiritu
.
sancto.
Vers. 19. Josephdimittere
eam. Justus quidem
dicitur, q u i avaritiam o d i t ; dicitur etiam geoeraliter, qui virtutem colit. Siout et bic Joseph justus

, ,

, ,

Variae lectiones et notae.

(23) Apud Chrysost. t. V I I , p. 45 B. quem locum

respicit. est , qaod e o d e m r e d i t .

(24) Hoc s c b o l i u m o m i s e r a t Henteniue. Traneilierat fortaBse s c r i b a i e t i u s c o d i c i s .

(25) , o m i t t i t . . m a l i m -

(26) " , o m i t t i t . .
( 2 7 ) Plerumque in talibus adbibant $$.

*2

COMMENT. MATtfliEUM. -

CAP. I .

130

thcu , , perbibetur, c u m propler alias ejus virtutes,

. /,
, ,
,
,

* ,
, ,
,

.

!

i u m propter mansuetudiaem ac probitatem ejue.

Traducere autem dicebatur. quando vir ad conciliumducebat uxorem,dequa suspioionem babebat,
ipsamque aceasabat: et ita manifeste eam a domo
propria dimittebat. Quod nolens facere Josepb,
voluit clam dimittere, eam, ut et ipse nulli obnoxius crimini secundum legem maneret, eas jubentem dimittere quffl aliunde i n utero baberent, et
illam a m a l o r u m perpessione servaret, quia i d quod
factum erat, non manifestabat.

. -

, * % ,
' , .

Vere. 20. RCBC autem apparuit

, , dimittere eazn: Et quare n o n

; ,
.

, , ,

& ,
;

$ , ,

, ,

. , $ , -

ei. Vide m a n -

suetudinis excellentiam. Non solum bac dere nihil

alteri manifestabat, sed nec ipei, de qua suspicionem babebat: tautum apud se cogitavit, ciam
antequam yenter

intumesceret Virgioie d i x i t angeias ipsi Josepb,

q u facia fuerant oirca conoeptionem sine semine ?
Quia propter magaam r e i novitatem incredulus
fuisset. Cum ergo res j a m appareret, indicat faciliusque persuadet. Praterea, eur non ipsa Yirgo
manifestavit Joseph, oum priue a Gabriele esset
edocta? Quod eciebat iantum abesse ut sibi
fidee adbiberetur ot magis etiam irritaret (ad viadictam Josepbum) si oulpam conaretur celare. Ad
hc : Quare non post v e n d i i tumorem sigoificarit
angelue Virginis conceptioaem, q u per Spiritum
eanctum faota esset ? Quia nisiprius remdidicisset
timore ac perturbatione adeo exagitari potuit, u i
mortem ipsa sibi ooascisoeret, plane sciens, quod

, * , C
unquai persuadere potuisset, se nulli commi .
e t a m 886 . Propterea Virgioi quidem a n t e
n

rp

. . '
, ,
^

^, , ,

*

* , ,
.
.
, , *
.
,

^,

. /itv -

. , ; "
' , . "

, * . ,

11

eonceptionem angelus nuntiavit, Josepb autem parturitionis tempore.

Et Mattheeusquidem de angelo Joseph apparente
oonscripeit; Lueas Tero, quomodo Virgini divinus
conceptus sit annuntiatus ; utrumqueeaim factum
est. fyarsum, quam ob oausam i n somnis ipsi Joseph apparuit angelus et non manifeste, sicut Virgini ? Quia Virgini quidem manifesta opus erat
visione propter rei, q u significabatur, novitatem:
Josepb, autem videns quidem uleri tumorem, cognitam tamen babens vitae Virgiois puritatem ac
innoceatiam, alio quoque modo facilius erat crediturus, t a n q u a m q u i somnia probe noverat dijudicare : ideo io somnis angelum videt.
D
Yers.20. Dicens conjugem tuam. Davidfilium,
ipsum nomioat, mentem ejue ad DaTid reducens
a quoGbristum eeeeveaturumexspectabant Judaei
Diceos autem, Ne timueris, eidem manifestat proprii cordis arcanum. Timebat siquidcm retinere
Oei Matrem, ne Deum offenderet, retenla contra
legem adultera. Qaid eet autem accipere ? lntus
retinere, t e l ad se ipsum r u r s a s capere. Jam enim

mente ab eo di?isa e r a t . Accipere Tero n o n a d n u -

ptias, sedadoustodiam. Uxoremquoquetuamdixit,

utindecertioremeamfacerel, q u o d anullo cognita
eseet v i r o .
Vers. 20. Quod enima

Spiritu

sancto ett. For-

I3ft

feUTHYMtt ttQABfeNt

434

m a t o m i o e a , genitum d i x i t , utdiscamue pau- $ . , ,

latim, modo seminis, formalum esse : sed repente

quantum a d formalionem perfecte factus est. Vide
autem,quomodo ipsum admonuit ejus, quod aDavid exspectabator: deiade maoifeetavit ipei occultum cordis timorem, et quid facere decrerisset ;
postea docuit, puram esse ejus sponsam : et ita
tandem, quod reicaput eratiatulit, videlicet, quod
a Spiritu saucto esset, u i boc modo facilius recip i posset.
f Quodab aliquo esse dicitor, est modo generationis, juxta i l l u d : Ego aDeoexivi
vel modo
creatioois, juxta i l l u d ; Unut Deut et Pater, aquo
omnia
; vei modo naturali, sicut effectus eet ab
operaote. Quod igitur i n Virgine genitum est,

, ,

* , , .
" ,

, ,
, * ,
, ,
.
[ (28) ,
, *

i $

, * ,
. ,

, e

generationis modo a Spiritu sancto est :quia, quod - * .

natum est, caro e i t : oeqae naturali modo : spiritas enim incorporeu* est. Rebquum asi igttur, u i
ab eo sit, tanquam creatura, vel plasmatio ejus.
Vers. 2 1 . Pariel peccatis eorum. T u hunc
tooabis Jesutn, quaei lege pater. EUi, inquit, quee
patris sunt circa ipsuin non exercueris, q u a m r i s
tuum nonest, quod natumest, ideoqueaomea ipee
desuperais attuli : t u tamen ipsi impoaei. Veram
quia nomea Jesus, Salvatorem signittcat, ostendit,
merito i t a vocandum esse ; Ipse mim (inquit)
salvum faciet populum $uum, non a bellis tenaibilibus, sed,quodloagemajus eet,
apeccatueorum:
quod nullus unquam fecit boaiinum : ut bino quoque mauifestum faciat Deum esse, q u i gignitur.
Populumautem suum, j u x t a proximum

quidem

inteliecium, vocat Judsos, ex quibus natus erat,

juxta arcanum ?ero, omnes, q u i i n ipsam crederent, et sibi ipsis regem bano ascriberent.

, ,

.]

, , ****
(29) ,
. *
, .

, , *-

,
, ,

, * *7 ?,

. ' ,
i

* .

, , -

,
,

Vers. 22. Hoc autem prophetam.

Etiam hoo
subdit angelus. Hoc autem t o t u m : tale, inquam,
Virginem ecilicet a Spiritu eaocto impraegoari.
Deinde adducit testimoaium, per propbetam q o i dem Isaiam prolatum, tameo quasi ejua sit,
sed Dei : Dictum eoim est, ioquit, a Domino per
propketam.

. * .
, ,

,
,

(30)

. ,
- ,
,

*>

" I Cor. v i u , 6.

Varise lectiones et notas,

(28) Ioclusa Cod. . habetin marg.
(29) Cbrye. t. VU, . 58. .

esse i d , qaodhabeot Septuagiata, n o n s o l u m p r o pter eorum multitudioem et coaformitatem,

yerum etiam temporis raiione. Hi siquidem ante
centum ot eo plures aoaos ante Ghristi adventum
ioterpretali s u o l : ideoque omni oarent suspicione.
Qui autem scripseruQt: Ecce adolescentula, post
Gbristi incarnadonem interpretati sunt, odio ma" J o a n . vui,42.

' -

, ,

Vers. 22. Dicentem erit gravtda. Hoc Judflei

depravaat, quosdaaa proferenles iaterpretes, q u i
sciipserunt: Ecce adolescentula. Quibus respondem u s , cunctis iJJis interpretibus, multo fide digoius

(30) omittit B.

COMMENT. MAtTHASUM. - CAP. I .

',

nomen etiam adolescentutee, pro virgine ponit Scriptura. Loquens siquidem de virgine, q u insidias
perpessa e s t : si clamaverit, inquit, adolescentula
si?e puella,hoc est virgo. Quod si juxta e o r u m i n tellectum adolescentula nupta est, q u i d noyitatis
habebit eam quee nupta sit, concepisse ac parere? Prius enim dixit propbeta: Dabit
Dominu$ ispevobissignum^t
deinde addidit:
Eccevirgo
erit gravida**. Sigoum autem dicitur, quod supra
naturam est, non quod natorale.
Vere. 23. Etpariet nobi$eum Deu$. Vocabunt:
q u i n a m ? Quicunque scilicet ipsum crediderint.
Atqui nullus ipsum Emmanuel nomioavit. Nomine
quidem nullus, re aatem omnes. Quia enim cre-

.
,

, . ' , , , *
*

, , '
.

* .

. '
, ' , . -

,
,

JJ dentes, cum hic comprobaretur esse Deus, ita esse

, ,

* ,

credebant; coofitebantur quod esset nobUcum

Zteitf.Etenim nobiscum quasi bomo cooversabatur:
boo autem est, EmmaDuel. Nam alias quoque bie
est propbetis moe, vocationes appellare futuras
actiones. Siquidem puerum bunc ioter alia nomina
prophetflB preoepit Deus, ut vocet: Cito prmdabitur, Cito spoliabit " : n o n quod nomine i t a ?ocatus sit, sed quod slatim diabolum fugaverit, et
quos ille captWosbabebat, prtBdatussitac,spoliaverit. Rapuit itaque vasa, qu pravitatem ejus i m b i b e r a n t : dico sane publicanos et scorta e l latronee, quique ex genlibus crediderunt, et pleraque
i m i l i a inyeniemus.

.
,

i34

w t o x i W o v . , gis, utpote Hebraei, yeritatem obscurantes: alioqui

* , '

, , , ,

, ,

, ,
.

. , ** .

Vers. 27. Experrectus conjugem suam. Quare

somnio i n re tanti momenti adeo facile credidi l ?Quia
apparens angelus detexit ei proprii cordis cogitationem. Intellexit ergo vere a Deo yenisse ; s o l u i
enim Deue novit cordium arcana. Postquam vero
ipsum admonuit propbeti. Isai, m a g i s i n adimpletione confirmatus est.

* .

Veri. 24 Et non primogenitum.

Posuit bic,
donecy n o n u t suspicio tibi suboriatur, quod postea
cogaoveriteam. SedquiaJudoeiCbristume fornicaiione oatumnugabantur, blasphemiae eorum suspicioaeobstans evangelista de solo tempore nativitatem praecedente plenam fecit fidem: deinsequeati
vero tibi reliquit conjectaadum. Quomodo enim
tentasset, vel etiam cogitasset eam cognoscere,

* . , , xf,

, ' (34)

* , , )7*. ,

^
,

tfk

wml

, -

+*
pitrk

* -

** Daol. x x a , 27. " b a , , U.

lea. v m , 3.

quaede Spiritusancto concepisset, tantumque facta

essetreceptaculum Cognitionem autem bio boneste pro carais commistione posuit. Est prarterea
ScriptureB idioma, dictionem, donec, ponere: non
ut tempus determiaet. Veluti de arca Noe :Et non
est reversus corvus, donec siccata ett (erra: neque
enim posieareversusest .
Et r u r u m : Sede dextrii
meis, donecponam inimicos tuot scabeUum pedum
w

1 1

Gen. v i n , 7.

Yariae lectiones et notae.

Yidatur hoc referri ad ioan. u i , 41. Soripsi autem dapliei w , etsi nno repereram.

4M

ZlGABENt

tuorum.

fl

Atquipost i n i m i c o r u m subjectionem, a ,

dextris ejus sedet; plurimaque similia frequenter

ponuntur. Primogeoitum quoque nuno dicit, non
eum qui inter fratres primus fuerit, eed primutn
et solum. Inter varia namque primogeoiti significata, tale eliam quidpiam conliaetur. Etenim p r i m u m quoque esse eum, q u i solue est, testatur
Scriptura, cum d i c i t : Ego Deus primus,
et pott
me non est alter

,
,

, , ,
, .
t .

(32) , *
'

, '

f Apud saoram Scripturam quatuor ponuntur

significata hujas nominis, primogenitus. Denotat
namque p r i m u m ioter fratres genitum. Sic Rubeo
dicitur primogenitusinfiliisJdcob
Significatquoque p r i m u m et solum geoitum, l i c u t i n preesenti

[ (33) $ $
.
,

fv

, .
*
n *

*
i
i
"
*
loco. A d h e c e t i a m d e n o t a t e g r e g i u m e t h o n o r a t u m . , .
Sic dicitur, Ecclesia primogenitorum
in calis de ~ *

JT

'

seriptorum
P r t e r bc auteznomnia, signiflcat et
eum q u i simpliciterpreecessit, j u x t a i l l u d : Prrraogenitus omnis creaturx " hoc est, ante omnem
creaiuram babens esse.
Vers. 23. Et vocavit nomem ejusJesum. Vocavit Jo*
seph, quemadmodura edoctus erai ab angelo.
,4

CAP.

, .
. '. .

interpnncipesJu(la;exteenimexibUduxquire-

Israel .

.]

LDeHagis.

Cap. I I , Vers, 1. Cum autem genilus esset Je$u$

Hierosolyma. Quare et locum dicit, et tempus, ac
Herodis d i g n i t a t e m ? Locum quidem, u t ostendat
completam esse MicbaefB prophetiam, q u i d i x i t :
Et tu,Bethleem, terra Juda, nequaqnamminimaes
gat populummeum

. , ,

Tempus vero, ut simi-

liter doceret,impletam esse prophetiam Jacob dioentis:Nonde/icietprincipalum

tenensdeJuda,necdux
de femoribus ejus, donee veniant, gum ei reposita
sunt* . Iaetante nempe n a t i T i t a t i s Christi tempore,
defecit principatum tenensde Juda, ao deincept domioaricoepitHerodes Idumaeus alienigena. Digoitatem quoque posuit Herodis. Fuit eoim et alter
Herodes telrarcha, qui Praecursoremintererait.
1

'.

, , ,

,

; ,

.T

, , ,
rv *

. , ,

'

,
,

, ,

, ,
,
, .

Hi autem Magi erant Persae. Siquidem P e r s

, .

maxime i n t e r o m n e s nationes m a g i c a eiercebant.

. ,

Coosidcraetiam, q uomodo s t a t i m a principio gentibus in coafusionem Judaeorum, fldei j a n u a aperitur

, .

Cum enim h i prophetas habentes, qui Christi pree-

dixerant adventum, p a r u m advertereat animum,

ideo dispositum est, u t venirent Barbari, bique
Magi,etelongioquaregioae, ut eos docerent,qiiod
a propriis propbetis discere I I O D curabant, ut se
postea contendere voluerint non habeaot quod
respondeant. Quid enim dicere poterunt, quando

, , ^,

2.

Psal. cix, 1. " Isa. x u y , 6. Gen. xxxv. 23,

f 7

Gen. X L I X , 10.

, ,
, ,
,

, .
,

Hebr. x v i u , 23.

V a r i lectiones et notae
. (32) addit A .
(33) omittit A. praeterea h e c , qum inclusa eunt, i n margine

babet.

Coloes. i , 15. M i c b . v ,

13

COMMENT. I N MATTFLEUM. -

CAP. I I .

138

, Magi, viso unico astro, credideront, ipsi autem

.

*.

,
;

,
/,

,
, .

,
^
,

neque tot prophetis credere voluerunt.

Vers. 2. Dicentes ad adorandum eum. Et unde
cognoveruot stellam illam regis Judeeorum nativitatem manifestare ? Quia ex genere Balaam astrologi descendebant, etscripta illius adeuntee, invenerunt ab eo diclum : Orietur stella ex Jacob, et
consurget homo ex Israel
. Tali itaque propbetia
permoti, agnoverunt, ex Judeeis regem nasciturum
i n modum steliae, e i c e h u m scilicet et clarum. Ex
eo igitur tempore stellas observabant: tunc autem
haoc insuetam, et recenter apparentem videutes,
nibil cunctando venerunt, ut eum q u i natus erat,
adorarent, volentes a prizna statim eetate ipsi pendere tributa (b), ut cognito, quis esset, et i o q u a o r , e

, , , g tus civitate,ubicrevisset, amicumsibinaberent. Et

, \.
* ,
.
*',

, ,
, .

,
). ,

'

,
, *
,

/.

quidem usque ad Paleestinae regionem stellee d u catum babuerunt. Ubi autem Hierosolymis appropiaquasseat, amplius eam non viderunt. Quod factum est, u t duce perdito interrogare cogerentur,
tieretque Judaeis manifestum natum esse Cbristum
ne i n posterum dicere possent : oovimus,
u t r u m oatus sit. Sigoificavit etiam stella Christum,
ut Balaam propbetia compleretur. Quia eoim p r o phetee, Ghri9tura praemoastraotes, Judaeis persuasur i eraot, reliquum erat, ut geatibus stella indicaret justitise Solem e terra orientem. Nequeeaim
propbetam aut auntium videraat, ut ab eis cognoscereat. Soli autem Persee stellam baac observaver a o t ; soli oamque diligeatius circa astrologiam ab
iafaatia occupabaatur.Neque tameo omoes Perss,
quiaaoa omaes acris eraot ingeoii, aeque qualiter omaes eraatcredituri.

, (34) ,
.

, /,
{

, ' ,

, . .
, .

.
*, *
,
,

. ,
, \ .
purv *

Naac vero diceadum est coatra Geaetbliacos, q u i

stellambancproferuatiapatrociaium artis Genethliacee, stellam baae aoa aaturam stellarum, sed
figuramduataxatbabuisse.
Et verediviaaquffidam
iaerat potentia io hanc figuram traasformata. Et
boc quidem ex multis maaifestum est. Primum a
via. Nam quaelibet stella ab ortu progreditur i a
occasum, sola heec a septeotrioae i o meridiem
ferebatur : talem nempe sortitur Palaestioa situm,
si ad Persidem conferas. Secuado a spleadore. Siqaidem aulla i a die apparet, propter excessum
D lucis solaris ; baac solam i a die appareatem sol
occultare poterat. Tertio ex hoc quod prout
opus erat apparebat, rursusque occultabatur. Usque
ad Palaestiage eaimregioaem ducatum illiepraestaas
apparuit. Ex quo autem Hierosolyma accesseruot,
seipeam occultavit rrursumqueab Hierosolymis ex

Nam. xxiv 17.

Varia? l e c i i o n e s et notae.
(34)Oi, addit A.
(6) Penderetributa.
Forte aut , pro , legit. Radde, amicitiam
^. Alcipbr . 43.
P A T & Q L , Oa, W

txhibere*

Ita
5

140

ZIGABENI

139

euntibus, demonstratur. E t illis quidem euntibus, , ,

praecedebat, stantibus vero circummanebat, j u x t a

iilorum necessitatem suum probens motum. Quarto
ex eo quod terr p r o i i m a iacedebat, neque eoim
speluncam autdiversorium demoostrasset, sialiis
proxima stellis, sublimis lata fuisset: nunc auiem
veniens, stetit supra locum, i a quo erat puer.
Vers. 3. Cum audisset autem cum illo. Rerodes
quidem jure turbatus est, nempe timeos de regoo
suo, filiorumque suoruai ; tota autem civitas, qu
Hierosolymaappellaatur, quare turbataest? Atqui
gaudere ipsam magis oportuit, quod ipsis Rex oatus esset, quem oliai prophets Salvatorem ac
Redemptorem Israel prsauauaveraDt, et gloriari
tanquam propiaquos, quod statim a cunabulis
Persas ad sui adorationem attraberet.

deea n a t u m

esse

regem,

.
, , .
' . , rc
. ,
, ;
, ,
, (36) ,

, , *
, .

, ,
,
* . * ,
; , ,
, ,

, .
;

, , -

et quod hunc stella

(35) ,

Verum '

exceecavit illos invidia, staiimque audieates, t u r batisuntquasitiinentes.ne forte salutemcoosequerentur. Persee vero cum esseat extranei, noa solum
Nato non i n v i d e r u n t ; imo a finibus suee regioois
usque Betbleem propter eum venerimt. Judaei
autem cum essent cognati, etiam gloriae ejus i n viderunt, ne forie magnus futurus esset: et c u m
Bethleem prope baberent, ita i n v i d i fuerunt ao
p i g r i , u t ad eam non accederent (c).
Vers. 4 . Et congregatisChristus
nasceretur.
Atqui Magi non dixerunt se Cbristum quaerere ;
cur igitur Herodes de Christo interrogat ? quia
j a m d u d u m audiebat, i a proximo nasciturum esse
Cbristum regem Israel, statimque audiens i n Ju-

Persis iodicasset, intellexit eumesse, q u i dicebatur Cbristus ; et coavocat principes sacerdotum

ac scribas, utpote dicta propbetica, librosque i n
ore habentee, et interrogat, u b i Cbristus nasceretur, boc est, i n quo terro loco nasciturus i n veoiretur. I l l i vero et locum dicuat, et testem
citant propbetam. Scire autem oportet, quod nominatim Cbristum esse Deum, ceeteris maaifestius
scripsit Daniel.

, , ,
,
(31) ,
, ,
,
, .
, (38)

.

Vers. 5. t illiVers. 6. IsraeL Micbaeae propbetia

est, ut p r a d i x i m u s . Recitant autem ipsam pontifices et scrib sub compeodium. Yide ergo,
quee i n laudem Betbleem Dominus per propbetam
annuntiaverit. Etsi, iaquit, vilis appares a d as-

". ,
*
* . *
, , -

pectum, quantum tamen a d i d , quod animo concipitur, es minima iater priacipes tribus
Juda. Queelibet namque tribus diversos babebat
10 propriis civitatibus principes. Et vere a o m i aatissima fuit post SaJvatoris Nativitatem.

QUO-

(39),

.
. *
, .

Variae lectiones et notae.

(35) appellat Chryeostom. t . V I I , 88 ;

, seu diversorium, de euo videtur adjecisse iaterpres Heoteoius. Vide iafra ad vers. 11.
(36) Ita mterpres. Conjici tamen possit, .
(c) Accederent.

tamen est et r u r s u s .
(37) ^, Omittit .

(38) Heateaius yidetur legisse .

(39) , p r o . .

Yidetur legisse , quod displicet.

141

C O M M F N T . 1N M A T T H J E U M . C A P . I I .

142

- tidie enini ab universo

orbe accedunl,

ipsam

, ,

visari, locumque, u b i Christus natus est, adora .

t u r i . Deinde magnae famee ac nomiais causam
' ,
p o n i t : Ex te enim exibit, hoc est, naecetur dux.
, . ' (40) Ducem autem ao pastorem sive rectorem, dixit
.
regem. Nam Cbristus et secundum divinitatem
(41) , . ,
Rex e r a t ; Regnum (ait) meum non est ex hoc
,
mundo ; et secundum humanitatem : siquidem
, . ,
regis exercebat opera, leges videlicet subditis con , ,
dens, corrigens illos ac fovens, et p r o eis mo, ,
riens: quas maxime eum, q u i vere rex est, i n . ,
sigaiunt. Diadema enim et purpura, reliquaque
, ,
similia, fastus magis aunt et arrogantia?.
1 1

.
; -

Quomodo autem eum d i x i t pastorem sive re-

. ; " g ctorem Israel (utrumque enim sigoidcat v e r b u m

, et regere et pascere), c u m universam

paverit orbem ? Ne offendanttir Judeei, quasi
, , '
cseteris n i h i l amplius babentes, sed ocoasionem
(42) . magis babeant famiiiaritatis ejus: quod ab ipsis
(43) ; *
genitus, et apud eos natus sit.Si quis autem d i c a t :
, . "
Quomodo ergo illos non p a v i t , c u m sint ipsi Israel?
, , "
Audiat, quod etiam boc f e c i t ; pavit enim illos
, .
q u i ex ipsis crediderunt ; alioqui etiam Israel
, . ,
est omnis q u i videt Deum. Israel namque, si quis
,
interpretetur, idem sonat q u o d videns Deum. Di ,
cit autem Paulus : Non omnet qui ab Israel des, ' .
cendunt, hisunt Israelitge . Quod si n o n o m n e s
,
pavitHebrseos, illorum culpa est, q u i ab eo pasci
.
noluerunt. D i x i t e n i m ; Non sum missus, nisi ad
, , ^ oves perditas domus Israel
. Evangelista autem
.
Joannes. In sua, iaquit, venit, et sui eum non
receperunt .
Hocquoque depravant Judasi, dicentes, de Zoro * ,
babel locutam esse prophetiam. Quibus nos e d i .
, verso dicimus, Zorobabel non i a Bethleem, sed
i n BabyloQia natum esse. Tu vero Dei admirare
, * .
gubernationem : quomodo ordiiiavit, a Magis q u i , dem doceri Judaeos, quod ipsum steUa p r a d i ,
caverit: a Judeeis autem Magos, quod et propbetse
/,
ipsum preenuntiaYerint.
,
, '

> 0

1 1

,f

, ,

Vers.7. Tunc Herodes $tell8. Quare nos clam

vocavit?Quia suspectos babebat Judeeos, nempe
Ghristi cognatos : nec volebat, ut ipsi audirent,
q u s interrogaturus aut preecepturus e r a t : ne forte

, , . D
, . '
, ,
,
, ,

intelligentes quod ei insidiaretup, servarent

tanquam p r o p r i u m regem. Exacte autem
sivit, si?e didicit tempus steU, quando
eis apparuerit, ut inde iempus Nativitatis
numeraret. Gogitavit enim, tunc procul

n a t u m esse Christum, quando stella apparuerat.

; ,
,

* Joan. xvin, 36. Rom. IX, 6. Matth. xv, 24.

Joan. 1,11.

V a r i lectiones et notae.
(40) , omittit A.
(41) Post , ruxius habet .

(42) .

(43) ' .

ipsum,
perquiscilicet
Cbristi
dubio

144

EUTHYMIl ZIGABENI

143

. \)
Vers. 8. Et missii illis adorem eum Vide do-

', avotav
l u m Herodis, et considera ejus insipientiam. Si
. Ei ftkv ,
enim vere adoraturus erat, quare hoc clanculo
> * *
^ ^
preecipiebat? Si ipsum occidere parabat, quo, , modo iatelligebat, ex secreto praecepto bos

;
i n doli suspicionem adducendos? P r i m u m autem
,
de stella diligenter perquisivit, et tuac preecepit
, *
'* f**} ,
u t , si ei non manifestarent eum, de quo sibi renun,
tiari pracipiebat cognito tempore stell, paratas
. ', ,
insidias exercere posset. Sed, Herodes, q u i
,
contra Deum pugnam suscipis, redi, queeso, a d
; ,
teipsum. Quomodo occidere paras immortalem(d) ?
, ** , Quomodo non intelligis, quod, quem propbetee
,
o l i m annuntiaverunt, stellaque significavit, et
;
agi ad adorandum ioducti sunt,buic te superatitem

esse (e) omnino sit impossibile ?

g
.
Vers.9.(?tu cum audissent eratpuer. Postquam
,
j a m looum didicerant, quare rursum ipsis steUa
; " . apparuit ? Ut puerum demonstraret. Quomodo
,
enim aliter eum agnoyissent i n tugurio natum,
;
nec cubile splendiduin habentem ? Ob boc igitur
, , ,
veniens stetit supra locum in quo erat puer, d i y i .
n a m osteodens esse p a r t u m .

. ,
Vers. 10. Visa autem stella valde. Gavisi
. sunt, utpote reperto duce, nequaquam fallaci.
, ^ Ex boo enim certam babueruat fiduciam, quod
.
queesilum invenirent.
.
Vers. 11. Etingresn
Matre ejus. Domum hio
,
tugurium vocat, quod Lucas diversorium
dixit .
. ,
Domusnempeerat, quod utcunque inbabitaretur;
- diversorium autem, tanquam sedes ac mansio i n gredientium. Diversorium enim dicimus, e t i a m i p . 8 u m tentorium. Gum enim concurrissent i n civi. tatem Betbleem omnes q u i a David descendebant,
, ,
causa census quem Caesar tieri jusserat, prout scri ^,
psit Lucas , non invenerunt, q u i c u m Virgiae
(44)
erant d o m u m liberam ad bospitandum, ideo ad
, $
diversorium quoddam declinaverunt, i n quo prae yv.
sepe erat jumentorum. Statim autem peperit Virgo
, ^
Gbristum: et quia alius locus non erat i n diverso, $ ,
r i o , involutum fasciis infantem, reclinavit inprse .
sepe, j u x t a Lucam .
s t

3 I

Deinde, sicut ait Cbrysostomus, ipsum tulit (/):

et quando iogressi sunt Magi, ipsum super genua
babebat. Nec enim more aliarum matrum partus
dolores sustinuit; quia neque ex viro pepererat.
Vers. H.Et prostrati myrrham* Et quomodo D
ipsum esse crediderun t,cum n i b i l viderent circa eum
prffiter tugurium, et matrem pauperculam, v i l e n r
que puerulum fasciis involutum ? Quomodo P r i m u m quidem a stella, quaa s u p r a i p s u m permane-

, (45) ,
, , .
yv, , *
.
.
, ,
, ,
; ; ,
,

" L u c . ,7. Ibid 1. " I b i d . 7 .

Variaelectiones n o t ^ .
(44) *, .
(d) Immortalem. qui capi nequit* IdetU
?ocabulum occurrit pag.71 penuit. (col .147 C).
(e) Superstitem e$*e. , mperare, v m -

(45) Tom. , p 118.

cere.
(f) Tulit. SuecepiL eoatuliU

145

COMMENT. I N MATTxLEUM. CAP. I I .

, ' .
,

, *

$, , . " , ' , .-.

, , , , .

"

146

b a t : deinde autem splendor quidam divinus a n i -

, -

mas ipsorum illustrabat, et buno manifestabat.

Propterea obtulerunteihcmunera. A u r u m s i q u i dem regiae dignitatis erat symbolum ; subditi enim
auro tributa regibus p e n d u n t ; tbus autem d i r i n i tatis, thure namque Deo adoletur; myrrba vero
mortaiitatis, bac enim veteres ungebant mortuos, ne
patrescerent, aut gravem redderent odorem. A b
bls igitur, qum protulerunt, muneribus, demonstrarunt eum q u i apparuit puerum, et Regem
esse et Deum, ac tanquam bominem propter bomines m o r i t u r u m .
Potest quoque et alio modo dici, quod quia
Reges Babylonis Jerusalem quondam expugnaverant, ac divinos tbesauros deprodatl fuerant,

, 3 etbostias cessare fecerant, populumque jugula

,
, ,

, .
, , ^
, *
,

. " , ,

, .

, , -

, ,
, ,

* , , , ,
* , ,
,

, -

, , ,

0 ,
_
.

. .._.
,
, _

f r

w9

,
,
,

,
, , . ,
(46),
,

, *
1 1

PiaL CXL, 2 .

1 7

verant ; regnum $utem Babylonis una cum suis

tnesauris ad Persas devolutum erat : ideo afferunt
Persae Babyloniorum haeredes Domino templi,
quod tunc contumelia affectum fuerat, a u r u m q u i dem pro eublatis auri thesauris, tbus autem p r o
bostiis, m y r r h a m vero pro jugulatis.
Tu itidem observa, quod quemadmodum Magi,
nisi longe a propria terra recessissent, Gbristum
nequaquam vidissent, i t a neque t u ipsum videre
poteris, nisi longe a terrenis affectibus recesseris.
Dimitte et l u quoque regem insidias parantem ac
turbatam civitatem ; dico sane insidiantem m u n di rectorem, tumultumque civitatis,etad Christum
festina. Sive enim Magus fueris curiosa seotatus,
^ sive pastor simplex, n i h i l i d t i b i obfuerit, modo
tali visione teipsum dignum reddens, ad eum venias adorandum, et non ad inbonorandum. Christum siquidem inhonorat, q u i ipstun indigne
recipit. Sicque offer ipsi pro auro quidem p u r o r u m operom splendorem ; pro thure autem
o r a t i o n e m : Dirigatur
enim oratio mea, inquit,
sicut incensum in conspectu tuo . Pro m y r r b a
yero affectionum mortificationem, q u a magis
conservat anim substantiam, et suavi implet
odore.
Considora etiam, quod Magis
Hierosolyma
ingredientibus, etde stellaloquentibus, statim tota
civitas turbata est, propbetaque i n medium adductusest, ac locus partus manifestatus. t alia quav
dam facta s u n t : tumcirca pastores i n agrodegentes, t u m circa angelos Deum laudantee, t u m circa

Simeonem et Annam, quae Lucas scripsit .

Haec autem omnia completa sunt ut, quemadmod u m diximus, non possent i n posterum dicere J u *
deei ; N08, quando natus est, n o n cognovimus.
Etenim, sicut dicit Cbrysostomus, usque a d impletionem dierum Porificationis, boo est a d quadraginta dies, mansit puer Bethleem ; u t nisi vo-

Luc. u , 8-38.
Variae lectiones et notae.

(46) Tom. , p. 108.

8 7

148

ZIGABENI

147

luntarie obeurduieeent, oculosque clausissent ad ea; A *

, ,
quaedicta vel visa sunt, yenissent utique Bethleem,
.
ipsumque vidiseeot. Nuno autem Persae a finibus
,
terr usque Bethleem venerunt ; Hebra-i vero
$ , Bethleem circumadjacentes, ipsam ingredi no ,
luerunt, neque ea videre, quse ab bis q u i vide. ,
rant, fuerant divuJgata. Nani et pastores omni, , ,
bus sibi occurrentibue nuntiaverunt,quffiYiderant,
. ,
sicut dizit Luoas . Persee quoque, q u i ante po , , t,
p u l u m Hebraeorum Cbristum viderunt, quasi fa cto {g) significarunt gentes ante populum Hebro . " (47)
r u m ipsum agnituras; quod etiamPaulus dixit Ju (48) *
dffiis : Vobis quidemoportuit primum
loquiverbum

Dei
: exquoautem indignos vos judicastis, ecce
.
convertimur a d gentes.
58

99

Vere. 12. Et oraculo accepto regionem suam.

Antequam puerum vidissent, etella duoatum eis
prcBstitit: postquam autem viderunt, angelus deincepe quasi j a m sanctificatos alloquitur. Oraculo,
inquit, accepto, hoc est. Admonitionesu8cepta;reversi verostm*,citiuscredentes () tanquam fideles,
in regionem suam, futuri doctores eorum, q u facta sunt. Nec ad Herodem redierunt, ut frustra
se insidiari intelligeret et ab incoepto desisteret
Vers. 13. Qui cum recessissenl jEgyptum.

Completis quadraginla diebus purificationis, sicut

dicit Lucas * , adduxerunt Jesum Hierosolyma; ut
tUterent illum Domino, sicut scriptum ett in lege
DominLEl
ut perfecerunt omnia, quxsecundum le-
gem Domini erant, reversi sunt in Galil&am, in ctvitatem suam Nazareth " . E t e x i n d e s t a t i m angelus
apparet Joseph i n somnis, jubens eos i n jEgyptum
fugere. Quae ergo Matthaeus, brevitatis amator,
preetermisit, bc Lucas tanquam diligens conscripsit.
Quare autem non mansit Christus Nazareth, sic
u t occidi non posset ? Quia, i boc factum esset,
aliquiaffirmassenthumanitatem juxta pbantasiam
tantum aesumptam fuisse, bumanis videlicet non
eubjectam affectibus. Atqui eos tantum pueros occidit Herodes, q u i i n Bethleem, et i n finibus ejus
erant, non q u i i n Nazareth. Sed praviderat Deus>
8i inNazareth mansisset, indicandum H e r o d i ; ideo
etiam ab ipsa fugere jussit. I n jEgyptum autem
mittitur:simulquidem propter causam, quam dixit
evangelista, Ut corapleretur videlicet, quod dictum
est a Domino per propbetam dicentem: Ex sgy*
pto vocavi Filium meum * ; simul etiam, quia Bae

.
, ^- *

, ,

. , ,
.

, ,

J .

. -

, ,
,

. ,

&

* ,
.

), , , ,
.

; , ,
,

, *
,

, ,

$ "-

" Luo. , 18. Aot. xrn, 46. * Luc. l i , 22. " Ibid. 39. Oeee x i , 2.

Variae lectiones et notae.

47) ; .

48) Hv, ante , habet Chrysostom. t .

, p , 111.
consentit
Nemo
tamen
Quasi
facto.I n reliquis
Quaai eignis,
quaei
ominibus.

Criticue ex boc loco Importabit lectiones varianta

contextui sacro.
(A) Citius credentes.

Obedientea.

149

COMMENT. I N MATTHiEUM. CAP. .

150

txxc- b y l o n i a et i E g y p t u s i n orbe terrarum m a x i m e
, T$ ,
erant incens impietatis flamma. A b illa ergo
, .
Magos attraxit, i n banc autem intrarit, utram ,
que voiens a d rectam viam reduoi. Hinc quoque
.
docet nos, quod et fidelem statim a primordiis
tentatiooes exspectare oporteat. Vide enim quo*

modo ipse statim a cunis appetitur insidiis, abit . ?
que i n exsilium : fugit quoque mater ac Josepb.
. (49)
Sed et Magi i n modum fugientium clam discesse , ,
r u n t , omnesque justi innumeras sustinuerunt
, ,
tentationes, u t si quaodo r e i spirituali ope , , ,
r a m dederis, atque i n tentationes incideris, babeas
9 exemplum, et ne moleste feras, sed agnoscas,
,
quod teotationes i n sortem bonis operibas d a t o
, , sunt : diabolo quidem i n obstaculum adducente,
.
Deo vero ad probalionem eorum q u i i l l a m d i l i

, * ,
< ,

. , .
, , *
, ,

, .
,

, ,

gunt, ordinante.
Vide autem r e i novitatem : siquidem Palav
stina insidiatur, jfSgyptus vero servat fagientem,
nt discas Deum tristibus )ta conjunxisse. N a m a b
utrisque sanctorum vita probatur, qaod sane et
bic factum est. Primum suspicio babita est de
Virgiae ; deinde ex partu gaudium. Rursum fuga
i n iGgyptum ; postea aotem illinc revocatio. Iter u m metus propter Arcbelaum ; deinde requies
in Nazaretb. Necdum enim edendi miracula tempus erat. Nam si a p r i m a statim aetate stupenda
demonstrasset, nequaquam homo creditus 'esset,
ut p r a d i x i m u s . bunc enim finem novem mensibus utero gestatua, aatus ac lacte nutritus est,

, . - Q Cffiteraque SUO facta SUnt ordine, Ut blBO Om-

nia facile ejus incarnatio suscipiatur. Angelus

autem deinceps Yirgioem non nominat uxorem Josepb, sed pueri matrem. Jam enim soluta erat
,
suspicio, et Josepb certior effectus, d i v i n u m esse
, ,
partum. Dicens autem : Fuge in jEyyptum, n o n
, ,
promisit comitem se fore itineris, insinuans, quod
, magnum baberent viflB comitem, pula puerum.
, . " Heec preterea ejus i n JEgyptum relegatio, m a gnam dedit jEgyptiis occasionem familiaritatis.
, Postea enim omnes b i , suecepta Erangelii p r o d i .
catione, p l u r i m u m gloriabantur anlmoque geetiebant, eo, quod fugientem Dominnm suscepissent.
,

* * , -

. (50) , D
, . ,
.

, ,

, ,

, * , >

. ,

/ . () ,

. 13. Et isto ad perdendum

Variae lectiones et notae.

(W) A l i q u i d bic deest. Henteniue babet justi.

Forte ergo legerit. Sed , ,

et limiiJa, etiam n o n sunt aliena: Mox legitur

ettm.

Esto,

boc est, Habita, conversare. Haec autem audiens

Josepb, non passus est offendiculum. Nam intellexit
quod, cum angeli ministri essent ad ea quae circa
paerum agebantur, omniaadministratoriefiebant;
nec i n his curiosum esse oportebat, sed facile a d
omnia qu Domious jussisset, obedire.
Vers. 14 Ille vero V. 15. Filium meum. Dictum
i l l u d : Ex jEgypto vocavifilium metim, Judoei de sua
ipsorum revocatione dictum asseront. Quibus

(50) ', o m i t t i t .

(51) Vide Chrysost. t . ,. 124.

152

ZIGABENI

151

nos dicimus, hanc quoque propheti normam , esse, u t multa frequenter de aliis dicantur, et i n , i y
aliis compleantur. Quemadmodum de Simeone et *
, ,
L e v i : Dividam eos in Jaeob, et dispergam eos in
. Jsrael
: siquidem i d posteris eorum accidit. Si
. * *militer et i l l u d dictum ad J a c o b : Esto dominus
, ,
fratrum tuorum, et adorenl te filii patris tui , n o n

,
est i n eo completum, maxime c u m ispe timeret
* ,
ao tremeret, totiesque ante fratrem suum Esau gen u flecteret: sed i a posteris ejus completum eet.
' ;
Sed et maledictio Noe adverius Chanaan, i n pos. terie ejus impleta est. Sic ergoet hie dicimus. Uter
, .
enim verias dioi potest Dei Filius, isae q u i v i t u l u m
^.
adoravit, et initiatue est Beelphegor, filiosque suos
; , (50)
ac filias daemoniis sacrifica v i t : an q u i natora Filius
,
ast, cequalis i a hooore cum eo q u i genuit ?
48

, ;
f Hoc de ipso quidem Israel dioitur, u t aseerit
[ (51) (52) , (53)
*
Nyssenus; verum i n multia exemplaribus non ba, * ,
betur, post publicatum videlicet Evangelium, a Ju].
daeis rejectum.
* '. .
GAP. . De pueris
interfectis.
. , ; Vers. 16. Tunc Eferodes valde. Tunc, quando ?
Postquam videlicet, q u i Jesu curam babebant, i n .
" *
jEgyptum fugerunt. Usque a d i d enim temporis
,
circa curas alias occupatus fuit Herodes : uxore
, * ,
propria ao flliis molientibus contra eum insidias :
, , sicque Magorum oblitas erat. I d autem divina Pro . ,
videntia factum est, ut i n iEgypto puer earvaretar.
, Magi itaque angelo obedientesreversi s u n t : sed hio
, , , illusiese sibi credidit, quia non indicaverant, sicut
promieerant. Oportuit autem non iraeci, sed t i - . " ,

mere et cogitare, quod frustra diligentiam adhi- Q , . beret. Etenim prius quoque audierat : a Magis
,
quidem, quod stella natum eum signifioasset: a
*
ponlificibus autem et scribU, quod propbeta? de
, illo preedixerant. Ipse tamen m a x i m e insaniebat,
, $
ut tandem ejus ostenderetur malitia ao de .
mentia.
Vers. 16. Et MagU. Hinc ausi sunt quidam
.
dioere, Gbristum fuisse duorum annorum, quando
, , a Magis adoratus est, et stellam tempore nativitatis
.
ejus aparuisse, duosque annos i n itinere Magorum
rf ,
consumptos esse. Cbrysostomus vero silentium
imponit bc astruentibus. Quomodo enim verisi. (54)
mile eeset, ad d u o r u m tempus annorum illos iter
. ,
fecisse, etiamsi per gentes locaque extranea venis , '
sent ? Qua etiam causa, q u i Cbristi curam habe- _ ;
bant, duobusannisia Betbleemparmansissentpost
$ ,
censum, cujus gpatia eo venerant ? Sed dicit tanto
, ;
tempore etellam antea apparuisse, quanto possent
(55) , 4V {
* Gen. X J J X , 7,
8

* Gen x x v u , 29.

Variae l e c t i o n e s et notae.
(50) Chrys. t . V I I , p . 135. . , et . 162. D. .

(51) Inclusa i n margine babet .

(52) Hentenius p r o , yidetur legisse, ,

i d est .
Gregorius Nyssenus.
Tom. VII, pag. 108, A.
addit 1. I Cbryeost Forte .

153

C O M M E N T . IN M A T T H J E U M . -

C A P . .

154

- i l l i gradientes pervenire : statimque nalo Christo

adfuisse. Propter hoc enim etella tempus anticipavit
.
ut preevenientes, i n fasciis eum invenirent. Nam
. " ,
heec res erat plena mysterii. Incertum igitur,
, tirc
venerintne h i ante pastores, an pastores ante
. ' ,
ipsos : utrumvis enim dixeris, secure dicere pote*>*.
ris.
#
Quod si a bimatu et infra jussit Herodes pueroe
, . " ,
interimi, ne mireris: suspicabatur enim, n o n sta , '
timapparuisse Magis stellam,8ed fortassis puerum
&, , ,
ante ej us apparitionem natum fuisse. Ideo securitatis
,
causa tempus an ticipavit, et usque ad finesBethleem
,
ceedem exlendit, u t undique, quod venabalur,
,
concluderet, et una cum interfectorum multitudine
.
etiam Christum interficeret. Eos ergo, q u i b i m u l i
, , erant, occidit, ut tempus ampliationem baberet,
, ,
sicut pradiximus ; illos vero, q u i minoris erant
. " ,
eetatis, secundum tempus quod exquisierat a Magis.
, ,
Itaque ettempus, quoda Magis didicit, observavit:
. ,
et latitudinem alteram ipse adjecit. Restat igitur,
, ,
ut v e r b a i l l a : Secundum
tempus,quodexquisierata
,
Magis, non i n eo, quod dioitur, Hmatu, intelligas;
. ,
sed i n eo, quod additur, et infra. Oportet enim
. , ,
post i d , quod dlcitur, bimatu, distinctionem
,
ponere, dcinde totum quod sequitur simul legere.
.
Si enim, sicut d i c u n t , d u o r u m annorum tempus expletumesse didicisset, nequaquameos perdidisset,
q u i minoris erant eetatis.
. ,

' , , -

Dubitant autem quidam, cpiam ob causam, c u m

Cbristus fugam arripuis8et,curam non habuit puero. , ~ r u m , qui pro ipso jugulati sunt. Quibus nos dicimus
, *
multos injuste agere: n u l l u m autem injuste pati.
,
Omnisenim, quiinjuste pati videtur, aut patitur, u t
, ,
propriadiluatdelicta ;et itamalumquidemsustinet,
* ' ,
verum non injuste,quin potius beneficio afficitur; aut
, ut coronai occasionem babeat, etitaquoque benefi .
cium, propter tempestivam m a l i tolerantiam, o b
* .
quam perpetuam referetrequiem.Itaque, q u i alteri
/
irrogat iajuriam, facitquidem i n j u r i a m : q u i vero
, , '
malumsustinet, nequaquam injuria afflcitur. Quia
, . ergobi pueri non propter absolutionem p r o p r i o r u m
* . delictorum interemptisunt, manifestum est passos

esse, ut occasionem, qua coronarentur, haberent,
,
,
neo passos esse injuriam. Fortassis autem et b i

pueri probi futuri non erant. Si enim eos qui peccant,
.
Deus i n vita sustinel, ipsorum exspectans conver - D s i o n e m : multo magiscredeodus est, eosqui virtute
, (58) ,
magni futuri essent nequaquam vita privaturum
,
fuisse. Neque multo post puerorum interfector Herodes pcenas dedit violentse cffidis, acerba morte
vitam solvens, prout scribit Josepbus.
. ,
Vers. 17. Tune completumest Vers. 18. non sint.
, , Quando dicit iTunc
completum est quod dictum
, ,
est, significat, boc providente Deo factum esse ac
,- p6f Propbetam preBdicaote, et Ua fieri parmiitente,
, '

Variae lectiones et notaB.

(58) Josephus, De belbJudaico,

lib. , cap. 21, p. 772.

EUTHYMII ZIGABENI

155

15$

secundum suam gubernationem. Rhama nomen ' . ' ,

* '
,
eratloci i n Bethleem. Nominavit autem Bethleem
', , .
Racbel, propter Rachel uxorem Jacob, qu i n
, ' , ,
Bethleem sepulta est. Postquam autem d i x i t : Vox
, , ,
in Rhama audita est, sabdens declarat, quee vox
.
fuerit, nempe lamentatio, ploratus, et fletus multue,
,
propler crudelissimam puerorum exstinctionem. Et
, , . '
noluit Betbleem consolationem admittere, quia
.
paeri s u i n o n sunt, boc est, n o n v i v u n t . Hinc
autem calamitatie aperuit magnitudinem.
. ,
Vers 19 Mortuo Vers. 20. PuerL Terram
*
Israel simpliciter d i x i t Paleestinam. Quaerentes
, ,
autem animampueri,uteamauferrent, et acorpor3
.
separarent, dicit eos q u i Herodem contingebanl.
\ (59) ,
f Mortem acerbam habuii Herodes. Febre enim,
djsenteria, scabie, podagra ac verendorum putre- , ,
, ,
dine, generatione v e r m i u m , spirandi difficultate,
, ,
actremore m e m b r o r u m m a l a m solvit a n i m a m .
.
. '
Vere. 2 1 . Qui excitatus Vers. 22. Ire. Volebat
*
quidem habitare i n partibus JudflB,8iquidem Judaea
, *
et GalilaeaPalestinee regiones erant. Yerum propter
,
Archelaum timuit illo ire, ne forte et ipse patrem
mitaretar. Neqae enim determiaate sigrjificaverat
. angelus babitationis looum, u t fiduciam babere
,
posset.
.
,
Scire autem oportet, quod, mortuo puerorum
,
interfectore Herode, quatuor filiis ejus electis,

divisit Caesar Augustus regnum ipsius. Arcbelao
quidem JudsaB regionem d i a t r i b u i t ; aliis vero
*
partes alias, siout dicit Lucas . Eos autem Q , ,
. reges tetrarchas nominavit, quoniam quisque
, 3.
eorum quartse partis principatum tenebat. Quod s i
Lucas Pontium Pilatum Judaeae prsesidem soripsit,

n i b i l m i r u m . Postmodara enim Archelao e regno
, . ,
propter accusationee ejecto, i n posterum nemo
,
rex, sed procuraior dicebatur. Itaque Pilatus i n
', ' ,
praesidem JudaeeB sub Tiberio Caesare aRoma missus
esl (t).
.
Vere. 22. Oraculo autem accepto Vers. 23.
. , >
Nazareth. Atqui si i n Judaeam ire metuebatpropter , ' ,
Archelaum, oportebat et Galileam timere propter
, ,
fratrem ejus Herodem, qui i n ea tehrarcha erat,
, * *
sicut dicit Lucas. Y e r u m Betbleem, sita i n Judroa,
, $ .
suspecta erat.
4 B

" .
Vers. 23. Ut vocabitur. Et ubinam hoc j
propbetae dixerunt ? Ne queeras ; neque enim
, * ,
invenies.Plurima enim propbeticorumvoluminum
,
perierunt: partim quidem per frequentes captivi, ,
tates ; partim autem propter HebraBorum negligen .
tiam ; nonnulla quoque propter m a l i t i a m .
4 5

Luc. l i i , 1.
Variae l e c t i o n e s et notae.

(59) Hentenius i n codicis eui margina repererat. I n neutro meorum comparent. Sunt autem

repetita ex Teophylacto, e qno addidi. Vide edit.

Paris 1631, in-fol. p . 16. B.

(i) Amplius non rex (erat), sed procurator sea preses Jixdmm Pilatus a Tiberio Cesare Roma m i s eus erat.

157
.

COMMENT. I N MATTILEUM. CAP. I I I .

.

C A P .

' . ; , ,
,
*, . '
*$, (60) , ' , , , *
, ,
.
1

;
. )
,

,
,

Primus

Joannes prcedicavit
ccelorum.

regnum

Cap. I I I , vers. 1. In diebus autem Judxce.

In quibusdiebus? Neque enim quando Jesuspuer
adhuc ex >Egypo venit Nazareth, sed cum j a m
triginta esset annorum, sicut narrat Lucas * .
Verum Scriptur mos est, In diebus illis d i cere, boc est, sequentibus, de quolibet tempore,
manifestando solum tempus illud, quo facta sunt,
quae narrarevultiquemadmodum nunc fecitEvangelista, quee i n medio sunt praBtermittens.
Et quare post tricesimum annum venit Cbristus
ad baptisma ?Quia aetasbaec soljdeeatque perfect
prudentiae est. Quia enim futurum erat, ut veterem transmutaret legem, novamque conderet; ad

- transmutandum

158

autem et statuendum

tali opos

erat sapientia : ideo tantam exspectavit aBtatem.

,
Primum siquidem lubricas pertransiens aetates,
, J , nempepueritiam, quae multam babet insipientiam,
, , ,
adolescentiam, cujus est vebementia 'voluptatum;
$ , rf ,
juventutem, i n qua nimia est avaritia ; postea i n
, ,
eetate virili,tam quoad corpus,quam quoadpruden, , *
tlam, venit ad baptisma : u t ab hoc deroonstratus, deinceps docere inciperet, signaque faeere.
.
Propter hocenim etiamtuncJoannesaDeo mittitur

ad Jordanem, prodicans baptismum, u t baptismi
(61) , causa multi concarrerent, et i n medio m u l t o r u m
,
astans Cbristus, testimooium acciperet, infeme
,*$$
,
quidem a Joanne, superne vero a Patre et Spiritu
,
sancto, et biac eos attrabens, inoiperet sacris i n i , Q tiare, miracula edere.
.
Unde autem venit Joannes ? Ab interiori eremo.
;
Ait enim Lucas: Factum est verbum Domini super
. ,
Joannem, Zacharix
filium, in deserto ; et venit

in regionem, quce circa Jordanem era/ . Hanc
,
igitur regionem, quae circa Jordanem erat, Mat.
tbaeus desertumnominavit Judeeae. Duas siquidem
. ionuit eremos : unam interiorem, a qua venit
* , ' *
Joannes ; alteram, q u circa Jordanem erat a d
, (62) , '
quam venit.
.
Vers. 2. Et dicens regnum cctlorum. Poeniteat,
.
inquit, vos errorum vestrorum ; instat enim Chri, , *
stus,qui, postme venturusest (nambunc nominat
, (
bic regnum ccelorum, utpote coelestem Begem,
, ,
secundum divinitatem) : q u i ei vos invenerit
), ; , resipiscentes, donabit peccatorum remissionem.
(63) .
Vel regnum c<Blorum dicit politiam angelicam,
~
quam Cbristus paulo post conditurus erat per
,
evangelioa precepta. Dicitur quoque regnum coe .
l o r u m , fruitio coelestium bonorum. Significat et
.
aliapluranomenvarie s i g n i f l c a t i Y u m regnum caslo
rum, prout i n sequentibus erit invenire.
, , 9

47

Variae lectiones et notae.

* * L u c ,23. L. , 23.

(60) Ita uterqueCodex. Hentenias id non expres-

t i t Mibi h i mentem Yeoiebat,

, a b s o -

lule. E x Gbmostomo, qui beec Iractat t. VII, p .

139 Bibil i n oano rem amoitor.

61) .
62) .
63) .

159

EUTHYMII

Vers. 3. HtC semitOS ejU*. VOX Clamatltis,

defectiva est oratio. Iatelligitur enim : Vox sub a u d i (est mihi viri clamantit in deserlo), illo scilicet, quod est apud Jordanem ; clamantis autem,
qufiB sequuntur: Parate viam Domini, etc. Viam autem Domini, et semitas ejus vocal animas, ad quas
venturum erat verbum Evangelii : quas etiam parare exbortatur, sive mundare instrumento pcenitentieB, affectionum spinas extrahendo, peccati l a pides ejiciendo, et ita suares ac mollee a d ipsius
susceptionem efflciendo.

ZIOABENI
.

160
,

$ , .

$
, 5 .
, .
,
,
, ,

,
, *
.

.
Vers. 4. Ipse mel tilvestrc. Meminit et vestie,
, ,
et cibi ejus, ostendens et pannum, et siraplici , ,
tatem eorum (j): et per baec docens corporis
m i n i m a m habendam esse curam,despiciendamque , .
, ,
eumptuositatem. Ne queeras autem, quis i l l i ve * ,
stem texebat, aut unde zonam habebat. Multo

enim magis admirandum est, quomodo i n eremo
a puero aeris insqualitati per talem aetatem assue- * ,
, (64) factus est. I d autem unum scito, quod etiam iila,
.
divina ei provisione subministrabantur, et i t a
afflictiones suiferendo perseverabat
Locustas vero quidam berbarumesse r i r g u l t a (k)
, (65)
dixerunt; quidam autem herbam dictam locustam;
, , ,
alii ipsum insecti genus. Dicunt enim us . ,
que a d bodiernum dlem, i n illis parlibus ple- rosque illud edere fumo siccatum; et ipsum i n .
tar animalia munda legislatorem adnumerasse ;
* habere autem gravemodorem,malumque gustum.
. .
P r i m u m tamen potius tenendum est. Mel quo- Q ,
,
que silvestre i n petrarum scisauris ab agreetibus
.
apibus conficitur: sed amarum est ac insuave.
f Habitu etiam praedicabat, vestem gerens *
f (66) (67)
gubrem. Dicuat autem camelum medium esse i n . .
ter munda animalia et immunda ; licet enim r u , .
minet tanquam m u n d u m , inferne tamen ungulam
, * (68)
non babet fissam. Quia igitur Joannes populum
,
Judaioum qui misere mundus apparebat, ac gen. ^ (69)
tilem, q u i immundus erat, ad Deum adducebat,
, ,
idoirco pilos ferebat camelorum.
, , , (70)

Omnes sancti cincti a Scriptura inducuntur,

f
vel tanquam semper i n opere p o s i t i : negligentes
, .
enim et delioati n o n cinguntur : v e l quia concu- D (74).
Yariae lectiones et notae.
(64) i . e.
.

(65) Quo'sensuhabet Pbilo, pag. 475.

(66) Hoc et p r o x i m u m scholium i n margine sui
codicis reperit Hentenius : mei non agnoscunt. Est
ex Theopbylacto, p. 17, 18.
(67) Heec supplenda sunt apud Hentenium, q u i
tamen videtur legisse.
(68) Forte reperit Henteniue.
0 ) Pannum et simplicitatem eorum. Pannum ha
bet etiam editio princeps Lovamensis. flabebam
p r o e r r o r e typotnetee, credebamque interpretem
TOloiese parcum. Reddo : MeminM eiiam viclus et

(69) Nescio, unde misere bauserit Heateniua.

Forte pro , legit . Nam n i m i s
recedit, vere prorsus alienum est.
(70) Hic auctior est Theophylactus.
(71) Hic omissum : , N i a i
supra etiam omisea eseent qoaadam a b e o d e m
ecriba, crederem, metu Turcarum h o o m k s a
esse, quod codicem illis i n looia scribebat.
amictus ejus, ostendens eum tenuem et facile
parabilem (sabitsriam).
ik) Virgutta. Cacumina. I t a apud P h i l o n , p .
475

16i

COMMENf. I t f MATTILEUM. -

, piscentiaB affectiones mortificarunt. Pellis namque,

, , .

, , *

, *

* , , *
, .

* -

,
<

mortui animalis pars est.

Vers. 5. Tune Vers. 6. Peccata sua. Primum
quidem baptizantis opinio spem omnibus erigebat.
Erat enim poQtificis filius, et nunc p r i m u m ab
eremo descenderat, multis ornatus virtutibus, soloque visu non p a r u m avertebat metum (/). Deinde autem nova preedicationis apparentia regnum
coelorum annuntiabat: de quo tunc p r i m u m audiebant. Tertio vero, quod etiam magis urgebat,
propbetae Isaiae dictum i l l u d : Vox clamantU in
deserto, de illo praedixerat.
Et quomodo nullus Evangelista scribit, quod
Joannes turbie clamaverit; Parate viam
Domini,
sicut de illo propbeta ait ? Manifeste quidem

' , ^ nullus scribit. Verisimile est t^men et hoc claraa-

,
..^. ,
..a
_
*v

162

CAP. I t t .

, -

, ,

, ,
.

y i e quanquam scriptum non sit, utpote per se

intellectum. Veramtamen etiam iilud : Resipiscite
etfacitefructus dignospcenitentice tantumdem valet,
quantum : Parate viam Dommi. Est enim praepa*
ratio ac repurgatio praedictae v i ipsa resipiscentia, ao v i r t u t u m fructificatio.
s 8

.
,
. .
,

, )

,
*

.
. ,
, *

,
(72) .
. , , ,
$ , .
,

(73) , , '

, ,
,

te

50

Exibat autem a d ipsum Hierosolyma civitas,

sive Hierosolymitffi, i t a e n i m d i x i t Marcus . Q u a m
autem habuerit virtutem Joannis baptisma, quamquedifferentiamabaptismate, quodGhristusstatuit,
diligenter apertum invenies i n explanatione Evangelii secimdum Marcum. Nam i n ea convenientius visum est, r e m hanc declarare, u b i scriptum
e s t : Prcedicans baptismum pceniteniim in remissionem
peecatorum .
Vers. 7. Porro cum vidisset t r a . Judeeorum genus variis appellaturnomimbus.Siquidem Hebrsei
dicunturab Heber, utpote linguaej us utentee, buj us
enim solius linguam senravit Deus inconfusam :
quia communicare noluerat cum illis, qui t u r r i m
aedificabant. Ab hoc autem descenderat Abraham.
Israelitae verodicti sunt a Jacob,qui Deum i n scala
vidit, et Israel appellatus est. Israel enim tantumdem valet, quantum Videns Deum. Judeei autem
a David, quem postquam de t r i b u J u d a ad regnum elegitDeus,ejusque posteris dedit, ut beereditario j u r e regnarent, t r i b u m i i l a m claram r e d d i dit, utpote ab eo tempore regiam : i t a u t etiam,
qui ab aliis tribubus descenderent, postea Judsei

D qaoqiie ab bao c o m m u n i vocabulo dioerentor.

(74),

H i s itadistinctis, dicere eliamoportet de duabus

Marc. , 5. l b i d . 4.
Variae lectiones et notae.
{72) Respicit Genes.xi. Qoid autem sit ,
igaoro* Hentaaius i d pnetermisit. Neecio u t r u m
m corTuptumTOcabulamHebraicum, anOraecum.

Forte T o l o i t . Ex Hebraicis ^ 3 3 et ^ 3 n i b i l
etsealpi potest. est ex Gen. x , 10, u b i

U m t n ocribUur . Ita etiam Epiphan. 1.1,

p . 7 5 ; sed Cyrillus Alex. t. V I , p . 2 B, i n Collecta()

Kon parum avirtcbat mctum,

neis babet . -

. Addendis.

(73) .

(74) . Male. Est enim ab ,

quod babet Xenopb. p . 513. E* Frequentius occurXlt .

Ac solut visua malta refulgebat pietate*

fiUTYHMII 2IGABEK1

163

Judeeofunl sectis, qu hic ponuntur. Sadducei i n

cceteris quidemJudaei erant.-verum Spiritum sanctum et angelos, ac resurrectionem mortuorum negabant, neque omniao eese credebant. Pbariseei vero
etipsiquoquein cteris Judis,babebant quasdam
observationes ceeteris non communes,utjejunium
bino i a bebdomade d i e ; substantiae decimas, quas
pauperibus erogabaot; lotiones ac purificationes
urceorum, paropsidam, ac scyphorum, aliosque
bujusmodi mores.Sicutautemscribsive legisperiti
ao doctores aliis prostantiores erant : ita sane et
Pbariseei ac Sadduceei taoquam aliis supexiores sese
jactabant.
Hos igitur Joannes accedere videns, ipaosque
agnoscens, t u m per inbabitantem i n se gratiam,
t u m vero a veste babituque insigni, liberius eos g
a r g u i t ; siquidem fiduciam i n eo babebat, q u i sa
miserat. Miscet autem reprebeueionis asperitad
laudem, ut inde quidem bumilientur, binc autem
consolationem acoipiant. Nam ipsos alloquens,
Progenies viperarum appellavit Sicut enim viperar u m proles, cum pariuntur, suas occidunt matres,
exeso eorum ventre, i t a sane et J u d s i suos patres spirituales, puta propbetas occiderant. L a u davit autem ipsos dicens : Quis demonstravit
vobis fugere aventvra ira ? Apparebat enim, q u o d
sola ipsorum prudentia.

164

.
,
,
' . ,
(75),
, , ,
, , ,
, . ' (76) (77)

,
, .
,
, ,
,
,
. .
$ ,
ry , ,
"/ ,
.
,
*
,
, . , *
;
' , (78),
.

Puturam v e r o i r a m dicit, vel q u a Romanis

, '
i n obeidione futura e r a t : vel quee a Deo i n die , rjj , ,
j u d i c i i ; quam, ad poenitentiam properando, f u *
. ,
giebant. Erumpendo (m) igitur a d Pbariseos ao

SadducfiBos dirigit sermonem (n) : eos autem s p i - , *
r i t u discernens, hcec illis dicebat, q u i i n Christum
^
credituri erant, et i t a pradictam i r a m omnino
, evasuri. Quod si Lucas beBC turbie i i l u m dixisse
.
ait, ad se ut baptizarentur venientibus, n i b i l inde
,
turberis. Verisimile est enim bis h c Joannem
' , . ,
dixisse : nunc quidem hie, nunc vero illis. Admi , ,
.
rabatur autem Joannes magnam ipsorum muta , (79), ,
tionem : quomodo b i q u i propbetas occiderant,
, , ipsum quoque non occiderent, sed magis ad poB.
Dilentiam venirent.
Vers. 8. Facite pamitentice. Qui a ergo resi . ,
piscitis, scitote, quod sufficit pravitatem
, ,
duntapat fugere : sed oportet yirtutem quoque
, " ,
operari. Declina,
inquit, malo, et fac bo, , .
num .
Vers. 9. Et ne kbraham. Ne videamini, hoc
_ . , ,
D

" Luc. m, 7. " Paal. , 15.

Variae lectiones et notae.
(75) , addit A*
(76 , pro .
Oi, omittit .
(m) , n o n est, erumpendo, sed protctpue, m pnmu.

(78) iatell. .
(79) , interponit .

(n) Post sermonem, i t a legendom, iis qui *

pientiores vidcbantur, per eo$ autem hctc iliis, eux.

COMMENT. IN MATTrLEUM. CAP. I I I .

1&
. ,
,

est, velitis, Admonet autem fleiaaordibas suis

d i c a n t : Patremhabemus
Abraham: et sufficitnobis ad virtutem, quod ab illo descendamus. Neque
enim ullos oportet, de progenitorum virtutibus
gloriari : cum ipsi negligentes sint de propriarum
operibus v i r t u t u m .
Vers. 9. Dico Abrahx.
Ne putetis, inquit,
quod si vos absque fructu virtutum perieritis,
nulli reliqui erunt Abrabee filii. Potest eoim Deus
de inanimatis bis lapidibus suscitare filios ipsi
Abrahae. Etenim ipsum quoque Isaac suscitavit
ei, de inanimato ac lapideo SarsB utero. Potest
et alio modo dici : Ne gloriemini, quod originem
babeatis ipsum Abraham. Nequeenimhoc vestrum
bonum opus est, sed Dei dooum : q u i potest,

, * .
,

, .
. , , ,
,

*
,

. "
.

166

, ,

, g nempe omnipoteos, de apparentibusbis lapidibus

suscitate filios ipsi Abrabae.

Quidam autem diount eos q u i e gentibus cre , ,
diderunt, bis verbis i n s i n u a r i : qui p r i m u m ad
eritatem obdurati et inseneati, postea per fidern
. " ,
in filios adoptati sunt. A l i i vero illos desigaari
,
dicunt, quitempore Passionis Cbristi ob petrarum
, .
ecissionem per fldem i n iilios adoptati sunt ; et
,
b i autem et i l l i i n Abrah filios cooptati suat,
' .
utpoie cum ipso ffitern baereditatis participes.

Proprie enim Abrahee ftlii sunt, q u i virtutes ejus
, *
imitantur, ac sorle ipsius i n regao coelorum
,
digni babeatur, sive ex Judsis sint, sive ex gen* , .
tibus. Nam tanto major est virtutis cogaatio,
,
quam sanguinis, quanto anima corpore prestan .
. tior est.
Vere. 10. Jam in ignem mittitur. f f Securis,
. 1' (80) ,
evangebca est amputatio, quee amputat steriles ad
,
virtutes etfidem Judaeos alege, nec tamen prorsus
,
eradicat. Radix e n i m i i l o r u m lex, c u i i l l o r u m loco
. ' , '
inseruntur credentes. Arbores autem sunt Israe *
litae.
.]
Cam j a m eos terruisset dicens, quod oisi cave (81) ,
rent, a geoere Abrabam exciderent, auget adbuo
, ,
metum. Non solum, i n q u i t , a taligenereexcidetis,
. , ,
verum etiam irremediabili modo, citius a praesenti
, *, ,
vita excisi, etiam i b i i a futuro poenam luetis. Se , curim eaim figurative mortem appellavit, arbores
.
autem bomines, radices vero vitam ipsorum, ignem
* , * ,
etiam d i x i l ipsius gebeanee.
. .
, .

, -

, _

,
, , , ,

, ,
, rip ,
,
,

Quidam vero radicemiQterpretenturipsum Abrab a m , arbores autem Judaeos q u i ab ipso pullula-

r u o t , securim quoque Gbristum, q u i ipsos quidem

exciaurus erat, fructum ad Evangelii fidem non ferentes : iaserturus autem illos, q u i e gentibus credereat. Postquam ergo fastum ipsorum terruit, ac
cordis eorum duritiem timore cadendi a genere
Abrabam, excisione ac igne e m o l l i v i t : deinceps
sermonem de Gnristo cum multa dignitate i n d u c i t ,
ut ipsi apparenti occurrerent.

Variae l e c t i o n c s et notae.
(80) l n d u i a in marg. habet A. Bademomieerat
Bente&ius.

(81) , omittit A.

EUTHYMlI ZlGABENt

168

Vers. 1 i. Ego quidem Spiritu sancto. In poBni- . ,

, .
tentiam, hoc est, Propter poeaitentiam, ipsos enim
, , , coofiteotes sive resipiscentes baptizabat, quia eos

poenitebat ; eratque tale baptisma poeoiteatiee de- .

.
monsiratio. Post se autem Yenturum dicit Jesum,
aote quem ipse viam illi proparabat, clamans : Pa- ,
* ,
rate viam Domini, ut supra narravimus. Dizit quoque Christum se fortiorem, utpote divinitati u n i . ,
t u m . Illud v e r o : Non sum idoneus
calceamenta
. ,
portare,
excelleatem ejus, q u i prodicabatur ex
,

(82)
p r i m i t dignitatem. Tantumdem enim est ao si d i . ,
ceret: Neque iater extremos ipsius servos nume
r a r i possum, propter magaitudinem Divinitatis
, 6ipsi unitae ; postremis siquidem servis bujusmodi
*
commissum est obsequium.
.

Reliqui vero Evaogelistee, Corrigiam
calceamen-
, ,
torum ejus solvere dixerunt " ; ut manifestum sit
, ,
utrumque dixisse, nunc quidem hoc, nuno vero
. ,
i l l u d . Dicens autem, Ipse vos baptizabit in Spiritu
,
sancto, palam fecit Dominici baptismatis digoitatem. Meum, inquit, baptisma abetineotiam apec , , ,
catis operatur ; iliius vero, Spiritue saocti parti ,
cipem facit. Mattbaeus sane, Marcus et Joaooes d i . ,
x e r u n t : In Spiritusancto".
Lucas vero : In Spi , ,
ritu sancto et igni**; unde rursum manifestum fit,
* , *
et hoc, et illud Bapiistam variis dixisse tempo ,
ribus. Nostris quidam majoribus (o) bic sermo de, .
monstrat, Spiritus sancti super apostolos i n igneis
,
lioguis desceasum. Tunc eoim i n Spirita sanetoet
, i g n i baptizati sunt. Postea vero idem operatur
*
constitutum a Gbristo bsptisma. Eteaim cuique Q *

baptizato advolat Spiritussanctus n o n solum ipsum

sanctificans, verum etiam invisibiliter animee ejus
sordea consumeos. sum autem idoneus, boo
est, Non sum dignus** ; i t a e n i m scripsit Joannes.

. , ,
(83)
. , ,
* .

Ipse vos baptizabit, Per metapboram dictionis,

gratiffi abuadaotiam refert Baptista. Et igois repetitioae, gratiae vehemeotia ao iacomprebensibilitas
demoastratur.
Vers. iZ.Ctyus inezstinguibili.
Ex bis demoostrat, quod judex etiam sit futuri saeculi. Et aream
quidem vocat universalem orbis Ecclesiam, a d
quam omnes operatores a Domini provideotia conducuotur. Ventilabrum autemjustum ejus j u d i -

(84)

} \

,
}
.
.

(85) .

,

cium, quod eos sane, q u i o m n i iniquitatis veoto ^ ,

agitantur, quasi paleaceos, tradit igni gehenn
, ,
inexstinguibili ; iilos vero, q u i v i r t a t u m

habeot

gravitatem, i n apotbecam coelestium taberoacul o r u m COUigit.

Variae lectiones
(82) , p r o . .

(84) Inclusain margine babet ; omiitit B.

(o) Vestris quidem majoribut.
uutem.
(f)

Operatoret,

Redde,

ad .

Polistimum

a d

ryov-

(86) .

Marc. , 7 ; Luc. i n , 16 ; Joan. i , 27. Marc. , 8 ; Joan. u 83.

(83) ', omittit .

L u c . m , 16. Joan. i , 27*

etnotae
(85) , abest .
(86) , addit .

refertar. Ad qaam omnes (homiaes) D o m i n i e u r a

(tanquam agri, segctes aut iructus) c u l t i . I t a C o r i a t b i i appeflaatur I Cor. u i , 9, (
%

COMMENT. I N MATTFLEUM. GAP. I I I .

Nvv , ,
* , (87) ,

palea ; tunc autem omnino discernentur, quando

frumentum i n apothecam deferendum est. m a n u
autem sua dixit, eo quod promptus ac paratus est
ad dijudicandum. Vide autemquod postquambaptizaverit i n Spiritu sancto, expurgat adhuc aream
suam, ne suscepto baptismo torpeas.
Vers. 13. Tunc ab eo. Cum serris venit Dominus : sed i l l i quidem, u t paBnitenti actus demonstrarent (d) accesseruat, ipsi vero ut populo
manifestaretur. Ita enim dixit Joannes, quod (r)
ut manifestaretur
Israeli .
Vers. 14. Joannes autem ad me. Cogaovit quie
esset per inhabitantem i n se Spiritum saactum. A i t
eaim Joanaes evangelista : Videt Joannes
Jesum

.
TJ

* ,

. "

, .

170

Nunc siquidem i n area mista sunt t r i t i c u m et

' .

' , , (88) *
, ^ .
, } .

17

. " ,

, * venientem ad se et ait : Ecce Agnus Dei, qui tollit

, ,
peccata mundi**, etc. Nuuc vero probibebat ipsum
. , -
diceos : Miki opus est ut abs te baptizer. Ergo pecf

. , -

catis obnoxius, ab eo q u i peccare potest; i a

auda aqua baptizaos,ab eo q u i baptizat i a Spiritu
saacto et i g a i ; servus a Domino ; bomo a Deo, et
tu tamea e diverso veais a d me ? Alii enim per
iaterrogatioaemieguot v e r b a i l l a : Tu venisad mef
Theologus autem Gregorius per affirmationem
quasi propbetantis ac dicentis: Sequtris
me qui
occidar, boc est, occideris et t u .

, ,
,
,

, , ,

* .
,
x*i

, ,
,

(89)

V e n . 15. Respondens modo. Desine modo i m peccabilitatis ac divinitalis mem velamenta obten . - ^ dere ; neque enim sunt haec praeseutis temporis,
* ' .
sed dispensatorio modo a te baptizor. Quemadmo ,
d u m eoim propter bomines homo factus sum, ut
)
tanquam bomo fallam(s) diabolum ipsosdecipien)* , , ,
tem ; ita propter ipsos, sicut ipsi baptizor, u t i n
aquiseorum sordes sepeliam, q u i regenerandi sunt
* . *
per aquam et s p i r i t u m . S i m u l autem et boc dis ,
pensatorie ago, ut videlicet per baptismum populo
^ .
demoastrer.
Vers. 45. Sic justitiam. Sic coogruit nt com . , pleam omae Dei prseceptum : hic eaim justitiam
. ,
preeceptum Dei appellat. Omnia, inquit, quae jussit
(91) ,
lex complevi preecepta. Solum aempe i d r e l i q u u m
, , *
est, utbaptizer. Sic Uaque decet, ut compUam
, *
omnem jusliliatn, videlicet per baptismum, ut quia
,
Adam unicum complevit
prceceptum,
, (92)

,, - _ vetas
- - - p- w . . . . . w -

. ,

(90)

, ,

W o a a . ,31.

1 1

egoaovusAdam pro ipeo omaia adimpleam, illios-

Ibid.29.
Variae lectiones et notae.
(91) Cbrysostom. t. V n . p. 140. . -

" . .
, .

(89) et , quod repereraai,

dedi, .

(901 Particulam aegativani , q u a m seasus eiQlabat, addidi.

iq)Pmtit.act.
demonslrarent. Ut resipiscerent,
n l abam meatem iaduereat.
( r ) i n versioae omitteadum erat, redutndumqtjod*
PATROL.

GR.

C X X I X .

(92) his offendo. Particula enim similia

juogit. Dissimilia autem et

. Gonjicio igitur, levi mutatioae,

.

(s) recte r e d d i t u m est fallere,

decxpere, quaaquam Drius ferri possit.
est bostem de statu dejicere, viacere. Ergo ui opprimam
quioppretsit.
0

17

ZIGABENl

171

que posteritatem perficiam et a condemnatione , ,

q u a m ille a descendentibus distribuit, illos l i berem, q u i me imitabuntur. Praeceptum autem

erat Dei, et baptismus Joannis. A i t enim : Qui
misitme ad baptizjndum in aqua , etc.
s e

*
,
. ,
,
,

Vers. 16. Tunc aqua. Dicunt aliqui, quod

. ,
uonmquemque baptizatorum is q u i baptizabat i n
, ,
aquam ad collum usque immissum detinebat, quo*
, (93)
nsque peccata sua confessus esset, et poet confes , ,
sionem (0 ascendebatdeaqua. Chrietusautem c u m
, , peocatum n o n baberet, ooo est detentus i n aqua :
(94) , (95)
et obbanc causam aiuatevaogelistam dicere,quod
, .
elatim aicendit de aqua.
Vers. 16. Et ecce complacilum
est. Veterii
.
Adam inobedientia paradisum nobis clausit, n o v i
, *
autem obedientia coelum oobis aperuit. Majorem
, ,
enim bonorum fruitionem nobis acquisivit, quam
. "
fuerit perditio. Et vide quo pacto Cbristus populo
, ^
demonstratus est : clare videlicet ac manifettte.
. *
Postquam enim Joannesde ipso turbis prodixerat,
, ,
ac seoeim ad hujus dicta aDimum advertebant, u t
, ,
videruat etiam ipsum quasi u n u m de populo ba.
ptizari, offendjculum passi sunt. Et idcirco coeli
, , quidem aperiuntur, oelendentes, quod abipsis de, . ,
ceaderit celumba, u t tuper eumvocem derivaret,
, -
ne ipsam de Joanne testificari putarent. Et ita
, ' ,
Pater testimonium dedit P i l i o ; Spiritus saactus
, .
vero super eum descendit, quasi digito demoo
trans bunc esse, de quo ferretur teitimonium.
' ,
specie autem columbae. Hoc enim aaimal i a multis
, .
Spiritum saactumimitatur. Siquidem h o m i n i ami , ^cum est, nec facile i r r i t a t u r a d i r a m , puliis quoque
,
privatum patienter eustioet, neque minus ad eos
.
qui 8 privayerunt, aocedit ; mundissimum etiam
, est, et bono gaudet odore.
. , rp *|
.

Hujas quoquecolumba?figura eratilla, quee Noe

finem d i l u v i i nuotiavit. Quemadmodum eaim tuac
erat d i l u v i u m ab aqua, i t a et nunc a peccato : et
eicutilladenuntiavit cessatioaem illius diluvii, ita
ei ista hujus proseatis. Aperti suat aatem cneli, et
super baptizatum descendit Spiritus saactus, u t
diecamut tuper omaembomiaem baptizatum coelos
aperiri, vocaatesipsom ad superaam habitatiooem.

,

. " ,
.

,
,

Ad eum qaoque accedit Spiritus saactus. Quodsi D ?

bffic seneibilibus oculis videmus, ae diffidas.

Signanamquefidelibusnondantur,3edinfidelibus ;
aobis autem signorum loco suffioit fides.

*
.
, .
, cfc
, .

Joau. i , 33.

Variae lectiones et notae.

(93) Conjici p o s i i t , etsi
ignoro, memorari exempla particolsB cum i a d i cativo.
(<) est, post confesswnem,

(94) * .
(95) .

sed, et tune missus,

dmis$us>

173

COMMENT. MATTlLtiUM. -

$
,

. *
,

5 .
, * ; ,
* , ,
,
,

'

* ,
" , ,
, , *

CAP. .

Simul etiam attende

quod sicut i n Paschate

sive Coeaa mystica (u), i n una mensa Judaicom
pascha adimplevit ac finivit, et suo dedit i n i t i u m :
ita quoque i n baptismate, in eodem flumine fecit
utrumque.Coelorum enim apertio.et Spiritus sancti
descensio, Ghristiani baptismatis dona erant. Quid
est autem. In quo mihi complacitum est f Hoc est
i n quo oblector. Vel, qaia nato ipso laudes cecineruat angeli, dicentes : Gloria in altissimis Deo, et
w terra pax, in hominibus beneplacitum , i d eet,
bona voluntas. Bonaautem voluntas erat ut homines salvarentur ideo nunc d i c i t : flic est,in quo bominibus bona volui, boc est, per quem est b o m i n u m salus.

-.
. , , g

,
, * , *
, ,
,
,

, ,

, .
,

. ,
* * ,
* , *
,

$,

, .
" , .
*
,

, .

'

,
. ,
0

,
, , .

Cap. I V , . 1. Tunc dtabolo. Postquam t a n quam bomo omnia ad b o m i n u m doctrinam ef fecit

et tulH, semetipsum post Laptismum Spiritui sancto
tradit, ut ab eo ducatur, qaocunque ille jusserit.
Ducitur autem i n desertum, ut a diabolo oppugnetur, u t et t u post baptismum nequaquam t u i ipsius
ductorsie,8edducarispotiu3 a Spirituetpostbaptism u m i n tentationes incidens n o n turberis. A d boc
enim armatus es, u t pnelieris. Et hinc est, quod
accedentes tentationes Deus non prohibet. Primum
quidem, ut virtutem armaturae, qua indutus es
agaoscas. Deinde ut bellare discas. Ad baec ut probatus fias. Preterea ut boc modo non extollaris.
Demum u t scias magnum t i b i concreditum esse
tbesaurum. Nisi enim ita fuisset, nequaquam frustra tecum conQigeret inimicus. Nam u b i divitias
videt, i b i aciem ex adverso instruit.
Ductus est autem i n desertum inaccessuu ; quod
manifestans Marcus , dicit etiam fuisse i b i c u m
bestiis, unde majus quoque belium demonstratur.
Tunc enim magis i r r u i t diabolus, cum hominem
magis viderit solitarium, omnique privatum consolatione.
Ver3. 2 Et esuriit. Primum jejunavit, innuens
quod magnum propugnaculum sit j e j u n i u m , his
qui dmoni repugnaat. Non excessit autem raensuram, quam ante ipsum attigerat Elias, et aote
i l l u m Moses: ne virtutemhuroanae naturee supergrediens, incredibile faoeretse hominem esse ; et biac
est, quod postea emriit, hominem se esse confirmans. Siqaidem homiai p r o p r i u m est ex jejunio
61

^ esurire. Superflue autem addi yidetur de noctibus

& , .
I I ;

praBterierunt.

.
Kjd

--- .

Luc. , 14.

Puto tamen propter Hebrseorum jejuoia additum

esse, quidiebus jejunantes, noctibus edebant.Marcus tamen et Lucas, noctes tanquam subintellectas

Vers. 3. Et fiant. Marcus autem et Lucas d i xerunt, quod etiam i n quadraginta diebus tenlaba

Marc. , 13.

Variae lecliones e i nolae.

()

Swe cotna mystica.

B c de suo videtor addidisse. l n meis n o a est hrti .

175

176

EUTHYMII ZIGABENI

tur
u t manifestum sit, quod i n illie quidem , ,
ipsom longinquo t e n t a b a t : nempe per somnum,
^ , ' ,
* *
per t r i t t i t i a m , per ignaviam, etsimilia. Postquam
, , (96)
autem ipsum esurire cognovit, j a m prope acmani rp
festeappetivitadque per vilium fami conveniensputa
, . , .
gulam. Gonsidera vero quid faciat. Audierat et a
,
Joanoe, et per vocem coelitus delapsam, hunc esee
, >
Dei F i l i u m ; ignorans ergo quod Dei Filius carnem
assumpsisset, siquidem latuit eum arcanum incar- *
nationis mysterium, suspicatus est bominem q u i * , ,
dem esse, a Deo tamen ob virtules ipsius adopta ,
t u m . Itaque ei j a m tantum invidit bonorem, eicut
* ,
et veteri Adam : nieusqueest buno, velut i l l u m ab
, ,
ipso dejicere.
,

Et idcirco propius accedens, p r i m a m producit

,
lentationem, nempe gulositatem, per q u a m cepit
, , ' {
et p r i m u m Adam. Quia ergo nullus aderat cibus,
* ,
eo quod desertus n i m i i eiset locus, sciebat autem
, rfj
fami convenientem esse panem ipse, quidem non
, ,
affert, eo quod ab adversario Cbristus sumpturus
,
n o n erat, sed jubet ut de lapidibus panei efficiat.
,
Et ne Cbrietus insidias agnosceret, observatecbnas
, '
ejus ac maliti magnitudinem. Non d i x i t simplici, *
ter : Facito, u t isti lapides panes fiant, sed p r a m i , ,
s i t : Si Filius Dei es, utappareat quod u t demons*
* , ,
tretur, an Filius Dei sit, petit (v) lapidum i n panes

fien transformationem. Putat enim bujusmodl
.
verbis pungendum, tanquam rubore suffundatur,
8i Filius Dei non esse credatur, u t igaorato dolo,
" , ,
lapides i n paoes transformet, accepta certe (x)
,
a Deo potestate ; ac postmodum videns j a m ipsos, C , ,
magna attractus esurie, dejiciatur. Sed n o n latuit
, , ,
i l l u m , q o i sapientes comprebendit i n astutia
$ * '
8ua .
rf

Vers. 4. Qui Dei. Intellecta illius astutia,

signum non edidit requisitum. Nam signa ad commodum intuentium fleri consueverunt : diabolu*
a u t e m n u l l a m inde relaturuseratutilitatem. Etenim
neque visis postmodum omoibus qu fecit Cbri8tus, i n aliquo mutatus est. Sed ad occultamipsius
reepondet cogitationem, et ex l i b r i Deuteronomii*
Scriptura ei silentium imponit. Ac si d i c e r e t : A d
q u i d m i b i opus est panes ex lapidibuefacere, p r o pter famem quee meurget. Utillis visis alliciar esca?
Atqui n o n aolo pane hominum vita servari potest.
sed et alio preeterea cibi genere. Omne siquidem D
verbum ab ore Dei egrediens ad eum q u i famo
premitur, loco Cibi v i t a m ejus sustinet, et Bnfficit
e i . I t a sane gastrimargiee d o l u m longanimitate ac
tolerantia repulit. Obeervandum(z) vero Mattbfflum

" Marc. , 13 ; Luc. , %.

.
. , * 6
, ; , , , *
,
$ , -
;
p , ; * * V
*
* ^ ,
/> . , *
* ,
* , .

Job. , 13 I Cor. , 19.

* Deat. T U I , 3.

Variae l e c t i o n e s et not.
(96) .

() Ut videatur, ad demonetrandum eum aese

F i b u m Dei, petere.
(*) Certe. Forte post reparit , idque

reddidit certe.
(x) Observandum. Videtur 6188.
l
pronilB 06gl6XU.

COMMFNT. MATTFLEUM. - CAP. IV.

. (97) , pluraliter lapidesdlcere;

, ,

178
L u c a m v e r o lapidem sin-.

gulariter
Frequenter enim apud evaagelistae
hujusmodi, qua? nihil offician t,di versitates repftriee.

\ ' (98)
. ' ,
,
, ,
. , ,
,
.

. ,

. ,
, , ,
, . '

Veteri Testamento d e p r o m p t u m e s t ; est enim

verbum Mosis. Nam et Hebrai manna comederunt,
quod cum non esset panis, omnem tamen eorum
supplebat indigentiam: mutatum i n omnia q u
optabat quisque edere, sive piicem, sive ovum,
sive caseum concupisceret Judeeus, illias g a i t a m
manna ei praebebat.
Vers. 5. Tunc civitatem. Aesumit, boc est,
assumendo ducit. Permisit enim inimico ducere
equo liberet, etpugnare sicut vellet, u t undequaque victus solus aufugeret. Sanctam autem civita-

, , , ^ tem vocat Jerusalem, utpote a Deo deleotam, et

ideo i n reverentia babitam : aut eo quod
q u o d isanctum
.
. , ?
Uv , : ,

baberet templum.
Vers. 5. Et templi. Pinnacalum domuncula
eratexcelsa valde, a d latus templi superstructa.

.
. * ,
,
.

. *

, ,
h

,
. " , ,
*

Vers.e.Zft pedem tuum. Prima victus tantatione, ad seoundum procedit certamen, et per vanam
gloriam ipsum nititur attrabere, ideoque jubet ut
seipsum precipitet ac servet. Utqae ipsum rursue
pungat, praemittit i t e r u m : Si Filius
Dei es
quasidenuo videaturhoc signum ad boc procedere
(aa), u t se F i l i i i m Dei esse demonsiret, quaaquam
Id prius noo fecerit (66); putabatnempefaciliueilli
posse persuaderi, et si non ob aliud, a l saltem
propter illos q u i eam mirabilia operantem Y i s u r i
9

C erant, tunc enim multi infarias aderant et Ita i n

;,

' .
'
,

* ' '

expassam vanaBglori nassam incideret,utpote seipsamidcircopracipitando, ut abeis laudaratar. I p sum quoque Davidica attrahit Scriptura ,ut videretur
etiam a Soriptura d l r i n a verisimiliter pereuadere.
Verum b i ejus doli Gbristum nequaquam latuerunt.

.
* .
* ' ,
m , ^ .

, "

.
; * ,
, ,

Vers. 7. Dixit Deum tuum. Et hoo ecriptam est

In Deuteronomio . Tentat autem Deum q u i , nulla
instante neceesitate, seipsum i n manifestom p r cipitat pericolum, ob babitam i a Deam fidaciam.
Vere. 8. Iterum V. 9. Adoraveris me. Supervaouum fuiiset nomen ascribi montis : quto enim
fuiseet iade eomeouta utilitas 7 laterim frustratue
teeundo quoque impetu inimicus, ad tertium i m u -

, ^, D p6rprparatur,etper avaritiam q u a m novissimam

. - lerrabat, utpoqne pariculosioreoi, dejicere conatur
, * ,
et i n moQtem ducit 6X06lsom valda, ac digito ei
, , ,

L u c rr, 3 .

demonstrat, t h momento

Daut. n> 16.

Variae lectiones et nota.

(97) 1. 6. .

(98) H c o t n neulro meorum comparent. Sumpta sunt ax Theopbyl. ,

<*o) Procedere. I m o , queerare, petare.
(46) Qaanqaam, e l c . ; cam p r i u t non facerit, n o n factum s i t
I

temporis,

quod atiam

180

EUTYHMII ZIGABBNI

179

addidit L u c a s ^ h o o est, i n p a r v o tempore, partee , ,

, * ' *
orbis, i n quibus m u n d i regna sita erant, dicens, i n
',
bac quidem parte p o s i t u m est regnum Romano, , , '
r u m : i n i s t a veroPersarum, et i a illa Assyriorum,
ac pari modo de ceeteris. Et item boc praecipuam /*
, (99) , ,
habet gloriam, si formas epectas ae species; aliud
' , .
vero i n aliis, et u t semel dicam, omnia recenset.
,
Deinde a i t : Hcec omnia tibi dabo; puta qu i n
, . ,
r e g n i s m u n d i c o n t i n e D t u r , * t prostralus adoraveris
,
tne. Quomodo, odoIose,totactaIiacommutas unica
; , , } adoratione? Utique; u t u b i praecepti facilitate
,
d e c e p e r i s avaritiaB bamo eum transfigas, yidelicet,
,
cum amore p o s s i d e n d i regnorum divitias te adora
. verit. Manifestius autem ait Lucas, dixisse ei
, *
diabolum : Tibi dabo potestatem hanc universam et
gloriam eoi*um quiamihi tradita est, ei cuicunque 3 (!) ,
VOlodo eam \tuigitursi
prOVOlutUS COram me ado , ,
raveris, erunt tuaomnia .
Mattheeus quidem b s c
, . , preeteriit tanquam non necessaria : Lucas yero
, - .
addidit, quia boc loco dicta.
,
, . , .
Plerasque autembujusmodiomissiones a c addi[ (2) ,
tiones apud evangelistai reperies, et i n omnibus
.
,
pro eolutione preedictas adbibe causas.
,
.]
Vere. 10. Tunc solum coles. Hoo quoque i n
.
Deateronomio scriptum est . Coasidera vero
. , -
q u o d i n prioribus quidem tentationibus patienter C K respoaderit. Ubi autem vidit ipsum impudenter
,
Dei ad ee adoratiooem attrabere, divioumque
,
expetere honorem, lunc ipsum increpavit, dicens ;
, * "
Abi, Satana, boc est, Recede, adversarie. Luoas
(3), , , , ,
vero a c r i p s i t : Abi post me, Satana , boc est, e
, ,
cpnspectu meo te aufer ; q u o d enim post aliquem
'. ,
ponitur, ipsi non apparet. Neque sustinuit ut men- . dacii argueret dicentem omnia sibi tradita esse,
, ,
sed denuo ipsum a Scriptura repulit, et versuto
.
flagellum factaest increpatio,neque enim amplius
.
toleravit.
.
Et ideo (ec) Mattbeeus quidem postremam scripsit
-*
avariti tentationetn : Lucas autetu potius v a n
,
gloriffi, quia Mattbseus sane etiam ordinis tenta
;
tiOIieai CUram habuit, Lucas veroeoliusnarrationis
*
earum. I n q u o ergO a tentationibus Salvatons
.
m t t i i u e m u r ? Ut certe i n i m i c o nunquam fldem ; ^/
babeamus: ne si utilia quidem ac necessaria
,
f

7 0

Luc. , 5. I h i d . 6,7.

Deat. , 3 .

7 0

Luc. , 8.

Variae leciiones et notae.

99) Intell. .
1) .

2) HQBC i n utroque codice leguntur i n margine

ac referuntur advocabulum , quod e Luca
laudatur i n scbolio p r o x i m o .
(3) Gbrysost. t . , . 172. . . hunc locum
(cc) Meo. Gur.

iuterpretADg, bis babet . Sed istavoeabula non tam Cbrysostomi, quatn eodiooni auctoritate nituntiir. Nam Chry^ostomus saipius dt~
versa loca invicem j u n g i t , u t a d b .
{. docui. e i p u l s u m est auctoritate Origeais,cruem
vide t . I I I , p . 540.
y

181

COMMENT. iN MATTILEUM. CAP. .

oc jubeat.

* (4)
,

,
,
. ,

, '
,

, .
.

enumeratas tentationes, capita o m n i u m esee ten-

. '
,
,

tationum. Ab his namque caetero omnes oriuntur,

ut q u i bos devioerit effectus, contra omnes victor i a m obtineat. Quod autem additur : Usqueadtempus, gjgaificat, usque ad Judeeorum insidias. Tune
enim rursum oppugoavit, n o n per seipsum, sed
per Judeeos, tanquam per organa qtifiedam.

, ,
. , '
,

sunt,

71

' . ,

Siquidem per ea quee oommoda

adulatur : finit vero i n m a l u m . Utque nec propter

famem, aliamve urgentem necessitatem, faciamus
daBmonis voluntatem, sed ad Deum confqgiamus :
ne Deum tentemus, neque diabolo signa peteoti
intendamus. Haec enim occultato sub eis dolo
postulat. Quidam autem dicunt diabolum Christo
demonstrasse omnia regna m u n d i et gloriam
eorum, nonad sensum localiter, sedadintellectum
desigaaodo. Hoc aatem dixerunt propter i d quod
scriptum est, beec i n momento t e m p o r i i demonstraese.
Vers. 1 i. Tunediabolus.
Lucas autem scripsit ,
quod completa o m n i tentatione, diabolus abecessit ab eo usque ad tempus. Apparet autem t r e i

", *

f- (5) (6)

Tres tentationes sustinuit Dominus, nempe g u l ,

vanae gloriffi et avaritiae. Sunt etenim haec o m n i a m
, , m a l o r u m affectuum capita : q u i bas deyicerit, i n
. .
multis quoque aliis magisvictor evadet. Lucasita; , .
que d i c i t , quod omnem oompleverit tentationem,
' , eo quod tentationura capita consummavit. Quod
. ' >, ,
autemetiam angeli ei ministrant, significat nobis
. ^ quoque angelos post victoriam ministraturos.
'
Omnia siquidem propter nos et facit et ostendit
Dominus, cui veluti Deo semper angeli m i n i , , ^ ,
itrant.
.
,

7 I

V e r s . 11. Et ministrabant

"

, ,
,

() ' ,

ei Tempore quidem

tentationum non permisiteosapparere, n e p r o d a m

(AQperderet: postquam autem adversarium p r o pria devicit auctoritate, ao fugere coegit, tunc j a m
apparent, u t noveris quod postquam i n m o d u m
ejus viceris, et te suacipient ao stipabuntangeli.

(7)

6 , .

. /, ^ , ,

"

Vers. 12. Cum audisset Galilcsam. Postquam

audisset quod incarceremtraditus esset ab Heroda
tetrarcba, s i c u t i n sequentibus dicturue est.
Secessit autem instruens nos, u t tentationec
fugiamua. Neque enim vitium est, seipsum periculo
non objicere : sed ubiinciderit, n o n stare yiriliter.

Lw. IT, 13. Ibid.

Variae lectiones etnotae.

(4) Etiam haec pendent ex superioribus,

;

(5) H n c i n nullo meorum reperiuntur. Repetita

f o n t ex Theopbylact. p . 23 B.

7) Cbrysoet. t o m . V I I , p. 172. . '

, eodem eensu.

autem

intelligit, .

(8) , omittit. .

(6) videtur legisse Hentenius.

(dd) Prmdam.

Non repagnabo, ei qais acceperit

d * ChristO capienie et Yinc^nte diabolum, q u i

Cbrietom capere ei vincere yolaerat. Loout similis

cat ** Chrysott. t o m , . 356 G : -

, -rf

l t e m i b i d . p . 3ev : ,

184

EUTHYMII ZIGABENI

183

I n Galilaeam vero abit, simulquidemutcompleretur .

quffideeascribiturpropbetia, sicutinferiusdicetur;

utque inde piscatores piscaretur, apostolos dico,

q n i i b i morabantur. Unde et angeii sublevato i n
ooelum Cbristo, Galilseos appellaverunt eos, dicentes . Viri Galilsri, quid
statisaspicientesincalum .
19

aV.um'

, $ ^-,
- ,
,

. /,

, , ,
.

Vere. 13. Et Nephtalim. Relicta, hoo est,

prffiterita. Tunc enim non est ingressus Nazareib.
Vere. 14. Ut compleretur V. 16. eis. Galilaea
quidem regio erat Palestin. Olim autem data est
i n sortem duabus tribubus Zabulon et Nephthalim:
partem tamen ejusinbabitabant gentes alteaigenae.
Et videtur borum propheticorum verborum ordo
difficilis, t u m propter defectum quorumdam, t u m
propterignoratumeorum intellectum. Ego tamen a
propbetico libro illum requirens, intellexi quomodo
ea ordinare oporteat: nempe itaconvenit. terra
Zabulon, et terra Nephthalim (Intelligit autem
Galitoam, sicut dictum est), et, vos q u i circa
v i a m maris, i d est, circa mare Gablae babitatis ;
et vos q u i trans Jordanem: et Galilea gentium
(Vocat autem Galilseam gentium, eam G a l i l
partem q u a m gentes incolebant.) Deinde comprehendens omnes q u i i n preedictis locis habitabant, res illis salutares denualiavit, dicens:
Populus qui sedebat in Unebrit vidit lucem magnam,
etc. Et tenebras vocavit errorem. Errabant eoim
Judaei quidem circa Scripturas, gentes vero circa
cultum d i y i n u m .
Q

. , ,
. .
"

, , $ *
. -

. * -

I 1
, *

, ,

! !
, ,

,
*

,
"

(9)

, .
, .

Lucem autem magnam Gbristum n o m i n a v i t ,

q u i frequeater l u x vera appellatur : ipse etenim
bos ab errore eduxit, Uluetrans eos i n m o d u m
lucis. Deinde iterum hujusmodi tenebras interpretatur regionem mortis, et umbram mortis bisyocans
nominibus, quia sicut mortis regio ac umbra, est
sepulcrum: regio quidem quasi locus, u m b r a
vero quasi tenebrae. Nam tenebrae u m b r a est. Ita
et mortis spiritualis regio ac umbra,erat ille error;
regio sane, veluti more sepulcri eos continens,
q u i i n ipsum incidissent, m o r t u i , quoad sensum
veritatia ; u m b r a vero, utpote tenebris eos offundens. Ne mireris autem, si propbetica eloquia
integre non posuerit. Universaliter enim SCire ~
oportet, eyangelistas interdum quidem integre
diotorum mentionem facere, quandoque autem illa
abbreviare, et aliquando verborum quidem sensum
integrum servare, quasdam vero dictiones mutare,
quando i d i n nullo eermonem potest corrumpere
74

, ,

, . ,

" , ,
* *
,
,

* , . (10)
,

. , ( )

, (12) , ,

, ; , .

" A c t . , 11. ^ J o a n . i , 9 .
Variae lectiones et notae.
(9) Sicut uterque codex etiam in taxlu, pro v u l gari .
()^.

11)
pro .

.
-

! 12)

18S

C O M M E N T . M A T T H J E U M . -

(KEf

')

, ,
, .

. ,
,
,

"

, .
, , kf

, , , ^

. ,
,

(13) - ,

(CAP. IV.) De doctrina

Christi.
Vers. 17. Ex eo tempore coelorum. Haec ante
Salvatorero Joannespreedicavit. Incipitautein etiam
inde Ghristus, ut ostendat principium suum fuisse
Joanaem, et nequaquam illi contrarium esse.
Operae pretium enim erat, ut primum alius de eo
ferret testimonium, et tunc veniret ipse. Quidam
autem dicaot, videri quidem eadem praedicare
Christum, q u Joannes, puta : Resipiscite, et instat
regnum ccelorum, non tamen ita esse. Joaanes
siquidem dixit : Resipiscite, prop^rr peccata i n
quibus offendistis. Christus vero : Resipiseite, u t
transferri mereamini a veteri Teetamento (ee) i n
novum. Et Marcum pro teste adducunt, q u i a d d i t :
Et crediie Evangelio
Et Joannes, inquiunt,

g Christum vocavit regnum calorum.

, -

186

CAP. IV

Christus autem

ocelestemangelicamquepolitiam, quam ipse conditurus erat, ut prffidiximus. Marcus sane pro Regno
cmlorum dixit, Regnum Dei * Intelligitur proterea
regnum Dei instare, u t super credentes regnet
Siquidem incredulorum natura Rex est Filius Dei
et Verbum, credentiam vero utroquemodo, natura
videlicet et voluntate, cum sponte gubernationem
ejus suscipiant.
TS

ccv, ' '

, .
,
,

Hrrpov, .

, ,

"

1-

>>

"

Vers. 18. Ambulans V. 20. Eum. Mattheeeus

quidem i n boc loco dicit, postquam traditus est
Joannee bos esse Cbrietum secutos. Evangelista
vero Joannes, quod potius antequam traderetur .
Proterea Matth&usasserit simulutrumque vocasse
Jesum
;, Joannes
Andream quidem
w

~ aotem,l quod .w*

11

u u v w & u

Jesus,Petrum vero Aodreas vocaverit. Unde raaoi*

fe8tum estbanc 8ecundam fuisse vocationem. Etenim cum eum secuti fuissent ante Joannis t r a d i tiooem, rursumadpatriam reversi sunt, artemque
< , priorem exerouerunt: utpote videntes Joannem
, '
quidem traditum esse, J e i u m vero secessisse.
, .
Postmodum igitur Cbristos, p r i m u m eis faotum
, ,
igDoecens, venit ut r u r s u m eos reouperet: j u b e t / , , '
que ut sequantur, et pro r e t i b u i quae possidebant,
argov ,
sumant ab eo ralionalem sagenam : et io mare
, ,
eoeculi mitteotes, pro piscibus bomines capiant. Et
(14) , .
vide quomodo statim, hie quae poesidebant relictis
, ,
obedieruDt, nihil tergiversantes. Ita nempe v u l t
,
Gbristus, ut cuivis neoeasitati suus praeponatur
,
digoipulatus. Dixit aotem : Venite post me, hoc est,
. , , ,
D Sequimini me.
, ' *
Fratres fuerunt, q u i p r i m u m a Christo docenta
[ (15) ,
vocatisunt: t u m quia buio convenitfraterno modo
,
gubernare: tum qaia fraterno modo sapereoporteat
^ , ,
ept q u i ab i p i o dooentur.
. ]
.

',

^ Marc. i , 15.

7 1

Ibid.

VJoaiL l , 35 saqq.
V a r i lectiones etnotae.

(13) . .

(15) Iodasa in margine habei .

(14) . .

[ee) Testamento Vix puteirv ^ repertum esie ab Hentenio in c3odice. Malim equidem intellitre , quod panlo inferiua legitur.

EUTHYMII

187
Vers. 2 1 . Et progressus

V. 22. Eum. Horum

quoque fidem intuere, qua patrem etiam despexerunt. Necesse enim est pareatibus quoque preponere Ghristum. Neque parva virtutis ipsorum demonstratio est, quod paupertatem adeo facile t u lerint, ac propriis manibus victum quaesierint, et
mutuo inter se amore colligati fuerint, patrem quoque una secum babuerint, iliique inservierint. Verisimile estautem, audisee eos a Petro etAndrea,
promisisse Christum, quod sequantes se, redderet
b o m i n u m piscatores.
Vers. 23. El synagogis eorum. I a synagogii
eorum docebat: partim quidem ut plures attraberet, partim vero ne quie dicere potset, quod rudet
clanculo docens deciperet, palam nonaususdocore.

ZIGABENI

188

$>. * ,
. *

,
, ,

, *

. ,
,

.
. , (16)
, .
, * ,
, .

Vers. 23. 2?f prcedicans

repnt. Marcus veA) g ) , ,

. ,
Est autem Evangeliuin regni

s c r i p s i t : Regni Dei .
Dei, Novum Testamentum, utpote de regno Dei
disputans, aut ad regnum Dei, ipsi obedientes in~
duoens.
11

.
, ,
,
$.

Vers. 23. Et populo. quidem (pro quo

nos morbum vertimus) est diutina perversio habitudinis corporis : vero (quam d i x i m u t
languorem) p r i n c i p i u m est laxationis corporis,
m o r b i praenuntia. Et i n oorpore sane ita est.
anjma autem morbus quidem est peccati actus :
languor vero inductio cogitationis a d actue consensum.
Vers. 24. Divulgata Syriam. Marcusverodixit:
Exivit autem rumor de eo in totom
undiqueregionem
GalilcecB finitimam . Lucas vero : Et egrediebatur
sonus de eo in omnem locum finitima regionis .
Rumor autem et sonus significant famam ejus.
Prfieterea quam dixit Mattbaeus Syriam, banc c .
teri Galilaeae finitimam regionem appellaverunt.
Dimaaavit autem de eo fama, quod talia doceret
qualia nunquam audivissent, et quod sermones
miraculis confirmaret, quodque cum aactoritate
doceret ao operaretur, sicut i n Marco manifeetius
invenies.
Vers. 24. Et sanavit eos. Post yerba illa, variismorbis. distinctio ponenda est. Tormina autem
vooat m o r b o r u m dolores. Lunatici vero tenentur
affectione corruptorum b u m o r u m . Quia enim luna
cum ad plenum lumen devenerit, naturam babet
19

. ,
, ,

,
1

. , ,
*

* *

. * ,
. ,
*
,

,
, ,
,
.
. ,
,

(17) , , ,

per spleadorem suum attractivam h u m o r u m , q u i D ^

i a corporibus sunt, flt u t h i tunc turbentur. Frequens etenim ac pravue vapor ab ipsis elevatue,
cerebrumdilaniat, bominemque contorquet ; c u m que beec a luna patiantur, lunatici appellantar.
Verum cur a nullo h o r u m priusquam curaret, de
fide requisivit, quemadmodum poetea fecit a p l u 7 8

Marc. , 14.

7 9

. *
, . *

I b i d . 28 " Luc. ?, 37.

Yariae lectiones et notae.

. (16; Quatuor priora vocabula n o n agnosoit Hen-

(17) pro

COMMENT. IN BUTTHiBUBT. -

CAP. V.

100

, ; ribus ? Qoia nondummanifestameu p o t e n t i e d e -

monstrationein dederat: alioque modo i d e m p r o -

(18) Tt , , ,
.

ducere et adhibere poterat, fide etiam non accedente.

Vere, 25. Et secutx trans Jordanem
sitis.

.
, .

, etiam videlicet a regione q u

, -

sita erat trans Jordanem.

CAP. V. De beatitudinibus
Cap. V, vers. i . Cum vidisset montem. + I n
monte beatitudines exposuit Dominus, docens ex
boc oportere cupientem attingere beatitudinem, a
depressis b u m i rebus abstrabi, et a d sublimia
elevari.
In mootem proximum ascendit, simul quidem
tumultus, q u i i n imo erant declinans; simul etiam

absque ulla distractione docere cupiens. Transit

. . .
* [ (19)

, . ]
$ (20) ,

- - .2.-. Li = -
_

_-

lf>
?
^

ad
rum
Nam
enimAAaimcura
corporum
/ll*a
1curam
rr% n a/n*!*i mam
nni. m
nmi.w Mnm
ita semper ab illa transit ad istam, et rursus ab
bao ad i l l a m , u t variam prostet utilitatem.

- . , ' ,

t V ,

Vers. 1. Cumque sedisset ipsius. Simul quidem

turbae ascenderunt, diacipuli autem accesserunt,
tanquamfamiliariuserga eum affecti,et quippiam
ad eoldiscere cupientes.

^.

*.

tt , ,

'

, ;
, ' .
,
,

. ,

, )' *
T J (2) ^| ^,
.
, , .
. , ,

^,

5.

. ,
.

,
, , avrj

Vert. 2. Et aperto docebat eos. Quam ob c a u sam dicit, quod os suum aperuit ? Quia etiam n o n
aperto ore docebat eosoperibus. Ad discipulosquidem dirigit sermonem, ne turbis molestus esse v i deatur, communiter tamen illum proponit ad u n i versos ac eingulos bomines.
Vers. 3. Dicens coeiorum. Non dixit, pauperes
possessionibus, sed Pauperesspnitu, hoc est, h u m i les animo ac voluntate ; animum namque ,
i d est, tpititum oominavit. Neque enim q u i infortunio qaovis bumiliatur, hic beatus est, quia nibil
quod involuntarium est, bealificat. Omnis enim
virtus per i d quod voluntarium est, imprimitur(Jf)
Pauperem autem bic vocavit animo h u m i l e m ; u t
, i d est, paoper, dicatur

, quod est timuiste sive territum esse. Siquid6m humilis aut modestui animo, Deum semper
timet, tanquam q u i n i b i l unquam juxta illius beneplacitum peregerit Considera vero, quale fundamentam doctrinse suee substernat. Quia enim superbia daibolum dejecit; ac protoplaetum, putantem

, , / D quod postquam de ligW) COmedisset, Deus

fieret,

continuo prostravit; radixque etfonsomnium facta

, -

est m a l o r u m ; c o n t r a r i u m ipsi preRparat pbarma-

, ,

cutn, animi videlicet modeetiam, et hanc radicem

.
ac fundamentum substruit v i r t u t u m ; quo dejecto,
reliqua omnia etiam si ad coelum u s q v * petii&gaat detraboriUir ac decidunt, quemadmodum i n Pharnmo ostensum est
Variae lectiones et notae.
(18) his proraas abborret versio Hentenii.
(19) Ioclusa i n margioe habet A.
iff) Imprimiiur.

(20) abest A .
(21) T ? ? x*t

Notcitur, signatur. , notwn rei imprimere

iignare.

 ZIGABEN!

191

1*2

A p t u m quoqae p r a m i u m huic rependitur : p r o

, .

extrema videlicet abjectiooe summus honor, et

quo nullus major reperiri potest. Per m o d u m aatem beatitudinum procepta h c iaduxit, invidiosum devitans sermonem. Oportebat enim ut i n
principio maasuete cum eis loqueretur, et ita paulatim ad praecipiendum deveairet.
Quam ob causam d i x i t pauperes, et n o n h u miles ? Quia pauperem esse plus est, q u a m b u m i lem esse. Sunt enim v a r i i humilitalis m o d i : hic
quidem mediocriter animo modestui est, ille vero
cum excellentia ; quam humilitatem etiam David
commeodat, dicens: Cor contritum et kumiHatum
Deus non despieies
Vers. 4. Beati consolationem accipient. Quia
omties putabant eosesse beatos, q u i i n gaudio es-
eeut, miseros yero q u i i n afflictione, hujusmodi
opiDionemradicitu8evellit,contrariani8ubslituen8.
Lugentes auiem dicit, q u i eirapliciter lugeat
sed q u i propeccatis lugeat. Miserura enim ac p r o bibitum est lugere ob ea qu quis patitur (gg).
Tristilia enim mundi, ait Paulus, mortem
operatur; ea vero, qux seeundum Deum est, pomUentiam
in salutem stabilem " ? Quomodo ergo alio loco dicit
Paulas : Gaudete in Domino temper " ? Quia et ille
gaudium dicit, quode luctu oritur. Habet, namqae
luctusrepensum sibi gaudium.Quemadmodum eoim
postquam vehemeos pluvia impetuose desceaderit,
terenitas stabilioresse solet: itaquoquedeductislacrymie, tranquillitas et gaudium aoimi euocedit.
Vult autero bicsermo, modo de p r o p r i u noe
lugere delictis verum etiam de alieois: et talie erat
Mosis aoimus, Davidis, Daoielis (AA), Pauli caeterorumque bujasmodi. Coasolatioaem vero accipient,
sive laetabuntur. Ubi? Et io proseati, et i a futuro.
Ia pneseati quidem ea spe, quod peccata sua luctu
redimaat; i a futuro vero aoa sola b o r u m remissioae, verum etiam beatitudine.
f Nam q u i filioe aut uxores mortuas lugeot,
poi86isiooei aut propria amant corpora(u), aec eo
turbiais tempore ullo modo coaoupiscuat, aoa i a jariis exasperaatur, aee aiia obsideotur affeotiooe :
quaoto magis qui suas lugent gritudinee (jj), eo
modo quo eas lugere digaum est.

,
. '
,

"

) ,
13 .
(22) , , '
; " .
. * '

! *

.
.
, /,
, > , . ,
,
. ,
. ,
, *
,

. *
; (23)
(24) .
.

,
.

,
, .
. ,
. ; . "
, $

, $ , $ pta.
(25)

, , ,
*

, ,

Vers. 5. Beati lerram.

Quooiam o l i m ab ho-

. -

miaibasmagaostudioaffectabaturterT8BpOSS68sio, ^ ^ , -

. -

haacebam pro i r t u t i e p r a m i o pooit. Quidam saae

1 1

Psal. L , 19 " I I Cor. , 10.

PhOipp. , 4.
VarisB lectiones et nolae.

(22) Hoe scboliom i n neutro meorum legitur.

Excerpturaautemettex Cbrys. t o m . V n , p . 185. E.
(23) .

igg) Ob ea qum quis patitur. Ob r e m terrestrem

ob casum, ob iafortunium bumaaum.
(AA) i a aullo meoram legitur.

A.

Hoc i a aallo meoram oomparei Repetitam

eet ex Cbryeost. t o m . V I I , pL .1 8 T . D .

tt) Forte iaveuit .

; Suas mgritudinei.

PeoeaU soa.

193

COMMENT. 1N UATtHMUU.

CAP. V.

iw

h , (26) , terram intellectualem, ccelum esse dicunt. C h r y

,

"
~
*
' " "
, .
L

sostomue vero ait, quod et sensibilem pro praemio

posuerit, propter crassiores, q u i sensibilia potius
quara intelligibilia queerunt. Toto namque Evangelio ad virtutein solet adbortari, quandoque per
fulura, interdum quoque et per preesentia. Quanq u a m neque ubi intelligibilia ponit p r a m i a , privat
seosibilibus : neque e diverso, cum sensibilia poilicetur, intelligibilia aufert. Quaerile enim, inquit
primum regnum Dei et justitiam ejus, et hoec omnia
adjmentur vobis *. Et rursus : Nemo est qui reUquerit domum aut patrem , e t c , qui non fruatur
multo pluribus in hoc tempore et infuiuro
saculo,
vita mterna.

, ,

, , , , ,
. , ,

, , , ,

8 i

( .

(27) , '

f Mites dicuntur, q u i penitus non irascunt u r : bujusmodi enim insensati sunt, sed q u i i r a m

, , (,

quidem sentiunt, sese tamen contioent, quando

autem oportet irascuntur, sicut dicit David : Irascimini et nolite
peceare
VersS.Beati $aturabuntur.Qui& de eleemosynadicturus est, aufert p r i m u m avaritiam ut pura fia*
misericordia, justitia enim avariti contraria est.
Oizit autem, esurienies etsitientcs, boc est, p l u r i m u m ooacupiscentes, u t vebemens avariti amor
i n justitiam translatus, i l l a m perimat. Saturabuntur autem, omni videlicet bono.
f Quia avari abundantes esse videntur et satur a t i , ideo ait justos potius saturandos esse.

*u

turcv * , *.

8e

? /*, ,
.

, -

$ . tczriv, ,

, , . ,

(28)

, ,

Vere. 7. Beati misericordiam

. , .

consequentur.

VCkk* , . " G Deo certe, sed non tantam duntaxat,

,
.
(29) ,
, , .
,
. ,
* , , .

. } ,

,
, ,
, ,
. "

, .
,
M

Mattb. yi, 33. Luc. x?ui, 29,30.

quantam

ipsi prastiteruot, Quantum enitn interest inter

m a l u m e t b o n u m , autpotius quantum ioter b o m i nem et Deum, tantum bumaoa misericordia distat
a divina.
t Non possessionibus tantum prestatur misericordia, sed et sermonibus.Quod si n i b i l habueris,
etiam lacrymis praestatur: varius est enim eleemosynffi modus, latumque preeceptum. Misericordiam
yero consequentur, bic ab hominibus et i n fulur u m a Deo.
Vers. 8. Beati videbunt. Puros corde intelligit
q u i nullius peccati sibi conscii suot : aut q u i cor
servant a voluptatibus i m p o l l u t u m , quam sanctim o n i a m vocat Paulus, dicens : Paeem sectamini
ad omnes et sanctimoniam ; sine qua nemo videbit

, ,

8 7

Deum.Videbii

autem Deum,dixit,tanquam h u m a n a

natura potentem (kk). Hanc vero bealitudinem post

eleemosynam potuit, nam m u l l i j u e t i l i a m acelee-

Psal. i r , 5,

87

Hebr. xn, 14.

Variae hctiones et noiae

(26) Tom. VII p. 188. C.
(17) Hoc in meis non legitur. E x Theophyl. p.
26 C desumptum.
(28)Etiamhoc ex Theopbylact.p. 26 D.Meinon

agnoscunt.
(29) Theophylact. p . 26 et Chrysostom. t. V I I ,
pag. 189 D.

( U ) Tanquam poUrUcm. Ui conoessum creatur haman.

fiUTHYMII

195

ZIGABENI

mosyrjam assecuti, circa voluptates devicti sunt. ,

, ,
Ostendit itaque solas illas sufficere virtutes.
.
(30) .
f Mundi corde suot, q u i continenter degunt ;
, ,
Sine continentia autem nemovidebit Deum . Quem . " ,
admodum eoitn speculum si p u r u m eit, flgu, ,
ras r e c i p i t : i t a et anima pura Dei suseipit visio .
aem.
.
Vers. 10. Beati vocabuntur.
Qui noa eolam
, ipsi seditiones aoo moveat, sed et alios moventes
. ,
ad pacem reducuot, filii Dei vocabuotur, utpote
,
Filium ejus unigenitum imitaotes : cujus opue
, ,
fuit dissidentia i n u n u m reducere, ac inimicos re. '
conciliare. Erit profecto etiam beatus pacificue,
, hoc est, i n paceservans voluatatem propri carnis
cum voluotate anim suae, et quod pravnm (//) est , meliori subjiciens.
.
,
f Non solum pacem cum omnibus habentee,
.
r u m etiam seditiosos mutuo inter se pacificantee.

Dicuntur autem pacifici, et q u i per doctr&nam i n i *
micos a d Deum (mm) convertunt : q u i filii Dei
.
appeilantur. Nam et Unigenitue Deo nos reconoi.
liavit.
. (32)
Vers. 10. Beaii calorum.
f Regnum COBIO, ,
r u m , alii quidem dicuot, vitam quam i n coelis de, , ,
g o n t ; aiii vero, eequalem angelis statim i n ccelie;

tertii autem, speciem divin visioois (wn), quae cui ,
querependitur juxtaqualitatem ac quantitatem su
justitise; quarti vero regnum ccelorum dicunt remu- G , ,
nerationem, q u eecundum babitam gratiam datur
(33)
his qui ex se ad Deum bonum acceduot (oo). f f Ex
(34). ,
bis quatuor tertium et quartum regnum Dei etiam
,
appellant.
.
, ,
Hoc dixit ne putes ubique pulcbram esse pacem.
Justitiam autem bic universaliter omnem virtutem
. . (35)
nominavit. Quodsi hujus quoque egregii facinoris
.
prffimium posuit regnum coelorum : ne is indigne*

ris,quasiprffimiumalieaumsumeatibus.Quaaquam
,
enim variee videotur accepto (pp) retributionee,
.
propter oominum varietatera, omnes tamen regnom
, , *
coelorum designant. Siquidem omnes q u i his digni
.
babentur retributionibus, regno quoque cadorum
,
fruuntur, ideo etiam omnes beati dicti sunt.
*
88

D .

f
88

soli martyres persecutioaem

suetiaent,

(36) ,

Hebr. x i i , 14.

Variae lectiones et notaj

(30) Ex Theopb. p . 26 E.
(3 Tbeophyl. p . 27 A.
(32) Inclusa cocfex uterquebabet i a margiae.
(33) Vebemeater discrepat Heateaiue, qui baud
dubie legit.

(34) Ab ad omittit Heateoius.

(35) , oauttiL A.
(36) Heec i a margiae Codicis reperit Heateaiu*.
Mei hoc scbolio careai. Theopbylacti est, p . 27 .

(II) PraOum. Deterius.

(mm) Ad Deum. Dei.
(nn) Speciem vtnonts.Imagiaemdivias formffi
eorum quihabueruot imagiaem ccBlestis. Sine uUo
dubio fit allusio ad I Cor. x v , 49. Igitur dubito de
integritate lectioois. A u t eaim legead u m , aut loco corrigeadum . Sed

istud facilius est. Heatenius baec prorsus p r s t e r misit.

(oo) Remunerationem accedunL Communicationem, q u fit per ratiam, eoram boaoram, q u e
Deus per aaiuram habet.
(pp) Avceptm. Hemorat,

COMMENT. IN MATTlLfiUM. -

CAP. V.

198

treUoi ^. * *<*.<, xai . sed p l u r i m i quoqae alii, quia i l l i i sunl auxilio q n i

. ,
affioiuntur iojuria, et universaliter propter quam. '*1 ' ouoque virtutem. Justitia siquidem omnis virtus
.
est. Fures vero etiam bomicidee perfectionem patientur non tamen beati dicuotur.
tvfxrv . * (37) Verg. 1 1 . Beati propter me. A d apostolos q u i
6*, aderant, sermonem dirigit, ostendeos dootoribus
, , , - proprium esse probris affici. Ne autem suspiceris
, .
quod simpliciter verbis malis impeti sit beatum, i d ,
circo addidit, quae plane distinctionem faciunt, v i .
delicet u t qu8B dicuntur meadacia siat, et propter
' , ,
C b r i i t u m ea dicantur. Quodsi baec non ita se babent
, m i i e r potius est q u i male audit, utpote plurimos
; , $
suis malis operibus offendens. Quid ergo bis admo ,
nitionibus mirabilius eeee potest ? utinam vero qua?
, .
ab omriibus evitantur, p r a m o r u m magnitudine
flant o m n i b u a desiderabilia (qq) Nam q u i gravia ac molesta et b o m i n u m consuetudini ad i d usque temporis eontraria precripsif, persuasit tamen et persuadet universo fere orbi.
Vers. 12. Gaudete cwli$. Gaudete et exultate
spiriiu quicumque proba ac persecutiones sustiae, . ,
tis et modo quo dictum est male auditis. Dicens
, autem iMerces vestra multa est in ccetis aliam quoque coQsolationem induxit.
.
f (38) , f Nam opprobria sustinere magoum est, et grave admodum. Uode et Job postquam alias tentatio. , aes patientor toleraverat, tanc maxime turbatus
, ,
est, quando ab amicis opprobriis afficiebatur, tan , ' .
q u a m propter peccata sua pateretur.
. ' , *
Vere. 12. Ita qui vos pracesserunt.
Hinc manifestum est quod i l l u d : Beatiestis,etc,
proprie a d
, ,
tSoxxt, , , C discipulos dixerit, et ipsis mediautibus, etiam ad
omnes, quidisoipulossuosessent i m i t a t u n . Itaenim
.
inquit, persecuti sunt prophetas, qui vos prcecesse, , .
runt. Quo modo ita?opprobrio videlicet afficientes
; ' , ,
et persequentes et dicentes omne m a l u m verbum
(39) ' meatiendo, propter Deum. Sicut enim vos a me
, cvtxcv . '
mittemini prsddioaturi queecunque pracepero, i t a
, , *
et i l l i a Deo missi erant. Dicens autem : Prophetas
^ . ,
qui voi pracesserunt,
manifestat quod etiam h i
, ,
propbetabunt. Siergo, inquit.nonerat illis iudeco* . [ (40)
r u m pati propter Deum, neque omnino vobis.
, , ' .]
Ita propbetis eos adaequaado, mentes erexit ipso*
,
rum.
.
Xaiprrt

, ,

Observaautem postquot preecepta posuerit beatitudioem toleraodai perseoutioais, quae fit propter
, , - D justitiam, et exprobrationis,quffi fit propter ac m a fooct, ., - 1 dictorum, quod omnibus preedictis virtutibus
4 *,

, -

oporteatadjutumesseeumquibsccertamiaaaggre-

. . -

d i t u r . N a m ideo quoque certo usus ordinc, auream

nobis catenam oontexott. Qui enim animo b u m i -

Variae lectiones et notae.

(37) Ante hc ex Theopbyl. p. 27 G addit veraio
Banteoi!, iju tamea mei habeat: -

. , .

. . .
(38) Tbeophylact. . 27 C.
(39) ' omittit .
(40)0lQciusa omittit .

(qq) utinamdetiderabilia.
Cum ea q u oaiaibus videatur fugieada, omaiboe fiaat expetonda,
ptx>pier prnaiioram auignijtadioem.

900

EUTHYMII 2I0ABENI

lis est, propria lugebit errata ; qui vero luget, , (41)

etiam mitis erit : et q u i mansuetus est, justus

quoque erit omnino : justus vero, etiam miserebitur. His autem omaibus opere perfectis, etiam
mundus erit corde, talis vero paciiicus quoque
e r i t ; q u i autem buc usque profecit, a d pericula
etiam eiendetur, ac ceetera q u sequuntur magno
animo tolerabit. Postquam ergo q u opportuna
eraat admoauit, rursus laudibus eos reoreat d i cens.
Vers. 13. Vos terroe. Terram hic homines appella^it, quasi e terra formetos. Est autem tantum ac
si d i c e r e t : Homines i n peccatis putrefacti sunt
corrupti ab bumore affectionum. Vos igitur a me
electi ad curandam hanc totius mundi putredinem,
estis sal terrae; accepta virtute ad constriogendum
ipsos et coarctaadum, preeterea ao occidendum,
vermes iavisibiles, boc est, ut per bonam famam,
rationales affectu a gravi peccatorum odore liberetis.

, * ,
* , *
, (42)
^ , *
, , .
,
.

, 7*5? . *0 ,
.
,

* , '

,
, (43)
,

,
.

f Propbetee ad unam gentem missi sunt, vos

autem sal estis uuiversi orbis, per doctrinam argueado ac striagendo dissolutos, ne teraoe p r o ducant vermes. Non ergo mordacitatem reprebensioaumabji&iatis, sedetopprobria ao persecutioaes
sustiaete. Ideo subdit : Si autem sal infatuatus
fueritin quo salietur ? Ad nihil ampUus tmlet, n t u
ut foras projiciatur,
ab hominibus
conculcetur.
Si eaim is q u i dooet infatuatus fuerit, hoc est,
arguit ac striogit, sed emollitus est, i a quo salie- Q
tur, i d est corrigetur ? Ex eo tempore igitur foras
projicitur a magistri digoitate, et cooculcatur, hoo
est, despicitur.
Vers. 13. Quod $i salietur. Salis fatuitas est
debilitas mordacitatis ipsius. Dicit ergo : Videte
qaale mioisterium vobis committeadum est, et
coateadite ae laxemiai persecutioaibus, opprobriis
ac maledictis, ut p r o d i c t u m est, oeque utilem
mordacitatem respuatis. Si enim &al infatuatus
fuerit, quosalietur
FHocest, si vos molles effecti
fueritis, aut utilem mordacitatem aeglexeritis q u o
alio sale saliemini, sive coadiemiai, sicut babet
Marcus ? Vos euim sal electus estis, aeo alius
reliquus est. Quanto igitur pree cateris a d bujusm o d i miaisterium electi estis, tanto amplius cavere ^
debetis, ne ob propriam mollitiem ac iautilitatem,
et putrefactorumperditiooem, u t dictum est, accusari poesitie.
8 9

Vers. 13. Ad hominibus. A d o i b i l amplius u t i 8 8

(44)

,
,
. "
,
. * ,
; ,
, .

, ,

, ^, ,
, ; '
, , .

.
,

,
,

, , ,
, , '
. (45) $,

, ,
, ,
(46) .
,

. *

, ,

, , , , .

Marc. , 50.
Variae lectiones et notse.

'44) .
42),
.
, omittit

(43) cohffiret. A u t ergo ,

aut ioterpoaeodum aate .
(44) E x Tbeophylact. p . 27 E .
(45) pro .

(46) ScilicetMarcushabetap^om. S e d m a t a v i t
temfjus, ut s q u i p a r a r e posset Matlbmi v o c a b u l o .
Sed tameo ex aliquo scbolio o c c u p a vit nonnullos Maroi codices, i n bis m e u m c u m
seboliis, qaem appeilo 12.

COMMENT. MATTiLEUM. -

CAP. V .

202

, lis est sal infatuatue, nisi u t extra Dominicam a u , , -

lam projiciatur, et conculcetur, hoc est, despiciatur ab bominibus.

.
Vers. 14. Vos mundi. Mundum rursus dixit
,
bomines i n mundo habitantes: quibus erroris
* , , caligine obscuratis, Vos, inquit, electi esus, u t
, ,
lux eorum sitis, utque ooulos animarum ipsorum
,
luce doctrinae ac scientiae illuminetis, et ad semi . tas rectas divini cultus deducatis. Ideo nempe m i wv , - nisterium saliendi ao illuminandi eis commissum
. ,
erat. P r i m u m enim oportet a putredine liberari,
.
deinde erudiri.
. ,
Vers. 14. Non posita. Per banc sequentem , (
que parabolam ad vit perfectionem ao munitio , ,
nem ipsos inducit ( r r ) , et certaminum preefectos
.

, esse jubet, tanquam sub omaium oculis i a postexai iv

.

fUfrl,

r u m ponendos, et i a medio bujus m u n d i tbeatro

certantes. Non potest, inquit, civitas abseondi 5tipermontem posita. Neque vos occultari potestis
i n doctrinae altitudine collocati. Reliquum est i g i tur, ut solliciti sitis, quomodo gubernetis, et aliis
oculos i n vos figentibus, o p t i m u m siiis exemplar
ao doctrina.
Vers. 15. Neque qui in domo sunt. Neque
accendit quisquam lueernam, etc. Restat igitur, ut
neque ego vos eo fine divina scientia accenderim,
ut absconderem : sed eoce pono vos super candeJabrum, boo est, super excelsum doctrinae locum,
ut omnes q u i i n domo sunt, iUuminetis.
Vers. 16. Sic qui in ccelis est. Luceat sane d i -

- ,
. txrri,

rwotv
*?.
O&Jk

*5 . *

), vtai . ' ,
, *
*u

> , ,

* , Cicv .
. [

(47)

ov , , * (48) C6QS, QOQ jubet ut i n spectaculum virtus ponatur,

sed ut ipsa opere compleatur, q u per se lucere
, ' ^'
.]
(49)
, ivixrv
, '
,

. ,
,

, ,

. " ,
ivriOUifUvov
,

, , ,
, $ , .
f r p o V i , (56) , , -

^ * , , *
, ) .]
.

eolet, ac seipsam unguenti more propalare : ideo

luceat puritas vitae ac sermonis vestri coram bominibus, non ob studium bomiaibus placendi,
eed ut videant vettra opera bona, quse operibus ac
sermooibus imiteatur et preeterea ut glortficent
Palrem vestrum qui in ccelis est, boc eai Deum,
a quo per fidem adoptati estis; filii quidem ejus,
fratres autem meieffecti: laudant enim ipsum, u t
qui bujusmodi politiam ordinaverit. Ipse tameo
Gbristus hanc constituit, sed propria opera solet
Patri frequenter attribuere, u t i n eequentibus erit
invenire : Patrem videlicet bonorans, et similiter
demonstrans, quod u n u m siat sicut natura, ita et
voluntate.
+ Vobis, inquit, bona opera facienlibue, laceat
ab eis l u x t e s t r a : qu nulloetiam publicante, per
eeipsaro triumpbare solet (ss), a bonis operibus
prosiliens.
Vers. 17. Ne ad compUndum.
Quia majora

Variae lectiones et notae.

(49) omittit A.

(47) Inclasa in marg. babet A.

(46) '' , absunt .

(rr) Malim ad vitam caute teii prudenter

agtndam. autem reddiderim,
PAxaou Ga. CXJUX.

(50) Inclusa Godex uterqae babet i n margine.

actuto
fortes,

con&tantes.
(ss) Per soleL Se ipsam iUustrare, patefaoere
7

203

EUTHYMII

904

ZIGABENI

preecepta conditurus erat his, q u erant i n Veteri * ,

Testamento, dicens : Audistis quod diclum est anti

quis: Non occides: qui autem occiderit,

reus erit
judicio. Ego autem dico vobis: Omnisqui
lemereirascitur fratrisuo, reuseritjudicio
, e t c , et divinee
cujusdam coelestisque politi viam incidere(ii) volebat: ne q u i propter novitatem suspicarentur,
quod nova condens, vetera auferebat, eumque
contrarium illis esse putarent: primum buic medetur suspicioni.
Sed videamus quomodo legem compleverit ao
propbetas. Propbetasquidem complevit, omnibus
quaB de ipso scripserunt prophetee, opere completis. Namob i d quoquefrequeateraddiderunt eyang e l i s t ; Ut compleretur
quod dietum
estperproe o

pAf<am.Legemautemunoquidemmodo,complevitB

nibil transgrediendo eorum quae lex juseerat. D i xerat enino prius ad Joannem : Sic decet nos com
plereomnemjustitiam ;
alioautem modo, addens
ipsi quffi praBtermisea e r a n t : quod etiam bic m a gis congruum est intelligere. Cum enim lex peccatorum iines probibeat, Gbristus principia q u o quevetuit. Siquidem caedes fructus est peccati,
radix autem ejus est i r a : nisi vero quis radioem
abstulerit, quandoque tandem fructum producet.
Patetigiturmancumfuisse preeceptum, quod solum
occidere vetabat. Hoc autem Cbristus complevit,
praecipiens non irasci, quod i n aliis praeceptis
procedendo licebit invenire.
Et quare vetus lex erat imperfecta ? Quia He91

bri durae

ceryicis erant,

"

91

, $ ,

, , , , ,

, .
,
, . , *
, *

' -

'

** *

',
,

, ,
.
,
. *
.
,

ort

,
.
.

nec ferebaat grave Q

j u g u m : illositaque velutiafantcs lacte potavit, nobis autem tanquam viris solidum apposuit c i bum.
Quomodovero alibi dixitChristas :Jugum meum
suave est, et onus meum Uve ? Quia leve facit
boc laborum rerauneratio ac preemiorutn magnitudo. Lex enim se servaotibus bona t e r r a promittebat. Christus autem bona coelestia.

, -

. ,
,

, ,

.
,
,

* ,
.

+ Alio etiam modo, n o n solvit, sed complevit

potius legem veterem: neque eniia Evangelio cont r a r i a erat, sed potius v i a ad ipsum, ac prseco
preBvius etumbra typusque; veoiente autem Evangelio, completa est ac cessavit, sicut nox appetente
die, sicut umbra addids coloribus. Oportebat enim
pedagogum preceptori concedere.

[ (54) , ,

,
, , ,
.
D

'

, , , "
, (52) .
(53)
.

Matth. , 21, 22. " Matlb. , 45.

9 9

^

-

Matlh. , 30.

Variae lectiones et n o t .
(51) Inclusa i n margine babet A.
(52) Hentenius, coloiibus.
-
Recte ergo
COrrexi, p r o .

foMu^^^

SlC

Gregor. Nazianz. p . 35.

(53) Respicit Gal. u i , 24.

Wpvoio,.Sedhu ctropttmUtininon
n

mt imiUU, nisi

205

COMMENT. IN MATTHJEUM. -

, ,

. ]
'

!.

',

, , "
( * "
* ),

arta

' . ,

'

206

servatis ipsius praeceptis, finemque i m p o s u i t : quia

abstracta imperfectioae perfecit (wu). Unde c o n traria non sunt evangelica praecepta his quae lex
jussit, eed consona : lex enim i n i t i u m erat, Evangelium vero perfectio.
Vers. 18. Amen facta sint. Diclio Amen a d verbium estconbrmativum, idem aignificans, quod
vere. Intellectus autem eorum, quas ordine d i c u n tur, bic est : Quandiu mundus permanserit (boc
eaim indicat, dicendo : Donec transeat ccelum el
terra), nequaquam praetermittetur imperfectum
yel leTissimam legis pr&ceptum, donec omnia legalia facta, sive opere completa sint a me. Per iota
siquidem, aut apicem, quod abjectissimum est si-

. 3,

, .

GAP. V .

Alio quoque modo Chrietus legem complevit,

g gnificavit : bapc eoim i n litteris levissima sunt,

oJtaw . "

tanquam q u caeteris facilius describi possunt.

Est autem iota linea recta, apex vero linea obli , '
q u a . Modus quoque confirmationis est dicere : Do , .
nec transeat ccelum et terra, hoe non permitiam.
, ,
Dixit autem boo Cbriatus, confirmans quod legein
*, , n o n corrigeret, tanquam non poteos quae illa jusrat. .
serat opere complere; nam usquead mortem ipsain
complevit.
. [ (54) ,
Vers. 19. Quicunque ccelorum. f De minimis,
. ]
ut ne dicam de majoribus.
'
Postquam seipsum prava suspicione liberavit,
, , ,
deinceps exterret, minasque ponit maximas pro fu*
. "
tura legislatione sua. Quicunque, inquit, unum bor u m prsceptorum spreverit, quas ego stabiliturus
, , ,
?*&M ,
, ^ s u m : nec solum ipse spreverit, sed et aliis exemplo
tale quid facieadi fuerit: minima vero ha^c precepta
*
vocavit, partim quidem modestiae causa, partim
, , ,
vero ne extollerentur qui ea servarent: simul quo, -
que docens nos propria attenuare, quamvis magaa
* , ,
sint et excelsa; talis ergo minimus vocabitur, boc
*
est, omnium postremus, vilissimus, abjectissimus.
, /, , ,
Quod tantumdein valet ac sidiceret, i n supplicium
^, , projicietur. Regnum autem coelorum boo i n loco
. ?
secimdum suum dicit adventum, i n q u o r e x o m n i u m
, f
apparebit.
.
Vers. 19. Qui cmlorum. Vide quemadmodum
*0 &. * ,
dixerit oporiere p r i m u m facere, et postea docere :
, , ,
nec solum facere, sed etiam docere. Quemadmo . ,
dum enim reprebensibile est dooere et non facere,
, *
Ua rursum imperfectum
est facere et n o n docere;
,
,
tHVMi w.
.

,
*~~
. ^
. ,

r
* , .

ti , , *

*.

* , .

** Loc.

. ,

IV,

perfecla autem virtus est, u t non soh aibi q u i i

piam utilis sit, sed et aliis. Tu vero nequaquam

recte docebis, q u opere noo compleeli; neo
facile aliis persuadebis, u t faciant quod ipse n o n
fecisti. Audies eniin : Medxce, cura ieipsum
Vers. 20. Dico cmlorum. IUi siquidem docent

23.
Variae lectiones et notae

(54) I n c l a e a i n marg. babei A.

(an) Quia perfecit.
Imperfecto per perfectum
rapenuo. ' notiooem tuperandi habet,
qaod orto sole ctttera stella eyaneacuat.

()

Quamvis

excelsa.

certe i t a reddidisse,

Videtur legisse, ant

ac si legcrit,

, quod m i b i valde probatur*

07

ZIGABENI

, ^

etnonfaciunt,vitamvivente^

$ ? -

vos autem et docere et facere debetis, u t verbis

* ** ,

facta concordent. Aut etiam aliter hoc intelliges

Uli quidem peccatorum fmes observant: vos autem
principia quoque observare debetis. Scribas n a m .
qae et Pbarisaeos hic reote operantes, et n o n
transgredientes accipito. Justitiam vero eimpliciter
dixit omnem virtutem.

. *****
. " , '*
otv*
,

Considera autem quomodo et per presentia

verba, et per ea qum superius dicta eunt, n o n calumnietur legem veterem, sed ipsam potius augeat. Verum si illa irreprehensibilis est, cor salvos
non facit illos q u i ipsam servant ? Usque ad Cbristi quidem adventum salvos eos faciebat, qui gna

.
" , xol ,
,

' .

, ;
,

yiteripsamcustodiebant: postea vero c u m iofantia pj ,

,
i n Yirilem j a m profecerit aetatem, et copiosa gratia

hominibus data sit, maximaque proposita sint p r
,
mia pro bonorum retributione operum (neque enim
, , ,
amplius possessio terr promitlitur, aut bonorum
' , '
terrenorum, neque prolisfecunditas, autlonga vita
, ,
seu victoria de inimicis, sed coeli heereditae, bono , ,
rumque coelestium, et Dei adoptatio, ao fraternitas
*
cum Unigenito ejus, victoria quoque contra d s m o
nee, et perpetui regni communicatio): meritosane
magna exiguntur cerlamina ab omnibus q u i b u - ,
,
jusmodi pnemia forte sunt accepturi; et bis certa . *
minibus supposita sunt Gbristi preecepta (xx),

qai prsedicta promisit preemia : magDitudinem

, .

enim laborum ad magQitudinem opposuit (yy)preemiorum.

,
' . [ (55) Vers. 21. Auditis V. 22. judicio.
+ I n libro
. ' ,
Exodi dicitur : Non occides ; et post m u l t a : Si
, . ]
quis aliquempercusseril,
mortemoriatur,
etc.
Posiquam cordaipsorum beatitudinibus premolli94

y i t , et ad virtutem exacuit, m a j o r a deinceps a d d i l

, ,

pracepta. Incipit autem ab affectibus, qui naturalioree sunt, puta ira et concupisceotia. Et p r i m u m
de i r a disserit, deinde etiam de concupiscentia
tractat.
Dignum est autem ut inquiramus, quare non ab
eo incepit quod i n lege p r i m u m erat positum
praceptum. Quia cum illud de divinitate loqueretur,
oportebat quidem illud etiam complere, e t a l i q u i d
de sui ipsius dignilate manifeste addere. Nondum
autem tempus erat. Etenim si etiam post doctrinam

,
, ,
,

atque signa deemonium dicebant eum habere, cum

tamen n i b i l de ipsa manifeste diceret: q u i d , obseoro, non dixissent atque fecissent, gi ante basc o m -

*
,
; ,

Exod. xx, 13.

,
.
,
. , , , (56) .
.

Exod. x x i , 12.
Variae lectiones et notae.

(35) Inclusa margine habet codex uterque.

(xx)Et Aw... pracepta, Et cujusmodi (oeriamina)
preecipmnt mandata Ghristi. Est uberior explicatio
.

(56) . .
(yy) Opposuit.
tuit.

Pro magnitudine j i m i t . c o n s t i -

*ft

COMMENT. Di MATTHJEUM. -

CAP. V.

10

; Awrt - n i a tale q u i p p i a m l o q u i tentaeset ? Cur autem

. oi , , manifeste non d i x i i se Deum esse ? Quia ex hoc
, ,
turbandi erant auditores. Si enim discipuii i p s u m
, *
,
,

(57)

-
, ,
,
,

(58) -

, ,

, , *
, *

, -

* ,

cognoscentes, et ab eo quotldie edocti, videntes

quoque mirabilia operaatem, ac rebus incffabilibus
commuoicaotes, tanta etiam ab eo accepta virtute,
ut et mortuos suscitarent, aequaquam tamea
priu8quam Spiritus sanctus adveniret, omnia ferre
poterant -quomodopopulusiasipiens, tanteeque expers virtutis, poterat turbari, aut noo putare
ipsummagis esse Deocontrarium, ejusque honorem
sibi impudenter vindicare ? Ideo sapieater ac
dispeosatorio modo, quaadoque Deo proprias et
admirabiles actiones operatur, bisque reliaquit
(zz) u t ee Deum esse preediceat:
quandoque

, - verodoctrioflB suffl verba a d m i s c e t , q u suam i a d i

, .
ceat diviaitatem. Maaifeste autem et ut p l u r i m u a
, (59) ,
b u m i l i a de seipso loquitur propter auditorum i m . ,
, .

* (60) , , ,
, ,
,
, * '
,

$ ,

* ,

becillitatem; sciebat enim quod postmodum sua

ipsum manifestarent opera, qualia uullus alius feoerat. Arrogaatis eaim est, nec suepicioae caret,
magoa queedam de seipso dicere.
Sed ad propositum redeuates, videamus q u o modo legem n o n solvat,sed oompleat potius t a a quamimperfectam. A i t e n i m : Dictumest a legislatoreveteribueHebraeis: Nonoccides, bomo, alter u m t u i generis. Quiounque autem occiderit, obaoxius erit coademaatioai.utpoeaamceediconvenientemluat. Ego autemdico vobi8,quodomnisqui irascitur fratri suo iacassum, oec congruo tempore

( ), $ ^ (baBCeuim iadicat dictio ,quam 08 femorever. , timus) obaoxius erit coademaatioai. Addeas au , .
tem temere, omoimodam abstulit i r a m , sed

ff^.^A.a. JT wLj >! Jt MW

i. |7 .1,

, . "

>, ,

,
. , , ?*, , (61) ,
$ $. W , * ,
,

* , ,
(62). .

, , '
, .

\ _ 1 f 1L - -- 1

i J J._. _

intempestivam tantum a b j e c i t : q u eoim opportunaest, utilis est. Diciturautem i r a opportuna

quffi sumitur adversus eos q u i oontra Deipraeoepta
v i v u n t : quando aoa a d yiadicaadum nos, eed
ad utilitatem eorum q u i male vivimt, ex dilectioae
et amore fraterno iraacimur, c u m coagrua boaestate. Irascimini eoim, iaquit, et noliu peccare ,
hoc eet, Ne i a irasceado erretis, i r a male uteates. Nos quoque fratres inter oos iavioem vocavit,
utpote eumdem babeates Deum, eumdeinque p r i m u m parentem, eamdem aaturam, et eamdem
fidem, eadem preecepta, et eadem promissa ptm i o r u m . Vide autem quid addiderit. Radioem saue
oaedis i a c i d i t : qui eaim ita irascitur, a a a q u a m
ad cffidem perveoiet: sicut aeque is q u i radicem
amputat, r a m u m uaquam germinare sinet.
M

Pal. iv, 15.

Variae lectiones et notae.
(57) Referantar h o ad Malth.x, 8 , u b i aonaulli
legont . Sed ista lectio iovecla est
Cbrjsoatomo, ?el ante eum a b Origeoe.
(58) . .

() Basqve

relinquil.

59) m a l i m , u t i Henteoioe videtur legisse.

|60) . .

|64) , omittit
(62) . .

Hisque reliaquit, bisqae coacedit et permittit.

 ZIGABENI

21!

Vere. 22. Qvicunque cotwtiio. Sapefiueqaidem

'

212

>>

,
eum, q u i taatum irascebatur condemnaTit: hic auiem eum, q u i ad Terba usque procedit. Raca au- . , ,
*, .
tem vox est Hebraica, idem significans quod tu.

! ,
Cum enim irascitur quispiam i a alterum, ex
* ,
nomine ipsum nolens appeilare, quasi nomiae i n d i *
g n u m , loco nominis ponit, tu, i a signum i r
, ,
et abominationis. Hunc autem condemnavit, velut

communem naturam abominantem : et senio , * .
r u m popidi consilio, reum ipsum constituit, u t ab
eis objurgetur.
. ,
Vers. 22. Quicunque ignis. Hunc magie con , *
demnavit, utpote auferentem afratre mentem, qua
, ,
ab irrationalibiis distamus: vel potius tanquam in
juriosum coatra fidem. Si enim fidelis frater fatuue
, , .
est, u t i l l e dicit, fatua estfides ejus.

Hicautemprimum manifestatur nomen gehennae
. ,
ignis. Hanc vero gebennam vocari dicunt quidam,
, *
quasi semper , i d esi, generantem ignem.
, .
A l i i vero Hebraicum nomen dicunt, bujuemodi sup *
plicium significans. Si igitur bas qu a nobisleves
, ,
judicantur, injurias ita punivit, quacoodemnatioDe
;
digni samus, q u i graves contra fratres inceseanter
, *
effundimus?Easitaquequffileves videntur, propler
, , graves punivit, ut illas timendas judicantes, duca . " , mus bas formidabiliores ; t u m etiam quia iratos
,
oon magneesoluminjurie, sed etparvaefrequenter
(63) , ad cffides proYOcant, i r a m ad scintill m o d u m
.
accendentes.
Vers. 23. Si V. 24. Munus tuum. Omnia quee
' . , ,

euperius dixit, et q u a nunc dicit, queeque postea Q , ,

dicturus est, de dilectione sunt, quam frequenter

(, ,
ponit, ao diversimode laudat, sicut i n progressu
,
sspius inveniemus. Gum eaim esset Deus, nostri
. , , *
amore h o m o factus est, omniaque passus, utetnos
, , Tt
Deum, ac n o s iavicem amaremus, et per dilectio ,
nem nobis mutuo coUigaremur, unumque corpus
, ,
efficeremur, caput babentes Christum. Ideoque
. wvpa
pugnae nervos prcidens, cjuee dilectionem c o r r u m ,
punt, aufert. Considera ergo amoris erga bomines
. . magaitudiaem. Despicitbonorem, q u i sibi exhibe ,
tur pree amore erga fratrem, tantum non dicens:
,
Auferatur eryitus mea, ut t u fratri reconcilieris;
, ^ .
nam sacrificium etiam est erga fratrem recoa ,
ciliatio, neque illam absque bac suscipit.
.
, , ,
Reslat igitar, ut sive laudes Deo reddas, sive ora- ^
,
tionem (siquidem etiam baec sacrificia sunt), sive
, ,
aliud quodcunque, ne proferas illa, fratri tuo irre , . conciliatus, sciens quod nibil b o r u m sit susceptu ,
rus, niei prius reconcilieris. Fertur autem iadiffe . reater s e r m o , e t ad eumquiaffectusest in injuria, et
, ,
ad eum q u i injuriam irrogavit. Et si quidem uiale
, , (64)
passus es, injuriam i l l i remitte, et patiens esto;
, .
quodsi i n j u r i a m i i T o g a s l i , medereiDjuriflB, nibilque
Variae lectiones et notae.
(63)

recte O p p o i l i t u r

Hentenius parvx.

Forte ergo legit

(64) Negligentius haec scripta sunt, -

, .

H3

COMMENT. I N MATTELEUM. CAP. V .

244

' , - reliaquas eorum qu ad reconciliationem faciunt.

1

, .

Docuit igilur, quod cujus sacrificium propter i n i micitiam non suscipitur, hujus quoque vita omnis
Deo est aborainabilis.
" . [' (65) Vers. 25. Esto V . 26. quadrantem. f AdverUQ& , Barium quidam conscienliaiu dicuat, quasi malae
,
voluntati semper oppositain et accusantem e u m ,
\ , <f> (66)
qui male operatur; viam autem, praeseotem vitam
, (67)
i n qua benevolum esse oportet sive obedientem,
.]
bonesta concedenti, et a malis deterrenti.
' : ,
Quemadmodum ad virtutem exhortari solet,
, ,
solum per ea quae futura sunt, sed etiam per prae '
sentia, sicut i n Beatitadiaibus d i x i m u s : ita rursum
0 ,
a malo solet avertere, per futura solum, sed
, . '
etiam per praesentia. Postquam enim ab odio revo7* **, * * , ^ cavit per futuramgebeauam: uuoc idem dissuadet
,
et territat per praesentem judicem, et ea q u quo, . ,
tidie aocjdunt. Dicit ergo: Si etiam ad tribuaal t r a (68) , baris, esto benevolus erga adversarinm t u u m , boc
, ,
est,fiasipsi amicus, quandocunque cum ipso fueris
, $ ' ,
via, quee te ducit ad judicem : priusquam vide , ,
licet ad judicem veaias, tuac eaim t i b i licet re . " coaciiiari exsolveado pecuoias, quas Lucas , ,
, i d est, operauj d i x i t , quia operaatur q u
(69) , , ,
volumus, ac perficiunt quod optamus. (Nam et
. ab dicitur, sicut opera ab ope, .
raado.) Melius est eaira debitum sive m u l t a m
, ,
ex8olvere,quamjudiciocoateadere; multatus enim
$ $ (70) , ,
tria maxima referes commoda : puta, i a carcerem
. ,
non projicieris, nec ad u l t i m u m pcen aut multm
(71),
exactio a te fiet, etiaimico recoaciliaberis. Judicio
$ |,
aulem contendens, triae diyersopessimasustinebis
incommoda: videlicet, i a carcerem projicieris, ac
ovrox ,
novissimum perdes quadrantem, quem Lucas
, - *
, hoc est, m i o u *, . , postremum m i n u t u m dixit
lissimum genus eorum ad qusB solvenda fueris
.
coademnatus : et tertium, quod nec ita reconcilia; ,
beris. Verisimile esteoim adversarium permanere,
(72)
qoaotumcunque te vicerit (). Sunt autem quidam, q u i ea q u dicta suai, aaagogice iaterpretaatur,
quod Cbrysostomus ad praesens non recipit.
* rf .
Vers. 27. Audistu. V . 28. tft corde SUO. lege
> , , . quoquepostquam dictum e s t : Nonoccides, poaitur
. ,
etiam : committes adulterium.
Restat igitur
' ,
u t postquaa prius explevit praeceptum, transeat a d
, . ' D sequeas; et postquam iram correxit, edam coa , ,
cupisceatiam moderetur. Sicut autem io p r i o r i

iWftrO^gt ^'^* ^ V/l ARf I W* 1*0 *1> *1 _ 1 1 _

i_ : 1

_ 1.

9 e

97

* L u c . xu, 58. ibid.

7

Variae lectiones et notae.

(65) laclusa, i n margine babet Godex uterque.
66) .

! 67) I t a quoque Henteoius reperit. Reddidit

emm concedenti.
Boc ideo moaui, ae quis coajiceret. alibi etiam
habet pro suadere,
jubert.
() Veritmile^vieerit.
Heateaius ita reddidit,
ac ?i reperenl,
. Quod etsi

(68) .
(69) , omittit .
(70) textu |30 . Certe

legeadnm, ut mox.

71) .
72) Tom. V t l , . 219 C.

ineptum est, tamen nulla adest causa idooea our

loctio meorum codicum sollicitetur.

215

216

ZIGABENI

precepto addens, temere, dietinxit i r a m oppor-

, *,
tunam ab iatempestiva; ita et i n preesenli addens
.
adconcupiscendum, distinxitaspectum sine affectu,
ab eo qui vitio afficitur. Neque enim simpHciter d i - , , '
, ,
x i t , qui videt : sed, qui videt ad concupiscendum,
, , .
hoc esiqui curiose videt, et cum animieegritudine,

quasi coitum conoapiscendo: talis enim j a m cor
, T J .
euum animi afifectione implevit, ideoque volantale
",
* , .
adulterium commisit. Vel, q u i ad hoc videt ut con ,
oupiscat. Iste nempe affectionum perturbationem
, ,
queesivit, et ad concupiscentiam traasfugit, ac sei , $
p s u m animi perturbationi tradidit. Quodsi corpore
. ,
alterius uxorem tetigit, at saltem voluatate.
, . ,
Qui autem i n traasitu videt, aut alia quapiam ue , ,
cessitate, crimiae vacat. Mulierem vro dixit, sive
Yiro conjunctam, sive ab eo solutam, sive v i r - jg
ginem.
Scire autem oportet hujusmodi preecepta, etsi ad
, ,
viros d i r i g i videatur, mulieres quoque respicere.
,
Siquidem v i r caput est mulieris
caput autem
.
6t membra unita sunt. Probibuit ergo aspec ^ .
t u m curiosum; a tali eoim affectio ad cor de' ,
f l u i t : quod ubi aegrotat, incendit et corpus ad
* ,
coitum. Itaque radicem abscidit, ne producto ramo
.
fructum quoque proferat.
, .
Vers. 29. Si 30. Vers. gehennam, de
. corporis membris l o q u i t u r ; illa enimculpa vacant.

Nam corporis m e m b r a a b animaducuntur, et quo ,
cuaqueilla jusseritmoveatur. Sed dextruraquidem
* '
oculum vocat idoaeum amicum, q u i instar oculi
* ,
a m a t u r : m a o u m autemdexlram, mioistrum com^

,
m o d u m , q u i i a modum maaus ulilis est, sive v i r i
^ * - - - , .

*
. 2

,
eiat, 86 mulieres. Dicit igitur : Si h i tibi fue ,
r i a t offendiculo, aliquam afferentes mentis pertur * '
bationem, nec eis parcas, sed amputa ipsos omni, . , ,
quae adversus te est aifectione, et projice abs te.
', ", .
Nequedixit,Percate,sedAmptiia,maaifestaa8omai , ", , *
modamseparationem. Diceosquoque: mputa,
, , ,
i b i permansit; sed ulterius sermonem exteadit, ad .
d e n s : Et projice abs te, ae i a proximo remanens
, ,
fiat rursue familiaris. Quia autem rem duramprae .
caperat, l u c r u m i n posterum demonstravit ab eo
q u o d utile est.
T 0 V

Y e r s . 31. Dietumest autem V. 32. adulterium

committU. ECCQ et aliudadulteriigenusdemonstrat.
Jubebatenim lex vetus, ut quomodocunque odisset
quispiam uxorem propriam, ne eam retiaeret, sed
datoipsi libello repudii, dimitteret. Jubebat auteoi
abjioere sive repudiare, oe occiderent eam ; g r e
anim reconciliabantur Judaei, modo erga uxores, eed etiam erga iilios. Uade et Cbristus quadragesimo capite dixit eos : Afoyses propter
duritiam eordU vestri permisit
vobis repudiure
uxores vestras . Jussit aulein dare libellum rep u d i i , ne postea alteri j a m nuptam viro, posset

'

, ' , ,

, .
,

, (73)

Epbes. v, 23. Matlb. xix, 8.

VariaB l e c l i o n e s et notae.
(73) addit, et mox, post . omittit A.

, 6

COMMENT. I N M A T T O J E U M . -

CAP.V.

248

, $ (74), - rursus apprebendere, quasi propriam, et hinc o r i , * ,

rentur turbatioaes ac seditiones.
.
,
&

Christus vero praedictis verbis mansuetius eoe

instituens, jubet ne uxorem repudient, nisi stupri
cauea. Stuprum autem vocat bic a d u l t e r i u m ; sed
neque dimissam permittit alteri viro nubere. Qui
enim, extra stupri causam, suam repudiai, facit
eam adulteram esse,oum alterivirocommisceatur.
Qui vero sic ab altero repudiatam duxerit, adulter i u m cum aiiena committit. His autem datis praeceptie, vxorem etiam cordatiorem ac modestiorem
reddidit. Audlto namquequodserepudiatam nullus
i n uxorem ducturus est, p r o p r i u m amabit v i r u m ,
eiqueinserviet: e t i t a criminis adullerii admonens,

, ,

, ,
,

/ *

' .
, ,
* ' , .
, .
,
, , .

g t a m e u m quisine causapropriam r e p u d i a t u x o r e m ,
,

, . , ,
*
,

quam eum, q u i ab alio repudiatam ducit, pacem conjunctorum constrinxit, magisqae ae c o m miileretur adulteriam curavit. Qui enim suam non
abjicit, sed amat potius, alienam nequaquam concupiscet: similiter etquiab alio repudiatam p r o b i betur ducere, suam noa facile repudiabit.

Vere. 33. Rursum Vers. 34 omnino. t IUud

quidem, Non pejerabis
i n l i b r o Exodi scribitur :
bocautem, ReddesDominojuramenta
tua * , i n l i b r o
Deateronomii, sed per alia verba. Precepit autem
boo, ne per falsi nominis deos jurarent.

. [ , (75) ,

(76) . , .

, f Non jurare, et j u r a m e n t u m n o n petere, a d

. " , ^ idem inducunt. Quomodo enim ad i d q u o d t u fugis
fratrem tuum induces, si tamen fratris amator es,
, , ; ]
et n o n magis pecunue ?
Vetusquidem l e x d i c i t : Nonpejerabi$ ;offere$ a u , ,
tem Dominojuramenta
tua. Qaod addit ut j u r a n t i t i (77) .
moremiacuteret, ne pejeraret, scieneDeumipsum,
(,
q u i omnia novit, j u r a m e n t u m suscipere. Ego a u , ,
tem dico vobis : Ne juretis omnino. Qui enim facile
, . ,
. , J u r a t , aliquandofortasse pejerabit ob j a r a n d i consuetudinem: qui autem nullo modo jurat, n o n pe [$ (78) "
jerabit u n q u a m . Praterea quoque jaraas i t a ne pe, ]. " ,
jeres, cultum d i v i n o m observas; a t n u l l o modo j u ,
r a n t , ipsum maxime provehis, et i l l u d mediocriset
* ,
imperfecta philoeopbi eet, boo autem eummee a o
.
perfectae.
{
.
. ,
, ,
, ,

> E x o d . xx, 7.

Vere. 34. Neque V. 35. regis est. Ne putarent quod adversusDeum solum j u r a r e probiberet,
dicendo, , i d est perDeum,
addit et
alias j u r a m e n t o r u m species, quibus tunc Judeei j u rabant : q u i enim per h a c j u r a t , rorsus per Deum

' Deut. x x i u , 24, 83.

Variae lectiones et notae.

(74) .

(75i Inclusa i n m a r g . babet A.

(76) ^ omisit Hentenius. Notam aotem ett, h c n o n reperiri ( V. T.

(77) Aoristus conjunctivi p r o .

(78) Quaa bie inclasimus, ea ex cod. A, baud d a bie OD duplex , exciderant.

 ZIGABENI

219

j u r a t , q u i haec implet, eisque dominatur. Nam

haec propter eum i n honore habentur, et
per seipsa. Dicit autem per prophetam: Cmlum
mihi sedes e$t, terra autem scabellum pedwn meorum , manifestaas per hoc propbeta, quod o m nia Deus impleat. A i t enim : Nonne ccelum ei
terram ego impleo* ? David quoque d i c i t : Civitas
regis magni *.
Vers. 37. Neque facere. Neqae vilissimum
ideoque paratissimum juramentum juraverie, dico
saneper proprium caput, ne etiam ad majora procedas. Alio quoquemode. Greatura namque etiam
Deipossessioest: etrursum per Deum fit jurament u m , q u i ipsum in sua habet potestate. Licet enim
tuumquoque sit, non esttamen tuum opue quod ez
eo manifestum est, quia non potes u n u m capillum
album facere vel n i g r u m .
Vers. 3.6 Sit est. Sit, inquit, sermo vester
quando affirmatis : Est; quando vero negatis,
Non : bisque solis pro juramentis a d confirmationem utamiai, et nullo alio quam Est et Non.
Quod praeter heec adjungitur, dicit jurameotum.
Si autem juramentum a diabolo est, quomodo
ipsum lex vetus permittebat ? Quia et animalium
sacrificia a nialo quidem eraat et deceptione i d o l o r u m , ea tamen permisit lex propter Hebrteor u m infirmitatem. Cum eaim glutones esseat ac
lurcones (b), idolotbyta amabant. Et item oum
essent iacreduli, juramentum quoque diligebant.
Ut autem deiaceps neque idolis sacriiicarenl,
neque per idola jurarent, permisit qaidem lex
sacrificare ac jurare, et si q u i d aliud est simile :
omnia vero a d Deum tranetulit. F u t u r u m aotem
erat ut successu temporis etiam baec subiimiori
legialatione amputaret. Quia et lactere iofautibus
quidemotilee8t,virisautemadmodum i n e p t u m : i d eoque iofantium more viventibus (c) boc concedimue;
yiriles vero ab eo abducimue ac probibemus.
Quid igitur agendum, si quis juramentum expetat,
i m o jurare cogat ? Sit tibi Dei t i m o r violentior,
quamneec necessitas; omniaque pati eligaspotius,
q u a m proceptum transgredi. ID omoi eiquidem
prcBcepto vis ac violentum periculum tibi sepius
o c c u r r e t : et aisi ubique violentius ducat divinum
preceptum, omnia a te vacuaet infecta discedent.
sequentibus enim dicit Dominus : Regnum
coelorum vim patitur,
et violenti rapiunt iUud .

. , .
' , ' . ,

* Jerem. x x m , 24.

' ^

; *
.
. ,
,

,
. " , ,
, , , . , '
(79) . ,
I .
" . ", , ,
, , ' , .

, .
.
,
;
,

,
, .
, *
, ,
, ,
, ,
* ,
" , , ,

, to, ,
.

;

,

,
. ,
^ ,

Psal. X L V U , 8 .

Variae

, 4

, .

Vers. 38. Audistis V . 39, malo. Quidam

terilegi indignantur, jubenti oculuin p r o oculo,
* Isa. L X Y I , 1.

220

.
*.
,

* Mattb. , 12.

lectiones e t notae.

(79) , addit .
(b) Duobu vocabubs expressit Neo
t a m e o m i b i probabile est, duofuisee i a Greeco.
Nec proximum sollicito. , qui
difficultersibi
persuaderipatilur.
Nonergoopus est

altero ,
(c) Infantium more viventibus
et differunt.

Sed

2fci

COMMENT. I N MATTfLEUM. CAP. V .

, *

22fc

ac deatem pro deate eruere, et sine compassiooe

~ "
^*^"

- -
*

c o n t r a ^ u m q u i oculum aut dentem quempiam

eriHi/e^mcvimdenuntianticalamitatem. Estautem
. ,
broc l e i toitiiaiynaxime amica. I d enim jussit, u t

timore similis afflictJOTi caverent, ne illius tem ,
poris homines q u i aiplaigAymutuo infereodas aa ' , *0
helabant oculos aut dentesr*sjt>) irrvicem eruereat.
, - Ghristus autem bomini benevoleqtiqf .g^japi legis , ' - lator, hujusmodi mala QOQ similis mfeKiafflicftiqais,
. ,
sed futur damnatioais timore dissuasit. Ciioreoigr.
' , ,
i n praecedentibus dixerit quod (d) qmcunque dlxe , ,
rit fratri suo, Fatue, reus eritgebeoaee igais : m a a i , ,
feste innuit eum q u i verberaret, plus q uam deeipe . * .
re (e), qui autem membro mutilaret, adbuc ampliue
, (/). Unde jussit resistere malo. Malum vero

2 >

(80) . quidam hio i l l u m dixeruat, q u i verberasset. Cbry ,

, xoi
, .
;
* *

* '

. , txp , *
.
'

, ,

, -

sostomus vero diabolum intelligit. Hoc autem dixit

Cbristus, docens quod eo inetigante baec atteatata
sunt, et io buac traasmisit i r a m ejus, qui injuria
affectus est, exasperatam adversus eum q u i h c
ausus fuerat. Quid ergo ? neque diabolo resistere
iicebit ? Utique, sed ulcisceado fratre ; banc
eaim resisteatiam prohibuit, sed i a patieodo ac
sustiaendo.Neque eaim per i r a m extinguitur i r a :
sicut nec ignis i g a i , sed ooatraria fiunt contrariis
medioameota.
Vers. 39. Sed alteram. Jubet ut solum
viadicemus. sed potius, u t nos ipsos caedeati
prabeamus, et per patientam ac magnanimitatem
ipsum refreaemus. Haec eaim ille videas, n o a soQ l u m infliget plagam alteram, sed de prima

quoque resipiscet ac recoaciliabitur : quod si restiteris, acceadetur magis et exasperabitur.

Quare aulem, c u m multa sint corporis membra,

de solo oculo ac dente distiaxit (g) lex ? Quia his
pre&cipue partibus soleat pugaaates plagas ioferre,
9 ;
, - utpote miaus servatis, quaaque magis i n p r o m p t u
sunt, ac facilius vuloerantur. Per haec autem a d
^ crotera qaoque membra lex extenditur. Dextra quo '
que maxilia maxime idoaea est ad sustinendam
.
iojuriam quae et commodias pulsatur maoo dex , $
tra injuriam irrogantis : et de hac est praecep .
t u m quod etiam ad reliqua membra similiter per .
tingit.
Yers. 40. Et pallium. Vult ut toleraatiam ac
. Q
magnaaimitatem baac aoa a d plagas solum et
,
iojurias, sed a d possessiones quoque p r a b e a s :
,
ad ista nempe pertiagit etiam sermo, q u i fit de
. ,
tunica, utpote commodioriatauferatur: dicit e n i m :
, .
Volenti te in jus trahere, tuamque auferr$ i u m , Tf
cam,relinquasetiamet
pallium, acviacas illius ava , ,
r i tiam, taatumsubstantiee quam petiteeesione,
,
,

VariaB lectiones et notae.

(80) t V I I , p. 234.
(rf) Miror, interpretem expressisse per quod,
c u m i d i n talibus reduadet.
(e) P i u i quam deiipere. Severius, gravius p u a i -

tum iri.
H)Adkuc
amplius. Etiam gravius.
(g) Distinxit Separatim dixit procepit

 ZIGABENI

223

v e r u m etiam addendo quod non petit. Cum eoim

hffic fecerie, vel reliaquet quod p e t e b a t , f a i t a m
veritusChristianam tuam philosophiam Veleciquod
petit ablato, noa attinget quod qqt| p * t e b a t ; frequenterautem avaritiam suasrfV^lf^^det. Si autem
c u m eo ad judiciurp.fqid$En accesseris, ?er u m i d taatuifi qdbd.ffetit dederis : q u o d tibi
ipsi 8olUy**.^tiIe\est fecisti. Si vero addideris et
aliyd,-iapbnam''quoque illius lucrifecisti, duplexqu4';bdntim perfecisti. Nam et tribunal davitasti,
* i t avariliam coavertisti.
Pallium quidem est, quod super alias vestes gestamus, tunica vero quam interius. Seepius autem
dicitur a contrario, i d est,
tunica palJitim, ac pallium tunica. Iotardum quoqU6 omnis nunc nunc , modo
p a i l i u m , modo tunica appellatur. Et licet dicat
Lucas : Ab eo qui aufert te pallium, et tunicam ne prohibeas , nulla tamen est contradictio.
Haec enim utraqua dixit Gbristus ; boc qaidem
i n monte, quod vero apud Lucam est, i n looo
campestri. Quld ergo ? n u d u m oportet incedere ?
A n t i b i magnum videtur, ut ob fratris u t i litatem nudus incedas ? Neque tamen ad tantam
impellet iobumanitatem : tuam enim, u t dictum
est, verebitur magnanimitatem.
k

Yers. 41. Et duo. Vetue quidem Testament u m j u x t a solam gravitatem vitii epecies distinguens, levia preeteribat. Cbristus vero de bis
quoque legem tulit, iocipiens sane a graviori, et
desinens i n i d , quod levius est. Gravius siquidem
est oculi aat dentis excuesioaem pati, q u a m viae
ducem se prabere, aut cibum subministrare (A),
deiade i n maxillam injuria, q u maximo ducitur
opprobrio, postea vestis ablalio : bis autem levius
est violenta coactio. Quamadmodum autem i a aliis
vexationis speoiebus oum additameato virtuti vacare jussit : i t a at i n coactione jubel vincere
desiderium ejue, q u i prave facit i n j u r i a m , patique
amplius q u a m ille facare volebat. Agaovisti i n
corpora patibili insertam ad affectionas immobiJitatem ? Considerasti angeiicam i n bominibus disse.
m i u a t a m politiam ? coacupiseere eaim j u i t a
affectus, nequa secuadum perturbatioaee irasci,
ceelestis suot politiee, de quibus per dicta preecepta
Cbristus legem dedit. eo quod jussit fratri
temere irasci, aeque ipsi dicere, Haca, aeque
fatuum hunc appellare, neque Deo munus offerre
ante reconciliatioaemerga fratrem, ac benevolum
esse advereario ; afifectui a o i m i commoti nervos
amputavit. eo ver q u o d proBoepit mulierem
7

224

, $ * ,
, ,
, , * .
^ , ,
* , xxxcfvov
, , , .
* *
, . ' (81)
, .
, .
,
, ,
. /&
, , , , #
, . ; ; ,

* -

;
, , ,
.

,
* *
, ,

,
*

* ,
*

, , '

, , . ^

f (82) ,
,
] .

'

, ) *
', , (83)
, ,
* } ,

Luo. , 29.
Variae lectiones et notae.

(81) QU8B le^UOtur ab ad ,

ea Hentenius m margine BUI codicie repererat ac

rejecerat ad finem scholii post .
() Quam vim subminitirare.Gam

(82) Inclusa omittit A .

(83) Usitatius, .

ille (oculue) vitfle d u x eit, hic (Deus) alimentorum m i n i s t a r .

COMMENT. W MATTHiEUM. -

22

CAP. V .

226

> , /- lascivig oculis non respicere, et abjicere eos eas ,

que q u i sunt offendiculo, neque propriam sine
,
causa repudiare uxorem, neque ab altero repudia ,

t a m ducere: aegrotantis concupiscenti radices

avulsit. Rursum i n eo quod jussit omnino noa
jurare, cupiditatem circa affectiones ac pecunias
expulit. Pracipiendo vero noa resistere malo, et
aliamquoque maxillam obvertere, ac palliumetiam
dimittere, duoque milliaria a b i r e : a o i m u m ab ulciscendo continuit.
Vers. 42. Petenti dato. Quando certe i n loco
campestri docens stetit, manifestius d i x i t : Omni
abs te petenti dato, veluti ecripsit Lucas . Jubet
autem noo dijudicare d i g n u m ab indigno.
Eo enim quod petit, indignus est qualiecunque

. ,
,
* ' , , '
, ,
, .
. "
, ,
, , ,

.
, ,

. (84) g sit. Nam et Deus omnia ad v i t

? ,
, .

^. -

* , ,
,
xramiv.

, , ' -

; *
,

,
.

, ,

,
,
xoi

sustentationem

squaliter omnibus contulit hominibui, boois et

malis, fidelibus et infidelibus.
Vers. 42. Et averseris. Nuno quidem absque
foenore rautuare j u s s i t : quando autem, s i c u t d i x i mus, i n loco campestri docebat, jussit neque i d
quod mutuatum est repetere. Si enim, inquit,
m u t u u m dederitis bis a quibus vos recepturos
eperatis, qum vobis est gratia ? Sed hoo quidem
ad imperfeotiores dirigitur ; illud vero Lucae ad
perfectiores.
Vers. 43. Audittis. Vers. 44. vos. Postquam,
ut dictum est, i r a m ac concupiscentiam exstirpa i t , omniqae simili affecta sibi obedientes liberavit\ deinceps etiam benefacere jubet, dando vide-

, , ~ licet petentibus, ac mutuando indigentibus. Deinde

procedendo, ad extremam perduxit virtutem. Omnis enim virtutis coronis ac vertex est, inimicos
amare, et caetera q u sequuntur. Amare, inquam,
ipsos,non quatenus ioimici sunt,sed quatenus homines. Nec8olumamare,sedetproeisobsecrare. Ad
amorem autem iDimioorum oonsequuntur et a l i a :
dico sane, bene precari devoventibus, ao benefacere bis q u i oderunt, et orare p r o laedentibus.
Nam b8BO perfect sunt dilectionis. Considera
vero et preemium hujusmodi virtutis. Quia enim
tam p r o d a r u m facraus o m n i alio majus erat,
p r e m i u m quoque omni majus ipsi rependit. A i t
enim :
Vere. 45. ut injustos. Pater quidem h o m i n n m Deus est tanquam plasmator eorum (nam

, , .
*$ , ,
. ,
.

($5) , , ,
. .
(86) ,
.

, (87)
.

,

.
'
, . "

. , ,

patres quoqne dicimus operum aliquorum poetas,

boo est effectores), tanquam etiam provisor ac

procurator i p s o r u m : patris siquidem proprium est
filio suo providere ac procurare. Filii autem Dei
fiunt, q u i per virtutem similes ipsi efficiuntur,
q u a n t u m est homini possibile ; n a m
filiiproprium

L u c . n, 30. L u c . v i , 84.
Variae lectionee et notae.
(84) , omiUit A . m o x deest quoque .

(86) .

(85) Gorrexi, , pro . Nam et Hente-

(87) abest .

auu u b a t ,

comegpuntur.

EUTHYMII ZIGABENI

S27

est, suo aseimilari p a t r i . Ut eitie, inquit, filii D e i : , , * , t k

3

natura, sed similitudine, amando videlicet i n i micos vestros : quia et iile a malis ac iniquis,
blasphemiis tanquam jaculis petitus, et contumeliaaffectue, proprioque honore privatus, tameo
ob amorem, quo eos prosequitur, solem suum
oriri facit super malos ac bonos, et pluit soper
juetos ac injustos. A t t u quidem a oonservis pateris: ille vero a servis. Et t u saoe pauca ac
modicaeis pr8tabis b o n a : ille autem p l u r i m a
ac m a x i m a ; et tamen tribuit tibi u t ob talem
imitationem ipsi similis efticiaris, ejusque filius
nominerie.
Per solem sane ac pluviam omoia a d v i t a m
convenientia significavit ; bis enim omaia e terra
generantur, nutriuntur, augentur, ac p e r f t c i u Q -
tur.
Potest quoque et alio modo dici : Ut sitis filii
Dei, assiuailati videlicet Pilio ejus, q u i innumeras
ab inimicis suis passus injurias, ipsos amabat,
et beneflcia eos docendo ac sanaodo conferebat;
linguarum sagittis petitue, et tandem ab *is crucifixus pro eis orabat dicens : Pater, dimitte illis,
non enim sciunt quid faciunt . Vult itaque Christus
amicis te reconciliari :Abi, inquit,prita reconciliare
fratri tuo ; inimicos vero jubet ddigere, ao pro
eis orare, u t preedictum est.
Vers. 46. Si enim - V . 47. faciunt. Non eat virtus
amaotem se redamare, sed n a t u r s consentaaeum.
Nara et publicani hoc faciunU apud quos ne vesti
10

. ,

(87) ,
, ,

, ,
,
.
* *
, . ptcv
*

. (88)

.

.
, , ,
.
" * "
, ,
^ ,
, ,
' , ,
* , * .
" , ,
"
, .
. > ,

.
*

g i u m quidem est virtutis. Suot autem publicani, ^ . ,

qui vectigalia colligunt, ao commerciar i i (ut sic

loquamur) qui scilicet mercibus vivunt commutandis (i). Erant autem maxime infames, q u i artes
hujusmodi exercebant, taaquam injusti, avari, ac
scelerati. Unde et i n doctriaa, q u i n l o c o campestridata est, pro publicanis dixit peccaiores
.
Cum autem neque diligentes nos d i l i g a m u i , sed
invidearaus potius bis q u i nobis bene cupiunt, qua
tandem, obseoro, digai erimus condemaatione,
cutn super Scribas et Pbarisseos i n justitia abun<
dare jussi, etiam illis inferiores sumus, q u i apud
eos infames erant ?
Vers 48. Erilis est. Qui diligentes se diliguat,
b i certe io dilectione imperfecti s u o t ; q u i vero
etiam inioiicos amant, b i sane perfeoti sunt
1 1

Cap. V I , vers. i . Attendite qui in

ccelis

est. ^

, . ^
, , ,
. " ,
,

'

" .
, ,
.

Plaatatis j a m virtutibus, tollit deinceps aflectam,

, -

q u i eis adnascitur et molestus est, puta inaaem

vov , *-

1 0

Luc. xxii), 3 4 .

1 1

Luc. , 32.
Variae lectiones et notae.

(87) abest A.
(88) ergo est interpretationis. Sed Cbrysostomus i d textui intulit.
(89) . Arlioulus abesse potest. -

, intell. . Gredidil

scriba,

i n principio deesse litteram majusoulam. P i n x i t

ergo 0 .

(i) Ut sic commutandis. Heec aliena sunt. Eutbymius bic tantum explicabat , v o c a b u l o a u a
8Btate consueto,
comnurciarii.

G O M M E N T . I N M A T T H J E U M - CAP.

290

V.

230

, h , , gloriam, q u a m etiam avellit, postquam

,

. ,

* ,
, .

(90),
rttitrt,

(91)

egregia

plantavit virtutum opera : non eoimpriuspuilulat,

sed post ipsa. Est namque ioanis gloria bene
quippiam operari ad h o m i n u m ostentatioaem. Et
vide uade eam iacipiat expellere; ab eleemosyna
videlicet, oratione eljejunio:quiabis maxime bonis
operibus libenter iusidiatur. Sicut Pharisseus c u m
inanigloriaorabat, dicens : Jejuno bis inSabbato :
deeimas do omnium quoe possideo

*
, ,
,
, ,

, , ,

Dicit autem : AUendite, insinuans feram hanc

latenter i n m o d u m furie irrepere. Diceos v e r o :
AUendite ne eleemosynam vettram prmutis
coram
hominibusj ooo i b i permaosit, quasi vellet ut i n d i geotem prflotereas,nequihoc videant, sedaddidit:

- g ut compiciammi

ab eis; ac si diceret: Atteodite ne

, ,

propter boc eam coram bominibus tribuatis, u t

, .
conspiciamini a b e i s ; ai enim non propter boc eam
(92) ,
dederitis, n i b i l vetat etiam coram ipsis eamtradere.
. Fiois namque ejuequeeritur, non modus. Contiagit
, . *
eaim et coram bomiDibus tribuentem n o n ad
xd ,
ostentationem praebere, quando quis sola raotus
, [ (93) {| compassione preebat; et n o n tribueotem coram
* ,
bominibus, ad ostentatiooemtribuere, quando non
, ] (94) $,
inductus compassiooe preebet, sed ut pro compas ^ .
sivo prdicetur (j).
, , ,
Preemium, inquit, n o n habetis apud Oeum, quia

apud homines talis eleemoyn p r e m i u m qu&sivi, .
etie, puta laudem propter ipsam. Ponit autem eem
per inter alia verba Patrem qui in ccelis est admo, , C nene ipsos, ut Patrem i n ccelis babentes, terreoum
despiciant, simul etiam incitans, u t bujusmodi
, ,
Patre digoa con versentur.
.
Vers. 2 . Cwn suam. Auget debortationem
" .
eleemosyo ad ostantationem praestitee. Ne tuba
/ . ,
canas, i d est, ne pubbces ut ab bominibus agno , ,
scatur. Qui enim tuba canunt, ut a multitudme
. audiantur, buccinant. Quidam aulem dicuot, quod
. ,
illo temporo bypocril tuba convocabant iodigen.
tes.Estautembjpooritaqui aliusapparet proptehu. , ,
manam comitatem (A). Vultus siquidem, aut poiius
, ' .
larva i l l o r u m , misericordiee est, natura per *
8onaeiasaaamgloriappeteQtiam indicat. Referunt
, . ,
autem, hocest, auferunt, babeat mercedem suam.
, .
Vers. 3 . Te vero reddet tibi. Postquam dixit,
(95). , ,
J3 quomodo oporteat non prsbere, nunc dicitquomo , .
do prostareoporteat.
, , eiaielram autem m a n u m , eos q u i i n proximo
^,
sunt ac familiares sigaificavit: n i b i l enim m a n u t u a
.
viciniusacfaaiiliariiiseet. Neque b i , inquit, dexter
9

s t

L a c . x m i , 12,

Variae lectiones et n o t .

Itm t t i a m Chrysost. t o m . VII p . 352.

(92) Forte .

93) Iuclasa exciderunt, ob duplex , .

94) iotell. .
95) Uterque meus i n flne versus omittit,
. Healenius tamen bababat, in
propatulo.

0) Procompaaivo prmdicttur. A b eo, oujus m i t w t u i est, pradioeiar.

(k) Propter
bominibue.

(90) , p r o .
( 9 1 ) Q I U B estinterpretatio vocabuli .

humanam comtiaiem.Studioplaoandi

23*

EUTHYMII ZIQABENI

232

tueeleemoyaamagno3cant.Autperhyperbolenet , , .
.

germo,
nempe, E
Ett iosam
ipsam iinistram
sinistram lateatdextera
lateat dextera :
. nmnft.
. "

'

,
,
, per quod manifestatar p l u r i m u m oportere latere.
.
[ (96) ' irtpov , /uv
f f Alia etiam ratione, deztra quidem est virtus,
, , . x e i e
einistra autem vitiositas. Ne igitar noscat vitio , ' , /
sitas facta virtulis per communionem, sed sioa
. ]
communione v i t i i honestum et bonum fiat.
, , *
Consequenter vero addidit, quod Deum habeae

, (97)
conspectorem ao testem, q u i more patris gaudet Yidensbona filiorum opera: quodque non per- , , , *
des quee dederis, sed ab ipso recipies omoino

- ,
eleemosyn preemium. N o n d i x i t autem unde
facere oporteat, puta quod e justis sacculis : boo ,
. . "
nempe omnibus Dotum erat. Praeterea superius
f

beatos predicavit eenrientes et eitierjtei .

.
, * ,
* , , '
, (98) , .
. ,
, , ,

. , ,
, . ,
,
, , , ,
*
mines baberecupiscontemplatores, babebis etiam ,
.
_ ac retributionis

1
' ^,

3 t
\<k_
'Yki
^
' ,
bos
tempore
preeconji
p r o m .
ii:
, ,
nec multo solura, sed omnes : neo bomines t a n , ,
t u m , sed etiam angelos et anchangelos, omnesque
. ,
coBlestes virtutes. Quodsi nano manifestas booa
,
opera, tua, et p r a m i u m quod exspectabas a Deo
perdis : et homiaes ipei te condemnabunt tan- , . " ,
, quam inanie gloriee appetitorem. Cum ergo liceat
, ,
el mercedem b o n o r u m operum aecipere, et p i r
,
blice coram tot tandsque preedioari, si paulolum
, , sustineas, quomodo non omnino stultum ao irra *
tionabile erit utrisque bie excidere, et preesenti
quoque

justitiam *
Vers. 5. eum suam. Angiportus quidem
sunt vici augusti, per quos pauci possunt inoedere.
Plate vero vjae publicse, p e r quae multi simul
incedere possunt, f f qu&s
appellamus, tanquam subdiales.
Vers. 6 . Tu autem propatulo. Similiter et bic
cum dixisset, quomodo oporteat, non facere, dicit
etiani quo pacto facere oporteat, et hoc dooendi
modo frequenter usus est. Patri vero tuo qui est
in occulto, boe est, iovisibili. Rursnm etiam
dicit, quod Qui videt in occulto, persolvet tibi in
propatulo: manifestans, quod sispectatores quaeris,
habes pro omnibus Deom ipsum. Si vero et ho19

theatro i l l u d permutare ?
Hic autem sermo per anagogem accipieodae
est. Cubiculum siquidem meoe est, pulcherrim u m cogitationum domicilium. Ostium
u m vero
sedes
sedes
sensuum, oculus, auris, e t c p e r q u a B malingredi-

unturcogitaliooe3,quee virtutum praedanturdi vitias.

Quid ergo ? n o n oportet i n eccleeia orare ? Maxime quidem, sed ut appareae bominibus :
boc enim tanquam hypocritarum opus condemn a v i t : sed u t tibi ipsi Deum reddas p r o p i l i u m .
Contingit enim aliquem iater plurfmos orare,

),

' Tttpusfo
, *
, , , ,
' ^

.
; ; .
, * '
-. "
, ,

Matth. v , 6.
Variae lectiones et notae
(96) Inclusa i n margine habot . Carebat iis
Bentenius.
(97) Heec non recte cohnrent. lnterpono T f , q u o d

facile absorpsit .
(98) Ab ad omieerat H e n t e a i u s .

C O M M E N T . IN M A T T H J B U M .

[ (99)

, j

$.

.
,

'

? -

, 7**> .
&&
,

, ,
.
, .

, , ,

GAP. V I .

234

nec tamea peccare, quando noo ab ostentationem

; ,

orat. Et contiogit cubiculo clauso orantem

peccare, cum e diverso fecerit. Deus eaim q u i
ubique est, facti discutit finem. Hypocritas autem et bos vocavit, forman quidem oraotium
babeates, meateai vero aahelantium ad inanem
gloriam.
Vers. 7. Orantes ethnici. Multiloquii vituim
dioitur, c u m pluribus verbis petitio
fit de bis quae cooveoiuot: puta de divititis,
gloria, poteotatu, aliisque similibus, quee nec aoimaB prosuot, aec ad corporis coasisteatiam suot
necessaria. Elhoicos vero dicit iofideles. Quia
autem b i solum ea petunt qaa? conveaiunt, t e d et loagas faciunt de bujusmodi rebus

witfrtrv, , 3 petilioaes, putaates verborum

multitudioe per-

suadere, hanc ipsorum opiaioaem boc modo

coademaat.
. ,
Vers. 7. Putant exaudiendi sint. Putaat qui.
dem, at reote.
. , ^,
Vers. 8. Ne ergo ab illo petatis. Novit q u
. vobis expediaat, priusquam ab illo quidquam o m , , ' ,
niao petatis. oportet itaque petere, q u oec
, .
utilia simt oec aecessaria, sicut diximus, quod
?
est battologis v i t i u m . Quia eaim pater est, i o . , ^,
dignatur iiliis petentibus quae coaveaiuat.
; Verum si aovit quibus aobis sit opus, cur b c
, ' ,
omaiao ab eo postulamus ? Plane ut ipsum
, ,
doceamus, sed u t demonstremus, quod eum babe ,
mus educatorem ac Domiaum, utque abipso solo
.
Q pendentes, facilius eum fiectamus q u i spes est
salutis ac providentiae nostrae.
*1 , ,
Taaquam pater enim et novit quibus nobis opus
* (
sit, et tribuere paratus est quee necessaria suut
* ,
aut utilia ; exigit tamen, ut ob dictas causas aos
. , ,
illa petamus. Hsec postquam docuit, preebet
,
edam m o d u m oratioais, a o a u t bac taatum
,
oratioae precemur, sed ut habito oratioais foate,
.
ab ipso precationum intelligeoliam bauriamus.
Vers. 9. Sic vos. Quoaam modo ?
. ;
Vers. 9 . Pater cceiis. Siogulae dictioaes poade . .
raadae suat. Jubet eaim ut dicamus, Paler, ut c , , , (1) lestem cogaatioaem ad memoriam revocemus,
,
et quo muaere affecti simus, puta divina ado, ,
ptioae, et ut digae tali patre converseraur. Q u i
*
enim prave viveos Deum vocat Patrem, s u u m , e t i a

,
r
'

* '
r\
*

. ,

Deam, et i a seipsum meutilur. Nostrum

mus Patrem, ut agaoscamusquoi fratres iater aos

mutuo simus fideles omaes : couimuaiter ab uno
soloque Deo adoptati, et ut de boc continue colloqueates, ob humilia (/) e x t o l h m u r : aeque
omaiao adversus fratres nostros vel cogiteraus quid-

,
, ,

, ,

Varise lectiones et notae

(99) laelusa exciderunt. cauea fuit duplex
, .
(0 Colloquentet,

(1) .

ob humUia. Profiteates, coaira bumiles.

PATBOC. Gn. C X X I X .

autemdici-

EUTHYMII ZIGABENI

235

236

p i a m , v e l l o q u a m u r , v e l f a c i a m u e 8 e d p r o n o b i 9 i n - ,
.
n c e m precemar.
, ,
Additur autem: Quies in calis, u t coelum semper prospiciamua, audito quod i b i sit Pater noster: , ,
,
magis autem ut id ipsum dicamus nos, ac terrena
, ,
despiciamus, et eo ascendere per virtutum ecalas
, .
festinemus, u b i esl Pater noster. Diceotes autem
,
Deum 6886 i n ccelo nequaquam ipsum i n CGBIO
* ;
conclusum circumscribimus ; non enim loco capi

*
aut circumscribi potest. Nam ubique esse dicitur
, ,
Deus, maxime tamen i n locis dignioribus, quod
.
ipsius magis susceptibilia videantur. Propter boo
*,
igitur i n coelo esse dicitur, quia i l l u d purissimutn
,
est, i n qao sunt astra, virtutes (m) ac turmse san ,
ctorum, quibus datur requies (n).
g .
f

f Gbryeostomus sane totam banc oratioaem

traditam, ad F i l i u m refert. Siquidem et bic Pater
noster dicitur, tanquam creator, provisor et m a gister. Juxta bunc autem sermonem dici quoque
poterit et Spiritus sanctus Pater noster. Itaque et
proprie ad singulas Personas, et communiter ad
trinam unamque Deitatem referri baec possunt.

[ (2)
. ,
, , ,
. *
, .
,
. ]

Vera. 9 . Sanctificetur
nomen tuum. Sanctificetur, boc est, glorificetur; si enim juxta
virtutis n o r m a m conversamur, glorificatur Deus
ab his, q u i nos c o n s p i c i u n t : Luceat, inquit lux
vestra coram hominibus, ut videant opera vestra
bona,ei glorificent Patrem vestrum, quiin
ccelis

. ,
, .

, .
, ,
, ,
.

est

Cum igitUT

se gloriosum

s i t nomen

t u u m , glorificetur etiam per nostram conversatio-

nem.
Yers. 10. Adveniat tuum. Regnum nunc vocat
secundum adventum ipsius, in quo cum multa
gloria apparebit. Hoc autem petendum addidit, ut
quod petimus agnosceates, preBparati ad ejus occursum peromnia simus. Praeparari enim estoptare
ut veniat J u d e j .
Potest quoque et alio modo dioi : Veniat ad nos
regnum t u u m , id est, impera tu nobis, et n o n
diabolus ; t u nobis suadeas, ac per tua mandata
jubeas, et non ille.

.
. ,
,
. , , ,
. ,
.
" , '
, ,
,
,
.

Vers. 10. Fiat terra. Fiat voluntas tua i n terra

. ,
ab hominibus, quemadmodum i n coelo fit ab
, ,
angelis ; de quibus dixit David : Mintstriejus,
qui^ , ,
faciunt voluntatem ipsius
Adveniat autem
,
et fiat, licet per Yerba dicantur imperativa . ) , .
et , eumuntur tamen pro optativis. Opta , , , . mus enim ac precamur beec, eo quod etiam
, ^
11

" M a t t h . v , 16.

" P s a l . CII, 2 1 ,
Variae lectiones e t n o l # .

(2) Inclusa i n margine habet A.

(m) In quo virtutet. Et quia i n eo sunt virtutes
potestates ab o m n i materiee coacretione iiberae
, siint angelr

(n) Quibus dalur requiet. l a quibue a c q u i e s c i U

quibus leelatur Deus.

COMMENT. IN MATTHJEUM. CAP. VI.

837

238

. , ad ea divino nobis opus est auxilio. Sio reHqua

, .
quee sequunlur verba, optativa sunt, quanquam
videanlar imperativa.
. ,
Vers. 41. Panem kodie. Sciens quidem n a t u - ,
r a m aagelicam nequaquam cibo indigere, bumaoam
,
vero hujus esse indigentem, jussit quod oatur
? . , ,
necessarium est peti. Panem aatem nostrum d i x i t ,
' . ,
hoc est, propter nos formatum ; supersubttantialem
*
vero appella vit, quia ad corporis substan tiam, vitam
. " (2*) ,
ac constitutionem conveniens est. Vel j u x t a CbryfWtaov , . (3) sostomum d i x i t , i d est, quotidianum. Ad . ,
dit etiam, hodie : a cura nos abducens insequeotis
(4)
temporis. Vult enim fideles paoem taotum petere,
. ,
et buoc tantum hodiernum, nec angi de insequenti
c/ ,
die, cum neque sciamus an etiamin ipso vivemus.
w , ) vojv ,
Superfluumestitaquesollicitumessededie,adcuju8
* , ! (.
spatium utrampertingemusigooramus.Hocquoque
* * (5) , ,
| sequeotibus jubet pluribus verbis, dicens inter
9 , .
caetera: Ne solliciti sitis in cmstinum
. Ita
, , *
nempe expediti erimus, pauca oaturae (necessitati
. concedendo, reliqua vero a d operaiionem spiritua ,
lemtribuendo.
,
.
l e

[ ^6) , .
*< - ,
,
.]

i E q u u m etiam est, animaB quoque panem petere.

Indiget enim et ipsa supersubstaotiali oibo : dico
saae illuraiaatioae coelesti, utque divioa ei cognido
preebeatur.
Vers. 12. Et nostrit. Sciens q u a m lubrica
( .
esset naturanostraad peccatum; agaosceasquoque
, ,
- Q et post regenerationis lavacrum, rursuin nos esse
^,..
oftensuros, j u b e t p r o peccatisdeprecari, queeetiam
, i.
,
debita n o m i n a v i t : debitum enim et peccatum
. ,
qaasi eadem res, obnoxium redduot bominem,
,
sicut et ces alienum. Deprecantes autem pro ipso, . )
r u m remissiooe, remiQiscimur eorum, et bumdiati
, ,
conterimur. Docet quoque et m o d a m , qao Deum

.
flectere possimus : dico saae ut et nos illis
', ,
igaoscamus,qui ia nospeccaverunt: n a m bos dixit
,
debitores. Et hoc j u b e t p r o omoi forma sapplicaodi
* p r o f e r r i : tanqtiam i d solum potenssit nosliberare.
, ,
Ideoque completade orationedoctrioa, iteratorepe. tit debac re sermooem. Nunc autem a d d i d i t o r a ,
tioni, ut nobis hocquotidie Deodicentibus.necesse
. ) ,
sit illis q u i i n nos deliqueruot, ignoscere J-f me ,
7/** , , (7) Q tuentibus, Q6 condemnemur, tanquam meatieates
, ,

ad falleodum Deum.

M a t i b . , 34.

Variae lectioneset nolaB.

( f ) f t . V U , p. 254.
(3) A b . Miror autem, b o m i o i Qreeco hanc
i t t t c T p r e t a t i o D e m exoidisse. Multi de boo vocabulo
m n l l a e t m i r a d i x e r u o t . Finxitboc Mattbffiusadsim i l i l a d i u e m . De , sensu metap b y s i c o , hic plane non est c o g i t a o d u m , sed de
o e m u p o p a l a r i . Ut igitur est l a r g u s , c o -

jaotQt,

deinde vero etiam proBcipuus, excellens :

I t a est tufticiens, 1. e. , .

B^ete choliasla. q u e m ad Lucam p. 510 i n mea

. T. editione l a u a a v i , explicat Gbristus

noQ egit cum metapbysicis. Ergo Hieronymiana

superaubstantialitas, uti barbara est, ita quoque ab
boc loco aliena.
(4) . abest .

(5) ^-, addit .

() iochisa legantur marg. . Godex habebat io fioe iaterpretatioois versus 10, post vocab u l u . Nos, Heateaium secuti, hio
inseruimus.
(7) ad omittit Heateaiut.

EUTHYMII
Vere 13. Et ne tentationem.

Tentatio est

omne certamen, quod daemonis fraude quomodocunque nobis inductum est, quo animffi Qostrae
fortitudo comprobatur. Hoo itaque sermone nos
instruit, ne de nobisipsis contidamus, neque
temerarie tentationibus nos ingeramus, sed precem u r ne i n tentatiooem inducamur. llaec autem
docens, nos quoque inducit ad imbecillitatis nostree
agnitionem, et modestiam appooit. Atqui Deus
neminem tentat, sicut ioquit Jacobus aposlol u s , quomodo ergo d i o i t : Ne nos inducas in
tentationem ? Illud sane, Neinducas nos, tantumdem
valet, ao si diceret: Ne permittas nos i n d u c i . Hoc
autem Scriptur idioma est. eo enim q u o d
permiitit, ipse inducere videtur. Omois siquidem
i 7

tentatio

a diabolo producitur.

Verum

240

ZlGABENI
.

, ,

, ' (8)
. ,

, '
. , ,
,
, .
,
. ,
; , ,
. .
'/, .
,
,

n u l l u m g . , -

attiogit bomiaem,*nisi Deue permiserit, cum neque

porcis nocere potuerit, n i s i ipso permiUeate,
veluti manifestius i n progressu
inveniemus.
Seepius autem permittit tentatiooes i n nos induci,
aut propter peccata nostra, aut ut manifesta tiat
animaB nostrse fortitudo, quemadmodum docuit
ipsius Job bistoiia. Jubet ergo nos quidem precari,
ne io tentaiionem inducamur ; ipse vero cum sit
animarum nostrarum moderator, iaterdum quidem
permittit, quandoque vero prohibet, j u x t a quod
utrumque expediens est. Quare non inductis
quidem tenlationibus, ab iis cavere debemus ( o ) :
ubi autem inducta? sunt, viriliter contrastandum
est, u t et modesti e i fortitudinis specimen p r beamus.
Vers. 13. Sed malo Maluin quidem boo i n
loco diabolum nominavit, non quod natura malus
sit sed voluntate. Per antonomasiam autem malum
eum appellavit, tanquam i a extremo positum
malitiee. l a eo vero quod nos precari jubet ut ab
eo liberemur, ostendit quod atrocissimum ac i r r e coaciliabile cootra nos gerat beilam ; nobisque
divinosit opus auxilio. Solum (p) autem expucavit,
u t ab eo liberari precemur, docens omnis mali
hunc esse causam : et ita solum contra eum i n i m i citiam convenit exercere, et non contra eos q u i ex
inconsideranuaabeoinducti sunt, nobisquenocuer u n t : quorum misereri potius oportet, ut pote, ab
eo superatorum.
Alio quoque modo possumus anagogice interpre-

.
.

(9)

(10) ,
. , , , *
, ,
, , ,
.

, , , , , .

:,

, , '
.
,

'

'

' , ,
' ,
.
' ( U ) , ,
,
,

, ,

.
[" (12) -

tari quaedam io Dominicaoratioae, ut nomen Patris D , . "

sit Filius. Nomeneaim, ejus

CUJUS

est nomen, de-

clarativum e a t ; et i t a FUius Patrem

17

manifestat.

, . , *

Jac. , 13

Variae lectiones et notae.

8) .
(9) .
10) .
i l l ) , abest A.

(12) Inclusa i n margine habet A. Eadam o u m

alio ladice exbibebat Henteniue poet e x p l i c & i i a *
nem partis ultimae versus 13. Nos ergo v e r m i o n e a i
ipsius buc t r a n s t u l i m u i .
|

lo) Ab iii cavere debemus. Deprecandee sunt.

(p) Solum, etc. Definiit, preecepit autem precari a b illo solo l i b e r a r i .

COMMENT. IN MATTrLEUM. -

CAP. V I .

242

. Regnum aotem Spiritus sanctus dicatur, ob divino(13) ,

r u m d o n o r u m divitias. Quia igitur Ghristus est
. , .
caput nostrum, nobis q u i membra ejus sumus,
, , ' ,
per vitffi puritatem saDctificatis et j a m ipee sancti; ,
ficatur;
ubi vero sanctificati sumus, accedit ad
)*. & ,
nos Spiritus sanctus. Voluntas autem Patris quae
.
fit i n coelis, est ratiooalis coelestium v i r t u t u m
7* *
cultus. Dixit enim et ad David : Quxd mihi est in
, ,
cuelo, ab angelis videlicet ? neque enim aliud preeter
*
rationalem c u l t u m ; et a te homine quid volui
, ;
super terram
? Nibil aliud praeter eumdem cultum,
.
q u i est i d quod necessarium est,caeteris prseemmens.
. ,
Rationalis autem cultus est, mentem ad Deum
tendere intensam, ac sopernorum desiderio succen ,
sam,cum animi impeto adversus menlis perturba , $ 18

.
' ^ 3 tiones ao daBmones. Panis vero noster duplex e s t :
, ,
UDUS quidem congraus substantiee animffi, puta

ecientia, et haec preebetur juxta recipientium v i r t u t e m ; alius vero naturee corporie, sensibilis v i , , *
delicet. Et ille quidem superne ministratur, bic
xftt , .
autem inferne. Tentatio quoque duplex est, vo , > - ' , luptatis videlicet ac doloris, et illa quidem naturalis est, ac perturbatioaum innatarum : heec vero
, . involuntaria est, et perturbationum naturee adver * '
santium. Voluntariam igitur fufcere oportet, invo? ,
luntariam vero devitare quidem propter nostram
ytnafoi, . "
imbecillitatem; at u b i venerit, tanquam purga , .
tivam viriliter sustinere. Est quoque et aliud
, .]

tentationum genus, sumenda? videlicet experientiae. malo autem, dsemone scilicet vel opere.
O u . , Vers. (3. Quia men. Extrema orationis pars
,
~ * * *
'
~ ' ~
est, eorum q u i orant animi gratitudo, utque Deum
' , ,
benedicant. Sic ergo intelligitur : Compleantur
, , hffic quae postulamus ; t u enim Rex noster es,
. , .
potens ad ea conferenda, semperque gloriosus. E*
, .
boc indicat quod additur, in sxcula. De dictione
Amen superius dictum est.

. , ,
Vers. 14. Si Vers. 15. vestra. Iteravit, u t
, , ,
diximus, de bao re sermonem ipsumque dilatat,
.
osteodenshujasmodi opus esse Deo maxime acce .
ptabile. Consideraetiam m i h i , obsecro, humanita .
ti8 magnitudinem. i n nostra constituitpotestate pec
, ) catorum nostrorum remissionem. A t dices fortassis, quod i n multis delinquens, injuria te
' .
affeoerit. Verum tu i n pluribus et majoribus :
, .
et ille quidem i n conservum, tu vero i n Do%\ , , *
pjj . , - ' m i n u m ; t u indigens remissione remittes, Deus
vero nullias iodigens est. Si itaque remiseris, te . " ,
ipsum l i b e r a s t i : iram siquidem exstinxisti, malo-; ,

,
r u m memoriam expulisti, benignitatem induisti,
* ,
Deum tibi p r o p i t i u m reddldisti propriamque remis.
sionem procarasti.
c

Vers. 16. Cum jejunare. Ne tetricam tfistitiam affectetis, yelut hi qui ob laudem humanam,

* Fsal. L X X U , 25.

Variae lectiones et notae

(43) Vide q u dixi in edit. Testamenti ad Luc. p. 507, nota 11.

244

ZIGABENI

243

pallorem procurant, occultaat enim naturalem ' . 7

, formam fictitio pallore.
.
.
.
. ', (14) E i *
,
,
*
, *
. ,
.
, ,
,

Vers. 16. Amen suam. Superius deboc nobie

diotum est.
Vers. 17. Tu autem lava. Quemadmodum
quando dizit : Si autem oculus tuus dexter tibi
fuerit offendieulo, erue eum ; et s i dextera manus
tua tibi fuerit offendiculo, amputa eam , non de
corporis mutilatiooe locutus est, veluti eo i n loco
declaravimus : ita neque nunc simpliciter uogi ac
lavari jubet. Neque enim ipse hoc fecit, cum
quadraginta diebus jejunaret ; sed per haec aliud
quidpiam a d m o n e t : occultare videlicet eam quae
j e j u n i u m consequitur tristitiam, cum alacer ac fe
19

%*P 7

^ " * ?
, ,
erat laBtitiee, caput unctum esse oleo, faciem vero
*
aqua l o t a m : ab boc gaudii sigaum adbortatur, quo

et homiaes lateat quod jejunes, et jejnnii laborem,
, ,
auferente dolorem ltitia alleree.
,
.
' *
Alio quoque m o d o : Impiagua capitis tui mentem
eleemosynae oleo : faciem vero l u a m , lacrymarum
, ) '
aqua abluito. Unde et alibi seepius per ea quae ponil,
, TOJ .
adbortatur ad alia ; instrueos oos, ne semper
' , i n praeceptis i d tantum attendamus, quod prima
,
facie apparet, sed et sensus quoque ipsorum per ,

scrutemur.
.
Vers. i%.Nereddet tibi. Ad spectaculum b o m i &
nibus exponere eam, q u ex jejuoio proveoit mo ,
lestiam, cupiditatis glorise opus est. De bis autem
.
quffi sequuatur, j a m dictum est.
.
Vers. 19. Ne Vers. 20 furantur. Allegorice
. [ (15)
aulem tioea et corruptio sigoificat inductam i n
' , , animo opioiooem, q u latenter corrodit bona circa
, ' ,
quae ipsa versatur ; fures autem perfodientes, l a u - ,
des suat, q u extrinsecus subingreJiuatur, perfo- , ,
dientes levia proposita, et compiiantes reconditas
virtutum divitias.
]
Ejecta j a m inanis gloriae segritudine, opportuae
' ,
deioceps legem de inopia statuit. Nibil enim adeo
. '/
divitiarum inducit amorem, quemadmodum vaoa
" $, gloria. Ob hanc siquidem el mancipiorum greges,
. ykp
et eunucborum examina, et equos auro adoroatos,
^, ,
ac mensas argenteas, oranemque faslum aJium ex
, .

slivus appareas. Nam quia apud veteres signum

'

tentationem.
cogitant
homines: n o n a d necessitatem, sed ad osQuia vero non faoile reciperetur, si j u n c t i m de
despiciendis facultatibus admoneret, ideo bunc
i n partes secuit sermonem. Et p r i m u m quidem
.

j-v ,

itvra

>

* *

"

,

(16)

' .
, * ,
,

Matth. v , 29,30.

Variae lectiones et notae.

<U)
(15)
notam
(19)

, pro .

Ioclusa i n margioe habet . Vide mox

6.
De omnis geaeris l u x u , magnificeatia e( ar-

rogantia dicitur. Sic Diog. La6rt. in Bione, p . 159.

Scepe ita babet Cbrystostom. t. V I I , pag. 144.
C. 151.; VIII, 163. G. Coafer. Actor. x t r , 2 3

W5

COMMENT. I N MATTHiEUM. -

240

CAP. V I .

- d i x i t : Beati mUericordet . Deinde : , inquit

benewlus adversario tuo . Postmodom a i t : 5
(17) , , *
tecuro judicio voluerit coniendere, et auferre tuni * ,
eam tuam, datoipsi etpallium* . Tandem veroquod
rovTwv . *
his omnibus majus est, i n t u l i t . I n illis etenim et
, ,
misericordiaB pauperum, et adversarii, etlitis in j u d i * ,
cio imminentis fecit meotionem : hic autem nullo
* * simili posito, ipsum per se stabilivit facultatumconfin, , ' ,
temptum, ostendens quod neque ilia propter se
, , tantum jusserat, imo quanquam nullus illorum
*$ ,
tibi molestus sit, tu tamen ea quae m u n d i sunt de,
spicies : ipsaque paaperibus distribues (q).
' fcov ,
Quod ut facilius persuadeat, damnum ostendit,
^ ,
quod a tbesaurorum reconditione provenit, et
*
commoda quee ex eorum i n coelis coacervatione se , g q u u n t u r ; autem (quod nos tineam vertimus)
ctfc xai ' .
vermem significat, q u i plerisque possessionibus
; ; ,
inoascitur. vero (quod nos corruptionem
. ; ;
diximus) significat putrefactionem, ad rabiginem
, ' . ,
mutationem, omnemque hujusmodi a seipso cor. , - ruptionem indicat. Quid ergo ? etiam a u r u m perdunt vermes ? Etsi n o n vermes, attamen fures.
; . ; Omnes igitur spoliantor ? P l u r i m i sane. Incertum
,
est autem, q u i a violentia tuti permaneant. Qua
Tero pauperibus distribuuntur, quonam pacto i n
* (18).
eoBlo r e o o o d u n t u r ? Quo pacto ? eo quod borum retributiones ac remunerationes i b i reponuntur :
qiue a u t e m i b i repositasuot etcollecta, secura permanent.
,
Deinde et aliam inducit considerationem, quae
,
ab boc maxime abstrabat, dicens :
'

fl

. , C

Vers. 2 1 . 7

COr vestrum.

COT i n hO0 lOCO

mentem appellat. Dicit autem, quod (r) Etsi n i b i l

h o r u m fuerit, omnino tamen u b i est tbesaurus ve*, , ,
ster,ibi eritetmeos vestra. Nequeparvum idanimae
.
documentum est, mentem videlicet suam i b i ca , , ptam 6836, et circa tbesauri custodiam m u l t i m o d a
,
cura distringi, talique subjectam esse tyrannidi,
,
neque audere ad aliam transire cogitationem.
*
Vers. 22. Lucerna Vers. 23. tenebrosum erit.
. ,
Lucema est l u m i n a r e . Postquam ergo dixit de i n d i *
gna servilute mentis, quae oculue est anim, v u l t
>, ,
demonstrare maaifestius quod bujusmodi mentis
^, ,
servitus pestis sit anim. Sumit autem exemplum
; '^ . ,
ab oculo corporeo, a quo, et quee illius sunt, nobis
,
dat intelligere.
.
Observaadum autem bic, quod simplex appellat
, , rj
i d quod saaum est ; m a l u m vero quod segrotum.
' , . ,
, - Dicit ergo : Si oculus tuus saaus fuerit, totum corpus tuum illuminatum erit, a proprio videlicet l u # ,

*> Matlh. , 7. * ibid. 25. ibid 40.
Variae lectionee et notaB.
(17) .

(18) Maie inler et inleraeruerat

Henlenius snpariora, q a in margina babet.
(q) Oitendens, se n o n t a m illorum quam toa
eaosa baec prtecepiese, ita u t , etiamsi nullus i l l o nnn naolestusit,tulamen divitias contemnas cas-

Nam baec qoidem sine ullo dubio conjangenda

flunt.

que ditribuas egenis. .

(r) Hic rursus fraitraraddidit quod.

EUTHYMII ZIGABENI

247

248

* ,
m i n a r i lucem habens; siautem oculus tuus ffigro*
, ' .
tusfuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit, noa
, , habens ab ipso lacem. Ita igitur et mens, quse
oculus est animee, defossi thesauri sollicitudini ser- (19) ,
*
viens, eegrota est; ipsaenim solliciludo infirmitas
, .
est, et ideo obscurata est anima.
. ,
Vers. 23. Si ergo quantce ? Si ergo lumen quod
i n te est, boc est, mens, quee ad boc data est, ut , ,
, , , ,
animam illuminaret ac regeret, tenebrae sunt, boc
, ,
est, obtenebrata est, tenebree quae ab affectionibus procedunt, quantfiB sunt ad animam obscuran- , (20)
;
d a m , ipeo lamine quod illi oriebatur obtenebrato 7
.
Vers. 24. Nemo contemnet. Aliam praeterea
considerationem adducit formidabiliorem, ut for- ,
, ,
tibus ab amore temporalium rerum avertamur, ostendens bunc Dei expellere servitutem, et i n divi- , . , ,
tiarum reducere servitutem. Simpliciter autem, et
, rf
absque nomine p r i m u m duos dicit dominos, ut
*
auditores dicti veritatem cogat confiteri. Deinde
, * ,
nominatim illos ponit, de quibus erat sermo. Duos
.
, ,
vero dominos dicit, contraria jubentes. Adhxrebit

autem, boc est, Parebit.

Vers. 24. Non mammonae. Ecce nominatim
|$
quoqueduos preedictos dominos manifestat. Mam . ' ",
mona autem ab Hebreeis divitiae dicuntur, quas
, ,
etiam d o m i n u m appellavit, propter imbecillitatem
' . ;
i l l o r u m q u i earum sustinent d o m i n i u m . Quid i g i ; * ,
tur, nonne Abraham dives erat ? nonoe Job, alii , ' ) * '
que similes ? Uiique divites quidem erant, at noa ,
serviebant, sed dominabantur divitiis, et ipsas i n
.
egenos insumebant.
Non potestis Deo servire et mammoncB, quia
*
Deus non modo jubet ab alienis abstiaere, sed et
, ,
propria elargiri. Mammona vero coatrarium : non ,
modo videlicet propria n o n elargiri, sed nec ab
, t , ,
alienis abstioere et ille Dominus ventrem jubet
* (21) *
astringere; iste vero ventri indulgere; ille continen, * ,
tem esse, bic autem scortari, aliaque similia.
.
Vers. 25. Propterea induamini.
Postquam
. '
locum absolvit de non recoadeado super terram
, ,
tbesauro, et ea quee supersuat, pauperibus dis , *.
tribuere suasit, docet deinceps de necessario usu
* T J ? , ,
non esse sollicitum. Ait e n i m : Ne sitis sollicUi
,
animae vestrce, i d est, propter animam vestram,
. ,
quidedatis, aut quidbibalis. Qu&nqu&m enim anima
* '
neque edat, neque bibat, propter animam tamen
,
edunt ac bibunt homioes quae corpus iababitare
, nonpotest,quodaoncomedit,etbibit, donec ipsum
.
quoque oorpus inoorruptibile reddatur.
4

Alioquoque modo i d aptari () potest, quodcum

bomines interdum i a anima anxii sint, quandoque

[ (22) ' ,
} .

Variae lectiones et notae

(19) .

(20) . Male. Pro autem cor-

rigenduia

videtur ^, i . e. $ Atque ita v i *

(*) Aptari. Explicari.

detur legUse interpres.

(21) .

(22) lnclusa i n margioe babeU A .

249

COMNENT. I N MATTHA3UM. -

CAP. V I .

250

, - autem sola mente sollioiti (f), quandoqne vero i n

, (23)
corpore ; aJiqnando et (u) ad possessiones, quas i n
,
animo habent, hoc extendunt: et ab bac, et ab
, * , ^
i l l a c u r a , Dominus illos abstrabeos, d i x i t : Ne
^ , , ,
anxii sitis, neque i n anima vestra, neque i n cor, . ]
pore, de cibo et potu, ac vestimento.
; ,
Vers. 25. Nonne vestimenlum ? Hoc d i x i t ma*22 , . ,
nifestans, quod is q u i , quod amplius est, preeptijov .
stat nobis, utique et quod minus est prestabit,

Plus autem dixit, boo est, pretiosius.

. ,
Vers. 26. Aspicite illa. Ne quis d i c a t : Quo ,
modo autem vivemus, de rebus necessariis non cu ; rantes?Solvitbujusmodi objectionem ab exemplo
7 .
avium, quas cum n i h i l sollicitae sint, pascit Deus.
Posset autem et ab hominibus exemplum sumere,
,
, ', et dicere, quod Elias et Joannee, aliique similes,
nibil tale curabant. Verum i d non fecit, sed ab
* ,
, avibus potius dictam repressit objectionem, o m , nem preetextum: majori oonfusione arguens ac tol, .
lens.
, *? , , ,
(. , ,
,
, .
(24) ,
.
, ,
.

Nam et vetue Scriptura, volens homines amplius sese dejioere (v) ad apem acformicam, caeteraque animantia mittit. Avee ergo eodem statu, quo
a principiofuerunt, permaoentes, ciboqui eis j u x ta nataram convenit, etiam abundant : homo
vero a Deo aversus, eo privatur. Verumtamen
quaB abstulit alienatio a Deo, heec rursum reddit
reversio. Jubet itaque ne borum curam babeamus,
sed ad Deum peculiari modo revertamur.
Vers. Nonne illa f Nonne vos longe meliores

; Q OStis a v i b u s ? Quodsi v i l i o r a alit Deus, multo m a gie eos q u i meliores sunt. Qui enim corpus cibo
;
indigens vobis aptavit, ipsius quoque alimeDtuirj
, . omaino praebebit. Quid ergotneque seminare ucitum
, ,
erit ? NOD dixit, Ne seminetis, sed, Ne sollicUi * i . ; ;
tis. Perfectorum siquidem esi non seminare, sed
, , , .
operari cibum q u i non perit : dico sane virtutes,
, , '
sicut apostoli, horumque vitam imitantes, ac pe ,
tere a Deo alimentum. Panem, ioquit, nostrum su, ),
pertubstantialem da nobis hodie " . Mediocrium vero
, (25)
est seminare quidem, at non aoxios esse, et seipsos
* , ,
totos ia bujusmodi curas dejicere, u t ob has ani , , m<p curatn negligaot. Ideoque seminare neque pro , , (26) hibuit, neque concessit, sed io uoiuecujusque vo ,
luntate illud reliquit. Neque enim i d de avibus (
. , ' - Q xit u t s e m i n a r e p r o h i b e r e t , sed id t a n t u m d e m o n TOV .
strare T o l u i t , quod illae Deus a l a t .
, , ' , , ,
.

Matlh. vi,U.

Variae lectioues et notae.

(23) oepit v i m v o o a b u l i i n tarpres. est i d e m , q u o d ^,
A i m i i s l a b o r i b u s v e x a r e , a f f l i g e r e ac q u a s i e x taadere et a t t e r e r e c o r p u s .

(t)
soot
(u)
()

Quandoque solliciti. Quando sola meote

sollicili.
AHquando et. Quando.
Amptius sttedejtccre. Acriasmonere. Ita Cia-

24) .
(25) .
(26) M a l i m , 10CO
.

Aut,

namus d i x i t p. 84, . E t iCschines Socr. Ul. 45, .

EUTHYMII ZIGABENI

251

Nam quid i i b i proderit, ei te ita curis conficias ?

Quanquam enim tumillies sludium adbibeas, non

dabistamen pluviam autsolem,flatusque ventorum
qoibus semen fructum proferat. Nam haec solus
Deus tribuit. Ita ergo et de potu, et de iodumento,
aliisque similibus.
Quomodo autem potest quispiam vivere q u i tal i a curat ? Quomodo ? Sicut preedicti vivebant
saacti. Neque enim propriam imbecillitatem faciamus praecepti impossibilitatem. Nibil eiquidem i m possibile preecepit Deus ; novit eoim possibilitatis
human measuram, noa solum ut creator ipsius,
sed tanquam is quoque, q u i eam i n se suscepit
Verum illis quidem facile erai pra&ceptum, quasi
separatis a mundo, omnique habitu oorporeo: no-

252

; (27)

pupt.

, ), , . .
, ,
.
* $, ^
; ; ' .
,
. >{.
^ ,
, .
' ,
*

, .

bis autem impossibile videtur, eo quod ab i p s o *

* , ,

sumus avulsi. Aves vero nutrit Deus, itnittens

.
iliis aaturaiem insliactum uade cibam colligaat.
; . " , Vers. 27. Quis autem unum t Nullus. Sicat
ergo boc, studio vestro aesequi potestis : i t a
, .
neo cibum congregare, nisi Deo aaauente. Quaa , ,
quam eoim millies studium adbibeamus,oibil tamea
.
absque ejus providentia proficiemus.
[ (28) , .
Et certe neque palmua, aeque digitum addere
,
potest. Dixit tamea oubitum, quia proprie measura
.]
statura est cubitus.
. ,
Vers. 28. Et de neque nent. Lilia boo loco
flores

omoee a o m i a a T i t , quod ex eo maoifestum

est, quia d i x i t : Sicut unum horum

Gum autem

. , , "
. " ,

esset sermo de iadumeoto, quomodo facit mentio- Q ;

nem de cremeoto ? Quia dictionem i l l a m , crescant,

propter folia dixit eorum qu b o r u m uaicuique
sunt iadumeatum. Coasiderate, inquit, lilia agri,
quomodo crescant iofoliis, qu quaotum crescuat,
taatum decorem osteaduat.
Vers. 29. Dico Vers. 30. Vos ? Quare
r u r s u m a volacribus duxit exemplum, aut ab aliie
aaimalibus ? Poterat enim multa ponere adoraata
ac pulcherrima ? Quia v u l t hic et vilitatem berb
osteadere, quee sic a Deo adoroalur, et decorem
puichriludinis adeo viii berbae datae. Et nota quod
iiliorum adaugens vilitatem, berbam progressu
ea v o c a v i t : magisque oum a d d i t : Qux hodie $st
et cras inclibanum mitlitur : q u ambo ad augea9

,
, , , , ,
.

.
,

( ;

,
. ,
, ,

dam vilitatem dicta suat. Decorem quoque pulchri- ^ ,

tudinis ipsorum sirailiter ampliflcans, dixit

simpliciter, quodeaDeus vestiat, sed quod sic vestiat. Nam dictio, ric, boc loco oremeatum deaotat
pulcbritudiais.

'
~ '
- - - - - .
-*
-*-
*

'

^ .

Studimoaem aatem posuit, taaquam pulcbri-

(29)

* Mattb. , 29.
Varise lectiones et notae.
(27) habet , pro , et paulopost supra scripto litteree j p , i . e. . Aut

ergo , aut legeadum.

(28) loclusa, margine babet A.

(29) . rasura sublatam a l t e -

r u m .

253

GOMMENT. . -

** ,
, . ' , ,
, ;
, ' 3
, ' , *
.

'

CAP. V I .

254

nis amatorem, et ad i l l a m cognoscendam sapien-

tem. Clibaaus yerolocus estad ooquendum panem.

Pronomen, Vos, ut honorie demonstrativum sit,
accipito. Nam amantis more loquitur, ao si dicat
(x): Nonne longemagis vos, qui estis pretiosa ejus
possessio (y), quibus corpus, aoimam, ac mentem gratis contuut, propter quos m u o d u m formavit, propter quos prophetas misit, propter quos
unigenitam quoque Filium suum tradidit ?

Vers. 30. homines modicae fidei. Increpativum est boc. Postquam enim ostendit, quod vo, ,
lebat, deinceps ipsos objurgat p a r u m fidentes
, ,
appelans : utpote q u i non absque ambiguitate cre .
,
derent, quod Deus ipsorum curam haberet, et i d , .
cireo sollicili esseat. Ita objurgaos, eos confundit,
, fidentiores reddit. Docuit quoque dicto *
< $ ,
insolescere de pretiosis vestibas, quibus
.
longe pretiosiores suat, magisquedecariberbarum
, ,
flores. Quemadmodum autem saperias, deavibus
, *
diceret, quod noa seminent, noa prohibait semi * nare, sicutibidem d i x i m u s : itaneque bicjlaborare,
, ' , , \
aut nere ; sed italocutus est, volens tantum ostea .
dere, q u o d Deus illa vestiat.
*Quare autem tanto decore flores amicivit? Quia
; (30) vull, ut ex hoc discas sapieatia? ao potentiee &u
.
magnitudiaem. Si ergo l i l i a , quae propter te facta
sunl, pretiose ioduit, quomodo multo magis
, , '
te vestiet, propter quem Ula formavit ? g t licet F i ;
l i u s ipse omoiumsitcreator acprovisor, adPatrem
,
tameo, creationem ao providentiam r e f e r t : osten ,
deas binc eamdem cum illo sibi esse scientiam ao
, (31)
provideatiam (z). Nondum enim lempus erat suam
,
oianifestedetegere divinitateai, quemadmodumde , *
claravimus, expoaentes partem d l a : Audisiis quod

dictum sit antiquis : Non occides.
.
Vers. 3 1 . i V e operiemur? Rursum iteravit de
.
solbcitudine sermooem, propter cur violentiam,
(32) ,
quae vix abjici potest. Tu vero considera, quod si
. nobis jussum est, ne de rebus eliatn necessariis
,
simus solliciti, q u a m sperabimus veniam, c u m
,
,

de bis etiam quee necessaria o o n sunt anxii si ;

mus ?
. , , Vers 32. Omnia inquirunt. Ioquirunt, boc est,
, . , ,
solliciti sunt de bis. Coasidera : Gentes irrationa . (33)
l i u m more, solo moventur voluptatum amoro.
',
Quaadoergo nequegentibus praestantiores sumus,
,
quibus jussum est, ut et Scribis et Pbariseeis v i r t u ;
te simus eminentiores, quo supplicio d i g n i n o n
erimus ?
Vers. 32. Scit omnibus. Postquam satis ipsos

.
corripuit, rursus aliunde eos adhortatur. Est euim
, "

Variae l e c l i o n e s e l n o t e .
(30) .

(32) , abest .

(31) , abest .

(33) , .

() AmantU more dicat. Interrogat enim d i c e n i . Interpres videtur legisse .

(y) poueuio. Videturergo Hentenius eliam repe-

ris?e . Malimtamen . Jacob. 1. 18.

() Scientiam ac providentiam*
Voluntatem et
potestatem.

EUTHYMII

255

ZIGABENl

256

pmcepioris officium, et objurgare d u m e i p e d i t , , h , **,

et consolari, ac utrinqueexcitare.Non d i x i t a u t e m :
. ,
, * ,
Scit Deus, eed, Scit Pater ve$ter; quo maximam ha . ,
beantflduciam. Ex quoenim Pater est, ettalis Pater
,
filios despicere non poterit, et pati u t r e r u m ne
,
*
cessariarum indigentia deficiant, c u m neque ter .
reni patres i d sustineant. Et quia omnibus bis scit
^ ,
vos indigere, dabit utique. Non sunt enim super. flua edere, bibere, aut vestiri, ut possit negligere,
, *
sed corpori utilia, atque naturae ipsius necessa.
, } . ', 6
ria. Itaque quam tibi existimas esse causam sol ,
licitudinis, magis causa est securitatis. Quia enim
.
heec necessaria sunt, ideo magis confidere opor, .
tet. Quis enim pater, etiam necessaria flliis dene ;
gabit ?
Vers. 33. Qumrite vobis. P r i m u m hoc est, . , ,
, , ,
ante e a q u corpori sunt necessaria : vel praecipue
. ,
sive maxime. Regaum vero Dei vocat bic bonorum
.
aetemorum fruitionem ; justitiam autem ejue, hoo
, * ,
est justificationem q\xm a Deo est, ut vos ipse jus~
* [ (34)
tificet, vel operationem justiti, sive virtutis u n i , , versalis, per quam justificamur. Si enim baec pe. ] ,
tieritis quee sunt animee necessaria, etiam ea
dabit et adjiciet, qu corpori necessaria sunt.
, ,
Nam superius quoque, ubi docuit quomodo orare
. , ,
oporteat, p r i m u m quidem dicere p r o c e p i t : Pa~
, ,
ter noster
qui es in ccelis, sanetificetur
nomen
, ,
tuum : adveniat regnum tuum : fiat voluntas tua
,

sicut in coelo et in terra. Deinde vero : Panem no, ,
strum supersubslanlialem
da nobis hodie .
Neque
.
t

,e

enim ad boc faoti sumus, ut edamus et bibamus ao

, ,

vestiamur: sed utOeocomplacentes, aeternisfrua, , *

m u r bonis.
, ,
Et ad hoc maxime convenit vivere (aa), idque
( *
magis postulare. Nisi enim boe petierimus, nequa . ,
q u a m d a b i t : eaveroquae corpori necessariasuat,
, ,
et pelentes, et non petentes accipiemus, propter
,
corporis sustentationem, quemadmodum et gentes
,
incredul. Nam idcirco d i x i t : Adjicientur. Non
, . *
ergo de boc sollicitum esse oportet, quod etiam ^,
absque sollicitudinesumusaccepturi, sed de altero
, * .
priori ac potiori. Verum si ea qua? corpori sunt
, ,
necessaria, nobis etiam non petentibus praebet,
( ;
quareergojussit, ut panem petemus supersubstan, tialem ? aham ob causam, quam ut tali peti, ,
tione fateamur ipsum esse, q u i o o s a l a t : utque ^ , ,
boo confltentes, tali a a i m i gratitudiae famibares
(35) .
efflciamur.
Vers. 34. Ne sui ipsim. Gum superius sim
. ,
pliciter dixisset: Nesollicitisitis,
videbatur univer, saliter o m n e m e o r u i a q u a B corpori oecessaria sunt,

amputasse curam. ltaque manifeslius bic docet,
,
1

Mattb. , 9-41.
Variae lectiones et notae.
(34) laclusa omittit B. Eadem i n margioe invenerat Hentenius. Ergo i n fiae hujus scbolii addide() Et ad hoc vivere.

rat. Revocavimus ergo a d suum l o c u m .

(35) . .

Proplerea boc maxime oportet queerere.

COMMENT. . -

25

, ,

permittat, tanquam propter corporis imbecillitatem

neoessariam : eam vero q u de crastino est, t a n quam superfluam denegat. Crastious enim dies, et
ipse rursus sui ipsius curam habebit, sive eorum
quibus i n ipso opus erit homini. Quidam autem
diount, superius quidem omnem universaliter amputasse curam, idque ad perfectiores d i r i g i . Hic
autem eam concedere, quae praesentis est diei, propter imbecilles.
Vers. 34. Sufficii suum. Malum bie vocat c u r a m , miseriam et calamitates qu undique proveniunt, ipsique sufficiunt, nec oportet diei crastino
eiiam addere sollicitudinem, ipsumque aggravare,
cum i d nobis utile esse noo possit ad operam spi-

tarfy . ' ,
,
* ,
, .

, }, , ,

, -

, .

, .

, ,

. * , ,

, ,
. [ (36) ,
,

, , ,

, . , ,
, ' . ]
, .
.
, , , ,
, ,

, * ).,
, * " , ,
* *

(37) ,
, , ,
, .
,

,
.
4( *
, *

Amos i u , 6.
Isa. XLV, 7.
t&"ibid. 1 8 . i C o r . x i , 31.
H

i t u a l e m . Dicitur enim m a l u m et quod bic

dicitur,non aolum vitium, sed etea quse modo d i cta sunt. Siquidem i n aliis quoque locisdicitur et
, i r a , sive flagelltim a Deo incitatum : Non
est, inquit, malum, quod Dominus non ftcerit
Et rursus : Ego, ait, faciens pacem et creans malum , boc est, fames, pestes ac similia. Tristia
enim et afflictionem afferentia, consuevimus d i cere mala.
Cap. V I I , vers. l.NoUiejudiceminu
+ DicitCbrysostomus i n expositione EpistolaB ad Hebraeos
iUud : Nolite judicare ne judicemini
* , de vita
diei, n o n de iide. Similiter et i l l u d : Qucecunque dixerint
vobis ut servetis, servate et facite,
verbum, ut servetis, de operibus esse, n o n de
fide.
Judicium boo loco pro condemnalione accipito.
Sio enim interpretatur Lucas, dicens : Nolile condmnare,
et non condemnabimini .
Verum nisi
oondemnet quis eum q u i peccavit, veluti is q u i
praest subditum, pater filium, autdominus servum:
augebuntur omniao v i t i a , eritque rerum confusio.
Sedhic non loquiturde bujusmodi condemoatione
quffi bonum amat, et quod pravum est corrigit.
sequeaiibus eoim jubeteliam arguereboc modoac
l i g a r e : Abi, ioquit, et argue eum ; et m r s u m :
Qucecunque ligaveritis super terram erunt
ligata
in ccelo " . Hic autem sermo ad eos q u i praesunt dirigitur, sed ad subditos: monens ne q u i
propria debeat iaspicere, ac seipsos dijudicare,iuspiciaat alieaa, ac dijudiceotalios.
D
Nam et Paulus apostolus d i c i t : Sinos ipsos dijudicaremus, nequaguam dijudicaremur " Dirigitar
quoque sermo et ad eos qui cum i a majoribus offeodaat, coademaaat eos q u i i a parvis labuotur.
Dicit eoim statim i a sequentibus : Quid inspicis
fettucam in oculo fratri* tui, trabem autem qux
, T

1 9

258

quod eam saae, quffi de hodieroo die est, euram

# *
,

CAP. V I I .

10

31

" M a t t h . xxin,3.

"ibid.

7. " L u c . v i , 37.

1 1

Mattb. x v m ,

, f

V a r i l e c l i o n e s et noUe.
(30) Ioclusa i n margiae babet A. Eadem fiae
b u j a i ocbobi adjeceratHentenius, i i i d e m ex mar>

giae sai codicis.

(37) , abest A I t a quoque paulo post.

259
in oculo tuo e$t, non consideras

EUTHYMII
u

ZIGABANI

260

? autem ; ,

(quod vertit interpres festucam aut stipulam) proprieligni particula brevissima est, et pulohre trabi
opponitur.
Vers. 2. Quo judicabimini. Eadem condemnatione, quacondemnabis fratrem, condemnaberis et
tu :boc est, Silevem ejus lapsum curioseinquisieris, etiam et t u condemnaberis, et levia errata tua
anxie disquirentur, ac tempore tremendi judicii
condemnabuDtur.
Vers. 2. Et vobis. Et mensura qua curiosa
exactione metiris, puta quod t u s utilitatis debuis*
eet babere respectum, aut cavere ne te offenderet:
eadem mensura remetientur et tibi tuam conversationem. Vult autem sermo, quod quantam ezpetis
ob eo exactionem, tantam et Deus expetet a te. g
Advertere autem oportet, quod quemadmodum ei
remiserimus debitoribus nostris, remittet nobis et
Deus,itasi fratrem n o n coademnaverimus, neque
Deus nos condemnabit. 0 admiranda praeceptorum
virtus, quee faoilia quidem sunt ad exsequendum,
magnam tamen nobis conciliant salutem 1
Quid igitur ? si frater fornicatus fuerit aut aliud
tale quidpiam dehquerit, an bunc non corrigam
sed tacebo ? Corrige sane salubriter, et quasi medicus. Neque enim dixit : Ne cobibeas delinqueotem, sed, Ne judices. Dixit autem et Paulue : Tucurjudicasfratremtuum,
auttu curspernis
fratrem tuum " ? Et certe non subditum condemnare,
animaa est pbarisaica3, et seipsum justificantis
t

, *
,
, ~

.
.
, ,

(38) . , "
,
,
,

. " i l ,
,
!
; ,
; ,
;

, *

, . ,
, .

*
; .
) ; , -

; , ,
.

Vers. 3. Quid autem consideras ? Per festu- C

cam peccatum m i n i m u m i n d i c a v i t ; per trabem
vero m a x i m u m . Estenim trabs l i g n u m oblocgum.
Vult autemdicere : Quomodo lapsum m i n i m u m i n
anima fratris t u i acute conspicis, gravissimum ve.
ro i n tua non intueris ? Quisque enim quea sua
sunt magis videt, quam ea quae alterius : et majora magis videt, quam ea q u miaora sunt.
Vers. 4. Aut tuo. Sive, quomodo tentabis eum
curare, cum ipse maxitne indigeas salute ? Ecce
enim trabs i n oculotuo est.
Vers. 5 . Hypocrita lui. Hypocritam n o m i navit talem, utpote medici munus vindicantem,
cegroti vero locum retinentem, vel, tanquam prav
textu correctionis alienum lapsum curiose inda-

; ,

. ,

; ,
, ,
.
" . " ,
;
.
*

. ,

, , *

gantem, sed i d proposito condemnandi agenlem.

Si enim curandi fratris desiderio boc agis, cura

prius teipsum, q u i plus illo deliquieti ; quod si
temetipsum despicis, manifestum est, quod neque
i l l u i n amas ; magis enim seipsum quisque amat,
quam fratrem. Itaquenonad emendandum, sedad

,
.

,
, *
, , ' . , .
, -

" Matth. . 3 . Rom. xiv, 4 , 1 0 .

Variae lectiones et notae.

(38) 6. Hentenius duplioi

assecutus est.

modo reddidit,

nec tamea seDtentiatQ

261

COMMENT. I N MATOLEUM. CAP. V I I .

262

(39J. /, , coademaaadum convitiaris (bb), Vides ergo q u o d

-
. 1 - ' alios carare non prohibuit, si i d omnino l i b i cordi
-?

.

, ,
*

, -

, ,

. " ,

* , .
,

(40)

* , '
* ,

, - oblatrantes ; porcos vero, quari

. , , (41) . .
.
^

, , -

*,

' ,

.
. ,

'

, , , , .

, ,

, ,
,
,

, *
, ,
.
* ,

,

perturbatioaum

lutolobvolutos. Jubetigiturne talibus tradamus dogmatum fidei mysteria. Ne projiciatis autem, boc
esl. Ne apponatis. Indigni sunt enim q u i talia a u diant. Deinde addit et causam.
Vers. 6 . Ne quando vos. Melius enim est eos
haec ignorare, q u a m cognoscere, ne quando postquam simulata probitate a vobis ea didicerint, l u dibrio babeant ao detrahant ipsis. I d eaim indicat
q u o d a d d i t u r ; Conculcent.Pedez
vero i p s o r u m d i cit infidelitatem eorum, qua ad perditionem gradiuntur. Deinde coaversi a ficta probitate a d maaifestam repugaantiam, lacerent vos, boc estimpet u m faciant ac resistant vobis. Non potentes namque diyina dogmata, aaora quadam, u t docet, ma-

, Q jestate intelligere affectus bumanos illis altribuuat,

est; sed admonuit, u t te prius cures, deiade, illos ;

medicum namque sanum esseoportet. Haac atque
aimilia statuit, avertens, ut dictum est, a m u taa correctione, sed propriorum delictoram aegligentiam reprimens. Duplex enim condemnatio
i l l u m exspectat, q u i cum inagnis reus teneatur
malis, levia aliorum errata curiose scrutatur.
Vers, 6. Neporcos.
Sanctum et margaritas vocavit fidei nostra mysterium : sanctum quidem,
utpote d i v i n u m ; margaritas vero, propter pretiosa
quaB eo recondita sunt dogmata. Et rursum, canes et porcos Dominavit eos q u l immedicabili tenentur impietate; canes quidem, tanquam Christo

, ,

. ,

et iode armati, illa quidem suggillant, vos autem

aifliguat.
Vers. 7. Petite vobis. Postquam magna quaedam et admiranda jusserat, p u t a u t discipuli cunctis a n i m i affectibug superiores effecti, Deo i n d i judicaodis dignis assimUeatur, (cc) nein gravia v i deantur mandata, aptas addidit considerationes,
quae baec esse facilia persuadeant. Maxime autem
facilitatis apposuit coronidem sive apicem : dico
sane, quod ab orationibus est a u x i l i u m .
Certaates enim tantum satagere oportet, ver u m eiiam superne auxilium poscere: quod omnino
veniet, et aderit, ao adjuvabit, omniaque reddelfacilia : ideoque etiam petere jussit, et quod dabilur

. , promisit, n o n tamen utcunque petere, sed c u m

ptr'

. ' ,
.
, .
.

[ (42)

perseverantia
Nam boc manifestat,
* et* asslduitate.
~
~
quod additur : Qucerite. Nec solum c u m perseveraotia et assiduitate, sed etiam cuin fervore ac vehemeotia. I d enim indicat quod subjungit, diceas:
PuUate.
Vers. 8 Omnit apeiietur *f Qui absque aoi-

V a r i a lectiones et noUe.

39) i n l e l l . .
40) . .

Atque i l a etiam respondet .

(42) loclusa margiae babet A .

41) I m o , . Nec eoim medio est opus.

(66) Conviciaris. Patefacit. divulgaa.

.
(ee) Deo auimtientur. Aaiiniiiari autem Deo et dijadjeare mdigaoi.

264

ZAGABENI
m i fflgritudine quidpiam ad bene operandum petit,

gratiam accipit virtutis ad operationem preeceptor u m . Etquiabsque animiperturbatione quffirit ati- ,

quid i n naturee speculatione, iavenit rerum verita $ , tem. Preeterea qui animo non commoto, scienti
.
januampulsat i a tbeologica disciplios, aperieturei
, , ,
cognitio recooditorum mysteriorum. Qui vero ani. , , >,
mo, aliqua aflectione perturbato petit, q u e r i t aut
. ]
pulsat, non consequetur. Petitis enim, inquit, et
non accipitis, eo quod male petatis
,
Haec i n conflrmationem promissionis a d d i d i t : ut
, , ^, ' si statim acceperis, ne desistas, sed perseve ^. (43),
res ac incaleseas. Ideo enirn non statim dat quod
, *
petis, ut qufflras ; el idcirco non statim aperit j a , .
nuam u t pulses. Apud bomines enim, ei urgens
petitionibus insistae, eos ad ipam provooae : apud ,
, * ,
Deum vero, potius eum irritas, nisi hoc facias.
, .
Nam exquirit a te assiduitatem et vehementiam;
,
teque vult perseveranter simul acferventer petere.
,
Qui enim petit, nec accipit, aut indigne petit, aut
. ,
non perseverat, aut tepide petit. Nam t r i a h a c opor , , .
tet concurrere.
f

.
*

Vere.9. Anquisquam V . 40. Illif Ponitrursum

considerationem facit h u m a n i : et ab exemplo a u ditorem inducit, ut his qu dicta sunt assentiat.
Oportet autem et petentem filiam esee, etpetere
quaB patrem quidem dare, filium autem accipere deceat.
Vers. 44. St abeo ? Malos ipsos dixit, non h u -

;, .
,

, .
; ,

ad diflferentiam c ^
,
. ,
bonitatis divinae; humana namque boaitas ad divi , ,
n a m , malitia esse v i d e t u r ; taataque estharum dismanamcalumniandonaturam.sed

tinotio, quantum homodiffert aDeo. Consideravero,

quomodo nunc quidem exbortatur ad studiose oper a n d u m , Duncautem orare admonet: rureum nunc
ab hoc ad illud transire, nuoc vero ab illo ad istud.
Hoc autem faoit docens, quod aeque desolo bono
opere securos esse oporteat, neqae rursum de sola
oratione, sed et qure nostra sunt conferamus, et
coelitus auxilium imploremus. Heec enim mutuo
auxilio pugnantia, prosperum babebunt successura.
Vers. 42. Omnia ipsis. Omnia quae priue de
dilectione statuerat, brevi nunc verbo summatim
collegit, ac succinole docuit, pooens rem facilem ac
justissimam: Omnia, iaquit, quacunque volueritis ut
facianlvobi* homines, et vosfaciteipsis. I t a autem
beec ipsis facite, siout vullis ut ipsi vobis faciant.
Et boc idem est, quod amare p r o x i m u m sicut ee
ipsum. Ideo etiam aubdidit.

, . '

. '
*

. , , $
,
>5 , ' ,
. *
.

,
,
1

, , ,
,

, .
,

(44)

, ,
. .

Vers. 12. Ita propheta.

I t a lexvetuset pro-

. (45)

Jac. , 3.

Variae lectiones et notae.

43| Intell. .

44) . .

45) , dedi . I n plerisquooodd.

etiam ante consonam

reperitur . E u t h j m i i

ergointerpretaUoviQdicatleotionem,quamhai6ot

omnes probioodioes. Eiuaauftem aaotoritas eo m&-

COMMENT. IN MATTfLfiUM.
, ..
*

(46) , ,

, ,

, , ,
'&

, , ,
, ,

266

CAP. V l t .

phetae determioant. Lex siquidem d i o i t : Diliges

proximum tuum sicut te ipsum
Prophetae quoque
raulta de fraterno amore Judaeos exhortati s u n t ;
sed et Christus sequeatibus iaterrogaati legisperito, quodesset maadatum magnum i n lege,ubi
de Dei ac proximi amore respoadisset, s u b d i d i t : In
his duobus mandatis universa lex pendet et p r o phetae boc est, bis duobus m a g i i appeasa suat:
circa baec duo magis egregie tractaat ac a a r r a n t :
i d pro scopo babeates, ut horaines doceaat Deum
coleado amare, ac se iavicem, ia aullo alteri aoceado.
58

*
.
,
,
, .

* ,

, -

, , -

, ,
,

.
*

. ,

,
* *
xoi

' ,
.
. , (47) . ,
.

.
-
,
.
^ ,
, , ,
, ,
, , )
, .
,

. ,
.

Potest quoque et alio modo dici, quod omois

lex ac propbetee haec duo pracepta babeat t a n quam radicem, causam et argumeatam.
Vers. 13. Inlrale portam. Aogustam portam '
vocat virtutum operationem. Portam quidem,
tanquam ad vitam steraam introduceatem ; aagu8tam vero, u t quae ingredientes proparet a d
labores ac afflictiones dooec ad fioem perveaiant. Quia enim arcta est ob suam perfectiooem,
dicuntur illam posse iogredi, q u i crassi
suat peccatis, donec peccatorum a se piaguediaem expellaat.
Vers. 13. Quia eam. Similiter viam ac pori a m nomioayit voluplatum amorem tanquam i a
supplicium sbduceatem : i d eaim vocat bic perditionem. Latam autem et epatiosam, quia a u l l u m prffibet laborem iogredieatibus peream, c u m
iadulgeas sit, aullo clausa termiao, aullo observata
custode.
Vers. 14. Quam angusta viiam. , quam,
pro valde ponitur. Exaggerat enim aogustiam ao
constrictionemipsius, utbis congnitis a d certamen
excitemur,etpr8eparemur ad laborum toleraatiam
ac coastaatiam. Nam qaod ex se triste esl, s i
preecognitum fueril ac praecogitatum, u b i coalige*
r i t , facilius ac levius tolerari solet. Voleni itaque
discipulos, certamioum praevalidos fieri profectos,
manifestavit viam praediclam esse angustam ac dolore plenam.
Cupiens autem eos consolari, ob eam quaa iade
sequitur afflictioaem: et alleviaas quod i a ea
laboriosum est, maoifestat quo ducat, puta a d
v i l a m , videlicet reternam, ut d u m visis laboribus aaxiaris, in finem ipsorum respicieas exciteris, viribus a spe retributionis addilis.
Neque mioima coosolatio est, vocare ipsam
portam ac viam ; aeutra siquidem permaoet, sed
traosit.

" Levit. xix, 18 " MaUh. x x n , 36, 40.

Variae lectiones et notae.

j o r est boc loco, quod a Cbrysostomo dissentit,
q n i i n i u l i t t V I I , p . 291 ; V I I , p . 451.
(46) 4 , abest A.
PATROL. Ga. C X X I X .

(47) possit

q u a m anguata.

etiam

accipi

pro
9

267

268

EUTHYMII ZIGABENI

K a i . ' , -

Vers. 14. Et eam. I b i quidem m u l t i q u i a

vov* , .
jucunda est et sioe labore: hic autem pauci,
, quia difficilis est ac laboriosa. Scire autem con- cfpxjeoit, quod nunc angustam ac strictam viam
xt,
coelestis vitae dixit, propter temporariam ipsius
^ 1
afflictionem ; alibi vero suave dicit j u g o m m a n ,
datoram suorum, et oaus praeceplorum suorum
. '
leve , ob spem aeteroorum bonorum. Virtua
enim gravis quidem est propter laborum mo- , -
, , x a l
lestiam, levie autem propter retributioaem : sen eumque doloris mitigat ao extenuat futuri exspe .
otatio gaudii.
. irtpi ,
Vers. 15. Cavete rapaces. Postquam de f i a
,
dixit, addit et de his qu per viam i n iasidiis
'
ponuntur u t attentiores ac vigilautiores simas.
*
Et i n procedeatibus quidem, de caaibus ac por , ,
ois d o c u i t ; bio vero aliud quoque genue peri '
culosius inducit, l u p o r u m videlicet ovina pelle
, , contectorum : quia iUi certe maaifesti, h i autem

abscouditi suot et occulti.

,
Dicunt ergo quidam hos esse prodigiosa et falea
loquentes, ac bomines quosdam sine Deo, q u i , *
,
fallendo plurimos, o b a m b u l a n t ; nuacupari vero
falsos prophetas, utpote futura subindicaotee ac
*
praediceates; venire autem i n vestimeotis oviam,
, , ,
tanquam i n figura ratioualium o v i u m , quee sub
*
Ghristo paslore procedunt; esse vero lupos r a ,
paces, hoc est, tacite et claoculo simplicium ani , mas falleotes, e i i n perditionem subripientes.
.
Chrysostomusautem hoc dicit esse Cbristianos,
(48) yitam quidem habentes nocivam ao peraiciosam, ^ , , simulantes autem bonitatem ac pietatem, q u o r u m
,
colloquia corrampunt mores boaos. Exprimens
.
itaque Cbristus differentiam a praedictis canibus

ac porcis, jussit illis quidem mystica dogmata
, , *
coocredere, ab his autem cavere ae perai* , prraciem ipsorum participemus, tanquam a feris
, .
veaeaalis. Ne iurbeatur autem auditores, eo

quod facile cognoscaatur hujusmodi h o m i , ,
nes, docet etiam quo pacto ipsos cogaoscaat,
*
diceas:

' . ,
Yers. 16. fructibus eos. Quaaquam, ioquit,
, , ' .
latere videaotur, attameo facile argueatur. Ea
y ,
eoim via qua meos discipulos incedere jussi, l a , ,
boriosa est ac difficilis, aec possuai hypocril
* *
per eam incedere. Quemadmodum eaim boaa ac
geoerosa arbor, a floribus, sed a fructu co- ^ , , ,
, ' *
gooscitur : ita saue et hos a sermooibus, sed
, , * (49)
ab operibus eorum cogaoscemus. De quibus et
(50).
Paulus apostolus dixit, quod per dulces sermo , $ ( ^
nes decipiuat corda simplicium *. Deiade poait

Matth. , 30. * Rom. xvi, 18.

Variae lectiones et noUa.
(48) Tom. V I I , p. 293.
(49) Etiam bie legebator . Rescripsi ego
, uti Henteniue etiam babet.
( 5 0 ) .

(51) Euthymius ergo,ut m u l t i s e x e m p l i s doceri

potest,ooaex codicibuaN.TestamenU ista LiUarar u m sacrarum locaiaudat,sedexcodicibus Cbryeostomi. Ita anim Ghrytosi. t. V I I , p . 293. Idem

269

COMMENT. IN MATTILEUM. -

CAP. V I I .

270

. , etiam considerationem ab exemplo, u t h i facilius

dignoscantur.

Vers. 16 Numquid ficus ? , n u m q u i d , i d

est, u t r u m , modo interrogativo. Dicit ergo : Utrum
; .
colliguot homines de spiuis uvam ? etc. Est autem
(52) .
et tribulus spinarum genus.
. ,
Vers 17. Sic facit. Ubi r e m preeter naturam,
, ,
factuque impossibilem interrogasset, subdit quod
,
sicut i l l u d fieri non potest, eo quod spinae ac t r i , ,
b u l i inutilia sint, hoc esl, inepta a d ferendum

fructum q u i sit aptus e s u i ; uva autem ac ficus
* (53)
ad cibum conveniunt ; ita quoque onmis arbor
, , .
bona frueius bonos facit, etc. (pro quo
,
Vulgata editio babet malum, et potius marcidum
. , - g significat aut putridum) D o n solum dicitur p u t r i ; , . , -

. ,

, , ,

d u m , verum

etiam

q u i d q u i d vitiosum

et i n -

.
utile. Nunc ergo vocat arbores marcidas aut v i ttosaa praedictos bypocritas, quorum fructus, boc est, actiones eequalessunt m a r c e d i n i aut inutilitat
ipsorum.
Vers. 1 8 . facere. quis suspicaretur
. ,
quod posset bona arbormalos fructus aut inutiles
, ,
producere, et arbor vitiosa bonos : manifestat,
, , ,
quod hoc fieri non possit.
.
Verum David, cum bona esset arbor, quomodo
, ,
fructus malos produxit, adulterium videlicet ac
, ; .
homicidium? Paulus autem, c u m vitiosa esset ar, , *
, ; ; bor, fructus bonos protulit, effectus Christo vas ele , , - ctum ? Quomodo ? Quia mutati sunt, hic quidem
, . ' a pravilate ad v i r t u t e m , ille vero a virtute a d
pravitatein. Donec autem manseriiQt David quidem
, r$ , ,
i n virtute, Paulus vero i n pravitate, noa potue .
r u n t hujusmodi fructus producere. Dixit ergo
.
hoo esse impossibile i n h i s q u i immutati permanerent.
Vers. 19. Omnis mitlilur. IUos quidem punire
.
non jussit, sed tantum ab eis cavere. Ipsis tamen
, ' , (54)
metum incussit atrocissim ex hac vita excieionis impendentis, ac supplicii ignis inexstin , ,
guibilis ; simul quidem illos q u i male ab eis
' accipiuntur consolando, et simul ipsos
exter, .
rendo.
. ,
Vers. 20. Itaque eos. , itaque, utique,
, , ,
sane, confirmativum est, ac si diceretur, omnino.
, , rj Positis enim exemplorum considerationibus, ac
, , , ,
demonstrato quomodo tales cognoscendi essent,
, - subdit : OfDniao sicut prius demonstratum est,
.
cogooscetis ipsos a pravis actionibus eorum.
4 1

" Act. ix, 15.

Variae lectiones e i notae.
ooQTenitiaTbeopbjactum.SimiliterCbrysostomas
maltoties exprimit Origenem i n recensendis istis
locis, eum ejus sequitur iniarpretatiooem. CyriJlus
Heco modo ex Origene, modoex Chrysostomopendet.Quam diligeates autem sint Origenes et Cnrytoetomus i n ootaadis locis Litterarum sacrarum,
eliam l u m , c u m data opera locum explicant, i d
n o r u n t omnes, qui diligenter ad illos attenderunt,
Y a a u m ergo profecto studium eorum q u i ex Patri-

bus contra codices N. Testamenti disputant. Sed

nonnulli negligeatia et levitate Patrum p r o m u n i meotis atquo armis impietatis et nequitiee abutuntur.
(52) S i c . Vulgo, .

(53) Etiam b i c erat .

(54) l t a ^ , iEscbines orator *

287.

EUTHYMII

271
Vers. 21. quiinccelis

272

2IGABEN1

est. Vide q u i d nunc

dicat. omnis q u i credit me, ingredietur a d

booorum coelestium fruitioaem, nisi etiam fecerit
quffi d i c o ; i t a quippe addidit Lucas
Neque
enim sola fides ad salutem sufficit, nisi et vita
fide digna a d j u n g a t u r ; aeque vita solum virtuti
coaformis, si aoa etiam iide ditescamus ; sed
utrumque simul adjuoxit, u t separetur a l terum ab altero. Nam ipsum appellare D o m i n u m ,
fidei tantura est. Quomodo autem dixit. Sed
q u i facit voluntatem meam ? Ut Patrem honoraret:
et quia alia est Patris voluatas ab ea
quae Filii e s t ; voluatas autem Patris, Filii pracepta
sunt.
Vers. 22. Multi Vers. 23 iniquitatem.

. ,

,
.

,
,
, .
, . ,
. * '
; ,
,
. ,

.
. "

preecedeatibus quidem docendo iaauit, q u o d peo- , ,

, . , catores excepturum sit e u p p l i c i u m : nunc vero

apertius i d dicit. Quis est autem q u i puoit i r u , * pios, nisi ipse ? Sed cum antea dixisset :
,
omnis q u i credit i a me ingredietur regoum coe ,
lorura, aisi et vitam coadigaam babere curaverit,
. ,
uunc et aliud quod mirabilius est, addit, quod
, ,
neque signa et miracula edentes, eo regno digai
. , , habebuatur, aisi etiam et vita correspondeat fidei.
(55) * (56)
Ecce eoim et b i multa talia operati fueraat, ab (56 ), ,
jicientur tamen, eo quod vitam suam oeglexeriot.
. ,
Multi, inquit, ab eo quod reclum est excideates,
.
hsBC et illa mihi diceat. I l l u m quidem diem, d i , .
xit diem j u d i c i i : oempe cognitum et exspeclatum.
t u m . Virtutes autem aomiuayit sigaa et miracula. Confitebor saae eis boc est, Condemaabo
eos.
#

Gumautem etiampernomeoejusmultafecisseat, C
quomodo eosignorat?Quiayitambabebaat coatra-

r i a m . Scire enim oportel, quod apud Deum duplex

est scientia : unaquidem naturalis, qua omnia a o .
vit, uipote o m a i u m conspector omniumque priusquam fierent cogaitor ; altera vero magis peculiaris, qua solos justos cogaoscit. ftovit, iaquit, Dotninusviamjustorum";et:
Cognoscit Dominus viat
innocentum ;
et: NovitDominus
quisunl
ejus
Eos autem q u i vitam babent coatamiaatam, igoorare se simulat, utpote cognitioae sua iodigae
cooversaotes.
Alibiquoque negat iJlos, ut q u i e u m operibus oegaveruot. Dixit eaim per prophelam : Populus hic
labiisme honorat, corautemeorum
longe
e$tame".
Qui eaim prsecepta ipsius spernit, ipsum speroit
ideo quoqae merito speraiiur.

44

Verum si iadiguieraat, quomodo i a eis operabatur Spirilus sanctus ? Omaiao propter duo fiebant
ista : p u t a utgrati Deiiiberalitasetiamiaindignos
4

' Luc. , 46.

P i a l . 1,6.

4 4

Psal. xxxvi, 18.

, , ' ,
, ,

(56) oivaddit .

* , ' ,
1

. ", .
* *

* "

.
,
. ,

,
.

'

),

. "

,
; ,
(57) -

" I I T i m . u , 19.

Isa. x x x i x , 1 5 .

Variae lectiones et notae.

(55) omittit .

56*) Idem .
57) MalimTi, loco *

COMMENT. IN MATTFLEUM. -

273

CAP. .

274

, , diffuadi demonstraretur; et ut per i p s u m aliis be*

, *

,
,

0-

. '
;, ,

, .

, .

*' , '

. '

' ^, .

neficium conferretur, qui videlicet ab eis curabantur, vel qui opera i l l a admiranda intuentes
credebaot ia Christum. Non ergo eos admirari
oportet, q u i miracula operabantur, neque enim
quidquam a se ipsis conferebant; sed Deum, q u i
cum i l l i tales essent, gratiam tamen illis preestiterat. Talis erat, q u i d ^ m o n i a ejiciebat, nec tamen
ipsum sequebatur ; talis erat et Judas proditor.
Namlicet iodigaiessent, gratiam tamen acceperant.
Veteri quoque Testameato i a multis iadignis
gratia operabatur, u t p e r eos aliis beneficium p r staret. Sed b i quidem fidem interim habebant,
quanquam vita reprehensibiles essent. Balaam

; , . , autem cum a flde et coaversatioae boaa esset

alieaus,propbetabat.Quia et Pharaoni et Nabucbo, , donosoretfidioejus Baltasar, cum esseatimpiissimi
,
ac sceleratissimi, Deus futura demonstravit, p r o .
pter alior um gubernationem. Sed q u i d de homioibus
;
dico, cum et i a asiaaBalaam saamdemoastraverit
, >5
virtutem, voce bumaaa ipsi collata, ut eam ipsius
,
asceasor intelligeret ?
.
Quia ergo recta via deficiente, aeque fides, ae
, ,
que miracula salvos facere possunt, aobis d e v i t a
,
magis curandumest r q u o d s i facerequoque sigoa
. ,
delur, suscipiendum e s t ; si autem detur,
, .
constristari oportet. Nam q u i virtute praedi , , '
tus est, etsi miracula edat, n i b i l inde patitur
. ; ,
* - C detrimenti, boaa siqaidem yita fidelem omolDo
eaWum facit, miracula vero semper. Praeter
ea booae vitae remunerationem aobis debet Deus;
*
miraculorum autem, n o s potius ipsi debemus.
. , '
Causas vero propterquas, neque saoctis o m a i ,
bus preebet Deus gratiam miraculorum, neque e
. , ,
divereo omnibus indigois, solus ipse novit, quia
.
omnia justa ratione facit.

. , ,
, , .

(58) , -

Vers. 24. Omnis prudenti. Ezpleta doctrina

adbortatur deinceps discipulos, ut per v i a m a a gusiam et strictam gradientur : promittens illis
sufficieatem adfore securitatem,aampeipsamprceptorum observationem. Omais, iaquit, q u i a u dit bos sermones meos, sive heec quae jussi prD cepta : quaedam eiquidemexemplaria ,

Variae lectiones e i notae.

(58) Discant boc loco crisia NoviTestameati,qai,
obi fit meatio, ubique cogitaat de codieibus . T . Cujusmodi ergo codices
habeat ? scilicet Chrysostomi. t o m . V I I , p. 301
bis. Qaid autem Euthymiua ? Nuua examiaavit,
lcctio per codices N. Testameoti praefereada
t ? Mioinoe vero. Sed utramque admittit. Theophylactas, q u i etiam tractavit codices Cbrysostomi
in textu et scholio, habet, pag. 41
Qnm c r i s i i est b . 1. Wetstenii ? Ex versu 26 i n q u i l . Reofe profecto. Nam Chrysostomus et caeteri
interpretes millies diversa loca confundunt. Uade
a o t t m i a versioaem Syram et Vulgatam venit ? Ac
w UtflD teniones centies ac espius ex scholiis
Grecis esseat corrupte.Si autem poslea Origeais
Commenlarias ad huoc locum ex bibliothecis erue*
tur, e i ilie qaoque comprobabit ,

scilicet tunc accesseris ad foatem erroris. Ex cod.

Wetst. 1, propemodum suspicor, itaillum scripsisse.
Quis vero hic ex editoribus . T. ex Cbrysostomo
&? Dixeritquiepiam : Sedparum
iaterest, utrum , aa legatur
Criticae sacra sioe dubio interest. Sed tbeologiae
doguiatioA? bic parura iaterest. Igitur eliam buac
locum arripui. Si eaim de Gbristo ageret, silentio
preekermisissem. Sedame impetrare nequeo, q u i n
duo inedita ad buao locum scholia ex codice
Mosqueasie. fol. 63, addam. Alterum Pholii est et
defendit leclionem vulgatam ; alterum Origenis,
quodineptasejus explicatioaes, ex parallelismo seu
ex suee setatis concordantiis declarat.
* , ,
.
. ,

 ZIGABENI

278

i d est, asiimilabitur h a b e n t : rectum tamen ent et A

assimilabo : sine auxilio enim ejus nullus
quidquam boni potest operari. Deinde etiam p r u *
dentis opera ponit.
Vers. 24. Qui petram. Domum quidem appellat, intelligentis animae operationem (dd), quo variis eedificatur virtutibus. Petram autem praeceptor u m ejusfirmitatem quae fundanlac firmantea quee
superaedificata sunt,et adomnes tentationuminsidtus, ne evertantur c u s t o d i u n t ; suadendo omnes
contumelias, multiplicesque illecebras, etiam i n o r
temipsam despicere, nec ob ullum dispendium
mollescere, aut terga dare.
Vers. 25. Et petram. Ad intelleckum quidem
communem, per imbrem, fluvios ac ventos, varias
innuit tentationes. Anagogice vero per i m b r e m
intelligimus commoti a n i m i cogitationes, quas i m mittunt deemones animis ; fluvios autein affectiones ad perditionem detrabentes : ventos vero deemones, q u i nequiti spiritus vocantur \
Siveigitur seusibiles, sive intelligibiles dixerimus tentationes, omnes bae i n preedictam domum
irruentes, siye insilientes, aut i l l i r u i n a m m i k

47

276

, .
.

,
* *
*

,
(59) ,

(60)

(61) , .
. , ,
, ,

, , -

* ,
,

*
(62)

, ,

Ephes. , 12.
Variae lectiones et notae.

* * C . (I Cor. , 4)
, (/ Cor* , 11)
,
,
. ,
. (Deleatur ergo i n . .
, * et addatur . Ita enim Origenes i n euis codieibus
,
reperit. S e d uade ; Ex p r o x i m o :
, ,
. ) .
.
(Ecce, ut textum urgeat I)
, ||
, (Lexicoo, , notat Colos*. , 17.)
* ,
, ' ,
^ .
1

Estboc echolium, utpleraqueSS. Patrum, argut u m , spectans magis , q u a m

. Defendil tamen, comprobantibutprxstantioribuscodicibus, contraCbrysostomum
et E u t b y m i u m , lectionem vulgaiam.
Quid autem ad exemplum novorum interprctum
ex Bielii Lexico attulit magnusOrigenes ? Continuo
cognosces.

. (Hicjam plura c o r r i g e n d a eunt ia

. .)

,
. (loge-

niosa sunt, quee addit.) ,

. (Sed <piae Duoc a f l e r t , divina
sunt.) (Lexicon. i n , notat
Mattb. XXIV, 20) . (MuJta bic quoque corrjgeoda i n Mat
' * (Respicit ergo bunc
locum)
. D tbaeo. ltaeaimOrigenesinsuiecodicibus legebat.)
(Sed epiphonema et grave est et t a m e u acutum.)
^ ergO
attiagit) ,

( ). *

(ecceut per frictionem froatis pbantasiam i n -

flaminaritl)

opus)

)o(lapidibuseIlim ad

ffidiiicandum

(sed ad fundamentum

etiam

descendendum)
(/ Cor. I I I , 11, 12), .

(quomodo hoc i n mentem ei venerit ? Scilicet ex Bielii Lexico i a vocabulo ).

^Psal. CXXVl,
,
.
unde hfiec ?

Bielio i n . Vide Psal! C X l , 3),

(domus eoim

exedificata habitatur etiam)

. (Affer L e i l C O n ) . (// Cor.
Yl,
16) .

, . ]Ameil.J

Ich frage, tvenn einer eme solcne Predigt aufdem

Dorfe horte, ob er nicht einschliefe, oder lachle,
oder davon schliech Und dieser leichtsinnige,
venoorrene
rasende Kerl der in Alexandrien n a maniora dotirt, und die grammalische Erkldrung
der Schrift erfunden haben soll, die namlich die
postel nichl einmal wusslen, die$ei\ solUe man t%
glauben? ist der Anfuhrer der jelzigen
neuen
Kritiker des Neuen Testaments l
(59} . A d . e r g o r e t u l i t
(60) . quod alienum e s i . a
Grammaticis expbcatur : , ,
y

. SeepiUS i t a a p u a LXX.

(61) omittit .

(62) . L.OCO laudato est .

(dd) [nlelligentis operationem* Intelligibilem mentis donjum

277

COMMENT. I N MATTHJEUM- -

, ,

CAP. .

nitantes, n o n potuerunt

278

dejicere aut diesolvere

eam, quia fundata erat firmiter super petram, siye

super soliditaterr, ut diotum est.

Statim itaque apostolos m i h i intuere, i n quos

p l u r i m n defluxerunt iasidi, ac innumerae calamitatum hiemes decideruat : nec valuerunt animar u m eorum t u r r i m evertere, sed perditis cerie
corporibus animopermanserunt iaexpugaabiles ao
insuperabiles.
Vers. 26. Et fatuo. Quianonnulli auditorumlaudatori erant quae dixerat, nec tamen ea f a c t u r i :
per parabolam hos anticipando deterret. Positis
autem prudentis atque fatui operibus : illius q u i dem rationi consonis et honestis, hujus autem

*> ,

, ,
. . .

. ' -

, ,

" , ,

, - vanis : utrinque discipulorumconfirmavit

, .

, .
. .

,

. -

, ,

, ,
, ' ,
, .

salutem,

et per zelum prudentise, et per odium vani laboris.

Hoc autem frequenter facit : ad virtutem adbortaas, et ab imitatiooe bonorum, et ab odio m a lorum.
Vers. 26. Qui Vers. 27. cecidit. Merito stultum
i l l u m n o m i n a v i i . Qoid enim insipientius eo q u i dom u m suam super areoam aBdificat, et cum laborem
eustineat, privatur tamen fructu quem inde colligere o p o r t u i t ? Est ergo tantumdem, ac ei diceret : Omois q u i postquam pracepta mea didicit,
euper ea quasi super solidum fundamentum,
euas actiones n o n tedificat, hoc est non conversatur j u x t a i d quod illa admonent, sed alia incedit
via, stultus est et vaoe laborat, hoc est, variis

' c tentationibus, afflictionis tempore facile superabi , .

, , '
. ^
,

, .
.
.

, ' ,
, '
. ,
*
,
, , ,
.

tur. Gum autem talis ob aliud nihil preetermittat

ealutis praecepta, quam propter viam arctam et
angustam, erit sane arena voluptatum amor, s u p e r q u a m suam sedificat convorsationem : ideoque
ingruente tentatione, i n negaiionem cadit, non ferens acerbitatem, eo quod laboribus durisque asperitatibus sit assuetus.
Vers. 27. Et magna. Magna utique. Neque
enim ab honore excidit a u i divitiis, seu alia b u jusmodi bumana prosperitate : sed a fide i a Christum. Nam q a i infidelis est, aoa cadit, sed
jacet penitus i n fovea erroris ; q u i vero ab bac
extraclus, et ad fidei altitudinem sublevalus, postea revocatur : bic cadit, et a vita excidit SBterna*

Vers. 28. Et ipsius. Habent Hebrau pro consuetudine i a principio a l i c u j u i narrationis simpliciter ponere : Et factum est. autem admirare
m i b i turbarum aiteatioaem ac tolerantiam i n audiendo : q u s donec complereotur omnia doctri8 verba, libeoter perseverabaat.
Obstupuer u a t vero, taaquam ab invidia ao malitia alieoi.
Deiode causam quoque pooit staporie.
Vers. 29. Erat Scribx. Docebat c u m iacrepaadi fiducia, et cum meta, quemadmodum
Scrib. Vel, quia Scrib a lege et prophetis proferebaot ea q u s docebant, utpote diceates : Haec

Jubet lex : ista dicunt propbet ; Cbristus

,
^.
, . "

, "

. , 6* .
.

, ' , .

,

 ZIGABENI

279

accepta
ferebat,
vobis, et tanquam futuri judex saeculi, bonis q u i dempromittebatsalutem,malisverocomminabatur
supplicium.
CAP. V I . De leproso.
CAP, V I I I . Vers. 1. Cum autem descendisset
multm. Adoctrinatransitad miracula. Quia enim
tanquam aucloritatem babens docebat, ne jactabundus eese putetur et arrogans, operibus quoque
suam ostendit potestatem, et sermones re ipsa
oonfirmat- Considera etiam turbarum benevoleatiam : ipsi siquidem doctrinam sublimem (ee) auribus percipiebant et admirabantur, credebant ac
gequebantur. Principes autem ipsorum et Scrib
promulgantibus quoque virtutem ejus signis, offeo-
debantur ac irritabantur.
Vers. 2, Et ecce mundare.
Noa dixit : Si
Deum iavocavem : sed, Si vi$, quod argumentum
estindubitataefidei, Cum enim audisset de doctrina
ac potentia ejus, credidit Deum esse q u i omnia
posset. ldeo etiam c u m fervore accessit. Nam
quod simpliciter dixik Mattbaeus : Adorabat, manifestius ait Marcus : Genibus provolutut *.
Lucas
vero similiter, quod procidit in faciem et deprecabatur i p * t i m .
Vers. 3. Et lepra ejus. Voleas sane leprosi
confirmare j u d i c i u m , quod recte opinatus esset
ipsum esse Deum omnipotentem, turbisque ostendere potentiam suam, siout diximus, a i t : Volo,
mundare. Hic autem : Volo, benignitatis i n d i c i u m Q
est; Mundare vero potentiae.

280

a eeipso auctoritate, docebat, ac legem ' , ' ,

, * (63)
et continue addebat: Ego autem dico

49

,
*
.
. * *

~/, "

, ,
,
, .
.

',

.
, ,
.
.

* , ,
, ,
.

,
,

* -

) ,
, , , . ,
, , * ,
, .

,
Gum autem hunc verbo sanaret, quam ob cau*
; , sam m a n u quoque exteota tetigit eum ? Quia lex
erat quae leprosum tangere probibebat. Volens autem .
, *
Cbristusostendere quod tanquam Deus supra legem
* |
esset (nam hc adversus nudos bomines statuta
, erat), audacter tetigit, nec ullus e turba coatra ,
dixit. Ex preemissis enim certi erant, quod omnia
, ,
legitime faceret. Simul etiam docebat, abo .
minandam esse corporalem lepram eorum q u i
(64) , *.
ej usdem suot generis. Solam namque lepram animae

convenit exsecrari, quae esk peccatum. Non solum
, ,
enim manus ipsius impuritatem contraxit ad
contactum corporis leprosi, q u i n potius illud ^ . )
,
emundavit. Quiaigitur pulchritudine aaimee aostra
,
lepra deletur peccati (//), aocedamus ad sermooem
.
preBceptorum Cbristi, u t postquam nos tetigerit,
ipsam emundet.
Vers. 3. Et dixeris. Praecepit u l laceret, et
. * e-,
,
ipse laudemfugiens apud bomines, et eos instruens

" Marc. 40, * Luc. , 12.

Variae lectiones el notae.

(63) , omittit .
(ee) Doctrinam sublimem. Sola verba.
(ff) Pulchritudine peccati. Gum ergo pulcnriut-

(64) I t a correxi, loco .

d i o i mentis nostr lepra peccati

fuerit.

detrimentosa

281

COMMITNT. IN M A T T H ^ U M . CAP. V I I I .

282

qui beneficia i n aliquen conferunt, u t ambitionem

exsecrentur. Atqui manifeste sciebat Cbristus,
quod taciturus non esset, sed benefactorem palam
. - praedicalurus ; attamen quod suum este facit et
p r c c i p i t . Oportet enim eos q u i beneficia confe
, runt, modesliee causa prsecipere silentium ; eos
* *
vero, q u i beneficio sunt affecti, praedicare propter
(65).
gratitudinem.
* . , Vers. b.Sed Moses. Jussit lex, ne is q u i a
,
lepra mundatus esset suiipsius oculis crederet,

sed ociilis sacerdotis j u d i c i u m emendationis committeret, neque prius bis q u i m u u d i essent com, ,
misceretur, quam se illi manifestasset, et ab eo
^ , }
fuisset mundus judicatus ; deinde niunus pro puri tv , ; >}
ficatione adduceret, sicut i n libro Levitici scriptum
. ,
; . 3 est. Quomodo ergo dicit : Munus quod prxcepit
Moses, cum i d jusserit Deus ? Quia Moses legisla , ,
tor dicitur, utpote q u i scripsit, quae Deus statue .
rat. Sanitatem itaque ipse operatus est, appro ,
bationem vero ipsius, sacerdoti commisit, ne
,
sacerdotum munus sibi latenter rapere videre.
tur.
Vers. 4. /n illis. Ad redargutionem illorum ;
. , ,
dico sane sarcerdotum. Nam , i d est,
. , .
testimonium, vocat redargutionem. Quia enim illi
,
traasgressorem legis eum dicebant: emundatum
, ,
leprosum admonet u t servaret legem, et faceret
.
quaecunque lex praeceperat. Hoc autem ad redar. ,
gutionem illorum admonet. Nam quomodo legem
;
servare admoneret. si legis trangressor esset.
Observandum vero quo pacto interdum quidem
,
legem solvit, viam aperiens philosophiae atque
,

conversationi Cbristianae, quam post mortem suam
,
vigere oportebat, ac praeparans cessationem legi
veteri, jamque senescenti; quandoque vero i l l a m
, servat, demitens se ad imbecillitatem Judaeorum,
^ ,
ne eos offeaderet.
.

'

, ,

. '. .
. ,
, *.
. ,
;

, ,
,
.
D

, , ,

* ' ,

, , .
.
,

, , ,
,

. ,
,

. -

CAP. V I I . De ceniurione.
Vers. 5 . 6 . Cum autemingressus esset discruciatur. Jacet, hoc est, projectus est.
Vers. 7. Et eum. Quare non vocatus i n dom u m , sua sponte venturuni se dicit ? Quia praecognovit illum j a m credere quod Deus esset: et ita
voluit magoam ejus fidem bis etiam q u i sequebaatur, detegere. Intende ergo iis quee sequuutur.
Vers. 8. Etmeus.
Nou sum, inquit, dignus,
quia tuDeus es: sed taoquam omnipoteos dic nudo
verbo quodvis, etipsum quoque verbum opusiiet.
Vides fidei magnitudiaem? Propter hoc ergo dixit
Cbristus : Ego veniam et curabo eum, ut dicat centurio .Nonsum dignus, e t c , et ita manifestetur
omnibus magna fides ejus. Nisi enim Christus
i i l u d dixisset, nequaquam boc centurio respondisset et eos qui sequebaotur omnino latuisset quanta
erat v i r i fides. Vide quoque centurionis verbaiqu

Variae lectiones e L notae.

(85) . .

284

283

sequuntur a d i d directa, quod nudo eiiam verbo

sanare posset.
Vere. 9. Nam et et facit. A b exemplo ejus
quod circa se contingebat, confirmabat, q u o d solo
etiam verbo sanare posset. Postquam enim dixerat:
Dic verbo, s u b j u n x i t : Nam et ego homo sum, sub
ducis exercitus potestate constitutus, habenssub me
milites et servos, et quod cuique dico, is incunctanter hoe facit. Haec autem dicebat, ostendens, q u o d
Siegobomo alteri subjectus ob modioam principatus dignitatem, solo verbo potens sum, multo
magis tu, q u i Deus es, iafinitae potestatie ac dignitatis. Itaquesi dixeris morti ut abeat, a b i b i t ; si vero
u t yeniat, veniet. Neque enim simpliciter subdita
est, yerum etiam ancilla, quae majorem habet eubjectionem.
Vers. 10. Hoc audito inveni. Admiratus est.
Cum enim neque Israelita esset, neque Scripturas
qua? de ipso erant legisset, adeo facile credebat.
Nec solum admiratus est, verum etiam fidem ejue
praconio promulgavit, u t alii hunc i m i t a r e n t u r :
Nequeinter Israelitas, inquit, tantam inveni fidem,
q u i quotidie Scripturarum legunt testimooia, qum
de me loquuntur. I n pr&cedentibus autem diximus,
quod Amen dico; tantumdem est ac si dicatur :
Vere ac firmiter d i c o ; neque opus est boc deinceps interpretari.
Vers. U.Dico Abraham. Multi tales, hoc est,
e gentibus. Per Oriens vero et Occidens, omnia
loca totius universi gignificavit. Venient autem ad
me videlicet per fidem. Preeterea accumbent, i d
est, requiescent. Abraham vero i n medium addux i t , quo maxime Judaeos morderet, adoptando scilicot ipsi Abrabam eos q u i a gentibus procederent. Sinus item Abrabam, dixitrequiemacfruitionemjuftorum, mutuamque societatem et conversationem, q u a regnam est coelorum.
Quia autem j a m credebant Abrabam i n ineffabilibus degere bonis, pro regnocoelorum sinus Abrah a m posuit, tanquam rem n o t i o r e m ; simul etiam
ne bis contrarius esse videretur, q u i i n Veteri Testamento virtutem sectati sunt. Nam q u i Abrabam
ita honorabat, u t etiam sinus illius requiem aetern a m nominaret, omnibujusmodi suspicione carere
debebat.
Quidam dicunt quod sicut quaedam profundiora

, , .
. ' '
, . , , ,

, *
* ,
. , , '**
,
, , ,
. ,
, ,
, .
, , .
. ,
,
, .
, ,
. , , ,

. , , ,
, , .
.
. , ,
. (66) ,
. "
, . ,
, .
, ,
.
, ,,
, *
, .
' ^
, (67) "
, ,
* , ,
. *0
,
, ,
,
[

(68) ,

7*

Variae lectiones et notae.

(66) omittit .
(67) Parumbicattentu8fuitEutbymiu3 ad textum
Evangelii, sedtotus peadetex Chrysostomo, quem
vide t . V I I , p. 209. C. 361. Quia i m o omittit
etiam , , quffi tamen Cbrysostomus
babet. Chrysostomus ad ge redit p. 315, u b i
solum $ . . omittit. Theophylactus
i n textu nibil mutat. I n scholio autem de solo
A b r a b a m o d i o i t p . 43. Vulgatum etiam propagavit
CvriL t. IV, p. 440. omissis tamen ? . .
. Quomodo autem Cbrysostomus delatue
est

7 Scilicet per

Lucae Lazarum. Nam pag. 209, u b i primumbc

tractat, utrumque locum junxit, b u n c Matthaei et
Lucte x v i , 22. Hserebat ergo adbuo e i i n memoria
locus Luc88. Nam correctio p . 3 i 5 , b a u d dubie
profecta est a ecribis, oalamo excipientibu* Gbrysostomi dicentie verba. Scboliarn A n e p i g r a p h i ia
codicibus Mosquensibus, quod i a c i p i t , , , , eervat vulgataoa lectioaem inlegram.
Etiam Origenee IV, p. 210. 258.
(68) Inclusa i a margine habet A. Henleniue eadem principio soholii exbibet.

885

COMMENT. . -

* ,
,
. '

'

. ]

. ,

, . ,
, . "

, , ,
. , ,

. ,

. ,

CAP. V I I I .

286

maris loca, aut curva littora tales vel tales sinus

appellaii s u n t : ita sane et abditi fruitionum reces8U8, i n quibus est Abraham, sinus Abraham dicti
sunt. Nam quia insignior erat Abraham apud Hebraeos, ideo eos proprie ipsius Abrabain nominavit.
Vers. 42. Filii autem dentium. Regnum nunc
Deum inteUigimus : filios autem ejue, Israelitas.
Filius, inquit, primogenitus meus Israel
; vel,
regnum quidem, aeternam r e q u i e m : filios vero
ejus vocari nunc Judaeos, tanquam hoc existimantes (gg), eo quod semen essent Abraham. Qui, i n quit, sese putant esee filios, ejicientur propter
euam incredulitatem. Ejicientur autem, idest, Expellentur. Teaebrae vero exteriores, locus est
supplicii miserrimus.
5 0

.

,

" - ,
.

. , ,

, .

Haec autem dixit, fastum comprimens Judfleorum

qui sese jactabant, quod e genere eesent Abraham :
et consolans eos q u i e gentibus erant, attrabensque ad suam fidem. Nam m u l t i quoque gentilet
propter signa sequebaatur eum. Et his autem et
illis utilitatem procurabat, ne illi confiderent,
quasi stantes, neque b i desperarent, quasi jacentes.

, -

Gonsidera quod centurio verbum exposcit:

* , ,

leprosus autom solam voluntatem, quod majoris

est fidei. Quare ergo magis admirationi babitus eet
centurio? Quia leprosus, cum esset Judasus, noverat
libros, q u i de Gbristo testificabantur, et inde multa
babebat, quibus facile ad fidem induceretur. Centurio vero cum etbnicus esset, a nullo aliunde a d
fidem ducebatur, quam a sola recta mente : ideo
etiam praepositus estcredentibusex Israel. Gum autem de ialroductione gentium et rejectione Judaeor u m facta sit mentio, confirmat hanc per signum.
Vide ergo q u i d sequatur.

.
; . ,

*
, ,
,

, .

, ,
. .

).

. , ,

, ,

, -

, , , .

"

, "
, . IQQXJV,

.
,

- . ,

( 6 9 ) .

** Exod. , 22.

1 1

Vers. 13. Et ait tibi. Hino ostendit Cbristue,

quod plurimum conferat ad miraculi operationem
fides deprecantis (). Sicut credidisti, inquiU fiat
tibi; boc est, Quia credidieli me posse grotum
curare, Hcet d o m u m tuam non iogrediar, i t a
fiat.
Vers. 13. Et sanatus illa. Sicut de leproso
dixit evangelista, quod confestim mundatus est, ita
et D U D C quod sanatus est i n illa bora. Haec autem
ad augmentum addldit miraculorum. Neque enim
solum admiranda operatus est, sed etiam i n brevissimo temporis momento suam demonstravit potent i a m . Quidam autem dicunt alium eese hunc centuriouem, et alium eum de quo apud Lucam .
1 1

Luc. v u , 2 seqq.
Variae lectiones e i notae

(69) . A. Utrumque locum babere potest.

(ag) Existimanles. Exspectantes.
(AA) DiprecmUi*. , i . e. ,

fortnsse i n suo codice n o n iavenerat Henteniut,

Redde fides ejttf, qui () eget.

 ZIGABENI

287

Hujus siquidem filius erat paralyticus, ilius autem

servus. Et hic veait ad Jesum; ille vero p r i m u m
quidem misit seniores Judeeorum, deinde amicos
suos. Preeterea iste non solum i n d o m u m suam non
vocavit Ghristum, sedetvenire volentem prohibuit.
Ule autem p r i m u m quidem per seniores vocavit,
postmodum per amicos prohibuit. Cum a u tem bujusmodi insiot diversitates, aoceduot q u o
que et multae similitudiaea. Ambo enim centuriones,
et Capernaum commorantes, et pro paralytico moereatesaoimo, eamdemqee fidem suis verbis demoastrantes, et eequaii beaeficio affecti. Dicit aulem
Cbrysostomus eumdem esse et apud Mattbeeum et
apud Lucam. Siquidem Lucas diligenti causa
omnia minutula exsecutus est, praeter centurionis
praesentiam ; Matthasus vero brevitatis gratia, se-
niorura atque amicorum missiones praetermisit,
quasi n o n necessarias; solam autem centurionis
fidem, et laudem quam propter eam promeruit,
et miraculum i n paralytico facium aperte descripsit.
Oportet tamen eas quee videntur, u t dictum est,
solvere diversitates. (pro quo hic puerum habemus) dicitur n o n solum fiJius, sed et seryus.

Eabebat

eoiro, i n q u i t ,

, hoc est, servos et ancillas

Quod autem
Mattbasus dixit accessisse centurionem ad Cbristum, Lucas vero misisse ad ipsum seniores et
postmodum amicos, oportet intelligere et hoc,
et illud factum fuisse. P r i m u m quidem misit
eeniores deprecantes ipsum ut veniret. Deinde C
sciens eum venire, et sese indignum judicans ejus
susceptiooe, rursum amicos misit, prohibens ne
veniret, ac significans quae dixit Lucas. Postmodum
cum paralyticus vebementius dissolveretur (u) doloribus (etenim sicut Lucas dixit, erat j a m j a m que moriturus), ferens centurio, cucurrit et
ipse post amicos, sperans per seipsum obnixius se
deprecaturum. Postquam autem amici nuntiaverant q u s eis preeceperat, d u m responderet Gbristus q u scripsit Lucas, statim supervenit centur i o , et priusquam amicis occurrisset, viso Cbristo,
fervore accensus est, et rursus quasi ab exordio
obsecrabat eum, dicens : Domine, puer meus ja>
cet in domo paralylicus, etc. Deiode Chrietus
volens amplius manifestari fidem ejus, respon- jy
dit : Ego veniam et curabo eum. Rursum subiatulit ceoturio : Domine, non sum dignus, ut sub
iecium meum intres, et alia quee sequuutur, veluti
Mattbseus coascripsit. Maoifestum est ergo, quod

888

. ,

,
. ,

, , ,
, . (70), ,
.

,
, , (71) ,
, , ,
.
, ,
. , ,
. , , , , .
),
*
,
.

, -

, * ,
'* *
7

A T

MWTOV

, *
,

(72) , ^

,
, '

, ,
, * ,
,

, ,
,

* ,
,

, , .
,

" Gea. , 43.

Variae lectiones et notae.
(70) Tom. VII, p. 315. Vide eumdem t. V I I , pag.

204.

(71) .

(72) , a d d i t ; mox et

omittit .

() Dissolveretur. Cruciaretur. Aliquoties boo yocabulo offendU interpres. Vix ergo putem i l l u m

88^ .

COMMENT. . CAP. V l l l .

289

290

, ' , ea quae cootigeruat priusquam

* ,
;
, * $ , , /.

. '. .

5 1

, ,
, ,

.
,

, ,

51

Jacobo et Joaniie venerit. Verisimile est enim Pe-

,
'

* ,

* 6 , .

, ,
,

'

, ,

, .

(73)

,
.

centurio,

scripserit Lucas, et iode Matthaeus, quae secuta

sunt docuerit. Nam et i n his, et i n illis fides monstratur centurionis ac miraculi operatio a Jesu
facta. Quod autem Lucas dixit, quod reversi q u i
m i s s i fuerant, invenerunt eegrotantem servum sanitati reslitutum, perpendere oportet, quod cen.
turio certusjam desalute illius, tardior ac securior
reverlebatur; illi autem difficulter credentes, praecucurreruat scire cupientes aa saaus esset.
CAP. VIII. De socru Petri.
Vers. 1 4 , 1 5 . Cumque venisset ei. Marcus
autem et L u c a s dixerunt etiam unde illuc veaerat, videlicet a syaagoga Judaorum, i n qua Sabbato docuerat. Addidit quoque Marcus, quod c u m

, -

veniret

,
.

t r u m , cum boc didicisset, praecucurrisse. Preeterea

Marcus et Lucas dicunt, quod discipuli rogaverunt
i l l u m pro ea qu i n lecto decumbebat. Matthaeus
vero eliam boc tacuit. Non est autem boc dissonantiae signum, sed quod iUi fecerunt, diligeuti
fult, quod autem bic, brevitatis. Ingressus est a u tem cibi sumendi causa, vocaate j a m bora. Illa
vero quee i a lecto decumbebat, surrexit et mioistrabat ei.
Tu quoque m i b i admirare, quantum sese Dominus dejecerit. dedignatus est vilem piscatoris
d o m u m i n g r e d i : b i a c q u i d e m et discipulum boaoraas, et simul doceas aos ae vaaae gloriae studeamus. Cum autem manu iilam tetigisset, solum
febrim exstioxit, verum etiam integram ei tradidit
saoitatem. Surrexitenim, et cootinuo mioistrabat.
Atqui ablata etiam febri, laboraatibus loago opus
est temporet, ut priorem recipiant sanitatem.
m a r i quoque solum tempestatem sedavit, sed
etiam fluctuum commotionem cobibuit, cum tamea
post tempestatem diutius maneat aquarum commotio. Ita enim aovit Cbristus, simul et quod eegritudine aftectum est solvere, et ia priorem statam
reponere.
CAP. IX. De curatis variis infirmilatibus.

. ' .
.
' . (74),
. , " , -

, * ,
, ,
,

* ,

;
, .

Marc , 29.

Luo. , 38.

1 9

Mare, . 3 2 .

ctato solis occasu propter Sabbati observatiooem,

morbis tunc laborantes adduxit ; discipuli vero
etiam ante solis occasum deprecati suat eum p r o
salute febricitaatis, ut q u i p r i m u m viderant eum
siae delectu Sabbato curaatem, ac didicerant j a m
ab illo, a quibus operibus abstinere juberet lex,
qufis de Sabbati quiete statuta erat, et quali agagredi permitteret.
M

Luc. nr, 4 0 .

Variae lectiones et notae.

(73) .

8 6

JQ monstrantes tempus. Popularis eoim turba exspe-

, -

Vers 16. Vespera verbo. Vesperam finem diei

nominavit. Ideo Marcus et Lucas
meatioaem
quoque feceruat de occasu solis, manifestius de-

(74) .

291

EUTHYMII ZIGABSNI

Observa quoque qoo pacto ioterdum quidemex-

tenta manu curat, u t i n socru P e t r i ; interdum
autem verbo loquens, ut i n puero centurionis, et
i n his deemoniacis : quandoque utrumque faciens,
ut i n leproso. Osteodit enim se omnipotentem
esse.
Vers. 16. Et Vers. 17. Portavit. Per l a n guores et morbos b i c m i b i intellige languorum
ac morborum reatus. Gum enim languores ac m u l tos patientes morbos curavit, i n seipsum eorum
reatum t r a n s t u l i t ; dico sane labores et mortem.
Ideo etiam multosperpessuslabores tempore acerbee Passionis mortuus est. Sed Mattbeeus de corporalibus languoribus ao morbis metaphorico verbo
loquitur ; Isaias verolanguores et morbos peooata
appellavit, qua* Gbristus sumere ac portare d i -
citur i n modum victim. Nam animal qaod p r o
peccatis advictimam producebatur, quodammodo
peccata o m o i u m i n seipsum suscipiebat ac portabat, e t p o p u l u m q u i d e m bis liberabat, ipsum vero
propter haec jugulabatur. Pulcbre autem propbeticuin dictum transsumpsit evangebsta. P l u r i m i
siquidem languores ac m o r b i corporales a peccatis
oriuntur, sicut io progressu docebimur: nibilque
t/etatfceecquoque vocari peccata.
Vers. 18. Cum autem vidisset in ulteriorem r i pam. Jussit boc discipulis. Simul quidem ne glorifle cupidus videretur, simul etiam u t invidiee J u dfieorum mederetur. Praeterea instrueos nos, ut
admirationi baberi fugiamus.
CAP. X. De eo cui non permUU ut $e sequeretur.

, -

, *.

, .

vost

, ' ,
,

. ,

, .

,
,

, .

. ,
.
.
*

. .

'

, , - ,
,
, .
*. . -

Vers. 19. Et ter/s. Hic Scriba, cum pecuni

avidus eeset, suspicabatur Jesum ex miraculis d i vitiasmultascoll)gere,et8perabat,quod siin morem
discipuli illum sequeretur, copiosas collecturus esset
divitias. Cbristus ergo cognito quid vellet, ad intent u m ejus respondet. Et vide q u i d dicat.
Vers. 20. Et reclinet. Et vulpibus, inquit, et
volucribus coeli sum pauperior : neque enim receptaculum babeo, nec quantum sufficiat a d caput
tantum reclinaadum. Tales autem esse volo et eos
quimesequuntur. Itaquefrustrasuspicatus es, e t i n
vanum sperasti. Et boc paoto dupliciter illum j u v i t ,
et manifestando quod animee illius arcana nosset,
etillum non manifestearguendo, sedipsi eolirepre- D
bensionem aperiendo, ut et pudorem effugeret, et
si vellet corrigeretur. Hoc autem dicendo, non vetuit se sequi, sed docuit quod sequens inventurus esset lucrum quod queerebat. Geeterum ille
intelligens, quod cognitus esset, ac inteato frustratus, siluit.
Quidam vero dicunt, quod praegnoscens e u m
Gbristus, non solum pecumarum-amori servientem,
sed aliis quoque affectibus, anagogice reeponderit,
vulpes ac volucres appellans daemones propter dolum
i l l o r u m , et quod seminibusac fructibus virtutem i n sidiendur, ac si diceret: Deemones quidem foveas ac

.
. ,
, ,

, , ,

. , ,
,

'

, ,

, ' TVJV .

. , ,

; ,

'

,
, .

, , ti

* ,

, ,

^.

, .
, ,

;

,
,

COMMENT. MATtxLEUM. Ol

'

+ orrjj ^.
,

* ,
, ,
, . "
, * ,
, xol (75).
(^ . { ,
. , . , ,
,
,

' *

, , ,

"

, ,
,

'

, ,

, , . ,
.
,

.
,

,
,

, , ,
* $$, , .
* * , ,

CAP. V I I I .

294

nidos i n te habent; ego autem neque brevissimam

requiem apudanimaua tuam inyenio. Fovese vero ac
n i d i daemonuai, affectiones suot, i n quibus occultanturac requiescuot. Filium autem bominis seipsum vocat, confirmansquod vere etnon phantastice
sit incarnatus, ut quidam suspicabaotur: hominem
dicens nunc matrem suam. Nam , i d est
homo, vocatur n o n tantum vir, sed et m u lier.
Vers. 21. Alius patrem meum. Quis certe fuerit
hic discipulus, non significavit evangelista: verum
quisquis fuerit, probissimus erat. Vide eaim quod
i d re etiam quae justa ac necessaria videbatur, postulat ut sibi liceat, nolens sua ipsius auctoritate
abscedere. Dicit autem, Prius, manifestans quod
postmodum quovis sequeretur.
Vers.22. Jesusautem mortuos suos. Pronibuit
eum, vetans bonorare parentes, sed docene
oportere eum qui coelestia appetit, noa converti ad
terrena : neque vividisrelictis, a d mortifera recurrere, aut supra Deum honorare parentes. Sciebat
enim quod alii i l l u m essent s e p u l t u r i ; nec sequum
erat, ut ab bis quee magis necessaria erant, recederet. Opinor autem eum q u i mortuus erat infidelem fuisse, ideoque dixisse Cbristum : Dimitte
mortuos, hoc est, Recede ab bis q u i in fide mortui
sunt, uisepeliant mortuos, qui ipsos contingunt. Nam
hic morluus, non est tuus m o r t u u s : neque enim
fideli pars est cum i n f i d e l i vero si admiraris
quo modo oonsua sponte abierit, sedpetivit ut sibi
liceret: admirare etiam quo modo probibitusmaaserit. Quod si i l l u m neque a d modicum dimisit
Cbristus ut asuadoctrina discederet, qua pcena(;;')
digoi erimus, q u i omni tempore a preceptis ejus
discedimue.
GAP. XI. De increpatione aquarum.

. .
.

, *
, $
.

. *
. ,
,

Vers. 23. Cumque ascendisset discipuli $ui.

Turbas quidem propter causas praedictas dimisit,
discipulos autem suos assumpsit, propter miracul u m quod i n m a r i facturus erat. Cum enim turbis
beneficiacoatulis8t,saoaudo laoguores ac morbos
eorum, videbaatur discipuli aaUo affecti beaeficio.
Et i a bos itaque suam exercet munificentiam, ac
postquam eos permisit i o demersioois periculum
incidere, demum mirabiliter eripit.
Vers. 24. Et fluctibus. Hic quidem, m o t u m
dixit. Marcus autem et Lucas, procellam dixer u a t M a r i s eaim tempestas, et motus, et procella dicta est, eo quod aquas commoveat ao con-

" I I Cor. , 45. Marc. i v , 3 5 ; Luc. v i i i , 23.

Varise lectiones etnotse.

(75) Hic addit Hentenius exmargine sui codicis
hec:Volebat autem,ut postposita bujusmodi spe,
iequeretur.At ille eimulutaudivit,tanqtiani peca(JJ) Pctna. Forle iaveoerit.

nise amator abscessit. His similia babet Theophylact. p . 44 :

* .

EUTHYMil ZIGABEM

295

turbet. Rursum Matthaeus el Marcus i n mari navem *.

periclitantem esse d i c u n t ; Lucas vero i n stagno. ,
. *
Neque est contradictio; nam et hic, et ille Tiberia ,
dem significant, quae natura quidem stagnum e s t
, , 'sitavero mare, propter magnitudiQem. Unde eteam
. " .
quandoque slagnum, interdum autem mare aominant. Facta est, ioquit, tempestas, u t videlicet fa- ' , $
* ,
stus comprimeretur discipulorum. Iinaginabantur
,
enim magna de seipsis, utpote qui caeterisdimissis
*
soli ipsicumpreeceptore iogressiesseat: et ut quasi
, ,
orbis atnlet, periculo exercitareotur ad timores,
,
et tanquammundi gubernetores ad procellastenta*
tionam.
.
Vers. 24. Ipse vsro dormiebat. Marcus etiam
, * ,
locum designat i a quo dormiebat. D i x i t e n i m q u o d
erat i n puppi super cervical dormieas . Erat a u - 3 .
.
tem cervicai illud ligneum, puppi fabricatum.
' , . {
Dormiebat vero dispeosatorie, u t vebemeoter
. ,
timerent.Namsi vigilasset, a u t n u l l o modo timuissent, aut p a r u m territi fuissent. Oportebat autem
,
eos m a g a u m timoris sensum concipere, ut etiam
, ) ad magaum potentiee illius seasum per?eaireat, et ,

majorem de eo fidem conciperent.
.
. * ,
Vers. 35. Et perimusl Marcue vero d i c i t :
, . , ,
Praeceptor, non esttibi eurce quodperimus ? Lucas
, . ,
autem : Prceceptor, praeceptor, perimus Quidam
nempe boc, quidam i l l u d d i c e b a a t ; et alii unum,
, , alii aliud (kk) ; aut etiam omnes omoia.
.
;
V. 26. Et ait modicce fidethominesl Timorem
p r i m u m aaimee eorum solvit, osteadeasquodaaimtB
*> ,
imbecillitastimorem causare coasueverit. Modicam ^ * autem eorumfidem impropreravit, aempeimperfe, . *
ctamfiduciamiaeumhabitam.Sperabaatenimquod
, ' ,
eos servare posset, sed vigilaos, autem dor *
miens. Ideoquoque excitant i l l u m .
.
Vers. Zo.Tunc magna. ,icrepavit,
. , , .
hoc est, imperavit. Dicit enim Marcus, quod etiam
/., $ * ,
dixerit m a r i : Tace, obmutesce
.
Vers. 27. Eomines autem ei ? Lucas autem
; ,
discipulos hoc dixisse a i t ; Mattbaeus vero b o m L
(76)
uesturbasvocat, sicutaitCbrysostomus. Siquidem
* (77) ,
verisimile est, et ipsas, audito a discipulis boc
(78) . ,
miraculo, similiter admiratas esse, et pariter beec
, ,
dixisse. Quodsi discipuli propterimperfectamfidem
, . ' ,
suam, quasi bominem adbuc i l l u m admirabautur,
,
multomagis turbae. N a m u t i aavigio ad traasfreta , .
tioaem, ac dormire, homioem huoc praedicabaot : ^ , , .
obedientia autem ventorum acmaris, novam q u a m
d a m ejus naturam testabatur. Ideo etiam contur , ** .
bati dicebaot: Qualis est hic ? Magis autem in ad

miratiooem d u x i t b o c m i r a c u l a m , quam praecedea ;

:

60

8 1

6 3

Marc. , 39. i b i d .

Luc. v m , 24

Marc. , 39. * Luc. v u i , 25.

Variae l e c l i o n e s e i notae.
(76) Ita quoque Heateoius. Arbitror

tameo

ita lepeadum esse *. ,

* . . .

|77) Forte .
[78) T o m . V I I , . 334.

(kk Et alii unum, alii aliud. Forte legit, , .

297

COMMENT. IN M A T T H J E U M . -

CAP. V I I I .

298

, - tia, quia nullus unquam tale quidpiam operatus

. , ,
est. Nequeenim virgaui extendit, ulMoses ; neque
, &, '
se aquis admovit, ut alii ; sed cum auctoritate prae , ,
cepit, ut domiaus servis, et ut creator creaturis.
; .
. '. .

CAP. XU. De duobus

dcmoniacis.
Vers. 28. Cumque venisset damoniaci.
Evan? , ,
gelia secundum Marcum et secundum Lucam "
. }
Gadarenorum
scribunt. Verum stagno Tiberiadi
? , .
adjacet civitas Gergesa, et non Gadara. Quidam
' , ,
autem dicunt binominem esse i l l a m civitatem,
.
et hoc et illo vocari nomine. Praeterea Mattbfeus
,
duos habet daemoniacos, Marcus autem et Lucas
, ,
unius tantum meminerunt, utpote notiorie, q u i
, legio dicebatur, de quo formidanda multa dicunt,
, . c u i etiam alter subservire dicebatur ; propter
,
quod etiam i l l i eum proteriere. Mattbaeus vero
, .
etiam hunc scripsit tanquam pariter deemoniacum.
f (79) , ,
f I m o emendatiora exemplaria babent Gerge , .
senorum, non Gerasenorum, neque Gadarenorum
*
etiam apud Marcura. Gadaria enim civitas est
, ,
apud Judaeos, c u i preeceps adjacet stagnum et
^. ,
nullo modo marc. ltem Gerasa civitas est Arabiae
, .
non habens mare aut stagnum propinquum : neque
autem adeo maQifestum meadacium dixissent etiam
,
oscitantes (U) evangelistse, v i r i adeo studiosi i n
".
cognoscendis locis, quee circa Judaeam eranl.
, ' ,
Gergesa igitur, unde dicti Gergeseni, vetus est
,
civitas juxta eam quae DUDC. Tiberias appellatur,
*} , ' Q et i i i deelivi loco stagnum babet adjacens : i n
.
quod demonstratur porcos a daemonibus esse de , jectos. Poteris autem ioterpretari
habitaculum
, ,
egredienlium,
ut propbetice fortasse ab eventu

,

nomen acceperit.

6 4

.
'

, .
' .

# Marc. v , i .

Vegs. 28. exeuntes. I n sepulcris Ubenter

moranturdaemones,pravam opinionem hominibus
immittere volentes, quod mortuorum animee daemones tiant, sed circa propriorum corporum raonumenta remaneant, i m o quibusdam adheereant.
Sed (rom) nequaquam i d ortbodoxo persuadebunt. Si

Luc. v m , 26.
Variae lectiones et notae.

(79) Hoc scbolium in margine sui codicis reperit

Hen tenius. Edideram hoc ex codicibus Mosqueosibus
i n Cateoa ad Marci cap. , . 1, v o l . I , p. 82 edit.
M o q. 1 775,8. Excodicibus Vindobonensibns laudat
A l t e r IQ edit. N. Test. 1.1, pag. 489. Habet etiam
P o s s i n u * i n Cateo. ad Marc. p. 100. Gonflatum
autero e*t ex Origeae, t. IV, pag. 140, 141, qui aud a c t e r , boc est, patrislice buuc locum corrup i U CaliidebicexpediTitse
Chrysoslomusexlaqueis
c

(/4) Oscitantes non est in Greeco. Nescio, quid

loco , . e. facile refutaHdum, legerit.
Mox : Viriaccuratam
Judcece habentes notitiam.
PATftou Gtu C X X I X .

Origenis. Post versum enim 27 statim ita transit ad

vers. 29 : , . ,
, ,

, . . . Vide l o m . VII, .
335 C. Ex Chrysostomo ergo, q u i data opera f u m u m fecit, de loco, u b i btaec acciderunt, nibil discas. Ducas autem, unde sit Chrysobtomus. SciliCet .

(mw) Sedy alienum est. Mortuorum animi dcemones facti, ad suorum corporum sepulcra
remanent
el quibusdams
10

t9Q

EUTHYMII ZIGABENI

300

enim hoc verum esset, nullo modo cruciatus dives i

,
orasset Abrabam, utLazarum mitteret i D m u n d u m ,
,
quo fratribus suis sigoificaret, quaB ciroa se gere ' , ' oV
baatur, sed ipse per seipsum hoc eis indicasset.
.

Vers. 28. Scevi Vers 29. Deif Qaia et discip u l i et turbae bominem ipsum dicebant, veniunt
nunc daemoaes, divinitateni illius prodicaates. Ocoorrente enim illis divino radio, statim eum cogoo e r u n t ; et non ferentes virtutem impetus invisibiliter eos inflaoimantem, clamaverunt dicentes :
Quid nobis et libi ? boc est, Quae et nostra potentia,
si ad tuam conferatur ? t u enim igois es intolerabilis, noe autem fenum quod facile accenditur.

; ,

,

Vers. 29. Venisti nos ? Quia deprehenderat ]

eos creaturam suam omnino tyrannice vexantesao
perdeotes, peccatum quidem negare non possunt,
quamdam autem causee suae defensionem praetexunt, quod non nunc poeaas dare debeant, sed
tempore universalis judicii, et graviter discruciati
d i c u n t ; Veaisti buc, i d est i n terram, ut afflgas
nos ante definitum tempus ? Audierant siquidem
a propbetis, quod Cbristus post m u o d i coasummationem descensurus esset i n terram, ac j u d i caturus m u n d u m , et afflicturus daemones.

. '

(80)

, '

, ,
.

Vers. ;30. Erat V. 3 1 . porcorum.

Quando* .
quidem j a m bominbus nocere possuot, ad
, (81) irrationalia quae i l i i possident convertuntur, ut
, , * .
ostendatur furor, quem advcrsus nos gerunt. Nec
, ,
solam boc, verum etiam aliud admodum malum
. ,
macbioantur. Student eniui porcos occidere, u t
}
b o r u m damno contristati domiui gregis Jesum
, , (non suscipiant, et ita, Evangelii praedicatione
,
suscepta, maximo afticianlur damao. Eteaim ne. '
que ejecti cessant nocere. Quid ergo Chrislus ?
. ;
Vers. 31. Et in aquis. Videas malitiam illorum,
.
cum igooraret qaid teatareat, permittit ta, , ,
mea, u t illis complaceat, sed dispensatorie
, , * .
alia intendens,'primum u t discanthi q u i liberaatur
, ,
quot et quales babuerint inbabitatores, deinde u t
* , ,
sciaat omaes quod aeque i a porcos immigrare
,
posseat, aisi illis ipse peraritteret, tertium quod
,
atrociora i n illis exercereat quam i a porcis, aisi
,
etiam i n eo quod tyraanice agunt, a Deo impe ,
direatar, aoa permissi facere quae voluat. Guilibet
^.
eaim maaifestum est quod bomiaes magis quam
,
irratiooalia oderunt, c u m etiam irrationalia pro- ,
pter bomiaes perdere studeaat, et per i l l o r u m
,
perditioaem bis inferre tristiliam. Quarto u t

,
mors porcorum omaibus coafirmaret exisse dae ,
mones.
.
Variee lectiones e i aotas.
(80} l o t e l l . .

(8i) . . Henteoii ioterpretatio vide*

t u r etiam postulare , ,

i n t e l l . . , -

-. Vicioa 0 0 0 0 0 ^ ^ ' , defeodunt ettam

haao leotioaem.

301

C O M N E N T . M A T T H i E U M . -

, .

*/

, *,
.

, .

" ,

302

CAP. I X .

Et vide sapientissimam Salvatoris cogitationeot

oppositam. Nam nocere voleotes, magis ipsi nocumentum acceperunt. Siquidem Ghristi potentia
appajuit,etillorumimbecillitasacmalitiadeprehensa est. Per praeceps autem ferebatur grex i n marehoc est, praecipitanter et facto impeta. Marcus
vero aumerum ctiam porcorum scripsit, qaod
erant fere bis m i l l e . T u quoque m i b i per anagogen intellige, quod daemones ejicientur ab b o m i nibus, quibus sermone (nn) succurritur. Ingrediuntar autem porcos, eos videlicetquiirrationabiliter conservantur, et coeao voluptatum volutaatur, ac illos i n perditionem praecipitant.
Vers. 33. Qui omnia. Fugeruat timentes, ae se
pariter occiderent deemones, qai suos peremeraat
60

- g porcos. Renuntiaverunt autem omoia q u adee-

, , -

moaibus et a Cbristo dicta fueraat, ac de perditione porcorum.

.
Vers. 33. Et qum dsemoniacis. De immutatione
.
et bonesta modestia ipsorum.
. " [ (82)
Vers. 34. Et ecce Jetu. Veniebat enim ipse
> ]. , ,
ad civitatem. f f Omnis autem civitas pro omnes
(83).
cives.
. , ^,
Vers 34. Et ipsorum. Ooleotes, u t dictum
, est, de perditione porcorum, ac etiam territi,
,
,
ut dixit Lucas ; timebant enim ne m a l i quidpiam

ejecti deemones etiam i n ipsos perpetrareat.

. .
Cbristus autem statim paruit ; neque enim digni
. "
erant doctrioa ipsius. Quanquam preeceptorea

quoque eis reliquit, illos videlicet q u i a deemonibus
(84).
liberati fuerant, et qui porcos paveranl.
.
CAP. I X . . 1. Et in civitatem $uam. Cmta .
tem suam dicit Caperoaam. Siquidem Belbleem
* '
ipsum p r o t u l i t ; Nazareth ipsum e a u t r i r i t ; Caper, .
naum deinceps iocolaoi babuit.
*. '. .
CAP. XIU. De paralytico
.
Vers. 2. Et ecce decumbentem.
Dictiooem,
' , ; ,
ecce. Scriptura Hebraica frequenter ponit, t a n . , (85) ;
quam linguee idioma, sicat et alia m u l t a . Dicen
d u m est autem alium esse huoc paralyticum ab eo
.
cujus meminit Joaaoes . Nam ille a d Belhesda
* .
decumbebat, hic autem Caperaaum, et ille qaidem
*
trigiata et octo annos morbo teoebatur ; de hoc
.
vero nibil tale scriptum est. Praeterea ille noa
(.
habebat homiaem, bic autem bajaloe habebat ;
'
'
buic quoque a i t : Remissa sunt tibi peeeata tna;
*
, ;
i l l i vero : Vis tanus / f m ?Ad baec illum Sabbato
, curavit, tmde etiam murmorabant J u d s i ; booc
* ,
autem alio die, ideoqae tacuerual.

