Σύστημα χωρικού σχεδιασμού στην Ελλάδα

και δυνατότητες παρέμβασης της κοινωνίας

των πολιτών

Μάρω Ευαγγελίδου, Πολεοδόμος -Χωροτάκτης

μέλος Μόνιμης Επιτροπής Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΤΕΕ
m-evan@otenet.gr

Διεθνές Συνέδριο διοργάνωσης: Μεσόγειος-ΣΟΣ, ΑΚΤΗ

Κοινωνία των πολιτών, Περιβάλλον και Βιώσιμη Ανάπτυξη.
Από την ενημέρωση στην ενεργό συμμετοχή
Πάντειο Πανεπιστήμιο 23-24.11.07
 Τα μέρη της εισήγησης
• Γενικά περί συμμετοχής των πολιτών στον
σχεδιασμό

• Τι είναι ‘σύστημα χωρικού σχεδιασμού’ και

πως διαρθρώνεται στην Ελλάδα

• Προτάσεις ανάταξης των χρόνιων

στρεβλώσεων με άξονα τον ρόλο της
κοινωνίας των πολιτών στην κατάκτηση
μιας συναινετικής πολιτικής παιδείας
(στοιχεία από εργασία που έγινε στα πλαίσια του ΤΕΕ)
 Ας αρχίσουμε από τ’ αυτονόητα(;):
γιατί θέλουμε συμμετοχικό σχεδιασμό;
• Η ‘συμμετοχή’ στον σχεδιασμό αναγνωρίζει ότι αυτός δεν είναι μόνο ‘τεχνική
υπόθεση’, ότι είναι πάνω απ’ όλα μια πολιτική διαδικασία (αυτό αποτυπώνει και ο
όρος σύστημα σχεδιασμού)
• Το ‘σχέδιο’, ως προϊόν μιας δημόσιας πολιτικής, εξυπηρετεί το δημόσιο
συμφέρον, έναντι των επί μέρους ιδιωτικών συμφερόντων από τα οποία
διαφοροποιείται.
• Υπάρχει όμως ένα σημείο εκκίνησης: ότι το δημόσιο συμφέρον (στην εποχή
κατάρρευσης της αυθεντίας και αμφισβήτησης των ελίτ) δεν είναι έννοια
μονοσήμαντη, αλλά προσδιορίσιμη και μάλιστα με πλήθος κριτηρίων:
(ιδεολογικά, ταξικά, οικονομικά, αναπτυξιακά, οικολογικά, κλπ)
• Άρα η διαδικασία συμμετοχικού σχεδιασμού:
- οδηγεί στον προσδιορισμό του δημοσίου συμφέροντος με δημοκρατικό τρόπο
- προϋποθέτει την αναγνώριση του ‘συλλογικού’, της κοινής προσπάθειας, ως
κοινωνική αξία
- επιτρέπει την κατάθεση διαφορετικών οραμάτων και την αναγνώριση της
διαφορετικότητας
- συμβάλλει στον εμπλουτισμό της θεώρησης από ποικίλες σκοπιές
- στηρίζεται στην διαφάνεια για την δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης
- επιβάλλει την επεξεργασία συνθετικών (ή συμβιβαστικών) λύσεων,
- λειτουργεί σαν ιδιότυπη μορφή περιβαλλοντικής παιδείας (με αυτοέλεγχο του
ατομικού συμφέροντος)
- συντελεί στην ανάπτυξη αλληλεγγύης και την κατάκτηση της κοινωνικής συνοχής
- αποσκοπεί στην επίτευξη συναίνεσης επί των πολιτικών επιλογών έκφρασης του
συλλογικού
• Ο συμμετοχικός σχεδιασμός: παρέχει πεδία ανάπτυξης πολιτικής σκέψης και
παρέμβασης των ενεργών πολιτών, ανάδειξης πολιτικών επεξεργασιών και
πολιτικών υποκειμένων, δημόσιας ανάληψης ευθυνών από τα εκάστοτε μέρη, άρα
Είναι παρωχημένο να μιλάμε για
συμμετοχικό σχεδιασμό σήμερα;
 Οι ‘συμμετοχικές διαδικασίες’ σήμερα
πιο επίκαιρες από ποτέ!
• Διανύουμε μια νέα εποχή στην διαχείριση του χώρου με τα εξής χαρακτηριστικά/τάσεις:
• Η διείσδυση του ιδιωτικού κεφαλαίου σε δημόσιες δραστηριότητες (κράτους και
αυτοδιοίκησης) ‘χρειάζεται’ την υιοθέτηση διαφανών και δημοκρατικών μεθόδων
στην διαδικασία λήψης αποφάσεων (δηλ τη διεύρυνση της δημόσιας σφαίρας) για λόγους
αποδοχής /νομιμοποίησης
• Οι απαιτήσεις ‘χωρικής διακυβέρνησης’ στην εποχή γενίκευσης του ανταγωνισμού
επιβάλλουν ένα νέο ρόλο στα χωρικά σχέδια: δεν είναι μόνο εργαλεία επεξεργασίας
δημόσιων πολιτικών αλλά καλούνται να εξυπηρετήσουν και την ανάπτυξη επενδυτικών
στρατηγικών για τον ιδιωτικό τομέα,
• Η έκφραση των τοπικών κοινωνιών και η παροχή ευκαιριών ανάπτυξης τοπικής
επιχειρηματικότητας γίνεται όλο και πιο αναγκαία σαν πεδίο εξισορρόπησης της πορείας
παγκοσμιοποίησης
• Η επέκταση του χωρικού σχεδιασμού σε θέματα διαχείρισης, υπό την επήρεια της
οικολογικής προσέγγισης, προσφέρει νέα πεδία παρέμβασης των πολιτών

