You are on page 1of 369

ਪਰ੍ਭਾਤੀ ॥ ਆਿਦ ਜੁਗਾਿਦ ਜੁਗਾਿਦ ਜੁਗੋ ਜੁਗੁ ਤਾ ਕਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਿਨਆ ॥ ਸਰਬ ਿਨਰੰਤਿਰ ਰਾਮੁ ਰਿਹਆ

ਰਿਵ ਐਸਾ ਰੂਪੁ ਬਖਾਿਨਆ ॥੧॥ ਗੋਿਬਦੁ ਗਾਜੈ ਸਬਦੁ ਬਾਜੈ ॥ ਆਨਦ ਰੂਪੀ ਮੇਰੋ ਰਾਮਈਆ ॥੧॥
ਰਹਾਉ ॥ ਬਾਵਨ ਬੀਖੂ ਬਾਨੈ ਬੀਖੇ ਬਾਸੁ ਤੇ ਸੁਖ ਲਾਿਗਲਾ ॥ ਸਰਬੇ ਆਿਦ ਪਰਮਲਾਿਦ ਕਾਸਟ ਚੰਦਨੁ
ਭੈਇਲਾ ॥੨॥ ਤੁਮ ਚੇ ਪਾਰਸੁ ਹਮ ਚੇ ਲੋਹਾ ਸੰਗੇ ਕੰਚਨੁ ਭੈਇਲਾ ॥ ਤੂ ਦਇਆਲੁ ਰਤਨੁ ਲਾਲੁ ਨਾਮਾ
ਸਾਿਚ ਸਮਾਇਲਾ ॥੩॥੨॥ {ਪੰਨਾ 1351}
pd ArQ:- Awid—(sB dw) mu`F [ jugwid—jugW dy Awid qoN [ jugo jugu—hryk jug ivc [
qw kw—aus (pRBU) dw [ inrMqir—AMdr iek-rs [ riv rihAw—ivAwpk hY [ bKwinAw—
ibAwn kIqw igAw hY, (Drm-pusqkW ivc) d`isAw igAw hY [1[
gwjy—g`jdw hY, prgt ho jWdw hY [ bwjY—v`jdw hY [ sbdu bwjY—gurU dw Sbd-vwjw v`jdw
hY [ rwmeIAw—sohxw rwm [1[rhwau[
bwvn—cMdn [ bIKU—(vã˜) ibrK, ru`K [ bwnY bIKy—bn ivKy, jMgl ivc [ bwsu qy—(cMdn
dI) sugMDI qoN [ lwiglw—l`gdw hY, imldw hY [ prmlwid—prml Awid, sugMDIAW dw mUl
[ kwst—(swDwrn) kwT [ BYielw—ho jWdw hY [2[
qum@ cy—qyry vrgw (Bwv, qUM) pwrs hYN [ hm cy—myry vrgw (Bwv, mYN) [ sMgy—qyrI sMgiq
ivc, qyry nwl CoihAW [ kMcn—sonw [ swic—sdw kwiem rihx vwly prmwqmw ivc [
smwielw—lIn ho igAw hY [3[
ArQ:- (ies mnu`K dy ihrdy ivc gurU dw) Sbd-vwjw v`jdw hY, auQy myrw sohxw rwm, suK-
srUp rwm, goibMd prgt ho jWdw hY [1[rhwau[
(auh sohxw rwm) swry sMswr dw mUl hY, jugW dy Awid qoN hY, hryk jug ivc mOjUd hY, aus rwm
dy guxW dw iksy ny AMq nhIN pwieAw, auh rwm sB jIvW ivc iek-rs ivAwpk hY—(sB
Drm-pusqkW ny) aus rwm dw kuJ ieho ijhw srUp ibAwn kIqw hY [1[
(ijvyN) jMgl ivc cMdn dw bUtw huMdw hY, (aus dI) sugMDI qoN (sB ƒ) suK imldw hY, (aus dI
sMgiq nwl swDwrn) ru`K cMdn bx jWdw hY; iqvyN, auh rwm, sB jIvW dw mUl rwm, (sB
guxW-rUp) sugMDIAW dw mUl hY (aus dI sMgiq ivc swDwrn jIv guxW vwly ho jWdy hn) [2[
(hy myry sohxy rwm!) qUM pwrs hYN, mYN lohw hW, qyrI sMgiq ivc mYN sonw bx igAw hW [ qUM
dieAw dw Gr hYN, qUM rqn hYN, qUM lwl hYN [ mYN nwmw qYN sdw-iQr rihx vwly ivc lIn ho
igAw hW [3[2[
Sbd dw Bwv:- ismrn dI brkiq nwl prmwqmw vwly gux Bgq dy AMdr pYdw ho jWdy hn [

ਪਰ੍ਭਾਤੀ ॥ ਅਕੁਲ ਪੁਰਖ ਇਕੁ ਚਿਲਤੁ ਉਪਾਇਆ ॥ ਘਿਟ ਘਿਟ ਅੰਤਿਰ ਬਰ੍ਹਮੁ ਲੁਕਾਇਆ ॥੧॥ ਜੀਅ
ਕੀ ਜੋਿਤ ਨ ਜਾਨੈ ਕੋਈ ॥ ਤੈ ਮੈ ਕੀਆ ਸੁ ਮਾਲੂਮੁ ਹੋਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਿਜਉ ਪਰ੍ਗਾਿਸਆ ਮਾਟੀ ਕੁੰਭੇਉ
॥ ਆਪ ਹੀ ਕਰਤਾ ਬੀਠੁਲੁ ਦੇਉ ॥੨॥ ਜੀਅ ਕਾ ਬੰਧਨੁ ਕਰਮੁ ਿਬਆਪੈ ॥ ਜੋ ਿਕਛੁ ਕੀਆ ਸੁ ਆਪੈ
ਆਪੈ ॥੩॥ ਪਰ੍ਣਵਿਤ ਨਾਮਦੇਉ ਇਹੁ ਜੀਉ ਿਚਤਵੈ ਸੁ ਲਹੈ ॥ ਅਮਰੁ ਹੋਇ ਸਦ ਆਕੁਲ ਰਹੈ ॥੪॥੩॥
{ਪੰਨਾ 1351}
pd ArQ:- ku-DrqI [ kul—DrqI qy pYdw hoieAw, ^wndwn, bMs [ Akul—(A-kul) jo
DrqI auqy jMmI (iksy kul) ivcoN nhIN hY [ purK—sB ivc ivAwpk (Skt. puir _yqy eiq pu{—
:) [ cilqu—jgq-rUp qmwSw [ Git Git—hryk Gt ivc [ AMqir—hryk dy AMdr [
bRhmu—Awqmw, ijMd [1[
jIA kI joiq—hryk jIv dy AMdr v`sdI joiq [ koeI—koeI pRwxI [ qY mY kIAw—AsW jIvW
ny jo kuJ kIqw, AsI jIv jo kuJ krdy hW [ mY—qUM qy mYN, AsI swry jIv [ hoeI—huMdw hY
[1[rhwau[
ijau—ijvyN [ kuMByau—kuMB, GVw [ krqw—pYdw krn vwlw [ bITul dyau—mwieAw qoN rihq
pRBU [2[
krmu—kIqw hoieAw kMm [ bMDnu—jMjwl [ ibAwpY—pRBwv pw r`Kdw hY [ AwpY—Awp hI
Awp, pRBU ny Awp hI [3[
icqvY—icqvdw hY, qWG krdw hY [ lhY—hwsl kr lYNdw hY [ Amru—(A-mru) mOq-rihq
[ Awkul—srb-ivAwpk [4[
ArQ:- ijs prmwqmw dI koeI ^ws kul nhIN hY aus srb-ivAwpk ny ieh jgq-rUp iek
Kyf bxw id`qI hY [ hryk srIr ivc, hryk dy AMdr aus ny Awpxw Awqmw gupq r`K id`qw hY
[1[
swry jIvW ivc v`sdI joiq ƒ qW koeI pRwxI jwxdw nhIN hY, pr AsI swry jIv jo kuJ krdy hW
(swfy AMdr) aus AMdr-v`sdI-joiq ƒ mlUm ho jWdy hn [1[rhwau[
ijvyN im`tI qoN GVw bx jWdw hY, (iqvyN aus prm-joiq qoN swry jIv bxdy hn, pr) auh bITul
pRBU Awp hI sB dw pYdw krn vwlw hY [2[
jIv dw kIqw hoieAw kMm aus leI jMjwl ho Fukdw hY, pr ieh jMjwl Awidk BI jo kuJ
bxwieAw hY pRBU ny Awp hI bxwieAw hY [3[
nwmdyv bynqI krdw hY, ieh jIv ijs SY auqy Awpxw mn itkWdw hY aus ƒ hwsl kr lYNdw hY
(mwieAw-jwl dI icqvnI krdw hY qW mwieAw-jwl ivc Ps jWdw hY, pr) jy ieh jIv
srb-ivAwpk prmwqmw ƒ Awpxy mn ivc itkwey qW (aus Amr pRBU ivc itk ky Awp BI)
Amr ho jWdw hY [4[
Sbd dw Bwv:- srb-ivAwpk prmwqmw ny jgq dI ieh Kyf Awp hI rcweI hY [
not:- nwmdyv jI dw ‘bITul’ auh hY jo ‘Awp hI krqw’ hY ijs ny ieh jgq-qmwSw
bxwieAw hY Aqy ijs ƒ sB jIvW dy idl dy Byq mlUm ho jWdy hn [ ieh l&z ‘bITul’
siqgurU jI ny BI AwpxI bwxI ivc keI vwr vriqAw hY [ jy inrw ieh l&z vrqx qoN hI
nwmdyv jI ƒ iksy bITul-mUrqI dw aupwSk mMn lYxw hY qW ieh l&z qW siqgurU jI ny BI
vriqAw hY [

ਪਰ੍ਭਾਤੀ ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ ਕੀ ੴ ਸਿਤਗੁਰ ਪਰ੍ਸਾਿਦ ॥ ਤਿਨ ਚੰਦਨੁ ਮਸਤਿਕ ਪਾਤੀ ॥ ਿਰਦ ਅੰਤਿਰ
ਕਰ ਤਲ ਕਾਤੀ ॥ ਠਗ ਿਦਸਿਟ ਬਗਾ ਿਲਵ ਲਾਗਾ ॥ ਦੇਿਖ ਬੈਸਨੋ ਪਰ੍ਾਨ ਮੁਖ ਭਾਗਾ ॥੧॥ ਕਿਲ ਭਗਵਤ
ਬੰਦ ਿਚਰ ਮੰ ॥ ਕਰ੍ੂਰ ਿਦਸਿਟ ਰਤਾ ਿਨਿਸ ਬਾਦੰ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਿਨਤਪਰ੍ਿਤ ਇਸਨਾਨੁ ਸਰੀਰੰ ॥ ਦੁਇ
ਧੋਤੀ ਕਰਮ ਮੁਿਖ ਖੀਰੰ ॥ ਿਰਦੈ ਛੁਰੀ ਸੰਿਧਆਨੀ ॥ ਪਰ ਦਰਬੁ ਿਹਰਨ ਕੀ ਬਾਨੀ ॥੨॥ ਿਸਲ ਪੂਜਿਸ
ਚਕਰ੍ ਗਣੇਸੰ ॥ ਿਨਿਸ ਜਾਗਿਸ ਭਗਿਤ ਪਰ੍ਵੇਸੰ ॥ ਪਗ ਨਾਚਿਸ ਿਚਤੁ ਅਕਰਮੰ ॥ ਏ ਲੰਪਟ ਨਾਚ ਅਧਰਮੰ
॥੩॥ ਿਮਰ੍ਗ ਆਸਣੁ ਤੁਲਸੀ ਮਾਲਾ ॥ ਕਰ ਊਜਲ ਿਤਲਕੁ ਕਪਾਲਾ ॥ ਿਰਦੈ ਕੂੜੁ ਕੰਿਠ ਰੁਦਰ੍ਾਖੰ ॥ ਰੇ
ਲੰਪਟ ਿਕਰ੍ਸਨੁ ਅਭਾਖੰ ॥੪॥ ਿਜਿਨ ਆਤਮ ਤਤੁ ਨ ਚੀਿਨਆ ॥ ਸਭ ਫੋਕਟ ਧਰਮ ਅਬੀਿਨਆ ॥ ਕਹੁ
ਬੇਣੀ ਗੁਰਮੁਿਖ ਿਧਆਵੈ ॥ ਿਬਨੁ ਸਿਤਗੁਰ ਬਾਟ ਨ ਪਾਵੈ ॥੫॥੧॥ {ਪੰਨਾ 1351}
pd ArQ:- qin—srIr au~qy [ msqik—m`Qy au~qy [ pwqI—qulsI dy p`qr [ ird—ihrdw
[ kr ql—h`QW dIAW qlIAW au~qy, h`QW ivc [ kwqI—kYNcI [ idsit—nzr, q`k [ bgw—
bglw [ dyiK—vyK ky, vyKx ƒ [ pRwn—suAws [ Bwgw—n`s gey hn [1[
kil—kljug ivc [ icrwmM—icr q`k [ k®¨r—tyFI [ rqw—msq [ ins—(Bwv) inis
idn, rwq idny, hr vyly [ bwdM—JgVw, mwieAw leI JgVw, mwieAw leI dOV-B`j
[1[rhwau[
inq pRiq—sdw [ muiK KIrM—mUMh ivc du`D hY, dUDwDwrI hY [ sMiDAwnI—q`k ky r`KI hoeI hY,
inSwnw bMnH ky r`KI hoeI hY [ drbu—Dn [ ihrn—curwauxw [ bwnI—Awdq [2[
inis—rwq ƒ [ Bgiq—rwsW dI BgqI [ pg—pYrW nwl [ AkrmM—mMdy kMmW ivc [ ey
lμpt—hy ivSeI! ADrmM—Drm leI nhIN [3[
imRg—ihrn [ kr aUjl—sw& h`QW nwl [ kpwlw—m`Qy au~qy [ kMin—gl ivc [ ik®snu—
prmwqmw [ ABwKM—A+BwKM, nhIN boldw, nhIN ismrdw [4[
ijin—ijs mnu`K ny [ qqu—AslIAq [ AbIinAw—AMnHy dy [ gurmuiK—gurU dy snmuK ho ky
[ bwt—jIvn dw shI rsqw [5[1[
ArQ:- (hy ivSeI mnu`K! qUM auN\ qW) kljugI suBwv ivc pRivrq hYN, pr mUrqI ƒ icr q`k
nmskwr krdw hYN, qyrI nzr tyFI hY (qyrI ingwh ivc Kot hY), idn rwq qUM mwieAw dy
DMiDAW ivc r`qw hoieAw hYN (qyrIAW ieh mUrqI ƒ bMdnW iks ArQ?) [1[rhwau[
(hy lμpt!) qUM srIr au~qy cMdn (dw lyp krdw hYN) m`Qy au~qy qulsI dy p`qr (lWdw hYN; pr)
qyry ihrdy ivc (ieauN kuJ ho irhw hY ijvyN) qyry h`QW ivc kYNcI PVI hoeI hY; qyrI ingwh T`gW
vwlI bgly vWg qUM smwDI lweI hoeI hY, vyKx ƒ qUM vYSno jwpdw hYN ijvyN qyry mUMh ivcoN suAws
BI inkl gey hn (Bwv, vyKx ƒ qUM bVw hI dieAwvwn jwpdw hYN) [1[
(hy ivSeI mnu`K!) qUM hr roz Awpxy srIr ƒ ieSnwn krWdw hYN, do DoqIAW r`Kdw hYN, (hor)
krm kWf (BI krdw hYN), dUDwDwrI (bixAw hoieAw) hYN; pr Awpxy ihrdy ivc qUM CurI k`s ky
r`KI hoeI hY, qYƒ prwieAw Dn T`gx dI Awdq peI hoeI hY [2[
(hy lμpt!) qUM islw pUjdw hYN, srIr au~qy qUM gxyS dyvqy dy inSwn bxwey hoey hn, rwq ƒ
rwsW ivc (BgqI vjoN) jwgdw BI hYN, auQy pYrW nwl qUM n`cdw hYN, pr qyrw ic`q mMdy krmW
ivc hI mgn rihMdw hY, hy lμpt! ieh nwc koeI Drm (dw kMm) nhIN hY [3[
hy ivSeI mnu`K! (pUjw pwT vyly) qUM ihrn dI K`l dw Awsx (vrqdw hYN), qulsI dI mwlw qyry
pws hY, sw& h`QW nwl qUM m`Qy au~qy iqlk lWdw hYN, gl ivc qUM rudRwK dI mwlw pweI hoeI hY,
pr qyry ihrdy ivc T`gI hY [ (hy lμpt! ies qrHW) qUM hrI ƒ ismr nhIN irhw hYN [4[
hy byxI! ieh g`l s`c hY ik ijs mnu`K ny Awqmw dI AslIAq ƒ nhIN pCwixAw, aus AMnHy dy
swry krm-Drm Poky hn [ auhI mnu`K ismrn krdw hY jo gurU dy snmuK huMdw hY, gurU qoN ibnw
izMdgI dw shI rwh nhIN l`Bdw [5[1[
not:- ies Sbd dy l&zW ƒ rqw ghu nwl vyKo; iksy cMgy ivdvwn dy mUMhoN inkly id`sdy hn
[ byxI jI jwiq dy bRwhmx sn, ivdvwn bRwhmx sn [ bRwhmx dy ivCwey hoey krm-kWf dy
jwl ƒ nSr kr rhy hn [ ieh sUrmy mrd dw hI kMm ho skdw sI ik Awpxy jwiq-BweI
bRwhmxW dy nwl iml ky ies krm-kWfI jwl qoN mwiek auTwx dy QW, byxI jI ny ies dw
QoQw-pn zwhr kr id`qw [ ies sUrmy mrd dI ieh dlyrI hI sI, ijs ny siqgurU nwnk
pwiqSwh dy ihrdy ivc iK`c pweI [ pihlI ‘audwsI’ ivc gurU nwnk swihb ny byxI jI dy
Sbd ilAWdy sn, Aqy AwpxI bwxI nwl sWB ky r`Ky sn [ byxI jI iksy pKMfI dw nkSw iK`c
rhy hn ik ikvyN bwhroN Dwrimk ByK Dwr ky AMdroN kwqI clWdw hY [
iesy hI rwg ivc siqgurU nwnk dyv jI dw Sbd nμ: 14 ghu nwl pVH ky vyKo [ iehnW dohW
SbdW ivc bVI fUMGI sWJ hY:
(1) dohW SbdW dy pMj pMj bMd hn,
(2) hryk bMd ivc cwr cwr qukW hn,
(3) qukW dI bnwvt qkrIbn ieko ijhI hY,
(4) byxI jI qW iksy pKMfI dw hwl d`sdy hn, gurU nwnk dyv jI ‘gurmuK’ dw jIvn ibAwn
krdy hn; vyKo twkrw kr ky—
. . byxI jI . . . . . . . . . . gurU nwnk swihb
(a) pKMfI dy . . . . . . . . . . gurmuK dy
. . ‘qin cMdnu’ . . . . . . . ‘nwm ibnw qin ikCU n suKwvY’
(A) ‘muiK KIrM’ . . . . . . . . ‘pYnxu Kwxw cIiq n pweI’
(e) ‘duie DoqI krm’ . . . . . .‘kIriq krm kwr ijn sMdw’
(s) ‘pg nwcis icqu AkrmM . . ‘gIq nwd hrK cqurweI [
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . cIiq n pweI [’
iehnW dohW SbdW dI ies sWJ qoN sw& prgt hY ik siqgurU nwnk swihb ny jdoN ieh Sbd
nμ: 14 aucwirAw sI, auhnW dy pws byxI jI dw ieh Sbd mOjUd sI [
pRBwqI rwg ivc gurU nwnk dyv jI dw auh Sbd nμ: 14 ieauN hY:
gIq nwd hrK cqurweI ] rhs rMg Purmwieis kweI ] pYn@xu Kwxw cIiq n pweI ] swcu shju
suKu nwim vsweI ]1] ikAw jwnW ikAw krY krwvY ] nwm ibnw qin ikCu n suKwvY ]rhwau]
jog ibnod sÍwd Awnμdw ] miq sq Bwie Bgiq goibMdw ] kIriq krm kwr inj sMdw ] AMqir
rvqO rwj rivMdw ]2] ipRau ipRau pRIiq pRyim aurDwrI ] dInwnwQu pIau bnvwrI ] Anidnu
nwmu dwnu bRq kwrI ] iqpiq qrMgI, qqu bIcwrI ]3] AkQO kQau, ikAw mY joru ] Bgiq
krI, krwieih mor ] AMqir vsY, cUkY mY mor ] iksu syvI, dUjw nhI horu ]4] gur kw sbdu,
mhw rsu mITw ] AYsw AMimRqu AMqir fITw ] ijin cwiKAw, pUrw pdu hoie ] nwnk DRwipE,
qin suKu hoie ]5]14]
Awsw dI vwr dI pauVI nμ: 14 dw dUjw slok BI pVHo:
piV pusqk sMiDAw bwdM ] isl pUjis bgul smwDM ] muiK JUTu ibBUKx swrM ] qRYpwl iqhwl
ibcwrM ] gil mwlw iqlk illwtM ] duie DoqI bsqR kpwtM ] jy jwxis bRhmM krmM ] siB
Pokt inscau krmM ] khu nwnk inhcau iDAwvY ] ivxu siqgur vwt n pwvY ]2]14]
byxI jI dy Sbd nwl ies ƒ rlw ky vyKo [ mzmUn rldw hY, cwl rldI hY, keI l&z sWJy
hn, A^IrlI quk dI sWJ qW kmwl dI hY [ ivroDI s`jx jy ies slok ƒ byxI jI dy Sbd
nwl rlw ky pVHn dI Kycl krdw, qW ieh nwh ilKdw ik ies Sbd ivcoN ‘gurmiq dy iksy
is`DWq auqy cwnxw nhIN pYNdw’ [

ੴ ਸਿਤ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਿਨਰਭਉ ਿਨਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਿਤ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪਰ੍ਸਾਿਦ ॥ ਰਾਗੁ
ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਮਹਲਾ ੯ ॥ ਰਾਮੁ ਿਸਮਿਰ ਰਾਮੁ ਿਸਮਿਰ ਇਹੈ ਤੇਰੈ ਕਾਿਜ ਹੈ ॥ ਮਾਇਆ ਕੋ ਸੰਗੁ ਿਤਆਗੁ
ਪਰ੍ਭ ਜੂ ਕੀ ਸਰਿਨ ਲਾਗੁ ॥ ਜਗਤ ਸੁਖ ਮਾਨੁ ਿਮਿਥਆ ਝੂਠੋ ਸਭ ਸਾਜੁ ਹੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੁਪਨੇ ਿਜਉ
ਧਨੁ ਪਛਾਨੁ ਕਾਹੇ ਪਿਰ ਕਰਤ ਮਾਨੁ ॥ ਬਾਰੂ ਕੀ ਭੀਿਤ ਜੈਸੇ ਬਸੁਧਾ ਕੋ ਰਾਜੁ ਹੈ ॥੧॥ ਨਾਨਕੁ ਜਨੁ ਕਹਤੁ
ਬਾਤ ਿਬਨਿਸ ਜੈਹੈ ਤੇਰੋ ਗਾਤੁ ॥ ਿਛਨੁ ਿਛਨੁ ਕਿਰ ਗਇਓ ਕਾਲੁ ਤੈਸੇ ਜਾਤੁ ਆਜੁ ਹੈ ॥੨॥੧॥ {ਪੰਨਾ
1352}
pd ArQ:- ismir—ismirAw kr [ iehY—ieh (ismrn) hI [ qyrY kwij—qyry kMm ivc
(Awaux vwlw) [ ko—dw [ sMgu—swQ, moh [ lwgu—ipAw rhu [ mwnu—mMn, smJ lY [
imiQAw—nwsvMq [ swju—jgq-pswrw [1[rhwau[
kwhy pir—kwhdy au~qy? mwnu—AhMkwr [ bwrU—ryq [ BIiq—kMD [ bsuDw—DrqI [ ko—dw
[1[
nwnku khq—nwnk AwKdw hY [ bwq—g`l [ ibnis jY hY—nws ho jwiegw [ gwqu—srIr [
kwlu—k`l (dw idn) [ Awju—A`j dw idn [2[
ArQ:- hy BweI! prmwqmw (dw nwm) ismirAw kr, prmwqmw dw nwm ismirAw kr [ ieh
(ismrn) hI qyry kMm ivc (Awaux vwlw) hY [ hy BweI! mwieAw dw moh C`f dyh, prmwqmw dI
srn ipAw rhu [ hy BweI! dunIAw dy suKW ƒ nwsvMq smJ [ jgq dw ieh swrw pswrw (hI)
swQ C`f jwx vwlw hY [1[rhwau[
hy BweI! ies Dn ƒ supny (ivc imly pdwrQW) vWg smJ (jwg KulHidAW hI auh pdwrQ lop
ho jWdy hn [ d`s,) qUM kwhdy au~qy AhMkwr krdw hYN? (swrI) DrqI dw rwj (BI) ryq dI kMD
vrgw hI hY [1[
hy BweI! dws nwnk (qYƒ ieh) g`l d`sdw hY ik qyrw (qW ieh Awpxw imiQAw hoieAw) srIr
(BI) nws ho jwiegw [ (vyK, ijvyN qyrI aumr dw) k`l (dw idn) iCn iCn kr ky bIq igAw
hY, iqvyN A`j (dw idn BI) lμGdw jw irhw hY [2[1[

ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਮਹਲਾ ੯ ॥ ਰਾਮੁ ਭਜੁ ਰਾਮੁ ਭਜੁ ਜਨਮੁ ਿਸਰਾਤੁ ਹੈ ॥ ਕਹਉ ਕਹਾ ਬਾਰ ਬਾਰ ਸਮਝਤ ਨਹ
ਿਕਉ ਗਵਾਰ ॥ ਿਬਨਸਤ ਨਹ ਲਗੈ ਬਾਰ ਓਰੇ ਸਮ ਗਾਤੁ ਹੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਗਲ ਭਰਮ ਡਾਿਰ ਦੇਿਹ
ਗੋਿਬੰਦ ਕੋ ਨਾਮੁ ਲੇਿਹ ॥ ਅੰਿਤ ਬਾਰ ਸੰਿਗ ਤੇਰੈ ਇਹੈ ਏਕੁ ਜਾਤੁ ਹੈ ॥੧॥ ਿਬਿਖਆ ਿਬਖੁ ਿਜਉ ਿਬਸਾਿਰ
ਪਰ੍ਭ ਕੌ ਜਸੁ ਹੀਏ ਧਾਿਰ ॥ ਨਾਨਕ ਜਨ ਕਿਹ ਪੁਕਾਿਰ ਅਉਸਰੁ ਿਬਹਾਤੁ ਹੈ ॥੨॥੨॥ {ਪੰਨਾ 1352}
pd ArQ:- Bju—Bjn kr, jipAw kr [ isrwqu hY—bIqdw jw irhw hY [ khau—khauN,
mYN AwKW [ khw—khW? kIh? bwr bwr—muV muV [ gvwr—hy mUrK! ibnsq—nws huMidAW
[ bwr—icr, iF`l [ Erw—gVw [ Ery sm—gVy vrgw, gVy dy brwbr [ sm—brwbr,
smwn [ gwqu—srIr [1[rhwau[
Brm—Btkxw [ fwir dyih—C`f dyh [ ko—dw [ lyih—jipAw kr [ AMiq bwr—AMqly smy
[ sMig qyrY—qyry nwl [ iehY eyk—isr& ieh hI [1[
ibiKAw—mwieAw [ ibKu—zihr [ ibswir—Bulw dyh [ jsu—is&iq-swlwh [ hIey—ihrdy
ivc [ Dwir—vsweI r`K [ kih—khY, AwKdw hY [ pukwir—pukwr ky, kUk ky [ Aausru—
mOkw, smw [2[
ArQ:- hy BweI! prmwqmw dw Bjn kirAw kr, prmwqmw dw Bjn kirAw kr [ mnu`Kw
jnm lμGdw jw irhw hY [ hy mUrK! mYN (qYƒ) muV muV kIh AwKW? qUM ikauN nhIN smJdw?
(qyrw ieh) srIr (nws hox ivc) gVy vrgw hI hY (ies dy) nws huMidAW icr nhIN l`gdw
[1[rhwau[
hy BweI! swrIAW BtkxW C`f dyh, prmwqmw dw nwm jipAw kr [ AMqly smy qyry nwl isr&
ieh nwm hI jwx vwlw hY [1[
hy BweI! mwieAw (dw moh Awpxy AMdroN) zihr vWg Bulw dyh [ prmwqmw dI is&iq-swlwh
(Awpxy) ihrdy ivc vsweI r`K [ dws nwnk (qYƒ) kUk kUk ky AwK irhw hY, (mnu`Kw izMdgI
dw smw) bIqdw jw irhw hY [2[2[

ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਮਹਲਾ ੯ ॥ ਰੇ ਮਨ ਕਉਨ ਗਿਤ ਹੋਇ ਹੈ ਤੇਰੀ ॥ ਇਹ ਜਗ ਮਿਹ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸੋ ਤਉ ਨਹੀ
ਸੁਿਨਓ ਕਾਿਨ ॥ ਿਬਿਖਅਨ ਿਸਉ ਅਿਤ ਲੁਭਾਿਨ ਮਿਤ ਨਾਿਹਨ ਫੇਰੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਨਸ ਕੋ ਜਨਮੁ
ਲੀਨੁ ਿਸਮਰਨੁ ਨਹ ਿਨਮਖ ਕੀਨੁ ॥ ਦਾਰਾ ਸੁਖ ਭਇਓ ਦੀਨੁ ਪਗਹੁ ਪਰੀ ਬੇਰੀ ॥੧॥ ਨਾਨਕ ਜਨ ਕਿਹ
ਪੁਕਾਿਰ ਸੁਪਨੈ ਿਜਉ ਜਗ ਪਸਾਰੁ ॥ ਿਸਮਰਤ ਨਹ ਿਕਉ ਮੁਰਾਿਰ ਮਾਇਆ ਜਾ ਕੀ ਚੇਰੀ ॥੨॥੩॥ {ਪੰਨਾ
1352}
pd ArQ:- giq—hwlq, dSw [ hoie hY—hovygI [ mih—ivc [ qau—qW [ kwin—kMn
nwl, iDAwn dy ky [ ibiKAn isauy—iviSAW nwl [ Aiq—bhuq [ luBwin—gRisAw hoieAw
[ PyrI—prqweI [1[rhwau[
ko—dw [ lInu—ilAw, hwsl kIqw [ inmK—(inmy—) A`K Jmkx ijqnw smw [ kInu—kIqw
[ dwrw—iesqRI [ dInu—Awqur, ADIn [ pghu—pYrW ivc [ prI—peI hoeI hY [ byrI—
byVI [1[
kih—khY, AwKdw hY [ pukwir—pukwr ky [ jg pswru—jgq dw iKlwrw [ murwir—(mur-
Air) prmwqmw [ jw kI—ijs (prmwqmw) dI [ cyrI—dwsI [2[
ArQ:- hy mn! (qUM kdy socdw nhIN ik) qyrI kIh dSw hovygI [ ies jgq ivc (qyrw Aml
swQI) prmwqmw dw nwm (hI) hY, auh (nwm) qUM kdy iDAwn nwl suixAw nhIN [ qUM iviSAW
ivc hI bhuq PisAw rihMdw hYN, qUM (AwpxI) suriq (iehnW vloN kdy) prqWdw nhIN
[1[rhwau[
hy BweI! qUM mnu`K dw jnm (qW) hwsl kIqw, pr kdy rqw Br smy leI BI prmwqmw dw
ismrn nhIN kIqw [ qUM sdw iesqRI dy suKW dy hI ADIn hoieAw rihMdw hYN [ qyry pYrW ivc
(iesqRI dy moh dI) byVI peI rihMdI hY [1[
hy BweI! dws nwnk (qYƒ) pukwr ky AwKdw hY ik ieh jgq dw iKlwrw supny vrgw hI hY [
ieh mwieAw ijs dI dwsI hY qUM aus prmwqmw dw ismrn ikauN nhIN krdw [2[3[
ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਮਹਲਾ ੯ ॥ ਬੀਤ ਜੈਹੈ ਬੀਤ ਜੈਹੈ ਜਨਮੁ ਅਕਾਜੁ ਰੇ ॥ ਿਨਿਸ ਿਦਨੁ ਸੁਿਨ ਕੈ ਪੁਰਾਨ ਸਮਝਤ
ਨਹ ਰੇ ਅਜਾਨ ॥ ਕਾਲੁ ਤਉ ਪਹੂਿਚਓ ਆਿਨ ਕਹਾ ਜੈਹੈ ਭਾਿਜ ਰੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਅਸਿਥਰੁ ਜੋ ਮਾਿਨਓ
ਦੇਹ ਸੋ ਤਉ ਤੇਰਉ ਹੋਇ ਹੈ ਖੇਹ ॥ ਿਕਉ ਨ ਹਿਰ ਕੋ ਨਾਮੁ ਲੇਿਹ ਮੂਰਖ ਿਨਲਾਜ ਰੇ ॥੧॥ ਰਾਮ ਭਗਿਤ
ਹੀਏ ਆਿਨ ਛਾਿਡ ਦੇ ਤੈ ਮਨ ਕੋ ਮਾਨੁ ॥ ਨਾਨਕ ਜਨ ਇਹ ਬਖਾਿਨ ਜਗ ਮਿਹ ਿਬਰਾਜੁ ਰੇ ॥੨॥੪॥
{ਪੰਨਾ 1352-1353}
pd ArQ:- jYhY—jwiegw [ bIq jYhY—guzr jwiegw [ Akwju—(A-kwju) AsPl, jIvn-
mnorQ pRwpq krn qoN ibnw [ ry—hy BweI! inis—rwq [ ry Ajwn—hy by-smJ! hy mUrK!
kwlu—mOq dw smw [ Awin—Aw ky [ Bwij—B`j ky [ khw—ik`Qy? [1[rhwau[
AsiQru—sdw kwiem rihx vwlw [ jo dyh—ijhVw srIr [ mwinE—qUM mMnI bYTw hYN [
qau—qW [ hoie hY—ho jwiegw [ Kyih—im`tI, suAwh [ ko—dw [ ikau n lyih—qUM ikauN nhI
jpdw? (lyihˆ) [ mUrK inlwj ry—hy mUrK! hy by-Srm! [1[
hIey—ihrdy ivc! Awin—ilAw r`K [ qY—qUM [ ko—dw [ mwnu—AhMkwr [ iehY—ieh hI [
bKwin—bKwnY, AwKdw hY [ mih—ivc [ ibrwju—rOSn ho, cMgw jIvn jIau [2[
ArQ:- hy BweI! (prmwqmw dI BgqI qoN ibnw) mnu`Kw jIvn (dw smw) jnm-mnorQ hwsl
krn qoN ibnw hI lμGdw jw irhw hY, guzrdw jw irhw hY [ hy mUrK! rwq idn purwx (Awidk
pusqkW dIAW khwxIAW) sux ky (BI) qUM nhIN smJdw (ik ieQy sdw nhIN bYT rihxw) [ mOq
(dw smw) qW (nyVy) Aw phuMicAw hY (d`s, qUM ies pwsoN) B`j ik`Qy clw jwihˆgw [1[rhwau[
hy mUrK! hy by-Srm! ijs (Awpxy) srIr ƒ qUM sdw kwiem rihx vwlw smJI bYTw hYN, qyrw
auh (srIr) qW (zrUr) suAwh ho jwiegw [ (iPr) qUM ikauN prmwqmw dw nwm nhIN jpdw?
[1[
dws nwnk (qYƒ muV muV) ieh g`l hI AwKdw hY ik (Awpxy) mn dw AhMkwr C`f dyh,
prmwqmw dI BgqI (Awpxy) ihrdy ivc vsw lY [ ieho ijhw suc`jw jIvn jIau [2[4[
gurmiq AMg sMgRih
1. prmwqmw

