yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing)

Bilgilendirme Rehberi

www.csgb.gov.tr 1

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

Yayna Hazrlayan alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl nn Bulvar No: 42 06520 Emek / ANKARA Telefon: 0.312 212 03 58 - 296 63 23 - 24 Faks: 0.312 212 07 81 www.cgm.gov.tr Editr Ebru ztm TMER Katk Veren Kurumlar Trkiye nsan Haklar Kurumu Devlet Personel Bakanl Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu Hak i Sendikalar Konfederasyonu Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu Tasarm mtr tantm grsel hizmetler Bask zel Matbaas Mays 2013, Ankara * Bu Rehberin onaylanmasna ve yaynlanmasna, Psikolojik Tazicle Mcadele Kurulunun 8/5/2013 tarihli toplantsnda karar verilmitir.

TRKYE NSAN HAKLARI KURUMU

NDEKLER
SUNU .................................................................................... 7 GR........................................................................................... 8 YERLERNDE PSKOLOJK TACZ (MOBBING) ............................ 10 Tanm ......................................................................... 10 Unsurlar ......................................................................... 10 Psikolojik Taciz Olmayan Durumlar..................................... 11 YERLERNDE PSKOLOJK TACZLE BENZERLK GSTEREN KAVRAM VE DURUMLAR .......................................................... 12 Genel Olarak. ....................................................................... 12 yerinde atma................................................................ 12 yerinde iddet. .................................................................. 12 yerinde Kabalk................................................................. 13 yerinde Cinsel Taciz........................................................... 13 YERLERNDE PSKOLOJK TACZ TRLER . ............................... 14 Dikey (Hiyerarik) Psikolojik Taciz ....................................... 14 Yatay (Eitler Aras) Psikolojik Taciz . ................................... 14 YERLERNDE PSKOLOJK TACZ SREC.................................... 15 Kritik Olaylar........................................................................ 15 yerinde Psikolojik Taciz ve Damgalama ........................... 15 Ynetimin Devreye Girmesi................................................. 16 ten Ayrlma ...................................................................... 16 YERLERNDE UYGULANAN PSKOLOJK TACZN TARAFLARI...... 17 Psikolojik Taciz Madurlar ................................................. 17 Psikolojik Taciz Uygulayclar............................................... 17 Psikolojik Taciz zleyicileri.................................................... 18

YERLERNDE PSKOLOJK TACZN ETKLER . ............................ 19 Madura Olan Muhtemel Etkileri........................................ 19 yerine Olan Muhtemel Etkileri.......................................... 20 Madurunun Ailesine Olan Muhtemel Etkileri.................... 20 Topluma Olan Muhtemel Etkileri........................................ 20 lke Ekonomisine Olan Muhtemel Etkileri.......................... 21 YERLERNDE PSKOLOJK TACZN NLENMESNE YNELK NERLER .................................................................... 22 Bireysel Mcadele nerileri................................................ 22 Kurumsal Mcadele nerileri............................................. 22 EK-1: YARGITAY KARARLARI .......................................................... 24 EK-2: MEVZUAT ......................................................................... 29 6098 sayl Trk Borlar Kanunu.......................................... 29 4857 sayl Kanunu........................................................... 30 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu................................... 31 2011/2 sayl yerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) nlenmesi Genelgesi . ........................................................ 32 EK-3: YERNDE PSKOLOJK TACZN MALYETLER ..................... 33 EK-4: ALIMA VE SOSYAL GVENLK LETM MERKEZ ALO 170 VERLER ......................................................................... 34

Sunu
Tm kltrlerde ve lkelerde, ya, cinsiyet, kdem, hiyerarik konum ayrm olmadan alanlarn karlamas muhtemel bir iyeri sorunu olan iyerlerinde psikolojik taciz (mobbing), i ahlakna aykr sistematik yrtlen bir iyeri sorunudur. alma hayatn dzenleyici, ii ve iveren ilikilerinde alma barnn salanmasn kolaylatrc ve koruyucu nlemler alma, alma hayatndaki mevcut ve muhtemel sorunlar ve zm yollarn aratrma grevi bulunan Bakanlmz, gnmzde hem bireysel hem de kurumsal dzeyde bir sorun haline gelen psikolojik taciz konusunda da almalar yrtmeye balamtr. 19 Mart 2011 tarih ve 27879 sayl Resmi Gazetede yaymlanan yerlerinde Psikolojik Tacizin nlenmesi (Mobbing) Babakanlk Genelgesinin drdnc, beinci ve sekizinci maddeleri Bakanlmza aka grevler yklemitir. ALO 170 zerinden psikologlar vastasyla alanlara yardm ve destek salanmas, Psikolojik Tacizle Mcadele Kurulunun oluturulmas ile eitim ve bilgilendirme toplantlar dzenlenmesi, Bakanlmzn balca sorumluluk alanlar olarak belirlenmitir. Sz konusu Genelge kapsamnda, psikolojik tacizle mcadeleyi glendirmek amacyla, ncelikle alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl letiim Hatt olan ALO 170 zerinden Psikolojik Taciz konusunda arlar alnmaya balanmtr. Alnan bu arlara cevap vermek zere psikologlar konu hakknda eitilmi ve hatt arayanlara yardmc olmak zere grevlendirilmitir. Sz konusu psikologlar hatt arayanlar konu hakknda bilgilendirme, iyerinde psikolojik tacize uradn dnenlere psikolojik destek verme, onlar ynlendirme, ikayetleri dinleme grevlerini yerine getirmeye balamlardr. Bununla birlikte, 21/5/2012 tarihli Bakanlk Oluru ile Psikolojik Tacizle Mcadele Kurulu oluturulmutur. Sz konusu Kurul, yerlerinde Psikolojik Tacizin nlenmesi Genelgesi Uygulama Eylem Plan (2012-2014) hazrlayarak almalarna balamtr. Bu almalar kapsamnda sosyal taraflar ve ilgili kurulularn temsilcilerinin katklar ile hazrlanan yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberinin iyerlerinde alma barna katk salamasn, alanlara ve iverenlere faydal olmas umut edilmektedir.