, .

67

6 i

Marc. , 13.

17

Luc. , 35.

Joan. , 5.

ibid. 6.

Variae lectiones et notaa.

(82) lnclusa o m i t l i t A.

(83) Hic addit, , .

ad omittit Heoteoius

(84) HU eaim oovie digai eraot

(nn) Qu&ut urmon*.

doctoribus.
(85) De eodem dieputat Chrysost.
p. 342 ; . 211 fin.

theologi

Us ulmlrnm qul ratione corriguntar*

tom. VIII,

EUTHYMII

303

304

ZAGABENI

Vers. 2. Intuitus
peceata tua. Sicut enim
dicunt Marcus et Lucas , cum ingredi non possent, propter eorum multitudinem qui ccmgregati
erant, ascenderunt i n tectum domus i n qua docebat Jesus : eoque perfosso, per ipsum demiserunt grabatum i n quo jacebat paralylicus. Quae
omnia magne fidei erant : haec namque illis ne
desperarent, persuasit, utque orania et facerent, et
paterentur, quo ipsum conspectui Salvatoris praesentarent, credentes continuo illum assecuturum
esse sanitatem. Fidem, inquit, eorum aon solum
demittenlium, sed ejus quoque q u i demissus erat.
Neque enim se demitti eustinuisset, nisi salutem
consequi sperasset. Intuitus autem Jesus tantam
i l l o r u m fidem, p r i m u n quidem languido peccata
remittit, deinde vero corpus s a n a t : siuaul docens
plurimos morbos e peccatis oriri,et prius oportere
causam curare, unde etiam paralytico, de quo
scribit Joannes, dixit : Ecce sanus factus es, non
peccet detnceps, ne quid deteriu* tibi
contingat ,
simul quoque Deum se esse ostendens. Corporeas
siquidem curare infirmitates etiam sanctorum
e s t ; peccata vero recajttare, solius DeL Ideo etiam
Scribae turtabanlur.
70

71

, * ,

'

, *

,
,
.

,
,

* *
,
,

* ^

"

, .

* )

, * 48.

Vers. 3. Etblasphemat.
Marcus manifestiug d i zitiBrantqwdam
Scribarum
ibisedentesetcogitantes in cordibus suis: Quid hic ita toquitur blasphemiail
Qui potest remittere peccata praeter unum , nempe
Deum(oo)?Oftendebanturautem praeinvidia etmalilia. Nam frequenter eum viderant etiam cum auctori-
tate morbos fugantem, deemones ejcientem, veoto
marique imperantem, et haec omnia modo bumaoas
vires superantes factitantem : sed b i proprias ulciscentes affectioQes, Dei videbantur i o j u r i a m u l cisci.
Vers. 4. Cumque vidisset vestris ? Hic aliud
quoque suee divinitatis et ad Patrem eequalitatis
sigQum ostendit, cui contradici non possit, cognoscendo videbcet cogitationes cordium ipsorum,
quod simibter solius erat Dei. Scriptum est eoim :
Tu noiti eorda solus omnium . Et r u r s u m : Scrutans eorda et renes Deus *. Et a l i b i : Eomo videbit in
faciem, Deus autem intuebitur in corda
. Nam
quia i l l u d , cum sibi videretur impossibile, non
recipiebant, inducit boc tanquam indubitaturu, ^
per boc probang etiam i l l u d , ac quodammodo d i cens : Yere nulJus potest remittere peccata, nisi
unus, q u i intuetur cogitationes b o m i n u m .
Vere. . Utrum ambula ? Quandoquidem,
inquit, blasphemus vobis videor, utpote remittens
71

7 1

Marc. , 4 ; Luc. , 19. '

1 Reg. , 7.

Joan. , 14.

,
,

.

,

* '
, .

. *
.
.

*
,

"

(86)

.
,

, , *
, ,
, (
.

, , ,

Marc. , 6, 7.

' I I Paral , 3.

7 4

Variae l e c t i o n e s et nolae.
(86) Correxi , loco . Ita etiam Henteniui videtur legisse.

(oo) Nempe Deum. Abesse debct, nempe* Forie tamen legit, .

C0MMENT. MATTILEUM. -

305

CAP. I X .

306

peccata, etaequalem faciens meipsum Deo, respon*

dete m i h i , utrum est facilius ut opere perficiatur,

an dicere hoc, vel (pp) dicere i l l u d ? Erant autem
, .
ambo de quibus interrogabat, Deo quidem possibi * ' lia, bominibus vero impossibdia. Nam etremittere
- , (87) ,
peccata solius Dei erat, et sinriliter sua auctoritate
, ,
erigere ac confirmare paralyticum. Cum autem
, *
*lli tacerent, eo quod neutrum altero facilius dicere
poterant, ait ipse:
Vers. 6. Ut peccata. Defectivus esl hic loquendi
. '
modus. Deficit enim, Respicite. Ut, inquit, cogno -> , . "
scatis, quod q u i vobis apparet bomo, potestatem
, , ,
babeat tanquam Deus, respicite. Quod autem
, , . ,
, , , } a d d i t u r : in terra, simplioi sensu p o n i t u r : aut
valet tantumdem ac si dicatur : i n conversa . " .
tione quam babet i n terra. Dicebat itaque hoc de
seipso.
.
Vers. 6 Tunc ait V. 7. suam. Quia remittere
* '
peccata latentsm habebat demonsitrationem, a d

erigendum autem sua aactoritate paralyucum
,
manifesta opus erat demonstratione, facit quod
,
manifestum est i n signum ejus, quod erat occul .
t u m : et per hoc, et per illud plenam facit fidem,
,
quod et hoc possit et i l l u d . A d confirmationem
,
autem quod corpus robustum relinqueretur, jussit
.
ut tolleret grabatum suum, ne pbantastico q u o * ,
d a m modo fieri videretur- Dimittit etiam i l l u m i n
^ , }
d o m u m s u a m : t u m ne prsesens ac visus, laudem
,
sibi conciliaret, t u m etiam ut sanitatis testes habe(88) ,
ret, quibus contradici non posset, ipsos nempe
.
Q q o i m o r b i testes erant, utque ipsis fiidei fieret occasio.
. ' ,
Vers. 8. Cum vidissent hominibus. Admiraban *
tur quidem, quod quasi Deus miraculum operatue
, .
e r a t : bominem tamen eum esse opinabantur, b a bentem potestatem super hominem.
. '. .
CAP. XIV. De Matthceo
publicano.
. , ,
Vers. 9. Et sequere me.Prateriens,
boc est,
. " ,
pergens. Gonsidera autem evangeUstam quomodo
erubuerit ob priorem vitam euam. Sed Marcus
.
quidem et Lucas , ob condiscipuli reverentiam.
, ,
preetermittentes manifestum ejus noraen, Levi


, , ;

, ,

7 I

). ,

'

. "

,
,
.

(89) . ,
.
1 1

QUQO vocaverunt, sic enim etiam appellabatur;

ipse vero aperte seipsum publicanum fatetur. Siquidem neque Cbristum ejus puduit. Simul autem
binc illius ostendit virtutem, q u i se addiscipulatum
y o c a v i t : quamfacilee medio telonio lucri maxime
avidos ac impudentissime cauponantes abstraxerit.
Telonium vero dicit bujas commerciarii (ut ita l o quamur) praetorium aut d o m u m . Cum autem p r i u s
ostendisset Cbristus, quod peocata remittere

Marc. i i , 1 4 ; Luc, v, 27.

Variae lectiones et n o t a

(87) i . e. , . Frequen-

tias occurrit , quam .

(88) . 6 .

() Paclu faciiiue, u l r u m dicere hoc, a n .

(89) , , male. Eadem TOX supra l e g i -

t u r adMatth.
.

v, 46, u b i expHcat, -

 ZIGABENl

30?

308

posset, tunc etiam ad publicanum venit, ne t u r - , ,

bentor aliqui, yidentes eum discipulis annumera- * ' t u m , sed cogitent p o t i u s , quod q u i solvit aliorum
peccata, multo magis suorum peccata absolvit.
f Tanquam de altero narrat, quee circa sc contigerunt jactantiam abhorrens: magna siquidem
laude dignus erat, quod continuo secutus est
eum.
Yers. 9. At ille eum. Admirare perfectam
ejus q u i Yocatus est, obedientiam: quomodo neque
consultavit apud se, quomodo nullum super ea re
consuluit amicum, quomodo n o n disposuit qu&a
domus atque substanti suae erant; sed confestim
euTgens, secutus est, relicto universo mundos
solam a u t e m adduxit mentem ad omnia paratam,
quee jussissetis q u i e u m vocaverat, sicut et quiantea 3
vocatifuerant.
Yerum quam ob causam de Petro et Andrea,
Jacobo, Joanne ac Mattbaeo, n o n solum ipse
Matthaeus, sed e t Marcus ac Lucas ecripserunt,
unde et quomodo vocati sunt, de reliquis vero discipulis n i b i l tale docuerunt ? Quia b i inter alios abjectiseima babebant v i t a m s t i t u t a ; neque enim
quidpiam pejue publicano, neque vilius piscatore.
Propter quod etiam evangelist i n omnibus fide
digni babentur, quia neque ea quae probrum afferre videbantur prfietermiserunt, nec i d solum de
discipulis, v e m m etiam de praeceptore faciunt. Siat i m (qq) namque p l u r i m a reliquerunt m i r a c u l a :
n i h i l autem de his q u passus est preetermiserunt:
cum de discipulie ostenderint quod adeo abjecti, Q
tanta gratia digni habiti s u n t : de praeceptore
vero, quod, c u m tantus esset, talia propter nos
passue eit.
Vers. 10. Et factum ejus. Iotuitus Cbristus
eincerissimam ac promptissimam bujus obedieir
tiam accedit ut et i l l u m bonoret, et se i l l i familiarem
preBbens libereque tribuens, his qui eo venerant
aliquam correctionem tradat. llle autem tantum
assecutus bonum, liberalior efficitur, et sicut ait
Lucas , fecit ei convivium magnum i n domo sua,
i d est officiosum epulum.
71

.
[' (90) ,
* ,

.
" . , ^, ,
* *
, ,

,
(91) .

, , ", ,
,
,

';

. -

, .
^ ,

. ,
.
,

,
* ,
' .
.

, ^,
,
, , ,

, , , ,
.

Publicanos vero appellat etiam peccatores, p r o p ,

ter obtrectatioaem qua male audiebant; ipsi enim
. , .
calumniam sustinebant, tanquam injusti et avari ^ , , ,
ac raptores, omnique compassione carentes et
* ,
impudentes. A u t fortassis et alii quidam erant
, nobiliora quidem v i t instituta habentes, eisdem
. .
tamenobnoxii affectibus: nam simile suocongaudet
simili.
Et bos ergo Matthaeus convivio accepit, utpote
7

Luc. V, 29
Variae lectiooes et notae

(90) HflRo uterque oodez i n margine habet. Eadem

infenus exibebat Hentenius.
(dd) ,, non eet, statim, sed, exempli

cdusa.

(91) , abest B.

309
,

'- q u i sibi gaudio communicabant, e i ejus artis

.
, /
,
*

310

C O M M E N T . IN M A T T H J E U M . C A P . I X .

, ,
, cvx

-, ,
iVCs,

, -

eorumdemque erant m o r u m . Christus autem tolerabat ut etiam pariter cuin eo tales accumberent, prop*
ter venturam simul accumbentibus utilitatem : et
particeps cum eis erat ferculorum iojuste parator u m , ob grande l u c r u m , quod inde erat provent u r u m : nec curabat multorum indigaationem,
sciens quod, nisi medicus putrediaem tolleret,
ab ea non iiberabitaegrotantes. A t q u i plane noverat
pravam inde suspicionem de se exorituram, quod
ad epulum venisset, et quod ad publicani epulum,
quodque SIJQUI c u m m u l t u publicanis

accumbe-

ret.
"
Videenim postmodum Judeeos improperantee ei

ao dicentes : Ecce homo vorax, et potor vini, ami,
' cus publicanorum
etpeccatorum ;
sed tamen baac
,
omnia despicit, u t quod conatur efficiat. Ut autem
, , soias quod simul aecumbendo, r e m maximam
, . ,
operetur, audi quid dicat Zaccbaeus publicanua.
.
Postquam enim Cbristum audivit dieentem ; Bodie
,
indomo tua oportet me manere
, animo gestieos
pu , , .
et p r a gaudioio eublimeeleyatus, a l t : Ecce dimi

. ,
dium substantice mece, Domine, dopauperibus,
et
> , ,
quidaliquemdefraudavi reddo
quadruplum.Dixit
.
autem ad eum Jesus.* Hodie salus huic domuifacta
* esf .
11

7 8

.
*

(92)

Quomodo ergo dicit Paulus : Si quis dicttts fraier

est fornicator ( r r ) aut avarus, cum hujusmodi nee ci
bum sumatis
? Paulus inhocnoQ prseceptores, sed
80

, (93) - Q simpliciter fratres adbortatur. Preeterca de

fratre

boc dioit ille : H i autem publioani nondum facti

erant fralres. A d beec, d u m permanserint i n pecoa. , *
tis boc faciundum e s t ; isti vero potius ex hoo
.
convertendi erant.
;
Vers. i\*Et magitter vesterf Marous e t L t t ,
cas dixeruntetiam Scribassimul cum Pbarisaeisboc
dixisse .
" , Vide autem quod, quando discipuli peocare v i , ' *
dentur, praceptori adyersus illos d i c u n t : Ecce
(94) ,
diseipuli tut faciunt**, quodnonlicet facere Sab~* ), ,
batis.Quandovero prsceptor, ut nunc, apuddisci , ,
puloeiilum calumniantur, doloseagentes utobordm
.
discipulorum a preeceptore separent. Quid ergo ait
profunda Sapientia ?
;
Vers. 12. Quo audito Jesus male habeniibtu.
* . - ^
communi exemplo os illis oppressit, et accusa ,
tionem hanc potius ad virtutis opue coQvertit,
/ ,
ostendens n o n solum irreprebensibile esse, sed
, .
magis l a u d e d i g n u m . Deiode a Scriptura quoque
,
propbetica persuadet, dicens :
*
. *

8 1

* Mattb. , 19. " Luc. , 5. i b i d . TUI, 9

Mattb. x u , 2.
7

I COP. v, 11.

1 1

Marc. n , 1 6 ; L u c . v, 30

Variaelectiones et notae.
(92) .

(94) , omittit .

(93) Raram hoc, .

( r r ) Ett fornicator. Videtur ergo legiise

loco , nisi vulgatam Latinam, u t solet, expreeiit

EUTHYMII ZlGABENI

311

Vere. 13. Euntet sacrificium. Improperat

quoque illis Scripturamm ignorantiam, revocans
acmodestiam fastum ipsorum, et i d quod agiteupra
sacrificia extoilens. Est autem tantumdem ac si
dioat: Non est contra Scripturam sacram, quod
faoio. Deus enim prophetam diceng : Misericordiam volo, non sacrificium
ostendit meliorem
esse misericordiam q u a m sacrificium. Ideo et ego
misericordiam praestans his q u i peccatis sunt morbidi, infero me illis, et cum eis conversans, o m nem curandi m o d u m adhibeo.

312

. '

,
, .
" , , T J
} .
* " , ,
.
(95) , ,
, ,
.

. Vers. 13. Neque potnitentiam. veni at cum

'
justis converser ; o a m ipsi sibi ad aalutem suffi' , ,
c i u n t : sed fateor propter eolos peccatores me ve . |9 nisse, q u i pcenitentia indigent ; quomodo ergo
bos abomiaabor propter quoe veoi? Dicit autem- * >
h ; (90)
, ' ,
Cbrysostomus boc ironice Gbristum dixisee: Non
, ,
venit utvocaremjustos,
quales vos estis justifican.
tes T08 ipsos.
;
Vers. 14. Tunc jejunant ? Et hoc quoque
, .
Marcus et Lucas Scribas et Pharisaeos dixisse
), ,

aiunt
Itaque maoifestum est bos p r i m u m i l l u d
,
dixisse, deiade et Joaaais discipulos coacitasse,
,
ac si etiam i l l i adversus Cbristum quasi muli
.
affecti essent. Et quia a Salvatore oa illis obtura ,
tum erat, traasferunt indignationem a d ejus
discipulos, et accedeates accueabaat eos. Est au- , * . * 0 , ,
tem tautumdem ao si d i c e r e a t ; Si t u beec quasi
medicus i t a agis, quare discipulos jubes j e - , , ,
, ; 'junare, et geaio iadulgere ? P r i m u m autem
eeipsos laudant, gloriantes quod frequeoter j e j u - Q , {, oarent. Nam jejuaabaot : b i quidem a Joaaoe i d
. , ,
accipieates, i l l i vero a lege. Deinde autem disoi , , .
pulis ejue detrabebant, Et vide Cbristi mansue .
t u d i n e m . Neque enim arguiteos quasi arrogantes,
,
sed per parabolam illis bilariter respoodet.
, - '

Vers. 15. Et ait sponsus? Superius seipsum

medicum aominavit, bic autem sponsum. Et merito medicum quidem, utpote aegrotas aaimas cur a n t e m ; spoosum vero, taoquam has q u i n
dirgioitate degunt sibi despoasaatera. Filios autem eponsi dicit domesticos ejus quee despoasata
est (ss). Dixit autem boc reducens illis ad mem o r i a m Joaauis verbum, d i x i t : Quia habet sponsam, sponSUS ett; amtCUS autem sponsi, qui Stat
et audite eum, gaudio gaudet propter
vocem
sponsi
Est ergo verborum iotellectus i s t e : Ego veni
Ecclesiam fidelium per fildem m i b i despoadeam

; "
, * .
, *
, .
. ,
, ,
, ,

, ,
.

Osee , 6. " Marc. u , 1 8 ; Luc. , 33.

" *

Joaa. m , 29.

Variaelectiones etnolae.
(95) , omilUt A .
($s) Filios autem thalami dicit, aptes ad despoasatioaem. est locus, domus, ubi nuptiee celel rantur. eet despoasatio. Sed

(96) Tom. VII, pag. 351 A*

ambigaum estinGreeco.Notateaimetdomesticum,
seu familiarem deiade etiam a p t u m et idoaeoai*
Eodem modo erralum est iofra mox.
f

313

COMMEJST. I N M A T T H i E U M .

* '

ergo tempus est luctus, sed gaudii. Itaque non

possunt jejuoare familiares ac propinqui spoasae;
nam jejunare tribulationis est, et his congruit,
q u i imperfecto modo adhuc atfecti sunt. Hos
vero gaudere oportet, quandiu c u m eis s u m ,
quandiu mecum versaatur, et vocem meam a u diunt.
Vers. 15. Venient jejunabunt. H i c significavit se occidendum, illos autem postmodam
frequenter jejuaaturos, ac m u l t a mala passuros.
Vers. 16. Nemo veteri. Volens ostendere,
quod tanquam adhuc imbecilles discipulos
ooeret poadere jejunii, per parabolam boc s i -

, ,
, .
.

, -

, ,

314

CAP.

- et conjungam, et hoc tempus est nupliaruru ; non

,
'

,
' , ,
.
''

- B^goificat dlceas : Nullue resarcieas detritam

ve-

stem veterem, assuit fragmentum paooi rudis,

boc est novi, i n parte veteri. Deinde addit et causam.
Vers. 16. Aufert fit. Supplementum sive
Aipir . ,
plenitudo ejus, i d est integritas paaoi rudis,
,
cum sit fortis et dura, tollit ac detrabit a veste,
,
, , quae detrita erat, quaatumcunque acceperit, et
.
, , major reptura fit. Itaque neque ego nunc vetustati
ac debilitati discipulorum i m m i t t o duritiem ac
,
robur jejuaii, ne amplius deterantur, non poten ,
tesferre quod immissuui est, sed coadescendo
$,
imbecilitati eorum, donec per Spiritum sanctum
,
renoventur.
.
Vers. 17. Neque veteres. Aliam quoque acci . , ,
. .

, , - Q p i t s i m i l i t u d i n e m , v i n u m D o v u m v o c a n s a u s t e r i -

oivov ,
, . , ,
, * , .
. '
, ,
, . ,
.

,
, .

,
.

. "j
wpwiktu.iuviyii^,

p.

tatem ac vehementiam prseceptorum ; v i n u m q u i dem, quod leetificet perfeclorum animas, novum

autem, quod assueta non s i i inexercitatis. Praeterea utres veteres dicit discipulos: utres quidem
tanquam disciplina capaces, veteree vero quasi
imbecilles.
Vers. 17. Alioqui pereunt. Rumpuntur utres
sive dissolvuntur, c u m ferre n o n possint v i n i
novi fortitudioem ; vinumque non retentum effunditur, ac utres pereunt, facti i n posterum inutiles.
Vers. 17. Sed contervantur. Optimum enim
oeconomum dijudicare oportet v i n i naturam, et
utrium fortitudinem, ac vetustatem. Nunc s i q u i dem
veteres
sunt
diecipuli,
quod a d fortitudinem

'

) -

u t r i u m ac v e t u s t a t e m

renovati. Propter quod etiam alio loco dixit eis :

Multa habeo, quce vobis dtcam, sed nunc portare non
potestis . Utraque, inquit, conservantur, vinum
videlioet et utres, i l l u d q u i d e m r e t e n t u m , h i autem
relinentee.
CAP. XV. De filia arckisynagogi.
Vers. 18. Eatc vivet f t
eignificat

' . -

, , , ,
, , .

. \ .
. f H (97)

l e

* Joan. x n , 1 1 .
VariaB Iectiones et ootse.
(97) Codex uterque inclasa babet i n margine. Hentenius non agnoscit.

spectat, D o o d u m

videlicet

EUTHYMII

ZIGABENI

cujuslibet mentem, quod nec procepta legis, nec

mandata divina facit, mortuam.

315

316

, T J
. ]

Hic princeps erat Synagog Judfleorum, Jairus

appellatus, ut dicuat Marcus et L u c a s . Reliquer a t a u t e m filiam suam jamjam morituram (tt).
Nam Marcus eum dixisse commemorat:
Filiola
mea in extremis est . Lucas vero quod etiam
moriebatur . Itaque, Modo defuncia est, dixit
conjectando. Suspicabatur enim quod lunc j a m
omnino mortuaesset. Verisimile estautem p r i m u m
dixisse eum : In exlremis ett, deinde, Modo defuncta est, sive j a m exspiravit. Duo autem petebat ut veoiret, et manum impooeret, utpote crassius affectus.
Vers. 19. Et ejus. Marcus et Lucas dicunt ,
quod etiam turba multaseqaebatur. Plures siquidem eorum carnaliter viventes, n o n taotum animae utilitatem concupiscebant, quantum carnis
sive corporis sanitatem.
CAP. XVI. De muliere sanguinis profluvio labo*
rante.
Vers. 20. Et ejus. De presenti capite latius et
planius scripsit Lucas ; qusere ergo apud i l l u m
enarrationem vicesiiai sexti capitis. ,
fimbria, est vestis extrema pars, q u pedes contegit et ambulando terram attingit.

, *

87

. .

, ,

; ,

8 8

. " ,

89

"

, -

,
. , ,
" , " ,
. ,

,, .
. ,
.

. >'. .

9 1

*
.
,

Vers. 21. Dicebat salva ero. Magnam babebat

fidem ; credebat enim, quod ubi solam vestimenti
fimbriam letigisset, salva fieret, i d est, saoaretur.
Hanc tamen imperfectam habebat: putabat namque latere i i l a m , q u i occultos quoque animi molus intuetur.
Vers. 22. Jesus autem te salvam fecit. Matthaeus, tanquam brevitatis amator, queo i n medio
contigerunt preetermisit, miraculum solum manifestans ; Lucas vero omnia accurate proposuit. I n
dicta ergo capite invenies
Vers. 22. Et illa hora. Salvafacta est, hoc est,
curata. Lucas siquidem dixit, sanata *. Ex hora,
inquam, DOD qua dixit ei Jesus : Bono animo esto,
filia, sed qua fimbriam tetigit, sicut Marcus et L u cas scripserunt. .
Vers. 23. Cumque Vers. 24. eum Moris enim
eratin bujusmodi calamitatibus tibicioes inducere,
qui lamentationes excitarent. Hoc autem caput l a tius scripsit Marcus
Quaere ergo expositiooem
tertii decimi capitis apud eum.
Vers. 25. Et cum Vers. 26. illam. De his o m nibu8 i n preedicto tertio decimo capite nullo prav
termisso invenies.

Marc. v, 22 ; Luo viu, 4 1 .

Marc. v, 23.
Luc. Yiu, 43 seqq.
Luc. vxu, 47.
Marc.'
8 8

9 1

9 8

. " ,
.

'

, , * '
, *
.

. .
, ' * } * ,
, ' ' ,
.

91

87

9 1

'

. "

, "
.
" .

.
1 9

Luc , 42.
2 9 ; Luc. , 4 4 .

9 8
9 i

M a r c , 2 4 ; Luc. v u i , 42.
Marc. v, 35 seqq.

Variae lectiones et notae.

(tt) Jamjctm morituram.
c u m babet.

Nescio an legerit . S e d , adhuc

spirantem,

hic fetiam l < r

317

OOMMENT. IN M A T T H J E U M . -

. '. .

'

',

* ,
* .
.
'

, '
,

, ). .

(98)

.
; , . '

, , *

)} ,

cascis.

Vers. 27. Cumque David. Cum audisseat m i racula quse ediderat, et credidissent eam esse
Christum, q u i exspectabatur, de quo saepius audierant^eniuntacsequuntur.clamantes-.i/w^erejSive,
saoa. Filium aulem David hunc dicunt, utpote
q u i etiam audierant e genere David i l l u m oriuad u m . A d booorem vero ejus hoc dicunt. Hoaoratissima siquidem apud Judaeos erat hujusmodi
appeUatio. Credebant itaque quod omnia posset;
quod autem Deus esset, nondum plena fide teneb a n t ; ideoque tanquam hominen decenter honorabaat, sicut et alii m u l t i .
Vers. 28, lngresso cceci. Protraxit eos usque
ad domum, ne reprebendendi occasionem qaaereo-

g tibus videretur ad miraculorom operationem 36

. , ,

CAP. X V I I . Deduobus

. , ,

318

C A P . IX.

ingerere, quasi g l o r i s amator. Omnia eoim sapienter dispoait, pmnem auferene accusationis
occasionem. Verisimile est autem d o m u m fuisse
cujusdam fidelis, i n quaretentus sit.
Vers. 28. Et facere ? Quod videlicet petitis.
Sciebat certe iJlos credere quod posset : nequeenim aliter secuti fuissent eum obsecrantes: i n terrogat tamen u t manifestaretur i l l o r u m fides,
aliique per bos attrabereatur. Miracula namque
aon propter eos tantum, q u i curabantur, sed
propter eos potissimum edebantur, q u i videbant et
audiebant.
Vers. 28. Dicunt Domine. Jam n o n filium
David, sed Dominum eum appellabant: ab

, Q ejus interrogatioaa

fidei

celsitudinem

Stlble-

} . ,

vati.
Vers. 29. Tunc Vere. 30. oeuU illorum. Fidei
eorum sanitatem attribuit, quod frequeater facere
coosuevit alios quoque excitaas ad fidem. Taogit
autem et m a n u , osteadens sanctissimam esse suam
carnem, quae vitam conferat. Magna vero Judeeor u m hinc oritur accusatio : quod caacis solo aud i t u credeotibus, ipsi miracula videotes increduli
permanebant.
Vers 30. Et sciat. , interminatus est: austere videbcet i n t u e n s coatractis superciliciis, commoto capite: veluti facare solent, q u i aliquos de continendo secreto admonent.
Vers 31. Illi regionem illam. sexto quoque

, /,
^ , '
, , , ,

capite muadato leproso preecepit ut taceret *,

Quaere illius expositioae, cur tacere preeceperit,
quodque omnino praecipiat, sciens illos esse
tacituros, illamque eolutiooem pro omoibusbabeto

simillbus.

. T ^

, ,

. "

',

} , ,

, .

',

. . .

.

CAP XVIII. Dt dcmoniaco tnutO.

V e r t 32. lllis autem daemoniacum. Quanquam

Matlb. TUI, 4.
Variae lectiones e i notae.
(98)

, .

EUTHYMII

319

ZIGABENI

dicatur saepillS surdus, nunc tamen capitor .

pro muto, qui fari nequit, sicut etiam alibi quan-

doque.
Vers. 33. Et ejecto mulus, Non erat n a t u r a m u tus, sed daemonlinguamejus ligaverat, etantehanc*
animam : ideoque ab aliis adducitur. Nec fidem
e x i g i t ; siquidem neo fari, nec intelligere poter a t : quod aguoscens Salvator, protiaus dsemoaem ejecit, ipso etiam ignorante. Cumque v i n culis absolutus esset, intellexit et (uu) locutus
est boino
Vers. 33. Et Israel. Nunguam apparuit stc,
i d est, Nunquam visa sunt bujusmodi mirabilia.
Omnibus autem qui ab exordio mirabiha operati
sunt sublimiorem prsedicabant; quia omnem mor-

320

, ,

. ix

, ' ,
. '
,

".

, .
,

, , , , .
. ,
,

'
, , '

bumcurabat,et velocissimepropriaqaeaactoritate 3 (* ' , ,

interdum quidem verbo, nonaunquam tactu,

quandoque vero tactu et verbo ; et u t semel dicam,
sicut volebat, i a omnibus suam pandens omnipotenliam.
Vers. 34. Phariscei autem doemonia. T u r b
quidem admirabantur; Pbarisaai vero calumniabantur, dicentes quod cum amicum haberel principem
deemoniorum, per bunc daemonia expellebat. Nec
verebantur nugari i a his, quee facile redargui poteraot. Nam q u i deemoaioruin principem babet
amicum, qu illi sunt grata perficit: daBmoni
aatem gratum est, ut quis semper noceat bominibus, doceat omne peccatum, abstrahat omnes
a Deo. Christus vero contraria bis operatus est,

96

9 7

.
. * , ,

, '

. ' , -

,
,

beneficia secnper confereos i a homines, omaem Q

docens virtutem, ad Deum omnes addacens. E t

tamea bos non solum o o a punivit, sed ncque
arguit eos: docens nos magno animo calumnias eustinere, et potius benefacere nocentibus
ac i n j u r i a m inferentibus. Vide enim q u i d fecerit.
Yers. 33. Et in populo Haec etiam quarto
dixit capite , et i b i declarata sunt. Quaere autem
et apud Marcum finem tertii capitis ipsius , et
i a ejus capitis enarratione invenies differentiam
civitatis a vico. Circumibat autem civitates omues
et vicoe JudflBoram, ne qois eorum dicere posset:
A d DOS noa venit.

.
'

"

, '

, ,

. " , .

,
$

, '
, .

Vers. 36. Intuilus pastorem. Destitutss, qaod JJ

oulius eas respiceret: dispersoe boc est omnino
negJectee, i n m o d u m ovium pastore c a r e n t i u m :
quarum bse quidem vexatae sunt, ac seductae buc
et i l l u c : aliae autem dispersaa sive abjectee, eo
quod noii sit, qui earum curam babeat. Judeeorum
enim principes noa solum convertebant, aat respiciebant eos q u i peccaverant, neque abjectorum

. ' (99) ,
,

,
"

$ '

, ,
.

, ' *

Matth. IY, 17. 'Marc. 1, 38.

V a r i a lectiones et notae.
(99) Hunc locum inpterretatur Cbrysostomus t. , p . 390 u b i habet .

(uu) Efecitet ejecto soluta sunt vincula, intellexit autem et.

321

COMMENT. I N MATTEMSUM. -

CAP. X .

322

(1) euram habebant, sed et pejas ipsi affecti e r a n t

.
quam populus.
, , ,
Vers. 37. Tunc pauci. Messem hic vocat eos,
, q u i credituri erant, tanquaui paratos ut ad fidem

colligantur : quia j a m eis disseminata erat fama
.
miraculorum ejus. Exivit enim fama $jus, inquit,
, , .
in universam Syriam . Operatores veroaut messo' , , ^ ,
res dicit discipulos suos, quos mittere volebat ad
talium collectionem. Ne enim ascita multitudine
. " , (2) ,
videretur propter boc circumire civitates et vicos,
discipulos pro se emittit.
,
* .
" , ,
Potest autem et alio modo exponi, quod messem
dixent, facilitatem ostendens bujusmodi ministe ,
rii : utpoie majori labore preeoccupato j a m ac

, , , perfecto a prophetis, q u i taQquam semina quaedam fidei, Judeeis ea quae de Cbristo erant au * ,
gpicati fuerant: quod etiam in Evangeiio Joannis
, " d i c e b a t : Alii toboraverunt, ei vos in laborem Mo~
, rum introistis
.
.
Messem praeterea etoperarios nominans, Baptist
,
verba ac memoriam reducit. Siquidem ille, de
.
Cbristo loquens, agicolam i l l u m induxit, facta v i , ,
delicet mentione de area ejus et tritico, ac pa, , ,
lea (vv): velut tertio capite praedictum est*.
, ,
(3).
Vers. 38. Rogate messem suam.
Dominum
. messis seipsum vocat, cui videlicet servantur h u ,
jusmodi segetes, et ad quem colligendae sunt,
,
quique potestatem babet illas metere. Rogateergo
, .
, , ' Q iaquit, DOH quasi opus ei sit, ut illi obsecrent:
quis eDim bomioes magis amat quamipse ? sed ut
* ;
discipulos instruat, u t Deum pro errantibus de ,
precentur.
.
98

99

GAP.XIX. De apostolorum

. '. .

electione.

. ,
CAP. X. vers. 1. Et omnem languorem. Quo . ; modo ergo cum pauci essent discipuli, noo addidit
, ' , )'
etiam digoitatem (xx) ? Addidit utique illis ; at
. " , /, , . "
non i n numero, sed i n virtute. Dedit, inquit, eis
(4) , '
potestatem, ita ut paucos etiam dixerit illos, non
, ' .
eecundum defectum virtutis, sed numeri. P r i m u m
*
ergoconstituii eosmedicos corporum, postmodum,
, . ' (5)
quod majus est, etiam committit curam, videlicet
,
animarum. Ejiciebant autem dsemonia et morbos
.
TQ curabant per nomen Chrisli.

Matth. i v , 24.

Joan. nr, 38.

Vers. 2. Duodecim autem ejus. Quia de Petro

Matth. m , 12.

Variae Jectiones et notse.

(4) Sic, QOn , recte.
2) , .
3l , .
4) Eutbrmius solum. i e d Theophylactus
etiam p. 51 C, de v o c a b u l o moaeat. Nescio
tamea,quaaj o b c a u s a m , c u m i o t e x t u D o n r e p e r i a -

tur. Yidentur ergo respicere Matth. i x , 37. Quo argumento vero motus Cbrysostomus Jacobum [ t o m .
V I I . p, 359 ] appellet ignoro. Forte,
quia frater Mattheei erat. Chrysostomum secutus est
Photius i n Gatena Possini ad Marc. p . 50.

De venlilabro, area, tritico.

Etiam dignitatem. Etiam alios. Portepro

lcgebatur , e qao deiade faotam est

.

(w)
(xx)

(5) , .

EUTHYMII

323
Andrea, Jacobo et Joaone ac seipso

2IGABENI

324

i a piflP- , xai ,

cedeniibus docuit, quod secuti fueriot Cliristum,

de aliis vero nihil maoifeste scripsit, nuno illor u m quoque nomina recenset, ut ea cognoscamus,
et a falsis apostolis dijudicemus ; mnUi enim fuerunt pseudapostoli. Hoc autem et Marcus et Lucas
fecerunt.

, xat ,
,

, *
, yv4 ,
.

. .

P r i m u m vero d i x i t Petrum, non soluru t a n q u a m Andrea fratre suo natu majorom, verum
eliam tanquam caeteris omnibus firmilate excellenUorem. Ideo etiam nomen Petrus ei Cbristus
imponen^, d i x i t : Super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam *.
Quare autem a d d i d i t : qui dicitur Pelrus ?
n o u t discamus, quod Simon primurn nominaba-
tur : et ut eum ab altero Simone distinguamus,qui
cognominatur Chananaeus.
Vers. 2. Jacobus frater ejus. Jacobum preeposuit, utpote Joanne natu m a j o r e m ; nam virtute
Joannes preecellebat.
Vers. 3 . Philippus
BartholomoBU
Hi post
pradictos Christum secuti s u n t ; ideo etiam boc ordiue Qumerantur.
Vers. 3. Thomas publicanus. Marcus et Lucas
Matthaeum Thomae praeposuerunt *, tanquam ante
eum effectum discipulum : Matthaeus vero bic seipsum modestioe causa dejecit. Nam etiam publicaaum sese rursum i a proprium conlemptum appellavit.
Vers. 3 . Jacobus Thaddxus. Jacobus hic frater
erat Mattheei ; siquidem MattbzBus quoque Alphaei
filius erat, solum dictus Mattheeus, sed et Levi,
Vidit> inquit, Leuifilium
Alphai sedenlem in telonio *. Lucas vero loco ejus, q u i bio Tbaddsus
dicitur, Simonem Zeloten sive Cbananaeum o r d i n a v i t * . Postea autera Thaddeeum conjunxit Jud
Iscarioti, et bunc Judam nominavit : Judam,
inquit, J a c o b i , et Judam Iscariotem. Conjungit
autem bos propter nominum similitudinem.
e

,
.

, *

-nijv

, , , .
. ,
. '
.
* *
.
.
.
, '
, , .
.
.
,

(6)

;,

. , , ,
,

, ),
*
,

. , ,
.

Duo itaque Simon dicebantur: Simon, qui vocabatur Petrus, et Simon Zelotes, q u i et Chananffius. Duo similiter nomen habebant, Jacobus
pata, Jacobus filius Zebedaei, et Jacobns Alpbaei
iilius. Duo quoque Judas dicebantur, Judas Jacobi,
qui et Lebeeus et Tbaddaeus ef Judas hcariotes.
Verum propter nominum similitudines addunt
eyangelistffi et alia cognilionis indicia ad distinctioneio.
Caeterum si Lucas propter n o m i n u m similitudinem Thaddeeum Judae Iscarioti conjungit, quare
non pari modo Simonem Petrum c u m Simone
Cbananeo ordinat, et oum Jacobo Mo Zebedaei
1

Mattb, , 18, Marc, u i , 18 ; Lac. v i , 15.

*
,

^additA.

* ,

* *

, ,
.

,

; ,

Marc. , 14. *Luc. v i . 25. U)id. 16.

Yariae lectiones et notfle.

(6)

COMMENT. . -

325

CAP. .

) ; Jacobum Alpheei filiam. Quia Petrus cum Andrea

,

fratre suo, et Jacobus curn Joanoe fratre suo

Cbristum secuti eunt : el oportebat eos simul
, ,
ordinari, noa solum quia fratres, sed etiam quia
.
simul secuti fuerant. Sed quare non siiniliter
' ;
Jacobus Alpbaei filius cum Mattheeo fratre suo
.
conjunctus ? Quia ille postmodum secutus
est.

. Vers. 4. Simon illum. Tradidit i l l u m insidia.
toribus.
. ; ,
Vers. 5. Hos eis. Quales hos ? Piscatores et
. , ,
publicanos : siquidem Petrus et Andreas, Jacobus
, '

et Joannes piscatores erant : Mattbaeus et Jacobus,

, , *
Alpbaei b l i i , publicani. Lucas vero locum quoque
dixit, i n quo ipsos ad apostolatum segregavit. A i t
. , g enim quod Egressus ett in montem
adorandum

*
eratque pernoctans inorationeDei.
Cumque factus
(<) .
estet dies advocavii discipulos suos, ei elegit duo,
,
decim ex eis, quos et apostolos nominairit ,
et c ' ,
tera. Veram non dixit quaado eos emisit. Marcus
, . '
autem m o d u m quoque dicit, quod Ccepit eos mit. ,
tere binos*: omnino propter mutuam consolationem.
. ,

(8) .
.
,

, )
,

' , -

Q sed o m n i modo corrigere eos ac sanare oititur.

, $

. , (, .
,
, ' ,
.

, .

, .

,
oSioov ,

Vers. 5. Dicens Vers. 6. Itrael. A d Judeeorum

ciritates et vicos primum mittit disoipulos, ut
sint illis i n magistros ac medicos, ostendens, v i m
amoris, quemad iilos pree omnibus babebat, quodque supra modum curatn illorum gereret, quoniam
iojuriis ab eis appetitus, illarum non meminit,
Ideo quoque illos, quos emisit, viam q u ad geates ducat tangere prohibet. Jubet etiam ne ad c i yitatem Samaritanorum accedant, quae sita erat
inter Judaeorum civitates. SiquidemSamaritani pro
d i m i d l a parte Judaismum servantes,inimico animo
ad Judaeos affecti erant. Et andique ingratorum
oppilat o r a ; quanquam supra omnes ab eo honorati, ipsum supra omnes bonore privaverunt.
Oves autem perditas domus Israel merito ipsos
n o m i n a v i t ; oves quidem, utpote quos o l i m Deus
pascebat. Qui pascis, inquit, Israel,
intende ;
perditas vero, eo quod deslitul essent ac dispersae, ut p r e d i c t u m est. Domus etiam Israel, puta
Israelitas. I t a autem Judeeos appellans, discipulo-

\ ^ r u m i r a m m i t i g a b a t : et potius p i a c u r

,
.
,

' ,

. ,

, , *
.

* L u c . , 4*i.

Marc*, 7.

babetur i n coelis, hoc est, a p u d TOS est, si eam

accipere T o l u e r t t i s ; accipere, i n q u a m , i l l a m , cre-

dentes et praecepta servantes. Tertio autem capite de r e g n o co&lorum pulcbre dictam est. Oportet ergo et illa nosse, et inde adaptar* quod aptiue
videbitnr.

Peal. L X X I X , 1.

V a r i & lectiones etnotae.

(7) T J , u i editur apod Lucam*

viscera

jpsis iramittebat.
Vers. 7. Euntet catlorum. Instat fruitio quae

(8) Hoe refartar ad *

EUTHYMlt

327

ZlGABfiNl

Vere. 8. Infirmos date. Dedit illis gratiam sa-

nitatum : ut q u i praedicationi non crederent, saltem miraculis adducerentur. Simul et eos per
ipsam promptiores ad praedicationem facit. Ne
autem extollantur quasi raagna preeslantes, aut
terrenas quserant retributiones, praemunit ipsos,
dicens : Gratis accepistis a me gratiam hanc sanitatum, nullo vestro praecedente labore ; gratis
date eas hominibus, nihil temporale ab ipsis requirentes. Intendens autem, ut beec incorrupte
servent, jubet ne p r s t e x t u etiom viae quidquam
accipiaot. Ait enim :
Vers. 9. Nolite zonas vestras. Moris enim erat
his q u i per viam gradiebantur, crumenas ferre
zonis appensas, i n quibus aereos nutnmoa babebaot. Dat autem

primum

328

(9)

"

. "
,

, ,

. ,

).

. "

, ,
.

dhcipulis legem per-

, -

fectae inopiae, volens u t noa solum sine suspi * ,

cione, sed etiam i n admiratione siot. Nibil enim
/
ita admirandos reddit, sicut vita frugalis ac q u i
,

buslibet obviis contenta. Deinde omni eos cura l i *

berat, q u frequenter impedimento esse solet ;
.
suamque vult ostendere potentiam, quae eis ad
, "
omnia sufficiat. Ideoque postmodum dicebat:
, ;
Quando mUi vos sine loculis et pera, num aliquid
defuit vobis
?.
f Hffic dicit Salvator apostolis, nolens u t sub hoc preetextu facultates congregent. Neque ergo
aurum, vel argeotum, aut ees, neque panem, neque peram nos babere vult, oeque calceamenta, neque vestem, neque baculuin, usos causa, aut opum cupiditate per viam accipere : non ad zonam aes, nequeut duabus induamur tunicis, scd per viam otnnia facrtlitne et frugalissime accipia*
mus.
10

+ Aqui loculos ipse ferebat: non tamen quasi C

pecuniae cupidus, sed quasi dispensator eoruin

qua3 offerebantur ; possidens potius heec ad necessitatem suam et discipulorum ac pauperum.
Vers. 10. Neque peram
baculum. Quia regnum coelorum annantiabant, oportebat eos quasi
angelos de coelo descendentes, leves ac expeditos
incedere, omni terreoa cura liberos, ei ad solum
ministeriurn sibi commissum respicientes. Peram
autem dicit marsupium, quo ad iter immittendo
pani utebantur.
Dignum est autem ut quseraraus, quomodo Matthaeus et Lucas dicuot jussisse
ut i l l i neque
calceamenta, neque baculum haberent, Marcus
vero ait sola heec eis permisisse . Quid ergo

[ (10)

' , * ,

, . ]
.

, , ,
,

,
. (11) ,
, .
" ,
, ,

(12)

dicendum est ? Quod p r i m u m quidem i t a jusserit, ,

sicut Mattbeus et Lucas dixerutlt : postmodum
*
autem

permiserit

eis,

ut

calcearentur

tantum

eaodaliis, et retinereot baculum ad pedum cas"

1 0

Luc. . 35.

i !

Luc. , 3.

1 1

,
, -

Marc. v i , 8, 9.

Variae lecliones et notae.

(9) Cbrysostorous, ut alibi j a m monui, inseruit
buic versui, . Sine ullo dubio lapsu
tuemorine. Traclaturus euim huuclocum, inprinci-

pio babet :
, '
. Vide l o m . V I I , . 308.

(10) Tn margine habent inolusa . Scholium

auteiu, quod vereione Latina preeeedit, neuter
agnoscit.
(11) lta codex uterque. Soribitur eliam .

(12) , abest .

COMMENT. . , rjf ,

, ,

. "
. ,
. , , .
(13) " ' , * , ' .
,
, , .
'

*.

**, ,
9

(14) ,
, , ' vicv, $ ,

, , .

. ,

(15) $

* ,

* (16) .
, , , ,
^ (17) , '
' , , ,

* ? ,
, , ,
' .

,
,

,
.

, (18)
,
, ;
.

, , . ,
, * , *
.

"

L u c . rx, 3. * Lue. x, 5.

330

todiam et sustentamentum corporis, demittens se

ad imbecillitatem eorum, propter laborem q u l ab
itinere proveuit. Lucas vero pro eo quod e s t :
Nolile possidere, h a b e t : Nolite portare
, sicut
etiam refert Marcus. Ne autem dicant, Unde alem u r , si o i b i l tulerimus, ideo d i c i t :
1t

Vors. 10. Dignus

est. Nullo, inquit, TOWS

opus est v i a t i c o ; d i g n i enim estis, q u i a l a m i n i

ab b i s q u i a vobisjuvaotur, apud quosoperamini,
apud quos laboratis. Nam boc n o n d o n u m , sed
merces eet operis vestri, ac necessarium tanquam
debitum.
Vers. 11. In quamcunque exeatis. Ne putent,
quod omnium q u i ab eis juvarentur januas i n gredi debeant, jubet u t i n quaounque civitate et
?ico, quaerant u n u m dignum, q u i eos suscipiat,
videlicet bonestum Oei cultorem, et apud e u m
maneant, donec e civitate exeant: ne d o m u m
i n domum permutantes, et eum q o i se susceperat contristent, et gastrimargi suspicionem i n currant.
Vers. 12. Ingredientes
illam.
Salutate, boc
est, paoem illi precamini. Haec enim postmodum
septuaginta discipulis preecipiens, d i x i t : In quamcunque domum intraveriiis,
primum dicite: Pax
huie
domui
Vers. 13. Et convertatur.
Quia is q u i suscipit, seepius d i g n i nomen babet, vitam autem
i n d i g n a m , i d e o d i c i t : Siquidemfueritdomusdigoa,
veniat super i l l a m , pax quae a vobis datur,
i d est, operetur i n illam, fruaturque pace et
tranquillitate , si vero fuerit iadigaa, pax vestra
ad vos convertatur, sive n i b i l operetur : sed bac
vobiscum sumpta, exite.
Vide quod n o n dederit eis pracognitionem
digni et i n d i g a i : u t re maxime necessaria destit u t i , sese deprimant tanquam imperfecti. A d m i r a n d u m est autem quomodo, postquam omnibus
eos nudavit, rusum illis omaia submiserit. Quis
enim laeta fronte n o n suscipiat bospitio q u i b u s l i
bet obviis contentos, ac sollicitudiae carentes,
fulgentes, non verbo tantum et miraculis, v e r u m
etiam quod magis est, boua vita ?
Vers. 14. Etvestrorum.
Marcus dixit :Bxcuiite pulverem, qui est sub pedibus vestris, in testu
monium illis
sive a d redargutionem i i l o r u m .
Manifestabant enim per talem excussionem, q u o d
non solum nibil inde acccperint, sed etiam pulver e m , quiindeadhsisset,a pedibus suis excuterent,
tanquam propter illos i m p i u m .
14

. -

CAP. .

1 5

Maro. 5 vi, 11.

Variae lectiones et notae.

(13) . .
(14 .
' * ~ .
'
' . .
loielligitar ergo, unde i a nonnullos codiceg
"

venerit:

* .

(17)' noa babet i a textu. Neo Gbrysoetomua

PutttU. ( h u CXXIX,

agaoscittom. V I I , pag. 371 fia. A l i i t a m e a a p u d

Wetst. inferunt Est ergo explicalioais,
u t mox .

(18) Correxi

tenius,

, pro .

fulgentet.

11

Het>

EUTHYMII

331
Vers. 15. Amen

illL

Gomorrhomm

in die judicti,

. ,

Per civitalem eliam

vicum significavit. Sodoma autem et Gomorrha

civitates o l i m magnae ac populosae erant : qoce
propter nimiam libidinem iohabitantium maxima
calauiitaie redactse sunt i n pulveres, igne ccelitus
conflagrante ; et borum supplicium a Deo illis
immissum, quovis alio formidabilius videbatur
ac si terra illa ad boc osque tempus inflammata
videatur, suamque preedicet calamitatem.
Hicyero dicit Cbristus gravius eos puniendos,
q u i DOQ exceperint, nec audierint yerba apostolor u m . Sodoma enim et Gomorrba ueque miracula
viderant, sicut isti innumera : neque ad terram
i l l o r u m discipuli a Salvatore missi fuerant. Cum
a u t e m d i x i t : Tolerabilius ent tervm Sodomorum et

332

ZIGABENI

. ,
,

0V68 transmatabitis. Quomodo ? Mea v i r t u t e , qum

, ,
.
, $
, ,

"

* -

, .
,
, ,
, ,
, . ,
,

, ,
,
.
, , C -

. ,
* , ,
,

, , , . ,

,
*
,

'

. ; , ,
, .
, '

qui medetur insanis, patienter Hlortim ferre inju- ^

rias, solam prae oculis babeodo liberatioaem ab

insania. Et nos ergo nisi o v i u m maasuetudinem
adversus ferocitatem i l l o r u m , q u i nos leedunt,
proposuerimus, nequaquam pastoris nostri auxil i u m babituri sumus. Siquidem o v i u m , non lupor u m , pastor est.

, ' ; /

illis ventura sunt, non solumquee paulo post, verum Q

omnia vincit, vestraque mansuetudine, quae u t p l u r i m u m ferocitatem ac truculentiam infidelium submittit. Neque enim ferocitas per ferocitatem, sed per
mansuetudinem submitti solet. Nam oportet eum

, .

etiam qu longo post tempore. P r i m u m quidem

ut v i m praescientiee ipsius cognoscant; deiode
vero ne patientes, suspicentur sese haec pati, ob
ejus qui illos misii imbecillitatem ; tertio ut audito
p r i m u m , quod mala passuri sint, facilius postmod u m feraot. Ecce, ioquit ego mitto vos, tanquam
oves in medio luporum. Ego q u i omnia possuro,
mitto vos, ut mordeamini ac d i l a n i e m i n i ; neque
ulciscamini, aut manas repugnantes objiciatis.
Quamobrem ? Quia magis ita vincetis, et lupos i n

^, -

significavit etiam i o f* ^*

futuro saeculo Sodomitas et Gomorrbitas esse puniendos: et binc magnifestum est queedam peocata
et bic et i b i esse punienda.
Timeamusergo et nos bujusmodi minas, scientes
qaod omais qui oon servat, neque facit qu docuerunt apostoli, manifestum est quod neque suscipit
eos, neque i l l o r u m audit sermones. Quare autem
uno n o n suscipiente, universa civitas punienda
eet? Quia caeteriquoque videntes non probibuerunt
i l l a m . Qui autem non suscipiebant apostolos, p u blice eos expellebant.
Vers, ib,Ecce luporum. Postquam illis a u ilaciam injecit per ea q u deauntiaverat, et duros
ac adamantinos reddidit: praedicit etiam nunc qure

(19) xaTivty&ivTi .

.
,

.
, ( 2 0 ) . .

Variae lectiones et notse.

(19) Esli dativi etiam absotute dicuntur, tamea
bic m a l i m
.

aut

, aut

(20) Quod hio subjeoit scbolium Hentenius ex

margine sui codicis,id i a neutro m e o r a m r e p e n l u r .

Frastra i d etiam i n aliis libris quaesivi. Sparsim
tamea bsec leguntur apud Cbrysost. b o m . 33, i n
MatthaBum.

333

COMMENT. I N MATTELEUM. -

CAP. X .

334

f Tanquam oves in medio luporum, ut videlicet ovium mansuetudinem ostendatis, ooramlupis

prostrati, oeo ovium tantum mansuetudiaem habeatis, sed et seJulam sinceritatem, i d est, simplicitatem ac ionocantiam : u t verberati ac persecutionibus appetiti, non cessetis benefacere verberantibas. Ut autem utrumque fial secuadam virtutem, adsit prudentia serpeatum i n servando capite, boc
68i fide: et sitnplicitas columbae, i a sumeada ultioae de bls q u i iajuriam irrogant. Nec hoc a d
quiaqiie seu decem annos servaoduro, sed usque adextrmam s p i r i t u m : boc enim significat, quod d i citor : Qui sustinuerit usque in ftnem, hic salvus erit
. [ (21) Vers. 46. Esiole columbce. f Et hic ia serpen*, ,
tibus, et a)ibi oeconomo iniquo, prudentiam i n , . ]
tellige, observantiam eorum quee cuique sunt u t i lia.
,
Vult ipsos et prudentes esse, ne lethaliter v u l , ,
nerentur, et sine vitio, ne injuriam memioerint.
. *
Nam quiaprudensestserpens, ideo cum verberatur,
, ,
alias quidem oorporis partes objicit, solum autem
,
caput servat: sciens i a solo eo letbale iaferri v u l * nus. Jussit ergo prudentiam imitari serpentum u t
, , ,
alia quidem et corpora et aoirnas caeleraque ob, ,
jiciant, solam autem fidem servent illaBsam, i n qua
, ,
sola fit vulaus letbale. Et rursum quia columbee,
. , ,
cum eis pulli auferuntur, m a l o r u m n o n memine , ',
r u n t adversue eos q u i abstulerunt, sed denuo ad

, J| eos acceduQt, licet Sffipius auferaat ; jubet b o r u m

,
, ,

quoque simplicitatem imitari, boc est, inoocentiam, i n non viodicandis injuriis, sed accedendo
ad eos q u i lsesaruat, illosque amando.

.
.

,
, ' , .

, $

.
)
.

'

,
,

, (22) , , (23)
*

Q quoque nos, q u i vetustato affectuum

E t vide sapientiam. Siquidem noo solam serpeatum prudentiam juseit imitari, neque solam columbarum simplicitatem, sed utramque miscuit.
Nam ambae unam simul efficiunt virtutem. NulJa
enim ipsius prudenti est utilitas, si defuerit ianocentia.
Nos vero et aliam serpentis imitemur prudent i a m . Nam sicut ille u b i senuerit, per l o c u m a n gustum traasiens, seipsum leberide, hoc est, suo
exuvio ac pelle spoliat, et ita validus efficitur : i t a

, '

senaimus,

injiciamas nos ipsos angustum strictumque v i

vendi modum : et per hunc exuta veteri aoimee
veste, robusti efficiamur.

, * ,
,

, ,
.

Nanc itaque i n boaum, serpeotes atque columbas, exemplo accepit: alibi vero m a l u m potius sumpta eunt. Nam reprobaotur Judeei taoquam serpeates et viperarum progenies : et male
audit Epbraim, guasi columba demens, quce non
habeat cor . Solet eoim frequeater Scriptura ab
eodem animali differeates ostendere comparatioaes,
quaado illud boaas simul et raalasbabet conditioaes. Nam et Cbristus dicitur leo propter regiam

, *
, , , - D digaitatem

Lue. , 3.

et ioexpugoabibtatem

liecumbcns,

" Osee, , 11.

Variae lectiones et notae.

t l ) Codex nterqae inolnsa babet i n margine.

22) .

(23) Utrumqoa vocabulum, , et

babet Frelianusin Glossi, . 34

 ZIGABENI

385

336

inquit, dormivit ut leo, quis suscitabit eum ? i , . , ,

' ,
Justus etiam leo vocatur, propter fortitudinem.
' , , Justus, ait, quasi leoconfidit .
Praterea et diabo, .
lus leo dicitur, eo quod i m m i t i s sit ac saaguinem
voret. Ut leo, inquit, obambulat qucerens quemdevoret*'**.

.
Vera. 17. Attendite - vos. Preedicit eis futuras
tentationes, exacuens ad certamina. Attendite, i n - , .
, , qoit, ab hominibus, boc eet, observate bomines,
18

19

sive pericula ab illis exspectate.

, , '

Vers. 18. Et me. Postquam dixitquee a Judaeis passori erant, nunc etiam dicit quee ab aliis
gentibus.

, .

. ,

. ,
Vers. 18. / n gentibus. A d redargutionem
Judaeorum et gentium, ne postmodum dioere pos- ^ , ,
sint, quodpraedicationemnonaadierint: i a tantum .
,
enim audient, ut etiam praedicatores innumerie
.
malis afficiant.
" . ,
Vers. 19. Cum autem loquamini. Ne d i c a n t :
, ,
Et quo pactoidiot ac illitterati, persuadere pote ;
rimus rbetoribus ao pbilosopbis ? p r i m u m banc eo * ,
r n m solvit dubilationem diceos : Ne tolliciti
sitis
.
quomodo aut quid loquamini.
. , '
Vers. 19. Dabitur loquammi. D a b i t u r : a me
. ,
videlicet. Heec autem iteram dixit eis instante c r u ,
cis passioae, quando de m u n d i consummatione
. ,
i l l u m interrogaverant. Ait enim Lucas, quod tunc
,
etiamsubjunxerit: Ergodabo
vobisosetsapientiam,

$ . ,
cuinon poterunt contradicere aut resistere omnes
.
qui adversantur vobis .
). .
Vers. 20. Non loquentes. Hoc est, qui tunc
loqaentur.
. ,
Vers. 20. Sed Oobis. Sed Spiritus sanctus q u i
.
loqaitur i o vobis.
. ,
Vers. 21. Prodetfllium.
l l l i non credentes, bos
.
prodent fideles.
. . Vers. 21 Et eos. Et similiter de bis dicendum
,
est. Per hos autem amicissimos etiam alios cogna .
tos et iamilieres intelligit.
. , ,
Vers. 22. Et nomen meum. Ab omnibus,
. .
i d est, a pluribus : n a m m u l t i ipsos dilexerunt.
, ,
Est autem et hoc Scripturae idioma ut omnibus d i . , " ,
cat pro pluribm. Cum autem superiusaddiderit " :
, *
Propter me nunc addeos etiam : Propter nomen
meum, magnam eis consolationem ac a n i m i alacri- , ,
tatem injeoit, cam persuasum babeant, quod illis
' .
adsit et aaxilietur, q u i propter ipsum patiuntur.
.
Vers. 22. Qui salvu* erit. Tria ianuit prre ' ,
seas v e r b u m . Primum quodaoa solum eis opas sit
, ,
ipsius auxilio, sed et propria fortitudine : ut
*
jllius solum, sed et ipsorum bona sint opera. Et
$,
q u o d defatigari oporteat. Nam q u utilitas est
, principii, quod fiaem aoa babet ? Preterea quod
.
a d finem asque v i t adeuada sint pericula.
, *)
Digaum est autem, utbos a d m i r e m u r : quomodo
,
ad tanta ac talia emissi pericula, audiaates,
81

* Gea. XLIX, 9 .

" . x x v u i , 1 .

I Pelr. , 8.

" L u c . 21,15.

Maitb. x , 48.

337

COMMENT. I N MATTHJEUM. C A P . X .

338

} , '

quod universum orbem inimicum haberent, totaque

vita sua teotarentar : noa detrectarunt periculum,
; ' ,
neque liberationem a malis poposcerunt. Parebant
, $
enim tanquam morigeri magistro : et confidebant,
.
utpote fideles, de potentia emittentis. Cum autem
,
didicissent, quod tantam baberet fidei prasdicatio
,
fortitudinem, ut adamanlinum quoque n a t a r o
,
amorem dissolveret, variis affectibus se mutuo
, viiiceotibus, magis incitati sunt, additisque viribus,
, ,
indubitata spe deinceps egregia opera exbibendi,
, , ^ soli duodecim aggressi sunt orbem universum :
cum quo adversus illos se diabolus opposuit, j u n '
ctis secum innumeris dsemoniis. l l l i vero obtinae , , runt Y i c t o r i a m , non interficientes adversarios, sed
, ,
sibi connumerantes : et q u o s dflemonibus aequales
(24) ,
acceperunt, angelis similes reddiderunt.
.
.
Vers. 23. Cum autem aliam. Postquam d i x i t
* ,
qufle post ascensionem suam erant eventura, eer ,
monem a d ea reduxit, qu ante crucem futura
erant. Jubet autem fugere, n o n tanquam timidos,
, ' . ' , - sed tanquam eos q u i expelluntur. Verum sicut GregoriusTbeologusinterprelatur, jubet utmiserean *
tur persequentium et imbecilliorum, nec longe fu, * ,
giant, sed a b hac civitate i n i l l a m , ne u l l a m preeter , (25) eant, ad qaam non perveniant.
.
Vers. 23. Amen- hominis.Prwsquam
veniat ad

.
vos. Hoc autem ad solatium et refrigerium eorum
.
d i x i t . confirmane, quod citius eos esset sibi adjmv
, , ,
cturus, quam ipsi omnes Judaeorum civitates cir
cumirent, sive antequam ad universam Palffistinam
, ,
accederent. Sufficiebat enim pro omni consolatione,
. ,
ut illis adeo exagitatis appareret; q u o d sane tunc
, ,
etiam fecit, sicutpromisit. Quia autem futurum erat
, .
ut ab his q u i se persequerentur, calumniam susti , ,
nerent, et ideo moleste f e r r e n t : super hoc etiam
, '
consolationem affert, partim a proprio exemplo, et
, *
ab bis quee sibi ipsi accidebant, dicene :
, , " -

.
,

'

* , .
,

, ,
, . " (26)

Vers. 24. Non dominum suum. Communem

profert senteniiam, q u s q u e omnibus nota e s t : et
buic adaptat, q u circa se accidunt,ut nullas possit contradicere. Yere enim i t a est, quod neque
discipulus suo magistro preestantior eet, neque servus suo domino : d u m ille discipulus fuerit, et iste

ervus. Nam subjectioquffidamest doceri ac l e r v i r e ,

(27)

et secundum boc ipsum omnino subjecti sunt. Itaque

neque Y O S supra me esti3,cum simmagister ac Dominus vester.
Vers. 25. Sufficit magister suus. Satie est YObis discipulis ad consolationem, ut contumelia afficiamioi, sicut et ego, q u i sum Magister vester: idque
magnum est, ut etiam i n talibus m i b i similes sitis.
Vers. 25. Et servus suus. Bursum etiam buo
trahendum eet, quod d i x i t : SuffieU ut ftat.
Vers. 25. Si domesticos
us ? Beelzebul nomi-

'

' ,
.
' . '
, ,
, ,
.
.
, , .

Varise lectiones et notae

(S4) Bie ergo c u m geoitiYO.

(29) Malim .

(26) I . . .
(27) . .

340

EUTHYMIl ZIGABENI

nabant principem daemoniorum. Et licet manifeste . ,

scriptam sit vocatum esse Christum Beelzebul
, ' ,
a Judfflis, verisimile tamen est, et hoc convicium
' , ,
adversus i l l u m jactatum esse. Vel etiam alio modo
, ,
T o o a t u m esee d i c i t Beelzebul, quia a m i c u m illius
, .T o c a b a o t eum, dicentes: Hic non ejicit dcemonia nin
, , per Beelzebul principem dcemoniorum , ut i n p r o . (28)
cessu inveniemus. Atqui multa quoque alia convi. ,
cia jactabant i n eum : verum boc solum apposait
.
tanquam o m n i u m pessimum.
M

. Vers. (26). Ne illos. Conviciantes videlicet ac

.
mordentes (yy).
.
Vers. 26. Nikilsciatur.Uni
versalis quidem sermo
, .
videtur; est t a m e n et proprius,de virtute enira aposto , .
l o r u m l o q u i t u r , quod hanc i m p o s s i b i l e sit a b s c o n d i ,
quanquam enim nunc abscoodita sit, et ideo vos 7 *
,
, ' ,
o b j u r g a n t : suo tamen tempore detegetur. Etsi ergo
.
nunc ab omnibus arguamini, ne tim ueritis tamen eos
qai redarguunt, sed illos potius exspectate, q u i i n ,
, ,
posterum sunt l a u d a t u r i ; neque praesentia contri .
stant, sed futura potius ad confidendum adducant.
*0 . '
Vers. 27. Qux teclis. Postquam hos trietitia
, liberavit, quee propter convicia causatur, nunc de
. , ,
praedicatione disserit. Atqui neque tenebr eraot
quando hc dicebat, neque i n aurem eis loqueba- '
, , ,
t u r . Sed quia privatim haec et non publice dicebat,
(29), *0 ,
et solis eis, non omoibus, ideo a i t : Quod dico vobis
p r i v a t i m , dicite publice : et quod soli auditis,
,
preedicate omnibus. In tenebris ergo nominavit,
, ' * , .
quod privatim dicebatur. I n aurem vero, quod
' , - solis. Et rursus : luce, quod publioe, i n tectis Q ,
autem, quod omnibus.

Vers. 28. Et gehenna. Cum prius de aliis

periculis dissereret, subincidit et sermo de interfectione ipsorum ; haoc ergo etiam preedicit, jubetque eam parvipendi : Ne timueritis, inquiens, ab
his qui occidunt corpus, boo est. Ne timueritis
occidentes corpus, neque propterea praedicalionera
relinquatis : sed eum timete q u i vos ad hujusmodi
ministerium emisit, et facite qaod jussum est. Siquidem i l l i , etsi corpusoccidaat, nequaquam tamen
a n i m a m superabunt: bic autem et aoimara et
corpus potest perdere i n gebenna, boc est, punire.
Timorem igitur h o m i n u m , Dei timore repellite,
minorem videlicet majore. Aliunde quoque hos de
interfeetionis

metU

COnsolatUT

a t

. ,
,
, >
. , ,
, .
, ,

, . ' ,
, '
*
, , .

, . &*

e t vide q u i d ^ (30)

dicat.

Vers. 29. Nonne patre vestro. ' genus

oboli, diminutivum est ab asse, cujus tamen vilitas
proverbio celebris est. Dicit ergo nanc Christus

. ' ,

(31). ,

Mattb. x i i , 24.
Variae lectiones et notae

28) . .

29 addit .
30) lta quoque Cinnamus, . 78. "

(yy) Mordentes.

(31) Hentenius ergo,cujus interpretatiodissenlit,

non videtur reperisse post vocabula
, quee uterque meusbabet.Sio etiam
vers. 27, pro , videtur legit&e .

Ac si legerit, , simplex legitur.

341

COMMENT. I N MATTHJBUM. -

342

CAP. X .

, , 2 interrogando : t a n t o vilitatis sunt passer-

culi, ut duo vendantur assario, hoc est, minimo

obolo ? et tamen neque unusexbis capitur laqueo
absque Deo, non tanquam cooperante, sed tanquam
permittente.
.
Vers. 30. Vestri autem sunt. Yos autem tanti
,
estis, ut omnes quoque capilli vestri numerati sint
.
a Deo. Significat autem capilloram numerus exao, , ,
tam notitiam, quod valde cogoiti sitis ab eo, et a d
njinutum quoque novitea, queecircavossunt, pro '
pter magnan vobiscum familiaritem. Quod si ne
.
uaus quidem vilissimorum passerculorum laqueo
, capitur, absque ejus consensu, sicut d i c t u m est,
, *6, . multo magis v o s , q u i pretiosi estis, non interficiem i o i , nisi ipse consenserit. Non oportet ergo for.
B midare.
Vers. 31. Ne igitur oo*. A d timoris abjectio .
nem seepius adbortatur, propter magoitudinem
,
teatationum.
.
V. 32. Omnis V. 33. In emlis ett. Coofeseionem
. ,
; , ' .

,
, ,

" -

, .
* ,
' , , .
,

, ,

. (32) ,

, * , ' ,
, ' /9. " -

T o o a t testimonium, provocans eos a d sui teeumo-

n i u m . Dicit ergo: Omnis q u i testimonium tulerlt

de mea divioitate coram bominibus, et ego testimonium feram i l l i coram Patre nieo : boc est, Qui
praedicaverit me esse Deum, prodicabo et ego
eum esse fidelem. Quisquis autem me repulerit,
repellam et ego i i l o m . Quod ergo dicitur : In me,
idem est ac si dicat, Mihi. et quod dicitur : In
Ulo, ac si dicat, iUi. Chrysostomus vero a i t ,
q u o d d i x i t : Quisquis coufitebitur si?e testimo-

* , , C n i u m dederit m i b i , sed me sive per m e , boc

. est, a me adjutus. Uode consequenter etiam i n t e l l i

gimus, cum dicitur : Coafitebor et egO i a i l l o , per-

, , .

iade esse ac s i d i c a t : gratitudine ipsius motus.

Quia autcm futurum era ut (urbalione ac caade impleretur preedicatio, de boo quoque traotat d i cens.
Vers. 34. Ne putetis gladium. f Quid per>
. [ (33)
gladium signibcatur, nisi sectio verbi, divideos pe ; ,
jus a meliori, et teparans fidelem ab i a f i d e l i : exci ,
taas filium et flliam ao a u r u m adfersas patrem
, ,
et matrem ac s o c r o m : et no?a ae recentia adrersus
, ,
aotiqua et inreterata.
T J , T J ^, ,
. ]

Atqui nato eo dicebaat a n g e l i : Gloria ro altissimi$ Deo, et in terra pax

Et propbet paoem
. _ ejus anauntiaveraat.
.
^quoque
^
Ipse
discipulis j u s si t ,
# , .

). , -

u l quamlibet domum

optareot . Quomodo ergo ounc d i c i t : iVon veni

missurus pacem, sed gladium f Quia gladius hie,
pacem illam facturue est, de qua dixerunt angeli,
et ante illos propbeUe. Gladium autem vocal d i iectioaem erga se, atpote fldeles ab iofidelibos
d i v i d e n t e m : c u j u t iaexpugaabili firtule, ipai

, /3

, ,

Luc. u, 14.

ingredientes,

' Math. x , 12

Variae lectiones et notae.

(32 T o m . VII, p. 392 E.
(33) loclusa i n margine habet A . Legirurbie locusia oratione, , , 236.

pacm

ei

344

EUTHYMII ZIGABENI

343

quoque genere amiciesimi, citius a m u t u a conjun- , rf

ctione s u n t d i v i s i , facileque abstracti. AUbi praeter

ea vehementem ejus activitatem demonstrans, d i x i t : Ignem veni missurus in terram * . Siquidem

p r i m u m abscindere oportebat, quod erat i m m e d i c a i
bile : d e i n d e pacificare ceetera, et erga seipsum
et erga Deum. Propter boc ergo d u r i u s ita locutus
est, ut bis cognitis postea n o n turbentur. A d h u c
autem sermonem, q u i de hoc factus est, explanat,
brevi verbo auditum eorum exercens, ne ob r e r u m
difficultatem reclament.

, .

>

. " , , , ,
.
,

, T J
, rjj .

Vers. 35. Veni socrum suam. + Michae: Fihus

contumeliam faeiet patri, et filia eonsurget adversut
matrem

suam,

nurus adversus soerum

'

suam, et g

inimici hominit omnet domestici

ejut
Rursus per hos charissimos, cognationem omnem
significavit. Propriissime autem dixit, u t bominem
eivefilium dissidere faciam adversus patrem suum,
filiam autem ad versus matrem suam. Siquidem chariores s u n t : filius quidem patri, filia vero matri,
propter naturae simiiitudinem. Ad bsec n u r u m apte
dixit adversue socrum suam dividendam esse; mag n u m e n i m c u m observantia pudorem, reverentiam
ac obsequium exhibebant nurus socnbus. l n nuru
autem aignificavit et generum adversus socerum
Buam separandum. Superiusitaque simplicemfacerat eoamerationem dicene : Prodet fraUv
fratrem
in mortem, et pater fllium ; bic vero alio modo
enumeravit naturaliori magisque p r o p r i o . Quodsi
17

,s

&. [ ( 3 4 )

* ,

. ]
, '. , ,
, ,
*
, ,

' -

. ,
,
.

'

. *
*
~

I
~
.

" "

dissiderefaoitbommemadversus 6 U m , q u i i p 8 0 SU ,
perior est, m u l t o magis adrersus conjugem, qu
.
w

ipsisubjeota est: i l l u d enim naturale, hoc autem ascititiom est. Proinde boc quasi manifestura reliquit
intelligendum. sequentibus vero etiam expresae
deconjugibus commemorabit, dicens: Omnis, qui
reliqueritdomum,
autfratres, autsorores,
autpa4rem aut malrem, aut uxorem, aut filio$ aut agros
propter nomen meum, centupla accipiet, et vitm <?ternm sortietur hcereditatem .
Vers. 36. Et inimicx eju$. Hoc propbeticum
est verbum, dictum o l i m adversus Judaeos, quando
contra eeinvicem diseensiones babebant. Cbristus
autem opportune aptavit bis q u diotasunt, signifioans quod omnes domestici ejus q u i crediturus
est, inimici ejus efficientur.
D
Yere. 37. Qui amat dignus. Hic quoque de solis
ascendent&bui etdescendentibasinunoquoque disseruit, tanquam magie propriis et familiaribus. Qui
amat, inquit, illos supra me : nam quando i l l i p i i
eunt, bonestum est illos amare. Semper autam ma.
l a m est amare i l l o i supra Deum.
f

Luc. , 49.

i 7

, . . , ,
.

, , , , ,
, , ,
,

.
.
,

'

, , ; <
.

, ,

, , 4/xi.

,
, .

Micb. Y H , . Matth. , 21. . , 29.

Variaelectiones et notae.
(34) Heec quoB inclusa sunt, uterque Godex babet i n margine. Paolo inferiu* habebat Bentenios.

345

COMMENT. IN MATTHJBUM. -

. ,
, .
, ^
, .
, *
.

. *0 , , -

, (35)
' , , , ,

, -

.
.

'

, ,
, , . ,
' -

CAP. X I .

346

dignus. Crucem vocat morquia mortis iostrumentum erat crux. Oportet enim eum qui Christumsecuturus est, mortuum essead mimdanas voluptates, sicut ille. Sequitur autem i l l u m , quisquis
per vestigia conversationis ejus iacedit.
Vers. 39. Qui perdet eam. Qui invenerit, hoc
est, lucratus fuerit tempore m a r t y r i i , et n o n perdiderit per mortem, hic perdet eam i n futuro
sseculo, hoc est, i n suppiicium injiciet, nempe
perdita iide.
Vere. 39. Et qui inveniet eam. Cui ablata fuerit
mea causa ab iofidelibus, hic potius inveniet illam,
sive lucrabitur, i d est, servabit. Hsecautem dicebat
adducens illos ab igaavo vit amore, et ad martyVere. 38. Et qui

tem ad ea quae m u n d i sunt

. [ (36) r i u m provocans; quod etiam tricesimo tertio capile

] , (37) .

facit. Rursum alibi vario modo Cbristus mentem

i m p e l l i t : sfflpiusque i d i n multis facere solet.

.
.

, -

.
, ' , ,

Vers. 40. Qui me misit. Haec dixit aperiens

discipulis dooios fidelium. Quis enim lfflta fronte
illos n o n excipiet bospitio, per ipsoe suscepturus
Filtum, et per F i l i u m , Patrem ?

Vers. 41. Qui accipiet. Etiam b c propter

eamdem dixit causam. Generaliter autem p r i m o
, * gimpliciter de propheta sentit, ac simpliciter de
justo intelbgit (zz) ; et deinde de discipulis infert.
. ,
Dicit enim : Qui propbetam aut justum bospitio
, , ' ,
excipit, non ad demoostrationem, aut alio quopiam
, '
, , , ' , Q simulato modo, sed ob nomea propheto vel jueti,
i d est, propter boc ipsum quod nominantur et
, , ,
guot, ille propbeta, et bic justus, mercedem p r o .
pbet et justi aocipiet. I d autem duplicem babet
* " interpretationem. Yel quod aequalibus c u m b i s b o 0 - ,
noribas digous babebitur. Nam magna res est ho . "
spitalitas : et precipue si Dei sint cultores, q u i
.
excipiuntur. A u t quod dicendo mercedem pro*
, ,
, , . pbetffi et j u s t i , ostenderit discipuloset propbetaset
justos fu turos.Ne quis vero paupertatis velamentum
6) , obtendat, vide quousque sermonem deojiUat.
6*.
Vers. 42. Et mercedem suam. Pusillos d i x i t
. ,
discipuloe, docens eos modestiam servare.
, ' ,
communiter diount aquam frigidam, quanquam
.
fimpliciter aquam significare potest. Unde et Mar.
.

oas * , i d est, Poculum aqum abso

' ,

, . ,
-

lute dixit.
CAP- X I , vers. 1. Ei factum esl. illorum. + f
, pro praecipiens, jubens. Progressus est
inde a d docendum et p r a d i c a n d u m i n civitalibus

" M a r c . l x , 41.
Variae lectiones et nolae.
/35) . .

(36) Inclusa marpne.B. Eoram loco,post

, Heoteniut videtur legisse

(xx) SetUU inteUigil.

dkit.

(37) Mentem impelUre,

sententiam.

alieaum est.Imo tractare

Grooo est solum , quod reddi potest, io^uiiwr, $etUentiam

EUTHYMII

347

ZIGABENl

348

discipulorum, a quibus i l l i o r l i e r a n t : sive i n c i v i - , .

[* (38) , ,

].

tatibus JudJBorum

C A P . XX. De discipulis

Joanne

missis.

'.

.
;
Vers. 2. Cum autem Joannes audisset exspe ,
ctamus ? Lucas vero d i c i t , quod ipsi renuutiave, ,
runt signa Joanni, et tunc duos quosdam ex illis
,
misit, quodeemulationem sive invidiam manifestat,
quamhabebant isti adversus Cbristum. Misitautem . " , ,
,
illos Joanaes interrogans, an ipse esset, quem
venturum esse dicebant libri propbetarum, n o n , ; tanquam ignorans : quo enim pacto dubitaret, q u i , ,
aateacum praedicaverat, etpropriis manibus bapti*
' , , zaverat, ac desuper testimonium de eo audiverat,
* ' divinumque Spiritum super eum descendentem
4 e

quasicolumbam conspexerat?Sed sciensdiscipulos Q . -

8U08 invidia moveri adversus Gbristam ; siquidem

, "

prius quoque accesserant, dicentes : Rabbi, qui

erat tecum Irans Jordancm, cui tu
testimonium
perhibtdsti, ecce is baptizat, et omnes veniunt ad
eum .
Vehementer enim prieceptorem suum amantes,
etparitergloria illius frui cupientes, indigoabantur,
videntes Christum celebrem fieri. Verum q u i a

saBpius eos admoaendo, persuadore nequiverat,

, ,

nunc autem brevi moriturus e r a t : delectis duobas

qui pradentiores essent, bos mittit ad Cbristum,

preetextu quidem iaterrogandi, an ipse esset ille

, , ,

qui venturus erat; vera tamea causa erat, ut conspectis miraculis quae faciebat crederent. Sciebat

41

,
(39) .
,

, , .

namque testimoniuui ab operibus credibilius esse Q . ,

magisque suspicioae carere. Ideo etiam Christus

cogoito quod ob i d potius Joannes eos misisset,
statim i n illa hora multa operatus est miractda,
sicut dicit Lucas **. Nam si Joannes manifeste
misisset eos quo spectatores fierent, nequaquam
persuaderi potuissent ut illuo abirent. Ob hane
ergo causam praetextum finxit interrogationis.
V. 4. Et respondens. V. 5 Lxtum
Evangeln
nuntium accipiunt. Vide quomodo non ad effictam
eorum interrogationem responderlt, sed ad veram
causam, propter quam missi erant. Pauperes
autem, q u i laetum Evangelii n u n t i u m accipiunt,
d i x i t apostolos. Quid enim eo pauperius, q u i artem
exercet piscatoriam ?
Vers. 6. Et beatus in me. Hoc praesertim
propter ipsos dixit Joannis discipulos, detegens
illis cordis eorum arcanum : ostenditque quod se
non lateretipsos quoque offendi, quia cum p u b l i canis et peccatoribus manducabat " : et manifeste
prius gastrimargiam ipsi objecerant adversus d i s oipulosejus, ut dictum est decimo quarto capite.

,
>5 ,
. - ,
.

. ",
,

, ' .

, .
;

' ,
,
,

(40) ,

rrji

.
w

Luc.vi, 48. *

Joan. m , 26. Luc. ?, 12.

4 1

Mattb. i x , 14.

Variae lectiones et n o t e .
(38) Inclusa i n margine leguntur B. I n principio

ad ,

(39) .

omittit

Hentenius,

(40) . . Sed
.

hocpostulat

349

C0MMEN7. I N MATTHvEUM. CAP. X I .

, fuv |39,

350

Vers 7. His autem Joanne.

Illi qaidem m e l i c

. Xsyct

res redditi abscesserunt. Quare autem non ipsis

praesentibus locutus est de Joanne ? Ne ei videretur adulari.
; '
Vers. 7. Quid agitatamt
Audita a turbig
,
Joanois interrogatione, cum intentum ignorareot
, ,
illitis, turbat s u n t . quomodo is q u i de boc tot ac
, , - tanta testatusfuissetnunc dubitabat, etimmutatum
, . ,
eum esse suspicabantur. Quo cognito, Christus
, ,
bujusmodi medetur suspicioni, dooens simul, et
. ' quod cordium esset cogoitor, et confundendo eos
,
redarguens. Ait ergo : Quid existis i n desertum,
; ;
ut videretis arundinem, quee a vento agitatur ?
, ,
hoc est, levem et instabilem hominem, et ad mo , dum arundiois facile meote mutabilem, ut nunc
, ,
suspicamioi?aut e diverso stabilem,saxoque soli diorem, ut tunc vestrum studium ac concursas te,
:
stabanlar ?
; , &
Vers. 8. Sed amictum ? Deliciis scilicet g a u *
deotem, u t etiam ez boc mollis Yideatar facile, , , que mutabilis ; aut potiuse contrario, duris exerci > .
tatum, u t etiam veslis ejus ac cibus coafirmarunt.
. , , rf
Vers. 8 . Eece sunt. Hic vero p r i m u m qaidem
, , ia deserto vereabatur, nunc autem i n oarcere reti. ,
netur. Quia vero quidam a domo (a) leves esse
,
monstrantur, et quidam a deliciis boc paliuntur,
posuit Cbrtstus et boc et illud, ac probavit neutrum
, ,
posse dici de Joanne. Deinde quod Yerum est
'. ,
infert, et veritati attestatur, ac Bapttsts elegantem
T J , coatexit encomii oorooam.
.
Vera. 9. Sed propheta. Bxcellentiorem,
hoc
. , , C
est majorem. Deinde dicit i n quo majorem, v i d e l i . ,
cet i n eoquod venerit circa Cbneti adventum. Nam
. majores aliis inter preeconee sunt b i q u i prope r e
gem preecedunt.
.
[ (41) ,
f Excellentiorem propbeta, utpotequi suis vidit
' , oculis a se prophetatum, quem propheto ipsum
preecedeotes i n mnigmate conspexerant.
.]
.
Vers. 10. Hic ante te. Postquam testimonium
, *
affert et propbeticum : est enim Malachi verbum
Oictum est autem quasi a Patre et Deo, ad F i , . ,
. . (42) l i u m etiam Deum. Joanoem vero angelum suum
Deus nominavit, sive quia dicitur nuntius,
, ' , et Joannes quae sibi dicta erant de Christo annun '
liavit populo : Factum est, inquit, verbum Dei $t*~
' , , '
; .

Sivequasi
r% D perJoannem Zacharimfiliumindeserto .
aagelicamdegentem vitam, eo quod super terrena
,

A%

elevabatur,aocoelestiasapiebat. Ante faciem t u a m ,

bocestia coQspectutuoprtecedentem, tanquamdo-

. '
, ^ , -

m e 8 t i c u m t u u m , q u i etiacQ ooram te parabit viam

t u a m . Via autem Cbristi animfiBeranthomiaum per

, ,

, ,

Malach. m , 1.

4 1

Luc. viu, 2.

Variae lectiones et notae.

f4t)

incluea aterque eodex habetia margiae.

(42) . .

() dom. obsoarmn est. Walim, aut domestica consuetudine,

aut

nalivitate.

351

352

EUTHYMQ ZIGABENI

quae oportebat verbum procedere prout tertio ca- , *

. '
pite latius diximus. Potest euam d i o i excellentior
, '
propheta, quia eum quem vidit prophetabat, quod
nulli contigit prophetarum. Nec vidit lantum, ve- , ; ,
, .
r u m etiambapdzavit.
. ,
,
Vers. 11. Amen Bapttsta. natus est, i n
quit, iater bomiaes, q u i e mulieribus aati sunt,
. , major illo. Quis enimaliusin uteri
toaebrisabscoa, ,
ditas, lucera veaisse agaovit et illam exsultatioae
; ,
adoravit
? Nullus alius proter huoo eolum, q u i
merito saoe cuactis major est. Et rursus, q u i ab . .
,
iniantia ita solitariam ac eremiticam duxit vitam,
; .
taleque elegit exercitium ? Gerte oullus o m n i u m .
' ,
Postquam ergo BapUstam laudavit a concursu Judee, ,
o r u m ad ipsum, deiode a virtute illius, et terlio a
suo 8uffragio,quartoquoque a prophetee teatimoaio, g , ,
. *
et majorem propbetis eum praBdicavit, ao universa ,,
liter omnibus majorem homioibus ; curat (b) bano
*
laudum magnitudinem, ne propter baec, ipsoetiam
Cbristo bonoratiorem ducerent. Et vide, q u i d d i - ,
. ,
cat.
4 6

Vers. 1 1 . Quiautem estillo. Minorem seipsum

dicit,eoquodita videreturapudJudeeos. Nam Joaonem eo majorem babebaat, utpote q u i ab iofaotia
i n eremum secesserat. et admirabili v i t institato
usus fuerat. Cbristum vero taaquam commuoi
inodocoayersantemdejiciebaot. Qui,inquit, miaor
est, i d eet q u i videtur minor illo, major eo est i n

, ,

regoo coBloram, boc est, imperando COBUS : utpote

' . , ,
,
' , ,

. ,

, .
,

bomo solam, sed etiam Deus.

^
. (43) .
Yers. 12. illud. Cbrysostomus dicit, quod
, ,
hic regaum vocat fidem i a ipsum, utpote arrba ,
bonem ad regaum coelor u m , ad fruitiooem ,iaquam,
bonorum quee babeotur i n COBHS. Vim autem pati- , ,
, ,
tur, hoc est violenter ab bomioibus arripitur, d u m
,
illi sibi ipeis v i m inferuot, ac oerte necessitatem
,
propriorum viacunt affectuum, autetiam infidelita . tistyrannideai. Ideoque hoo manifestaas, subjuax i t quod Violenti rapiant illud. Hanc vero lauda- , .

bilem violentiam, incepisse dicit a diebus preedi , *
oatioais Joaaais, q u i populo o l a m a v i t : Resipiscite,
.
i D s t a t e n i m regnum coelorum. Hoc a u t e m n u a o d i . ,
x i t Cbristus, simul quidem i a laudem Joannis,
',
quasi b o m i n u m ealutem ait auspicatue : simui quo ,
que excitans auditores, ut et ipsi similiter vim i a ferrent sibi ipeis.

.
Vers. 13. Omne$ prophelaverunt.
Legem vocat
veterera legielauonem. Siquidem etiam bac m u l ta de Christo praedicta e u n t : et maxime i n legi-

.
,

Luo. , 4 4 .

Variee lectiones e l notae

(45) T o m . V I I , p . 417 C. :

Subobecure
(6) Curat.

ergo d i x i t .

Eumdem l o -

cum tractat t. V I I I , p . 320 C, ubi n u l l a m yerbam

.

Etiam hoc obscurum. MaJim, temperot, modum ponit huic laudum

magmtudtni

353

C O M M f i N T . M A T T H i E U M . -

CAP. X I .

354

, bus de sacriflciis,flguram aut prasagiumbabenti .

btisejus, q u i promundoeratofferendus. Dicitergo:
,
Omnes prophetae, q u i videlicet de venturo Ghristo
,
prophetaverant, et lex quae i n ovium et agni
,
immolatione, prophetabat de Ghristo immolando,
,
bujusmodi propbetias ad Joannem usque proten *.
derunt. H siquidem prophetiflB erant usque ad
* ' ,
Joannem : deinceps vero cum illo j a m non p r o ,
pheti manserunt, sed operum exhibitiones factae
.. .
sunt. Nam horum ipse yidit eventum : ideoque
, , agnito Christo, agaum eum appellatit, dicens:
, . ' ,
Ecce Agnus Dei qui tollit peccatum mundi .
.
4T

,
Cbristusautemhunc locutusestsermonem, simul
', (44)
Joannem binc laudans, tanquam p r i m u m q u i
, h a r u m prophetiarum c o g Q o v i t eTeotum, quasi
* ,
et ipsum prophetam : simul quoque docens, q u o d
,
advenerit j a m q u i prophetabatar, nec deiacep al .
terum oporteat exspectare.
,
(45) ,
* ,
,
*
*
, .

Estautem et alia queedamexpositio, quodomnes

simpliciter prophetee et lex prophetandi, usque ad
JoanDem Judaeis prophetaveraot, et bic ultimus
est prophetarum : deincepa vero nuilus alius eie
propbetabit. Huio ergo quasi postremo omoiao
credere oportet, qui multa de me testatus e s t : et
venit ut o m n i u m animas tanquam sponsas ad me
adducat. Nam et hunc Malachias propbeta missum
d i x i t : Ut appararet viam meam ante me.
.
VePH. 14. Ei si venturus
erat. Exspectant
, ,
Judffli Christum tunc venturum cum venerit Elias,
, . Q u t praecurrat adveotum ejus. Malachiae namque

* '
propbetia est q u d i c i t : MUtam vobis
Eliam
,
Thesbyten,quire$tituet
corpatris adfilium. Etcerte
.
venturus est Eliae, u t prcurrat Chrisli adventum,
sed secundum ; Joannes namque p r i m u m praecu ,
currit. Oioit ergo Cbristus : Si vultis recipere q u o d
. .
futurum esse dictutn est de boc tempore : sive
, ,
suscipere, i d est rebus a n i m u m advertere, ipse
* , ,
est Elias q u i venturus erat, utpote ipsum illius
(46)
ministerium perficiens. Sicut enim ille secundum
* ,
m e u m adventum preecurrens, convertet corda
. ,
Judeeorum illius temporis ad apostolos, patres
,
siquidem apostolorum sunt Judeei: i t a et bic
*
convertit, preecurrens meum adventam, corda
*
eorum q u i oredituri sunt Judaeorum ad me q u i
,
,
sum filius eorum. Nam secundum humaaitatem

''

4 1

*v

,
.

' ,
, ,

secundusa pracursor
dicitur,Etita
sane
et primus
Christus
Judseis deecendit.
sicut
primus
Ekas
prflBCursor, secundasEliasappellatur propter eimile ministeriam, u t diotum est.
f

(47).

.
4 7

Joan. , 29.

4 1

Malacb. u i , 1.
Variae lectiones et notae

xai, pro . .
I t a auoque Bentenias videtur legisee, q u i
eianai babet.Miaime autem i n eo possum acguie*cere. Credo ergo aut , aut legeadum
esse,k>co *. q u i d eit, per se apparet. A l t e r u m
a n t e m i t a oapio : -

.,

(46) , omittit .
(47) , , .

<

356

EUTHYMII 2IGABENI

355

Vers. 15. Qui audiat.

Aures nuno dicit i i t e l -

bgibiles: omnes siquidem auditores habebaiu

sensibiles. Dicit autem : Qui babet aures intelbgibiies ad mtelligendum, iQtelligat quod dictum est,
puta quod Joannes sit Elias ; videbatur enimeenigmati.simile. Nam demonsiraado quod Joaooes
esset Elias, siinulquoque demonetraverat ad veniese
Cbristum. Diceos autem : Qui habet auret ad
audiendum audiat, excitat eosadioterrogandum de
eo quod aenigma videbatur.
Vcrs. 16. Cui Aanc f Lucas babet : Cui
assimilabo homines generationis ?Assimilabo
vero, i d eet Comparabo. V u l t autem esse difficile
convincere Judaeos.
Vers. 16. Similis suis. Puerulis Juda&os com-

(48) , , ,
'

, ', , . , ,
, '

; '

, , . .
.

paravit. propter eorum insipientiam. Forumautem

locus est publicus quem multitudo undique

confluit negotiatioais gratia. Consodalibus vero,
boc est amicis suis: et seipsum ac Baptietam
intelligit, quibus acolamabaat sive colloquebaatur
Judaei.
Vers. 17. Et planxistis. Dicuat preedicti o o n .
sodalibas suis : Tibia cecinimus vob% etc. Habent
autem buac sensum : Osteadimus vobis facilem
viveodi n o r m a m et placuit ; ac difticilem
et rursus displicuit. Tibia namque leeta caoere
facile est ; lugubria vero caoere, difficile. Etrursum
saltare, altero laeta caoeote tibia. delectat: similiter plangere sive lugere, aliquo lugubria caaeate
complacet. Deinde subdens ioterpretatur praedicta
Q
dicens:

, ,

. ,

',

, ,

,
,

. ,

. , ^
, .

Vers. 18. Venit Vers. 19. peccatorum. Joaauis

vivendi modus difficilis erat et asper ; neque enim
paoemedebat, aeque v i n u m b i b e b a t : Cbristi vero
facilis ac levis, panem siquidem edebat viaumque
b i b e b a t : et erant invicem contrariae h viveadi
ratioaes, aeutrias tamea coaversatio piacuit. Sed
Joannem quidem propter escarum, vinique abstiaeotiam, daemouium babere dicebant; Cbristum
vero, quod ederet ac biberet, comedonem, vioique
potoremnominabant: quanquam manifeste borura
calumoias aon scripserit evaagelista, praesentem
sermoaem arbitralus sufficere.
Quemadmodumenimduo veoatores,animalcaptu
difficile venari conaotes, quod solis duobus modis

. * ,
. ; ,
*
.

* '

, * ,

.
, (49)
,

capi potest sibi mutuo coatrariis, dividentes bos D ,

inter se,utalterum quisqueeligat, opposito quidem

ioler seia vicera modo veaaatur: idem tamea faciuu t.
Ita quoque bic dispositum est, ut Joaaaee quidem
duriorem vivendi regulam haberet, Gbristus vero
molliorem : u t sive bunc sive i i l u m eligentes, obedirenteis: et vel per buac vel per i l l u m capereatur.

, *

, *

'

**

, ' .

Luc. v n , 32.

Variae lectiones et notae.

(48) abest. .

(49) .

et .

. Utrumque

probum,

uli

frequentiora s a a t

Sed et

ivooV

357

COMMENT. I N MATTHiGUM.

358

CAP. X I .

at . , . Et erant sane viee inter se iovioem contrariae :

'

, ,

, .

, *

; ,

;
,

, Tfiov

, ,

(50) - m o a s t r a v i t : siquidem Joannes,

.
,
,

inquit, nullum fe-

citsignum
: Cbristus veroetiam a diviuis miraculis testimonium adeplus est.
Prffltereaquoque scieos imbecilles esse bomines
demittit sese, ut illos magislucrifaceret, et propter
boc ad measas etiam publicaaorum dispeusatorie
accedebat : et indignantibus causam reddebal, d i cens : Non veniad vocandumjustos, sed peccalores
ad pcenitentiam .
1 1

. ' -

siinile tamea erat opus. Verum h i , tanquam fera

captu difiicilis, utrumque fugientes, utrique detrahebant.
Interrogeinus ergo illos. Estne proba vita asperior ? quomodo ergo noa obedistis Joaaai Christum
vobis deinonstranti ? At fortassis vita mollior ac
suavior magis placet. Et quarenon obedistis Chrieto viam salutis vos docenti ?
Verum quam ob causam Joanaes potius asperam
vivendi normam babuit ? Quia oportebat pcenitenti&preedicatorem tristemquamdam gravitatempr
se ferre: etremissioais peccatorumlargitorem, b u raanum atque bemgnum esse, Et quia Joanoesnib i l amplius, quam solam vitae normatn Judaeis de-

81

Neque tamen durani vivendi normam neglexit,

i n deserto cum feris versatus
ac diebus quadraginta jejunans, ut supra dictum est. Preeterea quo , .
que ad mensas accedens verecunde, temperate,
, et prout sanctos decet, religiose edebat ac bibe .
bat.
(
Vers. 19. Et suis. Justificata est, Justa i d est
. , ,
babita
est.siveadmirationinabitaestDei sapientia,
, ,
quae disposuit ut Cbristus ac Joanaes oppositis viis
'
iocederenl, propler ipsam b o m i n u m utililatem.
,
Admiratiooi autem babita eat a filiis euis, sive ab
. ' , ,
iDtelligeatibus illam : filii aamque sapienti sunt
, .
sapientes aut intelligentes : vel Justificata est, boo
, , ,
est Justa ac irreprebeosibilis babita est: utpole quae
, ,
fecit q u i d q u i d d e b u i t : et omni modo usa est ad i l .
lorum salutem.
Vers. 20. Tunc resipuissent. Exprobrare, boc
. , , est, Miseras dicere ao deplorare. Nam p r o b r u m
. " .
miseria est. Virtutes aatem dicit miracula.
, .
Vers. 21. Vce tibi resipuissent. I a aequenti . (51)
bos Sodoma et Gomorrba ponit,utpole i n l i b i d i n e
,
' , $

TJpov ,

nominatissima ; T y r u m autem et Sidona taaquam

maxime i n idololatria insignes.

. , , .

|f , , .

Joan. x , 4 1 .

Vers. 22. Atiamen

vobis. Attameo, i d est,

Propter boc. Sigaificat autem miseriam ac minae,

u t vel erubescant vel paveant.

" Matth. i x , 13. " Mare. i , 13.

VariflB kctiones ei notae.

(50) omittit

(51) ,|
, propter vicioum , vix ferri potest.

Crediderim ergoEulbymium ecripeisse . Henteoios videtur legiaie : . Cur au>

tem memoravit, q u o r u m nulla hiofitm e n tio ? Vel ex loco simili Mattb. x , 15, vel quod alibi
etiam ist u r b e i oonjungi solent.

366

ZICABEN

359

Vers. 23. Ethodiemumdiem

Capemaum celebris
fuit, eo quod babitaverit i a eaChristus, multaque
miracola i n ea ediderit. Dicit ergo : Et tu per gloriatn usque ad coelum exaltata, usque ad inferos
detraheris perignominiam. Sunt autem quae dicuatur alterius rei sigaiticativa. Siquidem ueque a d
coelum, glori demonstrat magaitudiaem ; usque
ad inferos autem, ignominiffi. Augmaotum vero
crimiais et demonstratio extremae pravitatis est,
solum pejores esse peccatoribua qui tuncerant,
aed illis q u i uaquam fueraat.
Vers. 24. Attamen tibi. Vobis, a d oivitatis
iiiius cives dictum e s t ; Tibi vero, a d civitatem.

.
5 ,
.
, rf
< . .
, , . , , .
, ,
,
.

Vers. 25. In parvuiti, ' vocabulum

(qaod n o t communiter resppnsionem vertimus)
varia sigaificat. Mitto nunc separationem ac digestiooem aeouadam medicos, et q u ad hocfit,termiaadoaem. Interdum quidem principii locum
uabet, ut cum dicitur, Respondens Jesus dixit :
Confiieor tibi, Pater, Domine cctli et terra, de
quo nunc est sermo ; nulla enim praceesit ioterrogatio. Quaadoque vero ad iaterrogationem redditur, ut e s t i l l u d : Respondens Simon Petrus dixit :
Tu es Christus Fiiius Dei vivi
; preecessit ioterrogatio. Iaterdum quoque sermoais cootiauatioaem
signiiicat, ut capite vicesimo oono hujus, cum Chananeea dixiaaet: Utique,Domine namet
catelliedunt
de micis, quce cadunt mensa dominorum suorum ;
consequenter statim subjuogitur : Tunc respondens
Jesus dixit illi:
mulier, magna est fides iua ;
fiat tibi ncut vis**. A d b c quoque significat exbortationem sive deprecationem, ut cum dicitur :
Respondens autem Petrus dixit ei: Edissere
nobii
parabolam hanc
Quandoque autem abuadat, ut
cum d i c i t u r ; Retpondens autem Petrus dixit
illi:
Et siomnesoffendanturperte,
ego tamen nunquam
offendar . Siquidem Marcus pratermiait, Respondeaa, et dixit : Peh*w autem ait illi , etc. Interdum vero aigaificat etiam iaterrogatioaem, ut c u m
dicitur : Respoadit eis Jesus : Num ego duodecim
elegi ?

. , , "
, ,
. , ,
, *
* * ,
* * .
*
, *
* , *



# * , ,
. , }, .
[
(52)

, * *
* ]

,

* , ',
* ? * *
,
.

Confiteor autem dicit nunc gratiarum actiooem.

Sapientes vero et pradentes eos q u i tales popalo
videbaatur, puta Scribas et Phariseeos. Parvulos
vero, apoatolos propter simplicitatem et iaaoceatiam ac sinceritatem. Gratias tibi ago, inquit, qaod
absconderis fidei mysteria a sapieatibus et p r u dentibus, illa cogaoscere nolentibus : et revelarie
t a parvulis, lnto animoipsasuscipientibue. Gratias
autem agene Patri, demonstravit se Piliam ejus esse

Mattb. x v i , 16.
Joan. , 70.

" Mattb. X Y , 27, 28.

. , ,

^ ,
.

,
, ,
. * ,
,

, ,

" Matth. xv, 45.

Matth XXTI, 33.

(53) ,

" Marc. xnr 29

VariaB lectiones et notae.

(52) Ioclusa margioe babet .
(c) Sunt aulem, etc. Sigoificaatiusiaium autem,
usque ad coelum et usque ad infernos. Siqai-

(53) . A .

dem, eto.
(d) Ul capilektijui.

H a c i n meia oodd absToa

361

COMMENT. MATTrLEUM. CAP. X X .

, ' * ab illo
, , .
, , ,

missum. Egit

362
ergo gratias

credentium

nomine, significans quem erga homines haberet

amorem. Hanc autem gratiarum actionem Deo obtuiit etiam pro septuaginta quos emiserat, quando ad
eom reversi sunt, sicut dixit Lucas.

.
. ,

Vers. 26. Ulique Pater apud te. Utique g r a tias tibi ago, Pater, q u i a i t a fuitbonavoluntas, eive
, (54), ,
beneplacitum coram te, boc est, quia ita bene pla ,
cuit t i b i , ut bffic repelleres ab iis quia ea repellunt
, *
tanquam indignis, reyelares autem ea his q u i ad
, . . ,
illa accedunt tanquam dignis : idque j u s t u m est.
,
Ne tamen Patri gratias agens, videatur bominibus
,
minus illo poteos, et a natura Paterna alienus,
*
dixit:
* , .
Vers. 27. Omnia mea. Omnia videlicet qu
' * , ,
Patris sunt. Siquidem eliam abbi d i c i t : Omnia qucs
, ,
Pater habet mea sunt. '* Quod si omnia ei tradila
- ,
gunt, o m n i u m u t i q u e D o m i n u s e s t ; si veroomnium
.
Dominus est, aequalis certe est Patri.
, ,
I d autem : Tradita sunt, proutDeum decet intel , * lige, non quod p r i m u m ea non habens postmodum
, , '
acceperit; n i b i l enim i l l a m pracessit, ae ipse q a i , *
dem Pater, sed simul Pater et simul Filiue, s i m u l * , - que o m n i u m Dominue. Verum consuevit dispen , satorie haec saepius dicere, Patrem bonarans. Hanc
.
ergo i n similibus babeto solutionem.
, , ,

',
, . "

, .
*

, Q enim sint Pater et Filius cognoscimus omnes cre-

- , .

,
.

, ,
.

, .

Vers. 27. El nUi Filius. Cognitionem dicit

non vulgarem, sed j u x t a naturam i p s o r u m . Quod

* (55)

dentes. Quis autem sit Pater j u x t a naturam, et

quis Filius nemo cognoscit. Dicit enim Lucas :
Nemo eognoscit quis sit Filius, nin Pater: et quis sit
Pater, nisi Filius . Hoc ergo dixit Cbristus, manifestius docens eequalitatem a d Patrem. Nam si
soli omDium fsqualem babent de se invicem cogni
tionem, aequales utique sunt.
Vers. 27. Et revelare. Etiam boc aequalitalem
indicat. Si enim revelat Pater ut supra dictum est,
revelat et Filius, aequales certe sunt. Revelabit autem naturam Patris, iis qui digni fuerint io futuro
gfflculo. Quod si Patris naturam revelabit, utique
et suam et Spiritus sancti. Uoa enim et eadem
est trium. Dicendo vero : Nenio cognoscit, ereatu1 0

. [ ' (56) . ] ^ r a s eigaificavit: Spiritum s a n c t u m autem, utpote

,
.

i n c r e a t u m QOn comprebendit.

, ,

.
;
.

*
.

" ioan. xvi, 45.

Etquamobcausam de boc etiam manifestius non

est locutus ? Quia nondum tempus erat ut de eo
doceret. Primum siquidem oportebat Filii cognitionem mentibus discipulorum i a s i n u a r i : deiode
etiam illis ea revelari, qu sunt Spiritue sancti

Luo. x, 22.
V a r i lectiones et nolae

(54) , omittit A.
(55) xai,qnodHenteniue ctiamagooscit.addidi.
PATBOL.

CXXIX.

(56) Inclusauterque codex i n margine habet. Non

agnoscit Hentenius.
12

364

ZIGABENI

363

Vers. 28. Venite vos. Qui laboratis i n opere

peccati, et ejus pondere onerati estis. Vides quomodo ostenderit peccatum, et laborem et pondus
habere ? Nam laborem babet priusquam perficiatur;
habet pondus postquam perfectum est.
Potest autem et alio modo d i c i : Qui laboratis
ad vaoa, et h o r u m curis onerati estis. Et ego
refocillabo vos, eive liberabo lali labore, talique
pondere.
Vers. 29. Toliite vos. Jugum nominavit evangelioa pracepta sua, quod i n j u g i m o d u m superponantur accedentibus ad ea : et ipsos coiligent
ad se iavicem, et a d aurigam Christum.
Vers. 29. Et corde. Mititatem bic dicit mod e s t i a m : pars siquidem modestiae est mititas. Ideo 3
postquam dixit : Quod mitis sim, interpretatur
quod d i x i t ; at vide q u i d addat. Neque enim d i x i t : Humilii tantum, sed humilis corde, boc est h u milis animo et electione. Humilitas namque ab i n iortunio procedens, infructuosa est, utpote levis
etinvoluntaria; praeterea(e)bumi)itatemeis atlulit,
tauquam omais radicem virtutis. Seipsum item
in exemplum constituit, ut facilius sermo eusciperetor.
Vers. 29. Etvestris. Humilita (f) enim cordie,
qufficunque patitur, yerbo solum pati videtar,
neque turbatur. Quidam vero Requiem, eam quee
aeterna est interpretantur.
Vers. 30. Jugum enim leve. Jugum quoque
vocavit onus ; sed j u g u m quidem propter dictam Q
causam ; onus autem, eo quod grave sit inexercitatie. Vide ergo quomodo et j u g u m dixerit, et
suave vocaverit, onus quoque dixerit, et leve appellayerit, ut neque despicias quasi facilia, neque
fugias tanquam laboriosa. Queere autem i n quinto
capite interpretationem ejus
quod dicitur de
angusta porta et stricta via quaa ducit ad vitam.
6 1

.
, . ,
; , , * , .
' , (57)
,

. ,

, (58)
,
.

,
,

, . ,
, ' T J ,
,

^ *

,
.
, *
(59) ,
.
. , ,
, .

, .
" . ,

, -gv ^-

* ,

. " ,

, ,

*
, .

, TOW, (60)

' , , '
Cap. XII, vers. 1 . Inillo segetes. Sabbatis,
, ,
boo est, die Sabbati. Segetes, boc est, agros eemi, , .
natos fiumentis.
Vers. 1 . Discipulivero - comedere. Marcus au . .
tem d i x i t : Cceperunt discipuli ejm inter ambulan " ,
dum vellere spicas * Quia enim per medias sage . ( 6 1 )
tes transibant, una spicae avellebant ut praegredi D , poseent, etavulsagrana edebant, confricantes ma, * $
nibus, sicut dixit Lucas *, boc est, terentes; nam
, ,
6

81

Mattb. v i i , 14.

Marc. n , 23.

Luc. v i , 4.

Variae lectiones et notse.

(ol) , abest .
(58) Accedentibus, Henteuius, Forte legit, -

. Rectius,

succedentibus.

(59) Quod primus talem se ad exemplum exbibuit.

( Prceterea, etc. Rursus autem humilitatem eis
proposuit, coiDinendaviu

I g i t u r , non .

(60) Ergo bic quoque comprobant

, p r o .

leotionem

(61) videiur legisse Heateoiua.

(f) Humilitas,eic. Hamilis eaiai(oorde) o m a i a ,

q u patitur, seouadum ratioaeai p a l i e x i s t i i n a t .

COMMENT. IN MATTILEUM. CAP. X X .

365

, , . ,

$ ( 6 2 )
, .

.
* .

. '

)-

, , .

; T J

, , ,
, ,
, (63) (
,
,

, ,

, .

, '
*

366

esuriebant, tanquam famecompulsi hoc facientes :>

sjquidem m i n i m a m corporis curam gerebant, sed
omni tempore audita etassiduitate Salvatoris detinebantur, et ideo fame premebantur.
Vers. 2 . Phariscei autem Sabbato. Lucas vero
ait, quod ita dixeriat, discipulis : Quid faciti* quod
non licetfacere Sabbatis
? siquidem et Cbristo et
discipulis b&c dixerunt, anxie circa minutula occupati, ac carpendi quaerentes occasionem : et de
boc quidem dixit Matlbeeus, de illis autem Lucas,
taiiaque frequenter invenies. Indignabantur autem
quod vellerent, ac si opus eeset, non quod manducarent.
Vers. 3. Jesus autem v. 4. solis. Primo Reg u m Toluminescriptum e s t , quod David insidiis
appetitus Saul soceri sui, acfugiens, e s u r i i t ; et i n gressus Nobe civitatem.sacerdotum Dei, finxitquod
quadam necessitate missus esee a rege Saul, panesque petivit, cumque casu alios n o n inYenisset.
accepit a sacerdote fame compulsus propositionig
panes. Propoeitio autem i i l a , erat mensa, super
quam panes oblation io templo positi e r a n t ; et
acceptos comedit ipee, et pueri q u i cum eo e r a n t
Hffic itaque est bistoria.
6 4

. .
, , , .
,

, ,
, , '
, , '

l l l u d autem, Non licebat, i d est, Npn erat a lege

conceseum. Hanc vero bistoriam Cbristue Pbarieaeis
objecit i n patrocinium discipulorum suorum : ostendens q u o d venia digni essent propter famem,
propter quam ipse quoque David famatissimus
solvit legem panum propositionis : neque solum
correptus non est a sacerdote, q u i tunc sqrte eua
ministrabat, imo potius ipsos ab illo accepit.

.
"
,

; (64)

, , .
, , *

, ,
, ,
.

, , *
, .
,

* (65) ,
,

* L o c . v i , !

1 5

Yers. 5. Num sunt ? Ipeis frequenter recensebat: Num legislis ? exprobraas illis vanam laborem, ut q u i n o n inielligerent qut legebant. Nam
lez erat, q u praecipiebat n u l l u m opus fleri i n
Sabbato ; et rursus altera lez permittens sacerdotibus ut sacrificarent Sabbaio, et proptersacriflcium
ligna scindereiit, ignem accenderent, animalia
pascerent (g), et alia quaadam similia faeereot. Et
certe omnino operabantur, et ita Sabbatum profanabant sive contaminabaat, sed tanquam res sacras
operantes, sine crimine eranl. Uistoriam itaque
David posuit, discipulos venia digaos judicans, u t
p r a d i x i m u s . Praesens autem sumpsit exemplum,
abimde ostendens quod omnino sine crimine erant.
Et vide a q u o i partibus boc confirmaverit. P r i m u m a persoaa: Sacerdotes, inquit. Deinde a looo

1 Reg. x x i , 1 seqq.
Variee lectiones et n o t .

(62) .
(63) , abest. .

(64) .
(65)
(65) , ]pro

(g) Animalia pascererU. Exta, oarnei, saearent et dijriderent*

367

EUTHYMU

ZIGABENl

quia t n templo. Tertio a re ipsa, quia profanant. (66) 'Ev ' itrttra,
,
Non anim d i z i t : Irritum reddunt Sabbatam, sed
'/ , ,
quod graviaa est, Profanant.
Deinde induxit quod
* '
rei caput erat, quodetiam sine crimine sunt.
, .

Prposuit itaque leviorem responsionem, ec postmodum addazit et fortiorem. David siquidem proptercasum inopinatum eemellegem solvit depanibus propoeitionie, et per veniam dimissum est ei
orimen. Sacerdotes vero quottdie eine bujuemodi
casu legem de Sabbato solventes, per legem suae
transgreseionis fructum referunt.
Vers. 6. Dico hic. Ipse enim templi Dominus,
bio prosens est.Quodsi sacerdotes templi, Sabbat u m solventes sine orimine sunt, multo magis d i -

. ,

, , (67)
* * , ' ,
, ,
.

.
.
, , ) ,

soipuli Domini templi. Nam eicut i l l i propter cau- ^^ . '

sam rationabilem crimine vacant, eo quod sacrificent,et sacra faciant opera, ita etiam ieti. Hebrais
siquidem propter suam imbeciilitatem o n u m hobdomadae diem attribuit, quo aboperibus cessarent,
puta Sabbatum, u t i n eo et ipsi ab aliis vacarent
operibus, et servi sui ac jumenta reqoiescerent,
darent autem operam legis lectioni et sacrificiis.
Cbristianis vero tanquam fortioribus, tota hebdomada juseit operam dare lectioni ao spiritualibue
gacrificiis, e t i l l i s q u i d e m alia probibuit, utoperam
darent lectioni ac eacrificiis : bos autem spiritualibus vacantes, ne ab aliis quidem abstraxit. Non
enim i l l o r u m manus alligari oportebat, q u i eas a d
n i b i l p r a v u m extendebant: neque de parvislegem

*,

*
*
,
, (68) * , ,

;
, , '
.

ferrebis q u i demagnispbilosopbabantur, aut i m - Q (69) ,

perfectos qualiter sese i o modo vivendi babere

oum perfectis.

Nosvero Dominioum diem procipae bonoramus

tanquam proprie requiem, i n quo a mortalitate requievit is q u i nostrt maes primitias aceepit, et
innovavit nobis resurrectionem, vitamque i m m o r talem.
Vers. 7. Quod innocentes. Quia odiosias
videbatur quoddixerat. Templomajor
esthic, sermonem a d veniam oiutavit, sedcum increpatione;
nam rursum illis igncraatiam improperat Scriptur a r u m , dicens: Si sciretisquid significet prophetae
dictum , quo misericordiam praeponit Deus sacrificio, miserti utique fuissetis adeo esurientium, ut
i m m a t o r u m ederent triticum : nec eis indignati
fuissetis, cum culpa vacarent; et si non ob aliud,
at ealtem propter famem. Si enim propter sacrificium solvitur Sabbatum, ut preedictum est, multo
magis propter misericordiam: major est enim misericordia sacriiicio, juxta dictam sententiam.
M

(70) * -

, ^ -

. [ (74) ' J
' , ,
, ,
' .

oviroi-

* , ,

, * ,

, ,

' , .
, ,

Cuilibet mentem venit . Atque

(07) ^ / D .
(08) , abest .

' . ,
.

Variae lectiones et notas.

(66)

, ,

Osee , 6.

i t a HeDtenius. Fortasse m o x p r o voluit .

. ]

(69) Forte .

(70) Inclnna marg. habet

(74) I n margine .

COMMENT. I N MATTHA3UM. -

360

*
. , ,
,

, ,

.
,

,
,

, ,
'

. * ,
,

370

Vers. 8 Dominus kominis. Rursum divinita*

tem suam ostendit.Interdum siquidem hano o b u m brat propter obtusum aspectum (h) quffirentium
carpendi ansam : quandoque vero manifestat o b
acutum visum modestiorum. Dominus est, i n qait, Sabbati q u i incarnatus est utpote effector
ac legislator ejus : itaque me Domiao proseate ac
tolerante, vos frustra meos condemnastig.
Io Evangelio autemjuxta Marcum aliam quoque
invenire est responsionem, u b i ait Christue :
Sabbatum propter hominem factum est, non homo
propter Sabbaium * , boc est, Sabbati o t i u m a d bominis utilitalem statutum eet, etnon e diverso. A u t
eiiam Sabbatum ipsum, cunctique dies illud praecedeates, ad bominis utilitatem facti sunt.

CAP. X X I .

Non autem admirandum est, si quaedam unos

evangelista propoait, alius vero p r o t e r m i t t i t . Neque enim simul, ut Cbristus loquebatar, Evangelia
> ,
scripserunt, u t omnium etiam verborum illius
, possent meminisse, sec multis postmodum annis,
.
et ita verisimiie est, c u m homines essent, q u o r u m < , , .
dam oblitosfuisse: bancergo ac similia additamenta autprtBtermissiones babeto solationem. Sapius
.
qaoque brevitatis causa quaedam aliqui reliqaerunt:
' *
iaterdum etiam tanquam non necessaria.
.
Vers. 9. Et Ulorum.
Marcus autem d i x i t ,
>. , qaod rursum ingressus est synagogam. Luoas vero
.
manifestius locutus est, dicens : Factum est auiem
- ,
ut altero quoque Sabbato ingrederetur
synagogamet
,
C doceret* .
.
, -

, .

GAP. X X I . De eo qui manum habebat

K E + . K A ' . .

aridam.

. ,

Vers. 10. Et ecce aridam. Lucas autem d i z i t

etiam utra manus at iuerit, cum ecribere t : Et manut
ejus dextera erat
arida .
Et eum. Suspicantes quod rursus Sabbalii

quosdam c u r a t u r u s esset, interrogatione eum antici-

, , ,

pant u t : cum r e s p o n d i s s e t licitum esse, sumereot

oocasionem i l l u m j a m accusandi tanquam transgressorem : et ita probibereot, et i l l u m oe ouraret,
et alios q u i propter sanitates fuissent credituri. Malebant enim SUAB gentis bomiaes morbis c o r r u m p i ,
quam Cbristum glorificari.
Vers. 1 1 . Ille autem eriget ? Vide, quomodo

. ,
, ,
frpo.

7e

, ,

,
. (73) ,
.
; , (73)

#l

Ulos boo exemplo c o n c l u s e r i t , o s t e n d e n s posses-

r\

, ,
, .

,
*
, ,
.

" Maxe. ii, 17. Marc. rx, 6.

LacYi,6.

"

quod jumealisparcentes, b o m i n u m mieerereatar. Osberra etiam qao pacto diversas variis i n locit dederit de Sabbati solutione ratione, prout
ret expetebat, u t ratioaabiliter legem eolveret, nee
tamen Judeeos perturbaret

ibid.

VariaB lectiones e t n o t a .
m)

'

sionum potius amatores esse q u a m hominum : et

l . e. , intelligiiur enim .

(73) , i a t e i l . . I t a CObaeret.

() Obttuwn aspeetum* Hebatea ocolos, bebes ingeokim.

EUTHYMII ZIGABENI

371

Vers. 12. Quanto ove. Cam i l l i SUO ilentio e i

assentirent: i d enim quod ipse ioterrogaverat lex
permittebat, neo contradioere p o t e r a n t : enuntiative dixit, q u o d homo loage dignior est ove.
Vers. 12. Licet itaque benefacere. Cum exemplo ab ove sumpto illorum ora obturasset, deinceps ad i d , q u o d ab eis interrogaverat, respondet.
Siquidem Marcus' et L u c a s dicunt, quod etiam
horainem statuerit i n medium, et interrogaverit
eos : Utrum licet Sabbatis benefacere, an malefacere ? Postquam enim eis responderat, statuil
i l l u m i n medium, u t a miserabili aspectu dissolveret cordis illorum d u r i t i e m , eisque persuaderet
ut invidiam abjicerent, conspicientes q u o d semper
b o n u m sit eos q u i dira patiuntur curare. Deinde
contra, etiam illos inexplicabilem interrogat quav 3
stionem. At illi yeritate redarguti, tacebant quidem,
sed ob pravam voluntatem non plene ei acquiesceb a n t ; ideoque c u m i r a circumspiciebat eos, sicut
dicit Marcus , quo illos confunderet, contristatus
super duritia cordis ipsorum. Nam ab invidia i n d u r a t u m , nec aspectu miserabili placabatur, nec sermonem cui contradicere non poterant, recipiebat.
Vers. 13. Tunc ait altera. Suo bunc jussu
curavit : et illos exterrens, et Deum se esse ostendens. Gestat autem dextram m a n u m aridam
quisquis dexteram operationem non exercet: dico
sane virtutem.
Vers. 14. Pharisxi vero perderent. Consilium
ceperunt inter se invicem. Marcus autem d i c i t
11

7 f

1 1

q u o d CUm Herodiailis

372

. ,
* , , * ,
.
.
, (14)
' , .
,
,, , ,
. *
, ,

, , , *

* ,
, * ' , ,
,
. (75) ,
,
.
. ,
, , .
,
, , .
.
' * -

CODSUltarunt, q u i et ipsi Q ,
, ,
. ,
*
* ,
' ,
, , .
, ,
. .
,
,
. ,
,
. , -

genere quidem erant Judaei, vebementer autem

Herodem colebaat, et ipsum esse dicebant Cbristum a prophetis promissum. Nam quia prophetatum erat tunc venturura esse Gbristum quando
deficeret q u i ex Judseis imperaret, defecerat autem
diebus Herodis q u i infantes necaverat, primus s i quidem bic alienigenaJudaeisimperavit: ideo buno
esse suspicabantur q u i veatarus exspectabatur ;
et conjuncli invicem, propriam feceruat sectam.
Et quia Herodem p l u r i m u m amabant, Herodianl
cognominati sunt. Heec itaque de Herodianis dicta
siot. De Judfsis autem dixit Lucas , quod dementia repleti sunt, et mutuo colloquebautur, quidam
ipsi Jesu facerent. Neque eoim solum perterriti
non erant, sed et invidia obtenebrati, et dementia
n

. ;

repleti e r a n t ; et p r i m u m quidem colloquebantur

,
quidnam ipsi facerent m a l i , deinde consultaverunt
,
ut eum interflcerent.
.
Vers. 15. Jesus autem inde. Oportet enim a
, ( 7 6 )
pravis recedere : nec ee pericolis objiciendo, eorum
Marc. i u , 3.
Luc. , 9.
Marc. u i , 5.
i b i d . 6.
Luc. , 11.
7

7 1

1 1

7 4

Vari&lectionesetnolae.
(74) Ad idy quod interrogatusfUerat,
eis
interrogaverat.

non quod ab

(75) .
(76) *. . Hoc prorsue alienum est. I n illo
autem intelllgitur . Sed vocabulo

respondet etiam . Hentenius tamen r i d e t u r

etiatn reperisse i^. Aliud autem eat ifuvat TOJ
, , et similia, i d 68t mdiiIgere,
ahud , i d ett f e immittere,
, .

873

374

COMMENT. I N MATTrLEUM. CAP. X X I .

. , iasaniffi permittere. Simul etiam,quia n o n d u m a d , ,

venerat tempus mortis ipsius, multosque adhuc
.
oportebat curari ac frui doctrina ejus.
. , ',
Vers. 16. Et v. 15. facerent. Hoc i n loco ver, , . , b u m intermutus
est, tantumdem va , let, ac ei dioas. Prsecepit et variis verbi suasit.
, ,
Yide autem quomodo aegrotorum curam ba, . , bet, et Judffiorum devitat invidiam, praecipiens
) . ' ne sc maaifestum facerent quod c u r a r e t ; plerum , que enim futurum erat, u t boc audientes exaspe ,
rarentur. Quia autem hujusmodi proceptum p r
/ , magna mansuetudine ao lenitate faciebat, malens
^ ,
suam gloriam peoitus ocoultari, q u a m bos a d
,
majorem insaniam accendi, inducit propbetam
.
evangelista, q u i de tantaejus lenitate ao tolerantia
o l i m fuerat locutus, et d i o i t :
Vers. 16. Ut v. 18. Elegi.
Haec sub persona
" .
Patris d i c i t : Ecce Filius meus unigenitus, quem
, . * ,
elegi, boc eet omnibus p r a t u l i . Quia autem d u o
, . 3
, ,
contioet i n se Cbristus : i n eo qaod dicit, FiUut
, ) ^^, .
divinitatem significat; i n eo vero quod a d d i t :
, .
Quem elegi, humanitatem. Et similia sunt qu sequuntur.
Vers. 18. DUectus mta. Pari modo, Dileeiut
*
meus, de divinitate dictum e s t ; In quo bene com 7 . ,
, , placuit sibi anima mea, de humanitate. Est enim
dilectus unigeoitus. I n ipso vero bene aibi com , .
placuit, utpote i a quo oblectatue e s t : v e l t a n q a a m
" ,
i n eo, per quem bona voluit, dico sane bomimun
, '
salutem.
, ,
Ipso quoque baplizato, hujusmodi vocem Pater
.
Q desuper emisi^dicens; Bicest Filiusmeus
dilectus
( 7 7 ) in quo mihi bene complacitum est ;
similemque i b i
, . - dedimus enarrationdm : lege ergo et i l l a m , u t p l a , ,
nius intelligas. Quod autem dicilur In quo bene
. ,
complacuit sibi anima tnea, idem est quod, In quo
, , .
bmemihicomplacitumest.
ultaitem esthujusmod
,
quflB b o m i n u m sunt, Veteris Testamenti Scriptura
,
dicit de Deo, propter crassam Hebraeorum m e n t e m :
.
quffi omniaintelligere oportet qaalenueDeoconveniunt.

71

, , rf
,

, , '
.
. ,
, -
,
, .
, ^

. ,

.
7

*Mattb.ui, 19.

76

Vers. 18. Ponam eum. De Filio incarnato boc dixit, tanquam de bomine proflciente per
aeceasum Spiritus sancti. De quo etiam dixit L u cas : Piier autern crescebat et corroborabatur sjriritu, plenus sapientia, etgratia
Deieratsuperillunfl*
Vers. 18. Etannuntiabit.Judicmm
vooatlegem
eyangelicam, quam per apostolos preedicavit genlibus. Vel justum j u d i c i u m suum, quo repellentibus eum Judeeis, assumpsit gentes. Hoc enim
vere justum est j o d i c i u m , n e omnino pereat o p u *
manaam ejus.
Vers. 19. Non vocem ejus. Propter bmc
verba tatam posuit prophetiam. Nam c u m m a n -

Luc. u, 40.
Variae lectiones etnotse.

(77) .

375

376

suetus essat ac mitis,non contendit adversus con- xeti , ,

' , '
tradictores, neque clamarit d u m ei fieret i n j u r i a :
,
neque foris docait, ut faciuat h i q u i g l o r i a m ab
' ,
bominibus venantur : eed i n templo, et i n syna , , ,
gogis Judaeorum, ac i n desertis montibus et litto . ,
ribus. Deinde prophetat edam de imbeoillitate eo *
r u m , q u i buic omnipotenti Deo insidiabantur.
.
. ,
Vers. 20. Arundinem confringet.
Arundinem
vocavit Judeoe, tanquam valde imbecilles ad d i - ,
, , vinam et ineipugnabilem ejus potentiam : neo
.
tamen simpliciter arundinem, sed etiam commi, , -, nutam, ad augmentum imbecilitatis eorum. Dicit
, , ' ergo quod potens sit eos tanquam arundinem
.
comminutam facillime confringere: neo tamen boc
faciet propter suam tolerantiam ac modeeliam.

Vers. 20. Et non exstinguet.

Hic Judaeorum
.
accensum adversus Christum a n i m u m significat:
,
quem etiam linum fumigans appellat, ut quod fa , eile exstingui possit a Gbristi virtute : eicut fa, , cile quis ezstinguit linum fumigans, i d est ac ,
ceneum. L i n u m autem i n h o o loco intelligimus
, . ,
p a n n u m lineum : bnnc tamen non exstinguet
. , ,
ut patiatur, et patiendo demonstret eximium,

quem erga nos gerit amorem suum.
.
" . " Vers. 20. Donee suum. Donec a d
finem
1

acperfectionemdeducat justitiam s u a m . Siqoidem

. , , ^,

. victoriam nominavit perfectionem ; j u d i c i u m au , ' tem, justitiam. Quousque adimpleat j i m i t i a m eua m quousque suae ostendat justificationes, q u i - G , , .
bus Judaeos condemnet, et eomin impadentem
, ,
amputet cansationem. Post b autem tanquam
, rf ',
vasa figuli, confringet illos i n virga ferrea
,
7T

principato

R o m a D o r u m Vespasiani et T i t i , q u i

eos obsederunt ac exterminaverunt.

Vers, 2 1 . Et $perabunt.
Sperabunt quod
solue ipsein afQictionibus invocatua, sperantes i n
se liberabit.
CAP. XXII. De dcmoniaco

caco et muto.

.
, , '
.
. '.

Vers. 22. Tunc vidcret. Diclio tanc.

mterdum consequentiam, rerumque ordinem si-

, ,

* ,

gaificat, eicut etiam

particula

. ,

in illo
tempore : quandoque
vero utraque D * . ,
h a r u m tempus solum denotat, quo facta sunt
.
ea queB dicenda sunt. autem h o c i n

loco

mutum accipimus, non s u r d u m , u t alibi.

Vers.23. EtDavid
f Audierant enim prophetas
annuntiantes, quod de eemine David yenturue
esset Cbristue.
Vers. 24. Pharismi autem damoniorum. I n v i d i a namque ad gloriam illius mordebantor :
ideo euam sua prava mulatione, non verebantar divin naturee opera Beelzebul ascribere, dicentes ; Hic non ejioit deemonia propria
virtute, sed per Beelzebul, illum sibi familiarem
,

Psal. U, 9.

"

' ,

habens et amicum. Nam alibi quoque d i o e b a o t :

.
, *

, . ". ,
, ,
,

Beelzebul
habet .
Vers. 24. Sciens illis. Apud sese enim
hc dicebant timeates turbam, ipse vero secre*
t u m cordie eorum publicavit, binc etiam Deum se
esse demonstraos. Vide autem quod p r i m u m ob
i d accusatus non objurgavit illos, cogaosceodam
tradens suam potentiam, t u m a pluribus signis,
t u m a doctrina, q u inde seouta est. Quia vero
r u r s u m idem dicentes, peraeverabant i n nollo meliores effecti, deinceps eos objurgat ao redarguit
i l l o r u m insaniam. I d tamen oum mansuetudine
faeit, instraens nos, utpeacantee maosuete arguamue. Et ab hie q u communiter accidunt, format
rationem, sumitque tria exempla notissima et i n Tl

. *

878

COMMENT. MATTILEUM. CAP. X X I I .

S77

, ; , TOJV . , '
.

, (78), , - dubitata. Primum quidem supremte potenti, a l * , * , ,

, (79) ,
, , .
.
.
.

.
; ,
, *
*
*
* ,

terum medise, tertinm vero infimae, coofirmaasquod

sive magnum quidpiam, eive medium, sive iuflm u m sit, quod adversus seipsum exeroeat sedition e m , peribit.
Vers. 25. Omne desolatur. Seditionem inter se
i i m c e m agentibus bis qui divisi sunt.
Vers. 25. Et omnis ttabit. stabit propter
dictam causam.
Vers. 26. Et ejus f Si Satanas q o i princeps
est daemoniorum, aperteao Tioleater Sataoam pertequitur : aeque eaim suum domicilium ultro u n q u a m reliaqueret: omnino iaimicus est is qui patitur, persecutioaem inferenti. Itaqae cootra seipgam divieus est, separatis ab eo dfiemoni

'

, r ; [ , (80) Q bus, q u i subjecti eraot : et quomodo stabit

, , - regaum ejus,. quod i a illos habet ? Si ergo
erg p n u , ] *
, * ,
'

;
,

, * ,

.
.

,
,

ceps i l l o r u m est, nequaquam eos expeUeado seditioaem aget adversus illos : aequaquam b o m i n i
contra dffimonem auxiliabitur : nec bomiaem
uaquam amare poterit, qui ab initio homioida
est.
Vers. 27. Et ejiciuni. f Postprimam accueaiionie dilutionem, a d secundam procedit maaifestiorem. Nam quia discipuli quoque ejusjam
dffimooes ejiciebaat sumpta ab ipso potestate, ab
bis magis Phariseeos arguit, q u i sola moti invidia
eum accusabant: siquidem n i b i l bujusmodi
illis objicientee, solum ipeum i t a accusabant.
Filios autem Pbariseorum apostolos aominavit,
eo quod Pbariseei patrum ordioem retiaereat

, - D inter Judeeos, a quibus descendebant apostoli: vel

, .
'; , ' . *
; ;
,
.

q o i a illis juaiores erant. laterrogat ergo: Per

quem ejiciuat ? A n etiam per Beelzebul? Et quare
illos quoque accusatis ? Si autem per d i v i aam grauam, utique Deus ego sum ; a a m per
nomem m e u m daemooia ejiciuot.
Vers. 27. Ideo judices. Quia ergo ipsi quo-

" Mattb. , 18.

Variae lcctiones et notae.

/78) .
(79) .

(80) QueB bic inclusa eunt, ea ex cod. Aexcider u a t . l a causa fuit duplex .

379

quedeemoniaejiciuntnec acctisantur a vobis, p r o - , (81) '

, ,
pterea ipsi judices vestri e r u n t : et coademrra * /3 *
bunt vos ; n o n de omnibua, quee i n vita perpotrastis ; nam i d solius Dei est, sed de hac * '
, ,
blaspbemia, quoniam, illis relictis, moti iavidia,
, , me solum accusatis. Vel propter hoc, quia c u m
, ,
siat filii vestri, et agaoveriat veritatem, condem , .
nabunt vos patres suos, q u i hanc cognocere
noluistis.
Vers. 28. Si regnum Dei. f Digitus Dei hic
. [ (82) ,
dici potest Spiritus saactus. Cum enim caeteri
. *
evangelistre dixeruat: Si egoper Spiritum
Deiejicio

damonia, Lucas dixit iSiego per digitum Dei ejtcio
, *
dcemonid .
. ]
',
Postquam demonstravit, quod per Beel7

zebul ejioeret daemonia, simul etiam ex coase- ,

quenti ostendit, quod ea per Spiritum Dei ejiceret. Spiritum autem Dei nunc potentiam vocat.
Nam et Lucas : Per digttum Dei d i x i t , boc est
per manum ; manum vero Dei, potentiam Dei d i c f
m u s . Si vero ego per potentiam, inquit, divinam
ejicio deemonia, n o n quasi nudus bomo, sed
quasi Dei Filius, profecto pervenit o d YOS regnum Dei. Suum autem dicit regaum, quod
videlicet per Cbristum esse venturum, prophet
praenuntiaverunt. Nam solius Deiestper potentiam
divinam daeraones ejicere. Apostoli namque n o n
propria poteotia, sed per divinam gratiam ilios
ejiciebaat. Neque enim potuerunt tanquam Deus,
sed gratiam a Deo babebaot. Cbristus siquidem
8olo J U S 8 U daemones fugabat: i l l i vero per no- Q
men ejus ipsos expellant. Si vero pervenit ad
Y O S regnum Dei, quare i l l u d repellitis? Quare
contravestrabona pugnatis?Hoc namque tempus
est vestraesalutis,quodolimpnL>dixerunt propbeta?,
Vers. 29. Alioqui quomodo diripietl
Ab exeojplo sermonem producil. Per fortem autem,
principem dffiraoniorum s u b i n d i c a t : quod
natura fortis eit, sed quod usque tuoc tjrannice
regoaverit, eosque q u i p r segnitie imbecilles
erant, opresserit. Vasa ejus subjecta daemonia erant, q u et arma ejus dici p o s s u n t :
n a m etiam arma dici solent. Ideo quoque Lucas arma ejus ipsa v o c a v i t ; per qaae
miseros bomioes i a serritudom redigebat. Hoc
ergo
exemplo
considerationem
iaducit,quae- osten
*
v>.v*f w
w .

w ~ ,

8 0

8 1

d a t u o a s o l u m q u o d p r i a c i p e m daemonioruui a m i -

cum babeat, sed potius quod fortitudinem

ejus tanquam iniraioissimi alligaverit. Est autem
aoasideratioais scopus, quod siout ooo potest
quisquam domum fortis ingredi, vasaque ejus
dirpere ab illo conservata, oiai p r i m u m fortem
7 9

Luc. x i , 20.

"ibid.

. ,
,

, ^ .
, , ,
(83),

' * ,
' *

*9,

. ,
, '

. , ,
.

. ?* *
, ,
; , .

(84) ;

, , *
, r$ ,
* , (85)

, ,
* , .
, , *

,
j
'7

"
i

fftov
-f
'

, * , .

, ,
, ' ,
' -

" ibid. 24.

Variae lectiones et not

(81) , abest .
(82) Inclusa codexuterque margiae babet. Referuntur autembaec aJ Luc. x i , 20.
(82) addit A.

(84) Heateaius vidtupri88pt. Uterqae vero meus habet .

(85) . .

381

COMMENT. I N MATTILEUM- CAP. X X I I .

, ,

,
.

*(

'

382

v i a x e r i t : ita neque h i c rupuisset deemonia, h o c

est dispersisset, nisi primum vinxisset principem
i l l o r u m , q u i eis fortitudinem praestabat.
Scire autem oportet, quod undiquaque
exempla ad omne propositum aptantur rebua ad
quas assumuntur: sed u t p l u r i m u m in magis
propriis ac principalioribua partibus.

Quidam vero dicunt vasa dflemonum esse d a m o aiis agitatos, quos Cbristus ab illis rapuit, via . '
ctis eorum virtutibus. Possunt quoque dici vasa
, + ,
diaboli omnes q u i opera diaboli exercent, ejusque
*
voluatatibus aubaerviunt.
Vers. 30. Qui spargit. Altera quoque conside . ' ,
ratione conurmat, quod potius sit ei inimicissi
. " * \ mus princeps deemoaiorum. Quod enicn noQ sit
o*t ,

, * ,

' , ,

c u i n Gbriato, n e c c u m eo oongreget, maaifestum

est ab utriusque operibus. Cbristus siquidem

omoem docet virtutem : cumque omnes ainet,
segrotos s a n a t ; ille vero e diverso omnem docet
pravitatem, et c u m bomines odio babeat, sanos
corrumpit. Quod si neque oum eo est, nulla v i delicetin re ei conformis, sicut d e m o n s t r a t u i B
est, neqae cum eo congregat ad fidem: omnino
adversus eum est, et spargit quos Cbristus coogregat, quantum i a t e est. Cum autem dixisset :
Qui non est mecum, adversum me est, ac obscure

'

'

, , ,
,
'

'
,

' ,

, ' .

' .

, '
,

, ,

'

.
. , ' .
.

. *

. "

, , ,
' , ,
* , , , , ,
, ,
, , ,

, , ,
, , '

, ,
, , ,
, , ^ - * *
,
, , .
, ,
,

l o q u i Tisus esset, sermoaem iaterpretatus

est,

addens : Et qui non est mecum, spargit: diabolo

vero conjunxit Judaeoa q u i adversum se eraat, et
q u e ipse oongregabat, quantum i o ei erat,
spargebant.
Vere. 3 1 . Propter hoc. Quia talia adversum me
dioitis.
Vers. 34 Dico eis. eimpliciter omoe
peccatum et omaem blaspbemiam d i o i t : per ea
enim qu sequuator, manifestavit quam omnem
dicat blaspbeoaiam et quod omne peccatum. Ait
enim :
Vers. 32. Ei futuro.
Quicuuque, inquit,
peccaTerit adversus bumanitatem meam, boc est,
quiequisdixerit blaspbemum verbum adverauseam,
offensua quod tanquam bomo edam, b i b a m ac
dormiam, aliaque q u bumanee suat propria n a turee, ut homini oonveniunt, et faciam et patiar,
confirmaas quod vere bumanam susceperim naturam, buic omniao ignoscetur, qaasi ex
jadustria male egerit, sed per veritatis igaorantiam
blapbemaverit. Qui vero Deo dignaa videos operatioaes, quas aolua facere potest Deus, ipsi
quoque Beelzebul illaa aseripserit, ut voa etiam
nimc faciiis, et i t a adversus Spiritum aanctum
blaspbemiam dixerit, sive advereua divinitatem
(oam banc vocatouacSpiritum saactum,) bic quaai
ex induatria maaifeste ac acienter peccaas, et
Oeum iajuria afficieas, ac inexcusabiliter delinqueas, Tenitm aoa ooaseqaetur.
Quod autem aequitur, Nequein prxsenti
smeulo,
neque in futuro, addidit, doceos maximam ao

383

ZIGABENI

384

iremendam esse adversus Demn blaspbemiam: et

quod hominum quidam hio ae i n futuro saculo
supplicia sustineni, u t Sodomitae et Judaei. Et de
Sodomitis quidem praediximus decimonono c a p i t a
Judaei vero et hic poenas dederunt, a Romanis
miserabiliter afflioti: e t i b i miserabilius cruciati
dabunt. Quidam vero bic solum puniuntur, u t
fornicarius ille apud Gorintbios Satanffi traditus.
Aliquij autem i b i tantum, ot dives ille io flamma
cruciatus. Praterea nonnulli neque bic nequeibi,
ut apostoli propbet ac J o b . Nam quae i p t i
patiebantur, non ultionis erant a Deo immissee,
sed certaminum ac luctarum. Qaod ergo minatur, adversus illos est, q u i immutabiliter i n pec*
cato remanent. Manifestum est autem, quod eis
qui resipiscunt, et bic et i b i remittetur. Malti
enim q u i tunc i t a deliquerant, cum postmodum
credidiesent, veniam sunt adepti.

,
, (86)
, *

* (87)
,
"
, * , ,

. , r$ . ,
, ,
* ,
, ' *
, .
,
. , , .

Vers. 33. Aut cognoseitur. Facile, boc eet,

dicite. Rursum autem confuadit illos tanquam
ea deducentes i n accusationem, quae eibi mutuo
non constabant, sed praeter naturam erant. Nam
quia opus abigendi deemones n o n improbabant,
quanquamadmodumimpudentes essent, eum vero
calumniabaatur qui illos a b i g e b a t : ab exemplo
illos redarguit, q o i opus quidem judicarent bonum
enm autem q u i operatur, m a l u m : quod impudentiee est ac repugnanUae.
Et arboremsane appeUatseipsum:frtictum vero,
opus suum. Ait ergo : Aut dicite operatorem
b o D u m , et opue ejue bonum : aut operatorem
m a l u m , et opus ejue m a l u m . Nam si opus b o numest, operator quoque ejus bonus erit. Ex
opere qaidem cognoscitur operator : si boni
operis, b o n u s ; si pravi, pravus. Quinto enim
capite d o c u i t , quod non potest arbor bona fructus malos facere, u t neque arbor vitiosa fructus
bonos faoere.
Vers. 34. Progenies mali ? Non m i r u m est eibujusmodi convitia jactatis. Nam c u m mali
sitis, n o n potestie bona loqui. Deinde naturali quoque ratione demonstrat, quod boc n o n
possint.
Vers. 34. Ex loquitur. Siquidem c u m i n
corde v i t i u m scaturiat, necessario ab eo quod
abundat, effunditur pravitae quae est sermo mal u t . Et quemadmodum medici (i) ciroa principia
quidem, exsilientes bumores intus ramanere cog u n t : c u m autem i l l i eubscaturiunt, j a m vincun-

" . , , .
, .
, ,
*
, ,
(88) , , , .

8J

e t

, (89) * ,
. , "
,
(90) , .
, *
.
, * , . '

,
.
; ,
. , . ) ,
.
' . f**94)
(92) ,
,
. ,

, ,

Matth. yii, 18.

Variae lectio BS et noiae.

(86) omittit .
87) , omitlit .

88) .

(t)
Vomentes.
89)Mediei.
Non sollicito
hoc vocabulum. A l i b i tamen.
) Medici Vomentes.

dicitur etiam .
(90) omittit .

(91) legis Hentenius. Recte.

(92) p r o $ . .

tOMMENT. MATTlLtiUM. - CAP. X X I l l .

380

tur, et sie i l l i abundantes prosiliunt; ita sane et

.
qui prava nutriunt consilia. Ipeos vero progenies
,
viperarum appellavit, sicut etiam Joannes Baptista
.
tertio capite . I b i ergo et hujue qusre expositionem.
.
. ,
Vers. 35. Bonus mala. Docet nunc i d quod
,
dictum est, puta os ex abundantia cordis loqui,
,
non
i o malis tantum tleri bominibus, verum
. ,
etiam i n bonis. Et tbesaurum q u i d e n i yocat sca
toriginem fontemque bonitatis ac pravitatis: booa
autem et m a l a , bonos malosque sermooes.
. ,
.
Vers. 36. Sed dico judicii.
Otiosum d i c i l ca-

lumniatorium e t Y a n u m , v e l superfluum

. ), -

ac no-

civum ; rationem yero, exameo et responsiooem.

Non ast autem modica correctionis pars, n o n
, .
, g soium respondere etredarguere, sed et commioari,
quod sane plerumque facit.
, , 3

, .

Vers. 37. Ex condemnaberis.

Ex bonie q u i d e m justificaberis, ex malis vero condemnaberie.
CAP. . De requirentibus
tignum.
. ". .
Vers. 38, Tunc videre. Cum admirari ac
. " * ,
Biiccumbere oporteret, tunc rursum impudenter
) , loquuntur, et quem paulo ante deemoniacum terrje , rario a u s u vocabant nunc adulatorie magistrum
, ,
yocant, et post tot miracula signum videre quee , , *
r u n t : non u t credant, s e d ut e u m opprimant.
.
Cum enim uon possent ei contradicere, d u m fa, , cile illos covinceret : a d opera transeunt. Lu. , * . ^ cas autem dicit quod alii tentantes signum de cmlo
qucerebant ab eo
Suspicabantur siquidem quod
,
signa i n terra, prsestigiis fallendo ederet; signum
*
yero de coelo nequaquam facere posset, cum a
, .
Deo n o n esset. Eteaim alibi quoque dicebant:
.
Bic. komo non est Deo .
.
Vers. 39. At ille qwxrit. Cum i l l i contumeliosi
. " , essent, patienter eos ferebat: dum autem adula (93) * , rentur, aspere respondit, utpote q u i neque a n i m i
, , (94)
vehementia vinceretur, neque adulatiooe molle . ,
sceret: boc vero a progenitorum capit pravitate,
,
tanquam dignam illissobolem.Pravam quoquedixit
.
hanc progeniem, q u a s i jam olim incredulam ac ten, .
tantera. Ait enim David .* Et non crediderunt in

mirabilibus ejus . Ac rursum : Et tentaverunt et
. *
exacerbaveruntDeum
exceUum . A d o l i e r a m vero
.
, - ^ propter progeaitoruma Deo defectionem ; q u i o l i m
flde a Deo disjancti, fidei deemonum adbseseruat.
,
Adulterium quippe etiam nominavit idololatriam
, $ .
Yeteris Testamenti Scriptura, idque frequenter i n
,
propbeticis Libris invenies.
*
' .

' ,

* , .

.
.

** Maitb. ui, 7. Luc. , 16.

Joan. , 1<t.

Yers. 39. Etsignum propheta.

Peal, LXXTU, 3 t .

" i b i d . 56.

Variae lectioneset notae

(93) Inteil. .

Nondabitur ei, quia

(94) .

 2IGABENI

387

ex fide, sed ex dolo, lentando signum qua?rit

Quid ergo ?ooa fecitdeinceps signum ullum? Fec i
utique ; at propter iilos : n a m ipsi obdurati
eraat, sed ad aliorum utilitatem. Sigaum vero
Joass prophelffi, vocat resurrectiooem suam
pulcro post tree dies et tres noctee. Jam enim hanc
Judseis predicit ut cum resurrexerit, ad memoriam
reducant quod haac illis prsdixerit, diebus etiam
ac noctibus propriee sepultur a d miautam designatis. Propter hocsiquidemipso aepulto, congregati sunt summi sacerdotes et Pharisaei ad Pilatum
dicentes: Domine,recordati sumus quod impostor ille
dixit adhuc vivens : Posl tres dies resurgam . banc
vero, signum Joaae propbet aomiaavit, propter
similitudiaem, quam eiiam manifestat dicana ;

ix , * ,

; , ' ' *
.

, ,
,

^ , ', .

Vers. 40. Sicut noctibus. Hoo vere sigauoi

erat, et sigaorum o m a i u m maxime a d m i r a n d u m nullius enim factaestuaquam talis a mortuis resur:
rectio. Datum est autembujusmodi sigaum Judeeiiafidebbus, boc eet, opere impletum est apud eos
boo miraculum, quo certiores sint bunc Deumesas
omQipotentem,etdeinceps quasi Deo repugaantese
conscientiam habeant acerbe illos lorquentem, e,
futura quee eos comprebeasura siat mala praesagien t
tem. Cor vero terraB inlelligi illius profunditatem.
Nam i n profunditate illius, lapidibus incisum erat
sepulcrum. Tresautem diescumnoctibu9 sub terra
permansit, u t crederetur fuisse morluus.
fCorterree, sepulcrum vocat.
Vers. 4 1 , Vtri NinivitcB hocloco.
Simul tan- ^
quam omniapreecognoscens et borum preedicitimpoeniteutiam, quae etiam post suam futura erat
resurrectionem : et simul ipsos exterret. Dicere
soleraus huoc aut illum i n futuro judicio nos coademnaturum, non quasi ille futurus sit Judex, siquidemomnium Judex unuseritGbristus, sed quod
illius operatio nostris collata confundet . Haac
quoque coasuetudiaem secuttis est Cbristus : Plus
autem, ait, quam Jonas est hoc loco. Jonas eoim
servus erat, Gbristus vero D o m i a u s : ille e ceto
egressus est, iste ab inferao ; ille invitus praedicavit, iste sponte ; ille peregriaus erat, iste cognatus secundum caraem, ille subversioaem predica vi t,
jsteregaum caelorum ; illeouUumfecitsignum, iste
iaaumera : de illo aullus preedixit, de isto o m - D
aes propbetse. Preeterea Niaivil barbari eraut,
Judaei diviais enutriti Scripturis. Et i l l i quidem n i b i l a Jona audierunt praeter i d taatum ; Adhuctres
dies et
Ninivesubvertetur** 6isiaiumeicTedideriint:
isti vero variam a Gbristo ac profundissimam audieraat doctriaam, nec ei crediderunt. Multa q u o 9

Mattb.xxvu, 62, 63.

. " ,
.
.
, ,

' ,

. , ,

. ,
.

, , .
f (9) , .
" . ,
, ,
,

. , $

.
, ,

* , * ,
, , -
, '
' ,
,
*
,

>

(96)

(97)

Joa. m , 4.
Variae lectiones et notae.

(95) Hffic quiaque vocabula solus Hentenius

margine sui codicis repetit.

(96) Ita L X X : sed i a Hebraico est .

(97) abest .

COMMENT. I N MATTlLfiUM. ,
- , . tTtpa
, .
. , , '
, * ,
.
.
, ,
,
.

.
,

CAP. X X l l t .

390

que et alia invenire poterimus, quffi Cnristus majora habuit.

Vers. 42. Regina hoc loco. Austrum dicit regionem a qua tlat auster, dico sane jEthiopiam, quam
Saba vocavit tertiue Regum liber. . Sitaest autem
bffic regio ad finem orbis babitabilis. Plus, inquit,
estkoc loco quam Solomon. Nam Solomon solius JudaeflB rex erat, Cbristus vero rex cceli et t e r r . Ille
de sapientia bumana ipsi disseruit; bic de sapientia divina sermones babuit. Poetquam i t a parvitatis illorum excessum a comparatione demone*
travit, p r o d i c i t deioceps per parabolam q u eos
comprebensura essent mala.

Vers 43. Cum invenit. Arentia loca dicit deserta. Significat autem ganctomm animas, n u l l u m
affectionis bumorem habentes, quae etiam desert
sunt, nec ullius vitii fecundee, ( f f a d quae n o n
habet aditum.)
Vers. 44. Tuneexioi. Domum suam vocat b o m i . , ,
nem aquo egressus est noa Yolens, sed jussudivino.
, , .
Vers. 44. Et ornatam. De liberatis a deemoue
. hoc dixit, q u i ob segnitiem ac negligenliam facile
,
r u n u s a demone imradunturet capiuntur. Invenit,
. ioquit, priorem d o m u m suam vacantem ac vacuam
w (99) , ,
Spiritu saocto seu v i r t u t e ; proterea scopis purga ,
tam et mundatam, boo est instructam ad ipsius
, , eusceptionem: insuper etornatam ive delectabilem
- , , ,

^ flibi.
Vers. 45. Tuncibi. Sceleratiores, boc est, fortio . , ,
ree ad malefaciendiun. T i m u i t e n i m ingredi, neforte
( 1 ) . ' , ,
tanquam solus ac imbecillis rursus ejiceretur. Sep , ^. ,
tom, vero Hebrai simpJiciter pro multis accipiunt.
.
f Spiritus malus q u i assumit seplem spiritus se
[ (2) ,
sceleratiores, estcogitatio gastrimargiae sive g u l ,
,
quam sequuntur cogitatio fornicatioois, avaritiaB,
, ,
, , , iavidifle, i r , tristitiffi sive pigritiae, vanaB gloriee et
superbiae.
, , -

* . ' , Tac . , ,
, (98) .

. ]
. '
* , .
;. " ,
, , ,
- $ *
avrf
.
,
(3) .
, .
,

Vers. 45. Etprimi$. Prius enim ab uno d s m o n e

torquebantur, postmodum vero a multis.
Vere. 45. Sic perversa. Sicut q u i a dmone
inquit, agilabantur, si postquam ab eo liberati fueriot, negligentes sint, facile rursus vexationem
Bustiaeot: i t a erit et generationi buic incredulae
et imperauadibili. Et vere ita i l l i contigit. Prius
siquidem Judeei d s m o a i b u s agitabaniur, coleates
idola,eisque fiiios suos ac filias immolantes: ab bis
autem per propbetas liberatisunt. Sed quia ealutis
d o m u m (j) neglexerunt, suamque Salratorem

m Reg. , 1.

VaridB lectiones et n o t a .
(98) . A b ad omiserat

Beotenius.
199) omitlit .

clusa m m a r g . babet A.

[3) addit A.

0 ) Salutudomum Salulemsuam. Sine videlor legiase .

361

EUTHYMII

ZlGABENl

, occiderunt, facile rursus a daimonibus capti s u n t :

. '
ideoque insanientee,moveruntadversus se invicem
,

seditiones, ceedibusque iuae gentis h o m i n u m
, . Hierosolyma impleverunt, proat scripeit Josephus.

Et j a m fact sunt novissimae eorum calamitates
.
graviores prioribus. Nam qu sub Vespasiano e i
, '
Tito passi sunt, longe miserabiliora fuerunt hi,
, , 'quffi ab iGgyptiis et Babyloniis ac Aatiocbo sasti.
naerant.
6 (4)
Ideo etiam Cbristue dicebat: Erit afflictio magna
, , ' .
qualis nunquam fvit neque erit . Dicta igitur para bola no8 quoque docemur, quod quisque a malo
, , liberatus est, nec melior efficitur, d u r a m sastinebit
, ,
ultionem : et ei q u i postquam a peccato tyrannice
p r i m u m imperante liberatus est rursus i l l i eese ac.
cessu facilem praebet, miserior erit posterior con- ^ ^ ,
*
demnatio priore. Hac enim causa d i x i t Cbristas pa * ",
r a l y t i c o : Ecce sanus factus e$ non pecces deinceps,
* ,
ne quid deterius tibi contingat ".
91

Vere. 46, 47. kdhuc loqui. Foris, i d eet,

extra d o m u m i n qua docebat, stabant: eo quod
propter t u r b a m ad eum accedere noa poterant,
sicut d i x i t Lucas . Misertmt autem ad i l l u m , q u i
evocarent i l l u m , u t ait Marcas , sive extra vocarent. Fratres autem ejue dioit filios Josepb, eo quod
h o r u m pater esset, et matrem illius s i b i desponsa"
verat.
Yers. 48. ille mei ? Hoo dixit non abnegans Matrem suam. Qoi enim hoo facere potuit,
qui morti sue vicinus magnam illius ouram h a b u i t :
oeque dedignatus est ipsam babere Matrem ? Quomodo, ioquam, hocfeciseet, qui propter reverentiam
quam erga illam gerebat, aqaam i n Cana convertit
i n v i n u m , et subditus erat non ipsi t o l u m , verum
etiam ei q o i pater suue dicebatur: Et erat, inquit
tubditus
. Si enim negaturus i l l a m fuisset, aut
ob eam pudore afficiendus, nequaquam ab ea natus
foieset. Sed quia tunc multitudinem docebat, nec
eequum erat, ut bos relinqueret, et a d matrem ao
fratres procurreret, a i t : Quae bujusmodi mater
mea est, aut q u i bujuemodi fratres m e i sunt, u t
propterillorumobsequium, tantae multitudinis u t i litatem parvipeodam ? Non ergo vilipendens illoe
b u D c locotus est sermonem, sed docens quod preeponendam jadicet perditorum salutem parentum
ac coasanguineorum obsequio. Nec m i r u m c u m
propter hos parentes ac c o D s a n g u i n e o e babere s u stinuerit.
8

9 i

9 S

Vers. 46. Et fratret

mei. Matrem eos n o m i navit, quasi doctrin verbum i n intelJigibili anim
utero suscipientes, et congruo tempore ipsum
9 1

M a t t b . xxiv, 2 1 .

9 9

" . " , $ ,
,
, .
, , , ,
. , ,

.

; ,

. ;

* *

, *

, ,

' ,

, )

, ,
,

(5)

, ,

^ &

^*

xart"
.
. ,

\ ^ : ^,

Joan. v , 14. Luc. vni 19. "Marc. , 3 1 . 9 1 Lue. u,51.

9

Variae lectiones et n o t s .
(4) Unde autem varietaa textus hoc loco ? Forteex
rodicibus N. Testatnenli ? Noo. Sod ex Chrysost.

\. VU, p . 462 D.
( ) abest A.

303

COMMENT. MATTfLEUM. CAP. X I I .

394

parientes. Fratres vero tanquam a Patre coeleeti

,
adoptatos per fidem, quam i n Ghristum babebant,
,
factosque regni illius cobeeredes. Deinde sermonem
. : .
bunc interprelatur.
" . ,
Vers. 50. Quicunque es*. Ipse meus
frater,
, , , soror et mater est: boc est, propinquus ao dome, .
sticus meus, utpote eadem faciens q u ego facio
. ) ,
voluntatem Patris mei. Sororis autem mentionem

fecit, quia filias etiam babebat Josepb : aut propter
, ,
uxores boc dixit. Dei autem voluntatem facit, q u i
( 6 ) , evangelfca preecepta servat et oustodit (k). Itaque
, . "
neque mater ejus aut fratres ejus fuissent mater
ejus, nisi Dei voluntatem feeissent. Non etd ergo

bic sermo abnegantie consanguinitatem illorum
, .
j u x t a c a r n e m : neque enim d i x i t . Non.eunt eed

, (7) ] praeponentis eam quae secundum Tirtutem est, ac
docentis nullam illius esse utilitatem, nisi et hmc
' , ( 8 )
adsit
, ,
,

.

,

, ;
. . ( 9 ) , '

'

. ' , *

* , ' .

. ,

I
(10) ,

. ,

(11)

, , ,

, ,
, ' , *, .
.

* .

, ? .

, . ,

"Lue-xi,27.

Quod sinecDeiMatri genuisee i l l u m profuisset,

nisi v i r t u t e m secuta fuisset, cui alteri proderit, v i r i
sanoti esse cognatum, si yirtutem non babeat.
Contingit enim et cognatos non baberi p r o cognatis et non cognalos pro oognatis b a b e r i : illud q u i dem propter vitam dissimilem, boc autem propter
conversatioois similitudinem. Quia et a l i b i c u m
mulierquaedamdixisset: Beatusventerqui
teportavit, et ubera qux suxisti ,
non negavit, sed p a r i
modo d i x i t : Beati quiaudiunt verbumDeiet
custodiunt illud .
admirandam virtutem, quee ad se
accedentes ad tantum extollit bonorem u t ipsos
Gbristi faciat esse cognatos.
Chrysostomus autem dixit quod Mater ejus b u m a n u m quiddam et ipsa tuno patiebatur, volens
turbis demonstare quem erga se Cbristue haberet
bonorem : ideo etiam cum ille doceret, importune
accessit et mittena accersivit eam extra domun,
tanquam Tidelicet sua autoritate ad interpellandum
eum accederet (/) : n a m sperabat i l l u m continuo
relictis omnibus ad se egressurum quasi ad Matrem. At ille boo cognito contrarium potius f e c i t :
et non solum a d iflam non est egressus, sed magis
verbis suis inteationem iilius, q u a gloriolam veQabatur, confudit, e l tyrannicum v a n gloriae affectum abegit.
I
Cap. X I I I . Vers. 1. In die autem illo vew. 2.
Sederet. Domus erat alicujos qui i a i l l u m crediderat. Sedebat ergo j u x t a mare propter loci amplitudinem magaa vero multitudinem inibi aggregata,in
9e

91

" i b i d . 28.

VariaB lectiones et notae.

ifi) , Abest A.
) Intall. .

(8) Iotell.

(k) ZHxii cuslodii. D i x i l , qu volantatem Dei

faciuot. Vuluntas autem Oei, servare evaogeiica
prvcepta e i saiutem ooasequi.
PATBOL. G R . C X X I X .

(9) . .

(10) T r m . VU, pag.467. 0

(11) .
Tanquam accederet. Tanquam de re domestica cum eo agere vellet.
13

 ZIGABENI

395

gressos navim qtiffi i n p o r t u m addtuca era, sedens ,

piscabatur eos q u i erant i a terra.
y?<.
CAP. XXXIV.
Deparabolis.
. '. .
Vefs. 2 . Omnisque parabolis. Per parabolas
.
omnem hunc texit sermonem : eo quod maximse
,
turbee, i m m i s t i essent plures Scribee et Pbariseei,

quibus nolebat doctrinae nuda propoaere secreta,
,
propter insanabile illorum y i t i u m .
,
.

Vers. 3. Dicens : ad seminandum.

Lucas
autem addidit, semem tuum
. Qui seminabat
erat Cbristus docens ; semen vero suum, sermo
doctrioae illius. Exivit ergo i n civitates et vicos
Judae ad ipsum seminandum i n terram intellectualem animaram b u m a n a r u m , sive i n mentein
illorum.
Vers. 4. St dum illa. Interpretatus est
Cbristus ipse hanc parabolam, et eas qum i a sequentibus ponuntur ; dicemus tamen et nos de
ipsis j u x t a vires. Via dicitur q u i segais est : q u i
verbum doctrinee auditu quidem percipit, verum
illud i n corde suo prae segnitie non abscondit,
sed quasi via conculcata, ideoque dura, ipsum
fert leviter impositum. Volucres autem coeli deemooia sunt io aere habitaatia (nam et aerem ccel u m appellavit Scriptura) quae super ipsum devolantes, quod i n corde ejus seminatum erat, tollunt
utpote non occultatum : quod enim dicilur : Comederunt, idem est ac si dicatur, abstuleruat et
corruperunt.

Vers. 5. Alia vero vers. . exartterunt. Petrosa

loca pusillanimis est aut parvi bomo animi q u i
semen quidem i n corde suo abscondit, verum
noD babet terram multam sive profunditatem : i a
quo prolinus exorta esi fides, non tamen firmiter
eolidata, eo quod stabilitatem, ut dictum est, noa
babeat. Nam qu modica terra ocultantur, t e lociter exoriuntur, sole autem eiorto, dico sane
proposita tentationis probatione, exuruntur ac
inflammantur : et quia radicem non babent, qua
refrigerentur eive stabiliantur, exarescunt, fidemque produnt.
Vers. 7. Alia aulemilla,
Spinee sunt vitee
sollicitudo,pungens animam acdejiciens; praeterea
et deceptio divitiarum, sicut et delbiffi ac vana
gloria, vinolentia (m) aliaque bujusmodi, quee
omnia sunt mera deceptio : bona siquidem v i dentur, verum pungunt et baec i n m o d u m spinee,
aomolesta sunt. Ascenderunl autem, hoc est, creverunt, poteotiores effectffl s u a t
Luc. v u i ,

, .

9S

)4

,
$
g

, ,

,
,

* ,
' ,
} ,
.

, , '

'-

.
Q

")

, , , ,
*

ij

, > , txpfl

, . ?, ,

,
(12) , ,

, ,

. "

,
. "

, ,

, *

. ' ,

$,

^
,

$*,

5.

Variae lectiones et notaa.

( 2 ) eleganter dioitur de / * ,
. ' autem dicitur *\

item
cum
eterracolleoios buoaores per oanales sursum mittit,
(m) Vinolentia.

atque i l a inclementiam calorie mitigat et refrigerat AiibidPi0ulipvquoqQuslfpaIur.

Forte legetat ! est vana de se opinio.

397

COMMENT. IN MATTILEUM. CAP. X I I I .

"

. ,

. '
,

'

'

" ,

, .

,
,

' ,

&> ,

* , ;

, '

, ,

, * .

( 1 3 ) .

"

( 1 4 ) ,

. ,

, *

.
^

* 0

'

398

Vers. 8 . Alia bonam. Terra bona est anima

bona, et preedictis affectibus libera, ac conveaiens
ad fructum virtutis ferendum. Vide autem quam
rara sint bona, quamque pauci sint q u i salventur.
Ecce eaim sola quarta seminis pars /ructificat, tres
autem pereunt. E l quidem is q u i seminabat, super
omnes seminabat, bunc ab iUo n o n discernens :
attamen semen i n quibusdam periit, apud alios
vero plurimum multiplicatum est. Etbocfactumest
non ob seminis naturam ; n a m ipsum eequaliter
ac super omnes jactatum est : sed o b dissimiles
bominum mentes, super quos semen projectum
est.
Et quare indiflerenter semioabat super v i a m ,
super petrosa et super spinas? Omniao propter
bonitatis ac justitiee suee magnitudinem, ne dicere
possent i n die j u d i c i i , quodsi etiam super eos
semiaasset, fractum utique attulissent. Sciebat
nempe illos infrugiferos f o r e : attamen quod euum
erat effecit, tanquam b o m i o u m amator ut dicere
posset: Quid me facere oportuit et n o n f e c i .
Hanc autem parabolam locutus est diacipulos
exborlans ne defatigentur si plures inveniant q u l
pereant, quam q u i salventur, oeque ob i d seminare desinant: praeceptorem suum i n exemplum
babentes, q u i etsi infructaosos preecognosceret,
seminadat tamen etiam super ipsos.
Vers. 8. Et trigecuplum. Quemadmodum inter
se differunt b i q u i pereunt, ita rursus differunt
i l l i q u i salvantiir, Tree siquidem eorum q u i pereunt enumeravit ordines ; puta segnes, pusillanimes el seeculi curis occapatos, simul etdtvitiarom
fallaciee servientes. Et rursura tres constituit ordines eorum q u i salvantur : dteo sane ferentium
fructum ceatuplum, sezagecuplum et trigecuplum.
Per ceotuplum enim significavit perfeotam v i r t u iis fructificationem, per sexagecuplum mediam, et
per trigecuplum minorem. Nam ad triginta d u plum suni sexaginta ; centum vero t r i p l u m , imo
et supra triplum propter perfectioois excellentiam ;
ut i l l a d quidem ferat centum, boc est quandoque
i n boc bomine centum : interdum vero qum eequuntur, i n aliis et aliis. Suscipit tamen et primos
et secuudos et tertios.

Ne ergo ob segnitiem semen perdamus, aut ob

pusillanimitatem ipsum p r o d a m u s : vel propter seeculi curasseudivitiarumfallacias,illud sufFocemus.
Oportet enim p r i m u m vigilem esse ad ejue suscepUonem, deinde tentationes longaaimiter ferre, atque deinceps ab omni sollioiiudine t e c u l a r i , ac,

Iaa. v, 4.

Variae lectiones et notae.

3) Hentenins ita transposuerat i n versione :
Allua ouviemtrigecuptum,
aiiud autem sexageculum,aliudvtrocentuplum.
Repugaant mei codices

et Eutbymius i n subjecto scholio.

(14) Ter deinceps posuil , quoraodo codices
babeut etiam Marc. , 8.

309

EUTHYMII ZIGABENI

400

divitiarum vanilate eeparari: et ita terram bonam L , (15)

fieri, fructumque j o x t a virtutem ferre sive perfe , ,
ctum, sive medium, sive miaorem, et nequaquam
, , ,
perire. Nam si hmc quidem negbgimus, illorum
. , autem curam babemus, omnino perimus. Unde
, . ,
enim oriretur dissimilitudo ? Certe si per se- , ,
gnitiem, attamea per pusillanimitatem, et si
non per pusiUanimitatem, tamenper anxiam curam
.
et vanitatem perire poterimus.
Vere. 9. Qui audiat. Hoc quoque vicesimo dixit
' .
capite, i b i ergo queere et hujus expositionem.
, .
Vers. 10. illis. I n t u i t i turbas eegre ferentes,
; ,
accessernnttanquam magis familiares et de illisboc
, ,
dixerunt.
, .
Vere. 11. At ille ccelornm. Vobis recte viden . ',
tibus et audieatibus, ideoque credeatibus. Mysteria J ,
9

, boc est arcana et ineffabiiia qu sunt regni

cc&lorum, sive Regis coelorum. Datum est autem a

Deo.
Vers. 11. lllis datum. Dolose videntibus et
audientibus, et ita non credentibus : eos autem d i cit, q u i erant immutabiles. Quid eoim prodesset
noase et credere ? Heec itaque coaformia suat
his quffi prius d i x i t : Confiteor tibi, Pater, Domine
cceli et terrm, quod absconderis hcec sapientibus et
prudentibutj
et revelaris ea parvulis *.

, * ,
, . ,
.

, .
.

,
,

Vere. 12. Qui ab eo. Qai fidem babet, dabitur

ei secretorom oogoitio idque abunde : q u i vero
fidem non babet, auferetur ab eo etiam i d quod
habet a Deo d o n u m . Universi enim donum a Deo
b a b e n t : bic quidem boo, iste vero i l l u d . Qui autem
eese digne praparaat, n o n solum accipiunt bujusm o d i notitiam, Terum etiam abuade accipiunt.
Caeteri vero q u i ita 86 non habent, non solum banc
accipiunt, sed ab illis quoque auferuntur gratiss quas prius acceperant.
Vers. 13. Propterea intelligunt. Quia videotes
corporeis oculis quaa a me fiunt miracula, clauduat
animee oculos : et corporalibus auribus meos a u dieates sermoaas, claudunt eas quae sunt animae,
ideoque omaino iacreduli remaneat. Ut autem
8cias q u o d animse ceBcitatem ac surditatem dicat
a d d i d i t : Neque mtelligunt. Intelligere eiquidem est
secuadum animam videre et audire. Talibus ergo
merito, ac dispensatione quadam i n parabolis l o quebatur, i t a ut ipsi quidem audirent, verum '
intelligerent; merito quidem, quia propter
voluntariam pravitatem suam iadigni eraat,
q u i nuda audirent mysteria, quadam vero dispensatione, ne secretorum cognitionem, redderent
contradictionis materiam : et i t a graviorem sibi
inducerent condamnatioaem,
Vers. 14. Et Isaim. Hujusmodi propbetia j a m
ex parte oompleta erat i a prioribus Judaeis, q u i

"

, '
6 .

, , .

, -

, *
,

*
,

^ ,

. " , ,

, .
,
. ) ,

, , .
.

Matth , 25.

Variae lectiones et notae.

(15) \

' .

, -

*-

COMMENT. I N MATTILEUM. -

401

CAP. X f f l .

402

, . d u r i eordis f u e r a n t ; nunc autem perfecte com , ,

, ,
.

plebatUT i n istis (),

* * ^
, * , * ,
(^6) , <, .
, ' .

Vers. 14. QWB cernetis, A u d i t u oorporali a u dietis sermones, et n o n intelligetis Teritatem,

quasi sponte obsurdeacentes, quod ad a n i m a m
spectat: et corporaliter videntes videbitis m i r a cula, nec tamen yeritatem oernetis, p a r i modo
tanquam volontarie quoad animam, ca&cutieiitee.
Deinde additquoque propbeta causam, ab q u a m
baec passi sint.
. ', ,
Vers. 15. Incrassaium est hujus. Incrassa .
tum esty boc est Ioduratum est, excfficatqm eet
.
invidia, aliisque iniquitabbue ; et ideo iatelleotu
carent.
. ,
Vers. 15. Et concluserunt. Aures ao oculos
' , , dioit animee. Graviter autem audierunt, boc eet
.
obsurduerunt.
. [ (17) , ,
Vers. 15. Nequando eos. + Diotio
, ", nequando, intelbgi potest, u t taatumdem valeat
, , q u a n t u m : Ne quo modo;qualeestetilludApostoU:
- lnmansuetudineinstrtdte
eos quiobsxttunt, nequan. , ,
do det illis Deus intellectum ad salutem . adduoit
,
autem Deus boc propbete diotum tanquam existi. ]
mantis frustra a d hujusmodi populum preedicari.
Invidiee magnitudine, aliisque, u t dictum est,
* , , ,
, , pravitatibus, exceecati sunt ad inteUectum, et ob , surduerunt ad Bupematurales sermones ; oculos
veroclauserunt ad stupendaopera,quasi p r igna , ,

' , - Q via timeotes, Q6 quo modo audiant, videant,

, . '

et

intelligant a m e q u o d opus esl, unde coQYertantur et sanemeos. Namex Gbristi persona dicuntur

. ,

verba baBC. Addidit autom i s t a ad C a r p e n d a m 6 0 8 ,

/.
. , .

quod ad extremam devenerint dementiam.

8. 46. Vestri audiunt. Felicas, quia P6Ct6
vident et audiunt.

. ,
,

nes ; quidam enim b c et viderunt et audierant,

* " ,
, . ' - *
. , -

quanquam i d saparnaturaliter, u t Abraham et q u i

insigaiores fuerunt. A u t m u l t i , boc 68t omH6S.
Veluti cum d i c i t l l T : Et CUfavit multOS ; Omn68

V6P8.17. Amm audierunt.

Molti, 6t QOD O m -

. -

namque tunc curavit, u t babet aliue avangalista

.
Et rursum ibidem : Et dcemoniamuUa ejecit. Tuno
,
enim omnia ejecit. Desideraverunt autem D e i i m
. videre inoarnatQm: Cbristique miracula, et ejue
. , ,
audire doctrinam. Propbetas vero appellavit etiam
(18)

jllstOS. Aut JUStOS illtalligit et alios

sanCtOS, q u i

ea q u de Gbristo erant a propbetis audientas, desiderayaront videre et audire quse dicta

sunt.

D T i m . n , 25. M a P 6 . i 34.
t

Variae kctiones et notae.

16) .

! 17) Ioclusa

m marg. babet A.

() Post in istis baec addenda sunt,quaB fortatse

t n 8 U O codioe Benteaius non reperit : Propterea

(18) ' .

eliam d i x i t , i d esf, prorsus

completttr,
aut Bimplicitar p r o
complititr.

 ZIGABENI

403

404

. , ol
Vere. 13. Vo$ qui seminabat. Vos, q u i cre.
ditis.
.
Vers. 19. Cum quivis audil ip$ius. Verum
regni dicit verbum Dei, vel verbum fidei. Regnum , ,
. , .
enim est et fides. Nam q u i credit, affectibus
,
unperat, Christoque conregnat. Non iotelligit,
. *, ,
boo est i n cordis profundum noa recipit. v e r b u m :
,
sed i l l u d duntaxat auribus percipit. Malum vero,
* . ,
d i x i t diabolum, quemadmodum quinto capite
, *
precationem interpretantes tradidimus. Rapit autem
.
quodsemioatumest, tanquam i n suparficie positum
, nec occultatum.
.

Yers. 19. Hic seminatus/lutl. SemiDatur semen

boc est in terram p r o j i c i t u r : seminatur et terra,
id est semen suscipit, Ideo quod bic d i c i t u r : Qui
seminatus fuit, non de semioe intelligimus, sed de
terra : ac si d i c a t : Hic est j u x t a viam seminata
terra, et idem i n reliquis dicendum.
Ver. 20. Qui vero esl. Q u vero juxta petrosa seminatur terra, bic est de quod dicturus
est.
Vers. 20. Qui verbvm est Antea radicem d i x i m u s esse firmitatem. Temporarium vero dixit.
facile mutabilem. Qui enim d u m docetur facile yerbura suscipit, etiam cum tentatur facile rejicit.
Vers. 2 1 . Faeta offenditur.
Verbum nunc
dioit illnd, qaod est de fide. Luccas autetn, afflictioaem ac persecutionem, uno verbo tentationem
appellavit
: et loco verbi Offenduntur dixit,
Recedunt
Vers. 22. Qui autem est. Terra quaa circa spinas seminata est, bic est quem dicturus est.
Vers. Zt.Quiverbum
ef/icitur. Marcus verodeceptioni addidit et cseterarum rerum cupiditates,
complectensomnenocivumdesideriumLucasquoqae similiter solliciludini voluptatem c o n j u n x i t ' .
Seeculi autem hujus, hoc est vitas hujus. Est eoim
et alia vita, futura vita, qure proprie vita dicitur
utpote quoB semper durat, nec finem babet.
4

Vers. 23. Qui hic est, Terra vero quee j u x t a

terram bonam seminata est, bic est q u i significabitur,
Vers, 23. Qui verbum intelligit. Qui inlelligit, eive ia profundo cordis abscondit, ubi nullas
pati possitinsidias.Ideo quoque Marcus d i c i t : Qui
verbum audiunt et recipiunl
Rursum Lucas : Qui
tn corde honesto ac bono auditum sermonem retinent'. Cor vero animam ut p l u r i m u m sacra appellat Scriptura.
7

Luc. x i n , 13.

Maro. iv, 19. Luc. v n i , 44.

. , ,
* , ,
. , ,
, ' . , ,
.
.
.
, , .
.
, (9) , ,
, ,
, , .
. ,
.
,
.
,
.
. ,
.
?

.
, ,
.
5 (20). , ,
. " , ) ,
, .
* *
, ,
.
(21). , , .
,
*
, , .
, ,
.

arc. , 2 0 . Luc. y m , 15.

1

Variae lectiones et notae.

i!9) Vide interpretationem cap. xin, vers. 6
(28) . Sic Forte ecribere voluit

. .
(21) .

COMMENT. I N MATTfLEUM. CAP. X I I I .

405

.
.

ocypou

, , , ^.

0*1 ,

, ,

406

Vers. 25. Qui trigecuplum.

Hc i n proceden-

tibus perfecte sumus interpretati.

Vers. 24. Aliam agro suo. Regnum coelorum
nunc seipsum nominat q u i assumpta carne bomin i assimilatus est. In similiiudine,
iuquit, hch
minum faclus . Semen autem bonuni alio modo
filios regni vocavit, prout ipse interrogatus a
discip.ilis interpretatus est, quemadmodum dicemus, c u m eo pervenerimus. Ager vero ejus,
mundus est, tanquam creatura ac possessio ejus.

.
* .

.
, ,
, ,
, ,

(22)

, *
,

, ,

. ,
.

(23)

, *

*

Vers. 23. Dormientibu* autem abiit. Haec parabola alteras diaboli insidias denuntiat. Cum eoim
terram bonam viderit fructum producere aut ceatuplum aut sexagecuplum, aut trigecuplum, nec
posse se aut seraea rapere, aut quod germinatum
est urere vel suffocare, seoundas aggreditur insidias, et taoquam ejus q u i seminavit inimicus, n i titur ilius laborem perdere : dormientibusque bominibus, sive curam circa agri custodiam remittentibus (indicat autem praceptores et magistros,
q u i ortbodoxorum sunt custodes) interseminat z i zania, boc est haereticos inter ortbodoxos : nam
bos triticum nominavit, tanquam ei q u i seminavit
utiles.
Vers. 26. Cum zizania. Quemadmodum zizania tritico similia sunt i n arundine, dissimilia
vero i n fructu, eique nociva s u n t : ita et b s r e t i c i
orthodoxis sunt similes babitu, sed virtute dissimiles, quaeest fructus ; virtus autem et primus o m -

. , , Q n i u m fructUS est, dogmatum veritas

.

t quemadmodum zizania usque ad fructificationem occultata crescant, timc aulem dignoscantur, i t a sane et baeretici quoasque doceant (o),
latentes permaaent; ubi vero magnam assumpserint fiduciam, tuoc veaenum eftundunt ac dignoscuntur. Ideo quoque ia prsecedeatibus d i x i t :
fructibus eorum cognoscelis eos . Pr*terea et aliter,
quando seminavit Gbristus, tunc noo apparuerunt
haeretici; cum autem crevissent ortbodoxi, tuac

, .

dcmoQstrati sunt.

(24)

* ,

(2)

, .
,

. ' ,

t i t n av%
f r e ql _uf
e n t*%4
e r a d m ir a %
n tmunr n cuua
i n d i gi nn /al ti i/vo nek r,i qw%
u o d

Deus z i z a n i a n a s c i p e r m i t t a t .

, ,

Philipp. I I , 7.

Vera. 27. Accedentes zizania ? Paterfamillias

ipseesi Cbristus tanquain mundi Domious : servos
vero suos q u i baec dicant effingit ortbodoxos, q u i

^ ferventiorem erga cultum suum geruot zelum, q u i

1- A
*- ***
~. m~.M. . _
~
1. d _ 1. .

10

Vers. 28. JUe autem

fecit

Hominem d i x i t

diabolum taoqaamnibilab bomioibusdiffereDtem,

" Mattb. V I I , 16.

Variae lectiones et notae.

(22) . . .

plerumque

j u n g i t u r geoitivo, sine praepositione.Ita apud Xeo o p b . Syoipos, , 33.

(23) abest .
() Quausque doceant.

Sententia eet. antequam

(24) abeunt .

25) pro . idem (sic)pro

.
doceant.

/VllArl

407

ZIGABENI

408

i n eo quod est affectionibus ac voluptatibus esse , (26) , subjectom, et tanquam eeque u t homo res aman.
tem corporeas, terrenisque admistum esse.
*
; ,
Vers. 28. At servi ea ? Colligamus, violenter
, (27).
evellentes, ac gladiis demittentes.
'
.
'

Vers. 29. Ille autem triticum.

Probibuit au,

ferri haereticos, ne etiam pariter ortbodoxi a u .

ferrentur. Futurum enim erat ut bella inyicem ac

.
cffides orirentur.
"
. .
Vers. 30. Sinite messem. Uutrumque genus.
, .
Messem autem dicit m u n d i consummationem. Ju #,
betergo ut utriusquegenerisbomines sinant vivere
, * ,
crescentes, auctosque numero i n mundo usque
*
ad consummationem. Verisimile siquidem est,
(28) . ante i d tempus multos convertendos baereticos :
tamen Ob hoc illis COmmisceri oportet : spati , (29) ' >?, ,
osus enim est bic muadus : et illos per ee vivere

oportet, n o n ablatos (p) quidem, sed separatos,
ne docendo corrumpant quod seminatum est t r i - .
ticum.
.

Vers. 30. Et messoribus : Messores nunc a n .

gelos nominat.
, (30)
Vers. 30. Colligite nzania.
Metite falce mor .
tis inventa tunc zizania. Quare autem p r i m u m ?
;
Ne etiam tunc viventes oribodoxi simul c u m
, ,
beereticis mistim demessi, pravam concipiunt
.
spem.

.

.
Vers. 30. Et fascicutos. Colligate eos invi ,
cem. Ostendit autem sermo quod b i q u i i n eo, ,
dem peccato communicant, etiam i n sopplicio
communicaturi eunt eodem, simulque ultiooem Q * .
sustinebunt.
.
Vers. 30. Ad meum. Simiba quoque Bap ',
tista Sadducaeis ac Pbarisaeis comminatus est

,
tertio capite, dicens de Gbristo, quod etiam tri
,
ticum suum congregabit in horr&um suum, paleam

autem comburet igne inexstinguibili

*. Queere

, ,
ergo i b i , et invenies quid appellet combustionem,
,

q u i d horreum. Superfluum enim est, semel de

clarata, rursum eodem modo interpretari.

Vers. 31. Aliam $uo. f Grano sinapis praedicationem comparavit, et ob pravam apparentiam, et ob vilitatem dictionis seu pbrasis : quee
i n tantum crevit, u t Attica ac mirabilis ad ratiocinandum Graecorum philosopbia, occultata sit
magnitudine Evangelii, quod rusticitatem prae se ^
ferebat.
Regnum COelomm nunc dicit sermonem
fidei,

(31)

.]

*>,

' Marc. , 2 1 .

26) .

Variae lectiones et notae.

(30)

27) .
. . probandum et propter textum E v a n 28) Xp^ addit . I t a quoque Henteoiue, q u i fjelii, et propter interpretationcm.
oportet babet. Licet aulem intelligere .
( 3 0 Iaclusa in marg. babet A.
()
(29)Non

ablatos,
male.
etc. Ita quidem, ut aon iaterflciantur, sed u t priventur faoultate docendi et cor>
rumpendi tritici seminati.

409

C O M M E N T . IN M A T T H J E U M . C A P . X I I I .

'

(9

, -

. "

(32)

, ,

, -

,
.

[ (33)

"

, (34)

* ,
,

, '
,
,

, *

, , , .]
. ,
}

, -

, T<J ,

, ^ .
0

.
.

410

tanquam regni coelorum arrhabonem, Comparat

autem illum grano sinapis, quia brevis et paucis
inclusus seminabatur, eo quod non possent d i scipuli i n principio majora ferre. Hinc est quod et
propheta sermonem abbreviatum o l i m i l l u m appellavit . Verum postquam ab agricola cultus
divini Spiritus irrigationibus creverit, omnem
a l i u m excedit sermonem, ao omnibus exoelsior
apparet. Per bano vero parabolam preedicationis
augmeotum p r o n n n t i a t . De hoaiine aulem q u i
seminavit et de agro, i n preecedenti parabola disseruimus. Dicitur autem mondus ager ob bano
etiam aausam, quia seminatur ac colitar i n eo
rationale frumentum.
f Haec dictio parabola significat quandoque
narrationem, ut cum dicitur : Posuit nos in parabolam in gentibm **. Interdum autem eenigmaticum sermonem, u t est i l l u d : Intelligere
parabolam et obscurum sermonem . Significat praeterea
eimilitudinem, veluti eunt haec, q u h i c proponuntur, A d heecdesignat tropologiam, ut est i l l u d :
Fili hominis, dic illis parabolam
hanc
.Aquila
magna magnarwn alarum
, vocans aquilam regn u m Assyriorum. Insuper signiflcat figuram, u t
quando dicit Paulus
de Abrabam quod obtulit
filium, q u i j u x t a promissionee susceptus erat.
Unde in parabolam, inquit, recepit eum.
Vere. 32. Quod est. M i n i m u m quidem est
quantitate, sedmaximumqualitatesive virtute;ideo
quoque i n raagnitudinem excreesit. A d hujut seminis similitudinem et difccipuli cum parvus grex
eesent, i n magnum excreverunt.
Vers. 32. fit ejus. Heec dixit ad demonstrationem magnitudinis ac flrtnitatis ejus, Quidam vero ramos sermonis fidei, dixerunt homines
credentes, i n quibue aves coeli sive angeli nidificant, eervantes eos.
11

1 1

, , .
'

, ,

A l i i autem dicunt ramos esse virtutee ques germinare solet fidei sermo : aves vero eos q u i
terrena supergrediantur, atque ala menlis elevan*

tur a d cognitionie altitudinem ( f f et a d coBlum

(35) .

properant).
Vert. 33. Aliam fermento.
Per sinapis p a rabolam, fidei crementum prius demonstravit,
quod fit additione eorum q u i quotidie credunt :
per parabolam vero fermenti, v i m ejus prodiit.
Regnum enim coelorum rursum pro fidei eermone
sumendum est.
Vers. 33. Quod tribus. Satum (quod etiam

, ,

, ^*. ,
.
" .
.

, .

,
1 1

Iea. , 2 3 .

PsaL XLIH, 1 5 . . , 6.

Graeci dicunt) genue erat mensurflB

apud

Hebraeoe. Tria Tero nuno dixit m u l t a ; namsepias

Bzech. XVII, 2 . 3 . . Hebr. i , 1 7 , 4 9 .

V a r i lectiones et notae.
(32) Offeodo io . Henteoius, omnibus. Forte

ergo invenit. Certa debet esse.

(33) Hoo fcholiuin inferiua, ante vers. 36 exbi-

bet Hentenius. Habet autem meue B . i n margine.

(34) Loco laudato est .

(35) Hc aberaat apud HentMtiem.

411

EUTHYMIl

ZIGABENI

412

per numerum t r i u m , mluta significare solent. E t .

, oooio, ,

muiier inlelligitur sapientia, sive ipse Cbristus,

eo quod fertilis sit ac nutriat. Fideles siquidem
per b a p t i s m u m generat eosque cibo dogmatum
fidei enutrit. Fermento autem comparatur sermo
fidei. Sicut enim fermentum c u m sit modicum,
in multa tairea farina absconditum, par conspersionem (q) totam farinam in u n u m simul corpus
unit, et i a alteram speciem, ab ea quam prius
habebat transmutat : cumque farina res sit mortua, eam quodammodo vivificat, ac v i m babens
activam, sursum ascendere facit. Ita quoque fidei
sermo, cum u t dictum est, quantitate sit modicus,
i n multorum hominum animabus occultatus per
doctrinam, omoes i n u a u m unit Ecclesiae oorpue,

,
^

, ,
,
, ,

, , , , ,
,
.

, ,

, $

, <

ac i n alteram conversationis speciem traasmu-

frtpov

' ,
tat, cumque mortui sint ad opera virtutis, vi, .
vificat ad ejus operationem : et sursum ascendere
facit ad coelum omniaque effioit sua ineffabili
potentia.
" . ,
Vers. 33, Donec totum. Neque enim i n hom i n o m animabus occultatum quiescet, donec o m - ,
, nes i a uoum uoierit, quos sapientia illa praefi . , T J nivit, quee o m n i u m mentes prwcognovit. Nam
, tria sata quanquam significatione multitudinem
. ,
demonstrent, attamen numero tandem dedoita
,
eunt. Magaa ergoest praedicatioais virtus : quod. ,
que semel fermentatuui est, r u r s u m reliquae parti
, , , ,
fermentum fiet. Quidamautem fariaam dicuot bo , ".
mines : sata verotria sivetres mensuras, J udsos,
Samaritanos et Grsecos.

.
Vers. 34, 35. Hac sceculi. Sine parabola non
,. , .
loquebatur eis, tempore illo videlicet : multa
, *
enim seepius illis locutus etst sine parabolis;
,
$
tuac autem per parabolas loquebatur eis, ut
* '
couipleretur quod dictum fuerat per David . A t
, '
translatio Septuaginta interpretum babet
' loquar problemata
tive
,

propositiones obscuras ab initio. Qui vero priBsens
, ,
Evangelium i n Greecatn transtulit l i n g u a m , d i x i t :
k

i e

Eructabo
abscondita constitutione
mundi. Hebraicis praesens dictioaibus, quee et beec et illa
sigaificaot. Sicut eructo sigaidoat etiam loquor;
et

illi

dixemnt ,

sicut

et

AquUa testatus est. jEnigtnata vero sunt etiam

evaogelicfiB parabolaj. Quemadmodum eniw aenigmata absconditatn babeot veritatein, ita sane et
illee. Quod autem dicitur : constitutione saeculi,
idem sigoificat quod, Ab ioitio mundi. Marcas
vero d i x i t : Et hujusmodi parabolis multis loquebatur eis sermonem prout poterant audire
, boc
17

" Psal- LXXVH, 2.

, .
, .
.

() Conspenionetn.

Gommistioaem.

' , . ,

VariaB l e c t i o n e s et notaB.
habet

" Marc. , 33.

(36) Qui scilicet et ipse loco

, , (36)

413

COMMENT. I N M A T T H J E U M . - CAP. X I I I .

414

estquatenus digni erant ad audiendum Sribae et

Pharisaei. Nam quia non ad sumendam utilitatera
, , ,
audiebant, sed ad struendam sermonibus ejus
.
calumniam : i n parabolis locutus est eis : ut et
ipse suum opus adimpleret, et illi non intelligentes quae diceret, per illa nibil proflcerent.

. ocxiav, rv y Vers. 36. Tunc Jesus. I a domum u b i hos.
pitabatur.
.
Vers. 36. Et accesserunt. agrt Seorsim libere
, ,
interrogabanl, ut qui prius audierant datum illis
.
es9eutnosseot mysteria. De sola vero hac parobola
, * ,
interrogant, utpote reliquasduasintelligentes, puta
, , de sinapi et de fermento, tanquam manifestiores.
.
Heec autem formidabiliores circa finem minas
, .
babebat, quae ipsos exterrebant.
* 0 . , j
Vers. 37. Respondens autem kominis* Filium
,
bominis seipsum nominat, propter bumanitatem
. , ,
suam quB apparebat : et boo frequenter dicit,
.
confirmans quod vere humanitatem assumpserit.
.
Erit ergo tibi hoc deinceps manifestum.
" *
.
Vers. 38. Ager vero mundus. Superius dehoc
.
praedictum est.
. (37) ;
Vers. 38. Bonum vero sunt. + + Quinam h i ?
.
Vers. 38. Filii regni. Filii regni dicuntur, q u i
,
rectam servant fidem : utpote a rege Cbristo semi , (38) nati ad colendam virtutem, et ad possidendum

.*
,
ejus regnum. Filii vero mali iJlius, sunt beeretici
, ,
tanquam a diabolo seminati ad colendam pravitatem,

,

et similiter ad possidendum ignem ipsi prtppara .
tum.
Vers. 38 Zizania veromali. Modode illisdictum
. | ;
, ,

68t.

. ,

'

' .
) ,
* ,
'

'

, , , ,
(39)

(40) , *

Vers. 39. Inimtcus autem sunt. Etiam de his

praediximus. Te autem memioisse oportet, quod
decimo octavo capite messem vocaverit eos q u i
credituri erant, veluti paratos ut colligerentur ;
messores autem q u i illos colligebant, apostolos ;
in preesenti vero loco messem dicitsaeculi coastimmationem propler eicisionem a vita mortali :
messores autem angelos, q u i ab ea sunt illos excisuri. Similiter et semen euperius sermonem fidei
n u n c u p a v i t : in hac parabola eos q u i credid e r u n t : j u x t a alium videlicet et alium intellectum.
Qui enim credidit et triticum dicitur. tanquam
fructus primi seminis, verbi scilicet fidei : poterit
nihilominus dici serueo, utpote rursus alterum
ad fidem fructiflcans. Non est autem interprelatus
quinam sint dormientes bomines, et q u i servi
patrisfamilias ; sed illos praetermisit aut lanquam
manifestos, aut etiam docens quod non oporteat
parabolas ab verbum interpretari, ut ait Chrysostomus, sed tantum i n locis maxime necessariis,
propter q u etiam assumuntur. Nam reliqua eo

Variae lectiones et notae.

(371 Hoc exciderat i n codice Hentenii.
(38) Bis hoo loco , pro ,
dariuscule. Sed n i h i l tentandum.

(39) Tom. V I I , p . 487. E.

(40) .

EUTHYMII ZIGABENI

415

tantum fine pariter adduntur, ut apte effingantur.

Nec j a m vacat periculo, etiam heec curiose scrutari.

416

.
" . ( 4 1 ) , .
Vers. 40. Sicut hujus. f f Deinde dicit, q u o modo erit.
' . ^,
Vers. 4 1 . Mittet iniquitatem.
Regnum suum
, ,
vocat m u a d u m , ut q u i natura i l l i imperet j u x t a
;
divinitatem: aut tanquam data sibi omnipotestate
*
i n ceelo et i n terra. Offendicula vero, eosdem dicit
, . ,
quoset operantes iniquitatem. Golligent autem eos
. */ ,
cum illi ex mortuis resurgent. Scire enim oportet,
.
quod eimul c u m his resurgent et justi. Verum a n
tequam i l l i colligantur, rapientur h i i n nutibus i n
,
occursum Domini i n re, sicut dixit Paulus ;
i l l i vero deorsum relicti q u a s i indigni, colligentur * , ,
, .
postquamipse descenderit. Et p r i m u m quidem
,
boni ac justi c o m p r o b a b u D t o r , deinde mali condem .
nabuntur. Post has vero datas sententias p r i m o
sane peccatores rejicientur i n s u p p l i d o m ffiternuin : ,
*
deinde justi i a vUam ternam, sicut dixit sexage, .
simo primo capite.
. ' . ,
Vers. 42. Et ignis. Per se quidem seminat,
,
ostendens quod sibi p r o p r i u m est beneflcia prav , .
stare: per alios vero s u p p l i c i u m infert, demonstrans
quod sit a se a l i e n u m punire.
, , $
Yers. 42. Ibi dentium. I b i i n camino ignis
* .
sempiterni: vel i n iliis 3qui punientur. Per fletum
autem stridoremque dentium, vebementem dolo , rem demoastravit.
.
Vers. 43. Tunc patrU sui. Verum c u m tunc Q
. ,
futurum sit ut Dei splendor iUos circumdet, utique
,
ipsi conformes erunt ac divini reddeatur ; |et con, , ,
sequens est, ut sole splendidiores efficiantur. Quo- . ,
modo ergo dicit,ticut sol ? Q uia noto apad illos exem- ;
plo utendum e r a t : nec quidquam illis notum erat, .
quod esset sole splendidius.
.
Vers. 43. Qui audiat. Hoc frequenter dictis
. ,
addit, excitans illos quo reddantur prespicatio .
res.
. , ,
Vers. 44. Rursum illum. Quare turbis n o n
;
preesentibus^ia parabolis adbuc loquebatur disci ,
pulis ?Quia sciebat j a m illosperea quae dicta sunt
.
sapientiores effectos, ita utpossent intelligere. Ideo
* ; etiam post finem parabolarum ait eis : Intellexistis
r j * , .
hrnc omnia ? dicunt e i : Etiam, Domine .
"
Sicut autem i n duabus supra positis parabolis de
sinapi et de fermento, regnum cceiorum dicebat , ,
*
fidei sermooem, i t a quoque ia ista. Comparat au . ' ** ,
tem ipaum theaauro propter Spiritus sancti d i v i tias, quee i n illo sunt. Ager autem est mundus ut .
, . ,
prfledictum est. Scito e r g o i n mundo absconditam
' % ,
esse fidem : i n fide vero divitias epiritus.
1 1

19

(42) .

Et caBtera quidem parabolae, prout dicta sunt

1 1

I Thess. , 17.

Matth. x m , 5 1 .
Varifle l e c t i o n e s

(41) Haec exciderant i n versione Henteoii.

etnot.
(42) abest .

, -

447

COMMENT. M A T T H J E U M . -

C A P . XIII.

418

relinque. Considera aatem quomodo is q u i hunc

ditantem thesaurum reperit, sive cognovit i l l u m ,
, ,
studiose conatur (nam hoc indicat quod dicitur,
, , #,
Abit), cum gaudio cuncta quae habet distrabit,
, ,
ut bunc solum lucrifaciat. Et intellige quod omnee

doceat hujusmodi parabola, non solum ne contri, ,
stentur abjectis sive erogatis omnibus qnae possident
,
pro, fide sed etiam ut cuin gaudio boc faciant, et
hanc abjectiooem sive amissionem, lucrumducant
,
m a x i m u m : quodqueis qui aut i l l a n o n respuit, aut
,
non cum gaudio respuit: non potest 6dei lucrifacere
. , , ,
tbesaurum. I a omaibus autem q u habet, intelli ,
^ >
*

guntur quae i n opere ac sermone, et i n mente

, , ,
eunt peccata: omnia similiter yendere oportet, hoo
.
est, relinquere.

. , -
Vers. 45. Iterum'vers. 46. illam. Begnum coelo- ,
r u m , proprie intelligimus desiderium regni coelo (43) ,
r u m et bominem quidem i l l u d apellavit, eo quod
* , ia bomine operatur. Negotiatorem vero, quia
. ,
propriam negotiatur salutem. Vide enim quod u b i
invenit unam pretiosam margaritam, sermooem
( ,
videlicet fidei: qut unus est propter unam
* ,
fideiveritatem,quia nullusalius estbujusmodi;
,
autem, i d est, pretiosus, quia m u l t i pretii,
, , [ (44)
et quia multis bonorabilis, q u i videlicet iilum co ,] ',
gaoveruQt: A 6 t l , q u o d diligentiam acfestinationem
, ,
manifestat, et relinquit omnia quibus antea frue , .
batur, eumque solum adipiscitur.
. , , , , *

, ,

, .

, pcrov .

, *

(45)

, *

' ,

(46).
[ ,

.]

Haecautemduee paraboke i n multis iavicem sunt

sirailes : et breviter i a boc solo differunt, q u o d
g illafideisermonem thosaurum vocabat, beec autem
margaritam: sicut et duarum preecedentium parabolarum, una quidem granum sinapisillum appellabat, altera vero fermentum. Et sicut per duas illas
sigaificavit incrementum vimque fidei, ita rursum
per has duas, illius signiflcavit divitias et excellentiam. Crescit siquidem quasi granum sinapis, v i m
babet u t fermentum, ditat veluti tbesaurus ; eximiaest tanquam margarita pretiosissima. Reliqua
vero quffi i n parabola habentur, non sunt nobis
magnopere curanda. Neautem de sola fide prsumamus, aut sufficere eam ad salutem credamus,
additet aliam parabolam, qua discimus quod noa
omnes q u i credunt salvi fiunt, sed multi eorum per e u n t ; ait enim :
f Margarita etiam Dominus appellatus est, cpiia
divinilatis profunditati unitus, et sobs piscatoribus
suisque discipulis cognitus est.
Vers. 47. Rursum congre<janti. Regnum coelor u m iterum vocat fidei sermooem ; mare vero
mundum,propter amaritudinem undasque tentation u m . Omnimodaautempieciumgenera sunt, vari

Variae lectiones et notae.

(43] .
Inclasa absunt A .
(45 addit A.
Additcodex . . Qu autem hic in-

clusa t u n t , ea paido ante habet i n m a r g . 4

addit etiam Hentenius. Coojangitor ergo oum
ers. 47.

EUTHYMII ZlGABENl

419

420

multitudines inhabitantium i n e o h o m i u u m , viro- , ,

r u m , mulieruui, puerorum, seoum, ccelibuui, con, vw, , , ,

j u g a t o r u m , aliorumque similium, aut etiam diffe , .
rentiee varite gentium.
* . " , , (47)
Vers. 48. Quod adjeeerunt. Cum impletum fuis , , *
set,hocest,quandoomaes crediderant: quidam vo ,
luntarii, quidani autemnoQ voluntarii. Littus vero
* , ,
inteliigit locum in quo judicaturus est Dominus:
, * ,
colligentes autetu angelos. Porro bona q u capta
* ,
suntjustos significant, prava auteni malos ; vasa
.
vero ea quae solis juslis hiereditatem sunt repo.
gita. Reiiqua autem bujus parabol simiiiter
suut magnopere curanda.
. , .
V E R S . 49. Sic sxculi.
Sic, sicut dicturus est.
. ,
V E R S . 4 9 . Evibunl Vers. 50. dentium. A t q u i i n
sexagesimo p r i m o c a p i t e a i t i p s e s e p a r a b i t ,
Quid ergO dicendtim e s t ?
' . ;
eos a se invicem
*
Quodipse quidem separabit eos suo jussu : angeli
,
vero separabunteosoperatione, praeceptum Domini
. *
taaquam ministri exsequentee.Estautem separare,
. dividere. Quia vero ia iiae parabolae dixit quod
, , )
prava foras abjeceruot, oo quis suspicetur siae
, ,
periculo esse ejusmodi ejectioacm, interpretatur
, ,
diceas, quod etiain mittent eos i a camiaum igais,
, .
et caetera.
Vers. 51. Dicit omnia ? Quee videlicetia para ;
bolis necessaria sunt ? Atqui sciebat tanquam
. , ,
Deusquod ea iatellexeraat. Reliquum est ergo, ut
, , .
boc more bumaao iaterrogaverit.
Vers. 51. Dicunt Vers. 52. vetera. Cum i l l i
. ,
1 0

fassiesseut se i o t e l l i g e r e , p a r a b o l a m s u b i n f e r t q u Q ,

doceat, omnes legitime ab ipso edoctos, intelligeotia ditescere. Oumis, mquit, scriba si?e sapieos
edoctus a rege ooelorum qui est Gbristus, iutelligentia dives est ; edoctus, inquam, ab eo priusquamscilicet fallatur ; et similis factus est bomini
patrifamilias, i d est, diviti, q u i deproinit quando
vult de thesauro suo novas, veteresque resaureas.
IntelligiUir autem per nova, iatellectus NoviTestam e a t i ; per vetera autein, Veteris. Quod vero
dicit, Propterea, esl aunc caus redditivuin
sed coofimativum, i d est, vere.
Vers. 53. Et Vers. 54. Ulorum. Patriam ejus
vocat Nazaretb tanquam patriam Matris ejus, et
illius q u i putabatur pater ejus : et taaquam locum
u b i autritus erat. Dicit enim Lucas quod veoerit ^
Nazaretb ubi fuerat autritus Docebat autemeos.
Quos ? Eos Yidelicet quie patriasua erant. Gausam
vero propter quaru in synagoga docebat, prtsdiximus i a principio quarticapitis.
1 1

Matth. x x n i , 32.

, ,

, ,

. , (48) . ,
, , , ,

, ,
* , . ,
, ,

, .
. , ,

, }.

, , . , ;
. , '
, h

" Luc. , 16.

Variae lectiones et n o t .
(47) .
(48) Hentenii iaterpretatione, quae tamea
eeasum aoa est assecuta, iatelligitur saltem, i l l a m
quoque i a suo oodice reperisse . Si ergo
oecessario explioaaiarn ost, aliter accipi nequit,
q u a m '

, * . Hoc aatem m i h i d i s plicet. Malim ergo seotentia commodissima et e x peditissima, .

ergo est edoclus, sed, q u i C h r i s t i

schola et doctrina usus est.

COMMENT. . CAP, .

424

422

. * . ),
. .

*
, , , ' ,
. ' . '

, ,
.

^.

Vers. 54. lta ut oirlutes. Sapienlia sermonuin

et virtutes verborum. Aut virtutes vocat miracula.
Videates enim euin docentem quse excelsiora erant,
magisque apposita ad persuadendum quam quae
docuerant viri quondam iasignes, facientem etiam
majora miracula, et ignorantes eum Dei esse sapieotiam ac virtutem, mirabaotur et seruiones ejus
et miracula. Offeadebantur autem per eum, q u i
talia doceret ac miracula bujusiuodi ederet, ob
aliud n i h i l , nisi quod bumilibus ortus esset parentibus. Sedverecsecaet iosensata res est iovidia. Unde
enim magis admirari eumque adorare oportuit,
quod ab ejusmodi parentibus talis progenitus esset
filius, iade per eum offendebantur.
Vers. 55 56. Num hic sunt ? Haec omnia per
g interrogationem Jegeada s u n t : nara baec heesitan-

tes invicem dicebant.

.
; " .
,

, -

; ,
, , '
^, , '

.
. , ' .

$ , ,

. r$ -

'
'
*
,

Q retb. Inier

. *
. .

$ , *

, -

, , , , .

' >, ,
, , ^
.

, ' (49) ,

,
.

Vers. 56. Unde omnia ? Vide extremam demeutiaui. Dicuot enim : Parentibus ortus est tenuibus unde ergo buic omaia ista provenerunt ? Atqui
vani, oon ob parentum generositatein, neque ob
divitiarum affluentiam, aut aliud quippiam bujusmodi, sed ob egregiam vitam iatelligentia ac
miracula divinitus bis q u i digni sunt donantur.
Vers. 57. Et eum. Hoc est super iUo.
Yers. 57. Jesus aulem sua. Marcus autem
d i x i t : Nisi in patria sua, et inter cognatos, et in
domo sua. " Ab exempio autem seipsum sigaibcavit Cbristus, Et in patria, dixit propter totam Naza-

rj} ,

cognatos vero propter eos qui quomodo-

cunque cognati ejuserant; I n domoautem, propter

solos fratres ejus. Omnes enim despiciebant eum ;
i l l i quidem tanquam patriotam, isti vero velut cognatum, b i autem quasi fratrem. Ideo etiaui cuua
supernaturaliter magnificaretur, offendebantur super eo, boc est, propter iavidiaui ei credere non pot e r a n t ; etsi quidam magis, quidam autem minus
inviderenl. Non est ergo, inquit, prophela sine
honore apud quos videtur propbeta, niti in patria
sua et inter cognatos et in domo sua. Hieniin quanquam propbetam eum esse noverunt, tamen despiciunt eum propter causam dictam ; et quia assueta
facile despiciuntur. Lucas autem d i x i t : Nullus
propheta acceptus est in patria sua , vocans eliam
ipse acceplum, i d quod i n bonore est.
u

, .
.

, ,

. .
yop,

, ,

'
%,

, .

Vei-s. 58. Et illorum. Virtutes dicit m i r a c i l a :

tanquam di\ ioffi virtutis opera. Etvide sapientiam.
Fecit siquidem aliquas, ne dicere possent : Quia
odio nos babet, noa curat eos q u i sunt apud n o s :
quodsi edam apud nos haec egisset, credidissemus
utique et nos. Non multas autem, propler
incredu-

" M a r c . Y I , 4. Luc. rv,24.

Variae lectiones et notae.

(49) Ita ctiam Henteaius. Sed ' videtur mox postuhre non , sed ' . Malim crgo

' , t d est .

EUTHYMII

423

ZlGABENl

424

litatem eorum, quia nec his quee factae sunt crede- . , 6

,
bant. Propterea Marcus quoque d i x i t : Et miraba . ' ,
tur propter incredulitatem eorum *, tantam videli * ,
cet impudentiam. Sed Matthaeus quidem d i x i t :
,
Non fecit ibi virlutes multas : Marcus vero : Nec
(

,
potuit ibi ne unam quidem virtutem
operari. nisi
, :
quod paucos infirmos imposiiis manibus curavit *.

,

Quomodo ergo dixit, quod Non potuit ? Quia i m p o
,
tentiam vocare solemus non solum defectum poten , .
tiae, verum etiam impedimenium hujus aut illius
.
causse, sicut etiam DUDC. Impediebat enim incre , , . (50)
dulitas i l l o r u m quibus beneficium praBstabatur.
Non poterat ergo, hoc est, impediebatur ; et non .
oportebat eos invitos beneficio afficere.
. '. .
CAP. XXV. De Herode tetrarcha ,qui Joannem
interemit.

.
Cap. XIV. Vers. I . I n V. 2. illo. Similia dicit et
. , "
Marcus* . Lucas vero a i t : Audivit Herodes tetrar ' ,
cha universa quoe fxebant ab eo ;et hasrebat eo quod
, ,
diceretur quibusdam quod Joannes surrexisset
mortuis; quibusdam vero quod Eliat
apparuisset;
* ,
ab aliis autem, quod propheta quispiam ex anliquis
,
surrexisset. Et dixit Herodes, Joannem ego decoU
. * ' *
lavi: quis est autem iste de qno ego talia audio ?et
;
cupiebat videre eum
.
Quomodo ergo Matthaeus et Marcus scripserunt
,
quod affirmabat Herodes, ipsum esse Joannem ;
, *
Lucas vero, quod dicentibus boc quibusdam, Rero- , ,
des potius asserebat non esse i l l u m . Joannem,
, * , ,
inquit, ego decollavi,
itaque ooosequens est non , .
esse ipsum Joannem ? Quid ergo dicemus ? Quod ^ ; " ,
suspicatus
surrexisse,
ac miraculo?-..._bunc a mortuis
._
:
------ - ,
r u m gratiam ob injustam sui caedem a Deo accepisse ; eis tamen q u i boc dicebant, asserebat non , , ,
esse Joannem, ne ad eum concurrerent et contra
, '
se seditionem concitareot, suis autem famulis
* confidenter detegebat, secretum. Nam hoc in
. ,
loco pro ministris posuit Evaogelista. I d autem eis
, ,
confidit, quod bunc maxime timeret tanquam for , ,
tiorem j a m effectum, et quasi futurum esset, ut
.
deinceps vebementius eum argueret. Et vide rem
, .
admirandam. Is qui ioteremerat timet ioteremptum.
* .
Talis est enim qui iniquus est, ut et mortuos timeat,
, (
et talis est q u i virtutem colit, ut pavorem etiam
.
post mortem immittat viventibus. Incidente autem
, ^
occasione de Joanne, narrat consequenter evan, .
gelista quo modo mortuus sit.
f Herodes iste fuit filius ejus q u i infantes i a
\ (50*)
Bethleem interemit.
.
Vers. 5. Berodes enim Vers. 5. habebant. Marcus
' ' . ,
autem dixit quod Herodias insidiabatur ei, boc , ,
est, molesta iili e r a t ; volebatque e u m occide, ,
6

"

Marc< v i , 6. " I b i d . 5. " l b i d . 44. Luo. rx, 7, 9

Variae lectiones et notae.

(80) Hecte Hentenius, invitos.

(50) Neuter nieorum h c agnoecit. Hentenius
etiam, u t i ex signo crucis ab illo addito d i s d t u r , i n

margine sui codicia reperit. Translata sunt hmo

ex Tbeopbyl. p . 80, B .

425

COMMENT. I N MATTILEUM. CAP. X I V .

426

re, nec poterat. Deinde causam quoque addidit

. ,
cur illa non poterat eum occidere. Ait enim quod

Herodes metuebat Joanaem, sciens eum v i r u m

justum et sanctum, ac observabat, i l l u m , et audiens
,
eum multa faciebat, libenterque eum audiebat
#. . ,
Haec sane scripsit Marcus
Quod si sciens eum
,
virum justum et sanctum obserbavat i l l u m , quo , ,
modo dixit Matthtsus, quod volebat cum occidere,
, ) ;
timebat autem multitudinem ? Praeterea ei multa
, ,
faciebat eorum quae Joannes admonebat, et si l i ,
bentereum admonentem audiebat,quare v i n x i t e u m
; ,
ac reclusit? Quia quae dicit Marcus, p r i m a m faota
, * , g fuerant : quae autem dicit Mattbaeus, postmodum
.
facla sunt. Primum enim Herodias negotium
, ,
facessebat Joanni, volebatque i l l u m occidere :
,
Herodes vero non permiltebat, sciens eum v i r u m
* ,
justtim et sanctum, ideo quoque audito eo m u l t a
, .
faciebat et libenter eum audiebat. Gutn a u rvrxirro, ,
tem vehementer i l l u m urgeret, arguens ac incre,
pans eum, tandem Herodes hinc quidem devictus
, molestia, hino autem v i m quodammodo ab Hero, ,
diade perpessus, j a m pudorem i a i r a m commuta ,

v i t : necomninoquiescens (r) volebat eum occidere,

, , tiraens vero multitudioem vinxit eum quasi p u , .
niens : Et ligavit eum, ne varia loca circumiene
, C objurgaret eum. Arguebat autemillum Joannes, u t
,
qui contra legem haberet uxorem fratris s u i . Dua* ,
bus vero de causis eum increpabat; p r i m u m q u i
dem quod vivente fratre suo abstolerat violenter et
,
illius uxorem et tetrarchiam. Deinde q u o d e t i a m ,
, , .
cum ipsa filiam ex illo peperieset, duxerat eam :

quorum utrumqoe contralegemerat. Jubebatenim
, ' ,
lex fratris uxorem ducere, n o n tamen adbuc v i .
ventis, neque eam queB ab ilk) prolem suscepisset.
, ,

Vers. 6 . Cum autem agerentur natalitia V. 7.

peterel. Marcus autem dicit quod j u r a v i t e i : Qttidquida mepetieris, dabo tibi usque ad dimidium regni
, ,
. , , , jy mei * . Cum autem agerentur natalitia, boo est,
celebrarentur.Morisnamqueprincipibuseratpropria
orxsta
festive celebrare natalilia. Hanc autem promissio. nem appellat bio , quod tamen voca. "11 ! ,
b u l u m seepiusassensum, pactum, autconfessionem
,
significat. Verum, magoam dementiaiu ! et datu
r u m se j u r a v i t , et petitionem i n m a n u p u e l l s
!
posuit, et d i m i d i u m regni sui brevi saltatiuncula
commutavit.

, (51) }, "

. , ,

, ,
,

, , , , -

* Marc. , 20.

Marc. , 23,

Vers.8. llla vero Baptislx. Pruemonita, id est edocta. Dicit ergo : Da tnihi hic, i d est, nunc i n convivio. Marcus autem eam dixisse a i t : Volo ut de$ mihi
confestim *, boc est, statim, repente. Nacta siqui-

i b i d , 25.

Variae lectiones et notae.

(31) Henteniae juravii. Ergo legit. Recte.
Neo aliter buno locum laudat Cfiryeost. tom. V I I

p>. 497 C. I m o nec infra i n contextu Marci codicee

Euthymii variant.

( r ) Nec omnino quiesceru. Cumque proraos non quiesceret, Joannes m m i r u m .

PATROL. G R . C X X I X .

14

EUTYHMII ZlGABENf

427

dem Herodias tempus o p p o r t u n u m , 8iCUt iterum

scripsit Marcus, q u i dixit : Cwn dies opportunus
accidisset ;
cum ad se ingressa esset tilia interrogans quid petitura esset, preecepit illi ut statim i a
convivio peteret dari sibi caput Joaanis, meiuene ne
si tempus illud prcBterlaberetar, Herodem omniao
poeaiteret, ubi decocto r i n o ad sobrietatem rediiseet:
vel etiam ne amicorum quidam deprecati, Joannem
liberarent
11

Vers. 9. Et rex. Contristatus est, t u m quia

m a g n u m v i r u m occisurus erat, t u m q u i a m u l t i t u dinem i n sui o d i u m concitaturus.
Vers. 9. tiamen propterdari. muliebre m a n eipium 1 perjurii testes babere timuisti, I D J U B U B a u tem oeedit tam multos habere speoiatorea non for-
midasti? Te enim temere jurasse n o n o p o r t u i t ;
quia tamen incircumspecte juraeti, melius erat pejerare : e duobus namque malis, leviue est eligendum.
Vers. 10. Cumque misisset carcere. Gum misiseet, videlicet speculatorem aut carnificem, sicut
d i x i t Marcus
Glam i l l u m oocidit, ne interfectus
quoque publicaret obscenum concubitum. et ne
multitudinem baberetfactumbocprobibentem. Deus
autemidsustinuit: simul quidemutjustumamplius
coronaret, simul etiam ut bis quiinjuste patiuntur
consolationis exemplum relinqueret.

428

, }.
, , *
.
, , $
) , , , $
, , , (52)
(53)
.
. ', ,
.
. *Cl !
*
? ; "
*
, *
.
. ,
, , ,
(54)
, . * 0
, ,
.

Vere. 11. Et lance. foedum ac ferale convi . '

v i u m ! Quomodo n o n vociferati eunt q u i simul ac- G ) oumbebant, conspicientes bominis adbuc oalidi
, ,
caput, quod etiamnum sanguinem stillabat, super
,
mensam adductum quasi ferculum ? quomodo non

exhorruerunt?
Vers. 11. Datumque est puellm. Exsecranda merces impudentisoperis! Vere talie matris digoa filia;
quse ubi semel abjecit pudorem, el i n conspectu tot
v i r o r u m seipsam i n theatrum exposuit, ac varie i a decoros exercuit motus, crudelem sibi paravit anim u m , lancemque ausaestcontingerecesdeplenam:
nec solum contingere, verum etiam quasi donum
aliquodgratissimumperfer^nSjleetissiiTjeobtulitmat r i . Ait enim :

.
I "
* ,
, (55) , ,
, , , ~
, ,
>5 . (56)

Vers. 11. sux. Neque enim satis erat exse- ) . (

, '
crandee m a t r i quod interfeotus esset: sed optabat
^ ,
quoque i n manus sumere caput, qood in suam inve ^ . tiow
bebatur lasciviam aclibidinem, u t i l l u d oontamelia

, xot
kfficeret, ac insectaretur convitiis. Hujusmodi sunt
.
mulieres adu)ter8B,omnium improbiesim8B,crudebssimee ac scelestissimes. Et vide quod perpetraverit * ^ ,
, , < >
mala. Seipsam dedecore affecit, suumque v i r u m
, Pbilippum et adulterum Herodem ac filiam. Doinde
" Marc. v i , 21.

" I b i d . 27.

Varies lectiones et notae.

(52) .
53) '.
(54) . 6 . *

(55)
.
(56) Hentenius a d d i t : f .

430

C O M M E N T . IN M A T T H i B U M . CAP. X I V .
,
,

TOTC

occidit quidem adulterii in8ectatorem,ut adulterium

committens, eos q u i tunc erant lateret; sed quia

ipsum occidit, n o n solum illos aon latuit, verum
etiam posteris publicatum e s t : gemperque i n u n i verso mundo publicatur.

,
*
*

Vers. 12. Et illud. Marcus autem dicit * ,

quod tulerunt ejus : vocavit autem corpus
ejus , i d est, a cadendo i n
pavimentum post capitis amputationem.

,
.
.

*

Vers. 12. Ac Jesu> Jam erga i l l u m benevolentiamdemonstrantes t magis enim eos flexitcalamitas.

. ,

Vers. 13. Cutnque seorsim. Cum audisset occi*

sum esse Joannem : siquidem etiam cum audivit
traditum esse i n carcerem secessit, cujus causam

* , ,
, . * , iv .

1 1

.
, , .
(57) ,
,
.

tertio

dixi

m u s

q u o d etiam factlimest, Ut

seipsum i n tempuspassioni conveniens reservaret

Quidam autem interpretantur : Gum audisset
quod Herodes arbitraretur i l l u m esse Joannem :
hujus namque interfeotionem dicunt per interpositionem nunc ad memoriam esse reductam, illusque narrationem ad preesens usque verbum termin a r i . Deinderursumsermonemadprioremsuiconsequentiam restitui.

Verisimile est autem utrumque eo tempore a u , ' .
disse, et propter utramque oausam secessisse.

Proterea tertiam quoque bujus secessionis cau , sam scripsit Marcus, puta q u o d requiescere vel ,
^ let discipulos a praedicatione reversos. Ita enim
* *
d i x i t : Et congregantur apostoli ad Jesum, ac renun*

,

tiantilli omniaquoeque fecissent, quoeque docuissent.
, , Et dixit eis : Venite vos soli seornm in desertum i o . , (58),
cum, et requiescite paulisper. Erant enim qui vente'
,
bant et abibant mulH sic, ut nec eomedere vacaret:
. *
et egresn sunt (s) navigio in desertum locum seor *
. sim. HffiC sane Marcus.
, . .

P r o x i m a b i s suntquee dicit Lucas addens etiam

signum quo desertum nosceretur. Ait eQim q u o d
secessit seorsim i n desertum locum civitatis quee
vocatur B e t b s a i d a . Scire etiamoportet Cbristum
humano more etaudire, et secedere, et ea quce circa
,


se erant
dispensare. Omnia enim tanquam Deus
, , * , tt gciebat, nec i l l i fuga opus erat.
,
. ,^ ,
,
.

,s

'CU > ,
-.

. ,
.

, ,
^ . *
.

Mate. n , 29.

* Maic. v i , 30,34.

Vers. 13 Et urbibus. Marcus vero ait q u o d

etiam viderunt eos abeuntes . Quidam enim v i derunt illos, quidam autem audieruat hoc ab bis
q u i v i d e r a n t : omnesque pedestri secuti sunt itine
re : bujusmodi enimdesiderium omne repellit i m pedimentum.
3

" t t t b . i x , fO.

Marc. vt, 33.

V a r i lectiones et n o t e .
(57) Scilicet a versa 3 ad finem 12.
(f) Egreui smt.
erque meus.

(38) , Abest A.

Videtur rgo legse . Atque dicla i n textu habet apnd Marcum codex

EUTHYMll ZIGABENI

431

. ,
.

Vers. 14 Bt egressus illorum. Vidisti deside-

n u m , vide et ejas prcemium. Nec ab his fidem exp e t e b a l : i l l a m eniiD demonstraverant pedestri
itinere absque alimeotis sequentes i n desertum locum : Marcus vero et Lucas dixerunt quod etiam
coepit docere illos multa, quodque loquebatur illis
de regno Dei .

TTIJ^,
, ,
,
, /3
,

Z 1

Unde autem egressus sanabai et docebat ? Certe

dubium non est quin a monte. A i t enim Joannes:
AbiitJesus trans mare GaliUece quod est Tibeinadis :
et sequebatur eum turba multa, quia videbant ejus
tigna quce edebat in his quiinfirmabantur.
Atcendit
autem in montem Jesus, et ibi sedebat cum discipulis suis.
Disseruit enim i n oavi cum discipulis ;
cumque ascendissent i a montera, requieverunt.
jg
Deiudeegressus estet sanabat etdocebat.
8 8

CAP. XXVI. Dequinque

panibus.
Vers. 15. Vespwa cibaria. Dies declinare cceperat, eicut dixitLucas ; ipsi tamen jejuni permanebant, audiendi amorefamis necessitatem v i n cente. Cbristus vero cum idcirco eos cibare vellet,
exspectavit tamen u t a b aliis occasionem sumeret,
ne videretur ad miraculi operationem assilire : neque bic solum, verum etiam alibi idem frequenter
observat. Praetereaut etiam q a i d esurierant, roajor i miraculi sensu moverentur.
8 9

432

* ;
. '/ ,

, .,
,
. ,

.
,
, . ,
, .
. '. .
' . ,
,
.
o*i , *
, * ,

, .

.
. , ,

Vers. 16. Jesus autem quod edant. Non dixit : . . * ,

Egopascam illos ; hoc enim arrogantiee videbatur;
, sed discipulos adhortatur, ut dent illis quod
.
edant, ut ipsiinopiamlobtendentibus, j a m t u m ipsi ^
%
^
^ ^
necessitate coactus faceret quod suum erat.
.

J o T j v f l M

( 5 9 )

? o e / t i

T 0 T | w

>

T 0 V T f t | v

,
,
. ,
, ,
, *
(60) , ;
, ,
. *
,
.
D .

Sed Mattbaeus quidemet Marcus et Lucas dicunt

discipulos euggessisse Cbristo de turbarum dimissione, quo cibaria e m e r e o t . Joannes vero ait .*
Cum sustulisset oculos Jesus et vidisset quod lurba
multa veniret ad se, ait ad Philippum : Unde emetnus panes, ut comedanthi ? Hocautem dicebat ten~
tans eum: ipseenimsciebat quid esset facturus. Respondit ei Philippus: Ducentorum denariorum panes
non suffictunt eis, ut unusquisque eorum pusillum
quippiam accipiat .
Heec sane scripsitJoannes.
40

41

Verisimite est autem p r i m u m discipulos suggeseiese ; deinde eum dixisse illis : Non necesse est
illis e g r e d i : dale vos illis quod edant. Postmodum
suetulisse oculos ac vidisse turbam aliam multaui
venientem ; et tunc bumano more tentasse Philipp u m , sive probassean crederetipsum posseomnes
pascere. Tentabatautem i l l u m lanquam caeteriseo
M a r c . v i , 34 ; Luc. i x , U .
Joan. VJ, 5-7.
8 7

Joan. v i , 1-3.

(6))
, * , *

,
,
,
, -

Luc. x i , 12.

* Marc. v i , 35 ; L U C . rx, 1 2 . "

Varia lectiones et nota?.

(59) .
(60) .

(61) , pro A.

433

COMMENT. I N MATTHJEUM. -

434

CAP. XIV.

. 'Eiricpejc , lerapore imperfectiorem: aut etiam per bnnc, ser . " -

mooeta et adalios dirigebat, tentans quoque et illos.

Maoifestam est ergo quod ea quae alii dixerunt
evangelistw, prstermisit Joannes ; qute vero illi
praetermiserunt, b c iste narravit.

, . ,

' ,

, "

, , , .
,
.
.

uiv

, ,
,
* , ,
, .
.

Vers. 17. At iili ptices. Joannes vero ait A n dream diiisse: Est puerulus hic unus, qui kabet
quinque panes hordeaceos et duos pisces, sed hxc
quid sunt inter tam multos ? Procul dubio autem
puerulus ille discipulis heec vendebat, ideoquetanquam Hla j a m habeates, responderuat se aliud non
habere praeter haec tantum. Ita neglectui illis
erant corporalia d u m mordious spiritualibas inheer e r e n t ; duodecim enim, solis quinque panibus iisque bordeaceis cibandi erant.

Vers. 18. Ipse autem huc. Jussit quidem

paoes ac piscesafferri, docens quod eliam illa pauca
oporteat prebere indigeatibns, eosque sibi ipsis
praponere. Uli vero quanquam similiter fame cruoiaii, n i h i l aliud habereot, sine ulla tamen c o n tradictione obediunt.
Vers. 19. Cumque jussisset gramina. Marous

(62) , Q autem d i x i t quod jussit u t discumbere

.
,

, ,

facerent

omnes distributis conviviis i n v i r i d i gramine ; et

discubuerunt distributi i n areolas centeni et quinquageai . Quod autem dicitur, distributis con4S

Vtviis,

10. littera

babetur , boc

est per distributa con?ivia ; sive ut bic sit una

congregatio, ibialiacongregatio, et a l i b i a l i etalia.
Idem quoque significat quod a d d i t u r : Distributi i n

. .

areolas, quod littera babet , boc est

, .
. ' *

per distributas areolas. Potesl quoque et alio modo

.
dici quod fuerint congregationes i n circuli
speciem ordinatfe, vero i n quadranguli epeoiem. Hujustnodi enim sunt bortorum areolae.
Luoas vero t&Iia vocavit
discubitus a discumbeado, videlicet a , i d est reclinari suo
quoque certo ordiae.
(63),

4 4

. . ,

Vers. 19. Acceptis benedixit.

Suspexit
coeium Patrem bonorans, a c osteadens Deo n o n

esse

, ,
, -

m e Q s a m esse attingendam, donec Deo gratias

agamus, q u i nobis alimentum suppeditavit, eju-

que benedictionem coelitus trahamus.

' , , ,
,
.
.
,

(64) , ,
,

]3 ,

* Joan. , 5 7.

4 1

Marc. v i , 39.

4 4

coQlrarium.

Praeterea

doceos

non

"Variae l e c t i o n e s e t n o t a ? .
(2) ex Mattbteo assompsit. Nam

lnterdum

ergoquasi Deus propriaauctoritatemiraculum operatur : qiandoque vero deprecatur ob prsedictas

causas, ne malos ofifendat.
Vers. 19. Et turbis. Dedit discipulis t u m
quasi magis familiaribus, tutn etiam ne eos lateret
miraculum, ad quod suis maoibus subministraverant.
Vers. 20. Et saturati sunt. Qui priue eos
spirituali alimento saluraverat, doceado, ut dictum
est, et loquendo de regao Dei, nanc quoque

Luc. , 14.

infra i n contextu uterque vulgaiam babet.

prius

(63 p r o . .
(64)! Sic Marc. v m , 4 : , .

 ZIGABENI

435

436

saliat illos et corporali : nec i d solam, verum .

, *
etiam multa docet eos. Ab accubitu quidem super

,
gramen, animi modestiam. Ab eo quod n i h i l prceter

panes et pisces prceberet, temperantiam. Ab eo

*
vero quod omnibus pari modo distribueret,
.
aquitatem.
Vers. 20. Et cophinos. Quinqae panes quoe
fregerat dedit : b o r u m autem fragmenta i n m a nibus discipulorum novo miracrjlo multiplioabat.
Neque enim solum fuerunt satis donec satiaretur
populus, sed et diffundebantur donec superetset;
superesset, i n q u a m , ad duodecim plenos cophinoB,
ut etiam duodecim apostoli suos perferrenl cophinos, et sicut manus ita et bumeros baberent

(65). ,

,
, (66) ,

(67)

minietros ac testee hujusmodi miraculi. Marcus .

dixit , quod duos quoque piscee divieit

eis, et quod etiam ab illie sustulerunt quee
euperfuerant.
45

Vers. 21. Qui autem pueros. Hoc et aogment u m est miraculi, et laus turbaram, quod etiam
cum uxoribue et paeris aseidebant. Et quia cum
tota familia sequebantur, c u m tota etiam famillia
beneficii fructum perceperunt.
CAP.

XXVII.

De ambulationt
mare.

Christi

, , .

,

. *

.
. '. .

super

Vers. 22. Statimque turbas. Cum ab ipso

, |
distrahi nollent ,compulit illos i a navigium con,

* *
.
^ ,
scendere, et preecedere in ulteriorem p a r t e m ; ^ .
. s.
,
.
, . ,
,
.,
. .
. .
..
, ...
! C , hoc qmdem preetextu, u t lpse rehctus dimitteret
, T J ' , ,
turbas ; ia [veritate autem, u t secum babentes
' ,
fragmentorum cophinos, per otium absente illo
, ,
curiose fragmenta sciscitarentur, ac confirmaren, ,
tur, quodnonphantasticefactumesset m i r a c u l u m .
. ,
Nam et propter hoc superfuerant, et oportebat

discipulos de ea re certiores fieri supra cseteros,
,
utpote q u i tanquam communes o m n i u m magistri
(68) .
i n orbem erant ingressuri. Et hffic quidem una
,
causa est cur discipulos praemiserit.

, Altera vero, quia volebat solus i n montem ascen, , ,

dere, prout statm subjungitur, docens binc quod

,
neque oporteat continue muititudini immisceri,
nequesemperfugeremiddtudinemisedutrumque^^^

*
' **
^
XP**ti
*::*
J

u
...
, .7
D . ,
utiliter efficere.
Jam
itaque
et* nos relictis
urbibus
,
earumque distractionibus, pedites ac leves Cbri , cirow
stum sequamur, ad solitudioem sive quietem et
, *silentium ac o t i u m abeuntem, eique assistamus
, , , salutaria docenti, u t affectionum abstinentia j6ju Tif * ,
nantes, divioa gratia repleamur.
1

4 <

);

Vers. 23. Cumque dimisisset V. 24. illic.

Aptus est eoim mons ad orationem : nox proterea
et solitudo silentium ac indistraclionem prabeat,
et immobilitatem i n oratione.
Marc. v i , 41, 43.

, , ,

.

4 5

Variae lectiones et notae.

^ 5 J?
P
rat i n ejus codice.

o a

e x

r e 8 8 i

* Hentenias. Forte dee-

(66) Forte HeQtenius legit,

.

(67) , .
(68) Ita quoqua interpree reperit. I n m e n t e m

tamen cuiouam venire Dossit ,

COMMENT. -

437

CAP. X I V .

438

. -
Vera. 24 Navis auiem ventta rarsnm
, .
discipuli Huctuant ao periolitantur sicut et p r i u t .
,
Verum tunc quidem oum essent imperfectiores.
( , ,

*,

aderat et ipee ad oonsolationem, quanquam dorm i e b a t ; nunc vero oum j a m profecissent jaberat.
ut nusqaam babentes coneolationem efficiantur
fortiores.

. "

Vers. 25. Quaria mare. Marcus autem dixit

quod etiam vidit eos laborantes i n remigando
, ) Joannes vero quod remigaverant ferme stadia v i . g i n l i quinque aut triginta. Stadium autem locus est
.
sive mensura centum u l n a r u m , quee ulna Graece

dicitur,et est m a n u u m c u m pectoris lati * ,
tudine extensio, continens sex pedes. Quartam vero
. '
Doctis vigiliam nominabant antiqui, qui i a exerci
* - B tibus nocte vigilabant quartam noctis partem , postremas videlicet tres boras. Permisit ergo Chri,

stus discipulos ad i d usque tempus fluotuare, do , ,

cens ut fortes efficiamur ad pericula quee dispensa ^, ,
torie inducuntur : nec facilem aut velocem quae *
ramue liberationem. Praterea u t mortem p r n oculis babentes, et ab ea mirabiliter liberati, agnosce .
rent Deum esse eum, q n i se servasset. Nondum enim
, '
perfectam babebant certitudinem ; ideo quoque
.
post liberationem adoraverunt e u m dicentes :
Vere Dei Filius es.
*

(69),

Vers. 26. Et clatnaverunt. Timorem q u i ab

undis erat excipit alter timor : nec bunc solvit
donec clamaverunt, u t exercerentur ab ferendas
tentalioDum successiones.

(70) , .

'

,
,
.
'

'

, -

,
*9 * , ,
,
.
.
, ,

Vere. 27. Ac protinus nolite terreri. Quia nocle

impediente, a persona eum cognoscere nequi veruat.
siii nuno iodicium puta vooem eis inducit, quee
illos utroque timore liberaret.
Vers. 28. Respondens Vers. 29. Weni. Pervenire a d i l l u m super aquas queerit, u t binc certior
efflceretur, an ipse esset Cbristus. Potius tamen
diceadum, quod cum vocem ejus percepisset, supra m o d u m gavisus est et optabat ante alios a d
eum accedere.

Vers. 29. Cumqtte descendisset Vers. 30. Serva

me. Hare quidem non t i m u i t , quanquam fureret;
**
*<* itotownt,,
/ " * % s e d d e j u b e n t i s p o t e n t i a confisus, audacter ambur f f t
hym, ,
,
,
recte gradiebatur : vento
, .
autem magis territus est, ne forte circumagendo
.
eum everteret. Hujusmodi enim est humana na*
, tura, ut plerumque i n magnis recte se gerat,
. , '
magis autem convincatur reprehensione digna esse
,
in minoribus, Consequens itaque eat, ut debilitata
, ,
fide, per quam contra fluctus audentior erat, illius
.
desiitueretur gratia, quae levem ipsum efflciebat,
et demergeretur.
a b a t

; ,
, ,

"

g u p e r

a q u a s >

Vers, 3K Et continuo fuesitasti ? Heec improperant o&teodit, quod nequaquam veoti violeatia

Marc. f i , 48.
V a r i a lectiones et nottB.

(69) , a d d i t A .

flt

(70) ,.
#

440

EUTHYMII ZIGABENI

439

i l l u m dejiciebat, sed exigaa tiducia, hoc est i n -

firmitas dictae fidei. Exiguae ergo fidei hominem
i i l u u i appellavit, ut qui ventum timens, magnain
ejus partem abjecisset. Dicit itaqae i l l i : Cur tiaesitasti ? sive, quare p r i m u m fiduciam habens, postmodum timuisti ? I d eoim appellavit heesitationem.
Nam q u i contra fluctus te forteui reddebat, utique
et contra ventum te fortem reddidisset.

' , , *}
. ,

(71)

Vers. 32. Cumque essent ingressi ventus. Non

, , statim navim ascenderuiit, sed vento vebemeater
, ,
urgente, longo adhuc spalio ambulaverunt ut Pe- , trus certior redderetur, et de sua exigua fiducia ^ . ,
convinceretur. Dicit enim Joannes quod voluerunt
,
eum sumere i n navim, et illico navis appulit terrae
(72), . ,
ad quam ibant. Et inde manifestum est quod
, ,
cum navis terrae proxima esset, t u m demum i n
.
eam intraverunt.
. Vers. 33. Ccelcrum qui es. Miraculi magnitudo perfectiorem eis induxit fidem. Mare siquidem
increpare minus est, q u a m super illud ambulare :
nec solum eum super i i l u d ambulare, sed etiam
facere illud c u m venli violentia impetuose flaret, ac mare a suo statu submoveret; eed
prasens quidem evangelista dioit quod communiter omnes confessi sunt esse i p s u m Dei Filiuxn.

T J
,

'

* ,
,

. '

, xoivfj

, ,
Marcus autem d i x i t , quod admirati sunt, verum
* ,
n o n intellexerunt. Ait enim : Et vehementer supra
modum intra sese stupebant et admirabantur : ne- , *
*
que enim intellexerunt de panibus; nam cor eorum
obccecatum erat
Est autem sensus dictorum h u - .
, ,
jusmodi, quod supra m o d u m admirabantur eam
* (73)
veluti bominem qui talia posset, quum maxime
, . ' ,
i l l u m adorare oportuisset, tanquam Deum omnia
'
potentem. Volens autem ostendere quod neque
, ,
i n prffidicto panum miraculo se convertissent ad
i d quod oportait, addidit quod n o n intellexerunt D ^ i (74)
, ,
neque de panibus. Adduxit autem causam cur oon
.
intellexerunt, dioens ; Erat cor eorum obccecatum.

Nos tamen dicimus quod simul ut ingressus

est navim Jesus, contigerunl ea quae d i x i t Marcus ;
deinde dissoluta ceecitate, facta sunt ea quae scripsit Matthaeus. Scire enim oportet, quod interd u m quidem tenebatur cor discipulorum, nec poterant intelligere : quandoque vero solvebatur et
inteJligebant ; utrumque autem divina dispensaiione contiogebat. Et nos ergo c u m demergi cceperimus tempestate perturbationum a n i m i , Jesum
47

,
,

, , ,

. '
.

Marc. , 51.
VariaB lectiones et notae.

(li)

Pro , hebet .

(72) Apud Joanneua eet, , quomodo

etiam i n contextu i b i babet Eutbymias. Offendit
etiam Chrysostomus i n , . Semel ergo
tom. V I I , p. 515 C, babet . Semel, u b i

data opera expiicat, t o m . V I I , p . 255 G.

(73) , addit .
(74) , abest .

COMMENT. 1N MATTILEUM. CAP. X V .

441
,

442

, invoceraus : et cootiauo porriget etiam nobis auxi-

liarem m a n u m , et extrahet nos

.
. , ,

4 8

. ,
.
, ,
yp

. , ^

Vers. 34. Et Gennesarel. Marcus autem d i xit

quod compulit discipulos suos conscendere
n a v i m et praecedere i a ulteriorem ripain ad Bethsaidam. Joannes vero quod venerunt trajecto m a r i
ad Capernaum . Sunt autem et Bethsaida et Gapernaum i n terra Geaaesaret; stagnum vero Gennesarct unitum erat Tiberiadi.
Vers. 35. Cumque agnovissent Vers. 36. salvi

. ,

f n , . ,
*
.
.

. '. *

4 9

fn
ac

s m

Vidisti quomodo discipulipaulatim pro

fecerint ? vide et multitudinem. j a m ipsos ()

domum trahunt, neque ut maaus impoaat quaeruat, aeque verbi jussum expetuat, sed excelsius ac
longe diviaius salutem accersunt: illa enim quee
eanguinisproiluviolaboraverat, majorem illisfidem
induxerat.
CAP. XXVIII. De tramgressione

prcBcepti Dei.

.
*

{ .
{ |

CAP. XV. Vers. 4, 2 . Tunc edunt. universis

quidem duodecim tribubus eraat Scrib et Phariseei : caeteri tamen iniquiores erant q u i ab Hie**WA> . VWIWII

IW 1 Vf** U.W.VVk#

*mm* . - B w

^ rosolymis
,

,

erant,majorem
utpote metropolim
inhabitaotes,
ideoque fastum
prae se fereotes.
Vide, .
rant magaam populi fideui, et i l l a m miouere co

aabantur, verum ia Cbristo aibil erat quod carpere

possent : sed discipulorum accusabaat n o a i n i .
quitatem, sed h u m a n i procepti traasgressionem.
, ' Neque enim jubebat lex divina ne ederent prius . ,
quam lavareot, sed seniores populi. A i t eoim
, Matcus: Phariscei omnesque Judasi nwt crebro la , ,
verint manus, non capiunt cibum, observantes mor .
dicus traditionem seniorum ; et foro revertentes,
nisi aspergantur, non comedunt, multaque sunt alia
, , (75) .

, ,

, , - ^ qumtervandaacceperunt,
nempe lotiones poculorum
,
et urceorum, et ceramentorum, et lectorum. Heec
. .
quidem ait Marcus >, $ autem lavari (quod
.

habet Marcus) est usque ad cubitam lavari (Adomnibus

laoarint,
loco dictioais crebro, habet Greeca , ideo

, , verte quod u b i i a Marco c u m cseteris

,
iaterpretibus verteates dicimus : crebro

dicit auctor aoster q a o d ^ lavari,

est u s q u e

ab cubituui lavari : idque ab etymonogia

videtUT.

Est eoim

, , pugnUS,

; 5

deduci
,

cubitus. Lavabant autem pocula, urceoa, ae ,

rameata et lectos, existioaantes ea boc modo san ,
c t i f i c a r i : aliaque m u l t a hnjusmodi tradebant ob.
servanda, legem quidem traasgredientes, beec a u t e m ridicula observaates. Discipuli vero freqaeater illotis maaibus edebaat, noa sectaotes ista. Quomodo eoimfacere poterant, eam nunquam tale quippiam observasseat, sed soiius virtutis curam haberent, ccrporales ooasuetudines despicieates, eo qaod earum transgressio nullumanimae posset afferre
socumentum f
" Marc. n . 4 5 . Joao. v i , 17. *o Marc. v n , 3 , 4 .
4 1

Variae lecliones et notae.

(75) . ' infra etiam contextu babeat codd. E u t b y m i i .
(f) Non jam ipsum. De Cbristo sermo est. Heateaius videtur legisse.

443

ZIGABENI

Vers. 13. Ai ille vesiram f dbr.it fa-

ciunt transgrediendo, ne Judeeis contentionis occasionera pr&beret. Nee dixit, Male faciunt, ne h u jusmodi traditionem conflrmaret. Neque eos calomniatur q u i i l l a m tradiderant, ne tanqaam
contumeliorum eum aversarentur. Sed atatira e
diverso de majori peccato accusat: oatendena non
oportere eos q u i Dei praeceptum traasgrediuntur,
accusare illos, q u i bominum traditionem preeter-eunt. Deinde etiam dicit, quod Dei p r e c e p t u m
transgrediuntur, etpropter quam traditionem suam:
ac illam prtecipue i n medium adducit iniquitatem,
quee tunc inde emergebat.
Vers. 4. Nam moriatuv. I n libro Exodi ambo
baeo praecepta babentur.
Vers. 5. Vos in tuum vertitur commodum. Difficilis est borum ordo verborum, oiai p r i m u m r e m
eoarremua. Seniores Judaeorum docuerant juvenes,
u t praetextu divini cultus parentes contemnerent.
Si quis enim parentum peteret a ftlio ovem aut
v i t u l u m , aut aliad quippiam, praecipiebant illis, u t
dicerent : Munua est Deo, quodcunque ex me i n
t u i i m yertitur oommodum, boc est, Deo ooasacrat u m est quodounque a me lucrifacia : et i t a docebant eos despicere.parentes ac legem traasgredi.
Ignominia siquidem eat, legisque tranagresaio,
filioa resistere parentibua. Nam et ipsos parentea
Oei praetextu fraudabant re debita, et nec Deo Q
i l l a m offerebaat. Hc itaque rei narratio est. Nuac
vero oportet et dicta iaterpretari. Vo* autem di~
citti, boo est, vos interpretamini, vos docetis
deceptionem illara bumanam : Quisquis dixerit pat r i vel m a t r i , Munus est Deo consecratum quidquid ex me in tuum vertitur commodwn, sive quidq u i d ex me lucrifacere cupis.
f Quidam autem per defectuui iaterpretaatur
boc dictum dicentes : Deua quidem baec vel iila
preecepit; vos autem baec rejicieotes dioitis, Quiaquis dixerit patri vel matri, Corban eive munus
eat Deo quaesitum, quodounque ex me i n t u u m
vertitur commodum. liberatus est. Hoo enim d i cunt deficere, utpote Judaeis notum ad quoa dirigebat aermonem.
Yera. 5. Et suam. Et talis bomo j a m i m p u dens effectus, deincepa bonorabit parenlea
8U03.

444

; ,
, , * ,
, , ,
, ,

,
, * ,
( .
9

" . $ |8 (76)
.
^. (77) ^
,
.
, , xoravpovtrv
. *
(78) , ,
, , 4
^, , ,
, . ' ,
$ , . *
,
> . .
. ,
, , *
,
T J , 0 (79)
$, ,
,
[ (80) | ,
, *
, , ,
$ , ,
, . ,
' ,
.]

. ,
,
.

Vera. Et vestram. Gum maolfeate demonatraverit illoa iniquitatis praeceptorea esse, ex consequeati quoque diacipuloa auoa accusatione liber a v i t quod illorum aervareot traditiooem, q u i
Dei praeceptum ooo aervabant.

.
,
,
.

Vers. 7. Hypocnlx haias. Hypocritaa illos

dixit quia legem aervare videbaotur, ipsam tamen

,
, , ^ -

Variae l e c t i o a e s et n o t
(76) I m o , '. Scilicet Exod. xx, 12 ; xxi,
17. Atque i t a legit etiam Henteniua.
(77) Hc Huetiua, tanquam ex Origeais cateaa,
laudat ad Orig. I I I . p . 489. nota .

78) abest .
79) ', .
80) Iacluaa margine babet .

445

COMMENT. IN MATTHiEUM. -

. " ? , , [ ,
, QY
.

. , '
, , ,
,
* ^
' , *
, , , ,
, .
^, ,
.

. , *
, .

. , , .
, ,
^.
. , , .
, ,
,
* *
,
, *0
.
,
, , .
. ,
, , .

, .
,

,
.
. "
* ,
.
^.
> .
,
. .
.

.

CAP. X V .

446

transgrediebantur. Prophetam autem i n medium

addacit, q u i j a m olim Ulos accusabat de his, de
quibus ipse nunc eos accusat; et se eum esse
ostendit, q u i etiam illa per prophetam loquebatur.
Vers. 7. Dicens V. 9. hominum. Postquam
d i z i t : Appropinquat mihi ore interpretatus est boc,
addens: Et labiis me honorat, Deum me esse
confitens et Creatorem ao Dominum unirersi. Cor
autem eorum longe abest a me, non appropinquans
meis volantatibus. Frustra aatem colunt me,
cum mea non seryent pracepta, sed doceant doctrinas quee sunt pracepta b o m i n u m et n o n Dei.
Timeamus ergo et nos q u i samus Christi populus,
ne etiam adversum nos h e dicantur.
9

Vers. 10. Et eis. Illos tanquam incurabiles

reliquit, u b i silentium eis imposuisset, eosque
confudisset: convertitautem sermonem ad t u r b a m
tanquam digniorem q u audiat.
Vers. 11. Audite intellxgite. Audile q u o d dico
et iotelligite i l l u d . Hoo autem ait honorans illos,
ut facilius suscipiatur quod dicturus est.
Vers. 11. Non hominem. Hoc e s t : Non sordes manuum illotarum quee una c u m escis i n
os ingrediuntur contaminant aut conspurcant hominem, quia nec tangunt a n i m a m : solum
namque peccatum foedum est, quod anim nocet.
Talis autem dieti hujus interpretatio i n p r o m p t u
eet.
A i u n l autem et alteram prof undius esse reclusam,
puta quod n i b i l faotum a Deo, natura i m p u r u m
est. A i t enim Moses: Et vidit Deus qusecumque
fecerat, et ecce bona valde . Dioont ergohao profundiori interpretatione oiborum rejici obeervationem, quam Judi servabant. Nam oum lex, qum
decibiserat, allegoricura baberet inteUectum, Judaei
q u i nibil excelsum cogitare poterent, oorporaliter
et prout i n conspicuo erant, omnia excipiebant.
51

\ers 11. Sed hominem. Egreditur de ore

omnis sermo: sed nunc de malo loquitur, q u i cor
pro fonte babet. I n sequentibus autem manifestiora
reddit, quae hic obsoure dicta sunt.
Vers. 12. Tunc ofjfensos fuisse. Quo sermone ?
Eo videlicet quo dicebat: Non quod intrat i n os,
i m p u r u m reddit hominem ; subvertebat enim t r a diiionem seniorum.
Vers. 13. At ille eradicabilur. Plantationem
DUDC dicit traditiooem seniorum et pracepta hominum.

. ' .
,
.

Vers. 14. Sinite Ulos. Tanquam incurabiles,

Ideo enim neque ipse curayit i l l o r u m offensionem,
eciens nihi) illis profuturam
esse q u i d q u i d
diceret.

. , *
, *

Vere. 14. Duces cacorum. Cco yocat eos

tanquam anim oculo a fluxu affectionum excav
catos, et quasi n o n potentes oculos iateodere i n

1 1

Gen* , 3 1 .

EUTHYMII ZIGABENI

447
lucem

veritatis. Nec solum

448

hoc, sed et duces . , .

. *

.

eorum q u i ab igaoraotia Scripturarum exccati

sunt. Graode siquidem m a l u m est aliquem esse
cfiecum : eum vero q u i caecus est, ducatum alteri
caeco praestare, duplex certe malum est.

Vers 14. Caecus codunt. Hoc manifestum est.

Vers. 15. Respondens hanc. Marcus autem
d i x i t : Et eum ingressus esset domum semotus
turba, intetrogaverunt eum discipuli ejus de parabola**. Cum enim Petrus inchoasset, alii quoque pariter interrogaverunt. Parabolam aulem
vocant Hebraei aenigma et sermonem obscurum.
NamquiasuporiusdixeratCbristus, Quod egreditur
de ore koc impurum reddii hominem , deinde,
sicut refert Marcus, subjunxerat, Si quis habet
aures ad audiendum audiat \ visus est eis sermo
obscurus, et ideoparabolam ilJumvocantesde ipso
interrogaat.

Vers. 16. Jesus autem V. 17. emitiitur. Omnia

bffic per iaterrogationem legenda sunt.
Marcus autem poUquam d i x i t : Et in successum
egreditur,
a d d i t : Quod purgat omnes escas
boc est puras relinquit. Dict enim sordes i n secessum egrese, pura relinquunt quee intus
remaoent alimenta, qum videlicet natura reG
tinuit.
f " quidem inter alia significat etiam corporis partem qua sedetur. Ejus autem compositum
, , infimus est, vel stercus, quod
secernitur.
Vere. 18. Qum hominem. Dixit enim etiam
vicesimo secundo capite, quod ex abtmdantia
oordie os loquitur
P r i m u m enim i n corde concupiscimus : deiade quod desideratum est, per
os eduoimus, et i t a quod foris mgreditur, rursum
foras p r o c e d i t ; quod autem ab iQterioribus
egreditur, adhuc intus manet et contaminat
D

. .
. ,
,

.
,
.
, .

,
, * ,
, ,
*
*

.
" ; , . *
(81) .
; ,
, ,
(82) , ,
(83). ,
,
.
[ (84) ,
(85). ]
. *-
, * * .
(86) ,
.

, *
, ,
.

' .
Vers. 19. blasphemix. Marcus vero latius

*
, ,
enumerat et alia : avaritiam, malitiam, dolum, im,
,

,
pudicitiam,
oculum pravum, superbiam et stultitiam . Ut autem breviter et aperte dicam, cogi *
tationes malee sunt nocivee concupiscentiae : cae,
des vero, furtum, falsum testimonium, avaritia,
* , ),
dolus et superbia nota sunt ; adulterium autem
, ,
est, ad alienam uxorem accedere ; fornicatio
, .
vero ad eam quee v i r u m non b a b e t ; blaspbemia
(87) *
i b i d . 19. Mattb. x m , 34. M a r c
Marc. v n , 17. " Matth. x n , 34.
Marc , 22.
8 7

8 4

4 8

vu, 22.

Variae lecliones et n o l a e
(81) Hentenius omittit , relinqua autem cuin proximo scbolio coojungit.
(82) , .
83) ', .
84) Inclusa babet m a r g . .
85) est stercus, u t reddidit Henteaius. Nam i d est . Sed est receptaculum stercoris, quo stercus ejicitur.

(86) , .
(87) Ita u t e r q u e codex. Atque ilaetiam v i d e t u r
legisse Heoteaius, l o c o c ^ i o v e a e r i t , q u o d

ipse etiam m a l i m . Sed ldem mox reperitur. Forte

c o r r u p t u m e t , q u o d m e m i n i legere

boc seusu. Deinde v i d e t u r notare tioo ad s e d

contra, ut . Raroria seBpeaumero E u thymius adbibet vooabula. Forte ecripsit -

449

COMMENT. IN MATTHJEUM. -

450

CAP. XV.

* ! , autem esse Deo contumeliosum vel i o g r a t u m , a u t

*
i l l u m accusare ; roalitia estcogitare mala adversus
(88) , ,
aliquem, aut suspicari de illo qu oportet:
* ,
it

, (89) *
.

, ,
,

. (90)

,
.

,
.

'

s e

. - Quia vero a c o r d e , o m o i n o etiam ab ore egrediun-

( 9 1 )

impudicitia est concubitus c u m masculo, aut si

qusB esthujusmodi lascivia; oculum autem malum
vocat invidiam ; stultitia vero proprieestoon nosse Deum : Dixit stultus, inquit in cordesuo Non est
Deus . Saat autem et alia mala innumera qu
nunc praatermisit Ghristue, eo quod sufficiant ea
q u dicta suot, ad habendam etiam illorum aotitiam. Haec ergo a corde dixit egredi, quoaiam ab
illo priacipium habeat. Horum autem principia
concupiscentiee sunt, quae a corde solent emanare.

tur : quando i n corde ebulliendo i n uaodum

mali bumoris, quod superfluum est evomi
cogitur.

CAP. X X I X . De Phcenicitsa siv* Chanancea.

. , .
.

, ;
*

(92) .

Vers. 20. Hasc hominem. Scientes et nos

deinceps quae sint ea q u bominem contaminant,
banc sane i m m u a d i t i a m abjiciamus, quse sordidam
reddit animam. Si enim ipsa sit impura, etiarasi
totis flumioibus corpus laveris, nihil tibi proderit;
illa vero, aqua lacrymarum et purificatione ?irtutuui abluitur.

(93) , ,

Vers. 2 1 .
Sidonis. Em civitates Cbananeeo
r u m erant. Quomodo ergo q u i discipulis priscepit
ne i n viara gentiam a b i r e n t i p s e abit ? abit
prffidicaturus, sed ut paululum requiesceret. Ideo
etiam postquam abiisset, iagressus d o m u m , prout
Marcus ait , aemiaem scire voluit, aec potuit
latere.

.
.

>} ,

Vers. 22. an eum. Marcus a i t : Erta autme

mulier Grceca. Syra, Phctnicissa, boc est Graeca
quidem religione, Syra vero lingua. Pboeoicissa

, . D vero geoere sive geate. Pbceaices eoim

. '

, , (94) , .

Cbanan

dicebaatur, eo quod metropolim Phoeaicem babereat. Hsec ergo cum famam quidem ejus j a m o l i m
audisset, auno vero qaod eo acceesisset, secuta
eat ejus vestigia.

f SyraPboenicissa est cujusque anima, mentem

qaasi filiam nabeos, q u materiee tenetar amore;
^ r j , et ideo comitiali morbo laborat, ao discruciari
pUv*v .]
dicitur.
P t a l . xnt, 1. Mattb. x , 5. Marc. , 24. i b i d . 26.
[(95)

(96) ,

, -

Variae lectiones et nolae.

, cujus tamea exempla ignoro, etai nota aant
*, .

Ad

vocabula

noto tantum locum fere similem supra p. 25,

23. Ibt est, , .

Addendis.
(88) Henteoius, mala. Videtur ergpexoidiese

, ob p r o x i m u m .

(89) Omittit codex .

<9) , abeetA.

(91) Intell. *.
(92) , . ', q u o d raro oocurrit,

est , notatque Jfrv, Civ.

Hoc 10C0 ,
.

(93) , quod vulgares aditiones habent, omittit infra i n contextu.

(94) " babet uterque codex. Ne ergo quis coo-

jiciat

, ex superioribus repeteodum, -

, l l t sit, , orr.

(95) Q u a incluaimus, ea babet io raargine.

(96) l t a alii legont.

447

EUTHYMII

lucem veritatis.

Nec solum

448

ZlGABENI

hoc, sed et duces .

. /. *
.

Vers 14. Cxcus cadunt. Hoc manifestum est.

. .
' . *,
,

.
,

'

- ,

, ,

,
,

sicut refert Marcus, subjunxerat, Si guis habet

aures ad audiendum audiat \ visus est eis sermo
obscurus, et ideoparabolam iliumvocantesde ipso
interrogaat.

Vers. 16. Jesus autem V. 17. emittitur. Omnia

beec per interrogationem legenda sunt.
Marcus autem potsquam d i x i t : Et in successum
egreditur, a d d i t : Quod purgat omnes escas *\
boc est puras rebnquit. Dictae enim sordes i n secessum egressae, pura relinquunt quee intus
remanent alimenta, q u videlicet natura reC
tinuit.

; ', . *
(81) .

,,

" (82) , ,
(83).

f quidem inter alia significat etiam corporis partem qua sedetur. Ejus autem compositum

(85). ]

, infimus

xffi

Vers. 15. Bespondens hanc. Marcus autem

d i x i t : Et cum ingressus esset domum semotus
turba, interrogaverunt eum discipuli ejus de parabolafi*. Gum enim Petrus inchoasset, alii quoque pariter interrogaverunt. Parabolam autem
vocant Hebreei eenigma et sermonem obscurum.
Namquiasuporius dixerat Cbristus, Quod egreditur
de ore hoc tmpuvum reddit hominem ' , deinde,

, .

'

eorum q u i ab igaorantia Scripturarum excascati

sunt. Grande siquidem m a l u m est aliquem esse
cfiecum : eum vero q u i ceecus est, ducatum alteri
caeco pra&stare, duplex certe malum est.

[ (84) ,

est, vel stercus, quod

secernitur.
Vers. 18. Qum hominem. Dixit enim etiam
vicesimo secundo capite, quod ex abundantia
cordie os loquitur . Primum enim i n corde concupiscimus : deinde quod desideratum est, per
os educimus, et i t a quod foris mgreditur, r u r s u m
foras p r o c e d i t ; quod autem ab interioribus
egreditur, adhuc intus manet et contaminat
D
M

. *
,

(86)

trx-

rf

>-

, ,
.

Vers. 19. blaspkemiae. Marcus vero latius

enumerat et alia : avaritiam, malitiam, dolum, impudicitiam, oculum pravum, superbiam et ttultitiam . Ut autem breviter et aperte dicam, cogitationes malee sunt nocivee concupiscentiaa : oaedes vero, furtum, falsum testimonium, avaritia,
dolus et superbia nota sunt ; adullerium autem
est, ad alienam uxorem accedere ; fornicatio
vero ad eam quae v i r u m non h a b e t ; blaspbemia

Marc. t i i , 17.
vu, 22.

8 5

Matth. XII, 34.

8 4

8 7

8 1

* , ), ,

, .

(87) *

Marc. m , 22.
{

5 8

i b i d . 19.

8 e

Mattb. x m , 34.

Marc.

Variae lecliones et nolae

(81) Hentenius omittit , relinqua au-

tem cum proximo scbolio conjungit.

(82) , .
83) ', .

84) Inclusa habet marg. .

85) non est stercus, ut reddidit Hentenius. Nam i d est . Sed est recepta-

culum stercoris, quo stercus ejicitur.

(86) , .

(87) I l a uterque codex. Atque itaetiam videtur

legiseeHentenius, locoi^iovenerit, q u o d
ipse etiam m a l i m . Sed idem mox reperitar. Forto
corruptum eet, quod noa m e m i n i iegere
boc sensu. Deinde viaetur notare non ad sed
contra, u t , Raroria sepenumero E u -

tbymius adbibet vocabula. Forte scripsit -

COMMENT. IN MATTHJEUM. -

449

CAP. XV.

450

* tv , autem esse Deo contumeuosum vel iogratam, a u t

*
(88) , $ ,

, (89) *
.

, ,
,

*. (90)

,
.

,
.

ii

( 9 1 )

s e

- Quia vero a corde, omnino etiam ab ore egrediua-

,
T J ,

i l l u m accusare ; malitta est cogitare mala adversus

aliquem, aut suspicari de illo quee oportet:
impudicitia est coacubitus c u m masculo, aut si
qu.se esthujusmodi lascivia,oculum autem m a l u m
vocat invidiam ; stultitia vero proprie estnon aosse Deum : Dixit stultui, iaquit in corde$uo,Non est
Deus . Suat autem et alia mala innumera qum
auoo praetermisit Christus, eo quod sufficiaot ea
quee diota sunt, ad habendam etiam illorum notitiam. Haec ergo a corde dixit egredi, quoniam ab
illo priocipium habent. Horum autem principia
concupiscentiee suot, quaB a corde solent emaaare.

tur : quando corde ebullieado i a m o d u m

m a l i bumoris, quod superiluum est evomi
cogitur.

^
.

^ ,

.
. , .
.
.

, ;
*
*

(92) .

) ,

(93) , ,

Vers. 2 0 . Eaec hominem. Scientes et nos

deinceps quae siot ea quffi hominem contaminant,
hanc sane i m m u n d i t i a m abjiciamus, quae sordidam
reddit animam. Si eaim ipsa sit i m p u r a , etiamsi
totis flumioibus corpus laveris, nihil tibi proderit;
illa vero, aqua lacrymarum et purificatione yirt u t u m abluitur.

GAP. XXIX. De Phcenicissa sive Chanancea.

Vers. 2 1 . Et Sidonis. H civitates Cbanaoeeo
r u m eraat. Quomodo ergo q u i discipulis procepit
ne i a viam gentiam a b i r e a t i p s e abit ? abit
praedicaturus, sed ut paululum requiesceret. Ideo
etiam postquam abiisset, iugreseus d o m u m , prout
Marcus ait , nemiaem scire voluit, aec potuit
latere.

.
.

Vers. 22. Et an eum. Marcus a i t : Ertd autme

mulier Grceca. Syra, Phcenicissa, hoc est Graeca
quidem religione, Syra vero liagua. Pboeoicissa

D geoere sive geate. Pnceaices eaim

. '

, , (94) , .

Gbaaaaee

dicebaatur, eo quod metropolim Phoeaicem baberent. Htec ergo cum famam quidem ejus j a m o l i m
audisset, nunc vero quod eo accessisset, secuta
est ejus vestigia.

f SyraPhoenicissa est cujusque anima, mentem

quasi filiam nabeos, q u materiae teaetur amore;
TTJ , et ideo comitiali morbo laborat, ao disoruciari
.]
dicitur.
P t a l . x n i , 1. Mattb. x , 5. Marc. vn, 24. i b i d . 2 6 .
[(95)

(96) ,

, -

Variaelectiones et notae.
, CUJU8 tamen exempla igaoro, etei nota aunt
, .

Ad

vocabiila

noto tantum locum fere similem supra p. 25,

23. I b i est, , .

Addendis.

(88) Henleaius, mala. Videtur ergp exoidiese

, ob p r o x i m u m .
89) Omitlit codex .

90) , abeatA.

*.
(92) , . , quod raro occurrit,

!91) InieU.

est , notatque Zv, .

Hoc 10C0 ,
.

(93) , quod vulgares aditioaes habent, omittit i o i r a i n contextu.

(94) *Ori babet uterque codex. Ne ergo quis coo-

jiciat

, ex superioribus repeteadum, -

, ut sit, , .

(95) Quffi iachisimus, ea babet inraargine.

(96) l t a alii legont.

EUTHYMII ZIGABENl

451

482

Ver. 22. Dicens: torquetur. Filia q u a dse mo- i k . , *,

niotorquebaturrelieta, eoquod omniao sensu care, ,
ret, seipsamprofertquasi maximeindigeat ut sui mi , sereatur, quia morbum eentiebat, et ideoinnumera
. ,
suetinebatincomuaoda. FiliumautemDavid eum vo .
cat, quod didicerat genere David Cbristum oriuu . , , , ,
d u m . Omoibue siquidem norainatissi mue erat David
.
Male inquit, dcmonio torquetur, boc est misere.
. } , Vers. 23. Ipse. verbum. Illa quidem alte vo (97) *
ciferatur,dolorem qui latebatin corde significane ;
) ,
ipse veropenitus silet, sustinens donoo omais illius
, , ,
fldes, animi modesila prudentia rr.imfestaretur :
*
quod vario modo faoere solet i n niultis. Simul
etiam ut e diverso Judaeis ostenderet, qualem erga I ,
,
illos gereret affcctum, c u m infirmos eorum samel
, , ,
tantum rogatus, i m o nec semel quidem, statim
.
curabat : gentilium vero ita.
. , , .
Vers. 23. Et- nos. Quod Hic dicitur, Rogabant,
littera babet , quod verbum licet u t p l u - ,
,
r i m u m iaterrogare significet, ioterduoi tamea si , , .
gniflcat deprecari. Nam et hoc loco Marcus oo
atitur, c u m de muliere loqueas a i t : , hoo
' , *
est, deprecabatur eum ut deeraoninum ejiceret a
, . *, 5 r c
filia sua
Et Luoas decimo quarto capite ,
, * ( 9 8 )
nocest, deprecor te, habe
meexcusatum**.Estetubi
, ,
jubere sigoificat, ut c u m oirca fiaem decimi capitis apud Lucam diciiur : Ingressus autem in ^ . <
, unam navim quce erat Simonis , i d est
futsit eum ut ierra abdueeret pusillum *. Tan- '
.
quam proceptor enim juseit. Nam et paulo poet
quaei auctoritatem babeos d i x i t : Due th altum .
.
Vers. 24. At ille Israel. Sufficiebat quidem
'
eilentium ut eam i n desperatioaem oonjiceret; at
. ,
responsio multo etiam amplius desperatioaem i a
tendit. Respondit eaim : Non sum missus aisi ad
Judeeos, bos eaim appellavit oves perditas domus
*
Israel. Nam decimo nono quoque capite rursum
.
ita dixit apostolis : lte aulem potius ad oves per ( 9 9 ) ratrt
ditas domus Israel. Quid ergo mulier ?Gumsese j^
viderel esse despectam, repudiatos etiam illos q u i
. ;
pro ea deprecareatur, n o a desperavit: o a m ma ,
gnam habebat fidem ac prudentiam ; sed i m p u ,
deasesthoaesta impudentia, etjam relicto clamore
* qui emiaus fiebat, propius accessit. Nos autem
, xpaCitv
non ita, sedjubi statim aseequimar, desistimus ;
, . , *
cum propius oporteret accedere, et fervenuus ora , , tioai iaoumbere.
, .
Vers. 25. ILla me. Usque taaceaim neque i a i l " . " '
iius coaspectum ausa fuerat accedere, iadignam
, *
sese reputaas.
Vers. 26. llle catellU. Quantum illa augebat
* 0 . " petitioaem, tantum ipse repulaionem. Marcus ait
, *
1

6S

Marc. vn, 26.

e

Luc. xiv, 18.

* Luo. v, 3.

i b i d . 4.

e e

Mattb. , 6.

V a r i s e l e c t i o n e s e t notee.
(97) Forte Heateniue reperit, tf

Eerri

potast utrumque. , pendet ex^ -

vov

(98) , abest A.

/gm *
0

\ /

T f t )

4&

COMMENT. . CAP. X V .

, thtn

$- " - q u o d dixerit ei : Sine primum saturari filios

*
,
.

* -

, ,

,
, .
* , '

464
e 7

. Un

dique eoim ostendebat familiaritatem ac dilectionem erga Judraos, eorumque procurabat honorem.
Filios quidem eos vocavit tanquam suos ac dilect o s ; ethnicos vero catellos taoquam impuros ac
scelestos. Panem autem dicit sanitatem non corporum tantum, verum etiam animarum. E t v i d e
mulieris prudeatiam : Christi enim verbis perculsa,
suum ab illis texit patrocinium.

.
* .

. , *
*

. , , * * '

( 4 ) ,
, , ,

, ,
,

. .
.

, , , , ,
.

oVrivi

, .

, .
, ,

Vere. tff.Atiila $uorum. Certe, Domine, vere

d i x i s l i : i l l i quidem sunt filii, ego vero una e cateliis : ideoque mei potius misereri oportet. Nam
et catelli eduntde micis quae eadunt mensa dominorum suorum, Quia ergo catella s u m , n o n

aliena sum, neque de uaicis participare pronibeor,

sicut neque c a t e l l i ; de micis ( ) inquam iatelle
ctualibus, i d estsaoitatibus collatis abeo q u i nunc
casu sese obtulit. Quod ergo adeo repulsa noa discessit, fideierat: quod vero se oatellam est confae*
sa, bumilitatis r quod autem a Cbristi sermonibus
patrocinium sibi aptaverit, prudentiae Propterea
enim Cbristas sanitatem diatulit, ut beec manifesta
fierent:
atque per ilia bujus pbilosopbiam demonstraret, utque confunderentur Judaei, adeo
fide, humilitate ac prudeatia a gentili muliere euperati : preeterea u t baec videntes apostoli^sumerentaudaciam, cum postmodum ad gentes emitterentur. Jam itaque Gbristos illius fidem p r o m u l gat.
Vers. 28. Tunc illa hora. Marcus autum ait
Cbristum ad illam dixisse: Propterhunc sermonem,
abi ; exivit deemonium a filia tua, boc est propter hunc sermonem quo sapienter admodum usa
es ad patrocinium. Etenia Salvatoi* et fidem ejus
laudavit et prudentiam. Et ideo Matthaeus quidem
laudem fidei ejus ecripsit: Marcus vero prudentiae.

Tu autem considera quomodo cum apostoli pro

illa
deprecati fuissent, nihilqueeffecissent, ipsa po. ,
tius perfecit. Hinc enim docemur quod Deus ma .
vult nos pro nobisipsis obsecrare : discipuli enim
(, '
. D majori libertate utebantur, sed muliermagnam demonstraTit constantiam ac perseverantiam. Et vere
.
tnagna potest precationis assiduitas.

Preefigurabat autemjuxta allegoriam Cbanancea
,
hoec mulier Ecclesiam e gentibus congregandam,

,
quas d u m i n finibus suaruin observantiarum per , ,
mansit, filiam babebat a daemonio agitatam, ride^ *
licet operationem daimonibus subjectam. Ubi au ( ) , ,
tem egressa est a finibus suis, oblita scilicet po., 4 &
p u l i sui ac domus patris sui
Cbristi sermone d i ,
gna effecta ast, et a deemonum violentia bberata.
.
,

Marc. vn, 87.

Maro. v u , 29.

Psal. XLIV 11.

V a r i lectiones et n o t .
^,.
h\ Haec fortasie oonira codicam tuum mutavit Henteoius.
(M) De micu sese obtulit. Mica? autem intelliguntur curatioMS oaiu eblata,

45t

456

ZIGABENI

Vers. 29. Et Ulic, Ioterdum quidem ipse cir-

cumit, sanans eos q u i male h a b e n t : quandoque
autem sedet exspectans eos quibus cura opus est ;
illud quidem sua booitate, hoc vero, ut de iafirmoram fide sumat experimentum. Frequenter autem montem ascendit, propter s u altitudinem
divimtatis: ac docens a solo elevari eos q u i Deo
appropioquare cupiuot.

. 0tpa ,

, . , *
,
.

. '. .
CAP. XXX De iurbU sanatxs.
K o i . ,
Vers. 30. Et multos. (pro quo mutilos
'
.
vertimus) proprie dicuntur, q u i manibus carent, sicut tricesimoseptimooapitemanifeslius patebit.
g
. *
Vers. 30. Et illos. Vide proficientem illorum
.
fidem. Neque eoim amplius tangunt fimbriam ve ,
stimenti ejus,sed projiciunt se solumad pedes ejus,
, ,
et repente curat Ulos : non quod majoris sint iide
, ' , quam Cbananaea, sed quod Judffi siat, ut iogratoruui obturet ora Judeeorum, demonstrans illos
, majori dignos suppiicio. Ingratus enim quanto
. ,
majoribus pluribusque afflcitur bcneflciis, tanto
,
ad majorem poeoam lueodam est obnoxius.
.

Vers. 3 1 . Ila ut videre. Mirabantur propter

eorum multitudinem q u i curabantur, et propter
curationis velocitatem.

"

. '

, $
.

. (3) , ,
Vers. 31. Ei Israel. Deum ipsius Israel, boc ^
.
est, q u i ab Israelitis colebatur.
. '* .

CAP. XXXI De septem panibus.

Vers. 32. Jesus autem edant. Dies tres, p r o
diebus tribus. Admiraada erat tanta turbee perseveraatia. Quare autem tacent discipuli. nec dicuot
ut prius. DimUte turbas, idque tribus j a m elapsis
diebus ? Quia videbant illos perseveraotes ac gaudentes super sanitatibus i n f i r m o r u m , nec famerji
penitus sentientes.
Fortassis autem et ad tertium usque diem escas
detuleraat : ideo tunc demum ad miraculum accedit, quando i n ciborum indigeatia coostituti sunt. D
Quareautem rursum illos i n deserto pascit ? U t i que ne i a via deficerent, sicut ipse consequeatcr
d i c i t , e t u t coafirmaretsigoum preecedentium quinque panum ; undique enim divulgatum erat, u t
quod publice factum fuerat.
Vers. 32.
via Marcus autem addidit :
Quidam enim eorum e longinquo veneruni. Vide
ergo Domini humanitatem. Nam sciene naturaui
bumanam cibo iodigere, providet ei etiam non
requisitus, cibumque praebet. Gommunicat autem
discipulis, ut recordati miraculi quioque panum,
offerant ei panes quos habent, et dicant: MultiMarc. v i i , 3.

. (4) , ,
. .
, , ,
,
;
,
.
1

"

. ,
.
; , , ,
*

, (5)

. (6)
. *
(7) .

Atoiro-

, ,
,

7 0

Variae lectiones et notse.

(3) addit. .
( 4 ) Ab ad omiserat Heoteaius.
(5) Hentenius reddidit, ac ei repererit . Sed retinendum videtur, .
(6) Hic addiderat Hentenius ecbouain allegoricum

quod i n m e u paulo inferius legitur ad versom t r i cesimum tertium.

(7) infra apud Marcum contextu n o a
agnoscunt codices Euthymii.

COMMENT. MATtELEUM. -

4?

CAP. X V .

, , , ( l i c a etiam hos, sed n o n intellexerunt i l l i oausam

* *
.

; [

(8)

, ,

, ' ,
,

TtJ , -

, , .
* , , ,

(9)
,

(40)

interrogationis; ideo rursus indigentiam objiciunt.

.]

, , , /5
, ,

Vers. 33. Et tantam f f Desertum iptelligi

potest humana natura, aut mundus iste, i n quo
assidui sunt ad sermonem virtutis et cognitionis,
q u i propter iidem ac spem faturorum bonorum
mala patiuntur. Tres autem dies, tres anim
potenti per quas assidui sunt : per rationalem
quidem inquirentes, per concupiscibilem vero,
quod q u s s i t u m est desiderantes, per irascibilem
(v) autem p r o eo quod concupitum est decertantes. Aut tres dies sunt tros leges generaliores :
naturalis, scripta et evangelica, a d m o d u m diei
iiluminantes, et ad ejas quod expedit operationem
e x ^ n t e V ^ ^

ad Dei sermonem perseverant, et pro unoquoque

labores prompto sustinent animo, nequaquam j e j u n i relinquuntur, sed suscipiunt spleadidum ac
d i v i a u m c i b u m : pro naturali quidem lege, p r o m ptissimam efficaciam eorum quee naturali instiactu
effici possunt : p r o scripta vero, ne affectiones
qufie p r e t e r naturam insurgunt sequantur ': pro
evangelica autem, unionem a d Deum ac deificatiooem.
Et prius et postea i n deserto loco longe a civitatibus ac vicis boc facit miraculum, ne turbis videatur a propioqua civitate ac vico .cibos deferre.

, . (44) ' C

Vers. 3*.tft pisciculos. I n quioque p a n i b u s

h

interrogavit, sicut d i x i t Marcue

et ne

* ,

sic quidem intellexerunt. Quodsi t a n t e eorum ca>

, , ;
citati indigoaris, q u o d c u m adeo recens p r t e r
, (12) * - iisset i l l u d miraculum, adeo velociter obliti e u n t :
, - admirare tamen quod veritatem i t a colant, u t
.
scribentes, suos etiam defectus non abscondant.
|. ,
Adverte etiam quantum ventri dominabanlur.
,

Gum enim essent i n deserto, et tree dies demo-,
.
rarentur, septem tantum panes attulerant.
.

Vers. 35. Et V. 37. Saturaix sunt. Similia p r i o ribus et dicit, et facit, u t prius miraculum ex
o m n i parte eie a d memoriam reducal.
Vers. 37. Et V . 38. Pueros. Quomodo i b i
duodecim copbini superfuerant, bie autem eportae

, (43)
; (44)
, VOJV , 1 ,

geptem, c u m oporleret hic magie superesse? P l a e enim erant bic panes, et pauciores q u i m a n d u caverant. Dicit Cbrysoetomus sportas copbinis
faisse fortasse majores. Vel alio quoque modo.

,
.

1 1

r e

Marc. , 38
Variae lectiones et nolaB.

(8) Inclasa i n margioe habet c o d . B.

19) Heatenius videtor lcgiese . Porte
fMvkfflidm

(i0) Hoc conQrmat coajecturam modo propoeitam.

(4 i) A p u d Luc. i x , 43, n i b i l tale reperitur. Scri{v) iraanbilm. Tres a n i m i fadoltates notat b . I .

ioyotovj , .

Sed

bendum ergo cum Hentenio .

(42) , male. .

|43j , abest. .
Tom. V I I , pag. 539. D.

bile reddi possil. Vide scholia a d Synes. t . L

p. 99.

lalius patet, quaoa u i uno vooabulo irasciPATROL. G R . CXXIX.

45

EUTHYMII 2IGABENI

189

40

Ita disporitam erat, ut bujusmodi fragmentorum

divereitas ao inequalitas, indelebilem utriusque
.
miraeau memoriam conservaret.
* '
Praterea et aliter. I b i quidem copbinos sequali
*
namero c u m apostolis fecit; hio autem sportas
* ,
qualinumero c u m panibus : utriaque docensfa * , .
cile ei esse quod velit facere.

Jam vero secretius etiam considerare oportet

de illie quinque millibue, et de his quatuor m i l l i .
bus. Quinquies mille sunt imperfecti i n v i r t u t e :
, .
quater autem mille sunt perfectiores. Multi siqui * d e m sunt et isti et i l l i ; semper tamen imperfectio . ,
r e i nomero vincunt perfectiores. Edunt autem
, ,
j u x t a Cbristum, boc eet spiritualiter intelligunt :
'
,
imperfectiores quidem pauciora documenta p r o - I
*
pter imbecillitatem, perfectiores vero plura propter
* eorum fortitudinem. Supersunt tamen plura ab
imperfectioribus, eo q u o d pauciora e d a n t : a per- ,
.
fectioribus autem pauciora, eo q u o d pluribu
alantur.

Heec tane diximus noe simplicius ac manifestius; alii vero seipeos i n subtiles disputationes . " ,
,
demittentes, m u l t a m et anxiam conlraxerunt de
m i n i m i s rebus disceptationem ao molestiam, nec , ,
, , ,
i d i n proaenti t a n t u m loco, verum etiam i n aliis
multis considerationibus, quas p r o molestis haben- .
t e i protercurrimus.
Vers. 39. Et in navim. Non abiit pedestri i t i . ,
nere, ne lequentes glorificarent e u m .
.
Vers. 89. Et Magdala. Marcus autem d i c i t
^
. 6 , (15)
q u o d statim navim ingressus c u m discipulis suis, ,
enit i n partes Dalmanutba : utrumque enim co .
m e n regio illa babebat.
.
CAP. XVI. Vers. 1 . Cumque accessissent ipsis.
. ,
Hie r u r s u m v e r b u m non interrogare, sed , , .
depreoari significat, u t prmdiximus. Signum a u - ,
tem de coelo videre quaarebaot, quod prodigiose
, , .
eirca solem fieret, aut ciroa lunam, aut i n stellis.
' * | Hoc yero tentantes quserebant ; neque eDim ut
, ' .
orederent, sed u t quaai m a g n u m apprebenderent.
Et a l i i quoque tentatores ante bos signum de COBIO
' , *
queesiverunt ab eo, eicut vicesimo tertio capite
.
p r o d i o t o m est, et i b i aliam etiam queeras causam.
.
Vers. S. At ille eis. Marcus vero dixit q u o d
. , etiam ingemuit i p i r i t u suo, boc est, ingemuit a
, , (16) s p i r i t u , ab animo, q u o d nos possumus dicere ab
, ,
intimo oordis (x). Nam oum tentantes ipsos cogno, , .
yisset, ingemuit propter incurabilem i l l o r u m m a l i , $ ,
*
t i a m , et d i x i t eie :
V e r t . 8. Veipere F . 3. Potestis ? Hypocritaa
; *
hos nominavit, n o n solum tanquam alia dicentes,
, 1 1

7 1

w Maro. v m / l O .

7 1

Ibid.il.
Yarialectionee e t n o t a

(15) , abast .

(16) . .

(*) intimo eordit. Videtur ergo alterum i n codice n o n reperisse.

COMMENT. IN MATTHJEUM. -

C A P . XVI.

462

, , et alia senuentes, verum etiam tanqaam habentet

. ,
86 pro sapieatibus, 6um essent iasipieotes. Dicit
,
ergo : Apparentiam a coelo (y) nostis dijudicare
,
quando serenitatem indicat, et quando tempesta*
. , temrsigaaverotemporum
nonpotestis dijudioare?
, $ ^ * * *
Quod sisapientes essetis, cognesceretis utique quod
,
hffic signa qu i n terra fiunt, praesentis sunt temporis ; sigoa vero q u de ocelo fiunt, temporis
.
suat coosummationis sfflculi. Tunc enim sol obscu~
,
rabitur, et Iwta rum dabitsplendorem suum, stelUe*
,

que cadent de ccelo *.
.
.
Vere. 4. Et prophetce. Hc eodem modo dixit
, *
fieesimo tertio capite, et i n eo declarata sunt.
ero eorum ezciBcatioaem ooasidera. Quod oam
. ,
Jooam oosseat, ac proseatia verba et prius e l
' , rtpov , ) ,
quoqae aadisseat, aoluerual iaterrogare, ao
, .
discere quod esset boc sigaum qaod diceret ;
{, . , ,
leatatores eoim eraut, sicut d i c t u m est. Ideo etiam
.
relictii i l l i t absceseit.
4

0 1 1 1 1 0

(17)

Vert. 4. Et abiit. Marcus autem a i t , quod

ooosceasa aavi ruraum abiit i a ulteriorem r i p a m .
CAP. X X X I I . De fermenlo Pharisaorum et Saddu*
cceorum.

, ,

, .
. ' .

[ (18) -

.]
,

7 t

*#' .

ijjpvjxiv,

, * ,

(Rcxcrt

*.

, ,

7 7

, ,

, * ,

, .

. ,
* .

, # ,
iv , , ,
&*4 ' , . h ,

1 1

Matlli. x w , 2.

Maro. t i u , H .

l b i d 14.
t

Vere. 5. Et sumere. f Qui videlicet eis suffioereat.

Marcus autem d i c i t , q u o d u a u m tantum panem babebaat secum i a aavi.
Vers. 6 . Jesu* Sadducwrum. Marcus vero
d i x i t , quod etia-s praecepit eie dicens : Videte
et cavete fermento Pkarisceorum, et fermentp Hero* Verbum autem Marci (pro quo
vertimus, prmcepit) improprie capitur, sicut alia
plarima apud Marcum. Sigaificat eaim ut p l u r i m u m distioguere, disputare vel explicare. IUa a u tem reduplicatio : VideU,Cavcte
praecepti eive
admooitioais exaggeratiooem demonetrat. Fermeat u m vero Pbariseeorum, Sadduca?orum ac Herodis,
vocat doctriaam Pharissorum Sadducaeoram ac
Herodiauorum. De Pbarisaeis quidem et Sadducaeis
tertio capite praediximus ; de Herodiaois autem
Yicesimo p r i m o capite. Haac vero doctnaam vocavit fermentum, utpote acetosam ac m a r c i d a m .
Vers. 7. At UU sumpsimus. Gbristus quidem
fermeatum appellabat p r a d i c t o r u m doctriaam, et
ab bac abstiaere p r a c i p i e b a t : discipuli , fermeatam Judaicos paaes iatelligeates, et de illor u m abeliaeolia precepisse putaates, cogiiabaat
apud sese, bocest, turbabaatur, prohibiti quidem
Judaicos edere paaes, ut opiaabaatur, c a m tamea
a l i o i afierraat, dioentes taaquam pceaiteatia
ibid. 15.

Variae lectionee et n o t a .

(y) Apparentiam ccelo. Soperfieiem cceli.

EUTHYMII

463

464

ZIGABBNI

ducti Panee n o n sampsimos a fidelibus q a i n o t "

, , excipiuntbospitio, u t eispaecamur si moram facere
.
contingat.
, 4 ;
Quid ergo Christu, q u i cogitationea i l l o r u m no * , verat ? Merito propter utrumque repreheadit illoe,
et qoia existimabaat eum pracepuse de ciborum
obeervatione, quam ulpote Judaioam ipse autear* , , ,
, ,
jecerat, quando docui , quod n o n i d , quod i n
* ipuos ingreditur, i m p u r u m reddit homioem : e l quia
, * '
de cibo solucitierant, oam secum babereoteum q a i
.
cibum omnem subministraret.
;
Vers. 8. Quo cognito sumpsistis ? P r i m u m cibi
, * ,
sollicitudinem illie improperat dicens : Quid t u r ;
b a m i n i quod panee aliounde non sumpsistis ?
, , *
Rureue autem vocat eos exiguae iidei bomiaee,
n

quia credebant q u o d ab ipso potaent a l i , sed

.

, '

ipsi sui curam babebant

Vers. 6. Nondum V. 10. Sumpteritis f Maroue

vero gravius eos iaorepasse ait, addeos : Adhue
exccBcatum habetis eor vestrum foeuloi habenies
non videtis, et aures habentes non auditit ? Et quare
noo tuac improperavitpotius eis quaado d i x e r u a i :
Unde nobis in desertp panes tam multi
t Quia
noo erataequum u t boscorammultis confunderet;
aimul eliam exspectaas doaec edito duplici m i r a culo, gravior ao efflcacior redderetur accusatio.
19

;
, * "
; ,
; , ,
; ,
; ,
* ;
*
, ,
,

Vere. 1 1 . Quomodo SadducoBorum ? Ecce

;
j a m observatioaem quoqae ciborum illis improperat.
.
Vers. 12. Tunc Sadducoeorum. Vidisti prae- Q
; *missam iacrepatioaem; vide etlam fructum ejus :
, (19) . excitavit enim mentem i l l o r a m q u dormiebat, et
/ ,
intellexerunt. Siquidem oportet ubique m i l e m
.
esse praeceptorem, sed quaadoque asperum fieri,
, ' ,
et interdum quidem libere se iradere discipulis a d

refocillatioaem, iaterdam vero iacrepare a d cor- , ,
reptioaem, et hac varietate i l l o r u m proourare ea $
lutem.
.
Gap. XXXIII. De interrogatione apud C(B$aream.
. . .
Vers. 13. Cum autem venisset hominxs f
' ;
Caesarcam hanc Pnilippus i n boaorem Caesaris
TipJ . *
construxit. Erat autem et alia Ceesarea Stratoais.
, . ^
Et procul a Judaeis abductos discipulos interroga , ,
yit, u t siae timore libere respoadereat ad i d quod
^ , 4 interrogabantur. Nec de Scribis et Pharisseis roga*
.
bat, i l l i eaim ipsum maaifeste coatumelia afficie. *
b a a t ; sed de populari turba, q u ab iavidia et
,
maliiia libera erat. Nam et Lucas d i c i t : Et factum
. (20) (21) ,
est cum esset ipse solusorans, erant cum eo et dici [
quli : et interragnvit MoitHcens : Quem me dicunt
, ^ , esse turbw
? Marous vero
quod i a via iaterro *
91

T7

Matth xv, 11.

Marc. v u i , 17,18.

" Mattb. x v , 33.

1 1

Luc. , 18. * Maro. TUI, ft.

Yariae lecliones et notae.

i
(19) *. . male. Healeoii etiam.i
interpretatio displicet.
(20) Desidero boc loco verbuui, veluti -

. Heutenn versio nthll adjuvat.

(21) corrigeadam, ut babet Hentenius.

465

COMMENT. I N M A T T H J B U M . -

CAP. X V I .

466

; , rv * gaverit eos. Est enim verisimile q u o d cum veois. *, ,

.
,

.
,

' ,

, -

/. ,

ftet partes Csare simul orabat et ambuiabat.

Ftlium yero bominis ait, boc est, eum, q u i h o minibus apparet nudus bomo. Interrogavit a u tem quasi ignorans, sed dispeasatorio modo,
ut Petrusdiceret quoJ sibi revelatum eratet ceeteror u m opiniones q u de ipso erant, reprobarentur taaquain errooeaB.SciebatnamquequodDeus ac Pater
revelaverat Petro de se, aperieas meatea ejas.

.
, -

Vide autem quodcircapreedicationis ioitia interrogaverit, sed postquam multa magaaque sigaa
pura , - ediderat, postquam multa magaaque d o c u e r a t :
,
postquam sufficieates de suadivinitate ac eequalitate
.
R ad Patrem, probatioaes evideates tradiderat.
; ,
Vers. 14. At illi. V. 45. Esse diciiis ? Vos, i u ,
quit, qui mecum sempercoaversamioi, et m u l t a m
. * *
babetis experientiam mece potenti, quas et opere
; ,
et eermooe elucescit. Cum ergo diceret illia : Vos
.
autem quem meessedicitis ? sigaificavit turbas noa
recte dieere.
Vers. 16. Respondens viventis. Rursus Petras
. ,
ubique ferveasprosilitetpraoedit. Viveatie autem
,
,

dixit, quia scriptam e s t : Deus vivens ego sum .

,
,
Et Vivo ego, dicit Dominus " ; multaque Jsimilia,
, , , ,
a d oppositam distinetioaem m o r t u o r u m i d o l o ,
rum.
.
Vers* 17. Et coclis. Atqui prius etiamdiscipuli
. ,
sedata Lempestate F i l i u m Dei esse coofessi sunt
, , ,

, G diceates ; Vere Dei Filius

* '

' , ,

, ,
, *
,
.
, ,

, ,

, ,

es

8 1

aec tamea beati

praedicati sunt. Et alii q u i d a m Deum esse crediderunt, utpreediximus, sed n u l l u m i l l o r u m beatificavit. Quid ergo dicendum est ? Quod omnes q u i i p sum esse Dei F i l i u m confessi sunt, aut Deum esse
credideruat, aoa natura et proprie haec i l l u m esse
opiaabaatur, sed adoptione, et secuadum excelleatiam virtutis veluti etiam omaes sanctos, Dei
filios esse dicuat. Solas autem Petrus vere C h r i stum, et natura et proprie F i l i u m Dei bunc esse
intellexit. Ideo quoque volens Ghristus discipulis
demonstrare, quod solus bic recte cognoverit, et
sine errore coafessus sit, ipsum beatificat, tanquam
asseoutum divinam de se revelationem : Caro enim
iaquit, et saaguis, boc est bomo, initiavit te

yiov, ' , - j ) &d sacram haac de me confessionem, sed Pater

.
ttt .

, ,

Jotoe u i , 10.

Exech. , 3.

'
9 1

meus, tanquam bujusmodi coafessioae d i g a u m .

Quod autem dicitur Bar, Hebraica dicto est, sigoificans /littimierat siquidem filius cujusdam Jona.
Postquam ergo Petri opinionem coafirmavit, et
buac a Deo edoctum esse demonstravit, vide quibus
eum digaetur boais.
Vers. 18. Et ego Ecclesiam meam. T u es
Petrus, u t q u i post abnegatioaem, fideipetra futurus es : yel taaquam j a m prudentia (z) flrmus. Ita-

Mattb. n v , 33.

V a r i lectiones etnotae

(x) hic et infra reddidit prudentiam. Malio4 mentm

reddere*

EUTHYMIl ZIOABENI

46

468

que snper hanc firmitatem ndifioabo Eclcesiam xol rf ^ 4

', ,
meam, eive te ponam fundamentum credentiam;
Ecclesia enim fideles sunt. Hoc autem dixit, excitans ejus prudentiam a d artem pascendarum
ovium.
Vers. 18. Et adversus eam. Non dominabuntur Ecclesiae. Portas autem inferorum dioit blaspbemias, q u a genlibus ac baereticis proferuntur,
utpote ad a t e r n u m introducentes cruciatum ; vel
supphcia ab illis inflicta, quaai a d mortem oarnia
inducentia. Deinde alium qnoque ponit bonorem.
Vers. 19. Et ccelorum. Gam confessus esset
ipsum Dei F i l i u m esse legilimam, j a m ei demonstrat suae divinitatis dignitatem, dicens: jEdificabo
super (e Ecclesiam meam ; etdabo tibi elaves regni
ccelorum, videlicetutad illud introducas ; siquidem
clavigeri est introducere.

'

*$ '-

.
,

, ' , W .
.

'

'

,
.

A t q u i donum boc, cterorum etiam fuit apoetol o r u m ; sed p r i m u m buic datum est, quia primus
bic Filium Dei legitimum esse Cbrietum fatsus eet.
Ideo quoque post Salvatoris i n ccelum a u a m p t i o nem, pr omnibusllongo docuit tempore, muitosqae introduxit a d 6dem.
Vers. 19 Et cceli. Etiam et boc clavigeri
proprium est. Ligare aatem, dicit non ignoscere.
Solvere , igaoscere. Promitlit ergo : Quodcuoque peocatum oon condonaveris super terram,

* ,
*. ,
, ,
.

, * (22) #<,

neque i n COBIO condonabitur a Deo: et quodcun-

que condonaverie bic, erit et i b i condonatum.

, Q .

Sed Marcus et Lucas brevitatia causa

Petri
responsionem per compendium d i x e r u a t ; ideo
et beatitudinem ejue et alium bonorem tacuerunt:
simul etiam scientes eum abunde honoratum ().
Mattbaeus vero diligenti gratia h c omnia conscripsit, pariter etiam aposiolorum principem n o norans,
Vers. 20. Tunc Christus. Marcue autem d i x i t :
Et interminatus est illis ne eui de se dicerent L u cas y e r o : Interminatus prmepit eis ne cui hoc dicerent .
Unde liquet quod blc in Matthseo sumitur
v e r b u m pro prxcepit, et apud Marcuzn
1 1

est,

Maro. v i n , 29 ; Luc. i x , 20.

87

'

lipvj-

>

, .
. ,

fcrtrl-

, *
, ,
(23).

, ,

* (24) , , , , ,

pro, Confir-

Marc. vra, 30.

8I

, boc est interminatus

97

mando praecepit; et similiter ejus partioipium

apud Lucam. Ut n e m i n i dicerent quod
ipse esset Cbristus, naturalis videlicet Dei Filius,
eicut Petrus confessus est.
Necessarium siquidem erat, ut boc ab ipso Patre
revelaretur, ab ipso autem Filio ante mortem
euam conflrmaretur, eta solis discipulis cognosce-

'
'

* *

, ,
Luc. , 21.

Yariae lectiones et notae.

(22) " .
(23) J, . .
() Abunde honoratum. \ gloriee studio alienonu

(24) '. .

COMMENT. I N MATTHJBUM.

quasi communes orbis m a g i s t r i ; populares vero

id nunc scirenoluitusqueadresurrectionemsuam a
mortuis, ne si nunc discereat i l l u m natura esse
Dei Filium, et natura Deum, postea videntes e u m
ignominiose contumeliis aflfectum, e t i n d i g o a p a tientem, ac acerbe interemptum, offenderentur, et
rursuin ad priorem incredulitatem recurrerent,
eegreque ab ea reYOcarentur.

'

470

, retur, utpote q u i popularibus perfectioret erant.et

, , ,

CAP. X V I .

Nam si discipulos etiam, q u i popularibus perfectiores eraat, offenderunt non solumbeeo coaapecta,
yerum etiam de bie rebus babiti sermoaes, q u i d
non pass fuissent imperfect turb d u m baeo
oonspexissent maxime ignorantes passionis m y -

, psvor

, ,

*
;

(25) - t e r i u m , quod ips quoqae discipulis erat recepta

(26)

, , . "

difficile ? Nam et h i , quando post Salvatoris i n

ocelam Ascensioaem venit super eos Spiritus san*
ctus, tunc demum divina gratia repleti, bumania
cogitationibusabjectis, omnia cogooverunt mysteria. Verum semper ad i d usque tempus omnia ad
humanitatem periinentia offendebant illoe.

.
, ,
, ,

* ,
,

Propter boc ergo, u t dlotum eet, noluit a popalaribus sciri, quod naiura Dei Fillos esset, et natura Deus ; idqae multis modis pracepit discipulis. Quando vero completit ac finitis omnibus q u
offendere poterant, prodicatorus i l l u m eratnatora
Deuin esse sol obseuratus, velum templi d i s c i t t u m ,

, , C terra concussa, petr diruptffi, et corpora sancto ,

,
*

* , ,

r o m q u i dormierant excitata, ipsaque gloriose a

mortuis reeurgens, tuno sane eifulsit v i r t u t d i v i n i talis ejus, etindubitata erat demonstratio. Simul
quoque immissurus erat Spiritus sanctua intel*
lectum, non solis discipulis, sed omnibus etiam
credentibus: ettunc j a m demum omnibus pubbcari
yolebat et divinitatis et paasionis s u mysterram,
ut absque ullo offendiculo prtedicatio pracederet.

,
.

. , ' |3-

6 ,
.

(27) , -

, ,

, D erat, ut hfiBC preescientee, tempore passionis noa

, ' , * -

vttxv

, -

^, ,

Vere. 2 1 . eo tmpore retuiyere. Ex eo t e m pore, ex qao firmiter oognoverunt diioipuli, quod

naturalis esset Dei Filias : tuno enim demam CCBpit demonstrare sive prodicere illis qu passurus

. ,

, ,

*.,
Ttopiimc.

, ^ -

offenderentur, neque suspicarentur quod propter

rjaturcB imbecillitatem pateretur. Quo enim pactoid
fieret de eo, q u i pronovit et preedicit ac festinat
potius ut patiatur.
Vers. 22. Et Ulum. Assumens, hoc est seor>
sim accipiens. Audito enim quod moritarus esset,
graviter t u l i t ; aam i d sua divinitate i n d i g n u m
putavit. Ideoque quasi j a m sumpta Ubertata,

Variae lectiones et n o t .
( 2 5 ) , abesU A.
( 2 6 ) , abest. A .

(27) Sed i n textu serrat vulgatam , quod

Ghrysosiomus: efiam babet, t V1I p. fM , 5TIQ.
9

*7i

471

EUTHYMII ZlGABENl

eo qaod beatificalus esset seorsim increpavit i l i u m

eive reprehendit.
Scire oportet quod hoc verbum (pro
q u o u t p l u r i m u m vertimus: Increpavit aut Interminatus est) apud evangelistas interdum quidem significat silentium imponere sive os obstruere, ut
de daemone q u i dicebat se nosse Christum, quod
anctus ille Dei esset. Ait enim , boc
est increpavitillum, siVe silentium imposuit. Interd u m autem significat Refrenavit sive lmpera-

, .

vit; ut est i l l u d

* , ,

, i d est, Imperavit

ventis et mari, sive Refrenavit. Quaadoque

denotat,

Confirmavit, u t c u m dicitur

*,

,
, * ' ,
,

* , , , ' rf

, , ,
, * ,

vero

, , '

e i s , hocesiConfirmavit illos necui de se dicerent. * ,

Quandoque autem Reprehendti, u t est id de quo
.
eratsermo. Iaterdumquoque Increpavit velCornpuit, u t est i l l u d i d est Increpavit Petrum, ut statim consequenter dioemus. Eat et u b i
significat, ProkUmit
u t i n fine quadragesimi capitia inveniemus.
. *
Vers. 22. Dicens hoc Taoquam eonsulens
, . , boo ait,ut ingenaus amicus (bb). Quod autem dici ,
t u r PropUins tibi sit, consueto more lomutus e s t :
moris enim erat hoo dicere eum, q u i indignaretur (28) , , *
, Ivixiy * ,
absurdum quidpiam dicenti, u t : Propitius tibi sit
(29) , , ,
Deus ob talem sermonem. I d vero quod a d d i t : Non
erittibi hoe, tantumdem est ac si d i c e r e t : Ne con- .
twgat tibi hoc quod dicis.
Vers.23. At tite. Marcus aulem d i x i l * ,
quod eonversus et intuitue discipulos suos, incre . , , firipavit sive corripuit Petrum. Etenim voluit illos
, ,
qaoque increpationem audire ac castigari, q u i
, , . idem quod Petrus patiebantar. Satanam autem G
, eam vocat, quasi i n hoc Satanam imitantem,quod
, , ,
Gbrietum occidi nolebat. Siquidem neque Satanas
, ,
Christam occidi volebat, u t mendaces viderentur
. '
propbetiaB qu( de mortc ejus loquebantur, et ne
, mors carnis bujae fieret mors s u potestatis :
,
quanquam ipse propria victus mali lia J udeeos ad ej us

caedem iocitavit.
9 !

9 1

,
.

Potest a u t e m et aliter dici, quod q u i a Satanas

a d y e r s a r i u s dicitur, Petrus autem p r o h i b e n s Chri-

s t u m m o r i , n o n s e q u e b a t u r e j u s Y o l u n t a t e m sed a d -

Satana,hoc

yewal)atar,aiteiSalvator::A^po5imo,
e t t : Sequere me, adversarie

/ , ,
D

.,

, ' , *
* , , , '
rQU

eMffl

ffe

, .

Vers. 23. Obstaculo mihi es. Impedimento m i hies, adyerseriusmeflBvoluntati.Deindedicit etiam

causam propter quam adversabatur.
Vers. 23. Quia hominum. Hoc, inquit, pateris,
quia n o Q d i v i n o s e d bumano inodo sapis. Eteoim si
dfvina gustares, utique dignum me judicares qui
9 9

Maro.

v i n , 33.

2b\

9 0

Mattb, y u i , 26.

9 1

Marc

. ' ,
. ,
* .
"

. , , ,

, ' .

VUI, 30.

9 9

i b i d . 33.

9 9

VariaB lectiones et notae.

(28) Forte bic excidit, . Videtur i d reperisse
Bentenius.
4bb) ViddtQT iegjase, .

(29) , omittit. B .

Matlb. , 3 .

* Marc.

473

COMMENT. I N MATTHABUM. -

CAP. X V I .

474

moriar promundo :quia vero humana apis,*pothis

indignum me judicas q u i moriar.

.
,

TC

.
, * ,
.

,
.

. ,

'

. , ,
,

, (30),

^ , , , , $ , , '

,
*

,

9 i

T J -

Tu vero m i b i coosidera eum q u i paulo ante maxime beatus praedicatusest, aunc maxime iocrepatum, et ad correptionem suae audaciee, et ut intelligas quod Sal vator sit persooarum acceptor; oum
enim recte locutus est, beatum pradicavit i l l u m ;
quando autem recte, increpavit. Recte quidem
locutus estin bis q u per revelationem divioitus acc e p i t ; recte vero locutus est, i a bis qum a
eeipso dizit.
Vers. 24. Tuncme. Marcus et Lucas aiuat etiam
ad turbas et simpiiciter a d omaes haec i l l u m d i xisse . Dixit autem baec, confirmans solum
esse indecens u t ipse moriatur, sed neque
posse quempiam suum esse discipulum, nisi et ille
moriatur pro boaesto : Si quis, ioquit, vult postme
venire,&ive sequi me tanquam discipulus et imitator,
abneget $emetipsum,dico saae suiipsius yoluatatem;
o l u m p t a t u m ac vit amorem, aut suum p r o p r i u m
corpus, parceas i l l i Ial>oraati et afflcto, sede xpouat illud periculis ; et tollat crucem tuam, eive fer a t i o memoriasuam morlem. Per crucem eaim mortem sigaificavit, quia tuao mortis iastrumea t u m erat
crux ; semper sui ipsius caadem expeotet, semper
ad mortem paratus sit et quotidie vohiatate m o riatur.

. , , , ,
,
,

, ,
, .

Alio etiam modo praeseasdictum iaterpretati sumus decimo oapite. Vide autem quomodo d i x e r i t : Siquis vult, sive vir, sive mulier, sive praesideas, shre q u i alius pnesidet, si velit: aeminem eaim
iavitam cogit. Ne pates aatem quod mala pati s o l u m sufficiat, n a m et latroaes et deprodatores a o
magi, aliique pravi bomiaes ianumeramalapatiaa*
tur, a d d i d i t : Et sequatur me> doceos o o n solam
opertere talia pati, sed etiam *e eequi, boo est per
Testigia cooversatioais i p i i a s iacedere.

, , * /Soivfiv
.
.
,

, ,
, , '

Vers. 25. Quiquis eam. Dixit etiam b c decim o eapite : quaere ergo i b i h o r u m iaterpretatioaem. Marcus autem d i x i i : Propter me et Evangelium , hoc eet propter me et meam doclriuam.

Vero. 26. Quid enim jicturam fecerit ? I m -

^.
;
,
>,
, . . .
. |3
,

poseibile quidem est qnempiam totum m u a d u m

lucrifacere ; si tamen possibile foret, oulla esset
utilitas. Siquidem omoiaqua) m u a d i saat, mortalia
suot, aoima yero immortalis : et borum saae delectatio temporalis, illius yero supplicium sempitera u m . Deinde auget et terrorem. Iode.eidin plarumqae meliores reddere solet auditores.

Marc. ?iu, 34 ; Luc, . 23. Marc. , 35.

VariaB lectfones et notaB.
(30) , ante, , addit.A.

471

ZlGABENl

471

eo qaod beatificatus esset seorsim increpavit i l l u m ,

,
, .
sive r e p r e h e n d t t .
*,
Scire oportet quod hoc verbum (pro
q u o u t p l u r i m u m vertimus: Increpavit aut Intermi- ,
natus est) apud evangelistas interdum quidem si- ,
gnificat silentium imponere sive os obstruere, ut , * ' ,
, , , *
de doemone q u i dicebat se nosse Christum, quod
ganctus ille Dei esset. Ait enim , boc , 4 , , 'est increpavit illum, sfve silentium imposuit. Inter- rf * ,
, , ' ,
d u m autem significat Refrenavit sive Imperafjit; ut est i l l u d *, i d est, Imperavit * , ,
ventis et mari, sive Refrenavit. Quandoque vero , * ,
denotat, Conftrmavit, u t oum dicitur , , ' ,
6 i s , b o o e s t C o n / l r m a t * i i t 7 i o i n e c Q i d e s e d i c e r e n t . * ,
9l

Quandoque autem Rtprehendit, ut est id de quo

erat eermo. Iaterdumquoque Increpavit vel Corri- .
puit, u t est i l l u d * i d est Increpavit Petrum, ut statim consequenter dtaemus. Eet et u b i
aignificat, Prohibuit
ut i n fine quadragesimi capitU invenieraus.
Vers. 22. Dicens hoc Taoquam consulens
,
hoc ait,ut iogenaus amicus (66). Quod autem dici, . ,
t u r PropUiu* tibi $it> consueto more lomutus est 19 ,
(28) , ,
moris enim erat hoo dicere eum, q u i indignaretur
, * ,
absurdum quidpiam dicenti, u t : Propitius tibi sit
(29) , , ,
Deus ob talem serinonem. I d vero quod a d d i t : Non
.
erit tibi hoc, tantumdem est ac si d i c e r e t : Ne contiagat tibi hoo q u o d dicis.
Vers.23. At illeSatana. Marcns autem dixit"
quod coaversus et iotuitus discipulos suoe, incre . , ,
pavit eive oorripuit Petrum. Etenim voluit illos
, ,
* i o q u e increpationem audire ac castigari, q u i
.
^
.
^
ldem quod Petrue patiebantur. Satanam autem G J .
.
Vf
, eom yocat, quasi i n hoc Satanam i m i t a Q t e m , q u o d
, , ,
GbrUtum ocoidi nolebat. Siquidem neque Satanas
, ,
Chrhtam occidi rolebat, u t mendaces viderentur
. *
propbetiffi q u de mortc ejus l o q u e b a n t u r , et ne
, ~
mors carnis hujus fieret mors suee potestatis :
,
quanquara ipse propria victus malitia Judaeos ad ej us

caedem iocitavit.
m

Potest autem et aliter dici, quod quia Satanas

adyersarius dioitur, Petrus autem prohibens Chris t a m m o r i , u o n s e q u e b a t a r e j u s Y o l u n t a t e m sed a d -

,
,
.

,
', ,
* r
>
\
-*.*

_
*
J .
.
r, .
,
<" ,

, ' , *
vereabatur,
aiteiSalvator:A6tpo5ime,
Satana,hoeu
^
e t t : Sequere
me, adverearie.
* , , , '
, .
Vers. 23. Obstaculo mihi e$. Impedimento m i - . ' ,
b i e s , a d v e r s e r i u s m e e B V o l u n t a t i . D e i n d e d i c i t etiam
. ,
oausam propter quam a d v e r s a b a t u r .
* .
v

Vers. 23. Quia hominum. Hoc, inquif, pateris,

" . , , ,
quia nondivinosed bumano modo sapis. Etenim si
, ' .
d N i n a gustares, utique dignum me judicares qui , Marc. i , 25. Mattb, v u i , 26. Marc. v u i , 30. "
v i n , 33.

i b i d . 33.

" Matth. , 3. Marc.

Variae lectiones et notae.

(28) Forte bic excidit, n, Videtur i d reperiase
Henteniusa
^bb) ViddtOT i*lgb8e .
f

(29) , omittiU .

473

COMMENT. I N . -

474

CAP. X V I .

moriar promundo :quiavero humana apis,-pottus

indignum me judicas q u i moriar.

.
* ,

. "
, *
.

, -

* ,
.

.
,

. ,

'

,
. , ,

, (30),

, , , , , ^, *

,


,

Tu vero m i b i considera eum q u i paulo ante maxime beatus praedicatus est, DUDC maxime increpa-

tum, et ad correptionem suae audaciee, et ut intelligas quod Sal vator aon sit personarum acceptor; cura
enim recte locutus est, beatum praedicavit i l l u m ;
quando autem non recte, increpavit. Recte quidem
locutus estin bis quae per revelationem diyinitus acc e p i t ; aon recte yero locutus est, i n b i s qum a
seipso dixit.
Vers. 24. Tuneme. Marcus et Lucas aiunt etiam
ad turbas et simpliciter a d omnes haec i l l u m d i xisse . Dixit autem haec, coofirmans noa solum
non esse indecens ut ipse moriatur, sd neque
posse quempiam suum esse discipulum, nisi et ille
moriatur pro bonesto : Si quis, inquit, vult postme
venire,sive sequi me tanquam discipulus et imitator,
abneget semetipsum,dico sane sui ipsius voluntatem;
yolumptatum ac vitae amorem, aut suum p r o p r i u m
corpus, non parcens i l l i Ial)oranti et afflcto, sede xponat illud periculis ; et tollat crucem suam, eive fer a t i n memoriasuam mortem. Parcrucem enim mortem significavit, quia tunc mortis instrumentum erat
crux ; eemper sui ipsius codem expectet, semper
ad mortem paratus sit et quotidie yohintate m o riatur.
9 i

T J -

. , , , ,

Alio etiam modo praesensdictum iaterpretati sumus decimo nono capite. Videautemquomodo d i x e r i t : Siquis vult, siveyir, sive mulier, sivepraesidene, sive q u i alius pnesidet, si Ydlit: neminem enim

inyitum cogit. Ne potes aatem quod m a l a p a t i so-

l u m sufficiat, n a m et lairones et depradatores ac

m a g i , aliique pravi bomines innumera mala patiuntur, a d d i d i t : Et sequatur me, docens noo solam
opertere talia pati, sed etiam eequi, boo est per
Testigia cODversationis iptias incedere.