(E) srb-ivAwpk
1. isrI rwgu m: 1—Awpy rsIAw Awip rsu—pMnw 23
2. isrI rwgu m: 1—qU drIAwau dwnw bInw—pMnw 25
3. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—hrht BI qUM qUM krih—pMnw 1420
4. pauVI m: 4 (isrI rwg kI ‘vwr’)—spq dIp spq swgrw—pMnw 84
5. pauVI m: 4 (isrI rwg kI ‘vwr’)—qUM Awpy jlu mInw hY Awpy—pMnw 85
6. mwJ m: 4—Awvhu BYxy qusI imlhu ipAwrIAw—pMnw 601
7. gauVI mwJ m: 4—cojI myry goivMdw, cogI myry ipAwirAw—pMnw 174-75
8. ibhwgVw m: 4 CMq—siB jIA qyry, qUM vrqdw—pMnw 541
9. soriT m: 4—Awpy syvw lwiedw ipAwrw—pMnw 606
10. soriT m: 4—Awpy AMfj jyrj syqj auqBuj—pMnw 605
11. soriT m: 4—Awpy kMfw Awip qrwjI—pMnw 605
12. iqlμg m: 4—siB Awey hukim Ksmwhu—pMnw 723
13. bsMq m: 4—ijau psrI sUrij ikrix joiq—pMnw 1177
14. gauVI m: 5—Ehu AibnwsI rwieAw—pMnw 206
15. gauVI suKmnI m: 5—so AMqir so bwhir Anμq—pMnw 293
16. gauVI suKmnI m: 5—byd purwn isMimRiq mih dyKu—pMnw 294
17. gauVI suKmnI m: 5—srb BUq Awip vrqwrw—pMnw 294
18. Awsw m: 5—Awpy pyf ibsQwrI swK—pMnw 387
19. Awsw m: 5—AwT phr audk iesnwnI—pMnw 393
20. pauVI m: 5—(gUjrI kI vwr m: 5)—ijau ijau qyrw hukmu—pMnw 523
21. soriT m: 5—sgl bnspiq mih bYsMqru—pMnw 617
22. DnwsrI m: 5—kir ikrpw dIE moih nwmw—pMnw 54
23. jYqsrI m: 5—dyhu sMdysry khIAau ipRA khIAau—pMnw 700
24. slok m: 5 (mwrU kI vwr)—fUMgir jlw Qlw—pMnw 1101
25. BYrau m: 5—inkit bUJY so burw ikau krY—pMnw 1139
26. DnwsrI m: 9—kwhy ry bn Kojn jweI—pMnw 684
27. soriT kbIr jI—duie duie locn pyKw—pMnw 655
28. bsMq kbIr jI—maulI DrqI mauilAw Awkwsu—pMnw 1193
29. pRBwqI kbIr jI—Avil Alh nUru aupwieAw—pMnw 1349
30. Awsw nwmdyau jI—eyk Anyk ibAwpk pUrk—pMnw 485
31. Awsw nwmdyau jI—AwnIly kuMB BrweIAly aUdk—pMnw 485
32. mwlI gauVw nwmdyv jI—sBY Gt rwmu bolY—pMnw 988
33. kwnVw nwmdyv jI—AYso rwm rwie AMqrjwmI—pMnw 1318
34. soriT rivdws jI—jb hm hoqy qb qUM nwhI—pMnw 657
35. slok PrId jI ky—ieku iPkw nw gwlwie—pMnw 1384
Bwv:
1. prmwqmw swrI isRStI ivc pUrn qOr qy ivAwpk hY [ auh Awp hI rs-BirAw pdwrQ hY,
Awp hI aus ivc rs hY, qy Awp hI aus dw suAwd mwxdw hY [ Awp hI m`CI hY, Awp hI
m`CIAW PVn vwlw hY, Awp hI jwl hY [ Awp hI suK du`K dyx vwlw hY, Awp hI suK du`K Bog
irhw hY [
2. prmwqmw Awp hI hryk jIv dy AMdr mOjUd hY, swry jgq ivc mOjUd hY [ srb-ivAwpk
huMidAW inrlyp BI hY [ Awp hI hryk jIv dI sMBwl krdw hY, Awp hI hryk dI ArzoeI
suxdw hY [ jo hukm aus ƒ cMgw l`gdw hY auhI hryk jIv ƒ kbUl krnw pYNdw hY [
3. mwieAw dI nINd ivcoN ijnHW dI jwg KulH jWdI hY, auhnW dIAW A`KW hr pwsy isrjxhwr dw
hI dIdwr krdIAW hn, auhnW dy kMn ieauN AnuBv krdy hn ik pSU pMCIAW bMidAW hryk
iksm dy jIA jMqW ivc pRBU Awp hI bol irhw hY [ swrI kudriq dw iek iek AMg auhnW ƒ
isrjxhwr vloN imlI kwr krdw id`sdw hY [ jgq ivc ho rhI hryk iksm dI Avwz ivcoN
auhnW ƒ ‘qUM hY qUM’ suxweI dy irhw hY [
4. ieh jgq, jgq ivc AnykW iksmW dy coj-qmwSy, hryk iksm dI rcnw—sB ivc pRBU
dw Awpxw hI h`Q hY [
5. swry hI jgq ivc koeI iek BI SY AYsI nhIN, ijsƒ isrjxhwr qoN v`KrI ikhw jw sky [
pwxI BI Awp, pwxI ivc qrn vwlI m`CI BI Awp hI hY [ m`CI ƒ PVn vwsqy bxwieAw jwl
BI Awp, qy jwl lwx vwlw BI Awp hY [
suK du`K dyx vwlw BI Awp hY, qy sihx vwlw BI Awp hY [
6. swry jgq ivc hr QW pRBU dI joiq hI ivAwpk hY [
7. ieh jgq-qmwSw isrjxhwr ny Awp ricAw hoieAw hY [ Awp hI qmwSw kr irhw hY,
Awp hI vyK irhw hY [ Awp hI vwjw hY, Awp hI vjwaux vwlw hY, Awp hI sux sux ky ^uS
huMdw hY [
8. hryk jIv dy AMdr mOjUd hY, id`sdy sMswr ivc hr QW hY [
9. ies jgq-AKwVy ivc AnykW jIv Awey qy cly gey, Aw rhy hn qy qury jw rhy hn [ hryk
dy gl ivc isrjxhwr ny jIvn-jugiq dI, mwno, r`sI pweI hoeI hY; ijvyN qordw hY iqvyN jIv
qurdy hn [ hryk jIv ivc Awp hI bYTw pRyrnw krdw jWdw hY [ Awp hI syvw krn vwlw,
Awp hI krwaux vwlw [ Awp hI gopIAW; Awp hI kwnH, Awp hI gaUAW cwrn vwlw [
hryk QW, hryk jIv ivc krqwr Awp hI ivAwpk hY [
10. AMfy, ijaur, muVHkw, DrqI—iehnW dI rwhIN isRStI ivc AnykW iksmW dy jIv qy Pu`l
Pl bUtIAW Awidk pYdw hoey hn [ ijvyN minAwr sUqr dy Dwgy ivc rMgw rMg dy mxky pRo ky
sohxI mwlw bxw dyNdw hY, prmwqmw ny Awpxy Awp qoN ieh rMg brMgI rcnw rc ky AwpxI
s`iqAw dy Dwgy ivc pRoqI hoeI hY [ jIvW ƒ irzk dyx vwlw BI Awp qy KyfW ivc prcwx vwlw
BI Awp hI hY [
11. byAMq hY ieh kudriq [ koeI jIv ies dw AMdwzw nhIN lw skdw [ pr isrjxhwr
krqwr dI ieh K`by h`Q dI Kyf smJo [ ivroDI q`q iek`Ty kr id`qy hn [ kIh mjwl, koeI
iek q`q dUjy ƒ qbwh kr sky [ jIvwldw BI Awp qy mwrdw BI Awp [ swry jIv aus dy
bxwey hoey vwjy hn [ vwijAW ivc BI Awp hY, vjwx vwlw BI Awp hI hY [
12. hvw pwxI DrqI AwkwS Awidk jo kuJ BI id`s irhw hY ieh sB krqwr dy hukm ivc
pYdw hoieAw hY [ sB ausdy hukm ivc hI kwr kr rhy hn [ koeI aus qoN AwkI nhIN ho skdw
[ sB dy AMdr auh Awp hr QW mOjUd hY ies ivc rqw Br BI Sk nhIN [
13. sUrj dIAW ikrnW hr pwsy hr QW phuMc ky cwnx pYdw krdIAW hn [ iqvyN pRBU dI joiq
ikxky ikxky ivc rumk rhI hY [
14. puqlIAW dw qmwSw b`cy bVy cwau nwl vyKdy hn [ kwT dIAW puqlIAW dI for puqlIgr
dy Awpxy h`Q ivc huMdI hY [ ijs ijs puqlI ƒ ijvyN ijvyN auh cwhuMdw hY for iK`c ky ncWdw hY
[
swry jIA jMq nt-pRBU dIAW puqlIAW hn [ grIb ivc, AmIr ivc; mUrK ivc, ivdvwn
ivc; hryk dy AMdr Awp bYTw pRyrnw krdw jw irhw hY [
15. A`g pwxI hvw DrqI AwkwS bnspqI hryk SY ivc prmwqmw dI joiq hY [ koeI QW AYsw
nhIN ijQy pRBU dI joiq nwh hovy [
16. ijvyN qwxy qy pyty dy Dwgy Awpo ivc auxy pRoqy hoey huMdy hn, iqvyN prmwqmw dI joiq hryk
QW hY [ hryk jIv dy AMdr pRBU Awp hI bol irhw hY [
17. ieh swrw id`sdw Awkwr pRBU dw srIr smJo [ byAMq jIAW-jMqW dIAW A`KW ivcoN dI
Akwl purK Awp hI ieh swrw Kyl vyK irhw hY [ jIvW ivc bYTw Awp hI AwpxI soBw kr
irhw hY, qy Awp hI sux irhw hY [
18. Axid`sdy qy id`sdy jgq dy ikxky ikxky ivc prmwqmw Awp mOjUd hY [
gurU dI srn pY ky ijnHW dy Brm dy COV k`ty jWdy hn, auhnW ƒ hr QW v`sdw pRBU prq`K
id`sdw hY [
19. m`CIAW Awidk jIv sdw pwxI ivc rihMdy hn, iehnW jIvW ivc pRBU Awp mOjUd hY [ ies
qrHW pRBU-dyv A`Ty phr jl ivc ieSnwn kr irhw hY [ bnspqI dy Pu`l hr vyly sugMDI dy
rhy hn [ Pu`lW ivc bYTw pRBU hr vyly sugMDI lY irhw hY [ hryk jIv AMdr pRBU Awp ivAwpk
hY [ sB jIvW dy srIr pRBU-dyv dy sMput (f`by) hn [
20. ijnHW suBwg bMidAW ƒ pRBU AslIAq vyK skx vwlIAW A`KW b^Sdw hY, auhnW ƒ id`s
pYNdw hY ik ies jgq dy AMdr bwhr hr QW ies dw rcnhwr krqwr Awp v`s irhw hY, qy
ausy dw hukm c`l irhw hY [
21. gW mhIN b`krI Byf Awidk hryk dw du`D s&yd rMg dw hY, hryk ivcoN hI irVikAW m`Kx
inkl AwauNdw hY [ pSU v`K-v`K SRyxIAW dy hn, pr m`Kx sB dy du`D ivc hY [
DrqI auqy AnykW iksmW dy ru`K hn, vyKx ƒ v`K-v`K SRyxIAW dy hn [ A`g hryk ru`K ivc
mOjUd hY [
ies bhu-rMgy jgq ivc prmwqmw dI joiq hr QW mOjUd hY [
22. jl Ql DrqI AwkwS hr QW pRBU ivAwpk hY [ ieh XkIn auhnW ƒ bxdw hY jo sqsMg
ivc jwx dy AiBAwsI huMdy hn [ auhnW ƒ swrw jgq Awpxw im`qR hI id`sdw hY [
23. isrjxhwr sB QW ivAwpk hY [ pr ieh mwieAw aus auqy Awpxw pRBwv nhIN pw skdI
[
24. jl, Ql, prbq, bnspqI, AwkwS, pwqwl—swrI hI isRStI dw ikxkw ikxkw mwlw dy
mxikAW vWg pRBU dI joiq dy Dwgy ivc pRoqy hoey hn [
25. mwieAw-gRsy mnu`K ƒ hI jgq ivc myr-qyr id`sdI hY [ pr gurU dy Sbd dI brkiq
nwl ijs mnu`K dIAW A`KW KulH peIAW hn, aus ƒ isrjxhwr hr QW id`sdw hY, ies vwsqy
auh kdy iksy dw burw nhIN icqvdw [
26. Pu`l ivc sugMDI v`sdI hY, pr AsI aus sugMDI ƒ vyK nhIN skdy [ SISy ivc mnu`K
Awpxw pRqIibMb vyKdw hY, prMqU SISy ƒ vyKx vwlw aus SISy dy ivc jkiVAw nhIN igAw [
isrjxhwr pRBU ies swrI kudriq dy AMdr BI v`sdw hY, qy ies qoN inrlyp BI hY [
27. jdoN bwzIgr iksy ipMf ngr jw ky qmwSy dw Fol vjWdy hn, qW ipMf dy lok qmwSw vyKx
Aw jWdy hn [ kuJ smw ^Ub rOxk bxI rihMdI hY [ bwzIgr Kyf smyt lYNdy hn, qW mylw
au~jV jWdw hY [
pRBU ny ieh swrI Kyf rcweI hY [ hryk suAWg ivc auh Awp mOjUd hY [ ijs mnu`K dIAW A`KW
ivc pRBU-ipAwr dI Jlk pYdw huMdI hY; aus ƒ hr QW pRBU dw hI dIdwr huMdw hY [
28. bsMq ru`q AwauNdI hY, qW swrI DrqI dI bnspqI iKV pYNdI hY [ jgq dI ieh swrI
rcnw pRBU dI AwpxI hI hsqI dw pRkwS hY [
29. grIb AmIr, au~cI jwiq dy nIvIN jwiq dy—swry hI jIv prmwqmw dI joiq qoN pYdw hoey
hn [ swrI hI ^lkq ivc auh Awp mOjUd hY [ GuimAwr ieko im`tI qoN keI iksmW dy BWfy
GV dyNdw hY [
30. rMg rMg dI rcnw vyK ky mnu`K BulyKw Kw jWdw hY pr Asl ivc isrjxhwr Awp Anyk
rMgW rUpW ivc Awpxw prkwS kr irhw hY [ hzwrW l`KW mxky Dwgy ivc pRo leIdy hn [ pRBU
dI s`iqAw dy Dwgy ivc ieh rMg brMgI rcnw pRoqI peI hY [ lihrW, J`g, bulbuly pwxI nwloN
v`K nhIN hn [ ieh swrw jgq aus AQwh smuMdr pRBU dw Anyk iksmW dw pRgtwv hY [
31. smuMdr dy Asgwh pwxIAW ivc byAMq jUnIAW dy jIv v`sdy hn, hryk jIv dy AMdr pRBU
Awp mOjUd hY [ Pu`l ivc Awp hY, BOry ivc BI Awp hY [ du`D ivc Awp hY, v`Cy ivc BI Awp
hY [ ijDr q`ko, pRBU Awp hI Awp hY [ koeI QW AYsw nhIN, ijQy pRBU mOjUd nhIN hY [
swry jgq ivc ivAwpk ho ky qmwSw kr irhw hY qy vyK irhw hY [
32. isRStI dy sB jIvW ivc prmwqmw Awp hI bol irhw [ hwQI qoN lY ky kIVI qk sB
jIv-BWfy prmwqmw ny Awp hI GVy hn, Aqy sB ivc Awp mOjUd hY [
33. itkvyN in`qry pwxI ivc vyKIey, qW Awpxw mUMh id`s AwauNdw hY [ SISy ivc vyKx vwly ƒ
Awpxw pRqIibMb id`sdw hY [ pr swfw pRQIibMb nwh pwxI ivc jkiVAw ipAw hY, nwh hI SISy
ivc [
isrjxhwr pRBU swrI rcnw ivc mOjUd hY, pr aus auqy ies rcnw dw ies mwieAw dw pRBwv
nhIN pYNdw [
34. qyz hvw dy c`lx nwl dirAw ivc smuMdr ivc pwxI dIAW lihrW au~TdIAW hn, iPr
aus smuMdr ivc hI iml jWdIAW hn [ smuMdr nwloN ieh lihrW v`K nhIN hn [ mwieAw dy
moh ivc Ps ky jIv ies jgq ƒ prmwqmw nwloN koeI v`KrI hsqI smJ lYNdw hY [
35. ZrIb hY cwhy DnwF hY, pRBU hryk mnu`K dy AMdr v`sdw hY [
hryk pRwxI ƒ pRBU dI AMS smJo [ iksy dw idl nw duKwE [ iksy bMdy dw idl duKwauxw pRBU
dI nrwdrI krn dy brwbr hY [
prmwqmw
(A) rwzk
1. (mwJ kI vwr) m: 1—n irjku dsq AW ksy—pMnw 143
2. (vwr rwmklI) slok m: 2—nwnk icMqw mq krhu—pMnw 955
3. gauVI suKmnI m: 5—mwnuK kI tyk ibRQI sB jwnu—pMnw 281
4. gUjrI m: 5—kwhy ry mn icqvih—pMnw 495
5. gUjrI m: 5—ijsu mwnuK pih krau—pMnw 497
6. soriT m: 5—iksu hau jwcI—pMnw 608
7. DnwsrI m: 5—ijs kw qnu mnu Dnu sBu iqs kw—pMnw 671
8. DnwsrI m: 5—ApnI aukiq KlwvY Bojn—pMnw 680
9. DnwsrI m: 5—mWgau rwm qy siB Qok—pMnw 682
10. iqlμg m: 5—imhrvwnu swihbu imhrvwnu—pMnw 724
11. pauVI m: 5 (rwmklI kI vwr)—dyxhwr dwqwru—pMnw 957
12. mlwr m: 5—KIr ADwir—pMnw 1266
13. gUjrI kbIr jI—muis muis rovY kbIr kI mweI—pMnw 524
14. soriT kbIr jI—BUKy Bgiq n kIjY—pMnw 656
15. Awsw DMnw jI—ry icq cyqis kI n—pMnw 488
16. DnwsrI DMnw jI—gopwl qyrw Awrqw—pMnw 695
17. slok kbIr jI—kbIr QorY jil mwCulI—pMnw 1367
18. slok PrId jI—PrIdw hau bilhwrI iqn@ kau—pMnw 1383
Bwv:
(1) jIvW dw irzk prmwqmw qoN ibnw iksy hor dy h`Q ivc nhIN hY [ vyKo! pMCIAW dy p`ly Dn
nhIN hY, auh pRBU dy bxwey ru`KW qy pwxI dw Awsrw hI lYNdy hn [ auhnW ƒ rozI dyx vwlw
prmwqmw hI hY [ sB jIvW ƒ, b`s, iek pRBU dI hI Aws hY [
(2) smuMdrW dy fUMGy pwxIAW ivc isrjxhwr ny byAMq jIv pYdw kIqy hoey hn [ auQy koeI h`t
nhIN hn, koeI ikrq nhIN ho rhI, koeI vpwr nhIN c`l rhy [ iPr BI, sB jIvW dI rozI dw
pRbMD krqwr ny kr id`qw hY [ auQy in`ky jIvW ƒ v`fy jIv Kw jWdy hn [
ieqnI byAMq rcnw ivc krqwr ny sB dy irzk dw pRbMD BI kIqw hoieAw hY [
(3) isrjxhwr Awp hI rwzk hY [ auhI mwrdw, auhI jIvldw hY [ auhI irzk dyx dy smr`Q
hY [
irzk dI ^wqr iDr iDr dI muQwjI C`fo [ pRBU ƒ rwzk mMn ky au~dm kro [
(4) p`Qr ivc kIVw jMm pYNdw hY [ bwhroN iksy vloN aus ƒ ^urwk nhIN phuMc skdI [ p`Qr dy
AMdr hI aus ƒ ijaUNdw r`Kx leI pRbMD hY [
kUMjW AMfy dy ky sYNkVy kohW qy dUr au~f AwauNdIAW hn [ kUMjW dy b`icAW ƒ auQy koeI cogw
cugwx vwlw nhIN huMdw [ iPr BI, auh pl pYNdy hn [
rwzk-pRBU ny hryk jIv dy irzk dw pRbMD kIqw hoieAw hY [
(5) iksy BI nwl g`l kr vyKo, hr koeI Awpxy Awpxy du`K Pol dyNdw hY [
iek prmwqmw qy forI r`K ky au~dm kro [ sBnW dw rwzk pRBU Awp hY [
(6) prmwqmw dIAW id`qIAW dwqW nwl hI mnu`K r`j skdw hY, prmwqmw hI sdw kwiem rihx
vwlw hY [ aus ƒ ivswr ky aus dy pYdw kIqy bMidAW dI muQwjI krdy iPrnw jIvn dw shI
rsqw nhIN [ swry suK prmwqmw hI dyx vwlw hY [
(7) ijs pRBU ny ieh srIr id`qw hY, ieh ijMd id`qI hY, rozI dw pRbMD BI auhI krdw hY [
(8) mW Awpxy b`cy ƒ iKfwauNdI BI hY, qy vyly-isr du`D BI iplWdI hY [ aus ƒ b`cy dw hr
vyly i&kr rihMdw hY [
rwzk-pRBU sB jIvW dI mW hY [
(9) mnu`KW pwsoN mMg ky hOly pY jweIdw hY [ AwpxIAW loVW rwzk-pRBU dy dr qy pyS kIiqAW
loVW BI pUrIAW huMdIAW hn, Srm-swr BI nhIN hoeIdw, qy mwiek dI ^wqr Btkxw BI nhIN
rihMdI [
(10) prmwqmw sB jIvW dw pYdw krn vwlw hY, auhI sB dI r`iKAw krdw hY, auhI sB dI
sMBwl krdw hY pwlxw krdw hY [ sB jIvW ƒ srIr qy ijMd dyx vwlw prmwqmw Awsrw BI
sB dw Awp hI hY [
(11) mwpy Awpxy b`icAW ƒ bVy ghu nwl bVy ipAwr nwl pwldy hn [
isrjxhwr sB jIvW dw mW ipau hY [
(12) ijqnw icr b`cw isr& du`D qy pldw hY, mW bVy iDAwn nwl aus ƒ Awpxy QxW dw du`D
iplWdI hY [ rqw ku isAwxw ho ky b`cw kdy bldI A`g ƒ Awpxy h`Q ivc PVn dw jqn krdw
hY, kdy koeI sohxw s`p vyK ky aus ƒ PVn pYNdw hY, mwpy aus ƒ iehnW ^qirAW qoN sdw
bcWdy hn [
AsIN b`cy hW [ prmwqmw swfI mW hY, swfw ipau hY [
(13) rwzk-pRBU ny mwpy b`icAW dI pwlxw vwsqy bhwnw bxwey hoey hn [
aus ƒ hryk dI pwlxw dw i&kr hY [
(14) iqRSnw dw hVH Awqmk jIvn dI rws-pUMjI ƒ roVH ky lY jWdw hY [ nhIN qW, rozwnw
srIrk loVW aus rwzk-pRBU dy dr qoN hryk ƒ imldIAW qy iml skdIAW hn [
(15) mW dy pyt ivc prmwqmw b`cy dw srIr bxWdw hY, mW dy pyt dI A`g ivc aus dI r`iKAw
BI krdw hY [
k`CU-kMmI pwxI ivc rihMdI hY, aus dy b`cy bwhr ryqy auqy rihMdy hn [ nwh b`icAW ƒ KMB hn
ik au~f ky kuJ Kw lYx, nwh k`CU-kuM mI ƒ Qx hn ik b`icAW ƒ du`D ipAwey [
p`Qr ivc kIVw luikAw rihMdw hY [ p`Qr ivcoN bwhr jwx leI koeI rsqw nhIN [ p`QrW ivc
hI prmwqmw aus ƒ pwldw hY [
ieho ijhw hY rwzk prmwqmw [
(16) hr roz dIAW srIrk loVW vwsqy rwzk-pRBU dy dr qy hI Ardws kro [
Awpxy syvk ƒ pRBU ivrvw nhIN rihx dyNdw [
(17) C`pVW dy Coty pwxIAW ivc rihMdI m`CI bVI CyqI JIaUr dy jwl ivc Ps jWdI hY [
smuMdrW ivc qwrIAW BI KulHIAW, qy mwCI dy jwl vloN BI ^qrw G`t [
rwzk-pRBU dy dr qy Aws r`iKAW hornW dI muQwjI nhIN rihMdI [
(18) vyKo isdk pMCIAW dw! jMgl dy ru`KW auqy vsyrw hY, auQoN hI BuM\y if`gy dwxy cug ky guzwrw
kr lYNdy hn [
mnu`K ƒ iqRSnw mwrdI hY [
prmwqmw
(e) isrjxhwr
1. pauVI m: 3 (gUjrI kI vwr)—Awpxw Awpu aupwieEnu—pMnw 509
2. pauVI m: 3 (gUjrI kI vwr)—Awpy jgqu aupwieEnu—pMnw 517
3. pauVI m: 3 (vwr rwmklI)—scY qKqu rcwieAw—pMnw 947
4. pauVI m: 4 (vwr isrI rwg)—quDu Awpy DrqI swjIAY—pMnw 83
5. pauVI m: 4 (vwr ibhwgVw)—jdhu Awpy Qwtu kIAw bih krqY—pMnw 551
6. pauVI m: 4 (vwr ibhwgVw)—Awpy sB Gt AMdry—pMnw 555
7. pauVI m: 4 (vwr soriT)—quDu Awpy jgqu aupwie kY—pMnw 643
8. pauVI m: 4 (vwr swrMg)—Awpy Awip inrMjnw—pMnw 1237
9. sUhI m: 5—bwjIgir jYsy bwjI pweI—pMnw 736
10. Awsw kbIr jI—korI ko kwhU mrmu n jwnW—pMnw 484
11. pRBwqI kbIr jI—Avil Alh nUru aupwieAw—pMnw 1349
Bwv:
(1) jdoN prmwqmw ny Awpxy Awp ƒ kudriq dy rUp ivc prgt kIqw, qdoN hor koeI hsqI
mOjUd nhIN sI [ koeI aus dw slwhkwr nhIN sI [ ies isRStI dy pr`qK rUp ivc Awaux qoN
pihlW prmwqmw Awp hI Awp mOjUd sI [
(2) v`fy v`fy Swh vpwrI dUr dUr dysW ivc vxj vpwr krn jWdy hn [ smuMdrW ƒ pwr krn
leI jhwz iqAwr kIqy hoey hn, qy jhwzW ƒ clwx leI mlwh hn, kpqwn hn [
ieh jgq-rcnw pRBU ny Awp kIqI hY, pUrI igxI-imQI ivENq nwl [ auh Awp, mwno, v`fw
Swh hY; jgq vpwr dI mMfI hY [ jIv-vxjwry ieQy Bly guxW dw vpwr krn leI Awey hn [
swrI rcnw aus dy Awpxy Awpy dw prkwS hY [ so, auh Awp hI Swh, Awp hI vpwrI, Awp hI
smuMdr, Awp hI jhwz qy Awp hI mlwh hY [
(3) isrjxhwr krqwr ies rcI kudriq dw, mwno, bwdSwh hY [ ieh kudriq, mwno, q^q hY
jo aus ny Awpxy bYTx leI bxwieAw hY [ cMd qy sUrj ies q^q ƒ cwnx dy rhy hn [
(4) krqwr ny ieh DrqI ieh sUrj cMd AwkwS pwqwl Awidk sB Awp hI pYdw kIqy hn [
mnu`K-vxjwry ƒ ieQy SuB guxW dw vxj krn leI aus ny pYdw kIqw hY [
(5) jdoN isrjxhwr ny isRStI rcI qW aus ny iksy pwsoN koeI slwh nhIN leI [ koeI hor
hsqI hY hI nhIN sI [ slwh iks qoN lYNdw? aus ny Awp hI jgq ricAw, Awp hI jIv pYdw
kIqy, qy Awp hI kwry lwey [
(6) jgq dI rcnw qoN pihlW isrjxhwr krqwr Awp hI Awp sI [ aus vyly aus dI hoNd dw
kIh rUp rMg sI—ies ivcwr auqy koeI jIv cwnx nhIN pw skdw [ ikqnw icr auh Awp hI
Awp itikAw irhw—jIv dI smJ ieh AMq nhIN pw skdI [ jgq bxw ky hux auh pRBU ies
id`sdy Awkwr ivc Awp hI Awp hY, qy gupq BI Awp hI Awp hY [
(7) jgq dI Kyf krqwr ny Awp hI bxweI hY [ mwieAw dw moh BI auh Awp hI bxwaux
vwlw hY [ ies moh ivc aus dy pYdw kIqy jIv Psdy jWdy hn [ haumY ivc duKI huMdy hn, qy
jnm mrn dy c`kr ivc pY jWdy hn [
ijnHW auqy myhr krdw hY, auhnW ƒ aus dw ByijAw gurU imldw hY [ gurU dI ikrpw nwl auhnW
ƒ moh dI Kyf dI smJ pY jWdI hY [
(8) AidRSt prmwqmw ny Awpxy Awp ƒ ies id`sdy jgq dy rUp ivc prgt kIqw hY [ aus
dI rcI mwieAw keI qrIikAW nwl jgq dy jIvW ƒ moh rhI hY, pr ies mwieAw dw zor
rcxhwr krqwr auqy nhIN pY skdw [
(9) nt bwjI pwx vyly keI vys vtWdw hY [ pwxI ivcoN AnykW lihrW au~TdIAW hn [ pwxI
nwl Bry hzwrW GiVAW ivc ieko hI AwkwS dw pRqIibMb id`sdw hY [ vys auqwr ky bwjIgr
Awpxy Asl rUp ivc id`s pYNdw hY [ lihrW pwxI ivc hI iml ky pwxI ho jWdIAW hn [ GVy
tu`t jwx qy AwkwS dy v`K-v`K pRqIibMb mu`k jWdy hn [
ieh bhu-rMgI kudriq krqwr ny Awp hI rcI hY, qy Awp hI ies ivc hr QW mOjUd hY [
(10) julwh k`pVw auxn vwsqy pihlW qwxw qxdw hY [ qwxy dIAW qMdW kMGI ivcoN dI lμGWdw
hY [ qwxy ivc pycw auxn leI nwlW vrqdw hY [ K`fI dI QVI aupr bYT ky, pYr K`fI ivc
lmkw ky, do KVwvW ƒ vwro vwrI iek iek pYr nwl dbwauNdw hY, qy ies qrHW qwxy ivc bxI
ivrl ivcoN pyty vwlI nwl lμGw lμGw ky, nwlo nwl kMGI ƒ AgWh ipCWh iK`c ky, k`pVw
iqAwr krdw jWdw hY [
krqwr ny BI jgq dw ieh qwxw qixAw hoieAw hY [ DrqI AwkwS aus dI kMGI smJo, cMd qy
sUrj do nwlW hn [ aus dy hukm dI qwkq julwhy dIAW KVwvW hn [
(11) GuimAwr ieko im`tI qoN keI SklW dy BWfy bxw dyNdw hY [ prmwqmw Awp joiq-srUp hY,
nUr hI nUr hY [ Awpxy nUr qoN aus ny rMgw-rMg dI isRStI qy ^lkq pYdw kIqI hY [ swrI
rcnw ivc swrI ^lkq ivc auh joiq-rUp pRBU Awp mOjUd hY [
iPr iksy qoN koeI n&rq ikauN kry?
prmwqmw
(s) rwKw
1. slok m: 2 (vwr soriT kI)—nik nQ, Ksm hiQ—pMnw 653
2. sUhI m: 4—qyry kvn kvn gux kih kih gwvw—pMnw 734
3. iblwvl m: 4—audm miq pRB AMqrjwmI—pMnw 798
4. mwlIgauVw m: 4—myry mn, Bju hir hir nwmu gupwlw—pMnw 985
5. kilAwn m: 4—rwmw rm rwmY AMqu n pwieAw—pMnw 1319
6. kilAwn m: 4—pRB kIjY ik®pw inDwn, hm hir gux gwvhgy—pMnw 1321
7. isrI rwg m: 5—qyrY BrosY ipAwry, mY lwf lfwieAw—pMnw 51
8. gauVI m: 5 CMq—mohn qyry aUcy mMdr, mhl Apwrw—pMnw 247
9. pauVI m: 5 (vwr gauVI)—iqsY sryvhu pRwxIho—pMnw 320
10. slok m: 5 (vwr gUjrI)—ijmI vsMdI pwxIAY—pMnw 520
11. ibhwgVw m: 5 CMq—sunhu bynμqIAw, suAwmI myry rwm—pMnw 547
12. soriT m: 5—hmrI gxq n gxIAw kweI—pMnw 619
13. mlwr m: 5—KIr ADwir bwirku jb hoqw—pMnw 1266
Bwv:
(1) jvwnI msqwnI huMdI hI hY [ jvwn v`iCAW qy sMiFAW ƒ lok n`Q pw lYNdy hn [ auh n`Q
mwlk dy h`Q ivc huMdI hY [ n`iQAw hoieAw bld jW sMFw Awpxy mwlk dy ieSwry auqy c`ldw hY
[
isrjxhwr pRBU Awp hI jIvW dw pRy rk hY [ aus dI rzw dI n`Q hryk dy n`k ivc hY [
(2) kudriq vl iDAwn mwr ky vyKo [ Asgwh smuMdrW dy ivc DrqI itkI hoeI hY, l`kV
itkI hoeI hY, l`kV dy ivc A`g lukI peI hY [ isrjxhwr ny ivroDI q`q iek dUjy dy pws
ibTw id`qy hn, ijvyN Syr qy b`krI [
isrjxhwr Awp hI sB dw rwKw hY [
(3) pRBU sdw Awpxy BgqW ƒ sMkt qoN bcwauNdw AwieAw hY [ pRihlwd qy hrxwKs dI kQw
jgq-pRis`D hY [
lok nIvIN jwiq vwilAW ƒ durkwrdy Awey [ pr nIvIN jwiq ivcoN BI ijs ny pRBU dw Awsrw
ilAw, au~c-jwqIey BI aus dy crnIN l`gx l`g pey [
(4) mwieAw dI iqRSnw inrI A`g hY, Awqmk jIvn ƒ swV ky r`K dyNdI hY [ jIv sdw ies
A`g vl hI B`jdw hY [
pRBU Awp iqRSnw-A`g qoN bcwauNdw hY qy bcwx dy smr`Q hY [
(5) pRBU-ipqw AM\wx jIv-b`icAW ƒ Awpxw p`lw PVw ky ivkwrW dI AOJV qoN sdw bcwauNdw
hI rihMdw hY [
(6) pu`qr muV muV Bu`ldw hY, ipqw muV muV b^Sdw hY, qy AgWh ƒ sm`q dyNdw hY [
pRBU-ipqw swfIAW Bu`lW p`ly nhIN bMnHdw [
(7) b`cy Bu`lW krdy hI rihMdy hn, pr mwpy kumwpy nhIN bxdy [
AsI muV muV Bu`ldy hW, pRBU-ipqw muV muV ipAwr nwl vrjdw hY [
(8) sMswr-smuMdr dIAW ivkwr-lihrW qoN bcx leI pRBU dw Awsrw hI smr`Q hY [
(9) v`fy C`qW dy SqIrW ƒ shwrw dyx leI auhnW dy hyT QMmH KVy krny pYNdy hn, nhIN qW C`q
dy if`gx dw ^qrw rihMdw hY [
au~c jIvn dy mhl ƒ ivkwrW dy Bwr hyT if`gx qoN bcwaux leI ieh zrUrI hY ik Drm dw
QMmH KVw kIqw jwey [
pRBU dw nwm p`kw QMmH hY, p`kw shwrw hY [
(10) DrqI iek ih`sw hY, pwxI iqMn ih`sy vDIk hY [ iPr BI DrqI pwxI ivc bcI hoeI hY [
hryk l`kV dy AMdr A`g hY, pr l`kV sur`iKAq hY [
pRBU dw Awsrw lvo [ ivkwr nyVy nhIN Fukxgy [
(11) ijs isrjxhwr ny jgq-rcnw kIqI hY ausy ny mwieAw pYdw kIqI hY [ ausy dy hukm
Anuswr mwieAw Awpxw hukm jIvW auqy clw rhI hY [
jo mnu`K pRBU dy dr qy if`gdw hY, mwieAw dy ivkwr aus dy nyVy nhIN Fukdy [
(12) pRBU sdw b^iSMd hY [ Awpxy syvkW ƒ ivkwrW vloN Awp h`Q dy ky bcwauNdw hY [
(13) puqR AnykW Bu`lW krdw hY, ipau keI vwrI iJVkdw hY [ iPr BI, Bu`lW ƒ Bulw ky ipau
sdw Awpxy puqR ƒ gl lwauNdw hY [
ipqw-pRBU sdw b^iSMd hY, qy jIvW ƒ mMdy pwsy vloN bcwauNdw hY [
(14) ijqnw icr b`cw AM\wx hY qy inry du`D dy Awsry hY, mW pUrw iDAwn r`KdI hY, qy aus ƒ
Awpxy QxW dw du`D cuMGWdI hY [
AM\wxw bwl bldI cmkdI A`g vyK ky aus vl Awpxw h`Q AgWh krdw hY; sohxy kOfIAW vwly
s`p ƒ vyK ky aus ƒ h`Q pwx dw jqn krdw hY [ bwl by-smJ hY, aus ƒ ^qry dI sUJ nhIN
[ mwpy bcw lYNdy hn [
pRBU swfw ipqw hY, swƒ AM\wxW ƒ ivkwrW vloN Awp h`Q dy ky bcwauNdw hY [
prmwqmw
(h) byAMq guxW dw mwlk
1. isrI rwgu m: 1—koit kotI myrI Awrjw—pMnw 14
2. Awsw m: 1—pauxu aupwie DrI sB—pMnw 350
3. iblwvl m: 1—qUM sulqwnu, khw hau mIAw—pMnw 795
4. sUhI m: 4—qyry kvn kvn gux—pMnw 734
5. gauVI m: 5—mohn qyry aUcy mMdr—pMnw 247
6. DnwsrI m: 5—qum dwqy Twkur pRiqpwlk—pMnw 674
7. sUhI m: 5—ikAw gux qyry swir—pMnw 738
8. bsMq m: 5—qyrI kudriq qUM hY jwxih—pMnw 1185
Bwv:
(1) jy kRoVW swl Aqu` t smwDI lw ky, bVy bVy qp shwr shwr ky id`b idRStI hwsl kr
leIey; jy au~fx dI smrQw pRwpq kr ky prmwqmw dI rcI rcnw dw A^Irlw bMnw l`Bx leI
sYNkVy AsmwnW qk ho AwvIey; jy Amu`k isAwhI nwl l`KW mxW kwZzW auqy prmwqmw dI
vifAweI dw lyKw iek-swr ilKdy jweIey, qW BI koeI jIv aus dI vifAweI dw AMq pwx
jogw nhIN hY [ auh prmwqmw Awpxy shwry Awp kwiem hY, aus ƒ shwrw dyx jogw koeI aus
dw SrIk nhIN hY [
(2) isRStI dy swry jIv pYdw kr ky sBnW dI jIvn-jugiq prmwqmw ny Awpxy h`Q ivc r`KI
hoeI hY, aus ny sBnW ƒ n`iQAw hoieAw hY [
koeI v`fy qoN v`fw mMinAw hoieAw dyvqw BI prmwqmw dI bzurgI dw AMq nhIN pw sikAw [
prmwqmw dIAW vifAweIAW aus dI rcI kudriq ivcoN QW-QW id`s rhIAW hn [ auh BwvyN
AwpxI kudriq ivc luikAw hoieAw hY, pr luikAw rih nhIN skdw [ prq`K aus dI byAMq
kudriq d`s rhI hY ik auh bhuq qwkqW dw mwlk hY [
v`fy qoN v`fy mMny hoey dyviqAW dy AvqwrW dy v`fy qoN v`fy imQy hoey kwrnwmy BI aus prmwqmw dy
vwsqy swDwrn ijhI hI Kyf hn [
(3) koeI BI jIv prmwqmw dy swry gux ibAwn nhIN kr skdw [ ieh au~dm krnw ieauN hI
hY ijvyN koeI mnu`K Awpxy vloN iksy bwdSwh dI is&iq krn vwsqy aus ƒ ‘mIAW jI’ AwKy [
(4) prmwqmw byAMq guxW dw ^zwnw hY, koeI BI jIv aus dy guxW dw AMq nhIN pw skdw [
prmwqmw qoN ibnw jIv dw hor koeI Awsrw shwrw nhIN hY [ vyKo aus dI Ascrj kudriq!
pwxI dy ivc hI DrqI hY, DrqI dy ivc hI pwxI hY; l`kV ivc aus ny A`g sWB ky r`KI hoeI
hY [ aus ny, mwno, Syr qy b`krI ieko QW r`Ky hoey hn [ vyKo aus dI qwkq dy ik®Smy! auh
auhnW ƒ BI Awdr idvWdw hY ijnHW dI koeI ie`zq nhIN sI krdw [
(5) prmwqmw dy mMdr mhl AYsy hn ik auhnW dw pwrlw bMnw nhIN id`sdw [ isr& prmwqmw
hI sdw kwiem rihx vwlw hY, hor swrI isRStI nwsvMq hY [ ijhVy mnu`K prmwqmw ƒ sdw
cyqy r`Kdy hn, Awqmk mOq auhnW auqy Awpxw Asr nhIN pw skdI [
(6) mnu`K dI iek jIB, qy prmwqmw dy byAMq gux! ik`Qy hY ies dI qwkq ik ieh swry gux
ibAwn kr sky? prmwqmw iek iek iCn Awpxy pYdw kIqy byAMq jIvW dI pwlxw krdw hY,
AnykW hI qrIikAW nwl jIvW ƒ jIvn-jugiq smJWdw hY [ jIv Awqmk jIvn dI sUJ qoN
s`Kxy, iPr BI prmwqmw Awpxw mu`F-kdImW dw ipAwr vwlw suBwau kwiem r`Kdw hY [
(7) prmwqmw dI hsqI dw mwp nhIN l`B skdw, prmwqmw dy guxW dw AMq nhIN pY skdw [
kurwhy jw rhy mnu`K ƒ auh Awp hI gurU imlWdw hY, qy, ies qrHW aus dy isr auqy h`Q r`K ky
aus ƒ ivkwrW-Bry sMswr-smuMdr qoN pwr lμGw lYNdw hY [
(8) prmwqmw ikqnI ku qwkq dw mwlk hY—ieh g`l auh Awp hI jwxdw hY [ auhI mnu`K
aus nwl jwx-pCwx pWdw hY ijs auqy auh Awp imhr kry [ byAMq hn kOqk aus dy! mnu`K
ƒ Awpxy nwm dw ipAwr auh Awp hI b^Sdw hY [ jIvW ƒ auh AnykW dwqW b^Sdw rihMdw hY,
hryk dy idl dI loV auh sdw jwxdw hY [ b`s! aus dy dr qy sdw Ardws krdy rihxw
cwhIdw hY [
2. jgq
(a) smuMdr
1. ibhwgVw m: 4 CMq—AMimRqu hir hir nwmu hY myrI ijMduVIey—pMnw 538
2. slok m: 4 (vwr mwrU)—swgru dyKau fir mrau—pMnw 1087
3. kwnVw m: 4—jip mn rwm nwm jgMnwQ—pMnw 1296
4. isrI rwgu m: 5 CMq—mn ipAwirAw jIau imqRw, goibMd nwmu smwly—pMnw 78
5. gauVI m: 5—dX gusweI mIqulw qUM sMig hmwrY bwsu jIau—pMnw 203
6. gauVI m: 5—AauD GtY idnsu rYnwry [ mn, gur imil, kwj svwry—pMnw 205
7. slok m: 5 (vwr gauVI)—cyqw eI qW cyiq—pMnw 318
8. Awsw m: 5—quJ ibnu Avru nwhI mY dUjw—pMnw 378
9. Awsw m: 5—ikAw sovih nwmu ivswir—pMnw 398
10. slok m: 5 (vwr gUjrI)—lgVI su Qwin joVnhwrY joVIAw—pMnw 519
11. slok m: 5 (vwr gUjrI)—ndI qrMdVI mYfw Koju n KuMBY—pMnw 520
12. dyvgMDwrI m: 5—Apuny hir pih ibnqI khIAY—pMnw 531
13. dyvgMDwrI m: 5—krq iPry bn ByK, mohn rhq inrwr—pMnw 538
14. mwrU m: 5—PUto AWfw Brm kw—pMnw 1002
15. mwrU m: 5—ijnI nwmu ivswirAw—pMnw 1006
16. sveIey mhly pMjvy ky—Bvjlu swieru—(B`t kl´)—pMnw 1408
17. bsMqu nwmdyv jI—loB lhir Aiq nIJr bwjY—pMnw 1195
Bwv:
(1) kbUqr bVw Bolw pMCI hY [ ib`lI Awvy qW aus qoN bcx leI au~fx dy QW A`KW mIt lYNdw
hY [
mUrK mnu`K ivkwrW dy h`ly qoN bcx dw au~dm krn dy QW iehnW dy A`gy hiQAwr su`t dyNdw hY
[ is`tw ieh inkldw hY ik ivkwrW dy smuMdr-sMswr ivc goqy Kwx l`g pYNdw hY [
prmwqmw dw nwm jhwz hY [ gurU mlwh Awpxy Sbd dw c`pU lw ky pwr lμGwauNdw hY [
(2) koeI mnu`K pihlW pihl smuMdr dy kMFy clw jwey, byAMq pwxI hI pwxI vyK ky aus dI
hYrq guMm ho jWdI hY [ smuMdr ivc bVIAW BwrIAW iT`lW BI pYNdIAW hn [ iehnW iT`lW ivcoN
dI jhwz lμGdy vyK ky ieh Gwbrdw hY ik jhwz ikqy fu`b n jwey [ jdoN aus ƒ jhwz dI
mzbUqI qy kpqwn dI huiSAwrI dw pqw-Qhu l`gdw hY, qW aus ƒ Drvws b`Jdw hY [
sMswr iek smuMdr smwn hY ijs ivc ivkwrW dIAW lihrW au~T rhIAW hn [ ienswnI izMdgI
dI in`kI jyhI byVI dy fu`bx dw BwrI ^qrw rihMdw hY [ jo mnu`K gurU-mlwh dy nwm-sqsMg-
jhwz ivc svwr ho jWdw hY, aus dy Awqmw ƒ ieh ivkwr fob nhIN skdy [
(3) dirAw ivc hVH AwieAw hoieAw hovy, GuMmx GyrIAW qy lihrW pYNdIAW hox, v`fy v`fy qwrU
BI auDr mUMh krn dw hIAw nhIN krdy [ pr isAwxw mlwh muswi&rW ƒ AwpxI byVI ivc
ibTw ky, auhnW GuMmx GyrIAW qoN iT`lW qoN bcw ky byVI ƒ pwr lY jWdw hY [ lohw BI byVI dy
sMg pwr ho jWdw hY [
sMswr-ndI ivc mwieAw dIAW GuMmx GyrIAW ivcoN pRBU dI Xwd dw Awsrw shI slwmq pwr
lμGw dyNdw hY [
(4) sMswr smuMdr hY ijs ivc ivkwrW dIAW lihrW pY rhIAW hn [ pRBU dI Xwd ƒ ies
smuMdr ivcoN pwr lμGx leI jhwz bxwvo [ fu`bx dw ^qrw nhIN rhygw [
(5) sMswr ivkwrW dy zhrIly pwxIAW nwl BirAw hoieAw smuMdr hY [ pRBU dy dr qy Ardws
kro ik swfw h`Q PV lY [ b`s! fu`bx dw fr nhIN rhygw [
(6) smuMdr ivc qU&wn lihrW au~T rhIAW hox, qy aus ivc mlwh-hIx jhwz hovy [ jhwz
dIAW svwrIAW ƒ hr vyly hI ieh sihm rhygw ik hux BI fu`by, hux BI fu`by [
sMswr ivc ivkwrW dy J`KV Ju`l rhy hn [ gurU qoN KuMJy hoey mnu`K goqy KWdy hn, hr vyly icMqw
i&kr sihm auhnW ƒ cMbVy rihMdy hn [
ijs BwgW vwly ny prmwqmw nwl fUMGI sWJ pw leI auh ies smuMdr ivcoN bc ky pwr lμG
igAw [
(7) sMswr-smuMdr ivcoN pwr lμGx leI gurU dI d`sI hoeI jIvn jugqI jhwz dw kMm dyNdI hY
[
(8) ivkwrW dI A`g dy smuMdr ivcoN Awqmk jIvn ƒ sVn qoN bcwvx leI pRBU dI Et
Awsrw hI smr`Q hY [
(9) ies iBAwnk sMswr-smuMdr ivc ivkwrW dIAW AnykW ndIAW pY rhIAW hn [ Zw&l
fu`bdy hn [ jo pRBU dI Xwd dy jhwz ivc bYT gey, auh shI slwmq pwr lμG gey [
(10) ivkwrW dIAW AnykW lihrW pY rhIAW hn [ ijs dI suriq ƒ pRBU ny Awpxy crnW ivc
joV ilAw, aus ƒ fu`bx nhIN dyNdw [
(11) dirAwvW dy kMFy keI QweIN ijlHx huMdw hY [ rwhI muswi&r vwsqy bVI ^qrnwk QW huMdI
hY [ jy aus ivc mnu`K Ku`B jwey, qW ijauN ijauN inklx dw jqn kry, iqauN iqauN hor vDIk
Ku`Bdw jWdw hY [
dunIAw dy ivkwr iek AYsI ijlHx hY, ijs ivcoN mnu`K Awpxy au~dm Akl dw Awsrw r`K ky
sgoN vDIk Psdw hY [ pRBU-crnW dw ipAwr shjy hI bcw lYNdw hY [
(12) ies DrqI auqy purwxy simAW ivc jwdU dw bhuq zor sI [ swfy dys ivc BI iehI hwl
sI [ jogI lok BI keI krwmwqW ivKWdy sn [ A`g ƒ bMnH lYxw iek swDwrx ijhw krq`b ho
igAw sI [ A`g ƒ bMinHAW A`g ivc syk nhIN sI rihMdw [ l`kVW pweI c`lo, auh bldIAW
jwxgIAW [ pr aus ivc Awpxw h`Q r`K idau, h`Q ƒ syk nhIN l`gygw [ keI AwdmI qW
BKidAW koilAW dy auqoN dI nμgy pYrIN lμG jWdy sn [ hux ieh g`lW ikqy twvIAW twvIAW rih
geIAW hn [
sMswr-smuMdr hY A`g dw [ ivkwrW dI juAwlw BV BV kr rhI hY [ jIv dy Awqmk jIvn
ies ivc sV ky suAwh ho rhy hn [ pr ijs mnu`K ny iehnW ivkwrW ƒ kIl ilAw hY, aus dy
Awqmk jIvn ƒ iehnW dw rqw BI syk nhIN l`gdw [
(13) sMswr-smuMdr ivcoN AwpxI Akl iv`idAw dy bl nwl pwr nhIN lμG skIdw [ AhMkwr
moh myr-qyr iqAwgxw—ies AOKy KMfy dI Dwr nwloN pqly rsqy hI lμG skIdw hY [ pRBU dI
ikrpw hoieAW sqsMg dI brkiq nwl pwr lμiGAw jw skdw hY [
(14) kVwhy ivc qyl pw ky aus dy hyT A`g dw BWbV mcw idau, qyl qp ky A`g vrgw lwl ho
jwiegw [ aus qpdy kVwhy ivc iksy ƒ h`Q pYr bMnH ky su`t idau, ivcwrw pl ivc hI sV ky
suAwh ho jwiegw [
A`g dw smuMdr TwTW mwr irhw hY [ moh ivc jkVy hoey jIv ivkwrW dI A`g ivc sV rhy hn
[ pr gurU-mlwh A`g ƒ kIl ky, sVidAW dI qpS-imtw ky pwr lμGw dyNdw hY [
(15) ru`K dI CW dw kIh Brvwsw? kdy vDdI, kdy GtdI [ b`dlW dI CW BI kwhdI CW? hvw
dw bu`lw AwieAw qy aufw lY igAw [
mwiek pdwrQW dI BI ieqnI ku hI pWieAW hY [ iPr BI iqRSnw dI A`g ivc jgq sV irhw
hY [
pRBU dI Xwd hI ies A`g qoN bcwauNdI hY [
(16) v`fy v`fy drIAwvW ivcoN dI qr ky lμGxw iksy ivrly ivrly sUrmy qwrU dw kMm huMdw hY [
pr jy drIAw auqy p`kw pul b`J jwey, qW hr koeI sOKw hI pwr lμG skdw hY [ jhwz BI pwr
lμGw dyNdy hn [
sMswr drIAw hY [ pRBU dI Xwd ies auqy pul hY, drIAw ivc jhwz hY [
(17) J`KV Ju`l pey, qU&wn Aw jwey, qW smuMdr ivc bVIAW au~cIAW lihrW auTdIAW hn [
auhnW lihrW ivcoN dI koeI ivrlw isAwxw kpqwn hI Awpxy jhwz ƒ shI slwmq lμGw skdw
hY [
sMswr-smuMdr ivc mwieAw dy moh dw qU&wn AwieAw hoieAw hY, loB dIAW lihrW au~T rhIAW
hn [ gurU prmwqmw dw Awsrw ilAW hI mnu`K dy igAwn-ieMdRy fu`bxoN bc skdy hn [
jgq
(A) jMgl
1. mlwr m: 3—haumY ibKu mnu moihAw lidAw Ajgr BwrI—pMnw 1260
2. slok m: 5 (vwr gUjrI)—bin BIhwvly ihku swQI lDmu—pMnw 519
3. slok m: 5 (vwr gUjrI)—bwir ivfwnVY huMms DuMms—pMnw 520
4. iblwvlu m: 5—ndrI AwvY iqsu isau mohu—pMnw 801
5. BYrau m: 5—ds imrgI shjy bMiD AwnI—pMnw 1136
Bwv:
(1) koeI Eprw prdysI iksy sMGxy jMgl ivc rwhoN KuMJ jwey, qy jMgl ivc aus ƒ koeI v`fw
Bwrw AXdhw t`kr pey, AXdhw ƒ vyK ky aus ƒ s`qy suDW Bu`l jWdIAW hn [ AXdhw inh`Qy
mnu`K ƒ Awpxy v`fy mUMh ivc hV`p kr jWdw hY [ pr ijs mnu`K ƒ gwruV mMqR AwauNdw hovy,
koeI BI s`p aus auqy vwr nhIN kr skdw [
sMswr-jMgl ivc haumY dw AXdhw mUMh A`fI KVHw hY [ ijs mnu`K ny gur-Sbd dw gwruV mMqR
Awpxy ihrdy ivc itkwieAw hoieAw hY, aus ƒ haumY-AXdhw ingl nhIN skdw [
(gwruV mMqR—s`p ƒ v`s ivc krn vwlw iek mMqR)
(2) jMgl ivc koeI Eprw muswi&r rwh Bu`l jwey [ aus dI Gbrwht auhI jwxdw hY [ kdm
kdm qy aus ƒ fr l`gdw hY ik ikqy koeI ijMd dw vYrI n t`kr jwey [
sMswr iek iBAwnk jMgl hY [ kwmwidk ieQy Awqmk jIvn dy AnykW hI lwgU hn [ ijs ƒ
hir-nwm swQI iml igAw, auh shI slwmq lμG igAw [
(3) Epry jMgl ivc rwhI rwh Bu`l jwey, BwdroN dI kVkdI Du`py dupihr vyly hvw bMd hovy,
huMm l`gw hovy, rwhI dw dm Gutdw hY [ sihm BI hY ik koeI jMglI jwnvr n Aw pey [
sMswr-jMgl ivc ivkwrW dI qpS hY [ jy iksy pwsy vloN BI SWqI TMF dw JoNkw n Awvy, qW
ies huMm ivc Awqmk jIvn Gu`itAw jWdw hY [ ijnHW ny krqwr dw p`lw PiVAw, auh ieQy
sOKw jIvn guzwr gey [
(4) koeI prdysI muswi&r iksy jMgl ivc iksy v`fy nwg dy kwbU Aw jwey, nwg aus dy pYrW qoN
vlyvyN mwrdw isr qk phuMc ky m`Qy auQy Aw fMg mwrdw hY [ vlW ivc jkVy mnu`K dI koeI pyS
nhIN jWdI [
Swm vyly dIvy jgdy hn, vrKw ru`qy pqMgy DrqI ivcoN inkl ky dIivAW dI lwt auqy Aw sVdy
hn [
(5) iqRSnw dI A`g auqy mnu`K Awpxw Awqmk jIvn swV rhy hn [ mwieAw nwgxI vl pw ky
Awqmk jIvn dI sMGI Gu`tdI jw rhI hY [
moh dw smuMdr hY ieh jgq [ mwieAw dy qyz J`KV nwl ivkwr dIAW lihrW auT rhIAW hn,
qy jIvW dy Awqmk jIvn goqy Kw rhy hn [
jgq
(e) rxBUmI
1. slok m: 3 (isrI rwg kI vwr)—nwnk so sUrw vrIAwmu—pMnw 86
2. slok m: 3 (vwr soriT)—hsqI isir ijau AMksu hY—pMnw 647
3. pauVI m: 3 (vwr mwrU)—jo jn lUJih mnY isau—pMnw 1088
4. pauVI m: 3 (mwrU kI vwr)—sUry eyih n AwKIAih—pMnw 1089
5. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—mwieAw moih jgu BrimAw—pMnw 1414
6. pauVI m: 4 (soriT kI vwr)—guir scY bDw Qyhu—pMnw 653
7. kwnVw m: 4—myry mn hir hir rwm nwmu jip cIiq—pMnw 1295
8. gauVI bwvn AKrI m: 5—xwxw rx qy sIJIAY, Awqm jIqY koie—pMnw 256
9. pauVI m: 5 (vwr gauVI m: 5)—rsnw aucrY, hir sRvnI suxY, so auDrY imqw—pMnw
322
10. Awsw m: 5—cwir brn, cauhw ky mrdn—pMnw 404
11. Awsw m: 5 CMq—vM\u myry Awlsw, hir pwis bynμqI—pMnw 460
12. slok m: 5 (vwr gUjrI)—pwpiVAw pCwiV, bwxu scwvw sMin@ kY—pMnw 521
13. pauVI m: 5 (gUjrI kI vwr)—sUr bIr vrIAwm, iknY n hoVIAY—pMnw 522
14. soriT m: 5—grIbI gdw hmwrI—pMnw 628
15. DnwsrI m: 5—jw kau hir rMgu lwgo iesu jug mih—pMnw 680
16. swrg m: 5—hir kwtI kuitlqw kuTwir—pMnw 1225
17. Punhy m: 5—Dwvau dsw Anyk, pRym pRB kwrxy—pMnw 1363
18. gauVI bwvn AwKrI, kbIr jI—XXw jau jwnih qau durmiq hin—pMnw 342
19. slok kbIr jI (mwrU)—ggn dmwmw bwijE—pMnw 1105
20. BYrau kbIr jI—ikau lIjY gFu bMkw BweI—pMnw 1161
21. rwmklI kI vwr (rwie blvMif)—nwau krqw kwdru kry—pMnw 966
22. rwmklI vwr (s`qw fUMm)—so itkw so bYhxw soeI dIbwxu—pMnw 967
23. sveIey mhly qIjy ky—pihir smwiD snwhu—(1]21]) (B`t sl´) pMnw 1396
24. sveIey mhly cauQy ky—mohu mil ibvis kIAau—(1]59]) (B`t sl´) pMnw 1406
Bwv:
(1) AhMkwr mnu`K dw bVw fwFw vYrI hY [ ijs ny AhMkwr ƒ mwr ilAw, auh sUrmw hY auh
vrIAwm hY [ ausy dw jgq ivc Awauxw mubwirk hY [
(2) rwjsI qwkq hwsl krn leI ies DrqI auqy Fyr purwxy simAW qoN rjvwiVAW dy
prspr jMg huMdy cly Aw rhy hn [ ijauN ijauN swieMs au~nqI kr rhI hY iqauN iqauN vDIk
vDIk mwrU hiQAwr bxn dy kwrn jMgW ivc vDIk AwhU lih rhy hn [
Awqmk jgq ivc BI sdw jMg ho irhw hY [ kwmwidk mnu`K dy Awqmw auqy rwj kwiem krn
dw jqn krdy rihMdy hn [
hwQI ƒ mhwvq kuMfy hyT r`Kdw hY [ Aihrx lohwr dy vdwn dIAW s`tW shwrdI hY [ jo mnu`K
iesy qrHW Awpxw mn gurU dy hvwly kr dyNdw hY, auh Awqmk jgq ivc kwmwidkW auqy blI ho
jWdw hY [
(3) Asl sUrmy auh hn jo Awpxy mn nwl jMg krdy hn [ ijnHW ny mn ƒ ij`q ilAw,
auhnW, mwno, jgq ij`q ilAw [ jgq dw koeI pdwrQ auhnW ƒ moh nhIN skdw [
(4) qwkq hkUmq dy mwx ivc m`qy jrvwxy &OjW iek`TIAW kr ky dUijAW auqy jw h`ly krdy
hn [ auhnW ƒ sUrmy nhIN khIdw [ prmwqmw ƒ ieh AhMkwr AwkV psMd nhIN [
(5) mwieAw dy moh ivc dunIAw su`qI peI hY [ kwmwidk cor SuB guxW dI rwis-pUMjI lu`tI jw
rhy hn [
ijs ivrly ny igAwn dI qlvwr nwl iehnW pMjW dw isr lwh id`qw, auh jwg ipAw smJo [
(6) kwmwidk mwieAw dy AnykW sUrmy mnu`K auqy h`ly krdy rihMdy hn [
gurU ny sqsMg-rUp iek iklHw iqAwr kr id`qw hY [ sqsMgI ies iklHy dy rwKy hn [ ies
iklHy dI Et lYx vwlw mnu`K mwieAw dy sUrimAW dI mwr qoN bc jWdw hY [
(7) ies srIr dI pWieAW qW ieqnI hI hY ijqnI ru`K dI CW dI [ pr mwieAw ny ies ƒ
p`kw iklHw bxw ky ies ivc hir nwm Dn ƒ Awpxy kwbU kIqw hoieAw hY [
ieh iklHw auhI vfBwgI sr kr skdw hY jo gurU dy Sbd dw Awsrw lYNdw hY [
(8) sMswr-rx-BUmI ivc auhI mnu`K sUrmw smJo ijs ny mn ƒ ij`q ilAw, ijs ny haumY ƒ
pCwV id`qw [
(9) ies srIr-iklHy ƒ sr krnw bVw kTn kMm hY [ ijs ny sr kr ilAw, aus dw Awauxw
sPl ho igAw hY [
(10) mnu`K iksy BI jwiq vrx dw hovy, iksy BI ByK dw hovy, mwieAw dy ieh pMjy kwmwidk
sUrmy sB ƒ AwpxIAW qlIAW auqy pey ncWdy hn [ iehnW dI ies &Oj qoN bcx leI swD
sMgiq hI ieko iek itkwxw hY [
(11) ijs ihrdy ivc r`b dI Xwd Aw v`sy, auQoN pwp ivkwr n`s jWdy hn [ auh mnu`K ies
mwnsk Awqmk jMg ƒ ij`q lYNdw hY [
(12) kwmwidk ivkwr mnu`K dy mn auqy muV muV h`lw krdy hn [ ijs mnu`K ny gurU dI
is`iKAw qy qur ky prmwqmw dI is&iq-swlwh dy qIr clwey, aus dy nyVy nhIN Fukdy [
(13) ipCly simAW ivc rwjy bwdSwh AwpxI rwjDwnI dI rwKI vwsqy iklHy ausrwauNdy sn,
ikilHAW dy duAwly cOVI qy fUMGI KweI bxweI jWdI sI, jo sdw pwxI nwl BrI r`KIdI sI, qwik
vYrI-dl iksy pwsy vloN iklHy dI PsIl dy nyVy n Fuk sky [
mnu`K dw mwieAw-vyiVHAw mn srIr-ngr ivc AwkI ho bYTdw hY, Brm dy iklHy ivc Awpxy
Awp ƒ sur`iKAq kr lYNdw hY, mwieAw dw moh aus iklHy dy duAwly KweI hY [ kwmwidk sUrmy
ies dI mdd krdy hn [ bVy bVy qpIAW ƒ BI ieh zyr kr lYNdy hn [
gurU dI srn pY ky pRBU dw nwm jipAW hI ij`q hwsl kIqI jw skdI hY [
(14) purwxy simAW ivc dunIAwvI qwkq hwsl krn ihq kIqy jMg ivc gurj, qlvwrW, KMfy,
qIr Awidk SsqR vrqy jWdy hn [
ijQy BI l`qW m`lx dI qWG hY, auQy hI Kih-Kih huMdI hI rihMdI hY, qy huMdI hI rhygI [ m`lW
dI ^wqr ijqny hI idl s^q qy dieAw-hIn hoxgy, auqny hI JgVy vDxgy [
jo mnu`K ZrIbI suBwau vwlw hY, jo iksy nwl AwkV nhIN vrqdw, aus dy isr auqy koeI svwr
nhIN ho skdw [
(15) sMswr iek rx-BUmI hY [ kwm kRoD loB moh AhMkwr Awidk AnykW ivkwr jgq dy suMdr
mn-mohxy pdwrQW dI rwhIN mnu`K dy mn ƒ ij`qx dI koiSS krdy rihMdy hn [ ieh jMg sdw
hI l`gw rihMdw hY [
gurU dI shwieqw nwl jo mnu`K pRBU-ipAwr Awpxy AMdr vswauNdw hY, aus dw mn itkwxy-isr
rihMdw hY, qy ies Awqmk jMg ivc hwr nhIN KWdw [
(16) pRBU dI Xwd iek AYsw kuhwVw hY ijs nwl sMswrk jIvn ivcoN kutlqw k`tI jw skdI hY
[ prmwqmw dy nwm dI cot nwl mn dI Btkxw kwm kRoD inMdw ƒ dUr kIqw jw skdw hY [
(17) pRBU dI BgqI dy iqR`Ky qIr clwvo, pMjy vYrI PuVk ky jw pYNdy hn [
(18) sUrmw auhI sdwauNdw hY jo mYdwn nwh C`fy [
ies sMswr-rxBUmI ivc auhI mnu`K smJo, jo ies srIr ngr ƒ ij`q ley [
(19) jdoN rx-jIq ngwry auqy cot v`jy, rxBUmI ivc Kloqw sUrmw pYr ipCWh nhIN su`tdw [
auh AgWh vD ky jW ij`qdw hY jW lV ky ShId huMdw hY [ dunIAw aus ƒ sUrmw AwKdI hY [
ZrIbW dInW dI bWh PVnI BI iksy ivrly sUrmy dw hI kMMm huMdw hY [ Ajyhw sUrmw BI bWh
PVI dI lwj r`Kdw hY [
(20) p`kw iklHw hovy, duAwly dohrIAW &slW Aqy qyhrIAW KweIAW hox [ iklHy dw drvwzw
bhuq krVw qy mzbUq hovy, aus auqy rwKy BI bVy lVwky sUrmy ibTwey hox [ Aijhy iklHy ivc
bYTy AwkI vYrI ƒ ij`qxw sOKI Kyf nhIN hY [
ieh srIr iklHw hY [ dÍYq (myr qyr) dIAW &sIlW, mwieAw dy iqMn guxW dIAW KweIAW hn [
kwm qy kRoD drbwn hn [ iklHy-srIr dy AMdr mn AwkI ho bYTdw hY [ mmqw dw top pweI
bYTw hY [ kubuiD dI aus ny kmwx k`sI hoeI hY, AMdroN bYTw iqRSnw dy qIr clw irhw hY [
ijs ny gurU dI shwieqw nwl igAwn dw golw clwieAw, pRym dw plIqw lwieAw, suriq dI
hvweI cwVHI, sq sMqoK SsqR PVy, swD sMgiq dI &Oj dw Awsrw ilAw, aus ny ies gVH-
srIr dy rwjy mn ƒ ij`q ilAw [
(21) blvMf rbwbI AwKdw hY—gurU nwnk ny r`bI rwj kwiem kIqw [ aus rwj ivc gurU
AMgd ny gurmiq dw KMfw PV ky ivkwrW dw nws kr ky lokW ƒ Awqmk jIvn b^iSAw [
(22) s`qw rbwbI AwKdw hY—DrqI auqy AinAwie dw zor sI [ gurU Amrdws jI sihj-
AvsQw dy GoVy auqy svwr hoey, aus auqy jq dI kwTI pweIE ny, h`Q ivc au~cy Awcrx dI
kmwx lY ky pRBU dI is&iq-swlwh dw qIr k`s ilE ny [ ies qrHW jgq dy ivcoN Gu`p hnyry ƒ
dUr kr idqo ny [
(23) B`t slH AwKdw hY ik gurU Amrdws ny sMswr rx BUmI ivc kwmwidk vYrIAW dy dl ƒ
ij`q ilAw [ gurU Amrdws ny smwDI dI sMjoA pihn leI, igAwn dy GoVy auqy Asvwr
hoieAw, Drm dw Dnu`K h`Q ivc PV ilAw, im`Ty suBwv dw qIr mwirAw, gurU-Sbd dw nyzw
vYrIAW auqy clwieAw [ ies qrHW pMjy hI vYrI toty toty ho gey [
(24) B`t slH dIAW nzrW ivc gurU rwmdws iek blI sUrmw hY, ijs ny moh ƒ v`s ivc kr
ilAw, ijs ny kwm ƒ BuMJy ptkwieAw, ijs ny kRoD dy toty kr id`qy Aqy ijs ny loB ƒ iJVk
ky pry durkwr id`qw [
jgq
(s) PulvwVI
1. mwJ m: 3—siqgur swcI isK suxweI—pMnw 117
2. slok m: 5 (vwr rwmklI)—PrIdw BUim rMgwvlI—pMnw 966
3. slok m: 5 (vwr mwrU)—ikAw gwlwieE BUC—pMnw 1095
Bwv:
(1) jMgl ivc AnykW iksmW dy ru`K Awpy au~g pYNdy hn, Aqy vrKw dy isr qy Awpy pl pYNdy
hn [ pr PulvwVIAW qy bgIcIAW dy bUty bhuq koml huMdy hn [ auhnW dI pwlxw krn leI
mwlk ƒ ^ws iDAwn dyxw pYNdw hY, mwlI r`Kxw pYNdw hY jo auhnW dI gofI Awidk hryk iksm
dI sMBwl krdw hY [ &wlqU hwnIkwrk Gwh bUt pu`txw huMdw hY, Aqy bUitAW ƒ keI rogW qoN
bcwxw huMdw hY [ vyly isr pwxI dyx dI loV huMdI hY [
ieh jgq PulvwVI hY [ isrjxhwr Awp ies dw mwlI hY [ sB dI sMBwl krdw hY [ Pu`lW
dIAW vK vK sugMDIAW, jIAW dy vK vK suBwv [
(2) ies sohxI DrqI auqy ivkwrW dw ivhulw bgIcw BI hY [ jo mnu`K gurU dy d`sy rwh qy qurdy
hn, auhnW ƒ ieh ivkwr poh nhIN skdy [
(3) SihrW dI sMGxI v`soN ivc SihrIAW ƒ nwh ikqy KulHI hvw Aqy nwh hI ikqy sYr ƒ QW [
suihrIAW dI ieh AOiKAweI dUr krn leI imaUNispl kmytI vloN Sihr dy duAwly Pu`lW dy
bgIicAW Aqy PulvwVIAW dw pRbMD kIqw jWdw hY [ pr ieh Pu`l qoVn dI mnwhI huMdI hY,
nhIN qW PulvwVIAW ivc ikqy iek Pu`l BI n rih jwey [ swaU SihrI dw ieh &rz huMdw hY ik
iksy Pu`l vl kYrI A`Ky n vyKy [
jgq PulvwVI hY [ iesqRI ies PulvwVI dw suMdr Pu`l hY [ mnu`K ny prwey Pu`l vl BYVI
ingwh nwl nhIN q`kxw [
jgq
(h) AKwVw
1. isrI rwg m: 5—pY pwie mnweI soie jIau—pMnw 73
2. mwJ m: 5—qUM myrw ipqw qUM hY myrw mwqw—pMnw 103
Bwv:
(1) iCMJ dw Fol keI idn pihlW hI v`jx l`g pYNdw hY ^lkq vyKx ƒ Aw iek`TI huMdI hY [
ipV b`Jx qy Awpo Awpxy DVy dy pihlvwn rl ky PyrI lYNdy hn [ auhnW dy sufOl ju`sy vyK vyK
ky lok vwh vwh pey krdy hn [ ij`qx vwilAW ƒ swQI QwpI dyNdy hn; AKwVy dy cODrIAW
pwsoN mwlI imldI hY [
sMswr-AKwVy ivc ijs ny pMj kwmwidkW dI ip`T lw id`qI, aus ƒ gurU QwpI dyNdw hY [
(2) qurny-isr cODrI ipMf ivc iCMJW pvwauNdy hn [ Aws pws dy GulwtIey pihlvwn
kuSqIAW lVn AwauNdy hn [ ipV b`Jdw hY [ pihlvwn Guldy hn [ ij`qx vwly ƒ mwlI
imldI hY [
ieh jgq AKwVw hY, pRBU dw ricAw hoieAw [ sB jIv ies AKwVy dy pihlvwn hn [
kwmwidkW nwl kuSqIAW ho rhIAW hn [ jyhVw bMdw iehnW ƒ pCwV lYNdw hY, aus ƒ AKwVy dy
mwlk pwsoN Awdr imldw hY [
jgq
(k) caupV
1. bsMqu m: 5—hoie iekqR imlhu myry BweI—pMnw 1185
2. sUhI kbIr jI—QwkY nYn, sRvn suin Qwky—pMnw 793
Bwv:
(1) caupV dI Kyf swfy dys ivc bVI pRis`D hY [ Awm qOr qy ibrD mnu`K Kyfdy hn, jo
dunIAw dy hor kMm krn qoN rih jWdy hn [ k`pVy dy cwr pV (pt) joVy huMdy hn [ hryk pV
auqy ieko ijqny cOrs ^wny huMdy hn [ AwmHo swhmxy cwr mnu`K bYT ky Kyf skdy hn [ cOhW
pVW dy ivckwr iek v`fw cOrs ^wnw huMdw hY [ pu`gIAW hoeIAW nrdW (mohry) aus ^wny ivc jw
phuMcdIAW hn [ ies ^wny ivc ApVn qoN pihlW iek dI nrd ƒ dUjy dI nrd mwr skdI hY
[ pr jy iek iDr dIAW do nrdW iek`TIAW ieko ^wny ivc phuMc jwx, qW jd qk auh
iek`TIAW hn ivroDI dI nrd dI mwr qoN bc jWdIAW hn [
ieh jgq cOpV dI Kyf hY [ AnykW ivkwr mnu`K dy mn auqy cotW mwrdy rihMdy hn [ sqsMg
ivc ApiVAW mnu`K iehnW dI mwr qoN bc jWdw hY [
(2) ijs mnu`K ny prmwqmw dI rzw ƒ smJ ilAw, ijs ny caupV dI ieh Kyf KyfI, aus dw
mn Awpxy v`s ivc Aw igAw [ auh kwmwidkW dI mwr qoN bc inkilAw [
jgq
(K) rMg-BUmI
1. Awsw m: 5 CMqu—Ando Andu Gxw mY so pRBu fITw rwm—pMnw 452
2. ibhwgVw m: 5 CMq—hir kw eyku AcMBau dyiKau dyiKAw—pMnw 541
Bwv:
(1) jMmx qoN mrn qk mnu`K dy jIvn-nwt ivc keI JwkIAW AwauNdIAW hn—bwl AvsQw
dIAW KyfW, rqw isAwxI aumry iv`idAw Aqy ikrqkwr dI isKlweI, jvwnI vyly ivAwh, buFypw
Awidk [ ivAwh dI JwkI bhuq suAwdlI hoieAw krdI hY—myl iek`Tw hoxw, suhwg gwauxy,
jM\ Fu`kxI, lwvW, lVkI dw shury Gr jwxw Awid [
ies sMswr-AKwVy ivc jIv-iesqRI qy pqI-prmwqmw dy imlwp dI jIvn-JwkI iek AdBuq
JwkI hY [ sqsMgI jW\I mW\IAW dI shwieqw nwl jIv-iesqRI pqI prmwqmw ƒ imldI hY [
ies srIr-Gr dy swry igAwn-ieMidRAW ƒ Awpxy v`s kr lYNdI hY, qy pMjy kwmwidk duSt n`s
jWdy hn [
(2) nwtk dw ieiqhws ies DrqI auqy bVw purwxw cilAw Aw irhw hY [ klwkwr lok iksy
pRis`D ivAkqI dy jIvn ivcoN koeI iek JwkI lY ky sMbMDq ivAkqIAW dy suAWg Dwr ky
drSkW ƒ ivKwieAw krdy sn [ aus pRis`D ivAkqI dw jIvn nwt ivKwlx leI iek aucycI
rMg-BUmI iqAwr kIqI jWdI sI [ sUqrDwr Awp Aw ky nwtk dw AwrMB krwauNdw sI [ iPr
nt Aw Aw ky Awpxy ih`sy dw Kyl Kyldy sn [ jyhVw nt suc`jw Kyl Kyldw sI, aus ƒ drSk
vwh vwh AwKdy sn, aus ƒ sUqrDwr qoN BI Awdr-mwn imldw sI [
ieh jgq iek rMg-BUmI hY [ sB jIv Awpxy ih`sy dw jIvn-nwt kr rhy hn [ suc`jy jIv-
nt ƒ ieQy BI soBw Aqy pRBU dy dr qy BI Awdr [
3. mwieAw
(a) haumY
1. gauVI pUrbI m: 4—kwim kroiD ngru bhu BirAw—pMnw 171
2. sUhI m: 4—mwryih su vy jn haumY ibiKAw—pMnw 776
3. gauVI guAwryrI m: 5—Agly muey is pwCY pry—pMnw 178
4. gauVI m: 5—jn kI DUir mn mIT KtwnI—pMnw 199
5. gauVI m: 5—hY koeI AYsw haumY qorY—pMnw 212
6. gauVI bwvn AKrI m: 5—jjw jwnY hau kCu hUAw—pMnw 254
7. gauVI bwvn AKrI m: 5—FFw FUFq kh iPrhu—pMnw 256
8. Awsw m: 5—hir ibsrq so mUAw—pMnw 407
9. mwrU m: 5—ivq nivq BRimE bhu BwqI—pMnw 999
10. mwrU m: 5—kvn Qwn DIirE hY nwmw—pMnw 999
11. BYrau m: 5—haumY rogu mwnuK kau dInw—pMnw 1140
12. slok kbIr jI (vwr gUjrI)—kbIr mukiq duAwrw sMkuVw—pMnw 509
Bwv:
(1) pYr ivc kMfw cu`B jwey, quirAW pIV hovygI [ pYrIN m^mlI ju`qI BI pw lvo, iPr BI
quirAW kMfw drd hI krygw [
haumY BI iek kMfw hI hY [ ijs mnu`K dy mn ivc cuiBAw hovy, auh g`ly g`ly duKI huMdw rhygw
[ Plwxy ny mYƒ slwm nhIN kIqI, Plwxy ny mYƒ ‘jI’ AwK ky nhIN bulwieAw [ kdm kdm qy
AjyhIAW coBW aus dy AhMkwrI mn ƒ l`gdIAW rihMdIAW hn [
(2) AhMkwr ƒ Awpxy AMdroN dUr kro [ iehI iv`Q pWdw hY r`b nwloN qy ^lkq nwloN [
(3) ‘koeI swfI Buieˆ qy pYr qW Dry, mYN aus ƒ kYd krw idAWgw [ mYN bVw ivdvwn hW, kOx
myrI brwbrI kr skdw hY?’—mwieAw dy pRBwv ivc mnu`K keI AjyhIAW haumY dIAW aUl
jlUl g`lW krdw qy hwso-hInw huMdw hY [ ies ƒ cyqw hI nhIN rihMdw ik AjyhI AwkV
ivKwlx vwly ieQy DrqI auqy AnykW Awey qy cly gey, ikqy auhnW dw nwm-inSwn nhIN rih
igAw [
pRBU dI Xwd hI sB qoN sRySt vsq hY [
(4) BWfw qyl iGau Awidk nwl iQMDw ho jwey, qW iqlHkxw ho jWdw hY, h`QW ivcoN CyqI iqlHk
jWdw hY qy icp icp krn l`g pYNdw hY [ ieh iQMDweI pwxI nwl nhIN lih skdI [ BWfy ƒ
suAwh nwl mWjxw pYNdw hY [
ijqnw icr mnu`K dy mn auqy haumY dI iQMDweI itkI rhy, iksy hor dI syvw BlweI dw i^Awl
mn ivc Asr hI nhIN kr skdw [ swD sMgiq ivc mn ƒ mWjo [
(5) hnyrw hovy svyrw hovy, jrnYlI sVky jw rhy muswi&r ƒ rwh Bu`lx dw fr nhIN huMdw [ pr
rwq hovy hnyrI kwlI bolI, iksy Ku`lHI jUh ivc pgfMfI qy jw irhw rwhI sihjy hI rwhoN KuMJ
jWdw hY [ AOJVy ipAw hoieAw ivcwrw aus jUh ivc hI t`krW mwrdw iPrdw hY; pYNfw mu`kx
ivc nhIN AwauNdw, ikqy nyVy koeI v`soN nzry nhIN pYNdI [ aus vyly aus dw qrlw iehI huMdw hY
ik idn cVHy qy ieh ibpqw mu`ky [
haumY dI kwlI hnyrI rwq ivc Btkdy mnu`K ƒ sqsMg ivc A`pV ky hI Awqmk jIvn dw rwh
id`sdw hY [
(6) qoiqAW ƒ PVn vwly mnu`K iek Cotw ijhw XMqR bxw lYNdy hn, ijs ƒ nilnI AwKIdw hY [
do fMifAW dy shwry iek CotI crKVI KVI kIqI jWdI hY [ aus dy hyT vwr KulHy mUMh vwlw iek
brqn pwxI nwl Br ky r`K dyNdy hn [ crKVI auqy qoqy vwsqy cogw pw dyNdy hn [ qoqw cogy
dI ^wqr crKVI auqy Aw bYTdw hY [ qoqy dy Bwr nwl crKVI ault jWdI hY [ qoqw crKVI dy
nwl hI hyTly pwsy ault jWdw hY [ hyTW pwxI vyK ky qoqw frdw hY ik pwxI ivc nw if`g pvW
[ crKVI ƒ Gu`t ky PVI r`Kdw hY [ PwhI lwvx vwlw Aw ky qoqy ƒ sihjy hI PV lYNdw hY [
haumY dI PwhI ivc PisAw mnu`K BI sdw ^uAwr huMdw hY [ haumY cwhy Dn pdwrQ dI hovy, cwhy
iv`idAw dI, koeI &rk nhIN pYNdw [ PwhI PwhI hI hY, cwhy auh sxI dI hY cwhy p`t dI [
(7) mYN v`fw bx jwvW—ieh bVI iBAwnk mwnisk dSw hY [ mnu`K AwpxI ies ‘hauN’,
‘haNu’ qoN bVy bVy AzIz ipAwirAW ƒ BI kurbwn kr dyNdw hY [ rihMdw Awp BI sdw duKI hY
[
cMgy Bwg hox, mnu`K ƒ sqsMg nsIb hovy, qW ies blw qoN ^lwsI imldI hY [
(8) qoqw nilnI dI crKVI ƒ C`fdw nhIN ik mqW ikqy crKVI dy hyT r`Ky pwxI ivc nw if`g
pvW [ ies leI ijMd bcwaux dy BulyKy ivc sdw leI ipMjry ivc kYd ho jWdw hY [
hkUmq dy nSy ivc mnu`K haumY AhMkwr dy kMm krdw hY [ ies mOj bhwr ƒ C`fx qy jI nhIN
krdw [ Awqmk jIvn dI mOq huMdI jWdI hY [
(9) cMgw Blw mnu`K Srwb Awidk nSw vrq ky brilAw jWdw hY, qy mUMhoN aUl-jlUl ipAw
boldw hY [ aus dIAW sB hrkqW hwso-hIxIAW id`sdIAW hn [
mwieAw iek nSw hY [ koeI ivrlw huMdw hY, ijs dI, Dnvwn ho ky, DOx ikrly vWg nhIN
AwkVdI [ Dn dI ^wqr hI idn rwq dOV B`j kr ky auh swrI aumr guzwr jWdw hY [
(10) KrHvw bol qlvwr nwloN BI iqR`Kw fUMGw z^m kr jWdw hY [ iek KrHvy bol qoN qlvwrW
c`l jWdIAW, jMg iCV pYNdy, kOmW qbwh ho jWdIAW [ koeI ivrlw hI DIrjvwn socdw hY ik
gwl nwl s`c mu`c koeI srIrk z^m qW nhIN ho jWdw [
pr haumY qy DIrj dohW dw iek QW itkwxw nhIN ho skdw [ haumY nwl AwkiVAw hoieAw mn
rqw ijqnw BI KrHvw bol shwr nhIN skdw [
haumY mnu`K dI m`q auqy prdw pw dyNdI hY [
(11) rog koeI BI cMgw nhIN [ kwm-vwsnw dw rog ieqny v`fy jwnvr hwQI ƒ mnu`K dw Zulwm
bxw dyNdw hY [ dIvy dI lwt vyKx dw ieSk pqMgy ƒ swV ky suAwh krdw hY [ nwd suxn dI
lwlsw hrn ƒ kYd krw dyNdI hY [ jIB dw cskw m`CI dI mOq dw kwrn bxdw hY [ sugMDI
lYx dw cskw BOry dw mwrU bxdw hY [
iehI hwl hY ienswn dw [ haumY dw rog ies dy Awqmk jIvn ƒ mwr mukwauNdw hY [
(12) ikQy hwQI qy ikQy sUeI dw n`kw [ hwQI sUeI dy n`ky ivcoN dI ikvyN lμG sky?
mwieAw dy bMDnW qoN mukq hoieAw mn inmRqw suBwau Dwrn krdw hY, sB dy crnW dI ^wk
bxdw hY, bVw hOlw Pu`l rihMdw hY, ieqnw sUKm ho jWdw hY ik, mwno, sUeI dy n`ky ivcoN dI BI
lμG jWdw hY [
pr haumY nwl AwPirAw hoieAw mn hwQI smwn ho jWdw hY [ auh ikvyN lμGy sUeI dy n`ky ivcoN
dI? auQy inmRqw ikQoN?
mwieAw
(A) iqRSnw
1. isrI rwgu m: 5—imTw kir kY KwieAw, kauVw aupijAw swdu—pMnw 50
2. gauVI guAwryrI m: 5—pRwxI jwxY iehu qnu myrw—pMnw 179
3. gauVI m: 5—iqRsnw ibrly kI hI buJI hy—pMnw 213
4. DnwsrI m: 5—vfy vfy rwjn Aru BUmn, qw kI iqRSn n bUJI—pMnw 672
5. swrg m: 5—Awquru nwm ibnu sMswr—pMnw 1224
6. bsMq kbIr jI—surh kI jYsI qyrI cwl—pMnw 1196
7. slok kbIr jI—kbIr BlI mDUkrI— pMnw 1373
8. sUhI lilq PrId jI—byVw bMiD n sikE—pMnw 794
9. slok PrId jI—PrIdw ey ivsu gMdlw—pMnw 1379
Bwv:
(1) hlkwieAw ku`qw by-QvHw ho ky cuPyry dOiVAw iPrdw hY [ cogy dy lwlc ivc PisAw qoqw
swrI aumr ipMjry ivc hI guzwrdw hY [
mwieAw dI iqRSnw burI! ies dy Fhy ciVHAw mnu`K kdy ies dy pMjy ivcoN inklx jogw nhIN
rihMdw [ iqRSnw dw Ajyhw hlk ku`ddw hY ik idn rwq mwieAw dI ^wqr iek kr dyNdw hY [
(2) icVImwr pMCIAW ƒ PVn vwsqy jwl qwxdw hY, qy aus auqy cogw iKlwr dyNdw hY [ Boly
pMCI cogw cugx Aw bYTdy hn, jwl vl auhnW dw iDAwn hI nhIN pYNdw [ mOj nwl cogw cugdy
hn, qy ^uS ho ho ky Awpo ivc bolIAW boldy hn [ icVImwr Acncyq jwl iK`c lYNdw hY, qy
swry pMCI ivcy Ps jWdy hn [
mwieAw ny moh dw jwl iKlwirAw hoieAw hY [ sB jIv-pMCI ^uSI nwl ies ivc Psdy jw rhy
hn [
(3) iqRSnw burI blw! Dn joVn dw cskw pY jwey, qW l`KW kRoVW rupey iek`Ty kIiqAW BI mn
nhIN r`jdw [ jy prwey Gr q`kx dI BYVI bwx pY jwey, qW koeI Srm hXw nhIN rih jWdI, Bly
bury dI koeI qmIz nhIN rihMdI [
ijs auqy pRBU dI myhr hovy, aus ƒ sqsMg ivc jw ky ies PwhI qoN ^lwsI imldI hY [
(4) bldI A`g ivc l`kVW pweI clo, auh bldIAW jwxgIAW [ A`g ny kdy BI l`kVW swVn
qoN nwh nhIN krnI [
iehI hwl iqRSnw dw hY, csikAW dw hY [ mnu`K ƒ cMgy Kwxy Kwx dw cskw pY jwey, in`q in`q
suAwdly Bojn Kwx nwl BI kdy Kwx dI iqRSnw ^qm nhIN hovygI [ mnu`K kwm-vwsnw dw
iSkwr ho jwey, prwey Gr q`kdw iPrdw hY, vwsnw mu`kdI nhIN [
mwieAw dy jwl ivc PisAw kdy koeI r`ijAw nhIN [
(5) iqRSnw kdy mu`kdI nhIN, ijvyN ku`qy dI Gr Gr Btkxw ^qm nhIN huMdI [
(6) rotI dy tukVy dI ^wqr ku`qw Gr Gr jWdw hY [ kdy iksy Gr dw bUhw Ku`lHw ipAw hovy,
mwlk Gr nwh hovy, ku`qw AMdr lμG ky c`kI ƒ c`tx l`g pYNdw hY [ Awtw c`t ky BI ku`qy dI
iqRSnw nhIN mu`kdI, jWdw hoieAw c`kI dw prolw BI mUMh ivc PV ky lY dOVdw hY [
iehI hwl iqRSnw-mwry mnu`K dw huMdw hY [ vyKx ƒ BwvyN bVw swaU ipAw jwpy, pr mn dI dSw
ku`qy vrgy hI huMdI hY [ iqRSnw kdy r`jdI nhIN [
(7) kcihrIAW ivc jw ky vyKo, muk`dmy krn vwilAW nwl BrIAW peIAW huMdIAW hn; ikqy
dIvwnI dwhvy, ikqy &OjdwrI JgVy [ iehI sB JgVy jwiedwdW qy mlkIAqW dy kwrn hI huMdy
hn [ in`q keI KUn ^rwby huMdy rihMdy hn [ muk`dimAW ivc Psy GrW dw koeI jIaUx dw h`j
nhIN rih jWdw [
AjyhI mlkIAq nwloN qW mMg Kwxw cMgw [ nwh iksy nwl vYr-ivroD, nwh iksy nwl swVw-
eIrKw [ mn sdw insicMq qy by-i&kr [
(8) isAwl dI bhwry dirAwvW ivc pwxI QoVHw huMdw hY [ keI QwvW qoN lok dirAw ivcoN gwhx
hI lμG jWdy hn [ pr vrKw ru`qy jdoN hVHW dw pwxI kMiFAW qoN bwhr ipAw auCldw hY, kdy
v`fy qwrU ƒ BI pwr lμGx dw hOslw nhIN pY skdw [
ksuMBy dy Pu`l vrgI So^-rMg mwieAw ƒ mnu`K ijauN ijauN h`Q pwauNdw hY, iqauN iqauN ies dy mn
ivc mwieAw dy moh dIAW lihrW vDIk vDIk auTxIAW SurU ho jWdIAW hn [ sYNkVy, hzwrW,
l`KW qy iPr kRoVW rupey joVn dI lwlsw bxdI jWdI hY [ moh dw hVH isroN pry cVH jWdw hY [
iqRSnw dy hVH ivcoN ienswnI izMdgI dI koeI ivrlI byVI shI-slwmiq pwr lμGdI hY [
(9) isAwl dI ru`qy ikswn AwpxIAW pYlIAW ivc srHo N bIjdy hn [ srHoN dw swg ies bhwr
dI ^ws vDIAw sbzI hY [ p`qrW ƒ ieqnw psMd nhIN kIqw jWdw, ijqnw gMdlW ƒ [ pYlIAW
ivc au~gIAW hoeIAW lμmIAW nrm sufOl gMdlW rwh jWidAW dy mn ƒ iK`c pWdIAW hn [
mwiek pdwrQ iehnW gMdlW vWg mnu`K dy mn ƒ BrmwauNdy hn [ idn rwq mnu`K iehnW dI
^wqr B`j dOV krdw hY, qy Awqmk jIvn dw cyqw hI Bulw dyNdw hY [ ijauN ijauN iehnW
pdwrQW leI iqRSnw vDdI hY, keI qrHW dy sihm-du`K klySW dIAW cotW mnu`K dy mn auqy
iqauN v`jdIAW rihMdIAW hn ijvyN iksy lK-pqI dy drvwzy auqy KVw pihrydwr GiVAwl ƒ
iek iek GMty ipCoN cot mwrdw hY [
mwieAw
(e) pRbl
1. gauVI m: 3—iesu jug kw Drmu pVhu qum BweI—pMnw 203
2. gauVI m: 3 CMq—mwieAw sru sblu vrqY jIau—pMny 245-46
3. slok m: 3 (vwr gUjrI)—mwieAw hoeI nwgnI—pMnw 510
4. sloku m: 3 (vwr soriT) jnm jnm kI iesu mn kau mlu lwgI—pMnw 650
5. sloku m: 3 (vwrW qy vDIk)—mwieAw BuieAMgmu srpu hY—pMnw 1415
6. gauVI guAwryrI m: 5—nYnhu nId pr idRsit ivkwr—pMnw 182
7. gauVI m: 5—jIvq Cwif jwih dyvwny—pMnw 199
8. gauVI mwlw m: 5—pwieE bwl buiD suKu ry—pMnw 214
9. gauVI mwlw m: 5—aubrq rwjw rwm kI srxI—pMnw 215
10. gauVI mwJ m: 5—Kojq iPry AsMK, AMqu n pwrIAw—pMnw 240
11. gauVI bwvn AKrI m: 5—TTw mnUAw Twhih nwhI—pMnw 255
12. gauVI bwvn AKrI m: 5—eyaU jIA bhuqu gRB vwsy—pMnw 251
13. Awsw m: 5—ijin lweI pRIiq soeI iPir KwieAw—pMnw 370
14. Awsw m: 5—Anidnu mUsw lwju tukweI—pMnw 390
15. Awsw m: 5—ien@ isau pRIiq krI GnyrI—pMnw 392
16. Awsw m: 5—mwQY iqRkutI idRsit krUir—pMnw 394
17. gUjrI m: 5—bRhm lok Aru rudR lok, AweI ieMdR lok qy Dwie—pMnw 500
18. DnwsrI m: 5—ijh krxI hovih srimMdw—pMnw 673
19. DnwsrI m: 5—ijin kIny vis ApunY qRY gux—pMnw 673
20. rwmklI m: 5—ghu kir pkrI n AweI hwiQ—pMnw 891
21. slok m: 5 (vwr rwmklI)—imqR ipAwrw nwnk jI mY Cif gvwieAw—pMnw 963
22. mwrU m: 5—mohnI moih lIey qRY gunIAw—pMnw 1008
23. mwrU m: 5—ijsu igRih bhuqu iqsY igRih icMqw—pMnw 1019
24. fKxy m: 5 (vwr mwrU)—kurIey kurIey vYidAw—pMnw 1095
25. slok m: 5 (mwrU kI vwr)—FhdI jwie krwir—pMnw 1097
26. swrg m: 5 (vwr mwrU)—iglI iglI rofVI—pMnw 1097
27. swrg m: 5—mwKI rwm kI qU mwKI—pMnw 1227
28. slok m: 5 (vwrW qy vDIk)—KuBVI kuQwie—pMnw 1425
29. slok m: 5 (vwrW qy vDIk) imRg iqRsnw pyiK Bulxy—pMnw 1425
30. slok m: 5 (vwrW qy vDIk)—dUjI Coif kuvwtVI—pMnw 1426
31. gauVI kbIr jI—kwlbUq kI hsqnI—pMny 335-36
32. gauVI bwvn AKrI kbIr jI—TTw iehY dUir TgnIrw—pMnw 341
33. Awsw kbIr jI—srpnI qy aUpir nhI blIAw—pMnw 480
34. Awsw kbIr jI—swsu kI duKI, ssur kI ipAwrI—pMnw 482
35. Awsw kbIr jI—jig jIvnu AYsw supny jYsw—pMnw 482
36. rwmklI kbIr jI—dunIAw husIAwr bydwr—pMnw 912
37. slok kbIr jI—kbIr mwieAw folnI—pMnw 1365
38. slok kbIr jI—kbIr mwieAw cortI—pMnw 1365
39. slok kbIr jI—kbIr cugY icqwrY BI cugY—pMnw 1371
40. swrMg nwmdyv jI—kweyN ry mn ibiKAw bn jwie—pMnw 1252
41. gauVI rivdws jI—kUpu BirE jYsy dwidrw—pMnw 346
42. sUhI PrId jI—qip qip luih luih hwQu mrorau—pMnw 794
43. slok PrId jI—PrIdw dr drvysI gwKVI—pMnw 1377
Bwv:
(1) Awm qOr qy pMjwb dy hryk ipMf dy bwhrvwr nwl hI bohV Awidk dw CW vwlw koeI v`fw
ru`K huMdw hY [ ikswn hlW dy joqRy lw ky mwl fMgr leI p`iTAW dw pRbMD kr ky dupihr dI
rotI Kw ky grmI dI bhwry bohV hyT Aw iek`Ty huMdy hn [ ies KulHI bhwry kdy kdy bwzIgr
BI Aw phuMcdy hn [ bwzI dw Fol v`jidAW ipMf dy hor bwlk jvwn bu`Fy sB iek`Ty ho jWdy
hn [ nt keI iksmW dy krqb ivKWdy hn [ keI GMty swry ipMf vwilAW dw jI cMgw
pricAw rihMdw hY [ bwzIgr ƒ coKw dwxw-P`kw iml jWdw hY [
mwieAw dy nt moh ny jgq ivc bwzI rcweI hoeI hY [ sB jIv ies bwzI ivc prc rhy hn
qy jIvn-smw AYvyN hwsy ivc hI gvw rhy hn [
(2) mwieAw, mwno, iek smuMdr hY ijs ivc moh dIAW lihrW bVy zorW ivc pY rhIAW hn [
Awqmk jIvn dI byVI ies ivc bVI foldI hY, bVw ^qrw huMdw hY fu`bx dw [ pRBU dw Bjn
jhwz hY, Aqy gurU dw Sbd ies jhwz dw mlwh hY [
(3) jMglW phwVW ivc keI QW v`fy v`fy AXdhw qy nwg rihMdy hn [ koeI EBV mnu`K rwhoN
KuMJ ky ikqy iksy nwg dy tyty cVH jwey, qW nwg qurq aus dy pYrW qoN vl mwrdw mwrdw aus ƒ
AwpxI lpyt ivc lY lYNdw hY [ ies lpyt ivcoN ABwgy ƒ isr& mOq hI CufwauNdI hY [
mwieAw bVI iBAwnk nwgnI! inMidAw eIrKw iqRSnw kwm kRoD Awidk ies mwieAw dy AnykW
hI vl hn [ iehnW dI lpyt ivcoN Awqmk jIvn ƒ bcwauxw bhuq AOKw hY [
s`p frdw hY gruV-mMqR qoN, mwieAw v`s AwauNdI hY swD sMgiq dI srn ipAW [
(4) qylI dw kmwm hY kolH¨ ivc iql pIV ky qyl k`Fxw qy vycxw [ auh swrw idn iehI kMm
krdw hY [ aus dy h`Q pYr aus dIAW l`qW bwhW hr vyly qyl nwl iQMDIAW hoeIAW rihMdIAW
hn [ k`pVy dI iek twkI nwl auh idn ivc keI vwr Awpxy ipMfy qoN iQMiDAweI pUMJdw rihMdw
hY [ aus dy BWfy BI qyl nwl ilbVdy rihMdy hn, auhnW ƒ BI qylI aus twkI nwl pUMJ lYNdw
hY, qy aus twkI ƒ kolH¨ auqy r`K dyNdw hY [ qylI dI ieh twkI KuMB cwiVHAW BI nhIN inKrdI [
hr vyly ju qyl nwl iQMDI huMdy rihxw hoieAw [
mnu`K dy mn ƒ jnmW jnmWqrW qoN mwieAw dI mYl lgdI AwauNdI hY [ ieh mYl DupxI koeI
sOKI Kyf nhIN [ gurU dI myhr nwl iksy ivrly suBwgy dw mn prqdw hY [
(5) s`p ienswn dw bVw ^qrnwk vYrI hY [ ies DrqI auqy hr swl s`pW dy fMgy hoey hzwrW
hI mr jWdy hn [ purwxy simAW ivc lok s`p dy fMgy dw ielwj mMqRW nwl hI krdy sn [
mwieAw dw moh mnu`K dy Awqmk jIvn vwsqy bVw ^qrnwk zihr hY [ ijs iksy ƒ BI ieh
moh fMg mwrdw hY, aus dy AMdroN mnu`Kqw PuVk pYNdI hY [ gurU dw Sbd ies dI iv`s qoN bcw
lYNdw hY [
(6) Zw&l ho ky sOx vwilAW dI GrIN corW dw BI cMgw dwau l`g jWdw hY [ cor koeI n koeI
rwh l`B hI lYNdy hn [ qy, jy bUhy hI KulHy rih jwx, qW corW dy pON bwrW [
ies srIr-Gr dw mwlk mwieAw dI nINd ivc su`qw rhy, qW Gr dy bUhy igAwn-ieMdRy cOV-
cup`t KulHy rih jWdy hn, kwmwidk cor iehnIN rwhIN Awpxw dwau lgw jWdy hn [
(7) koeI gurgurI swmI qwV ky T`g aus ƒ imiTAweI Awidk ivc DqUrw jW koeI hor nSIlI
cIz Kvw dyNdy hn [ jdoN auh by-suriq ho jWdw hY, qW aus dw swrw Dn mwl lu`t lY jWdy hn
[
mwieAw jIvW ƒ moh dI Tg-bUtI Kvw ky sB dw Awqmk Dn lutdI jw rhI hY [
(8) mnu`K dw idmwZ ih`l jwey, qW auh keI hwso hIxIAW hrkqW krdw hY [ koeI koeI pwgl
AYsw vyKx ivc AwauNdw hY ik auh glIAW bzwrW ivcoN gMdIAW-mMdIAW lIrW iek`TIAW krI
jWdw hY, qy iek CotI ijhI gMFVI bMnH ky isr auqy cu`kI iPrdw hY [ glI mh`ly dy bwl
CyV^wnI vwsqy jy aus gMFVI ƒ h`Q lw dyx, qW auh swrw swrw idn gwlHW k`Fdw rihMdw hY [
moh dI potlI mnu`K dy isr auqy sryS vWg cMbV jWdI hY [ ‘mYN’ qy ‘mmqw’ dw b`Dw mnu`K
g`ly g`ly hryk nwl Kih pYNdw hY [ suK imly cwhy duK, ‘mmqw’ dI potlI su`tx ƒ iqAwr
nhIN huMdw [
(9) grmI dI ru`qy keI vwrI vw-vroly auTdy hn [ k`pVw kwZz Awidk koeI hOlI SY aus
vw-vroly ivc Ps ky dUr au~cI au~f jWdI hY, qy vw-vroly dy ivc hI PsI rihMdI hY [
drIAwvW ivc keI QweIN GuMmx-GyrIAW pYNdIAW hn [ koeI lkVI SqIrI Awidk aus ivc Ps
ky auQy hI c`kr lWdI rihMdI hY, aus gyV ivcoN bwhr nhIN inkl skdI [ myhdy ivc iksy
nuks dy kwrn keI bMidAW ƒ c`kr Awaux lg pYNdy hn [ jdoN BI auh qurn iPrn dw jqn
krn, c`krW dy kwrn BuM\y ifg pYNdy hn [
mwieAw dw c`kr bVw fwFw! Dn dw joVnw, iviSAW dw Bogxw, ieh AYsy gyV hn ik iehnW
ivc PisAw mnu`K bwhr nhIN inkl skdw [ muV muV auQy hI BuAwtxIAW lYNdw hY qy ifgdw hY
[ duKI vI huMdw hY, pr gyV dy ivc hI rihMdw hY [
(10) keI ielwikAW ivc pwxI dI bhuq Gwt huMdI hY, KUh bhuq hI fUMGy pu`txy pYNdy hn [
ipMf dy KUh auqy hr AM\wxw isAwxw jWdw rihMdw hY, kdy n kdy iksy n iksy dy KUh ivc if`gx
dI Gtnw huMdI hI rihMdI hY [ nyVy dy pwxI vwly swDwrn KUhW ivcoN if`gy ƒ k`Fxw koeI AOKw
kMm nhIN huMdw [ Ajyhy KUh huMdy BI hn cOVy [ pr fUMGy KUh Awm qOr qy sOVy BI huMdy hn [
Ajyhy KUh ivc if`gy ƒ bcwauxw sOKw nhIN huMdw [
mwieAw dw moh iek fUMGw sOVw KUh hY [ ies ivc AnykW Awqmk jIvn goqy Kw Kw ky mu`k
jWdy hn [ ijs dI bWh gurU PV ley, auh bc inkldw hY [
(11) isAwxw GuimAwr im`tI dy BWfy bxw ky bVI jugiq nwl iek iek kqwr ivc r`Kdw hY, qy
iek dUjy dy aupr tInW lw lw ky sWBdw hY [ by-jugq r`Ky BWfy idn ivc keI vwrI Thkx,
tu`t jwx qy GuimAwr dI kIqI myhnq AjweIN jwey [
mwieAw dy pRBwv hyT mnu`K dw mn by-jugqw ho jWdw hY, dUijAW nwl JgVdw hY, Thkdw hY,
qy keIAW dy idl duKwauNdw hY [ Awp BI duKI qy hor BI duKI [
(12) mwieAw dw moh iek p`kI PwhI hY [ pr ieh PwhI hY bVI hI im`TI suAwdlI [ jgq dy
swry jIv ies PwhI ivc Psy pey hn [
(13) swrI isRStI auqy mwieAw dw hI bol-bwlw hY [ igRhsqI qW prq`K hI mwieAw dI ^wqr
Awpo ivc fWg-sotw huMdy rihMdy hn [ Brw Brw dw mwrU bx jWdw hY [ pr jyhVy Awpxy vloN
igRhsq iqAwg ky jMglW ivc cly jWdy hn, auhnW ƒ kwm-vwsnw dI rwhIN hI jw qVpWdI hY
[ in`q Drm-gRMQ pVHn vwly ivdvwnW ƒ loB dI Skl ivc Aw gRsdI hY [
mwieAw dy Asr qoN kyvl auhI bcdw hY jo prmwqmw nwl jwx-pCwx bxwauNdw hY [
(14) dirAw dy duAwly kwhI iplCI kwinAW dw sMGxw bylw huMdw hY, pr drIAw dw kMFw Awm
qOr qy sw& qy p`Drw hY, ryq qy im`tI imlI hoeI [ iPr BI koeI mnu`K ieh dlyrI nhIN kr
skdw ik Awrwm krn leI, GVI Br sOx leI aus kMFy auqy lyt jwey [ kIh pqw, drIAw dw
pwxI kyhVy vyly hyToN hyToN imtI kyr ky swrI iF`g Awpxy ivc fyg ley [
ijnHW KUhW ivcoN pIx leI pwxI BrIdw hY, auhnW auqy crKVI dy nwl l`j vhweI huMdI hY [ jy
kdy KUh ivc iksy mnu`K dy vVn dI loV pey, qW ^ws p`kIAW l`jW lY ky do cwr mnu`K mdd
krdy hn [ Ajyhw koeI mUrK nhIN ho skdw, ik crKVI dI l`j rsqy KUh ivc auqr jwey,
l`j ƒ crKVI vwly isry qoN cUhw kuqr irhw hovy, pr auh mnu`K by-i&kr ho ky aus l`j dw
Awsrw PVI imiTAweI KWdw rhy [
mnu`K dI aumr dI l`j ƒ jm-cUhw kuqrdw jw irhw hY, izMdgI dy idn qyzI nwl guzrdy jw
rhy hn, pr ieh mzy nwl moh dI KUhI ivc pY ky ivSy ivkwrW ivc msq hY [ aumr ƒ Fwh
lgI hoeI hY, pr mnu`K moh dI nINd ivc su`qw ipAw hY [
(15) jMglW ivc B`j jwvo cwhy GrW ivc rho, mwieAw mnu`K ƒ AYsI cuVyl ho ky cMbVdI hY ik
^lwsI krdI hI nhIN [ kwmwidk ies dy srdwr AYsy T`g hn ik ijs nwl XwrI pw lYNdy hn
ausy dIAW muSkW bMnH lYNdy hn [
gurU hI bcwauNdw hY ies dI mwr qoN [
(16) DqUrw Awidk nSIlI bUtI imiTAweI ivc Kvw ky T`g Boly Bwly rwhI muswi&rW dw mwl
lu`t ky p`qrw vwc jWdy hn [
mwieAw bVI momoTgxI hY [ moh dI TgbUtI Kvw ky sB dw Awqmk Dn lu`tdI jWdI hY [ ies
dI mwr qoN kyvl auhI bcdw hY jo gurU dI srn pey [
(17) A`g nwl mkwnW qy kwr^winAW dy sVn dIAW GtnwvW in`q huMdIAW rihMdIAW hn [
iksy dI AngihlI nwl ikqy rqw ku ijqnI icxg l`kV kwT Awidk ivc pY jWdI hY [ auh
shjy shjy by-mlUmy Asr krdI jWdI hY [ Gr dy lok rwq ƒ sON jWdy hn, auqny icr ƒ auh
A`g kw&I mG auTdI hY [ pqw qdoN hI l`gdw hY jdoN swrw Gr BVk auTdw hY [
iqRSnw dI A`g AMdry AMdr mwr krdI hY [ v`fy v`fy irSIAW munIAW dy Awsn swV ky suAwh
kr dyNdI hY [ ieh lukvIN A`g burI zwlm!
(18) GuimAwr jdoN Koqy auqoN BwrI C`t lwh lYNdw hY, qW QkyvW lwhx leI Koqw G`ty ivc
suAwh ivc cMgI qrHW lytdw hY [ im`tI G`ty ivc lytxw Koqy dI bVI mn-BwauNdI hrkq hY [
rUVIAW auqy cu`gxw qy suAwh ivc lytxw—Koqy dI sB qoN cMgI rucI iehI hY [ mnu`K cMdn ru`K
dI bVI kdr krdw hY [ ies dw lyp sugMDI dyNdw hY, qpS htWdw hY [ pr Koqy ƒ cMdn dy
lyp dI kIh swr? Koqw G`ty ivc hI lytygw [
mwieAw dy pRBwv ivc Ps ky mnu`K auhI hrkqW krdw hY ijnHW krky ieQy BI hwso-hIxw hovy qy
prlok ivc BI SrimMdw hovy [
(19) T`g DqUrw Awidk nSIlI cIz imiTAweI ivc KuAw ky Boly rwhI muswi&r ƒ lu`t lYNdw hY
[
mwieAw mnu`K ƒ Dn joVn dI ieqnI cytk lWdI hY ik mW ipau puqR Brw swk AMg sBnW ivc
duPyV pvw dyNdI hY [ Gr Gr iehI hwl ho irhw hY [ jp qp qIrQ-ieSnwn kuJ BI pey kro,
mwieAw Agy iksy dI pyS nhIN jWdI [ AMdry AMdr gu`JI mwr mwrdI hY [ bcdw kyvl auh hY
jo gurU dI srn Aw ky pRBU dw nwm cyqy r`Kdw hY [
(20) sUrj vl ip`T kr ky Klo jwau, Awpxw prCwvW swhmxy id`sygw [ mnu`K ijauN ijauN ies
prCwvyN ƒ PVn leI dOVygw, prCwvW AgWh AgWh dOiVAw jwiegw [ pr hux prCwvyN vl
ip`T kr ky dOVo, prCwvW BI ipCy ipCy dOiVAw Awvygw [
mwieAw BI jIvW nwl kuJ ieho jyhI hI Kyf krdI rihMdI hY [ mnu`K swrI aumr ies mwieAw
dy ip`Cy hI dOV-B`j krdw hY [ joVdw hY, r`jdw nhIN [ icMqw qy hwhuky bxy hI rihMdy hn [
ivswh BI koeI nhIN [ kdy l`K qy kdy k`K [
jyhVw koeI Bwgvwn mwieAw vloN by-prvwh ho ky pRBU dI Xwd ivc juVdw qy ^lkq dI syvw
krdw hY, aus dI ieh syvkw bxdI hY [
(21) cwlwk lok mulμmy ƒ Asl nwloN vDIk cmkIlw bxw dyNdy hn [ gwhk ƒ do cwr idnW
ip`CoN hI pqw lgdw hY ik lu`itAw igAw [ SoK rMgW vwly sdw-gulwb Pu`l su`cy gulwb ƒ mwq
kr dyNdy hn [ ksuMBy dy Pu`lW nwl lok k`pVy rMigAw krdy sn, rMg bVw So^ huMdw sI, pr do
cwr idnW ivc hI ^rwb ho jWdw sI [
mwieAw dI So^I mnu`K dw mn Brmw lYNdI hY, pr Awqmk jIvn gvwc jWdw hY [
(22) kW bVw isAwxw pMCI hY [ kdy ies ƒ imiTAweI dw motw dwxw iml jwey, qy aus vyly
ies ƒ Bu`K n hovy, qW aus dwxy ƒ lukwauNdw iPrdw hY [ aus vyly ieh iksy dw ivswh nhIN
KWdw [ jy aus ƒ S`k pey ik koeI vyKdw hY, qW aus dwxy ƒ iksy hor QW lY jWdw hY, qy lukw
dyNdw hY [ pr vyKo qmwSw! ieqnw isAwxw pMCI, lukwaux vyly BI ieqnI iehiqAwq! iPr BI
lukweI cIz ƒ kW kdy l`B nhIN skdw [
mwieAw dI iK`c burI! BYx Brw mW ipau sB pwsoN lukw lukw ky sWBdw hY, koeI bYNkW ivc jmHw
krwauNdw hY, koeI mUrK AM\wx Gr ivc hI d`b r`Kdw hY [ pr d`bI hI rih jWdI hY, qy Awp
^wlI-h`Q auT qurdw hY [
(23) CotI hovy, v`fI hovy, hryk m`CI pwxI qoN ivCuV ky qVPdI hY [ pwxI aus dI ijMd dw
Awsrw ju hoieAw [
r`b dI Xwd Bulw ky ijs ny BI mwieAw ƒ ijMd dw Awsrw bxwieAw, ausy ƒ mwieAw dI
qVPnI l`g geI [ AqIq hovy cwhy igRhsqI, grIb hovy cwhy DnwF, sB dw hwl ieho ijhw
huMdw hY [ grIb vl q`ko, aus ƒ hr vyly rotI dw shsw [ DnwF ƒ joVI hoeI dI hr vyly
rwKI dI icMqw [ igRhsq C`f ky qIrQW kMFy bYTy hoey BI islW dI mwlkI qoN hI lV pYNdy hn [
igRhsqI ƒ icMqw KWdI hY, swDU ƒ kRoD ncWdw hY [ ijs ny BI pRBU dw p`lw C`ifAw, mwieAw
aus ƒ Awpxy lV lw ky ^uAwr krdI hY [
(24) vrKw dI ru`qy ndIAW nwly C`pV toBy sB pwxI nwl Br jWdy hn [ rwhIAW dy rwh ruk
jWdy hn, hr pwsy ic`kV qy pwxI hI pwxI [ mINh QMmHx, Du`pW l`gx, qW rwhIAW dy pYrW dI
pYCV nwl rsiqAW ivc CotI ijhI pg-fMfI bxdI hY [ aus pgfMfI qy BI muswi&r ƒ iehI
fr rihMdw hY ik jy ikqy rqw BI AngihlI nwl pYr iqlHk igAw, qW duv`lI dy ic`kV KoBy
ivc if`g ky k`pVy lIVy cOV ho jwxgy [
mwieAw dy hVHW ivc BI Awqmk pYNfy dy rwhIAW dw iehI hwl huMdw hY [ cuPyry moh dI iqlHkx,
ivkwrW dw ic`kV [
(25) dirAwvW dy nwl nwl kwhI iplCI qy kwny bhuq au~gdy hn [ ies vwsqy rwhI muswi&r
kwhI iplCI Awidk dI rukwvt qoN bcx leI Awm qOr qy drIAw dy kMFy dy isry auqy pgfMfI
bxw lYNdy hn [ kMFw p`Drw huMdw hY, qy vyKx ƒ p`kw BI jwpdw hY [
pr ieh kMFw keI vwrI bhuq ^qrnwk swbq ho jWdw hY [ auproN qW ieh p`kw id`sdw hY, auN\
drIAw dw pwxI kMFy ƒ hyToN hyToN Kordw jWdw hY qy v`fIAW v`fIAW iF`gW Fwh lYNdw hY [ keI
AM\wx muswi&r if`gdI iF`g qy nwl hI drIAW dy fUMGy vihx ivc ifg pYNdy hn qy jwn gvw
lYNdy hn [
mwieAw dy moh dw qyz pRvwh BI AMdroN AMdr Fwh lw ky mnu`K dy Awqmk jIvn ƒ Awpxy
AMdr Zrk kr lYNdw hY [
(26) swvn BwdroN ivc vrKw dy kwrn hryk KulHI peI cIz is`lH jWdI hY, AMdr bwhr hr
pwsy is`lH hI is`lH huMdI hY [ Gr ivc ikqy guV dI roVI nμgI peI rih jwey, qW auh is`lH ky
ic`p ic`p krn l`g pYNdI hY [
auhnW idnW ivc GrylU m`KI dw BI bhuq zor huMdw hY [ ijqnw hI GrW dy nyVy gMd hovygw,
auqnw hI m`KI m`Cr vDygw [ m`KI dw n`k bVw qyz [ nμgI peI is`lHI hoeI guV dI roVI auqy
m`KIAW iBx iBx krdIAW Aw bYTdIAW hn, qy ic`p ic`p krdy guV nwl auhnW dy KMB cMbV
jWdy hn [ auQy hI mr jWdIAW hn [
mwieAw icpicpy guV dI roVI smwn hI smJo [ iqRSnw-mwry AwauNdy hn, Psdy jWdy hn, qy
Awqmk mOqy mrdy jWdy hn [
(27) Gr ivc ijQy ikqy BI t`tI Awidk dw gMd hovy, GrylU m`KI qurq au~f ky aus gMd auqy
jw bYTdI hY [ gMd vl ies m`KI ƒ bVI iK`c huMdI hY [ aus gMd qoN ies dy in`ky in`ky pYrW
nwl AnykW bImwrIAW dy sUKm ijrm cMbV jWdy hn [ auQoN au~f ky ieh rsoeI ivc BI jw
phuMcdI hY, qy rotI Awidk auqy bYT ky Kwx vwilAW leI keI bImwrIAW dw kwrn bxdI hY [
mwieAw ƒ m`KI smwn smJo [ ijQy koeI mn rqw ku BI mlIn ho jwey, qurq aus auqy jw
pRBwv pWdI hY [ aus mn ƒ hor fygdI hY, hor fygdI hY, qy aus dI igrwvt dw Asr AnykW
hor mnu`KW dy mnW au~qy pw dyNdI hY [
koeI ivrly gurmuK ies qoN bcdy hn [
(28) vrKw-ru`qy dirAwvW ivc hVHW nwl ruVH ky AweI cIknI im`tI qy ryq ikqy ikqy kMiFAW
dy nyVy Ql dI Ql iek`TI ho jWdI hY, qy ijlHx bx jWdI hY [ ieh ijlHx auqoN vyiKAW qW
swDwrn AwTirAw hoieAw ryqlw QW hI jwpdw hY, pr AMdroN ieh bhuq nrm huMdI hY [ EBV
rwhI muswi&r ies dy aupr pYr Drdw hY [ pihlW ieh suAwdlI nrm ryqlI DrqI l`gdI hY
[ pr shjy shjy pYr Ku`Bx l`g pYNdw hY [ iPr ijauN ijauN rwhI pYr k`Fx dw jqn krdw hY,
iqauN iqauN hor vDIk Ku`Bdw jWdw hY [ pSU qW keI vwrI ieqny Ku`B jWdy hn ik Ps ky ivcy
hI mr jWdy hn [
mwieAw-moh dI ijlHx bVI iBAwnk! shjy shjy mnu`K dw mn ABol hI Ku`Bdw jWdw hY
[ieqnw Ku`Bdw hY ik Awqmk jIvn dw swh Gu`itAw jWdw hY [
(29) grmI dI bhwry iqhwieAw hrn guAWF iksy drIAw qoN pwxI pIx c`l pYNdw hY [ drIAw
dy kMiFAW dI ryq sUrj dIAW ikrnW nwl cmkdI hY [ dUroN hrn ƒ ieauN jwpdw hY ijvyN
inqirAw hoieAw byAMq pwxI TwTW mwr irhw hY [ qRyh nwl GwbirAw hoieAw hrn aus id`sdy
ilSkdy pwxI vl dOVdw hY [ nyVy pYrW hyTlI ryq qW ryq hI id`sdI hY, BulyKw pWdI hY dUr dI
ilSkdI ryq [ so, auh aus Tg-nIry vl dOVdw hY, qy Tg-nIrw BI AgWh AgWh quirAw
jWdw hY [ hrn ivcwrw qpdI ryq ivc dOV dOV ky ijMd gvw lYNdw hY [
mwieAw dI ilSk burI! Awqmk jIvn ƒ ieauN swVdI hY ijvyN P`gx dy b`dlW dI ilSk
CoilAW dy &sl ƒ suAwh kr dyNdI hY [
(30) isAwl dI ru`qy jdoN drIAwvW dw pwxI Gtx kr ky drIAw gwhx ho jWdy hn, qW rwhI
muswi&r byVI ivc cVHn dy QW Awp hI ivcoN dI lμG jWdy hn [ pr qdoN BI ^ws ^ws itkwxy
vrqIdy hn, ijQy rwhIAW dy lμGx nwl rsqw rqw p`kw ho jWdw hY [ lWBW qoN lμiGAW fr
huMdw hY ik mnu`K ikqy fuMmH ivc n pY jwey, ikqy KoBy ivc n Ps jwey [
brswqI nwilAW ivcoN lμGx vyly qW ies g`l vl ^ws iDAwn dyxw pYNdw hY [
mwieAw dy moh dI ndI ivcoN ausy rsqy lμGo, ijQoN dI ies ndI dy jwxU qy qwrU lμGy hn; nhIN
qW Psx dw bhuq ^qrw hY [
(31) kwm-vwsnw dy ADIn hwQI kwgzW dI bxI hQnI auqy moihq ho ky sdw leI pr-ADIn
ho jWdw hY [ CoilAW dI iek mu`T ku`jI ivcoN k`Fx dw jqn krdw bWdr pr-ADIn ho ky Gr
Gr n`cdw iPrdw hY [ cogy dy lwlc ip`Cy qoqw nilnI ivc Ps ky sdw leI ipMjry ivc kYd ho
jWdw hY [
kwmwidk ivkwrW dy Fhy cVHy hoey mnu`K dw Awqmk jIvn sdw dibAw rihMdw hY [
(32) ipAws nwl Gbrwey hoey hrn ƒ sUrj dI qpS ivc cmkdI ryq pwxI nwl BirAw
hoieAw srovr jwpdI hY [ ies TgnIry dy ip`Cy dOV dOV ky hrn ijMd gvw lYNdw hY [
iviSAW dI iqRSnw mwieAw-vyVHy mnu`K ƒ Btkw Btkw ky aus dy Awqmk jIvn ƒ mukw dyNdI hY
[
(33) Ajwieb-GrW ivc SISy dIAW AlmwrIAW ivc bMd r`Ky hoey s`p vyKo, keI rMgW dy, keI
iksmW dy [ bVy hI sohxy huMdy hn [ s`p dI suMdrqw jgq-pRis`D hY [ pr s`p mnu`K dw bVw
hI ^qrnwk vYrI hY [ klrwTI DrqI dw s`p ieqnw zihrIlw huMdw hY ik aus dw fMigAw
hoieAw bMdw auQy hI FyrI ho jWdw hY [
mwieAw vyKx ƒ bVI sohxI! ies dy AnykW srUp, Dn, iesqRI, puqR, AYSÍrj Awidk [ pr
moh dw AYsw qyz fMg mwrdI hY ik Awqmk jIvn auQy hI PuVk pYNdw hY [
(34) muitAwr ivAwhI jw ky shury Gr phuMcdI hY [ auQy s`s shurw, jyT, idEr, ijTwxIAW,
idrwxIAW, nnwxW Awidk keI nvyN swkW snbMDIAW nwl aus ƒ vwh pYNdw hY [ ieh swry nvyN
swk aus dw qdoN hI Awdr sqkwr krdy hn, jy auh Awpxy pqI dI pRsMnqw dI pwqr bx
sky, nhIN qW swry swk lwgU ho jWdy hn [
ijs ijMd-vhutI ny pqI-pRBU ƒ ivswr id`qw, aus dw Awpxw srIr hI hr vyly vFUM vFUM ipAw
krdw hY, hr vyly nvyN nvyN Bog mMgdw rihMdw hY, aus dI swrI aumr pMjW nwl JgVidAW hI
guzrdI hY [ mwieAw dw dbwau sdw aus auqy itikAw rihMdw hY [
(35) pqMgy ƒ dIvy dI lwt vyKx dw cskw hY [ swvx dy mhIny pqMgy DrqI ivcoN inkldy hn
[ Swm vyly dIvy jgidAW hI AnykW pqMgy au~f au~f ky dIvy dI lwt ƒ nyVy ho ho ky vyKdy hn
[ mUrK pqMgy ƒ ieh smJ nhIN ik A`g dy nyVy igAW A`g swV dyvygI [ A`KW dy ivSy ivc
PisAw pqMgw jwn gvw lYNdw hY [
mnu`K Dn qy iesqRI dy moh ivc Zlqwn ho jWdw hY [ mUrK ƒ ieh soc nhIN PurdI ik ies rs
dy kwrn Awqmk jIvn dI mOq huMdI jw rhI hY [ mwieAw dw pRBwv bVw pRbl!
(36) corI dw ieiqhws Swied mnu`K dy jnm qoN hI SurU hoieAw hoieAw hY [ ijauN ijauN mnu`K
huiSAwr huMdw jw irhw hY, iqauN iqauN corI T`gI BI kmwl dI huiSAwrI nwl hox l`g peI hY [
rwq ƒ su`qy pey lokW dy GrIN sMnH l`g jwxI qW swDwrn ijhI g`l hY [ huiSAwr T`g cusq
cwlwk bMidAW qoN BI idn-idhwVy auhnW dy h`QoN hI mwl lY jWdy hn [ ikqy ip`ql ƒ sonw bxw
ky ivKwieAw jWdw hY, ikqy rupey dUxy krn dI lwlsw id`qI jWdI hY, ikqy kory kwZzW qoN not
bnwaux dw ckmw id`qw jWdw hY [
Drm-pusqkW pVH ky mnu`K Awpxy vloN pMifq igAwnI bx jWdw hY, hornW ƒ Drm dw rsqw
ivKWdw hY [ pr aus dw Awpxw mn iv`idAw dy mwx ivc hwQI smwn ho jWdw hY [ r`b ƒ
imlxw sI inmRqw Dwr ky, auh ikqy nyVy nhIN FukdI [ Awpxy vloN jwgdw hI Awqmk rws
pUMjI lutw lYNdw hY [
(37) srdy-pujdy lok Awpxy GrW ivc lvyrw r`Kdy hn [ svwxIAW svyry au~T ky rwq dw
jmwieAw dhIN cwtIAW ivc pw ky mDwxIAW nwl irVkdIAW hn qy m`Kx k`F ky t`br ivc
vrqdIAW hn [ AWF guAWF dy grIb lok auhnW dy GrW qoN l`sI mMg ky lY jWdy hn [ ivcwry
grIb l`sI lY ky BI sO sO Sukr krdy hn [ ijnHW dhIN irVikAW auhnW ƒ m`Kx BI imilAw qy
l`sI BI [ pr pwxI ƒ irVikAW kIh, imly?
ijnHW suBwigAW ny dunIAw dI ikrq-kwr kridAW suAws suAws isrjxhwr pRBU ƒ cyqy
r`iKAw, auhnW mnu`Kw jnm dw Asl mnorQ BI hwsl kr ilAw [
(38) dunIAwdwrW ƒ T`gx leI T`g lok AYsy AYsy FMg vrqdy hn ik kmwl kr dyNdy hn, bVy
bVy isAwxy qy cwlwk bMidAW dy kMn kqr lYNdy hn [ pr auhI bMdy iehnW dy Fhy cVHdy hn
ijnHW dy AMdr CyqI hI ibnw-myhnq dy AmIr bxn dI A`g l`gI huMdI hY [
mwieAw ienswn ƒ T`gx vwsqy keI Bys DwrdI hY [ ies qoN auhI bcdw hY ijs dI suriq
pRBU-crnW ivc rihMdI hY [
(39) kUMjW sYlwnI pMCI hn [ PbvIN ru`q Anuswr dys dysWqrW ivc au~f ky clIAW jWdIAW
hn, Awpxy Asl vqn qoN sYNkVy hzwrW mIl dUr [ dUr duryfy dysW ivc cogw cugdIAW hn,
aufwrIAW lWdIAW hn, pr AwpxI suriq sdw Awpxy ip`Cy vqn ivc rih gey b`icAW ivc
r`KdIAW hn [
swvx dy mhIny kwlIAW GtW cVHdIAW hn, vrH ky jl Ql kr dyNdIAW hn, C`pV toBy qwlwb
sB nkw nk Br jWdy hn [ pr vyKo Bwg ppIhy dy! auh ivcwrw pwxI ƒ qrsdw hI rihMdw hY
[
Bwg-hIx mnu`K! isrjxhwr krqwr hr QW ivAwpk hY, pr mwieAw-moihAw mnu`K ivCuV ky
sdw duKI rihMdw hY [ ies dI suriq sdw mwieAw ivc hI rihMdI hY [
(40) Sihd dIAW m`KIAW swrw idn Pu`lW dy rs ivcoN Sihd lY lY ky Awpxy C`qy ivc iek`Tw
krdIAW hn [ pr mnu`K C`qy ivcoN swrw Sihd incoV lYNdw hY, auh ivcwrIAW q`kdIAW rih
jWdIAW hn [ gW Awpxy v`Cy vwsqy du`D Awpxy QxW ivc iek`Tw krdI hY, gu`jr auh swrw du`D
co lYNdw hY [
kYsI mOj nwl m`CI KulHy pwxIAW ivc qwrIAW lWdI rihMdI hY, pr jIB dw cskw burw! kuMfI
ivc Ps ky jwn gvw lYNdI hY [
iqRSnw ADIn ho ky mnu`K idn rwq Dn joVdw rihMdw hY [ Aw^r Dn DrqI ivc d`ibAw hI
ipAw rih jWdw hY, qy mnu`K dw srIr im`tI ivc iml jWdw hY [
(41) KUh ivc v`sdy f`fUAW ƒ auh KUh hI swrI dunIAw pRqIq huMdw hY [
suAwrQ dI qMgidlI ivc PisAw mnu`K Awpxy qy Awpxy in`ky ijhy prvwr dy ih`qW qoN vDIk
nhIN soc skdw [
(42) iksy ndI dw pwxI kMiFAW qoN auCl ky iksy toey ivc pY jwey, qy ndI nwloN sMbMD tu`t
jwey, qW kuJ idnW ipCoN auh pwxI gMdw ho jWdw hY, aus ivc kIVy pY jWdy hn [ BKdw kolw
A`g ivcoN bwhr k`F idau, bu`J ky kwlw ho jwiegw [ bsMq ru`qy jdoN AMbW ƒ bUr pYNdw hY,
koiel Aw ky AMbW au~qy bYTdI hY qy ‘kU kU’ krdI hY [ aus dI sur bVI vYrwg-BrI huMdI hY,
ieauN jwpdw hY ijvyN Awpxy pRIqm dy ivCoVy ivc ro rhI hY [ koiel dw rMg BI kwlw hY [
kvIAW ƒ ieauN pRqIq huMdw hY, ijvyN ivCoVy ny aus ƒ swV ky kwlI kr id`qw hY [
pRBU-crnW qoN ivCuVy pRwxI dw ihrdw ivkwrW nwl, mwno, kwlw ho jWdw hY [ izMdgI dw rsqw
bVw ibKVw bx jWdw hY, kdm kdm qy TokrW, kdm kdm qy icMqw i&kr qy hwhuky [
(43) iksy mkwn ƒ A`g l`g jwey, qW guAWFI Aw ky au~dm nwl buJw dyNdy hn [ pr jy Gr
dy mwlk ƒ A`g dw pqw hI n l`gy, qy auh AMdr hI su`qw rhy, qW guAWFIAW ƒ qdoN hI pqw
l`gdw hY jdoN swrw Gr bl au~Ty [ Gr dw mwlk BI AMdr hI sV ky suAwh ho jWdw hY [
mwieAw dw moh bVI ^qrnwk gu`JI A`g hY, ies dw pqw hI nhIN l`gdw [ AMdry AMdr mnu`K
dy Awqmk jIvn ƒ swV dyNdI hY [ iPr ieh moh ieqnw im`Tw BI l`gdw hY ik ies dI potlI
su`tx ƒ BI jI nhIN krdw [ ienswn igly-guzwrI BI krdw hY qy pMf isr auqy cu`kI BI r`Kdw
hY [
mwieAw
(s) mwx kUVw
1. slok m: 2 (vwr sUhI)—rwiq kwrix Dnu sMcIAY—pMnw 787
2. isrI rwgu m: 4—idnsu cVY iPir AwQvY—pMnw 41
3. pauVI m: 4 (vwr soriT)—eyh BUpiq rwxy rMg, idn cwir suhwvxw—pMnw 645
4. pauVI m: 4 (soriT kI vwr)—Dnu sMpY mwieAw sMcIAY—pMnw 648
5. isrI rwgu m: 5—GVI muhq kw pwhuxw—pMnw 43
6. isrI rwg m: 5—Blky auiT ppolIAY—pMnw 43
7. gauVI guAwryrI m: 5—bhuqu drbu kir mnu n AGwnw—pMnw 179
8. gauVI m: 5—Awpn qnu nhI, jw ko grbw—pMnw 187
9. gauVI m: 5—grbu bfo, mUlu ieqno—pMnw 212
10. gauVI suKmnI m: 5—Aink Bwiq mwieAw ky hyq—pMnw 268
11. gauVI suKmnI m: 5—DnvMqw hoie kir grbwvY—pMnw 278
12. gauVI suKmnI m: 5—sMig n cwlis qyrY Dnw—pMnw 288
13. pauVI m: 5 (vwr gauVI m: 4)—Bgq jnW kw rwKw hir Awip hY—pMnw 316
14. slok m: 5 (gauVI kI vwr)—vwaU sMdy kpVy, pihrih grib gvwr—pMnw 318
15. Awsw m: 5—rwj imlk jobn igRh soBw—pMnw 379
16. Awsw m: 5—BUpiq hoie kY rwju kmwieAw—pMnw 391
17. Awsw m: 5—auiT vM\u vtwaUiVAw, qY ikAw icru lwieAw—pMnw 459
18. gUjrI m: 5—pRQmy griB mwqw kY vwsw—pMnw 497
19. gUjrI m: 5—mwq ipqw BweI suq bMDp—pMnw 499
20. dyvgMDwrI m: 5—cMclu supnY hI aurJwieE—pMnw 531
21. ibhwgVw m: 5 CMq—boil suDrmIiVAw, moin kq DwrI rwm—pMnw 547
22. soriT m: 5—rqnu Cwif kaufI sMig lwgy—pMnw 615
23. jYqsrI m: 5 CMq—pwDwxU sMswru, gwrib AitAw—pMnw 705
24. tofI m: 5—mweI mwieAw Clu—pMnw 717
25. sUhI m: 5—bury kwm kau aUiT KloieAw—pMnw 738
26. sUhI m: 5—bhqI jwq kdy idRsit n Dwrq—pMnw 743
27. sUhI m: 5 CMq—suix bwvry, qU kwey dyiK Bulwnw—pMnw 777
28. iblwvlu m: 5—ibKY bnu PIkw iqAwig rI sKIey—pMnw 802
29. iblwvlu m: 5—imrqu hsY isr aUpry—pMnw 809
30. iblwvl m: 5—ibnu hir kwim n Awvq hy—pMnw 821
31. rwmklI m: 5—isMcih drbu dyih duKu log—pMnw 889
32. mwrU m: 5 AMjulIAw—ibrKY hyiT siB jMq iekTy—pMnw 1019
33. slok m: 5 (vwr mwrU)—Tgw nIhu mqRoiV—pMnw 1099
34. slok m: 5 (mwrU kI vwr)—ghfVVw iqRix CwieAw—pMnw 1096
35. slok m: 5 (vwr mwrU)—myrI myrI ikAw krih—pMnw 1101
36. kydwrw m: 5—hir ibnu jnmu AkwrQ jwq—pMnw 1120
37. sveIey sRI muK bwk´ m: 5—ry mn mUs, iblw mih grbq—pMnw 1387
38. Awsw kbIr jI—jb lgu qylu dIvy muiK bwqI—pMnw 477
39. Awsw kbIr jI—bwrh brs bwlpn bIqy—pMnw 479
40. kbIr jI—rwm ismru, pCuqwihgw mn—pMnw 1106
41. DnwsrI nwmdyv jI—ghrI kir kY nIv KudweI—pMnw 692
42. soriT rivdws jI—jl kI BIiq, pvn kw QMBw—pMnw 659
43. bsMq rivdws jI—quJih suJMqw kCU nwih—pMnw 1196
44. slok PrId jI (m: 5)—PrIdw grbu ijn@w vifAweIAw—pMnw 1383
45. sRI rwgu byxI jI—ry nr grB kuMfl jb AwCq—pMnw 93
Bwv:
(1) jgq ivc mnu`K dI izMdgI rYx-bsyry vWg hI hY [ ieQy joiVAw Dn ieQy hI rih jWdw hY
[ iPr BI auh mnu`K ieh mUrKqw krdw clw Aw irhw hY [
(2) KUh ivc vhweI hoeI l`j ƒ auqy isr qoN jy cUhw in`q shjy shjy kuqrdw rhy, qW aus l`j
dw kIh Brvwsw? Aw^r tu`t ky KUh ivc jw peygI [
swvx dI islH ivc icpicp krdy guV auqy m`KI Aw bYTdI hY [ aus dy pYr dy KMB guV dy nwl
hI cMbV jWdy hn [ m`KI auQy hI ijMd gvw lYNdI hY [
mnu`K swrI aumr mwieAw dy im`Ty moh ivc PisAw rihMdw hY, qy auDroN aumr shjy ^qm ho ky
jIvn-bwzI hr jWdI hY [
(3) ksuMBy dy So^-rMgy Pu`l mn ƒ iK`c pWdy hn, pr iehnW dI mOj-bhwr do idnW dI hI huMdI
hY [
mwiek pdwrQ bVy suAwdly hn, pr cwr idnW dI hI Kyf hY [
(4) Dn pdwrQ, mhl-mwVIAW, hwQI GoVy—iehnW nwl swQ cwr idnW dw hI huMdw hY [ ijMd
dw AslI swQI pRBU dw nwm hY [
(5) ikswn Awpxy Kyq ivc kxk Awidk bIjdw hY [ swDwrn qOr qy qW iehI inXm smiJAw
jWdw hY ik p`kx qy &sl v`iFAw jwiegw [ pr keI vwrI loV Anuswr ikswn hrI KyqI hI
v`F lYNdw hY [ KyqI ies mwmly ivc kIh ienkwr kr skdI hY?
ies BulyKy ivc rihxw Bu`l hY ik mOq ibrD aumry hI AwvygI [ Awqmk jIvn dI pRPu`lqw
vwsqy kdy BI twl-mtolw nhIN krnw cwhIdw [
(6) b`krIAW GoVIAW KoqIAW Awidk pSUAW dy Coty b`cy vyKo, t`pdy klol krdy kYsy sohxy l`gdy
hn! iesy qrHW icVIAW kbUqr Awidk pMCI tposxIAW mwrdy mn ƒ BwauNdy hn [ kdy iksy ƒ
mOq cyqy nhIN huMdI [
mwieAw dy moh ivc PisAw mnu`K BI t`pdw iPrdw hY [ mOq Afol hI Aw dbocdI hY [
(7) supny ivc keI vwrI bVy rMg qmwSy vyKIdy hn [ swrw idn myhnq mjUrI kr ky Q`ky hoey
ZrIb ƒ rwq su`iqAW supny ivc jy Dn l`B pey, rwj iml jwey, aus dy idl dI aus vyly dI
^uSI auhI jwxdw hY [ pr svyry jdoN au~T ky Awpxy cuPyry auhI purwxI Bu`K nμg vyKdw hY, qW
aus dw idl bih jWdw hY, aus dy AMdroN hwhukw inkldw hY [
ivgwry PV ky ZrIb dy isr auqy rupieAW dI QYlI cukw idau, aus ivcwry ƒ ies dw kIh lwB!
KyqW dw mwlk iksy kMmIN ƒ rwKw ibTw dyvy qW aus rwKy ƒ auhnW lih lih krdy KyqW dI
kwhdI ^uSI?
mwieAw dw mwx JUTw [ supny dI Kyf hI hY [ ^wlI-h`Q mnu`K qur pYNdw hY [
(8) puqR iesqRI sonw cWdI GoVy mhl-mwVIAW sBnW nwloN AMq ƒ swQ Cu`t jWdw hY [ hor qW
ikqy rhy, ieh nwl-jMimAw srIr BI ieQy hI rih jWdw hY [
mwieAw dI mmqw JUTI!
(9) jUey dI hwr burI! juAwrIAw ijauN ijauN jUey dy dwA hwrdw hY iqauN iqauN aus dy AMdr
jUAw Kyfx dI hor A`g m`cdI hY [
iehI hwl hY iqRSnw dw [ kdy mukdI nhIN [ auDroN srIr jvwb dy jWdw hY [
(10) iksy qury jWdy rwhI muswi&r nwl pwey ipAwr dI kIh pWieAW? ru`K dI CW sUrj dy
Awsry hI hY [
mwieAw dIAW mOjW in`q nhIN rihMdIAW [
(11) l`KW kRoVW rupieAW dw mwlk hovy, mrn vyly iek qIly ijqnw Dn BI nwl nhIN jw
skdw [ &OjW dy srdwr dw srIr BI mOq ipCoN pl ivc sV ky suAwh ho jWdw hY [
dunIAw dw mwx kUVw!
(12) Dn, kutMb, rwj-Bwg, GoVy, hwQI—mOq AwieAW iehnW nwloN swQ mu`k jWdw hY [
AYSvrj dy mwx qy dyvxhwr dwqwr ƒ ivswr dyxw mUrKqw hY [
(13) hry &sl dI qW kuJ idn Kyq ivc it`ky rihx dI Aws ho skdI hY; jdoN &sl p`k
igAw, A`j BI k`itAw Blky BI k`itAw smJo [
bu`Fy hoieAW BI mwieAw dI hI lgn XkInI Awqmk mOq dI inSwnI hY [
(14) rqw ku hvw ih`ilAW au~f pYx vwly bVy bwrIk rySmI k`pVy pihn ky mnu`K mwx krdw hY,
AwpxI jvwnI qy AmIrI dw [
mwx kwhdw? mOq sB kuJ swV ky suAwh kr dyNdI hY [
(15) hkUmq dy nSy ivc mnu`K keIAW nwl vYr shyV lYNdw hY [ qwkq dy Awsry AwkV ivc
Aw ky AwKdw hY ik vYrIAW ƒ bMnH lvWgw mwr mukwvWgw [ pr ieh AfMbr kUVw hI hY [ ijvyN
jgq ivc ^wlI-h`Q AwauNdw hY, iqvyN ^wlI-h`Q hI qur pYNdw hY [
hwQI ƒ sw& suQry pwxI ivc ieSnwn krweI jwvo; pr aus dy BwgW ivc suAwh hI hY jo aus
ny nHwvx ipCoN ipMfy auqy pw lYxI hY [
(16) k`cy GVy auqy GuimAwr ikqnI hI icqRkwrI krdw jwey, pwxI dIAW cwr iC`tW ipAW aus
ny zrUr gl jwxw hY [
Dn, hkUmq, &OjW, mhl-mwVIAW, v`fw prvwr—ieh sB supny dy rMg-qmwiSAW vWg hI hn
[
(17) hrnW dy iSkwrI hnyrI rwqy jMgl ivc cwnx krdy hn, hrn aus rOSnI vl dOiVAw Aw
ky kwbU Aw jWdw hY [ m`KI im`Ty auqy cMbV ky jwn gvwauNdI hY [ fUMGy toey ivc kwZzW dI
bxweI hQnI ƒ vyK ky kwm-v`s hwQI toey ivc ifgdw qy Zulwm ho jWdw hY [ muswi&r rsqy dy
rMg-qmwSy vyKx ivc ru`J ky Awpxw pYNfw Kotw kr lYNdw hY [
A`KW dy Bog, jIB dw cskw, kwm-vwsnw—Ajyhy AnykW Tyfy jIv-muswi&r ƒ mnu`Kqw dy rsqy
qoN auKyVdy rihMdy hn [ Aw^r aumr dI muhlq pu`g jWdI hY [
(18) mzdUr dy isr auqy hzwrW rupieAW dI QYlI hovy, aus ƒ qW do cwr Awny BwVw hI imlxw
hY [ QYlI mwlk dy Gr [
Dn joiVAw, mhl-mwVIAW auswry, puqR iesqRI swk snbMDI Xwr imqR bxwey [ jdoN lμmy s&r
dI iqAwrI hoeI, koeI iek pYr BI nwl nhIN jw skdw [
(19) swk snbMDI, Dn mwl—mOq AwieAW sB swQ mu`k jWdy hn [
(20) supny ivc vyKy hoey rMg qmwSy jwgidAW hI mu`k jWdy hn [ ksuMBy dy Pu`lW dw rMg So^ qW
huMdw hY, pr kwiem do cwr idn hI rihMdw hY [
mwieAw dy swQ dI pWieAW BI ieqnI ku hI hY [
(21) moh dI nINd ivc su`qw hoieAw mnu`K puqR iesqRI Dn rwj-mwl Awidk ƒ Awpxy jwx ky
iehnW dI mmqw ivc PisAw ipAw hY [ pr ieh swrw swQ k`cw hY [
cwnxI rwqy AwkwS vl au~Tdw DUMAW mhl-mwVIAW jwpx l`g pYNdw hY [ hvw dw bu`lw
AwieAw, qy auh Gr-mhl BI Zwieb [
(22) su`qy ipAW supny ivc keI vwrI pYsy rupey duAwnIAW cuAwnIAW dy FyrW dy Fyr l`B ky
iek`Ty kr leIdy hn [ pr jwg KulHidAW swr h`Q ^wlI hI rih jWdy hn [ supny ivc iek`Ty
kIqy rupieAW dy v`ty koeI iek kOfI BI dyx ƒ iqAwr nhIN huMdw [
iqhwieAw hrn TgnIry ipCy dOV dOV ky ijMd gvw lYNdw hY [
izMdgI cwr idnW dI Kyf [ byAMq lμmy s&r ivc iek supnw ijhw [ ikqnI ABwgqw hY ik
mnu`K ies supny dI mwieAw ^wqr Awqmk guxW dw vxj Bulw bYTdw hY! mwieAw-TgnIry ipCy
dOV dOV ky Awqmk mOq shyV lYNdw hY [
(23) jUey dI cytk burI! juAwrI ijauN ijauN bwzI hwrdw hY, jUey dw cskw sgoN hor hor vDdw
hY [
lμmy s&r ivc ipAw muswi&r rsqy ivc srwvW muswi&r-^winAW ivc rwqW guzwrdw hY [
auhnW srwvW ivc imldy hor rwhIAW nwl pRIq kr ky jy auQy hI auh bYT jwiegw, qW aus dw
pYNfw Kotw hovygw [
mnu`K iek muswi&r hY [ au~cw Awqmk jIvn ies dI mMzl hY [ pr rsqy ivc iesqRI puqR
swk AMg imly swQIAW nwl prc ky ieh izMdgI dw inSwnw Bulw bYTdw hY [ jIvn-bwzI
hrdI jWdI hY [ ieh hwr ieqnI im`TI lgdI hY ik hwrdy jwxw hI jIvn-mnorQ bx jWdw hY
[
(24) goihAW qy lkV dI A`g bwlIey [ kuJ icr ip`CoN jy hor l`kVW gohy pwxy bMd kr dyeIey,
qW BI A`g GVI do GVIAW mGdI rhygI [ pr k`KW dI A`g ivc k`K pwxy bMd kro, ausy vyly
bu`J jwiegI [
BwdroN dI kVwky dI Du`p ivc pYNfy ipAw rwhI bVw Gwbrdw hY [ koeI inkI ijhI bdlI sUrj
dy A`gy Aw ky rqw CW kr dyvy, qW rwhI ƒ, mwno, jwn pY jWdI hY [ pr ies CW dw kIh
Brvwsw? hvw dw bu`lw AwieAw, qy bdlI au~f geI [
hVHW dy pwxI sdw nhIN it`ky rihMdy [ hW, lμGdy lμGdy lokW dy &sl fMgr-v`Cy qy Gr-Gwt
brbwd kr jWdy hn [
mwieAw iek in`kw ijhw JUtw hI dyNdI hY, pr ies dy v`ty Awqmk jIvn roVH ky lY jWdI hY [
(25) hryk ienswn Awpxy rozwnw jIvn ivc vyKdw hY ik aus dy keI AzIz imqR swk
snbMDI Awpo AwpxI vwrI ieQoN qury jw rhy hn, qy joiVAw kmwieAw ieQy hI C`f jWdy hn [
iPr BI ieh nhIN ivcwrdw ik ieh idn myry auqy BI Awvygw [
iPr ieqnw lwlc ikauN?
(26) ndI dw pwxI shjy shjy Awpxy vihx vihMdw clw jWdw hY [ jyhVy pwxI A`j iek p`qx
qoN lμG jWdy hn, auhnW muV kdy auQy nhIN Awauxw [
izMdgI dy guzrdy idn muV vwps kdy nhIN imlxy [ iPr ieh ieqnI by-prvwhI nwl aus
mwieAw dI ^wqr hI ikauN gvwey jwx, ijs ny swQ nhIN inbwhuxw?
(27) do cwr idn hI So^I ivKwlx vwly ksuMBy dy Pu`l au~qy msq ho jwxw—ikqnw kmlw-pn
hY ienswn dw!
mwieAw dI SoKI ksuMBy smwn hI hY [
(28) rwq vyly GrW dw DUMAW jdoN auqWh AwkwS vl auTdw hY, qW cwnxI rwqy keI vwrI ieauN
BulyKw pYNdw hY ijvyN AwkwS ivc mkwn bxy hoey hn [ qpdI ilSkdI ryq ƒ pwxI dw fl fl
krdw qlwb smJ ky hI iqhwieAw hrn ivcwrw dOV dOV ky ijMd gvw lYNdw hY [ ru`K dI CW
kdy ieko QW itkI nhIN rih skdI [ ijauN ijauN sUrj cVHdw qy Fldw hY, iqauN iqauN CW
Awpxw itkwxw C`fdI jWdI hY [
mwieAw dw swQ kdy qoV nhIN inBdw [ iPr BI mnu`K dI swrI aumr iesy dOV-B`j ivc
ivArQ lμG jWdI hY [
(29) ksuMBy dy Pu`lW dw rMg bVw So^ huMdw hY [ iehnW Pu`lW nwl lok k`pVy BI rMgdy sn [
gUVHw rMg mn ƒ bVw BwauNdw sI [ pr do iqMn idnW ivc hI rMg iPt jWdw sI [
keI T`gIAW &ryb kr ky mnu`K Dn kmWdw hY [ ies dI mUrKqw ƒ vyK vyK ky mOq isr auqy
h`sdI hY [ Aw^r srIr im`tI ivc rl jWdw hY, qy T`gIAW &ryb krn vwlw jgq qoN ^wlI-
h`Q hI clw jWdw hY [ ikqnw ABwgw hY ienswn [
(30) k`KW kwinAW dw koTw auswr bxw ky, aus ivc A`g bwl ky by-prvwhI nwl bYTxw—koeI
kmlw hI ieh mUrKqw krdw hY [
iehI pWieAW hY ies srIr dI [ kwmwidk ivkwrW dI ijqnI hI qyz A`g ies ivc bldI
rhygI, auqnw hI CyqI ieh sV ky suAwh ho jwiegw [
pr cogw iKlirAw vyK ky pMCI ƒ psry jwl dI su`D nhIN rihMdI [
(31) ikqnw AOKw ho ho ky, qy dUijAW ƒ AOKw kr kr ky, mnu`K idn rwq mwieAw joVdw
rihMdw hY! pr jdoN srIr C`ifAw, mwieAw ieQy hI iksy hor dy kMm Aw geI [ joVn vwlw
^wlI-h`Q hI igAw [
iek Ajb im`Tw supnw hY ieh!
(32) idn fu`bx vyly AwbwdI qoN bwhr iksy ru`KW dI JMgI ivc idRS vyKx vwlw huMdw hY [ kW;
lwlHVIAW, Gu`GIAW, qoqy Awidk keI SRyxIAW dy pMCI, jo swrw idn cogw cugx vwsqy Awly
duAwly dUr dUr qk in`kIAW in`kIAW aufwrIAW mwrdy rihMdy hn, Swm vyly sUrj dI rOSnI
GtdI vyK ky rYx-bsyry leI aus JMgI dy ru`KW dIAW thxIAW auqy Aw bYTdy hn [ koeI Awpxw
AwlHxw nhIN, JMgI ivc koeI QW AYsI nhIN ijs ƒ koeI pMCI AwpxI kih sky [ ijs tihxI
auqy bYT gey, auh Gr ho igAw swrI rwq aus tihxI ƒ poNhicAW nwl Gu`t ky PV r`Kdy hn [
rwq mu`kdI hY, sUrj dI lo lgdI hY [ auh swry pMCI auQoN au~f jWdy hn [
dunIAw ivc mnu`K dw ieauN rYx-bsyrw hI hY [ mwx kwhdw?
(33) DrqI qoN AwkwS vl au~Tdy DUMeyN ƒ rwq vyly cMdRmw dI cwnxI ivc vyK ky ieh tplw
nwh Kwvo ik ieh koeI suMdr Sihr ausirAw hoieAw hY [
do GVIAW dy mwiek mOj-myly ijMd ƒ Aw^r bhuq ^uAwr krdy hn [
(34) su`ky hoey Gwh qy kwinAW nwl g`fw l`d ky aus dy pws A`g bwl bwl ky bYiTAW kdy n
kdy A`g l`g hI jwiegI, qy sB kuJ sV ky suAwh ho jwiegw [
ivkwrW dI A`g ny Awqmk jIvn dI komlqw ƒ swV ky suAwh krnw hI hY [
(35) bVIAW fUMGIAW p`kIAW nIhW pu`t ky auswry hoey p`ky mkwn BI Bucwl dy qkVy Joly
AwieAW Fih ky FyrI ho jWdy hn [ pr jyhVy koTy pihlW hI ryq auqy auswry hoey hox, auhnW dw
r`b hI rwKw!
srIr dw kIh Brvwsw kyhVy vyly Fih pey? iqRSnw qy mmqw dy hVH qoN ies ƒ bcw ky r`Ko [
(36) Bolw hrn TgnIry ip`Cy dOV dOV ky ijMd gvw lYNdw hY [ ru`K dI CW kdy iek itkwxy qy
nhIN rhI [
Dn qy jvwnI dw mwx BI kUVw [
(37) cUhw AwpxI Ku`f ivc bVI cusqI nwl dOiVAw iPrdw hY [ bwhr Ku`f dy mUMh pws ib`lI
qwk lweI bYTI rihMdI hY [ cUhw Ku`f ivcoN Ajy isr au~cw krdw hI hY ik ib`lI J`t aus ƒ
kwbU kr lYNdI hY [
mOq ny ijMd ƒ Aw hI dbocxw hY [ Dn sMpq dy moh dy hnyry ivc hI au~lU vWg qury iPrnw
mUrKqw hY [
(38) dIvw auqnw icr hI cwnx dyvygw, ijqnw icr aus ivc qyl qy v`tI hY [ dIvw bu`iJAW
Gr ivc hnyrw hI hnyrw [
jd qk ijMd qy pRwx srIr ivc rumkdy hn, srIr quirAw iPrdw hY [ ieh mu`ikAW srIr Fih
FyrI [ iPr ies ƒ koeI pl vDIk BI Gr ivc nhIN r`Kdw [
(39) su`ky hoey qlwb dw pwxI bwhr auClx qoN rokx leI v`tW KVIAW krn dw kIh lwB?
aus ivc pwxI hI nhIN [ auClygw kIh? ijs Kyq ivcoN &sl v`F ilAw hovy, aus dy duAwly
vwV ikauN dyxI hoeI? koeI mUrK hI Ajyhy au~dm krdw iPrygw [
pr vyKo mnu`K dI mUrKqw! bwlpn qoN ibrD aumr qk mwieAw dI mmqw dy kMm hI krdw
rihMdw hY [ mOq Awaux qy auh mwieAw mhl-mwVIAW ieQy hI pey rih jWdy hn [
(40) ikqnw hI suMdr, mulwiem qy p`kw kwZz hovy, pwxI ivc pYNidAW hI gl jWdw hY [
Dn qy juAwnI dI pWieAW kwZz ijqnI hI smJo [
(41) durjoDn qy rwvx vrgy rwj Bwg dw mwx kr kr ky Aw^r K`t ky kIh lY gey?
mwieAw dw swQ k`cw hY [ mwieAw dIAW mOjW jIvn-AwdrS nhIN hn [
(42) pMCI ƒ ijQy rwq Aw jwey, auQy hI iksy ru`K dI tihxI au~qy bYT ky rwq guzwr lYNdw hY;
ikqy mlkIAqW nhIN bxwauNdw, ikqy m`lW nhIN m`ldw [
ies srIr-ipMjr ivc ijMd dw bsyrw BI pMCI vWg hI GVI-pl dw hY [ sOx vyly v`D qoN v`D
swFy iqMn h`Q QW mnu`K m`ldw hY, pr swrI aumr mlkIAqW bnwx dy Awhr ivc rih ky
jIvn-bwzI hwr jWdw hY [ srIr Aw^r suAwh dI FyrI [
(43) BwdroN dy mhIny ryqly ijhy QwvW qy Gwh-bUt dy nyVy qyVy KuMbW au~gdIAW hn [ ijs QW
Swm vyly kuJ BI nhIN huMdw, svyr-swr jw ky vyKo, sohxI ic`tI KuMb nzrIN peygI [ lok svyry
svyry jw ky KuMbW pu`t ilAwauNdy hn qy BwjI irMnHdy hn [ jyhVI KuMb iksy dy nzrIN nwh cVHy qy
auQy hI itkI rhy, auh idn dI grmI ivc su`k jWdI hY [ rwqo rwq jMm ky ieko idn ivc hI
kumlw vI jWdI hY [
ies srIr dI BI iehI pWieAW hY [
(44) mINh pYNdw hY [ ndIAW nwilAW ivc hVHW dw pwxI TwTW mwrdw hY [ pr it`by su`ky dy su`ky
[
Dn qy jvwnI dy APrw ivc AwkVnw mUrKqw hY [ Dn ieQy rih jWdw hY, jvwnI mu`k jWdI hY
[ AwkV dy kwrn jIvn-au~cqw K`tx qoN ibnw mnu`K kory dw korw hI ie`QoN c`l pYNdw hY [
(45) bu`FI aumry DOilAW nwl isr ic`tw ho jWdw hY, Awvwz kmzorI kr ky pqlI pY jWdI hY,
A`KW ivcoN pwxI vgdw rihMdw hY [ iPr BI mnu`K ƒ AwpxI mOq nhIN su`JdI, in`ky in`ky poqry
poqrIAW dy lwfW ivc hI pricAw rihMdw hY [
gurU
1. slok m: 1 (Awsw dI vwr)—nwnk gurU n cyqnI—pMnw 463
2. pauVI m: 1 (vwr Awsw)—ndir krih jy AwpxI—pMnw 465
3. pauVI m: 1 (Awsw dI vwr)—ibnu siqgur iknY n pwieE—pMnw 466
4. pauVI m: 1 (vwr Awsw)—siqgur ivthu vwirAw—pMnw 470
5. soriT m: 1—ijsu jl iniD kwrix qum jig Awey—pMnw 598
6. rwmklI m: 1—(isD gosit)—gurmuiK bWiDE syqu ibDwqY—pMnw 942
7. slok m: 2 (vwr Awsw)—jy sau cMdw augvih—pMnw 463
8. slok m: 2 (vwr swrMg)—guru kuMjI, pwhU invlu—pMnw 1237
9. mwrU m: 3—mwrU qy sIqlu kry—pMnw 994
10. slok m: 3—(vwr mlwr)—bbIhw iBMnI rYix boilAw—pMnw 1283
11. slok m: 3—(vwrW qy vDIk)—Durhu Ksim ByijAw—pMnw 1420
12. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—bwbIhw sglI DrqI jy iPrih—pMnw 1420
13. pauVI m: 4—(isrI rwg kI vwr)—hir ky sMq suxhu jn BweI—pMnw 87
14. DnwsrI m: 4—hm AMDuly AMD ibKY ibKu rwqy—pMnw 667
15. kilAwn m: 4—rwm guru pwrsu prsu krIjY—pMnw 1324
16. gauVI m: 5—sUky hry kIey iKn mwhy—pMnw 191
17. gauVI bwvn AKrI m: 5—llw lwvau AauKDu jwhU—pMnw 259
18. soriT m: 5—jnm jnm ky dUK invwrY—pMnw 618
19. slok m: 5 (vwr jYqsrI)—Baujlu ibKmu Asgwhu—pMnw 710
20. iblwvlu m: 5—BUly mwrgu ijnih bqwieAw—pMnw 803
21. iblwvl m: 5—qwqI vwau n lgeI—pMnw 819
22. gONf m: 5—gur kI mUriq mn mih iDAwnu—pMnw 864
23. slok m: 5—(vwr mwrU)—jo fubMdo Awip—pMnw 1101
24. soriT nwmdyv jI—AxmiVAw mMdlu bwjY—pMnw 657
25. sveIey mhly dUjy ky—AimA idRsit suB krY—pMnw 1392
26. sveIey mhly cauQy ky—kchu kMcnu BieAau—pMnw 1399
27. sveIey mhly cauQy ky—jwim gurU hoie vil—(nl´ B`t) pMnw 1399
28. sveIey mhly cauQy ky—gur ibnu Goru AMDwru—(n´l B`t) pMnw 1399
29. bsMqu ihMfol m: 4—rwm nwmu rqn koTVI—pMnw 1178
30. sUhI lilq kbIr jI—eyku kotu, pMc iskdwrw—pMnw 793
31. slok m: 3 (vwr rwmklI)—bwbwxIAw khwxIAw—pMnw 951
32. Awsw m: 5—ADm cMfwlI BeI bRhmxI—pMnw 381
Bwv:
1. kdy kdy by-ru`qI vrKw qy b`dlW dI ilSk dy kwrn CoilAW dy &slW dy &sl sV jWdy hn
[ nWh qW auhnW ivc dwxy hI pYNdy hn, Aqy nwl hI auh pSUAW dy Kwx dy kMm Aw skdy hn
[ izmINdwrW pws ivhl nwh hox kr ky, auh &sl in^smy hI KyqW ivc pey rihMdy hn [ qdoN
ipMfW dy kmIx qy ZrIb loVvMdy lok roz jw ky bwlx vwsqy BrIAW dIAW BrIAW bMnH ky lY
AwauNdy hn [ auQy ieh g`l prq`K vyKIdI hY ik iek izmINdwr-Ksm dy nwh hox krky kmIx
Awidk keI auhnW dy Ksm Aw bxdy hn [
iesy qrHW jdoN AsI Awpxy mn ivc cqur bx ky gurU ƒ mnoN ivswr dyNdy hW, gurU dy d`sy
jIvn-rwh ƒ zrUrI nhIN smJdy, gurU dI rwhbrI dI loV nhIN smJdy, qdoN kwmwidk sO Ksm
ies mn dy Aw bxdy hn, mn kdy iksy ivkwr dw kdy iksy ivkwr dw iSkwr ipAw bxdw hY [
(2) izMdgI dw shI rsqw d`sx vwlw gurU prmwqmw dI imhr nwl hI imldw hY [ ieh
ivcwrw jIv Awpxy kIqy krmW dy sMskwrW Anuswr vwSnw dw b`Dw AnykW jnmW ivc Btkdw
quirAw AwauNdw hY [ pRBU dI imhr nwl hI imilAw gurU ies ƒ jIvn-aupdyS suxWdw hY [
ijhVw mnu`K Awpxy AMdroN Awpw-Bwv dUr krdw hY, aus ƒ siqgurU dy imlx nwl sdw kwiem
rihx vwly prmwqmw dI Xwd dw SOk bxdw hY, Xwd qoN ipAwr bxdw hY, qy ies qrHW aus dy
AMdroN purwxy nIvyN mwiek sMskwr im`t ky prmwqmw ivc aus dI lInqw ho jWdI hY [
(3) ieh g`l p`kI jwxo ik iksy BI mnu`K ƒ gurU dI srn pYx qoN ibnw gurU dy d`sy rsqy auqy
qurn qoN ibnw prmwqmw nwl imlwp hwsl nhIN huMdw [ ikauN? ikauNik koeI mnu`K Awpxy
AMdroN mwieAw dy moh vwly sMskwr dUr nhIN kr skdw [ iek gurU hI hY jo hornW ƒ BI ies
mwieAw dy pMjy ivcoN Cfw skdw hY [
(4) mwieAw dy moh dy pRBwv dy kwrn mnu`K Awqmk jIvn vloN AMnHw hoieAw rihMdw hY,
Awqmk jIvn vloN by-smJ rihMdw hY [ ieh by-smJI mnu`K Awpxy Awp dUr nhIN kr skdw
[ ieh zrUrI hY ik krqwr dI imhr nwl imly gurU dy swhmxy mnu`K AwpxI Akl dw Awsrw
C`f dyvy [ mwieAw dy moh ivc AMnHIAW ho cukIAW A`KW ivc gurU Awqmk jIvn dI sUJ dw
cwnx pWdw hY, qy, ies qrHW mnu`K ƒ sMswr-smuMdr dIAW ivkwrW dIAW lihrW ivc fu`bxoN bcw
lYNdw hY [
(5) K`tI-kmweI mwieAw qW hryk mnu`K ieQy hI C`f ky qur pYNdw hY, jgq ivc ies dy Awaux
dw ieh mnorQ nhIN [ mnu`K AwauNdw hY Awqmk jIvn dyx vwlw nwm-jl ivhwJx [ ieh
nwm-jl hY qW hryk mnu`K dy AMdr hI, pr ieh sUJ imldI hY isr& gurU pwsoN, isr& gurU
pwsoN [
Dwrimk ByK qIrQ-ieSnwn Awidk au~dmW nwl ieh cIz nhIN iml skdI [ AMdrlI Awqmk
AvsQw qdoN hI au~cI bxdI hY jy mnu`K gurU dy d`sy rsqy auqy qur ky prmwqmw dy nwm ivc
juiVAw kry [
(6) rwvx sIqw jI ƒ smuMdroN pwr lμkw ivc lY igAw sI [ sRI rwmcMdR jI ny smuMdr auqy pul
b`Dw, dYNqW ƒ mwirAw, lμkw lu`tI qy sIqw jI ƒ Cfw ky ilAWdw [ Gr dy ByqI BBIKx dy d`sy
hoey Byq ny ies swrI muihMm ivc bVI shwieqw id`qI [
mwieAw-vyVHy mn ny jIv-iesqRI ƒ pRBU-pqI qoN ivCoV id`qw hoieAw hY [ dohW dy ivckwr
sMswr-smuMdr dI iv`Q bxI peI hY [ prmwqmw ny jgq ivc gurU G`ilAw [ gurU, mwno, pul
bx igAw [ ijs jIv-iesqRI ƒ gurU imilAw, aus dI pRBU-pqI nwloN iv`Q imt geI [ gurU ny
Gr dw Byq smJwieAw ik ikvyN mn ivkwrW ivc PsWdw hY [ so, gurU dI srn pY ky l`KW
p`Qr-idl jIv sMswr-smuMdr qoN pwr lμGdy hn [
(7) mwieAw dy moh ivc Ps ky mnu`K Zlq jIvn-rwh qur pYNdw hY, Awqmk jIvn dI ies ƒ
sUJ nhIN rih jWdI [ shI jIvn-qor vloN by-smJI mnu`K vwsqy Awqmk hnyrw hY [ ies
hnyry ivc vYr-ivroD, inMdw, eIrKw, kwmwidk AnykW hI Tyfy hn jo jIvn-s&r ivc mnu`K ƒ
l`gdy rihMdy hn [ ieh Tyfy hn mnu`K dy AMdr mn ivc [
hnyrI rwq ivc s&r ipAw mnu`K rsqy ivc keI Tyfy Kw skdw hY [ jy cMd cVH pey, qW auh
Tyfy mu`k jWdy hn [ idny sUrj dI rOSnI ivc A`KW vwly ƒ Tyfy l`gxy hI ikauN hoey?
pr sUrj qy cMdRmw ny cwnx dyxw hY bwhrly pdwrQW ƒ vyKx vwsqy [ mn dy ivkwr Awidk
Tyfy dUr krny iehnW dI qwkq qoN bwhr dI g`l hY [
Awqmk hnyrw isr& gurU hI dUr kr skdw hY [
(8) iksy Gr dw mwlk Awpxy Gr ƒ qkVw p`kw jMdRw mwr ky ikqy bwhr clw jwey, qy kuMjI
Awpxy nwl lY jwey, qW aus dI ZYr-hwzrI ivc hor kOx Kohly aus jMdRy ƒ?
mnu`K dw mn, smJo, iek koTw hY [ ies koTy ƒ mwieAw dy moh dw qkVw p`kw jMdRw v`jw ipAw
hY [ jIv mwieAw dI ^wqr idn-rwq bwhr Btkdw iPrdw hY [ kOx smJwvy ies ƒ bwhrlI
mwieAw qW ieQy hI peI rih jwiegI, qUM Awpxy Gr dI BI swr lY? Gr ƒ jMdRw v`jw ipAw hY
[ ieh jMdRw isr& gurU Kohl skdw hY [ mwieAw dy ipAwr dy jkV ivcoN isr& gurU hI mnu`K
ƒ Awzwd kr skdw hY [
(9) BYVw ijhw lohw BI pwrs nwl l`gidAW hI sonw bx jWdw hY [ qpdw ryq-Qlw vrKw dI
brkiq nwl TMFw-Twr ho jWdw hY [
jo mnu`K gurU dy rwh qy qur ky pRBU-nwm jpdw hY, aus dw suBwau sIql ho jWdw hY, aus dw
Awcrn au~cw bx jWdw hY [
(10) nwm-AMimRq mnu`K dy Awqmk jIvn dw shwrw hY [ gurU dI srn pY ky ijs mnu`K ƒ ieh
smJ Aw jWdI hY ik pRBU dy nwm-jl qoN ivrvy rih ky jIvn jIivAw nhIN jw skdw, auh
ppIhy vWg AMimRq vyly auT ky pRBU dy dr qy Aw kUkdw hY [
(11) isrjnhwr dy hukm Anuswr b`dl AwauNdy hn, JVI lw ky vrHdy hn, ppIhy dy qn mn
ivc TMf pYNdI hY [ swrI DrqI hI hirAwvlI ho jWdI hY qy AMn Dn byAMq pYdw huMdw hY [
jo mnu`K gurU dy Sbd ivc mn joV ky pRBU dw nwm-AMimRq pINdw hY, aus dy ihrdy ivc SWqI
TMf vrqdI hY [
(12) jyhVw mnu`K gurU dI srn pY ky ppIhy vWg nwm-AMimRq dI bUMd leI qWGdw hY, aus dI
mwiek iqRSnw ^qm ho jWdI hY [
(13) sUrj cVH pey, qW rwq dw swrw hnyrw dUr ho jWdw hY [
gurU dI is`iKAw ihrdy ivc itkweIey, qW AigAwnqw dw hnyrw imt jWdw hY [
(14) mwieAw dw moh mnu`K dy Awqmk jIvn vwsqy zihr hY, mnu`K dy AMdroN ieh SuB guxW ƒ
sihjy sihjy mwrdw rihMdw hY [ ieh moh mnu`K dy Awqmk jIvn vwsqy Gu`p hnyrw hY [ mnu`K
shI jIvn-qor nhIN qur skdw, AnykW ivkwrW dy Tyfy KWdw rihMdw hY [
iksy AMnHy mnu`K ƒ inrw zbwnI zbwnI rwh d`isAW auh ivcwrw Tyfy KwxoN bc nhIN skdw [
koeI dieAwvwn aus dw h`Q PV ky aus ƒ is`DI sVky pw dyvy, qW hI aus dw s&r TIk-TIk
isry cVH skx dI Aws ho skdI hY [
mwieAw dy moh ivc AMnHy ho cuky ijs mnu`K ƒ gurU imhr kr ky Awpxw p`lw PVWdw hY, auh
mnu`K prmwqmw dI Xwd dI sVky cVHdw hY, swD sMgiq dy Awsry jIvn-pYNfw qYA krdw hY [
(15) pwrs nwl Cuh ky lohw bx jWdw hY [ l`kVW dy Fyr ƒ A`g dI iek icMgwVI swV ky
suAwh kr dyNdI hY; prmwqmw nwloN iv`CuV ky mnu`K AnykW pwp krdw hY, pr gurU ƒ imilAW
mnu`K dy AMdr Awqmk jIvn dI sUJ dI AijhI icMgwVI bldI hY ik auh swry pwp dgD ho
jWdy hn [ jIvn plt jWdw hY [ ijvyN murgweI dy KMB pwxI ivc nhIN iB`jdy, iqvyN gurU dI
srn pey mnu`K dw mn mwieAw dy moh ivc nhIN Psdw [
(16) pwxI KuxoN su`k rhy byl bUitAW ru`KW ƒ vrKw muV ijvwl dyNdI hY [ hry-hry p`iqAW qy
rMg-brMgy Pu`lW nwl swrI bnspqI sj jWdI hY [
mwieAw Awsw iqRSnw icMqw i&krW nwl sihmy hoey mn ivc jdoN pRBU dy nwm-AMimRq dw C`tw
v`jdw hY, qW mn tihk AwauNdw hY [
ieh imhr hY pUry gurU dI!
(17) rogI ƒ rog dI ibpqw qoN bcwaux leI inrI dvweI kw&I nhIN hY [ isAwxw vYd dvweI
dy nwl prhyz sMjm qy Anupwn BI d`sdw hY [
pRBU dI Xwd mnu`K dy swry mwnsk rogW dI dvweI hY [ auh pRBU hryk dy AMdr mOjUd BI hY [
iPr BI pUrw gurU-vYd ies dvweI dy nwl SuB-Awcrn dw Anupwn d`sdw hY, qy ivkwrW vloN
prhyz isKWdw hY [
(18) keI Coty b`icAW dy srIr iksy AMdrly rog dy kwrn idno idn su`kdy jWdy hn, su`k ky
qIlw ho jWdy hn [ auhnW dIAW mwvW keI hkImW vYdW pws auhnW ƒ lY jWdIAW hn, keI
toiBAW srovrW qy nvHWdIAW hn [ ijnHW ƒ kwrI dvweI iml jWdI hY auh bc inkldy hn [
mwieAw dw moh bVw cMdrw rog hY [ ijs ƒ cMbV jwey, aus dw mn idno idn su`kdw jWdw hY,
suMgVdw jWdw hY, vDIk vDIk suAwrQI huMdw jWdw hY [ pUrw gurU suc`jw vYd pRBU dy nwm dI
dvweI dy ky suAwrQ ivc suky hoey mn ƒ hrw kr dyNdw hY [
(19) ijs dy cMgy Bwg hox, aus ƒ gurU nwm-jhwz ivc ibTw ky ies AQwh sMswr-smuMdr qoN
pwr auqwr lYNdw hY [
(20) jgq iqRSnw dI A`g dy smuMdr ivc fu`b irhw hY sV irhw hY [ mnu`K dw mn kwm ivc
kRoD ivc loB ivc moh ivc hr vyly PisAw rihMdw hY [
ijs BwgW vwly ƒ gurU imldw hY aus ƒ gurU izMdgI dw shI rsqw ivKWdw hY, gurU aus ƒ
prmwqmw dy sohxy crnW dw Awsrw dyNdw hY, prmwqmw dI Xwd ivc joVdw hY [
(21) ipqw dSrQ vloN imly bnvws smy pMcbtI jMgl ivcoN jdoN lCmn ny srUpnKw dw n`k
v`F id`qw sI, qW rwvx ny AwpxI BYx dI ies inrwdrI dw bdlw lYx leI iek Cl ricAw [
iek dYNq suMdr hrn dw rUp Dwr ky sRI rwmcMdR jI dI kutIAw dy A`goN lμiGAw [ sIqw jI ƒ
auh hrn bhuq psMd AwieAw [ hrn ƒ pkVn leI hT kIqo ny [ sRI rwm jI hrn ƒ PVn
leI gey [ jMgl ivc ieauN Awvwz AweI, ijvyN auh z^mI ho ky ‘hwey lCmn, hwey lCmn,’
kih ky rhy hn [ sIqw jI ny lCmn ƒ BI Byj id`qw [ pr auh jwx l`gw sIqw jI dy duAwly
iek (kwr=) lkIr pw ky kih igAw ik ieh ‘rwm-kwr’ hY, ies qoN bwhr n inklxw [
rwvx swDU-rUp ivc iBiKAw mMgx Aw phuMicAw [ sIqw jI lkIroN bwhr ho ky Awtw pwx l`gy,
qW rwvx auhnW ƒ lY igAw [ lkIr dy AMdr aus dw zor nhIN pYNdw sI [
prmwqmw dI Xwd mnu`Kw srIr dy duAwly, mwno, ‘rwm-kwr’ hY [ ijs mnu`K dI ijMd dy
duAwly gurU ieh rwm-kwr iK`c dyNdw hY aus dy mn auqy kwmwidk vYrI h`lw nhIN kr skdy [
(22) mnu`K ƒ ieh g`l kdy BI Bu`lxI nhIN cwhIdI ik ies sMswr-smuMdr dIAW ivkwrW dIAW
lihrW ivc fu`bx qoN isr& gurU hI mnu`K ƒ bcw skdw hY [ gurU prmwqmw dw rUp hY [ ijvyN
ieh ivkwr-lihrW prmwqmw auqy Awpxw Asr nhIN pw skdIAW, iqvyN gurU BI iehnW dI mwr
qoN auqWh rihMdw hY [
lok s`p Awidk ƒ kIlx vwsqy mMqr pVHdy hn [ gurU dw Sbd sB mMqrW qoN sRySt mMqr hY,
ieh mMqr mnu`K dy mn-s`p ƒ kIl skdw hY [ gurU dw ieh Sbd-mMqr hI gurU dI mUrqI hY
gurU dw Asl srUp hY [ jy mnu`K ny Awpxy mn-s`p ƒ kIl ky r`Kxw hY, qW mnu`K gurU dy Sbd
ivc AwpxI suriq sdw itkweI r`Ky [ kurwhy jw rhy mnu`K ƒ gurU hI sdw jIvn dw shI rsqw
ivKWdw hY [ mwieAw dy moh dy Gu`p hnyry ivc gurU dy Sbd dI rwhIN hI shI au~cy Awqmk
jIvn dw cwnx imldw hY [
(23) hVH Awey hoey ndI nwly ivcoN qwrU-bMdy hI shI muswi&rW ƒ pwr lμGw skdy hn [ jyhVw
Awp hI goqy KWdw hovy, auh iksy hor ƒ ikvyN pwr lμGwvy?
jyhVw mnu`K Awp hI ivkwrI hovy, auh iksy hor ƒ ivkwrW qoN bcwx dw kIh aupdyS kry? r`b
nwl r`qw hoieAw hI dUijAW ƒ ivkwrW dy hVH ivcoN bcw skdw hY [
koeI ic`qrkwr iek sohxI qsvIr bxw ky AwpxI dukwn dy bwhr ltkw dyNdw hY [ lμGdy bMdy
aus qsvIr ƒ vyK ky msq ho jWdy hn qy vyKx leI Atk jWdy hn [ ic`qrkwr AwpxI
dukwn ivcoN au~T au~T ky aus qsvIr ƒ vyKx leI bwhr nhIN AwauNdw [ ieh qsvIr aus ny
Awp bxweI hY, qy, ieho ijhIAW keI hor bxw skdw hY [
prmwqmw ic`qrkwr Awpxy bxwey jgq dI suMdrqw auqy msq ho ky iksy ivkwr Awidk dy
kurwhy nhIN pYNdw [ gurU auqy BI mwieAw dI koeI suMdrqw Awpxw pRBwv nhIN pw skdI [ gurU
dI Awqmk AvsQw auqnI hI au~cI hY ijqnI prmwqmw dI [ gurU prmwqmw dw rUp hY [ au~cI
Awqmk AvsQw dy idRStI kox qoN gurU qy prmwqmw ivc rqw Br BI &rk nhIN hY [
(24) swvx dy mhIny b`dl virHAW jyT-hwV vwlI qpS imt jWdI hY [ pwrs nwl CuihAW
lohw sonw bx jWdw hY [ Fol v`jy, qW suxn vwly dw mn Awp-muhwrw ^uSI nwl n`cdw hY [
gurU ƒ iml ky ijs ihrdy ivc pRBU-ipAwr pYdw ho jwey, auQy SWqI au~cqw qy suK dw rwj ho
jWdw hY [
(25) gurU myhr dI ingwh kr ky swry pwp ivkwr dUr kr dyNdw hY [
(26) pwrs nwl CuihAW qWbw lohw Awidk Dwq sonw bx jWdI hY [ cMdn dy bUty pws au~gy hoey
hOly myl dy ru`K BI sugMDI vwly ho jWdy hn [
siqgurU dI sMgiq ivc pSU-suBwv mnu`K dyvqw-suBwv bx jWdw hY [
(27) mwieAw dI cot burI! bhuqw Dn K`t ky koeI ivrlw hI hovygw jo AwkV AwkV ky nwh
qurdw hovy [ ijs mnu`K dy ip`Cy qurn vwly bhuqy swQI bx jwx, auh koeI ivrlw hI rih jWdw
hY ijs ƒ iehnW bhuqIAW bwhvW dw mwx-APryvW nwh hovy [
pr ijs mnu`K dy isr auqy gurU AwpxI imhr dw h`Q r`Kdw hY aus ƒ nwh Dn dw nwh bhuqIAW
bwhW Awidk dw mwx kurwhy pw skdw hY [
(28) mwieAw dy moh ny jgq ivc Gu`p hnyrw pwieAw hoieAw hY [ Awqmk jIvn dI sUJ qoN
s`Kxy mnu`K kdm kdm qy TyFy Kw rhy hn [ mnu`K dI suriq rihMdI hI hr vyly hY mwieAw dI
invwx ivc [ iksy vyly BI kwmwidk ivkwrW dy h`ilAW qoN mnu`K ƒ ^lwsI nhIN imldI [
ijhVw mnu`K gurU dy Sbd dw Awsrw lYNdw hY aus dy ipCly swry kIqy pwpW dy sMskwr imt jWdy
hn aus dw jIvn nvW-nroAw ho jWdw hY [
(29) mnu`K dw srIr iek ngr hY, iklHw hY [ ies ivc prmwqmw dy nwm Aqy Bly guxW dw
^zwnw luikAw ipAw hY [ AM\wx mnu`K ƒ Awpxy AMdr dy ies ^zwny dw pqw nhIN [
kwm kRoD loB moh AhMkwr pMjy cor mnu`K dy mn ƒ Awpxy v`s ivc kr lYNdy hn, qy SuB guxW
dI swrI rws pUMjI lu`t lY jWdy hn [ gurU imilAW sUJ pYNdI hY [
(30) mnu`K dw srIr iek iklHw hY ijs ivc kwm kRoD loB moh AhMkwr pMj cODrI v`sdy hn [
srIr dy mwlk mn qoN ieh sdw muAwmlw mMgdy rihMdy hn, qy muAwmlw BI bhuq vDIk vsUl
krdy hn [ ies qrHW ies iklHy dI swrI jwiedwd au~jV jWdI hY [ SuB guxW-rUp prjw ies
ivc v`s hI nhIN skdI [
ijs mnu`K ƒ gurU iml pey, auh iehnW cODrIAW dy Fhy nhIN cVHdw [
(31) jgq ivc Awauxw auhnW mnu`KW dw sPl hY, jo au~c-jIvn bzurgW dy jIvn dIAW
swKIAW Aqy auhnW dy aupdyS sux ky Awpxw jIvn au~cw krdy hn [ Ajyhy bMdy Awpxy
^wndwn vwsqy Awdr-mwx dw kwrn bxdy hn [
(32) ijvyN ib`lI cUihAW ƒ B`j ky Kwx pYNdI hY, ijvyN Syr jMgl dy kmzor pSUAW au~qy Aw
pYNdw hY, iqvyN iqRSnw-mwirAw mnu`K mwiek pdwrQW ƒ tu`t tu`t pYNdw rihMdw hY [ Ajyhy mnu`K
dI Awqmk p`Dr bhuq nIvIN ho jWdI hY [ aus dI nIAq hr vyly Bu`KI, hr vyly Bu`KI [ pr
jdoN gurU dI ikrpw nwl mnu`K prmwqmw dI Xwd dw AMimRq pINdw hY, qW suAwrQ ivc mrI hoeI
Awqmw jIaU pYNdI hY; ivkwrW vloN ies ƒ iGRxw ho jWdI hY, mwno, ib`lI cUihAW qoN frn l`g
peI hY, Aqy Syr b`krI dy ADIn ho igAw hY [
5. sMgiq
swD sMgiq, kusMg
sMgiq:
1. slok m: 2 (vwr sUhI)—qurdy kau qurdw imlY—pMnw 788
2. isrI rwgu m: 3—pMKI ibriK suhwvVw—pMnw 66
3. slok m: 3 (vwr ibhwgVw)—nwnk qrvru eyku Plu—pMnw 550
swD sMgiq:
4. iblwvl m: 4—hir hir nwmu sIql jlu iDAwvhu—pMnw 833
5. mwlI gauVw m: 4—myrw mnu rwmnwim ris lwgw—pMnw 985
6. kwnVw m: 4—jip mn hir hir nwmu, qrwvYgo—pMnw 1309
7. gauVI m: 5—nYnhu nId pr idRsit ivkwr—pMnw 182
8. gauVI m: 5—rwKu ipqw pRB myry—pMny 205-06
9. Awsw m: 5—cwir brn cOhw ky mrdn—pMnw 404
10. Awsw m: 5—(DMnw jI)—goibMd goibMd goibMd sMig—pMnw 487
11. soriT m: 5—rwm dws srovir nwqy—pMnw 625
12. DnwsrI m: 5—kir ikrpw dIE moih nwmw—pMnw 671
13. kwnVw m: 5—ibsir geI sB qwiq prweI—pMnw 1299
14. BYrau kbIr jI—ikau lIjY gFu bMkw BweI—pMnw 1161
15. BYrau kbIr jI—gMgw kY sMig silqw ibgrI—pMnw 1158
16. slok kbIr jI—kbIr cMdn kw ibrvw Blw—pMnw 1365
17. bsMq nwmdyv jI—shj Avil DUiV mxI gwfI cwlqI—pMnw 1196
18. Awsw rivdws jI—qum cMdn, hm ierMf bwpurY—pMnw 486
19. DnwsrI rivdws jI—icq ismrnu krau nYn Aivlokno—pMnw 694
kusMg:
20. dyv gMDwrI m: 5—aultI ry mn aultI ry—pMnw 535
21. slok m: 5 (vwr rwmklI)—kbIr cwvl kwrxy—pMnw 965
Bwv:
(1) hwx ƒ hwx ipAwrw [ Bly mnu`K ƒ BilAW dw sMg ipAwrw l`gdw hY, qy, ivkwrI ƒ
ivkwrI dw [
(2) jyhy ru`K auqy pMCI bYTy, auho ijhw aus ƒ Pl imlygw, jo jIv-pMCI pRBU dI Xwd dw cogw
cugdw hY, auh suKI jIvn guzwrdw hY [
(3) sMswr iek ru`K-smwn hY [ ieQy BWq BWq dy jIv-pMCI AwauNdy hn [ koeI ivkwrW ivc
privrq hY, koeI nwm-rs ivc msq hY [
(4) ierMf qy plwh dy bUty cMdn dI sMgiq ivc rih ky cMdn dI sugMDI lY lYNdy hn [
(5) sUrj cVHy qW aus dIAW ikrnW dI sMgiq nwl kOl Pu`l iKV pYNdw hY [
BlI sMgiq ivc Aw ky ivkwrIAW dy ivkwr nSt ho jWdy hn [ ivkwrW ivc su`qw mn jwg
pYNdw hY [
(6) l`kVI dy sMg lohw BI ndI qoN pwr lμG jWdw hY [
(7) hryk jIv ƒ prmwqmw ny au~cy Awqmk jIvn dI rws-pUMjI id`qI hoeI hY [ pr ies vloN
Avyslw ho ky jIv dw mn pRBU-crnW ivc juVn dy QW mwieAw dy rMg-qmwiSAW ivc mgn
rihMdw hY [ ijnHW A`KW ny hr pwsy Awpxy isrjxhwr dw drsn krnw sI, auh A`KW prwieAw
rUp q`kx ivc msq rihMdIAW hn [ ijnHW kMnW ny pRBU dI is&iq-swlwh suxnI sI, auh kMn
prweI inMdw suxn dy Awhry l`gy rihMdy hn [ ijs jIB ny pRBU dI is&iq-swlwh dIAW g`lW
krnIAW sn, auh jIB Kwx-pIx dy csky ivc ru`JI rihMdI hY [
vyKo jIv dy Bwg! ies dy swry hI ieMdRy Awpo Awpxy csky ivc Psy rihMdy hn [ Awqmk jIvn
dI rws-pUMjI ƒ inKsmI peI vyK ky kwmwidk fwkU ies ƒ idn-rwq lu`tI jw rhy hn [ nwh
mW nwh ipau, nwh im`qr nwh Brw—koeI BI iehnW fwkUAW qoN bcw nhIN skdw [ nwh iehnW
ƒ Dn dw lwlc dy ky htwieAw jw skdw hY, nwh hI iksy clwkI nwl ieh v`s ivc Aw skdy
hn [
ieko iek qrIkw hY iehnW qoN bcx dw [ ijs ivrly BwgW vwly ƒ swD-sMgiq nsIb ho jwey,
aus auqy ieh Awpxw zor nhIN pw skdy [
ies vwsqy pRBU-dr qy hI ArzoeI krnI cwhIdI hY—hy pwiqSwh! mYƒ sq-sMgIAW dy crnW
dI DUVI b^SI r`K [
pMjvyN pwiqSwh gurU Arjn dyv jI gauVI rwg dy iek Sbd ivc ieauN &urmWdy hn:
(8) kwmwidk pMjy ivkwr bVy blI hn [ jIv iehnW dw twkrw krn-jogw nhIN hY [ ieh hr
vyly jIv ƒ qMg krdy rihMdy hn [ jIv ipAw jqn kry, ieh aus dI pyS nhIN jwx dyNdy [
iehnW qoN bcx dw ieko iek hI vsIlw hY—auh hY swD sMgiq [ swD sMgiq ivc sq-sMgIAW
dI ikrpw nwl gurU dI bwxI Anuswr jIvn bxwx dw Avsr imldw hY [
ijhVw mnu`K swD sMgiq dw Awsrw q`kdw hY, auh iehnW blI JgVwlUAW auqy kwbU pw lYNdw hY
[ gurU dI bwxI aus ƒ Awqmk Afolqw ivc lY A`pVdI hY, aus dw jIvn suKI bxw dyNdI hY [
mnu`K dy AMdr au~cy Awqmk jIvn dI sUJ pYdw ho jWdI hY [
swD sMgiq ivc itk ky hI mnu`K pRBU-dr qy Ardws krnI is`Kdw hY ik hy pRBU! mYƒ ZrIb ƒ
iehnW pMjW dI mwr qoN bcw lY [
pMjvyN pwiqSwh gurU Arjn dyv jI pRBU-dr qy ieauN ArzoeI krdy hn:
(9) koeI bRwhmx hovy K`qRI hovy, vYS hovy koeI SUdr hovy, koeI jogI hovy jMgm hovy, koeI
sryvVw hovy koeI sMinAwsI hovy—kwmwidk ivkwr iksy BI vrn jW ByK dw ilhwz nhIN krdy,
sBnW ƒ Awpxy h`QW auqy ncWdy hn, sB ƒ Awpxy v`s ivc kr lYNdy hn [
dunIAw ivc ausy mnu`K ƒ pUrn smJo, ijs ny iehnW pMjW dw Awpxy auqy dwA nhIN clx id`qw
[
iehnW kwmwidkW dI &Oj bVI fwFI hY, nwh ieh eIn mMndI hY qy nwh hI ieh iksy pwsoN fr
ky B`jdI hY [ isr& ausy mnu`K ny iehnW ƒ ij`iqAw hY ijs ny swD-sMgiq dw Awsrw ilAw hY
[
swihb gurU Arjn dyv jI Awsw rwg ivc ieauN &urmWdy hn:
(10) DMnw jI ƒ sMq jnW dI sMgiq ivc jIvn dw shI rsqw l`B ipAw [
(11) rwm dy dwsW dw iek`T, swDUAW dI sMgiq, swD-sMgiq iek AYsw srovr hY ijs ivc
prmwqmw dI is&iq-swlwh dy AMimRq-jl nwl mn ƒ ieSnwn krwieAW mn dy jnmW
jnmWqrW dy kIqy hoey pwpW dI mYl auqr jWdI hY, mn piv`qr ho jWdw hY [ pr ieh dwiq gurU
dI rwhIN hI imldI hY [
ijhVw mnu`K gurU dy Sbd ƒ Awpxy ihrdy ivc vsWdw hY, aus dy au~cy Awqmk jIvn vwlI
swrI rws-pUMjI kwmwidk ivkwrW dI mwr qoN bc rihMdI hY [ pRBU dI ikrpw nwl aus dy AMdr
sdw Awqmk Afolqw dw Awnμd bixAw rihMdw hY [
ieh XkIn jwxo ik swD-sMgiq ivc itky irhW mn dI ivkwrW dI mYl lih jWdI hY prmwqmw
hr vyly AMg-sMg v`sdw id`sdw hY [ ijs mnu`K ny sqsMg ivc Aw ky prmwqmw dw nwm
ismirAw hY, aus mnu`K dw prmwqmw nwl imlwp ho igAw hY [
swihb gurU Arjun dyv jI soriT rwg dy Sbd ivc &urmWdy hn:
(12) ijs mnu`K ƒ prmwqmw swD sMgiq ivc bYTx dw Avsr b^Sdw hY, aus dy AMdroN
ivqkrw, AhMkwr, moh Aqy mn dIAW hor swrIAW BYVIAW vwSnW sdw leI imt jWdIAW hn [
gurU dI srn dI brkiq nwl aus mnu`K ƒ prmwqmw dw nwm jpx dI dwiq imldI hY, iPr
aus ƒ swry sMswr ivc prmwqmw dw hI pRkwS id`sdw hY, aus dy mn ivc iksy pRwxI vwsqy
koeI vYr-ivroD nhIN rih jWdw [
mnu`K dw mn jnmW jnmWqrW dIAW bxIAW hoeIAW vwdIAW dy kwrn AmoV ijhw ho jWdw hY,
ieh muV muV ivqkirAW ivc pYNdw hY, ieh muV muV JgVy-bKyVy krdw hY, pr swD sMgiq dI
brkiq nwl jdoN ies dy AMdr prmwqmw dw pRym jwgdw hY, qW ies dw ieh AmoV-puxw dUr ho
jWdw hY, ies ƒ ieauN XkIn bx jWdw hY ik prmwqmw hr QW hryk jIv dy AMdr v`s irhw hY
[
swihb pMjvyN pwiqSwh DnwsrI rwg dy Sbd ivc swD sMgiq dI brkiq dw izkr krdy hoey
Awpxy auqy hoeI ikrpw ieauN ibAwn krdy hn:
(13) cwhy koeI igRhsqI hY cwhy iqAwgI, eIrKw-swVw iek AYsI A`g hY jo qkrIbn hryk
pRwxI dy AMdr by-mlUmy hI Du`KdI rihMdI hY [ AnykW bMdy jgq-ipAwr qy srb-ivAwpkqw
bwry viKAwn krdy rihMdy hn [ pr jy auhnW dy AMdr v`sdI eIrKw dw AMdwzw lwxw hovy qW
auhnW dy A`q nyVy rihMdy auhnW dy Awpxy hI ik`qy dy bMidAW bwry kdy suxo auhnW dy injI
i^Awl [ Awpxw AzIz iemiqhwn ivc Pyhl ho jwey, qy guAWFI dw pws ho jwey, qW eykWq
ivc Pol vyKo Pyhl hoey b`cy dy mwipAW dy idl dw aubwl [ iqAwgI swDU ƒ, lokW ƒ iqAwg
dw sdw aupdyS krdy swDU ƒ nyVy ho ky vyKo qW Awpxy nyVy v`sdy iksy hor swDU dy ivru`D igly-
guzwrIAW krdw Q`kdw nhIN [
pr jdoN mnu`K swD sMgiq ivc iml bYTx dw suBwau pkWdw hY, qW aus dy AMdroN ieh Dur AMdr
lukI hoeI DuKdI A`g BI bu`J jWdI hY [ guAWFIAW dI qr`kI huMdI vyK ky AMdr pYdw hox vwlw
swVw BI aus dy AMdroN mu`k jWdw hY [ pr ieh suc`jI Akl gurU pwsoN hI pRwpq huMdI hY [ swD
sMgiq ivc rihx vwly bMdy ƒ pRBU dI rzw im`TI l`gdI hY [ sB ivc prmwqmw ƒ v`sdw vyK
ky auh mnu`K dUijAW dy sOrdy kMm vyK ky BI ^uS huMdw hY [
swD sMgiq dI aupmw krdy hoey gurU Arjn swihb Awpxy AMdr AweI qbdIlI dw izkr
kwnVw rwg dy Sbd dI rwhIN ieauN krdy hn:
(14) rwjy lok purwxy simAW ivc guAWFI doKI rwijAW qoN bcx leI iklHy bxvwieAw krdy
sn [ p`kw iklHw, aus dy duAwly do do au~cIAW p`kIAW &sIlW, qy, iqMn iqMn fUMGIAW KweIAW
[ iklHy dy drvwzy dI rwKI krn leI &OjI pihrydwr ijnHW dy isrW auqy lohy dy top, h`QW ivc
qIr kmwn bMdUk Awidk hiQAwr [
ieho ijhy iklHy ivc qy ih&wzq ivc AwkI ho ky bYTy iksy rwjy ƒ bwhroN Awey vYrIAW dw sr
kr lYxw koeI sOKI Kyf nhIN sI huMdI [
mnu`Kw srIr BI iek iklHw smJo [ ies ivc mn-rwjw AwkI ho ky bYTw rihMdw hY [ kwm,
kRoD, loB, moh, AhMkwr Awidk ies iklHy dy pihrydwr bxy rihMdy hn [
swD sMgq dw Awsrw lY ky ijhVw mnu`K prmwqmw dI is&iq-swlwh krdw hY, aus dy AMdr
pRym sq sMqoK Awidk gux pYdw huMdy hn, qy, aus mnu`K dw mn ivkwrW dI kYd ivcoN bc
inkldw hY [
ieh dwiq imldI hY gurU dI imhr nwl [
(15) gMgw ivc hor ndIAW nwly iml ky gMgw bx jWdy hn [ cMdn dy nyVy au~gy hoey ru`K cMdn
dI sugMDI lY lYNdy hn [ pwrs nwl Cuh ky qWbw bx jWdw hY [
(16) Fwk qy plwh dy bUitAW ivc iGirAw hoieAw cMdn dw bUtw Awpxw suBwau nhIN C`fdw,
sgoN auhnW ƒ BI sugMiDq kr dyNdw hY [
(17) Dobx mYly k`pVy l`d ky Gwt qy lY jWdI hY, auQy DobI auhnW k`piVAW ƒ sw&-suQry kr
dyNdw hY [
sqsMg iek AYsw Gwt hY ijQy ivkwrIAW dy mnW dI mYl Dup jWdI hY [
(18) cMdn dI sMgq ivc ierMf sugMiDq ho jWdw hY [
(19) purwxIAW mMdIAW vwdIAW C`fxIAW koeI sOKI Kyf nhIN [ ieh muV muV Aw dbWdIAW hn
[ bVw hI cOkMnw rihx dI loV huMdI hY [
ieh vwdIAW C`fx qoN ibnw prmwqmw dy crnW dw ipAwr iml BI nhIN skdw [ so, Awpo
Awpxy AMdr iDAwn mwr ky vyK lvo [ pRBU-pRIiq dw sOdw bVy hI mihMgy mu`l imldw hY [
qy, ieh imldw isr& swD-sMgiq dI h`tI qoN [
(20) koilAW dw qo~lw isr qoN pYrW qk kwlK nwl hI BirAw huMdw hY [ Gr dy kmry ivc
koeI mnu`K koly rwK Awidk Br ley, auQy hI AwpxI irhwieS BI r`Ky, qW ieh nhIN ho skdw
ik aus dy k`pVy kwlK qoN bcy rihx [
r`b nwloN tu`ty kukrmI bMidAW dI sMgq ivcoN kdy BlweI dI Aws nhIN ho skdI [
(21) cwvl iqAwr krn vwsqy muMjI ƒ auKlI ivc pw ky muhilAW nwl CVIdw hY [ muhly
dIAW s`tW nwl qoh iPs iPs ky v`K ho jWdy hn [ mnu`K ƒ cwvlW dI loV huMdI hY, pr qoh
mu&q ivc hI Awpxw isr kutWdy hn [
kusMgI dy bYhxy bYiTAW ivkwrW dIAW cotW shwrnIAW hI pYNdIAW hn [
6. jIvn-jugiq
1. slok PrId jI—jo isru sweI nw invY—pMnw 1381
2. slok kbIr jI—kbIr Pl lwgy Plin—pMnw 1371
3. slok PrId jI—PrIdw pMK prwhuxI—pMnw 1382
4. slok PrId jI—PrIdw rwqI vfIAW—pMnw 1378-79
5. slok PrId jI—PrIdw bwir prwieAY bYsxw—pMnw 1380
6. BYrau m: 3—jwiq kw grbu n krIAhu koeI—pMnw 1127
7. sUhI m: 4 CMq—mwryihsu vy jn haumY ibiKAw—pMnw 776
8. gauVI m: 5 CMq—suix sKIey imil audmu kryhw—pMnw 249
9. slok PrId jI—PrIdw mnu mYdwnu kir—pMnw 1381
10. Awsw m: 5 CMq—idnu rwiq kmwiedVo—pMnw 461
11. slok PrId jI—PrIdw skr KMfu invwq guVu—pMnw 1379
12. iblwvl m: 5—kvnu kvnu nhI pqirAw—pMnw 815
Bwv:
(1) ienswn vwsqy r`b dI Xwd zrUrI hY [
(2) fwl nwl l`gy rih ky p`ky AMb hI mwlk pws prvwn huMdy hn [
jo isdkoN fol igAw, auh jIvn hwr igAw [
(3) ieQy pMCIAW vwlw rYx-bsyrw hY, c`lx leI loVINdw pRbMD krnw hI cwhIdw hY [ ijnHW
swrI rwq Z&lq dI nINd ivc guzwr id`qI, auhnW dI aumr AjweIN hI geI [
(4) ibgwny bUhy qy muQwj n bxdy iPro [ ies ivc duK hI duK hY [
muQwjI vwlw smW mu`kx ivc nhIN AwauNdw ijvyN isAwlI rwqW [
(5) iek r`b dw qkIAw r`Ko [ iDr iDr dy muQwj n bxdy iPro [
(6) au~cI jwiq dw mwx nw kro [ au~cw auhI ijs ny au~cy r`b ƒ cyqy r`iKAw hY [ swrI ^lkq
r`b ny hI pYdw kIqI hY [
(7) AhMkwr ƒ AMdroN dUr kro, iehI iv`Q pWdw hY r`b vloN qy ^lkq vloN [
(8) gurU dy aupdyS qy qur ky AhMkwr C`fo, qy r`b ƒ Xwd kro [ iehI hY jIvn dw shI rsqw
[
(9) jgq ivc au~cy nIvyN dw ivqkrw bxw ky du`K-klyS pYdw n kro [ swrI hI ^lkq ivc
r`b v`sdw hY [
(10) T`gI Pryb C`fo, prmwqmw pwsoN swfy ieh ivkwr lukwey nhIN jw skdy [
(11) AwpxI h`k dI kmweI hoeI rotI ivc hI suK hY, ibgwny Dn pdwrQ vl nwh q`ko [
(12) mn sdw kurwhy pWdw hY [ jo BI mnu`K Awpxy mn dy ip`Cy qurdw hY, auh ^uAwr huMdw hY [
mn ƒ sdw kwbU ivc r`Ko [
7. mnu`K
vxjwrw, vpwrI
1. gauVI guAwryrI m: 4—ikrswxI ikrswxu kry—pMnw 166
2. rwmklI m: 4—jy vfBwg hovih vfBwgI—pMnw 880
3. Awsw m: 5—prdysu Jwig saudy kau AwieAw—pMnw 372
4. slok m: 5 (vwr mwrU)—mwixkU moih mwau—pMnw 1098
5. slok m: 5 (vwrW qy vDIk)—iqhtVy bwjwr—pMnw 1426
6. sUhI kbIr jI—Amlu isrwno lyKw dynw—pMnw 792
7. BYrau kbIr jI—inrDn Awdru koeI n dyie—pMnw 1136
8. gauVI rivdws jI—Gt AvGt fUgr Gxw—pMnw 345
Bwv:
(1) ikswn imhnq nwl vwhI dw kMm krdw hY [ vpwrI vpwr krdw hY, qy Dn K`tdw hY [
htvwxIAw swrw idn h`tI qy bYTdw hY [
jIv ies jgq ivc vxj krn AwieAw hY [ ausy dw Awauxw sPlw hY ijs ny ikswn vpwrI
htvwxIey vWg ic`q lw ky nwm-vxj kIqw [
(2) ieh sMswr iek AYsw smuMdr hY, jo au~cy Awqmk guxW dy hIirAW jvwhrW nwl BrpUr hY
[ jo mnu`K Awpxy hI mn dy ipCy qurdw hY, aus dI Awqmk-nzr ieqnI kmzor qy sOVI ho
jWdI hY ik aus ƒ ieh hIry mwxk jhwvr nhIN id`sdy [ BwgW dI g`l vyKo! g`l inkI jyhI hI
hY ik koilAW dy vpwrI mn dI AgvweI ivc qurnw C`f ky rqnW dy vpwrI gurU dw p`lw PV
ley, qW ies ƒ k`K dy auhly luikAw hoieAw l`KW dw ^zwnw iml pey [ bs! iPr ieh v`fy
BwgW vwlw ho jWdw hY [
(3) mnu`K-vpwrI ƒ prmwqmw-Swh ny ies jgq-prdys ivc vpwr krn ByijAw hY [ cMgy
guxW dI rws-pUMjI ies ƒ sONpI geI hY [ pr ies prdys ivc ivkwr-corW dw ^qrw hY, loB
dIAW TwTW ivc jhwz dy fu`bx dw fr hY [ guxW dy sOdy ivc inpuMn gurU ijs mnu`K-vpwrI ƒ
cMgy BwgW nwl iml pYNdw hY, auh Awpxw swrw K`itAw-kmwieAw au~cw Awcrn shI slwmiq lY
ky Swh dI hzUrI ivc jw phuMcdw hY [ pr Ajyhy vpwrI huMdy hn ivrly hI, qy auhI hn AslI
mnu`K [
(4) prmwqmw dI Xwd iek Amolk moqI hY [ mnu`K ny ieQy iehI moqI ivhwJxw hY [ ijs ƒ
iml jWdw hY, aus dy mn ivc sdw TMF-SWqI itkI rihMdI hY [
(5) s`cy vxjwry auh hn, ijnHW dunIAw dI ikrq-kwr dy nwl nwl nwm-vxj BI kIqw [
(6) huxy hI smw hY nwm-vxj dw [ jdoN mOq isr qy Aw geI, qdoN vkq nhIN imlygw [ ieQoN
^wlI-h`Q igAW SrimMdw hoxw peygw [
(7) Asl Dn pRBU dw nwm hI hY [
(8) pivqR jIvn phwVI rsqy vWg iek AOKw kMm hY [ sqsMg dI brkiq nwl ieh vxj sOKw
hI ho skdw hY [
8. mnu`Kw srIr
(a) guPw
1. slok m: 2 (vwr swrMg)—guru kuMjI, pwhU invlu—pMnw 1237
2. mwJ m: 3—iesu guPw mih AKut BMfwrw—pMnw 124
3. sUhI m: 5—igRhu vis guir kInw—pMnw 737
Bwv:
(1) jd qk mkwn ƒ bwhroN jMdRw v`jw rhy, mkwn dw mwlk BI aus dy AMdr nhIN jw skdw,
bwhr hI ^uAwr huMdw rihMdw hY [
suAwrQI mnu`K dw mn iek AYsw koTw hY, ijs dy bwhr mwieAw dI iqRSnw dw jMdRw v`jw hoieAw
hY [ jIvwqmw sdw Btkdw rihMdw hY, iksy vyly ies ƒ SWqI nsIb nhIN huMdI [ mwieAw dI
pwh dw jMdRw Kohlx vwsqy kuMjI gurU dw aupdyS hI hY [
(2) purwxy simAW ivc AnykW dysW dy irSI munI phwVW dIAW kMdrW gu&W ivc swlW-b`DI bYT
ky prmwqmw dI Bwl krdy rhy [ hux qk lok auhnW QwvW dw Awdr-sqkwr krdy cly Aw
rhy hn [
mnu`Kw srIr Asl gu&w hY ijs ivc hrI v`sdw hY [ ieh smJ gurU qoN pYNdI hY [ mwieAw-moh
dy krVy kvwV ies gu&w A`gy l`gy pey hn [ kuMjI gurU dy h`Q ivc hY [ ies gu&w vloN Avysly
ho ky phwVW dIAW gu&W ivc Bwlx jwxw ivArQ au~dm hY [
(3) s`j-ivAwhI muitAwr shury-Gr jw ky Awpxy pqI ƒ pRsMn krn leI keI qrHW dy hwr-
iSMgwr lwauNdI hY [ s`s, shurw, jyT, idaur, ijTwxIAW, idrwxIAW, nnwxW—swry hI prvwr
nwl im`Tw ipAwr-BirAw vrqwrw kr ky sB dw mn moh lYNdI hY [ ies qrHW swry Gr ƒ
Awpxy v`s ivc kr lYNdI hY [
mnu`Kw srIr iek Gr hY [ jyhVI ijMd-muitAwr pRBU-pqI dI Xwd qy SuB guxW dw iSMgwr
krdI hY, auh pRBU-pqI ƒ BI pRsMn kr lYNdI hY, qy Gr dy swry igAwn-ieMidRAW ƒ BI Awpxy
v`s ivc r`KdI hY [ ies Gr dI mwlk bxI rihMdI hY [
mnu`Kw srIr
(A) h`t
1. mwJ m: 3—krmu hovY siqgurU imlwey—pMnw 110
2. pauVI m: 4 (vwr gauVI)—kwieAw kotu Apwru hY—pMnw 309
3. Awsw m: 4 CMq—jIvno mY jIvnu pwieAw—pMnw 442
4. slok m: 5 (vwr rwmklI)—hT mMJwhU mY mwxku lDw—pMnw 964
Bwv:
(1) ies srIr-ngr ivcoN SuB guxW dy swry kImqI pdwrQ iml skdy hn, pr ijnHW dI miq
buiD ƒ mwieAw-moh dy krVy kvwV lgy pey hn, auhnW dy AMdr AigAwnqw dw Gu`p hnyrw hY,
auhnW ƒ Awpxy AMdr iehnW kImqI pdwrQW dI hoNd dI swr nhIN [ gurU dI ikrpw nwl ieh
b`jr kvwV KulHdy hn [
(2) purwxy simAW ivc v`fy v`fy ngrW qy SihrW dI ih&wzq vwsqy duAwly au~cI v`fI &sIl
hoieAw krdI sI [ ies qrHW Sihr dy bwzwrW ivc vxj vpwr by-i&krI nwl huMdw sI [
mnu`Kw srIr iek ngr hY, &sIl vwlw [ igAwn-ieMdRy ies ngr dy bzwr hn, ijnHW ivc SuB
guxW dw vxj vpwr ho skdw hY [ prmwqmw dy nwm dw Dn K`itAw jw skdw hY [
jo bMdy ies srIr-ngr qoN bwhr ies sOdy dI Bwl krdy hn, auh aus hrn vWg Btkdy
iPrdy hn jo AwpxI nwBI ivc ksqUrI huMidAW aus dI sugMDI JwVIAW ivcoN lYx dw Xqn
krdw iPrdw hY [
(3) GuimAwr cIknI im`tI go ky c`k auqy aus qoN BWfy bxwauNdw hY [ pYrW nwl c`k ƒ aus dy
Dury dy duAwly BuAWdw jWdw hY, qy h`QW nwl kMm krdw hY, c`k Dury dy duAwly hI BONdw rihMdw hY
[
suAwrQI mnu`K BI iesy qrHW mwieAw dy gyV ivc hI Btkdw qy jIvn AjweIN gMvw jWdw hY [
pr ieh srIr-h`t ivc jyhVy vpwrI prmwqmw dI Xwd dw vxj krdy hn, auh ies jgq-
mMfI ivcoN lwB K`t ky jWdy hn [
(4) moqIAW lwlW hIirAW dw vpwr bVy DnwF jOhrI hI krdy hn [ auhnW ƒ rotI dI ^wqr
iksy dI muQwjI nhIN huMdI [
mnu`Kw srIr iek h`t hY ijs ivc prmwqmw dy nwm-moqIAW dw vxj vpwr ho skdw hY [
jyhVy Bwgvwn ieh vpwr krdy hn, auh dr dr qy nhIN Btkdy [ pr ieh nwm-moqI dunIAw
dy Dn-dOlq dy vtWdry ivc nhIN imldw [ gurU dy dr qy Awpw kurbwn krnw pYNdw hY [
mnu`Kw srIr
(e) Kyq, ngr, GoVI
1. isrI rwgu m: 3—iksu hau syvI, ikAw jpu krI—pMnw 34
2. slok m: 3 (vwr rwmklI m: 3)—mnmuKu duK kw Kyqu hY—pMnw 947
3. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—Duir hir pRiB krqY iliKAw—pMnw 1417
4. slok m: 4 (vwr gauVI)—hir pRB kw sBu Kyqu hY—pMnw 305
5. slok m: 4 (vwr gauVI)—jo inMdw kry siqgur pUry kI—pMnw 309
6. Awsw m: 4—hiQ kir qMqu vjwvY jogI—pMnw 368
7. Awsw m: 4 CMq—ijn@ msqik Duir hir iliKAw—pMnw 450
8. mwrU m: 4—hir Bwau lgw bYrwgIAw—pMnw 997
9. pRBwqI m: 4—Agm dieAwl ik®pw pRiB DwrI—pMnw 1336
10. slok m: 5 (vwr gauVI)—vq lgI scy nwm kI—pMnw 321
11. mwrU m: 5—ijsih swij invwijAw—pMnw 1002
12. slok PrId jI—PrIdw loVY dwK ibjaurIAW—pMnw 1379
13. Awsw m: 5 AstpdIAw—pMc mnwey, pMc ruswey—pMnw 430
14. mwrU kbIr jI—dyhI gwvw, jIau Dr mhqau—pMnw 1104
15. vfvMs m: 4 (GoVIAw)—dyh qyjix jI—pMnw 575
16. vfhMs m: 4 (GoVIAw)—dyh qyjnVI—pMnw 576
Bwv:
(1) ikswn bVI imhnq kr ky hl vwhuMdw hY, qy pYlI ivcoN Gwh-bUt kFdw hY [ pYlI ƒ ies
qrHW keI joqRy lw ky sMvwr bxw ky aus ivc bI bIjdw hY [ pr jy bIj bI ky ausy vyly auproN
suhwgw nwh Pyry, qW pMCI swry bI cug jwxgy, qy ikswn dI swrI myhnq AjweIN clI jwiegI
[
jyhVw mnu`K jvwnI dy vyly pRBU dI Xwd dI brkiq nwl Awpxy AMdr mnu`Kqw dy vDx Pulx
leI au~dm nhIN krdw, aus dI jvwnI auqy kUMj Aw pYNdI hY, buFypw Aw dbwauNdw hY [ iPr
mnu`Kqw qoN suM\y rhy ies srIr-Gr ivcoN ieh prdysx ijMd ^wlI hI clI jWdI hY [
(2) Buieˆ ivc kxk bIjWgy qW kxk augygI [ pr jy lw-prvwhI kr ky pohlI dw bIj
bIijAw jwey, qW auh QoVI bhuq au~gI kxk dy bUitAW ƒ BI n`p leygI, qy pYlI dy mwlk
dIAW tMgW BI kMifAW nwl ivMnH dyvygI [ pohlI dw ielwj b`s iehI hY ik aus ƒ Kyq dy ivc
hI A`g lw ky swV id`qw jwey [
srIr-DrqI ivc ivkwrW dy bIj bIijAW mnu`K iehnW qoN suK dI Aws nwh r`Ky [
(3) j`t Awpxy Kyq ivc ik`krIAW bIj dyvy, qy Aws ieh lw bYTy ik iehnW ƒ ibjOrI dwK
lgygI—ieh mUrK-puxw hI hY [ jyhVw bIj bIjIey, aus dw hI Pl iml skygw [
srIr-Kyq ivc inMdw Awidk bIj bIijAW inMdw hI plrygI [
(4) j`t dI myhnq ƒ sO blweIN pYx vwlIAW [ kdy AOV, kdy gVymwr, kdy hVH [ ikDry
fMgrW dw aujwVw, ikDry rwhIAW dy &sl im`Dx dw pvwVw [ pr iek blw ies ƒ Kyq dy
AMdroN hI pY jWdI hY [ auh hn cUhy [ kuqr kuqr ky &sl dw k`K nhIN C`fdy [
mnu`Kw srIr dI KyqI aujwVn vwsqy jmrwj ny kwmwidk cUhy C`fy hoey hn [ ieh AMdroN AMdr
hI SuB guxW dI &sl aujwV ky r`K dyNdy hn [ ijnHW r`b dw qkIAw PiVAw, auh iehnW
cUihAW dI mwr qoN bc gey [
(5) qylI dy kolH¨ Agy joieAw hoieAw bld in`q hI aus kolH¨ dy duAwly hI gyVy lWdw rihMdw hY
[ aus bld dI dunIAw isr& aus kolH¨ dw cuigrdw hI hY [
inMidAw dw cskw burw [ ieh iek AYsI BYVI vwdI hY ik ies dy gyV ivcoN inklxw koeI sOKI
Kyf nhIN [ mnu`K ijauN ijauN inMidAw dw bIj bIjdw hY, iqauN iqauN Pl vjoN hor inMidAw hor
inMidAw krn dI pRyrnw vDdI jWdI hY [
(6) AOV dy idnIN j`tW ƒ bVI myhnq krnI pYNdI hY [ &sl isMjx leI idn rwq KUh joxy
pYNdy hn [ ieqnI myhnq nwl iqAwr kIqy &sl ƒ jy kdy iksy dw fMgr v`Cw Kw jwey, qW j`t
ƒ bVw du`K huMdw hY [ aus ny lhU pwxI iek kr ky ieh myhnq kIqI huMdI hY [
mnu`K srIr dy Kyq ivc SuB guxW dw &sl iqAwr krnw hY [ KUh jox leI mn ƒ bYl
bnwauxw hY [ ies mn ƒ pRBU dI Xwd nwl ieqnw qkVw kro ik kwmwidk koeI fMgr v`Cw SuB
guxW dI KyqI ƒ Kw jwey [
(7) hunr koeI BI hovy, nypry cVHn leI ^ws sUJ loVdw hY [ KyqI BI iek hunr hY [ hr vyly
dy bIjy hoey dwxy nhIN aug skdy [ hryk &sl dI Awpo AwpxI ru`q huMdI hY [ PbvIN ru`q BI
kw&I nhIN hY [ Buieˆ ƒ vwhxw qy suhwgxw A`q zrUrI hY [ iPr ieh vyKxw huMdw hY ik zmIn
v`qr hovy, zmIn ivc nmI dw-myc dI hovy [
jIv pRBU qoN ivCuV ky AnykW jUnW ivc Btkdw cilAw AwauNdw hY [ mnu`Kw srIr v`qr-AweI
DrqI smwn hY [ b`s! iehI vylw hY jdoN pRBU dI Xwd dw bIj bIijAw jw skdw hY [
(8) KyqI bIj ky jy ikswn rwKI nwh kry, qW lokW dy fMgr v`Cy hI &sl aujwV jwx, rwhI
muswi&r KyqW ivcoN dI pg-fMfIAW pw ky swrI KyqI im`D dyx [ pYlI-bMny Pyrw-qorw r`Kxw
bhuq zrUrI huMdw hY [
srIr-DrqI ivc prmwqmw dI Xwd dw bIj bIj ky ies dI BI rwKI krn dI loV hY, nhIN qW
kwmwidk pSU SuB guxW dI swrI &sl aujwV dyx [ ies &sl dI rwKI sqsMg ivc hoieAw
krdI hY [
(9) hrx dI nwBI ivc ksqUrI dw nwPw huMdw hY [ pr BwgW dI g`l! auh ivcwrw ies Byq ƒ
jwxdw nhIN, qy ksqUrI dI sugMDI vwsqy jMgl ivc JwVIAW suMGdw iPrdw hY [
mnu`Kw srIr iek ngr hY ijs ivc prmwqmw v`sdw hY, iek srovr hY ijs ivc pRBU dy nwm
qy SuB guxW dw AMimRq BirAw ipAw hY [ pr BwghIx swkq mnu`K aus pRBU ƒ jMglW ivc
FUMFdw hY [
(10) ijs j`t ƒ pYlI dw v`qr sWBx dI sUJ nwh hovy, aus ny kIh bIjxw, qy kIh v`Fxw!
isAwxw ikrswn v`qr KuMJx nhIN dyNdw, p`kw &sl v`Fx dI mOj-bhwr BI auhI lYNdw hY [
mnu`Kw srIr hY Kyq, jvwnI hY v`qr dw vylw [ ijs dy Bwg cMgy hox, auh ies v`qr-AweI
pYlI ivc pRBU dy nwm dw bIj bIjdw hY, qy SuB guxW dw p`kw &sl v`Fdw hY [
(11) hryk &sl dI Awpo AwpxI ru`q huMdI hY [ kuru`qw bIijAw bIj Pl nhIN dyvygw [ ru`q-
isr bIijAw BI auhI bIj Pl dyvygw, jo v`qr vyly bIijAw jwey [ jy DrqI ivcoN v`qr su`k
jwey, nmI ^qm ho jwey, qW bIijAw hoieAw bIj au~gygw nhIN [
jIv vwsqy mnu`Kw-srIr hI BlI ru`q hY, jdoN ieh SuB guxW dI &sl pkw skdw hY [ ies ru`q
ivc v`qr dw vylw hY jvwnI dw smw [ jvwnI vyly mn pRBU dI Xwd ivc joVo [
(12) Kyq ivc ikkrIAW bIijAW auhnW qoN ibjOrI dwK nhIN iml skdI [ swrI aumr au~n
k`qdy rhIey, qW aus au~n qoN rySmI k`pVy nhIN bx jwxy [
srIr-Kyq ivc mMd krmW dy bIj dy bIijAW mMdy krmW vl hI hor hor pRyrnw hovygI [ mn
Bly pwsy nhIN jw skygw [
(13) v`fy v`fy ngrW qy SihrW dy bwhr cuMgI-Gr bxy huMdy hn [ bwhroN Sihr ivc jo AMn
dwxw Awidk AwauNdw hY, aus qy ngr-sBw vloN msUl ilAw jWdw hY [ auh msUl AMq ƒ
Sihr-vwsIAW auqy hI pYNdw hY, ikauNik vpwrI Awpxw mwl auqnw hI mihMgw vycdy hn [
mnu`Kw-srIr iek ngr hY [ igAwn-ieMdRy ies ngr dy v`fy drvwzy hn [ iehnW dI rwhIN hI
srIr dy AMdr v`sdy Awqmw dI sWJ bwhrlI dunIAw nwl bxdI hY [ pr jd qk igAwn-
ieMdRy kwmwidk ivkwrW dy Asr hyT hn, bwhroN AwauNdI SuB guxW dI pRyrnw ƒ ieh rsqy ivc
hI rok lYNdy hn, mwno, msUl vjoN hV`p kr jWdy hn [ pRBU-Xwd dI rwhIN qkVweI kIiqAW
ieh lu`t bMd ho jWdI hY, srIr-ngr dy AMdr SuB guxW dI pUMjI vDx Pulx l`g pYNdI hY [
(14) ijs ipMf ivc cor auc`ikAW dI mMnI jwey, auQy BlymwxsW dI koeI vtk nhIN huMdI [
corIAW qy vYl lu`cy bMdy krdy hn, puls vwilAW dw mUMh im`Tw krWdy rihMdy hn, qy PVIdy hn
grIb qy Blymwxs [
aus srIr-ipMf dI v`soN dw BI koeI h`j nhIN, ij`Qy kwmwidk corW ny igAwn-ieMidRAW ƒ
n`iQAw hoieAw hovy [ Aw^r PVIdw hY jIvwqmw, qy iek`lw hI mwr ku`t KWdw hY [
(15) ivAwh smy lVkI vwly Gr znwnIAW rl ky ‘suhwg’ gWdIAW hn, qy lVky vwly Gr
‘GoVIAW’ [ jdoN jM\ cVHdI hY, qW lVkw GoVI cVHdw hY, BYxW vwg PVdIAW hn, aus vyly BI
GoVIAW gWdIAW hn [ lwVw GoVI cVH ky shury-Gr Fu`kdw hY qy vhutI ivAwh ky ilAwauNdw hY
[
mnu`Kw-dyhI iek bWkI GoVI hY [ ijs ny ies dy mUMh ivc gurU dy aupdyS dI lgwm pweI hY, qy
pRBU-ipAwr dI cwbk vrqI hY, aus dw myl pqI-prmwqmw nwl ho jWdw hY [
(16) mnu`Kw-dyhI bWkI GoVI hY [ ijs ijMd-vhutI ny ies dy mUMh ivc gurU dy igAwn dI
lgwm pw ky mn ƒ ij`iqAw hY, auh pRBU pqI ƒ jw imldI hY [
mnu`Kw srIr
(s) mMdr Gr iklHw
1. pauVI m: 3 (vwr rwmklI)—hir kw mMdru AwKIAY, kwieAw kotu gVu—pMnw 952
2. pauVI m: 3 (vwr rwmklI)—hir mMdru soeI AwKIAY—pMnw 953
3. pRBwqI m: 3—gur prswdI vyKu qU, hir mMdru qyrY nwil—pMnw 1346
4. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—hir mMdru hir swijAw—pMnw 1418
5. pauVI m: 3 (gUjrI kI vwr)—bjr kpwt kwieAw gV@ BIqir—pMnw 514
6. gauVI kbIr jI—Kt nym kir koTVI bWDI—pMnw 339
Bwv:
(1) auh mnu`K Bwgvwn jOhrI hn, jo ies srIr-h`t ivc prmwqmw dy nwm Aqy SuB guxW dw
vpwr krdy hn [ ivcwry suAwrQI bMdy mwieAw dy moh ivc Psy rih ky ies ^zwny dI kdr
nhIN pWdy [
(2) mnu`Kw srIr hI hirmMdr hY [ ies ivcoN, gurU dy aupdyS qy c`l ky, hrI iml pYNdw hY [
srIroN bwhr Bwlx dI loV hI nhIN pYNdI [ hryk srIr ivc aus ƒ v`sdw vyKo [
(3) mnu`Kw srIr hir-mMdr hY, prmwqmw dw h`t hY, iehI Asl QW hY ijQy prmwqmw dy
nwm-Dn dw vpwr kr skIdw hY, ies mMdr ivc hrI Awp v`sdw hY, hryk srIr ivc hrI
v`sdw hY [
(4) eIsweI, muslmwn, jYnI, boDI, pwrsI, ihMdU, is`K—DrqI dy swry DrmW dy AvlμbIAW ny
Awpo Awpxy DrmW dy mMdr bxwey hoey hn, auQy iek`Ty ho ky prmwqmw dI pUjw AwrwDnw krdy
hn, qy auhnW Drm-AsQwnW ƒ r`b dw Gr prmwqmw dw mMdr mMndy hn [
mnu`Kw-srIr iek mMdr hY, hrI dw mMdr hY, prmwqmw ny Awpxy rihx leI mMdr bxwieAw
hoieAw hY [ prmwqmw ies mMdr ivc v`sdw hY jyhVw mnu`K Awpxy AMdroN mwieAw dy moh dw
prdw dUr kr lYNdw hY, aus ƒ ieh smJ Aw jWdI hY [
(5) ipCly simAW ivc rwjy lok Awpo AwpxI rwjDwnI dI rwKI vwsqy p`ky iklHy bxw r`Kdy sn
[ jy koeI iek rwjw iksy dUjy dys auqy h`lw bol dyNdw sI, qy A`goN jy twkry qy kmzor rwjw
hovy, qW auh Awpxy iklHy ivc AwkI ho bYTdw sI [ ikilHAW dy drvwzy bVy mzbUr huMdy sn [
auhnW ƒ sr krnw sOKI Kyf nhIN sI huMdI [
srIr iek iklHw hY [ mwieAw-vyVHy jIv dy ies srIr-iklHy ƒ kUV kus`q AhMkwr dy bVy krVy
kvwV l`gy rihMdy hn [ iklHy dy AMdr bYTw mn AwkI itikAw rihMdw hY [ ijs Bwgvwn dy
ieh kvwV KulH jWdy hn, aus ƒ Awpxy AMdroN pRBU dw nwm-rs imldw hY [
(6) mnu`K Awpxy rihx leI Gr bxwauNdw hY [ Gr dw vsq-vlyvw sWB ky r`Kx leI jMdRy BI
vrqdw hY, pihrydwr BI r`Kdw hY [ pr jy pihrydwr hI corW nwl iml jwx, qW by-i&kr ho
ky su`qy pey dw Gr lu`itAw jWdw hY [
mnu`Kw srIr iek Gr hY [ ies ƒ bUhw jMdRw kuMjI koeI nhIN [ ies Gr dy pihrydwr igAwn-
ieMdRy hn [ pr ieh kwmwidk corW nwl iml jWdy hn, qy Gr dI SuB guxW dI rwis-pUMjI shjy
shjy swrI hI lu`tI jWdI hY [
iksy ivrly BwgW vwly ƒ ieh sUJ pYNdI hY [
mnu`Kw srIr
(h) Aswrqw
1. sloku m: 3 (vwr gUjrI)—kwieAw hMs ikAw pRIiq hY—pMnw 510
2. Awsw m: 4—AwieAw mrxu Durwhu—pMnw 369
3. Awsw m: 4 CMq—min nwmu jpwnw—pMnw 447
4. isrI rwgu m: 5—goieil AwieAw goielI—pMnw 50
5. isrI rwgu m: 5—iqcru vsih suhylVI—pMnw 50
6. gauVI bwvn AKrI m: 5—ggw goibd gux rvhu—pMnw 254
7. slok m: 5 (vwr gauVI)—dwmnI cmqkwr—pMnw 319
8. Awsw m: 5—puqrI qyrI ibiD kir QwtI—pMnw 374
9. Awsw m: 5—jYsy ikrswxu bovY ikrswnI—pMnw 375
10. Awsw m: 5—ijs no qUM AsiQru kir mwnih—pMnw 401
11. soriT m: 5—puqR klqR lok igRh binqw—pMnw 609
12. iblwvlu m: 5—imRq mMfl jgu swijAw—pMnw 808
13. mwrU solhy m: 5—sMgI jogI nwir lptwxI—pMnw 1072
14. slok m: 5 (vwrU mwrU)—scu jwxY kcu vYidE—pMnw 1095
15. gauVI kbIr jI—pyvkVY idn cwir hY—pMny 333-34
16. BYrau kbIr jI—nWgy Awvnu nWgy jwnw—pMnw 1157
17. swrMg kbIr jI—hir ibnu kaunu shweI mn kw—pMnw 1253
18. sUhI rivdws jI—aUcy mMdr swl rsoeI—pMnw 794
19. Awsw PrId jI—bolY syK PrIdu—pMnw 488
20. slok PrId jI (1)—ijqu idhwVY Dn vrI—pMnw 1377
21. slok PrId jI (9, 10)—dyKu PrIdw ju QIAw dwVI hoeI BUr—pMnw 1378
22. slok PrId jI (26)—PrIdw mY Bolwvw pg dw—pMnw 1379
23. slok PrId jI (47, 48)—PrIdw iKMQiV myKw AglIAw—pMnw 1380
24. slok PrId jI (56)—PrIdw koTy Dukxu kyqVw—pMnw 1380
25. slok PrId jI (66, 67)—cil cil geIAW pMKIAW—pMnw 1381
26. slok PrId jI (68, 69)—PrIdw BMnI GVI svMnVI—pMnw 1381
27. slok PrId jI (96)—kMDI auqY ruKVw—pMnw 1382
28. slok PrId jI (99)—PrIdw drIAwvY kMn@Y bgulw—pMnw 1383
29. slok PrId jI (102)—PrIdw ruiq iPrI vxu kMibAw—pMnw 1383
30. soriT BIKn jI—nYnhu nIru bhY, qnu KInw—pMnw 659
Bwv:
(1) ijMd qy srIr dw ipAwr kUVw [ T`gI &ryb kr ky ies srIr ƒ pwlx dw jqn krnw
mUrKqw hY [ jdoN ijMd ƒ DuroN s`dw AwauNdw hY, srIr ieQy hI Fih pYNdw hY, qy, kIqy mMd krmW
dw lyKw ijMd ƒ Bugqxw pYNdw hY [
(2) jUey dI cytk burI [ juAwrIAw hwrdw BI jWdw hY, qy iPr BI ij`qx dI Aws qy jUAw
KyfxoN h`tdw nhIN [
mwieAw dI cytk BI AjyhI hI hY [ mnu`K Awqmk jIvn hwrdw jWdw hY; pr, hor joV lvW
hor joV lvW dI qWG ivc Awqmk Gwt dI prvwh nhIN rihMdI [
DuroN ilKI mOq Aw phuMcdI hY, mwieAw ieQy hI rih jWdI hY, jIvn-bwzI hr jWdI hY [ pr
qdoN pCuqwvy dw kIh lwB?
(3) jgq ivc jo BI AwieAw hY aus dy isr auqy mOq dI qlvwr ltkdI hY [ pr Ajb Kyf
hY ik ies mOq qoN hr koeI sihimAw rihMdw hY [ hryk ijMd srIr dy auhly lukdI hY, lukdI hY
[
ies sihm qoN isr& auhI bcdw hY jo pRBU dI Xwd ƒ izMdgI dw Awsrw bxwauNdw hY [
(4) lμmI AOV l`g jwey, AMn dw kwl pY jWdw hY [ pr AMn nwloN BI vDIk AOiKAweI pSUAW
leI Gwh p`Ty dI ho jWdI hY [ loAW nwl lUTI DrqI sV ky suAwh hoeI peI huMdI hY, ikqy BI
hry Gwh dw qIlw nhIN id`sdw [
pSUAW ƒ Bu`K dI ies ibpqw qoN bcwaux leI lok Awpxy fMgr v`Cy iek`Ty kr ky dirAw dy
kMFy cly jWdy hn qy AOV dy idn k`t AwauNdy hn [ ies ƒ goiel-vwsw khIdw hY [ mINh pYx
qy sB goielI Awpo Awpxy ipMf muV jWdy hn [
rwhI muswiPr Awpxy s&r dy rsqy ivc ikqy rwq k`tdw hY, prBwq huMidAW hI auQoN AgWh c`l
pYNdw hY ik pYNfw Kotw n ho jwey [
mwlI bZIicAW ivc moqIAw gulwb Awidk sugMDI vwly bUty pwldy hn [ Pu`l iKVdy hn, pr
ieko idn ivc hI kumlw jWdy hn, qy Agly idn nivAW ƒ iKVn dw mOkw imldw hY [
jgq goiel-vwsw hY, srW hY, Pu`lW dI bZIcI hY [ mOq ieQy iksy ƒ p`ky fyry nhIN lwvx dyNdI
[
(5) iesqRI dI dunIAw Ksm nwl hI hY [ jd qk suhwgix hY, qd qk ivc s`s shurw jyT
idaur ijTwxIAW idrwxIAW nnwxW swrw hI prvwr aus dw Awdr sqkwr krdw hY [ pr
jyhVI mMd-Bwgix isroN nμgI ho jWdI hY, aus ƒ hr pwsy vloN dury dury hox l`g pYNdI hY;
kulihxI kul`CxI aus dw nwm pY jWdw hY [ swrw hI Gr aus ƒ v`F v`F KWdw hY [
jIv-BOr dy au~fx dI dyr huMdI hY ik ieh kWieAW BI vyhVy ivc peI nhIN suKwauNdI [ mOq
swrw nkSw bdl dyNdI hY [ sul`KxI kWieAW auhI, ijs ny jIvwqmw dy huuMidAW BlweI K`tI [
(6) isAwxy AwKdy hn ik mOq dw qy gwhk dw koeI pqw nhIN kyhVy vyly Aw jwey [
bwlpx, jvwnI, buFypw—mOq dw koeI ^ws Tuk nhIN kdoN Aw jwey [ ies srIr dw koeI
Brvwsw nhIN [
iPr ieh ikqnI mUrKqw hY ik ijs mwieAw ƒ AnykW hI ieQy hI C`f ky cly gey, mnu`K muV
muV iek`TI krn dy Awhry lg ky jIvn AjweIN gvw lYNdw hY [
(7) swvx dy mhIny b`dl au~Tdy hn, GtW cVHdIAW hn, ibjlIAW ilSkdIAW hn [ b`dl-
vweI hnyrI rwq ivc jdoN h`Q pswirAW nhIN id`sdw; ibjlI dI ilSk kyhI sohxI l`gdI hY,
rwhoN KuMJy hoey rwhI ƒ bVw shwrw imldw hY [
pr ibjlI dI ieh ilSk A`K dy Jmkwry ivc guMm ho jWdI hY [ jgq ivc jIvW dw jIvn BI
iKn-BMgr hI hY, ibjlI dI ilSk hI hY [ CyqI hI mOq dw Gu`p hnyrw aus ilSk ƒ guMm kr
lYNdw hY [
(8) vyKx ƒ kyhw suMdr srIr mnu`K ƒ imilAw hY [ pr ieh Zw&l ies dy GVnhwr ƒ
ivswr ky mwieAw dy moh ivc Ps irhw hY [ ieqnw BI nhIN socdw ik ies sohxI cmVI dy
AMdrly pwsy auh kuJ hY ijs ƒ q`kx ƒ BI jI nwh kry [ mwx krdw hY aus Dn pdwrQ qy
jyhVw ies dy pws Amwnq jyhI hI hY [
mOq ny ies srIr ƒ im`tI ivc imlw dyxw hY, qy Amwnq ieQy hI DrI rih jwiegI [
(9) j`t pYlI bIjdw hY [ aus dI mrzI hY k`cI v`F ley, cwhy p`kI v`Fy [ idn ciVHAw hY qW
rwq BI peygI [ sdw rwq hI nhIN rihxI, idn BI iPr cVHygw [ sdw-iQr koeI cIz nhIN hY
[
ABwgw hY auh jyhVw ies id`sdy pswry ivc moh pweI bYTw hY [ sdw itkx vwlw pdwrQ pRBU
dw ipAwr hI hY [
(10) pwxI dy GVy ivc lUx dw Fylw pw idau, shjy shjy swrw hI gl jwiegw [ kMD auqy
ikqnI ku dOV lw lvogy? kMD mu`k hI jwiegI [ jyhVy k`pVy A`j nvyN pihndy ho, auh Aw^r
pwtxy hn [
jgq ivc jo kuJ vyKdy ho, sB hvweI ikilHAW smwn hY [ swk AMg Gr bwr sB nwl moh
kUVw hY [ ieQy sB hI cwr idnW dy prwhuxy hn [
(11) bhuq swrI A`g bwlIey, qW DUM dy b`dl auTdy id`sdy hn [ pr nwh auhnW b`dlW ivc
vrKw dIAW bUMdW hn Aqy nwh hI GVI pl itk skdy hn [ hvw dw ieko bu`lw aufw lY jWdw
hY [
rMg brMgy sohxy mxky lY ky koeI mnu`K iek Dwgy ivc pRo ley, pr Dwgw hovy k`cw [ Dwgw qurq
tu`t jwiegw, qy mxky DrqI qy rul jwxgy [
mnu`K Awpxy srIr ƒ pwldw posdw rihMdw hY, Awpxy krqwr ƒ ivswr dyNdw hY [ pr kIh
mwx ies srIr dw? ies dI pWieAW DUMeyN dy b`dlW ijqnI hI smJo [ pRwxW dy k`cy Dwgy ny
ieh srIrk AMg pRoqy hoey hn [ Dwgw tu`tidAW iF`l nhIN l`gdI [
(12) kwgz auqy pwxI fu`lH jwey, kwZz gl ky sIrw ho jWdw hY [ ryq dw Gr iqAwr kro,
nwlo nwl ikr ikr ky FihMdw jweygw [ supny ivc AnykW rMg-qmwSy vyKIdy hn, jwgidAW
swr auh lop ho jWdy hn [
AnykW Awey, AnykW Aw rhy hn, AnykW Awauxgy [ sB Awpo AwpxI vwrI qury jw rhy hn [
koeI ieQy sdw nhIN rih skdw [ iPr mlkIAqW dw mwx kwhdw?
(13) jIvwqmw qy kWieAW dw ieQy QoVy smy dw mylw hY [ jIv ies kWieAW dI ^wqr idn rwq
dOV-B`j krdw rihMdw hY [ kWieAW dI in`q ieh qWG hY ik jIvwqmw mYƒ C`f ky nwh jwey [
pr DuroN hukm AwauNdw hY, mOq ijMd ƒ lY qurdI hY, qy kWieAW Cu`tV ho ky im`tI ivc rl jWdI
hY [
ieh moh dI swrI Kyf iek qmwSw hI hY [
(14) m`Kx ƒ syk l`gy, qurq gl jWdw hY [ cup`qI pwxI ivc hI ijaUNdI rih skdI hY [
pwxI FilAW jW su`ikAW cup`qI ausy vyly sV su`k jWdI hY [
srIr dI BI ieqnI ku hI pWieAW hY [
(15) ipMfW ivc pIx vwlw pwxI Brn leI Awm qOr qy ipMfoN bwhr ieko KUhI huMdI hY [ ipMf
dIAW muitAwrW Awpo Awpxw GVw isr qy Aqy Awpo AwpxI l`j moFy qy r`K ky iek`TIAW KUh qy
jWdIAW hn, qy pwxI Br ilAwauNdIAW hn [ jy kdy koeI muitAwr AwpxI l`j dI pikAweI
dw i^Awl nwh r`Ky, qW l`j K`dI ho ky GVy smyq, KUh ivc if`g pYNdI hY [ muitAwr ^wlI-h`Q
Gr muV AwauNdI hY [
lVkI sdw pyky Gr nhIN rih skdI [ jvwn hoeI kuVI mwpy vr l`B ky ivAwh dyNdy hn [ pr
ijs lwflI DI ny pyky Gr koeI suc`j nwh is`iKAw hovy, aus ƒ shury Gr kdy Awdr-mwx
nhIN imldw [
suAwsW dI l`j ny Aw^r tu`txw hY, qy srIr-GVy ny BI B`jxw hY [ mOq ny iksy dw kdy ilhwz
nhIN kIqw [ auhI ijMd-muitAwr prlok ivc Awdr hwsl krdI hY ijs ny ies lok ivc SuB
gux p`ly b`Dy [
(16) dunIAw dw Dn-pdwrQ qW ikqy irhw, ieh srIr BI, jo jMmx vyly nwl huMdw hY, mrn qy
ieQy hI rih jWdw hY [ jIv jgq ivc nμgw hI AwauNdw hY qy nμgw hI qur jWdw hY [ mOq iksy
dw ilhwz nhIN krdI [
(17) im`tI dy BWfy ƒ rqw ku Tokr l`g jwey, tu`k ky TIkry ho jWdw hY [
ies srIr dI BI ieqnI ku hI pWieAW hY [
(18) Gwh PUs dw bxwieAw hoieAw C`pr, A`g dI rqw ku icxg l`g jwey, vyNhidAW vyNhidAW
sV ky suAwh ho jWdw hY [
mnu`Kw srIr dI pWieAW BI ieqnI ku hI hY [ ies dI ^wqr mnu`K mhl mwVIAW auswrdw hY,
AMq ƒ iek GVI BI rihxw nhIN imldw [ swry swk AMg ieh kihMdy hn ik ies ƒ hux CyqI
lY c`lo [
(19) kudriq ivc hryk SY bdldI rihMdI hY [ ru`qW bdldIAW, ru`qW ivc ho rhy kOqk BI
bdldy [ k`qk dy mhIny pMjwb ivc kUMjW AwauNdIAW, isAwl mu`kx qy qur jWdIAW hn [
cyqr ivc jMglW ƒ A`g l`g jWdI hY [ swvx ivc sohxIAW GtW AwauNdIAW qy ibjlIAW
ilSkdIAW hn [ ieh sB kOqk Awpxw smw pu`gx qy lop ho jWdy hn [
mnu`Kw srIr BI sdw itikAw nhIN rih skdw [ ieQy AnykW hI Awey qy cly gey [ iPr ieh
m`lW m`lx vwlI mUrKqw ikauN?
(20) jdoN DI muitAwr ho jWdI hY, mwpy aus dy ivAwhux dw i&kr krdy hn [ koeI vr Gr
l`B ky ivAwh dw idn imiQAw jWdw hY [ hQ-lyvyN dw vkq mukrr kIqw jWdw hY [ soDy hoey
swhy qoN rqw BI AgWh ipCWh nhIN hox id`qw jWdw [
ijMd vhutI dw mOq lwVw TIk vyly isr Aw Fukdw hY [ rqw A`gw ip`Cw nhIN hox dyNdw [
auh mnu`K ABwgw hY jo dunIAw dy rMg qmwiSAW ivc msq rih ky mOq ƒ Bulw dyNdw hY [
(21) auN\ qW ikswn dI mrzI hY ik AwpxI KyqI jdoN cwhy v`F ley, k`cI hovy cwhy p`kI [ pr
p`kI KyqI dw AMq nyVy qW sw& ipAw id`sdw hY [
jdoN dwVHI ic`tI ho geI, qW ies ƒ mOq dw s`dw smJo [ ies aumry auh suAwdly Bojn BI
zihr ho Fukdy hn ijnHW ƒ mnu`K jvwnI vyly bVy SOk nwl mwxdw hY [
(22) mnu`K svwr svwr ky p`g isr auqy bMnHx l`igAW ieh BI vyKdw hY ik ikqy p`g mYlI qW
nhIN ho geI [ swrI aumr mnu`K srIrk bx-Tx ivc hI guzwr dyNdw hY [
iksy ivrly BwgW vwly ƒ ieh cyqw rihMdw hY ik ies srIr ny Aw^r im`tI ivc iml jwxw hY [
huxy hI vylw hY ies ƒ Bly pwsy vrqx dw [
(23) &kIr drvyS twkIAW gMF gMF ky pihnx leI godVI iqAwr krdy hn [ BwvyN auh
godVI keI twkIAW dy gMFx qoN bxdI hY, pr DwigAW dy qRopy p`ky huMdy hn, qy bQyrw icr hMF
jWdI hY [
vyKo ies srIr dw hwl [ ies dI godVI ijqnI BI pWieAW nhIN hY [ mOq GVIAW plW ivc
ijMd ƒ lY qurdI hY qy A`KW dy dIvy sdw leI bu`J jWdy hn [
(24) KulHy QW qW ijQoN qk jI kry dOVo qy CwlW mwr lvo, pr GrW dy koiTAW auqy ikQoN qk dOV
lvogy? ieh qW igixAw imixAw QoVw ijqnw hI QW huMdw hY [
izMdgI dy igxy imQy idn huMdy hn [ smw lμGidAW icr nhIN l`gdw, CwlW mwrdw lμGdw jWdw
hY [
(25) ndIAW drIAwvW dy kMFy jMglW dy ru`KW auqy AnykW hI pMCI AwlHxy bxwauNdy hn [
pMCIAW dIAW fwrW dIAW fwrW aufdIAW iPrdIAW hn [ AnykW hI Awey, qy aufwrI lw gey [
jIv pMCI ies DrqI qy AnykW hI Awey, qy kUc kr gey [ jdoN kbr ivc jw pYNdw hY, qW pwsw
prqwaux jogw nhIN rih jWdw [
ikqnw ABwgw hY auh mnu`K jo hux ijMd qy s`iqAw dy huMidAW pRBU dI Xwd vwsqy au~dm nhIN
krdw!
(26) muitAwrW KUh qoN pwxI Brn jWdIAW hn [ hryk dy isr auqy Awpo Awpxw GVw, qy moFy
auqy Awpo AwpxI l`j [ ijs dI l`j purwxI K`dI ho jwey, GVy dy Bwr nwl auh tu`t ky GVy
smyq KUh ivc jw pYNdI hY [
mnu`Kw srIr iek GVw hY suAws iek kmzor ijhI l`j hY [ in`q vyKdy hW koeI nw koeI l`j
tu`t jWdI hY, GVw BI TIkr ho jWdw hY [ mOq dw &irSqw iksy nw iksy Gr hr roz AwieAw
hI rihMdw hY [
ies srIr dw qy dunIAw dy Dn pdwrQ dw mwx kUVw [
(27) dirAw dy kMFy auqy koeI au~g pey, auh cwr idnW dw hI prwhuxw huMdw hY [ pwxI dI rqw
ku Fwh l`gx nwl ru`K drIAw ivc ruVH jWdw hY [ k`cy BWfy ivc pwxI pwieAW BWfw ausy vyly
gl jWdw hY, qy pwxI bwhr ruVH jWdw hY [
ies srIr dI BI ieqnI hI pWieAW hY [ mOq dI Fwh hr vyly l`gI hoeI hY [ ies k`cy BWfy
ivc suAws sdw leI nhIN itky rih skdy [
(28) fwFy A`gy hr iksy ƒ il`Pxw pYNdw hY [ jMgl dw bwdSwh Syr igixAw jWdw hY [ pMCIAW
auqy bwj BwrU huMdw hY [ bguly Awidk pMCI ndI dy iknwry kyl krdy hox, bwj Aw pey qW
auhnW ƒ sB kylW Bu`l jWdIAW hn [ bwj ieko Jpt nwl ijs pMCI dI cwhy DOx mroV dyNdw hY
[
mnu`K dunIAw dy rMg qmwiSAW ivc ru`Jw ipAw huMdw hY [ mOq Acncyq Aw dbocdI hY [
swrIAW m`lW m`lIAW hoeIAW ieQy hI DrIAW rih jWdIAW hn [
(29) vrKw ru`qy pwxI dI brkiq nwl hr pwsy ru`K lih lih krdy hn, cuPyry hirAwvl hI
hirAwvl [ nHwqy Doqy ru`K ikqny sohxy l`gdy hn!
pr jdoN Br-isAwl ivc k`kr pwly pYNdy hn; TMFIAW br&wnI hvwvW c`ldIAW hn, qW auh
hsUM hsUM krdy ru`K swry kMb jWdy hn [ hvw dw ieko bu`lw AwauNdw hY, ru`KW dy Try hoey p`qr Qr
Qr krdy BuM\y if`gdy jWdy hn [ ivcwry ru`K bot jyhy bxy id`sdy hn [
ies jvwnI dw BI kIh mwx? swry sohxy id`sdy AMgW ƒ buFypw Aw ky idnW ivc koJy bxw dyNdw
hY [ Aw^r mOq hUMjw Pyr ky lY jWdI hY [ koeI nhIN bicAw ies mOq rwxI qoN [
(30) kys du`D vrgy ic`ty, A`KW ivcoN pwxI jwxw, srIr bhuq durbl, glw kP nwl rukxw—
ieho ijhIAW buFypy dIAW inSwnIAW prgt ho jWdIAW hn [ pRq`K ipAw id`sdw hY ik mOq nyVy
Aw rhI hY [ iPr BI vyKo mnu`K dI ABwgqw! Ajy BI Awpxy isrjxhwr ƒ cyqy nhIN krdw,
mwieAw dI iqRSnw imtdI nhIN [
BwgW vwly hn auh ijnHW dI lgn pRBU-crnW ivc hY [
9. ismrn-hInqw
1. isrI rwgu m: 1—moqI q mMdr aUsrih—pMnw 14
2. isrI rwgu m: 1—eyku suAwnu duie suAwnI nwil—pMnw 24
3. soriT m: 1—ijau mInw ibnu pwxIAY—pMnw 597
4. DnwsrI m: 1—jIau qpqu hY bwro bwr—pMnw 661
5. mwrU m: 1—krxI kwgdu, mnu msvwxI—pMnw 990
6. slok m: 1—(vwrW qy vDIk)—pbr qUM hrIAwvlw—pMnw 1412
7. slok m: 2 (vwr rwmklI)—AMDY kY rwih disAY—pMnw 954
8. mwJ m: 3—hir Awpy myly syv krwey—pMnw 126
9. slok m: 3 (vwr mlwr)—bwbIhw n ibllwie—pMnw 1282
10. slok m: 3 (mlwr kI vwr)—bwbIhw eyhu jgqu hY—pMnw 1283
11. gauVI bYrwgix m: 4—inq idnsu rwiq lwlcu kry—pMny 166-67
12. iblwvlu m: 4—And mUlu iDAwieE purKoqmu—pMnw 800
13. pauVI m: 4 (vwr swrMg)—inMmu ibrKu bhu sMcIAY—pMnw 1244
14. gauVI m: 5—dulB dyh pweI vfBwgI—pMnw 188
15. gauVI m: 5—Aink rsw Kwey jYsy For—pMnw 190
16. gauVI m: 5—kx ibnw jYsy QoQr quKw—pMny 192-93
17. slok m: 5 (vwr gauVI)—KKVIAw suhwvIAw—pMnw 319
18. slok m: 5 (vwr gauVI)—iPrdI iPrdI dhidsw—pMnw 322
19. slok m: 5 (vwr gauVI)—ciV kY GoVVY kuMdy pkVih—pMnw 322
20. slok m: 5 (gUjrI kI vwr)—kVCIAw iPrMin@—pMnw 521
21. slok m: 5 (vwr gUjrI)—koit ibGn iqsu lwgqy—pMnw 522
22. sloku m: 5 (ibhwgVy kI vwr)—hir nwmu n ismrih swD sMig—pMnw 553
23. DnwsrI m: 5—pr hrnw, loBu JUTw inMd—pMnw 681
24. toFI m: 5—mwnuKu ibnu bUJy ibrQw AwieAw—pMnw 712
25. sUhI m: 5 (AstpdI)—auriJ rihE ibiKAY kY sMgw—pMnw 759
26. iblwvlu m: 5 CMq—sRI gopwlu n aucrih—pMnw 848
27. gof m: 5—PwikE mIn kipk kI inAweI—pMnw 862
28. slok m: 5 (mwrU kI vwr)—nwnk ibjulIAw cmkMin—pMnw 1101
29. BYrau m: 5—jy sau loic loic KwvwieAw—pMnw 1137
30. Awsw m: 9—ibrQw khau kaun isau mn kI—pMnw 411
31. iblwvlu m: 9—jw mih Bjnu rwm ko nwhI—pMnw 831
32. gauVI kbIr jI—ijau kip ky kr musit cnn kI—pMnw 336
33. Awsw kbIr jI—swsu kI duKI, ssur kI ipAwrI—pMnw 482
34. slok kbIr jI—kbIr ckeI jau inis bICurY—pMnw 1371
35. slok kbIr jI—kbIr twlY tolY idnu gieAw—pMnw 1375
36. soriT rivdws jI—cmrtw gWiT n jneI—pMnw 659
37. slok PrId jI—kMiD kuhwVw, isir GVw—pMnw 1380
Bwv:
(1) prmwqmw dI Xwd Bulw ky ijMd ivkwrW ivc sV bl jWdI hY [ jog dIAW ir`DIAW
is`DIAW, qy bwdSwhI dy suK prmwqmw dy ivCoVy qoN pYdw hoey aus swV ƒ SWq nhIN kr skdy [
ieh qW sgoN prmwqmw nwloN iv`Q vDw ky swV pYdw krdy hn [
(2) prmwqmw guxW dw somw hY [ ieh kudrqI g`l hY ik aus somy qoN iv`CuV ky mnu`K dy AMdr
guxW dI BI Gwt pYxI SurU ho jWdI hY [ loB, Awsw, iqRSnw, JUT, inMdw, pr Dn, pr qn,
kwm, kRoD, T`gI Awidk ieh AnykW hI ivkwr hn jo guxW-dy-somy prmwqmw qoN iv`CuVy mnu`K dy
mn ivc Awpxw zor pw lYNdy hn [ bVI hI koJI qy frwauxI Skl qy GwVq bxI rihMdI hY
Aijhy mn dI [
(3) pwxI ivcoN m`CI ƒ bwhr k`F lvo, m`CI qVP ky mr jWdI hY [ prmwqmw Awqmk jIvn
dw suc`jy jIvn dw somw hY [ ies somy qoN iv`CuV ky mnu`K mwieAw dy moh dI PwhI ivc Ps
jWdw hY, Awqmk mOq shyV lYNdw hY, mnu`K dy AMdr ivkwr hI ivkwr Awpxw zor pweI r`Kdy
hn [
pr nwm dI ieh dwiq imldI hY isr& gurU pwsoN [
(4) prmwqmw dI Xwd ƒ Bulw ky mnu`K dI izMdgI du`KW dI iek lμmI khwxI bxI rihMdI hY [
mnu`K hr vyly ieauN ivlkdw rihMdw hY ijvyN koVH dy rog vwlw bMdw [ ivCoVy qoN ivkwr, qy
ivkwrW qoN du`K-klyS—ieh iek kudrqI islislw hY [ iPr BI Ajb Kyf hY ik mnu`K ivkwrW
ivc hI pY ky ^uAwr huMdw hY [
ijs prmwqmw ny ieh sohxw srIr id`qw hY aus dI Xwd Bulw ky, ivkwrW ivc Ps ky, mnu`K
ivkwrW dy dwZ hI Awpxy m`Qy auqy lw ky ieQoN Aw^r qur pYNdw hY [
(5) mnu`Kw srIr dI bxqr hI ieauN bxI hoeI hY ik ijauN ijauN mnu`K Awpxy isrjxhwr ƒ
BulWdw hY iqauN iqauN ies dy AMdroN gux Gtdy jWdy hn [
mnu`K dy bx-rhy Awcrn-kwgz auqy mn dy sMskwrW dI isAwhI nwl cMgy mMdy nvyN lyK nwlo
nwl ilKy jWdy hn [ ies qrHW ipCly kIqy krmW dy sMskwrW dy pRBwv ivcoN mnu`K inkl nhIN
skdw [ izMdgI dw hryk idn qy hryk rwq mnu`K ƒ mwieAw ivc Pswx leI jwl dw kMm dy
irhw hY, aumr dIAW swrIAW hI GVIAW mnu`K ƒ hor hor Pswx leI PwhI bxdIAW jWdIAW
hn [
lohwr B`TI ivc koly BKw ky lohy ƒ qpWdw qy, iPr Aihrx auqy r`K ky cotW mwrdw hY; iqvyN hI
mnu`K srIr dI B`TI ivc mn lohw hY, aus auqy kwmwidk pMj A`gW bl rhIAW hn, ies qpS
ƒ qyz krn leI aus auqy pwpW dy BKdy koly pey hoey hn ies A`g ivc mn sV irhw hY,
icMqw dI sMnHI ies ƒ coBW dy dy ky hr pwsy vloN swVn ivc mdd dy rhI hY [
(6) pwxI nwl Bry hoey srovr ivc kOl-Pu`l dI hrIAwvl vyKx vwlI huMdI hY [ sony dy rMg
vwly Pu`l aus dI ih`k auqy qwrIAW lYNdy Ajb mOj bxweI r`Kdy hn [
pr srovr dw sMbMD cSmy nwloN tu`t jWdw hY, pwxI su`k jWdw hY, kOl-Pu`l sV jWdy hn,
srovr kwlw pY jWdw hY [ aus vl q`kx ƒ BI ic`q nhIN krdw [
iehI hwl huMdw hY aus ijMd dw jo jIvn dy somy prmwqmw nwloN iv`CuV jWdI hY [
(7) auhnW bMidAW ƒ AMnHy smJo, jo Ksm-pRBU ƒ ivswr ky izMdgI dy ies s&r ivc Zlq
rsqy pey rihMdy hn [ Aijhy bMdy jy mnu`Kw-smwj ivc ikqy AwgU bx jwx, qW hornW ƒ BI
kurwhy pw dyNdy hn [
(8) mnu`Kw srIr hI iek AYsI gu&w hY ijs dy AMdr prmwqmw gupq bYTw hoieAw hY [ gurU
pwsoN ieh sUJ imldI hY [ ijauN ijauN pRBU dI Xwd ivc juVIey, aus dw drsn hox l`g pYNdw hY
[ pRBU dI Xwd qoN KuMiJAW mn ivkwrW vl dOVdw hY, qy AMdrlI SuB guxW dI rws-pUMjI Ku`s
jWdI hY [
(9) vrKw-ru`q toey C`pV nIvyN QW pwxI nwl Br jWdy hn, hr pwsy pwxI hI pwxI id`sdw hY
[ pr vyKo Bwg ppIhy dy! ieqnw pwxI huMidAW BI auh vrKw dI bUMd leI ipAw qrsdw hY [
pRBU srb-ivAwpk hY, hr QW v`sdw hY, qy hryk jIv ausy ivc v`sdw hY [ iPr BI mnmuK
mnu`K ies Byd qoN AM\wx hox kr ky pRBU qoN ivCuiVAw hoieAw duKI rihMdw hY [
(10) swrI kwienwq dw srdwr huMidAW BI mnu`K pRBU dI Xwd Bulw ky ppIhy nwloN BI hOlw pY
jWdw hY [ ppIhy ƒ vrKw dI bUMd dI qWG nhIN Bu`ldI, pr mnu`K mwieAw dy moh ivc Ps ky
Awpxy pRIqm-pRBU ƒ ivswr dyNdw hY [
(11) DnI qy jwbr lok ZrIbW ƒ vgwry PV lYNdy hn [ swrw swrw idn Awpxy kMm lweI
r`Kdy hn, qy isr& do rotIAW Kvw dyNdy hn [ auhnW ƒ ieh qrs nhIN AwauNdw ik Aw^r ieh
ZrIb BI bwl b`cy vwly hn, auhnW dw iF`f Brn leI BI iehnW ƒ mwieAw Awidk dI loV hY
[
mwieAw-gRsy mnu`K dw BI iehI hwl huMdw hY [ swrw idn Dn kmwvx leI dOV B`j krdw hY,
ies dy Awpxy ih`sy do rotIAW hI huMdIAW hn [ jmHw kIqI mwieAw ieQy hI rih jWdI hY, qy
ijMd SuB guxW qoN s`KxI ^wlI-h`Q hI qur pYNdI hY [
(12) qylI dy kolH¨ A`gy joieAw hoieAw bld aus kolH¨ dy duAwly hI c`kr lWdw rihMdw hY [ aus
bld dI swrI aumr aus kolH¨ dy duAwly BONidAW hI bIq jWdI hY [ hor koeI nvIN DrqI nvW
pYNfw koeI nvW rsqw aus dy BwgW ivc nhIN huMdy [
mwieAw dw lwlc iek AYsw ^qrnwk c`kr hY ik ies ivc PisAw mnu`K ies ivcoN inklx
jogw nhIN rihMdw [ auTidAW bYTidAW su`iqAW jwgidAW KWidAW pINidAW hr vyly aus dw mn
mwieAw dy gyV ivc hI PisAw rihMdw hY [ iqRSnw mu`kdI nhIN [
(13) inMm dy p`qr kOVy huMdy hn [ ies ru`K ƒ pwxI dy QW im`Ty Srbq isMjo, qW BI ies dy
p`qr kOVy hI rihxgy [ s`p ƒ du`D iplweI jwvo, fMg mwrnoN nhIN tlygw, aus dw zihr iPr
BI jwn-mwrU hI rhygw [ p`Qr ƒ swlW b`DI pwxI ivc r`KI r`Ko, AMdroN korw hI rhygw [
r`b dI Xwd qoN KuuMiJAw hoieAw suAwrQI mnu`K sdw suAwrQI hI rhygw [ jdoN dwA lgygw,
suAwrQ dw fMg mwr hI dyvygw [
(14) mnu`Kw jnm Amolk hY [ pr jo mwlk-pRBU ƒ Xwd nhIN krdy, auhnW dI Awqmw murdw
ho jWdI hY [
(15) mYxy Awidk dI pYlI ivc ikswn iek lkVI auqy kwlIAW twkIAW vlHyt ky muMfw jyhw
bxw ky KVw kr dyNdw hY, qw ik GwhIAW ƒ pqw lg jwey ik ieh mYxW rwKvW hY [ bMdr
AwidkW qoN &sl ƒ bcw r`Kx vwsqy BI pYlI ivc iek mnu`K Skl vwlw FWcw KVw kIqw jWdw
hY [ aus dw kMm isr& iehI hY ik bMdr Awidk jwnvr fry rihx, qy pYlI n aujwVn [
ijs mnu`K dI Awqmw suAwrQ ivc mr cukI hovy, auh srIr ƒ by-Sk suMdr k`pVy pihnwey,
pr Asl ivc aus pYlI dy frny smwn hI hY [ srIr mnu`Kqw dy Aihsws qoN s`Kxw hY [
(16) muMjI ivc mnu`K dy kMm dI Asl cIz cwvl hI hn [ jy cwvl k`F ley jwx, qW ipCy
rih gey qoh [ ieh QoQy qoh mnu`K dw pyt ikvyN Brn?
mnu`K BI auhI mnu`K hY ijs dy AMdr mnu`Kqw dy Aihsws vwlI ijMd hovy [ jy ijMd mwieAw dI
muridhwx ivc Ps geI, qW srIr QoQy qohW smwn hI smJo [
(17) jyT hwV dIAW Du`pW ivc A`k bVy lih lih krdy hn [ A`kW dIAW fwlIAW nwl
lgIAW hoeIAW K`KVIAW BI bhuq sohxIAW lgdIAW hn [ auhnW dI Skl AMbW vrgI huMdI hY
[ keI Coty Boly bwl auhnW ƒ AMb smJ ky bVy SOk nwl qoV ilAwauNdy hn [
pr fwl nwloN tu`tI AMbwKVI Pt jWdI hY, aus ivcoN sYNkVy hzwrW inky inky qUMby hvw ivc au~f
jWdy hn [
ipAwry ijMd-dwqy nwloN ivCoVw bVw duKdweI! fwl nwloN ivCuV ky ivcwrI qUMbw qUMbw ho geI [
ijMd dwqy pRBU nwloN ivCuV ky mn sYNkVy hzwrW shisAW dw iSkwr ho jWdw hY [
(18) in`qry hoey AwkwS ivc ie`lW bhuq au~cIAW jw ky itkvyN vwXU-mMfl ivc KMB iKlwr ky
GMitAW-b`DI qwrIAW lWdIAW rihMdIAW hn [ ie`lW dIAW iehnW lμmIAW qwrIAW vwlw idRS
vyKx vwlw hoieAw krdw hY [ ie`l dI ingwh bVI qyz huMdI hY [ DrqI auqy jdoN BI aus ƒ
ikqy koeI murdwr id`s pey, auh au~cI aufwrI C`f ky qurq is`DI aus murdwr qy Aw pYNdI hY [
mnu`K ies DrqI dw srdwr hY [ pr ies dy suAwrQI mn ƒ ie`l vwlI kubwx hY [ mnu`Kqw
dI au~cI Swn ƒ Bulw ky qurq ivkwr jW lwlc dy toey ivc jw if`gdw hY [
(19) ku`kV dy KMB qW hn, pr ieh au~f nhIN skdw [ aufwrI ivc ku`kV hMsW dI rIs nhIN
kr skdw [
ipMfW ivc muMfy KuMfI-iKdo dI Kyf Kyfdy hn, ijvyN hux SihrW ivc skUlW kwljW ivc hwkI dI
Kyf hY [ KuMfI dw iKfwrI muMfw iksy GoV Asvwr &OjI ƒ vyK ky ieh rIJ nhIN kr skdw, ik
mYN qurq hI GoVy auqy Asvwr ho ky bMdUk nwl inSwny bMnH skdw hW [
Bly mnu`KW vwly gux inrI rIs qy inry ivKwvy nwl nhIN iml jWdy [
(20) qWbIey dygcIAW Awidk ivc keI iksm dy im`Ty slUxy Kwxy iqAwr krIdy hn, ijnHW ƒ
mnu`K bVy suAwd lw lw ky KWdy hn [ auhnW KwixAW ivc kVCIAW BI PyrIdIAW hn [ pr
auh kVCIAW kIh jwxn suAwd ƒ?
kTor-idl suAwrQI mnu`K BilAW dI sMgiq ivc bYT ky BI kory dw korw hI rihMdw hY [
(21) idn cVHdy-swr kW Awpxy AwlHxy Cf ky ikqy v`soN vl au~f pYNdy hn [ rotI dI igrwhI
Awidk dI ^wqr GrW dy bnyirAW qy bYT ky pey lON lON krdy hn [ pr jy koeI kW iksy suM\y
Gr dy bnyry qy jw bYTy, auQy ipAw kW kW kry, AMq Bu`iKAW hI jwxw peygw [
ijMd dI Asl ^urwk hY pRRBU dI Xwd [ pr jo mnu`K dunIAw dw Dn hI joVdw irhw, qy Awqmk
^urwk qy vWijAw irhw, aus dI ijMd ies suM\y srIr Gr qoN AMq s`KxI hI geI [
(22) jyT hwV ivc jdoN hnyrIAW AwauNdIAW hn, im`tI G`tw au~f ky Asmwn ƒ cVHdw hY, G`ty
nwl hryk cIz SkloN by-Skl ho jWdI hY [ jy koeI mnu`K ikqy bwhr hnyrI ivc kwbU Aw
jwey, aus dI Skl iPr vyKx vwlI huMdI hY [ A`KW n`k mUMh kMn sB G`ty nwl Br jWdy hn [
mnu`K BUq ipAw id`sdw hY [
sqsMg qy pRBU dI Xwd qoN vWijAw bMdw, b`s, BUq hI id`sdw hY, qMg-idlI, ivkwr, kukrmW dI
Kyh aus dy mUMh au~qy au~fdI jwpdI hY [ hr pwsy vloN lok aus ƒ idl hI idl ivc iPtkwr
hI dyNdy hn [
(23) cUhy dIAW dMdIAW bhuq iqRKIAW huMdIAW hn [ koeI cIz ies dy Fhy cVH jwey, kuqr ky
nSt kr dyNdw hY [ cIzW kuqrn dw ies ƒ suBwivk SOk hY [ jy ikqy ieh ikqwbW dI
AlmwrI ivc jw vVy, qW kwZz kuqr kuqr ky sB kuJ Pnwh kr dyNdw hY [ auN\ ies ivcoN
aus ƒ Kwx leI kuJ nhIN l`Bdw [ b`s! BYVI bwx [
iqRSnw-Psy mnu`K ƒ ieh cUhy vwlI hI Awdq hY [ swrI aumr ieh auhI iek`Tw krdw rihMdw
hY, ijs nwloN AMq swQ mu`k jWdw hY [ JUT qy inMidAw Awidk ivc BI bhuq smw guzwr dyNdw hY
[ ies mUrK-puxy ivc AwpxI aumr dw kwZz kuqr kuqr ky mukw dyNdw hY [ aumr ivArQ hI
lμG jWdI hY [
(24) inry qoh auKlI ivc pw ky muhlI nwl CVI jwau, swrw idn CVI jwau, cwvl kdy nhIN
iml skxgy [ murdy ƒ sohxy sohxy k`pVy pw idau, murdw murdw hI rhygw [ jyhVw mnu`K inq
ibgwnIAW bu`qIAW k`Fdw rhy, aus dy Awpxy Gr Kwx ƒ dwxy ikQoN Aw jwxgy?
hryk pRwxI dy sdw hI kMm Awaux vwlw AslI Dn hY prmwqmw dI Xwd [ jyhVw mnu`K ies
Dn qoN vWijAw irhw, aus ny AwpxI aumr AjweIN gvw leI [
(25) mnu`K dw srIr prmwqmw ny Awpxy rihx leI iek mh`l bxwieAw hY [ prmwqmw ies
mh`l ivc v`s irhw hY [ pr srIr ivc cMfwl kRoD dI A`g BI mOjUd hY [ mwieAw dI ^wqr
Btkxw Aqy ivkwrW dw zor—ieh do qkVy kvwV aus mh`l qy jVy pey hn [ ies kwrn jIv
ƒ Awpxy AMdr v`sdw pRBU id`sdw nhIN [
ijvyN m`CI pwxI qoN ivCuV ky qVpdI hY, iqvyN jIv ivkwrW dy v`s hoieAw hoieAw pRBU qoN ivCuV
ky mwieAw dI iqRSnw ivc qVp qVp ky aumr guzwrdw hY [
(26) mnu`K ies DrqI dw srdwr hY [ hor swrIAW jUnIAW nwloN au~qm srIr mnu`K ƒ imilAw
hoieAw hY [
pr ijs mnu`K ny kdy AwpxI jIB ƒ pRBU dI Xwd ivc nhIN vriqAw, aus dy ies srIr ƒ
kwmwidk kW sdw TUMg TUMg ky gMdw kr dyNdy hn [ ies srIr ivkwrW dy gMd dw kIVw hI bx
jWdw hY [
(27) hwQI kwm vwsnw ivc Ps ky swrI aumr leI mnu`K Zulwm bx jWdw hY [ m`CI jIB dy
csky dy kwrn kuMfI ivc Ps ky jwn gMvw lYNdI hY [ bWdr CoilAW dI iek mu`T dI ^wqr
klμdr dy kwbU Aw ky dr dr n`cdw iPrdw hY [
mnu`K ƒ kwm kRoD loB moh AhMkwr Awidk Awpxy pMjy ivc Psw ky ies dy Awqmk jIvn dw
gl Gu`t dyNdy hn [
(28) swvx dI Gtw cVHdI hY, b`dl g`jdy hn, ibjlI ilSkdI hY, pury dI TMFI hvw vgdI
hY, qy vrKw dIAW bUMdW loAW dI qpS imtWdIAW hn [
ikqnw rs-BirAw hY ieh smw auhnW suhwgxW leI ijnHW dy pqI auhnW dy pws hn!
prdys gey pqI vwlI ƒ ieh swrI mOj-bhwr Ajy BI qpS hI dyNdI hY [
pRBU-Xwd qoN s`KxI ijMd ƒ suK kwhdw?
(29) p`Qr ƒ swlW-b`DI pwxI ivc ipAw rihx idau, p`Qr AMdroN kory dw korw hI rhygw [
dwxy-hIx KlvwVy ivc gwh pw idau, gwhI jwvo, gwhI jwvo, dwxy nsIb nhIN hoxgy [
r`b qoN tu`ty hoey suAwrQI bMdy qoN kdy Bly dI Aws nhIN hoxI cwhIdI [
(30) prmwqmw dI Xwd qoN KuMJ ky mnu`K dw hwl ieh huMdw hY ik ies dw mn dsIN pwsIN dOVdw
rihMdw hY, Dn joVn dI iqRSnw ies ƒ cMbVI rihMdI hY [ suK hwsl krn vwsqy mnu`K iDr
iDr dI ^uSwmd krdw iPrdw hY, ku`qy vWg hryk dy dr qy Btkdw iPrdw hY [ lokW vloN ho rhy
hwsy-m^Ol dI BI ies ƒ Srm nhIN AwauNdI [
(31) ieh g`l p`kI cyqy r`Ko ik ijs mnu`K dy AMdr prmwqmw dI Xwd nhIN, aus ny AwpxI
izMdgI ivArQ gvw leI, aus dw mn AnykW ivkwrW dy Fhy ciVHAw rihMdw hY [ auh BwvyN
qIrQW dy ieSnwn krdw hY, qy, vrq BI r`Kdw hY, pr aus dw ieh swrw au~dm ivArQ jWdw
hY [ ijvyN pwxI ivc r`Ky hoey p`Qr ƒ pwxI ivMnH nhIN skdw, iqvyN nwm-hIn mnu`K dy hor hor
au~dm aus dy jIvn ivc qbdIlI nhIN ilAw skdy [
(32) bMdgI qoN ibnw jIvn ivArQ hY [ nwm dI sugMDI qoN ibnw jgq-PulvwVI dw ieh jIv-
Pu`l iks ArQ? dunIAw dy rsW ivc Ps ky ^uAwr huMdw hY [ bWdr dy h`Q Bu`jy CoilAW dI m`T
AweI, loBI bWdr ny ku`jI ivc h`Q PisAw vyK ky BI CoilAW dI mu`T nwh C`fI, qy klμdr dy
kwbU Aw igAw [ iehI hwl hY ismrn qoN s`Kxy mwieAw-gRsy jIv dw [
(33) mwieAw-vyVHI ijMd dI ieh iek bVI drdnwk khwxI hY [ moh ivc PisAw mnu`K du`KI
rihMdw hY, iPr BI srIr nwl ipAwr hox kr ky iksy dw BI mrn ƒ ic`q nhIN krdw [ sB
jIvW ƒ pMjy kwmwidkW nwl hr vyly vwh ipAw rihMdw hY, swrw jgq iehnW nwl KihMidAW hI
aumr AjweIN gvw jWdw hY [
(34) ckvI ckvw pMCI rwq ƒ ivCuV jWdy hn, iek dUjy ƒ iml nhIN skdy [ ckvI swrI
rwq ivCoVy ivc kUkdI rihMdI hY [ kdoN sUrj cVHy, qy kdoN auhnW dw myl hovy [
sMK smuMdrW ivcoN imldy hn [ ihMdU s`jx mMdrW ivc sMK vjwauNdy hn, in`q svyry [
iqRSnw-mwirAw mnu`K prmwqmw dI Xwd Bulw bYTdw hY [ ausdI ijMd dy Bw dI sdw ivCoVy
vwlI rwq peI rihMdI hY [ ijvyN sMK smuMdr qoN ivCuiVAw hoieAw mMdr ivc in`q svyry, mwno,
FwhW mwrdw hY, iqvyN iqRSnwlU bMdy dI Awqmw sdw mwieAw dy hI hwhuky lYNdI rihMdI hY [
(35) ipMfW ngrW qoN bwhr ijQy ikqy BI murdwr suitAw jwey, ku`qy auQy qurq jw phuMcdy hn [
phuMcy hoey ku`qy aus murdwr dy mws nwl swry dy swry hI bySk Awpxw pyt Br skdy hox, iPr
BI koeI ku`qw ieh nhIN shwr skdw ik koeI hor ku`qw BI Aw ky Kw ley [ iek dUjy ƒ BONkdy
hn, lVdy hn qy iek dUjy ƒ v`Fdy hn [
iehI suBwau bx jWdw hY iqRSnw-mwry mnu`KW dw [ prmwqmw dI rcnw ivc byAMq pdwrQ
huMidAW BI suAwrQI bMdy iek dUjy ƒ KWdw vyK ky shwr nhIN skdy [ Ajyhy bMidAW dw sMg BI
mwVw [ iqRSnw dw hlk ku`d pYNdw hY [
(36) grIb mnu`K AwpxI purwxI ju`qI muV muV mocI qoN gMFWdw rihMdw hY, qw ik CyqI tu`t nw
jwey [
mwieAw dy pRBwv hyT AwieAw mnu`K ZrIb dI ju`qI vWg hr vyly Awpxy srIr dy pwlx posx
vl hI iDAwn r`Kdw hY [
(37) lohwr jMgwl ivcoN l`kVW k`tx jWdw hY, moFy auqy kuhwVw r`K ky [ pwxI pIx dI ^wqr
GroN BirAw GVw lY ky isr auqy r`K lYNdw hY [ jMgl ivcoN Awpxy mn-psMd dy ru`K v`Fdw hY,
mwno, jMgl dw bwdSwh bixAw ipAw hY [ pr krqUq Aw^r ieh hY ik auhnW l`kVW dy koly
bxweI jWdw hY [
mnu`K ies DrqI dw srdwr hY [ pr swrI aumr ivkwrW dy koly hI ivhwJdw rihMdw hY [
10. ivkwrI jIvn
1. pauVI m: 5 (vwr 4 gauVI)—lY Pwhy rwqI qurih—pMnw 314
2. ibhwgVw m: 5 CMq—Ankwey rwqiVAw, vwt duhylI rwm—pMnw 546
3. swrg m: 5—ibKeI idnu rYin iev hI gudwrY—pMnw 1205
4. BYrau nwmdyv jI—Gr kI nwir iqAwgY AMDw—pMnw 1164
5. slok PrId jI—PrIdw vyKu kpwhY ij QIAw—pMnw 1380
Bwv:
(1) qylI iqlW dI GwxI kolH¨ ivc pw ky pIVdw hY [ koeI iek BI iqlW dw dwxw swbq nhIN
rih jWdw [ kolH¨ ivc sB mlIAw-myt ho jWdy hn, qyl incuV ky v`K ho jWdw hY [
corI XwrI Awidk ivkwrW ivc Psy mnu`K dI Awqmw dy swry SuB gux inpIVy jWdy hn [ ^uSI qy
KyVy dy QW sihm i&kr aus dy jIvn dw ih`sw bx jWdy hn [
(2) fUMGy hnyry KUh ivc mnu`K if`g pey, k`Fx vwlw BI koeI nyVy qyVy nwh hovy, if`gx vwly dI
ijMd auQy bVI qVpdI hY, dm Gu`tdw hY, qrlo-m`CI huMdw hY, Aw^r mOq mukw dyNdI hY [
qylI dw kolH¨ vyKo [ iqlW dI GwxI qylI kolH¨ ivc pw dyNdw hY [ ijauN ijauN kolH¨ dI l`T kolH¨
ivc iPrdI hY, iql inpIVy jWdy hn, swrw qyl nucV jWdw hY [
ivkwrW ivc Psy mnu`K dI izMdgI BI swrI hI du`KW dI lμmI khwxI huMdI hY [ aumr dw bIiqAw
smw muV h`Q nhIN AwauNdw ik BlweI vwly pwsy dw au~dm kr sky [ Blw ru`K nwloN JVy hoey
p`qr muV twhxIAW nwl ikvyN Aw juVn?
(3) k`KW dI ku`lI bxw leIey rihx vwsqy, pr aus dy bUhy A`gy A`g bwl bYTIey [ auh ku`lI
kd qk bcI rih skdI hY? ic`ty k`pVy pw ky sdw koTy ivc vsybw r`KIey jo koilAW qy rwK
nwl BirAw hoieAw hY [ auQy k`piVAW qoN kd kwlK JwVdy rhWgy? mnu`K ru`K dy ijs twhx
auqy bYTw hovy, ausy ƒ kuhwVy nwl v`Fdw jwey qy ^uS ho ky kuJ KWdw BI jwey; twhx tu`tidAW
swr auh mUMh-Bwr BuM\y Aw if`gdw hY, qy h`f gofy quVw bYTdw hY [
sdw ivkwrW ivc jIvn guzwrn vwlw bMdw mnu`Kw jnm dI bwzI hwr ky jWdw hY [
(4) isMbl dw ru`K bVw au~cw qy Jwtlw huMdw hY [ Pu`l bVy sUhy cuhcuhy huMdy hn [ Pu`lW qy Bu`l
ky qoqw Pl Kwx leI Aw bYTdw hY [ pr Kwvy kIh? auQy qW inrw rUM hI rUM [ iqRpqI nhIN huMdI
[
kwmI mnu`K ƒ AwpxI nwloN prweI iesqRI vDIk suMdr id`sdI hY [ sdw kwm vwsnw ivc sVdw
hY [
(5) kpwh vylxy ivc vylI jWdI hY qy iPr pyNJy dy h`ØQoN ipMjI jWdI hY [ iql kolH¨ ivc pIVy
jWdy hn [ kmwd vylxy ivc pIVIdw hY, iPr aus dI rhu kVwhy ivc kwVHI jWdI hY [ kuMnw
(hWfI) sdw A`g auqy r`iKAw rihMdw hY [
ivkwrI bMdy dw hwl q`ko [ vYr ivroD icMqw i&krW ivc aus dI ijMd sdw qVpdI lu`CdI rihMdI
hY [
11. ismrn
(a) jIvn-mnorQ
1. isrI rwgu m: 1—jwil mohu, Gis msu kir—pMnw 16
2. isrI rwgu m: 1—suix mn imqR ipAwirAw—pMnw 20
3. sloku m: 1 (vwr mwJ)—pihrw Agin, ihvY Gru bwDw—pMnw 146
4. soriT m: 1—mnu hwlI, ikrswxI krxI—pMnw 595
5. slok m: 2 (swrMg kI vwr)—jYsw kry khwvY qYsw—pMnw 1245
6. rwmklI m: 3 Anμdu—ey rsnw qU An ris rwic rhI—pMnw 921
7. rwmklI m: 3 Anμdu—ey srIrw myirAw hir qum mih joiq rKI—pMnw 921
8. rwmklI m: 3 Anμdu—ey srIrw myirAw iesu jug mih Awie kY—pMnw 921
9. rwmklI m: 3 Anμdu—ey nyqRhu myirho, hir qum mih joiq DrI—pMnw 921
10. rwmklI m: 3 Anμdu—ey sRvxhu myirho, swcY sunxY no pTwey—pMnw 922
11. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—sy dwVIAW scIAw—pMnw 1419
12. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—muK scy scu dwVIAw—pMnw 1419
13. ibhwgVw m: 4 CMq—hau bilhwrI iqn@ kau myrI ijMduVIey—pMnw 539
14. mwJ m: 5—rYix suhwvVI, idnsu suhylw—pMnw 107
15. gauVI m: 5—keI jnm Bey kIt pqMgw—pMnw 176
16. gauVI bwvn AKrI m: 5 (13)—Awqm rsu ijh jwinAw—pMnw 252
17. gauVI suKmnI m: 5—ijsu vKr kau lYin—pMnw 282
18. soriT m: 5—guir pUrY ikrpw DwrI—pMnw 621
19. sUhI m: 5—rhxu n pwvih suir nr dyvw—pMnw 729
20. slok m: 5—(vwr rwmklI)—pwv suhwvy jW qau iDir juldy—pMnw 964
21. slok kbIr jI (vwr rwmklI)—kbIr ksautI rwm kI—pMnw 948
22. swrg m: 5—AwieE sunn pVn kau bwxI—pMnw 1219
23. gONf kbIr jI—nrU mrY nru kwim n AwvY—pMnw 870
24. kydwrw kbIr jI—ikn hI bnijAw kWsI qWbw—pMnw 1123
25. BYrau kbIr jI—gur syvw qy Bgiq kmweI—pMnw 1136
Bwv:
(1) mnu`K dy nwl sdw dw swQ inbwhux vwlw pdwrQ prmwqmw dw nwm hI hY [ ieh
prmwqmw dI imhr nwl gurU pwsoN imldw hY [ srdwrIAW qy pwiqSwhIAW ieQy hI DrIAW rih
jWdIAW hn, prmwqmw dI Xwd qoN vWjy rih ky iehnW dw mu`l kOfI BI nhIN pYNdw, swrI izMdgI
hI AjweIN clI jWdI hY [
so, jgq dw moh dUr kr ky ipAwr nwl prmwqmw dI is&iq-swlwh ihrdy ivc vswxI
cwhIdI hY [
(2) ieko hI K`tI hY jo mnu`K ieQoN K`t ky Awpxy nwl lY jw skdw hY, auh hY prmwqmw dI Xwd
[ ieh Xwd gurU dI srn ipAW hI imldI hY, AwpxI Akl dy hyT quirAW sMswr-smuMdr dy
ivkwrW ivc fu`bIdw hY [
ivdvwn mnu`K lokW dIAW nzrW ivc qW Awdr hwsl kr lYNdw hY; pr jy ies dy AMdr iqRSnw
hY haumY hY, qW cuMc-igAwnqw prmwqmw dy dr qy kbUl nhIN huMdI [ mnu`K ikqnw hI isAwxw
hovy ikqny hI dosq-im`qr bxw ley, prmwqmw dw nwm jpx qoN ibnw ies dy AMdr du`K-klyS
bixAw hI rihMdw hY [
(3) koeI mnu`K vwhI dw kMm krdw hY, koeI h`tI krdw hY, koeI vpwr krdw hY, qy, koeI
nOkrI krdw hY [ swrI aumr mnu`K Awpxy ArMBy ik`qy dI rwhIN mwieAw kmwx dy Awhry l`gw
rihMdw hY [ pr mwieAw ieQy dI ieQy hI rih jWdI hY [
mnu`K dw sdw nwl inBx vwlw swQI hY prmwqmw dw nwm [ ijhVw mnu`K nwm ismrdw hY, aus
dy AMdr prmwqmw vwsqy qy ^lkq vwsqy ipAwr pYdw huMdw hY, aus dw mn hr vyly iKiVAw
rihMdw hY [ jgq qoN qurn vyly BI aus ƒ prmwqmw dI hzUrI ivc Awdr imldw hY, prmwqmw
aus auqy sdw imhr dI ingwh r`Kdw hY [
(4) dunIAw dy lok ir`DIAW is`DIAW vwly jogIAW swDW dIAW g`lW sux sux ky hYrwn pey huMdy
hn, qy DMn DMn AwKdy Q`kdy nhIN [ pr Boly lok ieh nhIN jwxdy ik ieh ir`DIAW is`DIAW
mnu`K dy Awqmk jIvn ƒ AhMkwr dy Kwqy ivc hI fygdIAW hn [
ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr dI ingwh krdw hY aus ƒ Awpxy nwm ivc joVdw hY [
(5) au~lU, Koqw, bWdr Awidk nwm auhnW mnu`KW vwsqy vrqy jWdy hn, jo muV muV au~lU Koqy
bWdrW vwlIAW hrkqW krn [ mnu`K huMidAW BI Ajyhy bMdy mnu`K SRyxI qoN hyTlIAW jUnW dI
p`Dr qy smJy jWdy hn [
sohxI Skl vwlw mnu`K auh, ijs dy swry AMg sohxy [ Asl mnu`K auh, ijs dy AMg sohxy BI
qy ijs dy igAwn-ieMdRy suc`jy BI [
(6) jIB ƒ rs ks prKx dI qwkq imlI hoeI hY [ pr jIB dw cuskw burw [ csikAW dy
v`s pey mnu`K dI iqRSnw kdy mu`kdI hI nhIN [
ijs dy cMgy Bwg hox, ijs ƒ gurU iml pey, aus ƒ pRBU dw nwm jpx dw rs Awvy, qW
csikAW dI ^uAwrI qoN auh bcdw hY [
(7) ijs krqwr ny ieh jg ricAw hY aus ny mnu`Kw srIr ivc BI AwpxI joiq itkw r`KI hY
[ mnu`K dw ieh sB qoN pihlw &rz hY ik Awpxy isrjxhwr ƒ sdw cyqy r`Ky, qy ies jgq ƒ
aus dI rcI Kyf jwxy [
(8) auh mnu`Kw srIr DMn hY qy mnu`Kw srIr AKvwaux dw h`kdwr hY jo Awpxy krqwr
isrjxhwr ƒ Xwd r`Kdw hY [ jy ieh Xwd Bulw id`qI, qW mnu`Kw jnm dI bwzI hwrI geI
smJo [
(9) A`KW ƒ prmwqmw vloN vyKx dI s`iqAw imlI hY [ auhI A`KW mubwirk hn jo swry hI
sMswr ƒ prmwqmw dw rUp vyKdIAW hn [
(10) kMnW ƒ suxn dI qwkq imlI hY [ pr jo kuJ ieh suxdy hn, aus dw Asr mnu`K dy mn
Aqy srIr auqy pYNdw rihMdw hY [
auhI kMn cMgy smJo jo pRBU dI is&iq-swlwh mnu`K dy AMdr ApVw ky ies dI ijMd qy igAwn-
ieMidRAW ƒ suc`jw jIvn dyNdy hn [
(11) gurU dy crnW qy l`gx vwlIAW dwVHIAW hI Awdr-siqkwr pRwpq krn dIAW h`kdwr hn
[ auhI mnu`K sqkwr-jog hn jo gurU dy d`sy rwh qy qurdy hn [
(12) dwVHI dI lwj r`KxI—pMjwbIAW dw ieh bhuq purwxw AKwx cilAw Aw irhw hY [ vfyrI
aumr vwly bMdy qoN ieh Aws krIdI hY ik ieh Awpxy bol qy pihrw dyvygw, jo bcn krygw aus
qy kwiem rhygw [ dwVHI vwly mnu`K auqy suqy hI ieqbwr bx jWdw hY [
auh dwVHI s`cI dwVHI hY, auhI mnu`K mnu`K AKvwaux dy Xog hY, jo gurU dy aupdyS auqy qur ky
pRBU dI Xwd ihrdy ivc vsWdw hY Aqy sdw bol dw pUrw hY [
(13) sdky aus jIB qoN jo pRBU dI Xwd ivc juVdI hY [ auh kMn BI mubwirk jo pRBU dI
is&iq-swlwh suxdy hn [ aus mnu`K dy swry hI AMg pivqR hn jo pRBU dI Xwd nhIN BulwauNdw
[
(14) jyhVw smw pRBU dI Xwd ivc guzry, auh sPlw jwxo [
(15) jIv Awpxy kIqy krmW dy sMskwrW dy Asr hyT AnykW jUnW ivc Btkdw iPrdw hY [
bVy icrW ipCoN ies ƒ ieh mnu`Kw srIr imldw hY [ iehI mOkw hY jdoN ieh ismrn kr ky
prmwqmw ƒ iml skdw hY, qy, jUnW dy gyV ivcoN inkl skdw hY [
(16) jgq ivc ausy mnu`K dw Awauxw sPl hY ijs dI jIB sdw prmwqmw dI is&iq-swlwh
krdI hY [ ijs mnu`K auqy sdw prmwqmw dI imhr hoeI, auh gurU dI hzUrI ivc itk ky sdw
prmwqmw dy nwm ivc msq rihMdw hY, jgq ivc auhI AwieAw smJo [
(17) jIv jgq ivc prmwqmw dw nwm-v`Kr ^rIdx vwsqy AwauNdw hY [ ieh nwm swD
sMgiq ivc itikAW imldw hY [ pr imldw hY mn dy v`ty [ AhMkwr dy it`ibAW auqy nwm
vrKw dw kIh Asr hovy?
ijhVw mnu`K ieh vxj krdw hY, aus ƒ ies lok ivc soBw imldI hY, qy, prmwqmw dI hzUrI
ivc auh sur^rU huMdw hY [
(18) prmwqmw dw ismrn krnw hI mnu`K vwsqy gurU dw d`isAw hoieAw shI rsqw hY,
ismrn hI Drm dI pOVI hY ijs dI rwhIN mnu`K prmwqmw dy crnW ivc phuMc skdw hY [
ismrn hI Awqmk ieSnwn hY [
ijs mnu`K au~qy gurU imhr krdw hY aus ƒ ieh dwiq iml jWdI hY [
(19) jgq ivc AnykW Awey [ koeI dyvqy qy irSI-munI AKvw gey, koeI DrqI qy hkUmq kr
gey, koeI vpwr kr ky DnwF ho gey [ pr AslI ijaUNdy auh mnu`K hn jo BilAW dI sMgiq
kr ky prmwqmw ƒ Xwd krdy, qy, aus ƒ hryk pRwxI mwqR ivc vyKdy hn [
(20) pYr sohxy auh hI hn jo sqsMg vwly pwsy qurn, isr sohxw auh jo AhMkwr ivc AwkVy
nwh [ mUMh sohxw auh jo pRBU dI is&iq-swlwh kry, qy ijMd BwgW vwlI auh jo pRBU ƒ hI
Awpxw Awsrw-prnw bxwey [
(21) sony dw Krw-pn prKx leI aus ƒ ksv`tI qy k`s lweIdI hY [ ksv`tI auqy Koty sony
dw pwj au~GV jWdw hY [ mnu`Kqw dI prK leI BI iek ksv`tI hY [ ijqnw hI koeI mnu`K
Awpxy mn dy ADIn hY, auqnw hI auh mnu`Kqw qoN dUr hY [ suAwrQ vloN mr ky jo dUijAW leI
ijaUNdw hY, auh mnu`K AKvwaux dw h`kdwr hY [
(22) mnu`Kw jIvn dw Asl mnorQ hI ieh hY ik mnu`K prmwqmw dI Xwd ivc juVy [ ismrn
dI brkiq nwl prmwqmw dw ipAwr ihrdy ivc itkdw hY [ ieh ipAwr ieQoN qk vDdw hY ik
aus dI rcI ^lkq nwl BI ipAwr bx jWdw hY [ suAwrQ qy hor lwlc iqAwg ky mnu`K
^Lkq dI syvw ƒ hI Asl lwB smJx lg pYNdw hY [
(23) mnu`Kw srIr hY qW hor swrIAW jUnW nwloN sRySt [ pr sRySt qdoN hI jwxo jy ies ivc
mnu`Kqw vwly l`Cx BI hox [ nhIN qW jy pSU mr jwey qW aus dy murdwr qoN BI keI kMm sOrdy
hn, jy mry mnu`K qW srIr ic^w ivc pY ky sV ky suAwh ho igAw [
(24) dunIAw dy lok dunIAw dy DMiDAW ivc msq rihMdy hn, pr sMq-jn pRBU-nwm dw vpwr
krdy hn [
(25) sMswr ivc l`KW jUnW qy byAMq jIA jMq hn [ mnu`Kw-srIr sB qoN sRySt hY [ mnu`KW
ivc BI ausy ƒ mnu`K smJo jo Awpxy isrjxhwr ƒ cyqy r`Kdw hY, qy suAwrQ iqAwg ky ^lkq
dI syvw krdw hY [ buFypw AwieAW syvw BI nhIN ho skdI [ jvwnI dw vylw hI hY, mnu`Kw jnm
dw lwB K`tx dw [ jo ieh smw suAwrQ ivc guzwrdy hn, auh ies jgq ivcoN bwzI hwr ky
jWdy hn [
prmwqmw dw nwm
(A) vrKw
1. sloku m: 3 (gUjrI kI vwr)—Kyiq imAwlw aucIAw—pMnw 517
2. slok m: 3 (vwr mlwr)—guir imilAY mnu rhsIAY—pMnw 1278
3. slok m: 3 (mlwr kI vwr)—aUniv aUniv AwieAw—pMnw 1280
4. slok m: 3 (vwr mlwr)—auNniv aUNniv AwieAw—pMnw 1280
5. slok m: 3 (mlwr kI vwr)—klmil hoeI mydnI—pMnw 1281
6. slok m: 3 (vwr mlwr)—iBMnI rYix cmikAw—pMnw 1282
7. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—bwbIhw ipRau ipRau kry—pMnw 1419
8. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—bwbIhw qUM scu cau—pMnw 1419
9. slok m: 4 (vwr swrMg)—swvxu AwieAw iJmiJmw—pMnw 1250
10. mwJ m: 5—AMimRq bwxI hir hir qyrI—pMnw 103
11. mwJ m: 5—hukmI vrsx lwgy myhw—pMnw 104
12. mwJ m: 5—Bey ik®pwl goivMd gusweI—pMnw 105
13. mwJ m: 5—mIhu pieAw prmysir pwieAw—pMnw 105
14. pauVI m: 5 (vwr gauVI)—EQY AMimRqu vMfIAY—pMnw 320
15. slok m: 5 (gauVI kI vwr)—pwrbRhim PurmwieAw—pMnw 321
16. slok m: 5 (vwr gauVI)—Drix suvMnI KV rqn jVwvI—pMnw 322
17. fKxy m: 5 (mwrU kI vwr)—jy qU vqih AM|xy—pMnw 1095
18. slok m: 5 (vwr swrMg)—vuTy myG suhwvxy—pMnw 1251
Bwv:
(1) kwlI Gtw cVHI vyK ky ikswn khI moFy auqy r`K lYNdw hY, KyqW ivc jw ky v`t-bMny au~cy
krn l`g pYNdw hY, qw ik mINh dw pwxI aus dIAW pYlIAW ivcoN bwhr nw ruVH jwey [
ikqnw suBwg hY auh mnu`K ijs dw ihrdw pRBU-dIdwr vwsqy auqwvlw ho ho pYNdw hY!
(2) vrKw hox qy DrqI hirAwvlI ho jWdI hY, hr pwsy pwxI hI pwxI id`sdw hY [ ies qrHW
DrqI sohxI id`sx l`g pYNdI hY [
ijs mnu`K dI ihrdw-DrqI auqy pRBU dy nwm dI vrKw huMdI hY, auh ihrdw tihk pYNdw hY, ijvyN
sUrj cVHn qy kOl Pu`l iKV pYNdw hY [
(3) jdoN kwlIAW GtW cVHdIAW qy b`dl DrqI dy nyVy ho ho ky lμGdy hn, qdoN DrqI auqy
Ajb rUp ciVHAw jwpdw hY [
kYsI suMdr ho jWdI hY auh ihrdw-DrqI ijs ivc pRBU dI Xwd dI JVI l`gdI hY [
(4) pwxI nwl l`dy b`dl Juk Juk ky AwauNdy hn, JVI lw ky vrHdy hn, qy DrqI ƒ Bwg lw
dyNdy hn [
pr b`dlW dy kIh v`s hY? b`dl Byjx vwly dwqwr rwzk pRBU ƒ kdy n BulwE [
(5) jyT-hwV dIAW lUμhdIAW loAW nwl sB jIAw-jMq Gbrw au~Tdy hn, DrqI auqy ikqy
hirAwvl nzrIN nhIN pYNdI, loAW nwl sB kuJ sV su`k jWdw hY [
swvx cVHdw hY [ kwlIAW GtW au~TdIAW hn [ C`jIN KwrIN mINh vrHdw hY [ cuPyry hirAwvl
hI hirAwvl ho jWdI hY [ AMn dy &sl hr pwsy lih lih krdy hn [
byAMq hY rwzk pRBU! ikauN nhIN, hy mn! aus ƒ Xwd krdw?
(6) swvx dy mhIny kwlIAW GtW cVHdIAW hn, b`dl ilSkdy hn, vrKw dI JVI l`g jWdI hY
[ vrKw dI brkiq nwl DrqI hirAwvlI ho jWdI hY [ ikswn pYlIAW bIjdy hn, jIAW
vwsqy byAMq AMn pYdw huMdw hY [
pr keI vwrI bhuqI vrKw dy kwrn &sl brbwd BI ho jWdy hn [ pRBU dw nwm hI iek AYsw
Dn hY jo kdy brbwd nhIN huMdw [
(7) vrKw ru`qy b`dl AwauNdy vyK ky ppIhw ‘pI, pI’ kUkdw hY [ vrKw dI bUMd jdoN aus dy mUMh
ivc pYNdI hY, qW aus dy qn mn ivc TMf pY jWdI hY [
gurU dw Awsrw lY ky ijs mnu`K ny nwm-AimRq pIqw, aus dI iqRSnw mu`k geI [
(8) swvx dy b`dl Juk Juk ky AwauNdy hn, qW ppIhw vrKw dI bUMd vwsqy kUkdw hY [
ijs vfBwgI ny nwm-AMimRq dI bUMd c`KI hY, aus dI hor sB iqRSnw mu`k geI [
(9) swvx cVHdw hY, kwlIAW GtW AwauNdIAW hn, JVIAW l`gdIAW hn, jyT hwV vwlI swrI
qpS imt jWdI hY [ DrqI auqy hirAwvl hI hirAwvl id`sdI hY, qy byAMq AMn aupjdw hY [
ijs ihrdy ivc nwm-vrKw huMdI hY, auQoN ivkwrW dI swrI qpS imt jWdI hY, auQy SWqI hI
SWqI, TMF hI TMF, ipAwr hI ipAwr [
(10) swvx dy b`dl vrHdy hn, DrqI dI qpS mu`k jWdI hY, TMF pY jWdI hY [ ijDr q`ko,
pwxI hI pwxI qy hirAwvl hI hirAwvl [
ikqnI suBwgx hY auh ihrdw-DrqI, ijQy nwm dI JVI l`gdI hY [
(11) dwqy pRBU dI myhr dw sdkw mINh vrHdw hY, loAW mu`k jWdIAW hn, TMF pYNdI hY, AMn dw
sukwl ho jWdw hY, Gwh-p`Ty dI pSUAW ƒ mOj ho jWdI hY [
ijs ihrdy-DrqI ivc nwm dI Gtw vs pey; auQy TMF qy pRPulqw ikauN n hovy?
(12) mW Awpxy AM\wxy puqR ƒ ikqny ghu nwl pwldI hY! ieh swry jIA-jMq pRBU dy Awpxy
pYdw kIqy hoey hn [ ipAwr dw pRyirAw hoieAw myhr kr ky b`dl Byjdw hY, hr pwsy vrKw
huMdI hY, AMn Dn aupj ky jIvW dI sMBwl huMdI hY [
jyhVw vfBwgI aus rwzk dw Awsrw-prnw lYNdw hY, aus dy qn mn ivc TMF hI TMF ho jWdI
hY [
(13) prmysr mINh Byj ky DrqI dy swry klyS imtwauNdw hY, hr pwsy suK qy TMF dw pRBwv ho
jWdw hY [ isrjxhwr AwpxI pYdw kIqI isRStI dI Awp hI rwKI krdw hY [
pRBU dI srn ipAW mn dIAW swrIAW kwmnW pUrIAW ho jWdIAW hn [
(14) prmwqmw dI kudriq dw suhj vyKo iksy phwV auqy jw ky [ hr pwsy hirAwvl qy pwxI
dy cSmy, hirAwvl qy pwxI dy cSmy!
jyhVy vfBwgI pRBU dI is&iq-swlwh dI bwxI aucwrdy hn, auhnW dy AMdr ipAwr dy, mwno,
somy Pu`t pYNdy hn [
(15) isrjxhwr dy Byjy hoey b`dl Aw ky vrKw krdy hn, DrqI hirAwvlI ho jWdI hY, byAMq
AMn Dn pYdw huMdw hY [ loAW dI sVI hoeI DrqI muV jIaU pYNdI hY [
ijs ihrdw-DrqI auqy nwm dI vrKw huMdI hY, aus ivc Awqmk jIvn rumk pYNdw hY [
(16) vrKw dI brkiq nwl DrqI hirAwvlI ho jWdI hY [ vMn-su-vMny Pu`l ieauN id`sdy hn
ijvyN hrI m^ml auqy rqn jVy hoey hn [
ijs suBwA dy ihrdy ivc pRBU-nwm dI vrKw ho jwey, aus dw qn mn iKV pYNdw hY [
(17) DrqI dy ijs ih`sy auqy vrKw ho jwey, auQy hirAwvl hI hirAwvl ho jWdI hY [ DrqI
dw auh ih`sw suhwvw ho jWdw hY [ prdys qoN pqI Awpxy Gr dy vyhVy Aw vVy, qW iesqRI ƒ
swrw Gr sohxw id`sx l`g pYNdw hY [
ijs jIv-iesqRI dy ihrdy ivc pRBU-pqI Aw bYTy, aus dw qn mn iKV pYNdw hY [
(18) krqwr dy hukm ivc DrqI auqy mINh pYNdw hY, byAMq AMn pYdw huMdw hY, sMswr ivc TMF
pY jWdI hY [
jo mnu`K pRBU dI Xwd ivc juVdw hY, aus dw qn mn pRPu`lq ho jWdw hY [
ismrn
(e) Awqmk Awnμd
1. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—gurmuiK AMqir shju hY—pMnw 1414
2. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—nwnk iqnw bsMqu hY—pMnw 1420
3. pauVI m: 4 (soriT kI vwr)—hir colI dyh svwrI—pMnw 646
4. BYrau m: 5—suKu nwhI bhuqY Din KwtY—pMnw 1147
5. soriT BIKn jI—AYsw nwmu rqnu inrmolku—pMnw 659
Bwv:
(1) nroey pMCIAW vl q`ko, ikvyN mOj ivc Aw ky AwkwS ivc aufwrIAW lWdy hn [ pr
AhuirAw hoieAw pMCI inmoJUxw ho ky iksy ru`K dI twhxI auqy hI bYTw rihMdw hY [
mwieAw-vyiVHAw mn hr vyly mwiek JMmyilAW ivc fu`bw hoieAw hY [ pr ijs ƒ nwm-rs
AwieAw, auh dunIAw dy icMqw i&krW qoN au~cw ho ky nwm-rs dy hulwry lYNdw hY [
(2) isAwl dI ru`qy k`kr Awidk dy pwly nwl DrqI dI bnspqI su`k sV jWdI hY [ ijauN
ijauN isAwl lμGdw jWdw hY, sUrj dw in`G vDdw hY, qW bnspqI ivc BI jwn pYx l`g pYNdI
hY [ hr pwsy hirAwvl, qy hirAwvl dy nwl nwl Pu`lW dw KyVw [ bsMq ru`q ^uSI hI ^uSI,
cwau hI cwau, iKlyr dyNdI hY [
ijs mnu`K dy ihrdy ivc pRBU-nwm dw in`G pYdw hovy, aus dw mn, aus dy swry igAwn-ieMdRy
hulwry ivc AwauNdy hn [
(3) k`pVy ƒ p`ky lwl rMg ivc rMg ky, suc`jIAW znwnIAW rMg-brMgw p`t lY ky, aus rMgy hoey
k`pVy auqy sohxy byl-bUty bxwauNdIAW hn [ iehnW ƒ bwZ PulkwrIAW AwKIdw hY [ ivAwh
SwdI dy mOikAW qy muitAwrW ieh bwZ PulkwrIAW isr auqy lYNdIAW hn [ muitAwr dy kudrqI
rUp ƒ ieh k`pVw cwr cMn lw dyNdw hY [
BgqI dI brkiq nwl mnu`K dy SuB Awcrnk gux cmk ky srIr ƒ ieauN ilSkwauNdy hn, ijvyN
bwZ-PulkwrI dy rMg-brMgy p`t dy byl-bUty d`K dyNdy hn [
(4) dunIAw ivc kOx hY ijs ƒ suK dI loV qy qWG nhIN? Dn pdwrQ, dys, imlK, mhl
mwVIAW, rMg-qmwSy—mnu`K dI idn rwq iehnW dI ^wqr dOV B`j iesy vwsqy hY ik suK imly
[
pr suK m`lW m`lx ivc nhIN hY [ AslI suK BlI suhbq Aqy prmwqmw dI Xwd ivc hI hY [
(5) iksy kMgwl ƒ kImqI lwl l`B pey, auh ipAw lukwx dw jqn kry, pr aus dy cyhry dI
rOxk hI d`sygI ik ies ƒ koeI Amolk vsq l`B peI hY [
guMgw suAwdlI imiTAweI Kw ley, suAwd qW d`s nhIN skdw, pr aus dy ichry qoN Anumwn l`g
skdw hY [
nwm-rs dw suAwd ibAwn qW nhIN ho skdw, pr ijs ny c`iKAw aus dy AMdr TMF-SWq suK
bx jWdw hY [
cMgI ^urwkoN tu`tw hoieAw srIr idno idn kmzor huMdw jWdw hY, qy Aw^r au~kw hI rih jWdw hY
[
Awqmw ƒ BI cMgI ^urwk dI loV hY—syvw Bwv, sMqoK Aqy Bly guxW dI vIcwr [ ijauN ijauN
ies ^urwk nwl Awqmw plrdw hY, iqauN iqauN ieh pRBU dI Xwd ivc juVdw hY, qy ies ƒ hr
QW pRBU hI v`sdw id`sdw hY [
ismrn qoN
(s) Awdr siqkwr
1. iqlμg m: 1—Bau qyrw BWg, KlVI myrw cIqu—pMnw 712
2. sUhI m: 4—nIc jwiq hir jpiqAw—pMnw 733
3. Awsw m: 5—ijsu nIc kau koeI n jwnY—pMnw 386
4. Awsw m: 5—goibMd goibMd goibMd sMig—pMnw 487
5. gUjrI m: 5—piqq pivqR lIey kir Apuny—pMnw 498
6. pauVI m: 5 (vwr jYqsrI)—bsqw qUtI JuMpVI—pMnw 707
7. mwrU kbIr jI—rwjn kaunu qumwrY AwvY—pMnw 1105
8. Awsw rivdws jI—hir hir, hir hir, hir hir hry—pMnw 487
9. mwrU rivdws jI—AYsI lwl quJ ibnu kaunu krY—pMnw 1106
10. kydwrw rivdws jI—Ktu krm kul sMjugqu hY—pMnw 1124
11. mlwr rivdws jI—nwgr jnW myrI jwiq biKAwq cMmwrM—pMnw 1292
Bwv:
(1) nIvIN au~cI jwiq dy ivqkry dw rog swfy dyS ivc bhuq purwxw quirAw Aw irhw hY [ nIvIN
jwiq dw bMdw au~cI jwiq vwly cONky ivc vV jwey, qW auh cONkw iB`itAw igAw, aus cONky ivc
ipAw pwxI rotI Awidk sB kuJ iB`itAw igAw [
pr kysr, Pu`l, ksqUrI, sonw—iehnW cIzW ƒ jy koeI nIvIN jwiq dw mnu`K h`Q lw dyvy, qW
ieh nhIN iB`tIAW jWdIAW [ rySmI k`pVw, iGau BWfw—iehnW ƒ BI iB`t nhIN l`gdI [
jy nIvIN jwiq dw BI bMdw prmwqmw dw ismrn krn l`g pey, qW jgq ivc auh Bgq
igixAw jWdw hY [ lok aus dI crnIN l`gdy hn [
(2) ibdr iek dwsI dw pu`qr sI [ ik®Sn jI jdoN hsqnwpur gey, kYrvW ny auhnW dy Awdr-
sqkwr vwsqy keI pRbMD kIqy pr ik®Sn jI auhnW ƒ C`f ky grIb ibdr dy Gr gey [
rivdws jI jwqI dy cmwr sn, lokW dIAW nzrW ivc nIvIN jwiq dy [ pr vyKo ismrn dI
brkiq! cOhW vrnW dy lok auhnW dI crnIN Aw ky l`gdy sn [
nwmdyv jI CINby sn [ ismrn dI brkiq nwl auhnW dw jIvn ieqnw au~cw bixAw ik jdoN
au~cI jwiq vwilAW ny auhnW ƒ mMdr ivcoN D`ky dy ky k`iFAw qW prmwqmw ny auhnW AhMkwrIAW
vl AwpxI ip`T kr leI [
(3) nIvIN jwiq dy bMidAW ƒ swfy dyS ivc Blw kOx Awdr dyNdw sI? koeI auhnW dy nyVy nhIN
sI l`gdw [ pr nIvIN jwiq vwly BI ijs ny prmwqmw dw nwm ismirAw, aus dI soBw swry dys
ivc iK`lr geI, lukweI Aw Aw ky aus dy pYrIN l`gx l`g peI [ aus dI sMgiq ivc itk ky
AnykW ny Awpxw jIvn svwirAw [
(4) lokW dIAW nzrW ivc A`DI kOfI dw sI ivcwrw nwmdyv [ pr ismrn dI brkiq nwl,
mwno, l`K-pqI ho igAw [
kbIr ny pRBU crnW nwl pRIq bxweI, auh guxW dw ^zwnw bx igAw [
moey hoey pSU Fox vwilAW ivcoN sI rivdws [ jdoN aus ny mwieAw dw moh C`f ky hir-nwm
jipAw, qW aus dI soBw cwr cuPyry psr geI [
sYx lokW dIAW bu`qIAW k`Fx vwlw sI [ ismrn ny aus dw jIvn ieqnw cmkwieAw ik auh
pRis`D Bgq ho igAw [
iehI imhr hoeI DMny auqy jdoN aus ny BI iehnW BgqW dI soBw sux ky nwm jipAw, qW aus ƒ
prmwqmw prq`K id`s ipAw [ aus dy Bwg jwg pey [
(5) ijhVw BI mnu`K nwm jpdw hY iksy BI jwiq dw hovy lok aus dI crn-DUV mMgdy hn [
prmwqmw Awpxy Bgq dI sdw lwj r`Kdw hY [ vyKo nwmdyv iqRlocn kbIr rivdws vl [
ismrn dI brkiq nwl iehnW ieQy soBw BI K`tI, qy, sMswr-smuMdr ivcoN AwpxI jIvn-
neIAw shI-slwmiq lY ky pwr lμG gey [
(6) tu`tI hoeI ku`lI ivc v`sdw hovy, duAwly lIrW plmdIAW hox, koeI aus dI kdy vwq nwh
pu`Cdw hovy, koeI swk-AMg aus dy nyVy nwh Fukdw hovy [ pr jy aus dw mn prmwqmw dy nwm
ivc iB`j jwey, qW dunIAw dy Swh pwiqSwh BI aus dy dr qy AwauNdy hn [ aus dy crnW dI
DUV lY ky AnykW dw mn ivkwrW qoN bc jWdw hY [
(7) sRI ik®Sn jI vwsqy kYrvW dIAW kIqIAW Awau-Bgq dIAW iqAwrIAW DrIAW hI rih
geIAW [ ik®Sn jI grIb ibdr dy Gr cly gey [ kYrvW ny iglw krnw hI sI [ pr vyKo,
ik®Sn jI ny kIh au~qr id`qw! kihx l`gy, mYƒ grIb ibdr ipAwrw l`gw hY [ quhwfy Gr dy
du`D nwloN aus dy Gr dw pwxI vDIk suAwdlw hY [ quhwfI KIr nwloN ibdr dw swg cMgw,
ikauNik aus dI sMgiq ivc rih ky r`b cyqy AwauNdw hY [
ipAwr jwiq nhIN pu`Cdw [
(8) vyKo ismrn dI brkiq! kbIr swry dys ivc prgt ho igAw [ ismrn dI brkiq nwl
nwmdyv jI dw jIvn ieqnw au~cw hoieAw ik aus dw gurU aucycw c`l ky AwieAw nwmdyv jI dI
gW dw du`D pIx [
ijhVw BI prmwqmw dy nwm-rMg ivc rMigAw jwey aus dw byVw pwr ho jWdw hY [
(9) jwqI-ivqkry ny ies dys dy kRoVW bMidAW ƒ pYrW hyT lqwiVAw hoieAw sI [ Sihr
bnwrs ivcoN moey pSU Fo ky bwhr lY jwx vwly sn cmwr, qy, auhnW ivc jMimAw rivdws [ jy
qusW kdy q`ikAw hY ieho ijhw idRS, qW vyiKAw hovygw ik swaU n`k qy k`pVw r`K ky koloN dI
lμGdw hY [ Blw auh swaU ikvyN shwry Ajyhy bMidAW dI Cuh!
pr vyKo Kyl mwlk dy! cmwr rivdws ny Bgvwn dw p`lw PiVAw, Bgvwn ny aus ƒ nIcW qoN
aUc bxw id`qw [ ieho ijhI hI au~cI Awqmk AvsQw Awdr-jog AvsQw bxI—nwmdyv dI,
kbIr dI, iqRlocn dI, sDny dI, sYx dI [
ijhVw hir-nwm ismrdw hY au~cy au~cy AwkV-Kwn aus dy crnW qy Aw if`gdy hn [
(10) nIc auh hY ijs dI Awqmw nIvIN hY, qy, ismrn qoN s`Kxy dI Awqmw nIvIN hoxI hI hoeI
[ vyKo bwlmIk dI hwlq! ismrn dI brkiq nwl iks nIvIN AvsQw qoN iks drjy qy
phuMicAw! Ajwml vrgy hor BI AnykW ismrn dI pOVI qy cVH ky au~cy r`bI mMflW ivc jw
A`pVy [
(11) vMgwr ky AwiKAw rivdws ny—vyKo ngr dy loko! qusIN jwxdy ho ik mYN cmwr jwqI ivc
jMimAw, pr prmwqmw dI imhr nwl myry ihrdy ivc aus dI is&iq-swlwh Aw v`sI [ myrI
jwqI dy lok qW Ajy qk cMm k`tx v`Fx dw kMm krdy hn, bnwrs dy Awsy pwsy, moey pSU FoNdy
rihMdy hn [ pr ieh prmwqmw dI imhr hY, aus dy ismrn dI vifAweI hY ik au~cI kul dy
bRwhmx Aw Aw ky mYƒ cmwr ƒ nmskwrW krdy hn [
gMdw-mMdw ndI nwilAW dw pwxI gMgw ivc iml ky gMgw jl bx jWdw hY [ Bgvwn ivc lIn
hoieAw mnu`K iPr ikvyN rih jwey nIvIN kul dw?
lok kwZz ƒ Apiv`qr cIz mMndy hn [ pr ijnHW kwZzW auqy prmwqmw dI is&iq-swlwh
ilKI jWdI hY, auhnW A`gy m`Qw tyikAw jWdw hY [
ismrn qoN
(h) inrBYqw pYdw huMdI hY
1. BYrau m: 3—myrI ptIAw ilKhu—pMnw 1133
2. BYrau m: 3—Awpy dYq lwie idqy sMq jnw kau—pMnw 1133
3. isrI rwgu m: 5—jw kau musklu Aiq bxY—pMnw 70
4. gauVI m: 5—mIqu krY soeI hm mwnw—pMnw 187
5. Awsw m: 5—pRQmy mqw ij pqRI clwvau—pMnw 371
6. swrg m: 5—mohn siB jIA qyry—pMnw 1211
7. BYrau nwmdyv jI—sMfw mrkw jwie pukwry—pMnw 1165
Bwv:
(1) mW ny bQyrw smJwieAw—puqR pRihlwd! rwm dw nwm C`f dyh; qy AwpxI ijMd bcw lY [
pRihlwd rqw nwh GbrwieAw [ aus ny hir-nwm dw ismrn C`fxoN nwh kr id`qI [
Aw^r Bgq dI hI ij`q hoeI [
(2) pRBU dw Bgq pRihlwd iksy dw frwieAw nwh firAw [ pRBU Awpxy Bgq dI lwj Awp
r`Kdw hY [
(3) ijs mnu`K ƒ koeI BwrI ibpqw Aw pey ijs qoN bcx leI koeI mnu`K aus ƒ shwrw nwh
dyvy, vYrI aus dy mwrU bx jwx, aus dy swk-snbMDI aus qoN pry dOV jwx, aus dw hryk iksm
dw Awsrw ^qm ho jwvy, hryk qrHW dw shwrw mu`k jwey, jy aus ibpqw-mwry mnu`K dy ihrdy
ivc prmwqmw Xwd Aw jwey qW aus dw vwl BI ivMgw nhIN huMdw [
jy koeI mnu`K Aijhw kmzor ho jwey ik Bu`K nμg dw du`K aus ƒ hr vyly KWdw rhy, pr jy
prmwqmw ausdy ihrdy ivc Aw v`sy qW aus dI Awqmk AvsQw bwdSwhW vrgI bxI rihMdI hY
[
ijs mnu`K ƒ hr vyly icMqw bxI rhy, ijs dy srIr ƒ koeI n koeI rog gRsI r`Ky, pr jy
prmwqmw aus dy ic`q ivc Aw v`sy qW aus dw mn SWq rihMdw hY [
(4) vYrI pwsoN qW hryk mnu`K ƒ kuJ n kuJ ^qrw itikAw hI rihMdw hY, pr Awpxy im`qr auqy
hryk mnu`K ƒ pUrw inScw rihMdw hY ik auh kdy myrw burw nhIN icqv skdw [
ijs ƒ muV muV Xwd krIey aus nwl ipAwr bx jwxw kudrqI g`l hY [ Xwd qy ipAwr dI
sWJ mu`F-kdImW qoN qurI AwauNdI hY [ qy, ieh ipAwr huMdw BI hY du-v`lI [
ijhVw mnu`K hr vyly prmwqmw ƒ Xwd krdw hY prmwqmw nwl aus dw ipAwr bx jWdw hY,
prmwqmw auqy aus ƒ pUrw XkIn bx jWdw hY ik auh myrw im`qr hY qy kdy BI koeI kMm myry
bury ivc nhIN krygw [
iPr ijs dw im`qr prmwqmw Awp bx igAw, aus ƒ dunIAw ivc hor iksy pwsoN koeI fr-
^qrw rih hI nhIN skdw [
(5) is`K-ieiqhws d`sdw hY ik srkwrI krmcwrI sulhI ^W gurU Arjn swihb auqy koeI BwrI
cot krn leI cVH AwieAw [ jdoN is`K sMgqW ƒ pqw l`gw qW keI kmzor-idl is`K siqgurU
jI ƒ slwhW dyx l`g pey ik sulhI ^W dy gu`sy ƒ TMFw krn leI A`go-vWFI koeI ic`TI aus ƒ
ilKI jwey; koeI qurny-isr do bMdy Byjy jwx, koeI hor ieho ijhw hI hIlw soicAw jwey, pr
siqgurU jI sB ƒ DIrj dyNdy rhy ik iek krqwr dw Awsrw ilAW koeI ibpqw poh nhIN skdI
[
prmwqmw dI rzw AYsI hoeI ik sulhI ^W dw vwr c`l nwh sikAw [ doKI sulhI ^W vwlI blw
tlx qy siqgurU jI ny ies Sbd dI rwhIN ieh is`iKAw id`qI ik hr vyly prmwqmw ƒ Xwd
krdy rho, qy, ausy dw p`lw PVI r`Ko [ ismrn dI brkiq nwl mn sdw cVHdI klw ivc
itikAw rhygw [
(6) ijs ƒ muV Xwd krIey, aus nwl ipAwr bx jWdw hY [ ijs nwl fUMGw ipAwr pY jwey,
ausy vrgw suBwau BI ho jWdw hY [
inrBau pRBU dw syvk Awp BI inrBau ho jWdw hY [ dunIAw dy jwbr jrvwxy aus ƒ frw nhIN
skdy [
(7) pRihlwd ƒ keI frwvy id`qy gey qy AwiKAw igAw ik jy ijMd dI loV hY qW rwm dw nwm
C`f ky hrnw^S dw nwm jp [ mW ny BI bQyrw smJwieAw [ pr pRihlwd foilAw nhIN [
“inrBau jpY sgl Bau imtY” [
ismrn
(k) ivkwrW qoN bcWdw hY
1. slok m: 1 (vwr mwJ)—jw pkw qw kitAw—pMnw 142
2. gauVI m: 1—Avir pMc hm eyk jnw—pMnw 155
3. pauVI m: 3 (gUjrI kI vwr)—sBu jgu iPir mY dyiKAw—pMnw 510
4. DnwsrI m: 4—jo hir syvih sMq Bgq—pMnw 666
5. pauVI m: 4 (vwr swrMg)—hir kw nwmu inDwnu hY—pMnw 1239
6. mwJ m: 5—sBy suK Bey pRB quTy—pMnw 106
7. gauVI m: 5—rwKu ipqw pRB myry—pMny 205-06
8. gauVI suKmnI m: 5—ijau mMdr kau QwmY QMmnu—pMnw 282
9. pauVI m: 5 (vwr m: 4 gauVI)—quis idqw pUrY siqgurU—pMnw 315
10. Awsw m: 5—ADm cMfwlI BeI bRhmxI—pMnw 381
11. Awsw m: 5—moh mln nId qy CutkI—pMnw 383
12. slok m: 5 (vwr gUjrI)—KojI lDmu Koju—pMnw 521
13. slok m: 5 (jYqsrI kI vwr)—eIDxu kIqo mU Gxw—pMnw 706
14. iblwvlu m: 5—crn Bey sMq boihQw—pMnw 810
15. rwmklI m: 5—gaU kau cwry swrdUlu—pMnw 898
16. rwmklI m: 5—pMc isMG rwKy pRiB mwir—pMnw 899
17. slok m: 5—(vwr rwmklI)—ssu ivrwieix nwnk jIau—pMnw 963
18. Awsw kbIr jI—PIlu rbwbI, bldu pKwvj—pMnw 477
19. Awsw nwmdyv jI—mnu myro gju, ijhvw myrI kwqI—pMnw 485
20. iblwvlu sDnw jI—inRp kMinAw ky kwrnY—pMnw 457
21. slok PrId jI—PrIdw mY jwinAw duKu muJ kU—pMnw 1382
22. slok PrId jI—srvr pMKI hykVo—pMnw 1382
23. mwJ m: 3—inrguxu srguxu Awpy soeI—pMnw 128
24. slok m: 3 (isrI rwg kI vwr)—nwnk hir nwmu ijnI AwrwiDAw—pMnw 90
25. Awsw m: 5—swic nwim myrw mnu lwgw—pMnw 384
26. DnwsrI kbIr jI—jo jnu Bwau Bgiq kCu jwnY—pMnw 692
27. slok PrId jI—klr kyrI CpVI—pMnw 1381
28. slok PrId jI—PrIdw iehu qnu Baukxw—pMnw 1382
Bwv:
(1) jdoN kxk Awidk &sl dw bUtw p`k jWdw hY qW auqoN auqoN v`F leIdw hY, kxk dI nwV qy
pYlI dI vwV ip`Cy rih jWdI hY [ ies ƒ is`itAW smyq gwh leIdw hY, qy bohl aufw ky dwxy
k`F leIdy hn [
c`kI dy dovyN puV joV ky iehnW dwixAW ƒ pIhx leI mnu`K Aw bYTdw hY [ pr vyKo Ajb
qmwSw! ijhVy dwxy c`kI dy dr qy ik`lI dy nyVy rihMdy hn, auh pIsxoN bc jWdy hn [
ijhVy mnu`K prmwqmw dy dr qy itky rihMdy hn, auhnW ƒ jgq dy ivkwr poh nhIN skdy [
(2) prmwqmw mnu`K ƒ ieh sohxw srIr dyNdw hY, pr jIv aus isrjxhwr ƒ Bulw ky sdw
dunIAw vwly coj-qmwiSAW ivc msq rihMdw hY, qy, kwmwidk pMjy vYrI ies dy AMdroN Bly guxW
dI rwis-pUMjI lu`tdy rihMdy hn [
auN\ BI jIv iek`lw iehnW pMjW vYrIAW dw twkrw BI nhIN kr skdw [ ismrn hI ie`ko ie`k
vsIlw hY ijs dI shwieqw nwl iehnW qoN mnu`K bc skdw hY [
(3) jyT hwV dI ru`qy dupihr vyly ipMfy ƒ lUμhdI lo c`l rhI hovy, iksy vgdy KUh dI nswr hyT
bYT jwau, iksy srovr dy pwxI ivc cu`BI lwau, ipMfy ƒ TMF pY jwiegI [ ijqnw smW aus TMFy
pwxI ivc cu`BI lweI r`Kogy, lo dw swV nyVy nhIN Fu`kygw [
mwieAw-vyVHy mn ƒ iqRSnw dI A`g AMdry AMdr sdw swVdI rihMdI hY [ srIr dy AMdr hI
r`bI Xwd-ipAwr dw cSmw hY [ jo mnu`K aus cSmy ivc ieSnwn krdw hY, aus ƒ auh A`g
poh nhIN skdI [
(4) p`Qr ƒ byVI ndI qoN pwr lμGw dyNdI hY [ lohy Awidk dy brqn auqy l`gw hoieAw jMgwl
ryg-mwl qy GswieAW lih jWdw hY [ sony ƒ A`g ivc qpwieAW aus ivcoN Kot sV jWdI hY, qy
sonw su`D ho jWdw hY [
jo mnu`K gurU-srn pY ky syvw-ismrn dI Gwl-kmweI krdw hY, auh ivkwrW dIAW lihrW ivcoN
bc inkldw hY qy su`D Awcrn vwlw ho jWdw hY [
(5) pMCI ƒ prmwqmw ny KMB id`qy hoey hn [ KMBW dw sdkw ieh kdy iksy ru`K auqy kdy iksy
ru`K auqy jw bihMdw hY, qy iksm iksm dy PlW dw suAwd c`Kdw hY [
mnu`K dw mn pMCI-smwn hI hY [ kdy Awpxy srIr dy AMdr nhIN itkdw [ hr vyly dunIAw dy
pdwrQW dI vwsnw ies ƒ BtkweI iPrdI hY [
jyhVw koeI BwgW vwlw pRBU dI Xwd ivc itkdw hY aus dw mn kwbU ivc rihMdw hY [
(6) du`D-pINdw nvyN nroey AMgW vwlw Cotw bwl kyhw sohxw l`gdw hY! pr jy aus dI mW Kwx
pIx ivc koeI vwDw Gwtw kr dyvy qW aus dw Asr qurq aus bwl dI ishq auqy ho jWdw hY,
qy auh ivlkx l`g pYNdw hY [ isAwxI iesqRI b`cy dy hwzmy vwsqy P`kI bxw r`KdI hY, qy dUjy
cOQy idn aus ƒ rqw ku Kvw dyNdI hY [
ijs AM\wxy mn ƒ nwm dI h`QI imldI rhy, aus dy swry rog dUr hoey rihMdy hn [
(7) pRBU dI srn ipAW pMjy kwmwidkW ƒ ij`q leIdw hY [
(8) Gr dI C`q hyT QMmHI dw shwrw huMdw hY, gurU dw Sbd mn ƒ folx qoN bcwx leI QMmHI dw
kMm dyNdw hY [ p`Qr ƒ byVI ivc r`K ky ndI qoN pwr lμGw leIdw hY [ jIv pRBU-nwm dw
Awsrw lY ky sMswr-smuMdr dy ivkwrW qoN bc jWdw hY [ dIvy dw cwnx hnyry ƒ dUr krdw hY [
gurU dI ikrpw nwl mnu`K dI AigAwnqw dUr huMdI hY [
(9) icVIAW Awm qOr qy v`sdy GrW ivc hI Awpxy AwlHxy bxwauNdIAW hn [ Awpxy b`icAW ƒ
auh auqnw icr AwlHxy ivc hI cogw dyNdIAW rihMdIAW hn, jd qk auhnW dy KMB au~fx jogy n
ho jwx [ iPr BI keI vwrI koeI bot AwlHxy ivcoN hyTW if`g pYNdw hY [ Boieˆ qy if`gw hoieAw
bot au~kw hI inAwsrw ho jWdw hY [ icVIAW aus ƒ cogw BI nhIN dyNdIAW [ auQy hI auh bot
sihk sihk ky mr jWdw hY [
isrjxhwr pRBU ƒ ivswrn vwly mnu`K dI Awqmk mOq BI iesy qrHW hI huMdI hY [ AnykW ivkwr
aus dI Awqmw ƒ Aw dbwauNdy hn [
gurU imhr kr ky ijs mnu`K ƒ prmwqmw dy nwm dI dwiq dyNdw hY, aus auqy ieh Awpxw zor
nhIN pw skdy [
(10) cUhy ƒ vyK ky ib`lI B`j ky aus ƒ jw dbocdI hY [ ^urwk ju hoeI ib`lI dI ieh [ AwpxI
qwkq dy mwx ivc m`qw Syr jMgl dy hor pSUAW ƒ Bbk mwr ky pYNdw hY [
rqw ku qwkq iml jwey mnu`K ƒ, Awpxy qoN mwiVAW ƒ GUr GUr ky pYNdw hY [
iqRSnw, AhMkwr, AwkV Awidk AnykW hI hn ivkwr jo r`b qoN iv`CuVy mnu`K dy mn auqy Awpxw
kbzw krI r`Kdy hn [
ijs mnu`K ƒ gurU imhr kr ky prmwqmw dy nwm-AMimRq dI dwiq dyNdw hY, aus dy AMdroN ieh
swry ivkwr ^qm ho jWdy hn [
(11) jMgl ƒ A`g l`gx dw idRS bhuq iBAwnk hoieAw krdw hY [ au~cy isr-k`F qy moty ply
hoey ru`K pl ivc sV ky suAwh ho jWdy hn [ jgq iek jMgl smwn hY, ijs ivc mnu`K v`fy-
v`fy ru`KW smwn hn [ ies jMgl ivc iqRSnw dI A`g l`gI hoeI hY, jo sB dI Awqmw ƒ swV
ky suAwh krdI jWdI hY [ ijnHW dy AMdr prmwqmw dI Xwd dI qrwvt hY, auh iqRSnw-A`g dI
mwr qoN bc jWdy hn [ pr AYsy huMdy koeI ivrly hI hn [ k`jl-BrI ies jgq-koTVI ivcoN
Awcrn dI ic`tI cwdr lY ky ivrly hI lμGdy hn [ qy, auhI hn mnu`K ijnHW ƒ AwdrSk
mnu`K ikhw jw skdw hY [
(12) ikswn bVI myhnq kr ky pYlI iqAwr krdw hY, iPr aus ivc dwxy bIjdw hY [ KyqI
au~gdI hY, qW pSU aus hirAwvl ƒ vyK ky Kwx Aw pYNdy hn [ rwhI muswi&r BI keI vwrI
pg-fMfIAW pw ky KyqI im`D dyNdy hn [ KyqI ƒ bcw ky r`Kx leI ikswn pYlI dy duAwly qkVI
vwV kr dyNdw hY [ pYlI dI rwKI krdw hY [ aujwVw krn vwly pSUAW ƒ nyVy nhIN Awaux dyNdw
[
srIr-KyqI ivc SuB-guxW dy &sl ƒ kwmwidk pSUAW qoN bcw ky r`Kx leI pRBU-Xwd dI vwV
dI loV hY [
(13) l`kVW dw mxW-mUMhI Fyr ipAw hovy, A`g dI iek cMigAwVI dy BKx nwl Ajyhw BWbV
m`cdw hY ik vyNhidAW vyNhidAW auh swrw Fyr sV ky suAwh ho jWdw hY [
mn ivc prmwqmw dy ipAwr dI cMigAwVI BKwau, swry du`K ivkwr Bsm ho jwxgy [
(14) iek`lw muswi&r rwh KuMJ ky AOKVy pY jwey, qW aus ƒ corW fwkUAW dw ^qrw pY jWdw hY [
AnykW muswi&r ies qrHW lu`ty jWdy hn, qy AnykW hI jwn qoN BI h`Q Do bYTdy hn [
sMswrk jIvn iek`ly mnu`K-rwhI vwsqy aujwV dw hI pYNfw hY [ kwmwidk cor fwkU hr vyly
ies dy Awqmk jIvn dy lwgU hn [ ijs ƒ gurU iml pey, sqsMg iml jwey, auh suB guxW dI
AwpxI rws-pUMjI bcw ky lY jWdw hY [
(15) suArwQ qy iqRSnw dI A`g ivc sV rhy mnu`K dI Awqmw kmzor ho jWdI hY [ mnu`K
inrdieAqw kTorqw Awidk keI AaugxW dy dbwau hyT rozwnw kwr-ivhwr krdw hY [ vyKx
ƒ id`sdy mnu`K dw suBwau pSUAW vwlw ho jWdw hY [ srb-ivAwpk pRBU dI Xwd dI brkiq
nwl mnu`K dI Awqmw, mwno, hrI ho jWdI hY, jo pihlW qMg idlI dy soky dI mwrI hoeI sI [
(16) jIvn dy shI rsqy qoN KuMJy hoey mnu`K vwsqy sMswr iek AYsy smuMdr smwn bx jWdw hY,
ijs ivc ivkwrW dIAW byAMq lihrW pY rhIAW hox [ Ajyhy TwTW mwr rhy smuMdr ivcoN
suAwrQI jIvn dI kmzor byVI ƒ pwr lμGwxw mnu`K vwsqy bhuq kTn ho jWdw hY [
pRBU-Xwd dI brkiq nwl mnu`K Awqmk qOr qy ieqnw blI ho jWdw hY, ik auh smuMdr ies ƒ
iek GVy ivc pey pwxI ijqnw hI Bwsdw hY, iek v`Cy dy Kur nwl pey inSwn ijqnw hI
id`sdw hY [
(17) shury Gr jw ky s`j-ivAwhI muitAwr dw kuJ icr qW s`s shurw jyT Awidk swry hI
Awdr krdy hn [ pr shjy shjy bolI-TolI SurU ho jWdI hY [ rqw mwsw fu`lHy ivgVy qoN s`s
shurw jyT sBy hI iJVkW dyNdy rihMdy hn [ ivAwhI AweI muitAwr ƒ Gr ivc ieko hI shwrw
ho skdw hY, auh hY Awpxy pqI dw [ jy pqI ipAwr krdw rhy, qW muitAwr hor iksy dIAW
iJVkW dI prvwh nhIN krdI [
jyhVI ijMd-vhutI pqI-prmwqmw dw ipAwr ij`q lYNdI hY aus ƒ mwieAw dI iqRSnw swV nhIN
skdI, jgq dw moh qOKly ivc nhIN pw skdw, mOq dw sihm frw nhIN skdw [
(18) mnu`K ijqnw icr suAwrQI hY, auqnw icr ies dw jIvn pSU-smwn hY [ A`k dIAW
AMbwkVIAW vyKx ƒ sohxy AMb id`sdIAW hn [ mnu`K BI inrw vyKx ƒ hI bwkI dIAW jUnW dy
jIvW nwloN sohxw id`sdw hY [ pr jdoN prmwqmw dI Xwd dI brkiq nwl ies dw suAwrQI
suBwau bdldw hY, qW AMbwkVI qoN p`kw AMb bx jWdw hY [ pSU-ibrqIAW dUr ho jWdIAW hn [
^ud-ZrzI ^qm ho jWdI hY [ AhMkwr lop ho jWdw hY [ mnu`K dI kWieAW hI plt jWdI hY [
ies dy suBwau ivc imTws hI imTws [ ies dy AMdr ^lkq dy ipAwr dw in`G pYdw huMdw hY [
Awpxw jIvn ^lkq dI syvw ivc guzwrdw hY [
(19) CINbw gz nwl kpVw imxdw hY [ kurqw Awidk iqAwr krn leI aus ƒ kYNcI nwl k`t
ky sUeI Dwgy nwl isau lYNdw hY [
Bgq nwmdyv jI jwiq dy CINby sn [ Awpxy ik`qy dw idRStWq dy ky kihMdy hn ik pRBU crnW
dw pRymI AwpxI suriq pRBU dI Xwd ivc pRoNdw hY, qy jIB nwl pRBU dy gux gwauNdw hY [ ies
qrHW aus dI jmW vwlI PwhI k`tI jWdI hY [
ipAwr qy Xwd, Xwd Aqy ipAwr dw fUMGw sMbMD hY [
(20) ieh sMswr iek jMgl smwn hY ijs ivc ig`dV Awidk AnykW pSU ivcr rhy hn [ Syr
ies jMgl dw srdwr hY [ jyhVw koeI Syr dw Awsrw lY lYNdw hY, aus ƒ ig`dV AwidkW qoN
koeI fr-^qrw nhIN rih jWdw [
prmwqmw dy nwm dI Et ilAW ivkwr qMg krnoN ht jWdy hn [
(21) drIAwvW dw pwxI swDwrx qOr qy qW p`Drw hI vihMdw hY, pr ijQy ikqy vihx dy rsqy
ivc koeI BwrI Atk Aw jwey, jW, Acncyq bhuq nIvIN DrqI Aw jwey, qW auQy pwxI ivc
bVIAW iT`lW pYx l`g pYNdIAW hn [ keI QWeIN GuMmx-GyrIAW BI pYNdIAW hn [ mlwh Ajyhy
QwvW qoN AwpxI byVI bVy sucyq ho ky lμGWdy hn [ byVI ivc bYTy rwhIAW dy rMg qW P`k ho jWdy
hn, pr jy mlwh isAwxy hox qW koeI ^qrw nhIN vwprdw [
sMswrk jIvn iek smuMdr hY, iek v`fw dirAw hY AnykW iksmW dy ivkwrW dy ies ivc J`KV
Ju`l rhy hn, C`l pY rhy hn [ mnu`Kw srIr dI byVI iehnW C`lW ivc foldI hY [ AnykW hI
fu`b jWdy hn [ pr ijnHW ƒ isAwxw gurU muhwxw iml jWdw hY, auhnW dI byVI shI slwmiq
pwr lμG jWdI hY [
(22) CMBW ivc hr swl AnykW sYlwnI pMCI AwauNdy hn [ auhnW ƒ iSkwr krn leI BI
AnykW iSkwrI phuMcy rihMdy hn [ hr roz AnykW hI pMCI mwry jWdy hn [
jIv ies sMswr-srovr iek pMCI-smwn hY [ kwmwidk AnykW hI iSkwrI ies dy Awqmk
jIvn dy lwgU Aw bxdy hn [ iek`ly jIv-pMCI dI iehnW dy twkry qy koeI pyS nhIN jWdI [
bc ky auhI inkldw hY jo prmwqmw dI Et lYNdw hY [
(23) jo mnu`K pRBU dI Xwd ihrdy ivc vswauNdw hY auh Awp qW ivkwrW qoN bcdw hI hY, hornW
ƒ BI bcwx dy smrQ ho jWdw hY [
(24) ijnHW pRBU dw p`lw PiVAw, pRBU dI dwsI mwieAw auhnW dy ipCy ipCy iPrdI hY [
auh mnu`K sMswr-smuMdr dIAW ivkwrW dIAW lihrW ivcoN AwpxI jIvn-neIAw shI-slwmq
pwr lμGw lYNdy hn [
(25) r`b dw ipAwrw mnu`K ikrq kwr qW krdw hY, pr aus dw mn mwieAw dy moh ivc Ku`Bdw
nhIN [
(26) GVy dw pwxI iksy Bry srovr ivc fohl idE [ GVy dw auh pwxI muV v`K nhIN kIqw jw
skdw [ rl ky ie`k-jwn ho jWdy hn [
ijs ƒ muV muV Xwd krIey, aus nwl fUMGw ipAwr pY jWdw hY [ ipAwr dI sWJ nwl suBwv
iml jWdy hn, mwno, do ijMdW iml ky iek ho jWdIAW hn [
prmwqmw dI Xwd nwl mnu`K dw suAwrQI suBwau dUr ho ho ky myr-qyr imtdI jWdI hY, Awqmw
ieqnI au~cI huMdI jWdI hY ik jIvwqmw qy prmwqmw ivc koeI &rk nhIN rih jWdw [
(27) hMs mwn srovr ivc rih ky hI ^uS rihMdy hn [ auhnW dI ^urwk BI hY moqI [ jy kdy
BwvI-v`s ho ky auhnW ƒ mwn srovr qoN dUr iksy C`pVI dy kMFy bYTxw pY jwey, ikqy koDry dI
pYlI ivc auqrnw pY jwey, qW auh C`pVI ivcoN f`fIAW PV ky nhIN Kwxgy, nwh hI auh koDry dy
dwxy cugxgy [
mhw purK kdy ivkwrW ivc nhIN Psdy, BwvyN auhnW ƒ sqsMg qoN dUr hI rihxw pY jwey [
(28) iksy glI muh`ly dw ku`qw hryk nvyN Epry Awey bMdy ƒ vyK ky BONkdw hY [ rwq vyly koeI
iek ku`qw BONk pey, qW hr pwsy Awpo Awpxy QW bYTy ku`qy BONkx l`g pYNdy hn, ieauN jwpdw hY
ijvyN hvw ƒ hI pey BONkdy hn [ in`q BONkxw in`q BONkxw ku`qy dI Awdq bxI huMdI hY [
kW krMg ƒ bVy SONk nwl cUMfdy hn [ gMdI mMdI cIz auhnW dw mn BwauNdw Kwxw hY [
kudrq ivc hr pwsy prmwqmw ny rMg-rMg dy sohxy pdwrQ bxwey hoey hoey hn [ mnu`K dw mn
qy igAwn-ieMdRy ku`qy vWg hryk pdwrQ vwsqy mwno, BONkdy hn [ pr ieh lwlsw ijauN ijauN
vDy, iqauN iqauN ^uAwr krdI hY [ kwmwidk ivkwr kwvW vWg mnu`K dI swrI srIrk s`iqAw
incoV lYNdy hn, qy Awqmk jIvn qbwh kr dyNdy hn [ ijs ihrdy ivc prmwqmw dw nwm Aw
v`sy, auQy ieh mwr nhIN kr skdy [
nwm dI dwiq
(K) prmwqmw dI imhr nwl gurU dI rwhIN
1. pauVI m: 1 (vwr Awsw)—ndir krih jy AwpxI—pMnw 465
2. pauVI m: 3 (vwr mwrU)—BwxY hukmu mnwieEnu—pMnw 1093
3. pauVI m: 3 (mwrU kI vwr)—Awpy kir kir vyKdw—pMnw 1094
4. mwJ m: 5 (bwrhmwh)—hir jyT juVMdw loVIAY—pMnw 134
5. pauVI 1 m: 5 (mwrU kI vwr)—qU scw swihbu scu—pMnw 1094
6. pauVI 2 m: 5 (vwr mwrU)—qU Agm dieAwl byAMqu—pMnw 1094
7. pauVI 3 m: 5 (mwrU kI vwr)—qU pwrbRhmu prmysru—pMnw 1095
8. pauVI 4 m: 5 (vwr mwrU)—suGVu sujwxu srUpu qU—pMnw 1095
9. pauVI 11 m: 5 (mwrU kI vwr)—ivxu krmw hir jIau n pweIAY—pMnw 1098
10. pauVI 21, m: 5 (vwr mwrU)—hir jI mwqw hir jI ipqw—pMnw 1101
11. pauVI 22, m: 5 (mwrU kI vwr)—kwrxu krqY jo kIAw—pMnw 1102
12. pauVI 13, m: 5 (vwr mwrU)—kImiq khxu n jweIAY—pMnw 1102
13. slok PrId jI—PrIdw kwlˆØI ijnI n rwivAw—pMnw 1378
Bwv:
(1) ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr dI ingwh krdw hY aus ƒ gurU imldw hY [ keI jUnW ivc
Btkdy Aw rhy aus mnu`K ƒ gurU prmwqmw dI is&iq-swlwh krn dy rsqy auqy qordw hY [
is&iq-swlwh sB qoN au~cI r`bI dwiq, is&iq-swlwh hI mnu`Kw jIvn dw Asl mnorQ hY [
dunIAw dy hor pdwrQ ies dy twkry qy qu`C hn [ so, gurU mnu`K ƒ sB qoN au~cI dwiq b^Sdw
hY [ pr ieh zrUrI hY ik mnu`K AwpxI Akl-cqurweI C`f ky gurU dy d`sy rsqy auqy qury [
(2) prmwqmw AwpxI rzw Anuswr imhr kr ky ijs mnu`K ƒ gurU imlWdw hY, auh mnu`K aus
dI Xwd ivc juVdw hY auh mnu`K prmwqmw dI rzw ivc qurdw hY [
(3) prmwqmw, mwlk qW sB jIvW dw hY; pr aus dy ismrn ivc auhI mnu`K l`gdw hY ijs ƒ
AwpxI imhr nwl auh gurU dw imlwp b^Sdw hY [ swry jIv ies-jgq-AKwVy ivc aus
prmwqmw dy ncwey nc rhy hn [
(4) prmwqmw jIvW dy Awpxy au~dm nwl nhIN iml skdw; jy Awpxy au~dm nwl iml skdw
hovy qW jIv aus qoN ivCuV ky duKI ikauN hox? prmwqmw dy imlwp dw Awnμd auhI bMdy mwxdy
hn ijnHW ƒ aus dI imhr nwl gurU dw swQ iml jwey [ ijnHW ƒ prmwqmw AwpxI is&iq-
swlwh dI dwiq dy ky Awpxw bxw lYNdw hY [ auhnW ƒ jgq ivc SwbwS imldI hY, Awqmk
mOq auhnW dy nyVy nhIN Fu`kdI [ lok hIry moqI lwl Awidk kImqI Dn iek`Tw krn leI dOV-
B`j krdy hn, pr aus Dn dy corI ho jwx dw BI qOKlw rihMdw hY, prmwqmw dw nwm hIry moqI
Awidk AYsw Dn hY ik auh curwieAw nhIN jw skdw [
(5) prmwqmw ny ieh jgq Awp hI pYdw kIqw hY; qRY-guxI mwieAw BI aus ny Awp hI bxweI
hY, swry jIv BI prmwqmw dy pYdw kIqy hoey hn [ aus dI rzw Anuswr hI jIv mwieAw dy moh
ivc Psy rihMdy hn [ ieh inXm BI ausy ny bxwieAw hoieAw hY ik jIv gurU dy d`sy rsqy auqy
qur ky mwieAw dy moh qoN bcx [
(6) isrjxhwr ƒ Bulw ky jIv mwieAw dy moh ivc Ps jWdy hn, qy, jnm mrn dy gyV ivc
pY jWdy hn [ ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr krdw hY, auh gurU dI srn pYNdw hY [ gurU dy
d`sy hoey rsqy auqy qur ky auh mnu`K prmwqmw dI Xwd ivc juVdw hY [ isr& iehI rsqw hY
mwieAw dy moh ivcoN inklx dw [
(7) mwieAw nwl qW mnu`K ƒ hr vyly vwh pYNdw hY, ies vwsqy aus dy moh ivc suBwivk hI
Ps jWdw hY [ pr prmwqmw iehnW A`KW nwl id`sdw nhIN, aus nwl ipAwr bxnw bVI AOKI
g`l hY [ so, ijs mnu`K auqy prmwqmw dI imhr huMdI hY aus ƒ gurU imldw hY [ gurU dI srn
pY ky mnu`K prmwqmw dy gux gWdw hY [
(8) mwieAw rcx vwlw BI qy jIv pYdw krn vwlw BI prmwqmw Awp hI hY [ aus dI AwpxI
hI rcI ieh Kyf hY ik jIv mwieAw dy moh ivc Ps ky jnm mrn dy gyV ivc pey rihMdy hn
[ jIvW dy v`s dI g`l nhIN [
(9) prmwqmw dI imhr qoN ibnw mnu`K ƒ gurU dw imlwp hwsl nhIN huMdw [ qy, gurU dI sMgiq
qoN ibnw mnu`K dy AMdroN AhMkwr dUr nhIN huMdw, haumY nhIN imtdI [ haumY Aqy pRBU-imlwp—
ieh dovyN ieko ihrdy ivc nhIN itk skdy [ so, gurU dI srn pY ky swD sMgiq dI brkiq nwl
prmwqmw dw ismrn ho skdw hY, qy, Awqmk Awnμd imldw hY [
(10) ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr dI ingwh krdw hY aus ƒ gurU dI srn ivc r`K ky nwm
dI dwiq b^Sdw hY [ aus dIAW mUMh-mMgIAW murwdW pUrIAW krdw hY [ swry suK aus dy dws
bx jWdy hn [
(11) prmwqmw ny ijs mnu`K ƒ gurU dI srn b^SI, aus ny ihrdy ivc nwm ismirAw [ auh
prmwqmw dI imhr dw pwqr bx igAw [ dunIAw vwly swry fr-sihm aus dy AMdroN mu`k gey
[ gurU-jhwz ivc bYT ky auh sMswr-smuMdr qoN pwr lμG igAw [
(12) jIv dy Awpxy v`s dI g`l nhIN [ ijs mnu`K auqy prmwqmw Awp imhr krdw hY ausy ƒ
AwpxI is&iq-swlwh ivc joVdw hY [
(13) pihlI aumry jyhVIAW AwdqW bx jwx, auhnW ƒ htwauxw bhuq hI AOKw kMm ho jWdw hY
[
jyhVy jvwnI vyly r`b vl nhIN prq skdy, buFypy vyly auhnW dw mn ies pwsy bVI aucycI
myhnq nwl hI prq skdw hY [
auN\ koeI mwx nhIN kr skdw [ ieSk r`bI dwq hY [
12. Ardwis
(a) nwm dI mMg
1. Awsw m: 5—quJ ibnu Avru nwhI mY dUjw—pMnw 378
2. tofI m: 5—siqgur AwieE srix quhwrI—pMnw 713
3. sUhI m: 5—drsnu dyiK jIvw gur qyrw—pMnw 741
4. sUhI CMq m: 5—qU Twkuro bYrwgro—pMnw 779
5. iblwvlu m: 5—rwKhu ApnI srix pRB—pMnw 809
6. rwmklI m: 5—ikrpw krhu dIn ky dwqy—pMnw 882
7. iblwvlu kbIr jI—drmwdy TwFy drbwir—pMnw 856
8. mwlIgauVw nwmdyv jI—myro bwpu mwDau—pMnw 988
Ardwis
zrUrI not:
Ardws swfy ihrdy ivc ieh XkIn ibTWdI hY ik prmwqmw sc-muc mOjUd hY [
Ardws vyly mnu`K dI mMg Awqmw sMbMDI hovy cwhy dunIAw dy pdwrQW leI, pr qWG iehI huMdI
hY ik ies loV dI ^wqr prmwqmw Awp swfI shwieqw kry, AwpxI auh qwkq vrqy ijs dI
mnu`K ƒ Ajy smJ nhIN peI, qy, ijs dy vrqy jwx qy lok AwKx l`g pYNdy hn ik krwmwq ho
geI hY [ so, Ardws mnu`K ƒ id`sdy jgq qoN cu`k ky au~cy Awqmk mMflW ivc lY A`pVdI hY
[
Ardws dI brkiq nwl swƒ sdw cyqy rihMdw hY ik prmwqmw swfw Awsrw-prnw hY qy aus qoN
ibnw AsI ADUry hW [
Ardws swfI srDw ƒ hulwrw dyNdI hY, qy, ies qrHW swƒ ies rwhy hor au~dmI bxWdI hY [
Ardws dy A`iBAws nwl Awqmw dIAW hor SkqIAW BI hulwry ivc AwauNdIAW hn [ ijauN
ijauN AsI prmwqmw dy crnW ivc juVWgy, mwiek pdwrQW dy sMskwr swfI suriq dI for ƒ
qoV nhIN skxgy [ Awm qOr qy jVH pdwrQW nwl AsI jVH hI ho rhy hW [ pr ijhVy gurmuK
prmwqmw dy crnW ivc juVn leI QoVw BI smw mukrr krdy hn auh jwxdy hn ik inrw
ieqnw hI au~dm mn ƒ mwieAw dy pRBwv qoN aucyrw krI jWdw hY [
Ardws dI rwhIN mnu`K ƒ iek hor suAwdlI brkiq hwsl ho jWdI hY [ AwpxI ^wqr kIqI
hoeI Ardws ƒ sPl huMdw vyK ky mnu`K dy AMdr swrI mnu`K jwqI dy Bly vwsqy iek qrMg
au~Tdw hY [ Awpxy Awp ƒ prmwqmw dy crnW ivc pyS krn vyly mnu`K dUijAW dy Bly leI
Ardws krnoN rih nhIN skdw [
sMgiq nwl iml ky kIqI hoeI Ardwis dI brkiq nwl Ardws krn vwilAW dy ihrdy Awpo
ivc gMFy jWdy hn [ iek dUjy ƒ sqsMgI ‘Awpxw’ smJx l`g pYNdy hn [
Bwv:
(1) hy pRBU! mYƒ qyrw hI shwrw hY, mYƒ qyrI hI shwieqw dI Aws rihMdI hY [ imhr kr, ik
bYTidAW, au~TidAW, su`iqAW, jwgidAW, hryk swh dy nwl, hryk igrwhI dy nwl, mYƒ qUM kdy
BI nwh Bu`lyN [
qYQoN ibnw myrw koeI hor shwrw nhIN, qUM sdw myry mn ivc v`sdw rhu [ qUM hI myrw s`jx hYN, qUM
hI myrw swQI hYN, qUM hI myrw mwlk hYN [
(2) hy gurU! mYN qyrI srn AwieAw hW [ myrI icMqw dUr kr, imhr kr, qyry dr qoN mYƒ
prmwqmw dw nwm iml jwey [ iehI myry vwsqy suK hY, iehI myry vwsqy soBw hY [
hy pRBU! mYN hor AwsirAW vloN hwr ky qyry dr qy Aw ipAw hW, hux mYƒ koeI hor Awsrw su`Jdw
nhIN [ hy pRBU! AsW jIvW dy krmW dw lyKw nwh krIN [
(3) hy pRBU! myrI ieh bynqI sux [ gurU dI rwhIN mYƒ Awpxw syvk bxw ky Awpxw nwm b^S
[
hy myry pRBU! qyrI pUrn imhr hovy, qy, mYƒ gurU iml pey [ gurU dw drsn kr ky Awqmk
jIvn iml jWdw hY [
hy sB dwqW dyx vwly pRBU! mYƒ AwpxI srn ivc r`K [ imhr kr, qyry sohxy crn myry ic`q
ivc v`sdy rihx [ b`s! myrI iehI ArzoeI hY ik mYN qYƒ kdy nwh BulwvW [
(4) hy myry rwm! myry vrgIAW qyry dr qy AnykW dwsIAW hn [ hy pRBU! mYN qyrI kdr nhIN
smJ skI [ mYN qyry guxW dI kdr nhIN jwxdI [ myry auqy imhr kr, mYƒ AijhI smJ b^S
ik A`Ty pihr mYN qyrw ismrn krdI rhW [
(5) hy pRBU! imhr kr ky qUM mYƒ AwpxI hI srn ivc r`K [ mYƒ qyrI syvw BgqI krn dI
jwc-Akl nhIN hY [
myry in`q dy krm ieh hn ik mYN qYƒ Bulw ky qyrI tihlx-mwieAw dI sMgiq ivc itikAw
rihMdw hW [
hy pRBU! qUM imhr kr ky mYƒ hryk cIz dyNdw hYN [ mYN nw-Sukrw hW [ mYN qYƒ Awpxy ic`q ivc
nhIN vsWdw, sdw qyrIAW id`qIAW dwqW nwl hI cMbiVAw rihMdw hW [
(6) hy grIbW auqy b^SSW krn vwly pRBU! myry auqy imhr kr [ myrw koeI gux nwh ivcwrIN,
myrw koeI AOgux nwh ivcwrIN, myry AMdr qW AOgux hI AOgux hn [ pwxI nwl DoiqAW im`tI dw
mYlw-pn kdy Dup nhIN skdw [
hy pRBU! mYN qyrw dws hW [ imhr kr, mYN qyrI BgqI krdw hW, mYN qyry gux gWdw rhW [
(7) hy pRBU! mYN qyry dr qy mMgqw bx ky KVw hW [ Blw qYQoN ibnw hor kOx myrI dwrI kr
skdw hY? hy dwqy! bUhw Kohl ky mYƒ dIdwr b^S [
hy pRBU! qUM jgq dy swry Dn-pdwrQ dw mwlk hYN [ qUMhI dwnI hYN, hor sB mYƒ kMgwl id`s
rhy hn [ myrw byVw qyry rwhIN hI pwr ho skdw hY [
(8) hy sohxy lμmy kysW vwly pRBU! qUM hI myrw pYdw krn vwlw qy rwKw hYN [ jo jo BI qyrI srn
AwauNdw hY, qUM aus ƒ ibpqw qoN bcw lYNdw hYN [
h`QW ivc c`kr PV ky bYkuMT qoN qUM hI AwieAw sYN, qy gj dI ijMd qUM hI qMdUey qoN bcweI sI [
duhswsn dI sBw ivc jdoN dropqI dy bsqr auqwry jw rhy hn, aus dI ie`zq qUM hI bcweI sI
[
goqm irSI dI vhutI Ah`ilAw ƒ (jo irSI dy srwp nwl islw bx geI sI) qUM hI mukq kIqw
sI [
mYN nIc-jwiq nwmdyv BI, hy pRBU! qyrI hI srn AwieAw hW [
Ardwis
(A) ivkwrW qoN bcx leI
1. gauVI m: 5—Buj bl bIr bRhm suK swgr—pMnw 203
2. jYqsrI m: 9—hir jU rwiK lyhu piq myrI—pMnw 703
3. bsMqu nwmdyv jI—loB lhir Aiq nIJr bwjY—pMnw 1196
4. gauVI rivdws jI—myrI sMgiq poc—pMnw 345
5. gauVI rivdws jI—kUpu BirE jYsy dwidrw—pMnw 346
6. jYqsrI rivdws jI—nwQ kCUA n jwnau—pMnw 710
7. iblwvlu sDnw jI—inRp kMinAw ky kwrnY—pMnw 857
Ardwis—ivkwrW qoN bcx leI
zrUrI not:
ijhVy BI cMgy mMdy krm mnu`K krdw rihMdw hY auhnW dy sMskwr mnu`K dy mn ivc nwlo nwl
iek`Ty huMdy jWdy hn [ AgWh jIvn-pMD ivc ieh sMskwr hI (ijauN ijauN mOkw bxdw rhy)
mnu`K ƒ cMgy jW mMdy pwsy pRyrdy hn [ jy mnu`K dy mn ivc mMdy sMskwrW dw p`lw Bwrw hY, qW
mnu`K ƒ ivkwrW vwly pwsy dI vDIk pRyrnw huMdI rhygI [
hryk ‘Drm’ mnu`K ƒ pwp-krm vloN vrjdw Aw irhw hY [ pr mnu`K kdy Awpxy au~dm nwl
ivkwrW vloN ht nhIN skdw, ikauNik aus dy mn ivc iek`Ty hoey ivkwr-sMskwr aus ƒ ivkwrW
vl hI pRyrngy [ kdy koeI mnu`K dirAw dy kMFy jy ikqy ij`lHx ivc Ps jwey, aus ivcoN
inklx leI ijauN ijauN auh h`Q-pYr mwrygw, iqauN iqauN aus ivc hor vDIk Ku`Bdw jwiegw [
ies dw ieh Bwv nhIN ik inrw au~dm C`f id`iqAW burweI dy pMjy ivcoN bc skIdw hY [ nhIN,
au~dm nhIN C`fxw, au~dm dw ru^ bdlwxw hY [ ivkwrW vloN shj-suBwie bcx dw FMg nwmdyv
jI ieauN d`sdy hn:
nwmy pRIiq nwrwiex lwgI [ shj suBwie BieE bYrwgI [
ivkwrW dw is`Dw twkrw krn dy QW ivkwrW qoN bcx leI sdw prmwqmw dy dr qy Ardws
krdy rihxw hY [
Bwv:
(1) hy blI bwhW vwly sUrmy pRBU! sMswr-smuMdr dy ivkwrW dy toey ivc if`gdy dI myrI auNglI
PV lY [
hy pRBU! myry kMnW ivc qyrI is&iq-swlwh suxn dI sUJ nhIN, myrIAW A`KW AijhIAW sohxIAW
nhIN ik hr QW qyrw dIdwr kr skx; mYN qyrI swD-sMgiq ivc jwx-jogw nhIN mYN ipMglw ho
cukw hW, qy, duKI ho ky qyry dr qy pukwr krdw hW mYƒ ivkwrW dy toey ivcoN bcw lY [
hy pRBU! qyry sMq qyry sohxy crn Awpxy ihrdy ivc r`K ky sMswr-smuMdr qoN pwr lμGdy hn;
imhr kr, mYƒ BI Awpxy crnW dw ipAwr b^S qy mYƒ BI pwr lμGw lY [
(2) hy pRBU! mYN v`fw ivkwrI hW, mUrK hW, lwlcI hW [ pwp krdw krdw hux Q`k igAw hW [
Awqmk mOq sdw myry isr auqy svwr rihMdI hY, kwmwidk ivkwr hr vyly myry auqy Awpxw zor
pweI r`Kdy hn [ myrw jIvn bVw hwso-hIxw ho irhw hY [ imhr kr mYN qyrI srn AwieAw
hW, myrI ie`zq bcw lY [
(3) hy sohxy lμmy kysW vwly pRBU! myry AMdr loB dIAW lihrW bVy zor nwl au~T rhIAW hn,
mYN iehnW lihrW ivc fu`b irhw hW [ hy bITl ipqw! myrI izMdgI dI byVI ivkwrW dy J`KV
ivc Ps geI hY, mYN ies ƒ Awpxy au~dm nwl ies ivcoN shI slwmq pwr nhIN lμGw skdw [
hy pwiqSwh! mYN qrnw nhIN jwxdw, myrI bWh PV lY, mYƒ gurU dy crnW ivc joV, qy, ies
sMswr-smuMdr ivc fu`bxoN bcw lY [
(4) hy myry rwm! hy myrI ijMd dy Awsry! mYƒ nwh ivswrIN, mYN qyrw dws hW [ idn rwq mYƒ
ieh soc rihMdI hY ik myrw kIh bxygw [ mwiVAW nwl myrw bihx-Klox hY, Kot myrw in`q
krm hY [
hy pRBU! myrI ieh ibpqw k`t [ mYN qyry crn nwh C`fW [ imhr kr, mYN qyrI srn Aw ipAw
hW [
(5) ijvyN koeI KUh f`fUAW nwl BirAw hoieAw hovy, auhnW f`fUAW ƒ koeI vwk&I nhIN huMdI ik
ies KUh qoN bwhr koeI hor dys prdys BI hY, iqvyN myrw mn mwieAw dy moh dy KUh ivc ieqnw
PisAw hoieAw hY ik ies KUh ivcoN inklx leI koeI aurlw pwrlw bMnw nhIN su`Jdw [ hy swry
jgq dy srdwr pRBU! mYƒ qUM Awp ies KUh ivcoN k`F [ myrI Akl ivkwrW nwl mYlI hoeI peI
hY, ies vwsqy mYƒ smJ nhIN pYNdI ik qUM ikho ijhw hYN [ hy pRBU! imhr kr, mYƒ suc`jI miq
dyh qw ik myrI Btkxw mu`k jwey [
(6) hy pRBU! mYN Awpxw mn mwieAw dy h`Q vyc cukw hW, myrI ies A`gy koeI pyS nhIN jWdI [
qUM jgq dw Ksm AKvWdw hYN, AsI ivSeI jIv hW, myrI shwieqw kr [
kwmwidk pMjW ny hI myrw mn ieqnw ivgwV id`qw hY ik ieh hux hr vyly myrI qyry nwloN iv`Q
pvw rhy hn [ iehnW ny jgq ƒ bVw ^uAwr kIqw hoieAw hY [ ieh vyK ky BI ik ivkwrW dw
is`tw hY du`K, myrw mn mMndw nhIN [ iehnW cMdirAW ny myry mUrK mn ƒ burI qrHW mwr kIqI
hY, pr ieh mn bVw by-Srm hY Ajy BI ivkwrW vloN muVdw nhIN [ hor ikQy jwvW? hor kIh
krW? qyrw hI Awsrw hY [
(7) hy pRBU! sMswr-smuMdr ivc ivkwrW dIAW AnykW lihrW au~T rhIAW hn [ mYN AwpxI
ihMmq nwl AwpxI kmzor ijMd dI in`kI ijhI byVI ƒ iehnW ivc fu`bx qoN bcw nhIN skdw [
mnu`Kw jIvn dw smw mu`kdw jw irhw hY, qy, ivkwr muV muV h`ly kr rhy hn [ CyqI bhuV, mYƒ
iehnW dy h`ilAW qoN bcw lY [
hy pRBU! jy mYN ipCly kIqy mMd krmW dy sMskwrW Anuswr hux BI mMdy krm krI hI igAw, qW
qyrI srn Awaux dw kIh gux hovygw? Syr dI srn pYx dw kIh lwB, jy iPr BI ig`dV hI Kw
jwey?
hy pRBU! jy qyry nwm-AMimRq dI bUMd KuxoN myrI ijMd ivkwrW ivc hI mr geI, qW iPr qyrI imhr
dw smuMdr myrw kIh svwrygw?
hy pRBU! jy mYN ivkwrW dy smuMdr ivc fu`b hI igAw, qy, ip`CoN qyrI byVI imlI, qW d`s, aus byVI
ivc mYN iks ƒ cVHwvWgw?
hy pRBU! myrI koeI pWieAW nhIN, myrw koeI hor Awsrw nhIN [ ieh mnu`Kw jnm hI myrI lwj
r`Kx dw smw hY [ mYN qyrw dws hW, myrI lwj r`K [
13. (a) syvk dw jIvn
1. gauVI suKmnI m: 5—ijs kY min pwrbRhm kw invwsu—pMny 274-75
2. Awsw m: 5—AwT phr inkit kir jwnY—pMnw 392
3. dyvgMDwrI m: 5—qyrw jnu rwm rswieix mwqw—pMnw 532
4. mwrU m: 5—mwn moh Aru loB ivkwrw—pMnw 1000
5. mwrU m: 5—ssiqR qIKix kwit fwirE—pMnw 1017
6. swrMg m: 5 (sUrdws)—hir ky sMg bsy hir lok—pMnw 1253
syvk dw jIvn
Bwv:
(1) auhI mnu`K Asl ivc prmwqmw dw dws prmwqmw dw Bgq AKvw skdw hY ijs dy ihrdy
ivc hr vyly prmwqmw dI Xwd itkI rihMdI hY [ aus mnu`K ƒ hr QW prmwqmw hI v`sdw
id`sdw hY [ iPr auh iksy mwVy ƒ vyK ky mwx ikauN krygw? prmwqmw dI imhr nwl aus
mnu`K ƒ shI jIvn dI jwc Aw jWdI hY [ sBnW nwl auh ipAwr vwlw slUk r`Kdw hY, pr
aus dI suriq sdw prmwqmw dI Xwd ivc itkI rihMdI hY [
(2) bVI au~cI qy su`cI huMdI hY syvk dI jIvn-jugiq [ suK Awvy du`K Awvy syvk prmwqmw dI
rzw A`gy iKVy-m`Qy isr JukWdw hY [ A`Ty phr hr vyly syvk prmwqmw ƒ Awpxy AMg-sMg
v`sdw smJdw hY [ koeI aus nwl vYr kry koeI aus nwl ipAwr kry, syvk nwl ivqkrw nhIN
r`Kdw, syvk ƒ im`qr ivc BI qy vYrI ivc BI prmwqmw hI v`sdw id`sdw hY [ iksy BI FMg
nwl mwieAw syvk auqy Awpxw zor nhIN pw skdI [
(3) vyKo lokW dw jIaUx! AnykW hI csky hn jo mnu`K ƒ db`lI iPrdy hn [ pr ijs mnu`K ƒ
prmwqmw dy ismrn dw suAwd Aw jWdw hY, auh ies suAwd ƒ C`f ky dunIAw dy suAwdW dy
ip`Cy nhIN dOVdw [ jwgidAW su`iqAW hr vyly hI prmwqmw dI Xwd aus dI Awqmk izMdgI dI
^urwk bx jWdI hY [
dunIAw dy lok qIrQW dy ieSnwn dI ^wqr dOVy iPrdy hn [ pr Bgq vwsqy prmwqmw dw
ismrn hI hY Awqmk ieSnwn, sMq jnW dI sMgiq hI hY aus dy vwsqy ATwhT qIrQ ij`Qy aus
ƒ nwm-jl ivc ieSnwn krn dw mOkw imldw hY [
mubwirk hY izMdgI ismrn krn vwly mnu`K dI [ auhI hY Asl pu`qr prmwqmw-ipqw dw [
(4) koeI juAwnI dy mwx ivc m`qw hoieAw hY, iksy ƒ loB dw hlk ku`idAw rihMdw hY [ AnykW
hI FMg jo cortI mwieAw mnu`K ƒ T`gx vwsqy vrqdI rihMdI hY [ jy koeI iehnW dy pMjy ivcoN
inklx dw jqn krdw BI hY, qW BI mwieAw ausƒ rsqy ivc hI Fwh lYNdI hY [
ijs mnu`K auqy prmwqmw dI imhr huMdI hY, auh prmwqmw dI rzw ivc qurdw hY, prmwqmw dI
Xwd dw p`lw PVI r`Kdw hY, Aijhw Gu`t ky PVdw hY ik prmwqmw nwl aus dI pRIq A^Ir dm
qk inB jWdI hY [ suK Awvy du`K vwpry, ikqy BI auh prmwqmw dI Xwd qoN foldw nhIN [
(5) qyz kuhwVw AwrI lY ky mnu`K ru`K dy twhx v`Fdw hY, ru`K koeI ros nhIN krdw, sgoN aus dy
kMm svwr dyNdw hY [
rwhI-muswi&r byVI ivc Aw bYTdw hY, byVI aus dy pYrW ivc rihMdI hY [ ies inrwdrI dI
prvwh krn dy QW byVI aus rwhI ƒ ndIEN pwr lμGw dyNdI hY [
DrqI auqy koeI cMdn dw lyp kry qW kIh, qy jy koeI aus auqy t`tI iPr dyvy qW kIh? DrqI
iksy nwl koeI ivqkrw nhIN krdI [
koeI ipAwr-Bwvnw nwl Awvy cwhy vYr-Bwvnw nwl, prmwqmw dI bMdgI krn vwlw mnu`K
hryk dw Blw q`kdw hY [
(6) ieh mn bVw ^uAwr krdw hY mnu`K ƒ [ jok ij`Qy BI r`K idE lhU hI cUsygI, gMdw lhU
^ws SOk nwl cUsygI [ mn mnu`K ƒ gMdy pwsy dI sdw pRyrnw krdw hY [
pr ijs mnu`K dy mn ƒ prmwqmw Awpxy h`Q ivc lY lYNdw hY aus dw lok prlok suDr jWdw hY
[ prmwqmw dI Xwd dI brkiq nwl auh mnu`K ivSy-ivkwrW dI mwr qoN au~cw ho jWdw hY [
prmwqmw dw sohxw drsn kr ky aus mnu`K ƒ mohxI mwieAw dy rMg-qmwiSAW dI cwh hI
nhIN rih jWdI [
syvk dI kwr-ikrq
(A) h`k dI kmweI
1. slok m: 1 (mwJ kI vwr)—jy rqu lgY kpVY—pMnw 140
2. slok m: 1 (vwr mwJ)—hku prwieAw nwnkw—pMnw 140
3. slok m: 1 (swrMg kI vwr)—igAwn ivhUxw gwvY—pMnw 1254
4. Awsw m: 5 CMq—idnu rwiq kmwieAVo—pMnw 461
5. Awsw m: 5 CMq—vlvMc kir audru—pMnw 461
6. soriT kbIr jI—bhu prpMc kir—pMnw 656
Bwv:
(1) jy iksy inmwzI mnu`K dy jwmy ƒ lhU l`g jwey qW auh jwmw plIq ho jWdw hY qy inmwz
nhIN ho skdI [ pr ijhVy bMdy mnu`KW dw lhU pINdy hn, D`kw krky hrwm dI kmweI KWdy hn
auhnW dw mn pwk-sw& nhIN rih skdw [ qy, plIq mn nwl inmwz pVHI ikvyN kbUl ho
skdI hY?
jy r`b dw nwm lYxw hY qW ieh zrUrI hY ik idl BI sw& hovy [ jy idl sw& nhIN qW auh kMm
dunIAw vwly ivKwvy hI hn [
(2) prwieAw h`k muslmwn vwsqy sUr hY ihMdU vwsqy gW hY [ gurU pYZMbr qW hI is&wrS kr
skdw hY jy mnu`K prwieAw h`k nwh vrqy [ jy mnu`K v`FI KWdw hY pr g`lW mzhb dIAW
krdw hY qW ies qrHW auh bihSq ivc nhIN phuMc skdw [
v`FIAW lY lY ky prwieAw hrwm mwl joiVAw hovy, qy, aus ivcoN r`b dy rwh qy BI ^Yrwq kr
dyvy, qW ies qrHW hrwm mwl hlwl nhIN bx jWdw [
(3) Awqmk jIvn dI sUJ nwh hovy, pr mUMhoN Bjn Awid gWdw rhy, aus dy ieh gwey Bjn
iks kMm?
msIq Awidk Drm AsQwn ƒ auQoN dw pujwrI inrI AwpxI rozI dw vsIlw bxweI r`Ky aus dI
inmwz aus dw pUjw-pwT Awqmk lwB nhIN dy skdw [
aus &kIr dI pYrIN nwh l`gdy iPro jo mK`tU ho ky kMn pVw ky &kIr bx jWdw hY, qy Gr Gr
tu`kr mMgdw iPrdw hY [ auh iqAwgI nhIN hY [
izMdgI dw shI rsqw aus mnu`K ƒ l`Bdw hY ijhVw Awp imhnq kr ky h`k dI kmweI vrqdw
hY, qy aus kmweI ivcoN iksy loVvMd dI BI syvw krdw hY [
(4) mnu`K idn rwq vyly ijhVw BI cMgw mMdw krm krdw hY auh sMskwr-rUp bx ky aus dy
mn ivc au~kirAw jWdw hY [ mnu`K Awpxy kIqy kMmW ƒ lukwx dy jqn krdw hY, pr prmwqmw
mnu`K dy AMdr bYTw sB kuJ vyKdw hY [
swD sMgiq ivc itk ky prmwqmw dw Bjn krnw cwhIdw hY, ies dI brkiq nwl ipCly kIqy
hoey ivkwr imt jWdy hn [
(5) ijs prmwqmw ny ijMd id`qI hY srIr id`qw hY auh hI jIv dI rozI dw pRbMD krdw hY [
pr mnu`K ieh g`l Bulw ky rozI dI ^wqr in`q T`gI-&ryb krdw hY [ ieh mUrKW vwlw kMm hY
[
rwzk dwqwr prmwqmw ƒ sdw cyqy r`Kxw cwhIdw hY, qy, h`k dI kmweI krnI cwhIdI hY [
pr ies rsqy mnu`K qdoN hI pY skdw hY jy in`q swD sMgiq krdw rhy [
(6) kwr-ivhwr ivc T`gI Awidk krnI BwrI mUrKqw hY [ ijnHW pu`qr iesqRI Awidk
sMbMDIAW dI ^wqr mnu`K T`gI-TorI krdw hY, AMq vyly swQ inbwhuxw qW ikqy irhw, buFypw
AwieAW hI auh ^uS ho ky pwxI dw Gu`t BI nhIN dyNdy [
e—syvk dw shweI
1. Awsw m: 5—Apuny syvk kI Awpy rwKY—pMnw 403
2. soriT m: 5—hmrI gxq n gxIAw kweI—pMnw 619
3. DnwsrI m: 5—cqur idsw kIno blu Apnw—pMnw 681
4. sUhI m: 5—ijs ky isr aUpir qUM suAwmI—pMnw 749
5. swrMg nwmdyv jI—dws AinMn myro inj rUp—pMnw 1252
Bwv:
lok prlok ivc prmwqmw Awpxy Bgq dI ie`zq r`Kdw hY, syvk dI hryk loV pUrI krdw hY
[ syvk ƒ ieh XkIn huMdw hY ik prmwqmw sdw myry AMg-sMg hY [ Bgq prmwqmw ƒ ipAwrw
l`gdw hY [ ijhVw mnu`K prmwqmw dy syvk dI soBw suxdw hY aus dy AMdr BI Awqmk jIvn
cmk pYNdw hY [
(2) prmwqmw sdw dieAw krn vwlw hY [ aus dI imhr nwl hI gurU syvk dI izMdgI dy
rsqy ivcoN ivkwrW ƒ bMnH mwr dyNdw hY [ prmwqmw dw ieh mu`F-kdImW dw suBwau hY ik auh
Awpxy syvk ƒ ^ws iDAwn nwl ivkwrW dy h`ilAW qoN bcWdw hY, qy, ies qrHW aus dI ie`zq
bcWdw hY [
(3) prmwqmw Awpxy syvk ƒ Awpxy gl nwl lw ky r`Kdw hY, syvk dy isr auqy Awpxw
imhr-BirAw h`Q r`Kdw hY [ imhr dI ingwh kr ky prmwqmw Awpxy syvk dw hryk du`K
Awp dUr krdw hY [ pRBU dy syvk jo kuJ prmwqmw qoN mMgdy hn auhI kuJ auhnW ƒ dyNdw hY [
(4) dunIAw dy lok mwieAw dy moh ivc Ps ky ivlkdy hI izMdgI dy idn guzwr jWdy hn [
pr vyKo jIvn iksy Bgq dw! moh aus dy nyVy nhIN Fukdw, ies vwsqy Awqmk mOq BI aus dy
nyVy nhIN AwauNdI [ prmwqmw Awpxy syvk ƒ Awpxy nwim dI AijhI b^SS krdw hY ik ieh
dwiq ieh nwm-Dn aus pwsoN koeI Koh nhIN skdw [ syvk auqy aus dI AijhI imhr hoeI
rihMdI hY ik syvk kwmwidk pMjW vYrIAW dw zor Awpxy auqy pYx nhIN dyNdw [
(5) Awpw Bwv iqAwg ky syvk prmwqmw dy crnW ƒ Aijhw Gu`t ky PVI r`Kdw hY ik
prmwqmw aus syvk dy pRym-v`s ho jWdw hY [ auh prmwqmw jo swry jIvW dI izMdgI dw Awsrw
hY BgqW dy ipAwr-vlvly ƒ Awpxw Awsrw bxw lYNdw hY [
(s) syvk Aqy sMswrI dw