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

Giri
1] Gnlk hayatn nemli bir ksm iyerinde gemekte ve insanlar ailelerinden, arkadalarndan daha fazla i arkadalaryla vakit geirmektedirler. hayat kendi ierisinde rekabet, kar basks, stres, kiisel hrslar vb. hususlar barndrmaktadr. 2] Kamu kurumlarnda ve zel sektrde alma ilikilerini ve madurun saln olumsuz ynde etkileyen, iyerinin ve alanlarn verimini dren psikolojik taciz; tek bir nedenle aklanamayacak kadar kapsaml ve karmak bir sretir. yerlerinde psikolojik taciz, kiilik zellikleri, madurun i konumu, rgtsel ve sosyo-ekonomik koullarn etkileimi sonucu ortaya kan ve tm dnyada olduu gibi lkemizde de ska kamuoyu gndemine gelen bir iyeri sorunudur. 3] ok yaygn bir iyeri sorunu olarak bilinen Psikolojk Taciz (Mobbing) olaylarn engellemek, toplumun bilinlendirilmesini salamak amacyla tm alanlar kapsamak zere yerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) nlenmesi konulu 2011/2 sayl Babakanlk Genelgesi 19 Mart 2011 tarihli ve 27879 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. 4] Sz konusu Genelgenin 5 inci maddesi gereince; alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde, sivil toplum kurulular ve ilgili taraflarn katlmyla Psikolojik Tacizle Mcadele Kurulu oluturulmutur. Kurul, alanlarn urad psikolojik taciz olaylarn izlemek, deerlendirmek ve nleyici politikalar retmekle grevlendirilmitir. 5] Psikolojik Tacizle Mcadele Kurulu, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdr bakanlnda, Trkiye nsan Haklar Kurumu, Devlet Personel Bakanl, TSK, TRK-, HAK-, DSK, MEMUR-SEN, KAMU-SEN ve KESKin Genel Sekreterlerinin katlm ile ylda iki kere olaan, gerekli hallerde olaanst toplanmaktadr. 6] Kurul, iyerlerinde psikolojik tacizin nlenmesine ynelik olarak lke apnda politikalarn belirlenmesine katk salamak, eitim ve bilgilendirme faaliyetlerini koordine etme, ihtiya duyulan konularda aratrma ve incelme yapma/ yaptrma, rapor, rehber ve bilgilendirme dokmanlar hazrlama ve kamuoyunu bilinlendirme almalar yrtmektedir. 7] Psikolojik Tacizle Mcadele Kurulu, yerlerinde Psikolojik Tacizin nlenmesi Genelgesi Uygulama Eylem Plan (2012-2014)n hazrlamtr. Eylem Plan, yerlerinde Psikolojik Tacizin nlenmesine likin Kurumsal Kapasite almalar, yerlerinde Psikolojik Tacizin nlenmesine likin Eitim ve Farkndalk Artrma almalar, yerlerinde Psikolojik Tacizin nlenmesine
8

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

likin Veri Toplama, zleme ve Deerlendirme almalar ve yerlerinde Psikolojik Tacizin nlenmesine likin Mevzuat Gelitirme almalar balkl drt ncelik alanndan olumaktadr. 8] yerlerinde Psikolojik Tacizin nlenmesine likin Kurumsal Kapasite almalar ve yerlerinde Psikolojik Tacizin nlenmesine likin Eitim ve Farkndalk Artrma almalar balkl ncelik alanlar kapsamnda iyerlerinde psikolojik tacizin nlenmesi hususunda farkndalk artrmak ve kiilerin bu konuda bilgilendirilmelerini salamak zere rehber hazrlanmas iin alma grubu oluturulmutur. 9] Sz konusu alma grubu alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl, Trkiye nsan Haklar Kurumu, Devlet Personel Bakanl, TSK, TRK-, HAK-, DSK temsilcilerinin katlm ile almalarn tamamlam ve yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberini hazrlamtr. 10] Psikolojik Tacizle Mcadele Kurulunca hazrlanan ve lkemizde konu ile ilgili farkndaln artrlmasnn ve kiilerin bu alanda bilgilendirmelerinin amaland bu Rehberde; iyerlerinde uygulanan psikolojik tacizin tanm, psikolojik tacizle benzer kavram ve durumlar, psikolojik tacizin trleri, sreci, taraflar ile kiiler, iyerleri ve topluma olas etkilerine yer verilmektedir. Konuyla ilgili yarg kararlar, mevzuat ve ALO 170 verileri ise rehber ekinde paylalmaktadr.

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

[1] YERLERNDE PSKOLOJK TACZ (MOBBING)

1.1. Tanm 1) yerlerinde bir veya birden fazla kii tarafndan dier kii ya da kiilere ynelik gerekletirilen, belirli bir sre sistematik biimde devam eden, yldrma, pasifize etme veya iten uzaklatrmay amalayan; madur ya da madurlarn kiilik deerlerine, mesleki durumlarna, sosyal ilikilerine veya salklarna zarar veren; kt niyetli, kastl, olumsuz tutum ve davranlar btndr. 1.2. Unsurlar 1) yerinde karlalan her trl olumsuz davran psikolojik taciz olarak alglanmamaldr. yerlerinde psikolojik tacizden sz edebilmek iin baz unsurlar iermesi gerekmektedir. 2) yerlerinde psikolojik taciz aadaki unsurlar iermelidir: yerinde gereklemelidir. stler tarafndan astlarna uygulanabilecei gibi, astlar tarafndan stlerine de uygulanabilir ya da eitler arasnda da gereklemesi mmkndr. Sistemli bir ekilde yaplmaldr. Sreklilik kazanm bir sklkla tekrarlanmaldr. Kastl yaplmaldr. Yldrma, pasifize etme ve iten uzaklatrma amacnda olmaldr. Madurun kiiliinde, mesleki durumunda veya salnda zarar ortaya kmaldr. Kiiye ynelik olumsuz tutum ve davranlar gizli veya ak olabilir.

10

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

1.3. Psikolojik taciz olmayan durumlar 1) yerlerinde psikolojik taciz olgusu baz durumlarda dier olumsuz davranlarla karlatrlabilmektedir ancak bunlar psikolojik taciz deildir. 2) Farkl hukuki nitelik ve sonular ierdiinden fiziksel iddet, cinsel taciz ve/veya hakaret niteliindeki davranlar, 3) Arizi, tek seferlik ya da birden ok tekrarlansa bile strese ve doal i younluuna balanabilecek sreklilik arz etmeyen olumsuz tutum, davran, tartma ve ekimeler, 4) yeri dnda gerekleen tutum ve davranlar ile benzeri uyumazlklar iyerlerinde psikolojik taciz olarak deerlendirilmez.