*
,

, .
; , , *
.

, , '
, , '
;

j v ,
,
, . ft . .
. /3

Vero. 2 6 . Quid enim jhcturam fecerit ? I m -

Vers. 25. Qviquis eam. Dixit etiam h c decimo nono capite : quaere ergo i b i borum interpretationem. Marcus autem d i x i t : Propter me et Evangelium , boc eet propter me et meam doctriuam.
possibile quidem est qoempiam totum m o n d a m
lucrifacere ; si tamen possibile foret, nulla esset
utilitas. Siquidem omriia q u a m u n d i simt, mortalia
sunt, anima vero immortalis : et borum eane delectatio temporalis, iliius yero suppliciom sempitern u m . Oeinde auget et terrorem. Inde fMiim plarumqne meliores reddere solet auditores.

Maro. TIU, 34 ; Luc, . 23. Marc. TUI, 35.

Variae lectfonos et noUB.

(30) K*, arite , addit. A.
)

EUTHYMII ZIGABENI

475

476

Vere. 25. Aut sua ? Si enim neque mundus

totus correspondens est anim rationali, q u i d dabit
quispiamcommutationis uthanc ab ffiterno supplicio eripiat? Gertenihil. Omnibus itaqae relicti8,hujus
ouram babere solius oportet, cujus jactura est
maxime mortalis, et ob q u a m p e r d i t a m nullapotest
dari commutatio. Ut autem discant quod segnibus
non sme ultione erit sua segnities, neque sedulis
prsemio carobit sua sedulitas, utque i l l i amplius
terreanlur, b i vere majorem accipiant consolationem, dicit :
Vers. 27. FHlius operatus est. Simul demonstravit quod eamdem babeat c u m Patre gloriam.
In gloria, inquit, patris sui. Quod si eamdem habet
gloriam, ejusdem utique substantioe est et potenti
ac divioitatis : q u o r u m enim gloria est eadem, bo-
r u m , et caetera quoque sunt eadem.

" ; *
, ,
; "
. ,
, , ? * *
, , . " ,
,
,
, ,

. " ,
. ' $
, , .
, , ,
. ,
) .

Vers. 28. Amenin regno suo. Potsquam de seipso dixit, quod futurum est ut veniat in gloria oum
satellitio ac comitatuetpreemissione angeloram, cognitoquod discipuli de hoc sermone difflderent confirmat i l l u m praemittens (cc)> quod non multo post
q u i d a m se visuri essent i n gloria ; hanc enim reg a u m I I U D C vocavit. Significabat autem suee transformationis splendorem, quem post breve tempus
demonstraturus erat Petro, Jacobo et Joanni : n a m
de bis d i x i t : Suntquidam hicstantes. Regnum autemsuum sive gloriam suarn, splendorem i l l u m nominavit, oum quo postmodum desceosurus est,
quando reddet uniouiquejuxtaidquodoperatusest.
C
Venientem vero dixit, hoc est apparentem.

rff . (31)
,
,
, ,
,
. .
'
,
, , .
, .
, , ,
,
, * *

CAP. XXXIV De transformatione Christi.

CAP. XVII Vere. i. Et pott - ejus. Lucae autem
d i x i t : Pott ot:to , nec tamen contrarius est. Siquidem anaumeravit ille et duos dies alios, bunc
videlicet q u o d prodictalocutus est Jesus discipalis,
et eum q u o illos assumpsit; Mattbaeus yero u t r o queprstermiseo, mediostaatumenumeravit. Quare
autem solos bos tres assumpsit, n o n modo tantum,
sed et alias frequentius, sicat i n progressu iaveniemus ? Quia onteris disoipulis prostantiores
erant : Petrus quidem eoquod valdediligeret eum,
propter fidei fervorem; Joannes vero quia p l u r i m u m
diligebatur ab illo, propter v i r t a t u m excellentiam;
Jacobus autem quia gravis admodum erat Judeeis,
i n taatum ut Herodes oociso illo m a x i m a m p r e s t i terit gratiam Judaeis.

. '. ,
' . ,
.
, * ^
, ' *
, ,
. (3*2)
, ,
, ;
* ,
, *
, * , '
. ,
, (33) [ , , .]

Vide autem quomoJo Mattbaeus noa occultaver i t illos q u i sibi praepositi sunt. Hoc autem e i
Joannes plerisqueinlocis facit, procipua Petri en-

,
. , -

,
* . ' , , .

91

1 7

L u c I X , 28.
Varias l e c t i o n e s et notae.

31) , .
(32) . .

(33)InolasaexoiderantexoodioeB. obrepetitum
.

(cc) Prrnnittem. Addens. Forte legit . Aut siglam invenit , qo ^ notai.

COMMENT. IN M A T T H J E U M . -

477

478

C A P . XVII.

. - comia libeater describeae ; apostoloram

namque
chorus expers eral iovidiae. Ideo autem (dd) c u m
dixisset Chrietus : Sunt quidam d$ hic stantibus,
b o r u m occultavit nomina, ne caeteros contristaret;
nam indigaos seae arbitrati, doluissent ee despici.
Vers. 1. Et seorsim. Lucas autem dicit .
quod assumpsit illos, ascenditque i a montem u t
oraret
Vers. 2. Et lumen. Subdueii illos i n montem
excelsum, ut a n u l l o a l i o conspici possit ; ideo
etiam addit, Seorsim. Nihil enim faciebat ad glo*
r i a m , sed omnia ad utilitatem. Preterea utdiscamus oportere a terrena sublevari bumiiiiate eum,
q u i divina contemplatione dignus babendus est.

) . , ,
,

* ,
.
. , ,

, .
. ,

*kpa

, ,

.
* ,

Et transformatus est, oorpore quidem i n propria

figura maneote, divioo vero splendore modicum
quiddam i n eo detegente, ao faciem ejus illuetranle,
speciemque illius ad majorem Dei similitudioem
immutante. Coram eis autem ne iransformatum
ipsum intuiti alterum eese suspicarentur, utque
tcireat eum facillime, quod velit, facere posae.

,
, xai
. " , , ,

, , $, ,
4

.
" ,

Splendoit vero faciee ejus sicot eol, q u i a i t a

UIU a p p a r u i t ; ille enim supra solem erat,.divinu8
q a i d a m et iaeffabilis. Vestimenta autem ejus facta
suat candida tiout lamen, diffaso etiam i n illa
spiendore.
Itaque s i D o s t r u m quoque aliquis J e s u m u t
Petrus amaverit, et amatus ab eo fuerit u t Joao-

.
{, .
, ,
.
,
, ' , ,
, , Q

* '

A T N $

, , ,

UUus g P a v i i
s

fuerit

U t Jacobu.,

demones, Sllbducetur a b

eo montem excelsum, eive aliiiodiaem

cogaitionis, et gioriam illius intuebitur, q u a n i u m
,
b o m i o i p e n n i s t u m e s t : dioo saae mysteria q u a
.
multis occullata sunt ac iaviea.
(34)
erit aulem p r o t e r iotentum aut intempe ,
etivum, ut dicamus faciem Jeeu iateUectuoa eer ,
m o a u m i l l i u e ; vestimeota vero ejus dictiones
, * (35)
seraionum, quibue occultatas est i a eis intellectus
offrat
tanquam vestimentis iadaitur ; talisque ejus facies
,
apparebit, splendens ac illuminans eos q u i i n illam
, (36)
deflguat ooulos : et rursum talia ejus vestimenta
.
candida suat, nibilque tenebrosam aut obscorum
habeatia.

' . D
Vers. 3. Et eum eo loquentes. Proptcr multas
/ .
causas secum astare fecit Mosen et Eliam. Qaia
'
eaim turbee dioebaat: h i quidem Joaaaem esse
>, , ', ,
Baptistam, allii autem Eliam, alii vero Jereraiam,
* aat aaam veterum p r o p b e t a r u m : oonstituit coram
, ,
ee tanquam servos, eos q u i i n veteri Testamento
r j ,
insigoiores refuleerant, u i diacrimea qaod est
, ,

"

Lae a 2 6 .
9

V a r i a leetiones e t n o t .
. (34) Hentenioa legit, qaod prsetule
rixbv
(tfVJ) Ideo aulm.

(36) . .

(36)
.

*
.male.

Gur aatem. Pro , T i d e t e r i i v e i i i s s a , qaod tameo locum non faabet

48

01

479

inter se et illos appareat, et quantum ipte ab

illis differat. Haec itaque u n a fuit causa
Altera rursum : qaia accueabant i l l u m de legie
transgressione dicentes: Non est hie Deo, quia
Sabbatum non custodit . Rursueque blaspbemi
eum accusabant, et quod Dei gloriam sibi vindiearet dicentes ; De bono opere non lapidamus te, sed
de blasphemia, et quia homo cum sis, facis teipsum
Deum ; astare fecit coracn se Mosen u t oetenderet, q u o d si legis transgressor esset, nequaquam i n
m o d u m servi legislator sibi aetitisset; Eliam veroi
ut appareat qnod si blasphemus esset, nequaquam
is q u i semper Dei gloriam vebementer amaverat
ae (uitus fuerat, tanquam servus i l l i astaret qui Deo
ooQtrarias esset.

,
.

Tertia quoque causa, u t mortis v i t e q u e Dominus cognosceretur. Moses eoim mortuuserat, Elias
autem vivus : et u t videntes postmodum discipuli
i l l u m morientem, iritelligerenl quod b s c voluntarie pateretur, et cogitarent q u o d nequaqrjam moreretur invitus q u i mortis vitaeque esset Domimis.
Potest et alia addi causa quod hos propter d i ecipulos adduxit, ut a d eorum imitatiooem excitarentor. Siquidem Mosei l i o g u tardkms erat
Blias vero durior ao asperior: ambo etiam i n o pes erant, et adyeraus tjrannos magna loquendi
libertate usi s u n t : Moses quidem advertus Pharaonem, Elias vero adTersua A o h a b : et a parverM8 hominibus q u i a se magnis affecU erant be-

, ,
.
, . ,
,
, ,
.

destiteront aos ad b o n n m semper dirigere. Utque

vebementiu imitarentur Mosisquidem clementiam,
Elivero zelum q u t m p r o Deo gerebat, utriusque
autem admiaistratioaem, laborumqae tolerantiam; milliee namqne quod i n se erat pro Dei
beneplacitis moriebantur, et pro populo eibi conoredito, suasqae perdendo animas inveneriint eas.

.
, ,
,
. '
, , ,

Golloquebantar autem cum eo, ostendentes q u o d

lex per Mosen data erat, ac sermo q u i per propbetas de morte ejas fuerat, conformiter cum illo
preesignaverant: ille quidem i n figurie r i c t i m a r u m ,
bic i a diversis Tatioiniis.
Locae vero dicit quod etiam h i i n gloria sive
splendore a p p a r u e r u n t , u t discamus quod omnee
q u i secundum TVAI.m
Deum vixerunt, diyinum
<122. induunt
J...._l
splendorem. Quid autem (ee) colloquebantur cum
eo ? Rursue hoc docuit Lucas *, dicens quod dicebant exoessum ejus quem completurus erat Hierosolymie, excessum yocans ab bao vita exitum
transitum.

{, , 4
, ,
*
(39) ,

' r4
, *
, ,

,
, ,
(37) , $,
,
* , , d
,
, *
(38) ), >
.

9 9

" ,
,
. *
,

* ,
.
, ' \
neflciis, p l u r i m a paesi etrot paricula, 6t neo sio C
J
, *

9 9

Joau. rx, 1 6 . Joan. x , 33. * Luc. i x . 3 1 .

1

jva.i .e.nn<1hm

e t v a

'

, ,
, , , ,
1 ,
0'
. ,
. , ,

.

ibid.

Variaa lectiones et n o t e .
(37) . Cbr^iost. t . V I I . . 566 0 . Ex eo
enim, noo ex oodicibue Novi Testamenti b i d u o
Joannis loci sunt laudati. Hino yarietai lectionis.

(38) , abtet. A
( 3 9 ) , addit. .

(ee) Qwd autem. Forte l e g i i * T f ; UtUSu

481

C O M M E N T . . CAP. XVII.

(40) ,
. ,
,
)
,
. ,

,
;

482

Quaedam autem exeroplaria , i d est

exce*$um, sed , i d est, gloriam h a b e a t ; nam

gloria quoque appellatur crux ipsa. Aliis siquidem
omnibus p r o b r u m erat utpote magnorum poena
c r i m i n u m : soli vero Christo gloria facta est,
magrii videlicet erga nos amoris praemium. Quis
enim gratum babens a n i m u m , audiens quod q u i
o m n i dignus erat bonore, bujusmodi pro nostra
salute perpessus est igaomioiam, n o n glorificabit
illom ?
Est etaltera ratio j u x t a q u a m dioitur crux, gloria ajus, quam suo referemus tempore.

" , ,
, (41)

Iaterim Moses et Elias dicebant excessum

ejue, et gloriam ejus, bocestloquebantur decxitu,
, 9 , ,
, * , , vel de gloriaejus, de crace, quomodo crucifi , '
* (,

' ' .
,
(
, ,
. ,
. "
.
[ (42)
, ,
, ,
, ].
.
,
, ,
/, ,
& ^ ,
, * ,
* ,
t f *
.

gendus erat.
Digaum est aatem, ut inquiramus unde discipuli
post tam multos annos Mosen et Eliam agnoverunt. Neque enim apud Hebroos erant imaginum
tabulae. Dicimtis ergo quod i a libris quidam vetustiorum Hebrorum species insigaium v i r o r u m
posleris reliquerant, quos legentes, inde eosagaoscebant. Verisimile quoque est, ex traditiooibus
viva Yooe traditis i n memoria babitas faisse i l l o r u m
speciee aut figuras. Fortasse autem et ex divina
reyelalione illoe agaoveront.
f A u t etiam aliler, j u x t a Cbristum apparent
Moses et Eliae, significantes qaod mysteria legalia
ao propbetalia i n unum intenduat Ghristum, et ea
C q u a Gbristi sunt prosignant.
Vera. 4. Respondens Elim. Cum Petrus vehementer proceptorem amaret, nec vellet eum abire
Hierosolyma, ne eo digressus pateretur, sicut p r dixerat: palam quidem non audet eumprobibere,
ne rursum inoreparetur; viso autem quod mons
magnam baberet securitatem, utpote insidiatoribas
incognitus, simul autem Mosen et Eliam idoneos
q u i ulcucereatur ; n a m ille plufimas gentes devicerat, bic yero ignem super quinquagenarios de
COBIO detraxerat, consulit i l l i dicens : Bonum est
nos hic esse.

Gognito autem q u o d male locutus fuisset ex

propria mente stataent, addidii : Si vis, faeiamus
hic tria tabernacula, tibi unum, et Moysi unum, et
, , , D Eliasunum. Quidais, Petre ? Paulo ante naturalem
. , ; bunc Dei F i l i u m confessus 68, nunc autem c u m
serris Domiaum connumerans, etiam ab ipsis eer , vandum eum speras ? Yide quocQodo ante passio ; , nem inperfecti a d m o d u m erant discipuli. Simul

, ,
, , , , , ,

Variae lectionee et notae.

(40) IntelligU ^odioas Ouysaetomi,tttalibt Vida
ChrjsosU t. VII, p. 5*7 bis, p. 584 D. Scilicet
U B U reeeplam erat aqad Patres Gracos,

appeflare . Id uiius

dtxerat, fueralque deinde, utaliabujcumodi, propagatumad alios. Nititur autem ba^oiQUrprotatio

loeo Hebr. o. 9. Hio auttm faoilia trat corroptio

toribis parom aUstiUa, quod intar duplax

legitur.
(41) Nimc non reoordorloci, ubi i a bis commeatariis de re eadem dixerit. Forte ergo inteUigit
Gommeotarium suum ad Uebr. 11. 9.
(42) Ineliua exhibet in marg. B.

43

EUfHVMlt ZIGABENt

484

a u t e m Petrus d u p l a m t u n c m e n t i e C O m m o t i o n e m ol *

suetinebat: hiac quidem trepidans pro magistro,
, ,
illinc vero a supernaturali illo aspectu turbatus
, ', i x i l est et confusus, taliaque loquebatur nesciens q u i d
diceret, sicut dixit Lucas , bocest quod inconside- , , ,
, , ,
rate loqueretur.
.
4

, $, ,

Mareue autem a i t : Neque enim sciebat quid lo, , .

cuturusemt *, idest, non noverat quid aliud melius
, .
locuturus eseet vel loqai p o s M t Deinde addidit et
, .
causam dicens, q u o d erant e x t e m t L Luoaa
' ,
s c r i p s i t , quod erant eomno gravali : Extairiti
, , ,
quidem yisa specie plus quam bumana. Grava4 . , '
bantur autem somno prae sopore q u i a splendore

procedebat ; neque enim nox erat sed dies.
,
,
Splendoris tamen excessus obscurabat i l l o r u m *

,
oculos, ac mentem aggravabat, donec perfecte i*yp*7P*
* ,
perrecti, sicut d i x i t Lucas , sive a d se a tali
, , .
sopore et obtenebratione reversi, viderunt quan, ,
tum possibile erat, gloriam ejus. Petrus itaque
.
confusam adbuc mentem babens, inoonsiderata et
iocongrua loquebatur.
e

f Tria tabernacula iutelligi possunt tres ad salutem dispositiones, videlicet operationig, contemplationis, ettbeologite. OperatioQtsitaquetjpus
i u i t Elias fortis ac temperatus. Coatemplationis
Moses legislator ac j u r i s dator. Tbelogia? varo
Cbristus, utpote omnimode perfectus. Haeo autem
tabernaculasunt. comparationefuturarum quietum
incomparabiliter m e l i o r u m .

[ (43) & #
, , ,
.
, ,
*

, .
,
.]

Vers. 5. Adhuc nube. Nubes et vox, u t certio- 6f

" . , res redderentur Dei esse vocem ; didicerant enim
, .
quod Deus i n nube veberetur : Ponens inquit, nw, . (44)
bes ascensum suum*; multaquebujusmodi frequen, , .
ter babet Scriptura.Considera veroquo pacto d u m
, ,
minatur, obscuramponitcirca se nubem, u t super
,
Sina ; nuBO autem Filium ostendere volens, l u , * , ,
oidam i l l a m babet.
.
Vers. 5. Dicens: complacitum e$t. Haectertio etiam
.
eapite cum Salvatorbaptizaretur dixit coelitusPater;
, , sed i b i propter circumstantium multitudinem, bic
*
autem maxime propter P e t r u m ; ac si diceret vox
, ,
Patris : Quid times, Petre,de Jesu ?hic est Filius
*
meus ; nec simpliciterFilius, u t h i q u i pervirtutema
, ;
me sunt adoptati, sed dilectus siye electus tanquam
, *
unigenitus ; nec i d tantum, verum etiam i n quo D , ' , , ,
9

mibi complacitum est, boc est in quo requiesco,

* , ',

in quo oblector, ut in unanimi et aequali mibi:

rle ergo illi timeas. Quantumcunque enim illum

diligae, non adeo eum diligis ut ego. Triplex est
namque apud me vis amoris erga illum. Siquidem
tanquam Filium illum diligo,ettanquam dilectum,
et tanquam me recreantem mibique placentem.

Luo. , 33. Marc. ix, 6, Luc. , 80

. ^, (45)

, . ' (46)
, *, *
(

* Bbid. 31.

Peal. cni, 8.

Exod. xlx, 16

VariaB l e c t i o n e s et not
(43} In margine babet B, tnm bic inolusa eunt.

(44)

, .

(45) . .

(4) ' videtar legatese BenteniQs.

. MATTJLEUM. CAP. XVII.

485

486

, ^, Reliquum est igitur, ut si hujus n o n fidie poten-

tiae, at meee fidas. Nemo enim adeo dilectum i r r a Uonabili eausa destituit.
Vers. 5 . Ipsum audite. Huic obedite, buic credite, 8i quid aut dixerit aut fecerit. Quod si etiam
crucifigi voluerit, nemo i l l i obsistat: vos eriim
ignoratis dispensationis suae mysterium. Nam
quidquid ipse et dicit etfacit,|mea voluntate et
dicit et facit. Ipsum itaque audite, lege Mosaica,
propbeticisque sacrorum initiationibus r e l i c t i s ;
complementum siquidera legis ao propbetarum
est Gbristus : et j a m omnia illa completa sunt,
utpote quffi usque a d bunc solum protendebantur,

<$ ^
.

, .

^, .

,
. ,

. *
(47) ,
.

Vers. 6. Et vehemerUer. Atqui prius etiam i n

vox facta est b n j u s m o d i ; et post b c
rursum quando tooitru dicebant faotum esse ,
et nullusquidquam tale passus est. Quomodo ergo
nuncbiprociderunt i n faciem suam? Quia altitudo
magaa erat, profundaque solitudo ac m u l t u m s i lentium. Proterea transformatio facta est borrorie
plena, et l u x immortalis aluxit, ao subito desuper
circumposita nube, voeeque super eos delapsa,
merito perculsi sunt et exterrili.
Potest quoque et aliter d i c i quod prociderunt i n
faciem suam, boc est adoraverunt.
Vers. 7. Et nolite timere. Miseratus est i m becillitalem eorum, et oito solvit timorem.
Vers. 8. Elevatis tolum. Ut certiores redderentur quod de ipso facta esset yox, solue j a m
C illis videtur.

, fejordane

, ,
.

; ,
, ,
, ,

,
.
* , "
, (48), .
. ' ,
.

. ,

1 0

$. *

Vers. 9. Et resurgat. Quaoto enim majora de

eo dixissent, tanto difficilius credlibilia viderentur.
' ,
Jubet ergo visionem banc ab illie occultari, quia
T t ,
futurum erat, u t neque ipsi persuadere possent,
.
et Judaei magis exasperaentur.
; Vers. 10. Et primum. De divinitate ejus j a m
, ,
ad plenum edocti, et a Petri coniessione, et a
, ,
transformatione, et a coelesti voce, i n t e r r o g a n t :
, ^ Cum i u ais Christus, quare Scrib diount quod
,
Eliam oporteat venire ante Ghrietum ? quomodo
; ; n o n venit bic ante te ? Hoo itaque interrogaverunt
.
discipuli.
,
Scire autem oportet, quod Scripturo duos
,
Gbristi adventus dicunt, eum videlicet q u i factus
^ . D est, et futurum, De utroque doouit P a u l u s : de
'
propriori q u i d e m : Apparuit, inquit, gratia Dei

salutans.Oe posterioris vero: Exspectantes beatam
spem et apparitionem magni Dei et Salvatoris nos (49)
tri Jesu Christi.
, .

* Joan. x n , 19.

" T i t n, 11, i b i d . 43

V a r i lectiones e i notae.
(47)

. Videtur hoe

Ibeo EothyiDias confadisse Hom. x , 4, c u m x n i ,

10. I d e m accidit Cyrillo Alex. tooi. I . De adoratione, p. 5.

(48) LOCO , babet

. .

(49) Utergo Cbrysoet. t o m . VH, p . 676 D. omittft , itaquoque Euthymius, neglectis codicibus Novi Testamentu

487

EUTHYMII

ZIGABENI

Et prioris quidem faotus eet Joannes p r a c u r e o r :

posterioris vero fiet procursor Elias, de quo dicit
propheta Malachias: Mittamvobis Eliam Tkesbiten,
qui restituet cor prtris ad filium, boc est q u i
convertet corda Judaeorum, q u i tunc superfuerint,
ad apostolos, utobediantdoctrinis eorum, credantque Christo. Patres enim Apoetolorum erant
Judeei.

* *

'

, , (50)
,
, .
.
' ,

f< Sed Scribae, daos Cbristi adyentus i n u n u m confundentes, et posteriorem i n priorem contrabentes,
de solo posteriori docebaot populum : etpropterea
Gbristum n o n suscipiebant dicentes, quod Eliam

,
, . , , ,

oportet venire piimuDi, et m o x Cbristum. Sed

nunc Gbristut de d u o b o e aperte docet.

ergo.

Adverte

.
. *

Vere. 11. Jesus autem V. 12. Cognoveruntewn.

'

'

'

Elias quidem proprior Thesbites n o D d u m *

n i t ; veniet autem oirca seoundum meum adven-

t u m : et restituet omnem qai ei c r e d i d e r i t , boc est

convertet cor patris a d iilium, u t ait propheta

Malacbiae. Dico autem vobie quod Elias secundus
sive Baptista j a m venit oiroa primum meum a d ventum, ut dicunt S c r i p t u r o : et oon cognoverunt
Scribffi quod etiam bic esset EUas tanquam preecursor. Non cognoverunt autem cuzn utpote male
Intelligeatos Scripturas.
Vers. 12. Sed voluerunt. Herodet v i d e l i c e l ;
multa enim i n eun> fecit, i n caroerem i l l u m i n jiciens; deiadeamputatum oaput deferri jubens i n
G
lance.

, ,

, , ,

. ,
' , *

.
' .

, ,
.

. Vers. 12. Ita ab ei$. I t a quoqae, n o n cognitus scilicetquod sit Gbristus: non cognitus autem
propter pravam mentem ipsorura. Sed quonam
modo fiet, ut c u m praesentes Hebraei Cbristo noo
crediderint, q o i tuno erunt, credant E l i a ? Quia
agaoscunt eum, sciuntque deillo praadixisse Malacbiam. Simul etiam tam longum tempus quod i a
medio intercidet, tantaque virtue prodicationis,
emollieat duritiem cordis eorum.
Vers. 13. Tunc eis. Nam vicesimo quoqae
capite pradixerat e i t *\ quod ille ait Elias q u i
venturus csse dicitur.
CAP. XXXV. De lunatico.
Vers. 14. Et V. 15. Affligitur.
De lunatico
p r e d i c l u m quidem estmodo naturalioriinsistendo,
quarto capite; dicetur autem et nuac perfectius
quod deemonum quidam secedentes, adversus
quosdam bomines tempus certum lunae observabant, et tunc insultum ia illos faciebant, ut d u m
luna mali causa videretur, ejus creator c a l u m n i a
exponeretur.
* Malach. iv, 4, 5.

1 4

' . ,

, *
. ,
, ;

, ,

,
,
.
.
,
.

. '. ?.
.

(51)
, ,
, , ,
.

Matth. x i , 14.
VariaB l e c t i o n e s et noUe.

I (50) Uti explicatLuc. , 17.

* ( 5 1 ) '

IIUQO

non est secedere, sed

Srumperem contra. Cbrysost. t VII, p . 579 E, b a -

bet . Forte tamea quis m a l u e r i l

^.

489

CO.MMENT.

IN MATTHiCUM. -

CAP. X V I I .

490

. *,

V e r s . 15. Frequenter a^wam. Itaque s i

,
. ,
*
, '
.
.
. , ' (52) ,
.
i l
*
,
0

* .
' , ,
Tf .

etiam tuac Dei virtus daemooem cohibuisset,

j a m d u d u m eum perdidisset. Marous autem dicit
quod daemonium, quod i n eo erat, m u t u m erat
ac surdum non quod natura esset hujusmodi,
sed quia daemoniaci vocem ligaverat et a u d i t u m .
Vers. 16. Et curare. potuerunt propter
offerentis iocredulitatem. Licet enim eum adduxerat, non tamenindubitanter credebat, quoddeemonem fugare possent. Hoc autem et ez eo manifestum est, quod dixit Cbristas : 0 generatio incredula ; et rursus ab eo quod d i x i t adducens : Si
quid potes adjuva nos ; ex eo quod interrogavit Christus : Si potes credere ; et iterum ab eo
quod ipse respondit : Credo Domine, auxiliare

,
, ,
' , . , . ,
.
" ; ',
, (53)

.
. " ,

,
.
c

. .
, .
,
, .
. .

. '

,
.

incredulitati mea. Nam bc latius scripsit Marcus.

Vers. 17. Respondens distorta. Generalius
increpat propter Judaeos quosdam similiter tncredulos, licet innumera bujusmodi conspexissent,
non per ipsum tantum, sedet per discipulos facta
miracula. Distorta autem, i d est tortuosa, n o n
recte iatelligens.

Vers. 17. Quousque vos ? Indignatur, et mortem queerit, eo quod esseot ipsi infidelitate i m medicabiles.
Vers. 17. Afferte hue. Ne ipse quoque i m p o tens videatur, ejicrt daemoniuni. Jubet autem
adduci daemoniacum, ut manifesta fiat sua potentia
his q u i etiam ipsam impotentem esse putabant.
Vers. 18. Et Jesu* Hoc est, prascepit. Marcus
autem et Lucas dicunt, quod imperavit spiritui i m m u n d o . Siquidem utrique i m p e r a v i t : dmoniaco
quidem ut resipisceret, daemooivero utfugeret.Hic
enim verbum idem significat quod prsecepit {ff).
1 7

. ,
ooco> . ,

Vers. 18. Ei illa. Heec cerle maaifesta suot.

Verum a daemone qnoque muto et surdo possidetur, quisquis n o n loquitur neqae aadit diyinos
sermones. Haac autem projicit daemonium : i n terdum quidem i a ignem ine et coocupisceatise,
interdum vero i n aquam commotionis aliarum
affectionum.
Vers. 19. Tunc Vers. 20. ve$tram. Marcus vero
d i x i t , quod c u m ipse d o m u m ingreseus esset inter-

,
.
* *
. ,
, -

rogaverant. lnterrogantautem, timentesneforteperdiderintquam acceperaotvirtutem adversusspiritus

immundos. VerumCbristuscorammuItitudineiocredulitatemofiferentisprocausaredditrseorsimverodiecipulorumcau8atur,incredulilatem.Etenim bieliam
priusquam aggredereatur, diffidebant, se posse l a -

1 1

Marc. u , 17,25.

Maro. , 19 seqq.

1 7

l e

Marc. i x , 25 ; Luc. ix, 42.

1 1

Marc. ix, 28.

Variae lectiones et notae.

(52) . .

(53) ait, addit .

( ^ ) H i c enim qnod prgecepit. Mei oodioae boo agooecuat. Nescio a a de suo addiderit Hentenius.
PATROL.

GR. C X X I X .

16

491

EUTHYMII

ZAGABENl

boraatemcurare cam, tamenalios multoscurassent, ,

et ita cum conarentur, potuerunt. Optime ergo

coram muJtis multorumincredulitatem repreheadit,
temolis autem arbitris suorum diffidentiam. Neque
enim aequm erat, u t coram multis confunderet
communes orbis praeceptores.
Vers. 20 Amen trannbit. Fidem aunc d i cit, noa de boc quod ipse sit Deus, sed ad facieada signa. Dicit enim : Si habeatis fidem adeo
acrem et vebementem ac ferventem sicut graaum
sinapis: illudeteoimtalis est qualitatis ;credentes
sine ulla irepidatioae quod facturi estis sigaa, tautam babebitis virtutam, u t ipsos etiam moates
traasferatis, si volueritis,
Taatam autem fidem aliquem babere, videtiir

, *. "

.
.
' .
,
. . ,

* ^

; x m
,

! -

jkp tx

quidem facile, est tamen etiam excelsum valde.

, .

Nascitur siquidem ex libertate ad Deum : rursum

talis libertas est ex meate placide composita (gg).
Est autem magni certaminis ex placabilitate acquirere talem erga Deum libertatem, ut credatillum dat u r u m quidquidpostulabitur. Petite, inquit, ei dabitur vobis *.
Quodsi palamnon feceruat traasmigrare montes
apostoli, ne mireris : enim boc ideo fuit quod
possent, sed quia nolaerant, utpote hujusmodiaecessitate aut utiltiateseseillis offereote:
post bosaamquesancti a l i i apostolis loage iaferiores urgeate necessitate moates demigrare feceruot,
j u x t a Domioicam sententiam. Potest quoque mons
dici diabolus propter opinioais suae elatioaem, quem
facilegancti asuasedecommovent,quando volunt.
Vers. 20. Et vobis. solum, inquit, m o n tes traneferetis, imo aibil etiam aliud impossibile
erit vobis.

'

(64) *

* *

,
,

.
,
* , '
,
.

, * -

/ . '
, , .

, *,

,
Vers. 2 t . Hoc jejunium.
Genus daBmonum
o m o i u m noa alio modo egreditur, nisi per ora-
; ,
tionem etjejuaium : a o a s o l u m e j u s q u i sanat, sed
, .
ejus etiam q u i patitur. Oratio eiquidem d a m o n j
*
admodum terribilis est. Hano auftem fortiorem red , *
dit, et yalde poteatem efficit jejuuium, aoa siaens
^ ,
corporis eattetatem remittere firmitatem, a u i fu ,
mos (hh) q u i ab ea ascendimt turbare cerebrum,
meotemque confuadere: itaqfte oorpore tirmo, men- , .
,
teque siaedistractioneoperaotQ, vebementius igae,
*
omaique r e terribilius asoeadit oratio ; ideo bas
fc) .
semper conjunctas esse oportet.
.
Vera. 22. Cum autem. versareniur
Yers. 23.
, , , vehementer. Discipulis de sui occisione frequenter
$ ,
p r a d i c i t , u t preaxercitati monitioais frequentia,
* ,
facile ferant cam acciderit; et, nt uno verbodicam,
, -
propter causamquam tricesimo tertio capite tradi-

" Matth, v i i , 7.
Variee lectiones et notse
(54) , .

eoque ea leetari. Eodemsensu dicituf otlaihfuapa(gg) mente placide composita.

. Sed bic de Deo sermo est, oui b o m o p r o est mens plaeide composita, sed Deo placens
batur e l placet.
mentis compositio. Mox iterum mala
(AA) A t i i fumos. I m o , Tapores.
reddidit placabilitatem. Gseterum noa igaoro, alibi esse re aliqua contentum e$$e, a d -

COMNENT. IN MATTflifitlM. -

493

. " , ,

, ' ,
* , , .
* (55),

. 4 ,

* ,

' , ( -

.
t

fov / ' , ,

.
, *;
,
,

, '

* .
, * ,

, , 6
, ,

fott.

.
. -\ .

. -

'

,
Aty

'
.

* , >,

^ .
.
;
,
, *, ' ,
-r-ov,
**.

\ ,

.
* , '

* &

. ( ) , .
.

" Marc , 3 2 ; Luc. ix, 4 5 .

11

Mare. i| k

CAP. X V I I .

494

dimue. Vide ergo quomodo lioet ibi Potrus fuerit i n crepatus, et postmodum jutserit Pater ut euoi audireat, ipse qaoque resurreotionem post tres dies
promiserit, neo siu tamen ferre potuerunt, sed
contristati stint, et non utounque, sed vehementer.
Hoc autem factum est, eo quod ignorarent tutem eorum qum dioabantur, sicut Marcus t L u cas dixeraat . Nam illfc d i i i t quod Ignorabant
verbwrris u Hmebant eum tnterrogar*.
Hio aatem :
Et erat abscondUum ab mui non intelHgermt U~
lud. Divina autem dispensatioae oooullabatur ab
illis yfcrbi cognitio tanquam ab imperfectia, et q u i
necdum poterant ad tupematurale ejue penetrare
ruysterium.
Venim si i l l u d igaorabant, quomodo oontristati
eunt yeberaeater f Non p e n i t u i ignorabant, sad de
morte jue intelligabant, oum de ea teepiue audissent, et de hac contristati s u t yebementer : de
resurrectione rero ignorabant, de qua etiamseepius
audierant, DOC taman p o t t r a n t intelligere q u i d ea
eesent. Dtait enitft Mafcus inter alia q n o d cooquirebant inter se q u i d aw^t, a mortoie r e a u r g e r e .
SuBpieabatttar aamqae haiM atiam quamdam esie
parabolam. Siquidem post resurrectionem aperuit
mentem iHorttm, u t inteiiigeraot Scripturas de o m uibus.
CAP. XXXVI. De exigentibvs didrachma.
Vers. 24. Bt cum veniuent. Vers. 25. etiatn.
Primogeniti omnes Haebraporuni singulta allnis d i dracbma pendebant Deo i n gratiarum actionem :
eo quod o l i m iBgyptiorum primogenitaperdiderat.
Quia ergo Christus etiam primogenitus erat, q u i
hfiec congregabant, a d ipeum quidem acoedere verebantur, bonoranles eum propter miracula : a d
Petrum autem tanquam prinoipem j a m disoipulor u m accedunt nec axiguat, sed cum maasuetadine
interrogant. Et autem didraobmum genue numiematis.
fl

VerSk 25. Cuinque ingressus esset alienisf

P r i u i q u a i n loqueretur Petrus de didracbmo, p r a venit eum Jesus, demonstrane non opus esse aibi
u t ab atio diaoeret, eum sciret tion tantum q u s
dioebaatur, yarum etiam q u a oogitabantur. Per
exemplum autem osteadit quod, eum naturalis
sit Dei Filius, n o n debet peadere Patri didrachmuffl. Nam ragee non a propriis filiis, sad ab
aiieois t r i b u t u m vel canaum accipiuat. Wem au>
tem iigDiflcant (quod tributum

vertimus) et

census : sed i l i u d apud Gracos, boc apud

Romanos.
Vers. 26. Dicil filiu ", loco r e l i q u u m ; Uberi aotem, ne pendant t r i b u t u m vel censum.
Lrjt\ xziy 45.

Variae Ifectiones et notae.

, .

(56) Qairjque priora vocabula omiserat Hentenius. Etiam p r o x i m u m .

 ZIGABENI

496

Vers.27. Verum ie.Demonstratoprimum quod . ,

ipse non debeat pendere propter divinitatem, ta- , ;.
, men dare jubet propter humanitatem, ne offendi, , > culum paterentur, quasi ipseDeum despiceret, no .
lens etipse Deopenderedidrachmurn. mari autem
, , ,
dat tributum : binc quoque ostendens quod tan , ,
q u a m o m n i u m Dominus preecipit et m a r i , quod

quasi pracepto ejus eubjectum, mittit piscem q u i
, *
tributum domino deferat: nec pro ipso solum, sed
,
et p r o primo ejue discipulo; n a m Petrue quoque
* .
primogenitus erat.
(51), iittPriue siquidem etiam hoo diversimode demon, ,
stravit: etquando ipsi furenti imperavit, et quando
, *
per ipsum quasi per aridam pedes ambulavit. Et
, &
nunc quoque idem rursum aliter ostendit, vario
modo eubjectionem illius sigoificans. Est et stater ^ .
numismatis genusduo didracbma, i d est/quatuor
, .
dracbmas continens.
Vide autem quomodo nunc Judaeis offendiculo
, esse n o l u i t : alibivero Pbariseorum despexit offen ,
d i c u l u m , quando de cibie disputabat. Docet enim
,
quodaliquando offendiculum cavere oportet, inter. ,
d u m vero i l l u d despicere, et oum judicio hoo et
, ,
i l l u d faoere.
.
Universaliter enim i n bis qoee j u x l a Dei prae[ (58) *
oeptum dicuntur aut fiunt, offendiculum oportet

despicere : in bis autem quee juxtavoluntatem no- ,
stram, offendiculum curare conveoit, prout pree ,
cepit Magaus Basilius.
. ]
CAP. XXXVII. De dicentibus : Quis
majort
. '. , ;

; CAP. X V I I I , Vers. i . In cxlorum?

Huma- Q
.
n u m quiddam di&cipuli tunc patiebantur. Intuiti
siquidem p r n p o s i t u m faisse Petrum, n a m et Ja- * ,
* ' * cobus primogenitus erat et alii : sed n i h i l tale
pro eis dixit, d o l u e r u n t : et tamen affectum suam
, ,
confiteri erubueruot, sed indietinote prcBceptorem
,
jnterrogant, quisnam maximus esset eorum.
.
Neo i d eolum affectum huno excitaverat, eed et
,
alia multa. Nam et prius quoque beatificavit e u m ,
. ,
multaque illi p r o m i s i t : alibi etiam visa illius liber ,
tate subtristes effecti sunt.
, .
Marcus vero ait
quod p r i m u m inter se dispu , (59) taverant, quis maxiuius eseet; et buio consonat
, . .
etiam Luoas .
Priusquam enitn ad Petrum acceesissent q u i d i (60)
drachma acoipiebant (eirapliciter de eo r a t i o d n a t i ^
,
fueraat i n itinere; cum autem Capernaura venissent,
,
u b i etiam Petrum adierunt, q u i didracbma exige !
bant), tunc videntes rursus Petrum preebono,
r a r i , magie irritati sunt, et ita demum interrogave ^-.
runt.
1 4

Marc. , 34.

" Luc. , 46.

V a r i lectiones et notae.

(57) "
(58)
"8) "Inclusa omittit A.
1

(59) Marcus habetv. Unde ergo ; Scilicet ex Cbrysost. t. V I I , p . 587 B. Ex

eo occupaviteliamcodices nonnullos cum scholiis.
Eutbymius ipse vulgatum babet i n textu Marci.

(60) Io codice Hentenii Tidentur omnia abfcrisae,

a a d p r o x i m u m . Ergo i n p r i n c i p i o
pro, etid quxdem priusquam, correxi,
priusquim
enim. QUSB autem inclusaeuntin versione, ea a d d i d i , et ante, tunc, exclusi, sunt.

497

COMMENT. I N M A T T H i E U M . -

CAP. XVIII.

Kt , *
Videntur autem de eo interrogare quod j a m
, yap, iiri
verant, non tamen est i t a . Siquidem ex big quee
, $
videbant, sciebant quod i n terra Petrus sibi prav
, .
poaeretur ; volebaot antem scire, u t r u m etiam
, , i n ccelo praehonorandus esset. Sed tuno quidem
.
de bis dolebant : verum postmodum c u m effecti

esseat perfecti, primos honores invioem coacedebaat.

. , V e . 2. Et illorum. Marcus aulem ait. Et

, ' ,
amplexatus illurn dixit eis ; Lucas vero q u o d Sio . .
tuit eumjuxta se
Omnia autem facta sunt. P r i * ,
m u m siquidemstataiteum i n m e d i o i l l o r u m ; deinde
' , .
j u x t a se, postmodum amplexatus est iHum. Vult

autem per exemplumde puero sedare h u n c i l l o r u m
.
affectum.
. ^
Vers. 3. Et ccelorum. Vos quidem de p r i " ' ,
uiatu i n regno coelorum interrogatis ; ego autem
, dico vobis q u o d , nisi coaversi fueritis a pravitate
, , ,
a d sinceritatem, et efficiamini innocentes ut pueri,
(61) .
i n i l l u d omniao n o n iogrediemini.
, ,
Puer siquidem est simplex, noa curiosus, neque
, * ,
vanae gloriae oupidus, sine fastu, liber est et ab i n , , ,
vidia, eemulatione, sui amore, coatentione, et, u t
, ,
semel dicam, solutus est ab omni voluntario affe , ' .
otu, non per exercitium, sed per simplioitatem. Si
/ ,
quis ergo discesserit a roluntariis affectionibus,
, ' ,
efflcietur sicut pueri, habens per exercitium quod
.
babent pueri per simplicitatem.
11

.
, ,
. ^
.
...

Vere. 4. Quisquis ccelorum. Quisquie voluntarie seipsum vebementer dejecerit, sicut puer iste

. , " * ^
i
e vehementer dejectUS est : oportet
- - . , .
^
^
.
habeos virlutes, ob n u l l a m i l l a r u m extollitur.
.
Vers. 5. Et suscipit. Et quicunque hospitio
, , , ,
exceperit u n u m talem puerum qualem dixit, vjde , , ,
licet ununi aiiquem factum sicul talis puer, dico
, , , ,
eane h u m i l e m , vilem et abjectum. Quod auteui di<
' , ,
v

l u n t a r i

u t

cit, in nomine meo boc est, propter me, et quia

talis est meus.
, . ,
Vide ergo quantum talem amet. Hunc, i n q u i t ,
, * 'suscipiens, me suscipit. Marcue vero a d d i d i t : Quis, , ,
quis autem me $u$cipit, non me suscipit sed eum
.
qui misit me .
* ,
Est autem sensue omnium dictoruin talis : Q u i ; , '
cunque eusceperit eum q u i factus est T e l a t i puer,
^ ' - ^
i d e m me suscipit, per me autem Pa
t

l7

. , .
, '
1
,
(62)* .

.
w

Marc. i x , 3 6 . Luc i x , 4 7 .
M

1 7

q u

trem meum qui misit m e . Pater siquidem appropriat sibi euio, q u i m i b i defertur, honorem ; ego
vero delatum illi q u i faclus est veluti puer.
Quid igitur tali nusceptione beatius, per quam
suscipit quis beatam Trimtatem ? Nam si F i l i u m et
Patrem, utique et Spiritum sanctum: inseparabibs
siquidem est beata Trinitas. Nondum autem tempus tunc erat docendi de Spiritu saacto.

Marc. , 37.
Variae lectiones et noUe.

(61) *, p r o . .

(62) .

49

EUTHYftfU

Quod yero addit Nm me stucipit* per u i u m

loquendi dictum e*t. Frequenter enim dioere solemus : Quod m i h i facig, non m i h i facis, sed Deo.
Ideo etiam Lucas, r e l i q u i i positie, i l l u d reliquit
tanquam loquendi proprietatem
Vers. 6. Quicunque maris. Oflendiculum voo a t h i e contumeliam. Dicit enim : Siout q u i hoa
honorantes susoipiunt illos propter me, exoelsa
digni eunt beatitudine: ita saoe et q u i i p s o i oontumeUaaffirientesdespiciu&tiUoa, extremnm luent
supplicium.
Uni aotem de pusiUis iatis, videlicet q u i pueiiii
apparent et viles. Oicit autem de iilis q u i facti sunt
velutt p u e r i . Dicens vero quod expedit ei ut miser a m sustineat ultionem, ostendit quod miseriorem

paseurus est i o futuro saeculo.

ZIGABENI

500

, ,
. (63)

" , , .
, (64) , .

. , *
, , *
*
, , r#v
: .
,
,

. , fipv

, ,

Vers. 7. Va offendiculis.
PreBdicit d a m n u m
quod ab offendiculis proyeniat, utexspectantes ea,
semper vigilent non soli apostoli, sed et omnos.

, ,
, ,
.

Mundum siquidem eosdicit, q u i i n m u n d o s u n t .

OSendicuIa ?ero impedimentarect corjvereationis.
Deplorat autem m u n d u m propter offendicula, u t
qui ab illis m u l t a passurus sit.
Vers. 7. Necesse offendicula. Propter hoc d i cunt q u i d a m : Si necesse est utveniantoffendicula,
necesse est ut fiani peccata; si autem necesse est
ut fiant peccata, injuste pcenas luunt peccatores ;
n a m quod ex necessitate fit, cuipa caret. Quibus
dicimus, quod necesse est u t reniant offendicula, C
propter necessitatem deemonum ; non est autem
neceese, ut virtuti dediti offendiculum patiantur ;
i d enim in sua voluntate s i i u m est c u m liberum
babeant arbitrium. Ut ergo veniant offendicula
i n nobis situm est, u i autem offendiculum
patiamur, omnino ia nobis situm est. Sciensergo
Cbristus quod omnino futura sint offendicula,
preedicit de illis, ut, sicut d i c l u m est, caveamus ;
iion tamen ideo ventura sunt, qaod preedixerit,
sed propterea praedixit, quia rentura erant.
Vers. 7 . Verumtamen
venit. Offendiculum
quidem ad aemone seminatur : abbomine vero alitur etaugeturac recipitur,quipravamet corrnplam
babet voluntatem, quem etiam nunc deplorat, tanquam daemonis m i n i s t r u m . Deinde etiam docet quo- ^
modo offendicula devitemus.
Vere. 8. Si ceternum. Non de membris corporis
boc dicit, sed de cognatis et amicis ac ministris,
quos b o r u m membrorum loco babemus : quemadmodum quinto capite particularius enarravimus,
Nam et hc i n iJlo dicta sunt. Quaere ergo i b i expoD

. -

" ,

' .

, ,
,

,
.
, ,
, , *
, ,
, .

, ' ^
,

(65),

, ,
,
.

, , ,
,

Luc. l x , 4 8 ,
Variae lectiones et nolae.
63) , , .

(64) Lucam solum nominat, quod M a l l b . x v i u ,

5, plura etiam preetermisit.
(65) Displicet Heateoii vereio. , est

, .

texlu enim est, ' . Non ergo naed i u m est, sed passivam.

COMMENT. I N MATTHiEUM. -

CAP. X V U I .

502

*, ' , sitionem. Sed ibi deaffectu eratsermo, h i c autemde

01 , ,
quaIicunquenocumento.Videautmnuncquod-

, hoc est mutilum, vocat eura q u i manibus caret.

Vers. 9. Et ignis. Dictum est etiam de his
. i n iilo capite, et superfluum foret repetere. Vere
, .
ergo nihil est adeo noxium sicut pravorum consor (66) ,
tiupi. Quod si etiam i n metnbris nostris amputa. ,
mus frequenter qusedam ex illis quando et ipsa
,
immedicabilia manserint, et caetera c o r r u m p u n t ;
, ,
multp magis ia cognatis et amicisac ministris face , ,
re boc oportet, u b i nobis obstaculo fuerint aut
, ,
inapedimento a d rectam conversationem. Praestat
,
enim sine illis salvum fieri quam cum illis perire.
.
Postquam ergo pravosfugereadmonuit, bocos ho , .
norarejubet. Ait enira :
*
Vers. 10. Videte istis. Qui hominibus quidem

pusilli videntur propter abjectionem et simplicita ' ,
tem, vere tamen magni eunt propter Yirtutem. Ne
* ' ,
uauin quidem borum despicere o p o r t e t : manife, , ,
stum est ergo quod peque duos omnino, neque
.
plures. Deinde etiam aliunde venerandos iilos facit.
Vers. 10. Dico qui in ccelis est. Inde manife . ' ,
stumest justps babereangelos custodes. Dicit enim

D a v i d : Castrametabitur angelus Domini in circuilu
,
limentium eum, et eripiet eos . Quos autem ser , ,
vaot aqgeli qui tantam apud Deum habent liberta ,
tem, ut semper vide^pt Deum q u i i n coelis est,
,
bos despicere non oportet: etsi n o n
, , \ere
.

1 9

, $ . Q propter
,
?

.
[ (67) ,'

' . , ,
, , ' ' .^

virtutem,

at saltem

~* (68)
. , ,

, , ,
. ,
;
,
.
&. '. .

; "
,
(69)
,
; *
. *

CAP. XXXVIII. De centum ovibus.

Vers. 12. Quid quw aberraverat f Hominerq
seipaum significat: centuro vero oves, omnem
rationalem creaturam, bominem videlicet; oves
quidem propter ipsorum subjectionem, et q u o d ab
eo pasoantur ; centum vero propter perfectionem
ordumm rationalis bujus creaturae : tot eoim sunt

Psal. x x x x u i , 8. Joan. , 18.

Variae l e o U M e s et n o t a .
*Hv. p r o , .

propter

s o

illorum

custodes eorum. Faciem vero P^tris, hoc est Pairem

meum.
f Vident autem i l l u m non perfecte sicut est i n
essentia, sed prout eis permittitur. Deumenim, ait,
nemo vidit unquam , non materialis soJum creatura, sed etiam immaterialis.
Deinde aliam quoque ponit rationabiliorem causam, cqr eos despicere non oporteat.
Vers. 11. Venit quod perierat. Venit, ioquit,
i n m u n d u m , sive incarnatus est, u t salvaret eos
q u i antea perditi erant. Quod si ego tantam i l l o r u m
habui curam, quomodo Y O S despicietis illos ?Deinde
vero ponit et parabolam, qua demonstrat amoris
sui magnitudinem.

tynius

Incluea, i n naarg. babet A.

Q u leguatur ab ad ea Hen*

ante exbibebat.
(69) , et supra scriptum , .

503

504

ZIGABENI

quot oportet. Numerum autem centenanum i n , .

perfectione solet pooere, ut i n terra frugifera, quod
unuin dedii centuplum, sicut vicesiuio quarto capite prffidictum est.
Ovis autem erraus ordo est h o m i n u m q u i a
Dei o v i l i abjectus est, et secutus fallaces daemones.

, *,
(70)
.
,
,
.

" , , (71),
Montes vero secundum aliquos ooelum propter
, ' '
altitudinem, i n quo alios ordines dereliquit. Juxta
alioe autem, terra, propter agrestes deemones, ' , , ), ,
q u i i n ea commorari gaudent, tanquam ferae i n
,
montibue ; et quia fructum n o n defert lenem et
, ,
guavem, q u i suavem Dominum nostrum delectet,
* '
8edagrestemetacerbum,qui acerbo Satanae suavis
,
niU A d bos profeotuseet, utqu&ratovemerrantem
1

Quod s i b o m o e r r a u t e m i r r a t i o n a l e m ovem nonde- ,

,
spicit, oum tamen multas babeat non errantes, m u l -

to magie Deus rationalemnon despicit, cujus misericordia ad humanam est, sicut mare totum ad
unam aquee guttam.
Vera. 43.Et aberraverunt. Neque e n i m l a n t u m
gaudemus debisquee secure poesidemus, q u a n t u m
de eo quod postquam perditum erat inventum est.
Eteoim cum illa sempor habeamus, non adeo sentimus gaudiumquod de lpsishabemus : com autem
i l l u d perdiderimus, ao vehementer contristati simus, tanquam damno affecti ; ubi invenerimu9,
yebemeater gaudemus, tanquam illad lucrati.
Vers. 14. Ita istorum. I t a , aicut docuit parabola. Patrem verodiscipulorum seipsum a o m i n a t :

*
.

. -

' , &
.
, * *
, ,
,

, , -

.
. ,
.

solum tanquam ipsorum preeceptorem, sed c , -

etiam tanquam creatorem. Scire enim oportetquod

interdum Patrem s u u m d i c i t Patremdisoipulorum,
interdum vero seipsum.
Goram Patre vestro autem, hoo est, i n Patre
estro. Nam et bic eermolingu proprietas est. Ver u m quomodo signum n o n dedit qoo pusillos cognituri simus ? Ut eum q u i dignus est ignorantes,
n u l l u m despiciamus, sedomniumcurambabeamus

. ,

, *

, ,

. .
, '
; ", ,
.

Vers. 15. Si tolutn. Quia vebementi sermone disseruit adversus eos q u i sunt oJQFendioulo vel
obstaculo, at uadique eos t e r r u i t ; taadem ad eos
qaoque transit, q u i patiuntur offendiculum, et j u b e t n o n aspernari eos q u i t u n t oflendiculo .Fratrem

' .
,

, ,
.

autem dioit, ejusdem geatis ac fidei bomiaem. E t . %

quia ie q u i fuit offendiculo facile veniret a d

confessionem aut purgationem, rubore ac confusione detentus, ducit i l l u m q a i offendiculum passus
est adeum. A b i , inquit, et argue eum, hoc est, suggere quod fuerit offendiculo : doce quod iajuste
egerit, fraterne tamen et i n m o d u m oorrigentis,
non quasi inimicus aut incropane; et ut facilius

, -

',

, ,

(7t)

, ,

* , .
,

Variae lectiones et notse.

(70) Conetanter ergo probat , p r o vulgari .
(71) , absunt .
(72) Interposuerim

aut , i . e.

. Hentenios, u t vldetar, p a r a p b r a -

stam egit. Vix enim credibile esl, iBiim i t e m m

reperisse, .

505
,
.

COMMENT. I N MATTiLEUM. CAP. X V I I I .

506

recipi possitcorreptio, exhortatuT ut fiat inter duo

lantum,ne forte publicatus improbior fiat ac incorrigibilis.

. ; , !
, ,
, , .
, ,
.
. ,
,
, , ^,
* , , , TC
,
, ,
, $,
#$ , , ,
, ,
.
,
.
, .
. ,
. . ,
, , .

Vers. 15. Si tuum. Si t i b i obedierit corrigenti

resipueritque, acseipsum condemnaverit, magnum
fecisti l u c r u m , i p s u m videlicetfratrem t u u m , memb r u m t u u m . Hunc enim perdideras propter offendioulum, divulsum afraternacoQJ unctione tua, quod
grande damnum est hie q u i vere fratres sunt.
Vers. 16. Si verbum. Quia solus non valuisti
ourare, assume tecum adbuc non mullos, ne ille
publicari se reputans, durioa efGciatur; sed unum
autduos auxiliatores, ut siperduraverit non aiolleceas, sint etiam testes tuae maasuetudinis et d u r i tiei illius, utque j u x t a veteris legis sententiaui i n
ore sive per os duorum testiuin vel trium, stet, boc
est, contirineturomoe verbum, putatefecissequod
i n te eet, nihilque preetermisisse : p r i m u n e n i m
tolus abiisti ad eum, deinde aliis quoque u3sumptis.
Vers.17. QuodnEccleiix.
Ecclesiamnunc vocat
prasides fidelium Ecclesi. Renuatia illis qu ciroahuoo aguntur. Fortassisilli immulabunt eum ver i t u m digaitatem ipsorum.
Vers. 17. Ponvsi publicanus. Sit tibi deioceps
incommumunicabibs, cum quo nullain ineas vilffi
societatem, tanquam immedicabili. Etbniois autem
infidelibus coDjonxit publicanos, propter pecuni
amorem et avaritiam, incompassibilitatem et i n j u gkSlitiam.

'
* ,
5 *
* . ;
; , '
.
. r$
, ,

* "
, .
, ,
.
* ^ ,
* ,
, ,
, . ,
, ' ,
- , ,
. ,
, , , ,
, } *
, ,
, ,
, 0>6|.

Audiamusergo quihujusmodi affectionibussumue

obnoxii. Vide auiem quantum adbiberi jusserit u t
corrigantur b i q u i fuerint offendiculo; cum neque
illoscurare suetineamus, quibus pnestitimus offend i c u l u m . Quidergo? bmcsola eritultio illorum q u i
suatiaourabiles ? Nequaquam, sed audi etiam q u
sequuntur.
Vere. 18. Amencwlo. U b i tandem Ecclesisedicerejassisset, preesidibasvidelicet Eoclesiee,nuncad
eoasermonemiatendit, dicens: Quoccunque ligaveritis in terra, etc. Hoo autem et ad Petrum d i x i t
tricesimo teriio capite, i b i ergo queere enarrationem.
Est aulem nuno orationis sensus iste: Quidquid
Tos i a terra censueritis, aut sententia decreveritis,
hocDoueiacoelo r a t u m b a b e b i t : sive eos q u i s u n t
incurabilesabEoclesia amputaveritis, sive postmod u m resipiscentee receperitis. H c autem oomminatua est, non uthaec fiant, sed utquisque territus
etEooleti amputationem et Dei sententiam mutet
ao liberetur, et eam evadat. Nam et propter boo,
p r i m u m , secundum, aotertium tribunal coostituit,
ettandomjudicaviteamabjiciendum : u t s i p r i m u m
non audiret, obediret seeundo; si autem et hoc deepiceret, timeret vel t e r t i u m ; q u o d si etiam hoc contemneret, j a m tuno abjectionem formidaret amaram
eupernamqueeeDtentiam,qu8ehac abjeotione magis formidanda e s t : et i t a omnino corrigeretur.
Vers.1 .

urtum quiincatisctt.

Pap t quan-

508

JSIGABENl

507

t u m poDit(l9dJlectionest(|(]ium,varii8EvaDgeliilo- 4 ^ cis de hac iterans sermonem. Nunc siquidem post- .

,
quam magna minitatus est his quiponunt offendi
c u l u m , e t his q u i non corriguntureorumstudio q u i
, '
offendiculum passi sunt : r u r s u m magna promittit
,
his q u i d i l i g u n t , u t t u m minis, tum promissisada,

moreui congreget Cbristianos.
.

Dicit ergo : Si duo ex vobis, videlicetin amore v i *

ventes, concorditer petierint a Deo de qualicunque
re, exaudientur j q u o d s i duo, multo magis plures.
Quomodo ergo frequenter aliqui duo i n dilectione
existentes, et Oeutn concorditer de aliquo postulantes, non exaudiuntur ? Quia non sunt similes
apostolis. Neque enim simpliciterdixit:SidiiocoD-

, ,
,

,
,
, ,
, ;
} .

sensermtjsed^dMoexvoois^ocestsimilesvobis,

, *, ,
, ' .
" , (73) * ,
* afTQ^otv, , ^ ,
, *
, ,
, .
' .
, ' ,
. ,
, ,
, .
.

Y i r t u t e m cojentes,

V e l i g i t u r n o n eapraestant quaepossunt, yelinutilia petunt, r e l adversus eum q u i molestia affectus

est ( n ) deprecantur. v e l p r o indigno postulant, vel
omnino aliqua ratio adest quee causet repulsam :
quasublata, q u i vitam degunt secundum virtutem
et i a amore v i Y u n t , ac concorditer petunt, etat i m consequuntur : mentiri enim n o n potest q u i
promisit. Atquietiam u n u s virtuti deditus si s\c(jf)
petat exaudietur. 3ed non tantum quantum duo oonformea. Quia v e r o d i x i t :Fiet illis Patre m$o, dooetoonsequenter, quod n o n solus Pater dat, sed
eUam ipee; ideo consaquenter d i e i t :
. , (74) , .
Vers. 20. Ubi eorum. I n n o m i n e meo, hocest
, , ' , ,
propter me, proptermea praecepta, ot nonpropter (J
, * . "
aliam causam. Ubi ergo i t a congregati fuerint, i b i
s u m i n medioeorum, colliganseteaetodieBa eos,ao , ,
oomplens eorum petitiooes. Non autem dixit, Ero, ,
, , , *
sed, Sum p r o t i a u i .
r o

Deus vro inter bos quidem esse dieitur, lnter

illoe vero n o n esse, oon tanquam loo6 o t o a f t i scriptus ; neque enim loco circumsoribi potest;
sed q a o d virtue ejusinter dignos libente? commoretur.
Vera. 21. Tunc ei ? Cum de dileotione ae i a j u r i a r u m oblivione docuisset Dotninus, interrogat
rurauedieoendi cupidissimus Petr ua, ignoransqnod
semper oporteat ignoscere peocantibus.
Vere. 21. Num usque septiet ? De boo tanquam Q
peraddilamenturainterrogat, arbitratua yideri hoo
magnanimi ao patientissimiaiiimi. Quid igitur Cbristua ?
Vere. 22. Ait septies. Septuagies septies,
inquit Cbrysostomas, noa eigniftcat hio n u m e r u m ,

,
' ,
(75)' ' * >
.
\
,
, ,
.
"

(ii)Affectus est. Affecit.

() Si iic. Forte J^git^ {

'

;
.

(76) ,

Variae lectiones et notae.

(73) Pro qwa, quod babebat Henttniug, oonrexi,
tpihir.
(74) Ab ad oum proximo o m i t t i t H e i v

), .

teniue
(75) , pro , .
( ) T o m *
76

COMMENT. IN MATTfMSVM, -

509

CAP. X V I I I .

540

* , , . sed immensuin, coatinuum et seinper. Nam sicut

hoc est, decies millies, significat frequenter, apudGraecos, ita sane eisepties apud Hebrmos;
et malto magis septuagies; ac insuper quod ex
utroque compositum est septuagies septies.

* ,
' ,

',

.
,
$1

, .

Quia ergo infinities i n Deum peccamus, infinitis

vicibus jussit ignoscere his q u i i n nos delinquunt,
si semper resipiscant: eum namque q u i non resipiscit, post tertiam monitionem repelli j u s s i t t a a quam etbnicum et publicaDum ; quomodo enim
remittet quis ei q u i remissionem non quaerit ?

;
.

'.

* ) ^,

. -

, , *;
, , , | 0|,

,
'

" * ' , ,
.
,
.

.

CAP, XXXIX. -De eo, qui debebat dectm mUlia tor

lentorum.
Vers. 23. fropterea
suw. Propterea, q u a r e t
Q i oportet ei semper igooscere q u i semper sipiscit. Regnumautemcoelorura seipsum nuncappellat tanquam regena coelestem, prout seepe d i ximua. Cpnferre rationem, boc estaumere ao
subducere oomputum inter servos suos, q u i aunt
homiaes. Fiagit autem hanc parabolana, voleas
ostendere, quod is q u i non ignoscit i n se pecoant i , privat seipsum Dei misericordia.
Vers. 24. Cumque ccepiuet talentorum.
Unnq
videlicet servus. Quod autom est apod Gracos
, hoc est libra auri, i d apud Hebraos est <o>
lentum. Erat eaim numismatum pondus m a x i m i
pretii, catera omnia exoedeos pondera.
Vers. 25. Et cum non posset fterique tolutionem. Ut omnino solveretur debitum. Non tamen
u

, ' , G hoc ex crudelitate juesit, aed compassione, n t

[, (77)
tali sententialterritusdepreoaretur, ao remissionem
.
consequeretur. Nisi enim eo fine talem protulisset
,]

sententiam, nequaquam deprecaoti remisisset debitum.

; ,
Nam si valde facile remiseionem percepisset, f u ,
t u r u m erat ut gratia? magaitudinem non oogno .
sceret: propterboc ergo i a magnam necessitatem
* .
eum redegit, ut ad memoriam i n posterum revo , ,
care posset, qua condemnatione absolutus eseet:
, *.
et compassivus etiam ipse erga suucn fievet d e b i b .
torem, propriis edoctue ealamitatibua.

. (78) .
Vere. 26. Prostraiui
Vers. 27. illi. t t
| *
bumaoitatis magaitadinem I Hio eaim dilaiionem
, ,
tantum q a e r e b a t ; ille vero debitum ei etiam re*
O^toToNlOH.
D misit, plusque dedit, quam rogaverat.
"I , ?Vide poenitentiffi vire* ac Domini humanitatem.
oydpojtriav .

Poenitentia siquidem fecit servum a malitiacadere:
*
stans enimfirmusinpravitate, nonpoteratrenaissio (
*
nem aocipere. Del verobumanitas sive benigaitas

omninoigoovit, etaBealienumremieit. Atquiserrus

non omnimodam remissionem, sed longanimitatem
>, .
ao protelationem qiuerebat. Disceergo, Deum plora
6 , .
conferre q o a m noe postolemus: tanta est Dei
.

$ lectipoet et notae.
) Inclosa exciderant A.
(7S) Hoc scbolio cartbat interpretatio .

Ejus aatem loco babet longius Theophjlacti . A06,

B, quod hio subjeci. I a neutro meorum reperitur
P

51*

EUTHYMU ZIGABENI

511

beaignitas ethumanitas^tiam cum dariorvidetur,

>ov,

,
puta jubeodo venumdari eum, et omuia quae illius
, , * erant. Neque eoim boc ex asperitate dicebat, sed

,
ut servum terreret et persuaderet, eumque ad bu~
.
militer deprecandum adduceret, etadrespicieaduoi
' . (79) quomodo iavitaretur.
,
.
Vers. 28. Egressut debes. post longum

, ,
tempus, sed statim : beneflcentiam facieus trauii .
tem, a d id quod neque Deo gratum est, neque bo . ixut)miaibus.

^, * ,
Vers. 29. Prostratus Vers. 30. debitum. Neque
; * " raiwi
formam supplicationis veritus est, qua et ipse m i . ,
serioordiam percepit; neque sermone placatus est

* ,
per queui et ipse servatus erat ; neque a simili ^
.
proprifle meminit calamitatis, sed permaasit o m a i
fera crudelior. A t q u i pro qualibue erat sup- , . ,
.
p l i c a t i o ; ipse eaim pro taleatis, bic pro denariis
(80)
r o g a b a t ; et ipse p r o decem millibus, bio autem
.
pro c e n t u m ; et ipse d o m i a u m , bic autem coaser .
v u m ; etdominus tantum debitum ipsi universum remiserat, ipse veroneque dilationem conservo dedit, , '
.
Vere. 31. Videntes qucc ficbant. Incompassibi " |
litas eaim aoa a Deo solum babetur odio, sed ne ,
que maasuetis hominibue, grata est.
"
Vers. 32 Tunc Vet$ 33. misertus sum?0 i m ,
mensam mansuetudinem ! Ex eequo disceptat cum
, eo q u i o m n i sermone iadignus e s t : e i patienier
ac leniter eum coovincit, q u i per ooademnatus c
( );
,
est, ostenditque quod ipse sibi ipsi priorem etiam
, ,
gratiam subvertit, et ex eo ultioaem adduxit.
,
Et oum non posset solvere, eum scelestum
, .
nominavit, sed ejus potius misertus est: quaado
erga conservum noo est motue compassionis
,
affectu, tuno etscelestum appelavitet punivit.
, ,
Audiamus nos qui aon compatimur et horreamus,
sciatnus q u o d i p s i nosipsosomniaocoademaamue,
, .
Dei misericordiam q u a m erga nos exbibait subverteates, eeternumque supplicium attrabeotes.
. , Vers. 34.2?i sibitotum debitum. Hoc esk,cooti* .
aue et semper ; postea eaim nuaquam solvet. T u
, vero reliqua parabola? ne curiose scruteris, q u a

persuaeibilitalig gratia eunt coassumpta; eed hoc

solum ex ea maaifeste accipito : peccata quas i a

Deum committimus infinitie modis plura esse, bis
quae deliaquuot i n aos fratres nostri. Nam quisque
nostrum Deo debitor (est decera m i l l i u m talentor u m , boc est, m u l t i ao magni reus d e b i t i ; debemuseaim illimultasgravesquepoenas, propter raagna graviaque peccata. Quisque autem eorom qui
in nos doliquerunt, aobis debitor est ceatum d e aariorum, videlicet parvi vilisque debiti, si conferatur ad decem millia talentorum. Cum ergo Doo
taata debeaums, nisi erga nostros debitores misericordia usi fuerimas, ubvertemus etiam q u j a m

8<

* /
^
'

1

*

*

(79) Henlenii interprela

c proreue dissen-

>

Variaa lectiones et notae

tit.

'

(80) , omittit A.

(81) I t a correxi, loco .

(.

513

(82)

nobis supplicantibus remiserat: etpostmodum o m -

&'
. "

*^

, ,

^ Mtv

(83)

, ,

514

M A T T T L E U M . C A P . X I X .

. , '

, , ,

n i u m pcenee a nobis sine ulla compassione expeteat u r . Vide enim quas sequuntur.
Vers. 35. Sic illorum. Propterbuacsermoaem
totam composuit parabolam, exemplo i i l u m confirmans, quo facilius reciperetur. principio siquidem paraboloe seipsum posuit regem ac legislatorem : post fiaem vero ipsius, Patri ultionisauctoritatem attribuit, ne jaclabuadu ipse videretur, s i mulque osteadeas uaam utriusque esse auctoritatem. De cordibus vestris autem, boc est, ex
corde, et non tantum ab ore.

.
. ,

CAP. XIX. Vers. 1. Et Jordanem. Venit i n ex3 Iremas Judaa paries, qaia iostabat tempus Pasaionis i p d a e .
. , ,
Vers. 2. Et ibi. Rursum, u t frequenter d i ,
ximus, a doctrina traasit ad miracula : quaadoque
, , (84)
curaas aaimas, iaterdum vero corpora, et n i b i l
.
uoquam aegligens.
.

. \ ,
.

, * -

, ,

' -

. C

CAP. XL. De inlerrogantidus, utrum licet

homini divortium facere cum uxore.
Vers. 3. Et - causa ? Rursum, visis m i r a c u lis ao virtute illius, efferati f u e r a n t : et quia facta
ejus reprebeadere non poteraat, aoceduot tentaates an i a sermooibus eum posseat compreheadere :
cum que i d seepe fecisseat, et ubique mirabiliter
impositum ipsis fuisset sileatium, impudens tamea
a

improba erat eorum iavidia. Interrogant ergo,

si liceat homini d i v o r t i u m facere c u m uxore

suaex qualibet causa. Etconsidera mibi astutiam:
. quia euim de boc queesito i a praecedentibus do. ouerat, quioto videlicet capite diceos: Quieunque
. , ,
repudiaverit uxorem tuam excepta causa fornicatio
nis, facit eam adulteram esse , e t c , putaveruat
, ,
eum doctriaam iUam oblivioni tradidisse. Ideo
* ,
etiam dicunt. Quare boo docuisti ? sed quasi
. , (85) de hoc aondum docuisset, pravo more suo interro ; ' , gaot utsi licere diceret, oppooerent dicentee: Et quo , , , , , , modo i n preecedeatibua docuisti aoa Hcere ? si vero
dioeret aoa licere, oppoaereat ipsi legem. Quare
; , ,
auiem p r e d i c t o quinto capite dicti illius enarratio .
n e m : Quicunque repudiaverit uxorem excepta causa
& , *0
facii eam aduUeram esie, ibique et

, ^ fomicationis,
& , legem faoile disoes et caueam ob quam statatum
, , ' e r a t Qoid ergo Cbristus qui noram aetulias ac dolos
perieoie aoverat ?

3 1

. ,

. -

, , ,
, (,

" Matth. , 32. Gea. , 24.

9 1

Vera. 4. At ille eos ? Eos videlicet h o mioes. Hoc autom verbum i n l i b r o Geoesrs scriptum
est . vero admirare Domioi maasaetudioem,
qaomodo scieas quod eam teatareat, noa dixit :
Quid me tentatis ? qaod alibi dixit a d eos , neM

Matlh. x x u , 18.
VariaB lectiones e l notae.

(82| . .

(83) Ciim b f l M q p o q u e p e r t i o e a o t a d istam

, m a l i m , l l a eoiro Toqui s o l e n t .

Sed i l l n d quoque ferendum r i d e b i t u r . Equidem

scripsiseem , aut .

84] Intorponendum videtar, .

(85) , .

EUTHYMII

519

ZIGABENI

520

0 , V e r s . i l . Illehujusdicti.Nonomues
suscipiuat
,
hunc sermonem de cootrabendomatrimoaio;
. , * ;
aoa oaiaes feruat. Magaa enim res est coelibatue,
.
nec ab omnibus ferri potest.
* .
Vers. 11. Sed quibus datum e&t. Soli i i l i sermonem hunc suscipiuot et ferunt, quibus datum est ,
boc donum a Deo; datum est autem bis qui petive- .
, ,
rent. Pelite eoim, ait, dabitur vobis ; petenti,

bus, inquam, simpliciter, sed ferveater et
, . ,
perseveraater : et, ut semel dicam, sicut oportet.
, , .
Sigaificatum estergo virgioitatem Dei d o n u m esse,
datuin bis q u i petuat, ut oportet.
Vers. 12. Sunt ccelorum Quia de caslibata i a . '
cidit sermo, docet auac de iaauptis ; et tria enu- , i
(91), ,
meratgeaeraeuauohorum,quorumprimumaullam 3
,
sustinetcalumniam, secuodum autem vituperatur,
tertium vero laudabile e s t : eorum videlicet q u i
, seipsos castraveruot, ut regauai coelorum couse ,
querentur, aoa aovacula ferrea exeecaotes geaita, ,
lia, sed cootiaeatia insaniam concupiscentiee a u i
putaates, et amore virgiaitatis, coitus amorem
,
emarcescere siaeates. Quorum eaim aaturatn ma .
ous humaaa traasformavit, ferrumque depravavit,
tantuui ob servatam virginitatem laudantur,
,

,
quaotum b i q u i veluti libidinis accusati, ultioaem
,
,

susceperuat (mm), quee i d etiam vincat, quod a
ferro est auxiJium.
D
0 .
f Gregorius Tbeologus : Hi quidem natura i n c l i [ (92)
n a n t u r a d boaura. Cum autem dico naturam,
abjicio voluatatem, sed utrumque pooo : et iacli*
*
*>
, ' , *
nationem ad id quod boaestumest, etquee ad opus
bonum duoit naturam. Quibusdam vero a praecepto- " ,
*
ribus amputantur affectioaes, quidara autem per
'
seipsos illas amputaot, ut q u i prreceptores as,
,
secuii, seipsosdoceot quas couveoiunt: et radicem
, ;
vitiorum excidentes, et membra pravitatis extermi -,
naotes.
.]
Vers. 12. Qui capiat. Taodem ubi celibes
. ,
laude dignos demoastrasset, etitatalem caelibatum
,
laudasset, ac eo modo iateater auditores ad virgiai , *
tatem provocasset; sciens i d magaum esse, et a pau -
cis deligi, relioquit rem ia h o m i a u m voluatate. Qui
,
potest, inquit, capere hoc, aut perveaire ad hoc,

. " capiat.
3 5

T 0

, , , [ (93)

,] ).

Vers. 13. Tunc illo$. Iofaotee dixit Lucae, q u i

ofTerebantur i a fide pareatum . Discipuli vero eos
iacrepabaat q u i offerebaot, sicut scripsit M a r c u s ,
boc est probibebaat. Verisimile est autem quod et
pueros iacrepabaot. N a m eibos et i l l o t , preeeptorem hoaoraudo, probibebant.
, e

,7

Matlh. , 7.

, .

* ti

Luc. xviu, 15. Marc. , 13.

Variae Jectiones et aotae.

91) .
4

92) Gregor. Naziaaz. . 192, 193. Habet autem

hffic i a m a r g i o e B .
(93) Inclusa absunt A.

(mm) Quantum susceperunt. Quaatum ob libidinem reprehenduntur, t i m ferri (auxlliom

uperante etiam intemperantia.

ferri)

52*

C O M M E N T . Bf A T T H i E U M . C A P . X I X .

tfk

. ,

6* , ,

,
.

, '
,

Vere. 44. Je*us autem c a i o r u r a . Marcos d i x i t ,

quod etiam indignabatur prohibentibus. Reeipi
autem pueros, eignificans se recipere simplices, ao
docens oportere fastum q u i a sublimitate procedit
conculcare, et auscipere despicabiles. Non d i x i t
autem : Horum est regoum coelorum, sed talium,
i m i t a n t i u m videlicet b o r a m simplicitatem ; de q u i bus latius dictum est tricesimo septimo capite.
M

Vers i 5 .
inde. Marcus dixit * quod etiam
complexatus est illoa, ac impositis maoibus super
, ' ,
eos benedicebat illis. Hoc autem faciebat i l l o r u m
. ,
adimplens petitionem q u i eos adduxerant: Oblati
. ,
sunt enim, inquit, ei parvuli, ut manus imponeret
, , $
eis et oraret. Simul etiam osteadit iterum quod
. , amplecutur sibiquefaoiibarem efficiteum, q u i d o l o
, ,
ac m a l i t i a c a r e t ; et ponit super euin manus eive
' , excubantem suam virtutem, ac benedioit, eumque
, *
sanctiflcat.
. ,

C A P . X L l . De divite intetTogante

Jesum.

. ' .
.
. " ,
, . , .

, , .
,
* )
.

Vers. 46. Et wternam ?Principem d i x i t buno

Lucas , videlicet Judeeorum. erat autem hlc
adolescens dolosus aut fictus, u t aiuat q u i d a m ;
neque enim intuitus i l l u m Jesus dilexiaset e u m ,
quod d i x i t Marcus , eed i n ceeteris quidem bonus
erat, viteeque cupidue lera : sed avaritiae epiaa
pingue aoimae arvum perdiderat.
Vers. 47. Ipse Deus. Nullus aeque corporeus
A 0

4 1

. , , , . C ^ q u e

iacorporeue proprie boOUS est, a i s i BOlllS

Deus, quia Deo aecundum aaturam oonTeoit boaitas,

ideoque mutari potest: ceeteris autem
* , omoibus visibilibus et invieibilibus secaadum vo, , .
luntatem, et ideo mutabilis est. Quia ergo aio
Gbristum homiaem tantum esee suspicabatur,
, , ,
boaumque vocabat eum, taoqaam Deum, s e d
' , (94) '
tanquam bomiaem, et u n u m qaempiam preecepto
,
r
u m apnd Hebraeos : a d hujusmodi suspicioaem
, , ,
ejue auac etiam ipse quasi bomo c u m eo disserit,
,
diceos : Quid rae dicis bonura, q u i bomo s u m
; ,
j a x t a tuam suspicioaem ? Nam taoquam homo
* , .
sum boous, taaquam Deus autem, etiam maxime
. ,
boous s u m ; solus namqae Deus proprie boausest.
,
Hoc autem dixit bomioes privaos boaitate,
* x i i i r . , ,'* D ^ ^ e a q u proprie booitas est d o c u i t ; simulque
adalatioaem repulit, et iastruxit aos ae laudibus
.
assentiamur.
, , -

8 e i

[ (95) ,
, .]
; , , , * '
,

Maro, 4 4 . i b i d . 1 6 .

4 0

Luc. x v m , 18.

4 1

f f Natura qaidem bonas solus Deus, meatis

vero cooformatioae boaus, solus is q a i Deum
imitatur.
Vers. 17. Quod si Vers. 18. qum ? Noo tentando dixit, quw ? sed putabat preeter legalia esee
alia, qnaB a d talem ioducereat y i t a m .

Marc , 2 1 .

Variae lectiones et notae

(94) addendum credo.
PATROL. G R . C X X I X .

(95) Haec marg. B. Henteniue n o n agaoacit.

17

83

BUTHYMU 2HUBBN1

Vere. 18. Jesu$aut*m Vtn.20. infantiamea.

*Uovc .
>
*
Priacipaliora pracepta legalia dispeneatorie ipsi
, ,
profert, simul ea honorans, et ut, ipso respon , [
dente : Hc omnia opare c o m p l e v i ; nam i d wgni , ', *
ficat Cusiodivi et ab infantia; toiabat eoim et quod
, ]
opere complevisset, et quod ita responsurus eeiet;
, $ (96)
auditoribus manifeetaretur cooverfatio illiue v i r *
tuti consentaaea: deiade tandem prolato ei uno
,

(vayjtltxjuv
evangelico praecepto, dico sane divitiarum abjec, , ,
tione, facilius convinceret eum esse avarum, et ita
pojov (97) , bona occasioae deinoDstraret manifeste avaritiain
*
corrumpere omnem virtutem, et ita demonatrato
, ,
dramoo devitari posset hujusmodi affectus,
, (98)
.

Quare autem non protulit i l l i p r i m u m et maxi- g

m u m praeceptum, puta, Diliges Dominum Deum
,
tuuml Quiaalia hujus bona operaoccultaerant: pie ;
tas vero bujus ad Deum omnibus nota erat.
*

Dubitabit autem aliquis, u t r u m proposita legalia

procepta concilient vitam eeternam ? Gui dicere
possumus, quod conciliant qQidem, at non talem
qualem evangelica. Nam vita seterna accipienda
est f m i t i o q u est i n coelis, quee varia est et m o l t i p l e x ; mult enim apud solura Deum fraitiones
sunt.
Rursum dubitabit aliquis, u t r u m vere dicebat
adolevcens ? Siquidem cum multas haberet possesuonee, quomodo diligebat p r o x i m u m sicut seip-

" ,

f Quae eo tempore maxime erant neceesaria.

Caeterea quidem i n una Exodi parte statuta sunt
Ulud autem : Diliges proximum
tuum sieut tt
ipsum, i n alia ; 6t manifeste ita babetur i n Levitico . Assumpsit a u t e m i t boc tanquam maxime
necessanura.
Vers. 20. Quid adhuc mihi deest f Quid adbuc Q
habere me oportet quo careo ? Hoc autem dicene
manifestabat quod majorem desiderabat vitutem.
Ideo quoque, ut ait Marcus, intuitus illum Jesus
dilexit eum et dixit ei: Unum tibi deett
Lucat
u

4 >

, * ,

>

(99) *

' ,

; " , , , ; *

eum ? Utrum enim clividebat bas parum aut n i h i l C

babentibus ? Quid ergo dicendum est ? Quod hoc

quoque procepttim oompleverat, quatenue ipsum
eompleri tunc permissum erat. Oiligebat oamque
p r o x i m u m sicut seipsum, t e d quasi nullum ei
inferendo noeumentum, non quasi dividendo soas
cam eo posseeeiones. Nam id exoelsum eet et supra
Jndaicam i n h u m u m depressionem.

; ; *Orr *

. ,
'

&

.
,
.
[" (1) xpiioy

' / $ *

'

, ' ,

(2)

.]

; ; ,

^, . ,

, . &

Exod x x , 12. * Levit. x i x , 18. " Maro. x , 2 1 .

Variae lectiones et notae.

(96) lncluea absant A .

(97) Impedita est constructio, quod multa inottvcata sunt. ^ pendet ex superiod .
(98) .

(99) Respicit Joan. , 2. Mansiones haud dubie,

non fruitionee, voluit toribere Hentenios.

(1) leguntnr i n margine codieisB r e f e n t n t u r q u e ad Y o c a b u l u m , q u o d i n

prinoipio scbolii legitur.

(2) , addendum vidatar.

COMMENT. IN M A T T H ^ U M . -

595

CAP. X I X .

53Q

, - autem d i x i t : 27 tibideficit .
4

, rjl
. ' ;
.
"^

9 , , .
, .

'

..
'

, '

;. ,
>.
) "

est i l l u m maosuetum ; dilexit autem cum quasi

vehementer salutem appetentem, quanquam avaritiee tyrannide prapediebatur. Quid est autemquod
deficit ? Ut sequatur eam. A u d i ergo.
Vers. 2 1 . AU sequere me. Quia ea qua* h a bebat, i d eat, diviti impedimento erant ne sequeretur, jubet baec vendi, darique pauperibus.
Dicit ergo : St vU perfectus esse; imperfecti enim
8uat, q u i sola legalia complent precepta, quia et
ipsa imperfecta erant propter Judaorum imbecillitatem. Habebit autem tkesaurum, dixit consolans
ejue avaritiam, ac promittens quod iterum thesaurumreconderet: nec i d tantum, sed et melius,
quia CCBIO. Vocat autem tbesaurum i n coelo bo-

o o r u m retributionem operum, q a a i b i b i s q u i d i -

) ,

Intiutas siquidem

.
, ,
' '
,
,

goi fuerint, reposita suat. Quod autem a d d i t : Vem , sequere me, tantumdem est ac s r d i c a t : Gradere
j u x t a vestigia rjaeee conversationis, sequere m e a
prcecepta, hoc enim t i b i deficit, q u i legalia a d i m plesti.
Yers. 22. Audito multas possessiones. Quo
plura habebat, eo magis servus eorum effectus
e r a t ; additio siqoidem d i v i t i a r u m additionem l a cit avariti. Opulentia itaque causa fuit tristitiae et
incredulitatis.
Yers. 23. ccelorum.Quodsl dives difficulter,
avarue nullo modo. Si enim coademnatur q u i n o n
dat quae sua sunt, multo amplius q u i rapit auena.

Vers. 24. Rursus intrare. Cum rem dixisset

difficilem,banc sabjunxit impossibilem : nec s i m pliciter impossibilem, sed et impossibili magis i m possibUem. Impossibile siquidem est camelum v i y u m transire per foramen a c u s : hoc autem impossibUius est i l l u d . Ferturautem bic sermo per exaggerationem ad ayarorum terrorem.
Quidam autem camelum vocant funem navia
craasiorem. Verum baecdicens Cbristus non v i t u perat divitias, sed servirQ divitiis. Est autem optim u m exemplum. Nam sicut foramen acus aon est
capax cameli propter nimiam sui angustiam, et
propter grandem Ulius molem ao t u m o r e m : i t a
quoque v i a quee ducit a d vitam n o n oapit divitem
propter eui aaguabam, et propter hujuo tumoreni.

. , Q

,

, ,

(3),

ixiryo. ' ,
.
.
,
, .
. ^ ,

, , , ,

. Q Oportet ergO omuein

,

.
; ',
, ',
* ' . "
,
, ,
;

*\Lo*\

xvpi, 22.

4 1

Hebr. ,
Varias lectiones et notae.

( 3 ) . .

t u m a r e m

juxta

Apostolum , et attenuari per voluntariam paupertatena.

Vere. 25. Cum autem audissent salwu fierif
Exterriti gun^, k l est turbati sunt, n o n tamen p r o
stipeie, oum pauperea aesant, sed pro divitibu.
Coaperunt eaim praceptonun asaocoere Tigcera, a
dolare pliurioiuBi p r o parditione b o m i n m o dioenttti
Qui* ergo dimkm p*l$U ttfvus fim ?

EUTHYMII

327

528

ZIGABENI

Prinram miti
Vere 26. Intuitus possibilia.
aspectu exterritam eorum mentem consolatus
est. Deinde d i x i t : A p u d homines divites, hocputa
salvTjm fieri, impossibile est : fortiter enim avariti vinculis alligati sunt, factique impotentes,
u t a seipsis solis hujusmodi tyrannide liberentur.
Deusaatemnoasolum salvare bos potest, sed etiara
omne aliud potest. Salvabitergo hos, si quod poseunt atudium adbibentes, ac divitias i n pauperes
6vacaantes, ignemque cupiditatis d i v i t i a r i u m exetlnguentes, bunc invocaverint aaxiliatorem ao l i bertatis assertorem.

fTUfi-

,
'
.
,

crcpov .

, *

, $-

Docuit ergo omnis bic sermo, quod avarum i m possibile est salvum esse, nisi quod i n se est afferat
studium, ut d i c t n m est, etDeum habeatadjuiorem
ad liberationemillius miserrim affectionis. Aiunt
aiitem q u i d a m , q u o d s i Deo omnia sunt possibilia,
utique et facere malum Deo possibile est. Quibus
nos dicimus, q u o d facere malum non est potentiae,
eed impotentiee. Ideo etiam David peocata appella.
vit imbecillitates sive infirmitates dicens: Afutipli-

. ,

catcF sunt infirmitate$eorum

4 7

. EtPaulus ait, Cwn

nosessemtxinftrmi",
sive peccatores. Prsetereaet
a l i o m o d o j n x t a Gregorium Tbeologamjprincipium
m a l i est negligere bonum : quomodo autem bon u m Degliget, qui est ipsa boaitas ?
Vers. 27. Tunc nobis ? Q u omnia, beale Petre ? A n arundinem, rete, navim, artemque piscatoriam ? Utique, inquit, quee et quanta babebam ;

'

, * , ,
,

.
,

'

"

, , . , atorra
, , . ' /
;
; ,
, , , ; fiai

, , .

mea siquidem voluntas integra fuit. Gum ergo Q . ,

dixisset Salvator adolescenti: Si vis perfectus esse,

abi, vende quce habes, et da pauperibus, habebisque
thesaurum in ccelo, tirauit Petms sibi ac condiscipulis,quasi ipsi minus fecissent, quia non vendiderant q u babebant, necdederant pauperibus; ideo
etiam a i t : Ecce nos non vendidimus, nec pauperibus dedimus, sed eimpliciter omnia qum habebamus reliquimus, et secuti sumus te ; q u i d ergo erit
nobis retributionis ?
Vers. 28. Jesus autem Israel. Regenerationem
dicitnunc a mortuisresurrectionem,quasi iteratam
vivificationem. Quid ergo ? sedebont tunc apostoli
et judicabunt ? Nequaquam. Solus enim Christus
sedebit, et solus ipse judicabit. Sed per duodecim
sedes innuit fruitionem sive requiem ao prscellen- ^
t i a m duodecim discipulorum, etregni sui communicationem. Judicantes autem dicit, hoc est, Condemnantes. Ait ergo : Fruemini tunc sive reqoiescetis, et proceHetis ae oonregnabitis m i h i , condemnantes Israolitae : non qaod ipsi judicaturi sint,
eed sicut vicesimo tertio oapite dieebat Ninivitas
aoreginam Austri condemnaturos generationem
illam, itaetbocnunc condemnaturos ait duodeoim
tribus Israel. Ideo enim non dicit gentes aut orbem, sed solos Israelitas suos contribules, suoe
oognatos. Gondemnabunt enim eos n o n qnasi
* P s a l . , .
T

Rom. , 6.

civai, ,

>

* TC
, ), <
, .
*

, ' ,
, *
;
*0

; ,
; . ,
. oWoea
, ,
. , , * . ,

6*

', , '
^
,
. yap
, ,
, ,

. -

529

COMMENT. I N MATTHiEUM. CAP. X I X .

530

, , - i judicantes, sed quia is qui judicabit, a fide h o r u m

/, *
sit condemaaturus illos. Siquidem c u m eisdem
,
moribus ao legibus et h i et i l l i eint enutriti, h i

tamen crediderunt, i l i i yero credere noluerunt.

/ ,

.
; , ;
.

.
.

ro

txcivo

, .

; , ,
, ,
. ,
/. ,
,

,
.

Quid ergo ? Judasne etiam sedem habebit et

condemnabit ? Nequaquam. Communis enim facta
est promissio a d duodecim diacipulos, ne per
hano Judas i n uUo caeteris deterior haberetur ;
ipse vero animee pravitate seipsum bac p r i v a v i t .
Est enim Dei lex a Jeremia promulgata ad J u deeos, quee d i c i t : Si conversa fuerit gens illa ab
iniquitatibus $uis, pctnilebit et me malorum qum
cogitaveram facere illis. Deinde a i l : Et si fecerint
malum coram me, utnon audiant vocem meam, pmnitebit el me debonis quse decreveramfacere illit
Quid ergo a i t ista lex ? Si comminatus fuero
ut faciam tibi m a l u m , et t u corrigaris, solves
meam sententiam : et si promisero t i b i booa, et
ignaviter egeris, lolves meam p r o m i s s i o a e m :
tua enim causa factus es ea indignus. Poeaiteutiatn ergo i n Deo intelbgimue propositi mutationem, cujus nos omaino causa sumus. Scire
autem oportet, quod discipulis connumerat eos
qui postmodum i n c b o r u m duodecim dlscipulorum
subingressuri sunt utpote eamdem fidem idemque ministerium suscepturi.

Vers* 29. Et hxreditate accipiet. Vobia q u i dem duodecim contingent quae d i x i , caeteris vero
, . , credentibus erunt haso ista. Mattbaus itaque
d i x i t : Prorter nomen meum, i d est, propter me.
, , ,
Marcus autem a d d i d i t : Et propter
evangelium*.
'
. ,
bocest
propter
praedicationem.
Lucas
vero a i t :
, , .
Propter
regnum
Dei
,
u
t
scilicet
i
l
l
u
d
consequa , ,
tur. Quemadmodum autem quando dicebat: Qui
, ,
perdidert
animam suam mea causa, inveniet eam,
. " , ,
non
boc
dicebat.
ut nosipsos iaterimamus, sed ut
, , ),
ipsi etiam animae nostree, fidem q u e i a ipsum
, '
est preeponamus, i t a et nunc dicens : Qui relique^
nt uxorem, n o n boc dixit, u t nuptiae penitus
, ,
dividat, sed u t i p s i quoque conjugi praponamus
/ , , '
et ipsum et Evangelium et regnum Dei. Hoe
/ ,
autem et i n o m n i aiia cognatione et familiaritate
, .
diceadum est.

, , ,

81

/,

, ,
*

, , ,

. (4) . )

; ; '

Jerem. x v u i , 8,10. Maro. , 89.

(4) "Av addU B.

Marcus praterea et Lucas manifestius de nis

recitantes, centuplam retributionem boo tempore
rependi dicunt, boc yidelioet seeculp, itam
autam leroam veaturo sive futuro
, Gen
tupla vero, boo est, varie multiplicata, aut m u l to plura, sicut d i x i t Lucas. Sed quomodo T a r i e
multiplioatam accipiet quis banc retribaiioaem
ia prseseati f s c u l o ? Qaomodo ? Sicut aoceperuat

* Luc.: r m , 29.
f

Maro. x. 30. Luc. x v m , 30.

Variae lectiones et nol&.

EUTHYMII ZIOABENI

631

532

apostoli et martyres caeteriqne omnes j u s t i . Vide . ytxp,

enim quod omnium fidelium domos sibi habehant apertae. Fratres etiam et sorores parayerunt omnes sanctos ei sanctas ; patres vero o m nes ipsos colentes, ipsorumque curam habentes,
ac erga ipsos compassionis affectu tactos ; n a m
ba?c sunt propria patris ; matres quoque omnes
pari modo se habentes ; uxores vero omnes m i nistrantes, subservientes ac curantes eos, haeo
feiquidem uxoris sunt opera ; filios praeterea, omnes dicipulos. A d heec omnes fidelium agros
i n sua potestate babebant : quodque o m n i u m
est maxime admirabile, omnia beec habebant
cum persecutionibus, prout addidit Marcus
hoc est a iidei inimicis persecutionem sustinentes.

Potest

etiam

esse

, xorl
*

* *

. ,
, * ,

. E f a

' , >

mulliplicatio, gra-

, $

tia sanitatum, a u t prophetia, aut aliud quip.

piam simile.
.
Vers. 30. Multi primi. Multi q u i hic viden ,
t u r p r i m i , erunt i b i postremi. Hoc autem et
, , ,
eimpliciter de omnibus dictum est, u t nunquam
.
h i q u i p r a p o n u n t u r i a vita, extollantur ; neque
,
q u i bio despiciuntur, a n i m u m despondeant; et
,
prfficipue ad Pharisasos eisque similes sermo refertur, q u i primatus totis vindicabant viribus.
*
Quia vero noa omnes eo tempore credebant, sed
, , alii quidem prius, alii vero postea, ponit para, (5) .
bolam quffl posteriores consoletur animeeque i n j i ciat alacritatem, q u a m totam pariter necesse est , ' , ,
p r i m u m accipere, (nn) i t a exposcente ejus enar , ratione, et demum

ea quee videbantur

similiter Q , -

() de ea dicere: quaaquam enim loogiuscula

sit, apta tamen est utfacile capi possit,

*
. ,
' .

CAP. XLII. De mercede conductis operariU.

Cap. XX. Vers. 1. Simile Vers. in rebus meis ?
Hujus omnis parabolae solum exponenda sunt quae
opportuna videntur, veluti monet Cbrysostomus ;
ceetera vero non sunt curiose scrutanda, sicut v i cesimo quarto capite pradiximus. I n bac enim regnum coeloram intelligitur ipse Gbristus. sicut i n
parabolis frequenter diximus. Vinea autem ejus
evangelica ipsius praecepta suat. Operarii vero
bujusmodi yineee, bomines operatores talium
preeceptorum. Tempus operationis, preesens vita ^
Dilucolum vero, bora tertia, sexta, nona, et undeaima, rariae h o m i n o m eetates quibtts a d fidom
t e n i u n t , et p r o b i facti Deo placent. Dilaculam
siquidem, sive p r i m a hora, t a s est eorum qui a b
e t

. . .
;
,
(6) , ' ,

* ,

, *
,
, " $ , . , ,
, & -

Marc. , 30.
Variae k c t i o n e s et notae

(5) Soribendum videtur, .

(6) Hoc loco pro . Explicat b&c Ghrysost.

t . V I I , p . 638. Locum autem Euthymius potis(nn) Accipere. Ponere, recensere. Nescio q u i d
egerit Heotenius loco . Forte

s i m u m r e s p i c i t i b i d . :
. . .

Poterat edam dicere .

(oo) Similiter. Simul, ono loco> non per partest

5*8

COMMENT. IN MATTHA2UM. -

* . r
,

W V

534

infantia vocati sunt ad dicta preecepta. Tertia a u -

,
,

CAP. X X .

tem hora, eetas epheborum. Sexta vero, y i r o r a m .

Nona, senum; et undecima, decrepitorum, quibus
breve eet reliquum vitae tempus.

.
' ,
, ' , , ,
' ,

. , ,
, .

^. , , $ -

Exiit ergo Christus i n m u n d u m , t u m per seipsum

t u m per apostoloe, eosque preeceptores q u i illos
secuti sunt, u t mercede condnceret operarios i n
vineam suam, q u a botros fructiflcat v i r t u t u m , lav
lifioaates patremfamilias, q u i Dominas est universi*
Merito autemdixit, ut mercedeconduceret: mercee
enim reposita est praoeptorum operariis puts c u jueque salus : hanc enim intelligimus esse denaritim. Effmgit autein parabola primos m u r m u r a n tes, impositumque illis silentium : non quod i n

* g regno coelorum futura eit i n v i d i a ; nam sihic adbuo

oi

'

, , ,

, ,
, .

, ,
.
,

.
; . ^
, ,
. *
*

, "

. ,

,
h

. ,

,
. ,
(7) ,

pfooito (8) ' ^

viventes justi suas animas pro bominibue ponant,

multo magis i b i , Tidentes eos salvos esse, gaudent
Sed tale figuratum est m u r m u r , impositumque
silentium, a d eolam demonstrationem dirinffi benignitatis erga eos q u i postremi veniunt, u t
oonfidant quodnihUilbe oberitpostremos veniise*
fei deiflceps operati fuerint.
Et nos siquidem u b i aiiquem multo dignati fuarimus honore, etpostmodum voluerimus bujusmodi magnitudinem demonstrare, eolemus dicere
quod quidam o b tantum bonorem murmurabant.
Hoo autem dicimus n o n i l l u m reprebendentes,
aed bunc ad gratiarum actionem excitantea.
Quare autem n o n omnee simul vocarit a d
vineam?Qaianonsimulomnesinveriit;impossibil^

enim erat eodem tempore, u t preediximus, eademquewtateomnes accedere. Tunc autemunumquemque invenit, c u m ille obediens efficitur.
Ait enim Paulas : Ubi vero beneplacuit ei, ut mt
separaret ab utero matris mece *. Nunc autem beneplacuit, quando bic obedivit. Docet itaque parabola, ne eos q u i extrema senectute accedunt r e probemus, sed sciamus quod possibile sit brevi
etiata studio ac dlligentia salvari. Hic siquidem
scopus ejus est. Oportet aatem nos, solo ipsius
scopo adepto (pp), ceetera n o n magnipeDdere :
reliqua eaim omnia propter finale iotentum composita sunt, ut facilius excipiatur; neque periculo
vacat,etiamilla ecrutari, velutitraditCbrjsostomus
capite de parabolis.
e

f Intelligi poiest pondus e l aestus diei, g r a v i -

; xed

tas t e n t a t i o n u m , et ignis i n d o m i t a r u m v o l u p t a t u m

, ,

ao ferocium aflfectioQUm quas portaverunt

*, ,]

sustinuerunt, ne ab ei8 vincerentur.

sive

** Galat. i 15.
t

Variae l e c i i o n e s et notaa
(7) MultOtiee da hu pM^ipit Gnryeootomas. Sed
Sutbjmius, ut Tidetur, i n mente habuit, t. VII, p.

487.
(8) Inclusa eodex uterqae habet i n margine.

(pp) Sctypoadepto. Solam ejas scopum conseca- . I n meateni veniebat, etsi n o n

ioo. Forle etiam pro aliud invenit satis probatur, , quod tamen frequeaeabolam. Certe equidem non memini alibi legere
tias genitivum quam accusauvum babet.

 ZIGABENI

535

536

; , , (9) .
Vers. 43. Si ium. Quod, pro sed, bio s u m i -
, ' , *
tur. Ait enim : Si oculus tuus inyidus est, atqui ego
, , *
bonus sum, servans et te et i l i u m . T u vero ne ex
. $ ,
hoo turbehs quasi eequalia dentur bravia bis q u i a

p r i m a aetate usque ad finem evangelica servave *,
r u n t preecepta, et bis q u i i a postrema aetate ac . '
quieverunt. Solum enim docuit parabola q u o d
, , $*
aequaliter salvi fiuat, q u o d eiiam eequaliter
. , *
gloriiicaatur, salus siqaidom est aoa perire, gloria
- , *,
e r o coasequi bravia quee varia suat j u i t a propor .
tiooem data bis q u i servaatur.
.
Vers. 16. Sic novisiimi. Noa boc ex para* * (40)
bola conclusit; a a m impertiaeos est. I b i eaim
p r i m i s equales sunt postremi, bic autem postremi *
, ' , ,
dicuatur p r i m i , Sed alius est bic sermo, doceog
quod sicut i i l u d accidit, u t q u i a p r i m a setate ,

operati snnt, sequalem accipiaat raercedem bis
, ,
qui i a postrema acquieveruot, ita saoe et hoc coo , tingit, ut noviesimiappareaat p r i m i , et p r i m i noviss i m i . Possuat autem b i eese Coristiaai et Judeei; . ' ,
, aut fidelium q u i d a m i a priacipiis oegligentes,
, , $
postmodum vero serio operam dantes; q u i d a m
, .
autem i a priacipiis diligeotes, postmodum vero
aegligeates; aeque eaim i a fide solum, sed l a
,
yita quoque iiuot bujusmodi trausilus.
( H ) .
. ,
Vers. 16. Multi electi. Multi quidem ad fidem
, .
vocati suot, pauci vero acquiescunt.
.
Vers. 17. Et Vers. 19. crucifigatur. Asoen,
deas j a m ad Passionem rursum prasdicit discipulis
, *
quae futuruai est ut ipsi coatiagaat, ut crebro illis
predicendo auferat vebemeotem eorum tristitiaai. Q ^
Seorsim autem de bis disserit illis, siquidem (12) ,
multos beecscire oportebat oeoffeadereatur. Nam
, ^.
i hfiBC audieates discipuli turbabaatur, multo raa ,
gis turbae.
.
G u r e r g o a o a dictum est de bis e t a d t u r b a s ?

Dictum est quidem, sed maoifeste : Sk erit,
; , * ,
inquit, Filius hominis in corde terrx tribus diebus
. ,
et tribus noctibus " ; et aJibi similia illis obscure
>
dicebat, sicut i o sequentibus ioveaiemus. Verum
.
cum heec aoa iateliigereat, quare omaiao ea dice, . *
bat illis? Ut c u m postmodum ea cogooscereat,
, ;
scireat q u o d q u passurus erat pracogaoverat,
, et voluatarie a d passioaem veaerat.
, , .
Sed neque discipulis prinoipio partioulariter de
bis locutus est, sed p r i m u m quidem obscure, de- ,

"

.
- ^ . J . . ^ \\ - _
'
'
V *

%
*
inde
maoifestiu.
Nunc
vero oum
taadem Passioais
, . , opiaioae exercitati suat, etiam alia particularius

,
addit, quod tradeat e u m geatibus sive miliUbus
,
T

5 5

Mattb. , 40.
Variae l e c t i o n e b et notaB.

(9) Hanc interpretationem peperit lectio , loco

. Eam iavexit Cbrysost. t . V I I , p . 637, 638 q a i
tamea istud prudeater, u t solet, noo attiagit. et fj est mera confusio vocalium. Ex iaterrete Latino n i b i l colligi potest. Nam is recte po^ratreddere^ peran. CeBteruai,etiamsiprobeturit.
tamea nulla est neceesitas explicanai per .

Modo post deleatar iaterrogandi nota.

(10) *loou I t a a&pe v a r i a n i codd. m t a . boc
vocaoulo.
(11) Ac si legerit Heoteaius.
(12) , . idem omittit anto

557

COMMENT. MATTHASUM. -

, ,

CAP. X X .

538

Romanis, p r e s i d e m agente Jerosolymis

, -

Pilato,

quodque h i illudent eum et flageUabunt ao crucifigent.

.
*

, ,
,

,
.

,
,

Vers. 19. Et returgel.

Ubi tristia dixieset,
addit etiam quod coasolationem afferat, ut o u m
illa viderinl, etiam hoo exspectent. Lucas vero
Gbristum quoque eis dixisse a i t : Et consummabuntur omnia qum dicta sunt per prophetas de
Filio hominis, et quod tpsi ntAtf horum intellexeruntProphetae siquidem partioulariter de omni bus qum
passurus erat preedixeraot, et nisi ia longum protrabeodus esset sermo, omnes de hia afferrem i a
medium propbetias. Discipuu vero tunc n i b i l
horum iateltexerunl, qu videlicet per propbetas

, . , (13) eoripta eraot, sed Erat,

ifn

' , , , ,
$

sicut idem ecripsit Lucas,

verbum hocabsconditum ab eii, sive ignoratum, boo

inquam, Terti* die returget; nec intelligebant q u a
dicebantur de illo, sicuti etiam djximus i n fine
tricesimi quinti capitis.

(14), '
, *

.
,

#-

*
, ,

Addit quoque et aliam bujus ignorantiee causam

Cbrysostomus, quia de alio quidem q u i ab alio
excitatus esset, et audierant et v i d e r a n t ; dc mortuo vero q u i seipsam excitasset, neque audierant
neqae viderant. Praterea et de eo quod occidendus esset Chrietus, ubi ad bumaoas respictebant
operationes, credebant boc et coatristabantur ;
ubi vero divinas i n mentem assumebant, iacreduli
permanebant, nec intelligebant qu dicebantur de

, , ^ boc, i d est suscipiebant tales de hac re eer

(15) ,
.
. . .
. '
,

., *

, ,

(16). .
(17) * ,
,

LUCXTUI, 31,34.

lbid.

- ^ prffieminentiffi ainore capti s u n t ; n a m se prfiB cav

, * -

moaes, suspicaates et bos aliquam eese parabolam.

CAP. XLUI De filiis
Zebedm.
Vers. 20. Tunc Vers. 2 1 . tuo. Gum quadragesimo primo capite dixisset Salvator discipulis:
Cum sederit Filius, hominis in sede glorix sux, sedebitis et oos suoer duodecim sedes , audisseatque
filii Zebedaei Jacobus et Joannes, arbitrati sunt
sedem gloriee dici tbronumregni.quo Hierosolyrais
regnaturus essei ; cumque paulo aote rursum d i x i s s e t : Esze ascendimus Hierosolymam, et quas sequuntur, non ea de afflictionibus intellexerunt, u t
euperius significavimus, sed sperabant instare j a m
regnum ejus. Siquidetn propbetas quoque audiebant appellan tes Ghristum regem Israel. Statim ergo

,
-

lerie booorari sciebant, sed Petrum t i m e b a n t Ideo

p r i m u m quidem, ut ait Marcus, ipsi solum ad eum
accedunt dicentct : Magister volumut ut quidquid
petierimus facias nobis. Ille aulem dixit eis : Quid
me vuUiifacerevobitl
At\lli dixeruntei:
DanobU

Mattb. , 2 8 .

Variae lectiones et notae.

13) ' , .

14) . V I I , . 644 .

15) , abast .

(16) , .
(17) .

539

EUTYHMII ZTGABBM

ut unm dextris ttns et aUer sinistrU tuit sede-

amut in gloria tua . Verum non oognoscentes ideo
se passos esse repulsam, quod indigna peterent,
ad supplicationem assumunt et matrem. Interrogat autem Christus p r i m u m quidem illoe, deinde et
matrem illorum tanquam h o m o : simul etiam ut et>
rumreaponsio fieret quodammodo affeotas sui confessio.

54

, , ,

" *

irrrtv ;
*

* ,

. '$

, ,
), rva *

Vers. 22. Respondens petitis.

Deinoeps illis
' .
m p o n d e t , ut q a i matrem suam submiserant, u t
,
pro ipsis postularet, et a i t : Nesciti* quid pelitis.
, , ,
Sedere enim a deztris aut a einistris i n regno
. , ,
meo, magnum est, et supra dignitatem non h o m i rif , ,
n u m tantam, verum etiam lapernaruin v i r t u t u m . , . *
Siquidem regaum meum n o n est ex boo mundo,
,
prout vos putatis. Quia vero opinabantur tempus
. ,
fllud non regni solum esse, sed etiam r e q u l e i ; boo
( , quoque, quod i n se est, corrigit, demonetraus boo
, , >
potius esse tempus afflictionis et ceedis. Ait enim :
*.

Vers. 22. Potestts baptixari ? Pooulum dioit

;
mortis, et baptismum qui ftt per sanguinem. Nam
, , .
et poculum et baptismum vocat caedem : poculini)
.
quidem, utpote l t o animo p r o hominibus susop ,
tam ; baptismum vero, tanquam puriflcatione i p * , .
gorum. Addens autem, Quod ego bibilurus sum, et,
, * 0 , * 0 ,
Quo ego baptizor, subindicat, quod q u i afflictioni*
, ,
bos ejusnon communicat, neque regno suo oom .
municabit.
Q
Vers. 22. Dicunt $i: Possumus. Omnia promit * .
tunt petitionem consequi cupientes. ChrysostoolU3
, .
autem dicit quod neque poculo et baptismo i n (18) ,
tellectie, a sola a n i m i proraptitudine gratiam qu, .
rebant. Quid ergo Cbristus.
;
Vers. 23. Et paptizabimini.
Propbetabat eis

. ,
quod ipsi quoque occidendi essent, ac m a r t y r i i
,
morte bonorandi. Et de Jacobo quidem noverunt,
.
omnes, quod ab Herode tetrarcba sit interemptus.
, De Joanne vero quaestio est apud multos. Aiunt
.
enim quod quia infallibile est Cbristi vaticinium,
, * etille nondum martyrii mortem sustinuit, nondum
, ,
mortuus est, sed adhuc vivit, et cum Enoch, et , '

Elia circa saeculi consummationem occidendus est.
Cbrysostomus autem manifeste docet, quod m o r - Q . ** , *
tuus est et interemptus. Nam interpretando ejus
, * '
Evangelium, ait de illo secunda homilia : Evange, (19)
lio totum comprebendit orbcm, corpore vero
,
mediam obtinuit Asiam, dico sane Epbesum ; ani- *
m a autem ad i l l u m secessit locum q u i sanctis con- ', *, "* T J * ^ -
gruus est. I n p r i m a vero dicit, quod etiam Cbrietf
,
bibit poculum. et baptismo ejus baptizatus e s t :
. ' $ > , (20) 9

" Marc. , 35, 36.

VariaB l e c i i o n e s et notae.
(18) Tom. V I I , . 646.
(19) Tom. V I I I , . 7

(20) V I I I , . 2. Apparet etgo, E a t b y -

544

COMMENT. !N . -

GAP. X V .

542

,
voluntate eoim et hic interemptus est, plagis m a r . T ,
t y r i i susceptis, et passus iaoumera propter Cbris , xai
t u m pericula. Nam athleta ac martyr dicitur n o n
. ,

> , -

solum q u i violente mortuus est propter Christum,

r e r u m etiam qui flagellatus est, aliaque multa pas808 propter eum. Invenimus siquidem et posthunc
plerosque certasse quidem, verum animam i n pace
Deo commendasse ; nec propter hoc dicet quispiam eos a m a r t y r i i excidisse digaitate Quod autem
mortuus sit, ipse idem ait i n Evangelio quidem
dicens : Non dixit ei Jesus. Non moritur
. In l i bro autem Apocalypsis sub persona Salvatoris !
Et dabo duobus testibus meis, et prophetabunt tot
diebusamieti$actis
.Hic autemsuntEnocbetElias.

(22),

'

-, (21)

. , , -

e o

, , " $ , ,

* .

. ,

* *
. ,

'

; , *.

, ,

6i

^,

, ,
,

Vars. 23. Sedereautem meo. prmcedentibtie

diximus, quod sedere a dexteris ejus aut sioistris,
exeedit dignitatem b o m i a u m solum, verum
etiam sapera&rum v i r t u t u m ; aullus itaque sedebiU Et qaomodo bic d i o i t : Ntm est meum dare, ted
iis contingit qutbus paratum est Patre meo ? Osteadit eaim quosdam sessuros. Dicimus ergo quod
cum preeemiaeatiam iater discipulos
petereat,
ouac Christas catbedram a dextris et sioistris
dicit p r i m a m inter ipsos sedem, quo Petrus et
Paulus dignihabiti suat priacipes discipulorum, n t
q u i plus ceeteris laboraveruat.

Et qaomodo qui omaipoteas

est, ad banc daa-

; , , , - Q d a m redditur impotens ? Quod d i x i t , Nonest

, '

$, ,
*
,

* ,

.
.

'-

.
, ,
* ,
. , , .
.

impoteatieB est, sed jastiti. Nam quia gratis sibi

p r i m a t u m petebaat: Noa est, iaquit, meum dare
gratis p r i m a t u m sive primaai sedem, i d siquidem
significat dare; justus eoimfsum, pereoaarum
aceeptor. Sed hoc, ait, est iliorum quibus paratum
est a Patre meo. Paratum est autem bis q u i digoi
suat utboccoasequaatur.Noaeaimsola a i b i l c d e
oommuaicare p r i m a m conciliat sedem, sed p r i mas o m o i u m ferre etiam i a ceeteris yirtutibas.
Iade autem maxime traduxit illos. Patre meo
antem dixit, t u m u t Patrem hoaoraret, t u m ut
seipsum demoastraret tanquam idem cum Patre
poteatem, Ego, iaquit, et Pater unum sumu$
Vers. 24. Et fratribus.uuo
quidem supra de-

, - cem discipulos elati fueraat : decem de d a o , . {

.
. ' ,
, ^
,

* i o a a . , 23.

1 1

Apoc. x i , 3.

bus iavidebaat, eo qaod priraas eedes desideraver a n t ; et ita omnss imperfecti erant. Noadurn eoim
Spiritue sauctus desoenderal. Sed postmodum i p sos perfecte cognoecito, et Y i d e b i s o m a i affecta
liberos, ao i n Y i c a m extollentee, et matao p r i m a t u *

Joan. , 30.

"Variffi lectiones etnotie.

pro prima fcunilia babaisfe quod a o n a a l l i pro prefatione babeot. CooeeatiuntSaviliue
et Moolefalcooiue.
(24) Forte sicuti Heateoius quoque v i detar legitse
i

(22) scripsit, quod numeros refexfe aolait.

Caterum aoa iatelligo, quomodo b c probeat,
Joaooem evaagelietam m o r t u u m esst. Vide, q u a
d i x i i a editioae N . Tet4. t d i&an. , 23*

543

EUTHYMII

ZIQABBNI

coiiccdentes. Tunc itaque indigoati sunt, sive gra-

viter tulerunt. Siquidem quando frequenter Cbristus ilios prffi caeteris boaoraverat, non aegre tulerant, ipsum scibcet v e r i t i ; quando autem per se
primatum petierunt, iodignati suot, et maxime
cogoito quod exauditi Don essent; ex praceptoris
enim responsiooe intellexeruat q u i d petiisseat.
Vers. 25. Jesus autem dixit. Quia duo ab aliis
divisi ad eum accesserant, et astaates colloquebantur, advocat et alios: ao p r i m u m quidem
turbatosplaoat, percoadunationein quae inter se et
illos erat. Deinde a i t :

544

** (23) , (24),

;, , , (25)
, ,
, .

f .

. ,

, ,

, ,

*
.
Vers. 25. Scitis Vers. 26. inler vos. Cognito
quod hoc ftne duo i l l i petieraat p r i m a t u m , ut cav- , ,
terorum haberent priacipatum, boc ioteatum car- , .
, , , pit quaei a gentibus sumptum. Priacipes, inquit,
. [
geatium, et q u i magai suat ioter illas, domioan*
tur, et potestatem exercent i n alios ; non i t a a u - (26) , .
, *.
tem erit iater vos qui mei estis. Deiade docet etiam
quo pacto oporteat parare p r i m a t u m . A u d i ergo
q u i d dicat.
. ,
Vers. 26. Sed vers. 27. serous. Sicut supe
rius eosdem dixit principeset inagnos, ita et nuno
, .
eumdcm vocat magnum et p r i m u m . Haec autem
, . ,
o m n i a a d subjectionem dixit, utqu singulis u t i l i i
] -
est. Dicit ergo : Potestatem i n alios exercere geo , (27) ,
t i u m e s t ; ego vero legem vobis statuo parandi
, .
principatus, a miaistraado aliis, eisque serrieado.
Qui eaim boo facit, Uium ego magnum ac p r i m u m ,
declaro, et bio apud me primatum babebit. Deiude C , * .
" ,
eeipsumquoqueponitin exemplum, q u i solum
,
omaibus miaistret, sed etiam pro omaibus mo.
riatur.
1

Vers. 28. Sicut multU. Sit, iaquit, hic aliorum

minister etservus, quemadmodum ego u o n veoi
io m u a d u m ut aliqui m i b i miaistrareot. Quanquam
euim eoorus Petri et Martba soror Lazari, alifleque
mulieres miaistrabaot ei, tamen quaai ipse
b a r u m ministeria cupere. ergo veni ut miaietretur m i h i ab aliquibus, sed potius ut ipse aliis
ministrem, ouraas ac saoans quorumdaua animas,
quorumdam corpora, q u o r u m d a m et animas et corpora, quodque miuisterioac servitio majus est, ut
tradam animam meam redemptioaem pro multis,
q u i servi facti erant diaboli.
D

", ,

,
, .
, ,

, * .
, , (28) ,
' , , ,
, ,

, .

Muliis autem dicitnuuo pro omnibus. Frequeuter eaim Scriptura multos dicit pro omoibus. Itaque pro omaibus tradidit anioiam suam, omneeque redemit, q u a a q u a m m u l t i eua iponte eerritute remaaserunt.

) *
.

, .

Variae lectiones e i notae.

'23) , p r o , .
24) , .

25) , pro . Forte, .

'26) QueB nie inclusimui, ea ex cod. A. excide-

r o a t omaia, oulpa eoribes, qoi fatit omisna nt>~

foliam iooepiU
(27) , p r o , .
(28) Omisso legitUT , .

COMMENT. 1N MATTlLBUM. CAP. X X .

543

; . -

tri (qq). Exclamavitenira moriens :Pater, in manus

tuas commendo spiriium meum . Atqui non a
Patre, sed a diabolo detinebamur. Advertendum
autem ad difficultatis solutionem, omnem redemptionem, sive pretium liberationis i n aliis sitam
esse, aut venire i n potestatem ejus qui aliquos retnel, eosque qui detinentur per illius manum liber a r i . Pretium vero quod a Christo datum est, u t pote differenti modo et o m n i alio pretio supernaturalius, liberavit sane eos q u i detinebantur : ipsum
vero n o n v e n i t i n potestatem ejusqui illos retinebat, cum i l l u d non posset accipere. Patri autem
hanc tradidit, tanquam aaimam F i l i i s u i ; ideo
etiam quasi dato j a m pretio, quanquam nonpotue-

, (29). ,
, * . ) tf

. ,

*
,

. ,
. , ,
, .

; '

g r i t i l l u d tryrannus accipere, liberati suntqui detine-

banlur. Etquomodo tradiditanimamsuam redemptionem pro multis ? Quia voluntarie seipsum i n

mortem obtulit pro libertate b o m i m i m ; oiorieoe
enim, apta oceasione tyraniMim perdidit, tanquam
ooctdentem illura q u i peccato carebat. Peccati siquidem multa est mors ; solus autem Cbristus
peocatum non fecit.
Scire autem oportet, quod non solaCbristi anima
vocatur redemptio oostra, verum etiam sanguis i p sius. Itaque quaanunc de anima ejus dicta sunt,
de sanguine quoque ejus dicuatur.
CAP. XLIV. De duobus cmcti.
Vers. 29. Et Vers. 30. David. Similia quoque
ecripta suat deoimo septimo capite; i b i ergo quaere

i TTWV.

***

,
, ,
, ,
.
. '. .

U6

Quodam etiam modo animam suara tradidit Pa-

, * - ^ enarrationem integre conscriptam.

6 .

'

, , .
. " .

, ,
, ' , , ,
.
. ', (30)
,

. ; *

" , ,
. ;
, .

, . ,
.

, ,

Vers. 31. Turba autem tacerent.

Imponebat
illis silentium i n bonorem Jesu,quem i l l i molestia
afflciebant.
Vers. 31. Illi David. Vide perseverantiam.
Hos imitemur et nos, q u i animee oculis excancati
sumus, et clamemus ad eum ex toto corde. Quod
sl ab aliquibus impediti fuerimus, intentiorem
reddamus deprecationem, nec desistamus, et eum
omnino flectamus sicut e t i s t i .
Vers. 32. Et Vers. 33. oeuli nostri. Quare i n terrogavit tilos? Ne putaretquispiam quod alia voleniibus accipere, ipse daret alia. Et cur non reqoisivit ab eis fidem ? Quia fidei demonstratio erat
clamor, et perseverantia ia eo, cum alii sileatinm
eis imponere conarentur.
Vers. 34. Misertut i m . Non solum perseverantes eraot, sed et grati sequebantur eum, r e pendentes beneficium.
Aiunt autem quidam u n u m borum cfiecorum insi-

** L a c xxnt, 46,

Variae lectiones et noUe.

(29) Accuratias hunc looum exbibet in coatexta
Evaneeliorum et in scboliis ad Matlb X X V I I , 50. Hic
(qq) Quodam Patri.

Cui autem animam etiam

(94) Quodam Pairi.

tantum obiter laudat.

(30) Quinque

Cui auiem animam saam tradidit ? PatrL

p r i o r a T o c a b o l a omisit

Hentenius.

54S

?IQABEfiI
gniorem ftuese, da quo a Marco facto eet mentio
tricesimoprimoEvangeliisui capite, q u i B a r t i m s u s
dicebatur " ; Luca vero scxagesimo quarto sui
Evangelii c a p i t e ; alterum autem, ab bis silentio
praeteritum taoquam illius ministrum, quemadmod u m sane et de duobus daemoniacis duodecimo
capite praedictum e s t : idque coojectura assequuntur, eo quod eadem et dixerint et audiverint, ao
similiter secuti fuerint. Ego vero re attentius considerata, alterum ab bis duobus essedico eum, de
quo habet Marcus ; rursumque alterum ab eo,
de quo Marcus, illum de quo loquitur Lucaa. Is siquidem de quo Marcus, vestem pree nimia feetioatiooe projecit, etsine contactu sanitatem accepit.
Is aulem q u i apud Lucam est, Cbristo potius
ingrediente Jericbo, et non egrediente, sanita-
tem est coasecutus. Hujusmodi etiam opinionem
m i b i confirmat Cbrysostomue, q u i de illis utpote
aliis n i h i l omnino significat.
61

Cap. X X I . Vers. 1. Et cum Vere. 3. *os. Janj

morte sua appropinquante, majoriauctoritate negot i a a t t i o g i t ; e t q u i a d e a s i n a vi Jepullo propbetatum
erat, nunc tanquam omnium Dominus jubet bis
quos emittebat ut d i c a n t : Domino his opus $st, et
post babitumusumreduci bos a d d o m i n u m e o r u m .
Sed Matthaeus asioam dicit e t p u l l u m ; Marcus vero
pulluin solum . Invenietis, iaquit, pullumalligatum, super guem nullus hominum $edit. Similiter
auteni scribitetLucas* . Joaaaesveropullum asioffi G
huno appellavit , tanquam tenellum asioum.
Quid ergo dicemus ?Quod utroque opus erat Gbristo : sed pullo ut super eum veheretur, asiaa autem u t pullum sequeretur : explebat enim myster i u m quod futura preeiigurabat. Et erat pulius i n
figuram novi e gentibus populi, venturi ad fidem
quee est i n Cbristum, q u i ad divina? legis j a g u m
inexercitatus erat, super quem nulias b o m i n u m
sederat, propbeta videlicet vel apoetolus. Asina
i n t y p u m veteris e Judaus populi sub j u g o legis degentis. Et pullue quidem Cbristum vehit insidentem, asina vero sequitur, docente reipsa quod
postquam Cbristus genlibus insederit, et i n eis
tanquam i n se credentibus requieveril, sequentur
et Jud&i. Dicit enim ct P a u l u s ; Ccecitas ex parte D
facta estin Israel donec plenitudo gentium intraverit; et tunc omnis Israel salvtu erit . Propterea
ergo Mattbeeus exacta diligeniia u t r i u i q u e j u m e o t i
m e m i n i t ; csoteri autem brevitatis causa p u l l u m
quidem scripserunt, eo q u o d super i l l u m veotus
7

<

Luc xvni, 35. Marc. , 2.

* , .
(32)
, ,
.

o w

4. . r f .

GAP. XLV. De asina tt pullo.

Marc. . 46.

, ,
,
* Aouxa ,
'
(31),
* .
,
, , ) * *
* , ,
, , ,
, .

, *
, ,

47

. "
,

,
, , ,
, *0
,
.
- .
, , , hf

.
. >
, , ,
. ; '
,
o v i f * * ,
Tf> . >
.
,

, , *
, * ,
,
.
* *
,
, -
, ".
,
,
, (33) . 4
1

Luc. xrx, 30. ** Joan. xu, 44.

Rom.ts.

Variae lectiones et notae.

(31) .

(32) Scilicet Cbrysoetomus de Marcoet Lucahoc

toco n i b i l monet, Mattbaeum tantum breviter expli-

c a 8 , t , p. 653, 654.

(33) fcodicea Cbrveagtonii, U V I I . p . 656 C, fiuctuant etiam inter et .

COMMENT. IN M

fttt

A T T W M .

CAP.

X X I .

5 5 0

, * , - stt Salvator ; asinam vero silentio praeterierunt, u t

* ' ,
q u tantum sequebatur. Vectus est itaque super
, ,
p u l l u m Cbristus, simuJ prsfigurans, utdiotum est,
* , .
, , , ,
, ,
, . ,
,

quod futurum erat; simul etiam, quia contingebat

quosdam imbecUliores indigere jumeotis, etiam
i n hoc modum posuit, osteudens non oportere
diacipulum suum equo aut mulo u t i , sed aeino, et
ubiqua sola i d fieri necessitate ( r r ) .

, ' ",

Vere. 4 Hoe Vera. 5 filium subjngalis. Hoc,

q u i d ? Discipulos missos esse u t asinam et p u l l u m
. , \
adducerent. Prophetam autem dicit ouuc Zacha
r i a m . Gompleta est itaque hujusmodi propbetia :
. . *
ejus vero completio ruraus facta est alterias r * i
.
prophetia, puta fidei geatium, u t d i x i m u s . F i l i a

autem Sioa est ipsa Sioo, sicut Filiue h o m i i i i t
, , , .
ipse bomo. Nam et boc idioma est Hebraie pbra , , ,
is. Et Slon quidem est Jerusalem : rex autem
.
Sioa, ipse Cbristus, vel tanquam Deus, tan . , *
quam e regia David radioe progenitus : vel etiam
, * , *
tanquam is qui i n eam plurima contulit beneficia.
,
Venit ergo ad eam mansuetus : nequoeatellitesha * , ,
bene. neque qui lanceam, gladium, aut faces (ss)
' ^ ,
ferant, sed multam prm se ferens mansuetadinem
, , ,
ac buinanitatem. Sedene vero super asinum et
. pulium, noa divisim, modo super bunc, modo eu66 , ,
per i l l u m : neque tanquam super bigam ab bis
* * ' ,
tractam, sed asinum etpullum,intelligeipeumpul. " , ' , | .
l u m , asinam quidem natura, p u l l u m vero aetate.
" ,
Tu ergo iuterroga Judwum, quis rex renerit Jeru" ;
salem asino et ptillo vectus ? Nullum enim alium
.
dieere poterit p r a t o r Christum.
.

[ (34) ,
,

f A l i t e r quoque filia Sion est Jemsalem, eo

quod subjecta sit monti q u i vocatur Sion. Dicitor
quoque ipsa Jerosalem Sion, propter montem Sion
q u i snpra ponitur, u t sit metaphorica appellatio.

.]

Vera. 6 . Euntes Vers. 7 pullum. Marous

autem particularius recitat i d quod fecerunt. A i t

enim ; Abierunt el invenerunt pullum
alligatum
. D juxtajanuam
foris in bivio, solvuntgue illum. Et
, qtadom etwum qui ibi stabant dixerunt eis : Quid
* ; ,
facitis solvenUi pulium ? At illi dixerunt sicut prm
* .
ceperat Jesus, et dimiserunt eos. Ha$c aane Marous
, ,
januam dicens domua domioorum p u l l i .
, . , ,

7 0

otxocs (35) *
.
. '
,
* , ,
^ Marc.

4, 6.

Gonsidera autem quod omnia ad proftgurationem

faciant. sicot enim aeina et pullus funiculis alligali
erant foris i n bivio, ita quoque anuquus Judso

V a r i i B lectiones et n M .
(34) Inctata i n marg. exhibet .

(35) . .

( r r ) Et ubique neceuilate. Et obique sobs n e (w) Aut faces. Forle ergo in suo oodiee intercessariis ooDtentom esse, solia neceesariis actruie- pres repent etiam .
scere, sola neeessaria eurare.

 ZIGABENI

*5J

r u m populus, novusque gentium, peccatis alli-

gantur extra Ecclesiam i n vita ; nam hanc per
b i v i u m iotelligimus. Et quemadmodum apostoli
solata i l l a animalia adducunt ad Christum, ita
saoe et iatos. Ad h c sicuti tentaverunt qnidara
prohibere bos, puta domini ipsorum, sicut dicit
L u c a s , aodito autem quod Domino bis opus esset,
concesserunt, i t a sane et i n bis, tentant quidem
q u i dominantur eis deemones, probibere ; audito
vero quod Deo bis opus est, permiltunt.
71

, , , $*
, . ( 3 6 ) .
*
*

'

, ,

* ,
, * *

, , >
.

Vers. 7. Et vesiimenta sua. Posuerunt et

super asinam et super p u l l u m , ignoraates super
quem i l l o r u m vebi vellet.
Vers. 7. El super ea. Super ea, puta vesUmenta quaspulloeraot superposita. Possuot autem
discipulorum vestimeata reconditiori intelligeatia
dici virtutes, q u s intelligibilia suat animee vestimenta, illoa adornantia q u i Gbristo adducuulur.
Lucas autem d i x i t , quod diecipuli imposuerunt
Jesum super pullum ; discipuli enira verbum gentibus euperimponunt.
Vers. 8. Plurima sua. Ostenderunt quod
plus quam propbetam eum babebant; ideo etiam
excellenti modo ipsum honoraverunt. Nam et m o
dicoantetemporecum Lazarum resuscitasset, magn a m apud eos reverentiam acquieivit. Abjiciamus
ergo et nos corporis ornatum propter Cbristum,
et ornemus viam ejus, abjicientes opes ac affecliones quibus i n d u i m u r aut ciroumdamur.
Vers. 8. Alii in via. Marous yero Q
dixit . Est autem r a m o r u m congeries.
Olivarum nempe r a m i erant. Nam tunc montem
Olivarum praeteribant.
Vers. 9. Turbm autem David.
Hosanna
Hebraicum est, et signiflcat ioterdum b y m n u m
sive laudero : quandoque vero, Serva. Nunc ergo
tantundem est ac si d i c a t : Hymnus fllio David.
Vers. 9. Benedictus Domini. ln nomine
Dominiy boc est, a Domino. Benedictus q u i venit
a Deo, benedictus q u i missus est a Deo. Marcus
autem a d d i d i t : Benedictum quod venit regnum in
nomineDominiPatrUnostri
David. Existimabant
enim, quod erigeretur abjectus tbronus regni Dav i d : uDde gaadentes dicebant: Benedicium quod
redit r e g n u m p r i m i patrie nostriDavid. Quodvenit
in nomine Domini autem, boc est a Deo, Joaones
vero d i c i t : Benedictus qui venit in nomine Domini
rexlsrael
Verisimile enim est tunc omnia fuisse
dicta a turbis q u praecedebant et quea sequebantur ,queque egress erant i n occursum ejue.
7 >

7 1

18t

7 1

Luc. , 33, 34.

. \
, , ,
.

, . *

. ,

",

.
.

, ,
. '

,
,

.
5 . (37),
.

, .

. ' .

. ', '

, , , , ,
. , .

, .
, . ;
,

, *.

(38)

. * * ,

(39)

>

'

, anw

. ^

\ L u c , xrx, 35. Marc. , 8.

* i b i d . 10. Joan. x i i , 13.

7

Variae lectiones et n o t e .
(36) , .
(37) , , et m o x .

(38) , pro , .
(39) Hio addit , mox autem o m i t t i t

COMMENT.

853

r t ,

1N M A T T I L E U M .

CAP. X X I .

554

Intelligitur e i i a m : 2n nomine Domini, i n majestate

D o m i n i , ordine regio.

, , ,
.

. *

Vers. 9. Hosanna excelsis. Laus i a excelsie.

Laudeotetiam q u i sunt inter excelsae virtutes sive
angelos. Deum q u i nobis misit regem, ac instauravit regnum David. Lucas vero loco Bosanna in exceltis, dicit, Gloria in excelsis . Hic autem et de
discipulis scribit, quod d i c e b a n t : Benedicius qui
venit rexin nomine Domini, pax in calo et gloria
in excelsis. Considera vero quomodo i n tali plausu
tantoque clamore pullus, quanquam omnino i n d o mitus, mansuetissime tamen incedebat, praefigurans plane gentiun obedientiam. et o m n i m o d a m

, -

, (40),
. ,

, ,

. ( 4 1 )
,

, , -

, , -

, ,

Vers. 10. Cumqueintrasset hief Commotaest,

i d est, turbata eet, excitato tumultu propter p l a u sum et favores.
Vers. 1 1 . Turbm vero Galilmm. Et si p l u i q u a m
propbetam eum babebaat, propbetam tamen e u m
dicebant, quia n i b i l excelsius concipere poterant
propter humaoa ejus opera. Lucas autem d i c i t :
Et quidam Phartixorum
de turba dixerunt ad eum:
MagUier, increpa discipulos tuos.Et respondens ait
illis : Dieo vobis quod, st fti tacuertnt, Lapides clo*
mabunt . I i m d i a e n i m m o t i dicebant: Probibediecipulos tuos, ne bujusmodi plausibue ac favoribtu

(-.
.
, - ,

. ,

*,

, ,

(42),

.
' ,

(V3) , -

77

^ i , J l <ifW

disciplinam immutationem

$ ^,

G Fosequantur Diceneautem S . A i ^ r f n i . t o p i d e ,
clamabunt, ostendit, qaod impossibile sit suam
taceri gloriam. Poseunt quoque lapidee d i c i , q u i
ex gentibus crediderunt, tanquam prius mente
i d u r a i i ac ineensibiles ad divinam Dei cognitionem
qui, postquam aposloli morte tacuerunt, j a m clamant pradicantes.

*.
.
, ' , .
, ,

(44)

> ; (45). " -

Vers. 42. Et cobumbas, Similia quoque dicit

Joannes : sed ille quidem circa priacipiam Evangelii, Mattbseus autem et cteri circa flnem. Manifestum ergo quod bis b c fecerit Christus, variisque temporibus, Et tunc quidem dicuot ei J u d e i :
Quod signum ostendis nobis?modo autemtacent. Et
vide abjectionem eorum, i n templo siquidem cau-

. . D ponabantur: e t b i quidem vendebantindigentibue,

pucv $ - quse ad saerificium apta erant, oves dico, bove*
, , , ac columbas, sicut Joanaee manifestavit, et si q u i d
6

^.

Loc. , 38.

1 1

i b i d . 39.

7 t

.
.

Joan.

est simile

7 S

. A l i i vero emebant. a u t e m

pro quibus Tertimus nummolarios, sunt mensarii

81 ve trapexite, o t q u o s m o l t i v(>caJt,bOC

18.

Variae lectiones et notae.

) , .

(41) Malim , looo . Nam de Luoa senno est,

d e q o o j a m dixerat .
(43) , addit .
PATROL. O R . C X X D C .

'43) , .
44) , .
[45) , p r o , .
18

555

EUTHYMII ZIGABEM

566

est, u t v u l g u s d i c i t , c a o i b i a t o r e s . Nam obo- , , *

.
los, et commuto dicitur. Ingressus est
^, .
ergo Cbristus templuin c u m magna libertate, tan , ,
quam paterfamilia* d o m u m suam, e i eos q u i j a m
, , ,
dioli sunt ejecit, ac poteotiam q u a m u t Deus ad
^* 4, * omnes babebat, manifestaas, et propter i m m u o i l a * otf,
tem a peccato eonfidens, binc quidem ornatus tem * *
p l i eui ouram babet, binc autem sacrificiortim quffi
, 9 &*
per sanguinem fiunt rejectionem manifestat. Pree/.
terea instruit nos u t p r o Ecclesialibere agamus.
.
Vers. 13. Et vocabitur. Scriplum est i n pro.
pbeta Isaia.
.
Vers. i3. Vos latronum. Latrones nomina?it
, / -
aos q u i i n illo caupoaabantur, quod ad m o d u m
. .
latrooum lucria i a b i a r e n t : latrones siquidem lucri
avidilate tenentur. Aut quia e a q u e R v e n d e b a n t u r g 5.
' ' .
ex rapina vel avaritia erant. I n Jeremia autem ecri ;
p t u m a s t : Num spelunca latrontm domus mea

CAP. XLVl. De caecU et claudU.

Vere. 14. Et eos Claadus est quiduie n o n
recta a d t i r t u t e m ineedit. Et CCPCUS est omnis q u i
qnod b o D u m est ac honestum non intuetur.
Vers. 15. Videntes indignati sunt. Dispensatorie o h i i n a v i t Deus, u t pueri quoque laudarent
e u m : quo ab o m n i contradictione excluderentur
Jddfiei, Tidentes filios q u i apud ee fuerant eautriti
ac idstrueti, mirabiliter ac supernaturaliter motoe
ad Cbristi laudem. Verum i l l i eunt ex hoc multo
itrpudentiores, atque invidia d i r u p t i insaniunt.
C

Vere. 46. Et dicnt ? impudentiam 1 e q a u m

potius erat u t diceret eie Christus: Auditis quid
dicunt h i fllii estri, q u i me nunquam viderunt ?

. -'. *
.
* (46)
.
. ' ,
* , ,
, * ,

*
|#
; " I
3 ,
, ,
;

Vers. 16. Jesus autem utique. Omaiao, inquil,

. , , .
audio. Et quia p l u r i m u m impudentes erant sicut
(47), , , diximus, increpatoriaususest responsione, dicens:
T J *
Vers. 17. Nunguam laudeml David dictum
; ,
est, quo ea quse tuoc fiebant propbetaverat. Itaque . stupore plenissimura est hoc m i r a c u l u m . Tunc
. &
enim chorus puerorum lactentium clare locutus
.
est. Siquidem oon simpliciter pueri erant, sed
,
pueri infantes ac lactentes. Perfecisti vero, i d est,
. , , perfeclum ex imperfecto ore fecisti. Bene autem
. , *
d i x i t : ore infaniium ; nam oe erat infantium. I d ^ . *
autem quod dicebatur, potentite ipsius erat, quas
, , (4)
disertaio reddebat immaturam lactentiam linguam.
. '
Et boc quoque miraculose factum est ad discipulo ,
r u m consolatiouem, ut de seipsis confiderent, quod
,
qui disertam feceratbalbutientem linguam, sapien ,
. *
tem etiam facturus erat eorum ruditatem. Erat et
' ,

hoc figura gentium, quee c u m ad tbeologiam et d i >.

yina verba balbutirent, repente i t a parfeo4e ceeo^
n a r u n t , u t ab omnibus exaudiri possent.
7 9

Jerem. v i i , 1 1 .
Variae lectiones et notae.

46) , Interponit .

(47) ', p r o , .

(48) , addit A.

COMMENT. .

557

. ,

' ,
,

, ,

, . (49)
, ,

, , ,

> .
,

* 3 .

^ ' , *

(50)

>,

, , ,
.

, ,
,

(51),

, *

,
.

[ (52), ,
,

, . ,
4

,
& .]

,
,

jocv.

&)* ',
,

rf

, ,

#,

'

Vers. 17.
UHc. ElWt ut affectae ttuBorem
i n lllisremittewt,etaccensuminvidi8Beorum ignem
exstingueret.
GAP. X L V I I . De ficu qtw exaruit.

. ', .

CAP. X X I .

Vew. 18, Mane Vers. 49./ictu.Quia frequentef

demonstraverat potentiam suam, qua beneficia
prepstabat, severam aulem et ultionis i n f l i c t i t a m
ne semel quidem, j a n i etiam demonstrare eam
mtendit, ut bic quoque dieoipuli eonflderant, qriod
potens esset ulcisci insldlantes Jadeeoe, quodqa*
non pateretar n o n tolens. Hanc autem i n bominem non exercet, utpote bomiflum amator, sed i n
plantam. Ideo 86 finxjt eetitfre, et Tenit ad floum,
si forte i n ea q u i d p i a U inveniret, siout d i x i t Marcus . Atqui sciebat 86 n i b i l i n ea i n v e n t u m m .
Nam et hoc dixit Mafoas, addens quod nofi eiat
tempus ficuum . Dispensatorie autem haeie efflnx i t , u t apta occasioitt ad trllfacull opdratkmem
deseendaf, soloqde vefbo ficuni arescere faeiat,e*
sTjam paflitivam ostfendat potentiatfl, eieut ejtis
intentum erat. Arefadt cftioque plaatam, qum p r
cffiteris majorem babet hnmorem, u t majas
miracnlum. Ne ergo iaqtdras, cur punita sit planta,
qaae n i b i l offenderat, sed solum intuere miracal u m , eamque admirare q o i operatas ett. Punitd
eaim, n o n quod peccaverit, sed u t diseerent
qui sequebantdr, quod etiam ultionem sunlore
posset Cbristus.
11

f Picas solis ornata foliis, Jndeeorum erat Syrjagoga, fructum non habens jasfitise, sed consuetud i n u m effictarum ostentationem, lanquam folia
producens. vel etiam a l i t e r : Cultus divinns q u i h i
u m b r i s e t figuris corporalibus etat, ac Jadaicce
observationes, possunt dici ficus Illa.
Vers. 20. Et ficus ? Videntes : non statim,
eed die sequenti. Ait enim Marcus : Et cum
jamfactae$set vespera,
egrediebaturextracivitatem
Et mane prcBtereuntes
viderunl ficum exaruisse
radicitus.
Recordatutque
Petrus ait illi:
Rabbi,
ecce fieus quam exsecratus es, exaruit '*. Recordatus enim exsecrationis ostendit ei ficum.
f

, \.
*

xtoa-1

, , * 3

. ,

, * *
,

$&

Tjf

Maro. x i , 19.

9 1

. **

!**?

Vers. li. Respondens fiet. Similia quoque bis

dixit triceeimo quidto capite. Qnaere itaque i b i
enarratkmem, per qoani scire et hmc aaanifeste
poteris. Mafcus vefo Jesum dixtsse r e i w t : ^ n t cunqu* dtxerit monti huic, Tollere ei projic*
te m*re, et non dubiidterit m cerde $m $94 cte&
dtfit qu*d qum didt /U*t erit iUiqwdquto aisert*.
M O M Mlem ^tiam diabohrs i&velligitrif p r o f t a r ala^

i b i d . 43. " Marc. x i , 49-23.

Variae lectiones et nota).

(49) Vide infra ad Joan, i v , 7 a d u t a
.
( 5 0 ) , .

(54)rapabest .
(52) Inclusa exhibet uterqua codex i n margine.

EUTHYMII ZIGABENI

tionem ; mare abeyssus et ehaos sive vorago

, , -

inferni.

. , .
1 _ . ,

Vere. 22. Et accipietU. Marcus aulem d i x i t :

EtqwBCunque orantes petitis eredile quod accipietU,
et erunt vobis **. Omnia autem noo simpliciter
intelligit, scd quae digna sunt.

(53) , -

, , ,
, .
. '.

CAP. XLVIIl. Deprincipibus sacerdotum et senioribus Dominum interrogantibus.

*.

Vers. 23. Cumque ipse veniset hanc ? Quia

miraoula oarpere n o n poterant, de ejectiooe conquerantur eorum qui i n templo emebaut ac vendebant, dioeotes: In qua polestatehac faeis, probi-

; -

&

b e o e q u a B n o s n o n p r o b i b e m u e * Et quis tibi dedit

, .
potestatembanc, c u i n u l l u e l e m p l i p r i n c i p a t u s c o i i i - g ^ ;

missus est ? Atqui b o n u m opus fuerat operatus

repurgato templo : verum invidia etiam boaa
oalumniari solet.
Vers. 24. Respondeus Vers. 25. hominibus ?
ccelo, boc est, Ccelitus a Deo. Ex kominibus, i d
est, Ab b o m i n u m prsecepto. Vide autem quouiodo
non statim respondit eis, ne seipsum magnificare
ideretur, et ne ipsom carperent, quasi Dei adversarium. Quiaautem Baptista multa de ejas magnitudine testatus fuerat, inde eos e diverso interrogat, et i n perplezitatem eos concludit, ita ut etiam
ipsi agnoscentes turbati siot.
Vers. 25. A l illi credidistis ei ? Haec estperplexitas. Dixisset enim eis : Quare non credidUtis et,
c u m m u l t a et magna de me diceret ? N a m si his

, , (54) :
, , . \

, . '

,

, .

c

quee dicebat credidissetis, cognovissetis utique i n

qaa potestate h c faoiam. Nuno itaque convioc i m i n i , quod frustra Joannem habueritie propbelam, oum i l l i non credideriiis.
Vers. 26. Si aulem prophetam. miseram
bominibus placendi cupiditatem 1 Deum contemnunt, bomines vero timent, et ad eorum gratiam
omnia operantur.
Vers. 27. Et respondentei faciam. Oportebat
quidem eos dicere, quod baptisma Joannis a
Deo erat, et quod Joannes a Deo missus erat. Quia
ero argui timebaot, u t q u i non credidisse i l l i
visi fuerant, veritatem abscoodebant. Ait e r g o :
Neque ergo dico vobisquodscirecupitis; nonsicut
vos veritatem abscondeus, sed reeponsione j u dicans vos indignos, q u i i t a dolose versamini.
GAP. XUX. De duobus filiis parabola.
Vert. 28. Qttid autem vobis videtur ? De bis quee
dicam. Gum enim dicere noluissent unde erat
baptisma Joannis, ne arguerentur quod ei n o n
credidissent, per parabolam eos aggredi parat,
ut seipsos ipsi condemneot tanquam incrodulos, et
dicit:

. (55) , *.
,
0

, . ,

, -

.
. * d

, ,
.

, ,

,

*
, -

, , 7
,

t i e v >

, , $

, .
* '. *
Ti

; , .

, - *
,

oxaivti,

> Marc. , 24.

Variae lectiones eC notae.
(53) Ita etiam i n (extu Marci habet codex uterque.

, '

(54) .
(55) ", omittit .

56!

COMMENT. . CAP. X X I .

"

568

.
Vers 28. Homo habebat V e r s . 30. abiit.
, * Hominem significat Deum, tanquam videlicet h u , TC ,
manum a u t h o m i n u m amatorem. duosautemfllios
, . ,

, ,
.
,
'

^3 * ,

,
. '.

- ,

ejus, populum gentilem et Jadaicum, q a i sunt facturffi ipsius. Et is q u i non promisit, sed tameo
abiir, populus est gentilis : q u i vero promieit, nec
tamen abiit, Judaicus. Gentes siquidem non p r o m i seruat se Deam auditurae, et tamen postea audierunt, obedientes Gbristo ac Deo, et i n e u m credentes : Judeei yero promiserunt, dicentes i n l i b r o
Deuteronomii:
OmniaquxdixitDeMfacimtisetat^
diernus ; postmodum autem obaudierunt, ipsi per>
manentes Cbristo ao Deo increduli. Hajc U n t u m
de parabola elige et inteUige, rcliqua vero pratereas, queraadmodum et i o reliquis parabolis adu

, 3 monuimus, tanquamboc 81 fine i n ea posita, quo

firraior esset, et Judaei n i b i l de seipsis intelligentes,

rectam proferrent sententiam.
Vere. 31. Quis primut. Goegit illos, u t diotum
* , ,
est, seotentiam q u a condemnarentur proferre.
, .
Deinde a d publicanoe t r a n t i t et meretrices, bos
,
plus q u a m illos arguens.
.
Vere. 3 1 . Ait illis Dei. Publicanos dicit q u i
.

pcenitentiam egerant, baptizatique fueraot praedi ^,
caote Joanne, et meretrices similiter procedunt,
, . ,
boc est priora sumunt. Deinde et rationem docet,
, . ,
quomodo priora eumunt, dicena :
, ,, *
Vere. 82. Venit illU Venit a d vos, non per
. * ,
igDavam v i t a m , sed per v i a m virtutis, ut fide d i ; 0, ' ,
gnus haberetur; et non credidistis e i , oum reei , ,
piseere admoneret,pararique adeusceptionem regni

Dei.
.
Vere. 32. Vos ei. Vos autem videntes, quo . , /- ^
, , modo publicaai et meretrioes a d preedicationem
Joanois conversi erant, resipuistis ad creden , , dum.
, .
, ,

. '. .

,

CAP. L. De vinea

, -

, *

* ' , , $ ? . *

, ,

* ,

. , , ,

parabola.

Vere. 33. Aliam peregre profectus est. Hominem similiter Q i g m a t i c e sigoificat Deum et Patrem, propter b o m i n u m amorem, et propter parabolee morem. Plantata autem vinea ab illo populus
est Judaicus, quam plantavlt i n terra promissionis.
Dicit eniiu D a v i d : Vtneam de^Egypto
translulisti,
ejecisli gentes et plantatti eam
Sepes vero lex,
o o Q s i n e n s e a m commiscerigentibus.Potestquoque

dici sepes, Dei custodia q u v i n e a m banc ab o m niuin circumjaceatium gentium iosidiis custodit
Destruxisti, inqait, sepem qns, et vindemiant eam
omnes qui prxtergrediuntw*
viam
Lacus sive

" , , -

torcular est altare i a quo s a a g u i s effundebatur.

* , , -

Turris vero templum, propter structur f o r t i t u d i nem ac sublimitatem. Agricol autem, sunt p r i n cipee sacerdotum et Scrib aeaioresque populi.
His enim tanquam praeceptoribus concredidit Deus
banc viaeam. Profectioaem autem patrisfamiliae,

* ,

*
, , -

* Exod. x i x , 8.

P t a l . LXXIX, 9*

i b i d . 13.

563

EUTHYMU

864

ZIQABENI

dioit Chrysottomus longanimitatem ac patientiam (56) , bf

ejus i n his q u i pecoaterinit
.
Vers. 34. Cum autem Vers. 36. nmiliier. Fru" . /
ctus d i c t o vine observatio erat legalium preece, , p t o r u m ac virtutea, aarvi autem propbeta?, quos
* , ,
diversos, divereisque temporibus missos ad repeti ,
tionem bujusmodi observationis mandatorum ao , , v i r t u t u m , u t dictum est, variis modis punierunt.
.
MAJCUS autemet Luoas tres mitsionesdescripserunt,

dieenlee missos esse primo u a u m servum, deinde alterum, poatmodum tertium. Necid contradicit b i t q u ecribit Mattbaeus. Nam et bic per duas
miseiones comppebeadit omnes, et similiter 11 per

, ,

8 7

8 8

Vers. 37. Postmodum vero filium meum. Hoo

d&xit quasi f u t u r u m ; sciebat namque quod

huno reyarituri etaeat, sed tanquam i d quod
fieri debevet, ao ai dioeret: Oportet ut revereaotur
fllium meum. Lueat autem ait, quod dixerit do- _
minus v i n e : Quidfaciamt miitamfiliummeum

dilecium; forta$m kumintuiti reverebuntur

.
, .

tres, bic tamen generalius, i l l i vero particularius, ,

q u i etiam per unum arrum ooanes significant, q u i

unamieeionemiwieanteodemquetempore.Quidest
aatem quod dicit Marcut : hunc lapidantes <xt ? Quidam dicunt tantumdem signifioari, ae si dioalur, quod ii\juriam i n boc colleger u n t eive impleverunt. Ego autem puto eignifioare, Gaput i i l i oommiouerunt.

*,

,
,

, , , (57)
.
. ,

, -

* * ,
,

,
; ' *

Dixit a u t e m : Quid faoiaml non ex ambigqitate,

eed ex b u m a n i generis amore, ostendens quantum
eint i l l i c u r ingrati, nondura eos punire volendo,
sed m o d u m qu&rendo, quo bos exasperatos reddaret maneaetos. Diotio autom apud Lncam pro
qua vertimus, foftassie, i d qaod decens i t et q u m
innait.
Vers. 38. Agricolw autemejus.
Gonsideraqaam
diligenter p r o d i c i t ea q u ventura erant. Atqui
non oociderunt buno tanquam Dei Filium. Non
occiderunt eum u t Dei F i l i u m , sed occiderunt t a n quana vine heeredem sive tanquam regem Israel.
Aspicientes siquidem ad ea q u operabatur m i r a

cula, e t a u d i e n t e s eaqaaesapientissime disserebat,

; ,

, , ,

'

, ,

, .

. ,

. , *

, ,
.

cognoverunt quidem apud sernetipsos hano esse

, OTXOTtquem propbetee regem Israel annuntiaverant, verum
, ,
invidia devicli et ab ea exceBoati, i d sane occulta , ,
yerunt, consilium vero ceperunt ut eum onciderent,
; >
et ita occuparent deinceps ejus hfflreditatem, boo
, , .
est p o p u l u m . Occidamus, inquit Marcus, eum, ei
, , , * (5)<
nosira erii hmreditas .
n i b i l autem de eo quod i n poeterum saccederet suspicabantur. Eteaim yhreos
adbac arguebat eos, et exprobrabat illis, non tamen ei fides habebatur.
,0

Vers. 39. occiderunt- Extra terminos vineaB

euqp, extra civitatem. Nam bunc extra i l l a m cruci1 7

Marc. , 2 seqq, Luc. , 10 seqq

1 8

. " *, , .

Marc. x u , 4.

Luc. x x , 13.

Marc. x u , 8 .

Variae lectiones et notae.

(56) Tom V I I , p . 670 .

(57; Simile e i t , quod Hesycbiue laudat,

(58) Hentenioe i t a , ac s i legorit

COMMENT, . CAP. X X I .

566

* . , fixerunt. Marcus autem dicit, q u o d hunc p r i m u m

, .
occiderunt, deinde foras extra vineam ejecerunt.
; * QnJd ergo dicemus? Quod ille, Foras ejicere, j u x t a
a l i u d d i x i t significatum, u t tantumdem sit sicut
, ,
haereditate privare, prout illis videbatur.
(59), .
* ; ,

Vers. 40. Cum illis ? Rursum eos interrogat,

utcontrasemetiptos ipsi concityrentur (tf)> aceese
.
prolatasenleotia condemnareat.
.
Vers. 4 i . Dieunt perdet. M a l i o u m sint, acerbe
' .
illoe puniet.
.
Vers.41. Et suis Nolentes prophetant et ipsi
.
quod futurum egjL Veniens enim dominus hujus
, , ,
vioeae, puta Chjislus baeres a mortuis resurgens.
, , ac propria potesiate reversus, tradidit eos R o m a n i i
'
ia perditiooem et interitum. Locum autem yiQeee
. locavit Cbrietianoruoj eptscopis, q u i temporibus
T o i f ,
suie, quando videlicet Cbristianoruoi tempora flo , ,
rebant, variae yirtutee fractificabaat. Verum Mat4
tbeeue quidem ipsoe ait contra sese p o t u l i s s e een * toatiam. Marcus autem at Lucas dicuat ipsum eaav t y x i i v * ,
tra illos eenteatiam tulisse
Varisimile ergo est
' . ,
p r i m u m iilos tulisoe senteatiam; deinde Cbristum
, i t x i i y ,
dixisse q u o d i l l i dixerant, confirmando dlctum i p ciirov, .
Borum. Propriusimeautem d i x i t Lucas, quod c u m
, ,
audiseeat d i x e r u o t : Absit. Aniea eoim i g n o r a n t e B *
quod de ipaie esset parabola, condeemaverant BQT
. ,
ipeos ; poetmodum vero eeniantiam, oonfirmanta
4 , * ,
Cbriato, inteUaxeruat et dixemnt, Absit.
^ , , ,
* ,

Yers. 42. Dicit

angutt ? Davidioa propbetia

, , Q t . Ostenditautemperbaao GbristuB, q u o d o m n i n o
,
futura *uot qu dixit, q u e etiam a Spiritu eancto
.
' ,
o l i m praeauatiata fuerant. Et quidem ab eis occie s

, .

^ , .

* ,
,

, , ,
. (60) *
,

(61),

.
, ,

detur Cbristus, sive r e p r o b a b i t u r : verum a

mortuis resurgens, fiet i n caput aaguli. Quid est
autem boo ? Dicimus quod propbatia Gbristum a p pellavit lapidem ; eedificantes vero, magistros Judffiorum, quos etiam agricolas nomioayit prfflcedane
parabola ; reprobaverunt autem sive repulerunt
bupc lapidem, primura quidem dicentes : Hic non
est Deo , et rursum : Hic seducit mundum ,
aliaque e i m i l i a : uldmo vero crucifigentes. Caput
autem ^pguli est lapis ^ngularis. Itaqua Cbristu
factus est i n caput anguii, siye faotus eat lapis a n gularisyoumassimilatusestbujusmodi l a p i d i . Nam
9 f

' , Q s i c u t i l l a c p n j u n g i t i D e e i p s o d u o s p a r i e t e s , itaetCbri , *

stUSin s e i p e o d u o s C O a d u n a t p o p u l o s , g e a t i l e m v i d e -

, ^

l i c e t f i t J u d a i c u m , ao fidam f a c i t uaUTH. Q u i -

* M a r c . x u , 9 ; Luc, xx 16,

Joaa. , i 6 .

Joan. v u , 12,

V a r i ^ lectiorjes e t n o t o .
(59 Intall.Tov . Crediderim tamen pot i o s , Maroom ioverusse o r d i n e aique idarrj ooab u l u m sensa eodam eumpwese. Sic Joan. x u . 3 :
* , ouod recliuB dixit Luo. x u , 38,
4<|. Prioaum eniin ,
T

(/) Concilarentur.
focriv j o o g a n t u r .

secundum, tertium, .
(60) *Ex et , [Godd. Chrjeost. t. , . 671
(64) , Cbrysost. 1. I. eed Euthymfus etiam
i a textu Joannis babet .

Ipsi bic quoque ferreat gap(eatiam et a se ipsis condemaareatur. et -

567

EUTHYMII ZIGABENl

568

d a m autem angulum intellexertmt Ecclesiam, u t - .

',
t>ote fideles colligantem, i n cujus caput factus est
, ,
Christus, caputvidelicet siveprincipiumet doraina, .
tor.
.
V e n . 42 Domino nos/ra. Etiam hoo pars
, ,
est d i o t n propbeti, doceas, q u o d Dei qaoque luntate fiet hujusmodi angulue, i d est, oonjonctio , ,
,
populoram : et q o o d a d m i r a t i o n i apud omaes erit
hio angulus, non eolum quia variis adornabitur t i r - , , , ,
tutibue, t e d etiam quia omnibus insidiie erit eupe .
rior.
. 6
Vers. 43. Idso ipsiu$. Regum Dei dioit custo , * {
d i a m e j u s q u a eerrabantur : nationem vero facien" ,
tem digoos ejus fructas Tocat genue Chmtiano .
nim.
V e r t . U. Et confringetur. Offendtnsm
i l l u m , . ,
, , biipsi Docebit, et non i l l i : q u o d pa*si eunt p r i n .
oipes sacerdotum et Scrib ae seniores p o p o l i .
'' . * E f * (61) , ,
Vers44. Super eum. Saper qoemcunque ag , grayaverit se, boc estcui iratus fuerit, comminuel et
, (53)
dieperget, ao extermioabit eum, qood factum est
, (64) *?i n totum genue Judffiorum : traditum naroque eet
.
Romaais militibue i n direptionem.
<*. Vera. 45. Et habebant. Ubique bomines timent
, x a l . >*
et non Deum, Christueautemet parabolaseanedixit
, ,
etprophetiamadduxit, u t timore correpti malitiam
*
relinquereDt; ipBiyero oocidere magis i l l u m quee . ,
rebant. A t q u i sciebat q u o d mutandi n o n eeeent,
,
aUamenubiquequodsuum est facit, nihilque prae, .
termittlt eorum q u conveniunt.
~"

GAP. U . De vocatis ad nupUai.

CAP. XXII, Vers. 4. Et retpondent Vers. 3.
venire. Parabola praecedene ea tractayit quae a d
Passionem usque contigerunt, puta Dei provideat i a m qua erga J udeos ueue est, propbetarum csedem
at tandem ipsius Salvatoris oocisionem. Heec autem
qu nuno proponitur, ea quae post crucem contigerunt indicat, regnum c<Blorum vocans Deum et
Patrem, nuptias vero mysticam Filii conjanctionem
ad Ecclesiam credentium. Duplicem autem intelligimusbujusmodi conjunctionem, et q u n bio fit per
fidem ao Yirtutes carteras, et q u e illic magis supernatnraliter perflcienda est. I d autem vocat nuptiae,
t u m propter desiderium q u o d babetad Ecolesiam,
t u m propter ipsius Eoclesi gaudium. Siquidem

. '. .

. *
,

, ,

. , ,

*
,

' .
, ,

(65)

, , ,
.

etBaptiitaipoDsumilluinappeUaYit.Serrosquoque ^ *

dioit apostoloe, q u i p r i m u m HieroBolymis docuer u n t . Invitatos vero, Judaeoeqoi p r i m a m ad bujuem o d i nuptiaa fuerant inyitaU, o l i m quidem a propbetis, postmodum a Baptista : siquidem ad bunc

, * , , * ,
, * (66)

Variae lectiones et notae.

(69) F o r m a loquendi insolens. argo h . 1.
ett pro . ' E f ' aotem d i x i t , q u o d
ita est i n textu. l a mentem alioui renire possit /3o, propler Tioinuin ^. Sed (3a Henteniue quoque videtur legieee.
63) . .
(64) t i legerit interpres.

(65) , .

(66) NoaoepitBeaeam h u j u t loei Beotooius,

, refertur ad Christam, seu Spoasom; ^, a d propbetas 6t B a p t i t t a m ; , a d *
daeos. Nam prophete et Baptista i u d O B a d C h r U i u m ducabaht.

COMMENT. IN MATTfLEUM. CAP. X X I I .

569

570

' populum ipsosscrvostransmisit : prretcrea quoque

et ab ipso sponso. Etvide hinc quidem Judeeorum
,
pravitatem, illinc autem Salvatoris bonitatera. I l l i
*
enim occiderunt, ipse vero C U I Q essent homicidffi,
, .
rursum vocat eos ad gaudiam sempiteraum, i l l i
aatem ab eo resiliunt.

.
.

yers. 4, Rursum nuptias. Priores quidem servos intelligit Petrum, et q u i cum eo e r a n t ; posteriores Paulum et suoe. Prandium auteua et
tauros et altilia mactata sive parata dixit j u x t a morem qui servari solet io nuptiis. Et hic quidem dici
possunt deliciae d i v i n o r u m dogmatum ; i n futuro
autem coeleste gaudium a c f r u i t i o . Per tauros vero
et altilia pretiositas ac magnifieentia convivii deolaratur.

, .
* ,
, , , -
. * ,
* , . yt
.

^ , ,
.

. " -

I ,

T J

*
. ;

Vere. 5. llli suam. Despexerunt i n v i t a t i o n e m ;

abierunt ad propriaopera, hoc est, detenti sunt bis,
q u priora ao potiora babebant.
Yers. G.Reliquivero
occtderunt.
0 impudentiam ! non eolum non veoerunt, sed et eos q u i ad
se missi erant, contumelia affecerunt et oociderunt.
Etinpraecedenti quidemparabolailli jugulati suot,
qui fructusrepetebant, iohacautem q u i adnuptias
vocabant. Quid buic iasani aequari poterit ? Quo
magisrexpaticnsest et humanis, eo duriores efflciuntur b i ac ferociores.

Vera. 7. Cumquesuccendit.
Vide gubernationem
(uu) actolerantiamineffabilem.Plantavit vineamet
ad perfectum p e r d u x i t ; tradidit eam agricolie, et
, ,
peregre profectus est. Emisit i n tempore servos
.
, . Q repetens fractus :his iaterfectis, e m i s i t a l i o s ; etiam
,
bis jugulatis, suum misit filium dilectum ; quo
. , ,
etiam jugulato, patieater sustiauit; i m o missis
/ ,
eervis homicidas ad gaudium ceternum i n v i t a v i t ;
. .
noluerunt venire. Rursus alios m i s i t ; illi autem et
. .
ho* interfecerunt. Tunc demumquasi insanabiliter
, ,
eegrotantes, occiditscelestosac perditosillos. Exer .
citusvero ejus intellige exercitus Romanorum.

Omnes eoim Dei suat ratione creationis q u i sub
* ,
Vespasiaao et Tito bomicidas jugularuot, ac civi
,
tatem eorum Hierosolyma succeoderunt.

. "

, ,

. D

. .
,
,

^
*

* * -

(67)

'

Vere. 8. Tunc Vere. 9. nuptias. Exitus v i a r u m dicit civitates et vicos gentium, quae vocavit
Exitus v i a r u m , iignifioana abjectionem gentium ;
in exitibus enim abjecti cocamoraatar. P r i m u m
siquidem apostoli Judaeie praedicabant, c p m adbue
apud eo8 essent. Postquam autem illos ejecerunt,
dicit lis P a o l J B : Vobis oportuit primum loqtd verbum Dei : quia autem indignos vos judicasti$
ecce
etmvertimur adgentes
.
t

74

Act.iui,46.
Variae lectiones et notae.
(67) Ita laudat ChryiosL t VH, p a g . 681 B. Varietas ergo n o a ex oodicibus A c t u u m , sed Chryso(m) GubernatUmem. G u r a m .

EUTHYMII ZIGABENl

567

d a m autem angulum intellexertmt Ecclesiam, u t - .

',

)pote fideles c o l l i g a n t e m , i n cujus caput factus est

Cbristus, c a p u t v i d e l i c e t s i v e p r i Q c i p i u m e t doraina-

, ,

, .
tor.
.
Vert. 42 Domino nottrti. EUam boc pars
, ,
est d i c t n propbeti, dooens, quod Dei quoque , ,
lantate fiet bujusmodi angulus, i d est, conjanctio
,
p o p u l o r u m : et q u o d admirationi a p u d ornnes erit
, , hio a n g u l u s , non solum quia yariie adornabitur , ,
tutibue, t e d etiam quia omnibus insidiit erit eupe .
rior.
.
Vere. 43. Idso ipsius. Regum Det dioit custo , * {
d i a m e j n s q u a serrabantur : nationem vero facieo ( ,
tem dignos ejue fructus Tocat genus Chrietiano .
nim.
1 . ,
V e w . 44. Et conftingetur. Offendens i n i l l u m ,
, , biipsi nocebit, et non i l l i : quod p a w i eunt p r i n .
cipes eaeerdotum et Scribce ao sonioret populi.
'' . '' (62) , ,
Vers44. Super eum. Super quemcunque ag , -

g r a T a v e r i t se,hocestcuiiratu8fuerit, comminuel et

disperget, ao exterminabit eum, quod faotum est

i n totum genus Judfflorum : traditam naroque est
Romanis militibue i n direptionem.
Vert. 45. Et habebant. Ubique bomines timent
et non Deum, Christue autem et parabolas aane d i x i t
etprophetiamadduxit, ut timore correpti malitiam
r e l i n q u e r e o t ; ipei yero oocidere magis i l l u m quaerebant. A t q u i sciebat quod mutandi non eesent,
attamenubiquequodsuum est facit, nihilque praetermittit eorum q u n coayeoiunt.

, (03)
, (64) * .
.
, .

*
. ** ,
,
, .
C

CAP. U . De vocatis ad nuptxat.

CAP. XXII, Vere. 4 . Et retpondem Vers. 3.

venire. Parabola praecedens ea tractayit qaae a d
Passionem usque contigerunt, puta Dei proTidentiam quaerga Judaeos usus est, propbetarumcsedem
at tandem ipsius Salvatoris occisionem. Heec autem
qu nunc proponitur, ea quae post crucem contigerunt indioat, regnum coBlorum Tocans Deam et
Patrem, ouptias yero m y sticam Filii conj uoctionem
ad Ecclesiam credeatium. Daplicem autem intelligimusbujusmodi conjunctionem, et q u hicfitper
fidem ao yirtutes carteras, et q u illic magis supernatnraliter perficienda est. I d autem Tocat nuptias,
t u m propter desiderium quod babetadEeolesiam,
t u m propter ipsius Eoclesiee gaudium. Siquidem

. '. '.

* /

, ,

. , /,

' *
,

' .
, ,

(65)

, , ,

.
etBapdstaspOQSUmUlumappeUaTit.Serrosqaoque *^ * *

dicit apostoloe, q u i p r i m u m Hierosolymie dooue-

, -

punt. Inyitatos , Judaaos q u i p r i m u m ad bujus-

- , , -

modi nuptias fuerant inTitati, o l i m quidem a propbetis, postmodum a Baptista : siquidem a d buno

,
, * (66)

Variae lectiones et noiae.

(62) Forma loquendi insolens. ergo b . 1.

ett pro . ' autem

d i x i t , quod

ita est i n textu. I a mentem alioui Tenire possit ,

propler

Tioiaum

^.

Hentanius quoque Tidetur legieee.

(63) . .

(64) legerit ioterpres.

Sed

(65) , .

(66) Nonoepiteeaeom hajut l o d Heotooiut,

, refertur ad Christum, seu Spoasom; , a d prophetai ot Baptiatam; , a d J u -

daeos. Nam p r o p b e l n et Baptista iottooe a d Chri*

i u m ducebant.

COMMENT. I N MATTfLEUM. CAP. X X I I .

569

570

' populum ipsos servos transniisit : prteterea qnoque

et ab ipso eponso.Etvide hinc quidem Judaeorum
, . '
pravitatem, illinc autem Salvatoris bonitatera. I l l i
txitvor
enim occiderunt, ipse vero C U I Q essent homicidae,
, .
rarsum vocat eos ad gaudiam sempiternum, illi
aatem ab eo resiliunt.

* , .
,
, , , $
. * ,
6 * , . y i .

, &

, ,
.

. " -

I ,

rf

*
. ;
,
.

yers. 4, Rurtum nuptias. Priores quidem servos intelligit Petrum, et q u i cum eo e r a n t ; posteriores rero Paulum et suos. Prandium autem et
tauros et altilia mactata sive parata dixit j u x t a morem qui servari solet i n nuptiis. Et bic quidem dici
possunt deliciae divinorum dogmatum ; io futuro
autem coeleste gaudium a c f r u i t i o . Pertauros vero
et altilia pretiositas ac magnifieeatia convivii declaratur.
Vere. 5. lllisuam.Despexerunt
invitationem;
abierunt ad propriaopera, boc est, detenti suat bis,
q a priora ao potiora babebant.
Yers. G.Reliquivero
-~ occxderunt. 0 impudenliam I DOQ solum non venerunt, sed et eos q u i ad
se missi erant, contumelia affecerunt et occiderunt.
Et in praecedenti quidemparabolailli j u g u l a t i sunt,
q u i fructusrepetebant, inhacautem q u i adnuptias
vocabant. Quid buic insani aequari poterit ? Quo
magisrexpaticnsest et humanis, eo duriores efficiuntur b i ac ferociores.

Vera. 7. Cumquesuccendit.
Vide gubernationem
. "
(uu) actolerantiamineffabilem.PlaQtavit vineamet
.

ad perfectum p e r d u x i t ; tradidit eam agricolis, et
, ,
.
peregre profectus eet. Emisit i o tempore servos
, . - Q repetens fractus :his iaterfectis, e m i s i t a l i o s ; etiam
&M...f._u
^.'..1..
.1.1...
'
-
_
,

, ,

- ,
.

. .

* ,

Ytim
i i i r n 1 o t i o suum
a n n m misit
m i c i t filium
fllitim
/ 1 i 1 / k / k t i i m; quo
m i n
bis jugulatis,
dilectum
etiam jugulato, patienter s u s t i n u i t ; i m o missig
servis bomicidas ad gaudium ceterniim i n v i l a v i t ;
noluerunt venire. Rursus alios m i s i t ; illi autem et
hos interfeceruQt. Tunc demumquasi insanabiliter
aegrotantes, occiditscelestosac perditosillos. Exercitusvero e j u i intellige exercitus Romanorum.
Omnes enim Oei sunt ralione creationis q u i sub
Vespasiano et Tito bomicidas jugularunt, ac civitatem eorum Hierosolyma succenderuot.

, , ,
.

. D

*# ,
0. .
,
vovrro,

' * -

(67)

4*6 .
9 4

'

Vers. 8. Tunc Vere. 9. nuptias. Exitus v i a r u m dicit civitates e i vicoa gentium, quae vocavit
Exitu v i a r u m , ignificaos abjectionem gentium ;
i n exitibue enim abjecti commoraatur. P r i m u m
siquidem apostoli Judaeis pradicabant, c y m adbuc
apud eos esseat. Postquam autem illos ejecerunt,
dicit lis Paoliis .* Vobis oportuit primum loqtu verbum Dei : quia autem indignos vos judicastis, ecce
etmvertimur adgmtes
.
74

A c t . u u , 46.
Variae lectiones et notae.

(67) lta landal Chryiost. I. VII, p a g . 6 8 ! B. Varietae ergo non ex codicibus Actuum, sed Cbryso-

SlOfjDl.

i**)Qubermttonem.

Curam.

EUTHYMII ZIGABENI

571

572

Ked MOv U
, ad genles emidit dicens : Euntes docete omnes

.
*
gentes . Quomodo ergo p r i m u m Judceiepreedica ,
veruat ? Scribit Lucas libro Actorura qaod, cum
ry *
ascensurus eseet Cbristus i n coelum, dixit apo , *
stolis :Accipietis virtulemsupervenienteSpiritu
san ,
cto super vos, et eritit mihi testes in Jerusalem, et
' , ,
in omni Judxa et Samaria, et usque ad extremum
, r |
terrae *. Eccequomodo significaverit, quod a Hie, xoi . **,
rosolymis inchoaturi essent.
.
. * >
Vers. 10. Et bonos. Malos nominat malis assuetos, aut iatemperaptes i n affectionibus ; bonos , *
vero simpiices ac temperantes ad irrationales , ,
, ,
impetus, quibus simulomnibus praedicaverunt apo

stoli, omaesex eequo invitaatesad oonjunctionem
,
,
c u m Cbristo, et eam q u i n pffisenti saeculo et
.
qxne erit i n futaro.

Atqui postquam resurrexit Christue, statimhos 4

, e

Vers. 10 Ef Vers. 11. nuptialem. Dicene

quod impletffi sunt nupti sivedomus nuptiarum,
signiftcavit quod m u l t i ingressuri sunt usque ad
mundiconsummatioaem. In sequenti veroperaboty
docet de futurojudicio. T u a u t e m oibil profundius
scrut^ris, puta quis sit sponsus et quonjodo imu(
cum deceater ornatis ingressus est is q u i nuptiali

ornatu carebat, et si q u i d est simiie. Periculosa

eniin est talium indagatio, et propter profunditat u m speculationis i l l o r u m , et propter libertatem
irabolee, suamquelegem^t*). Siquidem i d solum
abendum estbinc, quod neminem securum esse
oporteat, eo quod ad nuptias intraverit, sola videlicet i n Cbristum fide ; sed postquam baptismate
ablutus est, opus est veste, etiam nuptiali iadui,
boc est, ornatum esse ac d i g a u m futuris nuptiis.
Est autemheec vestis et ornatus, vitapura ao splendida, i n modum vestis virtutibus coatexta.
Hominem itaque vestitum veste nuptiali,
appellavitomnem bominem indigne ornatum. Veetis vero non naptialis, vita est sordida et impura. D
Amicum autem dixit utpote Cbristianum, quanquamindigaetaliappellatione conversaatem. Atqui
per gratiam omnes vocavit : quomodo ergo eos
scrutatur?Quiaconvenit etiameum q u i a d nuptias
vocattis est,regioornatuomnino ingredi, et decenti
slola, grati vocationis respondere. In oorpuptibilibus anim nuptiie respondere qaispiam posael, quod
digna stola difficilis inventu f o r e t ; i n bis autem
inoorruptibilibus nuptii s ablata eet omnis excusatio.
proximo namque est oraatus ae invantu faoilie:
r

. , ,
, ,
.
.
, ,
,
, .
,
,
,
ttp ,
, | , *, brci
(68),
, ,

,
.
,

, ,
. ,
,
.
* ;
, ,
,
. ph
,
,
,

Maitb. , 19. Act. , 8.

Variae lectiones et notae.

68) Intell. .
difficulter redditur. Ergo inUrpra^
duphci modo reddidit, libertatem et suam legem.
Et auod parabola %\iy\ Ufp utitur. > p r o prieest civitatum q u suis, i d eet patrum et major u m , legibus et institutis utantur Parabola ergo

! vt))

(, quffl utitur coQsuetudine et venia

parabolarum, admieceatium nonnulla a d parfioiendam et exorpaodam parabolaio, mioitte partinentia ad rem eam cujas causa inlerposita mk
parabola

COMMENT. IN

573

tyATTfyiJUlfl.

7$

CAP. X X I I .

8 modo illuin vere quffisierimus. Juste itaqae i l l u m

,
ejicit q u i ornatus non erat, tanquam segnem ao
(69). ' ,
negligentem. Siquidem sicut injuste erga i l l u m
.
egerunt qui veoeruat, ita et q u i sordidi ingres , si sunt.

.
f

- * (7C) -

f Sordida namque gerit vestimenta, q u i indatus

non est viscera misericordiae, )>eaignitatem, fratern u m amorem et similia.
Vers. 12. ille obmutttit. Utpote nihil habens
quod responderet, d u m is q u i peccavit seipsum
condemnat. f acere enim, nec posse aliquo modo
respondere, condemnationis est indiciura,

, ,
.
' . .
, ,
, ,
(74) .
/, ,
.

Vers. 13. Tunc ministris.

Angelis q u l a d
puniendum submioistrant. Tanquam facta autem
dicit ea quae futura sunt i n m o d u m prophetiee.
/ .
Yer*. 13. Ligatis extretrtos. Catenam vocat
.
dptentioaem sive eessationem operationis q u
psanibus ao pedibps perficitur, Tunc enitn cessabil
.
QmnU peociftorum operatio, neo amplius vel una
"*, * actio a d judicem placandum dabitur. Operationis
. , , *
, ,
siquidem presens tempus est, futurum vero r e t r i ,
butionis. Ligantur autem manus, quae iniqua
.
perpetrabant]; pedes vcro, q u i ad peccatum gradlebantur.
Vers. 1 3 . I b i d e n t i u m . Neputet quisquam quod
. ;
s o l tenebr sin bujusmodi punitio, boc est sola
, , , , C lucis privatio, a d d i d i t : Ibi erit flelus et stridor
dentium, acerbos demonstrans ac doloribus plenos,
,
q u i erunt i b i , cruciatus. Audiamus et borreamus
- quotquot post d i v i n i baptismatis ablutionem,
,
animam perdita vita sordidavimus, eo quod n o n
, tantnm a nuptiis ejioiendi sumus, t e r u m etiam i n
(72) , miserrimum supplicium detrudendi. Habtnda est
,
itaque cura de vtola interiori, et non de exteriori :
.
quandiu enim de externa curayerimus, de interna
, .
ouram babere non potprimus. Quaeret autem fortas ,
sis abquis, quomodo non Patri potius conjungatur
povTiCtiv. * ,
Eoclesiam quam Filio ? et audiet omniao quod FUiue
, ;
q u i oafnem atsumpait, c u m ea conversatus est,
, ^, , et quod Filio oonjuncta, etiam Patri conjungitur.
. , -

fiv , ,

^. D

, , , rtpa,
.
.
. \ ,
- " I
.
, ,

D i c i t

F i l i a s

*****

*****

e t

Pater

unum SUMU8

Et:

GAP. L I I . De quxrcntibus
occasione censu$.
Vers. 15. Tune$ermone> 0 profundam ccitateml
Nibileorum cra dictasunt tetigit a n i m u m i U o r o m ;
s e d i n T i d i a ebrii, ad insldiaa convertunlnr et q u i a

Variae lectiones et notae.

(70) Hoo in neutro meornm raperitor. E x Tbeoplrgrtoelo ett, p. 130 B.

Vers. 14. Multi electi. Hooetiam d i x i t i n flne

paraboto de operarie mercede conductis.

* Joan. , 30. Joan. , 9

109) FOTte ?.

(71) , .
(72) /, .

675

EUTHYMII

ZIGABENI

576

propterturbam a p p r e h e n d c r c e u m non poterant, ut , ?, ' Dictum est siraul deliberant, ot eum interrogadone

illaquearent.
Vers. 16. Ei Herodianis. Dictum est de Herodianis viceiimo primo capite : hic autem dicit
Cbrysostomus per Herodianos intelligi milites
Herodis, q u i tunc eo accesserant, et simol a Pbarisreis emissi sunt trnqaam testee, ei quid fortassis
oontra Ceesarem reeponderet. Erat enim Herodet
amicus Ceesaris. Lucas vero de emissis eorum
discipulis manifestius s c r i p s i t " ; insidiatorcs i l l o t
appellans, et qood justitiam simulabant, propter
quam videlicet enm interrogabaat, et quod miser u n t ut captareut eermonein ejus, et traderent
eum principatui et potestati pnesidis. Sperabant
enim quod contra Caesarem responeurus esset.

* .

(73)

^,
^
,

<

(75),

(74)

,
-

, ,
$

. , -

Vere. 16 Dieentes si$. Vide impudentem

adulationem qua usi sunt, inflare eum ctipiente*
ac emollire, ut omnino responderet. Verum i
verax est, quomodo alibi dicitis quod educit
mundum ?

" ,

,
.

, ,

* (76) ;

Vers. 46. Et doceas. Ei quomodo r u r s u m

dicitis, quod est a Deo ? V i a m autem Dei
dicunt virtutem, per qtiam progreditur quispiam
ad Deum.
1

. ,
; ,
' { .

Vers. 16. Et hominis. Et boc dicunt, i n c i , ,

tantes eum ne Caesarem vereretur : aut ejus
' ,
timore omitteret ad interrogata respondere. Vera
*
certe erant quaecunque de eo testiflcati f u e r a n t ; C , ,
ea tamen i n v i t i fassi fuerant ad insidiarum ap , *
parationem.
.
Vers, 17. Dic videtur t De boc videlicet quod
te intarrogaturi sumus.
Yere. 17. Licet an non ? Latina d i ctio est, idem significan* quod tributum aut vectigat.
Licet autem, boo est, fieri potest aut justum est.
Olim siquidem Judaei d u m leges stias observarent,
o m u i fruebanturlibertate ;postmodum verocum eas
praetergrederentur, servieruot Romanis, quorum
princeps eratCeesar, et illis tributa pendebaat. Inter-

; .

; " ,

, , . ,
. , ,

, , .
* ,
* ,

. ' (77)

rogant autem mabgoe acdolose,ut siliceredixerit, , ,

commoveant adversus eum etiam turbas,utpote euadentem servire CeBsari, et subjicientem homini populuni D e i ; si rero noa iicere responderit, tradant
eum praesidi, taaquam defectioaem a Caesare b e l lumque consulentem (xx). Quid ergo is q u i fons est
3cienti ?
9

Luc. , 20.

Joan. , 12.

'

,
* ,
,

* ;

Joan. , 16.
Variae lectiones et notae.

(73) Tom. V I I , p . 687 A.

(74) , omittit A,
(75) ' .

(xx) Consulentem. Soadentem.

(76) Etiam bic Chrynostomus babet,

. V I I , p. 687 C .
(77) , pro , '

577

COMMENT.

, ,

. ;

'

Marous simulationem

. 18. Cognita dixit.

d i x i t . Lucas autem versutiam.

Yers. 18. Quid hypocrita ? Simulantesquidem
interrogare, ut quod j u s l u m est cognoscatis : foveam autem fodieates per interrogationem, i n quam
me prscipitetis.Cum ergoostendissetquod sibicogni ti eesent, reepoadet tamen et ad interrogationem;
et yide quomodo ?
Yers. 19. Oslendite census. Apod Marcum a i t :
Afferte mihi denarium ut videam ;
similiter apud
Lucam . Numisma enim dicebatur etiam denariue.
Qucesivit autem videre numisma, ut responeionem
mirabiliter ad eo fabricaret.

* , .

578

1N M A T T H J E U M . C A P . X X I I .

Vers. 19. At
Vers.21. Casaris.
Nonignorans
iaterrogavit,
sed
u
t
ex
illorum
responsione
*
suam fabricaret sententiam.
.
Vers. 21. Tunc Ccesari. QuiaCaesaris est, red . , dite
itaque CaBsari quae sua suot. Ideo enim n o n
. [
, , ', , . " dixit, Date, sed,Reddite, tanquam e a q u ejussunt.
Ne autem d i c a o t : Homini nos subjicis e t n o n Deo,
,
addidit:
,
Yers. 21. Et quoe Deo. Licitum est enim et bo . minibus dare q u c conveoiunt, et Deo quee deben , *
, , , tur. Illis quidem tributa, et si q u i d est s i m i l e ; huic
autem pietatem et observantiam mandatorum. Po .
testautem dici Caesar diabolus, q u i m u n d i p r i n * ),
ceps est, cui reddenda sunt q u sua sunt, puta
,
G omnis malitia omnisque carnalis affectus.
otiov .
Vers. 22. Et abierunt. Admirati quidem sunt,
. ,
verum
non crediderunt, quod ipsum magna est eo .
r a m accusatio.

. . .

(78)

!
,
,

',

, -

, . '

" **-*


'*

>
,

(79)

(80)

,
.

CAP. U I l . De Sadducccis.
Yers. 23. In illo resurrectionem. Diotumest de
seota Sadducasorum tertio capite : b i ergo resurrectionem ex mortuia negabant, eo quod i n Mosaicie Scripturie bujus manifesle n o n fiat mentio :
n a m bas solas agooscebant, aliie libris non receptis.
Sed, odementiara 1 imposito Pbarisaeis eilentio, q u i
inler Judaos diligentieeimi et acutissimierant, Sadduceei bis inferiores quasi euccedentes ocourrunt
Gumque maxime oporteret eos animo r e p r i m i ao
mcestoe esse, audacia imprudentes facit ao temera

rios, et impossibilia tentantae. Et quia i n propbeti' cis Scripturis manlfestius coatinebatur dogma reeurrectionis, euspicabantur i l l u d docare quod talee
resurgerent bomines, quales erant priusquam morerentur, cumaisdem babitibuset affectibus, ideoque ad subvereionem hujuemodi dogmatit, afflola
apud 86 occasione (yy) accedunt

* Marc. z u , 1 5 . Luc. xx, 23. Marc. x u , 15. L u c . zx, 24.

4

Variae lectiones et notae.

(78) , o m i t t l t B.

(80) , .

(79) i . . . El ergO .

(yy) Efficta occasione. Ficta a se

narraiione, ficto a 86 argumanto.

880

89

Vers. 24. Et *t#o. lege Mosaioa occaslo&em

. . *
,
commenti sumuot, ot Y e r i s i m i l e appareat quod
qaaeritur. I o scriptura siqaidem Deuteronomii p r o - . 1 * $ ,
cepit Moses, u t uxorem m o r t u i absque liberis,
rursum dacat frater ejue , et q u i q u i d p r i m u m na- ^ 4
, *
t u m fuerit nominetar i d fllius fratrie mortui, ad
, *
ejus memoriam. H s c itaque eunt legis. Vide autem,
, .
q u i i h i machinentur?
7

. , -

;
Vers. 25. Erant - Yers. 2 8 . eam. Septem eot
supponunt, u i magis intricatum videalu* prohlema.
Intentum autem Sadduceeorum erat, at si*e unius,
sive omnium respoaderet, s U t i m opponerent q w d
cum iterum futurse eeseni nuptiae, certe etseot et
puerperia et nutritio infantum, q u a s t u . peuniar u m , judicia, bella ac eegritudioes, rursumqae mortes, et omnia q u i n preeienti vita babentur, et ita
vita illa non erit alia ab ista ; quod si eadem orit,
ad q u i d futura est resurreclio ? Itaque n o n erU
resurrectio. Quid ergo Cbristus ?
f Mulier quidem esse potest humana n a t u r a :
septem autem v i r i , septem legee variis temporib u s a Deo ei traditee ad instructionem et p i o d u ctionem fruotuum jastitiffi; n a m dictio q u
legem significat, apud Graecos masculioa ett, ideo
convenienter illie v i r o e denotat, oum quibus quaai
cum T i r i s suocassive conversata est nee tamen a b
ulla verum habuit fruotum. H a r u m prima futt, q o e
Ad i a paradiso tradita eat. Secuoda rursua eidem

,
. ft

, ,

, , ,
x a l -

*"\"""*

, , x d
.
' ,
" . ;
[ (81) -
,

^
, , , **
,

'

, *
, , * , * , ^

data extra paradisum i n statu pcenarum (xx). Tar- C , }

' * ,
t i a quee Noe data est de area. Quarta quae Abraham

data est de circumcisione. Quinta quae eidem de

Isaao immolatione. ftexta q u Moei. Septima q u e
per propbetas. Itaque demones qai doeent n o n
credere resurreotionem, iaterrogant maligne per

, , .
^, ,
,

c o g i t a t i o n e e . Si, inquiuot, i\itara est mortuorum

r e s u r r e o t i o , j u x t a q u a n harara septem legom b u mana tuoc natura eoDversabilur f trt 1 secrjndam

aliquam barum dixerimiifi, hiferatil r ergo sine
fractu i b i erit aut vana huraaaa T h a prioribus rufsut obnoxia m a l i t . 8ed vera ac safotaris ratio
pietatis siieatium b i e imponH, docens alteram esse

, ,

vitam

poBt resurreetioaetri. Qaod si quis etiam

; *|,

. *
*
, ( *
. n

septem millia anaorain pnesentis m u n d i accrpiat,

sive eeptem seeoula quibus t i x i t b o m i n n m natura,
a verisimili non abeiTabJt. Nullius antem e r i t u x o r
post resurrectionem, erxm b c fiaem habeant, sed
aliad ewculum octayum quod finem noo babet, acoipiet illam.
Vers. 29. Respondens Dei. F a l l i m i u i , u t q a i
7

^ , , .
,
(82),
, ,

.}
.

Deut. xxv, 5

(81) Quee b i c inclusimus. ea i n x L l e m n t a r

l n margine, tnbuunturque sanoto MaxSmo, cujus i n terpretationes p l e r a q u e omnes allegoricaB, obscurae

(zz) In statu poenarum. Poenee foco.

atqae tortuos s u n t Ayertat D m m mo^kmm

litoVria t M r k laia

telmrelai.

(82) , pro , .

COMMENT. MATTrLfcUM. -

581

,
,

talem, qualem vos suspicamini, docent resurrectionera : et veluti ignorantes virtutem Dei,
quae mortuos* resuscitare potest, sine prioribus
babitibus et affectibas.
Vers. 30. /n nuplui tradenlur. Neque viri
matrimooium contrabent, neque mulieres n u p l u i tradeotur, boc est,non conjungentur viris, utpote non exsistenteibiaffectunuptiali. Apud Lucam
autem a d d i d i t : Neque amplius mori poterunt ;
ostendens quod nuptiae propter mortem factee
sunt, ut loco mortuorum a l i i generentur ; u b i
autem non est mors, j a m neque nuptiee sunt.
Vers. 30. Sed erunt. De solis jastie dicit hic,

.
. ,
,
, . ; ,
* , ,
^,

^. ,

.
* .

58*

, intelligitis propheticas Scripturas qum

. -

, ,

CAP. .

, , -

quod deinceps quasi

aogeli erunt, quantum a d

affecdonum ac voluptatura carentiam ; preeterea

etiam quoad immortahtatem lucemque perpe . ,
ttiam (). Quod aufem d i c i t : quasi angeli
, , ,
Dei i n coelo, boc est, qtiasi angeli Dei, q u i sunt
. (83) .
i n coelo. I t a enim dixit Marcus ' . Lucas vero
, ,
quod majus est d i c i t : Et fllii erunt Dei
, ,

cum futurum sit, ut sint filii resurrectionis, hoc
, .
* , est, regenerati per resurrectionem quee est ite / rata generatio. De justis enim etiam ab eo d i ctum est : Qui vei o digni habebuntur, ut sacu , .
lum illud consequaniur et resurrectionem ex mortuis , etc.
[' (84)
f Angelorum natura divisionem i n masculum et
,

,s

ferainam

?, (85)

].

n o n suscipit,

quia mortalis

natura

est hujusmodi divisio, ut per flliorum procreationem, quee i n nuptiis est, repleat i d quod morte
evacuatur.

Vers. 2i.De Yers. 32. Jacob ? Quia i l l i Mosen

objecerunt, j a m etiam Mosaica Scriptura eorum
> . $
o b d u r a t o r a . I n l i b r o enim Exodi scripta eunt ,
.
quae bic dicuntur. Et considera rationem, Ego
* , ,
sum Deus Abraham, et Deus haac et Deus Jacob,
, *
non penitus m o r t u o r u m ; n a m si penitus m o r t u i
, , *
fuissent, dixisset ubque : Ego eram Deus; nunc
, , , autem quia dixit, Ego sum Deus Abraham, e t c ,
. ' ,
ostendit quod eorum q u i resurrecturi erant, t a n (86)
quam vivorum, Deus esset. Sicut enim Adam, licet
, * $ , r$
yivebat post l i g n i illiua esum, attameo i o dia
,

f f

. , , ) q
#

ovv , .

. O ,
f

, .

Luo. xx, 36.

Marc. xu, 25

1 0

L u c xx, 3fr

0C O

m e d i t , mortuus est per mortis seatentiam

sic et isti quanquam mortui eraot, attamen vivebant per resurrectionis promissionem
Vers. 32. Non viventium. Deus siquidem et est,
et vivit : mortuus vero nec est, nec vivit. Atqui
alibi scriptum est : Ut et mortuorum et vivorum
dominetur . Sed i b i quoque mortuoa intelliga eos,
il

Ibid. 95.

1 5

Exod. ui, 6.

Y&riti l4otiott#i et nblm.

(83) Urget ergo arttaoltim el apud Maroatii.
(84) IncJosa codex uterque in margine babet.
(). estluxperpelua, sed lucidum.

(85) Mafim, o k .
(86) , pro .

1 1

Rom. xiv. 9.

581

ZIQABENI

583

qui resuecitandi eunt. Lucas autem addidit , . , >.

, * .
quod omnes i l l i vivunt, sive apud i l l u m .

.
Vers. 33. Cumque audxssent ejus. T u r b e sim , ' ,
plices et i n c o r r u p t e . Ut aulem d i x i t Lucas , q u i , , .
dam etiam Scribarum dixer unt: Magister, bene dM
, *
sti; b i enim resurrectionem quidem confitebantur,
*
attamen admirati sunt et ipsi argumeoti m o d u m ,
, * el interpretationetn Hlius sermoni*, Ego sum Deu$

.
Abrakam, e t c , nec amplivs audebant eum quid.
quam interrogare. Nam etiam boc dicit L u cas .
l 4

, 3

*, '. .

Cap. LIV. De legis doctore.

; Vere. 34. Pharisxi autem Vere. 36. Ugef Si^
_
lentio illis imposito r u r s u m i r r u u n t h i , ac legis
*!^1^
, , .
doctorem proferunt, n o o discere volentes, sed
~"
~
5, dolose agentes. Quia enim i d erat p r i m u m p r w , , ,
ceptum :DiligesDommumI)eum tuum,elc., opinali
,
eunt quod aliquid etiam de seipso addilurus es , ,
eet, eo quod se quoque Deum diceret, et i t a
.
tauquam blaspbemus, occasionem ipsia calumniandi piwberet.
* .
Vers. 37. Jesu$ autem Vers. 39. teipsum. Co, , *.
gnita eorum malitia, respondit quidem irrepre , bensibiiiter, quod interrogabatur, sed addidit et
, ,
secundum preceptum, per boc illos objurgans,
,
utpotc q u i se n o n amabant, sed invidia ac i n . , >
sidiis prosequebantur : eoque flne etiam nunc
. ,
rogabant : nain si diligerent noa tentarent. S i raile autem p r i m o d i x i t secuadum, quoad m a - C ^ w d w o r x r o : . ,
.
goitudinem : magnum est enim et boc. Nam
, , ~
aibi mutuo ba-rent ac se iovicem ferunt haec
*
duo preecepla. Siquidem q u i Deum diligit, etiam
,
p r o x i m u m diligit, servans illius p r e c e p l u m : q u i
.
autem p r o x i m u m n o n diligit, nec Deum diligit
transgrediens ejus praeceptum.
Secundum, n o n ordine legislationis, sed v i r [ (87) , rf ,
tute. I n alia enim parte ponitur boc prae *
ceptum.
.]
Vers. 40. In ~ pendent, Dictum e t t de hoc
*
manifeste quinto capite. Qure ergo i b i dictum
, ,
illud : Ua enim est lex et prophetse
Sed apud
(88) . *
Matlhaeum tentator dicitur bic legis d o c t o r ; apud

MarcumveropoUusJaudedignushabetur.Quare?

Quia p r i m u m certe tentavit, ut dictum est, a

Pharisaeii directus (b) : animadversa autem r e sponsione sueeepit eam, et conversus, rem ita t e
babere confeesus est: et deinde Jesus intuitua e u m ,
quod adbibita mentis ratione desponderet, ait i l l i :
Non longe e$ regno Dei ,boc eet approxim as fidei,
qui inyidiam abjecisti et verilatem confeseus es; hoc
f ,

L u c . x x , 38.

i b i d . 39.

i b i d . 40.

, '

. ;

*
, , , ,

, ,
(89) rf

Matth. v n , 12.

, ,
1 1

Marc. x n , 34.

VarifiB lectionee e t notaB.

?
5 ? mar^iae habet.
(88) Ex eo, quod codicee plenque etiam anta
consonam, habent , ut hic viciere iicet, orta
e

(b) Directus Missus

, , , *

est yitioea lectio .

(89) Dedi , k>oo (.

Forto i n codice invenerat *

COMMENT.

IN MATTHJEUM. -

586

CAP. .

or - autem d i x i t adbortans i l l u m ad perfectam

fidem.

Et hffiC apud Marcum invenies.

*> .
. OTf. *

CAP. LV. De interrogatione

.
; ,
, , , '
. 5 *. , , ,
. ,
* ,
,

Dominx ad PharU

t90$.

, . ,
$
, , * T j * -

Vers. 41. Congregatis est f De Cbristo, inqait

q u i annunliatus est a propbetis : n o n d u m autem
advenit, u t vos dicitis, sed exspectatur a vobis. Et
vide sapentiam. Putabant i u i , ut d i c t u m est,
Christum a d d i t u r u m quidpiam et de seipso i n
p r i m o praecepto, ut se quoque Deum esse demon*
straret. Hoc autem ipse non fecit u t evitaret i l l o r u m
vafritiem, sed seorsim de sua disputat divinitate,
nec i d ex manifesto sed oblique, ut o m n i careret

luspicione : et quantum ad i d quod apparet, de

Christo q u i exspectabatur et iaterrogat et enuntiat,
i n rei veritate autem b c de seipso d i o i t

.
, .

Vers. 42 Dicunt ei David. Propheticis sermonibue hoc cognoscebant. Simpliciter autem filium
, , Dayid, sivenndum bominem Cbristum suspicaban,
tur ; c u m tamen propbet hunc non simpliciter
, (90) .
f i l i u m David, sed et Deum preedicarent.
; , , ,
Vers. 43. Ait Vers. 44. tuorum ? I n Spiritu
, ' .
videlicet sancto, sicut d i x i t Marcus, et non a
seipso * .
; ,
Vers. 45. Si esVWoc dixit noatollens Cbristum
, [~ C filium esse David, sed erroneam arguens opi ,
nionem, quia non est ejus filius talis, qualem

, , ,
, & .

l p s i e u s p i c a b a n t u r , b o c e s t a u d u s b o m o : sed et Do-

minus ejus. Dicitur enim filius ejus, utpote ex

radice ejus, j u x t a bumanitem, generatus ; Dominus autem ejus tanquam Deus illius. Ob i d itaque
usus est Davidico verbo ad Pbariseeorum confutatioaem, ostendens quod noa solum filius esset Dav i d , sed et Dominue ejus. Nos vero etiam boc i n terpretari oportet. Ait enim David : Dixit Dominus Pater, Domino meo Filio suoCbristo, post
a a B u m p t i o n e m i n coelum: Sede a dextris meis, sive
fruere meo regno, p a r i i n tbrono, p a r i i n honore
mecum permanens . I n i m i c i autem Gbristi inter
sensibiles q u i d e m p r i m i sunt Judaei, deindegentes

, ( ,
& * ,
.

, ,
, .

*
, , , , ,
, )
.

" f " *

* -

Ioio.

mpl

(91)

E U , v .

. ,

. H

Marcus autem a i t , quod boc dixerit doceos i n templo, et quod multa turba libenter eum audiebat. Verisimile eet enim de b o c p r i m u m interrogasse Pbariseos:deinde etiam de boc i a templo docaisse t u r b a m .
, f

, ,
1 1

Harc., xu 36.

* Psal. , 1.

f1

V e r s . 46. Et ampliui. A d mortem enim a p propinquans de perfectis diseerait oum illis, nec

Marc. x i i , 35, 37.

Variap lectiones et notae.

(90) , , .

(91) , .

(<?) Deperfectis. Ultimo. Forte legerat

PATROL G R . C X X I X .

19

687

588

ZIGABENI

Bolum os eis obduravit, sed et timorem i n futurum ,

.
jpsis mcussit.
. . TOTC
. , , "
CAP. XXUI. Vers. i Tunc suis. Timc, quando ?
, , (92)
Postquamtentaatesrefrenavit: postquam effecit, ut
,

ampirut non auderentillum interrogare: postquam

.
demonstravit eos immedicabiliter eegrotare.

. , ,
Vere. 2. Dicet*: Vers. 3 . ne feceritis. Mo, , .
saicffi, inquit, sedis, q u doctorum est, facti sunt
,
, *
euccessores : ideo quwcunque dixerint vobis ut serveiis, servate et facite; non enim quae sua sunt di . , cunt quando doceat, sed qaae Dei, et qu per , ,
Mosem statuta sunt. Cum autem dicit omnia, non
. ,
omne iotelligitstatutum, puta de sacriticiis quoque
,
ao cibis, aliisque similibus. Quo enim pacto i d
*
juberet, com i a praecedentibus finem bis imposue
;
r i t ? sed omnia simpliciter quee mores corrigunt ^ ,
ac melioree reddant, nec evangelicis dogmatibus
.
contraria sunt. Juxta opera vero eorum nefeceritis;
. '
euis namque doctrinis adversantur, easque coar, . ,
guunt. Docuit ergo non oportere i n praceptores i n , eurgere, etiamsi pravam babeant conversationem :
,
sed doctrinae quidem eorum obedire, vitam autem
,
eorum iadigaam imitari. Doceates namque
. ',
fide digni sunt, at non suat imitationo d i g a i con .
versantes.

Poteet autein et aliter dici, quod quia ad servan" ,

dam turbam, tandem manifeste reprebensurus erat
malas i l l o r u m operatioaes : ne putarent quidam,
,
quodamoreprincipatuseorutn caiuinniareturillos,
,
bujusmodi p r i m u m curat suspicionem, dicens :
,

Omnia qu&cunque dixerint vobis ut servetis, servate ^ ( 9 3 ) , * ,

etfadte, etsi non propter vitam i l l o r u m , at p r o , ,
pter digaitatem ac doctriaae sedem. Ne tamen
,
quidam adhaereotes doctrinis eorum, imitareutur
* ,
quoque ipsorum vitam, a d d i d i t : Juxta opera vero
, ( ,
eorum ne feceritis. Et i l a u b i sese suspicione libe, .
ravit, incipit reprebensiooem.
^ ,
.

Vers. 3 . Dicunt faciunt. Vide unde incipiat.

. , .
Quicunque certe legem transgreditur, condem
nationedigaus eet; praeceptor tamen triplici digaus
* , ,
e s t : t u m quia transgressor est, t u m quia alios
, ~
debet corrigere, t u m quia nocet etiam discipuiis.
.
Vers. 4. AUigant hominum. Onera graviapor - ,
tatuque difticilia, vocat altUsima et eiquisita prae
cepta ciroa conversationem. Humeros vero opera-1 ) * , *
tionem b o m i n u m . Apparet autem quod praeter
. ,
legem quoque aliqua jubebant.
.
Vere. 4. Digito autem ta. solnm bumeris
.
suis portare nolunt, qu aliorum bumeris fereada

,
imponunt, u t suo exemplo promptiores illoe red ( ( 9 4 ) , dant, sed nec digito suo ea movere volunt, boc
* "
est, i n parte, et summis, ut aiunt, digitis attingere.
,
, .
Dicit eaim et Lucas : Uno digitorum vestrorum
V a r i a l e c t i o n e s et nolae.
(92) , apud
legitur .

Cbryeosl. V I I , . 7 0 0

( 9 3 ) , pro , .
(94) ', pro , .

COMMENT. I N MATTILEUM. -

589

CAP. X X I I I .

59Q

, (95) onera attingitis

. Subditis siquidem j u b e n t
.
exactissima, sibi ipsis autem omnem permittuat
,
iioeatiam, cum contrarium fieri oporteret : u t eei, ,
ipsos potius arctarent,aliis vero multa ignoscerent.
, Vers. 5. Omnia hominibus. Omnia, queenam?
.
Quea sibi bona videatur. Et obserra quod p r o d i c t o
, , ;
accusationes de crudelitate et segnitie e r a n t ; boo
. , vero crimen est insanientium ob vanae glorim
, - appeiitum. Deinde ostenditquod neque de magms
{ . , ' glorientur, utpote egregiie operibus destituti, sed
, ' '
de parvis quibusdam et vilibus, quod ipsum auget
,
etiam accusationem.
>

Vere. 5. Dilatant suorum. Haec erant de quibus

g tanquam de egregiis operibus vane gloriabantur.
, .
Oportet autem et de bis dicere. Quia continue Dei
.
beneficiorumobliviscebantur, juesit ea Deuslibelhs
,
inscribi, et magistrorum appendi manibus, u t

semper yiderentur, et i n memoria baberentur. H u , jusmodi vero Ubeiluli phylacteria dicebantur, eo
, quod aboblivione servareat ac protegerent,
, . ,
. Rursum ne preeceptorum Dei oblivi ,
scerentur, jussit Oeus fragmentum b y a c i n l b i n u m

assui j u x t a pedes orae palliorum, u t semper appa , , ,
rens, bos praeceptorum Dei memores efficeret, et
.
haec vocabant , boc est ftmbrias. Scribae
.
itaque et pbarisaei praecepta quidem negligebant,
,
bujusmodi autem latis pbylacteriis sese ornabant,
,
dictasque fimbrias palliorum suorum p l u r i m u m

. {, '

, - ^ ^ t e i i d e b a n t . hisgloriaiitesac stulte sesejactantes.

.

Haecautem Marcusstolasappellavit,dicens
: Prospicite, sive cavete Scribis qui amant in stolis ambulare
Similiter autem dixit et Lucas '*. Neo i n
bis tantum (d) amore gloriee inbrrni erant. A u d i
itaque.

, -

, , ,

. ,

.
'. ,
, .
.
" .
.
,

* ,
, , . , ,
. ,
.

* Luc. x i , 46.

Maro. x n , 38.

Vers. 6. Amantque synagogis. Primos

accubitus, dixit, i n ccenis, ac prima sedilia i n synagogis.
Nam i n coenis accumbebant, i n synagogis vero sedebant.
Vers. 7. Ac Rabbi. Amant salutationes, sive
corpore fiant, sive appeUatione. Amant et vocari
ab bominibus magistri, quod Hebraice dicitur
Rabbi.
)
Vers. 8. Vos estis. Gaetera quidem, usque ad
i l l o r u m duntaxat perduzit accusationem tanquam
vilia, nec ad sui correctionem longiorem requirentia eermoQein. Principatus autem amorem, utpote
m u l t o r u m causam m a l o r u m , io medium adducit,
ao diligentiue castigat. Ne vocemini,
i d est, Ne
vocaricupias.Nam si voe i t a v o c e n t a l i i , n o n e r i t i d
a d veetram condemnationem.

Luc. x x , 46.

Varise lectiones et notae.

(95) , , .
(d)

Tanlwn.

Greeco additur : Sed et in aliii

exiguis

rebut.

E U T H Y W I HGABENl

B9i

Vers. 9. Et ccelis. Hoc d i x i t n o n prohlbens

T o c a r i patret eoa q u i juxta carnem genuerimt, aut
e t i a m j u x t a s p i r i t u m , sed u t eciamus q u i s e i t preecipue et tanquam p r i m a causa pater noster. Nam
hio eoius est nobie q u i i a ccelis est Deue. Qui vero
j a x t a oarnem ao j u x t a spiritum sunt, cooperaiorea
magia aut ministri nativitatis nobis sunt. Dicit ergo:
PatremvobiapraBcipuumeUanquam primamcausam
ne vocetis vobie i n terra. Isenim est onus qui i n CCBl i s est, q u i i n Trinitate peraonarum unus est Deus.
Vew.

10. Nec

ChriStUS. '

(qaod bic interpretantur magitter) u n u m sant.

Repetit ergo priorem sermonem a d augmentum
detestatioois bujusmodi m a l i . Sicut ergo quanquam
Tonus magister dicatur Cbristus, excluditur
Pater, q u i n etiam dicatur magisler : i t a quoque
licet unus Pater noster dicatur ipse Pater, non excluditur Filius q u i n etiam dicatur Pater n o s t e r :
n a m onus et anas ad oppoeitam distinctionem dicia
sunt b o m i m i m et angelorum.
Venu 11. Qui autem minister. Ablegata
misera servitute a m o r i s priacipatus, docet etiam
deinceps q u o pacto i d effugere potcriiaua, puta
ministrando sive deprimendo aosipsos. Deinde
ponit etiam elationis p r o m i u m , similiter et p r o p r i dejectioais, u t i l l a abjecta banc assumant.
Vers. il.QtHsqui$exallabUurM8L*ima.
possessio
est animi modesiia : ideo frequeoter de ea disserit,
continua monitione bano dificaos in aaimis discip a l o r u m . Jubet autem aon solum p r i m a n o n amare
sedilia, sed magis postrema prosequi. Ulud enim dep r i m i t amantem, hoc autem exaltat prosequeatem.
CAP. L V I . De deploratione Scribarum et Pharisxorum.
Vers. 13(vulgol4). Vxhypocritx. Universalius
aocepto vocabulo, bos appellat bypocritas, uipote
aimulantes pietatem ac virtutem.
Vere. 13 (vulgo 14). Quia viduarum* Quibus
auxiliari oportebat. A d eas eoim sub pnetextu defensioaia accedentes, magis atterebant,substaatiam
earam coasumeado.
Vers. 13 (vulgo 14). Et precantes. Oocasione
devoraadi domos viduarum, sive quae i n domibus
earum sunt, prolixe exaggerata orantes, u t viderentur sanoti ac reverentia d i g n i .
Vers. 13 ( T u l g o 14). Ideo judicium. Quia
tanquam tutores earum ingredimini, eed veluti
oorruptores egredimini, propter boo graviua c o n demnabimini. Judioium enim vocat condemnationem. Siquidem quisquis peccat, supplicio dignue
e a t : q u i autem virtutem facit peccati occasionem,
gravius punietur. Deplorat autem eos ac redarguit,
p o p u l u m instrueas ne fallalur ac ne propter i l l o r u m
dignitatem velit etiam eos i m i t a r i .
Vew. 14 (yulgo *3). Vx introire. Claudilis,
inquit, ipsum ante bomines, puta ante vosipsos,

59*

. ,
,
, ' , .
. fyttv 4
, ,
, .
,
, *7

.
'
* ' , . "
, ,

, ,
.

.
.
, ,
, d , , . ,
, , .
* ; * , $

.
,
, .
. -'
.
. ,
,
.
* *. .
, , ,
.
. , , ol ,
' ,

.
. , , ,
.
. ,
* >
. (
, ( ,
.
. , ,
, * ,

COMMENT. . CAP. X X I I I .

608

- ,

, .

Boptla

,
,
, "

,

,

, ,

. , , ,

504

et q u i vobis subsunt: utneque ipsi iogrepia-

m i n i per fidem q n est i n me, neque alios sinati*

ingredi. Ingredientes autem dioit eos q u i parati
eunt ac possunt ingredi. Gravis est autem haec aocueatio. Nam si nulli prodesse, sufficitad condemnationem, q u i etiam nocet, nequaquam veniam
percipiet, cum sit h o m i n u m peetis. A p u d Lucam
vero a i t : TulUtis clavem scientia **, i t a vocan*
tidem quaa i n se est, utpote introduoentem a d
scientiam rector u m dogmatum ao ineffabilig sapienti, quam clavem tulerunt sive abstulerunt a po*
pulo.
Vere. 15. Va? quam vos* CireumUit,
perou>
ritis. Nam i d significat boc loco . Proselyt u m autem appellabat lex eum, q u i ab idoloiatria

. , a d religionem accedebat Judaeorum. Oicit ergo

,
Christua : lnfinitis v i x tandem laboribus u a u m
'

, (96) ,
, . , ,
'

efficitis proselytum, et neo ideo i l l i parcitis, adeo

eetis et ad salutem idololatrarum inutilee, et a d
. ej us q u i j a m advenit segnes, i m o potiue proditoreg
corrumpentes eum vitae vestr nequitia et iaoiexn
tes eum filium geheon, i d eat, familiarem gebea
nee, et ea dignum. I n duplo autem d i x i t . Quiequii
enim preeeeptorem babet pravum, n o n illius sistit
malitia, sed ejuu utens exemplo, solet ulteriu*
procedere.

Vers. 16. Fa? cxci. Quaere vicesimo Q C U Y O

eapite dioti illius enarrationem ; Cmci tunt dnces

cmcorum.
* . , , . - Q
Vera. 46. Qui reus est. Nitel ett puta b o c
Meus est> videlioet debiti. Si quis enim aliquid ee
, , .
donaturum juraverat: ei quidem per t a m p l u m i d
, , ,
jurasset, dieebant huno a d n i b i l obhgari. Quod s i
* , ,
per vas aliquod aureum i d jurasset, dioebant i l l a m
. .
debito teneri. H c autem propter insipientiam
.
dooebant; ideo etiam b o r u m irridetfatuitatam.

,
Vers 17. Stulti aurum ? Cacitatem illis exprobrat, non corporis, sed anim.
.
, , '
Vers. 48. Et Vere. 19. donum. Altare dicit super
.
quod jugulabant adductae viotiinas.
*0 . ,
Vere. 20. Qui Yers. 22. in illo. Emo dioit n o n
quod jurare p e r m i t t a t : quinto enim oapite probi

b u i t omne j u r a m e n t u m : sed quod J u d a l per talia
*
jurarent,
.
Vers. 23. Vse fidem. Cum lex populo juberet,
,
ut daret decimae o m n i u m fruotuum, ipsi etiam
,
circa mentbee, anetbi, a c c y m i n i vilissimarum her>

baruro declmas, exactam subducebant rationem,
, , ,
legem praetendentes. Hos ergo irridettanquamcirca
. ,
nttp9iyyilp.Ltxat, m i n i m a legis preoepta exactUsime acrutantes,
magna vero negligentes. Judicium autem dicit,
, quodfieri debeipro b i i q u i injuste afficiontur i n j u *
. ;
r i a : misericordiam, quamfieri convenit in egenos:
, , (97),

-njfloi.

**. L u c . x i , 52.

Variae lectiones 61 ootae.

(96) , p r o . . e t flSOX , p r o oU
.

(97) ,

EUTHYMH- ZIGABENI

596

-et fldem, qum estin Deum. Lucas autem dilectio- .

.
ncm etiam Dei p o n i t
f -} (98) f Oportet unumquejique doctorum a populo
, , earacTttv
decimare, hoc est, petere a decem sensibus, puta
,

quinque corporalibus, etquinque q u i sunt animae

,
j u d i c i u m , misericordiam ao fidem.
1 4

Vere. 23. Haec omittere. Haec p r i m u m qu

graviora sunt, exsequi o p o r t u i t : et rursum leviora
i l l a Don relinquere, si oxacte legem servare vultis.

, , *,
, &.

.
. Vers. 24. Duees glutientes. Qui parva quidem
, (99)
Tjuriose servatis, i n magnis vero peccatis connive .
tis.
. ,
Vers. 25. VSB injuititia.
lancis aut
patinffi genus esse dicunt. Unde Lucas bujus 10CO
?*.
. ^, boc est, catinum posuit quadragesimo
, ,
tertio c a p i t e ' . Est autem bic sermo eenigmaticus,
*
i d innuens: Corpora quidem vestra purgatis, illa

eniin vocat exteriorem poculi ac patinae partem,
interiores autem animee plenaeeunt rapina et i n j u . ,
stitia afPectionum, boc est, corporalis quidem p u r i
ficationis curam habetis, eam vero quae animae est
.
negligitie. Iajustitiam autem nunc dicimus etiam
,
omne peccatum, eo quod justitia quoqae dicatur
. ,
omnis virtue. Lucas autem manifestias dixit:

Quod intus est vestri, plenum est rapina et mali.
tia".
7

. * - Vers. 26. Pharisaee munda. Cum enim p u r i ficatur anima, simul etiam et corpus p u r i f l c a t u r ;
, *
cum autem purificatar corpus,non simul p u r i f i c a - ,
. ,
t u r et anima. Animam itaque purificare convenit,
.
ut pariter purificetur et corpus.
Vere. 27. Vae spurcitia.
+ + quidem
. (1) ,
est calx, quo tingunt ac dealbant parietes. I m p u r i , *tatem autem appellat putredinem.
.
Vers. 28. Sic iniquitate. Lucas autem d i x i t :
. (2) ,
Quiaesliiut monumenta qux non apparem, ethomi' , -6
nes ambulantes super ea nesciunt * . Sepnlcra enim
, .
' qu8B n o n apparent, intus plena sunt epurcitia,
,
foris autem apparent terra munda ac via publica.
.
. , , ,
Vers. 29. Vx Vers. 30. prophearum.
V,
, [ (3)
' inquit, vobis, n o n quod heec facitis et haec dicitis
] ' , ,
c u m bona sint, sed quod baec facientes el beec

dicentes, ac utrinque p a t r u m vestrorum homicid i u m accusantes,adillud vosquoquecurritis, festi- D , ,
nantes et me et discipulos meos occidere, et quia
*
vane et i n fictione haec facitis ac dioitis; n a m et

YOS eorum quos accusatis bomicidium i m i t a m i n i .
.
.

Vers. 31. Itaque

Luc, , 4 2 .

1 7

prophetas.

Itaque, ex eo

" . ', '

Luc. , 39. . I b i d . Luo. , 44.

Variae lectiones et notae.

(98) Heec i n neutro meorom comparent, Sunt

Theophylacti, p. 139 B.
(2) Henteniue ante boc ecbolium babet j a n c t i m
(99) , .
versum 27 et 28. Proxime autem aatecedeos
() scribendum videtur. Syllaba orta - scholium, , omisit.
YJdetur ex proximo . A l i u d est , aliud (3) Tria heec vooabula omittit A .

COMMENT. IN MATTILEUM. CAP. X X I I I .

597

598

, , ' quodconfitemini bomicidium patrumvestrorum; et

exeo pretereaquod illud i m i t a m i a i , demonstratis

os ipsos filios esse eorum, qui propbetas occide ,
runt.Lucasveroaddidit iComprobatis facta patrum
vestromm ,
hoo est, ea quodam modo suscipitis,
, ,
utpote fledihcando his qui occisi sunt splendida

tnoaumenta; praedicatis audaciam homicidarum :
, CTTW
i d enim de ea gloriantium est eamque approban, ' .
t i u m . Videremini siquidem i n h o n o r e m e o r u m q u i

occisi sunt, ornare monumenta i p s o r u m , et a d
,
accusationem patrum vestrorum praedicta facere,
,
nisi homicidium eorum i m i t a r e m i n i .
.
Vers. 32. Et vestrorum. Mensuram malitiffi.
. . Non d i x i t autem hoc prsecipiendo, sed quod f u t u (4) , r u m erat preedicendo.
picvov.
Vers. 33. Serpentes gehennce ? Serpentes ipsos
", ; " .'
nominavit, tanquam nocivos et insidiatoree ac pe * stiferos. Progenies autem viperaram, utpote simi ,
les patribus suis i n veneno malitiee et i n truculen .
tia. Progeoiee quoque viperarum appellavit eos Jo
annes Baptista tertio capite, sed j u x t a a l i u m intel ,
lectum. Judicium vero gehennae dicitcondemnatio' .
, , nem et supplicium gebenn sive, quod mittit i a
gehennam.
.
,
.

,0

, ;

.
'

Vers. 34. Propter

civitatem. Propter hoc;
propter q u i d ? Quia impleturi estis mensuram malitiee patrum vestrorum. Afti/oautem dixit, ostendens
divinitatis digoitatem. Prophetas autem et sapieotee
ac scribas dicit apostolos, et q u i eos secuti sunt
pastores ac doctores Ecclesiarum, utpote dignos

[- Q habitos propbetica gratia, et quasi ab eo edoctos et

tanquam Scripturam intelligentes. Quod autem d i citur, ex illts, sigoificat quod non omnes occisuri
erant, neque omnes flagellaturi.
.
Vers. 35. Ut (eiram. Sanguinem, iotellige san
" .
, . " , , ' guinis sive caedis condemnationem. Ut veniat, i n quit, super vos condemnatio cujuslibet justi sanguinis q u i effusus est super terram. Lucas autem
' , "
dixi t : UtexqttirtUursanguistminiurn
prophetarum ,
,
q u i effusus est aconetitutione m u n d i a generatione
, . ista. Docetautem quiddam tremendum sermo iite.
oxot ,
Qui enim peccatorum novit pcenas, et nibilomtnas
, [ ( 6 ) eos i m i U t u r , reus est ut ab eo exigantur oronium
,
supplicia, boc est pro unoquoque pcenam luat, eo
,] , ' ,
quod exemplo ejus sese non refrenaverit. Et ex i l .
>
()
' ] .

, ,

11

OCCidetis, i n q u i t , Ut expetatur a vobis u l t i o CU-

juslibet c d i s , quee prius c o n t r a j u s t o s f a e r a t per-

petrala. Audlerant eaim quod Caia septem s u p p l i -

* ,

c i i s d i g Q U s f u e r a t ; Lameoh vero s e p t u a g i n t a s e p t e m ,

, ,

eo quod seae non refrenasset exemplo. Dictionem

autem , u t , aiunt quidam non capi causaliter,

sedut s i g n i f i c e t i d quod f u t u r u m e s t .

. "

, ,

Luc. x i . 48.

9 1

Vers. 35 altare.
Opportune Abel meminit,
ostendensquod etiamceedes illiua per invidiam per>

Luc. x i , 50

Variae lectiones et notae

(4) , p r o , .

(5) Indosa abatmi .

( 6 ) Inclusa absunt A .

EUTHYMU ZAGABENI

599

600

petrata est. Zachariam autem q u i d a m dicunt eam .

, (7)
q u i f u i t unus duodeoim propbetarum: q u i d a m vero
* () *
eum qiufilJueJoadaedicebatur,quietiamZacharia8
, . ,
appellabatur: p l u r e s autem patrem Baptiste. Scri ,
b u n t e n i m se accepisse a p a t r u m traditione, q u
6 citrascriptum per m a n u s p e r y e n i t a d p o i t e r o s , q u
,
traditionum genera nominantur, q u o d erat
, , .
i n templo loous virginibus destinatue : a quo s t a n ^/.
tem quondam i n eo Dei Matrem post p a r t u m , n o n
(

ejecit, dicens v i r g i n e m esae, etideo occisusest i n ier tomplum et altare exterius.

Yers. 36. Amen istam. Quia timore gebenn
qoffi eis impendebat eo quod ventura eseet, bos
D o n commovebat (e), exterret ac propulsat eos ca-

' . , &
' , ,
,
. l a m i t a t i b u s , q u e e n o n l o D g e p o B t f u t u r f i e e r a n t : ideo
.
,
*_% * i
*

.
.
. ,
.
, . , confirmatquod etiam ventura s u n t o m n i a bec, -
.
' '*
,
*
.
.
*
, , ,
delicet q u m i s e r r i m sunt ultionis, s u p e r gene' .
rationem i s t a m , sive super h o s i p s o s . Sub Vespa .
siano enim et Tito apprebenderunt eoi q u a
. Romanis p r o v e n e r e mala.
, *
Vers. 37. Jerusalem ad te. Ad eivitaiem con .
v e r t e n s l e r m o n e m d e p l o r a t b a D C . Reduplicatio au, ,
tem appellatioais, demonstratio ett m i s e r a t i o o i s .
, Ejus etenim miseretur, u t q u o l i m dilecta erat,
$. '
. nuno vero extrema p a s s u r a est, propter iniquita ,
tes i n b a b i t a D t i u m i n ea. Coasequenter autem ex .
M

m v

probrat ei, quod interemerit propbetas quos ipee

a d eam m i s e r a t .

Vers, 37. Quoties noluUtis. V o l u i , inquit, congregarefilio t u o s s u b mea proteatione, quos pec

. , *, -

,
catadisperserantadivinacuslodia. Exemploautem C #.

gailinaa suum i n Judeeosamoremostendit. Quidam

autem sermonem intelligunt de Judaeis per varias
regiones dispersis sub prioribus oaptivitatibus.
Et noluistis, menonrecipientee, sed persequentes et occiderefestinantee. A d oiyitatU babitatores
rureue sermonem convertit.

.

. , ,
.
.

Vere. 38. Ecce deserta. Domus restra eive

templumrelinquiturvobis desertum ab inbabitanta
. i n ea divina gratia. Hoc autem d o m u i iUoramerat,
utpote i n civitate eorum avdificatam.
Vers. 39. D t c o Domini. Etquaodo boc dicturi
eu&t? Volentes quidero, n u n q u a m : nolentesautem
tempore secundi adventus ejue, quando v e n t u r u i

^. , , ,

, rf
.
. ; 'Exm , , ,
, (9) 4V

. est CUm poteslate et gloria magaa ; quando ntllla D ,

erit eis utililas cognitionia. Amantis vero d i c t u m
. ,
est : Nequaquamme posthacvidebitit.
Vebementer
, , , mm
eiquidem amabat; verum despiciebatur, et idciroo
. ' ,
maxime dolebat. Posthac autem dicene, non solum
, '
t tempas i l l u d significavit, sed totum ueque ad Pas , ' .

Variae lectiones et notae.

S
(e)

K a l , ordine inverso, B.
, interponit A .
Interpres n o n cepit (

Redde: Quoniam gehennx metu xnjecto eos non commoverat, quod tilicel futuraett, terret eos ac eertos
reddit calamitatibut. &ehtentia est: QuoniAm ea

(9)", .

quffi r e m o t a s u n t b a u d adeo metaimt bomioes, pen o u l i s v i c i n i s eos l e r r e t . KaTao^a)iCio6ai h . . . . tti

o m n e m d u b i t a t i o a e m falorarttmpomanm loUfire
per pcBnas p r o x i m a futuras.

601

COMMENT. I N MATTHASUM. -

CAP. X X I V .

E i xon , '
. (10) .
, ^ TOJ
,

sionis tempus : pott q u o d ampliue n o n videruat

eum, Quanquam enim visus est quibusdam poet
resurrectionem, at noninfidelibus Judeeis. Quodvero additur ; Benedictus qui venit in nomine DomU
nt, Da-ridicum eat, et ejus data est interpretatio
quadragesimo quinto capite.
. ',
Cap. XXIV. . 1. Et templi. Cam audie (11) , ,
e e n t : Ecce relwquitur vobis domus vestra deserta,
^
admirabantur ei tale templum desolandum eseet:
, .
et ideo accesserunt u t ostenderent ei structuraa tem
pll tanqoam admirandae.
0 . '
Vere. 2. Jernsautem diruatur. Interrogat p r i * ;
m u m 608 ; Nunc baec omnia videtie tam admiran ,
d a ? Deinde preedicit eorum perditionem: e i j a m
, n o n amplius de desolatione, sed de omnimoda de . , molibono prophetat. Marcue autem d i c i t ; Et egre*
,
dienie $o de templo dicit ei unus ditcipulorum swh
. , ,
rum : Pnxotptor. vide qttales lapides, etqualet stru .
cturce. Jesus autem respondens ait illi: Vides matcsf ovrfV*
gna$ has substructiones ? Non relinqu$tur lapi$
; >
super tapidem qui non diruatnr **. Lucas vero ecri$. , peit : Et quibusdam dicentibus de templo, qwdpul chris lapidibus et donis ornatum esset, dixit: Ex
^
,
, ,
hti quce videtis venient dies quando non rtliquetur
,
lapissuper lapidem qui non diruatur
Siquidem
.
aocesserunt discipuli omnes, at ostendarent ei
jtcv ^ t r u c t u m s : quibusdam autom dioentibus apud *
86 de templo, qaod pulcbris lapidibus addonis O N
* , - n a t u m asset, uous diecipuloram ait Cbristo : Pra*
, , ceptor, vide quales lapides et quales structura. At
, , * itte etiam ad caBteros omnee dixit ea qaffl respon
dit.
#

, .
, ,
* , .
, ,

, ,
", , (12).
. '. .

, -

7 * ,

* . - ,

IUTC

x u i , 1, 2.

Luc. , 5.

" Marc.:

Aiunt autem quidam : Atqui i n his quos significavit diebae relictus est lapis super lapidem q u i
non 68t dimtue. Quibus respondemus, quod o m nia quas demonstrata sunt, et admiratione digoa
arant, usque ad fundamenta d i r u t a sunt j u x t a Dom i n i eententiam. Quod ei q u i d adbuo rasiduam
a Romanie reliotum ast, etiam boo a posteris d i ruitar, u t ad aiias structuras transferatur.
CAP. LVII. De consttmmatione.
Vere. 3. Sedente sceculi Marous autem nomina
quoquedixiteorum quiinterrogaverunt: \Petru8 i n qoit, $t Jacobiu, Joannt* et Andreas
Omnes eiq u i d c m acoeseeruat ut disearent; b i autem quatuor inierrogaverunt, utpote majoram habenles fidaciam. Ioterrogant autem o o n tantum de templi

n, 3.

Variaelectiones etnotae.
(10) , o m i t t i t .
( ! ) , omittit .
(12) Posl isla margine codicis a m a n u rao a n t i o r i addila suot baec : , /3a , ' h
4 ,
, ,

, . '
,
1
, ,
. Caret bis Ben-

teniue etiam. N a r r a t u r n t t c pes a pluribus scriploribue.

603

ZIGABENI

vastatione discere oupientes, quantamde lempore

secundi adventus ejus ; ideo etiam seorsim accesserunt De Judaeis hoc manifestum fieret. Sed Matthaeus duo haec eos interrogasse dicit, puta : Quando hasc erunt ? quee \idelicet de templi eversione
d i x i s t i ; et Quod ngr\um adoentus tui et consummationis saculi ? Marcus vero unicam fnisse dicit i n terrogatioaem, de templo solam. A i t e o i m : diitw: bis quando h&c erunt, et quod signum quando hac
- omnia oonsummanda sunt ? Similtter autem scripsil et Lucas
Quid ergo dioendum eet? Quod
unaquidem fuit interrogatio, sicutecripseruat Marcus etLucas. Intentio autem discipulorum erat, ut
de his duobus certiores i i e r e n t : puta de eversione
templi et de secundo Ghristi adventu. Existimantes
autem quod simul heec duo coatingerent, fecerunt
u n a m de utroqueinterrogationem. Verum Matthaeus
intentionem eorum manifestans, i l l a m i n duas d i visit.
Vere. 4. Et Vers. seducent. Nihii a d has iaterrogationes respondit, sed p r i m u m i l l a dicit eie,
q u p r i m u m eos soire oportebat: quee videlicet
futarum erat u t ante illa occurrerent. Luoas autem
dicit : Videte ne seducamini. Multi enim txnient
in nomine mes dicentes : Ego sum ; e t : Tempus
instat. Ne igitur sequamini illos . Venient, pnquit,
nomine meo utentes ad deoeptionem.eorum, q u i
. illis credituri sunt, et dicentes, quisque videlicet
eorum : Egosum, nempe Gbristus. E t : Temput t n i tat, puta mei eecundi adveatus Neergo sequamini
eo$, sive aliquem i l l o r u m . Marcue autem d i x i t :
Et multos seducenl . Fuerunt autem hujusmodi
seductores, Simon et Menander Samaritani, et
aliL
Vere. 6. Futurumest
bellorum. Bella dicit,
qaae mota sunt contra Hieroeolyma .rumores autem
beUorum, qu oontra alias Judeaorum civilatee
quos faotos fuisse soribit Joeepbus antequam oaperetur Jerusalem. Siquidem erexit se (/) natio i u daeorum,nectributumexsolvebat. Romanivero non
ferentes j n j u r i a m , expeditionem i n iilos paraverunt.
Vers. 6 Videte finis. Ne terreamini, inquit,
quasi prasdicatio sub seditione et turbatione d i r i . meada sit. Siquidem ventura sunt baec omnia q u
. de bis bellis d i x i , sic tamen ut nihil i l l i noceant.
Ant. Ne terreamini, quasi j a m instet fiuis eive perditio templi ac civitatis. Oportet enim haec omnia
fieri; sed noodum est finia sive perditio eorum :
n a m postmodum capta sunt Hierosolyma. Dicit
autem Gbrysostomus, q u o d discipuli cum i n praecedentibus de extrema Judorum ultione audissent,
1 7

8 5

Marc. , 4,

Luc. , 7.

i b i d . 8.
7

1 1

604

,
. ' , -

, ,
, , (13) ,
',

*
,

. "* ,

, ,

ov^uWov,

. ;
* ,
*

, ,
.
, ,
*
, , .

,
, , *
. , ,
0.

, , , , *0
. . ,
,
, ,
, , (14) , .
> , .
, , Ttvi

. (15)

, , .
.
*
, .
,
* , , .

, ,

^ , ^ (*
, , ,
.
, ' , ,
. .
(16),

Marc. x u , 6.

Variae lectiones et notae.

13) Malim , ut mox.

(1) De utroque Justia. Mart. p . 69 D, R.

14} . Absunt .

(16) T o m . V I I , . 723 D.

(/) Erexit se. Seditionem m o v i t , rebellafit. Notum est hoc seneu et .

606

COMNENT.

IN MATTHJEUM.

, , -
,

, * *
( i 7 ) ,
(18) ,
, ,
.
, ,
r c *,
, .

CAP.

606

XXIV.

tanquam ad alienam calamitatem, quae n i h i l eos

tangeret, negligeoter se ad eam habebant, et sola
ea tunc somniabant bona, quae absque tumultu i n
secundo Cbristi adventu ventura erant ; propter
qua3 etiam iQterrogationem produxerant. Cbristus
vero r u r s u m illis laboriosaproauntiat, constituens
eos certamiaum profectos (g) ; e t d u p l i c e m o b causam vigilare jubet, tum ne a seductoribus fallantur,
tum ne a bellorum rumore turbentur. Duplex s i quidem ait instare beUom, et a seductoribus, et a
Romanis, multamque ac variam commotionem, et
interius et exterius.
Vers. 7. Exsurget regnum. Gentes sociae Rom a n o r u m ia gentes Judaeis foederatas ; et regaa
auxiliaria Romanis, i n regaa auxiliaria Judaeis; et

. *
, , ' , . propterea fortia erunt h o r u m bella
.
. .

'

" , ,

Vers. 7. ~ loca. Hoc est singulis Judeeorum

locis. A p u d Lucam ponitur : Terroresque et signa
CCBIO magna erunt , utcognoscaot Judeei eaquae
fient divinae esse i r , et intelligant quod propter
Salvatoris interemptionem ha^.c patiantur.

.
.

' ,

. , ;
. ,

, ,

'

, ,
, (3,

'

[ (19) , ]

hxc omnia injicient manus suas in vos, et persequentur, tradentes in synagogas et carceres, tractos ad

- C reges ac prxsidespropternomen meum

, . >

Vers. 8. Omnia dolorum. Principium m a l o r u m

et primordia calamitatum q u Judaeis i m m i n e n t .
Vers. 9. Tunc afflictionem. Tunc; quando ?
Ante defectionem ; nam i n i l l u d tempus sermonem
traduxit, quod et Lucas sigoificavit dicens : Anie

(3

. Plurimas
enim calamitatos post Salvatoris Assumptionem
Judaei induxeruat apostolis; interdum quidem Synagog principibus tradentee, u t punirentur ; i n t e r d u m v e r o a d regestrahentea, veluti ad Herodem
et Agrippam, ac similes. Praeterea ad preesides ao
civitatum praefectos, et consulis aut principis m u nere fungentes, quemadmodum liber apostolicarum
Actionum testatur.
4 0

Vers. 9. Et ocddent vos. Hoc solis eis dicit, q u i

per Judeeorum improbitatem ac versutiam occi ,
dendi e r a n t : puta Stepbanus, Jacobus frater Joan, , .
nis, et si quis alius.
Vers . 9 . Et meum. parentibus, a cognatis, ab
. " , ,
>, , , , D amicis, a contribulibus, a familiaribus, ab hospiti , , ,
bus, a principibus, a subditis et u t seme) dicam,
. ab omoibus q u i alienati sunt a preedicatione. Ubi
,
autem tristia praedixit, consolationem deinceps
, .
subjunxit, dicens s Propter me. Nam i d significat:

.

propternomen
meum. Et veremagnadiscipulis erat
' .
consolatio pati propter ipsum.

Loa. x x i , 11.

I b i d . 12.

Variae lectiones et notae.

(17) . Cbrysostomiis loeo l a u d a t O .

(18) , .
(19)Tria neec vocabula absunt .

(?) Certauwutmprmfetto*. Ad cartamioa idoneos.

607

608

ZIGABENI

Ver*. i0. Et multi. Erunt invicem suspecti

propter fidei diversitatem ; eive, n o n credentes

apud eos qui credent.
Vers. iO.Et invicemhabebunt odio. Marcus autemmanifestiusdixit, quod tradet frater fratrem in
mortem,et paterFilium: insurgent filii inparentes,
et morte eos afficient**. Verisimile estitaque omnia
facta esse, etsi liber Actorum particulariter de omnibus non disserat. Lucas vero etiam d i c i t : Trar
deminiautem aparentibusel cognatis,amici$ac fra~
tribus, et morte afficient quosdam ex vobis " Pred i x i t enim etboc Gbristus discipulis, quod omniutn
est miserrimum,videlicetquod etiam afamiliarissU
mis impugnandi erant; utpraescientes parati essent
ad tolerantiam, et i t a pericuium facilius sustinerent. H c autem omnia praedixit eie decimo nono
capite. Quaere ergo et i b i b o r u m expositionem.

" ,

.
*

, ,
.

(20) ,

, Umpmfo-

,
,

, .

,

Verg. 11. Etmulto$. Superiusde iis dixit, q u i

seChrietos esse fingent: nunc autem de bis dicit,
qui se propbetare simulabunt. Tunc enim multi tales
fuerunt, cum adbuc initia essent predicationis.

.
.

,
.

Vers.
Et multorum. Et boc m U e r r i m u m
. ,
est, quod neque a b amicorum dilectione consola ^ .
tionem habituri sunt. Quidam autem , d i

lectionem, n o m i n a r i dixerunt bospitalitatem, alii

, . , vero compassionem : vide quot pericula eie
Q , ,
pradixerit, a d omnia exacaens, et a d magnanimi , ^
tatem roborane, ac coniurtationibus adamantinoe
.
reddene.
.
Vers. 13. Qui autem salvus erit. Hoc eliam
, ,
d i c t u m est decimo nono capite, et i b i manifesta
.
admodum data est interpretatio.

.
'
Vers. 14. Et prcedicabitur orbe. Hinc demon,
stravitquodnulla perioula praedicationem supera, bunt, et i t a magnam praxlicatoribus injecit coneo , ,
lationem, quod voti sui compotee e r u n t : quia n i b i l
, .
eis erit obstaculo si modo toleraverint. Marcus
,
autem manifestius d i x i t : Et in omnesgentet primum
.
oportet pradicare Evangtlium .
Vers, 14. In gentibus. A d redargutionem, a d
. , /
acouBationem eorum q u i non crediderint; ne dicere
, *?
possint i n die j u d i o i i : Praedicationetn non a u d i v i , .
4I

mus. Dictum est etiam de boc deoimo nono capite. ^ $ .

Vera. 14. consummatio. Consummatio temp l i et Jerusalem, u t prdiximus. Dicit e r g o : Postquam facta fuerint universa quae dicta sunt, et
postquam preedicatumfueritEvangeliumin univereo
orbe, timc v e n i e t J u d a B i s o n i n i m o d a p e r d i t i o . Quod
autem priusquam caperentur Hierosolyma priredicatum sit Evangelium per totum m u n d u m , d i x i t
Panlue: Fructificavit, inquit, ac crevit in omni crea4)1

Marc. , 12.

. , . ,
,

^ ,

"

, , *

(21)

Luc. x x i , 16. Marc. x n i , 10.

Variae lectiones et n o t .

(20) Ita etiam uterque codex ordinat i n contextu

Lucee.

(21) CbrysoBtomue hmc traotat t . p . 725 D

et looa aimilia oo&iimdii fiuoe efgcu ooa coctioe*

660

COMMENT. .

' .

CAP. X X l V .

610

tura quce sub ccelo est .

Si enim ipse a Hieroso-

44

lymis usque ad Hispaniatn praedicavit, concipe

etiam de caeteris apostolis quousque percurrerint.
ldcirco eoim postquam praedicatum est Evangelium
ubiqueterrarum,pereunt Hierosolyma, ne u m b r a m
quidem responsionis babeantJudeei: tantam videntes praedicationis virtutem, ut brevissimo tempore
universum percurrerit orbem, et ubique splendor e m d e d e r i t : cum tamen ipsi permanserint i n i n fidelitate et iogratitudine eua.
Yers. 15. Cum ergo intelligat. Abominationem
dicit Titi statuam, q u a m capta civitate staluit i n
adyds templi. Siquidem abominationes appellabat
lex bujusmodi hnagines. Desolatiouis vero dixit,
quia illa deserto templo ac civitate erecta e s t : aut

,
iy/ , > , ]3 ,
,
.
"

, ,

, -

.
,

, * g quia ejus erat imago q u i baec deserta fecit. Quod

autem a i t : Cum videritts, videtur quidem [dictum

esse ad apostolos, sed tamen fertur ad Judaeos, ut
soiant quod non longe post, sed eis adbuc viventibus abominatio stabit. Plures siquidem apostolor u m aute i d tempus mortui s u n t : ceeteri vero q u i
remanserant i a aliis tunc orbis partibus versabant u r . Misit autem eos ad Danielem, q u i de bujusm o d i abomiaatione et strage propbetaverat. Tunc,
inquit, q u i legit Danielis b b r u m , intelligat ao
consideret eroctam abomiaationem. Lucas vero
aliud dicit signum : Cum viierilis circumdari ab
exercitibus Jerusalem, tunc scitote quod imminet
desolatio ejus . Apparet ergo quod utrumque d i xerit Cbristus.

(22) . ,

"] ,
* , ,
* ,
.

.
,

48

, , ,
.
, "
, , -

4 4

. ,
.

.
- ,

,
,

*,
, /

itrcou

$, rf
,

.
,

A i o a n p *.

/><, .
,

c i $

^ (23) ,

Cotott. i, 23 ; , 10.

4 f

Dan. , 27.

Vere. 16. Tunc ad montes. Postquam de malis dixit, qu comprehensura erant Hierosolyma,
de multis proterea ao variis apostolorum tentatiooibos, ineuperetdeprosperopredicationis succeseu, quod absque uUoimpedimento uaiversum perourret orbem : loquitur iterum de Judorum calamitatibue, osteodens quod postquam ipse et discip u l i aui ubique i n opinioae celebri babiti fuerint,
t u n c b i undique perdentur. Per ea vero q u parva videntur, demonstrat plagarum i l l a r u m intolerabilitatem. Considera eoim. Tunc, i n q u i t , q u i i n
Judeea eunt, u b i Hterosolyma eita sunt, fugiant a d
moates, n o l l a m salutie spem i n remanendo babentes ; neque enim erit omnino revocatio aut mali m u tatio ; ideo i d ampleotendum erit, ut nudo etiam
corpore, nec versa retrorsam facie fagiant.
Vers. 47. Qnt domo sua. Propterinevilabile periculum, ne incidat i n perditionem.
Vers. 48. Et vestimenta sua. Si enim q u i i n
civiUte sunt, fugiunt eam qum iotos est etragem,
multo magie q u i i n agris. A p u d Lucam Tero dicit
etiam oausam Tehementiaa p l a g a r u m : Quia dies
4 7

* L u c . xxi, 20.

# Uxc. xxi,22.

Variae lectionea e l nolae.

N m r i Teslamenti, eequitur Euthymius. Huoc ero r r e m eorrexit Tbeopbyl- p . 143 E.

(22) Hv , .
(23) abest A.
T

614

EUTHYMH ZIGABENl

ultionis h i sunt, ut compleantor omnia qu pcri-

pta sunt, io libris videlicet Danielis et aliorum propbetarum, de hujusmodi expugnatione. Dies autem ultioniscffidisDomiaicae eruot. Sedhoec quidem
j u x t a historiam.
Juxta anagogen vero, quiinJudfiea sunt, hoo est,
in divino cultu : nam i d significat Judaeae oomen :
fugiant ad mootes, i d est, ad excelsum Dei auxil i u m , a u t a d excelsa v i r t u t u m . Quivero i n tecto, sive
q u i conversatione elevatus, et excelsior per vitam
effeolus fuerit, non descendat, u t tollat m u n d i affectus quos reliquerat. Et q u i io agro sive i n eolitaria vita, revertatur ut tollat vestimeota sua,
quflB 8iint operimenta peccatorum, ab eo j a m d u d u m relicta.

, (14) *
, , ,
, *.
.
.
1

$ , ,

* ,
, ^
* , , *
,
, * , ,
,
,

Vers. 19. VCB diebus. Illis quidem propter onus

interius, his vero propter exterius. Illae enim pondere embryonum gravantur, b s autem onere lactentium. Siquidem facile est pro salute pecunias et
vestimenta coatemaere : iieri autem levem et f u gam expeditam eam () quas i o utero habet, aut
abjicere infantem eam qua3 lactat, prorsus impossibile est propter n a t u r a viacolum. V ergo illis,
quia facile comprebeadentur; et similiter Jerabryonibus ac lactentibus, u t q u i simul peribunt ( t ) .
Juxta anagogen vero pragnantes dicimus a n i mas, quae virtutem nondum pepereruot: lactantee
autem quoe pepererunt quidem, verum puerilis est ^
fetus et admodum pusillaoimis (j).
Vers. 20. Orate Sabbato. Manifestum et hinc
quod, quanquam ad apostolos protendebat hujusm o d i sermones, attamen vel isti ad Judaeos respiciebant; neque enim amplius observabant apostoli
Sabbatum, quaado capta sunt Hierosolyma. Quare
autem non bieme neque Sabbato ? Hieme quidem
propter teoiporis difficaltatem; Sabbato vero propter legem quas permittebat Sabbato iter facere
ultra statutos lege passus.

>. (25),
,
. ,
. pb f<u

, '

,
, , ,
.
,
4..

. ,
.
.
, ....
^...
f

, *

. *.

rotovTW
, ovret*

. , , ;
, xnpw*
, ,

*"

Anagogice autem fugam intelligimus exitum

'' *

animae a corpore ; biemem commotionem ao D *

turbalionem cogitationum ; Sabbatum autem otium

a virtute. Jubet itaque sermo ut oremus, ne fiat
exitus aoimee nostiw ia commotioae autturbatione
cogitatioaum, neque i n otio a virtutibus, sed i n
tranquillitate cogitationum et operatione v i r t u t u m .

* ^ *
.

, *

ei

, ' ,

d(

Variae lectiones et notoe.

(24) . Loco laudato uterque codex i a textu Lucfe babet .
(25) Heateaius reddidit, ac si legerit, ,

. Sed n u l l a opus esl correctione. Nec aoiffi

() Et fugam expeditam eam. Heec non sunt i n

Gr&co. Forte autem voluit,ei adfugam. codicei i l o fortasse erat :

ex Isidoro et apud Isidorum ) i b . x, epUt %

etiam i n scbedis meia inter inedita sohoda esl
ejusmodi Severi. Sed i n bis ooo re-

ad , eed ad refertur.

eritur : aatem at .

() E t s i m u l cum embryonibus ac lactentibus perurpretor . Alia eoim subesse

ibuot.
tentia nequit. Forte Henteniu e suo codtce ei*
0) Pusillanimis.
Hocnon e s t i n Greco. Similem
scalpserat , cujus exempJa ignoro.
sententiam reperio i n Gatena Corderii a d b . 1.

COMMENT IN MATTHJEUM. CAP. XXIV.

613

614

Vere. 21. Erit fiet. Si quis i n Josephi scripta
, . incidat, certior omnino de his efficietur. Siquidem
, c u m e t i a m Judceus esset, affirmat de hujusmodi
" .

Dei ira, quod omnem excesserit calamitatem, omnemque supergressa sit tragoediam. Nam preeter
treraendam i l l a m obsidioneni, tanta eratfames, u t
,
ipsisquoquematnbus pugna fueritproesu filiorum
,
Ob quam ergo causam, miserabiliorem ac b o r r i b i .
liorem passi sunt afflictionem omoibus quae f uerunt
'
a sfficulo ? Quia magis exsecraadum ac borribilius
;

perpetraveruot flagitium omnibus q u i fuerunt a

'
seculo, Dei Filium occidentes. Lucas autem p l a , .
oius d i c i t : Erit enim affUctio magna super terram,
,
et ira in populo hoc, cadentque acie gladii, et cap , ,
tivi ducentur in omnes gentes, et Jerusalem cal , tempora gen , cabitur gentibus donec impUantur
Uum
I r a m quidem Dei dicens ; tempora vero

,
gentium, eaqtue durabuntusque ad consummatio . & ,
nem eorum, totiusque m u n d i .
, ,

, .

Vers. 22. Et nisi $ ML Dies ait belli et

obsidionis, dicens, quod nisi d i m i n u t i fuissent dies
*
illidispensationediviaa, nequaquam salva fuisset,
* , ,
nequaquam mortem evitasset omnis caro, i d est,
,
nulla ramansisset caro, Judaica videlicet. Omnes
, , .
enim m o r t u i fuissent bomines, et q u i iotus, et q u i
, , *
extra e r a n t ; quidam fame, q u i d a m vero pesle aut
, *
gladio,omnibasquemortisgeoeribus.Adversusom .
nes siquidem Judaeos Romani furore accensi erant,
* , etiam adversus eos qui ubique terrarum dispersi
. Q ferebantur () Electos autem vocat fideles, q u i ex
, ' Jadeeis erant, propter quos citius quievit bellum,
* , *
ne perirent una cum infidelibus ; sed potius incre, *
d u l i aliqui per bos servarentur, na posset qiiispiam
0 , ,
dicere quod propter eos q u i crediderant, heec a
tfia
Deo immissa ultio supervenisset: sed q u i relicti
* '
eraat videates ocuaes q u i inter ipsos crediderant
,
permansisse, intelligerent causam, ac certiores
, , redderentur, quod non eolum non perierant p r o ' ,
pter illos q u i m o r t u i erant, sed potius et ipsi p r o .
pter eos servati erant.
" , , ,
Quod autem : non omnis caro, p r o nulla caro,
, ,
sumatur, manifestum est quoque a dicto Davi* ,
dico quo dicitur : Non dominetur mei omnis inju, .
stilia",
idest, nulla. Nam et hocidioma est veteris
jy Scripturae.
/>*>*.
T u vero considera m i b i d i v i n i Spiritus dispen sationem, quo modo Joannes q u i i n vivis adhuc
/, , ,
erat d u m h c facta sunt, et m u l l o adbuc tempore
<, ,
post expugnationem v i x i t , n i b i l b o r u m scripsit,
, ,
, * ne quasi o l i m preedicta scribere videretur, quae
j a m facta erant. Qui vero priusquam haec fierent
5

mortui sunt, manifeste omnia scripserunt, u t

,
*

* L u c . , 23, 24. * Psal. c x v i i i , <5.

Variae lectiones et notae
(k) Siiam ferebanlur. Bt cootra ubiqne dispereos ferebantur.

EUT&YMII
nspicione carere videretur Chrieti de his vaticin i u m . Postquam ergo hactenus ad plenum praedix i t , quae de captiviiate Hierosolymorum futura
erant, traneitetiam a d r e l i q u a m quffistionem, pata
de secuodo adventu suo, et hujus sigoa preedicit,
queB Cbristianis futura sunt utilia.
f Decurtavit autem Deas afflictiones et omnino
b e l l u m : si enim bellum amplius durasset, omnes
q u i intus erant penitus fame periissent.
Vers. 23. Tunc noUte credere. DictioToTi, tunc,
interdum non significat consequentiam praedictor u m , sed iaitium t a n i u m eorumquae dioenda sunt:
sicut etiam, in diebus illis, de quo disseruimue
tertio capite. Et ita boo in loco dictio tunc, o r d i nem teraporis non significat, sed quaodo fient quee
dioenda sunt. Similiter et b c ad apostolos dici
videntur ; ad tamen dirigitar Gbristianoe, q u i
t u n c f u t u r i eraot.
Vers. 24.
Surgent~pseudtyTvphet<B-Surg*nt
hoc est, venient. Sunt autem p&eudochristi, q u i
se Cbristum esse fingunt: pseadopropbetae vero,
qui se fingunt esse propbetas.
Vars. 24. Et prodigia- Etiam anta expugnationem Hierosolymorum dixit futuros esse pseudopropbetas. Multi enim, inquit, venient in nomine
meo dicentes. Ego sum Christus
. Et r u r s u s :
Et mulli pseudoprophetx
surgent. Sed q u i ante
secundum suum adventum venient, b i longe graviores erunt illis, q u i fueruni ante captivitatem
Hierosolymorum. Nam b i sigaa quoque magna ao
prodigia facient: pseudocbristi quidem mlracula
edentes: pseudopropbetas vero qusedam futura prdicentes.
9

B0

Yers. 24. Ita ut electi. Si fieri potest, eis

dicitur (). Inter pseudocbristos autem unus est
Antichristue, postremus eorum venturus, cujus
propbetee q u i dicuntur, b i suat pseudopropbetae :
de quoetiam Paulus scripsit: postquam enim v o cavit eum hominem peccati, filiumque perditionis, a d d i d i t : Cujus esl adventus secundum operar
tionem Satance inomni virtute et signis
acprodigiis
falii . fli ergosignum suntsecundi adventas.
u

fclGABfcNI

616

$.
,
, *-*
, ,
.
ff

' (26)

. ,
.
. T4TC

, *

, ,

.
, ' .
*
.

. ',

, .
, .
.
* .

tytpH-

, (3
. *
* , *
, ,

.
* .
#

, w

/ * (27)
, , ,

'

. " *
.

Vers. 25. Ecce pradixi

vobis. Testatur quod
manifesle praedicendo munierit. ApudMarcum vero
a i t : Vos autem videte: ecce prcedixivobis cmnia ,
quae videlicet contingent de seductoribus. Per
apostolos vero haec etiam dicit ad posteros, ut
prius significatum ast. Observa enim quod etiam
ad apostolos praedixeriteaqu deHierosolymorum
, f

*o Matth. xxiv, 5.

1 1

I I Tbess. u , 3, 9 .

Marc.

. rrp
,

. , **
,

, *

U, f3.

YariaB lectiones et notae.

(29) Heac i n neutro meorum compareat. Sumpta
Bunt ex Tbeopbylact. p . 145 A .

(27) , abest A .

() videtur legisse loeo , quod taman minime probaodum. Radda: t etr

possibile it/.

617

GOMBIBNT. I N M A T T H J E U M . -

CAP. XXIV.

618

rfc , captivitate dicta sunl, quesqae de secundo 9110 a d , , ,

,

'

. voti .
' . , ,
, , ,

||

$ *

veatu, tanquam adpraeceptores novi p o p u l i : gciens

quod etiam haec doctari essent ac scriptqri, et a d
demoDstrationem eorum qaae prophetavit de captiyitate, et ad munitionem fidelium, q u i futuri sunt
ante secundum ejus adventum..
Vers. 26. Si ergo credere. Quitunchaec dicent,
p r a n u n t i i erunt ao ministri Antichristi. Penetralia
autem nune intelligit l o c a i n domibus magis recondita.
Vera. 27. Sicut hominis. Sicut, inquit, fulgur
egreditur, et omnibusinconspicuo est, nullo egens
praecone aut prsBnuntiante, sed excessivo suo
splendore, minimo temporis momento, univereo
apparet o r b i : itaquoqueerit adventus iile, propier

ixiivov (28), ' - magnitudinem sui splendoris, omnibus simul ap ,

vcv

parens, etfactuebomiaibus ipse sui nuntius. Neque

enim quemadmodum primus adventus i n paupectateet nominisobscuritate factusest, i t a e r i t et secundue ; sed e diverso bic cum potestate et gloria
magna fiet, stipante omni ooelesti exercitu: ideo
nullos hunc ignorare tunc poterit.

(29) .
*

*,

; (- -

,
,

. .

,
.
,

, ,
.

(30)

, ,

*
,
, .
- . ,
?

^,

(31)

Vare. 28. ubicunque aquilw. Hoo dicitpropter

eatellitium quo tunc circumdabitur. Et stipantae
quidem asaimilavit aquilie, tanquam alalos ac regios, seipeum vero cadaveri, tanquam congregantem bujusmodi aquilas, et quasi cibum epiritualem
eorum, vitamque sempiternam. Lucas aulem " pro
Cadavere posuit Corpus, boc est pro , .
Vers. 29. Statim ccelo. De his dixit et Lucas :

Et erunt signa in sole, et luna, et stelUs

Vide
autem quomodo diierit,5/airm,demoastran3qaod
simul fere omnia,et q u dictasunt, et haec et qu
dicentur, fient. Breviabit siquidem et banc tentationem Deus propter electos suos. Affliotionem
autem dicit eam q u ab Anticbristo movebitur
ejusque seductoribus, et pios affliget. Sol vero ob*
s c u r a b i t n r ; n o n e medio sublatus, sed Christi
veDientis luce superatus. Luna autem jnon dabit
gplendorem suum ; et etell cadent, tanquam n u l *
l i amplius usui futurre. Nulla enim tunc erit [nox.
Lucas vero ecripsit :Et superterram anxietas gen*
tium, per defli*xum resonantemariac fluctu: aresceniibus hominibui pra timoreetexspectatione, quto

D supervenient orbijerrarum

TTJ -

. Anlietatem gentium

appellavit tarbationein :defluxum autem, txanquillitaiem ventorum. Nam absque ventis resonabit
praeter naturam mareac fluctus ejus. Arescentiam
yerodicit m o r l e m .

(32) .

Luo. r ? u 37.
f

Luc. x i , 25

Luc. x x i , 25, 26.

Variae lectionee et not.

b e t : Cum omnia, qux hactinus viderim exempta(28) , .
ria, habeant apud Lucam, hoc est, despeta*
(29 , abeit .
tione aut consilit inopia, et sic jungi videatur pro^
(30) Heoteoioe Tidetur iavenisse ). impiii potius cooTeoit, q u a m piis, q u i e l i - cedentibus : auctor hic legis$e videtur , hoc
est, defluxu, etjungit sequentibus. Cum bis compadeotttr a numero piorum.
r a , qufe habet Millius a d Lucam 1. I .
(31) Dbd de hoc loco i n editione N. Testamenti
(32) Recte ita. N a m arescereei aliquo suee eetalisa d . Lua. x x i , 15. Bentenius ad huno locum ita haATAOL. G R . C X X O C .

20

9
. 29 Btcmmovebuntur.

E t eoelestes exerei-

. 1
,

tui borrebunt Tidentai hujusmodi creatur mutatfanem: Deom in terram descendentem, homines
antam qui ab initio fuerunt, a mortuis
suicKari, nt rationem reddant oonotoram qu in
tita operati sunt.
V e n . 30. Bt calo. Signum ejns dioitcrucem,
q u tunc longe clarius sole fulgebit: nam ille obsoarabitur, haeo autem apparebit. Ob quam autem
caasam apparebit ? Ut ezterreat preecipue quidem
Judeeos, deinde etfam gentiles, qui Cbrifito improparabant crucem, et ut soiant qnod bic ipee tanqnam Deus desoendit.

, .

Vars. 30. Bt tune terra. Tunc lugebit omne

genus, infidelium videlioat. Hi quidem, qaod Deam

,
,

'

. -

, .
'

; .
, *tt, ,
. ,
*

eruoifixeriDt: illi autem, quod Olrfetianos punie- , .

r i n t : rarsnm isti, quod non crediderint. Neqae

, .
enim aba ett eis opue aoeiuatione proter crucem.
.
Tono autem planctuserit eis inutilis.
.
Vers. 30. Et videbuni multa. Procedet quidem .
6um orux, tanquam justiflcatio adversue illoe, qui ,
eum oracifixeront. Descendet aatem in nubibus
* ', touiticat asaumptas esU
.

Vert. 34. El miitet eorum. Priasquam appa- .

raat crox, mittet illoa: neque enim usui est ordine
, .
narratioais, ted timpliciter dicit quod futarum e s t
, ' ,
Per quataor autem veotos quatuor orbit extremi-
tatef tignifloaTit, orientem, occidenlem, septen- , , ,
trionem, et merkiiem. Ab anaquaque enim ex- .
tremitate propriue spirat T e n t u e : et bi qaatuor di
-.

. ^

~ , ,

cuotur proprieventi. extrema rero ebam m e - C ^

.
.
^
^
^
.
. /'' ^ *
diasigniueaTit Quod autem dicit. twnmuct*

lorum u$que ad terminot eorum, declaratiyum ,

est
p

<

ft

ft

joi qaod dixit: quatuor vmtis, eignificans idem , .

importare terminos, Vmtos et Extrema.
Apud
" . ^
Maroum T e r o a i t : Ab extremo ttrrce, utque]ad $x ' ,
trmum cali , docens eadem esse eztrema terrae .
el coeli. Et notaquod tuba mortuos excitabit ; ex *eitatos autem oongregabunt angeli; ooogregatos
* * *
Tero rapient nubes, sicut dixit Paulus, th occursum (33) ,
Domini in aera . Quod autem etiam pecca- *.
torai eongregabunt angeli, docoit Cbristus inter> * ,
pretatas quartam parabolam Tioesimi quarti capi ,
tif. Dixit enim : Mittet Filius hominii angelos suos,
. ,
Be

87

coliigeni de regno $ju$ omnia offmdicula, eteos

f * i operantur Mquitatem
radonem.

Qaereergoibi deda- D

x a l

<

k n Q

p
atJthi

. .
. *
Y e n . 32. paraboUm. Parabolam Tooat
, ,
xemplcun quod dictorai est ad demonstrandum,

qood non sii magnom ditorimen inter hoo signum
(34)
lignificatiTum aeeundi adventos et ipsom adyen.
Uim.
Marc. xni, 27.
1 Tbeit. 1, 17.
Matth. xni, 41.
1 7

1 1

Variae lectionee et notae.

Scbrevelio bausit Yulgatus. est exspi-

rare, mori. Ita Tbucyd. lib. i , cap. 134;

^iov. Sopbod. in Ajoce, p. 59.

(33)Forte, . Nam i l l a d T i d e t u r e l e m *

plo carere.
(34) , interponit A .

COMMENT. I N MATTHJBUM. -

621

CAP. XXIV.

' . ( ! -
. 32. CtttnVere. 33 fo/ortfttu. A p u d L u c a m
, ,
autem manifestitie d i x i t : Eis autem fieri incipUn* tibus, puta quae de pseudocbristis et pseudopro,

pbetis d i x i , suspicite et levate capita vettra, quoniam appropinquat

redemptio vestra
Deinde

ati: dixit illxs similiiudinem:
Videte ficulneam
,
et omnes arbores, cum protntdunl jam gemmas, eer, / ' ,
nenies ex vobisipsis sciiis quodjam prope sit cestas:
* , sic et vos eum videritis hxc fieri, sciiote quodinstei

, ,

regnum Dei . Gum videritis, inquit, haeo fieri,
. " , ,
qaffi videlicet dicta eunt de manifestatis seducto*

ribue, scitote quod prope sit secundus Gbristi
, ,
adventus; hunc enim dicit nunc regnum Dei ac

redemptionem j u s t o r a m : regnum quidem, quia
* .
tanquam r e x appropinquat; redemptionem vero
, . eorum, quia serrat eos. Sumpsit autem a fioa
, .
exemplum, ostendens quod siout quando h c pro , , ,
truserit j a m gemmae, sive oom enata fuerint folia,
necesse est u t instet tempue aeetatis : i t a etiam
,
qnando signom econdi adventus faotum fuerit,
,
necesse estipsum i n proximo esse. Solet siquidem
*
naturalia eumere exempla, a d ea qu vere Tentura
, .
sunt.

,

. , , ,

. , ;

# -

x a l , ,
/

afavtoty

, . >

, '
.

*0

&ntp

*
, *

**.

roo -

Vere. 34. Amen flant. Omriia ista, quae videlicet p r n d i x i t de captivitate Hierosolymorum, et
de bis qu circa eecundum euum adyeatum erunt
usque a d ipsum. Quomodo ergo dixit Generatio
hcec Generationem vocayit religionem ipeoriim
q u i crediderant. Ne enim suspicarentur apos^
perfcula penitae delerent
q

p r a ; d i c l a

predicationem ao fideles, certiores eos facit,

quod non sit delenda religio fidelium usque a d
secundum adventum, sedueque ad consummationem saeculi permansura, nec ullo perioulo i n tercidenda. De hoc autem etiam prius diversimode eis prdixit et c o n f i r m a v i t : sed quia tonc
facile a corde excidebaat (m) amplius adhuc facit
certiores.
Yers 35. Ccelum prmteribwni.
Fide digna
astruens esse ea quae d i x i t , a i t : Haec adeo compacta
et i m m o b i l i a potius demolientur, quam excidant
sermonee m e i , quos de bis q u interrogastii
respondi. A l i b i quoque boc confirmationis modo
usus eet dicens : Faciiius est calum et ierrahi

. .

. . . .

prtmre, quamalege unumxota exexdere

.
.

*.

, *

,
ual

. ,

CAP. XVIII. De die et hora.

Vers. 36. De ccelorum.
Cffitera quidem
omnia p m d i x i t eis, qu scire p r o d e r a t : solum
autem diem et boram oonsummatioriif saaculi dispensatorie occultavit, u t q u i tunc vivebant, b c
Igoorantes vigilarent, et animanr adbiberent, sem

L u c . , 28. I b i d . 29 31. L u c . , 17.

Variae l e c t i o n e s e t notaB.
( m ) Pro p r i o r i fti videtur invenisse . Deinde
facile
corde excidebant, aon eet i n Greeco. Nam
ab ,

qmrerumftjcileobliviici'

^ur.Redde e r g o i f d ui adhuc oblivioso eiiam

rtddit.

certo$

 ZIGABENI
perqoe ezspeotarent. E t v i d e q u o m o d o nrirabiliter , *&
xai . ,
repulerit vehemeatem eorum discendi cupiditatem
de die UIo et h o r a ; ne enim super his amplius

*. * %
turbarentur, ait : Ne aogeli quidem coelorum de
, , ayyt>ot *
bis norunt quando ventura s u n t ; ac si d i c e r e t :
, ,
Si angeli coelestes baec ignorant, m u l t o magis bo,
,
xnines terrenos ea soire expedit.

.
.
Y e n . 36. Nisi $olut. Diotio solu* i n ordine
, (35) . ,
ad creatara intelligitur, non ad F i l i u m . Si enim
, ,
omniaquababet, Pater Filiisunt, sicutdixitFilius**,
*
inter omnia autem est u n u m , scire diem et boram,
* .
Filii procul dubio etiam boc erit. A p u d Marcum
, .
Tero f c r i p t u m e s t : Neque Filius, niii Pater . Et
q o i d a m intelligunt, quod neqae Filias novit diem
, *
i l l u m et boram u t b o m o ; n a m u l Deae novit s q u a *
liter cum Patre. Aptius est autem ut ita dicatur :
,
Neque Filhis ecit, nisi Paler, Tidelicet e c i a t ; q u i a
, .
yero scit Pater, acit utique et Filius : Ego enim,
* , , ' .
inquit, et Pater unum sumus " , Considera vero
,
qoomodo apud Matibffium quidem ponitur iolus,
,
sed n u l l a fit mentio Filii, ae etiamad eumreferatur.
*
A p u d Marcum autem non babetur solus, sed fit
, , ,
mentio Filii, u t inlelligatur sicut dizimus.

V e n . 37. Sed ticut hominis. Ezetnplo

et iaexspemanifestat q u o d repente erit
otatus.
Vere. 38. Sicut Vew 39. hominis. Decla-

"
. wd
.

.
rando exemplum doouit, quod multis versantibus C ,
Ift
.rl&lt/l.ia

^
V A n l A f
01.f A f f M
!
2...... . . ^ .
\ *.
m _
'
. 4
i n deliciis
ae
secoritate
veniet. /\
Hoo autem
et

.
Paulus soribens i n buuc m o d u m , a i t : Cum dixe * ,
rint, Pax et seeuritai, tunc repentinus eU superve,
niet inleritut *. Verum ei tunc i n deliciie erunt,
. ( Qvy*rif>a &.
quomodo d i x i t : Post afflictionem illorum dierum ?
. ,
AlBictio quidem erit colentium Deum ao justorum,

ixitw;
delici vero malorum et insensatorum. Aptum au
,
tem posuit exemplum. Siout eoim tempore Noe
. '
l i d e n t e f arcam fabricari, quaa venturam ac p r o .
pinquam eorum subversionem pronuntiabat, non
^, (36)
sentiebant: ita quoque b i videntes Anticbristum
,
aedulo laborantem (n), et consummationis signa,
,
inesollicitudine permanebunt, Observaetiamquo- , modo partioulariter omnia p r s d i c i t quae usque ad
,
.
adventum SUUm v e n t u r a Slint, OSteadeng quod D

diem quoque i l l u m et horam noverit, sed dispen

atorie, ut diotum est, i l l u m conticuerit. Quaere
autem seoundo Iibello Gregorii Tbeologi de Filio,
eaput decimum, e i gratissimam invenies solationem.
Yew. 40. Tunc* Vew.44. reHnquetur. Per eos
w

Joan. x v i 15. Marc. x i u , 32.

#

,
, ' , ,
.
,
.
.

Joan. , 30. I Thesi.

4

Variae lectiones et n o t .
(38) , .

(36) Kai,delendum, quod nec Hentenius agnoscit.

(n)Sedulo

hborantem.

Malim, malefficacem.

3.

COMMENT. I N MATTiLEUM. CAP. XXIV.

625

q u i i n agro suot, divites iatelligit; per eas.autem

, .
,
.
,

. , ,
, * ,
.

, "
,

* (37)

- molentes simul: una assumetur, et altera

' " ,
, ,
.
f (38)

.
,

/.

, .

* ,

quffi moluat i n mola, pauperes : ao docet quod et

de divitibus, et de pauperibus quidam salvantur,
quidam vero pereunt. Ideo etiam de divitibus sermonem masculiae iaduxit, excelsum ac forte demoastraas quod i n eis e s t : de pauperibus autem
femiuiae, subindicans debile ao depressum q u o d
i n illis est. Siquidem quotquot v e l divitias bene
seclautur, vel paupertatem bene fernat, aasamuntur i n occursum Domini, tanquam i l l i familiares :
quotquol autem contrario modo se babent, deorsum tanquam indigni relinquuntur, ut i b i judicem
exspectent. Lucas vero de bis alio modo dicit
eapite sexageeimo: Erunt (inquit) duo in lecto uno:
unus assumetur, et alter relinquetur : dux erunt

reliaque-

lur , per eos q u i lecto suat sigaificaas illoe

q u i i a requie deguat : per eas autem q u i n
tnola, eos q u i adversa tolerant. Maoiiestum
est ergo, quod diversimode alio atque alio
tempore dicta sint : prius qoidem ea q u
apud Lucam, postmodum vero qu apud Mat *
tbaeum.
f Agrum vocavit m u n d u m . Asramitur ergo q u i
servatur, relioquitur q u i coademnatur. Discamus
igitur ex boc loco, quod et pauperes et divites, et
servi et domiai assumuntur ac relinquuntur. Osteodit autem quod nec omaes divites pereant, nee
pauperes salvaatur omaes. Unde et postmodum
a i t : Vigilate ergo quia nescitis qua hora Dominut
vester veniet. Non dixit diem, voleas eos continua

* ]

ad certamen esse paratos.

Vers. 42. Vigilate venturus rii. Marcus autem
s c r i p s i t : Vigilate et orate : nescitis enim quando
tempus sit , secundi videlicet adventus ejus. Per
vigiliam autem sive vigilaatiam iatellige non sol a m somni temperaatiam, verum etiam omoimodam attentionem et custodiam. Dicit eoim et L n cas: ttendite vo bis ipsis nequando gravmtur corda
vestra crapula, et ebrietate, ac curis htqut vitx, ei
repentinxu superveniat vobis dies ille. Tanquam
laqueus enim superveniet in omnes qui sedent super
faciem universse terrce . Tanquam laqueus sane
propter noo apparentiam et impraemeditatiooem.
Facies autem t e r r a est superficies et apparitio i l -

* .
,

,


(40),
, .

lius. Sedentes vero eunt viventes, aut i n m u n d o

degentes. Deiade dicit etiam de oratione : Vigilate
omni tempore, precantes ut digni habeamini effugert omnia hmc qux ventura sunt
a seductoribus videlicet, et qufficunque alia erunt pe>

'

, ,

'

'

)-

. [* (39) -

91

ricula.
Luc. XYU. 34.

Marc. xui, 33.

Luc. xxi, 34,35.

ibid. 36.

Yaris lectiones et nota.

(37) , aate , et , , omittit etiam
u t e r a u e oodex io contextu Lucffi.
(38) Bmc neatet meorunx agnosoit. Unde repetita
it, reperire non potui. Interim ergo ipBcGraoe

reddidi.
(39) Inclusa axoiderunt A .
(40) apud Lucam habet ntarque.

627

ZIGABENI

V e r i . 43. Illud suam. Yigilia ai?e custodia

dioitur quarta pars nootie, prout etiam alibi d i x i mus. Parabolice autem nuno dicit, quod si ecisset
homo quo tempore finis v i t S I U B futurus esset,
utiqoe eirca i l l u d tempus vigdasset, et nequaqoam
periiset. Sed propterea et commonem o m n i u m finem, et eum q u i cuique proprius est, feoit Deua u t
ignorarent, ne a d i l l u d solum tempus vigilarent,
omni reliquo male viventas : sed u t , oum inoertus
ait flnis, semper i l l u m exspectent, semper sint a d
oertamen p a r a t i .
Vere. 44. Ideo venturus ett. Ideo. Qoare ?
Quia tempus ignoratis. I n univereali siqoidem fine
m u n d i manifestum est, quod Dominas veniet De

.
,

, ,

' uu-

, .

, -

,
1

* ' , ,
, * *>

. , ;
.

proprio autem fine dicunt quidam, quod uno-

, ayyutn.

quoque Chrietiano moriente adest Dominus c u m

sanctis asgelii : quando etiam rationem reddit
anima. Quidam vero adventum proprium iilius,
dlcunt i m p e r i u m ejus quo jubet u t anima ie>
paretur. Quia autem i n futuri j u d i c i i memor i a m inoidit, ad praeceptores convertit sermonem
et d i o i t :

. , , *

Vers. 45. Quisnam tempore. Famnlitium d i - $. eit ipsos famulos ao Dei servos; cibom aatem, r a , ,
tionalem doctrinam.
, .

Vers. 46. Beatus sic facientm. Sie, eicut

jusiit.

Vers. 47. Amen etim. I n m a g n a m honorem

constituet eum, a t bonie euis dignum duoat i l l o m .
Tu vero hujuemodi ne ulteriua curiose scruterie.
Parabolica namque ita tractandasunt, quasi significantia solum eaquee necessaria sunt.
Yide autem quod duo h s o habere oporteat eum
q u i prfflpositua e s t : puta fidem, ne retinoat ea qu
sunt conserrorum, aut inutiliter consumat: et prudentiam, u t decenter ea dividat, q u aibi tradita
sunt, et oum judioio t a m i n qualitate, quam i n
quantitate. Convenit aulem hio sermo n o n his
tantum q u i divites eunt i n sermone, sed et hin q u i
pecuniis ao poeeessionibas divites sunt. Omnes
enim constituit Deus dispensatores eorum quea
poesident, volens ut omnes fideliter ao prudenter
cunota dividant. Praterea illis quoque aptatur hie
(

' . (41)
, ,

. ,
,

**

, ,
,

ow

, xii

&
,

(42) , ,
, ^ fpovi .
. 7?

ermo, q u i principatum quemcunque acceperunt; JJ

oportet enim et ipsos non j a z t a propriam b e nevolenliam aut inimicitiam administare (quod
fraudie est et infidelitatis), neque stulte et i m p r u denter.
Vers. 48. Quodti Y e n . 50. ignorat. S e r r a i ille
malue, q u i videlicet e diverso infidelis et i m p r u dens evasit, si putans cunctari d o m i n u m suum eo
quod diem ignorat et horam ut dictam eet,

. , -

, p^*
.

ix*>Kt

, , tU ^
,

, , *

YarioB lectionee et nota.

(41) Hoc ez margine sui codicis Henteoius refert

(42) Huo refert ez margine sul codids Hent-

haac : Justistime sane tanquam prudtntem et studio-nius hffic : Dominum eonstiiuens vnumquemq**
l u m . Id autem non de tolis pecuniis ac possessionierga eos, quiipsorumindigent libenUiiale. Stor
bus dicium est, sedetde urmone erga mentem, om- deamus itaque cum omni gaudio ae promptitudiM
nique dtipensatione, quam quisqui nacttu eif.
ea, qum ocqutiwimus, iptrgirt inptmperu*

COMMENT. IN MATTiLEUM. CAP. X X V .

6M

ruimcv ,
ttr ,
< , -

coBperit verberare conserros suoi, hoo esi qnovie

modo illis nocere, sive corporaliter sive epirituiiiter. Edat autem et bibat cum ebriie, boc eet, con*
vereetur cum perversis et corruptts hominibui,
Improvise deprehendet eum dominus 1 .

. (43) '

Vers. 51. Et eum. Separabit ab eo diBpensandi dignitatem.

f Di visionem ej ue dicit omnimodam et perpetaam
gratiffi Spiritus sancti ablationem. Qaod t i neqaa
nuno commiscetur animabue eam contaminantibae,
at saltem adest bis, qui semel ea tont insigniti,
exspeotans conversionem ipeorum: tuno autam
omnino etperpetuo alienabltur.

.
f f l (44) .
'
, ' , ,

.]
.
> , . " (45)
,
, , .
,
,
.

,
,
. .
, .
/&.
- Q
.
. '.
. ,
* , , . '

* . rf , *
, (46) ,

. . '
, } - D
7 . , ,
*
.

" L o c x u , 46. Matth. , 1*.

Vere. 51. Partemque donrtiim.Partem ejus

dicit e u m ipsum, utpote jam d i T i s u m a dispensatoria dignitate : aul dividet eum a suis cultoribue,
ejusqiie aortem ponet cum bypocritie, tanqaam
fingentem se dispensare ae pnepositum esse, oam

potius nocivufl sit. Bifariam itaque excitaTit a d

semper vigilandum : et ex hoaore qui senro fldell
ac prudenti reponitur, et exsupplicio qaod malum
exspectat saryum. Hanc autem parabolam L a o a i
quoque ecripsit quadragesimo sexto oapite, in quo
de malo servo ait, Partemque ejus cumwfideHbm
ponetInfideles
autem utiqae etiam bypocrite
s u n t : promittunt enim se nosse Deum, aed meutiuntur. Et iia consonant q u dicta eunt; quod si
etiam dissona sunt, nibil mirum: variis enim dicta
sunt temporibui.

GAP. LTX. De deeem vtrainibus.

GAP. XXV. Vers. 1. Tunc virginibus. Regnnm

coelorum suo more nunc vocat ea qu tunc oiroa
regnum coelorum oontiogent. Virginee autem ser>
vantes virgioitatem, siTe viriBint wyefemin. Scire
ergooportet, quod In pracedente parabola generalius deomnium utilitate docuit qiiam contervii debent: in bao autem de ea sola particularius disserit,
qiifle est in pecuniiset poBsessionibaj. Virginee autem buic parabol supponil non utconque, sed qnia
magnum quidpiam esse virginitatem docuit, cum

dixit: Sunt eunuchi quiteipsos oa$traveruntpropt$r

regnum calorum . Vere etenim magnam est, ideo

neque sub legis neoessitate constitotum eat, eed In
propria hominum voluntate permiBsam e s t : Qui
potett, ioquit capere capiat " Nano rult ottendere,
qaod neque presclaram boc faoinas sine eleemosyna
pos86taiUD proderit.
71

"Ibid.
Yariae lectiones et n o t a .

(43) Et hic et paolo post in utrogue oodioe itv*

i j i t o r ^ oibiliest. Puto EaAymium scri-

p s i s s c Sic Lao. xu, 18, est . ln soho-

l i i s codicam Mosquensium ad bunc Mattbeei loe u m praseoti tempore legitur , .

44) Indota In marttine babet A.

45) Iterum scribendum, .
46) Ex marglne sui oodioia hut rebrt Hantanitti t
Siqutdem laudat id exsequentem: n<m anfetn cogti

681

ZtfxABENI

63S

Vere. 1. Qum sponso. Yirginea lampas e i t

. (49)
* ,
munditia queB a yirginitateprocedit. Sponsus T e r o
Caristus atpote amans etqui amatnr. Exieruat a u - . '
Tjl .
tam inoccursumejue: exspectatioae occursus ejus.
. " ! $<
Vers. 2. Quinque Vers. 4. tuis. Oleum vocat
. , ,
eleemosyoaB virtutem. Has ergo merito stultas
,
Tocavit, quia cum aorem ao vehementem corporis
,
amorem devicissent, majoremque eustiauieseat
. ' 4 ^laborem, tenacitate (o) devict suat. l l l u d enim
xal . '
bellum molto violentius est, magisquetyraoaicum.
, , ^Ruraumvero sapienteinuncupavit ceteras, utpote
.
passas, quod stult pass sunt.
[ (48)
f Aliter Tbealogue quaedam praedictorum verbo
r u m sumit i n adhortatioue a d b a p t i s m u m : y e r u m ^ /
.]
et haec, et illa pulchre dici poseunt,
. 0
Vers. 5. Tardarrte dormierunt. Tardante pro .
pter cunctationem seoundi adveatue. Dormitatio
autem, i n hoc loco pro refrigescentia accipienda ^ (49) ,
.
e s l : somaus vero pro morte.
. ,
Yers. 6. Media occursum et. Medium ooctis
,
dixit, v e l r u r s u m improvisum et inexspectatum de
monstrans, velsignificans q u o d i a nocte fiet resur. ^
rectiomortuorum. Eum vero quihio olamor dicitur,
. '
Paulus juesum ac vocem archangeli d i x i t . Exite
.
autem Tidelicet e monumentis.
t

T l

Vers. 7. Tuno suas. Omnes quidem surrexe- Q

r u n t ; q u s vero oraaveruat lampades suas erant
pjudentes. OrnaTerunt autem olei ornamento.
Vers. 8. Fatum autem exstinguuntur, Et hoc
stultitiffl fuit, sperasse se i b i oleum ad ornatum
accepturae, quod tono ab aliis possideretur. Exstinguntur autem, obecurate tenebris inclementi.
Solent enim m u l t i tenebrosoe quoque vocare iaclementes.

.
. '
*> .
.
,
(50) . ,
TOJ .
(51)
.

' . . *
Vers. 9. Responderunt vobis. Et boc prudea ,
iiaB fuit.Docet autemsermo, quod nullue a propria
. [ (52)
yirtute alterum tuno juvare poterit. Vix enim sibi
,
ipsi ad salutem sufficiet, eo quod i n multis delioqbat etiam is, q u i p l u r i m u m v i r t u t i deditus est. D . ,]
Vide autem quomodo prudenles etiam i b i ele, . )
e m o s j D a m demonstrent : volentes quidem fatuls

i r a d e r e , aed n o n potentes. Hoo e n i m responsio illa-

r u m significat.
Yers. 9. Ite [vobisipsis. Gum ob rationabilem
oausam tradere non possent, tamen pr bumanitate
consuluut. Vendenteequidem suntpauperei; yerum
tunc veoduat.

.
, .
'
.

7 1

1 Thess, I T 16.
#

Variae lectiones et notae

() .

(48) Iacluea margiae habet codex uterque.

Ante baec ex margine Healeaiue a d d i t : Dicit er$o
quodvirgo etiamsi in caterii bene se habeat, sit tameneleemoiyncebonisdestituta,
una cumscortis ejicitur, etmerito.unde virginitatem dicit vitcepuritatem: oleum auttn\ vocat humanitatem, tleemotynam,
auxilium
egenisprfutitum.
t

(46) ^ est animi

deliquium.

ip) Tknacitate. viUosaparcimoaia,

/5/Sa-

Tvdekmja.mmorilu8diei(r Apoll.Rhod.n,835:
i* .
', ' '
(59) Offeado i a b i s d u o b u i T o c a b u l i s . Hcflte
oius ita reddidit, ao si repererit, . Sod neo
hoc placet. Forle, , aot,
.

(51) Ita t t i a m C b m o t l . T o m . . . 788.

(62) I a c l u i a absunt .

633

COMMENT. I N MATTHiEUM. -

634

CAP. X X V .

' . ^ -
Vers. 10. Euntibus sponsus. Tentaverunt q u i , . d e m abire, sed potuerunt. Ostendit autem et
.
h l c sermo, quod tunc vanus erit a d virtutem conatus.
Vere. 10. Etjanua.
Nuptiee eunt communica * /3tio regni coelorum, et conversatio oum Ghristo.
, .
Vers. 11. Postea nobis. Putant enim q u o d t a n * . ,
quam
virgines intrabunt.
.
Vers. 12. At illos vos. Non cognosco, inquit, vos,
, , , ,
. exstinctis videlicet lampadibus vestris. Cognitionem autem nunc eam intellige, quee a familiaritate
, otxciprocedit. Nullus enim immisericore farailiaris [esi
. !
misericordi Cbristo. Heu poet tantos labores, post
, , ,
tanta
oerlamina, post tanta t r o p s a , quee i l l a d (83) ,
versus insanientem naturam erexerant, repudiate
. * ' .
, ,
^il^^
ricors virginitatem etiam non babuerii, qua tuao
? ;
condemnatione dignus n o n e r i t ? Non est autem c u , ,
riose
scrutandum qaare decem sint virginee, et
", ,
q
u

eint
vasa earum, queeve sit janua n u p t i a r u m ,
' .

,
, crra
TOJ>
,
,

. '
'
* , .,
^ (54) * , C
,

, ,
1
. , .
' ,
.
. ,
,
$ .
. 2?. ,
" . .
* , *

ceeteraque ipsius parabol similia, u t alias quoque frequenter proceptum est.

Verum sexagesimo p r i m o capite scriptum est,
quod p r i m u m abeunt peccatores i n supplicium
s t e r n u m , demde j u s t i i n vitam fflternam* : i n pra>
eenti vero capite contrarium apparet, cum ingres818 p r i m u m prudentibus virginibus, postmodum
reprobatae e i n t fatuae. Ne suspiceris o o Q t r a r i e t a t e m
inesee capitibus : illud siquidem exacte tractat de
ordine, boc auiem aliud babet intentuin, q u o d v i 7

d e l i c e t

......

v i r g i

..

a i t a 8 Balvabit, non h a b e n 8 sibi

, e e o 8 y n a , et , u o d u n i u 8
__.,
.

virtug alii tunc non p r o d e r i t : quodque tunc motue

ad virtutem vanus erit. Item quod Ucet p l u r i m u m
deprecentur q u i condemnati sunt, nequaquam flectant jadicem. Gaeteravero omnia nullo delectu
(p) compoeitasunt,ut probabilisfiatparabola.Nam
neque d i i i t quod ablegata? sunt i n supplicium, eo
quod nunc bujusmodi non exacte disquirat
Vew. 13. Vigilate veniet. Frequenterid subinfert, ostendens quod tnaxima sit utilitas, u t i n boc
attendatur, propter finalis diei et b o r o incertitudinem.
GAP. LX. De talentit.
Vera. 14. ^ i c u i Vers. 15. facultatem. Etiam
beec parabola similis est ei quee superius de fldell
4

topov , ^ a c pradente s e r v o posita eet, T e r u m a l i o modo fivrtpl

gurata est : et de bis dieeerit, q u i a Deo gratias
-
aoceperunt docendi (nam bas nunc talenta vocat
, ,

, -

propter boaorem illarum), et vel per earum ueum

lucrum attulerunt, defodiendo n i b i l lucri fecer i i n t . Dicit ergo qaod Tocavit servoe oos, Filius

^Mallb.xxv,46.
V a r i s lectiones etnotae.
(83) Malim omittere , vel ecribere

. appellatur, i m *

petue naturaB incitans ad libidinem.

(84) .

(p) Nuilo dilectu. Ita ulnon opue tit ad ea attendart.

 ZIGABENI

635

631

ridelicet hominis, utpote home q u i peregre profec- ,

turue e r a t ; et uni qoidem dedit quinque talenta,

give m u l t a ; n a m varia eunt dootrin dooa, q u
Paulus e o u m e r a T i t ; alii aalem duo, hoc est pauca ; alii vero u n u m eolum. H i aatem esse possunt
episcopi et preeceplores ecclesiarum. Deinde addit
et caueam ineequalitatie i n divisione, quod scdioet
fuerit secundum cujusque facultatem et idoneita*
tem.
Vere. 15. Et profeetut ett ttattm. Hoo est, et reliquit eos ut operarentur. Sicut enim de vinea d i z i t , quod locarit eam agricolis, et peregre profectus e s t : i t a dicit et nuno, ut ejus discas longanimitatem, quomodo n o n oontinue repetat. Quidam autem dicunt peregrinatioaem eteeSalratoris
3
In ccelum assumptionem.
Yers. 16. Abiit Vers. 17. duo. Duplioant ea
quee sibi concredita sunt omnee q u i proficiscuntur ad (q) salutem discipulorum, facientes eos r u r 8U8 proBceptores aliorum. f Qui bene operatur et
recte docet, duplicat concredita aibi talenta.
u

* , *
*

, -

* , fiuv *
(55) .
rf

ftvt-

, *.
.

'

(56)
, xct

(57) ta

, ,
.]

Yers. 18. Qui vero~sui.

Terramlpsammelmtcilige : i n seipso enim retinuit, quod ad operatioaem datum erat, sic ut nec sibi, nec aliie utilis
fieret.
Vers. 19. Post rationem. Venit j u x t a secund u m adventum : ideo etiam d i z i t , post muUum
tempus.
Vere. 20. Et per ea Lucram eunt q u i per il-
lius diligentiam acqoisiti s u n t ut dictum est, et fructificati Deo.
Yers. 21. Ait comtituam. Multig gratiis d i g n m n
faoiam: multa bona tibi tradam.
Vers. 2 1 . Intra tot. Requiem et beatitudinem (r) per nomen gaudii significavit.
Vers. 22. Accedens Vere. 23. Tui. Quanquam
diversse fuerimt gratiee, aequalis tamen est booor :
quia et quale i n illis stadium. Siquidem uterque
accepta duplicavit. Yel etiam aliter dioi potest,
quod aequaliter quidem laudantur, et squaliter
Introducuntur, sed diversimode remunerantur
j u x t a proportioaem lucrorum, q u ab eis faota
eiint.
Veps. 24. Accedens Vere. 25. quod tuum $$t.
Duras, hoo est austerus. Putabat enim quod sola

"

. .

,
* (58) .

(59)

"

. , , tht.

, , .

'

(60), , *
.
" . ,
.

.
. ,
' , (61).

. *

, **

*
' .

. ' -

diligentiaeorumquinegotiabantur,3iae Dei auxilio

omne lucrum effioeret. Hano autem responsionem

effloxit parabola, volens ostendere quod tales n i n i l

. **
, *

Mattb. , 33.
Yariae lectiones et n o t a
(59) , addit .

(55) , omittit .

(56) ' aut legeadum, Uti Hentenius

etiam reddidit.

/57) Heeo uterque codex i n margine exbibet.

(58) , inlerpdnit A.
(q) Proficitcuntur

ad.

Lucrantur, oum fructu

curant.
(r) Requim et beatitudidm. Omnem beatitudinem.

(60) .

(61) , pro . Deioceps repetit qao*

que ad . Ergo bis idem scripsit.

Forte pro legit a u t

COMMENT. - CAP. X X V .

637

, rationabile respondere p o t e r u n t : et quod quaecum

,

'

querespondebunt contra seipsos omnia convertentur. A u d i ergo q u sequuntur.

TOU. .

Vera. 26. Respondens V e n . 27. usura. Non qua81 ille vera dixerit heec ait Domious; nihil enim reote
'
fit siae i p s o ; sed supposito sermone procedit, ao
, , ,
si diceret: Si etiam talis essem, quod verum n o n
,
est, tamen quia talem me noveras, ideo magisopor tebat te exposuisse donum meum, bis qui nossent
. bonum a pravo d i j u d i c a r e ; hos enim appellat men{. ' , , ,
sarios: oportuit te docuisse, admonuisee, consa , ,
hiisse, q u i q a i d i n te erat feoisse, r e l i q u u m aatem
. "
m i b i permissisee, dico sane repetitionem: oportuit
te quod facilius est interea perfecisse, quod autem
. *
difficilius est m i h i reliquisse. Ms itaque alienum,

, -

doctrina est: usuravero talisris,additio v i r t u t u m .

, rff -

Usuram vocavit simpliciter omne l u c r u m , more

oommuni uteoe.

.
"

'

V e n . 28. TolHte Vere. 29. ab eo. Juesit e u m

nudari dootrin dono ; boo enim d i x i t talentum ;
et bonorem hune i n additionem d a r i ei q u i habebat decem talenta ; o m n i enim q u i diligentiam et
curam habet, dabitur bonor, etiam supra eum q u i
ipsi adjectuserat; ab eo vero q u i diligentiam n o n
babet, u t dictum est, neque curam, auferetor
etiam i d quod babet dootrin donum, tanquam ab
eo cui n u l l i est uiui.

*
.
*
,

, .

, ,
.

(,

' . , ,
* . " , ,
,

.

. '
, .
[ (62)

. ]
.

3'

Vers. 80. Servum quoque inutilem dentium.

Non i n ablatione finem poen posuit, sed i n suppliciam quoque intolerabile ablegavit Inutilem
C

d i x i l

n u J l i u g

b o n f f i

frugis. Vida

ergo rem tremendam. Punitur siquidem non quod

mala fecerit, sed cpiod bona non fecerit: Declina
enim, inquit, malo etfae bonum .
Illa parabola, q u apud Lucam ponltur sexagasimo septimo oapite de dacam m i n i s , alia est ab ista, etsiin
pluribus sit similis. I n illa enim data quidem qualia f u e r u n t : luora vero etbonores inaequales.
Nam b s c de diversie doctrin gratiis non qualiter datis dieserit: iila vero de dirersU aequabter
datie.
19

7 T

CAP. L X I . De adventu Ckristi

Vare. 31. Cum *uw. Narrat etiam deinceps do

saoundo adyentu SQO, a d terroram et correctionem
. 0 aaditorum. Suam autem gloriam dicit, qum Deo
. * propria 6st. P r i m u m enim adventug ejus inglorius
. , ' factue 6st. Sedebit vero, tanquam j u d e z : sedee a u , .
tam sWa tbronus dicitur glori, hoc aat gloriosoe
6t ragias.
. .
Vers. 32. Et gente$. Postqaam videlicet a


mortuis rasnrrexerint; p r a d i x i t anim Tariie i n locis
(63-68).
da resurreclione aarum.
.
Vers. 32. Et kadii. Nonc etanim oommiati sont
.

7 9

PeaL xxxio. 18.

Luo. , 43.
Variee lectiones et ootae.

(82) Indosa lo margine habet A.

(63-68) Corrigandom , eicu thabatHentaniat.

640

ZIGABENI

Omnes : iunc vero diligenterseparabuntor. De solis .

autem Christianis loquitur hic sermo, yeluli infe

rius manifestabitur.
Vere. 33. Et sinistris.
Ovibus comparantur
j u s t i , propter mansuetudinem, modestiam, ac frucUficationem i n virtutibus, sicut i l l s i n lacte et lana:
boedis vero peocatores, propter inclementiam, et
immodestiam, et infruotuosit atem. Poteris quoque
addere, quod etiam propter gravem peccati odorem,
et quod non recta gradiantur, sed a recto diecedant
itinere, quodque procipitia incedant. Verum illa
eane animalia, ea quae babent a natura possident;
j u s l i vero et peccatores a voluntate. Ideo quoque
i l l i bonorantur, isti autem puniuntur. Dividit etiam
608 noo quod testibus egeat, ipse enim teetis est et
judex.

Vers. 34. Tunc mundi. 0 vocem optabiletn:

bonorem ineffabilem 1 Benedicti, inquit, Patris
tnei: laudati, electi. Non dixit autem : Aocipite,
sed, Possidete, tanquam paternum, tanquam deb i t u m , tanquam prfleparatum vobie a constitutione
m u n d i . Priusquam enimbomines fierent, paratum
erat j u s t i i , cognoscente Deo q u o d futurum erat.
Dainde dicit et caueam tanti honoris.
Vere. 35. Esurivi Vers. 36. ad me. Hino manifestum est, quod ad soloe Cbristianos verba facit,
ad quoe Evaogelii sui pracepta facta suat. Nam
ad infldeleg nullus tunc erit ei sermo; omnea enim
simul per se condemnati erunt. Ideo enim d i c i t :
Non returgent impii in judicio , hoc eet, oon re-

. *

, *

. ' ,
, , , . *
,
. ,
. ,
,

.
1

. " ! ! ,

, . , A a S r r t , ,
, ,

~.

, .
.

'

-. ;

, ,

eurgent ut judicentur, sed ut puniantur. Siquidem G ,

maaifestam est etiam superius , quod quando

apparebit signum Filiibomiois i n ooelo,
tuncplangent omnes tribus terra, solam babentes condemnantem congcientiam. Nunc ergo ad Gbristianoft,
ut diximun, sermo est. Vide autem quomodo de
sola bumanitate si ve amore erga proximos disserat,
et ab bac eola justos bonore dignos judicet, peccatores vero eupplicio. Non quod cetera yel j u s t o r u m
bona opera, vel peccatorum delicta sine examinatione vel discussione relinquenda sint: o m n i u m
eiquidem ctmcta inquiret et opera, et verba, et
cogitationes, u t ipsemet frequenter sua doctrina
manifestavit, et a multis divin Scriptur locis
discimue, et bonis quidem operibus preemia repen-

' .
,
,

*1

. , ,
. "
,
, *
,

* ,

, , ,

, ***

* >

det, deliclis autem pcenas. Sed nunc de sola hac, D , * ,

u t dictum est, T i r t u l e disserit, confirmare v o l e n s ,

q u o d hanc maxime requirit, et banc prae omnibus

expetit, utpote Christianis maxime necessariam.
Gujusque enim Gbristiaai insigne quo dignosci potest, est dilectio. In koe, inquit cognoscent omnes
quod mei discipuli sitis, $i dilectionem
habueritis
inter vos mutuam . Hujue autem optima pars est
pauperum amor, et erga p r o x i m u m misericordia
ac compassio, j u x t a Gregorium Tbeologum. Nulla
M

7 1

, ,

. -

(69) *>

* ^
?

Psal. , 5. Mattb. xxrv, 30. Joan. x u i , 35.

Variap lectiones et notae

(69) *, .

COMMENT. MATTHJEUM. C A P . X X V I .

641

642

, , , enim alia re, inquit, inter omnes i t a colitur Deus,

ut misericordia : neque alii cuiquam magis repen, ,
detur humanitas quam humanitati. Procipue ergo
" .
disserit de procipuo Gbristianorum opere, hoc

modo nos et exterrens et attrahens, ut q u i h o m i ,
nes sumus, h u m a n i efficiamur, utentes ea, qua
, ,
ipse tunc utetur humanitate. Justissima est autem
, '
merces, u t inbumanis iohumanitas, et misericordi
), . ) bus misericordia rependatur. Eteaim i p s e q u i misericors est, parvis operibus magaum retribuit p r a
m i u m : q u i d enim regno i l i i quale esse poterit ?
. ;
Manifestum est autem quod ex bis quee posHumus,

humanitatem r e q u i r i t : hie enim q u i non possunt,
.
suificitquod veliat. Variaseaim bumanitatis partes
, ,
recenset: u t siquidem possumus, omnes implea , * ,
B mus : sin miaus, at saltem eas quas possumus.
.
Vers. 37. Tune Vers. 40. fecistis. Regem v o . ,
cavit seipsum, tanquam omnibus j a m subjectis.
. , ,
Quatenusautem, i d est, I n quaotum. Fratres autem
. (70) ,
vocavit pauperes, ut q u i similem cuin eis suscepe ,
r i t naturam et abjectionem : vel etiam tanquam
(71).
608 q u i communicaverint pauperiati ipsius.
. *$,
, .
,
* , .
.

- . ,

Vers. 41. Tunc </ui. Vides TRegnum quidem

bominibus paratum est, ignis vero dcemonibus.
Insipientissimi autem homines, relictis his qu
regnodigna eunt, preeferuntea q u ignem promer e n t u r : ldeoetiam ab illoexcidentes,adbunc c o n demnantur. Deinderursus causa etiam ultionis ponitur.
Vera. 4 2 . Esurivi
Vers. 43. me. Non d i x i t ,

, ' Q Nonliberastismepaupertate, infirmitateaccarcera

, ,
,
, ' .
. , ,

* TJ ,
*
.

.
. ,
\ .
.

.
Tf

(72) ,

sed. Quae necessaria sunt non prbuistis, q u facilia sunt nonfecistis. Primum autem misericordes
p r n d i c a t , ostendens b o n i operis facilitatam, u t ab
illo hos condemnet.
Vers. 44. Tunc Vera. 45. fecistis. Merito q u i
misericors fuit, regnum possidet, quia cbaritatem
qu virtutum caput est, opere complevit, ejus
enim pars est eleemosyna. Qui vero fuit immisericors, i n igaem ablegatur : quia loco dilectionis
o d i u m possidet, quod caput est v i t i o r u m , et ejus
prsecipuaparsest inbumanitas. Ille quoque misericordem bumanumque Deum imitatus e s t ; hio a u tem immisericordem inhumanumque d i a b o l u m .
Vers. 46. Et otlemam. V* omnibus quidem
peccatoribus, maxime tamen immisericordibus.
CAP. XXVI. Vers. 1. Et factum est. Vere.2.
crudfigatur.
Gum legale Pascba decimo quarto
mensis incideret, sicut lex qu de i l l o statuit -disponebat: maQifestum est quod bsec duodecimo die
mensis dixerit discipulis. Hoc siquidem duodeoimo
die i n d o m o Simoais Leprosi coenavit; decimo tertio

Variae I-dctiones et notae

70) , p r o .

{71) Bic addlt Hentenius scholium ax margine

8111 eodicis : Fratresminimos vocai pauperes, quia
kumilet, mendici, et abjecti sunt: et eo$ qui viles ae
4*spic<ibile$ habentur: non dico monachos toios, et
eos qui monlet mkabiiant, $ed unwnquemque fidetivm uwritnitm,
live fame pre$$um, nudutn aut

pertgrinum:
hos, inquam, fratres vocat,et
primum
eo$ laudat, qui piis $ubvenerunt,ut sententix
suxjustitiam demonstret: Venite, inquit, benedicti Patrit mei, et caetera. Quanto bono poterit nomen hoc
pensari, ut benedictus n s , idque Patre.
(72) God. , . idem ante omitlit , et addit ante ' .

 ZIGABENI

643

644

rero apod eum i n cujus domo intratam est cosna* , iwj' & , * cuJum, veluti paulo post demonstrabitur : deoimo
.
quarto autem incidit Pascba. Dixit autetn hoe signi, ^.
ficaos propinquam esse mortem suam ; n a m ipso
*
legalis Pascb tempore paseurus erat et ipse. Non
. autem simpliciter d i x i t : Traditur, sed addidit, ut
ermcifigatur. Judeeie enim aperte quidem traditue est , ' . pb
post u n u m diem, videlicet decimo tertio. Nam hoo ,
$ . ,
adhuo durante, pottquam cum discipulis mystica

ccena communicaverat, traditus est insidiatoribus;
* ;
ut autem crucifigeretur, traditt ettpost duos dieo,
duodecimun scilicet ac decimum tertinm. De de- , ,
.
eimo quarto enim dixit Evangelista: Tunc abnMt
r

$
illis Barabbam ; Jetum autemflagellitcmtum tmtTOTC flniin (
didit ut crucifigeretur .
11

Vers. Tunc congregati suntVere. 4. occiderent.

Cnm lez juberet, u t unus princeps sacerdotum
constitueretur quoad viveret, hoc autem mortuo,
alter looo ejua crearetur, Judcei legem everterunt
et annuam fecerunt summi sacerdplii dignitatem*
Unde verisimile est quod m u l t i tuno erant, qui
suinmo functi fuerant sacerdotio, sed j a m compleerantministerium quod fuerantsortiti, quos nuao
priaoipessacerdotumEvangelista nominaviU Scribae autem dicit legie doctores ; seniores varo pop u l i , antiquos ac sapientiores : q u i omnes simul
tunc congregati sunt a d Caiapham, q u i tunc sorte
pontificatum gubernabat, ab hoo voleates c e d i i
ansamcapere,aquor^buseo ppoluberioport^
e

Dolosam autem apprehensionem dixit occultam

captionem : eam enim q u i n propatulo fieret t i mebant, propter ejus discipuioe, et eos q u i alias
i l i u m sequebaatur.
Vers.5. Dicebant populo. Dicebant autem, Non
i n die festo, videlicet fiat. Omaibus eniai i n festo
PascheB uadique congregatis contingeret multos
adesse q u i Jesum sequerentur. Praterea quoque
niai factum esset occultum, certum eis erat turbandum populum, q u i illos abominaretur, n o n sol u m quod insontem occidisaent, sed etiam q u o d
in festo fecissent, quo consuetum erat etiam cond e m n a t u m i n e j u s h o n o r e m absolvere. ltaque n o n
Deum, sed bomines ubique timent. Verum quan-
quam ita statueruat, n o n tamen exspectaverunt
sed inyento proditore occasionem rapuerunt, et
invidiae rabie a d insaniam redigente, q u i d ezpediret, non viderunt: sed bunc i n fetto immolantes
fuporis magoitadiaem, quem adversus eum gerebant, demonstrarunt. Oporlebat enim, oportebat,
inquam,salutarem Agnum in die immolationis legalia
agni i m m o l a r i : uteate i n boc malitia i l l o r u m Sal*

(73) *
(74) nvptfutt, k*

, .
|,
, ,
, C N * M i * i v
. ' Vxi
,
,
. *
,
(75) ,
,
(76)
, -* * . t l w t j
;

.
" , " , $ ^,

, ,

, { , , ,
, * % *

(75) God. ,

' *
b.

, ' , i p n (77),
, >,
loprf

, tK

' . " ,
' rf

,
| ,
(78) 0

Variae lectiones e t n o t s .
(74) Ita uterque etiam conteitu.

. ' ,

Matth. , 26.

(73) , Cod. .

^ ,

(76) Cod. , .
(77) Cod. ,
(78) ', pro >, Cod* .

GOMMBNT. IN MAXTHJEUM. -

641

646

GAP. XXVI.

, yatore ad euam guberaationem : at figura, modo

hoo, modo iliod diaponendo (s), sumeret omnino
,
eventum. Proterea inteiligare oportet, quod fre ,
quenter eum apprehendere yoluerunt, nec potue , ,
r u n t , quia ipse n o l u i t : u b i autem ipse voluit, tunc
, . (70)
etiam nolentes (siquidem ipsi dlem festum cave . ,
bant, ut dictum est) comprebenderunt eum. Eadem
* , . "
et Marcus de hoc dicit . Lucas vero breviter lo .
quens, a d Judam transivit '*. Joannes autem boc
,
oaput tanquam ab aliis dictum prceterut*, q u o d
*
& , etiam i n multis aliis fecit: n a m c u m longaBvus admod u m fuerit, libros i l l o r u m assecutus est (), veluti
* ,
i n Procemio praBsentis l i b r i significavimus: reli , B q u u m vero sermonem prosequitur, et de pelvi quo .
que narrat, utpote ab bis preetermissum.
M

*. SBf.
. (80)
.
$> , ,
,
tf , ,
*
, ,
, *
, ,
-

GAP. LXII. De ea qux mmit Dominum

o n ( ^
, ,
.

* ,

*
,
, ,
*
.
. ,
, -

t u m , propter q u o d illi mercedem (u)

unguento.

Vers. 6. Cum autemJesus. Vers. 7. Recumbentii. Scire autem oportet tres fuisse mulieres qum
Dominum unguento unxerunt. P r i m a q u i d e m apud
Lucam , quae etiam peccairix erat, et medio prdicationis tempore boc fecit i n domo Simonis Phariseei, quando etiam solus ex boc offendiculum
sumit Pharisaeus, oui mercedem rependit Salvator,
peccatorum videlicet remissionem. Secunda vero
apud Joannem est, quee erat Maria soror Lazari
T i t a m babens probatam : ei ante sex dies Pascbae
legalis i a propria domo boc fecit, et i n gratiarum
, Q actionem resurrectionis fratris, protulit unguen7 I

promisit,

quando etiam eolus m u r m u r a t Judas . Tertia a u tem est bc, de qua Mattbaeus et Marcus similiter
t r a c t a n t : q u a ante duos dies Pascb accessit i n
domo Simonis Leprosi: addistinctionemeiiimPbaxisaai a lepra insigne i l l i apposuerunt: simul etiam
ostendentes, quod corporis ejus i m m u n d i t i a m n o n
abominatur Gbristus, propter puritatem animae
illius : et super caput Christi ungueatum effudit,
noa super pedes ut illae, quaado discipuli quoque
indignabantur. Gujus etiam memoriam i n m u n d u m
promisitprffidicaadam. Manifestae sunt itaque t r i u m
differentiee. Baec autem q u a n i m a m lepra infectam babebat, u b i Simooem Leprosum curatum
^ v i d i t , fiduciam sumpsit, quod et ipsa salutem

8 1

, ^,
. ' (81) consequeretur. Alabastrum genus est vasis
. - TdnguentumcoQtinentis.MarcusaateniungueDtiquo6>. , , ,
que geaus a d d i d i t : Nardi, inquitpisticx pretiosa**,
, , pisticum vocans purum, n o n temperatum

Marc xrr, 2 .
X T T , 3. Ibid.
M

Luc. x x n , 1 , 2 . * Joan. xin, 4 s e q q .

11

L u c . vu, 37.

Joan. xu, 3.

17

Maro.

Variae l e c t i o n e s et notae.
( 7 0 ) Cod. Omiiiit 4.
( 8 0 ) Hentenias videtHT legisie :
.
<8l) ', Cod. . Apograpbum Glossar i i Pjrriiii quod ett apud me, sio babet: '

| . Aliad U x i c o n
ineditum : .
, ^ , , .

(s) Dt figura dupontndo. Ut figura (agnus

pmachalis, qoi Cbristum pretignificaverat) plane
eimiliter i a u m baberet eventum.

(/) Atsecutus est. Leglt.

(ti) Propter quod illi mercedem. Propter quod illi
nec meroedem.

BOTHYMQ ZIGABRNI

647

648

mistam, at apparet, et ad paritatem servatum: aut *

forte h c appeilatio queedam erat unguenti. Dicit etiam

quod vas comminuerit, preB feetinatione yidelicet,
quia anguetum erat, et i n caput Dominicum i n f u d i t
Vere. 8. Intuiti autem Vert. 9 . pauperibut.
Indignati sunt, verumapud sese, l i o u t d i x i t Marcue,
qui addidit eos dixisse : Potuit hoc distrahi pluris
quam trecentis denariis; et quod Infrtmebant adv$r*
$u$ illam boc ett Objurgabant eam et indignabantur i l l i propter abusnm unguenti. A d hoc autem
adducti sunt bumanitate: c u m frequenter praeeptorem audissent multa de eleemosyna disserentem,
et j a m magnam pauperum curam baberent Scientet
etiam quod Deus misericordiam T t d t et noneacriflcium . Est autem admiratioae digoa hmo mulier,
q u a tanto sumptui non pepercarit ob a n i m e salu-
tem ; neque enim propter corporalem boc fecit *anitatem.
Vers. 10. Quo cognito mulieril Gum illa effundere unguentum festinasset, deinceps tuetar
eam Gbristus, non quod unguento sibi opus fuerit,
sed ne iilius fidem retunderent. et quia discipuli
mulierem increpabant impellentes eam a d paenitentiam ejus quod fecerat, audientem ab eis quod
vane coasumpserit pretiosam substantiam, e d i versoillos objurgat, molestiam dicens dolores q u i a
poenitentia sequuntur, docens quod non oporteat
obtundere bominum fidem quae germinare incipit,
sed pariter eam potius enutrire, neque circa p r i n oipia exacte disquirere, aut excelsiora ab infirmio9 e

. /
, .