AjoV
1. pauVI m: 1 (vwr mwJ)—Bgqw qY sYswrIAw—pMnw 145
2. gUjrI kbIr jI—muis muis rovY kbIr kI mweI—pMnw 524
3. iblwvlu kbIr jI—inq auiT korI, gwgir AwnY—pMnw 856
4. gONf kbIr jI—qUty qwgy, inKutI pwin—pMnw 871
Bwv:
(1) AsI jgq ivc ieh in`q vyK rhy hW ik BgqW qy dunIAwdwrW dw kdy joV nhIN bxdw, pr
jgq-rcnw ivc prmwqmw vloN ieh koeI aukweI nhIN hY [ auh aukweI Kwx vwlw nhIN hY,
nwh hI iksy dw KuMJwieAw KuMJx vwlw hY [ ieh aus dI AwpxI rzw hY ik aus ny Awp hI
Bgq Awpxy crnW ivc joVy hoey hn [ dunIAwdwr BI aus ny Awp hI KuMJwey hoey hn auh JUT
bol bol ky Awqmk mOq shyVdy rihMdy hn, auhnW ƒ ieh smJ hI nhIN AwauNdI ik ieQoN qur
BI jwxw hY; so, auh kwm kRoD Awidk dw zihr jgq ivc vDw rhy hn [ prmwqmw dI AwpxI
rzw ivc hI Bgq aus prmwqmw dI bMdgI kr rhy hn, hr vyly nwm ismr rhy hn [
(2) Bgq qy dunIAwdwr dI izMdgI dw inSwnw vK vK huMdw hY [ dunIAwdwr iek qW hr vyly
mwieAw kmwx ivc l`gy rihxw cwhuMdw hY; dUjy, kmweI hoeI ƒ isr& Awpxy leI hI ^rcxw
TIk smJdw hY [ Bgq AwpxI guzrwn leI kmWdw qW hY, pr mwieAw joVnI hI aus dy jIvn
dw inSwnw nhIN huMdw, aus dw Asl inSwnw hY ‘prmwqmw dI Xwd’ [ iPr aus AwpxI kmweI
ivcoN dUijAW dI syvw BI krdw hY [ kbIr Bgq dw ieh rveIAw aus dI mW aus dI vhutI dy
hor sMbMDIAW ƒ cMgw nhIN l`gdw, ies krky K`tdw kmWdw BI auh iehnW ƒ ivhlV jwpdw hY,
prmwqmw dy rwh aus dI vl dI hryk hrkq auhnW ƒ cu`BdI hY [
kbIr jI gUjrI rwg dy Sbd ivc AwpxI mW dy igly-guzwrIAW ibAwn krdy hn [
(3) kbIr jI dI mW ƒ kbIr jI dw Bjn-bMdgI vwlw jIvn psMd nhIN sI [ iksy dI ijhVI
g`l cMgI nwh l`gy aus dw iglw krn l`igAW Awm qOr qy bVI vDw vDw ky g`l AwKIdI hY [
jgq dI cwl hI iehI hY [ sqsMg iksy ivrly ƒ cMgw l`gdw hY [ lgn vwilAW dI ivroDqw
huMdI hI AweI hY qy huMdI hI rhygI [
kbIr jI dI ‘mwlw’ kbIr jI dI AwpxI zbwnI ieauN hY:- ‘kbIr myrI ismrnI rsnw aupir
rwmu’ [ pr kbIr jI dI mW in`q guAWFxW nwl ieh igly krdI hY ik ies AOqry ny jdoN qoN
‘‘mwlw’’ PVI hY qdoN qoN Gr ivc suK nhIN irhw [
kbIr jI nwh gl ivc ‘mwlw’ pweI iPrdy sn Aqy nwh hI sdw svyry pocw Pyrnw Awpxw
Drm mMnI bYTy sn [ pr hW, auh au~dmI sn, qy AMimRq vyly au~Tx vwly sn [ Awls dy mwry
dunIAwdwr qW idn cVHy qk mMjy qy pey rihMdy hn, pr bMdgI vwlw in`q svyry au~Tx dw AwdI
hoieAw krdw hY [ aus vyly ieSnwn krnw BI suBwivk g`l hY [ hux BI ipMfW ivc jw ky vyKo
[ lok KUh auqy nHwaux jWdy hn, AwauNdI vwrI Gr vrqx leI GVw jW gwgr Br ilAwauNdy
hn [ jdoN SihrW ivc kmytIAW dy nlky nhIN sn, qy GrW ivc BI v`Ko v`Kry nlky nhIN l`gy
hoey sn, qdoN glIAW bwzwrW dy sWJy KUhW qoN hI lok Awp pwxI Br ky ilAwauNdy sn [
kbIr jI, au~dmI kbIr jI GridAW dy su`qy ipAW hI ieSnwn kr AwauNdy qy pwxI dw GVw Br
ilAwauNdy sn [ mW ƒ kbIr jI dw Bjn psMd nwh hox krky ieh svyry pwxI lY Awauxw BI
mMdw l`gdw sI [ qy, ies ƒ BI auh vDw vDw ky AwKdI sI ik kbIr in`q pocw Pyrdw rihMdw
hY [
iblwvl rwg dy Sbd dI rwhIN kbIr jI AwpxI mW dw rveIAw qy igly ibAwn kr ky iPr
Awp hI Awpxw in`q dw krq`b d`sdy hn [
(7) bMdgI krn vwly Aqy dunIAwdwr dw izMdgI dw inSwnw v`Ko-v`K hox krky dohW dw myl
bhuq muSkl hY [ ieh g`l Zlq hY ik kbIr jI kMm krnw C`f bYTy sn [ Aw^r, prvwr dy
inrbwh leI hor ikhVI iDr kmweI krdI sI? Gr ivc sqsMgI BI Awey rihMdy sn, prvwr
BI sI, iehnW sBnW vwsqy kbIr jI hI imhnq krdy sn [ pr kbIr jI dI vhutI ƒ iehnW
sqsMgIAW dw in`q Awauxw psMd nhIN sI [ ies vwsqy ienswnI suBwv Anuswr iglw bhuq
vDw ky krdI hY [
kbIr jI gONf rwg dy Sbd ivc AwpxI vhutI dy igly ibAwn krdy hn [ vhutI AwKdI
rihMdI hY ik myrw ieh Ksm swrw kmwieAw Dn gvweI jWdw hY, ies dy sqsMgIAW dI Awvw-
jweI nwl myrI n`k-ijMd AweI peI hY ies ƒ Gr dy kMm-kwj dw koeI i&kr hI nhIN hY,
k`pVw auxn dw ies ƒ koeI i^Awl hI nhIN [ Gr ivc kuVI muMifAW dy Kwx jogw kuJ nhIN
rihMdw, pr ies dy sqsMgI hr roz r`j ky jWdy hn [
14 AMimRq-vylw
1. jpu m: 1—swcw swihbu, swcu nwie—pMnw 2
2. sloku m: 1 (vwr mwJ)—sbwhI swlwh—pMnw 145
3. sloku m: 2 (mwJ kI vwr)—ATI pihrI AT KMf—pMnw 146
4. slok m: 3 (vwr mlwr)—bwbIhw AMimRq vylY boilAw—pMnw 1285
5. slok m: 4 (gauVI kI vwr)—gur siqgur kw jo isKu AKwey—pMny 205-06
6. slok m: 5 (gauVI bwvn AKrI)—JwlwGy auiT nwmu jip—pMnw 255
7. slok m: 5 (vwr gauVI)—icVI cuhkI phu PutI—pMnw 319
8. Awsw m: 5 CMq—iBMnI rYnVIAY cwmkin qwry—pMnw 459
9. slok PrId jI—PrIdw ipCl rwiq n jwigEih—pMnw 1383
Bwv:
(1) ijauN ijauN mnu`K dw mn mwieAw dy moh ivc Psdw hY, prmwqmw nwloN ies dI iv`Q bxdI
jWdI hY [ ieh iv`Q dwn-puMn krn nwl jW koeI mwiek Bytw pyS krn nwl imt nhIN skdI,
ikauNik ieh dwqW qW swrIAW aus prmwqmw dIAW hI id`qIAW hoeIAW hn [ aus prmwqmw
nwl g`lW aus dI AwpxI bolI ivc hI ho skdIAW hn, qy auh bolI hY ‘pRym’ [ Xwd qy pRym
dw Awpo ivc fUMGw sMbMD hY, ijs ƒ in`q Xwd krdy rhIey, aus nwl ipAwr bx jwxw kudrqI
g`l hY [ so, ijhVw mnu`K AMimRq vyly au~T ky prmwqmw dI Xwd ivc juVdw hY, aus ƒ ‘pRym
ptolw’ imldw hY ijs dI brkiq nwl hr QW prmwqmw hI id`sx l`g pYNdw hY [
(2) idn-cVHy mnu`K dy mn dIAW vwsnW iKlr jWdIAW hn, mn keI pwsIN dOVnw SurU kr
dyNdw hY, mnu`K dunIAw dy DMiDAW dy fUMGy smuMdr ivc pY jWdw hY aus ivc Aijhw Psdw hY ik
inkl nhIN skdw [
Bu`K iqRh ny BI cmkxw hoieAw, Kwx pIx dw ruJyvW BI bxnw kurdqI g`l hY [ iPr swry idn
dy kMm-kwr ivc Q`k ky mnu`K GUk nINdr ivc rwq guzwr dyNdw hY [
so, AMimRq vylw hI hY jdoN mnu`K dw mn iekwgr ho ky prmwqmw dI Xwd ivc juV skdw hY [
pr AMimRq vyly dw ieh A`iBAws ieho ijhw bxnw cwhIdw hY ik A`Ty phr prmwqmw dw fr-
Adb mn ivc itikAw rhy [ suriq dw prmwqmw dI Xwd ivc juVy rihxw hI mnu`K vwsqy
Awqmk ieSnwn hY [
(3) mnu`K dw hwl vyKo! A`Ty phr aus dw mn DrqI dy pdwrQW ivc hI l`gw rihMdw hY [ koeI
ivrly BwgW vwly huMdy hn ijhVy AMdr-v`sdy prmwqmw dI Bwl BI krdy hn [ Aijhy mnu`K
AMimRq vyly au~T ky sqsMgIAW nwl sWJ bxWdy hn, sqsMg ivc nwm AMimRq vMifAw jWdw hY,
prmwqmw dI imhr nwl auQy nwim dI dwiq imldI hY [
AMimRq vylw pRBU-crnW ivc vrq ky bwkI dy vkq ivc BI ikrq-kwr krdy hoieAW ieh
iDAwn r`Kx dI loV hY ik Awcrn au~cw bxdw rhy [ qy, Awcrn cMgw bxdw hY cMigAW dI
sMgiq ivc hI [
(4) Juky hoey vrHwaU b`dl vyK ky ppIhw svyr-swr hI kUkdw hY [
nwm-AMimRq dy ipAwsy AMimRq vyly au~T ky pRBU dI Xwd ivc mgn huMdy hn, ijs dI brkiq
nwl auhnW dw ihrdw iKV AwauNdw hY [
(5) is`K dw krq`b ieh hoxw cwhIdw hY ik svyry AMimRq vyly au~T ky ieSnwn nwl srIrk
Awls dUr kr ky prmwqmw dI Xwd ivc mn ƒ joVy, nwm-AMimRq dy srovr ivc cu`BI lwey [
iPr siqgurU dI bwxI pVHy suxy [
idn vyly ikrq-kwr kridAW BI prmwqmw dI Xwd nwh Bulwey, ies qrHW ikrq kwr h`k dI
hovygI, iksy nwl T`gI-&ryb krn vwlw mn pRyirq nhIN hovygw [
(6) swrI isRStI dw srdwr hY mnu`K [ pr vyKo ies dI durdSw! prmwqmw nwloN iv`CuV ky
mnu`K icMqw-JoirAW ivc hI Awqmk mOqy mirAw rihMdw hY, prmwqmw ƒ ivswrn krky ies dy
mn ivc mwieAw dy moh dw hI zor ipAw rihMdw hY, kwmwidk vYrIAW dy Fhy ciVHAw rihMdw hY
[
ijs mnu`K auqy prmwqmw Awp imhr kry, aus ƒ sqsMg nsIb huMdw hY ij`Qy auh Awqmk
jIvn dyx vwlI gurbwxI suxdw hY [ mnu`K ƒ smJ Aw jWdI hY ik AMimRq vyly auT ky
prmwqmw dy crnW ivc juVn dw A`iBAws kIiqAW swrw idn ikrq kwr vyly BI prmwqmw dI
Xwd ihrdy ivc bxI rih skdI hY [
(7) phu-Putwly dy smyN icVIAW Awidk pMCI bolx l`g pYNdy hn [ aus iekWq smyN icVIAW dw
cuhkxw bVw suhwvxw l`gdw hY [ kudriq vloN iehnW pMCIAW dI rwhIN hI ienswn ƒ pRyrnw
huMdI hY ik phu-Putwly dw smw su`qy rihx dw nhIN hY [
AMimRq vyly au~T ky pRBU dI Xwd ivc juVo [ auhI vylw hY jdoN r`bI ipAwr dy qrMg mnu`K dy
ihrdy ivc au~T skdy hn [
(8) ijvyN qRyl-iB`jI rwq ivc AwkwS ivc qwry flHkW mwrdy hn, iqvyN prmwqmw dy pRym ivc
iB`jy hoey ihrdy vwly mnu`KW dy ic`q-AwkwS ivc sohxy Awqmk gux ilSkW mwrdy hn [ AMimRq
vyly auT ky ismrn dw A`iBAws krn vwly sMq jn mwieAw dy h`ilAW v`loN sucyq rihMdy hn [
(9) prmwqmw hI mnu`K dy Awqmk jIvn dw somw hY [ Awqmk jIvn qoN ibnw mnu`K vyKx ƒ
qW ijaUNdw hY, pr Asl ivc Awqmk mOq shyVI r`Kdw hY [ Awqmk mOq qdoN dUr hovy jdoN
mnu`K Awqmk jIvn dy somy prmwqmw ivc Awpw lIn kry, qy, ies au~dm vwsqy Asl vkq
hY AMimRq vylw [ ijs mnu`K ny AMimRq vylw sON ky guzwr id`qw aus ny Awqmk mOq shyVI r`KI [
(14) imlwp AvsQw
1. slok m: 1 (mwJ kI vwr)—AKI bwJhu vyKxw—pMnw 138
2. gauVI m: 5—sKI nwil vsw Apuny nwh ipAwry—pMnw 249
3. Awsw m: 5—ssU qy ipir kInI vwiK—pMnw 370
4. Awsw m: 5—nis vM\hu iklivKhu krqw Gir AwieAw—pMnw 460
5. soriT m: 5—suKIey kau pyKY sB suKIAw—pMnw 510
6. DnwsrI m: 5—lvY n lwgn kau hY—pMnw 672
7. mwrU m: 5—KuilAw krmu ik®pw BeI Twkur—pMnw 1000
8. swrg m: 5—mweI rI crnh Et ghI—pMnw 1225
9. soriT m: 9—jo nru duK mih duKu nhI mwnY—pMnw 633
10. bsMqu m: 9—mweI mY Dnu pwieE hir nwmu—pMnw 1186
11. Awsw kbIr jI—jau mY rUp kIey bhuqyry—pMnw 483
12. soriT kbIr jI—duie duie locn pyKw—pMnw 655
13. soriT nwmdyv jI—AxmiVAw mMdlu bwjY—pMnw 657
14. gauVI rivdws jI—bygmpurw shr ko nwau—pMnw 345
Bwv:
(1) ijs mnu`K dw Ksm-pRBU nwl imlwp ho jWdw hY aus dy rozwnw jIvn ivc iek AjIb
suMdr pltw Aw jWdw hY [ auh mnu`K prwieAw rUp q`kx dI vwdI vloN AwpxIAW A`KW ƒ htw
lYNdw hY, aus dy kMn prweI inMdw suxn vloN ht jWdy hn, aus dy pYr mMdy pwsy vl nhIN jWdy,
aus dy h`Q prwieAw nukswn krn vloN ruky rihMdy hn, aus dI jIB iksy dI inMdw nhIN krdI
[
(2) swD sMgiq dI brkiq nwl ijs mnu`K dw ipAwr prmwqmw nwl bx jWdw hY aus dw mn
hr vyly prmwqmw dI Xwd ivc ig`Jw rihMdw hY, su`iqAW jwgidAW hr vyly aus dI suriq
prmwqmw ivc itkI rihMdI hY, aus dw mn dunIAw dy pdwrQW vl nhIN Btkdw, aus dy AMdr
SWqI bxI rihMdI hY, aus dI suriq Awqmk Afloqw ivc itkI rihMdI hY, ijvyN sUrj dIAW
ikrnW nwl kOl-Pu`l iKV pYNdw hY iqvyN prmwqmw dI joiq dy cwnx nwl ausdw ihrdw iKiVAw
rihMdw hY [
(3) gurU dI ikrpw nwl ijs mnu`K ƒ prmwqmw dy nwm dI dwiq iml jWdI hY kwmwidk ivkwr
aus auqy Awpxw zor nhIN pw skdy [ aus mnu`K ƒ Awqmk jIvn jIaUx dI smJ Aw jWdI hY
[ Awsw, iqRSnw, haumY lokwcwrI rsmW—iehnW dy Asr qoN aus mnu`K dw jIvn bhuq au~cw ho
jWdw hY [ ausdy AMdr Awqmk Afolqw bxI rihMdI hY, dunIAw ivc koeI mnu`K aus ƒ Awpxw
vYrI nhIN jwpdw [
(4) ijs mnu`K dy ihrdy ivc krqwr Aw v`sdw hY, auQy pwp itky nhIN rih skdy [ auQoN
ivkwr-vYrIAW dw nws ho jWdw hY [ aus dy mn ivc SWqI bxI rihMdI hY, aus dy AMdr sdw
cVHdI klw bxI rihMdI hY [
(5) Awqmk jIvn dI sUJ dw surmw ijs mnu`K dIAW A`KW ivc pY jWdw hY aus ƒ Awqmk
jIvn dI swrI smJ Aw jWdI hY [ swD sMgiq ivc itk ky aus mnu`K dw mn ivkwrW vloN SWq
ho jWdw hY, aus ƒ hryk mnu`K Awqmk suK mwxdw id`sdw hY [ Awpxy AMdroN myr-qyr gvw cuky
mnu`K ƒ ieh inscw ho jWdw hY ik mwlk-pRBU hI sB kuJ krn dI smrQw vwlw hY jIvW pwsoN
krwx dI qwkq vwlw hY [
(6) ijs mnu`K ƒ prmwqmw dy nwm dw suAwd Aw jWdw hY, koeI hor cskw aus auqy Asr nhIN
pw skdw [ vyKo hwl mnu`K dw! mwiek pdwrQW dI ^wqr idn rwq Btkdw iPrdw hY, pr ijs
mnu`K ƒ gurU ny Awqmk jIvn dyx vwlw nwm-jl dy id`qw, dnIAw dy hor swry pdwrQ aus ƒ
ies dwiq dy twkry qy qu`C jwpdy hn [ ijs mnu`K ƒ ies nwm-jl dI ieko hI bUMd iml jWdI
hY aus dw qn mn sdw iKiVAw rihMdw hY [
(7) ijs mnu`K auqy mwlk-pRBU dI imhr huMdI hY, auh sdw prmwqmw dI is&iq-swlwh dw
gIq gWdw rihMdw hY, aus dw Bwg jwg pYNdw hY, aus dI dOV-B`j mu`k jWdI hY aus dI swrI
Btkxw dUr ho jWdI hY [ aus dy AMdroN kwm kRoD loB moh Awidk swry ivkwr dUr ho jWdy hn,
aus ƒ prmwqmw hr vyly AMg-sMg id`sdw hY, aus dy AMdr hr vyly TMF qy Awnμd bixAw
rihMdw hY [
(8) swD sMgiq ivc bYT ky ijs mnu`K ny prmwqmw dy crnW dw Awsrw ilAw, aus ƒ
prmwqmw jl ivc Ql ivc hr QW ivAwpk id`sx l`g pYNdw hY [ sB jIvW ivc prmwqmw dw
dIdwr kr ky aus dw mn hr vyly iKiVAw rihMdw hY [ iKVy BI ikauN n? aus ƒ iPr koeI
Eprw nhIN n id`sdw [
(9) gurU dI ikrpw nwl ijs mnu`K dI joiq prmwqmw dI joiq nwl iek-imk ho jWdI hY auh
du`KW ivc GbrWdw nhIN, auh iksy dI cuglI nhIN krdw, iksy dw mMdw nhIN icqvdw, iksy dI
^uSwmd nhIN krdw [ aus dy AMdr nwh loB nwh moh nwh AhMkwr, ^uSI ZmI qoN ieh inrlyp
rihMdw hY, jgq qoN inrlyp rih ky jIvn ibqIq krdw hY [
(10) prmwqmw dI imhr nwl ijs mnu`K ƒ aus dw nwm-^zwnw iml jWdw hY aus dy AMdroN
mwieAw dI ^wqr Btkxw dUr ho jWdI hY [ aus ƒ shI jIvn dI jwc Aw jWdI hY [ mwieAw
dI mmqw loB, mwieAw dw moh, mwieAw dI iqRSnw—ieh aus ƒ Coh nhIN skdy [ auh sdw
Awqmk Awnμd ivc lIn rihMdw hY [
(11) ijs mnu`K ƒ prmwqmw dw drsn ho jWdw hY, auh mwieAw dy h`QW qy n`cxoN ht jWdw hY
aus dw mn mwieAw dy moh dI FolkI nhIN vjWdw [ aus dy mn dw moh dw Dwgw moh dI qwr
moh dy swry AfMbr mu`k jWdy hn [ auh mnu`K Awpxy AMdroN kwm kRoD qy mwieAw dy moh dw
pRBwv swV dyNdw hY, aus dy AMdroN iqRSnw dI mtkI tu`t jWdI hY [ mu`kdI g`l aus dy AMdroN
mwieAw dI swrI hI Kyf mu`k jWdI hY [
(12) ijs mnu`K ƒ prmwqmw Awp gurU dI rwhIN sum`q dyNdw hY, aus dw qn mn sB prmwqmw
ivc lIn ho jWdw hY; aus ƒ hr QW prmwqmw hI v`sdw id`sdw hY, auh ijDr vyKdw hY aus ƒ
koeI Eprw nhIN idsdw [ aus mnu`K ƒ ieh XkIn bx jWdw hY ik jdoN pRBU-bwzIgr fugfugI
vjWdw hY qW swrI ^lkq jgq-qmwSw vyKx Aw jWdI hY, jdoN auh bwzIgr Kyl smytdw hY qW
iek`lw Awp hI Awp AwpxI mOj ivc rihMdw hY [
(13) ijvyN ikqy Fol v`ijAW in`ky moty hor KVwk suxweI nhIN dyNdy iqvyN ijs mnu`K dy AMdr
rwm-nwm dw Fol v`jdw hY nwm dw pRBwv pYNdw hY auQy mwiek ivkwrW dw Sor nhIN suxINdw, auQy
hr vyly nwm dw b`dl g`jdw hY qy mnu`K dw mn-mor pYlW pWdw hY auQy nwm dI vrKw nwl hr
vyly TMF peI rihMdI hY [
siqgurU dI is`iKAw dI brkiq nwl mnu`K dw mn ieauN suA`C ho jWdw hY, ijvyN pwrs nwl Coh
ky lohw sonw bx jWdw hY [ ijvyN smuMdr dy pwxI ivc GVy dw pwxI iml ky AwpxI v`KrI hsqI
imtw lYNdw hY iqvyN mnu`K dy AMdr AwpxI Apx`q rih hI nhIN jWdI [
(14) ijs mnu`K dI suriq prmwqmw dy crnW ivc juVI rihMdI hY auh iek AYsI Awqmk
AvsQw qy phuMc jWdw hY ijQy koeI Zm poh nhIN skdw [ auQy koeI icMqw nhIN vwprdI auQy
koeI Gbrwht nhIN zor pWdI [ aus Awqmk AvsQw ivc koeI pwp krm mMdy pwsy dI pRyrnw
nhIN kr skdw [ aus Awqmk AvsQw qy jo jo A`pVdy hn auhnW dy AMdr koeI ivqkrw nhIN
rihMdw qy auhnW ƒ dunIAw dI Bu`K nhIN rihMdI [
16. pRIiq
(a) m`CI qy pwxI
1. isrI rwgu m: 1—ry mn AYsI hir isau pRIiq kir—pMnw 59
2. gauVI m: 1—hrxI hovw bin bsw—pMnw 157
3. mwJ m: 4—hir gux pVIAY—pMnw 95
4. soriT m: 4—hir isau pRIiq AMqru mnu byiDAw—pMnw 607
5. mwJ m: 5—qUM jliniD hm lIn qumwry—pMnw 100
6. Awsw m: 5—qUM myrw qrMgu hm lIn qumwry—pMnw 389
7. Awsw m: 5 CMq—jl duD inAweI rIiq—pMnw 454
8. Awsw m: 5 CMq—hir crn kml mnu byiDAw—pMnw 453
9. DnwsrI m: 5—ibnu jl pRwn qjy hY mInw—pMnw 670
10. pauVI m: 5 (vwr jYqsrI)—ijau mCulI ibnu pwxIAY—pMnw 708
11. iblwvlu m: 5 CMq—sKI Awau sKI—pMnw 847
12. quKwrI m: 5 CMq—Goil GumweI lwlnw—pMnw 1117
Bwv:
(1) kOl Pu`l pwxI dIAW lihrW nwl D`ky KWdw hY, iPr BI Pu`l iKVdw hI hY, D`ikAW qoN gu`sw
nhIN krdw [
pwxI ijqnw hI vDIk huMdw hY, m`CI ƒ auqnw hI vDIk suK-Awnμd huMdw hY [ pwxI qoN ibnw
m`CI iek GVI BI jIaU nhIN skdI [
pwxI nwl srovr Bry huMdy hn, pr jy ppIhy ƒ vrKw dI bUMd nwh imly, qW aus ƒ ies swry
pwxI nwl koeI Bwg nhIN [
koeI ivrly BwgW vwly huMdy hn, ijhVy gurU dI srn pY ky prmwqmw nwl AijhI pRIq bxWdy
hn [
m`CI pwxI qoN ibnw jIaU nhIN skdI [ fUMGy pwxIAW ivc m`CI Awpxy bwzU iKlwr ky qwrIAW
lWdI hY [
(2) hrxI jMgl ivc Gwh-bUt Kw ky mOj nwl cuMgIAW mwrdI hY [
koiel dI AMb nwl pRIq hY [ AMb auqy bYT ky koiel im`TI msq sur ivc kUkdI hY [
spxI bIn auqy msq huMdI hY [ bIn ivc msq ho ky spxI ƒ vYrI dI suD-buD Bu`l jWdI hY [
koeI ivrly BwgW vwly bMdy hn jo prmwqmw nwl Aijhw ipAwr gMFdy hn [
(3) ijvyN m`CI vwsqy pwxI hY, ijvyN ppIhy leI vrKw dI bUMd hY, iqvyN nwm-rsIey dy Awqmk
jIvn vwsqy pRBU-crnW dI Xwd hY [
(4) m`CI ƒ pwxI ivcoN bwhr k`F idau, qVP qVP ky mr jwiegI [ ikqny hI srovr qwlwb
pwxI nwl Bry pey hox, ppIhw vrKw dI bUMd ƒ hI qWGdw rhygw [ srovrW dy pwxI aus dy
iksy kMm nhIN [
nwm dy rsIey dI ijMd pRBU dI Xwd qoN ibnw qVP auTdI hY [ dunIAw dy rMg qmwSy aus ƒ
Awsrw nhIN dy skdy [
(5) KulHy fUMGy pwxIAW ivc m`CI mOj nwl qwrIAW lWdI hY [ ppIhw vrKw dI bUMd nwl iqRpq
huMdw hY [
pRBU-crnW dy ipAwry ƒ pRBU dw Xwd hulwry ivc ilAwauNdI hY [
(6) m`CI pwxI ƒ ijMd dw Awsrw bxw ky pwxI dIAW lhrW ivc qwrIAW lYNdI hY [ kOl Pu`l
sUrj dw dIdwr kr ky iKVdw hY [
pRBU-crnW dy rsIey hr QW pRBU dw dIdwr kr ky hulwry ivc AwauNdy hn [
(7) m`CI pwxI dI AwiSk hY [ pwxI du`D nwl pRIiq kr ky A`g auqy r`Ky du`D ƒ syk nhIN
l`gx dyNdw qy Awp syk shwrdw hY [ BOrw kOl Pu`l auqy msq huMdw hY [ ppIhw vrKw bUMd dw
ipAwsw hY [ ckvI dw sUrj nwl ipAwr hY [ koiel AMb nwl pRIiq kr ky im`Ty ibrhoN dy bol
boldI hY [ hrn nwd auqy ijMd vwr dyNdw hY [
vfBwgI nwm-rsIAw pRBU-pRIiq auqoN Awpw kurbwn krdw hY [
(8) m`CI pwxI dw ivCoVw nhIN shwrdI [ ppIhw vrKw-bUMd leI ivlkdw hY [
nwm-rsIey ƒ pRBU dI pRIiq qoN ibnw hor kuJ nhIN BwauNdw [
(9) m`CI ny pwxI nwl pRIiq pweI, pwxI qoN ivCuiVAW aus dI ijMd clI geI [ BOry ny kOl Pu`l
nwl ipAwr pwieAw, auh Pu`l ivc hI Awpw gvw igAw [
hwQI kwm-vwsnw nwl ipAwr kr ky sdw leI kYdI bixAw [ hrn ny nwd nwl ipAwr kIqw,
aus ny jwn gvweI [ mnu`K ny kutMb nwl moh kIqw, auh mwieAw dy jwl ivc jkiVAw igAw
[
ijs vfBwgI ny pRBU-crnW ivc pRIiq bxweI, aus ƒ Awqmk jIvn dI dwiq imlI [ pRBU-
pRIiq hI suc`jI pRIiq hY [
(10) m`CI pwxI qoN ibnw nhIN jIaU skdI; ppIhw vrKw dI bUMd qoN ibnw nhIN r`jdw; hrn
nwd ivc msq ho ky Awpxw Awp bMnHw lYNdw hY; BOrw kOl Pu`l ivc msq huMdw hY [
iqvyN pRBU dw ipAwrw pRBU dI Xwd ivc ^uS huMdw hY [
(11) m`CI ƒ pwxI dw shwrw [ ppIhy ƒ vrKw-bUMd dI qWG [
nwm-rsIey ƒ pRBU dI Xwd dI tyk hY [
(12) m`CI pwxI qoN ivCuV ky nhIN jIaUNdI [ pRBU dw ipAwr pRBU dI Xwd qoN ibnw nhIN rih
skdw [
pRIiq
(A) BOrw qy kol Pu`l
1. AwswvrI m: 4—mweI myro pRIqmu rwmu bqwvhu rI mweI—pMnw 369
2. Awsw m: 5 CMq—kmlw BRm BIiq, kmlw BRm BIiq hy—pMnw 461
3. gUjrI m: 5—ijsu ismrq siB iklivK nwsih—pMnw 496
4. kilAwnu m: 5—hmwrY eyh ikrpw kIjY—pMnw 1321
5. Punhy m: 5—pMkj PwQy pMk—pMnw 1362
6. cauboly m: 5—mUsn mskr pRym kI—pMnw 1364
Bwv:
(1) BOrw iKVy hoey kOl Pu`l qk phuMcxoN rih nhIN skdw [
s`cw AwiSk pRBU-pRIiq qoN ikvyN hty?
(2) kOl dy mkrMd auqy guMjwr pWdw pWdw BOrw Awpxw Awp Pu`l ivc bMnHw lYNdw hY [
(3) idn vyly kOl Pu`l iKVdw hY [ BOrw ies Pu`l dw pRymI hY [ Pu`l auqy Aw bYTdw hY, sugMDI
ivc ieqnw msq ho jWdw hY ik aus ƒ Awpw Bu`l jWdw hY [ idn fu`bx qy Pu`l mIitAw jWdw
hY, BOrw sugMDI dI msqI ivc by-su`D Pu`l dy au~qy hI bYTw rihMdw hY, qy mIty Pu`l dy ivc hI
kwbU Aw ky ijMd dy dyNdw hY [
ijs mnu`K dw mn pRBU dy crn-kmlW auqy BOry vWg msq rhy, auQy ivkwrW ƒ ikQy QW? auQy
qW Awpw hI imt jWdw hY [
(4) BOrw kOl Pu`l Cf ky iksy hor Pu`l qy nhIN jWdw [ kOl Pu`l auqy hI Awpw kurbwn kr
dyNdw hY [
koeI ivrlw hY Bwgvwn ijs dw mn pRBU-crnW ivc hI juiVAw rihMdw hY [
(5) sugMDI ivc msq hox krky BOry dy KMB kOl Pu`l ivc Ps jWdy hn [ BOrw ie`k Pu`l qoN dUjy
qy jwxw Bu`l jWdw hY [
BwgW vwlw hY auh mnu`K ijs dI pRBU-crnW ivc BOry vrgI AinMn pRIiq bx geI hY [
(6) kOl Pu`l dI sugMDI ivc iv`J ky BOrw Pu`l dy AMdr hI b`J jWdw hY [
pRIiq dI cwl AnoKI!
pRIiq
(e) mor, v`Cw, ckvI, pqMgw, hMs, ppIhw, Cotw bwl
1. bsMqu m: 5—htvwxI Dn mwl hwtu kIqu—pMnw 1180
2. soriT rivdws jI—jau qum igirvr qau hm morw—pMnw 648
3. gauVI guAwryrI m: 4—mwqw pRIiq kry puqu Kwie—pMnw 164
4. gONf nwmdyv jI—moih lwgqI qwlwbylI—pMnw 874
5. rwmklI nwmdyv jI—AwnIly kwgdu, kwtIly gUfI—pMnw 972
6. gauVI guAwryrI m: 4—BIKk pRIiq BIK pRB pwie—pMnw 164
7. rwmklI m: 5—dwvw Agin rhy hir bUt—pMnw 914
8. cauboly m: 5—mgnu BieE ipRA pRym isau—pMnw 1364
9. mlwr m: 4—ijn@ kY hIArY bisE myrw siqguru—pMnw 1264
10. gUjrI m: 4—goivMdu goivMdu pRIqmu min pRIqmu—pMnw 493
11. jYqsrI m: 5—cwiqRk icqvq brsq myNh—pMnw 702
12. Punhy m: 5—cwiqRk icq suicq—pMnw 1363
13. bsMqu ihMfol m: 4—myrw ieku iKnu mnUAw rih n skY—pMnw 1178
Bwv:
(1) swvx dIAW kwlIAW GtW cVHdIAW vyK ky mor pYlW pWdy hn qy kuhkdy hn [ cMdRmw dI
koml roSnI vyK ky kMmIAW iKVdIAW hn [ mW Awpxy puqR ƒ vyK ky hulws ivc AwauNdI hY [
pRBU-crnW dw BOrw pRBU dI Xwd ivc juV ky ^uS huMdw hY [
(2) mor ƒ kwly b`dl-Cwey phwV ipAwry [ ckor ƒ cMd ipAwrw [
s`cy AwiSkW ƒ pRBU dI Xwd ipAwrI [
(3) ppIhw vrKw huMdI vyK ky ^uS huMdw hY [ m`CI pwxI ivc qwrIAW lWdI hulwry lYNdI hY [ gW
Awpxy v`Cy ƒ iml ky pRsMn huMdI hY [ mW dw ihrdw Awpxy puqR ƒ Bojn KuAw ky iqRpq huMdw hY
[
is`K Awpxy gurU dI crnIN l`g ky ^uS huMdw hY [ gurU qoN hI Awqmk jIvn dI dwiq imldI hY
[
(4) gW qy aus dw v`Cw idn rwq v`K-v`K ik`ilAW nwl b`Jy rihMdy hn [ ivcwry by-bs hn [
auhnW dy idlW dI pIV auhI jwxdy hoxgy [ du`D cox vyly jdoN Gr dI mwlk v`Cw KolH ky gW
hyT CfdI hY, aus vyly mW pu`qr dy ipAwr dy hulwry vyKx vwly huMdy hn [ v`Cw DwA ky QxIN jw
pYNdw hY, pUCl ihlWdw hY [ gW v`Cy ƒ c`tdI hY, qy ipAwr-BrIAW A`KW nwl q`kdI hY [
pRBU-pRIiq dy Bu`Ky BI iesy qrHW qrlo-m`CI huMdy hn [
(5) gW swrw idn cOxy dy nwl jUh ivc Gwh cugdI hY, pr aus dI suriq Awpxy v`Cy ivc hI
rihMdI hY [ Swm vyly vwgI cOxw cwr ky ilAwauNdw hY, gW vwho-dwhI kwhlI pYr pu`t ky Gr
AwauNdI hY [ ik`ly nwl b`Jx qoN pihlW pihlW auh is`DI Awpxy v`Cy kol phuMcdI hY, aus ƒ
c`tdI hY qy ipAwr-ingwhW nwl q`kdI hY [
pRBU crnW dy rsIey ikrq-kwr krdy hoey BI suriq crnW ivc hI r`Kdy, qy ikrq qoN vyhly ho
ky DwA ky aus dy dr qy phuMcdy hn [
(6) kudriq dI kuJ AYsI Kyf hY ik ckvI qy ckvw pMCI sUrj fubidAW hI ivCuV jWdy hn [
swrI rwq ivCuVy rihMdy hn [ sUrj hI auhnW dy imlwp dw kwrn in`q bxdw hY [ ckvI dI
pRIiq sUrj nwl hY, aus dy ipAwry ckvy nwl imlwp dw kwrn ju sUrj hI hoieAw [
v`Cw AwpxI mW gW ƒ iml ky ^uS huMdw hY, mW pwsoN du`D ju imlxw hoieAw [
is`K Awpxy gurU pwiqSwh nwl pRIiq krdw hY [ gurU hI jIvn-somy pRBU nwl imlwp dw vsIlw
hY [
(7) ckvI sUrj dy cVHn dI qWG aufIk ivc rwq guzwrdI hY [ ppIhw vrKw dI bUMd ƒ
qrsdw hY [ hrn dy kMnIN GMfyhyVy dI Awvwz pYNdI hY, qW auh aus im`TI Dun dy somy vl au~T
dOVdw hY [
nwm dw rsIAw sdw pRBU dI Xwd vwsqy qWGdw hY [ pRBU dI Xwd hI aus ƒ mwieAw-Agin qoN
bcwauNdI hY jo swry sMswr-bn ƒ swV rhI hY [
(8) pqMgw iek inmwxw ijhw kIVw! ieqnI byAMq kudriq ivc kIh hY ies dI hsqI? pr
pqMgy ny dIvy dI lwt dI pRIiq qoN Awpw vwirAw, qW ieh inmwxw ijhw kIVw pRIiq dI Kyf ivc
bwzI ij`q igAw, qy jgq qoN soBw K`t igAw [
pRBU-pRIiq dy rsIey jgq ivc sdw hI jIaUNdy hn [
(9) hMs dI ^urwk moqI hY [ kudriq vloN ies ƒ ieh SkqI imlI BI mMnI jWdI hY ik ieh
AwpxI cuMJ nwl du`D qy pwxI ƒ v`K v`K kr dyNdw hY [
ijnHW BwgvwnW ny pRBU dI Xwd ƒ Awpxy Awqmw dI ^urwk bxwieAw hY, auh Awpxy AMdroN haumY
eIrKw Awidk ƒ k`F dyNdy hn [
(10) kW dI mn BwauNdI ^urwk ivStw Awidk hY [ hMs moqI cugdw hY [
ivkwrI bMdy ivkwrW ivc hI rIJdy hn [ jy auhnW ƒ gurU dI sMgiq ho jwey, qW auh BI suDr
skdy hn [
(11) ppIhw vrKw dI bUMd ƒ qrsdw hY [ ckvI sUrj dy drSn ƒ qVpdI hY [ m`CI pwxI qoN
ivCuV ky jIaU nhIN skdI [
pRBU-crnW dw BOrw pRBU dI Xwd qoN ibnw nhIN rih skdw [
(12) ppIhy dI pRIq vrKw-bUMd nwl hY, auh iesy dI ^wqr bn bn ivc kUkdw iPrdw hY [
pRIq dI rIq iehI hY ik ijs ƒ idl id`qw igAw, ausy dI Xwd ivc mgn [
pRBU dw Bgq pRBU dy nwm qoN kurbwn huMdw hY [
(13) Coty bwl ƒ Bu`K lgdI hY, auh roNdw hY [ mW du`D iplwx leI Awpxw Qx k`FdI hY [
bwl ibhbl ho ky Qx ƒ h`QW ivc PV ky mUMh ivc pw lYNdw hY [ koeI hor Kyf aus vyly aus ƒ
nhIN BwauNdI [
kOl-Pu`l pwxI qoN ibnw nhIN jIaU skdw [ pRymI jIaUVw pRIqm pRBU dI Xwd qoN ibnw iek pl
nhIN rih skdw [
pRIiq
(s) Awpy dI Byt
1. slok m: 2 (vwr isrI rwg)—ijsu ipAwry isau nyhu—pMnw 83
2. slok m: 5 (vwrW qy vDIk)—KMB ivkWdVy jy lhW—poQI pMnw 1426
3. soriT nwmdyv jI—pwV pVosix pUiC ly nwmw—pMnw 657
4. gUjrI rivdws jI—dUDu q bCrY Qnhu ibtwirE—pMnw 525
5. DnwsrI rivdws jI—icq ismrnu krau—pMnw 694
Bwv:
(1) ijs nwl s`cw ipAwr hovy, Awpw-Bwv aus dy A`gy Bytw krnw pYNdw hY, aus dI mrzI ivc
AwpxI mrzI lIn krnI huMdI hY [
(2) pMCI Awpxy KMBW dI mdd nwl AwkwS ivc ijs pwsy cwhy sYNkVy mIl au~f ky clw jWdw
hY [ prdys gey pqI dy ivCoVy ivc Gr bYTI nwr dy idl ivc hwhukw auTdw hY ik myry nwloN
ieh pMCI hI cMgy [
kihMdy hn humw pMCI au~cy AwkwSW ivc rihMdw hY [ jy iksy ƒ aus dw KMB iml jwey, qW auh
KMB aus ƒ aufw ky humw qk lY A`pVdw hY [
pRBU dI is&iq-swlwh dI bwxI pRBU dy dys qoN AweI hY [ jyhVw mnu`K ies ƒ Awpxy ihrdy
nwl joVdw hY, bwxI aus ƒ dunIAw dy mwieAw-moh ivcoN au~cw kr ky pRBU-crnW ivc joVdI hY
[
(3) nwmdyv dw Gr iksy sq sMgI ny bVI imhnq nwl bxw id`qw [ nwmdyv dI koeI guAWFx
aus qoN dUxI mzdUrI dyx ƒ iqAwr ho peI [ pr ijQy pRIq hovy, auQy qnoN mnoN kMm krIdw hY,
mwieAw dI pRyrnw aus dw mukwblw nhIN kr skdI [
pRBU-crnW qoN ivky hoey BgqW dy kwrj pRBU Awp svwrdw hY [
(4) pujwrI Awpxy ieSt ƒ du`D Pu`l pwxI DUp Awidk dI Bytw nwl ^uS krn dy jqn krdw
hY, qy aus dw ipAwr lYxw cwhuMdw hY [
pr idl idl dw swKI huMdw hY [ idl ij`qx leI Awpxw idl dyxw pYNdw hY [ pRIiq Awpw
vwrn dI Bytw mMgdI hY [
(5) pRIq dI mMfI ivc pYisAW nwl vxj nhIN ho skdw [ Awpw dyxw pYNdw hY [ ic`q pRIqm dI
Xwd ivc rhy, A`KW aus pRIqm dI hI Bwl ivc rihx, kMn BI ausy dIAW g`lW suxn, jIB BI
ausy dIAW g`lW kr ky ^uS hovy [
pRIiq
(h) ipAwry nwl sMbMDq cIzW
1. slok m: 4 (vwr gauVI m: 4)—sw DrqI BeI hrIAwvlI—pMnw 310
2. mwlIgauVw nwmdyv jI—Din DMin E rwm bynu bwjY—pMnw 988
Bwv:
(1) ipAwr dI ieh is&iq hY ik ijs nwl ipAwr hovy aus nwl sMbMD r`Kx vwly QW BI ipAwry
l`gx l`g pYNdy hn [ ipAwr ivc iB`jy hoey gurU rwmdws jI ieh vlvlw ieauN ibAwn krdy
hn—ijs DrqI auqy ipAwrw siqgurU Aw ky bYTdw hY, is`K ƒ auh DrqI sohxI l`gx l`g
pYNdI hY [ auh ipau BwgW vwlw qy auh kul BwgW vwlI id`sdI hY ijs kul ivc siqgurU ny jnm
ilAw, auh mnu`K BwgW vwly id`sdy hn ijnHW ny gurU dw drsn kIqw [ BweI gurdws jI ilKdy
hn:
“lylw dI drgwh dw ku`qw mjƒ dyiK loBwxw ]
ku`qy dI pYrIN pvY, hiV hiV h`sy loku ivfwxw ]”
(2) gokl dy guAwly guAwlxW sRI ik®Sn jI ƒ ipAwr krdy sn [ auhnW ƒ isr& ausy bMsrI
dI sur im`TI l`gdI sI jyhVI ik®Sn jI vjWdy sn [ ik®Sn jI dI hI kwlI kMblI auhnW dy
mn ƒ DR¨h pWdI sI [ auhnW ƒ ibMdRwbn dI jUh hI ipAwrI l`gdI sI ijQy ik®Sn jI gWeIAW
cwirAw krdy sn [
pRIq dI ieh is&iq hY ik ijs nwl s`cw ipAwr hovy aus nwl sMbMD r`Kx vwlI hryk SY
ipAwrI l`gdI hY [
pRIiq
(k) iesqRI-pqI dw ipAwr
1. slok m: 2 (vwr sUhI)—nwnk iqn@w bsMqu hY—pMnw 791
2. BYrau m: 3—mY kwmix myrw kMqu krqwru—pMnw 1128
3. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—ijau purKY Gir BgqI nwir hY—pMnw 1413
4. slok m: 4 (vwr gauVI)—suix swjn pRym sMdysrw—pMnw 301
5. Awsw m: 4 CMq—myry mn prdysI vy ipAwry—pMnw 451
6. slok m: 4 (vwrW qy vDIk)—hau KVI inhwlI pMDu—pMnw 1421
7. Awsw m: 5—ssU qy ipir kInI vwiK—pMnw 370
8. Awsw m: 5—mITI AwigAw ipr kI lwgI—pMnw 394
9. sloku m: 5 (vwr gUjrI)—pRym ptolw qY sih idqw—pMnw 520
10. sUhI m: 5—aumikE hIau imln pRB qweI—pMnw 737
11. slok m: 5 (vwr rwmklI)—soie suxMdVI myrw qnu mnu maulw—pMnw 964
12. fKxy m: 5 (vwr mwrU)—auTI JwlU kMqVy—pMnw 1094
13. slok m: 5 (mwrU kI vwr)—mU QIAwaU syj—pMnw 1098
14. Punhy m: 5—sKI kwlj hwr qMbol—pMnw 1361
15. gauVI kbIr jI—pMQu inhwrY kwmnI—pMnw 337
16. gauVI kbIr jI—mn ry Cwfhu Brmu—pMnw 338
Bwv:
(1) bsMq dI ru`qy cuPyry hI AnykW iksmW dy Pu`l iKV pYNdy hn, DrqI hirAwvlI ho jWdI hY [
pSU pMCI mnu`K sBnW dy AMdr nvIN ijMd rumkdI hY [ s`j-ivAwhy joVy nvIN iKVI gulzwr dI
mOj mwnx leI GrW dy kMm-kwj C`f ky bsMq dy myilAW qy jWdy hn [
pr ijs iesqRI dw pqI prdys ivc hY, aus dy mn dI klI ƒ kudriq dI ieh bsMq iKVw
nhIN skdI, aus dI klI murJweI hI rihMdI hY [
pqI-pRBU qoN iv`CuVI ijMd-vhutI leI iKVwau ik`Qy?
(2) pqI dI pRymx iesqRI sdw Awpxy pqI ƒ pRsMn krn leI srIrk isMgwr krdI rihMdI hY
[ iksy ijTwxI idrwxI Awidk dI ies bwry iksy nok-Jok dI prvwh nhIN krdI [
jyhVw mnu`K pRBU-crnW dw AwiSk hY, aus dI koeI inMidAw kry koeI vifAweI kry, aus ƒ
rqw Br BI prvwh nhIN huMdI [
(3) iesqRI Awpxy pqI dI syvw vwsqy in`q keI iksmW dy sohxy sohxy Bojn iqAwr krdI hY
[
Bgq-jn pRBU-pqI dI pRsMnqw vwsqy gurbwxI dI rwhIN aus dy AnykW gux slwhuMdy hn [
(4) prdys gey pqI dw Gr Awaux dw sunyhw sux ky iesqRI dIAW A`KW aus dw rwh q`kx l`g
pYNdIAW hn [ aufIk ivc A`KW JmkxW BI Bu`l jWdIAW hn [
(5) pqI dy prdys jwx ipCoN suBwivk hI iesqRI Awpxy srIrk hwr isMgwrW vloN by-prvwh ho
jWdI hY [ Gr dy vyhVy dI s&weI BI suc`jqw dI ^wqr irvwjI hI rih jWdI hY [
pr jdoN pqI dy Gr Awaux dI ic`TI AwauNdI hY, qW aus Gr dI kWieAW hI bdl jWdI hY [
cwau-Bry mn nwl suhwgix Gr dI nu`kr nu`kr ƒ sw& krdI hY [ mn Awp-muhwrw ivsry
hwr-isMgwrW ivc muV prcx l`g pYNdw hY [
icrW dy iv`CuVy pu`qr ƒ vyK ky, kihMdy ny, mW dy QxW ivcoN du`D cox l`g jWdw hY [
pRIiq dy hulwry AnoKy!
iksy ivrlI BwgW vwlI ijMd ƒ pRBU-crnW dI AjyhI pRIiq nsIb huMdI hY [
(6) prdys qoN pqI dI ic`TI Awvy, ic`TI ilAwaux vwly qoN iesqRI sdky peI huMdI hY, aus dw
lUμ lUμ DMnvwd kr au~Tdw hY [ aufIk ivc rwh q`kdI hY mqW A`j Aw jwey [
ijMd-dwqy pRBU nwl imlwaux vwly gurU qoN is`K Awpw vwrdw hY [
(7) sWJy v`fy t`br ivc nvIN ivAwhI AweI muitAwr ƒ sdw ieh sihm rihMdw hY ik s`s shury
ijTwxIAW Awidk vloN JwV-JMb nwh pey, iehnW dI cu`kxw qy ikqy pqI gu`sy n ho jwey [
Ajyhy QW muitAwr ƒ Awpxy pqI dI sdIvI pRsMnqw vwsqy ^ws iDAwn r`Kxw pYNdw hY [ pr jy
pqI ƒ AwpxI kwr-ivhwr jW nOkrI Awidk dy kwrn AwpxI iesqRI smyq t`br ivcoN lWBy
rihxw pY jwey, qW iesqRI dy isr qoN auh swry sihm dUr ho jWdy hn [
ijs ijMd ƒ pqI-pRBU dw myl ho jwey, haumY lok-ivKwvw kwmwidk ivkwr koeI aus auqy
Awpxw pRBwv nhIN pw skdy [
(8) suMdr suGV suSIl qy AwigAwkwr iesqRI ƒ ieh fr nhIN huMdw ik pqI iksy hor auqy rIJ
peygw qy aus dy isr koeI sOkx ilAw ibTweygw ijs krky pqI dI aus nwloN iv`Q pY jwiegI [
mwieAw sdw ies ijMd-iesqRI ƒ pRBU-pqI nwloN ivCoVI r`KdI hY, ieh mwno, ijMd dI sOkx
bxI rihMdI hY [ ijs ƒ gurU ivcolw iml pey, mwieAw aus nwl sOkx-puxw nhIN kr skdI [
(9) purwxy simAW qoN keI dysW ivc GuMf dw irvwj cilAw Aw irhw hY [ iesqRI Awpxy jyT
shury Awidk v`ifAW qoN Aqy AWF guAWF Awpxy pqI qoN aumroN vfyirAW qoN prdw krdI hY [
aus dw Srmwkl suBwau aus ƒ auhnW dy swhmxy A`K krn qoN vrjdw hY [
ijs suBwgx ijMd ƒ pRBU-pRIiq dw k`pVw iml jwey, ieh k`pVw kwmwidk duStW qoN aus dI
ie`zq bcWdw hY [
(10) prdys gey pqI dI Gr prqx dI ^br AwauNdI hY, iesqRI dw idl myl dI Aws ivc
qVp au~Tdw hY [ AgoN vWFI rwh q`kx qur pYNdI hY [ ipAwry dw sunyhw sux ky Gr ivc aus
dy vwsqy plμG sjw sMvwr ky ivCwauNdI hY [ hux iek iek GVI aus ƒ virHAW vrgI jwpdI hY
[
pRBU-crnW dw AwiSk pRBU dI Xwd qoN ibnw nhIN rih skdw [
(11) auh pRIq kwhdI ijQy pRIqm dI soA sux ky lUμ lUμ n iKV pey? Awpxy s`jx dw nwm mUMhoN
ilAW cyhrw cmk pYNdw hY [ icr-ivCuMnI nwr jdoN pyky GroN pqI-Gr vl qurdI hY, ijauN
ijauN aus dw pYNfw mu`kdw hY aus ƒ ivCoVw BI mu`kdw jwpdw hY qy aus dy idl ivc TMF ijhI
pYNdI hY [
pRBU-crnW dy BOirAW ƒ pRBU dI Xwd ivc hI Awnμd AwauNdw hY [
(12) pqI-pRymx iesqRI AMimRq vyly auT ky k`jl Awidk vrq ky sB qoN pihlW Awpxy pqI
dw dIdwr krnw locdI hY [ pr jdoN pqI prdys clw jwey, qW auh k`jl hwr Awidk sB
ivsr jWdy hn [
pRBU-crnW dy BOry mnu`K ƒ AMimRq vyly sB qoN pihlw Awhr pRBU dI Xwd ivc juVn dw hI huMdw
hY [
(13) prdysoN Aw rhy pqI dI aufIk ivc auqwvlI hoeI iesqRI vYrwg ivc bol auTdI hY—
sdky auhnW rwhW qoN ijnHIN rwhIN qUM Aw irhw hYN! Aw, mYN qYƒ AwpxIAW A`KW auqy ibTwvW [
keI jug hI bIq gey qyry ivCoVy ivc [ qyry drSn dI iek Jlk myry leI Akih suK hY [
pRBU-crnW dy BOry sdw pRBU-dIdwr dI qWG ivc msq rihMdy hn [
(14) iesqRI pqI dI pRsMnqw leI keI qrHW dy hwr isMgwr krdI hY, pqI dI inktqw dy
kwrn Ajyhy au~dm aus dy Awpxy mn ƒ cMgy l`gdy hn [ pr jy pqI prdys igAw hovy, qW
ieh hwr isMgwr cMgy lgx dy QW duKdweI jwpdy hn [
pRIiq dI rIiq hI AYsI hY [ Awpxy pRIqm dy ivCoVy ivc dunIAw dw koeI suhj-svwd nhIN
BwauNdw [
“iek GVI n imlqy q kiljugu hoqw” [
(15) prdys gey pqI dI aufIk ivc iesqRI Awpxy koTy qy cVH ky rwh q`kdI hY, A`KW vYrwg-
jl nwl Br jWdIAW hn, rwh q`k q`k ky idl r`jdw nhIN, icr dI KloqI dy pYr iQVkdy
nhIN, bnyry qy Aw bYTy kW ƒ aufw ky pu`CdI hY ik d`s kI myrw pRIqm Aw irhw hY [
ibrhoN dI ikqnI idl-ihlwauxI qsvIr hY!
Awqmk jIvn dy cwhvwn jIaUVy pRBU-dIdwr dI qWG iesy hI ibhblqw nwl krdy hn [
(16) purwxy simAW ivc swfy dyS AMdr ieh koeI rIq c`l peI ik pqI dy mrn qy koeI koeI
iesqRI Awpxy pqI dI ic^w auqy jIaUNdI sV mrdI sI [ aus ƒ sqI kihMdy sn [ jdoN swk
snbMDI imrqk srIr ƒ AMqm sMskwr vwsqy mswx-BUmI vl lY qurdy sn, qW sqI hox vwlI
iesqRI Awpxy h`Q ivc nlIeyr PV lYNdI sI [ lok smJ lYNdy sn ik ieh sqI hox jw rhI hY
[ aus ƒ smJwxw buJwxw ivArQ ho jWdw sI [
pRBU-pRIq dy rsqy qurn vwly bMdy ƒ koeI mwiek pdwrQ fulw nhIN skdy [
pRIiq
(K) ivCoVw Asih
1. slok m: 3 (vwrW qy vDIk)—vfVY Jwil JluμBlY—pMnw 1420
2. gONf m: 4—hir drsn kau myrw mnu bhu qpqY—pMnw 861
3. mwJ m: 5—myrw mnu locY gur drsn qweI—pMnw 96
4. Awsw m: 5—iek GVI idnsu mo kau bhuqu idhwry—pMnw 378
5. slok m: 5 (vwr gUjrI)—ivCohy jMbUr—pMnw 520
6. vfhMs m: 5 CMq—myrY AMqir locw imlx kI—pMnw 564
7. soriT m: 5—dh ids CqR myG Gtw Gt—pMnw 624
8. swrg m: 5—mohn Gir Awvhu, krau jodrIAw—pMnw 1209
9. Punhy m: 5—aUpir bnY Akwsu—pMnw 1362
10. slok m: 5 (vwrW qy vDIk)—suqVy suKI svMin@—pMnw 1425
11. gauVI kbIr jI—Aws pws Gn qursI kw ibrvw—pMnw 338
Bwv:
(1) pRIq dI ieh is&iq hY ik pRymI ƒ Awpxw pRIqm kdy BI nhIN Bu`ldw [
AMimRq vyly svyry au~TidAW hI pRBU-crnW dw pRymI pRBU dI Xwd ivc juVdw hY [
(2) iqhwey mnu`K ƒ pwxI pIiqAW hI SWqI Aw skdI hY [ ijnHW dy mn ƒ pRIq dy qIr ny ivMnH
ilAw hY, auh Awpxy pRIqm dy dIdwr qoN ibnw iqRpq nhIN huMdy [
r`b dy AwiSk r`bI dIdwr qoN ibnw nhIN rih skdy [
(3) ppIhw sÍWqI nC`qR dI vrKw dI bUMd vwsqy ivlkdw hY [ hor toBy qwlwb pwxI nwl byS`k
Bry pey hox, aus ppIhy ƒ auh iK`c nhIN pw skdy [ ijs mnu`K dw mn gurU dI sMgiq ivc
ig`J jWdw hY, aus ƒ dunIAw dy hor rMg-qmwSy Awpxy vl pRyr nhIN skdy [ jy kdy gurU dI
sMgiq qoN gurU qoN aus ƒ kdy ivCoVw ho jwey, qW aus ƒ hor iksy QW DIrj nhIN AwauNdI [
(4) pRymI ƒ Awpxy pRIqm nwloN cwr pihrW dw ivCoVw cwr jugW vrgw jwpdw hY [
kwmwidk ivkwr ijMd ƒ pRBU nwloN ivCoVdy hn, qy ijMd ies ivCoVy ivc bVI ivAwkul huMdI hY
[
(5) mnu`K DrqI dw srdwr qW ikhw jWdw hY, pr ies dIAW inrdieqw dIAW krqUqW sux ky
lUμ-kMfy ho jWdy hn [
doSIAW ƒ, ^ws kr ky isAwsI ivroDIAW ƒ, bVy bVy qsIhy id`qy jWdy rhy hn [ iek qsIhw
ieh sI ik jMbUr nwl jIaUNdy bMdy dw mws qUMbw qUMbw kr ky aucyiVAw jWdw sI [ bVw iBAwnk
qsIhw hY, qy bVI Asih hY ies dI pIV [
s`cw AwiSk Awpxy pRIqm nwloN ivCoVy ƒ jMbUr dy qsIhy vrgw AnuBv krdw hY [
(6) ikqnw hI iKfOixAW nwl bwl ƒ prcwx dw jqn kro, auh du`D qoN ibnw ikvyN prcy [
suBwgy bwl-jIaUVy ƒ dunIAW dy rMg-qmwSy nhIN moh skdy, auh nwm-AMimRq nwl hI pqIjdw
hY [
(7) jyT hwV dIAW qpdIAW loAW ipCoN swvx dy mhIny kwlIAW GtW cVHdIAW hn, qy qpy
mnW ƒ TMF pWdIAW hn [ auhnW suMdr kwlIAW GtW ivc ilSkdI ibjlI mn ƒ DR¨h pWdI hY
[ suhwgxW pIGW JUtdIAW, sWvy mnWdIAW qy ^uSI dy gIq gWdIAW hn [
pr pu`Co auhnW ƒ ijnHW dy pqI prdys gey hoey hn [ auh suhwvxI kwlI Gtw, qy lhrwauNdI
ibjlI dI ilSk auhnW dy AMdr ivCoVy dI CurI clw dyNdI hY [
ikqny ABwgy hn auh ijnHW ƒ pqI-pRBU qoN ivCoVy dw s`l kdy BI nhIN v`jw!
(8) pRymI ƒ Awpxy pRIqm nwloN iek pl dw ivCoVw keI jugW vrgw jwpdw hY [
(9) swvx dIAW kwlIAW GtW, hirAwvlI DrqI, cuPyry ilSkdI ibjlI, piqbRqw suhwgx
iesqRI ƒ prdys gey Awpxy pqI dI Xwd muV muV krWdIAW hn [
ikqnI ABwgx hY auh ijMd ijs ƒ ies swrI suMdr kudriq vyK ky kdy BI ies dy rcnhwr
pRBU-pqI dI Xwd dw hulwrw nhIN AwauNdw!
(10) s`cw AwiSk su`qw ipAw BI AwpxI suriq pRBU dI Xwd ivc itkweI r`Kdw hY [ A`Ty phr
iksy vyly BI auh ivCoVw nhIN pYx dyNdw [
(11) s`cy pRymIAW ƒ pRBU nwloN ivCoVw iek Asih klyS pRqIq huMdw hY [ ies ivCoVy qoN bcx
leI jy auhnW ƒ DUxIAW qpwx Awidk dy AnykW srIrk kSt BI shwrny pYx, qW BI auh ies
ƒ ssqw sOdw smJdy hn [
pr pRBU-imlwp vwsqy srIrk kStW dI loV nhIN huMdI [ auh qW hryk mnu`K dy AMdr hI
v`sdw hY [ bs! mn ƒ bwhrlI mwiek dOV vloN htw ky AMdr vl moVnw hY [
(12) gokl dy goipAW qy gopIAW nwl rl ky ik®Sn jI ibMdRwbn ivc gWeIAW cwirAw krdy
sn [ kdy kdy pRym ivc Aw ky bVI msq sur ivc bMsrI BI vjWdy sn [ gokl dy sB gvwly
gvwlxW ik®Sn jI dy crn-BOry bx cuky hoey sn [ kMs ƒ dMf dyx leI ik®Sn jI gokl qoN
mQurw jwx leI iqAwr hoey [ gokl-vwsI ies Aw rhy sdIvI ivCoVy ƒ sux ky qVP auTy [
gvwlxW hwVy G`qx lgIAW ik swƒ C`f ky nwh jwxw [
ijs suBwgy dw mn pRBU-crnW ivc pqIjdw hY, auh pRBU dI Xwd iek pl BI nhIN Bulw skdw
[ pRymI leI ivCoVw Asih hY [
17. krm kWf
imrqk sMskwr
1. Awsw m: 1—dIvw myrw eyku nwmu—pMnw 358
2. slok m: 1 (vwr Awsw)—imtI muslmwn kI—pMnw 466
3. slok m: 3 (vwr soriT)—iek dJih iek dbIAih—pMnw 648
4. rwmklI sdu—AMqy siqguru boilAw—pMnw 923
srwD:
5. slok m: 1 (Awsw dI vwr)—jy mohwkw Gru muhY—pMnw 472
6. gauVI kbIr jI—jIvq ipqr n mwnY koaU—pMnw 332
sUqk:
7. sloku m: 1 (vwr Awsw)—jykir sUqku mMnIAY—pMnw 472
8. gauVI kbIr jI—jil hY sUqku—pMnw 331
mwlw iqlk:
9. BYrau m: 4—suik®qu, krxI swru jpmwlI—pMnw 1134
10. Awsw m: 5—hir hir AKru duie ieh mwlw—pMnw 388
11. BYrau kbIr jI—mwQy iqlku hiQ mwlw bwnW—pMnw 1158
vrq:
12. slok m: 1 (vwr swrMg)—scu vrqu, sMqoKu qIrQu—pMnw 1245
13. DnwsrI m: 5—pUjw vrq iqlk—pMnw 674
14. BYrau m: 5—vrq n rhau—pMnw 1136
jnyaU:
15. slok m: 1 (Awsw dI vwr)—dieAw kpwh, sMqoKu sUqu—pMnw 471
su`cw cOkw:
16. slok m: 1 (vwr isrI rwg)—kubuiD fUbxI—pMnw 90
17. bsMqu m: 1—suieny kw caukw—pMnw 1168
dIvy qwrny:
18. rwmklI m: 1—surqI suriq rlweIAY eyqu—pMnw 878
imQy Dwrimk krm:
19. gauVI m: 5—hir ibnu Avr ik®Aw ibrQy—pMnw 216
20. gauVI bwvn AKrI m: 5—Aiq suMdr kulIn cqur—pMnw 253
21. soriT m: 5 AstpdIAw—pwTu piVE Aru bydu bIcwirE—pMnw 641
22. sUhI m: 5—krm Drm pwKMf jo dIsih—pMnw 787
23. gauVI kbIr jI—sMiDAw pRwq iesnwnu krwhI—pMnw 324
24. tofI nwmdyv jI—kaun ko klμku rihE—poQI pMjvIN pMnw 718
25. rwmklI nwmdyv jI—bwnwrsI qpu krY—poQI s`qvIN pMnw 973
Bwv:
imrqk sMskwr
(1) ihMdU-mrXwdw Anuswr, jdoN, koeI pRwxI mrn l`gdw hY qW aus ƒ mMjy qoN hyTW lwh lYNdy
hn [ aus dy h`Q dI qlI auqy Awty dw dIvw r`K ky jgw dyNdy hn, qw ik ijs Axif`Ty hnyry
rsqy aus dI Awqmw ny jwxw hY, ieh dIvw rsqy ivc cwnx kry [ aus dy mrn ip`CoN jvW jW
cOlW dy Awty dy pyVy (ipMn) p`qrW dI QwlI (p`ql) auqy r`K ky mxsy jWdy hn [ ieh mry pRwxI
leI rsqy dI ^urwk huMdI hY [ mOq qoN 13 idn ipCoN ‘ikirAw’ kIqI jWdI hY [ Acwrj
(ikirAw krwx vwlw bRwhmx) vyd-mMqR Awidk pVHdw hY; mry pRwxI inimq iek lμmI mrXwdw
kIqI jWdI hY [ 360 dIvy qy ieqnIAW hI v`tIAW Aqy qyl r`iKAw jWdw hY [ auh v`tIAW
iek`TIAW hI qyl ivc iBauN ky bwl id`qIAW jWdIAW hn [ srDw ieh huMdI hY ik mry pRwxI ny
iek swl ivc ip`qr-lok qk phuMcxw hY, ieh 360 dIvy (iek dIvw hr roz) iek swl rsqy
ivc cwnx krngy [ iksy mMdr ivc iek swl hr roz hr vyly dIvw bwlx leI qyl BI
ByijAw jWdw hY [
sskwr qoN cOQy idn mVHI Pol ky sVn qoN bcIAW h`fIAW (Pu`l) cux leIAW jWdIAW hn [ ieh
‘Pu`l’ hirduAwr jw ky gMgw ivc prvwhy jWdy hn [ Awm qOr qy ‘ikirAw’ qoN pihlW hI
‘Pu`l’ gMgw-prvwh kIqy jWdy hn [
(Sbd dw Bwv):- prmwqmw dw nwm hI dIvw hY jo mnu`K dI izMdgI dy rsqy ivc Awqmk
rOSnI krdw hY, ies Awqmk rOSnI nwl mnu`K dy auh swry du`K mu`kdy jWdy hn jo ies ƒ
vwprdy rihMdy hn [
ijvyN rqw ku ijqnI A`g l`kVW dy Fyr ƒ swV ky suAwh kr dyNdI hY iesy qrHW prmwqmw dy
nwm dw ismrn mnu`K dy jnmW jnmWqrW dy kIqy pwpW dy sMskwr ies dy AMdroN mukw dyNdw hY
[ prmwqmw dw nwm hI mnu`K vwsqy ies lok Aqy prlok ivc shwrw hY [
ipMf Brwxy, ikirAw krwxI, Pu`l gMgw-prvwh krwxy—prmwqmw dw nwm ismrn ivc hI ieh
sB kuJ Aw igAw smJo [ Asl swQI hY hI hir-nwm [
(2) muslmwn ieh i^Awl krdy hn ik mrn qoN ip`CoN ijnHW dw srIr swiVAw jWdw hY auh
dozk dI A`g ivc sVdy hn [ pr ij`Qy muslmwn murdy d`bdy hn aus QW dI im`tI cIkxI ho
jwx dy kwrn GuimAwr lok auh im`tI keI vwrI BWfy bxwx leI lY AwauNdy hn [ GuimAwr
aus im`tI ƒ GV ky BWfy qy ie`tW bxWdw hY, qy Aw^r auh im`tI BI AwvI dI A`g ivc pYNdI hY
[ pr injwq jW dozk dw sMbMD murdw srIr dy swVn jW d`bx nwl nhIN hY [ jdoN jIvwqmw
srIr-colw C`f jwey, qW aus srIr ƒ d`bx jW swVn Awidk iksy BI ikirAw dw Asr
jIvwqmw auqy nhIN pY skdw [ ijqnw icr ieh srIr ivc rihMdw sI, qdoN dy kIqy hoey krmW
Anuswr hI aus dI iksmq dw &Yslw huMdw hY [ auh &Yslw kIh hY? prmwqmw Awp hI jwxdw
hY ik jIv AwpxI kmweI Anuswr aus dy hukm ivc ikQy jw A`piVAw hY [ so, ieh JgVw
ivArQ hY [ hryk jIv vwsqy sB qoN vDIAw ivcwr iehI hY ik ijs mnu`K ny prmwqmw dy
crnW ivc Awpxw ic`q joVI r`iKAw ausy ƒ aus dw imlwp nsIb hoieAw [
(3) mrn qy iksy dw srIr swiVAw jWdw hY, iksy dw d`ibAw jWdw hY, iksy dy srIr ƒ ku`qy Kw
jWdy hn qy iksy dw srIr igrJW A`gy pwieAw jWdw hY [
pr srIr dy ies sVn d`bx Awidk nwl ieh pqw nhIN l`g skdw ik jIvwqmw ik`Qy jw
v`sdw hY [
(4) ihMdU-GrW ivc jy koeI pRwxI bhuqI aumr dw ho ky mry, poqirAW pVoqiVAW vwlw ho jwey,
qW aus dw sskwr krn vyly aus ƒ ‘v`fw’ krdy hn [ ijs P`ty auqy imrqk srIr cu`k ky lY
jweIdw hY aus P`ty ƒ sohxy k`piVAW qy Pu`lW nwl sjWdy hn [ murdw lY jwx vyly aus dy auqoN
dI aus dy poqry pVoqVy Awidk Cuhwry mKwxy pYsy Awidk su`tdy hn [ ies rsm ƒ ‘bbwx’
k`Fxw AwKIdw hY [
sskwr krn qoN ip`CoN ikirAw vwly idn qk gruV purwx dI kQw krweI jWdI hY [ gruV
purwx ivc ivSnU Awpxy Avwhn gruV ƒ jm-mwrg dw hwl suxWdw hY qy AwKdw hY ik mrn
ip`CoN jIv pRyq jUn pRwpq krdw hY, pRyq-krm krn nwl pRwxI ds idnW ivc hI swry pwpW qoN
Cutkwrw pw lYNdw hY, gruV-purwx ƒ suxn qy suxwx vwly pwpW qoN mukq ho jWdy hn [
joqI joiq smwx vyly gurU Amrdws jI dI aumr 95 swl sI [ auhnW Awpxy swry prvwr ƒ
iek`Tw kr ky ihdwieq kIqI ik dIvw jgwx, ipMf Brwx, bbwx k`Fx; Pu`l hrduAwr lY jwx,
ikirAw krwx Awidk dI koeI BI rsm auhnW dy ip`CoN nwh kIqI jwey [ gurU ƒ isr&
prmwqmw dI is&iq-swlwh hI ipAwrI l`gdI hY [ auhnW dI ieh ihdwieq auhnW dy pVoqVy
bwbw suMdr jI ny rwmklI rwg dI bwxI ‘sdu’ ivc ivsQwr nwl ibAwn kIqI hoeI hY [
srwD
(5) ihMdU-GrW ivc iksy pRwxI dy mrn qy iek vrHw ip`CoN mrn dI iQ`q auqy hI ‘vrHIxw’ kIqw
jWdw hY [ ^urwk dy ielwvw ivCuVy pRwxI vwsqy BWfy bsqR Awidk Byjy jWdy hn [ swrw swmwn
Acwrj ƒ dwn kIqw jWdw hY [ ies qoN ip`CoN hr swl srwDW dy idnW ivc aus iQ`q qy
bRwhmxW ƒ Bojn KuAwieAw jWdw hY [ ieh BI ivCuVy pRwxI ƒ ApVwx leI hI huMdw hY [
srwD hr swl BwdroN dI pUrnmwSI ƒ SurU huMdy hn Aqy A`sU dI m`isAw qk rihMdy hn, m`isAw
dw srwD Aw^rI huMdw hY [
gurU nwnk dyv jI &urmWdy hn ik iksy BI pRwxI ƒ aus dy mrn ip`CoN aus dy sMbMDI koeI Dn
pdwrQ ^urwk Awidk kuJ BI ApVw nhIN skdy [ ieQy jIauNidAW ijhVw mnu`K h`k dI kmweI
krdw hY qy aus ivcoN loVvMidAW dI syvw krdw hY ies nyk krm dy Bly sMskwr auh Awpxy
nwl lY qurdw hY [
ip`CoN A`pVn ApVwx vwlI mnOq qW mry pRwxI vwsqy sgoN ^qrnwk ho jWdI hY [ jy s`c muc
ipCilAW dw id`qw A`pVdw hI hovy, qW jy koeI mnu`K prwieAw mwl T`g ky aus ivcoN ipqrW
inimq dwn kr dyvy, AgWh prlok ivc auh pdwrQ is\wixAW jwiegw ikauNik ijs Gr dw
mwl T`igAw jWdw hY aus dy ipqr BI prlok ivc hI v`sdy hn [ ies qrHW auh mnu`K Awpxy
ipqrW ƒ BI cor bxWdw hY ikauNik auhnW pwsoN corI dw mwl inkl AwauNdw hY [ corI dw mwl
ApVwx vwly dlwl ƒ BI szw imlxI hI hoeI [
(6) Gr ivc hr qrHW dw suK-Awnμd bxy rihx dI ^wqr lok ipqrW inimq srwD krdy hn,
im`tI dy dyvqy bxw ky auhnW dy A`gy kurbwnI dyNdy hn, ivAwhW-SwdIAW smy ‘v`fy A`fdy hn’
[ pr iPr BI sihm bxy hI rihMdy hn [ suK-Awnμd dw somw hY prmwqmw, aus dI Xwd ivc
juVo [
lok jIaUNdy mwipAW dw qW Awdr-mwx nhIN krdy, pr mr gey ipqrW inim`q Bojn KuAWdy hn
[ ieh Bojn nhIN phuMcdy [ jIaUNdy mwipAW dI syvw krnI is`Ko [
sUqk
(7) ijs Gr ivc koeI bwl jMm pey, aus Gr ƒ ApivqR jwx ky bRwhmx aus Gr ivcoN 13
idn AMn-jl nhIN vrqdy [
pr jy ieh mMn leIey ik sUqk dw Brm r`Kxw cwhIdw hY qW ieh BI cyqw r`Ko ik ies qrHW qW
sUqk sB QweIN hI hY, gohy Aqy l`kVI dy AMdr BI kIVy jMmdy rihMdy hn [ AMn dy ijqny BI
dwxy hn, auhnW ivcoN koeI BI dwxw jIv qoN ibnw nhIN hY [ pwxI Awp BI jIv hY ikauNik ies
nwl hryk jIv ijMd vwlw huMdw hY [ sUqk dw Brm pUry qOr qy mMnxw bVw hI kTn hY ikauNik
ies qrHW qW hr vyly hI rsoeI ivc sUqk ipAw rihMdw hY, rsoeI ivc pwxI vrqIdw hY gohy
Aqy l`kVW vrqIdIAW hn [
jMmxw qy mrnw—ieh qW prmwqmw dI rzw ivc sdw huMdy hI rihxy hn [ iehnW dy Brm ivc
pYx dy QW mnu`K ƒ cwhIdw hY ik Awpxy AMdroN loB, JUT, inMidAw, prweI iesqRI vl mMdI
ingwh Awidk ivkwr dUr kry [ mnu`K dy ihrdw-Gr ƒ ieh hr vyly mYlw qy gMdw krI r`Kdy
hn [
(8) jy jIvW dy jMmx mrn nwl Gr iB`ty jwx qW jgq ivc koeI BI QW su`cw nhIN ho skdw
ikauNik hr vyly hr QW jnm mrn dw islislw jwrI rihMdw hY [ pwxI ivc sUqk hY, DrqI
auqy sUqk hY, hr QW iB`itAw hoieAw hY [ soco qW shI ik jdoN hr QW sUqk pY irhw hY qW su`cw
kOx ho skdw hY?
C`fo ieh Brm qy, hr QW v`sdy prmwqmw dw Bjn kirAw kro [
mwlw, iqlk
(9) BwgW vwly hn auh mnu`K ijhVy dunIAw dI ikrq-kwr krdy hoey pRBU dI Xwd ƒ BI ihrdy
ivc vsweI r`Kdy hn [ pr ieh kMm hY bhuq hI AOKw [ ikrq-kwr ivcoN mn iksy vyly
inkldw hI nhIN [ cyqw hI Bu`l jWdw hY prmwqmw dI Xwd dw [ ies hr vyly dy ruJyvyN ivcoN
cyqw krwx leI hI iksy isAwxy ny ‘mwlw’ dI kwF k`FI [
pr mwieAw bhuq T`gxI hY [ Jbdy hI ieh ‘mwlw’ mnu`K ƒ ivKwvy vl lY qurdI hY [ ijs ny
h`Q ivc mwlw PV leI, lok aus ƒ Bgq smJx l`g pey [ qy, BgqI vl priqAW mnu`K
CyqI hI ‘mwlw’ ivc aulJ igAw, Dwrimk ivKwvy ivc Ps igAw [ Awcrn dI p`Dr qoN hyTW
Aw igAw [
Awcrn ƒ au~cw bxwE, iehI hI vDIAw mwlw [ ieh Awcrn bxdw hY ismrn nwl, qy,
ismrn hI hY mnu`K dw Asl sdw nwl inBx vwlw swQI [
(10) quridAW iPridAW, ikrq-kwr kridAW hr vyly prmwqmw dI Xwd Awpxy ihrdy ivc
itkweI r`KxI—iehI hY Asl mwlw [
ijhVw mnu`K hir-nwm ƒ Awpxy ihrdy ivc sWB ky r`Kdw hY, qy, mUMhoN prmwqmw dw nwm
aucwrdw rihMdw hY auh mnu`K nwh ies lok ivc nwh prlok ivc ikqy BI iksy g`ly BI nhIN
foldw [ hir-nwm dI mwlw mnu`K dy nwl prlok ivc BI swQ bxweI r`KdI hY [
(11) m`Qy auqy iqlk lw ky, h`Q ivc mwlw PV ky, dunIAw ƒ qW BulyKy ivc pw skdI hY ik
iehnW dw DwrnI mnu`K Bgq hY [ pr prmwqmw ƒ T`igAw nhIN jw skIdw [ ieh qW iKfOxw
hn iKfOxy [ prmwqmw iehnW nwl nhIN prcdw, auh swfy AMdr bYTw swfy Awqmk jIvn ƒ
hr vyly vyKdw qy smJdw hY [
vrq
(12) mnu`K idn rwq mwieAw dI ^wqr hI dOV-B`j krdw rihMdw hY, qy, AMq vyly ieh mwieAw
ieQy hI DrI rih jWdI hY [ BwgW vwly hn auh jo Drm BI kmWdy hn [ pr dunIAw dy hor
pdwrQ prK ky mu`l leIdy hn, ieh Drm-pdwrQ dI ^rId BI prK nwl hI krnI cwhIdI hY
[ lok vrq r`Kdy hn, qIrQ ieSnwn krdy hn, dyviqAW dI pUjw krdy hn, mwlw Pyrdy hn,
DoqI pihndy hn, cOky dI su`c dw bhuq iDAwn r`Kdy hn, m`Qy auqy iqlk lWdy hn—ieh swry
krm krdy hoey smJdy hn ik AsI Drm kmw rhy hW [ pr krm qW ieh BI ieQy hI rih
jwxy hn [ kI iehnW dI rwhIN Awqmk jIvn au~cw bx irhw hY? vyKxw qW isr& ieh hY [
au~cy Awqmk jIvn dy sMskwr hI sdw inBx vwly swQI hn [ kI mn sMqoKI ho irhw hY? kI
prmwqmw nwl ismrn dI sWJ bx rhI hY? kI duKIAW loVvMidAW vwsqy ihrdy ivc dieAw
pYdw ho rhI hY? kI dUijAW dI vDIkI shwrn dw suBwau bx irhw hY? kI ikrq-kwr kridAW
suriq prmwqmw dI Xwd ivc juVI rihMdI hY? kI prmwqmw Aqy aus dI rcI ^lkq nwl
ipAwr bx irhw hY?
Aijhw Awqmk jIvn qdoN hI bxygw, jy au~cy guxW dy somy prmwqmw ivc cu`BI lweI r`KIey,
prmwqmw dw ismrn krdy rhIey [ vrq r`K ky kdy kdy rotI Kwx qoN prhyz krn nwl
srIrk Arogqw ƒ qW mdd imldI hY, pr Awqmk Arogqw pRwpq krn dw ieh qrIkw nhIN
[ ismrn hI hY Awqmk Arogqw dI pRwpqI dw vsIlw, ismrn hI hY Asl vrq [
(13) prmwqmw dw nwm Awqmk jIvn dyx vwlw hY, ieh dwiq prmwqmw dI imhr nwl
imldI hY; qy, iehI mnu`K dy nwl sdw inBdI hY [
lok dyv-pUjw krdy hn, vrq r`Kdy hn, m`Qy auqy iqlk lWdy hn [ qIrQW auqy ieSnwn
krdy hn, bVy dwn-puMn krdy hn qy soBw K`tdy hn [ pr AijhI iksy BI jugq nwl
prmwqmw ^uS nhIN huMdw[
jp qp kr ky, swrI DrqI auqy c`kr lw ky, isr-Bwr qp kr ky, pRwx dsm duAwr ivc
cwVH ky—iehnW qrIikAW nwl BI prmwqmw nhIN pqIjdw [
prmwqmw dw nwm jipAW hI mn ƒ SWqI imldI hY [ ismrn qoN ibnw koeI hor qrIkw nhIN hY
ijs nwl prmwqmw iml sky [
(14) gurU dI srn pY ky, gurU dy d`sy jIvn-rwh qur ky prmwqmw dw ismrn kIiqAW
prmwqmw nwl sWJ bxdI hY [ prmwqmw nwl sWJ bixAW hI au~cy Awqmk jIvn vwly gux
mnu`K dy AMdr pYdw huMdy hn, qy mnu`K ƒ ivkwrW dy h`ilAW qoN bcWdy hn [
vrq, rozw, qIrQ-ieSnwn, h`j, dyv-pUjw, ivKwvy dI inmwz—koeI BI Aijhw ivKwvy dw
krm prmwqmw nwl mnu`K dI sWJ nhIN bxw skdw [
jnyaU
(15) mnu`K idn rwq corI XwrI JUT Awidk AnykW ivkwr krdw rihMdw hY [ ieh hY ies dy
AMqr Awqmy dw hwl [ pr bwhr q`ko, lokwcwrI imQy hoey Dwrimk krm BI krdw hY [ sUqr
dw v`itAw hoieAw jnyaU pw ky ieh imQ lYNdw hY ik Drm dy rsqy auqy qur irhw hW [
kpwh qoN k`qy hoey sUqr dw jnyaU pw ky hI prmwqmw dy dr qy sur^rU hox dI Aws r`KxI
ivArQ hY [ prmwqmw dI hzUrI ivc qdoN hI Awdr iml skdw hY jy ihrdy ivc aus dw nwm
itkweI r`KIey [ hir-nwm hI hY su`cw jnyaU jo mnu`K ƒ ivkwrW qoN bcweI r`Kdw hY, qy AMq
prmwqmw dI hzUrI ivc Awdr BI idvWdw hY [
srIr ƒ pwieAw hoieAw jnyaU qW mOq AwieAW srIr dy nwl ieQy hI rih igAw [ Awqmw dy
kMm Awaux vwlw jnyaU hor hY [ jy Awqmk jIvn au~cw krnw hY qW ihrdy ivc dieAw, sMqoK,
Awidk gux vswE [ ieh gux ismrn dI brkiq nwl pYdw huMdy hn [
su`cw-cONkw
(16) BYVI miq mnu`K dy AMdr hI imrwsx hY, by-qrsI inrdieqw mnu`K dy AMdr kswiex hY,
dUijAW dI inMdw krdy rihxw mnu`K dy ihrdy dy cONky ivc cUhVI bYTI hoeI hY, kRoD cMfwlxI hY
jo kdy mnu`K dy mn ivc SWqI nhIN bxn dyNdw [ jy ieh cwry sdw mnu`K dy ihrdy cONky ivc
itkIAW rihx, qW bwhr cONkw su`cw r`kx leI lkIrW k`Fx dw koeI lwB nhIN huMdw [
prmwqmw dw nwm sdw ismro [ iehI hY qIrQ-ieSnwn ies dI shwieqw nwl Awpxy Awcrn
ƒ au~cw kro, qw ik ihrdy dy cONky ƒ kwmwiek ivkwr Aw ky iB`t nwh skx [
(17) ijhVy lok su`c-iB`t dy Brm-BulyKy ivc Psy hoey hn, auh sony qy cWdI ƒ piv`qr DwqW
mMndy hn [ ip`ql kihˆ Awidk dy BWifAW ƒ mWjxw zrUrI smJdy hn, pr cWdI dy glws
Awidk ƒ isr& Do lYxw hI kw&I jwxdy hn, qy, auhnW dy i^Awl Anuswr sony dy brqn ƒ
isr& hvw hI piv`qr kr dyNdI hY [
ihMdU-s`jx vwsqy gMgw dw pwxI hor swry pwxIAW nwloN piv`qr hY [ ijs A`g ƒ iek vwrI
vrq ilAw, auh jUTI ho geI [ su`cI A`g auhI hovygI jo nvyN isry p`QrW ƒ rgV ky iqAwr
kIqI jwey [
sony dw cONkw, sony dy BWfy, cONky dy duAwly cWdI dIAW lkIrW, gMgw dw pwxI, p`QrW ƒ rgV ky
iqAwr kIqI su`cI A`g—jy bwhrlI su`c dy ieh swry au~dm kr ky vDIAw iksm dy cOlW dI
KIr iqAwr kr ky KwDI jwey, qW BI ies qrHW dI bwhrlI su`c nwl mnu`K dw ihrdw piv`qr
nhIN ho skdw [ ihrdw piv`qr huMdw hY prmwqmw dI Xwd nwl [
dIvy qwrny
(18) k`qk pUrnmwSI dI rwq ƒ ihMdU iesqRIAW Awty dy dIvy bxw ky qy jgw ky qulhy auqy r`K
ky pwxI auqy qwrdIAW hn [
mnu`Kw jIvn dy s&r ivc keI Tyfy hn, ivkwrW dy keI hnyry hn [ hr vyly ^qrw rihMdw hY
ik sMswr-smuMdr ivc ienswnI izMdgI dI byVI nwh fu`b jwey [ ies ^qry qoN Awty dy ieho
ijhy dIvy bcw nhIN skdy [ ieQy cwhIdw hY auh dIvw jo Awqmk jIvn dw cwnx dyvy, jo shI
Awqmk jIvn dI smJ dyvy [
so, prmwqmw dy crnW ivc sdw suriq joVn dw A`iBAws krdy rihxw cwhIdw hY ijs dI
brkiq nwl srIr ivkwrW dy Bwr qoN bc ky hOlw-Pu`l itikAw rhy [ Aijhw srIr hY AslI
qulhw, ieh nhIN fu`bdw sMswr-smuMdr ivc [ ismrn dI shwieqw nwl Awpxy AMdr r`bI joiq
jgweI r`Ko, ies qrHW shI Awqmk jIvn dI sUJ dw dIvw hr vyly AMdr bldw rih skdw hY
[
ikqnw hI ivkwrW dw J`KV Ju`ly, Awqmk jIvn dw cwnx dyx vwlw ieh dIvw foldw nhIN,
ieh Awqmk dIvw bu`Jdw nhIN [ ies dIvy dy cwnx nwl ihrdy-q^q auqy bYTw hoieAw
prmwqmw prq`K id`s pYNdw hY [ iksy BI jwiq dw iksy BI vrn dw mnu`K hovy, ijhVw BI mnu`K
ieho ijhw Awqmk cwnx dyx vwlw dIvw jgWdw hY, aus dI Awqmk AvsQw ieho ijhI bx
jWdI hY ik auh sMswr-smuMdr dIAW ivkwrW dIAW lihrW ivcoN shI slwmq pwr lμG jWdw hY
[
imQy Dwrimk krm
(19) prmwqmw dy ismrn qoN ibnw hor swry imQy hoey Dwrimk krm mnu`K dy Awqmk jIvn ƒ
au~cw nhIN kr skdy [ jp, qp, sMjm, vrq, qIrQ-ieSnwn, DrqI dw rtn—Aijhy koeI
BI krm mnu`K ƒ inMdw eIrKw kwm kRoD Awidk ivkwrW dI mwr qoN bcw nhIN skdw [ qy, jy
mnu`K dw mn sdw iSkwr hoieAw irhw, qW mOq Awaux qy BI iehnW ivkwrW dy sMskwr mn dy
AMdr itky rhy [ ieho ijhw gMdw mn mnu`K dy nwl gvwh huMidAW prmwqmw dI hzUrI ivc
mnu`K dy kIqy hoey AKOqI Dwrimk krmW dw mu`l iek kOfI BI nhIN pY skdw [ pey BI ikvyN?
Asl swQI hY hI au~cw Awqmk jIvn, qy, ieh bxdw hY ismrn dI brkiq nwl hI [
(20) koeI mnu`K Cy SwsqRW dw jwxn vwlw hovy, pRwxwXwm dy AiB`Aws ivc suAws aupr
cwVHn, rok r`Kx Aqy hyTW auqwrn dy krm krdw hovy, Dwrimk crcw krdw hovy, smwDIAW
lWdw hovy, su`c dI ^wqr AwpxI h`QIN rotI pkWdw hovy, jMglW ivc rihMdw hovy, pr jy aus dy
mn ivc prmwqmw dy nwm nwl ipAwr nhIN qW aus dI ieh swrI imhnq ivArQ geI jwxo [
sohxy nkS, au~cI kul, ivdvqw, Dn—ieh Awqmk jIvn ƒ au~cw krn ivc mdd nhIN kr
skdy [ prmwqmw dy nwm dw ismrn hI Awqmw ƒ au~cw krdw hY qy ivkwrW dI mwr qoN bcWdw
hY [
(21) Drm-pusqkW dy inry pwT, invlIkrm pRwxwXwm dw A`iBAws—Aijhy swDnW nwl
kwmwidk pMjW nwloN swQ mu`k nhIN skdw [
smwDIAW, rotI Kwx vwsqy BWifAW dy QW Awpxy h`Q hI vrqxy, jMglW ivc nμgy qury iPrnw,
qIrQW dI jwqRw—iehnW nwl BI mn dI fwvWfol hwlq mu`kdI nhIN [
qIrQW auqy irhYS, Awpxy Awp ƒ iSv jI vwly Awry nwl icrw lYxw—Aijhy l`KW jqnW nwl
BI mn dI ivkwrW dI mYl dUr nhIN ho skdI [
sonw, iesqRI, GoVy, hwQI, AMn Awidk dw dwn—ies qrHW BI Awqmk jIvn au~cw nhIN huMdw,
prmwqmw dy crnW qk phuMc nhIN ho skdI [
AnykW hI imQy hoey iehnW Dwrimk krmW dI rwhIN prmwqmw dy crnW ivc juiVAw nhIN jw
skdw [ iehnW krmW dw Awsrw C`f ky sdw prmwqmw dy dr qy Ardws kirAw kro [
(22) qIrQ-ieSnwn Awidk imQy hoey Dwrimk krm inry ivKwvy dy hI hn, iehnW nwl mn
qoN ivkwrW dI mYl dUr nhIN ho skdI [ iksy Sihr ivc koeI mwl lY ky jweIey, qW Sihr dI
h`d qy bYTy msUlIey msUl lYx qoN ibnw auh mwl lμGwx nhIN dyNdy [ ieauN hI smJ lvo ik
prmwqmw dy ngr ivc dw^l hox qoN pihlW hI iehnW ivKwvy dy kIqy krmW ƒ qW jm-
msUlIAw hI Koh lYNdw hY [ inry iehnW krmW dw sOdw lY jwx vwlw mnu`K AgWh rih igAw
^wlI-h`Q [
koeI BI krm hovy mzhb hovy aus dy Drm-pusqkW ƒ inrw pVHn nwl mn ivkwrW dI mwr qoN
nhIN bc skdw [ prmwqmw dw ismrn hI jIvn ƒ piv`qr krdw hY [ iPr ieQy iksy au~cI
nIvIN jwiq dI koeI bMdS BI nhIN [ ijhVw BI mnu`K nwm jpdw hY auh sMswr-smuMdr dIAW,
lihrW ivcoN AwpxI izMdgI dI byVI shI-slwmq lμGw lYNdw hY [
(23) qIrQW dy ieSnwn, keI qrHW dy ByK, Drm-pusqkW dy inry pwT—Aijhw koeI BI krm
Awqmk Awnμd nhIN dy skdw [ ijs mnu`K dy ihrdy ivc prmwqmw dy nwm dw ipAwr nhIN,
aus ny jmW dy hI v`s pey rihxw hY [ au~dmW dy isr au~dm iehI hY ik mwieAw dw moh iqAwg
ky prmwqmw dy nwm dw ismrn krIey [
(24) prmwqmw dy nwm dw ismrn krn dI brkiq nwl ivkwrI mnu`K BI Bly bx jWdy hn [
qIrQ vrq Awidk Awqmk jIvn dI au~cqw vwsqy koeI mdd nhIN krdy [
(25) kWSI Awidk qIrQW qy aulty ltk ky qp krny, qIrQW qy srIr dw iqAwg, DUxIAW
qpwxIAW, jog AiBAws, AsmyD Awidk j`g, PlW ivc lukw ky sony cWdI dw dwn, swry
qIrQW dy ieSnwn, GoVy hwQI srbMs dwn, mUrqIAW dI pUjw—Aijhw koeI BI krm mnu`K ƒ
ivkwrW dI mwr qoN nhIN bcw skdw [ Aijhy krm kridAW BI Awqmk jIvn nIvW hI rihMdw
hY [
prmwqmw dy nwm dw ismrn hI mnu`K ƒ au~cw Awqmk jIvn dyNdw hY [
(18) qIrQ-ieSnwn
1. soriT m: 1—ijsu jliniD kwirx qum jig Awey—pMnw 598
2. DnwsrI m: 1 CMq—qIriQ nwvx jwau, qIrQu nwmu hY—pMnw 687
3. quKwrI m: 1 bwrhmwhw—mwiG punIiq BeI—pMnw 1109
4. pRBwqI m: 1—AMimRqu nIru, igAwin mn mjnu—pMnw 1328
5. gUjrI m: 3—nw kwsI miq aUpjY—pMnw 491
6. quKwrI m: 4—nwvxu purbu ABIcu—pMnw 1116
7. mlwr m: 4—gMgw jmunw godwvrI srsuqI—pMnw 1263
8. mwJ m: 5 (bwrhmwhw)—mwiG mjnu sMig swDUAw—pMnw 135
9. gauVI suKmnI m: 5—mn kwmnw qIrQ dyh CutY—pMnw 265
10. ibhwgVw m: 5 CMq—hir crx srovr—pMnw 544
11. BYrau m: 5—nwmu lYq mnu prgtu BieAw—pMnw 1142
12. gauVI kbIr jI—ijau jl Coif, bwhir BieE mInw—pMnw 326
13. Awsw kbIr jI—hj hmwrI gomqI qIr—pMnw 478
14. Awsw kbIr jI—AMqir mYlu jo qIrQ nwvY—pMnw 484
15. DnwsrI kbIr jI—jo jn Bwau Bgiq kCu jwnY—pMnw 692
Bwv:
(1) Awqmk jIvn dyx vwly nwm-jl dI ^wqr ieh mnu`Kw jnm imilAw hY [ ies nwm-jl
dw ^zwnw gurU qoN imldw hY [ Dwrimk ByK C`fo [ bwhroN Skl DrmIAW vwlI, qy AMdr dunIAw
ƒ T`gx vwlI clwkI—ies do-ru^I cwl ivc ipAW ieh AMimRq iml nhIN skdw [
jy AMdr mn ivc loB dI mYl hY, qy loB ADIn ho ky mnu`K keI T`gI dy kMm krdw rihMdw hY qW
bwhr qIrQ AwidkW qy ieSnwn krn dw koeI Awqmk lwB nhIN ho skdw [ AMdrlI au~cI
Awqmk AvsQw qdoN hI bxdI hY jy gurU dy d`sy hoey rsqy auqy qur ky sdw prmwqmw dw piv`qR
nwm jpdw rihMdw hY [
(2) prmwqmw dw nwm hI Asl qIrQ hY, gurU dy Sbd ƒ mn ivc vswxw hI qIrQ-ieSnwn
hY ikauNik ies dI brkiq nwl mnu`K dy AMdr prmwqmw nwl fUMGI sWJ bx jWdI hY qy mn qoN
ivkwrW dI mYl Dup jWdI hY [
gurU qoN imlI Awqmk jIvn dI sUJ hI sdw kwiem rihx vwlw qIrQ-ieSnwn hY, ds piv`qr
idhwVy hn [ jgq ivkwrW ivc rogI hoieAw ipAw hY, prmwqmw dw nwm iehnW rogW dw
ielwj hY [
swD-sMgiq ivc im`qr-pRBU dw imlwp ho jwxw—iehI hY Asl qIrQ-ieSnwn [ is&iq-
swlwh dI brkiq nwl mnu`K prmwqmw dy crnW ivc juiVAw rih ky Awqmk Afolqw ivc
Awqmk ieSnwn krdw rihMdw hY [ iehI hY s`cy qoN s`cw iqRbyxI sMgm dw ieSnwn [
(3) mwGI vwly idn lok pRXwg Awidk qIrQ auqy ieSnwn krn ivc piv`qRqw mMndy hn [
pr ijs mnu`K ny Awpxy ihrdy ivc hI qIrQ pCwx ilAw aus dI ijMd piv`qr ho jWdI hY [
ijhVw mnu`K prmwqmw dy gux Awpxy ihrdy ivc vsWdw hY auh ivkwrW dy h`ilAW qoN sdw Afol
rihMdw hY [ prmwqmw dI is&iq-swlwh ihrdy ivc vswxI hI ATwhT qIrQW dw ieSnwn hY [
(4) gurU dy brwbr dw hor koeI qIrQ nhIN [ gurU hI dirAw hY, gurU dI bwxI piv`qr jl hY
[ ijhVw mnu`K ies bwxI ƒ Awpxy ihrdy ivc vsWdw hY aus dy AMdroN ivkwrW dI mYl Dup
jWdI hY [ ijs mnu`K ƒ gurU iml pYNdw hY ijs mnu`K dw mn gurU dI bwxI ivc pqIj jWdw hY
auh sB qoN vDIAw qIrQ-ieSnwn kr lYNdw hY [ gurU pSU-suBwv mnu`K qoN dyvqy bxw dyNdw hY
[ gurU mnu`K ƒ Awqmk jIvn dI sUJ b^Sdw hY, ieh sUJ AMimRq-jl hY [ ijs mnu`K dw mn
gurU dy b^Sy igAwn-jl ivc cu`BI lWdw hY auh ATwhT qIrQW dy ieSnwn kr lYNdw hY [
(5) nwh hI kWSI Awidk qIrQW qy igAW mnu`K dy AMdr suc`jI Akl pYdw huMdI hY, nwh hI
iehnW qIrQW qy nwh igAw cMgI Akl dUr ho jWdI hY [ vyKo Awm hwlq mnu`K dI! mnu`K dw
mn kwmwidk pMjW dy Fhy ciVHAw rihMdw hY [ ijhVw mnu`K prmwqmw dI is&iq-swlwh krdw
hY, aus dw mn kwmwidk ivc folxoN bc jWdw hY [ auh, smJo, qIrQW auqy hI invws kr irhw
hY [
ijs mnu`K ƒ gurU Awqmk jIvn dI sUJ b^Sdw hY, aus dy vwsqy ieh mn hI kWSI hY ieh mn
hI swry qIrQ hY aus mnu`K dy nwl ATwhT hI qIrQ v`sdy hn [
(6) gurU AMgd dyv jI dy joqI joiq smwx qy gurU Amrdws jI sMn 1552 ivc gurU bxy [ sMn
1558 ivc ieh kurUKyqR Aqy hirduAwr gey [ is`K sMgqW BI kw&I igxqI ivc auhnW dy nwl
sn [ BweI jyTw jI BI (jo iPr 1574 ivc gurU rwmdws bxy) nwl sn [ kuJ AM\wx bMidAW
ƒ ieh BulyKw l`gx l`g ipAw ik gurU Amrdws jI SrDwlUAW vWg qIrQ-ieSnwn krn gey
sn [
ies BulyKy ƒ dUr krn leI gurU rwmdws jI ny quKwrI rwg dy iek CMq ivc aus s&r dw
izkr kIqw, qy, ieh BulyKw dUr kIqw [ auhnW d`isAw ik ijs mnu`K ƒ gurU dw drsn ho jWdw
hY, ieh gur-drsn hI aus dy vwsqy qIrQ ieSnwn hY, iehI aus dy vwsqy ABIc nC`qR dw
piv`qr idhwVw hY [ gurU dy drsn nwl aus mnu`K dy AMdroN Awqmk jIvn vloN by-smJI vwlw
hnyrw dUr ho jWdw hY [
iPr gurU Amrdws jI qIrQW qy ikauN gey sn? ies bwry gurU rwmdws jI ilKdy hn ik ABIc
purb smy qIrQW auqy iek`TI hoeI swrI lukweI ƒ jIvn dy Zlq rsqy qoN bcx leI siqgurU
jI ny qIrQW qy jwx dw au~dm kIqw sI [
(7) prmwqmw dI is&iq-swlwh hI ATwhT qIrQW dw ieSnwn hY [ is&iq-swlwh dI ieh
dwiq gurU-dr qoN swD sMgiq ivcoN imldI hY [
gurU dy crnW dI DUV, swD-sMgiq dI crn-DUV ijs mnu`K dy m`Qy auqy l`gdI hY aus dy Bwg
jwg pYNdy hn, ijs mnu`K dIAW A`KW ivc pYNdI hY aus dIAW A`KW mwieAw dy moh dI nINd ivcoN
jwg pYNdIAW hn aus dy AMdroN ivkwrW dI mYl Dup jWdI hY [
gMgw, kydwr, kWSI, ibMdRwbn Awidk ijqny BI pRis`D qIrQ hn iehnW sBnW ƒ pRis`Dqw imlI
sMq jnW dy crnW dI Cuh dI brkiq nwl [
ijs mnu`K dy m`Qy qy Bwg jwgx qy AwauNdy hn aus ƒ prmwqmw Awpxy sMq jnW dy crnW dI
DUV b^S ky sMswr-smuMdr qoN pwr lμGw lYNdw hY [
(8) ijhVw mnu`K gurU dI sMgiq ivc itk ky prmwqmw dI is&iq-swlwh krdw hY aus dw
jIvn piv`qr ho jWdw hY [ smJo ik aus ny ATwhT qIrQW dw ieSnwn kr ilAw hY [ kwm
kRoD loB Awidk iksy BI ivkwr dw auh dbyl nhIN bxdw [ izMdgI dy ies rwhy qur ky auh
jgq ivc soBw K`t lYNdw hY [
(9) keI mnu`K ieh cwhuMdy rihMdy hn ik iksy qIrQ qy jw ky srIrk colw CifAw jwey [ pr
ies qrHW haumY AhMkwr mn ivcoN Gtdw nhIN [
mnu`K idn rwq sdw qIrQW qy ieSnwn krdw rhy, pr srIr ƒ DoiqAW mn dI ivkwrW dI mYl
Dup nhIN skdI [ ieh mYl qW prmwqmw dw nwm ismirAW hI dUr huMdI hY [
(10) prmwqmw dy crn hI iek suMdr srovr hY [ prmwqmw dI is&iq-swlwh dy srovr ivc
hI sdw ieSnwn krnw cwhIdw hY [ ieh ieSnwn hI mn ivcoN swry ivkwr dUr krdw hY [
ijhVw mnu`K ieh ieSnwn krdw hY prmwqmw aus dy swry du`K nws kr dyNdw hY aus dw moh dw
hnyrw dUr kr dyNdw hY [ aus dIAW Awqmk mOq ilAwaux vwlIAW PwhIAW k`t dyNdw hY [
(11) ijs mnu`K ƒ gurU Awqmk jIvn dI sUJ b^Sdw hY aus ƒ smJ Aw jWdI hY ik
prmwqmw dw nwm ismrnw hI Asl qIrQ ieSnwn hY [ ijhVw mnu`K nwm ismrdw hY, aus dy
vwsqy ieh ismrn hI swry purb hn, aus dy swry rog k`ty jWdy hn, iehI hY ATwhT qIrQW
dw ieSnwn [ ies ieSnwn nwl mnu`K dy AMdr shI Awqmk jIvn dI sUJ dw cwnx ho jWdw
hY, mwieAw dy moh dIAW PwhIAW k`tIAW jWdIAW hn [
(12) Awm lokW ivc ieh vihm pYdw kIqw igAw hoieAw hY ik bnwrs Awidk qIrQ auqy
srIr iqAwigAW jIv ƒ mukqI iml jWdI hY [ kbIr jI lokW dy ies Brm ƒ dUr krn leI
A^IrlI aumry bnwrs C`f ky mghr jw v`sy [ mghr bwry ieh vihm hY ik ieh DrqI srwpI
hoeI hY, jo auQy mrdw hY auh Koqy dI jUny pYNdw hY [
kbIr jI ilKdy hn ik iksy ^ws dys jW ngrI ivcoN mukqI nhIN iml skdI [ mukq auhI hY
jo prmwqmw dw Bjn kr ky Awpxy AMdroN ‘mYN-myrI’ imtw cuikAw hY [
(13) ieh mn hI h`j-AsQwn hY ieh mn hI gomqI ndI dw kMFw hY [ mnu`K dy mn ivc hI
prmwqmw dw invws hY [ ies mn ƒ hI piv`qr kro, qw ik ies ivc prmwqmw dw drsn ho
sky [
hr vyly AwpxI jIB nwl prmwqmw dw nwm jpdy rho [ iehI hY AslI mwlw [
(14) jy mn ivc ivkwrW dI mYl itkI rhy, pr mnu`K qIrQW auqy ieSnwn krdw iPry qW ies
qrHW aus ny surg ivc nhIN jw A`pVnw [ qIrQW auqy nHwiqAW lok qW kihx l`g pYxgy ik
ieh Bgq hY, pr lokW dy pqIijAW kIh bxygw? prmwqmw qW hryk dy idl ƒ jwxdw hY [
pwxI ivc cu`BI lwieAW jy mukqI iml skdI hovy qW f`fU sdw hI nHwauNdy hn [ jy koeI mnu`K
kWSI ivc srIr iqAwgy, pr mn dw kTor hI rhy, qW ies qrHW aus dw nrkI jIvn mu`k nhIN
skdw [
(15) prmwqmw nwl imlwp dw vsIlw prmwqmw dy nwm dw ismrn hI hY [ iksy ^ws qIrQ-
jwqRw nwl ies dw sMbMD nhIN hY [ koeI kWSI ivc v`sy qW kIh, qy, koeI mghr ivc v`sy qW
kIh? prmwqmw dI Xwd ivc mn ƒ pRoeI r`Ko [
19. mUrqI-pUjw
1. gUjrI m: 1—qyrw nwmu krI cnxwTIAw—pMnw 489
2. bsMq m: 1—swlgRwm ibp pUij mnwvhu—pMnw 1170
3. Awsw m: 5—AwT phr audk iesnwnI—pMnw 393
4. sUhI m: 5—Gr Twkuru ndir n AwvY—pMnw 738
5. BYrau m: 5 (kbIr)—jo pwQr kau khqy dyv—pMnw 1160
6. Awsw kbIr jI—pwqI qorY mwilnI pwqI pwqI jIau—pMnw 479
7. Awsw nwmdyv jI—AwnIly kuMB BrweIly aUdk—pMnw 485
8. gONf nwmdyv jI—BYrau BUq sIqlw DwvY—pMnw 874
9. gUjrI rivdws jI—dUDu q bCrY Qnhu ibtwirE—pMnw 525
10. DnwsrI iqRlocn jI—nwrwiex inMdis kwie BUlI gvwrI—pMnw 695
Bwv:
(1) swfI qy prmwqmw dI bVI hI nyVy dI sWJ hY [ aus ƒ Awpxy qoN dUr nwh smJo, auh sdw
swfI swr lYNdw hY [ aus prmwqmw dw hI nwm ismrnw cwhIdw hY [ ieh ismrn hI mnu`K dy
Awqmk jIvn ƒ au~cw krdw hY [
cMdn kysr Awidk vrq ky iksy mUrqI dI pUjw krn dy QW prmwqmw dy nwm ƒ cMdn bxwE [
mUrqI dw pujwrI cMdn ƒ isl auqy GsWdw hY [ prmwqmw dy nwm cMdn ƒ sdw Awpxy mn dI
isl auqy GsWdy rho [ Awpxw Awqmk jIvn au~cw bxwE [ iehI hY kysr dI sugMDI [
ijvyN bwhr dyv-mUrqIAW dy ieSnwn krweIdy hn, iqvyN jy koeI mnu`K Awpxy mn ƒ Awqmk
jIvn dyx vwly nwm-jl nwl DoNdw rhy qW aus dy mn dI ivkwrW dI mYl Dup jWdI hY, aus dw
jIvn-s&r ivkwrW qoN Awzwd ho jWdw hY [
(2) mUrqI dw pujwrI mnu`K swlgRwm dI pUjw krdw hY Aqy Awpxy gl ivc qulsI dI mwlw
pWdw hY [ ies bwhrlI Dwrimk ikirAw ƒ hI auh izMdgI dw TIk rsqw smJdw rihMdw hY [
ies qrHW shjy shjy aus dw jIvn vKwvy vwlw jIvn bx jWdw hY [ ieh ieauN hI hY ijvyN
koeI mnu`K k`cI kMD bxw ky aus auqy cUny Awidk dw plsqr krdw rhy, jW, klrwTI zmIn ƒ
isMjdw rhy [
krnw hY Awqmk jIvn ƒ au~cw, qy, auh hovygw au~cqw dy somy prmwqmw ivc juiVAW [ qulsI
dI mwlw kIh svwrygI? Awpxy jIvn ƒ au~cw krn dy jqn kro [
izmIdwr pYlI ƒ pwxI isMjx vwsqy KUh dI mwlH iqAwr krdw hY aus nwl itMfW bMnHdw hY qy
iPr bld joA ky pwxI pYlI ƒ dyNdw hY [ ihrdy dI pYlI ƒ Awqmk jIvn dyx vwly nwm-jl
nwl isMjxw hY, Awpxy mn ƒ bld bxwE [
au~gI hoeI pYlI ƒ gofx dI loV pYNdI hY, nhIN qW Gwh ndIx Awidk AslI &sl ƒ n`p lYxgy
[ izmIdwr bVy ghu nwl ipAwr nwl bUitAW ƒ rMby dI mwr qoN bcWdw hY, qy, ndIx ƒ rMby
nwl v`Fdw jWdw hY [ ihrdy-Kyq ivc au~g rhy kwmwidk ivkwrW ƒ iDAwn nwl jVHoN pu`tI
c`lo, qy, Bly guxW ƒ ipAwr nwl Awpxy AMdr vDx-Pu`lx idau [
ies swry au~dm ivc sPlqw qdoN hI hovygI jy Bly guxW dy somy prmwqmw dy dr qy sdw
Ardws krdy rhogy [
(3) nypwl dy d`Kx ivc vgdI ndI gMfkw ivcoN ipMf swlgRwm dy nyVy DwrIdwr qy gol Coty Coty
p`Qr inkldy hn [ auhnW ƒ ivSƒ dI mUrqI mMinAw jw irhw hY [ aus ipMf dy nwm qy aus
dw nwm BI swlgRwm r`iKAw igAw hY [
prmwqmw-dyv dI syvw-BgqI hI sRySt au~dm hY, AslI syvw-pUjw hY swlgRwm dI [ mUrqI dw
pujwrI swlgRwm dI mUrqI ƒ svyry ieSnwn krWdw hY qy Bog lvWdw hY [ pr jlW QlW ivc
hr QW v`sx vwlw hrI-swlgRwm A`Ty phr hI pwxIAW dw ieSnwn krn vwlw hY Aqy sB
jIvW dy AMdr bYT ky sdw hI Bog lWdw rihMdw hY [ isr& mMdr ivc suxy jwx dy QW aus hrI-
swlgRwm dI rzw dw GMtw swry jgq ivc hI suixAw jw irhw hY [
auh hrI-swlgRwm hryk srIr ivc v`s irhw hY, hryk dw ihrdw hI aus dw TwkrW vwlw f`bw
hY [
(4) prmwqmw nwloN tu`tw hoieAw mnu`K Btkxw ivc pY ky kurwhy quirAw iPrdw hY [ mUrqI-
pUjw kr ky pwxI hI irVkdw hY, ieh ivArQ imhnq kr ky Awqmk mOq shyVdw rihMdw hY [
prmwqmw qW hryk mnu`K dy ihrdy-Gr ivc v`sdw hY, pr Awqmk jIvn vloN KuMiJAw hoieAw
mnu`K p`Qr dI mUrqI lY ky Awpxy gl ivc ltkweI iPrdw hY [ p`Qr dI byVI ndI qoN pwr
nhIN lμGw skdI [ p`Qr dI mUrqI dI pUjw sMswr-smuMdr qoN pwr nhIN lμGw skdI [
ijhVw mnu`K gurU ƒ iml ky prmwqmw nwl fUMGI sWJ pWdw hY, aus ƒ auh isrjxhwr krqwr
pwxI ivc DrqI ivc AwkwS ivc hr QW v`sdw id`sdw hY [
(5) kbIr jI dy BYrau rwg dy iek Sbd dy prQwie gurU Arjn swihb jI ny iek Sbd ilK
ky kbIr jI dy SbdW dy sMgRih ivc hI drj kIqw hY [ aus ivc nwm BI kbIr jI dw hI id`qw
hY [ isr& isrlyK “mhlw 5” qoN pqw imldw hY ik ieh Sbd gurU Arjn swihb dw hY [
aus Sbd ivc Awp ilKdy hn—prmwqmw sB jIvW ivc ivAwpk ho ky sB dy AMdr boldw hY
sB ƒ ijMd dyx vwlw hY [ pr p`Qr inrijMd hY [ p`Qr dI mUrqI bxw ky aus ƒ prmwqmw dI
mUrqI AwKxw Zlq rsqw hY [ aus mUrqI A`gy m`Qy tykxy ivArQ au~dm hY [ p`Qr dI mUrqI
bol nhIN skdI, kuJ dy nhIN skdI [
prmwqmw hryk dy AMdr v`sdw hY [ p`Qr dI mUrqI ƒ prmwqmw smJx dy QW Awpxy AMdr-
v`sdy prmwqmw nwl sB dy AMdr-v`sdy prmwqmw nwl ismrn dI rwhIN fUMGI sWJ bxwE [
(6) Pu`lW qy p`qrW dy twkry qy p`Qr Awidk dI mUrqI inrijMd hY [ inrijMd dI pUjw vwsqy
aus dy A`gy sijMd Pu`l p`qr ilAw ky r`Kxy jIvn dw shI rsqw nhIN hY [
mUrqI GVn vwly ny p`Qr GV ky qy GVn vyly mUrqI dI CwqI auqy pYr r`K ky mUrqI iqAwr
kIqI [ jy ieh mUrqI Asl dyvqw hY qW ies inrwdrI dy kwrn GVn vwly ƒ dMf dyNdI [
B`q, l`pI, pMjIrI Awidk ijhVy pdwrQ mUrqI dy A`gy Bytw r`KIdy hn auhnW ƒ mUrqI Kw nhIN
skdI, aus dw pujwrI hI KWdw hY [
Asl jIaUNdw-jwgdw dyvqw prmwqmw Awp hY auh sB jIvW dy AMdr v`sdw hY [
not! kuJ s`jx A`j-klH ieh nvIN rIq clw rhy hn ik sRI gurU gRMQ swihb dI hzUrI ivc
rotI dw Qwl ilAw ky r`Kdy hn qy Bog lvWdy hn [ kI ies qrHW sRI gurU gRMQ swihb ƒ mUrqI
dw drjw dy ky inrwdrI nhIN kIqI jw rhI? pMQ ƒ sucyq rihx dI loV hY [
(7) mUrqI dw pujwrI pwxI dw GVw ilAw ky mUrqI ƒ ieSnwn krWdw hY [ pr soc ky vyKo [
pwxI ivc bqwlI l`K jUnW dy jIv v`sdy hn; auh hr vyly pwxI ƒ jUTw kr rhy hn [ iPr,
auhnW jIvW ivc BI prmwqmw Awp v`sdw hY qy ies qrHW hr vyly hI ieSnwn kr irhw hY [
aus ƒ iksy v`Kry aucycy ieSnwn dI kIh loV?
pujwrI Pu`lW dI mwlw ilAw ky mUrqI dy A`gy Byt krdw hY, pr iehnW Pu`lW ƒ qW BOirAW ny
pihlW hI jUTw kr id`qw huMdw hY [ iPr, auhnW BOirAW ivc v`sdw prmwqmw qW A`gy hI Pu`lW
dI sugMDI lY irhw hY [ mUrqI A`gy ies aucycI Bytw dw kIh lwB?
pujwrI du`D dI KIr irMnH ky mUrqI dy A`gy pyS krdw hY Bog lvwx leI [ pr ijs du`D dI ieh
KIr bxI, gW dw v`Cw aus ƒ pihlW hI cuMG ky jUTw kr cukw huMdw hY [ Bytw kIqI KIr BI jUTI
[ auN\ prmwqmw qW aus v`Cy ivc bYTw pihlW hI du`D cuMG lYNdw hY, ies aucycI KIr dI aus ƒ
kIh loV?
prmwqmw sB jIvW ivc ivAwpk ho ky swry pdwrQ Bog irhw hY; aus ƒ iksy aucycI Bytw dI
loV nhIN [
(8) pUjw kr ky mnu`K vD qoN vD jo lwB K`t skdw hY auh ieh hY ik pujwrI Awpxy pUjX dw
rUp bx jwey [ sMswr-smuMdr ivc ivkwrW dIAW AnykW lihrW pY rhIAW hn ijnHW ivc mnu`K
dI jIvn-neIAw hr vyly foldI rihMdI hY [ ienHW ivkwrW qoN bcwxw iksy dyvI dyvqy dy v`s dI
g`l nhIN [ mnu`K dy Awqmk jIvn ƒ prmwqmw dw ismrn hI au~cw kr skdw hY ikauNik
prmwqmw hI swry guxW dw ^zwnw hY [
(9) mUrqIAW dy pujwrI lok dyvI dyviqAW dIAW mUrqIAW ƒ Awpxy vloN su`cy jl Pu`l Aqy du`D
Awidk dI Bytw nwl pRsMn krn dy jqn krdy hn, pr ieh cIzW mUrqI qk phuMcx qoN pihlW
hI jUTIAW ho jWdIAW hn [
du`D ƒ QxW qoN hI v`Cy ny jUTw kr id`qw huMdw hY, Pu`l ƒ BOrw suMG ky jUTw kr jWdw hY, pwxI ƒ
m`CI jUTw krdI rihMdI hY, cMdn dy bUty dy duAwly s`p cMbVy rihMdy hn [
pr prmwqmw Byt mMgdw hY su`cy mn dI su`cy qn dI [ gurU dI srn pY ky imilAw au~cw
Awcrn hI pRBU-imlwp dy rsqy pWdw hY [ au~cw Awcrn imldw hY au~cqw dy somy prmwqmw dI
Xwd qoN [
(10) mnu`K Awpxy jIvn-s&r ivc ijhVy BI cMgy jW mMdy krm krdw hY auhnW dy sMskwr
aus dy mn ivc au~krdy jWdy hn [ iPr auh sMskwr AgWh mOkw imlx qy auho ijhy krm
krn vl pRyrdy jWdy hn [ ies qrHW mnu`K Awpxy kIqy krmW dy gyV ivc PisAw rihMdw hY [
ijhVw mnu`K prmwqmw dy ismrn ivc l`gdw hY aus dy AMdr ieh sMskwr bxny SurU ho jWdy
hn [ ijauN ijauN ieh sMskwr pRbl huMdy hn iqauN iqauN pihly kIqy krmW dy sMskwr kmzor ho
ky imtdy jWdy hn [ Aw^r ies qrHW mnu`K krmW dy gyV ivcoN bc inkldw hY [
pr iksy v`fy qoN v`fy dyvI dyvqy dI pUjw ipCly kIqy krmW dy sMskwr imtw nhIN skdI [
purwxW dIAW swKIAW vl iDAwn mwr ky vyK lvo—(a) iSv jI dy m`Qy auqy v`sx vwly Aqy
in`q gMgw ivc ieSnwn krn vwly cMdRmw dw klμk dUr nhIN hoieAw Ajy qk [ (A) sUrj dw
rQvwhI Aqy gruV dw Brw Arux ipMglw hI hY hux qk [ (e) ijs iSv jI ƒ hornW dy pwp
dUr kr skx vwlw mMinAw jw irhw hY jdoN aus ny bRhmw dw iek isr v`iFAw qW auh KoprI
bRhm-h`iqAw dy pwp dy kwrn aus dy h`Q nwl hI cMbVI rhI [ (s) smuMdr ivcoN cOdW rqn
inkly mMny jw rhy hn, swrIAW ndIAW dw nwQ mMinAw jw irhw hY [ pr pVH vyKo ttIhrI dy
AMifAW dI swKI [ smuMdr Ajy qk Kwrw hY [ (h) hnUmwn ny sRI rwmcMdr jI dI isroN pry
syvw kr ivKweI, pr aus ƒ auhnW qoN l`k dw k`Cw hI nsIb hoieAw [ pUrbly krmW dI Kyf
nwh imt skI [
prmwqmw dw ismrn hI krmW dy gyV qoN bcWdw hY [
20. igRhsq-iqAwg
1. sUhI m: 1—jogu n iKMQw, jogu n fMfY—pMnw 730
2. rwmklI isD gosit m: 1—hwtI bwtI rhih inrwly—pMnw 938
3. pauVI m: 1 (mlwr kI vwr)—ieik vxKMif bYsih jwie—pMnw 1284
4. pauVI m: 4 (soriT kI vwr)—iqn kw KwDw pYDw mwieAw sBu pivqu hY—pMnw 648
5. BYrau m: 5—pRQmy CofI prweI inMdw—pMnw 1147
6. DnwsrI m: 9—kwhy ry bn Kojn jweI—pMnw 684
7. gauVI kbIr jI—ngn iPrq jO pweIAY jogu—pMnw 324
8. iblwvlu kbIr jI—igRhu qij bn KMf jweIAY—pMnw 855
9. gUjrI iqRlocn jI—AMqru mil, inrmlu nhI kInw—pMnw 525
Bwv:
(1) godVI pihn lYxw, fMfw h`Q ivc PV lYxw, ipMfy auqy suAwh ml lYxI, kMnW ivc muMdRW pw
lYxIAW, qy isr munw lYxw—prmwqmw nwl imlwp dy ieh swDn nhIN hn [
GroN bwhr mVHIAW ivc mswxW ivc rihxw, smwDIAW lwxIAW, dys prdys ivc BONdy iPrnw,
qIrQW qy ieSnwn krny—ieh hIly prmwqmw nwl mnu`K dw myl nhIN krw skdy [
prmwqmw nwl imlwp dw AiBAws ieauN krnw cwhIdw hY ik dunIAw dy kwr-ivhwr kridAW
hI mnu`K ivkwrW vloN pry hitAw rhy [ ikrq-kwr BI kry qy prmwqmw dI Xwd ivc BI juVy
[ jdoN mwieAw dy moh dI kwlK ivc rihMidAW hI mwieAw qoN inrlyp pRBU ivc juV skIey,
qdoN pRBU-imlwp dI jwc Aw jWdI hY [
(2) jdoN A`cl-vtwly dy myly qy gurU nwnk dyv jI jogIAW ƒ jw ky imly qW jogIAW &^r nwl
AwiKAw ik AsI dunIAw dy JMbyilAW qoN v`Kry jMgl ivc iksy ru`K-ibrK hyT gwjr-mUlI auqy
guzwrw krdy hW, qIrQW auqy ieSnwn krdy hW [ ies qrHW swfy mn ƒ mwieAw dI mYl nhIN
l`gdI [
gurU nwnk dyv jI ny AwiKAw ik igRhsq ƒ C`f ky jMglW ivc jw v`sxw mwieAw dy moh qoN
bcx dw shI rsqw nhIN hY [ cwhIdw ieh hY ik dunIAw dI ikrq-kwr kridAW mnu`K DMiDAW
ivc hI Zrk nwh ho jwey, prwey Gr vl Awpxy mn ƒ folx nwh dyvy [ pr ieh qdoN hI ho
skdw hY jy mnu`K gurU dy d`sy hoey rsqy auqy qurdw hoieAw sdw prmwqmw dI Xwd ivc Awpxy
mn ƒ joVI r`Ky [
(3) keI mnu`K AYsy hn ijhVy Gr C`f ky jMgl ivc jw itkdy hn Aqy mon DwrI r`Kdy hn [
keI mnu`K iksy qIrQ dy TMFy-Twr pwxI ivc Klo ky Awpxy srIr ƒ Twrdy hn [ keI Aijhy
hn jo ipMfy auqy suAwh mlI r`Kdy hn, kdy srIr ƒ sw& nhIN krdy [ keI mnu`KW ny lμmIAW
lμmIAW jtW isr auqy vDw leIAW huMdIAW hn [ keI mnu`K idn rwq nμgy qury iPrdy hn, qy,
keI AYsy hn jo DUxIAW qpw ky sdw Awpxy srIr ƒ sykdy rihMdy hn [
prmwqmw dy dr qy auhI mnu`K prvwn hn ijhVy gurU dy d`sy rsqy auqy qur ky sdw prmwqmw
dw nwm ismrdy hn [
(4) Gr C`f ky jMglIN nhIN jw v`sxw [ ijhVy mnu`K prmwqmw dw nwm ismrdy hn, auhnW dw
mwieAw ƒ vrqxw, Kwxw pihnxw sB kuJ piv`qr hY [ auhnW dy Gr mMdr mhl Awidk sB
piv`qr hn, ikauNk auhnW GrW ivc Aw ky is`K syvk A`iBAwgq suK lYNdy hn [ ijhVy mnu`K
prmwqmw dI Xwd nhIN BulWdy, auhnW dy swry kMm-kwj piv`qr huMdy hn [
(5) Gr C`f ky &kIr bixAW iqAwgI nhIN bx skIdw [ Asl iqAwgI auh hY jo Gr ivc
rihMdw hoieAw hI prmwqmw dw nwm ismrdw hY [ Aijhw koeI ivrlw hI huMdw hY [
Aijhw mnu`K ismrn dI brkiq nwl prweI inMdw dw iqAwg krdw hY, loB moh Awidk
ivkwrW ƒ Awpxy nyVy nhIN Awaux dyNdw [ auh mnu`K haumY C`fdw hY, kwmwidk ivkwr aus auqy
vwr nhIN kr skdy [ iksy dy cMgy mMdy slUk dI prvwh nwh kr ky auh sB nwl im`qrW vwlw
slUk krdw hY [
(6) prmwqmw ƒ l`Bx vwsqy jMglW ivc jwx dI loV nhIN, auh hryk jIv dy AMdr v`sdw hY
[ ijvyN Pu`l ivc sugMDI v`sdI hY ijvyN SISy ivc SISw vyKx vwly dw Aks v`sdw hY, iqvyN
prmwqmw hryk jIv dy AMdr v`sdw hY, qy, rihMdw BI hY inrlyp [
pr vyKo mnu`K dy Bwg! vrKw ru`qy iksy QW bhuqw icr pwxI Kloqw rhy qW auQy DrqI auqy hry
rMg dw jwlw bx jWdw hY, aus jwly dy kwrn DrqI ivc pwxI jIaUr nhIN skdw [ ijs mnu`K
dI Akl auqy Btkxw dw jwlw Aw jMmy, aus ƒ ies g`l dw Asr hI nhIN huMdw ik prmwqmw
aus dy Awpxy AMdr v`s irhw hY [ auh Awpxw Awqmk jIvn prKx vwly pwsy prqdw hI
nhIN [ Awpxy Awp ƒ priKAW hI ieh smJ pYxI hoeI ik prmwqmw swfy hryk dy AMdr hY,
aus ƒ l`Bx vwsqy jMglW ivc jwx dI loV nhIN [
(7) nμgy rih ky jMglW ivc BOxw, isr munw ky &kIr bx jwxw, bwl-jqI itky rihxw—ieho
ijhw koeI BI swDn mnu`K dy Awqmk jIvn ƒ au~cw nhIN krdw, mnu`K ƒ sMswr-smuMdr dIAW
ivkwr lihrW ivcoN fu`bxoN bcw nhIN skdw [ isr& prmwqmw dw nwm hI byVw pwr krdw hY [
(8) hryk cMgy mMdy kIqy krm dy sMswkr mnu`K dy mn ivc nwlo nwl au~krdy jWdy hn [ ies
qrHW AnykW iksmW dy csky mnu`K pwsoN C`fy nhIN jw skdy [ ipAw iehnW ƒ roky mnu`K, pr
mn muV muV iviSAW dIAW vwSnW ƒ jw cMbVdw hY [ Gr C`f ky jMglIN vwsw krn nwl BI
koeI &rk nhIN pYNdw, ikauNik ivkwrW dy sMskwr qW mnu`K dy AMdr itky rihMdy hn [
juAwnI dI aumr lμG jWdI hY, buFypw Aw jWdw hY; pr mn iPr BI mMdIAW vwSnW dw hI iSkwr
hoieAw rihMdw hY, qy, ies qrHW mnu`K Awpxy kImqI jnm ƒ ivArQ gvw lYNdw hY [
prmwqmw dy dr qy pY ky aus dI Xwd ivc juiVAW hI iehnW ivkwrW qoN ^lwsI huMdI hY [
(9) inrw &kIrI ByK DwirAW prmwqmw nwl imlwp nhIN ho skdw [
mnu`K Awpxy srIr auqy swDUAW vwlw bwxw pw lYNdw hY, pr jy aus ny Awpxy mn ƒ kdy nhIN
priKAw qW sMinAws Dwrn dw koeI Awqmk lwB nhIN ho skdw [
Gr Gr qoN mMg ky tu`kr Kw lYxw, godVI pihx lYxI, muMdRw pw lYxIAW, mswxW dI DrqI dI
suAwh ipMfy qy ml lYxI—jy mnu`K gurU dy d`sy rsqy auqy nhIN qurdw, Awqmk jIvn nhIN
jIaUNdw, qW ieh swrw au~dm ivArQ hY [
igxy-imQy jp krny, qp swDny—jy mn dIAW vwsnW nhIN mu`kIAW qW vwsnw-rihq prmwqmw
nwl imlwp nhIN ho skdw [
h`Q ivc K`pr PV lYx dw koeI Awqmk lwB nhIN, ATwhT qIrQW auqy ieSnwn dw BI lwB
nhIN [ ieh swry au~dm ieauN hI hn ijvyN BrIAW ivc AMn dy dwxy qW nwh hox pr mnu`K gwh
pweI r`Ky [
prmwqmw dw nwm ismro nwm [ iehI hY ivkwrW qoN bcwx vwlw [
21. Drm-pKMf, ivKwvw
1. slok m: 1 (Awsw dI vwr)—piV pusqk sMiDAw bwdM—pMnw 470
2. slok m: 1 (vwr Awsw)—mwxs Kwxy krih invwj—pMnw 471
3. DnwsrI m: 1—kwlu nwhI jogu nwhI—pMnw 662
4. sUhI m: 1—aujlu kYhw iclkxw, Goitm kwlVI msu—pMnw 729
5. Awsw m: 3—inriq kry bhu vwjy vjwey—pMnw 364
6. slok m: 3 (vwr vfhMs)—ByKI Agin n buJeI—pMnw 588
7. slok m: 3 (PrId jI)—hMsw dyiK qrMidAw—pMnw 1384
8. Awsw m: 4—gurmuiK hir hir vyil vDweI—pMnw 367
9. rwmklI m: 4—jy vfBwg hovih vfBwgI—pMnw 880
10. slok m: 4 (vwr kwnVw)—hir kIriq auqmu nwmu hY—pMnw 1314
11. gauVI m: 5—jIA ry El@w nwm kw—pMnw 211
12. gauVI suKmnI m: 5—mn kwmnw qIrQ dyh CutY—pMnw 265
13. gauVI suKmnI m: 5—krqUiq psU kI mwns jwiq—pMnw 267
14. Awsw m: 5—bwhru Doie, AMqru mnu mYlw—pMnw 381
15. slok m: 5 (vwr rwmklI)—AMdrhu AMn@w bwhrhu AMn@w—pMnw 960
16. slok m: 5 (vwr rwmklI)—pMifqu AwKwey bhuqI rwhI—pMnw 960
17. BYrau m: 5—vrq n rhau n mh rmdwnw—pMnw 1136
18. swrg m: 5—Avir siB BUly BRmq n jwinAw—pMnw 1205
19. svXy sRI muKbwk´ m: 5—audmu kir lwgy bhu BwqI—pMnw 1389
20. Awsw kbIr jI—gj swFY qY qY DoqIAw—pMnw 476
21. Awsw kbIr jI—hm Gir sUqu qnih inq qwnw—pMnw 482
22. Awsw kbIr jI—AMqir mYlu jy qIrQ nwvY—pMnw 484
23. soriT kbIr jI—ihRdY kptu muK igAwnI—pMnw 656
24. Awsw nwmdyE jI—swpu kuMc CofY, ibKu nhI CwfY—pMnw 485
25. slok PrId jI—qqI qoie n plvY—pMnw 1381
Bwv:
(1) Drm-pusqkW pVH ky hornW nwl crcw CyVdy rihxw, mUrqI dI pUjw qy ivKwvy dI smwDI,
gl ivc mwlw qy m`Qy auqy iqlk—prmwqmw dI is&iq-swlwh dy twkry qy swry krm Poky hn
[
(2) irSvqW KwxIAW, pr pVHnIAW inmwzW; ZrIbW auqy zulm kmweI jwxy, pr gl ivc
jnyaU;—ieh inmwzW qy ieh jnyaU Awqmk jIvn dw kuJ BI nhIN svwrdy [ Aijhy v`FI-Kwxy
jnyaU-DwrIAW dy GrIN srwD Awidk dw Bojn Kw ky sgoN bRwmx BI Awpxw jIvn mlIn kr
lYNdy hn [
(3) ieh mnu`Kw jnm dw smw ies vwsqy nhIN hY ik lokW ivc DrmI AKvwx dI ^wqr qy lokW
ƒ T`gx dI ^wqr A`KW mIt ky n`k ƒ PV ky smwDI dI Skl ivc bYTo, qy srDwlUAW ƒ AwKdy
rho ik swƒ ies qrHW iqMny hI lok id`s rhy hn [ iehnW FbW nwl prmwqmw dw myl nhIN
huMdw, nwh hI au~cy Awcrn dw qrIkw hY [
(4) kYNh dw BWfw vyKx ƒ sw& qy ilSkvW huMdw hY, pr ies nwl h`Q GswE h`Q kwlw ho
jwiegw [ bwhrlI ilSk iks ArQ, jy AMdr kwlw hY?
cOhW pwisAW qoN ic`qry hoey p`ky sohxy GrW dw kIh lwB jy auhnW ivc koeI v`sdw nwh hovy?
ic`ty KMBW vwly bguly qIrQW auqy v`sdy hox [ qW BI kIh hoieAw? KwxIAW qW auhnW f`fIAW qy
m`CIAW hI hn [
au~cy lμmy isMbl dy Pl qoiqAW dy iks Bw? auhnW dy AMdr qW rUM hI huMdw hY [
phwVI rsqy vWg jIvn-pMD bVw AOKw hY [ lok-ivKwvy qy clwkIAW mdd nhIN krdIAW [
(5) jyT-hwV dI ruqy pMjwb ivc bVIAW iBAwnk hnyrIAW AwauNdIAW hn [ Awm qOr qy
hnyrI Swm vyly dy krIb AwauNdI hY [ pyNfU GrW ivc im`tI dy dIvy, rUM dIAW v`tIAW, qy srhoN
dw qyl [ bUhy bMd kr ky lok cwnx leI dIvy jgWdy hn [ pr jy rqw BI bUhw KulH jwey,
hnyrI dw ieko hI bu`lw, qy dIvw gu`l [
ijs mnu`KI ihrdy ivc loB dI hnyrI hr vyly Ju`l rhI hovy, auQy h`k by-h`k prKx leI
igAwn dw dIvw ikvyN bly?
(6) s`p bVw zhrIlw jwnvr hY, mnu`K ƒ ies qoN hr vyly ^qrw huMdw hY [ vrKw-ru`qy ieh
Ku`fW ivcoN inkldy hn [ DrqI dy hzwrW mnu`K swl dy swl s`p dy fMg nwl sdw dI nINdry sON
jWdy hn [ mnu`K BI Awpxy ies vYrI ƒ ijQy vyKdw hY jwnoN mwrn dw jqn krdw hY [
pr jy koeI AM\wx mnu`K s`p ƒ mwrn dy QW aus dI Ku`f ƒ bMd kr dyvy, qW ies qrHW vYrI vloN
^qrw mu`k nhIN skdw [ iesy qrHW ivgVy mn ƒ soDx dy QW srIr ƒ Dwrimk pihrwvy
pihnwieAW koeI lwB nhIN huMdw [
(7) hMs mwnsrovr dy fUMGy pwxIAW ivc qwrIAW lwauNdy hn [ hMsW dI ^urwk moqI [ pwxI qy
du`D ƒ vK vK kr skx dI kudrqI SkqI auhnW dI cuMJ ƒ [ bglw ivcwrw Coty pwxIAW ivc
Klox vwlw [ ipAw Klovy iek tMg-Bwr, pr aus dI ^urwk m`CIAW [ hMsW dI rIsy jy ikqy
bglw BI fUMGy pwxI ivc qrn dw jqn kry, qW fu`bygw hI [
pKMfI ByKI s`cy AwiSkW dI brwbrI nhIN kr skdy [
(8) hwQI jdoN iksy ndI nwly qy pwxI pIx jWdw hY qW AwpxI suMf nwl pwxI auCwl auCwl ky
bVy Awnμd nwl nHwauNdw BI hY [ ikqnw ikqnw smw ies mOj ivc guzwr dyNdw hY [
pr ndI ivcoN bwhr inkl ky suMf nwl G`tw im`tI iek`Tw kr ky Awpxy ipMfy auqy pweI jWdw hY
[ aus dw swrw ieSnwn im`tI ivc iml jWdw hY [
pRBU dw ismrn mnu`K dy mn vwsqy jl hY, pr kIqy Dwrimk krmW dI haumY ic`kV hY jo mn
ƒ gMdw krdI jWdI hY [
(9) bgulw mwnsr qy jw bYTy, auQy BI f`fIAW m`CIAW dI Bwl krygw [ kW sdw krMg jW
ivSty qy rIJygw [
hir jnW dI sMgq AMimRq dw srovr hY [ suAwrQI bMidAW ƒ Ajyhy pivqR AsQwn qoN BI kuJ
pRwpq nhIN huMdw [ sqsMg ivc bYT ky BI auhnW dI suriq suAwrQ qy ivkwrW vl hI rihMdI hY
[
(10) hwQI ƒ ikqnw hI ml ky ieSnwn krwvo, auh muV ic`kV qy im`tI G`tw Awpxy auqy pw
lYNdw hY [ prmwqmw dI Xwd ƒ C`f ky Awpxy vloN ikqny hI puMn-krm krI jwau, mn ƒ haumY
dI mYl hor vDIk l`gdI jwiegI [
(11) dirAw-kMFy v`sdy ipMfW dy muMfy fMgr cwrn drIAw dy byly ivc jWdy hn [ fMgr byly
ivc crdy hn [ muMfy drIAw kMFy Kyfdy rihMdy hn [ keI vwrI ryq ivc Awpxy pYr r`K ky ryq
ƒ n`p ky ryq dy Gr BI bxwauNdy hn [ pr ryq dy Gr auDr bxdy hn, auDr FihMdy jWdy hn
[ jy drIAw dy pwxI dI C`l Aw jwey, qW auhnW GrW dw ikqy nwm-inSwn nhIN rih jWdw [
Awpxy vf`px dI ^wqr kIqy hoey dwn-puMn Awidk dy kMmW qoN ieh Aws nhIN hoxI cwhIdI ik
ies dwn-puMn nwl mn ivc dieAw Gr kr leygI [ haumY dI C`l nwlo nwl hI mn ivcoN
dieAw Awidk SuB guxW dw s&wieAw krdI jWdI hY [
(12) ieSnwn dy bwhrly swDn mn dI ivkwrW dI mYl dUr nhIN kr skdy [
(13) hlkwieAw ku`qw hr iksy ƒ k`tdw iPrdw hY, qy ies qrHW hornW ƒ BI hlkwieAw krdw
jWdw hY [ hlky ku`qy dy mUMh dI J`g BI ieqnI ^qrnwk huMdI hY ik ijs ƒ l`g jwey, aus auqy
hlk dw Asr ho jWdw hY [
mwieAw dw loB mnu`K dy mn vwsqy hlk smwn hY [ loB-v`s mnu`K h`k-ib-h`k dI prvwh
nhIN krdw [ loBI dw sMg BI mwVw [ hornW dy AMdr BI loB-hlk pYdw krdw hY [
ijs mnu`K dy mn ivc loB-hlk hovy, aus dy bwhrly Dwrimk ByK iksy kMm nhIN [
(14) mnu`K-jwqI dy vYrI s`p dI inrI Ku`f bMd kIiqAW s`p dw ^qrw tl nhIN jWdw [
ivgiVAw mn s`p-smwn hY [ srIrk ieSnwn mn dI mYl dUr nhIN kr skdy [
(15) hMsW dI ^urwk hY moqI, qy bgilAW dI f`fIAW m`CIAW [ hMsW ivc kdy inry bYTx nwl
bgly hMs nhIN bx jWdy, auh sdw f`f-m`CI KWdy hI rihxgy [ suAwrQI qy mwieAw-vyiVHAw
mnu`K ipAw A`KW mIt mIt ky Bjn gwvy, mwieAw dw j`Pw itikAw hI rhygw [ mn ƒ ivkwrW
vloN rokx dI loV hY [
(16) swbq moT irMnHxy Dro [ moT qW gl jwxgy, pr korVU p`Qr hI rihxgy [ vyKx ƒ auh
BI moT hI hn, pr auhnW auqy aubldy pwxI dw Asr nhIN huMdw [ ijs mnu`K dw mn AMdroN
moh nwl korV moT bixAw ipAw hY, aus dy bwhrly Drm krm ivArQ jWdy hn [
(17) ihMdU hovy cwhy muslmwn, bwhrlw ByK mu`l nhIN pWdw [ iek prmwqmw dw ipAwr hI
prvwn hY [
(18) pYlI ivc in`q hl vwhI jwvo, jd qk bIj nhIN bIjogy, &sl dI kdy Aws nhIN ho
skdI [ du`D irVikAW qW m`Kx inkl skygw, pr pwxI ƒ irVko, swrI aumr irVkI jwvo.
m`Kx nhIN inkl skdw [
guxW dw somw hY prmwqmw [ jd qk mnu`K ies somy qoN ivCuiVAw hoieAw hY, by-S`k hor hor
puMn krm krI jwey, AslI au~cw Awqmk jIvn nhIN iml skdw [
(19) khxw bVw sohxw bwrIk jwlw qxdw hY [ AnykW m`KIAW qy m`Cr hr roz aus dy jwly
ivc Psdy hn [ khxw auhnW dy lhU auqy pldw rihMdw hY [ pr Aw^r auhI jwlw aus dI
AwpxI mOq dw kwrx bxdw hY [ aus dy Awpxy hI b`cy aus ƒ aus jwly ivc Gyr lYNdy hn, qy
aus dw lhU pI jWdy hn [
pKMfI mnu`K Awpxy duAwly Dwrimk ivKwvy dw jwlw qxI r`Kdw hY [ ^uS huMdw rihMdw hY AnykW
SrDwlUAW ƒ T`g T`g ky [ pr ieh jwlw shjy shjy aus ƒ Awqmk mOqy mwr dyNdw hY [
(20) bwhroN sMqW vwlw bwxw hovy, cONky dI bVI su`c BI r`KI hovy, pr jy mn ivc Kot hY, qW
auh sMq nhIN, Bwrw T`g hY [
(21) gweIAW dy rwKy gvwly dw ieh &rz huMdw hY ik ij`Qy auh hr roz auhnW ƒ jUh ivc
cwrdw iPrdw hY auQy auhnW ƒ hr iksm dy ^qry qoN bcweI r`Kx leI BI swvDwn rhy, vrKw
ru`qy ndIAW dy hVHW ivcoN shI slwmiq GrIN ApVwaux dI BI izMmyvwrI smJy [
jnqw Awpxy Dwrimk nyqwvW dI syvw Awidk kr ky auhnW qoN ieh Aws BI r`KdI hY ik auh
jnqw ƒ sdw shI jIvn-AgvweI dyx [ inrI AwpxI pUjw-pRiqSTw dw i^Awl r`Kx vwlw
mnu`K AwgU AKvwaux dw h`kdwr nhIN huMdw [
(22) f`fU sdw pwxI ivc rihMdy hn [ pr ieh in`q-ieSnwnI f`fU mukq nhIN ho jWdy [ inry
srIrk ieSnwn mnu`K dy mn dI mYl dUr nhIN kr skdy [ mlIn-miq iksy pivqR DrqI qy
sdw itky rihx nwl hI mhwqmw AKvwaux dw h`kdwr nhIN ho jWdw [
(23) quMmI dI kuiV`qx ATwhT qIrQW qy ieSnwn krwieAW BI nhIN jWdI [
jy idl ivc T`gI hY, qW mUMhoN igAwn dIAW g`lW krnIAW inrw pwxI irVkxw hY [
(24) isAwl dI ru`q lμG jwx qy s`p AwpxI kuMj auqwr dyNdw hY, pr ies qrHW aus dw zihr
dUr nhIN ho jWdw [ bglw pwxI ivc iek tMg Bwr Kloqw rihMdw hY, pr aus dI q`k sdw m`CI
vl rihMdI hY [
mnu`K Awpxy mn ƒ su`D krn dw jqn nwh kry, qy inrIAW smwDIAW hI lWdw rhy; auh
smwDIAW ivArQ hn [
(25) pwxI bnspqI dI ijMd jwn hY [ AOV dy mwry &sl vrKw nwl muV hry Bry ho jWdy hn
[ pr vrKw-ruqy invwx pYlIAW dy jyhVy &sl pwxI ivc kuJ idn fu`by rihMdy hn, auh Ajyhy
sVdy hn ik BwvyN ikqnI vwrI auhnW ƒ pwxI idau, auh nhIN plrdy [
jyhVy bMdy in`q Drm-AsQwnW ivc BI itky rihMdy hn, qy ivkwrW dw BI iSkwr bxy rihMdy hn,
auhnW dy AMdr au~cw Awqmk jIvn bxnw AsMBv ho jWdw hY [ ijs cwau qy auqSwh nwl auh
pihlW pihl Drm-AsQwn ivc Awey sn, auh auqSwh sdw leI mu`k jWdw hY [
22. cuMc-igAwnqw
1. slok m: 1 (Awsw dI vwr)—piV piV gfI ldIAih—pMnw 467
2. slok m: 1 (sUhI kI vwr)—dIvw blY AMDyrw jwie—pMnw 791
3. slok m: 1 (vwr mlwr)—hrxW bwjW qY iskdwrW—pMnw 1288
4. slok m: 3 (vwr soriT)—pVxw guVxw sMswr kI kwr hY—pMnw 650
5. slok m: 5 (gUjrI kI vwr)—kVCIAw iPrMin@—pMnw 521
6. BYrau m: 5—inkit buJY so burw ikau krY—pMnw 1138
7. tofI nwmdyv jI—koeI bolY inrvw—pMnw 718
Bwv:
(1) jy ieqnIAW pusqkW pVH leIey ijnHW nwl keI g`fIAW Br leIAW jw skx ijnHW dy FyrW
dy Fyr lgwey jw skx, jy ieqnIAW pusqkW pVH leIey ijnHW nwl iek byVI BrI jw sky; jy
pVH pVH ky izMdgI dy swlW dy swl guzwr ley jwx, swrI aumr guzwr id`qI jwey, qW BI
prmwqmw dI hzUrI ivc ies ivcoN kuJ BI prvwn nhIN huMdw [
mwiek Dn vWg iv`idAw-Dn vI haumY hI vDweygw [
(2) vyd Awidk Drm-pusqkW dy inry pwT qW dunIAwvI ivhwr hI smJo [ ivdvwn lok
iehnW ƒ pVH pVH ky iehnW dy isr& ArQ hI ivcwrdy hn [ jd qk miq nhIN bdldI, inry
pwT qy ArQ-ivcwr Awqmk jIvn dw kuJ BI nhIN svwrdy [
ijvyN jdoN dIvw jgdw hY qW hnyrw dUr ho jWdw hY, iesy qrHW vyd Awidk Drm pusqkW dI bwxI
Anuswr FlI hoeI miq pwpW dw nws krdI hY [
auh mnu`K hI pwpW dy hnyry qoN pwr lμGdw hY ijs ny AwpxI miq gurU dy hvwly kr id`qI hY [
(3) lok hrxW qy bwjW ƒ pwl ky igJw ky auhnW dI rwhIN hor hrxW qy pMCIAW ƒ PVdy hn [
iv`idAw pVH ky mnu`K kcihrIAW Awidk dy d&qrW ivc nOkrI krdy hn, qy, lokW pwsoN r`j ky
irSvqW lYNdy hn [
ieh kwhdI hY iv`idAw? ieh qW PwhI hY PwhI [ hrx pVH ky (ig`J ky) Awpxy jwiq-BrwvW ƒ
mnu`K dI PwhI ivc ilAw PsWdy hn, bwj hor pMCIAW dI mOq dw kwrn bxdy hn [ pVHy hoey
cusq-clwk mnu`K BI Awpxy BrwvW vwsqy PwhIAW A`fdy hn [
aus ƒ Asl iv`idAw nwh AwKo ijs dI mdd nwl mnu`K mnu`KW dw lhU pIx ivc cusq ho jwx
[
(4) pusqkW pVHnIAW qy auhnW ƒ ivcwrnw hor kwr-ivhwrW vWg iek ivhwr hI hY [ mnu`K dI
Akl ies nwl qyz ho jWdI hY [ pr jy ies iv`idAw dw mnu`K dy jIvn auqy koeI Asr nhIN
pYNdw, jy mnu`K dy AMdr mwieAw dI iqRSnw qy ivkwr itky hI rihMdy hn, qW iv`idAw dy AhMkwr
Aqy mwieAw dy moh ivc mnu`K AMqr Awqmy ^uAwr hI huMdw rihMdw hY [
aus mnu`K ƒ hI piVHAw hoieAw qy isAwxw jwxo jo gurU dy Sbd dI rwhIN Awpxy mn ƒ Kojdw
hY, qy, iqRSnw qoN bcx leI rsqw l`B lYNdw hY, Awqmk Afolqw ivc itk ky prmwqmw dy
guxW ivc suriq joVnI is`Kdw hY [
(5) dwl BwjI dy BWfy ivc kVCI PyrIdI hY, pr aus kVCI ƒ aus BwjI dw aus dwl dw koeI
suAwd nhIN AwauNdw [
Dwrimk pusqkW pVH ky inrIAW g`lW krn vwly mUMh kVCIAW vWg hI hn [ sohxy mUMh auh
hn ijhVy prmwqmw dy ipAwr dy suAwd ivc rMgy jWdy hn [
(6) hr koeI AwKdw hY ik prmwqmw sB dy nyVy hY sB dy AMdr hY [ pr ies cuMc-igAwnqw
dw kIh lwB, jy AmlI jIvn ies kQnI dy Anuswr nhIN hY?
ijhVw mnu`K dUijAW dw nukswn krdw hY, ijhVw mnu`K prwieAw Dn curwx dy jqn krdw
rihMdw hY, ijhVw mnu`K kwr-ivhwr ivc sdw JUT boldw hY, aus dw zbwnI zbwnI ieh AwKx
dw kIh lwB ik prmwqmw hryk dy AMdr v`sdw hY?
iv`idAw auh jo mnu`K dy Awqmk jIvn dy kvwV KolH dyvy, jo mnu`K dw rozwnw jIvn sohxw bxw
dyvy [
(7) koeI mnu`K AwKdw hY prmwqmw Aswfy nyVy v`sdw hY koeI AwKdw hY ik swQoN iksy dUr QW
qy hY [ pr inrw bhs nwl inrnw kr lYxw ieauN hI AsMBv hY ijvyN pwxI ivc rihx vwlI
m`CI KjUr auqy cVHn dw jqn kry [ prmwqmw nyVy hY ik dUr, ies bwry AwpxI iv`idAw dw
ivKwvw krn leI bhs iek ivArQ jqn hY [
iv`idAw dy bl nwl prmwqmw dI hsqI bwry bihs krnI ivArQ au~dm hY [ aus dI BgqI
krnw hI izMdgI dw shI rsqw hY [
23. mn
1. mwrU m: 1—sUr sru sois lY—pMnw 991
2. slok m: 1 (swrg kI vwr)—n BIjY rwgI nwdI byid—pMnw 1237
3. pauVI m: 3—jo jn lUJih mnY isau—pMnw 1088
4. slok m: 3 (vwr mwrU)—mwrU mwrx jo gey—pMnw 1089
5. sUhI CMq m: 4—vis Awixhu vy jn iesu mn kau—pMnw 776
6. pauVI m: 4 (vwr swrg)—hir kw nwmu inDwnu hY—pMnw 1239
7. iblwvlu m: 5—kvnu kvnu nhI pqirAw—pMnw 815
8. BYrau kbIr jI—ikau lIjY gFu bMkw BweI—pMnw 1161
9. mwrU jYdyv jI—cMd sq ByidAw—pMnw 1106
10. slok m: 3 (gUjrI kI vwr)—mnu kuMcru, pIlku gurU—pMnw 576
Bwv:
(1) mnu`K ijhVy BI cMgy mMdy krm krdw hY auhnW dy sMskwr aus dy AMdr iek`Ty huMdy rihMdy
hn [ auhnW sMskwrW dw pRyirAw hoieAw mnu`K dw mn hr vyly Btkxw ivc ipAw rihMdw hY,
iksy vyly nhIN itkdw [
pRwxwXwm ies cMcl mn ƒ Btkxw ivc pYx qoN htw nhIN skdw [ l`K pRwxwXwm ipAw kry,
AMdrly sMskwr AMdr itky hI rihxgy [ jy prmwqmw nwl ie`k-rUp hoxw hY qW ieh zrUrI hY
ik mnu`K dw Awqmk jIvn au~cw ho ky prmwqmw dy jIvn vrgw au~cw bx jwey [ qy, ieh qdoN
hI ho skygw jy mnu`K prmwqmw dI Xwd ƒ sdw hr vyly mn ivc vsweI r`Ky [
jd qk mn ivc ipCly kIqy krmW dy sMskwr mOjUd hn qd qk mn cMcl hY, mnu`K ƒ
Btkxw ivc pweI hI r`Kygw [
(2) koeI mnu`K rwg ivc sohxIAW surW nwl Bjn gWdw hY, koeI mnu`K smwDIAW lWdw hY, koeI
mnu`K sdw sogI suBwau bxweI r`Kdw hY, koeI ngn swD bx ky qIrQW qy ieSnwn krdw iPrdw
hY, koeI mnu`K AnykW dwn-puMn krdw hY, koeI mnu`K mon Dwr ky bYTw rihMdw hY, koeI mnu`K
rx-BUmI ivc sUrimAW vWg mOq dw twkrw krdw hY—vyKx ƒ [ ieh swry krm BwvyN Dwrimk
pey jwpx, pr prmwqmw hryk mnu`K dy AMdr v`sdw ieh vyKdw hY ik ies dy mn dI ikho
ijhI AvsQw hY [ jy mn bwhr Btkdw iPrdw hY, qW prmwqmw dy crnW ivc imlwp iks dw
hovy?
qy, mn ny qdoN hI Btkx qoN htxw hY jdoN mnu`K ies ƒ prmwqmw dI Xwd ivc joVdw hY [
(3) sUrmy auh nhIN jo rx-BUmI ivc vYrIAW nwl lVdy hn [ sUrmy auh hn ijhVy Awpxy mn
nwl lVweI krdy rihMdy hn, auhI mnu`K jgq ivc Awdr-mwx hwsl krdy hn [ ijhVy
mnu`K sdw Awpxy mn dI Koj-pVqwl krdy rihMdy hn, auh prmwqmw nwl imly rihMdy hn [
igAwnvwn bMidAW dI vifAweI hI iesy g`l ivc hY ik auh mwieAw dy ip`Cy Btkx dy QW sdw
AMdr vl prqy rihMdy hn [
ijnHW ny gurU dI imhr nwl Awpxy mn ƒ ij`q ilAw, auhnW ny jgq ƒ ij`q ilAw [
(4) ijhVw mnu`K ieh i^Awl krdw hY ik mn ƒ v`s ivc ilAwaux leI igRhsq C`f ky jMgl
ivc jwxw zrUrI hY auh kurwhy pY jWdw hY [ ies mn ƒ cMclqw vloN htwx dw ieko hI qrIkw
hY, auh ieh hY ik ies mn ƒ gurU dy Sbd dI ivcwr ivc joiVAw jwey [ gurU dI shwieqw
nwl AMdr vl priqAW mn v`s ivc Aw jWdw hY [
(5) Awpxy ies mn ƒ sdw Awpxy v`s ivc r`Kxw cwhIdw hY [ mnu`K dw ieh mn sdw iSkwrI
pMCI bwSy vWg Btkdw rihMdw hY [ sdw AwsW hI AwsW bxWidAW mnu`K dI swrI izMdgI du`K
ivc hI bIqdI hY [
ijs mnu`K ƒ gurU iml pYNdw hY auh prmwqmw dw nwm jpx l`g pYNdw hY, qy, nwm jpidAW aus
dy mn ivc au~TI hir-nwm ismrn dI Aws pUrI ho jWdI hY [ sdw prmwqmw dy dr qy
Ardws krdy rihxw cwhIdw hY ik hy pRBU! mYƒ Awpxw nwm jpx dI sUJ b^S [
(6) prmwqmw dw nwm hI suKW dw ^zwnw hY [ ijhVw mnu`K nwm jpdw hY auh prmwqmw dI
hzUrI ivc BI ieQoN ie`zq nwl hI jWdw hY [
ijhVw mnu`K gurU dI srn pYNdw hY prmwqmw dw nwm aus dy ihrdy ivc Aw v`sdw hY [ ies
nwm dI brkiq nwl mn kwbU ivc AwieAw rihMdw hY, nhIN qW auN\ ieh sdw Btkdw hI
rihMdw hY [
pr hY ieh sdw dwiq hI [ ijs auqy prmwqmw Awp imhr krdw hY ausy ƒ hI nwm dI dwiq
imldI hY qy ausy dy mn dI Btkxw mu`kdI hY [
(7) Koqy ƒ ieh Awm vwdI hY ik jy aus dw dwA l`gy qW dul`qIAW bhuq mwrdw hY, qwhIeyN
l&z ^r-msqI dI Awm vrqoN hY [ Bwv, ^r vwlI msqI, Koqy vwlI msqI [ Koqy dI ies
msqI ƒ kwbU ivc r`Kx vwsqy hI GuimAwr Koqy dI ipCwVI qdoN hI KolHdw hY jdoN aus ƒ
pihlW l`d lYNdw hY [
mnu`K dw mn BI ipCly kIqy krmW dy sMskwrW dy kwrn bhuq cMcl hY, ies ƒ ^r msqI krn
dw mOkw nhIN id`qw jwxw cwhIdw [ ijhVw BI mnu`K Awpxy mn auqy ieqbwr krdw hY mn dI
AgvweI ivc qurdw hY auh sdw mwieAw ivc PisAw rihMdw hY [
bVy bVy jpI qpI qy sMjmI BI mn dy Fhy cVH ky AwpxI swrI kIqI kmweI dy isr pwxI pw
lYNdy hn, kwmwidk pMjy lutyry auhnW ƒ jIvn-s&r dy Zlq rsqy pw dyNdy hn [
auhI mnu`K Awpxy mn auqy kwbU pWdy hn ijnHW ƒ prmwqmw Awpxy nwm dI dwiq b^Sdw hY [
(8) purwxy simAW ivc rwjy mhwrwjy Awpxy rwj dI ih&wzq vwsqy iklHy bxvwieAw krdy sn
[ iklHy dy duAwly au~cIAW au~cIAW &sIlW qy &sIlW dy bwhr-vwr fUMGIAW KweIAW huMdIAW sn
jo sdw pwxI nwl BrIAW rihMdIAW sn [ iklHy dw bVw v`fw Pwtk huMdw sI ijs dy swhmxy
pihrydwr qy drbwn sdw KVy rihMdy sn [ jdoN koeI rwjw Awpxy qoN v`fy iksy guAWFI rwjy qoN
AwkI huMdw sI qW AwpxI swrI &OjI qwkq iklHy ivc iek`TI kr lYNdw sI [ bwhroN Awey rwjy ƒ
aus AwkI iklHy dy sr krn vwsqy keI mhIny iklHy dy duAwly Gyrw pwxw pYNdw sI [
mnu`K srIr iklHw hY [ mnu`K ies iklHy dw rwjw hY, Awqmk jIvn dy mwlk prmwqmw vloN
ieh mn-rwjw AwkI ho bYTdw hY [ ies iklHy dy duAwly myr-qyr dI BwrI &sIl hY, iqRguxI
mwieAw dw pRBwv ies iklHy dy &sIl dy duAwly bVI fUMGI KweI hY [ kwm kRoD Awidk ies
iklHy dI rwKI krn vwly hn [ kmzor ijMd srIr-iklHy ivc AwkI ho ky bYTy mn rwjy ƒ ij`q
nhIN skdI [
prmwqmw dI imhr nwl ijhVw mnu`K gurU dI srn pY ky swD sMgiq dw Awsrw lYNdw hY aus dy
AMdr pRBU-crnW vwsqy pRym pYdw huMdw hY aus dI suriq pRBU-crnW ivc juVdI hY aus ƒ shI
jIvn dI jwc Aw jWdI hY [ ieh, mwno, auh qop dw golw clWdw hY [ syvw sMqoK Awidk dy
hiQAwr vrq ky auh mnu`K srIr-iklHy ivc AwkI hoey mn ƒ Awpxy v`s ivc kr lYNdw hY [
(9) GrW ivc vyKo CotI aumr dy b`icAW ƒ [ swl swl do do swlW dy b`cy BI Awpxy iKfOixAW
qoN Gul Gul mrdy hn [ Gr ivc koeI Eprw nvW bwl Aw jwey [ ipAw hovy auhnW dw nyVy dw
irSqydwr hI [ pr kIh mjwl ik auhnW dy iKfOixAW ƒ h`Q BI lw sky!
mwieAw bVI fwFI! CotI aumr qoN hI myr-qyr b`cy dy jIvn dI koeI GwVq GVn l`g pYNdI hY
[ iPr ijauN ijauN bwl isAwxw huMdw jwiegw, iqauN iqauN aus dy AMdr myr-qyr pRbl huMdI
jWdI hY [ ieh myr-qyr hI jgq ivc aupwDIAW-JgiVAW dI mUl hY [
ijhVy Gr C`f ky jMglIN jw bYTdy hn qy mn ƒ ies koJy pwsy vloN htwx leI pRwxwXwm
Awidk krdy hn, ^lwsI auhnW dI BI nhIN huMdI [ swD Awpo AwpxI isl dI mlkIAq qoN hI
Awpo ivc AOKy ho pYNdy hn keI vwrI [
isr& ieko qrIkw hY ies myr-qyr ƒ mukwx dw [ prmwqmw dI is&iq-swlwh krdy rho [
ivkwrW ivc pYx krky AmoV ho cuky mn dI myr-qyr dw bl is&iq-swlwh dI brkiq nwl
tu`t jWdw hY, AmoV ho cuky mn dw cMcl suBwau ruk jWdw hY [ mn dI nvIN sohxI GwVq bxdI
jWdI hY [
Aw^r kIh huMdw hY? ijvyN pwxI ivc pwxI iml ky iek-rUp ho jWdw hY iqvyN is&iq-swlwh dI
mdd nwl jIvwqmw prmwqmw nwl AByd ho jWdw hY, mn v`s ivc Aw jWdw hY [
(10) hwQI clwx vwlw mhwvq Awpxy h`Q ivc iek iqRKI p`kI lμmI lohy dI sIK r`Kdw hY; qy
loV Anuswr hwQI dI DOx auqy mwrdw rihMdw hY [ mhwvq ies sIK dI shwieqw nwl hwQI ƒ
kurwhy pYx qoN rokI r`Kdw hY [
mnu`K dw mwx-m`qw mn hwQI smwn hI AvYVw ho jWdw hY [ auhI mn ivkwrW vl AOJV rwh qoN
ruikAw rih skdw hY, ijs auqy gurU dy igAwn dw kuMfw hovy [ nhIN qW—‘isr qy nhIN kuMfw, qy
hwQI iPrdw luMfw [’
24. inMdw
1. gauVI suKmnI m: 5—sMq kw doKI ieau ibllwie—pMnw 280
2. Awsw m: 5—jnm jnm kI mlu DovY prweI—pMnw 380
3. Awsw m: 5—ArVwvY ibllwvY inMdk—pMnw 373
4. iblwvlu m: 5—inMdku AYsy hI Jir prIAY—pMnw 823
5. BYrau m: 5—inMdk kau iPtky sMswru—pMnw 1151
6. gONf rivdws jI—jy Ehu ATsiT qIrQ n@wvY—pMnw 875
Bwv:
(1) m`CI ƒ pwxI ivcoN bwhr k`F lvo qVp qVp ky mr jWdI hY [ bldI A`g ivc l`kVW
pweI jwau, pweI jwau, aus ny kdy r`jxw nhIN [ hor vDIk hor vDIk BWbV m`cdw jwiegw [
inMidAw dI vwdI bVI BYVI [ inMidAw krn vwlw qy AgoN inMidAw suxn vwlw GMitAW-b`DI
ies Sugl ivc guzwr dyxgy [ iPr BI nhIN r`jxgy [ pr inMdk dw Awpxw kIh hwl huMdw
hY? eIrKw dI A`g ivc ieauN qVpdw hY ijvyN m`CI pwxI qoN ivCuVI hoeI [
(2) Bly mnu`KW dI inMdw kr ky inMdk mnu`K ieh Aws bxWdw hY ik auhnW ƒ dunIAw dIAW
nzrW ivc fyg ky auh Awp auhnW dy QW AMdr-sqkwr hwsl kr leygw, pr guxW qoN ibnw
ie`zq ik`Qy? inMdk AwpxI hI aumr AwjweIN gvWdw hY [
ijs dy Aaugx nSr krIey, aus ƒ Awpxy AaugxW dw muV muV pqw l`gx qy ieh mOkw imldw
jWdw hY ik auh Awpxy Awp ƒ suDwr ley; pr inMdw krn vwly dy Awpxy AMdr mMdy sMskwr
iek`Ty huMdy jWdy hn jo aus dy Awqmk jIvn ƒ idno idn nIvW krdy rihMdy hn [
inMdk BI kIh kry? ipCly kIqy krmW dy sMskwrW dy Asr hyT auh inMdw krn qoN ht nhIN
skdw qy ies c`kr ivc ipAw rihMdw hY, ies inGrI Awqmk dSw ivc auh sdw ^uAwr huMdw
rihMdw hY [
(3) eIrKw dw mwirAw hI mnu`K iksy hor dI inMdw krdw hY [ ijqnw vkq mnu`K inMdw krn
ivc guzwrdw hY auqnw icr eIrKw dI A`g ivc sVdw rihMdw hY, duKI huMdw rihMdw hY [
iPr ieh vwdI ieqnI BYVI hY ik ijhVw koeI mnu`K aus inMdk dw swQI bxdw hY inMdk pwsoN
iksy dI inMdw suxdw rihMdw hY aus ƒ BI inMdw krn dI vwdI pY jWdI hY [ kudriq dw ieh
inXm hI AYsw hY ik koeI ies ƒ plt nhIN skdw [
Blw mnu`K qW AwpxI inMdw sux ky Awpxy AMdroN Aaugx dUr krn dy jqn krdw hY qy Awpxy
Awcrn ƒ suDwrdw hY, pr inMdk dy AMdr inMdw krn dy sMskwr iek`Ty ho ho ky aus dw
Awqmk jIvn gwl dyNdy hn [
(4) ijvyN k`lr dI kMD ikr ikr ky if`g pYNdI hY, iehI hwl huMdw hY inMdk dy Awqmk jIvn
dw, inMdk BI iesy qrHW Awqmk jIvn qoN if`g pYNdw hY [ inMdw aus dy Awqmk jIvn ƒ, mwno,
k`lr l`gw hoieAw hY [
jdoN koeI inMdk iksy mnu`K dw koeI nuks vyKdw hY qdoN ^uS huMdw hY pr iksy dw gux vyK ky
inMdk duKI huMdw hY [ A`Ty phr hr vyly inMdk iksy nwl burweI krn dIAW socW socdw rihMdw
hY; burweI kr skx qk A`pV qW skdw nhIN, burweI dI ivauNq socidAW socidAW Awp hI
Awqmk mOq shyVdw jWdw hY [ ijauN ijauN inMdw krn vwly Zlq rsqy mnu`K pYNdw hY iqauN
iqauN aus dI Awqmk mOq nyVy AwauNdI jWdI hY [
(5) mnu`K iksy hor dI inMdw krdw qW iesy vwsqy hY ik lokW dIAW nzrW ivc aus ƒ fyg ky
AwpxI ie`zq bxwey; pr ies dw Asr huMdw hY aultw [ lok aus inMdk ƒ hI iPtkW pWdy
hn, aus dI iksy g`l dw BI lok ieqbwr nhIN krdy [ inMdw dy kwrn aus dw Awpxw Awcrn
BI idno idn nIvW huMdw jWdw hY [
ijhVw koeI hor mnu`K aus inMdk dw swQI bxdw hY, aus dIAW inMdw dIAW aUjW dIAW g`lW ^uS
ho ky suxdw hY, auh BI aus dy nwl hI ruVHdw hY [ aus dw Awqmk jIvn BI nIvW huMdw jWdw hY
[
inMdk ikqnw hI Awpxy Awp ƒ cMgw prgt krn dy jqn kry, aus dy au~dm ivArQ hI jWdy
hn [
(6) Bly mnu`KW dI inMdw krn vwlw mnu`K jgq dIAW invwxW ivcoN pwr nhIN lμG skdw, auh
sdw ienHW sdw invwxW dy nrk ivc hI ipAw rihMdw hY [
jy koeI mnu`K ATwhT qIrQW dy ieSnwn kr Awvy, lokW dy Bly leI KUh lvwey qlwb bxvwey;
pr jy auh BilAW dI inMdw krdw rihMdw hY qW aus dI ieh swrI imhnq ivArQ jWdI hY [
jy koeI mnu`K bVw dwn krdw rhy, Drm pusqk BI iDAwn nwl suxdw rhy; pr jy auh sdw
Bly mnu`KW dI inMdw krdw hY qW iehnW swry kMmW qoN BI aus ƒ koeI Awqmk lwB nhIN huMdw [
jy koeI mnu`K TwkurW ƒ Bog lvWdw rhy, dwn Awidk kr ky jgq ivc soBw K`t ley, Awpxw
nukswn kr ky BI dUijAW dw kMm svwrdw rhy; pr jy auh BilAW dI inMdw BI krdw rihMdw hY
qW aus dw jIvn suKI nhIN ho skdw [
25. jwiq-AiBmwn
1. slok m: 1 (isrI rwg kI vwr)—PkV jwqI, PkVu nwau—pMnw 83
2. pauVI m: 1 (mwJ kI vwr)—jwqI dY ikAw hiQ—pMnw 142
3. BYrau m: 3—jwiq kw grbu n krIAhu koeI—pMnw 1127
4. gauVI kbIr jI—grB vws mih kulu nhI jwqI—pMnw 324
5. pRBwqI kbIr jI—Avil Alh nUru aupwieAw—pMnw 1349
Bwv:
(1) au~cI jwiq dw mwx dunIAw ivc vf`px dw AhMkwr ivArQ hn [ Awqmw sB jIvW ivc
ieko hI hY [ au~cI jwiq jW vifAweI dy Awsry jy koeI mnu`K Awpxy Awp ƒ cMgw AKvwey qW
ies qrHW auh cMgw nhIN bx jWdw [
mnu`K qdoN hI cMgw smJo jy auh ieQy Awpxy Awqmk jIvn ƒ au~cw kr ky prmwqmw dI hzUrI
ivc Awdr hwsl krn jogw ho jWdw hY [
(2) jgq ivc jIv-vpwrI prmwqmw dw nwm ivhwJx vwsqy AwauNdw hY [ prlok ivc mnu`K
dy iesy hI vxj vpwr dI prK huMdI hY [ iksy jwqI dw iksy vrn dw auQy koeI ilhwz nhIN
huMdw [
au~cI jwqI dw AhMkwr krnw mhury smwn hY [ ieh mhurw mnu`K dy Awqmk jIvn ƒ mwr
mukWdw hY [ jy iksy pws mhurw hovy auh BwvyN iksy BI jwiq dw hovy jy auh mhurw Kwiegw qW
mrygw hI [ iksy BI jug ivc ieh inXm kdy nhIN bdilAw kdy iksy dw ilhwz nhIN hoieAw
BwvyN auh ikqnI hI au~cI jwiq ivc jMimAw hovy [
prmwqmw dy dr qy aus ƒ Awdr imldw hY ijhVw ieQy aus dw nwm ismrdw hY aus dI rzw
ivc jIvn ibqIq krdw hY [
(3) prmwqmw dI joiq qoN hI swrI isRStI bxI hY [ au~cI jwiq dw mwx kwhdw? ies qoN qW
sgoN BweIcwrk jIvn ivc keI ivgwV c`l pYNdy hn [ jwiq dy Awsry ‘bRwhmx’ nhIN bx
skIdw, bRwhmx auh jo bRhm (prmwqmw) nwl fUMGI sWJ pWdw hY [
ijvyN koeI GuimAwr ie`ko im`tI qoN keI iksmW dy BWfy GV lYNdw hY iqvyN ieh swrw sMswr hY,
iek prmwqmw dI joiq qoN hI bixAw hoieAw [
pMj q`q iml ky srIr dI Skl bxdI hY [ koeI ieh nhIN AwK skdw ik iksy vrn vwly ivc
bhuqy q`q hn, qy iksy vrn vwly ivc QoVy hn [
BwvyN koeI bRwhmx hY BwvyN koeI SUdr hY, hryk pRwxI Awpo Awpxy kIqy krmW dy sMskwrW dw
b`Jw ipAw hY [ gurU dI srn pYx qoN ibnw kIqy krmW dy sMskwrW dy bMDnW qoN ^lwsI nhIN huMdI
[
(4) mW dy pyt ivc qW iksy ƒ ieh smJ nhIN huMdI ik mYN iks kul dw hW [ swry jIvW dI
pYdwieS prmwqmw qoN hI huMdI hY [
ijhVy mnu`K au~cI jwiq dw mwx krdy hn, auh iesy AhMkwr ivc Awpxw mnu`Kw jnm AwjweIN
gvw jWdy hn [
vyKo mnu`Kw srIr dI bxqr! SUdr dy srIr ivc inrw lhU nhIN hY, qy, bRwhmx dy srIr ivc
lhU dy QW du`D nhIN hY [
au~cw auhI mnu`K hY jo prmwqmw dI BgqI kr ky Awpxw Awqmk jIvn au~cw krdw hY [
(5) swry hI jIv prmwqmw dy nUr qoN pYdw huMdy hn [ iPr au~cw kOx qy nIvW kOx? joiq qW
sBnW ivc ieko hI hY [ swrI hI ^lkiq ivc pYdw krn vwlw prmwqmw v`s irhw hY [
sB srIr-BWifAW dI im`tI ieko hI hY, isrjxhwr krqwr ny aus ieko im`tI qoN AnykW iksmW
dy jIv-BWfy bxw id`qy hn [
au~cw aus mnu`K ƒ smJo ijhVw prmwqmw dI rzw ivc qurdw hY [
ijs mnu`K dy Bwg jwgdy hn aus ƒ prmwqmw dI imhr nwl gurU imldw hY auh prmwqmw dw
nwm ismrdw hY, qy, aus ƒ sB jIvW ivc, prmwqmw hI v`sdw id`sdw hY [
26. sqI
1. slok m: 3 (vwr sUhI)—sqIAw eyih n AwKIAin—pMnw 787
2. slok m: 3 (vwr sUhI)—BI so sqIAw jwxIAin—pMnw 787
3. slok m: 3 (sUhI kI vwr)—kMqw nwl mhylIAw—pMnw 787
4. gauVI m: 5—kiljug mih imil Awey sMjog—pMnw 185
5. gauVI kbIr jI—ibnu sq sqI hoie kYsy nwir—pMnw 327
Bwv:
(1) auh iesqRIAW sqI ho geIAW nhIN AwKIdIAW ijhVIAW pqI dI loQ dy nwl sV mrdIAW
hn [ hW, ijhVIAW pqI dI mOq qy ivCoVy dI hI s`t nwl mr jwx, auhnW ƒ sqI ho geIAW
smJxw cwhIdw hY [
(2) auhnW znwnIAW ƒ BI sqIAW hI smJo ijhVIAW piqbRq Drm ivc rihMdIAW hn
ijhVIAW Awpxy Ksm dI syvw krdIAW hn, qy ies Drm ƒ sdw cyqy r`KdIAW hn [
(3) sqI iesqRIAW auh hn ijhVIAW Awpxy Ksm dy ijaUNidAW hI aus dI syvw krdIAW hn,
pqI ƒ ‘Awpxw’ smJdIAW hn qwhIeyN aus dI syvw ivc qqpr rih ky Awpxy srIr auqy du`K
shwrdIAW hn [
pr ijnHW ny pqI ƒ nwh jwqw, auh ikauN du`K sihx? pqI cwhy suKI hovy cwhy duKI, auh AOKy
vyly nyVy nhIN FukdIAW [
(4) piqbRqw Drm dI au~cqw ƒ vDWidAW vDWidAW Aw^r ieQoN qk ApVwieAw igAw, ik
ikqy ikqy koeI koeI iesqRI Awpxy pqI dy mrn qy aus dy imrqk srIr dy nwl hI aus dI
ic^w auqy ijaUNdy sV mrn ƒ iqAwr ho peI [ jgq ny aus ƒ ‘sqI’ AwKxw SurU kr id`qw,
Bwv, ies iesqRI dw Awcrn bhuq au~cw sI [
pRIiq dI rMg-BUmI ivc iesqRI ny kmwl drjy dI kurbwnI kr ivKweI [ pr hY ieh Awqm-
Gwq [ smwj ivc ies dI kdy BI AwigAw nhIN hoxI cwhIdI [
Asl sqI auh iesqRI hY jo suSIl hY jo sMjm ivc rihMdI hY jo pqI dI AwigAwkwr hY, Aqy
ijvyN prmwqmw kyvl iek hY iqvyN aus iesqRI ny pqI-Bwvnw BI isr& ieko AwpxI pqI ivc
hI r`KI hoeI hY [
(5) mn ivc ivcwr ky vyK lvo, ijs iesqRI dw Awcrn au~cw nhIN hY auh mry-pqI dI loQ
nwl sV ky BI sqI nhIN AKvw skdI [
iesy qrHW ihrdy ivc ipAwr qoN ibnw pqI-pRBU nwl jIv-iesqRI dw imlwp nhIN ho skdw [
jd qweIN mn ivc mwieAw dw cskw hY qd qweIN jIv-iesqRI dw Awpw pRBU-crnW ivc juV
nhIN skdw [ ijhVw mnu`K mwieAw ƒ izMdgI dw mnorQ smJI r`Kdw hY auh prmwqmw ƒ
supny ivc BI nhIN iml skdw [ mwieAw dw moh iqAwigAW hI prmwqmw dy crnW ivc ipAwr
bx skdw hY [ dovyN iek`Ty nhIN itk skdy [
27. mws
1. isrI rwg m: 1—lbu kuqw, kUVu cUhVw—pMnw 174 15
2. isrI rwg m: 1—bwbw horu Kwxw KusI KuAwru—pMnw 16
3. slok m: 1 (vwr mwJ)—isru Kohwie pIAih mlvwxI—pMnw 149
4. slok m: 1 (mlwr kI vwr)—pihlW mwshu inMimAw—pMnw 1289
5. slok m: 1 (vwr mlwr)—mwsu mwsu kir mUrKu JgVy—pMnw 1289
6. pRBwqI kbIr jI—byd kqyb khhu mq JUTy—pMnw 1350
7. slok kbIr jI—kbIr KUbu Kwnw KIcrI—pMnw 1374
8. slok kbIr jI—kbIr jIA ju mwrih joru kir—pMnw 1375
9. slok kbIr jI—kbIr BWg mwCulI surw pwin—pMny 1376-77
BweI gurdws jI dIAW vwrW
(a) cMgw ru`Ku vFwie—vwr 14, pauVI 15
(A) hsiq AKwju gumwnu kir—vwr 23, pauVI 13
(e) sIh pjUqI b`krI—vwr 25, pauVI 17
(s) jy kir auDrI pUqnw—vwr 31, pauVI 9
(h) kuhY ksweI b`krI—vwr 37, pauVI 21
Bwv:
(1) ijs mnu`K dy mn ivc dunIAw dy csikAW qy ivkwrW dw zor hovy, auh prmwqmw dy nwm
ivc nhIN juV skdw [ csky-ivkwr qy BgqI ie`ko ihrdy ivc iek`Ty nhIN ho skdy [ Aijhw
mnu`K BwvyN ikqnw hI AkleIAw mMinAw-pRmMinAw qy DnI hovy, aus dw jIvn Kyh-^uAwrI ivc
hI guzrdw hY [
sonw cWdI iek`Tw krn dw cskw, kwm dw cskw, sugMDIAW dI lgn, GoiVAW dI svwrI dw
SOk, nrm syjW qy sohxy mhl-mwVIAW dI lwlsw, suAwdly im`Ty pdwrQ qy mws Kwx dw
cskw—jy mnu`Kw srIr ƒ ieqny csky l`gy hoey hox, qW prmwqmw dy nwm dw itkwxw aus ivc
nhIN ho skdw [
cskw koeI BI hovy auh mwVw [ jy mws BI jIv dw cskw bx igAw hY qW ieh cskw BI mwVw
[
(2) ^urwk ienswnI srIr dI ishq vwsqy zrUrI hY [ AMn iqAwgxw nhIN, pr ieh sdw cyqw
rihxw cwhIdw hY ik ijnHW pdwrQW dy Kwx nwl srIr rogI ho jWdw hY, Aqy mn ivc BI keI
mMdy i^Awl qur pYNdy hn auhnW pdwrQW ƒ Kwx nwl ^uAwr hoeIdw hY [
(3) jYnIAW dy gurU ‘sryvVy’ AihMsw dy pujwrI hn [ qwzw sw& pwxI nhIN pINdy ik jIv-ihMsw
nwh ho jwey, iesy kwrn, s`jrI rotI BI nhIN pkWdy KWdy [ p^wny ƒ Poldy hn ik aus ivc
jIv n pYdw ho jwx [ jIv-ihMsw qoN frdy hI ieSnwn BI nhIN krdy [ jIv-ihMsw ƒ auhnW
ieqnw vihm bxw ilAw hY ik bVy hI gMdy rihMdy hn [ hryk dy h`Q ivc iek cOrI huMdI hY,
nμgIN pYrIN iek kqwr ivc qurdy hn ik ikqy koeI kIVI kIVw pYr hyT Aw ky mr nw jwey, sB
qoN Aglw AwdmI aus cOrI nwl rwh ivc Awey kIVy ƒ pry htw dyNdw hY [ AwpxI h`QIN koeI
kMm kwr nhIN krdy, mMg ky Kw lYNdy hn [ ij`Qy bYTdy hn isr su`t ky bYTdy hn, in`q audws
[ AMdr koeI cwau jW ^uSI nhIN, ijvyN PUhVI pweI bYTdy hn [ so, dunIAw gvweI iehnW ies
qrHW [
pr dIn BI nhIN svwrdy [ ieko jIv-ihMsw dw vihm lweI r`Kdy hn [ nwh koeI ihMdU-mq dI
mrXwdw, nwh koeI muslmwnI jIvn-jugiq, nwh dwn puMn, nwh koeI pUjw-pwT nwh bMdgI [
r`b vloN BI gey gvwqy [
ieh ivcwry ieh nhIN smJdy ik jIvW ƒ mwrn jIvwlx vwlw prmwqmw Awp hI hY, prmwqmw
qoN ibnw koeI hor iehnW ƒ ijaUNdw r`K nhIN skdw [
gurU smuMdr hY, aus dw aupdyS (mwno) swrIAW ndIAW hn [ ies smuMdr ivc iehnW ndIAW
ivc cu`BI lwieAw kro [ gurU dy Sbd ivc suriq joiVAw kro [ isr& iehI qrIkw hY Awqmk
jIvn au~cw krn dw [ jIv-ihMsw dy vihm ƒ C`fo [ BwdroN dy mhIny lok GrW dI kxk sukWdy
hn [ kRoVW ArbW dI igxqI ivc susrI qy Kprw Awidk mr jWdy hn [ kI iPr ies jIv-
ihMsw qoN fr ky swrI kxk susrI Kpry dy hvwly kr dyxI hY?
(4, 5) mws dI vrqoN purwxy simAW qoN hI huMdI clI Aw rhI hY [ rwjy mhwrwjy j`g krdy
sn, hvn krdy sn [ auhnW j`gW hvnW dy smy gYNfw, GoVw Awidk pSUAW dI kurbwnI id`qI
jWdI sI [ keI p`CVy dysW ivc Ajy qk b`kry AwidkW dI Bytw dyvIAW dyviqAW dy mMdrW ivc
kIqI jw rhI hY, ^ws qOr qy dusihry vwly idn [ iehnW j`gW hvnW smyN pMifq bRwhmx hI
AgvweI krdy Awey hn [
swry hI pdwrQ jo mnu`K KWdw vrqdw hY pwxI qoN hI pYdw huMdy hn, pwxI qoN hI vDdy Puldy hn
[ pSU pMCI ijnHW dw mws mnu`K vrqdw hY pwxI dy Awsry hI pldy hn, pwxI hI sB dw mu`F hY
[ pr mnu`K pwsoN pwxI C`ifAw nhIN jw skdw, qy, mws C`fx dw k`cw p`K lY bYTdw hY [
Awqmk jIvn ƒ nIvW krn vwly qW hn kukrm [ kukrm C`fo, qw ik au~cw Awqmk jIvn
bxy, qy lok prlok ivc jIvn suKI ho sky [ csky C`fo, csikAW ivc Ps ky mnu`Kw jIvn
inrw pSU-jIvn hI bixAw rihMdw hY [ Asl sMinAwsI, Asl iqAwgI, Asl vYSnv auhI hY
jo csky C`fdw hY [ cskw iksy BI cIz dw hovy auh mwVw [
BwgW vwlw hY auh mnu`K, ijhVw gurU dI srn pY ky shI jIvn dI jwc is`Kdw hY [ mws Kwx
jW nwh Kwx ivc pwp jW puMn nhIN hY [ hW, mws cskw nwh bxy, mws ivkwrW dI ^wqr nwh
vriqAw jwey [
(6) muslmwn iksy pSU Awidk dw mws Kwx vwsqy jdoN aus ƒ zbh krdw hY (mwrdw hY) qW
mUMhoN AwKdw hY ‘ibsim`lwh’ (biesim-A`lwh, A`lw dy nwm qy) [ ieh AwK ky muslmwn ieh
imQ lYNdw hY ik mYN ieh mws A`lw dy A`gy Byt kIqw hY, qy, ies qrHW aus A`lw ƒ ^us kIqw hY
[
pr jy A`lw ^udw swrI ^lkq ivc v`sdw hY swry jIvW ivc v`sdw hY, qW zbh kIqy jw rhy pSU
ivc v`sdy ^udw ƒ mwr ky ^udw A`gy hI Bytw Dr ky ^udw ^uS nhIN ho skdw [ hW, ^udw ^uS huMdw
hY mnu`K auqy, ijhVw Awpxw Awpw Byt krdw hY, ijhVw Awpxy Awp ƒ ivkwrW dw iSkwr nhIN
bxn dyNdw [
ijs mnu`K dw Awpw ivkwrW nwl nwpwk hoieAw rhy gMdw itikAw rhy auh ieh Aws nwh r`Ky
ik murZI b`kry jW gW Awidk dy mws dI kurbwnI nwl auh pwk-piv`qr ho igAw hY [ pwk qy
nwpwk dw myl nhIN ho skdw [
(7) koeI BI mzhb hovy Drm hovy, ienswn vwsqy auh qd qk hI lwBdwiek hY jd qk aus
dy d`sy pUrinAW auqy qur ky mnu`K Awpxy idl ivc BlweI pYdw krn dI koSS krdw hY, Kwlk
Aqy ^lkiq vwsqy Awpxy idl ivc muh`biq bxWdw hY [
pTwxW muZlW dy rwj vyly swfy dys ivc ieslwmI Srh dw kwƒn c`ldw sI [ ies qrHW rwjsI
qwkq kwzIAW mOlvIAW dy h`Q ivc Aw geI, ikauNik iehI lok kurwn SrI& dy ArQ krn
ivc ieqbwr-jog mMny jWdy sn [ iek pwsy ieh lok rwjsI qwkq dy mwlk; dUjy pwsy iehI
lok Dwrimk AwgU, Awm lokW ƒ jIvn dw shI rsqw d`sx vwly [ do ivroDI g`lW iek`TIAW ho
geIAW [ rwj pRbMD clwx vyly Zulwm ihMdU kOm auqy kTorqw vrqxI iehnW vwsqy kudrqI
g`l sI [ pr ies kTorqw ƒ Awpxy vloN auh ieslwmI Srh smJdy sn [ so, mzhb ivcoN
auhnW ƒ suBwivk hI idl dI kTorqw hI imldI geI [
kbIr jI Awpxy vkq dy kwzIAW dI ieh hwlq vyK ky kih rhy hn ik mzhb ny, mzhb dI
rhu-rIqI ny, bWg inmwz h`j Awidk ny idl dI s&weI isKwxI sI [ pr jy irSvq, kTorqw
qA`sb dy kwrn idl inrdeI ho cukw hY qW sgoN iehI h`j Awidk krm idl ƒ hor kTor
bxweI jw rhy hn [
kbIr jI AwKdy hn ik jo mu`lW bWg dy ky isr& lokW ƒ hI s`d irhw hY pr aus dy Awpxy idl
ivc SWqI nhIN, qW auh ies bWg Awidk nwl r`b ƒ DoKw nhIN dy skdw [ Aijhw mnu`K jy
h`j BI kr Awvy qW aus ƒ aus dw koeI lwB nhIN huMdw [
iPr, iksy jwnvr ƒ ‘ibsim`lw’ AwK ky ieh lok zbh krdy hn qy smJdy hn ik ieh zbh
kIqw jwnvr r`b dy nwm qy kurbwnI dyx dy lwiek ho igAw hY Aqy ^udw ny ^uS ho ky kurbwnI
dyx vwly bMdy dy gunwh b^S id`qy hn—ieh g`l mMnI nhIN jw skdI [ jwnvr dw mws qW
ieh lok rl iml ky Awp hI Kw lYNdy hn [ kbIr jI AwKdy hn ik kurbwnI dy bhwny mws
Kwx nwloN qW iKcVI Kw lYxI hI cMgI hY [
(8) Awm muslmwn kwby ƒ ^udw dw Gr mMndw hY [ kbIr jI BI auhI i^Awl d`s ky AwKdy
hn ik ^udw ies h`j auqy ^uS nhIN huMdw [ AnykW vwrI h`j krn qy BI ^uS ho ky ikauN hwjI ƒ
dIdwr nhIN dyNdw, qy, auh hwjI Ajy BI ^udw dIAW ingwhW ivc ikauN gunwhgwr smiJAw jWdw
hY—ies Byq dw izkr iehnW SlokW ivc kIqw igAw hY ik ^udw dy nwm qy gW Awidk dI
kurbwnI dy dyxI rl-iml ky Kw pI jwxw sB kuJ Awp hI, qy iPr ieh smJ lYxw ik ies
‘kurbwnI’ dy ievz swfy gunwh b^S id`qy gey hn—ieh bVw Bwrw BulyKw hY [ ieh ^udw ƒ
^uS krn dw qrIkw nhIN [ ^udw ^uS huMdw hY idl dI pwkIzgI piv`qRw nwl [
T`gI-&ryb dI kmweI kr ky, sUd ^orI nwl grIb lokW dw lhU pI ky, Awm jnqw dI by-bsI
qoN &wiedw auTWdy hoieAW sOdw ieqny mihMgy Bw vyc ky ik grIb lok pIsy jwx, irSvq Awidk
dI rwhIN; mu`kdI g`l, hor Aijhy qrIky vrq ky ijnHW nwl grIb lok bhuq duKI hox, jy koeI
mnu`K (cwhy auh iksy BI dys jW kOm dw hY) pYsw kmWdw hY qy aus ivcoN mMdr gurduAwry bxwx
leI dwn krdw hY, qIrQ-XwqRw krdw hY, gurduAwirAW dy drsn krn qy mwieAw ^rcdw hY,
gurU-dr qy kVwh-pRSwd Bytw krdw hY, Aijhy BwvyN AnykW puMn-krm kry, gurU prmwqmw aus
auqy ^uS nhIN ho skdw [
iehnW slokW ivc ienswnI jIvn dI auhI qsvIr hY ijs dw kuJ ku AMg mlk Bwgo vwlI
swKI ivc imldw hY [
(9) ies slok dy Asl Bwv ƒ qdoN hI smiJAw jw skygw jdoN ies ƒ ies dy swQI-slokW
nwl rlw ky pVHWgy [
slok nμ: 228 qoN iek nvW i^Awl c`ilAw hY [ jgq ivc ‘bwd-ibbwd’ dI qpS pY rhI
hY, jIv qVP rhy hn [ prmwqmw dw nwm ieQy iek sohxw ru`K hY [ ijnHW ivrly BwgW vwly
gurmuKW ny dunIAw dw ieh ‘bwd-ibbwd’ qijAw hY, auh ies ru`K dI TMFI CW hn [ ies CW
dw Awsrw ilAW, swDU-gurmuKW dI sMgiq kIiqAW, ies ‘bwd-ibbwd’ dI qpS ivc sVn qoN
bc jweIdw hY, ies ‘bwd-ibbwd’ qoN ‘vYrwg’ pRwpq ho jWdw hY [
pr dunIAw ivc iek AjIb Kyf ho rhI hY [ lok svyr vyly Drm-AsQwn BI ho AwauNdy hn,
vrq Awidk BI r`Kdy hn, hor keI iksmW dy nym BI inbwhuMdy hn, pr iehnW dy nwl nwl
ivkwr BI krI jWdy hn [ kbIr jI ieQy AwKdy hn ik ‘swDU’ dI sMgiq krn dw Bwv ieh
nhIN ik ijqnw icr sqsMg ivc bYTo auqnw icr ‘rwm rwm’ krI jwau, auQoN Aw ky ivkwrW
ivc BI ih`sw lY ilAw kro [ ieh qIrQ-XwqRw, vrq-nym swry hI insPl jWdy hn jy mnu`K
ivkwrI jIvn vloN nhIN prqdw [
ipCly slok ivc izkr hY ik ‘Bgqn syqI gosty, jo kIny so lwB’ [ Agly slok ivc AwKdy
hn ik jy mnu`K ‘Bgqn syqI gosty’ qoN Aw ky Srwb-mws Awidk ivkwrW ivc l`gw rhy qW
auh kIqw hoieAw sqsMg qy auQy ley hoey pRx (vrq) sB ivArQ jWdy hn [
l&z ‘BWg mwCulI Aqy surw’ qoN ieh Bwv nhIN lYxw ik kbIr jI isr& BMg qy Srwb qoN rokdy
hn, Aqy posq APIm Awidk dI mnwhI nhIN krdy [ iesy qrHW ieh g`l BI nhIN ik ieQy m`CI
dw mws Kwx qoN rok rhy hn [ swry pRsMg ƒ rlw ky pVHo [ sqsMg BI krnw qy ivkwr BI krI
jwxy—kbIr jI ies kMm qoN vrjdy hn [ kwmI lok Awm qOr qy Srwb-mws vrq ky kwm-
vwsnw ivBcwr ivc pRivrq huMdy hn, qy, m`CI dw mws cUMik kwm-rucI vDIk pYdw krn ivc
pRis`D hY ies vwsqy kbIr jI ny Srwb BMg m`CI l&z vrqy hn [
BweI gurdws jI Aqy ‘mws’
‘gurmiq AMg sMgRih’ ivc isr& sRI gurU gRMQ swihb dI bwxI ivcoN ‘gurmiq’ dy vK-vK AMg
lY ky ivcwr kIqI jw rhI hY [ pr ‘mws’ bwry BweI gurdws jI dIAW ‘vwrW’ ivc pMj QW qy
izkr hY [ auhnW pauVIAW ƒ Awm qOr qy Zlq qrIky nwl ivcwirAw qy smiJAw jw irhw hY
[ ies vwsqy zrUrI jwipAw hY ik auhnW pauVIAW ƒ iesy mzmUn ivc pyS kIqw jwey [
‘vwr’ dw mzmUn:
swfy dyS ivc kvI lok joiDAW dIAW ‘vwrW’ iliKAw krdy sn, qy, FwFI auh ‘vwrW’ gw ky
lokW ƒ suxwieAw krdy sn [ hryk ‘vwr’ dw isr& ieko hI b`JvW mzmUn huMdw hY [
Bw: gurdws jI dIAW ‘vwrW’ kdoN ilKIAW geIAW?
(a) vwr nμ: 2 pauVI nμ: 19—ies pauVI ivc gurU nwnk dyv jI dI ilKI bwxI ‘jpu’ dy
A^Irly slok dI ivAwiKAw hY [
(A) vwr nμ: 6 pauVI nμ: 3 Aqy 5 ies pauVI dI ATvIN quk ivc l&z ‘soihlw’ vriqAw
igAw hY [ sRI gurU gRMQ swihb dI bIV iqAwr hox qoN pihlW iksy bwxI-sMgRih dw nwm
‘soihlw’ nhIN sI [ ieQy ieauN prqIq huMdw hY ik BweI gurdws jI ny ieh ‘vwrW’ qdoN
ilKIAW jdoN sRI gurU Arjn swihb dI AwigAw Anuswr auh swrI ‘bIV’ ilK cuky sn [
(e) swrIAW hI ‘vwrW’ sRI gurU hir goibMd swihb dy smy ilKIAW geIAW sn [ vyKo vwr 1
pauVI 48; vwr 3 pauVI 12; vwr 26 pauVI 24 Aqy 25 [
mws dw izkr:
hyT-ilKIAW pMj pauVIAW ivc hY:
(a) cMgw ruKu vFwie—vwr 14, pauVI 15
(A) hsiq AKwju gumwn kir—vwr 23, pauVI 13
(e) sINhu pjUqI bkrI—vwr 25, pauVI 17
(s) jykir auDrI pUqnw—vwr 31, pauVI 9
(h) kuhY ksweI b`krI—vwr 37, pauVI 21
iehnW ‘vwrW’ dw mu`K-mzmUn:
(a) vwr nμ: 14 ivc gurmuKW dy l`Cx id`qy gey hn ik gurmuK in`q svyry swD sMgiq ivc jw
ky kIrqn krdy suxdy hn loVINdy swj BI vjWdy hn [ auhnW swjW ivc iek hY ‘rbwb’ [
ikvyN bxwieAw jWdw hY? cMgI l`kV qoN ‘rbwb’ bxI, b`krI ƒ mwr ky aus dw ‘mws’ qW vMf
ky KwDw pIqw igAw, aus dI K`l nwl ‘rbwb’ mVHI geI, b`krI dIAW AWdrW qoN ‘rbwb’
vwsqy qMdI (qwr) bxweI geI [
(A) vwr nμ: 23 ivc swD sMgiq dI crn-DUV dI vifAweI dw izkr hY, sqsMg ivc mnu`K
‘grIbI’ is`Kdw hY [ AhMkwrI hwQI dy srIr dI koeI cIz swD sMgiq ivc kMm nhIN AwauNdI;
pr grIbI suBwv vwlI b`krI ƒ auQy Awdr imilAw [
(e) ‘vwr’ nμ: 25 ivc gurmuKW dy ‘grIbI-mwrg’ dw izkr hY [ au~icAW ivc mMdy qy
nIivAW ivc cMgy jMm pYNdy hn [ mrnw qW sBnW ny hY, pr AhMkwrIAW nwloN grIbVy cMgy hn
jo jIvMidAW muieAW ds kMm svwrdy hn [
(s) ‘vwr’ nμ: 31 ivc Bly mnu`K qy bury mnu`K dy jIvn dw twkrw kIqw igAw hY [ ies vwr
dIAW 20 pauVIAW hn, pRsMg Anuswr ‘vwr’ dy iqMn ih`sy hn [
(h) ‘vwr’ nμ: 37 ivc mnu`K dIAW jnm qoN A^Ir qk v`K-v`K hwlqW dw izkr hY:
1 qoN 5; 6 qoN 7; 8 qoN 10; 11 qoN 13; 14 qoN 28 [
pauVI nμ: 20, 21 ivc izkr hY ik mnmuK aus du-jIBy s`p nwloN BI BYVw hY jo du`D pI ky
ivhu su`tdw hY [ mnmuK cMgy pdwrQ vrq ky pr-qn pr-Dn pr-inMdw dy pwp krdw hY [
dohW pauVIAW ivc ingury mnmuK dw hI izkr c`l irhw hY [ mws Kwx jW nwh Kwx qy ivcwr
nhIN hY [ isr& mnu`K dIAW v`K-v`K Awqmk hwlqW dw hI izkr hY [
not—jdoN BI iksy b`JvyN mzmUn dI lVI ivcoN koeI ie`k do qukW jW koeI ie`k pauVI lY ky aus
ƒ Asl mnmUn qoN A`f kr ky ivcwirAw jwey, qdoN hI Asl ivcwr qoN KuMJ jwx dI sMBwvnw
bx jWdI hY [