• Τα παραπάνω αποτυπώνονται:
- στην μετεξέλιξη όρων όπως: από συμμετοχή (κάτοικοι) σε διαβούλευση
(κάτοικοι+παραγωγικοί φορείς +ιδιωτικό κεφάλαιο) & από χωρικός σχεδιασμός σε
ολοκληρωμένη (ή αειφόρο) διαχείριση του χώρου
- στην ανάδειξη της συμπληρωματικότητας του στρατηγικού /επιχειρησιακού με τον
κανονιστικό σχεδιασμό
• Θέση: Ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι στοιχείο του –υπό συρρίκνωση- κοινωνικού
κράτους που χρήζει προάσπισης και ταυτόχρονα στοιχείο της νέας εποχής
• Είναι ένας θεσμός σύνδεσης της παράδοσης με το μέλλον (τουλάχιστον στην Ευρώπη)
Ποιοι είναι οι ‘πολιτικοί αντίπαλοι’ του
συμμετοχικού σχεδιασμού στην
Ελλάδα
1. ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

• Οι πελατειακές σχέσεις ως πυλώνας του πολιτικού μας

συστήματος, συνδεδεμένες σε μεγάλο βαθμό με τα συμφέρονται
της γαιοκτησίας και την ‘επί το δημοκρατικότερο’ ανακατανομή
της γαιοπροσόδου
• Η έλλειψη μακρο/μεσο-χρόνιου προγραμματισμού γιατί οδηγεί σε
πρωτοκαθεδρία του αποσπασματικού και του επείγοντος, και εν
τέλει νομιμοποιεί την υιοθέτηση αυταρχικών μεθόδων
• Η ‘πολιτική διγλωσσία’ που επικρατεί τα τελευταία 20 χρόνια που
φαλκιδεύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και τους
νόμους (διγλωσσία μεταξύ λόγων και έργων, μεταξύ σχεδίων και
εφαρμογής, μεταξύ αρχών και τέλους της 4ετίας….)
• Η γενίκευση τάσεων πολιτικού αυταρχισμού (σε κράτος και
αυτοδιοίκηση) που βρίσκουν άλλοθι στον αναπτυσσόμενο
‘περιβαλλοντικό λαϊκισμό’
• Το ίδιο το σύστημα σχεδιασμού και ο ανορθολογισμός που
το διακρίνει (στην κατανομή των αρμοδιοτήτων και όχι
μόνο)
Ποιοι είναι οι ‘πολιτικοί αντίπαλοι’ του
συμμετοχικού σχεδιασμού στην
Ελλάδα
2. ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

• Η κλασσική αποπολιτικοποίηση και ατομικοποίηση, (έλλειψη

χρόνου; απαξίωση ιδεών)
• Η έλλειψη εμπιστοσύνης στις θεσμικές διαδικασίες, γιατί
θεωρούνται ως μανδύας νομιμοποίησης ειλημμένων αποφάσεων
• Ορισμένα πολιτικά στερεότυπα που αρέσκονται σε αντιδιαστολές
του τύπου:
- άμεση δημοκρατία έναντι αντιπροσώπευσης
- αυτοδιαχείριση έναντι συμμετοχής στους θεσμούς
- οικολογική ανασυγκρότηση έναντι περιβαλλοντικής πολιτικής κλπ
….
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
• Είναι αλήθεια ότι: η ‘συμμετοχική διαδικασία’ οδηγεί σε
ενσωμάτωση και κατάργηση του αυτόνομου λόγου της κοινωνίας
των πολιτών.
• Είναι δικαιολογημένη η ανησυχία για απώλεια της αυτονομίας του
οικολογικού κινήματος, αν διεκδικήσει περισσότερο διάλογο –
διαβούλευση, ή είναι απόρροια συλλογικών ψυχώσεων (που
επιβάλλονται από ιδεολογήματα ή αρχηγικά σύνδρομα);
• Μήπως πρέπει να δούμε συμπληρωματικά και όχι σε αντιδιαστολή
 Ας επικεντρωθούμε στην έννοια
του ‘συστήματος σχεδιασμού’
• Στο σύστημα σχεδιασμού
διαρθρώνονται τρία διακριτά
πεδία:

3. η μελέτη (το επιστημονικό σκέλος),

4. η διοικητική και νομοθετική υποστήριξη (το
θεσμικό σκέλος),
5. η διαδικασία λήψης απόφασης (το πολιτικό
σκέλος, που εμπεριέχει ή όχι την συμμετοχή)
Οι προβλεπόμενες διαδικασίες συμμετοχής
ανά επίπεδο σχεδίου
Είδος σχεδίου Γνωμοδότηση ή άλλη Δημοσιοποίηση και Πολιτική βαθμίδα Πολιτική βαθμίδα
διαβούλευση συμμετοχικές έγκρισης / νομικό εφαρμογής / άλλοι
(Υποχρεωτική / διαδικασίες εργαλείο εμπλεκόμενοι
προαιρετική)
Γενικό+Ειδικά ΕΣΧΣΑΑ ΕΣΧΣΑΑ και Βουλή Απόφαση ΕΣΚΠΧΣ&ΑΑ
ΠλαίσιαΧΣΑΑ Οι Χωρικά ή τομεακά μέσω της ΕΣΚΠΧΣ&ΑΑ οι καθ΄ ύλην αρμόδιοι
εμπλεκόμενοι φορείς γνωμοδότησης Κύρωση με Νόμο φορείς Δημοσίου + T
του Δημόσιου τομέα * [ Ανάρτηση στο Αυτοδιοίκησης στους
διαδίκτυο ] τομείς τους*
Περιφερειακά Περιφερειακά Περιφερειακά Απόφασ Υπουργού ΥΠΕΧΩΔΕ, με
ΠλαίσιαΧΣΑΑ Συμβούλια και τυχόν Συμβούλια μέσω της ΠΕΧΩΔΕ ή Απόφαση δυνατότητα
ΟΡΣ (απρ.προθ.3 μ.) γνωμοδότησης Γενικού Γραμματέα μεταβίβασης της
Οι Χωρικά ή τομεακά Περιφέρειας, με αρμοδιότητας στον
εμπλεκόμενοι φορείς μεταβίβαση της Γεν Γραμ Περιφ
του Δημόσιου τομέα* αρμοδιότητας. Οι καθ’ ύλην αρμόδιοι
ως ανωτέρω
Ρυθμιστικά Σχέδια Εκτελεστική Έγιναν ευρείες 83-85 Βουλή Νόμος ΟΡΣ Υποχρέωση
Αθήνα+Θεσσαλονίκη Επιτροπή ΟΡΣ (για και συζήτηση στη δημοσιοποίησης
αναθεώρηση ήδη Βουλή ετήσιας έκθεσης /
εγκεκριμένων ΡΣ) προγράμματος
Ρυθμιστικά σχέδια Δεν προκύπτει ρητά Δεν προκύπτει ρητά ΠΔ προτάσει ΟΡΣ Υποχρέωση
μεσαίων πόλεων Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ δημοσιοποίησης
ετήσιας έκθεσης /
προγράμματος
Είδος σχεδίου Γνωμοδότηση ή άλλη Δημοσιοποίηση και Πολιτική βαθμίδα Πολιτική βαθμίδα
διαβούλευση συμμετοχικές έγκρισης / νομικό εφαρμογής / άλλοι
(Υποχρεωτική / διαδικασίες εργαλείο εμπλεκόμενοι
προαιρετική)
Γενικά Πολεοδομικά - Εκτελεστική Υπεύθυνος ο ΟΤΑ με ΥΑ ΠΕΧΩΔΕ Οργανισμοί ΡΣ
Σχέδια /ΣΧΟΟΑΠ Επιτροπή ΟΡΣ ανοικτές συγκεντρώ- (προκύπτει έμμεσα
Αττικής Θεσσαλονίκη - Αρμόδ. υπηρεσίες σεις ή /και ενημέρωσ επειδή δεν
και φορείς, Κράτους από τον τύπο ‘κάθε προβλέπονται οι
και Νομαρχίας πρόσφορο τρόπο’ κατωτέρω
- Απόφαση ΔΣ (Λαϊκές συνελεύσεις;) νομαρχιακές δομές)
(δεν ελέγχεται σαν
στοιχείο φακέλου)
Γενικά Πολεοδομικά - Περιφερ/κό ΣΧΟΠ Ως ανωτέρω Απόφαση Γεν Γραμ. Νομαρχία
Σχέδια /ΣΧΟΟΑΠ - Αρμόδ. υπηρεσίες Περιφέρειας Ίδρυση φορέα ΝΠΙΔ
άλλων νομών και φορείς, Κράτους ή 5μελής επιτροπή
και Νομαρχίας Ετήσια έκθεσης σε
- Απόφαση ΔΣ ΥΠΕΧΩΔΕ ΝΑ ΟΤΑ
ΝΕΧΩΠ Υπ Γεωργ
ΥΠΠΟ ΥΠΑΝ
ΠΜΕ Α’ κατοικίας Δ.Σ. ή Κ.Σ και Ανάρτηση βάσει ΝΔ ΠΔ προτάσει Νομαρχία και ΟΤΑ
παραγωγικών ζωνών ΚΣΧΟΠ 1923 (κρίση Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ μέσω της Πράξης
ενστάσεων από ΔΣ εφαρμογής
και ΚΣΟΧΠ)
Πράξη Εφαρμογής Κρίση ενστάσεων Δημοσίευση σε Απόφαση Νομάρχη ΟΤΑ Α βαθμού
από Νομάρχη εφημερίδες Μεταγραφή στο
(ΝΣΧΟΠ?) Ανάρτηση υποβολή Υποθηκοφυλάκιο
ενστάσεων
 Ανασταλτικά στοιχεία του συστήματος σχεδιασμού
από την σκοπιά της προώθησης της συμμετοχής
(με δεδομένη την σημασία του εσωτερικού συντονισμού για την
φερεγγυότητα του σχεδιασμού στην κοινή γνώμη και την επίτευξη
συναινέσεων)
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

• Πληθώρα επιπέδων σχεδιασμού • Έλλειψη ολοκληρωμένης προσέγγισης, μειωμένη

• Ανορθολογική κατανομή από το κέντρο στην•
περιφέρεια, προβληματική η μετάβαση από
το γενικό στο ειδικό
• Διάκριση ρόλων μεταξύ σχεδιασμού (κράτος
σύμφωνα με το ΣτΕ) και εφαρμογής (ρόλος •
Τοπικής Αυτοδιοίκησης)
• Τομεακές νομοθεσίες ασύμβατες με αυτή
του πολεοδομικού σχεδιασμού (πχ λιμενικές
ζώνες, χωροθέτηση ζωνών χονδρεμπορίου, διαχείριση
Ολυμπιακών ακινήτων κά)
• Ποικιλία γνωμοδοτικών οργάνων Σύγχυση
στο ρόλο της διοίκησης μεταξύ τεχνικής • Κενά συντονισμού + διάδοσης θεσμικής γνώσης.
γνωμοδότησης και πολιτικής διαβούλευσης.
επιχειρησιακότητα σχεδίων, ακατάλληλα σχέδια ως
βάση διαλόγου, μερικότητα μέσων/ στόχων,
αναβλητικότητα, χρονοβόρες διαδικασίες
Ασάφειες στον ρόλο κάθε πολιτικοδιοικητικής
βαθμίδας, διάχυση ευθυνών, αποσπασματικότητα,
φόρτος εργασίας στο ΥΠΕΧΩΔΕ, μη άσκηση
επιτελικού ρόλου και επεξεργασία πολιτικών
χρονίζουσες καταστάσεις
Κενά στην κάθετη συνοχή και αλληλοτροφοδότηση.
Ελλιπής ανάληψη ευθύνης από ΤΑ. Δυσκολία
οριζόντιων συνεργασιών /συντονισμού
• Μη ενσωμάτωση των αναπτυξιακών επιλογών στην
λήψη αποφάσεων επί των χωρικών σχεδίων.
Μερική παιδεία σχεδιασμού, διαιώνιση
αποσπασματικότητας
Ασυνέχεια μεταξύ περιβαλλοντικής και χωρικής
θεώρησης. ‘Διαμερισματοποίηση’.
 Ο φαύλος κύκλος της ‘μη
συμμετοχής’ στον σχεδιασμό
• στην Ελλάδα
Πολλά επίπεδα σχεδιασμού => μερική παρουσίαση της πρότασης, δηλαδή
σχέδια ακατάλληλα για διάλογο => στείρα αντιπαράθεση (πχ το ύψος του
ΣΔ)