11

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

[2] YERLERNDE PSKOLOJK TACZLE BENZERLK GSTEREN KAVRAM VE DURUMLAR

2.1. Genel olarak 1) yerlerinde psikolojik taciz, bazen farkl amalarla kullanlmakta bazen de farkl kavramlarla benzerlik gstermektedir. Gerek iveren, gerekse alan tarafndan kt niyetli kullanma ak olan iyerlerinde psikolojik taciz, ok ynl deerlendirilmesi gereken bir durumdur. 2) yerlerinde psikolojik tacizi oluturan her bir eylemin, esasen gnlk iliki, sorun ya da atmalarn sonucu olarak ortaya kabildii dikkate alndnda, iyerlerinde psikolojik taciz eylemleri ile gnlk iletiim sorunlarnn ya da benzer olumsuz ilikilerin birbiriyle ska benzerlik tad grlebilmektedir. 3) Baz olaylarda kiinin bireysel zellikleri, aile ve sosyal yaamnn i yaamna etkileri baskn hale gelmekte, zellikle hassasiyet tayan bireyler asndan iyerinde karlalan her olumsuz durum, davran ya da srecin kendisine yneltilmi bir psikolojik taciz olduu iddia edilebilmektedir. 4) Bireyin kendi hata ya da kusurlarnn gndeme geldii baz durumlarda ise psikolojik taciz iddias bir eit savunma arac olarak kullanlabilmektedir. 5) Psikolojik taciz olaylarnn bazlar ise, bir iyeri/iveren politikas olarak karmza kabilmektedir. szlemesinin iveren tarafndan feshi halinde ortaya kacak maliyetlerden kurtulmak isteyen kimi iverenler, alan psikolojik ynden ypratarak kendi istei ile iten ayrlmasn salama yolunu tercih edebilmektedir. 6) Bu erevede iyerinde psikolojik tacizle ska kartrlan iyerinde atma, iyerinde iddet, iyerinde kabalk, iyerinde cinsel taciz gibi baz olgularn aklanmas gerekmektedir. 2.2. yerinde atma 1) yerinde atma, iki veya daha fazla kii ya da grup arasndaki eitli sebeplerden doan anlamazlklar ifade etmekte, kiilii hedef almamakta, esasen iin yapl ekli zerindeki fikir ayrlklarna odaklanmaktadr. 2) yerinde psikolojik taciz de ise anlamazln grnm ahlak d ya da kiilie ynelik haksz ve olumsuz davranlar eklinde ortaya kmakta, bu davranlar sreklilik gstermekte ve sonular madur asndan ar olmaktadr. 2.3. yerinde iddet 1) yerinde iddet, saldr, fiili taciz, tehdit, eyaya zarar verme gibi su oluturan davranlardan olumaktadr.

12

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

2) yerinde psikolojik taciz davranlar ise fiziksel olmayp ounlukla psikolojik olarak gereklemektedir. 2.4. yerinde kabalk 1) yerinde kabalk, iyerinde alanlarn birbirleriyle iletiiminde ve davranlarnda asgari sayg kurallarna dikkat etmelerini ifade etmektedir ve iyerinde psikolojik tacizle en fazla kartrlan kavramlardan biridir. 2) yerinde kabalk kavram, iyerinde psikolojik tacizden daha genel bir davran biimini ifade etmektedir. 2.5. yerinde cinsel taciz 1) yerinde cinsel taciz, snr ve kapsam tam olarak belirlenemese de sonular daha somut bir kavramdr. ou kez cezai soruturma ve yarglamalara konu olabilmektedir. 2) yerinde cinsel tacizin iyerinde psikolojik tacizle birlikte gerekletii ar rnekler de sz konusu olabilmektedir.

13

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

[3] YERLERNDE PSKOLOJK TACZ TRLER

1) yerlerinde uygulanan psikolojik tacizi dikey ve yatay olarak ikiye ayrmak mmkndr. 3.1. Dikey (Hiyerarik) psikolojik taciz 1) Dikey psikolojik taciz, stlerden astlara ya da astlardan stlere doru ynelen, ayn zamanda iki ynl de olabilen psikolojik taciz trdr. 2) Dikey psikolojik tacizin yukardan aaya ve aadan yukarya olmak zere iki tr bulunmaktadr. 3) Yukardan aaya doru psikolojik taciz, bir amirin astlarna ynelik olarak uygulad davranlar btndr. 4) Aadan yukarya doru psikolojik taciz ise astlarn bireysel olarak veya birlikte hareket ederek amirlerine/ uygulad davranlarn btndr.

Yukardan Aaya

Aadan Yukarya
3.2. Yatay (Eitler Aras) psikolojik taciz 1) Yatay psikolojik taciz, ayn dzeyde veya ayn hiyerarik grupta olanlarn birbirlerine kar uyguladklar davranlarn btndr.

Eitler Aras

14

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

[4] YERLERNDE PSKOLOJK TACZ SREC

1) Rahatsz edici davranlarla kendini gsteren, zamanla iddetini artran ve madurun sistematik olarak olumsuz davranlarn hedefine geldii sre drt aamaldr. 4.1. Kritik olaylar 1) yerindeki tetikleyici olay ou kez iyerinde yaanan bir atmadr. yerinde artan ve sreklilik gsteren bir atma, psikolojik taciz olarak grlebilir. Bu aamada atma, henz iyerinde psikolojik taciz deildir ama iyerinde psikolojik taciz srecine dnebilecek bir potansiyel tayabilir. Bir atmann nasl iyerinde psikolojik taciz durumuna dntne ilikin pek fazla ey bilinmez. 4.2. yerinde psikolojik taciz ve damgalama 1) Bu aamada gnlk hayatta iyerinde psikolojik taciz olarak alglanmayacak davranlar srekli ve sistematik bir hal alr. Bu davranlar bir sre sonra hedef seilen kiiye ynelik olarak saldrgan ve cezalandrc bir ekilde yaplr. Hedef seilen kii hakknda ynetime ikyetler gitmeye balar.

15

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

4.3. Ynetimin devreye girmesi 1) Bu aamada, ynetim hedef seilen kii hakknda daha nceden sylenenler nedeniyle bir nyargya sahiptir. Ynetimdekiler, madur hakknda ortaya atlan haksz sulama ve yarglar kabul eder, bu durum i mevzuatnn uygulanmasnda, madurun haklarnn ihlal edilmesi olasln glendirir. 2) Bu aamada, ynetim ve madurun meslektalar iyerinde psikolojik taciz srecini aklamada objektif olay ve durumlar yerine kiisel faktrleri esas almaya balar. Ancak, ynetim, iyerinde psikolojik taciz ile ilgili sorumluluu almak istemeyebilir. 4.4. ten ayrlma 1) Bu aamada kiinin iine son verilir ya da kii kendi isteiyle iten ayrlr hatta kiinin emeklilik zaman gelmeden nce alma hayatndan ayrlmas sz konusu olabilir. Madurun tbbi ya da psikolojik yardma gereksinimi ortaya kabilir.