ੴ ਸਿਤ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਿਨਰਭਉ ਿਨਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਿਤ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪਰ੍ਸਾਿਦ ॥ ਸਲੋਕ
ਸਹਸਿਕਰ੍ਤੀ ਮਹਲਾ ੧ ॥ ਪਿੜ ਪੁਸ੍ਤਕ ਸੰਿਧਆ ਬਾਦੰ ॥ ਿਸਲ ਪੂਜਿਸ ਬਗੁਲ ਸਮਾਧੰ ॥ ਮੁਿਖ ਝੂਠੁ
ਿਬਭੂਖਨ ਸਾਰੰ ॥ ਤਰ੍ੈਪਾਲ ਿਤਹਾਲ ਿਬਚਾਰੰ ॥ ਗਿਲ ਮਾਲਾ ਿਤਲਕ ਿਲਲਾਟੰ ॥ ਦੁਇ ਧੋਤੀ ਬਸਤਰ੍ ਕਪਾਟੰ
॥ ਜੋ ਜਾਨਿਸ ਬਰ੍ਹਮੰ ਕਰਮੰ ॥ ਸਭ ਫੋਕਟ ਿਨਸਚੈ ਕਰਮੰ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਿਨਸਚੌ ਿਧਯ੍ਯ੍ਾਵੈ ॥ ਿਬਨੁ ਸਿਤਗੁਰ
ਬਾਟ ਨ ਪਾਵੈ ॥੧॥
pd ArQ:- pusœk—vyd SwsqR Awidk Drm-pusqk [ bwdM—crcw (vwd)[ isl—p`Qr dI
mUrqI [ ibBUKx—(ivBu—x) ghxy [ swrM—sRySt [ qRYpwl—iqMn pwlW vwlI, gwXqRI mMqR [
iqhwl—iqRh kwl, iqMn vyly [ illwtM—(llwtz) m`Qy auqy [ bRhmM krmM—prmwqmw dI BgqI
dw kMm [ inscY—zrUr, XkInn [ inscO—srDw Dwr ky [ bwt—(vwt) rsqw [ sMiDAw—
(szÆXw—The morning, noon and evening prayers of a Brahmin) bRwhmx dw iqMn
vyilAW dw pUjw-pwT [ gil—gl ivc [ kpwt—(kpwl) KoprI, isr [
ArQ:- pMifq (vyd Awidk Dwrimk) pusqkW pVH ky sMiDAw krdw hY, Aqy (hornW nwl)
crcw krdw hY, mUrqI pUjdw hY Aqy bgly vWg smwDI lWdw hY; muKoN JUT boldw hY (pr aus
JUT ƒ) bVy sohxy ghixAW vWg sohxw kr ky ivKwldw hY; (hr roz) iqMn vyly gwXqRI mMqR ƒ
ivcwrdw hY; gl ivc mwlw r`Kdw hY, m`Qy auqy iqlk lWdw hY; sdw do DoqIAW (Awpxy pws)
r`Kdw hY, qy (sMiDAw krn vyly) isr auqy iek vsqR Dr lYNdw hY [
pr jo mnu`K prmwqmw dI BgqI dw kMm jwxdw hovy, qd inScw kr ky jwx lvo ik aus dy
vwsqy ieh swry kMMm Poky hn [ hy nwnk! AwK—(mnu`K) srDw Dwr ky prmwqmw ƒ ismry
(kyvl ieho rsqw lwBdwiek hY, pr) ieh rsqw siqgurU qoN ibnw nhIN l`Bdw [1[
Bwv:- srDw r`K ky prmwqmw dI BgqI krnI hI jIvn dw shI rsqw hY, ieh rsqw gurU
pwsoN hI l`Bdw hY [ ivKwvy dy Dwrimk krm Awqmk jIvn ƒ sohxw nhIN bxw skdy [

ਿਨਹਫਲੰ ਤਸਯ੍ਯ੍ ਜਨਮਸਯ੍ਯ੍ ਜਾਵਦ ਬਰ੍ਹਮ ਨ ਿਬੰਦਤੇ ॥ ਸਾਗਰੰ ਸੰਸਾਰਸਯ੍ਯ੍ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਤਰਿਹ ਕੇ ॥ ਕਰਣ
ਕਾਰਣ ਸਮਰਥੁ ਹੈ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਬੀਚਾਿਰ ॥ ਕਾਰਣੁ ਕਰਤੇ ਵਿਸ ਹੈ ਿਜਿਨ ਕਲ ਰਖੀ ਧਾਿਰ ॥੨॥ {ਪੰਨਾ
1353}
pd ArQ:- qs´—aus (mnu`K) dw (qÔX) [ jwvd—ijqnw icr (Xwvq`) [ bRhm—prmwqmw
(ƒ) [ n ibMdqy—nhIN jwxdw (ivd`—to know) [ swgrM—smuMdr [ qrih—qrdy hn [
ky—keI bMdy (k¥—pronoun, plural) [ krx kwrx—jgq dw mUl [ vis—v`s ivc [
ijin—ijs prmwqmw ny [ kl—s`iqAw [ rKI Dwir—Dwr r`KI, itkw r`KI hY [ kwrxu—
sbb [ inhPlμ—(inÕPl) ivArQ [ sMswrs´—(szswrÔX) sMswr dw [
ArQ:- jd qk mnu`K prmwqmw nwl sWJ nhIN pWdw, qd qk aus dw (mnu`Kw) jnm ivArQ
hY [ (jo mnu`K) gurU dI ikrpw dI rwhIN (prmwqmw nwl sWJ pWdy hn, auh) AnykW hI sMswr-
smuMdr qoN pwr lμG jWdy hn [ hy nwnk! (prmwqmw dw nwm muV muV) AwK, (prmwqmw dy
nwm dI) ivcwr kr, (auh) jgq dw mUl (prmwqmw) sB qwkqW dw mwlk hY [ ijs pRBU ny
(jgq ivc AwpxI) s`iqAw itkw r`KI hY, aus krqwr dy ie^iqAwr ivc hI (hryk) sbb hY
[2[
Bwv:- prmwqmw nwl fUMGI sWJ pwieAW hI mnu`Kw jnm sPl huMdw hY [ gurU dI srn pY ky
ijhVy mnu`K prmwqmw dw nwm ismrdy hn, auh dunIAw dy ivkwrW qoN bcy rihMdy hn [ ivkwrW
qoN bcw r`Kx dI smrQw prmwqmw dy nwm ivc hI hY [

ਜੋਗ ਸਬਦੰ ਿਗਆਨ ਸਬਦੰ ਬੇਦ ਸਬਦੰ ਤ ਬਰ੍ਾਹਮਣਹ ॥ ਖਯ੍ਯ੍ਤਰ੍ੀ ਸਬਦੰ ਸੂਰ ਸਬਦੰ ਸੂਦਰ੍ ਸਬਦੰ ਪਰਾ ਿਕਰ੍ਤਹ
॥ ਸਰਬ ਸਬਦੰ ਤ ਏਕ ਸਬਦੰ ਜੇ ਕੋ ਜਾਨਿਸ ਭੇਉ ॥ ਨਾਨਕ ਤਾ ਕੋ ਦਾਸੁ ਹੈ ਸੋਈ ਿਨਰੰਜਨ ਦੇਉ ॥੩॥
pd ArQ:- sbdM—Drm [ sbdM bRwhmxh—bRwhmxW dw Drm [ sUr—sUrmy [ prw ik®qh—
dUijAW dI syvw krnI [ srb sbdM—swirAW DrmW dw Drm, sB qoN sRySt Drm [ eyk
sbdM—iek pRBU dw (ismrn-rUp) Drm [ Byau—Byq [ inrMjn dyau—mwieAw-rihq pRBU dw
rUp [ qw ko—aus dw [ ko—koeI (kI*s*ip) [ jwnis—(jwnwiq) jwxdw hY [ inrMjn—
(inr`-Azjn [ Azjn—kwlK, moh dI kwlK) auh prmwqmw ijs auqy mwieAw dy moh dI kwlK
Asr nhIN kr skdI [
ArQ:- (vrn-vMf dy ivqkry pwx vwly AwKdy hn ik) jog dw Drm igAwn pRwpq krnw hY
(bRhm dI ivcwr krnw hY;) bRwhmxW dw Drm vydW dI ivcwr hY; KqRIAW dw Drm sUrimAW
vwly kMm krnw hY Aqy SUdrW dw Drm dUijAW dI syvw krnI hY [
pr sB qoN sRySt Drm ieh hY ik prmwqmw dw ismrn kIqw jwey [ jy koeI mnu`K ies Byq ƒ
smJ ley, nwnk aus mnu`K dw dws hY, auh mnu`K prmwqmw dw rUp ho jWdw hY [3[
Bwv:- prmwqmw dw nwm ismrnw mnu`Kw jIvn dw AslI &rz hY, qy, ieh &rz hryk mnu`K
vwsqy sWJw hY BwvyN mnu`K iksy hI vrn dw hovy [ ismrn krn vwlw mnu`K prmwqmw dw rUp
hI ho jWdw hY [

ਏਕ ਿਕਰ੍ਸ੍ਨੰ ਤ ਸਰਬ ਦੇਵਾ ਦੇਵ ਦੇਵਾ ਤ ਆਤਮਹ ॥ ਆਤਮੰ ਸਰ੍ੀ ਬਾਸਦੇਵਸਯ੍ਯ੍ ਜੇ ਕੋਈ ਜਾਨਿਸ ਭੇਵ ॥
ਨਾਨਕ ਤਾ ਕੋ ਦਾਸੁ ਹੈ ਸੋਈ ਿਨਰੰਜਨ ਦੇਵ ॥੪॥
pd ArQ:- eyk ik®s˜M—(ø&x—The Supreme Spirit) ie`k prmwqmw [ srb dyv
Awqmw—swry dyviqAW dw Awqmw [ dyvw dyv Awqmw—dyviqAW dy dyviqAW dw Awqmw [ q—
BI [ bwsÍdyvs´—prmwqmw dw, vwsdyv dw [ bwsÍdyvs´ Awqm—pRBU dw Awqmw [ inrMjn—
inr-AMjn, mwieAw dI kwlK qoN rihq pRBU [ ko—dw [
ArQ:- iek prmwqmw hI swry dyviqAW dw Awqmw hY, dyviqAW dy dyviqAW dw BI Awqmw hY
[ jo mnu`K pRBU dy Awqmw dw Byq jwx lYNdw hY, nwnk aus mnu`K dw dws hY, auh mnu`K
prmwqmw dw rUp hY [4[
Bwv:- prmwqmw hI swry dyviqAW dw dyvqw hY, ausy nwl hI fUMGI sWJ pwxI cwhIdI hY [
<> siqgur pRswid ]
mhlw 5 dy shsik®qI slokW dw Bwv
slokW-vwr
1. mnu`K dy nwl sdw dw swQ krn vwlw isr& prmwqmw dw Bjn hI hY [ ikqny BI ipAwry
irSqydwr hox iksy dw BI swQ sdw leI nhIN ho skdw [ mwieAw BI ieQy hI DrI rih jWdI hY
[
2. ijhVy mnu`K swD-sMgiq ivc ipAwr bxWdy hn, auhnW dI izMdgI Awqmk Awnμd ivc
bIqdI hY [
3. Ajb Kyf bxI peI hY! ijauN ijauN buFypw vDdw hY iqauN iqauN mnu`K dy AMdr mwieAw dw
moh BI vDdw jWdw hY [ mnu`K mwieAw dy moh dy KUh ivc if`gw rihMdw hY [ prmwqmw dI
ikrpw hI ies KUh ivcoN k`FdI hY [
4. ies srIr dI kIh pWieAW? pr Awqmk jIvn dI sUJ qoN s`Kxw mnu`K ies ƒ sdw kwiem
rihx vwlw imQ bYTdw hY qy prmwqmw ƒ Bulw dyNdw hY [
5. prmwqmw dy dr qy pey irhW hI jIvn dI shI smJ pYNdI hY [
6. ijs dw rwKw prmwqmw Awp bxy, aus dw koeI vwl BI ivMgw nhIN kr skdw [
7. pr Dur drgwh qoN ijs dI ic`TI pwtI hoeI Aw jWdI hY, auh AwpxI rwKI dy ipAw keI
bwnHxU bMnHy, mwVw ijhw bhwnw hI aus dI cog sdw leI mukw dyNdw hY [
8. ijhVy mnu`K gurU dy Sbd ƒ ipAwr kr ky prmwqmw dI is&iq-swlwh krdy hn auhnW ƒ
prmwqmw hr QW v`sdw id`sdw hY [
9. ieh swrw id`sdw jgq nwsvMq hY [ isr& isrjxhwr prmwqmw AibnwsI hY, Aqy aus dw
ismrn krn vwly bMidAW dw Awqmk jIvn At`l rihMdw hY [
10. ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr krdw hY, auh aus dw nwm ismrdw hY [ nwm dI brkiq
nwl aus dw jIvn AYsw bx jWdw hY ik auh ivkwrW vloN sdw sMkoc krdw hY, pr nykI BlweI
krn ivc rqw iF`l nhIN krdw [
11. mwieAw keI rMgW rUpW ivc mnu`K auqy Awpxw pRBwv pWdI hY [ ijhVw mnu`K prmwqmw dI
srn AwauNdw hY aus auqy mwieAw dw zor nhIN pY skdw [
12. jgq ivc id`sdI hryk SY dw AMq BI hY [ isr& prmwqmw hI mnu`K dy nwl inB skdw
hY, qy, ieh ismrn swD sMgiq dy Awsry kIqw jw skdw hY [
13. ijs mnu`K auqy prmwqmw dI imhr huMdI hY, aus ƒ shI jIvn dI sUJ Aw jWdI hY, aus
dw mn kwbU ivc rihMdw hY, qy, auh sdw prmwqmw dy dIdwr ivc msq rihMdw hY [
14. sB qoN sRySt iv`idAw hY prmwqmw dI Xwd [ ijnHW mnu`KW auqy prmwqmw dI ikrpw huMdI hY
auh prmwqmw pwsoN sdw nwm ismrn dI dwiq mMgdy rihMdy hn [
15. prmwqmw dw nwm ismrn dI brkiq nwl mnu`K AMdr ieh inScw bx jWdw hY ik dieAw
dw smuMdr iek prmwqmw hI sB dI pwlxw krn vwlw hY [
16. prmwqmw dI imhr nwl ijs mnu`K ƒ swD-sMgiq pRwpq huMdI hY auh mwieAw dI ^wqr
BtkxoN bc jWdw hY auh ivkwrW ivc PsxoN bc jWdw hY [
17. koeI v`fy qoN v`fy kTn qp BI mnu`K ƒ mwieAw dy moh qoN bcw nhIN skdy [ ijMd dw
Awsrw isr& gur-Sbd hI ho skdw hY jo swD sMgiq ivcoN imldw hY [
18. prmwqmw dy nwm dw ismrn ipCly kIqy hoey swry kukrmW dy sMskwrW dw nws kr dyNdw hY
[
19. nwm ismrn dI brkiq nwl shI jIvn jIaUx dI jwc Aw jWdI hY, mnu`K dw Awcrn
su`cw bx jWdw hY [
20. gurU dI srn pY ky prmwqmw dy dr qoN hryk mMgI murwd pUrI ho jWdI hY [ prmwqmw sB
dwqW dyx vwlw hY, dyx dy smr`Q hY [
21. srb-ivAwpk prmwqmw sB dy idl dI jwxn vwlw hY, inAwsirAW ƒ Awsrw dyx vwlw
hY [ aus dy dr qoN aus dI BgqI dI dwiq mMgdy rihxw cwhIdw hY [
22. ijs auqy prmwqmw imhr kry auh aus dw nwm ismrdw hY [ Awpxy au~dm nwl mnu`K
BgqI nhIN kr skdw [
23. ijhVy mnu`K sB dwqW dyx vwly prmwqmw dw nwm ismrdy hn, auh iehnW nwsvMq
pdwrQW dy moh qoN bcy rihMdy hn [
24. jgq ivc mlkIAqW qy mOj-myilAW dy kwrn ijhVy mnu`K jIvn dy aulty rwhy pY jWdy
hn auhnW ƒ AnykW jUnW dy du`K shwrny pYNdy hn [
25. ijhVy mnu`K prmwqmw dI Xwd Bulw dyNdy hn, auh srIrk qOr qy nroey huMidAW BI AnykW
Awqmk rog shyV lYNdy hn [
26. ijs mnu`K ƒ prmwqmw dw nwm jpx dI Awdq pY jWdI hY auh ies qoN ibnw rih hI nhIN
skdw [
27. ijhVw mnu`K prmwqmw dw nwm ismrdw hY; dUijAW dI vDIkI shwrnI aus dw suBwau bx
jWdw hY [
28. prmwqmw dw nwm ismrn vwly mnu`K auqy iksy vloN hoeI inrwdrI Awpxw Asr nhIN pw
skdI, koeI du`K-klyS Awpxw zor nhIN pw skdw [
29. inmRqw, ismrn, Sbd dI Et—ijs mnu`K dy kol hr vyly ieh hiQAwr hn, kwmwidk
ivkwr aus auqy Awpxw pRBwv nhIN pw skdy [
30. ijhVw mnu`K prmwqmw dw nwm ismrdw hY auh t`br-prvwr dy moh ivc nhIN Psdw [
31. swD sMgiq ivc itk ky mUrK mnu`K BI isAwxw bx jWdw hY, ikauNik auQy auh jIvn dw
shI rsqw l`B lYNdw hY [
32. prmwqmw dw nwm jpx nwl Aqy ihrdy ivc pRBU-ipAwr itkwx nwl mnu`K mohxI
mwieAw dy pRBwv qoN bicAw rihMdw hY [
33. ijhVw mnu`K gurU dy d`sy rsqy auqy nhIN qurdw, auh ivkwrW dy Fhy ciVHAw rihMdw hY Aqy
cuPyirEN aus ƒ iPtkwrW hI pYNdIAW hn [
34. swD sMgiq dw Awsrw lY ky ijhVw mnu`K sdw prmwqmw dw nwm ismrdw hY, ivkwr aus
dy nyVy nhIN Fuk skdy [
35. dunIAw dy pdwrQ imlxy AOKI g`l nhIN pr prmwqmw dw nwm ikqy BwgW nwl imldw hY
[ imldw hY ieh swD sMgiq ivcoN; qdoN, jdoN prmwqmw Awp imhr kry [
36. ijhVw mnu`K hr QW prmwqmw dw drSn krn lg pYNdw hY, aus auqy ivkwr Awpxw pRBwv
nhIN pw skdy [
37. ijs mnu`K ƒ prmwqmw dy nwm dw shwrw iml jWdw hY, auh jnm mrn dy gyV ivcoN
inkl jWdw hY, Awqmk mOq aus dy nyVy nhIN FukdI, dunIAw dy koeI fr-sihm aus auqy Asr
nhIN pw skdy [
38. ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr krdw hY aus ƒ SWqI suBwau b^Sdw hY aus ƒ piv`qr
jIvn b^Sdw hY [
39. swD sMgiq hI iek AYsI QW hY ijQy mnu`K ƒ Awqmk SWqI hwsl huMdI hY [
40. AslI swD auh mnu`K hY, srb-ivAwpk prmwqmw dy nwm dI brkiq nwl ijs dI
Awqmk AvsQw AijhI bx jWdI hY ik aus dy AMdroN myr-qyr imt jWdI hY prmwqmw dI
is&iq-swlwh hI aus dI izMdgI dw shwrw bx jWdI hY mwieAw Aqy kwmwidk ivkwr aus auqy
Awpxw pRBwv nhIN pw skdy [
41. dunIAw dy BogW dy nwl nwl jgq ivc AnykW sihm BI hn jo prmwqmw dy nwm qoN
KuMiJAW mnu`K auqy Awpxw dbwau pweI r`Kdy hn [
42. mwieAw AnykW qrIikAW nwl mnu`K auqy Awpxw pRBwv pweI r`KdI hY [ ijhVw mnu`K swD
sMgiq dw Awsrw lY ky prmwqmw dw Bjn krdw hY auh ies qoN bicAw rihMdw hY [
43. prmwqmw hI sB jIvW ƒ dwqW dyNdw hY qy dyx-jogw hY [ ausy dw Awsrw lYxw cwhIdw hY
[
44. ijs mnu`K auqy prmwqmw dI imhr huMdI hY auh swD sMgiq dw Awsrw lY ky aus dw nwm
jpdw hY [ iehI hY mnu`Kw jIvn dw mnorQ [ ismrn dI brkiq nwl mnu`K dw jIvn plt
jWdw hY [
45. moh jgq dy swry jIvW auqy BwrU hY ies dI mwr qoN auhI bcdy hn jo jgq dy mwlk
prmwqmw dw Awsrw lYNdy hn prmwqmw dw nwm ismrdy hn [
46. mnu`K au~cI jwiq dy hox jW nIvIN jwiq dy, kwmdyv sBnW ƒ Awpxy kwbU ivc kr lYNdw hY
[ ies dI mwr qoN auhI bcdw hY jo swD sMgiq ivc itk ky prmwqmw dw Awsrw lYNdw hY [
47. blI k®oD dy v`s ivc Aw ky mnu`K keI JgVy KVy kr lYNdw hY, qy, Awpxw jIvn duKI bxw
lYNdw hY [ ies dI mwr qoN bcx leI BI prmwqmw dI Srn hI ieko iek vsIlw hY [
48. loB dy Asr hyT mnu`K Srm-hXw C`f ky AXog krqUqW krn l`g pYNdw hY [ prmwqmw dy
hI dr qy ArdwsW kr ky ies qoN bicAw jw skdw hY [
49. prmwqmw hI iek AYsw hkIm hY jo AhMkwr dy rog qoN jIvW ƒ bcWdw hY [ AhMkwr dy v`s
ho ky jIv AnykW vYrI shyV lYNdw hY [
50. hr vyly prmwqmw dw nwm hI ismrnw cwhIdw hY [ auhI sMswrI jIvW dy du`K nws krn dy
smr`Q hY [
51. sMswr-smuMdr ivcoN izMdgI dI byVI shI-slwmq pwr lμGwx dw ieko iek qrIkw hY—swD
sMgiq ivc rih ky prmwqmw dI is&iq-swlwh kIqI jwey [
52. prmwqmw hI mnu`K dy srIr dI ijMd dI hryk iksm dI r`iKAw krn vwlw hY [ ijhVy
mnu`K aus dI BgqI krdy hn auhnW nwl auh ipAwr krdw hY [
53. sMswr-smuMdr smwn hY [ ies ivc AnykW ivkwrW dIAW lihrW au~T rhIAW hn [ ijhVw
mnu`K prmwqmw dw Awsrw lYNdw hY aus dy Awqmk jIvn ƒ ieh ivkwr qbwh nhIN kr skdy
[
54. prmwqmw dI BgqI hI ienswnI izMdgI dy s&r vwsqy p`Drw rsqw hY [ ieh dwiq swD-
sMgiq ivcoN imldI hY [
55. ijhVw mnu`K swD sMgiq dI rwhIN prmwqmw dw Awsrw lY ky nwm ismrdw hY auh moh
AhMkwr Awidk swry blI ivkwrW dw twkrw krn jogw ho jWdw hY [
56. inry Dwrimk icMnH Dwrn kr ky qy BgqI qoN s`Kxw rih ky Awpxy Awp ƒ DrmI AKvwx
vwlw mnu`K DrmI nhIN hY [
57. prmwqmw BgqI krn vwly bMidAW dy ihrdy ivc v`sdw hY [
58. mnu`K ies sMswr-smuMdr dy AnykW hI ivkwrW dy Gyry ivc PisAw rihMdw hY [ swD sMgiq
dw Awsrw lY ky ijhVw mnu`K prmwqmw dw Bjn krdw hY auhI iehnW qoN bcdw hY [ pr ieh
dwiq imldI hY prmwqmw dI AwpxI imhr nwl hI [
59. ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr krdw hY, auh swD sMgiq ivc Aw ky aus dw nwm
ismrdw hY [
60. Blw mnu`K auh hY jo AMdroN BI Blw hY qy bwhroN BI Blw hY [ AMdr Kot r`K ky BlweI dw
ivKwvw krn vwlw mnu`K Blw nhIN hY [
61. mwieAw dw moh bhuq pRbl hY [ buFypw Aw ky mOq isr auqy kUk rhI huMdI hY, iPr BI
mnu`K prvwr dy moh ivc PisAw rihMdw hY [ ies moh qoN prmwqmw dI Xwd hI bcWdI hY [
62. jIB nwl prmwqmw dw nwm jpxw sI, pr ieh mnu`K ƒ csikAW ivc hI pweI r`KdI hY
[
63. prmwqmw ƒ Bulw ky dUijAW auqy vDIkIAW krn vwly AhMkwrI mnu`K nwloN prmwqmw dw
nwm ismrn vwlw A`q grIb mnu`K cMgw hY [ AhMkwrI dw jIvn ivArQ jWdw hY, auh Aijhy
krm hI sdw krdw hY ik aus ƒ iPtkwrW hI pYNdIAW hn [
64. ijs mnu`K auqy gurU prmwqmw imhr krdw hY, ismrn dI brkiq nwl aus dw Awqmk
jIvn bhuq au~cw ho jWdw hY, ivkwrW dw hnyrw aus dy nyVy nhIN Fukdw, aus dI izMdgI guxW
nwl BrpUr ho jWdI hY [
65. prmwqmw dw nwm ismrn vwlw mnu`K hI au~cI jwiq dw hY aus dI sMgiq ivc hor bMdy BI
kukrmW qoN bc jWdy hn [ mwieAw dy moh ivc PisAw hoieAw (au~cI jwiq dw BI) mnu`K
ivArQ jIvn gvw jWdw hY [
66. AwpxI ijMd dI ^wqr hornW dw nukswn kr ky prwieAw Dn vrqx vwly mnu`K dI izMdgI
sdw mMdy kMmW dy gMd ivc hI guzrdI hY [
67. ijhVw mnu`K prmwqmw dI Xwd ivc juiVAw rihMdw hY auh ivkwrW qoN bc jWdw hY, aus dI
sMgiq krn vwly mnu`K BI ivkwrW dy pMjy ivcoN inkl jWdy hn [
lVI-vwr Bwv:
(1 qoN 15) mnu`K dy nwl sdw inBx vwlw swQI isr& prmwqmw dw nwm hI hY [ pr Awqmk
jIvn dI sUJ qoN s`Kxw mnu`K mwieAw dy moh dy KUh ivc if`gw rihMdw hY, qy, Asl swQI ƒ
BulweI r`Kdw hY [ mwieAw keI rMgW rUpW ivc mnu`K auqy Awpxw pRBwv pWdI hY [ ijs mnu`K
auqy prmwqmw dI imhr huMdI hY aus ƒ shI Awqmk jIvn dI sUJ Aw jWdI hY, auh swD
sMgiq dI Et lY ky nwm ismrdw hY [
(16 qoN 25) Awpxy au~dm nwl mnu`K BgqI nhIN kr skdw [ ipCly kIqy krmW dy sMskwr
ausy hI pwsy vl pRyrdy hn [ koeI v`fy qoN v`fy kTn qp BI mnu`K ƒ mwieAw dy moh qoN bcw
nhIN skdy [ ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr krdw hY, auh swD sMgiq dI srn lY ky is&iq-
swlwh ivc juVdw hY, qy, ies qrHW aus dy ipCly kIqy swry kukrmW dy sMskwr imt jWdy hn [
srIrk qOr qy nroAw huMidAW BI jy mnu`K prmwqmw dI Xwd BulWdw hY, qW auh AnykW Awqmk
rog shyVI r`Kdw hY [
(26 qoN 44) prmwqmw dw nwm ismrn dI brkiq nwl mnu`K dy AMdr au~cy Awqmk gux pYdw
ho jWdy hn [ iksy vloN hoeI koeI BI inrwdrI aus auqy Asr nhIN pw skdI, koeI ivkwr aus
dy nyVy nhIN Fuk skdw, dUijAW dI vDIkI shwrn dI aus ƒ Awdq pY jWdI hY [
ieh dwiq imldI hY swD sMgiq ivcoN, qy, imldI hY prmwqmw dI myhr nwl [
(45 qoN 55) kwm k®oD loB moh AhMkwr Awidk ivkwr ieqny blI hn ik Awpxy au~dm nwl
mnu`K iehnW dw twkrw nhIN kr skdw [ iehnW dI mwr qoN bc ky sMswr-smuMdr ivcoN izMdgI
dI byVI shI-slwmq pwr lμGwx dw ieko iek qrIkw hY—swD sMgiq ivc rih ky prmwqmw
dI is&iq-swlwh [ iehI ienswnI izMdgI dy s&r vwsqy jIvn dw p`Drw rsqw hY [ pr ieh
imldw hY prmwqmw dI AwpxI imhr nwl [
(56 qoN 67) inry Dwrimk icMnH mnu`K ƒ ivkwrW dw twkrw krn-jogw nhIN bxw skdy [ AMdr
Kot r`K ky BlweI dw ivKwvw mnu`K ƒ Blw nhIN bxw skdw [ mwieAw dw moh bhuq pRbl hY,
ies qoN prmwqmw dI Xwd hI bcWdI hY [
prmwqmw ƒ Bulw ky dUijAW auqy vDIkI krn vwly AhMkwrI mnu`K nwloN ismrn krn vwlw
A`q grIb bMdw cMgw hY, auh hI au~cI jwiq vwlw hY, aus dI sMgiq ivc hor bMdy BI kukrmW qoN
bc jWdy hn [
mu`K Bwv:
mwieAw dw moh bhuq pRbl hY, ies dy Asr hyT rih ky mnu`K ivkwrW ivc Ps jWdw hY [
ivkwrW qoN bcy rihx dw ieko iek qrIkw hY—swD sMgiq ivc itk ky prmwqmw dI is&iq-
swlwh krdy rihxw [ ieh dwiq imldI hY prmwqmw dI AwpxI hI imhr nwl [
not:- shsik®qI—l&z ‘shs’ sMsik®q dy l&z ‘sMs’ qoN pRwik®q-rUp hY, ijvyN l&z
‘sMSX’ (sz_Q) qoN pRwik®q-rUp ‘shsw’ hY [ so, ieh slok ijnHW dw isrlyK hY ‘shs ik®qI’
sMsik®q dy nhIN hn [ l&z ‘shs-ik®qI’ l&z ‘sMsik®q’ (szÔøq) dw pRwik®q-rUp hY [
ieh swry slok BI pRwik®q bolI dy hI hn [
pwTkW dI shUlq vwsqy keI l&zW dy Asl sMsik®q-rUp BI pd-ArQW ivc dy id`qy gey hn
[
ਸਲੋਕ ਸਹਸਿਕਰ੍ਤੀ ਮਹਲਾ ੫ ੴ ਸਿਤ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਿਨਰਭਉ ਿਨਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਿਤ ਅਜੂਨੀ
ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪਰ੍ਸਾਿਦ ॥ ਕਤੰਚ ਮਾਤਾ ਕਤੰਚ ਿਪਤਾ ਕਤੰਚ ਬਿਨਤਾ ਿਬਨੋਦ ਸੁਤਹ ॥ ਕਤੰਚ ਭਰ੍ਾਤ ਮੀਤ ਿਹਤ
ਬੰਧਵ ਕਤੰਚ ਮੋਹ ਕੁਟੰਬਯ੍ਯ੍ਤੇ ॥ ਕਤੰਚ ਚਪਲ ਮੋਹਨੀ ਰੂਪੰ ਪੇਖੰਤੇ ਿਤਆਗੰ ਕਰੋਿਤ ॥ ਰਹੰਤ ਸੰਗ ਭਗਵਾਨ
ਿਸਮਰਣ ਨਾਨਕ ਲਬਧਯ੍ਯ੍ੰ ਅਚੁਤ ਤਨਹ ॥੧॥ {ਪੰਨਾ 1353}
pd ArQ:- kqM—ik`Qy? c—Aqy [ binqw—iesqRI (vinqw) [ ibnod—Awnμd, lwf-ipAwr
[ suqh—pu`qr [ ihq—ihqU [ bMDv—irSqydwr [ cpl—cMcl [ pyKMqy—vyKidAW hI [
kroiq—krdI hY (krwyiq) [ rhMq—rihMdw hY [ lbD´M—l`BIdw hY, l`B skIdw hY [ Acuq—
AibnwsI pRBU (AÁXuq, A`cuq) [ qnh—pu`qr [ Acuq qnh—AibnwsI pRBU dy pu`qr, sMq jn
[
ArQ:- ik`Qy rih jWdI hY mW, qy ik`Qy rih jWdw hY ipau? qy ik`Qy rih jWdy hn iesqRI pu`qRW
dy lwf-ipAwr? ik`Qy rih jWdy hn Brw imqR ihqU qy snbMDI? qy ik`Qy rih jWdw hY prvwr dw
moh? ik`Qy jWdI hY mn ƒ mohx vwlI ieh cMcl mwieAw vyKidAW vyKidAW hI C`f jWdI hY [
hy nwnk! (mnu`K dy) nwl (sdw) rihMdw hY Bgvwn dw Bjn (hI), qy ieh Bjn imldw hY sMq
jnW qoN [1[
Bwv—mnu`K dy nwl sdw dw swQ krn vwlw isr& prmwqmw dw Bjn hI hY [ ikqny BI
ipAwry irSqydwr hox, iksy dw BI swQ sdw leI nhIN ho skdw [ mwieAw BI ieQy hI DrI
rih jWdI hY [

ਿਧਰ੍ਗੰਤ ਮਾਤ ਿਪਤਾ ਸਨੇਹੰ ਿਧਰ੍ਗ ਸਨੇਹੰ ਭਰ੍ਾਤ ਬ ਧਵਹ ॥ ਿਧਰ੍ਗ ਸ੍ਨੇਹੰ ਬਿਨਤਾ ਿਬਲਾਸ ਸੁਤਹ ॥ ਿਧਰ੍ਗ ਸ੍ਨੇਹੰ
ਿਗਰ੍ਹਾਰਥ ਕਹ ॥ ਸਾਧਸੰਗ ਸ੍ਨੇਹ ਸਿਤਯ੍ਯ੍ੰ ਸੁਖਯੰ ਬਸੰਿਤ ਨਾਨਕਹ ॥੨॥ {ਪੰਨਾ 1354}
pd ArQ:- iDRgM—iPtkwr-jog, mwVw, iqAwgx-jog (iGk`) [ q—qW, hI [ snyh—
ipAwr, moh (Ônyh) [ iblws—Awnμd, (ivlws) [ suqh—pu`qr dw (suq) [ igRhwrQkh—
igRh-ArQkw, Gr dy pdwrQW dw [ snyh—ipAwr (Ônyh) [ siq´M—sdw-iQr rihx vwlw
(sÄXz) [ suKXM—suK nwl, Awqmk Awnμd nwl [ bsMiq—v`sdy hn (vsiNq) [ nwnkh—hy
nwnk! bWDv—snbMDI [
ArQ:- mW ipau dw moh iqAwgx-jog hY, BrwvW snbMDIAW dw moh BI mwVw hY [ iesqRI puqR
dy moh dw Awnμd BI C`fx-jog hY, Gr dy pdwrQW dI iK`c vI BYVI hY (ikauNik ieh swry
nwsvMq hn, qy iehnW dw moh ipAwr BI sdw kwiem nhIN rih skdw) [
sqsMg nwl (kIqw hoieAw) ipAwr sdw-iQr rihMdw hY, qy, hy nwnk! (sqsMg nwl ipAwr
krn vwly mnu`K) Awqmk Awnμd nwl jIvn ibqIq krdy hn [2[
Bwv—ijhVy mnu`K swD sMgiq ivc ipAwr bxWdy hn, auhnW dI izMdgI Awqmk Awnμd ivc
bIqdI hY [

ਿਮਥਯ੍ਯ੍ੰਤ ਦੇਹੰ ਖੀਣੰਤ ਬਲਨੰ ॥ ਬਰਧੰਿਤ ਜਰੂਆ ਿਹਤਯ੍ਯ੍ੰਤ ਮਾਇਆ ॥ ਅਤਯ੍ਯ੍ੰਤ ਆਸਾ ਆਿਥਤਯ੍ਯ੍ ਭਵਨੰ ॥
ਗਨੰਤ ਸਾਸਾ ਭੈਯਾਨ ਧਰਮੰ ॥ ਪਤੰਿਤ ਮੋਹ ਕੂਪ ਦੁਰਲਭਯ੍ਯ੍ ਦੇਹੰ ਤਤ ਆਸਰ੍ਯੰ ਨਾਨਕ ॥ ਗੋਿਬੰਦ ਗੋਿਬੰਦ
ਗੋਿਬੰਦ ਗੋਪਾਲ ਿਕਰ੍ਪਾ ॥੩॥ {ਪੰਨਾ 1354}
pd ArQ:- imQ´M—imiQAw, nwsvMq [ dyhM—srIr [ KIxM—kmzor ho jwx vwlw (˜Ix) [
jrUAw—buFypw (jrw) [ ihq´M—ihq, moh [ Aq´Mq—bhuq hI [ AwiQq´—prwhuxw (AiqiQ) [
Bvn—Gr [ gnμq—igxdw hY [ BYXwn—iBAwnk, frwauxw [ DrmM—Drm rwj [ pqMiq—
if`gdw hY [ kUp—KUh (kup) [ durlB´—durl`B, muSkl nwl imlx vwlw [ qq—aus dw [
gopwl ik®pw—prmwqmw dI ikrpw [
ArQ:- (ieh) srIr qW nwsvMq hY, (ies dw) bl BI Gtdw rihMdw hY [ (pr ijauN ijauN)
buFypw vDdw hY, mwieAw dw moh BI (vDdw jWdw hY,) (pdwrQW dI) Awsw qIbr huMdI jWdI hY
(auN\ jIv ieQy) Gr dy prwhuxy (vWg) hY [ frwauxw Drm rwj (ies dI aumr dy) swh igxdw
rihMdw hY [ ieh Amolk mnu`Kw srIr moh dy KUh ivc if`gw rihMdw hY [
hy nwnk! ie`k goibMd gopwl dI myhr hI (bcw skdI hY), ausy dw Awsrw (lYxw cwhIdw hY)
[3[
Bwv—Ajb Kyf bxI peI hY! ijauN ijauN buFypw vDdw hY iqauN iqauN mnu`K dy AMdr mwieAw dw
moh BI vDdw jWdw hY [ mnu`K mwieAw dy moh dy KUh ivc if`gw rihMdw hY [ prmwqmw dI
ikrpw hI ies KUh ivcoN k`FdI hY [

ਕਾਚ ਕੋਟੰ ਰਚੰਿਤ ਤੋਯੰ ਲੇਪਨੰ ਰਕਤ ਚਰਮਣਹ ॥ ਨਵੰਤ ਦੁਆਰੰ ਭੀਤ ਰਿਹਤੰ ਬਾਇ ਰੂਪੰ ਅਸਥੰਭਨਹ ॥
ਗੋਿਬੰਦ ਨਾਮੰ ਨਹ ਿਸਮਰੰਿਤ ਅਿਗਆਨੀ ਜਾਨੰਿਤ ਅਸਿਥਰੰ ॥ ਦੁਰਲਭ ਦੇਹ ਉਧਰੰਤ ਸਾਧ ਸਰਣ ਨਾਨਕ
॥ ਹਿਰ ਹਿਰ ਹਿਰ ਹਿਰ ਹਿਰ ਹਰੇ ਜਪੰਿਤ ॥੪॥ {ਪੰਨਾ 1354}
pd ArQ:- kwc—k`cw [ kot—iklHw (kwyt) [ rcMiq—ricAw hoieAw hY [ qoXM—pwxI
(qwyXz) [ rkq—r`q, lhU (r#qzz) [ crmxh—cMm, K`lVI (ÁwmLn`) [ nvM—nO [ BIq—iB`q,
drvwzy dy q^qy [ bwie—hvw, suAws [ AsQMBnh—QMmH (ÔqMBn) [ jwnμiq—jwxdy hn
(jwniNq) [ AsiQrM—sdw-iQr rihx vwlw [ auDrMq—bcw lYNdy hn [ jpMiq—jpdy hn
(jo) (jpiNq) [
ArQ:- (ieh srIr) k`cw iklHw hY, (jo) pwxI (Bwv, vIrj) dw bixAw hoieAw hY, Aqy lhU
qy cMm nwl ilMibAw hoieAw hY [ (ies dy) nO drvwzy (golkW) hn, (pr drvwizAW dy) iB`q
nhIN hn, suAwsW dI (ies ƒ) QMmHI (id`qI hoeI) hY [
mUrK jIv (ies srIr ƒ) sdw-iQr rihx vwlw jwxdy hn, qy prmwqmw dw nwm kdy Xwd
nhIN krdy [
hy nwnk! jo bMdy swD sMgiq ivc Aw ky prmwqmw dw nwm jpdy hn, auh ies durl`B srIr
ƒ (in`q dI mOq dy mUMhoN) bcw lYNdy hn [4[
Bwv—ies srIr dI kIh pWieAW? pr Awqmw jIvn dI sUJ qoN s`Kxw mnu`K ies ƒ sdw
kwiem rihx vwlw imQ bYTdw hY qy prmwqmw ƒ Bulw dyNdw hY [

ਸੁਭੰਤ ਤੁਯੰ ਅਚੁਤ ਗੁਣਗਯ੍ਯ੍ੰ ਪੂਰਨੰ ਬਹੁਲੋ ਿਕਰ੍ਪਾਲਾ ॥ ਗੰਭੀਰੰ ਊਚੈ ਸਰਬਿਗ ਅਪਾਰਾ ॥ ਿਭਰ੍ਿਤਆ ਿਪਰ੍ਅੰ
ਿਬਸਰ੍ਾਮ ਚਰਣੰ ॥ ਅਨਾਥ ਨਾਥੇ ਨਾਨਕ ਸਰਣੰ ॥੫॥ {ਪੰਨਾ 1354}
pd ArQ:- suBM—soB irhw hYN [ quXM—qUM [ guxg´M—guxW dw jwxn vwlw [ bhulo—bhuq [
srbig—sB dw jwxn vwlw (ÔwvL<) [ iBRiqAw—syvk (BãÄX) [ iBRiqAw ipRAM—syvkW dw
ipAwrw [ Acuq—AibnwS (AÁXuq) [ pUrn—ivAwpk [
ArQ:- hy AibnwSI! hy guxW dy jwxn vwly! hy srb-ivAwpk! qUM bVw ik®pwl hYN, qUM (sB
QW) soB irhw hYN [ qUM AQwh hYN, au~cw hYN, sB dw jwxn vwlw hYN, Aqy byAMq hYN [
qUM Awpxy syvkW dw ipAwrw hYN, qyry crn (auhnW leI) Awsrw hn [
hy nwnk! (AwK—) hy AnwQW dy nwQ! AsI qyrI srn hW [5[
Bwv—prmwqmw dy dr qy pey irhW hI jIvn dI shI smJ pYNdI hY [

ਿਮਰ੍ਗੀ ਪੇਖੰਤ ਬਿਧਕ ਪਰ੍ਹਾਰੇਣ ਲਖਯ੍ਯ੍ ਆਵਧਹ ॥ ਅਹੋ ਜਸਯ੍ਯ੍ ਰਖੇਣ ਗੋਪਾਲਹ ਨਾਨਕ ਰੋਮ ਨ ਛੇਦਯ੍ਯ੍ਤੇ ॥੬॥
{ਪੰਨਾ 1354}
pd ArQ:- imRgI—hrnI [ biDk—iSkwrI (vD` to kill) [ pRhwryx—pRhwr nwl, cot nwl
[ lK´—inSwnw (q`k ky) (l˜z—aim, target) [ AwvDh—SsqR (dI) (AwXuD—a weapon)
[ Aho—vwh! js´—ijs dw (XÔX) [ rKyx—r`iKAw vwsqy [ rom—vwl [ n Cyd´qy—nhIN
ivMinHAw jWdw [
ArQ:- (iek) hrnI ƒ vyK ky (iek) iSkwrI inSwnw q`k ky SsqRW nwl cot mwrdw hY [ pr
vwh! hy nwnk! ijs dI rwKI leI prmwqmw hovy, aus dw vl (BI) ivMgw nhIN huMdw [6[
Bwv:- ijs dw rwKw prmwqmw Awp bxy, aus dw koeI vwl BI ivMgw nhIN kr skdw [

ਬਹੁ ਜਤਨ ਕਰਤਾ ਬਲਵੰਤ ਕਾਰੀ ਸੇਵੰਤ ਸੂਰਾ ਚਤੁਰ ਿਦਸਹ ॥ ਿਬਖਮ ਥਾਨ ਬਸੰਤ ਊਚਹ ਨਹ ਿਸਮਰੰਤ
ਮਰਣੰ ਕਦ ਚਹ ॥ ਹੋਵੰਿਤ ਆਿਗਆ ਭਗਵਾਨ ਪੁਰਖਹ ਨਾਨਕ ਕੀਟੀ ਸਾਸ ਅਕਰਖਤੇ ॥੭॥ {ਪੰਨਾ
1354}
pd ArQ:- krqw—krn vwlw [ sUrw—sUrmy [ cqur—cwr [ idsh—pwsy [ cqur
idsh—cOhW pwisAW qoN [ ibKm—AOKw [ bsMq—v`sdw [ mrxM—mOq [ kdWch—kdy BI [
hovMiq—huMdI hY [ kItI—kIVI [ AkrKqy—iK`c lYNdI hY [
ArQ:- (jyhVw mnu`K) bVy jqn kr skdw hovy, bVw blvwn hovy, cOhW pwisAW qoN keI
sUrmy ijs dI syvw krn vwly hox, jo bVy AOKy au~cy QW v`sdw hovy, (ijQy aus ƒ) mOq dw kdy
cyqw BI nwh Awvy [ hy nwnk! iek kIVI aus dy pRwx iK`c lYNdI hY jdoN Bgvwn Akwl purK
dw hukm hovy (aus ƒ mwrn leI) [7[
Bwv—Dur drgwh qoN ijs dI ic`TI pwtI hoeI Aw jWdI hY, auh AwpxI rwKI dy ipAw bwnHxU
bMnHy, mwVw ijhw bhwnw hI aus dI cog sdw leI mukw dyNdw hY [
ਸਬਦੰ ਰਤੰ ਿਹਤੰ ਮਇਆ ਕੀਰਤੰ ਕਲੀ ਕਰਮ ਿਕਰ੍ਤੁਆ ॥ ਿਮਟੰਿਤ ਤਤਰ੍ਾਗਤ ਭਰਮ ਮੋਹੰ ॥ ਭਗਵਾਨ
ਰਮਣੰ ਸਰਬਤਰ੍ ਥਾਿਨਯ੍ਯ੍ੰ ॥ ਿਦਰ੍ਸਟ ਤੁਯੰ ਅਮੋਘ ਦਰਸਨੰ ਬਸੰਤ ਸਾਧ ਰਸਨਾ ॥ ਹਿਰ ਹਿਰ ਹਿਰ ਹਰੇ ਨਾਨਕ
ਿਪਰ੍ਅੰ ਜਾਪੁ ਜਪਨਾ ॥੮॥ {ਪੰਨਾ 1354}
pd ArQ:- rqM—rqI, pRIqI [ ihqM—pRym [ mwieAw—ikrpw, qrs, jIAW qy dieAw [
kIrqM—kIrqI, is&iq-swlwh [ ik®quAw—kr ky (øÄvw) [ qqRwgq—qqR-Awgq, auQy Awey
hoey [ rmxM—ivAwpk [ AmoG—kdy insPl nwh jwx vwlw (AmwyG—Unfailing) [
rsnw—jIB [ klI—kiljug ivc, (Bwv, ies jgq ivc) [ quXM idRsit—qyrI (imhr dI)
nzr [
ArQ:- gur-Sbd ivc pRIiq, jIA-dieAw nwl ihq, prmwqmw dI is&iq-swlwh—ies
jgq ivc jo mnu`K ieh kMm krdw hY (l&zI, ieh krm kr ky), auQy Awey hoey (Bwv, aus dy)
Brm qy moh imt jWdy hn [ aus ƒ Bgvwn hr QW ivAwpk id`sdw hY [
hy nwnk! (AwK—) hy hrI! (sMq jnW ƒ) qyrw nwm jpxw ipAwrw l`gdw hY, qUM sMqW dI jIB
auqy v`sdw hYN, qyrw dIdwr qyrI (imhr dI) nzr kdy insPl nhIN hn [8[
Bwv:- ijhVy mnu`K gurU dy Sbd ƒ ipAwr kr ky prmwqmw dI is&iq-swlwh krdy hn auhnW
ƒ prmwqmw hr QW v`sdw id`sdw hY [

ਘਟੰਤ ਰੂਪੰ ਘਟੰਤ ਦੀਪੰ ਘਟੰਤ ਰਿਵ ਸਸੀਅਰ ਨਖਯ੍ਯ੍ਤਰ੍ ਗਗਨੰ ॥ ਘਟੰਤ ਬਸੁਧਾ ਿਗਿਰ ਤਰ ਿਸਖੰਡੰ ॥
ਘਟੰਤ ਲਲਨਾ ਸੁਤ ਭਰ੍ਾਤ ਹੀਤੰ ॥ ਘਟੰਤ ਕਿਨਕ ਮਾਿਨਕ ਮਾਇਆ ਸਰੂਪੰ ॥ ਨਹ ਘਟੰਤ ਕੇਵਲ ਗੋਪਾਲ
ਅਚੁਤ ॥ ਅਸਿਥਰੰ ਨਾਨਕ ਸਾਧ ਜਨ ॥੯॥
pd ArQ:- GtMq—Gtdy hn, nws ho jWdy hn [ dIpM—jzIry (¬Ip) [ riv—sUrj (riv)
[ ssIAr—cMdRmw (__Dr—moon) [ nK´qR—qwry (n™.*w>z) [ ggnμ—AwkwS [ bsuDw—
DrqI (vsuDw) [ igir—phwV (iÀwir) [ qr—ru`K (q{) [ isKMfM—au~cI cotI vwly [
llnw—iesqRI (llnw) [ kink—sonw [ mwink—moqI [
ArQ:- rUp nwsvMq hY, (s`qy) dIp nwsvMq hn, sUrj cMdRmw qwry AwkwS nwsvMq hn, DrqI
aucy aucy phwV qy ru`K nwsvMq hn, iesqRI puqR, Brw qy snbMDI nwsvMq hn, sonw moqI mwieAw
dy swry srUp nwsvMq hn [
hy nwnk! kyvl AibnwsI gopwl pRBU nwsvMq nhIN hY, Aqy aus dI swD sMgiq BI sdw-iQr hY
[9[
Bwv:- ieh swrw id`sdw jgq nwsvMq hY [ isr& isrjxhwr prmwqmw AibnwsI hY [ aus
dw ismrn krn vwly bMidAW dw jIvn At`l rihMdw hY [
ਨਹ ਿਬਲੰਬ ਧਰਮੰ ਿਬਲੰਬ ਪਾਪੰ ॥ ਿਦਰ੍ੜੰਤ ਨਾਮੰ ਤਜੰਤ ਲੋਭੰ ॥ ਸਰਿਣ ਸੰਤੰ ਿਕਲਿਬਖ ਨਾਸੰ ਪਰ੍ਾਪਤੰ ਧਰਮ
ਲਿਖਯ੍ਯ੍ਣ ॥ ਨਾਨਕ ਿਜਹ ਸੁਪਰ੍ਸੰਨ ਮਾਧਵਹ ॥੧੦॥ {ਪੰਨਾ 1354}
pd ArQ:- iblμb—dyr, iF`l (ivlMb) [ idRVMq—idRV krnw, mn ivc itkwxw, jpxw [
qjMq—iqAwgxw [ iklibK—pwp (ikiÑvÕzw) [ liK´x—l`Kx (l˜x) [ ijh—ijs auqy [
mwDvh—mwieAw dw Dv, mwieAw dw pqI, prmwqmw (mwDv) [
ArQ:- Drm kmwx vloN iF`l nwh krnI, pwpW vloN iF`l krnI, nwm (ihrdy ivc) idRV
krnw Aqy loB iqAwgxw, sMqW dI srn jw ky pwpW dw nws krnw—hy nwnk! Drm dy ieh
l`Cx aus mnu`K ƒ pRwpq huMdy hn ijs auqy prmwqmw myhr krdw hY [10[
Bwv:- ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr krdw hY, auh aus dw nwm ismrdw hY [ nwm dI
brkiq nwl aus dw jIvn AYsw bx jWdw hY ij auh ivkwrW vloN sdw sMkoc krdw hY, pr
nykI-BlweI krn ivc rqw iF`l nhIN krdw [

ਿਮਰਤ ਮੋਹੰ ਅਲਪ ਬੁਧਯ੍ਯ੍ੰ ਰਚੰਿਤ ਬਿਨਤਾ ਿਬਨੋਦ ਸਾਹੰ ॥ ਜੌਬਨ ਬਿਹਕਰ੍ਮ ਕਿਨਕ ਕੁੰਡਲਹ ॥ ਬਿਚਤਰ੍
ਮੰਿਦਰ ਸੋਭੰਿਤ ਬਸਤਰ੍ਾ ਇਤਯ੍ਯ੍ੰਤ ਮਾਇਆ ਬਯ੍ਯ੍ਾਿਪਤੰ ॥ ਹੇ ਅਚੁਤ ਸਰਿਣ ਸੰਤ ਨਾਨਕ ਭੋ ਭਗਵਾਨਏ ਨਮਹ
॥੧੧॥ {ਪੰਨਾ 1354}
pd ArQ:- imrq—nwsvMq pdwrQ [ Alp—QoVI (AÑp) [ Alp buD´M—hoCI m`q vwlw
mnu`K [ rcMiq—ricAw rihMdw hY, msq rihMdw hY [ swh—auqSwh, cwau [ jObn—juAwnI
(XwYvnz) [ bihk®m—bl (bihÕ>Øm) [ bicqR—iksm iksm dy [ bsqRw—kpVy [ ieq´Mq—
ies qrHW [ b´wipqM—pRBwv pWdI hY [ Bo—hy! Bgvwney—Bgvwn ƒ [ nmh—nmskwr [
ibnod—klol (ivnwyd—amusement) [
ArQ:- hoCI m`q vwlw mnu`K nwsvMq pdwrQW dy moh ivc lIn rihMdw hY, iesqRI dy klol qy
cwvW ivc msq rihMdw hY [ juAwnI, qwkq, sony dy kuMfl (Awidk), rMgw-rMg dy mhl-
mwVIAW, sohxy bsqR—iehnW qrIikAW nwl aus ƒ mwieAw ivAwpdI hY (Awpxw pRBwv pWdI
hY) [
hy nwnk! (AwK—) hy AibnwSI! hy sMqW dy shwry! hy Bgvwn! qYƒ swfI nmskwr hY (qUM hI
mwieAw dy pRBwv qoN bcwx vwlw hYN) [11[
Bwv:- mwieAw keI rMgW rUpW ivc mnu`K auqy Awpxw pRBwv pWdI hY [ ijhVw mnu`K prmwqmw
dI srn AwauNdw hY aus auqy mwieAw dw zor nhIN pY skdw [

ਜਨਮੰ ਤ ਮਰਣੰ ਹਰਖੰ ਤ ਸੋਗੰ ਭੋਗੰ ਤ ਰੋਗੰ ॥ ਊਚੰ ਤ ਨੀਚੰ ਨਾਨਾ ਸੁ ਮੂਚੰ ॥ ਰਾਜੰ ਤ ਮਾਨੰ ਅਿਭਮਾਨੰ ਤ
ਹੀਨੰ ॥ ਪਰ੍ਿਵਰਿਤ ਮਾਰਗੰ ਵਰਤੰਿਤ ਿਬਨਾਸਨੰ ॥ ਗੋਿਬੰਦ ਭਜਨ ਸਾਧ ਸੰਗੇਣ ਅਸਿਥਰੰ ਨਾਨਕ ਭਗਵੰਤ
ਭਜਨਾਸਨੰ ॥੧੨॥ {ਪੰਨਾ 1354-1355}
pd ArQ:- hrK—^uSI, Awnμd (h—L) [ sog—icMqw (_wyk) [ nwn@w—in`kw [ mUc—v`fw [
hIn—hInqw, inrwdrI [ mwrg—rsqw (mwÀwL) [ pRivriq mwrg—dunIAw ivc privrq hox
dw rsqw [ Bjnwsn—Bjn-Asn, Bjn dw Bojn (Asn—Bojn) (A_`—to eat) [ q—qy,
BI [ AsiQr—sdw kwiem rihx vwlw [
ArQ:- (ijQy) jnm hY (auQy) mOq BI hY, ^uSI hY qW ZmI BI hY, (mwiek pdwrQW dy) Bog hn
qW (auhnW qoN aupjdy) rog BI hn [ ijQy au~cw-pn hY, auQy nIvW-pn BI Aw jWdw hY, ijQy
ZrIbI hY, auQy vf`px BI Aw skdw hY [ ijQy rwj hY, auQy AhMkwr BI hY, ijQy AhMkwr hY,
auQy inrwdrI BI hY [
so dunIAw dy rsqy ivc hryk cIz dw AMq (BI) hY [ sdw-iQr rihx vwlI prmwqmw dI
BgqI hI hY jo swD sMgiq (dy Awsry kIqI jw skdI hY) [ (ies vwsqy) hy nwnk! Bgvwn dy
Bjn dw Bojn (AwpxI ijMd ƒ dyh) [12[
Bwv:- jgq ivc id`sdI hryk SY dw AMq BI hY [ isr& prmwqmw dw nwm hI mnu`K dy nwl
inB skdw hY, qy ieh nwm imldw hY swD sMgiq ivcoN [

ਿਕਰਪੰਤ ਹਰੀਅੰ ਮਿਤ ਤਤੁ ਿਗਆਨੰ ॥ ਿਬਗਸੀਿਧਯ੍ਯ੍ ਬੁਧਾ ਕੁਸਲ ਥਾਨੰ ॥ ਬਿਸਯ੍ਯ੍ੰਤ ਿਰਿਖਅੰ ਿਤਆਿਗ ਮਾਨੰ
॥ ਸੀਤਲੰਤ ਿਰਦਯੰ ਿਦਰ੍ੜੁ ਸੰਤ ਿਗਆਨੰ ॥ ਰਹੰਤ ਜਨਮੰ ਹਿਰ ਦਰਸ ਲੀਣਾ ॥ ਬਾਜੰਤ ਨਾਨਕ ਸਬਦ
ਬੀਣ ॥੧੩॥ {ਪੰਨਾ 1355}
pd ArQ:- ikrpM—ikrpw (øpw) [ hrIAM—hrI, prmwqmw (hir) [ ibgsIiD´—iKVy rihMdy
hn [ buDw—igAwnvwn lok (buD) [ bis´M—v`s ivc [ iriKAM—ieMdRy (HãI—kz) [ idRVu—p`kw
kr [ igAwn—Awqmk jIvn dI sUJ [ sMq—SWqI dyx vwlI [ rhMq—rih jWdw hY, mu`k
jWdw hY [ lIn—msq [ bwjMq—v`jdw hY [ bIxW—vwjw [ qqu igAwn—AslIAq dI
smJ, shI Awqmk jIvn dI sUJ [ kusl—suK, Awnμd [ iqAwig—iqAwg ky [
ArQ:- ijQy prmwqmw dI ikrpw hovy auQy mnu`K dI Akl ƒ shI jIvn dI sUJ Aw jWdI hY,
(AjyhI bu`DI) suK dw itkwxw bx jWdI hY, (AjyhI bu`DI vwly) igAwnvwn lok sdw iKVy rihMdy
hn [ mwx iqAwgx kr ky auhnW dy ieMdRy v`s ivc rihMdy hn, auhnW dw ihrdw (sdw) sIql
rihMdw hY, ieh SWqI vwlw igAwn auhnW dy AMdr p`kw rihMdw hY [
hy nwnk! prmwqmw dy dIdwr ivc msq Ajyhy bMidAW dw jnm (-mrn) mu`k jWdw hY, auhnW
dy AMdr prmwqmw dI is&iq-swlwh dI bwxI dy vwjy (sdw) v`jdy hn [13[
Bwv:- ijs mnu`K auqy prmwqmw dI imhr huMdI hY, aus ƒ shI jIvn dI sUJ Aw jWdI hY, aus
dw mn kwbU ivc rihMdw hY, qy auh sdw prmwqmw dy dIdwr ivc msq rihMdw hY [
ਕਹੰਤ ਬੇਦਾ ਗੁਣੰਤ ਗੁਨੀਆ ਸੁਣੰਤ ਬਾਲਾ ਬਹੁ ਿਬਿਧ ਪਰ੍ਕਾਰਾ ॥ ਿਦਰ੍ੜੰਤ ਸੁਿਬਿਦਆ ਹਿਰ ਹਿਰ ਿਕਰ੍ਪਾਲਾ
॥ ਨਾਮ ਦਾਨੁ ਜਾਚੰਤ ਨਾਨਕ ਦੈਨਹਾਰ ਗੁਰ ਗੋਪਾਲਾ ॥੧੪॥ {ਪੰਨਾ 1355}
pd ArQ:- khMq—kihMdy hn [ guxMq—ivcwrdy hn [ bwlw—bwlk, ividAwrQI [ bhu
ibiD—keI qrIikAW nwl [ bhu pRkwrw—keI iksmW dy [ su ibidAw—sRySt ividAw [
jwcMq—mMgdy hn (XwcwNq) [ dYnhwr—dyx vwlw [ gunIAw—ivcwrvwn mnu`K [
ArQ:- jo kuJ vyd AwKdy hn, aus ƒ ivdvwn mnu`K keI FMgW qrIikAW nwl ivcwrdy hn,
qy (auhnW dy) ividAwrQI suxdy hn [
pr ijnHW auqy prmwqmw dI ikrpw hovy, auh (prmwqmw dy ismrn dI) sRySt ividAw ƒ
(Awpxy ihrdy ivc) idRV krdy hn [ hy nwnk! auh vfBwgI mnu`K dyvxhwr gurU prmwqmw qoN
(sdw) nwim dI dwiq hI mMgdy hn [14[
Bwv:- sB qoN sRySt iv`idAw hY prmwqmw dI Xwd [ ijnHW mnu`KW auqy prmwqmw dI ikrpw huMdI
hY, auh aus pwsoN sdw nwm ismrn dI dwiq mMgdy rihMdy hn [

ਨਹ ਿਚੰਤਾ ਮਾਤ ਿਪਤ ਭਰ੍ਾਤਹ ਨਹ ਿਚੰਤਾ ਕਛੁ ਲੋਕ ਕਹ ॥ ਨਹ ਿਚੰਤਾ ਬਿਨਤਾ ਸੁਤ ਮੀਤਹ ਪਰ੍ਿਵਰਿਤ
ਮਾਇਆ ਸਨਬੰਧਨਹ ॥ ਦਇਆਲ ਏਕ ਭਗਵਾਨ ਪੁਰਖਹ ਨਾਨਕ ਸਰਬ ਜੀਅ ਪਰ੍ਿਤਪਾਲਕਹ ॥੧੫॥
pd ArQ:- lokkh—lokW dw [ mIqh—imqRW dw [ pRiqpwlkh—pwlx vwlw [ ipq—ipqw
[ BRwqh—BrwvW dI [ icMqw—(pwlx dw) i&kr [ binqw—iesqRI (vinqw) [ suq—pu`qr
(suq) [
ArQ:- mW ipau Brw iesqRI pu`qr im`qr Aqy hor lok jo mwieAw ivc privrq hox krky
(swfy) snbMDI hn, iehnW vwsqy iksy qrHW dI icMqw ivArQ hY [
hy nwnk! swry jIvW dw pwlx vwlw dieAw dw smuMdr iek Bgvwn Akwl purK hI hY [15[
Bwv:- prmwqmw dw nwm ismrn dI brkiq nwl mnu`K dy AMdr ieh inScw bx jWdw hY ik
dieAw dw smuMdr iek prmwqmw hI sB dI pwlxw krn vwlw hY [

ਅਿਨਤਯ੍ਯ੍ ਿਵਤੰ ਅਿਨਤਯ੍ਯ੍ ਿਚਤੰ ਅਿਨਤਯ੍ਯ੍ ਆਸਾ ਬਹੁ ਿਬਿਧ ਪਰ੍ਕਾਰੰ ॥ ਅਿਨਤਯ੍ਯ੍ ਹੇਤੰ ਅਹੰ ਬੰਧੰ ਭਰਮ ਮਾਇਆ
ਮਲਨੰ ਿਬਕਾਰੰ ॥ ਿਫਰੰਤ ਜੋਿਨ ਅਨੇਕ ਜਠਰਾਗਿਨ ਨਹ ਿਸਮਰੰਤ ਮਲੀਣ ਬੁਧਯ੍ਯ੍ੰ ॥ ਹੇ ਗੋਿਬੰਦ ਕਰਤ
ਮਇਆ ਨਾਨਕ ਪਿਤਤ ਉਧਾਰਣ ਸਾਧ ਸੰਗਮਹ ॥੧੬॥
pd ArQ:- Ainq´—A-inq, in`q nwh rihx vwlw, ivArQ [ ivqM—Dn (ivÄqz, iv`q) [
hyqM—moh [ AhM bMDM—AhM dw b`Dw, hauN dw b`Dw hoieAw [ mln—mYly [ ibkwrM—mMdy krm,
pwp [ jTrwgin—jTr dI Agin, pyt dI A`g [ mlIx buD´M—mYlI miq vwlw [ icqM—
icMqn, socxw [ piqq—v`fy ivkrmI (piqq), (ivkwrW ivc) if`gy hoey (pq`—to fall) [
krq—kr [ mieAw—myhr (mXs—^uSI, pRsMnqw) [
ArQ:- Dn in`q rihx vwlw nhIN hY, (ies vwsqy Dn dIAW) socW ivArQ (au~dm) hY, Aqy
Dn dIAW keI iksm dIAW AwsW (bxwxIAW BI) ivArQ hY [
in`q nwh rihx vwly pdwrQW dy moh dy kwrn haumY dw b`Dw jIv mwieAw dI ^wqr Btkdw hY,
qy, mYly mMdy krm krdw hY [ mYlI miq vwlw bMdw AnykW jUnW ivc BONdw hY Aqy (mW dy) pyt
dI A`g ƒ cyqy nhIN r`Kdw (jo jUn ivc ipAW shwrnI pYNdI hY) [
hy nwnk! (bynqI kr—) hy goibMd! myhr kr, qy jIv ƒ swD sMgiq b^S ijQy vfy ivkrmI
vI bc inkldy hn [16[
Bwv:- prmwqmw dI imhr nwl ijs mnu`K ƒ swD sMgiq pRwpq huMdI hY, auh mwieAw dI ^wqr
BtkxoN bc jWdw hY auh ivkwrW ivc PsxoN bc jWdw hY [

ਿਗਰੰਤ ਿਗਿਰ ਪਿਤਤ ਪਾਤਾਲੰ ਜਲੰਤ ਦੇਦੀਪਯ੍ਯ੍ ਬੈਸ ਤਰਹ ॥ ਬਹੰਿਤ ਅਗਾਹ ਤੋਯੰ ਤਰੰਗੰ ਦੁਖੰਤ ਗਰ੍ਹ ਿਚੰਤਾ
ਜਨਮੰ ਤ ਮਰਣਹ ॥ ਅਿਨਕ ਸਾਧਨੰ ਨ ਿਸਧਯ੍ਯ੍ਤੇ ਨਾਨਕ ਅਸਥੰਭੰ ਅਸਥੰਭੰ ਅਸਥੰਭੰ ਸਬਦ ਸਾਧ ਸਜਨਹ
॥੧੭॥ {ਪੰਨਾ 1355}
pd ArQ:- igrMq—if`g ky [ dydIp´—bldI, BVkdI [ bYsÍWqrh—A`g (vYÓvwnr) [
Agwh—fUMGy [ qoXM—(qwyXz) pwxI [ qrMgM—lihrW (qrzÀw—a wave) [ gRh—Gr (Àwãh) [
gRh icMqw—mwieAw dw moh [ duKMq—duKI krn vwlI [ n isD´qy—sPl nhIN huMdw [
sÍjnh—Bly bMdy [ igir—phwV (iÀwir) [ AsQMBM—(ÔqËB) QMmH, shwrw, Awsrw [
ArQ:- phwV qoN if`g ky pwqwl ivc jw pYxw, BVkdI A`g ivc sVnw, fUMGy pwxIAW diAW
iT`lW ivc ruVH jwxw—Ajyhy AnykW (kTn) swDn, Gr dI icMqw (mwieAw dy moh) Aqy jnm
mrn dy du`KW qoN (bcx leI) sPl nhIN huMdy [
hy nwnk! sdw leI jIv dw Awsrw gur-Sbd hI hY jo swD sMgiq ivc imldw hY [17[
Bwv:- koeI v`fy qoN v`fy kTn qp BI mnu`K ƒ mwieAw dy moh qoN bcw nhIN skdy [ ijMd dw
Awsrw isr& gur-Sbd hI ho skdw hY jo swD sMgiq ivcoN imldw hY [

ਘੋਰ ਦੁਖਯ੍ਯ੍ੰ ਅਿਨਕ ਹਤਯ੍ਯ੍ੰ ਜਨਮ ਦਾਿਰਦਰ੍ੰ ਮਹਾ ਿਬਖਯ੍ਯ੍ਾਦੰ ॥ ਿਮਟੰਤ ਸਗਲ ਿਸਮਰੰਤ ਹਿਰ ਨਾਮ ਨਾਨਕ ਜੈਸੇ
ਪਾਵਕ ਕਾਸਟ ਭਸਮੰ ਕਰੋਿਤ ॥੧੮॥ {ਪੰਨਾ 1355}
pd ArQ:- hq´M—h`iqAw, ^Un, kql [ dwirdRM—Awls, grIbI (dwirdàz) [ ibK´wdM—ibKwd,
JgVy, puAwVy (iv—wd:) [ sgl—swry (skl) [ pwvk—A`g (pwvk:) [ kwst—l`kVI
(kwÕT—A piece of wood) [ Bsm—suAwh (BÔmn`—ashes) [ Gor—iBAwnk (Gwyr—
awful) [ kroiq—(krwyiq) kr dyNdI hY [
ArQ:- iBAwnk du`K-kylS, (kIqy hoey) AnykW ^Un, jnmW jnmWqrW dI ZrIbI, v`fy v`fy
puAwVy—ieh swry, hy nwnk! prmwqmw dw nwm ismirAW imt jWdy hn, ijvyN A`g l`kVW ƒ
suAwh kr dyNdI hY [18[
Bwv:- prmwqmw dy nwm dw ismrn ipCly kIqy hoey swry kukrmW dy sMskwrW dw nws kr dyNdw
hY [

ਅੰਧਕਾਰ ਿਸਮਰਤ ਪਰ੍ਕਾਸੰ ਗੁਣ ਰਮੰਤ ਅਘ ਖੰਡਨਹ ॥ ਿਰਦ ਬਸੰਿਤ ਭੈ ਭੀਤ ਦੂਤਹ ਕਰਮ ਕਰਤ ਮਹਾ
ਿਨਰਮਲਹ ॥ ਜਨਮ ਮਰਣ ਰਹੰਤ ਸਰ੍ੋਤਾ ਸੁਖ ਸਮੂਹ ਅਮੋਘ ਦਰਸਨਹ ॥ ਸਰਿਣ ਜੋਗੰ ਸੰਤ ਿਪਰ੍ਅ ਨਾਨਕ
ਸੋ ਭਗਵਾਨ ਖੇਮੰ ਕਰੋਿਤ ॥੧੯॥ {ਪੰਨਾ 1355}
pd ArQ:- AMDkwr—hnyrw (AzDkwr:) [ pRkws—cwnx (pRkw_:) [ AG—pwp (AG—a
sin) [ dUqh—jm dy dUq [ sRoqw—suxn vwlw [ AmoG—sPl, Pl dyx qoN nwh au~kx vwlw
(AmwyG) [ AmoG drsnh—aus dw dIdwr sPl hY [ KymM—kuSl, suK (˜ymz) [ rmMq—
ismirAW, cyqy kIiqAW [ srx jog—srn Awey dI shYqw krn dy smr`Q [ sMq ipRA—sMqW
dw ipAwrw [ kroiq—(krwyiq) krdw hY [
ArQ:- prmwqmw dw nwm ismirAW (AigAwnqw dw) hnyrw (dUr ho ky) (Awqmk jIvn dI
sUJ dw) cwnx ho jWdw hY [ pRBU dy gux cyqy kIiqAW pwpW dw nws ho jWdw hY [ pRBU dw nwm
ihrdy ivc v`isAW jmdUq BI frdy hn, auh mnu`K bVy pivqR krm krn vwlw bx jWdw hY [
pRBU dI is&iq-swlwh suxn vwly dw jnm mrn (dw gyV) mu`k jWdw hY, pRBU dw dIdwr Pl dyx
qoN KuMJdw nhIN, AnykW suK dyNdw hY [
hy nwnk! auh Bgvwn jo sMqW dw ipAwrw hY qy srn AwieAW dI shYqw krn dy smr`Q hY
(BgqW ƒ sB) suK dyNdw hY [14[
Bwv:- nwm ismrn dI brkiq nwl shI jIvn ijaUx dI jwc Aw jWdI hY, mnu`K dw Awcrn
au~cw bx jWdw hY [

ਪਾਛੰ ਕਰੋਿਤ ਅਗਰ੍ਣੀਵਹ ਿਨਰਾਸੰ ਆਸ ਪੂਰਨਹ ॥ ਿਨਰਧਨ ਭਯੰ ਧਨਵੰਤਹ ਰੋਗੀਅੰ ਰੋਗ ਖੰਡਨਹ ॥
ਭਗਤਯ੍ਯ੍ੰ ਭਗਿਤ ਦਾਨੰ ਰਾਮ ਨਾਮ ਗੁਣ ਕੀਰਤਨਹ ॥ ਪਾਰਬਰ੍ਹਮ ਪੁਰਖ ਦਾਤਾਰਹ ਨਾਨਕ ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਿਕੰ ਨ
ਲਭਯ੍ਯ੍ਤੇ ॥੨੦॥ {ਪੰਨਾ 1355}
pd ArQ:- pwCM—ip`Cy [ kroiq—(krwyiq) kr dyNdw hY [ AgRxIvh—A`gy l`gx vwly
(AÀwRxI—a leader) [ BXM—ho jWdw hY [ (Bu—to become) [ Bgq´M—BgqW ƒ [ ikM n—
kIh nhIN?, (Bwv,) sB kuJ [ lB´qy—l`B pYNdw hY [
ArQ:- srb-ivAwpk pRBU sB dwqW dyx vwlw hY [ hy nwnk! gurU dI syvw dI rwhIN (aus
pwsoN) kIh kuJ nhIN imldw?
auh pRBU ip`Cy qurn vwilAW ƒ AwgU bxw dyNdw hY, inrwisAW dIAW AwsW pUrIAW krdw hY [
(aus dI myhr nwl) kMgwl Dn vwlw bx jWdw hY [ auh mwlk rogIAW dy rog nws krn-jog
hY [ pRBU Awpxy BgqW ƒ AwpxI BgqI nwm Aqy guxW dI is&iq-swlwh dI dwiq dyNdw hY
[20[
Bwv:- gurU dI srn pY ky prmwqmw dy dr qoN hryk mMgI murwd pUrI ho jWdI hY [ prmwqmw
sB dwqW dyx vwlw hY, dyx dy smr`Q hY [

ਅਧਰੰ ਧਰੰ ਧਾਰਣਹ ਿਨਰਧਨੰ ਧਨ ਨਾਮ ਨਰਹਰਹ ॥ ਅਨਾਥ ਨਾਥ ਗੋਿਬੰਦਹ ਬਲਹੀਣ ਬਲ ਕੇਸਵਹ ॥
ਸਰਬ ਭੂਤ ਦਯਾਲ ਅਚੁਤ ਦੀਨ ਬ ਧਵ ਦਾਮੋਦਰਹ ॥ ਸਰਬਗਯ੍ਯ੍ ਪੂਰਨ ਪੁਰਖ ਭਗਵਾਨਹ ਭਗਿਤ ਵਛਲ
ਕਰੁਣਾ ਮਯਹ ॥ ਘਿਟ ਘਿਟ ਬਸੰਤ ਬਾਸੁਦੇਵਹ ਪਾਰਬਰ੍ਹਮ ਪਰਮੇਸੁਰਹ ॥ ਜਾਚੰਿਤ ਨਾਨਕ ਿਕਰ੍ਪਾਲ ਪਰ੍ਸਾਦੰ
ਨਹ ਿਬਸਰੰਿਤ ਨਹ ਿਬਸਰੰਿਤ ਨਾਰਾਇਣਹ ॥੨੧॥ {ਪੰਨਾ 1355-1356}
pd ArQ:- ADrM—Awsrw-hIx [ DrM—Awsrw [ nrhrh—prmwqmw [ nrhrh nwm—
prmwqmw dw nwm [ kysvh—prmwqmw (lμmy kysW vwlw) [ (k¥_v:™ k¥—: pR_wÔqw: siNn
AÔX) [ BUq—jIv (Buqz) [ dwmodrh—prmwqmw (dwmn`—a string) dwmn`+adr) [ Bgiq
vCl—BgqI nwl ipAwr krn vwlw [ kruxwmXh—kruxw-mXh, qrs-rUp, dieAw-srUp
[ (k{xw—qrs) [ bwsudyvh—prmwqmw [ pRswdM—dieAw, ikrpw (pRswdz) [ Git Git—
hryk ihrdy ivc [ Acuq—AibnwSI pRRBU (AÁXuq) [ dIn—kMgwl [ bWDv—bMDU, irSqydwr
[ pUrn purK—srb-ivAwpk [ srbg´—(svL<) sB dy idl dI jwxn vwlw [ jwcMiq—
mMgdw hY (Xwc—to beg) [
ArQ:- prmwqmw dw nwm inAwsirAW ƒ Awsrw dyx vwlw hY, Aqy Dn-hIxW dw Dn hY [
goibMd AnwQW dw nwQ hY qy kySv-pRBU inqwixAW dw qwx hY [ AibnwSI pRBU sB jIvW auqy
dieAw krn vwlw hY Aqy kMgwlW dw bMDU hY [ srb-ivAwpk Bgvwn sB jIAW dy idl dI
jwxn vwlw hY, BgqI ƒ ipAwr krdw hY Aqy qrs dw Gr hY [ prmwqmw pwrbRhm prmysr
hryk dy ihrdy ivc v`sdw hY [
nwnk aus ikrpwl nwrwiex qoN ikrpw dw ieh dwn mMgdw hY ik auh mYƒ kdy nwh iv`sry, kdy
nwh iv`sry [21[
Bwv:- srb-ivAwpk prmwqmw sB dy idl dI jwxn vwlw hY, inAwsirAW ƒ Awsrw dyx
vwlw hY [ aus dy dr qoN aus dI BgqI dI dwiq mMgdy rihxw cwhIdw hY [

ਨਹ ਸਮਰਥੰ ਨਹ ਸੇਵਕੰ ਨਹ ਪਰ੍ੀਿਤ ਪਰਮ ਪੁਰਖੋਤਮੰ ॥ ਤਵ ਪਰ੍ਸਾਿਦ ਿਸਮਰਤੇ ਨਾਮੰ ਨਾਨਕ ਿਕਰ੍ਪਾਲ
ਹਿਰ ਹਿਰ ਗੁਰੰ ॥੨੨॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- smrQM—smrQw, qwkq [ purKoqmM—au~qm purK, prmwqmw [ qv—qyrI (qv)
[ pRswid—ikrpw nwl (pRswdyn) [ gur—sB qoN v`fw [
ArQ:- hy prm au~qm Akwl purK! hy ik®pwl hrI! hy gurU hrI! (myry AMdr ismrn dI)
nwh hI smr`Qw hY, nw hI mYN syvk hW, nwh hI myry AMdr (qyry crnW dI) pRIq hY [ (qyrw
dws) nwnk qyrI myhr nwl (hI) qyrw nwm ismrdw hY [22[
Bwv:- ijs auqy prmwqmw myhr kry, auh hI aus dw nwm ismrdw hY [ Awpxy au~dm nwl
mnu`K BgqI nhIN kr skdw [

ਭਰਣ ਪੋਖਣ ਕਰੰਤ ਜੀਆ ਿਬਸਰ੍ਾਮ ਛਾਦਨ ਦੇਵੰਤ ਦਾਨੰ ॥ ਿਸਰ੍ਜੰਤ ਰਤਨ ਜਨਮ ਚਤੁਰ ਚੇਤਨਹ ॥
ਵਰਤੰਿਤ ਸੁਖ ਆਨੰਦ ਪਰ੍ਸਾਦਹ ॥ ਿਸਮਰੰਤ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਹਿਰ ਹਰੇ ॥ ਅਿਨਤਯ੍ਯ੍ ਰਚਨਾ ਿਨਰਮੋਹ ਤੇ
॥੨੩॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- Brx poKx—pwlx-posx [ ibsRwm—itkwxw, shwrw [ Cwdn—k`pVw (Cwdnz—
clothing) [ isRjMq—pYdw krdw hY (sãj`—to create) [ cqur—isAwxw, smr`Q [ cyqnh—
sijMd, sB kuJ AnuBv kr skx vwlw (icq`—to perceive) [ Ainq´—nwh in`q rihx vwlw
[ inrmoh—moh qoN bcy hoey [ qy—auh mnu`K [ pRswdh—ikrpw nwl [
ArQ:- smr`Q cyqn-srUp prmwqmw sRySt mnu`Kw jnm dyNdw hY, swry jIvW dw pwlx-poSx
krdw hY, k`pVw Awsrw Awidk dwqW dyNdw hY [ aus Awnμd-rUp pRBU dI ikrpw nwl jIv suKI
rihMdy hn [
hy nwnk! jo jIv aus hrI ƒ ismrdy hn, aus ies nwsvMq rcnw qoN inrmoh rihMdy hn
[23[
Bwv:- ijhVy mnu`K sB dwqW dyx vwly prmwqmw dw nwm ismrdy hn, auh iehnW nwsvMq
pdwrQW dy moh qoN bcy rihMdy hn [

ਦਾਨੰ ਪਰਾ ਪੂਰਬੇਣ ਭੁੰਚੰਤੇ ਮਹੀਪਤੇ ॥ ਿਬਪਰੀਤ ਬੁਧਯ੍ਯ੍ੰ ਮਾਰਤ ਲੋਕਹ ਨਾਨਕ ਿਚਰੰਕਾਲ ਦੁਖ ਭੋਗਤੇ
॥੨੪॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- prw pUrbyx—pUrbly jnmW ivc [ BuMcMqy—Bogdy hn (Buj`—to possess),
mwlkI mwxdy hn [ mhIpqy—DrqI dy pqI, rwjy (mhI—DrqI [ mhIpiq—rwjw) [
ibprIq—aultI (ivprIq) [ mwrq lokh—mwq lok, jgq [ mwrq—(mwÄXL—mortal)
nwsvMq [ duK—(du:K) du`K [
ArQ:- pUrbly jnmW ivc kIqy puMn-krmW dw sdkw rwjy (ieQy rwj-imlK dI) mwlkI
mwxdy hn [
pr, hy nwnk! ieQy nwsvMq jgq ivc (auhnW suKW dy kwrn) ijnHW dI bu`DI aultI ho jWdI hY,
auh icrkwl qk du`K Bogdy hn [24[
Bwv:- jgq ivc mlkIAqW qy mOj-myilAW dy kwrn ijhVy mnu`K jIvn dy ault rwhy pY jWdy
hn auhnW ƒ AnykW jUnW dy du`K shwrny pYNdy hn [

ਿਬਰ੍ਥਾ ਅਨੁਗਰ੍ਹੰ ਗੋਿਬੰਦਹ ਜਸਯ੍ਯ੍ ਿਸਮਰਣ ਿਰਦੰਤਰਹ ॥ ਆਰੋਗਯ੍ਯ੍ੰ ਮਹਾ ਰੋਗਯ੍ਯ੍ੰ ਿਬਿਸਿਮਰ੍ਤੇ ਕਰੁਣਾ ਮਯਹ
॥੨੫॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- ibRQw—^wlI, vWjy hoey [ AnugRhM—ikrpw (AnuÀwRh:™ a favour) [ js´—ijnHW
dy (Xy—wz ) [ irdMqrh—ird-AMqrh, ihrdy ivc [ Awrog´M—Arog, rog-rihq, nroey [
ibisimRqy—Bulw dyNdy hn [ kruxwmXh—kruxw-mXh, qrs rUp, dieAw-srUp (k{xw—
qrs) [
ArQ:- jo mnu`K goibMd dI myhr qoN vWjy hoey hn, ijnHW dy ihrdy aus dy ismrn qoN s`Kxy
hn, auh nroey mnu`K BI v`fy rogI hn, ikauNik auh dieAw srUp goibMd ƒ ivswr rhy hn
[25[
Bwv:- ijhVy mnu`K prmwqmw dI Xwd Bulw dyNdy hn, auh srIrk qOr qy nroey huMidAW BI
AnykW rog shyV lYNdy hn [

ਰਮਣੰ ਕੇਵਲੰ ਕੀਰਤਨੰ ਸੁਧਰਮੰ ਦੇਹ ਧਾਰਣਹ ॥ ਅੰਿਮਰ੍ਤ ਨਾਮੁ ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਨਕ ਪੀਵਤੰ ਸੰਤ ਨ ਿਤਰ੍ਪਯ੍ਯ੍ਤੇ
॥੨੬॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- rmxM—jpxw [ suDrmM—sRySt Drm [ dyh Dwrxh—dyhDwrI, mnu`K [ iqRp´qy—
r`jdy (qãÈw`—to be contented qãÈXiq) [ kyvlμ—(k¥vlz—Solely) isr& [ AMimRq—
Awqmk jIvn dyx vwlw jl [
ArQ:- kyvl is&iq-swlwh krnI mnu`KW dw sRySt Drm hY [ hy nwnk! sMq jn prmwqmw
dw Awqmk jIvn dyx vwlw nwm jl pINidAW r`jdy nhIN [26[
Bwv:- ijs mnu`K ƒ prmwqmw dw nwm jpx dI Awdq pY jWdI hY auh ies qoN ibnw rih hI
nhIN skdw [

ਸਹਣ ਸੀਲ ਸੰਤੰ ਸਮ ਿਮਤਰ੍ਸਯ੍ਯ੍ ਦੁਰਜਨਹ ॥ ਨਾਨਕ ਭੋਜਨ ਅਿਨਕ ਪਰ੍ਕਾਰੇਣ ਿਨੰਦਕ ਆਵਧ ਹੋਇ
ਉਪਿਤਸਟਤੇ ॥੨੭॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- shx—shwrnw (shn) [ sIl—im`Tw suBwau (_Il) [ shx sIl—(shn
_Il—patient, forgivng) [ sm—brwbr [ imqRs´—im`qR dw (im>ÔX) [ durjnh—BYVy
mnu`K (dujLnz) [ AwvD—SsqR, hiQAwr (AwXuD) [ aupiqstqy—nyVy AwauNdy hn
(apiqÕTiq—comes near) [
ArQ:- sMq jnW ƒ imqR Aqy durjn ie`k-smwn huMdy hn [ dUijAW dI vDIkI ƒ shwrnw—
ieh auhnW dw suBwau bx jWdw hY [ hy nwnk! imqR qW AnykW iksmW dy Bojn lY ky, pr
inMdk (auhnW ƒ mwrn vwsqy) SsqR lY ky auhnW pws jWdy hn (auh dohW ƒ ipAwr dI idSRtI
nwl q`kdy hn) [27[
Bwv:- ijhVw mnu`K prmwqmw dw nwm ismrdw hY, dUijAW dI vDIkI shwrnI aus dw suBwau
bx jWdw hY [

ਿਤਰਸਕਾਰ ਨਹ ਭਵੰਿਤ ਨਹ ਭਵੰਿਤ ਮਾਨ ਭੰਗਨਹ ॥ ਸੋਭਾ ਹੀਨ ਨਹ ਭਵੰਿਤ ਨਹ ਪੋਹੰਿਤ ਸੰਸਾਰ ਦੁਖਨਹ
॥ ਗੋਿਬੰਦ ਨਾਮ ਜਪੰਿਤ ਿਮਿਲ ਸਾਧ ਸੰਗਹ ਨਾਨਕ ਸੇ ਪਰ੍ਾਣੀ ਸੁਖ ਬਾਸਨਹ ॥੨੮॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- iqrskwr—inrwdrI (iqrÔkwr:) [ BvMiq—huMdw (Bviq, Bvn:, BviNq [ Bu—
to become) [ mwn BMgnh—inrwdrI, Apmwn [ imil—iml ky [ sy pRwnI—auh bMdy [
jpMiq—(jpiNq) jpdy hn [ pohMiq—(pRBwvXiNq) [
ArQ:- hy nwnk! ijhVy bMdy swD sMgiq ivc iml ky goibMd dw nwm jpdy hn, auh suKI
vsdy hn; auhnW dI kdy inrwdrI nhIN ho skdI, auhnW dw kdy Apmwn nhIN ho skdw [
auhnW dI kdy BI soBw nhIN imtdI, Aqy auhnW ƒ sMswr dy du`K poh nhIN skdy [28[
Bwv:- prmwqmw dw nwm ismrn vwly mnu`K auqy iksy vloN hoeI inrwdrI Awpxw Asr nhIN
pw skdI, koeI du`K-klyS Awpxw zor nhIN pw skdw [

ਸੈਨਾ ਸਾਧ ਸਮੂਹ ਸੂਰ ਅਿਜਤੰ ਸੰਨਾਹੰ ਤਿਨ ਿਨੰਮਰ੍ਤਾਹ ॥ ਆਵਧਹ ਗੁਣ ਗੋਿਬੰਦ ਰਮਣੰ ਓਟ ਗੁਰ ਸਬਦ
ਕਰ ਚਰਮਣਹ ॥ ਆਰੂੜਤੇ ਅਸ ਰਥ ਨਾਗਹ ਬੁਝੰਤੇ ਪਰ੍ਭ ਮਾਰਗਹ ॥ ਿਬਚਰਤੇ ਿਨਰਭਯੰ ਸਤਰ੍ੁ ਸੈਨਾ
ਧਾਯੰਤੇ ਗਪਾਲ ਕੀਰਤਨਹ ॥ ਿਜਤਤੇ ਿਬਸ ਸੰਸਾਰਹ ਨਾਨਕ ਵਸਯ੍ਯ੍ੰ ਕਰੋਿਤ ਪੰਚ ਤਸਕਰਹ ॥੨੯॥ {ਪੰਨਾ
1356}
pd ArQ:- sYnw—&Oj (synw) [ sUr—sUrmy [ sMnwhM—sMjoA (sznwh—armour) [ qin—
qn auqy [ AwvDh—SsqR (AwXuG) [ kr—h`Q (kr) [ crmxh—Fwl, cMm (cmLn,) [ kr
crmxh—h`Q dI Fwl [ AwrUVqy—svwr huMdy hn [ AsÍ—(AÓv) GoVy [ nwgh—hwQI (nwÀw)
[ ibcrqy—qurdy iPrdy hn [ sqRü—vYrI (kwmwidk) (_>u) [ ibsÍ—swrw (ivÓv) [
qskrh—cor (qÔkr) [ swD smUh—swry swD, sMq jn [ DwXMqy—h`lw krdy hn (GwviNn)
[ guopwl—A`Kr ‘g’ dy nwl do lgW hn— o Aqy u Asl l&z ‘gopwl’ hY, ieQy ‘gupwl’
pVHnw hY) [
ArQ:- sMq-jn Aij`q sUrimAW dI sYnw hY [ ZrIbI suBwau auhnW dy srIr auqy sMjoA hY;
goibMd dy gux gwauxy auhnW pws SsqR hn; gur-Sbd dI Et auhnW dy h`Q dI Fwl hY [ sMq-
jn prmwqmw (dy imlwp) dw rsqw Bwldy rihMdy hn—ieh, mwno, auh GoVy rQ hwQIAW dI
svwrI krdy hn [
sMq-jn prmwqmw dI is&iq-swlwh (dI shYqw) nwl (kwmwidk) vYrI-dl auqy h`lw krdy
hn, Aqy (ies qrHW auhnW ivc) infr ho ky qury iPrdy hn [
hy nwnk! sMq-jn auhnW pMjW corW ƒ Awpxy v`s ivc kr lYNdy hn jo swry sMswr ƒ ij`q rhy
hn [29[
Bwv:- inmRqw, ismrn, Sbd dI Et—ijs mnu`K dy kol hr vyly ieh hiQAwr hn, kwmwidk
ivkwr aus auqy Awpxw pRBwv nhIN pw skdy [

ਿਮਰ੍ਗ ਿਤਰ੍ਸਨਾ ਗੰਧਰਬ ਨਗਰੰ ਦਰ੍ੁਮ ਛਾਯਾ ਰਿਚ ਦੁਰਮਿਤਹ ॥ ਤਤਹ ਕੁਟੰਬ ਮੋਹ ਿਮਥਯ੍ਯ੍ਾ ਿਸਮਰੰਿਤ ਨਾਨਕ
ਰਾਮ ਰਾਮ ਨਾਮਹ ॥੩੦॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- imRg iqRsnw—(hrn dI qRRyh) [ TgnIrw, ryqlw ielwkw jo sUrj dI qpS ivc
pwxI dw dirAw jwpdw hY [ qRyh nwl GwbirAw hrn pwxI vl dOVdw hY, auh TgnIrw AgWh
AgWh cilAw jWdw hY [ ies qrHW hrn qVp ky mr jWdw hY (mãÀwqãÕxw—mirage) [ gMDrb
ngrM—AwkwS ivc v`sdI ngrI [ TgnIry vWg ieh BI Jwaulw hI pYNdw hY ik AwkwS ivc
iek Sihr v`s irhw hY (ÀwNGvL-nÀwr) [ dRüm—ru`K (dàum) [ ric—rc ky, rc lYNdw hY, shI
mMn lYNdw hY [ qqh—auQy, ausy qrHW (qq:- for that reason) [ imQ´w—nwsvMq, JUTw
(imÅXw—to no purpose) [ dur mqih—BYVI bu`DI vwlw (dumLiq:) [
ArQ:- BYVI bu`DI vwlw bMdw TgnIry ƒ hvweI iklHy ƒ Aqy ru`K dI CW ƒ shI mMn lYNdw hY [
ausy qrHW dw nwsvMq kutMb dw moh hY [ hy nwnk! (ies ƒ iqAwg ky sMq-jn) prmwqmw dw
nwm ismrdy hn [30[
Bwv:- ijhVw mnu`K prmwqmw dw nwm ismrdw hY, auh t`br prvwr dy moh ivc nhIN Psdw [

ਨਚ ਿਬਿਦਆ ਿਨਧਾਨ ਿਨਗਮੰ ਨਚ ਗੁਣਗਯ੍ਯ੍ ਨਾਮ ਕੀਰਤਨਹ ॥ ਨਚ ਰਾਗ ਰਤਨ ਕੰਠੰ ਨਹ ਚੰਚਲ ਚਤੁਰ
ਚਾਤੁਰਹ ॥ ਭਾਗ ਉਿਦਮ ਲਬਧਯ੍ਯ੍ੰ ਮਾਇਆ ਨਾਨਕ ਸਾਧਸੰਿਗ ਖਲ ਪੰਿਡਤਹ ॥੩੧॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- n c—Aqy nhIN, nwh hI [ ingmM—vyd (inÀwMzw) [ inDwn—^zwnw [ guxg´—
guxW dw jwxn vwlw (Àwux<) [ cwqurh—isAwxw [ Kl—mUrK (Kl) [ cqur cwqurh—
isAwixAW dw isAwxw [ cMcl—cusq [ kMT—glw [ inDwn—^zwnw [ swD sMig—swD
sMgiq ivc [
ArQ:- nwh hI mYN vyd-ividAw dw ^zwnw hW, nwh hI mYN guxW dw pwrKU hW, nwh hI myry
pws prmwqmw dI is&iq-swlwh hY [
myry gly ivc sRySt rwg BI nhIN, nwh hI mYN cusq qy bVw isAwxw hW [
pUrbly BwgW Anuswr au~dm kIiqAW mwieAw imldI hY (auh BI myry pws nhIN) [
(pr) hy nwnk! sqsMg ivc Aw ky mUrK (BI) pMifq (bx jWdw hY, iehI myrw BI Awsrw hY)
[31[
Bwv:- swD sMgiq ivc itk ky mUrK mnu`K BI isAwxw bx jWdw hY, ikauNik auQy auh jIvn dw
shI rsqw l`B lYNdw hY [

ਕੰਠ ਰਮਣੀਯ ਰਾਮ ਰਾਮ ਮਾਲਾ ਹਸਤ ਊਚ ਪਰ੍ੇਮ ਧਾਰਣੀ ॥ ਜੀਹ ਭਿਣ ਜੋ ਉਤਮ ਸਲੋਕ ਉਧਰਣੰ ਨੈਨ
ਨੰਦਨੀ ॥੩੨॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- kMT—glw [ rmxIX—suMdr (rmxIX) [ hsq—(hÔq) h`Q [ hsq aUc—
gomuKI—(ÀwwyBuKI), mwlDwnI, iek QYlI ijs dw Akwr gaU dy muK jyhw huMdw hY, ijs ivc
mwlw pw ky PyrI jWdI hY [ ihMdU SwsqR Anuswr ies ƒ zmIn nwl Cuhwx dI AwigAw nhIN,
CwqI dI kOfI nwl h`Q lw ky jp krn dI AwigAw hY [ iesy leI ies dw nwm ‘hsq aUc’ hY
[ DwrxI—itkwxI [ jIh—jIB [ Bix—aucwrdw hY, BxY [ nμdnI—^uS krn vwlI (nNdn-
pleasing) [ nYn nμdnI—A`KW ƒ ^uS krn vwlI, mwieAw [ nYn—(nXn) A`KW [
ArQ:- ijhVw mnu`K (gly qoN) prmwqmw dy nwm dy aucwrn ƒ gly dI suMdr mwlw bxWdw hY,
(ihrdy ivc) pRym itkwx ƒ mwlw dI QYlI bxWdw hY, ijhVw mnu`K jIB nwl is&iq-swlwh dI
bwxI aucwrdw hY, auh mwieAw dy pRBwv qoN bc jWdw hY [32[
Bwv—prmwqmw dw nwm jpx nwl Aqy ihrdy ivc pRBU dw ipAwr itkwx nwl mnu`K sohxI
mwieAw dy pRBwv qoN bicAw rihMdw hY [