$,

91

ad $epuUuram

9 t

hwm

'

, |

. "
, npl Uy>
,
,

,

; '

. ' , $ *
,

-/ -

'

(82) *,

, .
"

. '

,
,

. "

, (83) . \
'

'

"

Moris enim erat oum unguentis ^

sepelirecorpora, ut diutius incorruptaperdurarent.

Qnod habuit, id est, Quod potuit. Et t u ergo si
aliquos construeates ecclesias aut monasteria, siye
sacras imagioes videris, ne factum d i r u i jubeas,
ne animi i i l o r u m promptitudinem retundas : t i

',

, ^

ribus exigere. Deinde consolatur etiam mulierem, Q .

dicena
Vers. 10. Opu$ i n me. Ubi simpliciter opus
illius laudavit, p r i m u m quidem solvit discipuloram
de pauperibus protextum : postea vero defendit
etiam opue ejas.
Vers. 11. Paupere$ Vere. 12. 'ecit. Depauperibus scripsit Marcus : Cum inquit, volueritU, potestis illis bene faeere . Diceado autem : Me vero
non semper habetis, casdis suae q u paulo posi
futora erat mentionem eis injecit. Ad sepeliendum
mefecit, boc ast, A d sepulturam meam, tanquam
q u propbetizavit mortem meam brevi f u t u r a m .
Et boc etiam manifestius d i x i t Marcus : Quod
habuit hxc, fecit: pravenit ul ungeret corpus meum

;.

(84)

(85),

, " , ity

, , 1

, )

priusquam eediflcet, te quispiam iaterrogave-

r i t , jubeto dare pauperibue.

Maro. , 4, 5. w Osee , 6 ; Matth. , 13. Marc. , 7.

, .

i b i d . 8.

Variae lectiones et notffi.

(82) , cod. .
(83) , , God. .

(8*) , o m i t l i t c o d
(85)

649

COMMENT. IN MATTHJEUM. CAP. X X V I .

.

650

Vers. 13. Amen ipnus. Hoc et laus est ac

consolatio mulieris, et discipulorum solatium,
* ,
illius quidem, q u i a p e r universum orbem decanta , bitur; horum autem, quia pradicatio t o t u m com (36-87) .
prebendet m u n d u m . Hoc Evangelium, i d est, opus
, , ,
meum et narratio facta de me. E t Tere quotquot
' . ,
cognoscunt ea quse circa Cbristum contigerunt,
, , etiatn i d norunt quod haec f e c i t ; et simul c u m
Evangelio praedicatum est bujus opus, et i n u n i ,
versum percurrit orbem bujus memoria. Sed quo .
modo n i h i l spirituale mulieri promisit, sed perpe ,
tuam duntaxat memoriam ? Ex boc sane u t UJius
;
quoque fiduciam baberet dedit; nam sibonumilliue
.
$ , , fuisse opus testatus est, manifestum est quod
etiam rependet pro ipso mercedem. Praefiguravit
.
', * autem beec mulier Ecclesiam, q u prias erat
peccatrix. Uaguen tu m yero,fidem quam i n Cbristum
, , ,
effudit. CoramemoratioDem autem discipulis u t
, ,
diximus suggerendo propinqu ceedis s u , etiam
' , Judam clam percussit, utpote quod Ghnstum n o n
wfiv, , lateretipsum iniqua tractare : tanquam poenitentiae
.
j a n u a m 111 aperiendo. Ille autem etiam prius de
,
sorore Lazari murmuraverat, dicens : Quare hoc
*
unguentum non veniit trecentis denariis et datum
, ; , ,
est egenis f Dixit autem hoc, inquit Joannes, non
, ,
quod de egenis sollicitus esset, sed guia /tir erat
* , ,
et loculos habebat, ac ea qum mittebantur
portabat.
(.
Loculi autem eraat marsupium i n quo recondebat
, (88)
. " , C eaquee pauperum gratiaascita(t;)erant: cum autem
loculos servaret, volebat etiam unguenti pretium

i n loculis recondi, quo furari inde posset. Siquidem
, . ,
avaritia
caplus i n furtum intendebat. Et tunc q u i . ,
dem i l l i responsum est (x), sed quia nuno idem fa ,
ctum vidit, ao furandi occasione rursus fraudatus
, , est, j a m i n i r a m exarsit: cumque ingressus esset
, ,
i n e u m Satanas, sicut d i x i t Lucas, insidias
.
appetit.

9,

"

, ' . -

(89) ,

. ,

, , ' .

. -

. Joan x x i i , 5,6. Lac. x x n , 3.

Vers. 14. Tunc Vers. 15. Eum tradam ?

Gam aliena est efiecta domestica. tuno domesticus alienatas est, et ad Ulos abiit, n o n ab illis
vocatus est. A d d i t u m est etiam patrite cognomen,
quia alius etiam Judas erat q u i Jacobi dicebatur.
Non dixit aulem Jesum Christum, sed Eum ; j a m
enim et nomen ejus oderat. Lucas vero dixit quod
etiam looutus est c u m magietratibus (y) quemad*
m o d u m i l l u m tradateis .Principes eojm saoerdo9,

i b i d . 4.
Variae l e c i i o n e s et notae.

(86-87) Uterque codex habe^paaOy. Sed conj a n e t i r n s hic non babet locum. Conjici possit
. Sed Hentenius etiam habet comprehend e t . Ergo .$ infra etiam ad M a t n . x x v i ,
3, babet .
(88) , Cod. A.idem moxhabet -

v) Astita Oblata.
\x) llli ruponsum est. Excusalionem babuit.
r) Jiaptiiraii^tii.Eulhymius de mililibas RomaPATAOL. G R . C X X I X .

, et paulo post rursus, . Addo

obiter de vocabulo Cyrilli Gloss. i n adit. * , . I d e m

babet quoque aliud Lexicon ineditum.

(89) A l i b l fere dicitur.

nis accepit, n o n d e preefectis templi. Epgo, ducibus,

prafeclis militum, nic et mox.
21

EUTHYMII ZIGABENI

651

t u m persuaserant quoque magistratibus, l l i sibi ;,

, .
essent auxilio adversus Jesum, tanquam conira
eum q u i vulgus ad seditionem sollicitabat
. " *^
Vers. 15. At illi Vers. 16. Traderet. Princi(90)
. *
pes autem sacerdotum appenderunt ei tnginta
h , , argenteos; nam argen teus certu m librae pondus erat,
, . ,
sicut eiiam denarius, stater, talentum, Marcus vero

' , *dicit quod promiserunt ei argentum se daturos ,

. * ^ h*y*
Lucas autem quod pacti s u n t . Verisimile est au, . > , **,
tem quod primumpactisuntetpromiserunt; postmo , , *.
d u m veroappenderuntsive constituerunt. Quidam
' twt
tamen intellexerunt Comtituerunt,
boc est, Pacti
sunt et decreverunt. Argentum vero singulariter g . tfpooltojtp,

.
dicitur eliam multitudo argeateorum. Lucas a u ,
" ^
, .
lem de Judaquoque addidil quod spopondit, sive
firmiter pactum fecit, e corde promittendo se fa- * , .
cturum, quod statutum erat ; i t a enim capitur
apud eam . OpportuDitalem vero iatellige tempus conveaiens quo propler eum compre- * *,
,
hensum, non esset futurum, ut exoriretur l u m u l :,
tus. Necesse est autem ab boc loco ad finom
. *
usque Evangeliorum, omoimodam atque exactaui
afferre diligentiam, quo dicta evangelistarum inter
,, , h
se concordemus, i n bis qu consona non apparent
, ,
sed potius non advertentibus m u l t a m preebent dif , yt*i*$at
ficultatem. Ob boc ergo ea quae Mattbaei sunt
.
tractantes, etiam quaealiorum sunt, ubi res exposcerit i n medium affetemus, tanquam a d enafratto
nem necessaria, quo sermo conformis ac raanifestue reddatnr.
9 1

t l

CAP.

L X U Inlerrogatio,

de

prmparatione

- C

. \ TOC .

schx.
Azyma quidem ipsum Pascba vocant evangelistae
Tf . "
Mattbajus et Marcus, quia circa Pascba cum agni
, **
carnibus etiam azyma edebaat: et ab bis azymis
,
ipsum quoque Pacba cognominabatur Azyma.
, *
Coafiruiat boc et Lucas dicens :
Appropinquavit
" . ^tvotoi
festus dies Azymorum,
qui dicebatur Pascha .
" ,
P r i m u m autem Azymorumdicunt diem q u i Pascha
.
pracedil, decitnua tertium videlicet measis et
,
quintum septimanae, Tocantes bunc p r i m u m Azy, *
m o r u m , quasi preecedentem ipsa Pascb azyma.
' ,
t bujus sermonis maoifestus testis est Joannes
.
q u i a i t : Ante diem festum Paschm scims Jesus quod
*
venirel hora ejus
etc. Hunc ergo diem quem
,
,
Mattbaeus et Marcus p r i m a m Azymorum vocave. D

^
^
,
*
runt, bic diem aote festum Pascbae aominavit.Sed
' ,
bsec quidem bactenus
. )

Quod autem de boc die, videlicet deoimo (ertio

mensis, quinto autem bebdomadae, Marous d i x i t :
Et ptHmo die azymorum quandopaseha immolabant*;
Lucas vero : Venit etiam dies Axymorum,
in quo
necesie erat immolari pascka ' . I l l u d : Quando peh
tchaimmolabant;
el boc: In qno necesse erat vmmolaripascha, neadprimum Azymorum conjungas.Non

Marc. x i v , ii.
Luc. x x i i , 7.

w Luc. x x n , 5.

lbid. 6.

, -

* $ -

, * * ' i
', j) '
, " , , *
,
99

Lac. txir, t .

Variae lectiones et notae.

(90) , et paulo inferius , codex B .

loan. xut, 1.

f t e ^ . tn, IS.

COMMENT. #1:

MHbft,
npH f f c *?> -
p**. y(J -rf fjhoxorftttfri-, ' ff * *ffapioxarftxaT^ iforrd. /
#^eVry
ptjtl, tf *
tftifta
$, oerft * ,

t $ ttrpM. itflft iSrrt ** $ $ 0 Ifutfdj * / " ^ W $4*;

* f* /to
. ^
-
^ * ' * jMf *#
.
4

* * /* * *
**, ** TAV 'AWpwv; *
fo, J W i , otyorfit ,
>. ^ ,
, ,
' * .
rf ^
*. ' *.
* '|# , oV| /> ( 9 1 ) > ,-
4 * , , .
'' f # '*,
< | t<&v
0|, . ^
*
vot ik *fpt .
f ,
) -, * - C
fiov. , ' , .
JNOI .
, ,
. ,
fo
^ hm * ^
6V>tto tVoi )

- * CAP. X X V I .

ttHffl d d d a t f t e t r M ; slO AedtaMT ^ltetotaiiiaftata

tttf. Dieit ertfiti Iett inpftm fim#i in ekditrto quetrio
die mensis ad vesp&ant pf meditnH vetperarwn
Pascha erit Domino . Verum si ad vesperam (*)
per medium vesperarum pascha immolabant, quornodo dim ap^Sfiattt Pattctfc ( f Qtu& vesperdtti diei pft6tSatintt b<$Ujtth$irr8 JudtfH.
itaqao & PMefafe Atfmmm, efcdtt qft.
4de ifisiue e*p<tf* t d d i i t f i z y i t i * .
4

Qbotnedd auUtttt d^deoiteo teftie dki dliU

mti sigoifleaf 6"ttafr irfsrAferati ittmifl*fc*1 * ei hoo
iiruic trtjrjs eWtigtfHteatoi. Scrr^ltate <rpart6tyqeod
* * azyma deciiTJO qtlftfto dt6 taffftetalit.
8

ftstwti AityfH&HtfH sfit D&htAd ; Bt bttM etfadn

9

fltttitatttiii

edelwHUf;

Sed non de hoc festo Azymoram neque de hoc

pripvjo a i y m o r a d i x a n i B l evaDgeliitoe, u l detnon-

trattim ett. Ilktdi tiqiikiem deeimo quinio die

meosia aaakiebaiv iUi Ytre de d e o i m o ierlie die scripserant. DioeBlas vere diseipull: 76 vis perIHM ad edendum p**cha ? d e m o B e t r a v a r o i i t
qocd propriooi habitaoulum noa habebat. Fulp
autam q u e d neque ipei, OHm priue ooaoia r e l i quiwent: auoqoi eum illuc i n Y l t a a s e n i at
airet. Perfiait vero Paaeta^ osveadens q o o d usque
ad morteoa iegem obeervabat Ait autem Lueas priBMiBt dixissa Gbristum disoipuiis: Buntes paraie
nobis fa9cha ui edamus; deinde diecipulos iDterroaesa: Ubivisparemt^^f
7

VeraAbMtlledUcipulUmeisMsirciisniimerum
q u o q u e d i x i i eorum q u i inissi sunt, puta quod d u o .
Lucas vero etiam h o r u m addidit nooiina dicens,
quod misit Petrum et Joannem
Civitatetn autein
pro. Mierosolymis accipito. Et v i d d (^domodo dicens. Quemdam in obliquo, v i r i n o m e n c o n i i c u e r i t ,
ne Judas cognita domo ad irisidialores oxeurrat,
, D et illos ad 86 introducat, priusquam coeoam m y
* ^ * (93)
gticim disdpali* Iradiderit. Pro dddtO rdt^ dedit
- * dltldindicftinl,qttcidS(^i()9itMarcd*di<3eni : Ocrwrp*1**t oirtp Mopxof ^, ; hotno hpdriam txqum bajnlan*, sequimmi
o^poviro* tqapttv* kUm: ^ t i o ^ t m ^ *$3 fuetit, tUdte patrifa|# 9 * x o l &f - mltUts: MdgUiet4 Aitit, divtrtotittm qHo

* >> *.
fljptfjftov ^; .
ttei oVtytorra , ,
^
|*6* . " ,
, *
, 9 ( W ) *-

13.

Uvifc xxnri 8. * xAn

L u c . X Y H , 8.

1 9

Variae lectiones et ndlag.

(91) loiar el addit ood. .
autetn Omittit .
(92) , addii cod. . Porie , loeo

> Mgettdoiii.
(93) , Cod. .

() Ad vaperam. ftcrt 6 i t t f ^ a t a L t t l f i a Tiifetor addldisie interpres.

666

ZfGABENl

655

*
patcha etm discipulis meis edam. Et iile vobit ,
* ,
ostendet
cmaculum grande mstratum:
illicpa ;
rate nobit. Prozima his etiam scripsit Lucas
11

. .

Tempus autemejue propiQquum,intelligimtis tempue mortis ipsius Cum discipulis meis, addidit, u i
jpro his quoque sufficiens prapararetur convivium
vero qood Marcus dizit (et nos vertimus
diversorium) est coenaculum. Apparetautem quod
fidelis hic paterfamilias, sive divioa revelatione, sive
eorporali Salvatorii collocutione, noverat quod
a p u d ee faclurus eeset ille pascba: ei ideo ad
eueceptionem praeparatum habebat caenaculum.
Protarea i n hoc etiam loco cum auotoritate significat, tanquam omnium Dominus.

Mystice vero significatar, quod ad quemcunque

d i v i n u m baptisma ingressum i u e r i t : nam i d b y d r i aqua figuratur, apud hunc Christus requiecit, maxime si inetratum babaat cceaaculum,
siva purificatam mentem, 6 t adornatam splendore
oontemplatioDQai superaaturalium. Hlic, iaquit,
parate nobti, ea videlicat q u a d Pasch festum
conveniunt, agnum, azyma, lactucas agrestes ac
baculos.
t Civitas qaidetn j u x t a anagogen, sensibilis est
mundus. Homo vero, geoeraliter oatura est b u mana. Duo autem q u i ad hunc mittuntur discipuli
lex Veteris ac Novi Testamentl tanquam preecursoras q u i d a m Cbristo mysticum convivium prav
parantee. Ula quidem per philosopbiam practicam C
eos ab omoi inquinatione expurgans; h c autem per
tbeoricamsacrorum disciplinam a corporalibus ad
oognatas inteUigibilee visiones anim meotem altollen8.Practicquidem signumfuit Petrue, tbeoriceB
6 Joannes. Praeterea illa, lagenam aquae bajulans esse potest, quaeperoperationemin bumerie
v i r t u t u m , tanquam iniagena, idest, mortificatione
membroram corporis q u suot super terram,
excubias servat, puta gratiam Spiritus sancti,
qxiffi per fidem p u r i f i c a t : haec vero paterfamilias
intelbgi potest, quro per contemplationis altitudinem, seipsam excalsa intelligentia instravit, u t
Deo digniscogitationibus aodogmatibue, d i v i n u m
euscipiat sermooem.

* (9)

. * , m
.
. \

, *#-

, ffwfix , * ,

. '
, .
,
- *

, , 1

'

, , ,
, .
[ (95) . ' * (96) *

, 1

* ,

* ,

, T J
,

.
,
-

D .

f Aliter a d idem. Civitas cujueque anima est, ad

quam a Deo mittuntur; bic qaidem, 86rmo de virtate;
ille autem de cognitione. Qui vero lagenam a q u baj u l a t , ast fortis cogitatio, qu temperanti humeris
defert datam sibi i n baptisma gratiam.Domus autem,
qu ex multis ae variis, firmis ao virilibus moribue
etcogitationibus, tanquam lapidibus eadificatur, est

* * *
,
*

oW*

, , -

Marc. , 13,15. Luo. x x i l , 10,11,

Variae lectiones et notae.
(94) omitlit Cod. A.
(95) Utrumque echoliom Maximi codex uterque

'

i n margiiie exhibet.
(96) , omittit .

657

COMMENT. I N MATTHJEUM. CAP. X X V I .

658

t f (97) , '- status habitusque y i r t u t u m . CoBnaculum et s u b l i -

mis iatelligentia et aptitudo a d scientiam, quae

sternitur divinis et ineffabilibue sermonibus ac r e velatioaibus, Paterfamilias mens est, quae ipeius
domus per virtutem construct, clara celsitudine
et cognitionis magnitudine dilatatur : apud quem
faoit Dominus Pascba, boc est, t r a n s i t u m : accedens ad eum una cum discipulis suis, i d est, sublimibus sermonibus ao instructionibus, qu de Oeo
el a Deo sunt.

*
* ,
* , ,
'
,
, ,
,
.]
* (98) .
. ,
,
. ,
.
.
'

Yers. 19. Et feeerunt Jesus. Siout constituit,

boo est praecepit.
Vers. 19. c prceparaverunt pascha. Paraverunt
pascba, id est ea q u ad Pasch festum opus erant,
sicut dictum est. Manifestum ergo est Gbristum
tunc Jegale pasoha manducasse : oeque enim frustra quaB necessaria erant prepararunt.

Vers. 20. Vespera duodecim. Lucas autem d i x i t : Cum hora advenissetvidelicet

serotina sive
. '
vespertioa. Hiao affirmant quidam non oomedisse
,
tunc Chrietum legale pascba, et caueae adducunt,
*
quod decimus tertias tunc dies mensis esset; opor
tebat autem decimo quarto pascha comedere; quod . )
que lex stantes edere j u b e r e t : ipse vero discubuit.
* .
Prsterea oranis panis fermentatua ante immolatio ,
nem abjiciebatur, igoeque comburebatur; nunc au' /. tem et panis adest, et dividitur. A d b c assatum
. *
tantum edere fas e r a t ; bis vero etiam jue q u o i n .
tingitur panis, apponitur.
(99) Respondendum ergo est ad anamquamque bm. - G sitationem. Tempue quidem dispensative anticipa. , vit U D O die.Quiaenim noverat sedecimoquarto die
*
moriturum : siquidem mquum erat ut die quo i m ( 1 )
molabatur figurativus agnus, et verus quoque ag ,
nus immolaretur, u t invicem responderent figura
$ *
et veritas. Edit igitur decinio tertio die pacba,
,
rebus aliter non sinentibue ; nam i t a et legale i m
plevit pascba, et spirituale tradidit, statimque i d
, ,
est ea nocte a Judaeis comprebensus eet. Ideo etiam

dixisse eum discipulis scribit Lucas, Desiderio de.
sideravi hoc pascha comedere antequam patiar ,
,
boc est, Festinatione festinavi hoc anno pascba
' ,
edere vobiscum antequam patiar ; i d est, non exs,
peotavi tempus alege statutum, ne passiocrucispro ' , - . hiberet legalem coenam ac mysticam. Et baeo q u i , D dem de tempore.
, ,

.
.
*

,
. '

Lac. x x u , 14.

De modo autem manduc&ndi, verisimile eetquod

stantes p r i m u m manducaverunt pascba secund u m legem : deinde discabuerunt et coenaverunt.
Panis autetn et j u s apposita sunt postquam i l l i

" Ibid. .
Variae lectiones e i notae.

(97) Pro , cod. A . dat .

(98) Hoc et proximum scboHum conjunxerat

Heoteoiue.
(99) Hxtilalionem,
Henteoius. Forle invenerit

. e t i a m p r o p i u s a c o e d i t a d s i m i l i t u d i Q e t n v o c a b u l i , q u a m a d , q u o d
c u i q u a m i n m e n t e m Tenire possit.

(1) et mox , omittit B.

EUTBYM

pajcba ii>ndflMYt#Mt, a i im
nenduai mm ronaf at daetmiis quartu* diai, quo
onee iermantaium abjaetum *rat. Nea quidquam
yetab** jwvleata quaque edata.
Et q a a a ob eausam taeuarant avaaeU#MB Paa>
c b a a*utatu>aein () 1 QuianoftMiarimn erat
de hjwt re diaara : quid aaim Ghnttiaaif eoaiere*
bat hujueretaamtio f Haa* ergo pretarmisaruat;
sarmoaes U m e a acBam mytlioadiligafUiiiepertrmoUrunt, atpote maxime necessarios ae phiriwyjii
oondueeot^s ftd fidam gpstraei,
ubique regulam
hanc obeervant, ut q u necessaria J W B sunt pra>tercurrapt, vel j * frftDsUu $o\nm naeatiopeta eorum
faciant, oajftenj diligaatiaa oe etmjiuai circa utilia
dirigexilei,

trt xad fa$Up

fTjd *0* t i 7 rv $
. ( i v ayary r t oipi
ciirsZv. xac v i w r A m

>*; * f#iooo*>

ovayajriofimo

a^

. Koi ^
,
, *

.
%

^ i
Verum cpm wfelagitimiup tempiw Chriitu* Pa-
,
scba perfecerit, quoruadQ Ju4s*i wamfesta hftc ac?
/ ,
cusatiope relicta, quqereb^pt falsum t#stifl*onium
; , adversusJesurjf? Quia spipfcapt nujlam esie legenj,
,
quae condemnaret eum qui P a i pha arjte tempus
,
celebrasset; prvi4eote olim pep quo4 futqrutn
. , $
erat, nibilque $e Jioc ftuente. t vide rerp ad ,
miratione d i ^ n a p i , quod cpotra eupa^ q u i post le (2)*
g i t i m u m tampqs celpbrasset statum erat, nisi falis
?( ^.
occ^sjonem maxiiqe neceisarjaa) praetexisset: coa ^, ,
t r a eum yero quj tempus praevenisset, nulla erat
, .
definita pq*g$. Joaopea ^ u t e m d i c i t , q u o d c u m a
^ |
coeqa surrefi8set pedesqqe discipulQrum layisset,
, |
rursus d i s c u b u i t ; n a m boc c^put ab aliis evange ^ , 9
listiq est proterrpissutp : et.ideo scripsit ille quema d m o d u m i n enarratione {Svgpgelii ejas Deo do- q ^,
nante referemqs.
l e

.
, ' ,
,
, .
*4
.
,
, . von
. , xti
.

Ifareps yerp tfdidft; Qw mwtwat wcw

ne 8mpjc^r#ptmr qqo4 gicaret eorum q u i

cre4ideragi, quj ejtet de duodecijp d i s cipulis. Simul qaogqe Jqdaf eUncplaa) tastajbatjir
ee nQ88j cor ejqe. Eteftiqi pade* etiaqa eju^ lavit
ad poeoiteqtiam ppm pevpcaAs, quanquaw ille i q
duritift) permfneit, TrfdiWpnem
intelligeprod i t i o w m , Tp^didit w'm ettffi -9 WPrteip, at i 0 9 i dl^tqribui hppcpjrodWH,
,

Vart, 8. X I pop<mi/ait-ZtefW# Haeetiam Uucut d u i t 17. filegjt apton ChrUtus, ut oaiteri om1168 (imareat ae OOntrjttafiQtU, quo perdttUI dit?
cipulus converteretur. Quare autem oeteri aasii
erant, c u m n i b i l tala sibi consoii essent ? Quia prceceptori maxime cradadant tanquam veracissimo,
6| tiqaebat quiaqui na forla taiia evaderet maate
axeaoatui.
Vaw. 83. At \IU iwwtel. Ponit quoqua iaeignt
q w pos^ai U)6 d i f a o u i . Uateui veto dixit: Unus
ex duodecimqui intingit mecumin catinum
Hoc

;
.

Joan. , 4 , 1 2 .

Maro. . 18

,
. ,
;
, ,
, oWo9f, ^
.
. |
. ofk ,

" Ibid. 19.

1 1

Ibid. 20.

VariaB l e c t i o n e s etnotae.
( ) . 6od. A.

(aa) Mutatumem, Commuqioatianem. BeaUniue fortaata invenerat .

COMMENT. * *

662

CAP X X V I .

, , , ' autem Salvator ad Judaa confusionem addaxit.

Adeo enim praeceptorem despexerat, u t j a m e u m
,
DOD vereretur, sed cum eo intiageret. Gaiinus a u *, ' , * ' . - tem est lancis genus.
Vers. 24. Filius quidem proditur. Abit, boc
$ (3) , ,
est, vadit, transit ab bac vita, sicut scriptum est a
. ']|, ,
prophetis de ipso, quomodo videlicet moriturus
, ,
est.
,
* .
. , jfp
T f (4) , *
ft*f
(3) ,
. | |
, '.
, ,
, , , ^-

Vers. S4. Bonum ille. Utile fuieset ei aum i u

utero matris cresoeret omnino n o n naeoi, q u i tal?
flagitium
perpetraturue erat, u t t a l i digpus essat
futurus supplicio. Dicunt autem q u i d a m oulpa carere eum, q u i quod preedefinitum erat peregit. Quibus nos dicimus, quodnon quia prdefiaitum erat,

P *
'
eveoturum erat. T a l u
vov & " enim evaeurus erat non a natura, sed ex voluatate.
, ' .
Et quajre omnino suscepit Cbristus i n discipuJun*

eum q u i talis evasurus erat ? Ut manifesta fieret
! ; " oovij
magaitudo bonitatie Christi et malitiae p r o d i t o r o ,
$ ^ ,
quoraodo
ille suum proditorem salutaria docuit
,
ac dilexit, gratiieque d i g n u m d u x i t ; neo ab aliis

segregavit, sed omnia quae ad conversiooemac cor ,
rectionem
ejus eraat, i a d u x i t : ne dicere posset,
,
quod praeceptorem nactus non fuerat, q u i volentes
, ,
posset eervare. At iile cum omnia beec consecutus
/,
fuisset, nihilominus malus permansit. Ex q u o
, .
enim animam suam domicilium diabolo fecerat,
,
avaritia ei aperiente illumque iotroduoente, non

>
>
*
effugit scelus. Unde tanquam non coacte sed v o
i , . . n , . . . .
...
,

M
' '
_ '
.
'
.
^ luntane factum proditorem, deplorat hunc Do,

,



\
.
,.
minus, commiseratus potius e u m , q u i multos euos
, # ,
do inopia sermooes frustra audiverit, et eese ava *
ritiffi ae diabolo facile capiendum t r a d i d e r i t : non
, ^ (6) $ $>
sane ob ioefficaciam yerborum pra3ceptons, qam
* *
et publicanos attraxerunt et meretrices, sed pro ,
p t e r i l l i u s segnitiem e t m a l i i i a m .
, '
.

v i d e D t e

' , (7) |
, , ; ,
,

, * *
, # (8) ,

Verum dicit rursus aliqois : Si b o o u m eral Jud

si natus n o n fuisset, cur eum oasoi permisit ?
Quia non malus natus est, eed meotis nequitia ac
voluotatis pravitate malus effectus est: n u l l u m
autem cogit fieribonum, ne iQVoluatariesitbonus,
sed saiutaria suggerit, et ea eligeatem coadjuvat :
wwifnfi, * ^ pcrmitut autem unumquemque ferri quo voluerit,
, ,
utpote liberum babaatem a r b i t r i m n . Et Judas ergo,
,
DOQ quia natus est, malus effec^s est, sed quia
, , ignavia torpuit.Qui autem roab efficiuqtur, d u p l i * ( 9 ) ^
cem mereotur u l t i o o e m ; et quia paali facti sunt,
7$ ^, o*WTi et q u i a a bonis nullam cepejruot utilitatem, Simili *
ter et qui boni efficiuntur, duplioi digni sont bo1

(3) , . Gloss. Gyrill.

Tpti&iov * ^. Lexieon, inedit. V i d . Meure.
Gloesarium GreBco-Barbarura p . 540. Erotianus
.
<4) Cod. . Mox idem dat ,
.

5) o m i t t i t Cod.A.

'6) , omittit .
> , post amittit God. .
8) ", .
) ', Cod. .

EUTHYMII ZIGABENI

663

nore, e t q u i a b o d f a c t i e u n ^ e t q u i a a m a l i s n a l l u m

664

, ,
, (10) &-

reportaverant d a m n u m .

.
'

Vers. 25. Respondens Jta66t ? impudentiam 1

interrogat teotans i n l e r i m latere discipulos.
priacipio siquidem non interrogavit quando dixit
Christus : Unus ex vobis; putabat eniui latere
preeceptorem; u b i vero iadicium addidit, novit j a m
quod cognitus esset; sed caterie iaterrogaatibus,
interrogat et ipse, confidens de praeceptoris beoignitate, quod palam eum omnino non argueret ;
ideo quoljue Rabbi i l l u m vocat, hoc est magtster.
Vers. 25. Dicit illi : Tu dixtsti. Vide quam clementer arguat eum, terminos nobis ac regulas lon
ganimitatis describens. Ait e n i m : Tu testatus es
te esse. Auferendo eoim, Numquid, r e l i o q u i t u r ;
Sgo tum Rabbi, quod depositionem ac confessionem significat. Cbrietus itaque nibil praetermisit
eorumquflead correctionem spectant :ob bocenim
divertimodesuggessit ao retinuit, et per opera et
per sermones, per timorem et per obsequium.

" !

, *
. " .

"

, ,

, , -

, , tWauut
, .

'

, ,

",

, ;

7P,

* * " -

, ', , .

, , ' , , *
, , . '
,

Qaoniam n i b i l i l l u m ab ffigritudine revocavit,

sed penitus incurabilis permansit, eo j a m reiicto

pergit a d cetera.

CAP. LXIV. De cctna myUica.

Vere. 26. Edentibus corput meum. Postquam
lagale pascba comedissant, disoumbeatas coenabant
ut p r o d i o l u m e i t ; deinde c u m surrexieset lavit

. '.
' . vaytiv
,

(44) ,

pedea 6 0 r u m , u t ait Joannes * , e t r u r s u s dis- Q ,

cumbentes edebaat Postmodum coenam m y .

eticam tradidit interim discipulis. Edentibus,

inquit illie, sumpto pane, q u i yidelicet appoeitus erat, aut altero q u i similiter ei tanquam m a gistro arat appositue, fregit sive comminuit, et
tradidit illis. Lucas vero poslquam scripsit : Hoc
ett corpus m e i m , a d d i d i t : Quod pro vobis datur,
8iva traditur

in

, ,

, , rripiv
,

, . *

mortem .

(42),

ao

Egit autera gratias et nunc ante panem, et postm o d u m ante p o c u l u m : docens quod gratias agere
oportet ante bujusmodi m y s t e r i u m , quod perfect u m est a d p r o s t a n d u m n a t u r o nostr beneficium.
Si enim agni figurativi immolatio ab interfectione
Hberationam, et aservitute libertatem Judaeis prav

, ,
,
.
*
,

stitit, quanto majora prastabit Cbristianis veri Agni ^ ,

*mm/\1 a4/> Simul
C i m n l etiam
A f i a m ostendens,
n e t A n ^ A n o
/ / ultroneus
i t l l H / t
immolatio.
quod

a d passionem veniret, etpreBterea doceos nos gra-

tias agere i a omnibus q u a patiinur.

Sicut autem pictoras i n una tabula et lineae
eupponunt, et picturas adumbrant, et colores superinducunt ac f o r m a n t : ita quoque Christus i n

1 9

,
...
1 . 1
'

' ;

' ( tai

(43) ,

Joan. x u i , 4. * Luc. x x u , 49.

Variae lectiones et nolce.

(40) habet cod. ante .

(41) Unde bic et eupra ad versum 20, ?

Nam i n contextu Joannis utarque codex Eutbymii
habet : scilicet ex Chrysostomo. Ita enim,
hunc locuminterpretans, laudat, t o m . V I I I , p . 414,

D consentientibus etiam codioibue Mosquaosibas

Cbrysostomi.
(42) , omittit B.

(43) God. fluctuat inler , ,

et quod n i b i l est, .

COMMENT. I N MATTTLEUM. CAP. XXVI.

666

- eadem mensa et flguraUvum ao umbratile Pascha

subscripsit, et verum ac perfectum appoeuit (66).
,
Et quia caedes agai legalis caedem rationalis Agai
(14).
prsefigurabat, oportebat omniao umbrani e vanesce ^
re, apparente sole, et figuram cedere, adveoieote ve, 6> (15) ,
ritate.
, ,
.

f Dicitur boc mystenumetiam partioipatio, quia

participamus bceo sacramenta. Dicitur et commu * , nio, quia communioamus et Gbristo et nobis i n v i ' ,
cem per ea : et incorporamur Gbristo, et membra
(17) .
inter nos invicem efficimur. Non autem c o r r u m , ,
puntur ista, neque io secessum absceduut, sed i a
'
substaatiam coassumuntur spiritualem ejus q u i
.
participat. Et sicut n o n aliud corpus et sanguis
,
fiuot a oorpore et sanguine ejusqui participat; ita
rursum neque aliud corpus et sanguinem diciuaus
(18) * , ,
a corpore et saaguine Domini iBocenimest
corpus
. [ (19) *
meum, inquit. Etrursus
iHicestenimsanguismeus.
.] .
Est autem supernaturale verbum. Et quanquam
,
Magnus Basilius exemplaria beec esse d i x i t : boc
, . "
tamen est priusquam sanctificentur et gratiam ac,
cipiant. Vide autem quomodo e naturalibus s u . ,
peroaturalia fiant. Naturalis siquidem cibusestac
* ,
potus panisac vini qu preepoouatur : supernatu .
ralis , efficax b o r u m operatio. P r i m u m autem
,
l a v i i pedes discipulorum, deinde eos mysterii h u , , ,
jus fecit esse participes, ut discamus, quod p r i .
m u m purificari eos oporteat, deiade participare.
( )

( 2 0 ) * , -

, '
, [ (21) ,]
' ,
.

. ,
.
, *
9

, .

(22)

. $ '
, (23) ,

f CarboDem v i d i l I s a t a s ; carbo aulem noa est

simpliciterligaum, sed l i g n u m ignitura. Illuminat
quidem carbo hujus mysterii eos q u i digai sunt,
indigaos vero iaflammat, Juxta duplicem ignis
operatioDem. Inflammat autem puniendo etabsumendo.
, ,

Vers. 27. Et sumpto Vers. 28. Testamenti.

Novi TestameQti, sive n o v legislationis. Siquidem
saoguis figurativi agoi, veteris erat Testamenti:
sanguie aulem veri Agoi, estoovi.
f Vel boc dixit, propter saoguinem de qoo i n
Veteri Testameoto fit sermo. I n Exodo enim dicitur quod postquam Moses vitulos immolasset, d i -

, D m i d i u m s a n g u i Q e m effudit i a craterem, eumptum

*
que Testameati l i b m m legit audiente populo, et
.
d i x e r u n l : Omnia quascunque locutus est Dominas

, *

Isa. , 6.

"

faciemns, et obedientcs erimus**.

Sumpto autem
Mosee sanguine aspereit p o p u l u m , et a i t : Bc&sanguinem testamenti quod ptpigit vobiscum Dominus

Exod. , 6 , 7 .
Variae lectiones et noUe

(14) , God. A .
(15 , Cod. A .

j o n g i t B.
(21) Inclusa omiltit Cod. A. Hentenius i t a reddi-

(\ , God ..
f I8> , post abesl God. A.

(16) laclasa i n margine habent , B .

fiO) locluea o m i t l i t God. A.

(20) A l i u d e c b o l i u m i a c i p i t a T o c a b u l o ,

d i v e w o m a p r i o r i i a Cod. A. I d autem s u p e r i o r i b u s

dit, ac S i p O S t legerit,

Gerte sine istis nulla est accommodatio ad

hunc looum.
( 2 2 ) laclusaincalce paginse babet God. A .
[ 2 5 ) , Cod

{bb) Apposuit. Forte codex interpretis babebat .

EUTHYIM
T f i ^ W W M ^ W paprvpu^
xd
. Emttoqtje o a a f
m i,
f**fU
ille tigillom oive signacolam tattameati, x taetimooium et oonfiniiaUo fcBderii popalL
mpi >. Utp\ ( U ) Vera. 28. Qut pro mnltis effundHur. Ilit qaidem
vtritji reUi>. 'ExetM tu ykf re
sangais pro tolit effaadebatar Hebrnis; hie aatem lim, vri
irmp tw 'E#4UM 0%
pro omnibas homnibas. Muitot giqaidem hic dieit
(fWtp .
omnes : Dam o m o t i multi t u n t Vel Muliit, dixit
(25). y i ,
comparationo gtntis borum Hebrorum ; iUiaaoim
. H . wvyxprt* rt
pluree saot hi, qvi omaibiuUbarantor et e t >
' . > , #c g mwsaatiir, propterquot Christo morUiuf est.

$ trnnibus Mc *mrm*nikn*

Au#^oofMvoi , ii

Yers. 28. In remissionem peccatorum. Ille eiquidem in salutem tantum prtmogenitorum effundebatur ; bic autem in remissionem peccatorum omnjum bominum. Vide ergo quanto yeteribus ma- g
jora siot nora mjsterid. ApUssime vero nominavit
hie Testamentum propter appropinquantem mortem ; testantur enim qui moriuntar. Itaqae sicut
Vettu Testamentum bostiaa et sanguinem babebat;
ita taoa et Novuro, carpue videlicet et sanguinem
Domioi.
Noo dixit autem : Haec sunt signa corporis mei
et laoguinie m e i : sed Ifoc sunt corpas meam et
tangali meus. Oportet ergonon adnataram aorum
q n B propoountur aspicere, sed ad virtatem eorum.
Quemadmodum enirasuperaaturaliter assumptam
caroem deificavit (siitaloquiliceat), i t a e t b s c ineffabilitertrammutat i n i p s u m Ymficumcorpussuum
et i a ipsum pretiosum sanguiaem suum, et ingratiam ipsorum.
^
t

Babent autem simiUtudinem quamdam, panii ad

corpus, et viniim ad sanguinem. Nam et paois, at
corpu Urrea suot: vinumautem et eaoguis aerea
(cc) et ealida. Bt quemadmodum panis confartat,
ita et Cbrieti corpus boc facit, ac magis etiain corpos e4 (animam sanotiflcat: et tieut vinam letificat, ita at iaiigait Chritti boe ftdt,ot ioiuper pr**>
eidiam effioitur.
Qaod ti de uoo eorpore et tanguine otnnei fld#>
les partieipamut, omnet unnrn eumuf per ipeam
horam mjstarioram partieipatioaem : et j i Chrislo omnt*, etCbriitu* in omnibm. QtdtdU, inquit,

afoocv . ' ycp *

^* ,
040&V . ,
,
,
/ . #4 . * aiodoxy
* ^ ,
AWTOTOV.
(26) tt, rov
* ',
, *
* ^
>, . 'Qmf
'

( ,
, .
" ,
. xd
, , , .
*,
, ,
. ,
, *,
.

'
, ,
,
, -. pm
msam earnem bibU meum$an$w$imnf immm**
, , , ,
n*t egomillo**. Verbumsjquidem pertooumptio- , .
ntm aarai unttum t t t : bmc r u n a s earo uniturno- | , **
bis ptr partieipatioQtm. Paata aatam saoguioit e l , .
tesUmeiiti maationa rurtam mortem suam reprav
,
aniav it, ut hmc famla ab ate suioiporotur, ffoquenUs, | ^
sima mentione efficiens. Nam si bac, licet sepius
, ,
annuntiata, ad passionis tamen noman \dd) turba , '
D

** Exod , 8 " J o a n . n, 56.

Y a r i ^ lectjones et notae.
24) Sex priora Tocabula omisit interpres.
25) , pro , Cod. A.

26) Hunc locum laudat Ricbardtu Simonius ax

(ce)
Codd.

Aerea.

, non reperi

in me}s

Tesl., p. 84.

(dd) Adpasnonis tctmen nomen. Ipoo tameopi>

sionis tempore.

COMMENT. W MAWMWL

b> $*

&10

~ CAP. X X V I .

* ** bantiir; quid pasei fuiswjt, 3i hanc priojum

n o n didjcissent ?

* * a i
,

, , , ixifto,
. ' , , .
, *
/ .
,

*, TJ -

Ait autem Lucas hoc quoque dixiese Ghristum,

/iToc facite in meirecordationem"
5 koc, inquit, noY u m mysterium, et n o n i l l u d vetus. Siquidem vetus illud mysterium i n recoidationem inductam
est saJutis Hebreeorum primogenitorum i n jEgypto,
ac libertatisHebroorum: boc autem i n recordationem Domiai. Per tale enim sacrificium reminiscim u r , quodcorpus suum pronobis i n mortem tradiderit, et sanguinenj suum effuderit, ao itacontinuitate memoriam renovamus.

.
,
. ; ,

Vidiati quo paeto discipulosa vateri acrificioia

n o T u m transtulerit ? Nam qufB eet deiaceps imagi ; - nis utilitas, verum j a m exemplar babentibus ? Dicit
(27),
, ,
* ^,
*
.
,

vyy,

, ,
,
,

(28)

. , , .
,

, ,

autem Chrysostomus, quod Christue tunc p r i m u *

participavitmyteriuqa, nemolestumeis esset, q u o d
caroam et sanguiaeru participare eo* bortaretur 1
cujus eliam eignum erat quia d i x i t ;
Vers. 29. JHco
Patris mei. Quod ei poculnnj
participavit, utique et paoem, Postbac vero, i d tst,
ab bao bora. Diem autem i l l u m vocat tempus post
Resurrectionem, quando editet bibit cum discipu>
l i s ; quod etiam ipai umenteg pro certo Resur>
rectionis iodicio, dicebaat, Qui manducavimus et
bibimus cum eo . Novum vero, i d eet aovo et adm i r a n d o m o d o . Cum enimcorpas haberet immortale, nec amplius cibo egeret aut potu, aomedit
tamen et b i b i t : n o n ob neceasitatem, sed ob certi1 9

(29) , 9 Q tudiuem, D0 pbaotawna videretur, Regaum autem

. ,
, . ,
% .
, , .
,

vocat potestatem datam eibi tanquam b o m i n i p o t t

resprrectionem. Data ett mihi, ioquit, omnis pote~
$tas in cwlo et in terra .
Pairis tamen mei dicit
boo est, quod a Patre m i b i d a t u m e$t. Hoc autea)
dixit, quia &d i l l u m refert omnia qu sua sunt.
91

.
" . "
iv rj

'

, , ,
, ,
J ) , ,

TJ

Similiter et Marous saripsit: Quando bibam ilbm

novum in rtgno DeiProterea
Lacaa : Donee r#*
gnum Dei vmiat ;
vooantee h i eimiliter regnam,
preBdiotam poiaalatem* Lucas etiam de legali Pasoba
Cbrisium ait dixisse: Non edam ex eo donec compkaturwregnoDei ,
quodvidelicet erit io eaBculo
v e u t u r o : tuao nim Pascha perfieiet at perfeotiut
et purius, imaiolans ioeffabile Verbumdivinitatiset
16

, D bumanilatie u,fUdiodoetriaadiieeoan8illudao
^
dividens bis q u i aaororaoi eaorum dootriaa d i g n i
$ , % $ ,
erunt.
' $
.

(30) [ ; ,
n

Loc. x x i i , 19.

1 1

Act. x , M.

1 T

Quod autem qaantum

Mattb. xxrui, 48. Maro. 14, 2 5 . "

gaudium eat, a l nos

Luc. xx, 48.

Ibid.

V a r i a l e p t i o n e s et notse.
T o m . v n , jp. 783. B .
", p r o d a t Cod. A .

, o m i t t i l Cod. A .

, p r o , God. A . Heotenius Yide-

tur legisse:

, aut

. Sedea, quam aos e x b i b u i m u s , est anica

Tera leetio. I t a e n i m ad T e r b u m apud Gregor. Nezianz. p . 258 airea fin.

EUTHYMIl

671

ZIGABENI

quidem discamue, ille vero doceat: et una c u m

eis ipsie ejus discipulis verbum participeaius, sicut
ait Gregorius Tbeologus. Pulcherrima (ee) est de
tali Pascha pbilosopbia. Sed de his hactenus.

672

,
.

.
*
Nuacautem Lucae verba tractaodasuatac cooci*
, .
liaada, quateauspossibile fuerit. A i t e n i m i l l e Chri , tJYjopiOTigtuta primo quidein euinpsisse poculuru et gratias
, . ,
egisseacdixisse: Accipiie hocetdividUeinter vos ;
* , ,
deiode sumpsisse panem et gratias egisse ac divi* (31) .
sisse ; similiter autem et poculum ipsum : unde
(32) .
videtur de duobus loqui poculis. eat aulem ita,
, ,
sed p r i m u m quidem sumpsit poculum et benedixit
, * , **ac d i x i t : Accipile hoc et dividite inler ws. Deiode
. ,
cum addidisset: Nequaguam bibam de hoc fructu
vitis donec regnum Dei veniai> timore mortis suee ^ , 7
* oV
turbavit eos. Ut autem verisimile est, facta coa , certatiooe(^)ac confusione, repositum estpoculum
, ,
Deinde aliquaoto post tempore facta sunt quae
, ,
sequuotur, sive paois sive poculi traditio.
.
Gum eoioi dixerit evangelista de pane, quod u b i
, ;
gratias egisset fregit ac dedit eis : deinde subjuu,
,
xerit. SimilUer etpoculum ipsum : ostenditquod
, ,
illud ipsum fuit poculum quod prius acceperat. Non
, . ,
eniua eimpliciter dixit, Similiter et poculum : sed,
' , ',
SimilUer et poculum ipsum, addito videlicet arti TJ
culo, et rem de qua facta est mentio significando.
Preeterea quod subjungitur : Hoc ipsum poculum
. , , i
novum Testamentum est in meo sanguine, etsi sca , ,
brosa locutio videatur, nibil tamen differt a dicto
, * eermone quem Matthaeus et Marcus scripserunt. C $ ^
. pb
, ,
I l l i siquidem d i x e r u o t : Hic est sanguis meus gui
, ,
est novi Testamentt, boc est, qui novum tradit Te , C
etamentum. Hic autem a i t : Hoc ipsum pocul u m oovum Testameatum est, quod ego auac
, , ''
testor preecipiens vobis, ut ita faciatis. Hoc autem
.
novum Testameatum est i a meo saaguiae; vetue
, * *
eaimTestameatum irratioaalis animalis saaguioem
' ,
babebat. Similiter ot quod sequitur : Verumtamen
, * , ' tsi
ecce manus tradenlis me tnecum est in mensa ,
, ,

simile estilli quod d i o i t u r : Quimanducat mecum;
, , &*
a u t : Qui intinxit mecum manum in catino. Hoc au .
tem poeuit Luoas post panis et pocuii divisioaem;
,
Mattbeeu* et Marcus ante illam. Unde apparet, quod
. , *
hoo bis dixerit Christus, et ante mysteriorum tra
,
,l

1 1

1 1

dilionem quando i n caliaura iatiageates edebant;

et post traditionem quando rursue appositus est ca-

, ,

tiaQS.

(33).

E t hoc etiam magaam babet dubitationem: quo

1 1

, ,

Luc. , 17, 19, 20. Luc. , 20. " I b i d . 2 1 .

Variae leciioaes et notae.

(31) , omiUit cod. A.

(32) Miror sane, i n codicibus Graecis . T., bic
tantum deprebeadi consensum, i a loco sane difficillimo. Modo autem ad manus est Evangeliarium
Gotbaaum ms., quod versum 17 et 18 omittit. Le(ee) Pulcherrima etc. Qui pulcberrime de hujusmodi Pascba dieseruil, pbilosopbatus est.

ctio e s t : . . l a c i p i t i a hoo oodice

fol. 150.

(33) , Cod. . Codici aceedit

etiam versio Hentenii.

(ff) Concertatione.

Mora.

COMMENT. I N M A T T H i E U M . C A P . X X V I .

673

674

modo cum Mattbeeus dixerit Christum ante traditionem mysteriorum manifestasse proditorem, r e , ,
spondens i i l i , Tu dixisli
Rursus Joannes post
,
mysteriorum (raditionem ignorantes scribitdiscipu, , ,
los ac hcBsitaotes : quando et seipsum a Petro i o , ,
citatum, interrogasse dicit Prsceptorem, et sibi
(3 . (34)
datum esse signum intinctam o f f u l a m . Manifestum
, , ,
enim est,quod hocpostea factumest. Nam accepta,
, .
inquit, ille offula, exioit continuo " . Caeteris quidem

enarratoribus nulla cura digna apparuit preesens
* ,
qusestio : nos autem quod post multos labores i n . ,
telleximus, in medium afferemus. Percepimus sane
,
quod aate paoem et poculum discipulis pariter

interrogantibus, Cbristus signum dedit commune :
, ' , .
Qui intinxit,
inquit, mecum : e t : Qui intingitur.


Siquidem omnes et iotinxerant, et adbuc intinge (3)* , - bantur. Deinde proditore singulariter interrogante
, .
addidit particularius dicens ; Tu dixisti. Sed prius
,
quidem indicium magis obumbravit, secundum au. " , - tem, minusquidem, attamea etiam boc benignitate
, ,
o b u m b r a v i t ; ut Judas cogoito t a m a comrauniori
(36) ,
signo, quamaparticulariori quodnoolateret, paeni
tentia duceretur antequam ceeteris discipulis ma. ' ,
nifestaretur. Verura b i neque a priori indicio, ne,
que a posteriori iotelligera potuerunt quis esset
, * , , proditor ; i l l u d enim : Tu dixisti, eenigmati siraile
* erat. Nec enim manifeste confessus erat : Ego
, , ' ,
sum, sed per interrogationem :Numquidego
suml
; , (37) itaque tacuerunt, ne quo modo tanquam iasensa, * tis exprobraret Gbristus: nam et boc alibi passi
- ,
suat. Judas vero a secundoquidem indicio intellexit,
, *
quod a Chris to cognitu s esset: putans tamen discipu , lis nondum manifestatum esse, cum i l l i non intel, , ,
lexissent, ignoraotera se flnxit, sumpta a clementia
< ^ *
praeceptoris flducia. Post divisionem autem myste ,
r i o r u m rursus Salvator de proditione testatur sive
, ,
protestatus est, veluti scripsit Joannes, ut vel sic
, , , Judas tantam expertus longanimitatem, nec mani

,
feste traductus, neque mysteriis frustratus, sed
, (38) eeque oum discipulis borum particeps effectus, me, (39)
lior ac mente sanior efficeretur. Statim ergo disci,

p u l i , j a m ulterius tolerare nequeuotes, p l u r i m u m
,
enim anxii erant, et ad se invicem respiciebant,
* ,
bssitantes de quo diceret; ipsi quidem interroga, , *
tionem facere ausi non sunt, ob eam quam paulo
, ' ante diximus causam : sed hanc Petrus Joanni
*
commisit, tanquam maxime a Prceceptore dilecto,
, ,
et tunc i n ejus siou reoambenti: at ille conversus,
*
et c u m revereatia super peotus ejus recidens, i n
6 ,
aurem interrogavit. E t t u n c Salvator cognito quod
, * ,
Judas incorabilis permaneret, neo sicquidem p u b l i , , '
cayiteum, sed respondit et ipse i n aurem : llle est

, -

88

' Matth. x x v i , 25. " Joan. x m , 23, 26. " l b i d . 30.

Variae leciiones et notae.
(34) , . HffiC omittit ood. A.
(35) ", omittit cod. A. Porte Eutbymius etiam
dedarat, , p r o .

(36) , omittit .

(37) omittit cod. A.

(38) , Cod. .
(39) , Cod. .

fetffTMff

ttutoHSIl

mtgtmMtUfnpnhmpOfrtfff,
*<ffiflMiifri*- itV Hptyt&m
, a*t*?W
i8{ tU ft &, 6Vc & , <fi * ^
fiem dat Jndft SiriKfoi* IMArtola!. ScJert* tfgoitt
* f fcrtdae qadd h o 6 ignttttt trat, ttito a iecreta Chriatl ad
*; 1* * ftfptfoTj
Joanrjerti fcdfl6cuti<rae, quid i o i i i p s i latfls offula
? f * / *pl?
d a t a e r d t : hAc eriim a l i * (ttut& p i f t e , <|di o n m i b d s
? tuttoloyl*;,
* rof *
divisns e*t. PratereiL 6dfia adifteet: Qmod pxets
TOioVroV f t t p i o T % tHp&fftf
J TTWTO
fac citius, hoc iet.Qiiod edgitttioTie fri6fu, j > * f i d t u
4? foV ttdtaifxcrtirt*
*# aftW
*#
operc(; siqiiideni fMhpd* )am ATjpropinqfaa*at.
, * (40) * 0 , * ***, rwOaatfquarii ddhuc discfpiifa igriotA etkhtA
de
, ) /fcf *,* * <*?
offola fcraflt, d l p o t i eolie /oaflnl egcrdtof d i d d . Alitto
*/ *
*** tol* |19 *
Hidem sermo incerftw 6rat ad dfctosf etedt.
0 ^ t f M
/\ * jttvftf ^trfta
Qfuidatti ttoiirt, inquit
ttatabttit qrua tocutos i d *f,vfl&t f6V '*, < # t*\ *pfc
babat Jada^, qtiod d f c e r d 61 : Emt ea ^ua
adfettum ndbi* ricccssdHd sunt, zni fjf*uperlbtis,dt
* i # , ft*?* 4*ox*w, ^ W rffiquid darfet. Tdnc itaqdd non feren* infarAiarri,
X?tl<n
r/opttf
9t Tiv kpr*9,i
fdspicattfi e3t edrtm, quod orahibirt mdififtstatds
* *# ** *
htfesseff,e(dicipii!os qaditfu^ ftttitfns, tftf J 6 fortifab
discerp'6retff, fctivit cdatiauo ; ei a d itiridiatores
fcjtfftV 9 #c, xt ^ * f**t fxeiuVt, pHu
stfiH. Hef arueru dititdat *6ta* Joanne^ r^ftrfif, at
xftl 9Hurfi&p6$m9tf > r H t V I f V M , antt p4c
^ote ab ftHi* prteWirri*ft.
B

kkij^t.

fetOTft

/trfo^

Htad r^ro : Qwtddfattttti rtobH TUeeitdtidMH, C

ftulti*
feaarratoriba*
difftcttltanefm inge^slt. Dietn
mimPaschrtjatt (^lebravefanf, ot ^ r d ! e t u m M ;
tffgo nlariiteftthri
qaosdaffrdisti^al^ram tfogtiofisseqitatti ob cfjtirfam tfagiifer prftytfnefteftenlpds
deiebraficR Pa^etta: qafdaat Ttfo iriteKrtato ejtfs
f ^ n o r a n t ^ (mtebant qriod ipsuta aribti celebratdi a s es^et l a ipiia Farasceve. Aut fasCtitii, ftfteffi
^endam ttiat btoio Affuaortimf.
Quare yero dicatur Dominus Joannem diligerfe,
et quare i n sinu ejus reoubuerit, dicetur annuente
Domino i n enarratione Evagelii seeundum Joann e m . Quod si Lucas ait i n Judam ingressum esse
Satanam priusquam loqueretur oum priacipibus
tacerdotum et magistratibus de proditione ; Joannes yero post acceptam offulam
nulla est
contradictio. Primum eaim Salanas experimentum
eumebat, miserumqueexpiorabat; postmodum ver o cognito quae designata erant, j a m velut incorri*
gibilem magna fiducia ingressus est. Nec tamen despiciendo divina mysteria ingressus est: i d eoim
nequaquam fieri potuit, sed quod buncsoiret indi-

ft
pictv*

*!

/*,

*%<(. W v
npotipirat.

AfU

, ; ptcv ^ tjioi$&i

*7,

*6* * 7.

, Waxrfvv oVc * -

'. t * * ' ^
.

* ,
1

& pa^ornu

7<^ / f , '& >

, e

u m q u i io bis versaretur (gg)

*, " tyoprv i t { * topff, 4

et q u o d inde nul*

, *>;

, .

pkf , ou (4()

* f>

*,

* ;
TOUV ,

9 *

'

W"

**

eumpturus esset utilitatem.

Vers. 30. Et Olwarum. Gratiai quidem egit

w

i d a i i . i i n , 29.

Lu6. x x n , 3.

'. -

* ioarf. I m , 27.
V a r i & lectiooea et n o i .

ofufttftlf.

(4^*

(4) Vide de boc yocabulo Harpocrat. p . 51, et

Anstopb. Ran. v. 79 et 735. Priori i n loco Arist*phanis scbolium ood Mosq. dat , tx . Ibid. i n scboliia edilia oqrrige , >. Altero i n ioco scnoua
cod. Mosq. babent . Lexicpn ioaditum
, , &.
(99) Qui

Ais versatur.

flrt 9 W^/rral fOT# * 4

. (Hactenusconeentitquoque Glossar. CyriU
TiVoTat xoa . Toy^
* ^ ' '
, , .

Qui b o r u m fieret p a r i i o e p i .

COMMfiNT. i U M A H * e W I ,
, oc ffct>& *, *
' fov
, .
* * **,
.
^ fd&v
, , "
, * ptoJ . " , , , , , ^
* *. *,
( *
* , *
.
, fiv f a
%
, *.

CAP. X X V I .

WHf 6{trib0t!Ufi6!tlj l a a c t o atfteOB d i t * f trat pOtt

distributionem : ut et nofc iitt faciamas, gralias Deo

&g6flt6s, ipsafflque glarifieantes,qui noshujuamodi
botlls digoos d o i i l . Kxivll atrtem i n raontemOHyatttcfl, hb oeeuitart yideretur, et ne propter eum i a
eiilinte fteret seditio. Moos v e r o Qlivarum ulfra
forreflfeta Cedrbn erat, jtrxta Jeennts Scriptaram :
ubt erut hortus in quetn inre*u$ est ipse et tftsctpuH etfus * . Sciebat aateai k i q a l t et Judas, q u i
fnrdebdt etffli,

toeam,

q u a d freqrjenter aoaveiiiret

illud Jesus ctara dieoipaKs ttun * . Ma&ifestem etft

drgo q a o d serpios toris pteracmtabat i n raonlibas,
t e dt abstfue ffutta dtetraettoBe oraret, ttutt etiam
trt di#dpoHs secretfores sermoiies cofmmuoiearet.
Siquidem prrasqoan exiretin moDtem piuriBUtdtit, qtroram queedam Msripsit Lticas, qtMedam fare
Joannes,

. ,
, ,
.
. * ,
, ,
. (42) ,
.

Vers. 3(. ilwnc d/ grtfis. O/fendiculum patU^

itdni, hoc cist eiciilifctar 4 vobis fldes qttam iri cof*
habetis, ive ftigletiS. Est aat^m propbefe Zrtcbariae dictum qitod ^ a i t t f f . Dieitar antem Pater
percussiss6 Pilidiii, utpbtei pcrniiitifni uf ipse yuK
neraretuf sive dCcidefetcrr. Hhic itaqae manifestarA
6sf, q u o d Yolunlat* Pdtris ac divbia dt^ensatjone
occisus esf.

. ,
. ,
, , .

stiapredixi^praBdiciletiamconsoiatoria./^ra?^^,
boc est, praeveniam vos i n Galilseam, i b i Vos eic*pturus.

Vers. 32. Postquam autem Galilaam. Ubi i r i -

' . ^
Vers. 33. Respondens offendar. Cum mazime
, * , * deprecari opus fuisset, ac dicere : Domine, auxi * ,
liare nobis : ille i n tribus erravit. P r i m u n quod
, ' ,
propbetee ac Cbristo contradixit. Secundo q u o d se
(43) , , aliia proposnit. Tertio q u o d i n seipso solo, et non
| .
ia diyino auxilio fiduciam h a b u i l : i d e o etiam
, ,
cadare parmittkar, ut corripiatur ac ctiscat n o n
, . "
nimie i n seipso confidere, et ceeteri q u o q u e corri, , ,
piaotur. Q a o d autem ait Lucas : Simon,
Simon,
, , ' , eeceSatanasexpettvUvos",ete.,alio
dixittempore,
.
priusquam videlieet egrederetur i a moutem Oliva ) .
r u m : ideo etiam alterius sunt illa propositi ac sermonis.
* . , , . '
, ,
/ *.
ii itit^j * h
, nptv , tplc
. ' ApWtftv ^
' *
f ^
4

* Joan. , 1,2.

4 1

Yers. 34. AU me abnegabis.

Priusquam
gallus canat, k l est, aatequam ullius temporis (AA)
expleal sonas. S o k l namque gallus variis temporiba empias caaere,- deinde eessare, et post
a b q a a Q t u m fteiBporia rur&us ab altero principio
e t M r e . Hoe a u t e m Maroua plaiuus sigoificavil
d i a e a e : Tu hedie* hae nocU, primquam bisgalku
teetnerii, ter abnegakii me . Negauonem yero
dixit, assertionem, quod se aoe aoveril Patret.

Zachar. x i u , 7. * Luc. x x u , 3 1 . * Marc. x i v , 30.

Variae lectiones et nolae.

(42) , o m l t t i t Cod. A, addit auiem m o x ante

(43) , Cod.

(AA) UlUut tempotit. CoYWifltfl traottw. '^

appeUatoantamgalUgaUinaceicoQUnai^

ehm tatuetf ftrtt *. t*#i*Oi

rftftf^
aliquoiies oontinuo repetit ac deinde leifewwm

EUTHYMII ZIGABENI

79
DicitenimLucasiiVTmcattelAo^

fer abneges, te notse me .

Vers. 35. Zteti abnegabo. Quanto firmius
affirmat Chrislus, lanto Petrus e diverso majorem
oetendit fortitudinem ; vehemens enim erat i n ipso
affectus propriee coofidentiae, ideo miserum palitur
naufragium ; a divino auxilio solus relictus, ut
ejus arguaturinfirmita. Vide autem quomodo post
heec sit ad modestiara revocatus. Siquidem c u m
post Resurreotionem de Joanne dixisset: Domine,
hic autem quid " ? et impositum esset ei silentium
illico obticuit. Et ante Assumptionem c u m audisset: Non est vestrum nosse tempora vel occnsiones
temporum
similiter oonticuit. E l post beec de
linteo cum audisset: Qum Deus purificawt, tu com44

munia ne dixeri*

680

,
.

"

. -

'

. ,
, *,
. " , . ,
,

(4fc) , ;

, .

, ,

, , *

4 5

* , quanquam n o n intelligeret JJ puGi,

manifeste quod dicebatur, non tamen ausus ost

respondere. Haec autem omnia casusillenegationis
correxit. Etante bocquidem, quidquid erat fidei i n
86 reponebat, dicens : Ego tamen nunquam offendar
; et : Nequaguam te abnegabo * ; cum
addeadura fuisset : Si te babuero adjutorem.
Postmodum autem de claudi sanatione palam
dicebat; Quid nos intuemini guasi nostra virtute
aut pietale effeeerimus ut hic ambularet
?
Hincergomagoum dtscimusdocumentum, quod
neque humaaapromptitudo quidquam efficiatabsquedivioo auxilio, neque d i v i n t i m auxilium prosit
absque promptitudine humaaa. Utriusque rei exempla sunt Petrus et Judas. Oportet ergo neque

*.
~
,

, ,

(45),

/3.

, , ,
^,

80

(46),

.
. "

obdormire, o m n i negotio i n Deum rejecto, neque Q |

rursumputareseipsosomneopusefficere. Siquidem
nec totum operatur Deus, ne otiosi permaneamus;
nec totum nobis permittit, ne gloriemur, sed ab
unoquoque quod nocivum est aufereni, quod
utile est nobis reliquit. Permisit itaque ceeterorum
principem cadere, non propter dictas tantum causas, verum etiam u t amplios a m a r e t ; c u i enim
dimissum fuerit amplius bic amplius diliget.
Et nos itaque credamus ubique Deo, nec contradicamus, eliamsi quod ab eo dicitur contrarium
esse videatur nostris cogitationibus et aspectibus :
eit tamen firmior sermo ejus nostris cogitationibus
et aspectibus. Ita quoque i n adorandis mysteriis
faciamus, non ea solum q u propoountur intuentes, sed sermonibus ejus credentes. Cumque ille
dicat : Hoc est corpus

meum ; 6 t : Hic ett sanguis D

meus, et pareamus et credamus. Siquidem etiam

inbaptismo, seneibilis quidem estaqua, e e d i D t e l l i gibile donum est regeneratio. Quia enim corpori
congerta est i n nobis anima, i n sensibilibus i n telligibilia tradidit nobis Deus.
4 4

L u c ,34.

4 8

Joan. , 22 41

Act. , 12.
(U)

, dat Cod. .

'

*
-

"
' "
k

, ,

, *
(3 ,
. ,
^ ,
.

(47)

, '

*

,
, * , ,
,
. (3
, ,
*
, .

Act. r, 7. w kcU x, 15. Matth. xxvi, 33.

Varise lectiones et notae.

(45) , Cod. . Ita quoque vaiiant i n

contextu.

, -

46) , Cod. A.

>7) Respicit Luc. vu, 47,48.

4 8

I b i d ; 35.

COMMENT. . -

681

.
. ,

.

(48) , *

,
,

CAP. X X V I .

682

Vers 35. Simililer dixerunt. Imitanteg et ipai

Pelrum.
Vere 36. Tunc illic. Solus abit ad orationem
docens oportere eum q u i ferventer oraturus eet,
solitarium orare.
f f Ut homo precabatur, docens homines i n
tentationibue precari et ad Deum iotendere mentem atque ardentius ejus implorare a u x i l i u m .

.]
. [ (49)
,

. ,

))

. oritur, veluti, c u m quis nocte limet, propter spe

, ,
.]

, ,
.

Tj| . '

, ,
,

"
, , .
,

Vcrs. 87. Et assumpto mmtus esse. f f E**

Umor quidam secundum naturam, c u m animus
aon vult disjungi a corpore, propter iositam ei
i n principio a Creatore compaseionem et conjunctionem. Est ?ero etiam timor contra n a t u ram q u i ex neglectu san rationis et infidelitata

etra aut eonitus. Hunc timorem autem, qoi oontra

naturam est, Cbristus non habuit.
Non ad orationeru eos assumpsit, sed autequam
oraret, u t seorsim separatie ab aliie discipulis
auam ostenderet tristitiam. Marcue autem dicit,
quod coepit expavescere, i d est t i m e r e . P e r m k i t
enim n a t u r o pati quod suum erat.
autem (pro quo mastum esse vertimus) significat
niinc acerbo eese animo. Moestitiam itaque et
animi acerbitatem demonstrat: ostendens quod
sicut omnino Deus est, ita omnino bomo e s t :
proprium est autem human n a t u r o moestitiam
pati propter mortem, maxime violentam, hancque
timere. Solie antam bis demonstratur, u t q u i soli
S1

, - Q spectatores faerant divia glori ipeius i n trans .

figuratione,
et q u i magis inter omoes poterant
Torc

' .

, . ,
, , . *

. ,
.
.
, * '
.
.

'

, , ^

, ' ,
,
, . , , ,
4 , ,

non turbari aut decidere.

Vers. 38. Tune mecum. Manifostius n a t o r a
pandit infirmitatem tanquam bomo. Quod autem
a i t : Usque ad mortem, tantumdem est ao si dicat
Sicut morte, Vigilare vero secum jubet eos
consolationis gratia, sicut moris est i n afflictionibus. Deinde etiam boe i b i relinquit, et solus abit
ad o r a n d u m .
Vers. 39. Rt progressus suam. Lucas vero
etiam spatii dixit mensuram, quod avulsus
est ab eis quantum jaotus est lapidis
Vers. 39. Orans sicul tu. Diceos : Si possibile
esi, transeat me poculum istud, b u m a n u m demonstravit limorein, poculum vocans n i o r l e m .
Dicens autem, Verumtamen sicut ego voto,
sed sicut tu, docuit qnod, natura licet retrabeote,
eequi oporteat Dei voluntatem illamque p r o p r i n
ToluntaU prepoaere, tanquam maxime u l i l e m .
Quod vero a i t : Serumtomm ncut ego volo,
sed ticut tu, planius r e t u l i i Lucas d i c e n t : Ve-

" Mare. , 3 3 . " Lue. xxn, i\.

Variae lectiones e i notae.
(48) HOBO uterque codex habet in margine,

qnidam paoio inferiuf, boc looo. Caret eo Hentenlitt.

PATROL Q R .

CXXDC.

(49) Eiiam bc uterque habet i n margioe. Apud

Hentenium non legitur.
22

 2lOAfiENi

rumktmen mea votuntas, sed tua fiat

Marcus
autem dicit quod orabat ut, si possibile esset,
transiret a se hora, videlicet mortis. Et quod
dicebat: Abba Pater, omnia tibi possibilta sunt,
transfer poculum hoc me, $ed non quod ego volo,
sed quod tu
Dictio bba Hebraica est, sigoificans idem quod Pater: idao quoque sua interpretatio apposita eet. Quod autem additur, Sed non
quod ego volo,tedquod tu, defectivaoratio est: Fiat
quod ego volo, sed quod ta.
Apud Lucam vero scriptum e s t : Pater, vis
tran$ferre poculum hoc m$ " ; et similiter est
oratio dafectiva deficit eoim, Transfer. Ut honao
autem dicebat, Si possibile est, boc est, Qoatenas
fieri potest; buraanum eet enim timere (u). Verit i m i l e est autem omnia per partes dicta esse. So-
lemus enim i n precationibtis u n u m et idem vario
modo dicere.
88

8 4

, (50)
(51), t l ,
' , , (51)
, 6* , *

'

, . ',
, *0 * . , ,

'

. " , ,
, ' .
* ,

'

, , . '
(53).
, . ,
.

Yars. 40. Et ventt sicl Sicper m o d u m interrogationis legendum ett pudore namque affecit
e u m . Atqui etiam alii dormiebant. Sed bunc vebementius objurgavit taoquam magis temerarium,
dicens : Sic te promieisti facturum ?
Vers.40 Non mecum ? Mecum m o r i promisietit,
et non potuistis una bora vigilare mecum f Marcus
autam ait dixisse Petro: Simon, dormis ? Non potuistiunahora vigilare ?Pracipae
enim ad i l l u m
direxit sermonom, deiade etiam a d alios.
Q
Vers. 4 1 . Vigilate tentatwnem. Non vobis
ipsie coDfldatis, neque magna promittatie, sed attendite et orate ne intretis i n tentaUonem. Quidam
vero tentationem interpretantur bic de aegatione.
85

Vers. 4 1 . Spiritus quidem infirma. Anima

quldem prompta est et audenter accedit pericul u m ; caro vero c u m iofirma sit, formidat, nec
adeo constans e s t ; ideo convenit ne promplitiidinem animee attendentes insolescant, sed carnis
infirmitatem advertenles modesti sint.
Vers. 42. Rursus voluntas tua. Marcus autem
scripsit quod eumdem dixerit sermonem . Verisimile est ergo et hunc et illum dixisse.
D
Vers. 43. Et venit gravati. Gravabantur n o n
tantum SOEDQO, sed et moerore, sicut dixit Lucas .
Jam enini cerliores facti erant de morte ipsius.
Marcus vero d i x i t : Et ne&ciebant quid ei responderent
8 e

8 7

Luc, x x i i , 42. " Marc. , 35.

45. Marc. XIT, 40.
8

; ; '

. ' ,

, *

;

,
'

' ; -

; , *

, ;

; , .

. b $*?
* ,
. * ,
, , , ,
.

, .
,

/3.

, $ , .
" .

Luc. x x u , 42. " MaxO. 14, 37* l b i d . 9 ,

8 7

Luc. ixn.

8 8

Variae lectiones et n o t .
(50) . Cod. A.

(51) omittit ood. A.

(52) * omittit cod. A.

(53) Frequentiui Jegitur

quoque probui*

(n) Timere. Dubitare. Ut Deue enim, norat utrum fieri posset necne.

Sed hoo

COMMENt I N M A T T H J E U M . -

. ' ,
^ ,

, . ro

, ,

CAP. XXVI.

Vere. 44. reliclit rftcens. Secundo et terlio oravit, docene quod seepius orare oporteat^
et defatigari. Veaitautem secuado ad discipnlos, conviucens infirmitatem i l l o m i n , q u i post correptioaem meliores redditi non fuissent, sed adeo
sooioo demersi eseeat, ut neque respondere ei posseot; ideo tuoc non objurgavit eos,

.
"

'

, -

- , ,

* ,

. (54)
, ,
, ' (55)
. * ,
, yopiOu

Lucas aotem latiae dixit, q u o d apparuU UU

angelus de calo confortarn eum ; diceas videlicet
ei tanqaam homioi ut coafortaretar ac r o t o r a r e t u n
Qoodqua factus i n agonia, hoc est aogoca corre*
ptus, protendebat o r a t l o n e m ; docens oos, ut i n
neceesitatibus oratioaem protendamus. Et qood
faetus esi sudor ejus steut grumi sanguinU decur
rettfe* in terram *. Grumi sanguinis, boc est, craasissimae aaoguinis guttae, tiguificans DOQ quod sanguinem sudavarit, *ed q u o d crassos deduxerit
audores. Ne fictio yideatur quod faotum est,
ia facie taatum mcestitiam demoastrai, sed et
manifeettus bano prodit, et orat frequeutius ; angelusque ei apparet, ad fortitudiaem exercans;
et aogore c o n i p i t u r , ao protendit o r a t i o a e m ;
crassique defluant sudores. Heec autem omnia etfaoit el patitur coafirmaos, quod u o u pbantastice
bumanitatem assumpserit, sed j u x t a veritatem.
Etenim si, etiam bis ita factis quae ad bumaoitatem
pertiaebant, quidam adbucejus incarnationem

(55) , , ,
,
,
, ' .
,

, - Q c r e d u n t , q u a n t o m a g i s i n c r e d u l i essent, si beec f a c

, , ,

t a noD fuissent

.
" ,

, ,
, .

.

'

, .

, ,

Dignum est autem, u t iaquiramus, uode didicer i o t evaogelista q u i d tunc orans d i x e r i l , et quoties oravit, ac ut semel dicam, de angelo et ceeteris
q u ab boclocoeequuntur, siquidem discipuli o m nes tunc dormiebaat, postmodum vero eo relioto
fugerunt. Mibi sane apparet quod post resurrectionem Preeceptor ipse etiana haec discipulis dixerit,
quando per dies quadragiota eis apparuit, sicuti
refert Actorum liber .
Vers. 45. Tunc requietcite. Pudore suffundens
eos ac objurgans boc dicit, quod i n arliculo periculi dormitarent, c u m tamen multis eos vigilare
preecepisset et orare, i l l i autem oblivioni cimcta

,
* - ^ tradidissent, ac si d i c e r e t : Ex quo bactenus
, , , .
. .
,
', , *
, ' , ,
. } ,
.

Luc. x x u , 4 * . w i b i d . 4 4 .

e i

A e t i , 3.

vigilatis, j a m deinceps d o r m i l e et requiescite, si

poteetis.
Vers. 45. Ecce appropinguavit hora. Hora p r o d i tionis. Marcus autem ait eum ante bunc sermonem dixisse ' aufert ,
boc est, accepit a d versum me diabolus polestatem. Vel abscedunt
quaB de me sunt, sive finem babeat. Nam etiam
apud Lucam d i x i t : Ba qum tunt demeflnem habent
e>

Mare. x i v , 4 1 .

V a r i a kctiones
(54) Lexioon i n e d i t .
(55) Tbeophjlaot, , fJSI C :
. Tbeophaoes Caramicos fiag.

Luc. x x n , 37.

et notae.

191 : , ,
(59) , c o d . ,

87

ZIGABENl

Vere. 45. Et peccatorum.

. .

Hoc manifestum

eit.

GAP. LXY. De traditione

Jesu.
Yers. 46. Surgite me tradit. Etiam hinc ostend i t , quod voluatarie pateretur. Praesciens enim
eos q u i cum proditore venirent, non fugit, eed p o Uus i n occursum eorum ezire feetinat, dicene:
Eamus ad illoe, Lucas autem ait eum dixisse disc i p u l i s : Ut quid dortnitis ? surgiteet orate, ut non
iniretu in tentationem . Verisimile eet ergo b c
p r i m u m dixiese, deinde addidisse: Surgite eamus.

. E\ .
'

, ,
, "

e i

xolivoVr*;

', .

Verg. 47. Et adhue populi. Unus de duodecim

a d d i t u r p r o indicio ad significandum quod e primo

. (57)
,

discipulorum choro erat. E t positum e*t hoc i n g .

Judae accusationem. Tangit autem hoo et alioe d i

scipolos, n o n tamen pudefiunt ecribentes ea evangelisUe; ubique enim yeritati student. Joannes vero
de Judadicit, quodsumpUconorteetapoatifioibai
et Pbarisaeis ministris, venitillac cam laternie et faeibus ae armis .

xol

' .

,
,

. * (58) , .
.

Vew. 48. Qui eum. f f

[ (59) *

Proditor ad exem- C

p l u m Jud est, q u i rationem prodit affectibus et

modestiam mentis immodesti actioaum. Negrat
autem i l l u m , sicuti Petrus, q a i propter metum b o nesta daserit.
Poet tanta argumenta occullare studebat quod
ipse eum proderet; ideo palam quidem non prodit,
aed osculum effiogit, fiduciam habens de mensuetudine Salvatoris, q u o d e u m nonrepelleret, cum i d
magie eufficeret, ut eum confunderet, omnique
venia priyaret, q u i adeo h u m a n u m prodebat. T i mens autem ne forte insidiatores effugeret, quod
frequenter fecerat, admooet diceos:
Apprehendite
eum et abducite eaute " ; boc enim addidit Marcus.

(69) , tvvo . * , ,
.]
(64) , Ccv,
oovcpou

^ $

, (62)

,

' ,

D .

SedChristus bnnc evincens, quod frustra se ficto

i i g n o munierit, ac ostendeos quod se invitum nequaquam possent comprebendere, egressus dixiteis,
l i c u t ecripsit Joannes: Qxiem quosritis ? Respond*runtei,JesumNazarenum.Dicit
eisJetus,Ego
sum.
Stabat autem et Judas qui tradebat eum, cum ipsis.
Ut ergo dixiteU, Ego sum, abierunt retrorsum, et
eecideruntin terram ' . 0 verbi potentiam ; non potueruntsustineretantum, Egosum; ideocumetfaces
baberent et lampades, exceecati sunt una c u m
proditore. Praeterea oum gladiis et fustibue armati

(, ,

' .

'

. "

' .

Cvrilri;

(63)

(64)

, ' , (65) .

(66)

Luc. x x i i , 46. Joan. , 3. Marc. xiv, 44. Joan. XVIII, 6, 6,

Variae l e c l i o n e s et notae.
57) . cod.
! 58) Lexicon inedit.
.

(50) Jnclusa codex babet i n margine. Hentenius DOQ babet.

(60) . Cod. A .

(61) omittit Cod. A.

(62)
63)
64)
65)

Chryeoet. t o m . Y H , p . 7 9 8 .
omittit cod. A .
omittit cod. A .
, habet cod. paulo ante, pott -

^66) Pott , addit eod. .

COMNENT. IN MATTIJJEUM. -

680

690

C A P . XXVI.

* - esseot, dissoluti suot et ceciderunt. Postquam a u tem suam oetendit v i r t u t e m , deinceps permittit,
,
.
ao iterum interrogavit eos : Quem quxritis f At illi
' -* , dixerunt, Jesum Nazarenum.Respondit
Jesus: Dixi
, * ?vobis, quod ego sum. Si ergo me quaeritis, sinite hot
; * * . 'abire " . Judas vero his quoque ita faetis, n o n eet
" , ' .
mutatus : nec m i o i m o quidem punoto ab his q u
, .
disposuerat, diacessit.
, ,
, .

. (67).

, -

* ,

* , -

, (68) . ,
,

, .

'

. "

Verg. 49. Et eonfesHm etim. A i t autam Lucae

dixisse Cbristum Judae c n m accederet,ut oscularetar
e u m : Jnda, oscvloFilium hominis tradis ? Patieoter enim expressit ei (jj) qao fine fuerit ille oscalatus ; et exprobravit quod amoris signum feciseet signum p r o d i t i o n i s ; et tamen n o n repulit,
,

, ,

sed et osculum euscepit, et ut abduceretur p n e buit. Ille autem c u m tantum accepisset experimentum virtutis illiue et bumanitatis ac mansuatudinis, o m n i tamen permansit fera crudelior.

Ver8.50./ortis autimventiti.
Vide misericordiam
inenarrabilem. Siquidem donec traditus est, fuit
. , '' ,
i l l i cura de proditore. Ideo enim nunc a m i c u m
* , ' * '
nominavil e u m , q u i erat inimicus. Quod autem
. ' , ,
a d d i t : Ad quod venisti ? non est per m o d u m inter , .
rogationislegendum; eciebateaimadquid venerat;
,
sed enuntialive ; significat eaiin : A d i d propter
*
quod advenisti, i d est, j u z t a i o t e n t u m t u u m operara
relicto velamento. Finis siquidem erat proditio,
g velamentum autem, osculum et sermo.
.
Vere. 50. Tunceum. Secundum datum eignum.
.
Vere. 54. Et ecce auriculam. Lucas autem


(69)
cripsit: Videntes hi qui cirea ipsum erant quod
, ; futurum erat, dixerunt ei, Domine
percutiemusne
gladiol Et perctunt unus quispiam ex eis servum
, . *
principis sacerdotum, et amputavit auriculam qus
, (70) '
dextram
. Joannee vero eum quoque manife ,
etavit q u i percussit, dicens: Simon ergo Petrus cum
, ,
haberet gladium, exseruileum,
etpercus$itpontificis
. (71)
$ervtim ampulaOitque auriculam
ejus dextram.Erat
$> . "
autem nomen servo Mulchus
. Nam c u m adbuc
, ,
ca?teri interrogarent, ipse non exspectata respon , ,
sione, utpote ferventissimus, percussit quidem
. ,
caput, sed auriculam amputavit. Habebaat eaim
if%
, , ,
daos gladios, sicut dixit Lucas , quos, ut , , eimile est, a coeaasumpseraat: quibus atpote ma .
gais u t i posseat i n auxilium abversue eoe q u i
iavasuri eraat.
Videos autem Jesus quod factum. erat, dixit,
, '
Stnite hue usque, tactaque illius auricula saoavit
. ,
.

7 0

7 1

7 1

Joan.

XTHI,

7,8.

Luc. xxu, 48.

L u c . xxn, 49, 50.

Variae l e c t i o n e s

* Joan x n i i , 40, 44. " Luc. xxu. 88.

etnobe.

(67) omittit cod. A.

(70) o m i t t i t B.

(68) . Cod. A.

(71) , sic, . Cod. A.

(69) cod. A.

07) Paiienier enim exprts$U ei. Indoigenter paiefSsoit ei,

EUTHYMII

ZIGABENl

c u m . Kam et hoc addidit Luoas. Dicene itaqua

Cbristus : Sinite kuc usque, ostendit quod j u x t a
dispeDeationem ablata sit servo priocipis sacerdot u m auricuia in sigaumquod principessacerdotum
p r invidia auditu privati essent, ne audirent et
intelligerent eas qu de ipso erant prophetias.
Sanaas autera illura, ostendit misericordiam quam
erga illos haberet, quodque de illis, si libuisset
pcenas sumpsisset ; verum ostendit oportere potiue benefioio afficere malefacientes. Sed quomodo
ie, q u i de npn ulcisoendo mandatum acceperat,
gladio percutit ? P r i m u m qaidem non pro seipso
boc fedt, sed p r o Preceptore ; deinde, nondum
perfecias e r a t : posimodum autem videas bune
eexcentae pati injuriae, atque omnia mansuete tolerantem

A d m i r a r i etiam quispiam poterit, quomodo

n o n oomprebenderiot diecipulos ao trucidaverint
propter i d quod faotum et i n serYum prinoipis
sacerdotum. Sed vere ipsa virtus qu bos exc&caverat ac proslraverat,illa etiam tunc i r a m , quam
de auricul amputatione conceperant, dispersit.
1 f

Vers. 52. Tune ait morientur. U b i eum

lncrepasset docuit,nequeetiam pro Deodefendendo
utendumessegladio. Per gladium veroomniaarma
probibuit. Quod auiem d i o i t : Omnes qui accipiunt
gladium, prophetia est pcrditionis Judeorum q u i
adyersus ipsum venerant, Joannes vero ait eum
dixisse : An non bibam poculum quod dedit miht
Paler " ? ostendens hcec non a potestate illorum fieri
t e d Patris permissiooe, quodque Patri sit obediens Q
usque ad mortem.
Vers. 53. An putas angelorum ? Legio agmen
est militare m a x i m i numeri. Non dixit autem,
Possum eos perdere, ne absurda loqui videatur,
propter susceptas affectiones, moerorem videlicet,
pavorem, agoniaai, sudores, et quaecunque paulo
ante tanquara bomo passusest Nondum enim eam
quam decebat, conceperant de eo opinionem, et
idcirco h u m i l i a de se loquitur. I n tanto autem
numero legiones dixit aQgelorum ut abunde confortet eos, q u i timore erant pene emortui. Unus
siquidem angelus quondam centum octogiataquinque millia bominum brevi tempore interfecit .
Vers. 5 1 . Quomodo fieri ? Nisi i t a mteremptus
faero, inquit, quomodo complebuntur Scripturee ^
prophetic, qaotquot de morte mea loquuntur,
quae scribunt quod ita oporteat fleri, quod ita oporteat me m o r i ?
Vers. 55. In illa apprehendislit me. Ostendit
his quoque, quod non sua virtute apprehenderint
eum. Sfout enim tunc n o n potuerunt eom apprehendere, i t a neque nunc, oisi omnioo voluisset.
Lucas vero ait beec eum dixisse his, q u i yenerant
7 1

7 1

, .
;

" , ^

' ,

&

,
,

. ,

, ,

. **
fv
; >
, * *
*

/9

, .

,
1

. ' -

, ,

'

' ,
(72) , ;

, ,
.
*

. ,
, ,
, , ,
,

. *
.
,

]$

**1 ,

;
, .

. "
^ , , .
(73)

Luc. x x n , 54. * Joan. , 41. ' I V Reg. , 35.

7

Variae lectiones.
(72) , C o d . .

(73) , Cod. , , .

COMMENT. W . CAP. X X V I .
7 ' adipeum,prindpU>useacerdota^

templi et senioribus Verisimile est atitem, etbie

et illis eum dixisse. Apparet ergo quod Judas q u i ,
dem surjjpta cohorte, et a pontificibus et Phariseek
, *
ministris, preecesserit; secuti sunt autem eum qui
,
d a m etiam s u m m i sacerdotes ac magistratus tempJi
(74) et seniores, quos nuno Lucas sigaifica?it; s i m u l
, quidem ut eos q u i missi erant incitarent, simul
, .
etiam ne muneribus allicereotur. Magistratus vero
(75)
templi dicit eos, q u i i l l u d cum militibus servabant,
,
cum quibus etiam superius locutus eese dicitur
.
Judae.
. , ,
Vers. 56. Hocauiem propheiarum.
Hoototum,
, ,
puta quod me voluerim apprebendi, factum est
,
ut complerentur ac perficerentur Scripturae propbe .
3 tarum, quotquot narrant de morte mea.
. ',
Vers. 56. Tunc fugerunt.
Audito quod volun*
, , ^
tarie seipsum traderet eecundum Scripturas, et
, , viso quod deinceps futurum non erat ut effugeret,
,
tunc fugerunt j u x t a infallibile ipsius vaticinium.
,
Marcus vero addidit, quod unus quispiam adoles . '
oentulus sequebatur i l l u m circamamictus sindone
, ifjytv
'
super n u d u m , et apprebendunt eum adolescentuli,
.
At illerelicta sindoae nudus fugitab e i s . Quidam
, J
itaque aiunt a domo illa fuisse adolescentulum, i n
*
qua Cbristus pascha manducaverat Alii autem
, '
bunc fuisse dicunt Jacobum fratrem Domini, q u i

.
etiam tota vita sua unica vesta utebatur. Circuma* ,
mictue autem erat eindone euper n u d u m , videiioet

corpus.
.

. \

77

Vere. 57. i UU Congregati

. C

* ' -

, ,

, -

,
*

jfv

,
.

$ -

(76) ,
* ^

7 7

Similiaquo-

78

7t

l0

. ' (77)

. *

erani.

que scripserunt Marcus et L u c a s : at Joannee

Iatiu$ ac diligentius scribene ea quee ab boc loco
sequuntur, utpote q u i rebus illis adfuit, d i c i t ;
Cohors igitur et tribunus ac mintiiriJudmorum
com*
prehenderunt Jesum, ei ligaverunteum, ac duxerunt
eum ad Annam primum : erai enim socer Caiphae,
guierat porUifex anni Uliut .
Deinde ubi p a r l i c u lariter recitavit q u i n domo Annaa facta sunt, q i m
alii praetermiseruDt evangeliste, tandem dicit ;
misit eum Annas ligaium ad Caipham ponlU
ficem .
Vers. 58. Petrus aulem principis
sacerdotum.
Reversi statim, ipse et Joannes seqaebaniur :
Joannee vero permissus quoque est appropioqua , utpote notus pontifici, sicut ipse s c r i b i t . CflBteri autem tres evangelist concorditer Petri taa-

T f , . '
-

11

tum meminerunt, necessitate d u c d , ut oetenderent

Saivatoris vaticioium de illias negatione

fuisse
completum : utque ostendereat quantuai s i t m a l u m
ineeipsoquempiam, noo i n Deo confidere. Joannes

' -

sui ipsius etiam fecit menlionem diligentiee

, ,
if
.

L e * . ,51.
I b i d . 15.

7 e

77

Mare.xiy,61,5S.

7 7

Ibid.58.

Luc. x x i i , 54.

7 t

Joan. , 12,18.

I b i d . 24.

Variae lectiones.
(74) Cod. omittft 4.
(75) Poal omittit COd. A.
(76) o m i t t i i B.

(77) Hoc refertur

ad superius,

* autem, refertur ad Petrom.

oausa: tamen teipsum laudare videatur, atpote f m a * tva * l e v r i v ,

??quod i n hujusmodi periculie secutus sit, nomen
, , ,
p r o p r i o m conticoit et dixit : Seqnebatur autem
x * u 4
Jesum Simon Petrus et alius
discipulus
.
. -*
Vera. 58. Et ingressus flnem. Tres quidem
* $ /
evangelist tres Petri negatiooes i n Caiphae domo
$ , * rf
factas esse dicunt, Joannes autem i n domo
", .
soceri ipsius, nec tamen ob hoc ioter eos est dis. (78)
sonantia. Siquidem a m b o r u m una domus erat,
, (79) idemque atrium, babens i n se duo babitacula a
.
invicem separata.
(80)
Soire autem oportet, quod Matthsue dicit ancillam
irra
p r i m u m terruisse Petrum; exinde a l t e r a m ; postmo * [ (84)
dam vero astantes.Marcus vero primum anoillam,exi n d e r u r e u s e a m d e m i p s a m , p o 8 t m o d u m a 8 t a n t e 8 . ****,
, .] , ,
A t L u c a e p r i m u m ancillam deinde alterum,et post * ,
m o d u m alium q u e m d a m . Joanaes autem p r i m u m

* * *
a n c i l l a m o e t i a r i a i n : exiodequosdam: tertio unum
, ,
ex servi* poatificis, ejue cognatom cui Petrus auri.
oulam abseiderat.
,f

11

14

Si tamen advertamus, neo eic diseonantia ulla

reperltur. ID p r i m a siquidem negatione eadem ancilla apud quatuor evangelistas iuisse m e m o r a t u r :
i n secunda vero quosdam ostendit Joannes inlerrogaese Peinlm : at b i quidam, erant ancilla de
qua dixit Mattbsus, et prior ancilla de qua
ait Marcue, et alter de quo scripsit Lucas. I n tertia
autem negationa eodem modo Marcus et Lucae d i xerunt, aslantes ecilicet interrogasse Petrum, i n
quibue erat et alius de quo apud Lucam, et bic est c
q u i a Joanne dicitur eervus pontiflcis. Postquam
ergo ea q u n neoessaria erant 8ignificavimu8,declar a n d a suot q u ulterius sequuatur. Q u i n domo
Caipbae faota euat, noa sunt reoitata a Joanne, eo
quod a ceeteris diota essent.

, '
. '
, *
, , ,
(82) , ,
, *
(83)

Vers. 59. Principe$ autem sacerdotum Vere.

00. invenUbant. Ut illis quidem videbatur, verum
testimonium : ut autem rei veritas erat, falsum tes t i m o o i u m . Vel etiam com scirent quod adversug
innocentem verum testimonium noa i n T e n i r e n t ,
j a m faleumquoqaaaxquirebant teetimonium. Volebaat sane taoquam reum condemnare i l l u m , ideo
etiam forom judiciale effingunt, acfalsum testimo-

. , , $ , .
*
, . [ (84) *
.
,]
, '
.
' (85)

n i a m queerunt, ipsietjadices et accusatores effecti,

etstudebanteumapudsecondemnare: namapud
judices (kk) diffidebant, quod bujos negotii eseent
reportaturi viotoriam.

Joan.

XTiii,

4.

" M a r c . XIV,

1 1

**
,
" . ,

,
,

,
,

, .

Luc. x x n , 56 eeqq.

1 4

Joan. x v i n , 47

Variae lectiones.
(78) , . .
(79) , p r o ^. Cod. .

(80) omittit. .
(84) Inclusa omittit cod. . Error ortus est ex

Paulo enim aote de eecanda d i x i t ,

.
(83) I t a i c r i p s i pro .

et .

(84) Inclusa omittit God. A. E r r o r crib

8 U S ortus ex duplici .

(kk) Nam apud judices, eto. Sciebaot enim, se

apud alios judicet eo non tuperiores fore.

(85) Ante cod. A. a d d i t .

prorsus neglecium. autem oon ad neg<h
tium, sed ad Cbristum rafertur.

(82) dixit, quia eadem est et secunda.

rar*

COHMBNT. I N MATTILEUM. CAP. X X V I .

697

696

Vere. 60. Cumque multi tnveniebant. N a m

tupov.
contraria sibi mutuo testabantur. Ait enim M a r c a t :
. (86)
Bt idonea testimonia non erant . Gompleia ett
a i . autem et Davidica propbetia q u e d i o i t : Quaeretur

peccatum illius et non invenietur .
, 0$.
M

. ,

' , ,

, , ,
.

* ,

' , ,

'

- .

, * '
, ' ,
.

* -

, .

. ', , ,
, . , ,
,
, , , .
. , (87)
,

, ,

. ' .
, .
, ,
, .

Vers. 60. Poitmodum Vers. 64. illud. Dixit,

at n o n dixit, Solyam, sed, Solvite ; neque de
templo maaufacto, sed de proprio corpore.
Propter boc eoim etiam hos evangelista falsoi
testes appellavit. Marcus veroait: Et quidam assur*
gebant, etfalsum testimomum adversus iUum fertbant, dieentes: Nos audivimus ipsum dicentem.
Bgo disiolvam templum hoe manufaclum, et in
triduo aliud non manufactum mdificabo. Bt
nec ric idonettm erat testimonium illorum . Multi
siquidem de tali materia testabantur, duo vero
concorditer ferebant, quos dbrit Mattbaaue ; alii
vero dao diversa (U) loqaebantur, propter quod dixit
Marcus, quod non erat idoneum teetiooomuai illorum.
7

Vere. 62. Bt surgens Vers. 6. tacebat. V i d e n i

et j u d i c i i foram i n i q a u m ; nam latronum judioio
t i m i l e videbatur, et tyranaicum tribunal. Sciens
etiam quod apod bujuemodi fruetra reeponsurus
eeset, taeebat.
Vers. 63. Et respondens Dei. Adjuravit, voleni
eum a d responsionem attrahere, u t bac facta,
hunc ex eacondemaaret. Addiditautem Filius Dei,
quia etiam reges et propbeto cbristi dicebantur a
, boc est ungi. Marcus vero a i t : Filius
benedietisiye,
Dei q u i benedictus est et laudaG tus.
Vers. 64. Dicit dixisti. Etiam bio ablata d i ctione, An, relinquitur, lu e$ Christus Filius Dei.
Ait autem Marcus eum dixisse, Egosum;
utrumque enim d i x i t : Tu dixtsti, quod ego $tim. Sciens
ergo quod non crediturus esset, tamen veritatem
deponit (mm), ne postmodum dicere possent: Si
posteaquam a d j u r a t m est coofeeeusfuisset, utique
crediduaemus.

Vera. 64. \erumtamen ectli, modo,hoc ett,

longo post tempore. Significat autem tempus
. " , ' , post resarrectionem. Videbiiis me q a i a y o b i i
,
interimor sedentem a dexteris Tiriutie quee est Dei,
[ (88), } . " ( f Eodem yidelicet Ihrono cum Deo et Patre. I n super venientem quoqae seetmdo sao adyentu i n
*

|
1

~
~
"
. ',

. "

, ' *

Marc. xiv, 5 6 .
5

1 1

nubibue coeli tanquam Deum. Videbitis autem d i

x i t , quod b i eom essent i t a , sed proteetatus est quod ita ventnrus 6886t, aut a d d i r i -

Psal, x i . 36. Marc.xiT, 57, 5 9 . Marc. XIY, 64.

1 1

I b i d . 62.

Variae lectiones et notae.

(86) O r i o m i t l i l eod. A.
r

(87) Refertor ad priora, a b i legilor,

, . . .

i n ilQ6, post , tanqnam scboliam ex mar-

gine sui codicie buc relatum. Forteomissa fuerant

ob duplex .

(88) Q I U B bic ioclusimus, ea Henteoius babebat

(II) Duo dhersa. Duo non e i t i n Grasco.

habet Luc, xxiu, 57, et bio paolo
\mm) Ver^aimrfrpowi/.Aisentitur,ait,afflrmat.
inrerius Eulbymiut.
est ai$entiri, comprohart, affirmar*.

EUTH YMII. JAOABENI

100

gitar aerao qtri eis credituri e r a n t Praterea Awcartfufcv . " * X J U .

. de *
verbum, Videbitis, eigniflcat eUam, Cognosoetis.
Dioit autem apud Luoam : Ex hoc tempore erit
FMuskominis sedent dexiris virtutis Dei ) hoc
eet, Breve erit tempus insidiarnm quee i n me inottatffi ftuut; parvo enim expleto tempore euperior
ooinibus inimicis mei$ efflciar.
Vert. 65. Tunc testibus f Moris erat Judeeit,
oum aliquid triete yidisseat audiesent, descindere vestimenta sua: quod etiam nunc summus
sacerdos fecit, taaquam audita blasphemia intoler a b i l i . Et boo facto, bcet invitus, simul propheUT i t quod diaciodeadus eseet poatiflcatus J udaeorum.
Vers. 65. Ecc$ Vers. 66. videtur f AuxU
t i a m t a o dioto accusationem, et blasphemiam g
vocane reepoasum, et projudicio damnan* eum, et
exinde ceeteris viam faciens ad eum condemnandum, quasi scilioet manifestato eis delicte, cogeos
eoa ad pronuntiandam seoieniiam, at ita roboretur oondemnatio, texboc,taaquamreumPilato
tradaut ut interimatur.
Verf. 66. At ilii est. Quod volebant etatuer u n t Nam corrupta mens corruptam fert et i e n tenttam. Lucas vero scripsit, quod duxerunt iUum
i n concilium suum dicentes, Si tu es Christus, dic
nobis. it autem illis: Si dixero vobis, non credetis:
quod $i etiam interrogavero, non respondebitU mihi,
neque absolvetis.Exhoct4mporeeri(
Filiushominis
tedens dextris virtutU Dei. Dixerunt autem omnes:
Tu ergo es Filius Dei f Ipse vero ait ad , Vos di- Q
eitis quod ego sum. At Uli dixerunt, Quid amplius
nobis opus est testibnsf ipsi enim audivimus ex ore
ejus * Verisimile estenim et summua sacerdotem
consessores iaterrogasse et examinasse eum, rarsumque ipsum et i l l i ei istis respondisse.
9i

Irrou

tx

,] ^

' (89)

; "

& #, - , cxoivoffv,

. " , ' , xpotoOTfv,

.
" ; , |3 , >, (90)
,

, , ,

.
. " , .

,
,

pu^

/AOi

* *

*>.

+ >

, *

, . Elirt

<

^ , , .

Quare autem ooouhe ipsutn non oeoiderunt

invidia moti occidisse eum viderentcnr. Studebaat
ergo pubiice illam t a B q u a m malefioum oocidere :
perdare nitentes opinionem qaam de eo t u r b e
conceperant. Ideo etiampetierunt, ut crucifigerent
e u m : et simul cum eo latroaes cruoifixerunt. Ediverso autem faotum est quam i l l i optaverant. Nam
qoia pubbce interemptus st, m a g i e resplenduit
gloria ejus. Ruraumque i n eepulcro eigilla m i l i tumque custodia veritatem m a g i s effulgere feceruat.
Vers. 67. Tune eju$. Horreto, coelum et terra,
universaque creatura, iri quamfaciem, q u a m i n t u lerunt injuriam.
Vers. 67. Et Vers. 68. qui te percuisit ? Quia
* Luc. XXH, 69.

f l

. '

|3 .
,
.
.

.
. ,

, / I

Luc. x x u , 66-71.
Variae lectiones et nolae.

{89} ' . Cod. .

(90) Ourum quodammodo . Malim

Uterque tamen codex Aoaaaiilit . Hraleoii

InUrpretatio ambigoaatt

COMMENT. IN MAfTILEUM. -

CAP. X X V I .

, ( , . a mtiltis propheta dioebatur, verberabaal eam taa*

,
quam falsamprophetam, facieejue veste cootecta
, ,
ne viderat, elcuti Marous et Lucas dixeruat *,
?, ,
N U D C antem caedebant, nuno vero alapas dabaoft
, ,
dicentes : Prophetiza nobis, Christe, quis est qui te
; "
percussit ? Est autem colaphus verberatio qua? i n
, collo fit vacua (nn) manu ut sonum edat: alapa vero
.
i n faciem datur.
,
(91) ,
, , ,
' , * ,
. ' , , , .
*

,
, * ' ,
,
.

Post iojustam enim condamnationem taoqnam

abjectum quempiam et 'triobolarem i n medio s u mentes, b i quidem quidquid i u baccam veniebat
debacchabantur i n eum, non liberi solum, eed et
eervi : alii vero omnimodam advereus eum moye*
bant insaoiam, gaudeotique animo rabiem evomebant. Universa autem magno animo sustiaebat
docens nos injurias tolerare. Et erat apud illoe
vehemens pravitatis abundantia, a p u d hunc vero
tolerantia.
Est autem admiratione d i g n u m , quomodo evangelista? tanqnam veritatis amatores, q u etiam
maxime probrosa videntur, referuot, et neque
Judam aut Jud<eos taoquam iniroicos cooviciis la*
cessuot: neque Magistrum, tanquam proc6ptorem>
sublimem efferunt, sed quasi nullo moti affectu
omnia narrant, ac solius curam habent veritatis,
et ubique ad i d quod res postulat se conferunt.

. . .

CAP. LXVI. De negations

Petri.
Vars. 69. Petrus autem Vers. 70. quid dicas.

Vide quomodo eum, q u i paulo ante adeo sese j a , C ctabat, iofirma an^illula preBoeptorem negare fecit,
.
tttpote d i f i a a destitatum g r a i i a .
). ,

'

. ,
' . ' ,
, *

, , -

, .

Vers. 74. Cum autem exUseiVers. 72. Hominem.

Ileu qualem reddidit (oo) eum timor ! solum
eoim oegavit, sed etiam oam jarameato. Exivit
autem extra yeaiibulum, sed i a v e t t i b u l u m ,
boc ett, priorem a t r i i partam. Nam Marcas *
d i x i t .

.
,
* ^
, . (93) .
,
.

Vers. 73. Et po$t pusillum Vera. 74. Hominem

Marcus autem d i x i t ; Nam et Galilaus e$,et loquela
tua convenit
Habebant enim quidpiam iosigae
Galileei i n veste, et quasdam praaterea idiomatis
proprietates. Exsecrari autem est devovere. Uode
Marcus scripsit **. Ambo vero baec,
maledictiooei inferre signiflcaot.
. , D.
Vers. 74. Statimque Vers. 7 5 . me. Marcui
,
autem dixit, quod cum Petrus semel negavit, tuac
, . - gallus p r i m u m c e c i n i t : quando vero tertio aegavit, tunc secundo cecinit . Notavit autem boc,
,
maoifestaos quod p r i m u m galliciaium aoa admo .
nuit eum. Rursum autem Luoas scribit, quod post ,
" Marc. , 65 ; Luo. x x n , 64. Maro. xiv 68.

I b i d . 7 0 . * I b i d . 74. I b i d . 6 8 , 7 2 .

Variae l e c l i o n e s et ^otae.
(94) l t a Cbrytost. sad da re alia, tom. V I I , pag.
424.
(92) ' . .

(m) Vacua. I m o cava, Porle pro yenerat

(93) Ita etiam uterque ooatextu M a t t h a i . Recte. Altarum, quod aeo Gompluteasis editio h a b e t
ex 8uo Lexico deprompsit Erasmus.
(oo) Qualm

rtddidU.

Quomodo affeeit.

EUTHYMII ZIGABENI

704

qoam g a l l m cectnit, COIlvereus Oominus respexit ,

, *

Petrum, per aspectum a d memoriam eum redu , '

cent . Adeo enim illum devicerat timor, u t
paulomioue fuerit emortuus : cumque gallus n o n ,
, , ' ,
semel tantnm, sed et b i t cecinisaet, nequa ita a d
. "
eensum redierat, eed opus etiam faerat Salvatorii
/ ,
aspeetu. Yide ergo iufirmitatem i n q u a m brevi
, ,
tempore tertio negaverit,et eucceeeive tres emisa , ', ,
rit negationee,non qusstionibue examinatut, eed.
iorte fortuna i n t r a n t i t u requisitus.
. ' , Vere. 75. Et egressus amare. Egreseus e t t
^ . "foras, ne forle flens et ipse apprebanderetur.
, .
Flevit autem, n o n utcunque, sed acerbe. Marcus
autem d i o i t , quod adjiciens flevit; adjiciens, boc * , ,
,
est inoipiene. Joannes vero boo, tanquam ab aliis
.
diotum preetermisit
, .
Vidieti peccatum ? vide et poenitentiam. Ob boo

enim pecoata at poenitenti sanctorum scripta
, , ,
a u n t Permissus est autem oadere Petrus, n o n
.
propter dictae tantum causas, eed etiain ut igno ,
eoere discat his quoque q u i labuntur, horum i m ,
becillitatem ex sua cognoscens: nam paetor con ttituendue e r a t : et ut magnorum factus operator
*
miraculorum, modeetus sit, ac sui caeus reoordatiw, Deo r e m omnem aecribat. Siquidem et Paulus , ^' ,
oum teotationibue permissus eet pugnare, ne extol . (04)
leretur, u t ipse ait . Potissimum autem, ut pec*
, , , oatoribue clarum esset poenitenti exemplum. Si
. *,
enim caiterorum princeps apottolorum, q u i tales
. (95)
irtutes et viderat et fecerat, taodem i n negationem laptus e s t : deinde agoito delicto i l l u m poeni- Q
, ,
, ,
tuit,et non s o l u m b r e v i tempore macuiam omnem
,
abstereit, sed et cnterorum pastor discipulorum
(95),
creatus eet, et multorum ao magoorum operator
,
miraoulorum appellattie e s t ; ouUum q a i ceciderit
desperare c o n T e n i t , sed illico poenitentiam agere
, *
oum divitia* eognotcat maasuetudinis Domini.
n

,
.

Et hio quoque observandum, qaod Matthaeus

quidem et Marous scripseruot p r i m u m factam

esse a principe sacerdotum interrogationem, dein ,
de Juctoorum injuries, et postmodum Petri nega,
tiooes. Lucas vero p r i m u m Petri negationes, dein * , ,
de injurias,postmodumfacto j a m die interrogatio , .
nee *. I l l i siquidem non eolum ea qua9 facta sunt jyou ,
retuleruot, 8 6 d et Ordinis r e r u m gestarum curam
, babuerunt : bic autem facta tantum relatione re ,
r u m perpetratarum, ordinie ouram noa babuit.
.
Cap. XXVII. Vere. 1. Mane Vere. 2. PrcesidL
.
Similiter 6t Marcu.8 et Lueas dixerunt ; Joannes
. '
1

9 1

66.

Luc. , 61. Marc. . 72.. U 0 , 7.

Mattb. , 59, 67, 69.
Luc. x x n , 56, 63, 66. * Marc. , 4 ; L u c , 1.
1

' Mare. , , 65,

Variae lectiones et n o i a .
(94) , God. . boc plarumque variant.
(95) , p r o , dat cod. A. Male.
(96) , , ^, . I i l l l d etiam i n -

venit Henteniut. Ergo scriba ood. ooofudit cales, ut a l i b i . Aiiaa i n meatem cuiquain r e o i r e
possit .

COMMENT. M A T T R & U M . CAP. X X V l L

706

. vero a i t : Ducunt Jesum Caiapha ad prmtorium.

, autem mane, el ipsi introurunt

in prx, , '
torium, ut non coniaminarentur,
ed ut edereni
* ,
pascha . Per totam eoim noctem examinaverant
. ' ! ,
eum, et nunc (pp) transferebant. Sed, insaniam 1
, *
caedem perpetrantes et ad mortem tradeates, noa
patabant se i n q u i n a r i : ingredi autem ad t r i b u "
nal, contaminationemducebant, culicemliqaantes,
et oamelum glutientes.
.

GAP. LXYII. De Judm

pomitentia.
Vers.
3.
Tunc

Vers.
4.
innocentem.
Videne
- .
quod ad rnortem condemnatus esset a Judeeie
.
Gbristue. Oportebat autem ante proditionem poe , *
nitentia
duoi. Sed talis est diabolus : ante pecca ' ,
* g t u m nou permittit videre m a l u m , ne sequatur re*
, , - sipiscentia : postquam autem peccatum omnibus
numeris est expletum, videre permittit, u t moe . *, ,
rore afficiat, et i n desperationem preecipitet. Pec, .
eavi, inquit, tradens sanguinem tnnoeenim,
ut
effunderetur.
*
. 3'. .

. ",

; , # *

,
, , ,
(07).

Vers. 4. At illx videris. Etiam Judas dicens,

PeccavU tradens sanguinem innocenlem,
injuste
eum m o r i testatus est. J u d a i quoque respondentes, Quid ad nos f iu videris; testimonio ejus assenserunt, et veritatem, licet i n i m i c i , confesei
s u n t : instigante autem furore, omne crimen i n
Judam declinantes, ipsi affectione j a m ebrii, a d
Cffidem Cbristi impelluntur.

) .

Vers. 5. Et se ttupendii.

Peccatum quidem

, , Q coram omnibus confiteri, ao projicere argenteos,

resipiscentiae fuerunt : laqueo vero se s u s p e n dere, desperationis. Agnovit siquidem et penituit

eum, ac coafessus est: veniam autem ab eo q u i
banc dare poterat, n o n requisivit *. neqae enim

4 (08) ,

permisit eum diabolus eic poBnitentia d u c i , q i o a d

Cbristum iret i a quem peccaverat: sed bunc ante

perfectam poenitentiam abduxit,utpoteconscientiae
remorsum non ferantem. Cum ergo ad buno clemeotissimum coafugere oporteret, ille ad mortem
potius oonfugit, u i a desperata tristique vita citiue
liberaretar. Et neqae i d coatiauo assecutus eet,
prout cupiebat: agnitus eoim a quibusdam depositus (qq) est ne prsfocaretur: deiade postquam
i n secreto quodam loco, modico vixisset tempore,

, ,

.
*

.
, *
, *
, (00)

, (1) , - ^ prceceps factus preacipitatus, inflatus, diruptus

^ ( 2 ) ,
acdifiQssusest medius, eteffusa eunt omnia viscera
. $ ejus, sicut a i i liber Actorum . Quod ei etiam i n
Joao. X T U I , 2 8 Act. l , 18.
1

Variae lectiones et noUe.

equidem exempla ignoro. Vide etiam Mun( , quod nihili est. Neque ^
cornieiaodum.
tari FraemenlaPatrumGrecorum.
teri
FragmentaPatrumGrfficorum. Fascio. I . p . 1 7 ;
Harniai 1788,8. Nititar autem baec totares fabolosa
(08) Hentenius v i d e t u r l e g i s s e ,
et tragica narratione Papiee, b o m i n i t nugacie ao
q a o d mihi e t i a m i n m e n t e m v e a e r a t , n o n d u m
nullius fidei. Neo enim ille, sed
ilJius iDterpretatione iospecta.
(00) ect pronus. Ergo interpreUtio buic
P *
. . . ^
loeo OOD oonvenit. Credo e r g o Eutbymium legisse
(!) Ita legunt etiam nonaulu Acbbus.
r i

, a t est i n scbolio ApoUioarii, i n c o d i c i -

8 i t

(2) , iaterponit A.

bueMoequenoibue a d buoo locum. Nam a d j e c t i T i

ipp) Nunc. Noa ett i n Oraeo.
() DepotUm, ete. Uquao eolutae eit. legiU

EUTHYNOtl ZIOABEN!
eo scriptnm w t , quod p r a d i t n n compararit de mer-
eede iniquitatis, non tamen hoc foit pott etrangnlationem, u t quidara putant. I d enim deolaraos
Cbrjsostomas, agrum Aguli fuisse dicit p r a d i u m
Ulud. Triginta siquidem argentei quibns hic paratus est ager, ipsi Judes nierces erat iniqoitalis,
quam adversus praeceptorem perpetravit. Quid
enim bujue proditione iniquius ? Iatelligamjus ergo
q u i argeoti eumua amatores, quomodo Jodae et
peccatum perpetravit, et pecunie fructum n o a accepit, et propriam animam perdidit.

toe

, ' tv

, . .

<

. */
, , *
. ;
, *
,

. ,
Vers. 9. Principes est. Impudenter fatentur

, , .
pretium eeee sanguinis sive caedis empUonem. g
, ,
Corbonas autem erat thesauri repositorium i n
(3).
Umplo, bocest, donorum receptaculum. Puto au
' .
tam i d fuiseequoddicebaturGazophylacium. Gaza
enim Romanis diviti appellantur.
.
Vere. 7. Consilio autem inilo Vers. 8. hodier * *
num diem. Multo melius eis fuisset hoe i n corbo (4) .
nam misisee : nequaquam enim quod perpetratum
,
eetadeo divulgatum fuisset. Ipsi vero ad redargu .
tionem fcedi bomicidii sui agrum emerunt, cujut
,
uomen tuba clarius illud publicaret. Neque boo
* (5)*
utcunque faciunt, sed sumpto ioter se consiiio:
^. &
ubique enim consilium ineunt, ut nemo immunis
',
relinquatur. Liber quoque Actorum ait \ p r e d i u m
i l l u d vocatum etse Aoeldema, boc est, praedium ^ , , " ,
.
eanguinis. H i c itaque est ager de quo iile liber loquitur.

Vers.9. Tunc Vers. 10. Dominus. I n libro qui . TJ pb

dem Jeremieeqaicommuniterlegitar, boc scriptum
. ow
non eet, restat ergo ut i n apocrypboejus scriplum
TJ . [ () *
sit (Verieimile etiam eet postmodum abjecta beec
**
esse ab eo bbro qui legitur, dolo ac malitia Judaeo , r u m , sicut etiam i n multis aliis verbis ( r r ) factum
.]
eet.) Acceperunt ergo summi sacerdotes pretium
, 0
Cbrieti pretioeiesimi quem eestimaverunt q u i sunt
', , .
a filiii Israel, videlicet Israelit. Dicit autem eos- , *
dem summoe sacerdotes, quando ad eos dixit Ju) , ;
das : Quid vultis mihi dare, et ego vobis eum tra . '
dam ? At i l l i constituerunt ei triginta argenteos.
, .
Constituit mihi, boo est, dixit mibi Dominus.
D
Vere. 14. Jesus autem praeside. Ubi eum addu" .
xiesent ad praetorium, dicit Joanoes, quod exivit
,
ad eos Pilatus, et a i t : Quam accusationem affertis
, oiprfl
adversta hominem hunc ? Responderuntet dixerunt
; ' **
ei: Nisi esset hic malefactor, non libi tradidtssemus * , &
eum. Dixit ergo eisPilatus : Sumiteeum vos et se .
cundum legem vettram judicate eum , etc. I l l i ita ,
que tradiderant eum PiJato ad interficieodum, non
(7) , . ^
8

Act. , 19. Mattb. , 15. Joan. xvin, 29-81.

Variae lectiones et notae.
Mm ex margine soi Godicis repetitam, exblbet
i n flae hujue echolii.

(3) Quod vooabulum multoties i n . T. occurrft.

4) , .

) , .

(7) , .

6) QuaB bio iaclusimus, ea Hentenius, u t soho( r r ) MultU aliis volris. Aliis dictis. Multit
nometOa^rmao.

f<W

COMMENT. I N MArTELfSUM. -

U6

CAP. X X v i l .

, ad i n q m r e n d u m . At ille tnlit, u t p r i u s q u a m
*
perquireret occideretar : ideo discere vult q u eit
. ,
accusatio. Ipst autem fiduciam de seipsis ;noo ba * , ,
bentes, accusationem quidem n o n dicunt, sed re, ,
spondent: Nin esset hiemalefaetor, non tibi tradi, (8) ,
dissemus eum, utpote q u i nihil injuste agimus.
. Pilatus vero graviter ferene, quod ipsum occidere
,
velleot absqae sua inqnisitione, iaterfectiooem eis
, . 'permittit. Itaque spesua frustrati, j a m m y i t i etiam
,
accosant eum, dehis q a seripsit Lucae, qui a i t :
, , ,
Cotptrunt autem ilUtm accusare dietnies : Hunc

,

invenimus pervertentem gentern nostram, et prohi , bentem tributa dari Casari, dicentem se Christum
,
regem es$e
Et Tide dolum ac m a l i t i a m . Volentes
. .
eaim Pilati i r a m exaouere adversus Gbristum, et
abdacere()quoeumdtiu80cciderent,defectioiufac
,
tyrannidis crimen buic affingnnt; simui etiam u t
,
timens Cffisarem Pilatus, etiamsi yellet, haao a
, , ,
morte eripere posset.
, .

Vere. i i . El dicis. U t u d , Tu dicis, et, Tudixi . , ,

$ti aliaque hujusmodi, similis (tt) cujusdam sunt
, ,
rationis irreprebensibilis plenaeque modestiae. Jo .
annes de boc quoque capite latius scribens a i t ,
quod ingressus est rursum inprxtorium Pilatus: et
,
vocavit Jesum, dixitque ei, Tu es rex Judxorum ?
,
ResponditeiJesus :A temetip&o tu hoc dicis: an alii
; '
' , G Hbi dixerunUde mef Respondit Pilatus : Numquid
ego Judctus sum f Gens tua etponttfices tradiderunt
; ' *
te mihi. Quid fecisti ? Respondit Jesus : Regnum
; , meum non ett ex hoc mundo : n ex hoc mundo esset
. ; '
regnum meum, ministri utique mei decertarent, ne
:
traderer Judmis : nunc autem regnum meum non
*
e$t hinc. Dixit ergo ei Pilatus : Num itaque rex es
, tu ? Retpondii Jetm ; Tu dicit quod rex sum ego
yiCovro, *
t

. * . ' ,
, , .

,
xoi , , ,
*
,
' ,
; ,
, ,

, . *0
, ' ,
f , , ;
,
.

* Luc. xxm, 1,2.

t j

o a

Pilatos ergo audila de defectione et tyrannide

aocusatkrae, ac timens, p r i v a t i m eum interrogavit,
eecretius aliquid ab eo diacere cupiene. Cbristus
rursus eam interrogavit, temetipso tu hoe

dicis, alii tibi dixeruntde me ? Non quod ignoraret, sed objurgans eum, quod accusatores eimul
prsBsentes etse faceret: neque cogeret eos ut
eigna defectionis exbibarent, quo magis coafuadereatur. Pilatus aatem dicit, quod boc a semetipso
noo diceret: Num ego Judaeus sam ut res tuas cognoscam ? Qui geotis tuae suat tradideruat te m i b i ,
et b o r a m p r i m i magisque booorati, et ipsi boc
dicunt. Deiade interrogat, Quid fecisti, q u o d de

a . xvui, 33-37.
Variae lectiones et notae.

(8) , B.

(9) adduot etiam i a ooatextu Lucee . B.

($$) Abducerc. i t t ahdueere, sed

r e p e a i i a o qaodam impetu abripere, compellere et

opprimeraabquein,utaliquidfaciat.Forleoddttcere

(^$t^ilis,
elc. Profestio qaKdain est hteprcheasibilis et pleoa modestiad.
M1

 ZIGABENI

711

ialibusfteaccusent ? E l deinde solvit Cbriatui t y rannidis euspicionem, dicene ragnom euum

essa muado hoo : et Pilatum timore solvit. Pon i t autem et coneiderationem, q u et hoc demoastrel. Nam regnum quod e x h o c m u o d o eet, i a m i oielrie habat fortitudinem : h u j u t autem regaum,
oam coelestesit, a seipto roburobtineL Dicens vero,
Hegnum meum non esi ex hoc mundo, detrabii
regoo muodano suam fortitudiaem, tad osteadit
qaod saum aoa t i t ut regaa m u a d i bujus, m i a i etrie indjgeas, timorique eubjectum, ac fiaem capiene.

111

. ,

;
,

,
. , ,

,
, * .

,
, ' ,
, ,
, .

(10)
Deiade egressat Pilatae tentavit liberara a a m .
A i t eaim Lucas quod dixerit a d priacipes sacerdo- . t u m et t a r b a s : Nikil invenio nowm in hoc homine.
* , ,
AtiUiinvalescebant
dicentet: Commovet populum
, '
docens per universam Judoeam, exorsmaGalilceaui,

que ad hune locum. Pilatiu autem audita Galilaa,
. , , interrogavit tUrum homo Galilxus esset. Ei ut eogno*
, , vit quod ad Berodis ditionem pertineret, remisit
, ,
illum ad Herodem, qui et ipte Jerosolymis erat t n
,
iliis diebus , etc. Pilatus itaque c u m audieset
,
a Cbristo de regoo ipsiue quod mundo boe
. ,
: et cognito quod nonhaberet apparatum a l i ,
quem tyrannicum eive insigne terreoi r e g n i : et co , gnoscens esse probabilem accueationem : i n culpatum eum declaravit. Ipsi vero cum dictarum , * ,
accusationum eigaa posseot ostendere, ad
, * , alteram digrediuntur accusationem dicentee: Com- Q
^ , movet, sive perturbat, populwn docens. Et quidem
^ ' ,
quod doceat a s t r u u n t : dicunt autem q u i d do*
, , .
ceat, oe rideaatur.
l f

* ,
, .

Ubi aatem fecisset Herodes qum refert Luoas.

rursueeumremisitadPilatum, insequentibusetiam
priocipibu* sacerdotum ac tcribis, et adversus eum
ociferantibus . Pilatus ?oro coovocatis p r i a c i p i bus sacerdotum etmagietratibue,ac plebe, dixit ad
illos : n a m i d quoque refert Lucas : obiuiislis mtki
hunc hominem, tanquam avertentem populum, et
eece ego coram vobis eum inquisissem, nihil inveni
criminisin homineistoexhiste quibus accusatueum
sed ne Herodes quidem. Nam rtmisi vos ad ipsum;
etecce nihildignum morte actum est ei. Correptum
ergo ipsum absolvam : correptiooem bic vocans
mediocrem flagellationem, ad solatium et repressionem i r o i l l o r u m , u t visi i l l u m deviciste cohiberentur ab ulteriori insaoia. A t i i l i a e o s i c i n aliquo
minus efferati, immobiiiter a d i d epectanteo, u t
velociter ioterficarelnr, rursus oblatraat.
1 4

, , (11)

, -

. ,

* . -

(12)

.
,

. -

^

,

, ,

.
,

. .
1 1

Luc. x x m , 4-7.

19

Luc. x x i u , I I .

ibid* 13-16.
Variae lectiones et notae

(10)

, .

( ) scribeodum, u t habet codex uterque infra contextu L u c .

* '

'

(12) 'Ev interponit A .

(13) Intarpoai potett .

(15)

713

COMMENT. . -

. -
< , ,

CAP. X X V I I .

Vers. 12. Et respondit.

714
Cum enim yehementer

ad ejus ceedem insanirent, nec omnino revocari

possent, soiebat frustra dandum i r i deinceps o m nem responsionem.

Vers. 13. Tunc dieunt testimonia ? Hoo a i t

ooncitans eum ut responderet, ac sic l i b e r a r e t u r :
* .sciebat enim quod facile posset i i l o r u m diluere ca .
lumnias.
-

Vers.
14.it^o^*m.Deincpsenimeaperflaam
foreducebat responsionemqua? ipsi d a r e t u r , o u m
.
non posset illos comprimere. Siquidem m a l a m ode, '
rat Pilatue, et Jesum maxime optasaet liberare :
, .
T e r u m cum mollis eeset, i l l o r u m cedebal affectionibus.
Vers. 14. Adeo ut supra modum. Admiraretar
" . ,
qaomodo demonstraret tantam mansuetudinem :
, , quomodo, cum respondere posset illosque confun , .
dere, volantarie sileret ac suetineret.
,

Vers. 15. In festoautem Vers. 17. Christus ?

I a festo P a s c b videlicet. Ait enim Joannes dlxisse
Pilatum : Est autem consuetudo vobis, ut unumab . " (14) ,
solvam
vobis in Pascha
De Barabba vero mani (15) .
ieetiusdicit Lucas quod, propter seditionem quam
d a m factam iacivilate et cdem, conjectus eratin
carcerem . Pilatusergo c u m non poeset tanqaam
. ,
innooentem liberare Chrietum, tentaviteumsaltem
, ut judioio damnatum donare ipeum festo.
C
;

.
"

. , ,

; , -

, ,
, ,

((6) .

*. " , , , .

. (17)
, , ,
, ,

,
,

, , , ^
,
.

.
1

Joan. , 39.

Luc. x x n i , 19

17

1 1

Vers. 19. Sedente ipsum. Ipee qnidem bujusm o d i somnium non viderat, veltanquam indignus,
vel quia taciturus fuisset, utpote judex, vel quia
fides ei adbibita non fuisset, quasi i d ad oum libe-

Q randameffingeati. autera potius videt, yeltaa-

. ,

Vers. 18. Sciebat eutn. Sciebat boq, et spe

rabat quod nequaquam praponereQteibomicidam
Barabbam. Propter boc ergo sumpta fiducia interr o g a t : Quem vultU absolvam vobit ? Ut autem d i cit Marcus, ante iaterrogationem cum acclamaseet
turba coepit petere, sfcut semper faciebal eis : petere videlicet u t fieret (uu) sicut semper faciebat
eis . Erat autem petitio, ut unus ex vinctis a b solvereturturb. Uade naotus occasionem Pilatas,
teatavit, ut d i c t u m est, e i interrogavit.

quam melior, vel iaoquam apud J udeeoe fide dignior

ut buic qoasi n o n suspect fidem babentes, refreD a r e a t u r . Neo videt solum, sed et patitur, boo est,
tormentoafficitur, ut uxoris oompassione illis etiam
non acquiescentibus, virejus prohiberetcaedem: Nihil tibi eum justo Ulo, boo est, n i h i l contentioeam
eit inter te et i l l u m , abstine ab illo. Notandum
est aulera, quod (hodie), de nocte dicitur.

Marc. XV, 8.

Variae lectiones et notse.

!4) .
15) . .
16) Pro T o e a b u l o , , repetitheeo:

.
(17) . .

() Ergo Hentaoiua post iteram inyenit .

PAIKOL.

GR. CXXIX.

23

719

solvit, dicens Qid tradidit me tibi majus peccatum

habet:
majas videlicet qaam sit ttrom.
Neque enim sermo de tyrannide liberat eum :
oportebat enim c u m i d audisset, accusatores adocare, ao demonstrationes inquirere, et q u e c u n que tyrannidis eigna essent, utpote si exercitum
conecriberat, si pecunias colligeret, ei arma fabricaret, etei q u i d eet hujusmodi. Ille autem etatim
ut audivit ignaviter timuit, et indiscussam relinquenstalem accusationem pereuaeas ett et percalsus, Quanto eDim duriores erant Judaei et audacioree, tanto ille mollior erat ao t i m i d i o r , et ideo levis facileque mobilis. Quaere quoque eoarrationem
eorum, quee, u t dictum est, a Joanne p r o p o m m t u r :
p l u r i m u m enim conferunt ad eaqu proposita sunt.
Vere. 31. Et ut cruci/lgeretur. Ex quo chlamide eum exuerent, utique etiam coronam deposuerunt. Joanaes autem dieit quod acceperunt
Jesum et duxerunt inprcBtorium " ; Judaeie et boe
optantibue, utinde eductuscondemnatus videretur.

ZIGABENI

720

* * ' pt/,

, -^ .

, , *

, ,
, ,
. ,

, ,

. "

,
,
, 123),

(24)

, .

(25) ,

Vers. 32. Exeuntes crucem ejus. Marcusquidem a d d i d i t : Patrem Alexandri et Rufi

; Lucas
autem Venientem ab agro
Joannes vero d i x i t :
Bajulans crucem tuam exivit " Primum siquidem
imposuerunt ipsi crucem tanquam condemnato, et
bajulans eam exivit. Deinde Simoni obviant: bunc
ooegerunt u t e a m tolleret. Lucas vero insuper addidit. quod sequebantur eum magna multitudo
mulierum, quceeliamplangebanl et
lamentabantureum.
Conversus autemadillas Jesus dixit: Filiae Jerusalem, nefleveritis super me, sed super vobis ipsis flete,
et superfiliis vestris : quoniam ecce venient die**\
etc. Dicens: Ne fleveritis super me, Hoc est propter
me, sed proptervosipsas, et propter fllios vestros:
quiaeccevenient dies, signiflcavit dies captivitatis
Hierosolymorum.
u

,
'

, *

, .
,
* ,

, *
,

,
.
'
,

'

",

' , , '

' ,

Vers. ZZ.Cumquevenment
Golgotha. Hiclocus
civitali propioquus erat, siout scripsit Joannes .
Vers. 33. Quod tocus. Quod, videlicet nomen
Golgotba dictum sive versum ab Hebraica lingua
i n Latinam, est et dicitur, Calvariee locus " . Aiunt
autem quidam i b i Adam mortuum esse ac jacere:
et dispositum est, ut u b i vetus Adam cecidit i n
mortem, i b i etiam novi Adam tropaeum erigeretur
contra mortem, dico sane crucem.

, .
*0 . ", , ,
, ,

#*-

,
, .

, } , ,
.

* Joan, , 11. " i d i d . 16.

Marc. x v , 2 1 . ? Luc. x x i u , 26.
20-29.
Joan. x i x , 20.
Marc. x v , 22.
1 4

1 8

1 6

Joan. x i x , 17.

1 1

tuo. xxm,

1 9

Variae lectiones et not^e.

23) . . Sic Hentenius.

24) , interponit A.

25) addunt etiam et i a

contextuJoannis.Ex lectionariis venit innonaullos

codices N. Testamenti, lnstructos scbotiis.

Cbrj

sost. t. V I I , p . 503 D, n o n agnoscit Nec Cyrillaa

t o m . I V , p . 1057 A. Habet enim t

.

C O M M E N T . . -

7*1

CAP. X X V I I .

721

Vere. 34. Dedemnt bibere. Marcus autem d i

o i t , quod etiam dederunt ei ad bibeadum v i n u m
.
m y r r h a m i s t u m ; at ille non aocepit ; utrumque
, .
autem obtulerunt ei ludentes, et tanquam animo
,
deficientemrefocillantes. Aceto itaque fel miscue . ( 2 7 )
r u n t , ut acrius fieret et amarius. Heec autem m a .
uUc*tam J u d s o n i m acerbitalem et a m a r i t u d i n e m :
.
nam ipsa etiam m y r r b a amarissima e s t

Sed p r a d i c t a quidem priusquam i n crucem as
> ,
cenderet, obtulerunt ei, sicut Matlbeeus et Marcus
* , ( 2 8 )
d i x e r u n t ; postquam vero ascendit, solum ace, , t u m u t b i ipsi rursus simulque Lucas et J o a n n e e
.
dicunt
,
Obsenrandum estautem, quod c o m v i n u m m y r , , , rbami.stum tanquam intempeslivum n o n accepie > set, nunc misturam aceti et fellis gustavit propter
, ,
solum fel, ut compleretar quod d i c t u m e s t : Et
* , dederunt in escam meam fel ; cracifixus vero
, , , solum acetuin potaudum accapit, propter i d quod
.
sequitur : Et in siti mea potandum dederunt- mihi
,
acetum. A t q u i i n unoet eodem felet acetum gusta * ' vit, et i n uno et eodem videtur t e r m i n u m accepisse
*
utrumque d i c t u m . Verum quia scriptum e s t : In
, .
siti mea, non sitiebat autem priusquam i n crucem

ascenderet, sed postqaam aecendisset. A i t enim
, , *
Joaanes : Intuitus Jesus quod omnia jam consum.
mata essent, ut complereturScriptura, dxcit: Sitio .
P r i m u m siquidem a seipsis ipsi dictas potioaes

lusus gratia obtulerant, u t diximue. Poatmodum
, -
autem auditoquod sitiret, produxeruntaoetum. Sed
, ;,
" . "

(26)

4 0

41

41

4 9

44

C c a m soriptum s i t : DederwU in escam meamfel,

sive u t ederem : quomodo idem fel ipei dederunt
ut biberet ? Arbitror fragmenta a r i d i fellisin aceto
;
emollita fuisse, ut acetum quidem loco v i n i esset,
TOJ ,
illa fragmenta probuccellapanis. Et praecipue
, .
tane potum dederunt, consecutive vero etiam c i (29) , .
bum. His enim q u i aaimo destituuntur, v i n u m
,
preebere solemus, injecto p a n e : u t p r i m u m biben , , ,
tes, postmodum etiam possint edere. Quod si non
. , (30)
ita intellexerimus, noa inveniemus alibi datum ei

fel i a c i b u m . Nisi quia fel, anagogioe interpretatur,
,
amaritudinem q u a m e i in c i b u m dederunt, boo ett,
, ,
loco oibi ejus, quotidie eum irritantes et a d i r a m
, , D provocantes.
.

"

* , , ,

(31) * ' , . '

Vere. 35. Cumque emciflxerunt sortem. Prox i m a bis a i t et Lucas ; Maraus autem d i x i t :
Mittentessortemtuper illaquit quid tolleret". Sed
b i quidem Evangelistae eimpliciter et indistincte
scripserunt, quod divisa sint, quodque sortem m i serint; Joannesyero manifestius debaore scribens
ait: Militesergocum crudfixtssentJesum,aeceperunt
4 1

* Marc. x v , 23. *Matth. xxvn, 48 ; Marc. x v , 36. * Luc, x x i n , 3 6 ; Joan. x u , 20.

22.
Joan. x v , 28. * L u c , x x u i , 34. Marc.xv, 24.
4 4

Variae lectiones et noias.

(26) , omitUt. A.
(27) *. .

(28) , addit. .

(29) .
(30) . .

(31) . .

4 1

PsaL i x v n i ,

'713

vettimenta tfus, et fecerunt qttatuorpartes, xmicuv-

que miliii partem, et tunicam. Brat autem tunka
inconiutilis, tummo con texta per totum. Dixerunl
Uaque inter sese : Ne tcindamus eam, ted iortvanur
de illacufus rit; ut Scripturaeompleretur, qum ait:
PortUisunt vestimenta mea sibi, ei in vtttem meam
miserunt sortem . Sola ergo Christi v e s u m e D t a
divisa sunt, cum tamen latronum yestimentis essent
T i l i o r a , u t Davidica prophetia quae de h i s arat
compleretur; siquidem i n bjsquoqueeubsainiantes,
quasi regU veetimenta essent, ea d i v i s e n i n t : et
ita ordinatum est u t prophetia qu de hie fuerat,
ut dictum est, compleretur. Et veetimenta quidem
d i y i t a e u i i t : de tnnica varo inconeotili q u a m p r o pbetia apellavit, sortam mieerant.
4 7

714

) * **,
, * >,
, . *Hv , i x

/ (321 $

,
,
.
^
, * yxovopotro
,

, /.

^*

Sed q u o l faerint vestimenta nullag ErangeKstar a m signifieavit. Ideoquidara fuissedixeront qainqae : quatuor quidem qualuor militibus d i v i s a ;
q u i n t u m vero tunicam inconsutilem. Videtor autem
incredibile dictum, eo q u o d indecens Sal?atori
fuisset (xx): nemo enim, ne alioram quidem bom i n u m tot Yestibus i n d u i t u r . Conjeetantes ergo
dicimus, nec procul fortasse ab eo qaod congruam
est, tria fuiste aniveraa : u n u m qoidem fnisse t u Dieam eorpori applieatam i n m o d u m subucul,
dieo sane tunicam banc ioconealilem; alterum a u tem quo strper p r i m o m veetiebatar, et tertinm exterias i n d u m e n t u m .
Hanc T e r o tunicam e traditione Patrtun acoepi- c
m u e o p u i fuisseDei Matrit a superioribus partibus
contextam, veluli sunt apud noe capitisaut pedum
byemalia operimenta. Unde commode de ea alle*
gorice loquuntur, q u i dicont solum i d quod a Dei
Matrc sumptum est' corpus, desuper fuiste contextum : boc est, a coelo coaptatam sibi habuiese
divinitatem : vel a Deo fuisse i n reram natura productum, et n o n a eemine bumano. Eduobusautem
reliquie vestimentis quatuor partes fecerunt dissecantes ea. Siquidem cum de incoosutili tunica d i xiesent: Ne scindamus eam, significaverant, quod
reliqua eciderant. Neque enim tanquam pretiosa
divisarunt ea, u t a faciendie partibus abstinerent,
t e u illadenteo, a t p r a d i o t u m eat. Et h i quidem

(33)
>
-

. *

,
, , *

- * \

.

,
, ,
,
, * , *
,
aWvTv
, ,
,
, .
,

. (34) * , ,
. -

ignominiose q a e pretiosa erant d i v i s e r u n t : par Q , , -

qil talia facta BUnt miraoula, sed tUQe viftUS eo-

, .

r u m detinebatur.

, * >
* .

"

Joan. , 23, 24.

VariaB lectiones et n o t s .

" (32) Soli ergo Joanni haec tribuit Euthymiire.

Reote ergo iDa apud Mattbum delenda sunt,
vers. 35.
(33) , addit. B . MaJe. Neo enim MaUbffius

b a o d e r e , a u t u l l u e a l i u s e T a n g e l i e l a , memori
prodidit.
(34) . .
(85) '^. .

{) quod indecens Salvatori fuismt. Quod

S e m t o r paucis contentus fuit. Aut propter frugalitatem, propter simplicitatem S$rvaiorii. Fprte i n

siglam incidit Hentenius 8^0|>4, q u o d

tamen buic construclioni n o n M W * A U .

COMMENT. I N MATTHJEUM. CAP. XXVII.

785

(35) ,

, *

72?

vero dubitant, quomodo Cbristue g u i

legem deditapostolis, neduas possiderent tunicas,

ipse plures inventus est possidere ? Quibus reepondendum est, quod ipse quoque unicam habebat tunicam, qu c o r p c r i adheerebat : caetera
enim tunic non erant, sed pallia, Proprie enim
(quod nos tunicam
vertimus) dicitur q u e
iutima est vestis. Et de bis quidem i t a .

Quidam

^ , '

, '

. .
.

Considera vero totum Salvatoris corpus injuriis

affectum. Caput quidem per spineam coronam et,
, arundinis peroussionem, faciem per sputa, maxillae
autem per alapas, os vero per fel etacetum, auree
,
per blasphemias, collum per colapbos, dorsnm et
,
pectus flagellis et verberibus, manus aatem et pe ,
des clavis, latus, vero lancea, veluti scribit Joan ,
n e s , cffiteras quoque parles cblarpyde acnuditate
, ,
et, u t semel dicam, totum corpus, q n o d i n cruce
, ,
spectaculo est expositum.
, (36) *
* .

4S

*
'.

'

,
-

,
, *
,

. Quando ergo blasplemia nobie ingeruntur, a u i

ooutumelia afficimur, sive epectaculo exponimur,
hsec considerantes, omnem abjiciamue ab anima
tumoris f U m m a m : oogitantes simul, q u o d ipie
quidem Deuserat, nos autembomines ; ipseDomi**
n o s a u t e m s e m ; 81116 peCCatO, 08 a u t e l H

>

' , ^ ^*
'
' , ^
, ' .
[ / (37)

(38)

'

(39)

]
. , *
.
41

^ ^ .

a paUebatOT, 1108 a i j t e m
p r o p t e r 1108, n08 a u t e m propter

nosipeos ; ipse quidem epectantibu&Judeeis, Romanie et Grscia, nos vero coram paucit, et ei corajQQ
pluribue, at non tam multie.
f f Sancti MaximL Tunica quidem <fcg|i{>re
contexta, est virtutum ioter se oonnexio et coroplexio, drvioa gratia contexta, intus tegene intaUfrotum nostrum, q u a crebro nos cjedem molientes
daemoaes nudant per iacogitaotiam
negligentiam, nec tamea ei* i l l a m soindere permiititur,
ut ne cotcamus amplius v i r t u t e m . Atque i t *
quidem semper eam noscimas, tametsi
non simus tecti. Scissa autem notant exterias sensibilium divitiarum indumentum, i n
qaatuor m u n d i elementadivisum, quibus ut cun*

D affectu Utamur nobis suadeilt illudentes VltaB insi-

^. ' '

diatores. Alia autem ratione, tunica quidem desuper texta possit esse cujusque animus, desuper
inspiratus, et inconsutilis quidem, u t simplex et
non compositus ; non scissus autem, u t immortalis ; divisa autem vestimeota, corpas, quod corruptione i n quatuor dissolvitur elemeata.
Vere. 26. Bt ibi. Gustodiebant eum ne a
quoquam deponeretur.

Joan. xrx, 31.

Vari lectionea et notae.

(36) Ergo Wc . Non Matthcas, ot babent
eodioea reoaoaioais Tauaa el Constantinopolit a n e Gbrysostomi, Matib. XXTII, 49. Sad eoDtra
joimodi nogas nemo sario ditpulai.

(37) Ho margine exbibent.. . Hentenixt

prorsas aon habet.
(38) ' omittit. B.
(39) omittit. A.

728

ZIGABENI

72

Vers. 37. Et Judceorum. f f S c r i p t i o i n titulo

. [ (40)
, ,
practica, theoretic et theologic pbilosopbi
*
regem notat eum, q u i cruciflxus erat. Practic
, ' * **
quidem* quod scriptum erat Romanroum lingua ;
regnum enim Romanum fortissimum v i d i t D a n i e l .
* *
practicae autem est fortitudo. Tbeoreticee, quod
, * "
ecriptum erat Grce ; Graci eaim p r a reliquis gea ,
iibus theoretici. Tbeologicae, propter Hebraicum ;
J
H e b r a i enim maxime o m n i u m tbeologi.
,
Causam ob quam esset crucifixus : illam enim
i a tabula inscriptam superposuit Pilatus, ut ab , ,

o m n i b u s legi posset, et q u i praeseotes erant, et
q u i praBteribant. Marcus s a n e d i c i t : E ( eroi inscriptio ^xou
(41) . *
causceejus scripta :Rex Judceorum /Lucas v e r o :
3v * -*
*
Erat auiem el inscriptio scripla super eumUlteris

*
'
Gr&cis et Latinis ac Hebraicii :Hic eU rex Judao' ' '
rum Hocautem t r i b u s inscriptum estlinguis eo quod
.
tuno m u l t i adsivitatem veneraat Judaeorum Greci
), ^
ac Latini ; Joannes vero dicit Scripsit autem et
".
titulum Pilatus, posuiique super crucem. Erai au * " *
tem scriptum : Jesus Nazarenus, rex Judaeorum.
, . *
Hune eryo titulum multi legerunt Judoeorum quia
,
, propecimtatem erat locus ubicrucifixusest Jesus: et
.

erat scriptum Hebraice, Grsce et Latine. Dieebant
, b
ergoPiiatoponttficesJudseorum; Noliscribere: Rex
Judceorum, sed, quod ille dixerit: Rexsum Judmo- , .
', , *Pwpaiirum. Respondit Pilatus : Quod $crip*i seripsi
. "
Titulus itaque apud Romanos causa dieiiur.
, ,
( f f
a u t e m : Propinquus vero erat heu$ urbi.
'

*

ubi erueifixus est Jesus, ita ordinanda : Vicmue
. ' ***
u r b i erat locus u b i cracifixue est Jeeus. )
4

90

T e t a

[ (42) ' .
/. , ",

*
8
, J

Scripsit ergoPilalus dictam causam, instituitque

tit scripta, cunctis nota fieret, ne possent sua maHtia (yy) Judaei Christo aliam caueam affigere, aut
divulgare (zz) : simulque et bos notavit et i l l i patrocmatus est, q u o d propter i n v i d i a m esset crucifixue.
Cdm autem litteree i n altum positte (a) regpum

* ^ ,
,
oiri
. * (43) ,
.
' -

ejusolarepromulgarent,conanturpontificesJud8BO- ^ ,
^
r u m inscriptiooem invertere, dicentes P i l a t o : Noli
, - *~
scribere: RexJudceorum, ne vera videatur inscriptio
, *
sed quod ille dixerit: Rex sum Judcearum, ut ille
meadax appareat. Sed nequaquam persuaserunt * ' *
, ^. ' <
ci. Respondit enim ; Quod scripsi, scripsi, boc eet
,
quod scriptum est n o n i m m u t o . Juxta divinam
4 v

M a r c x v , 26.

1 0

Luc x x m , 38.
%

1 1

Joan. x i x , 19-22.
Variae lectiones

(40) margiae bc babet oodex uterque. Garet

iis Hentenius.
(41) . .

(W)
fnalitia. Ao si legerit . Ut
0 edidi referiujr a d .
(zz) Affigere aut divulgare. Graco est i a o t u m
, quod est rei nomen dare. Reddai* Ne
qwd aliud crimini dare pownt Christo.
S

(42) Inclusa noo agoosoit Heatooiat.

(43) . .

InaUum potita. dicitur, quidquid

publice aut io publieo loco ecriptom aot pomnm
est.Redde: Cuw OerotUulutillepublketxposUu
lucutenter regem enm declararet*

COMMENT. IN MATTHiEUM. -

729

CAP. X X V I I .

730

*0 ,
, , autem omnino providentiam titulus super solam
.
Christi crucem positus esU Gum enim tres cruces
.
simul terra tunc obruerentur, multis temporibue
* TOTt , requisita postmodum Domini crux, a litulo potis (,
simum fuit cognita.
.
Torc .
Yers. 38. Tunc sinislris. Et boo Judeeorum
, , ,
opera factum est, ut i n medio d u o r u m maleflco ,
r u m pendens, et ipse maleficus putaretur : utque
participatiosuppliciiparticipemquoqueeumpraBdi. caret m a l e b c i i . Ob boc siquidem eum ounctis v i , * ,
dentibus publice c r u c i f i x e r u n t . Dicit autem (b) L u * cas quod staret populus spectans, utque (c) m i l i

t u m manibue crucifigaretur laborans (d), et modis

,
omoibus faciens (e). ut prava d e eo opioio apud
. '
omnes diffuaderetur . Completa quoque est hio
(44) *
Isaiee propbetia quae d i c i t : St cum iniquis depu .
s >

, .
*
.
,
.

tatus est.
Ouo vero latrones duos populos aenigmalice figurarunt, veterem scilicet ac aovum. Horum siquidem
ille blasphemii8 eum appetens mortuus e s t ; bic
autem Deum i n fine tandem hanc agnovit ; ipse
vero medius inter bos pependit, utpote medius
effectus interVetus Novumque Testamentum-

.
Vers. 39. Qui auiem Vere. 40. cruee. Qoi

C p r o t e r i b a D t , puta illa via Judaei. Marous vero ait
, .
quod dioebant: Vah qui destruis.
eto. Estautem
, .
irrideotie ao s u b s a n n a o t i s adverbium (quod i n * ,
Vah vertimus). Hffic auiem ei quasi mendaci d i .

eebant suggillantes.
Vers. 41. SimiUier Vers 42. Salvum faeere
Similiter, propter blaspbemiam dicii. Nam et b i
quoqueblaspbemiie eum appetebaut, etti aliis verbis. Dixerunt autem: Alios salvos fecit, miraoula
ejus calumniantes, tanquam p r o s t i g i i s facla fuerint.
' .
Vers. 42. Si in eum. Hoc dicebant propter
. ,
tituli inscriptionem. Gum enim noa petueriDt
, .
eam eubvertere, falsam nituntar illam arguere,
. ,
eo quod sibi impossibUlia quaesierit.. Et utique
/.
^ desceodisset, si tpei creditari fuisseat.
.
Vers. 43. Confidit filius. Quod praedixit David
, (47) ,
i n persoaa eorum boc, i p t i nunc d i o u u t , b u j u s .
m o d i prophetiam ad finem perduceotes; s c r i p t u m
'

,
,
[eet eaim : Speravit in Dominwn, eripiat etim, saU
, .] vum faciat eum, quoniam vult eum " . Dicebant
** , ,
ergo convitia j a c t a n t e s : c o n i i d i t i n Deum,tanquam
' . ,
^ i l i u t ejus, e e m t u r ab eo. Hoo a u l e m dicebant,
^ * '
non q u o d Deus eum serrare n o n posset, sad q u o d
. , .
, . " ,
, ,
.

Lac. x x i u , 35.

Isa. u , 42.

* Marc. , 29. Psal x x i , 9.

Variae lectionee.

(44) abest B,
(45) *H ', absunt A.

46) . .

(4) Dieit. Malim etiam anle dicxt et post specduo puncla pooere.
(c) Pro uique, m a l i m et ut.

(d) Laborant. Laboraruot.

(e) Modis omnibus faciens. Omnia feoerunt.

tan$

(47) IncJusa desunt. .

731

731

esset ipse Del Filius, ut ipsi putabant. Sed,

scelesli ac pessimi 1 ergo nec prophetae erant prophetae, nec justi profecto j u s t i , ex quo Deus illos
a periculis non eripuit. Veruui et propbet et justi
erant, nec minus tamen periculis subjacuerunt secundum variam dispensationem.
Vers. 44. Id ipsum ei. I d ipsum, i d est eodem modo. enim Judaeos tantum iaflammavit
diabolus, sed et Romanos militee furore agitavit,
et ipsos etiam latrones, quanquam cum eo c r u cifixos, adversus eum exacerbavit. Mattbteus itaque
et M a r c u s utrumque aiunt exprobrasse ei. Lucas
vero unum quidem convitiis i l l u m agitasee dicit * ,
alterum autem blaepbemantem magis increpasse.
Primum siquidem ambo propriorum obliti labo,e

, , . ''
! '
,

.

.
'

'

.
,

'

, , * >
,

*
,

'

r u m (/), ex crudelitate exprobrabant ei, atpote et ,

^-

ipsi Judsei. Forte autem etiam i d i n g r a t i a m Judaeo-

r u m faciebant, ut propter boc ipsos deponerent.

Postmodum v e r o alter poBnitentia ductus e s t : t a m

, .

quidem Christi eigna ad memoriam revocans,

ejusquo conversationem inculpatam : t u m vero
audito q u o d e t i a m pro bis q u i ipsum cracifigebant
intercessisset, v e l u t i s c r i p s i t Lucas " ; videns praeterea et aerem praeter n a t u r a m obscuratum.

Vers. 4. nonam. Post petulantiee ac scomm a t u m satietatem i d factum est, ut quiescente

j a m furore, aliquid a miraculo lucrifieri posset.
Admtrabilius enim erat bsec facare eum q u i i a
oruce pendebat, quam a cruce descendere. Quod
si beeo eum facere non suspicabantur, sed quod

' * , ^

. ;

, 0*
. Ocu

. *

Deo baec operante provenireot, limare sane opor- G , , ,

tebat, et intelligere quod propter bunc ad i r a m

commotus esset. Neque enim dicere potuerunt,
quod solis eclipsis secuadum naturam esset ;
nam ipsa et i n uoo temporis accidit momeoto, et
abunaparte terr,etnoa indecimoquarto die lunae;
bae yero teaebr et ad tres boras perseveraruot,
et super universam terram : et decimo quarto die
luoae quaado impossibile est secundum naturaxo
contingere solis eclipsim.
Vere. 46. Circiter dereliqvisli ? Davidicum eat
Terbum. Hebraice autem ipsam clamavit, ut eolis
Hebrseis notum fleret, q u i soli Davidiea noverant.
Marcus vero Bloi, Eloi scripsit. Significavit autem
Eli, Deus mi; Eloi vero, Deus meus.
Clavorum ergo doloribas depreuus, a i t : Deus
meus, Deus meu$, ut quid dereliquitli
me ? boc eet
propter q u i d me dimisisti ut sustioerem dolores.
Hoc autem dixit, confirmans quod, sicut i n veritate
huroaDam aseumpsit oaturam, ita quoque vere cruoifixus eet, et n o n pbantaetioe prout multi heretici
delirarunt. Neque enim nisi dolens ita clamasset.

* . 1

. *
, , h *
.
, ytfo*
, $ ,
, ,
.

?*

', . , **
', .
(48) ,
, *
;

, , 7*

. , '
, '
, ,
, >
.

Variae lectiones.

(/) Laborum. Malim dolorum aut eruciatu$.

, .

"Marc. xv, 32. " Luc. xxiii, 39, 40. " ibid. 34.

(48) , non babet Hentenius.

' ,

" & ,

734

COMMENT. - CAP. X X V I I .

733

Potest autem 6 l aliter d i c i , qaod j a m pro bonri-

nibus moriens i n persona geoeris humani diota

clamaWt vooe. A i t enim Gregorius Theologus,
quod i n seipso figurat quod nostrum e s t ; nos siquidem p r i m u m derelicti eramus ac despecti, deiade

, -

Duno assumpti ac servati s u m u e illiue

bus.
Vere. 47. Out^omwie.Milites h i erantRomani,

. ",

affiictioni-

Tocem Hebraicam ignoraotes.

' .

Vers. 48. Statimque ut biberet. Hoo etiam

ludens feoit ad modum consolantis siout et procedentes, aut etiam ut aceti acerbitas addibo fieret

illi doloris.

(49) ,

Vers. 49. Cccteri eum. Marcue vero a i t , quod

.
', ,

boc d i x e r i t ; Sinite, videamus an veniat Elias ad

deponendum eutn. Verisimile est autem et bunc et

illos boo dixisse.
Vers. 50. Jetus autem spiritum. Q o aatem
,
fuerit YOX, significavit Lucas, videlicet: PaUr, in

, , -

manus tuas eommendabo tpiritum meum *. Clama-

. " $ -

yit autem voce magna, u t omnes audirent, o m nesque eoirent, quod ad extremum usque spiritum
Patrem Deum appellaret, univeraa i n eo reponerel,
nec esset ei conirarius : usque diecerent quod sua
potestate quando voluit mortuus e s t Cum enim

|, ,

, ,
* '
,

. "

d i x i t : Pater, in manus tuas commendabo sjriritum

,
,

meum, tunc demum m o r i i permisit, ut a d se accederet

.
,
,

' -

. Q

, , *

, . ,

,
, "
, .

, .

Non autem dixlt, Gommendo, sed CQmmendabo

significaQs quod paulo postexspiraturus sit. Unde
et Joannes, quae post dictam vocem facta sunt
refert, tanquam etiam ab aliis prsetermissa dicens:

Stabat autem juxta crucem Jesus Mater ejus , eto.

61

Ubi autem dixit, quomodo dileclam Matrem ao

Virgioem dilecto commendaTerit discipulo ac v i r g i m , et quomodo sitienti datum sit acetum ad potaodum ; tandem a i t : Consummatum est
et i n clinato capitetradiditspiritum, de quibus omnibus
queere i n Evangelio secundum Joannem.

. [' (51) -

Vers. 51. E t ecce scissce sunt ( f f Scissum eet

, ?

velamentum templi et revelata sunt tecta sub eo

(52) .

' , D mysteria. Rupta sunt ea quaB erant litterae, appa-

. "] ,

. ,
, .

,
M

ruerunt ea quee suni spirilus. A u t ) sol quidem

tenebrit indutus est, templum vero scidit veluoi
suum, significando quod propterabsurdam acirrationabile (y)spectaculumlugeret; lugentium enim
est yestem sciodere, nigraque i n d u i stola. Per
terram autem motam, petrasque scissas ostendit

Marc x v , 36. Luo. x x i u , 46. Joan. x i x , 25. I b i d . 30.

Variae lecliones.
(49) Addldcrim . Atque itafortasse Heoteniaa
(50) lateUige: .
{g) Abiurdum flc vrrationabUe. Graeco unurn

eai T a o a b u i u m

. ^ s a a e est i d

q u o d fit , contra rationem. Mali^n t * -

(51) Iaciusa marg. habet. . Omisarat Heolenius.

(52) . .

meo, inusitatum, inauditwn, stupendm ftorren-

dum.

EUTYHMII

735

ZIGABENI

736

quod potens esset aggerem eos cumulare et

obruere: sed vellet propter suam mansuetudinem, et propter illos q u i ex eis eraat credituri,
lucemque daturi (A).
Proprie aulem yelum templi scieeum est ad
eorum redargutiooem, cui oooiradicere o o n poseent: u t ei nitereatur causari, et ad ea q u nataraliter accidunt, passionee obecurati solis terr
motae, petrarumque ecitsarum reducere: oe illie
obturaretur per veli scissionem, oum tale quid
esse unquam factum demonetrare poesenU
Scisso autem velo, ostendit Deue, q u o d a templo
divina avolasset gratia : quodque interiora, puta
Sancta eanctorum omnibue pervia ac coospicua
conetituendaessent: quod etiam postmodum ingre
dientibus Romanis factum eet.
Quod autem m i b i magi* placet accipe (t). Quia
interiora veli flgura eraat coeli, exteriora vero
terram figurabaat, scissum j a m velum, gigniftcavit
divisum j a m esse medium parietem inter eoelum
et terram (puta ioimicitiam) qui iater Deum erat
ei homines : et factum ccelum homiaibus
pervium* solato j a m per Cbristum obstaculo m e dio *, talique nobie aeceasu ionovato. Uoiversaliter autem qu facta saot, divioffl \rm sigoa erant
Judfflorum inteneibilitatem reprehendeotia, b o r u m
que perdttionem preedicantia.
Vere. 52. Et surrexerunt. A d demonstratioaem potentiee s u et boc factum est, terroremque
Judseorum: ut perpenderent, quod is q u i adeo
facile mortuos vivificaret,

facilius

. /' *
,

, -

,
,
,

(53)
, , , " ,
, 7170*1
, ' .
, , *
, , m.
, ,
,
,

/3

, .

*,

(54).

, tvt

posset vivos Q

morti dare. Preeterea etiam ad futurae resurrectioois confirraationem.

Yers.53. Et multis. Egressi sunt et apparueruot, ne pbantastica videatur eepulcrorum apertio, ac dormientium resurrectio. Post resurrectioaem autem ejus egressi sunt de sepulcris, acveneruut i n saoctam civitatem, et apparuerunt multis,
ut ex eorum resurrectione certiores reddantur et
de resurrectione illius, cogitantes quod q u i hos
resuscitavit, multo magis seipsum resuscitavit
Sancti vero surrexerunt, ut fide digni videantur, q u i de christo loquuntur. Postquam autem
apparuerunt, iterum dormierunt.
D

( ;

. *

*,

, /
, 6*>

) . "

. , ^ * .

Vers. 54. Centurio autem erat iste. Hunc

MarcilS voce Latiaa centurionem V O c a t . Mattbsus

. *
-

GnBCa , idem significante : q u o d

"

64

eoim Greeci ,

centttm vocant:

V i d m i , i n q u i t , centurio, quiexaduersoejusaslabat,

quodsicemissoclamoreexspirassSttdixitiVere

hoc Latini

homo

(5)

/
,

Hebr. , 20. * Marc. , 39.

e

Variae lectiones.
(53) * . . lta Heateoius.

(54) Hic i a margiae codicis a manu prorsus

TOJ . Sed apud Gnrjsostoxnum

receati adjecta suot htBC recentioris Grasci:

aibil reperio.

* .
* -

(55) I m o , Ut n o t u m 6 8 t Fecit autom

GrffiCUS ad f o r m a m GrflBCOram, Ut .

(h) Lucemque daturi. Et epleodituri: aimirum

l a Grtco. Brevius reddas: Quod

(t) Quod autem accipe. Acoipe prortus est

acutior, subtilior, verior.

dietate et virtutibus.

veroprobabihus.

est interpretatio probabilior,

COMMENT. IN MATTHJEUM. -

737

hicFilius

(56),

,

, "

* , , . *
, * ,
.

, ,

738

Dei erat . Intuitussiquidem quod c u m

5

libertate Deum Patrem vocasset, et i n manus ejus

spiritum suum commendare se testatus esset, ac
paulo post exspirasset: intuitus quoque adeo horrenda qua? fiebant. credidit Filium esse Dei. Lucas
vero de eo d i c i t : Videns centurioquod faclum erat,
gloriftcavilDeumdicens,
Verehomohicjustuserat**;
Justum, ut opinor, d i v i n u m nomioans. Vel etiam
p r i m u m quidem dixit, quod justus erat ; deiode
tandem quod Filius Dei erat. Addit autem Lucas:
Etomnes turbce quce simul aceesserant ad spectaculumillud, videntesgux fiebant, percutientespectoi
sua revertebaniur ' (j) jdolorem videlicet interiorem significantes. IateUigebant enim a praecedentibus signis, et ab bis qua? accidebant, quod et crea-

. , tura

CAP. XXVII.

passionem iilius n o o ferens compatieba-

ttlf 61.

, ,
, ,
" . .

(56) ,

,
.
^. , .
.

[ (58) -

, ,

' ,

, ^

Vers. 55. Erantei. Suppeditantes q u ei necessariaerat. Cborus enim erat discipularum apud
Dei Matrem conjuQctarum, et expeosas de suie facultatibussuppeditantium. Et vide cooversum o r d i n e m : discipuli siquidem fugeraot, discipul vero
assistentes permanebant.
Vers. 56. Inter filiorum Zebedxi. f f Dicuni
n o Q n u l l i , Deiparam post sepulturam Cbristi abiisse
a c n i m i o mceroreconcidisse, nec postea a d sepulcrum accessisse, nimio dolore afflictam, sed jacuisse
ac flesse usque ad resurrectionis n u n t i u m .

- Q

,

,
,

(59)

Cum multae essent, iosigniores enumerat. Quid a m itaque dicunt, quod Dei Mater est, quae apud
Evangelistas nunc quidem Jacobi et Jose mater
nomioatur, quandoque autem Maria Jacobi, interd u m Maria Jose ; o a m b i filii erant Josepb.

Et quemadmodum paterillorum virejus dicebatur

propter dispensationem, i t a rursus ipsi
filii
Virginis. Verum sermo bic absurdus videtur.
. (60)
Primum siquidem, q u i d probibebat eam appellare
.
- Matrem Jesu ? praesertim c u m i a praBcedeotibus
narrationibus u t p l u r i m u m ita eam appellaveriat.
Deinde absurdum quoque foret i n iocis sequenti
bus ubique Magdalenen ei preeponi, et osteodere
,
. ^ illam fuisse Matre Dei ferveQtiorem. Unde suspicamur alteram quamdam fuisse banc Mariam, quae
,
mater erat Jacobi Parvi et Jose, DOQ filiorum J o ,
sepb, sed aliorum, q u i erant e septuaginta discipu , ' , .

Marc. , 39.

Luc. x x i u , 47.

ibid.48.
VariaB l e c t i o n e s .

6) , aate , interponit. A .
7) . .

(58) Bfloc uterqae oodex i a margiae exhibet. Ca-

(J) AniedoloremoAdwon
addenlesenimloqui,
propt*rmetHmprincipumsacerdotum percutiebant
9

ret iis Hentenius.

(59) , abest. A .
(60) . .
(plangebani) peciora tua. Forte hflBO exeiderant ex
codice Hentenii.

EUTHYM1I 21

730

lie. Nam mult tales s i m i l i i erant nominis apud .

.
Judeeos.

Verisimile eet autem tune Dei Matrem propin ,
quius oraci astitieee quarja oteteras mulieres :idqua
*
Tiscerum inflammatione(A) Judeorumvincente t i *
, *
morem : fortassis vero etiaincircumisse, c u m p r o
*
pter n a t u r a aculeos (i) tn eodeip looo manere non
vuv , * .
potset: postmodum autem a p u d monameatuin
mansisse et siogula conepexiese.
Q o o d t i b o c recipimus, quaerendum eet, quomodo
, CW*ov,
ipsius n o n memiBeroat Evangelisto ? Quia de ea
;
notum erat, qood adfueru aft q o m a t r u m sunt
, demonstraverit. Ideoque neque planfltnni ejos scri . *
. "
p s e r u n t : abunde enim satisfecerimt pronuntianftM,
(64) . , *
quod ftlium docentem gequebatur. Oporiet autem
el boc et i l l u d scire, quodqua n a t u r o conformius TOVTO ,
est suscipere.

Marcue v e r o a i t : Erantaulem et mulieres eminut

*** '
aspicientet " , inter quae erat Maria Magdalene, et , Jv aifc
Maria Jacobi Parvi et Jose mater, et Salome. Hanc
,
autem Salomea quidam eam esee dixerunt, qu
, . apud Mattbaeum dicitur maler filiorum Zebedtti.
rf> *

GAP. L X V I I I . De petitione corporit Domini.

. '.
.
' .
, , i ,
, , ,
, *

Vers. 57. Cum sero autem facium esset Jeiu.

Joannes vero etiam aliaquaedam priusquamad bor u m accederet narralionem scripsit dicens ilgitur
Judxineremanerentin
crucecorporaSabbato, quia
Parasceve erat , etc., de c r u r u m latroaum conIraclioDe, et de apertiooe lateris Domini. Hunc a u - C
,
tem Josepb Marcus bonestum seQatoremscripsit , .
ao exspectaotem regnum Dei. Honestum q u i d e m , ,
utpote gravem et modestum : senatoreni vero,
. ,
nempe unum senatorum ciTitatis : eraot autem
* , ]5seoatores decuriooes, consiliarii, acofflcialescuriaB.
* Exspeetans item regnum Dei, quod videlicet circa
' ,
secundum Domini adventum futurum erat. Lucas
, (6fc) a u t e u viruna j u s t u m et bonum eum n o m i n a v i t ,
,
et quod noa coasenserat consilio ac faoto J u d e o , r u m : oriundus ab Arimatbeea civitate Judeeorum. (65)
$ ,
Joannee vero discipulum quidem eum fuisse dicit
'', .
J e s u , occultumautem propter metum Judaeorum, , et erat ex septuaginta dUscipulis.
. *
n

79

7 i

7i

Yers. 58. Bic corpus Jesu. Eo quod illi notus ^

. (66)
esset. Marcus vero dicit quod s u m p t a audacia i n - .
greS8U3 est ad Pilatum, et petiit COrpUS Jesu

Marc. , 40.
Marc. , 43.

Joan. , 5 1 .

, .

Marc. , 43.

7 1

Luc. , 50, 51.

7 1

Joan.

, 38.

7 1

Variae lectiones et nolaft.

(61) Hujus sententiee est Chryeost. t. V I I , p. 827,
B. quam repetit Ttieophil. p. 175, D.
( 6 2 ) . .

(63) I n b i e Tbeophylact. p . 175, D.

(k) Viscerum inflammatione. libello medico
bflBC ita ad Y e r b u m reddita esse, nemo reprehendat.
Hic autem non proprie, sed translate loquitur. ergo eit doior acutiisiimu. Redde,

(64)
. .
65) . .
6
" , o m i t t i't .

!(66)

1 1

dolore, summa trutitia*

(!) Naturx aculeos. boo loco nolat affeetionem matris advereus filium. Redde, propter
vehmentiam materm aifscUu.

745

COMMENT. . CAP. X X V l t .

741

- Priorem eoim timorem sequeoti audacia m i r a b i l i ter abluit, et seipsum mortem tradidit, ob bene*
,
volentiam quam gerebaterga preeceptorem, susci * ,
piens i n se cunctorum inimicitiata Judaeorum.
.
Vers. 58. Tunc corpus. Marcus autem dixit,
.
quod Pilatus adtnirabatur sijam mortuus etset; et
, , , , accersito cmturione> inierrogavit eum, an iamdudum moriuui etset: et rea centurione cognila, donar
* ,
vitcorpus ipsiJoseph . Sperabat enim tarde i i l u m
. ,
moriturum, t a n q u a m d i v i o u m quemdam bomiaem
,
q u i cteteros excederet. Ipse vero legenaturae mor . , ,
tuas est tanquam verus bomo.
.
Vers. 59. Sumptumgue munda. Joannes autem
.
latius scripsit dicens: Venit ergo et tulit corpus
-
Jesu. Venit autem et Nieodemus is qtn venerat ad
. [ (67) ,
, Je*um nocteprimum, ferens misturam myrrhw et
aloetad librasfermecentum. Acoeperunt itaquecor , . "
pusJesu, et objunxerunt illud linteis cum aromatu
,] bus, sicut moi est Judceis sepelire . Iosigais ergo
,
erat et antea Joseph, sed iasigoior factus est eo
.
quod Cbrisli corpus ausus fuerit accipere, illudque
, fx
bonorare. Neque enim solum t u l i t , sed et pretiose
, .
ac bonorifice cum Nicodemo eepelivit. mistura
, .
autem myrrhae et aloes illud sepelieruat, u t sine
,
oorruptioae et i a boao odore permaaeret: adbuo
* ,
eaim ut a u d u m bomiaem i p s u m honorabaat. Et
. ,
nos ergo Domiai corpus per participatioaem i a
,

aitari (m) accipieates, odorameatis i l l u d unga - mus, suavibus videlicet v i r t u t u m operibus, ac opere
.
et contemplatione.
n

7 B

, Q Vers. 60. Et abiit. Hic quidem Evaogelisla i p ~T.._.

_ i
__.. ,
_?
*rv>__
*

.
_
. . . . . . .
.

sios Josepb dicit fuiese m o a u m e a t u m : c s t e r i vero

, .
aoo sigaifieaveruat cujus fuerit: Joaones enim a i t :

>.>.

Erat autemin loco ubi crucifixus est hortus, et in

horto monumentum novum, in quo nondum quis , . ,
quampositusfuerat *, etc. Yerisimile ergo estipsius
, . 'Josepb fuissebortuminquo eratmonumentum. Or , dioatum est autem ut i l l u d fuerit o o v u m , ne post; $ .
quamresurrexissetSalvator, suspicio baberi posset
/ ,
alium resurrexisse. Advolvit quoque saxum mag. n u m , a u x i l i u m ipsi prastaote et Nicodemo. Monu.
mentum autem i a speluacee modum erat excisum.
* ,
Vers. 60. Erat autem sepulcn. Marcus vero
,
a i t : Maria autem Magdalene, et Maria Jose aspi
.
debantubi poneretur ;
Lucas autem : Subsecutw
, D sunt, iaquit, mulieres, qum cum eo venerant de Gali , ,
Ima : viderunt monumentum, et quomodo positum
.
erat corpus ejus; reversw vero paraverunt aromata
. ,
et unguenta . Cum eaim eos q a i sepeliebaat sub , ,
eequi et c u m eis reverti decrevisseat sedebaat ex
6 , ,
adverso sepulcri, aspicieates u b i ponerelur oorpus,
, ,
et quomodo poaeretur: ut reversee, paratis aro T J , matibus ac unguentis, venirent die Domioioo et
^ .
aromatibus et uogueato i l l u d uagerent.

77

7 I

Marc. 44,15. Joan. . 39, 40. " ibid. 41.

7

7 7

Marc. , 47. ' Luc. , 55, 56,

Variae lectiones e t n o l s .
(61) laelasa exoiderunt, ob repeiilum yocabulum . .
(m) /ti altari.

I n Graoo legoatar, Forte perspicuitaUi oaasa haeo add dit iatetpre*.

EUTHYMll 2IGABBNI

743

744

Siquidem quando sepultus est j a m veepera ap- * , &, *

.
petebat, i n qua licebat ad mooumentum acce

dere. Judeei eoim veeperaa illius Parasce?es m a , ,
xime hooorabaot solum tanquam Sabbati fes .
t u m praecedeaa, sed etiam tanquam fettumpropter
.
Paecba ; i o bac enim oportebat Pascha i m m o l a r i .
. "
Sabbato vero, quieverunt propter legem. Adbuc
. $
eoim coneuetudinem et legem servabant. Csterum
, ,
die Domiaico ad sepulcrum yeaire dispoaebant,
' .
quodsaae etiamfecerunt, veluii paulo post dicetur.
,
Cum enim aoadum quidam excelsum de resurre,
ctione cogaovissent, sepultum corpusseinventuras
sperabant.
T J . ,
Vere. 62. Postero autem die Vers. 64. priore.

. ,
Muairi sepulcrum, puta sigillum apponi et cuslod i a m . Quia autem credi oportebat, quod mortuus , , ,
. esset et sepultus, quodqua resurrexisset, vide tria
. , ,
beec iaimicorum testimoniis approbata ; cooside ,
randa sunt eaim verba eorum. Quod eaim a i u a t :
* , ,
Reeordati sumus, quod imposlor ille dixit adhuc t>t * , vens, attestatur quod mortuus sit. Quod autem se , (68)
q u i t u r : Jubemuniri sepulcrum, attestaturquod se (69) .
pultus sit. Porro q a o d s u b j u a g u n t : hequando ve .
nientes dicipuliejus
furentur tpsum, pleaam facil
fidem, quod muoito sepulcro, t i t furto sublatum corpus, et ita resurrecUooi contradici noa
potest.
Dignum est autem at inquiramus ubi d i x e r i t :
. ,

.
PoUtres
dies rtsurgam. Siquidem y a r i i . i n l o c i .
. ' *. * *
' "

dixitdiecipuUs:r rarfwre r am.Idautem:Poi/ '?W

^ ^ '
*
" f
*
/ r e * r f < m r , a m , u 8 q u a m d i x i t . e o c i t a q u e J u d a ,
i > ' " W *
,
ab exemplo Jooae quod ad eoe dixerat colligebant.
.
Postremum vero erroremdicebaat, quod amortuis
, ,
resurrexerit; priorem quod eit Filius Dei.
m

ff

ei

Gin,

,m5<r

Te,

T 0 U {

, *
, .

Sed, insensati, quo landem iiae eesent ipsum

' ! , furto sublaturi ? Nisi enim tertio die resurrexerit
; ' $ rf ,
sicut promisit, maaifestum est quod decepti, et
, , ;, ,
propter eum ab omnibus gentibus odio babiti, sine
' ,
domibus et extorres facu, potius aversabuntur eum,
, ,
et odio habebaat taaquam impostorem, et ita oo- r , . tm
lenteum furari. Sed aeque populo persuadere p o , (70) ,
terunt, quod a mortuis surrexerit. Gui enim i a o i '
lentur ?an vebementiee sermonum?atqui illitterati D . ; $
sunt. forte abundantiae rerum ? atqui eunt o m
: *
n i u m p a u p e r r i m i . Geoeris fortassisclarilati? verum
) ;
igaobiles suat, et ab igaobilibus progeaiti. U t r u m
. $
suiipsorum multitudiai ? at plures suat quam
; *
duodecim. Utrum patri eplendori ? ?eruro aregio ;
nibus suntobscuris etigoobilibue. Aaputatis quod
. ;
preeceptoris promissiooibus ? Quibus ? Si enim non
*
resurrexerit, aequeillis credituri suat. Demonstra ; ; , * t u m est igitur quod vane tuspicamini hunc furto
.
auferenduin esse: ob diotaa enim causas est incre *
dibile.
.
VariaB lectiones e t n o t e .
(68) , abest. .
(69) .

(70) , pro .

745

C O M M E N T . IN M A T T H J E U M . C A P . X X V I I I .

"
,

. '

, i

, ,
, ,
;.

, *
, ,
, ' .

, ,

746

Vers. 65. Ait icitii. Sicut , i d est, oobor'

ita et erat ordo militaris. Non permieit,
autem, ut soli milites munirent sepulcrum, sed
priocipibus sacerdotum ac Pbarisaeis praecipue
commisit ea qu munimiDis erant, sequente eos
custodia. Ita eaim Deua ordiaavit, oe post resur*
rectiooem dicere posseat, quod c u m soli m i l i t e i
aepulorum muniviseent, tradiderant oorpus diecipulis.
Vare. 66. IIU autem cuttodxa. Non solum oetii
lapidem obsignarunt, sed elelectis qaos voluerunt
militibus, buic in custodes adbibueruot, eicut paulo
post maoifestabitur. Et basc Sabbato operati euat
ob ineaniae s u e furorem, aolvente* i l l a d .

Quia vero nunc dicturi s u m u * quomodo mulieree

ad monumentum pervenerint: ooo intempestivum
fueritdicere, quodcumdiversimode deapparitiooi , bus scripseriatevangeliste, m a x i m a m prebeotaoa
.
animadvertentibus difficultatem. Et quidem Cbry. (71)
sostomus de bujusmodi differentia nibil curiose

.
scrutatus est. Ceeteri vero cum dicta eTangelistarum
,
circa haec conciliare posseot, multosbis de re>
,
bus i n vaoum effuderuat sermones.
.
Ui quidem quatuor a d monumentum accessus
,
diversis temporibus faclos esse dicentes, non eas ,
dem fuisse mulieres aiunt, q u a r u m meminerunt
, quatuor eTangelistae, sed alias et alias s i m i l i u m i n
,
'
ter se inyicem a o m i o u m . Alii Tero de quatoor ac *
eeseionibus cooformiter dicunt, sed bas ab eiedem
,
. ' mulieribue factas esee aeeeyerant Et b i aatem, et
illifacile, oonvincuntur, quodlevia, faeileque con , futabiliadixerint, si quisdiligenliue adevangelietae
, (72)
advertat. Sed nos ab eo qui sepultus est, quique
. ' *
resurrexit, postulata gratia, dicta concordare nite;

,
mur, ao maoifeate ostendere eamdem apud omnee

,

evaageliitas esw coQeonantiam.
,
' J

.
' O f i (73) . , -

CAP. XXVIII. Vere. I . Vespera. tepulcnm.

Hebreei Sabbatum boooraotes, septimum videlicet
, ' ,
hebdomadfiediem, etiam sex dies ipsum praeceden , . ,
tes i n bonorem ejus Sabbata appellabaat, nomi, , . nantes diem Dominicam, u n u m sire p r i m n m Sab , , - b a t o r u m ; secundum autcm Sabbatoram,et teriiam
, .
Sabbatorum, secundum actertium septimanaBdiem
. ,
et similiter alios sequentee. Dicens ergo Matthaeus
, ,
vesperam Sabbatorum, finem sigoificavit o m n i u m

.
Sabbatorum, siye septem bebdomad dieram. Natn
, . (74)

Variae l e c l i o n e s et notae.
(71) Etsi multa alia n e g l i g e a l i s s i m e tractavit
Gbrysostomus i o Evaogelio Matthaei, tamen inde
a vers. 27, cap. xxvu, multo est n e g l i g e n t i o r , ac
pleraque suia tautum verbis, aut a l i o r u m e v a D g e l i e t a r u m , breyiter expooit. Eadem quoque n e g l i gentia est ultimis m Joaaoem h o m i l i u .

72) Forte a u l , aut .

Cvrillus t. IV, p. 1079 B, d i s s e n s u a i Mat*

! 73)

I b e i et Joannift , , compoaaos, a d e o q u e looum

utrumque sludio et diligeoter t r a c t a n s , ita bunc
PATAOL. G R . CXXIX,

locum laudat : ^

Deidde tolJit dissen-

sum : , , ^
. ldem

atlbaeo

tribuit Tbeophylact.

. 832 :

,
. Sed tamea b i c m o x vulga-

t u m babet. A d quam recensionem refereadom erit

; arbiiror, ad Alexandriaam.
(74) , .

24

EUTHYMII ETOABKNl

747

74

e l nos Yesperam atrt e e r o n i diei dioentes s i r e s a - , , 44*

,
T

r a m noctis, Oltimaiptorum significamus. Fiaisautam 86pt6m dierum hebdomad DOQ solum i p i u m

p r o p r i e dieitur Sabbatum, eed et ipsius Sabbati
finis. Ne autem putee, quod i n fine ipeius Sabbati

* rfitt

anarint prtedietn mulieres ad m o Q a m e a t u m , sed

i n principio dllaculi, a d d i t ; 0 lucttcit, hoo ast,

appetenta j a m die, prospectanta et oriaote; et ter*
monem magis explicant, a d d i t : In unum Sabb+torum. Uous autam Sabbatorum, t i r e primusoeptem
dierum, Ddmiaicusest, sioatprasdiiimue. Cum aotem ita oripeitMatibas,priBcipiumDomiDioi diei
manif66tavit. Omne t e r o diluculom postsaitam noCtis boram inoipitur, qaaodo p r i m u m galli oanunt.

,
, .

Tf

, )'

, ,

$ . ,

, . "

, ,
,

, ,
, " ,
,

Idem quoque tempus scripsit et Marcus dicens :

Et valde mane uno Sabbatorum veniunt ad monumentum orto sole
Valde mane enim priacipium
est diluculi. Verum si valde mane erat, quomodo
d i x i t : Orto sole ? Quia tunc proprie sol oritur, etsi
nobis nondum appareat, demoratus adhuc circa
profundissimae extremasque Orientis partes, et
paulatim exsurgens, cujus testimonium est gallicioium. Nam galli p r i m i inter omnia animantia
sentientee illiuecalorem, repente clamant, ejusque
prttseotiam bominibus pronuntiaQt.

* .
.

,
,

. (, , ,

(76)

*nonftieiiium ferentet qum paraverant orot t u M i D 6 Maria autem Magdalena, eojus maminit
l o t M 6 f i n saqaantibus sao k>oo dioamus.

Vers. 1. 1 e^ef Ver*. t . Nix. Ghrittas q u i dem surrexerat priosquam angelat detedoderet.
Quemadmodum eoim natus eet servaiie integris
dauatris Virginis, ita quoque reaurraxit serratis

vidarent TKCUUO^ ac surrexisaa crederent.

,
.

7**<&4^

i i prdicaU fuarU. U p i d a m veroA.

ab i n i n M c i e suis
\
revolTit aogtiua propler muliaras, ut sepulcrum

factue ast propter assideotes sepulcro custodes,

u t timore terro m o t u t erecti, 6t borrore aspectus
ejiis q u i Japidem revolverat consternati, fugereat
et hsdc Judffiis nunuarenl, ac teates ipsi fiereni
veritatis : b o eoim maxima fulgara solei, quando

Idamcptoqtta tempee sjgrjificavitet Lueat dioent

8abbmto futdem quiewrmt secundum prmctptum

intagris m o D u m e o t i sigoaculis. TerrfiRmotue autefn

(75) *

, .

A 1

TVJ

*"

, ,

. ,

, *

,
.

,
*

yuf

. *

( 7 7 ) ,
,

***

/> (78) .
M o

^<"

7/ f*

.
, ,
, .

Marous autam de bis mulieribus att, q u o d dr^

. >*

' a r e , t f i , t . Lae. x x x m , 66. * Lnc. x x i r , 1 .

Yariaelettioiies et notae.
(76) otnpara i n hane rem foterpretationm Cut h y w i i ad Maro. l , 35, u b i sfrniliter et omparantar.
(76) ^. .

Forte q a h coDjSctat, . Sed U t u d

baoe sa habet.
(78) .

749

COMMENT. I N MAT?HUUM

CAP. X X V I I I .

750

* - 4 cebaat inter sese : QuU revolvet nobis lapidem ab

o$tio monumentt f Cumquerespexissent, videntquod
* (79) , ; revolulus esset lapis : erat enim grandis valde **<
, .
, D u m itaque veaireat, i t a dicebant inter sese :
*
interiw rero baecoolloquereatur, factas estter, , r^motus ; cumquQ accessisset angelue, revolvit
$
l^pidero, et j a m * d jpopumenlum respicientes,
, , j4ent quod revolutus esset l a p i * .
^.

, .

Marcus sane brevitati studens, neque terremoturo scripsit, neque quis lapidem r^yolverit docuit.
Similiter et Luc^s narrationem de
abbreviavit,

dic/ens ilnvenerynt

,
,

, .

, ,-

lapidem atqonumenlQ

revolu-

turn
Itaque quaacjo ad moauineqtum veneriat m u lieres, sigaifica verant e vangelistae; quando vero

q , - surrexerit Cbriettis, nulluseorum i n d i c a v i t : solus

$>*

{ . ,

enim boc novit, q i j j solus surrexit ut novit.

9 9"**) " , .

&9

^,

*<, .
**| $ , .
^
apij^totap

, -

Omnes autem qnaniipiter sancti Patres et doctores tempus Resurrectionis ejus fuis$$ diount circa
p r i m u m gallicinium, qui j a m Dotmnic} diei lucem
prseferebat. Ideoquoque po$t sextanj poctis horam
virtatis sectatores, soluto jejunio hatitiam auspicaatur.
Surrexit autem tertio die prout dUerat. Ex quo
enimhoranonaParasceve^ mQrtuus e(, numeratur
primusdiesParasceve,secundus Sabbaturp, tertius
dies Domioicus, i n quo incipiente dUuculo* $urre*it

, c paulo antequam muljeres accederept: at coanuma-

raatur ipsius finis ParascQves, et Oonainipi priocip i u m . Quod autem i n exemplo d^ ^oqa d i x i t : Itaerit et Filius hominis in corde terrce tribu^ diebm et
tribus noctibus
de diebus quidem est quqd
beesitemus, j a m enim epqmeraM suat,

, .
' jv .

'
.

De noatibus Tero dieamue, quod Judoei ad ter>

liom naqat diam lopulerum munioranl, Tidebeet ab
ipsaParaaotvo uiqtta ad diem Domiqioum oocidente
*> 4 **> ,
ola ; i t a fwim daoraTarant. Tartiam vero noctem
, ^ , 4 . (80) {
absque muoitione reliaquebant; nam ei etiam banc
* . Koj^
exspectasset, suspecta babita fuisset resurrectio.
, , Respoadisseat eaim, quod quo intra tempus m u 4 ^. #, ,
oitionis aoo resurrexerat, bac aoluta, fide carebat
^ , reaurrectio; furto euim sublatus erat, nullo c u ^ , . '
stodiente. Itaque c u m adbuocusiodirenUresurrexit
, , ,
ompecQ tolleos coaUadictionem ; et neque totum
^ |^>
tertium exepecUYit diem, eed atatim cuuj inciperet
< QOifrinviy , '
wrraxit. Uuod euio^ iatra teoapus muoitioais re"* ^fp&S (81).
aurgeret, argui o p o i e r a l : quod i i d p o s t n o d u m
&gf*fafao , ; #
Nam qaod oiiiua q u a m sit
W t i w , v m m . J o l ^> - i^ceret, inipectma
con^iitutm effioiUir, e*i; qood a u k m tat^, * # , (* (^ |, '

*(

* Kare. , S, 4.

, ,

** Lua. , t .

1 4

Matth. x n 40.
f

Variae lectiones et notae.

(70) , pro , .
(80) , .

(8!)

, p r o , .

EUTHYMII

751

ZlGABENI

Eteoim rex quoqae q a i a d certum diem beneti- J

cium qaibusdam conferre promisit, si ante statatum
diem beneftcium eis coaferat, non solam prooaissutn coraplerit, sed et aliam gratiam velocitatisaddldit. Nihil autem aliad Judaei appositie signaculis
ao custodibus apparabant,quam ut resur rectio publiearatur, sumeretque ab ipsie custodibus iestimo.
n i o m . Sed rursum ad dictorum narrationis ordinem
revertendum est.

755

(8*2) /3, , ,

, , ) ,
*

,
'

Vers. 4. Pratimore autem mortui. P r Umora

teirmotue,fuiteoimmagnus; autangeli,fuitenim
aepectu terribilis. Concussi sunt miein, hoc est, Trem u e r u o t ; deinde ad se reversi fugeruat, et ita m u lieribus data eet securitas.
^

. ,

, .

Vew. 5. Respondens vos. Ne, inquit, timueritis

vos, eed h i puta cuetodes, omaasque i o i m i c i Domin i . P r i m u m ilaque timore illas iiberavit et seroiooe
et habitu, deinde de resurrectioae disserit.
Vere. 5. Scio qu&ritis. Non coofuaditur dicere
Oomioum suum cruciftxum ; quia bis quidem qai
ante ipsum cruciflxi sunt,crux ignominia erat, cum
argumentumesset maleficii eoram: buic vero potius
gloria, cum fuerit demonstratio beneficii ia horaines
collati, propter quod ad crucem conderoaatus est.
Vers. 6.2Vbn Dominus. Dicens: AccediteMdete
locum ubxpositus erat Dominus, stgnificavit quod
propter eas, ut viderent, lapidem revolverat.
Vew. 7. Et citovidebitis. Prxcedet, hoc est Prav
veniet vos. Jubet autem abire eos i n GaJilaeam, i n
qua sine Judeeorum timore ad eum accessuri erant,
et c u m eo collocuturi.
Vers. 7. Ecce dixi vobis. De omnibus videlicet.
Vel aliter : Eoce admonui vos de diicipulis. Nolite
itaque admonitionem negligere. Hic ergo aogelue
extrasepulcrum superlapidem oedens, p r o d i c t a d i x i t mulieribus. Quia rero D O D ausis appropinquare
praBcepit, ut sepulerum iogrederentur (oam boc significat, ccedite, videte locum ubi potitui erat Dominu$) ingressae sont.

* * ,

. * ,

) .

.
. ,
, .
*

, *
.

. , ,

, ' ,
, .
. , , {

,
.
.

"

, , , )*.
,

, ,
,

. ,

, -

* ,
,

.
, <
SedMatthaBUs quidem usque ad iogressum sftpulcri
narravit, reliquapreBleriensjceBteriverorelictishis, j , *
, ,
quffi usque adsepulcri ingressumacciderant,qufflin
. ,
eo factasunt conscripserunt.Et hoceetquod maximam
.
probet non advertentibus besitationem. A i t enim
, ,
UaTcus: Eiingressmin monumentum, viderunt ado , rrtpclescentulumsedentemindextriSy amictum stola can
.
*.
dida, et obstupuemnt. llle autem dieit eis : Neobttu *
,
pescatUJesumqtianluNazarenumcrurtfixum
:*t<rrexit, non est hic. Ecce locus ubi posuerunt eum. Sed
, *
abite: dicite discipuUt qjus et Petro, quod prmcedet
. . , ) * *
vosin Galilccam: ibieum videbUti,sicutdixitOobU**.
.

pmBvnd^
9

.
,

Marc.xvi, 5, 7.
Varise lection

(82) , abest, .

et notae.

'

corcv

753

COMMENT. IN MATTrLEUM. CAP. X X V I I I .

754

Quia eaim is q u i foris sedebat angelus piaecepe , ,

r a l eis iogrodi, ingress i n monumentuirj viderunt
, >
alterum angelum sedenlem a dextra ipsius parte ;
, , , ,
et ut verisimile est, viso repeate eo obstupuerunt.
. * At ilie dixit eis : Ne obstupescatis, etc. Et sicut
exterior angelus, ita et interior, p r i m u m quidem
, . stupore eas l i b e r a t ; deinde ea qu de resurre, ,.
ctione erant disserit. Et certe exterior timendus
* .
erat propter custodes ; interior vero talis n o n
, , ;
erat, propter mulieres. Ideo illo quidem viso, isto
' , , . t i i n u e r u n t ; boc autem viso, obstupuerunt. Nomi purv , * natim autem Petrum addidit, u t sciret remissum
, , , ,
sibi esse trioae negationis lapsum, propter ferven . ,
tem poenitentiam, et r e s p i r a r e t : absorptus siqui ,
dem erat immeoso mcerore. Addens autem : Sicut
, dixit vobis, reduxit eis ad memoriam i d quod i n
. } .
, , g monte Olivarum dixerat: Postquam autem resurrexero, prsecedam vot in Galilxam, sicut dixit Mat , ,
tbfflus vicesimo eexto capite .
,

.
'

, ,
' ;
, (83)

. (84)

, ',

, ,

Lucas vero scripsit: Etingrestm non invenerunt

corpu* Domini Jesu. Et faetum est dum mente
consiernatae essent super hoc, etecce duo viri stete*
runtjuxta iilas in vestibus fulgurantibut. Cumque
expavissent, et deelinarent vuUum in terram, dixerunt ad illas: Quid quxritit viventem cum mortuis ?
Non est Atc, sedsurrexit. Mementolequomodo locutus
sit vobis, cum adhuc esset t n Galilmadicens: Oportet Filium hominis tradi in manus hominum peccator t i m , et crucifigi, ac terfio die resurgere. Et recordatm sunt verborum illius .
17

, -

, ,

.
, ,

, ,
, /
,
, *

, ,

(85)

, ,

* -

; _

Angelus itaque q u i sedebat a dextris, quique ad

eas dixerat ea quavretulit Marcus, disparuit. Quod
etiam, quia a Mareo sileotio prttteritum est, c u m
his quae a Luca narrata sunt, similiter obscuritatem
peperit. Cum autem ipsae oorpus Domini Jesu n o n
invenissent, expaverunt cogitaotes, q u i d de eo factum esset. Nondum enim credere poterant quod
resurrexisset; ila consternatis ipeis apparuerunt
duo praedicti angeli, et is videlicet quem extra sepulorum viderant, et quem i n ipso conspexerant,
traosflgurati io vestibus fulgurantibus, ut etiam ob
splendorem (n) tranaformationis apertius angeb Dei
yiderentur. Cum autem novo aspectu conterrit
esseat, nec possent ob vestium coruscationem i n
eos respicere, dixerunt a d eas non j a m maasuete
ut prius, sed objurgaadi modo propter ipsarum
incredulitatem: Ut quid qumritis viventem cum
mortuis f tanquaoi videlioet m o r t u u m ? Nam i d

MaUh. , 32. Luc. , 3-8.

7

Variae lectioncs et notse.

(83) , abast, .

(8

',

(84) , addit, .

(n) Ob splendorem* Ob faoiiitatem, celeritatem. Nescio sane quid legerit interprea, ForU ,
lOCO ^

755

est esse cum mortuis. Ut quid eom q u i resurrexit

quaeritis, ac si non resurrexisset ? tfon est hic, sed
surrexit. Deinde ubi eas ad majorem resurrectionis
fidem induxissent, admonuerunt t e r b o r u m Domini,
dicentes: Mementote quomodo locutus tit vobis,
adhuc esset in Galitxa, dicens: Oportet Filium
hominis tradi in manus hominum peccatorum, et
crucifigi, ac tertio die resurgere.

756

* *

(86)

Jv

TJJ ,

> ,

/,

**,

+*

**

nj .
"* 77*, Postmodum aitEvangelista, quod recordat sunt
, , ) >verborum ejus, significans, quoddeinde crediderunt.
. ' yp
Scripsit enim Matlbaeus decimo septimo capite,

, er/ b
quod cum veraarentur ia Galilsea, dixit illis Jesue:
T J ), iiffrv
Futurum est ut FiliuthominU tradaturin manus ho

minum,et occidenteum, ac lertiodieresurget .Ni;

,

4*
(17)
b i l autem prsecipiunt bic angeli de apostolis, u t I
. (88)
qm j a m quee dicta sunt de iliis praeceperant.
(89),

(90) .

Vere. 8. Et egressae ejus. Etsi nullam feoerit

mentionem Matibeut qaod b i moaumeQium i n traverant, nanc tamed dioeos qtiod egresse sunt,
oatendit p r i m a m fuiste ingrettai. Cum tlmore
itaque egresie sunt o b admiranda qa T i d e r a n t :
eum gaudio rero, ob l a t u m nuotium quod audier a n l . Mareus autem d i x i l : Cbtmque exnoent fugernnt monumento r habtbot m t m tat tremor ac
stupor. Et nemini guidguam dimerunt t timebant
enim . Contidera ergo quomodo repugnent
cpu dicuntur : egretMB auim oito * monumento,
secundum Mattbffium, fugMruot secaadam Marcuai,
propter Judseos, ne conspect yidereotur ipsee f u r a r i Jesum.
1 9

Quod si dixit ille, quod timebant et gaudebant,

bic aatem quod tremebant ac stupebant, non est
contradictio, tremor nempe illis e timore processit. Gaudium vero tacuit Marcus, etlam per
stuporem significavit; ipeum siquidem quaodoque
v e r t i i m stnporem. Nemini autem quidquam dixerunt, nullirldelicethoaiiaum, q u i sibiperviam occurrerunt. Nam apostolie uniTftmretolenitit, ubi a d
eos reveree sunt, sicut scripsit Lueas
Cau*a
autem quod nemini quidqtiam dixerunt, erat t i m o r
Judaeorum, neipsas occiderent, audito quod Christi praedicarent resurrectioneoi.
Vers. 9. Cum eis. Qaae ante omnes dilaculo
surrexerant, aate otnnes vident Dominum, et boc,
i n mercedem eui studii sueeque festinationis referunt.
Vers. 9 Dicens: Gaudete. Gaudere eis tribuit
quae ob veterem inobedientiatn condemnat erant
l a t t b . XYU, S2. * Marc. , 8. Luc. , 9,

4>-

, *
, , ,
. , ' ?
* , *
.

,
.

* , *

'

,
* ,

, ^
.
( 9 l ) , '
, (92)
.

irro

* .
. ,
* *?

, .

, ;
,
.
. ,
, (93)
.
, X a i p m .
(94) (95), >
.

Variae lectiones et n o t s .
8) . .

(87)

Ita pro

contextu , B.

habent etiam i b i i n

(88) Intelllge, .
(89 .

(90) Scilicet Mattb. , 7 ; Marc. , 7.

(91) Mattbeus, q u i b a b e t : -

(92) Marcus. Is eaim diatt :

.
93) opojv .

94) Respicit Gen, i u , 16

95) Iatell. .

757

COMMENT. IN MATTHiEUM. CAP. X X V I I I .

758

' , , ad habeodum moerorem. Loeutua est autem, ut a

,
magis cognoscerent eum ; et prima ejus vox
.
I t t i u m gaudii nuntium fuit.
.
Vers. 9. lilm eum. 111 quidem ax dewderio
(06) * ,
et revarentia hos teaueruat: ipse vero noa p r o
, .
bibuk, prastans ut par Uatum cartiorae effioerao>

tur, quod pbaatasma noa asaet

Vaw. 10. Tunc tinuU. Ruraara etipsa qv*oqu*
repeUitprimotimoremearui* dainde de diacipulio
p r s a i p i t : oonfirmans auoa, fuisaa angelos eos qui
prius apparueraat, at tadem praooparaat.
' .
Vers. 10. Ile videbwU. Mulieribus pro aposto , lio usue est ad apostolos, honorans genut quod e i
Scv *.
eerpentit eeduetion* iofama factum finrat. Et quia
" ,
olim mulier viro facta eet mioistra jnaroris, nune
. 3 mulieres fiuat vi?U ministr gaudii, Fratres
appaliavit apostolos, aimul quidam propUr iaoar .
naiionem: fratree siquidooi aunt inter se mutuo
purv .
omoet bomiaes; eimul atiam ad honoram ipao , .
rum.
. (99)
Vere. 11. Illis autmn abnmWm
qu*accidera*L
* (|) > , Ouidom, ii videlioat,quuabei8Custo4atrelicti ertnt:

T O J , qui ax eis insigniorea arantt
.
Vere. 12. Et Vera. 13* dormUntibu*. Prius qoi ,
dam emerunt cadem ejus, nuno etiam verita , tem emaQt resarrectioois illius, et propriam con, ,
culcaut oonscientiam : nec pudet ipeoa depravare
,
ousiodee, sed efQoto mendacio aimul cum eis veri, (2) (3)
tatem occultant, uUotat i i t qui veritalis tattoa
(4) .
arant, ut meodaoii fiareotiainistrL
Vers. 14. Et faciemui. Pcr*uad*biti$ ri, ut
> . , - C
qui faoile potest falii. Nam s i tabilU M M t , aoqua. , .
quam ei pereuaderitie; yalda enim abeurdus ett
. termo Tetter. Quo eUoim luora eraat ipum furto
; (5) ,
eublaturi? Quomodo in lanto parioulo ausi fuisaaat


adeo timidi ? quorum it qui preooipuus ( 0 ) erat,
; mulieroulae metu Prttceptorem negavit; caeteri au, , tocQi cum vidiseaat quod ligatus esset^ aulugeruni?
* *
Quomodo etiam, oom pricoa noda abtque periculo
, , ;
furari aum potuissaat, quaado nullu$ ervabat oe, rf
pulcrum, e l e g e r u A t potius t a e w d a nocta magoo
, ,
cum periculo ipsum furaH, preseotibus j a m omto ,
dibus ? Sed T i d e quomodo advert.ua seipaos d i b ; * , '
geatiam adbibuarunt vaoe tapieotesJudeii, Teluii
,
etiam euperia sigoiflcaTimui. Niai enim ousiodes
(0) .
.
(97) * !
, , ,
(98) /.

, Q appoeiliiuii*ent,aliquidde furtodioare potuittent;

> , nunoautemapu^eqqoejudicwinibUmatil^pQMUJBlt,
^ i f .
nadiqoa impoiito ois lileplio,
.
Vers. 15. IUi autem hodiernum diem. 8i ditci-

V a r i lectionos e i noUe.
(1M) , . , 1. * Hente-

nios addito signo crucie habel 01. Forte ergo nio

oorruptus erat codex ejue. Lege eos.
(97) , abest A.
(98) , .

(99) Aote . Heateuius videtur legisse, .

.

(1) . Atqo* i l n
. * $ .
(*2) .
13) et mox .
<4).
1

15) , omittit .
16) .

() Prwcipttu*. I m o , dux priiwipai

f

H a n ^ o i . -.

160

EUTHYMII ZlGABENl

759

p a l u m vicerant pecunite, multo magis militee. , .

,
Vere itaque magaum est maluro pecuniae amor,
. ,
et magoorum causa malorum. S e r m o Q e m autem
.
divulgatum dicH, quod furto sublatus eit Jesus,
, ,
l u c a s vero de mulieribus a i t : Et reversaa mowt*
mento nuntiaverunt hatc omnia ipsit und*cim
, , .
caterisque omnibus* , videlicet eeptuaginta. Deinde
* ,
enumerat eas dicens : Erant autem Maria Magdalene, et Joanna, et Maria Jacobi, ae WBterm quae , (7) , /
,

ewn eis eront quce dicebant ad apostolos h&c .
Terum Mattbfflus quidem Mariam Magdaleneo, et
.
Maria Jacobi et Jose coascripsit * : noa quasi
**
solas, ted tanquam ceteris quae cum eis erant i a - , *
sigoiorei;Marcu8autmetiamsigniflcaTitSaloroen;
*
Lucas r e r o Salotnen quidem absque expreeso nomi ,
ne reliquit, maniresiavit autem Joaonam. Addeos
(8) * ,
T6TO: Et aeterce qumcum eis trant, significat et Salo ,
men, et a l i a s q u a s d a m . Poet dictain itaque mulie.
r u m enumeratioQem ranum t u b j u n x t t Lucas: Et
, ,
visa sunt coram iUis tanquam deliramenlum verba
,
tarum, n$c crediderunt ipsit .
.
9

9t

9e

(9)
Hinc ergo sumunt i n i t i u m , quae de Maria Magdaleoe aolus scripsit J o a n n e s , yeluti ea q u o r u m a p u d
, , *
reliquos nulla eet facta m e o t i o . Quia enim visa
(10) .
snnt coram apoatolis tanquam deliramentum ver
b a malierum : ipsa oogitans iatra ee quod vere
*
decapt essent, quodque per pbantasiam vidissent
' , , >*
q u t t T i d e r a o t , et aadissant q u audierant (neque
, , ,
enim aliter tanquam deliramentum apparuissent
, *
cordatioribui et sapientioribus) n o n quievit, eed * , *
eolaprotiausadmonumantum cacurrit, cum adhuc , ,
lenebres86nt,opiQataquod i p t u m clausum esaet
* *
reperiara. Videns autem quod soblatus esset lapis
^, uh
a monumento, n i h i l meminit eorum, q a priae
0
,
facta fuerant, utpote renuntiatione q u a m de bis
(11)
fecerat, adiecipulis r e p r o b a t a : suspicata est autecn
* * (12)
transpositum este corpus a Josepb i n tutiorem
* . Tpiy*
l o c u m . Currit ergo et venit a d Simonem Petrum et , , *
ad alium discipulum quem diligebat Jeeus, et ait
, , *
i l l i s : Tulervnt Dominum meum de monumento, tt
,
nescimtu ubi ponterunt eum, e t c , qu deioceps
. ,
facta eunt, sicut ecripeit J o a n n e s .
.

Damofistratam est igitur unam esse apud omnes )
, , ,
evangelistas concordiam, et corpus bislori u n u m ,
rebtis ecilieut convenienti ordioe eoarratis. Quod
*~
enim bio evangelieta p r a t e r i i t , boc ille ita d m n a
. " ,
disponente gratia d i x i t , u t etiam hioc manifeetum
* **,
esse possit, quod n o n ex composito aut pacto scri , ^
" paerint.
.
91

9I

Vere. 46. Undecim vero Galilwam. Non statim

abierunt i n Gablasam, eiquidem io ipso die quo
Luo. x x i v , 9. l b i d . 10.
Matth, x x v m
Joan. , 1 saqq.
Ibid. 2 seqq.

97

9 9

. . } ) , 0' OWOTX

4,"

Maro. , 1. L u c . . 10.

9 1

Variae lectiones et nolae.

(7) , a b a s t A .

(8) , addit A.
(9) , abest A.

(10) , omittit D.
(11) .

(12) $ .

9 9

ibid. H .

COMMENT. MATTrMEUBI. CAP. X X V I I I .

764

762

- resurrexit a mortuis visus est eis, c u m eisent

adhuc Hierosolymis. Et hoc sane Marcus et Lucas

oetendunt ; inanifestius tamen his scripsit Jo .
annes. Postquam eoim ad discipulos reversa esset
.
Maria Magdalene, a i t ; Cum estet sero die Ulo qui
,
$rai unu$ Sabbalorum, et fores essent clautm, ubi
, > ,
erant dUeipuli congregati, propter metum Judao
,

rum: venit Jcsus, detitquein medio, et aU Ulis: Pax
(13)
vobis. Cumque hoedixaset, ostendit m manus ac la, ,
tu$ suum. Gavisiiunt ergo dUcipuli vtso Domino*.
, . ,

,
.
,
.

, ,

'

* , ,
,
, .
* '

(14)*

, *

, ^.

"

, *

(15)

,
.

'

.
.
, . Cutiiv,
* * ,

(47) -

.
. , , ,
, .

TJ

. (18) ,
.

Marc. , 14 5 Luo. x x i v , 36.

f

i e r i

Galilffia videndum 6S86, et HierosoljmU

se eis videodum prtebuerit. Sed et hoc complevit

promissum, visue ab eU postmodam i n G a l i l a a ;
donavil autem et alteram gratiam, prius eis appareos Hierosolymis, ut et moerorem eorum solveret,
et m u l i e r u m verba confirmaret, aliorumqua, q u i
eum Tiderant postquam resurrexerat.
Matthsus ergo praeteriit ea quee acciderunt donec
abirent discipuli i n Galilaeam; caeteri vero evangelist etiam illa conscripeeruot; Marcus quidem
b r e v i u s ; Lucas autem l a t i u s ; Joannee vero adbuc
fusius.
Vers. 46. In Jesus. In quo constituii ew, boc
est, Ubi per mulieres preecepit eis u t proficiscerentur, sicut p r e d i o t u m e s t ; vel u b i promisit eis

C < I

.
(46)

Manifestum est itaque, q u o d postmodum abier u n t i n Galileam. NOQ autem mentitus est Christus,
quod etuite dixit Apostata Juliaous, quasi p r o m i -

u a n

d o d i x i t : Postquam autem re$urrexero,

prcB-

cedam $ Galilccam*. A t q u i i n Galitoam quidem

constituit illis ut abirent; de monte vero nibU scrip t u m est. Verisimile est tamea et de boc dixiesa
illis, velnunc per mulieres ligDificasse, quanquam
ecriptum iion sit. Proterea familiaris etiam illis
erat raoas iste; i b i enim propter quielem m a xime versabantur.
Vart. 46. Cumque vidissent eum. Cum v i dissant i l l u m i b i : eoa enim ibidem priecessarat.
Vere. 47. Quidam vero dubitaverunt. Quidam varo
eorum dubitaveruat de ipso, timentat errorem.
Noo autem qusrare oporlat q u i n a m hi f u e r i n t ;
n a m sUeotio praeterili sunt. Sed ecire tantum
oporlet, quod et b i , cum accesswset ad ipeos Jesus,
D confirmati eunL
Vers. 48. Et i* terra. Data est m i b i , i o q u i t ,
tanquam b o m i n i , potastas quam babebam t a n q u a m Deus.
Vers. 19. Buntes genlet. data m i b i potesiata
fiduciam habentes. Diceas autem : Omnes genles,
etiam Habraorum genue eignificavit. Siquidam

Joan. x x , 19, 90.

Matlb. X X T I , 32.

VariaB lectiones et notae.

0 3 , p r o . , T6Ct6.
Horum loca modo notata sunt.
interponit A.

(16) , interpoml A .

(17) ,
.

(18) , o m i t U t A .

tnala.

160

EUTHYMII ZIGABENl

759

vicerunt peoaniee, m u l t o magis milite*. , . *

,
Vere itaque magnum est malum pecunie amor,
. , . >
et magnorum causa malorum. Sermonem autem
.
divulgatum dtcH, quod furto eublatus eit Jesus,
, ,
Lucae vero de mulieribue a i t : Et reverswa
monu ;
ynento nuntiaverunt hotc omnia ipsi* undtcim,
, , .
caterisque omnibus", yidelicet eeptuaginta. Dekide
* b ,
enumerat eas dicens : Brant autem Maria Magda, (7) , htxm
lene, et Joanna, tt Maria Jacobi, ae WBlera qux
,
+
eum eis erant, qum dieebant ad apostolot kac .
. Kr*4tiviVerum Mattbsas quidem Mariam Magdalenen, et
*
Maria Jacobi et Jose conscripsit : non quasi
solas, ted tanquam eateris quae c u m eis erant i n - , * -/
*
sigoiorex; Marcusautmetiamsigniflcavit Salomea;
,
Lucas Tero Salomenquidem abeque expresso nomi(8) * ,
Tje reliqait, manifeetavit autem Joannam. Addens
, ;
vero: Et aeterce qumcum eis erant, signifieatet Salo. *
men, et aliasquaedam . Post dictam itaque mulie, ,
r o m enumerationera rarsum eubjanxit Lucas: Et
ovrw,
visa tunt eoram illis tanquam deliramentum verba
.
tarum, nec crtdiderunt iptis .
9t

1 1

9S

Hinc ergo stimant i n i t i u m , quae de Maria Magdalene eolus scripsit Joannas, T e l u t i ea q u o r u m apud
reHquos nulla est facta m a n t i o . Quia enim visa
u n t ooram apoetolii t a n q u a m deliramentam ba mulierum : ipsa oogitani iatra se quod vere
decaptae eseent, quodque per pbantasiam vidissent
quflB Y i d e r a o t , 6t a o d i s s e n t quee audierant (neque
enim aliter t a n q u a m deliramenlum apparuisseot
97

( 9 ) ;
, ,
(10) .

*
, , *^
, , ,
, >
9

O O r d a t i o r i b u t et s a p i e n t i o r i b u e ) non q u i e v i t , sed C

solaprotinusadmonumentum cacurrit, c u m adhuc

l e M b r a e e s e n t , o p i o a t a q u o d i p t u m clausum esset
repertara. Videns aoiem quod sablatas esset lapis
a m o Q u m e n t o , o i h i l meminit e o r u m , q u

priae

,
* /
, *

,
!
( )
* (42) f i *
* . T*p
, , **
, , >
, *
. ,
.

facta fuerant, utpote renuntiatione q u a m de bis

fecerat, a discipulie r e p r o b a t a : suspicata est autecn
transpotitum esse corpus a Josepb i n tutiorem
l o c u m . Currit ergo et yenit ad Simonem Petrum et
ad alium discipulum quem diligebat Jesus, et ait
i l l i e : Tulerunt Dominum meum de monumento, tt
nescimtu ubi pontemnt eum, e t c , q u deiaaeps
facta sunt, sicut ecripeit J o a n n e s .
Demoastratum est jgitur unam esse apud otnoes D

evaogelistas concordiam, et corpus bistori u n u m ,
, , , w
r e b n s ecilicet conveoienti ordioe enarrati*. Quod

e n i m b i o evaagelista p r a t e r i i t , boc ille ita diyina
. * 0 ,
disponente gratia dixit, ut etiam bioc manifestum
,,
eese possit, quod non ex composito aut pacto seri ,
9>

' pseriDt.

Vera. 46. Undecim vero GaliUxam. statim

abiarunt i n Galilasam, eiquidem io ipso die q u o

Luc. , 9. l b i d . 10.
Matth, x x v u i , 4 ,
Joan.xx, l i a q q . I b i d . 2 saqq.

97

9 9

Mare. , 1. Luc. XXJT. 10. * i f t f t 4 i .

Variae lectiones et notae.

(7) H, al)68k A .

(8) , addit A .
(9) , abest A.

kcmch

. $ $ , *

(10) , omittit D.
(44) .

(12) .

761

COMMENT. I N MATTHASUM. CAP. X X V I I I .

,

,
, r

rf

resurrexit a mortuis visus est eis, cum essent

adhuc Hierosolymis. Et hoc sane Marcus et Lucas

oatenduot ; uiaaifestius tamen bis scripsit Jo

(13)

, .

762

annee. Postquam enim ad discipulos reveraa esset

Maria Magdaleoe, a i t ; Cum es$et sero die illo qui

tral unu$ Sabbatorum, et fores essent clausa, ubi

erant discipuli congregati, propter metum Judworum : venit Jesus, detitquein medio, et ait illis: Pax
vobit. Cumque hocdixUset,o$tendit eis tnanus ae latussuum. Gavisisunt ergo discipuli visoDomino*.

,
.

Manifestum e i t itaqoe, quod postmodum abier u n t i n Galilaeam. Non autem meatitus est Cbristus,
quod stuite dixit Apostata Julianue, quasi p r o m i , , g serit ee i a Galileea videndum ese, et Hierosolymis
se eie videadum p r a b u e r i t . Sed et hoc complevit
* *
promissum, visus ab eis postmodum i a G a l i l a a ;
, $
dooavit autem et alteram gratiam, prius eis appa" , reos Hierosolymis, ut et moerorem eorum solveret,
,
et m u l i e r u m Terba coafirmaret, aliorumque, q u i
,
eum Tiderant postquam resurrexerat.
, .
Matthsus ergo praeteriit ea quae acciderunt dooee
abirent discipuli i n Galilaeam; caeteri vero - '
gelista etiam illa conscripsemnt; Marcus quidem
(14)
b r e v i u s ; Lucas aotem l a t i u s ; Joannes vero adhuc
, )
fusius.
,
,

Vers. 46. In Jesta. In quo constituU eis, boc

est, Ubi per mulieres praecepit e i i ut proficiscerentur, sicut p r e d i c t u m e s t ; vel u b i promisit eis
, * ,
, (15) Q quando d i x i t : Postquam autem resurrexero, prmeedam vos in Galilceam *. Atqui Galilieam quidem
.
coastituit illis ut abireat; de moate vero aibU ecri(16) ,
p t u m est. VerUimile est tamea et de boc dixisse
. ,
, illis, velaaac permulieres sigaificasse, quaoquam
.
ecriplum sit. Praeterea familiahs eliam illis
. '
erat moos iste; i b i enim propter qaietem ma .
xime versabaatur.

"

,
*
,

xai

^ttovov

47; 2^:"

48. Et in terra. Data est m i h i , inquit,

homini, potestas quam babebam tanDeus.

/,

19. Ennles genlet. data oiibi potestale

b n b a b e n t e s . Dicens autem : Omnet gentes,
Hebweorum geaus sigaidcavit. Siquidem

Vers. 16. Cumque vidissent eum. Cum v i disseQt illum i b i : eos enim ibidem prtecesserat.
Vers. 17. Quidam verodubiiaverunt.
Quidam vero
eorum dubitaveruot de ipso, tiaieoles erroretn.
autem quaerere oportet quioam lii fuerint;
sUenlio praeteriti sunt. Sed scire taatum
quod et b i , cuai accessisset ad ipsos Jesus,
sunt.

. .

Mattb. XXTI, 32.

15)

,
.
omiint

male. ,
- ^

 2IGABENI

73

764

apud Marcum dixit eis maoifestiue : Euntes t h *

, * m&f
tnundutn unweriumpraedicate Enangelium omniinar$ . ot f r i >
turm *. A p u d Lucam adhue expreieius ait,
,
Pradieaii nomine ejus paniieniiam ac remisskmem
0*,
ptccaiorum in omnes ftntes, facto ab Bier^tolytnis
.
initio *. Noo enim meminii Dominui maiortim,
#( '. '
eorum q u i ratipiacaot. StquidejB pottquam a n o f tuie r e s u m x i t , et dUcipolos aUocuiiis eot, aoa o- , ,
, 'IQVOOOMV, '
l u m meBtioatm f t c i i de m a l i t , qiui a Judom
paasus ast, e t d ne Petro quidem exprobravit aega ) , **
tionem, aut fugam caeteris discipulie.
.

aytow .
Vers. 49. Baptizantes Spiriius sancti. Hoc
.
prmceptum de baptiemo est ac dogmatibti*.
(" (48) ) ,
f Uaum aomea t r l u m , denotat aoam eanctas
Trinitatis aaturam. Noaiea autam, pula, q u i eet r e l | * *,
Deus, vel aliud ineffabile, ideo etiatn i o ootnioe $ , , .
) , <
taotum dicuat q u i baptizaat, aullo i a epftcie addlto.
.]
Vera. 20. Docente$ vobis. Hoc rarsum praecep t u m de coaversatione est. Neque eoim sumciunt
ad salutem baptismus et dogmata, nisi etiam Deo
digoa conversatio accedat.
Vers. 20. ecce diebus. Majorem eis adjicieqs fiduciaqj, d i x i t : Et ecce ego vobiscum wm,
cooperans, impedifueata complanaag, ac servaas
yos.
Vers. 20. Usque saeculi. f H o c d i x i t , n o n q u o d
poet boc aoa sit c u m eis futurus, eed quod aoa
eodem modo futurus, sed excelsius ac Deo c o n gruentiori modo q u a m aunc.
Hoc ostendit, quod solum c u m discipulls
q u i tunc erant, sed c u m his etiam q u i illos erant
secuturi, futurus esset. Neque enim apostoli usque
ad saBculi consummationemeraot permansuri, eed
mediantibus iis q u i tunc erant, etiam illis q u i
postmodum futuri essent, banc promisit gratiara,
tanquam u a i corpori cum omaibae loqueas fldelibus. Non est autem etatim assUmptus i n coelum,
i e d poet aliquaatum temporis, sicot aliis evangelistis licet cogaoscere. Eteaim a reeurrectione
ejus, usque ad asftamptioaem, per quadraginta
diespermansit, appareos discipulis, et cumeis coaersans; dciade ab moate (p) q u i i a Juda
erat, et dicebatur mons OltTarum, assumptus est,
veluti narrat liber Apoetolicarum acdonum .

.
,

. ^ >
, *
,

' /

(20)

*,

. .
" . [ (24) ,
' , *

, .]

, ^ >* ,
.

, k

. <

*
, ( t 2 )
* ,
'>, a v ^ f d x , /*
(23) *.

, Detur,quso, nobis digae Eyangelio doceatibus D

e! eonvertaotibue, tandemque morianUbus, ut re- ( -
JBMOV
gaum illud quod par EvmageliQm perfettis p r o m i t d ,
tur, assequamur, per gratiam perfecti ae aniTarsa1

Mare. xvi, 48.

Luc. , 4 7 .

Act. , 3, 7 .

Variee l e e i i o n e s et notse
(19) Inclusa margioe babet A.
(20) , . Noli COOjicere .

babeat LXX Exod. x , 7 ; L Y U , 14, et rellqal

iaterpretes. Prov. . 7.
(21) Iaclusa i o margloe babet. A- & * d * m i n
() 6 tino monie. reduodat.

tttae buju tcboUl exblbet Heateainse marglae sui

codicis.
(22) Ita uterque codex.
(23) " .

705

766

COMMENT. MABCUM.

>

lis (q) regis Jesu Christi, quem decet gloria et ado-

, ,

ratio Simill CUIllffiterno acperpetUO Patre, et C08B-

teroo simulque perpetuo Spiritu, nanc et semper

. .

et i n saecula seeculorum. Amen.

(q) Perfectiac

universalis. Universalis proreus alieoum est. est perfectus

perfectissimus.

.
'.

(Cap.

I , . 23.) tp>.

. '.
\

. (I, 29.) .

'.

'.

32.) . '. . '.

. (I,

. (, 3.)

V.

. ( I I I ,

(V

25.)

*V.

(V,

( V I , 6) .

'.

14.)

(VI,

47.)

( V I I , 1.) . '.
% V m

, ^ '.

(VI,

. '. . '.
'.

< ^

. ( V I I , 24.) . '.

. . ( V I I , 31,)

. (IV, 35.)
. . . '.
(V, 1.) . ij3\ . \

( V I , 34.) . . . '. . '.

. (, J3.) .

. (IV, 2.) . xo\

'.

1.)

\ . '.

*.

*'.

. '. . .

\ .

. '. .

'7'. . .
. ( I I , 14.) . \ .
'.
\

'. . '.

'. (I, 40.) . <. . |.

'.

. '.

. ".
y.

21.) . . . .

^ ^

U l A l

(Vm,

. .

'. . ( V I I I , 14.)
. . . \

EVANGELIUM

SECUNDUM MARCUM
CAPITA
1. De damoniaco.

2. De socru Petri.
3 JDe ctiro/if morWi.
4. Z>e leproso.
5 . De paralytico.
6 . De? Letri publicano.
7 . De habente manum andam.
8 - De apotlolorum electione.
9 . De semine parabola.
4 0 . Zte increpatione maris.
i i . Zte legione.

SVANGELit
12.
13.
44.
15.
46.
47*
48.
49.
20.
21.
22.

M^RCI.
Defilia archisynagogi.
Demuliere sanguinis profluvio
laborqnto.
De apostolorum ordinatione.
De Joanne et Herode.
De quinque panibus et duobus piscibus.
Zte ambulalione in mari.
2) transgressione prxcepti Dei.
0 * Phamicissa*
Z>e 6a/to>.
Deseptem panibus.
De fermenlo Pharisxorum.

EUTHYMII ZIGABENI

767

x / . . ( V i n , 22.)
\ . (VIII,
27.) . '. . '.
*. . (IX, 2.) . '.
. '.
'. . (IX, 14.) . .
. '.

, (IX,
33.) *. \ . '.

'. ,
. (, 1.) . '.

r.

*.

768

(, 13.) . 3'. . '.

. ( X I I I , 48.) &', /.
. |9'.
. (XII, 28.) '. c f .
. '.

.
(XII,
35.) . . . '.
. (XI/, 41.)
. '.
4

'.
'.
'.
'.

'. . (XIII, 3.) . < . .

'.

'.
'. . (, 32.) .
*. (, 47.) . '. , '.
'.
V. (, 35.) . / .
*. (XIV,
'. . (, 46.) . < . '.
3.) . 5J3\ . '. . (3'.
. (XI, 4.) . . . '. JJ
. . ( X I V , 12.) . '. .
. *.
.

(XI,

42.)

'. * ( X I V , 17.)
'. '.
.
. ( X I V , 66.) .
.

\
.
( X I , 25.) '.

. (XI, 27.) . '
. '.

.
(XII, 4.)
.
'.
. '.

23.
24.
25.
2.
27.
28.
lictrtt
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.

. '.
'.
. ( X V , 42.) . '. . <3\ . .

De caeco.
De interrogatione in Cxsarea.
De transformatione Domini.
De lunatieo habente spiritum mutum.
De di$putanlibu$, quti etset major.
De A t i qui interrogabant Dominum : An
cum uxore divortium facere.
De divite qui Dominum interrogabat.
De fitiii Zebtdxi.
De Bartimxo.
Depullo.
De ficu qux exaruit.
De oblivione injuriarum.
De interrogantibus Dominum In qua poteslate
1

hac facis ?
36. De vinea.
37. De his qui interrogabant occasione census.
38. De Sadducms.
39. De scriba.
40. De interrogalione Domini.
41. De vidua qux duo minuta obtulil.
42. De consummalione,
43. De die illo ti hora.
44. De ea qum unxit Dominum ungnento.
45. De Pascha.
46. De prodilione propketiea.
47. De negatione Petri,
48. De petitione corporis Christi.

AIOT.
/. , ,
Marcus ttlius fuit Mari, q u i n domo sua be ;
nigoe apostolos excipiebat. Vooabatur autem et
Joaones, quemadmodum in Actis apostolorum i n - D ,
. , /v e n i m u e ; Petrus, inquit, reeognitavenit addomum
,

matris JoannU, qui cognominabatur Marcus, ubi

,

erant multi congregati et orantes *. Et circa prio

.
cipia quidem coojunctus estBarnabee avunculo suo
,
et Paulo, sicuti liber Actorum testatur *, et Paulus
, , *
in Epistolis meotfonein ejus faciens, u t i a EpUtola
, ,
ad Colossenses*, et i n secunda ad Tiinotbeum *.

INTBRPRETATIO

EVANGELfl

MARCL

Act. , 42. A c t . x u , 25 ; , 37, 39.

Coloss. , 40. * I I T i m . , 44,

Variae l e c l i o n e s et notae.
O o m m i t i t B.Idem mox, post, insertum babet .

769

COMMENT. I N tfARCUM. CAP. I .

, $

rfj

',

, iv J

,
*
(2). "
, ,
iv o v r j $ ', (3),
,

rnj .

, -

. ,

acai , * , ,
.

, -

.
,

,
.
, (4)
, .

, ,

.
.
,

* $
.

()

, * , ,

' ,

.
,

*
$
,

, -

I Peir. , 13.

Deiade cum Petro R o m conTereatus est, quemadmodnra prior ejus Epistola demonstrat, qua
etiatn hic filinm suum j a x t a spiritura Marcam appcllavit : a quo insuper totum Evangelii sermonera Marcus didicit, et postmodum Evangeliuin
couscripsit, secuodura Clementem Stromatioum,
hoo est, qui varia i n unum coatexuit, i a ipsa
Roma : juxta Ghrysostomom aotem i n yEgypto, r o gatus a fratribusqui ibidem morabaotur, post dec i m u m a Salvatoris Assumptione anntim. PJurim u m autem cum Mattbeeo eonsentit, nisi quod l a t i u * ille cuncta describit. Ubique aatem scira
oportet, quod evangelistae interdum quidem Christi
doctrinam ao miracula ordine describunt i a mod u m historiae, quandoque vero ordinem noa servant : i d solum studentes, ut, quod dictum aot
factum est, annuntieat.
8

CAP. I . Vere. I . Initium Vers. 2. prophetis.

Evangelium nunc Marcus appellavit Novum TestaiDentum, novam Chrieti legislatioaem. Cur autera
ita nomiQaverit, dictum est Prooemio eoarrationis Evangelii j u x t a Matthaeum, ubi de evangel i o r u m inscriptione tractatum est. Aitergo prffisens
eyangelista, quod principium novm Christi legislattonis i t a fuit, sicut in propbetis scriptum est :
dicitautem Isaiam et Malacbiam. Deinde eaquoque
ponit, qu a propbetis dicta sunt, u t videas tale
fuisse Evaagelii principium, quale dicunt prophe. Aiuut autem b i Joaonem fuisse principium,
veluti dicta eorum explicata demonstrabunt. Quia
enira omnes prophet et lex usque ad Joannem prophetauerunt, juxta Domini verbum *, oportebat
bunc, qui finis erat Veteris Testamenti, Novi q u o queesse principium. Verum distinguenda sunt propria d u o r u m propbetarum oracula.
Vers. 2. Ecee ego coram le. Malacbi vaticinium est. De boc autem manifeste diotum
est vicesimo capite Evangelii j a x t a Matthaeum,
unde superfluum esset eadem rursum i a medium
adducere.
Vers. 3. Vox semitas eju*. + Preeparat q u i dem Doraioo T i a m , q u i virtutem operatur. Verum
non rectat facit semitas ejus, q u i non ad Dei beneplacitum, sed ad studium bomiaibus placendi,
aut aliquem alium fijiem noa b o n u m , hanc operai u r . Hic enim laborem quidem prseparatioais sustinet, Deum autem non babet h u j u t m o d i semitas
perambulantem.
Isaise testimonium est, quod etiam explanatum
est i n enarratione tertii capitis Evangelii j u x t a
Mattbeum, Ibi ergo q u s r i t o . H c itaque propbetica
dictaconcorditer clamant, quod Joaaoea prceceseuros erat Cbristum, fiamque ei proparaturus

Mattb. x i , 13.
V a r i a e l e c t i o n e s et notae.

(2) Ut ex Sopbronii in Maroum Prafatione ool*

ligo, lib. Hypolup.
(2)Tom. VII, p. 9.

770

(4) , abest. A.
(5) H * c uterque ui margine exbibet.

EUTHYtfll ZIQ^BBNI
g n n f f t f n l fnirrt f n j i
Irg^fiitrrH Mrrr ^ ~ 1 T
?9? T9* , 5 n *varat ipitiuro, g n o o o o i n i i i l a facta s u n t . Cum eoim
, ^ $ .
Joanoes aete Salyatoioao, 4 Jordanem venisset,
.
ycq , >
ao p a n i t e ^ t i a m prdica*4> ift awmabus bomi Tfv , ,
n u m f u D d a r u e n t o r u e loca f o d i t ; T * * M * S autem
$
Chrisius, fidai p o a u i t fuodamepU, novamqna a&di ,
fioavit legUlatioQom. Cqm w t e a i d i x i f set, Imtitm
T j f , ^ BvangeM, ita facium P S M , q u e m * 4 w 4 u **
yofefftav. ^ $ , ' yiyoviv b p t u m ast ID propholje, deipde propbeiipa quoqpQ
; & ^,
dteta adduiisset, eoowquoater ai(itqr quotf prpn
^ ^ ,
posuit demoaelrare, et iBQipil * a 4 i w r a , q u g
' , cxi
r o a Joaanero fueruat : quompdo veqerit * 4
, , ,
Jordanem; quomodo prdjoa*xit, #t -}
^ **
dteam, q u o m o d o iaUiuoi EvftftftMii % r j f . t qqjft
,
Marcus a d m o d u m Mattlupa epqfprm^ esf, 8<(
i a priooipio i a d i e a v i m m , qi*# a p u d ijlum dipldr , * ,
, , rata eunt praBtermittemus, ^ p q u ^ p jaoa maqjr
'

f e i l f : hoc tanturo i n unoquoqpe loco si^njfioaptes,

. oohrfn
quo4
aa ia certo quodacq cpite dictum sit.
.
ergo caput 9taUm quaerifo, ac dopec quod queEris
. )
inveaias, perlegito. A4 ea igitpr ip quibus variqf
, .
a * l expo9iti>oem deiacepi d e d u c ^ p u s .
*.
f Idem quoque e( de caeteris evangelistis d i ;

oendum.
Verf. 4. FuU peccatorum. Ftfit, hoc e*t, Era(.
Quod autem bio ^ p t i s m u i q pqeniteQticB pr^dicavfTit, maaiiestum est t u m ab ^19 (ju dixit, t u m ab
bie quffl aperptus est. Praecipiens pqim, qt ipsps
pcBiiiteret, bapiizav|t eos q u i resipiscebant. Quod
tameo baptiemus, quo baptizabat, non ponferebt
paccatorum repajssjoapip, sifpjliter manifestuin .C
att : iquider^ baptis-pq JoaDois poenitentiap ^ol q i p erat; Cbri^ti verv baptismus remissionis era(,
Quam eorum diffenantiaqa ip^e Prscursor docuit
diceae : Ego qujdem baptizo vos in ayua, videUcet
n u d * ; ipse utem baplizabu vos tft tyiritu sancto.
Anta SalvatQfeip eairq nusquam ^pparet data remUeio peccatprmn, $pd primus Christus Jioc
doaam largitus
per seipsum, at per suura
baptisma. Manifestum est ergo baptisma Joaonis
preeparationpm fuisse ad peccatoruiq remissionem.
Oportet enim ut peccatorem p r i m u m poeniteat,
deiode remissionem adipisoatur.
Sed j a m videamus quid Evangelista d i c a t : Fuit,
inquit, Joannes baptizans in deserto, et prxdieans
bapliimum paenitentiz in remissionem peccatorum.
Non dixit, Poeniteotiee et remissionis peccatorum, D
D6 putes i l l u d baptisma remissionem quoque t r i buisse, sed a d d i d i t : In remissionem peccatorum,
boo est, Propter remissionem. Nam prtedicabat
poenitentiam causa remissionis, ut per paenitentiam
de peccatis redarguti ac compuncti, eum ferventer
qusrerent, q u i tollit peccatum mundi, quo apparente procarrerent, ac peccatorum remissionem
ab eo acciperent.
(,

. , . , .
' , , ' , * - k ,
, , &
, . W
^
, ' , . >

, , ^ ^
.

, ^
^.
, I
.
^ , .

' ,
|1<{ T J ,
, >
1

. ,
, ()
* , ,
, .
***
, T f * , , if , f o r o M a
afpovra apapWav ,
w
o^cvrvTt ,
.

Variae lectiones et nolae.

() , .

COMMWT. W BlABPUM, - C A P . .

713

174

, /
| 3. e&b<wt psccata *w* Hc daeia paja *! expositioao p r e d i c t i teptii capitis.

^
.
"Hv

. fg^yjr

Vers. . Erai autem - ? melle rilvestri. Et heee

ia enarratiooe diatt eapitis manifesta sunt. Iodue , , 4iV
batur autem pilie eameli, non simplictter i n . ** , $ || f f
composUis, eed oonteztis. Dixit enim Mat . T t * 'Ky4i~
ihasus quod habebat vestiineQtum euum de ptlis
, * Co*vV (#>
eametorum
Dictio autem Vestiiui erai, subin*
TIVoV.
toiligitur etiam i o eo quod a d d i t u r : %ona pelUcee.

.
[
Vers. 7. Etprxdicabai calceammiommipmis.
(7) (8) * ^
f f Gorrigiam, (xregorii T h e l o g i ; Q u vero e o r r i , , (9)
gia caleeatnenti, q u a m non eolvjt Baptieta ? ; (40) $ ;
tasse ratio, eur i n bo muado veraatue sit et bomo
, .]
factue eit, q u o r u m ne extremtim quidem faaila selTi potest.
/17* , 6}$
Hoo quidem propter exeoileatiavi ejne q u i p m *
,
dieabatu d i c t i m eet, quemadmodumpradicto ca . *, ptte tradtdimue. Quidaot autem dicuot per ealeea , .
oaenta earoera intedigi, qna caloeatne hre ?eetitat
, , ^?yov
et Dei F i l i a t . Govrigiaia , iaeffabilem coojaao , , y tiooie R I I rationem : quomudo videlicet naturis
, . | i o n w A i o U , uoita sit bumaftita* diTinUati. JoKta
, , .
planam iDterpreiaiioDaio, corrigiam Toeat, e
"
corio factum vinculum. Est autem bio dio
UNruna erdo : Cujus ipoias oorrigiaa Mlcaamen ^. , i o r t i m uon uttiidon*m oolveft proaqmbaQf. Pfo. , .
t4unbii e a i m , q u i v u l t i l l u d t o l r e r e . r^laaamftnUi
, ' ', 5
dioii andalia. Bi q i w 4 ditftjir ; CHJU$ qwtw*, frai . " C quens t s t aputd BebneM, U JUlld ; Cw* toUm?
/,

'^-

}
>, ^ ^
,
'

S i a u i i i d r tilQuiipii,

dioiiur t feaiui

eui mi

u | qilftd

aumUum ip$i aks

xoi

Ver, 8. E90 qui4em Spiritit . Similjter et de boc superius dictum e$t i p p r ^ o t o pr

piU?,
. ,
Vere 9.
/ i j c i t ^ i e#-r- m /ordane (Mcftp ^,l-ycvcro, '.
que, Et factum est, ^ ^ est ^poij Hebraqs

, ,

freii^ntt ^ : ^ i
^ i , i p q u i t , v% il (11) , . 4itbu$. Peiqcje ipcipii dicer^ quj^ factui
,
Dicit au^em ounc dies quibjA* praedicabat Joaapes
.
b a p ^ m m n pcEDiteoti. Da \us vero
sequa h ] .
tur predicto capite dictum est. Sed M a t t b ^ s
, , *
q^ideqa s i m p l i c i t e r d i x i t : (#
; Marcus
, ^, yero civitatem etiam addidit i n qua babitabat
.

1 9

<

Vers.

, ,

dem *

^...

te
tar.

' Matth. m , 4.
1x1.

* Psal.

i x , 18.

Psal.

10. El

siaiim

W ipSQ.

LXXXJX, 0.

diffiadi.
1 0

c o b 1 o s

V a t t h . 111,13.

1 1

"

h l C

a u

Matth. 111, 1 0 ; Loc.

Variae lectionee et n o t a .
(40) Anfte alia addantur 1.1.
(11) ' . .

(9) LOCO laadatO ; .

( r ) TolUm. Legit ergo , loco

"

H c tamea pro eodem accipiua-

ti.

(7) H s c i n margine oodez uterqua.

(8) Pag. 236.

De ]% q|W>-

que eodem capite ioveoies. Verum Matthffius q u i -

. Gorrigendam erat boc ex LXX

m.

EUTHYMlt
Vers. i\.Et vox complaciium

ZiGABENI

est. I o E r a n -

776

gelio j u x l a Matthaenm scriptum eet : Bic est , ,

, uov, .
Filius meus * . Marcus autem et Lucas habent:
; , (12)
T f i e i F i / m j tweea . Quid ergo dicemos ? Nihil
, ) ,
aliud q u a m quod apud MaUtaaeum diximas : quod

evangelista? interdum quidem iategre hujusmodi

, Yerborum meotiooem faciunt : quandoque vero
, senteotiara quidem nervaot integram : quasdam
, autam dictiones curantes iminutaat, d u m boc
, sermoai n i h i l poteet obesse, quod pro una dictione
. , ' , , ,
alia idem sigoiflcaas atlducitur. Nam idem demon.
trant Bic et Tu.
Rursum eimile est quod Mattbeua et Maroui

cripeeruot: ln quo mihi bene complacitum ett ,
* * .
at quod Lucae : In te mihi bene eomplaeitum est
, .
" Et hictibicanon geoeralieeetoad omniasimilia. .
Vers. 1 2 . Stntimque. Yers. U.Saiana. Dictum
.
e i t d e bis teriiojuxta Matthsum capite. Ille tamea,
. *'
t i m u l et Lucas dixeruot: diabolo
bic autem,
, ,
Satana. Cum enim d e m o n multa babeat nonii , , .
na, et ab unaqoaque maliiia sua recipiat appelia , *
t i o o e m : illi quidem u n u m poeueruat, hie veroaliud.
, , * ,
1 1

14

Dictus est autem Satanas, boc est contrarius,

, .
Nam Deo contrarius est deemon, et contraria sta- , .
tueos.
Vere. 13. Et erat cum bettns. Maltbmus et Lucae
. ptcv
genera quoque teotationam s c r i p s e r u n t . Mareus

verocum supra csteros brevitalis essetamator,
(13)* ,
satis putavit dicere xEt tentabatur. I n boc enim
' ,
. . *
. . . -' . .
. Quod
_
genera quoque compJexus
est.
autem erat , ( 1 4 ) , . oum besdis, proptermagnamloci sotitudiaem acci. " , >
dit ; u t etiam ab hoc disoas, quod ie q u i taetur
, o>vVaTT*
animee dignitatem, bestiis potiue formidabilis est.
, &
Ante inobcdientiam enim jussum erat ut omnibus
. " ;
homo dominaretur.
.
Vers. 13. Et angeli ei. Post tentationes T i d c l i .
cet, post maaifestam detentatore victoriam,quem, *
admodum significavit Mattheeus.
, .
Vers. 14. Postquam autem Dei. Dictum est et

de his eodem capile, Evangelium autem regni Dei
. *
dicit nunc Novum testameotum, utpote a n n u n .
, ,
tiaoe de regno Dei, et inducens ad regoum
, Dei.
.
Vers. 15. Et dicens * tetnpus. Tempus a Deo
.
coostitutum coaversationi Veteris Testameoti, d e ^
,
quo dicit Apostolus ; Ubi venit completio lemporii,
-
misit Deus Filium suum
,7

.
Vers. 15. Et Dei. Appropinquarit u t regnet
super credentea, sicut maoifestius interpretati sumus p r a d i c l o capite.

^-

Maith. u i , 17. Luc. m , 22. Matlh. ix, 17. "

Mattb. I T , 3 ; Luc. , 3 eeqq. Gatat. iv, 4.
, f

Luc. 111, 22.

Variae lectiones et nolae.

(12) .
(13) .

(14) , abest .

* Mattb. , 5 ; Luc. , 2 -

1 7

COMMKNT. MARCUM. -

777

178

CAP. I .

Vers. 15, Resipiscite Evangelio. ftattum i t a t l

.

g(;linm nominavit bic Testamentum Novaib, a d h O N
, , tans u t Testamento credaat. Vel, sietit itittcf
, $ $ , , *
credere suadet.
.
Vers. 16. Ambulan* piscatores. De h i i eodefit
.
capite dictum est.
.

Vers. 17. Et dixit Vers. 18. seeuti suM 4Ufn.

Similiter et de his eodem capife d i c t u m est.
Vers. 19. Et progressus Vers.20.eum. Dictum
.
eet de his ibidem.

Vers. 21. Et xngrcdiuntur doce&at. H c etiam
.
Lucas acripsit. Venerunt autem Capernaum a Na-*
.
zareth, sicut ille e i g n i f i c a v i t . Sabbatis vero, boo
, (45) .
est, diebus Sabbatorum erat. I n bis enim diebus,
6 , ,
d u m illis otium erat, permittebat lex u t congrega, .
7 rentur ac leges reoitarent. Tunc ergo ingressus ett,
u t per otium omnea audirent ipsum*
, *.

* .

if

,
.
.
. ' ,
,
, . rff
, . ,
.

Vers. 22. Et stupebmi Sertbm. BeeMafcham

quoque poeuit i n fine q u i n t i o a p i t i *
V e r u m ilto
Chrietam i a montem asoendisee dictt, ibicpM i e *
dentem diseipuios soos doeuisse, astanUftfus e t t u r *
bis ; defnda post lougum eermonem indaoit, q t t o d
etiam turb stupuerunt super docbtoia tpstat * ,
etc. Mani/estum ergo eet, utrueiquo factum ewe

. '. .
.
' , .
,
. , .
. ;
, T J
, (16) .

CAP. 1. De dxmoniaco.
Vers. 23. Et erat. Vers. 24. Dei. H c etiam
dixit Lucas
Vocant autem d g m o n i t i m i m m u n d u m , quasi immunditiis ao scetoHbu? gatjdentfem.
Glamavit sane bomo, n o n ferentfe qtrod i n eo eraf
deeraonio v i m divinitatis. Sin^, bocest, Dimitte ilt>T.
Quid tibi nobiscum commurie e s t t Cbristum quoque T o c a v i t Nazarenum, eo quod i a civitate Itexaretb nutritus esset, qoemadmodum scripsit Maf*
thasus

(17) ,

. * , ,
, * , '
, .
,
.
taccv, " , ,

Perditionem autero, vocat bic daemon coWbilionem sum potestatis, virtutemque contraWam, ats
persecutionem. Idetiam quod a d d i t u r : NcwiUqvU
sis, adulando ei dixit, ut ipsi parceret. Nori solum
autem dixit Sanctus, sed, ille Sancttti, cum articuli
additione. Siquidem et prophetee sancti sunt, red
per participationem : s o l u s autem Deus proprie et
natura sanctus est. Ob i d ergo d i x i t : Sanctus ille,
boo est natura proprie sanctus.
Vere. 25. Et inerepavit ab eo. InmpaOii,
boc est, Os obluravit. Vide autem qood n o n susceperit Christus a dcemone lestimonium, quanquam
veradioeret.Primum quidem q u l a n o o T U l t T e r i t a s
ut sibi a falsitate perbibeatur teslimonium. Deioda
doouii nos oe demooibue uoquair&' oredamus,
etiam vera diceotibus : cum enim ament

7***
. ,
, . ,
, ; , **
: *
, , .
,

* Luc. i v , 16.

Matth. , 1. " Matth. v n . 28.

" Lac. iv, 33.

"

Luc. iv, 16.

Yariae l e c l i o n e s et notae.
15j . .
, c o r r i g e n d u m .

! 16)

PATaoi. O R . C X X i X ,

(17) , , addit .

780

ZfQABENI

mendacium, sintqae aobie iaimicissiaxi, nanquam , rip

(18) .
yera loquuntur, oisi ut adfallendum, veritatequasi
asca quadam utantur.
Vers. 26. Et cum discerpsisset ab eo. Pro
. ,
Discerpsiuet dicit Lucas, Projecisset
inmedium *.
, *
addensquod n i h i l i l l i n o c u i t . Eisiquidem permisit
. '
Dominus, utbomiaemprojiceret,quodemonstratur
(19), * fftalai
projicieotis malitia ; nocere autem non permisit,
,
ut appareret expellentis potentia. Clamavii etiam
. " , *$>
Yoce magna flagellatus imperio Dorainico. Non d i - . , *&
xit tamen qqid clamaverit, eo quod voces aibil si~
.
gaificaates ediderit.

;
Vers. 27. Et admirati sunt obediant ei f QuiJ
; ,
est, hocquod videmus ? Dicebaotautemetiam nuac
,
{$) Christi doctrinam, utpotedifferentemadoctrina , .
Scribarum, aut etiam a doctrina Joaaais Baptistae. ?; , f r i
niisiquidemdocebanttantum ; Cbristus vero etiaua
' . '
dseraones cuiri potestate expellebat. Auctoritatis
, , , ". ,
namqueest: Obmutesce etexi. Lucae vero loco ejus
* ;
quod dicitur : Qux doetrinanova hcec, d i x i t : Quod , * ,
e$t hoc verbum ? Dominans verbum, doctrinam
,
quffi per verbam fit; aut diceas verbum, i l l u d quod
, , , ".
a d da?monem faotum est, puta, Obmutesce et exi.
*
tirrraom
Uode e.tiam a d d i d i t : Quia cum auctoritate ac poies . * ,
tfiie imperal spiritibusimtnundts etexeunt. Cum au * , .
toritate quidem, eo quod juberet ; oum potestate
vero, eo quod efflceret, q u o d vellet.
f

1 1

Vere. 28. Exivit autem Galilmm. Dictum est de

hoc quarto j u x t a Matthaeum capite.

'

.
. '. .

CAP. I I . De socru Simonis.

0}
. ,
Vers. 29. Et ttatim Joann*. Qua de causa eo

veneritsuperius dictum estoctavojuxta MattbeBum
.
capite.
' .
Vers. 30. Socrus autem Vers. 31. ipsis. De bis
* ,
quoque dictom est eodem capite. Vide autem quod
T J #
Cbrietus saapius o b aliorum fidem confert aliit
, OcpasovwPKt
sanitatem, quando futurum est, ut is quoque cre , , \
dat q u i curatur, et potest ad se venire, aut
' , ' .
propter eagritudiaem, aut propter iatempestivam
.
talem, aut etiam propter ignorantiam, Nam et bic
alii eum deprecati t u a t .
Suscipiamus igitur et ooe Christum sive sermo , >
nem ejus, u t febrim aifectionum#ia nobis exetia, ,
guat. Susceptoautembeneficio ministremus ei.cu , >
rando pauperes. Quidquidenim, inquit fecistU uni jy , . #
exhis fratribus meisminimis, mihifecistis**; minis- , , < >t r e m u 8 e t h i s q u i eum imitantur quasi disoipulisip , Aurxesiu8, ut et i l l l pro nobis deprecentur.
, ^
.

GAP. I I I . DeeuratU variis langoribtu.

. .
.

Vers. 32. Facta

autm vespera Vere. 33. ja*

" i b i d . 35. " I b i d . 36. * Matth. X X Y , 40.

Variae lectiones et n o i a .
(18) Porte, .

(19) *0 . .

(s) Etiam nunc. Corrige, novam. Hentenius loco videtur invenisse .

781

COMMENT. I N MARCUM. -

78*

CAP. I .

nuam. Dictum eat et de his capite nono j i l x t a Mat

&

tbaeum.
Yerg. Zk.Et curavitejecit. Marousquidem dixit,
, ,
quod muitos curaverit.Mattheeue w o q u o d p m n e s ,
. ,
Similiter autem etde daemoniis dixit Marcus, quod
, *
daemoniamulta ejecit ;Matthaeue vero quod spiritue
, { , , .
e j e c i t , puta omoes.
eouiv ;
Quld ergo dicirmis? Quod Multo* e t Multa,
,
addidit hic Evangelista, non quod aliquoa proteis
3, *
miserit Dominus, q u i n curaverit, aut daemonia ali*
, ', ,
qua reliquerit, sad tantum, u t ostendat Marcue,
,
quod multi fuerunt q u i sanati eunt, muitaque eje*
'. , - cta deemonia. Considera autem quomodo d m o ' ,
niacum esse, non coajungat aliis iniirmitatibus,
.
sed hoc per se ponat taoquam i d qaod m i e e r r i m u i *
Best.
Vers. 34. Et ipsum. Prohibebal ipsa de sa
. (20) ^ ,
loqai, clamantia sicut d i x i t Lueas et dicentia :
, (21)
Tu e$ Chrisius Filius DeiLoquebantur
w o dtf
, , ,
eo qooaiam noTeraai ipeum ease Gbrietam, icat
. ' (22),
rursum dixit Lucas. Cogaoscabant autem p e r r a *
, .
d i u m divinitatis, q u i i n eos ad m o d u m ignis jaoie , batur. Noa sinebat etiam ea loqui propter c a u , *
sam quam superitis reddidimus, u b i obmqtescety
t f a , ,
fecitspiritum i m m u n d u m bominis i n Syaagoga Y6~
,
xati.
.
.

Kol

1 7

,8

, ,

,
,

(23)

* , .
.

, .
' ,

,
,

, ,

, .

(.

'

Vers. 35. Bt summo mane orabat. I n crepusculo, boc est, oum adbuo nox esset; s u m m u m ma-*
ne enim crepusculum est sive dilaculum. Sioaim
alibi quoque dixit Joannes, qaod Maria Magdalene
G venit summo mane cum adhuc tenebra estent . Ve+
r u m Marcus quidein boc locodixit, IQ crepusculo;'
Lacas vero : Facto die
NOQ est autem eontradi*'
o i i o ; n a m valde mane et crepuseulum est, et diaT
principium.
Abiit autem i n desertum locum, ut nos cfoceret,
quod si quando admiratione digna fecarirtua, l a u dem a b n o m i a i b u t fugiamue: e i a b a l i i t eegregati,Deo q u i nobisbeneficium coatulit gratias agamus,
ac depreoemur u t Ulud i n posterum oonfirmet*
Undelocas desertusorationieonTeniensest, eoquod
distractionem non afferat.
10

Vers. 36. Et proseeuti smt Vere. 37. Quaerunt. *

Marcus quidem a i t : Simon, tt qui eum illo erant
prosecuti invenerunt eum. Lucas autem, qaod

*
,

, . D t u r b

, ,
(. .

, , ,

Mattb, , 16.

" Ibid.

" Luc. , 41.

. Verisimile ergo est, utrumque

Joan. x x , 1.

8 1

Luc. lv, 42.

Variae leclioi^es e l notae.

(20) . .
(21) . .

factum

eese, et p r i m u m quidem discipulos boc fecisee,'

deinde vero turbas. Eteaim disciptdis, u t q u i fer-ventius amabant anticipaverunt, dicentes de
t u r b i s : Omnes quxrunl te. Vide autem quomodo 86
cessio desiderabiliorem eum reddiderat.
Yers. 38. Et ait egressus $um. Oppidum vel
civitas est, quae muros babet; pagus autem slve'

(22) . .
(23) omittit ,

Luo. , 42


Ufcl anft vi0ttfl HMti Cftfet; VATO

781
*

quod h i c ponitur, yicos sigoificat m a j o r e s , aul opp "

*ilanij4iana,qaet vioi ei oppida Tidari poeeun t :

, ,

parum q u i d a a moria oiaeta, p a r t i m a a t e m murit

, * , , cv .

earepUa. Abaamai, iuqoit, in hos etiam ,

ad h a e oppidula, ut in ilui qaoque prodicem. L u -

c a a T e r o genus quoque prdicaioaii a d d i d i t cticens:

Oporfcl me ommmiiare regnum Dei , quod vidalioet appiopiiiqaaTarii, ut super credeotea regnet,
jeiBadnodum oirea prinoipia predicationU Cbritli i n Bvaagelio juxta Matthmnm dictom e e l Sed
MQBCUS quidem babet: Egretnu nm; Lucas vero,
irYmn fton **. Sed Teriaimile att utramque diotum
(Biaee, Bano booy HUBO aitfem illud. Et quia duo
y w H i m araa* i * Ohritio, quod dioitur : Mutu*
sum, intelligitur tanquam homo; quod aute, |
Bgrwm sum, quati Datn.
T n f c 39. Et prcK&cabat -~ &cMat. doctrina
Waatbat a d mtraoula, ut qooi noa aUrabebat
sermo, attraberet miracolorum potentia, at ut iefi ooaflrfuarat

'

, *, * * *

'

'

MOTOWOV

,
.

pcv

* '#-

, .

(34) ,
, {

Simul etiam flgora nobls fuit, ut non eolum de

tfftQte toquamor, Teram etiam operemur.

,
, .

CAP. IV. De leproso.

. '. .

Vaia, 40. Ei vmU mundar*. De boo leproso

.
djctum eat saxto juxta MaiUueum capite. Videatur

ajtftm Kyaageliite aliquantulum oiroa tempue ea- .
Mtto^hiajiiadiscrapaxe^ MaUbeuisiquidemante- quamPeirifocrum oararet, ponit eaqu deleproao G
,
sqo{ . Varcus ? a l Luoas postea . Veruimile
,
est autem bos miracolum tantum parscrutatoe esse,
. ' . 4
t4.de tempore inagoopere ouraete, re Tidelicet
, 7
non neoessaria: qood et alias frequeoter fecarunt
, ^
m

4 .

Yera. 44. Je$us autem Yert. 42. mundatu* est.

. fi
^ .
SJMiUiar et de hoo ibidam diolum eat

.
Yeta. 43. Bt comminatus Vere. 44. Uti$, Commnatoa eat e4 dtiobui cecia. Quesre antem enar- ,
,
imtionam daeimi teptimi otpitU juxta Mattbasum,
$ . ' & * *
in quo de comminatione diottim est. Emisit vero
, , .
ajun * ooxupactu , hoc eai amaadayit.
>^
P a bia au|em feqaiuitur data eti ioterpre6 ,
t%tio predicto sexto oapiu.
Vew. 45. IUe autem ~ undiqu*. Gum gratus D . ,
^ ^, *
esaa yettet leproeut, non tulit ut benefioium silentio
,
tegeretur, sed pradioabat multa de Gbristi pob>
,
stite, at dwsamiflabat verbum, qoodad eumdixerat
, , , , ' G^istut puta : Volo, mundare, taoquam per au~
, ( 2 5 ) 6otoritatem faolum, statimqueia opue deductum.
, " ,.
Vwiebantautem uadique adCbristum, utpotefama
.
a d omnee perourreote. Dicit eaim Lucas, q u o d
,
peryagabatur magie d e illo r u m o r , boc est f a m a :
,
,
et laborem vincebat cupiditas v i d e n d i eum, qui
fT

adeo d i T u l g a t u s eeset.
i b i d . 48.
" ibid.

Mattb ui. 4, 14.

Luo. , 3 8 ; , 12,

Luc. , 15.

YariaB lectiones et notae.

(24) Forte seu .

(25) ', habet .

COBMIBNT. I N MARCUM. -

785

oY . ' , * , -

diee, hoc eat, preeteritisaliquot diebue.

Yers. l . audiium est= esset. In dom msh
dam.
Vers. 2. Etstatimjanuam.
UbiaadLweiitquwi
i n domo erat, oonourrerunt putantos quod i t a
facilius ad eum accederent. Tot autem congregati eunt, ut j a m neque loca q o s circa j a n u a m
erant(boc estvestibulum domus) caperent reliqaoe,
impletajam ipsa domo.
Yers. 2. Et verbum. Videlicet doottittfe.

. .

,

. ',

. , -

, ,

, .
. .
. '. .
. "
,

, .

- .

,
* '
| , |, , $
, , '

CAP. I L

C A P . I L . 1. Et po*t tffes 4%**. Fott

CAP.V. Dtparulytico.
Vers. 3.* Vers. ik.jaetbat, 3 * 1 * * *
his posuit L u c a s " ; Matthaae r e r o d e t M t o taftehs,
reliqua simillter retnltt .
Yers. 5. lniuitu* ptccata tua. BktriM esi
hig decimo tertio j u t t a Mattbeum capite. Bal a t
tem paralyticue similuer quieunque aoirjue fotm*
tias ad Y i r i a t i s opue habet immobiles. Quod wk p t #
quatuor evangelittai a terrenis elevotar, * t dttiiittatur, sive bumilietur coram Cbftsto, a o d M 6 t
ipee : Bemma swU tibi ptccata tua.

Yers. . Erant autem Vers. 7 Deuto t Dictuia

68t de hie ibidem.
. ,
Vers. 8. siatim efs. Spiriturn vocatblc d i t l .
nitatem : tanquam Deus enim cognoTit cogitatio.
nes eorum.
; ,
Yers. 8. Ut quid AiPC Vers. 9. ambulal Siuil.
Q liter et de boc dictum e s t
* .
Vers. 10. Ut Yers. I I . domum tuam. Et
.
de bie quoque data est predicto capite i n t e r p r ^
tatio.
. *
Yem. 12. surrexit vidimut. Et h c ibidem
. , ' ,
explanata sunt. Nunqaamautem vidimue, videlicoi
, .
ab aho, q n i admiranda operaretur.
. ,
Vere. 13. co$. Egressas est fagiens plausato
, .
de miraculo, ot cupiens a l u r b a eepararL
.

. '. .

Jv. -

.
.
* .

(26).

$ , ,

. ,
.

Lac. , 18.

CAP. Y I . De Levi publicano.

Yers. 14. prcBterien* etnn. Lavi bio e t t
Mattheeus; erat enim binominis, de qUo particularius dictum est decimo quarto capite Evangelii
secundam Mattbaeum. Yide autem quomodo 608
q u i d i g n i eunt eligat, quasi margaritaa lato
jacente8.
Vers. 15. factum est etim. Etiam de hie
omnibue i n eo capite require.
Vers. 16. Vers. 17. ad panitentiam. fitiam
h c i n eo capite declarata eunt.
fteprebendebani
antem Ghristum, quaal n i b i l discriminis facienteifc
inter aanetum et eum q u i j u x t a legAm ptofoiiuf
babebatur,non agnosoentes qood tupralejjls cofistt*tudioem pmatarat bnoEittiitatis gralfiBBk Im i i ^ u i dem prayum ejiciebat; Ghristua tero iinmatabat

Mattb. , 2.

VariaB leotiones et notaa.

(26)

Ad pmiimiiam,

qood Hentenius habef neatar meoram agnotdt.


-OsttndK 6rgO qnod

2IGABENI

788

n o n qaasi j o d e x , #ad quaei k , * . -

medicas advenerit; ideo etiam cum infirmia vervabator.

Vere. 18. Et erant Vers. 20. diebus. Etiam
do his inyenies supradioto capite.

(27).

jrtpl

. ,

, ' .

Vers^ 21. Et nemo fit. Et baeo quoque parabola eodem capite declarata est.
Vers. 22. Nullus prceterea miUendum est. De
hac sipajliter parabola q u s r e eodem capite.
V e r i . 23. Et factum est Vers. 24. ticetl Quaere
de bis oirca ftnem viceeimicapitis i a Evangelio
sacundum Matthaeum.
. f Q u i post operatiooem i i i immobilitate a n i m i
constituti sunt, sermonee deoerpunt ab bis quae
facta suat, b i i q u e pte a l u n t u r ; Sabbatum enim a d
otiumfactum^mmobilitathanimisignumestquemadmodum dies preecedentes, operatioois, propter
laborem.
- Vere. 25. Ei Vers. 2 0 . erant? Hanc quoque
historiaox eo loco quaere.
Istum autemAbiafthar Regum bistoria Aohimaleob
v o c a t ; bber autem Psalmorum Abimelecb*. Maaifestum ergo est quod binominis fuerit, utroque
modoappellatus* Acbimelecb vel Abimelecb, quemadoiodum et alii Hebraei. GogDomea vero Abialbar
babuit a progenitoribusdeductum. Ideo filius quoque ejas similiter Abiatbar vocatus est.
f Abiatbar iste princeps sacerdotom dicitur :
Regum autem historia Acbimelecb sacerdotem
fuisse tradit **. Verisimile

. h
.

CAP. V l t . De eo qui habebat manum

t A P . i l l . Vers. 1. Et Vers. 2.
c t u m est de hoc vicesimo primo j u x t a
capite.
Vers. 3. Et ait Vers. L tacebant.

aridam
eum. D i Mattbeeum
Horum i n -

* PsaL , 1.

4 1

.
[

(29)

(30)

T f

, , ,
, ,

.]

.

rv

*^* -

, . , , >

xai

'&

' .
[

(31)

. ,

,
,

ccffjV

, * '* ,

) , * *

^.]

. ptton

.
. '. .

terpretatio data estpreedicto capite. A n i m a m autem ^

dicit nunc bominem, aparte l o t u m intelbgens. Inlerrogat enim an hominem liceat a morte servare,
an occidera.
Vers. 5. Cumque circumspexisset altera. Jam
hflec s i m i l i U r dicto loco explanala sunt.
Vers, 6. Et egressi Vere. 7. inar*. Preeterea
etiam baec.

; )

argO est Abiatbar re- ^

ijiiievisse, cum Davia i n d o m u m Dei ingressue est,

vel propter s u m m i sacerdotii praestantiam, vel ob
imbecillitatem pras senectute. Achimalecb vero tunc
ea quee d i v i n i cultus er&nt exercuisse: aut quod
aliis sacerdotibus praestantior esset, aut quod sua
sorte iliis diebus curam baberet.
Vern. 27. Dixitque Vers. 28. Sabbati. Etiain
beec i n dicto capite declarata sunt.

. , *

* , . ,

.
. " .

1 Reg. x x i , 4 , 8.

Variae lectiones et notae.

. .
. .

Hffic margiae habet .

. .

(31) Haec inferius i o textu babet post oU-

. Ibcfpit autem eio: * - . .

njargine hmc exbibet .

COMMENT. MARCUM. -

780
,

, , .

.

**

790

TransJordanem, idest,qui habitabant ultra Jordancm.Secuti sunt autem : h i q u i d e m laoguidos detqrentes; illi v e r o u t ipsisalutem consequerentur, aut
miraculaviderent. Necsoli nebrei,Terumetiamalienigenae Idumaei. T y r i i , et Sidonii. Alienigenae ergo
emebaatad eum, cognati vero J a d s i ad se vententem magis persequebantur.
Vers. 9. Et dixit Vees, 10. infirmabantw. Ut
sibi deserviret, ad ascendendum i n iilam,ne e u m
torbarent.

* rcipav .

, , ,

CAP. I I I .

Vers. 7. Et multitudo magna Vers. 8. eum

(32), , ^. ", ,
/ . > ,
,

Vers. 41, Spintus quoque Vers. 12. fdeerent

Cum di vinam ej us potentiam cognovissentdsmones
procidebant ac prsedicabant eum esse Dei F i l i u m :

,
. ,
, ,
.

[

(33) ,

. ]
,

^ .

>

m p

e r i u m illlUS m a D i f e s t a n d o ; h o c

autem, ne sa torqueret deprecabdo. Silentium ergo

illis imponebat, ne se maDifeHtum facerent, Judmo*
r u m invtdiam accedentes.
Queere autem i n principio p r i t o i capitis, quare
i m m u n d o spiritui sit interminatus, etaliasinvenies
causas ; sed et vicesimocapitejuxtaMattbaum in?
terminatus est turbis ne se manifestum facerent",
queere ibi quoque enarrationem.

CAP. . De electione apoitolorum.

Vers. 43. Et ascendit Vers. 15. dceinonia. L u cas autem dicit, quod exivit inmontem ad orandum;
,
et eral pernoctan* in oratione Dei. Cumque factus
$ .
, Q esset diesy advocavit discipulos suos, et elegit duodecim ex eis, quos et apostolos nominavU \ etc. Per, ' ,
noctabat enim i n oratione a d D e u m : instruens
, . nos, ut si quando aliquem electuri eumus, i n ora , ,
tione pernoctemus, quo is quidignus est innotescat,
, (34) , , ne communicemus peccatisalienis. Elegitautemex
, utv .
omnibus credentibtis i n ipsum quos voluit, puta
'
digaiores. Elegit item el Judam Iscariotem, u t q u i
, , , .
tunc boous erat; ostendens se bonum recipere,
,
donec malus efflciatur. Et quanquam praeoognoscat
, ,
quod futuram est, non tamen ob futuram pravita*
,
tem eum abjecit, q u i ounc bonus est, eed propter
^,
virtutem preesentem sibi familiaremfacitiUup etiam
,
qtd malus futurus est.
. *. .

.
,
.

** MaUh. x n , 16.

, *

Potestalem intelligit virtutem

L u c , 12,13. " Joan. i . 42.

Variae lectipnes et notse.

(32) Mulla hicdesunt apud Hentenium.

(33) Qaeebic incluea sunt, exciderant ex cod. A

curandarum

eBgritudinam ejiciendorumque d s m o n u m . Deipdfe

propler falsos apostolos, nomina quoqae ponit apostolorum.
Vers. 16. Et imposuit Petrut. Atqui i n Evangelio juxta Joannem discimus, quod quando p r i m u m
frater ejus Andreas duxit i l l u m ad Jesuta, i n t u i t u t
eum Jesus d i x i t : Tu et Simon filius fona, tu
berisCepkat, quodest,
riqmsinterpreteturPetru$ ,

ob repetitionem , .
(34) N i m i r u m up(* i

791

EUTHYMq 8 G A B B M

7W
yerfjUniJaetftTrgOtra

fnurj, ounc autem vocare eum Petrum.

Queere autem decimo nono oapile j u x t a Mat(frffium expositionem eaumerationisaomiaum d u o deciia apoetolorum, et omnia suo invenies ordine,

. ,
, .
(35) ( xgyorXgfy
^^
*,
Xoyov .

Vers. 17. Bt Jaeobum frairem Jacobi. coo>

m u n i c o g D o m e n asciscitur: et propter eot q u i eequuDftrar hoo aatnmitur.
Vers. Bi impoiuii tonitrui. Sieut filius i n i q u i latie dicitur q o i iniquus e s t : et filius perditiooii,
perditus ; et iilius pacis, pacificut: ita quoque filii
tonitrfli qui t o n a a t : tanquam tonitrauqaenim de
cwlo 4n4itum> b i divina tonarunt d o g m a t a ; Jaco
j>u* quideca sine scriptura, Joannes vero scribeodo,

Jtyanergea autem Hebraicum nomen eet, quemadjoodwn et Cephae.

. 18. Et Andream Vers. 19. Ulum. De his
o m n i b u t dietam est prdiclo decimo nono capite
j u x t a M&Hbcaum.
V t M , 20. Bt ve*iuntmanducare. d o m a m eu*
j e t d t j * *delw,
Ver#,2t. EteumQudivent-* eum. Cum auditaent
domestici ejus multam cpoyeaireturbam, exieruat
u t eum cobiberent, ac probiberent ne ampliua sanaret. Fortassis autem erant b i fratres ex Josepb,
aut alias cognati.
Vere. 2 1 . Dicebant in exessum versus est. D i cebapt a u i d a m i a r i d i , quod deaiperet, quia se totom
ad dandas aauitates t r a d i d e r a t : bumanitatem d u
ceatesfurorep, et mbericordiam facientes crimen.
t t yere b i insaniebant. Sic ergo intelligitur hic
sermo, quod exierunt aui, ut prohiberent eum.
A l i l yero q u diota sunt aliter inlerpretantur,
qood exieruat sui ut tenerent eum ne discederet:
dicebaatenim quidani,quod excessisset aivediaceaisaat a se propter turbam.
Yel, exierunt ut tenerent cum eive a d j u v a r e n t ;
(Ucebantenimquod excessisset sive dissolutusesset
a vigore corporis pr n i m i o labore.
Vers. 22. Scribce etiam domonia. Hoc et Pharisi dicebant vicesitno secundojuxta Mattbaeum
capite; et i b i q a n r e expoaitionem.

.
, .
.
. * ,
, , ,
, *

.
, ,
* , .
, .

.
,
.
. ! , , &
, .
' , ,
.
" . " 2,
, ttcoaWc* mt
, ,
, ,
pMttvopivoi. ^
.
" | ,
, *
. , ,
' .
" , , >
. , #
, .
.

, .

Y|s. 23 Quibm ad se vocatit illU. exemplii _

.
ftt nU^ilitudiaibus.

Vera. 2Z.Quomodo potett ejicere ? Dictum est de
;
his boc oapite,
.
Yers, U.Etti
Ve-ri. tt.illa. Etiaxnde bis dis .

f u u t u m #8|.

Ver. 26, Et*i habet. Quare etiamde bis prav

dicto w i t e .
Y f ^ , 27. Nemo diripiet. Haeo quoque ibideai
iategre deciarata suat.
VoM. 28. Amen Vere. 29. judicii. Bme praterca optimam i b i aacta euot iaterpretatioaem. In
e

. ^
.
.
.
-- **. " )
.

Variae lectionee et notae.

(35) ftmov . .

793
p*

COMMENT. MARCUM. ~ GAP. IV.

*t

7M

, . , iemum, hoc eet, Nonquam. Judiciom vero dizit

nunc condemnationem. Deinde addit etiam quare

pradicta dixerit.
. " , , Vers. 30. Quia habet. Dicebant hoo, affirman .
tes, quod Beelzebul baberet
" .
Vers. Zi.Et veniuntYers. 2Z.quctrunt te. Quare

de his circa finem vicesimi tertii capitis seoundum
.
Matthsam.
.
Vers. 33. Et respondit Yers. 35. mater est.

Rursum sane et de bie omnibus exacte invenies su (36).
pradicto capito.
fHaecautemdixitnonabjiciens omnino matremetfratres, sed ostendens quodomni cognationi corporJi praponi debei a n i m s familiaritas.
.
.

.
C A P . IV. Vers. i . Et iterttm in mari. Ibi etiam
. ,

de his quaere. Sedit autem, volens ita omnes bsbere,
, , nullumque post tergum : et a mari piscabatur eos

qui in terra erant.

Vers. i . Omnisque erat. Hoc est, stabant i n l i t tore, eicut dixit Mattbaeus * .

$ .
^. " ,
.

CAP. IX. De semine parabola.

. '. *.

Vere. 2. Et docebat multa. Dictum est de bia

parabolit Ticesimo quarto capile juxta Matthaam.

.

.
. ", .

Vers. 2. Et dietbatVers. 3~Ai*tite. Shre, aoimadvertite.

Vers. 3. EcaVere.
8. eetUum. De biiomnibui
.
dicto capito ad yerba singula diximue.
' .
Yera. 9. diotbat audiat. Qui babet aure i n . ,
tellectuales ad intelligendum intelligat.
, .
Vers. 40. Cum parabolam. Qui cirea iponm
" . , ,
erant, hocest septuagintadiscipuli. interrogabanl
. '
autem de parabola, q u Tidelioet ataet hmc para ,
bola, ticut tcripeit Looaa .
, fypaftv .
Yert. 11. Et dicebai Dri. Dictum eet dehoe,
.
eodem capite.
.
Vers. 11. lilti fiuni. Foris aesa diott eos qai
. "
saot extra fidem in ipsom. Iu parabobt vero float
,
omaia, quiBvidalicet ad doctriaam pertinent.
, .
Vers, 12. Ut inUUigant. IUud: Ui videnies vide . , " ,
ant, reduplicatio est, pro eo quod ett, Ui yideant
, , " .
SimUiter iUud : Audi*nte$, boo ost, Audiaut. Dieii
, ' , , ergo: Ut videant quidem doolrinam, tanquam at
. ,
*, * JJteoti ad eam ; non ceraant aatam eam, utpote
parabol obtcuritate oontectam, eo quod oo
, (37)
, - g o i t i o i M e|m indigqi etsent, quaei immedicabUes.
B o ikem maaifeslat atiam quod aequitor.
, .
c

4 9

.

, ,
.
.
> .

dieto aatem Mouodam Matthnum oapMe, atta

pooitor reepooiio, et yerisimile est atramqae dl*
otam faiste a Cbristo.
V e n . 12. Nequtndo peccata. Diolom est da
boo, looo tnpra dkto.

Hxtlfa. i t i , 2. * L a c . T I U , 9.
Variae lectiones et notaB.
(36) Quod bic ex sui codicie margi^a addidU
. Ita
scbouam Heoieoiut aeuter meorum agnoscit.
Possiaus, . 75, et mea Mosqueasi editioae,
Cataaa Yictorit Aotiocbeoi ita legitor :
. 56.
if%)

, ^ 0)Tf ^

(37) '

795

ZIGABENI

Vers. 13. Et ait cognoscelis 7 Omnes parabolas,

quas scilicet i n processu dicturus erat. Si hanc
nescitis, quomodo illas cognoscetis ? Hoc autem
dixit, quo attentiores eos redderet, ipsosqUe excitaret. Deinde interpretatur dictam parabolam.
Vers. 14. Qui seminal. Scilicet doctrio.
Vers. 15. Hi autem viam H i , qualea ? quo*
dicturus est.
Vers. 15. Ubi eorum. Ubiseminatur verbum,
boc est. quos seminatur. Dictum est antem de
bis praedicto capite.
Vers. 16. Et hi Vers. 17. offenduntur, Dictum
est de bis dicto capite.
Vers. 18. Et hi Yers. 19. efficiiur. Similiter
quoque de bis dictum est.
Ver8.20.ZTi proeterea centum.Oictam esl de
hie.
Vers. 21. Et dicebat ponaturl Votitf, hoc est,
adducitur, aftertur, Dictum est autem de hoc, capite
quinto Evangelii secundum Mattbaeurb, post beatitudiaes.
Vere. 22. Non manifestetur. Quod noa maaifestetar.
Yers. 22. Neque veniat. Neque fait, inqait, eecretum, ut omoiao secretum esset, sed ut qaaadoq u e i a propatulum yeoiat. De bocautem dictum est
decimo capite secuadum Mattbeum.
Vers. 2. St qui$ audiat. Superius de boc
tractatum eet.
Yers. 24. Et dicebat audiati* Videte, boc Q
eet, Atteadite.
Vers. 24. Qua mensura vobis. Qaa mensura
metimini atteotioaem, i a eadem metietur vobis in
cognitiooe,bocest, quantum intuleritie attentionis,
tantum coaferetur vobis cogoitioais.
Yers. 24. Et addetur vobis guiauditis. Nec solam
per baac measuram, verum etiam atoplius.
Yers. 25. Quincunque enim ab eo. Quiouaque
babuerit atteatioaem dabitur ei cogoitio ; et q u i
habet, semea cogoitionis auferetur ab eo.
Quemadmodum enim studium auget tale semeo,
ita segnities c o r r u m p i t
Erangelio autam secuadum MattbflBum hmc
alio modo dicta sunt, et j u x t a alium intellectum.
Vere. 26. Et dicebai Yere. 27. neseit ille. Re-
goum nunc Dei seipsum appellat, tanquam regem
et Deum. Similiier et hominem se vocat, utpote
iaoaraatum. Semen autem evaogelica praoepta.
Terram vero bomioes terrenos, attamea b o a o s ;
a a m de solis b i s flt bic sermo. Somaum quoque,
requiem. Excitatur ergo, noote quidem, dum permittit loduci tentationes, q u aos ad gratum Deo
obseqaiumproYocant. Nox eaim teatatioaes suat,
propter obscuritatem Iristitiae. Die vero, d u m per

796

K a l

. , ;

; ,
. pvfcfr
.
. .
* . , ; .

.
. xxi npl *
.

T*WTW

.
.

TOVTM.

; ", ,
. *
.
. (38) $.
' . , . , *
(39) , '

ffotf

.
.
. |
.
. , , ***
.

, **^
, , *"
.
. *
, .

' . * ^

, , fc*
, '. 7*?'
, (40) 4 ^*
.
,

ifflh**

, ' .

. '

, * *
(41)
,

, . 1**?

, * * *"
* *>
, ,

, *7*'
* ,

Yariae l e c i i o n e s et notae.
(38) Apud Hentenium hic versujj uno scholio
plicatur. Ergo desunt bovc quatuor yocabula, qucB
explicaat .

tift

, . /

(39) , .
(40) , abest. B.
(41) , absunt .

797

COMMENT, IN MAKCUM. CAP. I V .

708

r6v
/*
, utiliora coasolatur, quae nos a d virtutem e x a c u u n t :
nam haec diem significaot, propter illuminationem
^ , leetitiae. Geroiioare vero segetem, et i n altum sur
gere dixit, d u m igoorat is q u i seminavit, sponta , .
neum opus manifestans germinationis atque cre
menti : quodque j u x t a voluotatem et juxta
, ,
neoessitatemgerminataccrescit;ethocmanifestum
. )
est bis queB sequuntur.
.
Vers. 28. Ultro in spica. Herbam quidem ger . ,
minant, qui virtutis principium demonstrantes, a d
,
certauiiaa s u a t a d h u c delicati. Spicam vero, q u i
f r i ,
i n boQO progressi, et ad sufferendas contumelias
<
dariores effecti s o n t : spica siquidem internodiis
7* (42) distinguitur, et recta i a altum erigitur. Pienum
, ). ,
Q antem frumeatum, q u i perfectam virtatem f r u .
ctificant.
. Vers. 20 Cum autemmessisCum
productus
. " ,
/ t o r i t , sirecum matur uerit: hoc est, u b i omnes q u i
, , ,
fructura sun t allaturi fractificaveriat.Falcem vero di .
cit verbum, quo mundi imperabitconsummatioaem.
, , Messis aatem, collectio justorum est; h i enim
, .
fructus eunt evangelic eegetie.
.
Vere. 30. Et dicebat illud Conferemus boc
; (43),
est, exemplo manifestabimue.
, .
Vers. 31. Est sicutgranum sinapis. Quaere autem
'
.

,
totius bujus parabolee expositionem vicesimoquarto
.
oapite Eyangeliijuxta MaUbum.

.
" .
Vers. 3 1 . Quod dum Vers. 33. nidificare.
C
i
inyenies iater parabolae
/ .
dicti ykeaimi quarti eapitis.
.
Vers. 33. Et hnjutmodi audire. Proat d i g a i
. eraat et apti ad audieodum. Diotum est autem de
OVVTI , .
boc praedicto eapite cirea finem parabolarum.
l

. .

o l

Vers. 34. Sme omnia. Ibidem o m n i a beec da*

clarala suat.

. . .

CAP. X. De increpatione venti et marii.

Vers. 35. Et ait Vers. 36. navigio. - Ut erat,
6> . boc est, Sicut sedebat i n a a y i g i o ; i n eo enim, sicut
, . , T J
dictum est, sedens docebat. (Juod autem dicitur ;
, , ,
In die illo, perinde est ac si dixisset : In uno die*
. (44) , '
rum, sicutbabetLucas".Neque e o i m i l l u m innuit,
' , ' i n q u o d i x i t parabolas, sedalium, quo facta sunt
, rj
diceotur, sicut etiam i n principio tertii

- . capitis j u x t a M a t t b s u m signiflcavimus
. , , -

.
. ' ,
. , ,
,
' .

Vers. 36, Sed et alice Ulo. Cum illo puta navigio(oam , quod nauim sivenavigium sigoificat
Greecis aeutrum est). A d d i d i t autem de aliis,
absque causa, sed u t osteadat, q u o d sua disposilione eolum boc navigium periculam eustinuerit.
Vers. 37. Et oritur impleretur. Dictum est de
boc, capite uodecioio j u x t a Mattbsum.

.
17

Luc. yui, 22.

V a r i Jectiones et n o t .

(42) Gloss. Labb. Nodus : .

(43) l t a e o i m leguat codices , B , i a textu.Erga

paulo aale etiam exjdbere debebaat,

(44) . .

^ ^ * .

799

MGABENI

Vew. 38. Eterat. . 39. maona. Dictum att

ibidem de his omnibas.
Vers. 40, JEK d i x t i Ua f Ut q u i d ita timetif 7
cum me vobiscum habeatis, q u i possum de m o r t t
servare, et o m o i a possum.
Vere. 40. Quomodo fiduciam t F i r m a m a c i n dubitatam.
Vers. 4 1 . Et iimuerunt * i . Etiam d e h i s i b i
dictum est.

. TCMTW
,
; , *
' , -
, ;
, ', ^.

GAP. X I . De Ugione.
CAP. Y. Vere. 1. vemrtmi Gadarenorwrn>
Dictam est de bis duodeoimo Evaagelii j u x t a Mattbaeum capite.
Vers. 2, egreuo V e n . 3, monumentu. I b i

etiam haec quaere.

Vers. 3. neque Vare. 6. adoravit eum.
Glara s u n t b a c et manifesta.
Vers. 7. clamans Exctlsi t Qumre i n dieto
loeo.
Yers. 7. Adjuro
torqueat. Sane hoc qooque
licebit ut inde cognoscas.
Yers. 8. Dicebat komine. Multit d o m o n i b u i
imperat quasi unus eiaet, proptar imbaeillitatem
ipsorum.
Vers. 9. inlerrogabai sumu$. Homiaem
quideminterrogabat, ted pervenit questioadmultttudinem dmonum,qui i n i p s o e r a n t :ideo quoque
respondit multitudo i l l o r u m . Legio autem propter
multitudineitt dicti aant. Proprie enim legio m i l i -

*> \ .
.

.
. - *. ,
.

. #

.
, , , , .
. *
.
. , .
, (45) ^.

t u m a g m e n ett. terrogabatvero, u t cognoteerenl Q , ,

.
q u i prnsentes erant, q u o d m u l t o r u m daamonum
habitaoulum erai unus b o m o .
Vers. 40. deprecabaiur regionem. Lueat
*
vero dixit, q u o d e i i a m deprecabantur eum, n e j u ,
beret ipeit at i n abyssum irent " Veritimile est
. ,
autem, quod et boc et i l l u d depreoabantur.
.
Yers. 11. Erat autem Vers. 13 in mari. De
" $ . ^,
bis particularius d i c t u m est p r a d i c t o capite duo >
decimo.
.
.
Vers. 14. Qui vero pascebant quod acciderai.
.
Similiter et de bis dictum est.

.
Vers. 15. Et veniunt timuerunt. Lucas autem
, ,

dixit etiam : Ubi invenerunt eum sedeniem * , puta
.
ad pedes Jeea.
.
Vers. 19. Narrabani dctmoniaco. Qaomodo JJ
.
fkcta fuerat i o e o mutatio ac sana mens.
. .
Yers. 16. Et de porcis. Quomodo b i perierant.
.
Vers. 17. Cceperunique eorum. SimUiter et de
.
his dooet capitulum i l l a d .
' . " VOTS. 18. Cumque ascendissei eum eo. Gratus
, ,
simu), et demones timens, ne sine illo inventus,
,
r u r s n m eis traderetur.

Yers. 19. Jesus autem misertus tii iui, Dimit l t e u m abjecto tane ab eo bujusmodi limora, quod
Luo. T i u 3 1 . " I b i d . 35.

. ,
' ,

YarioB lectionee et n o t .
(45) . .

COMMENT INMABCUM.

.
, -
, .
* '. .
lltpi

*, .
Cootroi.

q u i erant i n domo et patria sua, dooeret miraculum.

N o n d i x i t autam : Quaata tibifeoerim, sed : Quania
tibi Dominusfecerit, Patri miraoulum ascribens ac
docens noe, u t egregia virtutum opara Deo attribuamus.

Vers. 20. El abiit mirabantur. Christus m o desti causa Patri miraculum attribuebat : q u i
autem curatus fuerat, cum gratus esset, Cbristo
ascribebat.
GAP. XII. D* fitia arckitynagogi.

. g

. ' ,

80*

, auderentadeuoidemottes accedere, e t u t i l l o s ,

6% * t d ha $
.
, , * "
, , ,
.

CAP. V.

, ,
>, .
.
* . , ,
.
. . ^.

Vers. 24. Cumque Jesus navi trajecisset Vers.

23. in extremis est. De boc disputavimus decimo
quinto capite Evangelii secundum Matthaeum. / n
extrtmi* e*i,bocetiwmfteimumexhalat spiritum.
Yert. 23. Ut veniens viveret. Per hyperbaton
ett o r d a w r b o r u m : quod videlicet deprecabaiur
eum m u l t u m , ut venjene, impoaeret i i l i manus,
e t c , deiade addatur, quod i a medio e t t .
Vers. 24. <U>iil. um. Coarctabant eum, ait
Lucat , . t i v o impellebaot.

GAP. X I I I . De mulieresanguis profluvio laborante.

, * Q

Vere. 25. mulier. Vers. 27. yus.

Caput boc manifestius proposuit Lucas : quaere
ergo apud eum enarrationem vicesimo sexto
oapite.
Vers. 28. Dicebai talva ero. Dictum est de boc
decimo sexto capite Evangelii secundum Mattiueum.
Vers. 29. coniinuo flagello* CognoTit i a
oorpore, q u o d , ex quo j a m non fluerent g u t t e sanguinis, saaata esaet. FlageUam vero infirmitateai
nominavit, u t quire ipsam totn labore, t u m pudore
flageUavarat.
Yert. 30. Stulimque Vers. 32. qum hoc fecerat.
Quaere etiam debis iaexpositioiia vicetimi sexti capitis Evangelii seoondum Lucam.

.
.
.
. ,
* , .
, , ,
* * .
.
rf
. ,

nffv , * ,
.

" .
Vers. 33. Mulier autem Vers. 34. ln pace.
** r y
Haec quoque o m n i a declarata sunt i n p r o d i c t o v i >,
P cesimo sexto oapite.
.
0, , -

Vera. 34. etfo flagello tuo. Neque Mat~

t h a 9 u e S n e q u e L u o a 8 h o c a d d i d e r u a t : neoinirara.

ctiv. , ,
*
j c o i , . ,
*
.

Siquidem diotum est, quod ea, q a aeoessaria

erant, quidam Evangelista protermittebant, breyitatis gratia : q u i d a m vero etiam ba?o asoribe*
baat, diligenUai oauta. Verisimile qtioque est, eos
miraoulorum quideni meminisse, n o n aulem o m n i u m verborum.
Yers.35. Adkuc -magistrum?
Veniuniaprincipe
SynagoQCB, boc est, domo ipsius. Vexas autem,
hoo est, Moleatas, turbas. Domeetici enim p r i n c i piaSjoagogos, oum imperleeiam inCbriatumfidem
bsberant^ m p i o a b a n t i i r , q o o d o m n e m certe e g r i tadinem saoara posset, inortuaxa autam suseitan

* ;
^,

/. ,
.

, ^,
^

, , |Mr

w L u c . n a , 42.

1 1

Matth. i x , 22.

1 1

Luo. T U I , 48.

803

ZtGAbENl

nonpoiset.Nondum enim factani a b e o b u j u s m o d i

miraculum videraat. Ideoque dicebaot : tilia tua
mortua est, quid arfhuc vexts Magistrum, cara eam
non possit suscitare ?
Vers. 36. Jesus autem crede. Cognito, q u o d
arcbisynagogu3 circa tidem dubitaret, utpote sermonibus i l l o r u m seductus, confortat eum, ac refovet iidei illius imbeciUitatem.
Vers. 37. Et Jacobi. Solos bos inter alios
discipuloscoassumpsit, quasi ceeteris preestantiores.
Nam et i n sua transfiguratione solos bos spectato
res eecum assumpsit.
Quaere etiam tricesimo quarto capite Evangelii g
j u x t a Mattbeeum causae, obquasistos p r o p o n e r e t :
et preeter illas etiam praferebat , u t et c e t e r i
tales effici conarentur.

004

, W
. .
, frt , puQ
;
* . <<
- ,
, aooVvsiav
.
,
, &
. ** ,
.

* .

.
. Vers. 38. Et venit muUumque ejulantes. Tibi, } xryoaaui
cines lucluosum cantum pulsabant (quihis dicitur
.
ejulatus, quaoquam proprie , est perpe
tuo sonitu strepere ac linnire : sono eonura excipiente, quemadmoduin fit i n lebetibus) d e b a
diximus decimo sexto j o x t a Mattbaeum capite.
Vers. 39. Et ingressutdormit. P r i m u i n qrjidem
. ,
boc dixit, tristitiam eorum consolando. Deinda
, *
eliam, quod illis quidem mortua erat, sibi autem
, ' , *
dormiebat : i l l i namque suscitare eam non pote , $fant, ipse vero perfacile: tribuens prsterea con- *
fldentiam, quod mortem quasi somnum abigeret,
(46) *
utpote mortis ac vitae Dominus.
, ,

C .
Vers. 40. Et irridebant eum. Quasi dormire d i centem illam quee mortuaerat, scientes quod mortua est, sicut dicit Lucas . Voluii autem et ipse
i r r i d e r i , u t et tibicines et q u i irrisissent, aliaque
similia, demonstratio fierent manifesta, quod mortua fuisset puella, nec poeset dicere quisquam
postmodum, quod mortua non fuerit. Nam propter
hoc quoque immoratus est circa miracalum factum
i n muliere, quse eangoinis fluxum paliebatur : ut
manifeste puella moreretur, et ubicinesinferrentar,
oateraque suo fierent ordine.
Vers. 40. Et ejectxs omnibus - eosque qui teeum
erant. Eos.qui secum ingresei erant. Dicit autem
Petrum, Jacobum et Joannem. Patrem siquidem
matremque puellae, miraculi spectatores assumpsit,
tanquampuellee magis domeslicos; discipulos vero
taoquam s i b i i p s i magis familiaree. GoBteros autem
omnes ejecit, fugiens eorum laudem. Gum enim
nunquam tale quidpiam (0 vidissent, applausuri
erant, et supra modum laudaturi.
Vers. 40. Ei ingrediturVers. 42. ambulabat. Ap-

'

, ,
. ^,
, ,

*,

,
.

' .

* ,
.
D

^ ,
*

. *
.
(47) .

'

* Luc. v i i i , 53.
Variae lectiones et notse.
(46) , abest. .
(47) Hentenius ad vere. 41 monet scribendum
essetaliatba, addens : Atque kocmodo scriptum invenitur in nonnullit vetusiis exemplaribus, tam

GrxciSt quam Latinis. Qua vero sunt Utavetnsta

exemplaria 7 Alibi memorat Complutensem et
Erasmioam editionem.

(i) Tale quidpiam. Videtup ergo legieee , quod nec m i h i displicet. Sapfa advers. 38
de re eadem est, .

COMMENT. IN MARCUM. -

805

&

* ,

CAP. V I .

806

prehendit maBuin ejus et vocavit, utvox animam

qu discedebat, revocaret, manus auteqa corpus

disponeret.
Vel etiam aliler : Tenuit manuin ejus, u t oaten* * , ,
deret, quodsanctissima quoque caro ejus. mortuos

vivificaret.
.
Vers. 42. Erat enim duodecim. Quia eam supe* .
rius modo puellain appellavit, modo puellulam ( u ) :
, .
nunc etiam eetatem ejus manifestat.
Vers. 42. Et
obstupuerunthocsciret.Prcecepit
. ,
hoc est, Admonuit ; sic enim habet Lucas , Ob
, . .
boc enim etiam alios omnes ejecit. Et quanquaca
.
sciret fulurum esse, ut miraculi sermo ubique d i
vulgaretur : n a m et MattbaBus dixit
quod e z i * ,
. _
. ,
.
,
v i t fama baec m umversam regionem l l l a m : tamen
* - _ .
,
. ,.
. . .
^
*
'
^
quod suum est ubique facit.
(48) .
Vers. 43. Dixitque ad tnanducandum. Hoc
- . ,
jussit, ne eis phantastice suscitata yideretur. Unde
. *
propter banc causam neque ipse dat i l l i a d m a n } ,
ducandum, sed parentibus u t boc faciant per .
mittit.

, .

i s

CAP. V I . Vers. i . Et exivit Vers. 3. per illum.

Ascendit i n patriam suam, non igaorans futurum
u t sedespicereot, sed ne postmodum dioere posseot
quod non docuisset eos. Simul etiam invidiameor u m oonvincens; cum enim de eopotias ipsis esset
gaudendum, q u i patriam suam doctrina et m i r a culis o r n a r e t : magis offendebantur per eum ob
generis ipsius igoobilitatem.
Quodautem additur : Et virtutes talesquceper

' .
,

, *

,
,

' ,

* .

* ,

, , . (49) --

pv , , .

, * , (50) -

>

> d e f e c l i v a

r a U o 68t. Deficit eniin

Et unde virtutes tales quae per

manus ejus fiunt.

Dictum est autem de bis vicesimo quarto capite

Evaogebi secundum Mattbsumcirca finem post ex , ,
pletas parabolas.
* .
Vers. 4. Dicebat autem sua. Etiam de bis eo* .
dem capile disputatum est.
} .
Vers. 5. Nec Vers. 6. illorum* Etiam de his
.
manifeste iractatum est. Inlelligitur autem : Non
. , ,
poterat, boc est, taoquam impossibile ducebat.
, .
Ait enim GregoriusTbeologus, quod simul u t r u m (51) , ,
que necessarium eat ad perfioieadae sanitates,
,
et fides eorum q u i curandi sunt, et potentia ejus
,
% .
- > .
n
q u i curare d e b e t : nec prodest unum si deficiat a l , , )-
, ....
.
,
, , . .
*
/-\* *
* .
- D teram, quod db coniunctum esse debet. I m o nec
. (52) , .
'
.
,
,
scio, sitne etiam boc addendum, u t justa et ratio ^. / |3
nabilis sit sanitas. Neqae enim jusla sanltas est
.
qucB bis confertur, quibus perincredulitatem nocumentum est allatura.
;

L u c . !, 56.

Mattb. ix, 26.

V a r i lectiones et notae.

(48 Intellige, .
(49) iaterpoQit .

(50) omittit .

(ti) Modo puellulam. Forte ergo legit,

xot .

(t>) Imo est allaturq. Multa bic Benteniut vei

(51) pag. 215.

tiamheec sant Gregoril.
(52) Etiai
ex oodice suo, vel expacapdi eansa de eno addidit, q u neo apad Gregoriom, neo i n meis ropa*

rionUir

codiciboa*

CAP. X I V . Be apostolorum ordinatione.

Vers. 6. Et circumibat Vers. 7. binos. A d m u tuam c o n s o l a t i o D e m , ut dictum est decimo D O D O
j u x t a Mattheum capite.
Vera. 7. Rtdabat immundorum. Matthus a u tem a d d i d i t : ut ipsos ejicerent, ei curarent omnem agritudinem, omnemque languorem . Lucas
aotem seriptit, quod dedit eit virtuiem et potestatem
mper omnia damonia, et ut morbo$ curarent "
u

flGAftBM
.

808
'.

. *
,

.

,

.
,

" ,
"

Vers. 8. Etprcecepit Vers. 9. tandalii*. De

his singulatim dictam est p r o d i c t o decimo nono
eapite.
Vere. 9. Et ne tunieis. communi supplenda

est dictio, prxcepit.

Vers. 10. Et dicebat illinc. I b i etiam haec de*
olarata sunt.
V e r t . 1 1 . Et quicunque. illis. Dictum ett de
liis pradicto capite.
Vers. 11. Amen dico illi. Similiter et de hoc.
Vers. it.Etcumexissent.
Vers. i3. curabant. De
uactioneolei solut Marcus loquitur. Admonet auiem
al de hoc Jaoobus i n Epistola eua catbolica, dioens:
JEgrotat quis mier vo$ ? aseiscai seniores Ecclesia,
ei ormt super #e*m, ungentet eum oleo in nomin*
j&ominiy ei oraiio fideiarvabit laborantem, erigei
eum Dominus . Veriitmile est autem Oominam
etiam doouisse apostolos. Brat autem oleum signam
hilaritalis corporis et alaerilaUt a n i m .
. Hv
T

*
,

/ ,

. ' -

.
. .

*-

.
**

, * , >

'

,,

. >-

(53).

t Unotum oleum et laborem mitigat, et luminis eausa eat, ac bUaritatem axoUat atttgrtiiriiniaaalutem ac cordis illuminationem.
. '. .

CAP. XV. De Joanne et Eerode.

.
Vers. 14. Et audivit Vers. 16. mortuis. De hac
G
materia diligenter tractatum ost vicesimo capite
.
j u z t a Matthfflum.
(54) >
I n quodam autem exemplari dictio prophetos,
,
h a b e t arliculum, ut sit : Propheta UU est, aut tan. , q u a m unus prophetaram. InteUigebant autemillum
. .
p r o p b e t a m , de quo ipsis Moses vaticinatus fuerat;
et is erat Cbristus.
* '
Vers. 17. Ipse enim Vers. 18. fratris tuL I n
.
eo capite etiam de bis dictum est.

Matth. , 1 .

w Luc. , 1.

" Jac.

14, 15.

Variae lectiones et noUe.

(53) Qaod hic addiditscholiumHenteniue, neuter
meorum agnoscii. Apud Theophylactum, p. 219,

E, ita legitur : ,
,
, ,
, ' . .

(54) Intelligit, u t alibi, oodices oommeotariorum,

sauinterpretum. I a scboliii enim ad hunc locum,
q u ad manus babuitEutbymiue,legitur eic:

, - ,
( , ,

, ,
*
, . flseo interpretatio pottuiat . Illato

autem , lllatum eat, etiam . Vide Cateo. Victoris, v o l . I , pag. 104, edii. Mosq. et edit. Possini,
pag. 426. Possinus legit, ,.
, sunt inlerpretes, i m o vel uoua, de * u o see
pius dicitur . P r o x i m u m , , a d
refertur. autem forle legeodam ,
etsi necPossinusnecegorepererimusita.Si autem
e r a i , poterat esse
. Ergo, repu^nantibaf codtcibut , p r i t n a m seho*
l i o , poat taxtai Ulatam 4.
%

C O M M E N T . M A R C U M - C A P . V I .

809

810

V6T8. 19. Herodias autem Vew. 20. audUbat.

Preeterea et de his.
*.
Vers. 2 1 .
Vers. 23. regai mei. Similiier et
/

de bie.
.
Vers. 24. llla autem Vers. 28. ma$ri suce.
.
Etiam
de his omnibus oapitis i l l i o t enarratio c o m .
memorat.
Vers. 29. Et monumento. Diotum est de his i n
Roi .
iHo loco.
.
Vers. 30. Et congregantur Vers. 3 1 . vacaret.
( 5 ) .
I b i etiam de b i s q u s r e . Hinc autem docemuropor {". ,
tere Ecclesi magistros non semper expoaere se
ipsos multitudini,sed cum datur opportunitas,retrahi
, ' ac solitarios esse, mentemque ab exteriori distra, ,
ctioQe revocare, et quod eos q u i miaiatrant conve *
j ^ n i a t requiescere, et post ministerium etiani c o r , prra
poraliter consolari.

*.

. ,
.
. 1.

Vers. 32. Et egres$i sunt. Vere. 33. illue.

iEqueetiam et dehis. Abomnibusaulemcivltalibus,
quaB videlicet circumcirca adjacebant.
CAP. XVI. De qtdnque panibus et duobuspiscibus.

.
.

Vers. 34. Et egressus pattorem. Etiam de his ,

predicto oapite disseruimus. Pastorem autem d i c i t '
.
eum, q u i de salute earum curam haberet.
. Vers. 34. Et ccepit - Vers. 37. ad edendum. Et
^ .
beec quoque inde cognitu facilia sunt.
; '
Vers. 37. Et dicunt ad comedendumf Hoc p e r '
. .
interrogationem legendum est. Eat autem b u j u s C modi sermo eorum, q u i se gravari quaaruntur.
.
Vere. 38. Ille autem Vers. 40. qwnquageni.
.
De bis dictum est vicesimo sexto capite Evangelii
secundum M a t l b a u m .
Vers. 41. Et acceptis Vers. 44 virorum. Ibidom
. de bie quoque diotam eet.
Verx. 43. Statimque Vers. 46. xU orarei. Simi*
.
liter
et de bis .
. , ,

, .

.
. '. .

GAP. X V I I . De ambukUione supir aquas.

Vers. 47. Ve$pera autem Ver. 48. mare.

Queere de his vicesimo seplimo oapite j u x t a M a t .
tbeeum.
. - JJ
Vers. 48. VoUbatque illos. u t fortius esset eis '
.
oertamen.

.
Yers. 49. Illi autem Vers. 50. nolilc timere.
.
Etiam de bis ibidem dictum est.
.
Vers. 5 1 . Et ascendit ventus. Omisit Marcus
, frt
qucB de Petro acciderunt; similiter et Joannes.
.
Mattbeeus vero diligenter illa conscripsit.
.
Vers. 51. Et vehementer Vere. 52. obccecaium
.
erat. Eliam beec eodem oapite eunt explaaata.
. '
Vere. 53. Cumque trajeeittent Vere. 5. fi*

" M a t t h . XV, 23.

Varia? lectiones et notae.
(5o) Hanteniua vtdetor lagiua ivxiupo, qood rapogpat atrique meoranu
PATROL. G R . G X X I X .

2 6

814

EUTHYMII

812

ZIGABENI

bant. I b i etiam de hie omoibus iuvenies. Salvos

>

vocc.

autem intelligit bio sanos.

GAP. XVIII. De transgressione prcecepti Dei.

. '.
.

*.
CAP. VU. Vflre. 1. Et conveniunt Vers. 4. come* *.
dunt. De hisquoque disserit capiiis illius enarratio.
. *
Vers. 4. Multaque sunt alia lectorum. I b i quo .
que de his diotum est.
.
Vers. 5. Deinde Vere. 8. facitis. Horum intel
lectua vicesimo octavo capite Evangelii eecundum
.
MaltbflBum positus eat.

. *
Vepe. 9. Bt dicebat itrvetis. Per ironiam hoc
.
dicit.
*. Yert. 10. Moses Vers. I I . in tuum vertitur
.
commodum. Etiam de bis i n illo capite sigillatim

dictum est,
Vers. 12. Et matri. Quidquam, quod illis gra . .
t u m sit.
Vers. 13. Irritumfacientes facitis. Verbam Dei
' . ,
dicit legem, quee parentes bonorare j u b e t Quaere
$ .
etiam de bis i n dicto capite.
.
Vers. 14. Et Ver. 15. hominem. I b i etiam de
. * !
bis dictum eat.
**.
Vers. 16. Si qisis audiat. Hoc frequenter de . .
olaratum est.
Vers. 17. Cutnque Vers. 19. escas. I b i etiam
. de bis exacte traditum est.
.
Vers. 20. Dicebat Vers. 23. homineni. Similiter
, et da bis.
.

GAP. XIX. De Phcmis$a.

C
. ' .
Vers. 24. Et inde Sidonis. I o partes, dixit Mat .
tbaeua. Qaaere autem explanationem finis viceaimi
. (56)
octa?i capitia illiua.
.
Yers. 24. Et ingressus latere. I b i cautam d i . ximus.
.
\ert.2&.CumenimaudU$et.Vers.26.
genere. De
.
hoc dictum est viceeimo nono oapite Evangelii ae ||
c u n d u m Mattbum.
.
Vere. 27. Et rogabat ftlia sua. f t '* no * . ' (57),
tat rogabat, ut i n illo notatum est.
, , (

Vers. 28. Jesu$ autem Vere. 29. filia tua

illo capite omnia ista declarata sunt.
Yers. 30. Et regressa lectum. Jacentem, i n
paoe ac salute ( x ) .
CAP. X X . De batbo.
Vers. 3 1 . Cumgue rursum exisset Decapoleos.
immoratur i n tinibus gentilium, ne a Judceia
accuaaretur, quod gentibus commiaceretur.
Vers. 32. Et afferunt Vers. 33. linguam
ejus.
Apprebendit eum a t u r b a seorsim, hoc est assum.
pait, aeparavit, ne miracula videretur spectaculo
axponere, etmaxime cogaosceas, multitudiaiquoadam immistos ease, q u i reprebenderent.
Praetereaquandoque miracula coram multisope-

.
"

.
. .
. '. .

, '
, .

, , *

, , ,

, ;

.
" , ~

Variae lectiones et nolae.

(56) , o m i t l i t .

(57) Hoc scbolium omiserat Henteniaa. Scriba ealtum fecerat.

( x ) Vocabula, acsalute, interpretaUooii causa addidiaae videturHenleaiusabeque codictt a o o t o i U t a ,

COMMENT. IN MARCUM. -

CAP. V I I I .

814

robatur, propterspectantium utilitatem : interdum

71!, '
vero separatim, ut laudem fugeret, tanqaam gene, , *rativamsuperbiae. Misit autem digitos suosinauret
. "ECcd
ejus : ooam quidem dextrae manQs i n dextram aa, ,
rem, unuaique sinistra insioistraii^proptec angu , ,
stiam ao profuaditatem auditus, et hunq acuat.
, .
, ' ,
Poterat quoque et alio modo huno curare : sed ita

curavit, ut sciremus omnem partem sancti corpo .
ris ipsius divina plenam esse virtule. Eoce eniia
, '
sputum etiam immaculali orie sui, quo linguam
, , xoi
tetigit impeditam, divioam quoqae participabat
,
virtutem, ac omnino excrementa divini corporis
. (58),
omnia eancta erant, utpote talis corporis : solum
*.
autem operabantur, d u m vellet.
Preterea vicesimo tertio praseatis EvangeKst
- Capite, sputo etiam U8U8 est a d CflBCi CUrationeTJl,
A d hssc Joanois oapite decimo, quando caecum a
nativitate curavit. Hoc autem agebat, u t fidem faeeret unit sibi diTinitatis : quo enim pacto h c
operaretor, niai Deas esset ?

,
, } (59) .

. ,

. '

, )*
, ' * ,
, ,
, ,
. , ' , .

Vers. 34. Et suspiciens Vers. 35. recte. SuspexH i n coBlam, docens eos, q u i alios erant sanaturi,
ad Deum aspicera, et virtutem ab eo petere. Ingcmuit autem, motus bomiois afflictionibus, ae h u m a n mieertus natur, q u n t u m a d o m o n i b a s ,
t u m abiaflrmitatibus adeo impetitur, propter p r cepti tfaasgressionem.
Vers. 35. Et prxcepitVers. 37. loqui. Causam,
ob quam taccre procipiebat, variis i n loois d i x i C mus.

. '. .

.

.

. -

. -

f4vx.

. , , , .
~ , , . (60) , '
.
. [ ,
, .
.
.
.

CAP. X X I . De leplem panibut.

CAP. V I I . Vers. 1 . In UUs. Vora. 3. venerunt.
Dictum est de his i n fine tricesimi j u x t a Mattbaum
capitis.
Vera 4. Et responderunt. Vers. 6. turbm. De
hie facta est mentio tricesimo p r i m o capite Evangelii secundum Mattbsum.
V e r r 7 Et habebant Vers. 9. eos. Eiiam h c
i b i declarata s u n t
Vers. 10. Et statim Vers. I I . eum. I b i quoque
de bis dictum est.
^ Vers. 12. Cumque ingemuisset requirii TSimiliter et de bis. vero signiticare potest * quid :
i d est, ad q u i d 7 quare ? Quod : boc est, qoale si
g a u m ? sciebat namque, ob quam causam bujuamodi sigoum requirerent.
Vere. 12. Amen dieo huic signum. St dabitur,
i d est, DOQ d a b i t a r : hoo enim linguee Hebraic
idioma est.
Vert, 13. Etdtmtssis eis t * utteriorem rxpam.
Proterea etde hie i n illo capite d i t p u t a t u m est.

Variae lectiones e t notae.

(58) , abest, A.

legontar a cap, TUI vers, 12, a verbis ,

(59) , .

(60) Haec ultima pars hujus iaterpretationis i n

radendo sublata eat Prterea exoider o n t boBo:Ia contexta sacro qoidem o m n i n o q u
t

, ad cap. Vlll, Vers. 34, verba,

. i n interpretatiooe autem q u exciderint,

his signis [**] indicavi.

815

EUTHYMII

21GABENI

CAP. . De fermtnio Pharisaorum.

Vers. 14 Bt oblUi sunt Vers. 15. Herodu. De

hbpleneinyenJet trioesimo secundo eapite Evangelii seoundum M a t t b t t u m .
V e r t . 1 6 . Bt eonferebant Vers. 18. nec recordamini ? Praterea et de his.
Vers. 19. Quando Vers. 21. constderatii ? P r sens caput manifestius soripsit Mattheeus : queere
t r g o i b i de omnibus.
CAP. XXII1. Decmco.
Yers. 22. f rent/ Vers. 2. vicutn. Non
enim d i g n i e r a n t v i c i illius incolae, u t fieri viderent
hujusmoni miraculum. N a m c u m aliamulta vidiesent, maoterant increduli.
Vers. 23. Eteum exspuisset videret. Sputo ao
manibus buno sanat, oatendena, q u o d sermo conjunctus operibiis m i r a c u l u m operari potest. Sermonis q u i d e m t i g a u m e s t s p u t u m : utrumque enim
ab ore egreditor: operis vero, manue. Sermonem
autem dico laude d i g n u m : similiter et aperationen*.
Dictum est autamde oimili altero qooque modo,
iceeimo capite prasentis Evangelii.
Primo vero oaecum huac imperfeote curarit,
utpote imperfeote credentem: ideo etiam interrogavit eunj, t i q u i d vaderet, u t q u i p a r u m adhuo
respiciebat, per modicum aspectum orederet perfactiut ae sanaretur perfectius: tapiens eoim erat
madicoi.
Vers. 24. Et respiciens homines Obscure, v i - Q
delicet.
Vcrs. 24. Quoniam velui ambulantes. Propter
vieas obscuritatem (y)
Vers, 25. Deinde rursus omtwi. Augmentum
fidei augmentum promeruit sanitatie.
Vers. 26. Et dimisit t n wco. Propter eorum
incredulitatem, q u i ia iUo erant, et ne fidem ejue
perverterent.

81

. ' .

".

itftutk

; Ki Mp) *
.
" ; t t . >.
. . .
. yoo we
ftnpm
. , .
.
, ,
. ,
*
* , . *
, .
*
.
' ,
. ,
,
,

*<

.
. , .
"

, * & "

f* . tf*{ *
B,

.
$ .
$,
.

. '. ^
CAP. XXIV. De interrogatione in Cwsarea.

.
Vers, 27. Et exivil Vers. 28 prophetarum. D i *
c t u m aet de b U tricesimo tertio capite j u x t a Mat.
tbeeum.
. * faf
V e n . 29. Et ipte Vers. 30. de s*. EUam b s o
jy .
ad uoguem daclarata sunt eodem capite.
. '
Vers. 31. Cxpitque
resurgere. I b i qaoque
^.
de his d i c t u m est.
. ^ ^
Vers. 32. Et aperle loquebalur. Manifeete ao
.
sine ullo tegumento bunc dicebat sermonam.
. Opfib* *^
V e r i . 32. Et apprehendit Vers. 33. hominum.
. "]
Similiter et de bis.
Vers. 34. Et advocalis Vere. 35. $ervabit eam.
. ** ^
PraBterea et de bis dictum est.
.
; .
Vers. 36. Quid mim Vere. 37. anima sua ?
Etiam de h i s .

Variae lectiones et nolae.

(y) Partem ultimam ftcbolii noa ezpreuit interpret*

COMMENT. IN HARGUM. -

CAP. I X .

818

" . -
Verg. 38. @tt*mune - angelU tnnctU. Qois * ,
quiB pudore tactus ausue fuerit ooafiteri
me esse Deum, tneosque sermones esse Dei, p r o * (61),
pter i n o a r n a l i o D i s bumilitatem, afflictiones ae c r u , ,
cem: me quoque pudebit confiteri, i l l u m esse m e u m ,
^ , ,
cum venero, non j a m abjectu, ut nunc, sed gto , , ' ,
riosus, sicut Pater meos. Oportet eaim n o n modo
. ,
credere, verum etiam libere pradicare.
.

Adulteram vero, i m p i o r u m geaeration&m appell a v t t : utpote a Deo, q u i pietatis ao virtulis sato

est, deficientem ac d a m o n i adbarentem, q u i i m pietatem ac malitiam seminat.
CAP. IX. Vers. 1. Et dicebat in virtuie. De
his quoque praxiieto capite disputaium est.

,

* ,
.
.
/5 .

GAP. XXV. D$ tramformatione Domini.

. KEf. .

Vert.
2. post Vere. 4. Jesu. Dictum est de
' .
histricesimo quarto j u x t a M a t t b s u m c&pke.
,
V e r i . 5. Bi respondms. V e r s . 6 . exterriti. D6
,
his
prsterea subtUiter i b i traotatum est.
.
Vers.
7. Faciaque Vers. 8. secum. Similiter de
' .
bie .
. , , .
Vers. 9. Dtscendentibus surrexisset. Pratorea
.
quoqne
de bis.
,
Vers. 10. Et apud sese. Verbum quod erat de
, ,
resurrectione ejus a m o r t u i s : tenaerunt apud sase,
. ,
nulli alil narrantes.
.
1

Vel,

, .
j

v e r b u m q u o d erat de transformatione

lllU8.

Vere. 10. Disputantes resurgere. Gum enim

.
neminem
vidissent eeipsum a mortuis suscitasse,
,
^
nequeetiamaudissent,
opinabantur et bocparabo*
,
lam esse, et disputabant quid sigaificaret.
;
Dictum est autem de hoc etiam i n fine enarra ) * tionis
tricesimi quinti capitis Evangelii secundura

MattbaBom.
.

Vere. U . El interrogabant Vers. 12. omnia.