• Υπερσυγκέντρωση αρμοδιοτήτων στο Κράτος => έλλειψη παιδείας

σχεδιασμού στην ΤΑ => ανάπτυξη διεκδικητικής πρακτικής => NIMBYism
=> έλλειψη εμπιστοσύνης των φορέων σχεδιασμού στην τροφοδότηση ‘εκ
των κάτω’.

• Αυτονόμηση των τομεακών φορέων με ειδικές νομοθεσίες => Ελλιπής

συσχετισμός με τις διαδικασίες σχεδιασμού => περιορισμένη διαφάνεια
στην συζήτηση ‘διαπραγμάτευση’ με τον ιδιωτικό τομέα => έλλειψη
εμπιστοσύνης από τις τοπικές κοινωνίες => ‘αντίσταση’ στα τομεακά
προγράμματα /επενδύσεις (?) =>νομική αστάθεια => αβέβαιο επενδυτικό
περιβάλλον.

• Σημειακές (ad hoc) νομοθετικές ρυθμίσεις (παράκαμψη των χρονοβόρων

διαδικασιών (συμμετοχής και ενδοδιοικητικής γνωμοδότησης) =>
προσφυγές στην δικαιοσύνη => ο σχεδιασμός σαν νομική διαμάχη (το ΣτΕ
σαν διαμεσολαβητής μεταξύ Κράτους και πολιτών!)=> θεσμική αστάθεια
και όχι ευελιξία, όπως επιδιώκεται => καμία βελτίωση στις διαδικασίες
σχεδιασμού, αποσπασματικότητα και στα ‘κινήματα’
• (ανάλογο μοντέλο παράκαμψης, και όχι μεταρρύθμισης, των
προβληματικών δομών προτείνει η πρόσφατη έκθεση της ΚΕΔΚΕ)
 Πως θα σπάσουμε τον φαύλο
κύκλο;
Να δούμε το ποτήρι μισογεμάτο…
ΑΠΌ ΠΛΕΥΡΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ και ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
• Να αναγνωρίσουμε την σημασία του χωρικού σχεδιασμού (και την πολυπλοκότητά του) σαν
πεδίο ανάπτυξης της περιβαλλοντικής αντίληψης (πεδίο σύνδεσης της οικολογικής θεώρησης με την
πολιτική οικονομία)
• Ενσωμάτωση της πολιτικής περιβάλλοντος σε όλες τις μορφές χωρικής ανάπτυξης και όχι
μόνο στις προστατευόμενες περιοχές . Να σπάσει η διαμερισματοποίηση της
περιβαλλοντικής πολιτικής και να γίνει το περιβαλλοντικό κίνημα ‘επισπεύδων’ του
σχεδιασμού εν τω συνόλω
• Ανάδειξη των καλών πρακτικών και των θετικών στοιχείων εσωτερικής συνέπειας και
συνοχής του συστήματος που οδηγεί σε ανάκτηση της εμπιστοσύνης της κοινής γνώμης
• Εισαγωγή στην περιβαλλοντική εκπαίδευση και στους άλλους θεσμούς παραγωγής ‘αγωγής
του πολίτη’ (όπως τα ΜΜΕ), αντικειμένων πολεοδομικού σχεδιασμού (ως δικαιώματα /
υποχρεώσεις) πρβλ ΚΕΔΚΕ
• Να συμβάλλει στην ανάπτυξη κοινωνικής + πολιτικής ζήτησης για θεσμούς που προάγουν
την συμμετοχή (πχ εμπλοκή ΜΚΟ στην παρακολούθηση εφαρμογής/διαχείριση)
υποδειγματική η δράση της Μεσ ΣΟΣ.
• Ανάπτυξη πολιτικών συμμαχιών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση (ανασταλτικό το εκλογικό
σύστημα;)
• Συζήτηση περί συντάγματος το 2001 πρόταση ΣΕΠΟΧ για θεσμοθέτηση της συμμετοχής

ΑΠΌ ΠΛΕΥΡΑΣ ‘ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΚΗΣ’

• Εξυγίανση του συστήματος σχεδιασμού στα τρία πεδία (επιστημονικό, θεσμικό, πολιτικό)
• Επείγουσα ανάγκη συνεργασίας με ΣτΕ για την δρομολόγηση μιας στρατηγικής
αποκέντρωσης
• Μακροχρόνιος προγραμματισμός /επιχειρησιακός σχεδιασμός/ ενιαία θεώρηση + στάδια
 Συνοπτικά συμπεράσματα από πιλοτικές
εφαρμογές συναινετικού σχεδιασμού στην Αττική
Οι νέου τύπου διαδικασίες απαιτούν \νέου τύπου μελέτες’ και
ρόλους για τους πολεοδόμους (μελετητές/ διοικητικά στελέχη)