ਗੁਰ ਮੰਤਰ੍ ਹੀਣਸਯ੍ਯ੍ ਜੋ ਪਰ੍ਾਣੀ ਿਧਰ੍ਗੰਤ ਜਨਮ ਭਰ੍ਸਟਣਹ ॥ ਕੂਕਰਹ ਸੂਕਰਹ ਗਰਧਭਹ ਕਾਕਹ ਸਰਪਨਹ
ਤੁਿਲ ਖਲਹ ॥੩੩॥ {ਪੰਨਾ 1356}
pd ArQ:- hIxs´—s`Kxw [ BRstxh—BYVI bu`D vwlw [ kUkrh-ku`qw (kU#kr:) [
sUkrh—sUr (sukr:) [ grDBh—Koqw (ÀwdLB:) [ kwkh—kW (kwk:) [ quil—brwbr
(qulX) [ Klh—mUrK (Kl:) [
ArQ:- ijhVw bMdw siqgurU dy aupdyS qoN s`Kxw hY, aus BYVI buiD vwly dw jIvn iPtkwr-
Xog hY [ auh mUrK ku`qy sUr Koqy kW s`p dy brwbr (jwxo) [33[
Bwv:- ijhVw mnu`K gurU dy d`sy rsqy auqy nhIN qurdw, auh ivkwrW dy Fhy ciVHAw rihMdw hY
Aqy cuPyirEN aus ƒ iPtkwrW hI pYNdIAW hn [

ਚਰਣਾਰਿਬੰਦ ਭਜਨੰ ਿਰਦਯੰ ਨਾਮ ਧਾਰਣਹ ॥ ਕੀਰਤਨੰ ਸਾਧਸੰਗੇਣ ਨਾਨਕ ਨਹ ਿਦਰ੍ਸਟੰਿਤ ਜਮਦੂਤਨਹ
॥੩੪॥ {ਪੰਨਾ 1356-1357}
pd ArQ:- crxwribMd—crx AribMd, crn kml (crx-ArivNd) [ AribMd—kOl Pu`l
(ArivNd) [ jm dUqnh—jmrwj dy dUq [
ArQ:- ijhVw mnu`K Awpxy ihrdy ivc prmwqmw dw nwm itkWdw hY, prmwqmw dy crn-
kmlW ƒ ismrdw hY, swD sMgiq ivc juV ky prmwqmw dI is&iq-swlwh krdw hY, hy nwnk!
jmrwj dy dUq aus mnu`K vl q`k (BI) nhIN skdy (ikauNik ivkwr aus dy nyVy nhIN Fukdy)
[34[
Bwv:- swD sMgiq dw Awsrw lY ky ijhVw mnu`K sdw prmwqmw dw nwm ismrdw hY, ivkwr
aus dy nyVy nhIN Fuk skdy [

ਨਚ ਦੁਰਲਭੰ ਧਨੰ ਰੂਪੰ ਨਚ ਦੁਰਲਭੰ ਸਰਗ ਰਾਜਨਹ ॥ ਨਚ ਦੁਰਲਭੰ ਭੋਜਨੰ ਿਬੰਜਨੰ ਨਚ ਦੁਰਲਭੰ ਸਛ
ਅੰਬਰਹ ॥ ਨਚ ਦੁਰਲਭੰ ਸੁਤ ਿਮਤਰ੍ ਭਰ੍ਾਤ ਬ ਧਵ ਨਚ ਦੁਰਲਭੰ ਬਿਨਤਾ ਿਬਲਾਸਹ ॥ ਨਚ ਦੁਰਲਭੰ
ਿਬਿਦਆ ਪਰ੍ਬੀਣੰ ਨਚ ਦੁਰਲਭੰ ਚਤੁਰ ਚੰਚਲਹ ॥ ਦੁਰਲਭੰ ਏਕ ਭਗਵਾਨ ਨਾਮਹ ਨਾਨਕ ਲਬਿਧਯ੍ਯ੍ੰ ਸਾਧਸੰਿਗ
ਿਕਰ੍ਪਾ ਪਰ੍ਭੰ ॥੩੫॥ {ਪੰਨਾ 1357}
pd ArQ:- ibMjnμ—Kwx-jog suAwdlw pdwrQ, rotI dy nwl lw ky Kwx vwlI mswlydwr
BwjI Awidk (ÒXzjnz) [ AMbrh—kpVy (AMbrz) [ sÍC—sw& (ÔvÁC) [ pRbIxM—isAwxw,
cqur (pRvIx) [ binqw—iesqRI (vinqw) [ iblwsh—lwf-ipAwr (ivlws) [ swD sMig—
swD sMgiq ivc [
ArQ:- Dn Aqy rUp l`Bxw bhuq AOKw nhIN hY, nwh hI surg dw rwj [ suAwdly mswlydwr
Kwxy pRwpq krny AOKy nhIN, nwh hI sw& suQry k`pVy [ pu`qR im`qR Brw irSqydwrW dw imlxw
bhuq muSikl nhIN, nwh hI iesqRI dy lwf-ipAwr[
ividAw hwsl krky isAwxw bxnw BI bhuq AOKw nhIN hY, nwh hI AOKw hY (iv`idAw dI shYqw
nwl) cwlwk qy qIKx-bu`D hoxw [
hW! hy nwnk! kyvl prmwqmw dw nwm muSikl nwl imldw hY [ nwm swD sMgiq ivc hI
imldw hY (pr qdoN imldw hY jdoN) prmwqmw dI myhr hovy [35[
Bwv:- dunIAw dy pdwrQ imlxy AOKI g`l nhIN [ pr prmwqmw dw nwm ikqy BwgW nwl hI
imldw hY [ imldw hY ieh swD sMgiq ivcoN, qdoN jdoN prmwqmw Awp imhr kry [

ਜਤ ਕਤਹ ਤਤਹ ਿਦਰ੍ਸਟੰ ਸਰਗ ਮਰਤ ਪਯਾਲ ਲੋਕਹ ॥ ਸਰਬਤਰ੍ ਰਮਣੰ ਗੋਿਬੰਦਹ ਨਾਨਕ ਲੇਪ ਛੇਪ ਨ
ਿਲਪਯ੍ਯ੍ਤੇ ॥੩੬॥ {ਪੰਨਾ 1357}
pd ArQ:- mrq—(mLÙ) mwqlok, DrqI [ pXwl—pqwl [ Cyp—(˜yp) klyS, inMdw,
AhMkwr; ivkwr [ ilp´qy—ilpq huMdw [ lyp—pocw, ApivqRqw [ jq kqh—ijQy ikQy [
qqh—auQy [ rmxM—ivAwpk [ jq kqh qqh—hr QW [
ArQ:- hy nwnk! ijs bMdy ny srb-ivAwpk prmwqmw ƒ surg, mwqlok, pwqwl lok—hr
QW vyK ilAw hY, auh ivkwrW dy pocy nwl nhIN il`bVdw [36[
Bwv:- ijhVw mnu`K hr QW prmwqmw dw drsn krn l`g pYNdw hY, aus auqy ivkwr Awpxw
pRBwv nhIN pw skdy [

ਿਬਖਯਾ ਭਯੰਿਤ ਅੰਿਮਰ੍ਤੰ ਦਰ੍ੁਸਟ ਸਖਾ ਸਜਨਹ ॥ ਦੁਖੰ ਭਯੰਿਤ ਸੁਖਯ੍ਯ੍ੰ ਭੈ ਭੀਤੰ ਤ ਿਨਰਭਯਹ ॥ ਥਾਨ ਿਬਹੂਨ
ਿਬਸਰ੍ਾਮ ਨਾਮੰ ਨਾਨਕ ਿਕਰ੍ਪਾਲ ਹਿਰ ਹਿਰ ਗੁਰਹ ॥੩੭॥ {ਪੰਨਾ 1357}
pd ArQ:- ibKXw—ivhu, zihr [ BXMiq—ho jWdw hY, bx jWdw hY (Bvi—, Bvq:, BviNq)
[ dRüstW—dÍy S krn vwlw, ivroD krn vwlw [ sKw—imqR [ sÍjnh—sÍ-jnh, Awpxy
AwdmI, krIbI irSqydwr [ Qwn ibhUn—itkwxy qoN ibnw, AnykW jUnW ivc Btkx vwlw [
ibsRwm—itkwxw [ AMimRq—Awqmk jIvn dyx vwlw, Amr krn vwlw [
ArQ:- hy nwnk! prmwqmw-dw-rUp siqgurU (ijs mnu`K auqy) ikrpwl ho pey, zihr aus dy
vwsqy AMimRq bx jWdw hY, doKI aus dy imqR qy krIbI irSqydwr bx jWdy hn, du`K-klyS suK
bx jWdy hn, jy auh (pihlW) AnykW frW nwl sihimAw rihMdw sI, qW infr ho jWdw hY;
AnykW jUnW ivc Btkdy ƒ prmwqmw dw nwm shwrw-Awsrw iml jWdw hY [37[
Bwv:- ijs mnu`K ƒ prmwqmw dw nwm shwrw iml jWdw hY, auh jnm mrn dy gyV ivcoN
inkl jWdw hY, Awqmk mOq aus dy nyVy nhIN FukdI, dunIAw dy koeI fr-sihm aus auqy
Awpxw Asr nhIN pw skdy [

ਸਰਬ ਸੀਲ ਮਮੰ ਸੀਲੰ ਸਰਬ ਪਾਵਨ ਮਮ ਪਾਵਨਹ ॥ ਸਰਬ ਕਰਤਬ ਮਮੰ ਕਰਤਾ ਨਾਨਕ ਲੇਪ ਛੇਪ ਨ
ਿਲਪਯ੍ਯ੍ਤੇ ॥੩੮॥
pd ArQ:- srb—swry jIv [ pwvn—pivqR krn vwlw (pu to make pure Caus.
pwvXiq) [ Cyp—dos, klμk (˜yp) [ n ilp´qy—nhIN il`bVdw [ mmM—myrw (mm) [
krqb—krqw, rcnhwr, krn-jog [ sIl—SWqI suBwau, pivqR jIvn [
ArQ:- hy nwnk! jo pRBU sB jIvW ƒ SWqI suBwau dyx vwlw hY mYƒ BI auhI SWqI dyNdw hY; jo
sB ƒ pivqR krn dy smrQ hY, myrw BI auhI pivqR-krqw hY; jo pRBU sB jIvW ƒ rcn dy
smrQ hY, auhI myrw krqw hY [ auh pRBU ivkwrW dy pocy nwl nhIN ilbVdw [38[
Bwv:- ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr krdw hY aus ƒ SWqI suBwau b^Sdw hY aus ƒ piv`qr
jIvn b^Sdw hY [

ਨਹ ਸੀਤਲੰ ਚੰਦਰ੍ ਦੇਵਹ ਨਹ ਸੀਤਲੰ ਬਾਵਨ ਚੰਦਨਹ ॥ ਨਹ ਸੀਤਲੰ ਸੀਤ ਰੁਤੇਣ ਨਾਨਕ ਸੀਤਲੰ ਸਾਧ
ਸਜਨਹ ॥੩੯॥ {ਪੰਨਾ 1357}
pd ArQ:- bwvn cMdnh—vwmn cMdn, ic`tw cMdn jo sugMDI vwlw huMdw hY [ sIq ruqyx—
TMFI ru`q, srdIAW dI ru`q [ sIqlμ—TMFw [ cMdR dyvh—cMdR dyvqw, cMdRmw [
ArQ:- hy nwnk! cMdRmw (auqnw) TMF ApVwx vwlw nhIN hY, nwh hI ic`tw cMdn (auqnI)
TMF ApVw skdw hY, nwh hI srdIAW dI bhwr (auqnI) TMF dy skdI hY, (ijqnI) TMF-SWqI
gurmuK swD jn dyNdy hn [39[
Bwv:- swD sMgiq hI iek AYsI QW hY ijQy mnu`K ƒ Awqmk SWqI hwsl huMdI hY [

ਮੰਤਰ੍ੰ ਰਾਮ ਰਾਮ ਨਾਮੰ ਧਯ੍ਯ੍ਾਨੰ ਸਰਬਤਰ੍ ਪੂਰਨਹ ॥ ਗਯ੍ਯ੍ਾਨੰ ਸਮ ਦੁਖ ਸੁਖੰ ਜੁਗਿਤ ਿਨਰਮਲ ਿਨਰਵੈਰਣਹ ॥
ਦਯਾਲੰ ਸਰਬਤਰ੍ ਜੀਆ ਪੰਚ ਦੋਖ ਿਬਵਰਿਜਤਹ ॥ ਭੋਜਨੰ ਗੋਪਾਲ ਕੀਰਤਨੰ ਅਲਪ ਮਾਯਾ ਜਲ ਕਮਲ
ਰਹਤਹ ॥ ਉਪਦੇਸੰ ਸਮ ਿਮਤਰ੍ ਸਤਰ੍ਹ ਭਗਵੰਤ ਭਗਿਤ ਭਾਵਨੀ ॥ ਪਰ ਿਨੰਦਾ ਨਹ ਸਰ੍ੋਿਤ ਸਰ੍ਵਣੰ ਆਪੁ
ਿਤਯ੍ਯ੍ਾਿਗ ਸਗਲ ਰੇਣੁਕਹ ॥ ਖਟ ਲਖਯ੍ਯ੍ਣ ਪੂਰਨੰ ਪੁਰਖਹ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਸਾਧ ਸਜਨਹ ॥੪੦॥ {ਪੰਨਾ 1357}
pd ArQ:- Alp—Ailp, Alyp, inrlyp [ BwvnI—Bwvnw, srDw, ipAwr [ sRvxM—kMn
(œvx) [ ryxukh—crn-DUV [ mMqRM—iksy dyvqw ƒ pRsMn krn leI jpx-Xog Sbd [
D´wnμ—iksy cIz ivc ibrqI ƒ ilvlIn krnw (ÆXwn) [ g´wn—smJ (<wn) [ sRoiq—suxnw
[ Awpu—Awpw-Bwv [ iq´wig—iqAwg ky [ Kt—Cy [ lK´x—l`Cx (l˜x) [ sm—brwbr
[ jugiq—jIvn guzwrn dw qrIkw [
ArQ:- prmwqmw dw nwm (jIB nwl) jpxw Aqy aus ƒ srb-ivAwpk jwx ky aus ivc
suriq joVnI; suKW duKW ƒ ieko ijhw smJxw Aqy pivqR qy vYr-rihq jIvn jIaUxw; swry
jIvW nwl ipAwr-hmdrdI r`KxI Aqy kwmwidk pMjy ivkwrW qoN bcy rihxw; prmwqmw dI
is&iq-swlwh ƒ izMdgI dw Awsrw bxwxw Aqy mwieAw qoN ieauN inrlyp rihxw ijvyN kaul
Pu`l pwxI qoN, s`jx qy vYrI nwl ieko ijhw pRym-Bwv r`Kx dI is`iKAw gRihx krnI Aqy
prmwqmw dI BgqI ivc ipAwr bxwxw; prweI inMidAw Awpxy kMnW nwl nwh suxnI Aqy
Awpw-Bwv iqAwg ky sB dy crnW dI DUV bxnw [ hy nwnk! pUrn purKW ivc ieh Cy l`Cx
huMdy hn, auhnW ƒ hI swD gurmuiK AwKIdw hY [40[
Bwv:- AslI swD auh mnu`K hY, srb-ivAwpk prmwqmw dy nwm dI brkiq nwl ijs dI
Awqmk AvsQw AijhI bx jWdI hY ik aus dy AMdroN myr-qyr imt jWdI hY prmwqmw dI
is&iq-swlwh hI aus dI izMdgI dw shwrw bx jWdI hY mwieAw Aqy kwmwidk ivkwr aus auqy
Awpxw pRBwv nhIN pw skdy [

ਅਜਾ ਭੋਗੰਤ ਕੰਦ ਮੂਲੰ ਬਸੰਤੇ ਸਮੀਿਪ ਕੇਹਰਹ ॥ ਤਤਰ੍ ਗਤੇ ਸੰਸਾਰਹ ਨਾਨਕ ਸੋਗ ਹਰਖੰ ਿਬਆਪਤੇ
॥੪੧॥ {ਪੰਨਾ 1357}
pd ArQ:- Ajw—bkrI (Ajw) [ kMd—(kzd) gwjr Awidk pdwrQ jo DrqI dy AMdr hI
pYdw huMdy hn [ smIp—nyVy (smIp) [ kyhrh—Syr (k¥sirn`) [ qqR gqy—qqR giq, auhI
rIq, auhI cwl [ ibAwpqy-pRBwv pweI rKdy hn [ mUl—gwjr-mUlI Awidk DrqI dy AMdr
pYdw hox vwly [ BogMq—KWdI [
ArQ:- b`krI gwjr-mUlI Awidk KWdI hovy, pr Syr dy nyVy v`sdI hovy (aus ƒ mn BwauNdw
Kwxw imlx dI pRsMnqw qW zrUr hY pr hr vyly Syr qoN fr BI itikAw rihMdw hY); hy nwnk!
iehI hwl hY jgq dw, ies ƒ ^uSI qy ZmI dovyN hI ivAwpdy rihMdy hn [41[
Bwv:- dunIAw dy BogW dy nwl nwl jgq ivc AnykW sihm BI hn jo prmwqmw dI Xwd qoN
KuMiJAW mnu`K auqy Awpxw dbwau pweI r`Kdy hn [

ਛਲੰ ਿਛਦਰ੍ੰ ਕੋਿਟ ਿਬਘਨੰ ਅਪਰਾਧੰ ਿਕਲਿਬਖ ਮਲੰ ॥ ਭਰਮ ਮੋਹੰ ਮਾਨ ਅਪਮਾਨੰ ਮਦੰ ਮਾਯਾ ਿਬਆਿਪਤੰ ॥
ਿਮਰ੍ਤਯ੍ਯ੍ੁ ਜਨਮ ਭਰ੍ਮੰਿਤ ਨਰਕਹ ਅਿਨਕ ਉਪਾਵੰ ਨ ਿਸਧਯ੍ਯ੍ਤੇ ॥ ਿਨਰਮਲੰ ਸਾਧ ਸੰਗਹ ਜਪੰਿਤ ਨਾਨਕ ਗੋਪਾਲ
ਨਾਮੰ ॥ ਰਮੰਿਤ ਗੁਣ ਗੋਿਬੰਦ ਿਨਤ ਪਰ੍ਤਹ ॥੪੨॥ {ਪੰਨਾ 1357}
pd ArQ:- iCdRM—AYb, doK (iCdàz) [ iklibK-pwp (ikiÑv—) [ md—AhMkwr (md) [
imRq´ü— mOq (mãÄXu) [ inq pRqh—sdw [ Cl—DoKw (Cl) [ ibGn—rukwvt (iv%n) [
koit—k®oVW (kwyit) [ mwn—Awdr [ Apmwn—inrwdrI [ ibAwpq—dbwau hyT AwauNdy hn
[ BRmMiq—Btkdy hn (BRmiNq) [ n isD´qy—kwmXwb nhIN huMdy [
ArQ:- (dUijAW ƒ) DoKw (dyxw), (iksy dy) AYb (Prolxy), (hornW dy rsqy ivc) k®oVW
rukwvtW (pwxIAW), ivkwr, pwp, Btkxw, moh, Awdr, inrwdrI, AhMkwr—(ijn@W lokW ƒ
iehnW qrIikAW nwl) mwieAw Awpxy dbwau hyT r`KdI hY, auh jnm mrn ivc Btkdy rihMdy
hn, nrk Bogdy rihMdy hn [ AnykW aupwv krn nwl BI (iehnW du`KW qoN inklx ivc
kwmXwb nhIN huMdy [
hy nwnk! jo mnu`K sdw swD sMgiq ivc rih ky prmwqmw dw nwm jpdy hn, sdw goibMd dy
gux gWdy hn, auh pivqR (-jIvn) ho jWdy hn [42[
Bwv:- mwieAw AnykW qrIikAW nwl mnu`K auqy Awpxw pRBwv pweI r`KdI hY [ ijhVw mnu`K
swD sMgiq dw Awsrw lY ky prmwqmw dw Bjn krdw hY, auh ies qoN bicAw rihMdw hY [

ਤਰਣ ਸਰਣ ਸੁਆਮੀ ਰਮਣ ਸੀਲ ਪਰਮੇਸੁਰਹ ॥ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਮਰਥਹ ਦਾਨੁ ਦੇਤ ਪਰ੍ਭੁ ਪੂਰਨਹ ॥
ਿਨਰਾਸ ਆਸ ਕਰਣੰ ਸਗਲ ਅਰਥ ਆਲਯਹ ॥ ਗੁਣ ਿਨਧਾਨ ਿਸਮਰੰਿਤ ਨਾਨਕ ਸਗਲ ਜਾਚੰਤ ਜਾਿਚਕਹ
॥੪੩॥ {ਪੰਨਾ 1357}
pd ArQ:- qrx—jhwz (qã—to cross [ qrx—a boat] [ krx kwrx—jgq dw mUl [
ArQ—pdwrQ (AQL) [ AwlXh—Gr (AwlX:) [ inDwn—^zwnw (inDwnzz) [ jwcMq—mMgdy
hn (XwciNq) [ jwckih—mMgqy (Xwckw:) [ rmx sIl—k®IVw krn vwlw, kOqk krnhwr
[
ArQ:- prmwqmw sB kOqk rcnhwr hY, sB dw mwlk hY, aus dI srn (jIvW leI, mwno)
jhwz hY [ pUrn pRBU jIvW ƒ dwqW dyNdw hY, auh jgq dw mUl hY, sB kuJ krn-jogw hY [
pRBU inrwisAW dIAW AwsW pUrIAW krn vwlw hY, swry pdwrQW dw Gr hY [
hy nwnk! swry (jIv) mMgqy (bx ky aus dy dr qoN) mMgdy hn, qy sB guxW dy ^zwny pRBU ƒ
ismrdy hn [43[
Bwv:- prmwqmw hI sB jIvW ƒ dwqW dyNdw hY qy dyx-jogw hY [ ausy dw Awsrw lYxw cwhIdw
hY [

ਦੁਰਗਮ ਸਥਾਨ ਸੁਗਮੰ ਮਹਾ ਦੂਖ ਸਰਬ ਸੂਖਣਹ ॥ ਦੁਰਬਚਨ ਭੇਦ ਭਰਮੰ ਸਾਕਤ ਿਪਸਨੰ ਤ ਸੁਰਜਨਹ ॥
ਅਸਿਥਤੰ ਸੋਗ ਹਰਖੰ ਭੈ ਖੀਣੰ ਤ ਿਨਰਭਵਹ ॥ ਭੈ ਅਟਵੀਅੰ ਮਹਾ ਨਗਰ ਬਾਸੰ ਧਰਮ ਲਖਯ੍ਯ੍ਣ ਪਰ੍ਭ ਮਇਆ
॥ ਸਾਧ ਸੰਗਮ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਮਣੰ ਸਰਿਣ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਹਿਰ ਦਯਾਲ ਚਰਣੰ ॥੪੪॥ {ਪੰਨਾ 1357-1358}
pd ArQ:- durgm—ijQy phuMcxw AOKw hovy (duÀwLm) [ sQwn—(ÔQwn) QW [ sugm—ijQy
sOKy hI phuMc skIey (suÀwm) [ Byd—(iBd`) to pierce—ivMnHxw) [ BrmM—(BRm) Btkxw,
jIvn dw Zlq rsqw [ swkq—r`b nwloN tu`tw hoieAw [ ipsn—(ipSun) tukVy krn vwlw
(pwVn vwlw), cuZl (ip_un:) [ inrBvh—infr [ AtvIAM—jMgl (Ativ) [ mieAw—
(mXs`) pRsMnqw, dieAw [
ArQ:- AOKI phuMc vwly QW sOKI phuMc vwly ho jWdy hn, v`fy v`fy du`K swry hI suK bx jWdy
hn [ ijhVy bMdy jIvn dy Zlq rsqy pY ky KrHvy bcnW nwl (hornW dy mn) ivMnHdy rihMdy sn
auh mwieAw-vyVHy cuZl bMdy nyk bx jWdy hn [ icMqw ^uSI ivc jw itkdI hY [ (bdl ky ^uSI
bx jWdI hY) [ frW nwl sihimAw hoieAw bMdw infr ho jWdw hY [ frwauxw jMgl qkVw
v`sdw Sihr jwpx l`g pYNdw hY—ieh hn Drm dy l`Cx jo pRBU dI myhr nwl pRwpq huMdy hn [
hy nwnk! (auh Drm hY—) swD sMgiq ivc jw ky prmwqmw dw nwm ismrnw qy idAwl pRBU dy
crnW dw Awsrw lYxw [44[
Bwv:- ijs mnu`K auqy prmwqmw dI imhr huMdI hY, auh swD sMgiq dw Awsrw lY ky aus dw
nwm jpdw hY [ iehI hY mnu`Kw jIvn dw mnorQ [ ismrn dI brkiq nwl mnu`K dw jIvn
plt jWdw hY [

ਹੇ ਅਿਜਤ ਸੂਰ ਸੰਗਰ੍ਾਮੰ ਅਿਤ ਬਲਨਾ ਬਹੁ ਮਰਦਨਹ ॥ ਗਣ ਗੰਧਰਬ ਦੇਵ ਮਾਨੁਖਯ੍ਯ੍ੰ ਪਸੁ ਪੰਖੀ ਿਬਮੋਹਨਹ
॥ ਹਿਰ ਕਰਣਹਾਰੰ ਨਮਸਕਾਰੰ ਸਰਿਣ ਨਾਨਕ ਜਗਦੀਸਰਹ ॥੪੫॥ {ਪੰਨਾ 1358}
pd ArQ:- sUr—sUrmw (sur—a hero) [ sMgRwm—ju`D (szÀwRwm) Aiq [ blnw—bhuq bl
vwlw, bhuq blvwn [ mrdnh—ml dyx vwlw, nws krn vwlw (mdLn—crushing) [
gMDrb—dyv lok dy gveIey [ AQrv vyd ivc iehnW dI igxqI 6333 hY [ iehnW ivcoN
A`T pRDwn hn:- hwhw, hUhU, icqRrQ, hMs, ivSÍwvsU, gomwXU, quMbr Aqy nμdI [ purwxW
Anuswr dKX dIAW do DIAW muin Aqy pRDw ƒ kdÍirKI ny ivAwihAw sI, auhnW dI sMqwn
gMDrb hn (ÀwNDvL) [ gux—dyviqAW dy dws (ijvyN jmgx) iSvgx (Àwx) [ nO dyviqAW dI
‘gx’ sMigAw hY, ikauNik auh keI keI igxqI dy hn:
1. Ainl (pvn)—auxMjw [ 2. AidqX—bwrW [ 3. AwBwsÍr—cOhT [ 4. swDX—bwrW [
5. quiSq—C`qI [ 6. mhwrwijk—do sO vIh [ 7. rudR—igAwrW [ 8. vsU—A`T [ 9.
ivSÍdyvw—ds [
ArQ:- hy nwh ij`qy jwx vwly (moh)! qUM ju`D dw sUrmw hYN, qUM AnykW mhW blIAW ƒ ml dyx
vwlw hYN [ gx gMDrb dyvqy mnu`K pSU pMCI—iehnW sBnW ƒ qUM moh lYNdw hYN [
(pr ies dI mwr qoN bcx leI) hy nwnk! jgq dy mwlk pRBU dI srn lY Aqy jgq dy
rcxhwr hrI ƒ nmskwr kr [45[
Bwv:- moh jgq dy swry jIvW auqy BwrU hY [ ies dI mwr qoN auhI bcdy hn jo jgq dy mwlk
prmwqmw dw Awsrw lYNdy hn prmwqmw dw nwm ismrdy hn [

ਹੇ ਕਾਮੰ ਨਰਕ ਿਬਸਰ੍ਾਮੰ ਬਹੁ ਜੋਨੀ ਭਰ੍ਮਾਵਣਹ ॥ ਿਚਤ ਹਰਣੰ ਤਰ੍ੈ ਲੋਕ ਗੰਮਯ੍ਯ੍ੰ ਜਪ ਤਪ ਸੀਲ ਿਬਦਾਰਣਹ ॥
ਅਲਪ ਸੁਖ ਅਿਵਤ ਚੰਚਲ ਊਚ ਨੀਚ ਸਮਾਵਣਹ ॥ ਤਵ ਭੈ ਿਬਮੁੰਿਚਤ ਸਾਧ ਸੰਗਮ ਓਟ ਨਾਨਕ
ਨਾਰਾਇਣਹ ॥੪੬॥ {ਪੰਨਾ 1358}
pd ArQ:- gm´M—phuMc vwlw (ÀwMX) [ sIl—su`D Awcrn (_Il) [ ibdwrxh—nws krn
vwlw (ivd—to tear in pieces) [ Aivq—iv`q (Dn) hIx krn vwlw (ivq—Dn) [ qv—
qyrw (qv) [ ibmuMicq—^lwsI imldI hY [ nrk ibsRwmM—nrk ivc itkwxw dyx vwlw [ icq
hrxM—mn ƒ Brmw lYx vwlw (Hã—to captivate) [ Alp—(AÑp) QoVw [
ArQ:- hy kwm! qUM (jIvW ƒ Awpxy v`s ivc kr ky) nrk ivc ApVwx vwlw hYN Aqy keI
jUnW ivc Btkwx vwlw hYN [
qUM jIvW dy mn Brmw lYNdw hYN, iqMnW hI lokW ivc qyrI phuMc hY, qUM jIvW dy jp qp qy su`D
Awcrn nws kr dyNdw hYN [
hy cMcl kwm! qUM suK qW QoVw hI dyNdw hYN, pr iesy nwl qUM jIvW ƒ (su`D Awcrn dy) Dn qoN
s`Kxw kr dyNdw hYN [ jIv au~cy hox, nIvyN hox, sBnW ivc qUM phuMc jWdw hYN [
swD sMgiq ivc phuMicAW qyry fr qoN ^lwsI imldI hY [ hy nwnk! (swD sMg ivc jw ky) pRBU
dI srn lY [46[
Bwv:- mnu`K au~cI jwiq dy hox cwhy nIvIN jwiq dy, kwmdyv sBnW ƒ Awpxy kwbU ivc kr
lYNdw hY [ ies dI mwr qoN auhI bcdw hY jo swD sMgiq ivc itk ky prmwqmw dw Awsrw lYNdw
hY [
ਹੇ ਕਿਲ ਮੂਲ ਕਰ੍ੋਧੰ ਕਦੰਚ ਕਰੁਣਾ ਨ ਉਪਰਜਤੇ ॥ ਿਬਖਯੰਤ ਜੀਵੰ ਵਸਯ੍ਯ੍ੰ ਕਰੋਿਤ ਿਨਰਤਯ੍ਯ੍ੰ ਕਰੋਿਤ ਜਥਾ
ਮਰਕਟਹ ॥ ਅਿਨਕ ਸਾਸਨ ਤਾੜੰਿਤ ਜਮਦੂਤਹ ਤਵ ਸੰਗੇ ਅਧਮੰ ਨਰਹ ॥ ਦੀਨ ਦੁਖ ਭੰਜਨ ਦਯਾਲ ਪਰ੍ਭੁ
ਨਾਨਕ ਸਰਬ ਜੀਅ ਰਖਯ੍ਯ੍ਾ ਕਰੋਿਤ ॥੪੭॥ {ਪੰਨਾ 1358}
pd ArQ:- kil-mUl—JgVy dw mu`F (kil—strife, quarrel) [ kdM c—kdy BI (kdw c)
[ auprjqy—pYdw huMdI [ (apijnz—acquiring) [ ibKXMq—ivSeI [ vs´M kroiq—v`s ivc
kr lYNdw hY (vÓXz krwyiq) [ inrq´M—nwc (nãÄXz) [ jQw—ijvyN (XQw) [ mrkth—bWdr
(mkLt—monkey) [ swsn—hukm (_wsnz) [ qwVMiq—(qwfiNq) dMf dyNdy hn [ ADmM—
nIc (AGm:) [ qv—(qv) qyry [ kruxw—qrs, dieAw (k{x) [ rK´w—(r˜w) r`iKAw [
ArQ:- hy JgVy dy mu`F kRoD! (qyry AMdr) kdy dieAw nhIN aupjdI [ qUM ivSeI jIvW ƒ
Awpxy v`s ivc kr lYNdw hYN [ qyry v`s ivc AwieAw jIv ieauN n`cdw hY ijvyN bWdr [
qyrI sMgq ivc jIv nIc (suBwv vwly) bx jWdy hn [ jmdUq auhnW ƒ AnykW hukm qy dMf
dyNdy hn [
hy nwnk! dInW dy du`K dUr krn vwlw idAwl pRBU hI (ies k®oD qoN) sB jIvW dI r`iKAw
krdw hY (hor koeI nhIN kr skdw) [47[
Bwv:- blI k®oD dy v`s ivc Aw ky mnu`K keI JgVy KVy kr lYNdw hY, qy, Awpxw jIvn duKI
bxw lYNdw hY [ ies dI mwr qoN bcx leI BI prmwqmw dI srn hI ieko iek qrIkw hY [

ਹੇ ਲੋਭਾ ਲੰਪਟ ਸੰਗ ਿਸਰਮੋਰਹ ਅਿਨਕ ਲਹਰੀ ਕਲੋਲਤੇ ॥ ਧਾਵੰਤ ਜੀਆ ਬਹੁ ਪਰ੍ਕਾਰੰ ਅਿਨਕ ਭ ਿਤ ਬਹੁ
ਡੋਲਤੇ ॥ ਨਚ ਿਮਤਰ੍ੰ ਨਚ ਇਸਟੰ ਨਚ ਬਾਧਵ ਨਚ ਮਾਤ ਿਪਤਾ ਤਵ ਲਜਯਾ ॥ ਅਕਰਣੰ ਕਰੋਿਤ ਅਖਾਿਦਯ੍ਯ੍
ਖਾਦਯ੍ਯ੍ੰ ਅਸਾਜਯ੍ਯ੍ੰ ਸਾਿਜ ਸਮਜਯਾ ॥ ਤਰ੍ਾਿਹ ਤਰ੍ਾਿਹ ਸਰਿਣ ਸੁਆਮੀ ਿਬਗਯ੍ਯ੍ਾਿਪ੍ਤ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਨਰਹਰਹ ॥੪੮॥
{ਪੰਨਾ 1358}
pd ArQ:- lμpt—mgn, fu`bw hoieAw [ isrmorh—(i_rs`-mwYil—isr dw qwj) pRDwn,
muKI bMdy [ DwvMq—dOVdy hn (DwviNq) [ ljXw—Srm (lÑjw) [ AkrxM—(AkxILX) nwh
krn jog [ kroiq—(krwyiq) krdw hY [ AKwid´—nwh Kwx-jog (AKwª, Kwª [ Kwd`—to
eat) [ AswjÍM—nwh swjx-jog, nw mumikn [ smjXw—smwj, sBw, mMflI (Bwv, insMg ho
ky, KulHy qOr qy) [ ivg´wipœ—bynqI (iv<wiÈq, iv<wiÈq) [ nrhrh—prmwqmw [ qRwih—
(>wXÔv) bcw lY [ qv—qyry (kwrn), qyry Asr hyT rih ky (qv) [ n c—nwh qW (n c) [
ArQ:- hy loB! muKI bMdy (BI) qyrI sMgiq ivc (rih ky ivkwrW ivc) fu`b jWdy hn, qyrIAW
lihrW ivc (Ps ky) AnykW klol krdy hn [
qyry v`s ivc Awey hoey jIv keI qrHW Btkdy iPrdy hn, AnykW qrIikAW nwl foldy hn [
qyry Asr hyT rihx krky auhnW ƒ nwh iksy imqR dI, nwh gurU-pIr dI, nwh snbMDIAW dI,
Aqy nw hI mW ipau dI koeI Srm rihMdI hY [
qyry pRBwv nwl jIv KulHy qOr qy smwj ivc auh kMm krdw hY jo nhIN krny cwhIdy, auh cIzW
KWdw hY jo nhIN KwxIAW cwhIdIAW, auh g`lW SurU kr dyNdw hY jo nhIN krnIAW cwhIdIAW [
hy nwnk! (loB qoN bcx leI) ieauN Ardws kr—hy pRBU! hy suAwmI! mYN qyrI srn AwieAw
hW, mYƒ ies qoN bcw lY, bcw lY [48[
Bwv:- loB dy Asr hyT mnu`K Srm-hXw C`f ky AXog krqUqW krn l`g pYNdw hY [ prmwqmw
dy hI dr qy ArdwsW kr ky ies qoN bicAw jw skdw hY [

ਹੇ ਜਨਮ ਮਰਣ ਮੂਲੰ ਅਹੰਕਾਰੰ ਪਾਪਾਤਮਾ ॥ ਿਮਤਰ੍ੰ ਤਜੰਿਤ ਸਤਰ੍ੰ ਿਦਰ੍ੜੰਿਤ ਅਿਨਕ ਮਾਯਾ ਿਬਸ੍ਤੀਰਨਹ ॥
ਆਵੰਤ ਜਾਵੰਤ ਥਕੰਤ ਜੀਆ ਦੁਖ ਸੁਖ ਬਹੁ ਭੋਗਣਹ ॥ ਭਰ੍ਮ ਭਯਾਨ ਉਿਦਆਨ ਰਮਣੰ ਮਹਾ ਿਬਕਟ
ਅਸਾਧ ਰੋਗਣਹ ॥ ਬੈਦਯ੍ਯ੍ੰ ਪਾਰਬਰ੍ਹਮ ਪਰਮੇਸਰ ਆਰਾਿਧ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਹਿਰ ਹਰੇ ॥੪੯॥ {ਪੰਨਾ 1358}
pd ArQ:- pwpwqmw—duStwqmw, ijs dw mn sdw pwp ivc rhy (pwpÄmn`) [ idRVMiq—p`kw
kr lYNdw hY [ ibsœIrnh—iKlwrw, pswrw (ivÔqIxL) [ ibkt—iBAwnk, ibKVw (ivkt) [
AswD—ijs dw ielwj n ho sky (AswÆX, AÔwwDnIX) [ bYd´M—bYd, hkIm (vYd) [ rmxM—
Btkxw [ auidAwn—jMgl (aªwn) [
ArQ:- hy pwpI AhMkwr! qUM jIvW dy jnm mrn dw kwrn hYN [ mwieAw dy AnykW iKlwry
iKlwr ky qUM im`qRW dw iqAwg krw ky vYrI p`ky krweI jWdw hYN [
(qyry v`s ivc ho ky) jIv jnm mrn dy gyV ivc pY ky Q`k jWdy hn, AnykW du`K suK Bogdy
hn, Btkxw ivc pY ky, mwno, frwauxy jMgl ivcoN dI lμGdy hn, Aqy bVy iBAwnk lw-ielwj
rogW ivc Psy hoey hn [
(AhMkwr dy rog qoN bcwx vwlw) hkIm prmwqmw hI hY [ hy nwnk! aus pRBU ƒ hr vyly ismr
[49[
Bwv:- prmwqmw hI iek AYsw hkIm hY jo AhMkwr dy rog qoN jIvW ƒ bcWdw hY [ AhMkwr dy
v`s ho ky jIv AnykW vYrI shyV lYNdw hY [

ਹੇ ਪਰ੍ਾਣ ਨਾਥ ਗੋਿਬੰਦਹ ਿਕਰ੍ਪਾ ਿਨਧਾਨ ਜਗਦ ਗੁਰੋ ॥ ਹੇ ਸੰਸਾਰ ਤਾਪ ਹਰਣਹ ਕਰੁਣਾ ਮੈ ਸਭ ਦੁਖ ਹਰੋ ॥
ਹੇ ਸਰਿਣ ਜੋਗ ਦਯਾਲਹ ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਮਯਾ ਕਰੋ ॥ ਸਰੀਰ ਸਸਥ ਖੀਣ ਸਮਏ ਿਸਮਰੰਿਤ ਨਾਨਕ ਰਾਮ
ਦਾਮੋਦਰ ਮਾਧਵਹ ॥੫੦॥ {ਪੰਨਾ 1358}
pd ArQ:- jgd guro—hy jgq dy gurU! hro—dUr kro (Hã—to take away) [ mXw—qrs,
ikrpw (mXs`) [ sÍsQ—(ÔvwÔÅXz) Arogqw [ smey—vyly (smX) [ kruxw—(k{xw) qrs
[ kruxw mY—kruxw-mY, qrs-rUp (k{xw-mX) [ dXwlh—(dXw-AwlX) dieAw dw Gr [
kro—kr (ku{) [
ArQ:- hy goibMd! hy jIvW dy mwlk! hy ikrpw dy ^zwny! hy jgq dy gurU! hy dunIAw dy du`KW
dy nws krn vwly! hy qrs-srUp pRBU! (jIvW dy) swry du`K-klyS dUr kr [
hy dieAw dy Gr! hy srn AwieAW dI shYqw krn-jog pRBU! hy dInW dy nwQ! myhr kr [
hy rwm! hy dwmodr! hy mwDo! srIrk Arogqw smy Aqy srIr dy nws hox smy (hr vyly) nwnk
qYƒ ismrdw rhy [50[
Bwv:- hr vyly prmwqmw dw nwm hI ismrnw cwhIdw hY [ auhI sMswrI jIvW dy du`K nws krn
dy smr`Q hY [

ਚਰਣ ਕਮਲ ਸਰਣੰ ਰਮਣੰ ਗੋਪਾਲ ਕੀਰਤਨਹ ॥ ਸਾਧ ਸੰਗੇਣ ਤਰਣੰ ਨਾਨਕ ਮਹਾ ਸਾਗਰ ਭੈ ਦੁਤਰਹ
॥੫੧॥ {ਪੰਨਾ 1358}
pd ArQ:- rmxM—aucwrnw [ duqrh—ijs ƒ qrnw AOKw hovy (duÔqr) [ swD sMgyx—swD
sMgiq dI rwhIN, gurmuKW dI sMgiq krn nwl [ srx—Et Awsrw [ crx kml—kOl Pu`lW
vrgy sohxy crn [ BY—frW (nwl BrpUr), iBAwnk [ swgr—(swÀwr) smuMdr [ kIrqnh—
is&iq-swlwh [
ArQ:- hy nwnk! (sMswr) iek v`fw iBAwnk smuMdr hY, ies ivcoN pwr lμGxw bhuq AOKw hY
[
swD sMgiq dI rwhIN pRBU dy sohxy crnW dw Awsrw (ilAW), jgq dy pwlxhwr prmwqmw dI
is&iq-swlwh aucwirAW (ies ivcoN) pwr lμG skIdw hY [51[
Bwv:- sMswr-smuMdr ivcoN izMdgI dI byVI shI-slwmq pwr lμGwx dw ieko iek qrIkw hY—
swD sMgiq ivc rih ky prmwqmw dI is&iq-swlwh kIqI jwey [

ਿਸਰ ਮਸ੍ਤਕ ਰਖਯ੍ਯ੍ਾ ਪਾਰਬਰ੍ਹਮੰ ਹਸ੍ਤ ਕਾਯਾ ਰਖਯ੍ਯ੍ਾ ਪਰਮੇਸਰਹ ॥ ਆਤਮ ਰਖਯ੍ਯ੍ਾ ਗੋਪਾਲ ਸੁਆਮੀ ਧਨ ਚਰਣ
ਰਖਯ੍ਯ੍ਾ ਜਗਦੀਸਰਹ ॥ ਸਰਬ ਰਖਯ੍ਯ੍ਾ ਗੁਰ ਦਯਾਲਹ ਭੈ ਦੂਖ ਿਬਨਾਸਨਹ ॥ ਭਗਿਤ ਵਛਲ ਅਨਾਥ ਨਾਥੇ
ਸਰਿਣ ਨਾਨਕ ਪੁਰਖ ਅਚੁਤਹ ॥੫੨॥ {ਪੰਨਾ 1358}
pd ArQ:- rK´w—rwKI (r˜w) [ msœk—m`Qw (mÔqk) [ hsœ—h`Q (hÔq) [ kwXw—srIr
(kwX:) [ Acuqh—AivnwsI [ (cXu—nws ho jwxw, if`g pYxw [ cXuq—if`gw hoieAw,
nwsvMq [ AcXuq—nwh nws hox vwlw (AÁXuq) [ (not—ies Sbd dw aucwrn krn vyly
‘Ac’ ƒ ieauN pVHnw hY ijvyN dohW dy ivc ADk ( `) hY A`c) [ Awqm—ijMd (AwÄmn`) [
gur—sB qoN v`fw (pRBU) [ vCl—(vÄsl) ipAwr krn vwlw [
ArQ:- isr, m`Qw, h`Q, srIr, ijMd, pYr, Dn-pdwrQ—jIvW dI hr pRkwr dI rwKI krn
vwlw pwrbRhm prmysr, gopwl, suAwmI, jgdIsr, sB qoN v`fw dieAw dw Gr prmwqmw hI
hY [ auhI swry du`KW dw nws krn vwlw hY [
hy nwnk! auh pRBU inAwsirAW dw Awsrw hY, BgqI ƒ ipAwr krn vwlw hY [ aus AivnwSI
srb-ivAwpk pRBU dw Awsrw lY [52[
Bwv:- prmwqmw hI mnu`K dy srIr dI ijMd dI hryk iksm dI r`iKAw krn vwlw hY [ ijhVy
mnu`K aus dI BgqI krdy hn auhnW nwl auh ipAwr krdw hY [

ਜੇਨ ਕਲਾ ਧਾਿਰਓ ਆਕਾਸੰ ਬੈਸੰਤਰੰ ਕਾਸਟ ਬੇਸਟੰ ॥ ਜੇਨ ਕਲਾ ਸਿਸ ਸੂਰ ਨਖਯ੍ਯ੍ਤਰ੍ ਜੋਿਤਯ੍ਯ੍ੰ ਸਾਸੰ ਸਰੀਰ
ਧਾਰਣੰ ॥ ਜੇਨ ਕਲਾ ਮਾਤ ਗਰਭ ਪਰ੍ਿਤਪਾਲੰ ਨਹ ਛੇਦੰਤ ਜਠਰ ਰੋਗਣਹ ॥ ਤੇਨ ਕਲਾ ਅਸਥੰਭੰ ਸਰੋਵਰੰ
ਨਾਨਕ ਨਹ ਿਛਜੰਿਤ ਤਰੰਗ ਤੋਯਣਹ ॥੫੩॥ {ਪੰਨਾ 1358-1359}
pd ArQ:- klw—s`iqAw, qwkq (klw) [ bYsMqr—A`g (vYÓvwnr:) [ bystM—(vyiÕtq)
GyirAw hoieAw, FikAw hoieAw [ jyn—ijs ny (Xyn—by whom) [ sis—cMdRmw (_i_n`) [
nK´qR—qwry (n˜Øzw) [ joiq´M—(^Xwyiqs`) pRkwS [ AsQMBM—(ÔqMB), QMm, shwrw; Awsrw [
qoXxh—jl (qwyXz) [ sUr—sUrj (suXL) [ srIr—(_rIrzz) [ sws—swh (Óvwsz) [ jTr—
(jTrz—The womb) mW dw pyt [ qyn—(qyn—by him) aus ny [
ArQ:- ijs (prmwqmw) ny AwpxI s`iqAw nwl AwkwS ƒ itkwieAw hoieAw hY Aqy A`g ƒ
l`kV nwl FikAw hoieAw hY;
ijs pRBU ny AwpxI qwkq nwl cMdRmw sUrj qwirAW ivc Awpxw pRkwS itkwieAw hoieAw hY
Aqy sB srIrW ivc suAws itkwey hoey hn ;
ijs Akwl purK ny AwpxI s`iqAw nwl mW dy pyt ivc jIvW dI rwKI (dw pRbMD kIqw hoieAw
hY), mW dy pyt dI A`g-rUp rog jIv dw nws nhIN kr skdw [
hy nwnk [ aus pRBU ny ies (sMswr-) srovr ƒ AwpxI qwkq nwl Awsrw id`qw hoieAw hY,
ies srovr dy pwxI dIAW lihrW (jIvW dw) nws nhIN kr skdIAW [53[
Bwv:- sMswr smuMdr smwn hY [ ies ivc AnykW ivkwrW dIAW lihrW au~T rhIAW hn [
ijhVw mnu`K prmwqmw dw Awsrw lYNdw hY aus dy Awqmk jIvn ƒ ieh ivkwr qbwh nhIN kr
skdy [

ਗੁਸ ਈ ਗਿਰਸ੍ਟ ਰੂਪੇਣ ਿਸਮਰਣੰ ਸਰਬਤਰ੍ ਜੀਵਣਹ ॥ ਲਬਧਯ੍ਯ੍ੰ ਸੰਤ ਸੰਗੇਣ ਨਾਨਕ ਸਛ ਮਾਰਗ ਹਿਰ
ਭਗਤਣਹ ॥੫੪॥ {ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- girs†—bhuq vzndwr, v`fw BwrI (ÀwãÕT) [ sÍC—inrml, sw& (ÔvÁC) [
mwrg—rsqw (mwÀwL) [ lbD´M—l`B pYNdw hY, iml jWdw hY [ jIvxh—jIvn, ijMd, shwrw
(jIvn) [ srbqR—(svL>) hr QW [ srbqR jIvxh—sB jIvW dw jIvn [ hir Bgqxh—
prmwqmw dI BgqI [ gusWeI—jgq dw mwlk (ÀwwyÔvwimn`) [
ArQ:- jgq dw mwlk prmwqmw sB qoN v`fI hsqI hY, aus dw ismrn sB jIvW dw jIvn
(shwrw) hY [
hy nwnk! prmwqmw dI BgqI hI (ienswnI izMdgI dy s&r dw) inrml rsqw hY, jo swD
sMgiq ivc l`Bdw hY [54[
Bwv:- prmwqmw dI BgqI hI ienswnI izMdgI dy s&r vwsqy p`Drw rsqw hY [ ieh dwiq
swD sMgiq ivcoN imldI hY [

ਮਸਕੰ ਭਗਨੰਤ ਸੈਲੰ ਕਰਦਮੰ ਤਰੰਤ ਪਪੀਲਕਹ ॥ ਸਾਗਰੰ ਲੰਘੰਿਤ ਿਪੰਗੰ ਤਮ ਪਰਗਾਸ ਅੰਧਕਹ ॥ ਸਾਧ
ਸੰਗੇਿਣ ਿਸਮਰੰਿਤ ਗੋਿਬੰਦ ਸਰਿਣ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਹਿਰ ਹਰੇ ॥੫੫॥ {ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- mskM—m`Cr (kmzor jIv) (m_k:) [ Bgnμq—qoV dyNdw hY [ sYlμ—phwV,
p`Qr (AhMkwr) (_Yl:) [ krdmM—ic`kV (moh) (kdLm:) [ ppIlkh—kIVI [ pIlk:,
pIiluk:™ an ant) [ ipMgM—ipMglw, lUlHw (SuB krmW qoN s`Kxw) [ qm—hnyrw (qms`) [
AMDkh—AMnHw (AigAwnI (ANDk:) [ qrMq—pwr lμG jWdI hY (qriq, qrq:, qriNq) [ swD
sMgyix—swD sMgiq dI rwhIN (swDuszÀwyn) [
ArQ:- hy nwnk! jo mnu`K swD sMgiq dI rwhIN prmwqmw dI Et lY ky goibMd dw ismrn
krdw hY, auh (pihlW) m`Cr (vWg inqwxw huMidAW BI hux) phwV (AhMkwr) ƒ qoV lYNdw hY,
auh (pihlW) kIVI (vWg kmzor huMidAW BI hux) ic`kV (moh) qoN qr jWdw hY, auh (pihlW)
lUlHy smwn (inAwsrw huMidAW BI hux sMswr-) smuMdr qoN pwr lμG jWdw hY, auh (pihlW
AigAwnI) AMnHy dw hnyrw cwnx bx jWdw hY [55[
Bwv:- ijhVw mnu`K swD sMgiq dI rwhIN prmwqmw dw Awsrw lY ky nwm ismrdw hY auh moh
AhMkwr Awidk swry blI ivkwrW dw twkrw krn jogw ho jWdw hY [

ਿਤਲਕ ਹੀਣੰ ਜਥਾ ਿਬਪਰ੍ਾ ਅਮਰ ਹੀਣੰ ਜਥਾ ਰਾਜਨਹ ॥ ਆਵਧ ਹੀਣੰ ਜਥਾ ਸੂਰਾ ਨਾਨਕ ਧਰਮ ਹੀਣੰ
ਤਥਾ ਬੈਸ੍ਨਵਹ ॥੫੬॥ {ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- jQw—ijvyN (XQw) [ ibpRw—bRwhmx (ivpR:) [ Amr—hukm [ AwvD—SsqR
(AwXuDz) sUrw—sUrmw (sur:) [ bYs˜vh—ivSnU dw Bgq, prmwqmw dw Bgq (vYÕxv:) [
hIx—s`Kxw (hIn) [
ArQ:- ijvyN iqlk qoN ibnw bRwhmx, ijvyN hukm (dI smrQw) qoN ibnw rwjw, ijvyN SsqR qoN
ibnw sUrmw (soBw nhIN pWdw), iqvyN, hy nwnk! Drm qoN s`Kxw ivSnU-Bgq (smJo) [56[
Bwv:- inry Dwrimk icMnH Dwrn kr ky BgqI qoN s`Kxw rih ky Awpxy Awp ƒ DrmI AKvwx
vwlw mnu`K DrmI nhIN hY [
ਨ ਸੰਖੰ ਨ ਚਕਰ੍ੰ ਨ ਗਦਾ ਨ ਿਸਆਮੰ ॥ ਅਸ੍ਚਰਜ ਰੂਪੰ ਰਹੰਤ ਜਨਮੰ ॥ ਨੇਤ ਨੇਤ ਕਥੰਿਤ ਬੇਦਾ ॥ ਊਚ ਮੂਚ
ਅਪਾਰ ਗੋਿਬੰਦਹ ॥ ਬਸੰਿਤ ਸਾਧ ਿਰਦਯੰ ਅਚੁਤ ਬੁਝੰਿਤ ਨਾਨਕ ਬਡਭਾਗੀਅਹ ॥੫੭॥ {ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- gdw—mugdr (Àwdw) [ sMKM—(_zKz ) [ isAwm—kwlw (ÓXwm:) [ kQMiq—
kihMdy hn (kQiNq) [ nyq—n ieiq, ieho ijhw nhIN (n eiq) [ mUc—v`fw [ Acuq—
AibnwsI pRB [ (not:- l&z ‘Acuq’ dw aucwrn krn vyly ‘Ac’ qy zor dyxw hY ijvyN
‘A`c’ AÁXuq) [
ArQ:- goibMd byAMq hY, (bhuq) au~cw hY, (bhuq) v`fw hY, vyd AwKdy hn ik aus vrgw hor
koeI nhIN hY, auh jnm qoN rihq hY, aus dw rUp Acrj hY (jo ibAwn nhIN ho skdw), aus dy
h`Q ivc nwh sMK hY nwh c`k® hY nwh gdw hY, nwh hI auh kwly rMg vwlw hY [ (Bwv, nwh hI
auh ivSnU hY nwh hI auh ik®Sn hY) [
auh AivnwsI pRBU gurmuKW dy ihrdy ivc v`sdw hY [ hy nwnk! v`fy BwgW vwly bMdy hI (ieh
g`l) smJdy hn [57[
Bwv:- prmwqmw BgqI krn vwly bMidAW dy ihrdy ivc v`sdw hY [

ਉਿਦਆਨ ਬਸਨੰ ਸੰਸਾਰੰ ਸਨਬੰਧੀ ਸਾਨ ਿਸਆਲ ਖਰਹ ॥ ਿਬਖਮ ਸਥਾਨ ਮਨ ਮੋਹ ਮਿਦਰੰ ਮਹ ਅਸਾਧ
ਪੰਚ ਤਸਕਰਹ ॥ ਹੀਤ ਮੋਹ ਭੈ ਭਰਮ ਭਰ੍ਮਣੰ ਅਹੰ ਫ ਸ ਤੀਖਯ੍ਯ੍ਣ ਕਿਠਨਹ ॥ ਪਾਵਕ ਤੋਅ ਅਸਾਧ ਘੋਰੰ
ਅਗਮ ਤੀਰ ਨਹ ਲੰਘਨਹ ॥ ਭਜੁ ਸਾਧਸੰਿਗ ਗਪਾਲ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਚਰਣ ਸਰਣ ਉਧਰਣ ਿਕਰ੍ਪਾ ॥੫੮॥
{ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- auidAwn—jMgl (aªwn) [ sÍwn—ku`qw (Óvn`) [ isAwl—ig`dV (_ãÀwwl) [
Krh—Koqw, Kr (Kr:™ an ass) [ ibKm—kTn, AOKw (iv—m) [ midrM—Srwb (mdrw) [
AswD—jo swDy nwh jw skx (AswÆX) [ qskrh—cor (qÔkr:) [ hIq—ihq [ AhM—
haumY (Ahz) [ qIK´x—qyz, iqR`KI (qI™x) [ pwvk—A`g (iqRSnw) (pwvk) [ qoA—pwxI
(sMswrk pdwrQ) (qwyXz) [ qIr—kMFw (qIr) [ Agm—AphuMc (AÀwMX) [ auDrx—au~Dwr
(A§*rxz) [
ArQ:- jIv dw vwsw iek AYsy sMswr-jMgl ivc hY ijQy ku`qy, ig`dV, Koqy ies dy sMbMDI hn
(Bwv, jIv dw suBwau ku`qy ig`dV Koqy vrgw hY) [ jIv dw mn bVy AOKy QW (PisAw ipAw) hY,
moh dI Srwb (ivc msq hY), v`fy Aij`q pMj (kwmwidk) cor (ies dy lwgU hn) [
ieq, moh, (AnykW) sihm, BtkxW (ivc jIv kwbU AwieAw hoieAw hY), haumY dI AOKI iqR`KI
PwhI (ies dy gl ivc peI hoeI hY) [
(jIv iek AYsy smuMdr ivc goqy Kw irhw hY ijQy) iqRSnw dI A`g l`gI hoeI hY, iBAwnk AswD
iviSAW dw pwxI (TwTW mwr irhw hY), (aus smuMdr dw) kMFw AphuMc hY, pwr nhIN lμiGAw jw
skdw [
hy nwnk! swD sMgiq ivc jw ky gopwl dw Bjn kr, pRBU dy crnW dI Et ilAW hI aus dI
myhr nwl (ies iBAwnk sMswr-smuMdr ivcoN bcwau ho skdw hY [58[
Bwv:- mnu`K ies sMswr-smuMdr dy AnykW hI ivkwrW dy Gyry ivc PisAw rihMdw hY [ swD
sMgiq dw Awsrw lY ky ijhVw mnu`K prmwqmw dw Bjn krdw hY auhI iehnW qoN bcdw hY [
pr ieh dwiq imldI hY prmwqmw dI AwpxI imhr nwl hI [

ਿਕਰ੍ਪਾ ਕਰੰਤ ਗੋਿਬੰਦ ਗੋਪਾਲਹ ਸਗਲਯ੍ਯ੍ੰ ਰੋਗ ਖੰਡਣਹ ॥ ਸਾਧ ਸੰਗੇਿਣ ਗੁਣ ਰਮਤ ਨਾਨਕ ਸਰਿਣ ਪੂਰਨ
ਪਰਮੇਸੁਰਹ ॥੫੯॥ {ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- sgl´M—swry, sgly (skl) [ sMgyix—sMgiq ivc, sMgiq dI rwhIN (szÀwyn) [
rmq—ismrdw hY (rmqy) [
ArQ:- jdoN goibMd gopwl (jIv auqy) ikrpw krdw hY qW (aus dy) swry rog nws kr dyNdw hY
[
hy nwnk! swD sMgiq dI rwhIN hI prmwqmw dI is&iq-swlwh kIqI jw skdI hY, qy pUrn
prmysr dw Awsrw ilAw jw skdw hY [59[
Bwv:- ijs mnu`K auqy prmwqmw imhr krdw hY, auh swD sMgiq ivc Aw ky aus dw nwm
ismrdw hY [

ਿਸਆਮਲੰ ਮਧੁਰ ਮਾਨੁਖਯ੍ਯ੍ੰ ਿਰਦਯੰ ਭੂਿਮ ਵੈਰਣਹ ॥ ਿਨਵੰਿਤ ਹੋਵੰਿਤ ਿਮਿਥਆ ਚੇਤਨੰ ਸੰਤ ਸਜਨਹ ॥੬੦॥
{ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- isAwmlμ—suMdr, mnohr [ mDur—im`Tw (mDur) [ BUim—DrqI (Buim) [
irdXM—(HãdX) [ imiQAw—ivArQ, JUT (imÅXw) [ sÍjnh—Bly mnu`K (s^jn:™ a good
man) [ cyqn—swvDwn, hoSIAwr [
ArQ:- mnu`K (vyKx ƒ) sohxw hovy, Aqy imT-bolw hovy, pr jy aus dy ihrdy-DrqI ivc vYr
(dw bIj) hovy, qW aus dw (dUijAW A`gy) ilPxw (inrI) T`gI hY [
Bly mnu`K sMq jn (ies aukweI vloN) swvDwn rihMdy hn [60[
Bwv:- Blw mnu`K auh hY jo AMdroN BI Blw hY qy bwhroN BI Blw hY [ AMdr Kot r`K ky BlweI
dw ivKwvw krn vwlw mnu`K Blw nhIN hY [
ਅਚੇਤ ਮੂੜਾ ਨ ਜਾਣੰਤ ਘਟੰਤ ਸਾਸਾ ਿਨਤ ਪਰ੍ਤੇ ॥ ਿਛਜੰਤ ਮਹਾ ਸੁੰਦਰੀ ਕ ਇਆ ਕਾਲ ਕੰਿਨਆ ਗਰ੍ਾਸਤੇ
॥ ਰਚੰਿਤ ਪੁਰਖਹ ਕੁਟੰਬ ਲੀਲਾ ਅਿਨਤ ਆਸਾ ਿਬਿਖਆ ਿਬਨੋਦ ॥ ਭਰ੍ਮੰਿਤ ਭਰ੍ਮੰਿਤ ਬਹੁ ਜਨਮ ਹਾਿਰਓ
ਸਰਿਣ ਨਾਨਕ ਕਰੁਣਾ ਮਯਹ ॥੬੧॥ {ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- Acyq—Zw&l, by-smJ (Acyqs`, AicÚw—by-smJ) [ mUVw—mUrK (muF:) [
GtMq—Gt rhy hn (G´`—to shake) [ sws—(Óvws) swh [ inq pRqy—sdw [ iCjMq—
kmzor ho rhI hY [ kWieAw—dyh, srIr (kwX:) [ kwl kMinAw—mOq dI DI (ibrD AvsQw)
(kNXw) [ gRwsqy—Kw rhI hY, gRs rhI hY (ÀwRs—to devour ÀwRsqy) [ ibiKAw—mwieAw [
ibnod—Anμd, ^uSIAW (ivnwyd) [ BRmMiq BRmMiq—BtkidAW BtkidAW (BRm`—to wander) [
kruxwmXh—kruxw-mXh, qrs-rUp, dieAw-srUp [ Ainq—in`q nwh rihx vwlI [
kruxw—(k{xw)—qrs [
ArQ:- by-smJ mUrK mnu`K ieh nhIN jwxdw ik suAws sdw Gtdy rihMdy hn, bVw suMdr
srIr (idno-idn) kmzor huMdw jWdw hY, ibrD-AvsQw Awpxw zor pWdI jWdI hY [
(AjyhI hwlq ivc BI) bMdw Awpxy prvwr dy klolW ivc msq rihMdw hY, Aqy in`q nwh rihx
vwlI mwieAw dIAW ^uSIAW dIAW AwsW (bxweI r`Kdw hY) [
(is`tw ieh inkldw hY ik) AnykW jUnW ivc Btkdw jIv Q`k jWdw hY [
hy nwnk! (ies klyS qoN bcx leI) dieAw-srUp pRBU dw Awsrw lY [61[
Bwv:- mwieAw dw moh bhuq pRbl hY [ buFypw Aw ky mOq isr auqy kUk rhI huMdI hY, iPr BI
mnu`K prvwr dy moh ivc PisAw rihMdw hY [ ies moh qoN prmwqmw dI Xwd hI bcWdI hY [

ਹੇ ਿਜਹਬੇ ਹੇ ਰਸਗੇ ਮਧੁਰ ਿਪਰ੍ਅ ਤੁਯੰ ॥ ਸਤ ਹਤੰ ਪਰਮ ਬਾਦੰ ਅਵਰਤ ਏਥਹ ਸੁਧ ਅਛਰਣਹ ॥ ਗੋਿਬੰਦ
ਦਾਮੋਦਰ ਮਾਧਵੇ ॥੬੨॥ {ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- ijhbw—jIB [ rsgy—rsg´, rsW ƒ jwxn vwlI (rs<) suAwdW nwl sWJ pweI
r`Kx vwlI [ quXM—qYƒ [ AvrqeyQh—(AwvÄqLXyQw:) [ muV muV aucwrn kr (Dwvãq@—
cause to repeat, recite) [ mDur—im`Ty (pdwrQ) (mDur) [ ipRA—ipAwry (ipRXw) [
ACrx—(A˜r) l&z, Sbd [ suD—(_uÆd) piv`qr [ sq—(sq`—The really existent
truth) sdw-iQr hir-nwm [ hqM—(hqz) mueI hoeI [ bwdM—(vwd) JgVy [
ArQ:- hy jIB! hy (sB) rsW dy jwxn vwlI! (hy csikAW nwl sWJ pw r`Kx vwlI! hy
csikAW ivc PsI hoeI!) im`Ty pdwrQ qYƒ ipAwry l`gdy hn [ pr prmwqmw dy nwm (-
ismrn) vloN qUM mrI peI hYN, qy hor v`fy v`fy JgVy shyVdI hYN [
hy jIB! goibMd dwmodr mwDo—ieh piv`qR Sbd qUM muV muV aucwrn kr (qdoN hI qUM jIB
AKvwx dy Xog hovyNgI) [62[
Bwv:- jIB nwl prmwqmw dw nwm jpxw sI, pr ieh mnu`K ƒ csikAW ivc hI PsweI r`KdI
hY [

ਗਰਬੰਿਤ ਨਾਰੀ ਮਦੋਨ ਮਤੰ ॥ ਬਲਵੰਤ ਬਲਾਤ ਕਾਰਣਹ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਨਹ ਭਜੰਤ ਿਤਰ੍ਣ ਸਮਾਿਨ ਿਧਰ੍ਗੁ
ਜਨਮਨਹ ॥ ਹੇ ਪਪੀਲਕਾ ਗਰ੍ਸਟੇ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸਮਰਣ ਤੁਯੰ ਧਨੇ ॥ ਨਾਨਕ ਅਿਨਕ ਬਾਰ ਨਮੋ ਨਮਹ ॥੬੩॥
{ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- grbMiq—(ÀwvL—AhMkwr) AhMkwr krdw hY (ÀwvL`—to be proud) [ mdonmqM—
md-aunmq, kwm-vwsnw ivc msq (aNmÄq—intoxicated) [ blwqkwrxh—vDIkIAW krn
vwlw (blwÄkwr:™ violence) [ iqRx—qIlw (qãxz) [ smwin—brwbr [ iDRgu—iPtkwr-jog
(iDk`) [ ppIlkw—kIVI (pIlk) [ gRst—(girSt) BwrI, vzndwr (ÀwirÕT—most
important) [ quXM—qyrw (qv) [
ArQ:- (ijhVw) mnu`K iesqRI dy md ivc msiqAw hoieAw Awpxy Awp ƒ blvwn jwx ky
AhMkwr krdw hY, qy (hornW auqy) D`kw krdw hY, auh prmwqmw dy sohxy crnW dw iDAwn nhIN
Drdw, (ies krky aus dI hsqI) qIly dy brwbr hY, aus dw jIvn iPtkwr-jog hY [
hy kIVI! (jy) goibMd dw ismrn qyrw Dn hY, (qW qUM in`kI ijhI huMidAW BI) BwrI hYN (qyry
mukwbly qy auh blvwn mnu`K hOlw qIly-smwn hY) [
hy nwnk! AnykW vwrI prmwqmw A`gy nmskwr kr [63[
Bwv:- prmwqmw ƒ Bulw ky dUijAW auqy vDIkIAW krn vwly AhMkwrI mnu`K nwloN pRBU dw nwm
ismrn vwlw A`q grIb mnu`K cMgw hY [ AhMkwrI dw jIvn ivArQ jWdw hY [ auh Aijhy
krm hI sdw krdw hY ik aus ƒ iPtkwrW hI pYNdIAW hn [

ਿਤਰ੍ਣੰ ਤ ਮੇਰੰ ਸਹਕੰ ਤ ਹਰੀਅੰ ॥ ਬੂਡੰ ਤ ਤਰੀਅੰ ਊਣੰ ਤ ਭਰੀਅੰ ॥ ਅੰਧਕਾਰ ਕੋਿਟ ਸੂਰ ਉਜਾਰੰ ॥
ਿਬਨਵੰਿਤ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਗੁਰ ਦਯਾਰੰ ॥੬੪॥ {ਪੰਨਾ 1359}
pd ArQ:- myrM—sumyr prbq (my{) [ shkM—(_uÕk) su`kw hoieAw [ bUfM—fu`bdw [ aUxM—
s`Kxw [ koit—(kwyit) k®oV [ sUr—(suXL) sUrj [ aujwrM—cwnx (a^vlw) [ dXwrM—
dieAwl (dXwlu) [
ArQ:- nwnk bynqI krdw hY (ijs auqy) gurU prmwqmw idAwl ho jwey, auh qIly qoN sumyr
prbq bx jWdw hY, suky qoN hrw ho jWdw hY, (ivcwrW ivc) fu`bdw qr jWdw hY, (guxW qoN)
s`Kxw (guxW nwl) Br jWdw hY, (aus dy vwsqy) hnyry qoN kRoVW sUrjW dw cwnx ho jWdw hY
[64[
Bwv:- ijs mnu`K auqy gurU prmwqmw imhr krdw hY, ismrn dI brkiq nwl aus dw Awqmk
jIvn bhuq au~cw ho jWdw hY, ivkwrW dw hnyrw aus dy nyVy nhIN Fukdw, aus dI izMdgI guxW
nwl BrpUr ho jWdI hY [

ਬਰ੍ਹਮਣਹ ਸੰਿਗ ਉਧਰਣੰ ਬਰ੍ਹਮ ਕਰਮ ਿਜ ਪੂਰਣਹ ॥ ਆਤਮ ਰਤੰ ਸੰਸਾਰ ਗਹੰ ਤੇ ਨਰ ਨਾਨਕ ਿਨਹਫਲਹ
॥੬੫॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- sMig—nwl, sMgiq ivc [ auDrxM—(aÆdrxz) au~Dwr [ bRhm—prmwqmw [
bRhm krm—hir-nwm ismrx dw kMm [ ij—jo, ijhVw [ Awqm—Awpxw Awp, Awpxw mn
(AwÄmn`) [ rqM—r`qw hoieAw [ ghMqy—(ÀwÁCiNn) jWdy hn, jIvn guzwr jWdy hn [ nr—
auh mnu`K, auh bMdy [ inhPlh—(inÕPl—fruitless) APl [
ArQ:- jo mnu`K hrI-ismrn dy kMm ivc pUrw hY auh hY Asl bRwhmx, aus dI sMgiq ivc
(hornW dw BI) au~Dwr ho skdw hY [
(pr) hy nwnk! ijnHW mnu`KW dw mn sMswr ivc r`qw hoieAw hY auh (jgq qoN) insPl cly
jWdy hn [65[
Bwv:- prmwqmw dw nwm ismrn vwlw mnu`K hI au~cI jwiq dw hY, aus dI sMgiq ivc hor bMdy
BI kukrmW qoN bc jWdy hn [ mwieAw dy moh ivc PisAw hoieAw (au~cI jwiq dw BI) mnu`K
ivArQ jIvn gvw jWdw hY [

ਪਰ ਦਰਬ ਿਹਰਣੰ ਬਹੁ ਿਵਘਨ ਕਰਣੰ ਉਚਰਣੰ ਸਰਬ ਜੀਅ ਕਹ ॥ ਲਉ ਲਈ ਿਤਰ੍ਸਨਾ ਅਿਤਪਿਤ ਮਨ
ਮਾਏ ਕਰਮ ਕਰਤ ਿਸ ਸੂਕਰਹ ॥੬੬॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- pr—prwieAw [ drb—Dn (dàÒXz) [ ihrxM—curwxw (Hã—to steal) [ kh—
vwsqy, dI ^wqr [ srb—swry, keI iksmW dy bol [ lau—mYN lY lvW [ leI—mYN lY lvW [
mwey—mwieAw [ sUkrh—sUr (sukr) [ jIA kh—ijMd dI ^wqr, ijMd pwlx vwsqy,
aupjIivkw vwsqy [ Aiqpiq—(A-iqpiq), Bu`K, AsMqoK [ s—sy, auh bMdy [
ArQ:- jo mnu`K AwpxI ijMd pwlx dI ^wqr prwieAw Dn curWdy hn, hornW dy kMmW ivc
roVw AtkWdy hn, keI iksmW dy bol boldy hn, ijnHW dy mn ivc (sdw) mwieAw dI Bu`K hY,
iqRSnw dy ADIn ho ky (hor mwieAw) lY lvW lY lvW (hI socdy rihMdy hn), auh bMdy sUrW vwly
kMm krdy hn (sUr sdw gMd hI KWdy hn) [66[
Bwv:- AwpxI ijMd dI ^wqr hornW dw nukswn kr ky prwieAw Dn vrqx vwly mnu`K dI
izMdgI sdw mMdy kMmW dy gMd ivc hI guzrdI hY [

ਮਤੇ ਸਮੇਵ ਚਰਣੰ ਉਧਰਣੰ ਭੈ ਦੁਤਰਹ ॥ ਅਨੇਕ ਪਾਿਤਕ ਹਰਣੰ ਨਾਨਕ ਸਾਧ ਸੰਗਮ ਨ ਸੰਸਯਹ
॥੬੭॥੪॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- smyv—lIn (sz-Ev) nwl hI [ smyv crxM—crnW nwl hI [ duqrh—ijs qoN
qrnw AOKw hY (duÔqr) [ pwiqk—pwp [ (pwqk—a sin) [ sMsXh—S`k (sz_X:) [ swD
sMgm—gurmuKW dI sMgiq [ BY—frwauxw, iBAwnk [ mqy—msq (mÔq) [
ArQ:- jo mnu`K (pRBU-Xwd ivc) msq ho ky (pRBU-crnW ivc) lIn rihMdy hn, auh iBAwnk
qy du`qr (sMswr) qoN pwr lμG jWdy hn [
hy nwnk! ies ivc (rqw BI) S`k nhIN ik Ajyhy gurmuKW dI sMgiq AnykW pwp dUr krn dy
smr`Q hY [67[4[
Bwv:- ijhVw mnu`K prmwqmw dI Xwd ivc juiVAw rihMdw hY, auh ivkwrW qoN bc jWdw hY, aus
dI sMgiq krn vwly mnu`K BI ivkwrW dy pMjy ivcoN inkl jWdy hn [
not:- dUjy AMk 4 dw Bwv ieh hY ik ieh pihly cwr slokW dI igxqI hY [ swry shsik®qI
slokW dw joV 71 hY [
gwQw m: 5 dw Bwv
slok-vwr:
1. ies srIr dw mwx krnw mUrKqw hY ijs dy AMdr mYlw hI mYlw hY qy ijs nwl Cuh ky
sugMDIAW BI durgMDIAW bx jWdIAW hn [
2. ieh mnu`Kw srIr sPl qdoN hI hY jy mnu`K gurU dw Awsrw lY ky prmwqmw dw nwp jpy [
bVIAW bVIAW is`DIAW hwsl kIqIAW BI iksy kMm nhIN [
3. ies nwsvMq jgq ivcoN mnu`K dy sdw nwl inBx vwlI ieko hI cIz hY—prmwqmw dI
is&iq-swlwh jo swD sMgiq ivcoN imldI hY [
4. suK BI ies is&iq-swlwh ivc hI hY, qy, ieh imldI hY gurU dI sMgiq ivc irhW [
5. ijhVw mnu`K bWs vWg sdw AwkV ky rihMdw hY aus ƒ swD sMgiq ivcoN kuJ BI nhIN
imldw [
6. is&iq-swlwh ivc bVI qwkq hY, ies dI brkiq nwl mnu`K dy AMdroN kwmwidk pMjy vYrI
nws ho jWdy hn [
7. prmwqmw dI is&iq-swlwh dI brkiq nwl mnu`K suKI jIvn ibqIq krdw hY, mnu`K
jnm mrn dy gyV vwly rwhy nhIN pYNdw [
8. nwm qoN vWijAw mnu`K du`K shwrdw hY qy jIvn AjweIN gvw jWdw hY [
9. swD sMgiq dI rwhIN hI prmwqmw dy nwm ivc srDw bxdI hY [ mnu`K dI izMdgI dI byVI
sMswr-smuMdr ivcoN shI-slwmq pwr lμG jWdI hY [
10. swD sMgiq ivc itk ky ismrn kIiqAW dunIAw dIAW vwsnW zor nhIN pWdIAW [ is&iq-
swlwh dI qwkq dI iksy ivrly ƒ smJ pYNdI hY [
11. gurU dy bcn k®oVW pwpW dw nws kr dyNdy hn [ iehnW bcnW auqy qur ky nwm ismrn
vwlw mnu`K Awpxy AnykW swQIAW dw au~Dwr kr lYNdw hY [
12. ijs QW prmwqmw dI is&iq-swlwh huMdI rhy, auh QW hI suhwvxw ho jWdw hY [ is&iq-
swlwh krn vwly bMdy BI dunIAw dy bMDnW qoN mukq ho jWdy hn [
13. prmwqmw hI mnu`K dw Asl swQI Asl im`qr hY [
14. prmwqmw dw ismrn mnu`K ƒ dunIAw dy ivkwrW qoN bcw lYNdw hY [ ieh ismrn imldw hY
gurU dI bwxI dI rwhIN [
15. prmwqmw dI is&iq-swlwh mnu`K vwsqy Awqmk jIvn hY, ieh dwiq swD sMgiq ivcoN
imldI hY [
16. swD sMgiq ivc itikAW mnu`K dy swry Awqmk rog dUr ho jWdy hn [
17. gurU dI sMgiq kIiqAW hI prmwqmw nwl ipAwr bxdw hY [
18. is&iq-swlwh dI brkiq nwl mnu`K dw jIvn suKI ho jWdw hY [
19. swD sMgiq ivc itk ky is&iq-swlwh kIiqAW ivkwrW qoN bc jweIdw hY [
20. Drm-pusqkW ky pVHn qoN Asl lwB iehI imlxw cwhIdw hY ik mnu`K prmwqmw dw nwm
ismry [
21. prmwqmw dy nwm dI dwiq swD sMgiq ivcoN imldI hY [
22. aus mnu`K dy Bwg jwg pey jwxo jo swD sMgiq ivc jwx l`g pYNdw hY [ swD sMgiq ivc
nwm ismrn nwl swry ivkwr dUr ho jWdy hn [
23. swD sMgiq dI rwhIN hI prmwqmw nwl ipAwr bx skdw hY [
24. mwieAw dy rMg-qmwSy ksuMBy dy Pu`l vrgy hI hn [ iehnW ivc Psy irhW suK nhIN iml
skdw [
lVI vwr Bwv:
(1 qoN 8) ieh mnu`Kw srIr qdoN hI sPl smJo jdoN mnu`K ZrIbI suBwv ivc rih ky swD
sMgiq dw Awsrw lY ky prmwqmw dw nwm ismrdw hY [ ismrn dI brkiq nwl mnu`K ivkwrW
qoN bicAw rihMdw hY qy suKI jIvn ibqIq krdw hY [
(9 qoN 24) ismrn qy is&iq-swlwh dI dwiq isr& swD sMgiq ivcoN imldI hY [ swD sMgiq
ivc irhW hI prmwqmw ivc srDw bxdI hY, iPr ivkwr Awpxw zor nhIN pw skdy, jIvn
ieqnw au~cw bx jWdw hY ik aus mnu`K dI sMgiq ivc hor BI AnykW bMdy ivkwrW qoN bc ky
jIvn-neIAw ƒ sMswr-smuMdr ivcoN shI-slwmq pwr lμGw lYNdy hn [
mu`K Bwv:
mnu`Kw srIr qdoN hI sPl hY jy mnu`K prmwqmw dI is&iq-swlwh krdw rhy [ qy, ieh dwiq
isr& swD-sMgiq ivcoN hI imldI hY [

ਮਹਲਾ ੫ ਗਾਥਾ ੴ ਸਿਤਗੁਰ ਪਰ੍ਸਾਿਦ ॥ ਕਰਪੂਰ ਪੁਹਪ ਸੁਗੰਧਾ ਪਰਸ ਮਾਨੁਖਯ੍ਯ੍ ਦੇਹੰ ਮਲੀਣੰ ॥ ਮਜਾ
ਰੁਿਧਰ ਦਰ੍ੁਗੰਧਾ ਨਾਨਕ ਅਿਥ ਗਰਬੇਣ ਅਗਯ੍ਯ੍ਾਨਣੋ ॥੧॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- gwQw—iek pRwcIn pRwik®q BwSw ijs ivc sMsik®q pwlI Aqy hor bolIAW dy Sbd
ilKy hoey imldy hn [ ‘lilq ivsqr’ Awidk boD Drm-gRMQ iesy BwSw ivc hn [
krpUr—kw&Ur (kpuLr) [ puhp—puSp, Pu`l (puÕp) [ prs—pris, Cuh ky (Ôpã_`-to touch)
[ dyh—srIr [ mjw—m`jw, im`J, srIr dI icknweI (m^jn-marrow of the bones &
flesh) [ ruiDr—lhU ({iDrz) [ dRügMDw—bd-bU [ AiQ—iPr BI, ies auqy BI [ Ag´wnxo—
AigAwnI mnu`K [
ArQ:- muSk-kpUr, Pu`l Aqy hor sugMDIAW mnu`K dy srIr ƒ Cuh ky mYlIAW ho jWdIAW hn
[ (mnu`K dy srIr ivc) im`J lhU Aqy hor durgMDIAW hn; iPr BI, hy nwnk! AigAwnI mnu`K
(ies srIr dw) mwx krdw hY [1[
Bwv:- ies srIr dw mwx krnw mUrKqw hY ijs dy AMdr mYlw hI mYlw hY qy ijs nwl Cuh ky
sugMDIAW BI durgMDIAW bx jWdIAW hn [

ਪਰਮਾਣੋ ਪਰਜੰਤ ਆਕਾਸਹ ਦੀਪ ਲੋਅ ਿਸਖੰਡਣਹ ॥ ਗਛੇਣ ਨੈਣ ਭਾਰੇਣ ਨਾਨਕ ਿਬਨਾ ਸਾਧੂ ਨ ਿਸਧਯ੍ਯ੍ਤੇ
॥੨॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- prmwxo—(prmwxu—an atom) prm AxU, bhuq Cotw Bwg, brIk z`rw ijs dw
ih`sw n ho sky [ prjMq—(pXLNq) Aw^rI h`d, AMqm sImw [ dIp—jzIry (§*Ip—an
island) [ loA—lok [ isKMfxh— (i_Kirn`) phwV [ gCyx—quirAW [ nYx Bwryx—nYx
Bryx, A`K dy Por ivc [ nYx Bwr—nyqR Br, A`K dy Jmkx dw smw, inmK [ n isD´qy—
sPl nhIN huMdw [
ArQ:- hy nwnk! jy mnu`K A`q Cotw AxU bx ky AkwSW qk swry dIpW lokW Aqy phwVW
aupr A`K dy iek Por ivc hI ho Awvy, (ieqnI is`DI huMidAW BI) gurU qoN ibnW aus dw jIvn
sPl nhIN huMdw [2[
Bwv:- ieh mnu`Kw srIr sPl qdoN hI hY jy mnu`K gurU dw Awsrw lY ky prmwqmw dw nwm jpy
[ bVIAW bVIAW is`DIAW hwsl kIqIAW BI iksy kMm nhIN [
ਜਾਣੋ ਸਿਤ ਹੋਵੰਤੋ ਮਰਣੋ ਿਦਰ੍ਸਟੇਣ ਿਮਿਥਆ ॥ ਕੀਰਿਤ ਸਾਿਥ ਚਲੰਥੋ ਭਣੰਿਤ ਨਾਨਕ ਸਾਧ ਸੰਗੇਣ ॥੩॥
{ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- siq—s`c, At`l (sÄX) [ mrxo—mOq (mrxz) [ imiQAw—nwsvMq, JUT
(imÅXw) [ kIriq—is&iq-swlwh (kIiqL) [ clμQo—jWdI hY (cliq, clq: cliNq) [
idRstyx—jo kuJ id`s irhw hY, ieh id`sdw jgq [ swD sMgyx—swD sMgiq dI rwhIN (swDu
szÀwyn) [
ArQ:- mOq dw Awauxw At`l smJo, ieh id`sdw jgq (zrUr) nws hox vwlw hY (ies ivcoN
iksy nwl swQ nhIN inBdw) [
nwnk AwKdw hY—swD sMgiq dy Awsry kIqI hoeI prmwqmw dI is&iq-swlwh hI (mnu`K) dy
nwl jWdI hY [3[
Bwv:- ies nwsvMq jgq ivcoN mnu`K dy sdw nwl inBx vwlI ieko cIz hY—prmwqmw dI
is&iq-swlwh jo swD sMgq ivcoN imldI hY [

ਮਾਯਾ ਿਚਤ ਭਰਮੇਣ ਇਸਟ ਿਮਤਰ੍ੇਖੁ ਬ ਧਵਹ ॥ ਲਬਧਯ੍ਯ੍ੰ ਸਾਧ ਸੰਗੇਣ ਨਾਨਕ ਸੁਖ ਅਸਥਾਨੰ ਗੋਪਾਲ ਭਜਣੰ
॥੪॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- iest—ipAwry (eÕt) [ imqRyKu—imqRW ivc (im>y—u) [ lbD´M—l`B skdw hY,
l`Bx-jog [ suK AsQwnμ—suK imlx dw QW (suK ÔQwnz) [ icq—(icÄqz) [
ArQ:- mwieAw (mnu`K dy) mn ƒ ipAwry imqRW sMbMDIAW (dy moh) ivc BtkWdI rihMdI hY [
(qy, BtkxW dy kwrn ies ƒ suK nhIN imldw) [
hy nwnk! suK imlx dw QW (kyvl) prmwqmw dw Bjn hI hY, jo swD sMgiq dI rwhIN iml
skdw hY [4[
Bwv:- suK BI ies is&iq-swlwh ivc hI hY, qy, ieh imldI hY gurU dI sMgiq ivc irhW [

ਮੈਲਾਗਰ ਸੰਗੇਣ ਿਨੰਮੁ ਿਬਰਖ ਿਸ ਚੰਦਨਹ ॥ ਿਨਕਿਟ ਬਸੰਤੋ ਬ ਸੋ ਨਾਨਕ ਅਹੰ ਬੁਿਧ ਨ ਬੋਹਤੇ ॥੫॥
{ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- mYlwgr—mlX prbq qy auigAw hoieAw bUtw, cMdn (mlXwÀwR) [ sMgyx—sMgq
nwl (szÀwyn) [ inkit—nyVy (inkty) [ AhMbuiD—haumY vwlI bu`D dy kwrn (Ahz buiÆd) [
bohqy—sugMiDq huMdw hY [ ibrK—(vã˜) ru`K [
ArQ:- cMdn dI sMgiq nwl inMm dw ru`K cMdn hI ho jWdw hY, pr, hy nwnk! cMdn dy nyVy
v`sdw bWs AwpxI AwkV dy kwrn sugMDI vwlw nhIN bxdw [5[
Bwv:- ijhVw mnu`K bWs vWg sdw AwkV ky rihMdw hY aus ƒ swD sMgiq ivcoN kuJ BI nhIN
imldw [

ਗਾਥਾ ਗੁੰਫ ਗੋਪਾਲ ਕਥੰ ਮਥੰ ਮਾਨ ਮਰਦਨਹ ॥ ਹਤੰ ਪੰਚ ਸਤਰ੍ੇਣ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਬਾਣੇ ਪਰ੍ਹਾਰਣਹ ॥੬॥
{ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- gwQw—ausqiq, is&iq-swlwh (ÀwwQw—a religious verse. ÀwY-to sing) [
guMP—guMdxw, kiv-rcnw krnI (ÀwuzP`—to string together, to compose) [ kQM—kQw
(kQw) [ mQM—kucl dyxw, nws kr dyxw (mNQ`—to crush, destroy) [ mrdnh—milAw
jWdw hY (mdLNzw) [ hqM—nws ho jWdy hn [ bwx—(bwx) qIr [ pRhwrxh—clwieAW
(pRhrxz—Striking, throwing) [
ArQ:- prmwqmw dI is&iq-swlwh dIAW khwxIAW dw guMdx mnu`K dy AhMkwr ƒ kucl dyNdw
hY nws kr dyNdw hY [
hy nwnk! prmwqmw (dI is&iq-swlwh) dw qIr clwieAW (kwmwidk) pMjy vYrI nws ho jWdy
hn [6[
Bwv:- is&iq-swlwh ivc bVI qwkq hY, ies dI brkiq nwl mnu`K dy AMdroN kwmwidk pMjy
vYrI nws ho jWdy hn [

ਬਚਨ ਸਾਧ ਸੁਖ ਪੰਥਾ ਲਹੰਥਾ ਬਡ ਕਰਮਣਹ ॥ ਰਹੰਤਾ ਜਨਮ ਮਰਣੇਨ ਰਮਣੰ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਕੀਰਤਨਹ
॥੭॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- pMQw—rsqw (pNQw) [ swD—(swDu) gurU, gurmuK [ lhMQw—l`Bdy hn [
rhMqw—rih jWdw hY, mu`k jWdw hY [ rmxM—ismrn [
ArQ:- gurU dy (prmwqmw dI is&iq-swlwh dy) bcn suK dw rsqw hn, pr ieh bcn BwgW
nwl imldy hn [
hy nwnk! prmwqmw dI is&iq-swlwh krn nwl jnm mrn (dw gyV) mu`k jWdw hY [7[
Bwv:- prmwqmw dI is&iq-swlwh dI brkiq nwl mnu`K suKI jIvn ibqIq krdw hY, mnu`K
jnm mrn dy gyV vwly rwhy nhIN pYNdw [

ਪਤਰ੍ ਭੁਿਰਜੇਣ ਝੜੀਯੰ ਨਹ ਜੜੀਅੰ ਪੇਡ ਸੰਪਤਾ ॥ ਨਾਮ ਿਬਹੂਣ ਿਬਖਮਤਾ ਨਾਨਕ ਬਹੰਿਤ ਜੋਿਨ ਬਾਸਰੋ
ਰੈਣੀ ॥੮॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- Buirjyx—Bur ky [ pyf—ru`K [ sMpqw—sMpq nwl (szpd`—Wealth) [
ibKmqw—kTnweI (iv—mqw) [ bhMiq—(du`K) shwrdy hn, Btkdy hn (vhiNqwvh@—to
suffer experience) [ bwsro—idn (vwsr:) [ rYxI—rwq (rjin, rjnI, rAix, rYix) [ pyf
sMpqw—ru`K dI sMpq nwl, ru`K dIAW twhxIAW nwl [
ArQ:- (ijvyN ruK dy) p`qR Bur Bur ky (ru`K nwloN) JV jWdy hn, (qy muV ru`K dIAW SwKW nwl
juV nhIN skdy, (iqvyN) hy nwnk! nwm qoN vWjy hoey mnu`K du`K shwrdy hn qy, idn rwq (hor
hor) jUnW ivc pey Btkdy hn [8[
Bwv:- nwm qoN vWijAw mnu`K du`K shwrdw hY qy jIvn AjweIN gvw jWdw hY [

ਭਾਵਨੀ ਸਾਧ ਸੰਗੇਣ ਲਭੰਤੰ ਬਡ ਭਾਗਣਹ ॥ ਹਿਰ ਨਾਮ ਗੁਣ ਰਮਣੰ ਨਾਨਕ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਨਹ
ਿਬਆਪਣਹ ॥੯॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- BwvnI—srDw (Bwvnw—feeling of devotion, faith) [ swgr—smuMdr
(swÀwr) [ ibAwpxh—(ÒXwp@—to pervade) zor pw skdw [ rmxM—ismrn [
ArQ:- swD sMgiq rwhIN (prmwqmw dy nwm ivc) srDw v`fy BwgW nwl imldI hY [ hy
nwnk! prmwqmw dy nwm qy guxW dI Xwd nwl sMswr-smuMdr (jIv auqy) Awpxw zor nhIN pw
skdw [9[
Bwv:- swD sMgiq dI rwhIN hI prmwqmw dy nwm ivc srDw bxdI hY, mnu`K dI izMdgI dI byVI
sMswr-smuMdr ivcoN shI-slwmq pwr lμG jWdI hY [

ਗਾਥਾ ਗੂੜ ਅਪਾਰੰ ਸਮਝਣੰ ਿਬਰਲਾ ਜਨਹ ॥ ਸੰਸਾਰ ਕਾਮ ਤਜਣੰ ਨਾਨਕ ਗੋਿਬੰਦ ਰਮਣੰ ਸਾਧ ਸੰਗਮਹ
॥੧੦॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- gUV—fUMGI (Àwuh—hidden, concealed Àwuh—to conceal) [ kwm—vwsnw [
gwQw—is&iq-swlwh (ÀwwQw—A religious verse) [ Apwr—byAMq (pRBU) (Apwr) [ qjxM—
(ÄjX`—to give up) [ swD sMgmh—(swDu szÀwm) sqsMg [
ArQ:- byAMq prmwqmw dI is&iq-swlwh krnI iek fUMGI (rmz vwlw) kMm hY, ies ƒ
koeI ivrlw mnu`K smJdw hY [
hy nwnk! sqsMg ivc rih ky prmwqmw dw ismrn kIiqAW dunIAw dIAW vwsnW iqAwgIAW
jw skdIAW hn [10[
Bwv:- swD sMgiq ivc itk ky ismrn kIiqAW dunIAw dIAW vwsnW zor nhIN pWdIAW [ pr
is&iq swlwh dI qwkq dI iksy ivrly ƒ smJ pYNdI hY [

ਸੁਮੰਤਰ੍ ਸਾਧ ਬਚਨਾ ਕੋਿਟ ਦੋਖ ਿਬਨਾਸਨਹ ॥ ਹਿਰ ਚਰਣ ਕਮਲ ਧਯ੍ਯ੍ਾਨੰ ਨਾਨਕ ਕੁਲ ਸਮੂਹ ਉਧਾਰਣਹ
॥੧੧॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- sumMqR—sRySt mMqR (sumz>) [ koit—k®oV (kwyit) [ smUh— Fyr (smuh) [ doK—
pwp (dwy—) [ D´wnμ—(ÆXwn) [ swD—(swDu) gurU [
ArQ:- gurU dy bcn (AYsy) sRySt mMqR hn (jo) k®oVW pwpW dw nws kr dyNdy hn [
hy nwnk! (auhnW bcnW dI rwhIN) pRBU dy kOl Pu`lW vrgy sohxy crnW dw iDAwn swrIAW kulW
dw au~Dwr kr dyNdw hY [11[
Bwv:- gurU dy bcn k®oVW pwpW dw nws kr dyNdy hn [ iehnW bcnW au~qy qur ky nwm ismrn
vwlw mnu`K Awpxy AnykW swQIAW dw au~Dwr kr lYNdw hY [

ਸੁੰਦਰ ਮੰਦਰ ਸੈਣਹ ਜੇਣ ਮਧਯ੍ਯ੍ ਹਿਰ ਕੀਰਤਨਹ ॥ ਮੁਕਤੇ ਰਮਣ ਗੋਿਬੰਦਹ ਨਾਨਕ ਲਬਧਯ੍ਯ੍ੰ ਬਡ ਭਾਗਣਹ
॥੧੨॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- mMdr—Gr (miNdr—a dwelling) [ jyx mD´—ijnHW dy AMdr (Xynwz mÆXy) [
sYxh—sOxw, v`sxw (Ôvp@—to lie down, to rest) [ mukqy—suqMqr, Awzwd (mukq) [
rmx—ismrn [
ArQ:- auhnW GrW ivc v`sxw hI suhwvxw hY ijnHW ivc prmwqmw dI is&iq-swlwh huMdI
hovy [ jo mnu`K prmwqmw dw ismrn krdy hn auh (dunIAw dy bMDnW qoN) mukq ho jWdy hn [
pr, hy nwnk! (ieh ismrn) v`fy BwgW nwl imldw hY [
Bwv:- ijs QW prmwqmw dI is&iq-swlwh huMdI rhy auh QW hI suhwvxw ho jWdw hY [ is&iq-
swlwh krn vwly bMdy BI dunIAw dy bMDnW qoN mukq ho jWdy hn [

ਹਿਰ ਲਬਧੋ ਿਮਤਰ੍ ਸੁਿਮਤੋ ॥ ਿਬਦਾਰਣ ਕਦੇ ਨ ਿਚਤੋ ॥ ਜਾ ਕਾ ਅਸਥਲੁ ਤੋਲੁ ਅਿਮਤੋ ॥ ਸਈ ਨਾਨਕ
ਸਖਾ ਜੀਅ ਸੰਿਗ ਿਕਤੋ ॥੧੩॥ {ਪੰਨਾ 1360}
pd ArQ:- suimqo—sRySt im`qR (suim.*>) [ ibdwrx—PwVnw, qoVnw (vd@—to cut piecesl
ivdwrxz—breaking) [ AsQlu—QW (ÔÅlz—firmground) [ Aimqo—AqolvW, jo imixAw
nw jw sky (Aimq) [ suoeI—(ieQy) Asl pwT ‘soie’ hY, pr pVHnw ‘sueI’ hY [ ikqo—kIqw
hY (øq:) [ icqo ibdwrx—idl ƒ qoVnw, idl-iSknI [ lbDo—l`Bw hY (lÊD:) [
ArQ: hy nwnk! mYN auh sRySt im`qR prmwqmw l`B ilAw hY, mYN aus prmwqmw ƒ AwpxI ijMd
nwl rihx vwlw) swQI bxwieAw hY jo kdy (myrI) idl-iSknI nhIN krdw, Aqy ijs dw
itkwxw AimxvyN qol vwlw hY [13[
Bwv:- prmwqmw hI mnu`K dw Asl swQI Asl im`qr hY [

ਅਪਜਸੰ ਿਮਟੰਤ ਸਤ ਪੁਤਰ੍ਹ ॥ ਿਸਮਰਤਬਯ੍ਯ੍ ਿਰਦੈ ਗੁਰ ਮੰਤਰ੍ਣਹ ॥ ਪਰ੍ੀਤਮ ਭਗਵਾਨ ਅਚੁਤ ॥ ਨਾਨਕ
ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਤਾਰਣਹ ॥੧੪॥ {ਪੰਨਾ 1360-1361}
pd ArQ:- Apjs—bdnwmI (ApX_s@) [ sq puqRh—cMgw puqR (sÄpu>) [ ismrqb´—
ismrnw cwhIdw hY (Ômã—to remember, Ômriq—remembers) [ mMqRxh—aupdyS [ irdY—
ihrdy ivc [ Acuq—AivnwSI (AÁXuq) [
ArQ:- (ijvyN) cMgw pu`qR jMm pYx nwl swrI kul dI ipClI koeI) bdnwmI Dup jWdI hY,
(iqvyN) hy nwnk! AivnwSI ipAwry prmwqmw (dw ismrn) sMswr-smuMdr (dy ivkwrW) qoN bcw
lYNdw hY [
(ies vwsqy) gurU dw aupdyS ihrdy ivc itkw r`Kxw cwhIdw hY (Aqy prmwqmw dw ismrn
krnw cwhIdw hY) [14[
Bwv:- prmwqmw dw ismrn mnu`K ƒ dunIAw dy ivkwrW qoN bcw lYNdw hY [ ieh ismrn imldw
hY gurU dI rwhIN [

ਮਰਣੰ ਿਬਸਰਣੰ ਗੋਿਬੰਦਹ ॥ ਜੀਵਣੰ ਹਿਰ ਨਾਮ ਧਯ੍ਯ੍ਾਵਣਹ ॥ ਲਭਣੰ ਸਾਧ ਸੰਗੇਣ ॥ ਨਾਨਕ ਹਿਰ ਪੂਰਿਬ
ਿਲਖਣਹ ॥੧੫॥ {ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- mrxM-mOq (mrxz) [ ibsrxM goibMdh—prmwqmw ƒ ivswrnw [ pUrib ilKxh—
pUrbly smy ivc ilKy Anuswr [ ibsrxM—(ivÔmrxz) Bulwxw, ivswrnw [ pUrib—(puvL)
pUrbly smy ivc [ swD sMgyx—(swDu ÔzwÀwyn) gurU dI sMgiq dI rwhIN [ lBxM—(lBnz) [
ArQ:- goibMd ƒ ibswrnw (Awqmk) mOq hY, Aqy prmwqmw dw nwm cyqy r`Kxw (Awqmk)
jIvn hY pr hy nwnk! pRBU (dw ismrn) swD sMgiq ivc pUrbly ilKy Anuswr imldw hY
[15[
Bwv:- prmwqmw dI is&iq-swlwh mnu`K vwsqy Awqmk jIvn hY, ieh dwiq swD sMgiq ivcoN
imldI hY [

ਦਸਨ ਿਬਹੂਨ ਭੁਯੰਗੰ ਮੰਤਰ੍ੰ ਗਾਰੁੜੀ ਿਨਵਾਰੰ ॥ ਬਯ੍ਯ੍ਾਿਧ ਉਪਾੜਣ ਸੰਤੰ ॥ ਨਾਨਕ ਲਬਧ ਕਰਮਣਹ ॥੧੬॥
{ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- dsn—dMd (d_n—a tooth [ dz_@—to bite) [ BuXMgM—s`p (BujzÀw—a
serpent) [ b´wiD—rog (ÒXwiD—ailment) [ krmxh—BwgW nwl [ gwruVI—gruV-mMqR dw
jwnx vwlw, s`p dw zhr dUr krn vwlI dvweI dw jwxU (Àw}fz—a charm against snake-
poison) [ lbD—(lÊD) l`Bdw [
ArQ:- (ijvyN) gruV-mMqR jwnx vwlw mnu`K s`p ƒ dMd-hIx kr dyNdw hY Aqy (s`p dy zhr
ƒ) mMqRW nwl dUr kr dyNdw hY, (BwvyN) sMq jn (mnu`K dy Awqmk) rogW dw nws kr dyNdy hn [
pr, hy nwnk! (sMqW dI sMgiq) BwgW nwl l`BdI hY [16[
Bwv:- swD sMgiq ivc itikAW mnu`K dy swry Awqmk rog dUr ho jWdy hn [
ਜਥ ਕਥ ਰਮਣੰ ਸਰਣੰ ਸਰਬਤਰ੍ ਜੀਅਣਹ ॥ ਤਥ ਲਗਣੰ ਪਰ੍ੇਮ ਨਾਨਕ ॥ ਪਰਸਾਦੰ ਗੁਰ ਦਰਸਨਹ ॥੧੭॥
{ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- jQ kQ—ijQy ikQy, hr QW [ qb—aus ivc [ prswdM—ikrpw (pRswd) [
srx—Et, Awsrw (_rxz) [ srbqR—swry (svL>—in all places) [ rmx—ivAwpk [
ArQ:- jo prmwqmw hr QW ivAwpk hY Aqy swry jIvW dw Awsrw hY, aus ivc, hy nwnk!
gurU dy dIdwr dI brkiq nwl hI (jIv dw) ipAwr bxdw hY [17[
Bwv:- gurU dI sMgiq kIiqAW hI prmwqmw nwl ipAwr bxdw hY [

ਚਰਣਾਰਿਬੰਦ ਮਨ ਿਬਧਯ੍ਯ੍ੰ ॥ ਿਸਧਯ੍ਯ੍ੰ ਸਰਬ ਕੁਸਲਣਹ ॥ ਗਾਥਾ ਗਾਵੰਿਤ ਨਾਨਕ ਭਬਯ੍ਯ੍ੰ ਪਰਾ ਪੂਰਬਣਹ
॥੧੮॥ {ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- crxwribMd—crx AribMd, crn kml (crx-ArivNd) [ ibD´M—ivMinHAw
hoieAw (ivÆdz) [ kuslxh—suK (ku_l) [ gwQw—is&iq-swlwh (ÀwwQw) [ Bb´M—BwvI,
nsIb (BÒX—prosperity) [ prw pUrbxh—bhuq pUrb kwl dy [ AribMd—(ArivNd) kOl
Pu`l [ gwvMiq—(ÀwwXiNq) gWdy hn [
ArQ:- (ijs mnu`K dw) mn (prmwqmw dy) sohxy crnW ivc iv`Jdw hY, (aus ƒ) swry suK
iml jWdy hn [ pr, hy nwnk! auhI bMdy prmwqmw dI is&iq-swlwh gWdy hn ijnHW dy
pUrbly Bwg hox [18[
Bwv:- is&iq-swlwh dI brkiq nwl mnu`K dw jIvn suKI ho jWdw hY [

ਸੁਭ ਬਚਨ ਰਮਣੰ ਗਵਣੰ ਸਾਧ ਸੰਗੇਣ ਉਧਰਣਹ ॥ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰੰ ਨਾਨਕ ਪੁਨਰਿਪ ਜਨਮ ਨ ਲਭਯ੍ਯ੍ਤੇ
॥੧੯॥ {ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- punrip—pnh Aip, iPr BI, muV muV (punrip pun: Aip) [ suB bcn—sohxy
bol, is&iq-slwh dI bwxI (_uB vcn) [ rvx—aucwrn krnw [ gvx—jwxw, phuMcxw
(Àwmnz) [ auDrxh—au~Dwr (aÆdrxz) [ swD sMgyx—(swDu ÔzwÀwynz) gurU dI sMgiq dI rwhIN [
ArQ:- (jo mnu`K) swD sMgiq ivc jw ky prmwqmw dI is&iq-swlwh dI bwxI aucwrdy hn,
(auhnW dw) au~Dwr ho jWdw hY [
hy nwnk! auhnW ƒ (ies) sMswr-smuMdr ivc muV muV jnm nhIN lYxw pYNdw [1[
Bwv:- swD sMgiq ivc itk ky is&iq-swlwh kIiqAW ivkwrW qoN bc jweIdw hY[

ਬੇਦ ਪੁਰਾਣ ਸਾਸਤਰ੍ ਬੀਚਾਰੰ ॥ ਏਕੰਕਾਰ ਨਾਮ ਉਰ ਧਾਰੰ ॥ ਕੁਲਹ ਸਮੂਹ ਸਗਲ ਉਧਾਰੰ ॥ ਬਡਭਾਗੀ
ਨਾਨਕ ਕੋ ਤਾਰੰ ॥੨੦॥ {ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- bfBwgI ko—koeI v`fy BwgW vwlw mnu`K [ aur—ihrdw (ars—heart) [
eykMkwr nwm—iek prmwqmw dw nwm [ kulh smUh—swrIAW kulW [
ArQ:- hy nwnk! jyhVw koeI v`fy BwgW vwlw mnu`K vyd purwx SwsqR (Awidk Drm-pusqkW
ƒ) ivcwr ky ie`k prmwqmw dw nwm Awpxy ihrdy ivc vsWdw hY, auh (Awp) qr jWdw hY Aqy
AwpxIAW AnykW swrIAW kulW ƒ qwr lYNdw hY [20[
Bwv:- Drm pusqk dy pVHn qoN Asl lwB iehI imlxw cwhIdw hY ik mnu`K prmwqmw dw nwm
ismry [

ਿਸਮਰਣੰ ਗੋਿਬੰਦ ਨਾਮੰ ਉਧਰਣੰ ਕੁਲ ਸਮੂਹਣਹ ॥ ਲਬਿਧਅੰ ਸਾਧ ਸੰਗੇਣ ਨਾਨਕ ਵਡਭਾਗੀ ਭੇਟੰਿਤ
ਦਰਸਨਹ ॥੨੧॥ {ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- BytMiq—imldy hn [ BytMiq drsnh—drsn krdy hn [ lbiDAM—l`Bdw hY
(lÊDX) [ swD sMgyx—(swDu szÀwyn) gurU dI sMgiq dI rwhIN [ ismrxM—(Ômrxz) [
ArQ:- goibMd dw nwm ismirAW swrIAW kulW dw au~Dwr ho jWdw hY pr, (goibMd dw nwm) hy
nwnk! swD sMgiq ivc imldw hY, (qy, swD sMgiq dw) drsn vfy BwgW vwly (bMdy) krdy hn
[21[
Bwv:- prmwqmw dy nwm dI dwiq swD sMgiq ivcoN imldI hY [

ਸਰਬ ਦੋਖ ਪਰੰਿਤਆਗੀ ਸਰਬ ਧਰਮ ਿਦਰ੍ੜੰਤਣਃ ॥ ਲਬਧੇਿਣ ਸਾਧ ਸੰਗੇਿਣ ਨਾਨਕ ਮਸਤਿਕ ਿਲਖਯ੍ਯ੍ਣਃ
॥੨੨॥ {ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- doK—ivkwr (dwy—) [ prM—cMgI qrHW, pUry qOr qy [ iqAwgI—iqAwgx vwlw
(bxnw) [ idRVMqx:- (ihrdy ivc) p`kw krnw [ msqik—m`Qy auqy (mÔqk—m`Qw [
mÔqky—m`Qy auqy) [ ilK´x:- iliKAw hoieAw lyK [
ArQ:- hy nwnk! swry ivkwr cMgI qrHW iqAwg dyxy Aqy Drm ƒ p`kI qrHW (ihrdy ivc)
itkwxw—(ieh dwiq aus bMdy ƒ) swD sMgiq ivc imldI hY (ijs dy) m`Qy auqy (cMgw) lyK
iliKAw hovy [22[
Bwv:- aus mnu`K dy Bwg jwg pey jwxo jo swD sMgiq ivc jwx l`g pYNdw hY [ swD sMgiq
ivc nwm ismrn nwl swry ivkwr dUr ho jWdy hn [

ਹੋਯੋ ਹੈ ਹੋਵੰਤੋ ਹਰਣ ਭਰਣ ਸੰਪੂਰਣਃ ॥ ਸਾਧੂ ਸਤਮ ਜਾਣੋ ਨਾਨਕ ਪਰ੍ੀਿਤ ਕਾਰਣੰ ॥੨੩॥ {ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- hoXo—jo ipCly smy ivc mOjUd sI [ hY—jo hux BI mOjUd hY [ hovMqo—jo AgWh
ƒ BI mOjUd rhygw [ hrx—nws krn vwlw [ Brx—pwlx vwlw [ sMpUrx:- ivAwpk [
sqm—(sÄXz) inScy kr ky [ jwxo—smJo [
ArQ:- jo prmwqmw BUq vrqmwn Biv`Kq ivc sdw hI iQr rihx vwlw hY, jo sB jIvW ƒ
nws krn vwlw hY sB dw pwlx vwlw hY Aqy sB ivc ivAwpk hY, hy nwnk! aus nwl ipAwr
pwx dw kwrn inScy kr ky sMqW ƒ hI smJo [23[
Bwv:- swD sMgiq dI rwhIN hI prmwqmw nwl ipAwr bx skdw hY [

ਸੁਖੇਣ ਬੈਣ ਰਤਨੰ ਰਚਨੰ ਕਸੁੰਭ ਰੰਗਣਃ ॥ ਰੋਗ ਸੋਗ ਿਬਓਗੰ ਨਾਨਕ ਸੁਖੁ ਨ ਸੁਪਨਹ ॥੨੪॥ {ਪੰਨਾ
1361}
pd ArQ:- suKyx—suKdweI [ bYx rqnμ—bol rUp rqn (vcn, vAx) [ rcnμ—msq hoxw
[ ksuMB rMgx:- (mwieAw-) ksuMBy dy rMgW ivc [ ibEg—ivCoVw, du`K [ supnh—(ÔÒÈny) [
sog—(_wyk) icMqw [
ArQ:- hy nwnk! (mwieAw-) ksuMBy dy rMgW ivc Aqy (mwieAw sMbMDI) suKdweI sohxy bolW
ivc msq irhW rog icMqw Aqy du`K (hI ivAwpdy hn) [ suK supny ivc BI nhIN imldw [24[
Bwv:- mwieAw dy rMg qmwSy ksuMBy dy Pu`l vrgy hI hn [ iehnW ivc Psy irhW suK nhIN iml
skdw [
(not:- shsik®qI slok Aqy gwQw dw tIkw Agsq 1955 ivc iliKAw Aqy sqMbr 1963
ivc ies tIky dI suDweI kIqI)
Punhy mhlw 5 dw Bwv
hryk bMd dw v`K-v`K
1. ies jgq-rcnw ivc isrjxhwr pRBU hryk jIv dy AMg-sMg mOjUd hY [ aus dI kudriq
ivc mrXwdw hI ieauN hY ik jIv dy kIqy krmW dy sMskwr ausdy mn ivc iek`Ty huMdy jWdy hn,
mwno, aus dy m`Qy auqy lyK ilKy jWdy hn [
2. swD-sMgiq ivc ijs mnu`K dw bihx-Klox ho jWdw hY, auQy auh prmwqmw dI is&iq-
swlwh krdw hY [ ies qrHW, mwno, aus dy m`Qy dy Bwg jwg pYNdy hn, qy, aus dI suriq
prmwqmw dy crnW ivc juVn lg pYNdI hY [
3. dunIAw dy mOj-myly, srIrk suK ikqny BI pey hox; pr ijqnw icr mnu`K dw mn
prmwqmw dy crnW ivc nhIN juVdw, ies ƒ Awqmk Awnμd hwsl nhIN huMdw [
4. ijs mnu`K dy ihrdy ivc prmwqmw Aw v`sdw hY, aus dw jIvn kwmXwb ho jWdw hY [
ijhVw BI mnu`K Aijhy mnu`K dI sMgiq krdw hY, auh BI prmwqmw dI is&iq-swlwh krn
l`g pYNdw hY [
5. mwieAw dy joDy kwmwidk ieqny blI hn ik koeI mnu`K Awpxy au~dm dI tyk r`K ky iehnW
dy h`ly qoN bc nhIN skdw [ ijs mnu`K auqy gurU dieAwvwn huMdw hY aus dw mn itk jWdw hY,
qy prmwqmw dI Xwd ivc juVn l`g pYNdw hY [
6. ivkwrW-Bry ies sMswr-smuMdr qoN pwr lμGxw bVI hI AOKI Kyf hY [ gurU hI mnu`K ƒ
prmwqmw dI is&iq-swlwh ivc joV ky ivkwrW qoN bcWdw hY [ prmwqmw dw Awqmk jIvn
dyx vwlw nwm gurU qoN hI imldw hY [
7. BYVI nzr qoN bcwx leI lok Awpxy b`icAW dy gl ivc nzr-p`tU pWdy hn [ gurU dI
imhr nwl ijs mnu`K dy gly ivr rwm-rqn proqw jWdw hY, aus dy Bwg jwg pYNdy hn, koeI
ivkwr du`K aus auqy Awpxw zor nhIN pw skdw [ aus dy AMdr hr vyly Awqmk Awnμd dI
sugMDI iKlrI rihMdI hY [
8. pr qn, pr Dn Awidk ivkwr mnu`K ƒ Srmswr krdy hn [ pr ijhVw mnu`K prmwqmw
dw nwm ismrdw hY aus dw jIvn piv`qr ho jWdw hY, auh mnu`K Awpxy swry swQIAW snbMDIAW
ƒ BI ivkwrW qoN bcw lYNdw hY [
9. pr qn, pr Dn Awidk ivkwrW qoN bcx leI igRhsq C`f ky jMglW ivc jw fyrw lwxw
jIvn dw shI rsqw nhIN hY [ ieh swrw jgq prmwqmw dw rUp hY [ gurU dI srn pY ky
ijhVw mnu`K prmwqmw dI Xwd ivc juVdw hY, auh hr vyly aus dy drSn ivc msq rihMdw hY
[
10. gurU dI sMgiq iek srovr hY ijs ivc Awqmk ieSnwn kIiqAW mnu`K dy mn dy swry pwp
Dup jWdy hn [ swD-sMgiq, mwno, iek Shr hY ijs ivc Awqmk-guxW dI sMGxI v`soN hY [
swD-sMgiq ivc itikAW dunIAw dy pwp-ivkwr Awpxw zor nhIN pw skdy [
11. ppIhw vrKw dy pwxI dI iek bUMd vwsqy dirAwvW toiBAW dy pwxI vloN auprwm ho ky
jMgl FUMFdw iPrdw hY [ ijhVw mnu`K ppIhy vWg prmwqmw dw nwm mMgdw hY auh BwgW vwlw
hY [
12. swD-sMgiq ivc itk ky ieh smJ AwauNdI hY ik jy mnu`K prmwqmw dI is&iq-swlwh
ivc Awpxy mn ƒ joVy, qW ieh sdw-Btkdw mn mwieAw ipCy Btkx vloN ht ky prmwqmw dy
nwm-Dn dw pRymI bx jWdw hY [
13. prmwqmw dI Xwd hY hI AYsI suAwdlI ik ieh mnu`K ƒ DR¨h pwx l`g pYNdI hY [ iPr auh
BwgW vwlw mnu`K prmwqmw dy iplwp ƒ hI AwpxI izMdgI dw sB qoN au~cw inSwnw smJdw hY
[
14. jdoN prmwqmw dI Xwd Bu`l jwey qdoN idno idn Awqmk jIvn vloN kmzor huMdy jweIdw hY,
A`KW pr Dn pr qn ƒ q`k q`k ky byhwl hoeIAW rihMdIAW hn, jIB inMdw Awidk krn ivc
Aqy kMn inMdw cuZlI Awidk suxn ivc ru`Jy rihMdy hn [
15. kOl Pu`l dI qyz sugMDI ivc msq ho ky BOrw Pu`l qoN au~fxw Bu`l jWdw hY [ iehI hwl huMdw
hY jIv-BOry dw [ prmwqmw dI Xwd Bulw ky mnu`K dI ijMd ƒ mwieAw dy moh dI p`kI gMF b`J
jWdI hY [
16. kwmwidk pMjy vYrI mnu`K ƒ sdw hI sqWdy rihMdy hn [ iehnW ƒ mwrn dw ieko hI qrIkw
hY ik gurU dw Awsrw lY ky ismrn dy iqRKy qIr sdw clWdy rhIey [
17. gurU dI srn pY ky hrI-nwm dI dwiq vrqx vwlw mnu`K ivkwrW dI mwr qoN bicAw rihMdw
hY [ prmwqmw Awp hI ieh dwiq dyNdw hY [ ijs ƒ imldI hY, Awqmk mOq aus dy nyVy nhIN
FukdI [
18. prmwqmw dw nwm jp ky mnu`K dy mn ivc Awqmk Awnμd pYdw huMdw hY [ ijs QW bYT ky
koeI pRymI jIaUVw nwm jpdw hY aus QW dy z`ry-z`ry ivc is&iq-swlwh dI rO c`l pYNdI hY [
auQoN dw suhwvxw vwXU-mMfl auQy Aw ky bYTy iksy mnu`K dy AMdr BI ismrn dw hulwrw pYdw kr
dyNdw hY [
19. mwiek pdwrQW dy hvweI ikilAW ƒ vyK vyK ky ^uS huMdy rihxw jIvn dw Zlq rsqw hY
[ iehnW dy moh ivc Psy rih ky izMdgI dI byVI bhuqw icr suK nwl nhIN clweI jw skdI [
auh qW mnu`K ƒ prmwqmw dI Xwd qoN dUr pry lY jWdw hY [
20. iehnW hvweI ikilAW dy Awsry kukrmW dI gMdgI ivc Ps ky mnu`K Awpxy Amolk jnm
ƒ kOfIEN hOlw kr lYNdw hY, AhMkwr dy hnyry ivc quirAw iPrdw hY [ mnu`K ƒ mOq BI nhIN
su`JdI [
21. Aw^r aumr dI imAwd pu`g jwx qy mOq Aw PVdI hY, qy, ieh mwiek pdwrQ ieQy hI Dry
rih jWdy hn [ inry mwiek pdwrQW vwsqy hI kIqI hoeI swrI aumr dI imhnq ivArQ clI
jWdI hY [
22. dunIAw dy pdwrQW dw moh qW mnu`K ƒ ivkwrW vwly pwsy pRyrdw hY; pr prmwqmw dw nwm
dvweI hY jo ivkwrW ivc glx qoN bcWdI hY [ ijs mnu`K au~qy prmwqmw dI imhr huMdI hY aus
ƒ ieh dvweI swD-sMgiq ivcoN imldI hY [ auh mnu`K prmwqmw dy imlwp dw Awnμd mwxdw hY
[
23. sMq-jn ivkwrI bMidAW ƒ ivkwr-rogW qoN bcwx leI, mwno, hkIm hn [ auhnW sMq-
jnW dy in`q dy krqb swD-sMgiq ivc Awey Awm lokW vwsqy vDIAw pUrny bx jWdy hn [
ies vwsqy swD-sMgiq ivc Awey vf-BwgIAW dy srIr qoN swry du`K swry rog swry pwp dUr ho
jWdy hn [
lVI-vwr Bwv:
(1 qoN 4) isrjxhwr pRBU dI bxweI mrXwdw Anuswr mnu`K dy kIqy krmW dy sMskwr aus dy
mn ivc iek`Ty huMdy rihMdy hn, qy, AgWh ausy qrHW dy krm krn dI pRyrnw krdy rihMdy hn [
ijhVw mnu`K swD-sMgiq ivc AwauNdw hY aus dy AMdrly Bly sMskwr jwg pYNdy hn, auh
prmwqmw dy ismrn vl prqdw hY, aus dI izMdgI kwmXwb ho jWdI hY [
(5 qoN 10) koeI mnu`K Awpxy au~dm dy Awsry kwmwidk ivkwrW dy h`ilAW qo bc nhIN skdw [
ivkwrW-Bry ies sMswr-smuMdr ivcoN izMdgI dI byVI shI-slwmq pwr lμGwxI iek bVI AOKI
Kyf hY [ prmwqmw dw nwm hI hY Awqmk jIvn dyx vwlw, qy, ieh imldw hY, gurU pwsoN swD-
sMgiq ivc [ swD-sMgiq iek srovr hY, ies ivc Awqmk ieSnwn kIiqAW mnu`K dy mn dy
swry pwp Dup jWdy hn [
(11 qoN 13) BwgW vwlw hY auh mnu`K ijhVw ppIhy vWg nwm-jl sdw mMgdw hY [ ies dI
brkiq nwl mn mwieAw ipCy BtkxoN ht jWdw hY, ikauNik prmwqmw dI Xwd hY hI AYsI
suAwdlI ik ieh mnu`K dy mn ƒ sdw Awpxy vl DR¨h pweI r`KdI hY [
(14 qoN 18) prmwqmw dI Xwd BulwieAW mnu`K dw mn Awqmk jIvn vloN kmzor ho jWdw hY,
mnu`K dI ijMd mwieAw dy moh ivc b`J jWdI hY, kwmwidk vYrI sdw sqwx l`g pYNdy hn [ jy
iehnW dI mwr qoN bcxw hY qW gurU dw Awsrw lY ky ismrn dy iqRKy qIr clWdy rho [ ijs QW
koeI vfBwgI mnu`K nwm ismrdw hY aus QW dw BI vwXU-mMfl Aijhw bx jWdw hY ik auQy Aw
ky bYTy mnu`K dy AMdr BI ismrn dw hulwrw pYdw kr dyNdw hY [
(19 qoN 23) mwiek pdwrQW dw Awsrw hvweI ikilAW smwn hI hY, mnu`K kukrmW dI gMdgI
ivc Ps jWdw hY, mOq AwieAW ieh pdwrQ ieQy hI Dry rih jWdy hn [ prmwqmw dw nwm hI
ieko-iek dvweI hY jo ivkwrW ivc glx qoN bcWdI hY, ieh imldI hY swD-sMgiq ivc [
swD-sMgiq kI hY? ivkwrI bMidAW ƒ ivkwr-rogW qoN bcwx vwly sMq-jn-hkImW dw iek`T [
ieh iek`T ivc auh mnu`K AwauNdw hY ijs au~qy prmwqmw dI imhr huMdI hY [
muK Bwv:
mnu`K dy kIqy krmW dy sMskwr aus dy mn ivc iek`Ty huMdy rih ky ausy pwsy vl hI aus ƒ
pRyrdy rihMdy hn [ iehnW pihly sMskwrW dy zor dy kwrn hI mnu`K Awpxy au~dm nwl ivkwrW
dy h`ilAW qoN bc nhIN skdw [ ieko hI qrIkw hY bcx dw [ gurU dw Awsrw lvo [ ijs mnu`K
auqy prmwqmw dI imhr huMdI hY auh gurU dI sMgiq ivc Aw ky ismrn dI Awdq bxWdw hY [
ismrn hI dvweI hY ivkwrW qoN bcwx vwlI, ieh imldI hY sMq-jn-hkImW pwsoN jo swD-
sMgiq ivc iek`Ty ho ky vMfdy hn [

ਫੁਨਹੇ ਮਹਲਾ ੫ ੴ ਸਿਤਗੁਰ ਪਰ੍ਸਾਿਦ ॥ ਹਾਿਥ ਕਲੰਮ ਅਗੰਮ ਮਸਤਿਕ ਲੇਖਾਵਤੀ ॥ ਉਰਿਝ ਰਿਹਓ
ਸਭ ਸੰਿਗ ਅਨੂਪ ਰੂਪਾਵਤੀ ॥ ਉਸਤਿਤ ਕਹਨੁ ਨ ਜਾਇ ਮੁਖਹੁ ਤੁਹਾਰੀਆ ॥ ਮੋਹੀ ਦੇਿਖ ਦਰਸੁ ਨਾਨਕ
ਬਿਲਹਾਰੀਆ ॥੧॥ {ਪੰਨਾ 1361}
Punhy—(pun:™ punh, muV muV, iPr [ ies dw pRwik®q-rUp bwxI ivc ‘Puin’ AwieAw hY) auh
‘CMq’ ijs dy hryk ‘bMd’ ivc koeI ieko l&z ‘Puin’ (muV muV) AwieAw hY [ ies CMq dy
bMdW ivc l&z ‘hirhW’ muV muV AwauNdw hY [
pd ArQ:- hwiQ—(qyry) h`Q ivc [ AgMm—hy AphuMc hrI! msqik—(jIvW dy) m`Qy au~qy
[ auriJ rihE—(qUM) imilAw hoieAw hYN [ sMig—nwl [ AnUp rUpwvqI—hy AnUp rUp vwly!
ausqiq—vifAweI [ muKhu—mUMh qoN [ mohI—mYN mohI geI hW, myrw mn moihAw igAw hY [
dyiK—vyK ky [
ArQ:- hy nwnk! (AwK—) hy AphuMc pRBU! (qyry) h`Q ivc klm hY (jo sB jIvW dy) m`Qy
au~qy (lyK) ilKdI jw rhI hY [ hy Aiq suMdr rUp vwly! qUM sB jIvW dy nwl imilAw hoieAw
hYN [ (iksy BI jIv pwsoN Awpxy) mUMh nwl qyrI vifAweI ibAwn nhIN kIqI jw skdI [ mYN
qYQoN sdky hW, qyrw drsn kr ky myrw mn moihAw igAw hY [1[

ਸੰਤ ਸਭਾ ਮਿਹ ਬੈਿਸ ਿਕ ਕੀਰਿਤ ਮੈ ਕਹ ॥ ਅਰਪੀ ਸਭੁ ਸੀਗਾਰੁ ਏਹੁ ਜੀਉ ਸਭੁ ਿਦਵਾ ॥ ਆਸ
ਿਪਆਸੀ ਸੇਜ ਸੁ ਕੰਿਤ ਿਵਛਾਈਐ ॥ ਹਿਰਹ ਮਸਤਿਕ ਹੋਵੈ ਭਾਗੁ ਤ ਸਾਜਨੁ ਪਾਈਐ ॥੨॥ {ਪੰਨਾ
1361}
pd ArQ:- bYs—bYTk, bihx-Klox [ ik—qw ik [ kIriq—is&iq-swlwh [ khw—khW,
mYN AwKW [ ArpI—ArpIN, mYN Bytw kr idAW [ jIau—ijMd [ idvw—idvW, mYN dy idAW [
Aws ipAwsI syj—(drsn dI) Aws dI qWG vwlI dI ihrdw-syj [ kMiq—kMq ny [ hirhW—
hy hrI! msqik—m`Qy au~qy [ pweIAY—imldw hY [2[
ArQ:- (hy shylI! myrI ieh qWG hY ik) swD sMgiq ivc myrw bihx-Klox ho jwey qw ik mYN
(prmwqmw dI) is&iq-swlwh krdI rhW, (aus pRBU-pqI dy imlwp dy v`ty ivc) mYN (Awpxw)
swrw isMgwr Byt kr idAW, mYN AwpxI ijMd BI hvwly kr idAW [ (drsn dI) Aws dI qWG
vwlI dI myrI ihrdw-syj kMq-pRBU ny (Awp) ivCweI hY [ hy shylIey! jy m`Qy au~qy Bwg jwg
pey qW hI s`jx-pRBU imldw hY [2[

ਸਖੀ ਕਾਜਲ ਹਾਰ ਤੰਬੋਲ ਸਭੈ ਿਕਛੁ ਸਾਿਜਆ ॥ ਸੋਲਹ ਕੀਏ ਸੀਗਾਰ ਿਕ ਅੰਜਨੁ ਪਾਿਜਆ ॥ ਜੇ ਘਿਰ
ਆਵੈ ਕੰਤੁ ਤ ਸਭੁ ਿਕਛੁ ਪਾਈਐ ॥ ਹਿਰਹ ਕੰਤੈ ਬਾਝੁ ਸੀਗਾਰੁ ਸਭੁ ਿਬਰਥਾ ਜਾਈਐ ॥੩॥ {ਪੰਨਾ
1361}
pd ArQ:- sKI—hy shylIey! kwjl—k`jl, surmw [ qMbol—pwn [ swijAw—iqAwr kr
ilAw [ solh—solHW [ AMjnu—surmw [ pwijAw—pw ilAw [ Gir—Gr ivc [ kMqu—Ksm
[ pweIAY—pRwpq kr leIdw hY [ bwJu—ibnw [ ibrQw—ivArQ [
ArQ:- hy shylIey! (jy) k`jl, hwr, pwn—ieh sB kuJ iqAwr BI kr ilAw jwey, (jy)
solHW isMgwr BI kr ley jwx, qy (A`KW ivc) surmw BI pw ilAw jwey, qW BI jy Ksm hI Gr
ivc Aw phuMcy, qdoN hI sB kuJ pRwpq huMdw hY [ Ksm (dy imlwp) qoN ibnw swrw isMgwr
ivArQ clw jWdw hY (iehI hwl hY jIv-iesqRI dw) [3[

ਿਜਸੁ ਘਿਰ ਵਿਸਆ ਕੰਤੁ ਸਾ ਵਡਭਾਗਣੇ ॥ ਿਤਸੁ ਬਿਣਆ ਹਭੁ ਸੀਗਾਰੁ ਸਾਈ ਸੋਹਾਗਣੇ ॥ ਹਉ ਸੁਤੀ
ਹੋਇ ਅਿਚੰਤ ਮਿਨ ਆਸ ਪੁਰਾਈਆ ॥ ਹਿਰਹ ਜਾ ਘਿਰ ਆਇਆ ਕੰਤੁ ਤ ਸਭੁ ਿਕਛੁ ਪਾਈਆ ॥੪॥
{ਪੰਨਾ 1361}
pd ArQ:- ijsu Gir—ijs (jIv-iesqRI) dy (ihrdy-) Gr ivc [ sw—auh (jIv-iesqRI
[ bixAw—PibAw [ hBu—swrw [ sweI—auh hI [ hau—hauN, mYN [ AicMq—by-i&kr,
icMqw-rihq [ suqI—(pRBU-pqI dy crnW ivc) lIn ho geI hW [ min—mn ivc (itkI hoeI)
[ purweIAw—pUrI ho geI hY [ Gir—(ihrdy-) Gr ivc [4[
ArQ:- hy shylIey! ijs (jIv-iesqRI) dy (ihrdy-) Gr ivc pRBU-pqI v`s pYNdw hY, auh
v`fy BwgW vwlI ho jWdI hY [ (Awqmk jIvn au~cw krn leI aus dw swrw au~dm) aus dw
swrw isMgwr aus ƒ Pb jWdw hY, auh (jIv-iesqRI) hI Ksm vwlI (AKvw skdI hY) [ (ieho
ijhI sohwgx dI sMgiq ivc rih ky) mYN (BI hux) icMqw-rihq ho ky (pRBU-crnW ivc) lIn ho
geI hW, myry mn ivc (imlwp dI purwxI) Aws pUrI ho geI hY [ hy shylIey! jdoN (ihrdy-)
Gr ivc Ksm (-pRBU) Aw jWdw hY, qdoN hryk mMg pUrI ho jWdI hY [4[

ਆਸਾ ਇਤੀ ਆਸ ਿਕ ਆਸ ਪੁਰਾਈਐ ॥ ਸਿਤਗੁਰ ਭਏ ਦਇਆਲ ਤ ਪੂਰਾ ਪਾਈਐ ॥ ਮੈ ਤਿਨ


ਅਵਗਣ ਬਹੁਤੁ ਿਕ ਅਵਗਣ ਛਾਇਆ ॥ ਹਿਰਹ ਸਿਤਗੁਰ ਭਏ ਦਇਆਲ ਤ ਮਨੁ ਠਹਰਾਇਆ ॥੫॥
{ਪੰਨਾ 1362}
pd ArQ:- ieqI Aws—ieqnI ku qWG [ purweIAY—pUrI ho jwey [ dieAwl—dieAwvwn [
q—qW [ pUrw—srb gux-BrpUr [ pweIAY—imldw hY [ mY qin—myry srIr ivc [
CwieAw—FikAw rihMdw hY [ ThrwieAw—Thr jWdw hY, ivkwrW vl folxoN ht jWdw hY [5[
ArQ:- hy shylIey! (myry AMdr) ieqnI ku qWG bxI rihMdI hY ik (pRBU-imlwp dI myrI)
Aws pUrI ho jwey [ pr srb-gux BrpUr pRBU qdoN imldw hY jdoN gurU dieAwvwn hovy [ hy
shylIey! myry srIr ivc (ieqny) vDIk AOgux hn ik (myrw Awpw) AOguxW nwl FikAw rihMdw
hY [ pr jdoN gurU dieAwvwn huMdw hY qdoN mn (ivkwrW vl) folxoN ht jWdw hY [5[

ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਬੇਅੰਤੁ ਬੇਅੰਤੁ ਿਧਆਇਆ ॥ ਦੁਤਰੁ ਇਹੁ ਸੰਸਾਰੁ ਸਿਤਗੁਰੂ ਤਰਾਇਆ ॥ ਿਮਿਟਆ ਆਵਾ
ਗਉਣੁ ਜ ਪੂਰਾ ਪਾਇਆ ॥ ਹਿਰਹ ਅੰਿਮਰ੍ਤੁ ਹਿਰ ਕਾ ਨਾਮੁ ਸਿਤਗੁਰ ਤੇ ਪਾਇਆ ॥੬॥
pd ArQ:- duqru—(duÔqr) ijs qoN pwr lμGxw bhuq AOKw hY [ qrwieAw—pwr lμGw id`qw
[ Awvwgauxu—jMmx mrn dw gyV [ jW—jdoN [ pwieAw—l`B ilAw, imlwp hwsl kr ilAw
[ qy—qoN, pwsoN [6[
ArQ:- hy nwnk! AwK—(hy shylIey!) ies sMswr-smuMdr qoN pwr lμGxw bhuq AOKw hY, pr
ijs mnu`K ny byAMq prmwqmw dw nwm ismrnw SurU kr id`qw, gurU ny aus ƒ pwr lμGw id`qw
(gurU ny aus ƒ pUrn pRBU nwl joV id`qw, qy) jdoN aus ny pUrn pRBU dw imlwp hwsl kr
ilAw, aus dw jnm mrn dw gyV (BI) mu`k igAw [ hy shylIey! prmwqmw dw Awqmk jIvn
dyx vwlw nwm gurU qoN (hI) imldw hY [6[

ਮੇਰੈ ਹਾਿਥ ਪਦਮੁ ਆਗਿਨ ਸੁਖ ਬਾਸਨਾ ॥ ਸਖੀ ਮੋਰੈ ਕੰਿਠ ਰਤੰਨੁ ਪੇਿਖ ਦੁਖੁ ਨਾਸਨਾ ॥ ਬਾਸਉ ਸੰਿਗ
ਗੁਪਾਲ ਸਗਲ ਸੁਖ ਰਾਿਸ ਹਿਰ ॥ ਹਿਰਹ ਿਰਿਧ ਿਸਿਧ ਨਵ ਿਨਿਧ ਬਸਿਹ ਿਜਸੁ ਸਦਾ ਕਿਰ ॥੭॥
pd ArQ:- hwiQ—h`Q ivc [ myrY hwiQ—myry h`Q ivc [ pdmu—kOl-Pu`l, (kOl-Pu`l dI
ryKw) [ Awgin—ivhVy ivc (ihrdy dy ivhVy ivc)! bwsnw—sugMDI [ suK bwsnw—Awqmk
Anμd dI sugMDI [ sKI—hy shylIey! morY kMiT—myry gly ivc [ pyiK—vyK ky [ bswau—
bswauN, mYN v`sdI hW [ sMig gupwl—isRStI dy pwlxhwr pRBU nwl [ sgl—swry [ suK
rwis—suKW dw somw [ iriD isiD—Awqmk qwkqW [ nv iniD—(DrqI dy swry) nON ^zwny [
bsih—v`sdy hn [ ijs kir—ijs (prmwqmw) dy h`Q ivc [ kir—h`Q ivc [7[
ArQ:- hy shylIey! ijs (prmwqmw) dy h`Q ivc swrIAW Awqmk qwkqW Aqy (DrqI dy
swry) nON ^zwny sdw itky rihMdy hn, ijhVw prmwqmw swry suKW dw somw hY (gurU dI imhr dw
sdkw) mYN aus isRStI dy pwlxhwr nwl (sdw) v`sdI hW [ (hux) myry h`Q ivc kOl-Pu`l (dI
ryKw bx peI) hY (myry Bwg jwg pey hn) myry (ihrdy dy) ivhVy ivc Awqmk Awnμd dI sugMDI
(iKlrI rihMdI) hY [ (ijvyN b`icAW dy gl ivc nzr-p`tU pwieAw huMdw hY) hy shylIey! myry
gly ivc rqn ltk irhw hY (myry gl ivc nwm-rqn pRoqw igAw hY) ijs ƒ vyK ky (hryk)
du`K dUr ho igAw hY [7[

ਪਰ ਿਤਰ੍ਅ ਰਾਵਿਣ ਜਾਿਹ ਸੇਈ ਤਾ ਲਾਜੀਅਿਹ ॥ ਿਨਤਪਰ੍ਿਤ ਿਹਰਿਹ ਪਰ ਦਰਬੁ ਿਛਦਰ੍ ਕਤ ਢਾਕੀਅਿਹ ॥
ਹਿਰ ਗੁਣ ਰਮਤ ਪਿਵਤਰ੍ ਸਗਲ ਕੁਲ ਤਾਰਈ ॥ ਹਿਰਹ ਸੁਨਤੇ ਭਏ ਪੁਨੀਤ ਪਾਰਬਰ੍ਹਮੁ ਬੀਚਾਰਈ ॥੮॥
pd ArQ:- pr iqRA—prweI iesqRI [ rwvix jwih—Bogx jWdy hn [ syeI—auh bMdy hI [
lwjIAih—(pRBU dI hzUrI ivc) l`ijAwvwn huMdy hn, Srmswr huMdy hn [ inq pRiq—sdw hI
[ ihrih—curWdy hn (bhu-vcn) [ drbu—Dn [ iCdR—AYb, ivkwr [ kq—ik`Qy?
FwkIAih—F`ky jw skdy hn [ rmq—ismridAW [ qwreI—qwr lYNdw hY (iek-vcn) [
punIq—piv`qr [ bIcwreI—ivcwrdw hY (iek-vcn) [8[
ArQ:- hy BweI! ijhVy mnu`K prweI iesqRI Bogx jWdy hn, auh (pRBU dI hzUrI ivc) zrUr
Srmswr huMdy hn [ ijhVy mnu`K sdw prwieAw Dn curWdy rihMdy hn (hy BweI! auhnW dy ieh)
kukrm ik`Qy luky rih skdy hn? (prmwqmw sB kuJ vyK irhw hY) [ hy BweI! prmwqmw dy
gux Xwd kridAW mnu`K (Awp) su`cy jIvn vwlw bx jWdw hY (Aqy AwpxIAW) swrIAW kulW ƒ
(BI sMswr-smuMdr qoN) pwr lμGw lYNdw hY [ (ijhVy mnu`K prmwqmw dI is&iq-swlwh) suxdy
hn, auh swry piv`qr jIvn vwly ho jWdy hn [8[
ਊਪਿਰ ਬਨੈ ਅਕਾਸੁ ਤਲੈ ਧਰ ਸੋਹਤੀ ॥ ਦਹ ਿਦਸ ਚਮਕੈ ਬੀਜੁਿਲ ਮੁਖ ਕਉ ਜੋਹਤੀ ॥ ਖੋਜਤ ਿਫਰਉ
ਿਬਦੇਿਸ ਪੀਉ ਕਤ ਪਾਈਐ ॥ ਹਿਰਹ ਜੇ ਮਸਤਿਕ ਹੋਵੈ ਭਾਗੁ ਤ ਦਰਿਸ ਸਮਾਈਐ ॥੯॥
pd ArQ:- aUpir—auqWh [ bnY—Pb irhw hY [ qlY—hyT, pYrW vwly pwsy [ Dr—DrqI
[ sohqI—(hirAwvl Awidk nwl) sjI hoeI hY [ dh—ds [ ids—pwsw [ dh ids—dsIN
pwsIN [ bIjuil—ibjlI [ johqI—q`kdI hY, ilSkwry mwrdI hY [ iPrau—iPrauN, mYN iPrdI
hW [ ibdyis—prdys ivc [ pIau—pRIqm-pRBU [ kq—ik`Qy? pweIAY—iml skdw hY [
msqik—m`Qy au~qy [ dris—drsn ivc [ smweIAY—lIn ho skdw hY [9[
ArQ:- hy shylIey! auqWh (qwirAW Awidk nwl) AwkwS Pb irhw hY, hyT pYrW vwly pwsy
(hirAwvl Awidk nwl) DrqI sj rhI hY [ dsIN pwsIN ibjlI cmk rhI hY, mUMh au~qy
ilSkwry mwr rhI hY (r`bI joiq dw kYsw sohxw swkwr srUp hY!) pr mYN (aus dy ies srgx
srUp dI kdr nwh smJ ky) prdys ivc (jMgl Awidk ivc) FUMFdI iPrdI hW ik pRIqm-pRBU
ikqy l`B pey [ hy shylIey! jy m`Qy au~qy Bwg jwg pey qW (hr QW hI aus dy) dIdwr ivc lIn
ho skIdw hY [9[

ਿਡਠੇ ਸਭੇ ਥਾਵ ਨਹੀ ਤੁਧੁ ਜੇਿਹਆ ॥ ਬਧੋਹੁ ਪੁਰਿਖ ਿਬਧਾਤੈ ਤ ਤੂ ਸੋਿਹਆ ॥ ਵਸਦੀ ਸਘਨ ਅਪਾਰ
ਅਨੂਪ ਰਾਮਦਾਸ ਪੁਰ ॥ ਹਿਰਹ ਨਾਨਕ ਕਸਮਲ ਜਾਿਹ ਨਾਇਐ ਰਾਮਦਾਸ ਸਰ ॥੧੦॥
pd ArQ:- Qwv—(l&z ‘Qwau’ qoN bhu-vcn) [ sBy Qwv—swry QW [ quDu jyihAw—qyry
brwbr dw [ bDohu—qYƒ bMinHAw hY, qYƒ bxwieAw hY [ puriK—(Akwl-) purK ny [
ibDwqY—isrjxhwr ny [ soihAw—sohxw id`sdw hYN [ vsdI—v`soN, (au~cy Awqmk guxW dI)
v`soN [ sGn—sMGxI [ Apwr—byAMq [ AnUp—(An-aUp) aupmw-rihq, by-imswl [
rwmdws—rwm dy dws [ rwmdwspur—hy rwm dy dwsW dy ngr! hy sqsMg! nwnk—hy nwnk!
ksml—(swry) pwp [ jwih—dUr ho jWdy hn [ rwmdws sr—hy rwm dy dwsW dy srovr!
nwieAY—(qyry ivc) ieSnwn kIiqAW [10[
ArQ:- hy nwnk! (AwK—) hy rwm dy dwsW dy srovr! (hy sqsMg! qyry ivc Awqmk)
ieSnwn kIiqAW! (mnu`K dy mn dy swry) pwp dUr ho jWdy hn [ hy rwm dy dwsW dy Shr! (hy
sqsMg!) (qyry AMdr au~cy Awqmk guxW dI) v`soN bhuq sMGxI hY, byAMq hY, by-ibswl hY [ hy
rwm dy dwsW dy Shr! mYN hor swry QW vyK ley hn, (pr) qyry brwbr dw (mYƒ koeI) nhIN
(id`isAw) [ hy rwm dy dwsW dy Shr! (hy sqsMMg!) qyrI nINh Akwl purK isrjxhwr ny Awp
r`KI hoeI hY, iesy vwsqy qUM (aus dy Awqmk guxW dI brkiq nwl) sohxw id`sdw irhw hYN
[10[
ਚਾਿਤਰ੍ਕ ਿਚਤ ਸੁਿਚਤ ਸੁ ਸਾਜਨੁ ਚਾਹੀਐ ॥ ਿਜਸੁ ਸੰਿਗ ਲਾਗੇ ਪਰ੍ਾਣ ਿਤਸੈ ਕਉ ਆਹੀਐ ॥ ਬਨੁ ਬਨੁ
ਿਫਰਤ ਉਦਾਸ ਬੂੰਦ ਜਲ ਕਾਰਣੇ ॥ ਹਿਰਹ ਿਤਉ ਹਿਰ ਜਨੁ ਮ ਗੈ ਨਾਮੁ ਨਾਨਕ ਬਿਲਹਾਰਣੇ ॥੧੧॥
{ਪੰਨਾ 1362}
pd ArQ:- cwiqRk—ppIhw [ icq suciq—sucyq-ic`q ho ky [ su—auh [ cwhIAY—
ipAwrnw cwhIdw hY [ sMig—nwl [ pRwx—ijMd [ iqsY kau—iqs hI kau, ausy ƒ [
AwhIAY—loVnw cwhIdw hY, FUMFxw cwhIdw hY [ bnu bnu—hryk jMgl [ kwrxy—vwsqy [ hir
jnu—prmwqmw dw Bgq [ mWgY—mMgdw hY (iek-vcn) [11[
ArQ:- hy BweI! ppIhy vWg sucyq-ic`q ho ky aus s`jx-pRBU ƒ ipAwr krnw cwhIdw hY [
ijs s`jx nwl ijMd dI pRIiq bx jwey, ausy ƒ hI (imlx dI) qWG krnI cwhIdI hY [ (hy
BweI! vyK, ppIhw vrKw dy) pwxI dI iek bUMd vwsqy (dirAwvW toiBAW dy pwxI vloN) auprwm
ho ky jMgl jMgl (FUMfdw) iPrdw hY [ hy nwnk! (AwK—ijhVw) pRBU dw syvk (ppIhy vWg
prmwqmw dw nwm) mMgdw hY, mYN aus qoN kurbwn jWdw hW [11[

ਿਮਤ ਕਾ ਿਚਤੁ ਅਨੂਪੁ ਮਰੰਮੁ ਨ ਜਾਨੀਐ ॥ ਗਾਹਕ ਗੁਨੀ ਅਪਾਰ ਸੁ ਤਤੁ ਪਛਾਨੀਐ ॥ ਿਚਤਿਹ ਿਚਤੁ
ਸਮਾਇ ਤ ਹੋਵੈ ਰੰਗੁ ਘਨਾ ॥ ਹਿਰਹ ਚੰਚਲ ਚੋਰਿਹ ਮਾਿਰ ਤ ਪਾਵਿਹ ਸਚੁ ਧਨਾ ॥੧੨॥ {ਪੰਨਾ 1362}
pd ArQ:- imq—(pRBU) im`qr [ AnUpu—(An-aUp) by-imswl, A`iq sohxw [ mrMmu—Byq
[ gwhk gunI Apwr—aus Apwr pRBU dy guxW dy gwhkW dI rwhIN [ su qqu—auh mrMmu, auh
Byq, auh AslIAq [ pCwnIAY—pCwx skIdI hY [ icqih—(pRBU dy) ic`q ivc [ smwie—
lIn ho jwey [ rMgu—Awqmk Awnμd [ Gnw—bhuq [ cMcl corih—hr vyly Btk rhy (mn)
cor ƒ [ q—qW [ pwvih—qUM hwsl kr leyNgw [ scu—sdw itky rihx vwlw [12[
ArQ:- hy BweI! (prmwqmw-) im`qr dw ic`q A`iq sohxw hY, (aus dw) Byq nhIN jwixAw jw
skdw [ pr aus byAMq pRBU dy guxW dy gwhk sMq-jnW dI rwhIN auh Byq smJ leIdw hY [
(auh Byq ieh hY ik) jy aus prmwqmw dy ic`q ivc (mnu`K dw) ic`q lIn ho jwey, qW (mnu`K dy
AMdr) bhuq Awqmk Awnμd pYdw ho jWdw hY [ so, hy BweI! jy qUM (pRBU dy ic`q ivc lIn kr
ky) ies sdw Btkdy (mn-) cor ƒ (cMclqw vloN) mwr leyN, qW qUM sdw kwiem rihx vwlw
nwm-Dn hwsl kr leyNgw [12[

ਸੁਪਨੈ ਊਭੀ ਭਈ ਗਿਹਓ ਕੀ ਨ ਅੰਚਲਾ ॥ ਸੁੰਦਰ ਪੁਰਖ ਿਬਰਾਿਜਤ ਪੇਿਖ ਮਨੁ ਬੰਚਲਾ ॥ ਖੋਜਉ ਤਾ ਕੇ
ਚਰਣ ਕਹਹੁ ਕਤ ਪਾਈਐ ॥ ਹਿਰਹ ਸੋਈ ਜਤੰਨੁ ਬਤਾਇ ਸਖੀ ਿਪਰ੍ਉ ਪਾਈਐ ॥੧੩॥ {ਪੰਨਾ 1362}
pd ArQ:- supnY—supny ivc (pRBU-pqI ƒ vyK ky) [ aUBI—au~cI [ aUBI BeI—mYN au~T
KloqI [ kI n—ikauN n? gihE—PiVAw [ AMclw—(pRBU-pqI dw) p`lw [ ibrwijq—dg-
dg kr irhw [ pyiK—vyK ky [ bMclw—T`igAw igAw, moihAw igAw [ Kojau—KojauN, mYN Koj
rhI hW [ qw ky—aus (pRBU-pqI) dy [ khhu—d`so [ kq—ik`Qy? ikvyN? jqMnu—jqn, au~dm
[ suKI—hy shylIey! ipRau—ipAwrw [13[
ArQ:- hy shylIey! supny ivc (pRBU-pqI ƒ vyK ky) mYN au~T KloqI (pr mYN aus dw p`lw nwh
PV skI) [ mYN (aus dw) p`lw ikauN n PiVAw? (ies vwsqy nwh PV skI ik) aus sohxy
dg-dg krdy pRBU-pqI ƒ vyK ky (myrw) mn moihAw igAw (mYƒ Awpxy Awp dI suriq hI nwh
rhI) [ hux mYN aus dy kdmW dI Koj krdI iPrdI hW [ dso, hy shylIey! auh ikvyN imly? hy
shylIey! mYƒ auh jqn d`s ijs nwl auh ipAwrw iml pey [13[
(not:- Agly ‘bMd’ ivc auh jqn d`isAw igAw hY) [

ਨੈਣ ਨ ਦੇਖਿਹ ਸਾਧ ਿਸ ਨੈਣ ਿਬਹਾਿਲਆ ॥ ਕਰਨ ਨ ਸੁਨਹੀ ਨਾਦੁ ਕਰਨ ਮੁੰਿਦ ਘਾਿਲਆ ॥ ਰਸਨਾ ਜਪੈ
ਨ ਨਾਮੁ ਿਤਲੁ ਿਤਲੁ ਕਿਰ ਕਟੀਐ ॥ ਹਿਰਹ ਜਬ ਿਬਸਰੈ ਗੋਿਬਦ ਰਾਇ ਿਦਨੋ ਿਦਨੁ ਘਟੀਐ ॥੧੪॥
{ਪੰਨਾ 1362}
pd ArQ:- nYx—A`KW [ n dyKih—nhIN vyKdIAW, drsn nhIN krdIAW [ swD—sMq-jn,
sq sMgI bMdy [ is nYx—auh A`KW [ ibhwilAw—by-hwl, BYVy hwl vwlIAW [ krn—kMn
(bhu-vcn) [ n sunhI—n sunih, nhIN suxdy [ nwdu—Sbd, is&iq-swlwh [ muMid—
(Awqmk Awnμd vloN) bMd kr ky [ muMid GwilAw—bMd kIqy pey hn [ rsnw—jIB [ iqlu
iqlu kir—rqw rqw kr ky [ ktIAY—k`tI jw rhI hY, (dunIAw dy JMbyilAW dIAW g`lW Aqy
inMdw Awidk dI kYNcI nwl) k`tI jw rhI hY [ ibsrY—Bu`l jWdw hY [ GtIAY—Awqmk jIvn
vloN kmzor huMdy jweIdw hY [14[
ArQ:- hy shylIey! ijhVIAW A`KW sq-sMgIAW dy drsn nhIN krdIAW, auh A`KW (dunIAw
dy pdwrQW Aqy rUp ƒ q`k q`k ky) by-hwl hoeIAW rihMdIAW hn [ ijhVy kMn prmwqmw dI
is&iq-swlwh nhIN suxdy, auh kMn (Awqmk Awnμd dI DunI suxn vloN) bMd kIqy pey hn [
ijhVI jIB prmwqmw dw nwm nhIN jpdI, auh jIB (dunIAw dy JMbyilAW dIAW g`lW Aqy inMdw
Awidk dI kYNcI nwl hr vyly) k`tI jw rhI hY [ hy shylIey! jdoN pRBU-pwiqSwh (dI Xwd)
Bu`l jwey, qdoN idno idn (Awqmk jIvn vloN) kmzor huMdy jweIdw hY [ (so, hy shylIey! swD
sMgiq ivc pRBU dI is&iq-swlwh suxdy rihxw, jIB nwl nwm jpdy rihxw—iehI hY jqn
aus ƒ l`B skx dw) [14[

ਪੰਕਜ ਫਾਥੇ ਪੰਕ ਮਹਾ ਮਦ ਗੁੰਿਫਆ ॥ ਅੰਗ ਸੰਗ ਉਰਝਾਇ ਿਬਸਰਤੇ ਸੁੰਿਫਆ ॥ ਹੈ ਕੋਊ ਐਸਾ ਮੀਤੁ ਿਜ
ਤੋਰੈ ਿਬਖਮ ਗ ਿਠ ॥ ਨਾਨਕ ਇਕੁ ਸਰ੍ੀਧਰ ਨਾਥੁ ਿਜ ਟੂਟੇ ਲੇਇ ਸ ਿਠ ॥੧੫॥ {ਪੰਨਾ 1362-1363}
pd ArQ:- pMk—ic`kV [ pMkj—(ic`kV ivc au~gy hoey) kOl Pu`l [ pMk—pMK, BOirAW dy
KMB [ md—sugMDI [ mhw md—qIbr sugMDI [ guMiPAw—(ÀwuzP`—to string or weave
together, guMdxw) guMidAw jw ky, Ps ky, Psx dy kwrn, msq ho jwx dy kwrn [ AMg sMg
aurJwie—(kOl Pu`l dIAW) pMKVIAW nwl aulJ ky [ suMiPAw—iKVwau, ^uSI, iek Pu`l qoN au~f
ky dUjy Pu`l auqy jwxw, aufwrI [ ij—ijhVw [ qorY—qoV dyvy [ ibKm—AOKI [ gWiT—gMF [
sRIDr—l`CmI dw Awsrw [ lyie sWiT—gMF lYNdw hY [
ArQ:- hy BweI! (kOl Pu`l dI) qyz sugMDI ivc msq ho jwx dy kwrn (BOry dy) KMB kOl Pu`l
(dIAW pMKVIAW) ivc Ps jWdy hn, (auhnW pMKVIAW nwl aulJ ky (BOry ƒ) aufwrIAW lwxIAW
Bu`l jWdIAW hn (iehI hwl hY jIv-BOry dw) [ koeI ivrlw hI ieho ijhw (sMq-) im`qr imldw
hY jo (ies jIv-BOry dI ijMd ƒ mwieAw dy moh dI peI hoeI) p`kI gMF qoV skdw hY [ hy
nwnk! l`CmI-dw-Awsrw (swry jgq dw) nwQ pRBU hI smr`Q hY jo (Awpxy nwloN) tu`ty hoieAW
ƒ muV gMF lYNdw hY [15[

ਧਾਵਉ ਦਸਾ ਅਨੇਕ ਪਰ੍ੇਮ ਪਰ੍ਭ ਕਾਰਣੇ ॥ ਪੰਚ ਸਤਾਵਿਹ ਦੂਤ ਕਵਨ ਿਬਿਧ ਮਾਰਣੇ ॥ ਤੀਖਣ ਬਾਣ
ਚਲਾਇ ਨਾਮੁ ਪਰ੍ਭ ਧਯ੍ਯ੍ਾਈਐ ॥ ਹਿਰਹ ਮਹ ਿਬਖਾਦੀ ਘਾਤ ਪੂਰਨ ਗੁਰੁ ਪਾਈਐ ॥੧੬॥ {ਪੰਨਾ 1363}
pd ArQ:- Dwvau—DwvauN, mYN dOVdw hW [ dsw—idSw, pwsy (dSw—hwlq) [ pMc dUq—
(kwmwidk) pMj vYrI [ mqwvih—sqWdy rihMdy hn (bhu-vcn) [ kvn ibiD—iks qrIky
nwl? qIKx—qyz, iqR`Ky [ clwie—clw ky [ DweIAY—ismrnw cwhIdw hY [ mhW ibKwdI—
v`fy JgVwlU [ Gwq—mOq, mwrnw [ pweIAY—iml pYNdw hY [16[
ArQ:- hy BweI! prmwqmw (dy crnW) dw pRym hwsl krn vwsqy mYN keI pwsIN dOVdw iPrdw
hW, (pr ieh kwmwidk) pMj vYrI sqWdy (hI) rihMdy hn [ (iehnW ƒ) iks qrIky nwl
mwirAw jwey? (iehnW ƒ mwrn dw qrIkw iehI hY ik) prmwqmw dw nwm (sdw) ismrdy
rihxw cwhIdw hY [ jdoN pUrw gurU imldw hY (aus dI shwieqw nwl ismrn dy) iqR`Ky qIr clw
ky (iehnW kwmwidk) v`fy JgVwlUAW dw nws (kIqw jw skdw hY) [16[

ਸਿਤਗੁਰ ਕੀਨੀ ਦਾਿਤ ਮੂਿਲ ਨ ਿਨਖੁਟਈ ॥ ਖਾਵਹੁ ਭੁੰਚਹੁ ਸਿਭ ਗੁਰਮੁਿਖ ਛੁਟਈ ॥ ਅੰਿਮਰ੍ਤੁ ਨਾਮੁ
ਿਨਧਾਨੁ ਿਦਤਾ ਤੁਿਸ ਹਿਰ ॥ ਨਾਨਕ ਸਦਾ ਅਰਾਿਧ ਕਦੇ ਨ ਜ ਿਹ ਮਿਰ ॥੧੭॥ {ਪੰਨਾ 1363}
pd ArQ:- dwiq—nwm dI dwiq [ mUil—iblkul [ inKuteI—mu`kdI [ BuMchu—vrqo [
siB—swry [ gurmuiK—gurU dy snmuK rihx vwlw mnu`K [ CuteI—CutY, ivkwrW qoN bc jWdw
hY [ AMimRqu—Awqmk jIvn dyx vwlw [ inDwnu—^zwnw [ quis—pRsMn ho ky, qRü`T ky [
ArwiD—ismirAw kr [17[
ArQ:- hy BweI! gurU dI b^SI hoeI hir-nwm-dwiq kdy BI nhIN mu`kdI, byS`k qusI swry
ies dwiq ƒ vrqo [ (sgoN) gurU dI srn pY ky (ies dwiq ƒ vrqx vwlw mnu`K ivkwrW qoN)
bicAw rihMdw hY [ Awqmk jIvn dyx vwlw (ieh) nwm-^zwnw prmwqmw (Awp hI) ^uS ho ky
dyNdw hY [ hy nwnk! (AwK—hy BweI!) sdw ies nwm ƒ ismirAw kr, qYƒ kdy Awqmk mOq
nhIN AwvygI [17[
ਿਜਥੈ ਜਾਏ ਭਗਤੁ ਸੁ ਥਾਨੁ ਸੁਹਾਵਣਾ ॥ ਸਗਲੇ ਹੋਏ ਸੁਖ ਹਿਰ ਨਾਮੁ ਿਧਆਵਣਾ ॥ ਜੀਅ ਕਰਿਨ ਜੈਕਾਰੁ
ਿਨੰਦਕ ਮੁਏ ਪਿਚ ॥ ਸਾਜਨ ਮਿਨ ਆਨੰਦੁ ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਜਿਪ ॥੧੮॥ {ਪੰਨਾ 1363}
pd ArQ:- ijQY—ijs QW qy [ jwey—jWdw hY, jw bYTdw hY [ su—auh (iek-vcn) [
sgly—swry [ jIA—(swry) jIA [ krin—krdy hn, krn l`g pYNdy hn [ jYkwru—
prmwqmw dI is&iq-swlwh [ pic—sV ky, (eIrKw dI A`g nwl) sV ky [ muey—Awqmk
mOq shyV lYNdy hn [ min—mn ivc [ jip—jp ky [18[
ArQ:- hy BweI! ijs QW qy (BI koeI prmwqmw dw) Bgq jw bYTdw hY, auh QW (is&iq-
swlwh dy vwXU-mMfl nwl) suKdweI bx jWdw hY, prmwqmw dw nwm ismridAW (auQy) swry
suK ho jWdy hn, (auQy AWF-guAWF rihx vwly swry) jIA prmwqmw dI is&iq-swlwh krn
l`g pYNdy hn [ (pr BwgW dI g`l hY ik) inMdw krn vwly mnu`K (sMq jnW dI vifAweI vyK ky
eIrKw dI A`g nwl) sV sV ky Awqmk mOq shyV lYNdy hn [ hy nwnk! prmwqmw dw nwm
jp jp ky s`jx jnW dy mn ivc ^uSI pYdw huMdI hY [18[

ਪਾਵਨ ਪਿਤਤ ਪੁਨੀਤ ਕਤਹ ਨਹੀ ਸੇਵੀਐ ॥ ਝੂਠੈ ਰੰਿਗ ਖੁਆਰੁ ਕਹ ਲਗੁ ਖੇਵੀਐ ॥ ਹਿਰਚੰਦਉਰੀ
ਪੇਿਖ ਕਾਹੇ ਸੁਖੁ ਮਾਿਨਆ ॥ ਹਿਰਹ ਹਉ ਬਿਲਹਾਰੀ ਿਤੰਨ ਿਜ ਦਰਗਿਹ ਜਾਿਨਆ ॥੧੯॥ {ਪੰਨਾ 1363}
pd ArQ:- pwvn—piv`qr-srUp hrI [ piqq punIq—ivkwrIAW ƒ piv`qr krn vwlw [
kqh nhI—kdy BI nhIN [ syvIAY—ismirAw jw skdw [ JUTy rMig—nwsvMq pdwrQW dy
ipAwr-rMg ivc [ KuAwru—duKI, AOKw [ khW lgu—kd qk? bhuqw icr nhIN [ KyvIAY—
(izMdgI dI) byVI clw skIdI [ hircMdaurI—hircMd ngrI, gMDrb ngrI, hvweI iklHy [
pyiK—vyK ky [ hau—mYN [ ij—ijhVy [ drgih—prmwqmw dI hzUrI ivc [19[
ArQ:- hy BweI! mwiek pdwrQW dy moh ivc (Psy rih ky izMdgI dI) byVI bhuqw ivc (suK
nwl) nhIN clweI jw skdI, (Aw^r) ^uAwr hI hoeIdw hY, (ies JUTy rMg ivc itky rih ky)
piv`qr-srUp hrI ƒ ivkwrIAW ƒ piv`qr krn vwly hrI ƒ kdy BI ismirAw nhIN jw skdw
[ hy BweI! (mwiek pdwrQW dy iehnW) hvweI ikilHAW ƒ vyK vyK ky qUM ikauN suK pRqIq kr
irhw hYN? (nwh ieh sdw kwiem rihxy, Aqy nwh hI iehnW dy moh ivc PisAW pRBU dr qy
Awdr imlxw) [ hy BweI! mYN (qW) auhnW qoN sdky jWdw hW ijhVy (prmwqmw dw nwm jp jp
ky) prmwqmw dI hzUrI ivc sqkwry jWdy hn [19[

ਕੀਨੇ ਕਰਮ ਅਨੇਕ ਗਵਾਰ ਿਬਕਾਰ ਘਨ ॥ ਮਹਾ ਦਰ੍ੁਗੰਧਤ ਵਾਸੁ ਸਠ ਕਾ ਛਾਰੁ ਤਨ ॥ ਿਫਰਤਉ ਗਰਬ
ਗੁਬਾਿਰ ਮਰਣੁ ਨਹ ਜਾਨਈ ॥ ਹਿਰਹ ਹਿਰਚੰਦਉਰੀ ਪੇਿਖ ਕਾਹੇ ਸਚੁ ਮਾਨਈ ॥੨੦॥ {ਪੰਨਾ 1363}
pd ArQ:- gvwr—mUrK [ Gn—bhuq [ krm ibkwr—ivkwrW dy kMm [ dRügMDq—ivkwrW
dI gMdgI [ vwsu—invws [ sT—mUrK [ Cwru—suAwh (dy brwbr) [ Cwru qn—im`tI ivc
ruilAw srIr [ iPrqau—iPrdw hY [ grb gubwir—AhMkwr dy hnyry ivc [ mrxu—mOq [
jwneI—jwnY, jwxdw [ hircMdaurI—hircMd-ngrI, gMDrb ngrI, hvweI iklHy [ pyiK—vyK
ky [ kwhy—ikauN? scu—sdw-iQr [ mwneI—mwnY, mMndw hY [20[
ArQ:- hy BweI! mUrK mnu`K AnykW hI kukrm krdw rihMdw hY [ v`fy kukrmW dI gMdgI ivc
ies dw invws hoieAw rihMdw hY ijs krky mUrK dw srIr im`tI ivc rul jWdw hY (Amolk
mnu`Kw srIr kOfI dy brwbr dw nhIN rih jWdw) [ (Aijhw mnu`K) AhMkwr dy hnyry ivc
quirAw iPrdw hY, ies ƒ mOq (BI) nhIN su`JdI [ ies hvweI iklHy ƒ vyK vyK ky pqw nhIN,
ieh ikauN ies ƒ sdw-kwiem rihxw mMnI bYTw hY [20[

ਿਜਸ ਕੀ ਪੂਜੈ ਅਉਧ ਿਤਸੈ ਕਉਣੁ ਰਾਖਈ ॥ ਬੈਦਕ ਅਿਨਕ ਉਪਾਵ ਕਹ ਲਉ ਭਾਖਈ ॥ ਏਕੋ ਚੇਿਤ
ਗਵਾਰ ਕਾਿਜ ਤੇਰੈ ਆਵਈ ॥ ਹਿਰਹ ਿਬਨੁ ਨਾਵੈ ਤਨੁ ਛਾਰੁ ਿਬਰ੍ਥਾ ਸਭੁ ਜਾਵਈ ॥੨੧॥ {ਪੰਨਾ 1363}
pd ArQ:- ijs kI—(sMbMDk ‘kI’ dy kwrn l&z ‘ijsu’ dw u au~f igAw hY) [ pUjY—
A^Ir qy phuMc jWdI hY, ^qm ho jWdI hY, mu`k jWdI hY [ AauD—(aumr dI) imAwd, Aw^rI
h`d [ rwKeI—rwKY, r`K skdw hY, mOq qoN bcw skdw hY [ bYdk—ihkmq-iv`idAw [
aupwv—hIly, FMg [ khW lau—ik`QoN qk? BwKeI—BwKY, d`s skdI hY [ eyko—iek
(prmwqmw) ƒ hI [ cyiq—ismirAw kr [ gvwr—hy mUrK! kwij qyrY—qyry kMm ivc [
AwveI—AwvY, AwauNdw hY [ Cwru—suAwh (smwn) [ ibRQw—ivArQ [21[
ArQ:- hy BweI! ijs (mnu`K) dI (aumr dI) Aw^rI h`d phuMc jWdI hY, aus ƒ koeI mnu`K
(mOq dy mUMhoN) bcw nhIN skdw [ ihkmq-iv`idAw dy AnykW hI FMg (nus^y) ik`QoN qk (koeI)
d`s skdw hY? hy mUrK! iek prmwqmw ƒ hI Xwd kirAw kr, (auh hI hr vyly) qyry kMm
AwauNdw hY [ hy BweI! prmwqmw dy nwm qoN ibnw ieh srIr im`tI (smwn) hY, swrw ivArQ
clw jWdw hY [21[

ਅਉਖਧੁ ਨਾਮੁ ਅਪਾਰੁ ਅਮੋਲਕੁ ਪੀਜਈ ॥ ਿਮਿਲ ਿਮਿਲ ਖਾਵਿਹ ਸੰਤ ਸਗਲ ਕਉ ਦੀਜਈ ॥ ਿਜਸੈ
ਪਰਾਪਿਤ ਹੋਇ ਿਤਸੈ ਹੀ ਪਾਵਣੇ ॥ ਹਿਰਹ ਹਉ ਬਿਲਹਾਰੀ ਿਤੰਨ ਿਜ ਹਿਰ ਰੰਗੁ ਰਾਵਣੇ ॥੨੨॥ {ਪੰਨਾ
1363}
pd ArQ:- AauKDu—dvweI [ Apwru—byAMq [ Amolku—ijs dw mu`l nwh pwieAw jw sky
[ pIjeI—pIqw jw skdw hY [ imil—iml ky [ imil imil—sdw iml ky [ Kwvih—KWdy
hn (bhu-vcn) [ dIjeI—vMifAw jWdw hY [ prwpiq hoie—BwgW Anuswr imlxw hovy [ iqsY
hI—ausy ƒ hI [ rMgu—Awnμd [ rwvxy—mwxdy hn [22[
ArQ:- hy BweI! (Awqmk rogW ƒ dUr krn leI prmwqmw dw) nwm (hI) dvweI hY, bhuq
hI kImqI dvweI hY [ (ieh dvweI swD sMgiq ivc iml ky) kIqI jw skdI hY [ (swD sMgiq
ivc) sMq jn sdw iml ky (ieh hir-nwm dvweI) KWdy rihMdy hn (ijhVy BI vfBwgI swD
sMgiq ivc jWdy hn, auhnW) swirAW ƒ (ieh nwm-dvweI) vMfI jWdI hY [ pr ausy mnu`K ƒ
ieh nwm-dvweI imldI hY, ijs dy BwgW ivc ies dw imlxw iliKAw huMdw hY [ hy BweI! mYN
sdky jWdw hW auhnW qoN ijhVy (hir-nwm jp ky) pRBU-imlwp dw Awnμd mwxdy hn [22[

ਵੈਦਾ ਸੰਦਾ ਸੰਗੁ ਇਕਠਾ ਹੋਇਆ ॥ ਅਉਖਦ ਆਏ ਰਾਿਸ ਿਵਿਚ ਆਿਪ ਖਲੋਇਆ ॥ ਜੋ ਜੋ ਓਨਾ ਕਰਮ
ਸੁਕਰਮ ਹੋਇ ਪਸਿਰਆ ॥ ਹਿਰਹ ਦੂਖ ਰੋਗ ਸਿਭ ਪਾਪ ਤਨ ਤੇ ਿਖਸਿਰਆ ॥੨੩॥ {ਪੰਨਾ 1363}
pd ArQ:- sMdw—dw [ vYdw sMdw sMgu—vYdW sMdw sMgu, hkImW dw swQ, hkImW dw tolw
(Awqmk mOq qoN bcwx vwly) sMq jnW dI sMgiq [ AauKd—dvweI, nwm-dwrU [ Awey
rwis—pUrw Asr krdI hY, kwr-gr ho jWdI hY [ Awip—prmwqmw Awp [ Enw—auhnW
(vYdW) dy, auhnW sMq-jnW dy [ krm—in`q dy krq`b [ sukrm—sRySt kMm, sRySt pUrny [
sukrm hoie—vDIAw pUrny bx ky [ psirAw—iKlrdy hn, Awm lokW dy swhmxy AwauNdy hn
[ siB—swry [ qy—qoN [ iKsirAw—dUr ho jWdy hn [23[
ArQ:- hy BweI! (swD sMgiq ivc Awqmk mOq qoN bcwx vwly) hkImW (sMq-jnW) dI sMgiq
iek`TI huMdI hY (auhnW dI vrqI hoeI qy d`sI hoeI hir-nwm ismrn dI) dvweI (swD sMgiq
ivc) Awpxw pUrw Asr krdI hY (ikauNik aus iek`T ivc prmwqmw Awp hwzr rihMdw hY) [
(Awqmk rogW dy auh vYd sMq-jn) ijhVy ijhVy in`q dy krq`b krdy hn (auh swD sMgiq
ivc Awey Awm lokW dy swhmxy) vDIAw pUrny bx ky prgt huMdy hn, (iesy vwsqy swD sMgiq
ivc Awey vfBwgIAW dy) srIr qoN swry du`K swry rog swry pwp dUr ho jWdy hn [23[

ਚਉਬੋਲੇ ਮਹਲਾ ੫ ੴ ਸਿਤਗੁਰ ਪਰ੍ਸਾਿਦ ॥ ਸੰਮਨ ਜਉ ਇਸ ਪਰ੍ੇਮ ਕੀ ਦਮ ਿਕਯ੍ਯ੍ਹੁ ਹੋਤੀ ਸਾਟ ॥


ਰਾਵਨ ਹੁਤੇ ਸੁ ਰੰਕ ਨਿਹ ਿਜਿਨ ਿਸਰ ਦੀਨੇ ਕਾਿਟ ॥੧॥ ਪਰ੍ੀਿਤ ਪਰ੍ੇਮ ਤਨੁ ਖਿਚ ਰਿਹਆ ਬੀਚੁ ਨ ਰਾਈ
ਹੋਤ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਮਨੁ ਬੇਿਧਓ ਬੂਝਨੁ ਸੁਰਿਤ ਸੰਜੋਗ ॥੨॥ {ਪੰਨਾ 1363}
caubolw—iek CMq dw nwm hY [ ieQy ‘caubolw’ CMq dy 11 bMd hn [
pd ArQ:- sMmn—hy sMmn! hy mn vwly bMdy! hy idl vwly bMdy! hy idl Kohl ky dwn krn
vwly bMdy! hy dwnI mnu`K! jau—jy [ dm—dmVy, Dn [ ik´hu—qoN [ swt—vtWdrw [ hoqI—
ho skdI [ huqy—vrgy [ rMk—kMgwl [ ijin—ijs (rwvx) ny [ su—auh (rwvx) [ isr—
(iSv jI ƒ pRsMn krn leI 11 vwrI Awpxy) isr [ kwit—k`t ky [1[
qnu—srIr [ Kic rihAw—mgn hoieAw rihMdw hY [ bIcu—AMqrw, iv`Q [ rweI—rweI
ijqnw BI, rqw Br [ crn kml—kOl Pu`lW vrgy crnW ivc [ byiDE—iv`J igAw (ijvyN
BOrw kOl-Pu`l ivc) [ bUJnu—smJ, mn dI smJx dI qwkq [ suriq sMjog—suriq nwl
iml geI hY (Bwv, mn lgn ivc hI lIn ho igAw hY) [2[
ArQ:- hy dwnI mnu`K! (Dn dy v`ty hir-nwm dw pRym nhIN iml skdw) jy ies pRym dw
vtWdrw Dn qoN ho skdw, qW auh (rwvx) ijs ny iSv jI ƒ ^uS krn leI igAwrW vwrI
Awpxy) isr k`t ky id`qy sn (isr dyx dy QW byAMq Dn dy dyNdw, ikauNik) rwvx vrgy kMgwl
nhIN sn [1[
(hy dwnI mnu`K! vyK, ijs mnu`K dw) ihrdw (Awpxy pRIqm dy) pRym-ipAwr ivc mgn hoieAw
rihMdw hY (aus dy AMdr Awpxy pRIqm nwloN) rqw Br BI iv`Q nhIN huMdI, (ijvyN BOrw kOl-Pu`l
ivc iv`J jWdw hY, iqvyN aus mnu`K dw) mn (prmwqmw dy) sohxy crnW ivc iv`iJAw rihMdw hY,
aus dI smJx vwlI mwnsk qwkq lgn ivc hI lIn hoeI rihMdI hY [2[