Dictum est autem et de bis praedicto triceeaimo
quarto j u x t a Mattbeum oapite.
Vers. 12. Et quomodo contemnatur. Hoc dixit
conjiciens i n dubitationem respoasionis ipsos Soribas. Si enim secundum ipsos c u m nondum venerlt Elias, noodum venit Cbristus. Eliasautem c u m *
priusvenerit, restituet omnia, boc est, uniet etconvertet omnem Judaeum ad Cbristum : quomodo
de Filio
bominis, sive de Christo, u t a
sscriptum
c n p i u m eest
s i
nomu
ud
ia
?
enim ad ipsuni convertendi sunt, quomodo ab ipsis patietur? Itaque
Elias Thesbites ante secundura Christi adTentum
venturus est, quando bi q u i tanc erunt J u d a l
converteotur ad ipsum. Nunc autem primus Gbrisli adveotus est, com a Judasis multa patitur, c u jus Precursor non Tbesbitas, sed Joannes.

. '
.

' , ,,
, ) ;
, , ,
, , ,
; * , * ;
"
,

,
, , '
.

? L^J^?^ .?

.
,
.

Vers. 13. Sed dico volMertfnt. De bpc mapiieetius locutus est M a t t b s u s : q u e r e ergo preadieto
trioesimo quarto capite.

Variae l e c t i o n e s e t notaa.
(61) Forte i n t e r p r c i iavanit ^ ec9 quod aec m i h i diiplicat.
f

10
, 43. Sicut de 60. + f Sfetli I C r f p f u m ,

de vocabnlo tenit. Dicit eoim Isaias : Vox

clamaniit in deterio, et reliqoa .
- P r a d i x i t enim Isaiat de Joannis etiam paseione.
M

820

t V . [ (62) ,
, . *
$ , (93). ]
.
.

GAP. XXVI. De lunatico habenle spiritum mutum.

. ". .
Vers. 14. Cumque veniuet iltit. Dicipulos d i .
cit nunc novem reliquos q u i oum eo i n montem
, .
asoenderant: eum enim hos solos ioTenissent
Scribae, oircumveniebant interrogationibus, f u t u , r u m sperantoe, ut oompedirent seu falle.
rent
V e n . 15. Statimque obttupuit. Obstupuit, ant
. ,
proptar acoeseus opportunitatem, quasi pracogno ,
Terit Scribarum invasionem, ideoqne a d ditcipug ,
l o r u m anxilium adTenerit.
.
Yel propter splendorem aspectus ejus. Etenim
. K J A
verieimileesta transformaiione gratiam quamdam

oontraotam eese.
.
Yert. 15. Et accurrentes eum. Qoi videJicet e
. ,
turba erant desiderantes eum quasi benefactorem
, *
ao SalYatprem; non auteoa i n v i d i Soriba?.
.
Yers. 16. Et interrogavit $os ? Gum ille
; ',
ioterrogassct, nullus i l l o n u n respondere aiuus
.
est.
Vers. 1 7 . Et respondens Vew. 18. arescit. Mu . "
t u m d i x i t spiritum, utpote impedientem filii s u i
, .
loquelam : nec i d tantum, sed et auditum ejue,
, ,
sjouU postea deolarabitur. Lacerat autem, boo
. , ,
est, dejicit i n terram. Arescit, i d est, sine sensu
est.
C , ,
.
Mattbaeos vero tricetimo quinto capite a i t ,

ipsum dixiase : Dotnine, miserere filii mei, quia lunaticus est elmisereaffligitur .
Verisimileergoest, , * , ,
. ,
et boc et i l l u d ipsum dixisae.
.
Yers. 18. Et dixU Vers. 19. ad me. I n illo ca1

61

pite de bis d i B p u t a t u m est.

Vers. 20. Bt aUulerunl spumans. Permisit

h c ipeum pati, utviderent q u i presentes erant
a quibus calamitatibus bberandus esset: utque
postquam

vidis.set pater

ejus d c e m o n i u m viso

, ,
, ,

, ,
C b m t o t u r b a r i , ad fiduciam de ejus virtute i n d u .
ceretur.
Yers. 2 1 . Et interrogavit Vere. 2 2 . eum I n .
,

tecrogaTit ut illo respondente cognoscereot audien-

tes, q u o d j a m o l i m perdidisset eum, nisi divinilus ^

fuiseet conibituf.
Yers. 22. Sed si quid nostri. Vides qnodfidem
non babeatindubitatam.
Vers. 23. Jesus autem credentt. Potentiam i n
fide illius reposuit; blno quidem dirigene eum ad
fldem, iUinovero de se ipso modeste sapiem ao
loquens.
Isa. X L , 3

.
' .

T J

. ,
, , .

Mattb. x v u , 15
Variae lectiones et n o t a .

(62) Hac I n margine A.

dex hic i n ftne post addit, prafixa

(63) QCUB bio ab initio signis inclasimut, ea co* .parlicula 9. Carebat ris Henteniua.

COMMENT. I N MARCUM. CAP. IX.

8S4

^. ,
.

*.

.
K o i . , ,
,
.

*,

.
., ,
.

.
,

, ,

* , .

.
*
.

. .
.
. ,
^, ,
.
.

.

.

. '. , .

.

.
.
,

.
.
, ,
'
.

, . , , ,
? , ,
.
.
, 7 * , , $
, . 2 , ,
M

Mailh. xvu. 19.

Vers. 24. Statimque incredulitati mece, Qu

bactenus fuit.
Vers.25. Cum vidisset immundo. Statim expu>
l i t daemonem ne diutias ille vexaretur.
Vers. 25. Dicens eo. Ego quem n o s t v tibi
prmcipio.
Vers. 25. Etin
eum. H o c d i x i t p r n v i d e n s q u o d
futurum erat, u t dignus esset propter suam incradulitatem,ut r u r s u m ad eum reverteretur. Prohibet
ergo eum, ne cuiquam videatur, q u o d prius n o n
fuerit ejectus.
Vers. 26. Et cum clamasset Vers. 27. surrexit. Clamavit, significans quod violenter expelleretur.
Vers. 28. Cumque ingressus esset illum ?
\ nunc signiftcat quare : ita enim dixit Mattbeeus
Aut , capi potest, ac si dicas,
dicebantei. Mult siquidem hujusmodi improprietates apud Marcum reperiuntur. Et significat
quod, velabundat,quod frequensestapudGreecos.
Dictum est autem de bac interrogatione p r a d i c t o
capite.
Vers. 29. Etdxxit /e;tmtt<m.Per nuUum alitim
m o d u m . I b i autem et de boc disputatum est.
Vers. 30. Et cum inde exissent sciret. Quare
n o l u i t ? Quod sequitur manifestat : ne videlicet
quisquam iatelligeret ea de quibus loquebantur.
Vere. 3 1 . Dicebat resurget. Dictum est etiam
de boc infinedicti tricesimi quinticapitis Evangelii
secundum Mattbaeum.
Vers. 32. At illi interrogare. Similiter et de
boc.
^

$ . T J .

822

CAP. X X V I I . De disputantibus,qvis esset roq/or.

Vers. 33. Et venit Vers. 34. major. Tacebant
p r o pudorequasijamcondemnati.Significatum est
autemdeboc tricesimo septimo capiteEvangeliieecundum Matthaeum.
Vers. 35. Cumque sedisset $erOu$. Dixit
quoque boc quadragesimo tertio capite Evangelii j u x t a Mattbeeum. Quaere ergo i b i de b o c capite.
Vers. 36. Et sumpto Vers. 37. eum qui misit
me. Anleboc alia quoque dixit, quMattbusconscripsit: dequibus simul omnibus tricesimoaeptimo
capite Evangelii illius disseruimus.
Vers. 38. Respondit nos. Addidit et causam
probibitionis. Eo quod non sequatur nos. Quidam
enim eorum q u i credideraat, gloriae amore capti,
imitabantur apostolos, et per iovocationem n o m i nisCbristi expellebant daemones. Nonsequebantur
tamen, propter conlinentiam et asperum T i T e n d i
m o d u m ipsorum.
Vers. 39. Jesus autem male loqui de me. Q u i
enim per nomen meum glorificatur, n o n cito male*
d i c e t m i b i : boc est, d u m gloriam amat,etTirtutem
editper nomen meum, nequaquam meoalumniabitur. Permiitit autem et b l s u t m i r a b i l i a o p e r e n t u r :

23

EUTHYMII ^IGABEfll

8%i

mnltT^emadpW&dtotion^

, ,

et p r o t e r e a a d emendationem eorum q u i miracula

aperabantur.
Qaaere etiam de his qointo j n x t a Matthaum capHe, u b i circa finem h a b e t u r : Jftittt diceni miA*
in illo dte, Domtne, Domine, nonne per nomen
tuum prophetavimw ei per nomen tuum damonia
qecimut " ?
Vers. 40. Qui enim est. I d ipsum enim, i l l u m
p o n resistere vobis, vestrum est a u x i l i u m .
A l i u d est autem, quod alibi dicitur : Qui non
est mecum, contra rne est
Nam i l l u d de d mone dicitur, et alium babet intellectum : prout
vicesimo secundo j u x t a M a t t b s u m capite declara
vimus.
Vers. 4 1 . Quicunque enim suam. Hoc etiain
dixit i n fine decimi noai capitis Evangelii j u x t a
katthaeum.
Yers. 42. Et quicunque mare. Dictum est de
boc tricesimo eeptimo capite Evangelii secundum
Ma^tbaeum.
Yers. 43. J5t Vers. 44. exstinguitur. Etiam
de his illo capite dietum est. Vermis autem eorum,
qiii videlicet abeunt i n gehennam.
Quidam vero vermem et ignem, coQscientiam intdlexerant peccatorum, tanquam i n xnodom vermif et i g n i s rodentem ipsos a o i n f l a m mantem.
Vers. 45. Et siVers. 46. exstmgvitur. Similiter
et da h i t .
&
Vers. 47. Et si oculus Vers. 48. exstinguUur.
Preterea et de his.
Vers. 49. Omnis salietur. Omnie fidelis, igne
fidei,
q u ad Deum est, vel dilectionis, q u
a d p r o x i m u m , talietur ut yidelicet putredinem
abjiciat.
condietur, u t suavis Deo reddatur.
Vers. 49. Et omnis salietur. Omnis hoslia
spiritualis sive fiat per orationem, sive per eleemosynam, tive per aliud quippiam, sale fidei
yel dilectionis salietur, sive saliri debet. Hoo
autem a l i b r o Levitici
translatum est. I b i
enim scriptum e s t : Omnismunus hosti&vestrsesa-

* , ,
* #
, , , * , & ;
. , avrtiixrji*
, .
" , ' , * *
. ,
,
.
.

.
.

.
. *> . , ; .
,
, ,
.

. .
.
.
, a V
', , >
.
" , .
.
, ' , * ,
,
, , .
.
.
.
. ' ,
Vers. 50. Bona res est sal. Per qiialitatem q u a m "
, habet, u t cibos reddat suavee, et ne corpora putre.
fiant efflcit.

Vers. 50. Si autem condietis f Si perdat i d

q u o d i n ipso est laudabile.
Sal autem bic, j u x t a sublimiorem intellectum,
fides est aut dileotio. Lucas vero d i o i t : Si sal
ipse insulsus fuerit, per quid condUtur ? s a i e m i b i Tocans doctrinee v e r b u m , q u i insuJeus
fit qaando corrumpitur. Differenter autexn j u x t a
diTersas occasiones Christus salie eigniflcatum
transtulit. Etenim apud Mattbeeum ipsos quoque
Matth. 11. 22.

* Matt. x u . 20.

'; ; '
.
, ,
. $, ;
, , *
.
.

LeviU . 13.

. Luc. x i v . 34.

C O M M E N T . IN M A R C U M . -

C A P . X.

8*6

, , apostoloe salem nominavit , veluti quinto a p u d

7

i l l u m oapite post Beatitudines invenies: u b i

etiam manifestius declaravimus, q u de sale d i cuntur.
Vers. 50. Eabete inter vos. Salem dilectionis
qui i n u n u m continet, et a d unitatem et concordiam oonstriogit.
Dicitur quoque sal, prudentia et g r a t i a : quem*
admoduxn dioit Paulus: Sermo vester temper per
gratiam sale condiatur *.

^ .

. " ,
.
,
,
.

CAP. XXVin. De his gui xntenrogabant Dominum,

an liceret cum uxore divortium facere ?
CAP. X. Vers. 4. Eteum inde surrexisset Jor . (64)
danem. f f Per locum qui est trans Jordanem.
.
Vers. 1. Et conveniunt Vers. 2. tentantet
. - g
ee/m.Queerequadragesimum caput Evangeli secun
d u m Matthaeum.
.
Vers. 3. IlleauUm Vere. 4. dimittere. I n Ulo
.
capite de his quoque diotum est.
.
Vers. 5. Rcspondens autem Vers. 6. Devs. S i .
militer et de his.
.
Vers. 7. Propter hoc Vers. 9. separet. Mqne et
" .
d e h i s actum est,
.
Vers. 10. Et in domo eutn. De hao eadem
$ .
quaestione.
.
Vers. 11. Et ait adversus eam, Moecbatur
' . , ,
adversus eam, yidelicet inducendo alteram.
.
Yers. 12. Et si mmhatur
Matlhaeue yero a d
.
Pbarisaeos hc esse dicta a i i , addens etiam, quando
,
posstt flerit d i v o r t i u m .
.
Verieimileautwn est p r i m u m ad illos,postmodum
, C
vero a d discipulos ea dixisse.
.
Vers. 13. Et offerebant Yers. 14. Dei. De h i t
.
subtiliter dictum est i n fine preedicti capitis.

.

'.

Yers. 15. Amen in illud. Hoc dicit et Lucae.

Regnum autem Dei vooat hic pradicationem regni
Dei, quam ipseprdicavit.Quisquis ergo i l l a m non
susceperit, ut puer, videlicet nihil de ea bssitans
aut dubitans, nequaquam intrabit ad eam.

. .
, . "
, , ,
, ,
.

Vers. 16. Et amplexatus illis. De bis quoque

finie illius capitis disserit.
C A P . XXIX. De divite qui Jesum xnterrogabat.

.
.
. '.

;
^
.
.
.

.

.

" Matth. , 13.

Yers. 17. Et egresso possideaml Dictum est

de bocquadragesimo primo capite Evangeliisecuod u m MaUbaeum,
Vera. 18. Jesus autem Deus- I n codem loco
h c manifcste ac diligenter examinata sunt.
Vers. 19. Pracepta Vers. 20. infantia mea.
Similitar et h c .
Vers 2 1 . Jesus vero eum. I b i quoque boc de>
claratum est.

Coloss. , 6
V a r i lectiones e i noUe.

(64) Hoc sobolio earebat Henleniue. Igitur versui priinui et secnpdus junoti erant.

827

82

EUTHYMII ZIGABENI

Vers. 21. Et ait sequere me. Similiter et ista.

'

.
.
Vers. 24. Sublaia eruce Hoc est, interita carna, ,
lis voluntatis, depositione afficientis nos v o l u ,
ptatis : aensu fortis doloris, faslu, q u i causatur a
.
terrenis ( z ) .
. h bubm
Vere.22. Ait ille multas postessione*. Etiam de
.
his ibidem quaare.
. 7wn fiti
Vers. 23. Cumque cxrcumspexistet intrabunt.
.
Hoc dioit et Lucas.
" , TW, iUOK.
Est autem , (quod in quam vertimos) confir , , , oi rijuiiim;,
mativum : hoo est, vere. Habentes vero, sive reti . J rb
nentes. Nam q u i recondunt, nequaquam utimtur.
autem (pro quo habemus pecunias) dicun- , , w
.
tur , hoc et, ab expendendo vel
consumendo, propter , i d est, i a u m , q u o d bis omnino uti oporteat ad ea q u e opus eont, el oon
recludere.
Yere. 2i.Digctpulivero

tpttttf.Curadmirareii-

. & pr

tur, paulo post dicturus est.

.
. $
Vera. 24. J M H I autem ingrediantur. Eodem
.
modo hic intelligitur dictio , quam.
Vers. 25. Paciliui ett introire. De his quoque
. TWTW
caput illud disserit.
.
Vere. 26. Illi vero salvus fieri f Ecoe, caueam
;
etiam addidit admirationis ac stuporis.
.
Vers. 27. Intuitus apud Deum. Dictum est et
. ? 1
de his i b i .
.
Vers. 28. Cmpit semti $umus te. Pre3terea et
" . p* **'
de h i s .
.
Vers. 29. Respondetis Vers. 30. ccternam.
' .
Horum eimiliter o m n i u m ad amustim data est
.
interpretatio.
Q
h $ knfiif* **
QIMB autem nunc in secunda enumeratione relicta
, .
eunt, ea brevitatis causa, et quasi j a m nota, sont
praetermissa.
Vers. 3 1 . Multiautem primi. Et de bis p a r i
. *>?.
modo.
\ers.H.A$cendebantautemin
via Jesus. Pr rf
cedebat eos, ostendens, quod voluntarie abiret,ut
* ^ , , ^
occideretur propter b o m i n u m salutem.
, "
R

Vers. 32. Erantque stupefacti. Propter i l l a quee

dicebat. Vel quia sua sponte ad pasiiooem progrediebatar.
TJ
Vere. 32. t sequentes timebant. Deejus occisione,
de qua i n preecedeotibus dixerat tllis.
Vers. 32 Et assumvtis. Vers. 34. resurget.
Dictum est dehis omnibusia fioequadragesimi secundi capitis Evangelii secundum Mattbeeum.
CAP. XXX. De filiis Zebdori.
Vers. 35. Et accedunt Vers. 37. ingloria tua.

. ' E f
.

, *

. ^'
, .

tfe *
r

.
. '. . ^

T J *

99

Variaa lectiones et n o t .
(z) cepit interpres eensum h o r u m yooabulor a m . Crucem suam tollere explicat Euthymius ita
ut duo mala, duo bona memoret. Crucem ergo appellat primo, carnalis voluotatis, seu cupiditalis,
exstirpationem etdepositionem voluptatis, quae n i m i r u m male afflcit et ad affectus incitai. Haec sunt
duo illa mala Deinde dao bona n o t a t : Craoem

tollat, i d eet, sumat eensum dolons

****%.
talis, q u i est virtute, et a to^*? JJ! rirt
non est forlit, eed id q * V S o l h
11

,,,e

conjunctum eet: et , ad ^ ^ " i J L i r i b i A

non eet fastus, eed remotio a rebu w**"

coatemptus r e r u m tarreBtriam.

COMMBNT. MARCUM. 4

CAP. X I .

830

. De his elarissime habetur i n quadragesimo tertio

j u z t a Mattheeum capite.
Ver*. 38. Jesus autem Vers. 40. paratum ett.
Similiter de his omnibus.
Vers. 41. Et cum audisnerU Joanne. Preeterea
et de his.
Vers. 42. Je$u$ autem Vere.|45. multis. Dictom est de his i n fine dicti capitis.

CAP. XXXl. De Bartimxo.

Vere. 46. Et veniunt mendicans. Nomen addidit, eo quod multis notus erat.
, .
Vers. 47. Cumque audisset Vers. 52. in vxa
^ . '
Lege totam enarrationem integri quadragesimi

quarti capitis j u x t a Mattheeum.
.
Etsi enim ille de duobus C83cis loquatar, cetera
, '
- ' tamen proxima sunt bis qure bic dicuntur : et i l lorum interpretatio etiam ista manifestat, ac a d
, ,
finem ejus apposita est dubii solutio gratissima.
. '. .

.
. '. .

.
'

.
.
.

, .
,

, .
. * . ^ .
.

, ,

, -

CAP. X X X I I . De pullo
CAP. X I . Vers. 1. Et dum Vers. 3. ihue.
Dictum est de bis omnibus quadragesimo quinto
capite Evangelii secundum Mattba?um.
Vers. 4. Abierunl Vers. 7. ad Jesum. Similiter
et de his.
Vers. 7. Et injecerunt Vers. 40. excelsis.
Etiam b s c i b i declarata sunt.
Vers. 14. Et ingressus est duodecim. Cipcumspexit omnia q u i n templo eraat, tanquam
Dominus illius habitaculi : et tunc quidem siluit,
dans tempus correctioois bis, q u i ipsum despicieb a n t ; postmodum vero, c u m rediisset, austerius
eos punifit, tanquam incorrigibiles.
CAP. XXXHI. Deficu qux exaruit.
Vers. 12. Postero autem Vers. 13. ficuum.
Dictum est de bao, quadragesimo septimo j u x t a
Matthaeam capite.
Vers. 14. respondens edat. Etiam de h o c .

, $ * 9 (03), , ,

Vers. 14. Et audiebant discipuliejus. Propter eoe

enim et famem simulavit, et fioum exsecratus est,
ut scirent, quod potensetiam esset adpuoiendum,
velutidicto capite diligenter manifestatum est.

.

.
.

' , u .
.
.

^.

'

",

Vers. 15. Etveniunt evertit. De hisdisserit

finis quadragesimiquinti capitis Evangelii secund u m Mattbsum.
Vers. 16. Nec lemplum. Nam et i d i n contemptum erat. Per boc etiam docebat, quod n i h i l per
neglectum admitti debeat, quod indeceos sit
sit i n templis.
Vers. 47. Et docebat latronum. I d quoque
horum data estinterpretatio.
Vers. 18. Et audxerunt perderent. 'Audierunt.
qoomodo libereet audacter locatusesset ac fecisset

Variae l e c l i o n e s et noUe
(65) .

 G A B B N I

834

Yerf. <a Timebant 4/1*1. Verebantur propter

turbam temere eum occidere.
Vere. 19. Et cum civiiaiem. Egrediebatur i n
suburbia propter quietem.
Vere. 20. Vere. Ei mane Vere. 24. exaruit. l n
preBdicto quadragesimo septimo capite Evangelii
secandum MaUbe3um eliam de bis disputatum est.
Yers. 22. Et respondens in Deum. Possidete,
inquit, fiduciam erga Deum : fiduciam autem p u r a m et indubitatam.
Verg. 23. Amen dixerit. Eodem capilc de b i t
quoque actum est.
f f Immediatam animus nactus c u m Deo unionem, facultatem secundum naturam cogitandi (intelligeodi) prorsus babet otiosam : si autem bano
(uaionem) solverit, et aliquid secundum Deum g
cogitaodo complexus sit, disjungitur, soluta, qu
supra iatellectum est, unione secundum q u a m ,
quandiu conjunctus est Deo, u t super naturam
et participatione deus facius, tanquam i m m o t u m
m o n i e m suum, legem naturaa transponit.
Vers. 24. Ideo vobis. Similiter et de b i s .
CAP. XXXIV. Deoblivione injuriarum.
Vers. Etdum 25. Vers. 26. vestra Haec i n p r cedentibus quoque dixit Dominus Mattbeei quinto
capite, postquam docuit orationem, Pater noster,
qui es in ccelis. Quaere ergo i b i b o r u m interpretationem.
CAP. XXXV. De interrogantibus Dominum. ln
qua potetiate hcec facis ?
Vers. 27. Et veniunt Vers.
28. faciail C
Heec : queenam ? Ejicere videlicet vendentes et
emeotes i n templo : evertere preafatas mensas ac
tellaa: non permittere deferre vas per templum,
ac similia.
Que3re autem quadragesimumoctavum caput seouadam Mattbffium, et omnia invenies,
Vers. 29. Respondens autem Jesus Vers. 30.
mihi. illo etiam de bis iaveoies.^
Vers. 31. Et cpgilabant Vers. 32. homnibta.
Deficit, non.
Vers. 32. Timebant estet. Habebant Joaonem, boc est certi erant de Joanne. Dictum est
autem etde his ibidem.
Vers. 33. Et facio. Similiter et bis exaotissime.
D
CAP. XXXVI. De vinea.
CAP. XII. Vers. 1. Et cmpit peregre profec*
tus est. Alia quidem bujus parabolee declarata sunt
quinquagesimo capiteEvaagelii BecundumMattbaeu m . Lacum vero dicit, qualiseratsub a l t a r i , u b i r e cipiebatureanguis animalium,qu8e immolabantar.
f

' .

, .
. ' wtorira, .
. '

Mirte

tira

. 11 .

' UfuwM w

.
[ (66) (67) * m
, fyti
* ,

(68), , (W)

, ' , tfrrt
,

, W>

. ]
.

wtw.

. '. .

, '

a w

.
. *.

.
; , ;

*,

**

oOvrvxitv

, .
* xtf<0*w

.
* . ' hab* +
.
.
'^ . **, **
,

tiff*

.
.

f*

.
. '. .
. ** **

*******

* *
, 4 * ^**
.

Variae lectiones eLnetae.

(66) Ha?c uterque i n margine habet. Henteoiue
noa agaoscit. Reperitur boc scboliura etiam ia
edit. veaeta Theophylacti t o m . 1, p. 7 9 5 . B . Quilibet, utarbitror,auctoremagnosoit.Repetitumeaim
videtur ex allegoriois quisquiliis sanoti Maximi professoris.

(67) , . I t a Veaeti.

Vd]

(68) Corrigeadum videtur xara TJ.

gatum Veoeti. Paulo aate correxi e u a m ^ F

.

(69) , Veneti.

COMMENT.

833

I N MARCUM. -

CAP.

830

Vere. 2. emisit vinex. illo etiam de bis

invenies. Vide autem quomodo ab agricolis fructus
repetunt, tanquam a procuratoribus ac custodibus
,
.
&.
Vere. 3. At ilii Vers. 5. occiderunt. Heeo quo . que omnia similiter ibidecJarata sunt.
& .
Vers. 6. Adhuc Vers. 8. vineam. Et baec simi .
liter proxime acceduat ad eam, q u i b i data est,
- .
eoarratiooem.
Vere. 9. Quid ergo aliis. Preeterea et h c .
. " .
Yers. 10. Annec Vers. 11. oculis nostris. Si . .
militer etbatc.
Vers. 12. Etquxrebant dixerat Ad eos, hoc
. , ,
6*t, de ipsis; ita enim dixit Mattheeus, apud quem
. , '
prsedicta omnia manifestata sunt .
pn .

Vers. 12. Et eo relicto egressi sunl. Ne et alia

. '
adversuseos diceret: utque insidias adversus eum
, '
prftpararent.
.
CAP. XXXVII. De inierrogantibus Dominum occa&. '.
sione ftnsus.
.
Vers. 13. emitlunt sermone. Dictum est de
.
bis quinquagesimo p r i m o j u x t a MattbaBum capite
,
circa finem.
(70).
Vers. 14. Qui doces. I n veritate, boc est,
. ' , , .
Dictum est et de bis ibidem.
.
Vers. 14. Lieei Vers. 17. de eo. De bis quo" ' .
que omnibus data estibi interpretatio.
.
CAP. XXXVUI. De Sadducmis.
. '. .
Vers. 18. Et veniunt esse. Dictum est de bis
.
quinquagesimo terl&o capite Evangelii secundum

'

i r i p i . : ,

C Matthaeum.

.
. '

; , ;

.
.

Vers. 18. interrogaverunt Vers. 19. frairi

tuo. illo dictum est de bis.
Vers. 20. Sepiem Vers. 23. uxorem. Similiter
et de bis omnibus.
Vers. 24. respondens Dei ? Propter hoc;
Quidnam ? Propier hoc, quod carnaliter de resurrectioae seatiatis.
' Vel Propier tioc, quod nesciaiis Scripiuras neque
poteniiam Dei. De quibus similiteF* i b i dictum
est.
Vers. 25. Cum caslis Cum reiurrexerini,
omoes videlicet bomiaes. Et de bis quoque eodem
capite quaere.
Vers. 26. De Vers. 27. viventium. Etbasc i b i

. - s i a g u l a s u a t e x p l a a a t a .
. , 0
.
'

.
. \ .

; ,

^. $>
.

Vew. 27. Vos erraiis. utcunque, sed

m u l t u m . Hoc aulem addidit, tanquam eorum iasipieatiam maoifeste argueas.
CAP. XXXIX. De Scriba.
Verx, 28. Et aeeedens mandatorum ? P r i m a m
omaium, q u sunt i a lege. Dictum est autem de
boc quiaquagesimo quarto oapite Eyangelii secundam Mattbeeum.

" Matth. xzi, 4 5 .

Variae lectiones et notae
(70) , .

EUTHYMII

835

ZlGABENI

Vers. 29. Jetus autem Vere. 31. teipsum.

Eliam de bie io illo disputatum est.
Illud autem Audi, Israel, Dominus Deus vester,
Dminus unus est, Mattheeus uoo scripeit, utpote
prooemium p r i m i proecepti. Hoc vero tres demoa*
etrat bypostases.unamque DiviDilatienatQram.Cam
eoim dicitur, Dommus deiade, Deus, et rursum,
Dominus, tres person manifestsntnr; quod a u tem additur, unu$ naturee declarat unitatem.
Alio quoque modo dici poteet, quod videlicet
Hebreeis frequens sit beec reduplicatio Dominus,
Dominus, et, Deus, Deus, propter ejus subbiaitatem.
Vers. 31. Majus til. Hoc confirmativum a*t
ejus, quod dixit, praecepta illa p n m u m acsecundmn g
esse.
Vers. 32. Et ait Vers. 33. victimx. Vide, quo"
modo tuoc Judeei victimas, sive sacriticia, pro preeclaris facinoribus ducebant, ceteras virtutes
curantes. Intellectum autem scriba appellavi*
meutem ipsam.
Vers. 34. At Dei. De boo docet finis eaarrationis preedicti capitis.
Yers. 34. Et nemo interrogare. De boc dictum
est quinquagesimo quiato capite Evaagelii secuod u m Matlbffium, postquam ipsa iaterrogayerat
PhariseBos.
y

(71) - - Jv. irtpl rourwn

.
, ", ,

. ,

, *

;
, foom;'
, , ,
, |{
.
, ' i cWtri* , ,
.
.

TW

, .

, ", w^m

,
. ;^
.
.

tftyiw

. ' ?

ff
, ' *
.

CAP. XL. De inlerrogatione bomini.

Vers. 35. Et respondens Vers. 37. ejut est^
De bis manifeste dictum est predicto quinquagel
eimo quinto capite. Ne autem tibi insoleos videatur quod habeat, Dicit; siquidem Hebraica dictio
et Dicit significat et Dizit. Ideo bic quidem i l l a m ,
ille autem baao sigaificationem indifferenter accip i t : etpleraque similia frequenter inveniemus.
Yers. 37. Et multa Ubenter. Taoquam sua.
viter sermocinantem : vel tanquam facile iUos
devincentem, et quod ab iavidia sese ipse liberarerit.
Vers. 38. Etdixit scribis. Prospicite, boc est,
cavete.
Vers. 38. Qui abambulare. Dicit de ipsis
Mattheeus circa medium quiaquagesimi quinti ca- D
pitis : Dilatant phylacteria sua et magnificant fim.
brias palliomm suorum , quw Marcus nunc stolas
nominavit. Queere ergo i b i b o r u m enarrationem.
70

Yers. 38. Et talutationes Vers. 29. ccenis.

preecedentibus supplendum est: Qui amaot, boc
videlicet, aut i l l u d , de q u i b u t ibidem quaere.
Vere. 40. Qui devorant judicium. De bis
1 0

. '. **.

ftirfc

*>**

. " ^

, ,
. ^
.
. ' ^,

(72) , * (H
|3.

. , W

. MtrvtfK*
p** ' "
w

, .
w *
.
.

. **

, . ***
.

Matth. 23, 5.
Variae lectiones et n o t a .

(74) Recte hic monuit Hentenius, yocabula,

, negligentia ecrib suo
Codice omissaesse. Habeatistameus et B . Propter qualitatem membrorum alii alia boc versa

omiseruat.

(72) .
(73) .

. *

COMMENT. IN MARCUM. -

837

CAP. X I I I .

838

$ exacte disputatutu est i n principio quinquagesimi

.
. '. |3.

, ,
,
.
. * 0 , ,
' ', (74).
' .

sexti capitis Evaogelii secundum Mattbaeum.

CAP. XLI. De vidua quoB duo minuta obtulit.
Vers. 41. cum sederet gazophylacium. Gazopbylacium erat arca u b i tbesaurus i n templo
servabatur, i n quamomnes, q u i babebaat el volebaat, pro viribus injiciebant ad pauperum a l i mentum.
Vers. 41. mulii Vers. 42. quadrans. Quod,
puta, m i n u t u m est apud Hebroos, sive dicitur
quadrans. Oicitur quoque alio modo obolus, sive

Vers. 43. advocatis.

sua. ,

Vers. 44. penuria

defectus dicitur, vel

indigentia,

m w c autem pro eo, quod necessarium est et

,
utile, ut opinor, accepit (nos penuriam vertimus.)
.
Vers. 44. Omnia subsianiiam suam. Etsi

.

pauper erat possessionibus, dives tamen aaimo

, $
ostenditur : ideo SaJvator, q u i non donum pon. , ,
derat, sed voluntatem ejus, plus q u a m omnes
, )
misisse dicit.
.
Utinam vero et anima mea vidua efficiatur, ab ,
jecto diabolo, cui agglutinata est atque subjecta :
, , quffi mittat io Dei tbesaurum duo miouta, corpus

videlicet ac meotero : comminuta i l l u d quidem
, , , , '
per temperandam, haac autem per animi modestiam.
, .

^.

Htpi

.
" . '
^.
.
.
.
.
.
,

ruaiur. De his dictum est i n fine quinquagesimi

Q sexti capitit Evangelii socundum Mattbffium.
GAP. X L I I . De consummatione.

. '. .

Cap. XUI. Vers. 1. egrediente Vers. 2. d t -

Vers. 3. Cumque ipse sederei Vers. 4. consummanda $unt ? Quaere de bis quinquagesimo septimo
capite Evangelii secundum Mattboeum.
Vers. 5. Jesus auiem Vers. 9. hasc. Eodem
eaptte de bis omaibus d i c t u m est.
Vers. 9. Caveie vobis ipsis. Serrate v o t ipsos
a seductione quae tunc erit.
Vers. 9. Tradent causa mea. I b i qaoque et de
bis inveniee.
Vers. 9. In iesiimonium ipsis. A d accusationem
et increpationem ipsorum, ne possint dicere tempore universabs j udicii : Non audivimus preedica-

, r j tiooem. tantum enim ipsam audituri sunt, ut

ejus etiam procones extremis suppliciis subjiciant.

Vera. 40. Et in Evangelinm. Mattheeue vero

scripsit pradicto capite, quod pnxdicabitur hoc
evangeUum t n univerto mundo . Qneere i b i hujus
intellectum.
Vers. 11. Cum auiem sanctus. Dispensatorie
Spiritus sanctus tunc loquetur, utene ore ipsorum,
ne rusticitas illorum Ttdeatur incredulis abjectio
et minoratio predicatioais. Dixit quoque et h c

.
*
^ .
.

.
"

Mattb. , 4 4 .

VariaB l c c t i o n e s et noUe,
(74) exhibet A.

71

feUTHYMIt 21GABENI
decimo nonojuxtaMatthaeamcapitecirca

m e d i u m : ^**9*

* m i ,

. ,

quaere ergo i b i enarrationem

Vers. 12. IVadet Vers. 13. salvus erit. Etiam

. h : i

hsec omnia i n praedicto decimo n o a o capite decla-

rata sunt.
Vers. 14. Cum autem intelligat. Dictum eet
de hoc, dicto quinquagesimo septimo j u x t a Mat-

IheBum capite.

"

xiveku mi

Vers. 14. Tune Vers. 17. diebut. I n eo loco

. ' twjiw
etiam de his dissertum est.
.
Vers. 18. Orale Vers. 20. dies. Similtter et de
. .
his. IUud autem : Erunt dies ilii afflictio, hoc est, , , , urra
i n diebus illis erit afflictio.
(75).
Vers. 2 1 . Et tune Vers. 23. omma. Etiam et
. TOVTW
de his ibi disputatum est.
.
Vers. 24. Porro in Vers. 27. cceli. Et de his
' . .
similiter.
Vers. 28. ficuautem Vers. 3 1 . prcetertbunt. . " *

Preelerea et d e b i s omaibus a d yerbum i n dicto
).
capite subtiliter disputatum est.
CAP. XLHI. De die iUo et hora.
Vers. 32. Dt pater. Dictum est de hoc
quinquagesimo octavo capite Evangelii secundam
Mattbeeam.

. . .
. *
.

'

Vers. 33. Attendite $it. lbidem etiam de hie

.
dictum est.
' ^ - *
Vers. 34. SictU homo vigilet. De Cbristo ac
. ^
Cbristianis sumptum est hoc exemplum. Eat autem
, iort
defeciivum : defioH enim, eit. Dicit ergo, quod
, *
est sicut bomo, q u i peregre a g i t : bominem q u i - _
. \
*
^ - .^ W
dem seipsum innuene, quemadmodum i n mulus

1

d i c t u m est parabolis. Peregrinationem vero, i n

CCBIOS aseumptionem. Domum autem euam, p r -

i a v r e v

,
olto , " ^ \ *

eentem m u o d u m . Servoe quoque euos, dioit C b r i * w .

ol
etianos. Cujueque autem opue, est oastodia m a n *
, ,
datorum, et operatio virtutum. Janitor T e r o , mens
"
"
, ,
uniuscujusque, quee jaauis (aa) animae proest, boc
.
est, eensibus, per quos intellectaalis fur ingredi
solet.
Vers. 35. VigikUe V e w . 36. dormientes. Serum .
quidem dicitur aetas eeaum; medium noctis eorum , *
- , "" *
q u i i a media sunt artate constituti; gallicinium

, *
^
vero, eorum q u i j a m eapere i n c i p i u n t ; c u m p r u - , ,
dentia i n m o d u m galli galiiaacei exoitat eos ab ,
insensibilitate. Maae autem, aetas est puerorum.
.
Quare autem p r a d i c t o cpiiaquageeirao o o t a v o
~ ,
^ ,
9>
*
j u x t a Mattbsum capite deciarationem illius dicti :

f"***> ^ *\** IT*JZ!ZZ

T

Ideo et OOS estote parati, quia qua hora non putatit,
.
ea Filius hominis venturus est *.

f .

Vers. 37. Qux autem dico. Omaibus Christia .

nis, q u i futuri sunt usque ad m u n d i c o n t u m m a - .
tionem.

** !

9 0

" Matth. x x i v , 44.

Variae lectiones et nolae.
(75) lotellige , ex . Ita enim accipi voluit.

(aa) Janui*. I n Graeco

est s e u f e n e s t r i i .

Quoniam tameo paulo ante legitur , oonj i c i possit , loco . Sed a l i b i etiam

de sensibue, apud Patrem u r a c t u r j , nescio quem

inveni , n o n . AUquam ergp."^Spirepectavitiimilitudinem,

*:.:.. utsoletfcn
- ^ t fien ia ***^
tationibu allegoricis, id et poeol 4

COMMENT. IN MARCUM. CAP. X I V .

841

, -
*

Hinc tnoti quidam dicunt, praedictas eetates i i s

aptari Chrislianis, q u i tunc reperientur : sub illis

enim fiet secundus adventus.

ytv*crrroi.
.

Vers. 37. Vigilate. Hoe r u r s u m addidit, tanquam

i d quod futurum erat protestatus. . .

CAP. XIV. Yers. l . Erai biduutn. Pasoha et

Azyma vocat nuao Eya&gelieta ipsum Paschee fes t u m : q u i a i n ipeo carnes agni et azyma comedebant, sicuti sexageeimo tertio oapite Evaogelii eeoundum M a t t h a u m significatum eat.
Quaere autem prope finem.etiam sexageaimi
p r i m i capitis dictum i l l u d : Bi factum est postquam finisset Jesus omnes k*a sermones, (tixti discipulis suis: Sciiii quodpost bidwm Pascha sit

'
,
*
~<.

, -

'

Yerfl 1. Et qvarebant
quoque de hia invenies.

CAP. XLIV. De ea quw unxit Dominunu

unguento.
Vers. 3. Et eum esset capvt. De hac dictum
est sexagesimo secundo capite Evangelii se^undum
MatthflBum.
Vers. 4. Erant Vers. 5. adOersus illam. S i m i liter et de hie.

.
.

$.

Vers. 2, populi* I b i

.
.

. "

Vers. 6. Jetu$ autem. Vers. 9. ipsiu$. Proterea

et de his su btiliter tracUtum e t t
. ' , ^
Q
Vers. 10. Et Juda$ Yere. l i . tradereL Efiam
, da h i t tibi quore. Gavisi eunt autem, n<m aolum
, '
q u i a i p s u a i siae t u m u l l u comprabeo*uri erant, op .
portune a Juda t r a d i t u m , v e r u m etiaju quod a
tuia diecipuba odio haberi inqiperet.
. . .
T J .
CAP. XLY. De Pascha.
Vers. 12. Et primo Vars. 16. paraverunt Pa*~

cha. sexagesimo tertio capite Evangeki seouo [* ] (76) ,
dum MaUheum heec faoile inteUigoatur, oum i b i
.
sint exacte dieputata.

. . .

GAP.XLYI. De proditione prophetia,

Yers. 17. Et facta vespera Vers. 2 1 ; Aoma ille.
' .
ibidem haeo etiam explanata supt.
. Vers. 22. Et edentibus Vers. 25. Dei De

lus diximus sexagesimo quarto j u x i a Matthaeum
.
D oapite.
.
Vers. 26. dicto hymno Vers. &i. omnes
.
dicebant. Etiam de his i n eo capite per ordiaem
;
dictum est.
.
Vers. 32. Et veniunt Vers. 36. Sed quod lu.
Similiter et de h i s .
.
Vers. 37. Et venit Vere. 42. appropinquat.
' .
Prnterea et de his caput illud docuit.
.
Vers. 43. Etstatim senioribus^ Dictum est de

hia sexagesimo quiato capite Evaxigelii secundum
.
Matthaeum.

Matth. X X T I , 1, 2 .
VarisB l e c t i o n e s e t notae.

(76) Que his sigoisf'] iaclusa saat, ea ex God. B . exoiderani.

PATROL. Ga. CXXIX.

27

EUTHYMll ZIGABENl

843

Vers. 44. Dederat Vers 47. auriculam. Simi- . l

liter et de h i t . Lege ergo totam enarrationem, qa
i b i accarate posita est.
Vers. 48. Et respondens Vers. 52. nb eis. Similiter et de his ibidem actum eet.
Vers. 53. Et abduxerunt Vers. 54. ad lumen.
A d l a m e n qaod ab igne produeebatur; ita ot i n propatoloesset bie, qai una c u m eo eedebant, acomnibusqoi in atrio erant; dictum est autem e tde hie i b i
Vere. 55. Summi vtro tacerdolet. Vere. 59. tetlimnium ilhrum. I b i quoque b c declarata eunt.
Vers. 60. Cumque surrexisset Vere. 62. cctli.
Similiter et h c . Quod autem dioiiur, Cum m i M bus, idem e i t ac si dicas, I n nubibos.
Vers. 63, Summm vero $aeerdot Vere. 65.
alapa$ Uli impingebant. Similiter et baec.

844

. ' *
* , *

*-

* . Trtp*

*.
. ,
,
* * ]
.
"

xt

. , ,
.

&.

\ .

. \ .
CAP. X L V H . DenegationePetii.
.
V e r t . 66. Et cum etset Vers. 68. dicas. De
.
bis diotum est sexagesimo sexto j u x t a Mattbaeam
capite.
. ' *
Vers. 68. Exivitgue cecinit. Lege sexagesimo

quarto capite Evangelii secundum Mattbaeum e ,

narratiouem dicti i l l i u s : Priusquam gallus ceci .

nerit, ter me abnegabis
. Vers. 69. Et Vers. 72. cecinit De pueila et

astantibus acourate dictam est sexagesimo qointo
capite Evangebi sccundum Mattheum *, et i b i lege ,
, ** dioti illtuft interpretationem : Et ingressus intro
.
$edebai cum ministris, ut videret finem De reliquis autem pari modo dictum esl sexagesimo sex- , < .
to i l l i o t Evangelii oapite.
* .
Vere. 72. Et recordaius flevit. Ibidem quoque
. ;
de bis dictum e s t Non aolum autem boc dictum
( 7 ? ) ,
v t f b u m p r timore ab imbecillilate exciderat,
. *
yeram etiam i l i o d quod dixerat : Quicunque abne ,
gaverit me eoram hominibus, et ego abnegabo eum ,
.
etc.
(

7e

CAP. XV- Vare. 4. Et statim Pilato.

Pmterea

. .

etdehii.
. *
Vers. 2. Et interrogavit Vers. 5. Pilatut.
. *
Qtuere texagesimum seplimum caput Evangeiii
.
secundum Mattbsum. Inde enim facile est et b c
intelligere.
Vew. 6. In festo autem Verg. 14. Cruciftge { > . (78)
a i m . Et bac omnia dicto capite convenienter de clarata sunt.
.
Vers. 15. Pilatus autem Yers. 19. eum. Mani .
festiut scripsit de bis Mattbeus praedicto capite, i n
^^
quo etiam de omnibus dictum est. Salutare vero
. ,
tigoificat boo i n loco, Gompellare.
.
Vers. 20. Cwngue Vers. 23. accepit. De his
.
quoque ibidem declaratam est. Pairexn vero dixit
. '
Alexandri et Rufl, utpotequi adbuc vivebant,no*
', . 7 4

Mattb. xxvi, 34.

* ibid 58.

w Mattb. x , 33
Variae lectioaes et notae.

( 7 7 ) . .

(78) . .

845

COMMENT. IN MARCUM. CAP. X V I .

846

0 , - tique erant, d o m bc scriberet. A i u n t enim, hos

.
secutos esse apostolos, c u m i n Christum credidissent.
Vers. 24. postquam crucifixerunt eum tolle .
ret. Proterea et de b i s .
.
Vers. 25. Erat autem eum. Atqui hora sexta
" .
crucifixus est, sicut dicit Joannes . Quid ergo dicen, .
d u m e s t f Q u o d i d , q u o d d i c i t u r : Erat autem hora
; , (79) ,
tertia, non trahitur a d i d quod a d d i t u r : Et crucifi, ,
xerunt eum, sed refertur a d p r i n c i p i u m eorum.
\ . , ,
, queepaesusest Salvator. Erat autem, inquit, tertia,
quando videlicet p a t i coepit a militibus Pilati.
.
Deinde quod sequitur, per se legeodum e s t : Et
'
, ,
crucifixeruni eum, sexta videlicet b o r a . Menlio ergo
. '
terliffi borae, queefita Marco p r i n c i p i u m manifestat

, , eorum q u passus est Dominus : sextae vero, a
Joanne, finem ostendit, q u i fuit cracifixio.
, .
Vers. 26. Et erai Vers. 32. t n eum. Etiam de
.
his predicto capite dictum est.
.
Vers. 33. Faclaautem - V e r e . 39. DeL Similitep
.
et de his omnibus data est ibidem explanatio.
.
Vers. 40. Erant autem Vers. 4 1 . Jerosolyma.
.
Oe bis etiam i b i queere expositioiiem.
.
77

'.

CAP. XLVUI. De pelitione

corporis

Christu

. (80) . .

Vers. 42. factajam vespera Vers. 43./>ei.

I n fine illius capitie etiam da his subtiliter actum
est.

Vers. 43. sumpta audaeia Vers. 46. Monumenti. Sexagesimo octavo capite Evangelii gecun .
d u m Mattbseum h c omnia, p r o u t convenit, pateacta sunt.
.
Vers. 47. Maria autem CAP. X V I . Vers. 1.
.
ungerent Jesum. Similiter et h c .
. .
Vers. 2. Et valde Vers. 4. valde. Similiter et
bc.
.
Vers. 5. Et ingrtssoe Vers. 7. vobis. Etiam i b i
.
de bis actum est.
.
Vers. 8. Cumque exissent iimebant enim. Prav
.
terea et de b i s .
(81) (82) ,
Quidam autem interpretum asserunt,boo inloco
*
completum esse Marci Evangelium ; quae vero se .
quuntur recentiorem esse additionem. Oportet

T J - D tamen et banc explaaare, cum veritali n i h i l re.
pugnet.
.
Vers. 9. Cum autem$urrext8$$t dmmonia. Poet, , ,
quam dictum e s t : Cum auiem surrexissei, gtatim
$ .
pone distinctionem ; deinde lege : Mane prinoSab , , ,
balorum apparuit primum Marim MagdaUna. Incer .
tum est siquidem quando s u r r e x e r i t ; quando a u .
Joao. , 14.

7 7

Variae lectiones et nolae.

(79) .
(80) .

(81) Hunc locum codice Parisioo Regio lau

datRicb. Simoniusio HisU erit. textus . Tesi.
p. 120.
(82) Recte inlerpreles a o m i a a t Hi enim soli

buoclooom sollicitarunt. Intelligit autem interpretes eos, ex quibos repetita sunt sobolia codioum
Mosqueasiuu), quos i n mea Novi Testamenti editione appello a. d . e. 10. Reperiuntur vero bujusmodi oodieea etiam i a aliia bibliotbecis, ut ex Mil~
bo, Wetsteoio et aliis coastat.

EUTHYMH ZIGABENI

847

dictO
tem apparueit, certum
capite praedictam est. Similiter q u o d p r i m U S
Sabbatorum, dies Dominicut dicatur, quodque
mane hujus Cbristue apparuerit, pariter ibi declaratum ett.
Q u s r e n d u m aulem, quomodo hoc loco t c r i p t o m
est, quod apparuerit p r i m u m Mari Magdalena,
tiqaidem apparuit p r i m a m n o n soli MagdaJen,
t e d etiam aiteri Mariee Jacobi et Jose, veluti n a r r a v i t MattbflBus . Diceodam ergo e i t quod per
Magdalenam,alteramquoque8ignificavit.Fr6quenti
est enim i n usu apud evangelistas per personam
qaae insignior est, eam etiam intelttgere, q u e m i nus nota est. Insignior autem erat Magdaleoe i n
hoc qaod festinavit et pracassit ad monuman
68t,

SlCUt

etiam

, xoct
, * i*>
.

, '
T J .

w*.

(83) , Metax
. " J * V * ^ '
. ykf

. * I t p w "

t u m : m u l t o e n i m M e i i n Cbrietum ^ fervobat, g ^ , **/

utpote magno ab eoaffecta beneficio : cum ipsam

. .
a aeptem deemoniis liberaverit.
Vers. 40. IUa flentxbus. Hoe est diecipulis,
. * krnnv
q u i c u m eo vereati fueraat, q u i ipeum seouti fae, ,
r a n t : noosolum undecim, vernm etiam septuagiota
, ;
duobus. Hoc itaque illis renuntiavit ista sane el
.
altera Maria, Attestabantur autem et aiiaa mulie .
res, sicyt ecripsit L u c a s ; de quibus quaere pr, , r
dicto Evangelii j u x t a Mattbffium capite enarratio
nem illius d i c t i : IIU autem sumptts pecuniis f$ce . , , '* ;
ruut proui doeti erant .
.
Vers. 12. PosthtocautemVere.
43. credider%nt.
.
Hi duo ex septuaginta discipulia eraot. Et quidam
, ^
dicunt, eos este Cleopam et eum, q u i cum ipso perge iuiw
b a i i n castellum nomine Emmaug, de quibusnarra- Q , $ , mp^
vit Lucas . Sed boo videtur dictu a b t u r d u m . His
. 0>
t i q u k l e m , oum renuntiassent, non est babita fides, , , UK*
i l l i vero magis invenerunt aposiolos dicentes :
) , *<
Surrexit Domnus vert et vistu ett Simone. Mani , . otf
feetum ergo eet, alios ete illoe et alios istos : fuitse
, . ' ^
tamea et b o t et illoe ex septuaginta.
.
/^
P r i m u m itaque apparuit Cbrietus Magdalenae et
^ } , TiJ , fffw^^
alteri Mari, deinde bis duobus, posmodum Petro,
* $ .
demum vero illis duobus. Sane b i s n o n eetbabita
, xopvf;
fides; Petro voro tanquam summo ac principi
, . *
offiterorum creditum est, etita duo q u i apud Lucam
,
ab Emmaus reverei eunt, inTenerunt aapostolos d i , .
cantes: Surrezii DonUnut t>er#, ei visus est Si rf (84)
mne
Et b omoesapparitiooes i n die resurre .
otionis fact sunt.
Vers. 14. Pottea crediderant. Po$tea, postca- ^ . , *** *
, td *
q u a m videbcet certiores iaoti fueraat a Petro, ye ,
neranlque Gleopas et come* ejus, ao aarraveraat
quffi t i b i i a via acciderant: et quomodo ab eis co- T J >, Tf , . ' 7 * ^ '
goitut fuerat i a fractioae panis, sicut dixit Lucas .
(8)
A i l enim ipse : Rmc illit loquenUbui ipse Juut tte*
, ^7*
titinmedio eorum,etaitillti: Paxvobis
etc. Hocau79

10

1 1

>

Mattb. ,. Luc. xxiv, 10.

i b i d . 35. " i b i d 36.
7 1

1 0

Mattb,

XXVH1,

15.

1 1

Luc.

XXIV,

VariaB lecliones et noUe.

(83) . sublato raaara , u t opinor, B.
(84) , o m i t U t A .

(85) .

13.

1 1

ibid. 34.

COMMENT. I N MARGUM. - CAP. X V I .

849

850

. $ U m atiamin ejusdem dieiVesperaaccidit. Scripeit

enim et Joannes : Cum serum esset dieillo, quierat
.
unus Sabbatorum, et fore$ essent clau&a?, ubi erant
, }
ducipuii congregati propler metum Judosorum, *
, rf
) ,
nit Jesut, stetit in medio, ti ait illis, Pax vobis
, etc. Tunc enim exprobravit incredulitatem [eorum,
,
cordisqne duritiem, sive impersuaaibilitatem: quia
, ,
bis q u i viderant eum, postquam resurrexerat, n o i i
.
crediderant, puta Magdaleneeetalteri Mariae, acbis
, duobus de quibus scripsit Mareus. Itaque Marcue
, ;
dictam exprobrationem scripsit. Lucas vero et Jo, $ TiJ ,
annes bac praetermissa, aliarum rerum qum toao
, .
fact sunt, meminerunt.

, ,

.
. TTJ
, ' ,
, ,
,

.
" ,
, .

Vers. 15. Et dixil creatura. Hoc est i a r m i versum orbem. Dixit a u t e m i l l i s bunc sermonem,
non tuno sane, sed postmodum, cum profecti sunt
i n Galileeam i n montem, i n quo constituit illis Jeeus, veluti circa finem Evangelii secundum MatIbflBum scriptum

est".

QuaB vero eequuntur Matlbeeus quidem reliquit,

b o r u m narratione abbreviata. Marcus vero retulit,
dilatato d e b i s scrmone.

Vers. 16. Quicrediderit condemnabitur. Qtd

crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit, modo
,
fidem ac baptismum impolluta conservaverit, aut
.
post conlractas sordes emundaverit ac purificaverit.
Intelligitur autem verbum boc et alio modo, Qtd
, *0 C
crederit et baptizatus fuent, salvus erit, ni ea q u
,
fldei sunt per baptismum suscepto, demonstrava .
r i t ; illa vero sunt operatio mandatorum Dei, ac

eui ipsius custodia.
.
Non dixit a u t e m : Qui solam c r e d i d e r i t ; neque :
,
Qui baptixatue fuerit, tantum, sed utrumque con '
j u n x i t : alterum eaim eioe altero n o n salvum facit
bominem.
, |3

Vers. 17. Signa prosequentur. Eot qui credid e r i n t : non simpliciter, sed ticut diximus. Detode
, .
poaitet eigna, sive miracula.
. ,Vers. 17. Per nomen mewn. novis. L i n g n i s p * .
.
regrinis : idiomatis aliarum gentium.
" . *, , Vers. 18. Serpentes tollent. Delebunt, occident,
(86) .
D aut etiam i n manibus absque perioulo tenebunt.
. Vers. 18. Et$i nocebit. Multa talia plurimie
,
contigerunt sanctis, semperque contiguntftdelibue,
, .
q u i videlicet exerceotur i n evangelicia proceptia :
(87)
n a m fldes eiae operibus mortua est j u x t a magnum
.
i l l u m Jacobum .
. Vers 18. Super habebunt. Per diota signa,
.
etiam ea innuit q u pratermissa s u n t Oixit e n i m
.
i n praecedentibus, q a o d omnia possibilia sunt oredenti".
, * . ,

17

* Matth. xx, 19.

" Mattb. xxxin, 16.

" J a c . n, 26

1 1

Maro. ix, 23.

Variae l e c l i o n e s et notae.
(86) habet Henteoius i n interpretatione.

(87) I m o , u t Henteniui baboU

 ZTGABENI

851

Vers. 19. Dominus itaque cwlum. Po$tqvam

85!

. )$ tv>

loeutus e$t, non b c solum, sed et omnia verba, , , ;

, ;
quotquot eis locutus est a die ressurrectionis s u ,
) iatew
donec completi sunt quadraginta dies, i n quibus
Jv , ^apparebat discipulis, et conversabatur eum eis .
(88).

Dictinm est autem de assumptione sua etiam i n
.
fine Evangelii j u x t a Matthaeum.
,
Vers. 19. Et udit Dei. Atqui Deus et Pater
, ,
ejus cum sit incorporeus, Dequaquam deztra habet
.
aut sinistra ; b i namque habitus sunt corporum.
^
Reliquum est ergo, ut sedere ipsius, requiem ma* ' ' m
nifestet ac fruitionem d i v i n i r e g n i . Quod autem ad .
ditur : dextris Dei, familaritatem denolat ac aequalem cum Patre bonorera.
[ (89)
f Non tantum i n dextris Patris sedere dicitur
, , ^ *
' Filius, yerum etiam stare: quemadmodum i n l i b r o
* Tt ukActorum d i z i t Stephanus
; u t i l l i u d quidem re * , nym
quiem designet intransmutabilem, hoc autem fir , .
m a m ac divinam i n bono confirmationem. Unde
.
Dulla bujusmodi verborum immutatio reddit a l i " ,
qaam sententiae diversitatem. Preeterea cum dixit
, (90) <**
stare Filium, non d i x i t sedere Patrem : ne ex hoc

. ffvw*
intelligamus differentiam dignitatis. Restai igitur,
].
ut et consedere Patri dicatur et simul cum eo stare.
. [ (91) xrjpTVers. 20. Illi vero signis. Sermonem praedica.
]
tionis.
<
utinam autem etsermonedoctrinieDostrfficonfir ;
metur per subsequentia debito v i r t u t i f signa, ut
, fyuriw
i n flne vitonostraperfecti inveniamur,per graliam
C
? ? X*P
** * 'hw
et benigoitatem Domini nostri Jesu Cbristi. Amen.
1 0

<5

iTt

. .

*. ktl

, 3, 4.

Aot, Yii, 55.

Variae lectiones et

(88 Sio uterque codex.

(89) Inclusa codex uterque i n margine exbibet.

notae

(90) omittit B.
(91) lnolusa absunt A.

COMMENT. I N LUCAM.

853

854

\ . (Cap. 11. vers. 1.)

'.

. I I , 8.)

. (II, 25.)

( V I , 12.)

'. . ( V I I , 1.) . '.

'.

'.

. ( I I I ,

(VII, 11.)

(VII,

18.) . '.
'.

10.)
'.

\ . ( V I , 20.) . '.

(III, 1.) . .
.

. '. . '.

*. " . (, 36.)
'.

'.

. (,

36.) . . . \ . '.

( I V , 1.)
(IV,

'. * . ( V I I I , 4.) .

'. ( I V , 38.) . '.

'. . ( V I I I , 22.)

'.

33.) . .

'. . '.

. ? .
'.

. '. . '.

. ( I V ,

'.

'.

. (V, 4.)

'.

. (V, 12.) . ' . '.

ty.

. (V, 18.) . '. .

. ( V I H , 40.)
. \ . '.
'. . ( V H I , 43.) . '.

r\ . '.
i e F . .
.
'.

. (VIII, 26.) .

(3'. . '.

40.) . ' . .

'.

(V,

27.)

'.

'.

/.

. ( I X ,

1.)

'. . '.

(VI, 6.)

'. . ( I X ,

. '. . '.

12.) . '. . . . '.

EVANGELIUM

SECUNDUM LUCAM
CAPITA

BVANGELll

1. Deeeiuu Cauarit.
2 . De pattoribus in agro degent&ut.
3. De Symeone.
4. De Anna prophetiita.
5. De verbo quod factum ett ad Joannem.
6. De his qui Joannem interrogabant.
7 . De tentationibus Jesu.
8. De habenU tpiritum dctmoniacum.
9. De socru Petri.
10. De curdtis variii morbis.
11. De eaptura pisctum.
12. De leproso.
13. Deparalytico.
14. Dt Lwi fmblicano.

LUCJE.

15.
ie.
17.
18.
19.
20.

De habente dextram manum aridam.

De apottolorum electione.
De beatUudinibut.
De centurione.
De filio vidum.
De di$cipulit mittit Joanme.

22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.

De seminante parabola.
De increpatwne venti ac tmpestatis marii.
De legione dcemonwn.
De filia anhiiynagogi.
De muliere profluvio tangwnis laborante.
De emisiione duodecim apoitolorum.
De quinquepanibm et duobu* piieilm.

21. De ea qum unxit Doninum ungutnto.

g55_

Z I G A B E N I

fefi

'. . (IX, 18.) . '.

/. . '.
V.

(XIII,

18.) . ,

. '.

. (IX, 28.)

. \ . .

, ?

. ( X I I I , 22.)

. . (IX, 37.) . .

*>

".

(, 31.)

. ,

( I X , 46.)

. ( X I V , 1.)

. \ . '.

'. . [W,

'. 0. ( I X , 56.)

7.)

. .

'.

\ . (, 1.)

. (XIV,

15.) .

'. . (, 25.) . \

. '.

. (XIV, 22.)

*' . (XV, 3.)

>. . (, 30.)

'. . (, 38.)

( X V , 12.)

'. . (XI, 1.)

'. . (XI, 14.) .

'

e i

. (XVI,!.)

'. . (XVI, W.)

. . (XVII, I I . )

'. .

(XI,

'. . (XVIII, I.)

27.)

. (XVUL

'. . (XI, 29.) . '.

'.

9.)

'. .

(XI, 37.)

( X V I I I , 18.) . '. . \

'. . (XI, 46.) .

'. . ( X V I I I ,

j i o \ . ( X I I , I . ) . .

'. . ( X I X , I.)

. \
jit.

'. .

. ( X I I ,

(XIX* 1)

13.)

*. , (XIX, 13)

. , , . (,

'.

16.)
'. . (XIII,

'.

( X I X , 29.) , .

(3\ . \

.)
'.

35.) . ".

(XIII,

. (XX, 1.) . f>

. .

10.)

29. De interrogatione Domini ad discipulos.

30. De transfiguratione Jesu.
31. De lunatico.
32. De ditputantibusy quis euet major.
33. De eoeui non permisit ut tequeretur.
34. De designatis septuaginta apottolit.
35. De tentanie legisperito.
36. De eo qui inciderat in latrones.
D
37. De Martha et Maria.
38. Dt oraHone.
39. De ejecto dmmonio mtUo.
40. De tnuliere, quw de turba voom extulit.
4 1 . De his qui signum petebant.
42. De Pharumo qui Dominwm invitavit.
43. De deploratiom legiiperitorum.
44. De fermento Pharumorum.
45. D* eoquipolebat dioidtre hcereditatem.
46. De divite cujus ager feram fmt.
47. De Galilxis et iit qni tn 8iio$ eto.
48. Demulier* contracta tpirilum infirmitatit habente,
49. DeparabolU.
50. De eo out Dominum inUrrogabat, an pauei e$f

51.

ant, qui ialutem eonsequerentur.

DehuquiiuadebafU uiseeediretpro^erB(n'
i

dem.
52. De hydropico.
53. De non amandis primis aeeubitibut*
54. De invitatit ad crenam.
55. Dt adificatione turrts parabola.
56. De centum ovibus parabola.
57. De duobus
filii*,quorumj**iorl*suriM^
58. 00 dispen$atore iniquo.
59. De divite $t Lazaro.
60. De deeem leprosit.
61. De judtr.e iniquo.
62. De Phariueo et PubUeano.
63. De dioti^, gut Dompiwm interrogwii-

64. Decafco.
65. De Zacchwo.
66. ? fcomine p i t profecto ut, W ^
reynum.
67. De

^ a i cfecem mtnai accepcr**t.

68. Depullo.
69.
sacerdotibut $t scribis at miorfi*'
minum interrogabant.

.,
1

,357
o\

858

CAP. I .

COMMENT. I N LUCAM.

( X X , 9). . '. . ' -'. (XXII, I ) . . ' . .

\ , ( X X U ,

. ( X X , 20).
v p ' . .

vr.

24).
(XXII, 31). .

( X X , 2 7 ) . . / . .

*.

'.

'.. '.
( X X I I I , 14).

'.
07'. ' ,
(XX, 41). . ' . .
**. ( X X I ,
4). . '.
o t . ( X X I , 7). . *. .
(5'.

7 0 . De vinta.
7 1 . Dehisqui Domitium interrogabant oceasione
census.

7 2 . De SadducceU.
7 3 . Interrogatio Domini ad Judaos, quomodo dieant Christum filium esse David.
7 4 . De vidua quct duo minuta obtulit.
75. Dt coniummatione.

A O Y K A N

'. (, 27).
'. (, 39).
. (,
' 50). . '. . '. . '.
- (XXIV, 13).
7

76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.

De Paieha.
De eontentione, quit estet major.
De expetitione Satan*.
Decontemptu Eerodis.
De mulieribus Dominum plangentibut.
De latronts pxnitentia.
Depetitione corporis Domini.
De CUopa.

1NTERPRETATI0

EVANGELII LUCAS.

Beatus Lucas Antiochensis foit gefiere. Omnem

autem sermoois disciplinam adeptus, medicinam
,
etiam corporum didicit, ao postmodum animaram
*
quoqoe medioinam assecutus est. Primam quidem
, '
Christo adhasit, et ab eo pietatis semina suscepit.
. (3) C Postea vero Paulo duoi conjunctus, maximeque fa
miliaris effeotus est, ae diacipulus ejus, comeique
, itineris: quemadmodum etMarouePetriceeteroram
, ,
principis.
, ( I ) (2)

, ,

Dicuntautem quidam, et mazime Origenes, quod

Marcus et Lucas ante Dominicam passionem inter
, .
septtiaginta discipulos coxraomerati sunt.
Post quindecim vero annos a Salyatoris assum, ,
ptione, permissa Pauli conscripsit Evangeliam ad
* , ,
Theophilum fidelissimum Deique amantissimum.

Multa autem, q u e ab aliis evangelistis silentio .
rant p r s t e r i t a , iste commemorat.
' . GAP. I . Vert. 1. Quando quidem rerum. Demon (5) , D strat, quosdam Untasse Evangelium conscribere,
.
sed a feritate longe aberrasse. Non enim de Mat ,
thfleo et Maroo hoc d i c i t : Bi nUm non Untauruni,
* . ,
s$d soripurvnt. Certissima flde comprobala, hoc
(5 ,
eet, confirmata. Nobii, q u i Christi sumus discipuli.
, .
R$rum ; hm autem sunt opefa ao sarmones ejus,
,
miracula ac dogmata, et, ut, semel dioam, conter, ,
satio ejus i n oarne.
, (4) ,

VariaB lectionee et notae.

() roox omittit .
(2) His iimilialegunturapadEu8eb.Aui.tfcc/oJ.
l i b . u i , cap. 4 .
(3) .

(4) Haud dubie tomo primo i n Bvangelium Matthau, u i oolligere lioet ez Euseb. Hi$t. cel. l i b . vi,
cap. 25.
(5) .

859

660

ZKUBENI

EUTHYMII

Vers. 2. Sicut vtrbi. principio miraculorum

et dogmatum. Hoo autem scribens ostendit, quod
ipse illis posterior ad ipsum accessisset: ideoque
hflBC abillis didicerat, q u i semper cum Christo fuerant, ac singula viderantet audierant; dicitautem
eos discipulos, q u i e duodenario fuerunt numero.
Verbum vero intelligit hio Cbristum, qui ab bis
per incarnationem ac humanitaiem visus est. Bfinistros quoque hos nominavit, utpote auditoree et
ad fidei preedicationem emissos.
Vers. 3. Visum ett TheophiU. Assecntir hoc
jocopro cogoitione sumenda est. Cuncta videiicet
opera Salvatoris ac sermones. Dicit ergo ; Vitum
ett et mihi, hoc est, jCquum apparuit mihi, q u i
cuncta a principio accurate cognovi, ordioe tibi
tcribere. Deinde etiam scribendi causam addit.

. * >* *

. , vrtf
'
, Tptjri,
. ft rr^
.
, *

wfyv-

* , vjrnau;,

$ >

.
"

. *

. ,
. 0 , onrri
, ' . ' *,
, . *
, . **
.

f Hic eenatorii erat ordinis, et fortassis prefe*

ctus. Strenui eoim nomen ad prssides ac primates
dicebatur: sicut etPaulus ait ad prasidem Festum:
Strenue Feste . Omnis etiam homo, qui Deum amat,
sumpta adversus affectionesfortiUidiQe, dicipotest
etrenuus Tbeopbilus ac dignus, q u i doctrinam
audiat evangelicam.
Vere. 4. Ut certitudinem. Ut agnoscens, rebementius sermonum fidei certitudine rapiaris (bb);
de quibus imbutus fueras, er?e, de quibus edoctus
es, ne te fallat narratio, quam m u l t i tentaverunt
retexere, sicut superius declaratum est.
Vers. 5. Fuit Zacharias. Patrem dicitBaptiet. Q
Primum autem admirandaexpoait, quae circa Prmcursoris conceptum ac nativitatem acciderant,
demonstrans, quod statim ab exordio ?it dignus
erat, q u i Christum annuntiaxet, populoque demoostraret.
Quia vero ea narratarae est q u n apad Judeeoe
contigerunt, merito quoque ponit p r ocuJis tempus Herodis regie, u t et tempus illarum r e r u m f i a t
maniiestum. Herodem autem intelligit eum, q u i
infarjtes occidit, patrem illius Herodie, q u i Praecursorem interemit.
1

Vers. 5. Ex via Abia. Vicem appellabant hebdomadarium mmisterium, Tuno eiqoidem duo erant
templi sacerdotee sibi mutuo succedentes. Abia
videlicet et Barachiae. Ex vice i g i t u r Abia, sive,

post vicem Abia, i d est, succedens ipsi Abia.

Vere. 5. Et Aaron. posteris Aaron. Demonstravit ergo, quod Procursor a sacerdotali descendit
tribu, non secundum patrem lantum, sed etiam
seoundum m a t r e m : et utrinque aacerdotalii erat.
1

Act.

XXYI,

ff

[ (6) .

. ' ifff.
. ,
,
, . ]
. " , *
" , wv ^, , ^
) ,
.
' . ^
.
,
, )
.
' (7) *

, to

]3 ,
(8).
, , ?*
.
. Xfof*
.

. (9). '?
, , ^
n

"'*
.
'
if ***
" ^
f**
v

~l

, A

pov9*

, ^ **
1

25.

Variae lectiones et notaB

(6) neuter meorum agnoscit. Edidlt hc ex
margine sui codicis Hentemus. Repetita sunt ex
Tbeophylacto, p . 293, G.

*a %?tZjy" '\
b

ln

Gf

certitudinem sermonum

e x

fidei.

e d i

^ unt o m -

nterpree

videtur

7) , etiam ante , habet

(8) , ex correctiooe . . .
W

Hentenius.

legisse, ?
lectio.

^ -

COMMENT. LUCAM. -

CAP. I .

862

Vers. 6. nomen ejtu Elisabeth. Addidit et hoc

.
.
diligentiffi causa.
* . (10) ,
Vers. 6. Erani Deo. Juetos dicit nunc, v i r t u t i
. [ (11)
deditos Erant autem j u s t i , non coram hominibus,
,] * ,
sed coram Deo, hunc habentes suee justitiae iospe .
ctorem : h c enim esl vera j u s t i t i a .
.
.
, ,
.

Vere. 6. Incedentes absque reprehensione. Legalia praecepta vocavit etiam justificationes, utpote
justitiae plenas : et quee incedentes i n ipsis j u stificarent.

Vere. 7. Et non procmerant in diebus $uis.
. , .
Procetserani, hoc est, Senuerant et provecte erant
eetatis.
(12) , , g
f Saepenumero justorum uxores, etiam juetae
, , liberis caruerunt, ut hinc discas.legem non exigere
, ,
c a r D a l e m propagationem, sed spirituaiem.
. [ (13)
Vere. 8. Faetum est Vers. 1 1 . ihymiamaiis
,
f f Sortitus est. Terapus hoc erat dies decima
. , >}, T J
mensis septimi, uti l e x jubebat *. Mense enim, inquit
,
septimo, d e c i r a a mensia die, demittite mentes ve ,
s t r a s , et reliqua, q u d e introitu summi sacerdotis
"
io Sancta saoctorum semel quotannis facto i b i prae . " * ',
cepta sunt. Septimus autem apud Hebraeos, a p u d
' , * (14)
nos esl September, quo m e n s e etiam Elisabeth
.]
concepit PraBCursorem.
"
,
. ,
.

Intus erataltare t b y m i a m a t i s : extra vero altare,

super quod offerebantur animalia et oblationes.
dextris autem stetit, u t qui prospera et bona n u n tiaturus venerat.
, , Vers. 12. euro. Turbatus est, suspicatus,
.
se protinus m o r i t a r u m .
.
Vers. 13. Dixit Zacharia. Primum abjecit a n i , ,
m i illius timorem, u t sine turbatione audiret, et
* a n i m n m adyerteretipsius eermonibus.Dicent autem,
, *
Netimea*, innuit, u t gandeat; deinde causam quo .
que porut gaudii.
. .
Vers. 13.(?i*ta tua. Quamprosalutepopulifudi .
sti.ProbaceDimsacardotesquotidiepreeabantur.Ex ,
aodita est autem, eo quod j a m Salvator ait h u m a , nitatem suscepturus, et populum suum a peccatis
.
eorum salvum faoturus. A d demonstrationem vero
*
et conflrmationem, q u o d ejns oratio exaudita esset,
ait:
. ^
Vere. 13. Et uxor tibi. Et hunc utilem ad po . p u l i salatem. Ostensarue eaim erat populo Salva .
torem. Nam quia pcenitentiam preoedere oportat ad
, salatem, o p a s etiam erat, ut pcBnitentiee p r a d i c a .
tor e u m preecederet, q u i aalutem erat collaturus.
.
Ideo quoque p r i m u m nascitur Pracoreor.
Vers. 13. Eivoeabii Joannem. Utpote ayentre
. *
matrie gratia donatum, eive a Deo amatam. Vel
, , ,
' Lerit. , 29.
Variae lectiones et notae.

10) , anle , addit R

1 l i Quoa bio iocluta sont, absuot a ood. A.

12) Quod bio addit ocholium inierpres, mei non
agnoecunt. Esi aotem ex Theophylaeto, p . 299 E,

desumptam.
(13) Hoo scbolio, quod uterqne meus i n margine
habel, caret Hentenius.
(14) omittit A.

863

EUTHYMII ZIOABENI

tanqrjam cau*am g r a t i e euis parentibus, multisque

alii, veluti postea maoifeetum erit. J o a n n e s enim
Hebraicum Domen e*t, quod si quis ad Latinam
vocem interpretetur, sooat gratid vel gaudium.
Vers. 14. Bt erit exultatio. Q u i talie pueri
factussis pater, cujus et conceptus, et q u e s e q u e n t u r , upernaturalia erunt ac admiranda, sicut i n
8equentibu8 patebit.
Vers. 14. Multique gaudebunt. Non oognati,
ftolum et v i c i a i , verum etiam, quibuscunque d i v i nitue innotuerit, q u o d ministerium ipee sit expleturus.
Vers. 14. Erit Domino. Magnus apud Deum,
qnia magnus virtutibuB.
Verg. 15. Et vinum bxbet. Sicera vocabatnr,
q u i d q u i d in m o d u m v i n i inebriare p o t e r a t : m a x i
me vero potio a p a l m a r u m fructu confecta.
Vers. 15. Et spiritu tucc. Postquam per v i n i
ac sicero (cc) abstinentiam de suavium rerum abstioentia fecit certiorem, u b i etiam ab hoo innuit
d u r u m cooversationis ejus exercitium, docuitque,
quod raagnus futurus erat coram Domino : a d firm a m deinceps pereuasionem dioit i d , quod majus
est, videlicet,quod apuero iaduetur virtute exalto,
praevidente Deo conversatioQem ejus et i n q u o d
d i v i o u m vas erat evasurug.
Vers. 15. Multosque ipsorum. Q u i ab eo persuasi confugient ad C h r i s t u m : buno enim vocat bio
Dominura Deum.
Vers. 17. Et eo. Pracurret eoram eo, praedicans pcenitentiam et annuntians a d f e n t u m e j u t .

864

r t
.
, '
, .
1 . *
, *
, .
.
oixiiot, , h fytUti
.
" . ,
.
.
, fotWxni im.
.
7^
, - oxhpq
, ^
, w n
, &
, , i
, .

. r>i
. ttUl
.
.
^ ,
.
Vere. 17. In Elia. Spiritum appellayit, gra .
tiam s p i r i t u a l e m : Y i r t u t e m autem, effloaoiam. Dioit **
ergo quod gratiam quoque et efficaoiam babebit
**
EliiR, quas videlioet habebit Elias praecurreni t e , , *
cundum Cbristi adyentum : et bic nuno faoiet, q u
.
postmodum facturus est EUas. Apponit autem et
.
quae futara sit ejus v i r t u s , sive potentia.
.
Vart. 17. Ut convtrtat fllios. Prophetavit hoo
. **
et Malaohias, et aoourate declaratum e i t Yicesimo
, ftaoorf '
capite Evangelii juxta Mattbannn, u b i dicitur : Et
, *
tivultit rcciptre, ipse est Elias, qui venturu$erat. .
, f $ "
.

Ver*. 17. Et juslorum. Hos eosdem dioit

.
inobedientet, quia a d i d usque tempus fuerant i n - D . * ^
obedientes. Convertet ergo hos ad prudentiam bo ,

, 5
norntn, ad iotelligeatiaai perfeetorum.
.
Vers. 18. ul parti prxparatam. Praeparatam
. ^
per poBoitentiam : vel p r e p a r a t a m a d talutis sut*
^ , v t W ^
cepttaaem.
.
Vers. 18. Dixitque $uis. A d senectutem ac
. ** *
*\
naturee imbecillitatem, v e r u m attenta Dei
, '
Matth. , 14.
Variae l e c t i o n e s et notaB.
(ce) De rocabulo ita habet Christost. t.
V I , p. 57 :
, ,

,
m .

p h y l . . 301

""
0

COMMENT. IN LUCAM. C A P . I.

866

, Yirtute, tardus erat a d suscipiendam foetus pro

missionem.
Vers. 19. Et respondens hxc. Quffinam ? nativitas yidelieet, ac nominis imposilio.
Vers. 20. Eo quod meis. Quae de bis erant rebos.
Vers 20. QUCB *uo. [Tempore videlicet nativilatis ac nominis impoeitionis. Yide aulem,
quod propter vocem incredulitatis reteota ac cohibita eet i l l i .
Vere. 2 1 . Et Zackariam. f f Bxspectans.

yovfa

. ; , ,
) .
* ' . .
.
. " ,
.
. '& (15)
. , ,
.

8 . 2 1 . . 22. mutut. (pro

quo bio babemos mutum) significat etiam surdum.

7**
.

*
.
rf papcr^
, $
.
.
, (16) .

6 6^

,, * inl rf

i W

*


, *
, .

8 1 &

e g t >

Q t

a U c

)it

U 8 >

eo q u o d c u m ineredulitate aadisset ac locutus

fuisset Signifioabatautem silentium sacerdotis senis, yeteris sacerdotii, cultusque taciturnitalem.
Vere. 23. Et faetum Vere. 24. ejus. Oportebat
Damque saoerdotem omnino abstinere a propria
uxore i n diebus ministerii s u i : boc enim et divina
lex preecepit. His autem completis, congreseus est
Zaobarias c u m uxore eua propter pronmsum foet u m , silentii flagello edoctus, u t angelicis verbis
orederet
Vere. 24. Et quinque. Erubescens, eo quod
esset aeoior ao intempestiva, qu pragnans fieret,
donec yirgo etiam concepit
C beneplacuit, u t auferret o p p r o b n u m meum, quod
apud bomines erat, eo quod prole carerem. A p u d
Hebreos siquidem probro dabatur oorporamsterilitas, utpote q u i inagis carnaies erant ac corpora*
les ; apud Chri&tiaaos yero probro datur animar u m sterilitas, tanquam magis spirituales.
Vere. 26. Sexio aulem nunse Yers. 27. Maria.
f f Gregorii Nyseeoi :IllotemporenuntiatU8 estadyentusServatoris, quo nox extremam longUudioem
nacta, m i n u i , et paulatim evanescere incipit, eum
j a m dies augeatur ao ulteriut procedat ; ut discas
tenebras impietatis et peccatorum eo usque progressas ad magniludinem improbitatis ac cumulatae, exindetolli atque adeodefioere eteyaneacere,
c u m j a m pietates et virtutis l u x yinoat et abundet.

" . [
(17)
, '
,
,
,

, & ,
,
&
.]
,
.
,
.
/,
'
, ,
.

Sexto mense, poslquam preBgnaos effecta fuerat

Elizabetb, c u m ejus uterus intumesceret.
Desponsata autem erat Yirgo, ut diabolum lateret Cbristi nalivitas. Audierat enim propbetas
annuntia8e, quod esset e virgine oaaciturus; ideoqueyirginesobservabat, utsi q u a m i o u t e r o gestare
videret, circa banc fraudulentiae suae l^queos apponeret. Placuit itaque Deo, ut Yirgo, q u i n babita-

Variae lectiones et n o t a .
15) Apnd Henteniom, boc yocabulo prater880 teztos junotoa eat.
(46) KxiabeetA.

(17) Haec uterqui rneoa i n margine habet Caret

iis Hentenia**

gflj

868

fclGABEM

culum suum segreganda erat, viro desponsata ^ ^ ^ , ^ ^

,
,
esset, ut hac relicla, indeeponsatas improbas ille
" "
, * m c p a obserfaret. Dietum est autem de sponso Matris
.
Dei i n Procemio Evangelii j u i t a Mattbaeum.
fi

Quod vero additur : De domo David, iutelligitur

et de Virgine et de Joseph. Nam et baec, et ille e
geate David descenderanl
Vers. 28. Bt hifrmus teeum. Gaudium boo
solvit maledicdoneei. Ula siquidem jussa est
habere m a r o r e m (nam i d proprie eignificat
vocabulum, quod Geneseos tertio capite i n r u mnas et dolorem vertitur) ; baec autam g a o d i w n ,
quod moerori contrarium e s t : Gaude, inquit, utpoie
inter omnes virgioes i o Dei Matrem electa. Gratiosam vero nomiaavit i l l a m , taoquam videlicet gratia
Deua i n te est.
Vere. 28. Benedicta mulUribus. Hoc est, l a u data, beata.
Vers. 29. llla vero ejus. T i m u i t , ne forte do-
losus esset.
Vers. 29. Et illa ialuiatio. Utrum diyina, an
a dsmone. Salutationem autem dicit, compellationem.
Vers. 30. Bt ait Deum. Benevolentiam, familiaritatem.
Vers. 31. Eteca
Vers. 32. Magnu*. Magaus,
propter magaitudioem operam ae sermonum suorum.
Vers. 32. Et Filius vooabitur. Erat quidem
Filius Altissimi: itaautem postea etiam vocatus est
ab his, q u i i n i p s u m crediderunt.
Vers. 32. Et dabit patritiptiui. T h r o n a m , sive
regaum et potestatem super Hebraos.
Vers. 33. Bt regnabitfinis. Populus Dei quando

, . yap
.
. *
. '
, , . ,
.
. /
?
, , .

h o c est.

Dominus lccum,

supemataraii dignam

. , paxmpia.
. ' .

* 9**,

(!>

. ,
/ ioyw
.
. ' (19)
.
. , iJTOi
, .

quelsraelvocatur, iaterdum veroiacob.Unugeoim C , , idemque bomo et Israel et Jacob erat. Et natura q u i - . >

dem Jacob vetus erat populus, utpote a Jacob per

eanguiniscognationemdescendens: adoptione
, Israel novus erat populus; nam pro veteri i n dactus est novus popuius. Super hunc itaque noyum populum regnabit i n aeternum, i d eet, semper,
qui videiicet ez operibus ac sermooibus ipsum agnovit, aeseque illi volaotarie subdidit. Gbristus
eiquidem, et i n quaQtum Deus, rax e r a t : Regnum
inquit, meum non est ex hoe mundo ; et i n quaatum
bomo : babebat eoim regis opera, puta subditis leges coodere, dirigere, excolere, ao pro eis morti
sese expooere: nam baecpotissimum eum, q u i r e x
est, insigniunt.
Ieta autem dicta sunt capite primo Efaoge- D
l i i secundum Matthaeum, u b i babetur : Qui regat
(sive pascat) populum meum Israel .
Vere. 34. Dixit cognoscam. Quomodo eril hoc,
* Joaii* x v i u , 36
Mattb. u , 6.

, ,

, ,

* II , *,
,

* {

, . "
.

. ,

Variae lectiones et n o t e .
(18) Ita uterque. Corrigendum . Sori-

b videatur i a meate habaisse .

(19) .

COMMENT. IN LUCAM. CAP. t .

869
.

870

ut videlicet concipiam i n utero et pariam filium ?

Et h c itaque non credidit, sicut Zacharias, n o n

tamen incredulitatis admonita est per poenam: ille
siquidem multa babuit exempla susceptioois l i *
,
, ', ', "- berorum in senectute: Sarram, Rebeccam, Rachel,
Annam : virgo autem n u l i u m . Nulla enim v i r g o
.
ad i d usque tempus sine viro conceperat et pepe

avcv

rerat.
(20).
Vers. 35. Et respondens t n te. f f Spiritus
. [ (21)
sanctus: Spiritus quidem sanctus,magispurificans
, , *
et sanctificans ; potentia vero Altissimi, efficiens
,
aptam ad recipiendumLogon et Deum et largiens

facultatem gignendi.
.]
Qui ineffabiliter operabitur et conceptum sine
viro,
et partum supernaturalem.
- .
Vers. 35. virtus iibi. Idem quoque indicat

bic sermo, Virius Dei proteget te ; potentem faciet
. ,
te ad bujus rei operationem.
.
Vers. 35. Ideo. Dei. Ideo quoque saoetus i n . , fans, inquit, q u i ex te nascitur, vocabitur a fide (22) ,
libus Filius Dei, propter d i v i n a opera unitae sibi

divinitatis.
.
Quidamaulemubi legerint: Quod natciiur, faciunt
, , i b i subdistioctionem dicentes quod, quia Spiriiut
,
sanctui iuperveniet ei virtuie AUissitni obumbrabii,
, , ideo, quod wucitur, erit saneium sive dicinum :
& , * (23)
deinde, quod sequitur absolute legunt.
.
Vers. 36. eece Vers. 37. verbum. Ut certio .
rem eam reddat, exemplum Elizabetb i i l i p r o p o n i t ;
, ,
docens,quod Qui ventri sterilis fructu carenti dedit
,
, ' . G fructum, ipse quoque i n te faciet, q u o d per me t i bi locutus est. Omne enim verbutn, i d , est quid, , , ,
q u i d dicit, quidquid annuntiat, yel quidquid a l i , .
quis dioit.
Sed quomodo erat Elizabetb cognata Mariee ?
;
Illa quidem ex Levilica, sive sacerdotali, tribu de* , scenderat,bffic autein Je Judaica, siveregia. Variflo
- ,
fueruntbarumduarum tribuum cognationes : c u m
) , enim Aaron p r i m u m , et postmodum Joiada, q u i
. ,
ambo s u m m i sacerdoles erant uxores e regia t r i b u
, ,
duxerint, et post hos a l i i , consecutum est, ut ex
^ , '
tali peruiislioue bae d u essent inter se cognatae.
.
Quia e n i m i n divinis rebus primas ferebat sacerdo .
tale genus, i n bumaais vero regale : merito com ,
mista suat, ut etsacerdosregalis esset, et rexesset
* (24) , D sacerdotalis.
pcv

e\$thi

vv , ,

, , .
. , ,

Vers. 38. Dixit iuum. Jam non eoluui oredidit,

sedetiamoptabat. ut sibi c o D t i n g e r e t , sicut dixerai

*.

angelus.

.
.

Vers. 38. Et angelus. Simul ac j a m per verb i u n suuin conceperat.

Variae lectiones et notae.

(20) . .
(21) Q U O B bio inclusa sont, addit eodex B . m o x

post Yooabola . margine autem

babet A. Garet iis Heolenius.
(22) ergo est interpretatio. Nam neo i n

textu b o r u m comparet. Bis omisso , laudat

Cyriliua t o m . IV, p . 425.
(23) . .
(24) '- .

871

ZIGABENI

672

' . ,
Vers. 39. Exsurgens Juda Montana erat Ju-
, . ' * ,
dfle civitas, i n qua habitabat Elizabetb. Abiit a u (25) ,
tem illuc divino preBgnans Spiritu, u t infante i n
, gtutero Elizabetb exsultante, et illa propbetante,
, (20
majorem acciperet celsitudinem.
.

Vers. 40. Et intravit Elizabeth. compellavit,

. , *
ut moris erat.
.
Vers. 4 1 . Etfaetum eju$. Cbristus quidem lo . ifMrf*cutus est per os s u Matris : Joannes autem
*
audivit peraures suoe matris : etagoito supernatu , raliter Domioo suo, exsultatiooe i l l u m p r s d i c a y i t ;
,
infans enim, q u i i o utero ferebatur Virginis, pro . xaUt
pbetica atatim gratia donavitinfantem,qui inutero
ttufigestabatur sterilis.
.
Vere. 4 1 . Et impleta Vere. 42. ventris tui. Ab
.
infante q u i erat i n sterili, pra3dicatur infans
)
q u i erat i n Virgine : a sterili vero Yirgo. Christo
'
.
Biquidem revelato ei, q u i i o utero Elizabetb imple (27) , #
tus erat Spiritu sancto, impletur et i p s a : et quee
,
propbetam i n utero gestabat etiam yaticinatur, ac
, , xti
benedioit et Yirgioem et fractum yentris Virginie.
.
; *

Vers. 43. Et unde admef UQdemihi r e s h e c

; * ,
inopiaata ? Siout enim postmodum tilius Eliiabeth,
,
eniente ad ipsum Cbristo,indignum se t a l i Domini
.
accessu dicebat, ita quoque nuno mater ipsius i n >
dignam sese fatetur talis domioae aocessu. Matrem
.
autem etiamaote partum eam nominavit, et Domi ,
n u m eum, q u i ex illa nascituros e r a t : attostant
,
angeli verbis, idque efficiens, ut sermonibus ejus Q ?
, ^
Armius Virgo erederet.
*^
.

Vere. 45. Ecce enim meo. P r gaudio, utpote

eentiene j a m b o m i n u m salutem, aode ea gaudene.
Vere. 45. Et beata Domino Beatam praedicat
Mariam, q u bis fidem babueritquaesibi a Domino
per angelum dicta sunt. Prsecognovit enim Elizabetb eliam ea, quse dicta eraot, etquod Virgo crediderat. Itaque aliee quoque steriles genuerant, at
nunquam earum infans prophetica gratia dignus
habitus fuerat, cum adbuo i n utero matris gestarel u r . Facta sunt ergocircabancsterilem admiranda,
ut etiam credereotur, q u clrca banc facta sunt
Yirginem maxime supernaturalia.
j
Vere. W ElaitDominum.
Magnificat, hoc est,
Benedicit, gloriflcat. Est autem bio sermo credentie ao gratiaa agentis.
Vers. 47. Et exsuUavit Salvatore meo. Spirit u m r u r s u s animam intellige. Gavisa est, inquit,
a o i m a m e a i n Deo, q u i me salvam fecit: j a m enim
sa]vafactasum,quasdigrja habitasum utflerem MaterDei. Deinde etiam causam dicit, cur gratias agat.

. ,

, 7 * ^

' ).
. ,

' |

'^^

, ((
. ^

*,

(28) . /
*?*

.
. , ^
-^, , .

. * *

, . , , ^ *
.
. x* ^
.

Variae lectiones et not&.

(25) 8i legerit Heatenius. Male.
(26) , sine aensuA. Hentenius haod
uubie voluit, certitudinem.

, .

(27) In alia o m n i a diaoodii i n l e r p w .

(28) o m i t t i t B .

GOMMENT. 1N LUCAM. CAP. I .

873

874

Vers. 48. Quia sux. A d utilitatetn : seipsam

eoim dejicit, quasi tanta re indigaam : vel etiam
* propter abjectionem bumanaenatureecomparateB ad
sublimitatem divinsB.
, .
Vers. 48. Ecce generationes. Gredentium vide . .
licet.
Vers. 49. Quia quipotens est. Quia feoil i n me
" . "
magna supernaturalia miracula, q u i a d bujusmodi
.
facienda potens est.
Vers. 49. Et factum ejus. E z i m i u m , m a g n u m .
. , .
Vers. 50. Et misericordia etim. Quod dicitur,
. In progentem et progeniem : et, In generationet gene. ,
rationum, aliaque similia, idem signiflcant quod
' . ,
Semper, apud Hebrsos. Dicitergo, quod etiam m i
sericordiaejussemperest i n bis, q u i timent ipsum ;
, * j similia loquens c u m David, q u i a i t : Misericordia

Domini ab eetemo et usque in ceiemum tuper timen . tes eum. Deiade receoset et alias Dei virtules ut
,
moris est his, q u i gratias agunt.
.
Vers. 51. Fecit suum. Fecit magnificentiam,

. ,
fecit victoriam per fortitudinem suam. Nam b r a .
cbiumboc i n locosigniflcatfortitudinem. Q u i e n i m
*
i n certaminibus pugnant, i n brachio fortitudinem
]9 .
babent.
Vers. 5 1 . Ditpenit tui. Superboa i n cogitatione cordis sui, superbos apod seipsos.

.
.

. " -

* -

. *

, .
.

*
.

,
, ,
.

.
, *

.
,

;

,

,

),

*
,

, . .
,

Peal. , 17.

Vers. 52. Detraxit Vers. 53. inanes. Similia

sunt bis, quffl dizit Anna, mater Samuelis : Dominus pauperem facit et ditat; humiliat ei sublevat .
Deinceps ergo vaticinatur et de misericordia erga
Gbristiaoos. Dicit eniin :
Vers. 54. Auxiliattu crt suo. Visitavit leraelit i c u m p o p u l u m s u u m , s e r v u m s u u m ; puerum enim
dicit nunc servum.
Vers. 55. Ut memor etset saeculum. Auxiliatus
est et visitavit, ut memoresset misericordiae i a s s cuium : sive misericordi sempitern, coDtinu.
Sicut locutus est, sicut annuntiavit ad patres
noslros. Deinde dicit eliam, quibus locutus est de
hujusmodi misericordia, quod videlicetAbrahamet
semini ejus, scilicet Isaac et Jacob : profecto
et David. His enim, utpole maxime iasignibas,
fienigmaticeetde hocaonuntiavit. Misericordiavero
dicitur, incarnatio d i vina, utpote per misaricordiam,
quia misertus est Deus,bominibus facta ex semine
Abraham dictorumqae fiiiorum, ac ab eo progenit o r u m , j u z t a promissionem a d eoe factam.
Dubitabit aliquis, quomodo auxiliatas sit Deas
Israelitico populo, ut memor esaet dictae misericordieB ? Cbristianis namque potias a u x i l i a t u i eat, q u a m
Judeeis. Gui respondemus, q u o d yetus Israel a n t i quus est populue; novus autem Israel, novas populus pro illo inductus, boo e t t , Gbristianus, q u i ex
omnigente coasistit; huncergo Israelbic intellige.
Quodsietiam veterem iQtellexeris, itaqnoquesermo
consiabit: propter i l l u m anim polisaimum incarna7

Heg. a, 7.

PATROL OR. C X X D C .

28

875

EUTHYMU

876

ZIGABENI

tus est : deinde et ab e i i matrem elegit, ao . * , ku

, evrw
cognatus i l l o r u m ouncupatus est, et a p u d i l l o s d o , ' , cuit, ac miracula operatus est: ideoque dicebat:
Non sum missus, nUi ad perdiUu oves domus hrael . <?) puj
/, '
Quia vero /n sua venit, et sui eum non recepe , ,
runt , ideo geotes misericordia dignae habit
.
dunt.
. ~ m
Vere. 56. Mantit tribus. Per yoluntatem vide *
licet sponsi : Joseph enim et Zachariam et Eliza , rotjW*
beth eanctoseseesoieba^et animo ietissimo V i r g i ,

nem eis t r a d i d i t : eolum, quia cognati ejue

, . "
erant, verum etiam, quia irreprehensibiles. Mansit
*'
autem usque ad partum Elizabetb apud i l l a m , utpote
* ,
cognosceatem, quod i n se agebatur mysterium: et
.
ob i d amantem hanc, et ab bac amatam.
Vers. 56. Et reversa est suam. Devitans eos, IJ . } wij
*
qui obnatum infantem ad d o m u m Zachariee concur . ;
rere debebant. Erat autem et moris, ut abscederent
, (29) (30) .
yirgines, cum pariturae erant preegnantes.
. .
Vers. 57. lpsi Vers. 5 9 . puerum. Secundum
legem.
Vers. 59. Et vocabant Zachariam. P l u r i m i
. ;
enim filii patrum nominibus vocati sunt.
.
Vers. 60. Bt respondens Joannet. Spiritu

.
eancto ipsa quoque nomeo pueri didicerat ideo etiara
.
conabatur, ut ipse vocaretur Joannes.
/ .
Vers. 6 ! . Et dixerunt Vers. 62. etim. Nutu i l . , ^
l u m interrogabant, ut q u i etiam audire non posset,
* , .
veluti superius manifestatum est. Aiunt enim, uno
**>quodam nervo colligatis esse audenti loqueodique
( 3 1 ) * *
y i r e s : ideo neque audire posse eos, q u i a nativitate Q
.
muti sunt. Zachariee ergo ita fuit ablata loquela,
( 3 2 ) , .
sicut iis, q u i a Nativitate illa privati sunt.
Vere. 73. Et postulatis
ejus* Postulatis, n o n
per vocem, sed simililer per n u t u m .
.
Yers. 63. mirati sunt univerti. Mirati sunt,
' .
quomodo q u i nec audire ab Elizabeth, nec ei dicere
. , *
boc potuerat, cura ea conveniebat. Verisimile est

,
enim, Elisabetb certiores illos fecisse, quod
} ,
.
7*f

per Bcripturam hoc v e l dixisset, v e l audisset.

, * *

Vers.64. Apertum D*um. Apertum e$t hoc est

i n vocem solutum est. Manifeslum est autem,
quod et auditus pariter solutus est. Sicutenimpariterablatus fuerat, ita quoque pariter solutus est.
Vers. 65. Et factus est eorum. Timor p r admi-

(33) , .

ratiODe.

' . ', , *
. (34) t w

JJ

Vers. 65. Et in hcec. Quae erant circa miracula, facta, in impositione nominis pueri, quomodo
inopinate i n eo parentes convenerant : et quo
pacto a Zacharia mirabiliter ablata erat loquela
earentia ; similiter et quae a principio ad flnem usque coniigerant.
Matth. x y , 2 4 .

2 9 ) . .

, >

ix

.
.
^ , '*
, >*
* *

ff

' .

Moan. 1 , 1 1
Variae lectiones et n o t s .

3 0 ) */, frequenti errore. . .

3 4 ) , ordine inverso. .
3 2 ) nominativo videtur accepisse interpres.

Ergo Zacharix dedit, Sed i l a et to**

, loco oi legendum esset.
( 3 3 ) *H, post , deeet B .
( 3 4 ) omittit A.

COMMENT. { LyCAM. -

877

'

<

, -

.
( 3 5 ) , , . ,
,

1 0

, ' ,

878

Vers. 66. Et posuerunt suo Posuerunt baec,

tanquam admiranda.
Vers. 66. Dicentes erit ? Dicentes dubifaatium
more, aut cogitantes.
Operee pretium estautem quterere, quare ablata
non est a Zacbaria loquelae carentia, quando puer
natns est, sed polips quandonouien accepit Dicimus quod propterangelivaticinium : dixerat e n i m :
Et ecce eris mtUus, nec loqui poleris, usque ab diem,
quo hcec fient . Siquidem dicens ffgec, duo utique
mauifestavit, nativitatem videiicet ac nominis i m positionem, non autem solam nativitatem : ut convenientia innoqiine fit etiam m i r a c u l u m .

CAP. I .

. , .

, ,

, -

. ,
*

, '

Vers. 66. Et manus illo. Virtus ac gratia Dei.

Vers. 67. Et Zackarias *ux. Hac de Ghristi
incamatioue propbetat: per bano enim visitavit
ac redemit populum suum, non solum a tyrannide
bostiuminvisibiliuoQ, sed etiam viaibilium, ut videlicet fidem ejus superare nonpossint. Populum suum
a u t e m ; primo quidem veterem ; illo vero n o n
oredente, postmodum novura. Dicit autem ea quee
futura sunt, tanquam eaquae facta tunt,more prophetieB.

(36) ;

, .

' ,

rjf

Verum quomodo dicitur Deus solius Israel, c u m

non iautum Iraelitarum Deus sit, sed et omnium
h o m i n u m , utpote o m n i u m creator ? Quia caeteror u m cjuidem o m n i u m h o m i n u m Deus erat, ipsis
etiam nolentibus. Solorum autem Israelitorum,
i n e o r u m , etper cognitioncm. Ne tuberis autem
t r 0

propter difficultatern eorum, quee a Zacharia

,
dicuntur ; n a m hLJusmodi sunt propbetica; tenta.
bimus tamen ea j u x t a datam nobis intelligentiam
explanare.
.
Vers. 69. Et erexit Vers- 70. suorum. Per cor, n u , r e g n u m b i c i n t e l l i g i t : quia per cornu reges
.
inungebantur ac desigpa(>antur.
" *
Aut significat potentiam. I n cornu enim f o r .
titudinem babent omnes aqima^ntes cornua gerentes.
, , Corau verosimpliciter, sedsalutis,sive salutare.
. ,
Regnum autemet potentiam salutarem d i c i t C h r i ,
stum, utpote regem rcgaantium, et potentiam pa ,
tris, ac Salvatorem i n se credentium. Domum
, > . JJ etiam inlelligit, domum David. Dicit ergo, quod


instituit nobis populo suo regnum et potentiam
,
salutarem e genere David servi sui. Agenere enim
. ' , '
David descendebat Virgo, ex qua Christus natus
. ,
est. Fecit autem boc, sicut promiserat per os san ,
ctorum, videlicet prophetarum, q u i o l i m fuerunt.
. ' Per ipsos enim promiserat regem exoriturum po ,
teotem i n domo David, Salvatorem Israel. Et boc
.
docent m u l i i P i a l m i D a v i d .
.

Luc.1,20.
Variae lectiones et nota*.
(35)

(36)

. .
B.Idem

m o x babet

pro

879

Vers. 7 Salutem tw$ Erexit autera hoc . " (37)

/ (38) i/fipw >,
cornu, ealutein et redemptioaea abinimicis nostris
.
visibilibue et invisibilibus.
. utri :*
Vers. 72. Ut faceret sui. Faeieodo misericordia
cum patribus nostris, sive miserando patrum nos- *,
, >,
t r o r u m , a d quos facta est promissio
salutis
/. . 7^*
nostras, et per illos habendo bujus metuoriam.
, ^, pwirvTestaoientum enim vocal, p r o m i s s i o D e o i : hujus
.
autem memoriam, terminationem ac coinplementum.
" - . rw ,
Vers. 73. Juriijurandi nostrum. Ut etiam memor esset j u r i s j u r a n d i , quod juravit, boc est, con- (39), [ ,
] : ; 7*?
firmationis, q u a m c o o f i r m a v i t ad Abrabam pairem
, . *
Qostrum : jusjurandutn eoimDei, cootirmatio est.
, .
Iudifferenter autem verbum a genitivo
transit adaccusalivum : i d e n i m frequenter i n scri- , (40) >. , 9* wt*
pturis accidit, propheticis, eicut et in aenigmaticis
.
el figuris, (idemque fil apud Lalinos i n Vulgata
' ;
translatione, cum primo dicitur testairjend et post , , **
modum jusjuraodum). Deinde dicit,ad qnid fuerit
*
hoc testatnentum et coufirmatio.
, .
Vors. 73. Utdaret Vers. 5. nostrse. Per h j * .
perbaton est borum ordiaatio verborum, Primum
, *>
autem diceodum est: Ut daret nobis quod sioe
. "
timore serviamusilli, in sanctitalc et justitia coram
,**
ipso omnibus diebus v i t DostreB. Deinde, quod i n

medio remansit : De manu inimicorum nostrorum

liberati. Sanctitatem itaque vocat, cultuin d i v i n u m ; justitiam vero, reliquarum perfactionem virtutamDeiade i n vaticinio ad filium quoque suum Joannem digreditur, et ait
. *pef*w
Vers. 76. Et tu voeaberis. Et vere omnes pro .
pbetam eum nominabant.
. ,
Vers. 76. Prmbis ejus. Dominuui bic Chri- C
stuin appellat, quem praecedens Joannes, utpote
, , "
preecursor ac praeco ejus, quandoad desertum ve- , T J pflp*
^
nit Judee, paravit viasejus.
, ,
Q u autem sintviae ejus, diximus tertio ca ,
pite Evangelii secundum Matthaeum, u b i habe- , . ^
tar : Vox clamantis in deserto : Parate viam domi , "
ni
Vers. 77. Ad dandam ejus. Preibis, inquit,
. . ,*
ante faciem Domini etceetera, utdespopulo ipsius
, , ^
cogoiUooem salutis, hoc est, a d iQdicandiim ac
, , ****
deroonstrandum Judaeit Cbristum ; bic enim fialue
7*.*
ipsorum eet.
.
. f
Vers. 77. Per remiuionem eorum. Salatis.
?

i n q u a m , qom est remissionem

peccatorum

, rw

eorum,sive, qufitCUm remittuntur 8C solvuntur D . *^

illis peocata 8Ua. SlC eDim et angelus ad Josepb

, " fy

locutus est. iaterpretans nomen C h r i s t i : Ipse

enim, inquit, salvum faciet populum suum peccatis
eorum .
Vers. 78. Perviscera no$tri. Per remissionem

, , * ^
.

ff

11

" Matth. 111, .

" Matth. , 2 1 .
Varias l e c t i o n e s et ootae.

(37) abest .
(38) deest. .

(39) Qu8B bic inclusa sunt, addidimus ex cod. B.

cod. non leguntur.

(40) l d est, .

COMMENT. IN LUCAM.

881

CAP. I I .

} , 5 peccatorum, q u est per viscera misericordiae Dei

,
nostri, eivequaedaturpercompassionem misericor

'

diae ipsius, et non p e r opera eorum.

Vers. 78. Quibut alto. Per quae viscera misericordiie vel propter viscera tuisericordtae visitavit

nos, sive a p p a r u i t o r i e n s solis i n t e l l e c t u a l i s ex alto

divinitatis. Dicit autem Christi a p p a r i t i o n e m , qtue

nondum erat.
Vers. 79. Ut appareret sedent. Visitavit, inquit,
nos, ut appareret, faocest, ut illucesceret l u x veritatis his, q u i i n tenebris erroris sedent. Umbra vero
mortis, peccatum est ; n a m et hoc mortem
significat. Sicut enim h c animaR separatio
est: ita quoque p e c c a t u m , est Spiritus sancti expulsio.
Vers. 79. Ad dirigendos pacis. Ut dirigeret iter
conversationis nostr io viampacis qu secundum
Deum est.
Vers. 80. Puer autem spiritu. Spiritu d i vino.
Vers. 80. Et erat Israeli. Usque ad diem,
quo ipsum Israelitis d e m o n s t r a r i oporteret: q u a n do venit i n o m n e m , qu circa Jordanem e r a t

, ,

** .

, " ,
.

. '
,
.
.
. "
, ,

regionem,prsedicansbaptismumpcBniteDtiffi.Opor-

t e b a t eoim eum a teneris, quod aiunt u u g u i bu8, ad yirtutem exerceri: ut et libere argueret, et Christi, q u i a se annuntiaretur, testis fide
dignus esset.

, ,
'
.

. '. .
CAP. I . De censu Cmaris.

. '
CAP. I I . Vers. 1. Factum orbis. Ut censuui
, , - C penderent, u t t r i b u t u m exsolverent, q u i j a m Uo ' ,
m a D o r u m subjecti erant potestati, q a o r u m p r i o .
ceps e r a t C&sar.
PraeGgurabatautem uaiversiorbis erga CsBsarem

. -

, , ,
( 4 ! ) , ,
(42) * ,
,

subjectio ac descriplio, totius m u n d i ad Cbristuoi

subjectionem, ac recensionem eorum, q u i incoelos
describuatur. Facta est autem hujusmodi descriptio, cum nasciturus eratCbristus : u t , d u i n omnes
i n sua metropoli describi oporteret, abirct, et Virgo i n Betbleem, ac ipsum i n ea pareret, et prophetia iraplereiur, quae a i t : tu Bethlcem, terra Juda, naquaqmm tninitna es inter principatus Juda :
ex te enim exibii dux, qui regat populum meum
Israel, de qua manifeste dictutn est capito primo
Evangelii j u x t a Mattbeeum
Vers. 2. Hxc facta e*t, Quae u s q u e illud t e m pus facta non erat.

. .

.

, ( 4 3 ) ,
.
1 9

Vers. 2. Praeside Cyrenio. Prinoipatum descripsitCyrenii,ad significandum^quodipse ieceritSyri descriptionem, i n q u a sita est Patostina.

Micb. . 2 ; Matth. n , 6.

Variae lectioneset notae.

(41) . .
(42) p r o .

(43) I t a uterque oodex, loco superioris

.

883
Vers.

ZIGABENI
3. Et ibant

civitatem.

tribus

884

. ?

,
metropolim, ut nota fieretcujusque tribus inul.
titudo.
. Vere. 4. Ascendit Vers. 5. uxore. Cum David
, . ,
i n Bethleem imperasset (dd), suam appellavit civi ?
tatem. Simul autem descriptus est Cbristus, ut

eos, q u i descripti essent i n servitutem principis
.
Cflesaris, liberaret a servitute diaboli, q u i princeps
est m u n d i .
,
Vers. 5. Quae erat prcegnans. De Spiritu 9ancto
.
videlicet, sicut dictum est.
.
Vers. 6. Factum Vers. 7. primogenitum, Dc

sigaificatioae uominis Primogenitus, tractavimus
i l l fine Prooemii Evailgelii j u x t a Matthaeum
ubi , *
dicitur : Et cognovit eam, donee peperit filiutn (44) *
.
suum primogenitum.
^ .
Vers. 7. Et fasciis eum involmt diversorio. D i , , ^
versoriumdiciturbospitium, ia quo, cum non esset
,
locus propter domus angustiam, recliaavit i p s u m
. *,
i n praesepe irrationalium, quod i b i erat. Futuruni
eoim erat, u t Verbum pasceretnos verbo Evangelii
, , ,
et ab irralionabilitate ao brutalitate affectionum l i (4)
beraret.
.

Qucere autem p r i m o j u x t a Matthaeura capiteenar * ,
rationem ejus, quod dicitur : Et intrantes domum
(46).
viderunl puerum .
t Prsesepe est mundus, nos vero irrationalia. Ut ergo nos ab irrationalitate liberaret, ideo v o l u i t i b i
reclinari.
su8B

ie

. ' .

GAP. 11. De pastoribus in agro degenttbtu.

. )
Vers. 8. Et pastores suurn. Verbum C ' (47) , quidam interpretantur, iv , i n agro
', * ,
tibia canere, sive fistula u t i . Alii vero,
.
, i n agro degere, sive pernoctare.
. .
Vers. 9. Et eeee illot. Claritdtem Domiai i o . , ,
tellige bic, d i v i a u m lumea. Gircumfulsit autem
.
illoe, utaageluia Domiai esse scireateum, q u i illis
astareU
. .
Vers. 6. El magno. Propter visionis novitatem.
. ,
Vers. 10. Dixitque populo. Quod autem sit
.
nuatium, audito.
" .
Vers. ! ! . Quia David. Natus est vobis i a civi , , tate David Salvator, q u i est Gbristus, utpote u o ctam habens humanitatem suam divioitate. Domi- D $ * ,
.
nus autem, utpote Deas. Scribis vero et Pbariseeis
, aaauatiavit boc gaudium : cum enim perversi
, ,
essent et i a v i d i , a o a eraat credituri, sed pastori ,
bus, q u i versutia ac iavidia, carebaat, quique ve .
terem palriarcharum vivendi modum apprehende" M a t t h . i , 2 5 " Mattb. n . 4 1 .
Variae lectiones et notae
(44) * , omisso . .
(45) Rarum vocabulum, ab .
(46) Scholium, quod bio ex margine sui codicis
subjecit iaterpres, i a aullo meorum codd. legitur.
(47) Ita cruoque Theopbyl. p. 315 D,
. Male. Posterioris signiticatioois exempla

ad b . 1. laudat West. Moaet eliam de hoc Grav

vius ad Hesiod. p . 75. Addit ibid. T n e o p b j l . :
. Et . 3 i 6 D

io interpretatione allegorioa de episcopis: **>-

>
.

(dd) Imperasset. Greeco est, orrumet, i d est, auxisset et ornasset aedificiis, iaoolie et aiiis.

885

COMMENT. IN LUCAM. CAP. .

886

, rant. Quia etiam pastor ac d u x factus est (ee) po .

p u l i , pastoribus p r i m u m ea, quae de se erant m y steria, manifestavit.
Significatur quoque et aliud, quod videlicet pa ,
storibus rationalium o v i u m divina mysteria p r i
mum, ante alios, revelantur.
.
Vers. 12. Et signum. Hoc vobis argumentam,
.
quod vera dicam.
>0 .
Vers. 12. Invenietis prmepe. Fasciis alligatum,

,
ut
fasciasnostrorum solvat peccatorum. Jacebat au : *
tem, u t eos, q u i i n peccata ceciderant, erigeret.
*, .
Vers. 13. Et coelestis. Facta est c u m angelo, i d
. , est,
conjuncta e s t i l l i angelo.
y .
Vere. 13. Laudantium Deum. Laudes canentium
.
uni sanctae Trinitatis divinitati, propter o r d i n a & , tam h o m i n u m salutem.
.
Yers. 13. Et dicentium Deo. Laus i n ccelis
. "
Deo.
.
Vers. 14. Et in terra pax. Ut heec h y m n o , sive
.
laudi
correspondeat. Quia et i n terra pax facta est,
,
quffi i n cwelis versabatur, bominibus pacem j a m a d
,
Oeutn babentibus.
.
Vel quia etiam i n terra Dei Filius apparuit, q u i
" ,
est p a x m u n d i , mediator Dei et h o m i n u m factus :
.
qui pacificavit terrestria coelestibus, dissidentia
,
conjungens,
eosque, q u i iavicem hostes erant, re ,
concilians.
.
Vel. Et in tsrra pax, quia omnipotente Cbristo
" ,
nato,
bellum omne dissolutum est, omnibus s i m u l
, ,
gentibus Romanorum ditioni eubjeotis.
' .
(
.
Vers. 14. In hominibus beneplacitum. I n b o m i n i busnunc est, q u o d o l i m Patris erat beneplacitum:
,
boc autetn est, u t incarnaretur Dei Filius, ac sal. , ,
varetur bomo perditus. NUQC enim completum est,
, .
quod olim illi beneplacuit, sive quod detinivit, aut

voluit.
. " ,
Veps.15. Etfactum voWs.Videamus r e m , hoc
, (48) , est, iaquiramas factum, de nato nobis bodie Sal .
vatore. Inquiramus autem boc, per datum n o .
bis signum.
. , (49) ,
Vers. 16. Et venerunt Vers. 17. hoc. Cogno 6
verunt, sive certiores facti sunt de verbo, quod
,
dictum erateis de puero boc, q u o d natua erat po .
t j pulo Saivator.
.
Vers. 18. Et omnesipsis. Statim enim a n n u n
tiaveruat Josepb et m a t r i pueri, quscunque dicta
,
erant ipsis ab angelo, et de multitudine coalestis
.
militi. Nec bis solum, verum etiam omnibus,
, , ,
quibus occurrebant, q u i etiam mirabantur de bis,
, , .
qu audiebant.

Variae lectiones et notse.

(48) abest. .
(49) Bentenius reddendum censet: Notum feceruntOeldivulg^ernnt obidpotissimum quodpr(h

tinvs sequilur : Et omnes, qui audierunt, mirati

sunt. Notum autem est, esse et cognoscere, et notum facere.

(ee) Factus est. Videtur ergo legisse ^.

iff) Nam hoc reliquum est. Suum enim i m -

plevit (fecit) et superfluum est i n posterum, cessat i n posterum.

887

8S8

* . *
Vere. 49. Maria autem kxc. Q u a pastori- L
. ' $.
b u i dicta erant. Goaservabat autem apud sese.
.
2*.
Vers. 49. Conferens suo. Examinaos haec
' , ^
apud se ipsam, et coraparans adGabrielis abexor , , x a t
dio salutationem, ac sine semine conceptum, et
, , absque doloribus puerperium, partumque sine
(50) .
corruptione : ei paulatim certitudinem suscipiebat
perfectiorem.

. ^*
Vers. 20. Et revern sunt ipsos. Reversi sunt
.
a d gregem suum.
. " * i u b ,
Vers. 24. Cumque utero. Quemadmodumapud
, *
nos sacerdotes, quaodo baptizant, tuno etiam nomen i m p o n u n t : ita et apud Hebraos, quando cir- ' ', ,
.
cumciduot, tunc etiam nomen imponunt.
, , (51) nfcv Dubitavit autem aliquis, quare Cbristus circum , ;
c i s i o n i fioem erat impositurus ? Gui respondendum
, ' .
eet, quod boc secundum dispensationem actum est.
, *,
Nisi enim circumcisus fuisset nequaquam ejus
' , , ' doctrioa suscepta fuisset, sed omnino repudiata,
,
taoquam alienigenae : neque credidisset quispiam,
.
ipeum esse Cbristum de semine Abrabam exspe, ,
otatum.Omnes enim,qui ab Abrabam descendebant,
.
i g i l l u m ac signum babebant circumcisioois, q u n
,
distinguebat illos ab aliis gentibus. Ob boc itaque
,
circumciius eet. Legem etiam i n boo adimplens,
, . icut i n aliis q t i o q u e preeceptia legalibus, ne legia
.
transgressor videretur. Hanc autem cessare f a d t ,
et valde rationabiliter. HebraBorum eaim circura . "
oisio Gbristianorum baptisma figurabat ac preesi (52)
goabat. Quemadmodum e n i m i l l a signabat eos, et
, . [
ab o m n i gentedistinguebat: itaet boc Gbritianos.
(53)
( f Etsicut illa auperfluam corporis particulatn, i t a
, ^ et boo amputat peccatum superfluum). Oportebat
, . ]
autem cessare figuram, veoiente e x e m p l a r i : et
, ,
quiescere signum, adhibito significato. Nam boo
, .
perseipsura adimplet, et superftuum est, quidquid
, .
reliquum est (ff).

Vers. 22. Et quando Moysi. Lex quidem Dei

erat, utpote ab eodata. Dicebatur autem et Moysi,
tanquam ab eo scripta. Jubebat autem, ut quae
semen suscepissetacpeperissetmasculiim, i m p u r a
haberetur usqae ad quadraginta djes
Hoc autem ordinabat ad requiem matris, ne statim viri
suis quffi peperissent uxoribus commiscerentur.
nondum ourato labore, q u i parieotee oonsequitur.
Verum Dei Genitrix buic certe legi subjecta
erat, eo quod semen non susceperat: obedivit tamen, ne legem transgredi videretur. Purgationis
autem eorum, puta matris pueri ao sponsi ejus :
appropriabantur enim et viria purgationes uxorum
suarum.

. "

, '
, * .

.
,

, ~

'

,
,

. ,
- '

" Levit. x n , 2.
Variae lectiones et notae.
(50) , .

(54) ' . .
(52) non exprimit interpres.

(53) Heao i n margine . Henlenius beec i n fine

soholii ex margine e u i oodiois a d d i d e r a t

CONtMENT. LUCAM- -

889

CAP. I I .

890

Vers. 22. Adduxerunt Vers. 23. voeabitur.

. 'Sisterent, sive afferrent Dominoin templum quod
erat Jerosolymis. Scriptum erat euim i n lege :
, , /.,
Omne masculinum adaperiens vuloam (pritiium vide licet, hoc est, primogeaitum) sanclum Domino
.
vocabitur ; sive, separatum Domino vocabitur.
? ,
Consecrabantur autem Hebrseoruin primogenita

Deo, quia olini primogenita iEgyplorum inorti
.
tradidit pro libertato Hebraeorum .
Sed h c quidem primogenitajam apertam ada }
periunt vulvam ; aperitur enim i n viri congressu,
,
quando semea infundit. Solus autem[Cbristus non ,
dumapertam supernaturaliteraperuit, etclausara,

naturaliter servavit: quia etiam soius bic proprie
$ , ,
sanctus estDomioo, etsecunduni divinitateu),quia
, , Filius ejus : et secundum huinanitatem utpote
. ',
unitus Filioejus. Ilaque licet propter diclam cau
sam de omnibus primogeoiiis praesens verbum
,
slatutum est, solum tamen Cbristum directe res.
picit.
f f Ampbiiocbii Iconensis: Quod attiaet n a t u [ (54)
ram Virginis, portae virgineae prorsus non apert
'
. , -

1 1

18

>

yoluDtate ejus, q u i i n utero gerebatur, se-

sunt,

, -

cundum diclum de e o : Bmc est porta Domini, et

intrabit, et exibit,et erit poi*taclausa ; quod vero
attinet potcntiam nati Domini, nibil clausum est
Domino, sedomnia aperta sunt.

, , (55)
, ,

i9

. ]

Vers.24. Etutdarentcolumbamm.
Adduxerunt eum> inquit, ut sislerent Domino, sicut dictum
, C est, et ut darent hostiam pro eo, illa scilicet, quae
dicta sunt. Jussit eoim lex, utdarent par t u r t u r u m ,
.
propter pueri temperantiam, est enim turtur ani *
mal castissimum ; aut duos pullos columbarum,
* propter ejas fecunditatera : columba namque fe .
cundissima est. Erant autem et beec, et illa dupli , , ,
cia. Uoum enim ofterebatur i n placationem, alte . "
r a m i n oblatiooem. Verum, sicut Cbristi mater
,
pradict legi subjecta n o n erat, sic nec ipse prae.
senti.
. * 4

(56) , ,

CAP. I I I . De Simeone.
Vers. 25. Et eece IsraeL l d est, revocationem, redemptionem Israelitioi populi a serritute.
.
Exspectabat autem h a n c ex libris propbeticis
, ^ , _ Ghristum annuatiaQttbus, q u i oovi Israelitici p o puli revocatio est, revocans eum ab erroris servi , ^
tute.
.
Vers. 25. Et spiritus cum. Spiritus sanctus
* .
, *
prophetiae. Non erat aulem saccrdos, ut mibi
,
interim yidetur : alias enim et boc omnioo m a n i .
festassetevangelista, tanquam magnam v i r i dignilatem.
. ". .

" Exod. , 2.

i b i d . 15. Eiech. X L I V , 2.

Variae lectiones et notae.

(54) HflBO i n margine a m a o u receotiori.A.Vide
A m p b i l o c b . D. 2 6 . D .

((55) Apud Ampbilocb. a d d i t u r . ^ -

(36) abest. .

'

891

ZIGABENI

Vers. 26. Et respontum acceperat Domini. Le-

gens enim quodam tempore prophetias, q u de
ChrMo erant, cum inveuisset, quod Deus iacarnandusesset, adsuper naturale roysterium, tanquamhomo, anbelabat: ideo etiam oraculum, sive responsum, accepit, senoa moriturum, doaec ipse Chrisi u m oculis videret corporeis. Christum autem Bominiy dixit, propter ejus ad Patrem eimilitudinem.
Dominum enim intelligit nunc Patrem.
f f Equidem inveait etiam i n codicibus nonnullis de boc justo viro, quod fuerit ex septuaginta
iaterpretibus Hebraicis, tempore Plolemeei Philadelphi. InterpretaQtes enim vaticinium Isaiae p r o phetae : Ecce, virgo in utero habebit ; boc solus
Simeon non credidit prophetae, doaec ei ab .
1 9

, , ,

, Tac (57)
. .
. (58) .
[ (59) (60) xtpi
, *
.

divinoangeloresponsum esset, ipsum nonvisurum -np,

mortem, donec Cbristum Domioi i n maaus acceperit.

. *

^, xsu

(61) ...

, ,

Vers. 27. Et venit templum. Motus a Spiritu

eancto.
Vers. 27. Et cum suas. Statim enim cognovit
eutn perspicacissimis oculis.
Vers. 28. El benedixit Deum. Qui incarnatus
erat.
Vers. 28. Et ait Vers. 29. Verbum tuum. Nuno
omnino me absolvis a vita, quemadmodum o i i m
dixeras m i b i requirenti de tua incarnatione.
Vers. 29. In pace. I n pace cogitationum. Nunc
enim, qu me turbabaot, de divina incarnatione ,
cogitationes paciticat sunt.
G
Vel, i n pace intrepiditatis ; quia deinceps, mortem non metuam, propter profundam senectutem.
Vel, IQ pace g a u d i i ; quia deinceps non contristabor propter libertatem Israelis ; j a m enim v i d i L i beratorem.
Vers. 30. Quia viderunt salutare tuum. Nunc
dimittis me, inquit, quia vidi iocarnationem tuam
banc enim vocat Salutare, utpote pro b o m i n u m
salute factam.
Vers. 31. Quod populum. Quod salutare disposuisti coram omnibus, u t omnibus manifestum
esset, non Judaeis tantum, verum etiam aliis gentibus.
Vers. 32. Lumen Israel. f 0 q u i vere lumen D
et es, et diceris, ad revelationem gentium, ad manifestationemaffectuum, ad iacrepationem daemon u m : etgloriam populi t u i Israelis, novi videlicet:
t

, f

.
. .
. .
.

, , ,
.
. ' . / *
.
", , U, .
",' ,

.
" . ,
(62) y*.

, , /*
.

0 . " *

, , ^
.

. [

(63), *

(b4), 0**

, **
(65). , *

Isa. v u , 14.
Variae l e c t i o n e s e t notae.

57) . .
(58) . .

59) In margiae, a m a n u prorsus recenti. .

(60) Codices QUQC appeilat, fabulas aoiles, quar u m magnam muititudinem in peregriaatione sua
a vetulis accepit divinus Origenes.
(61) Sentenlia interim ita supplerl potest :
c

^v .

(62) .

(63) Hfiec i n margine habet A . Codex B, obet inferius, poet , hoc modo.
, , . PrO , exbibet r *
1

autem .

(64) . . Sed hoc, relatom adUtfi-

stum, postulat etiatn .

(65) . .

(66)

, ,

"

, .]

(67)

(68)

894

COMMENT. i N LUfcAM. CAP. I I .

893

. ',
(69) ,

' ,

i o q u o per te est destructio m a l o r u m , quae sunt

praBter naturam, et possessio bonorum, quee sunt
secuodumnaturaai,etacquisitiobonorum,qua3suDt
supra naturam. Vel, virtus et cognitio divinitatis.
Lumen : quod gentibus errore caecis visum restituat. Revelationem enim vocat, visus restitutionem. Ad gloriam i d quidem etnomiois celebritatem
populi t u i Israelitici. Nam gloria illorum est, quod
secundum humanitatem sis ab eis progenitus. Et
vere salutaris incarnatio, gentes quidem illustravit,
illustratione divinae cognitionis ac virtutis; Judaeos
vero glorificavit, quia cognatus eorum fieri dignatusest.
Vers. 33. Et erant de illo. Mirabantur, non
quod preter ea, quee prius didicerant, adbuc m i r&biliora percipiebant.

,
^
,
.

'

' -

Vers. 34. Et benedixit Israel. l n casum bis,

q u i ad ea offendunt, quae bominis"suiit, quicadunt
i n incredulitatem divioitatis ejus : erectionem vero
bis, q u i adbaerent rebus, quee Dei sunt. Situs est
autem, utpote lapis angularis, conjungens ad seipsum duos populos, veterem ac n o v u m . Nam et
per Isai am praedixit Deus: Ecce pono in Sion lapidem
offensionis et petram scandali.*
0

.
[ (70)

.]

?,

, , ,
.

, .

'

,
,
.

1 0

f I n casum quidem carnis, sive carnalis prudentiae et affectionum, ac cogitationum malarum et

deemonum, ac litteralis : Erectionem vero spiritue
sive spiritualis prudentiae ac naturaliura potentiar u m , virtutisque et cognitionis ac legis spiritualis.
Vers. 34. Et contradicitur. Et i n m i r a c u l u m ,
cui ab infidelibus contradicitur, sive contradictionem sustinens : m i r a c u l u m enim erat, utpote neque
etbomo tantum, nequeDeustantum, sed Deus simul
et bomo (quod Groce unicodicitur vocabulo
) ideoque quasirei quse supra naturam est,
contradicuntii q u i omaiasecundum naturaminquirunt,necquidquid eupernaturale intelligere possunt.
Quidam vero, signum, cui contradicitur, dieunt
crucifixionem ; signum quidem, quasi symbolum
amoris erga bomines, n a m banc propter bomines,
sustinuit : buic vero ab infidelibus contradicitur,
utpote rei probrosae.
Vers. 35. Et tuam gladius. Gladium nominavit, dolorem acutissimum maximeque dividentem,
q u i penetravit cor MatrisDei, d u m Filius ejus cruci
affixus est De boc enim cruciatu nunc vaticinatus
eat.
Vers. 35. Et cogitationes.
Eorum q u i suspi-

Isa. , 14 ; , 16 ; Rom. . 33.

Variae lectiones etnotae.

(66) agnoscit Hentenius.

(67) omittit A .
(68) abest. A.

(69) , pro . .
( 7 0 ) . . codex , bmc

baoet.

margine

EUTHYMII

895

ZIGABENI

cabaotur, hanc nonesse iUius Matrem. Sicut enim

m u l t i a d ea respicientes, qi\ee hominis suat, dicebant homineo taatum esse, Filium Mariae ; ita
rursum alii attendentes ad ea, quae divinitatis ejus
eraat, suspicabantur, quod esset tantum Deus, nec
esset heec mater ejus : tunc autem intuentes eam
amare dolenteuj, ac p l u r i m u m lugentem, naturque cedere, crediderunt, quod mater esset ejus :
etretegebant, sive prodebant cogitatioaes cordiura
suorum, q u a suspicione processeraat.

* . *ii7-sp - ,

, ar/w

" - ofoi;
,

:*,

irrn

, ,

, evrsi

ww-

CAP. IV. De Anna prophetissa.

. '. " .

.
, *
Vere. 36. Et ei at rnultis. Provect* admodum
aitatis, sive anus.
.
Vers. 36. Etvixerat Vers. 37. die. Ob hoc . rpof*enim prophetica etiam gratia dotata fuit, quia nou
, icn
discedebat de tomplo, jejuniis et obsecrationibus
, *
Deo serviens oocte ac die.
' . ^
Vers. 38. El hcec Domino. Gratias agebat Deo
.
iQcaroato.

. ,
%

Vere. 38 Ac loquebatur Jerusalem. Loque, . '

b a t u r d e e o , quod hic esset redemptio. Verum Si , ' "Awot
meon quideru, figura erat veterisTestauienti, Aona
'* 1,
aatem iNovi : inter quos medius positus Cbristus
, ^
illud absolvebat (gg), boc vero retinebat; osten, .
dens, quod vetus quidem cessat, novum autem
vivit.
. " *
Yers. 39. Ei ut Nazareth. Oinnia, q u erant
circa pueri praesentationem, ac circa boslias, de C , ,
quibus jubebat lex
.
Qusere autein p r i m o capite Evangeliisecundura

Matthneum dicti illius expositionem : Ecce angelus
* / 1
Domini apparet in somnis Joseph dtcens : Sui*ge et
'
accipe puerum et matrem ejus ct fuge in ASgyp , f**l
tum.
.
Vers. 40. Pueraulem superillum. Quoad b u *

laanitatetu haec omnia intelJige. Tanquam puer
. (71) *
eniui crescebat tate : corroborabatur autem a d , - **
versus malitiam, spiritu, sive unita sibi divinitate.
,
}

.
Nain Spiritus vooatur et Divinitas; implebatur vero
. **>
sapientia, taoquamdivinitati uaitus ;gratia quoque
, T V J imusw
uniti sibi Dei erat super i l l u m , quae ipsum modera * ,
batur, regebot et componebat.
) .
Vel eliam alio modo. Corroborabatur Spiritu,
"II . ,
videlicet sancto ; gratia auteni Dei, sive patris,
' (72) , ,
' . " ^
erat superillum. Sicutenim iocaraatus est ex Patris
beneplacito, ao superveoiente Spiritu sancto : i t a ,
etiam conversabatur ac operabatur per beneplaci, , ,
t u m Patris et cooperationem Spiritus sancti.
.
- . *
Vers. 41. Etibant Vers. 43. Jerusalem. Finitis
'
~~'
diebue,videlicetdie festo Pa8chee,diebusque Azy mo~
l

Matth.u, 13.
V a r i l e c t i o n e s e t notae.
(7t) abest. A.
(gg) Ulud absolvebat. I s t u m quidem demisit:
hanc vero retinuit. De Simeone sermo estet Anna

(72) addit
non de testamentis. ' respicit ad
n, 29.

COMMENT IN LUCAM. CAP. I I I .

897

898

. , r u m . Ramansitautem, siverelictusestia Jerusalem,

volens commisceri doctoribus.
, |3 }..
. ,

Vers. 43. Et non ejus. Juxta divioam Providcntiamhoc factum est, tie prohiberenteum, quasi
puerum et sine iitteris.
Verc. 44. Existimantes Vers. 46. doctorum.
Uaum quidem diem coasumpseruot, quando venerunt iiinerediei, et requirebaat i l l u m inter cognatos
et notos ; alterum quando non invento eo reversi
suntin Jerusalem queerentes i l l u m ; circiter terlium
vero tandem iavenerant ilJum.
templo invenitur Christus, sive i n sacro
loco et i a sacro negotio, ac i a sacro bomine.
,
Vers. 46. Audientem
eos. Audientem .
et inter-

, .
.
, ,
; , ,
, , .
' ,
, ,
.

, ^ rogaatem de legalibus, ut a puero intelligentia

. ,
ejuscognilaforet. Timeamus ergo, quipraeceptores

sumus, quoniam i n medio nostrum est Christus,

attendens, quo paclo doceauius.
. ,
Vers. 47. Stupebant ejus. Oportebat enim boo
fieri,ut cum posteadoceretjacileabillisreciperetur.
.
.
Vers.48. Et visoeoobstupuerunt. Joseph videlicet
. et Mater ejus. Obstupuerunt autem, non propter
, inteliigenliam tantum et responsa illius, veram
etiam propter audaciam.
.
Vers. 48. Etad illlum le. Palrem, Josepb no.
. m i o a v i t , utpote sponsuui suurn, et i l l i u s n u t r i t i u m .
, , .
Dolentes autem quaerebant i l l u m , propter longam
' , .
moram et desiderium. Si quis ergo pras desiderio
,
dolens queerat eum inveniet i l l u m .
.
Vers. 49. Et dixii me ? Quasi errantem vide ; ' , C
licet : Deus eoim non errat.
.
Vers. 49. Nesciebalis me ? Id est, i n domoPa ^ ; ,
tris m e i . Dicebat autem de templo, quod Deo
',,
Patrique suo a Salomone aedificatum erat. Verum
. * ,
Mater ejus de adoptivo patre locuta fuerat; ipse
*
autera eum, q u i natura sibi Pater erat, maaifes .
tabat.
Vers. 50 Et ipsi illis Quod erat de templo.
. .
Vers.
5\.Et descendil illis. Docens, u t sub .
ditisimus, non solum naturaiibus pareotibus, ve , .
r u m etiam adoptivis.
Vers. 51. Etmater suo. Qu?de templo dixerat
. ,
ao similia, tanquam yerba QOQ simpliciter pueri,
, ,
sed etiam filii Dei. Conservabat autem examinans
. ' ,
apud sese, utpote quee noa vulgariter dicta erant.
.
Vers. 52. Et Jesus homines. Tanquam puer
> . '
lege bumaoae naturee paulatim ad baec proiiciebat.

Nam ut Deus omnino perfectus erat.
.
f Gregor. Theolog. Profioiebat, ioquit, ut tate,
[ (73) ., (74),
ita et sapientia et gratia. haec acoipere oportot
, .
per augmentum. Quid eoim ? Num q u i ab iaitio
' ~
perfectus erat, perfectior fieri poterat ? Sed quod
' ;
hmc paulatim denudaret ao demonstraret.
, ,
.

. ]

. '.

CAP. V . Deverbo, quodfactum

estadJoannem.

CAP. I I I . Vere. 4. Anno CaesarisPost p r a d i c l u m

Variae lectiones et notae.

(73) margine io texiu.

(74) Gregor. Naxianz. pag. 86 fio.

EUTHYJHI Z l G A i ^ N I

899

900

AllgUStum Tiberill fuit C s a r Romanoram, hOC

est, imperator. Tunc enim Ceesar rege major

e r a t ; postea vero Ccesarie dignitas depressa est.
Significat autem Evangelista et tempus Caesaris,
q u i tuoc iraperabat, et preesidura, more bistorice.
Id enim bistoricis mos erat.
Vers . 4 . Prxside tetrarcha De hie accurate
dictum est capite secundo Evaogelii secuodum
Matthaeum, ubi de Joseph dicilur : Audiens autem
quod Archelaus regnaret in Judsea pro Herodepatresuo, timuit illo ire .
y

11

. TOTC

TCO 4

# ,

fOoy/t-

^, .

irtpi

*
,

(75) *

, .

Vers. 2. Seio Caipha. Atqui eo tempore solus

Annaspontifei e r a t : Caiphas eniui pontifex factus
est circiter

a n n u m , quo crucitixus est Salvator.

Verum Evangelista conjunxitet Caipham,tanquam

adjutorem. Erat enim gener ejus, et communem
interseseguberoatiooem ()babebant, velutidiximus sexagesimo quinto juxtaMatthaemncapite, ubi
de Petro d i c i t u r : Et tngressus intro udebat eum
ministris
Siquidem etiam Annas postmoduio
opitulabatur Caipbae i n pontificatu ipsius.

" -,

. '
,
. *Hv ,
,

. (76)

>
.

Vers. 2Faclum e s i V e r s . 3. Jordanem. Quaere

tertiocapite Evangelii secundumMaUhaeum d i c i u m
i l l u d : In diebus illi$ venit Joannes Baptista, prsediCamin

desertO Judxx

'. *

.
,
#

et lege tOtam illius verbl ^

enarrationem.
Vers.3. Prxdicanspeccatorum. Dehismanifeste
dictum est in Prooemio Evangelii secundum Marcum,
u b i dicitur : Fuit Joannes baptizans in deserio, et
pr&dicans bapltsmun pcenitentiw in remissionem
peccatorum. **.
Vers. 4. Sicut scriptum est semitas ejus. Haec
Prophetffi verba declarata sunt tertio capite Evangelii j uxta Matthaeum. Quae vero seq uun tur, prophetiaest docens quodaequabitCbristusinaequalitalem
m u n d i , tortuositatem a c asperitatembomioum corrigens, ac delens (ti) aratro evangelicorum praecep- D
t o r u m . A i t enim

TOV .
.
,

.
'

. ["

(77) '

. . .]

f Desertum est, bic mundus aut bumaoa natura,

sive cujusque anima, propter infructuositatem
b o n o r u m , q u a a veleri transgresaiooe provenit.
Vox autem clamantis dicitur, m o r b i sensus (jj)

[ " (78)
, , ,
*
(79)

" M a t t h . i i , 22. " Matth. x x v i , 58. Matlh. m , I . " M a r c i , 4.

Variaelectionea etnotaft.
(75) abest etiam i n his codicibus i n contextu Mattbeei.
(76) . .
omittit .
( 7 7 ) Inclusa
*
"
() Gubernalionem. I m o domum. nuequam est gubernatio, sed . Patet i d vero
etiam ex 1.1. Nam ad Matth. XXTI, 58, i t a b a b e t ;
.

(ii)Delens. Planam faciens, oequans.

Hocenim

(78) i n margine i n t e x t u . Nomen sandi

Maxinai n o n babet Heotenius.
(79) , ). . malim, 4aiilhld

legerit Henteniue.
est b . 1, .

(jj) Morbx sensus, etc. Seasus coocientitt ex

iis, qusB quilibet peccavit, qoasi olamajis et arguens ooculta cordis, eto.

904

COMMENT. Jfl LUCAftf. -

, |3-

(80)
,

. ,
, , . ]

(8J)

_ i

>* ^*}

, -

(83)

...2^

902

quasi per coascieotiam clamans coatra ea quae

quisque deliquit arguendo cordis occulta, et adhortando ad resipiscendum, etetiaui ad paraodum viam
Domioi. Praeparatio autem est morum etcogitation u m ad m e l i m mutatio. Via vero Domiai est vita,
quflB virtuti secimdura Deum innititur. Semil quoque, varia sunt studia secundum Deuin. Has rectas
faciunt, qui recte atque irrepreheosibiliter virtutem
sectantur. Bonura eaim, ioquit, non est bonum, oisi
recte et bene tiat.

^
J

(82)

[ *

CAP. III

Vere. 5. Omnis deprimetur. f Vallis et cujusque

caro, quee multo ac vehementi fluxu affectionum,
i n modum torrentis (kk) demissa, spirituaJera aniL:
. .
J
mae continuitatem
ac c o o j:u n c t i o D e m ad
Dei colligaotis legem dividit. Potest auteoi et aoima vallis
iatelligi, quee frequenti ac veloci iDalarum cogitationum defluxu cavatur, et spiritualis planitici
pulchritudinem per pravitatem abjicit. Omais ergo
hujusmodi vallis per eos implebilur, q u i viam
Domioi paraot, hoc est ad debitum statum pervenient, per pravitatis et ignoraotiae abjectiooem, et
virtutis ac scieotiae adjectionem, recipieatque deceatem naturalium virtutum ornatum.

.
" ,

f Mons est scieotia omnis falsi oominis, elata

C contra veram Dei scientiam. Collis vero est omnis
.
iniquitas, cootra virtutem erecta.
"
f Aut mons significat spiritus, qui falsam produ
* ,
cunt scienliam : collis vero eos, qui operaatur
, *
malitiam, q u i oranes deprimeotur, dejjcientur.

diruentur et auferentur pe** contrariam scientiam,
.
et oppositam virtutem.
'
,
f Item alio quoque modo, q u i falsee scienti
* , babitum i a veram scientiam, et pravitatis effica ,
ciam ia aclam yirtutis immutaverit, bic per m o n
tium et collium subversiooem, vailium concavitates
.
repleverit.
(84) ,
f Obliqua, sunt sensuum motioaes, q u prater
* , .
oaturam fiunt: directa vero secundum naturam.
- D Rursum asperae viae sunl tentationum impetusquae
* , '
nobis iavitis accidunt, planis autem suot attrac (85) . tiones. quae per bas fiuot patientia et gratiarum
(86) b '
actioae. Explaaat eaim et mutat laboriositatem
. , ,
illarum gratiarum actio c u m patieolia Obliqua vero
' *
maoifestius d i c i possunt, tenlatiooes voluntariffi,
) * * '
qu per voluptatem a c c i d u p t ; est eoim varia et
.]
mutabilis voluptas. Aspera autem viee dicuotur,
q u a per doloreai invitis aobis acciduat.
VaUis et moos ac collis, loca sunt insequalia et
(87) *

Variae lectiones et notae.

(80)

. .

(84) A i n margioe i n t e x t u . Heatenius omitiit,

82) abest. .
8 3 ) . .

84) inferius habebat Henteaius, post

kk) In modum torrentis, etc. Quasi excavata et

a b s c i s e a e s t a conjunctione et c o p u l a b o n e s p i r i -

Attractionesfientemi
alienissim sunt.
est vivendi consuetudo et ratio

86) .

87) textu . Dicitur a u t t m ulroque m o d c

Malim tamen , u t mox.
tuali meatis, quee est secundum legeoa D^iviacieatis.

903

904

accessu difficilia. Significantur autem per vallem . **

prffifracti et ad pravitatem allicientes: vallis eoim
praerupta est. Per mootem et collem elati, d u r i ao
infructuosi ad virtutem. lrapletur autem omnis
vallis, iojecto eo, quod deerat, yidelicet pietate ac
v i r t u t e : deprimitur vero otnuis mons et collis ablalo
superfluo puta impietate ac pravitate.

? *
^
/ . raw

iyew

*
, ,

Quod auteoi dicitur Omnis, et si universale sit,

MBpius tamen apud Hebneos non u n t v e r s u m

siguificat, sed sioipliciter multitudinem. Polest et

alio quoque modo vallis quidem illos innuere, q u i
i n profandum perditionis dejecti sunt, qui i m plebilur per evangelicain praedicatiooem. Mons et
collis, elatos daeinone*,

qui deprimentur et ever

, , ' * '
'

, *

. *
,
* ii
, , ^
.

tealur a Christo.
Vers. 5. Et obligua fient plana. Obliqtia sunt
. %h
vite perversee h o m i n u m , et asperee vire, opiniones
, , ***"
ipsorum ; heec ti>nt recla et plana, i l a ut per ea
,
eequabiliter pergant ad Christum. Aut etiatn o b i i ' . "11 w>
quitas et asperitas pravitatis, ia rectitudioem et

planitiem virtutis immutabitur.
.
Vel aiio quoque modo, obliquitas et asperitas ve" ,
teris legis, io rcctitudinem ac perfecttonem Evan
gelii coovertetur. Veteris quidem legis obliquitas,
.
erat obscurita* ac varielas ; asperitas vero, auste , * ,
ritas et incompassibilitas. Rursus Evangelii recti *
tudo est claritas ac simplicitas : lenitas autem,
, * , i
mansuetudo et compassibilitas.
^ .
Vers. 6. Et videbit Dei. Salutare lumeo Evan . w
gelii, vel salutarem incarnationem, quie amboprae, ,
paravit Deus ante faciem o m n i u m populorum.

.

Vers. 7. Dicebatira ? Haec etiam scripsit Matthaeus capite tertio sui Evangelii, et in eo declarata
sunt.
Vere. 8. Facite Abraha. Similiter etheec.
Vers 9Jam autem mittitur. Pari modo etbrec:
quaere ergo i b i omnium enarrationem.
CAP. V I . De hisqui Joannem interrogabant.

; ^**
* fypl*
.
'. .
" . ,
.
. *\ ^ .

Vers. 40. Et interrogabant faciemui ? Jussi fa ; ***

cere fructus poenitentia dignos interrogaot.
, .
Yers. 11. Respondens habenli. Tradat n u l l a m D
.
omnioo habenti: aut habenti quidem, sed iQutilem.
* , .
Vers. 1 ! . Et qui faciat. Per traditioDem vestis

ac cibi inducuntur b i ad pauperum e u b s i d i u m ,

communicationem et m u t u u m amorem. Nibil ergo
nunc, quod gravius esset, iliis preecepil; sciens,
quod non multo post Christus evangelica stabiliturue esset praecepta.
Vere. 12. Venerunt Vers. 3. exigite. Habebant
enim constitutum de exactionibus, de quantitate
et qualitate exactorum.
Vers. 14. Interrogabant calumniemini. Goncutiebant enim et calumniabantur multos, quasi a Ceesare deficientes, aut insidiatorei ; eo quod vitam
turpiter quaestuosam ducerent.

. ^***

, xi

f*^"

.
, v o p e ^

w t

.
. X^
**
.
m

^. */? ***

, &/$ **

, * .

906

COMMENT. IN LUCAM. CAP. I I I .

905

K i . .
}, .
.

.
.
, ,
) (88)

,
.
,
,
.
* "
.

VeTS 14. Et vestrii. Tesseris f r u m e n t a r i i i .

Omnes ergo admonebat divereimode u t expediebat, perfectiorem doctrinam Gbisto relinquens.
Vers. 15. Exspectante populo. Suspicante,
deinde interpretatar verbum.
Vers. 15. Et cogitantibus Vers. 16. Omnibiu. GogiUntibus omnibus, num ipse esset Christue, q u e m
propbetffi annuntiabant. Obetupefaciebat enim eos
conversatio ao sermo ipsius. Sciens autem Joannes
banc e o m m opinionem acumine sni spritus, respondit i l l a m corrigens.
Vers. 16. Dicens ejus. Dictum est et de bia
oapite tertio Evangelii j u x t a Matthum. Lege quoque i n procemio secundum Marcum enarrationem
illius v e r b i : Venit is qui tne fortxor est post me *.

jft (89) ,
,
* , ,
,

, .
. ,
$;

f Q u o d Joannes a i t : Non sum dignus, ut solvam

corrigiam calceamentorum ejus: quantum ad m a nifestiorem intelligentiam, sigaificat se n o n esee
djgaum, q u l vel numerari dignus sit postremui
ejus servus. Quantum autem ad reconditum sensum, duo calceamenta Domini sunt d u ejus peregrinationes, puta a COBIO i n terram et a terra ad i n fernum. Harum enimperegrinatioQum modosnemo
potestsolvere, aisi Joanni quidem sit similis. Quie
enim poterit dicere, aut quomodo sit incarnatus,
aut quomodo ad infernum descenderit ?
.
Vers. 16. Ipse - igni Predicto tertio oapite

Evaogelii seoundum Mattbum etiam de eo inve.
niee.
[ (90) , C
f Baptizat Ghristus i n Spiritu sancto fideles, i n
, . ,
igne vero infldeles: et i l l u d quidem i n prosenti
' , .]
v i t a , boc autem i n futura.
. ,
Vers. 17. Cujus - inexstinguibitf. Haec etiam

scripsitMattheeus, et similitor enucleata sunt tertio
.
capite Evangelii ipsius.
.
Vers. 18. Multa populo. Multa praetereaet aliade
TOJ , Christo annuntiabat populo adbortans, ut ad eum
, * ,
accurrerent, et i n eum crederent q u i j a a i veniebat.
,
Vel, multa de saluteillorum adbortanseos, utpoeni.
teret ipsos ae resipiscerent.
$.
Vers. 19. Herodes autem VArs. 20. Custodia.
, .
Postquam Yidelicet baptizatus fuerat Cbristus. Dictum est autem de Joannie incarceratione vicesimo

quinto capite Evaogelii secandum Mattbttum.
.
Vers. 2 1 . Faclum est Vers. 20. Complacitum
. , D
est. Baptizatus orabat, docens eos, q u i baptizati
,
suntorare. Sipritus saoctus autem corporali specie
,
descendit, ut oculis corporalibus bominum videri

poiset: et etiam ia boaorem corporis. Ghristi Sed
, .
de ejusbaptiimate planius scripsit Matlbeeus tertio

capite, et i b i sunt omoia ad v e r b u m explanata.
,
.

" Matth. I , 7 .

Variao leetiones et not.

(88) . .

(89) in margiQe oodieia reperit Henteniua.

Meorum neater habet. Hoc i r a D t l a t a m est ex T b e o
PATROL. Ga. GXXIX.

p h j l a c u p 328 E.
i) Beo io margine A.
29

EUTHYMIl

907

etum est i n prinoipio dicti tertii capitis, ubi habel u r : Venit Joannes Baptista prxdicans in desertoJu4**".

" Mattb.

*#>

.
[

'

(91)

,
,

(92) (93) * (94)

(95) ,
(96)

,
.
, (97)

.]

. (98)
, (99) (1) ,

*, , .
.
.

'

' ,

, ,
, ,

* , -
.
. ' .

, ; r r r t

, ,

*,

. ,
, .
*

^ .

. ,
,

' , ,
;

4. " M a t t h . , 1.
VarifiR lectiones et notae.

(91) Hffic uterque i n margine.

(97) Intelli^e , quod Hentenias a d d i d i t

92) . .

(93) Heotenius videtur legisse :

, .
(94) . .

(95) Intellige .

(96) videtur interponeodum

eue.

^,

, $

f Tricenarius hic numerus et temporis, et natu6 sensibilis, naturaeque intelligibilis, oreatorem ac

gubernatorem inducitDominum. Temporis quidem
per septem. Tempus enim, per septem diee procedit, N a t u r o autem sensibilis, per quinque : sunt
enim quinquesensus. Natura vero intelligibilis per
o c t o : paululum enim supra tempue, quod per eeptem procedit, est inteJligibilium generatio. Gubernationem vero, per decera, propter denarium prn
ceptorum n u m e r u m , q u i bomines ad beatitudinem
i n d u c i t : aut ideo, quia littera iota, quiB decem significat, principium est buman appellationis D o
m i n i , scilicel nominis . Conjungens itaque
septem quinque octo et decem, tricesimum efficies
n u m e r u m , q u i praedictas res mysticeacaenigmatice
designat
Vers. 23. Incedens. Veniens, sese demonslrando
ad p o p u l u m manifesta conversalione, per sigaa
yidelicet et doctrinam.
Vers. 23. Ut putabatur, filius Joseph. Ut putabatur a Judaeis, ut enim veritas babebat, non erat
filiusejus. Ubi autom de Josepb fecit mentionem,
ascendit et ad patrem Joseph, deinde etiam ad
avum cjus, etad proavum ac abavum ; et ita conequenter regrediens ascendit usque Adam.
Dictum est autem de hujusmodi geneaiogia i n C
primordiis genealogi, q u apud Mattheeum est,
u b i dicitur, Filii David, filii Abrakam**: et i b i
quaere causam diversiiatie earum.
Vere. 24. Qui fuit Eli. Joseph filii Eli. Verum quomodo Mattbfflus Josepb filium d i i i t Jacob, Lucas autem nunc filium Eli ? Quia mortuo Eli sine prole,
Jacob, q u i frater ejus ex eadem matre erat, eumpta
illius uxore j u x t a legis preeceptum, genuit Joseph,
et factus est Josepb Iege quidem ftlius Eli, natura
filius Jacob. Itaque Mattbeeus naturalem ejus
patrem scripsit.Lucas vero legaletn, utrinque enim
Josepb invenitur generis relationem babere a d
David.
Vers. 24. Qui fuit Malthan. Ipsius Eli filii Mattbaa. Sed quomodo rursum Matthnus Matthan d i cit patrem Jacob, Lucas autem nunc patrem dicit
Eli? Quia alius fuit Mattban iste et alius iile. Ma-

08

ZIGABENl

Vers. 35. Et ipse triginta. De his pulchre d i -

(98) B i s deinceps videlur legisse Hen-

tenius. MaJe.
(99) Haec iaterpretatio optime applicari potett
Tooabulo . L u c . i , 80
(1) o m i t t i t B .

COMMENT. I N LUCAM. -

CAP. I V .

910

. , Irem siquidem ipeius EU et Jacob p r i m u m d u x i t i n

uxorem hic Matthan, de quo Lucas, et genuit E l i :

deinde j a m viduam duxit hanc Matthan ille, q u i
apud Mattheeum ponitur, cum esset de eadem t r i b u ,
quanquam de alia cognatione, et genuit Jacob.
Eli itaque et Jacob ab eadem nati sunt matre, d i versie tamen patribus. Reducunt autem genus,
Mattban quidem pater Eii ad Resa filium Zorobabel,
Matthan vero pater Jacob ad Abiud similiter filium
Zorobabel, et uterqae ad Zorobabel, a quo dao beec
genera divisa eunt. Alia quoque similia i n Evangeliatarum genealogiis babentur.

, ,

*6. ' : ,
,

',

, '
,

' .

.
. 6 -

Vers. 24. Quifuit Levi Vers. 27. qui fuxt Neri.

Salathiel Matthaeus filium Jechoni nomioavit, u t * ,
pote naturalem ejus filium; Lucas vero nunc filium
. ' ,
Neri, tanqnam legalem. Reducunt autem et b i ge , *
nus, Neri quidem ad Natban filium David, Jecho ,
nias vero ad Salomonem, filium similiter David, et
, .
rursus uterque ad David.
. ' '
Vers. 28. Qui fuit Melchi Vers. 38. qui fuit
,
Adam. novo A d a m incipiens ascendit generatio .
nem texendo usque ad veterem. Cansam autem d i ,
d i c i s t i i a primordiis genealogiaB, quam retexit Mat , .
thaeus, u b i dicitur Filii David, filii Abraham
. , .
Vers 38. Qui fuit Dei. Ipsius Adam, q u i fuit a
, *
Deo. Neque enim ipsi Adam fuitpater homo, sed
. " , C
Deus formavit eum. Vide autem, quod a Cbristi i n ,
cboans humanitate, sermonem reduxitadejue divi ,
n i t a t e m : demonstrans Cbristum, ut bominem q u i , , , .
dem incepisse, ut Deum vero carere principio.

(2)

CAP. V I I . De tenlationibus Jesu.

. '. .

CAP. IV. Vers 1. Jesus. Vers. 2. diabolo.

Plenus Spiritu sancto, ut sciamns, quod Spiritum
. '
sanctum accipimus i a divino baptismate. Lege
*
autem tertio capite Evangelii secundum Mattbsum

expositionem illius d i c t i : Tunc ductus est Jesus in
, .
desertum spiritu, ut tentaretur diabolo .
,
Scire autem oportet, quod humanitas Salvatoris
,
tanquam magistrum babuitSpirituru sanctum, non
*
quod unita sibi divinitas noa sufficeret, sed quem ' admodum Patris beneplacito incamatus est, ita
,
cooperatione Spritus sancti totius vitae ipsius cur $ ( 3 ) ricuJum peractum est, ut demonstraretur, quod
.
ejusdem sint inter se n a t u r e .
.
Vere. 2. Nihilque \ers. 4. Dei. Ibiet h c o m ,
nia ad verbum declaratasunt.
.
Ver.5.2?i subduxit Vers. S.Servies. Etiamde
(4),
bis omnibus illo capite manifestissime dictum est,

90

* Mattb. , 1. Mattb. , 1.

Variae lectiones et notae.

(2) . .

(3) . . Ferri potest utrumque.

Boc formalur a yipitv, iilud a . Henteo i u s b o c exclusit. Si boe orobetur, oipitvaccipiend l i m eet, Ut Hebf. I , 3 : U ,

i d est, , . Aut

.
(4) Looo, , babet , .

EUTHYMII

94 4

ZIGABENI

912

llbi habetur : Uerum assumpsit eum diabolu$ in *

opo .
montem excelsum valde .
. '
Vers. 9. Duxitque Vers. 42. Deuro itwm.
,
Similiter et h c illo capite convenienter explanata
* TOTC *
sunt, u b i dicitur : Tunc aisumit eum diabolu* in
.
sanetam civitatem
. '
Vers. 43. Cumque explevisset tempus. Dictum
. *
est et de hoc ibidem, u b i habetur : Tunc dimtiit
.
eum diabolus ".
. ' TTJ
Vers. 44. Et reversus est Galilxam. virtute
unitfiB i b i divinitatis, yel etiam sancti Spiritus : u t 6,
, , .
discamus, quod q u i diabolum vicerit, deioceps
*
confirmatur divino Spiritu a d facienda sigoa.

.
.

Yers. 44. Et fama Vers. 45. omnibus. Laudabatur a turbis, qu malitia ac i n v i d i a carebaot.
Vers. 46. Et nutritus, Dictum est de hoc v i cesimo quarto capite Evaogelii secundum Mattbum postfinem parabolarum.
Vers. 46. E l ingressus ut legeret. Adbortantibus cum prwceptoribus populi, quod et ipse praeceptor esset:vel ut cogooscerent, u i r u m legere
nosset, oum iitteras non didicisset.
Vers. 47. Et traditus e$t Vere. 48. me. Pcr
providentiam suam (II) invenit statim, quee de d i vinitate sua dicta e r a n t : prius enim ipse haec per
prophetam fuerat locutus. Dicit autem, tanquaui
homo : Divinitas Domini, sive filii, super me Je u m , boo est, Deus unitus est m i b i . Hoc namque

loco per Spiritum intellige Dirinitatem. Spiritus

autem Domini superme, ut homines salvos faciam;
i d enim deficit ei subauditur, sicut manifestum est
ab eo, quod sequitur.
Vers. 48. Propter quod unxit tne. Cujus causa,
cujus gratia, u D x i t u i e b o m i a e m Deus; unxit autem
me, non oleo, sicutreges ipsos (mm) ungebaat, sed
divinitate.
Yers. 48. Ad evangelizandum
delicet. Pauperes autem vocai gentiles, utpote
divini cultus divitias non habentes, ouinique bono
carentes.

Aut etiam Judeeos, q u i virtute pauperes erant,

quibussimalomnibusevangelizavitcultumdivinum
ac conversationem, q u secuodum virtutem est,
idque per Evangelium.
j
Vers. 48. Ad sanandum corde. Eosdem, q u i bus gravitate pecoatorum cor contritum erat.
Vers. 18. Ad pradicandum visum. Captivis,
q u o r u m animaadjaboloducta est i n oaptiyitatem.
Caecis vero, hoc est, exsecatis meote ab affectio1 1

*) ,
.

,
,

*&%

. *

'

, , , , * ixt

, .

. .
'
?

' , .
',

- .

(5),

/.
" ,

t v aprrf,

>, .

. ,

(3 .

, ;
*

, $*

Matth. , 8. Ibid. 5. ibid. 41.

VariaB lectiones e l notae.

(5) "Evtxiv. B.

(10 Providmtiam suam. Suam non est ia Grroco.

autem alibi reddere solet dispensationem.
est vocabulum ejus modi, quod Latiaa
ingua vix exprimit. Hocloco reidare poasis, op-

0 5

portune.
(mm) Ipsos neo i n Grco est, nec neceeae
addere.

COMMENT. IN LlJCAM. -

913

CAP. IV.

, , , nibus. Praedicabat autem,

.
.

iv .

} * .

014

b i s quideni

libertatem

illis vero iatelligeotiam, quando iradebat evangelica pracepta. Siquidem illa sunt praedicatio Salvatoris.
Vers. 18. Ad dimittendum per remmionem.
Ad absolvendum per libertatem confractos t y r a n nide doeu o n u m .

Vers. 19. Ad praedicandum acceptum. A n n u m

vocavit tempus, quo docebat ao miracula operabatur. Acceptum verodixit, utpote superomnem
,
aonum Patri acceptabilem. Eo enim tempore salus
.
o m n i u m hominumgerminavit. Aut salutare. Evan , , ,
gelium.Praedicabat autembunc annum, postquam
: ,
tentatus fuerat ac tentatorem superaverat etrever , .
sus erat. Ab eo enim tempore coepit, inquit, Jesus
, , "
**!

prxdicare et dicere, Resipiscite instat enim regnum

ccelorum. Nam lnstat, temporis sigaificativum
.
",
est.
.
. ,

Vers. 20. Cumque elausum resedit. Ministro

scilicet doctorum.
Vers. 20. Et omnium eum. Ut audirent quo . " ,
modo interpretaretur ea q u legerat.

Vers. 2 1 . Ccepit vestris. Scripturabaec, ut sub" . , '
audiatur : Quee sonuit, i n auribus vestris, Hodie
, , vero, boc est, bis diebus. Hoc auiem dicens,
. , , ,
signiiicabat, sese eum esse de quo loquebantur,
(6).
quee lecta era n t .
Vers. 22. Et omnes qjus. Dixit enim et alia
^ .
admiranda, de quibus mirabantur, et testimonium
, '
ei dabant de gratia d i v i n a .
.
Vers. 22. Et dicebant Joseph ? Quare de hoc
; G
dicto capite, ubi haec clare ponuntur.
,
.

.
( 7 ) . -

Vers. 23. Et ait in papria tua. Parabolam,

dicit hic proverbium, proverbium, i n q u a m , q u o d
, , .
dici solet de medicis eegrotaatibus : Medice, eura
, (8) .
teipsum. Dixit autem hoc, cognjto, quod cupidi
, ,
essent videndisigna. Ait ergo : Omnino dicetit uihi.
, , ,
Medice, cwa te ipsum, sive patriam t u a m , quee
,
ffigrotat, non solum pravis corporis habitibas, ve, , r u m etiam infidelitate aoimee, nec credere valet
, (0) *
signis, qua3 a te facta esse audivit, nisi etiam
(10).
^ oculis similia videat.
.
Vers. 24. Dixit
autem sua. Prodicto vice
simo quarto capite Evangelii j u x t a Mattbceum ac .
curale etiam de boc dictum est.
* . Vers. 25. In veritate Vers. 20 viduam.
, ? ,
Ostendit hoc signo, quod iadigni sint signis pro " ,
pler insensatam i l l o r u m incredulitatem. Quemad

,
m o d u m enim et Elias, oum multae essent apud
(11) ,
Israelitas viduae, ad nullam illarum missus est a
^,
Deo, quod indignae essent, u t ad eas accederet:

* Matlb. , 17.

VariaB lectiones et notaa.

(6) Forte Henteniue additum reperit .
(7) T f , quod Hentenius videtur
]egise neater meorum agnoscit. Soli autem boc
onuttnnt ioter reliquoe codices Mosquenses.
t

(8) abest A.

(9) .

(10) . .

post addit . Malim addere post

916

ZIGABENI

915
ad solam autem
civilate

i l l a m venit,

q u i n Sarephtba (12)

Sidonie regionis habitabat, p r o p t e r i l l i u s

, , ?>,

, * avrj,
honestatem et promptitudinem ad virtutem, licet
.
alienigena esset; et miraculum apud eam opera ,
tus est, sicut ostendit tertius liber Begum . Ita
, quoque ipse ad n u l l u m h o r u m , q u i indigni erant,
, veniebat signa facturus : quod non solum inutile
.
esset, yerum etiam blaspbemi occasio, sed ad solot
eos q u i per ea juvandi erant, et quos futurum
erat, ut poeniteret.
[ (13) , itpuf f lgitur haec erat vidua alienigena, ut t u d i x i ; *) ' ,
sii ? Imo vero ex t r i b u Levi erat et mater pro , ,
phetae Jonae, quam post tempus propbctiee sum
, (14) rv 7?
accepit et translocavit i n terra aliena, pudore
, ^ ,
popularium suorum, q u o d propbetia ejus eventum
,
non babuerat, quam de urbe Niaeve pradixerat , idut tertius Regnm liber narrat.
. ]
1 3

Vers. 27. Et mulii syrus. Idem qnoque prav

senti manifestavitexemplo.
Vers. 28. Et repleti sunt Vere. 29. eum. Hinc
OBtenderunt

se ipsos esse signis

indignos

: et

. *
.

"

'

fjri/iipJJ-

Salvatoris sermonem, qui de boc factus erat ab

.
60, quod facere conabantur, cofirmarunt.
' . *
Vers. 30, Ipse ibat. Servatus ab unita tibi divi.
nitate.
. " ^*
Yers. 31. Et detcendit Vers. 32. illius. Scri
, ft^*** *
psit et boc Matthaeus i n fine quinti capitis : quaere
.
ergo enarrationem.
. '. .
CAP. V I I I . De habente spiritum dxmoniacum.
. w
Vers. 33. E l in Vers. 34. Dei. H c et Marcu Q
,
primoscripsit capite, et i a eo ad verbum declarata
.
sunt.
. .
Vers. 35. Et increpavit UU. Similiter et b c .
Vers. 36. Et factus est exeunt 7 Similiter et
baec.
Vere. 37. Egrediebatur regionis. Dictumest
de hoc quarto j u x l a Mattbaeum capite.

*"

CAP. IX. De soeru Pelri.

Vere. 38. Cumque surrexisset Vers. 36. illU*

. '. .

, non est signi6cat, Interrogaverunt, sed,

Rogaverunt, sicut alibi dictum est. Similiter

n o n estbic

proprie Increpavit,

cepit, quod etiam alio loco

QucB vero suot desocru
declarata invenies octavo
d u m Mattbffium.
CAP. X. De curatis

sed P r -

diotum est.
D
*f**
Simonis Petri manifeste
) #capite Evangelii secun.

. . *'

variU morbis.

Vers. 40. Cum $ol autem etset in oceasu eos.

Dictum est de bis i n principio noni capitis E?angelii secundom Mattbeum.

. Eipr*i mp\
(15) xr*
.

I I I R e g . xvu, 9.
Variae lectiones etnotae.
(12)

(13) Hoc a manu p r o r t u s recenti habet Eet

atem correctioechohiproximeaatecedeatis. Caret

*eo Hentenius

(14)
Forte ,
, i n t e l l i g e ,
(14) Forte
(15) . .

#(

COMMENT. LUCAM. -

917
.

918

, , -

Vers. 4 1 . Exibant
^esse. , est
hio proprie Increpans, sed, Silentium illis imponens. Lege autem tertio capite Evangelii secund u m Marcum dicti illius expositionem : et non stnebat loqui dremonia .
Vers. 42. Faclo locum. Dictum est de eodem
loco.
Vers. 42. Et turbx eis. IIlo capite de his d i ctum est.
Vers. 43. Ipse autem Vers. 44. Galikeot. Similiteretde his omnibus.
CAP. V. Vers. 1. Factum est Vers. 2. Uh
cum. Una quidem erat Simonis et Andre, altera
vero Jacobi et Joannis : b i siquidem socii i n p i scatione erant, prout in sequentibus inveniemus.
3
Vers. 2. Piscatores retia. Nempe Simon et
Andreas, Jacobus et Joannes. Atqui Mattbaeus ait,
bos i n principio preedicationis reliquisse piscatoria omnia, et secutos esse Cbristum. Verum die
quidem sequebantur Gbristum, nocte vero piscatoria exercebant; nondum ingenue i n Cbristi familiam aociti, eo quod propria detinerentur verecunHia. Verisimile estautem, i d una nocte factum, aut
duabus, et n o n amplius.
Vers. 3. Ingressus pusillum. Verbum -

CAP. V

* (16)

ee

. xol
.

.
. ,

, .
. , ,
, . , #

, *
*
,

. ,
, .
. , ,

nec bic sigaificat iQterrogavit, sed Jussit.

Vers. 3. Et sedens turbas. Docebat de nayi,

ne i n eum docentem i r r u e r e n t : videreique omnes
coram facie stantes. Hoc autem alias etiam fecit veluti dixit Mattbeeus vicesimo tertio capite.

,
,
, .
,
.

. '. .
' .
, (17)
, ripoy, ,
, .
. (18)
.

. ,

CAP. XI. De captura piscium..

Vers. 4. Ut autem capluram. Sciens, quod
tota nocte n i b i l ceperant, adbortabatur. u t nunc
laxarent retia ; quo cognita firmius ejus potentia
majorem de eo fldem conciperont, relictaque deinceps c a p l u r o magnitudiae (nn), continue e u m sequerentur.
Vers. 5. E l respondens rete. f f
dicitur doctor.
Vers. 6. Cumque hoc fecissent Vers. 7 . ipsx.
Nutu eos vocaverunt, cum p r stupore et timore
loqui non possent. Participes autem vocat socios.

. ,

, ,

, , ,

(19) ,
.

91

Marc. , 34.

que divinus ac supernaturalis bomo esset: et m a gna illius reverentia, suique correptione repressus, indignum sese ducebat. Ejusitaque devitabat
prasentiam, timeas, nequando periclitaretur, eo
quod talis talem ausus fuisset suscipere.
Vers. 9. Stupor comprehenderant. Verisimile

Variae l e c t i o n e s et n o t .

necMarcus, neo Hentenius agnoJ16)

t.
(17) . .

Vers. 8. Videns sum. Intellexit, quod p r c e -

- rj p t u m ejus admiraado modo operatum erat, quod-

(18) Quatuor hflBC vocabula omisit Henteoius.

Verba contextus autem conjunxit.
(19) . .

(fiii) Capturm magnitudm*. Prorsus piscatione.

915

ZIGABEXI

916

a d solam autem i l l a m venit, q u i n Sarephtha iv (12)

civitate Sidonis regionis habitabat, propter illius

honestatem et promptitudinem ad virtutem, licet
alienigena esset; et miraculum apud eam operatus est, sicut ostendit tertius liber Regum . Ita
quoque ipse ad n u l l u m h o r u m , q u i indigni erant,
veniebal signa facturus : q u o d non solum inutile
esset, Terum etlam blaspbemi occasio, sed ad solos
eos q u i per ea juvandi erant, et quos f u t u r u m
erat, u t pceniteret.
f t lgitar baec erat vidua alienigena, ut t u d i x i sti ? Imo vero ex t r i b u Levi erat et mater prophetaB Jonae, quam posl tempus propbctice sua?
accepit et translocavit terra aliena, pudore
popularium suorum, quod propbetia ejus eventum
non habuerat, quam de urbe Niaeve preedixerat
u t tertius Regum liber narrat.
1 3

, , ,
, ',
.
njoitw,
, , u>f(~
.

[ (13) , ; ; ') , ta pnj ,

xoupw,

,
,

(14) tv

/**

- ,

\-

. ]
.

Vers. 27. Et multi syrut. Idem qnoque pr< .

senti manifestavitexemplo.

. "
Vers. 28. Et repleti sunt Vers. 29. eum. Hinc
,
ostenderunt se ipsos esse signis indignos : et
, * Salvatoris sermonem, qui de hoc factus erat ab
.
eo, quod facere conabantur, cofirmarunt.
' . rf :*
Vers. 30, Ipse ibat. Servatus ab unita t i b i divi.
nitate.
.
Vere. 31. descendit Vers. 32. illius. Scri , <*
psit et boc MaUbaeus i n fine q u i n t i capitis : q u s r e
.
ergo enarrationem.
. '. .
CAP. V I I I . De habente ipiritum
dxmoniacum.
Yers. 33. Et in Yers. 34. Dei. Haec et Marcue C . w
, ****
primoscripsit capite, et i a eo ad verbum declarata
.
sunt.
. ,
Vers. 35. Et xncrepavit illi. Similiter et h c .
Vers. 36. Et factus est exeunt 7 Similiter et
hc.
Vers. 37. Egrediebatur regionis. Dictum est
de hoc quarto j u x l a MatthflBum capite.

; *

**

CAP. IX. De socru Pelri.

Vers. 38. Cumque surrexiaet Y e r i . 36. illis, est significat, Interrogaverunt, eed,

Rogaverunt, sicut alibi dictum est. Similiter

, n o u est bic proprie Increpavit, sed Prm-

. '. .

,

>.

cepit, quod etiam alio loco dictum est.

D

QucB vero sunt desocru Simonis Petri manifeste
)
declarata invenies octavo capite Evangelii secun.
d u m Mattbsum.
CAP. X. De curatis variii morbis.
. . **>

Yers. 40. Cum sol autem etset in occasu eos

Dictum e t t de bis i n principio n o n i capitis Efan
gelii secundum Mattbeum.
I I I R e g . xm

. Eipurou
(15) *
.

9.
Variae lectiones etnotae.

(12)
^eo Hentenius.
(13) Hoc a manu prortOs recenti habet Eet
(14) Forle , mtellige, u i r

ulem c o r r e c t i o s- o. uh -oil ^u p r o x i-m e a a t e o e d .e Q

. t
. i t . -Garet

(15)

t T6J . .

"
*
fiW

917

COMMENT. IN LUCAM. CAP. V.

?. |

918

Vers. 4 1 . Exibant jesse. , non est

hio proprie Increpaos, sed, Silentium illis imponens. Lege autem tertio capite Evangelii secund u m Marcum dicti illius expositionem : et non stnebat loqui dfemonia .
Vers. 42. Facto locum. Dictum est de eodem
loco.
Vers. 42. Et turbxtis.
Illo capite de his d i ctum est.
Vers. 43. [pse autem Vers. 44. Galilcec*. Similiteretde his omnibus.
CAP. V. Vers. 1. Factum est Vers. 2. Uh
cum. Una quidem erat Simonis et Andre, altera
vero Jacobi et Joannis : b i siquidem socii i n p i scatione eraot, prout in sequentibus inveniemus.

Vers. 2. Piscatores retia. Nempe Simon et

Andreas, Jacobus et Joannes. Atqui Mattbceus ait,
bos i n principio preedicationis reliquisse piscator i a omnia, et secutos esse Cbristum. Verum die
quidem sequebantur Christum, noote vero piscatoria exercebant; nondum ingenue i n Gbristi familiam acciti, eo quod propria detinerentur verecunHia. Verisimile estautera, i d una nocte faotum, aut
duabus, et n o n amplius.
Vers. 3. Ingressus pusillum. Verbum nec bic sigaificat Interrogavit, sed Jussit.
Vers. 3. Et sedens turbas. Docebat de nayi,
ne i n eum docentem i r r u e r e n t : videretque omoes
coram facie staates. Hoc autem alias etiam feoil veluti dixit Mattbaeus vicesimo tertio capite.

, , -

(16)

ie

.
/.

.
. ,
.

, .
. , ,
, ". , $
,
* $
,

. ,
, .
. , , .
* ,
,
, .
,
.

. '. .
' .
, (17)
, , ,
,
.
. (18)
.

,
. ,

CAP. XI. De captura piscium..

Vers. 4. Ut aulem capturam. Sciens, quod
tota nocte n i b i l ceperant, adbortabatur. u t nunc
laxarent r e t i a ; quo cognita firmius ejus potentia
Diajorem de eo fldem conciperont, relictaque deioceps captur magnitudine (nn), oontinue eum sequerentur.
Vere. 5. Et respondem rete. f f
dicitur doctor.
Vers. 6. Cumgue hoc fecissent Vers. 7 . ipm.
Nutu eos vocaverunt, cum p r stupore et timore
loqui non possent. Participes autem vocat socios.

- JJ p t u m ejus admirando modo operatum erat, q u o d -

, ,

, , ,

(19) ,
.

91

Yers. 8. Videns sum. Intellexit, quod prcece-

. ,

arc. , 34.

Variae l e c t i o n e s et n o t .

(16) nec Marcus, nec Henlenius agno-

eot.

que divinas ac sapernaturalis bomo esset: et magna illius reverentia, suique correptione repressus, iadignum seseducebat. Ejusitaque devitabat
praBsentiam, timens, nequando periclitaretur, eo
quod talis talem ausus fuisset suscipere.
Vers. 9. Stupor comprehenderant. Yeritimile

(18) Quatuor h e c vocabula omisit Henteoim.

Verba contextus autem conjunxit.
(19) . .

(17) . .

()

Capturm magnituduu.

Prorsut piscatione.

949

B U T H Y M I I ZIGABENI

WO

enim eet, non solam fratrem Andream secum ha- , .

, , .

boisse, verum etiam merceaarios sicut etiam de

Jacobo et Joanne docuit Marcus circa finem s u i
procemii.
Vers.10. Similitercaptabis. Abundans captura
piscium typus erat copios h o m i n u m capturo,
aopraBsignatiomagnffiillorum multitudinis, qui ab
apostolieirretiendi erant, quorum sensibilemcaplu.
r a m ad intellectualem transtolit Christus. Postbac,
inquit, mutata t i b i piscatione, bomines captabis.

"
$ ,
, w
.
, , ,
.
Considerandum autem et j u x t a a n a g o g e n , qoae
. ,
ad prosens faciunt propositum. Ante Cbristi sane
>,
p e r e g r i D a t i o n e m , nox erat erroris et ignoran , ,
t i rectffi fidei : i n qua propbet laborantes
nullumobedientem acccperant,eoquod essent faci-
"
, , *ff
6
,
, *
,
, >& .

norosi (oo) rationales illi pisceset fugerent. Quando

auteni ortus est Sol justitiee, b o m i n u m illuminans
animas, tuncab apostolis laxatasunt retia doctrin
prffidicationis e?angelica3: et concluserunt multitadinemcopiosam ralionaliumpiscium, greges videlicet gentium. Participes vero ac socii captur apostoliceesunt episcopi ac magistri Biogularum ecclet i a r u m , q u i euo labore coopitulantur apostolis.
Vers. 44. Et deducentes eum. Nunc perfectese-

.
.

cuti sunt eom.

CAP. XII. De leproso.

Vers 42. Etfactum est mundare. De boc dictum
68t sexto oapite Evangelii secundum Mattheeum.
Vers. 13. Et Vers* 44. dieeret. i b i etiam baec
declarata sunt.
"
Yers. 44. Sed Moses. Sed abi, i n q u i t : Defioit
enim, inquit, extriasecus sumendum. Invenies autem h o r u m quoque enarrationem prodicto capite.
Vers.44./n tettimoniumillis. Similiter et praeienU B verbi.
Vere. 15. Pervagabatur Vers. \6.orabat. Oportel ergo et nos, c u m praeclari aliquid agimus,
fugere, ne ab hominibus celebremur: orare vero,
u t n o b i t donum et gratia conservetur.
Vers. 17. Factumque docens. l n bac oratione
Et ipse erat docens, abundat, et Hebraicae autem
lingueB boc peculiare est, saepius autem apud Lucam*
Marcus vero etiani addidit, ubi tunc erat docens
nempe i n domo,
Vers. 47. Et sedebant Jerusalem. Qui undique
advenerant propter famam ejus.
Vere. 47. Et virtus eos. V i r t u i Dei erat cum
eo ad sanandum turbas. Virtutem autem Domini
dixit, ob continuam et auctoritatis plenam sanationem.

. '. .
.
.
. .
(

' . * , , t i
. , , *.

.
.
^.
. 0/
, ,
* ,
.
. (20) b
, , . *
* t
* , mv
, .
. 4
, .
.
*
, ***
.
1

11

() Mare. u , 4.
Variae lectiones et n o t
(20). Hentenim reddidit, ac si legerit
ante omittit. . Legi ergo possit ,
. Sorib e r g o h o o l o c o , n o n , u t a k b i , s o -

(oo) Facinarosi I m o , sabdoli, T e n u t i .

lam litteram majuscnlam et inilialem ed toto- Tocabulum omiserunt.

5

921

COMMENT. IN LUCAM. CAP. V I .

922

. . Iltpi .
^^
CAP. X I I I . De paralyiico.
.
Vers. 18. etce iilo. De hoc m a n l f e s t e dictum
.
est decimo tertio capite j u x t a M a t t h a B u m .
. .
Vers. 19. Cumquenon invenissmt iurba. Q u a
.
' .
^.
; .

via, per q u a m ingressum.

Vere. 19. Conscemo V e r i . 20. tua. l n Ulo
etiam de his dictum eet.
Vers. 21. Cctperuntque Deus ? Similiter et de
his.
;
Vers. 22. Cogniia Vers. 23. ambula ? Pari
.
modo et de hie.
. Vent. 24. Ut Vers. 26. Deum. I b i etiam h a c
omnia diligeoter enucleata sunt.
.
Vere. 26. Impletique suni hodie. Admiranda
.
quippe timorem soleat immittere pecoatoribus ; ne
,
\ que modo patiaotur aliquid m a l i propter peccata
, .
sua.
. ' .
CAP. XIV. De Levi publicano.
.
Vers. 27. Et post Vers. 28. eum. Dictum est
.
de hoc decimo qoarto eapite Evangelii secundum
MatthfBum.
.
Vers. 29. Feciique qui accumbebani. Eodem
* , ,
eapite etiam haec manifestata sunt autem,
*.
quod hic ponitur, idem significat ,quod (pp)
vel , convivium, epulum vel prandium.
'
Vere. 30. murmurabant bibitis 7 I b i et de
.
bis disputatum e s t
.
V e r t . 3 1 . respondens. Vere. 32. pcenitm.
tiam. Praetereo et de hi omnibue.
;
Vers. 33. At iili bibunt ? Eodem capite h c
.
; e n a r T a t i o n e m sortita sunt.
" ; ' .
Vera. 34. IIU verojejunenil
Per interrogatio * , ,
nem boc legendum est. Dictam est aatem et de hoo
, * .
i a eodem loco.

.

V e r i . 35. Venieni diebus. Similiter et de bie.
.
. . , '
(21) ,
.

Vert. 36. Dieebai novo. Etiam h a c inde facile

oogDoseuntor. Novum autem n o n scinditur, sed
ipsum potius tcindit vetue.

.
Vers. 37. nuilm Vers. 38. contervaniur.
(22) .
Similiter et h e c omnia.
. ' ,
Vers. 39. nemo esl. Ostendit quod nullus
$
,
vetustatilegisas8uetus,8taiiiii potestEvangeliiferre
noyitaiem. Putat enim, i l l u d melius esae acutilius,
(5. , j) propter contuetudinem.
.
CAP. V I . Vers. 1. Facium est Ma. Sabbatum
. '

siinplioiter, omne fcstum vocant H e b r s i propter
,
requiem. Nuno autem dicit fettom Axymorum.
(23) .
Hoc itaque Sabbatum Tocabatur sacundo p r i m u m .
,

VariaB lectionee e t n o t e .
(21) a d omittit Hentenius. Pro
babet . .
(22) , abest. A.
(23) Deseruit ergo explicationem Chrysof tomi.
()

t o m . V I . p . 481 D, subitaneam et snbobscuram.

q u a m Tbeophylacius p. 341. E. i d e l u r Y o l a i e t e
exprimere. Vide Petavium i n notis ad Epiphanium
p. 61 s t q q .

. Ita Heatenios edidit. Sed legeodum .

EUTHYMII

923

tanquam secundumquidema Pascba. p r i m o m )

ab Azymis. Post festum enim Paschae festum Azymorum peragebant, quod primus erat septem dier u m , quibus yescebantur azymis.
Vers. 1. Et vellebant manibut. Quaere ricesimo capite Evangelii eecundum Matthaeum enarrationem illius d i c t i : In illo tempore ibat Jesus Sabbatis per segetes . oportet autetn propter
tempus baesitare. Cum enim calidiisima sit PaJaestinae regio, fructua producit precoces.

ZIGABfiN

824

,
, ,
?.
r- .

. *
.

),

.
*
Vere. 2. Quidam autem Vert. 4. sacerdutibus;
.
Eodem capite de his omnibus invenies.
. '
Vers. 5. Et dicebat Sabbati. l b i e i boc poet
.
pauca positum est.

. \ .
CAP. XV. De habente dextram manum aridam.
.
Vers. 6. Factum est Vers. 7. eum. De boc

dictum est vicesimo primo capite Evangelii j u x t a
.
Mattbaeum.
.
Vers. 8. Ipse Vers. 40. altera. l n eodem etiam
* ,
de bis omnibue diligenter diximus. Animam vero
, .
intellige, bominem, a parte videlicet t o t u m .
. ,
Vers. 44. At UU Jesus. I b i quoque de bis d i '
ctum est in enarrationem dioti illius, Pharisati vero
' .
cceperunt concilium adversus eum*
. . .
GAP. X V I . De eleclione duodecin apostolorum.
.
Vers. 12. Factum est Vers. 43. suos Quaere
(24)
i n Evangelio juxtaMarcum enarrationem principii
.
ootavi capitis, u b i et baec pulchre ac eucoincte babentur.
.
Vers. 43. Et elegxt Vers. 46. proditor. Decimo Q

nono capite Evaogelii secundam Mattbaeum inveniee
,
de ordine b o r u m n o m i n u m apostolorum,ubi dicetur:
*
Duodecin autem apostolorum nomina sunt hxtc.
.

Vere. 47. Cumque detcendis$et Vers. 40. omne*.

Virtus ab illo egrediebatur divina, sanans illos q u l
vel tetigissent ipsum.

'

C A P . X V I I . De beatitudinibus

, '. .

.
Vers. 20. Et ipse regnum Dex. Aliee tunt hae
, beatitudinesabhis,quffisupra scriptffisantin Evao . ,
gebo j u x t a Mattheeum. Illas siquidem dixit, u b i i n
montem conscendieset ac resedisset ; bas vero,
*
cum descendisset, stetissetque i n loco campestri.
*
Et i b i quidem pauperesepiritu, sive animo humiles,
, , *
beatos d i x i t ; bic autem simplioiter pauperes, eos , , *~,
videlicet, qui divitiarum amore non tenentur, eos
.
qui YoluDtarie pauperes tunt.

#.
Vers. 24. Beali saturabimini. Similiter quo que esurientes ac sitientes justitiam beatificavit,
, ,
sive justitiam vebementer appetentes : bic autem

,
simpliciter esurientes, eos videlicet, q u i voluntaria
(25) ' ,
esuriuntpaopertate, gratoque suetinent animo, q u i
sternis saturabuntur deliciis.
,
.

Matth. x n , 14. Mattb. x, 2.

Variae l e c t i o n e e e i n o t .
(24) abett .

(25) AiOmitttt. .

COMMENT. 1 LUCAM. CAP. V I .

928

. -, ,

926

Ver. 2 1 . Beati ridebitis.

Qui fleilt ot-

cunque. Sed vel pro suis peccatis vel p r o aliorum

afflictionibus : et, u t uno absolvam erbo, q u i
, , ,
secundum Deum flent. Hi autem i n futuro ridebunt
. ,
sfflculo, boc est, spiritualiter gaudebunt; gaudii
.
enim signum est risus.
. "
Vers. 23. Beati hominis. Cum predicta vobis
, , ' ,
fecerint, non propter aliquod m a l u m , quod i n
.
vobie sit, eed propter me, et qaia voe mei estis.
. ' (26) Vers. 23. Gaudete calo. Gaudete spiritua.
liter.
. , , Vers. 23. Secundum eorwn. Secundum ea
, , ,
quae dicta sunt, puta odio babentes, et separanies
. ,
sive segregantee sese ab ilJis, et caetera, q u t e .
B quuntur. Patres autem eorum, puta Judaeorum,
qui vobis heeo facturi sunt.
. ,
Vers.24. Verumtamenvestram
Postquam bea, , ,
tiftcayit pauperes et esurientes ac flentes, et odio
, babitos ao segregatos, opprobriisque ac coniiciis
* ,
propter se affectoe, deplorat deinceps eos q u i
,
contrario modo se habent, u t per beatificationem
, (27)
ad illa adbortetur, per deplorationem vero ab hie
(28) , avertat. Divitei autem dicit nunc avaros, divitiis
* ,

, , /

/ ,

intabescentes, maleque tabeecentes. ' a u -

tem, Habetis.sire Auftrtis eonat; vel ab boo tempore, sive ab ipsis divitiis aocipitis.
. ,
Vers. 25. Vce esurietis, Qui saturali eetis i n
|9, , ,
prosenti vita, quia esurietis i n futura, ne u n a
.
quidam consolatione fraentet.
. , Q
Vers. 25. Vw flebitii. Qui ridetie nunc i m m o , . ,
derate, quiaflebitis.Intentio autem ipsiusluctus est
. " , ' fletus, aut luctus est tacita lamentatio, fletat vero
, .
ea qum auditur.
. . , **9,
Vere. 26. Vm homines. Gam m a l i sitis : V
,
vobis, inquit, c u m laudaverint vos, tanquam i l l i s
.

plaeentes et non Beo. Sicat enim beatus est, q u i
* injuste contumeliis afficitur, ita r a r s u m miser est,
.
qui injuste laudatur.
. , , , Vers. 26. Seeundum eorum. Secundum b c ,
, videlicet eodem modo laudantes , tanquam ad be.
neplacitura suum propbetantes.
Vers. 27. Sed auditit. Qui m i b l aseentitis et
' . .
obedientes estis.
Vers. 27 DiligUe vestros. Dixit boc quoque
.

'

.


jy Capite quinto Evangelii secundum M a t t b s u m , u b i

9 * , t
babetur ; Audistis, quod dictum sit, DUiges Proxi

, .

mum tuum, etodio habebu inimicum tuum

Vert. 27. Benefacite Vers.28. vos. Haecetiam
ibi dixit.
Vers. 29. PercutienHprohibueris.
Ioilloeapite
etiam h o r u m quaere enarrationem, u b i ante p r a dicta habetur ; AudistU, quod dietum tit: Oculum
pro oculo, denlem pro dente .
11

" M a t t b . , 43. " i b i d . 38.

Variae lectionee et n o t .
(26) '. .

(27) Forte . Prorsus abatae poterat .

(28) .

EUTHYMII ZIGABENI

928

. .
Vers. 30. Omni tribue. Similiter et hujue data ,
eat interpretatio.
. .
Vers. 30. Et ab reposca*. Hoc manifette expositam est.
. ) *
Vers. 3 1 . Et quemadmodum tia.Rureus i n eo
.
capite quaere dicti illius interpretationem. Omnia
,
ergo quxeunque vullis, ut faciant vobis komines,
hxc et vos facile ipsis
.
V e n . 32. Et si diligitis diligunt. I b i quoque
.
hoc invenies.
.
Yers. 33 Et faciunt. Nam id retrbutioest,
. ,
non beneficium.
.
Vers. 34. Et paria. Et hoc manifestum
. .

Vert. 35. Verumtamen multa. Nihil ab i l l i s

sperantee vos accepturos. Repetivit autem sermonem, confirmans hujusmodi prmceptum.
f Et quale mutuum est, a quo n o n exspectatur
tpes receptionis ? E r g a e u m quidem, qui m u t u u m
accipit, donum est, eo quod non sit epes receptio*
nis: erga Deum vero m u t u u m est, propter spem
retributionis : Qui miseretur, inquit, pauperis, ftneratur, sive mutuum dat Deo **.
Vere. 35. Et eritis malos Bonus est simul
erga omnes. Diclo autem capite a i t : Utefficiamini
filii Patris vestri, qui in ccelis est, quia solemsuum
oriri facit super malot
acbonosetpluUauperjuttos
ae injfatot

. ' .
,
.
[ (29) , *
;

,
,

,
, , ,

Vers. 30. Estote e$t. Et hoc manifeetam

est.
Yers 37. Et nolite nmittetur.
Dictom esi
etiam, NolUe judieare , pradicto oapite.
Vere. 38. Date vobis. Date ao praestate ornne
genus beneficii.
Vers. 38. Mensuram veatrum. Metapborica
locutio est. Solent enim, q n i iriticum bene metiuntnr, superpositis modio manibus, deorsum i l l u d
premere, concutere, ut descendat, et adjicere, donec supereffundatur. Reddent autem bujusmodi
menturam beneficii, i i sane, q u i beneficio affe*
oti suQtOeo enim pro ipsis rependente, ipeis rependere videntur. Hanc vero illis reddent, q u i l i beraliter eis mutuum dederunt
M

Vers. 38. Eamdem

vobis. Eadem beneficii
mensura, qna metimini, mutuo illud dantes bis,
qui indigent.
Vers. 39. Dixit- cadent ? Dixit etiam boc v i cesimo octavo capite Evangelii eecundum Mattheeum, sed de Pharisaeis, bic autem de omnibus
dixit simpliciter, q u i obscuratos habent a n i m
ooulos, eteos docere conantur, q u i similiter affecti
Mattb. YU, 12. Pro?. i x , 17.

" Mattb.

45.

. .
. . ,
.
.
.
. .
, ,
, , ,
, (30) ^ 'A*ooV
, ;
.
, . '*
,
,
. *. ' ' .
;
, ^ *

W
^ . *>5

Mattb. T U , 1.

V a r i s e lectiones et notae.
(29) HCBC uterque i n margine. Hentenius h e c
babebat paulo ante, .

(30) *. .

929

COMMENT.

. -

$,

LUCAM. -

CAP. V I .

930

s u n t : p r i m u m enim videre opus et, deinde ducat u m aliis praestare.

Vers. 40. Non est suum. E l hoc r u r s u m deoimo nooo j u x t a Mattbsum capite de se ipso d i x i t : hic autem de discipulis hoc ait, quos praeceptores constitnit, ut nullus super eos efferaiur, pu>
tane supergredi virtutem i l l o r u m .

* *

Vers. 40. Perfectus suus Dizit eoim prodicto

quoque decimo nono capite. Sufficit discipulo, ut
iiat sicut magister suus .

.
.
,
.

*
,

, ,

, ,

, .
. , *

*
.

(31) , *

, .
;
* ,
, ,

* '
.

,
.

'

(32)

* (33)
*

' , , .

Vers. 41. Quid autem Vers. 42. fratris tui.

Dicta sunt omnia quinto j u x t a Mattheeum capite :
ibi ergo q u n r e explanationem.
Vers. 43. Non est enim Vers. 44. cognoscitur.
Similiter et haec. Attamea i b i de seductoribas :
bio autem de bis q u i p u r g a t i suot etalios purgant:
et de bis q u i c u m i m m u n d i sint, alios tamen
muodare tentant. Hos autem per similitudinem
appellavit arbores : fructus vero operationes illor u m . Et admooet, ut ad b o r u m operatioaes attendamus, q u sunt fructus, et non ad verba, quae
sunt folia.
Vers. 44. Non enim uvam. Non colligunt,
neque viodemiant talia e talibus bomiaes. Rursum autem exemplo confirmat sermonem. Sicut
enim hoc preeter naturam est et impossibile, i t a
sane e i i l l u d ,
Vers. 45. Bonus ejus De his, q u i benedicant
autmaledicunt fratribus, nuncloquitur. Dixit aotem
b c etiam vicesimo secundo capite Evangelii
j u x t a MaUbceum ; et i b i quaere de his.
Vers. 46. Quid autem dico ? Qusere quinto
j u x t a Matthaeum capite dicti illius enarrationem:
Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intra*
bit in regnum ccelorum, sed qui faeit voluntatem
Patris mei> qui in calis est
Vers. 47. Omnis Vers. 48. petram. Hc etiam
dixit circa finem quinti capitis Evangelii secundum
Mattbmum; et i n eo lege interpretationem loci i l l i u s : Omnis ergo, qui audit hos sermones meo$> et
facit eo$ assimilabo eum viro prudenti . Sed i b i
quidem compendiose diotum est : Qui mdificavit
domum suam super petram : hic autem l a t i u s : Qui
'odUinaltum,q\iod
ad jaciendum fundamentum,
pracedens e s t ; et ad solam aceeptum est emphasin diligeoter fundamentum ponentis. Inundatio
fluminis, est multitudo ac ebementia tentationum..
V e r t . 49. Qui autem magna. Etiam b o i b i
manifeetala eunt. Ruina , casus eet ao dissolutio.
f

Matth. x, 25. Mattb. v n , 24. ibid. 24.

YariaB lectiones e t not.
3 i ) " , abesU A.

! 32]

'.

(33) " . .

&!

ZlGABBNl

32

. '. .
CAP. XVni. De centurione.

.
Cap. V I I . Vers. 1. Cum Capernaum. Omoia
, , . yap *
verba sua, qu videlicet dicta s u n t . Ait enimMattheeus: E l faclum est cum finisset Jesus hos ser- /,
.
mones .
' . , ,
Vers. 2. Centurionis. Vere. 3. ipnus. Et hic
. .
idem sigoificat, quod deprecans. De boc
,
autem dictum est septimo j u x t a Mattheeum capite.
, r i v cv
Lege ergo totius capitis illius enarratioaem, et po , , ,
tissimum i a fiae, ut scias, quod repugneat
.
evaogelistarum dicta, et si videaotur.
. , ;
Vers. 4. Qtd hoc. Hoc, quidnam ? puta venire
.
ac sanare servum ejus.

. ,
Vert. 5. Diligit nobis. Syoagoga b c habitacu,
l u m erat, i a quo coogregabantur statutis a lege
diebus.
) , .
Vers. 6. Jesut autem vexari. Ne distraharii,
.
ne molesteris.
. ,
Vers. 6. Non Vers. 7. puer meus. Haec etiam
.
dixit Mattbseus, et declarata sunt prodicto oapite.
. , .
Vers. 8. Siquidem facit Similiier et baec.
.
Vers. 9. Hu autem auditis inveni. Pari modo
.
et haec.
.
Vcrs. 10. Et retersi sanum. De hoo rursum i a * ,
yeaies i a calce eaarratioais, qu posita est a d
.
finem dicti capitis.
. '. .
CAP. XIX. De filio viducc.
. ^,
Vers. 14. Et factum est Vere. 12. eum illa.
, '
Condolebant enim illi, utfluee modo v i r u m
, .
perdiderat, sed auac quoque filium, et buae u n i geaitum.
Q
}. .
Vers. iZ.El illam. Ialuitue eam inconsolabiliter
,
fleatem. Si eaimturba miserebatur, quaato magie,
.
q u i foas erat misericordise?
. ,
Vers. 13, Dixitque Vers. 14. loculum.
Arcu.
l a m , i n qua jacebat mortuus.
. ' ,
Vers. 4 4 Qui vero Vers. 15. *um. Quemad,

modum ferrum, quod i n igne aliquaato tempore permansit, babet igois operationes, i t a quo- , r$ , .
que sancta ipsius caro diviaitati unita, quae diviai *
tatissuat, operabatur. Ideo manus quidem mortuum
.
ac desertum corpus c o o j u a x i t ; vox autem recedeatem animam revocavit.
" .
Vers. 16. Accepit plebem suam. Olim s i q u i , '
dem propheta Elias filium Sarepbthaoae vidu
suscitavit, sed deploraado erga Deum, ipsumque jy .
' (34). ,
deprecando. Et propbeia Elisaeus filium Somaniti' ' * ,
dis, sed extensue super eum, totus super toturo.
Hic vero tangeas solum ac jubens, statim excitavit.
, . (35)
Propter booitaque dicebant, Propbeta magous,
, , '
sed iagrati postmodum ipsum occideruot.
.
Vers. 47. Egressusgue finitimam regionem.
T J . ,
Sermo miraculi, et quod propbeta m a g a u t surre .
xisset.
,f

Mattb. , 28.
Variae lectiones et notae.
(34) I t a quoqae reperitur i a codd. 70, IV. pro
{. GrecU molesta erat syllaba et

.
(35) o m i l i i t B .

33

COMMENT. 1N LUCAM- -

CAP. V t l .

934

GAP. XX. De discipulis missis Joanne.

Vers. 18. Et nuntiaverunt Vers. 19. exspecta
mus ? De his exacte dictum est vioesimo j u x t a
.
Mattheeum capite.
.
Vers. 20. Cum venissent Vers. 23. mei causa.
. ,
De bis quoque omaibus i a illo capite dictum est
.
manifeste. Plagas autem, siye flagella. intellige
, , , ,
dolores. Sunt enim morbi quidam dolore caren .
tes ; veluti sunt ceecitas, surditas, m u t u m esse, ac
multi bujusmodi.
. , (36) Yers. 24. Cumque discessissent Joanne. Dictio
, .
eignificat bic internuntiantes, sive nuntia
perferentes a Joaane ad Cbristum.
.
Vere. 24. Quid Vers. 27. /e. Similiter et de
.
bis omnibus a d verbum diclum est.
. g
Vers. 28. Dico est. Et baec quoque pulchram
.
ibidem sorlila eunt interpretalionem.
. , Vers. 29. Omnisque Joannis, Justiflcaverunt,
,
sive gratias ei egerunt, q u i Baptistam sibi miserat,
. (37) providens ipsorum saluti. Cbristi autem et bic
, .
sermo est, sicut etiam dictum, quod sequitur.
' . ,
Vers. 30. Pharism vero - ab eo. Consilium Dei
, ' vocat ipsum baptisma, tanquam Dei praecepto fac. , ,
tum, Factumest, inquit, verbum Dominisuper Juan ,
nem Zacharice filium in deserto : et venit in omnemregionem, qwecircaJordanem
erat,prcedicans
,
baptismum pcenitentioein remissionem peccatorum .
, .
I n semetipsis autem. Nam capitur pro
, , .
. '. .

40

Vers. 34. Cui Vers. 35. omnibus PreediQ cio vigeeimo capite de bis omnibus ac singulis i n venies.
. . .
CAP. XXI. De ea, quce unxit Dominum unguento.
. , ,
Vers. 36. Invitabat ipso. Similiter et bic
. . non significat loterrogabat, sed Vocabat:
.
n a m , tanquam propbetam, eum ad convivium vocabat, v e l invitabat.
. ,
Yers. 36. Et ingretsus accubuit. Non devi ,
t a v i t h u n c , ne daret occasionem dicendi, quod
* .
cum publicanis etpeccatoribus una cibum caperet.
Pharieaeos autem fattideret.
. ;
Vers. 37. Et ecce Vers. 38. lacrymis. Queere

i n Evangelio secundam M a t t b s u m enarrationem
. ,
sexagesimi secundi capitis. Haec autem mulier,
, , cum Cbristi miracula partim ipsa vidisset, p a r t i m
,
ab bis, qui viderant, audisset, Deum esse credidit
,
eum q u i heec operabatur ; ideo etiam venit, i p a .
rans, remissionem pccoatorum suorum ae accepturam.
Considera magnam bujus reverentiam. Ste . "
t i t enim a d extremas corporis illius partes, tan ,
quam exlrema; et a tergo, tanquam audaciacarens;
, .
ilebat quidem propter peccata sua ; rigabat a u *
tem pedea illius lacrymis, utpote a d pedes ejus i n , .
clinala.
.

(38) .

Luc. , 2.
Variae lectiones et n o t

(56) . . quod eodem redit.

(57) Aoonu{tilA.

(38) abest A .

 ZIGABBNI
Vere. 38. Et extergebat. Extargebat eos, quoe

lacrymis madidos reddiderat. Cbristus, c u m rei

causam noseet, sustinebat: ut etiam fides ejus fervorque poenitentiee apparerent, et ut merito pro
bis rebus, quod quarebat, acciperet.
Vers. 38. Et deosculabatur unguento. Oscu*
labaturquidemipsos, tanqaamejus,qui petitiooem
euam adimplere poterat, siye tanquam D e i ; u n gebat Tero uoguento, plus quam bumano modo
hunc bonorans, q m plus, quam bomo erat.
Vers. 39. Intuitus peccatrix est. Offendiculum
passus b c dicebat, ignorans, quod c u m Deus
esset, propter peccatores homo factus erat. Neque
autem Judas hic murmarabat, neque ceteris d i cipulis, siquidem ille morbo avariti nondum ca-

436

'

. , ,
, fa$, ,
(.

, ,
* ,
, .

, ,
.

, . ,

ptuserat, istivero necdumsermonesdepauperibas

inflxoe babebant.
Yers. 40. Et respondens tUc. Pbariseus intra
semetipsum de eo offensus erat, quod meretricem
admitteret, nec eciret esse peccatiicem : ipse vero
boc cognito, majus quiddam facit, q u a m sit propbetav detegens ei arcanum cogitationis SIUB. Itaque exemplo demonstrat, quod etiam boc nosset,
ac juste eam admitteret propter magnam ipsius
dilectionem, q u a fide et poenitentia procedebat.
Vers. 4 1 . Duo Vers. 43. judicasti. Hino i n telligendum dedit, quod velut narrat exemplum,
ita sane et t u , tanquam is q u i paucis obnoxius es
suppliciis, p a r u m me dilexisti : baeo vero, ut quee

.
. . ' (39) ' ,
, , *
, ,

(40) ,
, ,
, -
.
. ,
, , ;
, *
, , , *

multis erat obnoxia, vehementer me dilexit, ut c ,

m u l t u m aibi remitteretur: ideo quoque congruum
. .

m i h i est u t ei, tanquam ?ehementer dibgenti, m u l t u m reinittam. Multum autem, intellige hic u o i rersum debitum.
.
Vers. 44. Et conversus Vers. 46. pedes meos.
.
Tu quidem ea etiam, quapfacilia erant non fecisti,
b c vero, quae etiam difficilia sunt operata est.
,
Yide autem, quod ab bis, unde prius auam ipsa
, .
venabatur perditionem, ab eisdem nunc venata est
(41) , *salutem : lacrymis enim amatoriis et capillis cu ,
riosius concinnatis ac unguento, lascivoi juyenes
demenlabat: quae vero p r i m a m fuerunt instrumenta , ,
peccati, ea nunc fecit instrumenta virtutis.
.
. , .
Vers. 47. Propter quod multum. Multa equidem cum illa multa haberet, et omnia remissa.
Vers. 47. Cuiautem
dens Simonem.

dxUgit. Hoc dixit, repren- ^

. 48 Dixit peccata tua. Dixit boo illi, ut

certior i p t a redderetur, et i p i e donaret indigenti

quod illa petebat.
Yers. 49 Et caperunt remittit f Hoc et alii d i xerunt, quando paralyticum coravit.
Vers. 50. Dixit autem pae$. Eodem modo locntueettadeam, ques sanguinis profluyio laborabat, quemadmodom yicesimo sexto prosentii v a n gelii capite .

$.

. * ,
^, } .
; ,
.
. "
, -ufot .

VariaB lectiones et n o t e .
(39) ' abest .
(40) addit .

(41) abeit .

937

COMMENT. IN LUCAM. -

CAP. V I I I .

, , - Utinam auiem coQtingeret, u t et anima mea for>

, nicaria, sive voluptatum amatrix, poeiiitentia pur^ ,
geretur, et lacrymis a^lueret foetorem ipsius pec .
cati, acsuavem ad Deum deferret odorem unguenti

ipsius virtutis.
CAP. V I I I . Vers. 4. FactumqueDei- Deauntians
quod fruitio divina, requiesque sempiterna d o n a r e n t u r i n ipsum credentibus.
. .
Vers. 4. Et eo. Simul erant c u m eo.
Vers. 2. Ac mulieres Vers. 3. $uis. Cum
. , ,
enim beneficiis ab eo affect essent, noa dices ' * ,,
serunt ab eo. Septem deemooia quidam pro multis
, , . ,
iQterpretantur.GoasuetumestnamqueapudHflBbree , . (42)
os septem vocare, quas multa sunt. Procuratorem

vero Herodis intellige oeconomum et dispensatorem'
.
3 rerum ipsius.
CAP.XXII. De teminante parabola.
. '. .
Vers. 4. Cum autem conveniret Vers. 8. c e n i u .
.
plum. De hac sementis parabola latius scripsit

Mattbaeus vicesimo quarto capite ; et if>i de bis
.
omnibus queere.
.
Vers. 8. Hcec audiat. De bis etiam i b i dictum
. '
est.
.
. .
Vers. 9 Interrogabant Vers. 40. Qei. Similiter
et de bis.
Vers. 40. Cseteris autem parabolu. Marcus
.
vero planius scripsit, dicens: Eis autem qui, fpris
, *
sunt in parabolu omnia fiunt * Et b o r u m quasre
.
expositionem nono ejus capite.
.
Vers. 40. Ut intelligant. I b i et b c declarata
.
.
Q sunt.
Vers. I I . Est parabola- Hc, i d est, talis j u x t a
. , , ,
intarpretationem.
.
Vers. 44. Semen Dei. Sermo fidei evangelicus.
. , -

.
, ,
.

41

.
.
*
> , . , ^
*> } .
.
, ' .
. , ,
, , .

Vers. 42. Qui vero salviftant. Preedicto vicesimo quarto capite ait Mattbus : Cum qvdvU audy
vit verbum regni, nec intelligit : venit ille malus, et
rapit quodseminatum est tn corde iptixis; hic est qiu
juvta viam teminatus fuii " . Et lege uoiversam
i l l o r u m expositionem, unde et preesentia facile
erit cognoscere.
t

Vers. 43. Qui vero super petram. Qul ad petratu,

b i sunt videlicet, de quibus dicturus est.
Vers. 13. Qui cum recedunt. Eodem capite etlam
. '* ^
hflec iaveaies.
.
Vers. 44. Quod autem sunt. Hoc est, i a bis esL
. , .
Qualibus bis ? A u d i .
; ".
Vers. 44. Qui referunlfruclum.Sub sollicitadini

busetdivitiis ao voluptatibus: bocestcum soIUcitudi

, ,
nibuset divitiisac voluptatibus euotes siveconver
, ,
santes. l n eo etiam de bis dictum est.
. * ,

$.

Maro. , 44. " M a t t h . z i u , 49.

V a r i l e c l i o n e s et noUe.

(42) abcst. A.
PATAOL. OR. C X X I X .

30

39

940

EUTHYMII ZIGABENI

Vers. 45. Quod vero per patientiam. Similiter

ntpi
et de h i s .
.
Vers. 46. Nemotomen. Hec debito mododecla .
rata sunt quinto capite Evaogelii secundum Mat ,
Ihfflum, ubipost beatitudines p o n i t u r : Vos estis lux
, ' '
mundi* . A d apostolosenim dicta suat, quanquam
. ,
ad omnee communia videantur.
.
Vers. 47. Non enim venturum. Decimo nono ca .
pite dicit Mattbaeus : Nihiltectum esl, quin stt dete * gendum: et nihil occultum est, quin futurumsit, ut
, , ,
sciatur
Et lege eorum enarrationem. Versimile
. .
est autem, quod variie teinporibus Cbristus similia
, >
dixerit ; ideo etiam diversis Evangeliorum locis
. posita sunt.
.
Quidamautem dicunt, sermonembunc de occulta
,
dici virtute, quse omniao manifestanda est tempore , *
*
retributionis : quanquam (qq) presenti quoque
yita frequentius boc fiat.
.
Yers. 48. Videte audiatis. Attendile, quomodo
. ,
bis, q u a me dicuatur, a n i m u m advertatis : opor ' .
tet enim diligenter et c u m studio baec audire, cum
,
allegorica sint ac sublimia, etnoa temere aut casu
^> J ^ * .
dicta.
.*(43) ,
Vers. 48. Quisquis UU. Quiounque babueritstud i u m acdiligentiam, dabitur i l l i b o r u m cogaitio.
< .
Vers. 48. Quisquis eo. Nono capite dicit et
\ .
Marcus: Quicunque kabuerit, dabitur ei, et qui non
(44) , ,
habet, etiam quod habet auferetur ab eo ; illorum
, , * .
ergo lege interpretationem.
.
. 49. Venerunt turbam. Dictum est de
.

|.

W t

4 5

h i s i n fine v i c e s i m i t e r t i i c a p i t i s E v a D g e l i i s e c u n d u m Q -

Mattbum,
Vers. 20. Et nuntiatum est volentes. f f Dicentibus, n i m i r u m annuntiantibus.
Vere. 24. At ille faciunt. I b i etiam de bis
omnibus exacte disseruimus.
CAP. X X I I I . De increpatione venti ac tempesiatis
maiis
Vers 22. Et acddit Vers. 23. periclitabantur.
Horum interpretationeui quaere in enarratione undecimi capitis vaogelii secundum Mattbseum. Implebantur aulem, puta aqua.
Vers. 24. Accedentes periclitabantur. Omnia io
eo oapite convenienter manifesta sunt.
Vers. 25. Dixit vestra ? Quae de hoc est, quod
servem a periculis, quodque perire non possint,
q u i Salvalorem secum babent.
Vers. 25. Territi ei. Etiam de his similiter i b i
disputatum est.
CAP. XXIV. De Ugione dcemonum.
Vers. 26. Et navigaverunt Vers. 28. torqueas.

.

(45).

. , -

.
.

. '. .

$
. ,
.
.
.
;

.
.
.
. '. .

*-

* Mattb. , 14. " Matth. , 26. Marc. , 25.

Variaa lectionee et notae.
(43) , .
(44) , .

(45) His tribus vocabulis caret Hentenias. B r g o

contextum conjunctim exbibet.

(qq) Quanquam, etc. Seape vero etiam i n vita e j u i hao, q u i eam fecit.

COMMENT. 1N LUCAM. -

941

CAP. V I I I .

942

. ) , , , ,
.
, ' cvi .
, ,
,
, ,
,

.
.
.
.
.

enarraiione duodccimi j u x t a Matthffium capitis

de hoc manifeste dicturo est. Multitudo vero inhabitantium i n eo daemonum, tanquam u n u m propter
coinmunicationein, obsecrabat, utens ore bominis.
Vers. 26. Prxcipiebat homine. Tanquam u n i
imperabat multis daemonibus, propter i l l o r u m i m becillitatem ; vel etiam, quia omnes simul, legio
Tocabantur; sive quod unus esset princeps caeterorum : q u i etiam obsecrabat, et cui Christus i m perabat, tanquam aliis eum sequentibus,
Vers. 29. Frequenter deserta. daemone, q u l
caeterorum,qui secum erant princeps erat.
Vers. 30. Interrogavit Vers. 3 1 . irent. Haec
omriia scripsit Marcus, et h o r u m enarrationem
quaere undecimo capite Evangelii, quod ille con
scripsit.
Vers, 32; Erat autem Vers. 33. suffocatus est.

Praedicto duodecimo capite Evangelii secundum.
MattbaBum de his omnibus invenies.
[ (*6)
f f Opinor vicinorum alienigenarum faisse p o r
cos. Gredibile vero, Judeeos etiam nutriisse porcos
(47) , }
ut eos divenderent,aut ut milites Romani, q u i urbes
)
eorum custodiebant, haberent, quo alerentur.
'. ]
. Vers. 34. Cum autem vidissent villas. S i m i l i .
ter et de bis.
' .
Vers. 35. Exierunt timueiwnt. Mattheetis d i x i t ,
. "
quod exierunt i n occursum Jesu , siquidem ipse
,
veniebat i n civitatem. Lucas vero nunc ostendit,
. ,
quod ipse non a m b u l a b a t ; n a m siprogrediebatur.

. , - Q Dequaquam i s q u i a daemoniis liberatus fuerat, a d

, pedes Jesus sedebat. Manifestum ergo est q u o d ,
, ,
d u m i r e t i n c m t a t e m , s t e t i t quodamio loco docens;
.

' . (48).

.
.
,
, ,
,
.

. '. .
. .
.
.

is autem q u i curatus fuerat, tanquam tyrannide

daemonum misere afflictus ac defatigatus sedere
jussus est.
Vers. 36. Nuntiaverunt qui dmmonio agitabatur. f f Quomodo sanus factus sit.
Vers. 37. Et rogaverunt tenebantur. Duodeoimo juxta Mattbeeum capite, heec pulcbre declarata sunt. Et hic , idem est quod roga*
bant.
Vers. 37. Ipse vero Vers. 39. Jesus. De his
scripsit Marcus undecimo capite, et i b i invenies,
quare orabat eum v i r , ut cum ipso esset, et quatn
D ob causam remisit eum Jesus, ac de aliis diligenter tractata.
CAP. XXV.Defilia arckuynagogi.
Vers. 40. Factum eum. Tanquam bene de eie
meritum ac Salvatorem.
Vers. 4 1 . El ecce Vers. 42. moriebatur. Dehis
pulcbre dictum est decimo quinto j u x t a Mattbaeum
capite.

Matth.vni,34.

Variae lectiones et notae.

(46) Hc uterque i n margine. O m i t t i l Hentenius.
(47) J

(48) Duo h c vocabula non babet Hentenius.

Igitur textam conjuaxit.

qaod ^ e r e VrrtBT.

XXWmZ?**

X - i VftllfWt

L a kfg, |8 staai =

prtrhi* O L >
i?
Tcttialar
u a i o i . mtxu-m
--"
Sum^i e U a s t.fta: ae q j o *w>^> a g ^ - n a
x z v i x i T u o V c n . 45, JBr * v l ** ? l ^ ^ r r ^ r ^ * c a

q i

facfe c f c e a : : ei i u noia & r a t ^ s , q ? i

r, ct a u b e n s fiie et Ckntu
taifail Utcre potesft; ac
et &iem
iUu turntiif, ei tunercal b ^ c s 'JL*C

H 5 T O

XXT

Tff*

1 1 p m m f i uraciik) a r a j o r a i concpcret
Ycr. 45* Ne$*mlib*$ me? Petras de^
loqw castinuhaf, quo oauies,
Uagrfaaat e a n , impuiu ae coarctau d r e a i p m a , et i u eooslniigebani eam : ipse
Tero de Uii aoa Loquebaiar, * e J de eo, qai fLJe
fectat erml. Cam eoim tuoe muiu caso eom eomfnmeodo Ujjgargrat,toJnm haj tcaiit conUrtiim,
qui a i d e proeedebat,
Yf.44% S e n a er# qmspiam. Qaia aoodom
eoofawt eral muber timore perterrita, exspecUbftt ipae (rr), d i c t t u : Tttxgil me quispiam, ut tideo s
ipta bojos qaasi stoporem ( ) , i u a poaie, qood
itxtiim erai, coofile/ciar, et ipsa m i n c u i u m prav
dicaret
Vert. 46. ^

Yirlulem, Tidelicet eanaodi, quam aUraxit fidet moliera. Dixit aatem

boe at magiscoafinnaretar, qaodeam D O O lateret,
qtm eteei ea qiue ipMun teugeraL Marcas

dixit, quod eliam cireomspiciebat, ul Tideret e a m

qoeboe Uerat
f

4 9

< exxs- ^ r > 3L<

> 4*i c>

rxpt >
^*

* " U T V ;

lEsce

*#

.. 4c

tuJtvTt yviwxx*
Stxivm

j^ib

TVJ

clxxv, r n X J U

Mirc.

16.

*Ibid.,27. * I b k L 3 2 .
t

Variaa lectioneset notae.

(40) XUXUn ykf rnvtxo&ra

B.

(rr) R&pectabat ipu. Ipte io eo pertistit ac di-

cit.

(<t)

Sluporem,

*. loeo

hrcavv

videtar

legisse. Bedda, kqus \

non difiert ab ***

945

COMMENT. I N LUGAM. CAP. I X .

o*t
. , , \
*, * ,
, .
. '
, .
, ??'>
, *, *
.
. , ,
. ' ,
, , * , (50) ,
.
,
, '

946

Vers. 47. Cum ergo videret accestit. Tremens,

t u m propter illius virtutem, tura proptef legem,

quod, cum i m m u n d a esset, e u m , q u i mundus erat
tetigisset.
Vers. 47. Ac procidit protinus. Per h y p e r b a ton estordo verborum. Procidit ad pedes ejus, et
indicavit eicoram omni populo, ob q n a m causam
i l l u m tetigisset, puta clam sive occulte : bano
autem causam superius p r o d i x i m u s .
Vers. 48. Jesus aulem te. Ne aut me aut legem timeas. Ex fideenim et non ex contemptu tetigisti ; et certe fldes tua a me quidem coociliavit
tibi sanitatem,alege veroremissionem. Fidei autem
iliius totum attribuit negotiura, ut et alii ad fidem
attraberentur, sicut preediximus. Ostendit itaque

(51) , - per boc Cbristus, quod nullus ob m o r b u m vel

, '
affectionem, quam invitus patitur, immundue est
* ,
apud Deum. Filiam vero ipsam vocavit, utpoteper
, *
fidem sidi adoptatam : simul e t i a m h u j a B m o d i a p .

pellatione timorem penitus ab ea repellens, ipsam-

que sibi familiarem reddens.

Vers. 48. Vadeinpace. Qua deinceps a morbo
non impugneris Juxta anagogen vero intelligi potest sangnine fluens, natura bumana : q u e . priusquam veniret Cbristus, manabat peccati i m p u r i tate sanguinaria sive mortifera ; neo q a i d q u a m
adjumenti senserat a spiritalibus a n i m o r u m medicis, quiejus curam habuerant, puta pbilosophit:
sed detrimentum potius susceperat, per extrancaa
ac absurdas eorum doctrinas. Ut autem Christi

. . * ,
,
,
, , , . , *,
*
* * * ,
, , * , -

. \ Q tetigit vestimentum, hoc est, incarnationem ejus

(52),
per fidem, repente sanataest. Ejus siquidemtangit
.
vestimentum, quisquis credit ipsius incarnationem.
.
Vers. 49. Adhuc Vers. 50. salva erit. h o
,
etiam scripsit Marcus decimo tertio capite, e t i n eo
.
quaere interpretationem.
* * (53).
Vers. 51. Cumautem venisset Vers 53. m o r . ,
tua esset. Similiter et htc omnia illo capite expla , .
nata sunt.
.
Vers. 54. Et apprehensa Vers.56. quodfaetum
.
est. De bis quoque nullo prsetermisso i b i invenies.
. '. *.
CAP. XXVII. De missione duodecim apostolorum.

Cap. IX. Vers. I . Convocatis u t curarent, Oio

t u m est de bis decimo nono j u x t a Matthaeum capite.
.
.
Vers. 2. Et misit infirmos, Eodem capite de
, * *
his qtioquedistincte dictum est, u b i p o n i t u r : Euntet
, /,
autem prxdicate, dicentenlnstat regnumccelorum.
.
. .
Vers. 3. Et ait habeatis. Similiteretdehis.
.
Yers. 4. Et in exile. De his quoque latiaa
.
scripsit i b i M a t l b e u i ' .
D

Mattb.x, 7
Variae lectiones et notae.
(50) . .
(M\ . .
(59) ^ o m i l t i t .

(53) Pott , omitUt etiam

verba t e x t U f : rft , sua

Henteniui

versioQe, tametsi in Prsfatione nibil eade re monuerit.

943

EUTHYMII

ZIGABENI

Vers. 42. Inter eundum autem eum. Coastria-

gebaot, comprimebaat, impelientes circa eum.

CAP. XXVI. De muliere profluvio sanguinh labo*
rante.
Vers. 43. Et mulier Vers. 44. eju*. Ab annis
duodecim, i d est, annosduodecini ; boc enim signilicaveruat priores evangelist. Marcus vero addidit, quod nou solum a medicis i n nullo adjuta
fuerat, verum etiam raagis i n delerius venerat.
Q u i d s i t a u t e m fimbria, dictum est decimo sexto
capite Evangelii seoundum Mattbaeum. Praeterea
dicit Marcus , venisse ipsam i a t u r b a a tergo, boc
est, immiscuisse se turbae, quod iatere niteretur.
Sed curmaoifeste tetigit ? Quia seipsamimm u n d a m esse sciebat, et, c u m , qui muadus erat
4 7

48

' . ,

.
. -'. /&.
,

VTl

. )

>

. * ,

*
. ,

,, , .
;

, &

palam tangereformidabat, C U m a l e g e p r o b i b e r e t u r . , . \

Quare autem a longinquo staas petebat sanitatem ? Quia v e r e b a t u r h i y u s m o d i m o r b u m p u b l i *

care. Simul etiam timebat, ae quo modo agaita a
turba repelleretur propter suam impuritatem.
Vers. 45. Et ait me ? Interrogavit, quod
igaoraret, sed ut illa, cognito, quod lateret,
prout speraverat, sanitaiem i u r t i m subriperet,
sed hanc ab ipso ultroneo auferret, confitendo, quee
circa se facta esseat: et ita aota iiereat bis, q u i
Cbristum sequebantur, et mulieris fidee et Christi
virtus, quem o i b i l latere potest; ac m u l t i et fidem
ilJius imitareatur, et timereat bujus omaipoleat i a m , omoiumque scientiam ; pretera, ut archisyaagogus a praeseoti miraculo majorem conciperet
fiduciam.
(
Vers. 45. Neganlibus me?
Petrus desimplici
coataotu Cbristum l o q u i existimabat, quo omaes,
q u i aequebantur, taagebaat eum, impulsi ac coarctati circa ipsum, et ita coastriagebaat eum : ipse
vero de tali loquebatar, sed de eo, q u i fide
factui erat. Cum eoim t u a c m u l t i casu eum comprimeado taagereat,8olum bujusseasitcoatactum,
q u i a fide prooedebat.

; * * " ,
,
.

; , , *

, , /, **
, ' ,

' ,

, ,

-
.

OJITO

. *
,

$-

, ,
*

( 4 9 )
,

Ven.46, Jestts oero quispiam. Quia nondum

confessa erat mulier timore perterrita, exspectabat ipae ( r r ) , dioeas: Tttxgit me quispiam, ut videas
ipea bujus quasi stuporem (ss), sua nponte, quod
factum erat, confiteretur, et ipsa miraculum praedicaret.
Vers. 46. Ego me. Virtutem, videlicet saaaadi, quam attraxit iides mulieris. Dixit autem
boc, ut magis confirmaretur, quodeum nonlateret,
qu esset ea q u ipsum letigerat. Marcus
vero
d i x i t , quod etiain circumspiciebat, u t videret eam,
q u s h o c fecerat
4 9

w Marc. v 26.
f

*
,

^
^,

" ,

, ,
*
D

. ,

*,

Ibid., 27 * l b i d . , 3 2 .
Variae lectioneset n o t .

(49) .

( r r ) Extpectabat ipse. Ipse eo persistit ao d i cit.

()

Stuporem,

. loco videtur

legiase. Redde, hujusper$everantiam>R&m

differt ab

berm~

COMMENT. I N LUCAM. CAP. I X .

. , , \
* , ,
, .
'
, .
, >
, , *
.

Vers. 47. Cum ergo videret accestit. Tremens,

t u m propter i l l i u s virtutem, t u m proptef legem,

quod, cum i m m u n d a esset, e u m , q u i mundus erat
tetigisset.
Vers. 47. Ac procidit protinus. Per hyperbaton estordo verborum. Procidit ad pedes ejus, et
indicavit eieoram omni populo, ob q u a m causam
i l l u m tetigisset, puta clam sive occulte : bano
autem causam superius preediximus.

. , ,

Vers. 48. Jesus autem te. Ne aut me aut le-

. " ,

gem timeas. Ex fideenim et non ex contemptu tetigisti ; et certe fldes tua a me quidem conciliavit
tibi sanitalem, alege vero remissionem. Fidei autem
ilJius totum attribuit negotiura, ut et alii ad fidem
attraberentur, sicut prediximus. Ostendit itaque

, , ' , (50) * ,
.

(51) , - per boc Christus, quod nulhlS pb m o r b u m v e l

, '
affectionem, quam invitus patitur, immundue est
,
apud Deum. Filiam vero ipsam vocavit, utpoteper
,

fidem sidi adoptatam : simul etiam bujusmodiappellatione timorem penitus ab ea repellens, ipsam.
que sibi familiarem reddens.
. Vers. 48. Vadeinpace. Quadeinceps a morbo
. ,
non impugneris Juxta anagogen vero inteHigi po ,
test sangnine fluens,naturabumana : q u . prius ,
quam veniret Cbristus, manabat peccati i m p u r i , , , .
tate sanguinaria sive mortifera ; neo qaidquam
, , adjumenti senserat a spiritalibus animorum m e *
dicis, quiejue curam habuerant, puta philosophis:
* ,
sed detrimentum potius susceperat, per extranca*
, , , ac absurdas eorum doctrinas. Ut aulem Christi

. Q tetigit vestimentum, hoo est, incarnationem ejus

(52),
per fidem, repente sanataest. Ejus siquidemtangit
.
vestimentum, quisquis creditipsius incarnationem,
. /
,
.
* (53). '
. ,
, .
.
.
. '. .

Vers. 49. Adhuc Vers. 50. salou erit. bfflc

etiam scripsit Marcus decimo tertio capite, e t i n eo
q u s r e interpretaliODem.
Vers. 51. Cumautem venisset Vers 53. m o r tua esset. Similiter et bc omnia illo capite explanata sunt.
Vers. 54. Et apprehensa Vere.56. quodfactum
est. De bis quoque nullo prsetermisso i b i invenies.
CAP. XXVII. De missione duodecim apoitolorum.
Cap. IX. Vers. I . Convocatis utcurarent,D\ct u m est de his decimo nono j u x t a Mattbaum capite.

.
. ry
Vers. 2. Et misit (nfirmos, Eodem capite de
, *
bis quoquedistincte dictum est, ubiponitor :Euntet
, ^,
autem prxdicate, dicmtetilnstat
regnumccelorum.
.
. .
.
.

Vers. 3. Et ait habeatis. Similiteretdebis.

Vers. 4 Et in exile. De his quoque latJaa
scripsit i b i Mattbeus '

Hatth.x, 7 .
Variae lectiones et notae.
(50) . .
(51) . .

(52

verba textUf : * , saa

, omittit .

(53) Pott , omittit etiam

Hentenius

versione, tameUi ln Preefatione nihil eade re monuerit.

947

ZIGABENI

Yers. $.Etquicunqueadversusillos.
Pari modo
etdebis.
Vere. 6. Egressi ubique. Juxta praeceptum
ejus , q u i miserat illos.
Vers ,7. Audivit Vers. 9. eum. De bis exacte
disputatum est vicesiino quiato capite Evangelii
secuudum Matthaeum.
Vers. \0.Et reversi Vers. 1 1 . eum. Decimo
quinto capite Evangeiii secundum Marcum dictum
est de his latius, u b i p o o i t u r : Et congreganturapostoli ad Jesum
Vars. 11. Et susdpiem sanabat. De his vicesimo q u i a t o j u x t a Mattheeum capite diligenter disputavimus, u b i dicitur : Et egressus Jesus vidittur*
bam multam : et misertus est illorum

948

' .

irtpl

.
.

.
"

(54)
.
.

, * .'
.

, *

'

CAP. 1. De quinque

panibus.

. '.

Vers. 12. Dies vero sumus. Praedicto capite

h o r u m data est explanatio. Diversorium vero dioit
uuoc, receptaculum.

. -

.

.

Vers. 13. AU Vers. 14. quinquies mille. S i m i .

liter et de h i s .
. .
Vars. 14. Dixit Vers. 15. omnes. Pari modo
et de his.
. .
Vers. 16. Acceptit Vers. 17. duodecim. prav
tarea etde his.
. '. .
CAP. XXIX. De interrogatione Dotntni ad discipulos.
Yers. 18. Etfactum est Vers. 20. Dei. H o r u m Q .

o m n i u m interpretationem invenies tricesimo tertio
.
capite Evangelii secundum Mattbaeum.
.
Vers. 2 1 . U vero hoc. lege totam enarratio (55) ^
nem eorum q u i n illo caqite dicta sunt, usque
' *
ad eum locum u b i d i c i t u r : Ex eo tempore ccepil
.
. Jesus indicare discipuli$**;et inde simul o m a l u m
diligentissimam sumito explanalionem.
* .
Vers. 22. Dicens refugere. I b i de his quoque
.
suo ordine disputatum est.
. (56)
Yers. 23. Dicebat me, Sed et de his quoque
' .
ibidem post pauca omaino invenies.
" .
Vers. 24. Quisquis eam. Qmcuaque voluerit
,
a n i m a m suam a morte servare teropore m a r t y r i i ,
, ' , faclus anim amator, at Christi amator, per
det eam futuro saeculo, hoc est, supplicium jy

, ,

projicietur. Hfficautemibidemetiam, suoque dicta

suat ordine,videlicetdecimo capite Evangelii
secuadum Mattbeeum.
Vers. 24. Quisquis eam. Quicuoque i l l a p r i v a tas fuerit per m a r t y r i u m , bic servabit eam i a f u turo efficulo.

" Marc. , 30.

1 1

.
. /} ,
, .

Matth. x i v , 14. l l a t t b . 2 1 .
9

Variae lectiones et notae.

, .
(5$) , .

(56) mea Novi Testameati Greeci editioae, .

209, suspicatus fueram vocabula ista, ' ,
quflB EutnymiuR oooagnoscit, translataesseia con-

textum ex bomileta aliquo. Laudaveram e t i a m

looa similia Cbrysostomi. Sed ouoc p r o m p t u
est locas quem queerebam. Nam l . V I I , 557,

ita b a b e t : , ,
' >.

COMMENT. IN LUCAM. CAP. I X .

949

950

; -
Vers. 2. Quidenim faciatl H o c et MattbfflUS
,
scripsit fine tricesimi tertii capitis: et i b i quav . , ,
re enarrationnem. Quod autem a d d i t : Aut sui
*

ipsius jacturam faciat, declarativum est praecedentis, puta, seipsum perdat. Perditionem vero et
jacturam nominat, ateraam condemnatioaem et
supplicium.
Vers. 26. Quemcumque angelorum. Horam et
Marcus meminit vicesimo quarto capite, et i b i ex
plaoata suot. Verum quomodo et Patris, et sanctor u m angelorum ? Quia gloria Patris gloria est i p sius, cum u n u m sint. Ego et Pater inquit, unum
sumus
(tl): gloria vero aagelorum, etiam ipsius
e s i ; Dominus eaim i l l o r u m est.
Vers. 27. Dico Dei. Dictum est de his i a fiae

;
, . .

, .

5i

tricesimi

tertii capitis Evangelii secundum Mat-

tbaeum.

CAP. XXX. De transformatione.

Vers. 28. factum est octo Yidelicet pertraasierunt.
Vers. 28. Assumpsit Yers. 31. Hierosolymit.
De bao transformalione maoifestius scripsit Mattbaeus tricesimo quarto sui Evangelii capite, i a
quo etiam baec ad verbum declarata sunt. Orans
autem trausformatus est, ut discamus, quod oratio
fraasformat ac illustrat bomiaem, si fiat quemadm o d u m oportet.
Vers. 32. Petru* vero illo. I b i etiam de hie
dictum est. Gloriam vero intellige splendorem.
Yers. 33, Faetum est Vers. nubem. Moses

. '. * .
. , .

/ -

h ,

, ,
, ,
.
. .
.

, - Q quidem et Elias intraverant spissitudiaem nubis

ad loca omnino inter se separata ( u t i ) : discipuli

vero, cum etiam propter Domini transformationem
essent exterriti, veluti dixit Marcus
; videntes
etiam, quod boc modo ipsi (vv) superaaturaliter
nubem reciperentur, maxime timuerunt.
Vers. 35. Et vox Vers. 36. solus. Praedicto
capite Evangelii secundum Mattbseum subtiliter
de bis disputatum est. Qure ergo preeteriit Matthaeus, ea Lucas expressit; q u vero praetermisit
Lucas, ea scripsit Matthffius.
Vers.36. Et ipi viderunt. Dixit eoim Mattba3us, quod d u m desceodereat de moate, prsecepit
eis Jesus diceas : Nemini dixeritis visionem, donee
Filiushominis mortuis resurgat . Et i b i lege b o -

,
, ,

8 8

,
.
.
.

(57) ,

' ,
.

. "

(38) , -

, )
,

r u m iaterpretatioaem

. ' .

8 4

Joann. , 30.

8 8

Maro. , 6.

1 8

CAP. XXXI. De lunatico

Vers. 37. Factum est Vers. 40. potuerunt.

Matth. x v u , 9.
Variae lectiones et notae.

(57) abest. A.
(58) , loco , babet eliam uterque codex
i a cootextn Mattbeei, quod eo magia miror, qood

Cbryeost. t o m . , . 570, habet fct, comprobantibus etiam codicifms Cbrysostomi Mosquensibus.

(li) Cum unum sumus. Graeco tantum

est, tilius enim ejus est.
(uu) Ad loca separata. Ut o i m i r u m refer a a i u r ad destinata ipais loca.

(vv) Videnles ipsi, etc. Yideotes autem, tatos

(Moseo et Eliam) etiam ita supernaturaliter aaeumptos magis b m u e r u a t

052

ZIGABENI

Filium buno lnnaticam fuisse scripsit Mattbaeus

tricesimo quinto capite ; et omnino de his i b i dictum est.
Yers. 41. Bespondens huc. I n illo horum o m n i u m declarationes inveniee.
Vers. 42. Cum dissipavit. Haec latius scripsit
Marcus vicesimo sexto capite, et i b i enarrationem
borum queere.
Vers. 42. Increpavit patrt suo Praedicto t r i cesimo quinto capite Evangelii j u x t a Mattbeaum
de bis dictum est.
Vera. 43. Stupebant fiei. Putabant enim,
propria, sed Dei viriute baec eum operari m i r^cula.
Vers. 43. Omnibus Vers. 44. istos. Ouos dixti
vicesimo nono capite prosentis Evangelii de sua ]
passione et occisiooe ac resurrectione : ideo
etiam, c u m bos quasi significare incepisset, cee"tera reliquit, tanquam j a m intellecta

, **
.
.
.
" ,
,
.
' .

.
. " ,
, *

, ,

. , *

, , ,
.

" . ,
Vers. 44. Filius enim Vers. 45. hoc. Ver ,
bum, non quod erat de passione et occisione, sed
de resurrectione. Dictum est autem de boc i n .


fine enarrationis tricesimi quinti capitis Evangelii
,
secundum Mattbaeum : lege rgo, quee i b i dicta
.
sunt.
. '. .
CAP. XXXII. De disputantibus quis esset major.
' ).
Vers. 46. Intravit Vers. 47. juxla $e. Mat tbaeus vero tricesimo septimo capite ait , quod
.
accedentes discipuli de hoc interrogaverunt eum
Verisimjle ergo est, quod ubicogitationem illorum | , ,
,
cognovieset: etinterrogasset: Quid in via tractaba, ,
tis ? sicut dixit Marcus
postmodum etiam ipsi,
,
cum j a m c o g n i t a esset cogitatio sua, interrogave, r u n t de boc : deinde Jesus apprebeodit puerura,
q u i i b i preesens erat, et statuit i l l u m j u x l a se, d i - , ' ,
. ,
xitque caetera, q u sequuntur. Itaque Mattbeeus
,
scripsit, quod interrogaveruot discipuli ; Marcus
,
,

vero et Lucas hoc relicto scripserunt, quod co . ,
gnovit cogitationem eorum : et ille quidem poste .
riora dixit, bic autem priora. Lege ergo dicto ca ,
pite Evangelli j u x t a Matthffium explanationem
.
totam, qued admodum utilis est.
Vers. 48. El ait me. Alia quoque ante baec
. *,
d i x i t , q u Mattbasus conscripsit. per quee etiam
, '
b a c facile cognoscuntur ; quaere ergo illa. Per- y , .
puerum vero bamilitatem et abjectiooem signi .ficavi.
.
Vers. b$. Nam magnus. Hic tiais esl i n t e n *0 . , 4 V
tionis propter qaaro puerum j u x t a se etatuit.
* ,
Minimum autem, dixit b u m i l l i m u m . Similia quo.
que dixit quadragesimo tertio Evaebi '- , nti
d u m Mattboeum capite : et j u x t a medium ejus
.
f&pKtis.
.
Vers. W.ftespondens Vers. 50. est. Heec
,
eiiam scripsit Marcus vicesimo septimo capite, et
.
i b i b o r o m lege explanationem.
7

87

Maltb. xviu, 1. " ' M a r c . , 33.

COMMENT. IN LUCAM. -

953

CAP. I X .

954

, .

Vers. 51. Factum est Bierosolyma. Dies assumptionis ipsius, dicit praefinitum tempus, d u m
a terra assumeretur i n coelum ; j a m enim instabat
sui interemptio ac resurrectio et assumptio. Obfirrnavit faciera suam, hoc est, direxit, ut iret Hic-

, ' ,

resolyma, progrediens ad p a s s i o n c m , ne respici-

, .
, ,

endo quideui i n t e r g u m . Scriptum est enim i n

libro quoquePsalmorum : Obfirmabo super teocu , , ,
los meos ;sive infigam, dirigam, indeclinabiliter
.
aspiciam.
Vers. 52. Et suum, Hic etiam dictio
. .
simpliciter nuntios sigaificat.
Vers. 52. Et euntes Samaritanorum. Quod i n
.
.
transitu ejus situm erat.
" . ', ,
Vers. 52. Ut pararent illi. Hospitium videlicet.
ad susceptionem ipsius, et i l l o r u m , q u i c u m eo
.
erant.
. ,
Vers. 53. Et non Hierosolyma. Facies ejus.hoc
, , , . , ,
est, ipse, a parte totum. Non receperunt, inquit,
, ,
eum, quia pergebat Hierosolyma ad ininicos i p s o
.
r u m . Nam Samaritani inimico animo affecti eraot
.
ad Hierosolymitas.
Vers. 54. Quod cum vidtssent Vers. 55. ser (59). ,
vandum. Suspicor, bos fuisse praemissos. Itaque
/. ,
irati sunt, qnod praeceptorem sprevissen! : inter * , ti
rogaverunt ergo, an contemptores ulcisci oporteret,
,
utpote zeloten Eliam imitantes. Increpavit autem
. ,
illos Ghristus, tanquam cleraens : instruens eos,
, ,
, .

3 9

utiDcredulorumiojuriaspatienterferrent. Siquidem

(60) -

sciebat, quod se suscepturi non essent Samaritani:

, c misit tamen discipulos, ut illis parentibus, et

, ,
. "

. , ) ,
.
(61) /tv (63) ,
'

'

.]
. '. .

. rj

, (63).

. -

,
.
1 9

bisirascentibus, objurgaret ac doceret eos non i n surgere i n illos q u i contemnerent. Futurum enim
erat, ut cum Evangelium annuutiarent, a multie
repndiarentur. Non sibi ipsis autem, sed de illius
potentia confidentes d i x e r u n t : Vis dicamus, ut
ignis ce ccelo descendat ?
f f Etiamsiprtermiserithocloco Cbrysostomus
ista: Nescitis cujus spiritus estis, sed in aliis bomiliis bac Domini responsum esse ait. Igitur Spiritum
quidem intellige Spiritum sanctum.Is enim bonus
estet indulgens, ut reliquae personse unius naturae
divinee.
C A P . X X X I I I , De eo cui non permisU ut seque-

retur.
Vers. 56. Et abierunt Vers. 58. reclinet. De
boc et MaUbseus scripsit duodecimo capite, et i b i
posita est ioterpretatio.
Vers. 59. Ait Vers. 60. Dei. I b i etiam plarie
de boc disputatum est. ITunc rero Cbristus vocabat, sciens eum d i g n u m .

Psal. x x x i , 8.
Variae tacliones et notae

(59) Hic Heoteniui qtifledain addit ex editionibas, u t i supra ipse monuit i n Preefatione.
(60) , pro . .

(61) Ho3c uterque i n margine. Caret eo H e n -

tmias.

(02) Priue ergo

Gbrysostomiauctoritatemotus

Eutbymius omiserat,

ad .

deinde vero ejusdem auctoritate interpretalus est.

Addenda erffo erant codicibus Eutbymii i n repetita
lectione. Sed boc neglectum.Gopiose deboo d i x i i n
. T.
(63) , pro . .

 ZIGABENI

985

Vers. 61. Dixit Vers. 62. regno Dei. Qui

arare conatur, et a tergo respicit corrumpit conatus promptitudiQem segnitie, qua a tergo respicit.
Parabolice ergo Salvator dixit, aratrum et (xx) sequi se: ettantumdem est, ac si dicat: Nemo, q u i me
sequi conatur, si a tergo respiciat, hoc est, mentem adhuc ad temporalia habeat, aptus est ad reg n u m Dei. Oportet enim eum, q u i eligit sequi Christum coDfestim omniadespicere etsequi, ne oculos
quidem abeo divertendo, ne forte habihi nc specie
eorum quae a tergo sunt, retineatur. Quid enim
Deo optabilius ac preestantius ?
GAP. XXXIY. De designatis septuaginta apostolis.
Cap. X . Vers. i . Post hxc septuaginta. Apoetolos videlicet. Multi enim credituri erant, et p l u ribus praedicatoribus opus erat. Duodecim si-
quidem apostoli primus erat cborus ; septuaginta
Tero, secundus. Hos autem duodecim et septuaginta prcefigurabant duodecim fontes aquarum, et
septuaginta trunci palmarum i n iEiim, ad quam
venerunt Israelite , u b i mare Rubrum pertransissent.
Vers. 1. Et emisit erat ipse venturus. Similiter
et duodecim conjunctiin (yy) emisit, sicuti dixit
Marcus decimo quarto capite ; sed duodecim i n
omnes civitates ac pagos Israel emisit, tanquam
perfectiores : septuaginta vero, i n solas eas quaB
i n transitu erant, per quas iter facturus erat, ut
praedicarenl remissionem peccatorum, ejusque
adventum, q u i remissionem i l l o r u m tribueret.
e o

956

*, , >5
.

, , , , |3 ,
, , . ; ,
, * ,

.
;
* '. .

. ,

. '/
.

* , .
, , / (6i)
,

,
, .

*
, *
,
, *

C .
, Yers. 2. Dicebat pauci. Messem dicit illos,
(6) qui ab infidelilate demetendi, et ad fidem suam
* ,
erant c o m p o r t a n d i : operarios vero, apostolos, et
, .
quicunque adboc subminielrarent. Hic autem m a .
nifestata esl causa promotionis i psorum septuaginta,
,
et tamem paucos adhuc essedicit omnes apostolos
.
ad m u l t i t u d i n e m i l l o r u m , qui credituri erant.
.
Yers. 2. Rogatc suam. Hoc et i d , quod ante

istud praecessit, etiam dixit i n fine decimi octavi
*
j u x t a Matthaeum capitis, sed ibi messem m u l t a m
, *
appellat eos q u i de Judeeis erant credituri : bic
, . (66) autem eos q u i ex gentibus : et i b i admonet duo , *
decim, ut orent pro emissione b o r u m septuaginta,
*
bic vero ipsos septuaginta admonet, ut orent pro
promotione episcoporum ac preeceplorum per sin- ^ ,
.
gulas civitates ac regiones. Lege autem enarra
tionem prseseatis dicti ia memorato capite Evan .
gelii secuadum Mattbeum.
.
Vers. 3. Ite lupos. Hoc etiam ad duodecim
1

Exod. , 27.
Yariae l e c t i o n e e e t notaB.
(64)"Auctor hujus sententi est Origenes, hom8 i n Exod., quaoa postea, u t fere accidit, plures i n terpretes sunt amplexi.

(65) . .

(66) abest. .

() Et sequi se. E l non est i n Graeco et abesee debet.

\yy)_Conjunctim. est binos..

COMMENT. IN LUCAM. CAP. X.

958

, dixit, et qusere decimo DODO j u x t a Mattbfflum

.

* ,

ei

,
, .
.

(67),

, ,
, ,
.
.
. ,

, * . '

pite dicti iliius interpretationem : Ecce ego mitto

vos tanquam oves in medio lupomm.
.
Poterit quivishoc etiam loco dicere, quod duodecira appftllaverit oves, tanquam perfectiores, eeptuagiota vero agnos, tanquam teneriores.
Vprs. 4. NoLxte calceamenia. Hoc interdicto
jubet ut de necessariis corporis spem i n i l l u m habeant, qui ipsos emisit. Gum autem jubet, ne sacculum ferant, ab avaritia avocat. Dicens, neque
peram, dehortatur a recondendo cibo. Cum vero
addit : neque calceamenta, ad exercitium ipsos
erudit. Preecepit vero h c etiam duodecira laudato
capite deoimo nono.
Vers. 4. Et salutaveritis. Hoc jussit, non
inhumanos eos fieri volens, aut moribus asperos,
quos nemo possit compellare, sed impedimento
carentes. Solet enim salutatio per viam, vehemen' tiee studii ut p l u r i m u m obstare. Preecipit itaque
illis, ut soli operi eis commisso intendant : et
oblatam preedicationis occasionem non insumant i n
ea quse necessaria non sunt, sed praeter iotentum

.
,

sese offerunt. EUSJBUS quoque olim emisso Giezi fa-

* ,

mulo ad opus quod festinationem requirebat, p r cepit dicens: Si inveneris virum, non benedicas ei:
et si tibi benedixerit vir ne respondeas
illiindicans opus esse ut indistractus ac omnino sine i m pedimento procederet.
Vers. 5. /n quamcunque huic. Hanc allocutionem Mattbmus salutationem nomioavitpraedicto

^*

.
.
(68) -

. , - Q capite. . Est autem hujasmodi

salulatio SlgQUQl

dilectionis, significaas quod pacifici et amici advenerint.

Vers. 6. Et vestra. Hoc est gratia dat a
(69).
vobis pacis, vel efficacia hujuemodi sermonis. Filius
* ,
quoque pacis dicitur pacificus, sicut variis i n locis
, , .
diximus.
Vers. 6. Sin revertur. Lege quoque decimo
.
nono capite Evangelii j u x t a Matthaenm dicti illius
,
enarrationem : quidem fuerit domus digna,
' ,
vcniat pax vestra super illam : si autem indigna
.
fuerit pax vettra ad vos convertatur.
Vers. 7. In eadem sua est. Similiter de his i n
^ .
, .
illo capite manifeste dictum est paulo superius.
* *,
Edere autem acbibere permisit, quee ab i l l o p o r r i , ' .
gerentur; non siinpliciter, sed sicut discipulos suos
.
decebat: boc enim ipsis notum erat,
. } '
Vert.7. Nolite domum. I n illa enarralione
.
bujus causam invenies.
.
Vers. 8. Et in Vers. 9. Dei. Regnum Dei
. ", ,
nunc seipsum, appellat, tanquam regem ac Deum*
,
Appropinquavit, ioquit, et j a m deversatur vobis.
cum ; d i g n i babemini, q u i preeparamini ad ejus
susceptionem

, .

Mattb. , 16.

" IV Reg. , 29.

" | M a t t h . x, 12.

" Ibid. 13.

Variae lectiones et notae.

(67) . .

Igitur etiam nonnulli, sed temere, apud

Matlbaeum 1. 1. i n t u l e r u o t ; '

(69) omittit .

960

ZIGABENI

959

Vers. 10. l n Vers. 1 1 . vos. I b i de h i s e l i a m

ircpl

. (70)

quaere, ubi declaratum estillud : Et quicunque non

.
susceperit vo$
.
Vers. I I . Tamen Dei. Hoc protestari pracepit
, , ' *
incrednlis, ne dicere possent : Non cognovimus
, .
adventum tuum, Domine.
.
Vers. 12. Dico ilii. Praedicto capite etiam heec
.
convenienter declarata sunt.
. $>
Vers. 13. Vm poenxtnisset. Qusere yicesimo
capite juxta Matthseum, ubi dicitur : Ttmc ca>qit * *
exprobrare civitatibus, in quibus edUce fueranl plu- , * , .
rimx virtutes ejus, quodnon resipuissent ; i b i
.
enim et de bis dictum est.
. , , .
Vers. 14. Verumtamen vobis. Vobis, puta, i n
credulis. Hoc quoque d i x i l decimo nono capite
Evaogelii iuxta MatthaBum, et i b i lege dicti illius * ,
* , ^
declarationem: Amendico vobis, toterabilius eril ter , ^
rce Sodomorum et Gomorrhorum quam civitaii illi* *
t

Vers. 15. Et tu detraheris. Vicesimo capite

Evangelii secundum Mattbffium eliam de bao dictum est, i b i ergo queere.
Vers. 16. Qui audit me. RejectioDem banc
vocat incredulltatem et aversionem. Ne eoim moerore afflciaotur, cum spemuotur, dicit : Vestra
injuria per vos in merecurrit, qui misi vos ; per
me autem, i n Patrem meum, q u i misit me.
Vers. 17. Reversi tuum. Gaudebant,quod digoi
baberentur et miracula edere, et demonia sibi
subjicere.
Vers. 18. Dixit cadentem. Causam significavit Q
subjectionis daemoniorum quia cecidit princeps
eorum, q u i fortes illos reddebat ac confortabat, et
j a m facile deeiocuntur. Siquidem ante Salvatoris
iocaroationem i n sublime ferebatur, et tyrannum
agebat, ac potens erat : cum autem Deus io terra
per carnem devcrsaretur, cecidit, non acelo : olim
eDim inde ceciderat, nec amplius eo ascendit: s e d
a dicta celsitudine, tyraonide ac potentia. Dicit
ergo : Videbam Satanam, postquara videlicet h u manitatem assumpsi cadentem, ut fulgur, quod de
coelo cadit.

.
) ,

.
.
. *,
, , * ,
, * ' ,
.
'

. ,

.
.
, ,
, *
, , , , -.
} , *
* '
* *
. ,

, ,

, (71)

, y Quidam aulem caelum intelligunt boc loco aerem,

. .
io quo versari gaudet Satanas. Nam et aer ccelum
.
dicitur : Volucres, inquit, cceli. Usus est autem
fulguris exemplo, ostendens vehementiam ac velo- ^ , * x a i
.
citatem casus illius.

Vers* 19. Ecce scorpiones. Serpentes ac scorpiones iatelligibiles, q u i anima* mordent ac devorant. Ita autem daemones appellavit, non sOlum
propterinsidia8,veneni jaculationemaciofectionem,
eed et propter debilitatem ac ignaviam. Verura
quod de daemonibus loquatur, manifestaid, quod
subditur.
" Matth. , 14.

. "

,
,
. " ,
.

Mattb. , 20. Matth. , 15.

V a r i a lectiones et notaa.

(70).

(71) , ante , addit .

COMMENT. 1N LUCAM. . .
T J , ' ,
, , ,
, ' , . '
,
.

, '
.
. , ,
' .

CAP. X.

Vers. 19. inimici.

Videlicet, intelligibili3
dracouis. Cum ergo vidisseteps gaudentesdesubjecLione daemooiorum, dat quidem continuam
adyersus illa potestatem, q u i a m prius ad tempus
acceperant, cuin mitterentur : sed adbortatur, ne
de bac gaudeant, quia non excertamine eis provenit, sed ex dono propter eos qui adjuvandi erant.
Potest autem virtus i n i m i c i d i c i , non solum ipsi
dflemones, sed et multiformes eorum tentationes.
Quidam vero et feras, quae homiaes perdunt, v i r t u tem illius dicunt, quod etiam bis adversus nos utatur.

Vers. 19. Et nocebit. Nec deemon, nec tentatio,

nec fera venenata.
.
Vers. 20. Verumtamen subjicintur. eriim
, ' . , vestrum est opus, sed mea gratia. I n boc ergo ne
gaudeatis, ne, tanquam de egregio facinore gauden , ,
tes, i n elationem eJevemini.
.
. "
Vers. 20. Gaudete calis. Quia propter fidem
) ), ,
vestram i n cives conscripti estis i n eeternacivitate:
non atramento, sed m e m o r i a : oeque, ut bomines
, , (72), , *
scribunt, sed sicut Deus scribere novit. Dicit enim
.
dejustis David : Eltn libro tuo omnes scribentur**.
, .
Siquidem subjicere daemonia, propter aliorum uti* , '
litatem vobis datum est: quod autem nomina ve *
strascripta suntin coelis, proptersalutem vestratn :
, .
ideo furtivum quidemillud gaudium tumorem cau *
sare norit,boc vero gratiarum actionem p o t i u s : e t
* ^ ,
i l l u d quidem cavendum,taDquam snperfluum, boc
(73) *' ,
autem propoDendum est, tanquam necessarium.
.
Vers. 2 1 . In illa Jesus. Aoimo exultavit,
. } $, Q
tanquambomo, propter eorum salutem, qui a d i s ,
cipulisjuvandi erant.
.
Vers. 2 1 . Et dixit H a e c quoque dixit de
duodecim discipulis vicesimo capite Evangelii seoundum Matthaeum : et i b i queere expositionem.
Vers. 21. Et conversus Vers.22. revelare. I a
. [
eo loco etiam haec diligenter explanata sunt.
(74). ]
Vers. 23. El conversus Vers. 24. audierunt.
.
Hfiec quoquedixit vicesimo quarto j u x t a Matthaeum
,
capito, et i n eo lege ipsorum interpretationem, u b i

(75) ,
dicitur : Vestri autem beati oculi . flac autem
* .
aviditate captus est David propbeta simul et rex ;

ideo etiam d i x i t : Oslende nobis,
Domine misericor . *
diam tuam , Salvatoris videlicet incarnationem
, ;
, (76), ' D appellaos mi*ericordiam, utpote propter b o m i n u m
misericordiam factam.
.
Verumobserva, quod ad discipulosSalvator con ,
yertitur,et ipsis seorsim loquitur, ab iis, q u i
, ,
discipuli QOQ sunt aversus. Ideo et nos quoque, si
. ,
discipuli ejus faerimus, perobedientiam mandato , '
.
,
.

7 o

1 4

Psal. cxxxvw, 16.

Mattb. x v n i , 16.

" Psal. Lxxxvni, 16.

Y a r i s lectiones et notae.
72) ' . .
,73) Forle , ob p r o x i m u m .
Aiia i l l u d quoque ferri possil, ut nottim est.
(74) Inolusa omitUt A. Ergo ab ono *

a d a l t e r u t n s a l t u m feoit*
(75) abeet .
(76) '. .

064

EUTHYMII ZlGABENI

963

ruoi ipsiuset animaesimul, etcorporishabuerimus

oculos recte intueotes, auresque recte audieotes,
ad nos eliam omnino convertetur, et mysteriis a
vulgo absconditis dignabitur.
CAP. XXXV. De tentante legisperitc.
Vers. V&.Etecce possidebo ? Ulaqueare putabat
Cbristum, si quippiam legi conlrarium ullo pacto
doceret Dicit ergo : Quid faciendo vttam ueternam
po$$idebo, quam populo&nauiUias ? Cogaitaautem
illius versutia, Salvator ad legem ipsum r e m i t l i t ;
simul quidem conatumdliusrepellens, simul etiam
arguens i l l u m , quod sese pro virtutis cultore gereret, c u m non esset, veluti finis indicabit parabolae.
Vers. 26. Ipse vero legisl Quod scriptum est
majus prseceptum ? Quomodo legis majora legis
praecepta ? De majoribus namque ipsum i n t e r r o
gavit.
Vers. 37. At ille Vers. 28. respondisti. Recte
illuoi respoadisse dixit : u t q u i duo recitaverit
praecepta, quae ad se inviceoi conoectuDtur, sicut
quioquagesimo quarto juxlaMattheeum oapite manifestatum est. Alius autem erat bic legisperitus ac
eo, dequo a Mattbeeo et Marco facta est mentio .
Vers. 28. Hoc vives. Hoc, quodnunc recitasti,
hoc, inquam, fac et vives vita ffiteroa, qua vivunt
justi, q u i bsec pracepta servaverunt. Docuit siquidem praedicto capite Evangelii secundumMatthaeum
7 1

, , ,, ,
.
. '. .

. ,

, ; ;
,
* ,

, , *
, *
.

(77) ;

;
; : .

, . "*
,
. "
, .

. , ,

, , rvro ) . '
, -

quod in bis duobus praeceptis universa lex et pro-

pbeteependent
; quorum enarrationem perfecte
iavenies quintojuxta Matthaeumcapite, ubi d i c i t u r : Q
Ita enim est lex et propheta .
Vers. 29. At ille proximus ? Conatu suo f r u stratus, effudit, quem apud seoccultabat, tumorem,
Putabat enim secunctis essepraestantiorem : nara
lex p r o x i m u m nominavit eum, qui alterius egeret
auxilio : ipse vero i l l u m dici opinabatur, qui virtute
equalis esset: ideo etiam, volens seipsum justificare, sive aliis praeponere, interrogabat: Quis m i b i
est aequalis ? Deinde Cbristus per parabolam demonstrat illum ense p r o x i m u m , q u i alterius indiget
auxilio.
f Proximus dicitur omnis homo, quod omnes
inter nos propinqui sumus secundumnaturscommunicatiouem.
CAP. XXXVI. De eo qui inciderat in latrones
jy
Vers. 30. Suscipiens dixit. Suscipiens : boc
est, excipiens sermonem.
Vers. 30. Eomo - Jericho. Parabola bc, etsi
efficta sit, ut ostendat, quis sit proximus ; paucis

. "

11

71

Matth. x x n , 35 : Marc. , 28. "

, (78)
.

(79)

; , -

(80),

. "

*-

* *

, '

"

(81).

, ,

, ', ;
,
|3 .
[ ,
(82). ]

. '. .
' . ' , ,
"

tt

Matth. , 40. Matth.Yii, 42.

Yariae lectiones et notae.

(77) Hentenius hic textum diriserat et ex uno
scbolio duo fccerat. Vide, qu iufra post Evangel i u m Joannis monui adHeatenil animadversioaem
quam huic loco adjecit.
(78) Etiam bic uterque codex , ante consonnam. Hic ergo altera leotio orta , ut m o -

nui i n editione N. Test.

(79) Ita uterque. Et recte quidem i t a d i c i t u r .
(80) H i c post , addit codex ea q u
mox inclusa ex margine oodicis ascripiL
( 8 0 . .

(82) " , addit . loolusa, in margiue .

COMMENT. IN LUCAM. -

965

* . "

.
,
, ,
. '
.

(83)

. ,
.

'

. TiJ ^^ 7*.

. , ,

, (84)

.
. ,
, ,
.
*

,
.
.
,
.
" , ,
, . (85), .
, .
. .

,
* ,
, .
. ,

(86)

]3

.
"

.
,

.
. (87)
.

(88)

! ( ,

* ,

CAP. X .

966-

tamen verbis ostcndithumanamet benignamsalvatoris nostri gubernationem. Homiaem siquidem

intelligimus A d a m , et q u i ab Adam descenderunt,
universos : descensum autem ad Jerusalem i n Jericho, viam a virtute ad v i t i u m , et ab obedientia ad
inobedientiam, et a sublimi vitee instituto a d terreDamconversationem: esteoim Jerusalem sublimis,
Jericbo vero bumilis.
Vers. 30. Et incidit. I d est, demonea, q u i i n
via residebant.
Yers. 30. Qtit eum. Yestimentis virtutis, timore
Dei, quo i n m o d u m vestis circumdatus erat.
Yers. 3Q.Etabierunt. Animeeplagis, vulneribus
peccatorum.
Vers. 30. Reitnquentes semimortuum. Ex dimidio
faotum mortalem : juxta animam enim mansit
immortaiis, corpore vero mortuus est. Quod autem
dicitur : abierunt, et relinquentes, non est de boc
curiose scrutaodum propter normam parabolae.
Vers. 31. Casu illa. Sacerdos, boc est, lex
data per Moysem, utpote de sacrificiis disputans.
Vers. 3 1 . Visoque illo prcetefiit. Pertransiit i l l u m , cum i t a male aifectus esset.
Vers. 32. Simiiiter prceteriit. Per levitam hoc
loco accipiendus est sermo propbetarum, utpote
Deijussionibus subministrans.
Vers. 33. Samaritanus misericordia motus est.
Samaritaous intelligitur nunc Gbristus, utpote ab
incredulis Judeeis Samaritanus appellatus.
Yel
etiam non Judaeorum tautum, sed et
cunctarumgentiiim naturam per carnis assuniptionem amplectens. Samaritaoi enim sunt quoedam
natio gentium.
Yers. 34. Et ejus. Vinculo doctrinae.
Yers. 34. Infundens vinum. Lenitatem ac mordacitatem. Doctrina eaim ejus aJLbi quidem mansuete procedit et e x b i l a r a t : interdum vero perntringit ac mordet : e i i t a pulchre temperata est
ac undique j u v a t .
Vers.
34. Et imponens
jumentum. Ita
p r o p r i u m corpus, quod occidendum erat : boo
est, portans inflrraitates ejus per assumptam b u m a nitatem.
Vers. 34. Duxit in diversorium.
Diversor i u m est Ecclesia, qu omne genus b o m i n u m recipit.
Vers. 34. Et curam illiu$ egit. Rationem ejusbabuit, et de eo providit.
Vers. 35. Ac egressus. Post aliquod tempus
mortuus et de mundo egressus.
Vers. 35. Depromptos iUius. Donec v i v e b a t :
ipse curam babebat inftrmorum : ubi vero mor-

V a r i lectiones et not.
(83) , preestolaolibus in viis.
(84)
.

(85) .

(86 )Ludit iosiaiilitudiae yllabarum , .

87) . .

88) codex habet post .

007

EUTHYMII ZIGABENI

tuus est ac resurrexit, et ad peregrinandum i

ia COBIUOI devertit, hanc curam apostolis commisit.
Hospesenim est, quisquis Ecclesiee praeest, puta,
omnis episcopus, velquisquis apostolorum successor est. Duo vero deaarii suDt Novum ac Yetus Te
staaieptum, qu intirmis medicinam suppeditaDt.
Dixitenim vicesimo quarto capile Evangelii secundum MaUheeum,: Omnis scriba edoctus ad regnum
ccelorum similis est homini pattifamilias,
qui depi omit de the&aurosuo nova et vetera .
%

lk

068

, , .

, ,
. ,
, .

- ;
,

,
.

,
Vel, duo deaarii duae sunt ioterpretationes Scri, , * (89),
pturee evangelicae, aut etiam omnis divinae : illa videlicet, quflejuxta historiam est, et quae j u x t a ana- .
gogen.
]
.
Vers. 35. Et txbi. Si etiam de tuo quidpiam
. '
insumpseris, quod i n ejus cedat utilitatem. Nacu de
,
siio quoque praeceptores apponunt, dilatantesdivi*
norum sermonuuQiuterpretationes. Aduobus siqui- . ' ;
*
dem testainenlis sumunt quideui argumentum :
.
prdpriis autem sermonibus abuudaotiorem curam
exbibeat iaborantibus. Reversio vero Cbristi, se, ,
cundusestadventusejus, i n q u o persolvet omnibus
.
retributiones.
. ' , .
Vers. 36. Quis Vers. 37. t7/o. Cum illo, hoc
est, i n i l l u i u .
. .
Vers. 37. Dixit similiter. Curam ejus habe,
, ;
qui auxilio iodiget. Qui enim boc non facit, non
,
diligit proximuai suum sicul scipsum : q u i vero
proximum noa diligit tanquam se ipsum, neque ( , ,
Deuin diliglt ex toto corde suo, et ex tota anima , ,
sua, ex tota fortitudine sua, et ex tota mente s u a ,
, <>
quaedilectionis vehemeatiain ac intentionem mani .
festant.
. '. .
CAP. XXXVII. De Martha et Maria.
. ,
Vers. 38. Factum est Vers. 39. illius. Castel.
l u m boc Betbania erat : baac eaiin Joannes castellum dixit Mariae et Marth .
.
Vers. 40. Martha veroministerium.
Preeparans,
.
quffi necessaria eraot ad conviviuin et obsequiuin
>9>
ejus ac discipuloruoi ipsius.
.
Vers. 40. Quoeastitit adf/wveManquam praece . '
p t o r c u r a m i l l i committe, ut una meoum ministerio
}, .
manum admoveat.
Vers. 41. Respondens multa. T u m u l t u s hoc ^ . , ,
loco, distractio est et turbatio. Cicra multa vero,
, '
puta, quae ad convivium et obsequium necessaria
, .
sunt, ut dictum est.
Vers. 42. Atqui unum est nessarium. Videlicet
.
76

7e

Mattb. x i n , 54. Luc. x, 27.

1 6

Joan. , 1.

Variae lectiones et notae.

(89) Quam nos nunc Grammaticam appellamus. m u m copiosiores exposiiiooes Origenis p a r t i m
Gredo a u t e m i n l e r p r e t a t i o n e m bujus loci a l i e g o r i omisisse, partim i n oompendium redegi&se i n
cam s u m p t a m esse ex Origene, q u i suam i n hunc sua Latina versione. meo apograpbo o o d i c u m
l o c u m i a t e r p r e t a t i o D e m laudat et attingit, t o m . I I I ,
Mosquensium similia a d b . 1. legontur, qoaa
p . 728. Patei e r g o vel ex boc loco, Hieronyetiam ibidem a Severo bre?ius repetuntar.

COMMENT. IN LUCAM. CAP. XI.

. ,

OTO

m e o r u m a u 8 c u l t a t i o 8 e r m o n u m . N e q u e e n i m , u t e p u -

ler, veoi, sed ut vos doceam.

Vers. 42. Maria ea. Duee partes conversationis Jaudabilessunt, nempe practicasive operativa,
et theorica sive contemplativa; hae duae sorores
ietae elegerant: Martha quidem operativaat, ministrando circa corporale Domini obsequium ; Maria
verocontemplalivam, audieodo sarmooes illius.
Et quia bipartitus erat Gbristus, iila quidem refocillabat partem ejus visibilem, haBC autem colebat
partem ejus invisibilem : ipse vero iilius quidem
promptitudinem non vituperavit,bujas autem electionem laudavift.Siquidem illius opus utile certe
admodum erat, hujus tamen sublimius.
ergo, quam volueris imitare, aut curam habe
, , ,
, , . ' , corporis Domiui, dico eane pauperam.Nam quate-

.
. , , .
. , ,

* , ,
. ,
*
* ,
, .
, (90) .

,
,
.
, *
,
.
,
, ' . 2
. *
.
.
. '. .

.
.
(91)
, ,
. , ,
.
.
$> .
,
' ,
.
, ,
,
.
, .
. , , (92).
.
*
,
,
,

" Matth. X X T , 40.

Variae
.
abest .
tria vocabalaomisilHenvdniuset
PATROL G R . C X X I X .

nus, inquit, uni de his minimis fecistis, ei mihi

fecistis . Aut occupare circa auscultationem

sermoaum ipsias, circa contemplationem dogmatum illius. Aut etiam utrumque exerce congruis
temporibus.
Bonam vero partem dixit, non quod alteramala
sit: sed bonam hio appellavit eam qu melior est
Potest eaim fieri, ut duoruoa boaorum unum altero melius sit. Bonum siquidem est, bospitalem esse,
verum meliusest, Deoassidere : illudenim corporale est, boc autem spirituale.
CAP. XXXVIII. De oratione.
GAP. XI. Vers. I. Accidit autem $uo$. Discipdlus hic erat ex septuaginta. Nam duodeeim docue*
rat quioto Capite Evaogelii jaxta MattbflBUm. Cum
videret eoiui praeceptorem novum vitae iastitutum
et exercere etadmoaere: novam quoque orationem
quaesivit, vitaB studio conveDientem. At ille
quam ipsos daodecim docueraft, banc etiam nunc
exponit.
Vers. 2. Ait Vers. 4. malo. Horum omnium
ad verbum data est ioterpretatio praedicto quioto
capite. Quod si dictiooesquaedam bic permataotur,
eamdem tamea et ist servaat significationem, et
in similem coaveaiuatiuterpreladonem. Postquam
autem orare docuit, vult ostendere, quod oratfonis perseveraotia tribuit id, quod quie expetit; et
parabola usus est, qu boc demonstret, qa
eliam accuratius formata est, ut pereuasibilior
reddatur.
Yers. 5. Et dixit Vers. 6. itft. Gommoda
seu mutuo da.
Yers. 7. Et ille tibi. Dicuat quidam per amicum anagogice Deum intelligi hominum amatorem.
Vadit autem ad ipsum media nocte et petit tres
panes, qui convenienti tempore petit triplioem divinum sermoaem, Patris videlicet et Filii ac Spiri7T

lectiones et noUe
tex-

tum junclim eddidit a quiotoad septimom sam.

31

 ZIGABENI

974

973

tus sanoti, ut appooat amico qui a d se venit de

instabilii ac cooculcata via, et bujusroodi indiget
cibo. CaBterum Deus iatue, sive invisibiliter respondet, Noli m i b i molestus etse : j a m ostium d i v i n i sermonis clausum est, nondum tempus est b u juemodi g r a t i .

*
,
. ) , ,
, /at
, '
,
.

Et caUera etiam quae in parabola sequuntur,

oonati sunt quidam buc reducere (xz), nec potuerunt euoaptare proposito; idcirco borumanagogea
tanquam minus oonvenientem, p r s t e r i i , videos,
quod ad empbaaim composita siot, ut rationabilis
videaiur repulsio. Pater namque, q u i cum filiis euis
dormift, rationabiliterrecueatintempestive surgere,
ne illos eipergefaciat. Apparet autem mibitota haec
propoeita parabola nibil aliud demonstrare, nisi
petitionem ease maxime necessariam et repuUionem eese justissimam, ut videatur propter perseverantiam exauditus esse ia, q u i p e t i t , et persuasibilis fiat admonitio.
Vers. 8. Dico opus fuerit. Hoc est, cujus gratiahfficparabolafactaest. ImprobiUtemtamen,8ive
impudentiam, vocat assiduitatem ac perseverant i a m pettionis.
Vers. 9. Et ergo Vere. 10. aperietur. HSBC similiter ipsis quoque duodecim praecepit, quemadm o d u m scripsit Mattbaeus quinto capite: e i i b i
quaere enairationem optime traditam.
Vera. 1 1 . Qux$ Vers. 12. scorpium ? I b i etiam
de bis oonsequeater inveniee.
Vers. 13. Si ergo se ?Similiter etdehis, Malos
vero eos dixit, non solum propter causam i b i dict a m , sed etiam propter b u m a n a m naturam, quae
malitiaB capax creata est.
C A P . X X X I X . De ejecto dxmonio muto.
Vers. 14. Et mutum. Nec ipsum loquebatur,
vel audiebat, nec bominem sinebat loqui, vel audir e : nonex natura, sed ex malitia. Hujus autem
apud Mattbsum facta est mentio deoimo octavo
capite, i n quo de ipso manifeste disputatum eet.
Vers.14. Factum est turb*. I b i etiam de bia
dictum e t t .
Vers. 15. Quidam dmmonia. Similiter et de
bis. Pbaritaei autem boc d i x e r i i Q t , veluti scripsit
JMattbeBus.
Vers. 16. Alii cxlo. Non nunc tantum, sed
frequenter boc fecerunft, sicut aliis Mattbaei capitibus gignificatum est.
Quaere autem potiasimum tricesimo primocapite
Evaogelii ejus, u b i dicitur j u x t a finem : Cumque
accessisseni Pharisaei et Sodducmi tenlantet,rogabant
eum, utsignum aliquod decxlodemomtraret sibi :

, 5 . *
, , ,
.
,
, *. >
, , u t
*,
.

79

7 1

^
,
'/. *
.

>

. 1
,
, , ,
.
; ' ;
.
; * ;
, ,

(93).
. ' . .
. ,
, ;,
' .
,
.
.
.
. .
,
.
. ,
,
.

, *
-

M a t t h . x v i , 1.

VariflB lectiones et notae.

(93) pro , .

(*) Huc reducere, est anagogice seu allegorice explicare.

COMMENT. IN LUCAM. CAP. XI.

(04) , ,
.
.
*
,
.
,
.

- (95)
.

074

etlege ejus enarrationem, ac disces causas fraudulenti eorum conatus.

Vers. . At ipse cogitationes. Cogitationes,
tum suspicionis, quod ia Beelzebul ejiceret deemo
nia,nam hocapudse dicebant, timentes turbamtum conatue. quod signum petebant. Et nuno
quidem de uno respondet, post pauca vero.de reliquo.
Quere autem vicesimo secundo capite Evangelii secundum Mattbaeum ioterpretationem quoque
illius, quod dicitur : Jesus autem sciens cogitationes
eorum

,
(96) ]
,
.
. , ,
. '
.

Vers. 17.

; .
" . ' .
. (97)
.
. 11
.
. (98)
,
.
Q
. .
.
* ,
.
. " .
. '.
.
. , , .
, ,
.
. , , .

, *
,
,
.
.

Tt

Frequenter autem aaobis dictumest, quod evangelistoe ioterdum quidem temporis et ordinis eorum, qufie dicta, aut facta sunt, curam babent,
quaadoque vero id lantum student, ut rem, qu
gesta est, eoarrent.
Domus adversus do-

Vers. 19. Si autem eruut.

f f capite laudato

deinceps etiam de bis expositum est.

Vers. 20. Si autem Dei. De bdc quoque
apertissime ac diligentissime ibidem inveoies.
Vers. 21. Cum Vers. 22. distribuit.
Pari
modo et de bis caput illud disserit: et ex his, qua
ibi dicta sunt, etiara baec facilius cognosci poterunt.
Vers. 23. Qui non dispergit. Praterea et de
his.
Vers. 24. Cum Vers. 25. ornatam. Haeo Matthaeus quoque scripsit vicesimo tertio capile, et in
eo declarata suot.
Vers. 29. Tunc primis. Similitep et heec,
CAP. XL.

Dixit ] cadit.

mum, videlicet divisa. Praedicto vicesimo secuodo

capite etiam de his coasequenti ordine data est
interpretatio.
Vers. 18. Quod st ejus ? Similiter et de boc.
Vers. 18 Quia si dxmonia. Manifestat etiam
eis, quid apud se dicentes suspicabantur.

De muliere,

quce de turba oocem extulit.

est stutisti. Elata, sive ele-

Vers. 27. Factum

vatavoce. Cum enim vehemeatem ia eam impressionem sermones illiusfecisseat, magaa elexaitata
voce eaoi bealiticavit, quse illum pepererat, utpote
qua talis Filii Mater fieri digaata fuerat.
Vers. 28. At ille illum. Quin imo, boc est,
vere dico vobis. Quaere autem vicesimo tertio
juxta Matlhaeuua capite, ubi dicitur : Quincunque
enim fecerit voluntatem Patris mei, quiin
ipse el meus fraler
et soror
et tnater

cxlisest,
ett

ac lege totam dicti illius enarratiooem. Custodta

vero sermonis Dei, ejus est adimpletio.

Mattb.xn,25. o Ibid. 50
Variae lectioaes e t n o t s .
94) , .
95) a b e t t A .
96) .

197) achoUum legitorapad Heateaium.

Textusautem versus 19 et 20. juoctus esl, Saltus

ergo faetas ab ad .
(98)

975

976

2IGABEM

CAP. XLI. De his qui siqnum petebant.

* .
Vers. 29 Turbis autem qucerit. Nunc etiam de
, TrpocipipTOt.
reliqua eorum cogitatione respondet. Pravam
*
autem nominavit generationem Pharisaeorum ac
, .
$t <
Sadducsorum, tanquam tentantem ipsum. De hac
*
autem dictum est vicesimo tertio capite EvangelU
.
secundum M a t t h s u m .
. >* *Vers. 29. Et prophetx. I b i eiiam haec m a n i .
feste declarata sunt.
. *5
Vere. 30. Sicut isti. Quemadmodam ille fuit
, , * ,
signum apud Ninivitas, hoc est, res nunquam

a u d i t a ; q u o d supernaturaliter ventre ceti tertio
*
die liberaretur : i t a bic e r i t s i g n u m apudgenera,
, ,
tionem infidelium J u d s o r u m , sive res inaudita, *
quod stipernattiraliter e ventre teme tertio die
surrexerit. Sed Ninivitae sane crediderunt auditee .
, , **
novitati, ac obedierunt his, quae Jonas preedicavit:
.
b i vero nec crediderunt nec obedierunt, ideo
, quoque i l l i condemnabunt istoe, sicuti paulo post
.
manifeslabitur.
.
Vers. 31. Regina hoc in loeo. Haec et Mattbaeus
,
prodicto loco p r o p o s u i t : et i b i quaere b o r u m enar .
rationem.
" .
Yers. 32. Viri hoc in loco- l n illo capite etiam
,
baec scripsit Matlbaeus, antequam de regina Au, ,
t t r i ; legeergoibi borumquoque interpretationem
.
rationabiliter enarratam.
. TOVTOJV
Yers. 33. Nemo videant. Dictum est de bis
, *
quinto capite Evangelii juxUMatthum,ubidicitur,
/.
Non potest civitas abscondisupramontem posita**.
E x i i s e o i m , quae i b i dicta unt, etiam haec ple- Q :
. ,
nissime tibi nota ficnt. Absconditum autem dicit,
.
occultum d o m i c i l i u m .
.
Yers. 34. Lucernatenebrosum. Hanc etiam con
*,
siderationem soripsit Mattbaeus quinto capite, et
, ibi quaere interpretationem diligeoter expositam.
. '. .

Vert. 36. Vide sinl. Observa, ne mens, a n i mae t a a fenestra

(6), affectionibus obtenebretar.
Yers. 36. Si te. A b exemplo ejus, quod circa
corpus accidit, facit, u t de anima intelligamus.
"cujus i l l i major cura est. Sicut enim i n corpore,
ita et i n a o i m a ; si haec tota lucida fuerit, n o n
habens quidquam aflfectione tenebrosuin, neque
ratioaale, neque irascibile, neque concupiscibile,
erit lucida tota, sicut quando luceroa fulgore suo
illuminat te, boc est, splendidissima ac lucidissima.
CAP. XLII. DepharUxo qui Dominum invitavit.

. , *
(99) .
.
, .
' , ,
, , , ,
,
D

.;,

} , ,
.
. '.
.

Vere, 37. Et se. Cum locutus esset, quae j a m

dicta sunt. , boc esft, depreoabatur, siout

^. , .
,

Matth. , 1 4 .
Variae lectiones et notae.
(99) , ,
() Creata esU Legit ergo etiam .
(b) Animte tuafenestra Quas aaimum tum collustrat.

COMMENT. IN LUCAM. CAP. X I .

977

978

. , *&> - frequenter diximue, aut invitabat. Hoc autem faciepov ,

bat. ostendena, se praestantiorem esse caeteris Pbarisn&is, e t a b i l l o r u m invidia liberum. Cbristus vero

paret, cupiens measa u t i ad convivatoris admoni.
tionem.

. ,
Vers. 37. Ingre$$us Vers. ZZ.prandium. Quem , .
admodum moris erat, non tantum Pbarisaeis, sed
*
et Judaeis omnibus. A i t enim Marcas i n fiaedecimi
,
septimi capitis, quod Pbariseei, et omnes Judaei
, ,
uisicrebro laveriot, noncapiunt c i b u m , observan , ()
tes mordicus traditionem seniorum : et a foro
, .
revertentes, nisi laverint, n o n comedunt . Et . enim Deus nusquamhujusmodilotionemeispraece
pit, sed seaiores illis tradiderunt c u m caeteris n a ,
tionibus (c) communem : idque faciunt, putantes,
.
se abluere omnem maculam, quae ipsis i n foro
adbeesit.
. ' Vers. 36. Et ait malitia Offereate se ratio
nabili occasione arguit omrjes Phariseaos ioter
,
capieodum cibum, tanquam eos, q u i se superiores
, .
arbitrareatur caBterisJudais,quanquam etiam ipsi
,
iosipientes essent. Hic aulem inductis poculis et
,
patinis, apte sumpsit ab ipsis exemplum, u n a m .
quemque Pbariseeorum per baec insinuans, Et ex , ,
teriorem quidemejus partem dicit corpus, tanquam
, .
appareos : interiorem vero a n i m a m , tanquam
, ,
absconditam. Objurgat autem eos, u t q u i oorpora
.
quidem mundabant, animam vero i m m u n d a m re (2) .
linquebant. Preedictum eoim baptisma, sivelotio

corporales tantum sordes mundare potest. Bmo
.
Q quoque adversus Phariseeos d i x i i quinqoagesimo
sexto capite Evangelii seoundum Mattbaeum.
" ;
Vers. 40. Stulli feeit ? Ejusdem artificis,
.
aut iiguli opus sunt, corpus et a n i m a : quare ergo
; ethanc non mundatis TPraedictocapite manifeetius
* ,
d i x i t : Pharisme cmce, munda primum interiorem
,
poculi et patinm partem, ut munda guoque fiat et
,
pars eorum exierior;
et i b i qusere eoarrationeui
. , ]3

,
,
,

, , , , ,
(3) -

8.41. Verumtatemsunt. Ubi superfluam ao

vanam esse ostendit dictam ablutionem, deinceps
procedit adversus avaritiam, qum bis maxiine dominabatur : et per eleemosynam adhortatur corpus
purgare et animam, dioens : De bis qu adsunt,
videlicet de repoeitis divitiis, date pauperibus

, , ^ eleemosynam, et simtil omnia mundabuntur, 6 t

.
,

Marc. v i i , 3, 4.

corpus et anima.
Hoc auteqa maxiaia d i x i t providentia, volene i p -

Mattb. x x i i i , 26.
Yariae lectiones et notse.

(1) Hic notandus est locus. Nam i n contextu

Marci 1,1. uterque codex babet ^. Item
i n sobolio ad Matth. x v , 1.
(2) omittit

(3) Eodem modo Tbeophylact.

p. 398 G,

. Sed baec mterppetatio difficulter

probabitur. Equidem m a l i m : , -

(c) Nationabus.

Otiose ergo legit . Redde,

idem, q o o d

. I t a

apud Synes. 1.1, . 99. : explicatur

. I d . t. I I , . 4. Cinnam. . 182. Aut.

, intellige . ;

, . . Ita repOOdObit

x x u i , 26, ubi est, .

MattD.

cnm cstterti ritibns etiam hunc, putantet.

 ZAGABENI

979

t o t emergente eflectione liberare. Solent namque

ingeoioei prsceptores virtutem extollere, ad q u a m
exhortantur ; et preesertim, quod p e r eam, q u i pen i t u t i n tenebris versantur, omnia perspicacissime
kfoant (d).
Vers. 4 2 Sed vce omittere. Pradicto quinquagetimo sexto oapite Evangelii secundam Matteum
de his exacte disputatum eet.
Yers. 4 3 . Var forit. Quinquagesimo quinto
oapite Evaogelii secundum Matttaeum de his quoq u e d i x i t : mantprimotaccubilutin
cctnisetprima
*edilia in synagogis, ae salutationes in foris;
et
h o r u m lege interpretationem.

980

, ' ,
'
.
'

*
.

^ *
,

,
.

. %
Vere. 44. Vm neseiunt Diotam cet de his q u i n qoagesimo sexto capite Evangelii secundura Mat- ]
, . ,
tbeeum, ubi i l l u d deolaratum est: Vw vobis, Scribm
, et Pharisori, quia similes estis sepulcris dealbatis ,
, .
et oastera
. *;
Vers. 4 5 . Bespondens afficis cotumelia. Gum
, , /,
iinilibus ipse affectibus esset obnoxius, cognovit,
quod h c adversus omDes diceret. q u i eequaliter .
errareot.
. '. .

CAP. XLIII. De deploraiUme legisperitorum

.49. At tp$$ onera. Qufnquagcsimo quinto
j u x t a Mattheum capite ctiam dehis dictum eet, ubi
habetar : Alligant onera gravia et importabilia et
imponunt in humeros hominum ; queere ergo i b i
enarratioQem. Utilis est autem opportuna redargu, q a arrogantiam detrabit vanum fastum.

"

,
* |9 *~
, **#,
* . <;
,
! .

V e n . 47. V(B Vers. 4 8 monutnenta. Manifes t i u s d e bis scripsitMattheeusquinquageeimosexto

oapite :et io eo lege explanationcm, a qna etiam
h c tibi captu facilia erunt.
Vere. 4 9 . Propterea penequentur. Sapientiam
dicit suam : aut etiam, se ipsum vocat Dei sapieDt i a m . Predicto enim oapite ait Matthaeus, e u m
dixisse: Ecce ego mitio ad
Oosprophetnsetsaptentes
acscribas
etcaetera, ubienarrationem aptissimam
ad singula verba iovenies. Nunc autem more propbeti utens, preedicit quod futurum est.
V e r t . 50. (7* V e r s . 5 1 . adem. Ibi etiam heec
rationabiliter declarala sunt.
Yers. 5*3 Profecto isia. Similiter ethaec.
Vers. 5 2 . Vce prohibuistis. Praedicto quinqua- D
gesimo sexto oapite quaere ubi dioitur : Vm vobis
ScribaetPharUceihypocntB.quiaclaudiiUregnum
cmlorumcoram hominibus", u b i maaifesta ponitur
enarratio.
Vere- 5 3 . Cum diceret eum. Iasistcre, hoc est,
molestiesse, tive irasci. Quaedam vero exemplaria
Mattb. x x u i , 6.

Ibid.27.

.lbid,4r

, '
.
. i

>

*
( 4 ) *

, , ^
. ,
" .

.
.
.

, ,

, ' /3
^/ , *:
.

" I b i d . 54.

(5)

I b i d . 15

Variae l e c l i o n e s et notae.
( 4 ) ante , .

(d) Et prcetertim videant.Redde : A l t i e r etiam

iis, qui prorsus sunt obtmebrati magnum est, vel

(5) Credo, codices nonnullos aoholiu instructos

exiguum illuminari.
tant explicationem.

Vocabola, , n o -

COMMENT. I N LUCAM. CAP. XII.

981

, , .
>
' .

scribunt, id est arguere, sive di&putare.

Quod autem sequitur significat extemporales et consideratas responsiones dolosarum interrogationum expetere (ideoque vertimus. ab ore interrogare).

. .

.
. "
*
, .
. '. .
. < (6)
, ,
, ,
,
? .

.
[ ( 7 )
.

Vers. 53 De Vers. 5 4 . ei. In multis problematis iiv idiantes ei. Oeinde additur et causa talie
techn () seu conatus.
Vers. 54. Qucerentes eum. Putabant enim
repente et de improviso in errorem omnino
illum inducere. Yerum sapientissime dissolvebat
omnia, facileque respondebat.
CAP. XLIV, De fermento Pharisceorum.
Cap. . Vers. 1 Inter hypocrisis, Quiaetiam
nunc peu hypocrisin interrogabant, apparenter
g quidem disoere queerentes, occultevero insidiantes,
discipulos 8uos omnino munit, ut careant sibi ab
hypocriw illorum, ne impradenter in eam incidant. De boc autem fermento etiam illis pracepit
tricesimo secundo capite Evangeiii secundam Mattbaeum.
f f , puto appeUat multitudinem populi. Solemus enim appellare multoe

.]

Vera. 2.iYiAticognoseetur.Euamhme dehypocrisi dixit eorum, dicens, quod arguetur in die

. universalis judicii. Et qui tunc omnia cognoscen , ,
tur et opera, et sermones ac cogitatus, superflua
.
nuno est et inutilis bypocrisis.
* .
Vers. 3 . Quoniam tecta. Factus quidem est
, Q ad discipulos sermo, verum et hic potius de Ulif
, * , dictus est, quod quaBCuaque apud sesc cogitarent.
,
vel etiain inter se mutuo olam communicarent,
.
omnia tunc aDeopublicabuntur. quicunctacogno , . vit. Lumen enim et tecta, publicationem n o m i n a T i t .
, ' , , ,
Quoniam, id est, propterea, quia nibil oooul.
tum erit.

HaBO etiam decimo nono juxta Matthaum ca
'
pite tractavit, quanquam secundum alium intel.
lectum.
"
Vere. 4 , Dico Vew. 5 . timele. immensi! , , - tatem humibtatis ao dilectionis ! Amicos vocatser }
vos, sciens, quod se ament ex toto oorde, et ex
, tota anima, et ex tota mente. Quod autem dicit:
.

( 8 ) , ,

Ne terreamini ab Ats, qui occidunt corpus, ei c -

tera, dixitetiam prodictocapitedecimo nono Evangelii secundum Mattbaeum; et ibi horum quaaritoenarrationem. Yariis enim opportunitabbue ac
temporibus apostolos de iisdemfrequenteradmonebat: volen* bc animabut eorom infigi tena>
cius.

, .

, *
.

Variaa lectiones etnot.

ita babere. In hujusmodi codicem incidit Theopbylactus, quiincodiceMosquensi m.itababet. Id
emm compertumhabeo, Eulbymium etTheophyJaotumhujusmodi codicesadmanushabuisse, cu
jasmodi suntMosqiieneesN. Testamentia.d. e. 10.
Ex eit eiiam hoc loco repetitaest interpretatiovo*
(e) Technx Forte ergo legii .

cadnli .

(6) , abest .
(7) Haec uterque in margine exhibet. Hentenim
non agnoscit.
(8) ', .

EUTHYMIl

963

984

ZIGABENI

Vert. 6 Nonne Vers. 7. pturis mis. Similiter

et b c d i x i t eodem capite. Attatnen i b i duos
parvulo asse sive assario, veenire d i x i t " , hic autem
qninque passeres parvis assibns duobus. Et verisimile est tunc aliter veeniisse, nunc vero aliter, Lege ergo et eam, quaB i b i posita est enarrationem.
Vers. 8, Dico Vers. 9. Dei Pari modo et h c
consequenterdixiteodem capite : eed i b i d i x i t : Coram Patre meo. qui est in coelis , bic autem Coram
angelis Dei. Est autem iodiffereoe. Nam Patri ejus
et ipsi sanctoque Spiritui, tempore judicii assisteot
simul et angeli.

. "

dt,

. , ,

, .

.
.

'

, .
.

},

'

Vero. 10. Et quievnque remittetur.

Qure

Yioesimo secundo capite E?angelii s e c U Q d u m Mat-

t b a u m interpretationem illius d i c t i : Quicunque dixerit contraFilium hominis remitteturei*, bene ao

nullo praetermisso oootineQtem.
Vere. 11 Cum autem Vers. 12. oporteat dicere.
Hffic etiam dixit nono oapite Evangelii juxta Matt b t t u m ; e t i n eo lege dicti illius enarratiooem :
Cum autem tradiderint vos, nolite solliciti esse,
quomodo aut quid loquamini
G A P . X L Y . De eo qui volebat dividere hmreditatem.
Vere- 13. AU Vers. 14. super vos ? Mansuete
i l k i m . tanquam de minimis verba facientero, rejeoit. Cum enim avarus esset, ac pecaai desiderio
fiagraret: quod animae neoessarium erat, ejuaque
taluti atile, petere o m i t i t : corporale autem requieitit, majorem babens curam corporis quaro animae,
Repreheadit ergo petitionem illius Cbristus, re8poad6ns,quod non pecaaiarum, autpossessionum
divieor, sed regni coelestie, tanquam heereditatis,
dator adyeaitset.
Yera. 15. Et ait avaritia. Opportune sumpta ocoasione apud discipulos protestatur : avaritiam vocans, plus habere, quam quod sufficiat, aut sit necesearium.
V e n . 15. Quia ejus. Non q u i a b o m o quispiam
divitiis abundat, vitaejue abundat extali abundantiaejuf.Admonetitaqaeabavaritiafugieodum,quia
non secuodum hanc accedit vitae mensura. Deinde
etiam parabolam profertostendentem, quod avaritia sollicitudinem quidem affert ac moerorem, v i tamvero addere noa potest. Itaque avarumeese DOQ
solom inutile est, verum etiam D o c i v a m .
CAP. X L V I . Dedivite enjm agerferax fuit.
Vert. 16. Dixit autem prcedium. ,
p r & d i u m vocal, terram, sive a g r u m .
Yere. 17. Et meos ?Cum omne^ fructus pr
91

1 9

Mattb. , 29.

M a t t h . , 32.

a*iui(

.
"

. "

.
.

'.

' ; ,

.
,

'

(10)

(II),

/3

Q ,
,

<

,
,

.
"

(12)

,
( .

, )
* (

*.

<.

. , .

Mattb. , 32. Matlh. , 19.

Variae l e c t i o n i s e l notae.

9) Uterque i n textu Mattbaei servat .

10) omitit .
11) redundat.
! 12) Ita i n textu babent etiam pro . Oppor-

tane Theophylact. p. 347 C, a d d i l :

,
.

COMMENT 1N LUCAM. CAP. XTL

985
,

^, ,

, ,

( 1 3 ) . " ( 1 4 )

'

, ' ,
,
, '

'

. ,

,
;

, ,

'

( 1 5 )

,
, , .
" ;

, '
,
,

,
,

,
.

iv
,

'

.
(16),

986

avaritiahabere veilet, sed pr multitudinenon posset, haeret et angitur, tanquam admodum pauper,
q u i n i m i u m erat locuples. Cognoscit enim quod (f)
nonDimia tantum penuria, sed nimi quoque divitiae angere solent: i b i quidem ob rerum necessariarum peauriam ; bic autem ob facultates superfluas, ubi rationem non habuerint, quae guberoet.
Considera etiam m i b i profundam insipientiam.
Cum enim yeteres fructus evacuare oporteret i n
ventres pauperum : aut etiam de bis, q u i nuper
culti erant partem errogare pauperibus, et ita locum facere etiam abunde patentem, ao Deo gratias agere ob fertilitatem : hoc ille non cogitavit,
avaritia obtenebratus, sed a l i u m locum exstruere
meditatur convenientem g.
Yers. 18. Et dixit bonamea. Imprudenti usus

consilio, coDsideravit quo pacto solus omnia reciperet u t orones utilitate, q u posset a fructibus provenire, fraudaret: non perspiciens, quod non ipsi
soli, verumetiam indigeotibusager suusuberesfructus a t t u l e r a t : neque utfructuslucrifaceret, sed u t
ipsos dispensaret, ac pauperibus dividerei. Sienim
ipsi soli fertilis fuisset, certe ea tantum produxisset, quae illi saiis fuissent.
Vers. 19. E t dicam gaude. dives, habes q u i dem m u l t a b o n a : uode autem nosti, quod reposita
sint inanoos multos?ipsi enimfructus, tuquecum
ipsis, corruptibiles estis ac temporales, ideoque merito stultus vocatus es.
Vers. 16. Ait te. Haec ei dixit per conscienC tiam : tunc enim conscientia mortem sentiens talia
disserit. Etvide,quomodonoDinabundantia oujusquam vita ejus est ex his quae possidet, et quomo
do superfluacollicitudinemquidernipsi conciliaverunt, vitam vero addere non potuerunt.
Vers. 20. Qux cedent ? Non solum, qu recondidisti, tibi noncedent, tua non erunt, sed nec tibi manifestum est, cujus b c erunt u i r u m haeredis, an
p e r e g r i n i : amici, an i n i m i c i : q u o d ipsum etiam
mcerorem adauget.
Yers. 21. Sic ditescit. Qui tbesauro fidit, et i n
Deum non babet fiduciam, quisibi i n futurum temporaliarepooit, et secundumDeum non ditescit; d i vitiflB vero secuDdum Deum, sunt aquisitio v i r t u t u m .
Vere. 22. Dixit Vers. 23 indumentum. Haec quory que dixit quinto j u x t a Mattbeeum capite; et io eo
quaere dictiilliusexpositionem:
proptereadicovobts,

&

ne soliiciti

sitis animm vestrx,

bibatis neque

corpori

vestro

quid edatis aut

quid

induamini

quid
, et

cffitera.

.
" Mattb. v i , 25.

Variae lectiones et notae

(!3> Hic i n textu omittit Hentenius,
.
de re
i n Praefatione.
I Monuitea
%>Vk
I O |U
r i O D I O U U U V .
"
' p.
p. 408 A,
(14) Ingeoiose de eodem TbeopbylW V M U I

,
, ,

(/) Cognoscit enim quod. Hieo frustra addidit

ioterpret. nibil aliud estquam solet.
(jf) L*>ctm~-CiMOenientemMod\im
exeogitat ea

, .

(15) Ita quoque I . I . i n contexta codex aterque.

(16) Codex ioter et d u bium facit lectorem.
d i g n u m . Ioterpres videtur legiste
refertur ad .

 Z I G A B E N I

987

988

;
Vers. 24. Connderate volucrestlnUlo
etiamde
.
his ioveoies.
. .
Yers. 25. Quis Yers. 26. solliciti estis De hoc

quoque i b i dictum est. Minimum autem vocat adje*
.
ctionem quantitatis cubitalis ad staturam.
.
Vers. 27 Considerate Vers. 28. parum fldentes.
.
De his etiam prsdicto capite disputavimus.
. " ,
Vers. 29. Et vos Vers. 34. vobis. Praterea
axpcfo;
etdehis: ibiergo legeomaiumborumeaarratioaem
.
diligenter expositam.
(17) ^,
autem. (pro quo extolli vertimus)
.
hic m i b i intellige, a coeleslibus distrabi a d terrena.
[ " (18) . ]
f f Aut superbiam seu elatos spiritus.
.
Vers. 32. Negrex. Postquam a corporali sollici, , tudioe adduxit, jubet, timere iodigeotiam corporalis necessitatis : p u s i l l u m gregem vocans, coa- 3 . ,
^ , gregatiooem fidelium, collatam ad magnitudiaem
. $
angelicae multitadiois. parabola siquidem, aage * sirrov
los, nonagintanovem oves appellavit, fideles vero.
uoam.
" Vel etiam ad magnitudinem multitudiais iafide.
lium.
"
Aut propter voluntariam dejectionem bujusmodi
* gregis. Deinde causam etiam addit, cur timere
.
DOD oporteat.
" . Vers. 32. Quia regnum. Quod si adeo magnam
,
ac preecellentem fruitionem tribuit, dabit utiqueet
.
necessaria, vitaeque sufficientia.

Vers. 33. Venditeeleemosynam.
Hoc praeceptum
(19) .
ad eos, qui babeat, dirigitur.
,
(20)
>
Vers. 33. Facitecorrodil. est ipse tbe- Q
, * ,
saurus. veterascens, idem est, q u o d n o n defi . .
ciens ; sccunda itaque particula interpretativa est

primae. Lege preetereaquiato j u x t a Matthaeum capite
*
ioterpretatioaem ejus quod d i c i t : Ne recondatis vo , ,
bis thesauros in terra , et caetera, ubi etiam de
.
his, quflB sequuotur, invcnies.
" . *
Vers. 34. Ubi erit. Consequenter i b i etiam de
bis dictum est.
"
.

Vers. 35. Stnf aceensa. Cum prociactos esse
,

*
jubet, practicam, sive operativam, proponit virtu , .
t e m : cum vero luceraas acceodi prfflcipit, contem plati v a m . Soleot enim q u i aliquid operan tur lumbos
, . ,
,
habere preeciactos, et q u i casti, modesliac sobrii ()
* , degunt, luceraas iaceadere
quidem utexpedite
opereotur; b i vero u t io luce permaneant.
D
Aliter quoque per l u m b o r u m preecinctionem
, ^ .
ad concupiscibilis aliigationem a d b o r t a t u r ; n a m

* sv
in lumbis concupiscibile situm est, per luceroarum
*
vero acceasioaem, spleadorem interioris ac elo7&><

Matth. . 49.

Variae lecliones et notae.

(17) Henteoius pro euo arbritrio videtur scripsisse . Igitur stiam reddidit distrahi.
(18) Iaclusa, i n textu B, i n marginc, .
(h) Tribus vocabulis reddidit u n u m

babet Heoteoius.
(19) .
(20) , .

C O M M E N T . 1N L13CAM-

.
.

XI.

990

quentis serroonis statuit. O p o r t e t enim, ut

!
hie
semper illuminet, t u m n o s , t u m eos qui a nobis

, TOV 0*1

CAP.

docentur (i).

* ,

),

.
" . ,

. .
. ,
. '
, $.

,
",

Vers. 36. Et vo$ nuptiis. Per similitudinem

significavit, ut ad o c c u r s u m suum praeparentur,
i n omuibus beoe dispositi, et exspectantes eum,
q u i rursum e coelo venturus est. Propter hoc enim
descensum suum, quo, longo exspectatus tempore,
veniet, reversionem nominavit ; nuptias vero supernam laetitiam et exsultationem.
Vers. 36. Ul ei. Hoc est, ut cognoscentes ejus
adveotum, prompte et cum gaudio occurrant, n u l lius sibi mali conscii. Preter haec autem nibil esi
curiose scrutandum de parabola.
Vers. 37. Beati vigilanies. Vigilantes item
eo quod i n vigilantia moriantur : c u m enim animee
virtus sit vigilaotia, simul cum ea permanet.
Quidam vero ex hoc reditu et adveotu ac pulsatione intellexeruat, quod Cbristus advenit ad
mortem j u s t o r u m , nec h o r u m tantum, verum etiam
peccatorum ; et hoc ex eo confirmant, quod dixerit
Deus d i v i t i : Stulle,hac nocte animam tuamrepetunt
te .

) ,

, .
'

,
,

,
.

'

(3,

'-

, , ,
, ,
,

Alii yero hunc accipiunt intellectum, ut dicant,

Ghristi adventum esse sermoaem ejus, q u i tunc
justos accersit ad gaudium, peccatores autem a d
mcerorem.
Vers. 37. Amen illis. Praecinget se, justitia
retributionis ; et faciet illos disoumbere, ad
requiem sempiternam, tanquam eos q u i propter
ipsum iaboraverunt: ac ministrabit illis, distributionem dignarum retributionum.
Vers. 38. El si illi. Quia nocti praesens yita
assimilatur, propter iofusam ei caliginem ac errorem a dsmonibus et affectibus : merito ia diversas
vigilias, seu custodias, ipsam dividit. Yeteres enim,
q u i nocte vigilabant, i n tres excubias ipsam d i v i debant : quidam vero i n quatuor. Et p r i m a m
quidem dicit, statum eorum q u i ad virtutem sunt
perfectiores, secundam, mediocrium, tertiam, postremorum : qui omnes, si ita inventi fuerint,
sicut ante dixit, videlicet parati mortis tempore,
beati eruiit, utpote vitae beat pariter participes.

, * , .

Luc. , 20.
e

Vers. 39. Hoc suam. Quinquagesimo octavo

etiam capite Evangelii j u x t a Matthaeum d i x i t : Illud
aulem scitote, quod si sciret paterfamilias, qua
vtgilia fur veniurus erat> vigUasset utoque, et
ceetera . Lege ergo i b i eoarrationem.
Vere. 40. Et venturus est. I b i quoque b c
dicta sunt ac deolarata.

Mattb. x n v , 43.
Variae l e c t i o n e s e t notee.

(t) Oportot enioabos temper lucere et illuminare, illum quidem nos, huac vcro eoe, q u i a n o b i t doentur.

991

EUTHYMII ZIGABENI

Vers. 41. Ait Vers. 42. demensum cibum f

Sciens Petrus, quaedam parabolae electis proprie
aptari discipulis, quasdam vero commuoiter omnibus, merito de parabola interrogat, qua videlicet
d i x i t : Sicut lumbi vestriprcecincti,
et ceetera. Quid
ergo Christus ? Requisito fldeli ac prudenti dispensatore, deinde ipso beato praedicato, ostendit,
quod de ipsis dixerit parabolam ; futurum eaim
erat, ut ipsi fidelium dispensatores fiereot dantes
ipsis i n tempore demensum doctrinaB cibum.

99

; ,

i t

, ;

, ,

xocy$
:,

, ;

(31),

, ,
. 7** ,
.

Lege autem quinquagesimo octavo juxta Mat

tbfleum capite dicti illius enarrationem : Quisnam

* a

est

fidelis

$ervus, et prudens

9 7

? et i b i b o r u m

.
omnium invenies explanationetn.
. ' *
Yers. 43. Beatus Yers. 44. illum. I b i etiam
.
haec patefacta sunt.
.
Vers. 45. Quodsi Vers. 46. ponet. Coneequenter
, .
etiara pradicto capite haec dicta ac declarata suat.
. *
Vers. 47. Ille multis.
De futuris pastoribus
(22), esl bic sermo, exterrens eos, q u i omoem Dei vo ,
luntatem noverunt, nec se pra?parant, hoc est, non
, , ,
faciunt j u x t a beneplacitum ejus. Et protestatur,
, ,
quod vapulabunt multis, puta. p l a g i s ; i d est,
, , ,
misere torquebuntur, quia ecienles despexeruot.
.

Vere. 48. Qui vero paucis.

A t q u i igoorabat
voluntatem d o m i n i , sed tamen ita quoque vapul a b i t ; cum eoim scire potuisset, scivit : neque
tamen tantum, ut prior : ille siquidem despexit

Vers. 48. Omni

autem

quxretur.

Et hoc de

pastoribus dictum e s t ; bis eniai magna gratia i n telleclus divioae voluntatis data est, ad eorum q u i
pascuntur, utilitatein; ideo etiam, tanquam ab his
q u i multa acceperunt talenta, m u l t u m lucri ab eis
quaeretur. Quod autem pastoribus data sit gratia,
eiiam Paulus dicit, scribens ad Timotbeum : Noli
negligere
eum

gratiam

impositione

quct in te est, qua tibi data est

manuum

presbyterii

Yers. 48. Eteo.

Exemplaris quidem sermo ;
est antem el bic de eisdem. Cui enim m u l t a m
summam ad negotiationem commendaverunt, plus
l u c r i ex negotiatione petent ab eo. Ita et Christus
cui m u l t u m gratiffl commendavit,plus p e t e t a b e o .
Ei enim concredita est DOD solum propria salus
verum etiam p o p u l i .
Vers. 49. Ignem terram. Ignem nuac dicit,
fldem ac sui dilectionem, demonstrans vehemen

, ,
. * * -

bic 6 segnis fuit : gravior autem esi segnitie Q .

contemptus. Significat autem fidelem, ignoraotem

ex ignaria ac ruditate Dei voluntatem. Inftdeles
enim, non ex segnitie Dei voluntatem ignorant,sed
Yoluntario errore ac immutabili pravitate.

, ' ,

>.

,
, .

, '

(23).

,
.

c-

), '
, ,
.
. ,
. ,

, 4**
, , . ,
, .
.

Matlh. , 45. I . T i m . , 14.

Variae l e c t i o n e s et notae.

21) , .
22) , .

(23) Henteniae bio addidit, ab eo. Sed neuter

meorum agooscit, ' .

COMMENT. IN LUCAM. -

093

. ,

.
; , ;
; ,
,

(24) ,
.

994

3^ liam ac ipsius efficaciam,quamdecimonono capite

CAP. X I I .

vangelii secimdum Mattheeum appellavit g l a d i u m :

i b i ergo queere dicti lllius enarrationem: Ne putetis,
quod venerim pacem missurus in terram; non veni
pacem missurus, sed gladium .
Vers. 49. accensus est Et q u i d amplius
v o l o ? Si etiam accensus esl, q u i d amplius i n
mundo exspecto ? Haec autem dicens significabat,
quod i n discipuli* j a m accensus erat, et accensue
deiocepe noo exstingueretur, sed orbempercurreret
uniyersum , quanquam (/) j a m ipse a preeseQti vita
transiret.
8 50. BapHsmale baptizari.

Manifestius

p r o d i c i t de morte sua. Baptismate baplizandus

, ' *
sum, quod est per sanguinem : baptisma, dixit sui
, .
occisionem, tanquam nostri purificationem.
. ,
Vers. 50. Ei qnodammodo (k) perficiaiur. Et
. ,
veluti aoxius s u m propter tarditatem, Ostendit
, .
autem, quod festinaret m o r i pro Dobis, et voluntarie seipsum traderet.
. Vers. 51. Puialis separationem. Quaere, veluli
,
superius diximus, decimo nono capite Evangelii
* . ,
secundum Mattheeum dicti illius enarrationem :
.
Ne puielis, quod venerimpacem missurus in ierram:
, .
non veni pacem missurus, ted gladium.
. *
Vers. 52. Erunt lre$. H c j u x l a bistoriam
(25),
enarratione noa egent, sed tantum secundum ana. " ,
gogeninterpretanda sunt. Una enim domus, anima
* , ^ , ,
est viri fidelis : quinque vero, sunt quioque ejue
polentiffi : puta mens, intelligentia, opinio, pban, , , ,

, ,

- Q tasia, el s e n s u s : quee aDte fidei s e r m o Q e m

, , , ,
, ,
*
, ,
,
.
' .

, -

, ,

* , (26),
,

, ,

, , -

unitffi

erant, boc est, i n voluptatum amore coiicordes.

Postquam autem ad eas sermo ille perveait, divis
sunt tres rationales, meus, iatelligentia et opinio ;
adversue duas irrationales, puta, phantasiam, et
sensum, n o n concordes cum ipsis i n affectione :
bae vero irratiooales contra tres praedictas rationales, non consonas cum eis ia immobilitate ciroa
affectiones, donec ratio vincat irratioualitatem.
Preeterea et alio modo. Gum bomo babeat q u i n que a a i m s potentias, et quinque sensus corporis,
visum, auditum, olfactum, gustum et tactum :
domus esse potest ipse homo. Eruat autem i a ea
quinque divisi, videlicet tres rationales anim
potenti, mens, intelligentia et opinio, adversus
Q r e l i q u a s d u a s , p b a a t a s i a m et s e n s u m : d u o vero
p r a c i p u i COrporis S6I1SUS, V1SU8 et atldittlS, COQtra
reliquos tres, olfactum,

gustum et tactum : r e p U -

gaantes i l l i s ac subjicere contendeQtes.

M a t l b . x , 34.

Variae lectiones et notae.

(24) Forle .
(25) , . Hentenius videtur

.
(26) , , .

legiasa

(f) Ouanquam. Quodirrje tranaibit.

(k)El quodammodo. Videttir ergo i n textu legiew, . Hano leotionem comprobat etiam

subjecta interpretatio, n a m n o n est

d .
e

996

ZIGABENl

99S

[ ( 2 7 ) , ;

f Quomodo, cum quinque priue dixerit, nunc

.
sex affert, tres enim bioarios adducit ?Nondividit
'
quinarium i a senarium, qui a quinariooriatur(/):
*

sed mysticum quiddam denotat ille quinarius :

. ) \*
senarium vero assumit exempli gratia. Quid ast
( 2 * ) ;
ergo, quod per q u i n a r i u m signiflcatur ? Irrecoo
ciliabilitas, fcederisque carentia post fidem, inter
.
eos qui ante susceptam fldem uoiti erant cognatione et conjunctione.
'
, ,

Sicut i n quibusdam quiaque, puta duobus

,
,

bominibus et tribus rebus, aut duabus rebue et
, ,
tribus bominibus, difficilie quaedam est ac impos ,

sibilisconciliatio: cumduo hominesde tribus rebus

,
dissentiunt, aut e contrario tres de duabus : o m * ,
nino enim necesse est, ut una t r i u m duobus d i v i datur bominibus, vel duae res io tres secentur, 3 *
cum nullus eorum divisam sortiri velit. Ita et io , ,
bis, q u i cognatione aut conjunctione u n i t i erant,

dissentientibus. circa fidem ac divisis, et implaca

biliter se babentibus. Erunt, ioquit, duo super
,
,
tribus, i d est, tanquam duo homioes super tribus
. ", ,
rebus dissidentes, et rursum, tanquam tree bomi, ,
oes super duabus rebus.
,
.