16

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

[5] YERLERNDE UYGULANAN PSKOLOJK TACZN TARAFLARI

1) yerinde psikolojik taciz sreci iinde rol alan taraflar iyerinde psikolojik taciz madurlar, iyerinde psikolojik taciz uygulayclar (zorba) ve iyerinde psikolojik taciz izleyicileri olmak zere farkl grupta toplamak mmkndr. 2) alma hayatnda her alan bu rolden birini oynamaya adaydr. 5.1. Psikolojik taciz madurlar 1) yerinde psikolojik tacize maruz kalan taraf iyerinde psikolojik taciz maduru olarak anlr.

5.2. Psikolojik taciz uygulayclar 1) yerlerinde psikolojik taciz uygulayan kii iin iyerinde psikolojik taciz uygulaycs, tacizci ya da zorba ifadeleri kullanlmaktadr. 2) yerlerinde psikolojik taciz uygulaycsnn kiilik zelliklerini belirleyen sistematik bir alma bulunmamasna ramen baz aratrma sonularnda tacizcilerin ortak baz kiilik zellikleri ortaya karlmtr. 3) Bu kiilerin ortak zelliklerini genellikle ilgi grmek isteyen, zayf kiilikli, vgye ar ihtiya duyan, silik karakterli, sulayc, yarglayc, gten holanan, alanlar motive edemedikleri iin onlar kontrol altna almaya alan kiiler olarak tanmlamak mmkndr.

17

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

5.3. Psikolojik taciz izleyicileri 1) yerlerinde psikolojik taciz her ne kadar madur ve tacizci arasnda geen bir sre olarak ele alnsa da, zamanla srece dahil olan kiiler olabilir. 2) Bu srece dorudan karmayan ancak bir ekilde sreci alglayan, srecin yansmalarn yaayan kiilere izleyiciler, seyirciler, tank olan taraf denilmektedir. 3) Bu kiiler, alma ortamnda meydana gelen psikolojik taciz olgusunun farkna vardklar andan itibaren izleyici olarak nitelendirilirler.

18

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

[6] YERLERNDE PSKOLOJK TACZN ETKLER

1) yerlerinde uygulanan psikolojik tacizin sadece madura olumsuz etkisi yoktur; madurun yannda ailesine, iyerine, topluma ve lke ekonomisine de muhtemel olumsuz etkileri vardr. 6.1. Madura olan muhtemel etkileri 1) yerlerinde psikolojik tacizin madur birey zerinde yaratt etki, psikolojik tacizin aamalar ve bireyin kiisel zellikleri nedeniyle farkl sonular ortaya karabilmektedir. 2) yerlerinde psikolojik taciz genel olarak madur asndan fiziksel ve zihinsel rahatszlklara, davran bozuklularna, sosyal sorunlara ve ekonomik zarara neden olmaktadr. 3) Uyku bozukluklar, alama nbetleri, konsantrasyon bozukluu, gerginlik ve fke, alnganlk, yksek tansiyon, kalc uyku bozukluklar, mide ve barsak sorunlar, ar kilo alma veya verme, alkol veya ila (madde) bamll, tedavi masraflar, iyerinden kama veya uzaklama (sk sk ge kalma, ska kullanlan hastalk izinleri), iddetli depresyon, panik ataklar, kalp krizleri ve dier ciddi hastalklar, kazalar, nc kiiye ynelik iddet, intihar giriimleri bu etkilerden bazlar olarak saylabilir.
Alama Nbetleri

ntihar Giriimleri nc Kiiye Ynelik iddet Kazalar

Gerginlik ve fke Kalc Uyku Bozukluklar Ar Kilo Alma veya Verme Alkol veya ila (madde) bamll

MOBBNG
Sk Ge Kalma, Sk Hastalk zinleri

Dier Ciddi Hastalklar Kalp Krizleri Panik Ataklar iddetli Depresyon

ekil 1: yerlerinde Psikolojik Tacizin Etkileri

19

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

6.2. yerine olan muhtemel etkileri 1) yerlerinde psikolojik tacizin madura olan muhtemel etkilerinin yannda iyerleri zerinde de olumsuz etkileri vardr. 2) yerleri farkl sektrel koullarda, farkl byklklerde ve farkl retim modelleri ile faaliyetlerini srdrmektedirler. Dolaysyla psikolojik taciz iddialarnn gndeme gelmesi iyerleri zerinde farkl etkiler yaratmaktadr. 3) yerlerinde psikolojik tacizi uygulayanlarn ve madur/madurlarn performans ve verimlilikleri ile ie ayrdklar zamanda nemli kayplarn meydana gelmesinin yannda iletmeye olan dier muhtemel etkileri ise aadaki ekilde sralanabilir: yerinin genel verimlilii olumsuz etkilenir. alma ilikileri ve bar bozulur, alan ve yneticiler arasnda uyumsuzluklar balar. Devamszlklarda, izinlerde ve salk raporlarnda art grlr. rgtsel balln azalmasna/yok olmasna yol aar. Yeterlilik ve tecrbe sahibi alanlarn kaybedilmesine yol aar. gc devrini ykseltir. Konunun iyeri dna tanmas halinde kurumun saygnl ve marka deeri zarar grr. 6.3. Madurunun ailesine olan muhtemel etkileri 1) yerlerinde yaanan psikolojik taciz sreci kiinin sadece iyerindeki huzurunu ve verimliliini olumsuz etkilemez, kiinin zel yaam zerinde etki yapar. 2) Madurun iyerinde yaad sorunlar sonucunda kar-koca ve ebeveyn-ocuk ilikilerinin, hatta ocuklarn psikolojik geliimlerinin de olumsuz etkilemektedir. yerinde uygulanan psikolojik taciz nedeniyle aileler de bireyler gibi hem psikolojik hem de ekonomik adan yksek maliyetler demek durumunda kalabilmektedir. 3) Bu sre iinde, aile yelerinin iyerinde psikolojik tacize maruz kalan bireyin durumunu anlamas ve destek olmas ok nemlidir. 6.4. Topluma olan muhtemel etkileri 1) yerlerinde uygulanan psikolojik taciz alma ilikilerini bozmakta, toplum iinde mutsuz bireyler ve ailelerin olumasna yol amaktadr. 2) yerlerinde psikolojik taciz madurunun doktor muayenesi, tahliller gibi salk