ਸਾਗਰ ਮੇਰ ਉਿਦਆਨ ਬਨ ਨਵ ਖੰਡ ਬਸੁਧਾ ਭਰਮ ॥ ਮੂਸਨ ਪਰ੍ੇਮ ਿਪਰੰਮ ਕੈ ਗਨਉ ਏਕ ਕਿਰ ਕਰਮ
॥੩॥ ਮੂਸਨ ਮਸਕਰ ਪਰ੍ੇਮ ਕੀ ਰਹੀ ਜੁ ਅੰਬਰੁ ਛਾਇ ॥ ਬੀਧੇ ਬ ਧੇ ਕਮਲ ਮਿਹ ਭਵਰ ਰਹੇ ਲਪਟਾਇ
॥੪॥ ਜਪ ਤਪ ਸੰਜਮ ਹਰਖ ਸੁਖ ਮਾਨ ਮਹਤ ਅਰੁ ਗਰਬ ॥ ਮੂਸਨ ਿਨਮਖਕ ਪਰ੍ੇਮ ਪਿਰ ਵਾਿਰ ਵਾਿਰ
ਦੇਂਉ ਸਰਬ ॥੫॥ ਮੂਸਨ ਮਰਮੁ ਨ ਜਾਨਈ ਮਰਤ ਿਹਰਤ ਸੰਸਾਰ ॥ ਪਰ੍ੇਮ ਿਪਰੰਮ ਨ ਬੇਿਧਓ ਉਰਿਝਓ
ਿਮਥ ਿਬਉਹਾਰ ॥੬॥ ਘਬੁ ਦਬੁ ਜਬ ਜਾਰੀਐ ਿਬਛੁਰਤ ਪਰ੍ੇਮ ਿਬਹਾਲ ॥ ਮੂਸਨ ਤਬ ਹੀ ਮੂਸੀਐ ਿਬਸਰਤ
ਪੁਰਖ ਦਇਆਲ ॥੭॥ {ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- swgr—smuMdr [ myr—sumyr Awidk phwV [ auidAwn—jMgl [ bn—jMgl [
bsuDw—DrqI [ nv KMf—nO toty, nO ih`sy [ nv KMf bsuDw—nO ih`isAW vwlI DrqI, swrI
DrqI [ Brm—BRmx, qury iPrnw [ mUsn—(mu—`—to steal, to rob—lu`t lYxw) hy lu`ty jw
rhy mnu`K! Awqmk srmwieAw lutw rhy hy mnu`K! iprMm kY—ipAwry dy (rsqy) ivc [ pRym
iprMm kY—ipAwry dy pRym dy rsqy ivc [ gnau—gnauN, mYN igxdw hW [ krm—kdm [
kir—kr ky [ eyk kir krm—iek kdm kr ky, iek kdm dy brwbr [3[
mskr—cWdnI (mÔkrI—cMdRmw), cMd dI cwnxI [ AMbru—AwkwS [ Cwie rhI—Cw rhI hY,
Fk rhI hY, iKlr rhI hY [ bIDy—iv`Jy hoey [ bWDy—b`Jy hoey [ rhy lptwie—lpt rhy hn
[4[
jp—mMqRW dy jwp [ qp—DUxIAW qpwxIAW [ sMjm—ieMidRAW ƒ ivkwrW vloN htwx dy jqn
[ hrK—^uSI [ mwn—ie`zq [ mhq—vifAweI [ Aru—Aqy [ grb—AhMkwr [ mUsn—
(iehnW jp qp AwidkW dy jwl ivc Ps ky) Awqmk srmwieAw lutw rhy hy mnu`K! inmKk—
A`K Jmkx ijqny smy leI [ pir—qoN, au~qoN [ vwir dyNau—mYN kurbwn krdw hW [5[
mrmu—Byq [ jwneI—jwnY, jwxdw [ mrq—Awqmk mOqy mr irhw [ ihrq—lu`itAw jw
irhw [ pRym iprMm—ipAwry dy ipAwr ivc [ byiDE—iv`iJAw [ imQ—nwsvMq [6[
Gbu—Gr [ dbu—(dàÒX) Dn-pdwrQ [ jwrIAY—sV jWdw hY [ ibhwl—du`KI [ qb hI—
qdoN hI [ mUsIAY—lu`ty jweIdw hY [7[
ArQ:- smuMdr, prbq, jMgl, swrI DrqI—(iehnW dI jwqRw Awidk dI ^wqr) BRmx krn
ivc hI Awqmk jIvn vloN lu`ty jw rhy hy mnu`K! pRIqm-pRBU dy pRym dy rsqy ivc mYN qW (ies
swry rtn ƒ) isr& iek kdm dy brwbr hI smJdw hW [3[
hy Awqmk jIvn lutw rhy mnu`K! (cMd dI) cwnxI swry AwkwS auqy iKlrI hoeI huMdI hY (aus
vyly) BOry kOl-Pu`l ivc iv`Jy hoey b`Jy hoey (kOl-Pu`l ivc hI) lpt rhy huMdy hn (iesy qrHW
ijnHW mnu`KW dy ihrdy-) AwkwS ƒ pRBU-pRym dI cwnxI rOSn kr rhI huMdI hY (auh mnu`K pRBU-
pRym ivc) iv`Jy hoey (pRBU dy) sohxy crnW ivc juVy rihMdy hn [4[
(dyviqAW ƒ pRsMn krn dI ^wqr mMqRW dy) jwp, DUxIAW qpwxIAW, ieMidRAW ƒ v`s krn leI
(pu`Ty ltkx Awidk dy AnykW) jqn—iehnW swDnW qoN imlI ^uSI, ie`zq, vifAweI, iehnW
qoN imilAw suK Aqy AhMkwr—iehnW ivc hI Awqmk jIvn ƒ lutw rhy hy mnu`K! mYN qW A`K
Jmkx ijqny smy leI imly pRBU-ipAwr qoN iehnW swry swDnW ƒ kurbwn krdw hW [5[
hy Awqmk jIvn ƒ lutw rhy mnu`K! (vyK, qyry vWg hI ieh) jgq (pRym dw) Byq nhIN jwxdw,
(qy) Awqmk mOqy mr irhw hY, Awqmk jIvn dI rws-pUMjI lutw irhw hY, pRIqm-pRBU dy
ipAwry ivc nhIN iv`Jdw, nwsvMq pdwrQW dy ivhwr-kwr ivc hI PisAw rihMdw hY [6[
(jdoN iksy mnu`K dw) Gr sV jWdw hY Dn-pdwrQ sV jWdw hY (aus jwiedwd qoN) ivCuiVAw
hoieAw auh mnu`K aus dy moh dy kwrn bVw duKI huMdw hY (qy pukwrdw hY ‘mYN lu`itAw igAw, mYN
lu`itAw igAw’) [ pr Awqmk jIvn ƒ lutw rhy hy mnu`K! (Asl ivc) qdoN hI lu`ty jweIdw
hY jdoN dieAw dw somw Akwl purK (mnoN) Bu`ldw hY [7[

ਜਾ ਕੋ ਪਰ੍ੇਮ ਸੁਆਉ ਹੈ ਚਰਨ ਿਚਤਵ ਮਨ ਮਾਿਹ ॥ ਨਾਨਕ ਿਬਰਹੀ ਬਰ੍ਹਮ ਕੇ ਆਨ ਨ ਕਤਹੂ ਜਾਿਹ
॥੮॥ ਲਖ ਘਾਟੀਂ ਊਂਚੌ ਘਨੋ ਚੰਚਲ ਚੀਤ ਿਬਹਾਲ ॥ ਨੀਚ ਕੀਚ ਿਨਿਮਰ੍ਤ ਘਨੀ ਕਰਨੀ ਕਮਲ ਜਮਾਲ
॥੯॥ ਕਮਲ ਨੈਨ ਅੰਜਨ ਿਸਆਮ ਚੰਦਰ੍ ਬਦਨ ਿਚਤ ਚਾਰ ॥ ਮੂਸਨ ਮਗਨ ਮਰੰਮ ਿਸਉ ਖੰਡ ਖੰਡ ਕਿਰ
ਹਾਰ ॥੧੦॥ ਮਗਨੁ ਭਇਓ ਿਪਰ੍ਅ ਪਰ੍ੇਮ ਿਸਉ ਸੂਧ ਨ ਿਸਮਰਤ ਅੰਗ ॥ ਪਰ੍ਗਿਟ ਭਇਓ ਸਭ ਲੋਅ ਮਿਹ
ਨਾਨਕ ਅਧਮ ਪਤੰਗ ॥੧੧॥ {ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- ko—dw [ suAwau—suAwrQ, jIvn mnorQ [ jw ko suAwau—ijnHW dw jIvn-
inSwnw [ icqv—Xwd [ mwih—ivc [ nwnk—hy nwnk! ibrhI—pRymI [ bRhm—prmwqmw
[ Awn kqhU—iksy BI hor QW [ jwih—jWdy [8[
lK—(l™X) inSwnw [ Gno—bhuq [ ibhwl—du`KI [ kIc—ic`kV [ inimRq—inmRqw,
grIbI [ GnI—bhuqI [ krnI—jIvn-krq`b [ jmwl—koml suMdrqw [9[
nYn—A`KW [ AMjn—surmw [ isAwm—kwlw [ bdn—mUMh [ cMdR bdn—cMd (vrgw sohxw)
mUMh [ cwr—sohxw, suMdr [ icq cwr—sohxy ic`q vwlw [ mrMm—mrm, Byq [ isau—nwl,
ivc [ KMf KMf—toty toty [ kir—kr dyh [ hwr—hwrW ƒ, srIrk iSMgwrW ƒ, bwhrly
Dwrimk ivKwivAW ƒ [10[
mgnu—msq [ ipRA pRym isau—ipAwry (dIvy) dy pRym ivc [ sUD—su`D-bu`D [ ismrq—
(Awpxy ipAwry ƒ) Xwd kridAW [ sUD n AMg—(Awpxy) srIr dI su`D-bu`D nhIN (rihMdI) [
sB loA mih—swry jgq ivc [ nwnk—hy nwnk! ADm—nIc [ pqMg—BMbt [11[
ArQ:- hy nwnk! ijnHW mnu`KW dw jIvn-inSwnw (pRBU-crnW dw) ipAwr hY, (ijnHW mnu`KW
dy) mn ivc (pRBU dy) crnW dI Xwd (itkI rihMdI) hY, auh mnu`K prmwqmw dy AwiSk hn,
auh mnu`K (‘nvKMf bsuDw Brm’ Aqy ‘jp qp sMjm’ Awidk) hor iksy BI pwsy vl nhIN
jWdy [8[
hy BweI! (mnu`K dw) cMcl mn (dunIAwvI vf`px dIAW) AnykW au~cIAW cotIAW (au~qy ApVn)
ƒ (Awpxw) inSwnw bxweI r`Kdw hY, qy, duKI huMdw hY [ pr ic`kV nIvW hY (nIvyN QW itikAw
rihMdw hY [ nIvyN QW itky rihx vwlI aus ivc) bVI inmRqw hY [ ies jIvn-krq`b dI
brkiq nwl (aus ivc) koml suMdrqw vwlw kOl-Pu`l au~gdw hY [9[
hy Awqmk jIvn ƒ lutw rhy mnu`K! jy qUM (aus prmwqmw dy imlwp dy) Byq ivc msq hoxw
cwhuMdw hYN jo cMd vrgy sohxy muK vwlw hY, Aqy sohxy ic`q vwlw hY ijs dy kOl-Pu`lW vrgy
sohxy nyqR hn ijnHW ivc kwlw surmw ipAw hY (Bwv, jo prmwqmw A`q hI sohxw hY), qW Awpxy
iehnW hwrW ƒ (‘nvKMf bsuDw Brm’ Aqy ‘jp qp sMjm’ Awidk ivKwivAW ƒ) toty toty kr
dyh [10[
hy nwnk! (ivcwrw) nIc (ijhw) pqMgw (Awpxy) ipAwry (jgdy-dIvy) dy ipAwr ivc (ieqnw)
msq ho jWdw hY (ik ipAwry ƒ) Xwd kridAW ausƒ Awpxy srIr dI suD-buD nhIN rihMdI
(auh pqMgw jgdy dIvy dI lwt au~qy sV mrdw hY [ pr Awpxy ies ieSk dw sdkw) nIc
ijhw pqMgw swry jgq ivc au~Gw ho igAw hY [11[
cauboilAW dw Bwv
hryk bMd dw v`K-v`K:
1. prmwqmw dy nwm dw pRym Dn dy v`ty nhIN iml skdw [
2. s`cy pRymI dy mn ivc Awpxy pRIqm nwloN rqw Br BI iv`Q nhIN huMdI [
3. qIrQ-jwqRw Awidk vwsqy DrqI dw rtn prmwqmw dy ipAwr dy rsqy ivc kOfI BI mu`l
nhIN r`Kdw [
4. ijnHW mnu`KW dy ihrdy-AwkwS ƒ pRBU-pRym dI cwnxI rOSn krdI hY, auh sdw prmwqmw dy
crnW ivc juVy rihMdy hn [
5. jwp, qwp, pu`Ty ltkxw—srIr ƒ kSt dyx vwly ieho ijhy swDn BI pRBU-ipAwr dy
twkry qy koeI mu`l nhIN pWdy [
6. pRIqm-pRBU dy ipAwr qoN s`Kxw mnu`K Awqmk mOq shyVI r`Kdw hY [
7. ijhVw mnu`K prmwqmw dI Xwd BulweI r`Kdw hY, auh Awpxy Awqmk jIvn dI rwis-pUMjI
lutweI jWdw hY [
8. prmwqmw dy nwm dy AwiSk mnu`K qIrQ-jwqRw Awidk Aqy qp Awidk vwly rsqy ƒ nhIN
ApxWdy [
9. pRBU-crnW dy pRymIAW ƒ inmRqw vwly jIvn ivcoN Awqmk Awnμd imldw hY [
10. ijhVw mnu`K prmwqmw dy nwm dw pRymI hY aus ƒ ‘nv KMf bsuDw Brm’ Aqy ‘jp qp
sMjm’ Awidk swDn by-loVvyN jwpdy hn [
11. mu`kdI g`l, pRBU-crnW dw pRym imldw hY Awpw kurbwn kIiqAW [
lVI-vwr Bwv:
(1, 2) Dn dy v`ty pRBU-crnW dw pRym nhIN imldw, ieQy qW hr vyly mn ƒ pRBU dI Xwd ivc
joVI r`Kx dI loV huMdI hY [
(3 qoN 7) qIrQ-jwqRw, jp qp sMjm Awidk swDn—ieh koeI BI, mnu`K dy Awqmk jIvn ƒ
ivkwrW dy Fhy cVHn qoN bcw nhIN skdy [ prmwqmw dI Xwd ƒ BulwieAW Awqmk jIvn dI
rwis-pUNMjI lu`tI jWdI hY [
(8 qoN 11) pRBU-pRym dy rsqy ivc qIrQ-jwqRw, jp qp sMjm Awidk dI loV hI nhIN pYNdI [
inmRqw vwlw jIvn Awqmk Awnμd pYdw krdw hY [ pRym ivhwJx vwsqy Awpw-Bwv dyxw pYNdw
hY [
mu`K-Bwv:
prmwqmw dy crnW dw ipAwr nwh Dn qoN imldw hY nwh qIrQ-jwqRw Aqy jp qp sMjm
Awidk swDnW dI rwhIN [ haumY dw iqAwg kr ky prmwqmw dI Xwd ivc juVy rihxw hI shI
rsqw hY [
slok Bgq kbIr jIau ky
mu`FlI jwx-pCwx:
pihlW pihl mYƒ sMn 1925 ivc pqw l`gw ik kuJ s`jx Bgq-bwxI ƒ gurmiq dy Anuswr
nwh smJ ky ies dy ivru`D prcwr kr rhy hn [ sMn 1927 ivc jdoN ik Ajy mYN iSromxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI dy d&qr ivc mIq sk`qR sW, mYƒ ieh ^br imlI ik ieh s`jx B`tW
dy sveIAW, s`d, s`qy blvMf dI vwr, quKwrI rwg dy iek CMq m: 4 ƒ BI sRI gurU gRMQ swihb
ivc vyKxw psMd nhIN krdy [ auhnW dy i^Awl Anuswr ieh bwxIAW BI gurmiq dy AnkUl
nhIN hn [ so, gurU gRMQ swihb dI bwxI dI swDwrn ivcwr dy nwl nwl iehnW aupr-d`sIAW
bwxIAW sMbMDI mYN ^ws aucycI imhnq SurU kIqI [ julweI 1929 ivc jdoN ik mYN gurU nwnk
^wlsw kwlj gujrWvwlw C`f cuikAw sW, mYN B`tW dy sveIAW dw tIkw ilKxw SurU kIqw jo mYN
AkqUbr nvMbr ivc ^qm kr ilAw [ ies bwxI dy ivroDIAW ivcoN iek moFI s`jx fwktr
rx isMG jI gujrWvwly ivc Aw itky hoey sn, auhnW nwl myrI cMgI fUMGI sWJ-imqRqw bx cukI
hoeI sI [ ies tIky dw swrw KrVw mYN auhnW ƒ pVHn leI id`qw; auhnIN idnIN auh ies bwxI
dy ivru`D AwpxI pusqk ‘B`t igrw ksOtI’ ilK rhy sn [ myrw KrVw auh vIh ku idn pVHdy
rhy [ Aw^r auhnW ny Awpxw purwxw bixAw i^Awl C`f id`qw, qy myry nwl sihmq ho gey [
auhnW myry nwl bcn kIqw ik auh Awpxy pihly hm-i^Awl swQIAW ivc B`tW dy sveIAW dy
gurmiq AnukUl hox dw prcwr krngy; pr kudriq ƒ ieh g`l mnzUr nhIN sI, fwktr rx
isMG jI mhInw ku bImwr rih ky gurpurI isDwr gey [ Awpxy aus ivCuVy im`qR dy id`qy auqSwh
nwl mYN Bgq-bwxI dy kuJ ku SbdW ƒ BI h`Q pwieAw, auhnW au~qy ivcwr qy auhnW dw tIkw
ie`k ie`k kr ky mYN mwsk-p`qR ‘AMimqR’ ivc Cwpdw irhw [ sMn 1935-36 ivc rwmklI
rwg dI bwxI ‘s`d’ au~qy BI iek KulHI ivcwr ilK ky mYN pwTkW dy pyS kIqI qy d`isAw ik
ieh bwxI inrol gurmiq Anuswr hY [ sMn 1942 ivc mYN bwbw PrId jI dy SlokW dw tIkw
iliKAw, pr myry iek imqR ny mYƒ smJwieAw ik Ajyhy ie`kV-du`kV kMm kw&I nhIN hn; myrw
iliKAw ‘gurbwxI ivAwkrx’ sBnW lokW ny nwh hI pVHnw hY Aqy nwh hI gurbwxI ƒ aus dy
Anuswr smJx dI AOKI imhnq krnI hY; ijqnw ho sky ieh kMm mYƒ hI SurU krnw cwhIdw hY
[ so, ‘bweI vwrW’ dy 1924 dy SurU kIqy tIky ƒ mukw ky 1945 ivc mYN BgqW dI bwxI dw
tIkw SurU kr id`qw [ ieh kMm bVw hI AOKw swbq hoieAw; A`T nO mhIinAW ivc mYN hMB
igAw, qy kbIr jI dy Slok mYƒ C`fxy hI pey [ sMn 1946 ivc mYN BgqW sMbMDI hor hor
ivcwrW ilKdw irhw, ijnHW ivcoN kuJ ku mYN pusqk ‘gurmiq pRkwS’ ivc pwTkW dy swhmxy pyS
kIqIAW [
mwrc sMn 1947 ivc lwhOr Aqy AMimRqsr i&rkU &swd SurU ho gey [ iehnW ieqnI frwauxI
Skl PV leI ik hzwrW ihMdU Aqy is`K jI-iBAwxy ^wlsw kwlj dy AMdr Aw vVy [ pVHweI
dw swrw kMm ault-pult igAw [ idn-rwq &swdW dI dMd-kQw hI hr QW huMdI rihMdI sI [
mhInw fyF mhInw qW ‘Ahu Awey, Ahu Awey’ dy rOly ivc lμGwey; Aw^r smJ AweI ik ieh
JgVy CyqI mu`kx vwly nhIN hn, qy ies by-cYnI ivc vDIk smW lμGwieAw nhIN jw skygw [
so, Bgq-bwxI ivcoN jyhVw ih`sw tIkw krnoN rih igAw sI, aus ƒ SurU krn dI swlwh kIqI
[ pr, suriq Ajy rOilAW ivc bhuq iKMfI hoeI sI; ies ƒ itkwxy ilAwaux leI mYN tIky dw
swrw KrVw muV ghu nwl piVHAw [ ies qrHW cyqw-SkqI ƒ qwzw kr ky kbIr jI dy slokW
dw tIkw mYN 9 jUn ƒ SurU kIqw [
pihlW pihlW myrw ieh i^Awl bixAw hoieAw sI ik ieh Slok suK`ly hI hn, iehnW dw tIkw
mYN ds bwrW idnW ivc mukw lvWgw [ pr ijauN ijauN ie`k ie`k kr ky mYN iehnW ƒ h`Q
pwieAw, kbIr jI dIAW au~c aufwrIAW qy mYN hYrwn huMdw igAw [ ieqnIAW fUMGIAW rmzW nwl
vwh pYx l`gw ik keI QweIN qW ie`k ie`k Slok ivc GMitAW-b`DI cu`BI lwxI pYNdI sI [ bVw
Asgwh smuMdr in`ky ijhy ku`jy ivc bMd r`iKAw jwpdw sI [ keI isAwxy ivdvwnW qy prcwrkW
dy mUMhoN hux qk mYN suxdw AwieAw sW—kbIr jI pRwxwXwm kirAw krdy sn; mws bwry kbIr
jI dw mq is`K Drm nwl nhIN rldw ikauNik auh mws Kwx dI inKyDI kr gey hn; kbIr jI
m`CI dw mws Kwxo vrj gey hn [ bWg Awidk bwry keI muslmwn prcwrk kbIr jI ƒ
ieslwm qoN nwvwik& swbq krdy suxy jw rhy sn [ pr, au~c kotI dy fUMGy kvIAW ƒ EprI
nzry vyiKAW ieh BulyKy pYxy kudrqI g`l sI [ jdoN ieh swry Slok mYƒ iek i^Awl-lVI ivc
pRoqy hoey id`s pey, qW auhnW lokW dy pwey hoey BulyKy qy Brm-vihm myry mn ivcoN ieauN au~fy,
ijvyN qyz hvw nwl DUM dw phwV au~f jWdw hY [
ies tIky dy nwl kbIr jI dy SlokW bwry hux mYN hyT-ilKIAW ivcwrW pwTkW dy swhmxy pyS
kr irhw hW:
(1) swry SlokW dw imlvW lVI-vwr Bwv [
(2) ieh ivcwr ik kbIr jI dy swry SlokW dI ieko hI imlvIN i^Awl lVI hY [
(3) kI kbIr jI vYSnv Bgq sn?
(4) kbIr jI dy Slok Aqy gurU nwnk swihb [
ieh tIkw cUMik isr& SlokW dw hI hY, mYN kbIr jI dy SbdW ivcoN koeI gvwhI-pRmwx pyS nhIN
kr irhw [ kbIr jI dy jIvn bwry pey hoey BulyiKAW au~qy kIqI ivcwr mYN ‘drpx’ dI pMjvIN
poQI ivc pyS kr cukw hW jo pihlW ‘Bgq-bwxI stIk’ dy cOQy ih`sy ivc BI Cp cukI hY [
myry pwiqSwh siqgurU jI ny jo kuJ mYƒ b^iSAw hY aus dy Anuswr nyk-nIAqI nwl mYN ieh
Bytw pyS krdw hW [ ho skdw hY ik keI s`jxW nwl keI QweIN myrw mq-Byd hovy [ iPr BI
jy ikqy iksy iek-A`D s`jx ƒ hI ies imhnq dI rwhIN ies bwxI ivcoN koeI suAwdlw hulwrw
Aw sikAw qW mYN Awpxy au~qy Awpxy siqgurU dI byAMq ikrpw smJWgw ik aus ny mYƒ aus
ihl-jul qy rOly-r`py dy smy cMgy Awhry lweI r`iKAw [
24, ^wlsw kwlj, AMimRqsr . . . . . . . swihb isMG
nvMbr 19, 1947 . . . . . . . . . . . . . bI.ey.
slok Bgq kbIr jIau ky
kbIr jI dy SlokW dw lVI-vwr Bwv
slok nμ: 1 qoN 12 qk:
jd qoN sMswr bixAw hY mnu`K vwsqy suK dw ieko hI At`l inXm cilAw Aw irhw hY ik suK
isr& nwm ismrn ivc hY; nIvIN qoN nIvIN jwiq dy bMdy vwsqy BI koeI bMdS nhIN hY [ mnu`K
ikqnw BI DnwF hovy, qy, bwhroN bWkw bixAw hovy, nwm qoN ibnw ihrdy ivc sVn hI itkI
rihMdI hY, qy, jd qk Dn Awidk sMswrk suKW dI lwlsw hY qd qk hir-nwm dw ismrn
nhIN ho skdw, qy suK nhIN ho skdw [
pRBU dw nwm ismr ky ijs mnu`K dI ‘hau’ mu`kdI hY, aus dy swry igAwn-ieMidRAW dI rucI r`b
vwly pwsy ho jWdI hY; pihlW aus ƒ Awpxw Awp cMgw jwpdw sI, hux aus ƒ dUijAW ivc gux
id`sx lg pYNdy hn; pr ieh swrI brkiq gurU-dr qoN nsIb huMdI hY [
‘hau’ ƒ mwrnw iek AYsw Blw kMm hY ijs ƒ swrw sMswr slwhuMdw hY [ inmRqw vwlw mnu`K,
mwno cMdn dw bUtw hY jo sB ƒ sugMDI dyNdw hY [ ‘hau’ dy mwry hoey bMdy hnyrIAW rwqW vrgy
kwly idl vwly huMdy hn, auh mwno, bWs hn jo cMdn dy nyVy huMdy hoey BI cMdn dI sugMDI qoN
vWjy rihMdy hn qy Awpo ivc Kih-Kih ky sVdy hn [
mu`K Bwv:
hir-nwm dw ismrn mnu`K vwsqy suK dw Asl swDn hY, qy ieh hir-nwm gurU-dr qy ipAW
imldw hY [ grIb qoN grIb qy nIvIN qoN nIvIN jwiq dw bMdw vI hir-nwm ismr ky suKI ho
jWdw hY [
slok nμ: 13 qoN 30 qk:
dunIAwvI pdwrQW ƒ suK dw vsIlw smJ ky jo mnu`K hir-nwm ƒ ivswrdw hY auh Gwty ivc
rihMdw hY; dunIAw dy rMg-qmwSy qy mhl-mwVIAW bldI B`TI vrgy hn ikauNik nwm ivswr ky
dunIAw ivc msq bMidAW dy AMdr iqRSnw dI A`g bldI rihMdI hY qy swrI aumr mwieAw dI
^wqr Btkx kr ky iPr auh keI jUnW ivc Btkdy hn [ Ajyhy bMidAW dy mUMhoN jdoN BI
inkldy hn mMdy bol hI inkldy hn; mnu`Kw jnm dy Asl mnorQ qoN KuMJ ky auh swrI aumr
^uAwr hI huMdy hn ikauNik mwieAw Anyk rUp Dwr ky sdw auhnW ƒ kurwhy pweI r`KdI hY [
ieqny duKI rih ky BI mwieAw vyVHy jIv mwieAw dw moh C`fx ƒ iqAwr nhIN huMdy; ieh jwxdy
hoey BI ik ‘mrny hI qy pweIAY pUrnu prmwnμdu’ mwieAw dw moh iqAwg ky hir-nwm dy gwhk
nhIN bxdy [ ijnHW bMidAW ny hir-nwm dy QW iv`idAw, rwj, Buieˆ Awidk ƒ izMdgI dw
Awsrw-prnw bxw r`iKAw hY, auhnW dI sWJ-imqRqw BI ieqbwr-jog nhIN huMdI [
lμmIAW jtW vwly jW rof-mof sMinAwsI vyK ky iek igRhsqI ƒ ieh i^Awl pYdw ho skdw hY
ik ieh lok qW ‘dunI’ C`f ky ‘dIn’ dy rsqy pey hoey hn [ pr ieh Zlq hY, koeI ByK jW
bwhrlw iqAwg ‘dunI’ dy moh qoN bcw nhIN skdw, qy, jd qk ieh moh kwiem hY qd qk
sihm ijMd ƒ KWdw hI rhygw [ ‘kwjl kI koTrI’ jgq ivcoN by-dwZ rihx leI hir-nwm
hI vsIlw hY jo ‘swD sMgiq’ ivc irhW ismirAw jw skdw hY [
Ajb Kyf bxI peI hY! ‘dunI’ dw vpwrI jIv hr vyly mOq dy sihm hyT dibAw rihMdw hY,
iPr vI ‘dunI’ dw moh iqAwgx ƒ iqAwr nhIN; ‘bn Pl pwky’ vWg ieh jnm BI AjweIN
gvWdw hY qy muV cOrwsI dy lμmy gyV ivc pY jWdw hY [30[
31 qoN 40 qk:
srIr dw moh mnu`K ƒ ‘dunIAw’ dI doV-B`j v`l pRyrdw hY, jy ies dI cwh Anuswr mwieAw
nw iek`TI hovy qW igly-guzwrIAW krdw hY [ pRBU dy gux BI gwvy qy igly-guzwrIAW BI krdw
rhy—ieh ‘slwmu jbwbu dovy kry, muFh GuQw jwie’ [ pRBU nwl pRIq dI prK ivc auhI mnu`K
pUrw auqrdw hY jo ‘dunIAw’ dy moh vloN mr ky hir-nwm dy ipAwr ivc jIau pYNdw hY [
ienswnI izMdgI, mwno, iek byVI hY, keI jUnW ivcoN lμGx krky ieh byVI purwxI ho cukI hY,
AnykW jnmW dy kIqy kukrmW dy sMskwr ies byVI ivc mwno, Cyk hn, ies dunIAw dy moh ivc
PisAw mnu`K fu`bw hI jwxo [ iPr, ieh moh krnw BI iks SY nwl? sohxw srIr Aw^r im`tI
ivc iml jWdw hY, mhl mwVIAW C`fxy pY jWdy hn, Dn pdwrQ jWidAW icr nhIN lgdw [
muK Bwv:
dunIAwvI pdwrQW qy BogW ƒ suK dw swDn smJ ky hir-nwm ivswirAW inrI ^uAwrI hI huMdI
hY, qy iehnW nwl swQ BI nhIN inBdw [
slok nμ: 41 qoN 70 qk:
ieh mnu`Kw jnm hI hir-nwm dy ismrn dw vylw hY; pr ieh nwm-Dn iek`Tw krn leI
zrUrI hY ik mnu`K pihlW srIrk moh C`f ky ivkwrW nwloN sWJ iqAwgy [ iehnW BogW-ivkwrW
dI pWieAW Asl ivc ieqnI ku hI jwxo, ijvy iksy h`tI qoN sOdw lY ky JUMgy vjoN rqw ku guV lY
ky Kw leIdw hY [ dunIAw dy Bog qW ikqy rhy, jy iv`idAw Aqy BgqI ivcoN koeI ie`k cuxnI pY
jwey, qW iv`idAw C`f ky hir-nwm hI cuxnw cwhIdw hY [ ieQy sMswr ivc jIv dI jogI vwlI
hI cwr idn dI PyrI hY; ivkwrW dI A`g ivc pY ky ijs ABwgy jIv-jogI dI srIr godVI sV
ky kolw ho geI, aus dy p`ly Kyh-^uAwrI hI pYNdI hY [ jy jIv dunIAwvI Bog iv`idAw Dn
Awidk ƒ Awpxy jIvn dw Awsrw bxw ley, qW mwieAw dy ‘pWcau lirkw’ ies ƒ AswnI
nwl hI gRs lYNdy hn ijvyN QoVHy pwxI ivc rihMdI m`CI ƒ JIaUr CyqI PV lYNdw hY [ ieh Bog
suAwdly jwpdy hn, iPr BI pRBU dy nwm dy swhmxy dunIAw vwly ieh swry Awsry hoCy hn [
inKsmIAW qy mlwh-hIx byVIAW iT`lHW dy mUMh Aw ky fu`b jWdIAW hn, iesy qrHW ijs jIv dI
izMdgI dI byVI dw koeI gurU-mlwh nhIN hY auh ivkwrW dIAW iT`lHW nwl t`kr Kw ky fu`b jWdI
hY [ ivkwrI kusMgI qoN bco, nhIN qW iehnW kmzor jIv-hrn ivkwr-iSkwrIAW dy Fhy cVHnoN
bc nhIN skygw [53[
qIrQW qy irhYS r`iKAW mn ivkwrW qoN bc nhIN skdw, au~cI jwiq ivc jnm lYxw BI koeI
shYqw nhIN krdw, ismrn nwl hI mn pivqR ho skdw hY [ qIrQ-ieSnwn qy au~cI jwiq qW
sgoN mn ƒ AhMkwr nwl hwQI vrgw bxw dyNdy hn [ jwiedwd dI mlkIAq dI lwlsw,
mwieAw dI mmqw BI pRBU-crnW ivc juVn nhIN dyNdI [ ijs au~qy pRBU myhr kry, auh ikrq-
kwr krdw hoieAw BI suirq pRBU-crnW ivc r`Kdw hY [ idn vyly ikrq-kwr kridAW suriq
prmwqmw dI Xwd ivc r`Ko, rwq su`qy ipAW Awpxy Awp iDAwn auDr hI rhygw, ies qrHW
au~Tdy bYTdy jwgdy su`qy hr vyly pRBU-crnW ivc juVn dI Awdq bx jwiegI [ pr jy swrw
idn ‘bf bf rUMDih Twau’, jyhVI suriq swrw idn inrIAW m`lW m`lx ivc l`gI rhy, auh
pRBU-crnW ivc nhIN juV skdI [ izMdgI dI swrI dOV-B`j m`lW m`lx vwsqy hI nhIN cwhIdI;
pr dUjy pwsy, dunIAw C`f ky DUxIAW qpwieAW pu`Ty ltikAW BI r`b nhIN imldw [ AsW
ikrq-kwr krnI hY, qy h`k dI ikrq kridAW aus dy dr qoN nwm dI dwiq BI mMgxI hY [
aus dI Xwd inrol aus dI b^SS hY iksy jp qp dw koeI mwx nhIN kIqw jw skdw, koeI h`k
nhIN jqw skdw [65[
jy pBU dy dr qy itky rhIey qW ‘lwK AhyrI’ ‘pWcau lirkw’ Awidk ivcoN koeI BI jIvn dy
shI rwh ivc rok nhIN pw skdw [ is&iq-swlwh dw hulwrw iek AYsI qwkq hY ik sMswrk
moh dIAW iT`lHW ivcoN Afol hI mnu`K ƒ auqWh cu`k lYNdw hY qy fubxNo bcw lYNdw hY [ iPr BI
ivkwrI bMdy ƒ ieh is&iq-swlwh cMgI nhIN lgdI, aus dw suBwau m`KI vWg ho jWdw hY [ jo
sdw bd-bU vwly QW hI jWdI hY [ koeI AM\wxw hovy cwhy isAwxw hovy, jo BI hir-nwm dw
ismrn iqAwgdw hY auh mwiek moh ivc fu`b ky Awqmk mOqy mr irhw hY, aus ƒ ivkwr AMdro
AMdr KoKlw krI jWdy hn [70[
mu`K Bwv:
ieh mnu`Kw jnm hI ismrn dw vylw hY, pr ivkwrW qoN bicAW hI ieh kmweI ho skdI hY [
qy, ijQy ismrn nhIN hY auQy ivkwr Aw dbWdy hn [
slok nμ: 71 qoN 101 qk:
ijs mnu`K ƒ pRBU-dr qoN BgqI dI dwiq imldI hY auh sqI vWg ^uSI-^uSI srIrk moh ƒ
swVdw hY, ivkwrW vloN mUMh moVdw hY [ gMny ƒ im`Tw rs imldw hY, aus dy v`ty ivc auh vylxy
ivc pIVIdw hY, iqvyN guxW dy bdly Awpw-Bwv qoN mrnw hI pYNdw hY [ ies srIr dI pWieAW
BI k`cy GVy vWg cwr idn dI hI hY, ies dw moh iqAwg ky gurU dy d`sy rwh qy qurnw cwhIdw
hY, ikauNik rwKvyN ku`qy vWg ie`k mwlk dw ho rihx ivc Awdr qy suK hY, dr dr qy BtikAW
inrwdrI qy du`K hY [ gurU-dr qoN ijs mnu`K ƒ ieh sUJ imldI hY ik iehnW kwmwidkW ny mYƒ
r`b nwloN ivCoV id`qw hY, prmwqmw qoN ivCoVy dy Aihsws dw iek AYsw fMg aus ƒ v`jdw hY ik
ivkwrW dw koeI mMqR aus auqy c`l nhIN skdw [ gurU-pwrs aus ƒ sonw bxw dyNdw hY, gurU-
cMdn aus dy AMdr ismrn dI sugMDI pYdw kr dyNdw hY [ gur ivkwrW dI mwr qoN bcw ky mOq
dw sihm dUr kr dyNdw hY [ ieQy sdw nhIN itky rihxw, mOq AwauxI hI hY, qW iPr mn-
mMnIAW mOjW ivc pY ky mnu`Kw srIr gvw lYxw BwrI Bu`l hY, ieh muV CyqI nhIN imlygw [80[
ienswn ny prmwqmw dy gux ies vwsqy nhIN gwauxy ik guxW dw AMq pwieAw jw sky [ guxW dy
nwl mn ƒ muV muV joiVAW mn ivc gux pYdw hoxy SurU ho jWdy hn, nIvIN jwiq Awidk vwlw
inqwxw-pn dUr hox l`g pYNdw hY [ ijvyN prlok A`pVy pqI ƒ imlx dI ^wqr sqI h`s-h`s
ky Awpxw srIr icKw ivc swVdI hY, iqvyN pRBU-pqI ƒ imlx vwsqy jIv-iesqrI is&iq-
swlwh dI bRhm-AgnI iv`c srIrk moh ƒ swVdI hY, mn-pMCI mwieAw dy ip`Cy dOVnoN h`t ky
pRBU-crnW ivc itikAw rihMdw hY, kusMg qoN bcy rhIdw hY qy ijMd Awqmk mOqy mrnoN bc jWdI
hY [ inMidAw iek AYsw cMdrw doK hY mnu`K hornW dy AYb Poldw Poldw Awpxy mMd-jIvn vloN
Avyslw ho jWdw hY; pRBU dI is&iq-swlwh ies ^qrnwk rsqy qoN bcWdI hY [ is&iq-swlwh
qoN KuMJw hoieAw mnu`K kusMg ivc Psdw hY, shjy shjy aus dI koml ijMd ivkwrW ivc sV ky
koly ho jWdI hY, auh hr vyly iK`Jdw qy sVdw hY [ ieh iK`J, ieh swVw, ieh kwlK mu`kx ivc
nhIN AwauNdy, siVAw hoieAw mnu`K kusMg ivc bYTw hor sVdw hY qy sVn-iK`Jx dI ieh iek
lμmI khwxI bxI rihMdI hY [ is&iq-swlwh dI brkiq nwl mn ivkwrW vloN mr jWdw hY, mn
dy mrn nwl jwiq-AiBmwn, srIrk moh, iqRSnw, kusMg, inMidAw Awidk swry AYb dUr ho
jWdy hn [81[
prmwqmw dw nwm hI ivkwrW vl Btkx qoN bcWdw hY, qy auh nwm-swD-sMgiq ivc imldw hY
[ qy, swD auh hn ijnHW ny srb-ivAwpk pRBU ƒ cyqy r`iKAw hoieAw hY, auhnW sMgiq hI mn
vwsqy SWqI dI ‘TOr’ hY [ pr ijnHW ny cyilAW cwtiVAW vwlw AfMbr rc ilAw hY, jo bMdgI
v`loN KuMJ ky AwpxI syvw pUjw iv`c hI msq ho gey hn, auh ‘swD’ nhIN hn [ ienswnI au~c
jIvn-rUp ru`K dI cotI qy ApVwx leI ‘swD’, mwno, fwlIAW hn ijnHW dw Awsrw lY ky mnu`K
ny cotI qy A`pVnw hY; qy pr ByKI qy cyly-cwtVy hI bnwx vwly swD kmzor twhxIAW hn,
iehnW dw Awsrw ilAW mUMh-Bwr if`g ky Awqmk mOqy mrn dw ^qrw pY jWdw hY [ ieh jo
isr munw ky Awpxy Awp ƒ ‘swD’ smJdw iPrdw hY, jy ies ny Awpxy mn auqoN ivkwrW dI
mYl nhIN dUr kIqI, qW isr dy kys munwieAW qW ieh ‘swD’ nhIN bx igAw, Ajyhy bMdy sgoN
swkq huMdy hn, iehnW dI suhbiq ivc mn pivqR hox dy QW kwlw ho jWdw hY [ mn ƒ swDx
vwly gurmuKW dI sMgiq ivc irhW idno-idn prmwqmw nwl ipAwr vDdw hI vDdw hY, AYsy
suBwg bMidAW dI sMgiq kIiqAW jy ikrq-kmweI Gtx krky grIbI Awidk kSt BI Aw jwey
qW ipAw Awvy [
mu`K-Bwv:
guxW dy v`ty Awpw-Bwv qoN mrnw hI pYNdw hY, ivkwr C`fxy hI pYNdy hn, gux gwvx dI brkiq
nwl jwiq-AiBmwn, srIrk moh, iqRSnw, kusMg, inMidAw Awidk swry AYb dUr ho jWdy hn [
pr is&iq-swlwh dI ieh dwiq swD sMgiq ivcoN imldI hY [
slok nμ: 102 qoN 131 qk:
‘qnu Dnu’ jwx qy BI jy swfw mn ‘rwmih nwim’ smwieAw rhy qW BI ieh sOdw bVw ssqw hY
ikauNik nwm dI brkiq nwl srIrk moh mwq pY jWdw hY; auh mn hI nhIN rih jWdw jo
srIrk moh dw vwjw vjWdw hY [ vyd AwidkW dw krm-kWf ivkwrW qoN nhIN bcw skdw,
bwhrly Drm-ByK nwl lok qW BwvyN pqIj jwx, pr AMdrly pwp prmwqmw qoN luky nhIN rih
skdy [
prmwqmw dw ismrn C`fx dw hI nqIjw hY ikqy koeI swrI aumr inrw t`br hI pwldw pwldw
Awqmk mOqy mr jWdw hY, ikqy koeI AONqrI jwhl znwnI AOlwd dI ^wqr rwq ƒ mswx jgwx
qur pYNdI hY, ikqy koeI iesqRI sIqlw Awidk dw vrq r`KdI iPrdI hY [ auN\ ismrn krnw
BI koeI sOKI kwr nhIN hY, dunIAw dy csky Cfxy pYNdy hn [ qy, jo koeI ismrn krdw hY aus
dw Awpxw Awqmw aus dw ipMf aus dI kul sB pivqR ho jWdy hn [ ismrx-hIn rwj-Bwg dy
suK nwloN mMg ky KwDw tu`kr cMgw hY jy izMdgI dy idn pRBU dI Xwd ivc guzrn, ikauNik nwm
qoN ibnw hor koeI iksy dw qoV inBx vwlw swQI nhIN huMdw [ pr pRBU Awp hI myhr kry, qW hI
ieh jIv gux gw skdw hY [ ijs au~qy ismrn dI b^SS nhIN huMdI aus dw swrw hI t`br
(A`KW, kMn, n`k Awidk swry hI ieMidRAW dw tolw) ivkwrW ivc zrUr fu`b jWdw hY [115[
ismrn dI dwiq gurmuKW dI sMgiq ivc hI imldI hY [ sqsMg ivc jwx l`igAW koeI Awsry
nhIN FUMFxy cwhIdy, koeI swQ nhIN aufIkxw cwhIdw, ikauN ik Awm qOr qy hryk jIv mmqw
ivc b`Jw ipAw hY, Awsry q`kidAW mqW mmqw-b`Jy swQI dI pRyrnw ivc hI Aw jwvIey [ ieh
mmqw dI jyvVI ieqnI p`kI huMdI hY ik s`Qr qy ipAw mnu`K BI pRBU ƒ Xwd krn dy QW sYnqW
nwl hI sMbMDIAW ƒ r`KI-rKweI mwieAw dIAW g`lW smJwx dy jqn krdw hY [118[
pRBU-dr qoN ismrn dI dwiq mMgo [ prmwqmw dy sohxy crnW dI Xwd dy hulwry dw Anμd
Ajyhw huMdw hY ik iksy surg Awidk dw suK ies dI brwbrI nhIN kr skdw, qy nrk Awidk
dw koeI fr nyVy nhIN Fukdw [122[
pr Bwg-hIx mnu`K dw hwl vyKo! kUMj vWg ies dI suriq hr vyly mwieAw dI mlkIAq dI
qWG ivc hI itkI rihMdI hY, qy ppIhy vWg sdw ieh ivlkdw hI rihMdw hY [ mwieAw dI
mmqw dw ieh hnyrw jnmW jnmWqrW qk ies dI ^lwsI nhIN krdw; pRBU crnW qoN ivCuV ky
mwieAw dI ^wqr ieh dr dr qy qrly lYNdw hY [ iPr BI moh dI ies im`TI nINd ivcoN jwgx
ƒ ies dw ic`q nhIN krdw, kdy nhIN socdw ik iek idn ieh sB kuJ sdw leI C`f jwxw
peygw [ Asl g`l ieh hY ik ieh jwg gurmuKW dI sMgiq ivc irhW Aqy swkqW qoN pry
hitAW hI Aw skdI hY [131[
mu`K Bwv:
pRBU dw ismrn C`ifAW keI iksm dy sihm qy Brm-vihm Aw dbWdy hn [ pRBU dy crnW ivc
juVy rihxw sB qoN cMgw surg Aqy ivCuVnw nrk hY [ pr ieh ismrn qdoN hI ho skdw hY jy
BilAW dI sMgiq ivc itky rhIey Aqy swkqW dI suhbiq qoN bcy rhIey [102 qoN 103[
slok nμ: 132 qoN 183 qk:
swDwrn qOr qy ismrn dI Awdiq pkwx dw smw buFypy qoN pihlW pihlW hI huMdw hY, auN\ hY
ieh inrol b^SS; buFypw hovy cwhy juAwnI, ismrn auhI krdw hY ijs au~qy myhr hovy [ qy, jo
BwgW vwly pUrI srDw ivc rih ky Xwd ivc juVy rihMdy hn auhnW dw jIvn kbUl pYNdw hY [
pr mUrqI-pUjw qy qIrQ-ieSnwn dy, ‘Brvwsy jo rhy, bUfy kwlI Dwr’ [ pMifqW dI ies kYd
ivcoN inkl ky prmwqmw dw ismrn kro, qy A`j-k`l AwKidAW smw AzweIN nwh jwx idE
[138[
prmwqmw dI Xwd qoN KuMiJAw hoieAw mnu`K BwvyN ikqnw hI cusq-cwlwk id`sdw hovy, Asl
ivc auh Akl qoN s`Kxw huMdw hY [ isAwxw ausy ƒ jwxo jo pRBU dI BgqI qoN nhIN KuMJdw; auh
mnu`K BOry vWg pRBU-ipAwr dI sugMDI ivc lIn rihMdw hY [ jo mnu`K inrw kutMb dy gwVH ivc
PisAw ipAw hY, prmwqmw dw Bjn aus dy ihrdy qoN lWBy hI rih jWdw hY, Ajyhy swkqW nwloN
qW sUr hI cMgw jo ipMfW dy duAwly dw gMd Kw ky ipMf ƒ sw&-suQrw r`Kdw hY [ inrw Dn kmwx
vwly bMdy aumr AjweIN gvWdy hn, pr inry ByK ƒ hI BgqI-mwrg smJx vwly BI kuJ nhIN
K`t rhy [ AiBmwn iqAwgxw hY, ihrdy ƒ koml bnwxw hY, sB nwl Ajyhw sWvW slUk krnw
hY ik ‘jYsw hir hI hoie’ vYsw bxnw hY—AjyhI AvsQw ivc ApVy mnu`K ƒ sqsMg qoN vDIk
ipAwrw QW lgdw hY, aus dw mn aus p`qx qy jw itkdw hY ijQy sihj-AvsQw hY qy ijQy
mwiek pdwrQW dy PurinAW vloN suM\ hY [ Ajyhy mnu`K dy au~cy jIvn dI kImq nhIN pY skdI
[153[
pr “aUc Bvn knkwmnI” Awidk pdwrQW ivc msq rihx krky ieh hIrw-jnm “kaufI
bdlY’’ jWdw hY ikauNik dunIAw dIAW mOjW dy ‘loB’ dy kwrn mnu`K Awqmk mOq shyV lYNdw hY
[ (ies dw ieh Bwv nhIN ik dunIAw ‘iqAwg’ ky ikqy jMglIN jw bYTxw hY, ieh qrIkw qW
sgoN mwn-AhMkwr pYdw krdw hY [ hIry jnm ƒ “kaufI bdlY” jwx qoN bcwx dw b`s, ieko
hI rsqw hY, auh hY siqgurU dI srn [ pr gurU-dr qy BI rsmI qOr qy nhIN Awauxw [
AwpxI cqurweI C`f ky gurU dy d`sy rwh au~qy qurnw hY) so, “ibKY kau mWg” svwrn vwlI
“CqRpiq kI nwir” nwloN “hir jn kI pinhwr” BwgW vwlI hY ikauN ik swD sMgiq ivc rih
ky “Eh ismrY hir nwmu” [ (gur-Sbd dI brkiq nwl hir-nwm dI kdr jwnx vwly
vfBwgI bMdy sMq-sMg ivc rl ky bVy iK`c ipAwr nwl prmwqmw dI is&iq-swlwh krdy hn
[ ie`Qy ieh g`l cyqy r`Kx vwlI hY ik iek qW prmwqmw qoN ibnw iksy hor dyvI dyvqy dI pUjw
nw kro, dUjy, prmwqmw dw imlwp isr& sqsMg ivc hY, krm kWfI pMifqW A`gy n`k nwh
rgVdy iPro [ krm-kWf dI kYd ivc kulwrIq BI bVw jkV r`KdI hY, ies ƒ BI infr ho ky
iqAwgxw peygw) [ inrIAW jwiedwdW dIAW m`lW m`lx nwloN mMgqw bx ky Gr Gr qoN mMgI
hoeI rotI Kw ky guzwrw kr lYxw cMgw hY ikauNik mlkIAqW bxwieAW mnu`K dy AMdr iK`J-sVn
pYdw huMdI hY [ pRBU sMswr dy z`ry z`ry ivc v`sdw hovy, pr lok m`lW m`lx dy Awhry l`g ky
iqRSnw A`g ivc sVdy hoey aus Gt-Gt vwsI ƒ nwh pCwx skx—ieh ikqnI hsriq-BrI
Gtnw hY! mlkIAqW qoN pYdw hoeI AMdrlI qpS dy kwrn mnu`K dy igAwn-ieMidRAW ivcoN pRBU
vwly pwsy dI lo GtdI jWdI hY; mwieAw Anyk rUpW ivc mnu`K ƒ moh rhI hY, mnu`K ies
mwieAw dI hryk mOj ƒ AwpxI mlkIAq bxwx dI koSS krdw hY [ so, m`lW m`lx qoN pYdw
hoeI AMdrlI A`g, mwno, hryk pwsy vloN l`gI hoeI hY [ jo mlkIAq bnwx dI ies koSS vloN
by-prvwh rihMdy hn, auhnW ƒ dunIAw mUrK AwKdI hY [ ijs iksy ƒ iv`idAw hwsl krn dw
mOkw imilAw hY aus ƒ cwhIdw hY ik aus dI rwhIN dunIAw mlkIAqW ivc iK`Jx dy QW
ivcwrvwn bxy Aqy prmwqmw dw ismrn kry [173[
ijvyN s`pW nwl iGirAw hoieAw BI cMdn dw bUtw AwpxI AMdrlI TMFk nhIN iqAwgdw, iqvyN
ismrn dI brkiq nwl sMq-gurmuK k®oVW BYVy bMidAW nwl vwh pYx qy BI SWq suBwau nhIN
C`fdw [ hzUrI ivc rihx vwly ƒ pqw huMdw hY ik mwieAw dI sVn qoN bcx leI mwieAw dy
rcnhwr pRBU dy crnW ivc juVy rihxw hI shI qrIkw hY [ mwieAw dy Asr hyT sdw ieh
^qrw rihMdw hY ik jIv gVy (Aihx) vWg kTor nwh bx jwey, ies ƒ AMqr Awqmy (sUrj dy)
in`G dI loV hY, ieh in`G (ipAwr) qy ieh sIqlqw gurU prmwqmw dy crnW ivc juiVAW
imldy hn [ Ajb Kyf bxI peI hY! jIvn dy ies Byq ƒ nwh smJx kr ky lok dwJn, sMsy,
kTorqw Awidk ivc ivlkdy BI rihMdy hn qy ivkwrW dw KihVw iPr BI nhIN C`fdy [ pRBU-
crnW ivc juVy rihx vwlw bMdw ies mwieAw dw sdw twkrw krdw hY, auN\ ieh kMm bVw hI
AOKw hY [ jo BwgW vwlw mnu`K gurU dy Sbd-nyzy dI s`t shwrdw rihMdw hY, ibrhxI nwr vWg
aus dy AMdr pRBU pqI dy imlx dI qWG pYdw ho jWdI hY qy mwieAw vwly dwJn, sMsy Awidk
aus ƒ duKI nhIN kr skdy [183[
mu`K Bwv:
vyly-isr jdoN ik srIr ivc siqAw hY prmwqmw dw Bjn kro [ jgq ivc byAMq ivkwr qy
JMbyly hn jo ienswnI izMdgI ƒ duKI bxweI r`Kdy hn, iehnW qoN bcy rihx leI pRBU-crnW
ivc juVy rihxw hI shI qrIkw hY [
slok nμ: 184 qoN 227 qk
mzhb ny, mzhb dI rhu rIqI ny, bWg inmwz h`j Awidk ny, idl dI s&weI isKwxI hY; pr
jy irSvq qA`sb Awidk nwl idl inrdeI ho cukw hY, qy, jy sgoN iehI Dwrimk kMm idl ƒ
hor kTor bxweI jw rhy hn, qW iehnW dy krn dw koeI lwB nhIN hY [ ijs mnu`K dy Awpxy
mn ivc SWqI nhIN AweI, aus dy Bwxy r`b ikqy BI nhIN hY [ jwnvr dI kurbwnI id`iqAW pwp
nhIN b^Sy jWdy, ieh mws qW kurbwnI dyx vwly rl iml ky Awp hI Kw lYNdy hn [188[
bRwhmx pwsoN jnyaU puAw ky, aus ƒ gurU Dwr ky, Twkur-pUjw Aqy idn-idhwr smy bRhmx dI
syvw ƒ ihMdU Awpxw mu`K Drm smJ lYNdw hY; pr ies g`l vl auh kdy iDAwn nhIN dyNdw ik
jIvn ivc kIh &rk ipAw hY [ prweI inMdw krnI qy suxnI, ivkwrW vwly pwsy jwxw,
AhMkwr—Ajyhy mMd krmW ƒ iqAwgx dw i^Awl BI nhIN AwauNdw, iPr BI smJdw hY ik mYN
gurU-pRohq vwlw hW [ pr jy pRBU dI imhr nwl mnu`K ƒ gurU iml pey, gurU ies dI srIr-
DrqI ƒ Ajyhw sMvwr dyNdw hY ik ieh Awpxw jIvn BI sPlw kr lYNdw hY qy hornW dI BI syvw
krdw hY, koeI ivkwr koeI kusMg ies ƒ ies sohxy rsqy qoN auKyV nhIN skdw [196[
^udw dy nwm qy gW Awidk dI kurbwnI dy dyxI, rl iml ky Kw pI jwxw sB kuJ Awp hI, qy
iPr ieh smJ lYxw ik ies kurbwnI dy ievz Aswfy gunwh b^S id`qy gey hn—ieh bVw
Bwrw BulyKw hY [ ^udw ƒ ^uS krn dw ieh qrIkw nhIN hY, ^udw ^uS huMdw hY idl dI
pwkIzgI-pivqRqw nwl [ jy idl ivc kTorqw qy ivkwr hn, qW AnykW vwrI r`j krn qy BI
^udw ^uS ho ky hwjI ƒ dIdwr nhIN dyNdw [201[
ienswn dy ihrdy dI dÍYq-myr-qyr ienswnI izMdgI dy s&r ivc iek bVI AOKI GwtI hY [
ies ‘die’ ƒ imtwx leI nwh h`j nwh kurbwnIAW, nwh Twkur-pUjw, nwh bRhmx dI syvw,
nwh iqAwg qy nwh jog-swDn—ieh koeI shwieqw nhIN krdy [ isr& ieko hI qrIkw hY,
auh ieh ik Awpxw Awp pRBU dy hvwly kr ky aus ƒ Xwd kIqw jwey [ jo mnu`K ‘duie’ ivc
Psy rih ky ismrn nhIN krdy, iksy BI pdwrQ dy imlx nwl auhnW dy mn dI dOV-B`j mu`kdI
nhIN, AwsW hor vDdIAW jWdIAW hn qy ismrn v`loN A`j-Blk kridAW isr qy mOq Aw
A`pVdI hY [ (gurU qoN ibnw ieh jIv-twl-mtoly krn qy mjbUr hY, ikauNik ies dw suBwau
ku`qy vrgw hY, ies dI vwdI hI ieh hY ik hr vyly murdwr dy ipCy dOVdw iPry [ jy cMgy BwgW
nwl ies ƒ gurmuK dw myl ho jwey, qW BlweI vl prq pYNdw hY [ bVw sucyq rihx dI loV hY
ikauNik kusMg dI bYTk Bly bMdy ƒ BI Aw^r ivkwrW dI mwr puAWdI hY—mhlw 5) [ dunIAw
dI ikrq-kwr C`fxI nhIN ieh kridAW hoieAW hI AsW Awpxw ic`q inrMjn nwl joV r`Kxw
hY ikauNik Asl swQI prmwqmw dw nwm hI hY [ iksy ^ws inXq smyN pUjw-pwT kr ky swrw
idn T`gI-DoKy dI ikrq krnI ieauN hI hY ijvyN c`kI pIh pIh ky joiVAw hoieAw Awtw ic`kV
ivc ifg pey; jW, ijvyN rwq vyly jgdw dIvw h`Q ivc PiVAw hoieAw hovy, dIvy dw cwnx
huMidAW BI mnu`K iksy KUh ivc jw if`gy [ ismrn Bjn dy nwl nwl h`k dI ikrq-kmweI A`q
zrUrI hY [216[
swk sMbMDIAW dw moh Aqy T`gI dI ikrq-kwr jIv ƒ ijMd-dwqw pRBU nwloN ivCoVdy hn, qy,
pRBU nwloN ivCuVI ijMd ƒ suK ho hI nhIN skdw [ inrw Gr-bwr mhl mwVIAW dw SOk BI
Awqmk mOq dw kwrn hI huMdw hY, ikauNik lwlc-A`itAw jIv hr vyly mieAw dIAW socW hI
socdw rihMdw hY [ ijMd ƒ qy igAwn-ieMidRAW ƒ bwhrly BYVy AsrW qoN bcw ky r`Kx dw ieko
hI qrIkw hY ik Avyslw-pn C`f ky hr vyly prmwqmw ƒ ismrdy rhIey [ ismrn qoN KuMiJAW
ieh srIr AnykW ivkwr-rUp au~gy ru`KW dw iek jMgl bx jWdw hY ijs ivc mn-hwQI md
m`qw hoieAw iPrdw hY [ sqsMg ivc Aw ky ies mn ƒ gurU dy hvwly krnw peygw, qW hI
ismrn dI dwiq imldI hY; nhIN qW dunIAw dy KpwixAW ivc pY ky mnu`K AijhI Awqmk mOqy
mrdw hY ik nwh hI iehnW DMiDAW ivcoN ies ƒ kdy vyhl imldI hY qy nw hI ieh kdy
prmwqmw dw nwm mUMhoN aucwrdw hY, Aw^r aumr bIq jwx qy jm mOq dw ngwrw Aw vjWdy hn
[227[
mu`K Bwv:
ienswn dy ihrdy dI myr-qyr iek AYsI AOKI GwtI hY ik ies ƒ imtwx leI nwh h`j nwh
kurbwnIAW, nwh Twkur-pUjw nwh bRwhmx dI syvw, nwh iqAwg qy nwh jog swDn—koeI BI
shYqw nhIN krdw [ sqsMg ivc Aw ky mn ƒ gurU dy hvwly kr ky prmwqmw dw nwm ismrnw
hI ieko iek shI qrIkw hY [
Slok nμ: 228 qoN 243 qk:
ivkwrW qy vwd-ivvwd dI qpS nwl qp rhy ies sMswr ivc prmwqmw dw nwm hI TMF dyx
vwlw hY, ieh nwm gurmuKW dI sMgiq ivcoN imldw hY [ so, QoVw-bhuq ijqnw BI smW imly,
sqsMg zrUr krnw cwhIdw hY [ pr keI lok AYsy BI huMdy hn jo sqsMg ivc jw ky rwm-rwm
BI kr AwauNdy hn qy auQoN Aw ky ivkwrW ivc BI ksr nhIN r`Kdy [ Ajyhy bMidAW dy swry
Dwrimk au~dm insPl jWdy hn [ sq sMg ivcoN ieh lwB K`txw hY ik dunIAw dy rsW nwl
KyfW Kyfx dy QW jIv ikrq-kwr krdw AwpxI suriq ƒ sdw pRBU-crnW ivc joVI r`Ky qy iksy
pRwxI-mwqR qoN ies ƒ n&rq nwh rhy [
ieh gux krm-kWfI bRwhmx qoN nhIN iml skdw, auh qW Awp hI krm-kWf dIAW aulJxW
ivc pY ky Awqmk mOqy mr cukw huMdw hY; ikauNik krm-kWf ivcoN inrI haumY hI inkldI hY,
haumY qy hir-nwm dw kdy myl nhIN ho skdw [ so, jy pRBU-ipAwr dI Kyf Kyfx dI s`Dr hY,
qW jnyaU Awidk dy ky gurU bx bYTx vwly bRwhmx qoN ht ky nwm dy rsIey gurU dI srn AwE;
nwm dy rsIAW dI sMgiq qoN ibnw prmwqmw dy nwm dI pRwpqI nhIN ho skdI [ nwm qoN KuMiJAW
sdw du`K hI du`K hY [ mnu`Kw jnm dw mnorQ hI ieh hY ik jIv pRBU dw nwm ismry [
mu`K Bwv:
ivkwrW qy vwd-ivvwd dI qpS ivc sV rhy sMswr ƒ TMFk ApVwx vwlw kyvl hir-nwm hI
hY, qy ies dI pRwpqI nwm dy rsIey gurmuKW pwsoN hI ho skdI hY [
kbIr jI dy swry SlokW dw
smu`cw Bwv
1 qoN 12 qk
hir-nwm dw ismrn mnu`K vwsqy suK dw Asl swDn hY, qy ieh hir-nwm gurU-dr qy ipAW
imldw hY [ ZrIb qoN ZrIb qy nIvIN qoN nIvIN jwiq dw bMdw BI hir-nwm ismr ky suKI ho
jWdw hY [
13 qoN 40 qk:
duinAwvI pdwrQW qy BogW ƒ suK dw swDn smJ ky hir-nwm ivswirAW inrI ^uAwrI hI huMdI
hY, qy iehnW nwl swQ BI nhIN inBdw [
41 qoN 70 qk:
isr& ieh mnu`Kw jnm hI hir-nwm dy ismrn dw vylw hY, pr ivkwrW qoN bicAW hI ieh
kmweI ho skdI hY [ qy, ijQy ismrn nhIN hY auQy ivkwr Aw dbWdy hn [
71 qoN 101 qk:
hir-nwm ismrn dI brkiq nwl jwiq-AiBmwn, srIrk moh, iqRSnw, kusMg, inMidAw
Awidk swry AYb dUr ho jWdy hn [ pr is&iq-swlwh dI ieh dwiq swD sMgiq ivcoN imldI hY
[
102 qoN 131 qk:
pRBU dw ismrn C`ifAW keI iksm dy sihm qy Brm-vihm Aw dbWdy hn [ pRBU dy crnW ivc
juVy rihxw sB qoN cMgw surg Aqy ivCuVnw nrk hY [ pr ieh ismrn qdoN hI ho skdw hY jy
BilAW dI sMgiq ivc itky rhIey Aqy swkqW dI suhbiq qoN bcy rhIey [
132 qoN 183 qk:
vyly-isr jdoN ik srIr ivc s`iqAw hY prmwqmw dw ismrn kro [ jgq ivc byAMq ivkwr qy
JMbyly hn jo ienswnI izMdgI ƒ duKI bxweI r`Kdy hn, iehnW qoN bcy rihx leI pRBU-crnW
ivc juVy rihxw hI shI qrIkw hY [
184 qoN 227 qk:
pRBU-crnW qoN ivCoVw ienswnI jIvn ivc iek bVI duKdweI AvsQw hY, ies ƒ imtwx leI
nwh h`j nwh kurbwnIAW, nwh Twkur-pUjw nwh bRhmx dI syvw, nwh Gr dw iqAwg qy nwh
jog-swDn—koeI BI shYqw nhIN krdw [ sqsMg ivc Aw ky mn ƒ gurU dy hvwly kr ky
prmwqmw dw nwm ismrnw hI ieko iek shI qrIkw hY [
228 qoN 243 qk:
ivkwrW qy vwd-ivvwd dI qpS ivc sV rhy sMswr ƒ TMFk ApVwx vwlw kyvl hir-nwm hI
hY, qy ies dI pRwpqI nwm dy rsIey gurmuKW pwsoN hI ho skdI hY [
swry SlokW dw imlvW mu`K Bv:
pRBU dy crnW qoN ivCoVw iek mhw iBAwnk rog hY jo (srIrk moh, jwiq-AiBmwn, kusMg,
inMidAw, iqRSnw, vwd-ivvwd Awid) keI rUpW ivc mnu`K ƒ duKI kr irhw hY [ suKI hox dw
ieko hI qrIkw hY ik sqsMg ivc gurU dI srn pY ky hir-nwm ismrIey [ mnu`Kw jnm dw
mnorQ hI ieh hY ik mnu`K pRBU dw nwm ismry [
kbIr jI dy swry Slok
ieko hI mwlw dy moqI hn
swfy iek ivdvwn s`jx kbIr jI dy SlokW bwry ilKdy hn ik ieh Slok ivkoilqry hox krky
i^Awl dI lVI FUMFx dI loV nhIN [ iesy qrHW PrId jI dy SlokW bwbq BI ilKdy hn ik
PrId jI dy Slok BI kbIr jI dy SlokW vWg ivkoilqry hox krky i^AwlW dI sMglI l`Bx dI
loV nhIN [ bwkI tIkwkwrW ny ieh g`l KulHy l&zW ivc BwvyN nhIN ilKI, pr auhnW dy tIikAW
qoN sw& id`sdw hY ik auh BI iesy hI i^Awl dy hn [ iksy BI tIkwkwr ny ikqy BI SlokW dI
Awpo ivc dI sWJ l`Bx dI koSS nhIN kIqI [
ieh ivcwr ikauN zrUrI hY?
iehnW SlokW ivc i^Awl dI sWJI lVI hY jW nhIN, ieh Slok ivkoilqry hn jW imlvyN—ies
mzmUn auqy ivcwr krnI cuMc-igAwnqw nhIN hY [ pwTk s`jx ies BulyKy ivc nwh pYx ik mYN
&wlqU g`lW ivc auhnW dw kImqI smw zwieAw krn l`gw hW [ sMn 1944 ivc mYN PrId jI
dy SlokW dw tIkw Cpvwx leI Sihr igAw [ auQy iek is`K s`jx jo pMjwbI pusqkW ilKx
krky pMjwbI nwl ipAwr krn vwilAW ivc kw&I nwm K`t cukw hY, mYƒ iml ipAw [ pihly
idn hI swfI jwx-pCwx bxI [ myry h`Q ivc PrId jI dy stIk SlokW dw KrVw vyK ky aus
ilKwrI s`jx ny Awpxy Awp hI bwbw jI dI vifAweI ivc AwKxw SurU kr id`qw ik PrId jI
dy Slok piVHAW ies nqIjy au~qy A`pVIdw hY ik auh dunIAw qoN A`ky hoey sn; auhnW dI bwxI
FihMdy pwsy vl lY jWdI hY [ qy, Awpxy ies iv`dvqw-Bry kQn dI pRoVHqw vwsqy aus s`jx ny
qurq hI PrId jI dw iek Slok BI suxw id`qw:
PrIdw ij idih nwlw kipAw, jy glu kpih cuK ] pvin n ieqI mwmly, shW n ieqI duK
]76]
krqwr dy rMg! ijs sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI ƒ AsI AwpxI izMdgI dw Awsrw-prnw
smJdy hoey aus A`gy Adb-sqkwr nwl qy inmRqw-ADIngI nwl isr invWdy hW, ausy ivc
ikqy Ajyhy AMg BI smJI bYTy hW jo swƒ dunIAw vloN A`ky hoey jwpdy hn jo swƒ FihMdy pwsy
lY jWdy id`sdy hn [ ies dw nwm srDw nhIN hY; ieh qW:
slwmu jbwbu dovY krY, muFhu GuQw jwie ]
pr ieh AkyvW iknHW ƒ id`s irhw hY? auhnW ƒ jo iehnW SlokW ƒ ivkoilqry smJdy hn [
(PrId jI dy ies Slok ƒ Aqy PrId jI bwry hor keI BulyiKAW ƒ smJx vwsqy pVHo ‘PrId-
bwxI stIk’) [
kbIr jI dI bwbq BI Aijhy BulyKy keI ivdvwn prcwrkW dy mUMhoN suxn ivc AwauNdy rihMdy
hn ik kbIr jI qW vYSnv Bgq sn [ auh mws dy ivru`D pRcwr krdy hn qy AsI is`K mws
Kwx dy h`k ivc hW [ (ies mzmUn au~qy Agly lyK ivc ivcwr kIqI jwiegI) [ Ajyhy
srDw-hIn bol AsI ikauN bol rhy hW? isr& ies vwsqy ik AsI iehnW SlokW ƒ ivkoilqry
jwx ky Asl lVI ivcoN v`Krw k`F ky pVHdy hW [ jy AsW iQVkx qoN bcxw hY, qW ieh cyqw
r`KIey ik AsI smu`cy sRI gurU gRMQ swihb ƒ isr invWdy hW, isr invwx vyly kdy BI iksy is`K
dy idl ivc ieh ivqkrw nhIN Aw skdw ik AsIN isr& gur-mhlW dI bwxI dw sqkwr kr
rhy hW [ gurU nwnk dyv jI qoN lY ky gurU goibMd isMG jI qk guirAweI isr& ie`k ie`k
ivAkqI ƒ imldI rhI hY, kdy BI iksy gur-ivAkqI dw v`Ko-v`K i^AwlW vwlw swrw prvwr
‘gurU’ nhIN AKvw sikAw [ qy, hryk gur-ivAkqI sdw inrol auhnW i^AwlW dw huMdw sI jo
siqgurU nwnk dyv jI dy sn:
joiq Ehw jugiq swie, sih kwieAw Pyir pltIAY ]
gurU goibMd isMG jI ny BI ie`ko gur-ivAkqI ƒ guirAweI sONpI sI, auh hn sRI gurU gRMQ swihb
[ ieQy BI ‘joiq Ehw jugiq swie’ hI ho skdI hY [ iksy ie`k QW BI ‘joiq’ Aqy ‘jugiq’
ivc rqw Br BI &rk nhIN ho skdw [
gurU gRMQ swihb dI swrI bwxI bwry ieh inSwnw A`KW A`gy r`K ky pihlW ieQy AsW ieh
ivcwrnw hY ik kbIr jI dy swry SlokW dw ie`ko hI imlvW mzmUn hY, swry ieko hI i^Awl-
lVI ivc pRoqy hoey hn [ pwTkW dI shUlq vwsqy mYN swry SlokW dw imlvW Bwv, smu`cw Bwv,
Aqy mu`K Bwv v`Kry BI pUry ivsQwr nwl dy id`qy hn [ pr ijnHW pwTkW ny Awpo AwpxI
ivcwr-ksv`tI vrq ky ies au~pr-id`qy i^Awl dI hor vDIk fUMGweI ivc jwxw hY, auhnW dI
shYqw vwsqy kuJ ku g`lW pyS kIqIAW jWdIAW hn— ***
1. mu`Flw Aqy A^Irlw i^Awl ie`ko hI hY:
pihly Slok ivc kbIr jI ilKdy hn:
kbIr myrI ismrnI, rsnw aUpir rwmu ] Awid jugwdI sgl Bgq, qw ko suKu ibsRwmu ]1]
(pMnw 1364)
ik
jo mnu`K hir-nwm ƒ ivswr ky iksy hor QW qoN suK-SWqI dI Aws r`Kdy hn auh aukweI Kw rhy
hn [
sB qoN A^rIly Slok nμ: 243 ivc kbIr jI ny ieh mohr lw id`qI hY qy &Yslw dy id`qw hY ik
b`s! hir-nwm hI igRhsqI dw mu`K Drm hY; jy hir-nwm ƒ ivswr ky sMswrk BogW Aqy
ivkwrW qoN mnu`K suK Bwldw hY qW ieh ies dw kmlw-pn hY [ mnu`K vwsqy Gr-bwrI jIvn
izMdgI dw shI rsqw hY, pr auh BI qdoN hI, jy ies ivc hir-nwm ismry; nhIN qW jIvn
gMdw kr lYx nwloN Gr-bwr C`f dyvy [ ilKdy hn:
kbIr jau igRhu krih q Drmu kru, nwhI q kru bYrwgu ] bYrwgI bMDnu krY, qw ko bfo ABwgu
]243]
ijs i^Awl qoN iehnW SlokW ƒ kbIr jI ny SurU kIqw hY, auQy hI Aw ky ^qm kIqw hY [
2. kyNdrI i^Awl ‘ismrn’ dy v`K v`K pihlU:
swry hI SlokW ivc ieko hI mzmUn ‘hir-nwm dw ismrn’ auqy aus dy v`K-v`K pihlU lY ky
ivcwr kIqI geI hY [ ies idRStI-kox qoN AsW iehnW swry SlokW ƒ A`T ih`isAW ivc
vMifAw hY, qy hryk ih`sy dw v`Ko-v`Krw imlvW Bwv qy mu`K Bwv id`qw hY [ pwTk s`jx auhnW
ƒ pVH ky Awp hI ivcwr lYxgy ik ieh Slok ivkoilqry nhIN hn [
(a) Slok nμ: 1 qoN 9 qk ghu nwl pVH ky vyKo [ ‘rwm...suKu ibsRwmu’ qoN SurU ho ky iehI
i^Awl keI rUpW ivc cl ky ‘ijh mUAY suKu hoie’ qy Aw A`pVdw hY [ sw& qOr qy ieko hI
lVI hY [
(A) is&iq-swlwh dI brkiq—‘sqI’ dw sunyhw:
Slok nμ: 81 qoN 91 qk ghu nwl pVHo [ nμ: 81 ivc prmwqmw dy gux gwvx dw izkr hY;
ies qoN Agly 9 SlokW ivc kbIr jI ilKdy hn ik is&iq-swlwh dI brkiq nwl nIvIN
jwiq vwlw inqwxw-pn srIrk moh, mn dI Btkxw, kusMg, inMdw Awidk AYb dUr ho jWdy hn
[ A^Irly Slok nμ: 91 ivc iPr smu`cy qOr qy pihly 10 SlokW dw sMKyp-Bwv d`sdy hn ik
hir-ismrn dI brkiq nwl mn v`s ivc AwauNdw hY, ies ie`k dy mrn nwl pMj hor ivkwr
nws ho jWdy hn [
ies sMgRih ivcoN hyT-ilKy 3 Slok ^ws qOr qy suAwdly qrIky nwl swfy ies i^Awl dI pRoVHqw
krdy hn ik Slok ivkoilqry nhIN hn:
kbIr AYsw ko nhI, mMdru dyie jrwie ] pWcau lirky mwir kY, rhY rwm ilau lwie ]83]
kbIr AYsw ko nhI, iehu qnu dyvY PUik ] AMDw logu n jwneI, rihE kbIrw kUik ]84]
kbIr sqI pukwrY ich cVI, sunu ho bIr mswn ] logu sbwieAw cil gieE, hm qum kwmu
indwn ]85]
iehnW SlokW ƒ ivkoilqry d`sx vwly swfy ivdvwnW ny Slok nμ: 85 dw ArQ ieauN ilK id`qw
hY—kbIr! icKw qy cVHI hoeI sqI pukwr ky AwKdI hY ‘hy mswxW ivc Awey vIro! suxo, swrw
jgq qur igAw hY, swfw quhwfw sB dw AMq ieho kMm hY [
pr ieQy ieh ieqrwz au~Tdw hY ik mOq dw ieh snyhw isr& ‘sqI’ dy mUMhoN ikauN sxwieAw
igAw hY, sUJ vwly bMdy ƒ qW hryk bldI icKw qoN iehI cyqwvnI imldI hY ik qyrI BI vwrI
AwauxI hY [ kwiv-mMfl ivc ieqnI au~cI aufwrI lwx vwly kbIr jI ny l&z ‘sqI’ iksy
^ws suMdr i^Awl ƒ zwhr krn vwsqy vriqAw hovygw [ kbIr jI dI auh fUMGI rmz iehnW
iqMnW SlokW ƒ iek`Ty piVHAW hI l`B skdI hY [
pihly do SlokW (nμ: 83 Aqy 84) ivc kbIr jI AwKdy hn ik jgq ivc koeI ivrlw hI hY
jo Awpxy Awp ƒ swVdw hY [ nμ: 85 ivc AwKdy hn ik AsW ‘sqI’ ƒ vyiKAw hY jo h`s h`s
ky Awpxy srIr ƒ swVdI hY [ swrw sMswr mswxW qoN frdw kMbdw hY; pr ‘sqI’ mswx ƒ
‘vIr’ AwK ky bulWdI hY, aus mswx nwl ipAwr krdI hY [
ieh ikauN?
‘sqI’ jwxdI hY ik jdoN ieh mswx myry srIr ƒ swV dyvygw, qW mYN Awpxy prlok-A`pVy
pqI ƒ jw imlWgI [
pRBU pqI prdys ivc bYTw hY, jIv-iesqRI pyky-lok ivc bYTI Awpxy hI srIr nwl ipAwr
krI jw rhI hY [ jIv-iesqRI dw ieh srIrk moh pRBU-pqI ƒ imlx dy rwh ivc rok pw
irhw hY [ ieh moh bVw hI blvwn hY, ies ƒ ivrlI hI swVdI hY, isr& auhI swVdI hY ijs
ƒ smJ Aw geI hY ik ies dy siVAW hI pqI-pRBU imlygw [
ijs jIv-iesqRI ƒ ieh XkIn bx jWdw hY ik srIrk moh ƒ swVn qoN ibnw pRBU-pqI nwl
imlwp nhIN ho skdw, qy ies moh dy swVn leI isr& is&iq-swlwh hI smr`Q hY isr&
‘bRhm-Agin’ hI ies ƒ swV skdI hY, auh jIv-iesqRI ‘sqI’ vWg ies is&iq-swlwh ƒ
ipAwr krdI hY, ies bRhm-Agin’ ƒ ‘vIr’ AwK ky bulWdI hY qy AwKdI hY—‘hy ipAwrI
bRhm-Agin! dunIAw vwly swQI mYƒ pRBU-pqI nwl nhIN joV sky, auhnW dw swQ BI k`cw hI
swbq hoieAw [ hy bRhm-Agin! iek qUM hI hYN jo myry srIrk moh ƒ swV ky mYƒ ipAwry pRBU-
pqI nwl imlw skdI hYN [ Aw^r mYN qyrw Awsrw ilAw hY [
hux slok nμ: 81 qoN lY ky 85 qk pVH ky vyKo [ iehnW ƒ ivkoilqry nhIN ikhw jw skdw [
(e) m`lW m`lxIAW ik mMg Kwxw
Slok nμ: 168 qoN 171 qk rlw ky pVHo:
kbIr BlI mDUkrI, nwnw ibiD ko nwju ] dwvw kwhU ko nhI, bfw dysu bf rwju ]168] kbIr
dwvY dwJnu hoqu hY, inrdwvY rhY insMk ] jo jnu inrdwvY rhY, so gnY ieMdR so rMk ]169]
kbIr pwil smuhw srvru Brw, pI n skY koeI nIru ] Bwg bfy qY pwieE, qUM Bir Bir pIau
kbIr ]170] kbIr prBwqy qwry iKsih, iqau iehu iKsY srIru ] ey duie AKr nw iKsih, so
gih rihE kbIru ]171]
jy Slok nμ: 168 ƒ ivkoilqrw smJ ky iek`lw hI pVHogy qW ieauN jwpygw ik kbIr jI mMig
Kwx dI ihdwieq krdy hn [ pr jdoN ies qoN Agly Slok ƒ ies dy nwl rlw ky pVHogy qW
kbIr jI dw Asl Bwv KulH jwiegw [ AwKdy hn ik jwiedwdW bxwaux, m`lW m`lx,
mlkIAqW bnwaux nwloN mMgiqAW vWg mMig Kwxw cMgw hY, ikauNik ijauN ijauN mnu`K jwiedwd
iek`TI krdw hY iqauN iqauN aus dy AMdr ‘dwJn’ vDdI hY [ hux iehnW dohW SlokW dy nwl
Aglw Slok nμ: 170 rlwau [ kYsI hsriq-BrI duKdweI g`l d`s rhy hn! lok ‘dwJn’ dy
kwrn, AMdrlI qRyh-sVn dy kwrn, pwxI KuxoN qVP rhy hn [ pwxI dw qlwb BirAw ipAw
hY, Aqy nkw-nk BirAw hY, pr iksy ƒ id`sdw nhIN [ ieh swrw doS iks dw hY? m`lW m`lx
dw, mlkIAqW bnwx dw [ sMswr dy z`ry z`ry ivc pRBU v`sdw hovy, Gt Gt ivc ivAwpk hovy,
pr lok m`lW m`lx dy Awhry l`g ky iqRSnw A`g ivc sVdy hoey aus Gt-Gt-vwsI ƒ nwh
pCwx skx—ieh ikqnI hsriq-BrI Gtnw hY!
hux Slok nμ: 171 dy l&z “gih rihE” ƒ iDAwn nwl pVHo [ jgq mlkIAqW bxw irhw
hY, m`lW ml irhw hY, pr kbIr dunIAw dIAW m`lW m`lx dI QW hir-nwm ƒ sWBI bYTw hY [
ieQy ieh l&z “gih rihE” sw& qOr qy Slok nμ: 169 dy “dwvY” vl ieSwrw krdy hn [
inrw iehI l&z nhIN, prBwq vyly qwirAW dy iK`sx dw idRStWq BI Slok nμ: 169 vl hI
ieSwrw krdw hY [ rwq dI itkvIN SWqI ivc qwry cmkdy hn, pr prBwq vyly sUrj dy
AwauNdy qyj pRqwp krky m`Dm pYNdy jWdy hn [
ieh igAwn-ieMdRy srIr-AwkwS dy, mwno, qwry hn [ pRBU-crnW ivc juV ky pRwpq kIqI hoeI
itkvIN SWqI dy kwrn ieh qwry pRBU-ipAwr ivc cmkdy hn; pr mlkIAqW qoN pYdw hoeI
AMdrlI qpS (prBwq) dy kwrn igAwn-ieMidRAW (qwirAW) ivcoN pRBU vwly pwsy dI lo GtdI
jWdI hY [ isr& ie`k hir-nwm hI hY jo mlkIAqW dI qpS dy Asr qoN pry rihMdw hY, ies
vwsqy dunIAw dIAW m`lW m`lx dy QW kbIr auh hir-nwm ƒ “gih rihE [”
kOx kih skdw hY ik iehnW SlokW ivc fUMGI sWJ nhIN hY? ieh i^Awl-lVI Ajy AgWh qurI
jw rhI hY [
(s) bMidAW vloN ru`Kw qy r`b v`loN ru`Kw
Slok nμ: 174 qoN 179 qk imlw ky pVHo:
kbIr sMqu n CwfY sMqeI, jau koitk imlih AsMq ] milAwgru BuXMgm byiFE, q sIqlqw n
qjMq ]174] kbIr mnu sIqlu BieAw, pwieAw bRhm igAwnu ] ijin juAwlw jgu jwirAw, su
jn ky audk smwin ]175] kbIr swrI isrjnhwr kI, jwnY nwhI koie ] kY jwnY Awpn
DnI, kY dwsu dIvwnI hoie ]176] kbIr BlI BeI jo Bau pirAw, idsw geI sB BUil ] Erw
gir pwnI BieAw, jwie imilE Fil kUil ]177] kbIrw DUir skyil kY, purIAw bWDI dyh ]
idvs cwir ko pyKnw, AMiq Kyh kI Kyh ]178] kbIr sUrj cWd kY audY, BeI sB dyh ] gur
goibMd ky ibnu imly, plit BeI sB Kyh ]179]
bVy bVy zihrI s`p ijnHW dI inrI PUk hI swVn dI qwkq r`KdI hY cMdn dy bUty ƒ GyrI r`Kdy
hn, pr cMdn dI AwpxI AMdrlI TMFk aus ƒ s`pW dy zihr qoN bcw lYNdI hY [ ieh mwieAw,
mwno juAwlw hY ‘ijin jgu jwirAw’ pr pRBU dI hzUrI ivc rihx vwly ƒ pqw huMdw hY ik
mwieAw dI sVn qoN bcx leI mwieAw ƒ bnwx vwly dy crnW ivc juVy rihxw hI shI rsqw
hY [
vrKw pYx qy mINh dIAW bUMdW rl ky ndI ivc jw imldIAW hn [ pr bhuqI TMF l`g jwx qy
auh bUMdW gVy bx jWdIAW hn, ieh gVy Awpo ivcoN in`KV ky DrqI au~qy if`g ky ieDr-auDr
irVHdy hn [ jdoN iehnW ƒ iPr syk l`gy, qW muV pwxI bx ky Awpxy Asly ndI dy pwxI nwl
jw rldy hn [
‘dwJn’ qoN ielwvw mwieAw mnu`K dy AMdr Ahx (giVAW) vwlI kTorqw BI pYdw krdI hY,
bMidAW vloN ru`Kw qy r`b vloN BI ru`Kw; mwieAw dI Btkxw ivc Awsy-pwsy Tyfy KWdw iPrdw hY
[ jdoN pRBU dw fr-rUp syk ies ƒ l`gdw hY qW hor pwsy Bulw ky pRBU-crnW ivc Aw juVdw hY
[
Slok nμ: 178 dI quk “AMiq Kyh kI Kyh” Aqy nμ: 179 dI quk “plit BeI sB Kyh” qoN
sw& id`sdw hY ik ieh dovyN Slok iek`Ty hI ivcwrny hn [ BwvyN ieh srIr-ngrI cwr idnW
dy vwsqy hI hY, pr ies ivc sUrj dw pRkwS hoxw cwhIdw hY, ies ivc cMdRmw dIAW TMFIAW
im`TIAW ikrnW pYxIAW cwhIdIAW hn [
Slok nμ: 175 Aqy 177 ivc mwieAw dy jo iBAwnk Asr d`sy hn, auhnW dw ielwj Slok
nμ: 179 ivc d`isAw hY [ jIv dy cwr-cuPyry ivkwrW dI qpS hY; ies qpS qoN bcx leI
ies ƒ AMqr-Awqmy cMdRmw vwlI TMF dI loV hY; ijvyN cMdn ƒ aus dI AwpxI AMdrlI
sIqlqw s`pW dy zihr qoN bcweI r`KdI hY [ mwieAw dy Asr hyT sdw ieh ^qrw hY ik jIv
gVy vWg kTor nwh bx jwey, ies kTorqw qoN bcx leI ies ƒ AMqr-Awqmy sUrj dy in`G
dI loV hY [ ieh in`G (ipAwr) qy ieh sIqlqw (SWqI) gurU prmwqmw dy crnW ivc juiVAW
imldy hn [
vyK lau, ieh swry Slok ieko hI i^Awl-lVI dy moqI hn [
kbIr jI nwl by-iensw&I
bUfw bMsu kbIr kw, aupijE pUqu kmwlu ] hir kw ismrnu Cwif kY, Gir ly AwXw mwlu ]115]
kbIr jI dI bhuq swrI bwxI AYsI hY ijs ivc fUMGIAW rmzW hn [ pr swfy keI tIkwkwr
iehnW AOKIAW GwtIAW ƒ khwxIAW GV GV ky lμGdy Awey hn [ khwxIAW GVn vyly keI
vwrI ies g`l dw BI i^Awl nhIN irhw ik ies khwxI dI tyk qy kIqy hoey ArQ swfy mOjUdw
ienswnI jIvn nwl myl KWdy hn jW nhIN [ kbIr dw AwpxI vhutI loeI nwl gu`sy ho jwxw,
nwmdyv dw muZl ƒ r`b AwKxw—AjyhIAW keI by-QvIAW kQw-khwxIAW AYs vyly is`K
prcwrk suxw dyNdy hn jo Asl ivc is`K Drm dy AwSy dy hI iblkul ivru`D jWdIAW hn [
pr ies mOjUdw Slok ivc qW kbIr jI nwl iek by-iensw&I BI kIqI geI hY [ Awpxy k`cy
qy kmzor ArQ dI pikAweI dI ^wqr khwxIAW GVn vwilAW ny ieh AMdwzw lwieAw hY ik
kbIr jI dw pu`qr (ijs dw nwm ieh lok ‘kmwl’ d`s rhy hn) iksy lwlc ivc Ps ky kuJ
‘mwl’ Gr lY AwieAw sI, qy kbIr jI ny aus dI ies krqUq dI inKyDI ies Slok ivc kIqI
hY [ kuJ iesy qrHW hI gauVI rwg dy iek ‘CMq’ ivc l&z ‘mohn’ vyK ky khwxIAW GVn
vwilAW ny bwbw mohn dIAW sYNcIAW dI khwxI gurU Arjn swihb dy nwl joV id`qI [ (ies
bwry pVHo myrI pusqk ‘kuJ hor Dwrimk lyK’ dy pihly iqMn mzmUn) [ Ajyhy AMdwzy lwxy keI
vwrI mhw purKW dI inrwdrI dy qu`l ho jWdy hn [
ies Slok dy nwl ieh koJI khwxI joVn dI ikauN loV peI? isr& ies vwsqy ik ies ƒ
ivkoilqrw jwx ky ies ƒ iek`ly ƒ smJx dI koSS kIqI geI [ pr ies swry sMgRh ƒ rlw
ky pVHo [ Slok nμ: 102 ivc kbIr jI hdwieq krdy hn ik:
kbIr rwmu n CofIAY, qnu Dnu jwie q jwau ]
srIr Aqy Dn kurbwn kr ky BI ikauN “rwmu n CofIAY”—ieh g`l Slok nμ: 103, 104
Aqy 105 ivc smJw ky A`gy ilKdy hn ik ismrn C`f ky dunIAw aulty rwhy qur pYNdI hY:
kbIr hir kw ismrnu Cwif kY, pwilE bhuqu kutMbu ] DMDw krqw rih gieAw, BweI rihAw n
bMDu ]106] kbIr hir kw ismrnu Cwif kY, rwiq jgwvn jwie ] srpin hoie kY AauqrY,
jwey Apuny Kwie ]107] kbIr hir kw ismrnu Cwif kY, AhoeI rwKY nwir ] gdhI hoie kY
AauqrY, Bwru shY mn cwir ]108]
pRBU-crnW qoN iv`CuVy mnu`K ƒ jgq dy keI sihm Gyrw pweI r`Kdy hn—du`K-klyS, rog,
grIbI, lok-rwj, eIrKw-swVy, keI iksm dIAW muQwjIAW Awidk [ iehnW dy Asr ƒ
Bulwx dI ^wqr ikqy ieh ivcwrw lukvyN pwp krdw hY, ikqy sMqwn dI ^wqr mswx jgwey jWdy
hn, ikqy vrq r`KIdy hn [ iPr BI suK nhIN hY, sihm hI sihm hY [ ieh swrIAW isAwxpW
AkwrQ jw rhIAW hn [
iehnW dw ielwj ieko hI hY [ pRBU qoN ivCoVy dy kwrn ieh duK hn [ isr& ivCoVw dUr krnw
hY, pRBU dy crnW ivc juVnw hY [ pr inrw ‘rwm rwm’ AwKx ƒ ismrn nhIN khIdw [ ies
dwrU dy nwl keI prhyz BI hn—csky, srIrk moh, jwiq-AiBmwn, prweI inMdw, kusMg,
vrq AwidkW dw Brm, sMgRWd-m`isAw dI Btkxw, n`k-nmUj dI ^wqr kIqIAW jw rhIAW
ivArQ rsmW—Ajyhy keI kMm hn jo jd qk C`fy nwh jwx, ismrn Awpxw jOhr ivKw nhIN
skdw [ pr iehnW dw iqAwg koeI sOKI Kyf nhIN; ikqy Awpxw hI ivgwiVAw hoieAw mn
vrjdw hY, ikqy lok-lwj vrjdI hY [ so, ismrn krnw iek bVI AOKI Kyf hY, sUlI auqy
cVHn smwn hY [ pr ismrn qoN ibnw hor koeI rsqw BI nhIN hY ijs qy qur ky mnu`Kqw dI
cotI auqy A`piVAw jw sky:
kbIr cqurweI Aiq GnI, hir jip ihrdY mwih ] sUrI aUpir Kylnw, igrY q Twhr nwih
]109]
ies vwsqy auh ipMf pivqR hY auh kul BlI hY ijs ivc koeI BwgW vwlw hir-nwm ismrdw hY:
kbIr suoeI muKu DMin hY, jw muiK khIAY rwmu ] dyhI iks kI bwpurI, pivqRü hoiego gRwmu
]110] kbIr soeI kul BlI, jw kul hir ko dwsu ] ijh kul dwsu n aUpjY, so kul Fwku
plwsu ]111]
“hir kw ismrnu Cwif kY” vwly i^Awl ƒ jwrI r`Kdy hoey Agly do SlokW ivc AwKdy hn—
mYN swry jgq ƒ pu`C vyiKAw hY ik d`so, BweI! ies rwj-Bwg mhl-mwVIAW swk sMbMDIAW
ivcoN koeI qoV inBx vwlw swQI BI iksy ny vyiKAw hY pr iksy ny hwmI nhIN BrI:
kbIr hY gie bwhn sGn Gn, lwK Djw Phrwih ] ieAw suK qy iBK´w BlI, jau hir ismrq
idn jwih ]112] kbIr sBu jgu hau iPirE, mWdlu kMD cFwie ] koeI kwhU ko nhI, sB dyKI
Toik bjwie ]113]
iPr BI AMnHy hoey mnu`K ƒ ismrn dI swr nhIN AwauNdI:
mwrig moqI bIQry, AMDw inkisE Awie ] joiq ibnw jgdIs kI, jgqu aulμGy jwie ]114]
Slok nμ: 106, 107 Aqy 108 vwlw i^Awl jwrI r`Kdy hoey qy auhI quk “hir kw ismrn
Cwif kY” vrq ky AwKdy hn:
bUfw bMsu kbIr kw, aupijE pUqu kmwlu ] hir kw ismrnu Cwif kY, Gir ly AwXw mwlu ]115]
Slok 106 qoN 115 qk ghu nwl pVH ky vyKo [ jgq dI Awm hwlq d`s rhy hn ik ismrn
qoN vWjy rih ky ienswn iks nIvIN dSw ivc jw if`gdw hY [ ismrn qoN KuMJ ky mnu`K swrI
aumr inrw t`br hI pwldw rihMdw hY, t`br dI ^wqr jgq dy DMDy krdw krdw Aw^r Awqmk
mOqy mr jWdw hY [ ismrn qoN vWjI rihx krky hI koeI AOqrI jwhl znwnI rwq ƒ mswx
jgwx qur pYNdI hY [ hir-nwm C`fx dw hI ieh nqIjw hY ik keI mUrK iesqRIAW SIqlw
Awidk dw vrq r`KdIAW iPrdIAW hn [ A^Irly Slok ivc AwKdy hn—hir-nwm ivswrn
dw nqIjw Aw^r ieh inkldw hY ik mnu`K Awpxy AMdr inrw mwieAw dw moh hI vsw lYNdw hY
qy ies dw swrw ‘bMsu’ (A`KW, kMn, n`k Awidk swry hI ieMidRAW dw tolw) ivkwrW ivc zrUr
fu`b jWdw hY [
Slok nμ: 106 qoN 115 qk “hir kw ismrnu Cwif kY” quk dI vrqoN ieh d`sdI hY ik iehnW
ivc imlvW sWJw i^Awl hY [
l&z ‘pUq’ kbIr jI ny do hor SbdW (rwg soriT Aqy bsMq) ivc BI vriqAw hY, ies dw
ArQ hY ‘mn’ [ (hor ivsQwr nwl smJx leI pVHo ies Slok nμ: 115 dy ArQ) [
(k) kysW bwry kbIr jI:
kbIr pRIiq iek isau kIey, Awn duibDw jwie ] BwvY lWby kys kru, BwvY Grir mufwie ]25]
sRI gurU gRMQ swihb dI bwxI is`K-Awqmw dI ijMd-jwn hY [ Bgq kbIr jI dy Slok BI gurU
gRMQ swihb dw hI ih`sw hn [ pr jdoN swfy is`K ivdvwnW ny ieh smJI r`iKAw ik iehnW
SlokW dI Awpo ivc i^Awl dI koeI sWJ nhIN hY, mn-mqIAW pwsoN qW ieh Aws hI nhIN ho
skdI sI ik auh koeI Kycl kr ky ieQoN Asl s`cweI ƒ l`Bdy [ A`j qoN qIh cwlI swl
pihlW iek smw AYsw AwieAw jdoN mzhbI bihs-mubwhsy huMdy sn, pMifq prcwrk pwrtI qy
mOlvI lok jlsy kr kr ky dUjy DrmW auqy ic`kV su`tx dI koSS krdy sn, qy iehnW
jlisAW ivc Awey lok sux sux ky bVy ^uS huMdy sn, keI is`K-Drm ivroDI vIr ies aupr-
ilKy Slok dw hvwlw dy ky gurU gRMQ swihb ivcoN hI kysW dI inKyDI swbq krn dy jqn krdy
sn [
AsW ieQy kys r`Kx jW nwh r`Kx qy koeI bihs nhIN krnI; isr& ieh vyKxw hY ik pRsMg
Anuswr ies Slok dw kIh ArQ hY [ ijs lVI ivc ieh Slok AwieAw hY aus ƒ pyS krn
qoN pihlW pwTkW ƒ iek hor g`l cyqy krw dyxI zrUrI hY [ prMprw qoN ieh rIq qurI Aw rhI
hY ik DrqI auqy qdoN hI koeI mhw purK huMdw hY, jdoN lokW dy rozwnw jIvn ivc bhuq
kurIqIAW c`l pYx, jdoN Awpxy Awp ƒ Dwrimk smJx vwly jW zwhr krn vwly lok inrw
Dwrimk ByK ƒ hI Drm smJ ky Awm lokW ivc BI iesy hI Drm-ByK dw pRcwr krn qy ies
qrHW Drm Aqy ienswnI jIvn ivc bhuq iv`Q pY jwey [ Ajyhy simAW qy mhw purK prgt ho
ky Awpxy smy dIAW Dwrimk T`gIAW qy ByK Awidk dw pol KolH ky lokW ƒ shI jIvn dw rwh
d`sdy hn [ pr Ajy qk ieh kdy nhIN ho sikAw, qy, nwh hI AgWh ƒ BI kdy ho skdw hY
ik koeI mhw purK iksy AYsI Drm-mrXwdw au~qy nukqwcInI kr jwey jo mrXwdw Ajy vjUd
ivc BI nwh AweI hovy [ kbIr jI dy vyly ‘Kwlsy’ vWg Ajy koeI kyswDwrI pMQ mOjUd nhIN sI
ijs dI iksy rihq-mrXwdw au~qy kbIr jI ƒ nukqwcInI krn dI loV pYNdI [
hux AwvIey Asl mzmUn vl [
slok nμ: 13 qoN auhnW dw izkr c`ilAw hY jo ‘dIn’ ƒ ivswr ky inrw ‘dunI’ dw vpwr kr
rhy hn [
kbIr dInu gvwieAw dunI isau, dunI n cwlI swiQ ] pwie kuhwVw mwirAw, gwPil ApunY hwiQ
]13]
ieh mzmUn Slok nμ: 40 qk A`pVdw hY [ ies sMgRih dy Slok nμ: 21 qoN 28 qk ghu nwl
pVHo:
kbIr sUKu n eyNh juig, krih ju bhuqY mIq ] jo icqu rwKih eyk isau, qy suKu pwvih nIq
]21] kbIr ijsu mrny qy jgu frY, myrY min Awnμdu ] mrny hI qy pweIAY, pUrnu prmwnμdu
]22] rwm pdwrQu pwie kY, kbIrw gWiT n Kol@ ] nhI ptxu nhI pwrKU, nhI gwhku nhI
molu ]23] kbIr qw isau pRIiq kir, jw ko Twkuru rwmu ] pMifq rwjy BUpqI, Awvih kauny
kwm ]24] kbIr pRIiq iek isau kIey, Awn duibDw jwie ] BwvY lWby kys kru, BwvY Grir
mufwie ]25] kbIr jgu kwjl kI koTrI, AMD pry iqs mwih ] hau bilhwrI iqn kau, pYis
ju nIkis jwih ]26] kbIr iehu qnu jwiegw, skhu q lyhu bhoir ] nWgy pwvhu qy gey, ijn
ky lwK kroir ]27]kbIr iehu qnu jwiegw, kvnY mwrig lwie ] kY sMgiq kir swD kI, kY
hir ky gun gwie ]28]
‘dInu’ ivswr ky prmwqmw nUμ Bulw ky mnu`K puqR iesqRI Dn pdwrQ Awidk keI im`qR bxWdw
hY, pr iehnW im`qRW qoN suK nhIN imldw [ iPr BI suK dI Aws qy iehnW nwloN moh nhIN qoV
skdw, qy ‘dunI’ dy ies moh vloN mirAW hI ‘pUrnu prmwnμd’ iml skdw hY [ jgq ‘dunI’
ivc ieqnw msq hY ik hir-nwm dy ^rIdx leI koeI iqAwr hI nhIN huMdw; ikauNik moh-gRsy
jIv ƒ ieh bVw hI mihMgw sOdw jwpdw hY ik ‘dunI’ dw moh C`f ky ‘dIn’ ^rIdy [ dunIAw
ivc hPVw-qPVI mcI peI hY, koeI iksy dw nhIN bxdw [ cwhy iv`idAw hY, cwhy rwj hY, cwhy
Buieˆ hY, ijnHW ny iehnW ƒ AwpxI izMdgI dw Awsrw-prnw bxw r`iKAw hY, auhnW dI sWJ-
imqRqw ieqbwr-jog nhIN hY ikauNik hryk dy AMdr ‘duibDw’ hI ‘duibDw’ hY [ lμmIAW jtW
vwly jW rof-mof sMinAwsI swDUAW ƒ vyK ky iek igRhsqI dy mn ivc ieh i^Awl pYdw ho
jwxw kudrqI g`l hY ik ieh lok qW ‘dunI’ iqAwg ky ‘dIn’ dy rsqy pey hoey hn, iehnW dy
AMdr qW ‘duibDw’ nhIN hovygI [ kbIr jI AwKdy hn ik koeI ByK jW bwhrlw iqAwg ‘dunI’
dy moh qoN bcw nhIN skdw, isr& pRBU-pRIq hI kwrI nus^w hY (not:- Slok nμ: 24 dI pihlI
A`DI quk ‘kbIr qw isau pRIiq kir’ Aqy nμ: 25 dI BI pihlI A`DI quk ‘kbIr pRIiq iek
isau kIey’ dy l&zW dI sWJ d`sdI hY ik dohW ivc ie`ko i^Awl id`qw jw irhw hY [ nμ: 24
ivc inrol dunIAwdwrW dw izkr hY, nμ: 25 ivc auhnW dw izkr hY jo Awpxy vloN ‘dunIAw’
iqAwg gey hn [ pMifq hovy cwhy koeI rwjw BUpqI hovy, iv`idAw jW byAMq Dn-pdwrQ ‘dunI’
dy moh dI kwlK-BrI koTrI ivc if`gx qoN bcw nhIN skdy [ pr ieh BI BulyKw hY ik
jtwDwrI jW rof-mof sMinAwsI Awidk swDU jo Aswƒ igRhsqIAW ƒ iqAwgI jwpdy hn ies
k`jl dI koTVI ivc if`gx qoN bcy hoey hn [ ieh zwhrw iqAwg BI bcwx-jogw nhIN hY [
iek pRBU-pRIiq hI vsIlw hY jo swD sMgiq ivc pRwpq huMdI hY [)
(K) hnyry ivc Tyfy:
sMn 1925 dw izkr hY, holy dy mOky qy AMimRqsr ivc iek BwrI iek`T hoieAw [ mYN BI drSn
krn igAw [ myry iek irSqydwr s`jx auQy iml pey, burj bwbw PUlw isMG jI pws auhnW
fyrw kIqw hoieAw sI [ Awpxy ielwky ivc auhnW dI kuJ mwn-pRiqStw bxI hoeI sI, lok
auhnW ƒ ‘sMq jI, sMq jI’ kr ky bulWdy sn (not:- swfw auh ielwkw hux pwiksqwn ivc
rih igAw hY) [ so, auh qW iek mMjy auqy sn, qy pMj Cy syvk BuM\y bYTy hoey sn [ mYN BI
Pqih bulw ky syvkW ivc bYT igAw [ auQy g`lW bRhm-igAwn dIAW hI ho rhIAW sn; pr
Ajb rmzW-ieSwirAW ivc [ iek iDr koeI pRSn krdI sI, qy dUjw iDr aus pRSn dy au~qr
ivc koeI g`l AwKx dy QW pRSn dy au~qr ivc pRSn hI kr idMdw sI [ AjyhI hryk pRSnoqrI
dy ipCoN auh swhy ‘hw hw hw’ kr ky ^Ub au~cI au~cI h`sdy sn, qy kdy kdy sMq jI ‘hry! hry!
qUM DMn hYN’ dy nwhry lw idMdy sn [
ies pRSonqrI ipCoN auh gurbwxI dI ivcwr vl c`l pey [ qrIkw auhI sI, ivroDwBws [ iek
syvk ny AwiKAw—mhwrwj jI! ies dw kIh Bwv hY:
qnu qpY qnUr ijau, bwlx hf blμin ] pYrI QkW isir julW, jy mU iprI imlμin ]
iksy dUjy syvk ny koloN ies dw au~qr dy id`qw:
qnu n qpwie qnUr ijau, bwlx hf n bwil ] isir pYrI ikAw PyiVAw, AMdr iprI inhwil ]
sB rl ky h`sy qy sMq jI ny cwr pMj vwrI nwhrw lwieAw, “hUMh! hry! DMn hYN!” kuJ icr
leI sB dI ‘smwDI’ l`g geI [
iPr iek hor syvk boilAw:
PrIdw pwiV ptolw Dj krI, kMblVI pihryau ] ijnI vysI shu imlY, syeI vys kryau ]
ieh sux ky sB ƒ kuJ hulwrw ijhw AwieAw, pr iPr iek hor s`jx bol au~iTAw:
kwie ptolw pwVqI, kMblVI pihryie ] nwnk Gr hI bYiTAW shu imlY, jy nIAiq rwis kryie
]
ieh sux ky pihlI vwr vWg hI sB h`sy, qy sMq jI ny iPr ausy qrHW AwiKAw, ‘hry! hry! DMn
hYN! DMn hYN!’
kuJ smW cu`p ivc bIiqAw qy iek syvk ny kbIr jI dw Slok suxwieAw:
kbIr pRIiq iek isau kIey, Awn duibDw jwie ] BwvY lWby kys kru, BwvY Grir mufwie ]25]
qy, qurq ie`k hor s`jx ny AwiKAw:
kbIr mnu mUMifAw nhI, kys muMfwey kWie ] jo ikCu kIAw so mn kIAw, mUMfw mUMfu AjWie
]101]
bVw hYrwn ijhw ho ky mYN socIN pY igAw ik kI sRI gurU gRMQ swihb ivc ivroDI g`lW BI ilKIAW
peIAW hn jo ienswnI jIvn ivc myc nhIN Kw skdIAW [ qW iPr jIvn-s&r ivc swƒ shI
cwnx ikvyN imly?
pr iehnW TyifAW dw isr& ieko hI kwrn hY ik AsI iehnW SlokW ƒ ivkoilqry smJdy hW [
ieh Slok nμ: 101 slok nμ: 25 dw ivroDI nhIN hY [ ijvyN slok nμ: 25 ivc kys r`Kx jW
nwh r`Kx qy ivcwr nhIN hY, iqvyN ies nμ: 101 ivc BI kys ktwx jW nwh ktwx dw mzmUn
nhIN [ ies ƒ shI qrHW smJx vwsqy nμ: 92 qoN SurU kro, 92 qoN 101 qk ie`ko hI i^Awl-
lVI hY:
kbIr dyiK dyiK jgu FUMiFAw, khUM n pwieAw Tauru ] ijin hir kw nwmu n cyiqE, khw Bulwny
Aaur ]92] kbIr sMgiq krIAY swD kI, AMiq krY inrbwhu ] swkq sMgu n kIjIAY, jw qy
hoie ibnwhu ]93] kbIr jg mih cyiqE jwin kY, jg mih rihE smwie ] ijn hir kw nwmu
n cyiqE, bwdih jnmyN Awie ]94] kbIr Awsw krIAY rwm kI, AvrY Aws inrws ] nrik
prih qy mwneI, jo hir nwm audws ]95] kbIr isK swKw bhuqy kIey, kyso kIE n mIqu ]
cwly Qy hir imln kau, bIcY AtikE cIqu ]96] kbIr kwrnu bpurw ikAw krY, jau rwmu n
krY shwie ] ijh ijh fwlI pgu Drau, soeI muir muir jwie ]97] kbIr Avrh kau
aupdysqy, muK mY pir hY ryqu ] rwis ibrwnI rwKqy, KwXw Gr kw Kyqu ]98] kbIr swDU kI
sMgiq rhau, jau kI BUsI Kwau ] honhwru so hoie hY, swkq sMig n jwau ]99] kbIr sMgiq
swD kI, idn idn dUnw hyqu ] swkq kwrI kWbrI, Doey hoie n syqu ]100] kbIr mnu mUMifAw
nhI, kys muMfwey kWie ] jo ikCu kIAw so mn kIAw, mUMfw mUMfu AjWie ]101]
mn vwsqy SWqI dI ‘TOr’ srb-ivAwpk prmwqmw dw nwm hI hY jo swD sMgiq ivc imldw
hY; pr ijnHW ny cyilAW cwtiVAW vwlw AfMbr rc ilAw hY qy jo bMdgI vloN KuMJ ky AwpxI hI
syvw-pUjw krwx ivc msq hn auh ‘swD’ nhIN hn, Ajyhy ‘swDW’ dw Awsrw kmzor Awsrw
hY, auh inrw hornW ƒ m`qW dyNdy hn auhnW dy Awpxy AMdr koeI rs nhIN AwauNdw [ qy, auh jo
isr munw ky Awpxy Awp ƒ ‘swD’ smJdw iPrdw hY, jo aus ny Awpxy mn au~qoN ivkwrW dI
mYl dUr nhIN kIqI, qW isr dy kys dUr kIiqAW qW auh ‘swD’ nhIN bx igAw [ Ajyhy bMdy
sgoN swkq huMdy hn, iehnW dI suhbiq ivc mn pivqR hox dy QW kwlw ho jWdw hY [
Slok nμ: 25 Aqy 101 dohW ivc ByKI swDW dw izkr hY cwhy auh jtwDwrI hn cwhy rof-mof
sMinAwsI [
ieh QoVy ijhy pRmwx ivcwrvwn pwTk s`jxW ƒ ies nqIjy au~qy ApVwx leI kw&I hoxgy ik
kbIr jI dy slok ivkoilqry nhIN hn, ieh swry ieko hI lVI dy moqI hn [
kI kbIr jI vYSnv Bgq hn?
swfy keI au~Gy prcwrk ieh AwKdy suxy jw rhy hn ik BgqW dI bwxI hU-b-hU l&z-b-
l&z mMnI nhIN jw skdI, keI QweIN is`K Drm nwloN ies ivc i^AwlW dI iv`Q hY [ prcwr
bVw ^qrnwk hY, is`KW dy AMdr sRI gurU gRMQ swihb sMbMDI duic`qw-pn pYdw krygw [ Ajb
duKdweI hwlq bxI peI hY [ gurU gRMQ swihb dI bIV iqAwr hoieAW A`j swFy iqMn sO swl qoN
aupr ho gey hn, Ajy qk Awm jnqw qW ikqy rhI, is`K ivdvwn BI Awpxy AMdr ieh XkIn
nhIN ibTw sky ik sRI gurU gRMQ swihb jI dI swrI hI bwxI ‘gurU’-rUp hY Aqy swrI dw AwSw
ieko hY [ ikqy koeI ivKypqw nhIN hY, ikauNik gurU Arjn swihb ikqy BI iksy pqRy dy hwSIey
auqy BI koeI AjyhI cyqwvnI nhIN ilK ilKw gey [ qy, swDwrn jyhI smJ vwlw bMdw BI ieh
ivcwr skdw hY ik AimlvyN i^AwlW vwlI ‘kivqw’ ƒ sRI gurU gRMQ swihb ivc drj krn dI
loV hI pYdw nhIN ho skdI sI [ An-mqW dIAW gurmiq nwl AFukvIAW rsmW-rIqW dI
inKyDI, ie`k QW nhIN, sYNkVy QW kIqI geI hY [ iPr gol-mol qrIky nwl koeI AYsy Sbd-
Slok ikauN drj kIqy jWdy, ijnHW dw inrnw krnw is`K jnqw dy h`Q C`ifAw jWdw?
ies ivc koeI S`k nhIN ik is`K jQybMdIAW vloN ikqy ikqy Ajyhy AwSRm KulHdy rhy hn Aqy KulHy
hoey hn ijQy is`K pRcwrkW ƒ gurmiq dI sUJ krwx dy jqn kIqy jWdy d`sy jw rhy hn [ pr
ies bwry myrI iek AnoKI h`f-bIqI hY [ ieQoN pwTk s`jx AMdwzw lw lYx ik AsI ikDr jw
rhy hW [ jnvrI-PrvrI sMn 1928 dw izkr hY, sRI gurU hir rwie swihb jI dy jnm-purb
qoN Aglw idn sI [ mYN auhnIN idnIN gurU nwnk Kwlsw kwlj gujrWvwly ivc pVHWdw sW [
gujrWvwly qoN pMdRW solHW mIlW dI iv`Q qy izlw isAwlkot ivc fsky pws iek ngr glHotIAW
hY [ auQy hr swl gurU hir rwie swihb jI dy jnm-idn qy ielwky dI sMgiq vloN do idn
qkVw dIvwn huMdw sI ijs ivc isAwxy isAwxy au~Gy is`K pRcwrk Aqy rwgI j`Qy s`dy jWdy sn
[ mYN 1928 dy gurpurb dw izkr kr irhw hW [ gurU nwnk Kwlsw kwlj dy swhmxy pwsy
Kwlsw XqImKwnw hY ijs ivc iek Swndwr gurduAwrw bixAw hoieAw hY [ au~Qy hr roz svyry
kIrqn huMdw sI qy guAWF AwbwdI dy mweI BweI sqsMg ivc Aw juVdy sn [ gurU hir rwie
swihb jI dy jnm-purb qoN Agly idn Kwlsw XqImKwny dy gurduAwry ivc Ajy svyr dw
sqsMg jwrI hI sI ik iek au~Gy is`K AwSRm dw au~Gw ivdvwn prcwrk glHotIAW dy dIvwn qoN
vwpsI qy Aw A`piVAw [ ieh prcwrk ikqy pihlW aus XqImKwny ivc BI pVHdw irhw sI [
XqImKwny dy hY~fmwstr swihb ny prcwrk s`jx dI, sMgiq nwl jwx-pCwx krweI, qy, ds
imMt vwsqy viKAwn leI bynqI kIqI [ viKAwn hoieAw, aus ivc do g`lW ^ws suAwdlIAW
sn [ prcwrk jI bhuq hI CyqI CyqI boldy sn, qy, viKAwn ivc A`Dy nwloN vDIk &wrsI dy
iSAr sn [ mYN vrnYkulr imfl qk pMj swl &wrsI pVHdw irhw sW, Aqy 1928 ivc BweI
nμd lwl jI dIAW ZzlW qkrIbn A`DIAW mYƒ zbwnI Xwd sn [ swfy prcwrk jI swƒ
swhdI Aqy hw&z suxw rhy sn [ mYN bQyrw isr mwirAw, pr auhnW dy viKAwn dI mYƒ pUrI
smJ nw pY skI [ dIvwn ivc bYTIAW bIbIAW aus viKAwn ƒ sux ky msqI ivc hulwry lY
rhIAW sn [ auhnW ƒ vyK ky mYN Awpxy idl ivc bhuq SrimMdw hoieAw ik myrI keI swlW dI
pVHx-pVHwx dI isr-drdI AYvyN hI geI; ieh bIbIAW hI isAwxIAW inklIAW jo viKAwn ƒ
smJ rhIAW hn qy mYN au~lU vWg ibt-ibt hI q`k irhw hW [
viKAwn smwpq hoieAw [ XqImKwny dy hY~f-mwstr swihb ny au~T ky prMssw kIqI qy
qjvIz kIqIE ny ik lhufy vyly Sihr ivc FMForw idvw ky iek GMtw hor viKAwn krwieAw
jwey qy BweI swihb jI ƒ Tihrn vwsqy bynqI kIqI jwey [ hwmI Brwx dI ^wqr kih id`qony,
ikauN BweI swihb isMG jI! TIk hY n? mYN qW A`gy hI AwpxI An-pVHqw ƒ iPtkwr pw irhw
sW, ieh sux ky Gbrwht nwl myrw mUMh A`ifAw rih igAw qy mYN koeI ‘hW hUM’ nw kr sikAw
[
sqsMg dw Bog ipAw [ sqsMgI Gro-Gr jwx lg pey [ mYN gurduAwry dy AMdr hI hY~fmwstr
swihb ƒ bwhoN PV ilAw qy AwiKAw—mwstr jI! sRI gurU gRMQ swihb dI hzUrI ivc KVy s`c
d`so ik quhwƒ ies viKAwn ivcoN ikqnI ku smJ peI hY [ auhnW sw& mMn ilAw ik koeI
smJ nhIN AweI [
mYN AwiKAw, qusI 30 swlW qoN ies AwSRm ivc v`fIAW jmwqW dy muMifAW ƒ pVHw rhy ho, jy
quhwƒ smJ nhIN peI, qW ieh bIbIAW kIh kuJ smJ ky isr ihlWdIAW rhIAW sn?
kihx l`gy, krqwr jwxy, auhnW kIh kuJ smiJAw sI [ hY~f-mwstr ny Swm dw dIvwn iPr
koeI nw krwieAw [
ies au~pr-d`sI SRyxI dy prcwrk, Ajy KulHm-Ku`lHw qW nhIN, pr invykly bYT ky kbIr jI dI
bwbq ieh AwKdy suxy jw rhy hn ik kbIr jI vYSnv sn, mws Kwx dy ivru`D AwK gey hn,
AsI auhnW dI ieh is`iKAw mMnx ƒ iqAwr nhIN hW [ ho skdw hY ik ieh i^Awl vDIk c`l
pey qy iksy vyly duKdweI swbq hovy [ so, mYN ies mzmUn ƒ ipCly lyK nwloN aucycw v`Krw kr
ilAw hY qW ik pwTk s`jx ieDr ^ws iDAwn dy skx [
sMn 1913 ivc mYN AY~P. ey. dw iemiqhwn dy ky mYN Awpxy ipMf (Qrpwl) igAw jo rwvI qoN
pwrly pwsy 3 mIlW qy izlw isAwlkot ivc aus sVk au~qy hY jo AMimRqsr qoN isAwlkot ƒ
jWdI hY [ julweI-Agsq dy idn sn [ iek idn b`dl-vweI ivc mYN GroN sYr krn quirAw
quirAw rwvI qy jw A`piVAw [ pwrly pwisEN byVI ivcoN musw&r auqry, auhnW ƒ vyKx leI
Klo igAw [ iek musw&r auqirAw ijs ƒ mYN pCwx ilAw, kdy auh swfy Gr dw prohq sI [
pMifq jI dI gMFVI mYN cuk leI qy auhnW ƒ mYN Awpxy ipMf lY AwieAw [ AsI iqMn Brw sW qy
iqMny hI isMG bx cuky sW [ prohq jI ny bVw haukw ilAw [ iPr auhnW AwpxI gMFVI ivcoN
iek ikqwb k`FI qy mYƒ kihx l`gy—kwkw! Aw mYN qYƒ quhwfy gurU dIAW g`lW suxwvW [ quhwfw
gurU AwKdw hY:
kwjIAw bwhmxw kI gl QkI, Agdu pVY sYqwnu vy lwlo ]
ik
ijnHW lokW dw ivAwh nwh bRwhmx pVHWdw hY nwh kwzI, auhnW dw ivAwh SYqwn pVHWdw hY [
d`s, quhwfw gurU ieh quhwfy vwsqy hI AwK igAw hY n?
Awpxy skUl qy kwlj dy is`K muMifAW ivc BwvyN mYN ‘au~jVy ipMf BVolw mhl’ vWg gurbwxI dI
kuJ sUJ r`Kx vwlw smiJAw jWdw sW, pr pMifq jI dI ies coB dw qdoN mYN au~qr dyx jogw
nhIN sW [
Ajy mYN hYrwn hI Kloqw sI ik pMifq jI ny ausy ikqwb dy kuJ ku vrky hor Pol ky mYƒ
AwiKAw—lY, kwkw! quhwfy gurU ny swQoN iek vwrI muAw&I BI mMgI sI:
myro kCU AprwD nhI, gXo Xwd qy BUl n kop icqwro ]
cwr pMj swl hoey hn, iesy qrHW sbb nwl mYƒ ieQy Kwlsw kwlj AMimRqsr ivc do
kwdIAwnI vIr Aw imly [ GMtw ku ieDr-auDr dI isr-drdI kr ky auh Awpxy AslI
mqlb qy Awey qy AwKx l`gy—hzriq bwbw nwnk imrzw swihb bwry iek pySIngoeI kr gey
hn qy is`KW ƒ hdwieq kr gey hn ik qusW auhnW dI ivroDqw nwh krnI:
vyl n pweIAw pMfqI...... ] vKqu n pwieE kwdIAw...... ]
kihx l`gy—l&z ‘pwieAw’ bIq gey smy vwsqy hY, qy l&z ‘pwieE’ Awaux vwly smy vwsqy
hY [ gRMQ swihb ivc ibMdI (N) vrqx dw irvwj nhIN sI, l&z ‘kwdIAw’ ƒ ‘kwdIAW’ pVHnw
hY; ieh ngr ‘kwdIAW’ dw izkr hY [
An-mqI ivroDIAW ny qW ieh hoCIAW g`lW Anjwx is`KW ƒ iQVkwx vwsqy krnIAW hI
hoeIAW; pr A&sos!
ies Gr ko Awg lg rhI (geI) Gr ky icrwZ sy ]
ijs Slok ivc mws Kwx dy ivru`D aupdyS smiJAw jw irhw hY, auh ieauN hY:
kbIr KUbu Kwnw KIcrI, jw mih AMimRqu lonu ] hyrw rotI kwrny, glw ktwvY kaunu ]188]
AsI ipCly mzmUn ivc keI pRmwx dy ky ivsQwr nwl swbq kr cuky hW ik kbIr jI dy swry
Slok ieko hI i^Awl lVI ivc pRoqy hoey hn [ iksy iek Slok ƒ lVI ivcoN v`Krw kr ky
piVHAW Asl Bwv qoN KuMJx dI sMBwvnw ho skdI hY [ ies aupr-ilKy Slok nμ: 188 ƒ BI
lVI ivcoN v`Krw krn krky hI BulyKw pY irhw hY [ ies sMgRih dy pMj Slok hn, so iek`Ty hI
pVHny-ivcwrny hn:
kbIr mulW munwry ikAw cFih, sWeI n bhrw hoie ] jw kwrin qUM bWg dyih, idl hI BIqir
joie ]184] syK sbUrI bwhrw, ikAw hj kwby jwie ] kbIr jw kI idl swbiq nhI, qw kau
khW Kudwie ]185] kbIr Alh kI kir bMdgI, ijh ismrq duKu jwie ] idl mih sWeI
prgtY, buJY blμqI nWie ]186] kbIr jorI kIey julmu hY, khqw nwau hlwlu ] dPqir lyKw
mWgIAY, qb hoiego kaunu hvwlu ]187] kbIr KUbu Kwnw KIcrI, jw mih AMimRqu lonu ] hyrw
rotI kwrny, glw ktwvY kaunu ]188]
koeI BI mzhb Drm hovy, ienswn vwsqy auh qd qk hI lwBdwiek hY, jd qk aus dy d`sy
pUrinAW au~qy qur ky mnu`K Awpxy idl ivc BlweI pYdw krn dI koSS krdw hY, ^wlk Aqy
aus dI ^lkiq vwsqy idl ivc muh`biq bxWdw hY [ jdoN mnu`K irvwjI qOr qy hI mzhb dy
AsUlW Aqy rsmW ƒ krn l`g pYNdw hY, pr ieh nhIN vyKdw ik idl ivc koeI BlI qbdIlI
AweI hY jW nhIN, jW sgoN ikqy BlweI dy QW mn ivc kTorqw qA`sQ Awidk qW nhIN vD rhy,
aus vyly aus dy swry Dwrimk au~dm ivArQ ho jWdy hn [
pTwxW muZlW dy rwj vyly swfy dys ivc ieslwmI Srh dw kwƒn c`ldw sI [ Bwrq-vwsIAW
vwsqy Aqy Awm muZlW vwsqy BI ArbI bolI ibgwny dys dI bolI sI [ so, hryk muslmwn
kurwn SrI& ƒ nhIN smJ skdw sI [ ies dw nqIjw ieh inkilAw ik ijQoN qk kwƒn ƒ
vrqx dw sMbMD pYNdw sI, rwjsI qwkq kwzIAW mOlvIAW dy h`Q ivc sI, ikauNik iehI lok
kurwn SrI& dy ArQ krn ivc ieqbwr-Xog mMny jWdy sn [ iek pwsy ieh lok rwjsI qwkq
dy mwlk; dUjy pwsy iehI lok Dwrimk AwgU Awm lokW ƒ jIvn dw shI rwh d`sx vwly [ ieh
dovyN ivroDI g`lW iek`TIAW ho geIAW [ rwj pRbMD clwx vwly Zulwm ihMdU kOm au~qy kTorqw
vrqxI iehnW lokW vwsqy kudrqI g`l sI [ pr ies kTorqw ƒ Awpxy vloN auh ieslwmI
Srh smJdy qy d`sdy sn [ so, mzhb ivcoN iehnW ƒ suBwivk hI idl dI kTorqw hI imldI
geI [ ijs BI dys ivc rwj-pRbMD iksy ^ws mzhb dy AsUlW Anuswr clwieAw jWdw irhw
hY, aus mzhb dy prcwrkW dw iehI hwl huMdw irhw hY [
kbIr jI Awpxy vkq dy kwzIAW mOlvIAW dI ieh hwlq vyK ky iehnW SlokW ivc kih rhy
hn ik mzhb ny, mzhb dI rhu-rIqI ny, bWg inmwz h`j Awidk ny, idl dI s&weI isKwxI
sI [ pr jo irSvq kTorqw qA`sb Awidk dy kwrn idl inrdeI ho cukw hY, sgoN iehI h`j
Awidk krm idl ƒ hor kTor bxweI jw rhy hn, qW iehnW dy krn dw koeI lwB nhIN,
ikauNik ijs mnu`K dy Awpxy idl ivc SWqI nhIN AweI, aus dy Bwxy r`b ikqy BI nhIN hY [
iehI i^Awl kbIr jI ny pRBwqI rwg dy Sbd nμ: 9 ivc disAw hY:
mulW, khhu inAwau KudweI ] qyry mn kw Brmu n jweI ]1] rhwau] pkir jIau AwinAw, dyh
ibnwsI, mwtI kau ibsiml kIAw] joiq srUp Anwhq lwgI, khu hlwlu ikAw kIAw ]2]
ikAw aujU pwku kIAw muhu DoieAw, ikAw msIq isru lwieAw ] jau idl mih kptu invwj
gujwrhu, ikAw hj kwbY jwieAw ]3]
au~pr-ilKy pMj slokW dw Bwv ieauN hY:
jo mu`lW bWg dy ky isr& lokW ƒ hI s`d irhw hY pr aus dy Awpxy idl ivc SWqI nhIN hY,
hryk dy idl dI jwnx vwly r`b ƒ auh ies bWg Awidk nwl DoKw nhIN dy skdw [ Ajyhw
mnu`K jy h`j BI kr Awvy qW aus ƒ koeI lwB nhIN huMdw, ikauNik idl dy kTor bMdy dy Bwxy r`b
hY hI nhIN [ iPr, iksy jwnvr ƒ ibsim`lw AwK ky ieh lok zbh krdy hn qy ieh AwKdy
hn ik ieh zbh kIqw jwnvr r`b dy nwm dy kurbwnI dyx dy lwiek ho igAw hY Aqy ^udw ny
^uS ho ky kurbwnI dyx vwly bMdy dy gunwh b^S id`qy hn—ieh g`l ivcwr qoN s`KxI hY [
jwnvr dw mws qW ieh lok rl-iml ky Awp hI Kw lYNdy hn [ kbIr jI AwKdy hn ik
kurbwnI dy bhwny mws Kw lYx nwloN qW iKcVI Kw lYxI cMgI hY [
iehnW SlokW ivc kbIr jI ny ieslwmI Srh vWg inmwz h`j kurbwnI dw izkr kIqw hY [
ieQy l&z BI Awm qOr qy muslmwnI hI vrqy hn [ AgWh Slok nμ: 189 qoN lY ky 196 qk
A`T SlokW ivc bRwhmx dy rsmI gurU bxn Aqy mUrqI-pUjw dw izkr hY, iehnW ivc l&j BI
swry hyNdky hI vrqy gey hn [ iehnW qoN AgWh nμ: 197 qoN 201 qk iPr ‘kurbwnI’ dyx dw
izkr hY, ieQy iPr swry l&z qy i^Awl Awm qOr qy muslmwnI hn:
kbIr hj kwby hau jwie Qw, AwgY imilAw Kudwie ] sWeI muJ isau lir pirAw, quJY ikin@
PurmweI gwie ]197] kbIr hj kwbY hoie hoie gieAw, kyqI bwr kbIr ] sWeI muJ mih
ikAw Kqw, muKhu n bolY pIr ]198] kbIr jIA ju mwrih joru kir, khqy hih ju hlwlu ]
dPqru deI jb kwiF hY, hoiegw kaunu hvwlu ]199]kbIr joru kIAw so julmu hY, lyie jbwbu
Kudwie ] dPqir lyKw nIksY, mwr muhY muih Kwie ]200] kbIr lyKw dynw suhylw, jau idl
sUcI hoie ] ausu swcy dIbwn mih, plw n pkrY koie ]201]
cUMik Awm muslmwn kwby ƒ ^udw dw Gr mMndw hY, ies vwsqy kbIr jI BI auhI i^Awl d`s ky
AwKdy hn ik ^udw ies h`j qy KuS nhIN huMdw [ AnykW vwrI h`j krn qy vI ^udw ^uS ho ky
ikauN hwjI ƒ dIdwr nhIN dyNdw qy auh hwjI ^udw dIAW ingwhW ivc Ajy BI ikauN gunwhgwr
smiJAw jWdw hY—ies Byq dw izkr iehnW SlokW ivc kIqw igAw hY ik ^udw dy nwm qy gW
Awidk dI ‘kurbwnI’ dyxI, rl-iml ky Kw pI jwxw sB kuJ Awp hI, qy iPr ieh smJ lYxw
ik ies ‘kurbwnI’ dy ievz swfy gunwh b^S id`qy gey hn—ieh bVw Bwrw BulyKw hY [ ieh
^udw ƒ ^uS krn dw qrIkw nhIN [ ^udw ^uS huMdw hY idl dI pkIzgI-pivqRqw nwl [
AsIN vyK cuky hW ik ijs Slok ivc iKcVI dI rwhIN vYSnv mq dw pRcwr kIqw smiJAw jw
irhw hY, auh Asl ivc AYsy SlokW dy sMgRh nwl sMbMD r`Kdw hY; ijnHW ivc ‘kurbwnI’ dI
rsm qy bihs hY [ jy koeI s`jx ieh kihx ik “prQwie swKI mhw purK boldy, swJI sgl
jhwnY” dy Anuswr hux ies ivcoN mws dy ivru`D aupdyS ilAw jw skdw hY, qW BI ieh dlIl
APbvIN hY [ irSvq Awidk dI rwhIN mnu`K dI r`q pI ky qy hor D`ky-pwp rozwnw krdw
hoieAw jy koeI muslmwn ieh smJdw hY ik gW Awidk dI ‘kurbwnI’ nwl mYN ^udw ƒ ^uS kr
irhw hW, qy Awpxy gunwh b^Svw irhw hW, qW “swJI sgl jhwnY” dI ksvtI vrq ky ieauN
AwKxw peygw—T`gI-&ryb dI kmweI kr ky, sUd-^orI nwl ZrIbW dw lhU pI ky, Awm jnqw
dI by-bsI qoN &wiedw auTWdy hoieAW sOdw ieqnw mihMgy Bw vyc ky ik grIb lok pIsy jwx;
irSvq Awidk dI rwhIN; mu`kdI g`l hor Aijhy qrIky vrq ky ijnHW nwl ZrIb lok bhuq duKI
hox, jy koeI mnu`K (cwhy auh iksy BI dys jW kOm dw hY) pYsw kmWdw hY qy aus ivcoN mMdr
gurduAwry bxwx leI dwn krdw hY, qIrQ-jwqRw krdw hY, gurduAwirAW dy drSn krn qy
mwieAw ^rcdw hY, gurU dr qy kVwh-pRSwid Bytw krdw hY, Ajyhy BwvyN AnykW puMn-krm kry;
gurU-prmwqmw aus au~qy ^uS nhIN ho skdw [ b`s! iehnW SlokW ivc ienswnI jIvn dI auhI
qsvIr hY ijs dw kuJ ku AMg mlk Bwgo vwlI swKI ivc imldw hY [
kbIr jI dw iek Slok hor hY ijs dI bwbq ieh i^Awl bixAw hoieAw hY ik kbIr jI ny
m`CI dy mws vloN mnHw kIqw hY [:
kbIr BWg mwCulI surwpwin, jo jo pRwnI KWih ] qIrQ brq nym kIey, qy sBY rswqil jWih
]232]
ies Slok dy Asl Bwv ƒ BI qdoN hI smiJAw jw skygw, jdoN ies dy swQI SlokW nwl rlw
ky pVHWgy [ ieh nvW sMgRh nμ: 228 qoN SurU huMdw hY:
kbIr qrvr rUpI rwmu hY, Pl rUpI bYrwgu ] CwieAw rUpI swDu hY, ijin qijAw bwdu ibbwdu
]228]
kbIr AYsw bIju boie, bwrh mws Plμq ] sIql CwieAw, gihr Pl, pMKI kyl krMq ]229]
kbIr dwqw qrvru dXw Plu, aupkwrI jIvMq ] pMKI cly idswvrI, ibrKw suPl Plμq
]230]
kbIr swDU sMgu prwpqI, iliKAw hoie illwt ] mukiq pdwrQu pweIAY, Twk n AvGt Gwt
]231]
kbIr eyk GVI AwDI GrI, AwDI hUM qy AwD ] Bgqn syqI gosty, jo kIny so lwB ]232]
kbIr BWg mwCulI surw pwin, jo jo pRwnI KWih ] qIrQ brq nym kIey, qy sBY rswqil jWih
]233]
Slok nμ: 228 qoN iek nvW i^Awl c`ilAw hY [ jgq ivc “bwd ibbwd” dI qpS pY rhI
hY, jIv qVP rhy hn [ prmwqmw dw nwm ieQy iek sohxw ruK hY [ ijnHW ivrly BwgW vwly
gurmuKW ny dunIAw dw ieh “bwd ibbwd” qijAw hY, auh ies ru`K dI TMFI CW hn [ ies CW
dw Awsrw ilAW, swDU-gurmuKW dI sMgiq kIiqAW, ies “bwd ibbwd” dI qpS ivc sVn qoN
bc jweIdw hY, ies “bwd ibbwd” qoN “vYrwg’’ prwpq ho jWdw hY [
pr dunIAw ivc iek Ajb Kyf ho rhI hY [ lok svyr vyly Drm-AsQwn ivc BI ho AwauNdy
hn, vrq Awidk BI r`Kdy hn, hor keI iksmW dy nym BI inbwhuMdy hn, pr iehnW dy nwl
ivkwr BI krI jWdy hn [ kbIr jI ijQy AwKdy hn ik ‘swDU’ dI sMgiq krn dw Bwv ieh
nhIN hY ik ijqnw icr sqsMg ivc bYTo auqnw icr ‘rwm rwm’ krI jwau, auQoN Aw ky ivkwrW
ivc BI ih`sw leI jwau [ ieh qIrQ-jwqRw, vrq-nym sB hI insPl jWdy hn jy mnu`K
ivkwrI jIvn vloN nhIN prqdw [
ipCly slok nμ: 232 ivc izkr hY ik “Bgqn syqI gosty, jo kIny so lwB” [ ieQy nμ:
233 ivc ieh AwKdy hn ik jy mnu`K ‘Bgqn syqI gosty” qoN Aw ky Srwb-mws Awidk
ivkwrW ivc l`gw rhy, qW auh kIqw hoieAw sqsMg qy auQy ley hoey pRx (vrq) sB ivArQ
jWdy hn [
l&z “BWg mwCulI Aqy surw” qoN ieh Bwv nhIN lYxw ik kbIr jI isr& BMg qy Srwb qoN
rokdy hn, Aqy posq A&Im Awidk dI mnwhI nhIN krdy [ iesy qrHW ieh g`l nhIN ik ieQy
m`CI dw mws Kwx qoN rok rhy hn [ swry pRsMg ƒ rlw ky pVHo [ sqsMg BI krnw qy ivkwr BI
krI jwxy—kbIr jI ies kMm qoN vrjdy hn [ kwmI lok Awm qOr qy Srwb-mws vrq ky
kwm-vwSnw ivBcwr ivc pRivrq huMdy hn, qy, m`CI dw mws cUMik kwm-rucI vDIk pYdw krn
ivc pRisD hY, ies vwsqy kbIr jI ny Srwb BMg m`CI l&z vrqy hn [
Slok nμ: 228 qoN 236 qk dw imlvW Bwv:
ivkwrW qy vwd-ivvwd dI qpS nwl qp rhy ies sMswr ivc prmwqmw dw nwm hI TMF dyx
vwlw hY, ieh nwm gurmuKW dI sMgiq ivcoN imldw hY [ so, QoVw-bhuq ijqnw BI smw imly
sqsMg zrUr krnw cwhIdw hY [ pr keI lok AYsy BI huMdy hn jo sqsMg ivc jw ky rwm rwm
BI kr AwauNdy hn qy auQoN Aw ky ivkwrW ivc BI ksr nhIN r`Kdy [ Ajyhy bMidAW dy swry
Dwrimk au~dm insPl jWdy hn [ sqsMg ivcoN qW ieh lwB K`txw hY ik dunIAw dy rsW nwl
KyfW Kyfx dy QW jIv ikrq-kwr krdw krdw AwpxI suriq ƒ sdw pRBU-crnW ivc joVI r`Ky
qy pRwxI-mwqR qoN ies ƒ n&riq nwh rhy [
ies au~pr-ilKI swrI ivcwr qoN pwTk s`jx vyK cuky hn ik kbIr jI ny ikqy BI mws Kwx
jW nwh Kwx dI bihs nhIN CyVI hY [ kwhlI ivc EprI ingwhy iehnW SlokW ƒ ivkoilqry
jwx ky ieh i^Awl bxw lYxw bVw hwnIkwrk hY ik ikqy ikqy kbIr jI dy i^Awl gurmiq nwl
nhIN imldy [
kbIr jI dy slok Aqy gurU nwnk swihb
lyK-lVI dI myrI dUjI “kuJ hor Dwrimk lyK” (gurbwxI qy ieiqhws bwry) dy pihly 3 lyKW
ivc ieh g`l bVy ivsQwr nwl d`sI jw cukI hY ik siqgurU nwnk dyv jI AwpxI swrI hI
bwxI AwpxI h`QIN Awp ilK ky sWBdy rhy sn [ gurU AMgd swihb ƒ guirAweI dyx vyly ieh
swrw ^zwnw auhnW iehnW dy hvwly kr id`qw sI [ gurU AMgd swihb ny ieh izMmyvwrI gurU
Amrdws jI ƒ sONpx l`igAW gurU nwnk swihb dI bwxI Aqy AwpxI bwxI gurU Amrdws jI ƒ
dy id`qI [ iesy qrHW gurU Amrdws jI qoN gurU rwmdws jI qk qy iehnW qoN gurU Arjn swihb
qk ieh swrI bwxI A`pVI, ijs dw izkr gurU Arjn swihb ny iek Sbd ivc ieauN kIqw:
gauVI guAwryrI mhlw 5 ] hm DnvMq BwgT BwgT sc nwie ] hir gux gwvh shij suBwie
]1]rhwau] pIaU dwdy kw Koil ifTw Kjwnw ] qw myrY min BieAw inDwnw]1] rqn lwl jw
kw kCU n molu ] Bry BMfwr AKUt Aqol ]2] Kwvih Krcih ril imil BweI ] qoit n AwvY
vDdo jweI ]3] khu nwnk ijsu msqik lyKu ilKwie ] su eyqu KjwnY lieAw rlwie
]4]31]100]
lyK-lVI dI qIjI pusqk “gurmiq pRkwS” ivc hyT ilKy BgqW dI bwxI ivcoN hvwly dy ky
ieh sw& qOr qy is`D kIqI jw cukI hY ik iehnW dI swrI bwxI gurU nwnk swihb pws mOjUd
sI:
bwbw PrId jI [
Bgq jYdyv jI [
Bgq byxI jI [
Bgq rivdws jI [
jdoN siqgurU jI ny 3 ‘audwsIAW’ ivc swry Bwrq Aqy hor dysW dw c`kr lwieAw sI, qdoN
iehnW dy vqn A`pV ky iehnW dI sMqwn jW SrDwlUAW pwsoN iehnW dI bwxI ilAwey sn [
(not:- auh swry lyK ‘drpx’ dI qIjI Aqy pMjvIN poQI ivc Cp cuky hn) [
jdoN AsI gurU nwnk dyv jI dI bwxI Aqy BgqW dI bwxI ghu nwl pVHdy hW qW ieh g`l bVI
pRq`K id`sdI hY ik siqgurU jI dw qy BgqW dw AwSw iblkul ie`k sI [ mUrqI-pUjw, jwiq-
AiBmwn—ieh do BwrIAW Dwrimk kucwlW ihMdU kOm ivc aus vyly Awm pRclq sn, cwr-cuPyry
krm kWf dw jwl iviCAw hoieAw sI; h`k dI kmweI Aqy Su`D Awcrn ƒ Dwrimk jIvn ivc
koeI QW nhIN id`qw jw irhw sI, kRoVW bMidAW ƒ SUdr AwK AwK ky pYrW hyT lqwiVAw jw irhw
sI [ iehnW swrIAW kurIqIAW dy ivru`D gurU nwnk swihb ny bVy zor nwl Awvwz auTweI qy
AwpxI swrI aumr iesy suDwr auqy ^rc kIqI [ BgqW dI bwxI pVH ky vyKo, aus ivcoN BI iehI
id`s irhw hY ik auh swry mhw purK BI swrI aumr iehI kMm krdy rhy [ ijvyN au~c-jwqI
vwilAW vloN gurU nwnk swihb dy rwh ivc keI rokW pweIAW geIAW, iqvyN hI iehnW BgqW
nwl BI slUk huMdw irhw, pr ieh infr rih ky Awpxw ieh suDwr dw kMm pUry zor nwl krdy
rhy [ ieh kudrqI g`l sI ik siqgurU nwnk dyv jI iehnW mhW purKW dy au~dm dI SlwGw
krn qy iehnW dI bwxI siqgurU jI ƒ ipAwrI lgy [ so, ‘audwsIAW’ smy ijs ijs Bgq dI
jnm-Buieˆ qy gey, auhnW pwsoN jW auhnW dy SrDwlUAW pwsoN auhnW dI bwxI ilK ky Awpxy
pws AwpxI ilKI bwxI dy nwl sWBdy gey [ jdoN siqgurU jI ny AwpxI bwxI gurU AMgd swihb
dy spurd kIqI, aus vyly BgqW dI bwxI BI nwl hI dy id`qI [ qy, gurU AMgd swihb qoN ieh
swrI bwxI gurU Amrdws jI ƒ imlI [ kbIr jI dy iehnW SlokW ivcoN ieh sbUq sw& imldy
hn ik ieh Slok gurU Amrdws jI pws mOjUd sn [
Slok nμ: 28 Aqy 29 ivc kbIr jI ilKdy hn:
kbIr iehu qnu jwiegw, kvnY mwrig lwie ] kY sMgiq kir swD kI, kY hir ky gun gwie
]28] kbIr mrqw mrqw jgu mUAw, mir BI n jwinAw koie ] AYsy mrny jo mrY, bhuir n
mrnw hoie ]29]
quk ‘AYsy mrny’ jo mrY’ dI rwhIN kbIr jI ny sw& l&zW ivc ieh nhIN d`isAw ik auh ‘AYsy
mrny’ qoN kIh Bwv lYNdy hn [ auN\ Slok nμ: 28 ivc auh d`s Awey hn ik ies nwsvMq
srIr ƒ sPl krn leI “sMgiq kir swD kI, hir ky gun gwie” [ l&z ‘AYsy’ d`sdw hY
ik ies dw izkr pihly Slok nμ: 28 ivc kIqw jw cukw hY [ jdoN mnu`K inrI ‘dunIAw’ dI
^wqr Btkdw hY, qW ies mwieAw ƒ AwpxI izMdgI dw shwrw bxw lYNdw hY; iPr hr vyly ieh
sihm BI itikAw rihMdw hY ik ikqy ieh rwis-pUMjI h`QoN clI nw jwey jW ies joVI hoeI ƒ
CyqI hI nw C`fxw pY jwey, CyqI hI mOq dw ngwrw nwh Aw v`jy [ so, inrI ‘dunIAw’ dw gwhk
mnu`K ies qrHW idn ivc keI vwrI Ax-AweI mOqy hI ipAw mrdw hY sihm nwl hr vyly ies
dw swh su`kw rihMdw hY [ ies rozwnw mOq qoN bcx leI kbIr jI ny Slok nμ: 28 ivc
“mwrg” d`isAw hY “sMgiq kir swD kI, hir ky gun gwie” [ iesy i^Awl ƒ Slok nμ:
29 ivc ieSwry-mwqR AwKdy hn, “AYsy mrny jo mrY” [ ieh swrI i^Awl-lVI Slok nμ:
13 qoN SurU hoeI hY qy nμ: 40 qy jw mukdI hY [ pr jo s`jx swry SlokW ƒ ivkoilqry smJ rhy
hn auh “AYsy mrny” dw ArQ Awpxy hI AMdwzy lw ky krngy [
ies “AYsy mrny jo mrY” ƒ gurU Amrdws jI ny sw& l&zW ivc smJw id`qw hY [ ibhwgVy
kI vwr dI pauVI nμ: 17 dy nwl kbIr jI dw ieh Slok nμ: 29 Aqy gurU Amrdws jI dw
Slok ieauN hn:
slok ] kbIr mrqw mrqw jgu mUAw, mir iB n jwnY koie ] AYsI mrnI jo mrY, bhuir n
mrnw hoie ]1]
kbIr jI dy ies “AYsI mrnI jo mrY” dy Bwv ƒ smJwx leI gurU Amrdws jI ilKdy hn [
m: 3 ] ikAw jwxw ikv mrihgy, kYsw mrnw hoie ] jykir swihbu mnhu n vIsrY, qw shlw
mrxw hoie ] mrxY qy jgqu frY, jIivAw loVY sBu koie ] gur prswdI jIvqu mrY, hukmY bUJY
soie ] nwnk AYsI mrnI jo mrY, qw sd jIvxu hoie ]2]17]
prmwqmw ƒ mnoN nwh ivswrnw qy aus dI rzw ƒ smJxw—ieh hY kbIr jI dy gUJ Bwv dI
ivAwiKAw jo siqgurU Amrdws jI ny kIqI hY [ A^Ir qy hzUr ny kbIr jI dy l&zW ƒ duhrw
ky kih BI id`qw hY [
“nwnk AYsI mrnI jo mrY, qw sd jIvxu hoie [”
kbIr jI ilKdy hn, “AYsI mrnI jo mrY”; siqgurU jI ilKdy hn “nwnk AYsI mrnI jo
mrY” [ kbIr jI ilKdy hn “bhuir n mrnw hoie”; siqgurU jI iesy i^Awl ƒ hor l&zW
ivc vtw ky ilKdy hn “qw sd jIvxu hoie” [
i^Awl qy l&zW dI ieh sWJ sb`b nwl nhIN ho geI [ siqgurU Amrdws jI dy pws kbIr jI
dw ieh Slok hU-b-hU mOjUd sI [ kbIr jI ny i^Awl ƒ gUJ ijhw r`iKAw sI, gurU Amrdws
jI ny aus ƒ KulHy l&zW ivc spSt kr id`qw [
(2) kbIr mukiq duAwrw sMkurw, rweI dseyN Bwie ] mnu qau mYglu hoie rihE, inkso ikau kY
jwie ]59]
rwg gUjrI kI vwr m: 3 dI pauVI nμ: 4 dy nwl kbIr jI dy ieh dovyN Slok ieauN ilKy imldy
hn:
kbIr mukiq duAwrw sMkuVw, rweI dsvY Bwie ] mnu qau mYglu hoie rhw, inkisAw ikaukir
jwie ] AYsw siqguru jy imlY, quTw kry pswau ] mukiq duAwrw moklw, shjy Awvau jwau ]1]
ies Slok dy nwl gurU Amrdws jI dw hyT-iliKAw Slok rlw ky pVHo, jo ausy hI pauVI dy
nwl drj hY:
nwnk mukiq duAwrw Aiq nIkw, nwnHw hoie su jwie ] haumY mnu AsQUlu hY, ikaukir ivcudy
jwie ] siqgur imilAY haumY geI, joiq rhI sB Awie ] ieh jIau sdw mukqu hY, shjy
rihAw smwie ]2]
kbIr jI ny Awpxy SlokW ivc jo g`lW gUJ r`KIAW sn, gurU Amrdws jI ny auhnW dI
ivAwiKAw kr id`qI hY [ kbIr jI ny AwiKAw, “mnu qau mYglu hoie rihE” l&z ‘mYglu’
dI ivAwiKAw ivc gurU Amrdws ny iliKAw hY “haumY mnu AsQUlu hY” [ kbIr jI ny
iliKAw hY ik jy gurU iml pey qW auh “quTw kry pswau”, pr auh kyhVI myhr hY jo gurU qRü`T
krdw hY, ieh g`l gurU Amrdws jI ny d`sI hY ik “siqgurU imilAY haumY geI” [
hux kbIr jI Aqy gurU Amrdws jI dy SlokW dy l&zW ƒ ghu nwl vyKo, keI l&z sWJy hn [
so, ieQoN ie`k g`l sw& pRq`K hY, ik jdoN gurU Amrdws jI ny ieh Slok iliKAw sI, kbIr jI
dy ieh dovyN Slok nμ: 58 Aqy 59 auhnW pws mOjUd sn [
(3) kbIr mihdI kir GwilAw, Awpu pIswie pIswie ] qY sh bwq n pUCIAY, kbhu n lweI
pwie ]65]
Slok nμ: 41 qoN nvIN i^Awl lVI c`ldI hY jo nμ: 70 qy jw mu`kdI hY [ ies swrI lVI ƒ
ghu nwl rlw ky pVH vyKo [ nμ: 60 Aqy 61 qk kbIr jI AwKdy Aw rhy hn ik qIrQ-
ieSnwn Aqy au~cI jwiq kul dw Awsrw mnu`K ƒ prmwqmw dw ismrn krn qoN rokdy hn, sgoN
ieh “lwK AhyrI” Aqy “pWicau lirkw” dy jwl ivc Psw dyNdy hn [ iesy qrHW jwiedwd
dI mlkIAq qy mwieAw dI mmqw BI pRBU-crnW ivc juVn nhIN dyNdI [ qW qy izMdgI dI swrI
dOV-B`j m`lW m`lx vwsqy hI nhIN cwhIdI [ pr, dUjy pwsy, dunIAw C`f ky DUxIAW qpwieAW
pu`Ty ltikAW qy Ajyhy hor AnykW kSt srIr ƒ id`iqAW BI r`b nhIN imldw [ dunIAw dI
ikrq-kwr krnI hY, qy h`k dI ikrq kridAW aus dy dr qoN nwm dI dwiq BI mMgxI hY [
aus dI Xwd inrol aus dI b^SS hY [ iksy jp qp dw koeI mwx nhIN kIqw jw skdw [
kbIr jI dy ies i^Awl ƒ jo rqw gUJ l&zW ivc hY gurU Amrdws jI ny sw& l&zW ivc
ibAwn kIqw hY [ rwmklI kI vwr m: 3 dI pauVI nμM: 2 dy nwl pihlW kbIr jI dw aupr-
iliKAw Slok hY, iPr,
m: 3 ] nwnk mihdI kir kY riKAw, so shu ndir kryie ] Awpy pIsY Awpy GsY, Awpy hI
lwie leyie ] ieh iprm ipAwlw Ksm kw, jY BwvY qY dyie ]2]2]
dohW SlokW dy sWJy l&z sw& d`s rhy hn ik ieh Slok ilKx vyly gurU Amrdws jI dy pws
kbIr jI dw Slok mOjUd sI [
(4) kbIr jo mY icqvau nw krY, ikAw myry icqvy hoie ] Apnw icqivAw hir kry, jo myry
iciq n hoie ]219]
ies dy nwl gurU Amrdws jI dw hyT-iliKAw Slok nμ: 220 hY:
m: 3 ] icMqw iB Awip krwiesI, AicMqu iB Awpy dyie ] nwnk so swlwhIAY, ij sBnw swr
kryie ]220]
dohW SlokW ƒ rlw ky piVHAW sw& id`sdw hY ik gurU Amrdws jI ny kbIr jI dy Slok nμ:
219 dy sMbMD ivc ieh Slok aucwirAw sI [
lyK-lVI dI dUjI pusqk “kuJ hor Dwrimk lyK” (gurbwxI qy ieiqhws bwry) ivc AsI vyK
Awey hW ik gurU Amrdws jI ƒ swrI bwxI gurU AMgd swihb pwsoN imlI sI [ (vyKo ‘drpx‘
qIjI poQI dy A^Irly lyK) [ ieh nhIN ho skdw ik auhnW ƒ isr& ieh cwry Slok imly sn;
ieh swry Slok ieko hI i^Awl lVI ivc pRoqy hoey hn, qy ieh swrw sMgRh iek`Tw hI sI jo
swry dw swrw gurU nwnk swihb pws sI, qy auhnW qoN gurU AMgd swihb ƒ qy iPr gurU
Amrdws jI ƒ imilAw sI [

ਸਲੋਕ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕੇ ੴ ਸਿਤਗੁਰ ਪਰ੍ਸਾਿਦ ॥ ਕਬੀਰ ਮੇਰੀ ਿਸਮਰਨੀ ਰਸਨਾ ਊਪਿਰ ਰਾਮੁ
॥ ਆਿਦ ਜੁਗਾਦੀ ਸਗਲ ਭਗਤ ਤਾ ਕੋ ਸੁਖੁ ਿਬਸਰ੍ਾਮੁ ॥੧॥ {ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- ismrnI—mwlw [ rsnw—jIB [ Awid—jgq dy SurU qoN [ jugwdI—jugwid,
jugW dy SurU qoN [ qw ko—aus (rwm) dw, aus pRBU dw (nwm) [ ibsRwmu—itkwau, SWqI,
Afolqw [
ArQ:- hy kbIr! myrI jIB auqy rwm (dw nwm) v`s irhw hY—iehI myrI mwlw hY [ jd qoN
isRStI bxI hY swry Bgq (iehI nwm ismrdy Awey hn) [ aus dw nwm (hI BgqW leI) suK
Aqy SWqI (dw kwrn) hY [1[

ਕਬੀਰ ਮੇਰੀ ਜਾਿਤ ਕਉ ਸਭੁ ਕੋ ਹਸਨੇਹਾਰੁ ॥ ਬਿਲਹਾਰੀ ਇਸ ਜਾਿਤ ਕਉ ਿਜਹ ਜਿਪਓ ਿਸਰਜਨਹਾਰੁ
॥੨॥ {ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- kau—ƒ [ sBu ko—hryk bMdw [ hsnyhwru—h`sx dw AwdI [ bilhwrI—sdky
[ ijh—ijs dI rwhIN, ijs jwiq ivc jMm ky [
ArQ:- hy kbIr! myrI jwiq ƒ hryk bMdw h`sdw huMdw sI (Bwv, julwihAW dI jwiq ƒ hr
koeI m^Ol krdw hY) [ pr hux mYN ies jwiq qoN sdky hW ikauNik ies ivc jMm ky mYN krqwr
dI bMdgI kIqI hY (qy Awqmk suK mwx irhw hW) [2[
Bwv:- nIvIN qoN nIvIN jwiq BI slwhux-jog ho jWdI hY, jdoN aus ivc jMm ky koeI mnu`K
prmwqmw dI BgqI krdw hY [ nIvIN jwiq vwly ƒ BI koeI mnu`K nwm ismrn qoN rok nhIN
skdw [

ਕਬੀਰ ਡਗਮਗ ਿਕਆ ਕਰਿਹ ਕਹਾ ਡੁਲਾਵਿਹ ਜੀਉ ॥ ਸਰਬ ਸੂਖ ਕੋ ਨਾਇਕੋ ਰਾਮ ਨਾਮ ਰਸੁ ਪੀਉ
॥੩॥ {ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- ikAw fgmg krih—qUM ikauN foldw hYN? qUM ikauN jko-qky krdw hYN? pRBU dI
BgqI qoN qUM ikauN jI curWdw hYN? khw—hor ikQy? pRBU qoN ibnW hor kyhVy QW? jIau—ijMd, mn
[ nwieko—mwlk [
ArQ:- hy kbIr! (suK dI ^wqr prmwqmw ƒ ibswr ky) hor kyhVy pwsy mn ƒ Btkw irhw
hYN? (prmwqmw dI Xwd vloN) ikauN jko-qky krdw hYN? prmwqmw dy nwm dw AMimRq pI, ieh
nwm hI swry suKW dw pRyrk hY (swry suK prmwqmw Awp hI dyx-jogw hY) [3[
ਕਬੀਰ ਕੰਚਨ ਕੇ ਕੁੰਡਲ ਬਨੇ ਊਪਿਰ ਲਾਲ ਜੜਾਉ ॥ ਦੀਸਿਹ ਦਾਧੇ ਕਾਨ ਿਜਉ ਿਜਨ ਮਿਨ ਨਾਹੀ ਨਾਉ
॥੪॥ {ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- kMcn—sonw [ kuMfl—kMnW ivc pwx vwly ‘vwly’ [ aUpir—auhnW ‘vwilAW’
au~qy [ dIsih—id`sdy hn [ dwDy—sVy hoey [ kwn—kwny, srkVw [ min—mn ivc [
ArQ:- hy kbIr! jy sony dy ‘vwly’ bxy hoey hox, auhnW ‘vwilAW auqy lwl jVy hox, (qy
ieh ‘vwly’ lokW dy kMnW ivc pwey hox); pr ijnHW dy mn ivc prmwqmw dw nwm nhIN v`sdw,
auhnW dy ieh kuMfl sVy hoey kwinAW vWg id`sdy hn (jo bwhroN qW ilSkdy hn, pr AMdroN
suAwh huMdy hn) [4[
Bwv:- nwm qoN ibnw mnu`K dy AMdr sVn itkI rihMdI hY [

ਕਬੀਰ ਐਸਾ ਏਕੁ ਆਧੁ ਜੋ ਜੀਵਤ ਿਮਰਤਕੁ ਹੋਇ ॥ ਿਨਰਭੈ ਹੋਇ ਕੈ ਗੁਨ ਰਵੈ ਜਤ ਪੇਖਉ ਤਤ ਸੋਇ
॥੫॥ {ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- eyku AwDu—koeI ivrlw mnu`K [ imrqku—murdw, dunIAw dy rsW vloN murdw,
dunIAwvI suKW vloN by-prvwh [ inrBY—infr; suK imly cwhy du`K vwpry—ies g`l dI
prvwh nwh hovy [ rvY—ismry, cyqy kry [ gun rvY—pRBU dy gux cyqy kry, gux gwey [ jq—
ijDr [ pyKau—mYN vyKdw hW [ qq—q`qR, auDr [
ArQ:- hy kbIr! Ajyhw koeI ivrlw hI mnu`K huMdw hY, jo dunIAwvI suKW vloN by-prvwh rhy,
suK imly cwhy du`K Awvy—ies g`l dI prvwh nw krdw hoieAw aus prmwqmw dy gux gwey ijs
ƒ mYN ijDr vyKdw hW auDr hI mOjUd hY [5[
Bwv:- jd qk sMswrk suKW dI lwlsw hY, ismrn nhIN ho skdw [

ਕਬੀਰ ਜਾ ਿਦਨ ਹਉ ਮੂਆ ਪਾਛੈ ਭਇਆ ਅਨੰਦੁ ॥ ਮੋਿਹ ਿਮਿਲਓ ਪਰ੍ਭੁ ਆਪਨਾ ਸੰਗੀ ਭਜਿਹ ਗਿਬੰਦੁ
॥੬॥ {ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- jw idn—(pRBU dy gux gw ky) ijs idn, jdoN [ hau mUAw—‘mYN mYN’ krn vwlw
mu`k igAw, mYN suKI hovW, mYN DnwF bxW—ieh i^Awl mu`k igAw, dyh-A`iDAws ^qm ho igAw
[ pwCY—haumY mu`kx qy [ moih—mYƒ [ Awpnw—myrw ipAwrw [ sMgI—swQI, myry igAwn-
ieMdRy [ Bjih—ismrn krn l`g pYNdy hn [ gouibMdu—(A`Kr ‘g’ dy nwl do lgW hn ( o )
Aqy ( u) [ AslI l&z ‘goibMd’ hY, ieQy ‘guibMd’ pVHnw hY) [
ArQ:- hy kbIr! (pRBU dy gux cyqy kr ky) jdoN myrw ‘mYN, mYN’ krn vwlw suBwau mu`k igAw,
qdoN myry AMdr suK bx igAw [ (inrw suK hI nwh bixAw) mYƒ myrw ipAwrw r`b iml ipAw,
qy hux myry swQI igAwn-ieMdRy BI prmwqmw ƒ hI Xwd krdy hn (igAwn-ieMidRAW dI rucI r`b
vwly pwsy ho geI hY) [6[
Bwv:- suK ‘hau’ dy iqAwg ivc hY, ismrn BI ‘hau’ ƒ C`ifAW hI ho skdw hY [

ਕਬੀਰ ਸਭ ਤੇ ਹਮ ਬੁਰੇ ਹਮ ਤਿਜ ਭਲੋ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥ ਿਜਿਨ ਐਸਾ ਕਿਰ ਬੂਿਝਆ ਮੀਤੁ ਹਮਾਰਾ ਸੋਇ
॥੭॥ {ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- hm qij—mYQoN ibnw [ sBu koie—hryk jIv [ ijin—ijs mnu`K ny [ AYsw
kir—ies qrHW [ bUiJAw—smJ ilAw, sUJ Aw geI hY [
not:- ies Slok ivc ipCly Slok dI kuJ ivAwiKAw ijhI hY [ ‘hau mUAw’ dy i^Awl ƒ
smJwieAw hY [ ‘hau’ dy Awsry mnu`K Awpxy hI AMdr gux vyKdw hY; pr jdoN ‘hau mUAw’
vwlI hwlq bxdI hY, qW ieh pihlw suBwau iblkul ault jWdw hY, iPr dUijAW ivc gux
id`sx l`g pYNdy hn [
ArQ:- hy kbIr! (hir-nwm ismr ky hux jdoN myrw ‘mYN, mYN’ krn vwlw suBwau ht igAw
hY, mYƒ ieauN jwpdw hY ik) mYN sB nwloN mwVw hW, hryk jIv mYQoN cMgw hY; (inrw iehI nhIN)
ijs ijs BI mnu`K ny iesy qrHW dI sUJ pRwpq kr leI hY, auh BI mYƒ Awpxw imqR mlUm huMdw
hY [7[

ਕਬੀਰ ਆਈ ਮੁਝਿਹ ਪਿਹ ਅਿਨਕ ਕਰੇ ਕਿਰ ਭੇਸ ॥ ਹਮ ਰਾਖੇ ਗੁਰ ਆਪਨੇ ਉਿਨ ਕੀਨੋ ਆਦੇਸੁ ॥੮॥
{ਪੰਨਾ 1364}
pd ArQ:- AweI—(ieh haumY mYƒ kurwhy pwx) AweI [ muJih pih—myry pws BI (ijvyN
ieh hornW pws AwauNdI hY) [ Bys—vys [ kry—kir kir, muV muV kr ky [ Aink...Bys—
keI vys Dwr ky, keI FMg bxw ky, keI qrIikAW nwl, keI SklW ivc [ hm—mYƒ [
auin—aus (haumY) ny [ Awdysu—nmskwr [ auin...Awdysu—aus haumY ny nmskwr kIqI, auh
haumY il& geI, auh haumY bdl ky inmRqw bx geI [
not:- Dn, juAwnI, iv`idAw, rwj, Drm-krm Awidk mnu`K ivc ‘haumY’ pYdw kr dyNdy hn
[ ijnHW au~dmW ƒ mnu`K bVy cMgy smJ ky krdw hY auh BI keI vwrI AhMkwr ivc lY AwauNdy
hn [ AMimRq vyly au~T ky pRBU ƒ Xwd krnw, loVvMidAW dI syvw krnI, Awidk Bly kMm hn;
pr jy mnu`K rqw Br BI Avyslw ho jwey, qW iehI gux haumY dw Aaugx pYdw kr dyNdy hn ik
‘mYN’ DrmI hW, ‘mYN’ dwnI hW [
ArQ:- hy kbIr! (ieh haumY ijvyN hornW ƒ Brmwx AwauNdI hY iqvyN) myry kol BI keI SklW
ivc AweI [ pr mYƒ ipAwry siqgurU ny (ies qoN) bcw ilAw, qy auh ‘haumY’ bdl ky inmRqw
bx geI [8[

ਕਬੀਰ ਸੋਈ ਮਾਰੀਐ ਿਜਹ ਮੂਐ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਭਲੋ ਭਲੋ ਸਭੁ ਕੋ ਕਹੈ ਬੁਰੋ ਨ ਮਾਨੈ ਕੋਇ ॥੯॥ {ਪੰਨਾ
1364}
pd ArQ:- soeI—ies haumY ƒ hI [ ijh mUAY—ijs haumY dy mrn nwl [ sBu ko—hryk
jIv [ Blo Blo khY—(haumY dy iqAwg ƒ hryk jIv) slwhuMdw hY [ koie buro n mwnY—(haumY
dy mwrn ƒ) koeI mnu`K BYVw kMm nhIN AwKdw [
ArQ:- hy kbIr! ies haumY ƒ hI mwrnw cwhIdw hY, ikauNik ies dy mirAW suK huMdw hY [
haumY dy iqAwg ƒ hryk mnu`K slwhuMdw hY, koeI mnu`K ies kMm ƒ mwVw nhIN AwKdw [9[

ਕਬੀਰ ਰਾਤੀ ਹੋਵਿਹ ਕਾਰੀਆ ਕਾਰੇ ਊਭੇ ਜੰਤ ॥ ਲੈ ਫਾਹੇ ਉਿਠ ਧਾਵਤੇ ਿਸ ਜਾਿਨ ਮਾਰੇ ਭਗਵੰਤ ॥੧੦॥
{ਪੰਨਾ 1364-1365}
pd ArQ:- kwrIAw—kwlIAW, hnyrIAW [ aUBy—au~T KloNdy hn, qur pYNdy hn [ kwry jMq—
kwly jIv, kwly idlW vwly bMdy, cor Awidk ivkwrI bMdy [ lY—lY ky [ auiT Dwvqy—auT dOVdy
hn [ is—Ajyhy bMdy, AYsy mnu`K [ jwin—jwx lY, smJ lY, XkIn r`K [ mwry BgvMq—r`b
dy mwry hoey, r`b qoN bhuq dUr [
ArQ:- hy kbIr! jdoN rwqW hnyrIAW huMdIAW hn, qW cor Awidk kwly idlW vwly bMdy
(Awpxy GrW qoN) au~T KloNdy hn, Pwhy lY ky (dUijAW dy Gr lu`tx leI) qur pYNdy hn, pr
XkIn jwxo Ajyhy bMdy r`b vloN mwry hoey hn [10[
not:- Slok nμ: 9 ivc ilKdy hn ik jo mnu`K Awpxy AMdroN haumY ƒ mwrdw hY auh suKI hY,
jgq BI ies kMm ƒ slwhuMdw hY [ ies dy mukwbly qy AYsy bMdy hn jo hornW ƒ mwrn qur poYNdy
hn; jwn qW AwpxI BI auh qlI qy r`K ky hI qurdy hn, pr ieh dlyrI iPtkwr-jog hY [
jgq BI iPtkwr pWdw hY, qy auhnW dy idl BI kwly hI rihMdy hn [ Ajyhy r`b qoN ivCuVy hoey
bMidAW ƒ Blw suK ik`Qy?