Deinde ponit etiam exemplacogQatioaum ac habitudinum eorum q u i propinquissimi sunt, et sibi

mutuo maxime familiares, sed divisi acutissimo
fidei gladio, quae per prsdicationem i n d u c i t u r :
quorum duo binarii sunt sanguine conjunctornm,
tertia conjunctio est affinium.
C
Praeterea circa idem alio modo.
DUSB babitudiacs adversus tres personarum combinationes : et rursum tres persoaarum combioationes adversus duas babitudines: dupla siquidem
habitudo estduorum extremorum processus iteratus, utpote a patre ad filium, et a filio ad patrem,
et itain caeteris Triplex vero personarum combinaiio est, pater et filius, mater et filia, socrue et
nurus.Quod autemGraece dicitur , sigaificatconIra ^eladt?er5U5, utcontraveladversus tres autduos
ad sigaiticandam soparationem vel alienationem.
Vers. 53. Dividetur $ocrum suam. Haec preBdictis non sunt coaptanda, sed ab alio priocipio
legenda, ac secundum bistoriam interpretanda;
significant enim divisionem fidelium ab iafidelibus;
et quod propiaquissimae generis habitudines separabuntur. Lege autem decimo nono capite Evangelii secundum Matthaeum dicti illius interpretationem : Veni enim, ut disndere faciam hominem
adversuspatremsuum*, etcastera, quae prasentibus
verbis p l u r i m u m conformis eet.
D

),

' ,

'^.
.

'

, ,

,
,

, , ,
^.]

,
,

, ,

28) , .

29) omitUt .

est, quemproposuerat, de quo ante dixerat.

'

( 2 9 )

.-

' '

Variae lectiones et notae

{I) Q*i ariatur.

" Matth. x , 35.

(27) Qu hio inclusa snnt, oodex uterque i n

margine exbibet. Referuntur autem ad vereum 53,
u b i etiam Henteniue exhibet.

COMMENT. IN LUCAM. CAP. X I I .

097

, ' *

, , ' , , .
, , , ' , . ,
* ,
, ,
, *
.

Juxta anagogen vero pater 688 potest mens,

filius autemejus prava cogitatio, adversus quain
movebit seditionem, negans ipsam tanquam nocivam. Mater vero cor : filia ejus, prava cupiditas,
adversus q u a m etiam ipsa insurget et ab ea avelletur. Socrus autem sit Synagoga Judaeorum :
nurus ejus, Ecclesia Ghristiaaorum, utpote nupta
Ghristo, q u i dict Synagogee j u x t a humanitatem
ftlius erat, nempe ab ipsa generatus.

" ;
, .
, , ,
*
,

Vers. 54. Dicebat Vers. 56. probatis ? Facies

coeli et terrae, superficies est bujus et illius. Dicit
ergo: Dijudicantes apud vos presagia, superficiem
coeli et terr nostis discernere, et ex ejus observatione, quod futurum est, predicere ; hoc autem

, ,
, , '
(30) ;
,

cernitis ex observatione legaliuin l i b r o r u m ac p r o

pbetaliuin, in quibus signa et prssagia posita sunt,
quibus ipsum facile dignoscitur ab his, q u i advertuQt ? Est auiem bic sermo ad Scribas, quaoquam
simpliciter ad turbas dictus sit.

, videlicet adv6Q(US, quomodo IIOD CU8-

Vers. 57. Cur autemjustum

? A d a l i u m transvit sermonem et exeinplo notissimo admooet a
Satana liberari, sive ab operibus ejus, dicens :
Quare et a vobis lpsis non dijudicatis, quod bonestum est c u m faoile sit ad dijudicandum ?
' . , ,
Vera. 58. Cum illo. Da operam : sive afferas
, , , ' .
laborem, diligentiam, certamen, ut ab illo libereris.
, ,
Per adversarium autem Satanam indicat, commu , , , C nem ioimicum ; per magistratum vero, Deum, tan_
, quamoniniumDominum,adquem abducimurcum
* ,
inimico, de malis operibus nostris oausam d i c t u r i .
, ,
Viam autem, prasentem vitam iastabilem intelligit,
. '
i n qua c u m bujusmodi adversario nostro profici (31)
scimur. Hsc quoque sententia alio proposito tra
ctata est capite quiato Evangelii secundum Mattbaeum.
. ,
Vers. 58. Ne forte judicem. Diabolus e n i m ,
^ , ,
etsi Dei inimicus est, tamen ejus ultor est, prout
32).
David docuit diceus : Ut destruas inimicum et ulr
torem
. , Vers. 58. Et exactori. Angelo, q u i carceribus
.
preepositus est.
. .
Vers. 58. Et carcerem. I a supplicium.
Vers. 59. Dico exsolvas. Donec omne i d sus . " , , D
tineas, ad quod condemnatus eras, hoo est, nun~
% , .
quam inde exibis ; ad boc enim condemnantur
.
bujusmodi, ut semper puniantur. Nibil autem p r o
bibet, u t quffi dicta suat, intelligantur j u x t a sen
sum, q u i datus est prodicto quinto j u x t a Mattbeum
.
capite.
; '* ,
, , , ,
' , ;

* Peal. vin, 3.

Varia lectiones et not.

(80) 4 .
(31) GbrUtui nimirum, Matt. v. 25.

(32) His addit Hentenius ez Psalmo: *

.

999

C A P . X L V H . De Galilms, etiisqui
inSiloe, et cwtera.
Cap. XIII. Vers. i. Aderanl
ipsorum. Hi
Galikei, cum partes tuereatur Judse Galilaei, accusati suat, tanquam q u i a Caesare defecissent, et
Galilaeam seditione adversus ipsum replevissent.
Gum ergo quodam tempore congregati essent ac
sacritioarent, audivit hoc Pilatus et i r a fervene,
m i t t i t i n e o s milites. ipsisque jugulatis, sanguinem
illorum miscuit sacrificiis ipsorum. Quae ita ad
rem gestam spectant, i t a se habent. Aderant ergo
quidam Judi, nuntiantes Ghristo de illis, scire cupientes, u t r u m tanquam peccatores ultra omnessufle
regioais Galilteos hc passi essent: ita enim ipsi existimabant.
Vers. 2. Et respondens Vers. 3. peribitis. Cum
omnes simpliciter essent peccatores, soli i l l i pasasunt, u t et ipsi darent pceoas, et eaeteri deprehensi
corriperentur. Nisi ergo convertamini a movenda
seditiooe adversus regem vestrum, Gbristum videlicet, subjicieado vos ipsi, et a m a l i i i a ad v i r t u tem ; omnes similiter peribitis, hoc eet, etiam vos
ia sacrificiis interficiemiai, i n quibus extollimini
ac gloriamiai. Et i t a factum esi. l o festo enim
Pascnee, obsidione capti, aRomanis ccesi suot.

100

ZIGABENI

(33). ,

MZ'. *"

.
,
, /
' .

, , >
,

'

, ;
. *.
,

, , ;
.
(34) .

*.

, .

,
, ,
,

, ' .

*
'.

Vers. 4 A u i Vers. S.peribitis.

Etiam de bis
erat quaestio : au proplerea casum adeo acerbum
passi fuissent, quodessent peccatores ultra cunctos, q u i Hierosolymis b a b i t a b a n t ; bic enim debitores appellavit peccatores. Osteadit itaque et do
ipsis, ac protestatur, quod nisi convertantur, omnes similiter peribunt : boc est, et ipsi acerbum
accipientfinera, sicutetiam acceperuot, a ttomanie
misere capti. Hinc ergo discamus, quod temporalie
fratrum noslrorum exterminatio divin i n omnes
iree exemplum est, facta ad correctionem nostram,
propter summam Dei bonitatem, non propter sola
i l l o r u m peccata. Deinde et parabolam affert, qua
ostendat, quod nisi resipuerint, peribunt.

" . ,
*

, ,

, ,

(35)

,
.

,
, ,

, .

Vers. 6. Dixit autem

Vers. 7. occupat ? Per
ficum infrugiferam (m) indicat Synagogam Judeeor u m , foliisquidemlascivientem acvirentem, verbis
videlicet legalibus ac propbeticis, sed fructum
ferentem, puta, virtutem. Vinea autem mundus est,
utpote plaatatus, ut fructum Deo proferret jucundissimum ; cultor vero vineae Christus, curam scilicet gerens hujusmodi vineee, ac plantator fidelium;
babere autem ficum dicitur Pater, bunc namque
soium fatetur Judaeorum Synagoga Dominum suum.

; (36)

(m) Interpres videlur

legiase .

* ,
, . , ,
* . , , * *
, .
.

Variae lectiones etnotae.

(33) non agnoscit Hentenius i n interpretaiione, Miror sane. Nec enim de monuit i n
Ppaefatione, nec omissum est a Vulgalo i n terprete Latino.

(34) , pro , .
(35) . .
(36) Forte, .

1001

COMMENT. 1N LUCAM. -

CAP. XIII.

4002

, , Tree veroanni, tres suntJudffioram gubernaliones,

ea videlicet qua sub judicibus regebantur, ea, q u a
. , ,
sub regibus, et ea, qua sub pootificibus. Ait e r g o :
* ;
Succide illam, u t q u i d e t i a m terram reddit otiosam:
. ,
Vere. 8. Mle stereora.Precatur pro Judwis, ut
; ,
q u i ex Judeeis bumanitatem assumpsit; et pro cogaa ,
tis j u x t a carnem obsecrat, ut vel boc anno relin
, * ,
quaatur, videlicet temporequo docebat,donec eiFon
, ,
derei duritiem, q u i a anima eorum erat instru , (37)
mento admonitionis, e i mitteret stercora i m p i n , ,

guantia, boc est, dootrinam, q u ad fructificatio.
nem pinguem reddit.
. .
Vere. 9. sifrucium.
Defectiva oratio e s t :
.
deficit eoim : Bene se habet res, vel, Beue quidem,
. . Vers. 9. Sin illam. I n futurum tempus; eigoi
, ' ficat autem tempus, quo Judasam obsederunt Ro.
mani. Tuncenim generaliter syoagogam Judaeorum
,
excidit a terra illa ; a loco ejus Cbristianorum Ec ' ,
clesiam plaQtavit, q u fructum semper affert
. * ,
Quod si quU dicat : Non semper infrugifera erat
Synagoga J u d s o r u m i n preedictis tribus guberna *
tionibue; quidam eniniintereos(it) fructum attule , , ' *
runt etiam tempore quo dooebat Cbristus; dioemus
,
quod multorum malitia paucorum oecultai virtn ,
tem; etexeo,quodin ipsoabuodat,quidvis judicatur.

, , '

CAP. XLVUl.Demuliere
coniracta, spirtium infirmilaiis habenle.

. ,
Vers. 40. Docebalauiem Vers. 41. oclo. D .
mqoium imbecillitatis, n o n einens i l l a m vivere
C oum salute.
.
Vers. 14. Eralque Vers. 12. vocavti. Mieeri.
cordia motue vocavit i l l a m .
.
Vers. 12. Vers. 13. Deum. Creditura erat
. ' , mulieret grata futura. Siquidem etiam propter
* , ,
ipsum venerat, et sanata gratias agit. Ideo veloci*
, , .
ter eam curavit; verbo quidem, ut Deus, m a n u u m
vero impositione, tanquam bomo.
,
Figurabat haec mulier commuoem humanitatem
,
Satan insultibus debilitatam, et ab affectibui iQ
,
terram inclinatam, ac b u m i ad terreoaooniraclam:
,
neo omnino potentem ad coelestia, divina ao intel ,
ligibilia capui eureum erigere, cujus i t a misere
, ,
habentis misertus est. qui eam formaverat : et
, per Evangelium a d se vocavit ac erexit, ut v i a m ,
quffi i n ccelum ducit, recta transiret
. '. .

Vers 14. Retpondtns

Sabbati. Cbristo nibil

d i x i t , Teritus e x i m i a m ejus v i r t u t e m .

' ; ' (38) -

Vers. 15. Respondit

Vers. 16. Sabbali

Variae l e c l i o n e s e t n o l a
(37) Hunc ipsom looum respicit Gregorias Na*
xianxenus, q u i eotn codicibui melioribus legit,
. Habet autem

. . 156,

m a d . l t e r a m bunc locum attingeni.eodem modo

refert. 239 fin. Utor autemeditione Gregorii Basil.

1550 qnam quondam iuvenis tractaveram.
(38) Etenim io lextu nabent , *
.

() Inter 90$. Videtur iareoisse, . Male. , i d et, . Ergo t n islis.

ante etiam addiderim quin.
PxThOL. G R . C X X I X .

r*

4000
Bypooritas nominavit q o i eam

1004

priooipe Sy- (39) , -

M g o g eraot :utpote fiagentes, ee legem Sabbati

booorare, sed h o c p r e t e x l u t u a i n invidiam defeodeoles, acsanitatem,qtMB Sabbatit daretur, probibeotes : q u i a Sabbato p o t i s t i m u m curabat, ideo
quod Umo ooncureus esaet turbapum,et tuno yeheMBier admirationi habebatur.
Aut bypocritae d i x i t , puia fiagebant, se toire
k g e m , ejua aatem inlelleclum l g n o r a b a n t : sienitn
eoremirratk)naltsjumentipeimitlebat,uaultoroagis
raUooalif, cum loage preliotiorsit b o m o jumento.

,*^
* , 4

Xaarr^

, ). *,

.
*

. * (40),
*
.

.
V t r s . 17. Cumque hmc dictret ejus. Propter
.
reprebeosionem, c u i contradicere non poterant.
. ^ ,
Vers. 17. Et omnis eo. Taoquam ab invidia
' .
Kbera, et tanquam ab ipso affecta beoeficio.
. .
CAP. XLIX. De paraboUs.
" ^. V e r t . 18. Dieebat Vers. 19. ramis eju$. Haoc
,
simUitudineni vocavit Matthaeus parabolam, quam
.
terliam ordinavit riceaimo quarto Evangelii s u i
.
eapite, et i n ipsolege ejus eoarratioaem .
. " .
Vers. 20. Rursus Vers. 2 l . totum. Hoc est,
(41)
iota farina. Haac quoque similitudinem ille dicto
capite oomi nan parabolam ,q uarto loco colloca ?i t , (42) ,
.
t quare eiiam i b i tjue interpretatiooem.
[ (43) .
f f H o babeot iuterpretationem accuratissi , " * ,
m a m . Molier enim eet Ecclesia D e i ; fermentum
* , ,
autem, divioa et a Deo scripta l e x ; tres vero partes
, , ,
meolie sunt tria sata, affectui vehementior, intel , $
k c t u e et desidenum meliorum operum, i n quibus
d i v i n u i intellectus quodammodo coofermentatus Q . ]
iotam meatif naturam s i m u l fermentavit.
. '. ,
CAP . L.De eo,qui Dominuminterrogabat,anpauci
.
euent, qui tulutcm comequerenlur.
; , ,
V e r t . 22.2?i Vert. 23. qui$alutemcon$equunturf
. (44) avtl ,
, dixit, ponitur boc looo p r o , interrogavit.
Quidam autem ialerpretaoUir , , i d est, , , ;
Dixit, $ane(o) ; ut s i i sensua : D i x i t : Sane pauci
gunt, q u i talvantur.
. >
Vere. 23. Ipse vero V a r i . 24. Portam. A d
, .
interrogatiooem quidem noo respondit, eo quod
, ,
supetilua esset et iiwipieos. Quid eoim prodeat
; , * ,
discero, paucioe sint, an m u l t i , q u i salventur :
,
solum autem dixit modum quo posset quispiam
* salvue fiari, et docuit quod ad salutom ingredi
%

oporteat p e r a n g u s t a m

p o r t a m ; b o e e n i m potiug ^ .

neceMarium erat diecere.

De angUftU autem porta d i c t o m est quinto j u x t a

MatthaBUm c a p i l e , et i b i quaere dieli l l i i u s ioteiV

, -

pretationem : Intraieper

anguslam portam *.

Malth. , 31. I b i d . 33.

Matth. m , 43.
Variae leclioAoe e t n o t s e

(39)

Henteniua

reddidit,

ac

si legerit

p r o b o c u m utroque m e o . Intelligo autem i V

, . Q u i eodem modo, u t i
Uie, sentiebant. Ua inCraad x v i , 20, b i s occurrit
, de toto vitae genere et c o n s u e t u d i o e .
(40) . .
() Loco sane, r e d d e n d u m est, n v m . * e n l m
UQH c o a c l u t i o n e m , s e d interrogatioDem b i c notat.

, o m i t t i t B.
' TOJ . .
Ueec a manu prorBus reoeoti i n
A. Henteoiua a g a o e c i l .
(44) . .

(41)
(42)
(43)
babet

margina

! nnoquam est san^sed J.HocJ Peeado-Didy*

p . 23 explicat , .

m u s ad lliad.

COMMENT. 1N LUCAM. -

CAP. XIV.

1006

Vers. 24. Quia mulU paterunl. Qui non

per angustam portam, sed perlatam plateam gradiuntur. I b i atitem et de plateaiavenies.
Vers. 25. Cum autem Vers. 26. docuisti. Ponit
per parabolam timorem his imminentem, qui suam
negligunt salutem Effiogit erjim patremfamilias
sedentem, suosque amicosrecipientem, deiadesurgeotem ac domus suse ostium claudentem, nec
aliis ingredi permittentem. Ipse ergo Christus
paterfamilias intelligitur : domus autem, regaum
coelorum. Per hoc ergo, quod sedet et amicos
recipit, significatur usque ad mundi consuajinationem exspectare, et eos q u i digni suot, recipere ;
per hoc vero, quod surgit et ostium claudit, finis

miiDdi denolatur.

*Orf . *
, . '
.
'

. , ,
.
,
' (45)'

, ,
,
,

'

, * , '
,

,
-

Qui autera foris stant, dici possunt infldelee

Judeei, quserentes intrare, ac dicentes ad D e u m :
Comedimus ac bibimus coram te; sacrificantes enim
edebant ac bibebant intemplo ; et inplatchnostrU
docvistiy plateas appellantes synagogas, i n quibus
Deus eosdocebat, per legalesac propheticos libros
loquens, cuui b i io eynagogis legebantur.

,
.
,

Possunt quoque, quiforis stant, dici fidelesnegligentes : q u i comederuotacbiberunt corameo pre-

, (46)

tiosum ejus corpus, sanctumque ipsius s a n g u i Q e m :

, ,

et i n quorum ecclesiis ac congregationibus docuit

per Evangelium, aliasque Scripturas a Deo iospiratas
Vers.27. Etdicet sitis. Quemadraodumcogooscitcognoscentes se,itarursum voluatarieigoorat i l los qui voluatarie ipsum ignorant: ac reprobat illos,
quise reprobant.YoluntarieautemreprobaDtipsum,
DOQ solum infideles Judsei, s e d fideles eliam negligentes: i l l i quidem voluntarie excaecati, ac voluntarie obsurdescentesadmiracula etdoctrinas ipsius:
h i vero ex ignavia, ejus prascepta spernentes,
quanquam noverunt, quod, q u i ea spernit, ipsum
spernit.
Vers. 27. Discedite injustitiam. Hoc est,
peccatum ; quicunque enim peccat, injuria afficit,
aut seipsum l a n t u m , aut etiam alterum.
Vers. 28. Ibi dentium Ibi, hoc est, Tiinc,
illo tempore, erit fletus, q u i consolationem noa
recipiet, et stridor dentium, ex intolerabiii dolore
proveaieas.
Vers. 28. Cum foras. Hoc praesertiin ad
Judttos dictum est, q u i insolescebaat eo, qdod de
semine esseat Abrabee ac caeterorum.
Vers. 29. Et venient Dei. Venientad fidem,
et ut Deo sese gratosexbibeant, qui ex gentibus convertentur a quatuormundi partibus, ortu et occasu,
septentrione ac meridie. Per aquilonem namque
septeatrioaalia pars signiticatnr, per austrum vero

' * ,

, .

,

. *1

*
, ,
*

*
, , ,
.

, , .
'

. ,

,
,
.
*

,
(47).

"

,
,
. (48)
'

Variaelectiones et notae.
(45) Antea , ouno ex correct, ejusdem m a ntjt

. ,

tik !

, ineerto isto

(46) , pro .. .
(47) Niroirum ,

(48)rpabest.A,

EUTHYMH

4007
meridies ; acoubitum

autem

dicit requiem

4003

ZIGABEN!

ac , . ' .

, .
fruitionem.
. ,
Vers. 30. Et ecce primi. Fideles ex genlibus,
, 7*
q u i OUDC quidem postremi videntur, utpote q u i
, * -
Filiumagnoveruot; erunt autem tunc p r i m i , prop.
tersinceram eorum fidem.
. , OV
Versi 30. Et postremi. InGdeles Judeei nunc
, quidem primi videatur, utpote q u i p r i m i Deum
. , 1*1* agnoveriiDt; n a m Filius meus(inquit) primogenitus
, .
Israel: tuncautem postremi erunt propter eorum
infideUtatem.
, Iatelligitur autem sermo et de fidelibus, q u i i n
^
prasenti vita esse videntur postremi, erunt autem
, .
p r i m i i n futuro saeculo, et ruraum e contrario.
. '.
GAP. U . De his qui suadebant, ut secederet
".
propter Berodem.

^ $ . ',
Vere. 3 1 . Eodem die occidere Audito, quod
, , *ejiciendi essent foras, quodque futuri essent po , ,
stremi, accensi s u n t i r a ; et simulata beoevolentia
*
suadent i l l i ut exeal ac secedat: boc quidem prae, $* rf * *,
textu, ne ab Herode occidatur, i n verilate autem,
, i
ne prasens ac miracula edeos, gloritioetur et attra
bat t u r b a i n .
.
Vers. 32. Et ait consurnmor. Cognita eorura
, *
vereutia, clementer ac scite respondet, dicens:
, ,
Ile, et dicite vulpi illi, boc esl, dolo morumque
difficultati, quae i n vobis est. Quanquam enim bic
rp , T J rf
sermo Herodi videtur altribui, ad ipsos taraen re . ( i 9 j *
tpicit. Bodie vero et cras, etsi eoumeratorum
, *
dierum signiflcativa apparent, attamen temporis
,
sigQificant brevitatem. Solemus enim, quando ^ , *
. ,
modicum tempus iodicare volumus, hodieetcrasdi ),
cere. S i m i l i t e r e t i a m , q u o d d i c i t : Tertio dieconsum. ,
mor, indicat se non multo post m o r i t u r u m . Hsec
.
autem dixit, ut i r a m ac i n v i d i a m eorum mitigaret
:

, f
.

Vers. 33. Tamen ambulare. Quidara aiunt

hodie et erat eum dicere de diebus quibus m i r a eula i b i e r a t editurus, tertium vero o u m , q u i post
bos erat futurus, i n quo consummaodus erat, ac
iter Hierosolyma versus incboaturus, ut i n ea moreretur.
Gportet me bodie et cras, sive modico tempore
operari quae d i x i , et perendie ambulare, i d est,
iosequenti die tfansirea vitapraeseati,sive postmo

[ (50) faffi,

, $

'

,
,

, ,

'

.]

, ' . , $ , , (()

d u m OCCldi a vobis, q u i HierOSOlymia p r i n c i p a t u m

, ,

tenetis.

vt, '

Vere. 33. QuiaHiero$olymi$. Ironice b o c d i x i t ,

objurgans Jerusalem, tanqnam propbetarum bom i c i d a m . Estautemhujusmodiseotentiasermonis:
Gum me dicat prophetam, utiqueoccidet; impossi-

"

E x o d . , 22.

Variae lectionOs et notse.

(49) abest. .
(50) Heec i n contextu habet B, post -

. Sed i o margiae e x b i b e t
(51) hio rtpelit .

1009
,

COMMENT.

, ,

LUCAM. -

,
.
.

. ", , -

.
.
/ . " ,
.
.
. '. .
. ,

. ,


, .
.
. "" ,
,
* , ' , ,

$ .
, ,
* . " !

, ;
,

, *
.

. .
. \

}*

CAP. X I V .

1010

. bile enim esl, sive ineuetum, u t propheta alibi

occidatur, quam ea.
Vere. 34. Jerusalen
noluistit. Haec etiam
scripsit Mattheeus quiaquagesimo sexlo capite : et
i n eo lege ipsorum exposiliooem. Nidum autem
vocat pullorum multitudinem.
Vers 35. Ecce vestra. Deserta videlicet, sicut addidit Matthaeas ; u b i etiam boc dictam
consequenter declaratum est.
Vers. 35. Dico Domini. Quousqae veniat
tempus, c u m boc dixeritis. Horum autem o m n i u m i n eo loco consequenter interpretationem
invenies.
CAP. L I I . De hydropico.
Cap. X I V . Vers. 1, Et factum est eum. Et
bic Pbariseeus, tanquam propbetatn, vocavit e u m
ad convivium, opinionera venari cupiens, quod
ipsi non invideret. Erant enim quidam inter
PbarisaBos semimali, et qui caeteris erant p r a staotiores. Secutus est autem et bic Christue,
occasionem utilitatis, Pbariseei, faciens i n domo
ejus p r a n d i u m . Ceeteri vero observabant eum,
an faceret quippiam i o Sabbato, quod p r o t e r legem esset.
Vers. 2. Et ecceillum.
Erat stans, nec a u dens petere curationem propter Sabbatum et
Pharisaeos : solum autem apparet, ut cum ille v i disset, rniseratione moveretur erga ipsum ac h y dropisi liberaret.
Vers. 3. Et Pharisseos. Qui eiiam i b i simal
erant invitati.
Vers. 3 . Dicens tacuerunt. Etiam alibi simile
quid interrogati o b m u t u e r u n t : neque enim d i cere poterant, quod prohibuisset lex benefacere
i n Sabbato.
Vers. 4. Et dimisU, Apprebeodit, Hoo est,
tetigit eum.
Vers. 5. Et respondens Sabbati. boc enim
lex permittebat. Quodsi irrationale animal a periculo extrabi noa probibebat i n Sabbato, multo
magis ratioaale, cujuscommodo vivebat irrationale.
Oprofundamsapientiam Iquomodo variis temporibus Sabbato tribuens santtates, diversis ad i d
usus est responsionibue, omnibusque iosolubilibus, docens, quod a corporalibus operibus jubebat lex quiescere, non a epiritualibus.
7

Vers. 6. Et non hxc. Cum manifesta esset

veritas.
CAP. L I I I . De non amandts primis accubitibus.

.
"

(52),

Vers. 7. Dicebat eUgercnt. Intendeoe, i d est,

objurgans aut indignans; quia primos accubitus
eligebant: tunc enim eos boc facere videbat.

M a l t b . x x i u , 38.
Variae lectiones et notae.
(52) Etsi bano notionem babere potest:

t a m e n bic aliena est, propter additum . I g i -

i a r i d etiam p e r m a t a f i i

b. I . pro .

com . '

esi

4007

1003

EUTHYMll ZIGABENI

meridies ; acoubitom autem dicit requiem

ae , . , .
" . ,
, *
,
.
. ,
, . , , *
, .

fruitionem.
Vers. 30. Et ecce primi. Fideles ex gentibuf,
q u i nuDO quidem postremi videatur, ulpote q u i
Filium agooveruot; erunt autem tunc p r i m i , propter sinceram eorum fidem.
Yersi 30. El postremi. Infideles Judaei oaoc
quidem prirai videntur, utpole q u i p r i m i Deum
agnoveruot; aam Filius meus(inquit) primogenitus
hrael*: tuocautem postremi erunt propter eorum
infidelitatem.
Intelligitur autem sermo et de fidelibus, q u i i n
praesenti vita esse videalur postremi, erunt autem
p r i m i i n futuro sceculo, et ruraum e oontrario.
GAP. L I . De his qui suadebant, ut seccderet
propter Berodem.

Vere. 3 1 . Eodem die occidere Audito, quod

ejioiendi essent foras, quodque futuri essent postremi, accensi s u n t i r a ; et siinulata beaevoleatia
suadeot i l l i ut exeat ac secedat: hoc quidem prav
textu, ne ab Herode occidatur, i n veritale aulem,
ne pneseaaac miracula edeos, gloriiicetur et attrabat t u r b a m .
Vers. 32. Et ait consutnmor. Gognita eorura
vereutia, clementer ac scite respondet, dicens:
Ile, et dicite vulpi illi, boc est, dolo morumque
difficultati, quae i n vobis est. Quanquam eoim bic
sermo Herodi videtur attribui, ad ipsos tamea reepicit. Uodie vero et cras, etsi eaumeratorum

,
'
, .
. '. *
.
' rf . ',
, , *
, ,
*
, * ' ,
,
.
. *
,
TJ * , ,
rp , 5 $ *
. ( i 9 ) ' *
, 4'
,

d i e r u m significativa apparent, a t l a m e n temporis

sigDiticant brevitatem. Solemus enim, q u a o d O ^ , '
m o d i c u m t e m p u s indicare vo\umus,hodieclcrasdi~ .
* ^
, '
...~
/
, *
cere.Similiteretiam, quoddicit:
Tertiodieconsum. ^ ,
mor, indicat se multo post m o r i t u r u m . Haec
.
autem dixit, ut i r a m ac invidiam eorum mitigaret
,
.

Vers. 33. Tamen ambulare. Quidam aiunt

hodie et crat eum dioere de diebus quibus m i r a cula i b i e r a t editarus, tertium vero c u m , q u i post
hot erat futurus, io quo coasummaadus erat, ac
iter Hierosolyma versus incboaturus, u t i n ea moreretur.
Gportet me hodie et cras, sive modico tempore
operari quae d i x i , et perendie ambulare, i d est,
insequenti die tfaoeirea vitaprffiseQti,sive postmo-

[ (50) , , *fc
* , urr
, , , **$
,
.]
, iiiw*
, ' , ^
,, ,, $ _ (51)
, *
f

d u m OCCldi a vobis, q u i HierOSOlymie principatlim ^ , , ajr0*

tenetis.
, '

Vers. 33. (?wia Hiero$olymi$. Iroaice b o c d i x i t ,

objurgans Jerusalem, tanqDam prophetarum bom i c i d a m . Estautembujusmodi senteotiasermonis:
Gum me dicat propbetam, utiqueoccidet; impossi-

.
.
u*

, . j
" trpo-
, . ^
1

Exod. , 22.
Variae lectionos et notse.
(49) Kaiabest. .
( 5 0 ) Heec oontextu habet B, post <

. Sed i o margtae exbibet*

(51) hio rfcpatit A .

1009
,

COMMENT.

, ,

,
.
.

. ", , -

.
.
/ . " ,
.
.
. '. .
. ,

. ,

*
, .
.
. "" ,

* ,

O I X T I U

* , .

'

',

.
, ,
' . " !

, ;
,

.
. .
. \

(52),

LUCAM. -

CAP. X I V .

4010

bile enim esl, sive insuetum, u t propheta alibi

occidatur, quam i n ea.
Vers. 34. Jerusalein noluistis. Haec etiam
scripsit Matthaeus quinquagesimo sexto capite : et
i n eo lege ipsorum expositionem. Nidum autem
vocat pullorum multitudinem.
Vers 33. Eece vestra. Deserta videlicet, sicut addidit Matthaeus ; obi etiam boc d i c t a m
consequenter declaratum est.
Vers. 3 5 . Dico Domini. Quoasqae veniat
tempus, cam boc dixeritis. Horum autem o m n i u m i n eo loco consequenter interpretationem
invenies.
CAP. L I I . De hydropico.
Cap. X I V . Vers. 1, Et factum est eum. Et
hic Pbariseeus, tanquam propbetatn, vocavit e u m
ad coovivium, opinionera venari cupiens, quod
ipsi n o n invideret. Eraot enim quidam ioter
Pbarisaeos semimali, et qai caeteris erant p r a staotiores. Secutus est autem et bic Christus,
occasionem utilitatis, Pharisasi, faciens i n domo
ejus p r a n d i u m . Caeteri vero observabant eum,
an faceret quippiam i n Sabbato, quod p r o t e r legem esset.
Vers. 2. Et ecceillum.
Erat stans, nec a u dens petere curationem propter Sabbatum et
Pbarisaeos : solum autem apparet, ut cum ille v i disset, roiseratione moveretur erga ipsum ao h y dropisi liberaret.
Vers. 3 . Et Pharisxos. Qui etiam i b i simul
erant invitati.
Vers. 3 . Dicens tacuerunt. Etiam alibi simile
quid interrogati o b m u t u e r u o t : neque enim d i cere poterant, quod prohibuisset lex benefacere
i n Sabbato.
Vers. 4 . Et dimisit. Apprehendit, Hoc est,
tetigit e u m .
Vere. 5. Et respondens Sabbati. boc enim
lex permittebat. Quodsi irrationale animal a periculo extrabi non prohibebat i n Sabbato, multo
magis ratioaale, cujuscommodovivebat irrationale.
Oprofundam sapientiam ! quomodo variis temporibus Sabbato tribuens sanitales, diversis ad i d
7

iisus est responsionibus, omnibusque iosolubili-

bus, docens, quod a corporalibus operibus jubebat lex quiescere, non a spiritualibus.
Vers. 6. El non hmc. Cum manifesta esset

veritas.
CAP. L I I I . De non amandts primis accubitibus.
Vers. 7. Dicebat eUgerent. Inteodens, i d est,
objurgans aut indignans; quia priraos accubitus
eligebant: tunc enim eos boo facere videbat.

Matth. xxiii, 3 8 .
Variae lectiones et notae.
(52) Etsi hanc notionem babere potest:

tameo bic aliena est, propter additum . Jgi-

t o r i d etiam p e r m a t a t l t

h . I . pro .

CQIQ . ' est

iOii

101?

EUTHYMU ZIGABENI
. .

Vers. 7. Dicent ad eot. Ad UQumqaemque i l -

lorum.
" . ,
Vere. 8. Cutn Vers. 9. tenere. Admonet, ne
, .
se hoaoratioribus prponant, neque ante alios
, seso collocent. Per parabolam autem admonitio
.
nem contexeos, absque invidia eos r e d a r g u i t ;
.
nam bujuemodi sunt parabolic admonitiones.
'.
Per nuptias vero omoe praodium omoemque cce
,
nam significavit: invitari enim ad ouptias ho .
norificeotius videbatur, quam ad praDdium, aut
cceoam \ocari.
Vere. 10 Sed tecum. Dilatat sermonem,
' . ,
ostendens et confusionem ab impudentia nasci et
> ; , &
gloriam a verecuadia ; et utrinque a d modestiam
,
adhortatur. Deinde infert etiam universaiem sen.

*
tentiarum collectioaem ad coQfirmationem adhor- , , *
tationis, dicens :
" . Vers. 1 1 . OmnU enim extolletur. Dle quidem
, , &
dejicietur, bic autem exolletur, tantum apud
,
bomines recte jndicantes, r e r u m etiam multo m a .
gis apud Oeum.
. (53) )
Vere. 12. Dicebat Vers. 14. justor*um.
Vide,
(54)
totius utilitalis argumentum. Coavivium
fecit;
/ ,
postquam enim admonuit, quee ad iovitatos m a . , " ,
xime pertinerent, admonet etiam quod expedit
', " . ' convivatori. dixit autem : Gum nuptias fece , ris, sed : Cum prandium feceris aut ccmam.
) ,
nuptiis enim necessarium esi amicos, et fratres,
.
et cognatos, et vicinos divites invitare ad booorem
auptiarum.
Quidam tarnen per prandium e( coeaam nuptias Q
, ,
intelligi dicunt. Est autem docendi mos ooo tan . ^ ^
tain mala prohibere, sed utilia quoque coasulere:
, , .
illa, ne flant, b c vero, ut fiant.
, ,
, ,
.

Non autem i n contumeliam amiciti, fraternitatip, cogoalionis, aliorumque similium baec admonuit, sed ut quod melius est cognoscentes, i d
pneponamus ; et ne benignitatem bis q u i non indigent, respoasionis iutuitu vendaiuus.
Deum enim potius, quam boroinem curare o*
portet, et a Deo potius retributionem qucerere,
quam ab homioibus. Congruum etiam est ut spiritualis convivator pauperes convocet, q u i videlicet
scientia indigeot, debiles prsecordiorum dissolu- jy
tione, et q u i i n activa vita claudi sunt, et q u i io
comtemplativa caeci: o a m q u i tales non sunt, boo
convivio indigent.
f Siquidem qui pusillaaimes sunt, vocant amico3 et fratres, cogoatos ac vicinos divitee, u( cito
ab eis sibi rependatur: q u i vero magno sunt
animo, longe boneatiue ac honoriflcentius ope-

' (55)
, ,

^,

' , ,

* .
,

(56)

.
/icv ,
,
), ^
* .
f f

(57)

, , *
*
, 4

Variae lectiones et notaB.

(53) videtur legisse Hentenius. Ergo ejus
interprelatio claudicat.
(54) . . Male.

(55> , p r o . .

(56) .

(57) Hoc scholium neotar meorum agooaeiL

Leguatur similia apad Theopbylactam p. 435. A.

1048

COMMENT. m LCCAaf. -

CAP. X I V .

1 r a & t o r , q n o d d e m o n s t r a V l t D o m f a t t S 68 q u f
, ' hocfacrant erga irjfirmos et indigentes ac mutilos
* ,

a quibus non est retributio, quibus Deus in futura

vita se daturum esse mercedem pollicitus est.
. '. .
CAP. LIV. De invitatis ad ccenam.
.
Vers. 15. Cumque hmc audisset Vero. 16. m u i ,
tos. Parabolam subiofert, ut ostendat, quod n u l .
lns q u i ei n o n obedierit, fruetnr regoo Dei.
,
Hominem itaque vocayit Deum et Patrem, tan (58), quam b u m a n u m ao b o m i n u m amalorem. COB ) . nam vero magnatn, ineffabilem regni Dei frui (59) .
tionern, quam ideo coerjam vocavit, quod floem

nesciat (p). Nam quinqoageeimo prirrio juxta
. ,
Mattbeeum capite prandkim appellavit . Et voca, . 4
vit multos, puta d u o d e c i m t r i b u s l s r a e l ; ipnee enim
- g> o t e OtTJDes gentes VOCattt erant, utpotfr popufos
.
a Deo alectus.
+ + (60)
4* Uaiversorum Creetor et Pater Deoe magnam
, ,
fecit coenam, boc est dispensatiooem evangelicam,
, .
ad quam omnea convenirent. Coeoam a^iteea' io , , cat, non p r a n d i u m , quia i n postfemis t e m p o r i b u *
.
et ad vesperam saculi. Paravit ergo peccatorum
, ,
depoeitionem, Spiritus sancti partioipationem,
,
adoptionis splendorem, regnom coelorum ao va
.
Ucinia Evangeliorum.
Vera. 17. Et omnia, Servam Patrfs dloit t e
ipsum, eo quod servi formam acceperit ; n o n
. , tamen simpliciter eervum, sed cum artioulo, erv a m iHQm, q u i seoundam bumanitatem a d Ju , deeos missue^est, ut eoe ad p r a d t c t a m fruitio ,
Q nem vocaret per ETaDgelium.
, .
.

. , , ,
.

Vers.

18. Et omnes. ,

ab u n a ,

puta, paotione vel foedere : hoo es , i n uaum et

communiter (nos simul vertimus).
Vew. 48. Primus Vers. 20. venire. Divers
excusatioaee nihil aliud indicant, qiiatn varios
anitni morbos et aflectiones, propter q u a * dicta
fraitioae privati unt; oam bic quidem ista detentui, alter autem illa, tertius varo alia Evangeliuin repuleruot (q), per quod banc oportebat
assequi fruiiionera, tanquam propositis et electionibus stiis contrariuin. E i hie , ittierrogo significal, sed obsecro.
f

, ,

, ,
, (61) , '
, .
, , , (62), .
[ (63) *-

f f Noonulli vero agrum quidem dlcuQt, * t u d i u m

possessionum ; j u g a boum autem, strenultatem

, .]
D corporalem ; mulierem vero, propeosioaem a d
Toluptates,
. ,
Vere. 2 1 . Et hctt. H s o dixit, DOQ quod pa

, *

Mattb. x v u , 4.
Variae l e c t i o n e s e t notae.
(58) Ua codex etiam in textu.

(?i9)
*.
(3

(60) Nec bocmeicodices agnoscunt. Similia hab e t f b e o p b i l . p. 436. A.

(p) Quam nesriat.Redde:
Sinediscrimineautem ccmam eam nune appel la yii.Nam ut mox docet.
alibi vocabit pramHurn Ergo uaus eet
vocabulo et . Forle, quia reddit,

. .

Interpres hic qattdam omieit.

Hffic uterque i n margine. BeDieoiwnoQ

quod flnem nesciat. invenit .

(q) Repulerunt. Magis perspicuum erit, si repur
lerttnt pooatur ( fruitoonem.

1015
ter reCQSatJoaem i l l a r a m

ZIGABEN!

4016

ignoraret, sed propter

, r t *

parabol conseqnentiam : moris enim iis est, q u i

ad vocandum aliquos emissi eunt, reverti ac re-

. 19

nuntiare de illis.

*".

Vere. 24. Tunc huc. Qui recusaverunt, erantpontifices et Scribae ac Phariseei, et quique boooratiores populi : h i vero, q u i loco i l l o r u m introducti suQt,oommunes et abjecti ao p l e b e i i ; q u i j a dicantur a prioribus pauperes ac debiles, claudi
et caecJ, utpote inoompositi et indocti, q u i potius
Cbristo doceati obedierunt. Vel etiam de iis q u i
sensibilibus hujusmodi affectionibus erant obnoxii
intellige : q u i ab eis liberati, per fidem i n t r o d u c t i
sunt ad dictam fruitionem.

. *

exccucvoi

{ ,
* , '
,
,

. "
< , , . , *<

.
[*0 (04) *>
f + Pater igitur mieit F i l i u m , Filius vero apo-
. *
stolos. Dixit enim : Sicuti me mitisti in mun*
,
dum, ego etiam eos mUiirijnundum*.
.]

Vers. 22. Et ait est. Humanos ac benignus

l e r m o eet, suggerens etiam de gentibue.
Vere. 23. Dixitque intrare. Viae sunt habi
tationes gentium, utpote n o n munite lege ao
diviaa oustodia, seu visitatione, eicut habitatio
Judaeorum ; vel tanquam a d e m o Q i b u s c o n c u l c a -

tes. Similiter et tepes, tanqaam

peccatorum
spinis stipatiB ; vel tanquam circuitum igne dign u m babentes.
Cogi vero jaseit , q u i ex gentibus erant, n o n
quod vioJentiam inferri prsoceperit, sed subiudi.

^. , .
.
, $
, , *

,
.
'

, ' ,

cana, quod vebementiorem a c c o n s t a n t i o r e m a d b i - c *

, -

beri praxiicatioQem feia oporteat, utpote fortiter a

daemonibus detentis, et in profundis erroris teoebrie
dormientibus.
Vere. 23. Ut mea. Vult enim omnes introduci,
propter immensas s u bonitatia d i r i t i a i .
Vers. 24. Dico coenam. Ut qui inobedientes
fuerunt.ao vocationetn sive predicattooem eprever u n t . Ob bunoergo sermonem tota parabola compoeita est, quemadmodum i n principio ejue d i ximue.
Vers. 25. Ibunt multi. Alio videlioet t e m pore.
Vere. 25. Et conversus Vers. 25. esse.discipulus. Sciens, ipeoe quidem sequi velle, cum tamen

.
.
.

. -

, , .
,
.

.
(55) .
,

vinculie amicitiaeadbujusmodi personas retineren- jy

tur, manifeste protestatur, quod quisquis ad se per

fidem venit, nec preediotas odit persooas, cum ad
dilectionern erga Deum sibi fuerint impedimento,
et ad iter ad Cbristum : vel quod infideles sint, vel
q u o d m u n d a n a sapiant, non potest ipsiusesse d i ecipulus. Siquidem q u i illis obedit, Christo ioobediens et; i l l i namque caraaliter eum vivere volunt,
ipse voro spiritualiter eum conversari docet. Hono-

, ^

, ,

Variae lectiones et notaa

(65)

Joan. !, 18.

(64) Haec u t e r q u e in margioe. Hentenius aon

agnoscit.

^ -

expresail HentODiue.

COMMENT. I N LUCAM- -

CAP. X I V .

I(H8

randi siquidem sant pater et mater, Terum Deas

prior illis i n honore habendus est.

Per propinquiores autem personas omnem dtle, , ctam personam significavit. Addidit et quod aiajus
, , ,
e s t : adhuc autem et animam suam, hoo eet,
.
suam quoque ipeius voluDtatem, u b i divinee
,
fuerit contraria voluntati. Oportet enim vere Chri .
sti discipulum i n spiritualibus, certaminibus, a
carnie et a n i m a sive voluntatis amore penitus
avelli.
.
Vere. 87. Et quhquts meus discipulus. Qaisquis
.
non bajulat io raemoriamortem s u a m ; per cruoem
, enim mortem significavil, quia tuno mortis instru ,
meotam erat crux, slcat etiam trieesimo tertio
(6?) . "
juxta Mattheum capite dictumest. Quisquis non b a , , julat mortificationem, eam videlicet, quae esi
, ' .
carnis suae adversus voluptates. Quia vero aversio
' ,
vitffi a voltiptatibus qaodammodo convereio qiue , d a m est ad laboriosam conversationera, consolatur
,
et docet per exemplum, qnod oporteat eum q u i
,
vult ejus esse discipulus, preeparare seipsum a d
. * - tolerantiam omnts teotationis. Scriptum est enim
,
Si accesseris, ut xeroiasDomino,prxpara animam
*
tuam ad imtationem *.
. '. .
CAP. L V . Parabola de adificatione turris.
/ . " Vers. 28. Quis enim V * r s . 30. consummare.
, - Sicot is q u i t u r r i m aeneibilem cupit dificare, de *
bet p r i m u m suroptus pecuniarum numerare : i t a
, , ,
quoque volensturrim intellectualem diflcare, puta
, v i r t a t u m compactiooem, debet metiri p r i m u m suf (68) , ; .
ficientiara. quam babet ad teotationes, u t p r e p a r a ' - tus ferat faoilia*, cum iocideriat. Deinde i a alio ex.
emplo ad tolerantiam excitat.
" ' , ,
Vers. 31. Aut quiscontrase. Pari quoque modo
, , qnemadmodum rex ad proeliumproftciscene, debet
.
p r i m u m consultare, ita et hio p r i m u m consaltare

debet, an possit c u m paucis Evangelii preeceptis
:,
resistere Sataaas, cui oum multis demoniis et m a '
chinis ac affectionibus venit cootra sa.
(66) .

.
,
, (69) .
, ,
* ; rf
,

"
. ,
, (70) , ,

Vers. 32. Aliqui qux pacis sunt. Rursam *

ignificat preeatur aut pelit. H c autem addidit,
non adbortans ut q u i non possint occurrftre, pacemineantcumSataoa: quooam enimmodo i d f i e r i
poteet, cum ille bomines enecet, ac perdat animas?
Sed eiempli eonsequentia u*ue ast, sicnt etiam
fecit superius : eimul etiam ad eonfusionem eorum
qui postquaoo facli suntdiscipuli.amolliuntar. Nam
et hie est modus loquendi ad generositatem excitans, quo dicere solemus : Meliue eet hoe vel i l l u d
facinus non iocboara, quam noo perftcere, posteaquam iochoaveris.

Eccli. , .
Variae lectiones et
(06) . .
(67) cum Hentenio, re i l a

i8tulaota,addidi.Ita aoimexposuit a d Mattb.xvi,

notaB.

(68) Ita uterque, p r o .

(69) A i w i . A .

70) omittit A .

 HABEJft

40*0

Preaartko cum hic eit t e r m o da eo q u i vere

discipulus est, aut esae cupit. Qui enim non renuntfat, velutidocuit Christus, non est verediscipulus:
qui autem non est vere discipulus, sed nomea ferens disoipu)i,opera vero habens, quae respondeantillius operibus, pacem facitcum Satana, perpetrando q u illi grata stint.
Yers. 3 3 . Ita discipulus. /, eicut superiue proleatatus est, dicens : Si quis noo facit b a c
et illa, non potest m i u s esse discipulus.
Yers. 34. Bona re$ ett saL Salem nunc voeat
aptum ad docendum sermonem. Scribit autem et
Marcut circa finem vicesimi eeptimi oapitis s u i
Evangdii : Bona ret est tal
; et i b i quaere bujue
enarrationem.
Vera. 34. Quod li condietur ? Eodem capite
etiam de hoc dictum est.
Vers. 34. Negue est. Terram nunc dteit diecipulos, utpoteimpinguatos ac commodo affeotos; fimurn autem doctore, ut impinguantaa et commodo
afficientes. Dicit ergo : Si aermo aptus ad docend u m pravis dogmatibus corrumpatur ; neque iie
q u i d i i c u n t , convenient aut utilis e s t : neque i i i
qoi docent.
Yera. 35. Fora$ projiciunt illum. Tanquam inutilem.
Vers. 35. Qui habit audiat* Hoe frequentor
declaratum eet.
CAP. LVI. Parabola de centum ouibus.
CAP. XV. Vers. 4. ppropinquabant autemVers.
2. illis. Etiam decimo quarto juxta Matthaeum ca- Q
pitedixeruntdiscipulisejiis: Quarecum publicanis
et peccatoribus cibum capit magister vetier ?
Vers. 3. Dixil Vera. 4. eam. Parabolice os
illis occludit, docens, quod oon propter justos b u manitatemassumpnit, sed propter peccatores. Uano
autem parabolam scripsit et Maltboeue (ricesimo
octavo sui Evangeiii capite, et i b i lege ejue enarrationem, q u a pulcbre posita est.
Vere. 5. Cumqu* invenerit gaudens. Evidens
elgnum dilectiqnis est ac providentia?, quatn babebai erga genus nostrum.
. Vers. 6. Etveniensquam perdideram. Domum
ejus intelligc ccelum : Qui kabitas, ioquit, in calis
Amicos autem ao vicinos dicit angelos : a m i coe, tanquam ea diligentes, quae i l l e d i l i g i t ; v i c i n o s t a n q u a m i l l i propinqnos. Ha?c autem per parabolam nunc signifioat, ostendens, quod i n tali i n Yenlioneetiam angeli Dei oongaudent, utpoteetipsi
benigni erga homines
Vers. 7. Dico pcmitentia. Ua ; quomodo ?
Sicnt docuit parabola. Perditar itaque rationalia
ovis, c u m a divinis praaceptis longe separatur: i n venitur autem, oum per poeniteotiam resipiscit, et
f

11

11

" Maro. , 50. " Matth. , 1 1 .

COM

" r t vdv 4
. , 4**,

[ (71)

,] '

pcooyo,

.
. , o*uaap~
, ' , .
. "

, "

. xai ,

*.
' ; '
*
. ,
' , , . .,
} , ,

, .
. ' .

*4-

. -

>
* ^#
;
. -'.

** ;

, , ,
.

, cxtivtM
.
. aycV
, .
.
* , , ;
, , ,
, * .
, ,
$ ,
.
, , ; ' *{
. 6>
,

- t Psai. h , 4

Variae lecliones et nolae.

(71)Inclusa absunt, ; exciderunt ob duplex .

44*4

COMMENT. LUCAM. -

CAP. XV.

fev. TJ - i n illie repookur, Deinde alterara qiioque adduoit

* .
parabolam degaudio, quoddeejus, q u i perierat, i n veotione ezoritur.
Vers. 8. Aut quce - Vers. 9. perdiderum. Siout
*
praedicta facit mulier, ita fecit et Filii Dei humaoH
(72). ,
tas, eivebeaigaitas. Perdidit eoim draohmam unam,
- puta, humanam naUiram, cumaftectiooibusobruta
, , ,
esset. Acoeudit lucernam : boc est, osteadit
, (73) ,
m u n d o s u a m carnem,juxtaGregorium Theoiogum,
$ ,
splendentem non solum fulgure diviaitatis, verum
,
etiam lumine puritatis, et illuminantem eos q u i
rf ,
errore obtenebrati erant. Verrit domara, sive p u r , ,
gavit b o m i n u m b a b i t a c u l u m , puta m u n d u m , c u m
, diffusas i n eo peccati tenebras abegit. jacentesque
,
affectionumsordesextulit. Et quaereado diligenter,
, circumeundo civitates ao vicos. et mittendo d i f c i p u l o s i n raundum universum, iavenit, quod qua&re , ,
bat : etcoovocavit amicasac viciaae, puta, admi*
, nistratorio*exeroitus,ad communionem b i j u s m o ,
d i gaudii.
" . " -

.
,
.
.
, .

Vers. 10. Ita resipiscente. Gaudiura erit n o a

solum supermultis, sed etiam super uno. Id autem
osteadit, Deum vebemeater sitire cujusvis peccatoris poeoitentiam. Draobmas autem o o m i a a v i t o r dines, utpote Dei regia cbaracterem habentei ac
imaginem.
Quidam itaquecentum esseomnes ordinee seaseniDt, ad parabolam centum o v i u m atteodentee:
quidam vero alteram deoem dracbmartun parabo-

, .
, Q lam patrocioium assumeQtes,decetnbos esse d i . , c u n t : aovem quidem co&lestes, j u x t a Diomysium
, , , ,
Areopagitam: Tbroaoe, Gberubim, Serapbiai, D o
, , , ', ,
miaatioaee, Potestates, Virtutes, Priacipatui, A r , ,
cbangelos e i Aagelos ; decimum terreaam.
.
puta, bomioea.
,
,
* .
(74) .
,
, . ,
; . , , ,
, .
Q

Ego vero opinor et oentum et decem i n bis parabolis significare numerorum diversiiates,eed
tantum multitudiaem o r d i a a m perfectam: esteaim
perfectamullitudo et ceatum eidecem ; m u l t i t u d i aem autem ordioum perfeciam eeee dicimus, quia
tot sunt quot esse oportuit. Sed quomodo d i x i t :
Invenidrachmam, quam perdideram, cum noaonane
genus resipuerit ? Dicimue, quod quantumcunque
fuit, quod inveuit, i d draoboiaerat p e r d i t a : hoc
enim merito draohmam perditam appellavit.
. '.
CAP. L V i l . De duobus ftUU, quorum jvmor luxu.
riose vixii.
. Vers. 14. Dixii Vers. 42. tubstanii*. A l i a m
, ^
quoque inducit p l u r i m e aliliiatie parabolam : q u
, vim pceaiteatia e o n i m q u i pecoaveruat, submoas*

trat et divinae beaigQitatis magnitadinem, et per

baao peccatorta ad poooiteatiaai adaartatur : b o
rniaem quidem appeltaas Palrem ao Deua, q o i

Variae lecliones et notae.

(72) . Sic .
(73) Gregoriui pag. 231 med. i U b a b a t :

(74) et hic et paulo p o i t o m i t t i t B . Si probeUir. iataUigitar ,

1*33

bumanus eet, duos autcm flliot ejus. omnem ju- , iraV?i

stum, omnemque peocatorem; eit enim et jtistorum . " *
Pater et peccatorum, utpote per lavacri regenera- , Wrwi
* *>;.
tionem ab ipso adoptatorurn, defidelibuaeoimsermo
est. Juaiorem n o m i n a v i t peccatorem, ut qui , ; >
pueriliter sapit facileque fallitur : qui etiaro eub- ,
stantiflB partem qu eibi obveniebat, petivit: boc , , ;,
eitliberum arbitrium, quodei ez oaturadebebatur. . >
Qaisquit eaim pueriliter sapit, liberum potcit ar- .
bitrium.
" , T W ^
AutobtiogeatemsubsVaatteepartem dioitdebitam
ex baptismo gratiam. Cuivie enim baptizato divina , * ^
datur gratia. Substantia autem sive dmti Dei. . , i,
luat cbaritmata, id est, dona qaae dividit fide- , , *
(75),
libus.
f Non quia tempore junior, sed quia eeotu iadigens, menteque ioconetaos.
f Ae si diceret : Nolo, urgeat me eerrieodi neceesitas ; liberum eet eoim mihi arbitriam. Si nto
modestus sum ; si nolo, cogi nequeo. Paterergo caodide impertiit; vult enim Dominoe u\&nluotarie serviatur. Deinde peregre profeclns esl. Quo ? a loco ad locura, sed menteditas^
Deoftt Deus abillo : propter qnod etiam facta est illi famea valida, famet panis ettqos^
fames audiendi verbi Dei : quia fames bonorura vehemens e3t.
Vere. 12. Bt tubttantiam. Liberom videlicet . " ; *&
arbitrium illie divisit ; enbstantiam oamque aut , , , *;
facultates filiie dividere oihil aliud eet.quam libero , ; ; ^ *
arbitrio ilios relinquere : nemiaem enim cogit . |3 **
.
Deus, qut ipsi nolit obedire.
" ^
Aat etiam divisit e i i congruentia dona, prout
.
dietnm eet.
. ("*'
Vere. 13 i?/ longinquam. Seoior quidem apud
patrem remaoeit, tanquam prudens : juoior tero. , *^
congregatis omoibus, puta, libero arbitio, ao Dei , 4 01 >*
doao, vel omnibut sais yoluatatibus, id est, domi- , , xvpw; /*
naa illorum constitutus, peregre profectus eet ad , , *"*
peocatnm, quod aDeoIongeseparatur : loageenim . yivw^*
ftaat a Deo, qui peocaot: noo loci eegregatioae, , , ' ^ '
.
sed virtutis.
. |3**
Vere. 13. Ac ibi fwam. Corrupitdoaum, quod C
a baptiemosueceperat, putaaoimaB oobilitatem,ad , ,
yjrtutes aptitudinem. Haeo enim et similia eraot .
.
ejui substaotia ac divitiae.
. ', , ;.
Vers. 13. Vivendn luxuriote. Prodigaliter,
ifitemperanter, libidinose, laacive.
7

Vere. 14. Cumque

omnxa consumpsisset.

Gnm

abjeeieset, ant respuisset, qucunque habebat a

Deo booa.
Vere. 14. Faeia ett illa. Ubi eoim divini
tfmoris framentum non seritur, ibi famee valida.
paoia, sed virtutie ; ubi ferlilitas omnis mali,
ibi sterilitas omnie booi,
Vers. 14. E t egere. Fame premi, dilapso ab
eo omni bono, eolaque inoontinentia derelicta.
Vert. 15. E t iUiu$. Civee regioois illius, puta
peccaii, tnnt daemonee. Di*tractus ergo a patre,
magaam demeatiam ! adbaesitinimico: et qui

, .
. "
,

, , "

,
.

, fi<

(77).

, . ^

, ! ^?

Variae lectiones et notae.

(75) Post haec duo scholia e margioe sui codicit
addidit Henteaius, qaorum aulla reperio vesdgia.

(76) . .
(77) . .

COMMENT. IN LUCAM. -

1025

CAP. X V .

1026

, sustinuerat parere Deo bumanissimo, servi vit i n h u manissimo

daemoni.

Vers. 15. Atque porcos. Ita deemones remu . ,

oerant eos, q u i sibi adbeerent. Sigoificat autem
,
sermo eitremam miseri servitiitem, c u i indigoie.
sima precipiuntur. Propterea enim dilatat Ghrietus
,
parabolam, et minutatim amplificatquaecaiamitatis
, e r a n t : at discamus qualia patiaotur i i q u i a Dei
,
preeceptis reoedunt, et suis voluntaiibus gradiun .
tur.
* Potest quoque villa deemonis dioi indigna con* ,
versatio ; porci vero, voluptates ac lutulent
,

cogitationes, qaas miser pascere ae fovere jus9us
.
est.
. , Vers. 16. Et porci. Siliqu, j u x t a anagogeo,
, . " roluptates suot, quibas p r s d i c t a
cogitationee
,
nutriuntur. Quemadmodum enim iliquse ad breve
*
spatium gustui dukescrjDt, deinde ut p l u r i m u i n
* ,
constringunt: i t a et io his, quod suave est, p r i m a m
.
et ad tempus babent, quod autem a m a r u m et acerbum, posierius eat ac eetemum.

.
Vers. 16. Necquisquamillidabat.
Nullus i l l i daba. ,
ad satietalem ; hujusmodi enim daemones neini ,
nem siount satiari voluptatibus,ne citius a peccato
, quiescat: eemper enim excitant appetilum ac defa .
tigatioaem euscitant.
, , ,
Vers. 17. In se autem reversus. Sui coropoe
, (78) *
effectus : boc est, tanquam expergiscens ab
.
ebrietate, gravique somuo, et resipisceos.
Vers. 17. Dixit pereo. Merceoarios intelligi . (79) ,
i r r , - Q milS eOS q u i adbllC SUnt c a t e c h l i m e o i , 6 t nODdum
per baptismum adoptati, quibus merces fldei datur ,
puta a d o p t i o : panes vero, doctrinas animarum
,
nutritivas. Dicit ergo ab intimo cordis : quot
. - "
mercenarii patris mei non modo oibum habent

animarum, sed et delicias ! I d enim signiflcat
, *
abundare. Ego autem q u i ftliue sum, fame pereo.
* , .
Heec et ea quae sequuntur, parabolice narrans Sal ,
vator, veree poenitentitB figuram nobis tradit.
.
.
Vers. 18. Surgens meum. Surgens a casu
(80).
peccati.
f Honeste eo revertar unde male exivi.
Vers. 18. Dicamque ccslurn. Praeponens videli . ' ,
cet illi terram, sive bonis coelestibus terrena.
$
f Timeo enim firmamenti aspectum, tanquam acousatoris vocem.
. , , Vers. 18. Et coram te. H o c e t i n t e , U t q u i tuam
.
voluntatem postbabui meae.
f Vereor tuee divinitatis lucem intueri : sordidos enim babeo corporis et animee oculos.
. ' - D
Vers. 19. Nec tuus. Quia tali patre iodigne

conversatus s u m .

. '

, ,
. ,

Vers. 19. Fac tuis. Ex quo primo ordine

excidi, digaare rae vel secundo: tantum, ne penitus
abjicias me. Placabilis est sermo, et cor attingens
patemum.

V a r i lectiones et n o t .
(78) ' abest. A .
(79) videfur i n v e n i t M Heoteniae.
(80) Hic et deincepi Heatenius ex margiae s o i

codicis breviora crucis signo inculoafit, q u a i n

neutro meoram legantur.

EtJTHYMtl ZlGABBNt

40if

19

f Hoe eat, n e m e a b atrto, too expellae, Domine, ne iDventnm me rurium errantem, intmicas UD.
quam captivum abducat.
Vere. 20. Et suum. Venit, boc est, veniebat
" . ", , , *^
.
aumpta fiducia de illiue misericordia ; oportebat
, *4&.
enim non solum bene velle, sed et q u animo O O D {.
cepia eunt operari.
" . ". ! !
Vera. 20. Cum - ejta. vieum compatientis
aoatissimum 1 Simul ut quie resipiciscere i a animo " ,
, -
cogitavU, buoc etiam simul ipse vidit, paratus
, $
semper ad eorum q u i conyertentur susceptioneoa
. f ae i a b exordio stalim pcenitentiae illos recipiens.
Hincergo parabola iacredibilem maoifestat miseri *
*
cordiam, ao imcomparabilem caelestie Patris amo*

rem, et quantam qualemque demoDstret erga epa
wpxtho
qui convertunlur, compaesionem.
*.
. ?5, *
Vers. 20. Ac mistricordia motus est. Pater enim
, .
e r a t ; neo i d tantum, sed et Dem miwricordiee.
. ayav ;*
Vere. 20. Et eum. P r nimio gaudio g
aviattvcv , ,
exspectavit ut ille veoiret, sed prius occurrit,
), *, <pavj TW fu>
neque id utcunque, ed et accurrit, ut appareat
* ,
amoris vehementia ; et ruit io collum ejus, certiorem eum reddeos quod omae peccatum illi remi- , ,
, -*
sisset; et osculatus est eum taoquam desideratum
.
filium, qui usque ad poenitenuam sceleratus fuerat
et abominabilis.
" ! , f
0 admirandam reconciliatiooem I Quid dicam,
o^avOpwai;
aut quid loquar de ineffabillt Dei benignitate?
( 8 i ) yap , w
Nam ubi ad immensum illius pelagus reepicio, serino
), /.
mibi praeciditur, neque quid loquar mibi reliquum
* ; 9, *7*"*
est ; solum boc clara ao libera voce clamo,
, *
quod ree magoas efficit ^^', qui facilis est ut flectatur, benigQum videlicet *.
Deum nostrum .Bomini vero maxime congrua suut ^ vr*
prodicta, q u eum fecisse dicit ad manifesliorem
, ****
oompassioDis ac recoociliationis ipsius doctrinam,
,
cum etiam in princtpio parabol bomiQem eum
.
supposuerit.
. " )*, *
Vers. 24. Ait filius tuus. Q u dicere cogitave)Jyu
) , ^
rat, ea nunc toto corde dicit, ut bioo discamue
, (82) /
quod oporteat etiam post reconciliationem toto
corde fateri, quod peccaverimus, nosque ipsos
, ,
1 >
coodemnare.
.
Vera. 22. Dixit - tuos. A d Ecclesi sacerdotes :
'*&
nambiDeo ministrant ad eorum, qui coavertuntur.

^ * *
laiutem.
.
Vera. 22. Proferte illum. Primam, pretioai' . *
eissimam, qum est purificatio aut gratia, qua cue

,
^
. illum,
todiatur ; quam perdidita Paire separatus, tidem, verilati coguiUouein
: et induite
exuitt D

Vers. 22. Et ejus. Arrabonem familiaritatis D . *-^

erga Deum, aut signaoulum ad operalionem ejus,
, *
ne ipea insidiis appeiatur.
.
^
Vers. 22. calceamenta in pedes. Id est, custo . 4
diam ad iter convereationie suee.
(83)
0

Vari l e c t i o M i
(8() Porte interpree leg>t ^,

() abest A .

et

fiot.

(83) Scbolium

ryxau

proxinram in
r

* * *

1039

COMMENT. IN LUCABl. -

1030

CAP. XV.

f Ut his calceahii i a pweparatione Evangelii pa iis, conculcet serpentes ac saorpioaes, hoc est,
cootrarias potestates.
. ,
Vers. 23. Et mactate. Vitalas tagiaatuB s a n * ,
ctutn Cbristi corpus e s t : vitulus quidem, tanquam
* ,
DOQ domatus j u g o ao p o o d e r e pecoati; eaginatus
.
ero, ianquam virtutibus impiagnatos, acserratus
ut pro peooatoribus i m m o l e t u r .
. ,
Ver*. 23. Ae epulantes Iwtemur. Bdere quoque
.
ipse dicitur ad laetitieB communicaUonem.
" .
Vere. 24. Quia inventus est. Mortiflcatkraem
* ,
quidem ao perditioaem dicit eam q u a peocato
.
procedit: v i viticationem vero ao inveatiooem, eam
qu a pcenitentia.

Vars. 24. Cmpenintqut Imtari. Hoc manifestum

. .

eat.
Vers. 25. Erat agro. I n agro y i r t u t a m , exercene ac ooleas illas.
Vers. 25. Cumgue ehoros. Talis quidem yeoit
felicitate provectionis : perfectione autem appro*

, ,

pinquat domui Dei, et aadit m u s i c e e c o Q c e Q t u m ,

propter filii erga patrem concordiam, quaper poe-

* ,

nitentiam c o o o o r s factus e s t : c b o r o a rero, propter

gaudium, quod ioibi e r a l . Nam i o domo Dei s o n u s

* - 7*> ,

*

. ' (84)
.
*

est pure feeta celebrantium.

Vers. 26. Ei kmc. Uno angeiorum accersito.
Per angelum enim revelantur divina mysteria.

yocat D u n c eervos : o a m

Dei.
Vers. 27. Isque venit. Adest conversus.
Vere. 27. Et rectpit. Abjecto morbo, per poenitentiam.
Vers. 28. Indignatus iniroire. Assimulat buno

; " . '

. .
. '
.
' . *
,

angoli s u n t s e r v i

parabola indignaotem, nec iotrare T o l e n t e m : n o n

, -

quod i o v i d e r i t : nallus enim moeror justisde salute

f r a t r u m : sed ut ob oculoe p o n a t immeosam Dei
bonitatem.Ottenditsiquidemhujusmodiindignalio,
q u o d taotam demonstrat erga eos, qui resipiscunt,
graliam et gaudium, ut cisterie i D t i d i a m movere
possit. Hoo autem fecit et parabola operariorum
oercedeconductorum, quadragesimo tecundo j u x t a
Mattbeam capite : n a m i n illa quoque p r i m i
murmurabant.
Vere. 28. Pater ergo illum. Utpote filiorum
amator ao prudens : et eum q u i converaus est,

babeos i n b o n o r e , et eum q u i permaosit, rogans.

*
TiJ * '
'
, , .


.

. ,

.
, TJ
, . .

Vera.29. Atille

Imtorer. Noadicuotbaec aut t i -

miliasancti Deo, eed consequenter ad iQdignatio*>

nem assimulata est et b c caus redditio, ob cau-

sam quam preediiiams. Solent eoim i n v i d i de simuibus coaqueri.

Quidam ergo p e r h u B d u m , m i D i m a m Tolaptatem

, , ,

iotelligeiites,. per amioot t e r o T o l a o t a t e i aiunt

, ,

i l l u m d i x i s s e : Mibi ne miaimam quidam v o l u p t a -

tem uoquam permisUti, u t c u m v o l u n t a t i b a t mcis

lkarer.
VarioB lectiones et n o t e .

(84) HenteQiaa videturreperieee , quod m i b i vaida proba4ep#

fiUTHYMII

ZIGABENI

Nobit autem eet coriote s crutandum, q u i f

sitbcedus, a u t q u i sint a m i o i : nam periculos sunt

i n taiibut subtilet quteationet ao disputatiooes,
tiout in moltie parabolis protettati fumus.
V e r t . 30. Sed cum sagintum. Eliam h o
ejntdem l u n t consequentie, et timilitereffecta
sunl. Dei vero substaatiam dicit dona ?el g r a t i a m .
veluUfuperius sigaificatum e e t : mtretrices autem,
voluptatum amores.
Vera. 34. c UU es. Nunquam a me diecedendo, 8ed mandata mea semper impleodo.
Vert. 3 1 . El sunt. Cum enim tails sis, omnia
mea haereditariojure possidebis; bojusmodi n a m que filii i n baereditatem accipiuntregnum Patrit et
Dei. Ne ergo tristeris, nam i n nullo affectus es i n -

*.^,

.
,

. *
" ( . | urf
, .
(85) , xton*
* ,
. ,
.

. , m

. [ (86) >
.
, . ittsai;

j a r i a . Et ita mansuete i l l u m eoosolatos, deinceps

w <

etiam de his respondet, quts in fratrem ejus facla sunt.

Vers. 32. Lsetari invmtui eti, Oetendit oecest a r i a m fuisseieetitiam et gaudium. Quie enim, quam
morftuum tiderit revixisse DOQ l&tatur ? etquis

'

. 7*
, , *
, ; , *

u b i i d , q u o d perierat, iaTeoerit, aon gaudet ? V i -

disti, quemadmodum et quando peregre profeotm

est patieater sustiouit et converaum immeoso excepit gaudio : oec solum f ubstantiffi rationem oon
ropetiit, sed e i donis i l l u m dignatus est, neo eol u m DOQ exprobravit, eedioeuperproeorespoodit.
Vere magoa est, Domine, beaigoitas taa, nec
ullus explicare sufficiet sermo ad gratiarum actio*
nem illius. Utinam autem e t n o s , q u i qualiter cum
prodigo sumus peregre profecti, ac divitiae oon-

wy*f*

. ^ *. ***

. *

.
" , ,

,
(87) , t*

Q , ^

8Umpsimu8,8equalemcum eoconvereioDemdemon-

stremue, et aequali benignitate dignibabeamur.

CAP. LVHI. De dupensatore iniquo.
Gap. XVI. Vera. 1. Dicebat autem bona illius
Paral>ola baec Cbrietiaaie attributa est, q u i
volunt omnino possessiones ac pecuniaa despicere
admooens illos, u t io pauperes iat beoefici. Dicla
est autem ad discipulos, quia et b i t u n t dispensatorea.
Representat etiam hominem divitem, p u l a
Deum bumanum, nulloque i n d i g e o U m : oecoaomum
vero, sive dispeosatorem, omoem,qui posaidet d i #

T i t i a s : taiea e n i m oon suok d o m i o i . sed ditpeasa-

malus dispeusator mala dispeosatiooe, ut q u i dissiparet, q u Oei erant, i o ea quae non oportuit,

.
. . .
"

. twptfiw

^ ***

, ***
, (88)
.
1*

, *****

, , ^
*

neo superflua pauperibus disiribaeret

Vere. 2. Et vocavii dispensatwnU ium. H a c
i l l i per dWiaat dixit Scripturas, quae de futuro doceat jadicio, et de redditioae ratioais.

^ .
* , <
.

-Aggaii , 9.
Variae lectiones et notaB.
(85) abest .
(85) Qua3 bis signis [**] ioclusimus, ea ex codica
B. excideraot.
p r o ,

Neo

aliter

*
.
'
, . ^ *

tores. Dicit aamque Deue: Meum ett aurum, meum

e$t argentwn". Delatus est autem apud Deum

(87) l t a correxi

(88) Hoo prorsus alienum est. Ex Beo^ligas, legendum esse aut *"**

1083

COMMENT. 1 LuCAM. -

.
), , xai
.
" . "

.
. , ,
.

, ,
,

, \ ,

, -

,
,

, *
,

, ,
,

'

1034

dispensare. Morte propemodum te transferente

Vers. 3. AU autem erubesco. Post mortem
eaiai nemopoteritoperari : n a m praesens teinpus
operationis est, futurum vero retributionis, et deprecari erit inutile.
Vers. 4. Scio, quidfaciam. Eruditus a Scripturis.
Vers. 4 . Ut cum domos suas. Hi, quos scio et
quos nuno dicturus est.
Vers. 5. Et advocato Vers. l.Octoginla. Quisnam debitor sitolei, et quis tritici, quisve unus
quisque debitor, et quae cautio debiti, et quare
priorscripsitquiDquaginta,posteriorverooclogiata,
ac similia, quae i n praesenti reperiuntur parabola,
t

' superfluum est iaquirere : siquidem ad nibil aliud

CAP. X V I .

Vers. 2. Neque enim

. ,

efficla sunt, quam utostendatur quod dictus dispensator, d u m dispensationis tempus babuit, p r u denter domioi rebus ad suumcommodum abusus
est, etpereas iofuturum suamsalutem procuravit:
ut binc discant, qui babent divitias, quod oporteat
eos, cum illarum dispensatores constituti sint, d u m
vilte tempus babent, prudeater Deirebusad euum
abuli comaiodum : et per illas, pauperibus benefacieado, i n futurum salutem sibi acquirere. Batus
itaque mensura eratolei, corus vero tritici mensura.

Vers. 8. Et laudavii prudenter fecisset. Quid

manifesteconsequatur, auditoribus reliquit cogi-

^ t a o d u m . Nam ai Dominus injustitia

affectus l a u -

davit ioiquum dispensatorem, q u i videlicel suam

, )

ipsius salutcm ex injustitiaprocuraverat : m u l t o

magis Deus, q u i i a nullo iojustitia afficitur, laudabit justum sive justitiffi dispensatorem, q u i videJicet suam ipsius salutem ex justida dispensaverit:
i d enim babet justilia, ut superflua pauperibus d i vidantur.

.
, .

"

'

, .

,

, ,

Vers. 8. Quia - sua sunt. Filios bujus saeculi

dicit, mundo adbaerentes ; seeculum eoim nuoc,
mundum appellavit; filios autem lucis vocat eos
q u i se ipsos a mundo separaverunt. Et dicit illos
prudentiores esse istis i n boc solo, quod de futuro
illis cura est, sicut dicti dispensatoris exeuipluui
demonsiravit. Exbortatur autem sermo eos, qui de
futuro negligentes sunt.

, .
.

.
Vers. 9. Et ego 65 dt iniquo mammona.
l l a m m o n a apud Uebraeoedivitiee dicuntur. Iaiquum
(89) '
,

. , ,

, , -

autem dixit, sive Iniquitatis, quod ex iniquitate recondatur, quaeinhoc est, quiasuperfluapauperibus
non dividuutur. Cum ergo, inquit, bacteous male
dispensaveritis, et coocreditas vobis iniquitatis
divilias maie expenderitis : vel taodem sero facite

Variae lectioaes et notae.

(89) Benteniut doplicl edidit Ego s i m p l i d reperi.
PATROL. Q R .

C X X I X *

il

EUTHYMII ZIGARENI

10&

Y o b i s ab ipsi* amicoe pauperes ad imitatiooem , ,

.
modo dictee parabolae.
" . ", utzwri
Vere. 9. Utcum taberndcula. Ut oum per
aw
mortemhiac demigraveritis,praeparent vobis locum
.
a d terua taberaacula, i p s i priue bospites i b i
faoli (r).
" .
Vers. 10. Qui fldelis iniquus est. Qui fidelis
* , mh
est i a m i a i m o , etiatn dignus eet. Oicit aulem m i .
n i m u m , terreoas divitias, m u l t u m vero, coelestes.
.
* .
Yers. il. Siergo
fuistis. Male videlicet dispensando.
; ) faiuu,
Vers. . Quod credetf Veras regoi Dei d i v i .
tias.
; " ***
Vers. 12. Et si dabit f Similiter et alienum
nominat terreuas divitias, quippe qutB apud dlum Cc , ^ **
(90) , , *
non permaneant, q u i ipsas est assecutus: uostrum
autem coelestes, ut quae apud i l l u m permaoeant, .
q u i ipsas accipit.
* tm ow
Vers. 13. Nullus contemnet. Haec etiam dixit
,
quiato capite Evangelii secundum Matthaeum : et

i n eo lege dicti illius enarrationem : Nemo potest duobus dominis servire .
.
Yers. 13. Non potettis mammonct. Conse . ?'
quenter i b i et de boc dictum est, et data inter .
pretalio.
Vere. 14.
Audiebantillum.\i\\peudeb&nteiim,
" . ? , f ^
ipsi vilei ac detestandi.
.
Vers. 15. Etait homnibus. Qui TOS ipsos justoe
.
pntatis.
.
Vers. 15. Deusautem
vestra. Peccalis plena c
. " * $
el exsecraada.
.
Vers. 15. QuodDeo. Siquidem, inquit, etiam . * *
ei i a alio nuilo deliqucritis, quatn quod coram
( 9 ! ) "
bominibus sublimiter sapere videmini, i d aboini , ** **
natio eetcoram Deo,acdetestandos facil superbos.
.
Vere. 10. Lex Joannem. Lex prophetandi et
. sp*?*^
propbete, qui videlicet de me prophetaveruot, us, , oV**,
que adJoanaem prophetaverunt
; n a m b o c ad , . W1*
didit Mattbaeus. Posthac autem neque lex neque
. /***]
prophetae, sed quid ?
, ;
|
Vers. 16. Ab annuntiatur. obscure pro ?. *
pbetatur, sed palam ammatiatur : ipse enim
u

1 1

Joaones i l l u d p r i m u m a n n u n t i a v i t , dicens :

piscite, instat enim regnum calorum

e r o Dei n u n c d i c t t

fidem,

Resi-

. Regoum,

, . *

. *

quae io i p s a m est, ut- rj , , ^ f * * ^

pote a r r h a b o a e m regai coelorum, sive fruitionis

, ? *****

COelestium b o n o r u m .

Vers. 16. vim facit.

Omais eapiens a d -

?. tk]****

Mattb. 24. Matth. , 13. " Matlb. n , 2.

VariaB l e c l i o n e s et n o l f f i

(00) t n textu habent . Nibilominus ta

men explicatione locum habet. Theopbylactus io editis textu et ia scholiis habet
. Vid. p. 455. . E. 456. A. Tertulliaai

mcum,a Sabatiero notatani^etiain

tiooes refereadum.

( r ) / p i i facti refertur ad .. vero ett bospes prior, sed is q u i aliis a l i -

OHjua rei auctor ei adjator est. Re^

facti adjutores.

(91) . .

COMMENT. 1N LUCAM. CAP. X V I .

4037

1088

illud sibi ipsi v i m iofert, a m u n d i amore ao infl , ,

delitate abstractus : vos autem, cum iosipientes
.
l i t i s et segne*, merito increduli permanetis.

. ,
Vers. 17. Favilius cadere. Legem hoc io loco
, appellavit, omoe Vetus Tostameatam, io quo fre,
quenter praedictum est, quod illi a Dei familiari . , tate exciderent. Dicit ergo : Faciliue ccelum ac
,
terra corrumpentur, quam vel mioima pars eorum
( $
qtiffi per Scripluram pranuntiata sunt de casu
, ,
illorutn ob infidelitatem, coooidat aut i r r i t u m
.
maneat.
. , ,, ,
Vers. 18. Quisquis adulterium committit.
'
Nuoc quidem noo interrogatus bec dixit, i n quos
dam inveheos, q u i i n hujusmodi rebue delinque , b a n t : quadragesimo vero capite Evangelii secun , dura Mattbneum, interrogatus a Pbarisaeis, u t r u m
.
licethoroini d i v o r t i u m facere com uxore eua qua .
libet ex causa, latiorem dedit responsionem. Lege
ergo i b i totam ejue enarrationem .
. ' . .
CAP. LIX. De dioite et Lazaro.
" . Vers. 19. Homo dives. Cum m u l t a frequen ,
ter de paupertatis aroore docuerit, oune per para ,
bolam etiaus timorem durie corde ac teoacibus
, *
divitibus incutit, de his qu adbuo futura sunt,
, tanquam de preeteritis oarraas : noodum enim
* , eorum, quae i a v i l a sunt peracta, datur retributio,
,
cum noDdum adeit j u d i o i u m , aperte maoifeslane,
.
queenam ultiones exoipiant divites, q u i oullo c o m **
passionis affectu moventur : et qu refrigeria eu.
soipiant pauperee, q u i laboree toleraverunt. A l i a
Q etiam utilia per banc discimus parabolam.
. (92) Vers. 19. Qui bysto. Pretiosiseimis ac speeio .
eissimis vestibus corpus oraabat.
. .
Vers. 19. Et epulabatur splendide. PretioMt
.
Yers. 20. Mendicus Lazarus. Divitis quidem
, .
nomen non edidit, utpote odio digoi. Scriptum
'
est enim : Nec memor sim nominum eorum per
* , labia mea : mendici vero oomen addidit, tanquam
.
amore d i g n i .
,
Aiunt autem quidam ex traditione Hebraeorum
,
quod j u x t a ea tempora dive* ille fuerat Ninevis
. appellatus, et mendicus iste Lazarus : postquam
, (93) *
autem uterque mortuus est, formavit Christtis
,
parabolam de rebus ab illisgestis, et futuras ipso , , , r u m retributiones, quasi j a m factas, narravit
, , *
timorem iis q u i d i v i t i i l l i adhisseraot, immiltens,
,
ut diximus : eis vero, q u i ad pauperem bunc atti .
nebant, coasoiatioaem, et bts autem ek iltis utilttaiem.
Vere. 20. Qui Vers. 2 1 . Ulcera ejus. Adeo
"
.

debili erat corpore, ut oeque canes posset abigere.
, .
crudelitatem ao p r o stupore indoleotiam, per.
1
quam taotis coostitutus bonis, i n tot malfs
, ,
ac calamitaiibus posituua detpiceret, idque ad
. , -

17

11

" M a t l h x i x , 3 . Paal. , 4.
YarisB lectiones et notae.
(92)

iUh.

(93) abett .

EUTHYMI! 2IGABENI

1039

j a n u a m suam jaoeoteum 1 Et r u r t a m egregiam

fortitudioem ao loleraotiam, quod, cum ille ita se
haberet, bio ita affectus malediceret, oeque
murmuraret.
Vers. 22. Accidit A6raAa*. Ut b o t p i t e m Laxarum apud bospitalem Abraham iotuitus divee,
osor bospitum, haberet boc ad ooofutaiionem a u
inbospitalitatis. Observa etiara, q u o d pecoatorum
a o i m violeate ac dure repetuntur : Stulte, iaquit,
hac nocte repetunt animam tuam U
; justo.
r u m voro pie ao reverenter ab aogelis, taaquam
satellitibus, abducuntur.
Vers. 22. Murluus etl tepultus est. De meudico uoo d i x i i , quod sepultus sit, eo quod vile esaet
pauperis sepulcrum, de divite vero m a x i m e , proJJ
pUsr pretioaitatem sepulcri divitis.
1 1

4O40

(94) , *
, '
!
.

(95) *-.
,
. " , , r j
* *
, , ?<
.
. , ,
,
xai , ;
.
. ' , rtv
.
, ttsv
,
,
.

, , 6< . ,
, , (96)
. ,
,
*
, ,

<6*~

Vers. 25. Alquein

tinu ejus. l a f e r a u m d i c i t l o cum supplicii. Ex bao autem parabola discimus,
quod i n futuro WBCUIO eolum paccatores vident
juetos e l j u a l i paccatoras, sed et agaosouot: et
peccalores quidein j u i l o r u m vident i r u i t i o o e i ,
quo magis doleaat fideate*, quibue sint p t i vati b o a u : justi vero pecoatorum vident supplicia, quo ampliue gaudeaot intuentes, quaota
effugeruat tormeata. Agaoscuat autem e mvicem,
ut sciant, ioter quos suot h i , de quibus ante
m o r l e m igaorabaat. Tuoc autem Deum obaecrant isti pro peccatoribue, tcieates, quod c u m
diabolo et aagelis ejue coademaali suot. Et quemadmodum p r o daemoaibue supplicare v a n u m esset et iaulile : i t a quoque et p r o b i s giout d i x i t Q (97). r r r ^
- - "Dialogus.
~
'doleot
*
Gregorius

autem quaaquam , , ; * ,
compatieotes s i n t : tunc eaini fugil ab eis dolor,
. ogr*
moeror ao g e m i t u t , ut pure leeleotur.

, , , -

f HflBC quidem dicit Gregoriue Dialogus. Alii vero

Patree dicunt, oeque a peccatoribus videri justos,
neque a justis peocatores: illi siquidem io iuce degunt, b i autem i a teoebris; loage autem distaat a
se invicem l u x , et teoebro. Preeterea, cum i l l i siot
omoioolux,aequaquam cupiuntad tenebraeprospioere; bi vero, cum omaioo sio t lenebrae, possunt
lacein aspicere. Nam et peccatoribus doloris esset
coDsolatio lux ipsa, et justis imminutionem voluptatUafferreat teaebrae. Dicuot iiaque,
. . i a h a c p. a r a -

[ (98) * &
, 4
, .
* $> *
. *
,
, *
. ' ,
*

bola proponi boc lege parabolica, et ut terribilior * , , poCicv.

ac magiipersuadibilisfieret sermo. Oportet autem
. X M J
et bffic et illa soire; eanctorum eoim suat, et a i b i l
, ovVf^
pietatem laeduot.
$ . ]
Vers. 2 4 . ^ i ispe hac.ViJe, quantum eum sap . ,
ere fecit crucUtus: quem eaim prope jaceatem de . * ^,
spexerat, bunc emiaus acute videt. Nec tamea La
1 9

Lucas. x u , 20.
Variae l e c l i o n e s et nolffi.

|04) .
expressit etiam tteotedlua.
oimirum . rneoteui tamea veaiebat
, i d eat ..

(96) Forte, . Ita mox. Nam

m e m i n i legere*
[97) .
Haec ulerque margiM*

1041

COMMENT. I N L0GAM. C A P . X V I .

404*

, , zarum deprecabatur,auspi<3abatur oamque,qtjod ma , '

lorum ipsi inflictorum, ad versus se memor esset: sed
. * ,
Abraharu obsecrat, opinatus, q o o d hunc lateret,
,
qnaecircase contigerant. QuerradmodumautemLa *
zaro, oum i n tot malis positus eeset, calamitatum
, ,
erat augmentum iotueri divitem i n tot bonie : i t a
.
n u n c d i v i t i , i o taatis degenti miseriis additio sup-

pliciorum est, videre Lazaram i n t a n t i s bonis.

Vers. 25. Dixit cruciaris. Inhuraanitem huic
non improperat, sed mansuete respondet.Seriptum
est enim: nimam kumiliatam
neturbaveris .EihuuQ
nomioat filium, utpote patriarcba, seu progenitor
ipsius, ek tanquam senex. Non dixit autem : Accepisti b o o a tua, sed Recepisti. Nam recipere ob ea
ponitur, quae debentur: ethinc omnino signiftcatur
, quod et dives q u a D q u a m peccator erat, aliquatn
, , ,
tameo habebat virtutem, pro qua booa debita ad , buc vivens receperat; etLazarus, quanquam j u s t u *
* , ,
erat, aliqnod tamen vitium habebat, propter quod
,
adbiicvivensdebitamalareceperat.Siqiiidemnullus
+trt .
b o m i n u m expers est virtutis, aut oranino malue :
, * *
nullusque expers est vitii, a u t o m n i n o b o n u s ; ideo , * . que j a m morientes discesserunt, ille quidem me , * r a m babens malitiam, bio autem p u r a m babeoa
.
virtutem.
. , Vers. 26. Et super transcendere.
Hiatum m a *
gnumdicit.flrmissimum Dei pr8Boeptum,tanquamad
.
m o d u m hiatus probibens b o r u m etillorum c o m m i stionem.
Yera. 27. - pater. B t i a m hic ponitur ,
. .
Q pro Obsecro.
. *
Vers. 27. 7/ Vers. 28. Cruciafus. Repulsam
, , ,
paesus i n eo, quod pro se orabat, pro fratribus eup , plicat, insinuans quod sicut ipse ante mortem, ita

et illi pro fabuli* ducunt minas, quie i n Soripturit
, , habenturdefaturi eeculisnppliciis, et propterea so .
lam volnptuosam vitam ineequuntur.
.
Vers. 29. Dicit propheias. Mosaicos tibros ae
. , propbetias : neque eoim i t a tibi euras sunt fratres,
, u l Deo, q a i fecit illos, et sexeentoseis adbibuit p r .
ceptoree.

Vers. 29. Audiant illos. Gum v i l a m suadeant

.
virtuti conformem.
. .
Yers. 30. At ille Abraham* Noa audiunt illos.
' . Vers. 30. Sed renpiscent.
Libris quidem non
, ; , - ^ habeot ftdera, utpote scriplis ab hia q u i vivebant,
* et necdumeaviderant,qii8eiDfututO8UDtsflBcuIo: si
qnis autem ex mortuis ierit ad illos, eredent, tan } ; , *,
quam ei, q u i viderit universa.
.
Vers. 31. Ait credent. Siquidem Judaei, quia
. ,
Mosem et prophetas non audiebaot, neque iis q u i a
,
mortuis resairexerant, oredebant:quinet Lazarum.
,
Martb e i Marias fratrem, q u i a mortuis aarrexerat,
,
. , ' (99) *
, (1) * , ; ,
. , ",
' } ,
.

Eccli. iv, 3.
Variae lectiones et notae.
(99) .
( I ) L . 1. legitur . Hunc i p suiu l o c u m iractaoe Joanoes Xipbilinug eodem

modolaudat. Vide editionem nostram Mosquensein

pag. 20.

4044

EUTHYMU ZIGABENI

1043

etde rebae, qtue iaferno erant, loquebatur, potius *1

oocidere volebant.
CAP. X V I I . Vers. 1. Ait veniunt. Hoc est, necesse est, u t veniant. Dixit enim tricesimo septimo
eliam j u x t a Matlhaeumcapite : VoBmundo ab offen*
diculis:necesseest enim>ul veniant offendicula,verum^
tamen vm homini illi, per quem venil offendiculum ; et i u eo lege iuterpretationem, q u pulchre
posita est.
u

.
,

*
.

~/

,
. ) ,
.

Vers. 2. Expeditistis. Ibi etiam btec paulo ante

dicta sunt et aperte declarata.
Vers. 3. Cavetevobis ipsis. Gavete, ne quo modo
cuiquam sitis offendiculo, aut a quoquam offendioulum p a t i a m i n i .
Vera. 3 . Quod illum. Fraterne i l l u m i n - g
crepa, et more ejus, q i i i corrigit.
Vere. 3. Et tit Uli. Poenitentia enim promerelur, ut veniam impetret.
Vers. 4. Et si remittes illi. Oportet enim nos,
qui infirmi sumus et affectionibus viacimur, coodolere bis qui similiter affecti sunt. Hic autem
Seplies, idem eigaificat quod Frequenter ;hoo est:
Quotiesindie po&t peccatum poeoituerit eum, tolies
remitte illi ; et ita idem iodicat, quod Sepluagies
sepiies. Aliter e t i a m : Septiet quidem de unoquoque
die dictum est, Septuagies seplies autem, de omnibus aimul.
Vers. 5. El fidem. Appone ei, quam babemus
deficientem ; sive perfice i n nobis fidem quee et i n
teest.Fideeeiquidem p a r t i m a n o b i s i o d u c i t u r juxta ^
i d , quod d i c i t u r : Fides luate salvam fecil**; partim
vero a Deo datur. A i t enim aposlolus Paulus: AUi
quidem per Spirilum iatur sermo sapienlim\alii sermo
scientise secundum eumdem Spiritum ; nlii vero fides
per eumdern Spirilum " . Hoc ergo scientes petuat
eam fidero, quae a Deo datur, quam etiam acceperunt post euperventionem Spiritue sancti i n specie
ignitarumlinguarum. Ideo priusquam bancaccepiseent, exprobrabatur illis quod pusilli essent fide :
imperfecti enim ad fidem e r a n t : additavero a Deo
fides, perfectio eratet conflrmatio fidel prius illataB.

.
, .
. ,
, .
. '

'

'

, '

.
.

'

* ' ,
.
. , i/ou&

' ,
, - * *
, .
*

^.

. "

,
{

, %*
.

Vers. 6 . AU vobis. Si haberetis fidem adeo

acutam, vebementem ao ferventem, sicut est gran u m sinapie (nam illud talis est qualitatis) raove- ^
retis eane et arbores, illasque i n inare plaularetis.
Hoc autem dixit, laudans perfectam fidem, et magaam ejus sigrjificans poteotiam. Dixit autem de
fide etgrano sioapis etiam tricesimo quinto j u x t a
Mattnaeum capito: alio tameniateUeotu.

, ,

Matlh. , 22.

Variaa lectiones et notae.

(2) . . Ita dissentiunt etiam i n contexta.

ivip^-

I . Cor. . 8

*-

i m >

, $

' .

Matlh- XVIII, 7 .

(2) ,

COMMENT. IN LUCAM. -

4048

CAP. X V I t .

4046

*. Aitx
Vere. 7. QuU V e r i . 10. Fecimtu. Postquam
(3) ,
praecedentibus sermonibus ad boni operationem
- discipulos exacuit: boo nunc exemplo, jactationis
, ,
affectum, qui bano coosequitur, avellit, dooeos,
,
quod sicut oullus servum auum arantem aut pa , , ,
scentem, etex a g r o d o m u m reverterjtem, honoredi , ,
gnum ducit o b bujusmodi laborem, sed rursum
, '
jubet, ac debitam adhuc exigit servitutem, et nec

sic i l l i gratiam b a b e t ; ad eumdum eaoe m o d u m
. ,
et Deus. Itaque secundum justiti sermonem his

qui prscepta non adiuoplent, periculum i m m i n e t :
, .
ipsa vero lmplenlibus, gratia nulla, nec propterea
,
extolli oportet. Quodbene sciens Paulus apostolus
, ,
d i c e b a t : Si Evangtliumpradico, nonest, quodinde
- glorier ; necessitas tiquidem mihi incumbit! vm
,
enim mihi est, si Erangelium non prcedicavero " :
. , ,
Attamen cum bonus sit Deus, servis, tanquam
, ,
mercenariis, utitur, et servitutem illorum mercede
, ,
rependit: acdebitumobsequium.tanquam facinus
,
egregium,suscipit, et preemiumtribuit, quod labo . ) *3
res etiam excedat. Viocit namque bonita* ejus i d ,
.
quod justum est et quuoi.
. S \ ' .
. ,
* .
, ,
.
. .
. , , .
.
,
. , . , ,
.
, '
, ,
.
. ,
, ,
.
. , .
. D
,
.
,
.
.
. ,
.
.
, ,
c

I Cor.

IX,

CAP. L X . De decem leprosii.

Vers. 11. Et factumctl Vers. 12. Lepwsi. Novem quidem erant Judsei, unus autem Samaritanu*;
morbi vero communicatio tuoc eos adunaverat,
audito quod pertransirel Christus.
Vers.\'2.Qui$teleruntprocul.TdLnq\i&m i m m u n d i .
Vers. 43. Et nottri. , boc est, d o -

mine, praeceptor aut magister.

Vers. 11. Quos ut vidil sacerdotibus. Nondum
mundavit eos, sed mittit sacerdolibus raanifestandos, u t ioter euodum mundarentur. Hoc autem
fecit probans fidem i l l o r u m . I l l i vero credendo,
quod eundo posset ilios mundare, ibant DOQ d i j u dioantee de ejus praecepto. Manifestabantur autem
eacerdotibus, q u i mundati eraot, nt ab illis m u n d i
dicerentur ; et iunc j u x t a legem hostiam ofiferebant.
Vers. 14. Et accidit Vers. 15. Deum MagDura
quemdam ac magofe potentise credens esse C b r r
stura. ooodum tamen natura Deum.
Vers. 16. Etprocidit t i t t . C u m enim mandatus
esset, j a m appropinquabat.
Vers. 16. Et hic Vers. 18. Hic alienigena. Hioo
ostendil, quod magis grati suat gentiles, qaam
J u d a i : b i eoim beneficium continuo oblivioni tradeates, ingrati eterga Patrem eterga Filiumapparebant.
Vers. 19. ait te salvum fecit. Atqui etiara
illos tides eorum salvos eflecerat : sedfideles q u i dem decem fuerunt, solus autem bic gratus fuit.
Veri. ZO.Interrogatus Dri^Quiafrequeoterdocuerat, insiare regnum Dei de ipsohoc dicens; nuoc

16.
Variae Iectiones et notae.

(3) .

(4) . . S i c .

1048

ZIGABENl

1047
nterrogant e u m , quando

r e g n a t u r u s esset ? i r r i - , vvo,
,

dentes eum, ut q u i vilis appareret, et i n proximo

ab eis interficiendus e&set.

,
***9>.

.
. *>
Vers. 20. Respondit observalione. Cum pro.
spectu humano.
. "

Vers. 21. Neque illic. Quod faciunt ioterrenia

.
regibus.
. ,
rovrtv
Vers. 21. Ecceesi. Regnum Deidicit, seipsurd,
, . ,
utpote regem ac Deum. Intra ipsos autem erat,
tanquam i n medio eorum conversans ; de qoo et ,
, ,
precursor d i x i t i l l i s : Medius vestrum stetit, quem
.
vos non nostis .
[ (5)
f f 1Q vobis positum est, consequi regnum Dei,
IQ vestro studio, aut via i n regnum Dei, quae i n i d , ) , * *
ducit, aut facta, q u i d largiuntur, aut leotitia, ^ , 4 , I
quam habituri sunt, q u i eo d i g n i sunt, j u d i c a t i .
, , .
Datur his (s) quoque dignis, u t pignus f u t u r i .
, &
M

, .]

Vers. 22. Ait videbitis. Pbaristsis, licet irrisorie interrogantibus, maosuete tamen, consuetaque
respondit clementia : discipulis vero j a m praBnunliat, quod brevi occideadus, nonesset amplius cum
eis conversaturus : nam boc indicat, quod ait,fut u r u m esse ut concupiscant unum ex diebus vilae
lpsius.

, ,

. -

.
. -

Yers. 23. Etdicent sectari. Debis manifestius

scripsit Matlheeus quinquagesimo septimo capite,
diceas : Tunc si quis vobis dixerit : Ecce hic est
Chinslus, aut illic, noiile credere Surgent enim
pseudochristi et pseudoprophetce et caetera. Lege Q
ergo i b i etiam borum interpretationem.
Vers. 24. Sicut fulget. A b Orientis parte, q u
sub coelo est, i n Occidentem, quee sub coelo eet
fulpet. Ait enira Mattbseus i n illo capite : Stcut
enim fulgur exit partibus orientis, et apparet
usgue ad partes occidentis , et caetera : lege ergo
i b i ioterprelationem, et disce, quid significet bu>
jusmodi exemplum.
Vers. 24. Iia suo. Ita erit et ipse orbi u n i verso manifestus. Diem vero suum, dicit diem secuudiadventua sui. Illud autem caputetiam de his
manifeste disserit.
Ners. 25. Primum hac Pravorum Judaeorum.
Vers. 26. Et sicut Vers. 27, Universos. Manifestius scripsit exemplum hoc Mattbaeus quinquagesimo octavo capite : et ibi qua&re b u j u s i u t e l lectum.
Vers. 28. Similiter \ers.30.Revelabitur. Quemf 7

'

(26)

, .
.
' . ' '
* .
, " (27)
'

, ,
.
.
. , >
. '
,
.

* .

" Joan.i, 26. Matlh. x x i v , 23, 24. " Matlb. , 27.

Variae lectionos
(5) Hfflc uterque i a margide. Non babet Heatenius.

etnotae.
(6) Loco .
(7) omittit. .

(z) Datur his. Redde : Daturenim id (regnum Dei) his quoque.

COMMENT. I N LUCAM. CAP. X V I I .

4049

hri AOJT, , admodum , q u i

.
, ,
.
' .

, ,

, *
, .

(10)

et

fuerunt temporibus Noe

Lot, in delioiie agentee ac securos p e r d i d i l , illos

quidem diluviuro, hos vero ignis eteulpbur, coelitus repente deroissa : ita et eos, q u i tempore secundiadventus erunt, i n deliciisagentesacsecuros,
perditio repeatina deprehendet. autem, sive
(quod noe tulphur dicimus) egregium est
ignis n u t r i m e n t u m .
Vera. 3 1 . In ad tollendum ea. Qul a terrena
conversatione eublevatus, et sublimis vita fuerit
effectus, oujus affectus i n mundo relicii sunt, q u i busad peccati operationem utebatur, ne descendat,
nt tollat eo9 sed maneat i n celsitudine, et exepeclet deecendentem Dominuui.
Vere. 3 1 . Et qui tergo.. Q u i i o vita sunt

, ,

1050

. anachoretica, sive segregata, aut separata. Ha3C

,
autem prtrcipitpropter eeducdoQes peeudoprophe-

tarum Aaticbristi, quae tueo frequenter eruot, et

vehemeotem ipsiue Anticbrieli deceptionem.
Vers. 32. Memeret ettole uxotHs Lot. Quid videlicet i l l i acciderit. Gum enim Deus ipsi L o t signifi
oasset ut a Sodoinis omnino fugeret, propter i n o e D d i u m divinUusimraittendum, quod illaoppreseurum erat, ao pneoepisset ut nec i n tergum
respicieodo progrederetur, respexit uxor ejus i n
tergum, et facta e*t statua ealis : elatua quidero,
i n exemplum eorum q u i a salutari via ad priorea
mores revertuntur ; salie autem, propter peocati
aoerbitatem.
Vers. 33. Quicunque eam. Quicuaque qusierit

,
,
,
, *
,
* ,
.
" . "

Q animam suam liberare ab inductie i l l i propter re

TjJ

ligioaem ab A o l i c b r i i t o periculis, perditiooi futuri

aupplieii trade i l l a m , ut q u fidem prodidit.

, .

Vert. 33. Et quicunque Eam. QuisquU per

m a r t y r i i mortem ipsa fuerit privatue, bic vitam
.
iUi parabit, eive servabit eam i n futuro saculo.

(11).
Ven*. 34. Dico Vere. 33. ReUnquetur. I a illa'
;* , ilioj
nocte, qua ? ea, quoe erit tempore secundi ad
ventui ipsius. De his autem, q u i erunt i n agro
,
et q u erunt moleotet: manifeste dictumest quio *
quageaimo oclavo j u x t a MattbfBum capite : e t i b i
.
quaere dicti illius eaarratioaem : Tunc duo eruni
in agro .
, ;
Vers. 37. Et respondentet quo, Domine ? Quo
;
j aseumentur ?

. , ,
Vere. 37. Ai aquila. Hoo est, i n occursum m e i ,
.
ad satellitium ao preemiesionem. Aquilaa siquidem
,
DOinioavit justos, tanquam virtutibus sublimes et
* , ,
regios : corpus vero, se i p s u m , lanquam b u j u s .
modi aquilas ooogregantem. Quod autem bic ba

, , ,

fl

betur oorpas, Mattbaeut scripsit

, hoc

est cadaver.
1 1

Malth. x x i r , 40,
Variae lecliones et nolae.

(S) . Corrigendum videtur,

t

(0) Hesychios et alii .

(10) frequeoter occurritdemonachis,

qtuseseparaot a oommercio bominum.Gom parari

p o l e t t Herodian. p .
.

30,

() Versus 36, protermiiBas ett etiam ab Hentenio. Ergo neo is euo E o l b j m i i codioe repo>
rit.

1061

EUTHY.VUI ZIGABENI

i t

. 2'. .
CAP. L X I . Dejudice iniquo.

" . , , vcou. CAP. XLIH. Vers. 1. Dicebal orare. Die vide, .

licetet nocte, congruis et ordtaatis temporibus.
.
*Vers. 1. Nec defaitgart. Non deficere orantes.
.

Vers. 2. Dicent Vers. 4. Aliquandiu. Neque

Deum timebat jubentem eos vindicare, q u i iojaria
affecti s u n t : neque bominem reverebatur, q u i j u dicibus indignatur oppressos deepicientibas.

>-

uivov;*

'**

Vers. 4. Pott hac Vers. 5. Illam f f Laborem

nunc dicit, turbationem (molestiam).
Vere. 5. Ne me. In /inem, hoc est, prorsus, &ul t&ndem.Exlttrbtt autem, i d est, graviter
aspiciat (/) aat c o g a t : nam h c eignificat verbum
.

. (42) ,
.
" . ,

, '

. ( 4 3 ) , , * (44). 9

ptaft?.

. ", **, *)
Vers. 6. Ait dicat. Puta, quod quanquam non
, i x l
propter Dei limorern : nec bominis reverentiam,
.
at saltem propter molestiam ac interpellationis
continuitatem, vindicaturus est illara.
. ) , *
Vers.7. Deus noete. Interrogat hoc, tanquam
.
necessarium ut quivis fateatar.
; , V
Vers.7. Elxam ii/is.QuanquamDeus superillie
, ' ,
p r i m u m tolerans eit sivequasi despicere aliquanto
.
tempore videatur, ut ipsi probentnr.
. .
Vers. 8. Dico cUo. Omnino poet tolerantiam
faciet.
,
Quidam vero j a x t a anagogen intelligant judicem
injustiti, Deum : q u i Deum oon timet, c u m non , ,
' , ,
sit alius Deus praeter ipsuro, nec hominem reveretur, utpote carens respectu pereonarum. Givita- Q , , ,
tem vero, Ecclesiam dicunt fideliutn ; viduam au * , *6.
tem, quamlibet animatn separatam a dwmoiiis
" ,
conjunctione ; contrarium vero illius, diabolum.
Ostendit ergo parabola, quod ree s i l maxime ex- .
pediens orationis perseverantia.
fO (15) , (16) Chrysostomus vero i m p i u m ac inhumanom d i ,
cens hunc judicem, rejicit bujusmodi anagogeo*
.]

Vers. 8. Verwntamen terra ? Cum venerit i n

secundo adventu. Interrogat autem etde boc, DOD,
quod ignoret, sed ostendens, quod tuncpauci fideles invenientur.
CAP. LXIF. De Pharisdo et pubUcano.
Vers. 0. DixitVers. 10. Publtcanus. Apte unum
proposuit Phariseeum et alterum publicanum; Phariseei eiquidem justi videbantur, et publicani peccatores.
&
Vers. H . Pharisseus publicanus. Talia orans,
n i b i l aliud agebat, quam quod se ipsum laudabat.
caeteros vero homines ac publicanum speraebat.

; ' rij ^ . *
, , / &>,
.
. '. .
. ,
, *
, .

*-

, , ,
, -

Malth. xxiv, 27.

Variae lectiones et notae.
(12) ' omittit . Hoc scholio caret Hentenius,
apud quem contextus j u n c t i m legitur.

G. est. , . . .

(13) .
(14) .

() Satis apparet ex versione, Hentenium inveBisse

CflBterum

(15) Inclasa i o margine babet A. I n textu B.

(16) A p u d Gbrysostomum t o m VII, pag. 581

n o n aat

graviteraspicere, vultum alicujus adpudorem et vere-

cundiam movere, adeoque exorare. Hoc loco r e d dere posais: Pudere me facial.

COMMENT. IN LUCAM. -

1088

),

4054

Atqui scriptum e s t : Laudet le vkinu$

luum, alienus et non labia tua .

, ,
*

CAP. X V I I I .
k

ei non os

10

.
. ,

Vers. 12. Jejuno Sabbato. Sabbatum dicit

bic totam hebdomadam.
Vers. 43. Decimas do possideo. Pauperom
gratia.
Vere. 13, fft attollere, N o n s o l u t n i n d i g a u m ge
judicans, u t prope staret, veruin etiam, o t i n ccel u m intenderet.
Vers. 43. Sed peccatori. Spretus a Pbarisaeo
aesemagis binccondemnabat, etpercutiebat peotus
suum, ostendens, quod plagis dignus eseet

.
. .
. ,

..
'

'

, ,
, ,

<* (47).

f Verberaas anim pectus, crimiaa coofUetur, et tanquam m o r b u m medico manifestans,

i u r bi misericordiam exhiberi.

. , , -

preca-

Vers. 44. Dico Me. Hoc eet, et non ille. Siqui-

dem q u i 8686 adeo jusuficaverat, a Deo condem-

- ; ,

natus 68t, et q u i 8686 a d e o OOndemoaverat

jusiificalusest; et illius quidem emineatias omnas,

seu bonaopera, evacuavit jaetantia : hujus autem
omnes defectue replevit humilitae eive propria dejectio. Vide ergo, quomodo brevi tempore cordis
affectue et oris sarnio, iliius quidem m u l t o r u m a n norum injustitias corruperunt (</). Hinc itaque di*
scamus et oos, quomodo precari oporteat, et a m i eerabili etatiooe et ab habitu migeratione digno d l a
verbis placantibus potiusfldctamus, nec irrilemus
Deum borum contrariis.

*
. ,
*

, ,
,
,

a DeO

Vers. 14. Quia exlollctur.

Hec omoino m a n i ; fesla suat.
.
Vers. 45. Afferebant - Vers. 16. Dei. De bis

ecripsit et Matlbsus i n finequadrageeimicapitie, et
, ; ibi heec omnia axplanata inveoies.

. .

Vers. 17. Amen illud. Hoc et Marcue ecripeit

ad finem viceeimi outavi c a p i t i s ; et i b i q u e r a
.
enarrationem.
. '.
GAP. LXUl. De divile gui Dominum interroga.
vit.
.
Ver*. 18. Et interrogavii Vere. 20. Matrem
/
imm. De hisdictumestquadragesimo primocapite
, ,
Evaogelii secundum Mattbfeum, e t i o illo o m n i u m
* .
declarationem iovenies ad siogula verba positam.
Vers. 24. At ille Vars. 22. i i . Similiter et de
. ' .
I bis i b i ad singula qua-que verba diseertum eet.
Vere. 23. Illa autem Vers. 24. Dei. ,
. , ' ,
quam, vel guomodo ; vel conftrinativiim ast,
, . "; ,
ac si dicat, Vere. Etquoddicitur, , quiha, , .
bent simitus pro Retinent aut Reooadunt nac
, ,

/ ,

, ,

u t u n t u r : cum pesuaia

dicaatur,

pro-

Pro, xxTii, 1

Variae lectioneset nolae.

(17) Quod hic eubjecit scholium Heaienius ex margiae
ritar.
(ti) Corrupmmi.

BufBciebat,

amovmmi

eui oodlois, i d i n neutro m e o r a m r^pe-

EUTHYMU

4056

ZIGABEN!

pter , hoc est, usum retomnino ipsie ,

id est, uti oporteat ad i d , quod opu est, i n cludere, sicnt etiam in dioto j u z t a Marcum capite p r a d i x i m t i s . Lege autem de his snpra dicto
qaoque capite Evangelii secundum MaUhaeum.
Vera. 25. Faeilius Vers. 27. Deum. Preterea
et hfflc omnia manifeste declarata euot eodem c a pite.
Vew. 28. Dtxit Vers. 30. ^ e m a m . Coneeqnenter eodem capite de his omnibus diligeoter tractatum est, et pnlchre expositnra.
Vers. 31. AssumptU Vere. 33. Resurget. Dixit
heec efrMattbeeus i n fine qiiadragesimi eecundi oapitis. Lege erffo dicti jllitis enarrationem : Et cum
ascenderet Je$u$ Hierotolyma, assttmpsit duodecim
discipulos suos seorsim in via. et caetera".

. '

. " ;
.
? .
,

^
' r , *
.
. * ;
*,
.
*. 5\ .

Vers. 34. Et qum dicebantur. In fine e n a r r a tioois dictorum verborum etiam de his facta est
mentio, et i b i queere explanationem.
CAP. LXIV. De cceco.
Vera. 35. Faclum e$i Vere. 38. mei t Filinm
! ,
David dixit ipsitm, in bonorem eju ; bonoratie. * '
sima siquidem erat apud Hebreeoe hujusmodi ap
.
pellatio.
. ,
Vers. 39. Et qui tac+ret. Silentium imponebant, ne moleetus esset magistro.
.
! (18) (19) ,
Vers.39. fpse mei /Multoamplius clamabat. u t
.
ve) perseverantia flecteret.
. ,
Vera. 40. Stans Vers. 41. Visum recipiam I n terrogavit eum, ne qnis putaret, quod aliud acci- Q , , *.
^ , ,
pere volenti, aliud daret. NOD expetivitautem ab
.
eo ftdetn : fidei erat perseverans clamor.
. , ,
Vers.42. Et Vers 43. Deo. Pidem habebat,non
' * . *
quod Deus esset, sed quod se eanare posset : ee

quebatur vero jpsum, tanquam gratus, et ita be.

D e f i c i u m rependens.
*. '. .
CAP. LXV. De Zaechmo.
CAP. X I X . Vers. 1. Et ingressus Vers. 4.
. ,
Videret illum. CapriOcu*, arbor erat i n via sita.
, (50).
f Nam cum ille Dominum Jesum conspicere optaret, e t o b i d i n capriflcum ascendisset, salutis
fructum i n eo germinavit.
. ' (21)
Vere, 4. Quia illue erat transiturus. f f Per e a m D
transitnrus erat Christus.
.
. .
Vers. 5. Et locum Ubi sita erat caprificus.
'^ . ;
Vere. 5. Suspietens illum. Oculis h u m a n i t a t H ;
.
naro prius viderat euro oculis divinitatis.
Vers. 5. Et manere. Cognovit enim eum ad
obedientiam esse paratum, et ferventem ad fldem,

.
.
,

" Matlb. , 17.

Variae lectiones et n o t .

(18) , . ' , . Haec ante

(19) .

(20) Scholiam, qnod hic ex margine sui codicis

ioterposuit interpres, nullo meorum reperi.
(21) Hoc scbolio caret interpretatio t f r f l t e n i i .
Ergo versum 4 et 5, coajuncUm egrJiibel.

i7

COMMENT. 1N LUCAM\ CAP. X I X .

10S8

xd , (23) facileque a viHo mulabilem esse a d virtutem : ideo

& .
etiam vocat et accedit, ut illum lucrifaciat.
. , , ,
Vera. . gaudens. Gaudens solum
* * ^, quod eum vidisset, ut optaverat, sed quod etiam
, ab illo vocatus esaet, quodque i p t u m suscepisset,
(23).
quod aunquaiu fore speraverat.
f Uodeet statim misericors factuseatpauperumacpietatie auiator.
Koi - . , (23) . Vers. 7. diversaiurus. Mansurus ac recubi ,
turus. Publicaui eoim apud omnes habebantur
. , peccatores propter suatn avariiiam ac injustitianu
, '
Indignabaotur ergo Gbristo, quemadmodum etiam
*
?4, '
propterMattbeeumpublicaoum,ac alioe bujuamodi
.
Tariie i n looia. Igoorabant autem modum et cau . sam, ob quam Cbristus cuin illis conversaretur:
,
ideo etiam bos ipse despiciebat, cum propter h u , [2)
jusmodi ree offenderentur. Oportet eaim modicum
.
offendiculum parviducere, u b i cuipiam magna
saJus accedit, neo propter rem modicam magnum
perdere emolumentum.
. ' 1
Vers. 8. Sians quadruplum. 0 yelocem muta, * , .
tionem I avarus factus est liberalis ; injustissimus,
" I
justissimus. 0 salutem, qtiam sese ipse docuerat 1
.
neque enim adbuc a Cbristo d i d i c e r a t : d i m i d i u m
* ,
bonorum dedit pauperibue io beoeficiuin ; d i m i , ' ' diufn vero retinuit, noo ut possideret, sed quo per
*
id exsolveret in quadruplum, lucra fraude queesita.
', , Quod eaitn hoc i n loco babetur , non
,

eigaificat vaoe aut stulte calumniatus sum, sed,
. * ^ injustitia et calumnia aoquisivi. Quadruplum
,
auiem reddit, seeuodum legem, quae quatuor oves
ob unam sublatam exolvi jubebat.
.
Audiamus, qui injuriam facimus, etvel ea quee
,
iojuste parta eunl, affectis injuria restituamus :
,
vel similem medelam lllis, q u i injuriam irrogave .
r u n t , offerauius (v).
. , .
Vers. 9. Dixil coniigil. Domum dicit eos qui
, , , i n domo erant. Hodie, iuquit, salus cootigit, ejecta
j a m perditione, quae i a ea morabalur propter ava,
ritiam et injuetitiam.
.
Vers. 9. Eo quod esl. Hoc propter eos d i x i t ,
. ,
q u i murmurabant quod iabratset, apud peccato * *
rem v i r u m diversaturus. A i t e r g o ; Hodie saius
.
domui huic coniigii ; oportebat aiquidem salvum
,
beri Zaccbffium, quia et ipse ex geaere est Abrab.
. ,
6 - ^ Sigoifioat autem ioduotus bio sermo, quod p r o pter eos potissimum bumanitatem assumpserit,
.
qui ab Abrabam descendebant.
'^ . '.
Vers. 40. Venii quod periii. Quod periit, ex
, , genere Abrabae. AU enim : Non sum missus, nisi
(26) .
ad oves perdxias domus Israei ".
Ego vero et Zaccbseus sutn statura spiritaali

Exod. , 1. Matlh. xv, 24.

Variae lectiones et nolae.

(22) o m i t i i t B.
(23) Etiam bic adjecit interpres scboliato,quod
m e i noa agnoscunt.
(24) Quo sensu est deverli ti
() lUti

, devenorium.
Cio) Haoc fortnam codex uterque e x p r i m i t .
(26) , pro . .

offeramus. Redde, injuriis admoveamui, Iaterprei looo yidetar legisse

iceo

EUTHYMII ZIOABBNI

' frt ,
(27)
, ,
,
, , ***,
(28).
, ,
' .
.
. XervAi. Hcecilltiaudientibus
manife$tandurn.
.
Audieotes q u i d a m ex Judsis eum frequenier d i - Ttvof ,
centem, quod instaret regnum Dei, suepicabantur
4 , ,
qnod proplerea DUDC ascenderet Jerusalem, u t
, ,
regnaret in ea ; quod ipse sctens, per parabolaro
* , , corrigit errooeam illorum opinionero, ostendens
regoum euum esse ex boe mundo, sed cce- , '
.
leste ae teroum.
. -'.
C A P . LXVI. De homine, qai profectut est, ut aecU
.
peret tibi
regnum.
. ? ,
Vere. 42. Dixii longinquam. Se ipsum si , * '
gnifioat, horoinem quidem, u t q u i bumanita.
,
tem assumpsit : prclaruoi Tero geoere, utpote
. ' ?
F i l i u m Dei. Profectus est aulem i n regiooem l o n (29).
ginquam, post resurrectiooem ex mortuia aicen-

eiiiin b a m i circa tevcena trabor ;

putillus,
cupio autem C h m l u m iotueri manifesto\ et sicut
expodit : Terura ita ipoum iotueri poesum,
oisi ea q u m i h i ad boe i t t f * 4 i m e D t o eunt, fugiam,
bt ascendam ia arborem, i d e4, supra terrena elever attollarque ad coelestia. Tuno ewkw et ipee me
ingenue aspiciet, vocabitque ad se et maosiooem
a p u d m e faciet; talis siquidom efflcitur d o m a t D e i .

dens ab eis i n ccelum ; siquidem taaquam j a m

facta dicit ea q u futura sunt.
f Nana regio logioqua alia, p r c t e r terrana, estcuelum.
Yers. 42. Ul accijiVret sibi regnum. Q a o d u t b o m o
. " , ,
aocepit, de quo dixit David : Dotninu* regnavit *.
* .
Et r u r t u s : Dixit Dominus Domino mto : SeUe
,
dextrii meii, donec potuero immtCOS tuot scabellum C
pedum tuorum
.

Vers 42. Ac reverterelur. secuodo ad?ntu

.
CAP. LXYII. De his, qui decem min*z acceperunt.
Vera. 43. Vocalit - minas. Numerus i a hoc loco
denarius, mullitudinis duntaxatmanifeatativusest,
i a m de servis quam de miais. Mioa autem, genua
erat argentei n u m m i . Servot ergo dicit omnes
fidelium preceptores: minas vero, epiritaJia dona.
Yert. 13. veniam. Negotiemini per dooa salutem b o m i o u m .
Yers. 14. Cives autem eum. Cogoali ejus J u da?L
Vera. 14. Et nos. Nam et priua dixerunt ad

.
.
. '. .
. ;
, ,
' .
, ,
.
.
.

.
.
.
P i l a t u m : habtmusregem nisi Catarem ; et D . ,
postmodum orabantad Deum e t P a t r e m , ut exstinpov

* , -

gueretar etiam ejus memoria.

(30) .

Vers. 15. Et contigil regno. De eecundo adTeatu est bic sermo, quaado reverteUir OUOl pote-

=
.
,

Psal. lcii, 1.

, s

Psal. , 1,2.

Joau. , 15.

Variae lectiones el nolae.

(27) , ordiae inverso B.
(28) B.

(29) Nec proximum echolium codices Mosquenees

habent.
(30) abeet A. CaBterum igooro, ad quem
Jocum LiUerarum sacrarum
retpiotal. Beoto>

niue saee interprelationi ascripseratJeremi I K 1n

Actibus apostolicie quidem aliquoties l e g i t u r ,
principes Judaeorum delere voluiese njemoriaai
nominis Chrisii, sed nullibi additum est, .

COMMENT. IN LUCAM. -

CAP. XIX.

1062

state magna et gloria, sedebitqne super sedem

gloriae suae.
Vers. 15. Jussitque negotiatus esset. Nam
(31) .
tanc rationem ponens reddet unicuiqaejuxta opera
.
sua.
.
Vers. 16. Venit minas. Per denarium nume .
r u m etiam hic muUitudinem, sive magnitudinem
lucri signiticavit.
. , :
Vers. 17. Et aitfuisti.
Bene precantisest, vel
.
laudantis, contrariam V . Bene tibi sit, quia i n
una miaa diligens fuisti.
" ).
Vers. 17. Habetopotestatem
civilates. Per po
testatem super decem civitates, variam beneflcii
.
magnitudinem ac bonorem demonstravit.
.
Vers. 18. Et venit Vers. 19. Civitates. Con ] formiter ad mensuramstudii cujusque meosuratur
.
et bonor ac beneficium.
. (32), '
Vers. 20. Et alius sudario. Sudarium anago * '
gice otium ao segnitiem et inutilitatem boc i n loco
, .
demonsirat.
. "ilrro ,
Vers. 2 1 . Timebam seminasti. Putabat enim,
,
quod sola negotiantium diligentia absque Dei
, , ,
auxilio totum efficeret : et c u m esset austeras,
,
repeteret ab aliis lucra, i n quee ipse nihil contule .
rat. Hanc autem responsiooem iiguravit parabola,
, , (33)
voleos osteadere, quod tales nibil rationabile pos ( 3 4 ) ,
sint respondere, sed quaecunque responderint,
, , ' (35)
contra se ipsos convertentur ; nam audi, quae se-

, *

^.

, * .

quuDtur.

. .
"

'
. , ,
,
;
, ,
,
, , .
. , .
, * ,
, ,
, .

.
. " '
,

.
. .

, " ,

Vers. 22. Ait serve. Ex verbis tuis.

Vers. 22. Sciebas Vers. 23. Mensam ? A d m e n sarios ; b i dici possuot, q u i noruut dijudicare bon u m a malo. Ait ergo : Cum talem me cognosceres, quanquam talis non essem, quare oon potius
exposuisti datum tibi donum meum ad mensarios;
oportebat enim, quod ia te crat, facere, reliquum
vero m i b i relinquere : efficere irjterim i d quod
erat facilius, quod autem difflcilius, m i b i permiltere, dico sane repetitionein.
Vers. 23. Et ego illam. Repetiissem. M u tuum ergo est doctrina: usuravero hujusmodi m u tui, virtutessunt, quae ex dootrioa oriuntur. L u c r u m
autem qualecunque nominavit usuram, cooimuoi
uaus consuetudine.
Vers. 24. El astantibus dixit.
Miaistraatibus
^ videlicet angelis.
Vers. 24'. Tollite gui habet. Tollite ab eo grat i a m docendi, et date illam ad accessionem bonoris ei, q u i decem iniQas habet.
Vers. 25. Et dixeruni minas. Tlabet sufficientem boaorem.
Vers. 26. Dico abundabit.
Qui astabant,
dixerunt : Habet sufficientem hooorem. Ipse vero

Variae lectiones et notse.

(31) , qaod editioneshabent, qnodque

teoius etiam servavit, neuter meorum babet.

flen-

(32) o m i t t i t .
(33) "

, .

(34) .
(35) .
)

EUTHVMII ZlOABElSl

1063

4064

ait : O m n i studium ac diligentiam habenti, dabitur \ * ,

&
bonor, etiam abuodantior quam i l l i conveoit.
.
' .
Vers. 26. b ab eo. Ab eo q u i studium oon
babet ac diligeatiam, ut dictum est, etiam id quod , , ijjx
, , $ babet, gratia videlicetdocendi, auferetur, tanquam
./ .
ab illo, q u i ea utitur.
(36)
Sed quare de solis tribus ervis dixit, rehctis
, ;
caeteris ? Quia ex bis faoile est etiam de aliis con- .
jectare ; quotquot enim negotiati euot, conformes
,
ad l u c r u m susceperuat hooores ; quotquot vero
,
otiosa ac iautilia servaveruat dooa, sitntlia cum
.
praedicto passi sunt.
*
Sexagesimoautem juxta Matthaeum capite, cum
, ,
similemdixissetparabolam, i n tiae a d d i d i t : Etinutilem servum ejicile in lenebras exteriores, ibi erit ^
.
fletus el stridor denlium ;
et i b i b o r u m dictorum
.
interpretationem legito.
37

.
.
Vers. 27. Verumtamen
me. Hac caedes aut
,
designal supplicium Judeorum in futuro saeculo,
aut omnimodaui eorum subversioaem sub Vespa
siano et Tito.
.
).
Vers. 28. Et Hierosolyma. Feetioaas ad
passionem et cruoem.
.
. '. .
CAP. LXVIII. De pullo.
. Vers. 29. Et Vers. 31. Necessariusest. Ethoc i n ,
ies q u adragesimo q u in to j ux ta Matthae u m oapi te,
i n quo tota hujusenarratio adverbumexpositaest.
.

.

Vers. 32. Abierunt Vers. 35. Jesum. I b i etiam

de bis dictum est.
^ .
Vers. 35. Et V i r s . 36. Via. Heec substernebat "* . ' ,
plurima turba, sicut dixit Mattbseu* ; oem et ista
.
quoque invenies eodera capite.
.
Vers. 37. Cumquejamappropinquassetmrtutibus.

. "
De miraculis, quae ipso tempore viderant. Erat
. ,
enim miraculum, de pullo illiusque dominis prae ,
dicere : et eum ipae esset indomilus, adeo com , , posite ao modeste incedere, turbam ad tantum

illiusboDorem attrahi, ao hujusmodi

faustam de

, .

eo efferri acclainationem et similia.

Yers. 38. Dicentes Domini. Matthaeus aulem
.
dixit, quodturbae, quae preecedebant et q u seque bantur, claraabant dicentes boc ; et ibi lege
.
totam enarratiooem iilorum verborum usque ad
,
eum locum : Cumque intrasset ipse Hierosolyma,
, .
)
cotnmota est universa rivitas
Vers. 38. Pax excelsis. ea iulerpretatione
'. $
etiam heecenarrata suat. Videntes eoiro discipuli,
.
turbat bc facienles, et ita clamaotes, aimul ac
,
eimiliter vociferabaatur, una c u m eis numiae
,
,
afflati.
.
Vers. 39. Et quidam Vers. 40. Clamabunt.

.
Lege coasequeater p r s d i c t o capite illius dicli
*
1 8

Matlh. xxv, 30 Matth. x x i , 9. l b i d . 40.

VarioB lecliones et n o t .
(36) omitut ,

1065

COMMENT. I N LUCAM. -

4066

interpretationem. Turbx auiem dicebant: Bie est

Jesus propheta ; ibi enim h c declarata ac n i a n i .
festata sunt.
. '
Vere. 4 1 . Et postquam illa. Sciens i l l a m

propter im men sa vitia destruendam, h u m ano modo

*
,

ipsam pree iramensa sua bonitate deflet, etiam

hinc osterjdens, qualia baberet erga iagratos J u ,
deeos viscera
.
. ' ;*
Vers. 42. Dicens tuam. Defectivus sermo est;
, .
deficit enim : Nequaquam perires. Gonsueverunt
enim flentes verba p r affectus vehementiaabrum. " ,
pere. Quod auteui ait, lantumdem est, ac si
diceret: Si cogQOsceres et t u in die hoc, id est, in
T J , xaipoj
boo tempore, quo ego bic conversor ; tuutn enim
, ' * ,
- est, quia propter te potissimum hnmanitatem
' , assumpsi, et peregrious effectus sura. Si cogno ,
sceres, inquam, quaead pacemluam pertinent,quae
, ,
te erga Daum pacificaot, qute sunt aut fides me
. ,
Filium ejus, aut meae praedicationis susceptio,
.
nequaquam perires. Quod auiem interponitur, et
quidem, superfluum est, taoquam proprietas HebraicaB compositioois.
. '
Vers. 42. Nunc tuU. Abscondita sunt hffic ab
, .
oculis animse l u : eive contempta, neglecla.
. , , Yers. 43. Quod te. Haec taoquam ab exordio
.
proprio legenda sunt. Nam ipsum quod, propbe. ,
ticum est hie et narrativum. Dies itaque dicit
', obsessionis; ioimicos vero illius, Romanos, q u i
.
postmodum i n eum suevierunt.
. ,
Vers. 44. Et te. Et filios tuos i n te, videlicet
.
Q eolo prosternent.
. ,
Yers. 44. Nec lapidem. Hoc est, lapidum com.
positionem, sive structiiram.
' ' . Yers. 44. Eo quod tux. Quia non agnovisti
.
tempus curae tuse; tempus namque peregrinationis
.
mesB erat lempus c u r a salutis tuse.

Vers. 45. Et ingressus Vers. 46. latronum

Latius de his ecripsit Mattbceus i n tine quadrage ,
simi quinli capitis, et i b i q u s r e enarrationem.
* .

CAP. XX.

4 0

.
. .
.

2'.

.
' .
.
. .
(37)

.
. ' . .

. -

JJ

Vers. 47. Et docebat Vers. 48. audiens. Cum

ab eo doceretur.
CAP. LXIX. De sacerdotibus et scribu ae senioribus, qui Dominum interrogabant.
CAP. XX. Vers. 1. Et accidil Vers. 2. istam ?
Dictum est de his quadragesimo octavo capite
Evangelii secundum MalthflBum.
Vere. 3. Bespondens Vers. 6. fuisse* Consequenter i n illo capite etiam haec manifestata sunt.
Yers. 7. Et Vere. 8. faciam. Similiter etiam
baec : et i b i lege enarrationeui.
CAP. LXX. De uinea.
Yers. 9. Coepit multa. Haec parabola quinquagesimum estcaputEvangeliisecunduni MaUbffium:

40. Matih. x x i , 14.

Vari lectiones et notaa.

(37) ' fcwivy, p r o Ixci B.
PATROL. O R .

CXXIX,

 ZAGABENt
ei ibi quaere hujus enarrationem, ad m i n u l u l a
ueque appoeitara.
Vers. 40. Cumque Vers. 12. ejecerunt. i l l o
capite baec quoque deolarata s u o l .
Vers. 13. Dixit reOerebuntur. Similiter et h c .
Vers. 44. Cum autem vidissent Vers. 45. occtderunt. Pari raodo et ba3C.
Vers. 15. Quid ergo Vers. 46. absit. Eliam de
bis diligenter i b i dictuta est.
Vers. 17. At ille angulit Praetereaet de bis.
Vers. 18. Omnis eum. Prdicto capite, post-

cxic rqy , -

quam etiam i l l u d addidit, q u o d de bac Davidioa

prophetia hic relictuin e s t ; postquam etiam d i x i t :

Ideo dico vobis,quod tolletur vobis regnum Dei, et
dabiturnationi facientifruetus ejus", tunc i n t u l i t :
Et qui ceciderit super hunc lapidem, eonfringetur;
super qvemcunque vero ceciderit, conteret eum * .
Sunt itaque ea, quae Matthaeus habet, exacte recilata, quae auteraapud Marcum et Lucaai habentur,
compendiose Iradita, quemadmodum frequenter
diximus.
Apud omnes itaque evaagelistas baac iaveaimus
dispensationero ,ut quisque eorum interdum quidem
diligenler, interdum autem compendiose retulerint.
Propositum autem verbum dicto capite j u x t a
Matthaeum declaratum est ; et i b i quaare enarrationem.
Vere. 19. Et quxrebant dixerit. H c item
maaifestius scripsit Mattbeeus preedicto capite.
CAP. LXXI. De his qui Dominum interrogabant,
occasione census.
Yers. 20. Et observantes prxsidis. Ait Mattbffiusinfinequiaquagesimicapitis : Tunc abeunte*
Pharisati consilium cepernnt, ut illaquearent eum
in sermone
et coetera. Lege ergo i l l o r u m enarra*
tionem, et i b i eliam preeseotium verborum declaralionem invenies.

.
,
.
. .
. .
. .
; .

, - t

' ,

rorc

. &
( 3 8 ) -**, .


,

.
. ' . .

, . ,
.

Vers. 21. Et xnterrogaverunt Vers. 22. an non?

Quiaquagesimo secuado capite de his manifestius
scripsit Mattheeus, et i b i similiter quffire iaterpretatiooem.
Vers. 25. Cognita Vers. 26. tacuerunt.
illo etiam b o r u m facta est mentio, dataque interpretatio.
CAP. LXXH. De Sadduexis.
"Vera. 27. Accedentes Vers. 33. uxorem. Caput
boc quiaquagesimumtertiumest apadMatthaeum :

et i b i quaBre totaro enarratiooem.

Vers. 34. Et nuptum dant. Hoc est, n l i i h u j u s

m u n d i , bujus vitffi.
Vers. 35. Qui vero Vers. 36. sint fllii. Apad
l a t t h f f i u m etiam b o r u m facta est mentio,dataque

Matth. , 43.

;
* .

.
. '. .
. -

. ,
.
.

* Ibid. 44. Matth. x x n , 15.

VariaB lectionea et notae.

(38) ffoateoiui addit: . Habet autem beeo Marcus x u , 40.

COMMfcNT. IN LtlCAM. -

460*

CAP. X X I .

4070

, Moz ? interpretatio, u b i dicitur : returre&ione enim

, , / .
negue contrahent
maiHmonium,nequenuptviira+

dentur .
Vers. 37. Quod rubum. I d est, sigoificavit i i l
} .
Scriptara de rubo ; h e a u t e n t c r i p t a stmt i n
Hbro Exodi*.
* .
Vers. 37. Cum dicit Vers. 38. vivunt. Eliam
*
de hisprtedictojuxta Mattbffiumoapitediotom e e t ;
.
et ibiqueere eaarrationeni.
.
Vers. 39. Retpondentes Vers. 40. nihiL I b i
, *
b o r u m quoque faota est meotio u b i dicitur : Cum
^ .
que auditsent turbce, stupuerunt de doctrina <;t/*".
. . ;
CAP. L X X I I I . Interrogatio Domini ad Judceos qm*
.
modo dicant Christum Filium etse David.
;
Vers. 44. Ait Vers. 44. est ? Mattbams autem

quinquagesimoquinlosui Evaogelti oapite ait, q u o d

Congregatis Pharisms interrogawit eot Jetus dicens:

,
Quid vobisvidetur de Christo, cujus filiui * ? 6 t
, ;
csetera; ibiqueomnia rationabilrter eaarrata imt
.
u

47

Vers. 45. Audient$ Vers. 40. convbnis. Lege

pradicto Mattbaei capite dieti illius eQarraiiooem:
Dilatant phylacteria sua etmagnificantfimbrias pab*
liorum suorum ac de omnibus inyeaiea.

' .

,
, *
.

Vers. 47. Qui judMum.

Quinqaagesimo eexto
Evangelii secundum Mattheeum capite d i x i t e t i a m
ad Scribaset Pbarisaaos: Vcevobis, Sbribm el Pkarir
scei hypocritce, quia devoratis domos viduarum , et
ctetera : lege ergo Ulorum interpretatiooem.

.

* ,

, .

.
.

4>

'.

CAP. LXXIV. De vidua, quos duo minuia obtulit.

.
.
*
.
.
,

Cap. XXI. Vers. I . Resptcitnt Vert. 4. mitit.

De bac et Marcus quadragesimo primo eui E?angelii capite disseruit, et i b i quare totam eoanrationem.
Vere. 5. Bt qmbiadam Vers. 6. dtruatmr. De
bis diligeoter dictum est i n fine quinquagesimi
sexti j u x t a Mattheaum capitis, u b i habetur : Et
egressus Jesu$ exivit de templo.tecutique sunl eum
discipuliejus, ut indica*mt ei ttruciurastempk**.

CAP. LXXV. De consummationi.

Vers. 7. InterrogaOerunt tnnt Dicit Mattbnua
, rj quinquagesimo septimo capite, quod sedente eo i n
monte Olivaruai accesseruotadeum discipuli teor ,
sim dicentes : Dic nobis, quando hac erunt ? et
, * ,
quod signum adventus tui, ei comummationis tacu ,
H * ? et i b i itta quere.
* ; (40)
. '. .

(30)

.
.
.

Vers. 8. t/te illos. I b i etiam b o r u m faota

eat mantio et data deularalio.

" Matlh. xxn,30. Exod. H I , 0. Matth. x x i i , 33.

44. o M a t l b . x x i v , ! . I b i d . 3.
Variffi lectionee ei
(39) omittit B.

I b i d . 41 * Matth. ttcni, 5. * IbW.

not.

(40) omHflt

 ZlGABENl

1071

401

Vere. 9.Cum Vere. 4 1 . erunt. Ibi etiam de

. '
b i s d i r t u m est.

. .
Vers. 12. Verum ante meum. Similiter et de
his.
. *
Vers. 43. Omlxnget tettimonium. I n protesta,
tionem, i n redargutionem eorutn q u i oon credidc .
ruot, ne dicere possint i n die j u d i c i i , quod prmdi '
oatioaem non audierint. Aut contingeut vobis,
.
quae ab illis ioferentur i a m a r l y r i i gloriam. (Nam
Graci dicunt : Continget vobis ,, i d
est in martyriwn aut in testimonium.)
. (41)
Vers. 14. Habete defensionem. f f Ponite corda
, , , ,
veetra, loco, compooite, persuadete, aut ponite i n
.
oordibus veatris.
' . ,
Vere. 15. Ego - vobis. Os appellat verba ; t a g , .
pientiam vero intelligentiam (x) verborum.
.
Yers.16. Trademini. Vere. 17. meum. Priedicto
.
eapile etiam de bis invenies.
.
Vert. 18. Et capillus pereat. Et vere m u l t i
fidelium ia ignem iajecli, oe capillos quidem per- , , .
,
diderupt. Maoifestum ergo est, quod si cujus pars
aliqua corporis amputata sit, boc divioa permis- ,
, ^ ,
stooe auetinuit: i i q u i d e m interdum propriam ostendebat, poteotiara, quandoque autem carni permit- .

tebat, ut juxta nataram pateretur. Gum ergo d i x e r i t : Et captllus decapite vestn non pereat, sigoi- , ,
,
ficavit, quod omoipotens esset, quodque illis auxil.
liaretur, ac alacritatem immitteret.
. , *
Vere. 19. Pcr vestras. Pos<idete, si?e ser , .
v a t e ; quod si animas, omaino etcorpora. Scriptum
est enim prmdicto capite s Quia utem perseveraverit <C
, .
usque in finem, kic salvtu erit .
. ^*
Yers. 20. Cum ejus. Matthaeus vero praedicto
,
capiiealiud scripsit sigaum dicena: Cum videritis
,
abominationem
et cetera : lege ergo totam d i *
ctorum illorum eoarrationem.
s>

Yers. 21. Tunc montes. i l l o etiam de bis

querito.
Vers. 2 1 . Et dxtcedant. Rureum idem d i c i t a d
conflrmationem sertiaonis.
Vers. 2 1 . Et eam. Hoc protermiseruat MatIbeeus at Marcus, sicutet hio aliud, quod i 111 dixerunt, pata : Qui in tecto, non deseendat ut tnlUU
quidquam dt domosua ; et qui inagro non reoertaturut tollat vestimenta sua .
*)
Vers. 22. Quia erunt. Yidelicet Domioicae
ceedis.
Vers. 22. Ut tcriptasunt. Utcompleantur o m nia, quo3 i n l i b r i t Daoielis, aliorumque prophetar u m de bujus HierosoJymorum expugaatioae scripta sunt.
Vers. 23. Vce diebus. Apud M a t t b s a m hoc
etiam dicto capite manifestatum est.
9

94

, , , ,
,
, ,
.
. .
. '
>

" Mallh. xxiv, 43. Ibid. 15. " Ibid 47, 48 ; Marc, , 45, 46.

Varise lectiones ot notae.

(44) Hoc scholio caret Heateoius. Igitar versum
44 et 45 c o o j u a x i t
(Intelligentiam, Senteotiam.

(42)

(42) .

COMMENT. I N LUCAM. -

4078

. .

'

(43) , ' . '

.

.
* (4fc)

,
,

CAP. XXI.

Vers. 23. Erii v. 24. gmtium. Dicit Mattheus

quod Erit tuncafflictio magna gualis nonfuii aprin*
cipio mundiadhoemgue
tempus, neque fiet, ;ex
interpretatione ergo, qu i b i posita est, etiam beec
cognoscentur.
Vers. 25. Et erunt Vers. 26. movebuntur. Haec
de secundo adveatu euo dicit. Qumre autem similiter apud Mattbeum dicti illius enarrationem : Statim autem post affctionem dierum illorum sol obscurabitur, et luna non dabit splendorem suum, et ttellx
cadent deccelo**, ac dictisequentis; etde bis etiam
invenies.
58

.
.
, *
.

87

^ *
, ,
(45) *
, .

* $

. ,
,
.
.
.

Vers. 27. Ei iunc magna. Rursue i b i guo or

dine lege eaarrationes, quee necessariee euot utque
i b i : ficu autem discile parabolam .
Vere. 28. Hit autem fieri incipientibus Vers.
31. Dei. Rursus i b i reliqua eaarralio legenda eet
usqueibi: Amen,dicovobis, nequaquam prmteribit
generatio hxc donec omnia isla fiant : i o ea enim
et borum faota eet meotio, et data interpretatio,
ut par erat.
Vert. 32. Amen Vers. 33. prmteribunU I b i
etiam de his dictum eet.
Vera. 34. Attendite Vers. 36. quw veniura
tunt. Quioquagesimo octavo Evaogelii j u x t a MatthfiBum capite queere enarrationem ejus, quod dicit u r : Vigilate ergo, guia nescitis, gua hora Dommus
vesler vcnturus sit*'; n a m i u eoeliam de b i t facta
est inentio, dataque eaarratio. Sigaandum eat au; tem, quod non sola ebrietas, sed et c u r saeoulares animam absorbent, meutemque demergunt.
Vers. 36. Et hominis. Astare Cbristo c u m a n gelis.
Vere. 37. Eral docent. Propter eorum ulilitatem, q u i illuc concurrebant.
Vers. 37. Noctibus vero OUvarurn. Ne mente
distraberfetur, etquiaaptus erat ad precandum nec
mious quoque ob secretioretn discipulorum iostructionem ; nam manifestum est, quod illuc oum eis
exibat et conversabalur.
Vers. 38. Otnnisque illum. Si populue ille boc
faciebat,inultomagisnos,qui populusmagisilli familiaris sumus oportet diluculo venire ad eum, u t
in teinplo audiamus i l l a m per Soripturas saoctas
docenlem ; nec eolum ut audiamus, sed eliam u t
obediamus.

. *

(46)

.
).
* * '
*
. ,
, ,
,
, ,
.

88

CAP. LXXVI. De Pascha.

. -'. .
" . '
,
. ,

Matth. x x i v , 1 1 .

Ibid. 29.

8 7

Ibid. 9 .

Cap. . Vers. 1. appmpinguavU Pascha.

Festum Azymortim etiam dicebatur ipsum Paschee
festum, quia i a Pascba carnibus agoi et axymis
M

l b i d . 34.

^.42.

VariaB lectiones et notae.

(43) neuler agnoscit i n contextu apud Mattbeum.
(44> abest A .

45) 'Av omittit B.

46) B.

f#M

23GABENI

veftoebaotur, m i m itaque iunc p r i m u m

gustarent,

ipsom

Pascha

M M

azyma ,

aominabant

etiam
Azyma.
Aiiod tamea proprie festam erat Azymorum,
die sequeati post Paschae festura,de quo latius d i ctum est sexageeimo terlk) capite Evangelii j u x t a
MatthflBum, o b i d i c i l u r : Primoautem Azymorumacctssernnt dticrpuli ad Jesum dicmtes ti: Ubi vis
paremus tibi ad edendttm Patcha
?
46

Vers. 9 . Et qaxrebant populum. Qurebaa(,

quomodo occiderent eum occulte, aut nacta
bona occasioae scilicet ; timebanl enim p o p u l u m , si palam ant nulla data oocasiooa illura
occiderent.
Vers. 3. Inlravit duodecim. Joannes v*ro d i -
cit, quod Post offulam tunc introioit in illum Satanas.
NOQ est autem io hoc contradictio. Priinum
eiquidemexperienliaprobabatSatanae, ac miserum
explorabat, postmodum vero agnito quod repudiatus esset et incorrigibilis, aueus est i n eum iogredi, aiout eliam Evangelio j u x t a Maitbasum
dixitnus, non tamen quod insaoire eum faceret aut
agitaret,sed quod illi domioaretur,ettanquam servo
uterelur. Iscarioten hunc dixit ad discrimeo
alteriae. Jud Addidit etiam quod e aumero duodeoim erat, ut ostenderet quod de p r i m o erat d i ecipulorum cboro.
Vers. 4. Bt abiit eis. Magistratibus, q u i temp l u m castodiebant. Nam et h i pecuniis persuasi
41

,
,
x a r o t
*
**
$> , *.

(47)
paycEv

;
. 4 , * > ,
.

.


,
. .
* (48) , */ , , ,
,
, ' *
. * ,
*
, TOJO
.
. ,
.

oum homicidis conjuraveraat.Traderelautem, hoc Q , . ,

, .
ett, traditurns essel.
. * .
Vere. 5. Et $e daturos. Sicat petebat.
. (49) ,
Vers. 6. Et ille tpopondit. Hoc io loco
.
, Sdem est, quod pactus est, flrmiter et ex

animo promisit.
r s . 6. Ae turba, Siae t u m u l t u .

. , , .
" , , , (50).
Vers. 7. Venii Pascha. Verbum venit signifi .
eat hic instabat. Dixil autem, venit, propter ma . * , &
gaam propioquitateiB. Aliud enitn est, qaod supe. " ,
rius d i x i t . , appropinquavit, et aliud .
, .
, immrnebat,<\i\od bio significatnr per verbum ^.
, venit. Siquidem propinquius est
,
q u a m . ldeo ubi posuit , erat ante
* duosdies Paecbee. Nam ante duos dies locutus est ^ ; * .
Judas cum principibus sacerdotum et magistrati , .
bus : ubiautemsignificatur ^ ^ i a a t v , e s t a Q t e unum
*
diem. Nam ante u o u m diem misit Petrum et
,
%

Joannem ad paraadum Pascba, sicut apud Matthaeum et Marcum didicimus.

Matih. xxvi, 17,

* Joau. . 27.
Variae l e c i i o n e s e l n o t .

(47) I t a etiam uterque i n coatextu apud Mattbffium.

(48) Demostbeaicum boc. de .

. 393, edit, Reisk. u b i codex Mosquensis itaexhi

fcet : ' (Pbibppus)

. ; , . . .

Coof. Harpocrat. . 5 1 . Frequeuter eo e t i a m

utitur Chrysostoraus.
(49) PnBposilioaem Theophyl. etiam p . 510
C. u r g e t : 1 *
.
(50) Tbeophyl. 1.1. .

tff7

OOMMENT. iN LUQAIf. *

; ;

, ,

01.
.

*
.

'

/&.
' . '

.
.

' , (51,

* ' X I I T O

Vers. 8. JEf efnistt edamus. Secundum legem.

Vers. 9. At illi paremus. Neque enim ipse
p r o p r i u m habebat diversorium, neque illi : utpote
omnibus j a m derelioiis.
Vers. 40. Jpse vero Vers. 12. parate. Sexagesimo tertio Evangelii secundura Mattheeumcapite
quaere dicti illius interpretationera. A t ille d i x i t :
Ite in civitatem ad quemdam **, et ctetera. illa
enim de bis omnibus diotum est.
Vera. 13. Abeuntes Vere. 14. ctimeo.Consequenter i b i etiam de bis invenies.
Vers. 15. Et ait patiar. Festinatione festinavj
boc aooo Pascba comedere vobiscum, antequam
crucifigar, sive ante tempus Paschae ; nam i n eq
crucifigendus erat, sicut apud Mattbaeum legisti
g dicti illius eoarratioae : Vespera autem factq
discumbebat

illum

'

duodecim .
t%

cum

Vers. 16. Dico enim Dei. Sexagesimo quarto

Evangelii juxta MattbflBum capite queere dicti illins
eoarrationem : Dico autem rvbis quod non bibam
poslhac ex hoc fructumtis
usque in diem xllum, cum

107|

. .
*

GAP. .

bibam vobiscum novum in regno Patris met *.

e

Lege totum, et de ommbus particulatim invenies.

.
. $
(52) .

'

autem Mu, sumpto Jesus parte, cum gralias egisset,

fregit, deditque discipulis
; similiter autem et

sequentes

,
*

- Q

8 8

6 6

dicitur, quod

.
.
. ' .

8 8

Matth. z x v i . 18.
I b i d . 20.
22 ; Marc. . 10.
Joao. x m , 22.
8 8

Vers. 23. Et ipsi

8 4

esset.

Matlheeue

Ibid. 20.

4 8

C A P . L X X V I I . De contentione,

quis esset

major.

Vers. 24. Facta esi major. Etiam alibi dt

hujusmodi re curiose inquisierant, sicut manifestius soripsit Matthsus tricesimo s a p l i m o t u i Eian ' I b i d . 26.

8 8

8 8

Vaiiae lectiones et n o l s .
(51) abett A.

facturus

^ quidem el Marcus ante panis ac poculi divisionem

aiunt, ipsos de boc dubitasse
; Lucas vero et
Joannes, post divisionem . Maoifestum est ergo,
quod et ante, et postea factum sit.

quidem hominis abit,

8 7

a d poculum

iicut scriptum est de ipso , et caetera ; i b i ergo

etiam haec maoifestata sunt.

effundilur,

terlio capite sic h a b e t : Filius

, *

pro vobis

referendum e s t ; porro poculum est sanguis ejus.

Vers. 22. Et traditur.
Mattbaeus sexagesimo

.
*

inmonlem

CHioarum
; et de his omnibus exacte invenies :
n i b i l eoim indiscuftsum relictum est. Quod vero

.
xtftLkaita

interpretationes usque ad eum locura

quo d i c i t u r : Et dictis laudibus, exierunt

Vers. 17. Et accepto vos. Hinc iocepta esl

mystica coena.
Vere. 18. Dico verxiat. I n p r e d i c l a interpretatione etiam b o r u m facta est inentio cum bis, quts
sequuntur.
Vers. 19. Et aceepto Vers. 21. mensa. Lege
praedicto capite dicti illius enarralionem, Edentibus

(52) abest A.

Ibid 30.

" Ibid. 14.

8 8

Ibid.

EUTHYMIl ZIGABENI

4079

gelii capite : sed tunc

quidem de

hoc erat, .

quisquam major esset in regno coelorum,bicautero

alia de causa contentio, sive inquisitio inter eos
i n c i d i t ; j a m enim certiores facli de morte magistri, ioqiiirebant,quis eorum videretar esse major,
ut cseterorum fieret magister.

, <%>

$ ; *
'

, , ,
.

Vers. 25. t ille eis. Docet sane, quod i s q u i

praeponendus esset, non deberet dominari, t a n quam dominus ; n a m i d reges terrae faciunlinflati
principatu, e l elati pfopter eos quibus dominantur.
Vers. 25. Et qui vocantur. Tanquam judicati
majores, aut etiam taoquam gloriffi cupidi.
Vers. 26. Vcs qui ministrat. Fiantbeec, quan-

.
. ' , %
.
. , -

t u m ad animi modestiam. Juuiorem autem dicit .

postremum.
Vers. 27. Uter qui ministrat. Se ipsum io
exemplum sermonis praebet. Gum enimipsi accumberent, tanquam majores ab eo b a b i t i , ille ministrabat, quasi postremum se ipsum ducens, cum et
pedes eorum lavaret.
Vers. 28. Vos Vers. 29. regnum. Dispono
vobis regnum, boc est, promitto. Regnum vero
cceleste intelligit, cujus spe roborabat eos etiam
ad magnitudinem ac tolerantiam.
Vers. 30. Ut mensammeam. Mensam videlicet
illam regiam ac coelestem. Possunt autem dici
mensa, bona eateruaet, iiieffabiliaquaB diligentibus
Deum preeparata sunt, cibus vero ac potus, est
i l l o r u m fruitio.
G
Vers. 30. Et IsraeL Hoc etiam illis promisit
quadragesimo primo Evangelii juxta Mattbaeum
capite, u b i scriptum e s t : Jesus autero dixit eis :
Amen dico vobis, quod vos qtd tecutis estis me, et
cffitera : ibi ergo lege b o r u m iQterpretationem.

'

v s v

, ,

, )

,
,

.

.

'

.
.

fv

, ,
,

, ,
.

CAP. L X X V I I I . De expetiiione Satanx.

Vers. 31. Dixil triticum. Illi enim moris est
preestantiores expetere ad palsestram, sicut lob.
Cribrare vero, i d est, turbare, movere, concitare.
Cribrum siquidem, quod frequcntius , sive

(y) vocatur, a quibusdam etiam

dicitur, a quo verbum cribro,vel conculio.

Nam i n cribro

. '. .

,

. '*
, . -

, (53) ,

, -

. (54) "

t r i t i c u m transfertur et concutitur D ,

ac coafunditur. Praedicit autem eis de futura

tentatione, quaodo omnes relicto eo fugerunt.

Vere. 32. Egotua. Rogavi,inquit.Patrerameum

tanquam homo,ne perdas tandem () fidem t u a m ,
q u a m i n me habes, i n tempore negationis.

' . ' , ,
, ) ,
, .

Matth. , 28.

Variae lectiones et notae.

(53) Cbrysost. t o m . V I I I , p. 785, D. ,

, .

y)

Sive , etc. quaedam de euis

letur addidieee inlerpres.

(54) Vide Wetstenium a d b . I . n o n l e g i

alibi babet Plato, p. 320, 384.
(z) Tandem.

eet

prorsui.

COMMENT. LUCAll. - C A P . X X I I .

1061

. ',

, , . '
,

'

> .

. ,

, ' *
' ,
.

. ,

. ,
,

7 1

(55)

.
.

. "

(57)

Vere. 35. Et dixit mM. ( f t * loco

seu sine.) Alqui tunc de loculis nulla e i t
facta mentio. Verum per a u r u m et argentum etiam
boo simul innuit. Gum enim illa posaidere vetassei, mamfeatum, quod et boc probibuerit : u b i
namque noo est tbesaurus, utique superfluum
est thesauri repositorium. I n peram siquidem
paaem i m m i t t e b a n t : i n marsupiuoa vero coriaceum, quod vocant, , sive obolos, reponebant; i n looulo autem, aurum et argeotum.
autem vocat defectum (inopiam).
Vere. 36. Dicit peram. f Qui habel loculoi,
boc eat, ecientiam, tollat et peram, thesaurum v i delioet virtutum; nambabentiscientiam necessari

(56), ,

(58). , ,
, .
TiJ (59)
, ; $)* TOJ (60)
. (61)
.
. [ (63) (63),
, , ,
*

*o

Q sunl et v i r t u t u m diviti. Qui ergonon habet u t r u m -

que, vendat tunicam suam, i d est, exponat 'eorpus laboribus virtuUim, et emat gladium, hoo est,
dimicet adversua aifectioaes et daemoaes.
Tuoc quidem neeessario egestatem eis impoauit,
ut ad illam aocingerentur *, posiquam veroboc actum est, aufert nuncnecessitatem, etpermittit eis ut
loculosbabeantet peram, quovirtue eorum appareat, q u i nulla cogente neoessitate sectantur inopiam
et p r i m u u quidem ipse tenebat illoe, non tinens
ut aliquo egerent, propter eorum imbecillitalem ;
postmodum vero dimisit ipsos, ut sibi ipsis essent
auxilio, quasi j a m robustiores efifecios : n a m boo
perloculos ac peram signiticatur. Cum ergo probibuit eoH babere loculos et peram ac similia, tuno

.]

,
,

(64) ,

, .
,
, *

(65) (66) .
,

, ,

<- ,

*
, ^67)
,

7 1

1002

Vers. 32. Ego tuot. Convereue, post negationem videlicet, per fletum a m a r u m ; hoc est, i a
pristioum locum denuo restitutus. Fratres aulem
ejus dicit reliquos apostolos, aut illos, q u i per eos
eraat credituri.
Vers. 33. At ille ire. Oportebat, c u m haec ab
ipsa veritate audisset, fortitudinem atque auxiliuin
abeo petere : at i l l e p r o fer?orecontradicit potius,
aaserens, ae n i h i l tale passurum.
Vers. 34. Ipte vero me. Hodie, ioquit, eo quod
iastabat nox diei illius. Scribit autem Mattbeus
sexagesinio quarto capite, qood dixerit i l l i Jesus:
Dico iibi, Petre, quod in hac nocte, priusquam galltu
canai, ter me abnegabis
; ibilege enarrationem.

nuilo iodiguerunt, u t ejue poteotiam ac gratiam

agooscereot; quaodo vero permieit utilla baberent,

-tunc et eeurieraot et sitienmt et ouditatem passi
uni, ut ipeorum fortitudo ac toleranlia cognoicatur.

Matt. x x n , 34.
VariaB lectioaes et n o t .

(55) .

(56) A b ad oroitlit Hentenius.

(57) .
(58) .

(5ty omittit .
(60) .

(61) A b ad finem toholii o m i t t i t H M *

tenius.

(62) Hffio uterqrje i n margine

(63)
-3) .

(64) omiltit . '. babet .

(65) abest
(66) , atqoe ita coDtUnter
tiunt i n boo Tooabnto.
(67) ' .

disfaan-

EUTHYMfl ZtGABEM

83

Verum, q u o m o d o d i x i t : Qui habet loculos, cnm

iHorum haberet ? Gapitur itaque habet, p r o
habere potest.
Vers. 36. Et gladium. Qui non habet, nunc
idelicet. Quod autem sequitur : Vendat tmicam
suam, et emat gladium, per empbasim dixit, solum
ostendeDs esee tempus ultionis, venientibus, qnaatam D u n q u a m alms, perseculionibus : n o n q a o d
gladiis v i m propelli vellet ; nam Petrum ita u l chci yolentem postmodum prohiboit.
lotelligi aotem ei aho modo polest, ut dictam p r i roum eitdeJnda,siqDidem solus ille loculos habe*
bat, tanquam ab avaritia i n servitutem redaetos :
j u b e t itaqoe, u t i p s 6 , q u i JocuJoe babet, tollat eimiliter e t p e r a m , boc est, deseipso curet, cum j a m a
divinaprovidentiasitabjectus, sacundnm vero dic-
t u m sit decaeteris apostolis ; n a m ipsis, q u i n o n
babebant, jubet utvendant tuoicam et emant gla*
d i u m , i d est, tradant corpus et mortem reeipiant.
Vers. 37. Dico reputatus e$t. Quod tcriptum
est in propbeta.Tanquam iniqoum enim et facinorosnm i n medio i n i q u o n i m et facinorosorum latron u m cruciflxerunt l l l u m .
Vers. 37. Eienim habent. Q u de me ecripta unt in lege ao propbetis, j a m perficiuntur.
Vera38. At illi duo. Gnm n o n intellexisseot
q u i d eibi T o l e b a t b o c v e r b o : Quinon habet, vendat
tunicam suam et emat gladium , ostenduat duos
gladios, q u i b u s usi foerant ad immolationem a
dirisiorjem agni, cupientes ejus discereintentionem
Vers. 38. Ipseveroest. Hinc adhuc magispatet. Q
quod non gladiis uloisoi se Yotons, jusserat emere
g l a d i c s ; n a m s i i d yoluiseet, quomodonunc dixisset: SatU eti ? eiquidem oeque centum gladii euffeciseentad irraaotium multitadinem. Itaqne q u o d
d i x i t : Satis est, 08tendit,quodoullaeratgladiorum
necessitas.
Vers. 39. Et Vers. 48. fiat. Caetera quidem
manifestasunt; deorattooe vero quaeresexagesimo
quarto Evangelii j u x t a Mattbeum capite dieit Hlius
anarrationem : Etprogressus pusillum, procidit in
fdciem i w a m * , ac cartera q u eequuntur.
V6r9. 43. Apparuii Vere. 44. terram. Eodem
capite borum omnium facta est mentio, d a t a q a e
interpretatio, et ibilege verbiillius declarationem :
Et reUctis ttlis, abiit iterum et oravii tertio eumdem hermonem dieens .
Vere. At.Et cumsurrexiiset Vere. 46. tentatiir
Coneequenterdicto capitelega ea quae s e q u u n tur, et ab illia eliam haec manifestiesime cognosoee.
DOIIUS

7 i

Luc. , 36. ' Matth. , 39.

7 4

IflM

4 *; 7 * 4 *
. " , , vri
.
I . *4 vuv. **
, * , x e r r "
, ,
^ , 4
* 4
^ .

* <68) 6* 4
JOTOTOV * 4
% , #>
(69) & *4,
, , #/
*
* ,
, ^
, .
.
.
<

.
. n
' .
. , *
(70)
,
,
.
.
(71)
* ,
;
' .
, ,
.
. *
:
*
(72) , ,
.
" . '
.
* ,
, ,
.

(73) .
, *
^.

I b i d . 44.

Varieelectiones et notaB.
(68) K a O * a b 6 8 4 A .
(69) .
Ioi

(70) GoDntaoler 6 r g o ftituram babei cum malioribus codicibus. Vulgata leoto invaoia 68t per Origioem. T o m . I I I , p . 653 A, at Ghryaoet, W m .
V I I , p . 797 C.

7 '. .
72) . .

(73) , anle , quod Itar moyjrum

omittit k i auo codico videtur rapariiM Haote-

"

'

. , , ^
.
. "
,
.
. '
.
*' . ' * *
.

*
' . ,

toef

COMMENT W LtJCAM. CAP. X X I I I .

10

Vers. 47. Adhuc auiem S e x a g e s i m o q u i n t o

Evangeliisecundum Mattbteum eapite debis exaete
traclatura est. Pr&cedebat aotem eos, ive antecedebat, tanquam ductor.
Vers. 48. Jesus autemVers,
54. enm.Similiter
e t i n illolege e a q u s sequuntur, e t h o r a m o m a i u t n
pulohras invenies ambiguitatum sotationes.
Vers. 52. Dixit Vers. 53. me. Etiam de his i b i
dretumest, acdilfgenter tractatum.
Vers. 53. Sedhora.
I n qua a Deo poteetatem
i n me accepistis.
Vers. 53. Et polettas tenebrarum. Tenebrasvocat
bic d i a b o l u m ; accepit enim et ipse tnno poteetatem
adversus eum. Similiterautem et Pilatus, cui d i x i t :
Non haberes ullam poiestatem adversvm me nisiesset libi datume supemis, veluti scripsit Joarmea .
Tunc autem simul omnes v i m ac poteetatem acceperuntipsnm afflicttombus ac morfi sobjioiendi, ut
impleretur dispeosatio salutaris iDoarnationie.
1 e

.
.
.
, "
,
.
. .
.

,

,
.

7i

.
. ' .

.
.
.

Vers. 54. Comprehensum princip* sacerdotum. Pari modo ibi debis etiam qitare.
Vers. 54. Petrus vero Vers. 55. tVJi*. P r e t e r ea et de bis : eum enim latias scripserit Mattbeeus, particulatim i n itlo omnia manifestata
sunt.
Vers. 56. Intuita lumen Quod ab igne r e splendebat.
Vers. 56. Defixis ocuU* Vers. 60. quiddicas.
Lege etiam, quee de bis seripsit Matibnus sexagesimo sexto capite, eorumque solutionee: deinde
paululum retrocede, e i quere dicti illios enarrationem : ingressus inlro, sedebai eum rmnisiris,
ut videret ftnem .
Vers. 60. Et protinus Vere. 62. amare.
Consequenter dicto capite etiam haec manifestata
aunt.
Vers. 63. Vers. 65. eum. fine aexagesimi quinti capitis de his scripsH Mattbeeus- Lege
quoque sexagesimo eexio capite ipsius, dicti illius
enarrationem, quo d i c i t u r : Et egressus /oras, flevU
amare , i n fine.
Vers. GG.Atque
Vere. 71. ipsius. Lege p r a dicto sexagesimo quiuto j u x t a Mattbeum capite
ab eo looo : respondens sumrnui sacerdos dixil
ei: Adjuro te , et caetera, qoousque dicatar :
Tunc exspuerunt in faeiem ejus , n a m i n illis
declarationibue etiam haec manifestata snnt.

7 7

l e

19

7 (74)
.

. *

Jcsus aulem stetii eoram prcttide .

.
7 1

Joao. , 11. 71

Cap. X X I I I . Vera. I . Et $vrgem * Ters. 2.

regem esse. Lege saxagesimo septimo oapita EvangeliijuxtaMattbflBumdicti illius inlerpretationem :
M

M a t ( h

, 58;

7 7

Lbid.

;.

7 1

ftid/63.

Variae lectionasetnojas.
(74) * .

I b i d . 67

1 0

Mattb. x x v u , I I .

1088

EUTHYMII

Vert. 3. PUatus vero Vert. 7. diebui. Conee-

qnenter i b i etiam de bis invenies.
Yers. 8. Herodes aulem > fieri. f t Ex longo
n i m i r u m tempore, hocest, d i u .
Vert. 9. Interrogabat mui/w. Videlicei cayillatoriis, e t i n modum tentantis.
Vor*. 9. /p** illi. Utpoie ientanti et reponsione indigno. Sciens etiam, eum velle signum v i dere, non utilitatis causa, eed oblectationis : oeo
tanquam divinas virtutes, sed velut aperta prodigia : DOD fecit apud eum sigoum.
Vert. 10. Stabant eum. Simul enim et ipsi
ad Herodem remissi erant, sicut i n progretiu niemus.
CAP. L X X I X . De contemptu Herodis.
Vert. 14. Sprevit Pilalum. Hatc omnia forsan
i l l i fecit, lanquam regi Judaeorum.
Vere. 12. El facli eos. f f ' , ioco
. Ei , loco .

. xoxivfpi
.
* , (75)
, .
. ,
.
. ,
.

\>

, , ,
, ' ,
' .
.
,
. '. .
. , .

(76)

' ,

, . , , ;

.

Vers. 13. Pilatus Vere. 16. absolvam. Cor reptionem bio vocat, roediocrem flagelletionem ad
,
xnitigaodum ac deprimeodum furorem i l l o r o m ,
, *
ut arbilrati, eum superaase, cessarent ab ulteriori
,
insania ; at illi nibilominus effarabantur, boc
,

u n u m solum prae oculis immobiliter habentes, u t

,
*
quam citissime occideretur, quomadmodum etiam
.
praedicto capite dissertum est.

Vere. 17. Necesse Vere. 10. carcerem. Mat . (77-78)

thue rero ait dicto capite : In fetto autem coniueverat prmses absolvere turbm unum vinctum, Q *,
, *
guem volui$$ent *, et cstera ; lege ergo interpre.
tationem i l l o r u m .
.
Vers. 20. Bursus Vere. 23. snmmorum sacer .
dotum. Matthaue et alia q u e d a m gcripsit dicto
capite.
.
Vere. 24. Pilalus ergo Vers. 25. eorum. l b i
.
quoque de bie dictum est. Volnntas autem eorum
.
erat ut cruoitigeretur.
. .
Vers.26. Etcum Jesum. EUam de boc dictom
est ibidem.
CAH.

LXXX.

De mulieribus

Dominum

plangen-

. '. .

tibus.
. ', '
Vers. 27. Sequebatur Vers. 28. vestris. Ne
, .
fleferilis propler me, eed propter vos ipsas flete,
et propter filtos vestros.
" .
Vere. 29. Quoniam lactaverunt.Oie* dioitobsi- ^
, ,
dionis et expugnationit Hierosolymoruro : io q u i , ,
bus beatificabuntur ab eis q u geouerunt, illae
, ^ T C X V O J
q u n non pepererunt: utpote quas DOQ audirent
, (79).
aut Tiderent varias filiorum suorum strages.
4. " Vere, 30, Tunc no$. Inoipient hc dioere
1 1

Matth. , 15.
Variae lectiones et notae.

(75) Hoc scbolio caret fleatenius. Texlos ergo

apud eum junctus est.
(76) Omieto boe acholio, textos j u n c t u i e t t a p u d

Heotediutn.

(77-78) addit B.

(79J Duo bao Tocabula omittit Hentanius

10*9

COMMENT. LUCAM. -

CAP. .

1090

, * , Judaei, ferentee pericula ionadiera aoTehe ', ,

mentissima.

, ,

Vert. 3 1 . Si emm 1 fiet Si me, q u i f i t a m

habeo divinam, b c faoiuot Romaoi a Judam ins t i g a t i ; i n vobis, q u i raortem vobis ex peooato parastie, quid ab illis fiet ?
Vers. 32. Ducebantur Vers. 33. $ini$tris.
Mattbteua alia quoque t o r i p s i t : illa lege et aperte

. '

de bie e t i a m ioYeaies. Nam i n Evangelio j u x t a

Mattbeeum de Domini afflictionibus nullo prav

termisso, euaque terte orooium exacte data est
interpretatio.
Vers. 34. Jesus auiem remUte illis. Pro
crucifixoribue Judeeie oraas, tanquam bomo,

" ;
,
, , , ' ;
" .

* .

. ' -

- g compaeeionis formam bomioibue demoQstravit,

.
quam erga illos babere oportet, qui ipsos iojuria

, ,

afficereot.
Dubitaverunt autem quidam, t u m p t a bino oooasione. Si enim remissum erat eis peccatum,
quomodo postmodum Romanis ob i l l u d ad ioterneciooem traditi eunt ? Quibue DOS dicimus, quod
non pro omnibus precatio faota eet, sed pro bie
duoxatat q u i nibil m a l i deinceps perpetraturi
eraot. Qui vero cum eol obscuraretur, et velum
scinderetur, terraque commoveretur, ao petre
finderentur,
aliaque signa i n resurrectione ejus
fierent, malitiam addideruot, et fortuita b c esse
cogitaDtes^diviDoresurreclioni calumoiam uialigoe
s t r u x e r u n l : non p r o his ora?it, ideo etiam b i
omnino traditi eunt inimicia.

, '
' ;

, *

, , ,

rf

,
.

Vers. 34. Non enim faciunt. Invidia videlioet

temulenti. Quidam vero dicunt, quod oon pro Judis, sed pro Romaois militibus, q u i io c r u c i fixione subrainutrabant, oralionem fecerit ; b i
eoim ignorabant, q u e de ipso lex ae propbet
pr&dixeraat.
Coosidera autem, quod dioando i o praecedeotibus : Pater m i , st non potest hoc poeulum transire
me, fiat voluntas tua , videtur cedes F i l i i ea-

cundam Patris fleri voluntatem ; nunc , c u m

d i o a t : Pater, remilte illii, videtur eoolra illiue

fieri Toluntatem ; neque eoim alias i r a m ipsiue
mitigaret, quain contra homicidas babebat. Quid
ergo dicendum est ? Quod i n se quidem involuntaria erat, propter noslram tamea salutem erat

- . .
, '
$ *

,
.

' ,

(80) -

. ; " *
. .
*
.

" i

, -

, .

|3

(81)

* *

voluotaria. Quemadmodum et streDui militis pla

gas, i n se consideratas aoerbas ducimus, proptar

strenuitatem tamea quam adversua inimiooa osteadit, dicimus eese suaves.
Vers. 34. DwuUntu
V e n . 35. speckms.
Pradicto E?angelii j o x t a Mattbaum capite q u a r e
dicti Uliue inlerpretatioDem : Cumque cruciftxii.
$ent eum, diviserunt vestimenta ejus sortem m t i tentei " , u b i pulobr d a l a sunt solutionea, a d
queslioaea q u e responaionem merentnr.

Matth. , 42. " Mattb. , 35.

VarioB lectiones et not.

(80) vomittit B.

(81) oodex uterque.

4991

EUTHYllH 2 I G A B E N I

Vert. 13. $ diridtbant Vtre. 37. teipmm

' .
* * OBUTOV.
Matthffiue vero dicit : Qui autem prorteribant,
, . '
convicia jacicbant in eum
et castei a, u b i latius
, *
dfoUim e t t Similiter aulem et de aceto ac felle
Tiuoque

rojrrbatQ,

i n i l l o capite

ad v e r b u m elu-

oidaium e*t.
Vers. 38. Erat aulem Juiennam* eo oaptU
e t i a m de b i s exacte dissertam eer, u b i d i e i t u r :
Bi itnposueruni $uper capui ejus *au$am ipitm
$cripiam: Bic e$t Jesus rex Judaorum *.

*.

* . '

, * (85]

*
.

CAP. LXXXl. De latrmis pwmtenlia.

Vers. 30. Unxis Vers. 44. gessxi. Rureut i n
illo ait Mattbeue : Id ipsum autem tt lalrones,
qui crucifixi eranl eum eo exprobrabant ei ,

. '. .

17

'

4-

.
.

, * *

TTJ

' ,

; ,
, *4

Cbristus vero, scieos ejue ioteaiioaom, promisit Q

quod i l l i omaium optatissiamm vklebatur. Noveral

enim latro paradisum e doctriaa Mosaiea : et
tuac quidem dedit ei coaversatioaem ia paradiso,
taoquam arrabooem regni sui, quod e t t i r u i l i o
ineffabilium ao aeteraorum bonorum, quie oculus
aoa vidit, oec auris audivit, nec i n oor bomioie
aaceaderuot . Noadum eaim quiepiam justorum
accapit promissiooem, veluti magnue doouit Paulus . Postaiodum rero et hoc tradet regaum,
tempore universalis retributioais.
Sed quoaiodo d i x i t : Bodie meeum eris inparar
disof Quia tanquam Dei, q u i replet univeraa,
ubiquesimul erat et sepulcro, et in iaferoo, et i a
paradieo, et ccelo.

ubi pulcbras proposuimus a m b i g u i t a t u m solutio- . "

Des. Damaatioaem autem ouac vooat Judieium et

cructe condemnationem.
Vers. 42. El tuum. Quod eupramuadaouui
est. Nam verieimile est eum quoque audmese de
sermone quem ad Piiatum dizerat: Begnum meum
non est ex hoc mundo .
Vers. 43. Et paradiso. Quomodo petente l a troae sui memoriam i n regao Salvatoris assequi,
ipse aliud quiddam, quod supra i d erat (aa),
prornisit, conversationem videlicet paradiso f
Quia latro, igaoraos quod eetet ejus regnum,
ad determioatum aliquid et cogaitum fecerat petitioaem. Sed solum per bujusmodi petitioaem precabatur, utboauta aliquod consequerelur.

^-

ripov. '

purv

) , #
,

rf ,

'

i > ,

Vere. 44. Erat Vert. 45. sol. De boe qure

p r e d i c t o j u x t a Matthaeum capite.
Vers. 45. Et medium. l b i quoque de boo nies.
V e n . 46. Et exspiravit. Similiter etiam ibi de
bis dictum est, u b i habetur : Jeux* autem, eum
iterumclama$set voce magna,emisit$piritum .
Et
90

Matlb. x x v u , 39. I b k j . 37. l b i d .

x i , 39..
Matlb. x x v u , 50.

. '

.
.

'

. ^

44. j a o . , 36
0

I Cor* I L 9.

Hebr.

9 0

Varise lectiones et notce

(aa)

ip.

Supra id erat. ' , id e*t, , ctttr hanc, quam hanc. Nec euirn legilur

16*3

COMMENT. IN LilGAM. ~

,
*
#, * . [ (82)
voovpcv .]


(83), . '

4*,
.
$ (84)
; .
^.
*

GAP. X X I V .

boo nobU effeoit Dooainus deinoeps j u s l o r o m

animae descenderent i n infernum, sed magis a d
Deum asceadereot. Nam per manus Dei ioteliigimus Deum ipsum. Ait autem el apostolus : Qui
patiuntur secundum Dei voluntatem, fideli Crtatori
commendentanimas suas '.Primuua vero adDeum
ascendit aoima Jesus, d e i a d e ad iaferoa desceadit,
u t animas, quae i b i detinebantur, liberaret. Verum
quo pacto d i x i t Mariae post resurrectioaem : Nondum ascendi adPatrem meum
? Quia tunc corpore B o a d u m asceoderat.
M

Vere.47. VidensVers. l&.revertebantur. Quaere

p r a d i c t o Evaagelii j u x t a Mattbum capite, u b i

' , (85) g dicitur : Centurio

, ,
.
.
.
.
. .
.
.

.
. , , .
. $ ^ . *
, , ^
.
*
* ,
$

,
.
, ,

, .

4004

autem etquicumeo

erant

ser

vantes Jesum , et c&tera. Nam i b i h c quoque

declarata sunt.

Vers. 49. Stabant kme. Coneequenter e l i a m

i b i de his dictum eet.
GAP. LXXXII. De petilume corporis Domini.
Vers. 50. Et Vers. 53. positus. Etiam de h i s
omnibus ad verbum dUputatum est sexagesimo
octavo juxta MattbeBtim capite.
Vers. 54. Et illucescebat. Spleadescebat, oriebatur.
Vers. 55. Subtecuta Vers. 56. unguenta. I b i
quoque b o r u m facta est mentio io illius loci eoarratione, quo dicitur : Erat autem ibi Matia Mag
dalene, et allera Maria, sedentes ex adveno $epulVers. 56. CAP. XXIV. V e r t . 4. cum tpis. Qusre apud Matthisum dictum i l l u d : Vespera
autem Sabbatorum, qum lueeseit in unun Sabbatorum , et caelera, et lege illiaeiaterpretationem,
ac prsterea iila q u e sequuntur : et omnia evangelislarum dicta ab boc loco invenies ooaaooaat i causa propoeita ac declarata.
n

Vers. 2. Invenerunt Yers. 8. iMs. I b i etiam

. , , heeo, u t diximus, propoeita eunt, et dataest inter, , * ,
pretatio, u b i babetur, Ecee dixi vobis .
.
Vera. 9. Et revern - Vers. 41. ipsis. Similiter
.
, ^ et baso proposita sunt ac deolarata, u b i b a b e t o r ;
, - * autem, sumptis pecuniis, feceruni, wcwi edocH
9 i

.
.
.

erant* .
Vers. 42. Petrus vero monumentum. Gum cav
teris prudentior eseet ao fer?6Dtior, noa aasiinuit.

. ,
.

V e r s . 42. Cumque prwpexisset sola. L i a i e a m i na d k i t fuoeraba, siodoDem videliceL

I Petr. i v , 49 Joan. x x , 47. MaUb. XXTO, 54.. * I b i d .

I b i d , 7. I b i d . 45.
Variaa l e c t i o n e s et nota.
t

82) Inolosa exoiderant A.

83) " ergo omittit , B.
ftibil
84) , onuUuot ffUMD ia^totex-

V
74.

Matth. XXTM, 4.

tu apud Matthasum loco laudato. Ex Chrjrsostomo

effioitur. Is emm tom- VII, p . 826 E LfMtm
polius, quam Malttbfflmn explicai.

1096

ZIGABENI
Vere. 43. Et $eip$um. A d euum diYenorium.
Nam et Joannes de Petro ac seipeo a i t : Abierunt
ergorw$u$ ad $eipsos discipuli.

-^

Vere. 42. Admirans quod factum erat. Intellexit

enimnonessetranspositum, siquidem alioqui fuieset cum liateaminibus transpositum. Apparet ergo,
quod tertio veoerit Petrus ad moQumeDtum : p r i m u m quidem solu8,postmodam vero cum Joanne,
proutipse Joaanes scripsit. Cum auteai revereieesent, rursus coactus est solus currere : nequaenim
hunc austinere permisit auioris veheineutia, intensumque desiderium, quo praeceptori primue inter
alios discipulosoptabat occurrere,et negationisperfaetauiaccipereteniam : quandoetiam apparuit iili
Dominus, veluti i n sequeatibus ioveniemus. T r i na ergo vice ad sepulcrum aocedeos, trinem c u
ravit negationem.
CAP. LXXXIIl. De Cleopa.
Vers. 43. Et ecce Emmaus. Ultimo capite
Evaogelii secuadum Marcutn quere, ubi ponitur :
Post hxc autem duobut ex ipm ambulantibus, apparuit in alia forma euntious rus , et caetera :
et lege illorum enarratioDem. Gonducit eaim a d
proposita L I K verba. D i i i t autem, ex illis, boc
est simpliciter, ex omnibus illis.

* ,

, )

, .
,

.
. '. .

< ,

, .

. ,
Vers. 14. Et his. De cruce signisque borrea , ,
dis, quee tunc facta erant, de eepulcro et bie quae

a mulieribus reountiata fueraat, ac de resurre .
otione Domioi.
. . ,
Vers. 45. Et illis. Gonquisitionein vocat i m a , , ;
ginem, puta : Quomodo, c u m talis esset, b u j u s modi passus est ? et quomodo, oum mortuus ac- ;
epultus esset, resurrexit?
Vers. 46. Oculi vero eum. In hoc solum tene .
baotur, ne eum agnoscerent.
, .
Vers. 47. Dixit tristes ? Goofertis si?e objiciUt
^ ; , et inquiritis.
- (85) .
Vers. 48. Respondens diebus
Cogoito ex
;
voce et habitu quod ei ipse Judus esset, impro , ,
perant, noaquod solusipse diversarelur Hierosoly, rf (86)
inie, sed quod solusignoraretqu omnibus i b i d i , '
versantibus nota e r a n t : et increpando d i c u n t : T u , *
olus ex omoibus q u i Hierosolymis babitant, d i -
versarie i a Jerusalem ignorans, quae i n ea facta
, (87)
sunt his diebus ?
;
Vers. 40. Et quw. Ignorantiam fingit, ut eiiam
; ,

ex ore illorum audiat quee a corde eorum cogno

scebat, et i l a objurget ac increpet illos.
, ,
.

Vers. 49. At illi populo. Y i r u m prophelam

i l l u m fuisse opinabantur, imperfecta adbuo fide.

1 1

. "

Joan. x x , 40. Marc. x ? i , 42.

YarisB lectiones et nolae.

(85) Ita nterqoe, pro .
notant Grammalici.

Vulgo tantom

(86) .
(87) .

COMMENT. IN LDCAM. CAP. X X I V .

" . ; .

prv

1098

Per opus itaque signa iotelfige : per sermonem

vero, doctrinas.
Vers. 20. Quomodo ewn. Hoc i a loco ,
judicium, capitur pro Condemnalione.
Vers. 21. Nos Israel. Sperabamus, quod ipse
esset redernptor noster q u i Scripturis annuntia*
batur.

pev (88).
. , ,
.
)5. ,
, .
. ' ,
.
. ,
.
, ,

.
prv 3 (89)
* T J
, ,
.
OJ/

; , .

, . '
.
. ,
|5.
. " .
.
, .
. " .
.
. -

.
. |3 ,
^ ' .
; , ,
*
. $ ,
T J
. , ,
). /
,
.

?,

Vers. 21. Atqui' facta $unt. Cumhis omnibui,

boc est, factis his omuibus.
Vers. 22. Sed et Vers. 23. vivere. Mulieres
qiiffidam ex nobis, sive nostro, aut fldeles, sicut
et nos. Dicit autem illas,qu8BCum Maria Magqalene
erant, etipsam Magdalenea. Attoaitoeaintquit,nos
reddiderunt, utpote iocredibilia asseverantes.
Vers. 2 t . Et monumentum. Petrus yidelicet et
Joannes, ut prcediximus
Vers. 24. Et viderunt. Ila invenerunt hoc
est, Non inveoerunt corpus ejus.
Vers. 25. Ei prophetx. Insensatos illos dixit
tacite ad sui cognitioaem excitans ; tardos vero
corde, utpote tardos ad credeodum ea qum
propbetffi locuti faerant de morte et resurrectione ipsius.
Vers. 26. Nonne suam. , q n videlicet
locuti fuerant prophetee. Gloriam suam, qu videlicet suaeerat diviaitatis. Est autem ioterrogatorius
sermo.
Vers. 27. Et ipso. Mose sive a Mosaicis
libris.
Vers. 28. Et ibant. Quo ibant.
Vers. 28. ire. Simulabat, se longius ire,
tanquam vulgaris comes fuisset itineris.
Vers. 29. Et dies. Inclinatus est ad occasum.
Vers. 29. Et Vers. 31. eum. Cum vidissent,
assuetam ac cognitam panisbeoedictionem ; nam
tunc permissi sunt, ut eum agnoscerent.
Vers. 3 1 . ULorum. Ne amplius tardarenl,
sed citius ad discipulos reverterentur: volebat
namque eodem die oinnibus simul apparere.
Vers. 32. Et Scripturas. Incendebatar, saliebat (bb), movebatur ac vibrabat.
Vers. 33. Jerutalem. Snrrexerunt eadem
bora, DOQ tamen reversi sunt eadem h o r a ; nam
erat via sexaginta stadiortiin. Verisimile est aotem,
quod declinante sole cucurrerint p r nimio gaudio
totum intervallum ad nocem usque, septem vide
licet raillia el d i m i d i u m , quae io praedictia erant
stadiis.
Vers. 33. t//ts. Qui cuni illis erant, puta,

Variae l e c t i o n e s et notae.
(88) . H c interpres non
agooscit. Redde : Nunc vero ila mortuum desperatnut* InleIIige,UTov . Possiletiair.

alicui i n mentem venire intellecto

, Nunc vero ita mortuo desperamus.
(89) abest. A.

(bb) Saliebat, etc. Omisso , interpres pro

duobusfocabulia wddidittria.CUruinatrumque

, de m o t u et pulsu cordis d i c i tur.

33

pATftOL. G R . C X X I X .

4400

ZlGABENI

1099

septuaginta, aut simpliciter omnes. Sed quomodo

d i x i t quod ioveueruat coagregatos undecim ? Siquidem Judas Iscariotesjam abjectus erat, et Thomas tunc prasene DOD erat. Ait enim Joannes: Thomas autem unus ex duodecim, qui cognominabatur
Didyrnus, non erat cum Ulis, quando venit Jcsus,
Dicendum estergo, quod quo Matlhias a d e r a t
qui loco Iscariotis sorte electus est, etiam ipsum
j a m coQQumeravit, taoquani cum undecim apostolis oooptatum.
Vers. 34. Dicentes Simone. Qusre rursus
ultimo capite Evangelii secundum Marcum, u b i
d i o i t u r : Pott hme autem duobut ex ipsis ambulantibus, apparwt in alia effigie, eunlibus rus *, et
caetera ; ac lege illorumenarrationem, quae a d p r o 8 6 D S dictum p l u r i m u m conducit.
Vere. 35. Et ipsi Vers. 36. vobis. Consequenter i b i etiamde bis ioveoies. Considera autem
quod et discedeos pacem illis reliquerit.aicut scripsit Joannes* ; rursumque rediens pacem t r i b u i t ;
pacem, iaquam, q u s et r e m et nomen dulce
babet.
Vers. 37. Expavcfacti Vers. 38. vestra ?
Expavefacti, i d est, Turbati. Cogitatiooes autem
de hoc aecendebant, u t r u m videiicet spiritus esset,
id quod videbatur, ei?e spectrum. Ostendit ergo,
quod cordium esset cogaitor. Deinde aliud quoque
dat signum.
Vers. 39. Videte $um. Et quomodo ab bis eum
cognoscere poterant ? Quia clavorum adbuc ferebant foramiDa.
Vere. 39. Contreciate habere. Contrectate per
tactum.
Vers. 40. E l pedes. Joanaes vero a i t : Otlendit
eis manus et iatus suum*. Primum siquidem ostend i t eis manus et latus, deiode etiam pedes. Nam
uterque evangelistarum ex bis q u dixit, ostendit
etiam i d quod tacuit veluti j a m cogoitum.
1

, . * orv~ ,

* ortro

, ;
,
, ' . :

*-

(90),

4*

cvoTcxa

.
. *

poppij,

, .

. '

"

r/

*,

. "

. )

.
" .

.
. .

. '

"

, ,

Vers. 41. Adhuc admirantibus. I d enim sae

penumero fieri soleL
Vers. 41. Dixit Vers. 43. comedit. quod
deinceps indigeret, sed ad majorem fidem majorem
que confirmationem, ne spectrum videretur. Sicut
autem superaaturaliter comedit, ita superuaturaliter, q u comederat, digessit. Scire vero oportet,
quod queedam a Salvatore dispensatorie facta, I
suat regula ac preescriptio naturae ; aullus siquidem
a l i u i post corporis immortalitatem cicatrices babebit, aut cibum sumet.
Vers. 44. Dixit vobiscum. Suggerit quoque
illis ea q u a pradixerat de se ipso, u t etiam hinc
agnoscant quod ipse sit. H i suat, iaquit, sermo* Joan. x x , 24.

* Marc. x v i , 12.

Joaa . xv), 2'

" .
.
. ,
,
( 9 1 ) .

,
'

**

( 9 2 )

, .

,
,

Joao. , 20.

Varia? lectiones et notae.

(90) " p r o .
(91) .

( 9 2 ) .

COMMfiNT. IN LUCAM. -

4101

CAP. X X I V .

110!

nes, quos Jocutus sum ad vos, cum adhuc essem

uu.lv
vobiscum. Hi, quales ?
;
. , ,
Vers. 44. Quod Vers. 47. Hierosolymis.
.
prffidicaudo videlicet.
. , ,
Vera. 48. Vos horum. Passioais ac Resurrectio .
nis, totiusque meae dispeasatiouis.
.
Vers. 49. El vos. Patris sui promissam vocat
, (
Spiritus sancti in specie ignitarum lioquarum de . '
scensioaem ; nam hane promisit per prophetam
, . ^
. .
,
.
'

, ,
, , ,
, , .
'

. , * ? -

.
. * ,

omnem camem ; preecipue videlicst apostolicam.

Vers. 49. Vos alto. Gooversamiai simul Hierosolymis, aoa separati propter imbeciHitatem, qua
adhucteaemioi, et timorem vestrum, quoad usque
ioduamioi, in modum armaturce, virtute ex alto
coelo, vel alta dlviaitate (cc) per prffidictam spiritus
saacti descensionem.
Vers. 50. Eduxit Bethaniam. tunc, sed
quadragesimo die post resurrectioaem ; aam, quae
iaterim facta suat, praetermittit evaagelista.
Vers. 50. Vers. 51. ccelum. Susoipieate
lllumaube, velutiscripsitpraseas evaogelistalibro
apostolicarum Aclionum .
Vers. 52. Z?i magno. Cum gaudio magoo propter
illius resurrectioaem, et propter spem dictae proraissioois. dicto autem libro scriptum esl, quod regressieunt Hierosolyma a moate qui vocatur Olivarum . Maaifestaadumergoestquod Betbaai uaitus
. sit moas Olivarum.
Vers. 53. Erantque Deum. Temporibus videlicet, quibus coogregari solent : eraat semper ia
temp!o,quaado ia eo esselicebat.
IHinam autem et nos Deum semper laudeinus ac
benedicamus, et ita iiaem pneseatis vitae jucundum
ac beatum inveniatnus per Jesum Cbristum Dominum aostrum. Amea.
FioisEvaagelii secuadum Lucam.
8

. ,

,
/. *
; '. , (93)
> .
^

Joel,qui dixit: Et erit in diebutillis novissimis, ail

Dominus omnipotens, effundo d$ Spiritu meo super

. ,

,
.

,
, .
.
.

Joel , 28. Act. , 9.

lbid. 12.
Variae lectiones el notae.

(93) , iaepte.
(ce)
niialis

Coelo dwinitate. Ac si legerit

Redde, c&li aui divi-

1
INTERPRETATIO (94) DUARUM ODARUM EVANGELU
Ex codice Bibl. SS. Synodi Mosquensis num.

LVCM

GGCXLIV.

'OAH E N Tft 1.
.
, , ,

94) Diyersa paululum sen copiosior iaterpreio Eutbyinii Zigabeai aouiiae, legitor Latiae ia

Bibliolbeca mazima Patrum Lugd. vol. XIX, p.

473 ; 474.

U03

UTHYMII 1

1104

(95) ,
, ,
, .
(1) ,

(2) 3 *

" (3) . (4) p t

, " (5)

, . ) (6)

. (7)

(10) ,

OCVTOJ,

|3 *

(9)

(8)

, -

.
.

(1) , .
,
(2) , , .
.
(9)
(3) .
,
, .
.
4) .
()

) "
.
(6)
.
(1) , ,
.
(8) $ -

,
,
, *-

^ , au*nov,
, . ,
. " ,
,
.

.
.
,
,
"
.
, ,

(11) ,

(12) .

' , (13) . (14) , /jvat , " (15)

, ,
,

(11) * ,
xjti
.
.
(12)
, , .
,
(15) ,
, ,
, |3~
. ,

.
.
'
;


, ,
. ' '
'.
.
^
,
(13) " ,
,
,
,

, .
. ,
(14)
* ,
, ^ ) ,
.

(95) Intelligit haec ipsa q u subjiciuntur : , . . .

Q A b o i u p a , ut , et simiJia. Suidas, " .

4105

COMMENT.

I N JOANNEM.

4106

, (16) , ,

(17) , ev v.yivti

(18) . (19)

(20), , ,
(21) .
.
(16)
. .
, *
, *
.
(17)

,

' *
.
(18) , ,

.
(19) ' ,
,
, .
('20) , *
, ,

/

, ,
,
$.
, , ,
,
, } ,
, ,
,
, ,
.
(21) , ^, ,


, '
.
,
.

, , , *
, ', ,
, ,
*.

(*) Hic videturexcidisse , aut simile quid.

.
.
'. $ . ( C a p .

I I , vers 1.)

'.

. ( I I , 13.)

'.

. ( I I I , 1.)

' . ^
, '. . .
'.

'. . ( I I I , 25.)

'. . (IX,
'. . ( X I , 1.)

(3). (IV, 46.) . '.

5.)

. ( V I , 16.) .

'.

(VI,

'. . '.

'. . (IV, 5 ) .

. ( V , 5.) . '. . '. . '.

. '.

1.)

ij3\ . ( X I I , 3.)

. ]3\ . ' . . '.

EVANGELIUM SECUNDUM J0ANNEM.

CAPITA

1.
2.
3.
4.
5.
6.

De nupiiis in Cana.
De ejectis e templo.
De Nicodemo.
Quwttio de purificatione.
De muliereSamariiana.
De regio.

VANGELU

JOANNIS.

D 7. Deeo quitriginta et oclo anm$ morbo lentbatur.

8 . De quinque panibus et duobus piscibus.
9. De ambulatione n mari.
10. De CSBCO nativitate.
1!. Dt Lazaro.
12. Demuiiere qua unxit Dominum unguenlo.

UOT

\ ( X I I , 14). . ' . |3\ .

9.
. ( X I I , 20).

43. Deverbis Judce.

44. De asello.
4 5 . De Gracis qui accesserunt.

INTERPRETA

1108

EUTHYMII ZIGABENl

'. ( X l l , 4).

10 EVANGELII

\ . ( X I I I , 3.)
\ . (XV, 2 6 . )
'.

16. De lotione pedum.

17. De Paracleto.
18. Depetitione corporis

JOkNNIS.

Quis certefuerit Joannes evangelista a prioribus

evangelistis didicimus, puta quod frater Jacobi,
filius Zebedsei, a vico Bethsaida regioois Galitott,
arte pisoator
Neque autem prius, neque postea
litteras didicil, sed penitus idiota erat : attamen
talem eum novimus, qualem esse decebat i l l u m ,
qui a Christo edoctus esset Siquidem cum i n
crBoasuper pectus DomiDi recubuisset, talem hausitscientiam, qualemaliusnemosortitusest.Et vere
de coelo tonuit, et depenetralibusSpiritus exclamalit:
non tanquam alte vociferans, sed quasiderebus altis clamans : et linguam cum spiritu movens.
Hic igitur oum i n tria aliorum Evangelia, q u
sibi a quibusdam fidelibus allata eraot, incidisset,
vidissetque bos tres ia eo maxime sermone versatos, q u i de Salvatoris erat bumanitate, caeterum
dogmata, quae de divinitate ejus erant, praetermisisse, ipsa quidem evangelia admiratus est ac laudavit, etvera eos dixisse ac fiaedigaa testatusest.
lpse autem motus a Gbristo ad praeeens opus accessit, et queedam narrat, quae etiam ab aliis scripta erant, ae videatur Evangelium suum ab alior u m Evaogeliis separasse: procipua tamen illi cura
fuit, qua? ab aliis relicta erant, addere, ac de d i vina Salvatoris gratia plura ponere, sicui necessar i u m esse ob insurgentes haereses judicavit ().

Alii siquidem ob auditorum imbecillitatem illa

praetermiaerant, nondum coafirmata pr&dicatione:
bic autem crescente j a m fide, ac fidelibus intellectu capacioribus, de bac definivit, additis etiaui
quibusdam capitibus, quae antea silentio fuerant
praeterita.
Praesens autem Evangelium multis aonis post
capta Hierosolyma conscripsit.
Cap. I.Vers. 1. Inprincipio
erat Verbum. Nomen
plura significat; bic autem proprie signiiicat

(XIX, 38.) . '. . '. . '.

Domini.

T O T
,
(1)
- ,
, , ,
, . .
, .
. '
* ,
.
, *
, , *
,

.
, ,
, ,

,
* ,
^,
-^ ,
, ,
, *
,

, .

, - , ,
, ,

.

)* .

.
*

* A c t . , 13.

Variae leciiones et notae.

(4)*0 .

() Prctcipua judicavit. Hmc suoarbitrio m u t a f i t interpres. Poteratad verbum exprimere. Sed

de divina Salvatoris
gratia falsa sunt. Redde :
Maxime verocurateaquaab
illis sunt prcetetwtisa

magisque quam
reliqui(curat)doctrtnamdedwina
Servatoris natura, ut maxime neceaariam* propierfulura* hcsretes. ,thtologicadoctrina, estdoclrinadeCbristo, ut Deo.

COMMENT. I N JOANNEM. CAP. I .

4109
kti.

idem quod semper. Huic * OODJUDCta d i ctio erai, ipsum omaiao reddidit incognitum.
, , ,
Quo enim reduces mente tua iilud erat, quod (b)
.
ante omnia et ubique prfiecurrens, non sinit cogita *
tionem tuam iaveaire terminum. Et i n creaturis
qu\dem,erut> prteritum tempus maoifestat.
.
Triade vcro iocreata, haec etiam significat dictio
'
semper. E t i a intelleotuali eane ac sensibili creatura,
*
de nullo suscipi potest, ut dictum sit, Semper erat
*
siquidem otnaia postmodum faota s u n l ; sed i d
* (2)
soli beatfe Trinitati aptatur, n a m sola ipsa infecta
.
est sive increata.
6/ , Similiter quoque nomen verbum, multa si *
gnificat. Nunc autem proprie significat Dei Filium.
. ,
Dioitur namque Verbum, prout dicit Gregorius
, , TbeologUS, quod a d Patrem ita 86 babeat, SlCUt
( 3 ) * ,
verbum ad mentem : n o n tantum ob generatio . ,
n e m q u e o m n i aftectu oaret bumaao, yerum etiam
, ,

propter connexioaem et maoifestaUoQem. Omnia

.
inquit, quw audivi Paire meo nota feci vobis .
' Poterit quoque dioere quispiam, quod etiam sit
, . ,
quasi definitio ad suum deOnitum; n a m et boc si, ( )
gnificat dictio . Qui enim vidit Filium, inquit,
.
vidit et Patrem , hoc est, intellexit, u t sitipee F i , . , lius tanquam brevis ao facilis finitio n a t u r o Patris.
.
Omne enim quod genitum est, ejus, q u i genuit, tacens verbum eet.
, ,
Cum autem dixerit evangelista: In principio erai
( ) ,
Verbum, deinonstravit quod semper erat, neo erat
. ,
tempus aliquodaut&eeculum,quo ipeum n o n e r a t ;
.
Q ipee enim effeotor est temporum ao saeculorum.
, a p v l j ; "
Quare autem noa dixit : principio erat F i ( 5 )
lius ? Ne qua irrepat suspicio oarnalie aut tempo. ,
ralis generationis. Ob i d siquidem oum i p s u m no minasset Verbum, alque binc omni tempore, o m ,
niqueaffectu generationem ipsiue supernaturalem
, carere docuiseet, abjectis quoqueceeteris iodecenti . ,
bus ciroa eam suspicionibus, poetmodum i a se ,
quentibue ipsum etiam libere Filium dioil. Volens
, .
quoque ostendere n o n modo ipsum aemparfuisse
sire iBtenium, eed etiam inseparabilem ao ooastern u m Palri, ait :
. ,
Vera. 1. Et Verbum erat apud Deum. Non d i x i t ,
,
quod erat i n looo : non enim i n loco oontinetar,
,

q u i circumecribi oon potest: neqae quod i a Deo,
' f) statim primordiis, personarum OOOfuStOnaill
, , ,
quis imaginetur, sed quod apud Deum tive a p u d
,
Patrem, u t e t quod p r o p r i a m est p e r s o D a r u m a p
pareat, quodque inseparabiles eint Pater et Filius :
^
*9
7 ( 6 j .

et omnino manifestum est, quod etiam Spiritus
.
sanctus : siquidem i n principio erat Trinitas, s i mulque erat trinitaa.

1110

. "

Joan. X T , 15.

Joan. ,.
VariaB lectiones et n o t .

(2) " .

(3)

Vide Gregor. Nax.,

. 2 1 8 ,

(4) , p r o .
5 ) .

6) omitUt .

(6) Erat quod. Quod delendum. Obscuram enim reddit oralionem. G r e c o est Istud trai.

i 111

ZIGABENI

14

Vers. 1. Et Deus erat Verbum. Cum Verbi n o -

. ~
mine usus fuisset ad docendum i n superna gene9 ,

ratioDe inteirjporalitatem, affectuumque careatiam

, curat deinceps ac tollit damuum qnod ad hoc no , [ ( 7 ) ] men subrepit: puta ne quis blaspbemet, putans
, *
tale verbum essequale nostrum est, sive internum
' ,
sive id quod proferimus ; neque enim iale est, eed
.
substaotiale, ejusdem cum Patre oatune ac d i gnitatis.
. ,
Vers. 2. Hoc Deum. Cam dixisset quod sem , ,
per erat, quodque a Palre inseparabile, et quod
,
Deus e r a t : brevi miraudoque modo, theologiam
( 8 ) ,
qaam de hoc exposuit, summam redigit :com.
pendium diviaae de eo cogoitionis nobis praebeas.
*
Diceatibus autem. quod omois filius patre po- g
, , sterior est, respoodebimus : Cam dicitis, Omois
.
filius, j a m i d quod queeritur dissolvistis. SiquJdem
, ' .
Dei Filius, est talis, qualis est omnis filius, sed
vere supernaturalis.
,
Preeterea cooteatiose assereatibus eum q u i ab
,
aliquo est, oecesse omoiao esse ut eit posterior eo
a quo est, respoodeodam et, quod etsi boc dicaat ' ,
( 9 ) , *
solis tameo radius cum ab ipso sit, est eo po . '
sterior: nunquam eoim sol sine radio apparuit.
, ( 1 0 ) ;
Quod si i u seosilibus ita est, quidoam dicere quis' ( 1 1 ) ,
piam poterit de bis quae majora suot, quam ut dici
,
possiat ? Ex quo autem Deura ipsum esse praedi , ,
cavit, dat etiam ei divioitatis iosigoe: dico saoe
, *
creandi potentiam : Diienim, ioquit, qui ccelum et
.
terram non fecerunt pereant *. I d autem, oe puteC
tur Patre mioor esse.

Vera. 3 . Omnia factum est. Cum omnia per

ipsum facta dixisset : oe putaretur id de sensibilibus taotum dixisee, s u b d i d i t : Et sine ipso factum
est nihxl quod factum est, hoc est, oihil eorum quea
facta sunt, sive eeosibile sit, sire intelligibile. Excluditur autem Spiritus saoctus: neque eoim factus est, ut iater alia compreheadatur, sed iofectas aut iocreatus, sicut et Filiuset Pater. Sola
naraque diviaaTrioitas iafeotasiveiaoreataesi.
Cumautem demoastraveritFiliumcreatorem o m nis Tisibilis atque ravisibilig creatura, ooo exclusit
Paffem a creaodi dignitate, sed docuit tantum F i liuod esse creatorem sicut et Patrem ; i d eoim t r i bus commuoe est, cum sit Divioitatis iasigoe, ut
praedictum est,
D
Ideo quoque i a divioa Soriptura creandi poteotia quaadoque de Patre dicitar, quaadoque de Filio, interdum vero de Spiritu sancto, taaquam v i delioet Patre VOleate, Filk) autem operaole, Spi4

? .

,

,

, .

^

(12)

" .

, *

, ,

. (13)

, .

( 1 4 ) ,

,
, *
, , .

(15)

(14) Corrigendum
(15) loclusa o m i t l i l .

10) addit ,
11) ' .
12) .
13) .

Variae lectiones et notae.

( 9 ) *flv, pro .

Jerem. , 1 1 .

(7) Looo h o r u m quatuor rocabulortim spatium

vacuum est io cod. A. Aote aulem, legitur . Et quidem recepi.
(8) , ciun spatio vacuo duarum litterar u m . A.

'

COMMENT. IN JOANNEM. -

4143

4114

CAP. I .

, . ritu sancto vero cooperaote. Dicit siquidem capite

etiara septimo, Pater meus ad hoc usque lemporis
6,
operatur, et ego operor .
, .
Quidam vero deliri partem illam.Pripsimm,Fi (6), ' , liiminorationem iotellexerunt, dicentes i d non orea , , '
tioais, sed subtninistralionis esse signiticativum.
(17) .
Nec videruot quod i d de Patre quoque usurpatur.
t
Ait enim Apostolus : Fidelis Deus perquem vocati
.
estis in societatem Filiiejus'. Nequis autem incre, ' .
dulue sit, ambigens quomodo bnec etsimilia per
" , '
ipsum facta sint, d i c i t :
, *
' . ' Vers. 4. In ipso vila erat. Qua non solum b, . "
produxil, verum etiam conservat, ut i a esee per ,
maaeant. Nam quod de Patre dictum est, de ipso
,
quoque dici potest : In ipso vivimus, movemur et
* " , sumus . Cum autem audieris quod i n ipso vita
,
erat, ne compositum eum suspicerisi, eed viteefon ,
tem ; nam protinus etiam totum ipsum viiam no .
minat, dicens: Et vtta erat lux hominum. Alibi
*
quoque dicit ipse Gbristus, Ego sum vita .

yap

<.

(18) ,
,

"

* (19)

"

* [i&prjpiot,

. )
, ,
.

. "

* * "
)

* ,

, , *

Qui autem Spiritui sancto resistunt, ejusque

naturam d i m i n u u n t , post i d quod dicilur, Sine
ipso factum est nihil, distinctionem slatuunt; deinde
quod sequitur simul legunt : Quod faclum est> in
ipso vita erat, ut Spiritum sanctum factum esse
demonstrent; n a m d e lpsoloqui dicunt bujusmodi
verbum.
C
Facile autem refelluatur. Primum quiapars
illa, Quod factum est, indisjuncte posila, omne
quod factum est indicat. Deiode quia etiam vita
dicitur ease l u x ; subdit enim quod vita erat lux
hominum ; post paululum autem de Joaane l o quens ait: Hicvenilin
lestimonium,uttestimonium
perhiberet de luce. Manifsetum est aulem quod
Joannes non de Spiritu sanoto, sed de Filio tulit
testimonium, sicut i a sequentibusioveoiemus.
Vers. 4. Et hominum. Etiam ipse Filius erat
lux b o m i n u m , utpote mentem ipsorumilluuiiaane,
et ab errorededuceas ad veritatem. Quod autem
ipsum Filiuin lucem nominavit, ipse quoqueFiliu*
^ alibi dicit : Euo sum Lux mgndi . Dicitur itaque
et lux et ?ita : vita quidem taoquam vivificans ao
continens universa ; lux vero, quasi illuminaoset
exbilaraas raentembominum,qui ipsum recipiunt.

.
(20)

* Joao. v, 17. I Cor. I , 9.

Act. x v n , 28.

Quidam autem vitam ac lucemdicunt Evange-

Joan. xiv, 6. Joao

vni, 2.

VariaB lectiones e i noUe.

(16) , de bominibus nugacibus ipsis. I t a
Plato. p. 251. Diog. Laert, p. 99.
(17) Breviter de hac re monui i n mea N. Teatamenti editlona a d GoriDtb. p. 213, nota 1. Dietriboebant antem i l l i praepositionee ita. ', Palri
, Fiiio : , Spirittu sancto tnbuebant.
(18) Suo jure ita distinxerunt Pneumatomacbi.
Etaaim Origenee, b s r e t i c o r u m o m a i u m pareas,
ila solum aistioxerat, sed ita adeo i n suis
repererat codicibue. Vide bominis vesani nugas,

si placat, t o m . IV, 20 D, 20 E, 36 B, 64
B, 69 A, 77 B, et 72 A, E,ubi codicas istos appellat, et ex iisdem scilicet, vers. 4 l a u d a t :
, .

(19) Qaibbel, ut arbitror, istorum Totarum Pneumatomachorum stultiiiammiratur :nos autem re

cenliorutn Hyopneumatomacborum insanias admiramur et cbartis, ut vocaot, oeoumeaicU (allgemeinen) yalgamus et laudamus.
(20) abest A.

1146

10

4145

licam prapdicationem, quam hominibus adduxit, , ,

.
utpote causam vit spiritualis ac cognitionis lucis.
.
Vers. 5. Et lux comprehenderunt.
Lucem q u i , **
dem vocat praedicationem, propter dictam causam,
et propler veritatem : tenebra vero errorem,
.
propter falsitalem. Dicit ergo : Praedicatio i n
,
errore lucet, et error eam non comprehendit.
~ (21).
4
Gregorius autem Tbeologus dictum verbum a l i ,
ter intelligit, sermone quem facit insancta lumina.
Verum potest et hanc et illam recipere interpre
( 2 2 )
tationem.
.
*
Gum ergo bactenus evangelista de Filii diviriitate
asseruerit, consequenter hinc Evangdium aggre- ,
ditur.
.
.


Vers. 6 . Fuit Joannet. Lucas autem scripsit:
FdCtum est verbum Dei SUper Joannem Zackaria j{
.
fllium in deserto .
. vostroi
Vers. 7 . Hic luce. Lux intelligitur hoc i n loco
. '
Gbristus propter causam prius redditam. Perbi ,
buit autem Joannes testimonium de divinitate
.
ipsius, sicut m sequentibus patebit. Cum autem
, .
Gbristus hujus testimonio DOQ egeret, subjungitur

etiam causa testimonii. Addit enim :
" . " ,
Vers. 7. ut illum. Quemadmodum enim
} (23) toi
carae vestitus. est, ne nuda divinitate apposita
, , omnes perderet: lta quoque testimonio usus est,
,
ut Judffii cognati Joannis vocem audieotes, per
' .
eam crederent facilius io eum de quo testifica .
batur, omnia siquidem ad horninum salutem dispoeuit.
Joannes itaque testimonium perbibuit, ut o m - <; , |3
nes crederent, non omnes tamen crediderunt :
. ' .
fides enim non est coacta, sed voluntaria.
.
Vera. 8. Non luce. Adbuc missionis causam
,
declarat. Neque enim venit u t luceret: DOD erat
* '
siquidem ipse lux, sed ut testimonium perhiberet
*
de luce. Simul quoque ne pularet quispiam eum
,
q u i testimonium ferebat, majorem ac fide digniorem eo de quo ferebatur testimonium, ut plerum- .
,
que solet accidere. Verum quia recens erat Joannis testimonium, ne similis qaaedam oriretur sus- ( 2 4 ) ,

picio et de eo de qoo ferebatur testimooium, ait:
Vers. 9. Erat mundum. Semper erat, j u x t a
. " ,
supra positum reconditiorem intellectum : aiqui
. ' "
dem tanquam Deus eemper erat ; tanquam homo ^ ,
vero esse incepit.

Verum si omnem bominem venieQtetn iu mund um
jllurainat, quomodotot relioti sunt non illuminati? , ;
, Sane quod ad ipsum attinet, omnes illuminat: q u i
autem DOD illinmnati manent, a propria boc pa-
.
tiuntur voluDtate; nam lucis beneficium, quod ad

eolem attinet, super omnes simpliciter diffunditur.
,0

i f Luc. m, 2 .

VariaB l e c l i o n e s e t notaa.

2]) abeet A.
2 2 ) .
2 3 ) Interpres
apposita.

apparere alicui, appropinquare ad aliquem. Ma-

est

l i m ergo,

conspecius.

( 2 4 ) .

COMMENT. IN JOANNEM. CAP. I .

1417

(25)
,
' , ,
, .
[ (26) .
, , ,
* ,

, *
' -

1118

Quod s i q u i luce frui noluot, ipse sibi causasunt

quod non illuminentur.
Veramquoque lucem d i x i l , tanquam incomparabilem ac superomnes, etquae proprie l u x est.
f Dicitur quoque vera imago, etvera sapientia,et
vera vita aiiaque s i m i l i a ; non ad calumdiaal aliar u m sanctarumimaginum :neque sapientiae quaea
Scripturis divinis est, neque vitee preesentis, ut ne
dicam futurae : sed talis figura sermonis, i d quod
incomparabile est, per amplitudinem manifestat.

.]
[ (27) . " *

f Sive venientem i n verum m u n d u m v i r t u t u m .

.]
' . ,
* . ,
,
, *
.
.

, ,
^.

.

,
,

, ,
, .

*
, ,
.

' ,
,
.
. .
, , (28) -
, , *
. " ,
* , .

'

, ,

,
*
,

" Mattb. xiii, 17.

1 1

Vers. 10. In mundo erat. Non tanquam loco

circumscriptus, sed tanquam omnia rcplens. Cum
autem dixisset: In mundo erat, ne quis suspicaretur niundo contemporale esse, quod accidit Paulo
Sainosatensi, a d d i d i t :
Vers. 10. Et faclu est. Manifestuui est autem
quod factor, ante id quod factum esl, fuerit.
Vers. 10. cognovit. Mundum bunc dicit
eos, q u i mundana sapiunt,quimundo affixi sunt,
quia sensibilibus rebus abduci nequeunt, n e c q u i d quam suprahaec intelligere possunt. Qui enim tales
non sunt, ipsum priusquam etiam i n carne adveuisset. cognoverunt. Et bioc est quod ad apostolos
vicesimo quarto j u x t a Mattheeum capite dixit
Cbristus. Multi prophetce et juxli desideraverunt
videre quce videtis et nou viderunt: et audire quce
auditis, et nonaudierunt .
Quod si ipsum non cognovissent, non desiderassent videre, ut dictum
est, velaudire. Itaque oogooverunt quidem e u m ,
ejusquein carae mysterium, verum i d supernaturaliter : desideraverunt autem et sensibiliter v i dere ipsum mirabilia operaatem, et audire ipsum
docentem, et simpliciter i n humana specie.
Intelligitur quoque quod indignatus evangeluta
super eorum cecitate q u i ipsum ignoraveruat,
d i c i t : Et mundus per tpsum factus esi, etmundus
eum non cognovit, boc est, Qui facti sunt, Factorem
non cognovemnt.
Vers. U . In receperunt. Abucverbumamplius
manifestat. Nam sua, mundus est, nempe factura
ipsius. Sui quoquo sunt bomines, utpote etiam
opera ipsius, et taaquam ad ipsius imaginem form a t i . Venit igitur eos, sive ad eos tanquam
homo : siquidem tanquam Deus, i n mando erat.
Declaratur autem et alio modo, quod ex quo
Christus a Judrcis secundum caraem natus est,
sua sunt, h o r u m cooversationes : sui vero, ipsi
sunt, taoquam ipsius cognati, ejusdemque gentis.
Nam e t i p s e d i x i t : Non sum mitsus nisi ad oves
perdUas domus lsrael " I n s u a igitur venit, non ob
11

Mattb. X T , 24.
Variae lectiones et notae.

(25) o m i t l i t A.
(26) Haoc olerque codex i a margioe habel.

(H) Etiam b s c i n margine.

(28) .

 ZIGABENI

4119

propriam oecessitatem ; Deus enim nullius eget:

sed propter suorum salutem. Std autem eum non
receperunt, cum venisset ut eis beneficia prffistaret,
sed more insanientium Salvatorem tanquam i n i micum abjecerunt.
Vers. 12. Quofquot ejus. Quotquol receperunt
eum, suscipiendo doctrinam ipsius, dedit eis potestatem filios Deifieri: non statimfeciteos Dei filios.
ne por ignaviam perdant gratiam, sed dedit ipsis
potestatem fieri quo diligentiores roddantnr.

4110

rvcxcv

' *

Oe

'

"

-/.

io?&>xv

Quid ergo ? nonne omnes potestatem habent nt

filii Dei fiant ? Non omnes, sed h i tantum quibus
datumest: solum autera datum est credentibus i n
ipsum. Ideo quoque raanifestans quibus dedent,
subdit, Credentibus in nomen ejus, boc est, i n
Jpsum, Itaque ipsius quidem est dare potestatem,
llorum vero, uti ea.
Aliud est autem per baptismura aliquem a Deo
adoptari, et aliud per evangelicorum praeceptorum
observanliam filium Dei fieri ; nam illud principium est, hocautem finis : et illud sane Dei donum
eet, boc vero studii facinus egregium.
Vers. 13. Qui nati sunt. Aitenuat quidem
bumanam generationem tanquam naturalem, eam
vero quae ex Deo est, extoltit tanquam supernaturalem, ut cogaita dejectione primae, et exaltalione
secundae, intellecta quoque beneflcii magnitudine,
digae gratias agamus, et laboremus ne ipsum nostra
ignavia perdamus.
Cum autem dixisset. Nonex sanguinibus, eubjecit
manifestius, Neque ex voluntate carnis. Deinde boc
etiam amplius interpretatur addeas, Nequeexvoluntate viri. Sanguis eoim et caro vir esi. Voluntatem
vero, inlelligit nunc coitus concupiscentiam.

; ,

"

.
tioxuetn

, .

*3

,
.

pr/

( 2 9 )

+ f Semen n i m i r u m d i v i n u m intravit ac sibi

confortavitcarnem, mente rationali praeditam, DOD
ut seminaqs, sed ut creans, nec ita, ut paulatim
aliquid adderetur, atque ita forma perficeretur, sed
statim io principio tota forma exstitit perfecta,
crevit tamen ad modum embryonum. Nam et vetus Adam slatim forma effictus est perfecta.
Vers. 14. Et factum est. t Non poterat aliter
Dei erga nos dilectio ita manifestari, sicut facta
carnis menlione : et quod propter nos usque ad
i d quod pejue est sese dejecerit : caro siquidem
longe vilior est anima.
Ubl dixisset bomioes ex Deo natos esse, ait
Filium etiam Dei factum esse bominem. Nam boc
indicat quod ait : Verbum caro factum est: ut q u i
i l l u d admirabatur, magis etiam boc miretur, utpote

( 3 0 )

( 3 1 )

, ,

* .]

-. [ (32)

, '

(33) *

.]

* ( 3 4 )

(31)

'

Variae Iectiones et notaB.

(29) videtur legisseHenlenius.
(30) Heec uterque i n margine. Heotenius prorsus agooscit. Forte etiam beec, u t difficiha, i n
interpretatione preetermisit.

(32) Godex uterque in margine.

(33) . .
(34) abest A.
(35) .

( 3 5 )

1124

COMMENT. IN JOANNEM. -

CAP. I .

1122

, , - exceUentiori modo magis a d m i r a n d u m , q u i a et

Tspov* i x s t v o u . K a i
hoc illius causa est. Ad boc siquidem Dei Filius
,
homo factus est, ut bomines filii Dei fierent.
.
" ,
Cum vero audieris, Verbum caro factum est ,ne

transmutaiionem divinee esseQti intelligas. lpsa
* ' ,
eteoim immutabilis est ac impatibilis. Sed quod
, , ,
Verbum permauenn quod erat, factum est quod
non e r a t : sive manens Ueus, factus esi bomo per
,
carnis assumptionem, aniruatus videlicet.
.
'
Tribusautem modis id quod jamest, fieri d i c i l u r ;
,
U D o q u i d e m modo naturaejus quodest, in id quod
, ' ,
fit transmutatur, juxta quem modutn lac efiicitur
' ,
caseus, et l u t u m efficitur testa. Altero vero quando

manente ejus quod erat substautia immutata,
, ' , aliud per accidens efficilur : juxta quem m o d u m
,
s efficilur statua, et bomo efficitur justus vel i n j u , , (36)
slus,aliaque similia. Tertio vero modo, quando sal , ) }, '
vaacimmutata unius (c) substantia, alia quoque ad * '
ditursubstantia: etboc m o i o m i l e s efticiturarma J
tus. Primoergomodo aonest Verbum factumcaro,
/, *
noneaioi natura mutata e s l ; neque secundo, noa
, '
eniua per accidens caro facta est, sed ipsa quoque
*
substantia. Restat i g i l u r ut quod dictuui est tertio
.
modointelligatur. Nammore militis (d), carneves, iitus bellum (e) nostrum devicit.
.
, (3
Dixitautem Factum est, utblaspbemiam tolleret
.
nugantium ac dicentium, quod caro imaginatuin
, } ,
est Verbum. Usus eaim boc verbo, Factum e$t,
, . " (37) C confirmavit quod vere e t n o n phantastice incarnatum est. Yerum ne divinae substantiae mutationem
,
intelligas, d i c i t
.
Yers. 14. Et habitavit in nobis. Habitavit i n
. nostra carne, i n eaqueeQobispropinqua est, i n ea
, } , ^
q u anobis a s s u m p t a est. Quod si aliud est i s q u i
. ,
habitat, et aliud babitatio : Verbum s e c u a d u m
, ? ,
substantiam et naturam aiiud uiansit a carne.
.
Nam s e c u n d u m c o D J u a c l i o a e m et unionem, unum
, ~
est Verbum s u s c i p i e a s , caroque suscepta, servaiis
, (38)
eliam post uniouem, immutatis alque inconfusis
d u a b u s ineffabiliter naturia.
.
Vers. 14. Et ejus. Gloriam Verbi, virtutem
. 7. ,
divinitatis, quae per carnem taaquam per velum
,
illuxit. Quaeauteua erat illa ? certe nuaquamantea
. ;
,
rj visavariaque iuiracula,perlucidaac superuaturalis
^ / ,
transformatio, et tempore Passionis solis praeter
naturara obscuratio, formidabilis veli scissio b o r r i ,
bilis terraemotus,petrarum scissiones, monumeiito , ,
rumapertioaes,inortuoruin suscitatioaes: quodque
, ,
o m a i u m c a p u t est,mirabiliorquam dioi autcogitari
, ,

VariaB lectiones et notae.

36) ; abest A.
37) abest A . *
(e) Uniut* Pro videtur legisse .
() Bisbabet miies. Sed inGraBco nonest *
, sed ! belli dux.

(38) abesU A .

(e) Bellum. Videtur legisae . Mei babent

hostem

EOTHYMIt

ZtGABfiNt

4124

polest, Domioi resurrectio, etpost hanc queecunque

gloriosa apostoli deioceps coospexerunt.

Vers. 14. Gloriam Palre. Gloriam, non qualis

est sanctorum beatoruru Y1 angelorum, sed glor i a m vere Uoigeniti. Nam hic dictio lanquam,
idem significat quod vereUnigeoiti autem a Patre, sive natura Filii Dei.
Unigeaitum e n i m a matrenominari, declarat hunc
natura filium Virginis : dici vero Unigenitum a
Patre, buac natura Dei Filium preedicat.

. ,
, .
.
,
.


.

. "
Vers. 14. PUnum gratia et vmtate. Con6rmao8
, ,
amplius quod Verbum caro factum, mhil ob boc
, ^ <'
diminutum sit, ait : Plenum erat gratia divina et
veritale: gratia quidem admirandis operibus ; , #
. , >
veritate autemio doctrioa. Et preeterea gratia,quia
, ,
cuncta poterat ; veritale vero quia o i b i l i a eo
.
pbaatasticum erat.
. , ,
Vers. 15. Joannes clamat. Etsi ego, ioquit,
,
quibusdam oou satis fide dignus videor, Joaooes
; (39) . ,
ante metestimonium de i p s i u s divinitate perhibet:
Joannes, inquam, ille cujus nomea magnum ac
. , xixporvct,
celebre erat apud omnes Judaeos.Nec sohim testi ]3: , ,
ficatur, verum etiam clamat sive c u m liberfate
vociferatur, ac metu omai seposita praedicat. A u d i
.
vero quid teatificetur et clamet.
.
(40) .
Yers. 15. Dicens fuit. Dixitenim boc, aliaque
, >
similia Judeis de Cbristo antequam ipse appareret
, r$
aut maaifestareturtaaquam prophela,utfama ejus

praBOcuparentur, et c u m postmodum appareret, Q , , ;

facilius testimoaium de illo reciperetur. Siquidem

Mattbsus scribit eum dixi?se:(fai post me venit,fortior meetl, ctyus non sum dignus calceamenta portare *.
1

.
* , ~
.

,
Quid est aulem, Po$t meventurus est quiante me
; ,
fuit ? floc est, Post paululum ad vos venturus est,
,
qui licet ut bomo noadum apparuit, gloria tamen
.
ac majestate me preecedit ; n a m maxime glorifi . '
candus et exaltaadus est. Quod autem futurum est,
.
more probetiae, quasi j a m faotum sit, dixit. Deiade
.
ponit etiam causam bujusmodi sublimilatis.
. {
Vers. 15. Quia prior me erat. Quiame tanquam
.
Deus preecedebat.
. Yers. 16. Et accepimus. Cum ipsum dixisset
plenum gratia et veritate, ac fontem omnis boni ^ ,
,
perennem et iaexbaustum esse demonstrasset, a i t :
Nos etiamomaesdiscipuli de taliipsius plenitudiae
.
per participatioaem accepimus.
.
Vers. 16. Et gratiam pro gratia. Novum Testa . " , meatum pro Yeleri. Quod autem de bis loquatur,

ex sequentibus maaifestum est ; iaterim autem
, (41)
scito quod e t b o o e t i l l u d Graiiam nomioavit, quia
(

* Mattb. I I I , 1 1 .
Variae lectio
(30) abest .
(40) iaterpretatioae n o a habet -

tooius. Neque tatnea Prafatioae

monuit, cur

et notae.
omisertt.
(41)', .

COMMENT. JOANNEM. -

CAP. .

1126

, utrumque gratis accipientibus datumest,Deo ipsis

, (42)

propria sua uaisericordia gratificaate, non ob prcedentes i l l o r u m virtutes repeadenle.

,
Quemadmodum aulem dicuntur lex et lex, testa ,
meatum ac testameutum, nmltaque alia nomioa
(43)
babent couimunia : ita quoque gratia et gratia
.
nominantur.
, .
Haec autem aequivoca sunf, noa s y a o n j m a : illa
,
siquidem quae veteris sunt, rudem expressioaem
, *
duataxat sigoificant et imitationem, qu autem
novi, perfectionem : et illa sane omnibus (f) cooveniunt, b c autem solis viris.
Vel potius illa viris, ista vero angelis. Differen" , .
tiam consequenter ipsorum ab bis q u i ea a d m i n i
atraverunt ostendit.
.
Vers. 17. Quiafuit. Lexquidem, sive vetus Te" . ,
stamentum per Mosem mediatorem Hebreeis data

est, gratia vero si ve novum Testamentum per Jesum
'* , h ,
Cbristum nullo altero uiediaate. Et Moses quidem
, .
servus erat, quodque a Deoaccepit, bocdedit.Chri ,
stus autem Dominus erat, et ipse tanquam Deus
, ,
novumcoodidit Testamentum. Quaotumest igitur
. " Mosis a Cbristo discrimen, taatum saae et horum.
R I ,
Supehuscerte, Gratiam et ^ r o i t a m d i x i t o b c a u s a m
. "
ibidem dictam ; bic autem oovum duntaxat Testa
Enentum Gratiani aominavit, utpote verius gratiam.
, .
Nam solum ipsum peccatorum condoaat remis , sionem, regeneratiooem, adoptionem; regnum coe, , , ,
l o r u m tribuit ac bona quae oculus non vidit, nec
, ,
auris audivit, nec incor boininis ascenderuot .
.
Ubi vero dixisset Gratia, addidit, Et veritas, i n , , Q
faliibilem ipsam esse attestans ac pcrfectam : illa
* $ ,
siquidem gratia erat imperfecta, Lex enim. u t ait
. *
Apostolus, nihii adperfectum adduxit"; baec autem
, *
perfecta, utpote peifecte operans.Quaatoergo majori
, .
gratiadigni babiti sumus, tantoad majorem obliga
,

m u r virtutem aetantobeneficio indigaeconversaa, * ,

tes,dignum tanta igaaviasuppliciumsustineamus.
,
.

lex inferior est, utpote ab bomiae delata. Gratiam

, , -

vero sive Evaogelium unigenitus Filius q u i versatur sinu Patris, seuiperque Deum videt, nempe
Deusipse, iUudenarravit, ordiaavit ac docuit; ideoque potior est gratia quippe a Deo facta, q u i Deum
intuetur, et ea quae Dei sunt cognoscit.

Sed quomodo d i x i t : Detm nemo vidit unquam

Vers. 18. Deum enarravii. Qua conseqaentia

venerit ad boc evaogelista, adverte. Postquam
differentiam demonstravit legis et gratiae, rationabilem etiam differenti causam a d d i t : quod legem quidem attulit Moses, bomo qui Deum non
rj vidit : Deum enim nemo vidit unquam, ideoque

, , , ,
, ,
,

" I C o r . u , 0.

Hebr, v n , 19.
Vari l e c t i o n e s e t notae.

(42) interponit A.

(43) .

{/) Omnibus. Peruautavit ergo c u m . Solit est Greeco.

 ZIGABENI

27

Nam et Isaias Deura vidit sedeatem super soliutn A

excelsum et elevatum
; Ezechiel autein r i d i l i p suro sedeatemsuper C b e r u b i m ; Daniel praeterea
ipsum vidit sedentera Antiquum dierum
et alii
quoque ipsum viderunt. Sed id veluti secundum naturam erat, sed sicut j u x t a siinilitudioem
apparebat. Nam si ipsum j u x t a suam naturam v i disseol, nequaquam variis modis vidissent: simplex enirn et sioe figura est, et neque sedet, neque stat neque a m b u l a t : nam heec corporuin sunt.
Uode et d i c i t : Ego visiones muUiplicavi, et in manu
propheiarum astimilatus sum
visiones diversas
ac similitudinem significans.
Nominatur autem unigenitus Filius, quod solus
Patri natus sit, soloque Patre genitus. Pater quoquesolum est Pater, non etiam filius alicujus, ut
alii eunt patres : Filius etiam solum natus est, non
pater etiam alicujus, ut plures essent filii. Ad haeo
f i

1 7

i9

4128

; pW
* '

' *

,
, , , .
.
*

.
,
,
.

, *
, ,

q u i a u a i c o ac proprio modo natusest, quinec dici,

* ,

nec cogitari potest, non corporum more. Diciiur

autem Filius, quod ejusdem sitcum Patresubstantiae : nec solum hoc, sed quia etiam ab eo est.
Sioum vero dixit Patris, quod Deus sinum
babeat,naoi sinuscorporum est; sed per hoc quod
dicit, Qui e$t in sinu Patris, p r o p r i u m etconsubtantiale Filii significavit.

,
.

* , , '

. , ;

, ,

.

Potestquoqueetalio modo dici, quod prioris dicti,

videlicet, Deum nemo vidit unguam, oonfirmatioest
id quod sequitur, UnigenUus Filius qui est in sinu G
Patris ipse enarravit, hoc est, Ipse docuit quod
Deum nemo vidit unquam Nam de hoc variis locis
Cbristus locutus est, sicut ia sequeatibus maaifestumerit. Nulla itaque creaturaDeum videt,noo materialis taaturn, sed et immaterialis : siquidem
ipsisquoque immaterialibus virtutibus invisibilis
est Deus sua natura, licet prout sibi conceditur
Deum videant.
Vers. 19. Et Joannis. Hoc, inquam, de quo
ounc progressu dicturus est.
Vers. 19 Quando es ? Testimoaium videlicet
datum quandotmeerunt Judaei, etcflBtera. Siquidem
pootifices et sacerdotes populi, cum circa Cbristi
partum admiranda audissent; sumpto praeterea de
sapientia ac prudentia illius experimento, quando D
duodecim annorum factusitnmistus estdoctoribus,
audiensiJloset ioterrogans, veluti scripsit Lucas ,
obstupescebaot, invidiaque agitari coeperunt. Cum
autem et Joannem postea multa ac mirabilia de
ipsoad suum baptisma accedeatibus dixisse audissent, iatellexeruat eoim quod talia de illo diceret,
magis turbati s u n t : missisque ab Hierosolymis sacerdotibus ac levitis sive ministris interrogave10

* Isa. , 1. Ezecb. x , 18. Daa. 711, 9.

, ( 4 4 )
,

, -

. ,
, * *

, ,

.

.

" ; "

, -

, .

( 4 5 )

,
,
,
, , ,

,
,

, ,

Osee , 10.

1 0

Luc. , 46.

Variae lectiones et notae.

(44) , .

(45) interpoait .

COMMENT. IN JOANNEM. CAP. I .

H29

30

, ; runt eum, Tu quis es f non tanquam i d igaorantes,

aam cunctis nota erant quae circa nativitatem ejus
,
contigerant, quaeque i n ejus circumcisioneacnomi . ;
nis impositione, i t a ut omnes dicerent : Quitnam
,
puer hic erit f sed prmalitiaigaorantiam simu, , * ; laot. Nec dicunt, Quis es, sed Tu quis es ? ac si
, , qicerent; Simajor te estqaem ta proedicas, t u ergo
, , quis es? erga quem magoopere affecti sumus, et
, ,
de quo magnificam habemus opioioaem,quemque
;
vebementer colimus.
' , Putabant (g) enim iosipienter, quod licet in cseteris
(46),
vigilantius excubare videretur, attamen h u m a n u m
, , '
quiddam tanquambomo setitiret, ac gloriaB amore
(47) ,
illectus, Cbristum se esse responderet, et deinceps
, ' .
ipsius Jesu fama exstiogueretur, ob quam omncs
) , * g oriebaotur anxietates. Nam et hac de causaoon
, ,
vulgares quosvis miseruat, sed sacerdotes et Le - vitas, idque ex Hierosolymis utpote prostaatiores
.
atque astutiores cunctis q u i ex aliis erant civitatibus.
. , ,
Vers. 20. Bt ncgavit. Confessus est, veritatem
.
scilicet; n a m verax erat ac solidus.
. ,
Vers. 20. Et Christns. Virtutem ejus confir ,
mans, rursum idem repetit. Neque enim solurn
, '
^,
ambitionis omaiao n i h i l passus est, aut Domini cam non arripuit gloriam, sed neceamquae a m u l . . ,
lis dabatur respexit. Et vide prudbntiam. d i x i t
,
quis esset quod postmodum fecit, sed, ad mentem
, , eorum accedens ; et q u i d veliat agaosceas, recte i d
, . a principio abstulit, quod ipsum sperabant re
.
^ sponsurum. Dixit eaim, Non sum ego Christus.
. ,
Vers. 21. Et sum. Jara conatu frustrati, a d
' ,
aliud convertuntur, iotentumque suum obumbrare
, ; ;
volentes d i c u a t : Quid ergo Eliases /u?ut videaatur
.
simpliciter ac sioe malitia interrogare : Siquidem
.
exspectabant etiam venturum Eliam. Scriptum
*
est enim apud Malachiam prophetam: Miltam vobi$
,
Etiam Thesbiten, qtHconvertetcorpatrisadfilium
. ,
Rursum ergo rogaat ne suspecti babeaatur.

: ,

11

; , .

'

.

, . .

Vers. 21. Es tu illepropheta ? Et respondit, Non.

Noo d i c u a t : Estupropbeta :oam sciebanteumesse
prophetam ; sed, E s t u i l l e propheta dequoscripsit
Moses?Scripsit enim eisdicens iPropketamsuscitabit
vobis Dominus, ipsum ut mt audietis
Ille aulem
erat Christus.

Joan i , 66

"

" Malacb. IY 4, 8.

1 5

Vers. 22. Dixerunt Vers. 23. propheta. Cum ad

omaia patieoterrespoadisset, auacetiamdicit quis

Deut. xvm, 15.

Variae lectiones et notae.

(46) . Paolo ante haud dubie vitiose
i n v e o i t . Heoteoius. Sed lectio

meorum codd. proba est.

(g) Putabant, etc. Redde: StuUe enim credebant

jam cum cmtemmsse videret ipsum quoque ut hominem aliquidhumani passurum, ae, si smetipsum
perarrogantiamChriUumrenuniiasseittimulexs

ctum iri de Jesu famam contra quan omnia molie*

bantur. Malim ergo legere,
. Coastructio enitll est, ()

PATROL. G n . C X X I X .

(47) .

36

4131

EUTHYMU

U3*

ZlGABENl

' , , * h rf
ip*V
sit. Ego inquit, stim t7to va? de qua seriptum est.
,
, *$.
Vox clamaniis in deserlo : Dirigite viam Domini et
*
caetera. Hoc autem verbum pulchre exponitur ter *
tio j u x t a MattbflBum capite. Quaere itaque i b i expo .
sitionem ipsius.

' x o i

Vers. 25. Et qui PhQrisai. Signifioavit etiaro

, x o i
ipsorum sectam, repraesentans obliquam eorum
.
curiositatem .

;
Vers. 25. Et inlerrogaverunt propketa ? Cum
,

perficere non potuissent quodintendebant, accusa ,

,
tione nituntur bunc attrahere, u t vel timore coge . relur dicere quod erat. Rursum autepa raagnam
.
demonstrat quitatem.
' . " Vers. 26. Respondit nostis. Eo enim tem . '
pore Cbristus i m m i x t u s erat populo ; oam quasi
unus VulgO veniebat ad baptismum, quod divina ,
. , * ,
revelatione Joanni inpotuerat. l d autem quod ad~

dit, Quem vos non twitis, de iliius divinitate d i otum est.
.
Vers. 27. Ipse fuit. De quo videlicet verbum
. .
istud dicebam. Est auteqi superius declaratum.
. ' /Vers. 27. Cujus calceamenti. Sublimiter i d
, *
quod estin Cbristo iecomparabile bincdemonstrat.
|
diceQ9 : Neque inter poetremos ejus servos nume .
r a r i mereor, propter magnitndinem consideralte i n
eo divinitatis. Postremis namque ministris aptari

solenthujusmodi mioisteria.
Quaere autem ad principium Evangelii j u x t a

Maroum dicti illius expositionem quo dicitur : Et
,
prxdicabat dicens : Venit U quis mefortiorest post
" /,
tne, CUJUS nonsum idoneus Ut procumben* SOlvam Q
corrigiarn calceamentorum ipsius.
.
Vers, 28. Baecbaptizans. Emendatioraexepapla - . (48) *
r i a , i n Belhabara s c r i b u n t ; natq Betbania QOQ est
.
sita traas Jordanem aut i n deserto, sed prope
", ' ,
Hierosolyma. DeiDonstrat autem locum, ostendens
' . *^&<7
q u o d m u l t i i praesentibusJoaoDeseaquffl deChristo
,
erantpreedicabat. OmoiaYero qii interim aqcider
. (40)
runtpraBteraiittene: puta quomodo baptizatus est,
, ,
quomodo COBIIIUS accepit testimonium, jejunium
,
p r p t e r e * quadraginta dierum i t deserto ac teota , ,
tiones, taoquam ab aliis j a m evaiige)istU oarrata i
, ^referldqioceps q u poet desceneum ejus a desertq
, >
contigerunt, et ab illis relicta, * u n t .

Vers. 29. Postero die $e, I n crastino post de . $ ,
ecensum ejus a deserto scilicet; adbuc enim cipc^
. ' yftp mmpk
Jordanem permanebat Joanoes.
.
Quaere aulem venit ad ipsum ? Quia euspicabao
; '
i u r quidam venisse tanquam peccaiorem ad ba
D

** Marc. I , 7.
Variae lectiones et notae
(48) Godices probatiores cum Chrysostomo nunc
appellat eos, q u i sunt teraere corupti ab Origene.
Vide quae d i x i ad b. 1. i n edit. N. Test. Quoniam
haec Betbania non erat prope Hierosolymas, propterea Jcannes addidit, . Teste
ipso Ongene, Heracleon etiatn legil Betbaoia. Atque ita bacd dubie legerunt omnes ante OrigeBem
et Origenes ipse. Eadem bio orisis esi, quae est,
Mattb. v, 22, m vocabulo . Nam illud Origenee
propler suam tbeologiam moralem, boc propter

tuam geograpbiatn correilt.Man denh sich Kdl* am

Rhein, an der Spree^n der Ututrut. Wwm **h
sagte, Kdln an <Ur Elb$ und jemand fottt* mith
Biisching, mit dem doch des Origenes alte WHber, von
welchener die Geographie gelernt, nicht zuvervUutke*
iind md$rlen, wer wHnh nickt hdknt Unm tjyn-cn
denn, natk so wiel$n Eer$l6mmo0n notk eJJb kUtim
Fiecken, ab Origen$$ auf iU WQndtruhmft gimm ?
(49) abeet A.
9

COMMENT. I N JOANNEM. -

1188

CAP. I .

1134

* p t i s m u m i n p c B n i t e n t i a m more a l i o r u m . Venit e r g o
> (50) TQV , nunc ad Joannem, ut occasionem i l l i daret corri gendi perfectiori testimoaio huj uampcU suspioionein,
.
. , Vars. 29. Et Dei. Agnum ipsum appellavit, ad
,
memoriam eis adduoens umbras Veteris Testamenti,
, * ,
aclsaiaa propbetiam. Tanquam dioeret: Ecce Agnus
(51) ,
ia lege figuratus, et ab Isaia annuntiatus. Deinde
(52) *

additeliam id quod praeoipuum eetejus, puta q u o d

,
a Deo missua sjt a d i m m o l a n d u m pro salute ho
miaqm.
.

Vel Dei, boo est diyinus, propter suam d i v i n i

tatem.
Vers. 29. Qui mundi. Agnus siquidem qui i a

(53).

Q lege sacrifioabatur, uoius Ieraelitici populi aufere;

^
,
bat pecoatum tanquam figura, eignum et umbra
*
veritatis. Agnus autem Dei immolatus, totius m u n ,
di aufert peccatum, e( tanqaam veritae, eoa q u i i n
, . ' ,
muado suntpuFifleat. IUesiquidepairrationalie erat,
* , .
bic vero rationalis : neo soltim hoo, yerum etiaoa
,
diviaus. Peccata autem tantum a n i t n n dicit
,
macqlae, a q u i b u * liberi suat, qui ejus eervant p r a , cepta : yerum etiam oorporeas iafirmitates, a q u i .
bua aegrotanles liberat.
*0 *
Qiqeas autem: Qui iollit peccatum mundi, solvit
, . preedictam suspioionera. Nam q u i aliorum aufert
peccata maaifeslum est quod ipse non babeat pec* [ (54)
cata ; q u i autem pecoatie n o n est obnoxius, alia
,] '
omnino causa venit ad baptismum, quam ipse Ba , .

,
().

- ^ ptista paulo post referet

(56) 4 , " ,
, , *
,
.
.

, , ,
,
.
,
,
' , ^

Rureum alibi dioit, Ante me fuxt; et, Prior me

srat, ee ipsum intrepide tanquam servum dejiciens,
i l l u m autem quaei Doniioum inoomparabiliter extollens.
Vers. 3i. Eiego netciebam eum. Ne putarent
quod illura j a m o l i m cognoscens talia de eo ferret
lestimonia, gratiam illi prestane tanquam cogoato
a i t : Ego igoorabam eum priusquam ad Jordaaem
veniret, utpote semper i n deserto versatus.
A i q u i cum adhuc i a matris esset utero, oognovit eum, et p r gaudio exnltavit, quemadmodum
seripsit Luoaa . Verum i d n o n fuit naturaliter
9B

Luc. i , 41.

YarisB lectiones et noim.

(50) abest A.
D
f5l> Godex uterque i n margine: .
J[52) Hic rursus uterque i n margine b a b e t ;
. Respicit Isa. L l l i , 7.
(53) Versue ergo tricesimusabestetiam a codioe Hentenii, uti ab atroque Mosquensi, nisi quod
in unohorum a maoureceQliori additusest in margine. Sed ultima pars hujus scbolii, a vocabulis,
. . . gatis declarat, Eulby*
m i u m hcec legiese. Nescio ergo,quod oasu i n t r i bus codicibus desit. Quomodo bic versus legatur
a p u d Ori^eoem,notavi j a m i n mea N.Test,editione. Junctim versiim 30 et 31, laudat Orig. t. IV,
p. 24. Ghrysostomi varietates etiam 1. I . notavi.
Per errorem autem Cbrysost.t.VIII, p.75,B.verba

, Matthaeo tribuit, quflB n u l -

libi apud Maithaeum leguntur. Cyrillus AlexaadriQUS eo i n loco, u b i buno vereum ioterpretatur,
n i b i l raulat praeter boc, quod , post , omittit.
Idem hunc versum repetit, t. V, part. 2, epistolis p. 186, et de recta fide, p. 113 D, u b i etiam
data opera Evangelium Joannis tractat. Hic servat
illud . ergobic versus, cum caeterorum
codd. Graecorum auctorilate, t u m vero etiam versionum et Patrum consensu.
54 Inclusa ab?unt A.

55) ptxpov .

56) Heotenius b. l.inculcavit, alxbu Sed

neuter meorum habet. Forte autem volebat.

EUTHYMII ZIGABENI
sed superaaturaliter tunceutn cognovit, etquo modo
nullus omoiao homiDum cognovit. Nunc autem t r i plici cognitione c o g n o v i t : puta per visum, per aud i t u m , perque propbeticam notitiam, quarum nulla
Christum cognoscebat, priusquam ad Jordanem veniret, deindeaatem triplici hoc modo cognoviteum.
Siquidem prophetice ei revelata sunt quae de ipso
e r a o t : ideo ot d i x i t : Qui post me venturus est ante
me fuil. Vidit quoque eum ; i i l u m namque probibebat dicens : Ego te debeo baptizari, el ut venis
adme 1 Audivit preterea vocem de illo dicentem :
Hic e$t Filius meus dilectus in quo mihi compladtum esty sicut alii efangelistae docuerunt .
Vers. 3 1 . Sed baptizans. Ecce dixit etiam
causam, ob q u a m venit et ipse ut baptizaret, et
Cbristus ut baptizaretur. Una siquidem eademque fuit et hujus causa et illius, videlicet, ut manifestaretur Cbristus Israelitis. Nam a Deo missus
fuerat Joannes ad Jordanem, u t baptisma poeniteotiaB prodicaret, quo propter baptisma multi
concurrerent, et astans Chriatus medio multor u m , utpote baptizandus, testimonium acciperet,
inferne quidem a Joanoe, superoe vero a Patre et
Spiritu sancto ; atque bino ipsos attraheos, mysteria docere, ac mirabilia operari i o c i p e r e t ; neque
enim ita concurrissent omnes, neque i t a testiraon i u m audivissent, nisi boc factum fuisset.
Vere. 32. Et Vers. 33. sancto. Rursum ait :
Nesciebam eum, u t p r o p r i u m t e e t i m o n i u m a b o m n i
suspicione removeret.
Verum quando dixit ei Deus : Super quem tnderis
Spiritum descendentem, et ceetera ? Quaodo qu de
Cbristo erant ipsi revelavit, illo nondum manifestato : tunc siquidem et heeo et alia dixit. Postea
vero ipsum quoque detnonstravit ad baptismum
accedentem.
Presens itaque evangelista ea, ut dictum eat,
preetermisit, quae circa Domiai baptisma ab aliis
evangelistis conscripta sunt. Matlhaeus vero baec
ceeterislatiuscnarravit: legeergo i l l a a d perfectiorem habendam cognitionem.
Vers. 34. Et ego vidi. Spiritum videlicet descendentem, et raaneotein super eum.
Vers. 34. Ei Dei. Et u b i hoc perbibuit testimonium ? neque enim usquam scriptum est. Omnino sane boc testificatus e s t : relictum est autem
ab evangelistis, quemadffiodum et alia multa.
Vers- 35. Postero die Vers. 36. Dei. Non v u l gari modo neque easu heec de ipso loquitur, sed
quia nonduin Judaeorum insensibilitatem atliger a t ; nemo enim quidqtiam de ipso interrogaverat:
t

17

Matlh. v u i , 14.

* Matth. m , 17 ; Marc u , 11 ;
7

Variae
57^ ' .
(58) .
(59) .

1136

, .
, , * , oV
, , '
,
.
, **
, . '

(57)

$
, ,
(58) ,
.
' . '
,
. (59) x a i
, . *Er^so4v

.
, , ^,
,
,

<:
, .
, '
, *
.
. , ^ ,

.
, '' *
, ; " (60) ,
, .
*

.
, , ,


.
. ,
' .
' . ;
.
,
.
>? . ,
, '
* y a p
* (61)

U C . ,

22.

l e c l i o n e s e t notaB.
(60) " .
(61) interponendum videtur. Forte e t i a m

1137

COMMENT. I N JOANNEM. CAP. I .

113$

, r u r s u m baec de ipso dicere cogitur, mentemque

.

, ' ' *

* , ,
*
* . ,
*
' ,
, .
,

eorurn iteratis vocibus expergefacere quasi dormientem.

Etquemadmodum spoasus n i h i l iaterim spons
loquitur, nec eam per seipsum accipit, sed d u x
spona omnia disserit, eamque i l l i t r a d i t ; ubi vero
hanc ipse acceperit, ita eam immutat, u t illa p r i o r u m o m n i u m obliviscatur : ita et nuac Cbristus
adbuc tacet, Joannee vero cuncta o p e r a t u r ; ideo
etiam amious Sponsi vocatue est, taoquam quinuptiis
preoat.omaiaqueadmiaiatrat queeadipsum Sponsum pertinent. Ubi vero accepit deeponaatam sibi
Ecclesiam, ita eam eibi copulavit, ut illa continuo
o m n i u m oblivisceretur.
Et sicut sponsa nequaquam a d sponsum accedit,

, ' sed bic ad i l l a m , etiam sifuerit ipse regis filius,

,
.

,
, ,
) . ,
, /,
. (62) *
. ,
.

; , -

, '

- ^ ut interrogando familiares aibi redderet ac

. ,
,
; ' , ,
' , ,
, .
, ; ' .
. ,
, .

'

, ' ,
,

, ' (63)
, .

, ,

, ,
.

'

.
'

illa veroomnium abjectissima : i t a et bic accidit.

Iste cum tantus eseet, ad eam q u despectissima
erat, accessit, et conjunctus non permieit u t bio
deinceps remaneret, sed susceptam i n paternam
deduxit d o m u m , hoc est, i n ccelum.
Vers. 37. Et Jesum. later multos auditores b i
soli audiese dicuntur, auribas videlicet aaimffi,
cum alii utique audissent auribus corporis; ex
discipulis namque Joannis soli (h) b i duo tunc
animo prffisentes erant,cum tamen alii m u l t i astarent. Seouti sunt autem eum, cupientes ejus habere
notitiam.
Vers. 38. Conversus quaeritis ? Non tanquam
ignorans, q u i b o m n i u m penetrat cogitationes, sed

'

_ _ ,

- -

aversi sunt, c u m j a m sol ad occasum declinaret

neque tempus, aut aliud quippiam causati sunt.

Qnod si alibi dicitse non babere u b i caput suum
reclinaret
n o n boc simpliciter de domo dicit,
sed de propria domo : neque enim propriam babebat, sed alienis utebatur.
Dicit itaque evangelista mansisse ipsos apud

" Matth. V I I I , 20.

Variae l c c l i o n e s et notae.
(62) addit A.

fiduoiam

daret. Verisimile est enim, quod erubescebant,

et quasi ignoti formidabaot.
Vers. 39. At illi habitas ? Cum nondum ab eo
quidquam audissent, magistrum sivepraceptorem
eum appellant: atque bioc causam cur sequerentur manifestant, videlicet u t quee foreot utilia a u dirent, utque sese i a dUcipulos ingererent, Dicuot
autem : Ubi habitas ? volentes diutius et i n quiete
cum eo converaari.
Yers. 40. Dicit videte. Non dat babitationis
signa, volens u t illi sequerentur, quo majorem
baberent tiduoiam.
Vers. 40. Venerunt decima. Horam significat,
et i n bia innuens disoipulatus desiderium, et i a
illo bumaaitatem, quod neque propter tempus

(63) .

() Soli. loterprea videtur inveniase, , quod nec mihi displicel.

 K G A B E N !

1139

enoi die i l l o : quod autem insbruoti eint taoquam

maaifestum reliquit iateiligendum. Tantum enim
una nocte profecerunt, ut a d aliorum venationem
equenti die procedereat;
Oportet igitur et nos ob nullum tergirereari
tempus ab audiendis his q u divina eunt, eed
ornnia h i s posteriora ducere. Alia eiquidem m u Q daoaunivBrsa tempue habent : a d b c omne
tempus eeto .
Vers. 41. Erat etim. Atterius siluit vooabulum
(t) quia iaaignis erat r e l cogniftus ; site
ipee quihaee tcribik erat, ut quidain dicunt.

4140

.
. h fid
, * * 9?
.
*

. ty.

.
. *
% fnpiim

, , , nxj
.

. *;.
Vers. 42. Reperit ChrUtus. Sermo est admo , , *
d u m leetantie : Invenimus quem quaBrebamus ,
quem r e n t u r u m sperabamus, quem Scripturo g Ypa a) . * ^ ^
annuntiaverunt; nam ab his hunc esse eogaoTit, a
.
q t i i b u s a d sacra introductus est.
Coasidera rero, quod b i etiam c u m piseatoree
" , ,
eesent Scripturis aoimtjm advertebant: nosauiem
, , ^
qui de eis colloquimur, eisque reraamur 0)
(64).
nequaquam tatnen adeo a n i m u m attendimus.
f Medtatorem videlioet* genus a Deo ao h o m i n i b u s ducentem.
Vere. 48. EtJesum.
Postquam ridelicet dixe . , m

r a t qu6B ab eo audierat. Siquidem h o c germaaas

fraternitalie eet, hoe sincer amieitiffi* ut booi

,

. " 4 iewn-

p&rtieipem aesumat et fratrem. Fortasais autem

n o n r e t u l i t q u f f i a b e o m y s t e r i a a u d i e r a t , s e d tantum
o b i d i i i s s e t : Invenimm
Meuiam, duxit eum a d
Jetum, i d solum studens ut ipsum ducerct. C
Ghrietoque traderet, scieas quod ille dooeret eum
unirersa.
Vere. 43. Intuitus Petrtis. Q u divinitatis
eunt deinceps a valicinio aperire iacipit. Siquidem non minus alliciunt bomines p r o p h e t i s aut
futurorum annuntiatio, q u a m eigna. PrflBlerea
mious eiiatn patent inVidieB; n a m eigaa calumniabantur ineipientes. In Beelzebul, inquiunt, ejicit

, ,

, tita?

Hmv<

, ,

ijyaysv

,
.
'

"

. Ovx

^*

***'

dmmonia. De prophetiis vero n i b i l tale dixisse le-

guntur.
Et oiroa Simonem qliidem et Natbanael h o c
tieiis est modo. De andrea autem et pbilippo n i h i l
vaticinatus est. Siquidem Andreae Joannis lestimonio attractus eet ; Philippue videas illos

ftryw

r*?

* *

. ' ^
*

(Tui ipsum eeqaebaatur, a d fidem etipse adduotut jy tt) ^

est. De Petro quidem propbetavit cujusessetfilius,

. , ^

et quo T o c a n d u s

, .

eeset nomine.

Quasre p m t e r e a a d pei*fecliorem intelligentiam

tertio j u x t a Maltbsum capite dicti illius enarratio-

nem:Ambulan$Je*mcircamafvGalilaa,wditdno$

^
> * ^
r^W^

VariflB l e c t i o n e s e t notsa.
(64) Soholio prorsus inepto, quod Hentenius
babet bio continuo, mei carent. Est interpretatio

etymologica bominis Greoi^ q u i

derivavit.

Vocabulum. Nomen.
Quide eis colloquimur versamur. Duplici
modo reddidit,
est Litteras sacra$ tractare* atiii e*ponere

De eacerdotibus enim loquitur.

^
(k) Inquiunt. Ac si legeril . Sed mw
singularis eliam ita adhibetur.

1141

COMMENT. IN JOANNEM. CAP. I .

114*

, , firalres, Sifnonm qui VOcalHr Pttrut, et Andream

fratrem
ejtts, nriUentes rete t n mare . A d
. *
haec octavo j u x t a Marctim capite verbi illius

$>
,

iaterpfetationem : Et imposmt Simoni nomen Pe~

tfits . Sed et loci illius explanationem decimo
oapite ETangelii secundum Lucam : Piscatores au*
tem desoenderant ex illis, et abluebant vetia".
Omnia enim codferunt ad ea qu hio poauatur.

, 01

, ,

$
,

, .
, .
(65)
(66)

, .

Hunc itaqae nominaYit Petrum sicut Jacohum

et Joannem Filios tonitrai, osteadens se eum esse
qui i n Veteri quoqueTeetamento nomina adaptate*
rat, Abram vocansAbraham, Saram Tero Sarram,
et Jacob Israel. Nam quibusdam ab ortu nomina,
impoaebat.quibusdamauiempoetmodum.Quorum
eaim virtus a primo, cpiod aiunt, capillo fulgebift,
his ab initio oomen i m p o n i t : q u o r u m autem postea,
bis etiam postea*
9. 44. Postero dit

T J . Ti? '
,
,
.
,

Vers. 45. Petti. Posterd

saoe die voluit exire, at noo postero die teperit

Pbilippum, sed postmodam postquam Petrum et
Andream, Jacobum ac Joatmem attfaxerat, q u e m admodum ab a l i i s evangelistis Ueet colligere.
Sed quam ob rem don tneminit quomodo eos attraxerit ambularisdroamareGalilm?Quia Matthaeus
etMarcus boo tradideruat. S e d q a i a i l l i preetertm

, $ , '

,
; . .

s e r a n t , q u circa Philippum afcciderant, baec nunc

, , .

iste maoifestat. Ait autem illi Jesus : Sequere me.

Sciens quidem et hunc jatti anitno secutum, c u m
de eoaudisset ab bis q u i sequebantur, siMrevereri^
t i a detineri, solvit eum metu. Dicit aiitetH evang4**
lista qua sit Pbilippus civitate oriundlis, puta a
Bethsaida vili ac igaobili : ut ecias quod igaobilia
ttuodi elegerit Deus.

, ,

.
{,

i j

, ^
.
.
.

. ,

Vers. 46. HepefHtPhilippusNiilhaHaeL PostquatA

videlicet Gbristum secutus erat.
Vers. 46. Ettnvenimu$.$ump[ode
ipsoexperi-

m e n t o , s t a t i m pi-aBdicatorefficiturjsciensque

fv -

n a e l ia legis acprophetarumScriptarisdiligentissb
m u m , s i q u i d e m e r a t i n e i s m a x i t a e Versatus,quemad

Natha-

modum et ipee Cbristus atteslalur, et res ipsa dem o n s t r a T i t : ad Mosem ac prophetas eum r e m i t l i t ,
,
confirmans iode suum de Cbristo testimoaium esse
.
fide d i g n u m .
Vers. 46. Jesum filium Joseph. Adbuc enim filius
*.
.
D ejus esse putabatur.
Vers. 46. Nazareth. Nazaretb ideo diceba .
tur, quod i b i nutritus esset.
$.
Yets. 47 Et esse ? Cum propbetam audiret
;
dioentem: Et tu, Bethleem, terra Juda, nequaquam
, , ,
minima et interprincipatus Juda : ex te enim exi .
,

Matth. *, 48.

MaM.

16. " Lao v t , 2 .

Variae l e c l i o n e s et notae.

f65) abe4ti .

(66) Cbrjsost. tom# Y I U , 113 . *

(67) interponit .

EUTHYMII ZIGABENI

1443

bit
dux, qui regat populum meum Jtrael " ,
Betfaleem Cbristum exspectabat: nunc autem audiens eum Nazarenum esse, turbatus e s t e t a d m i rabalur, iaveniens Pbilippt verbum coaveaire
propbelie, ideoque opiaatu* hunc circa locum esse
lapsum, benigoam liogit objectioaem, ianuen&non
ita i p s u m inventum esse, sed eum esie a Naxaretb,
plaa quodammodo (/) per modum ioterrogalioais
repellit, suam oslendens oirca Scripturas diligent i a m , etiafallibililatemfigurarum (m).
Est autem simile ac si diceret: Utrum fieri potest, ut a Nazaretb adeo exigua at abjecta sit quippiam boni?NamGalilaa Judeeis male audiebat :
porro NazaretbGalilffiffi civitas erat. Dicebatautem
boc certissimus, quod non a Nazaretb, sed a Bethleem exspectaretur Gbristus.

.
Na^a&ir , ,
rvj
.

, ,
, ctvfa, m

, , *,
* ,
.
[*0 (68) , .
, (69)
, j ;
(70) * $;
.

) ,

, * .

Vers. 47. Dixit vide. Modum quo boc dixerat

ignorans, putansque i l l u m simpliciter c i v i l a l i Na^aretbdetrabere, ducit ipsura ad Gbristum taaquam
slatim crediturum, si mododoctriaam ac conversatioaem ejus guitaeset.
Vere. 48. Vidit Israelila.
Laudavit ipsum
quasi intelligentem quae legerat: i d enim esl vere
Israelita. Nam pontiBces et Scribmquiqueillos coatiagebaat, atteaJentes ea quas legebaat, falso
nomine Israelitae dicebaatur.
Vere. 48. est. Dolum vocat, veritatis contectionem t e l obscurationem a malitia.
Vers. 49. Dicit nostri ? est laudibus iailatus, eed rogat unde eum talem esse cogaoeceret c
qualem dicebat.
Vers. 49. Respondit videbam U. Ille quidem
taoquam bominemadbucrogabat, ipse t e r o quaai
Deus i l l i respoadet: a a m se vidiste dicit quod
aullus vidit. Priasquam autem occurrisset eiPbilippus, fuerat sub ficu, nullo pr&seate aat ipsum v i deate. Dedit itaque signum quod cognoeceret ac
videret q u bominibus v i s a n o n f o r e n i : ideoqueet
tempus dixit etlocum ac arborem. Simuletiam iodicavit se omaiao audisse quae dixisset : Utrum
Nazarethpossel quippiam esse boni.et ex boc raagis
intellexit i p s u m esaa Gbristum. Cogitabat enim
q u o d abter eum laudaeset, sed potius repulisset.

. , '

N i t y r

, (71),
, ;*
.

, ; m-

. ; w
* ,

viybon,

, .

, '
.
'

* *w*P*
. .
,
- . ^
, x*l ?
.
, x
, ^
*

. , pi ^
, cuX . *

.
Gffiteruoi et a propbetia, et a laude ipsum esse
credidit. Propbetia veronon defuturis taatum et,

[ (72) ,] *1/*
, , **"

" M i c h . , 2. Mattb. ,.

Variae lecliones et notae.

(68) Excideruatinclusa A.
(69) i n interpretatione neglex i t Henlenius. Forte autem corrigendum aut
a u t

scilicet

, . autem non sunt /igurx,

(t) Benignam quodammodo. Humantter removet, quod inventus sit, sed quod a Nazaretb
l i t , et plane quodammodo.

sed tnores, ingemwn.

(70) I m o , , u t Heatenittf W

(71) ' abest ; mox legitur 4^

(72) Tria hmc vooabula absuol A.

(m) Figurarum. Fortelegit , loco

Sermo est de constanti ao ftrmo Na*
genio, q u o d falli potuit.

COMMENT. 1N JOANNEM. -

1145

CAP. I .

1146

, T e r u m etiam de prfflteritis ; sicut Moses de m u n d i

constitutione, et de praeseatibus, ut cum d i x i t C h r i stus qafls siat i a corde h o m i n u u i .

' . Vers. 50. Respondit Israel. Vides aaimam p r e
,
n i m i a lsetitia exsulUntem,bisque verbisipsumam * , ,
plectentem : T u , inquit, ille ipse es q u i exspe.
ctabatur.
Sed quare Petrua q u i post tanta miracula t a u iyociv ,
tamque doctriaam confessus est ipsum esse Dei
$

Filium, bealus dictus e s t : Natbaaael vero q u i et
, * ,
aole miracula, et aute doctrinam hoc ipsum fecit,

oonesl dictus beatus?Quia licet bocipsum locutus
, ^ ;
est,non tameaeademmente. Nam Petrus cuin na, ' .
tura Dei Filiuaesseconfessus est: Nathanael vero,
Dei Filium adoptioae; etillequidemproprie Deum,
3 bic autem pergratiam, quod manifestum estex eo
quod subditur: Tu es rex Israel. Qui enim natura
, .
Dei Filius est, non Israelitarnm solum, sed e t o m ,
Dium rex esL Neque biac solum manifestum est,
. (74)
verum etiam ab his quee respondit Cbristus, ad
, .
, ' perfectiorem confeseioaem huac inducens ac doceos, ne sibi quasi puro bomini auscultaret.
,
(73)
,

; -

Vers. 5 1 . Hespondit videbis. Ut perfectius

credas. Nam c u m parva adbuc audisset, parum
credebat.
, .
Vers. 52. Et dixil hominis. f Primum dixit
. [ (75)
, (76)
Ascendentei, eignificans quod usque tunc c u m
.]
prcesentes fueraat eique ministraYerant.
' ,
Siquidem tanquam super legitimum Dei F i l i u m
' , - Q ascendebant et desceadebaat aageli Dei ad e u m ,
* ,
ministrantes i l l i : boc quidem circatempus passio ,
ois, illud autem tempore resurrectionis et (n) as * ,
sumptionis. Cui autem modum sertorum m i a i , (77)
straat angeli, bic simpliciter bomo est, sed et
. ',
Deusac Oominus. Ameo, ameo, dico vobis fidelibus,
, , .
poslbac videbitis, postingenuam verauique fidem.

Hffic autem suntmajora illade quibus dixerat,Afa.
jora his videbis.
" . "
Visioaem vero iatellige etiam cognitioaem. Etoc
, ,
eaim omaes discipuli c o g a o v e r u a t : b i quidem v i .
deates, illi aoteui ab bts q u i videraat audieates.
" , .
Quod ergo i a aliis, boc etiam ounc facit. Siqui , ,
dem duo vaticinia protulit : uaum certum dicens,
, PiHusquam tePhilipput vocavet, cumesses sub ficu,
, * ^ * " Q videbam le; aliud veroambiguum, putaquod visuri
- essentccelos apertos et csetera, et acerto confirmat
(78) .
ambiguum. Ideo etiam Natbaaael tacuit, Christus
, T e r o ( o ) substitit acsiluit, exspectaas verbum e j u s ,
, '
siaeas u t d i c t a apud se re vol veret. Ubi eaim semea
.

' . . "

Variae lectiones e t notaa.

3) .
74) , pro , .
( 775) loclusaia margiae babeat , .
()

HOC illud

el.

, quibus postremumaoa ridetur agnos c e r e flealeaius. Reddi debebaot, Tum Umpore

pa$sionis,
(nm rcsuirecfionis,
tum assumptionis,

(76) .

(77) abes! .
(78) , p r o , .
() Ckrislut vero, etc. Gbristus vero etiam sermooem bic termiaavit, reliaqueos illi secum reputare quffi d i c U esaeai,

E u f HYMlt ZIOABENl

1147

terram boaam

sfemiaasset, reliquit

: ut par . tkyt*

*,

* .

OtiurU postmodum nasceretur.

C A P . I . Denupttisin

1(48

Catia.

. '. .

Cap. t l . Vers. i . Et GaliUeue, Tertio post Christi a

. T J 4*4 ipt>v

desertodescensum.

Vers. I . ibi. Vocata tanquam familiafis ab

his q u i nuptias celebrabant.
Vers.2. Vocatus nuptias. Et ipsi quasi fami-

htl. *
.
. .

liares. Accessitautein Salvatornon h a b i t o respectu

ad suam digoitatem, sed ad h o m i n u m utilitatem.

Siquidem q u i nuptias coadiderat, venit ut e a s b o

.
pov , x o l *

noraret, suaque praesenlia saoctiflcaret; et cum

* >*

servi formaui assumpsissel, non dedignaturservo-

(79) $,

r u m interesse nuptiis, licet qui

eum

vocaverant,

non baberent congrueutein de eo o p i n i o n e u a . Sim-

. ' ,

pliciter eniin taQquam n o t u i n , unuinquee pluribue .

i l l u m vocaveraot.
V e r s . 3. Et habent. Cuin carerent vino, hoc
. , $ T I rWcit.
est, c u m opus esset vino, sive cum j a i n viauui de, . {
**
fecisset. (Nam

. ' ' r i -

id usque temporis ullum

, '

babet Graeca littera

.) Neque eniui ad

fecerat m i r a c u l u m . Gum ergo cogaovisset mater

quffi c i r c a ipsum erant, qnodque Joanaes propter

eum venerat, ac de illius divinitate testiinoniura
tulerat, el quod coelitus de eo testimonium acceperat, simul etiam tidens, quod discipulos acceperat, iatellexit quod revelari ex eo terapore i n ciperet. S u m p t O igitur fiduCia deprecaia est eum
pro dettcientis vini miraculo : ethls qui vocaveraut
gratiaui voleas rependere, et fruam gloriain volens

, - ;
, -. , ,
,
,

perFiliipotentiam

4 *-

; . c i r i T c p i

, *
. " , *

demonstrare. Ideoque e a m cor- )

p i p i t , non quasi vilipendens, sedcorrigenstanquam

intempestiveprecaritem. Nam quod eam p l u r i m u r a

y i p

hoooraret, et ex aliis multis manifestum est, et

>

eoquodipsius c o i D p l e v i t exhortatio&em. Corripuit .

itaque eam docens, nondum taliaesse qucerenda, q u a n q u a m miracula v e r b o posset o p e r a r i . Obcdirn
auteuj, eam tanquam matrem bonofans.
Vers. 4. Dicit mulier ?Quid ad nos a t t i n e t i d
; */,
p r o q u o deprecaris ? quid ita nos urget ? Potesl
; ; " *
preeterea et alio itiodo intelligi Qnid m i h i tecum
* ;
C O m m u o e est f egO siquidem U t p o l e DeUS novi quaB
^ , > e c ;
t e m p o r a edendis O l i r a c u l i s sint congrua : tU vero

, . ,,

i l l a i g o o r a s q u a s i bouio. dixit autem, Mater,

, , .
sed, Mulier, tanquam Oeu.
Vera. 4. Nondum mea. ffondum adest teropue rj
. ,
m e u m a d edeadumquod quteris miraculum : tuac
, . ,
autem aderit, cum b i quibtis opus est miraculo,
,

^hnmx
cognoverint quod t a l i a possim operari, et ipsi me
(80), (8lt
fueriat deprecati. Nunc autem matre () adbor , .
taateaoasolum iatempestivum eseet, verum eliam
;
rjnmpixtsuspectum, et querulosorum facillime pateret ca.
lumniflB.

Varifle lectiones e l notae.

(79) .
(80) .
() Matre, etc. Matris a d m o n i t i d

(81) Malim ^.

solurb ititempeetiTa,

benter reprehendunt, cavillationibus obnoxia.

ed et euepfcota a t q u e i l b r a m

r^tii

COMMENt. . ^

1149
4 , ftfttt

(82), , *

ore

, 4 $

, ,

, 4 , ^ , *
, ;
,

, 4 (83) ,
, , ^ ,

. -

, (84)

CAP. II.

1*50

Hasc autem : Nondum tobnil hum med : tion potuemnl eum apprehendere, qttia nondum
benerat
hora ejus : Nullus injeeit in eum thanus, quia
dnm Venefat hora ejUs: Pater, venit hora, aliaque simili& OOQ osteaduat quod necessaHis temponim
borarumqiie observationibus eubjaceat: nam quo
id paoto fierel, cum h o r u m effector eit ? sed haed
de fcootibgeatibue opportuaitalibue dicta stiht t
demonstradtia quod omnia ratione ac ordiae fleri
oporteat. Cuia ergo dixisse^ : Nondum venit kora
mea, miraculum tameti operatus est: ettoatremut
dictumesl hoooradft, etostendeasquod temporibus
non eerviat aut subjaceat, sed eis domiaetur.
Vers. 5. Dicit fadile. Cum verbi scopum ac
rationein intelligerel : quodque n o n impotentia

, ' * . g excusatio erat, sed ne videretur sese miraculis i a -

gerere, et spectaculo exponere, Matris (q) autem

exhortationem non despiceret: mens ministros
, admonet utsibiadsintet ipsiquoque alio modo cum
.
ea deprecentur.
. ,
Vers. 6. Erani iernas. Hydri vaea sunt
. "
aquee : metretae vero^measune. Erant autem posita
, ,
secuodum purificationem Judaeorum, id est, paratte
, ,
ad eorum purificatioaem, ut si q u i forte i m m u n d i
.
redderentur, non longe eundum esset ad fontes.
f f Sancti Maximi. Sex bydrias intellige mibi sex
[ ( (83) .)
poe, , - modosilloseleemosyn,alereesurierjtes, potumdate sitientibus, domum ducere hospilee, vestire o u ,
dos, viserefegtotos, veairead eosqui sunt incarceri*
, , bus. Has hydrias ergo, vaeuas suis opetibus.quod re ,
ffixerat, amor a quo, tadquatn a fonte implebadtup
, sermo di?inus praoeplorum eratigelicorutn i n ad. ,
Ventu suo primo repletit aqua, i d est, benefleentia
, ' ,
corporaliter operante, sed mutavit eam in eam
, ,
quse tit spiritualiter, taaquam i n v i n u o i , calefa (86) ,
cientem quidem a n i m u m , suaviter aotem afficien , (87) tem ioleUectum, atqueita curatosex priori tranafe ,
rentem habitu et conditione. Quaehbet vero hydria
, , capitdaasaut tres metretas, duas quidem propter
, ,
duplicem, ut dictum est, siagulorum modorum

beneflcentiatrj, quaenon corporaliter tantum, sede*
. '
secundumsancteB Trioitatie theologiambeneticentia
, , ,
spirilualiter accipitur ; tres , quia iaterdum
# ' , (88)
exbibetur. Hauriunt auteoi diotain aquara boom
, *
, - D cogitatiooes, queB rationi Berviunt. Quod v i n u m ut
,

Joan- vn, 20.

1 4

Joan. vir, 30, " Joan. x v n , 4.

Variae lectiones et notae.

(82) Hic Ires loci repetiti sunt ex Gbrysoet. t o m .

V I I I , p. 425. A . Ergo varietas oon urgenda.
(83) abest A.
(84) omittit A.
(85) Inclusa codex uterque babet i n margiae.
Codex omittitetiam indicem, .
Hentenius bis caret.
(80) Dubi sunt his nigmatibus coojectur.

Possit tamea aliquis ooojicere, tolleodas eese Vo

C68, , u t i t a , SlCUt

fioe

scholii, de Christo aocipiatur. Sed i a echolio p r o x i m o i a fiae rursus est eimililer,

.

(87) Malim .
(88) Etiam bic p r a B f e r e n d u m videtur .

et .

(q) Matris, etc. Quodque admouitiooem suam noa esset aeglecturus, mensee miaistroa* Loco
, iegeodum videtur aut aut .

EUTHYMIl ZIGABENI

1151

gustavit arcbitriclinus, i d cst ,discernenscogitatio,

d i c i t : OportebcU bonum hocvinumprimo
bibi. Cor
porali eoim curas anteferenda spiritualis. Sponsua
vero bic iatellectus bumaaus, q u i ut spoasam sibi
jungitvirtutera, quacum vivat, q u o r u m coojtigium
cucn i n honore habeat Deus et Logos, venit et arctius copulat eorum conjunctionem.

*4 .
.

**.

ytvw-

, ,

~Eocc

rpvro

*-

( 8 9 ) . , ovfyon.

, , , rwe (90) . ]

f f Licet vero aliter etiam tractare allegoriam de

sex bydriis. Siot eoim fortasse ist bydrifle, effectrix offioiorum facultas aature bumanaj, quam
vacuam et iaefflcacem jaoeatem, iaiplevit diviaum
Verbum,primoquidem cognitioac curee corporalis,
deiade epiritualis ; aut primo cognitione facti,
deiode theoriee ; aut etiam primo cognitione ea g
quaeeet secundum naturatn, deiadeea quae est
supra n a l u r a m . Duarum metretarum autem
altera quidem, acieatia sensibilium, altera vero
intelligibilium, et tertia illuminatio de imcompreheosibili natura divina. Numerum senarium
autem accepimus de eflfectrici officiorum facultate
n a t u r o , vel, quia sex diebus Deus fecit m u a d u m :
mundus vero etiam boino : vel,quia quinque meatis facultatibus njentem ipsam quoque adnumeramus, ut quinque seneibus corporis ipsum etiam
corpus. Quemadmodum vero pura ct vera Virgo
Maria Mater exstitit Dei L o g i : itaetiam pura et vera
lide8materfitdiviaiverbi,pra3dicalioni8evangelicflB.

Vere. 7. Dicit summum. Meas miaistros,

facit etiam ministros miraculi, u t ipsi testes rei eseat. Non jussitautem ut vasavioaria implereotur,
scd aqualia sive hydria?, ne q u i euepicareatur, quod
relictis fecibus mislio aquee facta eseet,

["

(91)

^ ria

ovnv;,

toic

, '

pJrv ri{

&*&

, *

, , , ,
,

O V J W ,

'

. '

fv.* '
1

*; *

, ,

,]

'

, , tfiw
.

^*
Quare autem non ipsemet solo terbo etiam b y ; " **:>
drias implevit, sed ministris boc imperavit ? Ne
' ,
phantasma esse videretur : sed ei quis miraculum
.
oalumniaretur, ut q u i a q u a m bauseraat, silentium
illis imponerent.
.
Vers. 8. Et ait Vers. 10. modo. Arcbitricliaum
, .
dicit convii praefectum, q u i convivium procurat.
.
Triclioia enim vocabaotur aulee coaviviorum. Non
,
ergo simpliciter aquam convertit i n vinum, sed
. ^
i a boaum viaum, siout architricliaus ipse testatus
*
est. Namhujusmodiadmiranda Christi opera looge
erant aaturalibus praestantiora. Quod igitur aqua D , ; * *
versa sit i n v i a u m , miaistri tesles f u e r u n t : quod
* , ' '
autem b o n u m etiam vinum, arcbitriclinus ao
. * ^
spoasus : ut deinceps miraculum laterenon posset,

,
quod testimoniis adeo maoifestis probaretur.
.
Verisimile est autem et sponsam dixisse : Qaid */*
51

9,

Variae lecliones et notae.

(89) Forte,.
(90) Idem quod .

(91) Etiam h s o i a utriusque Codicis margifl*

reperiualur.

(r) Quidnam est hoc ? Aliquid ad beec. Healeoius aoa videtur iaveaisse .

 53

COMMENT. JOANNEM. -

CAP. I I .

1154

nam est boc (r) ? verumtamen id praetermisit

.
evangelista utpote non necessarium.
, , ,

Uli nam autem et ego qui frigidus sum, laxusel

effusus, nihil in hoc ub aqua differeos, in calorem
converterer spiritualein, virtutis conslrictionem,
ac morum firmitatem, ut et alios leetificare possem.
Vers. 44. Hoc Galilcea. Non solum scripto
prodidit miraculum, sed etiam docuit priocipium
boc fuisse signorum. Nam quia id scitu dignum
erat, et ab aliis prieterilum, scripsitillud, utpote
ad boc utile, ne fides adbibeatur bis quae dicuntur
pueri Cbristi miracula; boc eoim fuit initium sigoorum : illa vero suot opus viri qui a veritate
aberravit. Nam si puer mirabilia operatus fuisset,

, ,

,
.

,
. '
, ,

(92)

$ .

- id statim

(93) .

|3-

. '
, . , ,
,

(91)
, rp ,

omoibus inootuisset, neque

Israelitis

fuisset opus Joanoe, ut eum manifestaret. Siquidem Joannes ipse dixit : Ut manifestaretur Israeli,
propter hoc veni ego in aqua baptizans
Merito
ergo exspectavit decenteoi viros, aetatem ne phantasmata esse putarent ea q u fierent. Nam si plurimi id suspicabantur cum in legitima ac perfecia
aetate mirabilia operaretur, multo magis in iinperfecta,et priusquam tempus conveniens advenisset,
cum invidia tabescerent, iQSalvatoreminsurrexissent et ita non solum increduii fuissent dispensationi Incarnationis, sed etiam Evangelium i m pedivissent.

, ,

Quaere etiam tertio juxta Matthaeum capite,

quam ob causam post tricesimum anoum venerit
, , '
Christus ad baptisma, ubi dicitur : In diebus UHs
,
venit Joannes Baptista prcedicans in deserto Judcea* ,
,
et causas invenies aptissimas ac rationi maxime
.
consonas.
Vers. 1 1 . Et suam. Potentiam et virtutem
. ,
suam, magniludinem divinitatis suae.
.
(95) ;
Verum quomodo aut quo pacto hocfuit, cum
, pauci ad id, quodfactum erat, advertissent, soli
, , (96).
videlicet ministri et arcbitriolinus ac eponsus cum
, discipulis ejus ? Quod in se erat, manifestavil eam
.
per bujusmodi miraculum; quanquam enimpauci
, ' ,
tunc advertebant,postea tamendivulgatum estmi. "
raculum, multosque attraxit. Quod autem die illo
, . ' .
nullus aliorum crediderit, ex sequentibus manifestum e s t ; nam subjanxit:
Yers. 4 4 . Et ejus. Qui etiam aotea ipsum
. .
admirabantur. Videsqood tuncoporteatfieri signa
' ,
cum futurum est ut spectatores benevoli sint et
.
animum advertant.
Q

tJoan. i , 3 l .

Mattb. i u , i .

Variae lecliones et notae.

(92) Aliter de bis videtar sensisse Origenet,

c o D t r a q u e i o , u t arbitror, dispotatGbrysost. t o m .

V I I I , p . 121. D ; sed Origenis ad bunc locum

commentarius intercedit

(93) Nesck) a n non interpres legerit f -

, q u o d nec m l b i dbpucebat.

(94) obesi A.
(95)

lotellige,

;
(96) Aut a x superioribus repetendum ,
aut a l i u d v e r b u m s u p p l e D d u m , yeluti ,

1155

EUTHYMU 21GABENI

1156

Vers. 12. Posthaec diebus. Descendit Caper-

. tnupmp,
a a u m , ut quiescere faceret i b i Malrem. Fratres sui .
autem, lege, non natura, filii videlicet Joeepb q u i
, t w t
lege et natura pater illius erat.
.
CAP. U.Deejectis
e Umplo.
. \ ,

. (9*
*
, xai wty>*ii
,
.
,
autem proprie dicuntur permutato; . " , &
res, quos Matthfflus ; npminavit, hoo
, , ^
est nunaqaularios. Et sicut pbalus est, q u i
. (98) h
pro permutatione monetae datur i d est (ut vulgQ
dioitur) cambium > aio et congeries est obo- . , n
l o r u m , aut minutoruuinuuimoruoa quibu* ftt per
,
mutatio. Praeterea genus est
flagellii;
* trp
erat au(em ccmtextum : nara et eorum q u i ejecti
sunt, conversatio contexta erat abaurdie verbis ac
, .
operibus : et r u r s u m ejicieniis converaatio coa ^. 7*
texta erat ex supcrnaturalibus verbis ac operibus,
, ronia
siye rebus divinis et humanis. Opus itaque ope, ojpjtf*^
ratus est roulta plenum aucloritate. NamquiaSab
$ ,
bato curaturus erat, multaque similia facturus,
.
qxi Judaeis legis traagressio videbaatur : ne htec
**,
taaquam Deo cootrarius facere videretur, bioc
* ()

Vers. 13. Et prope Vers. 15. iub^evtit. Similta quoque scripsit Mattheeus ta floe quadragesimi
quinti c a p i t i e * ' ; et illorum lege enarratiooera, p l u r i m u m ad haec coofereotem.

p r i m u m bujusmodi aufert suspiciooem. Qui eaiai

tanlum zelum erga d o m u m Dei demoostravit, taataque vebementia ac indignatione propter baac
ueus est, ut a u l l i omniao parceret, aed seipsum

, ,
, T I V J
, ^ (I)
' ,

periculum CODJiceret, e l t u m caiippaes illos, Q r*$ ^, ^

t u m Judaeos i d ipsis permittentes i n se exacuit,
> .

omaia sustinere paratuspro boaore templi, aequaquam posset templi. Domioo essp coalrarius.
Vers. 16. Et negotialionis. f f Domum aegotiationis faciuot d o m u m Dei, el colutnbas i n ea
vendunt etiam i i q u i sacerdotia et njunera ecclesiastica veaalia expoauot (ac quovis pretio, iiao
vero iaterdum etiam addita re aullius pretii, veluti
aacilla aut scorto, e x t r u d u o t ) ; ColumbaB enim
similitudtnem l^abet gratia Spiritus sancti, q u i
foroja coluinbae apparuit. lidem sunt etiam caupone4 r e r u m divinarum, cauponaotes ea, quas Dei
suot, turpis lucri causa. Uta a u t e m ; Apferte

. [ (2)
, h *^
, (3) >^
,
, (). * '
() , ^
* . , "*
tef**
^.]

ista Ainc, t r a Q s l a t i o n e m et amUoioaepi legalii cuiw

significaat.
Noa factis eolum, sed et v e r b i s osteadit Deo se D
' , > '
esse o o a t r a r i u m . Sed ip^e quidpm Deum na . '
t u r a Patrem suum v o c a y i t ; Judaei autem *do {
W ^
ptione Patremipsum noi^inasse pptaotae sunt
,, <
h o c verf)p t p r b a t i . Spd n e q u e b i s d u f l B i e c i t e x a a p e , 'oy^
^
f

" M a t t h . x x i v , 12..
Variae l o c t i o n e s c l notae.
(97 , ut alibi.
(98) .
(99) .
(1) Totelligit principes Juda3orum, qui i d i n t e m plo iieri peiinisepant.
(2) Heec uterque m margine babet. Apud Henlen i u m reperiuotur.

(3) Pimgit e p i s c o p o s , q u i sacerdotia babebtoi

veaalia. Pertipef ergo boo a d antiquiUU*
^
siastic^s.
|4j ^ .

(bj Habet hoc Gregorius NaapaP*, p, 19

232.

COMMENT. IM JOANffElf. tmiw

, "># 7* -
, * -
. * , ,
.
' & ///6 $\ ,
, $
$} ,
kpx^ > .
h $ ,
.

CAP. I I .

rati s u n t : siquidem ftrguebat illoe conscientia a$

confundebat, ostendens quod juste h c et fecisset
et dixisset. Domum autepa negoUationie, boc est
caupooara aut tabernqpa.
PraedictQ vero Matthrei papite d i x i l : Speluncam
latronum
. Ex quo adnotare possumus, q u p d
zelum ac libertatem arguepdi b U demonstraveri$
adversus eos q u i i n tempjp caupopabaatur, et i n
priacipjo Evaagelii et c i r c a finem. Qu prgo i p
pripcipjo Evangelji contigerunt, J o a n n e s b o o
loco conscnpsit ; qiue yero c i r c a fipem, Mafc
thaeus.
1 9

. |3-

Vers. 17. Re.cordati me. Nam i d s c r i p t u i n esf

io libro Psalmorqpa *. ?ejpm a u t e m dicit nunc
* , , (ft)
j u s l a t D indignaliopem. Cornedit, boc ept, valdp a m ^, .
g plectitur et inflammat me.
(7)
Scire autem oportet, quod bomines facto fla , gello n p n verberavit, sed ipsoe quidem exter ,
ruit ac e x p u l i t ; oves vero ac bovea verberayit et
.
pjecit.
;
Vers. 18. Responderunt
facias ? Sciente* spse
, , '
coudeinnatos, ipsuni quideqa reprebendere ausi pon
, ,
eunt, sed dixerunt ei : Cura haec facias, siye cun}
dozpipium t i b i viadicesjquodsigpumo^tendispobis
( 8 ) ;
lueB auctoritalis ?
! ,
ingentem dementiatp! cunj bepevolos esse
oporteat, ipsumquelaudare, quj d o r a p m Dei tanta
, )
ppfgarat igpomipia, auctoritetis sigautn, qu&runt,

iavidia tabescentes, et ^igpupa parpere vpleptes,
, ,
Nam alibi q u o q u e d j x e r q p t : Iii $ potestate hxc
. ). '
.

;
'

, (9)

*
,
.
,
' . ' , , .
, , ^ ,
.

'
^*

.
6$ ,

/3-

m
D

, .
, * . -

9 9

M a t t b . x x i , 13.

4 0

Psal. LXVIII, 10

4 1

Vers, 19 Respandit ipsum- Potentiaa s u s au->

ctoritatia signuno, dat eis, puta, terMi diei resurrectionem. Nain templumdipit corpus$pum,ip8pm
enim doqaus est et templum pop a p i m $ solutq, t e rppa eMaqa divinitatis.
Solvite autem d i i i t , non adbortaas eos a4 ui
intprfcctionem, sed q p i a cogaovit quod factur}
erapt, figurativo sermope preadixit. olvite ergo,
siye, IQ terram subverlite, ab anima separate, et
qonjunctionem quae cum illa e$t diseolyite.
Vere. 20. Dixeruni Vers. 2 1 . sui. Prior q u i deqa strpclura yiginti anpis Salomone absoluta
e$t, altera vero ppr qpadraginta etsex aZorpbabel.
Priori oaraque a Babylonii^ d e s t r u c ^ , coepta est
posterior circa annuqa primuip r e_ g i s C y r i : deinde

invidia et caluxnqiiLcircuniinoranljum SaqaaritviQ-

r u m impedita, ita quadragiota anois perpaansit:

Circa secundum vero a n n u m D a r i i H y ^ p j s p i i s ^ p e
Zorobabel i n sex annis ipsam pcrfecit; et ita annis
quadragintaetsex eedificalumest templum qui n u -

M a t f t . xjfr, ?.

Variffi leeliones e l notaa.

( 6 ) Corrige . Eodem enim u t i t u r E u t h y m i u s a d Mattb. x x v i . 13, 3?. N e ^ i o our Beqtepius
p r m s e n t i a p r o futtins dederit.

(7) .
8) .
(9) ,

1459

EUTHYMU

ZIGABENl

merantur ad ioitioaedificatioois usquead consura- , *(4

.
mationera.
. " ,
Vers. 22. Quando
Gumautem hoc dice, . fHyjRn,
ret, bsesitabant, quidaam diceret, nec credebant.
, ),
Multa quoque talia loquitur, p r i m u m quidera au ).
dieotibus incerta, postmodum maoifesta, ut
ostendatur praevidisee qum dicebat.
,
Bt quare aenigma dissolvit diceos quod
; . hn
templum intelligeret corpus euum ? Quia tunc ei
, tv piv (
fides habenda non erat. Siquidem duo tuoc obsta, ?
b a n t : uDum quidem resurrectionis opus, alte .
r u m vero quod Deus essef, qui tale t e m p l u m i o b a bitaret.
' ... , *
Vers. 23. Cum faciebat. Crediderunt i n eum
. (10) txirw,
non tameo firmitar : D a m illt firmios credebant,
q u i DOD propter signa tantum, verum etiam pro- 3 , . *#>"
pterdoctrinam ejuscredebaot: oam signacrassiores
* (11)
attrabebant, doctrioa vero ac propheti mente
.
subtiliores. Ideo quoque constaotiores sunt b i ,
' , ****
quibus etiam aptatur i d quod d i c i t u r : Beali qui
, .
non viderunt et crediderunt
. ,
Vers. 24. Ipse eis. Neque cradebat, neque
;
tanquam legitimis discipulis confidebat: quare?
, (2), pfa*>
Vers. 24. Eo quod omnia. Omnem bomioem
, .
eWe coastaas esset, sive iocoostaos.
" .
Vel omnia q u s tn omoibus euot.
. .
Vers. 25. El homine.ue qualicunque bomine.
*. ,
Vers. 25. Ipse homine. Inquocunque homioe,
.
utpote cordium cognitor Deus.
. . .
CAP. I I I . De Nicodemo.
. ; ^
Cap. I I I . V. 1. Erat Vers. 2. nocte. Timebat enim Q
&
palam accedere propter J udaeorum suepicionem ,qui
.
aversuri eraot accedeates ad eum.
. " ,
Vers. 2. Et magister. Putabat enim quod
.
propheta esset missus a Deo ad dooendum.
. , "
Vers.2. Nemo eo. Gum propbetam eum puta ;^
ret, merito arbitrabaturhceum nou propria fa, * , .
c e r e p o t e 8 t a t e , s e d esse a Deo precibus obtenta ().
' . "
Vers. 3. Respondit Dei. Existimabat Nicode , . oiovi*
mus se nosse Deum (1), ac de eo recte seatire. Os />*>
teodeas autem Cbristus, q a o d longe a yeritate
, $ * ^
aberraret, a i t : Nisi quie regeneratus fuerit per
, *
regeoeratiooemdivioi baptismatis, potestscire
*^
8 cognoscere ejus dignitatem acmagoitudioem.
* , f*
NuQcenim seipsum dicit Deum,id (amen obscure,
. jSoxrtff'
quo insolentiam devitet. Divina siquidem gratia,
'
qucBper sacrum datur baptisma,etmentem roborat,
,
et recte videre tribuit, dissipata imbecillitate, quaB
.
obtenebrabat

>

J o a n . , 29.

Variae lectiones et nolae.

( 1 0 ^ .
( 1 1 ) , .

(12) Etenim pro , legit texta .

(s) Sed esse obtenta. Sed diviaa, egeas ea. hic estprecans, sed egtns.

uade autem ? Ex codicibue N . Tesiameoti ?

sed ex Gbrysost. t o m . V I I I , p . 137 C.

() Nosse Deum. Nosse eum.

G O M M E N T . 1N JOANiNEM.

1 7 1 1

' ,

:-

/, ;
I " , -

'

.
'
,

' , "

*
, , -

CAP. III.

Vere. 4. Dicit nasci?

4462

Quid hoc, Nicodeme?

Rabbi ipsum vocas, et a Deo yeniase dicis, nec

tamen credis quae dicit? Judaicam crassitudin e m l A u d i v i t regeneratiooem, sed spiritualein ;
potuit banc concipere, sed carnalem i n telligit, et merito dubitat, modumque eciscitatur.
Vers. o. Respondit Dei. Modum manifestat
dioeas, quod ex aqua et Spiritu, ridelicet sancto;
DOD tamea clare boc dicit, quo attentius interrogaret. Snpius enim occulte (u) mentem excitat, u t
diligentiorem ac curiosiorem reddat auditorem.
Nicodemua siquidem impossibilem dicebat regenerationem : Cbristus yero omaino possibilem : nec
i d solum sed et aecessariam; adeo ut sine ea re-

, gQUm Dei n u l l u s poesit intrare, hoc Ost ejua d i g n i . [ (13)

( ,]

tatem ac magaitudiaem cognoacere, aut d i v i n a m

attingere fruitionem.

.

. .

'

, ,
.
(14),
,

,
.
. , ,

Intelligitur autem verbum de bis, q u i post Cbristum baptizatum fuerunt. Reliquom est igitur, u t
etapostoli regeoerati sint per aquam sane a J o a n ne, per Spiritum vero, quia adeosin specie igoitar u m advenit l i n g u a r u m .
Scribunt autemquidam apostolorum temporibue
p r o x i m i , quod Gbrietus Petrum ac Virginem Matrem baptixayerit, Petrus yero reliquos omnes
apostoloa.
Vere. 6. Quod est. carnalis, ioquit geae-

Q ratio est, sed spiritualis; namquod ex carne natum

est, caroalis esl progenies : quod autem natum est

ex Spiritu, spiritualis generatio est. Carnalis ilaque
, ,
oativitas est sensibilie spiritualis vero, iutellectua .
lis. Nec oportet, quod intelleotuale est, seosibiliter
, . '
indagare: neque bumano modo opus, quod d i v i n u m
,
esi;siquidem exquo prior generatio facta est i n u , . tilis data est secuoda regeneratio exoelsior et boy o v * *
norabilior. Dei opus est p r i o r ; Dei opus est etiam
.
posterior; Deus eaim Spiritus est.
* ,
Gum igitur audieris quod Spiritus regenerat, ne
. } modum quaarae. Nam si iacompreheaaibilis est i a
7, .
atero formatio, loage iacomprebeasibilior est qua?
, ^
i n aqua fit: quod si de illa DOQ ambigimus, o m n i & ,
poteotiDeisapieotiaBcredentes, de hac multo magis
i r t p i .
credere oportet.
Sicut autein prima homiois forinationo sub" $ ,
eeryivit terrae elemeatum, c u m uaiyersa i a ma n u eseent Greatoris, ita et nunc subservivit a q u
c i i T a t *
elemeatum, cam uaiversa siat i a voluatate Spiriferiv.
tus.
Quod si ine interroges, Quare nunc aqua : e d i , , yerso te iaterrogabo, Quare tunc terra? Poterat
, 4 ; /
/ *

Variae l e c l i o u e s et notae.
( 1 3 ) InclusaomitUt B.
( 1 4 ) Papias fortasse, aut Origenes, ex oarratione saactarom vetularum.
(u)

Occulte.

Forte occulta seu obscura. Et mox,

PATROL G R . G X X I X .

excitant.
37

EUTHYMII ZIOABENI
siquidem sine terra fleri hotno. Nam et qood sine
yerbo (v) nihil faciat Deusconftteor : et quod solaft
o m n i u m verba (s)exacte n o d t , etdico etoredendom
suadeo.
Quod autem i n carnali generatione est uterue,
hoc i n spirituali eet aqua; eed i b i quidem ad generaUonem opus eet tempore, hic autem BOD ita :
quia caraalia i n tempott* perfectionem assumunt,
spiritualiayerostatim perfeeta creantur. Perfcotum
itaque verbum (y) per a q u ministerium eoli Deo
manifeetum e s t : boo autem a sadotis Patribue nt*
canqae oompreheneum est, q u i a d i y i n a i n eo signa
adimplentur, eepultura yidelioet ac resurrectio. I n
eo namque ianquato i n quodam sepulcrd, capite
margimur, yetusque bomo sepelitar ac demergitor:
deinde otttn exsilitnus, noyue resurgit et ostenditor. Quemadmodum eniro nobie faoile eet deroergi
et exsilire, i t a Deo facile est veterem hominem
sepelire novumque excitare. Hoc autem tertium
fit, ut scias potentiam Patris et Filii ac Spiritus
saticti omnia efficere.
Dubitant autem q o i d a m . Nam s i q u o d natilm
est ex Spirita, spiritue est, Cbristi certe caro spiri*
tus erit. De Virgine enim dicit angelus: Quod in ea
natum est, Spiritu sancto est
Quibus nos dicimus, quod boc dixerit docens qnod arirononesset,
non quia esset a muliere (2). Dicit enim Apos*
tolus Factum ex muliere**,c&ro yidelicet de earne.
Natus est ergo a carne virginea, ne ab hnmana
naturaesset alienus. Nam si et boc facto quidam
non credunt incarnatum, qnomodo i n impietatem
non cecidissent, si ita factum non esset?In Virgioe
ergo natue est a Spirilu sancto, sive sapernaturaliter, quia non a yiro. Pfam boc aigmficat, quod
dicitur, Spiritn sancto.

.
* )<>
, \* m
(45).
$ p*}m,
. ' !
pitv , h
*/
* #* ;

, ?
, * xxnljrn?
* * e r>v
, . yif b:
^
*,
xaTwrwnCr'
,
. "
ffu*
. , *
Qrn
.
, **
bt (47) , tip i
. r f )<*
,
(18) . **
iom, *) *
' , , ***
(19) . ' ' , ****
. ' ^ '&&'

, ,
, <*"
; ' rf
, , ?
. , ' ^
1

.
Vere. 7. Non tupernt. Videns eum oondum
a craesltudine d i t e l l i sed tnrbari, primum reprim i t : deinde facili conatu buno ad exetsplum dueit
eensibile, propter illius imbecillitatem, et med i u m inter corpoream cf assitudintm et incorpo*
ream subtilitatem : u t h i n c mentem ejos reducat*
Dicit ergo :
Vers. 8. Spiritus spiritu. Spiritum d i c i t o u o c
venlum. Est autem intentio e j u s m o d i : Sieut yen Matth. , 20.

.
, * , *
*
ptv, )
^ ^
*. *
(20).
. Uvcvpa ^
. " , '

* Galat. i y 4.
#

V a r i lectiones et notae.
(45) I t a etiam Hentenius. Alias conjici possit
, credo
(16) Sic dedi, pro . Atque ita mox.

lfegeodum videtar. Tivoptvot edtW g

eliam apud Ghrysost. t o m . Vl^ p. 94 B. Sea
quoque nexus r i d e t u r postulare .
terum recte da Cbristo dioitur ;

(18) aJbest .
(19) Perpetuaest confusio i n codicibus vocabul o r u m et vpvo.Ergo bic etiam -

, b t i , .

(17) . . .

(y) Sine verbo. Sine ratione.

\x) Verba. Imo, rationes, causas.
(y) Perfectum verbum. Certa ratio.

0 9 ,

(20) , pro , ut intarpras.

(2) quia esset muliere. IVeque tafl^

quod nec ex muliere.

1166

1166

COMMBNT JOANNEM. CAP. I I I .

tue, u b i vult, spirat, hoo est u b i motue f u e r i t ;

voluntas enim venti, motioert, et vocem ejus a u , [ (22) dis, sire sonum aut stridorem, n o Q cognoscis autem
]
uude venit aut quo a b i t : sic est omnis q u i natus

est ez Spiritu : incomprehensibilis est videlicet
,
quoad bujusmodi generationem.

(21) , *

, *

Quod si sensibilis spiritus impetum ao T i a m n o a

potes comprebendere, cujus seasum recipis, t a m
quia sonum ejusaudis, t u m quod te calefaciat aut
frtgefaciat: r n u l t o magis intelligibilis. Si ergo vim i l lius corporei epiritus Hcetaoacomprehendas, credie tamen : quomodo hunc incorporeum propterea
non credis, quod non oomprebeodas ?

, ,
-/ , ,

(23).

, ,

Vers. 9. Respondit fieril Adhuc Nicodemue

io Judaioa manet imperfectiooe, o i b i l valens supra
,
seosum iotelligere, etiam maoifesto bujusmodi
. *
exemplo proposito. Dicit ergo : Quomodo pontmt
, hxc fieri, quse de praedicta regeneratione d i i i s l i ?
;
Unde et Cbristus j a m objurgantis more oum eo
.
dfeeerit.
;
Vers. 10. Respondit ignoras f Nequaquam ma*
', ' (25).
liliee condemnat eum Gbristus, sed igaarise ac r u
ditatis. Oportebat enim eum q o i pra&ceptor erat,
>*.

h c a Scripturis cognoseere. Signa siqutdemrege
nerationis spiritualis conttnenl l i b r i Judaeorum,
,
pulaquedeRubromare scribuotur, ia quibueaque
, typns erat mare, aubee rero Spiritus; et q u a
* ,
de leproso Naaman, quando i n Jordane totus est,
(25) , ( ' Q et reversa est caro sua ad ipsum, sioot caro pueri
, ,
parvuli * , aliaque p l u r i m a rimilia.
'

j24)

, ' * -

Habebantiosuperelprophetias. DixiteoimDavid:
Et anmmtiabuntjustitiam
ejus populo,qui
natcetur,
quem fecit Dominns ; et, Beati quorum remissm
sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peecata
;
e t : Renovabitur sicuL aquilx juventus tua *. Alior u m siquidem propbetiae pree multitudine i n pran
sentia relioqrjaatur.
Yers. 11. Amen hquimur. Vel de seipso e i Patre hoo dicit, vel de seipso solo. Qaanquam tu
credas,no8tama, qood probe novimus, bocloqai-

mur.

. *
, *

* ,

.
.
.

, *

fvtxiv,

0 .

, ,

'

nr Reg. v i , 14.

4 e

Psal. x x x i , 34.

47

47

Yers. 11. Et testamur. Idem cooflrmatioois

causa repetit: Qmodscimut testamttr: aeque enim
sensibilem aspectum iatelligas, aoodam faot u m estet.
Vrs. 11. Et accipiUs. Hoo iadigoe fereas
dixit,sed leniter,qaod fiebat, eaarraas, et modeete,
quod futuram erat, prflBdicaoi, etqoasi protestaa-

Psal x x x , 1.

* Psal cu, 5.
8

Variae lectiones et notaa.

(21) o m i t t i t B .
Loco t r i u m i s t o r u m vocabulorom spatium
(22)j Loc
vacuum est i a c o d . A .

(25) IntelUge, . Poterat

e t i a m p r o dicere . Sed iufra ad V I , 4 1 .

eodem modo loquitur.

(24) videtur Jegissc ioterpres. Sad u i -

bil muto. habet etiam Cbrjsost. t. v i n ,

p . 151, A.
(25) , .

EUTHYMIl ZIGABENI

1167

ac docens nos, ne cum erga aliquos disputamue,

indigne feramus, clamemus, aut exasperemur, si
non persuadeamus; nam i r o materia ac principium
clamor est; patienter vero respondere, est coaari
ut credibile facias, quod dixeris.
Vers. 12.5 credetis ? Frequenter cum yerbafacturu3est,quaBsuaecongruantmaje8tati,hispropter
audltorum crassitudinam ac imbecillitatem relictis,
bumilioradispeneatoriomodocondescendendopreef e r t : quod sane etiam nuac fecit. Nam ex q u o de
spirituali geaeratione locutus est de sua ipsius etiam
generatioue quee fuit ante saecula, quaeque omnem
etmentem etsermonem excedit, dicere volebat. Videne autem Nicodemum neque spiritualem poese iotelligere, nibil de illa dicit, sed causam talis sileotii
docet, quod eit videlicet propter auditorum incredubtatem. Horum ergo incred ulitati aut imbecillitati
tribuendum est, quod 8aepius'mediocria aut humilia
loquatur.
Terreoa autem intelliguot bic quidam de T e n l o
dictum esee, ac si diceret: Si terrenum proposui
exemplum, et aon creditis,quomodo si coeleste a l i q u i d aut sublimius dixero, credetis ?
A l i i vero, terrena, de regeneratione dictuui astruunt, interpretantee, quod terreaambanc dixerit,
etsi coelesti sit ac djvina, tanquam super lerram
impleta, etcomparaodo ad suamineffabilem generationem. Nam ad illius celsitudinem b c terrena
est et humilie.
Vers. 13. El quidescendil. Quiasuperiue d i x i l
Nicodemus : Scimus quod a Deo veneris in magiet r u m ; boc ipsuiu QUOC corrigit, ac si dioat : Nec
me talem existimes praeceptorem, qua>i unum a l i quein ex propbetis. Nullus siquidem illorum ascendit i n coelum, sive ingressus est coelum, nisi ego
q u i e coelo descendi, ideoque sublimiora defero dogmata.
Alio praeterea m o d o d i x i t : (Juidescendit deccelo :
q u i a i a Veteri Testamento diversimode, variaque
dispeosatione diciturDeusascendere ao descendere,
velut est i l l u d : Descendens videbo, sijuxta clamorem
illorum operalisunl * ,etA$cenditDeu$
adAbraham,
ut cessavit loqui ad eum , multaque similia.
9

10

Vers. 13. Filius hominii. Qui secundum b u m a n i tatem Filius est bomiois.
Scire autem oportet, quod a divinitate seipsum
frequenter nominat, et etiam seepius ab bumanitate.
Vers. 13. Qui coelo. Qui j u x l a divinitatem i a
4 0

Gen. , 21.

5 0

1168

Juuuyv
prvoi, , ,
* *
. :
.
t

; ?9 '>
, yji ;
x a i , .
, *; m
, . ' (26

, ymim^
* >
, Vr/it r
, flje;
. "
'
(27) , *
.
(38) jtfi
* , , *'
, , &. v-Jniiww
(29);
ij

, ' p*to*
, , *
, * i
*
, v^
*
. wtt > *'
, ^ "
, , )> *
p t *^
. *k *'
, [ (30) , [ w
.
.
^, ovpa*w *
' ^

, , *!
' ^
, ,
.
1

tf

1,

. " *^
[ (31) (32) .
/. ; ^
* ] ** *
.
1

" . >

Geo. xvn, 22.

Variaelectiones etnotae.
(26) .
(27) .
(28) .
(29) .

(30) loclusa absunt .

(31) Inclusa absuni .
(32) Corrige , ut hab6t Beateflius.

COMMENT. IN JOANNEM. CAP. I I I .

1169

. " , COBIO est, sive coelestis. Vide autem,quomodo, eUi

.
, *
, ,
. . "
,

1170

sublimia videanturverba, non tamenmajestati s u a

conformiasnnt. Nam etcum i n coelo est, terram oon
r e l i n q u i t ; et de coelo descendens, non abest acoelo,
sed ubique est, c u m divinitas circumscribi
possit. Talia tamenloquitur, parcens auditoris i m becillitati,eLpaulatim ipsius mentem elevare volens.

Vers. 14. Et Vers. 15. asternam. Cum maxim u m retulisset beoeficium, quod bomiaibus, per
(33) , baptismum coafertur, aarratet aliud minus,
.
quod per crucem datur. Q u duo Paulus quoque
*
simul posuit scribeas ad Coriotbios. Num pro vobis
, ;
crucifixus est Paultis,autinnomine
Pauli baptizati
.

- 3 estis

l f

? Nam heec duo ioeffabilem ejus ostendunt

dilectioaem, q u o d e t regeaeratioaem c o a t r i b u i t u t
, ,
muadaret aos a peccatis nostris, etcrucifixusest u t
. - in eeteraum vivamus. Innuit ilaque oruoifixiooem
, ,
suam, ostendens quod eam preecognoverit, et ex

consequenti voluntarie ad eam propter bominum
. ,
salutem accedat. tamende ea direote locutas
,
est sed, exaltati a Mose serpentis sumpsit exemplum,
,
doceas quod vetera oovis cogaata sint, eorumque
.
figur.
" $
Est autem de serpeote hietoria talis : eremo

olim serpeoteemorsuuecabaut Israelitas.Jussitergo
. Deus Mosi,ut factum serpeatem seaeum exaltaret
, ,
i n ligoo; ad quem iatendereat, q u i morsi eraat ac
,
sanarentur
Eraque serpens eeneus durus figura
, ,

. ^ COrporis Chrieti, d u r i ac COntra peooatum

_ 1.
1.

_
~ _

"

. t i . # f f l t . HAAAflA A I 1%
a i t l A . .% V% MAAAA#l . I I .
ille absqueveaeoo,
et bio siae
veaeao pecoati : i l l e
i n ligoo elevatus, et bic i n ligao crucis exaltatus ;
, ille morsis a serpente et i a se iateadeatibus v i t a m
* praebens, bic moreis a serpeatibus spritaalibus vitam
,
tribueas sempiteraam, si fide i n ipsum iateodaat.
'- -
_
2.m*.JPi.~^m.

* ,

, .
* "

(34)
, ,
. '

. , '

, ' *

' , '
* ,
.

I Cof. J, 13.

(35)

Propterboo ergo per similitudiaem d i x i t : Sicut

Moses exaltavit serpentem, etcffitera. Deiadecausam
addit talis exaltatioois. Sicut enim elevavit ille
serpeatem u t i a eam iateadeates vitam babereat,
jta etbic exaltatus est u t i n eum inlendeotes sive
credeotes, vitambabeaatsempiteroam. Sedibi aaae
serpens propter serpeates mordeates, bic autem
bomo propter bomiaes morsoe. I b i quia propter
serpentes provenerat aooumeotum, per serpentem
erat et cura : bic vero, quoniam per bomioem
iotravit mors i a m u a d u m , daturet vita per bominem : eumque m o r t a u m , ut is q u i mortem induxerat, moreretur.
Dicens a u t e m : Ut omnis quiereditineum
nonpereat, sed habeat tritam xternam, omoiuo se Deum

Num. . 8, 9.

Variae lectiones et notas.

(33) (hic est spatium va-

c u u m quiaque litterarum) ,

(34) .

(3b) .

 ZIGABBNI

1471

etse o i U n d i t , oujus m o r i prestat aliie y i t a m eter-

n a m . Moritursiquidem tanquam homo, prestat a u tem vitam aeternam tanquam Deus : et q u i aliorum
prohibet perditionem ,ipse nequaquam perira poteit.
Crux ergo yitffi aetarnae fons aet. Unde, quod cogiUtioDonfaoilereoipit fidetreeipit, quaecogilationis
imbaeillitati nervoa addit. Patet ergo tidei atilitae.
v

* .

, *
mMtni

*-/*

, *
*$*. XpiM tm>
.

Vers. 16. Sic aeternam. Deus ic dilexit

m u n d u m , sive adeo horaineoamat, ut pro bominibus Pilium t u u m dileoturnin raortem tradiderit, ut
o m n i s q u i creditio eum, vivatperenniter vitabeata
q u eanctis congruit. Ostendit ergo, quod de mente
aua tiout et Patrit faerit crucifixio : una tiquidem
cademque voluntat eet Patris et F i l i i ao Spiritus
saneti. Rureum quod a d d i t u r : Utomnis,
guieredit 3
in eum non pereat, ted kabeat vitam atternam, confirmatio verbi eet.
Sed quam obcausam dilexit Deusmundum plane ob aliud n i b i l , quam proptar immensam bonitatem suam.
Erubesoamus igitur intuentes ejus dilectionem :
n a m ipse neque Filio suo uniganito peperoit proptor
noe, at nos etiam pecuniis parcimus, ne eas p r o pter ipsum expendamus : quod certe omnem exeedit ingratitudinem, ut ejus immentao n t bonitatie, noatrum vero immen& i n g r a t i t u d i n l i . Erga
Filium quoque t i m i l i u t i m u r perfidia. Homini
naroque q u i se pro nobie expoiuit periculo, promple
omnem t r a d i m u t substantiam : Christo vero q u i
pro nobis mortuus ett, neque hanc benevolentiee Q
meneuram exhibemue : l e d fratree ejus mioimos
deepicimus eeurientet, aliaque plurima sustinentes
magie autem i p t u m , q u i mala illoruua per eompassionem p r o tuis duoil.