20

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

harcamalar artmakta; salk kontrollerinde harcanan zaman nedeniyle retim srelerinde verimlilik kayplar yaanmaktadr. Dolaysyla, iyerinde psikolojik taciz madurun toplumla ilikisini zedelemekte, iverene ve devlete yk getirmektedir. 6.5. lke ekonomisine olan muhtemel etkileri 1) yerlerinde psikolojik tacizin orta ve uzun vadede topluma ve ekonomiye zarar verdii yaplan eitli aratrmalarda ortaya konmutur. 2) Uluslararas alma rgt (ILO)nn 2000 ylnn Ekim aynda yaymlad rapora gre, Almanyada her yl psikolojik salk problemleri nedeniyle alnan izinler 2.2 milyon dolar maliyete neden olmaktadr. 3) Almanyada yaplan bir aratrmaya gre, 1.5 milyon alan iyerinde psikolojik tacize maruz kalmaktadr. yerinde yaanan psikolojik taciz ekonomik bakmdan yaklak olarak 13 milyar Euroluk zarara sebebiyet vermektedir. 4) Alman Federal alma Bakanl verilerine gre ise intiharlarn yzde 10u iyerinde psikolojik taciz nedeniyle gereklemektedir. 5) Birleik Krallk Salk ve Gvenlik Bakanlnn yaynlad bir rapora gre iyerinde psikolojik taciz gibi iyeri sorunlarnn neden olduu i stresinin lke ekonomisine yllk maliyeti yaklak 4 milyar sterlindir. 6) Leymannn svete yapt bir aratrmaya gre, iyerinde psikolojik tacizin kii bana den maliyeti 30.000 ile 100.000 dolar civarndadr.

21

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

[7] YERLERNDE PSKOLOJK TACZN NLENMESNE YNELK NERLER

1) yerlerinde psikolojik tacize kar bireysel ve iletme baznda baz nlemler almak mmkndr. 7.1. Bireysel mcadele nerileri (1) yerlerinde psikolojik tacize maruz kaldn dnen kii ncelikle iinde bulunduu durumu salkl bir ekilde deerlendirmelidir. (2) Kii yaanlan srecin iyerinde psikolojik taciz olduu ynnde kanaate varrsa aada belirtilen hususlara dikkat etmelidir. Kii, ncelikle atmadan kanlmal ve sakin olmaya gayret etmelidir. Psikolojik taciz st ynetim tarafndan gerekletirilmiyorsa konuyu st ynetime uygun bir ekilde iletmelidir. Psikolojik tacize uradn kantlayacak yazma, not, mesaj, e-posta gibi bilgi ve belgeleri saklamaldr. Yaanlan psikolojik taciz srecine ilikin gnlk tutmaldr. Yaanlan srece ahit olan/ olabilecek alma arkadalar ile grmelidir. Kii, yesi olduu sendikadan destek talep etmelidir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn letiim Merkezi Alo 170i arayarak, iyerlerinde psikolojik taciz konusunda uzman psikologlardan destek almaldr. Kii, ihtiya duyduunda tbbi ve hukuki destek almaldr. yerlerinde psikolojik tacize maruz kalan kii sorunu iyerinde zemedii takdirde konuyu yargya tamaldr. 7.2. Kurumsal mcadele nerileri 1) yerlerinin sektrel farkllklar, nitelik ve nicelik itibariyle farkl zelliklere sahip olmas ve farkl retim yntemleri kullanarak faaliyetlerini srdryor olmalar nedeniyle psikolojik tacizle mcadele ynetmeleri farkllk gsterir. 2) yerleri, iyerinde psikolojik tacizin unsurlarnn ortaya kmas halinde, konu hakknda bilgi sahibi olmal ve kurumsal yaplarn bu tr uygulamalara kar koruma altna almaldr ki kamuoyundaki itibarlar ve marka deerlerini zarara uratmasn.

22

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

3) Psikolojik tacizin iyerlerinde yaanmamas ve/ veya nlenmesi iin aada belirtilen tedbirleri ncelikle hayata geirilmelidir. 2 yerleri, psikolojik tacizi nleyici politikalar gelitirmelidir. yerlerinde psikolojik tacizle konusunda tehlikeleri anlatan brorler datlmal, iilere ve yneticilere ynelik eitim ve bilgilendirme almalarnn yaplmaldr. yerleri, kendi iletme yapsna uygun olarak, psikolojik taciz olaylarnn incelenmesi iin yntemler gelitirmeli, iyerinde psikolojik tacize teebbs eden kiiler iin disiplin cezalar ve rehabilitasyon nlemleri alnmaldr. yerlerinde psikolojik taciz ikyetleri dikkate alnmal ve adil zm yollar gelitirilmelidir. yerlerinde psikolojik tacizi nlemek iin alnacak tedbirlerde, bu yndeki iddialarn aratrlmas ve soruturulmasnda gizliliin korunmasna zel hassasiyet gsterilmelidir. Toplu i szlemesi, i szlemesi veya iyeri ynetmeliklerine konuyla ilgili hkmler konulmaldr.

2 zel sektr iyerleri asndan ayrntl bilgi iin; Psikolojik Taciz (Mobbing) ile Mcadelede letme Rehberi, TSK Yaynlar, Yayn No: 321, Temmuz 2012, 2.bask.