ਕਬੀਰ ਚੰਦਨ ਕਾ ਿਬਰਵਾ ਭਲਾ ਬੇਿੜਓ ਢਾਕ ਪਲਾਸ ॥ ਓਇ ਭੀ ਚੰਦਨੁ ਹੋਇ ਰਹੇ ਬਸੇ ਜੁ ਚੰਦਨ ਪਾਿਸ
॥੧੧॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- ibrvw—in`kw ijhw bUtw [ byiV@E—vyiVHAw hoieAw iGirAw hoieAw [ plws—
plwh, iCCrw [ Eie—auh Fwk plwh dy ru`K [ ju—jyhVy ru`K [ bsy—v`sdy hn, au~gy hoey
hn [ pwis—nyVy [
ArQ:- hy kbIr! cMdn dw in`kw ijhw BI bUtw cMgw jwxo, BwvyN auh Fwk plwh Awidk vrgy
ru`KW nwl iGirAw hoieAw hovy [ auh (Fwk plwh vrgy inkMmy ru`K) BI, jo cMdn dy nyVy au~gy
hoey huMdy hn, cMdn hI ho jWdy hn [11[
not:- ij`Qy haumY hY auh r`b qoN ivCu`Vy hoey hn, auhnW dy idl kwlIAW rwqW vrgy kwly hn,
auQy suK ik`Qy?
dUjy pwsy, iek in`kw ijhw, grIb ijhw, bMdw BI bVy BwgW vwlw hY jy aus dy AMdr inmRqw dI
sugMDI hY [ ies sugMDI nwl auh Awly-duAwly bhuiqAW dw byVw pwr kr dyNdw hY [

ਕਬੀਰ ਬ ਸੁ ਬਡਾਈ ਬੂਿਡਆ ਇਉ ਮਤ ਡੂਬਹੁ ਕੋਇ ॥ ਚੰਦਨ ਕੈ ਿਨਕਟੇ ਬਸੈ ਬ ਸੁ ਸੁਗੰਧੁ ਨ ਹੋਇ
॥੧੨॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- bfweI—AhMkwr ivc, au~cw lμmw hox dy mwx ivc [ bUifAw—fuibAw hoieAw
jwxo [ koie—qusI koeI iDr [ ieau—ies qrHW [ mq fUbhu—nwh fu`bxw [ inkty—nyVy [
sugMDu—sugMDI vwlw[
ArQ:- hy kbIr! bWs dw bUtw (au~cw lμmw hox dy) mwx ivc fu`ibAw hoieAw hY; bWs BwvyN
cMdn dy nyVy BI au~gw hoieAw hovy, aus ivc cMdn vwlI sugMDI nhIN AwauNdI [ (hy BweI!) qusI
koeI iDr bWs vWg (haumY ivc) nwh fu`b jwieE [12[
Slok nμ: 1 qoN 12 qk dw imlvW Bwv:
suK isr& auQy hY ij`Qy pRBU dI Xwd hY; ikauNik pRBU dw ismrn hI mnu`K dI ‘mYN, mYN’ dw nws
krdw hY qy suK ‘mYN, mYN’ dy nws ivc hY [ gurU-dr qy A`pV ky pRBU dI kIqI bMdgI haumY qoN
htw ky inmRqw vl ilAwauNdI hY [ haumY ƒ mwrnw iek AYsw Blw kMm hY ijs ƒ swrw sMswr
slwhuMdw hY [ inmRqw vwlw mnu`K, mwno cMdn dw bUtw hY jo sB ƒ sugMDI dyNdw hY [ haumY dy
mwry hoey bMdy hnyrIAW rwqW vrgy kwly idl vwly huMdy hn, auh, mwno, bWs hn jo cMdn dy nyVy
huMdy hoey BI cMdn dI sugMDI qoN vWjy rihMdy hn, qy Awpo ivc Kih Kih ky sVdy hn [
Slok nμ: 13 qoN 40 qk

ਕਬੀਰ ਦੀਨੁ ਗਵਾਇਆ ਦੁਨੀ ਿਸਉ ਦੁਨੀ ਨ ਚਾਲੀ ਸਾਿਥ ॥ ਪਾਇ ਕੁਹਾੜਾ ਮਾਿਰਆ ਗਾਫਿਲ ਅਪੁਨੈ
ਹਾਿਥ ॥੧੩॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- dInu—mzhb, Drm [ isau—dI ^qwr, vwsqy [ pwie—pYr auqy [ gwiPl—
Zwi&l (mnu`K) ny [
ArQ:- hy kbIr! Zw&l mnu`K ny ‘dunIAw’ (dy Dn-pdwrQ) dI ^wqr ‘dIn’ gvw ilAw,
(A^Ir vyly ieh) dunIAw BI mnu`K dy nwl nwh qurI [ (so) lw-prvwh bMdy ny Awpxy pYr auqy
Awpxy hI h`Q nwl kuhwVw mwr ilAw (Bwv, Awpxw nukswn Awp hI kr ilAw) [13[

ਕਬੀਰ ਜਹ ਜਹ ਹਉ ਿਫਿਰਓ ਕਉਤਕ ਠਾਓ ਠਾਇ ॥ ਇਕ ਰਾਮ ਸਨੇਹੀ ਬਾਹਰਾ ਊਜਰੁ ਮੇਰੈ ਭ ਇ
॥੧੪॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- jh jh—ijQy ijQy [ hau—mYN [ kauqk—qmwSy, rMg—qmwSy [ TwE Twie—
QW QW qy, hryk QW [ snyhI—snyh krn vwlw, ipAwr krn vwlw [ bwhrw—ibn, bgYr [
aUjru—aujwV QW [ myrY BWie—myry Bw dw [ rwm snyhI—rwm nwl snyh krn vwlw,
prmwqmw nwl ipAwr krn vwlw [
ArQ:- hy kbIr! mYN ijQy ijQy igAw hW, QW QW ‘dunIAw’ vwly rMg-qmwSy hI (vyKy hn);
pr myry Bw dw auh QW aujwV hY ijQy prmwqmw nwl ipAwr krn vwlw (sMq) koeI nhIN
(ikauNik auQy ‘dunIAw’ hI ‘dunIAw’ vyKI hY ‘dIn’ dw nwm-inSwn nhIN) [14[

ਕਬੀਰ ਸੰਤਨ ਕੀ ਝੁੰਗੀਆ ਭਲੀ ਭਿਠ ਕੁਸਤੀ ਗਾਉ ॥ ਆਿਗ ਲਗਉ ਿਤਹ ਧਉਲਹਰ ਿਜਹ ਨਾਹੀ ਹਿਰ
ਕੋ ਨਾਉ ॥੧੫॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- JuMgIAw—in`kI ijhI Ju`gI, BYVI ijhI ku`lI [ BlI—sohxI [ BiT—B`TI (vrgw)
[ gwau—ipMf [ kusqI—kus`qI, byeImwn, Kotw mnu`K [ Awig—hukmI Biv`Kq, A`n purK,
ie`k-vcn hY; ijvyN ‘iBjau isjau kMblI, Alh vrsau myh’ ivc l&z ‘iBjau’ Aqy
‘vrsau’ hn) [ iqh Daulhr—aus mhl-mwVI ƒ [ ijh—ijs (Daulhr) ivc [ ko—dw
[ nwau—nwm [
ArQ:- hy kbIr! sMqW dI BYVI ijhI ku`lI BI (mYƒ) sohxI (l`gdI) hY, (auQy ‘dIn’
ivhwJIdw hY) pr Koty mnu`K dw ipMf (sVdI) B`TI vrgw (jwxo) (auQy hr vyly ‘dunIAw’ dI
iqRSnw dI A`g bl rhI hY) [ ijs mhl-mwVI ivc prmwqmw dw nwm nhIN ismrIdw, aus ƒ
peI A`g l`gy (mYƒ Ajyhy mhl-mwVIAW dI loV nhIN) [15[

ਕਬੀਰ ਸੰਤ ਮੂਏ ਿਕਆ ਰੋਈਐ ਜੋ ਅਪੁਨੇ ਿਗਰ੍ਿਹ ਜਾਇ ॥ ਰੋਵਹੁ ਸਾਕਤ ਬਾਪੁਰੇ ਜੁ ਹਾਟੈ ਹਾਟ ਿਬਕਾਇ
॥੧੬॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- ikAw roeIAY—rox dI loV nhIN, ikauN roxw hoieAw? igRih—Gr ivc [ Apuny
igRih—Awpxy Gr ivc, aus Gr ivc jo inrol aus dw Awpxw hY ijQoN aus ƒ koeI k`Fygw nhIN
[ jwie—jWdw hY [ swkq—r`b nwloN tu`tw hoieAw, prmwqmw qoN ivCuiVAw hoieAw jIv, jo
‘dunIAw’ dI ^wqr ‘dIn’ gvw irhw hY [ bwpurw—ivcwrw, bdnsIb, mMd BwgI [ rovhu—
A&sos kro [ ju—jo [ hwtY hwt—h`tI h`tI qy, hryk h`tI qy, iek h`tI qoN dUjI h`tI qy [
ibkwie—ivkdw iPrdw hY, kIqy ivkwrW dy v`ty BvWeIdw hY [
ArQ:- hy kbIr! iksy sMq dy mrn qy A&sos krn dI loV nhIN, ikauNik auh sMq qW aus
Gr ivc jWdw hY ijQoN aus ƒ koeI k`Fygw nhIN (Bwv, auh sMq ‘dIn’ dw vpwrI hox krky
pRBU-crnW ivc jw A`pVdw hY); (jy A&sos krnw hY qW) aus mMd-BwgI (dy mrn) qy A&sos
kro jo pRBU-crnW qoN ivCuiVAw hoieAw hY, (auh Awpxy kIqy mMd-krmW dy v`ty) hryk h`tI qy
ivkdw hY (Bwv, swrI ‘dunIAw’ dI ^wqr Btkx krky hux keI jUnW ivc Btkdw hY) [16[

ਕਬੀਰ ਸਾਕਤੁ ਐਸਾ ਹੈ ਜੈਸੀ ਲਸਨ ਕੀ ਖਾਿਨ ॥ ਕੋਨੇ ਬੈਠੇ ਖਾਈਐ ਪਰਗਟ ਹੋਇ ਿਨਦਾਿਨ ॥੧੭॥
{ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- swkqu—pRBU nwloN tu`tw hoieAw mnu`K, ‘dunIAw’ dI ^wqr ‘dIn’ ƒ gvwaux
vwlw bMdw [ lsn—Qom [ Kwin—koTI, stor [ konY—(iksy Gr dI) nu`kr ivc, ikqy lukvyN
QW [ bYTy—bYiT, bih ky [ prgt hoie—au~GV pYNdw hY, nSr ho jWdw hY [ indwin—EVk
ƒ, Aw^r ƒ, zrUr [
ArQ:- hy kbIr! jo mnu`K r`b nwloN tu`tw hoieAw hY (jo ‘dunIAw’ dI ^wqr ‘dIn’ ƒ gvweI
jw irhw hY) aus ƒ ieauN smJo ijvyN Qom dI BrI hoeI koTVI hY [ Qom ƒ ikqy lukvyN QW BI bih
ky Kw leIey, qW BI auh zrUr (AwpxI bo qoN) au~GV pYNdw hY (swkq dy AMdroN BI jdoN
inklxgy mMdy bcn hI inklxgy) [17[

ਕਬੀਰ ਮਾਇਆ ਡੋਲਨੀ ਪਵਨੁ ਝਕੋਲਨਹਾਰੁ ॥ ਸੰਤਹੁ ਮਾਖਨੁ ਖਾਇਆ ਛਾਿਛ ਪੀਐ ਸੰਸਾਰੁ ॥੧੮॥
{ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- mwieAw—‘dunIAw’ [ folnI—cwtI, du`D dI cwtI [ pvnu—hvw, suAws [
Jkolnhwru—auh cIz ijs nwl du`D irVkIdw hY, mDwxI [ sMqhu—sMqW ny, auhnW bMidAW ny jo
‘dunIAw’ dI ^wqr ‘dIn’ ƒ guAwcx nhIN dyNdy [ CwiC—l`sI [ sMswru—‘dunIAw’ dw vpwrI
[
ArQ:- hy kbIr! ies ‘dunIAw’ (‘mwieAw’) ƒ du`D dI BrI cwtI smJo, (hryk jIv dw)
suAws suAws (aus cwtI ƒ irVkx leI) mDwxI imQ lvo [ (ijnHW ƒ ieh du`D irVkx dI
jwc Aw geI, ijnHW prmwqmw dw ismrn kridAW ies mwieAw ƒ vriqAw, ijnHW ny
‘dunIAw’ ƒ vx-ijAw pr ‘dIn’ BI guAwcn nwh id`qw) auhnW sMq jnW ny (ies ryVky
ivcoN) m`Kx (hwsl kIqw qy) KwDw (Bwv; mnu`Kw jnm dw Asl mnorQ hwsl kIqw, ijvyN du`D
ƒ irVkx dw mnorQ hY m`Kx k`Fxw); pr inrI ‘dunIAw’ dw vpwrI (mwno,) l`sI hI pI irhw
hY (mnu`Kw jnm dw AslI mnorQ nhIN pw sikAw) [18[

ਕਬੀਰ ਮਾਇਆ ਡੋਲਨੀ ਪਵਨੁ ਵਹੈ ਿਹਵ ਧਾਰ ॥ ਿਜਿਨ ਿਬਲੋਇਆ ਿਤਿਨ ਖਾਇਆ ਅਵਰ ਿਬਲੋਵਨਹਾਰ
॥੧੯॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- vhY—c`ldI hY [ ihv—br& [ ihvDwr—br& dI Dwr vwlw, TMFw, sIql [
pvnu—suAws [ pvnu ihvDwr vhY—(ijs cwtI ivc) SWq suAws-rUp mDwxI c`ldI hY, nwm
dI TMFk vwly suAwsW dI mDwxI ihldI hY [ ijin—ijs mnu`K ny [ ibloieAw—(ies mDwxI
nwl) irVikAw hY [ Avr—hor lok [ iblovnhwr—inry irVk hI rhy hn [
ArQ:- hy kbIr! ieh ‘dunIAw’ (mwieAw’) mwno, du`D dI cwtI hY, (ies cwtI ivc nwm
dI) TMFk vwly suAws, mwno, mDwxI ihlweI jw rhI hY [ ijs (BwgW vwly mnu`K) ny (ies
mDwxI nwl du`D) irVikAw hY aus ny (m`Kx) KwDw hY, bwkI dy hor lok inrw irVk hI rhy hn
(auhnW ƒ m`Kx Kwx ƒ nhIN imldw) (Bwv, jo lok inrbwh-mwqR mwieAw ƒ vrqdy hn, qy
nwl nwl suAws suAws prmwqmw ƒ Xwd r`Kdy hn, auhnW dw jIvn SWqI-BirAw huMdw hY,
mnu`Kw jnm dw Asl mnorQ auh pRwpq kr lYNdy hn [ pr jo lok ‘dIn’ ivswr ky inrI
‘dunIAw’ ip`Cy dOV-B`j krdy hn, auh ^uAwr huMdy hn, qy jIvn AjweIN gMvw jWdy hn)
[19[

ਕਬੀਰ ਮਾਇਆ ਚੋਰਟੀ ਮੁਿਸ ਮੁਿਸ ਲਾਵੈ ਹਾਿਟ ॥ ਏਕੁ ਕਬੀਰਾ ਨਾ ਮੁਸੈ ਿਜਿਨ ਕੀਨੀ ਬਾਰਹ ਬਾਟ
॥੨੦॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- cortI—(l&z ‘cor’ qoN ‘cortw’ AlpwrQk nWv puilMg hY, ‘cortI’ ies dw
iesqRIilMg hY) cMdrI ijhI, cor, TgxI, momo-TgxI [ muis—T`g ky [ muis muis—sdw T`g
T`g ky [ lwvY hwit—h`tI sjWdI hY [ nw musY—nhIN T`igAw jWdw [ ijin—ijs ny [ bwrh
bwt—bwrW toty, bwrW vMfIAW [
ArQ:- hy kbIr! ieh dunIAw, ieh mwieAw, momo-T`gxI hY (jo lok ‘dIn’ ivswr ky inrI
‘dunIAw’ dI ^wqr Btk rhy hn, auhnW ƒ) T`g T`g ky ieh mwieAw AwpxI h`tI (hor hor)
sjWdI hY [ hy kbIr! isr& auh mnu`K ies dI T`gI qoN bicAw rihMdw hY ijs ny ies mwieAw
dIAW bwrW vMfIAW kr id`qIAW hn (ijs ny ies dI T`gI ƒ BMn ky r`K id`qw hY) [20[

ਕਬੀਰ ਸੂਖੁ ਨ ਏਂਹ ਜੁਿਗ ਕਰਿਹ ਜੁ ਬਹੁਤੈ ਮੀਤ ॥ ਜੋ ਿਚਤੁ ਰਾਖਿਹ ਏਕ ਿਸਉ ਤੇ ਸੁਖੁ ਪਾਵਿਹ ਨੀਤ
॥੨੧॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- eyNh juig—ieh mnu`Kw jnm ivc, ieh mnu`Kw jnm pw ky [ krih ju—qUM jo bxw
irhw hYN [ bhuqY mIq—(ikqy puqR, ikqy iesqRI, ikqy Dn, ikqy rwj-Bwg Awidk) keI Xwr [
eyk isau—ie`k prmwqmw nwl [ rwKih—joV r`Kdy hn [ qy—auh bMdy [
ArQ:- hy kbIr! (‘dIn’ ivswr ky, prmwqmw ƒ Bulw ky qUM jo puqR iesqRI Dn imlK
Awidk) keI imqR bxw irhw hYN, ies mnu`Kw jnm ivc (iehnW imqRW qoN) suK nhIN imlygw [
isr& auh mnu`K sdw suK mwxdy hn jo (‘dunIAw’ ivc vrqdy hoey BI) ie`k prmwqmw nwl
Awpxw mn joV r`Kdy hn [21[

ਕਬੀਰ ਿਜਸੁ ਮਰਨੇ ਤੇ ਜਗੁ ਡਰੈ ਮੇਰੇ ਮਿਨ ਆਨੰਦੁ ॥ ਮਰਨੇ ਹੀ ਤੇ ਪਾਈਐ ਪੂਰਨੁ ਪਰਮਾਨੰਦੁ ॥੨੨॥
{ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- mrny qy—mrn qoN; puqR iesqRI Dn imlK Awidk nwloN moh qoVn dI mOq qoN,
‘dunIAw’ dy moh vloN mrn qoN, ‘dunIAw’ nwloN moh qoVn qoN [ jgu frY—jgq frdw hY, jgq
sMkoc krdw hY, jgq J`kdw hY [ Awnμdu—^uSI [ mrny hI qy—puqRwidk bhuqy imRqW nwloN moh
qoiVAW hI [ prmwnμd—auh prmwqmw ijs ivc prm Awnμd hY, auh pRBU jo au~cI qoN au~cI
^uSI dw mwlk hY [
ArQ:- (‘dunIAw’ dI ^wqr ‘dIn’ ƒ ivswr ky mnu`K Dn-pdwrQ puqR iesqRI Awidk keI
imqR bxWdw hY, Aqy iehnW qoN suK dI Aws r`Kdw hY, ies Aws dy kwrn hI iehnW nwloN moh
qoV nhIN skdw; pr) hy kbIr! ijs (moh dy iqAwg-rUp) mOq qoN jgq J`kdw hY, aus nwl
myry mn ivc ^uSI pYdw huMdI hY; ‘dunIAw’ dy ies moh vloN mirAW hI auh prmwqmw imldw hY
jo mukMml qOr qy Awnμd srUp hY [22[

ਰਾਮ ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਇ ਕੈ ਕਬੀਰਾ ਗ ਿਠ ਨ ਖੋਲ ॥ ਨਹੀ ਪਟਣੁ ਨਹੀ ਪਾਰਖੂ ਨਹੀ ਗਾਹਕੁ ਨਹੀ ਮੋਲੁ
॥੨੩॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- pdwrQu—sohxI vsq [ pwie kY—hwsl kr ky, jy qYƒ iml igAw hY [ ptxu—
Shr [ pwrKU—prK krn vwlw, kdr jwnx vwlw [ gwhku—^rIdx vwlw [ molu—(‘mrny
hI qy pweIAY’) ‘dunIAw’ nwloN moh dI iqAwg-rUp kImq [
ArQ:- (ijDr q`ko, ‘dunIAw’ dI ^wqr hI dOV-B`j hY; so) hy kbIr! (cMgy BwgW nwl) jy
qYƒ prmwqmw dy nwm dI sohxI vsq iml geI hY qW ieh gTVI hornW A`gy nwh KolHdw iPr
[ (jgq ‘dunIAw’ ivc ieqnw msq hY ik nwm-pdwrQ dy ^rIdx leI) nwh koeI mMfI hY nw
koeI ies vsq dI kdr krn vwlw hY, nwh ieh koeI vsq ^rIdxI cwhuMdw hY, qy nwh koeI
ieqnI kImq hI dyx ƒ iqAwr hY (ik ‘dunIAw’ nwloN pRIiq qoVy) [23[

ਕਬੀਰ ਤਾ ਿਸਉ ਪਰ੍ੀਿਤ ਕਿਰ ਜਾ ਕੋ ਠਾਕੁਰੁ ਰਾਮੁ ॥ ਪੰਿਡਤ ਰਾਜੇ ਭੂਪਤੀ ਆਵਿਹ ਕਉਨੇ ਕਾਮ ॥੨੪॥
{ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- qw isau—aus (sqsMgI) nwl [ jw ko—ijs dw (Awsrw-prnw) [ Twkuru—
pwlk [ BUpiq—(BU—DrqI [ pqI—Ksm) zmInW dy mwlk, rwjy [ kauny kwm Awvih—iks
kMm AwauNdy hn? iksy kMm nhIN AwauNdy; swQ nhIN inbwhuMdy [
ArQ:- hy kbIr! aus (sqsMgI) nwl sWJ bxw ijs dw (Awsrw-prnw) auh prmwqmw hY jo
sB dw pwlk hY, (‘rwm pdwrQ’ dy vxjwirAW nwl bxI hoeI pRIiq qoV inB skdI hY, pr
ijnHW ƒ ividAw rwj Buieˆ Awidk dw mwx hY, jo ‘dunIAw’ dy vpwrI hn auh) pMifq hox cwhy
rwjy hox cwhy bVI Buieˆ dy mwlk hox iksy kMm nhIN AwauNdy [24[

ਕਬੀਰ ਪਰ੍ੀਿਤ ਇਕ ਿਸਉ ਕੀਏ ਆਨ ਦੁਿਬਧਾ ਜਾਇ ॥ ਭਾਵੈ ਲ ਬੇ ਕੇਸ ਕਰੁ ਭਾਵੈ ਘਰਿਰ ਮੁਡਾਇ
॥੨੫॥ {ਪੰਨਾ 1365}
not:- Slok nμ: 13 qoN auhnW dw izkr c`ilAw hY jo ‘dIn’ ƒ ivswr ky inrw ‘dunI’ dw
vpwr kr rhy hn; ieh mzmUn Slok nμbr 40 qk A`pVdw hY [ ipCly Slok ivc ilKdy hn
ik ijnHW ny iv`idAw rwj Buieˆ ƒ izMdgI dw Awsrw-prnw bxw r`iKAw hY, auhnW dI sWJ-
im`qRqw BI ieqbwr-jog nhIN huMdI, ikauNik ‘dunI’ vwlw Awsrw k`cw hY, mnu`K dy AMdr
duic`qw-pn sihm itikAw rihMdw hY [ qy hux AwKdy hn ik ies ‘duibDw’ ƒ dUr krn dw
isr& ie`ko hI qrIkw hY—‘dunI’ dy QW ‘dIn’ nwl ipAwr, iek prmwqmw nwl pRIiq [
lμmIAW jtW vwly jW rof-mof sMinAwsI vyK ky iek igRhsqI dy mn ivc ieh i^Awl pYdw ho
jwxw kudrqI g`l hY ik ieh lok qW ‘dunI’ C`f ky ‘dIn’ dy rsqy pey hoey hn, iehnW dy
AMdr qW ‘duibDw’ nhIN hovygI [ kbIr jI AwKdy hn ik koeI ByK jW bwhrlw iqAwg ‘dunI’
dy moh qoN bcw nhIN skdw [ isr& pRBU-pRIiq hI kwrI nus^w hY [
pd ArQ:- Awn—hor, ‘dunIAw’ vwlI [ duibDw—duicqw-pn, sihm [ jwie—dUr ho jWdw
hY [ BwvY—cwhy [ lWby kys kru—(suAwh ml ml ky) jtW vDw lY (qy ‘dunIAw’ C`f ky bwhr
fyrw jw kr)[ Grir mufwie—isr au~kw hI munw ky rof mof swDU bx ky ‘dunIAw’ iqAwg dyh
[ kIey—jy kIqI jwey [
ArQ:- hy kbIr! (‘dunIAw’ vwlw) hor hor sihm qdoN hI dUr huMdw hY jy ie`k prmwqmw
nwl ipAwr pwieAw jwey [ (jd qk pRBU nwl pRIiq nhIN joVI jWdI, ‘dunIAw’ vwlI
‘duibDw’ imt nhIN skdI) cwhy (suAwh ml ky) lμmIAW jtW rK lY, cwhy au~kw hI isr rof-
mof kr lY (Aqy jMglW jW qIrQW qy jw ky fyrw lw lY) [25[
not:- ipCly Slok ivc inrol dunIAwdwrW dw izkr hY, ieQy auhnW dw izkr hY jo Awpxy
vloN ‘dunIAw’ iqAwg gey hn [ kbIr jI dy vyly Ajy ‘^wlsy’ vWg koeI kyswDwrI pMQ nhIN
sI, ijs auqy koeI nukqwcInI krn dI kbIr jI ƒ loV pYNdI [ ieQy jtwDwrIAW dw hI izkr
hY [

ਕਬੀਰ ਜਗੁ ਕਾਜਲ ਕੀ ਕੋਠਰੀ ਅੰਧ ਪਰੇ ਿਤਸ ਮਾਿਹ ॥ ਹਉ ਬਿਲਹਾਰੀ ਿਤਨ ਕਉ ਪੈਿਸ ਜੁ ਨੀਕਿਸ
ਜਾਿਹ ॥੨੬॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- jgu—jgq, ‘dunIAw’ dw moh [ AMD—AMnHy mnu`K, auh bMdy ijnHW ƒ ‘dIn’ dI
soJI nhIN, ijnHW dIAW A`KW nhIN KulHIAW [ iqs mih—aus koTVI ivc (ijQy ‘dunIAw’ dy moh
dI kwlK hY) [ kwjl—kwlK [ bilhwrI—sdky [ hau—mYN [ pYis—pY ky, if`g ky, vs ky
[ nIkis jwih—inkl jWdy hn [
ArQ:- hy kbIr! ‘dunIAw’ dw moh, mwno, iek AYsI koTVI hY jo kwlK nwl BrI hoeI hY;
ies ivc auh bMdy if`gy pey hn ijnHW dIAW A`KW bMd hn (ijnHW ƒ ‘dIn’ dI sUJ nhIN AweI,
cwhy auh pMifq rwjy BUpqI hn, cwhy jtwDwrI sMinAwsI Awidk iqAwgI hn) [ pr, mYN auhnW
qoN sdky hW, jo ies ivc if`g ky muV inkl AwauNdy hn—(jo ie`k prmwqmw nwl ipAwr pw ky
‘dunI’ dy moh ƒ iqAwg dyNdy hn) [26[
not:- pMifq hovy cwhy koeI rwjw BUpqI hovy, iv`idAw jW byAMq Dn-pdwrQ ‘dunIAw’ dy moh
dI kwlK-BrI koTVI ivc ifgxoN bcw nhIN skdy [ pr ieh BI BulyKw hY ik jtwDwrI jW
sMinAwsI Awidk swDU, jo Aswƒ igRhsqIAW ƒ iqAwgI jwpdy hn, ies k`jl dI koTVI ivc
if`gx qoN bcy hoey hn [ ieh zwhrw iqAwg bcwx-jogw nhIN hY [ iek pRBU-pRIiq hI vsIlw
hY [

ਕਬੀਰ ਇਹੁ ਤਨੁ ਜਾਇਗਾ ਸਕਹੁ ਤ ਲੇਹੁ ਬਹੋਿਰ ॥ ਨ ਗੇ ਪਾਵਹੁ ਤੇ ਗਏ ਿਜਨ ਕੇ ਲਾਖ ਕਰੋਿਰ ॥੨੭॥
{ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- jwiegw—nws ho jwiegw [ skhu—(jy bhoir) skhu, jy nws hox qoN rok skdy ho
[ q—qW [ lyhu bhoir—rok lvo, bcw lvo [ qy—auh bMdy [ nWgy pwvhu—nμgI pYrIN, kMgwlW
vWg hI [ ijn ky—ijnHW dy pws [
ArQ:- hy kbIr! ieh swrw srIr nws ho jwiegw, jy qusI ies ƒ nws hox qoN bcw skdy ho
qW bcw lvo (Bwv, koeI BI Awpxy srIr ƒ nws hox qoN bcw nhIN skdw, ieh zrUr nws
hovygw) [ ijnHW bMidAW dy pws l`KW k®oVW rupey jmHw sn, auh BI ieQoN nμgI pYrIN hI (Bwv,
kMgwlW vWg hI) cly gey (swrI aumr ‘dunIAw’ dI ^wqr Btkdy rhy, ‘dIn’ ƒ ivswr id`qw;
Aw^r ieh ‘dunIAw’ qW ieQy rih geI, ieQoN Awqmk jIvn ivc inrol kMgwl ho ky qury)
[27[

ਕਬੀਰ ਇਹੁ ਤਨੁ ਜਾਇਗਾ ਕਵਨੈ ਮਾਰਿਗ ਲਾਇ ॥ ਕੈ ਸੰਗਿਤ ਕਿਰ ਸਾਧ ਕੀ ਕੈ ਹਿਰ ਕੇ ਗੁਨ ਗਾਇ
॥੨੮॥ {ਪੰਨਾ 1365}
pd ArQ:- kvnY mwirg—iksy rsqy qy, iksy Awhry, iksy aus kMm ivc jo lwhyvMd hovy [
kY—jW [
ArQ:- hy kbIr! ieh srIr nws ho jwiegw, ies ƒ iksy (aus) kMm ivc joV (jo qyry leI
lwhyvMdw hovy); so, swD sMgiq kr Aqy pRBU dI is&iq-swlwh kr (‘dunI’ qW ieQy hI rih
jWdI hY, ‘dIn’ hI swQI bxdw hY) [28[
not:- ieQy l&z ‘kY’ qoN ieh Bwv nhIN hY ik mnu`K ny ‘swD sMgiq’ Aqy ‘hir gun’ ivcoN
iek cIz cuxnI hY ieQy Bwv ieauN hY—b`s! do hI lwhyvMd kMm hn, ‘swD sMgiq’ jW ‘hir
gun’, qIjw koeI nhIN [ so ieQy ‘jW’ qoN Bwv ‘Aqy’ dw lYxw hY [
kbIr mrqw mrqw jgu mUAw, mir BI n jwinAw koie ] AYsy mrny jo mrY, bhuir n mrnw hoie
]29] (pMnw 1365-1366)
not:- ‘AYsy mrny jo mrY’ kbIr jI ny ieQy sw& l&zW ivc ieh nhIN d`isAw ik auh ‘AYsy
mrny’ qoN kIh Bwv lYNdy hn [ auN\ Slok nμ: 28 ivc auh d`s Awey hn ik ies nwsvMq
srIr ƒ sPl krn leI ‘sMgiq kir swD kI, hir ky gun gwie’ [ l&z ‘AYsy’ dsdw hY ik
ies dw izkr pihly Slok ivc kIqw jw cu`kw hY [ jdoN mnu`K inrI ‘dunIAw’ dI ^wqr
Btkdw hY qW ies mwieAw ƒ AwpxI izMdgI dw shwrw bxw lYNdw hY; iPr hr vyly ieh sihm
BI itikAw rihMdw hY ik ikqy rws-pUMjI hQoN clI nw jwey, jW, ies joVI hoeI ƒ CyqI hI nwh
C`fxw pY jwey, CyqI hI mOq dw ngwrw nwh Aw v`jy [ so, inrI ‘dunIAw’ dw gwhk mnu`K ies
qrHW idn ivc keI vwrI Ax-AweI mOqy hI ipAw mrdw hY, sihm nwl hr vyly ies dw swh
su`kw rihMdw hY [ ies rozwnw mOq qoN bcx leI kbIr jI ny ‘mwrg’ d`isAw hY ‘sMgiq kir
swD kI, hir ky gun gwie’ [ ausy i^Awl ƒ ies Slok ivc ieSwry-mwqR hI AwKdy hn ‘AYsy
mrny jo mrY’ [
ies ‘AYsy mrny jo mrY’ ƒ gurU Amrdws jI ny sw& l&zW ivc smJw id`qw hY [ vyKo ibhwgVy
kI vwr pauVI nμ: 17 [

ਕਬੀਰ ਮਰਤਾ ਮਰਤਾ ਜਗੁ ਮੂਆ ਮਿਰ ਭੀ ਨ ਜਾਿਨਆ ਕੋਇ ॥ ਐਸੇ ਮਰਨੇ ਜੋ ਮਰੈ ਬਹੁਿਰ ਨ ਮਰਨਾ
ਹੋਇ ॥੨੯॥ {ਪੰਨਾ 1366}
kbIr jI dy ies ‘AYsy mrny jo mrY’ Bwv ƒ smJwx leI gurU Amrdws jI ieauN ilKdy hn:
m: 3 ] ikAw jwxw ikv mrhgy, kYsw mrxw hoie ] jykir swihb mnhu n vIsrY, qw sihlw
mrxw hoie ] mrxY qy jgqu frY, jIivAw loVY sBu koie ] gur prswdI jIvqu mrY, hukmY bUJY
soie ] nwnk AYsI mrnI jo mrY, qw sd jIvxu hoie ]2]17] (pMnw 1366)
prmwqmw ƒ mnoN nwh ivswrnw qy aus dI rzw ƒ smJxw—ieh hY kbIr jI dy gUJ Bwv dI
ivAwiKAw jo siqgurU Amrdws jI ny kIqI hY; A^Ir qy hzUr ny kbIr jI dy l&zW ƒ duhrw
ky kih BI id`qw hY:
nwnk AYsI mrnI jo mrY, qw sd jIvxu hoie ] (pMnw 1366)
kbIr jI ilKdy hn ‘AYsy mrny jo mrY’; siqgurU jI ilKdy hn ‘nwnk AYsI mrnI jo mrY’ [
kbIr jI ilKdy hn ‘bhuir n mrnw hoie’; siqgurU jI iesy i^Awl ƒ hor l&zW ivc vtw ky
ilKdy hn ‘qw sd jIvxu hoie’ [
i^Awl qy l&zW dI ieh sWJ sb`b nwl nhIN ho geI [ gurU Amrdws jI dy pws kbIr jI dw
ieh Slok hU-b-hU mOjUd sI [ kbIr jI ny i^Awl ƒ gUJ ijhw r`iKAw sI, gurU Amrdws jI
ny aus ƒ KulHy l&zW ivc spSt kr id`qw [ so, ieh khwxI Zlq hY ik BgqW dI bwxI gurU
Arjn swihb ny iek`TI kIqI sI [ ieh qW pihly hI gur-ivAkqIAW pws mOjUd sI (pVHo
ies pusqk dI muFlI ivcwr) [
pd ArQ:- mrqw mrqw—muV muV mrdw, roz roz mrdw, hr roz mOq dy sihm dw dbwieAw
hoieAw [ mir n jwinAw—(mOq dy sihm vloN) mrn dI jwc nwh is`KI, mOq dw sihm mukwx
dI jwc nwh is`KI [ AYsy mrny jo mrY—jo ies qrHW mwieAw vloN mry (ijvyN ipCly slok nμ:
28 ivc d`isAw hY) jo swD sMgiq ivc pRBU dI is&iq-swlwh kr ky mwieAw vloN mry [
bhuir—muV muV [ bhuir n mrnw hoie—aus ƒ muV muV mOq dw sihm nhIN huMdw [
ArQ:- hy kbIr! (inrI ‘dunIAw’ dw vpwrI) jgq hr vyly mOq dy sihm dw dbwieAw
rihMdw hY, (inrI mwieAw dw vpwrI) iksy iDr ƒ BI smJ nhIN AwauNdI ik mOq dw ieh sihm
ikvyN mukwieAw jwey [ (swD sMgiq ivc pRBU dI is&iq-swlwh kr ky) jo mnu`K ijaUNdw hI
mrdw hY (‘dunIAw’ vloN moh qoVdw hY) aus ƒ iPr ieh sihm nhIN rihMdw [29[

ਕਬੀਰ ਮਾਨਸ ਜਨਮੁ ਦੁਲੰਭੁ ਹੈ ਹੋਇ ਨ ਬਾਰੈ ਬਾਰ ॥ ਿਜਉ ਬਨ ਫਲ ਪਾਕੇ ਭੁਇ ਿਗਰਿਹ ਬਹੁਿਰ ਨ
ਲਾਗਿਹ ਡਾਰ ॥੩੦॥ {ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- mwns—mnu`K dw [ bwrY bwr—bwr bwr, muV muV [ bn—jMgl [ pwky—p`ky
hoey [ Buie—zmIn auqy [ igrih—if`g pYNdy hn [ fwr—fwlI [
ArQ:- hy kbIr! mnu`Kw jnm bVI muSkl nwl imldw hY, (qy, jy pRBU dw nwm ivswr ky
inrw ‘dunIAw’ ivc l`g ky ie`k vwrI h`QoN igAw) qW muV muV nhIN imldw; ijvyN jMgl dy ru`KW
dy p`ky hoey Pl (jdoN) zmIn auqy if`g pYNdy hn qW muV fwlI nwl nhIN l`gdy [30[
not:- jMgl dy ru`KW qoN if`gy hoey Pl iksy dy kMm BI nhIN AwauNdy, qy muV fwlI nwl nhIN
l`gdy [ iesy qrHW jy ‘dIn’ ƒ ‘dunI’ dI ^wqr gvw id`qw, mwieAw dI ^wqr prmwqmw dI
Xwd ivswrI r`KI, qW ieh imilAw hoieAw jnm BI AzweIN igAw, qy muV muV BI nhIN imldw
[

ਕਬੀਰਾ ਤੁਹੀ ਕਬੀਰੁ ਤੂ ਤੇਰੋ ਨਾਉ ਕਬੀਰੁ ॥ ਰਾਮ ਰਤਨੁ ਤਬ ਪਾਈਐ ਜਉ ਪਿਹਲੇ ਤਜਿਹ ਸਰੀਰੁ
॥੩੧॥ {ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- quhI qU—qUM hI qUM, isr& qUM [ kbIru—sB qoN v`fw [ qjih—jy(hy kbIr!) qUM
C`f dyvyN [ srIru—srIr dw moh, mOq dw sihm, dyh-A`iDAws [
ArQ:- (ies mnu`Kw jnm dw Asl mnorQ ‘prmwqmw dy nwm dI pRwpqI’ hY, ies dI ^wqr
ieh zrUrI hY ik prmwqmw dw ismrn kIqw jwey, pRBU dy gux jwey jwx; so) hy kbIr! (sdw
ieauN AwK—hy pRBU!) qUM hI sB qoN v`fw hYN, qyrw hI nwm sB qoN v`fw hY [ (pr ies is&iq-
swlwh dy nwl nwl hy kbIr!) jy qUM pihlW Awpxy srIr dw moh BI iqAwgyN, qdoN hI prmwqmw
dw nwm-rUp rqn imldw hY [31[

ਕਬੀਰ ਝੰਖੁ ਨ ਝੰਖੀਐ ਤੁਮਰੋ ਕਿਹਓ ਨ ਹੋਇ ॥ ਕਰਮ ਕਰੀਮ ਜੁ ਕਿਰ ਰਹੇ ਮੇਿਟ ਨ ਸਾਕੈ ਕੋਇ ॥੩੨॥
{ਪੰਨਾ 1366}
not:- ipCly Slok nμ: 31 ivc ilKy hoey ‘jau pihly qjih srIru’ dI ies Slok ivc hor
ivAwiKAw kIqI hY [ srIr dw moh mnu`K ƒ ‘dunIAw’ dI dOV B`j vl pRyrdw hY, jy mnu`K dI
cwh Anuswr mwieAw nwh iek`TI hovy qW ieh igly-guzwrIAW krdw hY [ pRBU dy gux BI gwvy,
qy igly-guzwrIAW BI krdw rhy—ieh dovyN g`lW nhIN PbdIAW [ ies ƒ bMdgI nhIN AwKIdw
[ aus pRBU dy rwzk hox qy BI XkIn b`Jy [
pd ArQ:- JMKu—buV-buV, igly-guzwrI [ n hoie—nhIN ho skdw [ krm—b^SS [
krIm—b^SS krn vwly pRBU jI [ myit n swkY—Gtw-vDw nhIN skdw [
ArQ:- hy kbIr! (‘srIr qjx’ dw Bwv ieh hY ik ‘dunIAw’ dI ^wqr) igly-guzwrI nwh
krdy rhIey, (‘dunIAw’ dy lwlc ivc PisAw hoieAw) jo kuJ qUM AwKdw hYN auhI nhIN ho
skdw, (is&iq-swlwh krn dy nwl nwl ieh BI XkIn r`K ik) b^SS krn vwly pRBU jI jo
b^SSW (jIvW auqy) krdy hn auhnW ƒ koeI (hor jIv) vDw-Gtw nhIN skdw [32[

ਕਬੀਰ ਕਸਉਟੀ ਰਾਮ ਕੀ ਝੂਠਾ ਿਟਕੈ ਨ ਕੋਇ ॥ ਰਾਮ ਕਸਉਟੀ ਸੋ ਸਹੈ ਜੋ ਮਿਰ ਜੀਵਾ ਹੋਇ ॥੩੩॥
{ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- kS—(Skt. k—` to test, rub on a touch-stone) prKxw, p`QrI auqy rgVnw
ijvyN sonw prKx leI GsweIdw hY [ vtI—(Skt. Òwt:) gItI, gItw [ kS-vtI—auh gItw
ijs au~qy sonw rgV ky prKIdw hY ik Krw hY jW Kotw [ ksautI—kS-vtI [ ksautI rwm
kI—auh ksOtI ijs dI rwhIN mnu`K dI pRBU nwl s`cI pRIiq prKI jw sky [ JUTw—JUT nwl
ipAwr krn vwlw, inrI ‘dunIAw’ nwl moh krn vwlw, ‘dIn’ ƒ ‘dunI’ dI ^wqr gvwaux
vwlw [ shY—shwrdw hY, pUrw auqrdw hY, Krw swbq huMdw hY [ mir jIvw—mr ky jIivAw
hoieAw, jo ‘dunIAw’ vloN mr ky ‘dIn’ vl jIivAw, ijs ny dyh-AiDAws mukw id`qw hY [ n
itkY—prK ivc Krw swbq nhIN huMdw, pUrw nhIN auqrdw [
ArQ:- hy kbIr! jo mnu`K ‘dunIAw’ nwl moh krn vwlw hY auh aus ksOtI auqy Krw swbq
nhIN huMdw ijs dI rwhIN mnu`K dI pRBU nwl s`cI pRIiq prKI jWdI hY [ pRBU nwl pRIiq dI prK
ivc auhI mnu`K pUrw auqrdw hY jo ‘dunIAw’ dy moh vloN mr ky ‘dIn’ dy ipAwr ivc jIaU
ipAw hY [33[

ਕਬੀਰ ਊਜਲ ਪਿਹਰਿਹ ਕਾਪਰੇ ਪਾਨ ਸੁਪਾਰੀ ਖਾਿਹ ॥ ਏਕਸ ਹਿਰ ਕੇ ਨਾਮ ਿਬਨੁ ਬਾਧੇ ਜਮ ਪੁਿਰ ਜ ਿਹ
॥੩੪॥ {ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- aUjl—aujly, sw&-suQry, ic`ty, vDIAw [ pihrih—pihndy hn [ kwpry—
k`pVy [ Kwih—KWdy hn [ pwn supwrI Kwih—bWk-pn vwsqy sohxy l`gx vwsqy pwn supwrI
KWdy hn [ bwDy—b`Jy hoey, srIr ƒ sjweI r`Kx dy moh ivc b`Jy [ jmpuir—jm dy Shr
ivc, jm ky v`s ivc, jm dy dbwau hyT, mOq dy sihm ivc [ jWih—jWdy hn, itky rihMdy hn
[
ArQ:- hy kbIr! (inrI ‘dunIAw’ dy vpwrI bMdy Awpxy Awp dI SUkw-SwkI vwsqy) vDIAw
k`pVy pWdy hn qy pwn supwrIAW KWdy hn; pr (srIr ƒ sjweI r`Kx dy moh nwl) b`Jy hoey
auh bMdy mOq Awidk dy sihm ivc itky rihMdy hn ikauNik auh prmwqmw dy nwm qoN vWjy rihMdy
hn (‘dIn’ ivswr ky ‘dunI’ dw moh hr hwlq ivc duKdweI hY) [34[
ਕਬੀਰ ਬੇੜਾ ਜਰਜਰਾ ਫੂਟੇ ਛੇਂਕ ਹਜਾਰ ॥ ਹਰੂਏ ਹਰੂਏ ਿਤਿਰ ਗਏ ਡੂਬੇ ਿਜਨ ਿਸਰ ਭਾਰ ॥੩੫॥ {ਪੰਨਾ
1366}
pd ArQ:- byVw—jhwz [ jrjrw—bhuq purwxw, K`dw, Bu`gw [ PUty—Pu`ty hoey hox, pey hoey
hox [ CyNk hzwr—hzwrW Cyk [ hrUey hrUey—holy holy, hOly Bwr, ijnHW ny Bwr nhIN cu`ikAw
hoieAw [ iqir gey—qr jWdy hn [
ArQ:- hy kbIr! jy iek bhuq hI purwxw jhwz hovy, ijs ivc hzwrW hI Cyk Pu`t pey hox
(auh Aw^r smuMdr ivc fu`b hI jWdw hY, ies jhwz dy muswi&rW ivcoN) isr& auhI bMdy qr ky
pwr lμG jWdy hn ijnHW ny koeI Bwr nhIN cu`ikAw huMdw; pr ijMnHW dy isrW auqy Bwr huMdw hY,
auh (Bwr hyT d`b ky) fu`b jWdy hn [
not:- ienswnI izMdgI, mwno iek byVI hY [ jIv keI jUnW ivcoN lμGdw Aqy byAMq mMdy krm
krdw krdw clw Aw irhw hY; so, ies dI izMdgI dI purwxI ho cukI byVI ivc kIqy krmW dy
sMskwr, mwno, Cyk ho gey hn [ ijvyN jhwz dy CykW dI rwhIN bwhroN smuMdr dw pwxI pY ky
jhwz ƒ fob dyNdw hY, iqvyN ipCly mMdy sMskwr ienswn dy AMdr hor hor mMdIAW vwSnW pYdw
krdy hn [ ies qrHW ienswnI jIvn dI byVI ivkwrW dIAW TwTW ivc fu`b jWdI hY [ ijnHW ny
ivkwrW dw, dunIAw dy moh dw, dyh-A`ØiDAws dw, Bwr nhIN b`Dw, auh sw&-suQrw jIvn guzwr
jWdy hn [

ਕਬੀਰ ਹਾਡ ਜਰੇ ਿਜਉ ਲਾਕਰੀ ਕੇਸ ਜਰੇ ਿਜਉ ਘਾਸੁ ॥ ਇਹੁ ਜਗੁ ਜਰਤਾ ਦੇਿਖ ਕੈ ਭਇਓ ਕਬੀਰੁ
ਉਦਾਸੁ ॥੩੬॥ {ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- audwsu—(h`f kys Awidk dy bxy srIr dy moh qoN) auprwm, inrmoh [
ArQ:- ('dIn' ƒ ivswr ky inrI ‘dunIAw’ dI ^wqr dOV-B`j kridAW mnu`K Awpxy srIr
dy moh ivc ieqnw Psdw hY ik hr vyly mOq qoN sihimAw rihMdw hY [ iPr BI, ieh srIr sdw
kwiem nhIN rih skdw, mOq Aw hI jWdI hY, qdoN) hy kbIr! (srIr ƒ icKw qy pwieAW) h`f
l`kVW vWg sVdy hn, kys Gwh vWg sVdy hn [ ies swry sMswr ƒ hI sVidAW vyK ky (Bwv,
ieh vyK ky ik sB jIvW dw ies srIr nwloN ivCoVw Aw^r zrUr huMdw hY) mYN kbIr ies srIr
dy moh qoN auprwm ho igAw hW (mYN srIr dw moh C`f id`qw hY) [36[

ਕਬੀਰ ਗਰਬੁ ਨ ਕੀਜੀਐ ਚਾਮ ਲਪੇਟੇ ਹਾਡ ॥ ਹੈਵਰ ਊਪਿਰ ਛਤਰ੍ ਤਰ ਤੇ ਫੁਿਨ ਧਰਨੀ ਗਾਡ ॥੩੭॥
{ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- grbu—AhMkwr, mwx [ hYvr—hY-vr, hX-vr, cuxvyN vDIAw GoVy [ vr—
cuxvyN, vDIAw [ CqR—Cqr [ qr—qly, hyT [ qy Puin—auh mnu`K BI, AYsy bMdy BI [
DrnI—im`tI, DrqI [ gwf—iml jWdy hn, rl jWdy hn [
ArQ:- hy kbIr! (ies srIr dI juAwnI suMdrqw Awidk dw) mwx nhIN krnw cwhIdw
(Aw^r hY qW ieh) h`fIAW (dI mu`T) jo cMm nwl lpytIAW hoeIAW hn [ (ies srIr dw
AhMkwr krdy) auh bMdy BI (AMq ƒ) im`tI ivc jw rly jo vDIAw GoiVAW au~qy (svwr huMdy sn)
qy jo (Juldy) CqrW hyT bYTdy sn [37[

ਕਬੀਰ ਗਰਬੁ ਨ ਕੀਜੀਐ ਊਚਾ ਦੇਿਖ ਅਵਾਸੁ ॥ ਆਜੁ ਕਾਿਲ ਭੁਇ ਲੇਟਣਾ ਊਪਿਰ ਜਾਮੈ ਘਾਸੁ ॥੩੮॥
{ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- dyiK—vyK ky [ Avwsu—mhl [ Awju kwil@—A`j Blk, Jbdy hI [ Buie—BuM\
qy, DrqI auqy [ jwmY—au~g pYNdw hY [38[
ArQ:- hy kbIr! Awpxw au~cw mhl vyK ky (BI) AhMkwr nhIN krnw cwhIdw (ieh BI cwr
idn dI hI Kyf hY; mOq Awaux qy ies mhl ƒ C`f ky) A`j Blk hI im`tI ivc rl jwxw hY,
swfy (srIr) auqy Gwh au~g peygw [38[

ਕਬੀਰ ਗਰਬੁ ਨ ਕੀਜੀਐ ਰੰਕੁ ਨ ਹਸੀਐ ਕੋਇ ॥ ਅਜਹੁ ਸੁ ਨਾਉ ਸਮੁੰਦਰ੍ ਮਿਹ ਿਕਆ ਜਾਨਉ ਿਕਆ
ਹੋਇ ॥੩੯॥ {ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- rMku—kMgwl mnu`K [ nwau—byVI, izMdgI dI byVI [ ikAw jwnau— mYN kIh
jwxdw hW? n hsIAY— m^ol nwh krIN [
ArQ:- hy kbIr! (jy qUM Dnvwn hYN, qW ies Dn-pdwrQ dw BI) mwx nwh krIN, nwh iksy
kMgwl ƒ (vyK ky) T`Tw-m^Ol krIN [ (qyrI AwpxI jIvn-) byVI Ajy smuMdr ivc hY, pqw
nhIN kIh ho jwey (ieh Dn-pdwrQ h`QoN jWidAW icr nhIN l`gdw) [39[

ਕਬੀਰ ਗਰਬੁ ਨ ਕੀਜੀਐ ਦੇਹੀ ਦੇਿਖ ਸੁਰੰਗ ॥ ਆਜੁ ਕਾਿਲ ਤਿਜ ਜਾਹੁਗੇ ਿਜਉ ਕ ਚੁਰੀ ਭੁਯੰਗ ॥੪੦॥
{ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- dyhI—srIr, kWieAW [ surMg—sohxy rMg vwlI [ Awju kwil@—A`j-k`l, A`j-
Blk, QohVy hI icr ivc [ kWcurI—kuMj [ BuXMg—s`p [
ArQ:- hy kbIr! ies sohxy rMg vwly srIr ƒ vyK ky BI AhMkwr nwh krIey; ieh srIr BI
QohVy idnW ivc hI C`f jwaugy ijvyN s`p kuMj lwh dyNdw hY (ijMd qy srIr dw BI p`kw sdw-
inBvW swQ nhIN hY) [40[
41 qoN 70 qk

ਕਬੀਰ ਲੂਟਨਾ ਹੈ ਤ ਲੂਿਟ ਲੈ ਰਾਮ ਨਾਮ ਹੈ ਲੂਿਟ ॥ ਿਫਿਰ ਪਾਛੈ ਪਛੁਤਾਹੁਗੇ ਪਰ੍ਾਨ ਜਾਿਹੰਗੇ ਛੂਿਟ ॥੪੧॥
{ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- lUtnw hY—jy dbw dbw sWBxw hY, jy iek`Tw krnw hY [ q—qW [ lUit lY—
iek`Tw kr lY [ rwm nwm hY lUit—prmwqmw dy nwm dI lu`t peI hoeI hY, pRBU dw nwm dbw-
db vMifAw jw irhw hY [ iPir—muV, smw ivhw jwx qy [
ArQ:- hy kbIr! (‘dunIAw’ dI ^wqr kIh Btk irhw hYN? vyK) prmwqmw dw nwm dbw-db
vMifAw jw irhw hY, jy iek`Tw krnw hY qW ieh nwm-Dn iek`Tw kr [ jdoN ijMd (srIr ivcoN)
inkl geI, smW ivhw jwx qy A&sos krnw peygw [41[

ਕਬੀਰ ਐਸਾ ਕੋਈ ਨ ਜਨਿਮਓ ਅਪਨੈ ਘਿਰ ਲਾਵੈ ਆਿਗ ॥ ਪ ਚਉ ਲਿਰਕਾ ਜਾਿਰ ਕੈ ਰਹੈ ਰਾਮ ਿਲਵ
ਲਾਿਗ ॥੪੨॥ {ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- koeI n jnimE—koeI ivrlw hI huMdw hY [ ApnY...Awig—jo Awpxy Gr ƒ A`g
lwey, jo Apx`q ƒ swVy, jo dyh-A`iDAws ƒ mukw dyvy [ pWcau lirkw—pMjy lVky, mwieAw dy
pMjy pu`qr kwm Awidk [ jwir kY—swV ky [ lwig rhY—lweI r`Ky [ ilv—suriq dI qwr [
ArQ: (pr nwm Dn iek`Tw krn leI zrUrI hY ik mnu`K Apx`q ƒ pihlW ^qm kry, qy) hy
kbIr! (jgq ivc) Aijhw koeI ivrlw hI imldw hY jo Awpxy srIrk moh ƒ swVdw hY, qy,
kwmwidk mwieAw dy pMjW hI pu`qRW ƒ swV ky prmwqmw (dI Xwd) ivc suriq joVI r`Kdw hY
[42[

ਕੋ ਹੈ ਲਿਰਕਾ ਬੇਚਈ ਲਿਰਕੀ ਬੇਚੈ ਕੋਇ ॥ ਸਾਝਾ ਕਰੈ ਕਬੀਰ ਿਸਉ ਹਿਰ ਸੰਿਗ ਬਨਜੁ ਕਰੇਇ ॥੪੩॥
{ਪੰਨਾ 1366}
not:- ipCly Slok dy l&z ‘pWcau lirkw’ ivc ‘lirkw’ bhu-vcn hY, iehI l&z ies
Slok ivc BI aus pihly Bwv ivc hI vriqAw hY [ iesy qrHW l&z ‘lirkI’ BI bhu-vcn hY
[
pd ArQ:- lirkw—‘pWcau lirkw’, kwmwidk mwieAw dy pMjy hI pu`qR [ lirkI—lVkIAW,
AwSw iqRSnw eIrKw AwidA mwieAw dIAW DIAW [ bycY—nwm-Dn dy v`ty ivc dy dyvy, nwm
Dn ^rIdx leI ieh kwmwidk qy AwSw iqRSnw Awidk dyvy [ ko hY—koeI ivrlw hI huMdw hY [
byceI—bycY, vycdw hY [ swJw—sWJ, sq-sMg dI sWJ, nwm-Dn dy vpwr dI sWJ [ kbIr
isau—kbIr nwl, kbIr cwhuMdw hY ik myry nwl [ hir sMig bnju—‘lirkw lrkI’ hrI ƒ dy
ky hrI dy nwm dw sOdw [ bnju—sOdw, lYx-dyx, vpwr [
ArQ:- koeI ivrlw hI huMdw hY jo prmwqmw nwl (aus dy nwm dw) vxj krdw hY, jo (nwm
Dn ^rIdx leI kwmwidk mwieAw dy pMj) pu`qR Aqy (AwSw iqRSnw eIrKw Awidk) DIAW v`ty
ivc dyNdw hY [ kbIr cwhuMdw hY ik Ajyhw mnu`K (ies vpwr ivc) myry nwl BI sq-sMg dI
sWJ bxwey [43[
ਕਬੀਰ ਇਹ ਚੇਤਾਵਨੀ ਮਤ ਸਹਸਾ ਰਿਹ ਜਾਇ ॥ ਪਾਛੈ ਭੋਗ ਜੁ ਭੋਗਵੇ ਿਤਨ ਕੋ ਗੁੜੁ ਲੈ ਖਾਿਹ ॥੪੪॥
{ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- cyqwvnI—cyqw, Xwd-idhwnI [ mq—mqW, ikqy [ shsw—gumr, hsriq, Brm
[ pwCY—hux qk dy jIvn ivc [ Bog ju—jyhVy Bog [ pwCY Bog ju Bogvy—ijhVy Bog hux qk
Bogy hn [ iqn ko—auhnW BogW dy v`ty ivc [ iqn ko guVu lY Kwih—(auhnW BogW dI kImq
b`s ieqnI ku hI hY ik) auhnW dy v`ty rqw ku guV lY ky Kw lY, auhnW dy ievz ivc rqw ku guV
hI iml skdw hY (ijvyN koeI gwhk h`tI qoN sOdw ley qW ipCoN JUMgy dy qOr qy rqw ku guV mMg
lYNdw hY) [
ArQ:- hy kbIr! mYN qYƒ cyqw krWdw hW, mqW iPr gumr rih jweI; jo Bog hux qweIN qUM Bogy
hn (mqW smJyN ik qUM bVIAW mOjW mwx leIAW hn, Asl ivc) iehnW dI pWieAW ieqnI ku
hI hY (ijvyN iksy h`tI qoN sOdw lY ky JUMgy vjoN) rqw ku guV lY ky Kw leyN [44[

ਕਬੀਰ ਮੈ ਜਾਿਨਓ ਪਿੜਬੋ ਭਲੋ ਪਿੜਬੇ ਿਸਉ ਭਲ ਜੋਗੁ ॥ ਭਗਿਤ ਨ ਛਾਡਉ ਰਾਮ ਕੀ ਭਾਵੈ ਿਨੰਦਉ ਲੋਗੁ
॥੪੫॥ {ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- jwinE—jwixAw, smiJAw sI [ piVbo Blo—pVHnw cMgw hY, mnu`Kw jIvn dw
sB qoN cMgw kMm iv`idAw pVHnI hY [ piVby isau—pVHn nwloN [ jogu—pRBU-crnW ivc juVnw
[ inMdau—(hukmI Biv`Kq, AMn purK, iek-vcn) byS`k inMdw kry, mwVw AwKy [
ArQ:- hy kbIr! (ieQy kwSI ivc au~cIAW jwqW vwilAW ƒ vyd SwsqR Awidk pVHidAW vyK
ky) mYN smiJAw sI ik iv``idAw pVHnI mnu`Kw jnm dw sB qoN cMgw kMm hovygw, pr (iehnW lokW
dy inry vwd ivvwd vyK ky mYƒ XkIn Aw igAw hY ik AjyhI iv`idAw) pVHn nwloN pRBU-crnW
ivc juVnw (mnu`K leI) Blw hY [ (so, ies g`loN) jgq by-S`k mYƒ mwVw ipAw AwKy mYN
(iv`idAw dy v`ty BI) prmwqmw dI BgqI nhIN C`fWgw [45[
not:- ipCly SlokW ivc dunIAw dy Bog pdwrQW nwloN ‘nwm’ ƒ cMgw AwiKAw hY, ies Slok
ivc iv`idAw dy twkry qy BI nwm dI mh`qqw d`sI hY [

ਕਬੀਰ ਲੋਗੁ ਿਕ ਿਨੰਦੈ ਬਪੁੜਾ ਿਜਹ ਮਿਨ ਨਾਹੀ ਿਗਆਨੁ ॥ ਰਾਮ ਕਬੀਰਾ ਰਿਵ ਰਹੇ ਅਵਰ ਤਜੇ ਸਭ ਕਾਮ
॥੪੬॥ {ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- ik inMdY—kIh inMd skdw hY? (aus dy) l`By AOguxW ƒ kOx shI mMnygw? bpuVw—
ivcwrw, mUrK [ ijh min—ijs dy mn ivc [ igAwnu—smJ, cMgy mMdy dI pCwx [ riv
rhy—ismr irhw hY [ qjy—qij, C`f ky [
not:- iksy mnu`K dy cMgy qy mwVy pihlU ƒ shI qrIky nwl mnu`K prK skdw hY, ijs ƒ dohW
pwisAW dI pihlW Awp pUrI smJ hovy [ ausy mnu`K dI kIqI nukqw-cInI dw koeI mu`l pY
skdw hY [ kbIr jI Slok nμ: 45 ivc ilKdy hn ik jy iv`idAw Aqy BgqI ivcoN koeI ie`k
cIz cuxnI hY, qW mYN qW BgqI ƒ psMd krWgw [ ies ivc koeI Sk nhIN ik lok myrI ies
cox qy T`Tw krngy; ies bwry lokW dy T`Ty-m^Ol dI prvwh qdoN hI kIqI jw skdI hY jy
auhnW ƒ iv`idAw Aqy BgqI dohW dI kuJ sUJ hovy [ prMqU Awm hwlq ieh hY ik lok ivcwry
BgqI dI swr hI nhIN jwxdy, ies vwsqy jy ieh lok mYƒ myrI ies cox qy mwVw AwKdy hn qW
iehnW dI nukqw-cInI dw kOfI BI mu`l nhIN hY [
ArQ:- hy kbIr! ijs mnu`K dy AMdr (ieh) sUJ nhIN hY (ik iv`idAw dy twkry qy pRBU dI
BgqI ikqnI vf-mu`lI dwiq hY, auh mnu`K jy myrI ies cox qy mYƒ mwVw AwKy) qW aus mnu`K
dy ieh inMdw krn dw koeI ArQ nhIN hY [ so, kbIr (Ajyhy bMidAW dI ies dMd-kQw dI
prvwh nhIN krdw, qy) prmwqmw dw ismrn kr irhw hY, Aqy hor swry (kMmW dy) moh dw
iqAwg kr irhw hY [46[

ਕਬੀਰ ਪਰਦੇਸੀ ਕੈ ਘਾਘਰੈ ਚਹੁ ਿਦਿਸ ਲਾਗੀ ਆਿਗ ॥ ਿਖੰਥਾ ਜਿਲ ਕੋਇਲਾ ਭਈ ਤਾਗੇ ਆਂਚ ਨ ਲਾਗ
॥੪੭॥ {ਪੰਨਾ 1366}
pd ArQ:- prdysI—ieh jIv jo ies jgq ivc muswi&r vWg cwr idn leI rihx AwieAw
hY, ijvyN koeI jogI iksy bsqI ivc do cwr idn vwsqy Aw itkdw hY [ GwGrw—(Skt. GGLr
GrGrw a gate, a door) drvwzw, (Bwv, igAwn-ieMdRw) [ GwGrY-drvwzy nUμ, igAwn-ieMdRy
ƒ [ chu idis—chuMAW pwisAW vloN, (Bwv, hryk igAwn-ieMdRy ƒ) [ Awig—A`g, ivkwrW dI
A`g (A`KW ƒ ‘pr-idRsit ivkwr’, kMnW ƒ pr inMdw; jIB ƒ ‘im`T suAwd’ ieiqAwidk) [
iKMQw—godVI, ies prdysI jogI dw srIr-rUp godVI [ qwgw—ies srIr-godVI dIAW
twkIAW ƒ joV ky r`Kx vwlw Dwgw, ijMd-Awqmw [ AWc—syk, ivkwrW dI A`g dw syk [
ArQ:- ies prdysI jIv dy igAwn-ieMidRAW ƒ hr pwsy vloN ivkwrW dI A`g l`gI hoeI hY,
(jo prdysI jogI by-prvwh ho ky ies A`g dw in`G mwxdw irhw, aus dI) srIr-godVI
(ivkwrW dI A`g ivc) sV ky koly ho geI, (pr ijs prdysI jogI ny ies godVI dy Dwgy dw,
ies srIr ivc v`sdI ijMd dw, i^Awl r`iKAw qy ivkwr-AgnI dy in`G dw suAwd mwxn qoN
sMkoc kIqI r`iKAw, aus dI) Awqmw ƒ (iehnW ivkwrW dI A`g dw) syk BI nwh l`gw (Bwv,
auh ies bldI A`g ivcoN bc igAw) [47[

ਕਬੀਰ ਿਖੰਥਾ ਜਿਲ ਕੋਇਲਾ ਭਈ ਖਾਪਰੁ ਫੂਟ ਮਫੂਟ ॥ ਜੋਗੀ ਬਪੁੜਾ ਖੇਿਲਓ ਆਸਿਨ ਰਹੀ ਿਬਭੂਿਤ
॥੪੮॥
pd ArQ:- Kwpru—K`pr ijs ivc jogI Gr Gr qoN Awtw mMgdw hY, auh mn jo dr dr qy
Btkdw hY, auh mn jo keI vwSnW ivc ^uAwr huMdw iPrdw hY [ PUt mPUt—toty toty ho igAw,
byAMq vwsnW ipCy dOV-B`j krn l`g ipAw [ bpuVw—ivcwrw, mMd-BwgI, ijs ny ies jnm-
PyrI ivc kuJ BI nwh K`itAw [ KyilE—Kyf aujwV igAw, bwzI hwr igAw [ Awsin—Awsn
auqy, ies dy p`ly [ ibBUiq—suAwh, Kyh-^uAwrI [
ArQ:- hy kbIr! (ivkwrW dI A`g ivc pY ky ijs bd-nsIb jIv-jogI dI) srIr-godVI
sV ky kolw ho geI qy (ijs dw) mn-K`pr dr dr qoN vwsnW dI iB`iCAw hI iek`TI krdw
irhw, (auh) mMd-BwgI jIv-jogI mnu`Kw jnm dI Kyf aujwV ky hI jWdw hY, aus dy p`ly Kyh-
^uAwrI hI pYNdI hY [48[

ਕਬੀਰ ਥੋਰੈ ਜਿਲ ਮਾਛੁਲੀ ਝੀਵਿਰ ਮੇਿਲਓ ਜਾਲੁ ॥ ਇਹ ਟੋਘਨੈ ਨ ਛੂਟਸਿਹ ਿਫਿਰ ਕਿਰ ਸਮੁੰਦੁ ਸਮਾਿਲ
॥੪੯॥ ਕਬੀਰ ਸਮੁੰਦੁ ਨ ਛੋਡੀਐ ਜਉ ਅਿਤ ਖਾਰੋ ਹੋਇ ॥ ਪੋਖਿਰ ਪੋਖਿਰ ਢੂਢਤੇ ਭਲੋ ਨ ਕਿਹਹੈ ਕੋਇ
॥੫੦॥ {ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ:- QorY jil—QoVHy pwxI ivc [ QorY jil mwCulI—QoVHy pwxI ivc m`CI [
not:- ijvyN pwxI m`CI dI ijMd dw Awsrw hY, iqvyN prmwqmw jIvwqmw dw Awsrw hY [ jy m`CI
QoVHy pwxI vwly C`pV ivc rihx l`g pey, qW JIaUr Awidk suKYn qrHW hI Aw ky jwl lw ky
aus ƒ PV lYNdy hn; iqvyN hI jy jIv Dn iv`idAw duinAwvI Bog Awidk ƒ Awpxy jIvn dw
Awsrw bxw ley qW mwieAw dy ‘pWcau lirkw’ AswnI nwl hI gRs lYNdy hn [ ieh toGnY—
ies toey ivc, ies C`pV ivc, iehnW hoCy AwsirAW dy ADIn irhW [ sm@wil—sMBwl, sWB,
Awsrw lY [49[
jau—jy [ Kwro—nmkIn, by-suAwdw [ poKr—(Skt. pu—`kr a lake, a pond) C`pV [
poKir—C`pV ivc [ poKir poKir—hryk C`pV ivc [ poKir poKir FUFqy—in`ky in`ky C`pVW
ivc (ijMd dw Awsrw) FUMiFAW [ koeI n kih hY—koeI nhIN AwKdw [
ArQ:- hy kbIr! QoVHy pwxI ivc m`CI rihMdI hovy, qW JIaUr Aw ky jwl pw lYNdw hY (iqvyN jy
jIv duinAwvI Bog iv`idAw Dn Awidk ƒ Awpxy jIvn dw Awsrw bxw ley qW mwieAw dy
‘pWcau lirkw’ AswnI nwl hI gRs lYNdy hn) [ hy m`CI! ies toey ivc rih ky qUM JIaUr dy
jwl qoN bc nhIN skdI, jy bcxw hY qW smuMdr l`B (hy ijMdy! iehnW Bog-pdwrQW ƒ Awsrw
bxwieAW qUM kwmwidk dI mwr qoN bc nhIN skdI; ieh hoCy Awsry C`f, qy prmwqmw ƒ l`B)
[49[
hy kbIr! smuMdr nwh C`fIey, cwhy (aus dw pwxI) bVw hI Kwrw hovy; in`ky in`ky C`pVW ivc
(ijMd dw Awsrw) FUMiFAW—koeI nhIN AwKdw ik ieh kMm cMgw hY [50[
not:- dunIAw dy Bog suAwdly jwpdy hn, Dn iv`idAw Awidk dw mwx BI hulwry ivc lY
AwauNdw hY [ pRBU dI Xwd iehnW dy twkry qy by-suAwdI cIz jwpdI hY, Awpw vwrnw pYNdw hY [
pr, iPr BI pRBU dy nwm dy swhmxy dunIAw vwly ieh swry Awsry hoCy hn; iehnW dI tyk
r`iKAW kwmwidk Aw dbWdy hn, jIvn dy rwh qoN KuMJ jweIdw hY qy AMq iPtkwrW hI K`tIdIAW
hn [
ਕਬੀਰ ਿਨਗੁਸ ਏਂ ਬਿਹ ਗਏ ਥ ਘੀ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥ ਦੀਨ ਗਰੀਬੀ ਆਪੁਨੀ ਕਰਤੇ ਹੋਇ ਸੁ ਹੋਇ ॥੫੧॥
{ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ:- gusWeI—go-sweIN, DrqI dw sweIN, pRBU-Ksm [ inguswieAw—in-Ksmw [ in-
gusWeyN—in-Ksmy [ bih gey—ruVH gey [ QWGI—mlwh, gurU-mlwh [ dIn—dInqw, inmRqw
[ AwpunI—(ijnHW ny) AwpxI (bxweI) [ krqy hoie su hoie—krqwr vloN jo huMdw hY so (shI)
huMdw hY, auhnW ƒ krqwr dI rzw im`TI l`gdI hY [
not:- ieh sMswr, mwno, iek smuMdr hY ijs ivc ivkwrW dIAW TwTW pY rhIAW sn [ hryk
pRwxI dI izMdgI, mwno, iek in`kI ijhI byVI hY jo ies smuMdr ivcoN qr ky lμGxI hY [ dirAw
ivcoN byVI qy smuMdr ivcoN jhwz qdoN hI shI slwmq pwr lμG skdy hn jy iehnW ƒ clwx
vwly isAwxy mlwh hox [ inKsmIAW qy mlwh-hIx byVIAW iT`lW dy mUMh Aw ky zrUr fu`b
jWdIAW hn [ iesy qrHW ijnHW pRwxIAW dIAW izMdgI-rUp byVIAW dw koeI gurU-mlwh nhIN
huMdw, auh byVIAW ivkwrW dIAW iT`lW nwl t`kr Kw ky fu`b jWdIAW hn [ pr ijnHW ny AwpxI
cqurweI C`f ky inmRqw nwl gurU-mlwh dw Awsrw q`ikAw hY, auh iehnW iT`lW qoN nhIN frdy,
auhnW ƒ Awpxy gurU qy XkIn huMdw hY ik auh pwr lμGw leygw [
ArQ:- hy kbIr! (ieh sMswr, mwno smuMdr hY, ijs ivcoN dI jIvW dy izMdgI dy byVy qr ky
lμG rhy hn, pr) jo byVy in-Ksmy huMdy hn ijnHW auqy koeI gurU-mlwh nhIN huMdw auh fu`b jWdy
hn [ ijnHW bMidAW ny (AwpxI isAwxp C`f ky) inmRqw qy ZrIbI Dwr ky (gurU-mlwh dw
Awsrw ilAw hY, auh sMswr-smuMdr dIAW iT`lW vyK ky) jo huMdw hY aus ƒ krqwr dI rzw jwx
ky by-i&kr rihMdy hn (auhnW ƒ Awpxy byVy dy fu`bx dw koeI i&kr nhIN huMdw hY) [51[

ਕਬੀਰ ਬੈਸਨਉ ਕੀ ਕੂਕਿਰ ਭਲੀ ਸਾਕਤ ਕੀ ਬੁਰੀ ਮਾਇ ॥ ਓਹ ਿਨਤ ਸੁਨੈ ਹਿਰ ਨਾਮ ਜਸੁ ਉਹ ਪਾਪ
ਿਬਸਾਹਨ ਜਾਇ ॥੫੨॥ {ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ:- bYsnau—prmwqmw dw Bgq [ kUkir—ku`qI (kUkru—ku`qw) [ swkq—r`b nwloN
tu`tw hoieAw bMdw, mnmuK [ mwie—mW [ burI—BYVI, mMd-Bwgx [ Eh—(ieh l&z puilMg
hY, l&z ‘auh’ iesqRI ilMg hY) auh Bgq [ jsu—vifAweI [ ibswhx—ivhwJx [
ArQ:- hy kbIr! (iksy) Bgq dI ku`qI BI BwgW vwlI jwx, pr r`b qoN tu`ty hoey bMdy dI mW
BI mMd-Bwgx hY; ikauNik auh Bgq sdw hir-nwm dI vifAweI krdw hY aus dI sMgiq ivc
rih ky auh ku`qI BI suxdI hY, (swkq inq pwp kmWdw hY, aus dy kusMg ivc) aus dI mW BI
pwpW dI Bwgx bxdI hY [52[

ਕਬੀਰ ਹਰਨਾ ਦੂਬਲਾ ਇਹੁ ਹਰੀਆਰਾ ਤਾਲੁ ॥ ਲਾਖ ਅਹੇਰੀ ਏਕੁ ਜੀਉ ਕੇਤਾ ਬੰਚਉ ਕਾਲੁ ॥੫੩॥
{ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ:- dUblw—dublw, kmzor [ hrnw—jIv-hrn [ iehu—ieh jgq [ iehu qwlu—
ieh, jgq-rUp qlwb [ hrIAwrw—hirAwvlw, ijs ivc mwiek BogW dI hirAwvl hY [
AhyrI—iSkwrI, byAMq ivkwr [ eyku—iek`lw [ jIau—jIv, ijMd [ kyqw kwlu—ikqnw ku
smw? bhuq icr qk nhIN [ bMcau—mYN bc skdw hW [
ArQ:- hy kbIr! ieh jgq iek AYsw srovr hY ijs ivc byAMq mwiek BogW dI hirAwvl
hY, myrI ieh ijMd-rUp hrn kmzor hY (ies hirAwvl vl jwx qoN rih nhIN skdw) [ myrI
ijMd ie`k-iek`lI hY, (ies ƒ Pswx leI mwiek Bog) l`KW iSkwrI hn, (iehnW dI mwr qoN
Awpxy au~dm nwl) mYN bhuqw icr bc nhIN skdw [53[

ਕਬੀਰ ਗੰਗਾ ਤੀਰ ਜੁ ਘਰੁ ਕਰਿਹ ਪੀਵਿਹ ਿਨਰਮਲ ਨੀਰੁ ॥ ਿਬਨੁ ਹਿਰ ਭਗਿਤ ਨ ਮੁਕਿਤ ਹੋਇ ਇਉ
ਕਿਹ ਰਮੇ ਕਬੀਰ ॥੫੪॥ {ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ: qIr—kMFw [ ju—jy [ krih—qUM bxw leyN [ inrml—sw& [ nIru—pwxI [
mukiq—(‘lwK AhyrI’ Awidk ivkwrW qoN) ^lwsI [ ieau kih—ies qrHW AwK ky [ rmy—
(pRBU dw nwm) ismrdw hY [
ArQ:- hy kbIr! jy qUM gMgw dy kMFy auqy (rihx leI) Awpxw Gr bxw leyN, qy (gMgw dw)
sw& pwxI pINdw rhyN, qW BI prmwqmw dI BgqI krn qoN ibnw (‘lwK AhyrI’ Awidk ivkwrW
qoN) ^lwsI nhIN ho skdI [ kbIr qW ieh g`l d`s ky prmwqmw dw nwm hI ismrdw hY [54[

ਕਬੀਰ ਮਨੁ ਿਨਰਮਲੁ ਭਇਆ ਜੈਸਾ ਗੰਗਾ ਨੀਰੁ ॥ ਪਾਛੈ ਲਾਗੋ ਹਿਰ ਿਫਰੈ ਕਹਤ ਕਬੀਰ ਕਬੀਰ ॥੫੫॥
{ਪੰਨਾ 1367}
ArQ:- hy kbIr! (gMgw Awidk qIrQW dy sw& jl dy kMFy irhYS r`iKAW qW kwmwidk ivkwr
^lwsI nhIN krdy, qy nwh hI mn pivqR ho skdw hY, pr) jdoN (prmwqmw dy nwm dw ismrn
kIiqAW) myrw mn gMgw dy sw& pwxI vrgw piv`qR ho igAw, qW prmwqmw mYƒ kbIr kbIr
AwK ky (’vwjW mwrdw) myry ip`Cy quirAw iPrygw [55[
not:- Slok nμ: 54 Aqy 55 imlvW i^Awl dyNdy hn ik qIrQW qy irhYS r`iKAW mn ivkwrW
qoN nhIN bcdw, ismrn nwl hI pivqR huMdw hY, qy ieqnw piv`qR ho jWdw hY ik prmwqmw Awp
mnu`K dy AMdr Aw prgt huMdw hY [

ਕਬੀਰ ਹਰਦੀ ਪੀਅਰੀ ਚੂੰਨ ਊਜਲ ਭਾਇ ॥ ਰਾਮ ਸਨੇਹੀ ਤਉ ਿਮਲੈ ਦੋਨਉ ਬਰਨ ਗਵਾਇ ॥੫੬॥
ਕਬੀਰ ਹਰਦੀ ਪੀਰਤਨੁ ਹਰੈ ਚੂਨ ਿਚਹਨੁ ਨ ਰਹਾਇ ॥ ਬਿਲਹਾਰੀ ਇਹ ਪਰ੍ੀਿਤ ਕਉ ਿਜਹ ਜਾਿਤ ਬਰਨੁ
ਕੁਲੁ ਜਾਇ ॥੫੭॥ {ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ:- hrdI—hldI [ pIArI—pIlI, pIly rMg dI [ aUjl Bwie—ic`ty rMg qy, ic`tw
[ snyhI—snyh krn vwlw, ipAwr krn vwlw [ qau—qdoN [ donau brn—dovyN au~cI qy
nIvIN jwiq (dw ivqkrw) [56[
pIrqnu—ipl`qx, pIlw rMg [ hrY—dUr kr dyNdI hY [ cUn ichnu—cUny dw ichn, cUny dw
ic`tw rMg [ n rhwie—nhIN rihMdw [ bilhwrI—sdky, kurbwn [ ijh—ijs pRIiq dI
brkiq nwl [57[
ArQ:- hy kbIr! hldI pIly rMg dI huMdI hY, cUnw s&Yd huMdw hY (pr jdoN ieh dovyN imldy
hn qW dohW dw rMg dUr ho jWdw hY, qy lwl rMg pYdw ho jWdw hY; iesy qrHW) prmwqmw nwl
ipAwr krn vwlw mnu`K prmwqmw ƒ qdoN imilAw smJo, jdoN mnu`K au~cI nIvIN dovyN jwqIAW
(dw ivqkrw) imtw dyNdw hY, (qy aus dy AMdr sB jIvW ivc ie`k pRBU dI joiq hI vyKx dI sUJ
pYdw ho jWdI hY) [56[
hy kbIr! (jdoN hldI qy cUnw imldy hn qW) hldI Awpxw pIlw rMg C`f dyNdI hY, cUny dw
ic`tw rMg ho jWdw hY, (iesy qrHW ismrn dI brkiq nwl nIvIN jwiq vwly mnu`K dy AMdroN nIvIN
jwiq vwlI FihMdI klw imt jWdI hY, qy au~cI jwiq vwly dy mn ivcoN au~cqw dw mwx dUr huMdw
hY) [ mYN sdky hW ies pRBU-pRIiq qoN, ijs dw sdkw au~cI nIvIN jwiq vrn kul (dw &rk)
imt jWdw hY [57[
not:- ijvyN gMgw Awidk qIrQW dw ieSnwn ‘pWcau lirkw’ Aqy ‘lwK AhyrI’ dI mwr qoN
nhIN bcw skdw, iqvyN au~cI jwiq ivc jnmxw BI koeI shYqw nhIN krdw [

ਕਬੀਰ ਮੁਕਿਤ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕੁਰਾ ਰਾਈ ਦਸਏਂ ਭਾਇ ॥ ਮਨੁ ਤਉ ਮੈਗਲੁ ਹੋਇ ਰਿਹਓ ਿਨਕਸੋ ਿਕਉ ਕੈ
ਜਾਇ ॥੫੮॥ ਕਬੀਰ ਐਸਾ ਸਿਤਗੁਰੁ ਜੇ ਿਮਲੈ ਤੁਠਾ ਕਰੇ ਪਸਾਉ ॥ ਮੁਕਿਤ ਦੁਆਰਾ ਮੋਕਲਾ ਸਹਜੇ
ਆਵਉ ਜਾਉ ॥੫੯॥ {ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ:- mukiq duAwrw—auh drvwzw ijs ivcoN lμG ky ‘lwK AhyrI’ Aqy ‘pWcau
lirkw’ qoN ^lwsI ho skdI hY [ sMkurw—BIVw [ dseyN Bwie—dsvW ih`sw [ mYgl—(Skt.
mdkl) msq hwQI, qIrQ-ieSnwn Aqy au~cI jwiq ivc jnm dy AhMkwr nwl hwQI vWg
msiqAw hoieAw [ ikau kY—ikau kir? ikvyN? iks qrHW? (Bwv, nhIN) [ inkso jwie—
lμiGAw jwey [58[
quTw—pRsMn ho ky [ pswau—pRswd, myhr, ikrpw [ moklw—KulHw [ shjy—shj ivc, Afol
AvsQw ivc itk ky, ‘pWcau lirkw’ Aqy ‘lwK AhyrI’ dI Gbrwht qoN pry rih ky [ Awvau
jwau—byS`k ikrq-kwr krdy iPro [59[
ArQ:- hy kbIr! auh drvwzw ijs ivcoN dI lμG ky ‘lwK AhyrI’ Aqy ‘pWcau lirkw’ qoN
^lwsI huMdI hY, bhuq BIVw hY, rweI dy dwxy qoN BI dsvW ih`sw smJo, pr ijs mnu`K dw mn
qIrQ-ieSnwn Aqy au~cI jwiq ivc jnm lYx dy AhMkwr nwl msq hwQI vrgw bixAw ipAw
hY, auh ies drvwzy ivcoN dI nhIN lμG skdw [58[
hy kbIr! jy koeI Aijhw gurU iml pey, jo pRsMn ho ky (mnu`K auqy) myhr kry qW auh drvwzw
ijs rwhIN iehnW kwmwidkW qoN ^lwsI ho skdI hY, Ku`lHw ho jWdw hY, (gurU-dr qoN imlI) Afol
AvsQw ivc itk ky iPr by-S`k ikrq-kwr krdy iPro [59[
not:- kbIr jI dy iehnW SlokW dy nwl rlw ky gurU Amrdws jI dw hyT iliKAw Slok pVHo
jo rwg gUjrI dI vwr m: 3 dI pauVI nμ: 4 dy nwl drj hY:
nwnk mukiq duAwrw Aiq nIkw, nwn@w hoie su jwie ] haumY mnu AsQUlu hY, ikaukir ivcudy
jwie ] siqguir imilAY haumY geI, joiq rhI sB Awie ] iehu jIau sdw mukqu hY, shjy
rihAw smwie ]2]4]
gurU Amrdws jI ny kbIr jI dy l&z ‘mYgl’ dI ivAwiKAw kr id`qI hY “haumY mnu
AsQUlu” [ ‘quTw’ gurU kIh ‘pswau’ krdw hY? “siqguir imilAY haumY geI” [
iek g`l sw& pRq`K hY [ jdoN gurU Amrdws jI ny ieh Slok iliKAw sI, kbIr jI dy ieh
dovyN Slok auhnW pws mOjUd sn [ ieh khwxI Zlq hY ik BgqW dI bwxI gurU Arjn swihb
ny iek`TI kIqI sI [

ਕਬੀਰ ਨਾ ਮਿਹ ਛਾਿਨ ਨ ਛਾਪਰੀ ਨਾ ਮਿਹ ਘਰੁ ਨਹੀ ਗਾਉ ॥ ਮਤ ਹਿਰ ਪੂਛੈ ਕਉਨੁ ਹੈ ਮੇਰੇ ਜਾਿਤ ਨ
ਨਾਉ ॥੬੦॥ ਕਬੀਰ ਮੁਿਹ ਮਰਨੇ ਕਾ ਚਾਉ ਹੈ ਮਰਉ ਤ ਹਿਰ ਕੈ ਦੁਆਰ ॥ ਮਤ ਹਿਰ ਪੂਛੈ ਕਉਨੁ ਹੈ
ਪਰਾ ਹਮਾਰੈ ਬਾਰ ॥੬੧॥ {ਪੰਨਾ 1367}
not:- ijvyN qIrQ-ieSnwn Aqy au~cI jwiq kul dw Awsrw ismrn krn nhIN dyNdy, sgoN
‘lwK AhyrI’ Aqy ‘pWcau lirkw’ dy jwl ivc Psw dyNdy hn, iqvyN hI jwiedwd dI
mlkIAq, mwieAw dI mmqw BI pRBU-crnW ivc juVn nhIN dyNdI [
pd ArQ:- muoih—(Asl l&z ‘moih’ hY, ieQy ‘muih’ pVHnw hY [ pwT dI cwl ƒ TIk
r`Kx leI iek mwqRw GtwxI hY) myry pws [ Cwin—CMn [ CwprI—ku`lI [ gwau—ipNMf [
mq—mqW, Swied [ myry—myry pws (Awsrw) [ nwau—nwmxw, mlkIAq dI vifAweI [60[
muih—mYƒ [ mrny kw—Awpw-Bwv imtwx dw, cMgy krm au~cI jwiq Aqy mlkIAq dy mwx
vloN mrn dw [ cwau—qWG [ mrau—jy mYN ieh mrnI mrnw cwhuMdw hW [ q—qW [ bwr—
drvwzy qy [61[
ArQ:- hy kbIr! myry pws nwh koeI CMn nwh ku`lI; nwh myry pws koeI Gr nwh igrW; ijvyN
myry mn ivc jwiq dw koeI ivqkrw nhIN iqvyN mlkIAq dy nwmxy dI koeI cwh nhIN (jy jwiq-
AiBmwn qy mwieAw dI mmqw C`f dyeIey qW) Swied prmwqmw (AswfI) vwq pu`C ley [60[
hy kbIr! myry AMdr qWG hY ik mYN Awpw-Bwv imtw idAW, mmqw mukw idAW; pr ieh Awpw-
Bwv qdoN hI imt skdw hY jy pRBU dy dr qy if`g peIey, (ies qrHW koeI Ajb g`l nhIN ik
myhr kr ky auh b^iSMd) pRBU kdy pu`C hI bhy ik myry drvwzy auqy kOx if`g ipAw hY [61[
not:- mmqw iqAwgxI hY, pr ieh iqAwg ky BI pRBU dy dr qoN b^SS dI Aws r`KxI hY,
mmqw dy iqAwg nwl koeI h`k nhIN bx jWdw ik hux zrUr iml peygw [

ਕਬੀਰ ਨਾ ਹਮ ਕੀਆ ਨ ਕਰਿਹਗੇ ਨਾ ਕਿਰ ਸਕੈ ਸਰੀਰੁ ॥ ਿਕਆ ਜਾਨਉ ਿਕਛੁ ਹਿਰ ਕੀਆ ਭਇਓ
ਕਬੀਰੁ ਕਬੀਰੁ ॥੬੨॥ {ਪੰਨਾ 1367}
not:- ipCly Slok ivc dy “mq hir pUCY kaunu hY” dy i^Awl ƒ iPr duhrwieAw hY ik pRBU
dy crnW dw ipAwr inrol pRBU dI AwpxI dwiq hY, ijs auqy myhr kry ausy ƒ imldI hY [
jgq ivc ‘lwK AhyrI’ hn, mnu`K AwpxI ihMmiq nwl iehnW qoN bc nhIN skdw, pRBU ^ud
shYqw kry qW hI iehnW dy pMjy qoN inkl skIdw hY [
pd ArQ:- nwh hm kIAw—mYN ieh kMm nhIN kIqw, ieh myrI ihMmiq nhIN sI ik kwmwidk
“lwK AhyrI” dI mwr qoN bc ky mYN pRBU-crnW ivc juV skdw [ n krihgy—AgWh ƒ BI
myry ivc ieh qwkq nhIN Aw skdI ik mYN iehnW ivkwrW dw twkrw ^ud kr skW [ nw kir
skY srIru—myrw ieh srIr BI Awpxy Awp ieqnI ihMmiq krn-jogw nhIN, ikauNik ies dy
igAwn-ieMdRy ivkwrW vl hI pRyr rhy hn [ ikAw jwnau—kIh pqw? koeI Ajb g`l nhIN ik,
Asl g`l iehI hovygI ik [ ikCu—jo kuJ kIqw hY, kwmwidkW ƒ ij`q ky jo BI BgqI kIqI hY
[ kbIru—v`fw [
ArQ:- hy kbIr! ieh myrI ihMmq nhIN sI ik kwmwidk ‘lwK AhyrI’ dI mwr qoN bc ky mYN
pRBU-crnW ivc juV skdw; AgWh ƒ BI myry ivc ieh qwkq nhIN Aw skdI ik ^ud iehnW
ivkwrW dw twkrw krW, myrw ieh srIr ieqny jogw hY hI nhIN [ Asl g`l ieh hY ik
kwmwidkW ƒ ij`q ky jo QoVHI-bhuq BgqI mYQoN hoeI hY ieh sB kuJ pRBU ny Awp kIqw hY qy
(aus dI myhr nwl) kbIr (Bgq) mShUr ho igAw hY [62[
not:- ies Slok dy nwl j`g Awidk dI k`cI khwxI joV ky AwpxI smJ ƒ hwso-hIxw
bxwaux vwlI g`l hY [

ਕਬੀਰ ਸੁਪਨੈ ਹੂ ਬਰੜਾਇ ਕੈ ਿਜਹ ਮੁਿਖ ਿਨਕਸੈ ਰਾਮੁ ॥ ਤਾ ਕੇ ਪਗ ਕੀ ਪਾਨਹੀ ਮੇਰੇ ਤਨ ਕੋ ਚਾਮੁ
॥੬੩॥ {ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ:- supnY hU—supny ivc [ brVwie kY—su`qy ipAW supny Awaux qy keI vwrI g`lW
krn l`g peIdIAW hn, ies ƒ brVwauxw AwKIdw hY [ ijh muiK—ijs mnu`K dy mUMhoN [
inksY—inkly [ pg—pYr [ pwnhI—(Skt. aupwnh) ju`qI [ cwmu—cMm, K`l [
ArQ:- hy kbIr! su`qy ipAW supny ivc au~cI boilAW jy iksy mnu`K dy mUMhoN prmwqmw dw nwm
inkly qW aus dy pYrW dI ju`qI vwsqy myry srIr dI K`l hwzr hY (Bwv, mYN hr qrHW aus dI
syvw krn ƒ iqAwr hW) [63[
not:- jo kMm swrw idn krdy rhIey, ijs pwsy swrw idn suriq juVI rhy, rwq ƒ su`qy ipAW
BI Awm qOr qy suriq ny auDry hI jwxw hY qy auhnW hI kMmW dy supny Awauxy hn [ swlwnw
iemiqhwn dy idnW ivc jdoN iv`idAwrQI pVHn ivc idn-rwq iek kr dyNdy hn, qW su`qy ipAW
BI auhI mzmUn auhI ikqwbW pVHI jWdy hn [
iesy qrHW idny ikrq-kwr kridAW ijs mnu`K dI suriq pRBU dI Xwd ivc juVI rihMdI hY, ausy
ƒ hI supny ivc BI r`b cyqy Aw skdw hY [
kbIr jI ies Slok ivc Awpxy suBwivk gUJ FMg nwl AwKdy hn ik idn vyly ikrq-kwr
kridAW suriq pRBU-crnW ivc joVo, rwq ƒ su`qy ipAW Awpxy Awp suriq pRBU ivc juVI
rhygI; qy, ies qrHW auTdy bYTdy jwgdy su`qy hr vyly pRBU-crnW ivc juVn dI Awdq bx
jwiegI [63[

ਕਬੀਰ ਮਾਟੀ ਕੇ ਹਮ ਪੂਤਰੇ ਮਾਨਸੁ ਰਾਿਖਓੁ ਨਾਉ ॥ ਚਾਿਰ ਿਦਵਸ ਕੇ ਪਾਹੁਨੇ ਬਡ ਬਡ ਰੂੰਧਿਹ ਠਾਉ
॥੬੪॥ {ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ:- pUqry—puqly [ rwiKEu—(‘a’ dy nwl do lgW hn ( o ) Aqy ( u) [ Asl
l&z ‘rwiKE’ hY, ieQy pwT dI cwl ƒ TIk r`Kx leI ‘rwiKau’ pVHnw hY) pwhuny—pRwhuxy [
rUMDih—AsI m`ldy hW [ Twau—QW [ bf bf—vDIk vDIk, hor hor [ mwnsu—mnu`K [
ArQ:- hy kbIr! AsI im`tI dIAW puqlIAW hW, AsW Awpxy Awp dw nwm qW mnu`K r`K
ilAw hY (pr rhy AsI im`tI dy hI puqly, ikauNik ijs prmwqmw ny Aswfw ieh puqlw sjw ky
ies ivc AwpxI joiq pweI hY aus ƒ ivswr ky im`tI nwl hI ipAwr kr rhy hW); AsI ieQy
cwr idnW leI pRwhuxy hW pr vDIk vDIk QW m`ldy jw rhy hW [64[
not:- jyhVI suriq swrw idn inrIAW m`lW m`lx ivc l`gI rhy, auh rwq ƒ su`qy ipAW pRBU-
crnW ivc nhIN l`g skdI [

ਕਬੀਰ ਮਿਹਦੀ ਕਿਰ ਘਾਿਲਆ ਆਪੁ ਪੀਸਾਇ ਪੀਸਾਇ ॥ ਤੈ ਸਹ ਬਾਤ ਨ ਪੂਛੀਐ ਕਬਹੁ ਨ ਲਾਈ ਪਾਇ
॥੬੫॥ {ਪੰਨਾ 1367}
not:- izMdgI dI swrI dOV-B`j m`lW m`lx vwsqy hI nhIN cwhIdI; pr dUjy pwsy, dunIAw C`f
ky DUxIAW qpwieAW, pu`Ty ltikAW qy Ajyhy hor AnykW kSt srIr ƒ id`iqAW BI r`b nhIN
imldw [ dunIAw dI ikrq-kwr krnI hY qy h`k dI ikrq kridAW aus dy dr qoN nwm dI
dwiq BI mMgxI hY, aus dI Xwd inrol aus dI b^SS hY b^SS [ iksy jp qp dw koeI mwx
nhIN kIqw jw skdw, koeI h`k nhIN jqw skIdw [
pd ArQ:- mihdI kir—mihMdI vWg [ GwilAw—Gwl-myhnq kIqI [ Awpu—Awpxy Awp
ƒ [ pIswie pIswie—pIh pIh ky, qp AwidkW dy kSt dy dy ky [ sh—hy Ksm! qY bwq n
pUCIAY—qUM vwq BI nw pu`CI, qUM iDAwn BI nwh kIqw, qUM prq ky q`ikAw BI nwh [ kbhu—kdy
BI [ n lweI pwie—pYrIN nwh lweI, crnW ivc nwh joiVAw (ijvyN pITI hoeI mihMdI koeI
pYrIN lwauNdw hY) [
ArQ:- hy kbIr! (mihMdI pIh pIh ky bwrIk krIdI hY, qy iPr pYrIN lweIdI hY [ ies qrHW
mihMdI dy shy hoey kSt mwno, kbUl pY jWdy hn; pr) ijs mnu`K ny Awpxy Awp ƒ qp AwidkW
dy kSt dy ky bVI Gwl GwlI ijvyN mihMdI ƒ pIh pIh ky bwrIk krIdw hY, hy pRBU! qUM aus dI
Gwl-kmweI vl qW prq ky q`ikAw BI nw, qUM aus ƒ kdy Awpxy crnW ivc nwh joiVAw
[65[
not:- rwmklI kI vwr m: 3 pauVI nμ: 2 dy nwl kbIr jI dw ieh Slok drj hY, qy ies
Slok dy nwl gurU Amrdws jI dw hyT-iliKAw Slok hY:
m: 3] nwnk mihdI kir kY riKAw, so shu ndir kryie ] Awpy pIsY Awpy GsY, Awpy hI
lwie leyie ] iehu iprmu ipAwlw Ksm kw, jY BwvY qy dyie ]2]2]
dohW SlokW ƒ rlw ky pVHo [ ieh Slok ilKx vyly gurU Amrdws jI dy pws kbIr jI dw Slok
mOjUd sI [ so, ieh khwxI Zlq hY ik BgqW dI bwxI gurU Arjn swihb ny iek`TI kIqI sI
[

ਕਬੀਰ ਿਜਹ ਦਿਰ ਆਵਤ ਜਾਿਤਅਹੁ ਹਟਕੈ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥ ਸੋ ਦਰੁ ਕੈਸੇ ਛੋਡੀਐ ਜੋ ਦਰੁ ਐਸਾ ਹੋਇ
॥੬੬॥ {ਪੰਨਾ 1367}
pd ArQ:- htkY—rok pWdw hY, tokdw hY, izMdgI dy shI rwh qoN rokdw hY [ Awvq
jwiqAhu—Awaux jwx vwly ƒ, jo sdw AwauNdw jWdw rhy, jo sdw itikAw rhy, sdw itky rihx
vwly ƒ [ koie—‘lwK AhyrI’, ‘pWcau lirk’ ivcoN koeI BI [ kYsy CofIAY—C`fxw nhIN
cwhIdw [ AYsw—Ajyhw [ dru—drvwzw, pRBU dy crn, pRBU dw Awsrw [
ArQ:- hy kbIr! jo drvwzw Ajyhw hY ik aus dr qy itky irhW (‘lwK AhyrI’, ‘pWcau
lirkw’ Awidk ivcoN) koeI BI (jIvn dy shI rwh ivc rok nhIN pw skdw, auh dr kdy C`fxw
nhIN cwhIdw [66[

ਕਬੀਰ ਡੂਬਾ ਥਾ ਪੈ ਉਬਿਰਓ ਗੁਨ ਕੀ ਲਹਿਰ ਝਬਿਕ ॥ ਜਬ ਦੇਿਖਓ ਬੇੜਾ ਜਰਜਰਾ ਤਬ ਉਤਿਰ ਪਿਰਓ
ਹਉ ਫਰਿਕ ॥੬੭॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- jrjrw—bhuq purwxw [ fUbw Qw—fu`b c`ilAW sW [ pY—pr [ aubirE—inkl
AwieAw, fubxoN bc igAw [ Jbik—Jb`ky nwl [ lhir Jbik—lihrW dy Jb`ky nwl, lihrW
dy D`ky nwl [ gun—pRBU dI is&iq-swlwh [ gun Jbik—pRBU dI is&iq swlwh-rUp lihr dy
hulwry nwl [ hau—mYN [ Prik—Cwl nwl, Cwl mwr ky, qurq [
ArQ:- hy kbIr! (sMswr-smuMdr ivc) mYN fu`b c`ilAw sW, pr pRBU dI is&iq-swlwh dI
lihr dy D`ky nwl (sMswrk moh dIAW iT`lW ivcoN) mYN auqWh cuikAw igAw [ (pihlW moh ivc
msq sW, hux A`KW KulH AweIAW) aus vyly mYN vyiKAw (ik ijs srIrk moh dy byVy ivc mYN
suAwr hW auh) QoVw-bhuq purwxw hoieAw hoieAw hY (ivkwrW nwl Cyko-Cyk hoieAw ipAw hY) [
mYN Cwl mwr ky (aus Apx`q dy byVy ivcoN) auqr ipAw (mYN Apx`q, srIrk moh C`f id`qw [
pr ieh sB kuJ iesy krky sI ik mYN auh ‘dru’ nwh C`ifAw ijs dr qy itikAW ‘htkY nwhI
koie’) [67[

ਕਬੀਰ ਪਾਪੀ ਭਗਿਤ ਨ ਭਾਵਈ ਹਿਰ ਪੂਜਾ ਨ ਸੁਹਾਇ ॥ ਮਾਖੀ ਚੰਦਨੁ ਪਰਹਰੈ ਜਹ ਿਬਗੰਧ ਤਹ ਜਾਇ
॥੬੮॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- n BwveI—cMgI nhIN l`gdI [ n suhwie—suKWdI nhIN [ prhrY—iqAwg dyNdI
hY [ jh—ijQy [ ibgMD—bd-bU [
ArQ:- hy kbIr! (BwvyN pRBU dy dr qy itky rihx ivc pRBU dI is&iq-swlwh krn ivc ieh
brkiq hY ik sMswr-smuMdr ivc fu`bxoN bc jweIdw hY, pr) ivkwrI bMdy ƒ prmwqmw dI
BgqI cMgI nhIN l`gdI, prmwqmw dI pUjw suKWdI nhIN (suK dyx vwlI nhIN jwpdI) [
(ivkwrI bMdy dw suBwau m`KI vWg ho jWdw hY) m`KI (sohxI ^uS-bU vwly) cMdn ƒ iqAwg dyNdI
hY, ij`Qy bd-bU hovy auQy jWdI hY [68[

ਕਬੀਰ ਬੈਦੁ ਮੂਆ ਰੋਗੀ ਮੂਆ ਮੂਆ ਸਭੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਏਕੁ ਕਬੀਰਾ ਨਾ ਮੂਆ ਿਜਹ ਨਾਹੀ ਰੋਵਨਹਾਰੁ
॥੬੯॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- bYdu—rogIAW dw ielwj krn vwlw, ivkwrIAW ƒ aupdyS kr ky Awqmk mOq qoN
bcwx dw jqn krn vwlw [ mUAw—(ro ro ky) mr igAw, (mwiek BogW ƒ ro ro ky) mr igAw,
(mwiek BogW dI ^wqr Kp Kp ky Awqmk mOqy) mr igAw [ eyku—isr& auh mnu`K [ ijh—
ijs dw [ rovnhwru—rox vwlw, ro ro ky Kpx vwlw, mwiek BogW dI ^wqr Kpx vwlw [
nwhI—koeI nhIN [
ArQ:- hy kbIr! (mwiek BogW dI ^wqr Kp Kp ky) swrw jgq (sMswr-smuMdr ivc fu`b ky,
mwiek moh ivc fu`b ky, Awqmk mOqy) mr irhw hY, cwhy koeI rogI hY qy cwhy koeI hkIm hY
(Bwv, iek qW auh bMdy hn jo AM\wx qy mUVH hox kr ky jIvn dw rwh jwxdy hI nhIN, qy
ivkwrW ivc Psy pey hn, dUjy auh hn jo ivdvwn pMifq hn qy mUrK lokW ƒ aupdyS krdy hn
[ pr hwlq dohW dI ieh hY ik iehnW dI swrI dOV-B`j mwiek BogW vwsqy hI hY, ienHW dy
igAwn-ieMdRy Awpo Awpxy ivSy-BogW vl Kp rhy hn, BogW ƒ ro rhy hn [ ie`k BgqI qoN vWjy
rihx krky ieh sB Awqmk mOqy mry pey hn) [ isr& auh mnu`K (Awqmk mOqy) nhIN mrdw
ijs dw koeI (sMgI swQI, igAwn-ieMdRw) (mwiek BogW dI ^wqr) ro nhIN irhw (Kp nhIN irhw
qy, Ajyhw mnu`K isr& auhI ho skdw hY jo pRBU-dr nhIN C`fdw, ikauNik pRBU-dr qy irhW
‘htkY nwhI koie’) [69[
ਕਬੀਰ ਰਾਮੁ ਨ ਿਧਆਇਓ ਮੋਟੀ ਲਾਗੀ ਖੋਿਰ ॥ ਕਾਇਆ ਹ ਡੀ ਕਾਠ ਕੀ ਨਾ ਓਹ ਚਰੈ ਬਹੋਿਰ ॥੭੦॥
{ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- Koir—KoV, KoKlw-pn [ motI Koir lwgI—aus dy AMdr motI KoV bxdI jw rhI
hY, aus ƒ ivkwr AMdroN KoKlw krI jWdy hn qy auh shjy shjy Awqmk mOqy mrdw jWdw hY [
kwieAw—srIr [ n crHY—(cu`lHy auqy) nhIN cVHdI [ bhoir—muV, dUjI vwr [
ArQ:- hy kbIr! ijs ijs mnu`K ny prmwqmw dw ismrn nhIN kIqw, aus ƒ AMdro AMdr
ivkwr KoKlw krI jWdy hn (qy auh shjy shjy Awqmk mOqy mrdw jWdw hY) [ ijvyN l`kV dI
hWfI (cu`lHy auqy iek vwrI sV ky) muV (cu`lHy auqy) nhIN cVH skdI, iqvyN (ivkwrW dI A`g ivc
siV-muey mnu`K dw) ieh srIr hY (jo ies ƒ dUjI vwrI nhIN imldw) [70[
nμ: 71 qoN 101 qk

ਕਬੀਰ ਐਸੀ ਹੋਇ ਪਰੀ ਮਨ ਕੋ ਭਾਵਤੁ ਕੀਨੁ ॥ ਮਰਨੇ ਤੇ ਿਕਆ ਡਰਪਨਾ ਜਬ ਹਾਿਥ ਿਸਧਉਰਾ ਲੀਨ
॥੭੧॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- hoie prI—ho peI hY [ AYsI hoie prI—AjyhI ho peI hY, Ajb mOj bx geI hY
[ kInu—kr id`qw hY, pRBU ny kr id`qw hY [ mn ko Bwvqu—auh kMm jo mn ƒ psMd Aw igAw
hY [ mrny—mOq, Awpw-Bwv vloN mOq [ qy—qoN [ ikAw frpnw—ikauN frnw hoieAw? frnw
nhIN cwhIdw [ hwiQ—h`Q ivc [ isDaurw—auh nlIeyr ijs ƒ sMDUr lgwieAw hoieAw hY [
not—jo ihMdU iesqRI Awpxy pqI dy mrn qy aus dy nwl hI icqw qy sV-mrnw cwhuMdI sI auh
Awpxy h`Q ivc sMDUirAw hoieAw nlIeyr PV lYNdI sI [ sMDUirAw hoieAw nlIeyr h`Q ivc PV
lYxw ies g`l dI inSwnI sI ik ieh iesqRI mOq qoN nhIN frdI, qy Awpxy mry pqI dy nwl
sVn ƒ iqAwr hY [ iesy qrHW ijs BwgW vwly mnu`K ƒ pRBU-dr qoN BgqI dI dwiq imly, ieh
dwiq hI ies g`l dI inSwnI hY ik ies mnu`K ny Awpw-Bwv dI mOq qoN nhIN frnw, ^uSI ^uSI
Awpw-Bwv iqAwgygw, ivkwrW vloN mUMh moVygw [
ArQ:- hy kbIr! jdoN koeI iesqRI (Awpxy pqI dy mrn qy) h`Q ivc sMDUirAw hoieAw
nlIeyr PV lYNdI hY qW auh mrn qoN nhIN frdI [ ijs mnu`K ƒ pRBU mn-BwauNdI (BgqI dI)
dwiq b^Sdw hY, ijs auqy ieh Ajb myhr huMdI hY, auh mnu`K BI ^uSI-^uSI Awpw-Bwv
iqAwgdw hY [71[

ਕਬੀਰ ਰਸ ਕੋ ਗ ਡੋ ਚੂਸੀਐ ਗੁਨ ਕਉ ਮਰੀਐ ਰੋਇ ॥ ਅਵਗੁਨੀਆਰੇ ਮਾਨਸੈ ਭਲੋ ਨ ਕਿਹਹੈ ਕੋਇ
॥੭੨॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- rs ko gWfo—rs dw gMnw, rs nwl BirAw hoieAw gMnw [ cUsIAY—cUisAw jWdw
hY, pIiVAw jWdw hY, pIVy jwx dI qklI& shwrdw hY (rs pRwpq krn dy v`ty aus ƒ ieh mu`l
dyxw pYNdw hY ik vylxy ivc pIiVAw jWdw hY) [ gun kau—guxW dI ^wqr, guxW dy bdly [
mrIAY—mrnw pYNdw hY, Awpw-Bwv iqAwgxw pYNdw hY [ roie—ro ky, (AOguxW ƒ) C`f ky [
mwnsY—mnu`K ƒ [ kih hY—khygw, AwKygw [
ArQ:- hy kbIr! rs nwl BirAw hoieAw gMnw (vylxy ivc) pIiVAw jWdw hY (Bwv, rs dI
dwiq dy ievz ivc aus ƒ ieh mu`l dyxw pYNdw hY ik auh vylxy ivc pIVIdw hY (so guxW dy
bdly AOguxW ƒ C`f ky Awpw-Bwv vloN mrnw hI pYNdw hY [ (jo mnu`K Awpw-Bwv nhIN
iqAwgdw, qy, ivkwrW vl hI ru`cI r`Kdw hY, aus) ivkwrI mnu`K ƒ (jgq ivc) koeI bMdw cMgw
nhIN AwKdw (Bwv, BgqI dI dwiq qoN vWijAw rihMdw hY, qy, jgq ivc bdnwmI BI K`tdw hY)
[72[

ਕਬੀਰ ਗਾਗਿਰ ਜਲ ਭਰੀ ਆਜੁ ਕਾਿਲ ਜੈਹੈ ਫੂਿਟ ॥ ਗੁਰੁ ਜੁ ਨ ਚੇਤਿਹ ਆਪਨੋ ਅਧ ਮਾਿਝ ਲੀਜਿਹਗੇ
ਲੂਿਟ ॥੭੩॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- gwgir—(im`tI dw) GVw [ Awju kwil@—A`j-Blk, QoVHy hI idnW ivc [ PUt
jYhY—Pu`t jwiegI, tu`t jwiegI [ ju—jo bMdy [ n cyqih—cyqy nhIN r`Kdy [ AD mwJ—A`D
ivc hI, A`D-vwty hI [ lIjihgy lUit—lu`t ley jwxgy [
ArQ:- hy kbIr! im`tI dw k`cw GVw pwxI nwl BirAw hoieAw hovy, auh CyqI hI Pu`t jWdw hY
(ies srIr dI BI iehI pWieAW hY, sdw kwiem nhIN rih skdw [ mnu`Kw jnm dw mnorQ
pRwpq krn leI ies srIr dw moh ies dy nws hox qoN pihlW hI iqAwgxw hY, AwpxI mrzI
iqAwg ky gurU dy d`sy hoey rwh auqy qurnw hY; pr) jo mnu`K Awpxy gurU ƒ Xwd nhIN r`Kdy
(srIrk moh ivc Ps ky gurU ƒ Bulw bYTdy hn, gurU dy d`sy rwh ƒ ivswr dyNdy hn) auh mnu`K
izMdgI dy s&r dy A`D ivc hI lu`t ley jWdy hn (kwmwidk ivkwr Awpxy jwl ivc Psw ky
auhnW dy swry gux nws kr dyNdy hn, ivkwrW ivc pY ky ieQoN dI rwis-pUMjI BI mu`k jWdI hY qy
prlok BI ivgV jWdw hY) [73[
not:- keI s`jx ieQy pwT ‘AD mwJlI’ krdy hn, l&z ‘jihgy’ ƒ v`Krw kr dyNdy hn [
ieh Zlq hY [ ‘jihgy’ koeI l&z nhIN bxdw, nwh hI ies dw koeI ArQ inkldw hY [
‘mwJlI’ dy ‘J’ ƒ ArQ krn vyly ‘j’ pVH ky l&z ‘mzl’ bxwauxw BI au~kw hI by-
inXmw hY [ l&z ‘mwJ’ bwxI ivc byAMq vwrI AwauNdw hY [ so, pwT ‘AD mwJ’ hY [

ਕਬੀਰ ਕੂਕਰੁ ਰਾਮ ਕੋ ਮੁਤੀਆ ਮੇਰੋ ਨਾਉ ॥ ਗਲੇ ਹਮਾਰੇ ਜੇਵਰੀ ਜਹ ਿਖੰਚੈ ਤਹ ਜਾਉ ॥੭੪॥ {ਪੰਨਾ
1368}
pd ArQ:- kUkru—ku`qw [ ko—dw [ muqIAw—(sohxw) moqI [
not:- SOkIn lok GrW ivc ku`qy r`Kdy hn, qy ‘moqI’ Awidk sohxy ipAwry auhnW dy nwm
r`Kdy hn, rwKvyN ku`iqAW ƒ bulWdy BI ipAwr nwl hn [ auh ku`qy rotI vloN by-i&kr rihMdy
hn, mwlk pwsoN rotI imlxI XkInI huMdI hY [ pr bzwrI ku`qy rotI dI ^wqr dr dr qy
Btkdy hn, hr QW qoN auhnW ƒ ‘dury, dury’ hI huMdI hY [ iek mwlk dw ho rihx ivc Awdr
qy suK hY, dr dr qy BtkidAW inrwdrI qy duK hY [ Awpw-Bwv iqAwg ky pRBU dy dr qy itky
rihxw hI, pRBU dI rzw ivc qurnw hI, shI rsqw hY [
jh—ijQy, ijDr [ iKMcY—iK`cdw hY [ jwau—mYN jWdw hW [
ArQ:- hy kbIr! mYN Awpxy mwlk-pRBU (dy dr) dw ku`qw hW (pRBU dy drvwzy qy hI itikAw
rihMdw hW, qy ies krky) myrw nwm BI ‘moqI’ pY igAw hY (Bwv, dunIAw BI mYƒ ipAwr nwl
bulWdI hY) [ myry mwlk-pRBU ny myry gl ivc r`sI pweI hoeI hY, ijDr auh mYƒ iK`cdw hY, mYN
auDr hI jWdw hW [74[

ਕਬੀਰ ਜਪਨੀ ਕਾਠ ਕੀ ਿਕਆ ਿਦਖਲਾਵਿਹ ਲੋਇ ॥ ਿਹਰਦੈ ਰਾਮੁ ਨ ਚੇਤਹੀ ਇਹ ਜਪਨੀ ਿਕਆ ਹੋਇ
॥੭੫॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- jpnI—mwlw [ kwT kI—qulsI rudRwK Awidk dI [ loie—jgq ivc lokW ƒ [
n cyqhI—n cyqih, qUM nhIN ismrdw [ ikAw hoie—koeI lwB nhIN [
ArQ:- hy kbIr! qUM qulsI ru`dRwK Awidk dI mwlw (h`Q ivc lY ky) ikauN lokW ƒ ivKWdw
iPrdw hYN? qUM Awpxy ihrdy ivc qW prmwqmw ƒ Xwd nhIN krdw, (h`Q ivc PVI hoeI) ies
mwlw dw koeI lwB nhIN ho skdw [75[

ਕਬੀਰ ਿਬਰਹੁ ਭੁਯੰਗਮੁ ਮਿਨ ਬਸੈ ਮੰਤੁ ਨ ਮਾਨੈ ਕੋਇ ॥ ਰਾਮ ਿਬਓਗੀ ਨਾ ਜੀਐ ਜੀਐ ਤ ਬਉਰਾ ਹੋਇ
॥੭੬॥ {ਪੰਨਾ 1368}
not:- Aswfy dys ivc keI lok s`pW dy mMqR jwxdy hn; s`pW dy fMgy hoey bMidAW ƒ mMqR dI
shYqw nwl s`p dI zihr qoN bcWdy hn [ pr keI s`p AYsy BI huMdy hn, ijnHW dw fMigAw
hoieAw bMdw Swied hI bcdw hovy [
kbIr jI ies Slok ivc ies g`l vl ieSwrw kr ky vyKdy hn prmwqmw nwloN ivCoVy dw
Aihsws, mwno, s`p hY [ ijs mnu`K ƒ ieh fMg v`j jwey (ijs ƒ ieh sUJ pY jwey ik mYN
prmwqmw nwloN iv`CiVAw hoieAw hW, mYƒ mwiek BogW ny r`b nwloN ivCoV id`qw hY), ieh fMg
ieqnw qyz huMdw hY ik dunIAwvI pdwrQW dy moh dw koeI mMqR ieQy Asr nhIN pw skdw [
ibrhoN dw fMigAw mnu`K ‘dunIAw’ vloN mr jWdw hY ausdw jIvn hor iksm dw ho jWdw hY,
‘dunIAw’ aus ƒ ‘baurw’ AwKdI hY, dunIAw dy Bw dw auh ‘kmlw’ huMdw hY [
pd ArQ:- ibrhu—ivCoVw, prmwqmw nwloN ivCoVy dw Aihsws, ieh coB ik mYN prmwqmw
nwloN ivCuiVAw ipAw hW [ BuXMgmu—s`p [ min—mn ivc [ n mwnY—nhIN mMndw, kIilAw
nhIN jw skdw [ rwm ibEgI—auh mnu`K ijs ƒ prmwqmw nwloN ivCoVy dw Aihsws hY, ijs ƒ
ieh coB hY ik mYN mwiek BogW dy kwrn r`b nwloN tu`tw ipAw hW, ijs ƒ ibrhoN-s`p dw fMg v`j
cukw hY [ nw jIAY—(ivkwrW vwsqy) nhIN jIaU skdw, (Awpw-Bwv ivc) nhIN jIaU skdw hY
[ baurw—kmlw [
ArQ:- hy kbIr! (‘kwT kI jpnI’ qW kuJ svwr nhIN skdI, pr) ijs mnu`K dy mn ivc
gurU dI srn pY ky ibrhoN dw s`p Aw v`sy (ijs mnu`K ƒ gurU-dr qoN ieh sUJ iml jwey ik
iehnW kwmwidkW ny mYƒ r`b nwloN ivCoV id`qw hY) (kwmwidkW dw) koeI mMqR aus auqy nhIN c`l
skdw [ prmwqmw qoN ivCoVy ƒ mihsUs krn vwlw mnu`K jIaU hI nhIN skdw, (Bwv,
prmwqmw qoN ivCoVy dw Aihsws iek AYsw fMg hY ik ies dw fMigAw hoieAw bMdw mwiek BogW
vwsqy jIaU hI nhIN skdw) jyhVw jIvn auh jIaUNdw hY, dunIAw dy Bwxy auh J`ilAW vwlw
jIvn hY [71[

ਕਬੀਰ ਪਾਰਸ ਚੰਦਨੈ ਿਤਨ ਹੈ ਏਕ ਸੁਗੰਧ ॥ ਿਤਹ ਿਮਿਲ ਤੇਊ ਊਤਮ ਭਏ ਲੋਹ ਕਾਠ ਿਨਰਗੰਧ ॥੭੭॥
{ਪੰਨਾ 1368}
not:- ibrhoN dw AnuBv gurU dI rwhIN hI huMdw hY [ gurU, mwno, pwrs hY, gurU cMdn hY [
pd ArQ:- cMdnY—cMdn ivc [ pwrs cMdnY—pwrsY cMdnY, pwrs ivc qy cMdn ivc [ iqn
hY—iehnW pwrs qy cMdn ivc hY [ sugMD—gux, ^uSbU [ iqh imil—iehnW pwrs qy cMdn ƒ
iml ky [ qyaU—auh BI, auh kwT qy lohw BI [ kwT inrgMD—l`kVI ijs ivc koeI sugMDI
nhIN [
ArQ:- hy kbIr! pwrs Aqy cMdn—iehnW dohW ivc iek iek gux hY; lohw Aqy sugMDI-
hIn l`kVI iehnW nwl Coh ky au~qm bx jWdy hn (lohw pwrs ƒ Coh ky sonw bx jWdw hY;
swDwrn ru`K cMdn dy nyVy rih ky sugMDI vwlw ho jWdw hY [ iqvyN pihlW kwmwidkW qoN ivikAw
mnu`K gurU ƒ iml ky “rwm ibEgI” bx jWdw hY) [77[

ਕਬੀਰ ਜਮ ਕਾ ਠੇਂਗਾ ਬੁਰਾ ਹੈ ਓਹੁ ਨਹੀ ਸਿਹਆ ਜਾਇ ॥ ਏਕੁ ਜੁ ਸਾਧੂ ਮਿਹ ਿਮਿਲਓ ਿਤਿਨ ਲੀਆ
ਅੰਚਿਲ ਲਾਇ ॥੭੮॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- TyNgw—s`t, cot [ Eh—auh TyNgw [ swDU—gurU [ mouih—(Asl l&z ‘moih’
hY, ieQy ‘muih’ pVHnw hY [ A`Kr ‘m’ dy nwl ( o ) Aqy ( u) dovyN lgW hn) mYƒ [ iqin@—
aus ny [ AMcil—AMcl nwl, lV nwl, p`ly [
ArQ:- hy kbIr! (kwmwidkW dy v`s pey irhW jm dw fMfw isr qy v`jdw hY, jnm-mrn dy
gyV ivc pY jweIdw hY, qy) jm dI (ieh) s`t ieqnI BYVI hY ik shwrnI bVI AOKI hY [
(prmwqmw dI ikrpw nwl) mYƒ gurU iml ipAw, aus ny Awpxy lV lw ilAw (qy mYN kwmwidkW
dy) Fhy nhIN ciVHAw [78[
ਕਬੀਰ ਬੈਦੁ ਕਹੈ ਹਉ ਹੀ ਭਲਾ ਦਾਰੂ ਮੇਰੈ ਵਿਸ ॥ ਇਹ ਤਉ ਬਸਤੁ ਗੁਪਾਲ ਕੀ ਜਬ ਭਾਵੈ ਲੇਇ ਖਿਸ
॥੭੯॥ ਕਬੀਰ ਨਉਬਿਤ ਆਪਨੀ ਿਦਨ ਦਸ ਲੇਹੁ ਬਜਾਇ ॥ ਨਦੀ ਨਾਵ ਸੰਜੋਗ ਿਜਉ ਬਹੁਿਰ ਨ ਿਮਲਹੈ
ਆਇ ॥੮੦॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- bYdu—hkIm [ hau hI—mYN hI [ Blw—isAwxw [ myrY vis—myry ie^iqAwr
ivc [ ieh—ieh ijMd [ bsqu—cIz [ Kis lyie—Koh lYNdw hY [79[
naubiq—Fol [ AwpnI naubiq bjwie lyhu—mn-mMnIAW mOjW kr lvo [ nwv—byVI [
sMjog—mylw, imlwp [ ndI...ijau—ijvyN ndI qoN pwr lμGx leI byVI ivc bYTy muswiPrW dw
imlwp hY (muV kdy auhnW swirAW dw imlwp nhIN huMdw) [ bhuir—muV [ n imil hY—nhIN
imlygw, (mnu`Kw jnm) nhIN imlygw [
ArQ:- hy kbIr! hkIm (qW) AwKdw hY ik mYN bVw isAwxw hW (rog Awaux qy ijMd ƒ srIr
nwloN ivCuVn qoN bcwx leI) ielwj myry ie^iqAwr ivc hY (mYN rog dw ielwj krnw jwxdw
hW) [ pr ieh ijMd aus mwlk pRBU dI (id`qI hoeI AmwnqI) cIz hY, jdoN auh cwhuMdw hY
(srIr ivcoN) moV lYNdw hY (ieQy sdw nhIN itky rihxw, qW qy jm dy TyNgy dw i^Awl r`Ko qy
gurU-dr qy Aw ky ‘gun kau mrIAY roie’) [79[
hy kbIr! (jy qUM ieh nhIN suxdw, qW qyrI mrzI) mn-mMnIAW mOjW mwx lY (pr ieh mOjW hn
isr&) ds idnW leI hI [ ijvyN ndI qoN pwr lμGx leI byVI ivc bYTy muswiPrW dw imlwp hY
(muV auh swry kdy nhIN imldy); iqvyN (mn-mMnIAW mOjW ivc gvwieAw hoieAw ieh mnu`Kw
srIr muV nhIN imlygw [90[

ਕਬੀਰ ਸਾਤ ਸਮੁੰਦਿਹ ਮਸੁ ਕਰਉ ਕਲਮ ਕਰਉ ਬਨਰਾਇ ॥ ਬਸੁਧਾ ਕਾਗਦੁ ਜਉ ਕਰਉ ਹਿਰ ਜਸੁ
ਿਲਖਨੁ ਨ ਜਾਇ ॥੮੧॥ {ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- msu—isAwhI [ krau—mYN krW [ bnrwie—swrI bnspqI, swry ru`K-ibrK [
bsuDw—DrqI [ kwgdu—kwgz (not:- A`Kr ‘z’ keI vwrI ‘d’ vWg aucwirAw jWdw hY;
ijvyN, kwzI jW kwdI, hzUir jW hdUir, hwzr jW hwdr) [ jau—jy [ jsu—vifAweI, gux [
ArQ:- hy kbIr! jy mYN s`qW hI smuMdRW (dy pwxI ƒ isAwhI bxw lvW, swry ru`KW-ibrKW dIAW
klmW GV lvW, swrI DrqI ƒ kwgz dy QW vrqW, qW BI prmwqmw dy gux (pUrn qOr qy) ilKy
nhIN jw skdy (Bwv, ienswn ny prmwqmw dy gux ies vwsqy nhIN gwvxy ik guxW dw AMq
pwieAw jw sky, qy swry gux ibAwn kIqy jw skx) [81[
not:- Slok nμ: 72 ivc ilKdy hn ‘AvgunIAwrY mwnsY, Blo n kih hY koie” ivkwrW
AOguxW ivc pY ky mnu`K dy AMdr AOguxW dy sMskwr iek`Ty huMdy jWdy hn [ iehnW qoN bcx dw
qrIkw? isr& iehI hY ik gurU-pwrs hY iml ky mnu`K pRBU dy gux gwvy [ ‘guxW’ dy nwl mn
ƒ muV muV joiVAW mn ivc BI ‘gux’ hI pYdw hoxy SurU ho jwxgy, mn nIvyN pwsy vloN ht ky
su`cw piv`qR ho jwiegw qy AwKr ‘guxI’ nwl iek-imk ho skygw [ ies i^Awl dI ivAwiKAw
Agly Slok nμ: 82 ivc krdy hn [

ਕਬੀਰ ਜਾਿਤ ਜੁਲਾਹਾ ਿਕਆ ਕਰੈ ਿਹਰਦੈ ਬਸੇ ਗੁਪਾਲ ॥ ਕਬੀਰ ਰਮਈਆ ਕੰਿਠ ਿਮਲੁ ਚੂਕਿਹ ਸਰਬ
ਜੰਜਾਲ ॥੮੨॥ {ਪੰਨਾ 1368}
not:- nIvIN jwiq ivc jMimAw bMdw lokW dy qwhny-myhixAW nwl Awpxy Awp ƒ nIvW mihsUs
krn l`g pYNdw hY, shjy shjy mnu`Kqw dI inrBYqw qoN if`g pYNdw hY, FihMdI klw ivc rihMdw hY
qy au~cI jwiq vwilAW qy DnwF lokW A`gy illHIAW lYNdw hY [ pr pRBU dI is&iq-swlwh dI
brkiq nwl ieh inqwxw-pn dUr ho jWdw hY [
pd ArQ:- ikAw krY—kuJ ivgwV nhIN skdI, myry AMdr inqwxw-pn pYdw nhIN kr skdI
[ rmeIAw kMT imlu—pRBU dy gl lg, pRBU dI Xwd ivc juV [ cUkih—muk jwxgy [
ArQ:- hy kbIr! (pRBU dy gux gwivAW guxW dw AMq qW nhIN pY skdw, pr is&iq-swlwh dI
brkiq nwl) myrI (nIvIN) julwhw-jwiq myry AMdr inqwxw-pn pYdw nhIN kr skdI ikauNik
hux myry ihrdy ivc isRStI dw mwlk prmwqmw v`s irhw hY [
hy kbIr! pRBU dI Xwd ivc juV (inrI nIvIN jwiq dI kmzorI hI nhIN) mwieAw dy swry hI
jMjwl mu`k jwxgy [82[

ਕਬੀਰ ਐਸਾ ਕੋ ਨਹੀ ਮੰਦਰੁ ਦੇਇ ਜਰਾਇ ॥ ਪ ਚਉ ਲਿਰਕੇ ਮਾਿਰ ਕੈ ਰਹੈ ਰਾਮ ਿਲਉ ਲਾਇ ॥੮੩॥
{ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- ko nhI—koeI ivrlw hI huMdw hY [ mMdr—srIr, srIr dw moh, dyh-AiDAws [
jrwie dyie—swV dyvy [ pWcau lirky—mwieAw dy pMjy puqR, kwmwidk [ ilau—ilv [
ArQ:- hy kbIr! (BwvyN is&iq-swlwh ivc bVI brkiq hY, pr srIrk moh Aqy kwmwidk
dw ieqnw zor hY ik) koeI ivrlw Aijhw mnu`K huMdw hY jo srIrk moh ƒ swVdw hY, koeI
ivrlw hY jo kwmwidk mwieAw dy pMjW puqRW ƒ mwr ky pRBU nwl ilv lweI r`Kdw hY [83[

ਕਬੀਰ ਐਸਾ ਕੋ ਨਹੀ ਇਹੁ ਤਨੁ ਦੇਵੈ ਫੂਿਕ ॥ ਅੰਧਾ ਲੋਗੁ ਨ ਜਾਨਈ ਰਿਹਓ ਕਬੀਰਾ ਕੂਿਕ ॥੮੪॥
{ਪੰਨਾ 1368}
pd ArQ:- qnu—srIr, srIr dw moh [ PUk dyvY—swV dyvy [ AMDw—AMnHw hoieAw hoieAw,
srIrk moh ivc AMnHw, dyh-A`iDAws ivc ieqnI msq ik jIvn dw shI rsqw A`KIN id`sdw
hI nhIN [ kUik rihE—au~cI au~cI kih irhw hY [84[
ArQ:- hy kbIr! (mwieAw dy pRBwv kr ky) koeI ivrlw hI Ajyhw imldw hY jo (pRBU dI
is&iq-swlwh kry, qy) srIrk moh ƒ swV dyvy [ jgq moh ivc ieqnw Zrk hY ik ies ƒ
AwpxI BlweI su`JdI hI nhIN, (BwvyN) kbIr au~cI au~cI d`s irhw hY [84[

ਕਬੀਰ ਸਤੀ ਪੁਕਾਰੈ ਿਚਹ ਚੜੀ ਸੁਨੁ ਹੋ ਬੀਰ ਮਸਾਨ ॥ ਲੋਗੁ ਸਬਾਇਆ ਚਿਲ ਗਇਓ ਹਮ ਤੁਮ ਕਾਮੁ
ਿਨਦਾਨ ॥੮੫॥ {ਪੰਨਾ 1369}
not:- ies Slok dy nwl ipCly dovyN Slok nμ: 83 Aqy 84 rlw ky pVHo [ iek Ascrj
Awqmk aufwrI hY [ kihMdy hn ik koeI ivrlw hI hY jo Awpxy Awp ƒ swVdw hY [ hW AsW
‘sqI’ ƒ vyiKAw hY auh h`s h`s ky Awpxy srIr ƒ swVdI hY, swrw sMswr ‘mswxW’ qoN frdw
kMbdw hY, pr ‘sqI’ aus mswx ƒ ‘vIr’ AwK ky bulWdI hY, aus mswx nwl ipAwr krdI hY
[ ikauN? ‘sqI’ jwxdI hY ik jdoN ieh mswx myry srIr ƒ swV dyvygw, qW mYN Awpxy prlok-
A`pVy pqI ƒ jw imlWgI [
pRBU-pqI prdys ivc bYTw hY, jIv-iesqRI pyky lok ivc bYTI Awpxy hI srIr nwl ipAwr
krI jw rhI hY [ jIv-iesqRI dw ieh srIrk moh pRBU-pqI ƒ imlx dy rwh ivc rok pw
irhw hY [ pr ieh moh bVw hI blvwn hY, ies ƒ ivrlI hI C`fdI hY, ies ƒ koeI ivrlI hI
swVdI hY [ isr& auhI swVdI hY ijs ƒ smJ Aw geI hY ik ies dy swiVAW hI pqI-pRBU
imlygw [ iPr, auh jIv-iesqRI ikauN aus ‘bRhm Agin’ ƒ vIr nwh AwKy? ikauN aus
‘mswx’ ƒ ipAwr nw kry jo ies dy ‘srIr’ ƒ ‘srIrk moh’ ƒ dyh A`iDAws ƒ, swVdw
hY?
pd ArQ:- sqI—auh iesqRI jo Awpxy mry-Ksm nwl ic^w qy cVHdI hY [ ich—ic^w [ hy
bIr mswn—hy bIr mswx! hy mswxW dI ipAwrI A`g! sbwieAw—swrw [ cil gieE—qur
igAw hY, swQ C`f igAw hY [ indwn—EVk, Aw^r [ kwmu—mqlb, vwh, Zrz [ hm qum
kwmu—mYƒ qyry nwl Zrz peI hY [ pukwrY—au~cI AwKdI hY, dlyr ho ky AwKdI hY [
not:- l&z ‘sunu’ iek-vcn, isr& iksy iek ƒ sMboDn kIqw jw irhw hY [ keI s`jx
l&z ‘mswn’ dw ArQ krdy hn ‘hy mswxW ivc Awey loko’ [ ieh ArQ Zlq hY [
ArQ:- hy kbIr! jo iesqRI Awpxy prlok-A`pVy pqI ƒ imlx dI ^wqr aus dy srIr nwl
Awpxy Awp ƒ swVn leI iqAwr huMdI hY auh ic^w auqy cVH ky dlyr ho ky AwKdI hY—hy vIr
mswx! sux, swry sMbMDI myrw swQ C`f gey hn (mYƒ koeI myry pqI nwl nhIN imlw sikAw)
Aw^r, hy vIr! mYƒ qyry nwl Zrz peI hY [
not:- ijs jIv-iesqRI ƒ iek XkIn bx jWdw hY ik srIrk moh ƒ swVn qoN ibnW pRqU pqI
nwl imlwp nhIN ho skdw, qy ies moh dy swVn leI isr& is&iq-swlwh hI smr`Q hY,
isr& ‘bRhm-Agin’ hI ies ƒ swV skdI hY, auh jIv-iesqRI ies is&iq-swlwh ƒ
ipAwr krdI hY, ies ‘bRhm-Agin’ ƒ ‘vIr’ AwK ky bulWdI hY, qy AwKdI hY—hy ipAwrI
‘bRhm-Agin’! dunIAw vwly swQI mYƒ pRBU-pqI nwl nhIN joV sky, auhnW dw swQ BI k`cw
hI swbq hoieAw [ hy ‘bRhm-Agin’! isr& iek qUM hI hYN jo myry srIrk moh nUμ swV ky mYƒ
ipAwry pRBU-pqI nwl imlw skdI hYN [ Aw^r mYN qyrw Awsrw ilAw hY [

ਕਬੀਰ ਮਨੁ ਪੰਖੀ ਭਇਓ ਉਿਡ ਉਿਡ ਦਹ ਿਦਸ ਜਾਇ ॥ ਜੋ ਜੈਸੀ ਸੰਗਿਤ ਿਮਲੈ ਸੋ ਤੈਸੋ ਫਲੁ ਖਾਇ
॥੮੬॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- dh ids—dsIN pwsIN, hr pwsy, AnykW mwiek pdwrQW vl [ auif auif—muV
muV au~f ky, muV muV Btk ky [
ArQ:- (hy kbIr! ieh jwxidAW BI ik pRBU dI is&iq-swlwh ivkwrW ƒ swV ky pRBU-crnW
ivc joVdI hY) mnu`K dw mn pMCI bx jWdw hY iek pRBU dw Awsrw C`f ky) Btk Btk ky
(mwiek pdwrQW dy ip`Cy) dsIN pwsIN dOVdw hY (qy ieh kudriq dw inXm hI hY ik) jo mnu`K
ijho ijhI sMgiq ivc bYTdw hY auho ijhw aus ƒ Pl imldw hY [86[

ਕਬੀਰ ਜਾ ਕਉ ਖੋਜਤੇ ਪਾਇਓ ਸੋਈ ਠਉਰੁ ॥ ਸੋਈ ਿਫਿਰ ਕੈ ਤੂ ਭਇਆ ਜਾ ਕਉ ਕਹਤਾ ਅਉਰੁ
॥੮੭॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- Tauru—QW [ iPir kY—plt ky, qbdIl ho ky [ jw kau—ijs (QW) ƒ [
ArQ:- hy kbIr! (pRBU dI is&iq-swlwh kIiqAW, pRBU dy gux gWivAW, guxW dw AMq qW
nhIN pY skdw; pr is&iq-swlwh dI shYqw nwl) mYN (pRBU dy crn-rUp) jyhVI QW Bwl irhw
sW, auhI QW mYƒ l`B peI hY [ hy kbIr! ijs (pRBU) ƒ qUM pihlW ‘koeI hor’ AwKdw sYN (ijs
ƒ qUM pihlW Awpxy nwloN v`Krw smJdw sYN) qUM (is&iq swlwh dI brkiq nwl) bdl ky ausy
dw hI rUp bx igAw hYN, (ausy ivc lIn ho igAw hYN, ausy nwl iek-imk ho igAw hYN) [87[

ਕਬੀਰ ਮਾਰੀ ਮਰਉ ਕੁਸੰਗ ਕੀ ਕੇਲੇ ਿਨਕਿਟ ਜੁ ਬੇਿਰ ॥ ਉਹ ਝੂਲੈ ਉਹ ਚੀਰੀਐ ਸਾਕਤ ਸੰਗੁ ਨ ਹੇਿਰ
॥੮੮॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- mrau—mYN mr jwvWgI, myrI ijMd Awqmk mOq mr jwiegI [ kusMg kI mwrI—
BYVI suhbiq dI mwr nwl, BYVI suhbiq ivc bYiTAW, ivkwrW dy Asr hyT Aw ky [ inkit—
nyVy [ ju—ijauN, ijvyN [ byir—byrI [ auh JUlY—byrI hvw nwl hulwry lYNdI hY, JUmdI hY [
auh cIrIAY—auh kylw cIrIdw hY [ n hyir—nwh vyK, nwh q`k [ swkq—r`b nwloN tu`tw
hoieAw bMdw, auh mnu`K jo prmwqmw dI Xwd Bulw bYTw hY [
ArQ:- hy kbIr! (jy qUM prmwqmw dI is&iq-swlwh C`f id`qI, qW suqy hI auhnW dw swQ
kryNgw jo pRBU nwloN tu`ty hoey hn; pr vyK) r`b nwloN tu`ty bMidAW dw swQ kdy BI nwh krIN [
kyly dy nyVy byrI au~gI hoeI hovy, byrI hvw nwl hulwry lYNdI hY, kylw (aus dy kMifAW nwl)
cIrIdw hY; iqvyN (hy kbIr!) BYVI suhbiq ivc bYiTAW ivkwrW dy Asr hyT qyrI ijMd Awqmk
mOqy mr jwiegI [88[
not:- pRBU dy gux gWivAW guxW dw AMq qW nhIN pYNdw, pr ies dI brkiq nwl kusMg qoN bcy
rhIdw hY qy ijMd Awqmk mOqy mrnoN bc jWdI hY [

ਕਬੀਰ ਭਾਰ ਪਰਾਈ ਿਸਿਰ ਚਰੈ ਚਿਲਓ ਚਾਹੈ ਬਾਟ ॥ ਅਪਨੇ ਭਾਰਿਹ ਨਾ ਡਰੈ ਆਗੈ ਅਉਘਟ ਘਾਟ
॥੮੯॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- Bwr prweI—prweI (inMidAw) dw Bwr [ isr crY—mnu`K dy isr au~qy cVHdw
jWdw hY, ‘kusMg’ ivc Psy mnu`K dy isr au~qy cVHdw jWdw hY [ bwt—rsqw [ cilE cwhY
bwt—(Bwr cVHI jWdw hY, iPr BI mnu`K ies inMidAw dy) rwhy hI qurnw psMd krdw hY [
Apny Bwrih—Awpxy (kIqy hor ivkwrW dy) Bwr qoN [ AwgY—mnu`K dy swhmxy [ AauGt
Gwt—AOKw rsqw [
not:- izMdgI dw s&r, mwno iek AOKI GwtI hY, cVHweI dw pYNfw hY, ikauNik AnykW ivkwr
mnu`K dy rwh ivc rokW pWdy hn [ jdoN mnu`K prmwqmw dI Xwd BulWdw hY qW Avysly-pn ivc
kusMg ivc jw Psdw hY qW ies dI koml ijMd ivkwrW dy kMifAW nwl cIrI jWdI hY, keI
ivkwr-kukrm shyV lYNdw hY, kukrm krnoN rqw nhIN J`kdw [ iek pwsy AwpxI ieh dur-dSw
dUjy pwsy hornW dI inMdw krn dI BI vwdI pY jWdI hY, ieh vwdI ies ƒ sgoN hor fobdI hY [
b`s! iek is&iq-swlwh qoN KuMiJAW ieh mMdI hwlq bxdI hY [
ArQ:- hy kbIr! mnu`K dy swhmxy iek fwFw AOKw rsqw hY, pr (kusMg dy kwrn ies dy
isr auqy prweI (inMidAw) dw Bwr cVHdw jWdw hY (Bwr BI cVHI jWdw hY, iPr BI mnu`K ies
inMidAw dy) rwhy hI qurnw psMd krdw hY; qy Awpxy (kIqy hor mMd-krmW dy) Bwr dw qW ies
ƒ cyqw hI nhIN AwauNdw [89[
not:- inMidAw ivc v`fI ^qry vwlI g`l hI ieh huMdI hY ik mnu`K hornW dy AYb Poldw Poldw
Awpxy mMd-jIvn vloN Avyslw hI ho jWdw hY [ pRBU dI is&iq-swlwh ies ^qrnwk rsqy qoN
bcWdI hY [

ਕਬੀਰ ਬਨ ਕੀ ਦਾਧੀ ਲਾਕਰੀ ਠਾਢੀ ਕਰੈ ਪੁਕਾਰ ॥ ਮਿਤ ਬਿਸ ਪਰਉ ਲੁਹਾਰ ਕੇ ਜਾਰੈ ਦੂਜੀ ਬਾਰ
॥੯੦॥ {ਪੰਨਾ 1369}
not:- jo kolw luhwr Awidk lok AwpxIAW B`TIAW ivc vrqdy hn ies ƒ iqAwr krn leI
^ws qrIkw vrqxw pYNdw hY [ ik`kr Awidk l`kV dy moCy ^ws qrHW dI bxI hoeI B`TI ivc
im`tI dy hyT n`py jWdy hn, iehnW moiCAW ƒ ies qrHW A`g lweI jWdI hY ik bwhroN hvw nwh
pey qy im`tI dy AMdr AMdr hI l`kVW kolw bx jwx, pr iehnW dI gYs koly dy ivc hI itkI
rhy [ cUMik ieh kolw vrqx dI loV Awm qOr qy luhwrW ƒ hI pYNdI sI, so ies koly ƒ iqAwr
BI luhwr hI kirAw krdy sn [ iek vwrI qW l`kV kolw bxn vyly im`tI dy AMdr AMdr rih
ky sVdI hY qy dUjI vwrI luhwr Awidk dI B`TI ivc pY ky sVdI hY [
ieh l&z ‘luhwr’ bwbw PrId jI ny BI vriqAw hY, auhnW ny BI koly dy sMbMD ivc hI
vriqAw hY [ ilKdy hn:
kMiD kuhwVw, isir GVw, vix kYsru lohwru ] PrIdw hau loVI shu Awpxw, qU loVih AMigAwr
]43]
ies Slok dw ArQ ieauN hY:
moFy auqy kuhwVw qy isr auqy GVw (r`KI) luhwr jMgl ivc bwdSwh (bixAw huMdw) hY (ikauNik
ijs ru`K qy cwhy kuhwVw clw skdw hY); iesy qrHW mnu`K, jgq-jMgl dw srdwr hY) hy PrId!
mYN qW (ies jgq-jMgl ivc) Awpxy mwlk-pRBU ƒ l`B irhw hW, qy, qUM (hy jIv! luhwr vWg)
koly l`B irhw hYN, (Bwv, ‘ivsu gMdlW’-rUp koly l`Bdw hYN) [
kbIr jI Aqy PrId jI dy iehnW dohW SlokW ivc l&z ‘luhwr’ dI sWJ bhuq suAwdlI hY,
dohW ivc ieko hI Bwv hY—auh mnu`K jo ik sI qW ies DrqI dw srdwr, pr swrI aumr koly
ivhwJdw guzwr irhw hY, swrI aumr ivkwrW ivc gMvw irhw hY, swkq [
pd ArQ:- bn—jMgl [ dwDI lwkrI—sVI hoeI l`kV, kolw bx cu`kI l`kV [ TwFI—
KloqI hoeI, (Bwv, sw& qOr qy pRq`K [ miq—mqW [ bis—v`s ivc, suhbiq ivc [ luhwr—
auh mnu`K jo swrI aumr koly-ivkwr ivhwJx ivc guzwr irhw hY; swkq, ivkwrI mnu`K [
ArQ:- hy kbIr (jy qUM iDAwn nwl sux ky smJyN qW) jMgl dI kolw bxI hoeI l`kVI BI sw&
qOr qy pukwr krdI (suxIdI hY) ik mYN ikqy luhwr dy v`s nw pY jwvW, auh qW mYƒ dUjI vwrI
swVygw [90[
not—Slok 88, 89 Aqy 90 rlw ky pVHo [ pRBU dI is&iq-swlwh qoN KuMJw hoieAw mnu`K
kusMg ivc Psdw hY, shjy shjy aus dI koml ijMd ivkwrW ivc sV dy koly ho jWdI hY, jIvn
gMdw ho jWdw hY, auh hr vyly iKJdw qy sVdw hY [ pr ieh iKJ, ieh swVw, ieh kwlK mu`kx
ivc nhIN AwauNdy; siVAw hoieAw mnu`K kusMg ivc bYTw hor sVdw hY hor iK`Jdw hY, qy sVn-
iK`Jx dI ieh iek lμbI khwxI bxI rihMdI hY [90[

ਕਬੀਰ ਏਕ ਮਰੰਤੇ ਦੁਇ ਮੂਏ ਦੋਇ ਮਰੰਤਹ ਚਾਿਰ ॥ ਚਾਿਰ ਮਰੰਤਹ ਛਹ ਮੂਏ ਚਾਿਰ ਪੁਰਖ ਦੁਇ ਨਾਿਰ
॥੯੧॥ {ਪੰਨਾ 1369}
not:- ies Slok ivc iksy iCAW dy mrn dw izkr hY [ kuJ tIkwkwr s`jxW ny qW iek
hrnI
auhdy b`icAW, iSkwrI qy aus dI vhutI dy mrn dI khwxI GV leI hY; pr ieh au~dm qW
inrol hwso hIxw hY [ ijnHW ƒ khwxIAW GVn dI vwdI peI, auh ie`Qy A`pV ky qW fwFy mUMh-
Bwr pey jwpdy hn [ Aw^r iehnW hrnI AwidkW dy mrn nwl ienswnI jIvn dw kIh
sMbMD? Aswƒ Awpxy mOjUdw jIvn-s&r ivc kIh ihdwieq imlI?
ieh Slok kw&I muSikl hY ikauNik iehnW ‘iCAW’ dw vyrvw qs`lI-b^S nhIN iml irhw [
hMgqw, rwg, dÍYK, AhMkwr, Awsw, iqRSnw Awidk bVy mShUr l&z hn, tIkwkwrW ny Awpo
AwpxI smJ Anuswr ieh igxqI pUrI kr id`qI hY [ pr ieh ikvyN pqw l`gy ik kbIr jI
kyhVy iCAW vl ieSwrw kr rhy hn?
ijvyN PrId jI dy Slok ƒ mYN iek lVI-vwr mzmUn smJdw hW, ies Dury qoN mYN auhnW dw
tIkw iliKAw sI, iesy qrHW mYN iehnW SlokW ƒ BI lVI-vwr mzmUn hI smJdw hW [ jy ies
Dury qoN ivcwrn dI koSS kIqI jwey, qW Awsw iqRSnw hMgqw Awidk ivkwrW dy nwm dy ky
igxqI pUrI krn dI loV nhIN peygI [
Slok nμ: 81 ivc prmwqmw dy gux gwx dw izkr hY [ ies qoN Agly 9 SlokW ivc kbIr jI
ilKdy hn ik is&iq-swlwh dI brkiq nwl ieh ieh is`ty inkldy hn [
Dwrimk rwhy qurn dw jqn krn vwly hryk mnu`K dy swhmxy sB qoN pihlw motw suAwl ieh
AwauNdw hY ik mn ƒ ikvyN mwirAw jwey [ koeI qp krdw hY, koeI dwn-puMn krdw hY, koeI
qIrQW qy jWdw hY, koeI jMglIN jw v`sdw hY, pr kbIr jI AwKdy hn:
mn mwrn kwrin bn jweIAY ] so jlu ibnu BgvMq n pweIAY ]
iehnW SlokW ivc BI hor hor vyrvy dy ky Slok nμ: 101 ivc sw& AwKdy hn ik swDnW dw
kIh lwB jy ‘mnu mUMifAw nhI’ mnu`Kw jIvn dI rx-BUmI ivc sB qoN pihlW twkrw mn nwl
hI mMinAw igAw hY, jy ieh ij`iqAw jwey qW ies dy nwl hor keI ivkwr ij`qy jWdy hn ijnHW
ivcoN Slok nμ: 91 ivc kbIr jI ny isr& pMjW vl ieSwrw kIqw hY (qy, CyvW mn) [
ieh TIk hY ik ies Slok ivc kbIr jI ny Cy AwK ky isr& ieSwrw hI kIqw hY, pr Asl
ivc Slok nμ: 81 qoN 90 qk iehnW pMjW dw vyrvw auh Awp dy cu`ky hn [ AwKdy hn—pRBU
dy gux gWivAW guxW dw qW AMq nhIN pY skdw pr ies is&iq-swlwh dI brkiq nwl ‘mn
mUMifAw’ jWdw hY, mn mr jWdw hY, ies mn dy mrn nwl hyT-ilKy pMj v`fy v`fy hor dYNq BI
mr jWdy hn:
Slok nμ: 82—jwiq-AiBmwn
Slok nμ: 83, 84, 85—srIrk moh, dyh-A`iDAws
Slok nμ: 86—Btkxw, iqRSnw
Slok nμ: 88—kusMg
Slok nμ: 89—inMidAw
iehnW ivcoN—mn, jwiq-AiBmwn, srIrk moh, kusMg—ieh cwry ‘purK’ hn, puilMg hn [
iqRSnw Aqy inMidAw iesqRI-ilMg hn, ‘nwir’ hn [
ArQ:- hy kbIr! (pRBU dy gux gWivAW guxW dw AMq qW nhIN pY skdw, pr ies is&iq-
swlwh dI brkiq nwl ‘mn’ mr jWdw hY ‘mn’ ivkwrW vloN ht jWdw hY) ies ie`k mn dy
mrn nwl iek hor BI mirAw jwiq-AiBmwn, qy kul do mr gey—mn Aqy jwiq-AiBmwn [
iPr do hor mry—dyh-A`ØiDAws Aqy iqRSnw; ku`l cwr ho gey [ do hor mry—kusMg Aqy inMdw;
qy ieh swry Cy ho gey, cwr puilMg (‘purK’) Aqy do iesqRI-ilMg (‘nwir’) [91[

ਕਬੀਰ ਦੇਿਖ ਦੇਿਖ ਜਗੁ ਢੂੰਿਢਆ ਕਹੂੰ ਨ ਪਾਇਆ ਠਉਰੁ ॥ ਿਜਿਨ ਹਿਰ ਕਾ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਿਤਓ ਕਹਾ ਭੁਲਾਨੇ
ਅਉਰ ॥੯੨॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- dyiK dyiK FUMiFAw—muV muV dyK ky Bwl kIqI hY [ khUM n—ikqy BI nhIN [
Tauru—QW, mn dy itkx dw QW, auh QW ijQy mn ƒ SWqI imly, ijQy mn BtkxoN ht jwey [
ijin—ijs (mnu`K) ny [ khw Aaur—ikQy hor Qy? ikauN ikQy hor QW? Bulwny—Bu`ly iPrdy ho
[
ArQ:- hy kbIr! mYN bVI myhniq nwl swrw jgq FUMf vyiKAw hY, ikqy vI Ajyhw QW nhIN
l`Bw ijQy mn BtkxoN ht jwey ijs mnu`K ny prmwqmw dw nwm nhIN ismirAw (aus ƒ ikqy BI
mn dI SWqI dw QW nhIN l`B sikAw; pRBU dw nwm hI, jo sqsMg ivc imldw hY, Btkx qoN
bcWdw hY) [ (is&iq-swlwh C`f ky) ikauN hor hor QW Btkdy iPrdy ho? [12[

ਕਬੀਰ ਸੰਗਿਤ ਕਰੀਐ ਸਾਧ ਕੀ ਅੰਿਤ ਕਰੈ ਿਨਰਬਾਹੁ ॥ ਸਾਕਤ ਸੰਗੁ ਨ ਕੀਜੀਐ ਜਾ ਤੇ ਹੋਇ ਿਬਨਾਹੁ
॥੯੩॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- AMiq—AKIr qk, sdw [ krY inrbwhu—swQ dyNdw hY, sMgI bixAw rihMdw hY [
swkq sMgu—r`b qoN tu`ty hoey dI suhbiq [ jw qy— ijs (sMg) qoN [ ibnwhu—nws, Awqmk
mOq [
ArQ:- hy kbIr! (mn dI SWqI leI ieko hI ‘TOr’ hY, auh hY ‘swD sMgiq’, so) swD
sMgiq ivc juVnw cwhIdw hY, swD sMgiq vwlw swQ qoV inBdw hY; r`b nwloN tu`ty bMidAW dI
suhbiq nhIN krnI cwhIdI, ies qoN Awqmk mOq (hox dw fr) hY [93[

ਕਬੀਰ ਜਗ ਮਿਹ ਚੇਿਤਓ ਜਾਿਨ ਕੈ ਜਗ ਮਿਹ ਰਿਹਓ ਸਮਾਇ ॥ ਿਜਨ ਹਿਰ ਕਾ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਿਤਓ ਬਾਦਿਹ
ਜਨਮੇਂ ਆਇ ॥੯੪॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pihlI quk dw AnvY ieauN hY:
kbIr! ijnH jg mih (Awie) so pRBU jwin kY cyiqE (jo) jg mih rihE smwie (sy jg pih
jnmyN Awie)...[
pd ArQ:- jg mih—jg mih (Awie), jgq ivc Aw ky, jgq ivc jnm lY ky [ jwin
kY—pCwx ky [ bwdih—ivArQ [ Awie jnmyN—Aw ky jMmy [
ArQ:- hy kbIr! (mn vwsqy SWqI dI ‘TOr’ pRBU dw nwm hI hY, so) ijnHW ny jgq ivc
jnm lY ky aus pRBU ƒ, ieauN pCwx ky ik auh swry jgq ivc ivAwpk hY, ismirAw hY (auhnW
ƒ hI jgq ivc jMmy smJo, auhnW dw hI jMmxw sPl hY, auhI hn swD, qy auhnW dI sMgiq hI
swD-sMgiq hY) [ ijnHW ny prmwqmw dw nwm nhIN ismirAw, auh ivArQ hI jMmy [94[

ਕਬੀਰ ਆਸਾ ਕਰੀਐ ਰਾਮ ਕੀ ਅਵਰੈ ਆਸ ਿਨਰਾਸ ॥ ਨਰਿਕ ਪਰਿਹ ਤੇ ਮਾਨਈ ਜੋ ਹਿਰ ਨਾਮ ਉਦਾਸ
॥੯੫॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- Awsw...kI—prmwqmw auqy Aws r`KIey, prmwqmw dw Awsrw q`kIey [ inrws—
inr-Aws [ nrik prih—nrk ivc pYNdy hn, sdw duKI rihMdy hn [ mwneI—mnu`K [
ArQ:- hy kbIr! (jy mn vwsqy SWqI dI ‘TOr’ cwhIdI hY qW ‘swD sMgiq’ ivc juV ky)
iek prmwqmw auqy forI r`KxI cwhIdI hY, hor AwsW C`f dyxIAW cwhIdIAW hn [ jo mnu`K
prmwqmw dI Xwd vloN mUMh moV lYNdy hn auh nrk ivc pey rihMdy hn (sdw duKI rihMdy hn)
[95[

ਕਬੀਰ ਿਸਖ ਸਾਖਾ ਬਹੁਤੇ ਕੀਏ ਕੇਸੋ ਕੀਓ ਨ ਮੀਤੁ ॥ ਚਾਲੇ ਥੇ ਹਿਰ ਿਮਲਨ ਕਉ ਬੀਚੈ ਅਟਿਕਓ ਚੀਤੁ
॥੯੬॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- isK—cyly-cwtVy, cyly-cwly [ kyso—(Skt. ky_v.* ky_w: pR_wÔqw: siNq AÔX
eiq, ijs dy lμmy lμmy kys hn auh hrI) prmwqmw [ cwly Qy—qury sn, au~dm kIqw sI [
AtikE—Ps igAw [
ArQ:- hy kbIr! ijnHW ny prmwqmw ƒ imqR nwh bxwieAw (prmwqmw nwl sWJ nwh bxweI,
qy) keI cyly-cwtVy bxw ley, (auhnW ny pihlW qW BwvyN) prmwqmw ƒ imlx leI au~dm kIqw
sI, pr auhnW dw mn rwh ivc hI Atk igAw (cyilAW-cwtiVAW qoN syvw-pUjw krwx ivc hI
auh ruJ gey, pRBU dw ismrn Bulw bYTy qy mn dI SWqI dI ‘TOr’ nsIb nwh hoeI) [96[
not:- ijnHW dI ‘sMgiq’ krn dw izkr Slok nμ: 93 ivc hY, auhnW bwry BulyKy qoN bcwx
leI kbIr jI AwKdy hn ik ‘swD’ isr& auhI hn jo srb-ivAwpk rwm ƒ ismrdy hn [
ijnHW ny cyilAW-cwtiVAW vwlw AfMbr rc ilAw hY qy jo bMdgI vloN KuMJ ky AwpxI syvw-pUjw
ivc hI msq ho gey hn auh ‘swD’ nhIN hn, BwvyN auh hornW ƒ aupdyS BI krdy hn [

ਕਬੀਰ ਕਾਰਨੁ ਬਪੁਰਾ ਿਕਆ ਕਰੈ ਜਉ ਰਾਮੁ ਨ ਕਰੈ ਸਹਾਇ ॥ ਿਜਹ ਿਜਹ ਡਾਲੀ ਪਗੁ ਧਰਉ ਸੋਈ ਮੁਿਰ
ਮੁਿਰ ਜਾਇ ॥੯੭॥ {ਪੰਨਾ 1369}
not:- iksy au~cy lμmy ru`K dy Dur au~pr cotI auqy cVHnw hovy, qW ru`K dIAW fwlIAW dw Awsrw
leIdw hY; iksy fwlI ƒ h`Q pwieAw, iksy fwlI auqy pYr r`iKAw [ bs, DIry DIry ijs vsIly
nwl cotI auqy jw phuMcIdw hY [ pr jy ru`K dIAW fwlIAW kmzor hox, qW cotI au~qy ApVn dy
QW iksy fwlI dy tu`t jwx nwl s`tW KweIdIAW hn qy ijMd jwx dw BI keI vwrI ^qrw pY jWdw
hY [
ienswnI izMdgI, mwno, iek au~cw lμmw ru`K hY ijs dI cotI pRBU dy crn hn [ mnu`K ny Awpxy
jIvn-s&r ivc ies cotI qy ApVnw hY [ gurmuiK, swD ies ru`K dIAW fwlIAW hn, ieh
lok swDwrn mnu`K vwsqy pRBU-crnW qk ApVwn dw vsIlw hn [ pr jgq ivc ByK BI bhuq
hY [ jo Awp hI hir-nwm vloN kory hn, qy inry cyly hI bxweI iPrdy hn, auh ies ru`K dIAW,
mwno, k`cIAW fwlIAW hn, iehnW dw Awsrw ilAW cotI qy nhIN A`pV skIdw, sgoN mUMh-Bwr
if`g ky jwn gvwaux dw fr hY, Awqmk-mOqy mrn dw ^qrw pY jWdw hY [ ‘swD’ vsIlw qW
zrUr hn, pr ‘swD’ auh hox ijnHW dy Awpxy AMdr BI ismrn dI s`iqAw hovy [
pd ArQ:- kwrnu—vsIlw, sbb, hir imln’ dw vsIlw [ bpurw—ivcwrw, kmzor [
shwie—shYqw [ ijh ijh—ijs ijs [ Drau—mYN Drdw hW [ pgu—pYr [ pgu Drau—mYN
pYr Drdw hW, mYN shwrw lYNdw hW [ muir muir jwie—ilPdI jw rhI hY, tu`tdI jw rhI hY, iksy
n iksy ivkwr dy hyT ^uid d`ibAw jw irhw hY [
ArQ:- hy kbIr! (ieh qW TIk hY ik mn dI SWqI dw ‘TOr’ swD sMgiq hI hY, pRBU dy crnW
ivc itky rihx leI ‘sMgiq krIAY swD kI’ swD sMgiq hI ieko-iek vsIlw hY; pr) jy
prmwqmw Awp shYqw nwh kry (jy ‘swD’ dy AMdr prmwqmw Awp n Aw vsy, jy ‘swD’ ^uid
pRBU-crnW ivc nwh juiVAw hovy) qW ieh vsIlw kmzor ho jwx dy kwrn koeI lwB nhIN
pucWdw [ (ienswnI au~c jIvn-rUp ru`K dI cotI qy ApVwx leI ‘swD’, mwno, fwlIAW hn,
pr ByKI qy cyly-cwtVy hI bnwx vwly ‘swD’ kmzor tihxIAW hn) mYN qW (AjyhI) ijs ijs
fwlI au~qy pYr Drdw hW auh (suAwrQ ivc kmzor hox krky) tu`tdI jw rhI hY [97[

ਕਬੀਰ ਅਵਰਹ ਕਉ ਉਪਦੇਸਤੇ ਮੁਖ ਮੈ ਪਿਰ ਹੈ ਰੇਤੁ ॥ ਰਾਿਸ ਿਬਰਾਨੀ ਰਾਖਤੇ ਖਾਯਾ ਘਰ ਕਾ ਖੇਤੁ
॥੯੮॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- Avrh kau—hornW ƒ [ mY—mih, ivc [ pir hY—pYNdI hY [ ryq—(l&z
‘ryqu’ iesqRI-ilMg hY, pr iPr BI ies dy AMq ivc ( u) itikAw rihMdw hY) not:-
prmwqmw dy nwm dIAW g`lW, mwno, KMf hY; jo jo jIv suxdw hY, aus ƒ im`TIAW l`gdIAW hn
[ pr jo lok inrw hornW ƒ hI is`iKAw dyx vwly hn, auhnW dy Bw dy ieh l&z, mwno, inrI
ryq hn, auhnW ƒ Awp koeI rs nhIN AwauNdw [ ibrwnI—ibgwnI, hornW dI [ rwis—pUMjI [
rwKqy—rwKI krn dw jqn krdy hn [ Kyqu—&sl, ipClI kIqI kmweI, ipCly swry gux [
ArQ:- hy kbIr! jo (‘swD’ inrw) hornW ƒ m`qW dyNdy hn, pr auhnW dy Awpxy AMdr koeI
rs nhIN AwauNdw [ Ajyhy (‘swD’) hornW dI rws-pUMjI dI qW rwKI krn dw jqn krdy hn,
pr Awpxy ipCly swry gux mukw lYNdy hn (Ajyhy ‘swD’ BI kmzor fwlIAW hn, mnu`Kqw dI
cotI auqy ieh BI ApVw nhIN skdy) [98[
ਕਬੀਰ ਸਾਧੂ ਕੀ ਸੰਗਿਤ ਰਹਉ ਜਉ ਕੀ ਭੂਸੀ ਖਾਉ ॥ ਹੋਨਹਾਰੁ ਸੋ ਹੋਇਹੈ ਸਾਕਤ ਸੰਿਗ ਨ ਜਾਉ
॥੯੯॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- BUsI—iC`lV [ jau—jON [
ArQ:- hy kbIr! (AwK—myrI qW ieh qWG hY ik) mYN gurmuKW dI sMgiq ivc itikAw rhW
(cwhy myrI ikrq-kmweI bhuq hI Gt jwey) qy mYN jON dy iC`lV Kw ky guzwrw krW [ (swD
sMgiq ivc smW dyx krky ZrIbI Awidk) jyhVw kSt BI Awvy ipAw Awvy [ pr mYN r`b qoN
tu`ty hoey bMidAW dI suhbiq ivc nwh jwvW [99[

ਕਬੀਰ ਸੰਗਿਤ ਸਾਧ ਕੀ ਿਦਨ ਿਦਨ ਦੂਨਾ ਹੇਤੁ ॥ ਸਾਕਤ ਕਾਰੀ ਕ ਬਰੀ ਧੋਏ ਹੋਇ ਨ ਸੇਤੁ ॥੧੦੦॥
{ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- idn idn—idno idn, ijauN ijauN idn guzrdy hn [ hyqu—(pRBU nwl) ipAwr [
kwrI—kwlI [ kWbrI—kMblI [ Doey—DoiqAW [ syqu—s&Yd [
ArQ:- hy kbIr! gurmuKW dI sMgiq ivc irhW idno idn prmwqmw nwl ipAwr vDdw hI
vDdw hY [ pr r`b nwloN tu`tw hoieAw mnu`K, mwno, kwlI kMblI hY jo DoiqAW BI kdy ic`tI nhIN
huMdI [ aus dI suhbiq ivc itikAW mn dI pivqRqw nhIN iml skdI [100[

ਕਬੀਰ ਮਨੁ ਮੂੰਿਡਆ ਨਹੀ ਕੇਸ ਮੁੰਡਾਏ ਕ ਇ ॥ ਜੋ ਿਕਛੁ ਕੀਆ ਸੋ ਮਨ ਕੀਆ ਮੂੰਡਾ ਮੂੰਡੁ ਅਜ ਇ
॥੧੦੧॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- mUMifAw—muMinAw [ kWie—kwhdy leI? ivArQ hI [ mUMfu—isr [ AjWie—by-
&wiedw [
not:- Slok nμ: 97 vwlIAW kmzor fwlIAW vl iPr ieSwrw hY, Ajyhy ‘swD’ kmzor
vsIlw hn [
ArQ:- hy kbIr! (ieh jo isr munw ky Awpxy Awp ƒ ‘swD’ smJdw iPrdw hY, ies ny)
Awpxw mn nhIN muMinAw (mn auqoN ivkwrW dI mYl nhIN dUr kIqI) isr dy kys munwieAW qW
ieh ‘swDU’ nhIN bx igAw [ ijs BI mMdy krm dI pRyrnw krdw hY mn hI krdw hY (jy
‘swDU’ bxn dI ^wqr hI isr munwieAw hY qW) isr munwauxw ivArQ hY [101[
nμ: 102 qoN 131 qk

ਕਬੀਰ ਰਾਮੁ ਨ ਛੋਡੀਐ ਤਨੁ ਧਨੁ ਜਾਇ ਤ ਜਾਉ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਿਚਤੁ ਬੇਿਧਆ ਰਾਮਿਹ ਨਾਿਮ ਸਮਾਉ
॥੧੦੨॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- jwie—(jy) jWdw hY, (jy) nws huMdw hY [ q—qW [ jwau—(ivAwkrx Anuswr
hukmI Biv`Kq, iek-vcn, A`n purK Imperative mood, Thired person Singular
Number) bySk jwey, bySk nws ho jwey, koeI prvwh nhIN nws ho jwey [ byiDAw—iv`iJAw
(rhy) [ rwmih nwim—rwm dy nwm ivc (rwmih—rwmÔX rwms´) [ smwau—smwieAw rhy
(hukmI BivKq, A`n purK, iek-vcn) [
ArQ:- hy kbIr! prmwqmw dw nwm kdy nwh BulweIey, (jy nwm ismridAW Aswfw) srIr
qy Dn nws hox l`gy qW byS`k nws ho jwey [ pr Aswfw ic`q pRBU dy sohxy crnW ivc zrUr
iv`iJAw rhy, prmwqmw dy nwm ivc zrUr smwieAw rhy [102[

ਕਬੀਰ ਜੋ ਹਮ ਜੰਤੁ ਬਜਾਵਤੇ ਟੂਿਟ ਗਈਂ ਸਭ ਤਾਰ ॥ ਜੰਤੁ ਿਬਚਾਰਾ ਿਕਆ ਕਰੈ ਚਲੇ ਬਜਾਵਨਹਾਰ
॥੧੦੩॥ {ਪੰਨਾ 1369}
pd ArQ:- jMqu—XMqR, vwjw, srIr dw moh, dyh-A`iDAws [ tUit geI—tu`t geIAW hn [
qwr—(moh dIAW) qwrW, srIrk moh dIAW qwrW [ ikAw krY—koeI zor nhIN pw skdw [
bjwvnhwr—vjwx vwlw, jMqR (Fol, vwjy) ƒ vjwx vwlw, dyh-A`iDAws dy Fol ƒ vjwx
vwlw, jo mn-srIr dw moh-rUp vwjw vjw irhw sI [
not:- iehI i^Awl kbIr jI Awsw rwg Sbd nμ: 18 ivc ieauN zwhr krdy hn [
bjwvnhwro khw gieE, ijin iehu mMdru kInw ] swKI sbdu suriq nhI aupjY, iKMic qyju sBu
lIn@w ]2]
iesy hI rwg dy Sbd nμ: 28 ivc BI iehI i^Awl ieauN ilKdy hn:
jau mY rUp kIey bhuqyry, Ab Puin rUpu n hoeI ] qwgw qMqu swju sBu Qwkw, rwm nwm bis hoeI
]1] Ab moih nwcno n AwvY ] myrw mnu mMdrIAw n bjwvY ]1]rhwau]
ArQ:- (‘qnu Dn’ jwx qy BI jy myrw mn ‘rwmih nwim’ smwieAw rhy, qW ieh sOdw bVw
ssqw hY, ikauNik) hy kbIr! (prmwqmw dy nwm qoN KuMJ ky) srIrk moh dw jyhVw vwjw mYN sdw
vjWdw rihMdw sW (hux nwm ismrn dI brkiq nwl) aus dIAW (moh dIAW) swrIAW qwrW tu`t
geIAW hn [ (dyh-A`iDAws dw ieh) ivcwrw vwjw (hux) kIh kr skdw hY? Bwv, nwm dI
brkiq nwl srIrk moh mwq pY igAw hY [ (srIrk moh qW ikqy irhw) auh mn hI nhIN irhw
jo srIrk moh dw vwjw vjw irhw sI [103[

ਕਬੀਰ ਮਾਇ ਮੂੰਡਉ ਿਤਹ ਗੁਰੂ ਕੀ ਜਾ ਤੇ ਭਰਮੁ ਨ ਜਾਇ ॥ ਆਪ ਡੁਬੇ ਚਹੁ ਬੇਦ ਮਿਹ ਚੇਲੇ ਦੀਏ ਬਹਾਇ
॥੧੦੪॥ {ਪੰਨਾ 1369-1370}
pd ArQ:- mwie mUMfau—mW (dw isr) muMn idAW [ iqh—iqs, aus [ jw qy—ijs pwsoN
ijs dy kol rih ky, ijs dy d`sy rwh qy qur ky [ Brmu—mn dI Btkxw, srIrk moh-rUp
Btkxw, dyh-A`iDAws [ n jwie—dUr n hovy [ dIey bhwie—ruVHw id`qy [
ArQ:- (ieh pMifq mYƒ prmwqmw dy nwm ivc juVn qoN hoVdw hY qy Awpxy vyd Awidk krm
pusqkW dy krm-kWf dw Fol vjw ky myrw gurU-purohq bxnw cwhuMdw hY; pr) hy kbIr! mYN
Ajyhy gurU dI mW dw isr muMn idAW, ies dy rwh qy quirAW (srIrk moh dI) Btkxw dUr nhIN
ho skdI [ ieh lok Awp BI chuMAW vydW (dy krm-kWf) ivc pY ky (dyh-A`iDAws dy fUMGy
pwxIAW ivc) fu`by hoey hn, jo jo bMdy iehnW dy ip`Cy l`gdy hn auhnW ƒ BI iehnW ausy moh
ivc roVH id`qw hY [104[

ਕਬੀਰ ਜੇਤੇ ਪਾਪ ਕੀਏ ਰਾਖੇ ਤਲੈ ਦੁਰਾਇ ॥ ਪਰਗਟ ਭਏ ਿਨਦਾਨ ਸਭ ਜਬ ਪੂਛੇ ਧਰਮ ਰਾਇ ॥੧੦੫॥
{ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- jyqy—ijqny BI [ qlY—hyTW, Awpxy AMdr [ durwie rwKy—lukw r`Ky [
indwn—Aw^r [
ArQ:- (prmwqmw dI Xwd BulwieAW mnu`K srIrk moh dy vihx ivc pY ky ivkwrW vwly rwhy
pY jWdw hY; iqlk, mwlw, pUjw, DoqI Awidk Drm-ByK nwl lok Swied pqIj jwx ik ieh
Bgq hn; pr pRBU dy nwm qoN KuMJ ky) hy kbIr! jo jo pwp kIqy jWdy hn (BwvyN auh pwp)
Awpxy AMdr lukw ky r`Ky jWdy hn, iPr BI jdoN Drmrwj pu`Cdw hY auh pwp Aw^r swry au~GV
AwauNdy hn (Bwv, vyd AwidkW dw krm-kWf ivkwrW qoN nhIN bcw skdw, bwhrly Drm-ByK
nwl lok qW BwvyN pqIj jwx, pr AMdrly pwp prmwqmw qoN luky nhIN rih skdy) [105[
not:- Agly iqMn SlokW ivc iqMn imswlW dy ky d`sdy hn ik ismrn C`f ky dunIAw aulty
rwhy qur pYNdI hY [ ies vwsqy “rwmu n CofIAY, qnu Dnu jwie q jwau” [

ਕਬੀਰ ਹਿਰ ਕਾ ਿਸਮਰਨੁ ਛਾਿਡ ਕੈ ਪਾਿਲਓ ਬਹੁਤੁ ਕੁਟੰਬੁ ॥ ਧੰਧਾ ਕਰਤਾ ਰਿਹ ਗਇਆ ਭਾਈ ਰਿਹਆ
ਨ ਬੰਧੁ ॥੧੦੬॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- rih gieAw—Awqmw rih jWdw hY, Awqmw hI kmzor pY jWdw hY, Awqmw mr hI
jWdw hY, jIv Awqmk mOqy mr jWdw hY [ n rihAw—koeI nw irhw, koeI bcwx-jogw nhIN
huMdw, koeI iDr bcw nhIN skdw [ Cwif—C`f ky [ pwilE bhuqu—bhuqw smW pwldw irhw
(swrI aumr iehI kMm krdw irhw ik) inrw (kutMb) pwldw irhw [
ArQ:- hy kbIr! prmwqmw dw ismrn C`fx dw hI ieh nqIjw hY ik mnu`K swrI aumr inrw
t`br hI pwldw rihMdw hY, (t`br dI ^wqr) jgq dy DMMDy krdw (qy, ijMd dy swQI prmwqmw qoN
ivCiVAw rih ky) Aw^r Awqmk mOqy mr jWdw hY (ies Awqmk mOq qoN) koeI irSqydwr
bcwx-jogw nhIN huMdw [106[

ਕਬੀਰ ਹਿਰ ਕਾ ਿਸਮਰਨੁ ਛਾਿਡ ਕੈ ਰਾਿਤ ਜਗਾਵਨ ਜਾਇ ॥ ਸਰਪਿਨ ਹੋਇ ਕੈ ਅਉਤਰੈ ਜਾਏ ਅਪੁਨੇ
ਖਾਇ ॥੧੦੭॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- jgwvn jwie—(mswx) jgwx jWdI hY [ not:- Aswfy dys ivc An-pVHqw dy
kwrn byAMq jhwlq hY, ipMfW ivc qW hnyr micAw ipAw hY [ mulW mulwxy keI qrHW dy jwdU
tUxy qvIq bxw bxw ky dyNdy hn [ ijnHW AOrqW dy Gr sMqwn nhIN huMdI, Awm qOr qy auhI ieh
jwdU qvIq krWdIAW iPrdIAW hn [ sMqwn-hIn qRImq mswx-BUmI ivc jw ky, iksy nvyN sV
rhy murdy dI ic^w kol ^ws tUxw Awidk kr ky, nμgI nHw ky, rotI pkw ky KWdI hY [ ies swry
cMdry krq`b qoN do mnorQ huMdy hn—ijs dI ic^w pws ieh tUxw kIqw jw irhw hY, auhnW dy
bwl-b`cy mr jwx; qy, dUjy, tUxw krn vwlI dy Gr AOlwd ho pey [
not:- Drm qy mzhb dy nwm qy AnpVH lokW ƒ Awpo ivc lVw mrvw ky sdw Awpxw suAwrQ
pUrw krI jwxw Srw&q nhIN hY [ ieh pwj bhuqw icr itikAw nhIN rhygw [ hux qW dys ivc
Awpxw rwj hY [ ipMf ipMf ivc kuVIAW muMifAW dy skUl KolH ky AnpVHqw dUr kro, qy lokW ƒ
Drm dI shI sUJ idau [
AauqrY—auqrdI hY, jMmdI hY [ srpin—spxI [ hoie kY—bx ky [ Apuny jwey—Awpxy jMmy
hoey b`cy [ Kwie—KWdI hY [
ArQ:- hy kbIr! prmwqmw dy ismrn qoN vWjI rihx krky hI, (koeI AOqrI jwhl znwnI)
rwq ƒ mswx jgwx leI (mswx-BUmI ivc) jWdI hY [ (pr mMdy kMmW qoN suK ik`Qy? AjyhI
qRImq mnu`Kw jnm h`QoN gvwx ipCoN) s`pxI bx ky jMmdI hY, qy Awpxy hI b`cy KWdI hY [107[

ਕਬੀਰ ਹਿਰ ਕਾ ਿਸਮਰਨੁ ਛਾਿਡ ਕੈ ਅਹੋਈ ਰਾਖੈ ਨਾਿਰ ॥ ਗਦਹੀ ਹੋਇ ਕੈ ਅਉਤਰੈ ਭਾਰੁ ਸਹੈ ਮਨ ਚਾਿਰ
॥੧੦੮॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- not:- iek An-pVHqw; dUjw prmwqmw ƒ C`f ky hor hor dyvI-dyviqAW mVHI-
mswxW dI pUjw qy keI iksm dy vrqW ny Bwrq dI iesqRI-jwqI ƒ nkwrw kr id`qw hoieAw hY
[ cyqr ivc qy k`qk ivc iehnW vrqW dI Brmwr huMdI hY—krvw cOQ, mhW l`KmI, nOrwqRy,
Awidk keI vrq hn, ijnHW dI rwhIN ihMdU AOrq keI qrHW dIAW su`KxW su`KdI rihMdI hY [ gurU
nwnk pwiqSwh ny isK-iesqRI ƒ ies jhwlq-BrI ZulwmI ivcoN k`Fx dI koiSS kIqI sI,
pr jd qk dyS ivc An-pVHqw hY, AOrqW qW ikqy rhIAW mnu`K BI J`ly hoey iPrdy hn [
is`K-mrd gurpurb Bulw ky m`isAw puMinAW sMgRWdW mnWdy iPrdy hn, znwnIAW krvw cOQ dy
vrq r`K ky KsmW dy sgn mnw rhIAW hn [
AhoeI—k`qk dy mhIny sIqlw dyvI dI pUjw qy vrq [ dyvI dyviqAW dI ^ws ^ws svwrI mMnI
geI hoeI hY; ijvyN gxyS dI svwrI cUhw, bRhmw dI svwrI hMs, iSv dI svwrI ic`tw bld,
durgw dI svwrI Syr; iesy qrHW sIqlw dI svwrI Koqw [
gdhI—gDI, KoqI [ mn cwir—cwr mx [
ArQ:- hy kbIr! (“rwmu n CofIAY, qnu Dnu jwie q jwau” nhIN qW) rwm-nwm C`fx dw hI
ieh nqIjw hY ik (mUrK) iesqRI sIqlw dI vrq r`KdI iPrdI hY [ (qy, jy Blw sIqlw aus
nwl bVw hI ipAwr krygI qW aus ƒ hr vyly Awpxy pws r`Kx leI AwpxI svwrI KoqI bxw
leygI) so, auh mUrK iesqRI KoqI dI jUny pYNdI hY qy (hor Koqy KoqIAW vWg C`tw Awidk dw)
cwr mx Bwr FoNdI hY [108[

ਕਬੀਰ ਚਤੁਰਾਈ ਅਿਤ ਘਨੀ ਹਿਰ ਜਿਪ ਿਹਰਦੈ ਮਾਿਹ ॥ ਸੂਰੀ ਊਪਿਰ ਖੇਲਨਾ ਿਗਰੈ ਤ ਠਾਹਰ ਨਾਿਹ
॥੧੦੯॥ {ਪੰਨਾ 1370}
not:- pRBU-crnW qoN ivCuVy mnu`K ƒ jgq dy keI sihm Gyrw pweI r`Kdy hn—duK-klyS,
rog, grIbI, lok-lwj, eIrKw-swVy, keI iksm dIAW muQwjIAW Awidk [ iehnW qoN bcx
leI ikqy ieh ivcwrw lukvyN pwp krdw hY, ikqy sMqwn dI ^wqr mswx jgwey jWdy hn, ikqy
vrq r`KIdy hn, ikqy qIrQW vl dOV-B`j ho rhI hY [ iPr BI suK nhIN hY, sihm hI sihm hY
[ ieh swrIAW isAwxpW AkwrQ jw rhIAW hn [
iehnW dw ielwj ieko hI hY [ pRBU qoN ivCoVy dy kwrn ieh du`K hn [ isr& ivCoVw dUr krnw
hY, pRBU dy crnW ivc juVnw hY [ pr inrw ‘rwm rwm’ AwKx ƒ ismrn nhIN khIdw [ ies
dwrU dy nwl keI prhyz BI hn—csky, srIrk moh, jwqI-AiBmwn, prweI inMdw, kusMg,
vrq AwidkW dy Brm, sMgRWd-m`isAw dI Btkxw, n`k-nmUj dI ^wqr kIqIAW jw rhIAW
ivArQ rsmW—Ajyhy keI kMm hn jo jd qk C`fy nwh jwx, ismrn Awpxw jOhr ivKw nhIN
skdw [ pr iehnW dw iqAwg koeI sOKI Kyf nhIN; ikqy Awpxw hI ivgiVAw hoieAw mn
vrjdw hY ikqy lok-lwj vrjdI hY [ so, ismrn krnw iek bVI AOKI Kyf hY, sUlI auqy
cVHn smwn hY [ pr, ismrn qoN ibnW hor koeI rsqw BI nhIN hY ijs qy qur ky mnu`Kqw dI
cotI auqy A`piVAw jw sky [
pd ArQ:- Twhr—QW, Awsrw [
ArQ:- hy kbIr! (dunIAw dy sihmW BrmW-vihmW qoN bcx leI) sB qoN v`fI isAwxp iehI
hY ik prmwqmw dw nwm ihrdy ivc hI Xwd kr [ (pr) ieh ismrn krnw koeI sOKI kwr
nhIN hY; (jwiq-AiBmwn, inMdw, kusMg; csky, vrq Awidk Brm C`fxy pYNdy hn; so,) pRBU dw
ismrn sUlI auqy cVHn smwn hY, ies sUlI qoN ifigAW hI (Bwv, ismrn dI ieh A`q AOKI
kwr C`ifAW BI) nhIN bx AwauNdI, ikauNik ismrn qoN ibnW (dunIAw dy du`K-klySW qy sihmW
qoN bcx leI) hor koeI Awsrw BI nhIN hY [109[

ਕਬੀਰ ਸਈ ਮੁਖੁ ਧੰਿਨ ਹੈ ਜਾ ਮੁਿਖ ਕਹੀਐ ਰਾਮੁ ॥ ਦੇਹੀ ਿਕਸ ਕੀ ਬਾਪੁਰੀ ਪਿਵਤਰ੍ੁ ਹੋਇਗੋ ਗਰ੍ਾਮੁ
॥੧੧੦॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- soueI—(A`Kr ‘s’ dy nwl do lgW hn ( o ) Aqy ( u) [ AslI l&z ‘soeI’
hY, ieQy Slok dI cwl pUrI r`Kx leI ies ƒ ‘sueI’ pVHnw hY [ ( o ) dIAW do mwqRW huMdIAW
hn, ieQy iek mwqRw Gtw ky ies ƒ ( u) pVHnw hY) [ DMin—BwgW vwlw [ dyhI—srIr [
bwpurI—ivcwrI [ gRwmu—ipMf [
ArQ:- (ies vwsqy) hy kbIr! auhI mUMh BwgW vwlw hY ijs mUMh nwl rwm dw nwm aucwirAw
jWdw hY [ aus srIr ivcwry dI kIh g`l hY? (aus srIr dw piv`qR hoxw qW iek in`kI ijhI
g`l hY, inrw auh srIr qW ikqy irhw,) auh swrw ipMf hI piv`qR ho jWdw hY [ ijQy rihMdw
hoieAw mnu`K nwm ismrdw hY [110[

ਕਬੀਰ ਸੋਈ ਕੁਲ ਭਲੀ ਜਾ ਕੁਲ ਹਿਰ ਕੋ ਦਾਸੁ ॥ ਿਜਹ ਕੁਲ ਦਾਸੁ ਨ ਊਪਜੈ ਸੋ ਕੁਲ ਢਾਕੁ ਪਲਾਸੁ
॥੧੧੧॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- aUpjY—(Skt. jn`, with ap, aupjn—to become visible, to appear, to
grow prgt hoxw, bxnw) prgt hoxw [
ArQ:- hy kbIr! ijs kul ivc prmwqmw dw ismrn krn vwlw Bgq prgt ho pey, auhI
kul sul`KxI hY [ ijs kul ivc pRBU dI BgqI krn vwlw bMdw nhIN prgtdw, auh kul Fwk
plwh (Awidk inkMmy ru`KW vrgI APl jwxo) [111[

ਕਬੀਰ ਹੈ ਗਇ ਬਾਹਨ ਸਘਨ ਘਨ ਲਾਖ ਧਜਾ ਫਹਰਾਿਹ ॥ ਇਆ ਸੁਖ ਤੇ ਿਭਖਯ੍ਯ੍ਾ ਭਲੀ ਜਉ ਹਿਰ
ਿਸਮਰਤ ਿਦਨ ਜਾਿਹ ॥੧੧੨॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- hY—hX, GoVy [ gie—gY, gX, gj, hwQI [ bwhn—svwrI (krn leI) [
sGn Gn—byAMq [ Djw—JMfy [ Phrwih—hvw ivc JUlx, lihrwaux [ iBK´w—&kIrW
swDUAW dw igRhsqI dy dr qoN mMigAw hoieAw AMn [ (A`Kr ‘K’ dy hyT A`Dw ‘X’ hY) [
jau—jy [ jwih—guzrn [ qy—qoN, nwloN [
not:- Ajy “hir kw ismrnu Cwif kY” vwlw i^Awl quirAw Aw irhw hY [
ArQ:- hy kbIr! jy svwrI krn leI byAMq GoVy qy hwQI hox, jy (mh`lW auqy) l`KW JMfy
JUldy hox (ieqnw qyj-pRqwp BI hovy, pr prmwqmw dy nwm qoN KuMJy rih ky ieh rwj-Bwg
iksy kMm dw nhIN hY) [ jy prmwqmw dw ismrn kridAW (izMdgI dy) idn guzrn qW aus
(ismrn-hIx rwj-Bwg dy) suK nwloN auh tu`kr cMgw hY jo lokW dy dr qoN mMg ky mMgqy &kIr
KWdy hn [112[

ਕਬੀਰ ਸਭੁ ਜਗੁ ਹਉ ਿਫਿਰਓ ਮ ਦਲੁ ਕੰਧ ਚਢਾਇ ॥ ਕੋਈ ਕਾਹੂ ਕੋ ਨਹੀ ਸਭ ਦੇਖੀ ਠੋਿਕ ਬਜਾਇ
॥੧੧੩॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- mWdlu—Fol [ kMD—moiFAW auqy [ cFwie—r`K ky [ kwhU ko—iksy dw [
sB—swrI (isRStI) [ Toik bjwie—cMgI qrHW prK ky [
not:- auhI i^Awl cilAw Aw irhw hY [
ArQ:- hy kbIr! Fol moiFAW qy r`K ky mYN (vjWdw iPirAw hW qy) swrw jgq gwihAw hY (mYN
pu`Cdw iPirAw hW ik d`so, BweI! ies rwj-Bwg, mhl-mwVIAW, swk-sMbMDI ivcoN koeI qoV
inBx vwlw swQI BI iksy ny vyiKAw hY, pr iksy ny hwmI nhIN BrI; so,) swrI isRStI mYN cMgI
qrHW prK ky vyK leI hY koeI BI iksy dw (qoV inBx vwlw swQI) nhIN hY (Asl swQI isr&
prmwqmw dw nwm hY, ies vwsqy ‘rwmu n CofIAY, qnu Dnu jwie q jwau’) [113[

ਮਾਰਿਗ ਮੋਤੀ ਬੀਥਰੇ ਅੰਧਾ ਿਨਕਿਸਓ ਆਇ ॥ ਜੋਿਤ ਿਬਨਾ ਜਗਦੀਸ ਕੀ ਜਗਤੁ ਉਲੰਘੇ ਜਾਇ ॥੧੧੪॥
{ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- mwrig—rsqy ivc [ bIQry—iK`lry hoey hn [ inkisE Awie—sbb nwl Aw
A`piVAw hY [ joiq—cwnx [ jgdIs—jgq+eIs, jgq dw mwlk pRBU [ aulμGy jwie—
aulμGdw jw irhw hY, (auhnW moqIAW ƒ) pYrW hyT lqwVdw jw irhw hY [
ArQ:- (prmwqmw dy gux, mwno) moqI (hn jo ienswnI izMdgI dy s&r dy) rsqy ivc iK`lry
hoey hn (Bwv, ieh moqI lYx vwsqy koeI Dn-pdwrQ nhIN Krcxw pYNdw; pr ieQy igAwn-
hIx) AMnHw mnu`K Aw A`piVAw hY [ prmwqmw dI b^SI hoeI (igAwn dI) joiq qoN ibnW jgq
iehnW moqIAW ƒ pYrW hyT lqwVdw quirAw jw irhw hY (mnu`K ƒ prmwqmw dI is&iq-swlwh
krn dI kdr nhIN pYNdI, pRBU Awp hI myhr kry qW ieh jIv gux gw skdw hY) [114[