( W

, , ">>
** evW
, :

. " ymp
. "
. . * , ' '*
.
ivcxcv ; *>
' ' ^.
. ^
4/ ' &

' ,

;. *

**

'
'

**

*
** *
x$**to*

,
.

Vers. 17. Non eum. Aliam quoque Dei ostendit bumanitatem ac ineffabilem quam erga nos
gerit curam. Neque enim eolutn dedit Filium suum
unigenitum, t e d et judioium rejecit, ao in secund u m ejue distulit adventum.
Duo i i q u i d e m Ghrittl t u n t adventuo, qui j a m faotus eet et q u i futurue est. Non l u n t autem b i duo
ad eoedem flne ; est enim primus non ut inquirat
ted utremittat qu ab hominibus perpetrata e u n t :
eeoundus vero non ut remittat, sed ut inquirat.
Hlc ergo de primo loquitur.
Atqui etiamprimuscondemnatioDieerat, t i quad
e r u m est fateri volumue; n a m ante hunc lex
naluraliserat,etlex soripta ac propbeUe, doctrioae
et signorum exbibitiones, aliaque m u l t a q u vitae
inttitutacorrigereot tetooniequeneeratnt omnium
transgretsiones punirentar. Sed oum admodum
humanus esset, n o n statim de malis inquirebat, sed ignoscebat; n a m si inquisisset, omnes
simul abrepti essent, omnes siquidem peccaver a n t . Nunc ergo venit ut de praeteritis veniam
8 S

e s

Rom. , 23.

.
. * * "
9

, * "

, ? *

.
f?
. '

} c

'

'

er/*

, ' . *
.
*
, b **
***
'
, ^
*
)

, ^

^*!

, . *
,

1173

COMMENT. I N JOANNEM. -

, -
. E t , , ,
, *
.
xftvtrou. *0 ,
.
, ,
.
.
,
.
, ,
*
, .
'

'

CAP. I I I .

71

tribuai, et de futuris gecaros reddat. Postmodiim

autem yeniet ut condemnet, et de hie q u i non orediderant ultionem eumat. Si non vmmem, inquit,

et loeutusei fui$$em,pacoalum nonkaberentmune

nutem excusationem non habent de peccato suo
V e r i . 18. Qui
eondemnatur. Qui legitime
oredit, ?el q u i servat etiam ejue precepta. Nam
de his q u i taies noa sunt, ait Apostolue : Confl~

tentur se scire Deum, faciis autem negant

Veri. 18. Qui Dei. Nam sicut i l l u m fides

exemit oondemnationi, i t a huac incredulitat ante
j u d i c i u m condempavit: homioidaenim et q u i c u n que deliaquit, ex natura peecati t t a t i m condemnatus est, sed postmodum sententia principie.

Alio qaoque modo : Quia j u d i o i u m n o n e r a t p r a aenssed futnrum, oondemnationis timorem propa

.
adduxit.
, , .
In nomen autem, hoc est, i n i p s u m : n a m et hoe
' , idioma est soriptur Hebraicae,ubi de Deo l o q u u n , ' , ' .
tur, capere nomen ejus p r o i p i o , religionis gratia.
. ,
Vere. 19. Bwc lucem. H o est inftdelium
, ,
condemnatio : proptar boo oondemnantur, quia
, *
eniente ad eos luee soientiffi ae varitatis (dicH
*
autem boo de teipso) dilexerunt magis tenebras
(36)
ignorantiae ao mendacii quam luoem. Nam q a i
. , , absente luce manet i n tenebris, excusationem
, , (37) fortaesio aliquam babebit : quanqaam et hunc
,
oporiuit non i t a se babere, sed luoem qumrere :
, ,
q u i vero veniente a d t e luce adhuc i n fteoebrie
4

, . Q residet, omni privatureiousatione : a v 6 r s u m enim

,
a n i m u m a d lueem claudit, et Toluntarle tenebris
,
offunditop : nec soltim a d luoem n o n venit, ted
, ,
,
. '

e d i v e r s o c u m m a g i B l u x a d s e veniat, fugit, e t a tua

avertiiur salute (aa). Deinde etiam causam ponit
propter quam dilexerunt teoebfas.

. , ' /. .
. " ,
,
. , .
r

. , -

, $

.
" *. (38) *
yap .
" . * ,
.

Vers. 19. Erant opera. Ideo ergo luoara f u g t r u o t , ne ea manifettaret. Atqui n o n venit u t
inquirai, eed potiusutignosoai; et ideo acounrepe
magis oportebat.
Vers. 20. Omnis lucem. Quandiu mala operatut fuerit, quandiu in bis p e r m a m a r i t .
Vert. 20. Et tjus, Timens videlicet.
Vere. 2 1 . Qui lucem. Qui operatar, qaod
rootum e t t , q u i recte convenatur, r e n i t ad lucem,
amat luoem.
Vers. 21. Ut opera. luce ; neque t n i m
erubescit aut veretur ea.
Vers. 21. Quod facta. Qaod secQndam Deum
eint, quod Deo placentia.

w j o a o . xv.22. w T i t . 116.
Variae lectiones et notae.
36) .

! 37)

M a l i m .

() Avenum talute. Aqimi enim perversl,

o c u l l e daudere laci etyoluntarie tenebris ofifundi,
a c n o a soliim ipsam non venire ad laoem, eed

(38) Sio correxl, p r o .

contra etiam,luce magis a d eam appropioqntnte,

fugere et KTersari ealatem saam.

 ZIGABENI

4113

Quod autem dictum est, Ut manifestentur, non

est intelligendam quaei hoo i n faoto suo qua>
rat, eed tanquam r e i consequentia boc faciente ; solet namque l u x raanifestare que proxima
sunt.
Vere. 22. Posthmc baptizabant. lpsi baptizabant, non ille. Dicit enim i n sequentibus evangelista, quod ipse Jesus n o n baptizabat, sed
disoipuli ejus. Siquidem (bb)
ut eos q u i ored i t u r i erant neo concurrebant, hoc modo coogregarent (quod i n Simone fecit Andreas et i n
Natbanael Pbilippus) baptizare jusei sunt, ut m u l tos simul coadunare possent; quos etiam ea quas
de Gbristo erant edooentes, Salvatori, q u i prope
aderat, offerebant.
Quedam autem exemplaria habeot. Et bapti-
zabat, quod etiam ipsum intelligitur, quod non
per seipsum, sed per discipulos suos boc faoeret.
Vers. 23. Erat Vers 24. Joannes. Maon et
Salim, locaquaedam erant i t a nominata.
Preterea Joannes baptizabat donec i n carcerem
coojiceretar, u t continue posset docere de Cbristo, et baptizatos a d e u m Iransmittere; et ne
zelo aut i r a ceasasse videretur, sed potius de eo
crederetur, quod Ghristi discipulis cooperaretur
baptizatoeque a d eum addueeret. Et tertio, ne
discipulos suoe admajoremaBroulationemacccnderet. Nam si millies clamans, semperque primae
Gbristoconcedena, et tantum sese dejicient, non
persuasit eis quod illiue praecureor esset, si Q
deinceps baptizare cegftasset, procul dubio o m n i
poslposito pudore t u b preetextu bonorandi magtsetri, eamque preeponendi, contra Cbrietum et apostolos multa deblateraisent(cc). Quodetiam soiens
Christus tuno praecipue coepit prodicare, o u m
Joannes e medio sublatus est.
Unde et Gbrysostomas : Propterea, inquit,
opinor prseproperam illi concessam esse mortem,
ut omnis affectus multitudinis i n Christum tranefunderetur : nec deioceps dividerentur variie
de utroque sententiis.
Quod si quis requirat q u i d amplius babebat
baptismusdiscipulorum suprabaptismum Joannis?
respondemue quod n i h i l ; uterque enim similiter
gratiee Spiritus expers erat, et utrisque uoa
erat causa, u t videlicet baptizatos Gbristo a d ducerent.

1176
, ',

" ,

, ' TW
. OKVIAOW
.

ix t .

^ , ' *.
, ; w:
, **
, *
, ,
, >

(39) . *
, , * ,

.
. TW*;
.

" J&ttH" , w

irewru

(40) *>
,

'

- , **

* , "*

. &

, **"*
, ; ,

]3, ,
)., h *

.
, , '
.
(41) *

*
3 *^
, tff^
.

>
, ovto *
^

, **
.

Joan. , 2.

Variae loctiones et notse.

(39) Scilicet Euthymius, pro vulgari ,
bic io contextu habet . Ergo alteram
etiam lectionem memorat. Lcctionem autem
sumpsit ex Chryat. t o m . , p . 164, D.
quam quilibet intelligit eese spuriam ac pro tempore fictam. Vulgatum servat et explicat Tbeo{bb) Siquidem, etc. Ne enim circumcurrentes,
ita congregareDt eos, q u i credituri essent, quod
Pbdippus, baptismum instituerunt, q u i multos

p h y l . p . 600, C. I n textu becproreus

Cyrillum, sed i n interpretatiooe ila refert^
pew*

Tom. IV, . 156, .

(40) . .

(41) T o m . V I I I , . 165 .
congregare posset, quos.
(cc) Multa deblateramnl DebacduU
CUIQ furore e g i i w n t ,

COMMENT. IN JOANNEM. -

tm

. '. .

CAP. I I I .

1178

CAP. IV. De purificatione.

Vers. 25. Faela est purifieatione. Faota est
, disputatio ex discipulis Joannis adversus quem .
dam Judaeum a Christi discipulis baptizatum. Q u , , *
stio autem erat de purificatiooe, sive baptismate,
(42) . - tanquam baptisma eoram amplius quiddam babe .
retsuper baptisma discipulorum Cbristi, m u iatione siquidem accensi i d pereuadere (dd)
coaabantur.
|9(.
Vera. 26. baptizat. CumJudeeum v i n , ,
cere non possent, venerunt a d magistrum suum
,
ac dixerunt *. Ule, de quo tanta ac talia testi , , ficatus es, quem i u o testimonio glorificasti, hio
. " (
tuum munus contra te exercet, tuamque rapit
, *
gloriam. Et insuper ezasperare i l l u m cupientas,
. .
addiderunt :
' .
Vers. 26. Et eum. Te reliclo.
*
Vers 27. Retpondit cmlo. potest bomo
.
a seipso tale quippiam accipere, utpote cceleste
' . ,
ac divinum : nam terrenum ac humaaum seepius

etiam a seiptif accipiunt. Hoo autem dieentj,
, * occulte quidem osteodit, Cbristum non simpb
citer homioem esse, eed etiam Deum : maoi.
feste demonstravit, quod a Deo acctperat
ut glorificaretur omnesque attraberet.
,
Deinde quia Joaonia testimooium ad Christi i m , *
minutiooemassumpseraol, retorquet ipsum cootra
, '
eos, et ab eo magisosteoditdlumsibi prffiposituro.
. *
Ait e n i m :
. Vere.28. Ipsi illum. Missus l a m ante i l l u m ,

, . Q eive mioieter ac servusejus. Si ergo m e u m p r o d u (43) ,

^.

. , (44) ,
, .
,

* ,

' (45)

citis testimoniam, illud majorem buoo esse testificalum est.

Vers. 29. Qui ett. Ipea, q u i sponaam babet,
sponsas est vel dominus. Sponeasiquidempopulus
est fidelium, sive Ecclesia myetice perfidemcoadunala; sponsui Cbristu3,banc ineffabiliter sibi
coadunans, etapproprians ac eligeni. Uodeet Salvator rem hanc nuptias alibi appellavit.

. -

,
, ,
(46) /
.

Vere. 29. Atnicus autem $. Superiua q u i dem eeipsum servumac mioistrum,hicautemamicumillius vocat: oooseipsum extollens autjactaoe,
sed in boc negotio gaudium demooetraas per a m i ci appellationem. Neque enim ita gaudent serri i n

, Duptiis domioorum sicilt a m i c i .

.
" , '
* ,

,
-

Quod ergo dtoit, taotumdem est, ac t i dioaret.

llle quidem spoosus est ac Dominus;ego vero a m i ous ao epoase ductor, q u i stans jam et n u p t i i t i n tendens perficiendia, qaodque m i b i jusflum est
adimplent et exiade audiena ipsum c u m aponsa

V a r i lectiones et nolaa.
(42) perspicuitatis causa addendam,
q u o d Cbrytostomus etiam babet, tome V I I I , p .
465 F .
(43) .

(dd) ld perwadtrc,

Id eM Gaeeco.

(44) o m i l t i t .
(45) Veluti Mattb. z x i i , 2, coll. 9, 15.

(46) ,

1179

colloquentem, illamque oemponentemacinstruen- , ^ ,

, , hiparm,^
tem, gaudao propter hano ejua vooem, q u e adeo
.
dolois ett, adeo effteax, adeo aalutarie.
V e n . 29. Boc impletum eti. Cum i l l i tpooeam
tradiderim, aocommissummibi mioUterium, u t d i c t a m e i t . i m p l e v e r i m . Illi argo putabant preeeptorem l u u m exasperandum, et a d a m a l a t i o n e m
i r r i t a n d u m : ipse vero, cum preedicta dioaret, o t tandit, quod non solum non eemularetur eum q u i
gloria superaret, sed gauderet potius u l q u i hoo
proauratset. Deiodeetiam de futuroprophatat.

kuby ri.

, , 4,
.

'

% ym

, &
* , itxio, tfo
* *;
, x a i ;
1

i r o o f n r r > i i

<

.
'
. , *
Vers. 30. ILlum minui. M i n u i : quemadmodum
, .
luoifer orto sole.

Vides quo pacto paulatim ac iogeniose illorum i n -
,

vidiamcohibeat,acimpoesibiliatenlaote8 ostendat?
; , >
Ideo eaim adhue eo viveate et baptiiante disposi , , >
t u m et, u t ita fieret, quo ipsum e x c e l l e D t i Cbristi
, w
testem haberant fide digoum et i n nulto contradt . * f
eere poseent: unde neo a seiptobasc dixit, sed illie
'
, ' *
impellentibus.
.

Vert. 3 1 . Qui est. Qui coelestis est, major

omoibus ett, et ideo ego quoque minor l u m .
Vel aliter : Qui coeleitie esl, nullo eget, etita neo
meo eget U t t i m o n i o ipae aibi suffleiens.

. , *
) .

" *
, ^;
.

Vers 31. Qui esi. Sicut i l l u d de illo, ita el istad (ee) d e i i t o d i o i t ; n a t n q u i e terraprofeotueest,
t e m o a s eat, tive inferior iUo:siquidem crelum eu- Q
peraum e*t et exeelsutn, terra vero inferna et b u milis.
Vars.81. Eideterra
loguitur. Atquidivinaloquebatur. Sed quemadmodum Cbrtstus i n praioedeat i b u t dixit Si ternna dixi vobis el non crediiU* ,
1

*. * kattw, *

, 7'

.
. 6 ' *

1017*

lorrena eotet, eed iacomparatiooe aetern generationis su, quffiomnem semum omaemque excedit
intellectum : ita et nuncJoannes de terraseloqui d i cit, in comparatione suparnaturalium Cbristi sermon u m : ostendeas sua ette parva ac vilia, t i ad ea
q u a iliius erant, cenferantur. Nam ticut per o(Bl u m tignificat excelsum, ita par terram depressum
ao bumile.
Vers, 31. Qut ett. Idem rureum dioit, aermo*
nem confirmans.
Vert. 32. aitetiatur. Metaphoricus t e r m o
eat ab bis, q u i ea q u e testificanttir, v i i u et auditu
aeceperunt. Neque enim ipei o p u i erat cogailione,
qiioe a visu auditu procederet, oum oatura eciret omnia, utpote perfectuo Deus, q u i nullo i n d i get sed quia perfecta i n nobis cognitio ab his producitur, atque i l l u m judicamus ftdedigaum, qui ea,
de quibus testiflcatur, visu acoepit vel auditu : ab

"

w &

111

'

^
, i w ^

^* *
4

ipr^
.

. ,

.
.
| , & ^
, i
,

, hMl

'

*
^

, ^
,
, '

Joan. , 8,12.

Varifle l e c t i o n e s et notaB.
(47) .

, uti* ^

t6rreQamyocansdivinamregeDeratioDeai:nonquod

(47) ,

*^

COMMENT. IN JOANNEM. -

im

CAP. I I I .

118*

, , his quae apud 8 suat, oomprobat etiam q u sunt

*
illius. Diceat ergo, Quod vidit, quodque audivit,
*
hoc attestatur.humili modopropter auditorum i m Tr/oTourat.

. (48) , (49) (3 ,
(50) , .
, *
*, * *
, - *
' , ,
* ;
, ,

baoillitatem looutus eet, verum nibil aliud innuit

quam sidixisset: Vera teotificatur.SiquidemvoleQtes de aliquo afflrmaee, qaod vera dicat, atserimus,
eum i d testifioari, quod v i d i t e t audivit.
Quaado igitur ipeittn audierit dicentem : Sicut
audio judico ^;eir\ir*\im\Meadootrina nonestmea,
$ed ejus qui misit me ; et iterum : Qum audivi ab
eo hac loquor in mundum
et quecunque uot
similia, scito talia dispensatorie dixisee, eolum u t
vldeatur veradioere,eo quod eoogruam de eo o p i nionem nondum baberaat auditores.

.
. . g
*
,
-

Vertf.32. accipit. Nullus iofldelium. Hoc au

temde insentatis Judeeie d i x i t Joanaes, praeaarlim
autem de d i e c i p u l i s i u i i , qui eum ia ambitiooem et
invidiam impellere conabantur.

Vere. 33. Qui accepii *it. Obiignavit, i i v e

confirmavit, demQQstrarit, quod Pater verax s i t .
.
Deinde quod dictum est, probat.
* . ' , ,
Vers. 3'*. / i mim quem loquitur. Siquidem(*t)
, ex quo 19 q u i missut esl, verba Dei Joquitur, oon ,
sequens est ut q u i teetimooium e j u i iumpeerit
, ,
eique crediderit, confirmet ac demonstret, quod
* ,
Deus verax sit, q u i ipsum misit et eujus suat ea
, ,
q u a l o q u i t u r verba. Qui autam non eusoipit eam,
.
neo credlt ei, c o o t r a r i u u i f a c i l : nenaliud agit q u a m
Q manifeste contra Deum pugnat.
Vide quomodo binc eoa terreat, c u m diaoant,
,
quod qui illi inobedieos est, Deo inobedieasestqui
)
minit i p t u m . Poetquam ergo demoustravit ejue
. doetrieam eisa flde digaam,idque a Patre, domon , stratnuna idem et a Spiritu tanoto.
. ,

.
.
,
,' , .
.
. '

.
"

* ,

Yera. 34. Non Spinium. Nonmanturatam d a t

ipsi Pater 8piritu virtutem, siout aliiseancUt: sed
bano u n e meosura babet ao totam, tanquam ejusdem o a t u r a (ff). Spiritumenim nuoc dioit,Spiritqs
effloaoiam ac virtutem. Siquidem meosurari non
polest 8 p i r i t u i : v i r t a t autem iptius meosuraturac
dividitur, j u x t a eoruna,qui illamparticipant, digoitatem.
Demonstravit ergo dofltriaam illiua esse fide
dignam a Patre et Spiritu saoeto ; quaai iUinc

? * D egeat testium approbatioae, q u i t o l i i i b i lufdcieas

, * ' est, ejusdem cuui eie digaitatis et aaturee, sed quia
,
Patrem cognosoebaot, et quod SpiriUii estet crede , , '
i 7

J o a n . v, 30 Joaa. v n , 46.

1 9

baat, F i l i u m a u t e m igoorabaot,opiaiooem q u a m d e

Joan. v i i i , 26.

Variae lecliones et QOUB.

(48) , post , abest B,
(49)

(50) . .

iee) Ita et Utud, eto, I U et boc de nMquidem,

a l c , Q u i a e a i m , com missue sit,verba Dei.

(#) EJutdim

natora. Forte, rimul natam.

1183

ZIGABENI

hoo esse oportebat, ab illis confirmat, talia dispen- (51) ,

satorie loquens, et paulatim eos ducere teataos.
.
(52) )
Oportet ergo, q u i n Scripturis posita sunt,
, /;
simpliciter percurrere, sed et dicentis intentiooera
, * .
inquirere et auditorum hubecillitatem. Siqaidem
/, , ,
neque preBceptores omnia dicunt, u t volunt sed
, .
pleraque sicut exigit inlellectus iastitutorum : Non
* **
polux, ioquit, loqui vobis tanquam $pirinialibus sed
, ' . , t>
tanquam carnalibus, lac vobis potum dedi, non soli. i x i t v w *dum cibum . Non potuit autem, propter illorum
.
impotentiam.

Vere.35. Paterdiligit Filium. Quia prius d i x e r a t :

* , &<Quem Deus misit, oe ex boc putarent alterius eum
QVJ *, -jsiesse nalurae subservientis ac subjectae, curat i d
quod dietum est, et hunopreedicat Piliumejus esse, (53) , pfe>.
*:
qui misit eum : quod si Filius, cerle et ejusdem
, * s i
ayssrs^
substaotise : et si dilectus, ulique oinnis q u i ei
,
resistit, Patri ejus resistit.
t

Vere. 35. Et ejus. Tanquam Deus omnia

babebat \ Omnia s i q u i d e m p t r ipsumfncta tunt :
bflpc tamen etiam dedit ei tanquam b o m i o i . Coovenienti autem modo dictum est, Diligit, et Dedit,
siout inter bomiaes dicitur. Solent oaaique patres
diligera filios, eisque tradere quae sua sunt.
Vers. 36. Qui mlernam. Credendo i n doctrinam Filii, eique obedieado.
Vers. 36. Qui vitam. Diximus superius, quod
vita aeterna sit et dicatur vita beata, q a sanctis
convenit.
Vers. 36. Sed eum. dixit ira Filii, quanquamFiliassitjudicaturus :sed Patris i r a m c o m r c i natur, magis eos timere Toleos. Quod autem addit,
Manet super eum, taatumdem eel, ac si d i c e r e t :
Nequaquam i p s u m effugiet, semper eum puaiet.
CAP.IV. Vers. i. Ut Vers. 3. Galilgeam. Reliquit Judeeam, amputaos ipsorum i a v i d i a m .
Vere. 4. Oportebat Samariam. Ostendit e?angelista, focisse eum rem quamdam, quasi ex
proposito, sed tanquam occasione vire: i n his vide.
licei, quae cum Samaritide acta sunt, propter
Judaeoruin adversue Samaritanos contemptum.
Erat autem Samaria regio queedam variae habens
civilates et pagos. I n hac autem o l i m Israelitae
b a b i t a b a u t : deiade post diversa bella rex Assyrio*
r u m eam devastavit, el captosduxit i n Babylonem
ac e Babyioniis, Medis et Cbaldis misteeos bomioes
%i

I C o r . i n , 1, 2 .

e l

-. *
>*^.
' $-
,

.
. **
, .
. tm
, .
'

. ,

**

,
, .
' , , *

, .
. ' ,

"- .
" . ;
, * , **

/ .

(51)

* ,

/,
c
^

*^.

^'

Joao. 1, 3.

Variae lectiones et notae.

() .

(52) Prteclare ia banc rera Theopbylactus

Evangeliuin Joaonis p. 793 .
,
,
. . Adde Cbrysost. tOOl.

V I I I . . 468 . Utinam nonnulli nostri s s c u l i

bomiaes h s c secum reputarent, nec totices explo-

sas opiniones vaaas ac teuierarias, ao s i novt

roferreat,repeterent ad nauseamprudentioniiD.
mitandus esset Eustatbius, q u i i t a a l i c u b i de se

dicit : >'

.

(53) interponit . Forte voluiL

(54) ,

COMMENT. I N JOANNfciM. -

1185

( 5 5 ) .
'
(56)
, '
,
, ,
' , ,
.
,
.
#,
.
1

+ f

(57)

CAP. IV.

coogregans i n

1188

ea habitare fecit. Voiens autem

Deus ostendere, quod propteriaipotenliam,sed

peccatisexigentibus traditicssent Babjloniis, leones
barbaris eam inhabitantibus immisit : quod rex
audieas et iatelligens, mittit ad eos sacerdoteua
Israelitarum, q u i traderet etiam illis Dei legem, ut
a peste leonum liberareatur. Ex eo ergo tempore
partim ab impietate recesseruat: postmodum vero
perfeete idola reliqueruot. Verumtamea aliquantul u m adhtic eratipsisdiscrimen a Judaeis. Nam solis
Mosis libris susceptis, ceeterorum non niagnam
habebani rationem.
f Dicendum est, unde Samaritani sint appellati.
Samaria mons erat,sicut etiam dixit lsaias. Caput

. , Ephraim Samaria
Qui autem iababitabaat, non
, .
Samaritani, sed Israebte dicebantur. Teraporis
* , ,
' autem progressu, oum irritassent Domiaum, et re~
. .
gnaret Pbacee, ascendens Tbeglat-Pbalasar multas
,
tulit civitates, et i n Elam i r r u i t ipsoque iaterfecto,

Oeee regnum tradidit. Postmodum vero ascendens
, , Salinanasar reliquas tulit civitates, fecitque tribu. ,
tarias; bic autera ad ifctbiopum coafugit a u x i l i u m :
quodaudieos Assyrius parato exercitu ipsum inter *
emit, neque gentem rtutius i b i manere permisit,
. "
eed bosduxitinBabyloaiam, et inde variisgeotibus
', , ,
eductis i n Samaria babilare fecit, utpropriis subdi prvttv *
tis locum poesidentibus, tirmum sibi relinqueret
,
principatum. Volens autem Deus suam ostendere
, $ ,
potentiam, quodquenonpropterimpotentiam tradi ,
. - Q derit JudflBOs, sed propter eorum peccata, Barbaris
, '
leoDes i m m i s l t : temporis autem progressu idola
cum suis impietatibus abjeoerunt.
, ,
' ,
CAP. V. De Samarilana.
.

. '. .
" . *
, .
" . ,
. , *
.
.
.

.
; ,
- -

frvxfv

'

*7

. -

dt.

-v

Vers. 5. Venit $uo. Praedium illud erat, quod

extra sortem dedit Jacob Josepb, et dicebatur
Sikima.
Vers. 6. Erai Jacob. Puteum vocat, footem,
quia e subterraneo loco maoabat: dioebatur autem
ipsius Jacob, eo quod ipeum fodisset.
Vere. 6. Juus ergo sexia. Fatigatus j u x t a
buoianitatis proprietatem. Cum enim pedes i n cederet, adeo vehementer ambulabat, ut etiam
fatigaretur.
Quid est autem, quod additur, Sedebat sic f
-

Simpliciter yidelicet, p r o u l 8686 locus offerebat :

vel, b u m i . Demonstrat siquidem sermo quod o m n i

fastu careret.

,
. , -

Sedebatautam, c o r p u s refocillans,6t j u x t a foQteoi

recreans, erat enim meridies, quando sol vabemenlius bumana atUngit corpora. Simul etiam

* I s a . v n , 9.

Variae lectiones et notae

(55)

, male.

( 5 6 ) omittit .
( 5 7 ) Haec neuter meorum agnoscit. Excarpta

autem sunt partim ex Chrysoet. t . V I I I , p . 177, C,

partim ex Theophylacto, p. 606 B.

nw

diedpulos exspeotabaf, q u i abierant ut cibos emerent. Vide autem etangeliete diligentiam : neque
enim dixit : Hora erat eexta, aed ftrme
sexla,
istruensaos, ne etiam m i n i m a parripendamu*, sed
i n biequae ese offerunl veritatem seotemur. Siqui*
d e m ne aftirmando e r r a r e t , dictionem oorrexit, e i
conjecturaliter loculus est.
Vers 7 . Venit aquam. Inde e n i m bauriebant
aquam ac bibebant, q u i dictam civltatem inhabitabant, eo quod pauci j u x t a looum essent putei.
Vets.7. .Dieii uibibam. Quemadmodum i n f l c u ,
quaeexaruit , ficus reqairebat non propter esuriem,
sed dispensatorte agens, ut aocepta occaeione ad
miraoulum perveniret: ita et nunc de fonle aquam
postulat, ftitis eausa, sed diepeneatorie, q u o
nactus occadionem cum muliere colloqueretur;
praesciebat enim ipsam crediturara multorumque
fidei causam fuluram : ideoqueuxortaoollooutiooe
aquam reliquit.
Vers. 8. Discipuli ut emerent. 8 i q o i d t m TiatH
cum D o n coatulerant, edooti ventrem deepicare,
nec anxius ipsius gerere obsequium, eed t u n o
solum ipsius babere curam, cum ad boc oatura
cogeret.
Curautem tuncmiraculum operatus non est oiroa
cibos discipulorum ? Quia, ei omnia tanquamDeus
mirabiliter o p e r a l m fuisset, nequaqnam b o m o esse
creditus fuisset; quemadmodum edivereo, si o m u i a
tanquam bomo fecissel, Denmesse nullo modooredidissent. Ideo quandoque ut homo operatur,
ostendens, quod homo sit ; iaterdum vefo, q u a a i
Deus mirabilia operatur.
Solus autetn sedebat circa fontem,ex bocetiam
ostendens, quod esset a fastu alienns.
Vers. 9. Dicit Samaritanis. Non coramercium
habent, sive noncommunicant,ipsosabommante,
tanquam solum i n parte judaizantes.
Sed u n d e Judaeum esse cognovit 7 Ab babitu aut
etiam a loquela. Nam Ghristus quidern tanquam
n o n vulgariter Judaerts, sedetiam Deus, contefnpta
bujasmodi observantta, captabat n o n Samarrtanor u m tantttm familiaritatem,8ed et cunctarum abi*
que geotium. Satoaritaoa r e r o existimane eum
peccare, eorripieotis more a d memoriam redacit
observattoaem.
Vers. 10. Respondit vivum. Hifto plane tnani*
festum est quod sitim sitnulaverit, ut ad ee erran*
tem attraheret, ac locutioois reti venaretur. Sitiebat certe, sed errantium converaionecfl, quara
etiarfi irt processu emim vocat c i b u m , dioens :
Meu$ cibus en, ut faciam volunkilem eju$, quimisit
me
; nunc vero a i t : Si scires donum Dei, si c o gno8ceres,quidDara sit, quod donatDeus. Dicebat
M

6 4

Mattb. x x i , 18 ; Marc.xi, 12.

ZIGABBNI

. xti tfj;
avcpcvtv ^>,
" w fkf
, " , ' & ;
' , xet
). " nitftm , , .
.
" . ^^
, vpierrt mi^
6 civai.
Aiyti . " {
, ' oixovifiw,
*
, tu! m
, ^ . #

* , * otfo*
(88) .
. ()
, , tu c)
, *
, I
.

; ;
,
kft^
. pf
,
?
, *
*
^ ^
.
. , iy^ **
, i { ip '
.
;^
, ^. *
, , xai
, **
, , ) *
. * , ^
, *
.
tf|B

. '*
, 7*7* "*
, *
' , * ^ '
, * *
^
, , * * ^
. '
^ * *
&

81

Joan. i v , 34,
Variae l e c t i o n e s e t notaB.

(58) interponil A

{*

(59) '^

iM

COMMENT. 1N JOANNEM. -

ouoffrat

VTJ,

CAP. I V .

4190

, autem boc de seipso, paulatira se iiii maoifestane,

ut qut tali doctrina digna esset, eo q u o d ad ooavereionem apta esset.

.
' **
,
,

,
* , .
.
(60)

. *
,

, * ' ,

Aquftm vivam autem, appellavil doctrinae s u

fluenla ; aquamquidem, quiaiQmodam aqueasordes abluit, flammasque affectionum exstioguit, et
incredulitatitsioeitatem ac iafruotuositatom ourat.
Vivam vero. quasi perennem semperque inotam<
Aquee eoim vita ftuere est ao m o r e r i .
Dicit autem Chrysostomus aquam vivam dirifli
Spiritus gratiam : siquidem variie modis buoo
a i i appellari, juxta diversas ipsi us operatioaes, ouno
aquam, nuoc ignem ; aquam quidem, quia sicut

'

, *

aquade OGBIO deseendene n u t r i l ae viflfioat, cuui , - que unius sit speciei* Tark> modo operatur ; deal-

(61) ,

, , '
,
*

bans i n lilio, denigrans i n narcieso, rubrioans i n

rosa, purpuriieans I D viola, dulcerafis io fiou,amaricans i n abainthio ita divinue quoque Spiritue de ccefodeeeeodene, D u t r i t a c vivifioat

animam,

, , , , *

cumque uoua ftit variis operationibus gratiam d i v i d i t ao virtutem* Igais quoque dicitur quia siout
ignis, Cum uaiua sit speciei, varios babet efleotus*
calefaoiens, iaflainmane, illuminane et purificans,

ita sane et divious Spiritus.

* , ,

Vers. 1 1 . tticitvivam ? Gum id, quod dietum erat,

OOQ poeeet in teiligere,suspicabatur, quod aquam r i vara diceret, baustam ab eodem puteo,qui aquam
, *,
emittebat ao seaturire faciebat : et opinabatur,
, dictum esse verbum illud quaei posset ipse oitiue
(62) Q baurire, eoquod fortior eseetmagisque idonetuu
.
lnterim aulem Dominum vocat eum, putans
,
magaum aliquem esie. Audierat namquedicentem
, (63)
Si tcires, qui sit qui dicii tibi, Da mitii ut bibam, et
, ,
ceeiera : ideo statim tali ipsum honorat appella ,
tioae, e( aum o m n i maasueludiiie reliqua p r o l o * .
quitur*
" * .
Vers. 1 2 . Num ejus ? Samaritaoi eliam, o u m
; ,
j a m Samariam patriampossiderant, Jaeob quoqua
,
patrem euum appellabaot, taoquam j a m olicn pos ,
sessorem ao patrem bujus ipaorum patriee : e i bind
^ ,
seae intrudebant i n generosam Judioorum geoara .
tionem.
Quidam autem d k u n t , bano mulierem, aliotque
, ,
plurimos Samariam iocolenttum a Jaoob deseea* ,
disse : olituautem progeniloribus eaptis,
ac Baby

,

1 A^uuvf i
I I M w r
t v jmr\*^y

1

m
? ; ,

* , , ^ ,
** f

l o o i a m t e r Y i l u U m d u c t i s , bo9 Samaritanit oom

mietos, et cum eie vertatoe loaga iempore varbsqoa ealamilatibuB ad eorum moret tfauamuUitv**

*, .
" " ,
cotl .

4* ,

Aut vocabant patrem Jacob, eo qaod et bio a

GhaldoU genus traxerat.
Dicit ergo nunc Samaritaaa : Quod si de bac
oon loqueris aqua; num tu major et p*tre nostro

Vanse lecliones et hoim.

60) T o m . VIII, p. 183 D.

61) Scribitur duobus , utl Hentenius etiam
bet.

" addit .

EUTHYMIi

1491

ZIGABENl

Jacob, qui deditnobisputeum huac U m oelebrem, u t , fpfcp .

, \;
meliorem poseisdareaquamTQuodautem additur.
Et ipse ex eo bibit, et filii ejus et pecora ejus, ad
ipsius putei laudem diotum est. Nam si meliorem
aliam habuisset, neqoaquam c u m tota familia ex
hoc bibieset. Reliquum e t t igitur, ut, si poesit dare
meliorem, major sis Jacob.
Hffic itaque Samaritana de Jacob eum eo l o q u i
pereeverat (99), optant, quod q u e r i t , :
Judffii vero etiam lapidare eum teatabant, d u i n
Abrabam faceret mentionem. Quomodo rgo a>
q u u m esset, ut hujusmodi repelleret mulierem
etudiosam, discendi aridani, ac j u v a r i oupieDlem.

, , ,

, foir*
, , </ tx /
. , ,
.

* xai At4t>
, *

.
. .
Vers. 13. Respondit iterum. Siti aquat.
" . ,
Vera. 14. Quisquis mternum. Neoaquam sitiet 3
.
unquam incredulitatis siti.
. O I W O J
Vere. 14. Sed aqux. Per footem tigniftcaTit
.
perpetuitatem ao integritatem bujusmodi aqtiffi.
). . (4, "
V e n . 14. Salientis mternam. Scaturientis a d
, > . ^
v i t a m aeternam, eo quod vitam prabeat ternatu.
, p c O
Vide autem, quod, cum mulier dixisset, Num tu
,
major es patre nostro Jacob, non dixit : Utique
* * ' *
major sum ; yideretur enim seipsum jactare, sed
.
ab his quae dixit, boc intulit. Nam differentia
aquarumdiffereatiam infertprebentium illas, c u m xprtt
,
naturaliter aqua illa consumatur, b c autem perpetuo maneat.
.
. avayrrti
Vers. 15. Dicit ad hauriendum. Paulatim a d
. ; 7*f
dogmatum celsitudinem provehitur. Ab aquffienim,
quain tribuit, prostantia, hunc esse
majorem , , 1 * * **
, **
Jacob credit, quodque excelleatioris natura aquam
0
tribuat, i n t o l l i g i t : nondum autem perfecte cognos , ,
c i l , aut quis sit, q u i baoc donet, aut q u i d iila sit
aqua, p e r c i p i t ; suspicatur tamen i d quod datur,
, . '' **
tale quippiam esse, quod sitim hano sensibilem

perimat. Non est ergo levis baec inulier, neque
^
enim utcuoque suscepit ea quee dicebantur, sed
, *
post longam interrogationem; neque rursum incre *
7 "
dula ao contentiosa. Nam oum majorem eum inve , T J tfWf
nisset, q u a m Jacob , permansit i n prostirapta
,
opiaione. Atqui Judaeis d i x i t Cbristus : Qui venit '
<
ad me, non esuriet :et qui credit in me, nonsitiet in
* , * *
xternum';
i l l i autem non solum oon crediderunt,
.
eed et offendiculum ex eo passi sunt.

Vers. 16. Dixit huc. Gum instaret et apprebendere vellet, a i t : Abi, voca virum tuum et veni
hue, eimulans, quod etiam i l l u m cum ea communicare oporteret in dono. Atqui noverat eam v i r u m
legitimumnonbabere utpoteomniasciens;id lameo
volebat ipsam dicere, u t apprehensa occasione,
q u circa eam acciderant, propbetaret, ipsamque
y

e s

. ?

",

*w *

. ***"

fi* * <
Jit

, *

, tM:

Joan. , 35.

Variae lectionee et not.

(64) Prappositiones et stiis locie motas
arbitror. cerle bis l o c u m v i x habere potcst,
(gg) Loquiperieverat.

Forte Henteniut i n v e n i t : <><

.

humanit er colloquituret permanet

 93

COMMENT. JOANNEM. -

4194

CAP. IV.

. ^ corrigeret. Vult enim T a t i c i n i o r a m ac miraealorum

xal ' tv
occefdones ab bis qum contingant, accipere, n t et
,
vanee glorise suspiciooem devitet, et eos t i b i fami, x a l .
,
,
'
.
.
, ,
.
. ,
, ,

, .

,
.
, . ,
* ,
.
[ (65) * ,
,
, *
, (66) , ,
e a l
* '
[67) * *
(68) , * <* ,
, ,
;<?0 TTJ .
, , , .
*
'
' - ,
,
> ,
** . ]

liarioree reddal. Siquidem alio modo dicere: Frequenter nupta fuieti, et nano viro juncta es illegitimo, intempestivum videbatur atque taperfluum t
accepta vero ab ea eausa, tempestivum erat atque
consequens.
Vers. 17. Respondit virum. Putans simpliciter
cum bomine loqui, occultata rei turpitudine, fallere
eum conabatur.
Vere. 17. Respondit
Vers. 18. dixisti. Aocepta,
u t d i c t u m ett, occasione prophetat, eamque arguit,
adamussim oninino manifestos ac legitimos ejus
viroe enumerans, et eum, q u i nunc occulUis erat
a

illegilimus manifestans. Namquinqcie virospa-

l a m et euccessive babuerat, siquidem boo perimssum e r a t : quinto atitem mortuo, nullus eam mantfeste io uxorem aocipere voluit : ipea vero n o n
fereos concupisceotiam, sibi occulte eoojunetDm
babebat. Quinque ergo v i r i faerant ipeius, qaia
manifeste c o n j u n c t i : is autem, cui nuno commiscebatur, 8UU8 non erat, eo quod occultus eseat.
f f Saacti Maximi : Mulier Samaritana significabatnaturam bumanam, qu quinque legesaoceperat, tanquam viros,niinirumlegem A d a m o d a U m
in paradiso et extra paradisum eidem rureus d a t a m ,
datam Noe tempore d i l i r r i i , Abrahamo decircumciione et rursns eidem datam delsaaco aarificando:
sed b quinque prterierantet quasi mortoaeerant:
babebat autem tunc Mosaioam. Sed bc lex non
erat maritus ejus, vel quod non tota diligebaUur et
servabatur, ?el, quod non ad omne tempus, sed
tantum usque ad adveotum Servatoris data erat
JudaicflB nalarffi buman. Exlnde vero DOD erat w
ejus, cum alia eam sibi juoxiseal, lex n i m i r a m
evangelica. Puleus igitur Jaoobi, est eacra Scriptura : aqua vero ejus, bajus eognitio: profunditas
autem, profunditas seatentiarum: bausiram vcro,
eruditio verbi divioi q u fit per litteras, q u a m
Dominus aon babuit, c u m ipae Yerbum sit ac vera
Sapientia, cumque disoipulis suis non per liUeras
dederit erodilionem, sed per graiiam Hpiritualem.

Vers. 19. Dicit tu. Non indigne tulit, quod

, ^ manifeste argueretur, neque p r o iojuria duxH
Increpationem, sed admirata perfectam ejus cogni ,
tionem, vere propbetain eum e t i e deprebaodtt.
. , ^, .
Video, ioquit i i v e , lotelligo. Bt exiode n i h i l m u n t^^rv :, ,
danum aat temporale eam fnterrogat, sed somtfim
7* *
de dogmatibut. Ait enim :
Vers. 20. Patres adorare. Patret d i x i t Abra
.
. ,

Variae lectiones et notae.

( 6 5 ) H c uterque codex exhibet io margiae.
e n t e o i u e prorius n o n agnosciL
<66) Etiam bic
tcribendum.
P A T K O L . G E .

C X X I X . ,

(67) Pro <*.

(68) I n Latino b e c valde claudicant, outn lex t i t
femioioum.

EUTHYMII

1195

ham

et Itaac.

Vetus siquidem historia

ZH3ABENI

tradit . jxib*.

Abraham Ulo moute obtulisse laaac Deo i a holo

c a u t t u m . Aut patres dixit Jacob et filiosejus. Jam
Jacob i b i constituit alkare et adoravit Deum. Mulier
ilaque q u m e t i o Q e m proposuit, pulaue Samaritan o r u m dogma melius esse quam JudaBoruoi, et
boooratioretn locum eese montis illius, quamHierosolyina. Cbristus vero p r i i n u m elevat utriusque
loci d i g o i t a t e E D , eo quod brevi futurum esset, ut
cultue difinus i n uiroque cessaret; deinde Judaeos
praapooit, et postmodum d i v i n i cultue dogma manifeetat.

>

. " itn rt<

. 'ItxoCin

* ,

OCMM

xxeirwTw
, *
swt
xpwto.
i *;

*; (

* ${ .

Vers. 2 1 . Ait patrem.

adorabunt

eum quilibet

f Sophoniae ; Et

ex loco suo

Ex boc preedicit diseolutioaem Samaritici l i o i u l

et Judaici cultus, quam paesi suot, exterminati
post Cbristi pasuioDem a Romanis. Per boram vero
intellige tempus.
Vera. 22. Vos scimtu. Quanquam enim eutudem Deum colebant Samaritani et J u d e i , tameo
Samaritaoi ignorabant, quod o m n i u m geotium ess*t Dominua : opioabaatur siquidem, quod solis
Samarttaois atque Judeeis dominaretur. Judaei vero
cogooecebant, quod o m n i u m gentium esset Dooiim i t omnipoieo*. ldeo dixit ad i l l a m : Vos adoralis
quodnucitis,
boc est, cujus potestatem noncognoscitis ; et teipsum Judaeie connumeravit, dicens:
Nos

adoramus

quod

scimus,

. [ (70). ^
* . ]

quia et ex Judseis

!>
, *9
' **
" .

. ovrw

* *

W o

*
. *

, *'
.

. , *,
* ,

erat progeoitus, et Samarilanffi Judaeus videbatur. Q T J } . *

Deiade ettam ioduoit, quod majus est:

Vere. 22. Quia tst. Samaritanorum talus ex
Judeeis est; nam ab illie didicerunt Deum cogoocere, et idola respuere. Aut alio modo : Salus
m u n d i ex Judttia e t i , cum ab eis Cbristus eit i n earnatus.

.
. >

7

, . " xxi ''

, f
.

Vers. 23. Sed veritate. Ubi Judeeos Saroari-

' ).. * *

tanie proposuisset, rureum nuoc Judeeia praepooit

Cbristianos, u t suepicione oareat praelatio, et DOQ
appareat Jadeeis gratificari tanquam Judeeus. Ubi

, >

autem d i x i t : Venit tempus, ne putaret, illud diffe-

" , *&*

r e n d u m , 8 u b j u n x i t : Et nuncesi,

, ,

sive j a m i m m i n e t ,

instat.
Veros i l e m adoratores dicit eos q u i i n se cre-

, ^ ^

*.
w&r

dunt, q u i de Ecclesia eunt, tanquam vere coleates Q ,

' ^-

6t DOD i n umbris s e r v i e n t e s , s i o u t Judeei et Saina-

, 1 ^

r i t a n i ; o a m omnis b o r u m servilus u m b r a erat

et figura veritatis. Veri ergo adoratores adorab u n t Palrem n o n corpore, sed spiritu, boc
est, n o n per corporales viotiaias, sed per spiritua-

. ^
. 7 *
(71) ^
' , ^
1

Sopbon. 11.

Variae lectiones et n o i s .
(69) abett . Hoc vocabulo videtur Hentenii etiam codex caruisse. Ergo reddidil
prxfert, Sensutn e r g o expressit, non vocabulum
.

nimis

recedunt

meorum codd. lectione.

(70) Haec uterque i n marpiiie. Eadepi etiam cod.

babet in contextu, post

Et quideiD litteris majusculis^uibusreliqu*^
coniextus scripte sunt. Est ergo boo
^
indicium particulae ex marg.io lexlamtrans' ?
(81) Forte , ut habet Heatefli^
8 0

11

texlum etiam est .

COMMENt. IN JOINNEM. CAP. lV.

1(91

', 1; nec umbris et ilguris, sad veritate; aec

h cv ,
cultura loco circumscribeotes, veluti Juiiei et
9

Samaritaoi, sed io omni loco domioatioois

benedicentes Domioam.

'

ejus

De solo autem Patre facit nunc meotiooem,

propter mnlierie imbecillitatem : neque enim repeotioum (hh) dogma proponere ei oportebat.
V t r s . 23. Nam et ipsum. Puta uon flgurativos, sed ?eros; non corporaliter, sed spiritualiter
jmmolaates. Diceas autem : Quxrit, osteodit, quod
legis ioiraolatio displiceret, et sane o l i m coodesceadeado statuerat illam, et usque ad i d tempus
sustiouerat, propter Hebraeorum imbecillitatem et
cras<itudinem.

*
$ .
. ",
,
.

'

$ ,

, '

. *
, , '
* * I V *
,

* .
.

(72)

. "

Spiritus, boc est,

61

* , ,
,

V e r s . 2*. Spiritus adorare.

incorporeus : ideo etiam coleotes eum spiritualiter

colere oportet, u m b r a , sed i a veritate;
bffic enira conveniens est, ac Deum decet. Spiritualis autem cultus, sive latria. est a n i m i modeetia : Sacrificium, inquit, Deospiritus contritus ;
et oratis : Sacrifica, ait, Deo sacrificium laudis ; et, ut uno verbo dicam, omnis virtus gpiritualis : Tunc acceptabis, inquit, sacrificium justitice , u b i dictio Justitise, prb omni virtute accipitur, p e r q u a m h o m o j u s t u s effloitur.
Vers. 25. Ait omnia. Inhiabat ad eorum q u
dicta sunt, sublimitatera, sed modo desperat, poseedeillisaudire. Sed ande Samaritanis exspectatio
14

adveatus Christi? Mosaicis scripturis. Scripsit

eaim Moses : Prophetam suscilabit vobis Deus de

fratribus veslrii : tanquam me illum audietis .
7i

, * .
.

.
>***

. -

oc , ,
XX

Vers. 26. Dicit tecum. Judeeis iastanlibus

ac dicentibus : Quoadusque animarn noslram sunpensam tenes ? dic nobis, an tu sis Christus .
respondit boc maaifeste ; buic autem protious se ipsum manifestavH; nara b c aequior illis
erat. Siquidem ipsi ut credereat, discere qinerebaat, sed ut reprehenderent: ipsa vero statlm
postquam didicit, credidit.
71

, ,

Vers. 27. Et ejus. hoc, i d est, his diciis.

cyopcvoj*.
. "
.

',

>

Qorev.
e 1

Paal.

L,

19. Peal.

XLIX,

Vers. 27. Ac loqueretur Quod cum talis esset,

cum vili muliere disputaret.
Vers. 37. Nemo i/ f Tacueruot, hoaorem
ipsi defereates; siqaidem iastructi eraat, (tt) ae
oraaia magistri facta curiose inquirerent : simul
etiam sciebaat quod spiritualibus illius vulneribus
pbarmacum appoaeret.

U . Psal. ^ 2 ! .

1 0

Deut. xvm, 15.

1 1

Joao. x, 24.

Variae lectiones cl nolae.

f 7 2 ) Noaeepit hoc Heateoius. Esteoim vertigiae
r r i p i , q u o d solet accidere iisquiexcelsaiutuenr , a u l ex loco edito deorsum speclaat. Reddidit

ita, ac si repererit ', quod ipsum a b t u r dum et, qy\o seasu Gregorius Naz. p . 159, d i x i t :

( ) Repentinum.
>>itim.

stitati est, a o a o m o i a
rere.

Repeate. Est e a i m a d -

) Siquidem imtructi erant, etc. Beae eaim ia-

doctoris

curiote

ioqui-

"

EUTHYMll ZlGAfcENl

. 8 Reliquit Vere.29. Ckriitut f Venerat

ad ensibilem tootem, et iaveait intellectualem :
atque acceasa est igae spiritualium undaruia, adeo
ut et b y d r i a m reliaqueret et necessitatetn propter
q u a m accesserat, curreretque io civitatem, ao pop u l u m omnem ad Jesum attraheret: dooeos nos,
c u m spiritualia nacti fuerimus, temporalia cuocia
despicere.

* ; cti *>
, mfa *
;
, x a l ' , u
,
, , *>
, ^ >
.
. , .
Et videte m u l i e r i * eapientiaro. d i x i t : Ve , ;
aite, videte Christuai, cum tamea crederet esse
, Cbristum, ae de hujusmodi re a seipaa judicare
*
videretur : m a x i m u m eaim videbatur cogaoscere
* *
eam q u i exspectabatur, sed alios vocat judices.
, . Om
Utque illos uiagis atlrahat, offert eis veluti quamd a m escam, suorum videlicet peccatorum delectio- ^ , , *
nem. Sciebat eoim,quod si serraoaeailliu vel so- . '
, >* *
l u m gustareot, protiaus et ipsi irretireotur. Num
hic ett ChrUtus ? boc eet, Num fortassie bic est ? . , tn
Nam hffisilando loquitur, taaquam addubitaas, ut
; , ; I
ab illis detur seateatia.
, , **/ 6"
.
Vers. 30. Exierunt. Vers. 3 1 . Comede. Video' ?
tes eum ab itinere defessum, et ab immiaente
*
solari ardore, rogabaat eura. Nam boo i n looo
, , or/nV
idem sigaifioat, quod deprecabantur; i d
, .
autem vebemeatis est amoris, temeritatis.
; * **
Vere. 3*. At Ule Vers. 33. Quodederet ? Ipse * ?*
quidem cibum dicebat, bomiaum salutem; discipuli
*'
vero de cibo aeosibili iatelligeutes, hesitaat iuter
.
se : aam i l l u m iaterrogare verebaatur. Tuac ergo C .
,
verbum ioterpretatur.
, , ^
Vers. 34. Dicit opus. Voluotas Patris, q u i
ipaum miserat, et opus illius Cbristo iojunctum,
. **
talus et b o m i a u m : baac autem vooat cibum

suum, osteadeas per baac vocem desiderium,
. * *!*
quod de bomiaum habebat salute. Nam sicut q u i
,
edit, cibum coacupiscit : ita et ipse bominura sa .
lutem. Dicit autem se a Patre mieeum, vel tan- , *
quam bomo, vel sicut Verbum quod a Patre genera .
tur, vel Patri boaorem defereado.
. **^
Vers. 35. Nonne jam. Discipuli quidem
* * ^
de seasibili messe dicebaat, ipse vero de iatel, *4*
lecluali nuoc loquitur, et baoc ostendit inetare.
' * *
Regioaee appellaas multitudiaem veaieatium ad
trp**'*
se Samaritanorum ; albas autem dicit eas, tao-D ,
quam ad fideot paralos illos. Nam et fides mes- . , kf&
sis est, qusB ab iofidelitate metitur t e l separa ( 7 3 ) , *f*
tur, et confertur ad Cbristum. Quemadmodum
. * *
eaim albee segeies parat suot ad messem, i t a
,
et illi a d fidem.
9

Vere. 36. Et accipit. Et q u i tales metit

regiones, retributionem a Deo s u m i t : uaiversalius oamque loquitur bic de omnibua Samaritaoig ac Judeeis, qui eraal credituri.
Vers. 36. Et aeternam. Qui seneibilem metit agrum, coagregat fructum ad vitam tenpora*
lem, bio aotem ad yitam aeteruam.

. *
. yhf
Up***
.
.
* ovnt ^ "
.

VariaB lectionos e l n o l .
(3) omittit fi.

COMMENT. JOANNBM. CAP. I V .

1KM

12W

. ,
VTS. 3. W ftlt m r f * . Ut OOBgregftfo i b i
, tali fruetu, et qui seminavit simul gaodeat, et
, ,
q u i messuit : videotee scilicet, eum i b i congre xopifopivoi, * ,
.

) ' ,
,

* -

gatum, ae meroedem ex eo referentes : ille

quidem tanquam q u i seminavit, iste vero nout
q u i messuit.
Semioantefl itaque sunt propbeto, Moees et q u i
poet iUum fuerirat, u t q u i vatJcinia de Chrislo
seminaverunt: metentei aatem apostoli, q o i mea
suerunt homines a b iaiidebtate, ac retolerant ad
horrea teroorum tabernaculorum.

Vere. 37. qui metit. Verae est terarto p r o erbu.

Yera. 38. Ego laboraiHs. I d est, a d qnod
' . vos DOD laborastis.
.
Vers. 38. AUi inlruittis. Etoo dioit, osfon .
deos, qtiod opue illia eommisaum facile et i a
,
prompUi eet, ao oonfideotiaai eis inde i m m i t t e n i ,
, ,
utpote perfecto , qaod laboriosius eet. Semi .
nare namque cum labore flt e i tarditate, metore
,
vero oum requie et velocitate : et sementis f r u *
ctue est meesis.
.
Frequenter autera usus ett i n Evangelio figo '
rativis ac melaphoricis diotionibus, effloaeiorem
, )
reddena doctrinam, et memoriam eorum q u d i , cuotur stabiliorem, per notas similitudiaes et
, exempla : t o m quod juoundius i d i n auret ingre
(74)
ditur, tura quod profundius cordi i m p r i m i h i r ;
, * (75)
et sermones quidem sunt sensibiles, intellectus
. ,
Q tero epirituales.
.
' . ,
Vere. 39. Ex feci. Qumctmque, intellige d*j
. " }
viris, et de eo q u i n o n eral v i r ejus. A o t
,
etiam alia fortasais multa d i x i i e i , q u erant
oooulia.
' * (76). .
Vers. 40. Cum apnd se iptius. Hic r o r sam , idem signiitaat, qaod obsecr*
bcmt.
. .
Vers. 40. Et Vere. 4 1 . Ipshu. Sarmooem autem ipsius, hoc est, doctrinam illius.
$ .
Vera. 42* Et Christus. Ex h i s q u eum
,
doceotem
audiveraot, cognoTerant quod hic
, , , ,
vere esaet Salvator mnndi Chriatua, qnod orbe

.
perdito fenisset hio ut ipaum ealvaret. Poerunt
.
autem Satnaritani multo eequiores Judaeis ; i l l i
,
eoim exiverunt ad eum et orabant i l l a m u t
' ,
veoiret ad ge, oomque nullum vidiasent signum,
*
eredideruni io eum ; Judeei vero a d te magis
, ' ,
venieniem persequebantur et apud se manere
. volentem, graviter ferebant, oumque muha r i d i t
, ,
sent tigoa, oon credebant. Quomodo ergo e q u u m
,
erat ut bos p r s i e r i r e t ? aut qua juatitia fieri p o :^ ;
terat ut illis q u i se odio babfbant, odetset, bos
autem, q n i amabant, deiereret f
' . -

Variae hcliones e i n o t s
(74l
(75)

.
-.

(76) Hocet proximum scholium apud Hentesiam

conjanotain M t

EUTHYMH

1*03

ZlGABEffl

t l i$i]rn
Alio aatom tampore Samaritani non axoaperaat
** .
eurn, utpote amioum J u d e o r u m , qui advereus aa
>
inimicitiaeexeroebaot. Nam hoc scripsit Lueas t r i . *
cesimo eeeuado oapiie
. Sed i l l i erant alii ab
. ' ^
i t t i a . l l l i siquidem vioum quemdaro Samarier i a .
habitabant, istivero civitatero.
. * 71
Vere. 43. Po$t Vere. 44. Haberet. Cur
, ribabierit tuoo recta Caperoaom, q u patria iptius
habebatur, caueam r e d d i t : quia videlioet b i q u i ovrf, xn ea morabaatar, a a i m u m aoa applicabaat, nec
*
obtemperabaot i l l i utpote familiaree : siquidem
.
familiaritae facile causat deepectum.
% ooofa; t>
Quomodo autem teetatoe sit Jesus, quod prory ; (78) Cim*
pbeta i n patria sua booorem habeat, qiirere in
fioe vicesimi quarti oapitis Evangelii j u x t a Mat * *&
tbum et invenies . Nazareth quidem p a t r t a e j u t , . ubfefc
erat, palria videlicet matris ipsius, et ejus q u i
pcr , **
putabaiur patris, i a qua eltam uutritus fuerat.
, 4
Caperaaum verohabebatur patria illiue, quod ioea
* ;
babiiaret. 4 i t eoim Mattbeos, quod relicta Naxa, . *# Mrr;
retb, yeoient babitavit Capernaum .
-*
7 >

71

Vert. 45. Cttm festo. Galileeam iotellige reli copTTjf. **

qnas G a l i l e a civitatat ac vicoe, praeter eam q u

proprie oiritas ejus dieebatur. Festum vero Pa * , *
seha, veluti secuodo oapite sigaificatom est.
.
Vers. 45. Nam et ipn festum. Nam omoes
(79) . *
t i m a l J u d e i Hierosolymam uodique ooacarrenles
(80) *
festam celebrabaat.
.
. c . .
CAP. V I . Deregio.
' . tta *
Vers. 46. Venit vinum. l a GaJileam qatdem G
*&
eait propter eoram iavidiara, q u i Jadeam i a ^ $*,*
babitabaat : i a patriam autem suara noo abiit,
, $ ***
quia ei ooo auecultabant, et oe major eis acoede . ; ^
ret coademnatio. Caoa venit, p r i m u m quidem
* ;
invitata* ad auptias ; ouoc vero, ut fldem quae
rf , xti
ex faoto p r i o t miraculo accettarat, eaa prav
, *prip<w
aeotia ooofirmaret : i m o potius eos attraberet
.
veoiene vocatus, ao patri s u eot p r e p o oeos.
. *
Vera. 46. Bt Capernaum. Regius dicebatur
, ^
el quod regio esset geoere, vel quod digoitatem

nactus erat, a qua Regius oogoomioabatDr, vel

quod mioister essetregius. Quidam itaque dieunt,
: ^
hunc fuiste centuriooem, de quo apud Mattbsum
et Lucam faota est raeniio . est autem ita. Q . , *
Qiffclliffom
n l !

*Q a { > .
^^.
M3%ivi>
<<
raaMMa.w
Siquidem,
u
t alias eorum
differeatias
omittam is,
,

,
*# **
ille oeotario erat, bio regius; iiliue servus aegro, * ^
tabat, bujus filius ; et i b i morbus erat paralysis,
, ivrtvfc ^
hio autem f e b r i t .
.
Vers. 47. Bic moriturus. Rursum ,
. ,
eigaificat deprecabatur.
/.
0

7 S

7 1

Luo. , 52-53.

* M a t t b . x u i . 57.

7 4

M a i t b . , 13.

7 5

Mattb. v i n , 5 ; Luc. vn,2.

VariaB l e c t i o n e s e t notae.
(77) ,
* , ,
.
(78) abest

A, aec agaotoit

Henieaiae

Idera p a u l o aate, loco , videtOT Itfgi***

(79) ergo, q u o d u a U S m e o n J I H Otflil
dex Henteoii v i d e t u r babuiste.

(80) ' .

COMMENT. I N JOANNEM. CAP. V.

1205
Etfttv

'

,
,
, *
'

* ,
} '

7e

.
.
'
.
. ,

.
.
* *. ,
, (81) .

.
?, $
( .
' C 3 . "
.
. ,

, .

,
,

"

)-

, , * ,
, (82)
.

Vera. 48. AU eredetis. Iaterrogativa, eed

afflrmatire legendum. Nam hoe dixit generaiiler
qnidem deprimeodo Judeeos c u m Samaritaoie
collatos, quod illi absque sigois et prodigiis credidissent, particulariue autem Regium objurgando:
eisi enim fidei erat, quod abiisset et deprecatus
esset, ac argereteum. Siquidem evaogelista quoque
ait, quod cum dixisset Jesus : Vade,fitiustuus
vioit , credidit homo sermooi, quem diierat 6 i ;
Doodum tamea recte credebat; et boc raanifeetum
eet, eo quod interrogaverit quando eegrotantem reliquisset febrie ; volebat oamque d i ecere, a t r u m casu a n Christi jussu hoo factom
esset.
Vers. 49. Dicit Vers. 50. Ibat. Dtscendt,
iQquit,pnusquammona(ur yeiMlmabateQimyqitod
post mortem eum resuscitare non posset.
Vers. 51. Jam Yers. 52. Babuissel. Quanquam
dicatur tatu$, indmtrius aut eloquens, h i c
tamea oomparativum sigaificat facittui,
levius, tolerabiUus.
Vers. 52. El febris. Nam proool a Caoa erat
Capernaum : itaque n o n potaeruot eodemdie
perferre n u D t i u m de salute filiiejus.
Vers. 53. Cognovit vivit. Quod illa bora,
pnta, reliquerat eum febris.
Vers. 53. Et tota. Nuoc perfeote eredidit,
ubi sanatus estfilius ipsius. Merito ergo objurgavit eum Cbrietus, qui cor illius ooverat, diceas :
Nin signa et prodigia videritis, nequaquam crede
tis".
Sigaa quidem proprie sunt q u n secundom oaturam aunt, ut saoare grotum ; prodigia vero, q u n
supra naturam utvivificare mortuos,visum pnestare
caecis, quamquam abusive etiam dicanturedivereo.
Vers. bl.Hoc Galilmam. E t p r i u s oum dixisaet
Venit rursum Jesus in Cana Galtlctam, ubi fectrat
ex aquavinum *, fruetra miraculi feeit meotionero, sed ut ostenderet quod etiam facto illo signo Samaritanis inferiores ia fide ioveati sunt. Et
nuac quoque diceas: Boc ilerum secundum signum
edidit Jesus, similiter carpitil!os,qnia etiam eecuudo signo vieo, nonpotuerunt ad mensuram pervenire fldei Samaritanorura, q u i nullum iderant.

, .

1 * 0 6

, i
(83)

(84)

Hoc autem dixit secundum, non quod po*t pri-

G mum n u l l u m aliud ediderit i n tota Paleestina, sed

, '

q u o d p o s t p r i i n u i D , b o c 8 e c u n d u m i n Canafaclumsit.

. .

Joan. iv, S0.

7 7

i b i d . 48.

CAP. V. vers. i.Post Judmorum. Penttooste,

Vera. \. Et Hieroiolyma. Continue festis a d
haoc civitatem veotitabat: partim quidem,ut eum

i b i d . 46.
V a r i a lectiones et n o t .

(81) est ollicitaodum boe vooabulara, etsi

9eoteniue reddiderit, toUrabilius. Nam
*ecentiores etiaia asurpaat de coovalesceatibas.
( 8 2 ) O i ,

(83)

rerit taterpres.

(84) .

male. Porte

tameo ita repe-

E U I H Y M I I ZlGABEfll

oaterie fatium celebraret tecandtim legem: partim

ero, uteimplicium multiludineai attraberet. Nam
io festis ex o m n i plebe coofluebant.
Vers. 2. Est BethescLa. Est Hierosolymis pisciaa
io loci eitu, q u i dioitur Probatea : aut simplioiter
i t a d i c t o juxta veterum traditioaem, aut u t q u i d a m
dicunt, q u o d oves ( q a Graecis appeUaatur)
o l i m iJluc coogregareatur, qu i a festis erani i m molaada, ei barum iatestiaa i n aqua illa purgarentur.
Vera. 2. Quinque particus haben$. Fornioes aut
teetudioes: bas autemio circuitu babebat. Sicut ergo d i t i n a providentia, quee i b i operabatur, pisciaa
fabricata erat, ita et porticus propter aegrotantei.

{%

. '

kmtym

tmfapa

.
"

rf

"

' .

T J

* , , ,

, ;
,

.
.
, (85)

xfi

' :r>

; ,

Vere. 3. J n vere. 4. Morbo. Per eoumeratos g

alii quoque eigaificati sunt. Dioeosautem:
Statuio tempore detcendebat, docuit, quod
semper tiebat miraculum, sed certis temporibus :
bomiaibue quidem i n c o g D i t i e , verum frequeoter.
ut opinor, ia aoao : propter boc siqaidem ia portioibus decumbebat inultitudo magna laaguenUum.
Verum caeteri taoe utpote claudi et a r i d i , poterant tempugob<ervare;oam videbaot turbari aquam:
emci autemOj) quomodofactamaquaB turbatiooem
oogoo8cebaat?Babebaaioertemiaistros q u i i d obtervareat.
Ula vero piaciaa figura erat piscinae sacri baptis m i : siouteaim illa m o r b o 8 s a a a b a l , i t a e t ista, Sed
illa quidem corporalee, baec vero spiriturdes ; ilJa
statuto tempore, haec autem semper ; illa desceadeate angelo,baec advenieote Spiritu sanoto: oam
majora suat oova veteribus.
morbos

'

. , h
/ ,

itiavr^

**> ^

cvcawnv. U

^^

.
'

v^vf" t>
;

. (86)

.
'

tthik

*
,

ttuftmat,

. '

>>

. ayytiov, *
. 7f
.

GAP. V I I . De eo, quittiginia et octo annos morbo

tenebatur.
Vert. 5. Erat morbo. Morbus vero erai paralyeia. Aliuatamea erat bic a paralytico, de quo apud
MatlbaDum iit meatio, siout ia aarralioae decimi terti
oapitisiilius Evangelii apertissime eigoificatumest .
Vert. 6 . Cum hunc vxdisset / f e r t ? Eum, qui m u l to tempore assiduus fuerat ac tolerantissimus, caeteris praeponit: tuui quod miseratioae digaior esset
t u m etiam docensquod intereosqui supemo egent
medicamine, Deum inagis flectunt, q u i suot coastaatissirai. Noadizit a u t e m : Vis uUecurem,quia
erat ab arrogantia alienue, et quia is q u i aiorbo
teaebatur ipsum nequaquam cognoscebat , ideo
etiam aec fidem ab eo requisivit.
79

lotorrogatautem, ooo utdieceret, supervacaneum

eaim erat de re maoifeeta discere : sed ut per re*
spoasioaemomaibusostendaturejuscoastantia.Vide
eoim, q u i d reepoodeat.

*.

'.

ivwi*

rf) .

*^

^^

^ .
;
(87)

4 **

, , ***
^
. ,

&

*^*

^ .

': **
* * ; *
^

. ' y*f"

" Mattb. . 2.

Variae lectiones ct notae.

(85) Imo . Vide Euslath. ad Hom. p. 1390, v.
54. edit. Bom.

**

(86) .
(87) Koraxiipcvov pro .

Uj) Cmci autem e t c Caeci autem, quomodo ? strepitu, q u i fiebat, boc discebaat.

1209

IN JOANNEM. -

COMMENT.

. '

, , .
.
, ' ,

1240

CAP. V.

Vers. 7. Rnpondit
detcendit.
Sutpicabatur
qood hoo propterea ipsum interrogabat, ut argueret quod presegnitie fruttraretursanitaie: autqaod
m booprodesse sibi vellet, ut eum in piscinam i m mitteret: ideo etiam respoodet, quod ob id salutem
ooo oonsequeretur, quia hominem non baberet.
Diceus aulem : Dum vemo ego, alius anie me descendit, suam osteadil perseveraatiam qualotannis
frustratoe, adhuotamen perseverabat et non deeperabai, idque noa segait, ted detfueu* et offeaeus,
aeo eic negligeatior efficiebatur.

.
/ , >
, ,
, . ' ,

Noe autem brevi aliqeo tempore dillgenter Deo

astaotes, sinon aseequimur quod optatnus, statim
omittirausac reoeditnus, pigrioresque reddimur. At

; l a b o r i o s u o i eet, ioquies, coatinue orare. E t q u a

, .
. ,
,
* .
, fip****
,
.
*

itpti * ,
* -

virtus eet laboriosa ? Verum sicut laboram babet,

ltaetluorum affert.
Vere. 8. Ait ambula. aolum erigit, sed t
grabbatum toltere jubet, ut miraculum esse eredatur, et DOO appareat phaotaeia aliqua. Nisi eoim
membra firmiter compaota foreat, nequaquara
grabbatum ferreposseot.
lloc autem plaries fecit, eorom qui impudeotes
eese velleat, ora obstrueoe. Nam et in paraJytico,
de quo apud Mallhieum , wmititer fecit; et in paoibus eadem de causa.ut plorima fragmeata relinquereotur, ordiaayit; et ei qoi a lepra mundatus est,
j u 8 s i t , u i se sacerdoti ostenderet"; et eum exaqua
TioQm feciseet, pracepil ut baurireat, ferreotque
M

, Q arcbitricliao ;et COUQ moftuam gascitas8et,pnooel,

<##. ,

, .

, ,
, ' #
,

, (

pit ut dareat ilU quod ederet : iuseasatis suadeoa

per omoia hujueuiodi,ee oon esse impostofem, sed
T e r o m Salvatorem commonis h o m i n u n i natar.
Vers. 9. Bt ambutabat. Simul et audivit, et
saaitatem eentiens ereotus eat: itaque aullius b a bita ratione, tulit leclam euam et ambalabat.
Vers. 9. Brat Vew. 10. amtmla. Vide liberU
teoi : aeqae eaim eolum aoa obedivii illis, sed et
beoefieii auotorem predicavit ac omnibue prasstantiorem deraonstravit diceos* Ipse mibi dizit
ipei obedivi : siquidem eum qoi me sanoni fecit
majorem cuoctis ducere decrevi.
Vers. 12. Interrogaverunt Vere. Loco. Simulut

, , rj boaiineraeanaverat, subduxerateepropter turbam:

, ^ .

>.

, rf ^,
(88)

, ' .

- Matlh. iz, 6.

91

parlim qaidera fugitaos laudem eequorum .partim

vero invidiam auiputaao ioiquorum, Solet eaim
frequeoier solas ejus conspeotus, eui quie iaridet,
muliam iofuodere flammam tras.
Vers. 14. Posihmc contingat. Cum jam et miraouli rumor defecisset at tumor Jadeoruoa, ocourrit ei qui saoatua fuerai, voleos a a i m a m quoque illus meliorem reddere, reperit eum k i
otio et aegnitie, eed io taroplo oranlem nX opi-

Matth. xiv, 20. MaUh. , 4.

Joao. n, 8.

Variae lectiones e l notae.

(88) .

Loe. , 5tt.

BUTHYMIl ZIOABENI

1 * 1 1

oor,acDeo gratiaiagentem : et admonet i l l u m , ne

deincepe pecoet, ostendens, qood propter pecoata
agrotabat. Minatur autem graviue puniendum, t i
peccaverit, docens eos q u l poet p i B o a m peccati
rursus delinquunt, attrooius punieodoe, tanquam
insentatos ao contempftores, eive i o prawenti vila,
si?e i n futura, eive i n utraque.

, **

eof* *. u

*
,

, vueenm

tatt

Art cv

xci

x&raftw*,

JTjj m i>

Quod t i peccatorum supplioium d u r a r i t hio t r l .

ginta et acto aonos, quidaampoterit qmsptam di
ceredefuturosupplfoio? Ulique,quod flBternum erit
ae fioe carens. Neque tamen omnet m o r b i a pec"
catis oriantar, neque omnes peocatoret egrotant.
Paralytieuf quoque, de quo apud Mattbeeam flt
mentio, propter peocatum grotabat, ut i b i disttnguitur : ideo etiam d i x i t i l l i : Remiua tunt tiki pec-
eata tua . Per tales aatem admovet omoes, e o i
quidera, q u i nondum eegrotaverunt, u t timeant oe
morbo corripiantur, et ita corrigantur ; eos
qui j a m morbo subjacoerunt, ut timeant ne deterius egroient, et deinoeps eautius vivant.
Quiaqoe ergo Dostrum, si j a m grotavit, d i c a t
apud sese : Ecce sanus faetus , non pecces dtinceps, nequid deterius tibieontingat.
Qaod si n o n d a m morbo detentas est, apoetolicam oraculum
apud ie decantet : BonUa* Dei ad pcewlentiam te
invitat, iedjuxta duritiem tuam et eor impcmiiens,
tmm tibi recondis . Non solum autem corporia
membra astriDgene saam ostendit diyinitalem, eed
etiam dicens : Non pecte$ deincep* ; siquidem o m nia s e nossa s i g n i f l c a T i t , quantamvis etiam arcana.
Vers. 15. AbOt sanum. Abiit et n u n t i a v i t ; D O D
tanqaaniiaiqiiuft, ut proderet, eed tanquam gratoe
ut benefaetorern divulgaret. Nam beneflcium ac
m i n euffioiebant, ut eutn i n offioto c o n t i n t r e a t ;
neo hie tantum alligatas erat, verum etiam tiniebat ne q u i d deteriuo pateretur. P r a i e r t i m quod * i
eomproderevolaieeet,nequaquara dixissetquod Jesuiestet,quis6 saoasset, sed qnod Jesus esset, q u i
dixiteet, ei : Tolle grabbatum tuum tt ambula. Jud i enim quarebant discere non quis fecisaet eiim
t a n u m , eed quisdixisset i l l i : Tolle groblatum tuum
ei arnbula. Ipse ergo, quia erimen incurrere se p u tabat, t i taouisset, beneficium pr&dicavit. Grattis
i U q a e ac libere loquens ceosendus esi bic bomo, ^

it , th

* ,
* * * xilvtv '

atwtpTiai .

,
, ) * *

VMX

{
.
, * v w , ^

* "* ^ , *^

, 4*

^. *^

, ^
.

*^

* .

ow

, * M^xr?t
. ,
.
' . ' ,
,

* *

. ^ **

. *

^ , ^^,
&?**
" , *
* *'

f t

. powtf9v
. ^ < ;*

,,

, ,>**
. ^

. Ev/v*f

*
**

. *

71

.
.

"

(W

, "
, *

f ^

. , ^< ^

" M a t t b . i x , 2 . Rom. u . 4 , 5 .
Variae lectiones et notae.
(89) .

; " tivw;

omnique
careoe a o o u s a t i.o o e .
Yere. 16. Ae Sabbato. Quantum ad i d quod
apparebat, propter b o c ; q i t a o t u i i i T e r o a d i d quod
oooultam erat, propter i n v i d i a m .
Vert. 17. Jesus autem optror. Ulriaque seipt u m Deo qualem eese o t t e a d i l ; ei diceus Deuui
pairem suum, et dicens, ee operari sicut i l l u m :
ne deinoept UDqoam puro bomioi autoultarent
ei, eed tanquamDeo .Itaque, quod dioitur: Ad hoc
mquetemparit, coatinuiUtein operatiooietignilioat.

f r e , flxot tripi ? nf

COMMENT. 1N JOANNEM. *
'
, * *
T J
(00) *
,
,
( .
Orc
,
, , .
,
.
[ (94)
,
, , , ,

'
.
,
(92)
. "
,
,

, ,
, .]
f

rcvTO . ,
,
* .

CAP. V.

4244

Cum autem daplex intelligatar Dei operatio :

una eiquidem eignifioat naturarum ab exordiocreationem, altera autem p o s t i l l a m , gubernationem ac
providentiam, earumque coneerYationem. Primo
quidem eigoificato, cessavit die septimo ab ornnibas oparibus euia; aeoundo vero semper operatur,
creaturam guberoans, provideos ac coneervaos
illam. Nec vetat ulla lex legislatorem semper oper a r i oreaiurarum suarum salutem
Observa autem, quod de sabbati aohiUoae variie
locis accueatos interdum quidem taoqnam Deue
respondet, prout n u n c : quandoque vero, tanquam
bomo : volebat namque ut crederetur utramque,
puia et sua divinitas et incarnatio.
1 1 Sancti M a x i m i : Deut cura eemel, u t i ipse
novit, rerum conditarum rationes et naturae
rerum in univeream conetittiisset, adbuc operatar,
non tanlum istarnm rerum perdurationem aed et
efficacem oreationem et propagationem p a r t i u m ,
q u ista p r a d i t a sunt facnltate. I n materia enim,
boe est in universa rerum essentia, factritatetn habent paries per partes ex isia matoria faetae, qaa*
raro generationem Deas semper operatur. Prsterea
etiam operatur p a r l i u m ad totum coaformatio&em,
boc est, conjuoctionem o m n i u m bominum, secund u m u n a m m e n t i s a d bonummotionem,ad n a t u r o
rationera, ut fiat, sicut una et eadem natura, i t a
el una sententia, oonsentiens et eodem diraeta,
onnDibus et Deo et sibi invieem junetis, per d i r i nara providentiam.

Vers. 18. Propier hoe Deo. Dicene enim : Paler

meiu legitimum se ostendebat : legitimua autem

filius aequalie est patri, quoad substantiam et naturam.
'

. '
Vers. 49. Respondit facienlem. Qaia sublimia
, /,
de seipso dicens persecutionem sustinebat, qood
, '
illi ad eorum qnae dicebantur, celiitndineiri pervenire
, $
non possent, sed tanquam Deo eontrarium eum
, * persequerentur, coodescendit imbecillitali mentie
.
i l l o r u m , et buioilia dispensative de ee loquitur,

ut per beec facile suticiperentur : deinde rursus ad
*
sublimia sermoQom reducit, et iterum huoo ad
'
bumilia demittit : rursumque ad i d quod eublimiua
, . est, denuo ad i d quod b u m i l i u s : et ita per s u b l i , ,
mia eiiriul et bumilia t e r b a , tum S3qualiUtem
(93)
demonsiraatia, tam minoritatem demoDstrare ap,
pareotia, suum texit sermonetn, atqoe huno ju>
, ,
dicio dispensat, ut et q u i mente sunt acutiores ao
*
benigni, eumant a sublimibus intellectum convenien iom etiam de bumilibus et q u i obtusiores sunt aut
,
insulsi, ab h u m i l i b u s : coanolaUoDem accipiant, et
) .
quasi de b o m i n e ba?o iotelligeotee, noo turbeotur.
y

Variae lectiones et ntitae.

90) addil A.

91) Bsec uterque codax io margine habat. Hent e o i u s DOD agooscit. Videtur autem p l u r a bujusmo<Xi oboUa Maximi propter difflouuatem et ob-

ecuritatem i n interpretatione protermisiese.

(92) .
(93) ..,

 MGABENI
VerQmtoineii qoanqaam verbo sint bnmitta, hoc
etiam modo eobbfeexoeUa occultantur genteati:
et verbis qaidem causam tradere v i d e t u r adversariis (), teotibus vero D e q u a q u a m . Qoid ergo

, t i xoi , xn tut;
(vVi) ut
, ovfap*;
; rtun

nanc dioit ? Nonpolettfilius $e faeere qttidquam,

.
msi quxd viderit patrem faeientem : his qaidem,

*>

qui eunt intellectu craseiores, potentie minorationem fert bio eermo, propter dictara dispensationem :subtilibueautam e&qualitatem potiue

, ) >

et i d e D t i t a t e m , propter

(95)

veritatem.

Non potest

. ykp, te
/

enim, Don ob potenti d e f e c t u m , aed propter inaep a r a b i l i t a i e m ; n a m impoesibile est, Filium quid-

, xtpt

q u a m iacere, quod non f a c i t Pater : quia non est

, ' , ^

aba Fiho potenUaabea qum Patrit eet. sedeadem:

quod si eadem est, e q u a l i s certe Piliut est Patri.
Aitautem Gregoriue Theologus, quod earumdem
reram fortnat i a t e l l i g e a t e s preBbet (ee) Pater, Filiue
vero perticit, n o n taoquam servas a u l insipiens,
s e d t A D q u a m d o m i n u i ac pruden, etut raagii proprie d i c a t u r , m o d o e p i r i t u a l i , sive j u x t a Patris
d o m m i a i n ao tcientiam.
Propter preedicta e r g o dictum e s t : Non potttt

0-

(96)

, . *

, ( ^

oWn'

PUius $* faeere quidquatn, nisi quid vidtrii

Pch ' , ffiin
trem facieniem. Qaod si noa propter hee, quo- . , i
modo potontia non poteat ? aut quomodo sapien- ,
**
ti ett oputpresceptore ? quomodo etiam : Omnia 4 > ' ,

per iptum facta $unt f sive quo paoto etiam b o m i -

nibu non trit imbecillior, q a i m u l t a a eeipsit
faciunt ? Nam et r i r t u t e m a n o b i s ipsis eligtmut
et Titium. Multa quoqoe variie ex locis consa-

***

' ;

e f wto

* rm
.

queotur a b s u r d a .

De pnadioto tene T e r b o eubtiliut dieputavit Gre

goritis Tbeologui eexto eecandi l i b r i capite.

^
>

xtfd**'*

Vera. 19.

Quacunque /ortV.Rursum ab h u m i -

'

. ' vfc"

libus transit ad sublimia, ut p r a w i i c t u m e s t ; nam

, . ****

i queeeunque ille fecerit, hmc Filiue eimiliter

faoii, utique h i c a B q u a l i s esl i l l i . Proponitur a u t e m

non v u l g a r i mododioUo#t*it/ttor, sed ut discamus,

fott***-

^, , *

<*

quod cum ajquali scientia et dorainio facit, ut pres .

dielutn est.
. vft*'
Vert. 20. Pator facit. Iterrjm a subiimibus
.
ad b a m i l i a deeeendit. Diligit autem Filium, non
otam t a n q u a m uoigeoitum, eed etiam t a n q u a m

eadem faeienlem, e( n i h i l , quod Pater nolit, operantem. Neque vero superius d i c t i o o e m Viderit,
da F i l i o ; neque boc io loeo d i c t i o n e m Demonitrut, de Patre, bumaoo modo intelligere oportet,

x***'

]3, * *

6>

. *

Varise l e c t i o n e s e l n o U B .
$eparabili(alem. Minat enlm probabileeft,^*

(94^ ' .

(95)

'/

Utrumque

dici

potest.

Sed est, quod quis non suscipiat,

quod abqua d e causa noo eventum habeat aut fa-

ctu

i n d i g D u m sit : ovr/,

quod fieri DOQ

possit. Reditergo fere eodem. Sed probo , propter

proximum

. l l a quoque

Hentemus yidetur reparisse. Sed male reddit t n *

legisse . , /loTI i l o ^ A *

notum est. autem habet Gregor'

p. 215. fin. q u e m locum fortasse in menle

Euthymiu. I b i sio : xol JW

, ^.
ad Luc. , 26, est .

(96) Gregor. Nax. . 216. buU

() Cautam tradere itdetur advcrtariis. SubmitneuUquam.

tit, i d est, verba qnidem submiesa, sententia vero
() Inttlligenttt prmbet. F o r m i i

COMlifiWT. JOAflNSM* -

1*41

, 0

CAP. V.

8 6 d divino et superoaturali. Neque enim Filiue

yidet ai^.ut diaoipulua, neque Pater demonstrat
sieut preceptor, sed hic quidem demonstrat, sicut
mens, quse formas earurodem r e r u m intelligeadas
p r a b e t : ille autem t i d e t , sicut sermo, q u i ea q u
adioteUigendumdatasuot, p e r f t c i t : e t i t a e i s c o m
munes t u o t omnes divioflB ree el causae.
Vers. 20. Et admiremini. Nam quia p a r a l y tioi membra confif maverat, magoum quidem erat
qood factum erat, sedetiam mortuumexcitaturus
erat, el ideo ait quod etiam majora hivdemonstrab i i e i opera, utvos ampUusadmiremioi, e t a d credendum adducamioi.
Vere. 21. Sicut vivificat. Ab burailibus rursue
asceadit ad sublimia. Nam sicut ille, i l a et bio
quos vult vivificat, aequalie utique poleuti Filius
est c u m Patre. Viviticare itaque eioiit Pater,
potentiae docetequalitatem : quodautem additur:
Quos vult, autoritatis immutabilitatem. Yerum si
et potest, et auctoritatem babet, quomodo non potest Filiue a ee faoere quidquam ? oon potest ergo
sina Patre, quia una et eadem est ipsis potentia et
oluntae.
Vers. 22. Neque Yera. 23. Patrem. eublimibus iterum descendil ad h u m i l i a . Et bio ergo
yerbumDedil, intelligeodumestprout Oeumdeeet:
taba e n i i D , ut diximus, dUpensative d i c i t ; n o n
solum curansox hooirabeoillitatem Judoeorum, yerom etiam ut cautam videamus^et ne oongenituta

, ' -

6886 Fiiium suspioemur, neque i a Sabellii m o r -

, *

bum deoidamus, q u i eumdem esse Patrem et Fil i u m acSpiritam sanctum intelligit, et unicam esse
ganctflB Trinitatit pereonam insane preedicat,
Quando vero dedit judicium Filio ? De boc,
quaodo i d fuerit, res eet admodum occulta : et
quanquam (mro) audenter respoodere oporieat,
quod s i m u l ut bio genitus est: attameo quaodo bic
genitas est, quaodo Pater geaitus oon est ? Non
potest siquidem, n o n potest, ioquam, inveniri
temporU, a u t saculi aiicujus iateUigenlia, q u a
ad extremumaliquod perveoire poseimus, etiamsi
maxime urgeamas.
Jadicium aatem omne dedil Filio, Ht Umentei
propter boc, boaorent eum, sicutbooorant patrem.
Et cum Omne dixit, tigaificavit etjudicium puniendi
et judiciura honorandi, quos yoluerit. Nec tamen
Patrem judioandiauctoritate privavit.Nam siomnia
qofie babet PaterFilii suntpraBterquamgenitum non
esse manifestum est quod etiam qu babet FUius
Patris sunt, preelerquam esse geoilum. Judicatergo
Filiue, approbaote quidem Patre,
oooparaota
autem et Spiritu sancto, veluti saae iatelbgimus i n
omnibus ejue operibus.

*
' ,
,
.

, wxpov ,
*
, ,
(97) .

9 . ,

,
. pcv
* *,

'

* ,
' ;
,
(.

.
.
,

, -

* ,

.
;
. ,

*, ;
'
,
.

,
. ,
.
*

,
(98),
, (99) .
, ,
,
.

V a r i s lectiones et n o l s .
(97) . Ulrumqua p r o b u m . E x H e n t e n i o D i b i l l i c e l COlJlgere.

(98) ,
(99) .

(mm) Bi qucmquam, ete. Si autem oeceete est, etiam aadacter aliqoid respondarf.

ttJTHYMll

4*10

ZlOABENl

Verom scire oportet, qood dictiones ric, sicut et

, i n increata quidem Trinitate qualitatem

sigaificant, i n creatiavero 88Bpiu*etiam similitadinem, ac partialem quamquam aeaimilationem.
Qaareautem dedit j u d i c i u m Filio ? Quia bio h o m i nem formavit, perdil urnque reforraavit; a t salutaria
deditpracepta: et ot q u i homo factueeit, hominei
j u d i c a r e t : non solum taoqaam Oeua, q u i h o m i num oovit naturam, verum etiam o t b e i o , q u i i a
ea forma teotatus est. Et quare Filiue formaTtt
bominein ? Quia ipse est Sapientia, Verbum et P o
tentia P a t r i s . Et quare Fiiius et non Pater, neo
Spiritus sanctus huuiaQitatem assumpsit ? Quia
oportebat ut qut i n supernis Filius erat, maneret
etiam in infernis Ftlius, ne duo essent F i l i i : et
17

, u l

Tpiifo; rp
, wcftxtn w
. (I)
> ; 4*
, ,
, xcoj
, fvn>
, , /
.

. ' *
;
, * Tiet,
tvmfe

quia oportebat etiam Creatorem reaovare confra- g , hfu *

ctam suam creaturam; et quia opue erat ut rationale per ratioaem sive Verbum liberaretur ab i r rationalitatis affecliouibue ; et quia decebat per
immutabilem Patris imaginem, eum q u i ad Dei
imagiaem factus fuerat, eamqne mutaverat, ad

*9.
*
' ^

pristinam reparari d i g Q i t a t e m , u t ita conveoienti

modo omnia fierent.

Verum sieurn honoraverimus, sicutbonoramus et
(2) , rr
Patrem omnino etiam Patrem buncappellabimas ?
, /***Nequaquam, s e d Filium eum scientes, Pairem
(3) ; ' Onp
a p p e l l a b i m u e , ne proprietalescoofundamus ;hono , tftorrc;
rabimustamen, sicutPatrem: namdeboaore&ermo
( 4 ) ;
eit, D O D de appellatione. Abusive vero et buoc Pa, .
trem vocamus, tanquam creatorem et procuratorem
, *
ac magietrum nostrum.
.
Vidisti s a p i e n t i s s i m a m el admirabilera coalextu- ^ *h*v *
rain sublimiutn buinUiomque verborum ; ut et de w *
bie q u s tunc facta sunt, sermo facile suscipiatur,
, f&
et his nullo sint impedimeoto ea q u postmodum
|3. ^ vx*P
flent. Nisi eoim seee demittens b u m i l i a dixisiet,
, *)*
quare etiam sublimia attexuisset. Nam q u i de se

magna dioere debet, cura parva locutus fuerit, pro , ^
excusatione babet dispeasationem : siquidem
&
dispensatorie boc facit. Quem vero parva dicere
; ^
convenit, quam ob causam magaa l o q u i t u r ? non
, * . *
eoim d i s p e n s a t i o D i s boo est, e e d extrem a r r o
, " ), *
gantiae. Quod ei etiam minor erat FiJius, sicut Ariaoi
^; ^ **
nugabaotur, quare q u a l e m Patri bonorem expe) , *
tebat ? Neo tantum expetebat, yerum etiam terrorem iooutiebat, diceos :
Vers. 23. Qui illum. Qui non honorat, modo
" .
^*
tt

>*

w ~

vu

quo euperius dixit, boc est, sicut Patrem. Addidit

autem : Quimisit illutn, sui minorationemsi-

goificane, sed o r a Judaeorum obturans. Propter

boc etiam continae ad Patrem refugit, pooens i n terim et suae naturee nobilitatem. Sive eoim omnia
eecuadum sui digoitatem locutus fuisset, nequaquamsuscepiseent, existimantes eum Deo e*ec con17

**7*

, ***

, ^ * *
.

),

**

, (5) ^

Variae lectiunes e l noUe.

2) .
3)

. xei ^

I Cor. , 30 ; Hebr. , 3.

( I ) interponit .

, . ^

) . .

5) T i a b e a t B .

COMMtiNT. I N JOANNfiM. CAP. V.

4221

t r a r i u m , oum eliam ob patica hujuetnodi verba i l *

l u m persequerentur, vellentque lapldare i s l t e
omnia sese demitteodo locutus fuisset, babito illor u i n respectu, multi saoe detrimeDtum inde suscepissent. Ideo, ut diximue, miscet ao temperat d o otrinam. Ut enim facile reciperetur, non tantum
excelsa loquebator, quantum bumilibus permiscebat. Itaque c u m voces bumiles reperimus, dispensatorias easexistimemus, vel etiam ejus humanitati
adaptemus, sicui et excelsas divinitati.

,
. , ; , ) .
,
. ,
, -*
), $
,
.
. ' .
, ,
(6) [, (7) . * (8)
, * ,
* , '
. (9) -

Vers. 24. Amen mlernum. Rursum dispeosatorie loquittir : neqoe eoim d i x i t : Et credit m i h i ,
ne gloriari videretur. ( f f Sed qui me misit, ne
vtdeatur a se ipso loqui, sed ab eo, q u i ipsum misit,
ut ita credant sermoni ejus, credentes per eum ei
q u i i p s u m m i a i t Videe, quam ulile sit s u b l i m i b u i

.
. (10) .
7
, .
.
.
, , .

dieere humiliter).
Vere. 24. Et veniet ( + f I n condftmuationera
poenae. Qui enira credit sermoni ejus, profecto eum
etiam observabit. Relinquitur ergo, ut q u i eum
noo observet, ei oec credat. Perborrescamus ergo
n o t , q u i preecepta Dei non servamus. Curo infidelibus enim eollocabimur. Qusere vero etiam tertio
capite istud : Qui in eum credit, non judicatur

. , (t 1) ,
, ,
.


Q
.
' ,
, 6
(12),

. , " ,
. (13)
.

Vers. 24. Sed vitam. ( f t Mortem dicit n o n

eam q u s bie est, sed q u i b i , i d est, pcenam.
Siout etiam vilam, fruilionem, q u i b i est. Transgressus enim ab incredulitabs ad fidem, transiit
reliquum etiam ab poena incredulorum ad fruitionem fidelium.)
Vera. 25. Amen vivent. ( f f Cum superius
dixieset: Quemadmodum Pater suscitatmortuoset
vivificat, itaet/tUu8,quo8 vult,vioiflcat ,
ne v i deretur gloriari,) promittit nunc, quod non longo
poet tempore vivificaturus sit mortuos, eermonemque opere comprobaturus. A d Samaritaoam quoque dicens similiter : Venit tempus sive hora, pari
modo a d d i d i t : Etnuncest *,
eignittcans f u t u r e rei
propioquitatem.

vcxpoi , ;
" , .
.
' ,
- ^
.

Mortui autem audituri suot vocem ejus : quomodo ? Simul ac ipse voluerit, conversa cujusque
anima ad p r o p r i u m corpus, mortui q u l audierint,
vitam rursue i n muodo vivent. Hic ergo, ubi d i x i t
excelea, seipsum Dei Filium vocando, rursum ser-

* J o a n . u i , 18.

Joan. v, 2 1 .

monem obaourat, attexens bumilia*

" Joan. iv, 23.

Vari lectiones etnotaB.

(6) H i e e l i n proximis scboliis defectu laborat

i n t e r p r e t a t i o Hentenii. Huncdefectumhic i n l e i t u
Graeoo bis signis notavi.
(7) A b a d finem echolii desuntapud Hent e o i u m . Eorum vero loco l e g i t u r : Non solum
autem hic, $ed in iequentibus quoque frequenter
xnveniemiu quo pacto ei metu, et promimone, ul
tibicredatur,
admontal.
( 8 ) ' .
(9) .

10) tolo ecboliOoaretHeoteniut. Ejualoco

autem subjiciuntur baec: Non condemnabitur in judicio, nec punietur. Non negat autemquin morituri
sint credentes, sed de morte ioquitur ptrpetua, militer et de vita mtema.
(11) Etiam hoc scholio caret Heoteniue.
(12) Hic rursus incipit convenire Hentenias.
8criba ergo ejus saltum fecerat ab ad
, deinde vero errore aoimadverso, alia
interposuit.
(3) Pro, Et diximut ibi causam, alia babet iaterjMret.

ZlGAtifiNi

4213

' . ", ) wW
Vere. 26. Skui

temeHpto Verburn dedii,

bamile est et dispeosalorium. Habet autem vitam
. " * , in semetipio, hoo est, Ad modum fontis seaturire
Ctt.
facit v i U m .
. **
Vers. 27. Et faciendi. Judicium eorum q u
ixoofo >
ab uooquoque io vita peracta euot. Frequanter
, *
autem repetit j u d i c i u m , magis eos exterreas, u t
*
paulatim judicein hunc esse credentea, ad eom

accurrant, maDsuetum sibi judicem inda paraotes.
" . (14) :
Vers. 27. Quia Vere. 28. Boc. Qota homo
xppet
eet, q u i j u d i c i u m surapeit homiaum, e i preedkta
, , *
de se ipsodocuit, quie roagoa e t n o n tantum supra
, 7 7 ^
hominem sunt, eed supra angelos quoque et ad
l u m Deum pertioent, oolite m i r a r i ; preediotum est
, .
1 1 1

enimquodetiamFiliu Deisit.Nooergooflfendiopor- 3

tet; nam quae odiosa apparent propter bumante nat u r humilitatem, ea appareant tolerabilia propter
divinae natur celsitudinem. Ueinde aliam quoque
de seipso propooit tremendam et aroaoam potestatem.
Vers. 28. Quia Vers. 29. Condemnationis. Hor a m tempus dicit consummationie geeculi et u n i versalisjudicii: eos autem qui suotin monumentie,
dicit mortuos, quos simul omnesrepenteac virtute
arcana coaptabit, animabit ac exoitabit voce eua
sinejussu, quo tuoc per arcbangelum c i a m a b i t :
In Jussu, inquit, in voce archangeli, et in tuba

,
I* *

. tprto

^
.
"

"Upav r*

9 ^

77*^

, ** f**

. *
*

; >ap

trf****

. fnvi

),

Atqui oon omnes suot in monumentis, sed ab

bis q u i sunt i o monumeatis, etiam eos significavit, q u i noo sunt i n monuraentis,ab bis videbcet,
quinaturaliler t e p u l l i s u n t , eos etiam quioaturaliter sepulti oon sunt. Ex monumentie autem p r o dibunt, b i quidem in resurrectionem vitae ffitern,
i l l i vera i n resurrectionem coodemnationis ;
isti ad fruitionem serapiternam ; i l l i ad eupplicium perpetuum. Alibi autem d i x i t : Et abibunt hi in supplieium xiernumjusti vero in vilam
xternam *.
Vers. 30. Non pouum judico. Quemadmoduin
superius de operaado dicebat: Non potest Filiusa
$e faeere quidquam, nisi quid viderit Patrem facien*
tem : ita et nuoc de judicando a i t : Non po$$um
ego meipso fqcere quidquam, sicut audio judico, D
c

9 1

'

pv^ptiw?

[? (151 ^

, ] f**

. &

,
, ^ *
, [ *
(46).

**<*

>

.


'

"

tr

' , &

Patre, velsicut Pater: quod etiam squalitatem ad

Patrem ac iodiiTereDtiam ionuit. Sicut eoim i q
superioribus Vidire, i t a et bic Audire, intelligen-

, ^ 6mp ;^
. ' ^

Matth. xxv, 46.

xpivm f

boc est, D O Q j u d i c o a meipso, sed sicut audio a

I Tbess. , 16.

*pfr *

Joan. v, 49.

Varise lecliones el notae.

(44) Eulhymius ergo sequitur dislinrtionem
Cbrysostoini, q u i contra Paulum Saiuosaienum
disputat. Vide Cbrysost. t . VIII, p. 230. A. Huo
spectat etiam scbolium, quod ex codice ViudoboBensi edidit ad b. 1. Bircbius. Coofer etiam Theopbylact. p . 632 A. Credo, i l l u m data o p e r a i u m u m

fecboA. Origeuis, cujus ad huno looom i** ??

taiio iuterctdit, tamea t. IV, . 359 4 & 0 ?
ad superiora leuer^^ *
garis est distinotio.
(15) loclusa exciderunl A.
11
;

(16) looluaa excideraoi A.

1225

. I N J O A N N E M . -

1226

CAP. V .

p)inuv - d u m est dispeosatorie, et ut Deo conveniat. Siqui , .

dem neque videre ei opus est, neque audire, oum

Deus oulla re indigeat.

Vers. 30. Et Patris. Juste, inquit, judicio,
(17) * quia nonjudico secundum voluntatem, meam, ne * .
que ego propriam habeo voluntatemsed secundum
*
Patris voluntatemjnam illa etiam mea eet;una siqui. , , dem et eadem est Patris et F i l i i voluntas. Si ergo pa .
terjustusestjudex, et Filius utique justusestjudex.

Oportei itaque i n hujuaraodi Terbis, qu demis
sionem ac dispensationem significant, non ad ipsa
, *
tantum respicere, sed etiam ad caueam i p s o r u m ;

i n bis enim causa est imbecillitas mentis audien, , - t i u m , et ne Deo coatrarius videretur, sicut variis
.
in locis diximus.
' .
Vers. 3 1 . Si verum. Oportet eos q u i sacras

legunt Scripturas, intentionem loquentie babitum , que audientis exquirere, tempora quoque ac loca
, ,
advertere, iosuper idiomata observare : necsim ' ,
pliciter et uno modo cuncta aggredi, si legitimos
seosus velint deprehendere, et QOQ i n nudis ma ,
nere verbis ac falli, sicut baeretici. Siquidem pro ,
positus statimcampus (nn) thesaurum babet copio .
sum : babet autem bunc multa obrutum obscuri ,
tale. Quis eoim repente turbari non posset audiens
.
Christum diceatem : Si ego testimonium perhibeo
*
de me ipso, testimonium meum non e$t verum * ?

,
Siquidem ipse d i x i t : Ego sum veritas ; quod si
; *
yerilas verum non loquitur, quisnam erit q u i vera
'. (18),
loquatur ? Si quae de seipso testificatus est, vera
;
, ^ noo sunt, nobisomnino peritprffldicationiesumma.
Nam,ut caetera sinamus,quffi auot innuraeraet fidem
. "
coatingenlia : ubinam ponemus eaquaepaulo anle
,
de seipso testificatua est, q a o d Filius sit Dei, q u o d
,
fiequalis i l l i natura, potentia et yoluntate ; q u o d
,
creator, quod vivificator, quod judex aliaque a i m r
, , ,
lia?
;

. , ,

; ,
, (19) $ (20),
.
* *

) *

, *
,

, .

Quid ergo dicendum est ? Quod quia talia de

seipso testificatua fuerat, cognovit Judaeos h a bere in animo opponere se ei ac dicere : Si t u testimonium perhibes de teipso, testimonium t u u m
noo est verum. Nemo siquidem, qui de seipso fert
testimoniura, fidedignusestapud homioes, propter
suspicionetQ de oimio sui ipsius amore, ideo praevenit ac dixit, quod illi dicturi erant, diceos :
Siego iestimonium perhibeode me ipsojeslimonium
meum non est verum, ut vobis apparet. Itaque lestes adducit, etiam io boc se demitteos ad imbecillitatem i l l o r u m , et ex abundand cautione (oo) silentium illis imponens.

J o a n . , 6.

Variae l e c l i o n e s et notae.
(17) Hic addit : .

Qisergo idem i c r i p s i t .

(19) Et i d eane infra TOI, 13, ei o p p o n u n t

(20) .

(18) ' .

[\ Campu$. Locus. dicitur, ut Latin u m iocus, eo teosu, ut notet locum i n libro.

Eodem modo ' adbibetur.
'
PATHOL G R . CXXUt,

(oojEx abundanti cautione. Cautione, non est

Qraeoo. satjs oota eat formula.

39

EUTHYMII

1227

ZlGABEfrf

Quod ergo ait : Testimonium meum non est ve-

rt*m, non quasi affirmando dixit, eed quod illi hoc
dicere pararent. Quod autem haec ita se habeant,
inde manifestum est. Cum enim io sequentibus
locutus fuisaet diceos : Ego sum lux mundi
dicentibus Pbarisaeis : Tude tetpsoiestimoniumpcrhibes, testimonium iuum non estverum " c o n t r a d i x i t
dicens : Elsi ego tettimonium perhibeo de meipso.
te$timonium meum verum est . Manifestum ergo
est, quod illud oppositionis Hlorum erat, hoc
autem intellectus ejus. Siquidem illi putabant,
eum DOQ esse fide d i g o u m , q u i de se ipso ferret
testimoniura, utpote hominem ; ipse vero e diverso
sese fide digoum dixit, tanquam Deum. P r i m u m
itaquedissolvit excogitatamipsorum opposilionem,
97

' , , ofy
, * *mb

. "
.

, -

- *

, *

* ,

pb ;

*.

um

* , $

kmtoa

dicens i d quod ipsi dicere parabant, et osteodens g *

, Iwnoa
quodcogitationes eorum cognosceret. Deiodeetiam
, * ***
testes adducit maoifostos, et quibus contradici ne*
, .
queat: Joannem, opera propria,ac Patrem. Primum
autem ponit debilius testimonium puta Joanois.
" . , ,
Vers. 32. Alius me. Scio buoc, inquit, quod
,
apud omnes s i l fide dignus, oempe propbeta Dei,
. w
et a Deo accipieos, qu loquitur. Deiode, ne quis
* , ;
oppoaat dicens : Quid si ad gratiam testimonium
, .
perbibuit ? baoc etiam lollit objectionem diceos :
* . ,
Vere. 33. Vos veritati. I a primordiis Evange , (11) 'Axwrttl i i sui post sermonera de Deo babitum, dixit evan
gelista : MiseruniJudcei ab Hierosolymitsacerdotes
ei levilas ut intetrogarent eum : Tu guis e$ ? et c . ' , ; *
*
tera . Tunc ergo multa et magoa testidcatus est
de Cbristo. Ideo ounc dicit : Vos misistis a d Jo- Q * . ,
x o T i *'

*
it <*'
annem, interrogantes eum : non autem misissetis,
~
-
, .
nisi eum fide digoum cognovissetis ; testimooium
*
ergo ejus refellerenon potestis.
.
. , *
Vere. 34. Ego accipio. Hoc est, bumano testimooio indigeo, oum sim Deus. Et quomodo . **>
, ;
in testimoaium adduxit Joannem, qui bomo erat ?
, >.
P r i m u m quidem, quia testimoniura ejusnon erat
, " * b vim,
ipsius, sed Dei. Ait eoim : Qui misit me ad bapii . *
zandum in agua, iptemihi dixit . Deinde et aiiam
.
ponit causam. Vide enim.
. iw.
Vers. 34. Sed salvi silis. Non quod bumano,
, ^
inquit, egeam testimonio, sed de Joannis testimo, *
nio dispensatorie ioquor : u t ei credentes, q u i et
.
est, et Tobis apparet iide dignus, salvi sitis.
. , ^
Yers. 35. llle lucens. Lucerna accensaa divino "D
;
Spiritu, et lucens bis qui i n tenebris erant peccati.
&
Lucernamautemeum vocavittanquam obscuratum
, ptrri *
excelleoti lumine Solis justitiae. Ipse siquidem de
.
Cbristo dicebat: IUum oportet crescere, me aulem
, ,
minui.
9

99

:JV

Aliam quoque ob causam appellayit eum lucernam, quia videlicet ex se doctrio lucem ba Joaa. v i n , 12. Ibid. 13.

9 7

lbid-14.

9 9

, ^

, ' ***

Joan. 1,19.

9 9

Ibid, 33.

Joan. u i , 30.

V a r i e lectiones et n o t s .
(21) " .

COMMENT. JOANNEM. CAP. V.

1230

. , bebat, sedex gratia saocti Spiritus. De hoc autem

ut opiaor,prdixitper o s D a v i d : Paravi lucernam
Chritto meo .
Vers. 35. Vos ejus. Objurgat hos, quod noa usque ad fioem studiose i l l u m observaTeriot. Voluistis, inquit, quodam tempore exsuitare i n luce
doctrin illius, quaodo omnes undique ad eum
coacurrebatis,elpostmodum refrixistis, quanquam
hactenus illum a d m i r a m i n i : aisi enim refrixissetis,
testimoaio utique illius credidissetis. Digai igitur,
estis, q u i redarguamini, quod licet bunc fide d i g o u m coafiteamioi, ejus tamea testimoaio n o n
credideritis.
' .
Vers. 36. Ego miserii. Siqaidem Joannie te
stimonium poterat quispiam calumniari, tanquam
, ' - J J ad gratiam factum : quanquam boc vere dici Q O Q
,
polerat adversus v i r u m , q u i o m n i cum diligeatia
*
suo fungebatur munere, et apud omaes vebemeati
,
i a admiratiooe babebatur : verum opera omni
(22) ,
suspicione libera, cuactorum ora conteatiosa obtu * * rabaat, puta paralytici contirmatio, caeteraque
. , ,
miracula : c u m apud eos essent q u i curati erant, et
, , , ,
plenam eis fidem faciebant. Opera, inqmt qum ego
.
fnctOy teslificantur de me, quod Pater miserit me.
N o o d i x i t a u t e m : Testificantur, quod flequalissim
, ,
Patri, sed, quod Paier miserii me. Atqui et boo,
', *
etilludtestiiicabaatur. Verum etsimajuserat utcre , (23)
, .deretur equalis esse Patri, miaus tamen posuit,
n e m p e i d q u o d tunc maxime iateadebatur. Volebat
.
namque primo credi, quod se Deus misisset;

.
' . ,
.
, ,
, >
* ,
.
,
*

$
.

. ^ hoc eajmoredito,reliquum facilius erat a d creden

; ' .
.
,

, * ,
*

.

dum.
Sed quomodo opera testificabantur quod Deus
eum misisset ? Testificabantur i d , tanquam opera
solius divinee virtutis. Siquidem, q u i Deo cootrarius esset, bujusmodi facere p o t e r a t : o a m
l i c e t miraculis c o D t r a d i c e r e i m p u d e n t e r a t t e n t a b a n t .

sicut v i c e s i m o secuado j u x t a Mattbaeum c a p i t e

scriptum est, d i c e n t e s : Hic non ejicit dcemonia,
nisi per Beelzebul principem dctmoniorum ; sed
i b i citiue os illis obstruitur, et vaoe nugari cooviocuotur.

Vers. 37. Et me. Ubi de ipso testimouium

perbibuil ? sequentibus signiflcabit, quod i a
Scripturis : quanquara eliam, d u m baptizaretur,
teslimooium de eo perbibuit, diceos: Hxc est Filins
(24). . - ^ meus dilectus,in quo mihi complacitum est . Et
rursus, cum traasformaretur. Sed cum baptizare , , *
tur, licet audieruat, dubitabaat : c u m autem
, .
traasformaretur, ae audieruat
quidem ipsi.
^
,
ldcirco praetermissis bujusmodi testimoaiis, a d
. .
Scripturas eos transmittit, quas semper i a m a o i *
bus babebaat, aec fas erat illis coatradioere ; t a d

. ; .

, *
, -

Paal. c x x x i , 17.

Mattb. x n , t 4 . Mattb. t u , 1 7 .
Variae lectiones e i notae.

(22) M a l i m , p r o .

(23) Ei t b e t t . Idem habet .

(24)

1231

EUTHYMIl ZlGABBNt

boc i n progreesu f a c i t : nunc autem, ne expetant

,
Dei testimonium a propria voce et a propria persooa
,
dicentes : Neque vocem ejus audivimus u n q u a m ,
hytn -
nequeepeciem ejus vidimus : confitetur,quod illi d i -
cturi e r a n t ; confitendo vero ad rectam eos doctri, vottv
nam reducit, dans intelligendum, quod neque vox
. , *;
stt apud Deum, neque epeoies : siquidem hmc
, wnp.
corporum sunt, Deus autem incorporea est naturae
.
aut potius supra corpue et supra Daturam.
Vers. 37. Neque vidistit. Atqui m u l l i vocem
. prv ) wu
ejue flrequenter audiferunt, et specietu ejas vide , , ;
runt, siout i n Scripturis de diversis scriptum est
.
v a r i i t i n locis. Sed vox illa et epecies fuit, noo se , $'#'
cundum Deinaturam, sed i n h o m i n i s similitudine.
.
Vers. 38. Et vobis. Et q u i d , inquit, dico de
. , , {
voce, ques propria ipsios vox eeset, aut speoie
; * ?
proprrae ipsiue personae, c u m neque sermoaem,
,
ejus babeaUe manentem i n vobis, quem perlegem
,
ac prophetas locutus est, et putatis, bunc vos ha , . ^,
bere manentem i n vobis, et de ipso gloriamini.
5 , .
Deiode coDfirmat, quod dixit, boc modo illud ostendens.
Vere. 38. Quem enim creditis.
Nam c u m
" . ptv
eermo, q u i per legem datus est ac prophetas,
(25) , <*:
,
clamet, quod Pater FUium guum miserit ad salu tem vestrana, et quod vos i l l i credere oporteat, vos
, aatem huio, quem ille misit non creditis,
. &
omnino n o n aucultatis praedicto ejus sermoni :
, *
cum autem i l l i DOD auscultelis, noii babelis eum
' . ,
sive donum ipsius ; avolavit enim a vobis. Verum,
ne d i c a o t : Si ergo vocem ejus non audivimus, Q , ^ ;
.
quomodo ille testificatue est de te ? a i t :
Vers. 39. Scrutamini Scripturas. Legales ac pro . ,
pbeticas, inde enim est testimonium a Patre. Vide
. (2) *
autem, quod nondixerit .Legite, eed, Scrutamini;
, ',
flli eiquidem legebant, at non scratabantur, idcir. p b , .
co eos scrutari j u b e t : nara c u m ea quee de eo
.
eunt, obscure scripta sint utiliter et dispensatorie
>
propter imbecilHtatem progeoitorum ipsorum, ne ' ,
exciderentaddeoruin multitudinem,jubetnunceos
,
fodere, ut ea quas alte i n m o d u m I h e s a u r i recon ()
dita eunt, possiot invenire.
.
Vers. 39. Quia habere. Putatis habere, verum
. ,
nonhabetisrquia superficie tenus solutn eas legen
, i n v e n i t i s i l l u m certum viteeeeternfe fontem,
, "*
qui est Chrietus. Quia ergo putalis i n Scripluria ^ . )
vitam fiBternam habere, et propter dictam causam
, *"
non habetis ; scrutamini profunde, ut ioventam
, , fvpovn;
babeatis.
.
Vers. 39. Et me. Testificantur, inquit, de me

. , , *
i n persona Patris, utpote areano modo a Patre i n ,
epiratee hie, q u i eas scripserunt. Conjunctio et
^ / . *^
abundat, quod i n Hebraico idiomate frequens est.
, * .
V e r t . 40. Et habeatii. V i t a m videlicet tem ^. , . Efm, i*
%

Variae lectioaes et notae.

f2&\ , p r o , *
(26) , pro , .

(27) Forte .

COMMENT. 1N JOANNBM. CAP. V .

, fri

*
, ^ *
.
rvfxtv ; "

' . , , , ,
* *
. ;

1*184

piternam. Deinde, ne l u t p i c a r e a t o r quod amore

gioriae talia diceret, a i t :
Vers. 4 1 . Gloriam accipio. Non amant aam,
aut ea indigens : neque enim sol lucern lumtne
indiget. Verum quam ob causambaec dicebat ? U i
orani modo ad fidemeos attraheret, p e r q i i a m bab i t u r i esseot vitam a t e r n a m .
Vers. 42. Sed vobis. Vos, ioquit, tanquam
Deum diligentes me repellitis, quod me ipsum aciam Deo aequalem; sed mendacii a r g u i m i n i : ego
enim n o v i vos, quod Deum nondiligatis. Quomodo*

fiuia

, , .

anoem, etper opera, et per Soripturas, hunc voe

non reoipilie. Quemadmodum ergo primuua a r b i trati, quod essem Deo coatrarius, me repelleba-

" , * ,

de quo i l l e testimorjium perbibet, et per Ja-

, . tie* ' i t a nunc, demonstrataa dictis

testibus veri-

tate, debuissetis aocurrere. Sed frustra jactatie,

. ,
quod Dei zelo me aversamini. Nam oumid iavidta
*.
faciatis, hoc modo istam oocultare n i t i m i n i .
. ,
Vers. 43. Ego me. Nomine Patrit mtt, v e
,
missusa Patre meo, eicat ipse teslatur et ego
, .
confiteor, et non susoipitU me.
. ,
Vers.43. Sirecipietis.Oe Anticbristo boc dicit,
, '
qui veniet nomineproprio,sive a se ipeo, tanquam
.
ipse Deus esset, q u i super omiies est. Taxat ergo
, impudentiam Judeeorum, quod e u m repellerant

oum 86 diceret noese Deum et ab eo mieeum eeee,
* , *
nec convinceretarDeoessecoQtrarius : illum vero,
'
qui ee diceret non nosse Deum, et a seipao venire

86 jactaret, ac manifestieaime dignooceretur 6886
.
Q Deo contrarius, reciparent.
,
Deinde poaii etcausam infidelitatis aorum,qiiod
* propter glori amorem n o n crederent: noJeatee
(28) , enim Gbristum supra t e booorari a multitudioe,
, ,
obsurdeecebaat, et aures ullroolaudebaatad vari
t a t e m : omniaque faciebant, ne a gloria quam ba .
bebant apud multitudinem excidereot.
Vere. 44. Quomodoaccipiti* ?Nam ipsa impadi ; .
mento est.
; " ,
Vere. 44. Et quxritis Quam solatn q w t r e i e
,
oportet, ea qu est ab bomioibus poathabila, etei
. ,
TOS contrarium faciatie.Postquam ergo uodiqueai , lentiuin illis imposuit, omnique venia i n d i g D o e 6886

d a m o D s t r a v i t , accusatorem deinoepg iUis a d b i b 6 t
.
puta ipsum Mosem legislatoram aoram.
. * ,
Yers. 45. Num palrem. Juxta ueitaUm ao
* -'

, ' ,
.
" .
, .
- .

.
*

coDsuetam (pp) iQtarrogation6iD ast bio sermo, A C

fti dioai ; Etai me i d oportabat faeera, non taaoan

faciam, quia clemens sum.
Vers. 45. Ett Moses. Utpote n o n eredentee
his quae de me ecripeit: et i i a nec illi credentee.
Yers. 45. In $p$ratis. Taoquam i o duotoram
p o p u l i , tutorem ao madiatorem k i bis q u n a d
Deum eunt. Sieut aatem de ScripiurU d i e t b a t :

Variae leciiones et n o l
(28) .

() Uiitatam ac contuetam. Moratam. Intarrogatio est ea, q u moree et ingenium interrogantw exprimit.

EUTHYMII ZIGABENI

1236

Pulatis tft iptis vitam ceUrnom kabere, ita quoque

nuoc de Mose a i t ; In quem vo$ speratit. Nam ab

his quae ipsi sua ducebant, illos aggrediebatur.
Vers. 4 6 . Si scripsit. Si fide dignum eum d u ceretis, crederetis utique mibi ; vobis enim p r cepit ille utmeaudiretis.
Vers. 4 7 . Si credetis ? Si illius ecriptis increduli estis, q a e m vehementer voe bonorare ac l a u dare jactatis : qaomodo meis verbis credetis,
q a e m vebementer inbonoratis et contumeliis appetitis ? Sicut ergo prius de Joaooe, quem admirari
Y i d e b a n t u r , o o D v i c t i sunt, quod eum despicerent

.
. , Tcum

. roeu*

CIV.

; ;
*& xepiraCrt,
, . crt
\ ; "

roorwo* m

xrc*
* ;

ita et DODC de Mose, cui credere sibi videbantur,

oetondit, quod ei essent i n c r e d u l i : et sagaciter

timper i n caput i l l o r u m torquet, quaecunque pro
ipsis faeere videntur. Quie ergo traosgreseor eet, ]
isne q o i defensorem babet ipsum legisletoreua, an
is q a i illum babent contra se accusatorem f
Cap. V I . Vers. I . Posthmc Tiberiadit. Mare
Galilaee?, sive Tiberiadis. Nam stagnum Tiberiadis
vooat mare Galilaeae, sicut i n Evangelio juxta Mattbaeum dictuni est. Abiit autem llluc, cedens f u r o r i principum popali, accenso ob praedicta verba.

. , >
; *
;
* >
, . ^
, 9
. *>
, [,
.

Vers. 2. Et qui infirmabantur. Quare signa

particularius non enumerat ? Quia hic evangelista
eirca doctrinas et conciones ac dogmatamagis vereatur. Propter sigoa autem, non propter dogmata
turba hecsequebatur, crassius affecta :i!lavero,de
quaapud MBLtihee\im,Ob$tupescebat indoctrinaejut*.

. xrr* uh
; *
a. ^^ (29), iioi ' , '
I

Vere. 3 . Ascendit $uis. Ascendit i a m o D t e m ,

docens n o s requiescere a tumulta ac turbatione,
quflB io m e d i o p o p u l i est. Nam ad pbilosopbiam sacramapta est solitudo.

.
' . , xtliwn

. ' i "
.

Frequenter q u o q u e solus ipse m o n t e m pelit, et

perooctaneorat, docensnos, quodeam q u i maxime

ad Deum accedit, oporteat ab omni liberum esse
turbatione, et locum inquirere liberum a t u m u l t u
tt turbatione.

, , < ^ ^

Vers. 4. Inttabat autem Judmorum. Et quo-

np, rtf**

* .

,
modo D O D asceodit et ipse ad diem festum, sed
, ??* *
oom omaes Hierosolyma proficiscerentur, ipse va ; ,
dit i n Galitoam, neo solus ipse, sed et discipulos
; ^
adducit? Quia figurativam l e g e m tacite jaro dissol^ , *
vebat, o c c a s i o o e sumpta ab invidia Judaeorum.
. ^
Nonpost l o D g u m eoim t e m p u i fioem erat i m p o M ,
torue flgarativo Pasch, vero deiaceps t r a .
dito.
:

CAP. VIII. De quinque panibus et duobu$

pitcibus
Vers. 5 . Cum tuttulisMt ergo isti ? Dictum
est de bis in fine vicesimi quinti capitis Evaogelij u x t a Matlhaeum, ubi babetur : Jesus autem dixt*
1

KEt.

'.
.

'

, , **"*

Matlb. 28,22, 3 3 .
>

Variae lectionee e t n o t e .
(29) .

; **

1237

COMMENT. JOANNEM. CAP, VI.

1238

eis : est illit necesse egredi, daie vos illis qxwd

edant*.
* .
Vers. 6. Boc qui esset facturus. I b i quoque
. , , de hoc disputatum est. Quod aulem ait, tentam

eum humano quidem modo iotelHgitur juxta da, , , tam i b i enarratioaem : divino autem modo, ut
, , , taotumdem sit, ac si dicatur : Indesperationem de

remedio eura coojicieas, u t desperationem fassus
. , diligentius cognosceret,fuisse tniracubim,quod ipse
* *,
facturus erat; nam si utcunque factum esset, ne.
quaquam tale apparuisset. Siquidem tanquam Deue
noverat, q u i d responsurus esset Pbilippus.

Aiunt autem q u i d a m , quod Deus aliquem tea , [ (31)
tare "dicitur duobus modis : velut imbeciJlitatem
, ]
ejus arguat, sicut nunc i u Pbilippo ; vel ut illius
(30), *
*; .

, . fortitudinem osteadat,quemadmodum o l i m io Abra-

b a m ; scriptum est enim, quod etiam tentaverit

Deus Abraham, cum offerre ei filium suum i n b o (32).
locaustum praecepit
' . "
Vers. 7. Respondil accipiat. Vide imbecillita*

t t m meotis Pbilippi, q u i virtutem divinitatis ejus
intelligore non poterat.
.
; '
. Vers. 8. Dicit Vers. 9. muliot ? Vicesimo
(33) sexto capite Evaogelii juxta Matthaeum etiam de
.
hoc disputatum est. Excelsiorem itaque mentem
* ** .
babebat Andreas q u a m Pbilippus : a d i d iameo,
'
quod perfectum erat, DOD attingebat. Cogitabat
, (34).
eoim quod ex paucioribus pauciora faceret, ex
;
pluribus autem plura. Ideo etiam addebat: Sed
hac, quid sunt inler tam muiios ?
Vers. 10. Dixit quinquies mille. Praedicto ca . ' Q
pite lalius de bis diotum est. Non suot autem tur .
bati diecipuli, sed protinus cognito quod miracu ), '
l u m operaturus eeset, absque ulla bffisitaotiaobe, .
diverunt.
" .
Vere. 11 Accepit volebant. Io eo capite etiam
.
de bis invenies.
. .
Vers. 12. Ut Vers. 13. qui comederant. Si ,
militer et de bis. Juesitautem colligi quee super , *
fuerant, OOQ ostentatioois gratia, sed ne pbaolasia
.
appareret, quod factum erat. Ex subjecta autem
, * , materia (qq) et paoes multiplicavit et pisces :
,

(35),

quod m a t e r i a iadigeret, sicut aeque post r e s u r -

* ,

reclionem opus i l i i fuit materia, sed ut ora Mar-

cioDistarum obstrueret, q u i creaturam calurunian-

. *tt ! - ^

* ,
,
.

Matth. , 16.

tur deliraotes, asserendo aoa esse a Deo factam.

Vers. U . f / t t mundum. maaifestam gulosita*
tem ! cum innuraera prius yidisseat, quae boc
erant mirabiliora, nibil tale coafessi suot : c u m
autem impleti suat, tuac buac esse prophetam d i xerunt, q u i ex Mosis promissione ab eis exspectabatur.

Oea. n n , 1.
Variae lectiones et notae.

(30) .

(31) laclusa excideruot . Mox legitur ibidem,

et .
(32) .

(33) .

(34) addit .
(35) .

(qa) quod materia. Etproplerboc ipsumraet u t o r a . . . Aliahic i a sao codices, baud absurda
videmr inveoissa ioterpres.

1M

ZIGABENI

Vers. 15. Jestu solus. P a p I quantaest g u l

. ! * ^
! %
tyraoois, quanta est mentis istorum levitas afc muta ! , {
bilitas ? repleto enim ventre omnia illis erat, et
(36), , .
propheta et regno dignus. Christus vero fugit,
* ,
ostendens fugiendas esse dignitates bumanas, ac
( *&
terrenos honores, et despicieodas esse quae hic
.
clara sunt.
Atqui propheta d i x i l : Ecce rex tuus venit tibi
mansuetus . Sed regnum dixit ccsleste, de quo ipee
quoque Cbrislus a i t : Regnum meum non est ex hoe
tnundo*.

* 0

tm

;* 1

CAP. IX. De ambulatione in mari.

Vers. 16. At ubi Vere. 17. Capernaum. De
gcendemnt non sponte sua, sed abeocoacti. Dixit

. '. .
* .

preediclo vicesimo sexto capite : g

enim Matthsus

Statimque compulit Jesus discipulot, ut conscenderentnavigiumet ieprxcederent in ulteriorem ripnm.

donec dtmisuset turbas : cumque dimisisset turbas,
ascendit in tnontem seorsim ad orandum. Facta
autem vespera solus erat illic .
,0

rwnt

' ' . Mr

, .
pdh;

,
,

),

. >

xcriii

Horum omnium causas i b i significavimus, et i l las lege. Atteode vero quod postquam turbas d i m i sisset, cum stupore signum admirati sunt, u b i ad
86 mente rediissent, et reverti decrevertint ac ra*
pere eum, u t creareut ipsum regem.

. '
,

>,

, ^
.

Vere. 17. Etjam tenebrx. Vers. 21. ibant. Non

vmerat ad eos, boc est, non apparuerat eie, sicut
postmodum fecit, sed permisit e o i tentari.
flne autem preememorati Yicesimi eexti capitis
Evangelii secundum Mattbeum, et vicesimo septimo de bis omnibus invenies. Quae vere sequuntur, pratermieit Joanoes, utpote ab aliis conscripta. Itaque ea ecribit, qu ab aliis omissa
erant.
Nos ergo alios enarratores secuti, ostendlmus
hanc fuisse deambulationem super mare quam
Mattboas et Marcus scripserunt .
M

*
,

*,

* * ^^
'

IOMW

(37).

, teiwif

, 6*>
, ^
.

Cbrysostomus Tero conjectaas ait banc aliam

* (38) fn^
fuisse ab illa : verisimile enim eese, quod illa prius
* . ykp *
fuerit. Deinde post aliquot dies turbae decreverunt
* ' ^
ut raperent eum, veluti dicturo est ; quo cognito
, ,
rursus Cbristus in montem discessitcumdiscipulis, ^ , , ***
ibique solus secessit, eive i n quiete fuit : discipuli
, ^ *
veroinde desoenderuntad mare, dehocadraoniti, pt
, * axta*
oooscensanavi veneruntCaperoaum, putantes, eum
, ^^
pedestri itinere venturum ; sad r u r s u m non multo
, ,
post i n m a r i adttlos venit. Et propter hoc, inquit,
,
E?angelieta a i t : Etjam tenebra erant, nec vene * *
rat adeos Je$us acdeincepe accidissedicitreliqua,
* * ctflo
i r

f t

Zacbar. , 9.

Joan. x v i n , 36.

10

Mattb. , 22, 23.

11

Marc. , 47 eeqq.

Variae lectiones et notse.

(36) .
(37) .

(38) Tom. V I I I , . 255 D.

4 1

Ibid. 17.

124i

COMMENT. . foSj

CAP. V I .

J242

sicut hio e c r i p s i t ; et i n illa quidem deambolatiooe

exterritoe discipoloe exclaroasae, i n hac yero BOl u m timuiese, quod timor j a m assuetudioe m i a o r
fuerit. Et i b i c u m d i x i s s e t : Ego sum noUte timere , nondum certioree factoe fuisse, ideoque Pe*
trus dioebat .* Domine, si iu es, jube ui ego v$niam
ad te super aquas
; hic autem protinus certiores factoe esse, quod j a m aseueti eseent. Et
tunc non quievit ventus doneo iogreseus 6 8 set n a v i m ; nunc vero u b i tantum locutQB
est, facta est tranquillitas, e t n e o a f i m quidem i n gressus est, sed cuui vellent euua i n navim accipere,repente navisper?enitad terram, etipee poat
illam.

,
.

,
* *
', , *
, , ,
*
, '

* ,
* ) ,
, ,

1 S

1 4

.
TiJ . "
Vers. 22. Sequenti die Vere. 24. Jetum. Ttur*
,
bam, quffi stabat a d mare, dioileoe q u i veneraot,
.
ut raptum ipsum oreareot regem : nain c u m iilura
, ,
noo invenisseat, stabaotia littore cogitantee, q u i d
. .
aotum esset. Videtur ergo maocus esse bio serino;
,
nam eum i l l o m nondum quieecere feeerii erange, * "
lista, rursusaliundeiDcapitdioens : Ubiergo vidit
, .
iurba quod Jetusnonesset ibi, eicetera. Est aulem
.
forma h c abbreviationis.
, "
Quod autem sequitur ; Alia vero superventrant
, / ,
nametdma Tiberiade juxta locum, ubi comedera$U
(39),
panem,pestquam gratias egerat Domtnus, interlo . '
outio est a d eignificandum, quod poslmodum ilbe

venerint: tandemenim desperaates euspicati suat,
. quod pedestri iliaere circa mare a b i i s * e t ; ideo et
* Q ipsi venerunt Capernaum qusrentes eum : n a m i b i
.
plarimum diversari solebat.
;
Vers. 25. Cumque invenment vmisti ? i o , ,
terrogaveruat eum quomodo veoisset, ut taatam
,
sigaam discereot, neque de regao dixeruot, eed
^ , * (40)
his relictis coeperuat asseatari d i c e o t e t ; Quando
,

huc venisti, lgooraoe, quod oos a te peaderemut?
; , (
Asseotabaatur autem, ut m e a e a m iterum e i t appooeret : n a m semel eatiati, et bgurieatee, ooolerit
. ,
omnibus ( r r ) j a m coasumptis, de ttcuodariis cogi, .
t a b a n t : quanquam non omoes umilibua deM .
queraot. vero (sicut et trans Latioe) dicitur
'
de utroque termioorum maris directeoppositorum,
,
sigoificaote bujasmodi vocabulo ouoo boo liUut,
, .
t

nuac vero i l l u d .
. ^
Vers. 26. ReiponaU saturaii esti*. Noo expe , '
d i l , ubique mansuetura esse ac leoero, sed c u m
, discipuluscreseusac eegois fueril, tunc preeeptori
, opus est stiuauk) ao sermoae objurgatorio ad tao ,
gendum el excitandura illum. q u o d bio fecit Jesus : simul quidem iacrepao eos tanquam asseo, ,
tatores, simul etiam meotem eorum detageas,

et utrinque illos corrigens. A i t e n i m : OueBrilis
. ,

" Matlh. , 27.

1 4

Ibid. 28.
Varise l e c t i o n e s e i notae.

(39) , p r o , .

40) abest .

( ) CrseUm omnibus. Et reliqua omnia secuoda, (id est) inferiora censebaut. Nec tameo omnee.

1244

EUTHYMU ZIGABEXI

fil, HOB q o o d t l R O * t o b i t Ofteoderian, Ood quod , ?* , o i u V

p t f t H m e a t u r a w i m : , u t vieie s i g o i s

e r t d a t U , oe*d u l o i b o t d e n t M t a l u r e m i D i . q u o d est
|3 , * |3 ;
i s r o e t p t o n i m raitrts t o g u l o t o r u m . Leaiter autem
, *!.
pait tllo* a r g u i t , o o c r e p r e b e o t i o o o iottat,
,

t*d t U t i m d o o l r i o a n a d j i u a g i i
**^
.
Vtra, 17, Oo#r*oUM Gfnum*
Curam babete,
'( . * >
IHm oihi <*46)* md iBKXMTtiptitMlis ; uoo q u i
, ;
**rt>*4r* v*M*t a*d a n i m a m Diitrtat : b w autem
, >
t * * * * * * m i pi><*T*o4u d w t u n w #et. O p t r t t k m a m
. , .
^
VWHMtn CIIM k o * ralooo appellat eam, q t m
, rp
vmtiitmaTMMTi o*t * * d t*p#c4iifu permaoeD*
, x o i * tvpovrta
* * * * * * *\U^t*vb&ox <*bi teosibdis; oam
/ * .
< ^ " ^ w ^ * o t prohib+tur. Idoo rtiam
"--,
|*8***** pr*ftri* **% laTjiibat, W * m Aiam g , a
2

* * * a * ^ ^ | ^ i a U r w Wvm Kvm *** pro>

* # * * 4 v * a ^<M*TOO* ' ^
nw**4***K
*^
* * * x > * ..v>oxr* ^ T s t a n : J t o t f t * .
N v N

^***-'**.* 4 * Of *MO>* ' * * C * *

OBtl.f^

******* N^N^iw.s i ^ - ^ N - ^ i f i

m *o>ir-

* ^ x w * 4 0 ^HM-H,^ ^ a i t J4MK <|*fr-,*fejr* 4

s

^**^^ ^ * * ^ ^ > * ^

%..iotou>ii *^^ ct*>aat

. A . v v>.vK

, E2 ^
*1.
'Ocatp
,
, **
*m
^

%'
COOJIVOTI
*
, rmo *
* OT%J - ~*7****6'
ST
%**, ^ > ^
< C ^ c * mmemm ' r u c n u a m 5
> S * v o
' n r p i i i 7 *
ffTtpass ^* ^ < -
* ^ * x a a o y a * Otwpt , ^ > . ,
, ,
^,

^XHl.ia l

, * ( ) ,
cxtivo.
si^m # f o dabo v o b i i
v W ^ * l r m b o acquirea* t * t t * t u r , rarsam ad

*U s ^ * u 4 u u > , ^iMW
\*# ^uWtt*

t > v ^ u HrtlJMll

v * i * . Coasigoavit, aive io
r*v>>
<rt h u u e e i b u m d a r e t f o b i i . Vel,
^ ^ ^ v ^ ^ s a uvm^o t(vUtuoaiomaoifealavit. Nam
^\ ^ ^ v v i v i v V|NK^|UO dtoilur aigoare
ac ai ?idei ^,v^u*l*iUuuiw*igoaverityerumeeseDeuai.
1 7

i i u ^ r w M / Deil

Opera Dei focaot,

ttwtfjiU i u o t . laterrogaot autem, ut

iii r t i a m i p s i v i d e a o t u r d i s c i p u l i ,
i M

y^rft

NMftfti
.

|,( n(i|>|Hiititiooem attrabaot.

|(|

t/fe. Nam priue ?ariie io

VJ\>

lUtfMndii

;ti'

Ihsrrunt
operaris ? Cooeidera m a : paulo aotecibo t a t u r a v i t illos,

,l itinnii'iin
t )

|1.

10.

. immm , >
.
xopjntCcn,
^. *

" Luc. , 4 1 .

1 7

. 'Eropayioxj,
^ y o w * , . '8
,

, '
, 6os'
(4*2) .
;
. , i r p , *
) , (43)
.
. ^^ >
.
; " .
(3 ,

Joau. m, 33.

Variae lectiones et notae

abest A .
,!-,-, a h e s t A .

(43) .

' , elegit, dedit a d hoo, ut.

t, etc. (Jt i l l u d : q u i ejus testi*

m o o i u m accepit, osteodit ( o o o f i r m t T i t ) Deoo

eese ?eraeem.

1245

COMMENT. IN JOANNEM. -

CAP. V I .

1x46

- et protinus obliti taoti miraouli sigaum

requiruot,

deinde genue etiam requisiti eigni addunt.

.

*

$ |3

,
,

*,

Vere. 31. Patre$ ad edendum. Scriptam est

i n libro Psalmorum . Cum autem multa sigaa
coram patribus ipsorum factae8seot,bujus maxime
meminerunt propter ventris tyrannidera, existimantes fore ut ipsum quoque ad simile signum
facieodum irritareat, puta ut et ' cibo satiaret.
Sed, oobliviosiaciograti 1 ooaoe paulo ante panea
el pisces ad satietatem i o loco deserto edistis ?
1

;

, . .
(44) ,

Simul quoque mibi bic observa et adulationem

ipsorum et iovidam malitiam. Neque eoim dixeruot, qood Moses i l l u d fecisset sigaum, ne buoc

, , g deprimere idereutur, si Mosem ei oomparareot :

* -

oeque, quod Deus ipsum edidisset, ne hunc Deo

eequareot; sed absolute d i x e r u o t : Patres noslri
comederunt manna in deserio. Quid ergo is, q u i
disponit sermones suos injudicio
? arguit eos,
eed blande respoodet. Oportet eairo, u t predictum est, iaterdum quidem arguere, ioterdum vero
dispeasative clemeatem esse.
Vers. 32. Dixit ccelo. Quia putabant, maooa
esse paoem ab eo quod proprie coelum appellatur,
eo quod scriptum eseet: Panem de ccclo dedit eis *:
corrigiterrooeam eorum opiaiooem. Nam i b i Scrip i u r a aerem improprie vocavit coelum : quemad-

* ,

m o d u m etiam dicaotur volucres COBIL Et rursum :

,
.
*

(45) >5 .

, ' . ,
, ,

.
.

*
" *
.

19

Intonuit decwlo Dominut.

Ait ergo : Noo Moses dedit tuac aatioai vestr
, Q

(46) '

(47)
. ,
, [ (48)
.
. ] ,
, . (49) .

, .

[ (50) ,
.

, .

.

*0

. ' -

*,

, '.

, ,

paaem q u i proprie de COBIO slt, sed Pater meue

oaac dat vobis panemab eo quod proprie ccelum

appellatur. Nam sicut Pater proprie dioitur coBleelie,
ita et Filius coelestis, et proprie paois, utpote cor
boraiais coafirmaas.
Vers. 32. Eumquiverus est. Siquidem ille panie
figuralivus erat, me, ioquit, prsfiguraae qui sum
ipsa Veritas.Quemadioodum enim ille desaper desceadeos, eos q u i participabaat, pascebat ao r o borabat, ita et ego. Sed ille ab aere, ego autem a
vero coelo : ille quidem corpora pascebat ao roborabat, ego ?ero aaimae. sequeotibus autem
pouit geaeraliorem ditferentiam inter figurativum
panem, et eum q u i verus est.
Vers.33. Panisenimmtinda. Proprie paois Dei,
^
sive divinus est, q u i *#ere de coelo descendit, ei
vitam seteraam dat mundo credeoti: oumille v i l a m
ad tempus daret, muodo, sed solis Hebrseie.
Vitam autem ternam iotellige, simpticitor,
qua vivent communiter omaes bomiaes, sed beatam, quee erit i o cootioua requie (tiu).

' P s a l . LXXVII, 24.

- Paal. c v i , 5. * Peal. LXXTII, 24,

1 1

Peal. , 14.

Variaelectioaes et notae.
(44)
iabeet A.
4) O
e

(451 " .
|46) .
(47) pro , .

(uu)

(48) loclusa omittit .

(49) .

(50) lacluaa abeuot .

Requie. Sic bic. lofra a d vers. 39 reddidit fruitUmm

oiei legeril.

1243

ZIGABENI

1244

me, qood eigna Tobis oetenderim, ted quod , ipfc,

paTerim ac saturaverim: , ul Y i i i s eignie

credatie, sed ut oiboi edentes gaturemini, quod est
manoipiorum entris ao guloaorum. Lcniter autem
et parce iilos arguit, neo in reprebensione instat,
aed ttatim dootrinam adjungit.

cw naw
/ , * rSitm;
, *^,
, tfy
, itiesum
.
' . |
Vere. 27. Operemini ceternam. Curam babete,
non cibi corruptibilis, sed incorruptibilis ; uon qui ,
carnem pascat, sed animam nutriat : bic autem , }>
eetfides,nt in progressu dicturus est. Operationem . , ipfi.
ero pereuntis cibi boo inloco appellat eam, que , >
necessaria non eat sed superflua, tive permaoen* , tftfa
tem etoontinuam eollicitudinem cibi sensibilis; nam avayxata ;
quffi necesearia est, probibetur. Ideo etiam ,
p e r m i s i t p r o p r i i i o p e n t r i m a n i b u s , v e r u m e t i a m g *, *
Paolus ia multisEpistolarum locis oolum pr- , **
.
oepii diceos : Si quti non oultoperari, i$ nee edat .
1&
Sicut ergo de Martha dioeas Cbristus : Martka,
,
, ^
Martha, tollieita et ae tumultuaris cirea multa,
* f
atqui unum es tnecetsarium " , prohibuii bospitalitatem, sed praeposuit divinorum sermoaum audi- , Btim **
tiooem ; ita et auac diceos: Operemini non cibum - * ' ^

, ^
quiperit, sedqui manet in vitarn xfernam, aoa procipit tantam operari cibum aniraae, quanquara sit - ifjti^*
magisnec68sariue,fted admonuit corporalem ctbum |5 * obiter curare, aoimae vero loto studio. Operemioi, *
iaquit, lotoaaimo, omoi oara, coatinne : non jam * ^ **
hoc, jam illud, %ed boc ampliuf, Ulud vero mi- |5, . **
, ,
, , f*
nus.
, * ( 4 ! ) , "**
.
. ^ ^
Vere 27. Quem dabit. Qaem ego dabo vobis
*d operandam, quem ipse deunoattrabo acquiren- . " x o f ^ '
dum. Ne autem jaclare se ?ideatur, rursum ad , *
le

11

Palrem reeurrit, dicena :

Yert. 27. Hunc Deus. Cooeigoavit, aive
boo apposuit (), ut buoo cibum daret vobis. Vel,
demonstravit, suoque testimooiomaoifestavit. Nam
et osteadere quoque dicitur tigaare ac videlicet (tt), tuo testimonio sigoaverit T e r u m esee Deun.
17

. ',
, .
, ^ &
, *
, *

(4*2) .
; * *
Vere. 28. Dixerunt Dei ? Opera Dei vocaat,
quee Deo accepta suot. laterrogaat autem, ut . , b* t*fea opereatur, sed atetiam ipsi videanturdiscipuli, , pfo*
ei ita ad cibi suppedittttioaem attrabaat.
^ , (43) ^
1

Vers. 29. Retpondil ille. Nam prius variis in

locis docuit, quod ad Deo missus eseat.
Vera. 30. Dixtruni operaris ? Considera magnam demeatiam : paulo aate cibo saturavit ilioe,
15

II Tbest. ni, 10.

, e

Luc. x, 41.

17

iufi?**

; "

. &

, ^

Joan. ni, 33.

Variae lectiones et notae

(41) abest .
(42) O^abest .
Ut) Apposuit. Imo, elegit, d e d i t a d h o c , u t .
(tl) Ac st vidtlicet, etc. (Jt i l l u d : q u i e j u s t e t t i -

(43) .

m o n i u m accepit, ostendit
esse v e r a e e m .

(oonfinnaTil)

COMMENT.

IN

JOANNEM. -

CAP. VI.

1246

et prolious obliti tanti miraouli signum requiruot,

deindegenus etiam requisiti eigoi addunt.

T*J

Vers. 31. Patres ad edendum. Scriptum est

in.Iibro Psalmorum
Cum autem multa sigaa
corampatribusipsorum

f a c t a e s s e n t , b u j u s maxime

memiDerunt propter ventris tyrannidera, existi-

mantes fore ut i p s u m quoque ad simile signum

faciendum irritarent, p u t a ut et 'se cibo satiaret.
Sed, ooblmosi a c i a g r a t i 1 nonne paulo ante paoea
el pisces ad satietatem loco deserto edistis ?

"*,

, .

(44) ,
, ,
,
.

(45) T J .

^ , " . ,
, ,

* *
" *
.

* ,

, '

(46) * '
(47)

**

. ,
, [ (48)
* .
.

] ,

. (49) .

u , .

[ (50) , *
.

irpiyi

, * .
*
.

,

**

*,

11

sed blaode respooder. Oportet enim, ut praedictum est, interdum quidem arguere, interdum vero
Vers. 32. Dixit calo. Quia putabant, maona
esse panem ab eo quod proprie coelum appellatur,
eo quod scriptuni e s s e t : Panem dt ccclo dedit eis :
corrigit erroneam eorum opiniooem. Nam ibi Scripiura aerem improprie vocavit coelum : quemadmodum etiam dicuotur volucres coeli. Et rureum :
Intonuit deccclo Dominus

comederunt manna in deserio. Quid ergo is, qui

disponit sermones suosinjudicio
? Non arguit eos,

dispeDsative clemeotem esse.

Simul quoquo mibi bio observa et adulatiooem

ipsorum et iovidam malitiam. Neque enim dixerunt, qood Moses illud fecisset signum, ne bunc
depnmere viderentur, si Mosem ei comparareot
neque, quod Deus ipsum edidisset, ne hunc Deo
eequarent; sed absolute dixeruot: Patres nostri

. * , .

*
, ,

14

Ait ergo : Non Moses dedit tunc nationi vestr

panem qui proprie de coelo sit, sed Pater meus
naoc dat vobis panem ab eo quod proprie ccelum
appellatur. Nam sicut Pater proprie dicitur ccelestis,
ita et Filius coelestis, et proprie panii, utpote cor
boininis confirmaas.
Vers. 32. Eumquiverus e$t. Siquidem ille panis
figurativus erat, me, inquit, praefiguraas qai sum
ipsa Veritas.Quemadmodum enim ille desuper descendens, eos qui participabant, paseebat ao roborabat, ita et ego. Sed ille ab aere, ego autem a
vero coelo : ille quidem corpora pascebat ac roborabat, ego ?ero animas. sequenbbue autem
pouil generaliorem differentiam inter figurativum
panem, ei eum qui verus est.
Vers.33. Panis enimmundo.Propne panie De!,
8ive divinus est, qui rere de coelo descendit, et
vitam ternarn dat muodo credenti: cumille vitam
ad tempus daret, non mundo, sed solis Hebneis.
Vitam autem eeternam iotellige, non simpUoiier,
qua vivent communiter omnes bomioes, sed beatam, quee erit io coatinua requie (tiu).

*.
i e

Paal.

Lxxvn,

24. "PeaJ. cvi, 5.

Psal. LXXVII, 24,

11

Psal. x?n, 14.

Variae lectiones et notfle.

abest A.
" .
4 6 ) .
! 4 7 ) pro , .
(uti) Requie. S i c bic. Iafra

(48) lnclusa omittit A.

(49) i

(50) loclusa abftunt A.

ad vers. 39 reddidit fruitionem nisi

legerit.

4*47

EUTHYMH ZIGABENI

Yert. 34. Dixerunt tp$um. Adhao tensibilem . "

(51) * ne^
intelligentes hujusmodi paoem p r eatris ingluvie
, .
hunc petebant, non semel, sed semper accipere.
. ,
Vers.35. vitx. Pao&s vivificans, et q a i , a t
0**, . '
diotum est, dat v i t a m e t e n i a m ; aam ea proprie
, '
dicitur vita, quterna est;quae eniin ad tempue
" * (52)
durai, Q O Q vita est, sed v i t imago. Panem autem
viim suam vocat divinitatem : t i q u i d e m ipsa panie . :
* .
eet, q u i de coelo desceodit. Taodem vero etiam
oorpus auuoi vocat panem.
. " iti %
Vere. 95. Qui unquam. Venitquitpiam ad eutn
* (53) .
per fidem ; ipea enimest via ad i l l a m . Noa esuriet,
, , ui *
inquit, fame q u ab infldelitate procedit, et non
*
sitiet unquam eiti, qu ab inoredulilate natcilur,
kxuaitt
ed gratia diviaa repletus, etipse deinoeps nullius
indigabit, sed aliis potius oeoesearia eubministra- '
, ,
) .
bit, dooeas ac erudiens illos.
'* . ' , kp*
Vers. 36. Sed credidulis. Vidistis me, sive
t , *
cogooyiitie quieego s i m , e t a testimooio Joannie,
, rw*
et a eigais qum edidi, et a testimonio Scriptur&, * ' >
r u m , quas vobis aperui, t e d voluntarie m a l u m
. * ; *
operantea non c r e d i t i i . Quaodo autem boc illis
, *.
dizit ? Verisimile quidem eat hoo dictum esae, etai
ecriptum non sit.
. , tn
Vers. 37. Omne veniet. tennoae de . t i r i *
monstrat,quod Paler adducit ei credeotes : siquidem dioit etPaulus : Perquem oocati estis in $ocie- * * *

talcm Filxi qus

Ait ergo: Omne illud ad me
veniet quod dat mihi PaUr, boo eet, Omnis qui datue fueritmihi a Patre, o m n i s q u i deductus ab
fuerit, hic veniet ad me, bic credet i n me, et nou

quilibet fimpliciter. lnde autem confirmat, quod

u i t Pater y t c r e d a n t i n e u m . Uaque, q u i i n eum
D O D oredit, advertatur Dei voluntati. Dat autem et
Pater Filio, duceos ad fidem ejus ; et Filius
Patri, adducens ad i l l u m per fidem.

. , * ifc
'' , , o^off
(54), * (S
, ^ ,
. ' dt ?
, *(*

** **

. * * , *
* , ***?*
* .

Verum, si venit ie ad Filium, qui datur a Patre,

oulpa ergo carebit, q u i oon venit, utpote noo datus
a Patre. Sed Pater illos dat, i n quibus praecedit
boaa voluotas : aeque enim hwc per facere poteei, ut credant, abseate Dei adminiculo, neque
i l l u d auxiiiom, niei prasens sit et bona voluntae.

** , *
, , **
* * * ixfivov; '
* . **"
, *
* , /'
,

Vere. 37. Et forat. Neque bio, a mea familia

ritate, neque i b i , a regno coBlorum : eum, qui non
^
utcuaque, sed recto animo a d me venit.
Vere. 38. Quid me. Non ut faciamvoluntaiem qu mea est, sive propriam, neque enim babeo
propriam, sedvoluntatem ejus quimisitme, boc est,
commuoem, quae et mea est et illius, quurum sicut
est una divinitas, ita est et uoa voluotae. Desceadit autem de coelo eecondum divinitatem.

. ' , <^*
, . Tw*fX?

* , ' .
" . w *
* * (56) * * ?
, ***
, , $*> **
* rf .

" I Cor. , 0.
Variae lectiones et

51) .

52) omittit .
53) abeet .

QOUB.

(54) , p r o .
55) .

56)' *>addUA.
7

1249

COMMENT. I N JOANNEM. -

V.

, * ,
'
, .
'' * , *
.
, * *
**

, *

CAP. V I .

1250

Vers. 39. Emc die. Atquiomnas tunc resuscitabit, et q u i salvi erunt, et q u l peribuot, t a m flde*
les quam iofideles. Sed resurrecUonem boc i n looo
appeHant eam, qu erit a d requiem, Q O D qcue a d
supplicium. Et ex bis oetendit, oommuDem ease
Patris et Filii voluntatem u t o m n e s salvi flant;
ob i d namque et ille misit, et hio a d r e o i t ; ille dat
credentes, et bio serrat acoeptoe.

.
[" (57) , ,
. ,
*. ,
,
.

f f Ne perdam, boo est, ne mea culpa aliquis pereat. Nam et s u p e r i u s d i x i t : VenienUm ad me non
expeHam foras. Relioquitar ergo utsiquis volantarie
exeat et voluntarie pereat, sua culpa boo patiator.
Neminem enim Deus v i trabU.

. ]

Vere, 40. B*cdie. Eumdem deolarat sarmonem,

frequeaiiof eam iaducens, ne facile rejioiatur, et at
firmius discaot futuram eese resurrectiooem ao fidei, q u s in ipeum e t t , repen&ioaem, spirituaiiumque
cerlaminum, qu bio ioleraoiur retributiooem,qaa
ei non suat f r u i t u r i i i i pr&aenti vita, a t ealtem i n
futura. Omnis autem q u i videt F i l i u m , oculis i -

delicet fidei, boo est, q u i credit i a e u m .

. , -
,
,
, ,
^, .

' ; * * ,
, *

Vera.41. MurmurabaiU Vere. 42. detcendiJ

Quando panem dedit eit implevitqae veotrem, et

(58)

propbetam esse dioebant,et r e g e m creare volebant:

u b i de ccelasti paae et spirituab cibo,vitaque

*> *,

aeterna disseruit, tarbabantar ac geous ipsiusatte-

, ' (59)

n a a b a n t , d e q u i b u a bene d i x i t Paulus; QuorumDtus

. ,

, , -

venter est* . Namfingebaotseindignari, quoddixisdescendi, c u m verius indignarentur,

quodrursum eos non pavisset, sicut speraverant. Si
enim o b i i l u d iadignati fuissent, iaterrogasteot
utiqne, quomodo panis esset, quomodo de coelo

desceQdisset?

? ,

* Q set: Decalo

< , ,
> . ,

, ), * , -

Cbrietue a u t e m n o a d i x i t : Non sum filius Josepb,

neqae quidqaam de geoere m o docuit, soient, q u o d

i l l i n o a d u m a u d i r e poterant admirandum s u i p a r t u m , e t m u l t o m i n u s aBternam s u i generatioDein ac

. irapi$p&n$ nativitatem ; i d e o d i t p e n s a t o r i e de b i a rebus serm o n e r a p r a t e r m i i i t , ne uno offeodieulo s ublato a l i u d
,
exoitaret.
.
Vere. 43. Respondii Vers. 44. eum. Aooeasam
' .
ad ae d i c i t , non qualemounque, siquidem et i l l i ,
koi * . * 0 * et m u l t i alii ad ipsam veaiebaQt: sed eum, q u i ex
, ^ fide eet. Quod autem d i o i t , hoo e s t : Merito noa
creditis m i b i , neque enim attraeti estie a Patre, u t &. , .
, , pote i o d i g o i : Nemo enim potest venire ad me, eive
c r e d e r e i n m e , nisi Pattr, qui misit me, traxerit
* .
ftim.Namettuperius d i x i t : Omne quoddatmihiPa , , ** ,
ter, adme veniet": et i l l i u s dicti lege enarraboaem,
* eum etiam ad proposiiom T e r b u m conferat.
,

ta PhUippe. m , 19.

Joan. n, 37.

Vari lectiones et not.

(57) loclusa codex uterque i n margine exbibat.
l e Q t e o i u s non b a b e t

( 5 8 ) addandom, aot pauloanteomitten-

dum

(59) Forte, , aut, .

4247

EUTHYMU ZIGABENI

i*t*

. xim
Yert. 34. Dixtrunt tpntm. Adhao en8ibilem
(), *
intolligentet hujusmodi panem p r e v e a t r i i ingluvie
, .
huno petebaot, non semel, sed semper accipere.
. ,
Vers.35. trits. Panis vivificans, et q u i , u t
, . *
dictura eet, dat vitatn aeteraam ; aam ea proprie
, * .
d i c i i u r vita, qusdaUerna est;quae eiiim ad temput
" (52) durat, noo vita eet, eed v i t imago. Paoem autem
.
i t e euam vocat divinitatem : t i q u i d e m i p t a panie
* .
est, q u i de coelo desceodit. Taodem vero etiam
oorpus suuoi yocat panem.
.
Vers. 35. Qui unquam. Venit quitpiam ad e u m
* (53) .
per fidem ; ipsa e D l m e s t via ad i l l u m . Noo esuriet,
, , *
inquit, fame q u ab iofldeiitate procedit, et
titiet unquam eiti, qu ab iucredulitate nascilur,

ad gratia divina repletus, et ipse deinoeps nulliua
indigebit, sed aliis potius oeceesaria aubmioistra-
" , xoi ,

bit, dooens ac erudiens illos.

Vers. 36. Sed cr$didislis. Vidistis me, sive
cogoovistie quieego s i m , e t a testimoDio JoannU,
et a eigoie qu edidi, et a testimonio Scripturar
r u m , quas vobis aperni, sed voluntarie malum
operantes n o n oreditie. Quaodo autem hoc iUi
dizit ? Verisimile quidem est hoc dictum etse, etai

.
' . ,
* , %
, >
, * ' . ;
, .

M r i p t u m noo eit.

Vera. 37. Omne veniet. noc sermone demonetrat,quod Pater adducit ei cradeotes: t i q u i dem dicit etPaulue : Perquem Oocati e$tis in tocietattm Filn ejus " . A i t ergo: Omne illud ad me
venietquod datmihi Pater, boe est, Omnis q u i datut fueritmibi a Patre, o m n i s q u i deductus a b eo
fuerit, bic veoiet a d me, bic credet i n me, et nou
quilibet eimpliciter. lode autem ooQfirmat, quod
vult Pater u t credantio eum. Itaque, q u i i n enm
noD oredit, ad?er*atur Dei voluntati. Dat autem et
Pater Filio, ducene eot ad fidem ejue ; et Filius
Patri, adducene eot ad i l l u m per fidem.

. ,
. + *
-
. , , ,
, ,
(54) ' ( 5 5 ) ,

Verum, ai venit is ad Filium, qui datur a Patre,

oulpa ergo carebit, q u i QOQ venit,utpote D O D datus
a Patre. Sed Pater illos dat, q u i b u t pnecedit
boaa voluotae : neque enim b c per se facere potesi, u t credant, abaeute Dei adminiculo, neque
i l l u d aoxiliom, nisi prasens sit et bona voluntae.

' ,
, ,
' '
.
,
* , /
.

*? . ^ .
.
,

. ,
* ,
.

. ' , ,
Vers. 37. Et foras. Neque bic, a mea familia , . ritate, neque i b i , a regoo coelorum : e u m , qui non
^ , ' .
utcunque, sed recto animo ad me venit.
" . ,
V e n . 38. Quia me. Nonut
faciamvolunta (56)
iem qum mea est, sive propriam, neque enim babeo
,
propriam, sedvoluntatem ejus quimisitme, boc ett,
, , . >
oommuoem, q u et meaest et illius, quorum sicut
T J .
est una divinilas, ita est et una voluntae. Desceo*
dit aatam de coelo secandum divinitatem.

" I Ck>r. , 0.

Variae lectiones et notae.

(51) .

(52) omitut .
(53) abest .

(54) , .
55) .

5o)' *additA
7

1249

COMalBNT. IN JOANNEM. -

CAP. V I .

1250

Vers. 39. Bmc die. Atquiomnes Uincresusci 4*?*

f*^

tabit, et q u i salvi eruot, et q u i peribunt, tam flde, 1 ,
*
les quam infidelee. Sed reeurrectionem boc i n loco
, .
appellant eam, q u erit a d requiem, non quae a d
'* ,
supplicium. Et ex his oetendit, o o m m u D e m esae
.
Patris et Filii voluntatem ut omnes salvi fiant;
, *
ob i d n a m q u e et ille misit, et bio a d r e n i t ; ille dat
,
credentes, et bic ser?at aooeptos.
?.
v

f (57) , ,
. ,
'>. ,
,
.
. ]

f + Ne perdam, boc est, ne mea culpa aliquis pereat. Nam et s u p e r i u s d i x i t : VenienUm ad me non
ixpeHam foras. ReliaquJtar ergo ulsiquie voluntarie
ezeat et voltinlarie pereat, eua oulpa hoo patiatur.
Neminem eoim Deue v i trabiL

. , -
Vere. 40. HmcdU. Eumdem dedarat sarmoaem,
,
frequenttus eum inducens, ne facile rejioiatur, et ut
,
flrmius discaat futuram eese resurrectionem ao A , dei, q u s in ipeum ett, repansioaem, epiritualiumque
,
oertaminum, qu bio ioleraotur retributiooem,qaa
^, .
ei noii s a a i fruituri i n presenti vita, at ealtem i n
,
futora. Omois autem q u i videt F i l i u m , ooulis v i ,
deiicet fidei, boo est, q u i oredil i a e a m .
' ; " Vere. 41. Murmurabant Vers. 42. descendi ?
,
Quaodo panam dedit eis implevitqae ventrem, et
, *
prophetam esse dioebant,etregem creare T o l e b a n t :
(58)
ubi vero de cceleeti pane et apirituah cibo.vitaque
,
eeterna diseeruit, turbabantar ac geaus ipeiusatte , ' (59)
DQabant,dequibus bene dizit Paulus; QuorumDeus
. ,
venter e$t . Nam fingebantseindignari, quoddixis , ' * ^ set: De coelo descendi, cum verius indigoarentur,
, ,
quodrursum eos non pavisset, sicut speraverant. Si
. ' ,
onim ob i l i u d iadignati fuissent, iaterrogaesent
, , otiqoe, quomodo panis eeset, quomodo de coelo
pwv ;
descendisset?
u

Gnristus a u l e m n o n d i x i t : Non sum filius Joseph,

neqaequidquam de geoere tuodocuit, soiene, q u o d
i l i i noadum audire poterant admirandum sui p a r t u m , et multo mious aeternam eui generationem ao
nativitatem ; ideo d i t penaatorie de b i s rebus sermonem p r a t e r m i i i t , ne unooffendiculo sublatoaliud
exoitaret.
Vert. 43. Respondit Vere. 44. eum. Acoessum
' . "
ad ae dicit, noa qualemounque, siquidem et i l l i ,

et m u l t i alii ad ipsum veniebant: sed eum, q u i ex
. *0
, ^ flde e a t . Qaod autem dioit, h o o e s t : Merito n o n
creditis m i b i , neque enim attraoti estit a Palre, u >
. , .
pote i n d i g o i : Nemo enim potest venirt ad me, sive
, ,
credere i n me, nisi Pattr, qui mint me, traxerit
.
f t i m . N a m e t t u p e r i u s d i x i t :Omn quoddatmihiPa , , ,
fer, adme vmiet : et i l l i u s dictilege eDarrationein,
*
eum atiam a d propositom T e r b u m cooiarat.
, *
, , ,
.
,
.

>t p h i l i p p e . n i , 19.

" Joan. , 37.

Variae l e c t i o n e s et n o t .

( 5 7 ) Ioclusa codex nterqae i a margioe exbibet

H e o l e D i o t non babet.
( 5 8 ) addendam, aat pauloaateomitten-

dum.
(59) Forto, , aut,

 UlOABBfil
Vera. 44. die. Eum ?idelic^t, qui ad me . ,
venerit, yel io m* orediderit. Rursumergorepeteos . ,
(tw): Et egoretuscitaboeum, propriam demoaslrat . /,
dignitatem, et per talium sermontim frequentiam T J $;
.
earpit illoruui ioeeasibibtatam.
" . ^rfcttw
Vers. 45. Scriptum est Deo. Addidit boc oonftrmaos, quod Paterillos attrabat, qui ad ee veniunt. . ;
Omnu, inquit, puta ad eum venientee et eum * , ;
credeatesac Tolentes; siquidem oullum attrabit no- * [ (60) **
pivov J .
lentem.
. '/
Vers. 45. Omnis me. Qui audivit ioiellectnali
modo. Ne enim susptcarentur, ipsi rudes tt erassi, , , * iam
qaod sensuali modo audiat quisquam a Patre > , j i
deas eum humano modo, ait:
. " w' Vere. 46. Non viderit. Ut sensibiliter ab eo au.
dire possit: Deum enim nemo vidit

unquam

* ,

*. Ttvn
Yers. 46. Nui Deo. Nisi is qui aatus est a Deo.
Hocenim nunc sigoiftcat, esee a Deo. Et quare id ^ (61) . U f o
poeuit maaifestiue ? Propter illorum insensibi- ;
lilatem ; ei enim cum dixieset, De ccelo descendi, , *,
offendiculum paasi sunt, quidoam iilis accidisset, , , >
si id etiam planius dixieset ?
;
\er*AQBicvidit
Pairem.Utpoteejusdem natura,
, ' **
substantiae, et scientie, et qui est ia sinu palris. , *
Atqui etiam Spiritut sanctus videt eum, tanquamet . $
ipse ejnsdem natur, substantiaeet scientie, el qui *, **
estinPatre ; sed nondum temput erat ut de Spiritu (62) . *
taacto doceret: aam qui de filio adhuc credi- . [ (63) *>
derant, nequaquam de Spiritu sancto oradidisient **>
* ]

Yers. 47. Amen xternam. etiam auperius

dixit oumait: Ut omnis qui videt Filimni, ei creditin

$um habeal vitam mternam ".

Vera. 48. Ego. vitm. Prsterea et booinsuperioribut dixit. Est autem panit vite, ianqnam doctrioa
nutrieos animas, vitamque coneervaos, et banc
flBternaoi.
Paulatim autem h o s adducit, ac leniter,
quae ad divinitatem suam spectanl, aperit.
Yers. 49. Patres mortuitunt. Quia superioribu* dixerant: Patres nostrimanna

eomederuni in

deterto , nunc comparationem facit inter illud mannaetbuno panem, qui videJicet de COBIO descaodit,
et est panit Tit.
Vere. 50. Bic moriatur. Quidecoelodescendit
atnutriat, acimmortalesreddat. Deiade eerinonem
explanat, et docet quis sit panis quem dicit.
D
,7

Vere. 51. Ego vitm. Semper vivens ac vitam

prebeat.
Vers. 51. Qui descendit. Quoad divinitatem.
" Joan. , 18.

Joan. , 40

. , ,
" vrw,fri
.
*. TOVTQ.
, $
,

.
^ .
, if h $ '

,
.
.

. ***
, ; *
.
' . .

. .

" ibid. 31.

Variae lectiones et notae.

(60) Inclusa absunl A.

(61) omittit A.

***

(62) *Ov, pro , .

(63) Incluea absunt A.

(w) Repetens. Hoo de suo yidetur addidisse Interpret.

125S

COMMEfJT.

JOANNEM. -

CAP. V I .

1254

, - Superius quoque idem de seipso r a r i i s i n l o c i s d i x i t

iteratione excitans eos, u t iDterrogarent, quomodo
, )'
essetpanis vivusseuvivificans, etquonammodo de

, , .

coelo descendisset. Verum i l l i solam veDtris curam

spectaotes, caetera omDia8uperfluaducebant,qaemadmodum pr&diximus.

Vers. 51. 5t mternum. Si quis doctrinffl illius

particeps fuerit. Nam q u i eam participat, ex eo co , .
m e d i t : siquidem et ipsa cibus estanimam nutriens.
, ,
Vivet in ceternum s'\ve semper, utpote nunquam mo . riturus morte animae ; mors autem animae estsepa * ratio a Deo, quemadmodom etiam mors corporis e*t
ipsius ab aoima separatio. Nam ipsaaoima corpue
. *
viviflcat, animam vero Deue.
.
Atqui plures perieruut, q u i doctrine Cbrieti

(64) . fueruot participes, ed illi tali participatione male
$ (65)
usi sunt ; nunc autem de bis est sermo, q u i ea
,
bene usi sunt, n o n de illis q u i eampravorum commistione dogmattira, aut conversationis pravitato
.
c o r r u p e r u n t . Ostendit ergo, quod prastantiorem

illis cibum tribuat, q u a m fuerit inanna, quod come .
, deruot patres eorum i o deserto : i l l i siquidem,
postquam comederunt, mortui euot, q u i vero ex
.
hoc edunt, vivent i n aeterrjum.
*
Vers. 51. Et est. Duobus modis Christus dioitar
, *
esse panis, secuodum divinitatem videlicet et b u .
manitatem. Postquam ergo docuit de modo q u i
,
secundum d m n i t a t e m est, nunc etiam docet de
modo q u i est secundum bumanitatem.
.
Non autem d i x i t : Quem do, sed quem dabo datu , " , ', " .
" , Q rus namqueerat i n ultima cna, quandosumptum
panem actis gratiis fregil, deditquediscipulis, etait:
(66)
Accipite comedile ; hoc ett eorpus meum* .
* , *
.
Quaere ergo sexageeimum quartum eaput vangelii

secundum MatthflBum; et o b i positumest,
inremii , (67)
tionem peecatorum
lege totarn enarrationem, ao
, , invenies quomodo corpus ejus sit paois.
.
Vere. 5 1 . Quam vila. Dabo i n mortem, Hio
" . , .
eoim cruciflxionem suampraesignat. Dioens autem:
. , "
Quam ego dabo, ultroneam fuisse signiflcat hujus, .
roodi paesionem.
Vers. 5 2 . Decertabant ad comedendum ?
; babantar, noa potentes sermoni credere, qaod boc
.
impossibile videretur. Nam cum omoia secuodum
,
TQ uataram inquirerent,nihil quod supra naturam erat,
(68).
admittebant.
Vers. 5 3 . Dixit vobit. I l l i qoidem boo impos .
sibilejudicabant, ipse Y a r o o m n i n o p o s s i b i l e o a t e n
d i t ; nequeid taotum,sed etiam necessarium: quod
(69)* etiam fecit ad Nicodemom. Addit autom : Bt de
, .
. *

* Matlh. x x n , 2 6 . .

i b i d . 28.
V a r i lectiones et notaB.

(64) .

>5

Forte
-

, u t antea, et mox

(66) EtaoJm illo i n loeo, n o n -

babent oodd. B u t h y m . et alii permulti.

(67)Kaiabest A.
68) .
.

! 69)

1255

E t r r H Y l f U ZlGABENt

1256

tanguifu, eignificans de pane ac poculo, qu,ut , (70)

, ;
diotum est.daturus erat discipulis io ultima coena.
,
Rursus autem vitam dicit eeternam beatam.
. ,
.

Vew. 54. Qui ceternam. Contioue insermooe

de sacramentis immoratur, rei oecessitatem oslendens, puta q u o d hoc omnino fieri oporteat.
Vers. 5 i . Et d i e . Crebro sermonem de vita et
reaurrectionerepetit, cupiene eum menli auditorum
i m p r i m i . Quae ergo variis i n locis p r o m i s i m u s , ea
nunc i n summam colligenda sunt. Ex quo omnes
bomines resuscitandi sunt, omneeque perpetuo
victuri, intelligere convenit resurrectionem jusLor u m q u i d e m , eamqueeerit i n fruitione; peccatorum
vero, quffi i n supplicto. R u r t u m vitam ffiteroani 8
justorum, eam quae erit i a requie ; peccatorum
autem, qua? i n tormentis.
Vers. 55. Caro enim potus. Verus est cibus,
eive aptissimtis, utpote animam, q u propriissima
bominispars est, nutrieos : et similiter desanguine.
Aut hoe dixit c a a f i r m a n a quod DOD aenigmatice,
neque parabolice lequeretur.
Vers. 56. Qui illo. In me manet, unitur
m i b i per t r a Q e 8 u m p t i o n e m ( x x ) e t c o m m u n i c a t i o D e m

*0

, ,
.
. (71)

. "
, ' ,

, , *
, ,

* *>
,
.

|3,

. '

()

ot
. " I I a i v i y p a

.
. ' ,

,
meae carnis meique saoguiois, et unum corpus
mecum efficitur, ac parlicepe v i t q u i n me e s t ; ' ,
.
quod i iUe i a me est, utique et ego i a illo.
* (73)
Vers. 57. Sicut Palrem. Sicut, q u i semper
, ~ ) T i r i t Pater, m i s i t m e , itaetego immutabUiter vivo,
Q .
eo quod a vivente Patre natus sum.
f cognitionem nos inducit, quod principium
[ ( 7 4 ) (75) ,
babeat, et noa sit absque principio sicut Pater.
. " U
Aut etiam alio modo propter Palrem, i d e s t : Quia
. ^ (76).
Pater f i v i t ; nisi enim ille viveret, neque ego vive, * , .
r e m . Quia vero iile m i t et ego vivo. Et nisi ille
,
baberet, qufficuoque babet, neque ego baberem,
. ,
quscuoque babeo. Siquidem nobis omnia sunt
. ]
eadem, exceptis pereonalibus proprietatibtis.
Vers. 57. Et me. Quemadmodum ego f i v o ,
. '
quia nalus eum a vivente Patre, ita et qui edit me,
, *,
ipse quoque , eo quod me q u i vita sum, ederit,
, " ^*
vitamque participa?erit.
.
Vers. 58. Hic qui descendit. Hic, puta, q u i v i . ,
tam p r a s t a t eempiternam.
.
Vere. 58. iVon morlui sunt. Non mortui suot,
. TpoiyovTt;
q u i i l l u m ederunt, videlicet. Sicut palre vettri
. /
Cpw
comedemnt manna et mortuisunt; verumsicut b i , . ,
q a i manaa illud comederuot, carne mortui suot,

OVTH
ila e t q u i panem bunc edunt, carne moriuntur. Sed

h i soli, c u m i n spe vitae tern moriuntur, n o n
$ * * '
videntur m o r i , sed obdormire.
, , '

Variae l e c l i o n e s et n o t .
|70) Malim .

Plerumque spirito leni tcribunt Codices, ut

uierau?.
(721 ^ enim, non legit.
(73) omittit A.Malim tollere prius .

(74) Haec i o margine babent codiees.

, Heptenius reddidit, ac ei legerit;

(76) Inielllge, .

[xx) Tranuumptionem. A d w b u n j , participationem. aeiparUcipem efae aikajua m .

C O M M E N T . J O A N N E M

,
,
,
TCXOV

- , .
; ,
;
, , '
.
- ( 7 7 ) .
.
. " vjxovra ,
.
,
,
*.
;
,
. ' .
; , ; "
- .
, . " ,
,
, .
.
.

^|
.

*
.

'

.
' . ,

Vers. 58. Qui ceternum. Merito sermoni de

paoe acdevitaimmoratus est, sciensiilum quidem
necessariun),baacverodulcembominibus : panem
saoemcorporalom corporalibus, spiritualem autem
spiritualibus: similiter et vitam corporalem corporalibus, spiritualem vero spiritualibus.
Vers. 59. Hoec Vers. 60. audire ? Durus
esl, boc est, aegre admitti potest, hic sermo, puta,
de ipso comedendo ; quis illum polest adrnitlere ?
Qui vero boc dicebant, e discipulis quidem ejus
erant, non tamen e duodecim, sed e septuaginta.
Quidam vero ex bis fuisse aiunt, qui alias ab eo
edocti erant ; oam et alii multi frequenter sequebantur i l l u m . Quiergo discessuri erant,sibiscilicet
patrocinabantur, cum potitis convenienti tempore

remansisse (yy) oportueritac obedisse i n eo, quod

difficile videbatur et DOQ desperasse: nam i t a d u o decim illi feceruut. Candidi siquidem discipuli est,
omaiaquaBJubetpreeceptor absque curiositate excipere, et ubi sese ofFert opportunitas, verecunde de
bis interrogare, queejus excedunt intelligentiam.
Vers. 6 i . Sciens offendiculo ? Sane et hoc
divinitatemejus demonstrabat, puta q u apudillos
occultaerantferre i n medium : nara occulta apud
se murmuraveraot.
Vers. 62. Si erat ? Deficit, Quid dicetis ?
Loquiiurautem defuturasuiincoelum assumptione
Ascendentem, quoad b u m a n i t a l e m : ubiprius erat,
quoad divinitatem. Qui enim potest hanc carnem
reddere coelesteiu, potest utique et ipsam cibum
bominum efficere.
Vers. 63. Spirilus quidquam. Spiritum nunc
vocat intellectura spiritualem eorum quee dictasunt;
similiter et carnem, inlelligere ea carnaliter : noa
enim de carneipsius,quee viviiicat, nunc sermoest.
Ait ergo : H * c spiritualiter intelligere, vitam
praebet, quam s u p r a d i x i : carnaliter vero ea intelligere DOQ prodest quidquam.
Vers. 63. Verba sunt. Spiritualia et vivifica
sunt : oportet namque noa simpliciter ea intueri,
id enim est carnaliter iotelligere, sed aliud q u i d
piamimaginari,el interioribus o c u l h ea aspicere,
tanquam mysteria, o a m boc est spiritualiter i n telligere.
Vers. 6i.Sed ipsum. solum praescientiam,

, , D sed et cleinentiam
'

,
.
. ,

.
, ,

1258

CAP.VI.

siiam osteodit : q u i a non a

tempore quo rauroiurare cceperunt, verum etiam

ab initio cogooscebat credentes et tamea omaes
pariter docebat.
Vers. 65. Et meo. Propterea, quia videlicet
sunt quidam, qui non credunt. CoiHinue autem
Deum Patrem suum nominat, docens, quod non
sit filius Josepb, sicut i l l i putabant.

Variae l e c l i o n e s e t n o l .
(77) Extra numerum

duodecirn et septuagiata, .

(yy) Convenienti tempore remansiue* Conveniens tempus exepectare.

PATROL

GR. C X X I X .

40

 ZlGABENt

1*59

Yers. 6 6 .

ambulabant. Ex koc, i d est,

ab tempore, abierunt rclrorsum, boc est, Abtciftti suoi a b eo qtii yidelicet antea murmurabaoL
Retrorsum aatem intellige mibi, ad Titam priorem,
a d quam rerersi snnt.
Vere. 67. Ail abire ? Non dixit : Abite et v o s ;
nam id repelleotis esse, sed blaode interrogavii,
Oftendens eibi opus aon esse ministerio i l l o r o m ,
neque t e circumducere illos ad osteotationem,
quodqae n u l l u m velit l n v i t u m retinere. Sed neque
ABgre tulit aot redarguit illos,qui retrorsum abierant,
Teluli facere solemus, ducenteshujusmodi factum,
eoatempiom aut iojuriam : quia omnia glorie
amore facimus.
Vert. e&.Respondit abibimusl Petrus fratram

'

51
**.

, *;

, txff^t-

aauriou . 'Orirt* it mim

* ,

VXWTM-

;
* * ** * ' '*;
,
, ,
]9 .
,

* ^'
.
' ; * 0

amator, pro fratribus omnibusrespondet: Domine, * * ,

demonstrans, quod ridelicet neminem habeaot,

adquemabibimuslvehemeniem
erga i l i u m amorem
qtiem ei prsponant, noa pareotes, DOQ cognatos,
amicoe, et, ut semel dicam, neminem inter
omoes. Deinde ne boc dixisse videatur, quasi non
i t , qui suscipiat, ubjunxit:
Vere. 68. Verba habes. Verba, qum v i l a m
coQcilieot lernam. Vides, quod verba non eraot
quffi preebuerant offendiculum, sed auditorum segnities,et quia carnaliter ea intelligebant, non spL
ritualiler. Consequensetenim ac necestarium fuerat
ut illa dicerentur propter JudaBorum de manna
sermonem. Oportuit autetn auditores aut spiritualiterea iatelligere, aut, s i i d necdum poterant, bis

). ; >)*

, , ) tzrt
^ , ^
, .
'

ortavte? -

' ? "

. ^
)/ , cww
vottv , . *
^ ^
/
, *;
,

p r i m i m susceptis, postmodum de his diligeoier Q

interrogare.
Vers. 69. Et viVi. Tricesimo tertio juxta Matthaeumcapite dixit idem : Tu es Christus Filius Dei
vivi . Sed (unc quidem Christus illum beatum
praedicavit propter causara ibi dictam : nuocvero,
quia commuaiter d i x i t : Nos credidimus et cognovimus, separat ab illis Ucariotem, taoquam jatn
flucluantairj.
Vers. 70. Respondit elegi ? Hoc interrogative
legendum est.
Vers. 70. Et Vers. 7 1 . duodecim. Nonne
ego vos, inquit, duodecim elegi ? et tameo unus ex
vobis \a nullo mea adjutus electione, utpote liber u m babens arbitrium ad virtutem et vitium, dia.
bolus est sive diabolicus, et diaboli ininister.
e o

. f



, * *
,

ovrwtf'

.
'

; *

.
. , ,
; , w f n *
'

, <^

, ,

tyv*

, . f*
1

Signiflcat itaque i n voluntate ac electione bominis ^ * *****

t i t u m esse ut salvetur. aut pereat.

Quidam vero diabolum boc in loco intellexerunt
iQiidiatorem. Nibil ergo novum, quod Judas cum
eligerelur boaam babueri t volu n ta tem, postea autetn
sit immutatus, laoquam libero usus arbitrio.
Cap. VII. Vers. I . Et inter/icere. Non enim
poterat, i d eet, eral securus, ut versaretur i n
Judeea : tanquam de bomine enim boc dixit

. 0;b

(79)
, rwn*

.
.

(80)

% mpi**r& ^
*

'oMattb. x v i , 16.
Variae
(78) .

(79) , interponit .

leciiones et noUe.
(80) Interpretatar ergo

iiovvlm,

pro

ittkt,

quam WCte DOC

MW>

COMMENT. IN JOAtfNEM. C A P . V l l .

4262

, - evangelista: nam sicut homo nunc formidat, n o n

, , mortem fugieos, sed bomicidis parcens, et quia
. "
tempus sufle passionisnondurrj advenerat. Siquidem
, oportebat eum interdum quidem manere inexpugna.
bilem, utpote Deum, quandoque vero tanquam hominem dispensatorie cedere.
" .
Vers. 2. Erat Scenopegia. Haec celebrabatur i n
, '
memoriam diei, quo p r i m u m Moses d i v i n u m flxit

tentorium, quod a Beseleel fabricatum est.
.

Vers. 3. Dixerunt ejus. Filii Joseph, q u i

adoptione pater ejus erat.
. '
Vers. 3. Transi facis. Fingunt quidem utiliter
, *
suadere tanquam cogaati et amici familiares, finis
, . vero eorum pravus erat, ab invidia procedens,
prvoi - conabantur siquideui i l l u m i n Judeeam pellicere,
ut ab illis occideretur, q u i eum quaerebant ioterfi$ ,
cere. Causam autera prsetexebaot, quod oporteret
,
discipulos quoque ejus, q u i i b i eraot, sive turbas,
, ,
quee illum i n Judeea sequebantur, intueri sigaa,
.
quae ipse ederet.
. Vers. 4. Nemo esse. Juxta faciliorem intel } * lectum et q u i i n promptu est, videntur i l l u m inci , tare ut transeat; j u x t a profundiorem vero, scom. ,
mata i n eumjaciebant, tanquani i o t i m i d u m simul
, , ,
et glorise cupidum. Siquidem i n occulto quidem
.
quidpiam facere, timidi e s t : quterere autem palam
esse, sivemanifestumetgloriosuro,glorisecupidiest.
. , '
Vers. 4. Si mundo. Si b c signa vere et
, '.'
non apparenler facis, manifesta teipsum omnibus
(81) .
C Judreis. Suspicabantur namque signa beec pbantastice fieri.
,
Hinc ergo manifestum est, quod etiam i b i m i r a irapi&pozutv , *
cula ediderit, qure oinnia prsetercurrit Joannes,
/,
quemadmodum alia multa, festinans magis ad ea
. quae novam aliquara afferebant uarrationem, et
.
quorum alii nulluui fecerant mentionem. Deinde
causam etiatn dioit talis suspicionis.
. ^' ,
Vers. 5. Neque eum. Neque ipsi credebant i n
. ' eum, tanquam i n Deum. Attamea h i qui tunc tales
^ ,
erant, magni posluiodum efiecti sunt, multaque a
, .
multis pro illo passi sunt, Jacobusvidelicetet Judas.
;
Quid ergois, q u i eorum corda noverat ? Non re,
prebendit illos, tanquam nialoset insidiatores, sed
.
patienter respondet ad intentionem ipsorum.
. , ^
Vers. 6. A t i adest. Tempus, qtio convenit, u t
, ,
ego io Judeeani vadara occidend us,ad quod vos labo
ratis, nondumadest : quid mc urgetisante bujus;
modi tempus ?
.
Vers. 6. Tempus autem paratum.
Tempusquo
6 rcfO
YOS i n Judseam abeatis, semper in p r o m p t u est,
. m i b i impediinento est tempus,quod Q o n d u m a d e s t :
,
obis autetn Dibil est impedimento, cum j a m una
.
cum Judaeis sentiatis.
. ,

Variae lectiones e l notae.

pudlavilTheopbylactue.Flumeaorationishicabri*
u l t Chrysostomum, deceptum fortasee loco simili
l a r c . v i , 5. Largior oerle erat dicendi maleria,

explicandis illis, .
(81) .

EUTHYMII ZIGABENI

4233

Vere. 7. Non vo$. Utpote amicos suos et una

eecum sentientes :quia voe ad eum acceditis. Mund u m autem dicit, Judaeos mundana sapieotes.
Vere. 7. Me %int. Mibi autein inimicus eat,
quia ego ostendo quod opera ejus mala s i n t : ideo
ego nunc accedo ad ipsum occidendus, sed
cum tempus advenerit. Ostendit ergo, quod ob i d
potius oderant ipsum Judaei, quod illos argueret,
quanquam ipsi dicerent se eum odisse, quod legis
transgressor esset, Deoque contrarius ; et quod
non solum Sabbatum solveret, sed et Patrem suum
diceret Deum, eequalem sese facieas Deo .
Tu vero mibi considera, quam mansuete tuleril
fratrum consilium, quo insidiis appetebatur. Nos
vero DOQ ita, sed statim indignamur ac moleste
f e r i n i U B , omnibusque modis tales ulciscimur: quo g
ergo pacto discipuli ejus erimus ?
Vers. 8. Vos istum. Hoc est p r e d i c t u m , puta,
Sceoopegiorum. Vos q a i amici estis Judeeorum
q u i periculum nullum timelis.
Vers. 8. Ego istum. N o n d i x i t : Non ascendam,
sed, Nondum ascendam, boc esi, Non ounc asceod a m , eo quod nuoc vivat ac vigeat excandesceotia
Judaeorum. Irrationalis namque temeritatis est, sese
i n manifestum conjicere periculum.
Vers. 8. Quia impletum est. Tempus viUeuie,
q u a i n terra vivo. Quaoquam enim circa futurum
Pascba crucifigeridiis erat, adbuc tamen oportebat
miracula operari ac docere, multosque ad fidem
attrabere. est ergo sertno timoris, sed dispeo1 1

. *1 ( ,
. wtuu
.
' . , r/*
. )
(82) , ****
, . "* k
tptwiro, *
tu, tw
9, , u
, *
,
mfaw
. ' *; m
xi

">

* **
;
. , >*
. ** oi pijiiviwk
.
' . , (83) *. &
, ** * >
. fy**

tM
.
"

TTJ .

, * *1 *
, ** *
71

. , )' *****
sationis; n a m s i t u n c i o Judaeam obiisset, o m n i n o ^ , **:* *

ipsum occidere tentassent: quod si captustanquam

homooccisus fuisset, datum fuisset iwpedimeotuin
biequae dicturus autfacturus erat; si vero non fuisset
captus, sed tanquam Deus evasisset, iocarnatioQi
ejus non fuisset habitafides. Tempus itaque debito
modo dispooit.
Vers. 9. Hmc Vers. 40. festum. Cum eis non
ascendit, propter dictam causam, et oe maoifestarenteum Judaeis: postmodum autein asceodit, cuui
j a m furor illorum reprimi inciperet, ut scirent,
quitimoremejus arguebant, quod timidus oon esset, sed cougrua dispensatiooe uteretur.
Vers.lO. Non occulio. Ouasilaienter : adhuo
enim verebatur, exspectans donec perfecle defer
buissetferocitas i i l o r u m , e l ne cognosceretur etiam ^
a fratribus suis.
Vers. 41. Jtidsii ergo festo. Pulchra sane illor u m opera in diebus festis, cumillos ceedis facerent
ocoasioneui. Cum eoim i n festo occidere eum proposuissent, utpote tunc etiam adventurum propter
k

tl
ui> *
** pb

(84) ,
* ,
.
(85) .
. *

*
, , oi fa*
, )

>

.
. ' ^
, ^

^ )
$. (86)

(87) .

rt

^ , f*^''

Joaa. v , 18.
Variae lectiones et noUe.
(82) .
(83) Repudiavit ergo Chrjreostomi lectiooem, q n i
, loco babet. Vide Cbrysost. VIII. p.
285 E . Cyrillus babet etiam , t o m . IV, p. 401
6 ac deioceps.
(84) .
e s t , .

;i d

(86)

*^

ptam comppobat etiam Chryaoet. tom vm. r

288 B.
.
(87) Malim . Polest tomea et weap
fendi. Ex Chrreostomo, q u i hic coastrocUafl*
mutavit, nibil effioitur.

426$

COMMENT. IN JOANNEM. -

ptv , , - p u b l i c u m

CAP. Vli.

4266

COQV6Iltum,

6 0 inventO, hlHO i n d e

errabant (zz) .
; '
Vere. 11. Et ille ? Neque eum suo nomine
* /
olebant appellare propter odium : ostendit tamen
.
sermo quemdam iree tumorem ().
* , .
Vera. 12. Et ttirMs. Turbatio et contradictiot
. .
Vers. \2.Quidam est. Qui videlicet mente corr u p t i non erant.
" . ^ . (88)
Vers. 42. Alii mundum. Qui mente corrupti
.
eraat. Mundum aatem dicit multitudinem.
.
Vera. 43. ftullus Judxorum. Nullus eorum,
, , q u i dicebant : Bonus est, loquebatur de eo palam,
, .
sive audientibus magistratibus propter timorem
illorum.
" . (89) '
Vers. 14. Cumautemjam
templwn etdocebat.
* 3 Ascendit qaidem, cum cognovisset exstiactam 683
. ,
illorura ferocitatem. Docebat autem, ostendens sui
$ '
admirationem (o).Postquam d i m i d i u m festi peractum
.
erat, qaarto videlicet die Scenopegiorum ; nam septera diebus illa celebrabant.
; ,
Vers. 15.#f cum non didiceritt Admirabantur,
.
DOD ea quae docebat, sed quomodo litteras nosset,
, (90) ,
cum non didicisset. Coasiderabant enim ea quas

docebat omni sapientia esse plena: nec talia eum
. ^
posse docere existimabant absque cognitione litte (91) ,
rarum.Oportuit autem cognoscere, quod Deue esset,
.
ipsa sapientia, et q u i omnem adinvenerat v i a m
prudentiffi .
' . ' ,
Vers. 46. Respondit me. Quod dicit Mea, veri3

tatem ostendit; quod autem a i t : Non mea, dispensa^, , Q tionemadhonorandum Patremac Dum,etadostel .

dendam modestiam, utque facilius ipsareciperetur.
>,
Neque tatiien o b i d falsum est.quiadispensatorium;
" ,
nam q u Filii sunt, omoino sunt et Patris, sicut
* apyoiv,
etiam quae Patris, omnino sunt et Filii : utraque
.
enim stint ambobus communia, utpote aequalibus.
* .
Alio quoque profundiore inteUectu : Quae mea
tii
apparet esse doctrina, non est mea propria, neque
, enim ullam babeo p r o p r i a m ; sed Patris est, utpote
> , (92) ,
illo eadem per me docente, propter n a t u r a ao
voluntatis identitatem, et quia Verbum illias sum;
, '
quanquam enim ego aliasim hypostasis, ita tamen
.
dico ac facio omnia ut DOS u n u m esse i n t e l l i g a t i i .
. - D
Vers. 17. Si loquar. Volantatem Dei vocat
nunc, operari virtutem, et propbetiis, q u de ipso
. sunt, attendere ; virtus siquidem pargat mentem,
} . ' 4 '
propbetise vero ipsam lucide doceat. seipso aatem
loquitur, q u i ea quas su sunt Yoluntatis, loquitor.
.
Deinde etiam syllogismum indacit, c u i nullatenus
: .
possit contradici.
xo .

1 1

Variae l e c t i o n e s e t notae.
(88)

. B a r . m,37.
Scilicet, loco , legit . Negligeni d a c c i d i t . Nam etuhrysost. Yaigatum babet,
. V I I I , p . 288 et 289.
[ 8 9 ) Neuter meorum agnoscit vocabula

.
(90) .
(91) Malim , .
(92) Absunt .

) errabant. Exciderunt conatu,

n o n invento.
) Qutedam irm luntorem. I r a m paululum re-

missam esse Paulo ante est .

(b) Sui admirationem. Imperterritum a n i m u m
suum.

B t

EUTHYMII ZIGABENI

1267

Vers. 18. Qtd est. Gloriam intelligit hoc i n

loco honorem : nam ubiqoe Patrem ac Deum praeponebat, etad illum omnia referebat, etiam propria
o p e r a : qui ego gloriam suam nonqueerebat, quam
ob causam alieoa docturus erat ? qui autem aliena
docet, sed q u illius sunt, q u i misit ipsum,
omnino v e r a i est.
E t videquomodo omoes ad fidem,quaein seest,attrabebat, ac dicebat: Quinon honoral Filium non honorat Patrem, qui misit illum
; siquidem ex boc
propriam gloriam quaerere videbatur. taruen,
quasi propriae amator glori, h c dicebat aut facie~
bat, sed quasi bominum cupiens salutem : nam
hanc per fldem, quae i n ipsum erat, procurareoportebat. Pater n a m q u e d i x i t : Hicest Filius mem dileclus, in quo mihi complacitum esl, ipsum audite**,
aliaque multa bujusmodi per propbetae.
Vers. 18. Est e&t. Neque enim injustusest, q u '
ejus queerit gloriam, q u i misit i l l u m . Quidam autem injustitiam boc i n loco mendacium iatellexer u n t . Plurimae itaque erant causw, cur hurailia
Cbristus loqueretur : t u m ne iogenitus esse putaretur, aut Deo contrarius crederetur ; ad hiec, propter auditorum imbecillitatem ; praterea, ut bomines doceret modestos esse, et nibil de se ipsis magnificum dicere ; demum, ut taoquani bomo loqueretur, acpropter alia bujusmodi. Uaica autem causa eratcur sublimia loqueretur, celsitudo videlicet
divinitatie.
Quia vero b i Judaei duo crimina ipsi impingebaat, putalegis transgressionem, e t q u o d Deoesset
coatrarius, quod Sabbatum solveret, ac Patrem s u u m diceret esse Deum, aequalem sese facieas Deo,
velutiseptimo capite praedictum est " : de uno quidem ibi respondit eis, ostenso, quod Deocontrarius
esset: de altero autem nunc respoodet, et ostdndit, illoa potius esse legis tranegressores.

,
, , >
, >;
, , *
.
(93) *
Trv,

3 1

:*

. ' ipw /
,
*
,

'

Legisaccusare,

(94)

.
.
. h't rw

, *

, ,

(9)

vfy** 1

t*/rw,

"

' * (96)

f/-

, ,

, *

>*

,
*

^ * : *

(97)

) (98) 8w *

. ' t y v ^

(99)

i f l

, *

, ^*"
. , . Etf *

t r r

.
; -, fft *
viv

^ /, ( I ) * * *
*,

.*

*, )4>
.

Variae lectiones e l nolae.

(95) .
(96) abest

, * *

Matt. xvn, 5. Joaa. Y , 48.

(93) Hentenius aote interponit , quo tamaa aoa est opue.

(94) .

o w p i e

;,**

Vers. 19. Nonne legem f Legem universaliter

appellal, legalia praecepta,quae dedit Moses, c u m a
Deo ipsa detulisset, et ea illis 8cripsis6et. Inlerrogat
ergo :Nonne Mosesdedit vobis Ugem, quem bonoralis, et pro quo belligeratis, q u i locutus est Deus ? ^
Vers. 19. Ei legem, - Facit, sive, Servat. De.
iode etiam addit, quotnodo servent legem.
Vers.19. Quid interficere ? Cum lex d i c a t : Non
dccides, q u i d me occidere n i t i m i o i , neque legem servantes, nequeMosen veriti, q u i eam vobis tradidit j
impudenuae siquidem est, legis accusare (c) traaegressores alia legis traasgreesiooe.
Joaa , 23.

3 1

. HWT*

(97) abest
(98) .
(99) .
(1) .

etc. , quileges violaot, alium accueare, ut q u i leges v i o l a r i t

1269

COMMENT. IN JOANNEM. -

* yovov ,
$ (2).

,
'
^ .

'

" ,

,
.

, (
),
;

'.

"

'

,
,

, ,

'

* ^

'

CAP. V I I .

1270

Vers. 20. Respondit inter/lcere. Hoc dicit t u r ba, voleos rem gratam praestare magistratibue, et
eum quiomnem excedit bonorem injuria afficiunt,
in gratiam p r i m a t u m , q u i injuria digni erant. Negantautem se ilJi procurare c o d e m propter sceleris gravitatem, et u t incaute deinceps ambulans,
traderetur insidiatoribus. ( f + Sciens autem, eo
impudentes esse ac rursus ad i r a m incitari, omittit
quidem magiseos arguere, ne impudentiores fiant.
Nolebat enim continuo eos ad i r a m inflammare.
Incipit autem defeasionem propter Sabbatum.)
Vers. 2 1 . Retpondit miramini. Unutn opus
dicit, UJius Sabbato curationem, qui trigiota et
octo aonosia iafirmitate vixerat, de quoseptimum
narrat caput. Et omnes miramini, sive t u r b a m i n i ,
aut tumultuamiai ; n a m b i erant, q u i ex eo temporeinsaoientesquaerebant eum interficere. Deinde
a i t : Moses tradidil vobis circumcisionem, ei Sabbatocircumcidunt, qaaado videlicet octavus infantis dies Sabbato occurrerit. Jam ergo argumentatur : Si Sabbato circumoidilur bomo, quomodo
ergo de circumcisionis opere Mosea aoa accusatis,
quod opus fieri praeceperit i a Sabbato ?
Vers. 22. Propterea hominem. Dictio Propterea, est hic caue redditiva, aed vulgari modo
ao superflue Hebraico more poaitur. Dioit ergo, Mo
set tradiditvobiscircumcisionem, et in Sabbato c t r cumcidUishominem. Queautemia mediosuatverba
addidit, osteadeasquod licetMosee i l l a m tradiderit,
attamea aote i l l u m fuerat. Ait eoim : non quod ex
ifose t.Tradidit vobie illam,non quod a legislatioae
priacipium suraat: noa quod luac iaceperit: sedex
patribu* eet,qui iempore(d) Abraham f u e r u a t ; a a m
i l l i p r i m u m data eel i n preeceptum et tamen, o u m
aliuade ascititia videatur,firmior Sabbato efflcitur.
m

.
;
, .

* ,

' ,

>

'

Vers. 28. Si Sabbato ? Ut aon coatemaatur

lex Mosis,quaede circumeicione e e t Ipsam aulem
dixitMosie,tanquam ab eo traditam, sicutidiximue
Ait ergo : Si circumcisionem accipit komo in Sab*
bato, mihiirascimini, quod totum hominem sanum
reddiderim it Sabbalo, cum Mosi non sitis i o d i gaati, q u i aote me permisit circumcieionem flari
Sabbato ? Tolum autem hominem d i x i t ; a a m
c u m l o l u m ejuscorpus paralysidiesolutum fuisset,
totum reddidit sanum ; aut osteodit, quod non oorpus taatum, sed et aaimam ejus curaverit.

. ,

'

Vers. 24. Nolite aspectum. Ne judicaveritis ex

acceptione pereonarum, i l l i quidem, tanquam apud
vos magao et proclaro remitteatea acousatioaes,
me vero, quasi vilem et i a g l o r i u m , accusaates.
Vers. 24. Sed jwticate. Noa a d personas apao-

Variae l e c t i o n e s e t notaa

(2)

roc.e

ad finem scbolii omittit

(d) Qui tempore, etc. Abrabami a i m i r u m .

flentenius.

1271

RUTHYMIl ZIGABENI

127?

tanles, sedad res ipeas. Item et aliter iCircumcieio * E 6 W * v *

' * quidem solum Hebrfleis signum e r a t : quod autem
.
a mefactumest, integra fuit sanitas ac veritasejue,
quod iignificabantur.
" .
Vers. 25. Dicebant Vers. 26. dicunt. t i q u i d e m
.
silentium illis imposuerat.
; ' * Vers. 26. Num Christus ? Tunc enim et p r i n .
cipes in turba erant.
. **Vers. 27. Sed erit. Atqui principes vestri i n , yrvWrn
terrogati ab Herode, u b i nasciturus esaet Cbristue,
* * dixerunt ei : In Bethleem Judme : q u i n et p r o - %:
pbeliam, q u boc significaret, addideruot : quo , ^ , modo ergo nugamini, dicentes quod Chrisiuscum
; (3)
venerit, nemo cognoscit undem7?Prterea,
si bunc
, , tn
nostis unde sit, quomodo quidam ex vobis d i c u n t :
s e

Bunc novimus unde sit " ? Hoc modo malitia g ; >

vmxn.
DOD iotelligit, quod sibi ipsi contradicat ac plane
,
mentiatur : nam est quaedam a n i m ebrietas.
Quodsi quis dictum illud : Unde sit, non deloco
! . *;,
et patria, sed de genere et patre intellexerit, dicere
, ax?9*\
poterit,eos dixisse : Hujus quidem genus et patrem
*,
novimus, puta Josepb ut credebatur : Cbristi vero,
[ (4) , * o*k
genuset Patrem nemo cognoscit, eo quod non sint
] , ro
heec litteris prodita, ut dici possint.
.
" . , ;
VeTB.2&.Clamabat sim. Clamabat, eonfun^ens
,
eos, d u m i l l i de industria male agerent : simul
* .
eliam omnibus manifestans, quae ab ipsis occulte
, " tipx,
dicebantur. Dicit autem : Et me nostis, quis sim,
, (5) (6) " *
quia Deus ;et nostis unde n m , quia n Patre Deo :
. ;
quanquam vos scire fingatis, quod a Josepb sim ^
, trtoi
progenitus. Dicebat autem, quod illi ipsum nove *
rant a testimonio Joannis, de qtio dixit : Aliut
, ra
est qui testimonium perhibet de me ; ab operi , -
bus euis, de quibus a i t : Ipsa opera, qua ego faeio
,
testimonium perhibent de me " ; et a Scripturis,
.
de quibus similiter a i t : IIICB sunt qux testimonium
perhibent de me' .

>

17

! , c i
; " -

.

Et quomodo dixit vicesimo j u x t a Matthfeumcapite : Nemo novit filium nisiPater

Quia i l l u d
de natura divinitatis suae dixit, boc autem simpliciter de notitia, quod Deus sit Deique Filius.
Vers. 28. Bl veni. Etiam boc, inquit, nostis;
n a m et i d pradicta docent testimonia, et m a i i m e ,
quia Gloriam propriam non quaero, sed gloriam
4 0

quSt qui misit

me

41

Vers. 28. Sed me. Pater ac Deus, q u i videlicet

misit me, sicut promiserat per propbetas : quod
si verax est, q u i roisit, utique et verax est q u i
missus est, cum ejusdem sint natura*.
Vers. 28. Quem novistis. Utpote neg*ntes
i l l u d i operibus. A i t enim et apostolus : Confilentur
$$ nosse Deum, factis autem negant *.
4

4 1

Matth. , 5. Joan. ,
Joao. v n , 18. Tit. i , 16.

17

. ,
, .
(7) * , mXim
.
' . , ,
* ;
, ^, ( 8 )
.
. ' .
,
.

Joan. , 32.

>

i b i d . 36.

i b i d . 39.

4 0

Mattb.

x u , 72.

Variaa l e c t i o n e s e t notae
(3) .

(4) Inclusa exciderunt

(5) loco , .

(6) .

(7) abest .
(8) , quod Heotenlus etiam babet

1*73

COMMENT. I N JOANNEM. CAP. V I I .

4274

Vere. 2 9 . Ego sim. Quia ex ipso s u m , ex

ipso natus s u m . Nam et i n superioribus d i x i t :
,
.
Non quod Patrem quispiam videril, nisi is qui
Deo esi
.
Vers. 29. Et ille me misit. Continue de missione
, |3
loquitur, volens illis persuadere, quod a Deo
, missus esset, nec Deo contrarius esset, sicut antea
. "
d i x i m u s ; simul etiam ad medendum d m n i s verbie
quibas illos offenderat, q u frequenter verbis b u .
m a n o more dictis permiscebat.
' . '
Vers. 30. Quoerebant apprehendere. Nam
* .
ffigre audieraot dioentem : Quem vos non no~
vistis.
* ] '

Vers. 30. Et manum. Teoebaatur siqaidem ab

(9) .
uoita ipsi divina virtute.
" .
Vers. 30. Quia ejus. Qua teneri ao pati
.
decreverat.
. ,
Vere. 31. Mulli illutn. pradictis signis, et
.
a s e r m o D i b u e modo diotis capti.
; , ' .
Vere. 34. Et fecit f Credideruot quidem, DOD
,
tamen perfecte : nam dicentes : Ckristta cum
venerit, osteodebant se DOD firmiter credidisse,
, '
eum esse Christum, sed dubio modo, utpote ab, .
jecti et leves.
" ' , ,
Aut i d ex suppositione dixerunt : Pooamus
, *
postmodum venturum esse Cbristum,veluti dicunt
, ,
principes saoerdotum : Ghristue ille, quem ipsi
dicunt, cum venerit, n u m boc magis admirandus
; .
e r i t ? nequaquam.
" . " Vers. 32. Audierunt hmc. Audierunt sequenti
. , -

. ,

. , Q videlicet die. Murmurantem vero, sive cum m u r .

mure adversus principee Ioqueotem.
, ' . "
Vers. 32. Et eum. Tanquam comiooventem
, !

populum ad seditionem. dementiam, magis a u tem ioeaniam 1 Cum ipsi frequenter tentassent, oec
, ,
potuisseot, tniaistris rem c o m m i s e r u n t : ut de
.
farore coasolationem acciperent, suam autem i r o becillitatem occultarent.
. " , Vers. 33. Dixii tum. Multitudioi quidem lo
quebatur : inteodebat autem ad mioistros, q u i
.
miasi e r a n t : estenim placationis verbum adcor * " '
ruptionem iosaniee i l l o r u m : Adhuc modico tempore
, vobiscum sum, significans tempus usque ad Pa.
scha : hoc ergo solum exspectate.
. " .
Vers. 33. Et me. Cum assuraar i n ccalum.
. D
Vers. 34. QuotreHi invenietis. Siquidem veri , ,
eimile est, quod multi eoram recordati ipsiue
* .
quffisierunt eum auxiliatorem, et maxime d u m
Bierosolyma capereatur.
. .
Vers. 34. Et venire. Ubi tunc ero. Sigoiflcat
.
autem sessionem ad dexteram Patris.
; "
Vers. 35. Dixerunt Vera. 36 . venire ? Af, ,
feoti quodammodo sunt ad sermones ejus, quibus
-

Joan. , 46.
Variae lectiones e l notae.

(9) . Tale q u i d reparisse Heotenius. Sed ita corrigendum esaet .

EUTHYlffl

127

ZIGABENI

placabantur, et queerunt later sese, non iotelli* . * *

, ,
gentes ea q u dicebantur. Dispersionem vero
,
Grascorum dicebaot gentes, quae ubique terraram
, dispersae erant, et nullo probibente inter ee com .
miscebantur, c u m ipei solara iohabitarent Palsstinam, et a lege probiberentur cateris commisceri gentibus.
' . *
.
. :>
Vers. 37. bibat. Primus ac postromu^ dies
* , h
dioti festi Scenopegiorum magoi babebantur, quia
.
i n b i s studiosiusin u n u m collecti divinis vacabant,
, ; >
quiinmedioerantindeliciis consumentes.Tunc
ergo, cum unusquisque completo jam festo i a do- , ;
*
m u m euam recessurus erat, decrevit volentibue dare
viaticum ad salutem, 6t cJamavit, ostendens qua
,
, .
libertate loqueretur, et ut omnes audirent ; multi
,

, CDD
enim erant. Dixit autem, Siquis *Ml siti doctrinee,
Veniat ad me et bibal potionem epiritualem ; neque (10) * *
, TWIV?
enim eo convoco, q u i n o n t i t i u n t , sedquiardenter
.
appetuot hujuemodi potionem.
.
Vers. 38. Qui vivm. Ventrem hic dicit eor ;
, pifw W
veluti oum dicitur : Et legem tuam in medio ventris
tnei . hlumina r e r o aquse, Spiritus ahundantiam, **
, '
divin gratiffi plenitudinem ; vivce autem, bocest,
aeinper operantis, sempermotae ; n a m e u m d i v i n a , , . 0
, 7^*
gratia a n i m e insederit, fons efficitur, eemperque
(3) . m
soaturit. Petrus siquidem el Paulus, et quolquot
* (11)
i l l o r u m similes fuerunt, divinam gratiam i n corde
T J , towth,
inuodantem babeates, noa flwnen, sed flumina
t

44

c o D o i p i e b a n t , m u l t o fluxu scaturientia, qua? q u i d - Q , ftpop*, , tta 5

, (12) **
loqnia undis obruebant ac demergebant.
.
1**'
Quioto autem capite dixit ad Samaritanam :
, ^, yttirt*
Aqua quam ego dabo, fiet in eo fon% aqum salientis

in vitam xtemam ;
e t i b i rursum lege similium
* ^
e r b o r u m eDarrationem.
.
Post dictum autem, Sicut ait Scriqtura, poneoda
(13) k * *
eet distinctio. Multifariam eoim p r s c e p i t Soriptura
. -^
q u i d a c c e d e r e t , a t t r a h e b a o t (e), e t infldeJium v a n i -

4I

eredere i n i l l u m .
Vers. 39. Boe eum. Hoc, puta, Flumina de
venire ejus fluent aqux vivae. De Spiritu vero, sive
de epiritualibus gratiis.

.
. , ; dt
(14) . DT*
, ^
.

Vere. 39. Nondum sanctut. Nondum erat in

illis, q u i i a ipsum oredebant ; n o a d u m daius erat
diecipubs ejue.
Vers. 39. Quia gloriftcatus. Quia nondum
4 4

Psal. , 9.

4 1

. W *
.
" .

Joan. , 14.
Variae lectiones ot notae.

10) .

! )

Videtur aliquid deesse. Ex Hentenio c o l l i gas, i l l u m legisse, , . Potest t a m e a

intelligi.
(e) Attrahebant. Secum rapiebant.

12) B.

13) Ita Cbrysost. t o m . , . 299 D.

14) .

'"

1277

COMMENT. I N JOANNEM. CAP. V I I .

1*78

* . glorificatus erat per orncem ; n a m crucera vocat

^ ,
gloriam, siquidem c u m caBteris o m o i b u e esset op * ,
p r o b r i u m , utpote magoorum c r i m i n u m supplicium,
.
soli Cbristo gloria facla est; ultio videlioet m a g n i
, )amoris, quo nos dilexit. Quis namque, m o d o g r a t o
,
sit animo, audito, quod is q u i omnem excedebat
;
bonorem, tantam propter b o m i D u m e a l u t e m susti-

nuit i g n o m i n i a m , non glorificabit eum ?

Ante crucem itaquedisoipulis nondedit S p i i i t o m
sanctum, sed potestatem spirituum i m m u n d o r u m ,
ut illos ejicerent et curarent omnem m o r b u m o m nemque l a n g u o r e t n ' ; post crucem vero dedit Spir i l u m sanctum. Cum enim peccassemus ac Deo
adversati fuissemus, ioimici ejus eramus : gratia
vero Spiritus sancti, donatn est, d o n u m autem
amicis datur ; oportebat ergo p r i m u m offerri pro
nobis v i c t i m a m , fieriquereconciliationem ac i n i m i citiae solatiooem, quse erat ceedes agni rationalis
ac mors Gbristi : et tunc d o n u m d a r i .
Vers. 40. Multi propheta. De quo scripsii
Moses, ut eeepe diximus. Et vere bic erat, sed ipsi
simpliciter eum propbetam esseopinabantur, eicut
Mosem, et non lanquam Deum.
" . *
Vers. 41. Alii Christus. Et vere hic e r a t : eed
.
et b i n u d u m hominem eese existiraabant.
Vers. 41. AUi venit ? A t q o i neque hic Gali" ; *
l a natus e s t
.
Vers. 42. Nonne venit ? A t q u i et hio inde erat;
; ,
' sed ipsi voluntaria malitia patriam huic divulgabantesse Nazaretb, unde erat mater, et qui putaba, 5 (18)
, Q t u r p a t e r eju,ne si Betbleem esse diceretur, prop .
ter propbetiam Cbristue eese crederetur.
Vers. 43. Sedito eum. Uaaquaque parte p r o
. ' .
sua opinione rixante.
Vers. 44. Quidam eum. Tanquam eeductorem
. ' .
videlicet.
Vers. 41. Sed manus. Utpote invieibiliter cobi'' . ' ,
.
bitas, veluti superius ostensum est.
Vers. 45. Venemnt V A M . 46. homo. Abierunt
' . *
[ (19) quidem eum l i g a t u r i : reveroi suQt autem a d m i r a tiooe sermonum ej ue alligati. Illi ergo qui miserant,
. ,
oum multos ejus audissent sermones, multaque
]
vidissent miracula, ac propbeuas de eo legissent,
,
* . D judicantes sese sapientes, n i b i l profecerunt: q u i
vero missi erant,omninoediverso ab tina concione

capii s u n t ; nam mentem babebant incorruptam.

. * , *
Non ergo mentem solum ao prudentiam eorum
admirari dignum est, sed et loquendi libertatem.
. *
Neque enim d i c u n t : Dimisimus i l l u m , ne fierei
,
, ' , dissensio in populo, neque aliam fingunt excusatio .
oem, sedipeamdicunt veritateai,aoilliu8prdioanl
sapientiam.
(15)
, '
, '


. '



, (16) -
, (17)
,
.
. ,
: '
,
.

44

Matth. x, 1 .
Variae l e c t i o n e s et notaa

(15) " abeet A.

M6) HflBC oullo modo pendere p o s s u n t ex v o c a b u l o . Heotenius babet, fieri. Puto
e r g o l e g e Q d u i n esae .
Cbrytost. t. V I I I , . 301 i U babet:
,

, .

(17) durum videtur. Sed ita etiam Hentcnius. Nunc malim post , loco , .
M8)'.

(19) Incluea excideraDt .

79

EUTHYMII
Vers
47. Responderunt
teducti estisl V i d e
i o v i d i e d e r a e D t i a m . Nam cuminterrogare oportuissel, ac discere quid locutus esset, ipsi n i b i l h o r u m
praestolantur, sed statim eis adulantur, parcentes
etiam et non austeris verbia utentes ; timebant
enim ne perfecteilli adbffirerent.
Vere. 48. Num guis Vers. 49. legem. Quin
bffic major estvestri accusatio, quod turba credidit,
Tos autem non credidistis. Legemvero simpliciler
appellant, totam sacram Scripturam.
Vers. 49. Exsecrandi suni. A l q u i lex illos exsecratur,quilegemcontemnunt jvosergoexsecrandi,
qui legem contemoitis ; i l l i vero legem servant,
credeates i a eum ; jubet namque lex credere i n
Deum.
Vers. 50. Ait Vers. 51. faciat ? Addidit evangelista, Cum eseet unus de numero eorum, osten*
dens, quod etiam quidam e principibus crediderant,
licet ipsi dicerent, aullum exprincipibuscredidisse
in ipsum. Arguit ergo eos Nicodemus. quod legis
essent tranegressores, occulte tamen et paucis verb i s : Dondum enim convenientem adeptus erat loquendi libertatem. Nam si iion condemnat lex priuaquam audiatet cognoscat, ipsi vero coodemnabaot
eum antequam audissent et cognovissent, legem
otique transgrediebantur.
Ver. 5*2. Retponderunl es ? Num ideo i l l i es
auxilio, quod ejusdem sis regionis et patri ? Vide,
quam aspere ac ferociter respondeaat ?
Vers. 52. Scrutare surrexerit. Saneillum sine
discussione condemnare non oportebat, ilJi vero
injuriose dicunt : Interroga et disce, neque enim
nosti Scripturas. Verum s i eas non novit, q u o tnodo vos d e legis trangressione arguit ?

ZIGABEJNI

; .
(,
, ' fttt*
, ,
.
. xorvyMti
, ,
.

&

.
' .

*
twnae
.

; *-

,
,

nrc

'^ w

, *|>*

. 0t5 ^

xarcxpw

, :
.
' ; , x
, ]9 ; *
C .
' . ^ , '
'(10

Scire autem oportet, quod ea quae a b boc loco

( 2 1 )
babentur usque a d e u m , q u o dicitur : Iterum ergo
* **
locutut estillis Jesusdicens: Ego sum lux mundi" :
( 2 2 ) otriyp
i n exactioribus exemplaribue, aut non iaveniuntur, ^ . tt
aut o b e l o confossa sunt,eo quod illegitima videan
tur et addiia. Et bujus argumentumesl quod eorum
(23) *
Cbrjrsostomus nullam omninofecit mentionem (f):
( 2 4 ) . *****
nobis tamen (g) animue est etiam hesc declarare,
* *
quod utilitate non careaot, eicut et caput de m u 7" *"
liere i n adulterio deprebenea, quod inter baec
.
ponitur.

47

Joan. , 1 2 .
Variae l e c l i o n e s et noiaB.

(20) H i c interpretationis locuro obtinetboc vocab u l u m . Sed Chrysostomus multoties i d tribuit Evangeliitae. Vide t o m . v m , p. 305 E, 306 A.
( 2 1 ) Hunc locum laudat Richardus Simonius i n
Historia critica textus . T. p. U o .
(22) Simonius.
(23) " omittit idem.
(24) nunc appellat, codices

Cbpysostomi, eoeque Novi Teotamenli, qui * f

scholiis sunt. Crisis E u l h y m i i arguitur rocabulu
. Eadem de caua eupra
cilavit i.ucee , 55. Euthymiue debebal
Chryso.stomum exclusisse etiam Matth. X "
- 2 3 et alia permulta. Copiose de boc loco o*
putavi i n mea N. Test. editione. Nunc taotom
addo, legi \W\xm locum ia EvaogeliaHo Ooum^
bris die 8, u t i j a m notaverat Wetsleoini.

(/) Ao profecto io omnibas ejus operibue n u l l u m

bujus aarrationis inveai vestigium,
(g) Nobislamen. e l c Periculum tamenfaciendum

etiam baec explicare. Neo eaim u t i l i l t ^ ' ^

e$t quod b k inest capttt, de mnlttre to adttMe
comprebensa.
1

fl<h

COMMENT. IN iOANHEM. , ^ -
,
.
(25) .
.
.

* ,

CAP. V l l i .

Vers. 53. Et - suam. Indigaati o b sermonem

Nicodemi, ac timentes ne forte etiam quispiam
alius similia diceret.
CAP. V I I I Vers. i.Jesusautem
Olivarum. Declinans nocturoas insidias.
Vers. 2. Summo illos. Populum hic appellat
eos q u i d i c e b a n t : Hic est vere propheta: itemque
eos, q u i dicebant : Hic e$t Chnstus ; quod n o n
fereotes Judi, vide q u i d maligneotur ?

.
" . '

Vers.S. Adducunt Vera.4. Adulterium

perpetrantem. ' , hoc est, manifeste et deprehense, i t a u t negari nou possit.
' . '
Vers. 5. /n Vers. 6. illum. Cogaoscentesenim,
, ,
eum misericordem esse ac compatieotem, cogita ' , - bant quod esset parciturus, et i t a habituri
.
essent adversus eum accusationem, utpote legis
transgreesione illi parcentem, quaesecundumlegem
lapidanda erat.
. "
Vers. 6. Jesus tetra. Quod frequenter facere
) (26)
solent, q u i respoodere aolunt importuna indigoa *
que rogantibus : cogaita enim illorum macbina , tione, fingebat se i n terra scribere, nec bis atten .
dere, quflB dicebant.
' . " Vers. 7. Cum illam. Vide sapientiam ejus,
*; . "
qui ipsa est Sapientia. Nam eagaciter illorum
,
decepit macbinationes : simul et servando legeua
.
et parcendo mulieri. Siquidemei q u i ex ipsis a pec ,
cato immunis esset, permisit u t eam lapidare
iociperet: sciens omnes peccalis esse obnoxios.
,
. C
Vers. 8. Rursumque terra. Ut dum ipse i n eos
, ,
non respiceret, erubescerent lenius r e d a r g u l i : u t i ',
que ita illo i n scribendo occupalo, liceret, eis
sensim abscedere, antequam maoifestius condem *
narentur : n a m sua summa benignitate eliam i p * *
sis parcebat.
.
Vers. 9. At illi postremos. Nullus eaim sei .
peum a peccato immrjnem dicere poterat.
.
Vers. 9. Vers. 10. condemnavil ? Receden ;
tee namque dimiserant eam iatactam, utique D O Q
* ,
condemnatam, quod ad ee pertinebat, alioqui op ' * .
pressissenteam.
Vers. I I . Que condemno. Nam si i l l i , c u m
* .
bomines siat, te non condemoaveruat, multo m a , ,
gis ego, q u i Deus s u m , legisque Domious, te n o n
.
condemno.
Vers. l i . Abi peccaveris. Salis eoim erattalis
.
, D divulgatio, et coram tot adversariie erubescentia
pro supplicio : maxime cum sciret quod i l l a m toto
*
corde pceniteret.
.
Vers. 12. Iierum mundi. Utpote mentem b o . '
, m i a u m illuminans etaberroreducens ad veritatem,
, a peccato ad virtutem : et tanquam illustrans ao
exbilarans animas eorum, quemadmodum i n
,
Prooemio pnesentis Evangelii disseruimus, u b i d i
, , .

Variae lectiones et notae.

(25) Pro vulgari, Jesus autem, q u o d Heoteoius
e d d i d i t , uterque babet, .

(26) .

feUTHYMtl 2IGABEM

4183

citur : Et vita eral Utx hominum . Hoo autem d i -

x i t p r o p t e r d i v e r s a s de te o p i n i o u e a Uioram.

. <Jutf>v

Vers. 12. Qui

cato.

(27)

tenebrii.

errore et pec-

*; ?

* C*Jk. .

Quaere

capitis u b i d i c i t u r : Si ego

non est verum

: io illius siquidetn

enarratione

&V

[ (18) wpi

testimoniumperhibeo demeipso, testimonium metim

4 9

. $ $ .

Vers. 15. Sed w / . jEterna?.

V e r i . 13. Dixerunt. Vere. 14. meum.
circa media septimi

poj

i> i
*. kt

etiam hojos facta eet meniio. Quidam vero aiunt

qaod iilad t a n q u a m homo dixerit, hoo autam t a n -

. , s

quamDeue, o s t e n d e a s s e n o n D u d u m j e M e h o m i a e m ,

proutipei

suepicabaatur.

" . .
Vers. 14. Quia venerim. Patre Deo.
Vere. 14. E l quo vado. Ad eumdem i p s u m poet ^
. (29) *-:
. (30)
uk*
finem hujus dispeosationis. Quia vero scio, quod
) , ***
a Patre Deo veaerim, et ad euro ipsum vado, u t i . , *
que Filius Dei sumet Deus. Itaque fide dignus sum
, .
et ipea iidee, sicut et ipea veritas.
' .
, Jwuri *
Vere. 14. Vut vado. NescitU, sicut osten, -
ditie, sicut simulatis, hoo est, Neecire videmini, i n
, fa
veritate tamen scitis : ideo etiam superiue dixit, Ei
.
me scilis et unde tim scitis .
' . , , ;
Vers. 15. Vos judicatis. Carnaliler, sensuali , tyi
ter, crasso modo ad id solum, quod apparet, i n .
tuentes, nihilque sublimius ac> pirituale cogitantes.
,
Sciens autem, dioturos : Etquare, si potes, noo
, ,
punis uoe, qui ita judicemus, ait :

. . **!*
Vere. 15. Ego quemguam. judico n u n c .

Nam et io tuperioribus tertio capite d i x i t : Non
enim misit Deus Filium suum in mundum, ut judicet ' , *?
, ' $ ot'
mundutn, sed ut salveiur mundus per ipsum ; et
^ "
rursum legediotamibi enarrationem. Ne aulem ite" >

r u m d i c a o t : Proplerea dicis : Non judioo, quia

,

*
nos condemoare Q O Q audes, i n f e r t :

Vers. 16. Quod si est. Verum est, eive rectum, et j a m vere condemno vos. Deinde
. , ,* *
etiam dicit, quomodo verum t i t j u d i o i u m suum.
.
'
V e n . 16. Quia Pater. Quia solus noo sum, q u i
.
judico, sedego et Pater,siquidemomnianobiseuat
" . " .
o o m m u n i a ; etquia quod egojudico, hoc et Pater :
**
una enim ambobus est voluntas, ut pnedictum est,
, *

et Pater vos condemnat, q u i credids Filio euo

, , * ^'
quem ipee misit.
, ^
Vers. 17. Porro e$t. Vestra quemadmodnm ^
V08 jactatie ; nam m e transgreeeorem dicitis. Quod
. ,
i duorum hominum testimooium verum eet, inde
. *
colligere i p s i poteetii, quod oiulto magis duorum
, wYtopfi****
judicum j u d i c i u m verum est et maxime ta- ,
lium. Hujusmodi autem obsoura frequeater l o - (32) . &
l0

8 1

4 1

Joan. , 4.

Joao. , 31.

Joan. , 29.

1 1

Joao, , 17.

Variae lectionee et n o i s .
(27) De quibus supra v n , 40, 4 1 .
(28) Ioolusa absunt A.
(29) .

(30) , omitso , .
(31) .
(32) Forte .
%

4*8*

r.OMMGfiT. IN JOAWteM. -

CAI*. Vltt.

, quitur propter eorum imbeoillitatem, u t illis q u i

dem occulta sint,robustioribus vero Ghristianiema, ipoov$.
nifesta. omnibus ergo similibus causam baac

agnoscito.
.
Vers. 18. Ego meipto, Rursum ad id, quod d i . *
x e r a n t : Tu testimonium perhibes de ieipso hunc
, , , ,
facit sermoaem diceas : Ego lestimonium perhi ,
beo de meipso, etiamsi nemo perbibeat de seipso;
,
ego siquidem tanquam Deus, nemo autem tanquam
.
homo.
Vere. 18. Et Pater. Si ego vobie fide digaus
| .
noa videor. Fert autem testimonium diceos per

propbetam : Posui le in lucem gentium
siveut
, [ (33)
lux s i s gentium. Preedictum est autem sepUmo
.]
etiam capite, quomodo Pater deipso Cerat testimo , ,
(34), o i u m , ubi dicitur : qui mi$ii me Paier, ipse
testimonium perhibuii de me
.
Vers. 19. Dixerunt iuus ? Dicebant boo fin ;
gentes, se igaorare quemaam dloeret Patrem, ac
, .
teataates.
Vers 19. Respondii tneum* Quemadmodum
'
. [ (35)
simulatis: n a m i a veritate nostis, quemadmoduai
$ , superius osteasum est. Aut boc d i x i t , quia simu. " *,
labant se scire quod filius esset Josepb. Oicit e r g o :
, ,
Si me ita cognoscitis, ut iingitis, neque menosiis ;
, *
noa sum eaim ulius Josepb : aeque Patreai meum ;
(36)
o a m Josepb non esl Pater meus.
.
Vers. 19. Si uiique cognovissetis. Nam uoius
$ . .
sumus ambo aatur. decimo sexto etiam capite

dixit adPbilippum: Qui vidil me, vidil ei Palrem *,
* ,
, . Q C O g n o v i t , iatellexit. Naai visiouem et C O g o i tionemdicit aon seasibilem, sed iatelligibilem. Sed
, ). .
quiameaoanosse vos simulatis, consequens etiam
,
est ut et Patrem meum vos non aosse fingatis.
.
Vere. 20. Hxc gazophylacio. H c verba libe . .
ostendeos
, * re dicta. Significavit autem looum,
dicendi libertatem ipsius doctoris. Gazopby . , ,
laciumvero tbesauri repositorium erat, de quo

latiusdiximus quadragesimo p r i m o j a x t a Marcum
.
capite.
Yers. 20. Docens in iemplo. Publice ; nam i a
. *
templo etiam erat gazophylacium.
.
Vers. 20. eum. Cum ita libere loquere . .
tur.
Vers. 20. Quia ejus. Qua oomprebeodi et eapi
" . '
. posset. Adbuc enim oportebat eum iniracula operari ac docere, raultosque a d fidem allrahere, si ,
out i a procedeatibus diximus. Coatiaue autem
. ,
boc dioit, ostendens quod frequeater i d tentantes
,
potuerunt, et quod nunquam potentiores
' , (37)
ad eum apprebeadeadum fuisseat, aiai ipea vo .
luisset.
lea. XLIX, 6.

Joao, v , 37. * Joaa. x i v , 9.

Vari&lectioaes

33) Inclusa excideraat A.

34) omittit B.
35) Inclui&absuntA.

e t noUe.
(36) &v csteris omissis ,
(37) interponit .
;

k U T H Y M I l ^IOABrtM
. hvpb
Vere. 21. Dixit vado. Traneeo a terrena vita.
.
Vers. 24. Et quaeritis me. Etiam superius hoc
. , x*i tytdixit, et i b i declaratam est.
.

Vers. 21. moriemini. Ego veni, ut vos l i berarem ab o m n i peccato vestro : quia vero noluiutis, j a m abeo, e i deinceps i n o m n i peccato
vestro moriemini, quod ab eo liberari nolueritis.

(#)

*17$

.
Peccatum autem intellige etiam i d quod adver ,
8us ipsum erat, quia interfecturi ipsum erant, i n
, $ ,
b
quo mortui sunt, nempe propier i l l u d j u g u l a t i a
',
Romanis, Vespasiano et Tito.
.
Vere. 21. Quo venire. Haec frequenter dicit,
" , ,
anitnas illorum concutieos et exterrens.
.
Vers. 22. Dicebant venerit ? Quod optabant,
" . * 0 *
boc eliam suspicabanlur. Quid ergo Cbristus ?
. ; *
Tollit hujusmodi suspicionem, osteoditque quod
,
peccatuui sit se ipsum interimere.
.
Vers. 23. Et estis Ex terra, non quod cor . , OTt *
pus eorum terrenum esset, sed quia prudentia
, ' xeiowia
i l l o r u m eseet lerrena et prava. Nam et Paulus d i , ' flp
cens : Non estis. ex carne carnem appellat p r u .
dentiam carnalem.
. , **
Vers. 23. Ego sum. De cuslo ; non quod ipse
, * ovpatft w
de coelo venisset, sed quia prudentia ejus cceleslis
. ( .
esselac divina. Deinde sermonem suum explanat.
' . )
Vers. 23. Vos Uoc. Mundum bic dicit munda . 11**?
nara, pravam ac terreoam prudentiam. Quemad , x
modum enim spirilus dicitur, spiritualie sapientia
et caro, carnalis : ita et terra ac mundus, terrena C yiim*
ac mundaoa. Ait ergo : Ego non sicut vos sapio,
. *>
ut me ipsum interficiam.
.
Vers. 21. Dixi vesttis. Adhuc eos exterret vo . " *
lens persuadere.
.
Vere. 24. Si enim vestris, Si non credideri (39) . r/v
tis, quod ego sim, videlicet Cbristus Filius Dei,
, ****
moriemini in peccatis veslris, deteati ab eis. Natn
, . *0 7^
qui noncrediderit, et per baptismum a sorde pec, *
cati n o n ablutus fuerit, omaino i n illa raorietur,
, #!
et cum ea resurgens dabit poeoas.
* .
Vers. 24. Dixerunt es ? Subsannantes hoc
" ; ,
dicebant ac tentantes.
.
Vers. 25. Et vobis. Defectivus est sermo j u x t a
. x**' ^
oonsuetum loquendi modum (A). Tale est autem,
* 0 . "
ac si diceret: Omnino superfluum est etiam, quod
w
yobis loquar ; n a m o m n i sermone indigoi estis, D
.
utpote tentatores.
3

1 1

11

0 1

loy < *

Vers. 26. Multa judicare. Multa de vobis i a

accusationem dicere possem, et judicare ad p u n i e n d u m ; sed auac nolo, quia nec Pater meus vult.
Praedixit enim, quod non miserit Deus Filiumsuum

**>

,
' |3 , p ^ fr*
.

Rom. v i u , 9.
Varias lectiones e l notse.

(38) .

(39) Vide variaales lectiones codd. E u t b y m i i i n operis principio notaUe.

(h)Juxta

modum. Et moratus, seu, q u i movas exprimit. Ioterpree i t a ac si l e g a n t x a r a * * ^

1289

tiOMMENT. IN JOANNEM. -

CAP. V I l l .

1290

, n m n d u m , ut judicet m u n d u m , sed ut Balvetur

a).V $ * .
rnundus per eum
* . , ,
Vers. 26. Sed est. Qui misit me, non u t n u n o
. " ,
, , ,
.
.

" *

, '
. *0 ,
.

,

, ,
;

judicem, sed ut salvem. Aut verax est, c u m me

lucem mondi nomioavit. Ecce> i o q u i t . posui te in
lucem gentium \ reluti superius aigniticatum est*
Vers. 26. Et ego mundo. Audivi ab eo etiam
hoc iater alia, quod ego sim l u z gentium ; et
inter alia etiam boc d i x i , quod ego sim l u x m a n d i .
Quod ergo audivi, boc d i x i .
Vers. 27. Non dicebat. Non cognoverunt,
quod de Patre eis dicebat, q u i sibi natura Pater
esset. Verisimile enim est, quod dubitantes ioter
se rogabant: Quis est, q u i misit i l l u m ? Atqui frequenter eis de illo disseruerat* Vide, quomodo

. - g serraonibusejii9 attendebant, i*no polius, qaomodo

meote capti erant. Merito ergo d i x i t illis : In primis guod etiam loquar vobis
. "
Vers. 28. DixU sim. Cum suspeaderitis me
, ,
quasi hoaiinem i a cruoe, taao cogQoscetia, quod
. ' ,
ego, sim, videlicet Filius Dei et Deus. Nam t a n
.
quam Deue d i x i t : Ego sim. Cognoscetis autem boc
(40) ,
a sigois, quai tanc fienl, quibus contradici D O Q
,
polerit, et a resurreotione mea a mortuis : ineu
per etiam ab i r a divioa, q u tuno genus compre . ,
hendet Judeeorum. Siquidem postquam i l l u m c r u ,
cilixerunt et etupeoda ilia signa facta sunt, scribit
L u c a s , quod omnee turbae.quaasimul accesserant

ad spectaculum istud, et videbaot, quae fiebant,

,
,
peroutieotes pectora sua revertebanlur. Cognosce .
piv , - Q baat enim, quod vere divinus bomo easet, et i l l i
,
ooiupateretur creatura : cutii autem loqui n o n a u
dereot propter Umorem principum, peroutiebant
, ,
pectora sua, signiiicaotes dolorem interiorem. Su. '
spicabantur naroque futurum esse, u t malum a h * .
quod irremediabile propter illum omoe geous J udeeo ' ,
r u m concutereL Nam et ceniurio, et qui oum eo
, (41) erant, servaotes Jesum, ut ait Mattbeus, c u m vidis ,
sent quai flebant, vebementer lerriti sunt, dicente* :
.
Vere Filius Dei erat iste .

Sed et ipsi principes Judaeorum cogQOverunt
, , tuac quod Dei Filius erat et Deus, quanquam p r o '
priam conculcaverunt conscientiain, n i m i a i n v i d i a
. *
ac iasania. Ait enim rursum Mattbaeus : Ecce qui
*

dam de custodibus venerunt in cwitatem et renuntia,

verunt principtbus sacerdotum universaguse accide . ,

rant: et congregati cum senioribus acceplo consilio,
,

pecunias mullat dederunt militibus dicentes iDicite
, * ,
Discipuliejus nocte venerunt, et furatisunt eum no , ,
bis dormieniibus
et catera.
.

* ,

19

eo

Joan. m, 17.
xxfiu, 11-13.
11

Ua*

XLIX,

6.

Joan. ,25

Luo. x x i u , 48.

Matlh. xxxvu, 54.

Matlh.

Variae lectiones et noUe.

t o m . V I I , p . 826 E. Gteri codices N. Testamenti
(40) , .
cum scboiiis, cujusmodi ad manue babuit Euthy(41) iidem codices Euthymii
omittont etiam ui contextu apud Mattbeeum. Cbry- mius, ista eervant. I d intelligitur ex mea editione.
lostomue htmo locum nagligenliitime tractat, Lu- Ergo E u t b y m i i auctoritas valere boc loco nequil.

eam pobos, qaam MaUueom interpretane. VidePARTOL. G R . C X X I X .

41

 ZlGABENl

1291

Prap.terea, quoque Josepbue, q u i et ipse Judeeus

erat peritiesiraue, scribens calamitates Judaeorum,
quae ab eo teiupore c&parunt, ac Hierosoljmorum
captivitatem, fateturpropter Christum effusam esse
adversue eoe divioam iram : et occisa esse a Romanis tam inulla ipsorum millia. Qui eaim, cuui
curare vellet, agnoscere eum noluerunt, ideo
affecli supplicio, quisesset cogaoveruot.
Vers. 28. Et loquor. Naai si illud tunc cognoveritis, omniao etiam hoo scielis, quod a meipso
faoio n i h i l , sed oninia quap, vult Paler : oum eoim
aequalii i l l i sim, ba&c volo quee ille vult, una siquidem est voluutas, sicut et urja potentia : et quod
ea qute docuit ine, hsec loquor ; natu ille I D C H S
est, ego autem verbum. De operibus nanique

" 7 1
* /.
, , 3
, (42) * Tiirh.
, (43) Towitic .
'. ' $ipoorim&
oux , *< ?.
.

*).. & *<~

, '
, . "
<
. " , arffu u
' , , .
, :
dixit etiara superius : possum ego facere ame ' *
* > *
quidquam ; etlegeetiam dioti illiusinterpretatio ,
neui. De serinonibua vero iterum d i x i t : Mea doctrina non est mea sed ejus qui misit me ; et de * ***
.
boo etiam lege axplanationem.
. " **
Vere. 29. Et est. Ne putaremus, quod inajor
esset is q u i misit, ourat hujusmodi stispiciouem , , '*
' , ^
diceni : Et q*i mitit we mccum est, tanquam
, " &
inseparabilis, misisse siquidem dispeQeatioais est,
, .
.
esse autem cum eo qui mieit, cobffireotise sive con, , *
glutinationis. Nam sanota Trinitas, quse aequaliter
.
omnemimplet locum, a eeipsa n o n secernitur.
. :
Yers. 29. Non semper. Si boc, ut homo, ait,
tantumdem est ao si d i c a t : Quod cum Deus ubique , .
sit j u x t a illud : Nonne casium et lerram ego im yi> .'
*
plec" ? magis tamen in bis esse dicitur, q u i eo ^ ;
w

6 t

digni sunt. Si autem, u t Deus : propter sanolffi

Trinitatie inseparabilitatem hoo dicit, quae propriis
quidem distinguitur personie, u n i t u r a u t e m divinitatis ac substantiae ideotitate.
ld vero : Qux placita mnt ei, facio semper, aut
tanquam illi obediens secundumbumanitatem dicit,
aul tanquam i l l i aequalis eecundum diviQttatem ac
voluntatem. Qaod si ea qum placita sunt ei facio
semper, gratum illi utique eet accedeotes etiam
Sabbato curare.
Intellige autem quae depressa siot verba t a n quam dispeosatoria propter imbecillitatein Judeeor u m , sicutio superionbue retulimus : natii hujusm o d i magis vulgus atlrahebant,8icut etaffineexemp l u m . Vide eoim, quod sequitur.
Vers. 30. Hxc eum. Quaodo ad humiiiorem
sese demittebat sermonem, tunc credebaat; non
tamen ut oportebat, credebant, sed vulgari modo
credebaut buinilioribue ejus eermoaibus, non recipientes sublimiores. Quod sciens Cbristus, oititur illos corrigere, quod suum est ubique faciens,
J o a n . v , 30. " J o a n . v n , 16.

e 4

, ;

*** *
, rf *
.
7

, ^
,
.
, &
11 .

(41) oixo*!"**!
,

, . *
. " ^ *
, ^'
, )* " ^
,
,
, , ti
***
c

Jerem. x x i i i , 24.

Variae lectiones et notae.

(42) .

(43) Eutbymius videtur confundere caedem J o a n nis BaplistfiB et ccedeu) Cbristi. Josepb Vide Antiq-

iSb.XTUi5 2,lom.l pag.883.Eiula0a^

t

repetit Eotbjmius t&fra md Jt4UL x i

(4) omiUit i .

1293

COMMENT. JOANNEM. -

CAP. V n i .

1294

- iicet ipsi oitius ab eo recedebaat, et a d injurias

magis deflectebant.
Vers. 31. Dixit Judaeos. A d , q u i tunc, ut
.
dictum est, credideraot.
. ,
Vers. 31. SU eiilis. Si vos permanserilis, sicut
, ,
alii D o u permanserunt, de quibus d i x i t evaoge , ,
lieta: Mulli exdiscipulisejus abierunl retrorsum,et
' . , jam non cum eo ambulabanl .
Si vos inquit,
, , $ perteveraoeritis in sermone meo, sive i n doclrina
, ,
iiiea,quam ego docebo vos, luno vere discipuli mei
.
einti* ; nondum enim estis.
. ' E p i . , ,
Vers. 32. Et cognoscetis veritatem. Hoc est me :
. (45) ' .
Ego eoim, ait, sum veriias. Cognoscetis ame veri
tatem. Nam omnia legalia figura, umbra et imago
.
sunt veritatis.
. .
Q
Vers. 32. Et vos. peccatie.
; ,
Vers. 33. Responderunt efficiemini ? Omitteo ; ; (46)
Uss dicere, Quid ergo ? Falsa est lex ? faUane est
;
Judaeorum scienua ? Hocquidem non d i c u n t ; ne * que enim heec iilis curae fuerunt, sed de injuria
corporalis generositatis indignantur, suspicantes,
,
quod taoquam serviealicujue bominisdixerit ipsis,
) Libtrabit vos. Merito ergo dicebat Joannes : Nevi . (47)
deaminidicereitdravos.PatremhabemusAbraham .

*
Hujuscemodi sane eraot Judeeorum gloriatiooes.
. Nam cum de propriis virtutibus gloriari pos (48).
seat, progeoitorum nobilitatem opponebant. Quid
, ergo Christus f Noo coovicit eos, quod seepius eer). ;
vissent u g y p t i i s et Babyloniis, aliisque diversie

genlibus, scd hanc quidem preetermisitservitutem,
)
^, ut quce nihil animae generoeitati officiat; de peccato vero ait, quod i l l i nocet, serviluti eam subji. ,
ciens, cujus est miserrima servitus, a q u a
/3 , , '
aliusliberabit, pnster Cbristum acdoctrinam iilius.
, *
90V.

" . ,

6 6

91

, ojva . * ,
,
, , *
.
.

. (49)
,

Vere. 34. Retpondit peccati. Ostendit, quod

superius eignificaverit a n i m servitulem ac peccati, non eara quae vi humana contingebat. Ne auteui dioereat: Mosesnos ab b a c l i b e r a b i t ; per similitudinem ostendit, quod cum sit ille servue, talem
habeat potestatem, sed ipse utpote Filjus.
Vers. 35. Servus autem xternum. Servus non
accipitinbaereditatem dotnuin domini sui,filius accipit i a haereditatem. Itaque habet ille p o testatera liberaadi, cum sitservus : egobabeo po-

$ D testatem liberaadi, c u m sim Fdius, et maneam i a

.

*

.
.

, *

Joan. , 66. Joan. xiv, 6.

1 7

domo Patris mei eeternum, et hffireditate

accipio potestatem ipsius. Nam et superius d i xit, quod JudiciumomnsdedU Filio . Ac r u r s u i u :
Et potesialetn dedit ei etiam judictum faciendi .
Vers. 36. Si eritis. Nunc vere liberi
estis, c u m servi faeti silis pecoato : quando vero

Matlb. m , 9. Joan. v, 22.

i b i d . 27.

Vari lectiones et notae.

(45) "H interponendum t i d e t u r . Est enim haec

alia , diversa a p r i o r i .

(46) .

(47) Baptista n i m i r u m .

(48) .

(49) Moses scilicet, ut modo dixit.

EUTHVMII ZIGAflENl

1293

4296

Filius liberaverit, nemoqui oontradicat. Det/s , /*.

, ;
quijustificat, quis esl qui condemnet ? corporalem
70

siquidem libertatem dat etiam homo, spiritualein

vero solus Filius, tanquam proprie Dominus : quia
proprie etiam haec est libertas. Deinde relictis cmterie eorum peccatis, cogitationem, quam apud se
tractabant, in medium adducit; Q o v e r a t eaim jam
eos resiliisse et blande dicit:
Vers. 37. Novi interficere. Manifeste quidem
non dixit: Non estis, adbuc eis parcens, vernm
latenter hoc significavit. Nam quia me occidere
quaeritis, QOQ estis. Ille siquidem neminem injuste
peremit. Sicut enim libertas ab o p e r i b u s , quee l i berum deceat, osteoditur, ita et cognatio. Ponit
autem et cfedis causam.
Vers. 37. Quia vobis. Sermo meae doctrinae,

, fj * hn
.

130)

, ivm;

. ,
, :
. , 0,
, " yep i (3.,
raww
, .
.
" . ,

<5um sit eublimis, noa babet locum in vobis, qui

,
meotembabetis aprayitate coarctatam ac bumi de . **
tractam. Ecpe enim repulistis, quce paulo ante ex- ,
ceperati*, besc ferre potentes. Ne aulem di- . " ,
cant: teipso haec loqueris, gub jungit:

Vers. 38. Ego loquor. Qaod cogaovi apud
. * 0 ,
Patrem meura, quod ab eo didioi.
' ' .
. Vers. 38. Et faciiis. Horoicidium videlicet;
. 7
nam patrem illorum significat nunc diabolum.

. "*)
Quemadmodum eniui a paternitate Abrahae repulit i
eosoperum dissimilitudo, ita ad diabolipaternita- |5 (5) ^'
tem aeserit illoe operum similitudo : siquidem et
*
ille bomicida est de quo manifeetias dicet in se- , t c ^ ^
quentibus.
rtpov.
Vers. 39. Retponderunt est. Non intelligentes, Q . (53) rb*
quem diceret patrem ipsorum, rursum ad abrahae Wfl!*u*
cognationem coofugiunt. Christus itaqoe manife- . * ~
etius eoe objurgat.
.
Vers. 39. Att faceretis. Juetitiara.
. .
Vers. 40. Nunc interflcere. Gogitationem illo . *"
rum frequenter arguit, confundens eos, ut corri- , .
gantur.
Vers. 40. Hominem patre. Verba bc, Vidi,

. >^

et Audivi, dispensatorie accipiendaet intelligenda

sunt.
Vers. 40. Hoc fecit. Ut quareret occidere
bomioem, qui T e r i t a t e m locutue f u i s s e t ac innooentem.
Vers. 41. Vos vestri. Homicidium et si quod
aliudeet maluro.
Vers. 41. Dixerunt Deum. Quia justa ratione
ostendit eos indignos esse palernitate Abrah, in
qua pluriraum gloriabaatur, iasipienter deinceps ad
Dei paternitatem recurrunt: eo qnod dicat Scri-

, ^ ' ^

ptura, Filius meus primogenitus Israel

. *

71

. Et hoc

autem bonore justis eos dejicit argumentis. Sed

quonam modo ipsi temere (t) Deam Patrem suum
70

.
. bfy**
.
' .

^ '

, *' f ?
,

r r *

Variae lectiones e t notflB.

50) ' .

() Temere* Llcenter, audacter.

* Mf*

Rom. viu, 34. ' Exod. , 22.

! 51) abest .

19

(52) .
(53) o m i t t i t .

1207

COMMENT. I N JOANNEM. CAP. V I I I .

appellaot, c u m Christo dicenli Patrem suum esee

. ,

(54)

,
, [ (55) " *

, -

,]
.
(56) *
,
. "

, *,
,
$

.
. , .
. .
. *
, .

Deuoi iadiguareotur ? Quia ille naiura suum esee

Patrem dicebat. Quod autem d i c u a t : Nos estupro
nali non sumu$, intelljgitur propter geates quee ab
Ismael deeceadebaat, q u i ex servili congressu
Abrahee, ex Agar videlicet aacilla nalus erat, cum
ipsi ab Isaac descenderent, q u i exlegitimo Abrab
matrimoaio, ex Sarra domina ipsius Agareratprogenitus.
Dicunt autem aliqui, quod ad infereodam ipsi
injuriam boc dixerint exsecrabiles i l l i , eo quod
dicerent esse eum natura filiuoi Josepb.
Quaodo aulem attenuare eum volunt, tunc
filium Joseph ipsum appeliant, iaterdum quidem
boc, inlerdum vero illud augaates, et nuaquaoi

- veritati adhaereotes. Atqui

'

1298

'

.
; ' (57)
;
.
" . , ,

multi eorum stupro

n a t i e r a o t ; multis namque illegilimisnuptiis Judaei

copulabantur ; verum silet etiam boc, properans
ad i d quod majus est.
vers. 42. Ait exivi. Natus, vel miasus s u m .
Vers. 42. Et veni. Ad vos.
Vers. 42. Neque veni. propria voluntate,
cum propriam babeam voluntatem, ut saapius
dictum est.
Vers. 42. Sed misit. Ut pater tilium, ut meas
verbum.
Vers. 43. Quare agnoscitis f Quare ea quae a
medicuntur, oon iatelligitis ? Deiode addit et causam, cur ipsi ioielligereat illa.
Vers. 43. Quia meum. Non poteslis, eigoi-

, ^ ficat nunc, vultis. Quia vultis, iaquit, i a -

telligere sermoaem meum, quide sublimi dootrioa

est, propteraoimee vestrtspravitatemqusbumi de ' *
tracta est, et n i b i l sublime imaginalur. Quia ?ero
dicere ausi fueraot, patrem suum esse Deum, c u m
, AbrahaB cogaatioae i n d i g a i essent, libere loquitur,
, , et ia eos taaquamimmedicabilesmaaifestiue infli , ^ ( 5 8 )
git vulaus, quod ipsorum impudeatia? respoadeat,
,
inflationem ac elationem arroganlium reprimens.
.
' . '
Vers. 4 4 . Vos $stis. Vos ex patre illo estis,
*
nempe diabolo ; vester ille pater est, diabolus v i delicet.
.
Vers. 44. Et explere. Patris illius vestri; de , . sideria aulem illius suot homicidium et meadacium,
(59) ,
sive obliqua et corrupta vita, veluti consequenter
,
dicet.
.
Vers. 44. llle initio. Interfecto primo homiae
^ -
Adam : nam ipse mortem illi propinavit: deiade
, *
etiam occiso filio illius Abel, siquidem ipse fecit
.
fratrem ejus Cain io eum insurgere, cum prius ad

invidiam i l l u m movisset.
.
Vers. 44. Et stelit. permaasit, hoc eet,
. , ,
ia recta v i a quiescit, eed odit hujusmodi coa ,
versationeai.
.
, ,

Variae l e c l i o n e s et notae.
(54 .
55 loclusa exciderunt A.
56 Ita Origeaes toin. IV, p . 327 B.
'57 ' , p o s t .
t

(58)

, male. l l l u d

etiam Chrysost. t. , p . 318 E.

(59)

habet

EOTHYMII ZHJABKNI

1299

Vers. 44. Quia eo. Sed ediverso meodacium.

Vers. 44. Cum loguitur. Propria loguitur.
Nam p r o p r i u m ejusest m e n d a c i u m : eiquidem ipse
primus adinvenit i l l u d , et primus illo usus est,
quaudo ad Evam mentitue est, dicens i l l i per serpentem: Non morte moriemini; e t : Eritis sicut dii *.
Vers. 44. Quia mendax est. Ex eo teropore, et
posterum meatiens.
Vers. 44. Et pater ipsius. Meodacii, u t q u i p r i mus illud adiaveait, sicut dictum est.
7

" . .
. , " yif
.

, ] ,
, 6>%
, , ' .
"

"EXTOTI

.
) . , *<
, , uV
.

' . , :
Vers. 45. Ego mihi. Nam si meadacium d i ^ .6
'>
cerero, crederetis ntique m i h i , tanquam i d diceoti,
, utt t;
quod proprium est patris vestri; quia autem doceo
veritatem, uon creditis m i h i , utpote alienum ab eo . -*doceati. Veritatem antem vocatcumaliasdoctriaas, *;- .
tum quod Filius ipse sit Dei.
; , ,
Vers. 46. Quis peccato ? Si ita oon est, quod
, ,
quia veritatera dico, creditismihi, dicite, Quis
, [' (62) , *
testrum arguil me de peccato, quod a me fiat, ut
;
propter illud videamioi non credere ?
; *
Vere. 46. PorrosimiMJ
Sinequeideo, quia ve ,
p*
ritatemdico, noncreditis mihi,oeque quisquam ve], * '*
strum arguit me de peccato, aaoe veritatem dico.
; */
Siautem verUatem dico, quarevosnon credilis mihif
Postquam ita convicit eos de industria peccare, .
ulterius ratiocioatur.
. **Vers. 47. Qui estis. Qui ex Deo est, verba Dei
recipit, eisque paret ; vos non recipitis, ex Deo , * w
. ;
igitur aou estis : et ex coasequeati aieatimiai d i ceutes patrem vos habere Deum, et ex Deo esse. . **
**
Loquendoitaquede creatione, omnes ex Deo suot;
^
j u x t a m o d u m vero familiaritatis, soli illi q u i verba

Dei audiuot, eisque obediuat, et a moribus. quod
.
rationalc est, oslenduot.
Vere. 48. Responderunt kabes ? Per interroga ?X *C * *
tionem lependum est. Vocabant autemeum Sama. ?
r i t a a u m , utpote non exacte servaotera legem, s i o
, tfo*
ut illis videbatur, aeque traditioaes seaiorum :
*
tales siquidem erant Samaritaoi. Daeraonium vero
, * ^
habentem, tanquam Dei honorem i n seipsum de 7 *
r i v a n t e m ; n a m tales sunt dwmooes : sed hic
. ' , *
tanqnam is qui i n veritate Deuserat, i l l i vero quasi
.
eeductores.

f)fyx<t

Vers. 49. Respondit habeo. Deum noa deho -. *

aesto, sicut daemones, aec ipsam boaore suo de- ,
jicio.
rov.
.
Vere. 49. Sedhonoro Patrem, Hoaorans oamque

Patreoi osteodo, vos babere Deum patrem,
[* (63) . *
neque ex Deo esse. Siquidem ignominia est ejns,
.
qui b o m i o e s b e n e Y o l e a t i a p e r s e q u i t u r , patrera esee
homicidarum.
Vers. 49. El me. Samarilanum ac daerao . **
niacum appellaotes. Itaque Patrem bonorans
, e**?* *

7 1

G e u . i u , 4, 5.

Variae lectiones et notae.

(60) Inclusa absuot A.
(6!) .

(62) Iaclftsa absuot A.

(63) lnclusa absunt A .

COMMENT. 1N JOANNEM. -

1301

CAP.

VIII.

1304

. ] ostendi, vos Deum noD babera patrem : T08 autettt

Fillum ignominia afftcientes, bonore privastis et
, .
Patrem. Preedictum enim est, quod, q u i non
/
bonorat Filiura, non honorat Patrem, q u i misit
.

ilhira .
Vers. 50. Ego meam. Vindictam contumelim
meffl.
" . ' ,
Vers. 50. Est judicet. Pater, propter quem
.
honore me privaslis, et ad quem Filii ignominia
, *
transire cernitnr. Nam etsi oirme j u d i c i u m dedit
,
Filio, non tamen, quod se bonore privaverit, eed
.
quod Verbum Patris sit Fdius.
" ,
Vide autem, quod quando patrem sibi dixerunt
, ^.
esse Deura, libere respondit et graviter eos ob ,
jurgavit : quando vero contumelia eum affece. g runt, modeste respondit ac mansuete. Hinc enion
, .
noa docuit, ut adraissa in Detim vindicemus, i n
nos autem negligamus. Nam e t i p s e factam i n
.
se injuriam preetermitteas, ad admonitionem
convertitur.
' .
Vere. 51. Amen xternum.
Quaere i n boo
.
, (
oono capite, u b i dicitur : Si quis comederit ex
.
hoe pane, vivet in xlernum
, et illius lege enar"/; .
rationem. Nam ex boc intelliges, de qua nunc
II *
mortc loquatur; de qua cum iili nonintellexissent,
.
rursus eum contumelia afficiunt.
7

. .

74

*
. ,
.

Vers. 52. Dixerunt habeas. Nuac magis.

Dixerunl autem boc, quasi Deo se fecisset ipse
majorem.
.
Vers. 52. Abraham propheia. Qui Dei ser.
Q monem servaveruot.
; (64)
Vers. 52. El Vers. 53. facis ? Consequens
; * ,
sane erat, u t dicerent : Num t u major es Deo f

verum non hoc dicunt,ne Deoipsum coraparaates,
.
viderentur enm potitis honorare. Volnnt autem
. < (65).
ipso etiam Abraham minorera i l l u m ostendere. Nec
, , T J
dixertint simpliciter Abrabam, sed patre nostro
: ^.
Abraham, rursum gloriantes, et de cognatione
Abrabain sese jactantes.
. , Vers. 51. Respondit
est. Nibil est, sicuti
. ,
vos suspicamini ; nam hoc ad illorum cogita , ,
tionem locutus est, simile illi dicens : Si ego

lesiimonmm perhibeo de me ipso.
teztimonium
*
meum non est venim , quod j u x t a inediura
.
septimi capitts positum est, et ejtis lege enarQ rationem.
" .
, ,
Vers. 54. Est me. Si ego inquit, magnifico
,
me iptum, videor Vobis m e n t i r i : E$t pater meus,
, .
gui magnificai me. Natu proediclo quoque capite
; , 11similiter dixit : Et qui misii me Pater, ipse testi,

monium pevhibuii de me . Priuiura autem v i a m

praestruit bis quae dicturus est, ae gloriari vide*
, .

7 1

Joan. v, 23.

7 1

Joan. vr, 51.

7 8

i b i d . 31.

7 e

i b i d . 37.

Variae lectiones et notae.

ito) Addit .
'
(65) Hoc exclusit vocabidum , q u o d
uterque in textu babet, sed urget

. Accuratius dtxissel, ,
,

1303

EUTHYMII

ZIGABENI
m
atur. V u l t enim astruere, q u o d major sit, quam i '
Abraham ; nam hoc i n praetenti non d i x i t , pro '
pter ipeorum impudeatiam.
.
V e r e . 54. Quem

Vers.

55. ei*m.

Non

"

. ,

cognovislis eum, utpote operibue i l l u m negantes.

, xcrt 'kttmDioit enim et Apostolus : Confifenlur se nos$e ,
Deum, factU autem negant . Vel etiam quod
. " >
non a g Q o s c a t i s Filium ejus. Dictum est enim :
. , rt
Si me cognosceretis, et Patrem meum utique co $ . " ; ro
gnosceretis
. Vel eo quod servetis ejus
$ , )
eermones ; n a m si cognosceretis eum, sermoneui
.
ejus eervaretis.
. ovTOvun.
Vers. 55. Ego autem novi eum. Non solum,
/ , xtU;
cum ex ipso sim, et ejusdem substantiae, natur
et scienti, sed etiam tanquam s e r m o n e m ejus ^ . , '
(66) , , ^
servans. Nam et superius dixit : Est verax, gtti
, * * .
misil me guem vos non nostis: ego vero novi eum,
quia ab eo sum
.
'
Vers 55. Et mendax. Vos enim mentimini
(67) , ctf,
dicentes Deum vestruin esse, cum oon cogno . t<* n
scatis eum, u t prffidictum est. Nolitiam a u l e m
et cognitionem dicit, noase simpliciter, et cogno
scere quod sit Deui et Pater, non Bcire Oei
(68) . - *
naturam. Nam ipsa oon s o l u m cognosci neqait,
, u
verum etiam omniuo iointelligibilis est el inac, ,
cessibilis, nec tantum horainibus, sed et coelesti .
bus virtutibus.
' . $
Vers. 56. Sed servo. Vides, quod Dei ser .
monem eervare, signuui sit quod qnis Deum
, *
cognoscat. Timeamus igitur, quod Dei praecepta
. ** *
non servamus, tanquam cum eis conslituti, q u i
Deum ignorant. Deinde probat, quod major sit,
.
quam Abrabam.
, ,
. [ (69)
Vers. 56. Abraham meum. Exsultavit
.
sive concupivit. Diem autem suum dicit diem
passionis.
Vers. 56. Et vidit, et gavisus est. Gavisus
, . 9*>
estpropter salutera m u n d i . Preecognovit natr>
.
que mysterium crucifixionis Cbristi. Desideravit
] /*^
videre diem ipsius et vidit illutn praeflguratum
, [ (
e t a d u m b r a t u m , i n die q u o filinm suum Isaac
] ^ * ^
obtulit i n holocauslum. Didicit enim, quod gicut
' . " 7*?
ipse non pepercit suo dilecto propter Deum,
, w
ita neque Deus parciturus esset Filio suo clile- ) ,
cto propter bominem. Et quemadmodum ille por * &
tavit ligna bolocausti sui, ita et ipse portaturus
**
esset l i g n u m mortis euee. Verumtamen, sicut illo
, |3 ** *
non passo suppositus est aries : ita et boc m a - . ^
nente impassibili, bumanitas ejus occisaest.Quod
, *
si diem ejus videre desideravit, utique boc erat,
. f*rV
tanquam majoris.
,
^
77

7 t

79

.
77

Tit. 1,16.

7 1

Joan. vui, 19.

7 1

Joan. T I I , 26.
VariaB lectiones e i notas.

(66) I n contextu, illo i n loco oodd. Euthymius

baoent vulgatum . Sed Ghrjsost. refert
Tom. VIII, p. 294, 295, aliquoties.
(67) inlerponit A.
(68) abest

A.

Refertur

ad

69) Ioclusa absunt .

70) Inclusa absunt A. Ibidein legitur, ^
.

1305

COMMENT I N JOANNEM. -

CAP. IX

1306

; " -

Vers. 57. viduti ? Putabant enim eum

ferme esse quinquagenarium, propter m u l t a m
(71) ,
ejus peritiam et experientiam. Quaedam autem
.
ezemplaria habeot, quadraginta, jquod videtur
esse verius.
. . ,
Vers. 58. Dixil sum. Tanquam Deus. Et
, * .
non dixit, Ego eram ; sed, Ego sum, q u i sem [ (72)
per eum. Fieri siquidem rei creatffi est; Sum vero,
] .
iacreatae et createe.
.
Vers. 59. Tuleruni eum. Veloces ad caedem.
* Exasperati sunt enim putantes injuria affectum
.
esse Abraham : simul etiam, u b i cogoovissent
quod Dei aeternitatem sibi vindicaret.
.
Vers. 59. Jesu* autem occullatus est. Per d i v i n i .
tatis potentiam invisibilis eis effectus.
. " .

Vers. 59. Et templo. Ut illorum sedaret f u rorem.

. .
Vers, 59. Pertransiens illorum. Cum i l l i eum
videre oon possent. Et quare non dissolvit illo; ' .
r u m virtutem, et manifeste recessit ? Quia nec
(73) ,
sic credituri erant. Etenim teinpore passionis
, .
supinos illos dejecit, eorumque aspectus obsou .
ravit, et o o n credideruot. Nam anima reproba
, , nihil est pejus : licet enira signa videat ac p r o d i .
gia, suam tamen semper retinet impudentiam.
. ,
Vers. 59 Et ita prxteribat. Ambulabat ita, n o n
.
apparene illis.
. . .
CAP. X. De ca&co nativitate.
. ,
Gap. I X . Vere 1. Et nativitate. Confirman , , Q do, quod dixerat, fidemque faciens, quod Deus
.
esset statim venit a d miraculum m a x i m u m , et
* (74)
usque ad i d temporis nunquam factum. Siquidem
.
et alii cflBci visum receperuat, verum q u i a na*
tivitate caecue fuisaet, nullas usque ad i d tem .
pus. ldeo etiam, q u i visum (j) recepit, dicebat 5
soeculo non ett auditum, guod aperuerit quis*
piam oculos caeci nati .
* ;
Vers. 2. Et nasceretur ? Interrogabant, noo
,
quod hoc aut i l l u d omnino suspicarentur, quem'
admodum insipientee Judeei ; n a m bunc pec, *
casse, antequam natus esset, impossibile erat
' .
porro pro parentibus p u n i r i injustum ; sed flois
' ,
sermonis talis est. Paralyticus quidem propter
* (75) ;
peccata sua eegrotabat. sicut i b i didiciraus : de
, ; Q hoc autem. ouid dicis ? Quis peccavit, hic, an
, - parenCes ejus ? nos enim neque boc, neque i l l u d
.
dicere possumus, omnino conturbati consiuoque
destiluti.
" J o a n . i x , 32.
.

10

Variae lectiones et notae.

(71) Scilicet Chrysostomi, q u i audacter ita correxil. Vide t o m . V l l l , pag. 324. Cbrjsostomum
aequitur unusexcodicibus Mosqueneibus N.Test.
g. q u i e s t c u m scholiis. Origeoes, q u i t o m . XX,
i n Joaonein h c data opera interpretatur, buoo
veraum totum preetermisit. servant
Cyrill. t. I V , p. 585 C. ; Theophylact. p. 690 ;
everui i o Cateoa Corderii, p . 243 ; et oodices
robatiores omnes.

(J) Qm visum. Forte l e g i t ^ t o .

(72) Inclusa absunt . , quomodo etiam

Eustathius scribit, q u i c u m comparat, pro
substaotivo accipio, non, ut interpres, pro aaieotivo.
(73) Ita plerumqueChrysostomus oratorie laudat,
Joan. x v m . 6, .
(74) .

(75) abest .

307

EUTHYMN ZIGABRNl

Vere. 3. Respondit ejus. Non omnino a pec- A

catis hos dicit esse immunes, sed quantum ad
i d , ut cflBcus fieret, et illos et hunc sine peccato
esse asserit.
Hinc itaque discimus, quod pro parentibus q u i
peccaverunt non puniantur filii. Quanquam eoim
libro Ezodi de Deo scriptum est : Reddens
peccatapatrum in filios, in tertiam et guartam generationem , tamen propter eolos illos dictum
est, q u i ab Israelitis progeniti, essent idolis i i n molaturi. Nam quia iroitati fuerunt irapietatem
parentum suorum, q u i i n Egypto idololatrie fuerant, merito suppliciura i l l o r u m reddidit eis : ?iquidem quorum tequalia fuere delicta, b o r u m
eequalia quoque sunt supplicia. Postmodum vero
legem statuens, ait per Mosen : Non morientur
filii pro patribus, neque patres pro ftliis *. Et
rureus per Ezechiel d i c i t : Quae vobis est parabola
hxc in terra Israel, ut dicatis, Patres comederunt uvam acerbam, et denies filiorum obstupueruntl Vivo ego, dicit Dominus, $i eiit deincepsparabola hcec, sed eorum gui comederinl ttvam acerbam dentes obstupescent .
Vers. 3. Sed ipso. Opera Dei vocat formationem ocalorum caeci de pulvere. Quia enim i n
confesso erat opus fuisse Dei formationem corporis Adam de pulvere : hic etiam oculos caeci,
pulcherrimam corporis partem, format de puJvere : ut binc indubie Deus appareat, utpote q u e
potens, ut Deus : nara q u i pulcberrimam partem
Q
ita formavit, posset et totum formasse.
1 1

Aut opera Dei dicit occultam divinitatis suee

potentiam, quae tunc magis apparuit. Quid ergo ? nisi hic damno affectus fuisset, po.
terant aliter manifestari Dei opera ? Poteraot
quidem, sed neque bic damno affectus est, i m o
potius bcneficium accepit : per ceecitatem ocuJorum corporis aptos babens anim oculos. Nam
quee illorum est utilitas, si h i clausi sint ? L i citum itaque fuit Creatori ceecum bunc creare,
non puniendo, sed dispensatorio modo, ut opo.ra
Dei manifestarentur, et bic ex eo apertos baberet animee oculos.
Quidam vero dictionem ut, non causalem esse
dicunt, sed ejus quod futurum erat signiftcativain,
puta quod opera Dei manifcstanda erant i n ipso.
Et simile esse aiut, quod dicitur : fn judicium
ego in mundum veni, ut gui non vident videant,
et guivident cxci fiant
; ainnt enim signifioare,
quod q u i non vident videbunt, etqui vident excee1 1

1 1

Exod. , 5.

" . *{ >
, ' *,
(76).
(77) *KWO
;. tm 6
$ 'AnoV
w
' ; ;
.
Atr^r
, &
. * yap
(78), fi^
. " *&, *
tr>

* . liyn
. '* 7*?
? rl*w
, *)*
,
, (80)
, . ^
,
'.
"ll tyy*
" o*wtat
, iybt. '
; , *
; (81), ^
, ^'
, ';
. '
|3 ;
. * , * ^
} ava^fft
.
eW>

T0W

11

* *
, , <
. *
(82) tP
,
***
[ (83) .
|3 |3,

" Deut. , 16. Ezecb. , 2-4.

1 4

Joan. , 39.

Vari lectiones et nolae.

(76) Credo addendum esse , aut
auttalequid.
(77) .
(78) .

(80) ov^ A .

(81) absunt .
(82) .

83) laclusa exoiderunt .

(79) Itaetiamlaudat Chrysost. l o m . V l U p . 3 2 7 B .

t

, /.
bi , !^
; , ,
*
.

4309

COMMENT. IN JOANNEM. -

' ,

(3* .
' , .
[ (8*) , )'
,] .
.

. (85)

, .
, , ,

CAP. IX.

cabuntur, eiquidem non propterea venit, u t q i i i

vident cci fiant. Praeterea et Paulus dicit : Lex
subintroivit, ut abundaretdelictum**; neque enira
propterhoo subiotroivit, sedaitquod subsecutum
est, ut abundaret deliotum, et multa bujusmodi.
Siquidem et boc Scriptura idiomaest, loqueodique
proprietas.
Vers. 4. Me me. Me oportet operari opera,
quee me Patris esse F i l i a m osteadant et aequalem
Deo; meoportet manifestare meipsum,quod homin o m s i m amator, utbomines perbujusmodi opera

, .

ad fldem, qtiBB i n me est, attracti, non pereant.

" . ,

Quaodoquidem enim carnem assumpsi,impossibile

est eos aliler salvos fleri, nisi per fidem, qnia i n
ine credent.
Vers. 4. Donoc dies est. Donec preesens durat

sflBculum, donec vita haec consistit,donec h o m i n i -

bus operari conceditur.

Vers. 4. Venit operari. Venit futnrum retributionis saBCuluro. Quod autem operationera dicat
hic, qua i n ipsum crederetur, ex eo manifestum
e*t quod euperiasdixerit : Hoc estopus Dei, ut credati* in eum quem ille misit **.

"

"

,
.

. "

, ,
,
*.
"

(80)

(87)

,
'
, .

Chrietus namque pnesens seeculum vocavit diem,

eo quod operationi aptum est : futurum vero noctera, quia i n eo non fient opera. Paulus autem
e diverso noctem dixit prasens seeculum propter
errorem et ignorantiara ac tenebras perturbationum a o i r a i ; diem vero, futurum, eo quod nibil
borum babebit. Ait enim : Nox prxcessit, dies autem oppropinquavit .
Vers. 5. Quandiu mundi Et eos, q u i obtenebrati sunt, oportet Uluminari perfidem, priusquam
a mundo transeam. Decimo quinto autera capite
lalius de hoc loquitur. Quidergo, cum in coelo est,
non est lux tmindi ? Est utique, sed nunc de conversatione sua in terra dicit, simu) et ad iidem adbortans, et propinquam esse mortem suam signiflcans.
7

" .

,
.
. ;
; "
(88) $ ,

. ,
; (89)
.
. ,
* '
, *
.
, .
, u

Rom. , 20. Joao. , 29.

1 7

Vers. 6 . His dictis cmci. Qusere solum pulverem sumptum non illevit ? Quia eolus pulvis sine
aliquo humore non linitur. Et quam ob causam
sputo et QOO aqaa l u t u m fecit ? Ut sputo adscriberetnr m i r a c u l u m .
Vers. 7 . Et siloe. Lavari jubet, ostendens
quod nulla sit pnlveris necessitas : sed eo usus est
solum, ut ostandat se esse, q u i ab initio corpus
Adam de pulvere forinavit. Mittit autem eum ad
piscinam SUoe, quae longe distabat, ut appareret
fides ac prompta caeciobedientia; neque enim ulla
erat apparentia, quodpisciaa i l l u m essetcuratura.

Roua. x i u , 12.

V a r i lectiones e i n o t e .
(84) Incluta excideruot A.

(85) addit .
(86) .

87) . .

88) $ abest .

89) ^ .

4341

EUTHYMII

.
(90) .

131

ZIGABENI

Vers. 7. ( missus. Quod vocabulum Siloe " . ' , 1*

videlicet, quodestHebraicuro, interpretatione sonat , ' , ;
missus: ideo, ut opinor, quod trnc ctecus illo fuerit # . II*
misgus ; presignabat namque piscinae appellatioid p i i W
quod futurum erat.
. * itKwk:
Vert. 7. AbiiV videns. Abiit nihil brasitam, eed
confettim obediens. Atqui verisimiliter dicere * , h fina
poterat: Quid hoc sibi vult ? ooo potuit me curare? , Qtpmm,
num fortaesis illudit me, frustraque mittit ? nam ): ' ;
frequeoter ibi lotus, oibil accepi utilitatis. ltem et . irtfltK &
aliter : Si futurum est, ut lutum me eanet, quid , >rf*ffc
opue est, ut in dicta piscina laver ? si vero illa roe ;
curatura est, qum fuit luti necessitas ? Sed nihil , ; *
hujusmodi aut dixit, aut cogitavit : sed simplieiter * , c
credens, quod ea quae ad salulem suata con veoireot,
6t fecieset et jussisset, obedivit et abiit, et per , *;*
.
talem fidem non est sua epe frustratus.
Vere. 8. Vicini itaque. Vers. 11. visum

. ; '
; tybma &
. , "^ ,
, ', , tei **
. " %

recepi.

Quid ais? Homo talia facere potest ? nondum enim

cognosoebat eum etiamesse Deum. Non dixitautem: Ex*puitin terram, nam tunc noo viderat; sed,

Lutum fecit et inunxit oculos meos; boc namque

senserat ac sensu tactus cogooverat.

Sed unde didioit, quod Jesus diceretur ? Interrogavit procul dubio eos qui tunc protentes erant.
Verisimile enim est, quod etiam prius de miraculis
illius audierit; ideo etiam incunctanter illi paruit,
iut dictuoaest.
Vers. 42. Dixerunt illef Nam requirebant
ilum,quiinsaoJam ipsorum aufugerat; etquaei (u)
olum id audissent, investigant eum.
Vers. 42. Ait, Neido. Nam cum inunxisset, et ad
piscinam abire jussiseet, continuo discetserat
fugiens plausum de miraculo.
Vers. 43. Adducunt Vere. 14. oculot. Cum
illum non invenirent, hunc adducunt ut deroonsireot quod Sabbatum solverit.
Vers. 15. Rursum video. Noninterrogaverunt,
Quomodo visum recepisti, sed Quomodo aperuit
oculosluos? dantes occasionem calumniandi eum
de opere prohibito scilicet in Sabbato : ipse vero
quaei ad eos loquene, qui jam audiverant, sermonem abbreviat.

; '^
(9) . 7^
.
, ^^.

tf

; ,
, ^.
.
. ^
, *
.

.
&
.
. , (9)
, , ; "
ty*^
. ,
' , *
.
1

11

Vers. 16. Dicebant observat. Non est Deo,

missus videlicet, vel, Non est ex Deo.

Vers. 46. ALii eos. Nam qui ex Deo non est,
ex diabolo eet, et omnino peccator eet. Dissensio

" . ,
, .
.
,

Variae lectiones et notae.

(90) ^ .

(91) .
(92) Cbrysostomus, ut solet, versum 15 et 26
coofudit. Vide lom. VIII, p. 334 A. Hunc ergo sequitur Euthymius et Theophylactus, etiam io interpretatione p. 697 C. Similis coofusio est infra
xvii, 7, 8, et in locis centum aliis. Sed altero loco
u) Bt quasi, etc. Et ut modo audiverant.

codices etiaui fingit et confose eos laudat

lies, cum interpretee.Origenee.Cbrrioewo"
alii dicunt, Evangelitta aut apottoiu JJ.^
sed illud dixit:

non illud, eed hoe

est. Id etiam boc loco fecerunt www^

Tbeopbylactus. Uterque enim io eoolex
gatam servat lectionem.
w

COMMfeNt.

43

JOANNliM. -

CAP. I X .

4314

itaque et tunc et prius facta est ; siquidem, JVon

, , ,
* (93). , ** .
; , , ' '
. " ,
*
.

. ,

. -

veni, inquit, ut mittam pacem in terram, sedgladium . S e d non persevcravit.Rursuin enim uniti sunt
instantibtis Pharjsaeis (l).
Vers. 47. Aiuni oculos? Hoc aiunt non i l l i ,
qui d u e r a n t , Non est Deo, sed qui ab bis divisi
e r a n t ; ne enim illi patrocinari viderentur,eum q u i
virtutis ejus experimentum sumpserat, constitunt
ambiguitatis judicem.
M

Vers. 17. At est. Propbetas yocabaot diviaos

viros. Aperte ergodicit quod a Deo esset, nec i r a m
timuit dicentium quod noo esset a Deo. Firmus
enim erat, et veritatis amator ac asquus (m) homo.

Vers. 18. Non vuumrecepisset. Qui dixerant,

Non est Deo. Sed, inserjsati, si DOQ ita est,

quod cum ca-cus esset visum recepit, quomodo
;
Gbristum calumniamini, quod i l l u m Sabbato
sanaverit ?
" ; " ,

Vers. 48. Donec Vers. 19. natu* est ? Vide

, , ,
malitiam. Rigide interrogant, putantes illos exter , . *
rere, ut d u m b i negassent, tenebris ofFunderetur
* , ,
miraculumetaiuat :Dequo vos dicitis, quod csecut
,
natus est f mentienles videlicet et dolose simulantes,
.
ut ipsi Jesu gloriam quferatis.
; .
Vers. 49. Quomodo videt ? Si caecus natus est.
. ,
Vers. 20. Responderunt Vers. 21. nescimus.
, , Gum de tribus iaterrogati fuissent : utrum bic
* *
esset filius eorum, utrum caecus natus esset, et
, , quomodo nunc videret ; de duobus confitentur.
Quomodo autem nunc videat, ignorare se dicunt,
.
timentes Judoeos, sicut i n progressu manifestatur,
.
Vers. 24. Ipse loqueiur. Sese extra periculum
,
constituentes, ad e u m q u i curatuserat interrogatio,
nem remittunt, ut q u i i n ejusmodi quaestione fide
dignior eis esset.
.
. ,
Vers. 22. Hxc extra synagogam ejiceretur.
^.
Conspiraverant, pactum feceraat.
. ,

. ', ! ,

Vers. 23. Propter interrogate. Rursus idem

dicit, perstringens illos tanquam timidos, et q o i
, igaorarese simulaverant, neextrasynagogam, stve
congregationem ejicerentur: filio autem totius cer .
taramis onus imposueraat.
Vers. 24. Vocaverunt Deo. Glorifica Deum,
. , *
, .
^ utpote ab eo sanatus, et non a Jesu.
Vers. 24. Nos est. Absente illo boo dicitis,
. , .
scelesti ; n a m cum ille preseos esset, et vospaulo
, ,
anteinterrogaret, Quis ex vobis arguitme depecca *
. (94), -

(95) -

"Mattb. x,34.
Variae lectiones e t notae.
(93) .

(94) InteQlge,

U) Phariswii. Videtar ergo legisse.

(m) jEquus: Gratus.

(95) .

 ZlGABENI
4345
/o" fnemutirequidem potuistu, oraa veritate obtu- , & (94) xw fiw .
rata babentes.
' . , ,
Vers. 13. Respondii video. Non dixit dubitando, An pectator sit nescio, sed nugas hujuemodi , ' :
more dubitantis repellens. Nam in progressu ma- . ** ^
nifestius boo ostendit, dicens : Scimus quod pecca- * >
tores Deus non audiat .

Vers. 26. Dixerunt oculo* ? Cum ab omni parte

repulsi essent, nec quidquam eorum, qua voluerant, effeciseent : rursum ad primum quaesitum
reverluntur : ideo etiam is qui curatus fuerat arguens illos, non jaui ttmide, sed Hberius loquendo
respondet.
Ver. 27. Respondit audistis. Nec credidistis.
Ver3. 27. Quid audire. Quam ob causam rursus audire quaeritia ?
Vers. 27. Num fieri. Dicene, Num et /,tendit, quod ipse paulo ante factus esset, et confidenteridfatebatur,oon metuene illorum insaniam;
adeo fortis est veritas, ul eos libertate repleat, qui
ipsam elegerint: mendacium vero adeo imbeciJle
ut eos quoque, qui foriea sunt, reddat timidos.

ijmptfi

^.
, piV
, .
. .

ytviatiai;

'

;*
.

* *

, $& ' *
, */>
.

Ver*. 28. Conviciati discipuli. NequeMosis ;

' . ***

nam si Mosis essetis, utique et Cbrisli essetis. Si

, b n

crederelis, inquit, MoH> crederetis utique mihi

l9

yotp, ,

, ixiTr)cn

Vers. 29. Nos tit. Uade missus sit. Atqui variis

in locis doouit vos, qui sint ferentes de se testimo
niuoi: putaJoannes, opera qu facit el Pater,qui et
Deus. At certe de Mose auditis, autem Q
videtis : hujus vero opera audius solum,
verum etiam videtis, et nostis, quod oculi iint auribus iide digniores.
Vers. 30. Respondit oculos. Quod cum vobis
ignotus git, et inglorius, meosaperuit oculos, taleque edidit miraculum. Nam si de insignibus eseet
et gloriosis, nequaquam tantum esset miraculum.
Itaque magnus quispiatn est, quanquam vos nesciatis unde sit.
Vera. 34. Scimus audit. Vide contexturam (n)
etquomodo mirabiliter arguuaenietur ac sermonem
augeat. Vere enim non exterioribus tantum oculie
illuminatue est, sed et interioribus. Naro quia in pree-

. .

, ,

xovtti,

* ***
, ' ,

6 ^

^. *

. i to> * "
1

*^

" , * ^
.

peccatorett *; tunc quidem moredubitanlissermonem repulit, nunc vero tanquam libertate plenus,
ostendit buno non esse peccatorem, sed potius
Dei cultorem ac Dei voluntatem adimplentem.
Siquidem adbuc eum hominem esse suspicabatur,

. &

*^

cedentibus dixerant : Nos scimus, quod hie homo

9

1 ^

'

, *
1

, * *

" &, <^ ^

<tf

ut diximus. Peccatores aulem Deus non audit, in

, tor*'

bujusmodi videlicet miraculis.

Vers. 32. Vers. 33. quidquam. Quidquam

Joan. viu, 46. Joan. , 31. * Joan. r, 46.

'

. . f

Joaa. , 24.

Yariae lectiones et notae.

(96) " .

() Contexturam. Prudentiam. Furte iuterpres invenit aut aliud quid ^imila.

COBlMENT. lN J U A N I N E J I . -

CAP. I X .

i 318

(97) - simile. Cci namque oculos alii eiiam aperuerunt,

(98) .
ceeci vero a nalivitate nullus. Magaitudo itaque
.
miraculi divinum quempiam esse ejus effectorem

ostendit. Nam qui majus aliquod edil miraculum,
.
quamsint universa humana miracula, utiquemajor
est cunctis homiaibus.
'

Vers. 34. Responderunt nos f Non tulerunt
*
manifestam redargutionemac preeclaram victoriam :
couversa autein malitia i n suum ipsorum caput,
, (99) , *
indignati s u n t i l l i dicentes: Peccator omninonatus
,

e&, sive abinitio, a p r i m a staliin aetate. Iasipienter

, .
namque opinabantur, propter peccata aliqua esse
natumcaecum, ut osteuderenteum esse peccatorem.
*
Atqui etiamsi peccator erat, sermonesejus probare
.
oportuit, si veri esseat: quid eoim absurdi dixerat?
, ,
j
Vers. 34. foras. Ab ecclesia et concioae re ;
puierunt praeconem veritatis, tanquam Christi d i .
scipulum. Cum enim m i r a c u l u m calumniari n o n
,
potuissent, i m o potius e diverso oelebre illud ve?
. ,
bemeuti ac curiosa investigatione reddidissent,
suuQi effundunt furorem adversus eum qui curatus
, , ( i )
fuerat.
.
"

"

' ,

* ' (2)
.

Vers. 35. Audivit Dei? Venit ut majus conferret beneficiuinilli, qui propter se fuerat ejecius,
quodque bonorum caput esi tribuit, sese i l l i praebens cogaoscendum, ac verum efficiens discipulum.
Quod autem a i t : Tu, propter illos dixit, q u i non
credebant.

Vers. 36. Bespondii eum f Spe bona (o) ad

sermonem erectus est, tanquam paratus ad cre^ dendum : et discere quaerit, quisnam s i t ; neque
.
euim sciebat, quisesset.
Vers. 37. Dixit est. Vidisti eum : non p r i u s ,
. ' , ,
sed aunc. Noo dixit, Ego sum, q u i aperui oculos
. ,
tuos. Vult enim simplicitatem ac preeparatiouem
.
(p) fidei illius ostendere, ad eoruoi q u i prasen
tes erant utilitatem, ac confusionem eorum, q u i
, cum multa edoctiesseut,multaque signaconspexis, , sent, tamen adbuc credebaot. Nam hoo solo
.
audito : Elqui loquitur tecum ipseest, statim cre

^.
d i d i t ; sermo namque animam illius repente teti" ,
git, cumque bouam iilam invenisset, ad cogoitio ,
nem ao iidem eam illuminavit. Vide enim.
. .
Vers. 38. At ille eum Adoravit, coofirmans se
. ,
credere.
.
Vers. 39. Et - fiani. Atqui superius dixit : Non
. *
misit Deus FiUum suumin mundum, ut judiceimun/.
dum , sed j u d i c i u m vocatbiccondemnatiooem. A d
, .
condemnationeui, inquit, quorumdam ego incarna , ' - ; '

, *

9S

t u s s u m : D a m interpretans sermonem a d d i t : Ut

Joan. , 17.

Variae lectiones et n o t s .

97) o m i t t i t .
98) .
99) '.

() Spe bona, etc. Elevatue est sermone hoc,

tanqnam.
(p) Simplicitatem, elc. Hic abesse poterat,

({) .

(2) videtur

addendum.

ac praparalionem.
Nam to
est ejus q u i simpliciter credit, q u i sine o m n i bav
silatione, dubitatiooe et n i m i a curiosil$ite cre4it.

4319

EUTHYMII

ZAGABEM

guinon vident, hoc est, qui judicantur ceci mente , , ti irm $ ,

propterScripturarum ignorantiam, hic v i d e a n t l u , :** tr
men veritatis apertis aoimse eorum oculis, ab ea
*'
qu i n me est fide. Qui autem perspicaces viden ,
tur propter Soripturarum notitiam, b i potius noa
, ** TW bi*
videant, clauais eorum interioribus oculis ab infl .
delitate.
.
Dictionem vero ut, oeque bic oportet intelligere
,
causaliter; non enim propter.boc venit, ut gui vident
caeci fiant, quemadmodum etiam de w/,in preece- , ,
dentibus significavimus, sedquod futuri sit signift- , punw
cativa; futurum, inquit, eat, ul gui non vident vi, in TL
deanty et qui vident casci ftant.
.
Aut, injudicium
egoin mundumveni, hoc est,ad
", #>!?
discernendum, ad separatioaemboruni ab illis, ut
, , ^
appareat(?)in bisquidemprospectus libereevolun- g , i\r*
tatis, quffi a bonitate procedit; i a aliis vero mentis
, f*
exceecatio, quae a malitia egreditur.
.
Vers. 40. Et eo. Qui quondam fuerant cum eo,
. ' , >>
postmodum autem separati erant,aut q u i tuoc eraut.
, *
Nam quidam Pharisaei sequebantur, ut viderent et
xottoovirt;*
audirent, q u i d faceret ac loqueretur.
/.
Vers. 40. Et sumus f Namsicut alibi dicebant,
; " * fofo
Nemini servivimus unquam, e t : stupro nali non
, '
sumus
ita etnunc ad sensibilia tantum inbiabaot

et de corporalisolum caeoitaie illos pudebat: ideo
^ , TVOWW *
. '
de hac interrogant, cognoecentes, quod proptereos
.
dictus esset sermo.
. , *
Vere. 41. peccatum.
De infidelitate videlicet : nam rcspondere possetis : vidimus si- T J ** *
^ .
gna.
. , '
Vere 41. Nune videmus. Vos boo d i c i t i s ; ego
. , ^, ?*
autem non.Si enira videritis, crederetissane miracubsquaeegocoramvobis operor. Sedquantumadap . f*
parentiam, videti ; quaotum vero ad veritatem,
, Tf *
videtis, meote exciecati. Juxta prover (4) ) ****
b i u m namque mens videt, et mens audit, ceetera
' .
autem omnia caeca sunt et surda.
prvn. Hi*u ***"
Vers. 41. Peccatum ergo vestrum manet. Manet
, , , ,
^
absque venia; quia dicentes vos videre nec videntee,
. **{' *'
' voluntarie excsecamioi ab invidia et malitia. Osteodit ergo, quod corporalis visus, de quo gloriantur, , * $ ^
. ** **
bos condemnat. Simul quoque eum, q u i antea
,
caecus fuerat, binc consoiatur, ac firmiorem i n fide
reddit.
* .
(***
Ne autem dicant: Non idcirco tibi DOQ credimus
quod non vidcamus, sed quia tu populum seducis, D , ' **>

ostendit per parabolam, quod seductor sit, sed
. ******
pastor.Et p r i m u m quidem signaponit seduotorisao
corruptoris : deinde consequenter pastoris et Sal- , ^
, ' *$ ifciw**
Yatorie, ut ex bis cognoscatur utrum seduolor sit,
.
an pastor.
1

9 4

Joan. TIU, 33.

Yaris lectiones et aotae.

3) abest .
(4) De boc proverbio vide Fiscberum ad Platon. Pbaedon* p . 269.

(q) Ui appareat, etc. Ut appareat, alioruui quidem ex propensa ad boouin Yoiuotate

:lsue, a l i o r u m autem ex mentis pravitate ccitas.

COMMfcNT. JOANNEM. CAP. X .

4321
'

,

",

*
,

. , ,

)
,

, '

,
, ,

'

1322

Cap. X. Vers. i . Amen latro. Anagogice hic

per ostium intelligimus leges, sive Scripturas, eo
quod ad Dei cogoitionem inducant, et transitum
omoem, q u i adversus divinum cultum est, haereticis acgentibus excludant,popuIumque adeemonum
iosidiis custodiant; caulas vero, curam ac providentiam ovium; oves autem Israelitas, populumDei.
Nos au(em.inq\iit populus ejus et ovespascuxejus .
Qui ergo non per Scripturas ad curam populi Dei,
ingreditur, utpote non utenseis,necjuxta illas g u bernans, sed ascendens aliunde,quasi ostium transiliens, aut p e r a l i u m irrumpens introitum, ille
pastor, sed fur est et latro : fur quidem, tanquam
volene ea ad se derivare, quee non sua s u n t : latro
autem, tanquam devastans.
y

..

Hujusmodi fuerunt ante eum Judas et Tbeudas;

posteumveropsendocbristietAnticbristus, etsi q u i
sunt alii seductores. Attingit quoque Scribas ac
. (6)
Phariseeios, qui docebant doctrinas, prxcepta homi , num
legem autem transgrediebantur. Vidisti quo , ,
modofurem, latronemac seductorem deacripserit?
. ; considera etiampastoris insignia, quibus dignosci
possit.
.
Vers. 2. Qui ovium. Qualts ipse erat, utpote
*0 . , " (7) ,
Scripturis utene, etsecundum easgubernans :quan , ' .
quam enira etiam i n Sabbato operaretur, ea tamen
, *
divina erant opera, cum lex probiberet bumana,
, ive temporalia ae seecularia.
.
Vers. 3. Buic ostiarius aperit. Ostiarius j u x t a
. - C
anagogen Moses erat, u t cui concreditaa sunt d i ,
-vinae leges. Tali ergo Moses aperit, et ad ovium c u .
ram admittit, utpote cognoscens eum. Scripsit
,
enim, u t eum audirent ( r ) .
.

(5)

, *

9 7

.
. , *

, , . " ,
*

, , *
-

Vers. 3. Et audiunt. Obediunt, parent, ac sequuntur : agnoscunt enim i l l a m . Oves autem d i xit, eos videlicet, q u i vere oves sunt, digni u t
pascantur. Nam sicut q u i per ostium intrat, h i c
pastor eet, i i a et q u i vocem ejus audiunt, ut d i ctum est, b i oves sunt; qui vero non i t a se babent,
ab ovium ordine avulsi sunt.

^.

Vers 3. Et nominatim. Etiam hoc pastoris

' .
, - D frlgnum est, cujusque (s) ovis diligentern ostendere
. ' , c u r a m : neque enim illas vocat nominatim, q u i sin ,
gulas diligeater nonagnoscit, ob summam deuna.
quaque curam.
Psal. xciv, 7.

Matth. xv, 9.

Deut. x v i u , 15.
7

Variae lectiones et notae.

(5) Hicseminaipargunturcorruptionis versu8.
Q u o n i a m enim Patresnoc explicabant de impostor i b o s , q u i ante Cbristam venerant, ideo versu 8
i n c u l c a r u n t , .

(6) pleromaue dicere solet. Sed boo

quoque ferri potest est apud Galenum
i n Glosais p. 88, edit. Stepb.
(7) Hentenius Tidetur legiese, .

(r) Ut eum, etc. E u m audite.

(*) Cujutque, etc. Singularern i n eingulas oves ostendens curam,
PATAOL. O R . C X X I X .

42

EUTHYMll

1323

ZlGABENl

Yere. 3 Et educU eas. A d pascua : pascua autem . *

*, Tpirpvwuj
ralionalium o v i u m , doctrioa est divinorum eermo .
n u m , q u animam nutrit ac pascit.
*. ovitiav, n.
Vers. 4 . Et vadit. Recto eas tramite deducens,
.
et pro eis pugaans. Atqui pastores contrario modo
faciuQt, sequeoles oves quarum habentcuram. Ve- , mfoM
* ' iru*
ruro pascendi arshujus paslorismaxime admiranda
**, 7
est: nam et oves sunt rationale*. Siquideua etiam,
(8), fltjerlfe
quandodiacipulo8emittebat,dicebat;^ccee^omi//o
, *
VQS, tanguam oves in medio luporum : pastores vcro
extralupos mittuut oves. Vadit autem ante eas, et fpfci
U n q u a m is qui primus conversationis viain calca ,
vit,et sicut qui ea fecit, quae docet.
, , >
.
. ' ,$*
Vera. 4 . El sequuntur- Per vestigia eum sequuotur, eadem incedenles via, ipsiusque legibus
.
parentes.
" , Tpf*}
. Vers. 4 . Quia eju%. Qtue est ex Scripturie,
.
quibus assueta? suot, ex cognitis vocibus.
- . itivf
Vers. 5. AUenum vocem. Alieui eunt, qui
* ri> f**
non intrant per ostium. NoonoTerunt autem vocem
illorum ove, ut q u non sit a Scripturis, quibus , , ^
assuets sunt, ut dictum est, sed a ventre ipeorum. , , ' .
. .
Vars.6. Hoc Jcsus. Haac parabolam.
' . , *
Vere. 6. Illi ipsis. Obscure enim loquebatur,
.
altentiores eosreddens. Deiode alio modo aeipsum
.
et januam vocat et pastorem.
.
Vers. 7. Dixil ovium. Per quod ingrediuntur,
. *^
OV68 ad supernam mansionem. Neque enim q u i i , ' >
quam aliter iogreditur, nisi per ipsuin, et per fidem
q u e i n ipsum est, ac per ejus doctrinam.
^ .
v^ .
'
Vers. 8. Omnes latrones. Quotquot a seipsis
, *
enerunt, quotquot venerunt, non per praedictum
. twf^
oslium, ut Judaset Tbeudae, et si quis alius h u ' , * #<*
j u s m o d i : prophetae oamque non a seipsis vonerunt,
, (9) , * *
aed a Deo missi s u n t : neo aliunde, sed per ostium
.
intraverunt.
*****
Scire enim oportet, quod frequenter Scriptura,

uoiversalem representans formam, particularem
iosiouat intelligentiam. Nara qaod aunc dicit, Omnes . to<
. AovirixoV ***
D O D simpliciter sigaificat omnes q u i ipsum pras, ' ^
ceeserunt. Simile etiam est, quod ait David : Om* * *
nes declinave*unt, timulinutiUs factisunl" : tales
.
siquidem noaerant, q u i etiam tuac Deam colebant;
et illud Salomonis : Omnia sunl vanitas : neque
eaira talis est virtus.
Estaulem ubi Omnis idem significat,quod Nullus, ^ ,
*
ut i o dicto illo Salvatoris : Et nisi breviaii fuissent
, , $1**"
dies illi, non fieret talva omniscaro *, i d est, nulla
' ^
caro. I D illo quoque Davidico versu : Et nondomv
, , *
netur mihi omnis injustitia , hoc est, nulla. Multa
) .
quoque eunt similia.
' * , 4 * * *
Vers. 8. Sed oves. Qui vere erant otes. Et

MaUh. , 16.

Peal. x u , 3.

Ecde. 1, 2.

Matlh. , 22.

P*al. cvui, 133.

Variae lectioaes e t n o t s .
(8) %

[9) abest A ,

COMMENT. IN JOANNEM. CAP. X.

1326

$t* ovv binc manifestum est, quod eomprehenderat

.
etiam propbetas ; nam hos audierunt.
'* fipi 4 . *
Vere. 9. Ego sum oslium. Verbi repetitione ser* .
monem confirmat.
. lefv
Vers. 9. Per salvabitur. Per mea precepta,
, , siquisambulaTerit, salvabitur ascendens ineuper.
nam mansionem.
. ,
Vers. 9. Et egredieiur. Ad omnem m u n d i
.
locum ; qnod de apostolis factum est.
. Vers. 9 . Et pascua inveniet. Non spiritualia
* eolum, sed et tetnporalia : nam omnia q u sunt
(10).
credentiura, eis data sunt.
. *
Vers. 10. Fur perdal. Non venit propter
, salutem ovium, sed tantum ad furandum, maotan .
duui, ae perdendum. Nam et i i q u i furlo ablati
, - g l u n t a Tbeuda 6 t J u d a , j u g u l a t i sunt et ContinUO
perierunt.
.
[" ( l i ) ,
f f Diabolus f u r a t u r q u i d e m , eum p r e h e n d i t

arjimuin e t t r a n s f e r t a d se et ad v o l u n t a t e m e u a t n .
* ,
Mactat a u t e u i , quando interticit s t u d i a m ejas et
, *
m o r t i u c a t reapecta v i t , q u est e e o u n d a m T i r t u , ,
tem ; p e r d i t , q u a o d o memoriam Dei t o l i i t , ne

r e o o r d a r i possit j u d i c i i futuri.
.]
\ers.iO.Egohabeant.
Vitam;h\e quidem eam
' . ,
qu secundum Deum est> cujue euperabundantia
*
efttregnum c o B l o r u m ; i b i vero beatam,oujue super, * ,
abundantia eunt, q u oculu non v i d i t , et aurie
, *
non a u d i r i t , et i n cor bominis non asoenderunt ,
, 4

aut etiam perfecta eancte Trinitatis cognttio.

Vers. 11. Ego bonus. Verus. Superias
. *0 . " - Q
namque ostium appellavit seipsnm, propter cau ^ ,
sam i b i diotam ; bio antetn Pastorem, tanquam
,
ea quw pastoris sunt prostantem, q u prastermit leotes pastoree Judoorum reprehenduntur per p r o , pbetam Ezecbiel: de quibus paulo postdicemus.
* Praeterea etiam tanquam sermonibusartie pascendi,
6 ,
ad supernam congregaoe mansionem.
.
I n aliis quoque locis Ori$ vocatur, et Agnus,
.
ao Victima et Pontifex, aliieque mille nominibus,
- , j u z t a varios dispensandi m o d o s .
.
Vers. I I . PaUor - ovibus. Rursnm ea ponit
. qiiee t u m pastorem, tumroeroenarium designent.
.
Vers. 12. Mercenarius
oves. Interpretatur
*0 .
quiedicatur mercedarius, is videiicet, cujus noa
, .



(12).
.
}*, *

eunt oves propriee. Lupus vero anagogice is est,

q u i perdit, et q u i d e m a l o gloriatur (i),ac diabolus,

q u i e t i a m leo dicitur, draco, serpene, scorpius,

aspis ac basiliscus, multisque aiiis nominibue,
juxta illius rarias maliti versutias
Vers. 13. Mercenarius vero cura. Nam u b i quepropriam q u e r i t salatem, aliorum negligens :

* I Cof. u , 9 .
Varise lectiones et notae.
(10) .

( H ) H e c i n margine babet codex uterque.Caret

iit Hentaniut.

(12) .

(/) Bi qui de malo gloriatur. h . 1. opponitur . Est ergo b s r e t i c u ^

EUTHYMII ZIGABEXI

1327

qui antem vere pastor eet, contrarium f a c i t : p r o - * , MVTOV hriit

priam oegligens, ovium quaerit salutem. Duos ita- . IVMVHC;
; | xti knun,
que posuit corruptores eeu vastatoree : eum vide m hftm
licet, qui ut faretur, et mactet, ae p e r d a t ;
* ro
alterum vero, q u i Tidet l u p u m venientem et dese , ocr
r i t ovee ac fugit : per prirnum qaidem Tbeudam
^; :*
ac Judain iaeinuans ;per secundumautem Judteorum magistrot, eorum curam non babentee, q u i , icoumw,
' , upirtn, vnt&fr
eibi concrediti erant, imo gregero potius proden * , Jwxsvrtes. Quod etiam illie exprobratur, ut dictuin est, per
;
propbetam Ezecbiel dicentem : pastores
Israel,
;
num pastores seipsos paseunt ? nonne oves ipsat
paseunt pastores ?
Deinde opera quoque paetoris recenset, qum
,
, **, /
p r o t e r m i t t e b a n t : quia neque errantem ovem reducebant, neque perditam requirebant, neque , tim
cootritam alligabaat (u), neque debiletu curabant
, ,
quia seipsoe, OOQ oves pascebant.
.
De utrisque ergo quae dixit, seipsum i n exem (3)^
p l u m constituit. De primie quidem i n eo, quod se
, **({1) ty***
ait venisee, ut viiam habeant, et abundantius b riijfW
beant ; d e seoundis veroin eo quod animam suam
. * yw* ?**
ponat pro ovibus. Siquidem ex h o c q u o d animam

suam ponat pro ovibue, confirmat etiam, quod

, , xl vtitfff
venerit,ttl vitam habeant, et abundantius habeant.
.
Dicit e n i i B et Paulus : Si cum inimici etsemus,
* *&
reconciliali
sumus Deo per mortem Filii
e,us
, xoUosaiu
multo magis reconciliati salvierimus ; et r u r s u m :
. /^
Qui proprioFilio nunpepercitjed
pronobistradidit
, '
illum, quomodo non eum illo omnia nobis donabit ?
, (5' *"
5

( ! ;
' . spVere. 14. Ego bonui. Et quomodo non dixe,
;
ruDt i l l i , quod et p r i u * : Tu de teipso testimonium

perhibes ? Quia tunc responsiouem acceperaot,
.
quflB ipsorum ora etiam deinceps obturaret.
. , .
?*
Vers. 14. Et meas. Per prsecieotiam, taa
quam Deus. Ait enim Moses : Novit Dominus, qui
. , w
sint ejut
: et Paulus : Non repulit Dominus po.
pulum suum, quem prmscimt .
. ' , . ^
Vers. 14. El meii. Per cognitionem, tan*
1**"*
quam ab intelligentibue. Nam eum cognoverunt a
u*
testimonio Joannis, ab operibui ipsius, et a teeti, * ttfu****,
monioPatris, de quibus septimo capite presdictum

10

rr

1 0

Ezecb. X X X I Y , 2.
Rom. x i , 2.

Rom. , 10.

Rom. v i n , 32.

Joan. v i u , 13. N u m . x v i , 5 ; I I Tim.

!i

Varias l e c t i o n e s e t notae.
(13) Redde : hi$ sermonibus ergo ab utrisgue se
teparavit. Nescio, quid loco legerit interpres. Forte . Sed nec boc constructio
admittit.
14) , addit A.
15) Ex Cbrjsost. t o m . V H I , p . 352, C, non ex
d. N. Test. beec laudavit. Hic enim raos interpretumGrfficorum, ut non solum superiorum interpretumexplicatiooes, sedloca Litterarumsacrarum
etiam ita, ut superiores, repetant. Ergo m u l t a s i m i l i a babet Origenes cum Clemente Alexandrino,

multa Ghrysostomus c u m OrigeDe,tnulta CrriB^

cum Origeoe etChnrsostomo.ld atiam naaniW
fit ex codicibus N.Testamenti, qui eateoaf,^
mentarios, et scholia babent. I n bujusmodn^
standum estcriticoprudenti et sedulo codicib^
Testamenti. Qui eoim Patres propter ^ ^
sruasdogmaticas contra codicee N.TeU J*tW|J
sine ullo dubio et fidem criticam etfidemChm^
nam prodiderunt.Perfidumvero edamelabw^'*
est, uni ej usmodi testimonio pluritan Tim tnbuc^

(u) Contritam alligabant.

piembra pretta^

Losam curabant. Nam

01

est premere

vero wt

COMMENT. JOANNEM. CAP. X.

4&0

1330

est. Ostendens autem cognitionem suam ab illorum cogoitiooe longe differentem, suam eequavit
cognitioni Patris dicens:
. ,
Vers. 15. Sicut Pdtrem. Cognitionem dicit
<
eam, qtiae eeoundum naturamest, de quaetiam vi *
cesimo juxta Matthaaum capite dixit: Nemo cogno-

*
.

scit Filium nisi Pater, neque Patrem quisquam cognoscit, nisi

Filius .
Vera. 15. Et ovibus. Animam meam pono,
11

. , ,

relinquo, morior pro ovibue, utpote pro meis : seductor vero oequaquam mori eligit pro his, qui a

' .

se eeducuntur.

Vers. 16. E t hoc. Ovili Mosaica legis : dioit

. .
.
.
.

',

autem de gentibus.
Vers. 16. Illas quoque

oportet

me adducere.

Congregare sub meam paecendi doctrinam.

Vers. 16. E t audient. Obedieot, parebnBl.
-

. .

grex. Judaeis et g e n t i b u e
Vers. 16. E t
congregatus.
Vers. 16. Unus pastor. Horum et illorum Chri-

stus.
Vere. 17. Propterea

. "
.

, *
. *
.
; ; .
, ,
. *

meam. Quia naorior pro

ovibusmeis, queeetiam ipsiue eunt,quia hominum

amator sum, sicut et ipse. DUpensatorius itaque
eermo est, qui nihiloroinus amborum demoostrat
aequalitatem.
Quid ergo ? prius non diligebatur ? Utique omnino,
quiaFiliusetdilectus, facieasque Patris voluntatem.
Narn de eodixitPater: Dic est Filius
meusdilectus,

.

. Q tVi quomiMcomplacitum
e&t11; sedboctanquam no
*
tum praetermisit, nam variis io loois de hoc docuit,

tumalibi tumetiamubidixit:Pater Aiigii Filium**.
,

Nunc vero de ea dilectionis causa loquitur, quod

pro bominibus moriatur.

.
* ,
.
. ",
.
* . , . ,
.
.
.
, ,
' ,

.
, . -
, ,
,
, .

Mattb. , 27.

sumam eam. hoo quo-

que loco Ut non est causalis, sed declarativa ejue

quod omnino futurum est. Neque enim propter hoc
ponit, ut iterum sumat illam, sed ponit quidem pro
muado ; sumit autem, ut se Deum manifestet.
Vers. 18. Nemo tne. lnvito, boc est, nemo
me morti tradit noleotem.
Vers. 18. Sed meipso. Ultroneus, tanquam bomioum amator. Sermoni autem immoratur, significans mortem euam, qu per crucem futura est, et
resurrectionem ex mortuig.
Vers. 18 Poleslatem meam. Potestatem habeo taoquam Deus omnipoteos, omnemque babeos
virtutem. Vane igitur ao fruslra laborant insidiatores, me oolente: quanquam postmodum dementes
exprobrando dicebant : Alios salvos fecit, seipsum
non potest salvum faceit *.

11

Vers. 17. Ut Uerum

, -

Mattb. ui. 11.

13

Vers. 18. Boc meo. Ut ponam animam pro

ovibus, ut moriarpro mundo. Nam propterea illum
occiderant, quod bomines docebat, et illos e tenebris educebat ad lucem, a peccato ad virtutem, a
morte ad vitam.

Joan. V, 20,

" Mattb. xxvu, 42.

EUTHYMII

ZIGABENI

Cum ergo iuperius dixieset: Propterea diligit me

p b oSv * *
Pafer, ^uia powo animam meam
voluntatem,
uc ), ,
* .
quam ad mortem habebat sigoificavit; hio vero di,
cens : Hoc prxceptum
accepiaPatre
meo, oetendit
, mhi
Patris condemnatioDen (v), ut ipse moreretur. Si au . ,
tem prceplo opusfuit, quomodo dioebat: Egopono
' ' * xti fn
illam meipto ? e\ Pote$(atem habeoponendi
eam^f
,
et ante ista, Ego surn pastor bonus ?nam
talis prae ; y** *
cepto non indiget. Nibil ergo aliud osteodit Patris
. m
praeceptum, q u a m solam oonformitatem (x) ad

Patrem : hujusmodi eiquidem dispensatoria sunt
. $
propter audilorum imbecillitatem, veluti frequen , .
ter diximas.
. pnrnto
Vers. 19. Dissensio Vers. 20. auditis ? Daemo , V
Diaoum ac insanum eum dicebant, quasi majora
bomine loquentem, cum btnc polius cognoscere g pivov, %
oportuisset, quod Deus esset.
.
Yers. 21. Alii
aperire ? Heec arguebant non

esse demoniaci, a supernaturali miraculorumope );
ratione. Christue Yero noa coarguit eos qui sibi con
tumeliam inferebaot ; nam superius abunde illis

respondit, quando dixerunt: Nonne bene dicimus
, ^
noi, quod
Samaritanus
es tu, et
dxmonium
, ;
habes"1
avrw tortfro
Prsterea contumeliosos hujusmodi sermones
,
non ex directo in illum effandebant, sed inter se
. f W c '
tali modo nugabantur. Taoeos itaque docuit nos,
9
ne ad injurias convertamur, quee non directe in
nos effunduotar: non solum enim motus noo eet
, ' ' *^ ^
ad hujasmodi sermones, sed neque malorum advereus eos meminit, sicut ex soqueutibut manife- g
stum est.
* *, ^
Alio item modo : Tacuit videne illos qui ab his
diseidebant pro se respondentes: et quia hi oe ' ^ *
,
sermone quidem erant digni, qui tanto viso mira .
culo ita oalumniabaotur.
. . ,
Vers.22. Facta sunt Hierosolymis.
Dedicatoria
*fr^ ^'
templi; siquidem quotannis eolemniter diem
illum colebant, quo iterum sub Zorobabel aedi ^ ^
fioatum, post reditum ex captivitate perfectum
^ .
est.
. ,
Vers. 22. Et hiems erat. Non eolum ob acris
intemperiem, sed etiam ob infidelitatem. Tempus . *
* *!*
autem innuit propter dedicatioDem primas aedi .
ficationis templi; nam illa circiter autumnum
celebrabatur.
.
Vers. 23. E t Solomonis. Nam et ipee festo
.
aderat.

. 5 f
Vers. 24. Circumdederunt
Judxi.
Sperantes,
joppK
^
ab ejue sermonibus aliquam se accepturos coraprebendendi oceasionem, siquidem, cum de ope- .
* * ?
ribae nibileam possent arguere,a verbis proet

17

t$ff

11

Joan. , .

" ibid. 17,18.

ibid. .
7

* Joan. vui, 48.

Variae lectiones et nolae.

(v) Patris condemnationem.
Videtur
legisse, loco . Redde, Patris voiuntatem.

(x) Solam conformilatem.

Sallem A t a * *
voluntatis ; uno rerbo, comen*um.

1333

COMMENT. ! N J O A N N E M . -

** o$rt
.

ovV j textnm aliqaem iavenire copiebanf; neqat

. ' .
"

f334

CAP. X .

(16) .

enim
neque i p s * a ctanentia

ipsi a malitia cessabant,

quiescebat.
Vers. 24. Bt dixerunt ei. Fraudulenter et dolose.
Vers. 24. Quousque suspendis ? Suspeneam ae dubiam tenes inter fidem et iafidelita**

tem.
. , .

Vers. 24. Si libere. Manifeste, Terbis n o n

obtectis. Atqui plane seiebant, quod boe dixisset:
, ",
tdeo etiam i n superioribus decretum fecerant,

,
.
Ut fi quis confiteretur eum esse Ckristum, extra
; , synagogam ejiceretur , sed nanc siaistra mente
,
boc interrogant, audire volentes (y), quomodo boo
,
dioeret, ut, disputatione ita procedente magoi, quip, , * , { piam rursum de seipso loqueretur, et occasionem,
,
ut dictum eet, i l l u m compreheadendi acciperent.
, lpse vero, bujusmodi cognita vairitie, neqae nanc
,
bos tentantes a r g u i t : doceos, non ad omnia coar*
.
gueados esse tentatores, sed multa patienter eese
ferenda.
* (47) ,
Neque d i x i t : Qaomodo me tanquam flde dignum
*
interrogatis, cajustestimoniam repulistis dicentes:
'
Tu de teipso ttslimonium perhibes, testimonium
*
tuum non estverum ; q u e m legis fransgressorem
, ,
appellastis, Deo contrarium ac seductorem, pee , , catorem, Samaritanum, dasmomacum ac insanum,
' ; '
talibusque multis nominibus, quem lapidibtts appe , ' ,
titis et persequimini,acoccidere festinatis ? Yeram
*
nibil dixit bujasmodi, neo malorum meminit, do .
^ cens injuriarum oblivtonem erga eos q u i condemoare properarent (z), sed mansuetissime ad interrogationem respoodet.

Tu rero mihi considera perversam ac conten . " }
tiosam Judeeorum meatem. Siqaidem quaudo con , . ;
ciooatur ac sermoaibus docet, dicunt : Quod

signum ostendis nobis f quando vero miraculum
, * ,
operatur, ac demonstrationes operibus exbibet,
. ,
d i c u n t : Si tu e% Christus, die nobis libere. Cum
|9, ,
sermones docent, opera r e q a i r n n t ; operibus cla . ,
mantibus, sermones petunt, ad contrarium semper
,
maligoe transmutati. Quia ergo dementis erat,
* ;
operibus eum praedicantibus, a sermonibas ques *
rere testimonium, vide quo pacto respondeat, si *
m u l quidem manifestane quod non disceadi
.
causa interrogarent, simul etiam Bigoificans,
opera sua amplius ac vehementiue clamare q u a m
verba.
Vere. 25. Respondit creditis. Dixi vobis de
.
quo interrogatie, non verbis solum, verum etiam
, , ' ,

l f

t0

1 1

1 9

Joao. , 22. " Joao. , 43.