Τα εναλλακτικά σενάρια ως μέθοδος σύγκλισης απόψεων. Το πολεοδομικό σχέδιο ως εργαλείο ‘διαμεσολάβησης’

o η μελέτη οδηγεί ‘στην λύση’ με την κατάθεση συγκριτικών στοιχείων για την σταδιακή ανάδειξη των βέλτιστων επιλογών
(πολλαπλές μελέτες)
o εναλλακτικά σενάρια: απαραίτητα σε κάθε στάδιο προσέγγισης, προερχόμενα από αντιτιθέμενες πλευρές (πολλαπλές μελέτες/
όχι μόνο κριτήριο εφικτότητας)
o ο ρόλος του πολεοδόμου ως ‘διαμεσολαβητή’ δεν συνιστά απομείωση αλλά πρόκληση με αναβαθμισμένες απαιτήσεις
συνθετικής / διαχειριστικής ικανότητας
o ασύμβατες με τα ανωτέρω οι ανελαστικότητες στα θεσμοθετημένα επίπεδα μελετών και τις σχετικές προδιαγραφές- αμοιβές,
να θεσμοθετηθούν τρόποι καθετοποίησης (ΖΕΑ)

Αναγκαία βήματα για την επίτευξη συναίνεσης:

Οι στόχοι σαν πεδίο σύγκλισης και βάση σύνθεσης διαφορετικών απόψεων . Η στοχοθεσία σαν στοιχείο:
- εμπλουτισμού της τοπικής πολιτικής παιδείας (think global, act local)
- σύνθεσης της ‘εκ των κάτω’ και εκ των άνω προσέγγισης
- αναβάθμισης της μελετητικής προσέγγισης
- άρσης της αποσπασματικότητας

• συνεχής επαναφορά, εξονυχιστικός διάλογος για την διατύπωση-εξειδίκευση των στόχων, και υπενθύμισή τους στην διαδικασία
λήψης των αποφάσεων
 Συνοπτικά συμπεράσματα από πιλοτικές
εφαρμογές συναινετικού σχεδιασμού στην Αττική
Διοικητικός συντονισμός και Διαβούλευση
(Βελτίωση αποτελεσματικότητας και διαχειριστικής ικανότητας του δημόσιου τομέα)

• Η σημασία των κοινών χρονοδιαγραμμάτων των διαφόρων φορέων στην σύγκλιση προσπαθειών
και άρση ανταγωνισμών (Timing)

• Ισχυρός φορέας σχεδιασμού με συντονιστικές αρμοδιότητες σε κάθετο και οριζόντιο επίπεδο

(ίδρυση μητροπολιτικού φορέα Αθήνας) έναντι της συνήθους λύσης σύστασης νέου ειδικού φορέα
ad hoc για κάθε πρόγραμμα

• Αναζήτηση σχημάτων που συμβάλλουν στην άρση της πολυδιάσπασης και την υιοθέτηση μορφών
οριζόντιας συνεργασίας (πχ η καινοτόμα θεσμοθέτηση Επιτροπών Παρακολούθησης τύπου
παρατηρητηρίου στο ΠΔ/γμα των ακτών μπορεί να γίνει μια νέα μορφή χωρικής διακυβέρνησης;)

• Προβληματική η διαίρεση μεταξύ σχεδιασμού (κράτος) και εφαρμογής (τοπική Αυτοδιοίκηση) για την
εξασφάλιση αλληλοτροφοδότησης, παρακολούθησης της εφαρμογής και την οικειοποίηση της ΤΑ με
τον σχεδιασμό.

• Διαφάνεια, για να είναι πειστικός ο διάλογος δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. (προεργασία για τα
ΣΔΙΤ)

• Τήρηση κάθε νομιμότητας (ΠΔ). Καταστροφική η πρακτική τοπικών ρυθμίσεων από την Βουλή.
Διαιώνιση ‘δικομανών’ πρακτικών με προσφυγές στο ΣτΕ. Επενδυτική ανασφάλεια.
 Οι προτάσεις της μελέτης ΤΕΕ για την
αποκέντρωση αρμοδιοτήτων (2005)
Οι προτάσεις αποσκοπούν στην καθιέρωση ενός διοικητικού συστήματος που θα
εξασφαλίζει:
• Διασύνδεση του «στρατηγικού σχεδιασμού» με τον φυσικό σχεδιασμό
κανονιστικού τύπου, ουσιαστική συνεργασία και αλληλοτροφοδότηση
• (εδώ προτείνεται η εισαγωγή ευέλικτων μεθόδων ρύθμισης & ελέγχου των χρήσεων γης)