23

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

EK-1: YARGITAY KARARLARI

yerlerinde psikolojik taciz olaylar hakknda yargnn vermi olduu baz rnek kararlara aada deinilmitir. 1. Yargtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2007/9154; K. 2008/13307; T. 30.5.2008 ZET: Dava, disiplin cezalarnn kaldrlmas ve iyerinde duygusal taciz (psikolojik taciz) nedeniyle istenen manevi tazminat talebine ilikindir. veren kiisel nedenlerle davac iinin yannda almasn istememekte ve bir yl iinde kendisinden 5 kez yazl savunma talep etmitir. veren iisini gzetme ykmllne uymayarak davacy i arkadalar nnde srekli olarak kk drm, barm ve ileri beceremediini ifade etmitir. Davac mesai sonras alama krizleri geirmi, psikolojik tedavi grmtr. Psikolojik taciz kavram, iyerinde bireylere stleri, eit dzeyde alanlar ya da astlar tarafndan sistematik biimde uygulanan her tr kt muamele, tehdit, iddet, aalama gibi davranlar iermektedir. Aklanan olaylar nda davacnn davasnn kabul gerekir. KARAR ve SONU: Dosyadaki yazlara, kararn dayand delillerle kanuni gerektirici sebeplere ve zellikle delillerin takdirinde bir isabetsizlik grlmemesine gre, yerinde bulunmayan btn temyiz itirazlarnn reddi ile usul ve kanuna uygun olan hkmn ONANMASINA 30.05.2008 gnnde oybirlii ile karar verilmitir. Ankara 8. Mahkemesi, E. 2006/19; K. 2006/625; T. 20.12.2006 ZET: Dava, disiplin cezalarnn kaldrlmas ve iyerinde duygusal taciz (psikolojik taciz) nedeniyle istenen manevi tazminat talebine ilikindir. Taraflar delillerini bildirmi, tanklarn beyanlar da alnmtr. Davacdan son dnemde 5 kez savunma istenmi, 02.02.2005 tarihinde uyar, 23.11.2005 tarihinde de knama cezalar verilmitir. lgili TS ekinde iten karmay gerektirir koullar balnda Bir yl iinde ayn disiplin suundan 3 kez knama cezas almak hkm mevcuttur. Mahkememizce yarglama srerken, aklanan koulun olumas nedeniyle davacnn i akdi fesh edilmi, davac ie iade davas am, ie iade davas halen devam etmektedir. Medeni Kanunun 2 inci maddesine ilikin iyi niyet kurallar, Kanununun iverenin alanlara eit davranmasna ilikin olgular birlikte deerlendirildiinde, iverenin iisini koruma-gzetme sorumluluunun bulunduu aktr. Oysa dava konusu disiplin cezalarnn verilmesine neden olan ve davacnn kusuru bulunduu iddia edilen olaylarn bir ksmnda davacnn sorumluluunun olmad, bir ksmnda ise izinli olduu dnemlerde yaplmas gereken ilerin yerine getirilmemesinden ya da aksamasndan sorumlu tutulduu grlmtr. Davac, kendisi ile ilgili problem kmasn nlemek adna bir alt grevde almay kabul ederek grevini yerine getirirken, tank beyanlarndan da anlalaca zere iyerinde amirlerinin uzaktan, yksek sesle bararak, i yapmasn sylemelerine; telefonla konuurken, konumasna aldrlmadan emir ve grev vermelerine; yksek sesle bararak sen bu ii beceremiyorsun gibi szl saldrlara ve
24

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

hakaretlere maruz kalmtr. Kiilik haklar inenmi, alma arkadalar arasnda kk drlmtr. Bu davranlar mahkememizce iiyi yldrmaya, psikolojik bask uygulayp genellikle de iten ayrlmasn salamaya ynelik davranlar olarak deerlendirilmitir. Yine tank beyanyla dorulanan, davacnn mesai sonrasnda alama krizine girmesi, psikolojik tedavi grmesi, rapor almas da bu kanaati kuvvetlendirmektedir. Psikolojik taciz kavram, iyerinde bireylere stleri, eit dzeyde alanlar ya da astlar tarafndan sistematik biimde uygulanan her tr kt muamele, tehdit, iddet, aalama gibi davranlar iermektedir. Toplanan delillerden davacya stleri tarafndan kt muamele yaplp aalanarak uyguland, verilen haksz disiplin cezalar sonucu TSde yaplan dzenlemeye gre de i akdinin feshi sonucuna kadar varld dolaysyla geimini emeiyle alarak kazanan davac iinin maddi ve manevi kayba uratld kanaatine varlmtr. Davacnn zntsn bir lde hafifletebilmek amac ile davac lehine 1.000,00 YTL manevi tazminata hkmedilmitir. 2. Yargtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2009/8046; K. 2011/9717; T. 1.4.2011 ZET: Davac vekili davacnn daval irketlere ait iyerinde 01.11.1997 tarihinden 07.09.2005 tarihine kadar altn, daval irketlerin ayn adreste ayn ortaklar tarafndan iletildiini, 07.09.2005 tarihinde daval iveren tarafndan haksz gerekelerle feshedildiini belirterek kdem ve ihbar tazminat alacaklarnn hkm altna alnmasn talep etmitir. Daval iverenler vekili davacnn iyerinde kendi istei ile istifa ederek ayrldn, ivereni ibra ettiini belirterek davann reddini savunmutur. Mahkemece davacnn iten ayrlma formuna ortamdaki ar huzursuzluk ve salnn bozulmas nedeniyle ayrlmak zorunda olduuna dair yazd beyan dorulayc rapor sunmad, bu konuda iverene bavurusunu ispatlayamadndan davacnn istifaen ayrld kabul edilerek davann reddine karar verilmitir. Davac ii 07.09.2005 gnl dileke ile daval iyerinden ayrldn bildirmi ve 30.09.2005 tarihli ibraname ile kanuni hak ve alacaklarn aldn belirterek ivereni ibra etmitir. Davacnn iyerinden ayrlmasndan sonra davac ile daval iveren yetkilileri arasnda davac iinin iyerinden ayrlma nedenlerini analiz etmek iin hazrlanan 03.10.2005 tarihli iten ayrl formunda davac, daval iyerinden ayrlma nedeni olarak salk nedeni ile istifa ve alma ortamna uyumsuzluk olarak belirtmi yine ayn belgenin arka ksmna ortamdaki ar huzursuzluk ve dolaysyla salmn bozulmas nedeniyle iyerinden ayrlmak zorunda kaldm. ibaresi yazlmtr. Temyiz dilekesi ekinde davac tarafndan dosyaya sunulan 22.08.2005 tarihli doktor raporunda, 22.08.2005 tarihinde muayene edildii hipoglisemi ve hipotansiyon tehisi konulduu ve 3 gn istirahat verildii anlalmaktadr. Mahkemece dinlenen davac tan davacnn amiri konumundaki iyeri alan Ann davacya zaman zaman bardn, davacnn iyerinde baylmas zerine hastaneye gtrlmesine kar ktn beyan etmitir. KARAR VE SONU: ten ayrlma belgesi, doktor raporu ve davac tannn beyanlarndan iyerinde davac zerinde psikolojik bask (mobbing) oluturulduu, davacnn iten k belgesinde bu ynde beyannn alnd anlalmaktadr.
25