11

Joan. , 48.
Variaelectioneset notae.

(16)

99

( y ) Audire volentes. Volentesinterrogareetiam.

() Oblivionem erga eos, qui condemnare properarent. Oblmonem decernerecontraea q\m ante
gesta sunt. , sunt injuriae, quae ante-

(17) abest A. Ibidem mox , pro .

cesserant; vero non est condimnare, sed simpliciter decernere. Dicitur hoc de iis
qui magno aoirao acceptas iniurias negligunt et
coatemnunt. Oppositum est, ufciici.

4335

10

operibus : eed non oreditie : vane ergo et curioee * *.

ovv tpmrt u i n-

.
interrogatis.
(48). OTC *>
Vers. 25. Opera. Yers. 26. de me. Teslifican , , w iq
t u r q u o d ego eim. Rursus autem addit iNomine
.
Patfis mei, ae Deo contrarius videatur.
" >,
Nomen vero hoc io loco quidam dixerunt d i v i , .
nitatem ; quidam autein, fortitudinem ; alii vero,
*;
potentiam. Nominatur enim et Deus, et Fortis et
. , ud r
Potene, aliisque modia similibus. Si q u i d autem
. iaitm
Patrie est, idem est el Filii. Quia ergo a eolo
, *, **
verbo se credituroe esse simulabant, leniterostend i t quoddoloseagerent, ac si diceret : Si operibus * , *<
;
non creditis, quomodo terbis credetis ?
. * *;
Yers. 26. Quia non meis. Ego eiquidem u n i - *r
versa, quae boni pasloris sunt, praasliti: voe autem a cognatione o v i u m mearum vos ipsos aepa- g *
.
rastis.
. *).
Vera. 56. Sicui Yers. 27. me. Oe bis superius
dictum est.
. **
Vers. 28. Et ego xternum. Et de bac vita
.
frequenter dictum est et data interpretatio.
. ;
Yers. 28. Nec mea. Quisquam ex hie, q u i illis

insidiantur. Manum vero dicit virtutem ac potesta , , *
tem suatn. Hoc autemdixit, quia statueraot j u d i ,

, *
ul si guii confiteretur eum esse Christum, extra
tsAi
synagogam ejiceretur ;
confirmat eoim, quod
.
f r m t r a laborent.
[ (19)
f f Raperequidemex invictadextraeum q u i n o u
^ * axoirifyffit ?
vult,nemo bostis potest; potesltamendeceptum, et
'
eum qui se ipsum prodit i n errorem ducere. Hoc
autom, per iovictam dextram, sed per volun- Q , m
* **>
tariam levitatem ejus q u i recedit.
i%

.]

Vere. 29. Pater est. Major omoibus insidiatoribue, ut dictum est. Rursus ergo, quod ait, Dedit
tnihi, dispensatorium est.
Vers. 29. Ei mei. Ne autam, tanquam
impotens, v i d e a t u r a u x i l i u m a Patre poscere, subintulit:
Vers. 39. 90 sumus. Unum potentia, siveejuidem poteatiffi: quod si uaum potentia,unum sane
etdivinitateeteeseatia,et natura. Dicens itaque-.tf^o
et Poier,dualitatem significavitpersonarum,diver8itatem hypostaseoo ; subdens autem, unumsumut,
divinitatis unitatem, idenUtatem essentiaB, naturae
et potenti.
^
Vera. 34. Suttuleruni eum. Quia natura Filium
Dei 8 dicebat ; n a m boc significat, Unum
tumus.
Yide ergo, quomodo coayicti siot, quod non
disceadi cauea interrogarent, sed occasionis alicujus arripiendae, qua eum comprebenderent, ut
diximus.

' ,
, , <fcM ^
.
.

. ^ , vf*
, **
. p
(20') , ri oWi
, / ^^ *
, , ^
,
^
.
1

. Otw
* ^
" ,

, .

Vriaa lectiones et notae.

(19) H s c margine babent codd. , . Hentenius non babet.

* *

, ' tyt? '

" Joan, , 22.

(18) Henlenius o m i s i t : ' .

frfr

(20) , *

(20) * .

(30') abest .

1337

COMMBNT. I N JOANNEM. CAP. X .

> ;
'
. *
), "/
.
'

.
; , Mfl
; ipya

(24).

. -

, . *
, ]3>,
* ,

4338

Et quare dediteis occasionem ? Quia volebat eos

a seipsis convinci, quod tentarent, malumque
machinarentur. Preeterea noo oportuit omnia dispensatorie loqui, scdetiam denudare i n parte veritalem.
Vers. 32. Bespondit meo. Qu me Patri
aequalem ostendunt.
Ver. 32. Propter me. Propter quod opus,
quod me non ostendat Patri esse aequalem ? Opera
ergo me Patri qualem esse praedicant, etsi ego
taouero.
Vers. 33. Besponderunt Deum. Interim ergo
bona esse ejus opcra fatebantur : quod si bona
eunt ejue opera, beec eadem testantur, quod non
blaspbemet,dicens sese Deura esse ; suntenim Dei
opera, e l non p u r i bomiois.

Vers. 34. Bespondit estis ? Hoc i n loco legera

appellat Hbrum Psalmorum ; nam i d i n illo ecriptum est. Lex autem dicitur liber iste, quia ea
* , }
, - qua? io eo babentur oracula, sunt a Deo afflata, et
quia homines instruunt et corriguot.
,
Vers. 35. Si - Vers. 36. tum ? Solvi, boc est
; , , , excidere, rejicit. Sanctificavit autem, hocest, sepa. , ', . 0
ravit, elegit. Quod autem dicit idern est, ac si d i < *
ceret: Si Deus illos dixit deos, cum bomines es ,
,
sent, de medicitis : Blasphemas, quia dixi, Filius
, * , ,
Dei sum ? de me, inquam, quem Pater separavit,
,
elegit ac misil i n m u n d u m ?
;
. /
Humiliusautem ista loquitur. Primam namque
?
, ,
deprimit et concedere videtur sermonem, ac b u *
miliora loquitur, quo furorem illcrumconsoletur
,
ac m i t i g e t : deiode eubdit etiam sablimoria.
.
Vers. 37. Si Vers. 38. credite. A b operum

eequalitate aequalilatem ac identitatem c u m Patre
.
oatendit.
. "
Vers. 58. Ut eo. I n me Pater conspicitur;
, * *
n i h i l eoim aliud sum ego, quam quod Pater est,
, .
permanens tamen Filius, : et nibil aliud Pater est,
*
quam quod Filius, permaoens tamen Pater. Qui
.
ergo Filiumnovit, et Patrem novit ; e t q u i Patrem
cognovit, Filiura cognovit.
* ,
Vel aliter : Filius est i n Patre, tanquam imaginis
[ (22) *
pulcbritudo i n archetypo ; Pater vero io Filio,
, ] r$ .
tauquaroexemplari* pulchritudo i n imagine; ima*
, *
giDem autem Patris dioirnus Filium, non qualem.
cuoque, s e i per omnia similem.
. "
Vere. 39. Qumrebant Vers. 40. ibi. Ubi ma,
gnum aliquod signum fecisset, fugiebat propter
* ,
populi plausum ac landem. Ubi etiam magmim
,
quippiamdeseipso locutusesset, secedebat propter
- .
rabiem invidoruin : illi concedens, ut per suam
absentiam cessaret ao quiesceret. Abiit autem
,
in locum u b i Joannes baptizabat,
u t prae , sentium raemoriae suggereretur signum quod fa'

Variae lectiones et notae.

(21) ' .

(22) Incluaaexciderunt .

UTHYMII

4389

etum faerat c u m baptfearetar, ao Joannis teeti-

m o n i u m , quo de eo testificatt fuerat, et ita
crederent ; quod sane etiam factum est. Vide
enim.
Vers. 44. Et erant. Considera quomodo inter
se argumentatur. Joannes quidem signum fecii
nullum, hic autem m u l t a ; major ergo hic est illo.
Deinde aliod quoque eutnunt excellenti s i g n u m ;
quia etiam, quflecunque dehoc dixit Joaanes Tera
erant, rebus ipsisjam demoostrata.Dixeratautem:
Qtd postme ventww
est, fortiorme
e$t
aliaque
m u l l a et magDa. Alibi etiam (aa) Et ego vidi et
testimonium perhibui, quod Mc sit Filius Dei
Aliter preterea declaratursimpliciterbic eermo.

1140

, tv , *
. " .

m-*T9&w**w

. *
*"*
,
* cxftVov. Env
*$ *
* ( 3 ) ,
, porv^arra *
,
*;
, *, :
^ . |
.

p b , *

/oann^s^M^msi^nur/i/ea7nw//m;attamenomoia

, **
.
. * Vc*a>
, .
*
, fvri *
, A i - y v x T i v

.
. '. .
C A P . XI. De Lazaro.
* . |
Cap. X I . Vers. 1. sBgrotabat hujus. Deinde
eliara signum addit, quo Maria cognoecatur.
.
. >
Vers. 2. Erat grotabat. Bujusmodi opue no .
tam ac celebrem effecerat.

. ^>/, ku
Vere. 3. MUerunt eum. Non abieroot, sed Q '
, - civ^av
mfserunt, utpote fiduciam babentee : nam molta
. yvvatei
illis erat c a m eo famtliaritas. Praeterea tanquam
, ^. * yk*
mulieres debiles, et veluti lucta detentfe.Siqnidem,
quod n o n despicientes miserint, postmodum si- , , .
gaificaverunt, quando veoienti multa cum festina-

queecunque de boc dixit, vera erant, et ideo testimonium ejus fide digaum est.
Vere. 42. El enm. Vidisii quantum ei* profuerit locue, et a perversis bominibue separari ?
n a m frequenter ob boo educit ipsos et ab iltorum
conversatione abdueit quod etiam i o Veteri Teetamento fecisse apparet, c u m longe ab ADgyptiis
in deserto Hebraos mformaTit ac correxit.

tione oecurrerunt.
. . twrov, </*
Vers. 3. Dicentes wgrotat. Hoc dixeruot, c u |9. " 4%
pientes eum ad misericordiam attrahere. Nam
, pr/ , -.
adbuclanquam hominem audiebant, m a g n u m q u i dem, non tamen etiam Deum.
. /
Vere. 4. Ut audimt mortem. Non dfrigilur ( 6 6 )
ad eam qum proprie mor* est, sed ad aomnum ali- , * wttv

q u e m : n a m qua? proprie mors dicitur, usque sd
, * *{
communem omQium durat resurreotionem : h c
vero et more dioi potest, et noo mors ; i l l u d qai- Q
*; # *-*
dem, propter divisioaem animee et corporis, hoc .
autem, propter mox futuram resascitationem.
Vers. 4. Sed pro gloria Dei. Patris.
' . Df
x e t

(24).
Matfh. , 1 1 . " J o a n . i , 3 t ,

Variae lectionee et nolae.

j u n g i t textum ab ' ... . (
(23) Leve qoidem est, sed ex levioribus disoitur
crisis N. Teslamenti i n gravioribus. Unde bic ergo interpretationem ; , a c cootiooo
p r o x i m u m scbolium subjicit:
, loco , Chrysostom. l o m . V I I I , pag.
. . .
364 E .
(24) Ita codex et Heoten : sed codex con(ad)Alibietiam
.

: El.

Interpres videtur legiese

( 6 6 ) Dirigitur. Fit, spectat. mrJJoiw>

do legere possum

1341

1342

COMMENT. IN JOANNEM. C A P . X I .

lv *. roO 4
Vepe. 4. Ut * * m . Nam gloria Patris, gloria
. ,
Filii eet ltem et hio dictiones pro et ut, cau ,
sales sunt, sed eigniflcativae ejus quod eventurum
.
(25) , ,
. "
, ,
6$ ^ , .

erat. Nam Pater et Filius glorificandi erant per

eam.
Quidam vero p e r g l o r i a m intelligunt crucem,
hoo est, pro crucifixiooe Dei, ut crucifigatur F i l i u t
Dei per eum. Cognita namque a Judaeis tazari resuscitatione, hujusmodi magnitudine niiraculi ad
iDsaoabilem exarserunt iosaniam: et festini exsurrexerunl ut illora occiderent.

' .

Vers. 5. Diligebat Lazarum. Non tantum

propter fidem earum, verum etiam propler aliat
ipsarum virtutes.
. |
Vers. 6. Ut diebus. Praedictam misit respon " ,
siooem, qua eas consolaretur : lpse vero adhuo
<$,
permansit exspeotaos donec a n i m a m exhalaret ac
* sepeliretur, utnemo dicere possetquodipsum ooa, , , dum mortuara excitasset, sed ebrium aut viribus
.
defectum, seu numine afflatum.
" .
Vers 7. Deinde ilerum* Praedirit hoc, quo
> ; , arguat i l l o r u m timiditatem ab infidelitate emanan T O J
tem, et u i boc proecognito turbarentur subito
reiasperata. Erat autem Belbania ia Judanu
. ' T J " { , .

.
; . ' ,
.
^. ^ -

Vers. 8. Dicunt illuc ? Nunc, i d est, paulo

ante. Nam et pro i l l o metuebaot, et magis p r o
seipsis.
Vere. 9. Respondit Vers. 10. eo. Exemplo eosexOo^pjvn , $ , Q hortatur quod, quetoadmodum siquis ambulaverit
& ,
in die, yidelicet ia unaquavis duodecim diei hora, *
rum, nono/fendit, etcsetera: itaetiam,siquisin luce
, ,
virtutis ambulat, nonoffendit, incidea*1a aliquod
< .
peHculum, quia lucem virtutis yidet, et viae da-

,
, .
, .
, ,
' . * , a f i r i *
.

cem habet. Si quis autem ambulaverit in tenebris

, p r r ' , ,
.

est, Si quis ambulaverit io me aut mecaro, q u i

malitiee, offendit, quia tux non esl in eo. Vos itaque

in luce ambulaotes non offeodetis. Atqui etiam
ipsi offenderunt, seu periculum passi suat, sed
aon tuao. Dum enim comprebeaderetur d i x l t :

Simc quceritis, sinile hos abire :

u

oam de illo tem-

pore aunc sermo est.

Noiirat , *
Intelligitur autem et alio modo. 5 i quis am, , . ,* - bulaverit in die, offendit, et caetera, boc

gum lux et dies : oam quandiu, inqoit, t n mundo

sum, lux sum mundt : offendit ad ullum periculum, potentia viquidem ac virtus mea ded n c i t HluiTJ.
. * ,
Vers. 11. Hmc Vere. 13. diccret. Ipee d i , *
cebat, Amicus noster, osteodeas necessariam esse
, ,
ad eam profectionem. Illi vero dicebaat : Sal" Joan. x v u i , 7 , 8.
Variae l e c t i o n e s e t nolae.
(25) Origeois ad buac locum ioterpretatio ir>tercidit, Cbryeostomus multoties de cruca
explicat. Sed ad hunc locum, t o m . VIII, p.369,nih i l reperio. NecCyrillue tale quid habet t o m . IV,
. 67 A, q u i i b i , , de Filio
expllcaU Diseealit ergo ab Eutbymio.Obiteraddo

CyrtH. I. 1. p . 676, E , ad : , . .
. ,
,
,
, . . .

4343

ZIGABENI

vu$ erit, eive sanabitur, votontes ejus conei- ^ *

(.
l i o obstare : nondumenira metum abjeoeranl.

Quod autem d i c i t : Ut somno excilem eum,

, " , rotr
faoilitatem reiurrectionie osteodit. Hinc itaque
illos intelligere oportuit, quod de roorte et r e - . * tVcvOcyyevy mnn
.,
surrectione ejus diceret. Quoinodo eoim profe[ (26)
cturus erat stadia quiudecim, ut eum a somno
ottxa, ; ' *)/
excitaret ? sed opinabantur, aBnigraa aliquod esae
, .]
qualia multa dicebat.
, (21).
Ver. 14. Tunc manifeste. f f Aperte.
.
Vers. 14. Lazarut Vers. 13. ibi. Gaudeo,
' , ,
quod non fuerim i b i ; gaudeo autem propter
. , ,
vos, u t pleniut credalie, c u m videritis eoin
# , vtvrrifi
resurgentem. Nam si i b i fuiesem, vel n o n fuis, .
et mortuus, v e l non tantum apparuisset m i raculum, vel suspicioni fuisset subjeotutn, u t
prsdiximus.
' . /**Vers. 15. Sed eum. Ne malevoli erga amicoe videamur. Daec autem, Non eram ibi, , ", ,
.
et, Eamus, ac sirailta, tanquam bomo dicit.
. , if=
Vers. 16. Dixit eo. Apparet quidem m a , 'flirioni-pf
gnaB sermo audaciflB, verum potius est t i m i d i , , *pJ*
tatis ac iofidelitatis; diffidebat namque quod
*
non offenderent, ut prredixerat, et propterea
, iak***
opinabaotur omnes simul c u m proceptore occi*
. * 7***
dendos eese. Non tameo iocrepavit euro Chri"
tus, tolerans adbnc ejus imbecillitalem. Didym
mus vero quasi geminus dicebatur, quod simu|
cum fratre natus esset.
1

Vere. 17. Cum igitur venisset sepultum. Jpee '

. ^

quidem mortuus fuerat, postquam eorores ad Q ,^

(28) iptwef*
Ghristum miserant, eodem sane die : hic vero
, irlpav * tMtk ^
manslt i n loco u b i erat duobue diebus, illo
fli{if
videlicet ac sequenti; tertio autem d i x i t dieci"
0

pulis, Laxarus amicus noster dormit, et celera,

;
in quarto abiit, c u m exepectasset, donec oleret,
ut magis manifeetaretur suae magnitudo potentiee.
Sorores autem n o n amplius a d e u m miseruot,
de fratris vita j a m desperantes.
Vere. 18. Erat Vers. 19. *o. Graece q u i dem

dicitur,

$ '

* *

.
,

3 1

.
. * *

, .
). * .^
idioina,

: est autero Graecanici sermonie

; *" *
idem eignificans, quod a d Martham et Mariani*
Verura, quo pacto consolabantur illas, cum i o - , ;^'
.
dubie amarent Jesum ? A u t propter nobilitatein
Ularum, aut propter altat virtutes, aut p r o D
pter calamitatis magnitudinem.
" , * *oty*'
Praeterea oon erant b i ex eis q u i omnino
>.
m a l i erant, quod ex eomanifestum eet, quia mult
crediderunt i n eum.
. *
V e r t . 20. Martha ergo sedebat. Ipsa eola, ut ,
hoc audivit. communicavit autem sorori,
, , oitft^
ne illa quoque exeunte, t u m u l t u m concilarent
.
qui ad coniolaodum venerant.
7

,i

VariaB lectiones et noUB.

(26) Inclusa absunt A.
(27) Hoc preetermisso vocabulo, textum conjun-

x i t Benteniue.
(28) pro , .

. JOAftNEtf. CAP. X I .

134

4346

. ,
Vers. 81. Dixit . 22. DeU$ Si fuissezhic,
. (29)
frater meus non fuisset mortuus ; petivisses nam * , *
que a Deo, ne ipse moreretur, et iodubie auditus
. ,
.
1

fuisses, utpole Dei amicus. Nondum enitn cognoscebat, quod, licet ut bomo aberat, tamen ut
Deus praesens erat.

"

Ver*. 23. Ait Vers. 24. die. Quod ergo dixer a t : Stio quod qumcunque poposceris Deo, da (30) ,
bit txbi Deus noo dixit, quod eum resuscitaturus
* .
esset, sed ne a Deo abjiceretur : siquidem n o n >
d u m conveDientem de Christo babebat opinio' ', (31)
nem, sicut nec discipuli, q u i tameo tot ao taota
/.
et audierant et viderant.
. *
Vers. 25. Dixit vita. Virtus resurrectionis et
, , .
fons vitffi, q u i exsuscito vitamque tribuo, tanquam
pr- , Deus. P r i m u m itaque modeste locutus est d i cens : Resurget frater tuus ; at, i l l a non inteUi ,
gente, detegit j a m oocultam suam potestatem,
.
et attolit mentem ejue.
.
Vers. 25. 0 w Vers. 26. (Bternum. EUamei
, (32) .
nuoc njoriatur presenti morle, vivet vita, qua

i n fnturum vivitur, boc est, beata. Et q u i adhuc
, .
vivit prssenti vita, nequaquam morietur futura
(33)
morte, boe est, raisera. Heeo dicens ostendit i l , ,
laru esse veram vitam, veramque mortem, utpote

iQTariabiles, et omni inter successione carentes, et de illis maxime ouraadum esse.

Vere. 26. Credis hoc ? esse resurrec ;
tioDem ac vitam, et ceetera.
, .
Vers. 27. AU venturus erat. Quod magna

. "
(34) , , Q de seipso dixerit, cognovit ; quomodo autem ea
dixerit, ignoravit, et proplerea unum interro. ,
gata, aliud respondet. Sed unde i d sciebat,
. ;
quod respondit ? Ab bis qui i n eum credebaot.
.
Nam et quod superius dixerat : Scio quod resurget
, , } in resurrectione
in novissimo die, ab ipso Gbristo
TJJ , ' (35)
didicerat, et a discipulis ipsius. Nam frequenter
, cum illis apud eas bospitabatur.
. ' *
, ,

.
.
, ,
, * . ,
, .

Vere. 28. Et vocat te. Exspectans magnam

aliquod bonum a sermouibus ejus. currit et vocat
clanculum sororem, ne q u i presentes erant Judari
cognoscerent, ac insidiatoribue fortasais eum proderent. Dixit autem, Vocat te, ut illa citius occurreret.

. ^

.
, ,
^ .
,
,
.

Vert. 29. Illa

eum. P r vehementi, quo
eum pereequebatur, honore.
Vers. 30. Nondum Martha. Erat adhuc i b i ,
docens q u i secum erant, et docendi p r e t e x t u
exspectabat illas, ae acoedere videretur, taoquam
gloriam a miraeulo captans. Aut boc d i x i t evangelista, ostendene, quod et quae vocavit, e t q u s v o cata est, adeo velociter cuourrerunt, ut eum illuc
pmvenerint

Variae lectiones et notae.

<29)* abest A .
30) r i d e t o r legisse Hentenius.
31) abeet A.
32) abest A.

(33) .
(34) .
(3) ' .

34

ZIGABENi

V e n . 81. Judsei ergo tW. Secuti sunt eam,

ixti ^ f,
verili,nequid fortaeeiscootra seipsam perpetraret.
' i W
. ; >
Facti t u n t autem teste* m i r a c u l i , etiam non
.
asciti (cc).
.
Vers. 32. Igilur Maria /rater. Quanqaam go Ttpqr 7
rore ferventior erat erga Cbristi honorem, eiqui (36) *
dem ipsa procidit ad pedes ejus ;eadem tamea d i , ^>
cit, eamdem de illo habeas opiaiouem,
.
(37) >
Vers. 33. Jesus tpiritu, et turbavit seipsum.

Non ea dixit ad illam, q u sorori dixerat: t u m

nif* oot;
propter eos q u i s i m u l advenerant, t u m eiiam quod
/ >
eciret futurum esse ut per otium eadem ab illa d i * >
sceret. Jam autem commota i n ipso humana na *
|ura adcompaseionem^olentnamquequi b u m a n i ,
eunt, alioe vider.do lacrymantes, excitari ad mise- y ,
ricordiam)
, nm
Infremuit $piritu hoc est, affeclum cohibuit,
, * * * * * * *
ipsum reprimens ; torve ao autere p r e Uirbatione
^ /, * nnRiotuitus est, ne oum i a c r y m i i interrogaret.
t

.
voiirmi 7
Namspiritut diciturbic turbationis affectus. Cum
. , ]
autem infremuisset, turbavit seipsum tive concus'
Tkkmnpw
sit : contingit enim, ut concutiantur superiores
.
corporis partes eorum q u i ita infremunt.
vnim
Quidaui vero epiritum inteiltgentea divinitatem
ejus, interpretantur, quod acriter huraaoee n a t u r o T J $pitwi f**
^ , *>
comminatus est per divioitatem : et conoussit eam
.
comminatione perterritam.
. ' ^
Vere. 3 i . Et Vers. 35. Jesus. Tanquam bomo et
iDterrogat et lacrymatur, aliaque facit, qiuecum- , ty*
que esse bomirjem ipsum c o n f i r m a n t : tanquam ' *
Deus yeroquatriduaaum acoliduui j a m mortuuin
, mn
suscitat, cceteraque operatur, queeeunque testaatur
. apfOT^f< "
eum esse Deum. Vult eaim ulramque sui naturam
,
agnosci, et ideo QUDC quidem hutnano more, nuac
, .
divino, varia demonstrat.
" . ^ .
Yers. 36. Dicebant etim. Videntes eum l a crymantem.
. '
Vera. 37. Quidam - moreretur. Impotentiam ei
*
exprobaot, etirooice d i c u n t : Qui ccecioculos ape * rovro, **
ruit, eo qtiod islud non fecerit, nec i l l u d feciese
. ' f*
arbitrantes. Ignorabant siquidem i d , quod faoturut
. w a n ^
est, illo majus esse : nam majus est mortem, q u
xi
j a m advenerit ac dominata sit, repellere, quam
,
accedentem probibere.
. pi{ *
Vers. 38. Jesus monumentum. Lacrymalus
, *
quidem eet, sinens n a l u r a m , quee l u a sunt, osten / . ^* ****
dere ; modicam lacrymaudi super mortuos men ,
*
suram tradens nobis. Deinde rursum infremit, ac
affectutn cobibet, vetans ne ultra m o d u m progrediatur.
Vers. 3. Erat lapidem. Quare n o n suscita . ^ *

18

Variae lectiones et notae.

(36) Forte .
(37) i W o v , quod mei omittunt, i n -

terpres expressit. Vocabuiom ^

ecbolii, Y i d e t u r etiam tueri hac*

(cc) Etiam non ascili. Minime fallaces, minime euapacti.

C O M M E N T . J O A N N E M . -

4340

CAt . X I .
5

. * (38) vit cum impoeitolapide? Utquilapidemsustilissent,

et primi gravem sensissent odorem, potissimum
# .
miraculo testimoaium ezhiberent: siquidem etiam
, /
propter hoc non resuscitavit eum absens, sed
, (39)
cura multis venit ad monumentum, et revinctum
, ,
fasciis sepuicralibus ac sudario excitavit, jusit ,
que, ut solverent eum, ad iDfallibilem miraculi
^, ;
demonstrationem, ut ab bis omnibus veritas testimo .
n i u m acciperet: et ne rursum, quemadmodum de
. , ,
.
,
, .
; $
(40), ^.

.
. : (41) ", ^, ^ .
.
, .
* , ; .

curi , ,
. , .
. .
^ , . ,
.
'> . ,
, .
" .
. ; ,
,
.
,
.
. $ , , '
, (42)
,
,
.
, ', , , .
.
" , ,
, (. " .

Joan

c c o , ulla remanere posset ambiguitas.

Vers.39.Didi esl.Jam o/ef ,etideo impossibile
est eum resuscitare j a m corruptum. Nam praedictum est, quod oondum de eo convenientem
babebat opiaionem, aec ea q u sibi ille dixerat,
intellexit.
Vers. 40. Ait Dei Verisimile est enim, boo

etiam eum dixisse i l l i ; aut boe sibi volebant, quae

illi dixerat.
Vers. 41. SutluUrunt mortuus. Sustulerunt
eum a loco i n quo jacebat.
Vers. 4 1 . Jesus autem. me. Vide dictionesSursum, et Gratias ago : ut a Deo missus esse oredatur. Ipse siquidem i n progressu docetbanc esse
causam. Dicebant enim judsei : Non est bio aDeo.
Sed quomodo d i x i t : Quia audisti me, cum precatus
noa sit ? Non est precatus, ostendens quod precatioae opus ilti OOD esset. Dixit a u t e m ; Quia audisli
me, insinuans voluntatis identitatem. Graiias
tibi ago, quia voluisti quod ego volo.
Vers. 42. Ego audis. Semper vis quee volo;
Q nam eadem utrique yoluotas est ac mens eadem. Deiadeaddit etcausam hujusmodi gratiarum
actionis bumiliumque vcrborum.
Vers. 42. Sed - dixi. Dixi, Gratias tibi ago,
quia audisli me, propter imbecillitatem circumstantium.
Vers. 42. Ut miseris. Nam hoc maxime necessarium erat. Qui eniua credit quod Deus eum
miserit, ejus etiam credet sermonibus, c u m aliis,
tum bis quibus se Dei esse Filiuin ostendit ; q u i
auteni non credit quod Deus cum miserit, is neque
ejns sermoues su*cipiet.
Vers. 43. Et foras. Voce magna clamavit,
osteodens, qtiod animam vocet non prssentem, sed
procul abaentem : utque omaes q u i preesentes
erant, audireotbancauctoritativae poteslatisjussion e m : et c u m i n oputdeductam viderenl: sublimiter
de eo, tanquam de Deo, sentirent.
Non dixit autem, Resurge, sed, Veni foras, oum
eo, q u i m o r t u u t fuerat, tanquam cum rivente colloquens. Siquidem apud Deum etiam mortui r i vunt. Hoc ergo est, quod d i c e b a t : Venit tempus,
et nunc est, quando mortui audient vocem Ftlii Det,
et qui andiermt, vivent **. Ykle enim, q u l d saquatur

25.
Variae l e c l i o n e s et nolae

38) abest

(39;
(40)

. FOTto ^.

41) Hentenius legil, el .

42) desunt .

EUTHYMII ZlGABENi

13S1

. . 'Q .
Vers. 44. ttfasciis
sepulcralibtu. Vinculie q u i - A
! ;
bus mortuiobvinciri solent.Omaximurnacduplum
, : pwuw.
m i r a c u l u m ! Noo solum, q u i jara olebat,reiurrexit,
,
sed etiam,qui obvinctus erat, exivite monumento.
xoci * J
ltaque gratiarum actio, dispeusationis erat, j u s t i o
, Jvrna,
ac opu9, auctoritatis : illa propter prssentium i m *
becillitatem facta est, hc autem propter ejus po , m
tentiara et virtutem accidit. Propterea i n preece , .
dentibus dicebat: Si non (acio opew Patris mei,
nolite credere mihi; si autem facio, et$i mihi non
vuUis credere, operibus
credite .
. * #*>
Vers. 44. Et erat obvincta. Parva fasciola, qua
xiooVfc.
ad boo usque tempus utuntur Hebrai ad tegmen
capitis.
. , b
Vers. 44. Ait abire. Vos eum solvile, u t et
tactus ferat teslimonium, quod uon phantasma, * , * **
sed ipse vere siL Et sinite abire, ne cum eoambu- , " , ' .*
r%
lans laudis ac plausus causafiat, utque per otium
perfectius scrutentur eum q u i voluerint.
' w
f7

(43), .
, * *
Utinam autera et mens mea i n affectionum monumento sepulta, earumque fasciis alligala, ac i o - , ,***
, ? *
eenstbilitatis lapidein superpositum habens, et j a m
.
olida gravi pecoatorum odore, Yerbi serraone resurgeret I
. ;, ^
Yers. kb.Multi. Vers. 46. Jetus. Non taoquam
^ . ^'
admiraatee, sed quasi de praestigiatorecalumoiaa*
, otto*
tes ; b i aulem sunt, qui dicebant: Non potuit hic,
; .
qut cmci oculos aperuit, facere, ne hic moreretur ?
. ,
Vere. 47. Congregaverunt.
Vers. 48. gentem.
Tollent, sive, perdent. Speciosum autem preeiex- .
* , "
t u m imponere voleates insidiis quas adversus
* ts
Salvatorem struebant, ac populum contra eum
, !*"
movere molientes, timorem causabanlur Roma, , * ^
n o r u m , quia, si omnes credidertnt ia eum, existi , ?
*
mabitur, tyranoidem meditari : venientque Ro .
mani, ac perdent universos, tanquam tyrannidis
ac defectionU participes.
&
A t q u i ipse defectionem docuit, quin potius

censum Casari exsolvi permisit : cumque populi
)3 faw
regem velleut eum constituere, auiugit, e l fruga, , /5io ipit*
liter oberrabat, ac vitam probissimam omnibus
, vf^vtik
p r o p o n e b a t : q u magis est tyrannidis interitus At
[ (44) , , *!*"
ipsi, quanquam exspectabant, neo timebanft,
" ,
sedprte invidia perditionem Romanorum i n prav
t e x t u m a s s u m e b a n t : e a t a m e n p a s s i s u n t , q u s c a u - D
MtoV
, . * ^
sabantur, n o n quia Cbristo obsecuti eunt, sed
, (46) ??* *
quia ei non paruerunt. Nam propter i l l u m traditi
, pt #
sunt, ut etiam testatur Josephus. Et ipsi quidem
'
^
praitextum sumpserunt occidendi i l l u m , ne a Ro<
,
manisinternecioni traderentur : quia vero occider u n t , ioteraecioni traditi suot, et quae fecerunt, ut , , , .]
eflugereot, eaquia feoerunt, non effugerunt.
1

Vers.49. Unus
mirum.
Joan. x , 37.

Caiapha$.

f t Appellatue, n i -

. ', (46).

1 7

VariaB l e c l i o n e s et nolae
43 .

44) Inclusa absunt .

,45) Yide supra ad cap. V I I I , vert. 28.

(46) Omiesisbis duobas focabalii, teitflff^

j u n x i t Hentenius. Eoram looo aatem i&ooww
post Caiapbas, addidit nondne.

4353

C O M M E N T . J O A N N E M . -

',

(47) , , - . [ (48)
.]

CAP. .

Vers. 49. Cum esset Pontifexanni

4354
illius. Cum i n

legis transgressioneoi irapegissent (dd), is q u i potenserat, a Romanis pontificatum i n aanum emebat:

et ipse quidem principatum suo anno obtioebat:
qui vero aote eum tenuerant, assidebaot i l l i , simuIqueouQi eo consultabaot, dictiet ipsi pontiftces, quod etiam ipai priacipatum tenuissent, de
quibusetiam i n Evangelio j u x t a Matthaeum significavimus .
Vere. 49. Dixit quidquam. Quod utile sit,
quod expediat, adeo segniter affecti.
Vers. 50. Nec Vers. 5 1 . dixit. Hoc, q u i d nam ? Ut unus homo morialur pro populo.
Vers. 51. Sed natione. Non quod dignue esset, vaticioatus est, sed quod pontifex esset anni
, 8

. , ,
.
. , ;
.
'* . ; '
* '

, . illius ; non propter propriam virtutem, sed propter

, .

. '

* '

. [ (49)

, -

pontificalem dignilatem. Adhuc enim divioa gratia

i n templo permanebat, quee ore illius utene, cor
non tetigit.
Propbelavit autem quod futurum esset, u t Jesus
moreretur pro natione Judaeorum. Pro ipsis namque mortuus est, ut eos salvos faceret ; dicebat
enim : Non summissus, nisiad ovesperditas domus
hrael .
Et r u r s u m : Et animam meam pono pro
ovibus . Ne autem pro ipsis solis m o r i putetur,
addit Evangelista:
19

30

0]

9*

Vers. 52. Nec unum. Sicut enim DOD pro solis

Judaeis incarnatus est, verum etiam pro creteris :
ita sane et mortuus est non p r o solis illis, sed et

, . c p r o his. Nam, quae docebat et faciebat, etiam p r o

,

his eraot, ut cum i l l i i n primis didicissent, veluti

qni etiam primi Deum cognoverant, postmodum et

, .

alios docerent. Filios itaque Dei, gentes nomiaa\ i t , ut q u i filii erant futuri.

* ,

. &

.
** .
, *

Et has siquidem Cbristus oves suas, ab eo quod

futurum erat, appellavit. Dispersas aulena ob varia
de Deo dogmata, eoquodbooutii nonbaberent pastorein. Googregaret i n u n u m gregetn, in unam fidem. Caeteri vero non quasi vaticioium, sed quasi
coQsiliura suscipientes, suffragiis illud comprobinl.
Vers. 53. Ab eum. Atqui etiamprius illum occidere tentabaat. ut preedictum est, sed nunc c u m

* JJ coosilio et deliberatione sententiam decreverunt;

.

(50)

. -

MaUh. , 24.

" ibid.

nuQC cum omni animi promptitudine et studio aanisi sunt.

Vers. 54. Jesus suis. Jam non manifeste a m bulabat, sed abiit i n regionem, quee deserto vicina
erat, videlicet
i n civitatera q u dicebatur
Epbraim a principe tribusEpbraim. Nam humano

Joan. , 15.
Yariae lectiones et noiae.

.
1)' irjcluea abeunt .
f

(dd) Cum in legis trarugressionem

PATROL G R . CXXIX.

(49) Inclusa absunt A .

<50) .
impegistent. Cum ad legis t r a m g r e s s i o n e s declipaweot.
^3

fiUTHYMll Z I G A B K N I
more seipsum servabat, d u m adhuc tempus ex- frt . & favSr BtvOpeartv; ?>
spectaret. Quomodo ergo putas, turbabantur
;
discipuli videntes i l l u m humano more sese servaolem ?
. 'Ex
Vere. 55. Inslabal Pascha. De regione Hiero,
eolymorum.
. voaov,
Vers. 55 .Ut punficarent $e. Secundum legem.
' ; i r r t t
"Vere. 56. Qucerebant festum ? Pulchra p u r i . tvtmasn
ficatio cum insidiis et ad homicidium promptitudine.
.
Festum itaque oommutaverunt i n illius venationem.
. /*'
Vers. 57. Dederant eum. A d m i r a o d u m pon, . " ! ,*
tificum proBceptum, proditio ad mortem. scele ! fpi
etos, quibus primordhs festum honorant! quibus
, !
animis ceedem epirantibus celebraturi sunt 1
. ^*
Cap X U . Vers.4. Jesus ergo. Vers. 2. eo. g
<, *lf
Ipse quidem eo venit, paulatim Hierosolymam ap (51) *
propinquaas, cum j a m euae passionis (empus i n (52) h
staret: simul autem ut discipuli Lazarum, qui a
. iw
mortuis surrexcrat, epulantem inspicerent. Sorores
, &*
vero cceaatn ei paraverunt, tanquam magistro et
.
benefactori summo ac plus quam h o m i n i .
GAP. XII. De ea quce unxit Dominum unguento.
. '. *
. ^ xt^
Vers. 3. Maria ergo pretiosa. Pisticae, boc est,
* i
mvp
puraB, et ad puritatem acmunditiemordinatae : aut
.
eliam appellatio quedam est heec unguenti.
. ' Acmtw^
Vers.3. Unxitpedes /esws. Tanquam Domini sui,
.
tanquam Dei.
. ' pr/^ ; ^
Vers. 3. Et ejus. Ostendens magoitudinem,
. [ (53) *""
qua eum prosequebatur, reverentiis ac fidei. Lege
quoque sexageiimum secundum caput Evangebi
Wzb *'
secundum Matthaeum, quod eliam ad praesentia
.]
conducit.
Yers. 3. Domus autem unguenti. Nam et m u n . /I
dus suavi Gbristi Jesu odore implendus erat.
r/ .
CAP. XIII. De verbis Judx.
. . .
. *
Vere. 4. Dicit Vers. 6. porlabat. De hoc ma ) , * *
nifeste dictum est prfledicto capite, u b i babetur :
Amen dico vobis, ubicunqueprxdicalum fuerit hoc
, } Ev*fi&t* ' *
Evangelium, in Mo mundo, dicetureiquodhxc fecit
, ^
in memoriam ejui
: et eorum totam queere i n <fcr
terpretationem.
.

t n

1K

81

Non autem arguit Christus Judfe propositam,

magna clementia nitene eum convertere. Verum,
quomodo sciensipsum furcm, permisitomnino servare marsupium? Propter illius imbecillitatero, ut
inde suam fovens avaritiam, ob eam non incideret
i n praeceptoris proditionem.
Yers. 7. Ait islud. diem sepulturae m e
eervavi unguentum. sive i n tempus sepultur
rnee, tanquam vaticioata propinquam esse raortein meam. Hoc autem planius scripsit Marcus,
quod et de alia muliere dictum ett. Ait enim

[ (54) W * ir
, $ $ ^
tnt^
. , , ? * *
; r i i
, )
, trpoioff
.]
:

eft

. ^ ^
, * ^
,
* ^ ^
, 7 ^ '
1

" Mattb. i x v i , 43.

Variae lectiones e l notae.
(51 addit .
(52) Ante addit .

(53) Ioclusa absont .

(54) Incluea abeunt ,

1357

COMMENT. I N JOANtfEM. -

CAP. .

< Prwvemt, ut ungeret coi*pus meum in sepulluram***

Moris siquidem erat c u m unguentis eepelire corpo .
r a , ut coQservareatur.
(55) ' [ (56)
Vers. 8. Pauperes habelis. Apud Marcum
'
vero d i x i t : Semper pauperes habetis vobiscum et
, ),
cum volueiitis, potestis illis benefacere . Dicendo
. ] ,
autem : Me non semper habetis, suggessit illis de
'
caede sua, quae paulo poet futura erat.
.
" . Vers.9. Cognovii Vers. 11. Jesum. Christum
, , ocoidere queerebant sumpto preetextu, quod eolve ,
ret Sabbatum etse Deo a&qualem facerat, quodque
* ; ; m u l t i i n eum crederent. Lazarum vero quare ?
; .
an quia revixerat ?quod ergocrimen est revixisse?
Itaquetotares est iovidia. Nam iQvidebantnonbene ,
. ^ , g factoritaotum, verumetiambeneficio affectis. Ideo
quoque caecum foras ejecerant, et Lazarum interfi *
cere v o l e b a n t : adeo erant n o n i n v i d i tantum, sed
, ) .
et velooes adcaedem. Proptereadeeisquoque dice*

bat propbeta: Manus eorum sanguineplenx sunt*.
. ,
Mordebat etiam i l l o s , q u o d , instante festo, p l u r i m a
,
turba i l l u d relioqueret et ad eum curreret.
.
Yers. 12. Po$tei*o Vers. 13. ei. Ne propter se
. '
, * ' Lazarum occiderent, Hierosolyma v e o i t : simul
autem, ut populus cum ramis sibi occurreret, et
, . -

, .

consterQareoturinsJdiatore3,possentqueadmentem

sanam redire. Acceperuatautem ramos, io ajgnum

victoriae, bis eum tanquam m o i t i s victorem
rantes.
.
Vers. 13. Et Israel. Hoo maxime Judaoa
,
prnefocabat, persuasam ea*e t u r b a m , quod a Deo
veniret. Queere aulem quadrageaimo quioto j u x t a
.
MatthcBum capite, u b i d i c i t u r : Turbse vero, qum
prxibantetqux sequebantur, clamabant dicenies :
7
Hosanna filio David
et ejus lege interpretalio *
nem, acsequentium d u o r u m d i c t o r u m , pulcbre ad , modum propositam.
.
CAP.XIV. DeaseUo.
. '. .
Yers. 14. Nactus illum. Rursum i n i l l o queere
.
expoeitionem principii capitis, totamque perlege,
, cum sit p l u r i m u m necessaria.

Naotus est autem asellum, ab bis,quos miserat,

discipulis adductum, quemadmodum ceeteri scrip,

.
terunt e v a n g e l i s t f l B . lllivero omoia, q u de Lazaro
*
eraQt,qu8eque sequunlur usque ad asiaam et pullum

prflBtermiserunt, quemadmodum etalia multa,tum
*, ) ^
miracula, t u m dogmata : sive omaino obliti, siva
,
poitus diviaiori aliqua dispeosalione, ut baberetet
,
' bic post ip?os, q u propria scriberet i n Eraogelu
confirmationem.
.

" ,
.

[ ' (57) ,

Marc. xiv, 8.

i b i d . 7.

1 4

HisergoreJictii, dicunt, Maitbnua quideai, qaod

Iea. i , 15. * Mattb. x x i , 9 .

Variae lectionee et notae.

(B5) Nemo opinelar, Henteniam legisse .

Sed kabebiti* dedit, sententiam secutus. De confusione lemporum supradisputavit i n Praefatione.
Vide praefat.ad Evang. Matlb. pag. 118.

(56) Inclusa abstint A,

(57) lnclusa absuni . ', intellige
,
.

deinde pr>

feUTrtYMll

ZlGAfcgfil

(58)

, *
Ubi appropinquastent Bierosolymis, venissentque
(59) ,
Betkphage ad montem Olivarum, iunc Jetut misit
duos discipulos , et caetera. Marcus vero : Dum , xw TJ
* (6) 'lipomiv
appropinquant Bierosolymis ad Betphage et Beiha
'&,
niam, juxta montem Olivarum, mittit duot $ ,
di$ci~

pulU sins

Similiter autem et Lucas " .

or>ou * oootw; ut

Apparet ergoquod egreseus adomo L a i a r i , cum

adhuo Bethanice esset, misit discipulos, duxeruntque asinam et p u l l u m . Ideo ceeteri quidem evaogelistffi, tanquam eimpliciter procedente vereus
Hierosolyma Gbristo, n a r r a n t : noointerrumpentea
sermonein itineris vereus Hierosolyma, per eara,
quie de Lazaro esset, mentionem. Joannes vero,
quee silentio p r a t e n t a erant, latius t c r i p s i t ; de
pullo autem ac sequenti itinere compeodiosius JJ
quod j a m consoripta essent.
Hoc autem etiam considerare oportet, quod h i ,
qui palmarum ramos geetabant, exierunt obviam,
q u i vero ramoruai multitudiDem ab arboribus
oedeban t ao sternebant ia via,postquam occurrissen l ,
ceedebant, de quibus Matihaius et.Marcus dixerunt.
Vere. 14. Sicut Vere. 15. asinm. Noli timere,
nam manstietus e i t , et non sicut m u l t i , qui tibi
dominati sunt, minax, et iojustus, ac tyraonus.
Qusre autem, u b i predicto capite dicitur : Hoc

^, *
, ; , . ?
,

; 5"

, ,
1

sww

$ ?

"*

***

spnr
.
^ , ^ 0
' . 0*,
ioTpft0*v0!>~
, , w Mtffc*
.]
. , ,

, ^^'
. pi*
, ^^

autem totumfactumest, ut complereturtquod dictum

,
est per propheiam " e i ceetera: i b i siquidem inter- .

*{ **'

pretationem intenies.
Quod si Joannes nomen Mansuetus omisit, ne
, *
admireris:frequenterenim dioliones aliquas Vete- Q
ris Testamentirelinquunt, aut quasi m e m o r i s non
, ^f *
occurrentes, aut quasi perea quee sequuntur decla . * ^
ratas. Nam cum super p u l l u m sedeat asinee, maa- , .
tuetus utique eat ac modestus. Sedei sedens ao *
ascendens idem significant, cum per eamdem d i - ' **
ctioQemHebraicamsigDiticentur.Rursumquepullus
,
asina? asinus eat, et pullue filius subjugalis.
.
Vers. 16. Bmc primo. H c , puta talia propbe- . , *
lica dicta, non cognoverunt aate crucem, quod de
ftp***
eo prodiota fuissent.
.
Vert. 16. Sed ei. Postquam glorificatue estper
' . orevow *
crucem et resurrectionem, tunc per Spiritue saocti
, * ^ * ? *
deecensionem recordati sunt, q u o d b s c propbetica
<* ***
omoia proptor eum scripta essent sive de , et
' (61) 5 , * ^ '
quod haec omnia q u scripta sunt, fecerant ei
**
Judai.
.
81

Vers. 17. Testimonium igitur perhibebat mor-

. '

ttH$. Teetimonium perhibebat de signo, quod oirca .

Lazarum ediderat.

Vere. 18. Propterea tignum. Turba quidem

Matth. , 1.

" Marc. x i , 1. Luc. x i x , 2.

t f

Matlb. xxi, 4.

V a r i a s lectiones et noUe.
(58) Ita eorrexi, loco .
(59)

Blegebatur.

(60) Apud Marcum est, . Nec aliter i b i

i n contextu babeut codd. B u t b y m i i . Ett argo bio.

cerruptio per negligentiam,ex loco ^ ^ , ^

lbaei. Et Heuleoius quidem w,utllAW
tbaeus, videtur legisse.
(61) Ita explicat ' .
B,

1364

COMMENT. IN JO,J V N E M .

CAP.

XII.

,361

D eorum q u i tunc orediderant,te8timonium perhiba-

' .

b a t ; turba vero eorum q u i audierant, obviam ei

oum illis processit.
Vers. 49. Pkarism ergo abiit. Mnndum dicunt
multitudinem. Pott eum abiit, hoo est, sequitur
eum. Si igitur per Pbarissos intelligas insidiatores

eibi ipsie indigQantur, quod p r n negnitie n i h i l pro-

( *

ficiant; si vero eos, q u i credideraot, sed fidem

propter aliorum timorem occultabant, indigaantur
apud se insidiatoribus, q u o d frustra laborarent,
nibilque proficerent.

'

'

.
CAP. XV. De Grwcis qui aecesserunt.
Vers. 2 0 . Eranifesto. Multi siquidem Greeoi
. (62)
cultum amantes Judjeorum, et cupienteefieri prose*
,
* lyti asceadebaat et adorabant i n festo.
. '. .

.
.
.
" . ,

(63) .
.
,

'
. * , .

" , (64)
.
[

(65)

,
,
.

* ,
*
,

, .]

Yers. 2 1 . Hi videre. Cumde ejus fama aadissent, cupiunt eutu videre.

Vers. 22. Venit Andrex. De Graecis ietii
tanquam majori.
Vers. 2 2 , Rursumque. Vere. 2 3 . hominis. Quia
tunc futurura erat, ut moreretur, cum Judeei de
ejus morte seutentiam tulissent, geates veroad eutn
accedere coepissent. N U D C autem et boc et illud
factum est ; nam et dicti Graeci e gentibus erant.
A i l : Venit tempus, ut moriar, siquidem postmortem ac resurreclionem glorificandus erat in omnibus
geutibus,prdicato Evangelioin universo m u n d o .

Cumque exstioxisse sibi visi suut Judaei ejus

' gloriam, tunc i n universoorbe magisresplenduit.
Quia ergo J u d s i cutndeliberationeeententiam de
ejus morte tulerant, indigouua erat Dei justitia, ut
diutius apud incurabiles pertnaneret, eosque, q u i
ad sanatiooem parati eraot, despiceret. Et quare
tuoc ad gentes n o u traasivit ? Ut omaem (ee)
Judeorum de perfidiaresponsionem circumcluderet:
non solum enim ipse non traosivit, s e d nec d i s c i pulos i n viam gentium abire permisit, passusque

ab ingratis innumera, n o n reliquit illos, docens,

sanans ac modis omaibus beneticia praestans, d o nec illuua occiderunt.
Yers. 2 4 . Amen a/fert. Discipulos oonsolatur,
ostendeas perexemplum,quod uble eitao necessa-

^ r i u i n

(66) , - /.
(67)

ut ipse moriatur ; nam i n modum

Variae lectiones et notae.

(62) .

63)

corrigendum,

. Atque ita Henteniue.

(64) abest A.

>*e) lUomnem,

refertur enim

ad

tritioi

mors ejus multos afferet fructus, eritque fertilieac

utilis. Propter preedictam eaim causam post mortem suam discipulos suos raissurus erat i n omnes
gentes,ut j a m morsejus vita esset geatium. Mor-

(65) I n c h m absunt A.
(66) omisso B.
(67) abest A.

etc. IJt omaem mgratorura Judaeorum excusationem tollerat.

186*

ZIGABENI

1361

tem autemtritidiotelligemibi corruptionemipsiue. , *

. .
Deindeitlosquoqueaccendit, ut mortemdespiciant,

xarwineo in propositis periculis r e t i n e n d a B vitee cupidi
, iv *
int, supra Gdem, q u s i n ipsum est.
.
* . (68) u*>
Vers. 25. Qui eam, Qui tempore martyrii v i * $ , c .
tffi retinendae cupidus est, obsequens animee sum
* VOOIWJ $
plus quam oporteat, amans eam maleconcupisoen , , m
tem : Ne gradiarU, ait, in concupiscentiis animm
tux**. Quiaraat eam supra Deum, perdet eam i a ) * , [ (70), ^
futuro saeculo, hoc est i n supplicium conjiciet,
.]
ut q u i ftdem prodiderit.
. , ?
Vers. 25. Et eam. Qui contrariam facit, hoc
, . ;
eet, q u i retinendae vitae noo nimiscupidus est, ct
caelera. Similia quoque d i x i t j u x t a finemdeciini n o -
3 [ (71) .]
ni j u x t a Matlbaum capitis, et aliis in locis.

.
*
Vers. 26. Si sequatur. Me sequatur, per i m i , *:* tationem, hoc est, si quis meus voluerit esse disci . ' JTISCT
pulus, me imitetur. Quetnadmodum enim necesse
,
est ministrum sequidominum, itaquoque discipu.
l u m oporlet sequi praBceptorem.
. * e\ee>
Vers. 26. Et erit. Aut idera r u r s u m prote, **
stansdicit, aat, postquamde preesenti malorum t o
**;"
leranlia dixit, de futura etiam addidit fruitione
.
Qui me sequitur i n coelum conscendet.
. ,
Vers. 26. Et Pater. Glorificabit e u m , l a n . , TW 1Uquam ministrum legitimi Filii sui. Hoc autem d i x i t ,
. "
^
quoniam adbuc Patremesso majorem eoputabant.
*
Ne quis aulem dicat, quod facile de morte philoso ,
phatur, u t q u i e x t r a bumanam sit imbecillitatem,
ostendit, quod et ipse, tanquam bomo, iodutusest c $ *;
rf
oaturflB iaiirmitate, ideo primo natur concedit, ut
, / ^
quodsuumesl patiatur, deinde seipsumad toleran*
tiam confortat, propter i d quod necessarium est ac . " *
ulile. Yide enim quid d i c a t :

. -^
Vers. 27. Nunc turbata est. Hamano modo
commota angore trepidat propter instantem mor .
tem.
; .
Vers, 27. Et quid dicam ? Heeret proe timore.
. ' xet^ ^
Vers. 27. Pater hac. Libera me ex hocterribili
, , . ^
ao (unesto tempore. Postquam beec,ut homo, dixit,

ff^i^V
bumana formidine circumdatus, seipsum refocillat
, '
ac confortat dicens :
. **
Vers. 27. Sed hanc. Propterea servatus sum
*,
^ "
i n hoc tempus, ut n u n c morerer ; j a m itaque v i r i liter ferre oportet. Relicta ergo nobis naturalis t i - X?* ? . ia
, ^
moris mensura ao fortitudiois monumento, rursus
ait:
.
Vere. 28. Pater nomen. Quod apud coeleetee
.
virtutes gloriticatum est, glorifica etiam i l l u d
, xi fff
coram bominibus terram iacolentibus, per ea,
* ^
quffi i n morte mea futura sunt signa ; glorifica illud
. TOVC^
per gloriam nominie m c i , siquidemmoa gloria t u a
* .
est.
:

1,

eTW<

7 1

4 0

Eccli. , 30.
Variae lectiones et nolae.

68) .

69)^lta Chrysost. banc

4>

locum laudat. t. V I I I , p .

70) Inclusa absunt A.

4 lnclusa absunt A.

COMMENT. IN JOANNEM. CAP. X I I .

1365

1366

*H>*tv . iv .
Vers. 28. Venit gloriftcabo. Glorificavi i n h i i
&,
quee facta sunt sigois : et rursus glorificabo i n bis
.
quae i n morte tua fient.
. ,
Vers. 29. Turba ergo e$sefactum. Qui vocem
.
non iatellexerant, sed sonum duntaxatejue per-

ceperant.
Vers. 29.
xerant.

" . .

Vers. 30. Respondit vos. Non propter rne,

. * ,
' ,
, , .
'/ ' ,
; '
' ;
. .

,
,
, .
,
,
, .
, ,
/ . (72)

.

Alii locutut est. Qui vocem intelle-

ut discam quod non ecio. Nam omnia quae Patris

sunt novi, sed propter vos> ut i d discatis de quo
dubitatia, puta quod aDeosim ; quomodo enini euper mevox de coelo descendisset nisi a Deoessem?
quomodo praeterea Deusnomen suum etglorificasset et rursus glorificaturus esset per me ?

Vers. 31. Nunc kujw. Jam nunc h o m i n u m

hujue mundi ultio fit per meam punitionem. Aliis
siquidem omnibus hominibus mors, peccati pcena
est. Nam omnes, inquit, peccaveruni, et perpeccatum mors inlroivit ; mibi vero nequaquam, quia
nunquam peccavi. Cum ergo diabolus etiam m i h i ,
qui peccati expers semperpermansi, mortem i n t u l i t ; nuoc prosenti tempore i r r o g a t o m i b i i o j u r i n
poenas luit, quippe tyrannidiisubvereionem ; nam
multa ipsa, sive punitio, m u n d i hujus esl ultio ;
praesens itaque repensio contumeliaB, quam m i h i
intulit, ultio est, et violenti adversus primos generis propagatores totumque genus irrogata?.
Vers. 31. Nunc foras* Extra hujusmodi p r i n cipaturo, quem fraude acquisivit. Nam quia olim
41

. , '
.
(73) |3 Q veterem Adam perligni cibumeregoo mundiejecit
^ [ (74)
|9 ],
.

novus nunc Adatn ipsum per crucis l i g o u m e

. ,

' . , , ,
' , ' , . ,
, ,
.

Vers. 32. Et ego meipsum. Si adactui fuero i n

crucem, omnes undique, q u i fidem eusoeperint, per
eam trabam ad meipsam. Et vere i n cruoe exaltatus, latronom p r i m u m attraxit, et centuriooem,
eosque q u i se cum illo 8erval>ant, hinc CQBpit altrabere. Traham, inquit, tanquam a tyrannodetentos,
ipso p r i m u m tyranno dejeoto.

, ,

Hanc autein attractionem alibi raptum vocavit d i cens: Quomodo poiest guis ingredi in domum forfa
ac vasa ejus diripere,nisi primum alligaverU fortem,

--/w-r '

; *
,

41

Rom. i i i , 23. 12.

Matth x n , 29.

4 8

m u n d i r e g D o e j e c i t , progenitoris inobedientiam eua

curans obedientia.

rv

'

Nemo
potest venire
ad me, nisi
Pater,
qui misit
et
tunc domum
eju$ dxripiel
f tqui
superiue
dixit, me,
traxerit eum; bio auteo& ait: Omnes traham admeip41

sum"t QOQ contraria sigailicans, sedquaBPatrUeant

Joan. v i , 44.

Variae lectiones et notae.

(72) Malim pro , quae duo alibi etiam i a
bis codicibus confusa esse animadverti.
(73) Durom boc. Ac fortasse aliquis maJuerit,
(9. Sed m o x buc refertur,

Membrorum ergo
seaualitate excusatur.
(74) Inclusa exciderant ex codd.
,

4367

EUTHYMIl ZIGABENI

sihi corjcilians ac communia omnia ostendens, et

qualitatem per talia demonstrans.
,

**

M m

, **
.
. , ; . '<h>
Vere. 33. Hoe esset mortturu*. Hoc, quidoam?
* 7 fyvw,
S i exaltatus fuero, eiquidem exaltationein in cruee
innaebat.
' ; .
Vers. 3 i . Respondit hominis ? Etiam hic legem,
. ykp ;
simpliciter d i v i a a m appellant Scripturam. Natn,
, wcr.
frequeatibus ejus in locis iramortalitas divinitatis
, :
Cbristi sigoiflcaiur : quemadmodum etiam morta .
litas humanitatis ejue, et maxime in Ptalmis Davidicii.
" (75) . '; yu
Et vide d o l o t u m eorum coaatum- Cum enim
, i ?
superius de morte dieputantem audissent ao dicentem : Oportei exaUariFilium hominis" (quaoquam ^
* / <
hoc eTangelista non a d d i d e r i t : siquidem variis i o

locis boc eis loeutus e s t ) ; cum etiam nunc addiderit, Si exaltalus fuero, intellexerunt, quod exal " ,
tationem diceret mortem, licet non de ea qua? per
, rv>
crucem fleret, conciperent: et binc eperabant con, / c/f>
vioci posse ipsum non esse C b r i s t u m ; tanquam
, * a "
dicentes : Nos audtvimus ex Scriptura, quod Cbri , * W
stue moriatur: etquomono tu dicis, quod ipsum
(76) ; , *
m o r i oporteat ? Deinde, ne boo de eo dicere v i , .
deantur, a i u n t :
Vers. 34. Quis hominis f Eteoim si Cbristu*
; iorw t \**&
eet, non moritur ; quod si moritur, non est Cbri *
, i r '
stus. Atqui, dementes I debilis eat ratio vestra :
. , !
nam et hoc et illud verum eet: immortalis quidem
, piv ^*"
e*t divinitate, mortalis autera huraanitate. Sed C ), . *)'
Christut nunc nondocuit, quomodo iinmortalis es ,
'
set, sed quomodo mortalit ; sciens, eos eusce, "
pturos de sua immortalitate sermonem.
.
Coosidera namque, quod, cumetiam vocem, qum

de COBIO yenerat, audissentac dixissent : Angelu*

rflte
ei locuttn est, adhuc tauien malignaotur. Ideo sim, . ' '
pliciter eos admonet.

Vere. 35. Dicit comprehendant. Lucem dicit

. 7.

eeipsum. Nam et i n prascedeDtibu* dicebat : Ego

f o i w
sum lux mundi, qui sequitur me non ambulat in te- , ) * * ^
nebris*. Modicum aulem tempus i d dicit, quod ad
.

%f}
mortera usque deerat. P r n bumanitate ergo ac
. " Toiwv
benignitate protestatur ae admonetilJos, ut i n l u c e
, * f ^
ambulent, boc est eequantur e u m c u m l u m i n e prae , 4:7*7*"
euntem viamque commonstraDtem,et ejus credant Q , (.) '
sermonibue. Per tenebra vero errorem iatelligo,
,
quo 608 seduxerunt illorura ponlifice, poslquam
^
Christum interfecertmt, affirmantes quod seductor
.
fuisset.
1 1

j n

Iatelliguntur quoque simpliciter Tenebrx, error

Jude&orum, q u i corporalem cultum servantee, ar-

J o a n . m , ,,.

Joan. , 12,

Variae lectiones et notae.

(75)
(76)

pro .
pro .

(77) .

* & * *

1369

COMMENT. I N JOANNEM. -

, .
*

.
. , ,
.
" . ' .
" .
, " ,
, . '
, ,
,
.

CAP. X H .

1370

bitrabantur Deo placere ac ealvoe fieri. A t q u i

bae teuebra j a m illos babebaut; sed a i t : Non vos

comprehendant, i d est, ne nsque ad finem d o m i nentur vobie.
Vers. 35. Et vadat. Errat, offendit, precipitatur.
Vere. 36. Donec focem.Sermonem explaoavit.
Vers. 36. Ut - sitis. I n primordiisquoqueEvangelii dixit hic evangelista : Quotquot autem receperunl eum, dedil eis poUstatem filios Dei fiericredeniibus innomen ejus**. Sedibi quidem intelligimus,
quod filii fiant Patris : bic a n t e m , quod fllii ipsius
F i l i i : ut discas, quod una sit Patris et Filii operatio, et amborum omnia esse c o m m i i D i a .
Vers. 36. Hxc eis. Sciebat namque, iram illo-

. , & r u m turbatam esse ac irritatam : ideo abscondit se

^,
ne amplius inflammaretur, sed magis ejus se.
cessione sedaretur.

.
,
Vers. 37. Tam multa eum. Tam multa ;
,
quot antem i l l u d ediderit, praetermisit bic propter
.
eorum multitudinem.
" .
Vers. 38. Ut compleretur. Etiam hic dictio t/f,
, ' ,
DOQ est cauealis sed eventum dicit, eive ejtn quod
, .
futurumest, corapletionera. Et ubicunque dicetur :
" ,
Ut sermo propketx compleretur ut propbetia
" $, ,
compleretur ; dictio Ut, et GraBcae dictiones ,
, (78)
0 313, dictamearadem habentsignificatio
nem, quaoquam in aliis evangelistis hoc non ma , nifestavimus.Nequeeniro, quia dixerunt prophet,
* ,
ideo facta sunt q u dixerant, sed qnia fulurum
. (79) ^ erat utflerent, propterea p r o d i x e r a a t prophet
, ,
Nam Scripturas idioma esl, u t pr&Bdiximus, quo t i
goitioat infallibilitatem propbetiae et o m n i m o d a m
.
ejua completioQem.
* .
Vers. 38. Quem nostro. De bie q u i (^)noo cre ,
diderunt, hoc d i x i t p r o p b e t a ; auditum dioene bo ,
r u m ac similiura, prophetiam de Chrieto, q u a m

propbetae c u m audissent, auribus animarum sua , r u m a d i f i n o Spiritu immissam, propbetaverunt.
.
Dicit ergo, quod nullue talium iUi orediderunt.
%

.
. ,
. -
.
, .
-

Vers. 38. revelatum est ? Bracbium Patris

eit Fdius, otpote potentia ac robur ejus. Ait enim
Paulus : Christus Dei poientia
Nibil horum cognitum est, propter sui abscontioaem, eed
propter i l l o r u m ocitatem. Ipse siquidem i n mo-

' * ^ d u m solis, lucem suaB diviaitatis ostendebat, e t p e r

(80)
eermones, et per opera. Illi vero malitia deprava

WpaviCov.

t u m babentee aspeetum illustrabantur.

* Joan i , 12.

Vers. 39. Propterea Itaia*.

Etiam bic, Pro-

"ICor.1,24.
Variae lectiones et notae.

(78) Woauit quidem l a superioribusetiam, nec

tamen i t a aperle. Igitur moxdioit, .

(79) , pro . .

tjf) De his oxd, etc. De incredulis boc dixit proheta, lana <ie his quam de aliie bis qualibue.

lterpres inculcavit post

(80) . De

hoo

vide Huet. ad Orig. t. I I I , p . 564, oota .

sensu,

. Tollanda ergo suot korum et simiUmm post

dtcens.

 ZIGABENl

4371

pterea, cansale est, sed faturi declarativum

qniafuturumerat, ut credere noo poseent, stve non
* T e l l e n t : n a m s i voluissent, utiqae eredidissent. Non
posso, siquidem etiam significat: velle sieut i a
praecedentibus docuimus. Aut, non poterant cvedere, prohibitia malitiaet caecitate sua. Qaid ergo
i t e r u m d i x i t Isaias ?
Vers. 40. Excxcavit cor. Et hoc Scriptur
idioma est, Dei permissionem, quasi oprjs ejus appelJare. Siquidem ExcxcavU, et Induravit, significant, exciecari ac iodurari permisit, tanquam
incurabiles : neminem enim v i attrabit, propter
liberumcujusquearbitrium. Simile etiarn est, quod
dicitur : fndurans indurabo cor Pharaonis * ; e t :
Declinare fecisti semitas nostras via tua " ; et ErrarefecisH HOJ, Dcmine, tua * ; frequentiaque
sunthujusmodi i n Veteri Testamento idiomata.

, , *
, .
, . vw
vtc ' , ^
. " , wra
. xroDu>
;
. :.
, ; &
. , to,
*5 c
" Sfws '
. m *
#>'
, ' *!"
, (81), ;**
tapk *
.

Tale quoque est, quod apud Paulum d i c i t u r :

Tradidit illos Deus in reprobum sensum , e t : Tradidit illos in affecliones ignominix . Nam Deus
non eolum nemioi boc facit, sed nec relinquit, nisi
eum reUoquamus. Ait n a m q u e : Peccata vestra divirionem faciunt inter me et vos *. Rursumque d i c i t : Ignorasti legem Dei tui, ignorabo et ego te .
Et David : Ecce, qui elongani se te peribuni
Ad
beec Sal vator ipse in Evaogeliis ad Jerusalem: Quoties
volui congregare filios tuos, et caetera et nolutsti* ".

"
* ^ *
$ . (82) "> **
" * ***\&
. * "
**^
, ***
< ; *
* !* h ;^
^
, ,
.

Vers. 40. Ut eos. Rarsum Ut, non est oaui

redditivum, sed fulori deoionstrativum (gg), quia
faturum erat, ut oculis non viderent, et corde
iatelligerent,aeque coavertereatur, eee saaarentur
Oculos autein dicit intellectuales : nam ocults noo
Y i d e r e , deolaratur par i d quod subditur : Corde
non intelligere.
Hc tamen verba alio m o d o declarata sunt i a
Evangelio juxta Mattbum, alio dicta teropore.
Vers. 41. Bcec eo. Hme puta, de ceeciiate ao
induratione, et caetera. Gloriam autem ejus dicit
glorioeam illam visionem, quando vidit Dominum
sedentem eaper solium excelsum , et ea q u
circa ipsum erant, terribilia ac magniftca erant.
Tunc enim Filiarn v i d i t : et b c postmoduni dixit D
ac locutus est de eo, c u m lunc b c ab eo audiaset.
Nam de Christo erant, quod exceoaodi et indurandi eraot non visuri, nec intellecturi, quod
Deus eeset, neque converteodi ab errore, ut sana
rentur vuhiera a n i m a m m ipsorom.

.
, o f ^ '
^ , '
. " 7*
of > Mrfi"'**
.

11

11

/> *^
, * ?.
. , ?fc ^
, .
, irtM******
,
. , * ^
r^rov,
' . r ^
, ?'
, **' iw^, *^
, ^^
6

Exod. , 2 1 . Psal. x u n , 19.

Isa. LXIII, 17. *o Rom.
OsAe , . Psal. LXXJI, 27. M a t t xxui, 37. * U a . , I .
7

4 1

28.

Ibid. M .

VarioB lectiones et notae.

(81) ponit T o c a b u l u m , paulo post, anta
*.

(82) povov absunt A.

igg) Demonstrativum. Hoc de suo addidit, ac si repererit .

[373

COMMENT. I N JOANNKM. -

CAP. X I I .

4374

. ,

Vers. 42. Verumtamen Vers. 43. Dei. Siquidem

princeps uonerant, sed servi glorue hamanae. Pro * , ptereaetiam Dominus illis dicebat: Quomodo potc; ,
stis vos credere, cum gloriam vobis mutuo suma ;
tis et gloriam qux solo Deo est non quceratis ?
. (83)
Vers. 4i./esuj me.Mitigata Judaeorumira appa, . "
r u i t iterum et docet. Quod autem dicit, tantumdem

*
est, ac si d i c a t : Qtd credit in me, credit in eum.qui
*
me m t t f c n o n s o l u m q u i a unaestnaturaet divinitas
, amborum, veram etiam, quia bonor ei qui missus
. est, exbibitus, redundat i n eum q u i misit. Et quod
,
ait, Non credit in me, videtur quidem negationis,
.
sed magis est exhortationis ad credendtim. Simile
* ,
qaoque est et iilud : Qui susceperit me, non me $u$~
cipit sed eum qui misit me . Nain et baec idioma

.
3 tis sunt aliaque bujusmodi.
(84) .

Scire autem oportet, quod aliud est credere e i ,
quam credere i n eum; illud siquidem est, credere
, *
, sermooibus ejus, quod de cmteris etiam hominibus
d i c i l u r ; boc autem est, crederein diTinitatemejus,
*
quod de solo Deo dicitur.
,
. .

97

S8

Vers. 45. Et me. Visionem eam dicit, q u mentis eet, ac si d i c a t : Qui meam cogaovit divinita. . tem eam quoque cognovit, quaePatris est; nam una
.
et eadem estin nobis divinitas: et ego Patris imago
sum, per o m n i a i l l i sirnilis.
Videt autem quispiam Christi divinitatem, n o n

ex natura sua ; divina siquidem natura invisibilis
* ,
eet, acpenitusiotelligibilis, j u x t a i l l u d : Deum nemo
*
* ' ^ vidil unquam",sed ex operibus divinis ejusque ser.
monibus.
. *

"

'

'

.
" . T J , $ .

, *
.

. * .
.

'

* .
.
" .
i/jt (85) ,
. , .
. , .
w

/oan. v , 44.

1 9

Marc. , 37.

1 9

Joan. l , 18.

Vers. 46. Ego veni. Lux intellectaalis solvene

tenebras intellectas, p e r d i v i n a opera ac verba, d i vioitatis radios sanis ostendens ocalis.
Vers. 46. Ut maneaX. Quee sant i a errore peccati. Frequenter etiam eadem contestando dicit,
assiduitate volens d u r u m illorum eor emollire, et
quidquid ad se attioet, i n mediom adducens : p r o pterea siquidem etiam clamabat.
Vers. 47. Et eum. I n praesenti saeculo.
Vers. 47. Neque mundum. Dixit etiam tertio
capite: Non misit Deus Filium tuum in mundum.ut
condemnet mundum, sed ul salvetur mundu* per
eum : et i b i quoque lege enarrationem qu optiroa est.
Vers. 48. Qui ipsum. Qui mihi non paret,
nec suspicit.verba raea, habet qui se convincat ao
condemoet; quis sit aulem is, audito.
Vere. 48. Sermo die. Quis aatem sit bic sermo, adverte.
9 9

9 9

Joan. m , 17,

Variae lectiones et notse.

(83) Genitivam babet Hentenius. Sed dativum
videtar Eutbymius elegisse, ne plures g e n i l i T i
coDcurrerent.

(84)Kai .
(85) A .

1371

EUTHYMII ZIGABENl

4375

. ovx c
Vers. 49. Quia toquar Quia dioebant

, ,
esse eum a Deo, et propterea non obediebant ei,
' T J ^ l ^ w r ,
a i t : novissiino die eermo, quem locutus sum
, ' :
dicens, quod meipso sum locutus, sed
,
P8ter,quimisitme,ipse m i h i preeceptum dedit, q u i d
, .
dicaraet quid loquar.illecondemnabiteum, locoac, mpuupw,
cusalorieconstitutu8,coaviQcen8,omneroque ampu ,
tansoccasionem, qiiem operibuscoofirmavi, ex om .
ni parte ostendeas, quod Deo aoa eim coatrarius.
. ffpojwvw,
Vers. 50. Et est. (Jtpote vitam concilians av
. * u ternam, taoquam ad vitam adducens aeternam.
$, foi *
Suat ergo iaexcusabiles, q u i ea suspioiunt,
, * 'vdm
qumihi praecepta eunt, t i t l o q u a r , videlicet verba
* .
mea dootrinam meam : et sibi ipsis eunt i a i m i c i ,
r

utpotevitam euscipieotesKteroam.
* *^
Hffic vero : Quid dicam et quid loquar, idem g
^.
significant Multa autem sunt hujuemodi apud
*acram Scripturam.
. &, <
Vers. 56. Qum loquor. Et per p r a d i c t a m et

,
per prnseatem sententiam, rureuminducit eos ad
, tbnif* *
fidem, parceos adbuc illis p r immeosa benigni. t >
tate. De bujusmodi autem humilitate verborum
* *
dispeneatorie dictorum, variis in locis diximus.
'' , ' Illa namque : meipso non veni ; e t : Ex meipso
,
non $um locutus ; et: Ipstmikiprxceptum
dedit,
, , **
quid dicam ei quid loquar \ ac sirailia, manifestius quidem coofirmaot, quod Deo noo sit cootra pjoViw,
r i u s : secreuus vero innuunt quod Patri sit aaqua I l r p ^
lis.
.
3

fr

9 1

9 9

CAP. XIII. Vers. 4. Ante Patrem. Nam post .

quam mortuue est ac resurrexit, a terra i a ccelum Q .
migravit.
' . liyti ;
Vers. 1. Cum diLexisset eos. Suos, vocat disci . "
puloe, utpote domesticoa propter obedientiam. Sui

l
autem appellati quoque sunt omnes Judaei, tan- ^ ^
quam o o g n a t i : imo etiam omnes eiraul boariaes,
. , *
tanquam creatureeipdius. Addidit aulem, Quierant

in mundo. Nam q u i j a m virtute mortui eraat.
, oi tr'&"
ejus etiam proprii dicabantur, Abrahaua videlicet
. ' , ^, ^
Ieaac et Jaoob, quique teuipore illorum jasti erant,
aypt * ,
Gum dilexisset orgo discipulos ad i d usque temp o r i i , tunc magis dilexit eos. Nam, tn finem, idem
* >. ^ ;
signifhat quod Tebementer. Quia enim j a m mori * ,
turus erat, eosque relicturus, ddectionem iateo <<
dit ad acceasionem vehementioris raemorieeipsius.
. ^
; '
Sigoum vero inlenlionis fuit, lotio pedum iilorum:
. *0
oaoi q u i aliquem ferventer amat, ne extreoium
.
quidem ejue ministerium devitat.

ff

11

Vers. 2. Etcusnafacta. diversorio, in iostrato

ccenaculo: quiafacta vespera, sicut dixit Matthffius
accubuit cum duodecim
Qure ergo hanc 8
tentiam eexagesimo tertio ejus capile, ao lege
omnem, q u i b i data eet, exposilioaem.
Vers. 2. Cumdiabolus traderet. Cum jara tunc
cogitationem immisisset, quando unguentum effuditsuper caputJeeu mulier, de qua scripsit Matthttus. Queere ergo j u x l a f i u e m sexagesimi secuadi
91

Joaa. , 28.

9 9

Joao. xiv, .

9 9

xcrf'<

. '
, V * ^
,
^ /.

'
, ^" *
.
.
) 1

,
,
^
^ ^ ;
******

Joao ; x n , 49.

" Mattb. , 20.

COMMENf. tN JOANl^EM.

; .

>3.

, ,
.
. '.

'

vouiov,

; ,

'

II

137

? capitis ipsiue, u b i d i c i t u r : Amen dieo vobis, ubicun-

$ ,

CAP. XIII.

* "

queprsedieatumfuerHthocEvangeliuminuniverso
mundo**, et caeteru, etlege finem data? i b i expositionis.
Hoc autem iaterposait evangelista cum stupore
admiraos excellentem Cbristi clemeotiam, q u i a
hujus etiam pedes lavit, q u i i n proximo erat eum
traditurus.
CAP. XVI. Delotionepedum.
Vers.3. Sciens manus. Tanquam Filiolegitimo
et unigenito. Huuiano autem more d i x i t : Omnia
dedit ipsi Pnter inmanus, Christumipsumimitans,
q u i frequenter hujusmodi de se dispensalorie solet
dicere, sicut variis in locis diximus. Sicut autem
Pater tradit Fiiio, sic et Filius P a l r i . Ait enito
Paulus Cum tradiderit regnum Deo et Patri .

'

> ,

f ,
.

, ' , ( 8 6 ) .

'

Vers. 3. Et irel. Tanquam Filius Dei ac Deus.

Ait ergo : Sciens seipsum omoipoteatem ac Dei
F i l i u m : lioet tantea esset () potestatis, talisque
diguitatis, ad extremam tamen descendit bumilita*tem, tuua dilectionem erga discipulos ostendens,
t u m eos aaimi modestiam edoceas.
Vers. 4 Surgit vestimenta. Noo omoia, eed
exleriorem a m i c t u m , aut etiam indumentum,
quod vesti illi exteriori adh&rebat, quo succioctior
esset ad i d quod faoere parabat.
Vers. 4. Cumque accepisset se. Linteo sese
prePciQxit ad extergendos lavandorum pedee.

.
Ectee

(87)

, ^

, ,

.
,

? ,
*,

( 8 8 )

.
; ' ;
, .

. *0

doceo.

Matlh , 13.

Vers. S.Deinde pelvim. Ipse etiam aquam

ferebat, et universa c u m ouini promptitudiae
propriis manibus faoiebat ut et nos ministrantee,
conola cum ornni promptitudine per nos ipsos faciamus, i n ilJum respicientes : neque extollamus : q u i d enira sumus nos, si ad Deum
conferamur ? Lioteum itaque, pelvim ac h y d r i a m
a patrefamilias procul dubio h i eum tunc usum
accepit.
Vere. 5. El Vers. 6 . Petrum. Quia lavare
cuepit ac postmodum venit ad Petrum, apparet,
quod p r i m u m laverit pedes Iscariotae, simul q u i dem beneticio afficieas ao boooraas proditorem
8uum usque ad mortem, ut et aos similiter faciamus. Siuiui eiiam compuogi volene i l l u m , q u i
talia advereus talem guberoatorem cogitaret.
Vere. 6 . Et pedes ? T u q u i Filiua Dei es ? I n
stuporem versus boo dixit, ae Yenementer oum
reverentia veritus.
Vere. 7 . Respondit modo. Quod ego hae re

I Cor. ,

U.
V a r i a e l e c t i o n e s et nolae.

(*6) .
(87) .

I Est b c
445

() Licet etset. Graco taatum eet, ac tantm potesiatU.

Cbryeostomi opinio, t o m . V I I I ,

EUTHYMII ZlOABKNl

1379

Vert. . Scies auiem postea. Quando hoc m a n i -

fesUvero. Nam paulo post de boc dicturus e s t :
Si ego lavi vettros p$des Domintu et Magisler,
$t * debetis inmcem alii aliorum lavarepedes
.
Vel sciee postea, c u m me videris i n ccelum
asaumptum, cuna venerit super voe Paracletut :
tunc enin scies, qualis quale fecerim opus et
quare.
Vere. 8. Ait mternum. Hoo eet, n u n q u a r a ;
asteverabat enim bonoraus i l l u m ac veneraos.
Vert. 8. Respondit Vei s. 9. caput. d i x i t ,
q u a m obcaueam hocfaceret, sciansilli nonposee
eo modo pereuaderi, *ed potius magis repugnatur u m ; eed cum prm oimio amore repugaaret, ez
hoo i l l i persuadet : comminatus namque excisionem, protinus e u m incliaavit, fecitque, ut ille
amplius petat, quam prius ab eo petebatur : et
tantutu se offerat a d i d ministerium perferendam,
quantum prius ad repugnandum, tmo etiam a m plius. Non tantum, ioquit, pedes, sed et rnanxu et ca
put : i t a nimia ddectiooe el p r i m u m obsisftebat, et
poslmoduui concedebat.
Vera. 10. Dtxit estis. Ne opinarentur louonem
banc, puriftcauonem quamdam etae, quale et baptiama, bujusmodi opinionem exemplariter solvit
d i o e n t ; Qui lotus e$t, non indiget luvari, niii solos
pedes, quibu ealcando lavacrum egreditur, eed
st mundus totus, utpole j a i n lotu*. Et vos mundi
etiti, nempe m u o d a l i j a m per doctrioam, quam
08 docui, et abjecta o m n i pravitate ac malitia.
47

oc (itxtx . * O n *<* ^

Ovx

yetp ipti . i ip

, o*toW
,

vurrto

* , ai
, orouhi
* w &

if

.
. ,
oioYipm;

. pb ;

, vuoh^

hnr.

3?,

ptvov

. ' yeo kao

, vwia*

(89) , -*
)

^ , #

. , , *,

0**'

, xti urn
.

. " ?0 : i 4

^, r

, fk
fttitr

* ' , t
.

, ; '

Q .

Nam et Cbrysostomus interpretans i l l u d , Et vo$

tnundi etiU, ait aliam adjectum eese, Propter &ermonem quem locutus sum vobia. Itaque doolrina
noa opus ai v o b i i , ut mundemini ab bis quibus
j a m emuodaii eetis, niei ut eolie pedibus lavemini,
propter causam, quam nunc noa *ci tis, scietie auteai
po*tea.
Vere. 10. Sednon omnes. Nonomnesmundi eatie.
Yers. 11. Sciebat estis. Noverat eum, q u i
preoipitatus et cootaminatue erat.
Yers. iZ.Cum vobtit Igaorantes interrogat,
q u o aUeotiore* reddat : n a m postquam factum
e*t, vult aunc docere quod igoorabant
Yert. 43. Vos etenim. Sum ista, tanquam
Deue. Nam cum diecipulis Joquens sese detegit.
Dieens itaque : Vos diciiis; vos me ita appeUaiis ;
aermooem invidia carere /ecit. Addeos aulem
Sum, hujusmodi coobrmavit appellationes, oac ad
graJUana, aed propler veritatem dictae dea^oaatrav i t . Jam ergo binc ratiocinemini.

'

* 1 f*

* (90) tu ' ^

).

, b

.
* . .
' . "^ ^^* *
.
" ; ^ , */ *
. , j W t e ' *
.
'

. , . ; *

' ,

;, ixoir *
, 'f^
, *
.

.
9 1

Joan. x m , 14.

Variae lectiotws t b e t e .
flB9) JB ^

> r.u * :
, , . , .. ~
(90) Cbrysoet. l o m . VIII, p . 416 B. non dick, hmc
, eed ea expbcationis causa infert ex
. , 3. D u m ergo addit, videtur dicare, i d
4

. A u t ex vocabulo i w h ^ * ? ^ !
g h Eutbymiue, quo tamen haod adw d i l p
utitur, ut ex multis exemplis ooosliL

138

COMMfiNT. JOANNEAi, - C A k Xflf.

. Owx '
,

' ' ,
*
, * .
' . '

. 14. Sipedet.

Non d i x i t , Si ego, q u i oatura

Dominus sum, l a v i vestros pedes, q u i oatura servi

eetis, multo magis voe invicem conservi, debetis
aliialiorumlayare pedes. Neque d i x i t : Si ego proditoris lavi pedes, oiulto magis vos insidiatorum :
sed baec per opera sjgnificans, b o r u m disputationem reliquit auditorum oonscienti.
Yers.15. Exemplum vobis. Exemplum dejeclionis i n dilectione, boc opere tradidi vobis.

.
"

. ' ,

Vers. 45. Ut faciatis. dilectioae dejecti,

ac subditis miDistrantes. At vero ipse quidem erat
*
major, quam intelUgi ac dici posset : nos autem
, , , suuius terra et cinis, pulvis et ccenum, ant si q u i d
. "
bis vilius est. Quando vero tantum ad uiiao , ' * 3 r e s non dejicimus
oos, sed ueque ad majo , ' res nec soluui pedes servorum non lavamus, sed
,
neque amicorum, cum etiam insidiatorum lavare
* ,
debeamus: qua, obsecro, condemnatiooe digoi non
,
erimus ? q u i solum Cbristi non i m i t a m u r
,
etexdiametro extollimur, nec quod debitum est
, .
exsolvimua. Et t;os,inquit, debetis invicemaliialio , ,
rum lavare pedes.
.
Vers. 16. Amen illum. Itaque si ego, q u i
. ,
incoinparabiliter major sum, meipsum adeo dejeci, multo magis vos. E i boc autem iaeftabilia
, .
bumibtalis ipsius est, quod sese dederit exemplum
,
Greatorem videlicet creaturis : et quodammodo
, ',
ae coinparaverit, q u i iocomparabilis est.
.
Dixit autem et hanc sententiam decimo nooo

* * capite juxta Mattbeeum : i b i ergo qua?re quod d i c i t u r : Non esl discipulus supra magistrum suum,
(94) ,
et caetera .
.
t f Non est servut. Quandiu ille quidem est ser[(92) . "
YU8 bujus, bic apostolus ejua. Iaferioris enim est
, .
conditionis, sed et servire,et nuntium m i t t i .
, .]
Vers. 17. Si ea. Si baec aovistis, q u dicta
, , *
suot, aovistis autem ea, c u m a me didiceritie ;
, ' * ,
Beaii erifw si feceretis ea, neque enim oosse
. ,
sufftcit, sed et facere oportet.
.
Vers. 18. Non dico. Puta, Si feceritis ea.
. ' .
Nam de Juda boc dicebat, q u i solum ea factu*
, ,
rus non erat, sed nec aliud quidquaui eorum quee
* " ,
preecepta erant, de proditione j a m curam habeas.
.
Vers. 18. Ego elegerim. Novi, tanquam Deus,
' . , ,
.

'

, ^ quinam exelectis meis facturi suntea,et, etquissit

.
,

'

Malth. x , 24.

q u i faciet. Superius quoque d i x i t : Et vos mundi

cstis, std non omnes* ; variisque temporibus m u l t a
hujusmodi locutusest, q u solius proditoris puagereat conscieatiam, simulquedocereat, quod eum
noo laterei proditor, e t i l l u m a d pceoiteotiam ao
correctioaem evocarent : verum persuaserunt.

"Joao. x i u , 10.
Variae lectiones et notae.

91) abest A.
92) Uaec uterque i n margioe habet Garet iis Henteniue.

ECTrlYMlt

1383

ZiGABENi

Curautem etjam proditorem elegerit, diximus

*, tipiixwt
*
octavo j u x t a Marcum capite, et i b i quere quod
* , xpt*iJ:i
dicitur : Et ascmdit in montem, tt vocavit quos
, * *
ipse ooluit
et ceetera, totamque i l l o r u m verbo .
r u m lege eaarrationem.
' . " irtnVere. 18. Sed $uum. Etiam i n hoc loco dictio
, (93) **
ti/, manifestativa e&t ejus quod futuruui erat. Hoe
.
quoque sicut et alia propter proditorem dicit.
* ' ru>
ftam futurum erat, u t compleretur Scriptura Da.
ridica, quee a i t : ^ui comedit panes meos ampliauit
adversum me supplantationem .
'
Septuaginta ergo ex Hebraico sensu banc ita
, /*
interpretati e u n t : Cbristus vero eamdem nuuc ex
, 7*'*
eodem interpretatus, aliis dictionibus eamdem viui
. " iefaa
obtioentibus eadem et ipse dicit. Siquidem idetn
sibi volunt, Qui edit, cum evaogelista, Cbristi g , hip
verba referens, babeat ; et, Qui comedit
.
cum Septuaginta dicant ; et Ampliamt, sicut Sustulit, eodemque modo tebabeaUt*
71

qua.
Att ergo de Juda, Qui apud me pascitur, q u i de
eadem uaeoea mecuui comtuuoicat, neque ob boo
i p s n m me reveretiir, Ampliawt ac sustulit, b o c
est, Confirtnaoit sivemovtt adversum mecalcaneum
etsupplantationem, sive dolnm ac ineidias, eo quod
cum inimicis sitlocutus. Solent namque, q u i currentes dejicere nituntur, caloaoeo iusidiari. Ideo
calcaneus ac supplaotatio dolum ao ioaidias denotat.
Vere. 19. Nunc $um. Ut c u m fuerit coinpleta
hujuemodi Scriptura, credatis, quod ego sum, de
quo iila vaticinabatur.
Vers. 20. Amen me. Juxta fioem quoque deci- C
m i n o n i capitis Evangehi s e c u n d u m MattbtBum d i x i t : Qui recipit vos merecipit : et qui me recipit,
recipit evm, qui me misit . Nuno autem etiam
idem dicit, volens amplius illos oonsolari, quod
futurtim esset ut p a u l o pot percurrereot o r b e t D .
" Vere. 21. Hsec spiritu. Spiritum dicit affectum
mcproris ao turbatioois, quo movebatur ob proditoris p e r d i t i o D e i n ; nam p r niuaia compassione
turbabatur. Veheoienter enim supr eo dolebat.
De Lazaro etiam dictuni i l l u d declarantes, Infremuit gpiritu , spiritum diximus turbatioms affectum.
Vera.21. Et me. TestiQcatus est, sive p r o testatus de proditione.
Vers. 22. Aspiciebant dicet-et. Siquidetn m i - D
serum nondum publicare volebat, exspeotans adhuc ejue conversionem.
Vers. 23. Recumbebat autrnn Jesu$. Ipge erat
q u i baec scribebat, velot significavit idetn i n flne
Evangelii. Hunc autem diligebat Jesus, p l u i videt

7 f

7I

' Marc. 111,13.

Peal. XL, 10.

7 8

; nf,
, * *
,
' ,
, . **"*
* ,
. ; i ^
.
. , -J ^
.
' . iwfwwiet*
* *#**
. , **
, eew
.
. ^
, } **">
' ,**
. '^ *
, ovjX **
J

.
. 'Eupnpi9t*f ^ ^
.
" . ^ ^
, .
. b

*, ^ '
1

. , **"* ^

Matth. , 40.

Sed hoc propter prodilorem

' Joan. . 33.

VariaR lectiones et notae.

(93) Redde : veluti
dico.

, ! *fW'

(94) .
9

1384

COMMENT. IN JOAHNEM. -

1386

CAP.XIll.

licet caoteris, ut q u i plus diligi dignue erat, ob v i r .

tutis m a g n prorogativam, qaam ipse modesti

oausa occaltavit.
Dicitur autem tantam a puero curam habuisse
,
puritatis, ut ne turpeni quidem cogitationem o n
quam i n cor suum ascendere permiserit: t u r p U au ,
tem cogitatio, nonde motu naturali accipiendaest,
.
sed dephantasia v o l u n t a r i a ; ideo etiam w g o p o s t .
m o d u m cognomiaatus est. Hoc vero privilegium
.
Dei qaoque Genitrici datum erat.
(95)
Dicit aulem Chrysoetomus, quod etiam a m ' ,
plius eum diligebat, propter excellentem a n i m i
.
bumilitatem ac mansuetudioem, quas adeptuserat
.
postquam de preminentia correptus fuerat. Siquidem bae virtutes etiam Mosen exaJlaverunt.

Gonsidera vero et boc, quomodo solus e discipulis
* - i n magistri afflictionibus permanserit, doaec spir i t u m exbalasset: ob haec ergo etiam amplius eum
. ,
diligebat, ac tempore illo in sinu ejus recumbebat
,
, tanquam filius i n sinu patris ; appropinquane si . militereipropter virtutispropinquitatem. Siqoidem
, verieimileest, quod, prcognita j a m magistri morte,
moestus admodum erat, et propterea post pedum

. " , - lotiooem ascitus fuerat, ibique recubuerat: c o m o lationis ergo gratia (tt) hc scripsit, non gloriatio * ,
nis : o a m fugiens jactantiam, s u i ipsius nomen
.
contiouit.
*

Verum oum caateri evangelist pretermisissent

quae de intinotione et ofifula Jude data contigerant:
, narraturus boc, iocidit necessario i n borum enar .' , Q ratioaeni. Nam, quia hortatu Petri clam interrogaverat quisnam esset q u i eam traderet, necesse
,
erat dicere, quomodo recumberet, ot clam ceete*
* {
,
ris posset ioterrogare, et quo pacto ausus est i b i
.
recumbere ac seoreto ioterrogare.
Aut recubuisse se dicit i n sinu ejus, immensam
" ,
illius manifestans bamilitatem, q u i immens erat

,
gloriae : se vero diligi ait, eignificans et se gratum

.
et illum h u m a n u m . Confitetur ergo, quod diligeba
t u r ; causam yeroour diligeretur non addil, simul et
, gratus et modestus.
'

Yers. 24. lnnuit diceret. Ipse quidem aasua

non est interrogare, propter causam quam sexagesimo quarto j u x t a Mattbeum capitedtximus; Joan
, - j ) n i vero hoc commisit tanquam a praeceptore
maxime dilecto, q u i tunc i n sinu ejus reoumbe,

bat.
* ; ,
Vers. 25. Cum ergo ille reeumberet ita e$l ?
, , Ita, sicuti recumbebat, hoc est, non elevatus, s e i
. *0
tantum conversus. Joannee itaque ex simplicitate
. ao dilectkme r e c u m b e b a t ; n o n d u m enim natura

Deum esse oogooscebat; ipse vero permittebat,
.
etiam i n boc a a i m u m illias oblectans.

Varias lectiones et nolaB.

(95) Tom. V I I I , p . 194 A .
(ii) , male, a t T i d e t u r , interpres retulit ad sequentia ^
G B . C X X I X *

41

E l j f HYMtl

i&1

tfOABEftf

13*

. iiW

Vere. M.Respondet iscariolB.

Queere predicto
(9) Aqr*
j u x t a Mattbae>um capite, u b i d i c i t u r : Dico autem
:
vobis, quod non bibam ex hoc fructu vUU usque in
, , '
diem illum * et caetera, etlege totam enarrationem:
$ m *
nam i o ea de his et i i t q a eequuntur, ad verbum
.
dictum eet.
.
Vere. 27. Et Satanas. I n fine illius enarratio . .9 iiu,
nis de boc plane ioveoies. Iogressus eet autem i o
, , ' ir>
iUum, DOD quod ut daemoniacum agitaret.sed quod
, * >-
domioareturac servituti eum subjiceret, veluti sep ?
tuagesimo sexto capite Evangeiii secundum Lucam
. ' k
diximus. Vei etiam per cogitationes i n iJlum ingres (97).
sus aet.
. ' '
Vere. 27. Ait Vers. 29. Daret. eaenar .
ratione eiiam taaec omoia pulcbre declarata sunt.
. .
Vers. 30. Aecepia exiuit. Similiter et boc.

. ' *
Vert. 30. Erat Vers. 3 1 . Exivit. Sigoifioa-fit
, .
tempus evangelista, ostendens, quod oeque nox
eum retinuit.
. w r o i ^
Vers. 34. Ait hominis, Superius d i x i t capite
,
decimo qoinlo : Venittemptu ut glorificetur Filius
0 '>'
hominis . Hicautem: Nunc glorificatus esl Filius
homxnis. Et boe, ioquit, tempore gloriftcatus est
. *
affltctionibus pro muodo toleratis: nara gloria sunt
(98), ?, .
domino affiictionee, quas p r o w r v i s tolerat. Tan , ) ;
quam factum autem dicit i d quod futurum e s t ;
, ovwtt^
quiapaulopostcomprebendendus et passurue erat.
.
Quod si domino gloria eunt afflictiones tolerata pro
, ) ^.
aervis, multo magis e e m s gloria bunt, quae p r o
.
domino suelinent.
. *
Vert. 3 1 . Ei eum. Pater glorificatus eet per g
* *
FUium, per coDversatioaem, q u a tanquam boBIO p r o salute bominuna convcrsatus est. Nam . " '
, *
sicut Filio gloria est babere talem Patrem, ita sane
. " , *?'''
et Patri gloria est habere talem Filium. Praeterea
, ? **
quoquehominesvideotes admiranda queefaciebat,
glorificabant Deum, quemadmodum dicunt evan, .
gelist.
. ' nwrov,
Vers. 32. Quod si seipsum. Glorificabit Filium
t*i
per feipsuro, edeos prodigia tempore pasaionie,
, ; *"*
tremenda ac etupenda signa: eliam biacostendeos,
quod legitiratis esset ejus Filius. Nam et propterea
. ' > ^
i n tuperioribus d i x i t : Cum exaUaveriiis Filium
,
hominis, tunc cognoscetis quod ego sitn
7 '*
ubi latiorem ac manifestiorem dedimus enarratio.
nem.
. ,
itmtfrW
. Vers. 32. etim. Continuo i n ipsa cruce.
^^
Hoc autem dixit, ne de gloria illa opinarentur,
, $ ,
quam habebit io secundo suo adventu, de qua
frequenter eos docuit. Heec yero dicens, mooet
. ****
ttertentee eorum cogitationes, etsuadet, noo solum
^ , xt4 w* ^
ne moleete ferant, sed et gaudeant propter glo , W
r i a m ejue, quao paulo poet futura eat.
.
1

7 I

Matth.x?i, 9,

' Joan. x u , 23.

* Joan. , 28.

Varise lectiones et notae.

96) omittit .
.

!97)

(98) .

1389

COMMENT. IN JOANNEM. -

CAP. .

1390

. */ -
,
: ,

.
, . , ,
' ,
.

Vers. 33. Filioli sum. tfutura iterura iliis

prandicit, ut postea recordati cogooscant, quod o m nia manifeste sciens praBdixerit; et ne repente supervenientia turbent illos aon exspectantes. Filiolos
vero vocavit eos, n o n solum tanquam oreator
eorum, verum etiam tanquam magister ipsorum.
Dicens a u t e m : Filioli, adhuc modico tempore vobiscum
suniy vebementius suspendit deaiderium
eorum.
- p t . . Vers. 33. Qu&retis me. Postquam raortuus fuero.
* *
Judaeis vero c u m dixUset : Qucereti* me, addidit :

Et non invenietis ; discipulis autem boc n o n
,
a d d i d i t : naoi h i inventuri eum erant post reeurre * ,
ctioneoi. Et illis quidem insaniam mitigans, d i x i t :
, , Qumretis me: bis autem ardentius immittens desi .
B derium.
. '
Vers. 33. E t nunc. Sed illis quidem t a n , quam indignis hoc d t x i t : bis vero tanquam n o a .
dum morituris.
.
Vers. 34. Praceptum invicem. Atquivetue erat
* preeceptum : Diliges proximum tuum, sicut teip *
sum; verum, quod nunc datur, majus illo e s t ;
subdit enim.
. .
Vers. 34. Sicut invicem. Heec est novitas. I i l u d
* ) ,
siquidempraecipiebatproximum diligere, tanquam
.
seipsum; boc autem, eliam plus q u a m seipsum.
, , '
Nam ita dilexit nos Cbristus, ut nec sibi ipsi parceret, sed pro nobis moreretur.
.
,
Quidam vero aliter ioterpretantur. Quod scilicet
,
vetus praeceptum e r a t : Ditiges proximum tuum, et
- (99) - Q odio habebis inimicum tuum , n u n c a u t e m tradit
7 7

, .
,
,
, #

o m o e s esse d i l i g e o d o f t , videlicet e t i a m i n i m i c o s ;
s i q u i d e m ipse omties d i l e x i t d i s c i p u l o s , u t n e q u e
Judam s i b i p a r a o t e m JQsldias o d i o h a b e r e t , eed p o t i u s t u r b a r e t u r s p i r i t u , h o c est, a f f e c t u m o e r o r i s ae
trishtiffl, propter illius p c r d i t i o n e m .

Vers. 35. muluam. Sicut et ego erga voe :

quia verus discipulus preeceptorem imitatur. Hie
inanifeslus est Cbristiani obaracter, boc plane
iosigne : nam vera dilectio o m n i u m caput est v i r iutum.
; )
Quid ergo, an oon trjulto magis demonstrant m i ;
racula Gbristi discipulum ? Nequaquam. Dixit

enim j u x t a finera quinti capitis Evaogelii secun , J) d u m Mattheeum : Mulii dicent mihi in illo die: Domtne, Dotnine, nonne per nomen tuum prophetavi, , ^
mtis, et per nomen tuum dcemonia ejecimus, el per
; ;
nomen tuum
virlutesmuUutfccimusTeltuncconfi teborillis: Nunquam novi vo$ : et legetotam q u
;
i b i posita est, enarrationem.
)

.
.
^ ,

.

1 9

^*.

Atqui miracala maxime orbem allexerunt. Verum

i d erat, quia dilectio eos q u i edebant miracula,
prseedebat.

hniyerytto

it
Joan. v n , 34. Matth, v, 43.
7

' Matth. y u 22.23

f

Variae l e c t i o n e s et notse
(99) , p r o , . Forte

feUTHYMH

i39i

ZlGABENl

Vew. 36. Dixit me. Petrue quidem interroga- . *, ^

, aohv^t:?.
vit, taotum ecire volens, quantora sequi c u piens. Cbristus autem cognitam habens ejue men- , , ; >
. , n
tem, ad eum respondit; non dixit enim, quo abiret,
. rwt-r;
sed : Non potes me nunc sequi ; insiuuabat autem
.
de morte.
. , ! tww Ver*. 37. Dicit ponam. Quid agie, Petre ?
, , t
Cum ille d i c a t : Non potes, t u dicis : Quare non
possum ? Proinde ezperientia te docebit, oe con- ;
.
tradioas.
'
. t^rwn
Vers. 38. Renpondit ter. Quaere sexageeimo
quarto juxta Mattbum capite, u b i dicitur : Res-

pondens autem Petrm dixit illi: Et $i omnes

, &
offendantur per te, ego tamen nunquam offen
dar
et lege i b i diotam enarrationem, praeterea
eteae, q u aequuotur usque a d eum locum ubi 3 ) **
(1)
babetar : Similiter autem et otnnet discipuli di*
.
xerunt .

Quod si variationem aliquam ferunt verba, nihil
. * **
m i r u m . H c siquidem diota eunt priusquam exi (2) '**
reot i o montem Olivarum, illa vero postquam i l . &
luc exiveraot : n a m c u m bis obetitisset Petrus,
bis de negatione protestatue ent illi Christus;
Xiir;
et de prima quidem repugnatiooe ac prolestatioae
***
scripserunt Mattbeeueet Marcus ; de secuoda
, ;"
vero L u c 8 8 et Joannee.
.
. fpu
* Cap. XIV. Vere. i. Ne cor. Cum dixieset
Dominus ad Petrum : Postmodum me sequeris ;

* *
et : Ter me negabis , propter utrumque turbati
' ' t p f ^
unt, timeotes ne quando ipsi ab eo amputaren ,
tur v e l excidereot, solo Petro sequente, aut ne Q , x
quando ipsi quoque eum negarent, quemadmo , . ^*
dum et eorom prsfeotus. Reprimens ergo i l l o .
,
r u m anxletatem, p r i m u m quidem tiuiorem nega , *
tionif coneolatur, deinde eliam de timore an p u .
tationie eive excieionis.
Vers. i . Credite credite. Credite firmiter i a
. (WeW *
Deum Patrem et io me, ac fides, quaa i n nos erit,
? "
servabit vos ioeuperabiles.
.
Vere. 2. In sunt. Q u suffictant ad susci . , ***
piendum vos, utsemper sitis nobiscum.
.
Vers. 2. Qucd secus vobis. Quod si D O I I
.
f
eeeent mult maosiones ac spleodidum h a b i , ,
taculum, dixissem T o b i s , quod vado a d paran ^
dum maaeionis locum vobis, qui mei esiis et
,
omnibus digoiores : boc omniao sane m i h i cu- p\ . *

rae est, u t u b i sum ego et vos sitis. Praedixit

(3)
enim eis d i c e n t : Ubi sum ego, illic et minisler
.
meus erit.
Vers. 3. Et sitis. Hoc etiam dixissem vo . ' trth *
bis ; Quod si abiero, ut prxparem vobis io

TOJTOV
^
ct*m , et ceetera : itaque nec sic oportuit a

. '
1 0

11

11

01

38.

Matth. x v i , 33.
" l b i d . 55.
Joan. x u , 26.

Marc. x i v , 2.

1 1

L u c . x x i i , 33.

Joan. vu, 3.

Variae lectiones et notaj.

( ) abest A.
(2| .

(3) Ab ad , marg. a man. recent. i n

. B. Nam a m a n u p r i m a e r a t : ,

quod pererrorem exsuperioribuseratwp^ ^

Quod nos dedimus, babet cod. in coiue
HeDtenius.
u

COMMENT IN JOANNEM. CAP. XIV.

4393

4394

, . * . niiBo dejectos esse ; q u i a vero j a m o l i m p r ,

parata est multitudine maneionum, ac digois sorte
, ,
distributee sunt, fiduciam habere oporiet, et non
.
desperare.
" * ,
Potest et aliter dici : Quod etiamsi abiero
, ut prxparem vobis locum, videlicet, ut innovem
,
vobis ascensum i n coelum, quo nullus unquam
,
b o m i n u m ascendit, rureum veniam secundo ad,
ventu, et assumam vos ad meipsum, reeueci ,
tatos ex mortuis, ut conregnetis u i i b i io t e r o u m . Quanquam enim m o r t u i ante eum ascen. ,
derunt, sed noo cum corporibus ; et si simui c u m
' , ,
eo sunt, at oon simul regnant. Quia vero sciens
* &. motus cordium ipsorum, cognovit cupere i l l o t
, scire quo iret, et viam quae eo ducerei quo iret,
,
,
^ ait:

Vers. 4. Et scitis. Ex bis, q u frequenter

d i x i robis, et boc et i l l u d noetis, ei recordamini.
Ad Patrem oamque ibat a quo etiam e x i v e r a t :
' .
via autem ipse est, per qaem imus a d Patrem,
, ' ,
veluti i n sequentibus dicturas est.
*.
Vers. 5. Dicit scire ? Putabat namque sensi ; "
bilem aliquem locum essa, quo iret, et eodem
, .
modo viam esse similem.
Vers.6. Ait vila. Via quidem, qtiia per me gra . *
d i m i n i ; veritas autem, quia vera loquor, et ea
, ,
infallibiliter erunt; vita vero, quia m o r l i quoque
, .
dominor. Si ergo ego via sum, ducam utique
, * ,
vos; si etiam veritas, n o n mentior ; quod si et
* ,
vita, neque mors vos a me separabit.
.
,
,
Vers. 6. Nemo me. Noao vero c a p i t e d i x i t :
.
, ^ Nemo potest venir$ ad me, nui Pater, qui mitit
* ,
me, traxerit eum : ille siquidem trabit, bio
*
autem ducit et ambo cooperantur ad b o m i n u m
salutem.
.
Vere. 7. 5 s utique cognovissttis. Superiug
.
quidem dicens : Et quo ego vado scitis, et viam
(4) ,
scitis , significavit, qaod et Patrem et se co *
gnoscerent. Hic autem adjiciens : Si cognoviste , ,
tis me, et Palrem meum utique cognomstelis, os

,

tendit, quod et se et Patrem ignorarent. I d au .
tem multis in locis facit : natn quia utramque
. cognoscebant, at n o n , ut conveniebat (postoio, * d u m enim descendens Spiritas eanctue, perfe
clam eie p r o b u i t cognUionem), interdum quidem
* ,
dioit, quod cognoscunt, quia utounque c o g n o
' ; ,

1 7

, . ^ SCUDt : quandoque ,
, ,

,
(5) .
. ,
, .

9 1

Joan. v i , 4 4 .

1 1

quod DOQ C O g D O S C U O t ,
quia non, ut oportet, cogaoscunt. Nunc varo ait
Si cngnovissetis me, ut oportet, quie s i m , q n a o tum ad intellectum, et Patrem meum uUqu$ cognovitsetis ; nam cum m i h i sit aequalis, et a me
iaseparabilis, q u i me oogaovit, etPatram oognovit
Vers. 7. Et emn. Gum me cognoooatis,
quaoquam non u t oportet, consequene est u t
et ipsum similiter cognoscatie.

Joan. x i v , 4.
Variae lecliones et notae.

(4) akest B.

(5) videtur excidisae.

1998

EUTHYMII

ZIGABENI

Gfarysosiomas vero, Cognoseetis interpretatur,

(6) I)JUVT)R
puta, post m u l t u m temput, cognoscetig
., ,
eum ut oportet, u b i super vos Spiritus sanctus
.
desoenderit.
Vere. 7. Et vidisfis eum. Etiam potentiam
,
ejtu vidistie per meam potentiam, per d m o a
\ , 0wrxrw
eigna, q u dedi. Nam qua? ego poseum, baec
. * ,
et ille.
.
Vere. 8. DicU nobix. Et mfficit vobis, u t
. , r&
q u i te j a m antea cogoovimus. Quia ergo quaesi. '
vit nosie Patrem, ostendit Chfistus quod e u m
.
j a m nostet.
Vers. 9. Ait Philippel loterrogationis serrao
; ' .
eet: Tanto tempore vobiicum sum, divina signa
' ,
*
operans, et ab bis noo cognovisti me, quis sim
,
digoitate et potentia ? quod Deus omnipotens ? ;
Sane omnino cognovisti me, et coDsequeos e r g o
.*>
est, u t et Patrem cognoveris ; n a m imago per
;"*
omnia similis sam ego Patris.
.
, Ver. 9. Qui Patrem. Qui meam
cognovit
. xoitW
dignitatem et potentiam, cognovit et Patrie
.
dignitatem ae potentiam : sumus namque per
' .
omnia similes, et unus per alterum mutuo cognosoimur.
; <
Vere. 9. Et Patrem ? Quomodo cogooscere
( ;
eupis, q u e m jam oogooviati ? quomodo qurie,
quod babet. ?
, hfa
Alioquoqoe modo iotelliguDtur h c verba, qaod
ite*
quaerebat Pbilippus videre Patrem nensibilibus ocu, ;
lie, audiens fortassis a multie f r e q u e n t e r
Yimm
esse propbetis, tpecie ac figura humana, addit- ^ * ^ que : Et $ufficit nobis, ut q u i ipsiim Filium j a m , {
. ?(^
ideret ac nosset. Christus autem ostendxt, q u o d
^
n e q u e se vidissei neque Dosset secuodum divinilatit
naturam. Dicit ergo ei prolata negative sententia :
* *
Tanto tempore vobitcum sum et non cognovisti me
' , pt,
Philippe ; aam divina natura videri non potest,
../01
nec oogoosci. Qui vidit me, vidit et Patrem ; q u i
*
yero me videre non potest, n e q u e Patrem videre
*
potest. Et quomodo tu dioie : Ostende nobis Pa , ,
trem, cum nec me videris, nec cognoveris, quan , , * **
q u a m te opinaris et vidisse et cognovisse me ?
; ]

l i

Vere. 10. Non est ? Quod mutuo unus pep

alterum cognoscimur t a D q u a m otnnino similes.
Qo&re autem ciroa iinem decimi oapitis u b i
dioitur : Ut cognotcatis et credatis, quod Patertnme est, et ego in eo , et lege ejus eaarrationem.
Vers. 10. Verba loquor. Sed a Palre : quod
ei a Patre, utique a meipso ; nam quee mea sunt,
etiam illius s u n t ; et quae illius, etiam mea sunt.
Omnia eiquidem eommunia et aequalia possidemus. Dicens autem de eermonibus, dicit etiam
de operibus.

; " * **^ *
.
&
1

.
. '
f\

, '
, *

. , x ^ ' '
5

Joan. x , 38.
Variae lectiones et notae.
(6) Tom. V I I I , . 432.C. Recte autemdixit hoc
iocoiwierpr^aiwr.FaciHusenimeratilainterpretari.

, ^ *

Ergo texturo raulavit Cbrywstonnu*

(7) Inclusadesunt A.

1397

COMMENT. I N JO mu.

CAP. XIV.

1398

Vers. 10. Pater autem opera. A d finem

praedicti capitis dixit;t non facio opera Pa, *
tris mei, nolite credere mihi
; hio vero a i t :
, . Pater facit opera, quas videlicet ego operor. Et
,
tuoc autem, et nuac idem sigoificavit, oempe
. ,
quod eadem et possint et velint. Pater ergo
[ (8) * ,
loquitur per Filium, taaquam per suum *
] . ,
monem ; operatur vero per Filium, tanquam
, ' per suam potentiam. Praeterea in me manens,
.
boc eet, a me n o n separatus, vel per me deeignatus.
.
Vers. 11. Credite me. Gredite m i h i dioen , t i , quod ego i n Patre, et Pater i n me con.
spicitur.
.
Vers. 41. Alioqui mtAt. Si vero n o n ore , B ditis m i h i propter sermones meos, vel propter
, . [ (9)
opera ipsa credite raihi, cum supematuralia aiot

ac divioa. Similiter quoque a d ftnem praedicti
,
capitis dixit : Quod ti mihi non credilis, operi
. ]
bta credite .
.
Vers. 12. Amen faciel. Noo dixit : Ma * '
j o r a facere possum his qu feci, sed quod
,
mirabilius est, etiam aliis t r i b u a m , u t talia
,
operentur. Deinde addit, quod adbuo majue est
*
dicens :
. Vers. i l . Et faciet. Hoo auteqa demon . .
stratio est potenti ejus, q u i dedit, non ejus

q u i signa edit ; n a m q u i per Christi nomen
, majora facit opera, quam Cbristus ediderit, Chri.
sti potentiam prsdicat.
Vers. 11. Quia vado, Vestrum inquit, est
. *, , Q
deinceps roiracula operari, quia ego a d Patrem
,
meum vado, ut i n propriam restitaar gloriam.
,
H c autem omnia ad coosolaodum dioebat,
.
quod trisies essent, ao graviter ferreat, qaia
, ,
serraones de resurrectione ejus OOQ intellige
bant.
.

0 0

91

Vera. 13. Et faciam. Quidquid petieritis

iovocato nomine meo. Dixit autem Faciam, t u a m
.
ostendens potentiam.
" . ,
Vers. 13. Ut Filium. Patris siquidem gloria
est FiUi omnipoteatia.
.
' , '
Vers. 14. Si faciam. Ego tanquam oum Patre
aequaliter omaipotens. Idem autena d i i i t , eermonem
. , .
maxime coofirmaae. Quia vero Ulos petere oportet,
, ,
qui eum diligunt, docet quomodo illutn diligere
, , ,
D oporteat, quia non solo verbo, sed et opere.
.
Vers. 15. Si servali. Nam dilectionis meae
. ,
sigaum est obsenratio piwceptorum meorutn :
73 .
eorum vero observatio est oompletio aut operatio
, .
i l l o r u m . Quiaautemverisimileerat oorporalemejas

conversatioaem, assuetaque colloquia eos expetere
),
adbuc consolatur Ulorum dolorem, dioens :
*
Vers. 16. Et vobis. Hino incipit d i s c i p u l i
.

. , ,

.
9 0

Joan. , 17.

I b i d . 38.
Variae Jectiones etnolaa.

(8) loclusa exciderunt A.

(9) Incluea omittit.

1390

ZIGABENI

notitiam darede Spiritu sancto: A l i u m , inqait,Pa- . "AVw>a

, , , xi euturJ
racletam, taaquam me, sive admooitorem ac p r
, (t0) ^
oeptorem i n certaminibu virtutis : solatium ac
x a i . ow, ej
subsidium i o affliotionibus. Dicens itaque aliwn,
, * vtjq
ostendit pereonarum differentiam. Dicendo autem
, ,
Paraeletum, si ve CoQsolatorem,docuit natur iden. x * i
l i t a t e m : siquidem consolatores sunt et Filiue et
.
Spiritas saoctus.
, , ; m
Non tamen d i x i t : Mittam, ne Dei adversarius
, toatrie
*esse rideretur, et quasi alicujus alterius virtute
.
facere sermones : sed nunc quidem rogaturum se
Patrem promisit, et propter diotam causam, et ut , ,
.
fide digDus baberetur. I o sequentibus autem pro, ' , {\nHtni
priam ostenditdigaitatemdicens: Si egonon abiero,
. ' jropwk
Paracletvs non veniet ad vos; ti autem abiero, mitfam vobii eum . E t r u r s u m : Acctpite Spititum . &w
sanctum .
.
' * *
Sed quomodo ab alio datur a c m i t t i t u r , q u i u b i
tjue praeeens est, suaque dividit singulis, prout
|9 ; , <
v u l t cbarismata
? Non tanquam servue datur ao
, fo
mittftur, sed tanquam ejusdem naturae, et eadem
Yolene cum Patre ac Filio. Non enitn sicut hflec i n . , **
**.
creaturis significant, ita et i n Trinitale increata.
, c/**
Etdatur quidem a Patre, utpoteabillo procedene,
, *
mittitur vero a Filio quasi cooperans et o o n contrarius. Nuncitaque dari ao mitti ait Spirilum san- . w

ctum : sequentibus autem etiam hujus ostendit
, * "0?'
potestatem dicans : Cum autem venerit ille * , et
9 4

ceBtera.

( I I ) .

.
*
Vers. 16. Ul xlernum. Qui necpost mortem ve. ,
stram eeparetur. Deindeetiamdocet, quis sit a l i u s
C .
Paracletus.
Vers. 17. Spiritum veritatis. Hoc est, verum sive
. ), >* <
procipuun), quantum ad alios spirilus. Nam et an- .
gelus dicitur spiritus et anima et ventus ao plera- .
que alia. Ne autem alium spiritum audientee, sus- . " **
picentur etiam i l l u m esse i a carne, ac seosibitibus
, xtlop^'
visibilem oculis, ait :
,
Vers. 17. Quem aecipere. Noa potest aocipere
" . .
sensibiliter.
Vers. 17. Quia eum. Corporaliter, cum sit i a " . ' .
corporalis.
Vers. 17. Nec cognoscil eum. Cum i l l u m n o n
, .
tideat.
, *' *
Intelligitur aatem et aliter: quod is cui mundana
CUTO f u n t , DOD potest i l l u m suscipere, quia non
, , " "
videteum, siquidem excaecatus est oculis intellec- D *
tualibus : nec cognoscit eum, cum nibil sublime
, ,
possit inteUigere.
'
. . p * * ?
Vers. 17. Vos ewm. Propemodum i l l u m co
gnoscitis. Nam post breve tempus desceodet ao
.
docebit vos.
*|.
Vel, oognoscitis eum ex mei cogoitione. Sicut
r

Joan. , 7.

Joan. , 22.

" I Cor. , 11.

Variae l e c t i o n e s et notae.
(10) Hoc non agnoscit Hentenii versio. Sed
nec sic acquiescere possum. -Malim ergo looo ,

oorrigere .
(11) abest .

COMMENT. JOANNEM. CAP. X I V .

1401

1402

7 p i p t enim q u i novit me, novit et Patrem; i t a rarsutn

q u i n o t i t me,novit et Spiritum saactum. N a m tres

UQius sunt substanti ac naturee, potenti ao d i -

Tftfl

"

. '

*
.
. (12), .
.
,
, , .

gnitatis.
Vers. 17. Quia manet. Sicut enim Pater m e cum est, i t a et Spiritue sanctus. laseparabile
siqutdem est beata Trioitas.
Vers. 17. Et in vobis erit. Non moriens, sicut
ego : neque enim incaraatus est, sicut ego. Quia
vero c u m t a m multa dixisset, ooadum tristitiam
i l l o r u m repulerat, quia graviter adhuc ferebant ao
moerebant, ut q u i j a m o r p b a n i relinquerentur, h u jusmodi ourat m o 3 s t i t i a m .

. ,

Vers. 18. Nonorphanos. Pafteroffi mberatioois

verbum est, multam afferens coDsolationem ao
.
obleclatioDem. Ne {uaquam voe relioquam orpbanos q u i filii mei estis.
" .
Vers. 18. Vemam ad vot. Veniam rureum post
, tertii dieiresurrectioaem, q u a D q u a m , u t prius,
.
coaversaas.
" . .
Vers. 19. Adhuc videbit. Cum tanquam bomo
moriar.

.
Vers. 19. Vos me. Apparentem vobit perioter
, missa tempora, conversaotesemper vobiscum alio
.
Paracleto.
Vers. 19. Quia ego vivam. Vivam rursus a m o r " ( . , .
tuis resurgeas.
.
Vers. 19. Et vos vivetis. itatira mecum
, * ' iaterfecti, sed mea virtute multo adbuo tempore
. " cooservati. Ve), vos vivetis etiam poet mortem
.
Q vita beata.
. , ^
Vers.20. /n.mio. illodie,resuireetioaism6tt
, ,
yidelicet, cognoscetis, qaod ego a Patre meo indi*
,
vieus sim, eadem poteas c u m il)o.

. -

.
.
*
, , , '
.
, * ,
,

Vers. 20. 1 vobis. Et quod vos etiam i n me,

custoditi ac roborati : et ego m vobis, cuttodieot
ac roborans vos. H c autem cogaoscetis, repreesit
iairoicis, vobisque libere loqueatibue, ac Evaagelio
ia dies floreate.
Cbristus itaque i u Patre, ratiooe ejusdem poteo*
tiee; apostoli vero i n eo et ipse i n illis, ratiooe aux i l i i . Siquidem novit frequeoter Soriptara eisdem
verbis et de Deo et bomine positie, similiter u t i .
Nam et Christtts et nos filii Dei ao dei d i c i m u r ,

, , _ et imago ao gloria Dei : sed magoa est differentia,

, * ,
et multa variia locis similia inveniantar.
.
. ,
.
, ,
, *

.

. -

Vers. 2 1 . Qui mc. Nequeeaim suffioit ea tant u m babere, sed et facere illa oportet. Cum aatem
hoc p r i m u m dixisset, nunc r u r t u m idemdicit, oateadens quod dUeetioois ipsiat sigaam aoa est dolere de separatioae ejus; aam i d Umiditatis potius
est sed precepta ejus sarvare.
Vers. 2 1 . Qut eum. Et ego, tanquam pott r e surrectioaem m pristiaam restitalut digaitatem.

Variae lectiones et notai.

(12) , .

EUTHYMII

1403

ZIGABENI

CoQsidara vero consequentiam admirabilem. Qui * * ^*,,^

, vm rri
servat, ioqrjit, pracepta mea, d i l i g i t m e : qui autem
, *
diligit me, diligitur a Patre meo ;quem vero Pater
, Qikr.vi *
dilexerit, et ego omoino diligam, utpote ambobu
.
eadem et voleolibus e i suseipieotibus.
. ,
Vere. 21. Et meipsum. Ioterdum quidem b u ' . ; * V
manomore, quandoque verodivinoiplendore. Hoc
; (13) *;
autem audiens Judas Jacobi, qui et Lebaus dioeba , mtav
tur e l Thaddous putavit, quod yeltiti m o r i u i sav
. >
pius faciunt, t o m a i U maaifettaturus eseet geip , Ovai vuo, .
eum : ideoqae turbatus, est auaut explicare,
,

^
quod volebat, puta : Hei nobis, quia morieris, el i a
, * *
modum mortui manifestandus es sed alio modo
VII.
per iaterrogationem suam osteadit turbalionem.
; , ; ,m
Vere. 22. Dicii mundo ? Quid faotum eet ?
graviter ferentis est ac turbati. Quid accidit, quod . ipp*JJ
, ; "
nobis manifestaadus es somniis, et muodo
*^
consueto more ? uam quia oolebaat ut moreretur,
.
admiraadam ac deaperatam putabant mortem ejus.
' . ***
Vcrs. 23. Retpondit faciemus. Ad eum, q u i
me diligit, ego et Pater veniemus, boc est, ita ap- , *
**
p a r e b i m u i sicut Pater meus, et eicut mortui,
etmansionem apudevm faciemtu: m o r e d i f i n o ia eo . ' xoqnp
,
habitaates, quod Bomaiorum aoa e i t .
f

V e n . 24. Qui Patris. Osteadtt, q u o d i s q u i serraoaes suos aoaservat, aeo se, aecPatrem diligit.
Ait enim: Qui non diligii me iermones meot non
UTOCU. Q o autem dico, mea eunt, sed Patris
mei. Itaque, q u i meos servat eermooes, nec
Patris servat serrooaes : q u i vero Patris seryat Q
aermoa6t,oeque Patrero diligit,siquidem dilectioois
tsgaam est observatio preeceptorum. Quomodo
autem sermo, quem loquitur, l i t e j u i et
sit ejus, j a m p r o d i x i m u s . Verura quia sciebat, eoa
q u o d a m o o n inteJligere,inquibusdara autemetiaoi
dubitare, promittit et eorum qu igaorabaat, e i
eorum de quibus ambigebaat, iatelligeatiam.
Vere. 25. Hme manens. - Umc, q u obecura
yideatur. Addidit autem : Apud vot manens, etiam
biao osteadeas quod paulo post abit ad Patrem.
Vers. 26. Paracletus aulem omnia. Q u videlieet ad vos tpeotaat (jj). Nomine meo autem, i d
e t t ut bic mereferat, etmeisfuagalur vicibus. Nam
quia i p t e complela dispeasaiioae asceadil ad Patrem, reJiquum erat utloco ejus desoeaderet Spiritus saactus, ae Paracletus, siye exhortator, a o b i i
deficeret, sicut ait Gregorius Tbeologus.
D
Et quare tuac aoadocuit, q u a d illos (kA) pertinebant?Quiaamplius ferre poteraot, t i c u l d i cet taqueatibus.
Vert. 2 6 . Et vobii. Perfeotius ad memoriam
9

" . '

, *0

/*

* , ) *

, W

* ^
,

. Tixpcpw 7*

(44) . W>
, ,
.

' > ?

(Jj) Ad VOt spectant. t u n t

ea qute aliquem male babent, q u ei moleslasunt,
i n quibus offendit. Ergo, vos offendunt.

, ,

.
. , W f i ' *

11

' , *^^
.

. **

' pw, ^

' , . ' *

^,

' yiev. *
, ^
.

** **
1

; ,
.

. ' ) *?*

VariaB lecliones et notae.

(43) .

, ***

(44) , p r o , .
() Qua ad illo$ Ea i a quibus
tur.
t

1405

COMMENT. I N JOANNEM. -

(15)

CAP. XIV.

140&

reducet ( f f perfectioribue factis). Nam ferisimile

est, eos queedam obliyioni tradidieee.

Vers. 27. Paeem retinquo vobis. A l i i quidem
hominee morientes pecunias ac possessiones do , ,
mesticis r e l i a q u u o t ; Cbristus vero pacem suis re / . , ,
lioquit,pacem,cujus etresetnomendulce: Pacem,
, (16) *
inquit, relinquo vobis,ul pacifici erga vos mutuo si (3
tis et erga me, et ita vobis nulla m u n d i turbatio
* .
quidquam nocebit, neque impedimento erit.
.
Vers. 27. Pacem vobis. Quee a me amatur,
, quffi propter illa quae animft prosunt, conceditur:
.
non m u n d i pacem qua? ob ea quaenoceot animae'
ervatur.
. ,
Vers. 27. Non vobis. Siquidem mundus eive
, (17) *
mundaoa sapientes, pacem m u t u o d a n t m a h c a u e a :
' .
g ego vero pacem do vobis boni causa.
" (18)
Aut a l i t e r : mundus pecunias ac possessiones suis
*
largitur, ego vero pacem do vobis, qni mei estis.
. , Quia autem dicendo: Pacemrelinquo t?o6t*,quo 6 , ,
parationem indicabat,
roajoremeisinjeceratlurba
tionem, ait :
.
Vers. 27. Ne formxdet. Vidt>s, qaod noa
, , tantum amoriemagnitudine mooebantur, quantum
.
formidine : putantes, se ditcerpandoe ab illius i n i micis.
. *
Vers.28. utfutts fjof.Nooeolumdixi qaodwufo,
, , . - sed etiamquod venio advot. Quid ergo formidatit ?
. -

Vers. 28. Si Patrem. Quia de mea nondum

certiores facli estis potentia, etquia morior, puta ^ tis, me post mortera non posse vos conservare ; de * , ,

betis tamen gaudere, quod dixerim : Vado ad

,
trem, q u i potens est vos ab omaibus insidiis eripe ,
re, cognoscentes, quod omnino legatione fungar
.
ppo vobis.
" . , $ ,
Vers. 28. Quia est. Major me e$t, ot Y O I
,
putatis, taoquam manifeetius in Scripturispromul"
. gatus. Hfficautem omniadicit indulgens euspicioni

,
ac imbecillitati i l l o r u m , et ex ipsa nonreeta eoram
*
opinione arguens illos. Nam in veritate Pater major
. ,
quidem est, at non potentia, sed tolo principii
, ' ; ,
modo, quia Filio principium est generationie: siqui .
dem ex Patre est Pilius.
.

Vers. 20. Et credatis. Dixi vobie, qoae sunt de

mea profectione, ac rursum de meo redita et de

.
,
'

* l

, ,

.

***~

w\

,

,

*.\9)9-

~~

alio Paracleto,
ut c u m
fieri videritia,
credatis,
quod
omniaet noverim
et poesiro.
Ita consolaturua
eos, rursum tristia dicit, horum frequentia Ulot
exercens, ne periculorum iempore turbarentur,
eiquidem quod exspectatum est levius ferri solet.

* -

Vers. 30. Jam nonprinceps. M u n d u n f appellat

bic, m a l i l i a m ; principem vero, diabolum : n o n

V a r i t t lectioaes et notae.
(15) iDcluea uterque i n margine.
o m i s e r a t interpres.
(16) . .

(17) , . Forte v o l u i t .
(18) Post addit interpres .
V

'

 ZIGABENI

4407
enim ocelo ao t e r r

dominatur,

sed maliti (tf), xoi . M r p i f i w i u i

quod omnia straverit ac perverterit, Ipse autem

dicitur etiam princeps tenebrarum, sive pecoati.
Ait ergo : Venit a d v e r e u m me diabolut oum per e r s i i Judeeis, data eibi e eupernie potestate. Nam
,at apud Lucam d i x i t ad eos, q u i se comprehend e b a n t : Hmc est hora vestra el potestat tenebrarum .
Vers. 30. Et guidquam. I n aliis quidem bomi-

. ,
. '*.
, *>
. [ (10) w
) tnlm
" ns
.
. *? i b

nibus peccatum est c a u s a m o r t i s , nullue siquidem

(20) *

-peecati expers eat, ideo nuUus itnmortalis ; i n me

, * /

tvero n o n babet ullam m o r t i s catuam ; ego e n i m

* ry*. iim

, [ (21) S
absque pecoato sum, et propterea condemnabitur,
, ' *:
icut priue decimo quinto capite enarravimus, u b i
, xwo*dicitur .Nunc judidum esthujus
mundi nuncprinceps hujus mundi ejicietur foras * .
.]
Vers. M.Sed Patrem. Sed morior, utcognos' . * , *>*
cant omnes, quod diligam Patrem, obediene illius
,
voluntati ; voluntas autem ejue est, ut moriar pro
. *
f

salute b o m i n u m .

Vers. 31 El facio. Ut cognoecant, quod pra>

oeptum ejus morient adimpleam.
Ver*. 31. Surgite, eamus hinc. Videns discipulos
admodum metiientas, e t s e j a m comprehendi ao
interfici imaginantes, et propterea crebro retrorsum
se convertendo, n o n t a t i t bis q u s dioebantur,
advertere: e i q u i d e m m a x i m u m illis angorem iuducebat, tum locus publicus, t u m nox et precipue
quod dixisset: Venit princep* mvndi , transfert
illos i n locum a l i u m tutiorem, quo existimantes i n
tuto eese, absque ullo metu a u d i r e a t : nam raagna
audituri erant dogmata. Deiade rursum a i t :
^

w
.
', . wSrs.
*
,
,

*,
, , ,
wrtf
, , *
, . *

)>

Cap. XY. Vere. 1. Ego vera* I d est eximia,

incorruptibilis spiritualis: liquidem heec frequen-

ter signiftcat n o m e o .

- Aliter qtioque dicitur, Vitis vera, quia profructu

profert veritatem.
Seipsumitaque vitem D o m i n a t utpote praebentera
duloedinem ao humani oordis laetitiam, ipsam videlicet praediiiationem, quam etiam Scriptura vinura
appellat, et taaquam radicem diecipulorum : p a l tnitee vero discipuloe, quasi ex ipso germiQaotes
sermone doctrioaB, et p e r e u m nutritos ab fruclificationem maturorum botrorum, sive virtutum, ut
et ipsi aimiliter prabeant v i o u m doctrin.
Vers. 4. Et Pater e$t. Curator, n o n tamea
radicis, sed p a l m i t u m . Vere haio vitis eximia est,
qua de solis palmitibus ouram habere oporlet;

Joan. , 13.

Luc. , 53.

. *

, i

h$t*

[ (22) ]
.
- , **
9

, * tn
(23) * ^ .
' |3 &*
, tiifa****

0,

.
(24) . , ' *
, .

, 3*?**

Joan. x u , 31.
7

9 1

Joan. , 30.

Variae lecliones et notae.

(49)
(201
(21)
(22)
(23)

more suo, iofert Chrysoet.

Inclusa abeunt .
, abest .
Iaclusa absunt .
Ioclusa absunt .
' , ex

t. VUI.P-^

(24) , ante , quod Bentenio* *^

sit, neuter m e o r u m babet.
8

?ersu 5, fiio, p r o

(ll)Sed malitim, etc. Siquidem omniaeverteret

etdejiceret.

4400

COMMEM*. JOANNEM. CAP. XV.

1440

. nrpi , Patri autem curam eorum attribuit, tanquam Deo,

*
ostendens quod his qai fructificant auxilio est, eos .
qae punit q u i fructum aon feruot.
.
Yers. 2. Omnem tolti/. Omnem palmitem, q u i
, ,
ex me germinavit, mihique per fidem unitus est,
, , ,
neo fruotum affert, exscindit tanquam inutiletn ac
. ,
dignum igne. Omnis itaque cbrisdanus, q u i i n f r u , (25) , (26)
ctuosus est, a Christo exoisus est, quanquam per
,
fidem i l l i conjunctae esee videatur et aeterno igoi
.
reservatus est.
?*PV* ,
Vers. 2. Et afferat. Purgat eum per tenta , |3tiones, permittens ut i n eam indacantur. n a m , '
que q u o d d a m o u m affert, expoliuat, aoomaerobar
. " - majoremque v i r t u t u u i fertibtatem accersunt. Ne
,
autem aliquos ex ipsis infructuosos esse suspicen (27), Q tur, atque de eeipsis iterum turbentur, bujusmodi
p r o v e n i t t u m u l t u m , dicens :
, *
". .
Vera. 2. Jam vobit. Purgati meo, qao TOS
. ,
docui, sermone. Yides, quod licet r i t i s sit, est ta . men etiam agricola ; est enim b c agricultura
, . "
commuais Patri et Fiiio, veluti sane et alia. Ne

autem prae n i m i a formidine exciderent a fide ao
,
babitu, quoerga se affecti eraot, laxatam j a m a n i , , *
m a m astringit, sibique conglutinat, dicens:
. ,
Vers. 4. Manete vobis. Maoete i n me, fir
miter m i b i conglutinati per fidem indubitataua,
, ,
babitumqueindissolubilem, etego manebo in vobie,
* , ,
potentia vobiscum permaoeQft, vosque ampleclens,
.
auteontinensTos, sicut vitis palmites, ac fruotiferos
reddens.
Vers. 4. Sicut manseriiis. Neque YOS fructifl . , Q
care potestis, si a mei conjuactione distrahamini.
.
Vers. 5. Ego multum. Explanat parabolam.
' . ,
Et oonsidera quomodo dixerit: Qui manet in me et
* ,
ego ineOy hic feri finctummuUum. Nam frequenter
, .
manet quis conjunctus i n Cbristo per fldem ; n o n
,
manet autem Christus i n eo.aversans i l l u m tanquain
& , ,
indigne ee gerentem : bio fert quidem fructum, at
, modicum.uD um aut alterum opus bonum obiter(mm)
. , ,
perficieos. Videmus autem et i n vineis bajusmodi
, ,
paluaites, q u i d u m illis noa gaudeat yineee, mise , rabiles quosdam ferunt racemulos.

.
Vers. 5. Qttia facen. Tanquam germina, q u
" . " * virtute a radice procedente non fruuntur. Gum
/.
, ^ autem superius dixerit :Non potestis ferrefructum,
nisi in me manseritis, nunc etiam periculum d i c i i
,'
ejus q u i se n o n manserit.
. .
Yers. 6. Nist palmes. Tanquam sarmentum
* . .
inutile.
Yers. 6. Et exarescet. Et perdet, quem babebal
.
exradice graliae b u m o r e m .
.
Vers. 6. Et eolligent eos. Et oongregabunt angeli
.
hujusmodi earmenta i a die j u d i c i i .
.
1

VariaB l e c l i o n e s et notae.
(25) ' .
(26) Forte , aut $.
[mm) Obiter. Forte.

(27) ' , . Forte ' f oloit.

 ZlGABENl

1444

V e r t . . El conjirieni. Geheonae.
Y e r t . 6. ardebunt. Inflammabuntur, oon tameo
combureotur. maoeales autem i a 86, dicit aon
eos eolum, q u i ab i l l o suot amputati aut absdsei,
sed et illoe q u i ooo firmiter c u m oopulaotur.
Vers. 7 . Si vobit. Nibil eoim iadigoum petet,
q u i i a Dei praceptis vereatur. Coasidera verohoc
aae Gbristum i o discipulie manere, verba ejus i n

Ul

. .
. , xocuamrt
*

, **

. .
,

i l l i t m a A e r e , sive servari, aut opereperfici.

, noiirk

Vere. 8. J * afferMis. Glorificatus e$t, hoo

est, Glorificabitur. 01 afleratit, i d est, si attulerius.
M u l U siqaidem suot apud Scripturam bujusraodi
idiomaia.

.
. , ,
. , 0~*
.

. . Iltfrw^
Vers. 8. Et discipuli. Perfeeti JBciamioi.
Observandum igitur, quod is q u i fructue) affert , m(*
. , ^*
coptosum, bie perfectus efficitur Cbrieti discipobMU
Gloriticari autem dixit Patrem et gaudere, i o oo- , > 3*
, ]*
piosa fructificationa et perfecto discipulatu i p s h u ,
.
adbortaas eoe ad baoc rem, taoquam a d i d q u o d
Oomino gratum eat.
, * * ,
Vare. 9. Sicut vot. Eo modo quo me dilexit
*
Pater, taoquam videlicet facieutem voluotatem
, .
suam : i U et ego d i l e x i voe, tanquam scUioet
iacientes voluatalem meam.
TOHA
pracedeatibus quidem d a t a est a aobis d i s - * i w 17*
tiaotio de $ieut quemadmodum et eimibbus, quod , * *
c a m de Patre, Fiiio ac Spiritu saacto dicuotur, qua , '
litatem sigoificaat; cum vero d e Deoet hominibus,
.
similitudiaem desigaaat: verum similitudo aoa
ubique per omaia quadrat ( w i ) .
ipij. ). .
Vera. 9. Manete mea. Rursum aatringit illos
ad se.
. ,
*
Vere. 40. Si dileclione. Et quomodo moreris
; *
velut b o m o careos auxilio ? Quia vult b o c Pater
*
at e g o , pro b o m i a u m ealute: quia h a a c quoque
. " r/, **
rem duco gloriam. Sicut ergo ego dilectus a Patre
, *** "
tamea p r o vobis m o r i o r , sic et vos ita a me dilecti,
, w i
moriemioi tamea p r o me. Nam bujusmodi mors
' . ' ^ 7^,'
juxtabeo6placitumest,Duaexodioautimbecillitate.
, *
Vere. l i . HCBC maneat. Hfieccoosolatoria verba
.
locutus sum vobis, q u i ob meam discruciamiai
.
^
m o r t e m ; u t g a u d i u m , quoderat propter me, quod
). '-'
de me gaudebatis, donec advenireat heec tristia,
jaoa c o r r u m p a t u r ; sed i a vobis maneut, c u m cer- ' , ' ** ^ ' ^
tiores iactieitis, quodnonrelinquam vo* orpkanos, , $, vpi
, ^ {,
$ed iterum veniam ad vos.
4

n r , i

Wi

Vers. 14. Et compleaiur. E t u t gaudtum vestrum, quod de me est, compleatur, sicutab exordio
ejusexspectabaiis, speraates sempermecumeoa*
versari.
Vere. 12. Boe vos. Ut diligatis vos iavicem
adeo vehemenler, ut etiam pro vobis iovicem mor i a m i n i : ego eoim sic dilexi vos, ut etiam pro

^ ^ ^

, *!"*
, **

Variae lectionea et notffi.

(rm) Quadrat. Similie, non abiimilis.

i*

, ^ , * *

fiOMMENT. IN JOANNEM. _

Ul3

GAP. X V .

: , vobis j a m m o r i a r . Frequeoter aatom talia dioit, u t

.
cordibue eorum charitatem indelebiliter iasoulpaU
"
Vide autem admirandum v i n c u l t t m ; tiquidem
*
otteosam est, quod maarno i n Ghristo proeedit
cfc
ex ejug dileclione et obwrvatiooe m a n d a t o r u m
? , *
i l l i u s ; p r t B c t p t u m vero ajas est, u t diligamus oos
,
iavicem. Itaque diligere nos invicem est i n Christo
,
maoere; et tervare Dei pr&cepta, eet diligere Deum;

suntque inter se cooaexa? dilectio q u eet erga
.
Deum, et quts est erga nos tavicem. Dioeas autem :
,
Sicut dilexi vos, ostendit qaod voluatarie propter
.
i l l o r u m dilectfooem moriatur.
ifn.

. ,
.

Vers. 43. Majorem suis. Majorem hac, quae

adeo magnam ett, ot etiam anima pro amioia r e liaquat, sicut ego nunc facio. Itaque n o n ex
, * , imbeciUitate, sed vestri dileotione m o r i o r , ac
, .
dispensatorie a vobie separor ; nolite ergo oootri (28) ,
stari. E t q u i a amicos eos osteodit, none etiam dicit
.
qtiomodo siat amioi eui.
. "
Vers. 44, Vos vobis. inoomparabilem b u ! ' *
maaitatem! Nunquam q u i t p i a m servuinbenignura
*
facit aibi amicum ; Chrietus auletu etiam boo facit,
, *
magis autem et fratrem eum efflcit: Nuntiate, ioquit,
, , ,
fralribusmeis utabeant in Galilmam" ;atquePatri
buno Filium aeciscit, timulque regai ccelorum

beredem conetitait.
,
,
.
; *
. * '

Vere. 45. Jam non servos. E t q u a a d o illos

dixit, serros? Quaado doceas occultabat (oo) s u
d i v i o i t a t i t poteatiam. praecedeatibus etiam

* Q d\\\i\yo8f>0atisme
dominumetma^Utrum etbe^
* .
diciiis : sum etenim .
* . .
Vera. 45. Quia domintu. Qaid faciat occultum.
t

Vert. 45. Vos vobis. Reauatiavi vobis omoia

taoqaam amicis, quaecuoque videlicet ferre potuistia, quaocuaque
quum erat, ut audiretis : amico namque e t a o a servo ereditquitpiam
arcaaa.
A t q u i superiue c a m diceret: Vot amm mei estU,
*? ,
tifeceritis, qumcwiqut egopr vobis', osteadit,
*
, ) * quod n o a d a m eraot, sed futuri tuac, oum ea
facereot : quomodo ergo bic ait : Vos autem
* ' ,
dixi amicot, quia omnia qum audivi Patre meo,
;
nota feci vobti ? Verbum, Etlis, aive Eritis, p r o
, , ,
Permaoebitis accipito, ao ei d i c a t : Cum j a m sitii,
,
etiam i o f u t u r u m permaaebitis, si feceritis, et
.
estera.
Deiode et aliud pooit t i g n a m , quod e o i babaret
(29)
amicos suos.
.
Vera. 46. Non vot. Negative (pp) sermo pro . ,

* . ,
,
. , , .

Mattb. xxVIII, 10.

Joao. x i n , 13.

11

Joaa. x v , 44.

Variae lectiones et noUe.

(28) , . I t a Heateoiut. Mox a d fiaem
v e n u t 45 atrumqae ooajuogitar.
(oo) OccuUabat I m o , aperiebat, revelabat. V i detur legiase .
(jpp)Negaltve etc. Seoteatiamqaldem expfestit;
f

(29) omittit B .

sed a Ortsco reeessii. ' est directe.

Rectum est pranunttatwm, reete pronumtuwU. Q u i
eaim iaterrogat obliqua vkletar oratione u t i .

1418

EUTHYMIJ ZlQABENI

1(16

nunliandotett,noninteiTOgttive: Vo$ nontlegitiit & , r f >.

ne, $ed tgo elegi $ amicos ; ego ad amicitiam
vactram accurri.
Vere. 16. Et potui vo*. Expiaatavi vos dite . (30)
ctioae mea, i n fidequ i a me est.
, .
Vers. 16. Ut vos eatis. Ut exteadamioi cre" . " (3!) *
eceatea.
.
' Vers. 16. Et fructum afferati*. Veluti tfuperius
. [ (32) * *
sigoificatum eet Aut fructum, spiritualia cbari* ] , x)fe
smata : autmultitudioem eorum qui t t u d i o i i l o r u m
( .
salvandi suat.
Vere. 16. Et manea/. Maoeat incorraptus, per . , *;
petuue.
Vert. 16. Ut vobi$. Nomiae meo, hoc est, t a a , , TOVTWTO.
qaam mei, taoquam ChrisUaoi.
, .
Vel iavocato oomioe meo, sicut etiam i a p r s
" , * * *
cedentibus declaravimus u b i d i c e b a t : Et quidquid
, **
peiieritU nomine meo hocfaciam . Ac rursus : Si , . [ ^
quid petiaitu nomine meo, kocfaciam *,ex quibus * tv ,
oeteasa est poteati eequalitas Patris et Filii.
. ' 0 ^
y

Vers. 17. Hmc invicem- Hm loquor vobie,

puta, quod morior pro vobis, etquod ego a d a m i
citiam eetram aocurri, improperaas, ged i a citaas Y08 ad mutuam iater vos dilectioaem. Quia
vero turbabaaturtanquam j a m a b o m a i b u * Judeis
odio babid, deioceps coaaolatur etiam eorum
trialitiam.

.]
. (34) , *

, * *
, , '
.
,
.

Vert. 18. Si odio habuerit. Muadum dicit,

.
malos Judoos : Sit, iaquit, vobisia coasolatioaerja
. ", ,
q u o d ego prius quam voe, fuerim odio babitus : C , ,
et gaudete magis, quia mecum i a odio m a l o r u m
3 . 7
commuoicati. Deiade aliam quoque ponit contola , , *tiooem, quod ei e aamero m a l o r u m eesent, m a l .
ulique eos diligereat.

1,1

11

Vers. 19. Si diligeret. Quod euum esset, boe

est, sibi s i m i l e ; gaudet aamque simili simile.
Vers. 19. Quia mundus. Itaque odio baberi
os a malie demoustratio eet virtutis, quemadmo.
d u m , etiam a talibus amari, eigoum est maliti.
Quia vero abjectam eorummeatem erexit . r u r t u m
ipeoe ab bis qum cootra se fiebaot, consolatur.
Vers. 20. Mementote vobit. Et quis ait ille
aermo, adverte.

. ** *
.
" . " ; 1 (3?
, # **

11

. w *
/

* **

.
. (36) ^*
, .

Vere. 20. Non SUO. Nam huac sermooem i a

*r*&
"*^

.
.



prcecedentibus d i x i t e i s ; aec i d -eme), ed variie , , * *
locis. ergo : estia vos me meiiorea.
. 20. Si penequentur. Consequen euim
1

, .
. ' * '

^
,iif

Joan. , 13. * I b i d . 14.

V a r i lectiones et n o l .

(30) I l a Chryeost. l o m . V I I , p . 452.

C. Theopbylact. p. 782 , . , depalaaitibus ita babet Xeaoph. CEcon. x i x , 7 , 9 .
(31) I l a Cbrysoet. tom. VIII, o. 452 C. Theophyl.
p . 782 A . Cyril. t o m . IV, p . 892 M, q u i per
explicat. Nititur autem b e c interpretatio
et proximis

vocabulis,

. Vereor tamea ae dootior quatn verior s i l

aec .explicatio. Evangeliet eaim baud adeo diiigenter; obtervaat vocabula traasiaia Snat aiia loca-

iWi ioterpretabitur **f>

ubi nemo ^
Vide R o m . i v , 17, H e b r . i , 2. *
exemplo explicatur , ,
(32) loclusa absuat A .
(33) Iaclaea absuot
{34) Sciiicet Cbryaoet. tom. V I t ^

, iafert ^, ex loco
solet
1

(35) , pro , .

0mi*so
,
(36) 0
- -iegitur .
?

COMMENt.

14iT

IN JOANNEM. CAP. X V .

. opota - est, ut t i (qq) mei estis diedpnli, bono titis animo

' .
t d similia cum priBceptore sufferenda, et per ve-

etigia me seqaendum.
Vers. 20. Si servabunt. Neque graviter fera .
tis, quod persequaatur, aut quodvestros coo, ,
temoaat sermoaes : quae euim i n me osteaderuot,
, , ,
h c etiani i n vos osteodeat: et sufficit, inquit, servo,
.
utsiisicut dotninui ejnt .
. , ,
Vers. 21. Sed meum. HABC omnia, pula per . pf,
sequentes, et earmonem vestrum n o n seryaotes.
, ' ,
Si ergo diligitia me, gaudebitis omnino, quia h c
' * ,
propter me patimini, quia et ego propter v o s : et
. .
os quidem p r o Domino, ego vero p r o servis.
Deinde ponitet aliam consolationem.
" , " , - g
Vers. 21. Quia me. Quia coutemaoat e u m
. qui me amaadavit, hoc est, Patrem quoque contu ' . "
melia afficiuot. Gaudete itaque Dobisoum affecti
* ,
contumelia. Post h c Judaeos omni privat venia,
quod de industria perperam operati sint, taliaque
.
perpetraveriDt.
.
Yers. 22. Si suo. Si n o n docmssem eos, pec,
catum non baberent persequendo ac contomelia
affieiendo et me et vos, q u i m e i estis, utpote
, ,
non dicentem quis essem, nec i d a Scripturis
.
osteodentem.
Vers. 23. (Jui odit. Explanat et auget pecca .
t u m illorum dicens, quod Filii iojuria, Patrit est
, ,
i n j u r i a . Postquam autem d i x i t de doctrina sua, d i . ,
cit etiam de signis suis.
.
Vers. 24. St haberent. Et vere ipsi testes
* ' , ^
erant dicentes: Nunquam apparuit sic in Israel ,
,
aliaque similia.
.
Vers. 24. Nunc viderunt. Hujusmodi opera.
. .
Vers. 24. Et - meum. Superius namque d i x i t :
. , (37)
Qui me odit, is et Patrem meum odit
Et r u r (38) .
t u m a l i b i : Qui non honorat Filium, non honorat
,
Palrem, qui misit illum
.
Vere. 25. Sed gratis. Etiam bio dictio ut,
' . "
, , , est causalis, sed futuri sigoificativa, quod
faturum sit, a t h i c eermo oompleatur. Legem vero
. |3dicit librum P s a l m o r u m , quo scriptum e s t : Et
. $ ,
sermonibus odii circumdederunt me ei oppugnave , ,
runt me gratis . Oderunt ergo illum gratis sive
' , , (39), .
D frustra, absque ratione, propter suam m a l i t i a m .
Ne autem dicaot apostoli: Si te persecuti suot,
" *
et sermonem tuum eervaveruot ; si cum
, talia edocti sunt, taliaque videruat, o i b i l illis
,
profuit ; si te et Patrem t u u m oderuat, similia
,
quoque adversum aos demoastrabuot, quam igitur
,
ob caueam ad iales aos mittis ? iaduoil coaso
; '

1 1

Matlb. x , 25.

Matth. ix, 33.

1 9

Joaa. xv. 23.

1 1

Joaa. v, 23.

12 Psal. cvm, 2.

Varia? lectiones et n o l .
(37) . .

(38) Hic addit oodex, . . Paulo post autem

omittit.

(39) Beateoius fortaese reperit , Sed

hoo quoque probum i . . .

(qq) Ut * i . Siquidem.
PATROL. G R . C X X I X .

45

E U T H V m i ZIGABBNl

1*

labonem, dic#ni, quod Spiritus tanctus ooopera- , ttwffm

.
J>itur illie.
. '. .
C A P . XVII. De ParacUto.
" . . 7*
Vert. 26. Cum me. De mea divinitate. Nam
cum Pater multifariaoi testimonium perhibuerit de ,


me, Spiritus sanctus quoque multifariam teitimoniura

)

omnino perhibebit. Testificabitur aulem luoens

, 'm
i n cordibus vestris ad majorem certitudinem, et
. f O p a (40) pi r>.
miracula operane ad nomea meum. Vide autem
, , Dr
quod mittit quidem eum et Filius, tanquamejusdem
, . 0 "
cum Patre bonoris : verum i d a Patre, puta proce*
,
dentem. Procedit itaque a Patre, tanquam de ejus
. ,
substantia. Ideo etiam omnia quae Patris sunt n o .
v i t , sicut et Filius.

Quod si roget quis, our etiam Filius non dicitur
ipse Spiritus, cum eliam ab eodem sit Patre, d i - , , ipok &
. '
cemus, quia non natus est, quemadmodum Filius,
. * ."
sed alio modo procedit. Ideo Natx quidem vocabu . w * ^
l u m Filio convenit, Procedentis vero Spiritui.
, ftw |1
Rursum si pergat interrogans, q u i d sit illa p r o .
, ^
cessio, pergemus et nos dicentes, inverteado pau , ^ * * ^
l u l u m , quod ait GregoriusTbeologus: Dic tu gene/ , **
rationem F i l i i , et nos naturam e l o q u e m u r proceesionis Spiritustet ex aequopugnabimua ( r r ) , i n Oei .
mysteria t a n q u a m per t r a D s e o n a m prospicientes.
***
Quare autem Filius et Spiritus n o n dicuntur
, ; oy w
iratres, cum eumdem babeant Patrem ? Quia non
, ***
eodem modo ex illo s u n t ; siquidem ille nascitur,
.
bic vero procedit.
. *
Vers. 27. Et estis. Testes sermonum et oper u m meorum, ac meae d i v i o potentiee fide digni, Q , *^
, ' w> *
quia ab ioitio preedicationis meorumque noiracul o r u m mecum estie, et omnino multos a d fidem
' , |*
adducetis, neque enim omnes similiter mali sunt.
* *
.
CAP. XVI. Vers. i . Hvc offendamini. Cum
malos videritis persequentes vos, ac injuria affi . " ?< *
cientes sed cognoscentes (ss), quod Paracletus vo , 0*1
bis auxilietur, booo sitis aoimo, ao viriliter agaus.
, ^ *
Vers. 2. Extra synagogas vos. Praediclum est
.
enim
quod statuerunt Judi, ut si quis confi . ^
teretur ipsum esse Cbristum, extra Synagogam
, , ty*
ejiceretur.
, .
Vers. 2. Sed Deo. Sed procedente tempore,
' . - **
inquit, adeo insanient, tantoque studio vestram
*
affectabuot mortem, ut eum q u i vos occiderit,
, ^*
. ^
puient sacrificiura ac victimam obtulisse Deo, et rj .
. *>
opioentur coluisse eum magis, eique placuisse, ut
qui seductores ac pestiferos occiderit. Postquam

, ,
^ * ^
praedixit tristia, addit iternm consolationem.
,
1

< a

Joan. , 20.
Variaa lectiones et notae.

(40) Inclusa absunt .

(41 Locus Gregorii Nazianz. i n orat. de Spiritu
eanclo, p. 221, i n i t . ita babet : ;

,
,

( r r ) Et ex sequopugnabimus prospicientes. Et
simibter, quasi delirantes, conabimur prospicere.

, "
.
(42) , pro .
(43) , u t est i n textU.

(ss) Sed cognotcentes. noa '

pres, ao reduodare yidetur.

COMMENT. ! N JOANNEM. CAP. X V I .

. * .
Vers. 3. me. Propter qaoe hme sutttiia*
' .
bitis : et satis est vobis ad consolationem, qood
, h c propter nos patiamini. Non noverunt autom
.
Patrem, neque me, idque voluntarie, sponte vide*
. ",
, (44)
,
, ',
(45)
.
(46) ,
.

licet deteriora sectantes.

Vers. 4 . Sed vobis. Ut, cum venerit tempue
perseoulioois ac mortis restro, reminiaeamini
eorum quae videlicet locutos eum yobie : , u t
recordemini, quod ego praedixerim v o b i i omnia
tanquam universa cognoscens : et u i a vera t r i stium praenuntiatione, fidelem me babeatis etiam
i n bonorum promissionibus. Nam deceptor (ii)non
ea pradicit, qure a decepttone abducunt, eed ea
tantum quae attrabunt.
Haec vero et similia frequenter eis inculcat, u t .

' ,
, , , g d u m passi fuerint, non turbentur, oum boe p r a i c i . ,
. ,
,

, '
.
. " '
, ' . ,
,
.
, ,
[ (47) ,] (48)

* ,

[ (49)
.
*
* ]
.

yerint : neque torpescant scieates, quod p r o p U r

Deum passuri sint. Magnum siquidem remediam
est bis q u i pro virtute decertant, cognoscere p r o
quo sit certamen. Et nobis ergo pro bonesto p a tientibus consolationi sit, cognoscere quod pro h o nesto (uu) patimur. Nam si p r o dilecto qais pati
gaudet, multo magis pro Deo et pro virtute.
Vers. 4. Hxc eram. Quia vobiscum eram et
ita passuri non eratis, quandiu vobiscum esaem.
Nunc autem baec dico, quia separor a vobis, et
j a m iostant vobis pericula.
Atqui etiam ab initio, c u m vocavit eos, et i n
apostolatum ordinavit, dixit eis : Ecee ego mitto
uoi, tanquam oves in medio luporum
E t : Tra*
dentvos ad concilxa, et xn synagogis suis verberabwit
vos, et ad reges ei prandes dueemini propter me
et eriiis odio habitiab omnibus propter nomen
meum
Ilemque : Nevobis ab his limueritu, gmt
occidunt corpus
ac multa hajosmodi.

Quomodo ergo ait*: Haec vobisabxnitxonondixif

QuiadictioAarc,in preesenti a l i a a b i l l i s signiflcat:
dioo sane, sed Venit siveappropioquat tempus, ut
quisquis interfccerit vos, videatur cultum prmstare
Deo : nambcec d i x i t n u o c , qua? preecedentibus erant
formidabiliora.
Vers. 5. Ntmc abis ? Videos eos i n tantum
;
, , ^ tristitia absorptos (vv), ut m u t i efficerentur, nec
, responsum eidare poseent, exprobrat eie eilentium
a tali tristitia o r t u m , dicens : Nunc autem abeo
, * (51)

? ;
' ,
' ,
" [ (50) T O J .] , .

" Matth. x , 16.

1 5

i b i d . 17, 18, 22.

i b i d . 28.

V a r i a e l e c l i o n c s etnolae.
(44) , loCO , .

(45) aniea, sed ex correctione ejusdem

manus, . .
(46) i n contextu et supra , .
Utrumque ab eadem m a n u . Codex babet
tafifQni.
(/I) Deceptor. Forte legit. .
(uu) Pro honesto. I n Greeco est, pro amato.
() Apsorptos, Graecum nolat, lucta victos i d
$

(47)
(48)
(49)
baoet
(50)
(51)

Inclusa desunt A .
omittit A .
Iodusa omittit A .
.
Inclusa absunt .
abest .

Eoram loco autem

est, prostratos. Interpres videtur invenisse ^ aut .

EUTHYIdll ZlGABfiNt

1428

UN

ad e*m qtn mititme, et nemo inlerrogat me, Quo ,

;
, * ,
; ' * m
;
,
; ; . 7
* opu*ort
" , 0 \,
, ;

abi$ t
A t q u i Petrus interrogavit eum dicens : Domine,
guo abis
? Sed i b i sane Petrus dicens, Quo abis ?
de loco interrogavit; hic vero, Quo abit ? eignifi1 7

cat, Quid agis ? SoleDt namque q u i eegre ferunt,

ita revocare eum, q u i repente prosilit ad mortem.

Oportuit ergo et disoipulos dicere, Quo abis ? sive,
Quid agis, nos relinquens ?
Potest qaoque et alio niodo d i c i , quod cum
tro interrogante n o n reepondisset, quo abiret,
oportuit eo rureum interrogare.
Vere. 6 Sed cor. A d m o d u m c o D t r i s t a t i estit,
et propterea eiJetis.
Vers. 7. Sed vobis. Utpote ipsa veritas.

" , , rovfii , , vwr/n,q#

*.
' . ,
.

' . . 7?
I
Quanquam enim mille modis anxii sitis, Teritatem , ,
dicam, nec trielia ocoultabo, sicut i i qui ad graiiam
, , w
loquuntur. Deinde consolando ostendit utUem e i t
}#
esse suam profectionem.
.
. * ^ fv*
Vere. 7 . Expedit vos. Vos quidem optatie, u t
; ' *
ego verser T o b i s c u m , verum aliud vobis expedit.
r , ?
Procuratoris est autem, non indulgere dilectis,
fopa /3. >fr>i<*
cum inutilia concupiscunt. Nam quia desuper ila
sanctae Trinitati visum eet, ut Pater quidem ad F i - ^
* ^
l i u m eot attraberet: Filius autein illos doceret, ao
* &7
Spiritus tanctus ipsos perficeret: et j a m duo com*
, - *
pleta erant, oportebat et tertium perfici, consum
mationem videlicet Spiritus sancti (xx). Non erat
,
aaiem eequaro, u t boc fieret, nisi postquam Filius
ipiv, , $. ^
recessiseet.Earperfi/ itaquevobisut ego abeam. Sicut
enim, Si ego non abiero, Paracletus non veniel ad , , ^ *
09 : i t a etiam, si Paracletus non venerit ad vos, , *#*
, . *
nequaquam perflciemini. Necesse est ergo, u t
, fp7* "*
ego abeam, completo j a m opero, quod me fa , xeitw^
cere oportuit, utaUus exbortator adveniat, vosque
.
perficiat.
71

V e r i . 8. Cumque venerit judicio. Arguet,

hoo est, condemoabit tandem (yy) malo*, inexcugabilee penitus demonstrabit, c u m me mortuo
eximiae apparabit doctrinas, et tit eigoa bant m a
x i m a ad mei nomiais invocatioaem. Quid ergo postbac adversum medicent, quod s i t r a t i o n i consentaneum ? Cujue etiam mortni nomen taiia preestare poterit ? profecto oihil. Deinde ea etiam explanat, de quibus iilos arguet.
Vers. 6. De me. Nam irremiesibile erit peccaD
t u m , adhuo i n me n o n credere.
Vers. 40. De me. Justi namque indicium est,
accedere ad Deum, simulque cum eo esse. Nam
hoc significat; Et posthac non videbitit me. Itaque
nisi j u s t u t eesem, n o n accederem ad Deum :

. , twriis
, emti*f&*
(52) >, , ><
(53) xti pf*
(54) ^ ^
. ' ;*
*
" . >'
"
.
. **
.
. * ^
^. y*f ^
. , *
, ^ * **
m

Joan. XUI, 36.

Variae lectiones et n o t .
(52) oorrigendum,
etiam babet.
(53)

Dlirum

qaod Henleniue

hoo,

xx) Spiritus sancti. PerSpirtum eanctum.

y) Tandem. Prortua. ;inveoU

. Malim ergO post , iote^

nere .
(54) .

14

COMMENT. IN JOANNEM. -

yotp OV*

x a l
;
(55)

CAP. X V I .

' quomodo namque peccator

,
, , -.

ac sednotor, legis

transgressor,
Deique adversarius,
perveniret
ad eum q a i justus est, verax, legitlator ao
Deus?
Sed uade manifestum erit, quod a d Deutn abeat
et cnm eo sit ? Unde. Spiritus sancti teetimonio,
per dlueliationem, u t dictum est, ac signa, q u
per nomen ejus edentur.

(55).

* , '
.
.
,
, -

Posthac autemnoQ videbitis me, oum hac videlioet ignominia et abjectione, siquidem visuri eum
erant, eed non ut prius.
Vers. 41. De judicatus est. Quia diabolas condemaatus est, et potentatu suo ejectus, n o n potens posthac meum omaiao ferre noraen, sed ete-

. ' , t i m fugiens : qaomodo, obsecro, i d i l l i continge*

, *
,
, ;
"

,
otuapria

, *

, ,
) * ,
,
.
. ,
$

ret, si amicum eum baberem, r e l u t i dicunt mali,

quod per Beelzebul principem d & m o n i o r u n i e j i ciam d s m o n i a '^qaodquedeemoniumbabeam
et ctera hujusmodi ?
Ut autem sermonem summatim colligamus:
Cum venerit Paracletus, arguet mundum de pec*
cato, quia peccant, q u i adhuc noa o r e d u n t ; de
justitia autem, qoia justus ego sum et non peccator, sicut ipsi d i c u n t ; dejudicio vero, sive c o n demnatione, quia condemnatus e t l princept
dflemoniorum, tanquam inimicus, et n o n amious
meus.
Vers. 12. Adkue nune. Gum adhuc imperfecti sitis, et necdum per horrendam (xz) paseio*

, Q nem, ac inopinatam resurrectionem meam profa .

ceretis, neque iaduti sitis virtute ex alto .
" .
Vers. 43. Cum veritatem. A d boo, u t sciaM

tie omnem veritatem divinoram dogmatum, q u a m

videlicet expedit vobis cognoscere. Deinde, ne a u ,
ditis talibus de Spiritu sanoto, majorem existima , ,
reot esse Spiritura, et i n extremam inciderint i m *
pietatem, medelam adjungit dicens :
. ' ,
Vers. 13. Non semetipso. Sicut oeque ego,
*
quemadmodum variis i n locis explicaTimas.
, , , Siquidem nihil
u l l i sanct Trinitatis pers, .
n p r o p r i u m est, p r a t a r innaecibilitatem, nativitatem et proceasionem, sed omnia e i t com*
munia.
' . "
Vers. 13. Sed loquetur. Qufiecunqoe audie, , , r i t a Patre, sicut etiam frequanter de meipso d i x i
, , , significans substanti ac oatune Identitatem,
. ,

. "

aequalitatem,

Quemadmodum enim Filius ioopletio legis est

ao propbetam, veritate confirmani, qtue prias

Matlb. x u , 24.

" Joan. vu, 20,

ac

omDimodam

similitudioem.

Luc. xxnr, 49
Variae lectiones e i n o t .

(55) Ita A. Sed God. i n oontextu babet,

(55)

, etsupra, . i . e. , et .

() horrendam, etc. Per ea q u i a cruee et resarrectioae mea aecident borrenda et mirabilia,

profeceritis.

EUTHYMH 1

4437

figurative seripta e r a n t : ita quoque et divL- , vn^ni

Spiritus impletio est Evangelii, ea quae
,
F i l i i w n t adimplens, aiout et Filius ea q u a Patris
sunt
. ,
Yera. 43.
vot*. Ne incaute () preoipite
,

m i o i , etiam propheti (b) ac praecognitionia gratia
.
dignos efficiet.
' . ' E v *
Vers. 44. Ille me glorificavit. Per nomen meum
,
vires prsbens, m e incarnationis mysterium pla .
niua vobis manifestaos.
" . ' ,
*
Vers. 44. Quia vobis. De mea scientia, ea
videlicet, q u Patris est. Accipict autem, boc ea* . '.
* * ?<*
A u d i e t Dicit tamen h e c , demjttens sese a d disci . ^
pulorum imbeciilitatem. Nam aocipere et audire,
* *
creaturarum eunt: siquidem increata Trinitae n o v i l
omnia, et nunquam ullo iudiget. Deiode interpre- g .
.
tatur, quod dixit, De meo
. ' * &'
. Vers. 45. Omnia yo6w. Nam c u m o m o i a
, ,
quee Patris eunt raea sint, unum autem b o r u m sit
' E x , .
baec scientia merito d i x i ; quod De meo accipiet,
* voi,
boc t s t , Gooformia mecum et audiet et annuntia }, tpoi*
bit vobis, nihilque diesonum, utpote m i b i per
oconia aequalis. QuflBounque ergo docuerit, mea , , ,
sunt, et meorum adimpletiva sermonum et ope- .
rum.
[ ( 5 7 ) ) > .
Et quare non venit Spiritus saoctue, d u m adbuc
; *
esset oum eis Filiue ? P r i m u m quidem, quia suf ,
ficiebat Filius, q u i cum eis versabatur. Praeterea
' xtfp*
T t f o , quia necdum occito Agoo, q u i p r o m u n d i
, TTC
peccato iminolatus e&t, nondum solutum erat peccaU i m : bocautem nondum t o l u t o , Oei erga bominee ^ , ; *
* * ^ "
recoocjliatio nondum facta e r a t : nondum vero facta
* * .
reconciliatione, noa oportuit dari gratia Spiritus
* > ,
sanoii. Ubi vero facta eat reconciliatio, et apostoli
, oW'^ adpericula mittebantur, accertamina aggredieban(58) , 1
tur, et urgentis eratnecessitaiis, tuac demum alius
.
yeoit exbortator.
&
Et quare n o n etatim p o i t resurreotionem veoit?
", $ , *
Ut, i n multo Uliuepoeiti desiderio, eum multa cum
. "* * ^
gratia susciperent. Etenim dooec oom eis erat
CbrUtus, i n afflictione non e r a n t ; at u b i recessit, , 6*
,
n u d a t i e t i o roulto tunore ao moBstitia coostituU
, D * * ' ' "
m u l t a c o m bilaritate ac jucuoditate Spiritum sanct u m erant suscepturi.
.
Quemadmodum autemPatereaquee sant i n

pottlit produoere, F i l l U S tamen eaproduxit, u t e j U S , ^
discnmua potentiam ao divioitatem : ita quoque
- [ (59) * ^ ^
Filiua poterat quae alterius erant Paracleti i n disci 1 0 7
A i t f e

15

Variae l e c t i o n e s ct nola.
(57) verbis
omnia i o cod. .

ad

deeurjt

[vulgo ^]
.
,

(59)Quaehic ioclusa eunt, l e g u n t u r w ^

(58)
Elegantissime

et
^
j u n x i l . Prius restituiquoquedebet Libanio fn episf.
cod. . a manu receotiori. Excidisseauteffl
647. p. u b i codex Mosq. ita habftt : ) lur ob duplex . Ego non d u W J . j
)
pare, p r a w u m cum Ueotenias euam n i ^
,
sua iaterpreialiooe.
( Ante ne incauie, omisit, Futura.
(b) Propheim. Forte ergO legit.

14*9

COMMENT. I N JOANNBM. CAP. X V I .

* , polis operari,

t a taraen operattn est

4430
Spiritus

' ]

sanctus, ut eju quoque discamus potentiam ae d i ,

vinitatem. Nam quia de Patre quidem nullus bae ,
sitabat, de Filio autem ac Spiritu sanctoignorantia
' > ^,
tenebantur, propterea ille sane per incarnationem
(.
cnm eis oonversatus est, bio vero alio modo perfecit.
,
Praeterea de Patre quidem m u l t a a n d i e r a n t :
,
Filium quoque seBpius divina operantem conspexe ' ,
r a n t : Spiritus sancti autem dignitatem, neqae au ' ; , ditu ,neque aspectu cogaoscebant. Ab hocitaque (c)
, .
perfloiuntur,ut ej us quoque divinitatem cognoscant.
^ Propterea etiam i n divino baptismate vivificans
,
Trinitas assumitur : non quod nna sola persona ad
, ' regeaerationem nonsufficiat, sed utper invoocatio nis commanicationem Deitatis commnnieatio signi .]
ficetur.
. .
Vers. 46. Pusillo me. Sub terra sepultum.
. .
Vers. 16. Et me. Ubi a mortuis resurrexero.
" .
Vers. 16. Quia Patrem. Paesioais mysteriam
,
appellat ubique transitum, ostendens, quod non
.
multo tempore m o r t i erit subjectus. Itaque post ,

quam l t a de altero Paracleto promisit, r u r s u m
. ,
tristia inducit, idque frequenter et fecit j a m et
,
facit, leetis tristia p e r m i s c e D s , ut binc quidem
,
consoletur dejectos, binc vero stantes exerceat.
. Nam q u i i n verbia horrenda p r i m u t n medita tifue*

raat, ea postmodum i o rebus tolerabilias l a l u r i
.
eraat.
Vers. 17. Dixerunt Vers. 48 .loquatur. Siqui . '
dem parabolam eis videbatur aliquam etiam hie
, dicere, siout et i n Evangelio j u x t a Matthaeum p r
. " diximus. Fortassis autem et triatitiae vehementia
,
insensibilitatem banc eis injecerat: et qui freqen*

ter beec aodierant, sic affecti erant, quasi n i h i l
.
unquam b o r u m audiseent.
Vers. 19. Cognovit mel Deinde quod queere ; * .
bant interpretatar.
.
Vert. 20. Amen vos. Noa videntes ine, sab
terra videlicet sepultum.
.
Vers. 20. Mundus vero gaudebit, Mali scilioet,
. ,
tanquam a me liberati.
.
Vers. 20. Vos autetn contristabimini. A d aliqaod
' . . "
tempus. Vide autem, quomodo d i x e r i t : Plorabitis
, ,
etlamentabiminiac contristabimini, a d tolerantiam
ampliue eos excercens, per coQtinuationem (d) eo*
.
B

r u r a quffi moBrore afficiant.

'

. (60) ? .

Variae

Vers. 20. 8ed vertetur. Cum me iterum vidabitis ex mortuis resuscitatum. Deiade ponit etiam
vulgare (e) ac certissimum exemplum de gaadio,
quod a K B r o r e m e medio tollit.

lectiones et noUa.

(60) , p r o .

(e) Ab hoc itaque. Oenique ab boc.

(d) ContinxtaUontin. CoDtinaationem et ioteo-

tioQem. Koa videtur legiese, , i d e s t

.

() Vulgare. Graco est, mundanum, i d est, ex

rebus, quse i n muado solent acciderd, repetitum.

Nisi legerit.

EUTUYMIl

1431

ZlGABENl

Vere. 2 1 . Mulier . Tempue l a b o r i o s u m A

. >
(61).
dolorum.
. " $ k
Vere. 2 1 . Cum mundum. Quemadmodum

(62) )
> 7**'
brevie ille moeror, q u i mulieri i a partu laboranti
* provenit a partaa doloribus, magamu parit de
edita prole gaudium : i t a quoque vobis tempo- .
ralis de morte mea , perpetuum generabit
de resurrectione mea gaudium.
. *=
Vers. 22. Et vobis. Nemo a vobis auferet:
, ^.
tuno eoim amplius moriar, nec deiooeps me
, aV0p*c;
p r i v a b i m i n i . Quomodo autem de muliere dixit,
quod gaudetquia natus est bomo i n m u n d u m , c u m ; , .
$ * , X K T W / I .
non propterea gaudeat, sed quod sibi natus sit
* , ,
puerulus ? Hoo dixit, quoniam ab initio dixit
. T t v j o w
Deus: Crescite ei muUiplicamini ac replete terram ,
et i n primis quidem bomo nasciiur i n m u n - g , *
dum, consequenti vero etiam ad obsequium pa- .
reatum*
" ( 6 3 ) *Simal autem et myaticum q u i d d a m binc s i g n i , , , *
ficatur, quod Cbristus per mortem genitus quasi
, 1
per quemdam uterum, et eolutis mortis dolori *>
bue natus sit novus bomo i n m u n d u m n o f u m :
primogenitus ex mortuid i n regnum coelorum.
, ~iw

Vere. 23. non quidquam. /n die,

boo est, cum venerit Paracletus, non rogabitU me
quidqtiam eorumqu ziuno rogatie, puta, Quoabis f
e t : Ostende nobisPatrem, ao aimilia.deomnibusa
Paraoleto edocti.
Yel etiam a l i t e r : Non necease babetis mecum
versari oorporaliter, n a m boo significat .* Me non Q
rogabitu quidquam, sed tantum nomen meum nominantes, cuncta accipietis, quae petieritis : eubj u n g i t enim :
Vere. 23. Amen vobis. Cujus autem nomen
tanta polest, certissime Deus est. Ideo etiam David variis i n locis i l l u d laudans, nunc quidem
a i t : Quam admirabile ett nomen tuum in universa
terra 1 nuno vero ; Exaltatum est nomen ejus *olius
Ad?ertendum eet autem, quod interdum quidem
daiionem eorum quee petuntur, Patri attribuit :
quandoque vero eibi ipei, sicut et alia sane, propter
qualitatem eamdemque potentiam ; bic autem
et Patri et eibi ipsi. Nam ait : In nomine meo. E l
pari modo dicendum, ubicunque boo adjunctum _
est.
f Queeouoque conferuot et utilia sunt.
11

$ * .

), *

, ; ,

, , exvrs
.
[

(64) .

* , *ew * >^
* .]
' .
*

*;

$ ^ '
.
> , ,
, *

* (65)

(66)

[ (67) *

. ]

Veri. 24. Eactenus meo. Atqui quando eos

misit data potestate adversus spiritue immundoe,
" Gen. , 28.

. , *
,

1. , 2. " PsaL CXLVIU. 13.

Variae lectiones et notae.

(61) .
(62) .
(63) .

(64) Inclusa absunt .

(65) I n t e l l . ^ .

66) . Sed flenleaius i t a *Lit, ac si post invenerit . Sed i d fortasse perspicuitatiscausa de suo addidit,
(67) Hasc uterque codex i n m a r g . babel.

1433

COMMENT. IN JOANNEM. CAP. X V I .

mtkt

*t

, Iv rtf

.
. ",
, ,
.

, , ,
, .
' . " ,
,
.
,
,
.
. ,
, .
. .
.

, ,
.

morbum

omnemque languorem , i n nomine ipsius operabantur. Verum tunc non petebant Patrem in nomine
ipsius.
Vers. 24. Petite impletum. Ut, postquam cognoveritis quanta possit nomen meum, gaudium
babeatis perfectum sive m u l t u m aut copiosius.
Vers. 25. Exc vobis. Hoc est, obumbrata et
non omnino manifesta, quia adbuc metu et moerore aflecti, bis quae dicuntur non potestis advertere, aut ampliua percipere.
Vers. 25. Sed vobis. Instat tempus, resurrectionis meae videlioet, quando a p e r t e ao manifeste
docebo vos, j a m i n l e B t i t i a constilutos. Siquidem
p o s t resurrectionem per quadraginta dies apparebat eis, et docebat de regao Dei, sicut narrat liber
Actorum .
Vers. 26. in petetia. Diem et boram (f) solei
frequenter ipsam tempus appellare. Saepius autem
de peiitione i n nomine suo dioit, certiores eos
reddens de ipsius virtute et fiduciam injiciens.
Vers. 26. Et vobis. Et non dicam vobis tunc :
Precabor Patrera pro vobie.
Vers. 27. Ipte exivi. Nam ipse Pater tunc
vos amabit, sicut ego, permanentes videlicet i n
amore ac fide erga me.
Vers. 28. Exivi Patrem. Verba b c , Exiviei
Veni, Relinquo et Vado, ac simiba, demittendo se
dicit, propter inOrmitatem intelligeotis discipulor u m , veluti frequenter d i x i m u s . Nam tanquam
J 4

i e

* . >

1434

u t ejicerent illoe, et ourarent omnem

, , ,

, . ' ,

, * C Deus et i n Palre erat et i n mundo ; siquidem 68

.
[ (68) , ,

/ *

'

* '
.

loco non circumscripta est divinitas.

Itaque Exivi Patre, significat ease eum de substantia Patris, sive legitimum Patris Fiiium. Veni
in mundum, significativum estincarnationis i p s i u s ;
el similiter quod ait, Relinquo mundum. A i t i l l u d ,
Vado adPatrem, demonstrat restitutionem prioris
potenti ac gloriae ipsius.

.]

*
.

Vers. 29. Dicunt dicis. Nunc manifesie Uh

querii et nihil obtectum d i c i s ; intelleximus enim,
q u nunc dixisti.
Vers. 30. Nunc interroget. Hoc dicunt, consolatione noa modica accepta ab hie, quoslocutus est,
9

, , sermonibus,
.
,

, $

(.
1 4

Mattb. . 1.

" Act. 1, 3 seqq.

Variae l e c t i o n e s et notae.

(68) Inclusa absunt A.

{f) Et horam. esft i a Greco.

utpote

intelligentes, quod

rursam

resurrecturus esset, rursumque eos d o c t u r u s : et

quod Pater ipsos amaret. l l l u d siquidem auxilii
spem probebat, bocautem rectfidei certitudinem,
nam tunc potissimum baec iotellexeruot. AiuBft
ergo, Nunc scimus quod scis omnia, etiam bomin u m arcaaa; nec oput est Hbi, ut quiste interroget
de bis q u s discere voluerit, sed praweniena d i t -

RUTHYMII

4485

ZtOABEM

eolvis quod quaeril. N a m et nobis conquirentibus, * , * a l * A pa*b,*t

, ^**,
quid eeset, Pusillo tempore non videbitis me et
x a l .
rursum pusillo tempore, et videbitis me, et c e t e r a ;
non iaterrogatus interpretatus es ea, et quiescere
fecisti mentem nostram.
' ; , *
Vere. 30. Per hoc Vers. 3 ! . creditis ? Ipsi
,
siquidem tanquam gratiam aliquam i l l i praestan , m
tes d i x e r u n t : Ex hoc perfecte credimus, quod a
Deo missus sis, quod Filius Dei sie. Ipse ex- * , ovnoNCwv frititra
probanseis imperfectam adhuc fidem, a i t : Modo . ; * urfr
.
perfecte creditis. Necdum adbuc,arguetenim ac convincet vos tempus quod j a m instat.
. * *
Vers. 32. Bcce relinquatis. Tempns dicit
, *
impetus eorom q a i cum proditore venturi erant,
, **
cum omnes discipuli ejus relicto eo fugerunt,
T e l u t i scripsit M a t t b f l e u s " ; tunc enim timor i m - * **
, (59) A*
perfectam eorum fidem ostendit, c u m a d m o .
dicum tempus offendiculum passi sint de passione
ipsius.
. ,
Vers. 32. Et est. Semper mecum Tersatur,
utpote inseparabihs.
. vub,
Ver. 33. Hxc habeatis. Emc locutus sum
, * * pi **
vobis, non perfectam vobis tradens notidam, sed
? , , ivUc^
ne propter cogitationes patiamini io roe offendicu > **
l u m , aut l u r b e m i n i , c u m comprebendar, ligabor
.
et abducar, aliaque bumano more patiar.
. ,
Vers. 33. /n habebitis. Non solum cum pa ***
tiar, verum etiam quandiu i n mundo boc fueritis;
(, &>
n a m preesens vita stadium est ac locus exercitationis athlelarum Dei, sive exploratio eorum q u i me pt. [* ^
diligunt. Praedictum est eoim, quodarctaest porta Q (71) * *
* ** **
et stricla , qux ducit ad vitam* . Ne autem de ,
jiciantur audientes, quod tota vita passuri sint affli .]
ctiones, confortat eos dicens.
. *
Vere. 33. Sed mundum. Hoc est malitiam ac
. "*
malum i l l u m , q u i hujuepater est. Nam p r e d i c t u m
, ^
est, quod princeps mundi hujus judicatus e s t ,

sive devictus est. Ne ergo timueritis : coneequens
, pipowp^
enim est, vincente praeceptore, etiam discipulos
qui eum imitantur viciase. Qui ergo malis afficiunt ^.
, pb ^
et occidunt corpus, superabuntur ab anima vestra,
, ** ^***
atque i d , quod capi potcst, t o l l e n t : ab ea vero
.
quee capi nequit, manifeste devincentur.
. **"
CAP. X V I I . Vers. 1. Bmc ra?/um. Postadmoni , , * ;
tionem, ad orationem, tanquam homo, coovertitur,

instruens bominee, u t i n tentationibus ad Deum re , ** '
spiciant, omnibusquerelictis ad eum confugiant, et
|5. ^
ab eo petant a u x i l i u m . Hic itaque sorsum elevat
oculos, docens intentionem ac indistractionem i n , * *
(72) [*
orationibas. A l i b i rero procidit i n faciem , staf

19

f l

Matlb. xxrt, 56.

" Mattb. , 14.

" Joan. . 14.

" Maith. x x n , 39.

Variae lecliones et notae.

(69) Interpres intellexit . Alii tamen i n
mentem venire possit aut , aut

, n i m i r u m .

(70} lnclusa omittit .

(71) Ex hocloco nemo colligat, Eutbymium apud
MattnaDuin probare , p r o . Hoc enim oen-

ties i n hoo Hbro nihU nisi locum

*.
crarum ao vocabula aliquo modo lauda f
ficat.
(72) .

. ?

(73) 0 m i 8 S i i , qum hic inclusa sunt, ^

, legtt, .

1437

COMMENT. I N JCM VNBM. CAP. X V I I .

rrtfictt

, ^ - .

, . .

.,

.] ,

* [

(74)

>.]
. .
,

(75)

> .
*,

11

&

*-

*
.]

,
.

. [ (76) , ,

4438

tuens dejectiooem ae cordie coatritioaem tempor*

oratioais. Venit enim non tantum, u t seipsum
ostenderet, sed ei virtutem traderet, non verbis sol u m , sed et operibus. Nam hoc veri preceptoris
st.
Vers. I . Et Aora.Paseionis, aut mortis, de qua
d i x e r a t : Tempus meum nondum adest * ; tempus,
quod Deus q u i assumpeit homini assumpto deflnivit.
Vers. 1. GlortficaFilium tuum. Afflictionibas,quas
pro mundo perpetiar. Nam m i b i , qui Dominussum,
gloria cst pati pro servis, ut biac bomioibus
teecat, quo affectus sim b o m i n u m amore, ut accurrant omnes geotes, et me Deum esse cognoscant.
Ait enim Paulus quod sic dilexit nos, ut traderet
seipsum pro nobis.
Vel, Glorijicame, edens tetnpore passionis prodigia, ac terribilia admirandaque signa : et ex bis
ostendens,quodaaturabs sim Filius tuus. Ho quoque diota suot, u b i habetur, Nune glorificatus est
Filiw hominis ".
Vert. 1. Ut ie. Per euam g l o r i a m : nam credentibus i n me geatibus, et tu glorificaberis. Siqiudem
credent io te et glorificabuat te, q u i proprio Filio
tuo pro eis non peperceris : meaque gloria erift
et iua. Quaereas ergo, ut demoastratum est, glorifi.
cari, ostendit quod ad crucem spoote T e a i a t . Deiode
eiiam caueam dicit,propter quam glorifioart quserat.

' -

0>.]
.
*

, .

, - (

, ' .
*

$.

",

/ir

( ,

Vere. Sicut carnis. Sieut, pro Quia. Aift

ergo: Glorificat Filinm tuum, quia dedisti ei polestatem o m a i u m gentium, ut ab eis gloriflcetur. Scrip t u m e s t e a i m : dabotibi gentes fiwreditatemtuam,
it possestionem tuam terminos terrx ". Glorifica
Filium tuum, qutacomplacitum est tibi, notucn eam
fieri ao gloriflcari unirerso o r b i . Qusrere autem
glorifioari ac dioere Dedtitiei similia, demitteodo se
dicit ac dispensatorie, sicuti variis locis disputavimus. Aut etiam taoquam homo ait.

.]

'

, ,

.
,

. [

(77)

- j

,
,

* .

, $

- Joaa. , 6.

31 Oalat. n, 20 ; Ephes. , 2.

Vers. 2.. Ut aetemam. Quaatum seest. Nam

licetquidamooa credideriat, aeque vitam teroam
aoceperiat,idtaroeaillorum culpaest: siquidem PaIri complaoiium est ut Filius baberet o m o i u m potestatem perfidem, etomnes sub j a g u m p r s c e p i o r u m
ejus flereat. Filius quoqae aniversis per epostolos
dedit ETaogeliam, Deiqae aotitiam, q u n e s t T i t a
ttteraa, utpote vitam coaciliaos eteraam : q a i aiftem t u a t subjecti, aeqae i l l u d susceperuat, ipsi
sibi perdiiioais causa suat, aemiaem eaim oogitinvituaa. Nam virtus voluntaria ast.
Vers. Z.HacChriitum
-EtTerevita eeteroaeat
Dei cogoitio, fide ac operibus conjunctis. Nam fidet
32 Joau. x u i , 33,

Peal. u , 8.

Variae l e c t i o n e i et noUe.
(74) IndtMMi omfttit A.
(75) Incltua absuat A.

(76) l a e l u M detuot A.
(77) I a d u M o m i t t i t A .

 ZIGABENI

4439

inqait, Sine operibus mortua est *. u t oognoseant . .

"**
. , fttfabta
Deum, te solum verum Deum et me.
.

Solum autem verum Deum dixitPatrem, addiffer e Q t i a m faleo dictorum deorum ; n o n yerorum q u i dem, sed tamen dictorum. autem seipsum
esset clusit, q u i n verue Deus Nam quonam pacto
i d facere potuit, quod se veritalem vocat diceas:
Egosum veritas** ;etse Patri preedicat8equalem,cum
multis aliis locis, tum ubi a i t : EgoetPater unum
8umus* t boc ergo nuac etiam de ae ipso dixit,
ut quod ex bis quee frequeater docuit notum eet.
Siquidem aeque Spiritus saacti hio memiait, utpote
de quo s i g D i f i c a v e r a t ia bis q u docuerat, aempe
oum essetille Paracletus, q u i duceret eos i n omnem
veritatem, sicut praedictum est.

Vers. 4. Ego terram. Super terram dixit. Nam

coelo glorificatus fuerat, ex natura babens glo*
r i a m et ab angelis adoratus. Non ergo de illa l o q u i i u r gloria, quam ex substantia (g) sua baereditario
jure possidet; nam i l l a m , et si oemo eum glorificet
pleaam habet, sed hanc dicit, q u ab bomiaum
caltu resultat. Nempe tale est et i\\ud,Gloriftca Filium
tuum. Et u i scias quod de bac gloria loquatur, sub*
juogit:
$<

iV
, pb, *
. um oivW
. ; ,
' * #*
, [ (78-79) , ft*
. *
, f
. *;
, TOVTW ftktj
* , }
, xoVf
.]
~

* liw, ie

, (80) &
,

*, &

, $ *
^ , p k
,
.

(81) .
f W . *

Vers. 4. Opus facerem. Pradicationem Evaagelii. Atqui res adbuc i a priocipiis e r a t ; quomodo
ergo dicit Consummavi ? Quia quidquid suarum erai

p a r t i u m jam

impleverat.

Aut fulnrum dicit, taaquam praeteritum.

,
Vel bocdixit quiajam radicembodnorumjecerat,
qu ooiao fructum erat productura.
lpse ergo Patrem gloriflcavit terrautpote data
j a m de eo ootitia universo o r b i per Evangelium
quod per apostolos i n uuiverso mundo prtedicaad u m erat. Nam In omnem, iaquit, tetram exivit
tonus eorum, et infines orbis terrm verba eorum .
Eum quoqueglorificavit, omaia ei ascribeado, tam
doctrinas quam signa.
71

. * ^ev B*TF
; " tmb*
.
* W&h, .
^^
^ BJffl^
b
. , , f*^?*

, p i ^
. , ?
,

, ^

V e n . 5. Et te. Ego quidem glorificavit te i a

terra, ut significatum e s t : rero glorifica me g l o ria divioitatis, quam b a b u i ante m u n d i oonstitutiooem. Glorifica me bominem apud teipsum, regali
soliodigoum apudtejudicans ;dequoaitPropbeta:
Dixii Dominus Domino meo, hoc est, Pater Fdio, Sedt
adextrismeis . Glorifica me g l o r i a q u a m babui u t
Deus, priusquam bic muadus esset, apad tuam
* Jac, , 20. Joan. , 6.

J o a a . , 30.

. W

^f*
9*^

, $ .
, *

r*^'

, ! ^
flirtJ
,
, *f
? , *

. , 5 ; Rom. , 18.

Variaa lectiones et n o t .
(78) (79) Iaolusa absunt A .
.
(80) Nescio, utrum Henlenius legerit n ,
(81) Incluaa absuot A.
. Coajici etiam possit
(p) Quam ex substantia, eto. Quam a natora adjanctam babebat. fooabulo *vy*ty*
ubique urgeada est aotio heereditatig.

0 ( 0

COMMENT. IN JOAfiNEM. -

CAP. X V I l .

(442

$ orj * , - j pote8tatem,*priusquam hic mundusflei*et,id est,an te

* . [ (82), ,
omoia et semper. Qaodautem dioitur, Et nunc, hoc
% .
est, Deioceps.

Et nos ergo hac fruemur gloria, si eum fuerimus
. .
i m i t a t i . Ait enim Paulus: Si compattmur ut et con,
.
glorificemur . Omnino sane innumeris digoi suat
, ,
lacrymie, q u i oum proposita sit hujusmodi gloria,
, ,
sua segoitie ab ea exciderint, et more insaoientium

.
ao dementium sibi ipsis iosidias paraverint. Nam
, , etsi n u l l u m eseet supplicium, mieerrimi tamen j u d i
carentur : q u i cuui sibi paratum fuisset, ut cum filio
.
DeiconregnarentetcoDglorificareDtur,ipsi sese tali , ,
bus privassent bonis.xYon sunt enim condigrue affli ].
ctioneshujustemporit adfuturam
gloriam,quamanifestabitur erga nos .
40

Vers.G.Manifeslavi hominibus. P o s t q u a m d i i i t :
. 6 j
Opus consummavi, explanat nuno sermonem. Atqui
, .
Judffiis manifestalum erat nomen ejus; noverant

*
enim quod Deus esset, sed boo de aliis dicit geati- *
*
bus, quibus i d igootum erat.
, { .

Aut nomen dicit paternum, quod Pater sit Filii

naturalis. Nam c u m i d eos lateret, ab ipso manifeetatum est.
Vers. 6. Quos erant. Tanquam Dei.
. .
Vers. 6. Et dedisti. Tanquam aequaii. Est autem
.
de apostolis sermo. Quo etiam bic ostendit, quod
.
non sit Deo conirarius, quodque Patris esi voluotas
,
at credant in Filium. Nam si, ut quidam nugantur,
* ,
cum Patris erant, noa eraot Fibi, consequens est
, , ,
ut, c u m eos dederit Filio, alienaverit eos ; quod
, , ,
absurdum est. Dedisti, inquit, mtAi, j u x t a quem
. , , '
* , ^ m o d u m etiam prius dixerat, Nemo potest venire ad
me nisi Pater, qui misit me traxerit eum .
.
S e d q u o m o d o d i x i t : Quos dedisti mihi demundo,
*
cum prius dixerit ad eos : De mundo non estis ?
; '
Ibi quidem malos appellavit m u n d u m : bic vero
.
fabrioam ipsam mundialem.
, .
Vers. G.Et tervaverunt. Voluatatein tuam com
. ,
pleverunt, credeado i n me.
.
Vere. 7. Nunc sunt. Nunc, postquam vide . , ,
(83) , * ltoet didicerunt,cognoventnt guod omnia guae dedisti
mihi, boc eet, Quaecunque dico ao doceo, abt te
, , ,
sunt, tua sunt procepta, et nibil m i b i proprium
.
est aut alienum a te. Deinde etiam dicit unde boo
.
cogooverunt.
Vers. 8. Quia misisti. Hoo cognoverunt ex
.
. C verbis, q u dedi eis. Siquidem aperte dooebaia
tua esse queecunque dicebam ac docebam. Et ipsi
,
acceperunt, facile persuaei.
& .
H c autem et similia loquitur ad Palrem, osten
dens diecipulis, quem ergaillos baberetamorem.
,
Nam qoi non tantum eua tribuit, sad et aliam ad
. ' ,
boo precatur, vabementiaaimum tendit desidfr ,
rium.
.
,
. '
.

41

4>

Rom. . 17.

* i b i d . 18.

4 1

Joan. . 44

Joan. x?. 19.

V a r i l e c t i o n e s et notaa.

82) Incluea absunt .

vereu 7, cam Chrysostomo legit, qtu vart,

83) , p r o , . a a U m , k>00

7 at 8 oonfudit,

1448

impwxum , ,

.
. 9. Jfyo rogo. Pro eis le precor, tanquam
.
faomo. Nam el hic et io sequenii sententia capitur
pro obsecro.
. wsaui*
Vers. 9. Non tunt. Non p r o mundo universo
. w
precor, aed pro hls q u i credunt i n m e ; nam q u i in
. Ihm
me noo credunt, nolunt ut pro eis orem. Prequenter
* , ^t&uftrsor
autem ponit verbum dedisti, ui firmius discant,
* TWTW
quod Patris voluntaa sit ut eredatur i n Filiom.
[ (84) , ,
Verum quia, DedUti, et Tui sunt, ac similia, insi *
pientibua pravae generatura erant suspiciones,
twj
nempe quod major et antiquior eeset Patris polen. .]
tia, hae solvit dicens :
tuy. ; 7
Vers. 10. Ei mea. Videe honorum asquali ) . I*
tatom ? n a m boc eigoiflcat nuno ista conrersio.
^
Cum enim dixit, Tuisunt, ostendit, quod etiam h i
qui sibi dati suat, patern siot potestatis, ne quis g . * inh?
ergo potentiorem putaret Patrem, addidit :Et mea
, *pwiSttk
, , , [&
omnia tua sunt, ei tua mea sunt. Itaque etiam ante ,
qoain dareotur, Filii erant, et postquam dati sunt,
, reft
Palris permanserunt, boc est, semper a m b o r u m ,
. . ^
utpote n q u a l i u m i n bonoribus et bonis. Eos ergo
, w
'
tnibi dedieti, q u i mei eraot. Dedisti vero dixi die ].
pensatorie, utcogooscant, quod non prnter v o l u n tatem tuambos attraxerim.
. ;^*
Vers. 10. Et eis. Etiam potestatem habens i n
, .
his quee tua sunt, sicut i n his quee mea : quemadmodum et t u hie quae jnea eunt, sicut i n hte
quffi tua.
", '
Vel, glorificatus sum i n diecipulis, q u i mihi dati
****
sunt, agoosoentibus me Dominum suum, etadoran^ .
tibue ao praedicaatibus me Deum.
. ** '
Vers. 11. Et mundo. Paulo post moriturus.
(86) , *
Rurstim aotom sermonem de morte sua induoit,
, ,
^
commendaturus eos tanquam bomo Deo ao Patri.
(87) *.
Ait ergo, Jam non $um in mundo, sicut bacteoas,
, , , ^* *
oum eis convertar et conflrmane, iaungens ac
consolans illos.
(88)
[ (89) .
htoMowni^
Vere. 11. Et tvnt. Nondum morientes, et
.
propterea tuo egent auxilio. Gum autem dixisset,
, Mymf
Jam non $um in mundo, ioterpretatar hoc dicens :
Vers. 11. Et vemo. Sicut Filiue ad Patrem,
]. ^,^
consummato j a m opere, u t dictum est.
, .
Vers. 11. Pater me. Per nomen t u u m omni*
. tw
potens, quod et ego natura babeo. Nam et ego
. [ (90) Tf ^
Deus sum. Iterumautem aii.donasti, ne Deo vide , *
retur esse conlrarius. Vel, quod dedieti m i h i , t a n , .
quam bomini.
Vers. l t Ut iint unum, Unitate fidei, q u i n me
. , t j t v a w t T * * ?
est, et mutua dilectione, de qua multa
, , [*?(*'
eispraoeperat.
].
Vers. 1 1 . Sxcut nos. Predixit enim, Ego Pater
. [ (92) > ^ ^
. ^
unum $umut *. Priue autem aiiie locie diseenih

11

i f l >

01

Joan. , 30.
Variae leclionee

84) Inclusa omittit .

85) Inclusa absunt .

86) .
(87) " .

(88) Post , addit

e i nolaa.

89) lncluea absuDt .

90) loclusa exoiderunt .
91) Inclusa absunt .
92) l a o l l U A AfaMDt

A.

COMMfiNT, IN JOANNfcot. -

1446

CAP. X V I ! .

U46

i v * mus, quod sicut, etsimilia,de sancta quidem

,
Trinitate dicta, qualitatem significent; de Deo
.
vero et hominibus, similitudinem quamdam. Unum
], $ ,
ergo suat Pater et Filius, sicut eesentia et aliis, ita
$ . , , etiam concordia. Dicit itaque, Sicut nos, propter
.
indivisionem ac inseparabilitatem.
" . *
Vers. 12. Cum tuum. Cum essem i n mtindo,
cui * }
ut homo, q u i semper eo sum, ut Deus, tuno ego
, * ,
servabam eos per virtutem tuam, sive per t e ; n a m
.
mea virtus tua est, et ego et l u uoum sumus.

H c autemet similia loquitur, ettanquam homo,
, . [
et propter diecipulorum imbecillitatem. Siquidem
(93), *
quia multis de ejus auxilio auditis, et : iUrum
,
,
videbo vo$ et gaudebit cor vestrum, et gaudxum
,
ve&trum nemo tollet vobis
nondum perfecte a
' * mcerore liberati erant: Patri deinceps pro eis loqui
tur, utPatriquoquecommeodati, bonoessentanimo.
, Cum enim imperfecli, essent, noa ita sublimibus
. *
ac divinis verbis credebant, quemadmodum b u m i
lioribus ac m o r e bumano dictU.
].
. , , Vers. 12. Quos perdilionis Judae prodilor,
,
amaniiesimus perditionis, dilectus ab ea, illamqua
. ^diligens. Perditionem vero inteilige casum ei alie ,
nationem a Deo, aut etiam diabolum ipsum, utpote
. [ (94)
perdentem illos q u i ei obediunt. Periit aateiu Juda*
.
spontanee, propter voluntatis pravitateui. Atqui

etiam alii d e septuaginta perierunt, verum n o n tunc,
, ' , ' .
n a m eolus proditor tunc periit
].

Vers. 12. Ut Scriptura compleretur. Davidtca,

; , C
quse frequenter d e ejus perditioneloquitur, et p r ,
cipue psalmo oentesimo octavo. Et bic e r g o dictio
.
, o o n est causaa significativa, sed ejus, q u o d
, , **
omnino f u t u r u m erat, p u t a q u o d Scriptura com .
. ,
,
, }
,
.

pleretur.
Yers. 13, Nunc venio. Rursum repetit (), Ad te
venio, sicut et, Deo exivi, baec frequentisiime illie
confirmane, simul etiam eoneolationein binc
vulgarem tribuens.

. ,
. , ; , , ,
-. , , ,
, <* ?, jy
. , , ,
,
.

Vers. 13. Bt semetipsis. Haec loquor, oum

a d b u c i n muudo s u m ; beeo, queenatn ? Ad te venio,
et, Serva eos. Uasc ergo, i n q u i t , loquor, uft babeant
gaudiumde m e : perfecle cerliores effecti quod ma

[ (95), , , ,

Vel, Heec loquor b u m i l i a ac more humano u t ,

casfaate (t) iQieriiQ io&rmifate mentis oorum a b -

44

n o n retinebit infernus, et te babebuot adjutorem.

Quanquam enim credebaat, n o a d u m tamea mente
COinpositi, cogitationibus adbuc flucttiabant, #0
quiescere poteranU

Joaa. xvi,22.
Variae l e c l i o n e s ct nolae.

(93) Inclusa. absunt A .

(94) Incluea absnnt A.
() Repetit, non est i n Graco.
(t) Ut ceaante, etc. Ut acquiescente infirma ad-

(95) Induaa absuni A.

buo mente eorum, pleae (perfect*) gaudeaot, ma

aoa conlrawo apparaote Deo.

EUTHYMH

\U1

ZlGABfiNl

solute gaodeant, ne me Deo contrarium esse suspi- , ,

].
ceatur.
. m
Vers. 14. Ego mundo. Tradidi eis sermonem
tuutn evangelicum, et m a l i oderunt eos, ut q u i , (
$ . >
non sint ex ipsis, quantum a d innoceotiam aiit

3, t
eimplicitatem. Nam at i n preeeedcntibus dixit ad
. xxi cul
eos : Si de tnundo fuitsetis, mundus quod suum
esitet, diligeret . Nam mundum, et i b i et hic vo- ui
. , ^
cat malos, propter mundi ac voluptatum amorem.
.
Itaque cum propter sermoaem t u u m odio babeantur,
custodi illoe.
. cb*.
Vere. 15. Non malo. Orationem propter eos
,
explanat, utconfidentiori magis siat animo, utpote
non statim m o r i t u r i , priusquam praedicaveriot, et ,
. ri**tm>
quasi Patris custodia fruituri. Et bic signifig .
eat obsecro.
. ,
Vers. 16. De sunt. Idem adbuc (J) frequenter
,
dicit, sive ulla immutatione prius illis testificans,
, ionatn
ne turbentur, s i odio babeantur, scientes omnino
contrariam esse virtuti m a l i t i a m . Simul quo- T^ } . "
, tknfo
qae laudat eos apud Patrem, etiam binc ostendens
. in m
iliis dilectioaera suam erga ipsos. Dicit ergo coele (96) , , *
etes eos esse cives, non mundana, sed ccelestia sa.
pientes.
. rf Vers. 16. Sicut sum. Etiam consolatur
, .
eoe similitudine ad seipsum, et ad tolerantiam
excitat.
. Kwey^
Vers. 17. Sanctifica tuam. Sanctos facito
iv rj> * *****
ipsos per Spiritum sanctissimum, per veritatem
.
dogmatum : n a m vera dogmata sanctificant
bominem. Deinde manifestat, quid dicat, Veri- , '.
. , ,
tatem.
Vers. 47. Sermo est. Sermo dogmatum tuus,
, ***
eive a te per Spiritum saoctum illis infusus. Nam
. ovoWpw *
superius dixit Spiritus veritatis ducetvosin omnem
rn
veritatem
.
4

Aliter quoque intelligite : Sanctifica eos per veritatem luam, boc est, Segrega eos per Evangel i u m t u u m ; Sermo narnque tuu$, puta evaogelicus,
verilas est.
Patris autem ait esse sermonem, sicut etiam i n
praecedentibus dixit : Ego ex meipso non sum
locutus, sedPater, quimisitme ipsemiM
praceptnm
dedit guid dicam et quid loguar .
Vers. 18. Sicut mundum. Sicut t u h o m i n u m
cupiens salutem, me misisti : i t a et ego illam
cupiens, misi eos. Vel sicut t u , q u i Pater meus
es, misisti me, ita et ego, qui Pater eorum s u m ,
t

47

4 1

Joan. , 19.

4 1

Joan. , 13.

[ (97) * 4
, , *1

. , <>
.
,

**, ^
, *, ' ***
],

. ,

*
%

, H**t

Joan, xu, 49.

Variae lectiones et notae.

(96) Cbrysost. t . V I I I , p . 483. D. dixerat :
. Hinc illi apud
Tbeophyl. p . 801. fin. apud A m m o n . i n Caten.

Corder, p . 413.
.
.* &
(97) Inclusa abeuQt A. HenteDiue perco
nem vocalium Tidetur legiese ,

(J) Idem adhuc, etc. Ck)ntinuo hoc quoque dicit,

testans eos puros esse a maiitia, ut confirmentur,
ae turbeotur, si odio. Looo videtar

legiese . Quid tero loco

r i t , ignoro.

**/*^

iU9

COMMENT. 1 JOANNEM. -

CAP. X V I I .

1450

. mUi eos. Sed tu quidem natura Pater meus es,

,
ego vero Pater eoruni, taaquam creator et provisor
. ' ,
ac magister. Quod aulem futurum est, tanquam

(98)
factum dicit, eo quod j a m paulo post esset eos
.
raissurus.
. .
Vers 19. Et meipsum. Ego volimtarie immolo
' .
meipsum. Nam hoc loco victimam dicit sancti , (99)
ficationem. Sanctum enim dicitur et ipsa hostia:
.
multa quoque dicuntur saacta, tanquam signum
sanctitatis.
" . "
Vers. 19. XJt veritatem. Ut et ipsi immolati
. , sint per veram hostiam : legalis siquidem victima
. ,
figura erat, non veritas, ut et ipsi immolati siot,
.
capite videlicet ipsorum immolato.
" .
Vel etiam, tanquam et ipsi immolati. Eabiti su mus inquit,ttiulovesccedidepulatce" \ et: Exhibete
,
( I ) , . " membra vettra hostiam viventem *. potest enim
etiam sine caede i m m o l a r i hostia. Ne quis
. "
autera eam putaret baec pro eolis apostolis dicere,
,
subdit .*
.
Vers. 20. Non Vers. 21. stni. Simul qaoque
. ,
eos iterum consolatus
est, ostendens quod

per eorum prodicatioaem alii quoque fient disci.
puli.
Vers. 2 1 . Sicnt sint. Sicut t u i n m e i etego
. } $ ,
^ $, , $ i u t u i dilectioae, ut et ipsi ia nobis, sive i n fide quee
estianos, unum sint. Nam qui i n fide, quee est i n
, . "
nos uoum suot, erunt quoque mutua inter se
,
dilectione u n u m . D i x i t e n i m : Qui\kabet prcecepta
, . [ (2)
mea et servat ea, hic est quidiligit me ; e t : Hoe

,
, - , est preceptum meum, ut diligatis vos invicem
Cum ergo a dilectiooe et concordia inceperit,
.
rursum liac conclusit sermoaem, osteadeas
, ,
quod Deo chara sit ac magao studio affectaada d i
lectio.
] .
Vers. 2 1 . Ut miseris. Ut, credeas apostolis,
" . , credat quod tu me miseris. Nam hoc praedicaturi,
, .
sunt : et aihil adeo erit impedimento pnpdicatiooi
.
sicut divisos esse praedicatores, fidei diversitate

ac mutua iater so inimicitia. Si eniui iater se
, , $
pngaaveriat, diceot eos esse pacifici magislri

, , , ,
discipulos : quod si pacitici, nec a te missi.
* ,
Si vero coacordes fueriatet prcecepta mea custodie *
riat, omaes cogaosceat quod mei siat discipuli, et
, quod t u me miseris.
, 9

1 0

11

.
.
, [ (3) . ]
.
, ,
,

* Psal. x u i i , 22.

Rom x u , 1.

Vers. 22. Et eis. Quae a doctrina et miraculis

procedit, autquaea coacordia ;nequeenim ex hac
miousquamex illis glorificantur. Dedi a u t e m d i x i t
etiam hic, et suam iasiouans digoitatem, et eequalem cum Patre h o a o r e m ; quemadmodum frequeater aliis i n locis.

Joaa. , 21

" Joaa. xv, 12.

Variae lectiones e l notas.

8) .

(99)
9) "Iaterpree hic prorsus disnentit a meis codicibus. Sed ha?c lectio magis placet.
(1) Ita ex Chrysoslomo l a u d a t , tom. VIU, p .
PATROL. G R . C X X I X .

484 C
(2) lnclusa absuot A.
(3) Ioclusa absuol A .
40

EUTHYMII

1451

ZIGABENl

Vers 22. Ut sumus. Hoc superius guoqtie d i -

ctum ac declaratum e s t : et nunc idem dicit, vehementer cupiens i m p r i m i cordibus eorum, tanquam
maxime necessarium.
Vers. 23. Ego me. Ego i n eis maneo, et tti i n
me, hoc est, ego et tu i n eis manemus, quomodo
ergo non eos consenrabimus? A l i b i quoque d i x i t :
Si qui$ diligit me, sermonem meum servabit, et Patcr
meas diliget eum, et ad eum veniemus ac mansionem
apud eum faciemus**. Sed ego qmdem ineis divino
modo propter ftdem, t u vero i n me paterno modo
propter naturam.

14

. [

(4) \*,
hrpxtn

,
.

. , xm TJ h

, , pou&,
(5) ; [ *

,
'

&

avrw,

povflv

tnp
??

, >
.]

. , *, Vars. 23. Ut unum. I n unitatem, i n concordiam. Quemadmodumenim seditio dissolvit, sic et ' , h ^"
.
concordia congregat.
. [ (6) t'at>
Vers. 23. Et miseris ( f f Superius etiara d i p t '. ] **
xerat : Ut mundus credat, me te missum esse . )
[ 6* (7) , ***
Iterum ergo idem dicit, ut firniius concordes sini
**certiores effecti quod ac maxime ad fidem attrabat
.]
bomines.
7. yizti**
Vers. 23. Et dilexUti. Nam signum fuit dilec, *
tionis eorum, quod nec proprio Filio tuo propler
. , , '-'
eos peperceris. Hic quoque dictio sicut, non sequa ,
^'
litatem, sed similitudiaem quamdam signibcat,
. [ (8) , ^
quemadmodum i n praecedentibus ostendimus. Fre*
quenter autem hoc ponit, consolaos eos per simi-
.
litudinem quamergaipsumhabent etfiduciam praebens.
*^
A d bunc usque locum de dilectione ac concordia sermonem extendit: deinceps vero de braviis r , prra
s- .
J:

.
V. .

:
.
'
?
& . . . ^.,

(3
~*rtw>r.
*,
quoque
et coronis disserit,
quce por presentem
vitain
.]
iilis reposita sunt, ut ampliorem sumaat fidu,s

1,1

ciaiD.
. } , ,
Vers. 24. Pater mecum. I n regno videlicet
.
conregaantesmibi.
. , b
Vers. 24. Ot miAt. Gloriam divinitatis, quam
, , ' ' *
dedisti m i b i , non tanquam m i n o r i aut posterius
genito, sed tanquam p r i n c i p i u m , sive is q u i me . [ (9) **
)
genuit. Quando autem dedit ? Quando scilicet ge , vffixWnuit. Quando vero genuit ? Quaestio quando hoc
, ,
ovx i,
fuerit, sermonembabetincomprebensibilem; simu]
.
ifoWi* rJenim et erat et g e n u i t : nec fuit tempus, quo
, ^ ^ "
Patererat, et non erat Pater. Quia autem verbum
,
Derfisii.cumsitsesedemittentis, quibusdaraparitu ' ]
r u m eratoffendiculum, quo videretur minoritatem
addere Filio, huic quoque medetur dicens :
^)
. , . ^
Vers. 24. Quia mundum. Hoc est ante scecula.
. ,
Nam ita significare solet Scriptura eeternitatem.
, '
Non dixit autem. Ut sint participes gloriee meae,
, jro)^ '
sed Ut videant. Illud oamque supra illorum facul^,
tatem e r a t : hoc vero tota illorum fruitio est, quod

o r i

?4

|1

" Joan. , 23.

B s

Joan, x v n , 21.
Variae lectiones et notae.

(4) Inclusa o m i t t i l A.
(5) ^ . Idem m o x omittit i n clusa.
(6) Inclusa omiserat Hentenius.

) Inclusa absunt A.
(8) Inclusa absunt A.
(9) Inclusa absunt A.

1453

COMMENT. JOANNfiM.

CAP. X V I I l .

1454

. - etiam d i c i l Paulns : Detecta faeie gloriam Dei con*

,
templantes . Siquidem vere maxima est gloria,
.
ejus videre gloriam.
. , Vers. 25. Pater jusle. Juslum eum nunc dicit,
, ,
utpote volentem non a solis Judeeis, veram etiam
, , '
ab omnibus hominibus agnosci, u t omnes salvi
. (10)
fierent, et nullus per ignorantiam periret: n a m
.
id extremee justitiee est ac bonitatis.
. [ (11) , '
Yers. 25. Et cognovit. Gentiles quidem nullo
(18) ( 1 3 ) , ,
modo, cum adorent i d o l a ; Judaei vero non cogao.]
verunt te, quia sponte peccantes, negant te meum
esse Palrem.
. .
Vers. 25. Ego cognovi. Natura.
. ,
Vers. 25. Et misisti. Discipuli mei boc cogno* .
verunt ex bis quae eos docui, et divino modo opeB ratus sum.
. . (14)
Vers. 26. Et tuum. Nomen paternitatis. H c
, autem etiam superius dixit, et nunc iterum repe.
tendo dicit.
. Vers. 26. Et notumfaciam. Amplius per Spiritum
.
sanctum. Vides, quod sicut Pater loquitur per
, *
Spiritum sanctum, i t a et Filius notum facit par
ipsum discipulis quae voluerit ? ex quibus r u r . *
sum honoris eequalitas ac concordia sanct Trini .
tatis ostenditur.
Vers. 2 6 . Ut sif. Notum faciam, i n q u i t , a m " >j. , ,
plius nomen t u u m , u t cum boc cognoverint ac
,
didicerint quod naturalis sim Filius tuus, et natura
, (15)
dilectus, bujusmodi dilectio, quae ingenua est et
, , ,
per naturam, sil i n eis per cognitionem.
(.
Vers. 2 6 . Ei ego in eis. Et ego i n eis magis sim
. , Q
per fidem majorem, utpote perfectius eis ootus.
, ^ Iterum ergo i n dilectionem terminavit, banc impo. , neos sermoni consummationem. Nam perfectio vir6 .
t u l u m est dilectio.
.
CAP. XVIH. Vers. 1 Eaec ejus. Qusere sexa .
gesimo quarto capite Evaogelii j u x t a MatthaBum,
*
ubi ponitur : Etdictis laudibus exierunl in montem
.
Olivarum ;
nam ibi de his enarratum est. Sed etde
* .
iis quffi sequuntur, latius et exactius i n illo evan } gelista significavimus.
.
Vers. 2 . Sciebat locum. Deinde etiam dicit
" . , unde hoc sciebat.
.
Vers. 2 . Quod suis. Frequenter versaretur i b i .
" . .
Vers. 3 Judas ergo armis. Arma adduxerunt,
. , . _ timentes eos q u i sequebantur Jesum : nain et propterea intempestivo noctis tempore adveneruat.
.
De hie autem dictum est sexagesimoquinto j u x t a

Matthaeum capite, ubi d i c i t u r : Et adhuc eo loquente,
, [ ( 1 6 )
, , ecce Judas unus dt duodecim tteml " ; n a m q u a i n

5 4

85

U Cor. u i , 18.

" Mattb. x x v i , 30.

" i b i d . 47.

Varise l e c t i o n e s
(10) , , .
(11) loclusa absunt . Hentenii versio bio
e l i a m disseatit.
(12) I n t e l l . . Forte Henteniusbic additum
i n v e o i t , .

e t notae.
(13) , interponenduin videtur, ut sil

, intell. .
!4) , loCO , .
(15) .

(16) Inclusaomittit .

EUTHYMII

ZlOABENl

medio sunt, praetermieit Joanne*, tanquam abaliis

enarrata, quod frequenter ac multis facit i n locis.

9.

.'

, , ^ &*
. ]

Vers. 4. Jesus Vers. 6. in terram. Sciens,

tanquam Deus, universa quee ventura erant super
se, egressus intrepide inierrogavit eos, tanquam
bomo. Stabat autem et proditor cum ipsis : et
neque hic potuit eum indicare prae conscientia (k),
aut propter ejus vocem. Ostendit, quod nolentem
non solum non posseat eum apprehendere, sed neque omnino videre. Praedicto autem capite de bis
quoque mentio contequenter facta est.
Vers. 7. Iterum Vers. 8. sim. Ipse seipsum
maoifestat, docens discipulos, neque i n periculis mentiendum, et certiores reddens, quod

spontanee seipsum tradat ioimicis.

Vers. 8. Si Vers. 9. guemguam. Ut complerelur
sermo, boc a seipso dicit evangelista. Nam superius
ad Patrem loquens, dixerat : Quoddedisti mihi custodivi, et nemo ex ipsis periit nisifilius
perdilionis .
Itaque Neminem ex eis perdidi, tantumdem sjgnificat siout: Nemo ex ipsis periit. Nemo enim, inquit,
periit roea causa, hoc est, perdidi quemquatn
ex eis mea causa.
37

* *

'

*:

'

, WTS
Jfoii-

orJrov, m

tnma

. [ (17)

.]
.

, mfa

^ a

&>
.

"

^, c

7*? *

*&
,

oWuro,

. {

, ,

, ,

' w

oviw*

Vers. 40. Simon Malchus. I n illo capite etiam

de his dictum est, ubi habetur : Et ecce unus ex
Ms gui erant cum Jesuextenta rnanu, exemit gladium
suum . Addidit autem Joannes et nomen vulnerati, partemque vulneratam, ob rei manifestationem : solum, quod repente curaverit illum r
Jesus, sicut a Luca didicimus * , verum etiam,
quod paulo post esset eum alapa percussurus, sicut
significavit Cbrjsostomus.
M

^,

(48)

*;

X"P t

'/' **
1

, ' (19) **
( 2 0 )

(21)

Vers. 41. Dicit id ? Poculum, mortem videlicet. Dicit ergo, Annon suscipiam mortem quain
permisit Pater inferri m i b i ? nam boc significat,
Dedit mihi, ac si dicat : Imo maxime, tanquam
eadem volens, quae Pater. In dicto autem capite
consequenter eiiam de bis disseruimus.
Vers. 12. Cohors igitur Vers. 13. illius. Prae
voluptate de bac re gloriabantur, lanquam de
tropseo constituto. Et abduxerunt eum primum
adAnnam, utquiaCaipbaejusanni pontifice, quasi
pater bonorabatur, propter afBnitatem. Quaere i n
preememorato capite, ubi babetur ; At illi apprehensum Jesum abduxerunt ad Caipham pontificem ,
et lege positam ibi enarrationeoi.

; ,
. **^

Joan. , 12.

Mattb. , 51.

'

; , *
|3. [

( 2 2 ) . ]

. [ ' (23) ^

, ;

, ^' ^
" , iw
, ^ * '

. ]
tvf^^

60

Aiiwtf

'/^ *^

Luc. xxii,.
51.
Matth. x x v i , 57.

Variae lectionee et notae.

17) Inclusa absunt A.

18) Etiam beec omittit A.
19) Hentenius ita, ac si legerit . Miuus
saoe heec cobaerent. Sed ex priori membro tainea
latelligi potest .
(k) Indicare prw conscienlia, etc. Noscere aut a
forma (babitu corporis, specie) aut a voce. Ostendit

(20)
(21
(22)
(23)

Kespicit versum 22.

Tom. VIII, p . 491 B.
lnclusa absunt A.
Inclusa absunt A.

igitur quod. Wdetuf \ ^

Male. Mox est, neque omnino vidcre.

t l

1457

COMMENT. IN JOANNEM. -

CAP. X V I I I .

4458

Vers. 44. Erat populo. auditor vincula

,
audiens turbetur, ejus meuooriam ad Caipbse vatiK o u e e p a , cinium revocat, sigoificans, quod moriebatur pro
, ,
eo quod populo expediebat, sive pro salute b o m i .
n u m , veluti Caipbas propbetaverat.
.
Vers. 15. Sequebatur discipulus. Ipse estaJius
. [ (24)
illediscipulus. Quaere indicto capite enarrationem
,
illius senlentiaft : Petrus autem sequebatur eum
.]
proculusque ad atrium pnncipis sacerdotum
.
. "
Vers. 15. Discipulus autem Vers. 26, foris.
. ^ Vide raodestiam ac fraternum amorem. Ne quis
, , ,
enim aut ipsum laudet, quod simul introierit, aut

Petruin vituperet, quod foris manserit, dicit quod
sibi quidem tanquam f a m i l i a n ponlificis permis . (25),
sus sit introitus : Petrus vero tanquam incogoitus
.
3 exclusus est, et tamen adbuc ad ostium permanebat,
quod Petro potius datur laudi.
Vers. 16. Exivit Vers. 47. sum. Quaere prae .
dicto capite : Eiingressus intro sedebat cum minis *
tHs ut videret finem ; et lege, quae i b i dicla sunt,
, *
(26)
cum sint maxime necessaria. Prseterea quoque
^ .
sexagesimo sexto capiteillius sententiae enarratio
nem : Petrus autem sedebat foris in atrio, et accessit


^
ad eum una ancilla *, et ceetera.
, ,
"

11

61

'

,
,

, :

,
,

.
' . [ (27)
, pcvov . ]
. ,
. ,
? '
.

$ . ; , , Q
.

Matlb. , 58.

6 1

81

, T J

"

i b i d . 58.

Vers. 18. Stabant calefaciens $e. Ostendit,

quod ipse io interiori atrio cum praeceptore versans, omnia videbat et audiebat ; Petrus vero c u m
esset i n exteriori, nibil horum sciebat.
Vers. 19. Pontifex
itaque ejus. De discipulis
quidem, ubioau) essent, et quam ob causara congregasset eos : de doctrina vero, q u i d dooeret et
quare.Haecautem interrogavit, volenseum arguere
taoquam novae rei inventorem acseditiosura, quasi
coQciliabulaquoedam facientem, novaquedogmata
ioferentem. Atqui frequenter eum docentem a u dierat.
Vers. 20. Respondit mundo. Manifeste o m Dem docui populum, non solum discipulos.
Vers. 20. Ego nxh.il. Nibil, quale t u suspicaris,
seditiosum etquod Doonon sit gratum. Quid ergo,
an non frequenter occulte loquebatur discipulis
Utique, sed nibil tale quale pontifex putabat.
Vers. i\.Quid~
ego. Non coQtumacis verba
sunt, sed de dogmatum veritate confidentis. Quid
me interrogas ? Interroga eos qui audierunt: oon
discipulos, sed alios etiam, q u i non crediderunl.
Vers. 22. Cum autem hcec dixisset portft/fci ?
Horreto ceelum, etupesce terra : t u m o b servorum
perfidiam, t u m ob Domini clementiam. audacissime, quidnam respondit oontumacius ? an non
potius bonorem detulitpontificatui, q u i pontifieem
9

" i b i d . 69.
Variae lecliones et notae.
omissis, .
(27)Inclusa absunt .

(24) Inclusa absunt A.

(25) .
(26)

Cffiteris

EUTHYMII ZIGABENI

1459

maligne de his quaenoveratinterrogantem n o a a r - ; nfau

guerit ? Gum ergo posset omnes concutere et ob- , wnp; OVJ.
, ,
ruere, aut alio acerbo modo perdere, patienter
, .
fert, verbaque proloquitur, quae omneua possint
dissolvere feritatem, quanquam non eam quee illor u m erat.
; :
Vers. 23. Respondit cxdisf
Profer testimo, , , pijn i u m , hoc est, ostende, q u i d sit male prolatum,
(29) ].
argue eum q u i sit male looutus.
torpr^i m
Queeruntauteqa quidam.quoraodo nonobverterit
,
Christus et alteram maxillam impingenti alapam,
,
sicut apostolis faciendum preeceperat, sed potius
; brui aw
indignatus est ? No* autetn dicimus, quod i l l u d
ivTivfo r>
praeceptum de non ulciscendo fuit inductum pro ^
pter seditiones. quae inde oriebantur : nunc tamen
neque Christus euui ultus est, q u i a l a p a m irapege- g , .
' , .
rat, quin potius, cum i l l u m non repulerit, neque
. o^ofy ipse resilierit, ad aliasquoque plagas paratus erat,
, .]
sed partes suas defendit, ne quomodo si tacuisset,
contumax videretur, de quo etiam accusabatur.
. >
Vers. 24. Misit Vere. 27. Petrus. Sexage (30)
simo quinto Evangelii j u x t a Matthaeum capite de
, im[Sr
bis diligenter disputatum est, u b i babetur: Et
.]
ingressu* intro sedebat cum minhtris, ut videretftnem .
. [ T i i f i *
Vers. 27. Statimque gallus cecinit. Quaere sexa * 1
gesimo sexto dicti evangelistae capite ubi similiter
. 6 * ^
dicitur : Statimque gallus cecinit
; nam i b i de
.]
boc manifeste dictum est.
. (31)
Vers. 28. Ducunt Pascha. Uorum quoque facta
est mentio i n fine prcecedentis i b i capitis, ubi d i - , JIw
* , "*
citur : Mane autem factoconsiliwn
inierunt omnes
^ , 5*
principes sacerdotum ac senioret populi adversus
.
Jesum, ut eum morti traderent .
. o*ujJ'
Vers. 29.EximtVers.
Zi.eum. Heec quoque om , , . 0 9
nia i b i declarata sunt sequenti capite, ubi positum
. [ 7 ^ ' ^
est: Jesum autem stetit corarn praeside ; lege ergo et
illa. Sed quomodo,cum dicanteumesse malefacto . , * *
aaSi
rera, tacet? Quiade boc aoninterrogabatur; itaque
} ; .
patienter sustinet.
.]
Vers. 3 1 .
Dixeruntquemquam.Cruceyidelicei.
*. (33) .
Hoc autem dixerunt, n o n taatum quasi subjecti
dominio Romanorum, et propria privati potestate :
' otxst
quantum volentes Cbristum cruce occidi, miser, ]9 (34) ^
rima scilicet ac ignominiosUsima morte, quod lex
, *d ^*** \^
eis non permittebat. Nam quod alio modo perime,
rent, ostendit Stephanus lapidatus.
< "
6 8

: /

91

k*i

Vers. 32. Ut esset moriturus. Hocdixerunt, ut

sermoJeeucompleretur. Complendus e n i m e r a t , i n quit, sermo ej U3,quem locutus fuerat d icens: Siexaltalusfuero terra omnes traham ad meipsum ; s i c u t
M

Matth. XXVI, 58.

< i b i d . 74.

e e

.
$. "

Matth. , 1.

ibid. 1 1 .

Joan. x, 32.

Variae l e c t i o n e s e l notae.

28) .

29) Inclusa absunt .

(30) ' .*
(31)

, **,

, cffiteris omissis, .
(32) Inclusa omittit .
(33) .
(34) .

COMMENT. IN JOANNEM. - CAP. X I X .

(35)

, [
*

, -

1462

e t i a m i b i significavit evangelista, addens, quod Aoc

dicebat, sigmficans qua morte esset moriturus , hoc
est, aenigmatice mortem designans.

.]

(36)

,
; ]
11 .

.

,

,
:,

; ^

, . ,
[ (31)
. " ,

Vers. 33. Ingressus Vers. 35. mihi. Dicto capite etiam de his per ordinem invenies, i n illius
dicti enarratione : Et interrogamt eum prxse* dicens, Tu e$ rex Judxorum * ?
Vers. 35. Quid Vers. 37. ego. I b i etiam baec
consequenter sortita sunt enarrationem.
Vers. 37. Ego veriiaii. Cum a principio interrogasset Pilatus, Tu es rex Judseorum ? ac respondissetDominus.jR^nt/m meumnonestexhocmundo,
el seipsum regem ostendisset, quanquam non terrenum, rursutn interrogavit Pilatus ; N u m Itague
rex es tu ? ac deincepB iterum esse respondit.
Deinde, confirmans se vera loqui, ait : Propterea
natus sum, propterea mcarnatus sum, et veni i a
bunc m u n d u m , ut doceam veritatem. Sicutergo i n
caeteris vera loquor, i t a sane et i n boc.

Vel Ad hoc natus sum, boc est, Cum rex sim, ad

regnandum incarnatus sum, et propterea veni i n
mundum, ut doceam veritatem, quod cum sim rex
,
sempiterous, incarnatus sum, ut super eos regnem,

qui creduat i n me.
.]
Vers. 37. Omnis vocem. Omnis q u i est ex
. ,
veritate, q u i amat veritatem : obedit verbo meo,
, >5
credit doctrinee meae.
.
Vers. 38. Ait mritas ? Discere cupiens interro

, g a t : Quidest veritas, cui t u testimonium perbibes,

, ,
' quam doces ? Sciens autem, quod mora opus esset
,
ad queestionem, ad quam bortabatur, subsistit ab
,
interrogatione : etconfestim egressus nititur bunc
. " .
ab impetu Judaeorum liberare. Vide enim :
.
Vers. 38. Et eo. Rursuni praedicto capite lege

illiusdictienarrationem. Et iuterrogaviteum praeses
[ (38) * ;
dicens : Tu es rex Judxorum
? i n qua Lucae quo , , '
que verborum facta est mentio, perquee etiam prae .]
sens dictum cogaoscitur.
" ;
Vers. 39. Est Judxorum ? Quaere in eodem,
[ (39)
ubi dicitur : In feslo autem consneverat praeses
, .
absolvere turbae unum vinctum, quem voluissent *;
.]
ibi enim de boc quoque dictum est.
Vers. 40. Clamaverunt latro. Eodem capite
[ (40)
scribit MattbaBUs : Principes auiem sacerdotum et
( 4 1 ) , D seniores persuaseruni iurbis, ui peierent Barabbam,
,
Jesum vero perderent ; etillius lege enarrationem.
"

7 1

71

.]

Joan. x i i , 33.

7 0

Mattb. xxvn. .

7 1

ibid.

CAP. XIX. Vers. 1. Tunc Vere. 3. alapas.

Dicto oapite consequenter etiam haec omnia ad
7 1

i b i d . 15.

7 i

i b i d . 20.

V a r i l e c l i o n e s e t notae.
(35)
(36)
(37)
(38)

Inclusa omittit A.
loclnsa absunt A.
Etiatn basc absunt A.
Inclusa omittit A.

(39) Inclusa absuntA.

(40) Etiam baec absuot A.
(41) I n contextu Codd. Eutbymii babent i b i ,
. . Ita bic etiam Hentenius.

EUTHYMII ZIGABENI

1463

verbum manifestata eunt. Ista autera Joannes

r.uirj brevitalenarrat, t a n q u a m a b a l i i s j a m scripta:
studens et bic recitare, q\m praeterita erant. Et
cur onioo eorum membiit, quae ab aliis memorata sunt ? Quia aliter oequaquam apte scribere
poterat quae scripta non erant.
Vers. 4. Exivit foras. Hoc eet, exlra prtorium.
Vers. 4. Ut inveniam. Hoc dicit, tentan*
mentem eorum.
Vers. 5. Exivil vestimentum. Eduxit eum
l u d i b r i i stola vestitum : ut bunc i n tanto videntes
opprobrio, satairentur ac placarentur.

7
,

0v

(42)

, >

. Kti
; dc ^
.]
. . U

.
" . (43) ^
.

(44) *

, ivt r>

^
.]

Vers. 5. Et homo. Homo dixit prae compasg

sione, ut et ipsi compassione movereotur.
Vere. 6. Cum eum. Tanquam feri canes, eo
Bolum viso, furibuode oblatrabant, quasi ferae
bestiae, q u venatores (l) eentientes statim incurr u n t : nam invidia ebrii, i n ceedcm adversus eum
debaochabantur.
Vers. 6. Ait crimen. Vos, i n q u i t , q u i injusti
estis. Permittit autem eorum potestati, i n d i g D a t u s
de violentia ac impudentia i l l o r u m .
Vers. 7. Responderunt fecit
Naturalem
videlicet. Hoc autem dixerunt iDJustitiam repellentes. Itaque rursum ad aliam transieruot accusationem. Quid argo Cbristus ? Cum de talibus
eum accusarent, tacebat, dictum complens p r o pheticum : Non aperuit os suum .
Vers. 8. Cum timuit. Ne quomodo i n veritate Q
Deus esset, et eum dieperderet, ita ab ipso affectus
contumelia.
Vers. 9. Et tu ? Jam non ioterrogat, Quid
fecisii ? sed Unde es tule coelo, ao e terra ?
Vere. 9. Jesus autem ei. Nam quod discere
quaerit, j a m didicerat, quaodo audierat : Regnum
meum non est ex hoc mundo. Et sicut tunc molliter
affectus nibil eum juverat, ita et nunc futurum erat
ut nibil juvaret, cum ignavus esset ac meticulosus.
74

78

. wAt
.
" . ' , i t e *
(45), , [ (46)rjfw%*

#. 1*

, ' ^
.]
. ', , .*
, TJ 3U
.
'

' ,
'

ftia*

itw. *"
1

* vr e>

. ; , **"
&
.
" . rf (47) *
, , *

(49) .
; ;. ,

>!

, ;
. f**
,

[ (50)

, (51), *

50

, *{

1,5

Vers. 10. Ait / ? Et terretur et t e r r e t ; i r r i tatus enim quod sibi ne ipsum quidem foventi
respondeat, deinceps vibrat potestatem. Sed i n sensate ! si potestalem habes ipsum absolveodi,
quomodo non absolvis, cum scias eum carere cri-
mine, et frequenter hoc testimonium de eo per
bibueris.
7 4

Isa. LIII, 7 .

; . ^

, . ', " ^
,

" * ^,

Joan. x v i n , 36.
Variae lecliones et not

(42) lnclusa desunt A .

(43) Hc prioribus jungit A .
(44) Haec absunt A.

45) .

46) Inclusa desunt A,

(47) TjJ omittit A.

(i) Venatores. I n Greeo est , non ;.

vero est res quae capitur. Ergo, prsedam

(48) Malim i .
49) Forte ' .
50) Inclusa absunt A.
51) Intellige, W k - **
pliciter, contra nitens, se opponeni Jadi>

senttentes. Sic verbicauea,cumlapusoteffl^

impetum i n eam faoil. Hoc ergo eit Jupi*.

1465

COMMENT. I N JOANNEM. -

CAP. X I X .

1466

av*6t ',
, * * ,
tx , [) (52) '
. "
, ]

V e p e . i l . Respondit supernis. Responditfastum

objurgans, q u i i l l i ob potestatem accrescebat (m),
et a i t : Non haberes potestatem ullam adversum
me, nisi e$*et tibi datume supernis, significans
divina quadem dispensatione se pati. Ne autem,
boc audito, arbitraretur sese absolvi crimine,
subjunxit.
. , Vers. 4!. Propterea hnbet. Quia potestatem
, ,
babes,nec absolvis uae, nones immunis a peccato,
. ,
quanquam miaus sit peccato eorum q u i me t i b i
.
t r a d i d e r u a t : siquidem illi bomicidae sunt scelerati,
t u vero mollis facileque credulue.
' . [ (53) .
Vers. 12.2& etim. Sermonibus ejusperterritus.
, Judaei vero, qui divioa ejus signa frequenter conJICVOI, . ]
spexeraot, amplius insaniebant.
.
Vers. 12. Judxi autem Cxsari. Intuiti obje , (
ctam legem fuisse inutilem, et intelligentes quod
, eum vellet absolvere, ad accusationem iterum t y , ,
rannidis divertunt, quam timore Caesaris n o n
. , . '
posset parvi pendere Pilatus. Non es amicus, sive
, '.
benevolus. Contradicit vero, boc est, Adversatur. (n).
(54) ;
Verum, quomodo bic tyrannidem meditatur ?
; ;
unde boc potestis ostendere ?ao a veste purpurea ?
; ;
a diademate ? ab babitu ? aliove apparatu, aut
;
insigoibus ? anoon omnia abjectionis erant (o),
;
sive alimentum, sive indumenta, sive domum ac
,
conversatioaem aut ceetera spectetis ? cum duode .
cim tantum circumiens discipulis, iisque admodum bumilibus et, abjectis, i m o et plerumque
solus.
*

.
, ,
, (55)
, ,
.
.
TVJV , ^
,
} , ,
, -

; Vers. 13. Pilatus ergo Gabatha. Arbitratue

sese offensurum Caesarem ac periclitaturum, si
bujusmodi accusationem indiscussam praetereundo
contemoeret, duxit Jesum exlra praetorium, ac
publice sedit pro tribunali, u t universos baberet
s u inquisitioois testes.
Vers. 14. Erat sexta. Diem ac horam eignificavit,ostendens quod oon solum ipso diePascbaB,
verum etiam die j a m declinanle, festique vespera
appropinquante,quandoPa8cbaimmolabant, funestum tribunal coovocabant, qui paulo ante loco
piactdi babebant, hujusmodi tribunal accedere.

. - D Vers. 14. El vester. Relictadiscussione itcrum

. [ (56) , , ad placandum convertitur : Ecce, inquit, rex
VariaB lectiones et notae.

52) Inolusa desunt .

53) Ioclusa absunt A .
54) est affectati regni COnvinci. Neecio ergo, unde sit interpretis meditatur.
(m) Accrescebat. Non e s t i n GreBco. Forte inveniL Redde : respondit, ut ejus potenlia (aublatum) supercilium delraheret, Potentiam eoim seu potestatem habebat, ut prsses.
(n) Adversatur. Io Greeco plus est. Dicitur enim de iis qui principi ac regi suo
se opponuat ideoque tyrannidem afifectant. Hinc

(55) Heotenius : . certe locum

non habet. Condemnatus eaimdemumextra urbem
dicitur. Conjici possit, aut
.

(56) Inclsa absunt .

substantivum . Vide Cbryaost. t . V, .
817 fin.
() Annon omnia abjectionis erant ? Ac si legerit, , , . . .

Redde : Nonne in omnibuserat vilis (ac humliis) i n

viclu, in vestitu, etc.

146?

ZIGABENI

1*3

veiter: ecce stat accusatue, non est absolutus, ne ,

4 iJQ) mrvpitr
formidetis. Et quanquam littera habeat , vide,
, , . h
frequenter tamen Scriptiira ponit pro ,
" * uhfci
ecce; sicut etiam superius, c u m d i x i t : Ecce, ad.]
duco vobis eum foras(p).
Vers. 15. illi ewwi. incredibilem feri"
. *Ci !
iatem ac i n s a o i a m !
Vcre. 15. Ait - cruci/igam ? Hoc dixit, quasi
; [ (58)
subnannans Cbristum, ut Judeeorum curaret feri , >
tatem.
. ]
Vers. 15. Responderunt Cxsarem.Quia Cbristi
regnum repellentes, Caesaris potestatem elegeruot:
postmodum divma visitalione ac protectione nudati,
t r a d i l i suot ad internecionem, idqne rursum ipso
Pascbffi die, quo c l a m a v e r u n t : Non habemus re~
gem nin Caesarcm.
^

. , Xftr..
, isr, , ;^.*
, ' ?
, ' } *
.

Vers. 16. Tunc cruciftgerelur. Victus eorum

iostanti contenliooe. At quibus eum tradidit ?
Urique contaminatis ac perfidis, seditiosis e t h o micidis.

. ivorafl*;^
; ; fo*
.

Vere. 16. Acceperunt praelorium. Quaere sexagesimo septimojtuta Matthaeum capite, ubi babet u r : Et postguamilluserunt ei, exuerunt eum chlamyde, et induerunt eum vestimentis suis ; ao lege
enarrationem.

. (59) U
(60). >
, , mw*)*
.
.
. ' *
, , t
.

70

Vers. 17. Atque Vers. 18. crucifixerunt. I b i

h o r u m quoque i n sequentibus facta est mentio,
dataque explanatio. Ferebat autem crucem ia h u naeris, tanquam etrenuus miles lanceam, qua dejecturus erat adversarium.

91

Vers. 18. Et Jesum. In illo capite etiam de

. ) *
duobus bis manifeste dictum est, ubi p o n i t u r : ^ , ^"
Tunc crucijigunlur cum eo duo lalrones, unus dex , * ***
tris, et alter nnistris ,
.
9

77

Judaei itaque hunc simul cum maleficis crucifigere

studuemnt, ut eommunicatione supplicii boaam
h u j u 9 famam, m a l a i l l o r u m fama denigraret. Hujus
autem g l o r i a i o tantum splenduit, ut cum Irespenderent,cumstupendailiasigna factasunt, soli buic
omnes illa ascripserint: tantumque abfuit, ut i l loruui participaret suspicionem, ut potius u n u m
eorum ad suam fidem atlraxerit, etorooe macbinamentum i n caput Judeeorum conversum sit, patremque eorum diabolum.
Vers. 19. Scripsit

Vers. 22. scripsL

Similiter

etheBcpariteromniainillo capitecongruamsortita

sunt interpretationem, ubi dicitup : Et posueruni

7 e

M a t t h . , 3 1 .

77

***^
, $ ^>'
^
, (6!|
,
'
, /* ' *
)*, ^ *
^
, mptCf^ ***
^"
.

11

w m

5,

/ . **** *
; ^

i b i d . 38.
Variae lectiones ct notae.

(57) MaJim toliere .

(58) Etiam haec abHunt A.
(59) omittii A.

(60) ,
,

() Et quanquam fora*.
meorum a a d u D t u r .

, sic, omissis oaeteris, usque ad

, ubi signum eteliea posuimusA.
(6) " fortasse pluribua d i s c i p l ) ^ ^
c i e Q t i b u s , q u o d recte etiam indic*n?o.
gitur.

Haec pro arbitrio mutavit Henteniue.

QUAB

vero in finebabet, * *

COMMENT. I N JOANNEM. -

1469

^poppewov

CAP. X I X .

4470

[ (62) - super eaput ejut cauiamipsius

Judceorum

<criptam,Hicestrex

.]

Vers. 23. Mililesergo Vers. 24.40rtem.Praterea

etbaec, u b i d i o i t u r : Cumque crucifixissent eum, dU
, ).
vxserunt vestimenta ejus ; nam i b i omnia nuilo
(03).
preetermisso enucleata sunt.


.
Vers. 24. Milites itaque Vers. 25. Magdalene.
* '
Atqui uoigenita erat Dei Mater : verum Josepb et
, '
Gleopas fratres erant. Moris aatem erat apud He

breeos, fratrum quoque uxores, appellare sorores

'
, proptervirorum fraternilatem. Itaqueeain,qupa , . '
riter cum ea uxor eral (a), sororem nominavit. Sed
, , '
Josephquidem et Gleopas viriearum, natura fratres
, , . e r a n t : ipsae autem eorum uxores, afflnitate~soro , - res. Stabant vero j u x t a crucem, tuoc nactee secu: . ritatem : p r i m u m eniro omnes discipul eminus
*, conspiciebaat, veluti caeteri docueraat evangeli . ,

"

7 9

Stffi.

Lege et eodem capite dicti illius enarraUonem :

Jesusautem, cum iterum clatnasset voce magna, emi .]
sit spirilum .
. ,
Vers. 26. Jesus diligebat. Tunc enim et ipse si .
mul astabat, c u m j a m bostes Judeei discederent.
. "

Vers. 26. Dicit Vers. 27. tua. Jam moriens

> ,
Matrem commendat discipulo,summe dilectam.ma,
xime dilecto ; Virgineoi virgiai : iastruens nos, at

,
curam babeamus parentum ad extremum usque
spiritum, quando uoo soluin non sunt ad virtu (65) ,
. , Q temimpedimento, imopotiusrjobiscum ad ealutaria
" (66) ,
exerceotur (r). Nam quando intempestive molesta
, ; * ;
erat, dicebat; Quid mihiet tibi esi, tnuliei* ? e t :
^.
Qux est mater mea ? Nunc vero magnum demon , , '
strat amorem : Ecce filius tuus, boc est, hic meo
[ , , ' ,
loco tibi erit. Ecce mater tua, sive, t u eris ei pro
m e ; oportet te bujus sicut matris babere curam.
, , . ]
Matris itaque curam babuit, discipulum vero bo
nore maximo boooravit, ac interim banc longani , (67)
mitatis (s) dedit mercedem.
.
;
Quare autem alterius quoque multeris curam
, .
nonbabuil? Quia illa procuratoretu babebat, mater

vero neimnem: et, ut sciamusquod oporteat bujus * , ' - D modi parentes p r ceeteris bonorare, quia peperep r ^ o v (68), ' .
runt, quia aluerunt, quia mille pericula passi
[ ( 6 4 )

, ,

eo

11

81

sunt.
7

Mallb. XXVII, 37.

i b i d . 35.

i b i d . 50.

Joan. n , 4.

Mattb. x u , 48.

Variae lectiones et nolae.

62} lociusa absunt A.
63) . >. In marg. . , i u coatextu babet A. Atque ita fortasse
lentenius reperit.
(6t) Inoiusa d e x u n t A.

66) Inclusa absunt

67) videtur legisse Hentenius.
68) . Hoc est alere, ut habet Henteniu : istud educare ; quanquam 9implex i t a
etiam accipitur.

(65) .

(q) Qvm pariier erat. nunc appelat affinem, ' ,

(r) Ad salutaria excrcentur. Salutaria traclant
aalutari et erangelic doctrin vitaBque Cbristiaaae dao4 operam).

(5) Longanimttatis. Jaoonis est, quod

captum, abducttim ac cruci affixum Cbristum
fuerat secutus, oum reliqni disciputieum deseruisseat. Ergo perseverantix, consiantim.

EUTHYMIl ZIGABENI

4474

Considera autem, quod aote passiooem quidem A

vehementer angebatur, n u n c vero sine turbatiooe
alloquitur : siquidem i b i naturae infirmitas, bic aotem patieotisB vehementfa apparet. QueiDadmodum
enim concupiscentiam commistionis corporura, l i cet Tebemeoter nobis ad successionem generis i n gitam, philosophiae dediti (t) exsUnguimus : ita
quoque vitaB cupiditatem, quanquam plurimam, ne
nosipsosinterimatnus, nobis i n d i t a m , p hilosophiara
sequentes Cbristianam frangimus: e t t u n c turbatio.
quae ex nimio vitaa amore procedebat, a philosophia
Christiana supprimitur, ac ita fit ut vincantur pericula.
Nibil autem amplius testamento cavit (u). partim
quidem, propter temporis augustiam ; partim autem, quia temporale quidem n i b i l habuit, de spi-
ritualibus v e r o pritis c o m m u D i t e r omnibus praeceperat.
Vers, 27. Et 8ua. Juxta magistri praceptum.
Vere. 28. Postca consummata essent. Reliqua
omnia, quae suae erant dispensationis.
Vere. 28. Ut Vers. 29. ori eyus. Nam aolum hoc
reliquam erat. Soripturam autem dicit Davidicaro,
quee a i t : Etdederuntin escam meam fel, et ad sitim
meam potaveittnt me aceto .
Qurnre autem praedicto capite senteotiam illam :
Dederunt eiad bibendum acetum cum felle mistum
et lege,qu6Bibi dicta sunt. Hyssopo vero appositam,
sive hyesopi arundini, quam admanumrepererunt:
idque propter crucis altitudioem (v) Illudebant a u - Q
tem ei offerentes acetum.
Vers. 30. Cum consitmmatum est. Omoibus
numeris completa suot omnia, sic, ut j a m nibil deflciat.
Vers. 30. Et spirilum. Non, postquam exspiravit, caput inclinavit, quod io nobis accidit: sed
postquam i n e l i D a v i t c a p u t , e x p i r a v i t : ut discamus
quod,quando voluit, mortuus est, c u m o m n i a consumraata essent, tunc spiritum i n manus Patris
tradidit, veluti significavit Lucas octogesimo primo
capite, et i n eo lege illius sententi interpretationem : Et clamans voce magna Jesus, ait : Pater,
in manut tuas commendado spititum meum .
11

riymU, vv>
yit t $;

; SSHN

[*

(69)

fafam '

>

, otWooovm;
*

; W

WJ

tti

>.9 irr~

^ -

.
,
,

(70) \ $* *

, narrsk
.]

(71) i v T o l f r ^

. ) "

. [ ( 7 2 ) * *
58

. ) , ' U

, 9fy p

.]

"

,
,

tnw*'

; **

*. "Tii* * ^
5

. '^

, .

',

'

. ,

'

, ^

* * ^

, ^
*vr*

[ (73)

^
1

^ * '

1 1

Peal. L X V U I , 22.

Matth. xxvii, 34.

:* *
>

f l

^**

Luc. x x m , 46.

Variae leciiones et notae.

(69) laclusa absunt A.
(70) Malim, ordine inverso, .
(71) * .

(/) Philosopki&dediti. Perphilosophiam Christia nunc est compesce? e libidinem.

(u) Testamenlo cavit. Jussit, mandavit.
(v) Idque propter crucis altitudinem. Scihcet

nam.

Mp*M*V*

Vers. 3 i . Igitur Judcei Sabbati, In cujueque

cruce. Nam quia Parasceve erat, si tunc non tollebantur, futurum erat ut et Sabbato i n cruce rema-

>

72) Inclusa absunt A.

83) Inclusa absunt A.

spoogiam ideo arundini imposuerunl, D|

lius pendentis in cruce o r i admowe M i
quod solis manibue fieri non poterat.
ffl

473

COMMENT. 1N JOANNEM. -

,
uivo

CAP. X l X .

1474

eerent, illaque pendeado pervenirent ad illud Sabbatum, et iade videretar haberi contemptui.

\.

(74)

Magnam autem dicit diem illum Sabbati, quod

non solum boaorareturut Sabbatum, verum etiam
propter festum Azymorum, quod casu i n eo cootigerat, et ita d u p l e i festum erat. Hujusmodi a u tetn Sabbata dicebaatur Sabbata Sabbatorum,
tanquamveneraudaveaeraadorum,fe8tafe3torum,
ob festi duplicitatem, ut dictum est.
f f Prffiterea Deuteronomium etiamjussitdecruci
aftixo : Non dormietcorpusejussuper ligno, sed 5puliura sepelietis eum eodem die .

, , ,
.
[" ( 7 5 ) T C
,

.]

Vers. 31. Rogaverunt tollerentur. Hic rursum

signiticat : Precati sunt, petiverunt, u t
.
conffringerentiir eorum crura quo citius morerentur.
Vers. 32. Venerunt ergo milites. Quibus i d a Pi .
latojussum erat.
.
. (76) Vers. 32. Et crura. Uui i n dextra Cbristi cru.
cifixus erat.
Vers. 32. Et eo. Cbristo videlicet.
. [ (77) .]
Vers. 33. Ad crura. Postremo ad eum vene . * , m n t , majori contumelia, i n gratiam JudsBorum, i p a /iov

sum volentes afficere.
.
Vers. 34. Sed aqua. Res supra naturam, ac
*

.
'

manifeste docens quod major quam bomo esset,

> .
quifuerat vulneratus; siquidem a mortuo bomine,
, ,
etiamsi millies quis euin pupugerit, noa, exibit
;*
.

>5 Q sanguis. Foditur itaque lancea i n latere Salvator,

quia peccato vulneratuui est latus Adae : sive ut
, , *5
Evaui (x), lateris sui vulnere, a plaga lateris sana .
ret. Sanguinem autem et aquam scaturire facit,
, ,
duo designans baptismata: u n u m quidem, per
' , ' sanguinis (y) m a r t y r i u m , alterum vero, per aquee
, $ >3
regenerationem : atque borum fluxu peccati flu.
x u m demergit.
PraBterea et aliter. Nam daos scaturire facit
[ (78)
,
fontes:aquaquidempurificaQsEcclesiam, saaguine

,

*
vero eatn eautrieos. Siquidem per aquam reaasci . ' ,
mur, per sanguiaem autem et carnem pascimur,
' ,
queedivina sunt ac mystica. Itaque cum ad Iremen . , d u m accesseris poculum, persuadeto tibi, quod ex
, (79), * Dominico bibis latere, et eo modo sis aflectus.
), .
jy Deiude voleas bujusmodi confirmare m i r a c u l u m ,
, ' ]
ait :
.
Vers. 35. Et testimonium perhibuit. Qui vidit
, .
baec, scYipsit ista, non quod ab aJiquo audieriU

Deut. x x i , 23.
VarisB lectiones et notae.
(74)

(75) Ha-c uterque codex i a margiae. Hentenius

ion agooscit.
(76) Ante , babet .
() Sioeut Evam, etc. Sive Evara, ut lateris.
(V) Per *anguinis etc. Per saoguinem martyrii
iatellige, bapUsma),alterum veroperaquamrege9

(77) Hffic absuQt A.

(70) l a c l u s a a b s u n t A.
(79) a d d e n d u m v i d e t u r .

nerratioois. Neque vero m i r u m cmdem raartyrom

dici baptisma, c u m Cbristus ipse i t a de se dixe>
r i t . L u c xii/ 50

 ZIGABENI

4475

tl

testimonium. Ut q u i ea vidit de
. * tfovcec
Vers. 35. Et

quibusteetatur, et preeseoUm, q u i de magistri ecri
. " * &,
bit contumelia. Nam cortumelia erat lateris aper .
tio, quanquam ad hanc secutum sit miraculum.
. [ (80) oifo,
Vers. 35. Et ille dtoat. Exacte rem novit.ut
, , it **$/
qui tunc preesens fuetit et viderit, etiamei Judffii
.]
eum mentiri objiciant,
' . /*,***;
Vers. 35. Sed - credatis. Sed heec scripsit, u t

, .
voe, q u i fideles estie, etiam de hoc credatis.
. [ (81)'
Vers. 36. Facla sunt compleretur. Quee in
, *]
Mosaica lege scripta eet, et ait ;
.
Vers. 36. 05 eo. Nam licet de figuratiro agno
, ^
ecriptum esse videatur, de vero tamen scriptum
.
erat, praesignans i d quod ntroc factum est.
. .
Vera. 37. Rursumquc dicit Prophetica.
[ (82) **
f Yerisimile est, dictum hoc a Judfflis ejectum
.
esse post praedicatum Kvangelium : siquidem DUIIC
(83) * , ^
nusquam invenitur : ant aliam dicit Scripturam,
.]
libroruin q u i apocryphi censentur.
" . " ;*
Vers. 37. Videbunt pupugeruni, Videbunt
$ flpipojt * ^**
ipsumdeccelodescendetemindie judicii. \idebunt,
(84) , , * '
inquit, Filium hominis venientem in nubibus cceli
* ^
cum poiestate et gloria mutta .
41

17

.]

CAP. XVIII. Depetiiionecorporis

Domini.

Vers. 38. Post hxcJesu Legequee sunt enarrata

in finepraememorati sexagesimi septiroi capitis,ubt
habetur : Cum serum aulem factum estet, venil homo dives ab Arimathsea nomine Joseph .
8e

(85*

. *

Mf* '
1

(86) , iifc W
^

Vere. 38. Vers. 40. sepelire. Sexagesimo

capiteEvaDgelii secundum Matlbeeum per ordinem
de his etiam omnibus invenies. Quamado autem N i codemus venerit ad Jesum nocte, d i c t u m esttertio
capiie preesentis Evangelii.
f l m i t e m u r nobilem bunc seaatorem, seu consil i a r i u m (2), nobilta consuleutes ac decernentesde
Dominici corporis participatione : et pretiose u n gentes suavi virtutum odore, mundade conscientiee sindone illud involventee, ac cordis monumonto
novo omoique immunditia punficalo, sepelientes.

. ' **

xi * *

.
, * ****

16

.
[

(87)

fr^

|3 pxnnfa ^

, 4

*** * *
1

^ ^
.]

Vers. 44. Erat Vers. 40. Jesutn. Praedicto

. ' * * ^ ,
capite Evangelii j u x t a Mattbeeum de boo quoque Q
r
scriptum est. Volebant itaque h u n c i n alio dignio pkv (88) *

Mattb. xxiv, 30.

7

8 8

Mattb. x x v n , 57
VariaB lectiones et notae.

80) Inclusa absunt A .

8 Etiam baac absunt A .
82) HSBC uterque i n margine babet.
83) Ante 9, de suo interposuit Hentenius haec :
Dicithicnusguam inveniri guia G rxcesolum noverat; porro in Grseca Iranslalione Septuaginia interpretumnon habelur; legimus iamenilludin Laiina

ex Hebrcso translatione
(84) lnclusa absunt .
^
-,
(85) Heo duo vocabula omitUt mta*(86) ' , c&Ueris 0 0 * ^

<

(87) HSBC uterque i n margine.

(88) Inclusa absunt A .

^
Seu eoniUiarium. Hoc ideo perspicuilatis causa addidit interpres, qaod mox ex wabulor
Eutbymms argumeatatur.
^

477

COMMENT. IN JOANNEM. - CAP. X X .

4478

/ OVTJ&V re monumento, q u o d longius a c m t a t e distabat,

,
collocare : sed propter Parascevea Judaeorum, quae
,
videlicet a Judaeis ad vesperam observabatur, quo
(3, ,

tempore fas non erat aot longius ambulare, aut

amplius operari, magis aotem quia et Pascba adve , nerat i n propinquo posuerant eum, divina gratia ita
, ,
dispensante, ut discipulee onspicerent ubi ponere< , ,
tur et discipuli possent propter propinquitateua

proficisci, ac viderent quee postmodtim facta sunt
.]
miracula.
$ : . [ (89)
Cap. XX. Vers. i. Uno autem Sabbatarum. prav
, * dicto capite u b i dicitur : Vespera autem Sabbato^ * rum
quceluscescitin
unumSabbatorumilegeqvix
. ]
sunt enarrata.

Vers. 1. Mariam Vers. 2. eum. Hoc etiam loco,
*> , & quffi circa alias mulieres acta sunt praetermisit.
,
taaquam ab aiiis d i c t a : quae vero Mariee Magdalenae
.
accideruot utpote ab aliis silentio preelerita, ext ' - ponuntur. Lege itaque praedicto capiteab eo loco:
,
VesperaautemSabbatorum , qux Lucescit in unum
Sabbatorum,usquedum
dicitur:Undecimverodisci ,
puliprofecti sunt in Galilaeam : et omnia ad ver ,
b u m explanata invenies, eam demquequatuor evan.
gelistarum consooantiam, ac corpusbistori u n u m .

Petro autem et Joaani loquitur Magdaleae : ilP
, , , quidem, tanqaam o m n i u m summo, buic vero tan .
quam dilecto, et qui amplius quam caeteri diligebant Jesum ; soli enim inter omnes secuti fuerant
, "
eum, oum ligatus abducebatur ad Annam et Caia .
pbam.
. Q
Vers. 3. Exivit monumentum. Nulli a l i o r u m
quidquam dicentes; insuper et Judeeos ac custodes
,
pree fervore contemnentes.
.
Vers. 4. Gurrebant simuL Simili fervore et
. [Ti} (90) se et caetera despicientes ().
prvot. ]
Yers. 4. Et monumentum. Tanquam robus . tior vigore corporis.
.
Vers. 5. Et linteamina. Funeralia, puta, sin . , .
donem.
Vers. 5. Non tamen introivit. Tremore detentus,
. , .
aut bis j a m contentus.
Vers. 6 . Venit monumentum. Nullo j a m metu
" . ,
oppresstus quoprioris culpam timiditatieabsterge*
(91) , ret, autdiligenlibus scrutarivoleos. Inyicem itaque
. (92)
se ambo v i c e r u o t : Joaanes quidem preecurreado,

.
D Petrus vero ia moaiiuientum introeundo.
Quaere etiam octogesimo secuado Evangelii j u x t a
[ (93)
Lucam capite, ubi d i c i t u r : Petms vero surgenscu
currit admonumentum ;
ac enarrationem lege su , 5 ,

90

9 1

91

Matt. xxvin i .

9 0

ibid.

9 1

ibid. 16.

91

* Luc. xxiv, 42.

Variae lectiones et notae.

(89) Etiam haec desunt A.
(90) Inclusa absuat A.
(91) . I l l u d Hentenius legit. At-

que ita etiam est ad Joan. x i x , 7.

(ad) Et se despicientes. Inter se certantes.Ia-

vers, 12. , . . ., lectioaetrj meorum

codd. t i r m a n t .

terpres Vldetur legisse

. Sed quae inferius leguntur . 627,

(92) .

(93) Iaciusa absuot A.

4480

EUTHYMII ZIGABENl

4479
jtoTiaquoahsLbetuTiAdmfransqiiodfactum

erat",

ad hunc locum maxime necessariam.

Vers. 6. Et Vers. 7. locnm. Quorumutrumque
signum etiam erat infallibileresurrectiouis. Neque
enim, si quis eum transposuisset, certe denudas
set : neque si futurus esset, curam habuisset ut et
sudarium involveret, oneretqne i n unum locum,
sive io alternuraalinteaminibusseparatum,sed ita
ut situm erat corpue, aut transposaisset, autfuratU8 fuisset: verilus (bb) superfluum tempus i n negotio ooQsumere, ne quo modo i n furto deprehenderetur, extremumque lueret supplicium.
Praeterea etiam, cum m y r r h a cum qua sepultus
erat maxime esset ei agglutinata, et sindonem tenacissime ei adherere faceret, sic, ut j a m coalita,

* ,
.]
. "

. ,
, , , ^ ,
dtZveu
,
* ' , , ,
,

,
.
*

, ' ,

n u l l o m o d o posset avelli; propterea h c seorsirn a * ,

(94) , ort
seinvicem posita erant, et sudarium involutum
' .

eral ut disceremus quod cum auctoritate oranique

securitate surrexerat. Sudarium autem erat parva
queedam fasciola, quali etiam facies Lazari, q u i
fuerat mortuus, erat obvincta.
Vers. 8. Tunc monumentum. Vocatus a Pelro.

, ?
.

.]

(95)

Vere. 8. Et credidit. Cum resurrectionie eigna

.
vidisset indubitata.
.
Vers. 9. Nondum resurgere. Causam reddit
^. [' (96),
our priue DOO crediderent mulieribus, quee eis re- , surrectionem annuntiaverant, sed visa eunt coram
* '
ipsis lanquam deliramentum verba earura
; sed * '
neque duobus ex eis q u i abierant rus , et dicit,
,
quod nondum intelligebant Scripturam, de ejus Q ] ,
reeurrectione docenteiu : haec autem multiplex est,
*
i n diversis psalmis Davidicis sermonibusque pro~ ,
pbeticis sparsa.
.
Vers. 10. Abierunt ducipuli. A d s u u m diverso' . rium.
.
Vers. 44. Maria foris. Venerat enim post
.
Petruinet Joannem, cum non potuisset simul c u m
,

eis currere, et nec revertentibus occurit, ut quip (97) ,
piam firmius etiam ipsa disceret.
.
Vers. 11. Dum Vers. 12. albi*. Palliis videli' . , .
c e t : b i autem erant, q u i etiam prius ei apparue (98) >5
rant, et iis q u cum ea erant. Uuomodo ergo b i
^.
non apparueruot Petro et Joanoi ? Quia futurum
; "
erat, utillis tanquam prudentioribus adfi dem suffl , .
cerent ea qufe videraat.
Vers. 12. Sedentes Jesu. Sedebant quidem
. ' ' *
propter eam ; splendidi alacriter propter
(99) , .
gaudium.
9 S

Luc. XIIT, 12.

** i b i d . 41.

i b i d . 13 seqq.
Variae lectiones et notas.

(94) . Fortasse ergo legendum , ut pag. 627, vers. 24.

(95) lnclusa absunt A .
(96) Etiam heec absuat.

(97) Forte

aut **>-

.
(98) , pro , . Male.

(99) Forte legit Hentenius.

(66) Verttus, etc. Verilus tantum temporis impendere negotio superlluo, vano.

COMMENt I N JOANNEM. CAP. X X .

[Ot ( I )
ryyjyep0, .]
; [ (2)
, .]
. " 0 .
. ,

; ,
, , ,

.
.
. [ (3) } ^,

tem permanentes : utque surrexisse docerent, et

DOD furto sublatum esse.
Vers. 13. Et ploras ? Cum ipsa non auderet
eosioterrogare, i l l i ei loquuntur.
Vers. 13. Ail eum. Putabat enim, ab his q u i
sepelierant, eum fuisse transpositum.
Vers. 14. Et stantem. Et quomodo, priusquam ullum accepisset responsum ab bis q u i eam
interrogaverant, repente conversa est retrorsum ?
Quia subito apparente Ghrisvp post eam, angeli,
visoDomino suo, statim surrexerunt cumtremore,
more servorum i n eum intuentes. Conversa est
ergo, ut videret, quis illis apparuisset.
Vers. 14. Et esset. Apparuit enim ei alia spe|$ cie, et v i l i o r i ac commuaiori babitu, ne repente
coQsternaretur.

.]
> .

. " , ,
,
. [ (4) , ,
, ,
.]
[ (5) ,

* *

(6) , '

1482

f Christi sepulcro assistuntangeli ad credulita-

Vers. 15. Dicit lollam.

communi babitu,
et quia i n borto erat, arbitrata est hortulanuni
esse. Neque enim vocem ejus agnovit, more i n sueto prolatam. Putabat autem, u t dictum est,
transpositum eum esse i a tuliorem alium locum,
et ab bortulano asportatum. Dic mihi, inquit, ubi
posueris eum, et ego eum //w, io alium repositura locum, ab insidiis tutiorem.
f Qui geaerabilium tantum et corruptibilium
creatorem ac provisorem putat Dominum, bic pro
bortulano eum cognoscit. Idcircoetiam bujus contactum fugit Domious quod apud i l l u m nondum
ascenderit ad digaitalem ac aequalitatem Patris :

. ^ - Q siquidem eo indigni surjt, qui cum hujusmodi opi

.]

, ^ ,

. [ (7) ,

oione ad eum acceduut.

Vers. 16. Dicil Magister.
Nunc composita
voce, specie et habilu, ut facilius cognosceretur,
dedit ei b o r u m notitiam, statimque illum agnovit,
clainans prae leetitia, Magister. Sed quomodo conversa dicit, si j a m eum eo loquebatur? Quia, c u m
i d dixisset, quod loquebatur, conversa est a d
angelos, ut videret an adessent, vel ut interrogaret quid illos i n stuporem adduxisset : statimque
Ghristo eam vocante, rursus ad ipsum conversaest.

.]

Vers. 17. Dicii noli me tangere. Nam se a d

tangendum pcdes ejus aptabat, sicut solebat.
Prohibetautem ne deinceps accedat ad eum modo,
, ,
q u o p r i u s t c u m j a m d i v i o i o r f a c t a sitcaro ejus.
.
Vers. 17. Nondum meum. Hoc ad nullum
. ' , D
(8), - alium dixit fioem, u t a i l Cbrysostomus, nisi ut sol u m intelligeretquod sublimior sit magisque vene .
randus. Nam q u i nititur c u m corpore ad Deum

ac Patrem ascendere, manifestum est quod corpo ris fragilitatem abjecerat.
.
Atqui paulo ante ipsa et altera Maria tenuerant

. '

, -

V a r i a lectiones et notae.
Haec uterque i a margine.
lnclusa desunt A.
Etiam beec absunt A.
Incluea absunt A.
PATROL. G R . CXXXb

(5) I n margine haec babet codex ulerque.

(6) omittit B.

(7) Inclusaabsunt A.
(8) Tom V I I I , p . 515.
.7

 ZlGABENl

1483

1484

{ , -

pedes ejus sicut scripeit Matttaane , scd tunc

,
quidem non prohibuit, penaittens u t fierent tactu

cerliores, non esse phantasma. Nunc autem non
, permittit quia et visionis et tactus oblita erat, nec
.
crediderat.
. *
Vers. 17. Sed vade vestrum. Atqui non sta, ,
t i m ascensurus erat, sed post quadraginta dies ;
;
quomodo ergodicit : Ascendo ? Utique ut amplius
, (9)
mentem ejus i n sublime erigeret, et adbuc confir , :
mans se sublimiorem ac diviniorem esse, ac stu .
dens u t deinceps majori c a m veneratione ani*
m u m ei intenderet et auscultaret.
" (10) Prterea verbnm Ascendo, significat Ascendere
, volo, quod tamen ad longius teinpus extendi
.
potest.
'
Discipulis autem ad memoriam revocat i d quod j
. frequenter, priusquam traditus esset, illis dixe. ,
rat. Fratres vero suos nominavit, tanquam et ipse
.
bomo, et cognatus eorum j u x t a bumanitatem.
,
Alio tamen modo Patrem dixit Patrem suum, ef
alio distipulorum : suum quidem natura, tan- * ,
quam ejusdem s u b s t a n t i a B ; discipulorum vero,
ratione creationis ao providenti, tanquam orea * [ (11) , ;
turarum ac providentia digoorum. Deum autem et
.
suum et discipulorum, utpote h o m i n u m .
, ,
Et quare non simpliciter d i x i t : Et Deum no ; ,
strum, sed etiam hic distinxit ? Quia, licet homo
}
factus est et frater eorum, natura humanitatis :
, $ )
bonore tamen plurimum ab eis differebat, et divi .]
nitatis unione ac impeccabilitate.
5.
Vers. 18. Venit sibi. Et quod ea s i b i dixisset,
?. [ (12) ,
quee videlicet ei locutus fuerat, et quia verisimile
erat discipulos, cum haec audissent, aut non cre- * , , ,
dere mulieri, sicut nec prius ; aut credentes
, /
(oempe c u m narraret conformia b i s quae vide , ^ ,
rant Petrus et Joannes (cc), dolore, quod ipse b u .
jusmodi aspectu digni babiti non fuissent: eodem
,
die etiam illis apparet. Primo namque desiderium
, .]
eorum exacuit : deinde eis desiderabilius sese
p r e b u i t , j a m yidere concupiscentibus.
. ,
Vers. 19. Cum ergo esset medio. A d vesperam venit, quando magis timebant et cum si- .
, , m u l essent congregati, et quidem januas n o n p u l ,
savit, ne lurbarentur, sed clausis illis introivit,
.
tanquam Deus, et quasi corpore suo levi jam et
, .
subtili ac immortali effecto. Stetit autem i n medio.
ut omnibus esset conspicuus.
. [, (13) *.
Vers. 19. Et vobis. Hoc est, ne turbemini.
'
Etiam moriens pacem rilis reliquerat: Pacem, i n , , .
quit, meam relinquo vobis . Mulieribus ergo, quae
.
discipulae erant, gaudium ante omnem sermonem
9 4

95

Mattb. x x v m , 9.

9 1

Joaira. , 27.
Yariae l e c t i o n e s e t n o t o .

(9) , omisso .
(10) , post interponit .
(11) Inclusa abaunt .

(12) Inclusa desuot .

(t3) Iacluea desunt .

(cc) Nempe Joannes. Utpote Petro etiam et Joanne comprobaatibus, axsenUantibtu*

1485

COMMENT. IN JOANNEM. -

CAP. X X .

4486

& ] tribuit (dd), quQd ad moerorem genus Uludfue (44)

rat condemnatum: discipulis vero pacem, propter
) .
suspectum bellum a Judeeis ac gentibus.
.
Verg. 20. Et suum. Quaere ultimo j u x t a
*
Lucam capiie, quod dieitur : Et ipsi narrabant
, , [ (15)
qux gesta erant in via, et cffitera, usque ad eum
* ]
locum ubihabetur : Adhuc autem illisnon creden ,
tibus prx gaudio et admirantibus
; et i l l o r u m
.
lege enarrationes a i praes-antia dicta admodum
utiles.
. }
Vers. 20. Gavisisunt Domino. Vides operibus
.
confirmatos esse sermones ? Siquidem ante pas , ^
siooem dixerat eis : Iterum videbo vos et gaudebit
.
corvestrum
.
.
Vers. 21. Dixii vobis. Postquam comederat
, , datam sibi partem piscis assi et defavo apiario, 81
, ,
cut scripsit L u c a s , certiores facti s u n t : et p r $
, , gaudio j a m , ut v e m i m i l e est, turbatos r e p r i m i t ,
.
ut his quee dicturus est a n i m u m advertant.
.
Vers. 21. Sicut vot. Etiam ante passionem
,
dixit ad Patrem : Sicut me misisti in mundum,
[ (16)
etegomisi illos in mundum
; et lege qut* i b i
. ' ,
dicta suot. Aoimos itaque i i l o r u m erexit, tradens
,
eis opus suum, ac sibi successores eoscoostituea9>
9 9

97

9 0

.]

Vers. 22. Et Vers. 23. retenia sunt. Atqui

superius d i x e r a t : Nisi egoabiero, paracletus non
' ;
veniet ad vos ; quomodo ergo dat bic Spiritum
/ sanctum ? Insufflavit quidem, dans gratiam susce, .
plivain Spiritus sancti, aptosque efflciens ad ejus
, , , ' - Q susceptionem ; dicil a u t e m : Accipite Spirilum sanctum ; nuac, sed quando descenderit.
"
Aut Spiritum sanctum vocavit gratiam spiritua . (17)
lem remittendi ac ligandi peccata; et boc tunc illis
,
tribuit, quod et miraculis majus erat. Nam cucu
, [ (4 8) .
paralytico dixisset: Remissasunt tibi pecata tua ,
* *
dixerunt Scrib : Quis potest remittere peccata,
* ,
nisi unus, nempe Deus ?
.
Verum et ante passionem dixerat e i s : Quxcun * "
que ligaveritis super terram, erunt ligata t n ccslo;
,
et guacunque solverUis super terram, ertm/ soluta
, )
in ccelo * ; sed tunc quidem boc iliis promisit,nunc
,
autem tribuit.
.

Queere autem circa medium noni capitis prav

* ^ sentis Evangelii, u b i dicitur : Nondum erat S p t r i *
tus sanclus, quia Jesus nondum erai glorificatus ;
.
et lege totara i l l o r u m eoarratiooem.
,
Insufflavit itaque, tanquam fons gratiarum, el,

ut etiam hinc discamus ipsum esset q u i primum
. ]
ac vitale spiraculum insufflavit i n Adam. Retea9

Luc. xxiv,35-41.
i x , 2. ' M a r c . n , 5, 7.
9 6

9 7

Joan.xvi,22.
Luc.xxiv,42.
Joan, , 18.
Mattb. xvm, 18.
Joan. v, 39.
98

9 9

Woan.xvi,?

Matth.

V a r i s lectiones et notae.
14) Ante habet, .

! 15),

Incluea absunt .
(16) l o d u s a absuat .

(47) addit .
(18) Incluea deeunt .

{dd) Tribuit* Aut ergo iqterpres , quod ex Hebraismo bic additum est, n o n legit, aut i d oe~
glexit

1488

ZIGABENl

1487

tionem vero intellige ligationem,Yeaiffi carentiam. *, . , (19) , *

Tanquam rex ergo, duces exercitus destinans, ita
discipulo3 pra oamibus, bujusmodi etipat potes* (20) ^
.
tate.
[ (2!)
f Qui propter daemonum terrorem i n sublimitate
, .
divinarum contemplationum
firmiterconfirraantur,
, , >
et sensus ad modum ostiorum claudunt, ignoto
, ' ?~
modo accedentem excipiunt d i v i n u m sermonem,
,
absque seasitiva operatioue eis apparentem, et
pacis quidem nomine immobUilatem ad affectus
,
tribuentem : insufflationis vero, gralias Spiritus
,
sancti, ae raysteriorum suorum sigaa demons .]
trantem.
. Vers. 2 4 . Thomas Jesus. Verisimile enim est,
cum a tempore quo dispersi fueraat discipuli, ac ,
relicto praeceptore fugerant, nondum cum illis , .
convenisse.
f Quanquam aberat Thomas, t a m e D per fratres
apostolos particeps et ipse fuit gratiae insufflati i n
illos Spiritus sancti, sicut ait divus Cyrillus. Quidam tainen dicunt quod postmodum, postquara
v i d i l manus ac latus Salvatoris, et circa resurrectiooera credidit, tunc accepit et ipse bujusmodi
gratiam, ut io nullo horum inferior esset coapostolis.
Vers. 25. Dixerunt Dominum. Dixerunt ei,
cum a d eos veaisset.
Vers. 25. llle credam. Quemadmodum vulgi
more ac temere credere, levitatis est : ita quoqtie
ultra irjodum sciscitari, a c nimis curiose indagare,
c r a s s a 3 mentis est. Propterea etiatn Tbomas argui- c
tur. Nam cum fide digni essent condiscipuli, remque confiroiarent, DOQ credidit: non taoltim fidem
illis QOQ praestans, quantum impossibilem ducens
hanc resurrectionem, siquidem ipse eum videre
quaerit: nec i d tarjtum, sed et vestigium clavor i i m ; neque bactenus sistit curiositas, sed et mittere digitum i n vestigium clavorum, nianumque
in latus ejus, ne forte pbantasma esset. Audierat
enim, ut apparet, acondiscipulis, quod manus ac
fatus suum eis ostendissot. Tactum itaque fide d i gniorem ducit aspectu.

, ( 2 2 )

,
(2.'i) .

,

, '

(24) .]
"

. (25)

, ,
.

"

'

Vers. 26. eis. Intus, in diversorio, ubi erant

congregati.
Vers. 26. Venit clausis. Venit certiorem red- j
diturus eum qui non credebat : et neque unum
despicit, licet mente crassior esset caeteris. Et
quarenontunc fecit illum certiorem ; cum Tbomas
pra)dicta requirebat, sed post dites octo ? Ut inter i m a condiscipulis iastructus, faciJius persuaderi
posset ad Gdeirj.

. "

.
"

"

, [ (26)
,
.]

,
'

; "

(27) *

Variae lecliones et n o t .
(19) Ex Hentenio suspicio mihi oritur, i l l u m
legisse ), i d est, , ,
y .

(20)

Neutrum placet. Forte

(21; Haec uterque i n margine exbibet.

(22)
(23)
(24)
(25)
(26)

abest .
T o m . IV, . 1100 , . 1401 .
Inclusa codex uterque margioe
interponit .
laclusa absunt A.

( 2 7 ) .

babet

COMMENT. IN JOANNEM. - CAP. X X .

4489

. f (28) .
.]
. ,
,

. [

(29)

. ]

, .

,
,

1490

Vers. 26. Et vobis. Sicut et prius. Rursum

eaim omnia facit quaecunque eo absente fecerat.
Vers. 27. Deinde meum. Cum n i b i l Thomas
diceret, anticipat eum, praebeos quae ille petierat
ac osteodens quod etiam tuno praesens fuerit et
audierit, tanquam Deus, oum baec ille loquebatur.
Siquidem eisdem quoque usus est verbis.
Vers. 27. Et fidelis. Indignatus hoo dicit,
quasi non ex diligentia, sed ex incredulitate contradixerit.
Vers. 28. Et mens. Videtts i n manibus ejus
vestigiumclavorum, etlatusipsius apertum, continuo credidit, n o n exspectaos d u m contrectasset.

.
.

"

, ,

Vers. 29. Dicit crediderunt. Cum enim Petrus

et Joanoesnoadum eum vidissent, alinteamioibus
tamen ac sudario resurrexisse crediderunt. A l i i
quoque discipuli, cum postmodum Petrus eum v i disset, illisque renuotiasset, nondum videntescrediderunt. Invenerunt, inquit Lnca, congregatos tindecim et eos gui cum illis erant, dicentes : Surrexit
Dominus vere, et visus est Simone .

.
[ (30)

, , #

,'

"

' -

, -

.]

. " .
' ,
,

Et quomodo dicit ideui evangelista, quod d u m apparuit eis, expavefacti et conterriti existimabant
spiritum se videre , etcaetera ? et quod adhuc Ulis
non eredentibus prse gaudio,et admiranlibusdixit eis,
HabetU hic aliquid edulii , et ctera ? Quia tanc
hsec passi sunt, noa quod eum resurrexisse non creQ derent, sed quod dubttarent, utrum ipee es*et, qui
eis apparebat: ac diligentius considerarent.
Comprebeodit autem beatitudo b c etiara illoe,
q u i perpreedicationem credunt.Cum ergodioit aliquis : Beatiqui lemporibus illis fuerunl, ac Cbristum yiderunt, coosideret, quod Beati qui non viderunt et crediderunt.
7

Sed quomodo corpus ioeorruptibile vestigia babebat plagarum, ac tactui sobjaoebat ? Quomodo?

Supernaturalileretdispensatorie; edebat siquidem
.
ac bibebat admajorem discipulorum certitudioem.
.
Vers. 30. Multa hoc. De bis omnino loqaitur,
.
quee post resurrectionem facta suot ; propterea
namque d i x i t , in conspectu discipulorum tuorum.
. "
, ^ Quemadmodum enim ante resurrecUonem plurima
ACAU

/
#ir
).
fleri oportuit, ut cFedereDt eum esse Filium Dai


-now
/'
, 7
ita ei post resurrectionem, ut certiores fierent
.
quod resurrexisset.
,

; ; *

"

. , , -

Luc. , 33.

i b i d . 37.

Aut e t i a m s e r m o c o m m u n i s e s t : et de h i s l o q u e o s
qus9 a n t e r e e u r r e c t i o D e m , et d e h i s quee poet e a m

facta s u n t .
Vers. 3 1 . Hme Dei. Non, i o q u i t , ad a m b i t i o

i b i d . 41.

Variae lectiones et notae.

(28) Incluea absuot A.
(29) Etiam haec absunt A .

(30) IncJusa absunt A.

EUTHYMU ZIGABENl

4494

44tt

nambecscripsimus, jtaenimetaUascripsissemus, ,
, *
cum multa esseat : sed ad solam necessttatem,
, ,
ut credatis quod hio Jaeui est Cbristus Filius Dei,
.
q u i a prophetis annuntiatus est.
. (31) ' /
V t r * . 3 1 . Et ejus. Hoc est, per e u m , n a m ipse
) ' .
vita e s t ; v i t a m , inquana, sempiternam habeaus.
.
Cap. XXI. Vers. 1. Postea Tiberiadis. Neque
, , '
enioa continue cum tis vereabatur, ut priue, sad
.
(32),

'

per temporam intervalla accedebat. Quod autem

"
(33)
dicitur, ManifestavU, et Apparuit, et VUus est

ac similia, ostendunt quod juxta naturam i n *
corrtiptibilitatis oorporis, invieibilis erat corru . $ .
ptibilibus oculis : verum demittendo ee et dis' .
pensatorie manifestabaiur. Hoc autem mare i n
Galilffiaerat; animo siquidem resumpto, eo profecti
uot
' . ' .
Vers. 4. Manifeslavit autem sic.Ut nuncdioturua
e$t

.
Veps. 2. Erant Vers. 3. tecum. Nam cum neque
semper cum eis esset Sal vator, ut dictum est, neque , ,
,
alius adveniseet Paracletus,neque perfecte eiscom*
, ,
missa esset predicatio,cum n i b i l esset quod agerent,
reliquo tempore piscabantur, priorem exercentes
, ,
artem : quanquam non amore lucri ut prius.
.
' . , [
Vers. 3. Exierunt $rgo statim. Quae Petri erat,
(34) , .]
aut filiorutn Zebedei, aut alicujus eorum quos noverant.
. * , .
Vers. 3 E l nihil. Dispensatorie boc factura
,
est, veluti i n aequentibus dicemus. Verisimile esi
(35) , (36) , Tt
autem, aliosquoque discipulos terrestri itinere f uisse
M C U t O S , eicut ait Cbrysoetomus, amoris gratia, l Q , *que spectatores essent, ac probe otium collocarent,
.
et eimul c u m eis peraoctarent.
. " Vere. 4. Mane esset. Fortaseis,quod splendidior i appareret specie, propter im mortulitatem, aut dis- , *
.
peoeatorie ab eis cognitus non est.

;
,
Vers. 5 . Dieit habetis f , i d est, pueros
. "
illos vocavit j u x t a consuetudinem. fiforis siquidem

erat ita operarioe appellare ,propter illorum robur ac
. ,
etrenuitatem ad labores . Loquiiur aulem cuna eis,
' .
quasi volens aliquid ab eis emere.
' .
Vert. 5. Responderunt* Vers. 6. invenietis. Nec
. .
adbuc cognoveruQt eum esse, quod tameo eos ia
telligere oporiuit. Nam quomodo vulgaris bomoaut
; ' socjus i d nosee potuieset, quod jacientes io dexteram navigii partem, inventuri essent ? Expresse D , .
autem ad dtxteram jacere preecepit,ue fortuita videratur oaptura.
Vere. 6 . Jecerunt iiaque. Simpliciter obtemperao . [ (36) .
tes: aut arbitrati, signoquopiam illum nosse pisces

aliquoa i b i natare, ( f aut etiam vidissa exsultan , (38) .
te$).
.]

Variae lectiones et notae.

(31) Heec codex i t a c o n t r a h i t :
.
(32) .
(33) abest .

'

(34) Omissis quw bic inclusa sunt, eorum loco

tantum habet .

(35)

. V I I I , . 521 .
( 3 6 ) " .
( 3 7 ) Inclusa absuot .
(38) Ab ad

nius.

oniiserat Hente-

COMMENT. IM JOANNBM.

frt

- *,

, ,

, .

*
.
[ (39)

*
,

, -

CAP. X X I .

Vers. Et jawipon
piscium. Absente quidem
Salvatore nihil ceperunt, prasente vero multitudinem concluserunt, ut cogaoscamus quod eine illo
nihilquod utile sit, perficimus: oum eoautem, p l u rima. Oportetergo ut preceptis ejus obedieotes laboremus, et ad dexteram jaoiamus ; nam h c para
laadi datur.
Quaere autem et undecimo j u x t a Lucara capite,
quod d i c i t u r : SimUiterautemetJacobum etJoanntm
filios Zebedmi, qui erant socii Simonis , et caetera,
ac illorom lege enarrationem. Invenies enim anagogica praesentibus admodum oongrua.
1

. ]

Vers. 7. Dieit est. prospero i d eventu intelligens, et quod tanquam ex illius juesucooclasi e .
sentpisces.
.
Vers.7. Simon mare- Perspicaciorquidem erat
, Joannes magoitudine puritatis. Petrus vero ferven . ,
tior yebeaientia amoris : ideo agnoscit quidem eum
*
Joannes ante Petrum, sed egreditur ad eam Petrus
. ,
ante Joannem. Ubi enim solum audisset, esseDomi , n u m , cbnfestiinquae in manibus erant, projicit, nec
,
sustinens ut navigioadeum perveniret,sese inmare
.
jacit quo citius accederet.
. (41)
autem (pro quo (unxcam yertimus) Y O .
cant tuniculatn qua m duam manicis carentem, q u
, corpus ad genua usquecontegat; ethacutebantur,
. ?
qui in mari degebant. Nam siuiul et agditatem eis t r i
,
buebat, etinter aquasornatum(ee). Eralqoippenu
dus alia carens veste ; narn bao sola ad corpaa
. - Q discincta indutuserat; nequeenim conreniebat, ut
omnino nudusessetpropter t u r p i l u d i d e m ; succio .
xit autem i l l a m , pudore Domini.
Vers. 8. Cxteri vero piscium. Venerunt attra .
bendo funes, quibus rete trabebator.
.
' . T J Vers. 9. Ut panem. Piscem quidem pmais au, , .
perpositum, panem vero seorsum p o s i t u m : trtiqttt
,
prodacta ex bis q u non e r a n t : ut bino qtioque
, suam ostendat potentiam, ao benevole ecrs per c i .
bum a labore refocillet.
. ' * .
Vers. 10. nunc. Utpote sciens, quod com*

prehendissent. Nam et prius, taoquam sciens ,quod

,
comprehensuriessent, d i x e r a t : Jacitein dexteram
, t v a ,
partem navigiietinvenietis.EinephanXasticnm vide

retur negotium, utque videntes piscium m u l t i t o d i
, ^ nem, ac magnitudinem et qaomodo non essetscissam rete, magis etiam admirareotur.

Vers. 11. Ascendit Stmon Petrut. Ascefldit h i

. [ (42) ,
navim, tanquain artis peritior, seqtientibas videlioet
,
eum etiam caeteris.
.]
Vere. 11. Et traxit tribus. Dicimt aliqai, per

. ^
centom qoidem eos desigoari, q a i genUbtis aagi
. ,

(40)

Luc.

, -

10.
Variae lectiones et nolae.

(39 Ioclusa absunt A.

(40] .
Uai>et banc Tooem Galeus i n opuso. M j l b .
(et) Ornalum. Decus, deceniiam.

p . 711.
(42) Inclusa absuot A.

EUTHYMII

1495

1496

ZlGABENl

nandi e r a n t ! per quinquagintaautem, q u i de ,

Judeeis; pluressiquidem ex gentibus oreditrm arant
, .
quam ex Judaeis; per tres vero, sanctamTrinitatem,
in quam crederent.
. , '
Vere. 11. Et rete. Non, quod esset forte, sed
.
quod Dominus etiam i l l u d fortificaret.
.
Vers. 12. Dicit prandete. Hora prandii j a m
. [" (43) *]
*
appeteote; nam illorum laboribus succeesura erat
. requies. Verisimile est autem, quosdam ex compre
bensis piscibus assatos fuisse ad o m n i u m refectio , nemdiscipulorum rreUquos vero pauperibus fuisse
.]
distributos.
. Vers. 12. Ei nemo et&et. Faciem quidem v i ,
dentes i m m u t a t a m , et qu i n maximum eos i n d u (44)
oeret stuporem, volebant eum interrogare, verum
.
nonaudebant, c u m a signis quaedicta sunt, scirent
quod Domiaus esset.

" . &
Vers. 13. Venit similiter. Jam i u coelum noa
, , suscipit, neque bumana illafacit:ostendeas, quod
' .
etiam ista dispeusatorie faciebat.
. ,
Vers. 14. Hoc mortuis. Prima quidem, c u m
' * , '
esset vespera diei illius quo r e s u r r e x i t , secunda
, *
autem, post diesocto
tertiavero,hoc die. Appa (45) ,
ret itaque, quod post boc tempus ascenderint i a
,
montem, in quo constituerat eis, quando videlicet
. *rursum admoniti sunt a Domino . Manifestatus
, ,
est aulem et mulieribus, quae discipulae e r a n t ; et
, (46) '
duobus illis, de quibus apud Marcum , et Petro,
, . [ (47)
ac Cleope cum socio ipsius. Verum discipulis
. '
simul, bac j a m teriia vice maoifestatus est. Neque
,
enim continue cum eis versabatur. Hic autem non
dixit, quod etipsecomederit: ideo sane, u t o p i n o r , C ** $ /36 ,
quod hoc etiam significaverit Lucas libro Actorum,
ubi ait Petrus: Comedimus et bibimus cum eo posi ,
quamsurrexitamortuis
.
.]
9

10

1 S

l s

1 4

15

Vers.l 5. Cum te- Simon fili Jona, diligis me

plus quam hi ? Hunc autem solum ioterrogat t a n q u a m principem et os discipulorum. Verum, c u r i d
quod novit, interroget, i a sequeatibus dicemus.
Vers. 13. Ait meos. Discipulos dicit agnos suos,
tanquam pastor eorum quos etiam oves rursum
vocat. Quaerit ergo dilectionis erga se demoastrationem,puta,curameorum:etanimara ipsius,quam
p r o praeceptore se positurum promiserat, petit,
ut pro discipulis ponat.
Vers. i6.Dicit. Vers. 17. te. Christus quidem
terna viceinterrogans etidemjubens, manifeslat,se
ma&itm facere prasidentiam super discipulos suos,
et banc omni cura ducit majorem ; Petrus autera
trinam timens interrogatiooem, et suspicatus, ne
forteputaret se amare, non tamenamaret: uam et
prius putaverat, se n u n q u a m esse negaturum, et
J o a n . x x , 19.
x, 41.
1 0

1 1

ibid.26.

1 1

" . ,
; ,
. ; ,
.
. ,
, .
,
, , (48)

,
.
. "

,

,

, >4

Matth. x x x u i , 16.

Marc. , 12.

" Luc. XXIY, 18, A c t .

Variae lectiones et notae.

(43) Inclusa omitlit A.
(44) .

(45) omittit .
(46) .

(47) loclusa omiltit .

(48) Godex babet . I d essel . Hentenius fortasse legit ^.

-1407

COMMENT. I N JOANNEM. CAP. X X I .

4498

, *- tamea negavit, etmodestiorem ipsum ac meliorem

/3 iff) aflectas ille feddiderat, moerore affectus est,
, , .
turbatus est, etiam ipsum, ut q u i omnia nosset

prinsquam fiereat, testem facit et a i t : Tu omnia

, ,
no$t% et prasentia et q u futura suot, tanquam
, , ,
Deus; t u scis, quod nuac toto corde te amem ; et
.
n i h i l a m p l i u s d i c i t , ignorans q u i d f u t u r u m sit. Nam
. '
paulo ante, c u m contradixisset, coavictus est q u o d
^
. '
vanam habuerit de se fiduciaui. Agni itaque et oyes

dicunturdiscipuli propter simplicitatem ac promp. ,
titudinem ad boc, ut immoleatur. Et rursum agni
.
quidem imperfectiores, oves autem, perfectiores.

Petro itaque (gg) pascendi curam ac guberoatio ,
nem committit, ut q u i et prius amaris illis lacrymis

negationis maculam abluerit et ouoc rursum pro
/, , ^ trina negatione trinam offerat confessionem : ei
(49) , tunc quidem opere, nuac autem verbo lapsui, q u i
.
verbo factus est, medetur.

Deiode parabolice praBnuntiat ei mortis geaus,
, ,
quod per crucem esset et ipse moriturus : osten
den9, quod noo tanquam ignorans, aut i l l i n o n
.
credens dicebat, quae dicebat, cum optime nosset
, *
fervorem dilectionis ejus erga se, sed ut etipse et
omnes cognoscerent, quod p l u r i m i faceret prtesi , denttiam super discipulos suos, veluti superius s i .
gDificatum est.
. " ,
Vers. 18. Amen volebas. Cum essee imperfec ,
tior sub imperfectiori Mosaica lege constitutus :
,
parabas te ad i d quod cupiebas, et v i t a m agebas
3..
u t volebas.
Vers.18. Ubivis. Lfbiautemin v i r u m perfectum
" . " (50) Q
profeceris, i n mensuram aetatis spiritualis * , sub
, ,
perfecta lege evaogelica consummatus, eitendes
, , ^,
manus tuas ad crucem : et alius te clavis astrin ,
get, ac ducet ad mortem, quam etsi voles volunta , ( 5 1 ) , ,
te, natura tamea non voles : siquidem compatitur
, .
corpori anima propter nataraiB, et audita mortis
,
mentione, abborret, Deo i t a dispensante utiliter,
, eicut etiam alibi signiticatam est, ne homines
, .
infortuniis facile sese occiderent. Nam si valet hos, ^
tis frequenter aliqaos ad propriam impellere c*e .
dem : tametsi anima adeo fortiter ad corporis con ,
junctionem affecta sit, quod futurum est, si boc noa

esset? malti profecto ad suam procederent inter ,
fectionem.
.
Vers. 19. Hoc Deum. Gloria siquidem est non
. ^
discipuU tantum q u i m o r i t u r , sed et Dei mors q u a
, , (52)
quis proptereum supplicio afficitur : ejus quidem
, ,
q u i occiditur, quia pro Deo m o r i t u r , Dei autem,
,
quod talem babeat discipulum.
%

" Ephes. , 13.

Variae lectiones et notae.

49) Malim .
50) abest .
51) Ita uterque. Forte , aut .

(52) Forte , aut . Cyrillus de

re eadem tom.1V, p. 1120 G :
,

iff) E U i Henteaiua etiam yidetur legisse xal

, tamea m a l i m , yap

(gg) Peiro itaque. etc Q\m Giwco io fiae

schohi leguatur, ea i n priacipio babet mter-

. . .

6.

4499

KUTHYMU ZIGABENI

. 19. Bi me> Hino>UMUm Oelendil, q u o d

150

. 4 *

|^Oiat*iiaibifamibarein^^

, ,

digaetur hooore, ut etiam p r o u p i i o r

fiat.

Ouod ai q u i t d i c a t : Q u o m o d o e r g o ^ < ^
**
I w l y w i t a n a m a o Q e p U fcdem?dioeme, quod

^
( )
'
* '
*****
(54) ; *

tfl*8 OrblS COUatitutua eet prepceptor: c u m ergO

lADI p r a o e p t o r , q u a m d i s c i p u l i d e a m b u l t r e i l t , d i x U
; Sequere ro#, ut videJieet aliam cructfifaria et

,

, , ,

vqualem suatiaeaa zoorteai.

(55) ,

> w e B i

E i

53

. 20. Converto*
sequentm. Inoadanten
Peirum ; oaU anilll proximus ei daamboiabat.

[ (54)
) *
.]

Vera. Quiet ? In coeoa mystica, aioot i b i ai* ; , goificatum eet. Reducitautem n o b i s a d memortam
. * *
iotcrrogationem, ostendcna, quanlam Petrus - ,
quaadi adeplus esset liberiatem, poatquam de
prr $ <
aegatiooe resipuerat. Nam q u i tunoausue BOH arat
. , #>
iaterrogare, sed dilecto diecipulo ad boe utebatur:
hfo solum preBsidentiam erga Iratrea aibi eeo*

,
,

miaaam acoepit, verum etiam de dileoti statu conftdenter interrogat.

Veff. 21. Hunc
qitid f N u m el ipae te aeqn*

tur tnumeamdemnobiscum aiortisTiagradietur?

n u m similiter morietur ? Siquidem inleltaxit, q u i d

innuisset, dicens : Sequere me ; cumque Joaon#m yebementer amaret, oupiebat euta aequalis
m o r t i i asaumere coasortem : et ianquam Joaaoa

; ; ovW
;

*;

'-

,
,
, ),
iaterrogara audeate,ipseintorrogat,Ticemqua
. ;
repeodit. Quid ergo Christus? Privatum amputaas
, * affeolutn, ac instrtiens n i b i l ulterius esse persoru- ^ (57) , ipvotvwv

l a u d u m , oateodit vario modo dispoaenda t a t e ,

*
qoffl illos coadngereat.
(58) *
f Cum audisset Petrus (ut quidam aiuot) quod pro Cbri&io essei BK>rituru8, d i x i t : Et Joanom
q u i d nurn et ipse moriturus eat ? ChrisUia autem i d quidem negavit; oam quiequis aatua eat^
etiani morielur : aed ait : Si eum velim ajauejre usqua ad a i u n d i eoaaummatioiiem et tuao de m *
tetifioari, quid ad te ? Dicunt itaque, eum virete, et sub Aotiebriato occidendum oam Elia et Eaoch
p m d i c a n t e m C h n s t u m . Quod si monumeotum ejua ostendalur, q u i d inde ? Vivua DAOK[U6 i l l u d i o g r t * aua est, deinde tranalatus, quemadmodem etiam Enoch et Elias. Evertii ilaque e T a o g e l i a l a falsam
iUorum opinionem, qui exisiimaat, aoa tsae m o r i l u r u m buoc diacipulum : a a m ita falaura eat, booainam vklelicet esse immortalam. Naoa aiai Eauoch et Eliaa aiot m o r i u i , auat tameo mortalaja
Ita ergo et hio, quanquam moriuua oon ait, a i U m e n morietur. Falaum itaqae est q o o d m o r U ^
tur ; aio iaiellectum quod r i d e l i c e i a i l immortatia. A l i i autem afftrmaoUquod oaortuaa ait, a t d i e U m
i i l u d : Si eum velim manere, donec vtniam, iotalliguat, quod remaosurue erat i a Judaaa Joanoa
donec veniret Ghristus contra Judeeos, peraiestmts per manus Romanorum, et i t a P e t r u m a i o a a *
ae aeparandum, ut etiam naajori fniota divareis locis prahiicaraat. Omaea igitur opioiones reiuli
moa, ut barum rerum atudioai nullatn igaorareaL Qui autem dicaal, eam esaa rjooriuum, h u n c
modua) referuat: Foderunt, iaquiaat, foteam, tX i n gyro posueruat lapidea : deiade i l l u m i b i d a a u aeroat, ao eperueront. Poet aliqaot autem diee aorulati suat foveam i l l a m , ei aum iaTeaarvaiYerum, quia eum illio depoauerunt, ( e u m foisae m o r t u u m .
Vera. 22. Ait te ? Si eum velim i a vivia m a ;

Vari

l e c t k ^ e et BoUa.

3) .

(54) apud Patres Graecoe ootat epiacopar

t u o i . Hunc enim p r i m u m episcopum fuisse traditur.
5 ) omittit .
(59) locluea absuntA. Horum autem laco addit r
(aic)

(57) .

(58] Poat hi&a HftDtenaua ax margioe aui e o d k U

addiditscholium.quod bicaubjecti.Similialeguntur apud Theophyl. p. 847 A. et i a epistola M i ebaeHa Giycai, q u a m e<udi eoai b o 4 i a , p .
Moaq. 4774\ t. Con(#Tliam Aretb. adAfMMaiL
p. 741 A.

COMMENT. IN JOANNEM. CAP. X X I .

4501

150*

aere donec seoundo adventu veniam, q u i d i l l i

xotvov;
tecum i n boc oommune est ?
. ,
Vers. 22. Tu me sequere. T u tuam mortem con .
sidera, nihil de illius morte investigans.
. ;
Vers. 23. Exiit fratres. Quis sermo ?
" .
Vers. 23. Quod moreretur. Verisimile est
. *
namque et eos audisse, qare Petro dicta erant. D i - .
, (59) ,
vulgatus est hic sermo, videlicet, quod non more
,

retur : q u i a errabant, nec sermoais assequebantur

intentionem. Deinde corrigit rumorem erroneum.
,

f$pV.

Yers. 2 3 . E l tet Quod nonsignificat,eum non

moriturum, sed aliam b a b e t inteationem, u t ptm*
, ,
dictum eet. Quis ergo relmqtritur sermo a s s e r e rantibus, eum non esse mortuum, com j a m ipsemet
;
3 luculenterclamet quoderrent, qui boc suspicantar?

. , ^
Vers. 24. Hic eju$. Et scimus, q u i ea n o v i .
mus, quod verum perhibeat testimonium. Appa*
. '
ret enim, quod et alii boc intelligebant. Itaqae,
.
tanquam vebementer fretus veritate, boc d i c i t : No,
v i siquidem, quod aliquibus videbitur fortassis sus .
pecta dicere, eo quod ab a l i i s evangelistis horum
sit facta menlio.
" . [ (60)
Vers. 25. Sunt autem Jesus. Hoc etiam su .]
perius dixit de signis.
. [ (61) Vers. 25. Qux libros. caperet eos d i , ' , (62)
ctus mundus, alio etiam modo : propter
, ) *
litterarum multitudiaem, sed propter rerum m a g , .]
nitudioem : aeque de loco loquitur, sed de modo.
,
Hyperbolicus est sermo , osteadeas immensam

. ^ multitudinem eorum qu83 a Domino facta suot.
Utuotur autem sermone hyperbolico et q u i scri, ,
bunt, et q u i loquuntur, quaodo rei oiagoitudiaem
.
osteadere decreveruot. Hic autem addens etiam
,
e r b u m , 0ptnor,auxU(AA)hyperbolen, acsuadibile
,
fecit, quod incredibile videbatur: iasiauaas, quod
.
ob m a x i m a m eorum multitudiaem i t a dixerit. Si, *
quideui et alia multa fecit, utpote omnipotens ;

*
n a m ei facilius erat facere, quam nobis dicere. Sola
autem ea scripseruat, qu83 ad religioaem ac fidem
,

(63)
utilioraerant, magisque oecessaria : quod boo cou,
siderarent b i q u i scripseruat, quod q u i bis quae
.

gcripta suotnoncredit, neque pluribus fidembabe
b i t : ei vero, qui haec suscipit, alia aecessaria
D eruat.
Utinam autem et nos perfecti ministri perfectisai ,
mse Trinitatis babeamur, ac vitam booo fine con ,
cludamus, per Cbristum Jesum Dominum nostrum.
(64) , .
Amea.
.

; " ,

, .

(65)

Fiois omoium.

Variae l e c t i o n e s e t notae.
(59) " omiltit .

(60) lnclusa absunt . Respicitur autem ad

Joan. xx, 30.
(61) ftec ia margiae babet A.
(AA) * * \ i n o , casligavit, taanperavit, e i t i g a v i t .

(62) addit A.

(63) .

(64) , quod usitatius est.

(65) Heec i n fioe addidit scriba Cod. A.

ORDO

R E R U M

QUM IN HOC CONTINENTUR.

Joannis Hentenii E p i i t o l a dedicatoria editioni L a EUTHYMIUS

ZIGABENUS.
33
C O M M E N T A R I U S IN Q U A T U O R E V A N G E L I A , ex tinsa anni 4544 prsBmiiia.
Bjusdem prntatio.
41
editione Grmeo Latina Christ. Frid. Malthxi.
9
Joanaii Millii Examencodicie Euthymii Baroeciaai.
. C h r i i t . F r i d . Mattha Prtefatio.
41
R i c h a r d i Simon,cap. 29 HistorUe criticce, in quo de
69
C o m m e n U r i i s E u t h y m i i Zigabeni.
47
Lectionea variae utriuaque codicis M o i q a e m i i a d
75
J o s n . Alb. F a b r i c i i notitia in E u t h v m i u m .
29 quator E v a n g e l i a .
EXPOSITIO w MATTIMEUM.
407
Philippi Labbe extomo I Diaeert.in Bellarraiaum.29
J . Aug. B r n e s t i e x l a s t i t . interpr. Novi Testamenti.

M A R C U M .
765

IN LUCAM.
853
29

IN JOANKKM.
1106
* y A u g . Noeestlt de catenis Patrum G r a c o r u m . 29

F I N I S TOMI C E N T E S I M I V I C E S S I M l 1.

Valleguidonensi, ex typis L. BAHNKOUD e t C K

Go >gle
1

9 T O ^HpOBaH 5 , XpaH5iHj;eHC5i J\JIR

KOMnaHHH

Google

HOTOMKOB H a OHOjIHOTeMHblX HOJIKaX, Hpe^C^e OTCKaHHpOBajIH

COTpy^HHKH

p a M K a x n p o e K T a , i^ejib - c^ejiaTb CO B c e r o M H p a ^ o c T y n H b i M H n e p e 3 .

^OCTaTOHHO BpGMCHH ^ J M , HTOObl CpOK ^eUCTBHH aBTOpCKHX H p a B H a 3 T y K H H r y HCTCK, OHa HepeUIJia CBOOOflHblH
^ o c T y n . K H n r a Hepexo^HT

CBOOO^HMH ^ o c T y n , e c j i n H a Hee He OMJIH n o ^ a H b i a B T o p c K n e n p a B a HJIH ^CHCTBHH aBTOpCKHx n p a B

. r i e p e x o f l ^ ^ o c T y n p a 3 H b i x C T p a H a x ocyuj;ecTBji^eTCH n o - p a 3 H O M y . , H e p e u i e ^ n i H e ^ ^ o e r y H ,
3 H a n i KJHOH H p o n i J i O M y , 6 o r a T C T B a M HCTopHH K y j i b x y p b i , a T a i o K e 3HCIHH^M, n a c x o T p y ^ H O H a f i T H .
3TOM aHJI c o x p a m i T C i i Bce , HpHMCHaHHu ^ p y r n e 3aHHCH, cyn^ecTByiOH^He opnrHHajibHOM H3^;aHHH, K a K HCIHOMHHCIHHC
TOM flOJiroM n y T H , K H H r a n p o u i j i a OT HSflaTejiH p p 6H6JIHOTCKH KOHCHHOM H T o r e

IIpaBHJia Hcnojib30BanHH
K o M H a H H u Google ^ ,

HTO c o T p y ^ H H n a e T

Bac.

6 H 6 j i H O T e K a M H , , H e p e m e f l m H e

^ ^ o c T y n ,

^ c ^ e j i a x b u i H p o K O ^ o c T y H H b i M H . , Hepeme^mHe ^ ^ o c x y n , n p H H a ^ j i e ^ c a T o o i i j e c T B y , a MBI j i H H i b
XpaHHTGJIH 3 flOCTOHHHfl. HG , 3TH ^OCTaTOHHO ^ CTOHT, H03TOMy, HTOObl ^ a j I b H e H H i e M
3 p e c y p c , M b i H p e ^ H p H H ^ j i H ^ e i i c T B H ^ , H p e f l O T B p a i i ^ a i o i i j H e KOMMepnecKoe
o r p a H H n e H H i i H a aBTOMaTHnecKHe

HpGflOCTaBJLHTb

HCHOJib30BaHHe , TOM n n c j i e ycTaHOBHB

3anpocbi.

M b i TaK^ce HPOCHM B a c cjie^yiorneM.

He HCHOJIb3yHTC aHJIbI KOMMGpHGCKHX

M b i pa3pa6oTajiH nporpaMMy

IIOHCK

JJfiJIRX.

Google

pjin

B c e x HOJib30BaTejieft, H03TOMy HCHOJib3yHTC 3TH aHJIbI TOJibKO JIHHHBIX,

n;eji5ix.

He O T H p a B j i i i H T C a B T O M a T H n e c K H e 3 a H p o c b i .

He

O T H p a B J i H H x e CHCTGMy

Google

aBTOMaTHnecKHe 3 a n p o c b i

jnoooro

B H ^ a . ECJIH B B I 3aHHMaeTecb H3yneHHeM ManiHHHoro

nepeBOfla, p a c H 0 3 H a B a H H ^ CHMBOJIOB HJIH ^ p y r n x ooJiacTeii, r ^ e ^ o c T y n o o j i b i n o M y KOJiHnecTBy T e K C T a MO^ceT

O K a 3 a T b o i HOJie3HbiM, CBir>KHTecb c H3LMH. ^ J M 3THX i^ejieft Mbi peKOMeH^yeM HCHOJib30BaTb MaTepnajibi, Hepenie^HiHe ^
^ocTyH.

He y^ajiHHxe a x p H O y x b i Google.
Ka^K^OM aHJIG e c T b "^ 3 H a K
^ O H O J i H H T e j i b H b i e MaTepnajibi

Google.

O H HO3BOJIHGT HOJib30BaTeji^M y 3 H a T b

HOMOIIJH n p o r p a M M b i IIOHCK

Google. He

06

y^ajiHHTe

3TOM n p o e K T e H O M o r a e T

HM H a i i T H

ero.

^ e j i a i i T e 3 3aKOHHO.
He3aBHCHMO OT , HTO B b i HCHOJib3yiiTe, He 3 a 6 y ^ b T e n p o B e p H T b 3aKOHHOCTb CBOHX ^, 3 a B b i HeceTe H O j r a y i o
.

He

^yMaftTe,

HTO

ecjin

K H H r a H e p e n u i a 6^; ^ o c x y H

HCHOJib30BaTb H H T a x e j i H H3 ^ p y r n x CTpaH. y c j i O B H u

RJIR

nepexo^a

H03TOMy e ^ H H b i x n p a B H J i , HO3BOJI^IOHJ;HX o n p e ^ e j i H T b ,
K H H r y . He

CIIIA,

ee

H a 3TOM ocHOBaHHH

Moryx

CBOOO^HMH ^ o c T y n p a 3 H b i x C T p a H a x p a 3 J i H H H b i ,

MO^CHO JIH OHpe^ejieHHOM

c j i y n a e HCHOJib30BaTb

OHpe^ejieHHyio

^ y M a i r r e , HTO e c j i n K H H r a HOuBHjiacb Google, ee MO^CHO HCHOJib30BaTb KaK y r o ^ H O r^;e

yro^HO.

H a K a 3 a H n e 3 a H a p y n i e H H e a B T o p c K H x n p a B MO^CCT 6 b i T b o n e H b c e p b e 3 H b i M .

nporpaMMe
Google

MHCCHH

I I O H C K

Google

COCTOHT TOM, HTOOBI o p r a H H 3 0 B a T b M H p o B y i o H H o p M a ^ H I O c ^ e j i a T b

I I p o r p a M M a IIOHCK

Google

ee

BcecTopoHHe

^ocTyHHoii

3.

HOMoraeT HOJib30BaTeji^M H a i i T H CO B c e r o M H p a , a a B T o p a M H3^;aTeji^M - HOBBIX HHTaTejieii.

IIojiHOTeKCTOBbiH HOHCK HO 3TOH K H H r e MO^CHO BbiHOJiHHTb H a C T p a H H i j e

http://books.google.eom/

Go ;gle
This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library andfinallyto you.
Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use thesefilesfor
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on eachfileis essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
A b o u t Google B o o k Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the worlds books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thats often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this books long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Googles system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google watermark you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we cant offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a books appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Googles mission is to organize the worlds information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worlds books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/