• Σαφήνεια και αποτελεσματικότητα κάθε επιπέδου σχεδιασμού βάσει του

περιεχομένου του, με αποσαφήνιση των προβλέψεων της ισχύουσας
πολεοδομικής νομοθεσίας μέσω των αντίστοιχων προδιαγραφών.
• Συνάφεια μεταξύ της γεωγραφικής εμβέλειας κάθε σχεδίου και της διοικητικής
βαθμίδας στην οποία ανήκει η αρμοδιότητα. Αποκατάσταση ιεραρχίας.
• Ουσιαστική και θεσμική δυνατότητα κάθε βαθμίδας (σχεδίου και διοίκησης) να
ασκήσει «χωρική διακυβέρνηση» στο επίπεδο που της αντιστοιχεί.
• «Επιχειρησιακότητα» κάθε σχεδίου, με ενσωμάτωση προγράμματος εφαρμογής
• Η κεντρική ιδέα είναι η τόνωση των βασικών βαθμίδων σε εθνικό (ΓΠΧΣΑΑ)
περιφερειακό (ΠΠΧΣΑΑ) και τοπικό (ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ) επίπεδο (ώστε να μπορεί
να αποκεντρωθεί η εξειδίκευση) και η αποκατάσταση των διαδικασιών
συμμετοχής και διαβούλευσης
 Οι προτάσεις της μελέτης ΤΕΕ ανά επίπεδα
σχεδιασμού
1. ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ
• Διατήρηση των θεσμοθετημένων αρμοδιοτήτων αλλά πλήρης ενεργοποίηση των οργάνων
(Γραμματεία, Κυβερνητική Επιτροπή κλπ)
• Ενεργοποίηση «προγράμματος εφαρμογής» των ΠΠ (περιφερειακών Πλαισίων), μέσω μελετών
εξειδίκευσης κατά τομέα (πχ προστασία τοπίου) ή κατά χωρική ενότητα (νομό), ώστε να
αποκατασταθεί ο κατευθυντήριος ρόλος προς στα επόμενα επίπεδα σχεδιασμού (ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ)
και στα τομεακά προγράμματα και να συνοδευτούν από πρόγραμμα υλοποίησης βάσει
χρονοδιαγράμματος και δέσμευσης πόρων σε σύνδεση με τα ΠΕΠ της περιόδου 07-13
• Τούτο θα απαιτήσει την έκδοση Υπ. Απόφασης ΠΕΧΩΔΕ για την παρακολούθηση εφαρμογής των
Π.Π. υπό τον Γεν. Γρ. Περιφέρειας. Προτείνεται η σύσταση Επιτροπών /Παρατηρητηρίου
Παρακολούθησης σε κάθε Περιφέρεια, με συμμετοχή πολιτικών εκπροσώπων (κρατικών και
τοπικών φορέων) και αντιστοίχου τεχνικού οργάνου (τύπου Γραμματείας), υπό την εποπτεία των
ΠΕ.ΧΩ. για ενίσχυση της ενδοδιοικητικής συνεργασίας . Η πρόταση αποβλέπει στην ανάπτυξη
συναινετικής πολιτικής παιδείας και στην αναβάθμιση του ρόλου των ΠΕΧΩ ώστε στην κρίσιμη
συγκυρία επεξεργασίας των ΠΕΠ/ΚΠΣ, να ‘επιλεγούν κατά προτεραιότητα τα έργα που υπηρετούν
την εφαρμογή των Π.Π.’, όπως προβλέπεται στον Ν. 2742/99.
• Σύνταξη των προβλεπόμενων εκθέσεων παρακολούθησης για την πορεία εφαρμογής των Π.Π.
μέσω μελετών πιλοτικού χαρακτήρα.
• Συμπλήρωση του θεσμικού πλαισίου μέσω της επεξεργασίας των προδιαγραφών και διαδικασιών
έγκρισης των προβλεπόμενων μηχανισμών εφαρμογής (ΠΟΑΠΔ-ΠΕΧΠ-ΣΟΑΠ) σε συνάρτηση όμως
με τους αντίστοιχους πολεοδομικούς μηχανισμούς, ώστε να αποφευχθούν αντιφάσεις ή επικαλύψεις.
 Οι προτάσεις της μελέτης ΤΕΕ ανά επίπεδα
σχεδιασμού
2. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ και ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
• Υιοθέτηση της παραδοχής ότι το ΡΣΑ ταυτίζεται με το ΠΠ Αττικής.
• Δημοσιοποίηση και έναρξη «κοινωνικού διαλόγου» επί της πρότασης του
επικαιροποιούμενου ΡΣΑ και του εκπονούμενου επιχειρησιακού σχεδίου
εφαρμογής του.
• Άμεση προώθηση της σύστασης φορέα μητροπολιτικής διακυβέρνησης
για την αναβάθμιση του συστήματος σχεδιασμού στην Αττική.

Προκρίνεται ως καταλληλότερη η Μητροπολιτική Περιφέρεια, διότι εξασφαλίζει

τη σύνδεση του χωρικού στρατηγικού σχεδιασμού με τον αναπτυξιακό
προγραμματισμό, και ως πιο ρεαλιστική, ώστε να γίνει αποδεκτή η εκχώρηση
στρατηγικών αρμοδιοτήτων από τα Υπουργεία στο Μητροπολιτικό Φορέα, σε
συνδυασμό με την απαιτούμενη δημιουργία νέων αρμοδιοτήτων.
Η πρόταση λειτουργεί συμπληρωματικά με τη θέση της ΚΕΔΚΕ για σύσταση
Μητροπολιτικής Αυτοδιοίκησης, η οποία θέτει επί τάπητος το θέμα του
«Καποδίστρια» στην Αττική (όχι άλλες αντιδιαστολές… )
 Οι προτάσεις της μελέτης ΤΕΕ ανά επίπεδα
σχεδιασμού
3. ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑΙΩΝ ΠΟΛΕΩΝ
• Επιφύλαξη για την αναγκαιότητα προσθήκης ενός ακόμα επιπέδου σχεδιασμού στις πόλεις αυτές,
έναντι της λύσης να ταυτιστεί το Ρ.Σ. με τα Γ.Π.Σ. των ΟΤΑ του πολεοδομικού συγκροτήματος, έτσι
ώστε να είναι άμεση η μετάβαση στη βαθμίδα της Π.Μ.
• Είχε προταθεί να τηρηθεί ο όρος Ρ.Σ. και να διευκρινιστεί, μέσω των προδιαγραφών, ότι τούτο
συμπεριλαμβάνει και το περιεχόμενο του Γ.Π.Σ., πρόταση που βασίστηκε στην εκτίμηση των εξής
θετικών επιπτώσεων:
- η αρμοδιότητα έγκρισης των Γ.Π.Σ. των σημαντικών αστικών κέντρων παραμένει στο ΥΠΕΧΩΔΕ
και μάλιστα θα ισχυροποιηθεί διότι θα εγκρίνεται με Πρ. Δ/γμα.
- Προσδιορίζεται η περιοχή Ρ.Σ., δηλαδή θεωρείται αυτονόητο ότι θα μελετηθεί ταυτόχρονα ολόκληρο
το πολεοδομικό συγκρότημα επιρροής ενός μεγάλου αστικού κέντρου, το οποίο περιλαμβάνει
πολλούς ΟΤΑ.
- Διατηρείται σημαντική αρμοδιότητα στρατηγικού πολεοδομικού σχεδιασμού στο ΥΠΕΧΩΔΕ,
γεγονός που θα συμβάλλει στην απόκτηση «τεχνογνωσίας» επιτελικού ρόλου.

• Επίσης είχε προταθεί να αποφευχθεί η ίδρυση Οργανισμών Ρ.Σ., κατά το πρότυπο των ΟΡΣΑ και
ΟΡΣΘ (υπό τον Υπουργό), αλλά να αναζητηθεί ένα σχήμα ένταξης των Οργανισμών Ρ.Σ. στις
Περιφέρειες, υπό το πρίσμα της θέσης για ενίσχυση του ρόλου των ΠΕΧΩ.