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

Davacnn istifa dilekesinin gerek istifa iradesi ile imzalanmad psikolojik bask (mobbing) yolu ile istifaya zorland anlalmaktadr. Davac iinin i szlemesini feshi hakl olup dava konusu kdem tazminat isteinin kabul yerine yazl ekilde reddi hatal olmutur. 3. Yargtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2008/10408; K. 2009/26968; T. 10.5.2009 ZET: Dosya ieriinde mevcut istifa dilekesinde davac alt blmn salk sorunlar nedeniyle elverili olmadn bildirerek ayrlmak zorunda kaldn ifade etmitir. Salk raporlarndan davacnn tberkloz hastas olduu anlalmaktadr. Hastalnn nitelii itibariyle 4857 sayl Kanunun 24 nc maddesinin birinci fkrasndaki koullar tayp tamad buna bal olarak feshin hakll tartlmamtr. te yandan davacnn iyerinin (blmnn) ok sk deitirildii ve yldrma politikas uyguland iddia edilmitir. Davacnn iyerinin hangi tarihlerde ve hangi sklkta deitirildii belirlenerek iyerinde psikolojik taciz unsurlarn tayp tamad aratrldktan sonra tm delillerle birlikte bir deerlendirmeye tabi tutularak sonuca gidilmesi gerekirken yazl ekilde karar verilmesi hataldr. 4. Yargtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2008/375; K. 2009/15531; T. 2.6.20094 ZET: Davacnn daha nce pantolon blmnde alrken efi tarafndan hakarete urad, iyerinde psikolojik tacize urad bu nedenle ceket blmne naklinin yapld anlalmaktadr. inin tekrar ayn blme verilmesi iiye hakl fesih imkan verir. 5. Yargtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2008/3122; K. 2008/4922; T. 14.3.2008 ZET: Somut olayda davac ii dvlm, rapor sonras ie geldiinde huzursuz edilmitir. Davacnn dvlmesinden sonra iyerinde huzursuz edildii, davac tan ve olaylarn tipik ak gstermektedir. i psikolojik taciz sonucunda istifa etmitir. Bu konuda yeterli emare bulunmaktadr. Kdem tazminatnn hkm altna alnmas gerekirken reddi bozmaya gerektirmitir. 6. Yargtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2010/1911; K. 2012/11638 ; T. 5.4.2012 ZET: Somut olayda 22.06.2005 tarihinde davacnn i akdine son verildii, Yargtay onamasndan geerek kesinleen ie iade karar zerine tekrar ie balatld, ancak daha nce alt yerde altrlmayp, keif srasnda ekilen fotoraflara ve dosya kapsamna gre kaps olmayan, ierisinde sadece bir masa ve hijyenik olmayan tuvalet bulunan, kpek kulbesine yakn bir yerde almaya zorland anlalmtr. KARAR VE SONU: Davacnn yapt i, mezuniyeti ve kariyeri dikkate alndnda; olumsuz koullar tayan, kaps dahi olmayan bu yerde almaya zorlanmas

26

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

aka mobbing uygulamas olup, iini kaybetme korkusuyla belli bir sre almann sreklilik arz eden bu uygulamay kabul anlamna gelmeyecei aktr. Somut olaydaki bu olumsuzluklarn, i koullarnda aleyhe deiiklik kapsamnda olmayp, mobbing kapsamnda deerlendirilmesinin gerektii anlalmakla, davacnn bu nedenle i akdini feshinin hakl nedene dayand; Ortadou Teknik niversitesi mezunu olan, endstri mhendisi olarak grev yapan davacnn yukarda zellikleri saylan olumsuzluklar tayan bir yerde grev yapmaya zorlanmasnn, dier iiler nezdinde onur krc bir durum olarak deerlendirilip hakkaniyete uygun bir miktar manevi tazminat da gerektirecei dnlmeden kdem tazminat ve manevi tazminat taleplerinin tmyle reddine karar verilmesi bozmay gerektirmitir. 7. Yargtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2010/35500; K. 2012/44486; T. 27.12.2012 ZET: Somut olayda, davacnn satn alma blmnde alt ve i akdinin haksz feshedildiini ileri srd anlalmaktadr. KARAR VE SONU: Dosyadaki delillerden davacnn yapt bir tanklktan dolay almakta olduu daval iyerinde farkl muameleye maruz kald, savunmasnn alnd, yazl muvafakati alnmakszn almakta olduu yerin deitirildii, iyerinde alan bir ofrle aralarnda bir iliki olduu yolunda doruluu ispatlanamayan bir ksm aslsz isnatlara maruz brakld, tm bu uygulamalarn davac asndan yldrma (mobbing) olarak kabulnn gerektii, bu itibarla da davacnn i szlemesini hakl olarak feshettii anlaldndan, kdem tazminatnn hkm altna alnmas gerekirken reddine karar verilmesi isabetsizdir. 8. Yargtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2009/30916; K. 2012/6093; T. 28. 2.2012 ZET: Somut olayda, 56 yanda evli bir kadn olan davacnn, 14 yl aralksz olarak daval bankann stanbul iyerinde avukat olarak almasnn ardndan Adana ve farkl illerde ksa srelerle 9 ay boyunca, 30 kez yer deitirmek suretiyle grevlendirildii dosya iindeki bilgi ve belgelerden anlalmaktadr. Daval iveren yaplan grevlendirmenin olaan bir uygulama olduu ve dier benzer durumda alanlara da uyguland ynnde bir savunma getirmemitir. Davacnn risk tasfiye ekibi iinde tek avukat olarak grev yapt anlalmaktadr. Bankann dier avukatlarnn ayn dnemde benzer ekilde grevlendirildikleri ileri srlm ve kantlanm da deildir. Davacnn i szlemesinin feshi ncesinde 9 aylk srede gerekleen grevlendirmelerin hangi ihtiyatan kaynakland somut biimde ortaya konulmamtr. KARAR VE SONU: Davacnn iyerinde psikolojik tacize maruz kalp kalmad ve bu durumun maddi ve manevi tazminat gerektirip gerektirmedii konularnda taraflar arasnda uyumazlk bulunmaktadr. Dosyadaki delil durumuna gre davac iinin uzun sre stanbulda sabit bir grevde avukat olarak almasnn ardndan Adana ilinde grevlendirildii, ardndan srekli olarak deiik illerde ksa srelerle almasnn istendii, iverenin bu uygulamalarnn davacy yldrma, bezdirme amacna ynelik olduu anlalmaktadr. Mahkemece psikolojik tacizin varl ka-