ਬੂਡਾ ਬੰਸੁ ਕਬੀਰ ਕਾ ਉਪਿਜਓ ਪੂਤੁ ਕਮਾਲੁ ॥ ਹਿਰ ਕਾ ਿਸਮਰਨੁ ਛਾਿਡ ਕੈ ਘਿਰ ਲੇ ਆਯਾ ਮਾਲੁ
॥੧੧੫॥ {ਪੰਨਾ 1370}
not:- Slok nμ: 107, 108 pVH ky vyKo, Ajy auhI i^Awl quirAw Aw irhw hY, Ajy auhI
l&z ‘hir kw ismrnu Cwif kY’ vrqy jw rhy hn [ Slok nμ: 112, 113 ivc BI auhI g`l
AwKI hY ik ismrn qoN vWjy rih ky ieh rwj-Bwg BI ivArQ [ hux vwlw Slok BI ausy
islisly ivc hY [
not:- kbIr jI dI bhuq swrI bwxI AYsI hY ijs ivc fUMGIAW rmzW hn [ pr Aswfy keI
tIkwkwr iehnW AOKIAW GwtIAW ƒ khwxIAW GV GV ky lμGdy Awey hn [ khwxIAW GVn
vyly keI vwrI ies g`l dw BI i^Awl nhIN irhw ik ies khwxI dI tyk qy kIqy hoey ArQ
Aswfy mOjUdw ienswnI jIvn nwl myl KWdy hn jW nhIN [ kbIr dw Awpxw vhutI loeI nwl
gu`sy ho jwxw, nwmdyv dw muZl ƒ r`b AwKxw—AjyhIAW keI by-QvIAW kQw-khwxIAW AYs
vyly is`K pRcwrk suxw dyNdy hn, jo Asl ivc is`K Drm dy hI AwSy dy iblkul ivru`D jWdIAW
hn [
pr ies mOjUdw Slok ivc qW kbIr jI nwl iek by-iensw&I BI kIqI geI hY [ Awpxy k`cy
qy kmzor ArQW dI pikAweI dI ^wqr khwxIAW GVn vwilAW ny ieh AMdwzw lwieAw hY ik
kbIr jI dw puqR (ijs dw nwm ieh lok ‘kmwl’ d`s rhy hn) iksy lwlc ivc Ps ky kuJ
‘mwl’ Gr lY AwieAw sI, qy kbIr jI ny aus dI ies krqUq dI inKyDI ies Slok ivc kIqI
hY [ kuJ iesy qrHW hI gauVI rwg dy iek ‘CMq’ ivc l&z ‘mohn’ vyK ky khwxIAW GVn
vwilAW ny bwbw mohn dIAW sYNcIAW dI khwxI gurU Arjn swihb dy nwl joV id`qI (ies bwry
pVHo myrI pusqk ‘kuJ hor Dwrimk lyK’ (‘gurbwxI qy ieiqhws bwry’) dy pihly iqMn mzmUn)
[ Ajyhy cMdry AMdwzy lwxy keI vwrI mhw purKW dI inrwdrI dy qu`l ho jWdy hn [
AsIN pihlW d`s Awey hW ik kbIr jI dy keI Sbd vyKx ƒ qW swDwrn jwpdy hn, pr auhnW
ivc bVI fUMGI rmz hoieAw krdI hY [ imswl dy qOr qy,
(1) soriT
. . Gis kuMkm cMdnu gwirAw ]
. . ibnu nYnhu jgqu inhwirAw ]
. . pUiq ipqw ieku jwieAw ]
. . ibnu Twhr, ngru bswieAw ]2]6]
ies dw ArQ:
pUiq—pu`qr ny [
ijs pu`qR (jIvwqmw) ny Gwl kmweI kr ky AwpxI ijMd ƒ pRBU ivc imlw id`qw hY, aus ny
AwpxIAW A`KW ƒ jgq-qmwSy vloN htw ky jgq (dI AslIAq) ƒ vyK ilAw hY; pihlW auh
sdw bwhr Btkdw sI, hux (aus ny Awpxy AMdr, mwno,) Sihr vsw ilAw hY (Bwv, aus dy
AMdr auh suMdr gux pYdw ho gey hn ik hux auh bwhr nhIN Btkdw) [2[
(2) bsMqu
. . joie Ksmu hY jwieAw ] pUiq bwpu KylwieAw ]
. . ibnu sRvxw KIru iplwieAw ]1]
. . dyKhu logw kil kw Bwau ]
. . suiq muklweI ApnI mwau ]rhwau]3]
ies dw ArQ:
hy loko! vyKo, kiljug dw Ajb pRBwv pY irhw hY (Bwv, pRBU qoN ivCuVn krky jIv auqy Ajb
dbw pY irhw hY); mn-rUp pu`qR ny AwpxI mW (-mwieAw) ƒ ivAwh ilAw hY [rhwau[
iesqRI ny Ksm ƒ jnm id`qw hY (Bwv, ijs mn ƒ mwieAw ny jnm id`qw hY, auhI ies ƒ
Bogxhwrw bx jWdw hY, ies dw Ksm bx jWdw hY); mn-pu`qR ny ipau-jIvwqmw ƒ Kyfy lwieAw
hoieAw hY; (ieh mn) QxW qoN ibnW hI (jIvwqmw ƒ) du`D iplw irhw hY (Bwv, nwsvMq pdwrQW
dy suAwd ivc pw irhw hY) [1[
iesy qrHW ies Slok nμ: 115 ivc BI l&z ‘pUq’ dw ArQ hY ‘mn’ [
pd ArQ:- bUfw—fu`b igAw (smJo) [ bMsu—^wndwn, kul, (A`KW, kMn, n`k, Awidk swry
igAwn-ieMdRy) t`br [ aupijE—(vyKo Slok nμ: 111) prgt ho ipAw, ies hwlq qy A`pV
igAw [ pUqu—pu`qr, mn [ kmwlu—kwml, lwiek, Ajb lwiek (Bwv, nwlwiek, mUrK) [
Gir—Gr ivc ihrdy ivc, Awpxy AMdr [ mwlu—Dn, Dn dI lwlsw, mwieAw dw moh (ies
Bwv ƒ smJx vwsqy pVHo Slok nμ: 112 Aqy 113) [
ArQ:- (‘hY gie bwhn sGn Gn’ Aqy ‘lwK Djw’ ivcoN ‘koeI kwhU ko nhIN’—ieh g`l mYN
if`TI ‘if`TI toik bjwie’, iPr BI) jy myrw mUrK mn AjyhI (nIvIN) AvsQw qy Aw A`piVAw
hY ik prmwqmw dw ismrn C`f ky Awpxy AMdr mwieAw dw moh vsw irhw hY qW mYN kbIr dw
swrw hI t`br (A`KW, kMn, n`k Awidk swry hI ieMidRAW dw tolw ivkwrW ivc zrUr) fu`b igAw
jwxo [115[

ਕਬੀਰ ਸਾਧੂ ਕਉ ਿਮਲਨੇ ਜਾਈਐ ਸਾਿਥ ਨ ਲੀਜੈ ਕੋਇ ॥ ਪਾਛੈ ਪਾਉ ਨ ਦੀਜੀਐ ਆਗੈ ਹੋਇ ਸੁ ਹੋਇ
॥੧੧੬॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- swDU—Blw mnu`K, ijs ny Awpxy mn ƒ swiDAw hoieAw hY, gurmuiK [ AwgY—
swDU vl jWidAW, iksy gurmuiK dy snmuK rihMidAW [ hoie su hoie—jy koeI AOiKAweI BI hovy
qW peI hovy [
ArQ:- hy kbIr! (‘rwmu n CofIAY, qnu Dnu jwie q jwau’; pr pRBU dw nwm isr& aunHW qoN
imldw hY ijnHW Awpxy mn ƒ swD ky r`iKAw hoieAw hY, jo Awp ‘swDU’ hn; so, ‘swDU’ dI
sMgiq krnI cwhIdI hY; pr) jy iksy swDU gurmuiK dy drSn krn jweIey, qW iksy ƒ Awpxy
nwl nhIN lY jwxw cwhIdw (koeI swQ aufIkxw nhIN cwhIdw, jwx vwsqy koeI Awsry nhIN FUMfxy
cwhIdy, mqW koeI mmqw-b`Dw swQI iF`l-m`T hI krw dyvy) [ iksy gurmuiK dw dIdwr krn
igAW kdy pYr ipCWh nwh r`KIey, (kdy Awls nwh krIey); sgoN auDr jWidAW jy koeI
AOiKAweI BI Awvy qW peI Awvy [116[

ਕਬੀਰ ਜਗੁ ਬਾਿਧਓ ਿਜਹ ਜੇਵਰੀ ਿਤਹ ਮਤ ਬੰਧਹੁ ਕਬੀਰ ॥ ਜੈਹਿਹ ਆਟਾ ਲੋਨ ਿਜਉ ਸੋਨ ਸਮਾਿਨ
ਸਰੀਰੁ ॥੧੧੭॥ {ਪੰਨਾ 1370}
not:- iksy swDU gurmuiK dI sMgiq ivc jwx l`igAW ikauN koeI swQI nhIN aufIkxw—ieh
g`l ies Slok ivc smJweI hY ik Awm qOr qy hryk jIv mmqw ivc b`Jw ipAw hY, Awsry
q`kidAW mqW mmqw b`Jy swQI dI pRyrnw ivc hI Aw jwvIey [
pd ArQ:- ijh jvyrI—ijs r`sI nwl, mmqw dI ijs r`sI nwl; mwieAw-moh dI r`sI nwl
[ iqh—aus r`sI nwl [ mq bMDhu—nwh b`J jweIN [ jY hih—qbwh ho jwihˆgw [ Awtw lon
ijau—Awty lUx vWg, ssqy Bw [ son smwin—sony vrgw, bhu mu`lw [ srIr—mnu`Kw srIr [
ArQ:- hy kbIr! mwieAw-moh dI ijs r`sI nwl jgq (dw hryk jIv) b`Jw ipAw hY, aus
r`sI nwl Awpxy Awp ƒ b`Jx nw dyeIN [ ieh sony vrgw (kImqI) mnu`Kw srIr (imilAw) hY
(jy qUM moh dI r`sI ivc b`J ky gurmuKW dI sMgiq qoN pry rih ky, prmwqmw dw ismrn C`f
bYTw, qW) ssqy Bw AjweIN qbwh ho jwihˆgw [117[

ਕਬੀਰ ਹੰਸੁ ਉਿਡਓ ਤਨੁ ਗਾਿਡਓ ਸੋਝਾਈ ਸੈਨਾਹ ॥ ਅਜਹੂ ਜੀਉ ਨ ਛੋਡਈ ਰੰਕਾਈ ਨੈਨਾਹ ॥੧੧੮॥
{ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- hMsu—jIvwqmw [ auifE—auifE cwhy, au~ifAw cwhuMdw hY, srIr ƒ C`fx dIAW
iqAwrIAW ivc hY [ qnu gwifE—qnu g`ifAw jwx vwlw hY; srIr qy ijMd dw ivCoVw hox qy hY
[ soJweI—sUJ [ sYnwh—sYxqW nwl [ rMkweI—nIcqw, kMgwlqw [ nYnwh—nYxW dI, A`KW
dI [
ArQ:- (ieh mmqw dI jyvVI koeI swDwrn ijhw jkV-bMd nhIN huMdw) hy kbIr! (prmwqmw
dy ismrn qoN KuMJ ky mwieAw-moh dI r`sI ivc b`Jy hoieAW dw hwl jy qUM smJxw hY qW vyK ik
mOq isr auqy Aw A`pVdI hY) jIvwqmw (srIr ivcoN) inklx qy huMdw hY, srIr (Awqmw dy
ivCuVn qy) Fih-FyrI hox vwlw huMdw hY, iPr vI moh dI jyvVI nwl b`Jw hoieAw jIv sYxqW
nwl hI (ipCly sMbMDIAW ƒ) smJWdw hY, (aus vyly BI pRBU cyqy nhIN AwauNdw), Ajy BI jIv
A`KW dI kMgwlqw nhIN C`fdw [118[

ਕਬੀਰ ਨੈਨ ਿਨਹਾਰਉ ਤੁਝ ਕਉ ਸਰ੍ਵਨ ਸੁਨਉ ਤੁਅ ਨਾਉ ॥ ਬੈਨ ਉਚਰਉ ਤੁਅ ਨਾਮ ਜੀ ਚਰਨ ਕਮਲ
ਿਰਦ ਠਾਉ ॥੧੧੯॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- nYn inhwrau—A`KW nwl mYN vyKW [ quJ kau—qYƒ (hy pRBU!) [ sRvn—kMnW nwl
[ sunau—mYN suxW [ quA—qyrw [ bYn—bcn, bcnW dI rwhIN [ aucwrdw—mYN aucwrW [ jI—
hy pRBU jI! crn kml—kaun Pu`lW vrgy sohxy qyry crn [ Twau—QW [
ArQ:- hy kbIr! (pRBU-dr qy Ardws kr qy AwK—hy pRBU! qYƒ ivswr ky ijs moh-jyvVI
nwl jgq b`Jw ipAw hY qy mrn dy vyly qk BI A`KW dI kMgwlqw nhIN C`fdw; myhr kr, aus
jyvVI qoN bcx leI) mYN AwpxIAW A`KW nwl (hr pwsy) qyrw hI dIdwr krdw rhW, qyrw hI
nwm mYN Awpxy kMnW nwl suxdw rhW, (jIB nwl) bcnW duAwrw mYN qyrw nwm hI aucwrdw rhW,
Aqy qyry sohxy crnW ƒ Awpxy ihrdy ivc QW dyeI r`KW [119[

ਕਬੀਰ ਸੁਰਗ ਨਰਕ ਤੇ ਮੈ ਰਿਹਓ ਸਿਤਗੁਰ ਕੇ ਪਰਸਾਿਦ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਕੀ ਮਉਜ ਮਿਹ ਰਹਉ ਅੰਿਤ
ਅਰੁ ਆਿਦ ॥੧੨੦॥ ਕਬੀਰ ਚਰਨ ਕਮਲ ਕੀ ਮਉਜ ਕੋ ਕਿਹ ਕੈਸੇ ਉਨਮਾਨ ॥ ਕਿਹਬੇ ਕਉ ਸੋਭਾ ਨਹੀ
ਦੇਖਾ ਹੀ ਪਰਵਾਨੁ ॥੧੨੧॥ ਕਬੀਰ ਦੇਿਖ ਕੈ ਿਕਹ ਕਹਉ ਕਹੇ ਨ ਕੋ ਪਤੀਆਇ ॥ ਹਿਰ ਜੈਸਾ ਤੈਸਾ
ਉਹੀ ਰਹਉ ਹਰਿਖ ਗੁਨ ਗਾਇ ॥੧੨੨॥ {ਪੰਨਾ 1370}
pd ArQ:- qy—qoN [ rihE—bc igAw hW [ prswid—ikrpw nwl [ mauj—lhr, hulwrw
[ AMiq Aru Awid—SurU qoN A^Ir qk, sdw hI [120[
mauj ko—lhr dw, hulwry dw [ kih—khy, d`sy [ kYsy—ikvyN? aunmwn—(Skt. aNmwn—
measuring, price) qol, AMdwzw; kImq [ kihby kau—ibAwn krn nwl [ prvwnu—
pRmwxIk, mMnx-jog [121[
ikh—kIh? khau—mYN AwKW [ pqIAwie—pqIjdw, q`slI huMdI, Awnμd AwauNdw [ rhau—mYN
rihMdw hW [ hriK—^uSI ivc, KyVy ivc [ gwie—gw ky [122[
ArQ:- hy kbIr! mYN qW sdw hI prmwqmw dy sohxy crnW (dI Xwd) dy hulwry ivc rihMdw
hW; (qy ies qrHW) Awpxy siqgurU dI ikrpw nwl mYN surg (dI lwlsw) Aqy nrk (dy fr) qoN
bc igAw hW [ 120[
(pr), hy kbIr! pRBU dy sohxy crnW ivc itky rihx dy hulwry dw AMdwzw ikvyN koeI d`s skdw
hY? (jIB nwl) aus mOj dw ibAwn krnw Pbdw hI nhIN hY; auh kyfw ku hulwrw hY?—ieh qW
auh hulwrw ilAW hI qs`lI huMdI hY [121[
hy kbIr! aus pRBU dw dIdwr krky mYN d`s BI kuJ nhIN skdw, qy d`isAW iksy ƒ qs`lI BI
nhIN ho skdI (ikauNik jgq ivc koeI SY AYsI nhIN hY ijs vl ieSwrw kr ky AwiKAw jw sky
ik prmwqmw ies vrgw hY), prmwqmw Awpxy vrgw Awp hI hY; (mYN qW isr& ieh kih
skdw hW ik) aus dy gux gw gw ky mYN mOj ivc itikAw rihMdw hW [122[

ਕਬੀਰ ਚੁਗੈ ਿਚਤਾਰੈ ਭੀ ਚੁਗੈ ਚੁਿਗ ਚੁਿਗ ਿਚਤਾਰੇ ॥ ਜੈਸੇ ਬਚਰਿਹ ਕੂੰਜ ਮਨ ਮਾਇਆ ਮਮਤਾ ਰੇ
॥੧੨੩॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- cugY—(cogw) cugdI hY [ icqwrY—(Awpxy b`icAW dw) cyqw krdI hY [ BI—muV,
iPr [ cuig cuig icqwry—cug cug ky (b`icAW dw cyqw krdI hY, cogw BI cugdI jWdI hY qy
b`icAW dw cyqw BI krdI hY [ bcrih—b`icAW ivc [ mmqw—ieh i^Awl ik (mwieAw) myrI
bx jwey, mlkIAq dI qWG [ ry—hy BweI!
ArQ:- hy kbIr! kUMj cogw cugdI hY qy Awpxy b`icAW dw BI cyqw krdI hY, muV cugdI hY,
cogw BI cugdI hY qy b`icAW dw cyqw BI krdI hY [ ijvyN kUMj dI suriq hr vyly Awpxy b`icAW
ivc rihMdI hY, iqvyN, hy BweI! (“hir kw ismrnu Cwif kY”) mnu`K dw mn mwieAw dI
mlkIAq dI qWG ivc itikAw rihMdw hY [123[

ਕਬੀਰ ਅੰਬਰ ਘਨਹਰੁ ਛਾਇਆ ਬਰਿਖ ਭਰੇ ਸਰ ਤਾਲ ॥ ਚਾਿਤਰ੍ਕ ਿਜਉ ਤਰਸਤ ਰਹੈ ਿਤਨ ਕੋ ਕਉਨੁ
ਹਵਾਲੁ ॥੧੨੪॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- AMbr—AwkwS, Awsmwn [ Gnhru—b`dl [ CwieAw—iK`lr gey, ivC gey [
briK—vrH ky, v`s ky [ sr qwl—srovr qlwb [ cwiqRk—ppIhw [ rhY—rhYN, rihMdy hn
[ kaunu hvwlu—(Bwv,) BYVw hI hwl [
ArQ:- hy kbIr! (vrKw ru`qy) b`dl AwkwS ivc (cwr cuPyry) ivC jWdw hY, vrKw kr ky
(in`ky v`fy swry) srovr qwlwb Br dyNdw hY (pr ppIhw iPr BI vrKw dI bUMd ƒ qrsdw qy
kUkdw rihMdw hY [ (prmwqmw swrI isRStI ivc ivAwpk hY, pr mwieAw dI mmqw ivc Psy
hoey jIv aus dw drSn nhIN kr skdy) (“hir kw ismrnu Cwif kY”) auh ppIhy vWg qrly
lYNdy hn, qy auhnW dw sdw mMdw hwl hI rihMdw hY [124[

ਕਬੀਰ ਚਕਈ ਜਉ ਿਨਿਸ ਬੀਛੁਰੈ ਆਇ ਿਮਲੈ ਪਰਭਾਿਤ ॥ ਜੋ ਨਰ ਿਬਛੁਰੇ ਰਾਮ ਿਸਉ ਨਾ ਿਦਨ ਿਮਲੇ ਨ
ਰਾਿਤ ॥੧੨੫॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- ckeI—ckvI (not:- Awm i^Awl hY ik ckvI Awpxy swQI ckvy qoN swrI rwq
ivCuVI rihMdI hY [ iek dUjy dI Xwd ivc kUkdy hn, pr iml nhIN skdy [ svyr huMidAW swr
muV iml pYNdy hn) [ jau—jdoN [ inis—rwq vyly [ prBwiq—sUrj cVHn qoN pihlW [
isau—qoN, nwloN [
ArQ:- hy kbIr! ckvI jdoN rwq ƒ (Awpxy cukvy qoN) ivCuVdI hY qW svyr-swr muV Aw
imldI hY (rwq dw hnyrw iehnW dy myl dy rsqy ivc rukwvt bixAw rihMdw hY, auN\ ieh hnyrw
aunHW ƒ vD qoN vD cwr pihr hI ivCoV skdw hY [ pr mwieAw dI mmqw dw hnyrw AYsw nhIN
jo CyqI mu`k sky, ieh qW jnmW jnmWqrW qk ^lwsI nhIN krdw; ies hnyry dy kwrn) jo
mnu`K pRBU qoN ivCuVdy hn, auh nwh idny iml skdy hn nwh rwq ƒ [125[

ਕਬੀਰ ਰੈਨਾਇਰ ਿਬਛੋਿਰਆ ਰਹੁ ਰੇ ਸੰਖ ਮਝੂਿਰ ॥ ਦੇਵਲ ਦੇਵਲ ਧਾਹੜੀ ਦੇਸਿਹ ਉਗਵਤ ਸੂਰ ॥੧੨੬॥
{ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- rYnwier—(Skt. rÄnwkr, rqnwkr—rqnW dI Kwx) smuMdr [ mJUir—
(rYnwier) mwJ, smuMdr dy ivc hI [ rhu—itikAw rhu [ dyvl—(dyvwlX—dyv+AwlX)
dyvqy dw Gr, dyhurw, Twkur duAwrw, mMdr [ DwhVI—Dwh-VI, frwauxI Fwh [ dysih—
dyvyNgw [ sUr—sUrj [
ArQ:- hy kbIr! (AwK—) smuMdr qoN ivCuVy hoey hy sMK! smuMdr dy ivc hI itikAw rhu,
nhIN qW hr roz sUrj cVHdy swr hryk mMdr ivc frwauxI Fwh mwryNgw [126[
not:- pRBU-crnW qoN ivCuV ky mmqw dw mwirAw jIv mwieAw dI ^wqr dr dr qy qrly lYNdw
hY; jy pRBU dy dr qy itikAw rhy qW hor hor AwsW Dwr ky D`ky KwxoN bc jWdw hY, qW qy
(“kbIr rwmu n CofIAY, qnu Dnu jwie q jwau”) [

ਕਬੀਰ ਸੂਤਾ ਿਕਆ ਕਰਿਹ ਜਾਗੁ ਰੋਇ ਭੈ ਦੁਖ ॥ ਜਾ ਕਾ ਬਾਸਾ ਗੋਰ ਮਿਹ ਸੋ ਿਕਉ ਸੋਵੈ ਸੁਖ ॥੧੨੭॥
ਕਬੀਰ ਸੂਤਾ ਿਕਆ ਕਰਿਹ ਉਿਠ ਿਕ ਨ ਜਪਿਹ ਮੁਰਾਿਰ ॥ ਇਕ ਿਦਨ ਸੋਵਨੁ ਹੋਇਗੋ ਲ ਬੇ ਗੋਡ ਪਸਾਿਰ
॥੧੨੮॥ ਕਬੀਰ ਸੂਤਾ ਿਕਆ ਕਰਿਹ ਬੈਠਾ ਰਹੁ ਅਰੁ ਜਾਗੁ ॥ ਜਾ ਕੇ ਸੰਗ ਤੇ ਬੀਛੁਰਾ ਤਾ ਹੀ ਕੇ ਸੰਿਗ
ਲਾਗੁ ॥੧੨੯॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- sUqw—(mwieAw dI mmqw dI nINdr ivc) su`qw hoieAw [ BY—(dunIAw dy) fr-
sihm [ roie BY duK—(not:- vyKo slok nμ: 72) dunIAw dy frW-sihmW qy du`KW ƒ dUr kr [
(not:- iksy ƒ ro bYTx qoN Bwv hY iksy nwloN sMbMD qoV lYxw) [ bwsw—vws, invws [ gor—
kbr, hnyrI fUMGI QW, dunIAw dy du`KW qy sihmW dI BrI hoeI izMdgI [ ikauN—ikvyN? ikau sovY
suK—suK nwl sON nhIN skdw, suKI ho nhIN skdw [127[
auiT—sucyq ho ky, huiSAwr ho ky [ ik—ikauN? murwir—prmwqmw [ pswir—pswr ky,
iKlwr ky [ lWby gof pswir—lμmy gofy pswr ky, ies qrHW by-i&kr ho ky muV kdy au~Txw hI
nhIN [128[
jw ky sMg qy—ijs prmwqmw dI sMgiq qoN [ lwgu—l`gw rhu, juiVAw rhu [129[
not:- qIjy Slok dI A^IrlI quk ƒ piVHAW sw& id`s pYNdw hY ik ‘sOx’ qoN Bwv hY prmwqmw
dy crnW qoN ivCuVnw Aqy ‘jwgx’ qoN Bwv hY pRBU dI Xwd ivc juVnw [
ArQ:- hy kbIr! (mwieAw dy moh ivc) su`qw hoieAw (msq hoieAw) kIh kr irhw hYN (ikauN
AjweIN aumr gvw irhw hYN?) pRBU dI Xwd ivc huiSAwr ho Aqy (ies Xwd dI brkiq nwl
auhnW sMswrk) sihmW qy klySW qoN ^lwsI hwsl kr (jo pRBU-crnW qoN ivCuiVAW Aw Gyrdy
hn [ qUM smJdw hYN ik moh dI nINd im`TI nINd hY, pr ieh moh qoN pYdw hoey du`KW klySW qy
sihmW hyT d`by rihxw kbr ivc pYx smwn hY [ ieh du`KW klySW sihmW BirAw jIvn suKI
jIvn nhIN hY) [ ijs mnu`K dw vws sdw (AjyhI kbr ivc rhy, auh kdy suKI jIvn ijaUNdw
nhIN ikhw jw skdw [128[
hy kbIr! mwieAw dy moh ivc msq ho ky ikauN aumr AjweIN gvw irhw hYN? ies moh nINd
ivcoN huiSAwr ho ky ikauN prmwqmw dw ismrn nhIN krdw? iek idn Ajyhw by-bs ho ky sOxw
peygw ik muV au~iTAw hI nhIN jw skygw (iek idn sdw dI nINdry sOxw peygw) [128[
hy kbIr! mwieAw dy moh ivc msq ho ky ikauN aumr AjweIN gvw irhw hYN? huiSAwr ho, mmqw
dI nINd dy hulwry vloN sucyq rhu [ ijs pRBU dI Xwd qoN ivCuiVAw hoieAw hYN (Aqy ieh sihm
qy klyS shwr irhw hYN) ausy pRBU dy crnW ivc juiVAw rhu [129[

ਕਬੀਰ ਸੰਤ ਕੀ ਗੈਲ ਨ ਛੋਡੀਐ ਮਾਰਿਗ ਲਾਗਾ ਜਾਉ ॥ ਪੇਖਤ ਹੀ ਪੁੰਨੀਤ ਹੋਇ ਭੇਟਤ ਜਪੀਐ ਨਾਉ
॥੧੩੦॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- gYl—rsqw, ip`Cw [ sMq kI gYl—auh rsqw ijs qy sMq qury hn [ mwrig—
rsqy auqy [ lwgw jwau—quirAw c`l [ puMnIq—punIq, pivqR [ Bytq—imilAW, sMgq
kIiqAW, pws bYiTAW [
ArQ:- (pr) hy kbIr! (jy “jw ky sMg qy bICurw, qwhI ky sMg lwgu” vwlw au~dm krnw hY
qW) auh rsqw nwh C`fIey ijs au~qy sMq gurmuiK qurdy hn, auhnW dy rsqy au~qy qury c`lxw
cwhIdw hY [ sMqW gurmuKW dw drSn kIiqAW mn pivqR ho jWdw hY, auhnW dy pws bYiTAW
prmwqmw dw nwm ismrIdw hY (ismrn dw SOk pY jWdw hY) [130[

ਕਬੀਰ ਸਾਕਤ ਸੰਗੁ ਨ ਕੀਜੀਐ ਦੂਰਿਹ ਜਾਈਐ ਭਾਿਗ ॥ ਬਾਸਨੁ ਕਾਰੋ ਪਰਸੀਐ ਤਉ ਕਛੁ ਲਾਗੈ ਦਾਗੁ
॥੧੩੧॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- swkq—r`b nwloN tu`tw hoieAw mnu`K [ sMgu—suhbiq [ dUrih—(swkq qoN) dUr
hI [ Bwig jweIAY—B`j jwxw cwhIdw hY [ bwsnu—BWfw [ kwro—kwlw [ qau—qW [ kCu—
kuJ ku, QoVw-bhuq [
ArQ:- hy kbIr! (jy “jw ky sMg qy bICurw, qwhI ky sMg lwgu” vwlw au~dm krnw hY qW)
r`b nwloN tu`ty hoey bMdy dI suhbiq nhIN krnI cwhIdI, aus qoN dUr hI ht jwxw cwhIdw hY [
(vyK,) jy iksy kwly BWfy ƒ CohIey, qW QoVw-bhuq dwZ l`g hI jWdw hY [132[

ਕਬੀਰਾ ਰਾਮੁ ਨ ਚੇਿਤਓ ਜਰਾ ਪਹੂੰਿਚਓ ਆਇ ॥ ਲਾਗੀ ਮੰਿਦਰ ਦੁਆਰ ਤੇ ਅਬ ਿਕਆ ਕਾਿਢਆ ਜਾਇ
॥੧੩੨॥ ਕਬੀਰ ਕਾਰਨੁ ਸੋ ਭਇਓ ਜੋ ਕੀਨੋ ਕਰਤਾਿਰ ॥ ਿਤਸੁ ਿਬਨੁ ਦੂਸਰੁ ਕੋ ਨਹੀ ਏਕੈ ਿਸਰਜਨਹਾਰੁ
॥੧੩੩॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- jrw—buFypw [ lwgI—(A`g) l`g geI [ mMdir—Gr [ mMdir duAwr qy—Gr
dy bUhy qoN [ Ab—hux, A`g l`gx qy [ ikAw kwiFAw jwie—kIh bcwieAw jw skdw hY? sB
kuJ bcwieAw nhIN jw skdw [132[
kwrnu—sbb, vsIlw, ‘rwm ƒ cyqx’ dw sbb [ so BieE—auhI (sbb) bxdw hY [ eykY—
ieko hI [133[
ArQ:- hy kbIr! (jy “jw ky sMg qy bICurw, qwhI ky sMg lwgu” dw au~dm krnw hY, qW ieh
vyly-isr hI ho skdw hY, swDwrn qOr qy buFypy qoN pihlW pihlW hI ieh au~dm krnw cwhIdw
hY; pr jy juAwnI ivc prmwqmw dw Bjn nwh kIqw (auqoN) buFypw Aw A`piVAw (ies aumr
qk mwieAw dy moh ivc Psy irhW byAMq mMdy sMskwr AMdr jmHw huMdy gey, ieh ikvyN hux
ismrn vl prqx dyxgy?) [ jy iksy Gr ƒ bUhy vloN hI A`g l`g jwey, qW aus vyly (Gr
ivcoN) bhuqw kuJ (sVnoN) bcwieAw nhIN jw skdw (iesy qrHW jy juAwnI ivkwrW ivc gl jwey,
qW buFypy ivc aumr dy igxqI dy idn hox krky jIvn bhuq sMvwirAw nhIN jw skdw [132[
(pr) hy kbIr! (jy ismrn qoN KuMiJAW hI juAwnI lμG geI hY Aqy buFypw Aw jwx qy hux sUJ
peI hY, qW BI inrws hox dI loV nhIN [ ismrn pRBU dI AwpxI b^SS hY jdoN dyvy qdoN hI
jIv ismrn kr skdw hY [ juAwnI hovy cwhy buFypw, ismrn krn dw) sbb auhI bxdw hY jo
krqwr Awp bxwey; (ieh dwiq iksy BI jIv dy h`Q ivc nhIN hY, ieh sbb bxwx vwlw) aus
prmwqmw qoN ibnW hor koeI nhIN, isr& isRStI dw rcnhwr Awp hI ieh sbb bxwx-jogw hY
[133[

ਕਬੀਰ ਫਲ ਲਾਗੇ ਫਲਿਨ ਪਾਕਿਨ ਲਾਗੇ ਆਂਬ ॥ ਜਾਇ ਪਹੂਚਿਹ ਖਸਮ ਕਉ ਜਉ ਬੀਿਚ ਨ ਖਾਹੀ ਕ ਬ
॥੧੩੪॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- Pl Plin lwgy—AMbW ƒ Pl l`gx l`g pYNdy hn, AMbW ƒ Pl pYx l`g pYNdw hY
[ Ksm kau—bwZ dy mwlk pws [ jau—jy [ bIic—ivc hI, ivckwhy hI, p`kx qoN pihlW
hI [ kWb—kWbw, hnyrI Awid dy kwrn tihxI nwloN Pl dw ih`l jwxw [
not:- bsMq ruqy AMbW ƒ bUr pYNdw hY, AgWh grmIAW SurU ho jWdIAW hn [ pihlW k`cy PlW
ƒ gwlHV qoqy Awidk hI tuk tuk ky Kw jWdy hn; hnyrIAW ivc bhuq swrw Pl JV jWdw hY,
keI Pl tihxIAW nwl l`gy qW rihMdy hn, pr hnyrI nwl ih`l jwx krky au~qy hI su`k jWdy
hn [ iehnW keI h`ilAW qoN lμG ky jo p`kdy hn, auhI kbUl pYNdy hn [ iehI hwl mnu`KW dw
hY; jgq dy keI ivkwr ienswn ƒ pRBU nwloN ivCoVdy hn, jo mnu`K mwieAw dy sB h`ilAW qoN
bc ky pUrI SrDw nwl pRBU dy dr qy itky rihMdy hn, auhI mwlk-pRBU dIAW nzrW ivc jcdy
hn [
ArQ:- hy kbIr! AMbW dy bUitAW ƒ (pihlW) Pl l`gdy hn, qy (shjy shjy iPr auh) p`kxy
SurU huMdy hn; p`kx qoN pihlW jy ieh AMb (hnyrI Awidk nwl tihxI nwloN) ih`l nwh jwx qW
hI mwlk qk A`pVdy hn [134[

ਕਬੀਰ ਠਾਕੁਰੁ ਪੂਜਿਹ ਮੋਿਲ ਲੇ ਮਨਹਿਠ ਤੀਰਥ ਜਾਿਹ ॥ ਦੇਖਾ ਦੇਖੀ ਸ ਗੁ ਧਿਰ ਭੂਲੇ ਭਟਕਾ ਖਾਿਹ
॥੧੩੫॥ ਕਬੀਰ ਪਾਹਨੁ ਪਰਮੇਸੁਰੁ ਕੀਆ ਪੂਜੈ ਸਭੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਇਸ ਭਰਵਾਸੇ ਜੋ ਰਹੇ ਬੂਡੇ ਕਾਲੀ ਧਾਰ
॥੧੩੬॥ ਕਬੀਰ ਕਾਗਦ ਕੀ ਓਬਰੀ ਮਸੁ ਕੇ ਕਰਮ ਕਪਾਟ ॥ ਪਾਹਨ ਬੋਰੀ ਿਪਰਥਮੀ ਪੰਿਡਤ ਪਾੜੀ ਬਾਟ
॥੧੩੭॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- moil ly—mu`l lY ky, ^rId ky [ jwih—jWdy hn [ dyKw dyKI—iek dUjy ƒ (ieh
kMm kridAW) vyK ky [ sWgu Dir—sWg bxw ky, nkl kr ky [ Btkw Kwih—Btkdy hn
[135[
pwhnu—p`Qr (dI mUrqI) [ kIAw—bxw ilAw, imQ ilAw [ ies Brvwsy—ies XkIn ivc
(ik ieh prmwqmw hY) [ bUfy—fu`b gey [ kwlI Dwr—fUMGy pwxI ivc (not:- smuMdr dw
pwxI ijauN ijauN vDIk fUMGw huMdw jwey, aus dw rMg vDIk kwlw id`sygw) [136[
EbrI—kYd^wny dI koTVI [ kwgd—(Bwv, pMfqW dy) Drm-SsqR [ msu—isAwhI [ msu
ky—isAwhI nwl ilKy hoey [ krm—krm-kWf (dI mrXwdw) [ kpwt—kvwV, p`ky drvwzy
[ borI—fob id`qI [ iprQmI—DrqI, DrqI dy lok [ pwVI bwt—rwh BMn ilAw, fwkw mwr
ilAw hY [ bwt—rsqw [
ArQ:- hy kbIr! jo lok Twkur (dI mUrqI) mu`l lY ky (aus dI) pUjw krdy hn, Aqy mn dy
hT nwl qIrQW qy jWdy hn, (Asl ivc auh lok) iek dUjy ƒ (ieh kMm kridAW) vyK ky
sWg bxweI jWdy hn (ies ivc AslIAq koeI nhIN huMdI, sB kuJ lokW ivc cMgw AKvwx
leI hI kIqw jWdw hY, ihrdy ivc prmwqmw dy ipAwr dw koeI hulwrw nhIN huMdw, shI rwh qoN
KuMJy hoey ieh lok Btkdy hn [
hy kbIr! (pMifqW dy ip`Cy l`gw hoieAw ieh) swrw jgq p`Qr (dI mUrqI) ƒ prmysr imQ
irhw hY qy ies dI pUjw kr irhw hY [ ijnHW mnu`KW ƒ ieh i^Awl bixAw hoieAw hY ik p`Qr
ƒ pUj ky auh prmwqmw dI BgqI kr rhy hn auh fUMGy pwxIAW ivc fu`by smJo (ijQoN auhnW
dw koeI Qhu-pqw hI nhIN l`gxw) [136[
hy kbIr! (iehnW pMifqW dy) SwsqR, mwno kYd^wnw hn, (iehnW SwsqRW ivc) isAwhI nwl
ilKI hoeI krm-kWf dI mrXwdw, mwno, aus kYd^wny dy bMd drvwzy hn [ (ies kYd^wny ivc
r`KIAW) p`Qr dIAW mUrqIAW ny DrqI ny bMidAW ƒ (sMswr-smuMdr ivc) fob id`qw hY, pMifq
lok fwky mwr rhy hn (Bwv, swdw-idl lokW ƒ SwsqRW dI krm-kWf dI mrXwdw qy mUrqI-
pUjw ivc lw ky d`Cxw-dwn Awid dI rwhIN lu`t rhy hn) [137[
not:- ies Slok nμ: 136 dy huMidAW koeI is`K jo ies bwxI ivc SrDw r`Kdw hovy ieh nhIN
AwK skdw ik mUrqI dI rwhIN prmwqmw dI pUjw ho skdI hY, jW, mUrqI-pUjw BI iek TIk
rsqw hY ijs rsqy qy qur ky mnu`K prmwqmw ƒ iml skdw hY [

ਕਬੀਰ ਕਾਿਲ ਕਰੰਤਾ ਅਬਿਹ ਕਰੁ ਅਬ ਕਰਤਾ ਸੁਇ ਤਾਲ ॥ ਪਾਛੈ ਕਛੂ ਨ ਹੋਇਗਾ ਜਉ ਿਸਰ ਪਿਰ ਆਵੈ
ਕਾਲੁ ॥੧੩੮॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- kil—Blky, jo idn Blky Awauxw hY [ Abih—huxy hI [ suie qwl—ausy iKn
[ jau—jdoN [ kwlu—mOq [ pwCY—BgqI krn dw mOkw lμG jwx qy, Asl smy qoN ipCoN [
not:- slok nμ: 132 ivc kbIr jI ny ieh qwkId kIqI sI ik buFypw Awaux qoN pihlW
pihlW BgqI dw suBwau bxwE [ nwl hI cyqw krWdy hn ik ieh pRBU dI b^SS hI hY, ijs
au~qy ho jwey [ AMb dy Pl dI imswl dy ky smJWdy hn ik aus dI myhr qy XkIn r`Ko, auh
zrUr b^SS krdw hY [ pr nwl hI AgWh sucyq krdy hn ik iehnW mUrqI-pUjW ƒ
prmwqmw dI BgqI krdy nwh smJo, ieh ivcwry qW pMifq lokW dy kYdI hn [
Slok nμ: 132 dy i^Awl ƒ muV jwrI r`Kdy hoey AwKdy hn ik:
ArQ:- hy kbIr! (prmwqmw dw ismrn krn ivc kdy Awls nwh kr) Blky (ismrn
krWgw, ieh slwh) krdw huxy hI (ismrn) kr (Blky ismrn SurU krn dy QW huxy hI SurU
kr dyh [ nhIN qW Blk Blk kridAW) jdoN mOq isr qy Aw jWdI hY aus vyly smW ivhw jwx
qy kuJ nhIN ho skdw [138[

ਕਬੀਰ ਐਸਾ ਜੰਤੁ ਇਕੁ ਦੇਿਖਆ ਜੈਸੀ ਧੋਈ ਲਾਖ ॥ ਦੀਸੈ ਚੰਚਲੁ ਬਹੁ ਗੁਨਾ ਮਿਤ ਹੀਨਾ ਨਾਪਾਕ
॥੧੩੯॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- AYsw jMqu—Ajyhw mnu`K ijs ny ‘rwmu n cyiqE’ [ DoeI lwK—DoqI hoeI lwK
(jo bVI cmkdI hY) [ cMclu—cwlwk, cusq [ bhu gunw—bhuq hI vDIk [ miq hInw—Akl
qoN s`Kxw [ nwpwk—nw-pwk, ApivqR, gMdy jIvn vwlw [
ArQ:- hy kbIr! mYN iek Ajyhw mnu`K vyiKAw (ijs ny kdy prmwqmw dw ismrn nhIN sI
kIqw) auh (bwhroN vyKx ƒ) DoqI hoeI cmkdI lwK vrgw sI [ pRBU dI Xwd qoN KuMiJAw hoieAw
mnu`K BwvyN bhuq hI cusq-clwk id`sdw hovy, pr auh Asl ivc Akl qoN s`Kxw huMdw hY
ikauNik pRBU qoN ivCuV ky aus dw jIvn gMdw huMdw hY [139[

ਕਬੀਰ ਮੇਰੀ ਬੁਿਧ ਕਉ ਜਮੁ ਨ ਕਰੈ ਿਤਸਕਾਰ ॥ ਿਜਿਨ ਇਹੁ ਜਮੂਆ ਿਸਰਿਜਆ ਸੁ ਜਿਪਆ
ਪਰਿਵਦਗਾਰ ॥੧੪੦॥ {ਪੰਨਾ 1371}
pd ArQ:- buiD—Akl [ kau—ƒ [ iqskwr—iqRskwr, inrwdrI, h`qk [ ijin—ijs
(privdgwr) ny, ijs pwlxhwr pRBU ny [ jmUAw—grIb ijhw jm, ivcwrw jm (not:- ijs
‘jm’ qoN dunIAw Qr-Qr kMbdI hY, BgqI krn vwly ƒ auh BI prmwqmw dw pYdw kIqw
hoieAw iek swDwrn ijhw jIv jwpdw hY, aus pwsoN auh rqw Br BI nhIN frdy) [ su—aus
(prmwqmw) ƒ [
ArQ:- hy kbIr! (pRBU dI Xwd qoN Bu`lw hoieAw mnu`K bVw cusq-cwlwk huMdw hoieAw BI
Akl-hIx qy iPtkwr-jog huMdw hY ikauNik aus dw jIvn nIvW rih jWdw hY [ pr myry auqy
pRBU dI myhr hoeI hY, dunIAw dy lok qW ikqy rhy) myrI Akl ƒ jmrwj BI iPtkwr nhIN pw
skdw, ikauNik mYN aus pwlxhwr pRBU ƒ ismirAw hY ijs ny ies ivcwry jm ƒ pYdw kIqw hY
[140[

ਕਬੀਰੁ ਕਸਤੂਰੀ ਭਇਆ ਭਵਰ ਭਏ ਸਭ ਦਾਸ ॥ ਿਜਉ ਿਜਉ ਭਗਿਤ ਕਬੀਰ ਕੀ ਿਤਉ ਿਤਉ ਰਾਮ
ਿਨਵਾਸ ॥੧੪੧॥ {ਪੰਨਾ 1372}
pd ArQ:- kbIru—sB qoN v`fw, prmwqmw, prm Awqmw [ BieAw—ho jWdw hY, jwpdw hY
[ dws—(prmwqmw dI BgqI krn vwly) syvk [ kbIr kI Bgiq—prmwqmw dI BgqI [
ArQ:- (BgqI krn vwilAW ƒ) prmwqmw (ieauN pRqIq huMdw hY ijvyN) ksqUrI hY, swry Bgq
aus dy BOry bx jWdy hn (ijvyN BOry Pu`l dI sugMDI ivc msq ho jWdy hn qy ikqy gMdI-mMdI bU
vwly QW vl nhIN jWdy, iqvyN Bgq prmwqmw dy ipAwr dI sugMDI ivc lIn rihMdy hn qy
mwiek pdwrQW vl nhIN prqdy) [ ijauN ijauN auh prmwqmw dI BgqI krdy hn, iqauN iqauN
auhnW dy ihrdy ivc prmwqmw dw invws ho jWdw hY (Ajyhy mnu`KW dI Akl ƒ kOx iPtkwr pw
skdw hY?) [141[

ਕਬੀਰ ਗਹਗਿਚ ਪਿਰਓ ਕੁਟੰਬ ਕੈ ਕ ਠੈ ਰਿਹ ਗਇਓ ਰਾਮੁ ॥ ਆਇ ਪਰੇ ਧਰਮ ਰਾਇ ਕੇ ਬੀਚਿਹ ਧੂਮਾ
ਧਾਮ ॥੧੪੨॥ {ਪੰਨਾ 1372}
pd ArQ:- ghgic—gwVH ivc, rOxk ivc, Gmswn ivc [ kutMb kY ghgic—t`br dy
JMbyly ivc [ pirE—ipAw irhw, PisAw irhw [ kWTY—kMFy qy, lWBy hI; iek-pwsy hI [
Drmrwie ky—Drmrwj dy Byjy hoey dUq [ Awie pry—Aw A`pVy [ bIcih—ivcy hI [
DUmDwm—rOlw-gOlw [
ArQ:- hy kbIr! jo mnu`K t`br dy gwVH ivc hI PisAw rihMdw hY, prmwqmw (dw Bjn aus
dy ihrdy qoN) lWBy hI rih jWdw hY [ ies rOly-gOly ivc hI Psy hoey dy pws Drmrwj dy Byjy
hoey dUq Aw A`pVdy hn (‘rwmu n cyiqE, jrw phUMicE Awie’) [142[

ਕਬੀਰ ਸਾਕਤ ਤੇ ਸੂਕਰ ਭਲਾ ਰਾਖੈ ਆਛਾ ਗਾਉ ॥ ਉਹੁ ਸਾਕਤੁ ਬਪੁਰਾ ਮਿਰ ਗਇਆ ਕੋਇ ਨ ਲੈਹੈ ਨਾਉ
॥੧੪੩॥ {ਪੰਨਾ 1372}
pd ArQ:- swkq qy—r`b nwloN tu`ty hoey mnu`K qoN [ sUkr—sUr [ Blw—cMgw [ AwCw—
sw& [ gwau—ipMf [ bpurw—ivcwrw; bd-nsIb [ koie nwau n lY hY—koeI aus dw nwm BI
nhIN lYNdw, iksy ƒ aus dw cyqw BI nhIN rih jWdw [
ArQ:- hy kbIr! (kutMb dy ghgc ivc pY ky prmwqmw ƒ ivswr dyx vwly) swkq nwloN qW
sUr hI cMgw jwxo (ipMf dy duAwly dw gMd Kw ky) ipMf ƒ sw&-suQrw r`Kdw hY [ jdoN auh mMd-
BwgI swkq mr jWdw hY iksy ƒ aus dw cyqw BI nhIN rih jWdw (BwvyN auh ijaUNidAW ikqnw hI
v`fw bx bx bihMdw irhw hovy) [143[
not:- ieQy swkq Aqy sUkr dy jIvn dw twkrw kr ky d`isAw hY ik dohW ivcoN sUkr ƒ cMgw
jwxo [ swkq swrI aumr gMdy-mMdy ivkwrW ivc ipAw rihMdw hY, sUkr gMd KWdw hY [ pr
swkq qW keI ZrIb bMidAW ƒ du`K dyNdw irhw hovygw, qy sUkr ipMf dI s&weI r`K ky ipMf dI
syvw hI krdw irhw [

ਕਬੀਰ ਕਉਡੀ ਕਉਡੀ ਜੋਿਰ ਕੈ ਜੋਰੇ ਲਾਖ ਕਰੋਿਰ ॥ ਚਲਤੀ ਬਾਰ ਨ ਕਛੁ ਿਮਿਲਓ ਲਈ ਲੰਗੋਟੀ ਤੋਿਰ
॥੧੪੪॥ {ਪੰਨਾ 1372}
pd ArQ:- clqI bwr—sMswr qoN qurn vyly, mrn vyly [ lμgotI—(not:- pRwxI dy mrn qy
aus dy srIr ƒ swDwrx hwlqW ivc aus dy sMbMDI nuhw-DuAw ky k`pVy pw ky swVdy d`bdy hn
[ ieh nhIN huMdw ik aus dy l`k dI lμgotI BI lwh lYx [ pr, purwxy smy ivc vpwrI lok GroN
qurn vyly rupieAW ƒ vWslI ivc pw ky l`k nwl bMnH lYNdy sn, qwik curwey nwh jwx [
vWslI iek lμmI qy BIVI QYlI huMdI hY ijs ivc golweI vwly pwsy msW iek rupieAw Aw sky [
so, lμmy-dwA aus ƒ rupieAW nwl Br leIdw hY, vWslI dy dohW isirAW au~qy qxIAW huMdIAW
hn, dovyN isry bMd kr ky l`k duAwly bMnH leIdI hY [ ijs mnu`K ƒ Awpxy kmwey rupey dw
bhuqw i&kr rhy, auh hr vyly BI bMnHI iPrdw hovygw [ mwlUm huMdw hY ik ieQy lμgotI qoN kbIr
jI dw Bwv vWslI qoN hY) [
ArQ:- hy kbIr! (pRBU nwloN tu`t ky inrI mwieAw joVn dw BI kIh lwB?) ijs mnu`K ny
qrilAW nwl joV ky l`KW kRoVW rupey BI iek`Ty kr ley hox (qy ies joVy hoey Dn dw ieqnw
i^Awl r`Kdw hovy ik vWslI ivc pw ky l`k nwl bMnHI iPrdw hovy, aus ƒ BI) mrn vyly kuJ
pRwpq nhIN huMdw, (aus dy sMbMDI) aus dI vWslI BI qoV ky lwh lYNdy hn [144[

ਕਬੀਰ ਬੈਸਨੋ ਹੂਆ ਤ ਿਕਆ ਭਇਆ ਮਾਲਾ ਮੇਲੀਂ ਚਾਿਰ ॥ ਬਾਹਿਰ ਕੰਚਨੁ ਬਾਰਹਾ ਭੀਤਿਰ ਭਰੀ ਭੰਗਾਰ
॥੧੪੫॥ {ਪੰਨਾ 1372}
pd ArQ:- bYsno—iqlk mwlw c`k® Awidk lw ky bixAw hoieAw ivSnU dw Bgq [ mwlw
mylIN cwir—cwr mwlw pw leIAW [ kMcnu—sonw [ bwrhw—bwrW vMnI dw, su`D [ BIqir—
AMdr, mn ivc [ BMgwr—lwK, Kot [
ArQ:- hy kbIr! (pRBU dw ismrn C`f ky inrw Dn kmwx vwly bMdy aumr AjweIN gvWdy hn
ikauNik Dn ieQy hI ipAw rihMdw hY [ pr inr ByK ƒ hI BgqI-mwrg smJx vwly BI kuJ
nhIN K`t rhy) jy iksy mnu`K ny iqlk c`k® lw ky Aqy cwr mwlw pw ky Awpxy Awp ƒ vYSnv
Bgq AKvw ilAw, aus ny BI kuJ nhIN K`itAw [ (ies Dwrimk ByK dy kwrn) bwhroN vyKx ƒ
BwvyN Su`D sonw idsy, pr aus dy AMdr Kot hI Kot hY [145[
not:- cONk Awidk keI gihxy lok Ajyhy bxvWdy hn ijnHW dy bwhrvwr qW Su`D sony dI p`qRI
l`gI huMdI hY pr aus dy AMdr lwK BrI jWdI hY [

ਕਬੀਰ ਰੋੜਾ ਹੋਇ ਰਹੁ ਬਾਟ ਕਾ ਤਿਜ ਮਨ ਕਾ ਅਿਭਮਾਨੁ ॥ ਐਸਾ ਕੋਈ ਦਾਸੁ ਹੋਇ ਤਾਿਹ ਿਮਲੈ ਭਗਵਾਨੁ
॥੧੪੬॥ ਕਬੀਰ ਰੋੜਾ ਹੂਆ ਤ ਿਕਆ ਭਇਆ ਪੰਥੀ ਕਉ ਦੁਖੁ ਦੇਇ ॥ ਐਸਾ ਤੇਰਾ ਦਾਸੁ ਹੈ ਿਜਉ
ਧਰਨੀ ਮਿਹ ਖੇਹ ॥੧੪੭॥ ਕਬੀਰ ਖੇਹ ਹੂਈ ਤਉ ਿਕਆ ਭਇਆ ਜਉ ਉਿਡ ਲਾਗੈ ਅੰਗ ॥ ਹਿਰ ਜਨੁ
ਐਸਾ ਚਾਹੀਐ ਿਜਉ ਪਾਨੀ ਸਰਬੰਗ ॥੧੪੮॥ ਕਬੀਰ ਪਾਨੀ ਹੂਆ ਤ ਿਕਆ ਭਇਆ ਸੀਰਾ ਤਾਤਾ ਹੋਇ
॥ ਹਿਰ ਜਨੁ ਐਸਾ ਚਾਹੀਐ ਜੈਸਾ ਹਿਰ ਹੀ ਹੋਇ ॥੧੪੯॥ {ਪੰਨਾ 1372}
not:- pRBU dy ismrn dI shYqw nwl jIvn ƒ shjy shjy au~cw kr ky prmwqmw nwl iek-
imk krn leI iehnW cwr SlokW ivc kbIr jI roVy, DUV Aqy pwxI dw idRStWq dy ky iehnW
dy gux Dwrn Aqy iehnW vwly Avgux C`fx dw aupdyS krdy hn [
phy ivc ipAw hoieAw roVw rwhIAW dy pYrW dy Tyfy KWdw hY, iesy qrHW mnu`K ny dUijAW vloN
Awey klySW qy kubolW ƒ shwrn dI Awdq pkwxI hY [ roVw nμgIN pYrIN jwx vwly rwhI dy pYrW
ivc cu`Bdw hY, Bgq ny iksy ZrIb qoN ZrIb ƒ BI koeI coBvW bol nhIN bolxw, DUV vWg
nrm-idl rihxw hY [ pr DUV mswi&rW auqy pY ky auhnW ƒ gMdw krdI hY; Bgq ny ies vwdI
qoN bcxw hY, iksy dy AYb nhIN Prolxy [ ijvyN pwxI swry AMgW vwsqy iek-smwn huMdw hY, sB
SklW dy BWifAW nwl BI myl kr lYNdw hY, Bgq ny cMgy mMdy sB nwl ipAwr krnw hY [ pr
Bgq ny sdw TMFy suBwv vwlw rihxw hY, ieqnw ie`k-rs ik prmwqmw qy ies ivc koeI iv`Q
nwh rih jwey [
pd ArQ:- roVw—roV, ie`t dw totw [ bwt—rsqw, pihAw [ qij—C`f ky [ qwih—ausy
ƒ [146[
pMQI—rwhI, muswi&r [ DrnI—DrqI [ Kyh—im`tI, brIk im`tI, DUV [137[
srbMg—swry AMgW nwl (mYl r`Kx vwlw) [148[
sIrw—sIArw, sIql, TMFw [ qwqw—q`qw [149[
ArQ:- hy kbIr! (jy ‘jw ky sMg qy bICurw, qw hI ky sMig’ imlx dI qWG hY, qW) AhMkwr
C`f ky rwh ivc pey hoey roVy vrgw ho jwh (qy hryk rwhI dy Tyfy shwr)! jyhVw koeI mnu`K
Ajyhw syvk bx jWdw hY, aus ƒ prmwqmw iml pYNdw hY [146[
pr hy kbIr! roVw bixAW BI Ajy pUrI kwmXwbI nhIN huMdI, ikauNik (roVw Tyfy qW shwrdw hY,
pr nμgIN pYrIN qurn vwly) rwhIAW dy pYrW ivc cu`Bdw BI hY (qUM iksy ƒ du`K nhIN dyxw) [ hy
pRBU! qyrw Bgq qW Ajyhw (nrm-idl) bx jWdw hY ijvyN rwh dI bwrIk DUV [147[
hy kbIr! Kyh (vWg) bixAW BI Ajy ksr rih jWdI hY, Kyh (pYrW nwl) au~f ky (rwhIAW dy)
AMgW auqy pYNdI hY [ prmwqmw dw Bgq Ajyhw cwhIdw hY ijvyN pwxI hryk Skl dy BWfy nwl
smweI r`Kdw hY [148[
hy kbIr! pwxI vWg sB nwl myl r`iKAW (BI) Ajy pUrnqw nsIb nhIN huMdI, pwxI kdy TMFw
qy kdy q`qw ho jWdw hY, Bgq Ajyhw hoxw cwhIdw hY (ik dunIAw nwl vrqdw hoieAw Awpxy
suBwv ƒ ieqnw Afol r`Ky) ik ies ivc qy prmwqmw ivc koeI &rk nwh rih jwey [149[

ਊਚ ਭਵਨ ਕਨਕਾਮਨੀ ਿਸਖਿਰ ਧਜਾ ਫਹਰਾਇ ॥ ਤਾ ਤੇ ਭਲੀ ਮਧੂਕਰੀ ਸੰਤਸੰਿਗ ਗੁਨ ਗਾਇ ॥੧੫੦॥
ਕਬੀਰ ਪਾਟਨ ਤੇ ਊਜਰੁ ਭਲਾ ਰਾਮ ਭਗਤ ਿਜਹ ਠਾਇ ॥ ਰਾਮ ਸਨੇਹੀ ਬਾਹਰਾ ਜਮ ਪੁਰੁ ਮੇਰੇ ਭ ਇ
॥੧੫੧॥ {ਪੰਨਾ 1372}
pd ArQ:- Bvn—mhl [ knkwmnI—knk kwmnI (not:- ‘knk’ dw A^Irlw qy
‘kwmnI’ dw pihlw A`Kr ‘k’ iek`Ty imlw id`qy gey hn) [ knk—sonw, Dn-dOlq [
kwmnI—suMdr iesqRI [ isKir—(mhl dI) cotI auqy [ Djw—JMfw [ Phrwie—JUldw hovy [
mDUkrI—dr dr qoN mMgiqAW vWg mMgI hoeI iB`iCAw [150[
pwtn—Shr [ aUjru—au~jiVAw hoieAw QW [ ieh Twie—ijs QW qy [ snyhI—ipAwr krn
vwlw [ rwm snyhI bwhrw—prmwqmw nwl ipAwr krn vwilAW qoN suM\w QW [ jm puru—jm
dw Sihr, nrk [ myry BWie—myry Bw dw, myry Bwxy [151[
ArQ:- au~cy mhl-mwVIAW hox, bVw Dn-pdwrQ hovy, suMdr iesqRI hovy, mhl dI cotI auqy
JMfw JUldw hovy (pr jy pRBU dy nwm qoN suM\ hovy)—ies swry rwj-Bwg nwloN mMg ky ilAWdI
iB`iCAw cMgI hY jy mnu`K sMqW dI sMgiq ivc rih ky prmwqmw dI is&iq-swlwh krdw hovy
[150[
hy kbIr! Sihr nwloN auh au~jiVAw hoieAw QW cMgw hY ijQy pRBU dy Bgq (pRBU dy gux gWdy)
hox [ jyhVw QW prmwqmw nwl ipAwr krn vwly bMidAW qoN suM\w hovy, mYƒ qW auh nrk
jwpdw hY [151[
not:- kbIr jI ikrq-kwr C`f ky mMg Kwx ƒ ieQy cMgw nhIN kih rhy [ ieQy qW aus rwj-
Bwg dI inKyDI krdy hn jo pRBU dI Xwd qoN ivCoV dyvy [ jo mnu`K AiBmwn iqAwgdw hY, koml
ihrdy vwlw ho jWdw hY, sB nwl Ajyhw sWvw slUk krdw hY ik “jYsw hir hI hoie” vYsw bx
jWdw hY, aus ƒ sqsMg hI sB qoN ipAwrw QW l`gdw hY [

ਕਬੀਰ ਗੰਗ ਜਮੁਨ ਕੇ ਅੰਤਰੇ ਸਹਜ ਸੁੰਨ ਕੇ ਘਾਟ ॥ ਤਹਾ ਕਬੀਰੈ ਮਟੁ ਕੀਆ ਖੋਜਤ ਮੁਿਨ ਜਨ ਬਾਟ
॥੧੫੨॥ {ਪੰਨਾ 1372}
not:- pqw nhIN Aswfy keI tIkwkwr s`jx kbIr jI ƒ bdo-bdI pRwxwXwmI ikauN bxweI jw
rhy hn [ ies slok dw ArQ Awm qOr qy ieauN kIqw jw irhw hY; “K`bI qy s`jI sur ijQy
imldI hY jo QW APur qurIAw AvsQw dI hY, auQy kbIr ny Awpxw mn bxwieAw hY [” sRI gurU
gRMQ swihb ivc drj hoeI swrI bwxI gurU-rUp hY [ jy ieQy pRwxwXwm krn dI ihdwieq hY, qW
hryk is`K vwsqy K`bI s`jI sur vwlw A`iBAws zrUrI ho igAw [ ikqy BI ies slok nwl koeI
Ajyhw hukm drj nhIN hY ik ies ƒ isr& pVHnw hI hY ies auqy Aml nhIN krnw [
pr Asl g`l ieh hY ik ies Slok ivc pRwxwXwm dw koeI izkr nhIN hY [ slok nμ: 146 qoN
ieh swry slok rlw ky pVHo [ jo mnu`K ‘jYsw hir hI hoie” qYsw bx jWdw hY aus dI Awqmk
AvsQw ibAwn kIqI geI hY [ l&z ‘gMg jmun’ qoN qurq pRwxwXwm dy ArQ bxw lYxy bVI
kwhlI dI g`l hY [ Aswfy dIn dunI dy pwiqSwh siqgurU nwnk dyv jI BI iehI l&z vrqdy
hn [ kI iPr auh BI pRwxwXwm kirAw krdy sn?
quKwrI CMq mhlw 1 bwrw mwhw ] mwiG punIq BeI, qIrQu AMqir jwinAw ] swjn shij imly,
gux gih AMik smwinAw ] pRIqm gux AMky, suix pRB bMky, quDu Bwvw sir nwvw ] gMg jmun
qh byxI sMgm swq smuMd smwvw ] puMn dwn pUjw prmysur, juig juig eyko jwqw ] nwnk mwiG
mhw rsu hir jip, ATsiT qIrQ nwqw ]15]
jo s`jx rqw Br BI ivcwrn dI Kycl krngy auh vyK lYxgy ik cOQI quk dw l&z ‘qh’
pihlI quk dy ‘qIrQu AMqir jwinAw’ nwl sMbMD r`Kdw hY [ so, ‘gMg jmun byxI sMgm’ hryk
mnu`K dy ‘AMqir’ hY [ auQy ‘hir jip’ ‘mhw rsu’ pYdw huNMdw hY, ieMnw rs ik, mwno,
‘ATsiT qIrQ nwqw’ [
iksy hwlq ivc BI koeI s`jx ieh iK`c-GsIt nhIN kr skdw ik gurU nwnk dyv jI ieQy K`bI
s`jI sur dy A`iBAws dw izkr kr rhy hn [
kbIr jI Awp BI iek hor QW ‘gMg jmun’ dw izkr krdy hn, auQy BI ieVw ipMglw Awidk
vl ieSwrw nhIN hY [ dyKo,
gauVI kbIr jI ] ipMf mUAY, jIau ikh Gir jwqw ] sbid AqIq Anwhid rwqw ] ijin rwmu
jwinAw, iqnih pCwinAw ] ijau gUMgy swkr mnu mwinAw ]1] AYsw igAwnu kQY bnvwrI ]
mn ry, pvn idRV, suKmn nwrI ]1]rhwau]...
aultI gMgw jmun imlwvau ] ibnu jl sMgm, mn mih n@wvau ]...
khY kbIr inrMjnu iDAwvau ] iqau Gir jwau, ij bhuir n Awvau ]4]18]
ies dw ArQ:
(pRSn:- ) srIr dw moh dUr hoieAW Awqmw ikQy itkdw hY? (Bwv, pihlW qW jIv Awpxy
srIr dy moh krky mwieAw ivc msq rihMdw hY, jdoN ieh moh dUr ho jwey qdoN jIv dI suriq
ikQy juVI rihMdI hY?
(au~qr:- ) qdoN Awqmw siqgurU dy Sbd dI brkiq nwl aus pRBU ivc juiVAw rihMdw hY jo
mwieAw dy bMDnW qoN pry hY qy byAMq hY [ pr ijs mnu`K ny pRBU ƒ (Awpxy AMdr) jwixAw hY
aus ny aus ƒ pCwixAw hY ijvyN guMgy dw mn S`kr ivc pqIjdw hY (koeI hor aus suAwd ƒ
nhIN smJdw, iksy hor ƒ auh smJw nhIN skdw) [1[
ieho ijhw igAwn pRBU Awp hI prgt krdw hY (Bwv, pRBU nwl imlwp vwlw ieh suAwd pRBU
Awp hI b^Sdw hY, qW qy) hy mn! suAws suAws nwm jp, iehI hY suKmnw nwVI dw AiBAws
[1[ rhwau [...
mYN Awpxy mn dI ibrqI prqw id`qI hY (ies qrHW mYN) gMgw qy jmunw ƒ imlw irhw hW (Bwv,
Awpxy ANMqr iqRbyxI dw sMgm bxw irhw hW); (ies au~dm nwl) mYN aus mn-rUp (iqRbyxI)
sMgm ivc ieSnwn kr irhw hW ijQy (gMgw jmunw srsÍqI vwlw) jl nhIN hY [...
kbIr AwKdw hY—mYN mwieAw qoN rihq pRBU ƒ ismr irhw hW, (ismrn kr ky) aus Gr (shj
AvsQw) ivc A`pV igAw hW ik iPr (prq ky auQoN) Awauxw nhIN peygw [4[18[
siqgurU nwnk dyv jI Aqy kbIr jI dy iehnW dohW SbdW qoN AsW vyK ilAw hY ik dohW dw
'gMg jmun' bwry ie`ko hI sWJw Bwv hY [ dovyN mhW purK iehI AwKdy hn ik iqRbyxI dw Asl
ieSnwn ieh hY ik mnu`K Awpxy AMdr pRBU-crnW ivc juVy [
ieh i^Awl ies slok nμ: 152 ivc hY [
pd ArQ:- gMg jmun ky AMqry—gMgw jmunw (Aqy srsÍqI) dy myl ivc [ (not:- ijQy do
ndIAW imldIAW hn auQy pwxI fUMGw qy gMBIr ho jWdw hY [ pwxI dI qyzI Gt jWdI hY, pwxI
itikAw hoieAw jwpdw hY [ roVy vWg AiBmwn Awidk qj ky jdoN mnuK ‘jYsw hir hI hoie’
bxdw hY, qW auh AvsQw bxdI hY ijs bwry kbIr jI ny AwiKAw hY ‘aultI gMgw jmun
imlwvau’, Bwv, mn mwieAw vloN prq ky Afol AvsQw ivc Aw jWdw hY) shj—Afol
AvsQw, mn dI auh hwlq jdoN ieh mwieAw ivc foldw nhIN, jdoN ‘aUc Bvn knkwmnI’
Aqy ‘isKr Djw’ ies ƒ moh nhIN skdy [ suMn—suM\, auh AvsQw ijQy mwiek pdwrQW dy
Purny nhIN auTdy [ qhw—aus Afolqw ivc [ Gwt—p`qx, itkwxw [ mtu—invws [
kbIrY—kbIr ny, kbIr dy mn ny [ bwt—vwt, rsqw [
ArQ:- hy kbIr! (ijauN ijauN mYN ‘jipAw privdgwr’, roVy Awidk vWg mYN AiBmwn qijAw
qy ‘jYsw hir hI hoie’ vwlI myrI AvsQw bxI, qW) mYN kbIr dy mn ny aus p`qx qy itkwxw
kIqw ijQy shj AvsQw mwiek pdwrQW dy PurinAW vloN suM\ hY, ijQy, mwno, gMgw jmunw dy
pwxIAW dw imlwp hY (v`K v`K ndIAW dy pwxI dw vyg Gt ky hux gMBIrqw qy SWqI hY) [ ies
AvsQw ivc A`pVn dw rsqw swry irSI lok Bwldy rihMdy hn [152[

ਕਬੀਰ ਜੈਸੀ ਉਪਜੀ ਪੇਡ ਤੇ ਜਉ ਤੈਸੀ ਿਨਬਹੈ ਓਿੜ ॥ ਹੀਰਾ ਿਕਸ ਕਾ ਬਾਪੁਰਾ ਪੁਜਿਹ ਨ ਰਤਨ ਕਰੋਿੜ
॥੧੫੩॥ {ਪੰਨਾ 1372}
not:- jdoN koeI nvW bUtw au~gdw hY, auh bVw nrm qy koml huMdw hY [ ikqnIAW hI s^q
hnyrIAW Awaux, aus dw kuJ ivgwV nhIN skdIAW, ikauNik auh il& jWdw hY, qyz hvw aus ƒ
BMn-qoV nhIN skdI [ pr ijauN ijauN bUtw v`fw huMdw hY pihlI komlqw qy lck nhIN rihMdI [
aumr pw ky v`fy Awkwr vwlw qW ieh bx jWdw hY, pr hnyrI ies ƒ shjy hI jVHoN pu`t ky
bwhr mwr dyNdI hY [
prmwqmw dy crnW ivc juVn leI sB qoN pihlW ‘AiBmwn’ dUr krnw zrUrI hY, AiBmwn dUr
hoieAW ihrdy ivc komlqw AwauNdI hY ijs dI brkiq nwl mnu`K ZrIbW AmIrW sBnW ƒ iek
prmwqmw dy pYdw kIqy hoey jwx ky sB nwl ipAwr dI vrqoN krdw hY, qy Awp BI sdw SWq-
ic`q rihMdw hY [ jy mnu`K “shj suMn ky Gwt’’ auqy itikAw rhy, qW ieh komlqw BI bxI
rihMdI hY [ Ajyhy mnu`K dy au~cy jIvn dI kImiq nhIN pY skdI [
pd ArQ:- jYsI—ijho ijhI komlqw [ pyf—nvW au~igAw bUtw [ qy—qoN [ jau—jy [
inbhY—bxI rhy [ EiV—A^Ir qk, sdw hI [
ArQ:- hy kbIr! ijho ijhI komlqw nvyN au~gy pOdy dI huMdI hY, jy AjyhI komlqw (mnu`K dy
ihrdy ivc) sdw leI itkI rhy (‘aUc Bvn knkwmnI’ qy ‘isKir Djw’ aus komlqw ƒ dUr
n kr skx, mnu`K ‘shj suMn ky Gwt’ au~qy sdw Awsn lweI r`Ky, qW aus mnu`K dw jIvn
ieqnw au~cw ho jWdw hY ik) iek hIrw kIh? kroVW rqn BI aus dI kImiq nhIN pw skdy
[153[

ਕਬੀਰਾ ਏਕੁ ਅਚੰਭਉ ਦੇਿਖਓ ਹੀਰਾ ਹਾਟ ਿਬਕਾਇ ॥ ਬਨਜਨਹਾਰੇ ਬਾਹਰਾ ਕਉਡੀ ਬਦਲੈ ਜਾਇ
॥੧੫੪॥ {ਪੰਨਾ 1372}
not:- mnu`Kw jnm durl`B hY, BwgW nwl imldw hY; ieh mwno, iek AYsw kImqI hIrw hY ijs
dw mu`l nhIN pwieAw jw skdw [ jIv ieh mnu`Kw jnm pw ky ieQy vxj krn AwieAw hY,
prmwqmw dy nwm dw sOdw krn AwieAw hY [ pr ‘aUc Bvn knkwmnI’ ‘isKir Djw’
Awidk mwiek pdwrQW ivc ru`J ky AslI vxj krnw ies ƒ Bu`l hI igAw hY [ ieh dunIAw
dy pdwrQ ieQy hI rih jWdy hn, ieQoN ^wlI-h`Q qurnw pYNdw hY; so, swrI aumr AjweIN hI
clI jWdI hY, ieh hIrw-jnm, mwno, kaufIAW dy BwA ivk jWdw hY [
pd ArQ:- AcMBau—Arcj (mUrKqw dw) qmwSw [ hwt—h`tI h`tI qy [ ibkwie—ivk
irhw hY [ bnjnrwhy bwhrw—^rIdx vwlw nwh hox krky, iksy ƒ vxj krn dI jwc nwh
hox krky [
ArQ:- hy kbIr! (jgq ivc) mYN iek Acrj (mUrKqw dw) qmwSw vyiKAw hY [ hIrw h`tI
h`tI qy ivk irhw hY, cUMik iksy ƒ ies dI kdr-pCwx nhIN hY, ieh kaufIAW dy Bw jw irhw
hY (AjweIN jw irhw hY) [153[

ਕਬੀਰਾ ਜਹਾ ਿਗਆਨੁ ਤਹ ਧਰਮੁ ਹੈ ਜਹਾ ਝੂਠੁ ਤਹ ਪਾਪੁ ॥ ਜਹਾ ਲੋਭੁ ਤਹ ਕਾਲੁ ਹੈ ਜਹਾ ਿਖਮਾ ਤਹ
ਆਿਪ ॥੧੫੫॥ {ਪੰਨਾ 1372}
pd ArQ:- jhw—ijQy, ijs mnu`K dy AMdr [ igAwnu—sUJ, ieh smJ ik hIrw-jnm
kwhdy leI imilAw hY [ qh—aus mnu`K dy AMdr [ Drmu—jnm-mnorQ dy pUrw krn dw
&rz [ kwlu—(Awqmk) mOq [ iKmw—DIrj, SWqI [ Awip—prmwqmw Awp [
ArQ:- hy kbIr! jnm-mnorQ dy pUrw krn dI &rz-iSnwsI isr& auQy ho skdI hY ijQy
ieh smJ hovy ik hIrw-jnm kwhdy leI imilAw hY [ pr ijs mnu`K dy AMdr JUT Aqy loB
(dw zor) hovy, auQy (Drm dy QW) pwp Aqy Awqmk mOq hI ho skdy hn (auh jIvn ‘kaufI
bdlY’ hI jwxw hoieAw) [ prmwqmw dw invws isr& aus ihrdy ivc huMdw hY ijQy SWqI hY
[155[

ਕਬੀਰ ਮਾਇਆ ਤਜੀ ਤ ਿਕਆ ਭਇਆ ਜਉ ਮਾਨੁ ਤਿਜਆ ਨਹੀ ਜਾਇ ॥ ਮਾਨ ਮੁਨੀ ਮੁਿਨਵਰ ਗਲੇ
ਮਾਨੁ ਸਭੈ ਕਉ ਖਾਇ ॥੧੫੬॥ {ਪੰਨਾ 1372}
not:- ‘aUc Bvn knkwmnI’, ‘isKir Djw’ Awidk pdwrQW ivc msq rihx krky hIrw-
jnm ‘kaufI bdlY’ jWdw hY, ikauNik dunIAw dIAW mOjW dy ‘loB’ dy kwrn mnu`K Awqmk mOq
shyVdw hY [ pr ies dw ieh Bwv nhIN ik kbIr jI dunIAw dy ‘iqAwg’ vwlw rsqw psMd
krdy hn [ ieh qW sgoN mwx-AhMkwr pYdw krdw hY [ v`fy v`fy irSI munI igRhsq iqAwg ky
jMglW ivc jw bYTy, pr ies iqAwg dw AhMkwr hI auhnW ƒ Kw igAw [
pd ArQ:- muinvr—cuxvyN munI, v`fy v`fy irSI [ mwn gly—AhMkwr nwl gl gey [ sBY
kau—hryk ƒ [
ArQ:- hy kbIr! (‘aUc Bvn knkwmnI’ Awidk) mwieAw iqAwg id`qI qW BI kuJ nhIN
sMvwrdw, jy AhMkwr nhIN iqAwigAw jWdw [ v`fy v`fy irSI munI (iqAwg dy) ies mwx-
AhMkwr ivc gl jWdy hn, (ieh mwx iksy dw ilhwz nhIN krdw) mwx hryk ƒ Kw jWdw hY
(jo BI pRwxI AhMkwr krdw hY aus dw Awqmk jIvn ^qm ho jWdw hY) [156[

ਕਬੀਰ ਸਾਚਾ ਸਿਤਗੁਰੁ ਮੈ ਿਮਿਲਆ ਸਬਦੁ ਜੁ ਬਾਿਹਆ ਏਕੁ ॥ ਲਾਗਤ ਹੀ ਭੁਇ ਿਮਿਲ ਗਇਆ ਪਿਰਆ
ਕਲੇਜੇ ਛੇਕੁ ॥੧੫੭॥ ਕਬੀਰ ਸਾਚਾ ਸਿਤਗੁਰੁ ਿਕਆ ਕਰੈ ਜਉ ਿਸਖਾ ਮਿਹ ਚੂਕ ॥ ਅੰਧੇ ਏਕ ਨ ਲਾਗਈ
ਿਜਉ ਬ ਸੁ ਬਜਾਈਐ ਫੂਕ ॥੧੫੮॥ {ਪੰਨਾ 1372}
not:- hIry jnm ƒ ‘kaufI bdlY’ jwx qoN bcwx dw, b`s, ie`ko hI rsqw hY, auh hY siqgurU
dI srn [ pr gurU-dr qy BI rsmI qOr qy nhIN Awauxw [ AwpxI cqurweI C`f ky gurU dy d`sy
rwh auqy qurnw hY [
pd ArQ:- mY—mYƒ [ ju—jdoN [ eyku sbdu bwihAw—iek Sbd-rUp qIr clwieAw, Sbd
suxwieAw jo myry ihrdy ivc qIr vWg iv`J igAw [ Buie—im`tI ivc [ Buie imil gieAw—
im`tI ivc iml igAw, mYN inr-AhMkwr ho igAw [ pirAw klyjy Cyku—myry klyjy ivc Cyk ho
igAw, myrw ihrdw iv`J igAw, myrw ihrdw gurU-crnW nwl pRoqw igAw [157[
cUk—aukweI [ eyk n lwgeI—ie`k BI is`iKAw dI g`l Asr nhIN krdI [ AMDy—AMnHy ƒ,
aus mnu`K ƒ jo AhMkwr ivc AMnHw hoieAw ipAw hY [ bjweIAY PUk—PUk nwl vjweIdw hY, PUk
mwirAW v`j pYNdw hY [
ArQ:- hy kbIr! (hIrw jnm bcwx leI mYƒ igRhsq iqAwgx dI loV hI nwh peI) mYƒ
pUrw gurU iml ipAw, aus ny iek Sbd suxwieAw jo mYƒ qIr vWg l`gw, myrw ihrdw gurU-
crnW ivc pRoqw igAw, qy myrw AhMkwr im`tI ivc iml igAw [157[
pr hy kbIr! jy is`KW ivc aukweI hovy, qW siqgurU BI kuJ sMvwr nhIN skdw (ies hIry-jnm
ƒ ‘kaufI bdlY’ jWdy ƒ bcw nhIN skdw), jo mnu`K AhMkwr ivc AMnHw hoieAw rhy, gurU dI
is`iKAw dI koeI BI g`l aus ƒ poh nhIN skdI [ ijvyN PUk mwirAW bWs (dI bMsrI) v`jx l`g
pYNdI hY (pr PUk iek isry qoN lμG ky dUjy isry rwh bwhr inkl jWdI hY, iqvyN AhMkwrI dy
iek kMn qoN dUjy kMn rwhIN auh is`iKAw Asr krn qoN ibnw hI inkl jWdI hY [ cuMc-igAwnI
auh BwvyN bx jwey [) [158[
ਕਬੀਰ ਹੈ ਗੈ ਬਾਹਨ ਸਘਨ ਘਨ ਛਤਰ੍ਪਤੀ ਕੀ ਨਾਿਰ ॥ ਤਾਸੁ ਪਟੰਤਰ ਨਾ ਪੁਜੈ ਹਿਰ ਜਨ ਕੀ ਪਿਨਹਾਿਰ
॥੧੫੯॥ ਕਬੀਰ ਿਨਰ੍ਪ ਨਾਰੀ ਿਕਉ ਿਨੰਦੀਐ ਿਕਉ ਹਿਰ ਚੇਰੀ ਕਉ ਮਾਨੁ ॥ ਓਹ ਮ ਗ ਸਵਾਰੈ ਿਬਖੈ ਕਉ
ਓਹ ਿਸਮਰੈ ਹਿਰ ਨਾਮੁ ॥੧੬੦॥ {ਪੰਨਾ 1373}
pd ArQ:- hY—hX, GoVy [ gY—gX, gj, hwQI [ bwhn—svwrI [ sGn Gn—bhuq swry
[ CqR pqI—Cqr dw mwlk rwjw [ qwsu ptMqr—aus dy brwbr [ pinhwir—pwnI-hwir,
pwxI Brn vwlI [159[
inRp—rwjw [ cyrI—dwsI [ mwnu—Awdr [ kau—ƒ [ mWg svwrY—p`tIAW FwldI hY [ ibKY
kau—kwm-vwsnw vwsqy [160[
ArQ:- hy kbIr! jo iesqRI prmwqmw dw Bjn krn vwly gurmuKW dw pwxI Brn dI syvw
krdI hY (auh BwvyN ikqnI ZrIb BI hovy) aus dI brwbrI aus Cqr-pqI rwjy dI rwxI BI
nhIN kr skdI ijs dy pws svwrI leI byAMq GoVy hwQI hox [159[
hy kbIr! AsI aus rwxI ƒ ikauN mwVI AwKdy hW qy sMq jnW dI syvw krn vwlI ƒ ikauN
Awdr dyNdy hW? (ies dw kwrn ieh hY ik) inRp-nwrI qW sdw kwm-vwsnw dI ^wqr p`tIAW
FwldI rihMdI hY, pr sMq jnW dI tihlx (sMqW dI sMgiq ivc rih ky) prmwqmw dw nwm
ismrdI hY [160[

ਕਬੀਰ ਥੂਨੀ ਪਾਈ ਿਥਿਤ ਭਈ ਸਿਤਗੁਰ ਬੰਧੀ ਧੀਰ ॥ ਕਬੀਰ ਹੀਰਾ ਬਨਿਜਆ ਮਾਨ ਸਰੋਵਰ ਤੀਰ
॥੧੬੧॥ ਕਬੀਰ ਹਿਰ ਹੀਰਾ ਜਨ ਜਉਹਰੀ ਲੇ ਕੈ ਮ ਡੈ ਹਾਟ ॥ ਜਬ ਹੀ ਪਾਈਅਿਹ ਪਾਰਖੂ ਤਬ ਹੀਰਨ
ਕੀ ਸਾਟ ॥੧੬੨॥ {ਪੰਨਾ 1373}
not:- Slok nμ: 191 ivc Aqy Agly Slok dI pihlI quk ivc l&z ‘hIrw’ iek-vcn hY,
pr A^IrlI quk ivc l&z ‘hIrn’ bhu-vcn hY [ iehnW dy ArQ ivc QoVHw ku &rk peygw,
Bwv BwvyN auhI rhygw [
pd ArQ:- QUnI—QMmHI, siqgurU dw Sbd [ iQiq—itkwau, SWqI, pRBU-crnW ivc itkwau [
bMDI DIr—DIrj bnHw id`qI, Afolqw id`qI, Btkxw qoN bcw ilAw [ hIrw—prmwqmw dw nwm
[ bnijAw—^rIidAw (mn dI dOV-B`j dy ky, mn gurU dy hvwly kr ky) [ mwn srovr—
sqsMg [ qIr—kMFw [161[
jn—hir jn, prmwqmw dy Bgq, sq-sMgI [ jauhrI—nwm-rUp hIry dw vpwrI [ ly kY—
nwm-hIrw lY ky [ mWfY—sjWdw hY [ hwt—h`tI, ihrdw [ pweIAih—imldy hn, sqsMg
ivc iek`Ty huMdy hn [ pwrKU—nwm-hIry dI kdr jwnx vwly [ hIrn kI—hIirAW dI, pRBU dy
guxW dI (not:- ‘hIrn’ bhu-vcn hox krky ies dw ArQ hY ‘prmwqmw dy gux’) [ swt—
vtWdrw, sWJ, sqsMg ivc iml ky pRBU dy guxW dw izkr [
ArQ:- hy kbIr! ijs mnu`K ƒ siqgurU dy Sbd dw shwrw iml jWdw hY ijs ƒ gurU (‘aUc
Bvn knkwmnI’ ‘hY gY bwhn’ Awidk vl) BtkxoN bcw lYNdw hY aus dw mn pRBU dy crnW
ivc itk jWdw hY [ (Awpxw mn siqgurU dy hvwly kr ky) auh mnu`K sqsMg ivc prmwqmw
dw Amolk nwm ^rIddw hY [161[
hy kbIr! prmwqmw dw nwm, mwno, hIrw hY; prmwqmw dw syvk aus hIry dw vpwrI hY; ieh
hIrw hwsl kr ky auh (Awpxy) ihrdy ƒ sohxw sjWdw hY [ jdoN (nwm-hIry dI) kdr jwnx
vwly ieh syvk (sqsMg ivc) imldy hn, qdoN prmwqmw dy guxW dI sWJ bxWdy hn (Bwv, rl
ky pRBU dI) is&iq-swlwh krdy hn [162[

ਕਬੀਰ ਕਾਮ ਪਰੇ ਹਿਰ ਿਸਮਰੀਐ ਐਸਾ ਿਸਮਰਹੁ ਿਨਤ ॥ ਅਮਰਾ ਪੁਰ ਬਾਸਾ ਕਰਹੁ ਹਿਰ ਗਇਆ ਬਹੋਰੈ
ਿਬਤ ॥੧੬੩॥ {ਪੰਨਾ 1373}
pd ArQ:- kwm pry—jdoN koeI loV pey, jdoN koeI Zrz hovy [ Amrwpur—auh purI ijQy
Amr ho jweIdw hY, auh purI ijQy jnm mrn dy gyV qoN bc jweIdw hY [ gieAw ibq—guAwcw
hoieAw Dn, auh SuB gux jo mwiek pdwrQW ipCy dOV dOV ky guAwc cuky hn [ bhorY—moV
ilAwauNdw hY, muV pYdw kr dyNdw hY [
ArQ:- hy kbIr! koeI Zrz pYx qy ijs qrHW (Bwv, ijs iK`c qy ipAwr nwl) prmwqmw ƒ
Xwd krIdw hY, jy ausy iK`c-ipAwr nwl aus ƒ sdw hI Xwd kro, qW aus QW qy itk jwaugy
ijQy Amr ho jweIdw hY (ijQy Awqmk mOq poh nhIN skdI); Aqy, jo suMdr gux mwiek
pdwrQW ipCy dOV dOV ky guAwc cuky huMdy hn, auh gux pRBU muV (ismrn krn vwly dy ihrdy
ivc) pYdw kr dyNdw hY [163[

ਕਬੀਰ ਸੇਵਾ ਕਉ ਦੁਇ ਭਲੇ ਏਕੁ ਸੰਤੁ ਇਕੁ ਰਾਮੁ ॥ ਰਾਮੁ ਜੁ ਦਾਤਾ ਮੁਕਿਤ ਕੋ ਸੰਤੁ ਜਪਾਵੈ ਨਾਮੁ
॥੧੬੪॥ ਕਬੀਰ ਿਜਹ ਮਾਰਿਗ ਪੰਿਡਤ ਗਏ ਪਾਛੈ ਪਰੀ ਬਹੀਰ ॥ ਇਕ ਅਵਘਟ ਘਾਟੀ ਰਾਮ ਕੀ ਿਤਹ
ਚਿੜ ਰਿਹਓ ਕਬੀਰ ॥੧੬੫॥ {ਪੰਨਾ 1373}
not:- kbIr jI ieQy ^lkiq dI syvw qoN nhIN vrj rhy [ dohW SlokW ƒ rlw ky pVHIey, qW
auhnW dw Bwv spSt ho jWdw hY [ auØN\ qW auh Slok nμ: 146 qoN 149 qk hryk pRwxI-mwqR
nwl ipAwr dw slUk krn dI hdwieq krdy hn, ieQy ieh izkr hY ik ie`k qW prmwqmw qoN
ibnw iksy hor dyvI-dyvqy dI pUjw nwh kro; dUjy, prmwqmw dw imlwp isr& sq-sMg ivc
gurmuKW dI sMgiq ivc huMdw hY, krm-kWfI pMifqW jW ByKI swDUAW A`gy n`k nwh rgVdy iPro
[
pd ArQ:- ko—dw [ dwqw—dyx vwlw [ mukiq—mwiek bMDnW qoN ^lwsI [ jpwvY—jpx
ivc shYqw krdw hY, jpx vl pRyrdw hY [164[
ijh mwrig—ijs rwhy, krm-kWf dy ijs rwhy, qIrQ vrq Awidk dy ijs rwhy [ prI—qur
peI, qurI jw rhI hY [ bhIr—BIV, lokW dI BIV, byAMq lok [ AvGt GwtI—AOKI GwtI,
AOKw cVHweI dw pYNfw [165[
ArQ:- hy kbIr! mwiek bMDnW qoN ^lwsI dyx vwlw prmwqmw Awp hY, Aqy sMq-gurmuiK
aus prmwqmw dw nwm ismrn vl pRyrdw hY; so, iek sMq Aqy iek prmwqmw—(mukqI Aqy
pRBU-imlwp dI ^wqr) iehnW dohW dI hI syvw-pUjw krnI cwhIdI hY [164[
hy kbIr! (qIrQ vrq Awidk dy) ijs rsqy au~qy pMifq lok qur rhy hn (ieh rwh cUMik sOKw
hY) bVy lok auhnW dy ipCy ipCy l`gy hoey hn; pr prmwqmw dy ismrn dw rsqw, mwno, iek
AOKw phwVI rsqw hY, kbIr (iehnW pMifqW lokW ƒ C`f ky) cVHweI vwlw pYNfw kr irhw hY
[165[

ਕਬੀਰ ਦੁਨੀਆ ਕੇ ਦੋਖੇ ਮੂਆ ਚਾਲਤ ਕੁਲ ਕੀ ਕਾਿਨ ॥ ਤਬ ਕੁਲੁ ਿਕਸ ਕਾ ਲਾਜਸੀ ਜਬ ਲੇ ਧਰਿਹ
ਮਸਾਿਨ ॥੧੬੬॥ ਕਬੀਰ ਡੂਬਿਹਗੋ ਰੇ ਬਾਪੁਰੇ ਬਹੁ ਲੋਗਨ ਕੀ ਕਾਿਨ ॥ ਪਾਰੋਸੀ ਕੇ ਜੋ ਹੂਆ ਤੂ ਅਪਨੇ ਭੀ
ਜਾਨੁ ॥੧੬੭॥ {ਪੰਨਾ 1373}
not:- pMifq lokW ny qIrQ vrq Awidk dw jo rsqw clw id`qw hY, ies auqy qurn leI
swDwrn mnu`K ƒ kulwrIq BI bhuq mjbUr krdI hY [ jy koeI ihMdU iesqRI krvw cOQ mhw-
lKmI Awidk dw vrq r`Kxw C`f dyvy, qW AWF guAWF ‘hw BYxy, hw BYxy’ hox l`g pYNdw hY [
ies lokwcwr ivcoN inklxw BI bhuq AOKw hY [
pd ArQ:- dunIAw ky doKy—ies i&kr ivc ik dunIAw kIh AwKygI [ mUAw—mr jWdw hY,
Awqmk mOqy mr jWdw hY [ kul kI kwin—aus bMdS ivc ijs ivc AwpxI kul dy lok qury Aw
rhy hn [ lwjsI—l`jwvwn hovygw, Srm-swr hovygw, bdnwmI K`tygw [ mswin—mswn ivc
[166[
ry bwpury—hy mMd-BwgI jIv! logn kI kwin—lok-lwj ivc [ pwrosI—pVosI, guAWFI
[167[
ArQ:- hy kbIr! mnu`K Awm qOr qy kulw-rIq Anuswr hI qurdw hY, ies i^Awl nwl ik
dunIAw kIh AwKygI (lokwcwr ƒ C`f ky BgqI sqsMg vwly rsqy vl nhIN AwauNdw, ies qrHW)
Awqmk mOqy mr jWdw hY [ (ieh nhIN socdw ik) jdoN mOq Aw geI (qdoN ieh kulw-rIq qW
Awpy Cu`t jwxI hY; ismrn-BgqI qoN vWjy rih ky jo KuAwrI K`tI, aus dy kwrn) iks dI kul
ƒ nmoSI AwvygI? [166[
hy kbIr! (lok-lwj ivc Ps ky BgqI qoN vWjy rihx vwly bMdy ƒ AwK—) hy mMd-BwgI
mnu`K! bhuqw lok-lwj ivc hI irhW (lok-lwj ivc hI) fu`b jwieˆgw (Awqmk mOqy mr
jwieˆgw) [ (ieQy sdw bYT nhIN rihxw) jo mOq iksy guAWFI qy Aw rhI hY, cyqw r`K auh qyry
auqy BI AwauxI hY [167[
ਕਬੀਰ ਭਲੀ ਮਧੂਕਰੀ ਨਾਨਾ ਿਬਿਧ ਕੋ ਨਾਜੁ ॥ ਦਾਵਾ ਕਾਹੂ ਕੋ ਨਹੀ ਬਡਾ ਦੇਸੁ ਬਡ ਰਾਜੁ ॥੧੬੮॥
ਕਬੀਰ ਦਾਵੈ ਦਾਝਨੁ ਹੋਤੁ ਹੈ ਿਨਰਦਾਵੈ ਰਹੈ ਿਨਸੰਕ ॥ ਜੋ ਜਨੁ ਿਨਰਦਾਵੈ ਰਹੈ ਸੋ ਗਨੈ ਇੰਦਰ੍ ਸੋ ਰੰਕ
॥੧੬੯॥ {ਪੰਨਾ 1373}
not:- kbIr jI Slok nμ: 168 ivc mMig Kwx dI ihdwieq nhIN krdy [ kihMdy hn ik
jwiedwdW bxwx, m`lW m`lx, mlkIAqW bxwx nwloN mMgiqAW vWg mMig Kwxw cMgw hY, ikauNik
ijauN ijauN mnu`K jwiedwd iek`TI krdw hY iqauN iqauN aus dy AMdr ‘dwJnu’ vDdI hY [ gurU
Amrdws jI ny BI soriT rwg dy iek Sbd ivc iliKAw hY:
‘kwcw Dnu sMcih mUrK gwvwr’
ieh Ajb Kyf hY ik gurduAwry jw ky sRI gurU gRMQ swihb jI dI qwlIm qW AsI ieh suxdy hW
ik Dn joVnw mUrK auj`fW dw kMm hY, ies nwloN mMig Kwxw cMgw hY [ pr, bwhr dunIAw ivc
Aw ky Aswfw swrw zor hI Dn joVn qy mlkIAqW bxwx auqy l`gdw hY [ pr swDwrn mnu`K
Dn joVn dw jqn nwh kry qy hor kry BI kIh? buFypw, bImwrI, b`icAW dI qwlIm Awidk
keI loVW AYsIAW hn jo mnu`K ny pUrIAW krnIAW hn [ mlUm huMdw hY ik Bgq kbIr jI Aqy
gurU Amrdws jI BweIcwrk pRbMD Aqy rwj-pRbMD ivc BI keI ^wmIAW vyK rhy sn [ jy
rwj-pRbMD Ajyhw hovy ijQy hryk mnu`K mwqR dy b`icAW dI qwlIm qy prvirS, aus dy Awpxy
ruzgwr dI pikAweI, bImwrI qy buFypy dIAW loVW pUrIAW ho skx qW Awm qOr qy m`lW m`lx
dI loV rih hI nhIN jWdI [ D`kw, DOKw Awidk bhuq Gt skdy hn [ suqy hI h`k dI kmweI
qy ^lkiq nwl ipAwr vwly rwhy pY skIdw hY [ ies qoN AgWh Drm dI isr& iek AOKI GwtI
rih jWdI hY—lgn qy rzw [
pd ArQ:- mDUkrI—Gr Gr qoN mMgI hoeI iB`iCAw [ nwnw ibiD ko—keI iksmW dw [
nwju—Anwj, AMn [ dwvw—mlkIAq dw h`k [ kwhU ko—iksy (jwiedwd) nwl [168[
dwvY—mlkIAq bxwieAW [ dwJnu—sVn, iK`c [ insMk—by-i&kr [ ieMdR so—dyvqy
vrigAW ƒ [ rMk—kMgwl [169[
ArQ:- hy kbIr! (jwiedwdW dIAW m`lW m`lx nwloN mMgqw bx ky) Gr Gr qoN mMgI hoeI rotI
Kw lYxI cMgI hY ijs ivc (Gr Gr qoN mMgx krky) keI iksmW dw AMn huMdw hY [ (mMgqw)
iksy jwiedwd auqy mlkIAq dw h`k nhIN bMnHdw, swrw dys aus dw Awpxw dys hY, swrw rwj
aus dw Awpxw rwj hY [168[
hy kbIr! mlkIAqW bxwieAW mnu`K dy AMdr iK`J-sVn pYdw huMdI hY [ jo mnu`K koeI
mlkIAq nhIN bxWdw aus ƒ koeI icMqw-i&kr nhIN rihMdw [ jo mnu`K jwiedwdW dIAW
mlkIAqW nhIN bxWdw, auh ieMdR dyvqy vrigAW ƒ BI kMgwl smJdw hY (Bwv, auh iksy DnwF
Awidk dI ^uSwmd nhIN krdw iPrdw) [169[
ਕਬੀਰ ਪਾਿਲ ਸਮੁਹਾ ਸਰਵਰੁ ਭਰਾ ਪੀ ਨ ਸਕੈ ਕੋਈ ਨੀਰੁ ॥ ਭਾਗ ਬਡੇ ਤੈ ਪਾਇਓ ਤੂੰ ਭਿਰ ਭਿਰ ਪੀਉ
ਕਬੀਰ ॥੧੭੦॥ {ਪੰਨਾ 1373}
pd ArQ:- pwil—(Skt. pwiÑw—skirt, boundary) [ kMFw, iknwrw [ smuhw—su+muh, mUMh
qk, nkw-nk [ pwil smuhw—kMiFAW qk nkw-nk [ srvru—qlwb [ qY pwieE—qUM
(nIru) l`B ilAw hY [ Bir Bir—ipAwly Br Br ky, r`j r`j ky [
not:- ies Slok ivc fwFI hsriq-BrI duKdweI g`l d`sdy hn [ lok ‘dwJn’ dy kwrn,
AMdrlI qRyh-sVn dy kwrn pwxI KuxoN qV& rhy hn [ pwxI dw qlwb BirAw ipAw hY, Aqy
nkw-nk BirAw ipAw hY; pr iksy ƒ id`sdw hI nhIN [ ieh swrw doS iks dw hY? m`lW m`lx
dw, mlkIAqW bxwx dw [ sMswr dy z`ry z`ry ivc pRBU v`sdw hovy Gt Gt ivc ivAwpk hovy,
pr lok m`lW m`lx dy Awhry l`g ky iqRSnw-A`g ivc sVdy hoey aus Gt-Gt vwsI ƒ nwh
pCwx skx—ieh ikqnI hsriq-BrI Gtnw hY [
ArQ:- hy kbIr! srovr kMiFAW qk nkw-nk (pwxI nwl) BirAw hoieAw hY, (pr “dwvY
dwJnu” dy kwrn ieh pwxI iksy ƒ id`sdw hI nhIN, ies vwsqy) koeI mnu`K ieh pwxI pI nhIN
skdw [ hy kbIr! (qUM ies ‘dwJn’ qoN bc igAw) cMgy BwgW nwl qYƒ ieh pwxI id`s ipAw
hY, qUM hux (ipAwly) Br Br ky pI (mOj nwl suAws suAws nwm jp) [170[

ਕਬੀਰ ਪਰਭਾਤੇ ਤਾਰੇ ਿਖਸਿਹ ਿਤਉ ਇਹੁ ਿਖਸੈ ਸਰੀਰੁ ॥ ਏ ਦੁਇ ਅਖਰ ਨਾ ਿਖਸਿਹ ਸੋ ਗਿਹ ਰਿਹਓ
ਕਬੀਰੁ ॥੧੭੧॥ {ਪੰਨਾ 1373}
pd ArQ:- prBwqy—prBwq vyly, (jdoN sUrj cVHn qy AwauNdw hY, sUrj dy qyj-pRqwp dy
kwrn) [ iKsih—m`Dm pYNdy jWdy hn, (qwirAW dw) cwnx Gtdw jWdw hY [ iqau—ausy qrHW
“dwvY dwJnu” dy kwrn, mlkIAqW dy kwrn pYdw hoeI AMdrlI qpS dy Asr hyT [ iKsY—
KIx huMdw jWdw hY [ iKsY srIru—ieh srIr KIx huMdw jWdw hY, ies srIr ivcoN Awqmk lo
kmzor huMdI jWdI hY, igAwn ieMidRAW ivcoN pRBU vwly pwsy dI pRyrnw GtdI jWdI hY [ ey duie
AKr nw iKsih—‘rwm’ nwm dy dovyN A`Kr m`Dm nhIN pYNdy, prmwqmw dy nwm au~qy mlkIAqW
dI qpS koeI pRBwv nhIN pw skdI (not:- ieQy “duie AKr” qoN Bwv hY—rwm dw do-A`Krw
nwm, pRBU dw nwm) [ gih rihE—sWBI bYTw hY [
ArQ:- hy kbIr! (ijvyN sUrj dy qyj-pRqwp krky) prBwq vyly qwry (jo rwq dI itkvIN
SWqI ivc cmk rhy huMdy hn) m`Dm pYNdy jWdy hn; iqvyN mlkIAqW qoN pYdw hoeI AMdrlI qpS
dy kwrn igAwn ieMidRAW ivcoN pRBU vwly pwsy dI lo GtdI jWdI hY [ isr& iek pRBU-nwm hI
hYN jo mlkIAqW dI qpS dy Asr qoN pry rihMdw hY [ kbIr (dunIAw dIAW m`lW m`lx dy QW)
aus nwm ƒ sWBI bYTw hY [171[
not:- ieQy l&z “gih rihE” sw& qOr qy nμ: 169 dy “dwvY” vl ieSwrw krdy hn [
ਕਬੀਰ ਕੋਠੀ ਕਾਠ ਕੀ ਦਹ ਿਦਿਸ ਲਾਗੀ ਆਿਗ ॥ ਪੰਿਡਤ ਪੰਿਡਤ ਜਿਲ ਮੂਏ ਮੂਰਖ ਉਬਰੇ ਭਾਿਗ
॥੧੭੨॥ {ਪੰਨਾ 1373}
not:- l&z ‘pMifq’ ieQy ‘bRwhmx’ vwsqy nhIN hY; ies dy twkry qy l&z ‘mUrK’ hY [ so,
l&z ‘pMifq’ dw Bwv hY ‘auh mnu`K jo Awpxy Awp ƒ isAwxy smJdy hn’ [
pd ArQ:- koTI—(“iehu jgu scY kI hY koTVI”) jgq [ idis—pwsy vloN [ dh idis—
dsW pwisAw vloN, hr pwsy vloN [ Awig lwgI—“dwvY dwJnu” l`gI hoeI hY, mlkIAqW
bxwx dy kwrn mn ivc qpS pYdw ho rhI hY [ mUrK—auh bMdy jo mlkIAqW bxwx vloN by-
prvwh rhy [ Bwig—B`j ky, dOV ky, ies “dwvY dwJnu” qoN pry ht ky [
ArQ:- hy kbIr! ieh jgq, mwno, l`kV dw mkwn hY ijs ƒ hr pwsy vloN (m`lW m`lx dI)
A`g l`gI hoeI hY; (jo mnu`K Awpxy vloN) isAwxy (bx ky ies A`g dy ivc hI bYTy rihMdy hn
auh) sV mrdy hn, (jo iehnW isAwixAW dy Bwxy) mUrK (hn auh) ies A`g qoN dUr pry B`j
ky (sVnoN) bc jWdy hn [172[
not:- mwieAw Anyk rUpW ivc mnu`K ƒ moh rhI hY, mnu`K ies mwieAw dI hryk mOj ƒ
AwpxI mlkIAq bxwx dI koSS krdw hY [ so, m`lW m`lx qoN pYdw hoeI AMdrlI A`g, mwno,
hryk pwsy vloN l`gI hoeI hY [ dunIAw ivc isAwxy auhI mMny jWdy hn jo vD qoN vD kwmXwb
hox, vD qoN vD Dn-pdwrQ joVn [ jo ies au~dm vloN by-prvwh rihMdy hn auhnW ƒ dunIAw
mUrK AwKdI hY [
so, ieQy ieh Bwv nhIN hY ik kbIr jI iv`idAw dy twkry qy AnpVHqw ƒ cMgw AwK rhy hn [

ਕਬੀਰ ਸੰਸਾ ਦੂਿਰ ਕਰੁ ਕਾਗਦ ਦੇਹ ਿਬਹਾਇ ॥ ਬਾਵਨ ਅਖਰ ਸੋਿਧ ਕੈ ਹਿਰ ਚਰਨੀ ਿਚਤੁ ਲਾਇ
॥੧੭੩॥ {ਪੰਨਾ 1373}
pd ArQ:- sMsw—icMqw, ‘dwJnu’ [ kwgd—kwgz, (Bwv,) dunIAw dI icMqw vwly lyKy,
“dwvY dwJnu” vwly lyKy [ ibhwie dyih—roVH dyh, hir-crnIN ic`q joVn dw iek AYsw pRvwh
clw dyh ik ‘dwvY dwJnu’ vwly lyKy aus nwm-pRvwh ivc ruVH jwx [ bwvn AKr—bvMjw
A`Kr (sMsik®q ihMdI dy bvMjw A`Kr hn [ ihMdU kOm sMsik®q jW ihMdI dI rwhIN hI iv`idAw
hwsl krn dw au~dm krdI sI; so ‘bwvn AKr’ dw Bwv hY ‘iv`idAw’), iv`idAw [ soiD
kY—(Awpxy Awp ƒ) soD ky, ivcwrvwn bx ky [
ArQ:- hy kbIr! iv`idAw dI rwhIN ivcwrvwn bx ky pRBU-crnW ivc ic`q joV (Bwv, hy
BweI! jy qYƒ iv`idAw hwsl krn dw mOkw imilAw hY qW aus dI rwhIN dunIAw dIAW
mlkIAqW ivc iK`Jx dy QW ivcwrvwn bx Aqy prmwqmw dw ismrn kr) [ (ies pRBU-Xwd
dI brkiq nwl) dunIAw vwly shsy-dwJn dUr kr, icMqw vwly swry lyKy hI BgqI dy prvwh
ivc roVH dyh [173[
ਕਬੀਰ ਸੰਤੁ ਨ ਛਾਡੈ ਸੰਤਈ ਜਉ ਕੋਿਟਕ ਿਮਲਿਹ ਅਸੰਤ ॥ ਮਿਲਆਗਰੁ ਭੁਯੰਗਮ ਬੇਿਢਓ ਤ ਸੀਤਲਤਾ
ਨ ਤਜੰਤ ॥੧੭੪॥ {ਪੰਨਾ 1373}
pd ArQ:- sMqeI—sMq dw suBwau, ic`q dI SWqI [ jau—BwvyN [ koitk—k®oVW [ AsMq—
ivkwrI bMdy ijnHW dy mn SWq nhIN hn [ milAwgru—mlX prbq au~qy au~gw hoieAw cMdn dw
bUtw [ BuXMgm—s`p [ byiFE—iGirAw hoieAw [
ArQ:- hy kbIr! (hir-crnW ivc ic`q lwx dI hI ieh brkiq hY ik) sMq Awpxw SWq
suBwau nhIN C`fdw, BwvyN aus ƒ k®oVW BYVy bMidAW nwl vwh pYNdw rhy [ cMdn dw bUtw s`pW nwl
iGirAw rihMdw hY, pr auh AwpxI AMdrlI TMFk nhIN iqAwgdw [174[

ਕਬੀਰ ਮਨੁ ਸੀਤਲੁ ਭਇਆ ਪਾਇਆ ਬਰ੍ਹਮ ਿਗਆਨੁ ॥ ਿਜਿਨ ਜੁਆਲਾ ਜਗੁ ਜਾਿਰਆ ਸੁ ਜਨ ਕੇ ਉਦਕ
ਸਮਾਿਨ ॥੧੭੫॥ {ਪੰਨਾ 1373}
pd ArQ:- ijin juAwlw—ijs mwieAw-A`g ny [ jwirAw—swV id`qw hY [ su—auh A`g [
jn ky—jn vwsqy, bMdgI krn vwly vwsqy [ audk—pwxI [ igAwnu—sUJ, jwx-pCwx [
bRhm—prmwqmw [
ArQ:- hy kbIr! jdoN mnu`K prmwqmw nwl (ismrn dI rwhIN) jwx-pCwx bxw lYNdw hY qW
(dunIAw dy kwr-ivhwr kridAW BI) aus dw mn TMFw-Twr rihMdw hY [ ijs (mwieAw dI
mlkIAq dI) A`g ny swrw sMswr swV id`qw hY, bMdgI krn vwly mnu`K vwsqy auh pwxI
(vrgI TMFI) rihMdI hY [175[

ਕਬੀਰ ਸਾਰੀ ਿਸਰਜਨਹਾਰ ਕੀ ਜਾਨੈ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥ ਕੈ ਜਾਨੈ ਆਪਨ ਧਨੀ ਕੈ ਦਾਸੁ ਦੀਵਾਨੀ ਹੋਇ
॥੧੭੬॥ {ਪੰਨਾ 1373}
pd ArQ:- swrI—swjI hoeI, bxweI hoeI [ isrjnhwr—isRStI bxwx vwlw prmwqmw [
jwnY nwhI koie—hr koeI nhIN jwxdw [ kY—jW [ DnI Awpn—mwlk pRBU Awp [ dIvwnI—
aus dy dIvwn ivc rihx vwlw, aus dI hzUrI ivc rihx vwlw [
ArQ:- hy kbIr! ieh g`l hryk S^s nhIN jwxdw ik ieh (mwieAw-rUp A`g jo swry sMswr
ƒ swV rhI hY) prmwqmw ny Awp bxweI hY [ ies Byq ƒ pRBU Awp jwxdw hY jW auh Bgq
jwxdw hY jo sdw aus dy crnW ivc juiVAw rhy (so, hzUrI ivc rihx vwly ƒ pqw huMdw hY ik
mwieAw dI sVn qoN bcx leI mwieAw ƒ bxwx vwly dy crnW ivc juVy rihxw hI shI qrIkw
hY) [176[

ਕਬੀਰ ਭਲੀ ਭਈ ਜੋ ਭਉ ਪਿਰਆ ਿਦਸਾ ਗੲ ਂ ੀ ਸਭ ਭੂਿਲ ॥ ਓਰਾ ਗਿਰ ਪਾਨੀ ਭਇਆ ਜਾਇ ਿਮਿਲਓ
ਢਿਲ ਕੂਿਲ ॥੧੭੭॥ {ਪੰਨਾ 1374}
not:- vrKw pYx qy mINh dIAW bUMdW iml ky ndI ivc jw imldIAW hn pr bhuq TMF l`g
jwx qy auh bUMdW gVy (Aihx) bx jWdIAW hn, ieh gVy Awpo ivcoN in`KV ky DrqI au~qy ieDr
auDr irVHdy hn [ jdoN iehnW ƒ iPr syk l`gy, qW muV pwxI bx ky Awpxy Asly ndI dy pwxI
nwl jw rldy hn [
mwieAw mnu`K dy AMdr kTorqw pYdw kr dyNdI hY; bMidAW vloN ru`Kw qy r`b vloN BI ru`Kw;
mwieAw dI Btkxw ivc Awsy pwsy TyFy KWdw iPrdw hY [ jd pRBU dw fr-rUp syk ies ƒ
l`gdw hY, qW hor pwsy Bulw ky pRBU-crnW ivc Aw juVdw hY [
pd ArQ:- BlI BeI—(mnu`K dy mn dI hwlq) cMgI ho jWdI hY [ jo—jdoN [ Bau—
(prmwqmw dw) fr, ieh fr ik prmwqmw ƒ ivswr ky mwieAw ip`Cy BtikAW keI Tyfy Kwxy
pYNdy hn [ idsw—(hor hor) pwsy, hor hor pwsy dI Btkxw [ Erw—gVw, Aihx [ gir—
(syk nwl) gl ky [ Fil—irVH ky, nIvyN pwsy vl Fl ky [ kUil—ndI [
ArQ:- hy kbIr! jdoN mnu`K dy AMdr (ieh) fr pYdw huMdw hY (ik prmwqmw ƒ ivswr ky
mwieAw ip`Cy BtikAW keI Tyfy Kwxy pYNdy hn) qW (ies dy) mn dI hwlq cMgI ho jWdI hY,
ies ƒ (prmwqmw dI Et qoN ibnw hor) swry pwsy Bu`l jWdy hn [ (prmwqmw dw fr mnu`K dy
kTor hoey mn vwsqy, mwno, syk dw kMm dyNdw hY; ijvyN syk l`gx nwl) gVw pMGr ky muV pwxI
bx jWdw hY, qy Fl ky ndI ivc jw rldw hY [172[

ਕਬੀਰਾ ਧੂਿਰ ਸਕੇਿਲ ਕੈ ਪੁਰੀਆ ਬ ਧੀ ਦੇਹ ॥ ਿਦਵਸ ਚਾਿਰ ਕੋ ਪੇਖਨਾ ਅੰਿਤ ਖੇਹ ਕੀ ਖੇਹ ॥੧੭੮॥
{ਪੰਨਾ 1374}
pd ArQ:- DUir—DUV, im`tI [ skyil kY—iek`TI kr ky [ purIAw—ngrI [ dyh—srIr [
ko—dw [ pyKnw—vyKx ƒ suMdr [ AMiq—Aw^r ƒ [ Kyh kI Kyh—im`tI qoN pYdw hoeI iPr
im`tI ivc hI jw rlI [
ArQ:- hy kbIr! (ijvyN) im`tI iek`TI kr ky iek ngrI vsweI jWdI hY iqvyN (pMj q`q
iek`Ty kr ky prmwqmw ny) ieh srIr ricAw hY [ vyKx ƒ cwr idn sohxw l`gdw hY, pr
Aw^r ijs im`tI qoN bixAw aus im`tI ivc hI rl jWdw hY [178[

ਕਬੀਰ ਸੂਰਜ ਚ ਦ ਕੈ ਉਦੈ ਭਈ ਸਭ ਦੇਹ ॥ ਗੁਰ ਗੋਿਬੰਦ ਕੇ ਿਬਨੁ ਿਮਲੇ ਪਲਿਟ ਭਈ ਸਭ ਖੇਹ
॥੧੭੯॥ {ਪੰਨਾ 1374}
not:- ies Slok ƒ ipCly Slok nwl rlw ky pVHo [ ‘AMiq Kyh kI Kyh’ Aqy ‘plit BeI
sB Kyh’ qoN sw& id`sdw hY ik dovyN Slok iek`Ty hI ivcwrny hn [
BwvyN ieh ngrI cwr idnW vwsqy hI hY, pr ies ivc sUrj dw pRkwS hoxw cwhIdw hY, ies
ivc cMdRmw dIAW TMFIAW im`TIAW ikrnW pYxIAW cwhIdIAW hn [ qy, sUrj vwlw pRkwS Aqy
cMdRmw vwlI sIqlqw qdoN hI audY ho skdy hn jy gurU dI rwhIN prmwqmw imly [
Slok nμ: 174 qoN lY ky 177 qk ghu nwl pVHo [ jIv dy cwr-cuPyry ivkwrW dI qpS hY, ies
ƒ AMqr-Awqmy cMdRmw vwlI TMF dI loV hY, ijvyN cMdn ƒ aus dI AwpxI AMdrlI sIqlqw
s`pW dy zihr qoN bcweI r`KdI hY [ mwieAw dy Asr hyT sdw ieh ^qrw hY ik jIv gVHy
(Aihx) vWg kTor nw bx jwey, ies ƒ AMqr-Awqmy sUrj dy in`G dI loV hY [ ieh in`G
(=ipAwr) qy ieh sIqlqw gurU prmwqmw dy crnW ivc juiVAW imldy hn [
pd ArQ:- sUrj cWd kY audY—sUrj Aqy cMdRmw dy pRkwS dI ^wqr [
ArQ:- hy kbIr! (pMjW q`qW qoN ieh) srIr-rcnw ies vwsqy hoeI hY ik ies ivc sUrj
Aqy cMdRmw dw audY hovy (Bwv, nrm-idlI Aqy sIqlqw pYdw hox, pr ieh gux qW pYdw ho
skdy hn jy gurU imly qy gurU dI rwhIN goibMd dy crnW ivc juVIey) [ gurU prmwqmw dy myl qoN
ibnw ieh srIr muV im`tI dw im`tI hI ho jWdw hY (Bwv, ieh mnu`Kw srIr iblkul ivArQ hI
clw jWdw hY) [179[

ਜਹ ਅਨਭਉ ਤਹ ਭੈ ਨਹੀ ਜਹ ਭਉ ਤਹ ਹਿਰ ਨਾਿਹ ॥ ਕਿਹਓ ਕਬੀਰ ਿਬਚਾਿਰ ਕੈ ਸੰਤ ਸੁਨਹੁ ਮਨ


ਮਾਿਹ ॥੧੮੦॥ ਕਬੀਰ ਿਜਨਹੁ ਿਕਛੂ ਜਾਿਨਆ ਨਹੀ ਿਤਨ ਸੁਖ ਨੀਦ ਿਬਹਾਇ ॥ ਹਮਹੁ ਜੁ ਬੂਝਾ ਬੂਝਨਾ
ਪੂਰੀ ਪਰੀ ਬਲਾਇ ॥੧੮੧॥ {ਪੰਨਾ 1374}
pd ArQ:- jh—ijQy, ijs ihrdy ivc [ AnBau—AMdrlI sUJ, igAwn, izMdgI dy shI
rsqy dI smJ [ BY—dunIAw vwly fr-i&kr [ Bau—sihm, sMsw [ sunhu mn mwih—mn lw
ky suxo, iDAwn nwl suxo [180[
iqn ibhwie—auhnW dI aumr guzrdI hY [ suK nId—(sMsy sihmW ivc pey irhW BI) ZPlq
dI nINdr, by-prvwhI ivc [ bUJw—smJ ilAw [ bUJnw—smJx-jog g`l ik “jh AnBau
qh BY nhI, jh Bau qh hir nwih’ [ pUrI prI blwie—pUrI blwie gl ivc pY geI hY,
jgq dy sMisAW dw twkrw krn dI AOKI kwr kdy ivsrdI hI nhIN [ (not:- ieQy ieh Bwv
nhIN ik kbIr jI ies rwhy qurn ƒ psMd nhIN krdy [ kbIr jI AwKdy hn ik lok qW iehnW
kwmwidkW dIAW s`tW KWdy hoey qy ‘hwie hwie’ krdy hoey BI by-prvwh bx rhy hn; pr mYN
idn-rwq iehnW dw twkrw kr irhw hW, auN\ ieh kMm bVw hI AOKw hY) [
ArQ:- hy sMq jno! iDAwn lw ky suxo, mYN kbIr ieh g`l ivcwr ky AwK irhw hW—ijs
ihrdy ivc izMdgI dy shI rsqy dI smJ pYdw ho jWdI hY, auQy (dwJn, sMsw, kTorqw Awidk)
koeI ^qry nhIN rih jWdy [ pr ijs ihrdy ivc Ajy (SWq jIvn ƒ Bulw dyx leI iK`J,
sihm, by-rihmI Awidk koeI) fr mOjUd hY, auQy prmwqmw dw invws nhIN hoieAw [180[
hy kbIr! ijnHW lokW ny (jIvn dy ies Byq ƒ) rqw BI nhIN smiJAw, auh (ies dwJn, sMsy,
kTorqw Awidk ivc ivlkdy hoey BI) by-prvwhI nwl aumr guzwr rhy hn ; pr (‘gur
goibMd’ dI myhr nwl) mYN ieh g`l smJ leI hY ik ‘jh AnBau qh BY nhI, jh Bau qh
hir nwih’; mYƒ ieh g`l iksy vyly BI ivsrdI nhIN [181[
ਕਬੀਰ ਮਾਰੇ ਬਹੁਤੁ ਪੁਕਾਿਰਆ ਪੀਰ ਪੁਕਾਰੈ ਅਉਰ ॥ ਲਾਗੀ ਚੋਟ ਮਰੰਮ ਕੀ ਰਿਹਓ ਕਬੀਰਾ ਠਉਰ
॥੧੮੨॥ ਕਬੀਰ ਚੋਟ ਸੁਹੇਲੀ ਸੇਲ ਕੀ ਲਾਗਤ ਲੇਇ ਉਸਾਸ ॥ ਚੋਟ ਸਹਾਰੈ ਸਬਦ ਕੀ ਤਾਸੁ ਗੁਰੂ ਮੈ
ਦਾਸ ॥੧੮੩॥ {ਪੰਨਾ 1374}
pd ArQ:- mwry—ijs ƒ (‘dwJn sMsw’ Awidk dI) mwr pYNdI hY [ bhuq pukwirAw—auh
bhuq hwhwkwr krdw hY, bhuq duKI huMdw hY [ pIr—s`t, pIV [ pIr pukwrY Aaur—ijauN
ijauN (‘dwJn sMsy’ Awidk dI) pIV au~TdI hY iqauN iqauN hor pukwrdw hY hor duKI huMdw hY [
cot—Sbd dI cot [ mrMm kI—idl ƒ ivMnHx vwlI [ rihE Taur—QW qy hI rih igAw hW,
pukwr-jogw irhw hI nhIN, nwh ‘dwJn sMsy’ Awidk mwrdy hn qy nwh mYN pukwrdw hW [182[
syl—nyzw, gurU dw Sbd-rUp nyzw [ suhylI—suK dyx vwlI (not:- ‘dwJn sMsy’ Awidk dI
cot qW duKI krdI hY, pr gurU dy Sbd-rUp nyzy dI cot suK ApVWdI hY) [ lyie ausws—au~By
swh lYNdw hY, pRBU ƒ imlx dI qWG pYdw huMdI hY [ not:- gauVI rwg ivc kbIr jI pRBU-
crnW dy pRymI dI hwlq iek ibrhxI nwir vrgI d`sdy hn [ prdys gey pqI dw auh nwir
rwh q`kdI hY, aus dIAW A`KW vYrwg-jl nwl Br jWdIAW hn, auh au~By swh lYNdI hY, pr
auhnW hwhuikAW ivcoN BI Fwrs imldI hY ikauNik rwh q`kdI dw idl r`jdw nhIN, q`kI jWdI hY
[
pMQu inhwry kwimnI, locn BrIly auswsw ]
auru n iBjY pgu n iKsY, hir drsn kI Awsw ]1] . . . . .—gauVI kbIr
ArQ:- hy kbIr! ijs mnu`K ƒ (‘dwJn sMsy’ Awidk dI) mwr pYNdI hY, auh bhuq hwhwkwr
krdw hY, ijauN ijauN auh pIV auTdI hY iqauN iqauN hor duKI huMdw hY (pr iPr BI mwieAw dw
KihVw nhIN C`fdw) [ mYƒ kbIr ƒ gurU dy Sbd dI cot v`jI hY ijs ny myrw idl ivMnH ilAw
hY, hux mYN QW isr (Bwv, pRBU-crnW ivc) itk igAw hW [ (mYƒ ieh dwJn sMsw Awidk duKI
kr hI nhIN skdy) [182[
hy kbIr! gurU dy Sbd-rUp nyzy dI s`t hY BI suKdweI [ ijs mnu`K ƒ ieh s`t v`jdI hY
(ibrhxI nwir vWg aus dy AMdr) pqI-pRBU ƒ imlx dI qWG pYdw ho jWdI hY [ jo (BwgW
vwlw) mnu`K gur-Sbd dI cot KWdw rihMdw hY, aus pUjx-jog mnu`K dw mYN (hr vyly) dws
(bxn ƒ iqAwr) hW [183[

ਕਬੀਰ ਮੁਲ ਮੁਨਾਰੇ ਿਕਆ ਚਢਿਹ ਸ ਈ ਨ ਬਹਰਾ ਹੋਇ ॥ ਜਾ ਕਾਰਿਨ ਤੂੰ ਬ ਗ ਦੇਿਹ ਿਦਲ ਹੀ ਭੀਤਿਰ
ਜੋਇ ॥੧੮੪॥ ਸੇਖ ਸਬੂਰੀ ਬਾਹਰਾ ਿਕਆ ਹਜ ਕਾਬੇ ਜਾਇ ॥ ਕਬੀਰ ਜਾ ਕੀ ਿਦਲ ਸਾਬਿਤ ਨਹੀ ਤਾ
ਕਉ ਕਹ ਖੁਦਾਇ ॥੧੮੫॥ ਕਬੀਰ ਅਲਹ ਕੀ ਕਿਰ ਬੰਦਗੀ ਿਜਹ ਿਸਮਰਤ ਦੁਖੁ ਜਾਇ ॥ ਿਦਲ ਮਿਹ
ਸ ਈ ਪਰਗਟੈ ਬੁਝੈ ਬਲੰਤੀ ਨ ਇ ॥੧੮੬॥ ਕਬੀਰ ਜੋਰੀ ਕੀਏ ਜੁਲਮੁ ਹੈ ਕਹਤਾ ਨਾਉ ਹਲਾਲੁ ॥
ਦਫਤਿਰ ਲੇਖਾ ਮ ਗੀਐ ਤਬ ਹੋਇਗੋ ਕਉਨੁ ਹਵਾਲੁ ॥੧੮੭॥ ਕਬੀਰ ਖੂਬੁ ਖਾਨਾ ਖੀਚਰੀ ਜਾ ਮਿਹ
ਅੰਿਮਰ੍ਤੁ ਲੋਨੁ ॥ ਹੇਰਾ ਰੋਟੀ ਕਾਰਨੇ ਗਲਾ ਕਟਾਵੈ ਕਉਨੁ ॥੧੮੮॥ {ਪੰਨਾ 1374}
not:- koeI BI mzhb Drm hovy, ienswn vwsqy auh qd qk hI lwBdwiek hY jd qk aus dy
d`sy pUrinAW auqy qur ky mnu`K Awpxy idl ivc BlweI pYdw krn dI koSS krdw hY, ^wlk
Aqy aus dI ^lkiq vwsqy idl ivc muh`biq bxWdw hY [ jdoN mnu`K irvwjI qOr qy mzhb dy
AsUlW Aqy rsmW ƒ krn l`g pYNdw hY, pr ieh nhIN vyKdw ik idl ivc koeI BlI qbdIlI
AweI hY jW nhIN, jW, sgoN ikqy BlweI dy QW AMdr kTorqw qA`sb Awidk qW nhIN vD rhy,
aus vyly aus dy swry Dwrimk au~dm ivArQ ho jWdy hn [
pTwxW muZlW dy rwj vyly Aswfy dyS ivc ieslwmI Srh dw kwƒn c`ldw sI [ Bwrq vwsIAW
vwsqy Aqy Awm pTwxW muZlW vwsqy BI ArbI bolI ibgwny dys dI bolI sI; so hryk muslmwn
kurwn SrI& ƒ nhIN sI smJ skdw [ ies dw nqIjw ieh inkilAw ik ijQoN qk kwƒn ƒ
vrqx dw sMbMD pYNdw sI, rwjsI qwkq kwzIAW mOlvIAW dy h`Q ivc sI ikauNik ieh lok
kurwn SrIP dy ArQ krn ivc ieqbwr-jog mMny jWdy sn [ iek pwsy ieh lok rwjsI qwkq
dy mwlk; dUjy pwsy, iehI lok Dwrimk AwgU Awm lokW ƒ jIvn dw shI rwh d`sx vwly [
iehI dovyN ivroDI g`lW iek`TIAW ho geIAW [ rwj pRbMD clwx vyly Zulwm ihMdU kOm auqy
kTorqw vrqxI iehnW lokW vwsqy kudrqI g`l sI [ pr ies kTorqw ƒ Awpxy vloN ieh lok
ieslwmI Srh smJdy qy d`sdy sn [ so, mzhb ivcoN iehnW ƒ suBwivk hI idl dI kTorqw
hI imldI geI [ ijs BI dys ivc rwj-pRbMD iksy ^ws mzhb dy AsUlW Anuswr clwieAw
jWdw irhw hY, aus mzhb dy pRcwrkW dw iehI hwl huMdw irhw hY [
kbIr jI Awpxy vkq dy kwzIAW mOlvIAW dI ieh hwlq vyK ky iehnW SlokW ivc kih rhy
hn ik mzhb ny, mzhb dI rhu-rIqI ny, bWg inmwz h`j Awidk ny, idl dI s&weI isKwxI
sI [ pr jy irSvq, kTorqw, qA`sb Awidk dy kwrn idl inrdeI ho cukw hY, sgoN iehI
krm idl ƒ hor kTor bxweI jw rhy hn, qW iehnW dy krn dw koeI lwB nhIN [ iehI
i^Awl kbIr jI ny pRBwqI rwg dy Sbd nμ: 4 ivc d`isAw hY:
...mlW, khhu inAwau KudweI ]
qyry mn kw Brm n jweI ]1]rhwau]
pkir jIau AwinAw, dyh ibnwsI, mwtI kau ibsiml kIAw ]
joiq srUp Anwhq lwgI, khu hlwlu ikAw kIAw ]2]
ikAw aujU pwku kIAw muhu DoieAw, ikAw msIiq isru lwieAw ]
jau idl mih kptu invwj gujwrhu, ikAw hj kwbY jwieAw ]3]
pd ArQ:- mulW—hy mu`lW! ikAw cFih—cVHn dw koeI &wiedw nhIN [ munwry ikAw cFih—
munwry auqy cVHn dw qYƒ Awp ƒ koeI lwB nhIN, bWg dyx dw qYƒ Awp ƒ koeI &wiedw nhIN
(not:- mu`lW munwry qy cVH ky bWg dyNdw hY qwik muslmwn sux ky nmwz pVHn leI msijd
ivc Aw jwx [ pr jy aus dy Awpxy idl ivc kTorqw hY, qW ijQoN qk aus dI AwpxI zwq dw
qA`lk hY, aus ƒ ies bWg dyx dw koeI lwB nhIN [ r`b idl ivc v`sdw hY, jy auh v`sdw
id`s pey qW idl ivc nrmweI qy ipAwr pYdw hoxw cwhIdw hY [ jy ieh AvsQw nhIN bxI qW
au~cI boilAW r`b ƒ AsI DoKw nhIN dy skdy) [ bhrw—bolw (not:- boly ƒ au~cI kUk ky
Awdr-ipAwr dI g`l AwK ky, pr hOlI hOlI gwlHW k`F ky T`g skIdw hY, pr r`b qW idl dI
hwlq BI smJdw hY, auh nhIN T`igAw jw skdw) [ jw kwrin—ijs r`b dI nmwz dI ^wqr
[ joie—vyK, FUMF [184[
sbUrI—sMqoK [ idl swbiq—idl dI swbqI, idl dI SWqI, Afolqw [ qw kau—aus dy Bwxy
[ khw Kudwie—r`b ikqy BI nhIN [185[
blμqI—bldI A`g, iqRSnw dI bldI A`g [ nWie—nwm dI rwhIN [186[
jorI kIey—D`kw kIiqAW [ hlwlu—jwiez, Bytw krn-jog, r`b dy nwm qy kurbwnI dyx dy
lwiek [187[
KUbu Kwnw—cMgI ^urwk [ lonu—lUx [ hyrw—mws [ kwrny—Zrz nwl, inXq nwl [ ktwvY
kaunu—mYN k`tx ƒ iqAwr nhIN hW [188[
ArQ:- hy kbIr! (AwK—) hy mu`lW! msijd dy munwry auqy cVHn dw qYƒ Awp ƒ qW koeI
&wiedw nhIN ho irhw [ ijs (r`b dI nmwz) dI ^wqr qUM bWg dy irhw hYN, aus ƒ Awpxy idl
ivc vyK (qyry AMdr hI v`sdw hY [ jy qyry Awpxy, AMdr SWqI nhIN, isr& lokW ƒ hI s`d
irhw hYN, qW) ^udw bolw nhIN (auh qyry idl dI hwlq BI jwxdw hY, aus ƒ T`igAw nhIN jw
skdw) [184[
hy SyK! jy qyry Awpxy AMdr sMqoK nhIN hY, qW kwby dw h`j krn leI jwx dw koeI lwB nhIN
hY; ikauNik, hy kbIr! ijs mnu`K dy Awpxy idl ivc SWqI nhIN AweI, aus dy Bwxy r`b ikqy
BI nhIN hY [185[
hy kbIr! r`b dI bMdgI kr, bMdgI kIiqAW hI idl dw ivkwr dUr huMdw hY, idl ivc r`b dw
zhUr huMdw hY, Aqy ies bMdgI dI brkiq nwl lwlc dI bldI A`g idl ivcoN bu`J jWdI hY
[186[
hy kbIr! (mu`lW ƒ d`s ik) iksy auqy D`kw krnw zulm hY, (qUM jwnvr ƒ PV ky ibsim`lw AwK
ky zbh krdw hYN Aqy) qUM AwKdw hYN ik ieh (zbh kIqw jwnvr) r`b dy nwm qy kurbwnI dyx
dy lwiek ho igAw hY (Aqy ies kurbwnI nwl ^udw qyry auqy ^uS ho igAw hY); (pr ieh mws qUM
Awp hI Kw lYNdw hYN [ ies qrHW pwp nhIN b^SINdy, kdy soc ik) jdoN r`b dI drgwh ivc qyry
AmlW dw ihswb hovygw qW qyrw kIh hwl hovygw [187[
hy kbIr! (mu`lW ƒ byS`k AwK ik kurbwnI dy bhwny mws Kwx nwloN) iKcVI Kw lYxI cMgI hY
ijs ivc isr& suAwdlw lUx hI pwieAw hoieAw hovy [ mYN qW ies g`l leI iqAwr nhIN hW
ik mws rotI Kwx dI inXq myrI AwpxI hovy pr (kurbwnI dw hokw dy dy ky iksy pSU ƒ) zbh
krdw iPrW [188[

ਕਬੀਰ ਗੁਰੁ ਲਾਗਾ ਤਬ ਜਾਨੀਐ ਿਮਟੈ ਮੋਹੁ ਤਨ ਤਾਪ ॥ ਹਰਖ ਸੋਗ ਦਾਝੈ ਨਹੀ ਤਬ ਹਿਰ ਆਪਿਹ ਆਿਪ
॥੧੮੯॥ ਕਬੀਰ ਰਾਮ ਕਹਨ ਮਿਹ ਭੇਦੁ ਹੈ ਤਾ ਮਿਹ ਏਕੁ ਿਬਚਾਰੁ ॥ ਸੋਈ ਰਾਮੁ ਸਭੈ ਕਹਿਹ ਸੋਈ
ਕਉਤਕਹਾਰ ॥੧੯੦॥ ਕਬੀਰ ਰਾਮੈ ਰਾਮ ਕਹੁ ਕਿਹਬੇ ਮਾਿਹ ਿਬਬੇਕ ॥ ਏਕੁ ਅਨੇਕਿਹ ਿਮਿਲ ਗਇਆ
ਏਕ ਸਮਾਨਾ ਏਕ ॥੧੯੧॥
not:- ipCly pMj Slok kwzIAW mOlvIAW dI aukweI d`sx vwsqy sn, Agly SlokW ivc
bRwhmx dy pwey BulyKy vl iDAwn idvwauNdy hn [
pd ArQ:- qb jwnIAY—qdoN jwxo, qdoN hI ieh smJo [ guru lwgw—gurU pu`kirAw hY, iml
ipAw hY [ qn qwp—srIr dy klyS, srIr ƒ swVn vwly du`K-klyS [ hrK—^uSI [ sog—
icMqw [ dwJY nhI—nwh swVy [ Awpih Awp—hr QW Awp hI Awp id`sdw hY [189[
Bydu—&rk [ eyku ibcwru—iek ^ws smJx vwlI g`l [ sBY—swry jIv [ soeI—auhI rwm,
ausy rwm ƒ [ kauqkhwr—rws-DwrIey [190[
rwmY rwm khu—hr vyly rwm dw nwm ismr [ ibbyk—prK, pCwx [ kihby mwih—AwKx
ivc, ismrn ivc [ Anykih—Anyk jIvW ivc [ smwnw eyk—isr& iek srIr ivc itikAw
hoieAw sI [191[
ArQ:- hy kbIr! (jnyaU Awidk pw ky ihMdU smJdw hY ik mYN Plwxy bRwhmx ƒ Awpxw gurU
Dwr ilAw hY; pr) qdoN smJo ik gurU iml ipAw hY jdoN (gurU Dwrn vwly mnu`K dy idl ivcoN)
mwieAw dw moh dUr ho jwey, jdoN srIr ƒ swVn vwly klyS imt jwx, jdoN hrK sog koeI BI
ic`q ƒ nwh swVy [ AjyhI hwlq ivc A`piVAW hr QW prmwqmw Awp hI Awp id`sdw hY
[189[
hy kbIr! (jnyaU dy ky bRwhmx rwm dI pUjw-pwT dw aupdyS BI krdw hY; pr) rwm rwm
AwKx ivc BI &rk pY jWdw hY, ies ivc BI iek g`l smJx vwlI hY [ iek rwm qW auh hY
ijs ƒ hryk jIv ismrdw hY (ieh hY srb-ivAwpI rwm, ies dw ismrn krnw mnu`K mwqR dw
&rz hY) [ pr iehI rwm nwm rwsDwrIey BI (rwsW ivc sWg bxw bxw ky) lYNdy hn (ieh rwm
AvqwrI rwm hY qy rwjw dsrQ dw pu`qr hY, iehI mUrqI-pUjw ivArQ hY) [190[
hy kbIr! sdw rwm dw nwm jp, pr jpx vyly ieh g`l cyqy r`KxI ik iek rwm qW AnykW
jIvW ivc ivAwpk hY (ies dw nwm jpxw hryk mnu`K dw Drm hY), pr iek rwm (drsQ dw
pu`qr) isr& iek srIr ivc hI AwieAw (Avqwr bixAw; ies dw jwp koeI gux nhIN kr
skdw) [191[
ਕਬੀਰ ਜਾ ਘਰ ਸਾਧ ਨ ਸੇਵੀਅਿਹ ਹਿਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਨਾਿਹ ॥ ਤੇ ਘਰ ਮਰਹਟ ਸਾਰਖੇ ਭੂਤ ਬਸਿਹ ਿਤਨ
ਮਾਿਹ ॥੧੯੨॥ {ਪੰਨਾ 1374}
pd ArQ:- jw Gr—ijnHW GrW ivc [ swD—Bly mnu`K, auh bMdy ijnHW Awpxy mn ƒ swD
ilAw hY, sq-sMgI [ n syvIAih—nhIN syvy jWdy [ syvw—pUjw, BgqI [ qy Gr—auh (swry)
Gr [ mrht—mrGt, mswx [ swrKy—vrgy [
ArQ:- hy kbIr! (TwkurW dI pUjw qy hryk idn-idhwr smy bRwhmx dI syvw—b`s! ieh hY
is`iKAw jo bRwhmx dyvqw Awpxy SrDwlUAW ƒ dy irhw hY [ SrDwlU ivcwry BI Twkur-pUjw qy
bRwhmx dI syvw kr ky Awpxy Awp ƒ suc`jy qy su`cy ihMdU smJ lYNdy hn; pr Asl g`l ieh hY
ik) ijnHW GrW ivc nyk bMidAW dI syvw nhIN huMdI, qy prmwqmw dI BgqI nhIN kIqI jWdI,
auh Gr (BwvyN ikqny hI su`cy qy sw& r`Ky jWdy hox) mswxW vrgy hn, auhnW GrW ivc (mnu`K
nhIN) BUqny v`sdy hn [192[

ਕਬੀਰ ਗੂੰਗਾ ਹੂਆ ਬਾਵਰਾ ਬਹਰਾ ਹੂਆ ਕਾਨ ॥ ਪਾਵਹੁ ਤੇ ਿਪੰਗੁਲ ਭਇਆ ਮਾਿਰਆ ਸਿਤਗੁਰ ਬਾਨ
॥੧੯੩॥ ਕਬੀਰ ਸਿਤਗੁਰ ਸੂਰਮੇ ਬਾਿਹਆ ਬਾਨੁ ਜੁ ਏਕੁ ॥ ਲਾਗਤ ਹੀ ਭੁਇ ਿਗਿਰ ਪਿਰਆ ਪਰਾ ਕਰੇਜੇ
ਛੇਕੁ ॥੧੯੪॥ {ਪੰਨਾ 1374}
not:- Slok nμ: 189 qoN lY ky kbIr jI kih rhy hn ik bRwhmx pwsoN jnyaU pvw ky aus ƒ
gurU Dwr ky Twkur-pUjw Aqy idn-idhwr smy bRwhmx dI syvw ƒ ihMdU Awpxw mu`K Drm smJ
lYNdw hY; pr ies g`l v`l kdy iDAwn nhIN dyNdw ik jIvn ivc kIh &rk ipAw hY [ prweI
inMdw krnI qy suxnI, ivkwrW vwly pwsy jwxw, AhMkwr—Ajyhy mMd krmW ƒ iqAwgx dw
i^Awl BI nhIN AwauNdw [ iPr BI smJdw hY ik mYN gurU-purohq vwlw hW [ ijnHW ƒ siqgurU
imldw hY, auhnW ivc ieh ivkwr rih hI nhIN skdy, auh hr vyly pRBU-crnW ivc juVy rihMdy
hn [
pd ArQ:- gUMgw—(Bwv,) jo AwpxI jIB nwl JUT jW mMdW bol nhIN boldw, prweI inMdw
nhIN krdw [ bwvrw—kmlw, by-smJ [ bhrw—bolw, jo prweI inMdw nhIN suxdw [ ipMglu—
lUlHw [ pwvhu qy—pYrW qoN (Bwv, auhnIN QweIN nhIN jWdw ijQy mMdy kMm huMdy hox) [ bwn—Sbd
dw qIr [193[
Buie—DrqI au~qy, im`tI ivc [ Buie igir pirAw—(Bwv,) inr-AhMkwr ho igAw [ prw
kryjy Cyku—klyjy ivc Cyk ho igAw, ihrdw Sbd nwl iv`J igAw, ihrdw pRBU-crnW nwl pRoqw
igAw [ sUrmw siqgur—auh gurU jo Awp iehnW kwmwidk vYrIAW dw twkrw sUrimAW vWg kr
skdw hY qy krdw hY [194[
ArQ:- hy kbIr! (jnyaU pw ky bRwhmx ƒ gurU Dwr ky, Twkur-pUjw Aqy hryk idn-idhwr
smy bRwhmx dI hI pUjw-syvw kr ky gurU vwlw nhIN bx skIdw; ijs ƒ s`c-mu`c pUrw gurU
imldw hY aus dw swrw jIvn hI bdl jWdw hY) ijs mnu`K dy ihrdy ivc siqgurU Awpxy Sbd
dw qIr mwrdw hY, auh (dunIAw dy Bwxy) guMgw, kmlw, bolw qy lUlHw ho jWdw hY (ikauNik auh
mnu`K mUMhoN mMdy bol nhIN boldw, aus ƒ iksy dI muQwjI nhIN huMdI, kMnW nwl inMdw nhIN suxdw,
Aqy pYrW nwl mMdy pwsy v`l qur ky nhIN jWdw) [193[
hy kbIr! ijs mnu`K ƒ sUrmw siqgurU Awpxy Sbd dw iek qIr mwrdw hY, qIr v`jidAW hI
auh mnu`K inr-AhMkwr ho jWdw hY, aus dw ihrdw pRBU-crnW nwl pRoqw jWdw hY [194[

ਕਬੀਰ ਿਨਰਮਲ ਬੂੰਦ ਅਕਾਸ ਕੀ ਪਿਰ ਗਈ ਭੂਿਮ ਿਬਕਾਰ ॥ ਿਬਨੁ ਸੰਗਿਤ ਇਉ ਮ ਨਈ ਹੋਇ ਗਈ ਭਠ
ਛਾਰ ॥੧੯੫॥ ਕਬੀਰ ਿਨਰਮਲ ਬੂੰਦ ਅਕਾਸ ਕੀ ਲੀਨੀ ਭੂਿਮ ਿਮਲਾਇ ॥ ਅਿਨਕ ਿਸਆਨੇ ਪਿਚ ਗਏ
ਨਾ ਿਨਰਵਾਰੀ ਜਾਇ ॥੧੯੬॥ {ਪੰਨਾ 1375}
not:- vrKw huMdI hY qW b`dlW qoN kxIAW hryk iksm dI DrqI au~qy pYNdIAW hn [ ikqy
nkwrI, klrwTI jW ryqlI DrqI hY, ijQy kuJ BI pYdw nhIN huMdw, ieQy pYx vwlIAW bUMdW BYVI
DrqI dI sMgiq hox krky kuJ nhIN sMvwrdIAW, sgoN Awpxw Awp hI gvw jWdIAW hn [ ikqy
qwkq vwlI zmIn hY, ijs ivc Psl, bwZ bZIcy Awidk sohxy lh-lh krdy hn; ies
zmIn ivc peIAW kxIAW isRStI dI hor vDIk syvw kr ky Awpxw Awp sMvwr jWdIAW hn,
ikauNik isAwxw izmINdwr hl vwh ky, suhwgw Pyr ky DrqI ƒ sMvwr-bxw ky mINh dy pwxI ƒ
aus DrqI ivc cMgI qrHW imlw lYNdw hY [
iehI hwl mnu`K dw hY [ jIvwqmw au~cy mMflW ivc v`sdy prmwqmw dI AMS hY [ jnm lY ky
jIv ies DrqI au~qy AwauNdw hY, jy ikqy ivkwrIAW dI suhbiq ivc bYT jwey, qW Awpxw Awp
BI gvw jWdw hY qy iksy hor dI koeI syvw nhIN kr skdw; pr prmwqmw dI myhr hovy, ies ƒ
gurU iml pey, qW gurU ies dI srIr-DrqI ƒ Ajyhw sMvwr dyNdw hY, ies dy igAwn-ieMdRy
swQIAW ƒ Ajyhw suc`jw bxw dyNdw hY ik ieh Awpxw jIvn BI sPlw kr lYNdw hY, qy hornW dI
BI syvw krdw hY; koeI ivkwr, koeI kusMg ies ƒ ies sohxy rsqy qoN auKyV nhIN skdw [
pd ArQ:- inrml—sw&, pivqR [ Akws kI bUMd—AwkwSW qoN pYx vwlI mINh kxI, (au~cy
mMflW ivc rihx vwly prmwqmw dI AMS) [ pir geI—if`g peI [ BUim ibkwr—nkwrI
DrqI ivc [ ieau—iesy qrHW [ mwneI—mnu`K [ BT Cwr—bldy B`T dI suAwh [195[
lInI imlwie—(hl suhwgy Awidk dI rwhIN sMvwrI hoeI zmIn ivc) imlw lYNdw hY [ inrvwrI
nw jwie—AkwSI bUMd aus DrqI nwloN inKyVI nhIN jw skdI [ pic gey—koSS kr ky Q`k-
tu`t gey [196[
ArQ:- hy kbIr! (vrKw smy) AwkwS (qoN mINh) dI jo sw& bUMd nkwrI DrqI ivc if`g
peI, (auh iksy dw kuJ sMvwr nwh skI, sgoN Awp BI) auh, mwno, (bldy) B`T dI suAwh ho
geI [ iehI hwl sMgiq qoN ibnw mnu`K dw huMdw hY (prm pivqR prmwqmw dI AMS jIv jnm lY
ky jy kusMg ivc Ps igAw qW isRStI dI koeI syvw krn dy QW Awp BI ivkwrW ivc sV
muieAw) [195[
hy kbIr! (vrKw smy) AwkwS (qoN mINh) dI ijs sw& bUMd ƒ (isAwxy izmINdwr ny hl Awidk
nwl vwh-bxw ky sMvwrI hoeI AwpxI, zmIn ivc (v`t-bMnw TIk kr ky) rlw ilAw, auh bUMd
zmIn nwloN inKyVI nhIN jw skdI, BwvyN AnykW isAwxy koSS kr Q`kx (not:- klrwTI
AxvwhI DrqI auqy ipAw mINh dw pwxI DrqI auqy jwlw bx jwx krky bhuq Gt jIaUrdw hY)
[
(iehI hwl mnu`K dw smJo [ pUry gurU dI myhr nwl aus dI jIB kMn Awidk ieMdRy pr-inMdw
Awidk ivkwrW vloN ht jWdy hn [ ies sMvwrI hoeI srIr-DrqI dI rwhIN auh mnu`K pRBU-
crnW ivc Ajyhw juVdw hY ik koeI ivkwr aus ƒ auQoN ivCoV nhIN skdw) [196[
not:- nμ: 184 qoN 188 qk dy pMj SlokW ivc kbIr jI ny ieslwmI Srh, bWg, nmwz,
h`j, kurbwnI dw izkr kIqw hY; ies vwsqy ieQy l&z BI Awm qOr qy muslmwny hI vrqy hn
[
nμ: 189 qoN lY ky 196 qk A`T SlokW ivc bRwhmx dy rsmI gurU bxn qy mUrqI-pUjw dw
izkr hY; iehnW ivc l&z BI swry hyNdky hI vrqy gey hn [
AgWh Slok nμ: 197 qoN 201 qk ivc iPr ‘kurbwnI’ dyx dw izkr hY; ieQy iPr swry l&z
qy i^Awl Awm qOr qy muslmwnI hn [

ਕਬੀਰ ਹਜ ਕਾਬੇ ਹਉ ਜਾਇ ਥਾ ਆਗੈ ਿਮਿਲਆ ਖੁਦਾਇ ॥ ਸ ਈ ਮੁਝ ਿਸਉ ਲਿਰ ਪਿਰਆ ਤੁਝੈ ਿਕਿਨ
ਫੁਰਮਾਈ ਗਾਇ ॥੧੯੭॥ ਕਬੀਰ ਹਜ ਕਾਬੈ ਹੋਇ ਹੋਇ ਗਇਆ ਕੇਤੀ ਬਾਰ ਕਬੀਰ ॥ ਸ ਈ ਮੁਝ ਮਿਹ
ਿਕਆ ਖਤਾ ਮੁਖਹੁ ਨ ਬੋਲੈ ਪੀਰ ॥੧੯੮॥ ਕਬੀਰ ਜੀਅ ਜੁ ਮਾਰਿਹ ਜੋਰੁ ਕਿਰ ਕਹਤੇ ਹਿਹ ਜੁ ਹਲਾਲੁ ॥
ਦਫਤਰੁ ਦਈ ਜਬ ਕਾਿਢ ਹੈ ਹੋਇਗਾ ਕਉਨੁ ਹਵਾਲੁ ॥੧੯੯॥ ਕਬੀਰ ਜੋਰੁ ਕੀਆ ਸੋ ਜੁਲਮੁ ਹੈ ਲੇਇ
ਜਬਾਬੁ ਖੁਦਾਇ ॥ ਦਫਤਿਰ ਲੇਖਾ ਨੀਕਸੈ ਮਾਰ ਮੁਹੈ ਮੁਿਹ ਖਾਇ ॥੨੦੦॥ ਕਬੀਰ ਲੇਖਾ ਦੇਨਾ ਸੁਹੇਲਾ
ਜਉ ਿਦਲ ਸੂਚੀ ਹੋਇ ॥ ਉਸੁ ਸਾਚੇ ਦੀਬਾਨ ਮਿਹ ਪਲਾ ਨ ਪਕਰੈ ਕੋਇ ॥੨੦੧॥
not:- kbIr jI dI bwxI qy ivcwr kridAW hux qk AsI cMgI qrHW vyK Awey hW ik kbIr jI
muslmwn nhIN sn, auh ihMdU julwh sn [ so auhnW ƒ h`j qy jwx dI koeI loV nhIN sI, iksy
hor dI aukweI ƒ XkInI qOr qy qs`lI nwl smJwx leI kivqw ivc ieh iek qrIkw hY ik
Awpxy Awp ƒ BI auhI kMm krdw zwhr kIqw jWdw hY [ ihMdU krm-kWf dI inKyDI krdy hoey
siqgurU Arjn swihb ny BI iesy qrHW hI iliKAw hY:
soriT m: 5 AstpdI ] pwTu piVE Aru bydu bIcwirE, invil BuAMgm swDy ] pMc jnw isau
sMgu n CutikE, AiDk AhMbuiD bwDy ]1] ipAwry ien ibiD imlxu n jweI, mY kIey krm
Anykw ] hwir pirE suAwmI kY duAwrY, dIjY buiD ibbykw ]1]rhwau]...
cUMik Awm muslmwn kwby ƒ ^udw dw Gr mMndw hY, ies vwsqy kbIr jI BI auhI i^Awl d`s ky
AwKdy hn ik ^udw myry h`j qy ^uS hox dy QW myry nwl gu`sy ho ipAw [ AnykW vwrI h`j krn qy
BI ^udw ^uS ho ky ikauN hwjI ƒ dIdwr nhIN dyNdw qy auh hwjI ^udw dIAW ingwhW ivc Ajy BI
ikauN gunhgwr smiJAw jWdw hY—ies Byq dw izkr iehnW SlokW ivc kIqw igAw hY ik ^udw
dy nwm qy gW Awidk dI kurbwnI dy dyxI, rl-iml ky Kw pI jwxw sB kuJ Awp hI qy iPr
ieh smJ lYxw ik ies kurbwnI dy ievz Aswfy gunwh b^S id`qy gey hn—ieh bVw Bwrw
BulyKw hY [ ieh, ^udw ƒ ^uS krn dw qrIkw nhIN [ ^udw ^uS huMdw hY idl dI pwkIzgI-
pivqRqw nwl [
nwmdyv jI ny BI iesy qrHW bITul-mUrqI dy pujwrIAW ƒ qwVnw kIqI hY qy d`isAw hY ik ikauN
ieqny n`k rgVn qy BI auhnW ƒ bITul dy drSn nhIN huMdy [ AwKdy hn ik qusI pUjw Awidk
qW krdy ho, pr Awpxy ieSt auqy pUrI SrDw nhIN r`Kdy:
gONf nwmdyv jI ]
Awju nwmy bITlu dyiKAw, mUrK kau smJwaU ry ]1]rhwau]
pd ArQ:- hau—mYN [ jwie Qw—jw irhw sW [ AwgY—auQy gey ƒ A`goN [ ikin@—iks ny?
PurmweI gwie—gW (zbh krn) dw hukm id`qw sI [ ikin PrmweI gwie—iks ny AwiKAw sI
ik myry nwm qy gW zbh kro (qW pwp b^Sy jwxgy)? iks ny AwiKAw sI ik myry nwm qy gW dI
kurbwnI idau (qW b^Sy jwaugy)? [197[
hoie hoie gieAw—keI vwrI hoieAw [ sweI—hy sweIN! pIr—hy pIr! hy muriSd! Kqw—doS
[ hj kwbY—kwby dw h`j [198[
ju—jo [ jIA—jIvW ƒ [ joru—D`kw [ kir—kr ky [ khqy hih ju—pr AwKdy hn ik [
hlwlu—jwiez, Bytw krn-jog, r`b dy nwm qy kurbwnI dyx dy lwiek [ deI—(sB jIvW
nwl ipAwr krn vwlw) prmwqmw (not:- ies l&z ‘deI’ dI vrqoN ieQy ^ws qOr qy
suAwdlI Aqy ArQ-BrI hY [ jo lok ieh XkIn r`Kdy hn ik ^udw iksy kurbwnI dy dyx nwl
^uS huMdw hY Aqy gunwh b^S dyNdw hY, auh aus ƒ ‘r`ibl-AwlmIn’ BI AwKdy hn [ swry
Awlm dw pwlxhwr huMidAW auh aus gW Awidk pSU ƒ BI pwldw qy “ipAwrdw” hY [ iPr
ieh ikvyN ho skdw hY ik auh aus bMdy nwl ^uS hovy jo ausy dy hI ipAwry qy pwly hoey ƒ ausy dI
^wqr zbh kry, qy Awpy Kw pI ky ieh smJ ley ik ieh kurbwnI ^udw ƒ Ap`V geI hY, qy
aus ny myry gunwh b^S id`qy hn) [ dPqir kwiF hY—lyKw krygw [199[
nIksY—inkldw hY [ muhY muih—mUMh au~qy, muV muV mUMh au~qy [ Kwie—KWdw hY [200[
idl sUcI—idl dI su`c, idl dI pwkIzgI [ dIbwn—kcihrI [ plw n pkrY koie—koeI
S^s p`lw nhIN PVdw, koeI ieqrwz nhIN krdw [201[
ArQ:- hy kbIr! mYN kwby dw h`j krn jw irhw sW, auQy gey ƒ A`goN ^udw iml ipAw! auh
myrw sweIN (^udw ^uS hox dy QW ik mYN aus dy Gr dw dIdwr krn AwieAw hW, sgoN) myry auqy
gu`sy hoieAw (qy AwKx l`gw) ik mYN qW ieh hukm nhIN id`qw ju myry nwm qy qUM gW (Awidk) dI
kurbwnI dyvyN (qy, mYN qyry gunwh b^S idAWgw) [197[
hy kbIr! (AwK—) mYN keI vwrI, hy sweIN! (qyry Gr-) kwby dw dIdwr krn leI igAw hW [
pr, hy ^udw! qUM myry nwl g`l hI nhIN krdw, myry ivc qUM kIh kIh ^qw vyK irhw hYN? (jo h`j
Aqy kurbwnI nwl BI b^Sy nhIN gey)? (Bwv, h`j Aqy kurbwnI nwl ^udw ^uS nhIN huMdw)
[198[
hy kbIr! jo lok D`kw kr ky (gW Awidk) jIvW ƒ mwrdy hn; pr AwKdy ieh hn ik (ieh
zbh kIqw hoieAw mws) ^udw dy nwm qy kurbwnI dy lwiek ho igAw hY, jdoN sB jIvW nwl
ipAwr krn vwlw ^udw (iehnW lokW pwsoN—AmlW dw lyKw mMgygw, qW iehnW dw kIh hwl
hovygw? (Bwv, kurbwnI id`iqAW gunwh b^Sy nhIN jWdy) [199[
not:- ieQy mws Kwx jW nwh Kwx qy bhs nhIN hY [ kbIr jI isr& ieh AwKdy hn ik
kurbwnI dyx vwly Kw pI qW Awp hI jWdy hn, pr &rz ieh kr lYNdy hn ik ^udw dy A`gy Byt
kIqw igAw hY qy ^udw ny swfy pwp b^S id`qy hn [ ^udw ƒ ^uS krn dy QW ieh qW aus ƒ
sgoN nwrwz krn vwlI g`l hY [
hy kbIr! jo BI mnu`K iksy auqy D`kw krdw hY auh zulm krdw hY; (Aqy zulm dw) lyKw ^udw
mMgdw hY [ ijs iksy dI vI lyKy dI bwkI inkldI hY auh bVI szw Bugqdw hY [200[
not:- kIqy gunwhW ƒ ‘kurbwnI’ dy ky Doqw nhIN jw skdw [
hy kbIr! (auh r`b mnu`K pwsoN isr& idl dI pwkIzgI dI kurbwnI mMgdw hY) jy mnu`K dy idl
dI pivqRqw kwiem hovy qW Awpxy kIqy AmlW dw lyKw dyxw sOKw ho jWdw hY; (ies pivqRqw dI
brkiq nwl) aus s`cI kcihrI ivc koeI rok-tok nhIN krdw [201[

ਕਬੀਰ ਧਰਤੀ ਅਰੁ ਆਕਾਸ ਮਿਹ ਦੁਇ ਤੂੰ ਬਰੀ ਅਬਧ ॥ ਖਟ ਦਰਸਨ ਸੰਸੇ ਪਰੇ ਅਰੁ ਚਉਰਾਸੀਹ ਿਸਧ
॥੨੦੨॥ {ਪੰਨਾ 1375}
pd ArQ:- DrqI Aru Awkws mih—swrI isRStI ivc [ duie—hy duie! hy dÍYq! AbD—
A+bD, ijs dw nws nwh kIqw jw sky [ qUM brI AbD—qYƒ bVI AOiKAweI nwl mukwieAw
jw skdw hY [ Kt drsn—Cy ByK (jogI, jMgm, sryvVy, sMinAwsI, boDI, bYrwgI) [ sMsy—
shsy ivc, sihm ivc [ Aru—Aqy [ isD—pu`gy hoey jogI jo jog dy swDnW ivc pRp`k ho cuky
hn [
ArQ:- hy kbIr! (AwK—) hy dÍYq! swrI isRStI ivc hI (qUM bhuq blI hYN) qYƒ bVI
AOiKAweI nwl hI mukwieAw jw skdw hY [ (h`j krn qy kurbwnI dyx vwly mu`lW, jW Twkur-
pUjw krn krwx vwly bRwhmx qW ikqy rhy) Cy ByKW dy iqAwgI Aqy (jog dy swDnW ivc pRp`k
hoey) cOrwsI is`D BI, hy duie! qYQoN sihmy hoey hn [202[

ਕਬੀਰ ਮੇਰਾ ਮੁਝ ਮਿਹ ਿਕਛੁ ਨਹੀ ਜੋ ਿਕਛੁ ਹੈ ਸੋ ਤੇਰਾ ॥ ਤੇਰਾ ਤੁਝ ਕਉ ਸਉਪਤੇ ਿਕਆ ਲਾਗੈ ਮੇਰਾ
॥੨੦੩॥ {ਪੰਨਾ 1375}
pd ArQ:- ikAw lwgY myrw—myrw kuJ BI ^rc nhIN huMdw [
ArQ:- hy kbIr! (ies ‘duie’ ƒ imtwx leI nwh h`j, kurbwnIAW, nwh Twkur-pUjw nwh
bRwhmx dI syvw, nwh iqAwg qy nwh jog-swDn—ieh koeI BI shwieqw nhIN krdy [ isr&
ie`ko hI qrIkw hY auh ieh ik Awpxw Awp pRBU dy hvwly kIqw jwey, iesy dw nwm ‘idl-
swbiq’ hY [ so, pRBU dy dr qy Ardws kr qy AwK—) hy pRBU! jo kuJ myry pws hY (ieh qn
mn Dn), ies ivc koeI cIz AYsI nhIN ijs ƒ mYN AwpxI AwK skW; jo kuJ myry kol hY sB
qyrw hI id`qw hoieAw hY [ (jy qyrI myhr hovy qW) qyrw b^iSAw hoieAw (ieh qn mn Dn) mYN
qyrI Byt krdw hW, ies ivc myry p`ilEN kuJ ^rc nhIN huMdw [

ਕਬੀਰ ਤੂੰ ਤੂੰ ਕਰਤਾ ਤੂ ਹੂਆ ਮੁਝ ਮਿਹ ਰਹਾ ਨ ਹੂੰ ॥ ਜਬ ਆਪਾ ਪਰ ਕਾ ਿਮਿਟ ਗਇਆ ਜਤ ਦੇਖਉ
ਤਤ ਤੂ ॥੨੦੪॥ {ਪੰਨਾ 1375}
pd ArQ:- qUM qUM krqw—qUM qUM AwKdw, (hy pRBU!) qyrw jwp krdw, hr vyly qYƒ ismridAW
[ qU hUAw—mYN qyrw hI rUp ho igAw hW, mYN qyry ivc hI lIn ho igAw hW [ hUM—(ieh i^Awl
ik) mYN hW, ‘mYN mYN’ dw suBwau, AwpxI vifAweI dI cwh [ Awpw pr kw—Awpxy prwey vwlw
ivqkrw [ jq—ijDr [ dyKau—mYN vyKdw hW [ qq—auDr [ qU—(hy pRBU!) qUM hI (id`s
irhw hYN) [
ArQ:- hy kbIr! (pRBU dy dr qy ieauN AwK—hy pRBU! qyrI myhr nwl) hr vyly qyrw ismrn
kridAW mYN qyry ivc hI lIn ho igAw hW, myry AMdr ‘mYN mYN’ dw i^Awl rih hI nhIN igAw [
(qyrw ismrn kridAW hux) jdoN (myry AMdroN Awpxy prwey vwlw ivqkrw imt igAw hY (‘duie’
imt geI hY), mYN ijDr vyKdw hW mYƒ (hr QW) qUM hI ids irhw hYN [204[
not:- slok nμ: 203 qy 204 dovyN iek`Ty pVHny hn [

ਕਬੀਰ ਿਬਕਾਰਹ ਿਚਤਵਤੇ ਝੂਠੇ ਕਰਤੇ ਆਸ ॥ ਮਨੋਰਥੁ ਕੋਇ ਨ ਪੂਿਰਓ ਚਾਲੇ ਊਿਠ ਿਨਰਾਸ ॥੨੦੫॥
{ਪੰਨਾ 1375}
pd ArQ:- ibkwr—ivkwr, BYVy kMm [ ibkwrh icqvqy—BYVy kMm krn dIAW socW socdy [
JUTy Aws krqy—auhnW pdwrQW dIAW qWGW qWGdy jo nwsvMq hn [ mnorQu—mno-rQu, mn dI
B`j dOV, mn dI auh Aws ijs dI ^wqr dOV-B`j krdy rhy [ inrws—inrAws, Aws pUrI
hox qoN ibnW hI; idl dIAW AwsW nwl hI lY ky [
ArQ:- hy kbIr! (jo mnu`K ‘duie’ ivc Psy rih ky pRBU dw ismrn nhIN krdy) jo sdw BYVy
kMm krn dIAW hI socW socdy rihMdy hn, jo sdw iehnW nwsvMq pdwrQW dIAW hI qWGW qWGdy
rihMdy hn, auh mnu`K idl dIAW AwsW nwl lY ky hI (ieQoN) qur pYNdy hn, auhnW dy mn dI
koeI dOV-B`j pUrI nhIN huMdI (Bwv, iksy BI pdwrQ dy imlx nwl auhnW dy mn dI dOV-B`j
mu`kdI nhIN, AwsW hor hor vDdIAW jWdIAW hn) [205[

ਕਬੀਰ ਹਿਰ ਕਾ ਿਸਮਰਨੁ ਜੋ ਕਰੈ ਸੋ ਸੁਖੀਆ ਸੰਸਾਿਰ ॥ ਇਤ ਉਤ ਕਤਿਹ ਨ ਡੋਲਈ ਿਜਸ ਰਾਖੈ
ਿਸਰਜਨਹਾਰ ॥੨੦੬॥
pd ArQ:- sMswir—sMswr ivc [ ieq—ieQy, ies mOjUdw jnm ivc [ auq—auQy, ies
jnm qoN ipCoN, prlok ivc [ kqih—ikqy BI [ rwKY—rwKI krdw hY, (ivkwrW qy AwsW qoN)
bcWdw hY [
ArQ:- hy kbIr! jo mnu`K prmwqmw dI Xwd ihrdy ivc vsWdw hY, auh ies jgq ivc suKI
jIvn ibqIq krdw hY; auh mnu`K ies lok qy prlok ivc ikqy BI (iehnW ivkwrW qy AwsW dy
kwrn) Btkdw nhIN hY, ikauNik prmwqmw Awp aus ƒ iehnW qoN bcWdw hY [206[

ਕਬੀਰ ਘਾਣੀ ਪੀੜਤੇ ਸਿਤਗੁਰ ਲੀਏ ਛਡਾਇ ॥ ਪਰਾ ਪੂਰਬਲੀ ਭਾਵਨੀ ਪਰਗਟੁ ਹੋਈ ਆਇ ॥੨੦੭॥
{ਪੰਨਾ 1375}
pd ArQ:- GwxI pIVqy—(ivkwrW qy AwsW dI) GwxI ivc pIVIdy (ijvyN iql kohlU ivc
pIVIdy hn) [ prw pUrblI—pihly jnmW dy smy dI [ BwvnI—srDw, ipAwr [
ArQ:- hy kbIr! (dunIAw dy jIv ivkwrW qy duinAwvI AwsW dI) GwxI ivc (ieauN) pIVy jw
rhy hn, (ijvyN kohlU ivc iql pIVIdy hn;) (pr jo jo ‘hir kw ismrnu krY’) auhnW ƒ
siqgurU (ies GwxI ivcoN) bcw lYNdw hY [ (pRBU crnW nwl auhnW dw) ipAwr jo Dur qoN quirAw
Aw irhw sI (pr jo iehnW ivkwrW qy AwsW hyT n`ipAw igAw sI, auh ismrn dI brkiq qy
siqgurU dI myhr nwl) muV ihrdy ivc cmk pYNdw hY [207[

ਕਬੀਰ ਟਾਲੈ ਟੋਲੈ ਿਦਨੁ ਗਇਆ ਿਬਆਜੁ ਬਢੰਤਉ ਜਾਇ ॥ ਨਾ ਹਿਰ ਭਿਜਓ ਨ ਖਤੁ ਫਿਟਓ ਕਾਲੁ ਪਹੂੰਚੋ
ਆਇ ॥੨੦੮॥ {ਪੰਨਾ 1375}
pd ArQ:- twlY tolY—twl-mtOly ivc, A`j-Blk kridAW (ikauNik ivkwrW qy AwsW v`l
dI rucI ismrn vwly pwsy l`gx nhIN dyNdI) [ idnu—aumr dw hryk idn [ ibAwju—(SwhUkwr
AwpxI rwis-pUMjI ijauN ijauN sUdI cwVHdw hY, iqauN iqauN sUd vD ky auh rkm v`fI huMdI jWdI
hY, iesy qrHW mnu`K dy AMdr ivkwrW qy AwsW dI iek`TI hoeI rwis-pUMjI hor hor ivkwrW qy
AwsW v`l pRyrdI hY, ies qrHW ieh ivkwr hor hor mnu`K dy ihrdy ivc vDdy jWdy hn) sUd [
Kqu—lyKw, (ivkwrW qy AwsW dy) sMskwr (jo mn ivc itky rihMdy hn) [
ArQ:- hy kbIr! (jo mnu`K gurU dI srn nhIN AwauNdy, auhnW dy kIqy ivkwrW qy bxweIAW
AwsW dy kwrn ismrn vloN) A`j-Blk kridAW auhnW dI aumr dw smW guzrdw jWdw hY,
(ivkwrW qy AwsW dw) ivAwj vDdw jWdw hY [ nwh hI auh prmwqmw dw ismrn krdy hn,
nwh hI auhnW dw (ivkwrW qy AwsW dw ieh) lyKw mu`kdw hY [ (b`s! iehnW ivkwrW qy AwsW
ivc Psy hoieAW dy isr auqy) mOq Aw A`pVdI hY [208[

ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਕਬੀਰ ਕੂਕਰੁ ਭਉਕਨਾ ਕਰੰਗ ਿਪਛੈ ਉਿਠ ਧਾਇ ॥ ਕਰਮੀ ਸਿਤਗੁਰੁ ਪਾਇਆ ਿਜਿਨ ਹਉ
ਲੀਆ ਛਡਾਇ ॥੨੦੯॥ {ਪੰਨਾ 1375}
not:- ieh Slok nμ: 209 Aqy ies qoN Agly do hor Slok nμ: 210 Aqy 211 gurU Arjn
swihb dy hn, ikauNik iehnW iqMnW hI SlokW dw isr-lyK ‘mhlw 5’ hY [
Slok nμ: 207 ivc kbIr jI ny AwiKAw sI ik ijnHW ƒ siqgurU iml pYNdw hY, auhnW ƒ auh
ivkwrW qy AwsW dy gyV ivcoN k`F lYNdw hY [ Slok nμ: 208 ivc AwKdy hn ik ijnHW ƒ gurU
nhIN imldw, auh pRBU dw ismrn nhIN kr skdy, qy nwh hI ivkwrW qy AwsW qoN auhnW dI
^lwsI ho skdI hY [ kbIr jI dy iesy hI i^Awl ƒ gurU Arjn swihb hor KolH ky ibAwn
krdy hn ik gurU qoN ibnW ieh jIv twl-mtOly krn qy mjbUr hY ikauNik ies dw suBwau ku`qy
vrgw hY, ies dI vwdI hI ieh hY ik hr vyly murdwr dy ip`Cy dOVdw iPry [ ijs auqy pRBU dI
AwpxI myhr hovy aus ƒ siqgurU imldw hY, auh hI iehnW ivkwrW qy AwsW qoN bcdw hY [
pd ArQ:- kUkru—ku`qw [ Bauknw—BONkx vwlw [ krMg—murdwr [ krmI—(pRBU dI)
myhr nwl [ ijin—ijs (gurU) ny [ hau—mYƒ [
ArQ:- hy kbIr! BONkx vwlw (Bwv, lwlc dw mwirAw) ku`qw sdw murdwr v`l dOVdw hY
(iesy qrHW ivkwrW qy AwsW ivc PisAw mnu`K sdw ivkwrW qy AwsW v`l hI dOVdw hY, qwhIeyN
ieh ismrn vloN twl-mtOly krdw hY) [ mYƒ prmwqmw dI myhr nwl siqgurU iml ipAw hY,
aus ny mYƒ (iehnW ivkwrW qy AwsW dy pMjy qoN) Cufw ilAw hY [209[

ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਕਬੀਰ ਧਰਤੀ ਸਾਧ ਕੀ ਤਸਕਰ ਬੈਸਿਹ ਗਾਿਹ ॥ ਧਰਤੀ ਭਾਿਰ ਨ ਿਬਆਪਈ ਉਨ ਕਉ
ਲਾਹੂ ਲਾਿਹ ॥੨੧੦॥ {ਪੰਨਾ 1375}
not —Slok nμ: 209 vwly hI i^Awl ƒ jwrI r`iKAw igAw hY [ ivkwrI bMidAW dw zor gurU
Aqy gur-sMgiq au~qy nhIN pY skdw, ikauNik gurU mhwn au~cw hY [ pr hW, siqgurU qy aus dI
sMgiq dI brkiq nwl ivkwrIAW ƒ zrUr lwB A`pVdw hY [
pd ArQ:- DrqI swD kI—siqgurU dI DrqI, siqgurU dI sMgiq [ qskr—cor, ivkwrI
bMdy [ bYsih—Aw bYTdy hn, jy Aw bYTx [ gwih—gih, m`l ky, isdk nwl, hor i^Awl C`f
ky (not—keI tIkwkwr ies l&z ‘gwih’ dw ArQ ‘kdy’ krdy hn, qy ies ƒ &wrsI dw
l&z smJdy hn pr ieh Zlq hY [ ies Slok dy hryk l&z ƒ ghu nwl pVHo, hryk l&z
sMsik®q-ihMdI dw hY [ muslmwnI mq dw BI ieQy koeI izkr nhIN hY [ so bwkI l&zW vWg
ieh BI sMsik®q qoN nyVy hY) [ Bwir—Bwr nwl, Bwr dy hyT, qskrW dy Bwr hyT [ n
ibAwpeI—dbdI nhIN, koeI AOiKAweI nhIN smJdI, Asr hyT nhIN AwauNdI [ aun kau—
auhnW qskrW ƒ [ lwhU—lwh hI, lwB hI (imldw hY) [ lwih—lhih, auh qskr lwB hI
lhih, auh ivkwrI sgoN lwB hI auTWdy hn [
ArQ:- hy kbIr! jy ivkwrI mnu`K (cMgy BwgW nwl) hor Jwk C`f ky siqgurU dI sMgiq ivc
Aw bYTx, qW ivkwrIAW dw Asr aus sMgiq auqy nhIN pYNdw [ hW, ivkwrI bMidAW ƒ zrUr
lwB A`pVdw hY, auh ivkwrI bMdy zrUr lwB auTWdy hn [210[

ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਕਬੀਰ ਚਾਵਲ ਕਾਰਨੇ ਤੁਖ ਕਉ ਮੁਹਲੀ ਲਾਇ ॥ ਸੰਿਗ ਕੁਸੰਗੀ ਬੈਸਤੇ ਤਬ ਪੂਛੈ ਧਰਮ
ਰਾਇ ॥੨੧੧॥ {ਪੰਨਾ 1375}
not—Slok nμ: 210 ivc ‘swD kI DrqI’ Aqy ‘qskr’ dI imswl dy ky kbIr jI ny
AwiKAw hY ik ‘qskrW’ dw Asr ‘DrqI’ auqy nhIN pY skdw [ ikauN? ies vwsqy ik
‘DrqI’ dw Bwr ‘qskrW’ dy Bwr nwloN bhuq vDIk hY [ ‘swD kI DrqI’ BwrI hY, bl vwlI
hY, ies vwsqy qskr zor nhIN pw skdy [ jy BlweI vwlw pwsw qkVw hovy, qW auQy ivkwrI
bMdy BI Aw ky BlweI v`l prq pYNdy hn [
nμ: 211 ivc ‘cwvl’ Aqy ‘quK’ dI imswl hY [ vzn ivc ‘cwvl’ Bwrw hY ‘quK’ hOlw hY
[ ‘quK’ (qoh) kmzor hox krky mwr KWdw hY; iesy qrHW ivkwrIAW dy qkVy iek`T ivc jy
koeI swDwrn ijhw mnu`K (BwvyN auh Blw hI hovy, pr auhnW dy twkry qy kmzor-idl hovy)
bYTxw SurU kr dyvy, qW auh BI ausy suBwv dw bx ky ivkwrW qoN mwr KWdw hY [
pd ArQ:- quK—qoh, cOlW dy is`kV [ lwie—l`gdI hY, v`jdI hY [
ArQ:- hy kbIr! (qohW nwloN) caul (v`Kry krn) dI ^wqr (CVn vyly) qohW ƒ muhlI (dI
s`t) v`jdI hY [ iesy qrHW jo mnu`K ivkwrIAW dI suhbiq ivc bYTdw hY (auh BI ivkwrW dI
s`t KWdw hY, ivkwr krn l`g pYNdw hY) aus qoN Drmrwj lyKw mMgdw hY [211[

ਨਾਮਾ ਮਾਇਆ ਮੋਿਹਆ ਕਹੈ ਿਤਲੋਚਨੁ ਮੀਤ ॥ ਕਾਹੇ ਛੀਪਹੁ ਛਾਇਲੈ ਰਾਮ ਨ ਲਾਵਹੁ ਚੀਤੁ ॥੨੧੨॥
ਨਾਮਾ ਕਹੈ ਿਤਲੋਚਨਾ ਮੁਖ ਤੇ ਰਾਮੁ ਸੰਮਾਿਲ ॥ ਹਾਥ ਪਾਉ ਕਿਰ ਕਾਮੁ ਸਭੁ ਚੀਤੁ ਿਨਰੰਜਨ ਨਾਿਲ
॥੨੧੩॥ {ਪੰਨਾ 1375-1376}
not:- ‘mhlw 5’ dy Slok isr& iqMn sn—nμ: 209, 210, 211 [ hux iPr kbIr jI dy
aucwry hoey Slok hn, ikauNik iehnW dw isr-lyK ‘mhlw 5’ nhIN hY [
iehnW SlokW ivc kbIr jI Bgq nwmdyv jI Aqy Bgq iqRlocn jI dw izkr krdy hn [ ies
g`l qoN ieh swbq hoieAw ik ieh dovyN Bgq kbIr jI qoN pihlW hoey hn [ nwmdyv jI bMbeI
pRWq dy izlw sqwrw dy rihx vwly sn, iPr vI ieh ieqny au~Gy ho cuky sn ik bnwrs dy
vsnIk kbIr jI iehnW ƒ jwxdy sn [
kbIr jI iehnW SlokW ivc nwmdyv Aqy iqRlocn dI Awpo ivc hoeI g`l-bwq dw izkr krdy
hn [ ieh swrw i^Awl auhI hY jo nwmdyv jI ny Awp rwmklI rwg dy Sbd ivc id`qw hY [
swQIAW nwl g`pW mwrdy iek muMfy dw kwZz dI gu`fI aufwxw, rl ky g`lW krdIAW kuVIAW dw
KUh qoN pwxI Br ky ilAwauxw, gweIAW dw v`iCAW qoN judw ho ky bwhr Gwh cugx jwxw, mW dw
Awpxy in`ky b`cy ƒ pMGUVy qy suAw ky Gr dy kMm-kwj ivc l`gxw—ieh swry kMm-kwr huMidAW
hoieAW BI muMfy dI suriq gu`fI ivc, kuVIAW dI suriq Awpo Awpxy GVy ivc, hryk gW dI
suriq Awpxy v`Cy ivc, qy, mW dI suriq b`cy ivc huMdI hY [ nwmdyv jI dy aus Sbd dw sMKyp
Bwv kbIr jI iehnW do SlokW ivc dy rhy hn [ ies qoN ieh sw& nqIjw inkldw hY ik
kbIr jI dy pws nwmdyv jI dw auh swrw Sbd mOjUd sI koeI Ajb g`l nhIN ik nwmdyv jI
dI swrI hI bwxI kbIr jI dy pws hovy, ikauNik dovyN hm-i^Awl sn Aqy dovyN hI bRwhmx dy
Dwrimk dbwau ƒ qoVn dI koSS kr rhy sn [
pd ArQ:- CIphu—Tyk rhy ho [ CwielY—rzweIAW dy AMbry [212[
pwau—pYr [ kwmu sBu—(Gr dw) swrw kMm-kwj [ inrMjn—AMjn-rihq, ijs au~qy mwieAw
dI kwlK Asr nhIN kr skdI [213[
not:- iehnW dohW SlokW ƒ ies lVI dy mzmUn ivc smJx leI kbIr jI dy Slok nμ: 208
dy nwl rlw ky pVHo, ivckwrly iqMn Slok gurU Arjn swihb dy hn [ ivkwrW qy AwsW dw
‘Kqu’ pwVn leI ‘hir Bjn’ krnw hY, pr ies dw Bwv ieh nhIN hY ik dunIAw dI ikrq-
kwr C`f dyxI hY [
ArQ:- iqRlocn AwKdw hY—hy im`qR nwmdyv! qUM qW mwieAw ivc PisAw jwpdw hYN [ ieh
AMbry ikauN Tyk irhw hYN? prmwqmw dy (crnW) nwl ikauN ic`q nhIN joVdw? [212[
nwmdyv (A`goN) au~qr dyNdw hY—hy iqRlocn! mUMh nwl prmwqmw dw nwm lY; h`Q pYr vrq ky
swrw kMm-kwj kr, Aqy Awpxw icq mwieAw-rihq prmwqmw nwl joV [213[

You might also like