• Σήμερα με την ανάθεση των μελετών ΡΣ σε 4 πόλεις τα ανωτέρω θέματα είναι ανοικτά με πρώτιστο
την αναζήτηση μεθόδων σύμπλευσης των ΓΠΣ / ΟΤΑ με το ΡΣ του μητροπολιτικού συγκροτήματος
 Οι προτάσεις της μελέτης ΤΕΕ ανά επίπεδα
σχεδιασμού
4. Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ
• Η έκθεση απόφυγε να τοποθετηθεί υπέρ της επανεξέτασης του
τρόπου έγκρισης των ΓΠΣ (απόφαση Γ Γρ Περ) με το σκεπτικό μη
ανατροπής της δρομολογημένης πορείας (αλλά αναγνώρισε ότι
τούτο θα μπορούσε να εξεταστεί ως μεταβατικό σενάριο)
• Δίνει έμφαση στην: θέσπιση, μιας επί πλέον ασφαλιστικής δικλείδας
προληπτικού ελέγχου (προ της θεσμοθέτησης) ως προς τη
συμβατότητα των ΓΠΣ με τα υπερκείμενα επίπεδα και την
ευθυγράμμιση με τους στόχους που τίθενται από το συνταγματικό
και νομοθετικό πλαίσιο. Η θέση αυτή ευνοεί την ουσιαστική
αποδοχή της νομολογίας ΣτΕ. Προτάθηκε να γίνεται ο έλεγχος από την υπερκείμενη
διοικητική βαθμίδα με διάφορους τρόπους ή στα πλαίσια έγκρισης της ΣΠΕ, στο βαθμό που ο
έλεγχος αφορά κυρίως στην τήρηση των επιταγών για περιβαλλοντική προστασία. [Η πρόταση
αυτή προφανώς αναβαθμίζει την διαδικασία διαβούλευσης / συμμετοχής του κοινού λόγω των
ευρωπαϊκών επιταγών για τις διαδικασίες ΣΠΕ]
• Η βασική πρόταση είναι η αναβάθμιση του περιεχομένου του ΓΠΣ
σε σχέδιο διαχείρισης της αστικής/ τοπικής ανάπτυξης με σαφή
επιχειρησιακό χαρακτήρα, (έναντι του απλού σχεδίου χρήσεων γης).
 Αναβάθμιση του ρόλου και της σημασίας των ΓΠΣ/
ΣΧΟΟΑΠ, μέσω της αποσαφήνισης και, όπου χρειάζεται,
συμπλήρωσης του περιεχομένου τους

• Συμπλήρωση του ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, με πρόγραμμα εφαρμογής, το οποίο μπορεί να εγκρίνεται με

ευέλικτο τρόπο (πχ προγραμματική συμφωνία εμπλεκομένων φορέων) αλλά θα αποτελεί
αναπόσπαστο τμήμα του, και θα αξιολογείται (ή επικαιροποιείται) τακτικά (πχ διετία). Οι εκθέσεις
αξιολόγησης τίθενται εις γνώση των φορέων παρακολούθησης των ΠΠ.
• Άμεση πιλοτική ενεργοποίηση των Φορέων Εφαρμογής ορισμένων ήδη εγκεκριμένων ΓΠΣ, με
πρωτοβουλία των Νομαρχιών. Προκρίνεται το σχήμα των 5μελών επιτροπών πολεοδομικού
σχεδιασμού, με συμμετοχή εκπροσώπων όλων των βαθμίδων (Περιφέρεια, ΝΑ, ΟΤΑ), έναντι της
δημιουργίας ΝΠΔΔ. Οι φορείς συστήνονται με Απόφαση Νομαρχιακού Συμβουλίου, αλλά για την
οικονομική του ενίσχυση θα απαιτηθεί η έκδοση των προβλεπόμενων κανονιστικών πράξεων.
Επίσης, προτείνεται η κατάργηση της διάταξης που δεν επιτρέπει τη σύσταση τέτοιων φορέων για
τις περιοχές Ρυθμιστικών Σχεδίων, διότι πρόκειται για ρόλο της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης
• Διάκριση του κανονιστικού σκέλους των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ (από το προγραμματικό και
κατευθυντήριο) με την αποσαφήνιση ότι μπορούν να θεσμοθετούνται άμεσα
- στις εντός σχεδίου περιοχές: χρήσεις γης, ΣΔ (όχι μέσοι ΣΔ) και τομείς υψών (με ενδεχόμενη
οριοθέτηση περιοχών όπου θα προηγηθεί εξειδικευμένη μελέτη με ΠΜΑ ή ΖΕΑ, Ζώνη
Ελεγχόμενης Ανάπτυξης), (έστω και με επόμενη πράξη, τώρα ΠΔ, αλλά στο 1:5000):
- στις εκτός σχεδίου περιοχές, συμπεριλαμβανομένων και των προς πολεοδόμηση περιοχών για
την προ της πολεοδόμησής τους περίοδο : χρήσεις γης και όροι και περιορισμοί δόμησης κατά το
πρότυπο των ΖΟΕ. Θα απαιτηθούν διευκρινίσεις για τις Περιοχές Προστασίας και μέριμνα για τον
συντονισμό -ενοποίηση με τις προβλέψεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. (Ν1650 Άρ21).
• Ενίσχυση του κατευθυντηρίου σκέλους των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ τόσο για τις περιοχές προς
πολεοδόμηση (πχ κατευθύνσεις- δεσμεύσεις για τα ποσοστά κοινοχρήστων και κοινωφελών
χώρων βάσει σταθεροτύπων, ή προτάσεις για βασικά στοιχεία του χαρακτήρα της πολεοδόμησης
όπως οι τρόποι ανάπτυξης, ή ακόμα και η αρτιότητα), όσο και για τις περιοχές εξειδικευμένων
παρεμβάσεων, ή ΠΜΑ.
• Ενίσχυση του επιχειρησιακού σκέλους των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ με ενσωμάτωση επί μέρους μελετών
για κάποιους πολεοδομικούς μηχανισμούς που θεωρούνται αυτόνομες και έχουν ατονήσει, όπως
οι μελέτες καθορισμού ΕΖΥΣ (Ειδικών Ζωνών Υποδοχής Συντελεστή), ή οι μελέτες
Προκαταρκτικών Προτάσεων Ανάπλασης, που συνδέονται με τον στρατηγικό ρόλο των ΓΠΣ)
 Προτάσεις ομάδας εργασίας ΤΕΕ για τις
διαδικασίες διαβούλευσης και συμμετοχής
• Οι διαδικασίες διαβούλευσης και συμμετοχής θεωρούνται σημαντικό και
αναπόσπαστο τμήμα του σχεδιασμού και για την αναβάθμισή τους προτείνεται:

• Ενοποίηση των γνωμοδοτικών οργάνων ανά επίπεδο σχεδιασμού:

- Διάκριση επιπέδων ή σταδίων. Πού απαιτούνται πολιτικά όργανα (Ν.Α., ΕΣΧΣΑΑ,
ΟΚΕ κ.λπ) και πού απαιτούνται τεχνικά όργανα (ΣΧΟΠ).
- Κάθε πολιτικό όργανο να διατυπώνει την άποψη του στο επίπεδο που του
αντιστοιχεί, αλλά να είναι ενήμερο και για τα άλλα (π.χ. παρακολούθηση εφαρμογής).
• Διεύρυνση των διαδικασιών διαβούλευσης και των γνωμοδοτικών οργάνων με
εμπλοκή παραγωγικών τάξεων, επαγγελματικών ενώσεων, πέραν των κατοίκων και
των ΟΤΑ, για τα Π.Π. και τα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ π.χ. μέσω της ΟΚΕ. (Η διαβούλευση αυτή
θα αφορά κυρίως στο αναπτυξιακό – προγραμματικό σκέλος των ΓΠΣ /ΣΧΟΟΑΠ και
όχι στο κανονιστικό).
• Καθιέρωση μικτών επιτροπών παρακολούθησης της εφαρμογής, που
διευκολύνουν τη διαφάνεια, την οριζόντια και κάθετη συνεργασία αλλά και τη
σαφήνεια στην ανάληψη ευθυνών.
• Διεύρυνση των συμμετοχικών διαδικασιών και θεσμοθέτησή τους με
μεγαλύτερη σαφήνεια με καθιέρωση δομών ανοικτού διαλόγου (φόρουμ) στη λήψη
αποφάσεων και στην παρακολούθηση εφαρμογής.
 Προτάσεις ομάδας εργασίας ΤΕΕ για τη σύνδεση
χωρικού σχεδιασμού / περιβαλλοντικής πολιτικής

• Η ουσιαστική συνεργασία χωροταξίας – περιβαλλοντικής πολιτικής συνδέεται με το διοικητικό σύστημα

αρμοδιοτήτων και θα πρέπει να επανεξεταστούν ορισμένα θέματα στην κατεύθυνση αμεσότερης
ενσωμάτωσης. Συγκεκριμένα προτείνονται:
• Η εκπόνηση στρατηγικών χωρικών σχεδίων περιβαλλοντικής προστασίας (π.χ. προστασία τοπίου /
γεωργικής γης ανά Περιφέρεια ή ανθρωπογεωγραφική ενότητα), ως κατευθυντήρια και δεσμευτικά για τα
ΓΠΣ/ ΣΧΟΟΑΠ, δεδομένου ότι αυτά καλούνται να ρυθμίσουν τις εκτός σχεδίου περιοχές και να
προσδιορίσουν Περιοχές Ειδικής Προστασίας ανά ΟΤΑ).
• Η επανεξέταση του συστήματος τεχνικών γνωμοδοτήσεων και διαδικασιών διαβούλευσης των
Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών του Ν. 1650/86, ώστε να ευθυγραμμιστεί με αυτό των χωρικών
σχεδίων και να διασφαλίζεται μεγαλύτερη συνεργασία.
• Η εναρμόνιση και ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2001/42 για την
Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΣΠΕ) των σχεδίων και προγραμμάτων, που έχει καθυστερήσει
αναιτιολόγητα.
• Η εισαγωγή της οδηγίας περί Σ.Π.Ε. που αφορά αφενός στα σχέδια και προγράμματα χωρικού
σχεδιασμού και τομεακών πολιτικών, θεωρείτο μια ευκαιρία αναβάθμισης της σχέσης χωροταξία /
περιβάλλον και εισαγωγής της χωρικής / περιβαλλοντικής διάστασης στις τομεακές πολιτικές.
• Η εκδοθείσα ΚΥΑ υπολείπεται των απαιτήσεων, προσθέτει απλά ένα νέο στάδιο αδειοδότησης … και
ισχυροποιεί τις παράλληλες διαδικασίες (σε επίπεδο μελέτης, έγκρισης ίσως και διαδικασιών
διαβούλευσης /συμμετοχής). Στα εκπονούμενα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, προς αποφυγή αντιδράσεων, γενικεύεται
μια πρακτική απαλλαγής που είναι εξ ίσου τραγική.
• Οι μελέτες υποστήριξης της Σ.Π.Ε. πρέπει να συνδεθούν με την περιβαλλοντική θεώρηση των χωρικών
σχεδίων, που περιγράφεται στις προδιαγραφές. Το ίδιο ισχύει και για τις διαδικασίες τεχνικής
γνωμοδότησης, διαβούλευσης/ συμμετοχής.
• Η πρόταση είχε υποστηρίξει ότι, παρά ταύτα η πράξη έγκρισης της Σ.Π.Ε. θα μπορεί να διακριθεί από
αυτή του σχεδίου.