27

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

bul edilse dahi Borlar Kanununun 41 inci ve 49 uncu maddelerine gre manevi tazminatn koullarnn olumad ynndeki kabul de doru deildir. Psikolojik taciz (mobbing) olarak deerlendirilen uygulamalarn olu ekli ve sresi dikkate alndnda manevi tazminatn kabulne karar verilmelidir. Mahkemece uygun bir miktar manevi tazminat taktir edilerek bu ynde hkm kurulmaldr. te yandan, davacnn yer deitirmelere bal olarak ulam, iletiim, konaklama ve yemek giderleri ad altnda talep ettii maddi tazminat ynnden dosya ekindeki klasr iindeki belgeler deerlendirilmeli, psikolojik taciz uygulamalarnn dorudan bir sonucu olan ve varsayma dayanmayan gerek zarar belirlenmeli, davacnn grevlendirmelerle ilgili olarak harcrah alp almad da tespit olunarak bu dorultuda maddi tazminat ynnden de bir karar verilmelidir. Mahkemece psikolojik tacizin bulunmad ve delillerin toplamasna gerek grlmediinden sz edilerek karar verilmesi hatal olup bozmay gerektirmitir. 9. Dantay 8. Daire, E. 2008/ 10606; K. 2012/ 1736 ZET: Atatrk niversitesi Tp Fakltesi Nroirrji Anabilim Dal retim yesi olan davacya verilen ayr disiplin cezasnn yarg karar ile iptal edilmesi zerine, bu ilemler ve anlan greve yarg karar ile atand 17.9.2001 tarihinden bu yana kendisine kar yrtlen taciz (mobbing), bktrma ve yldrmaya ynelik eylem ve ilemler nedeniyle uranld ileri srlen 50.000,00-TL manevi zararn dava tarihinden itibaren ileyecek yasal faiziyle birlikte tazmini istemiyle alan davada; Erzurum Valilii l nsan Haklar Kurulunca yaplan inceleme sonucu dzenlenen rapor, yarg kararlar ve davac hakknda tesis edilen ilemlerin incelenmesinden, davacnn haksz bir takm uygulamalara maruz kald ve bu uygulamalarn manevi yapsn olumsuz olarak etkileyecek arlkta bulunduu anlaldndan, idarenin hukuka aykr eylem ve ilemleri nedeniyle znt ve sknt yaayan davacnn zararnn tazmini gerektii gerekesiyle davann ksmen kabul ile 5.000,00-TLnin dava tarihinden itibaren ileyecek yasal faiziyle birlikte davacya denmesine, fazlaya ilikin tazminat isteminin ise reddine karar veren Erzurum 2. dare Mahkemesinin 18.6.2008 gn ve E:2007/1642, K:2008/688 sayl kararnn; hukuka aykr olduu ne srlerek, temyizen incelenerek bozulmas istenmitir. KARAR VE SONU: dare Mahkemesince verilen kararn dayand gerekenin usul ve yasaya uygun olduu, bozulmasn gerektiren bir neden bulunmad ve temyiz isteminin reddi ile anlan kararn onanmasna ve yarglama giderlerinin temyiz isteminde bulunan zerinde braklmasna karar verilmitir. 10. Sakarya 1. dare Mahkemesi, E. 2010/474; K. 2011/187 ZET: daval idarenin disiplin cezalar ve geici grevlendirmeler ile davacnn kiilik haklarnn ve manevi btnln zarara uratt sonucuna varldndan daval idare tarafndan davacya takdiren 5.000 TL manevi tazminat denmesi gerektii sonucuna varlmtr hkmne varlmtr.

28

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

EK-2: MEVZUAT
1. 6098 sayl Trk Borlar Kanunu 1) yerlerinde psikolojik taciz ifadesi mevzuatmza ilk defa Trk Borlar Kanunu ile girmitir. Sz konusu Kanunun inin kiiliinin korunmas balkl 417 inci maddesi altnda dzenlenmitir. Yaplan bu dzenleme ile iinin iyerindeki psikolojik tacizlere kar hukuki gvence altna alnmas konusunda nemli bir adm atlmtr 2) verenin bu maddeye aykr davranlar sonucu ortaya kan zararlarn tazmini, szlemeye aykrlktan doan sorumluluk hkmlerine tabi tutulmutur. 3) Sz konusu madde metni ve gerekesi ise aadaki ekildedir:
Madde Metni
V. inin kiiliinin korunmas 1. Genel olarak MADDE 417- veren, hizmet ilikisinde iinin kiiliini korumak ve sayg gstermek ve iyerinde drstlk ilkelerine uygun bir dzeni salamakla, zellikle iilerin psikolojik ve cinsel tacize uramamalar ve bu tr tacizlere uram olanlarn daha fazla zarar grmemeleri iin gerekli nlemleri almakla ykmldr. veren, iyerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak; iiler de i sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldr. verenin yukardaki hkmler dhil, kanuna ve szlemeye aykr davran nedeniyle iinin lm, vcut btnlnn zedelenmesi veya kiilik haklarnn ihlaline bal zararlarn tazmini, szlemeye aykrlktan doan sorumluluk hkmlerine tabidir.

Madde Gerekesi
inin kiiliinin dzenlenmektedir. genel olarak korunmas

Maddenin birinci fkrasnda, iverenin iinin kiiliini korumas, kiiliine sayg gstermesi, saln gzetmesi, iyerinde ahlka uygun bir dzenin gereklemesini salama ykmll ngrlmektedir. Gerekten, iverenin, iinin saln korumak amacyla hastalandnda onu almaya zorlamama, tedavisi iin gerekli izinleri verme, gerektiinde iyerinde acil tedavi imknlarn salama gibi ykmllkleri sz konusudur. Bylece, iilerin rahat ve huzur iinde alabilecekleri bir ortamn salanmas amalanmtr. Bunun bir ls olarak iverenin iyerinde ahlka uygun bir dzeni gerekletirmekle ykml olduu kabul edilmitir. Bu ykmllnn dier bir grnmn ise, iverenin, iilerin cinsel tacize uramamalar iin gerekli nlemleri almas oluturmaktadr. veren, bu amala, iilerin derhl yardm isteyebilecekleri bir gvenlik sistemi kurma, gvenlik personeli bulundurma gibi, cinsel tacizle karlama tehlikesini ortadan kaldrmaya ynelik uygun nlemleri almakla ykmldr. Psikolojik tacizi maddeye ekleyen Komisyonun deiiklik gerekesinde yaplan dzenleme ile iinin onur ve sayg gsterilmek dhil btn kiilik deerlerinin korunmas ykmll dzenlenmi, cinsel tacizin yannda dier psikolojik tacizlerin de (yerinde psikolojik taciz-mobbing) kiilik deerlerini ihlal eden sebepler kategorisinde sayld vurgulanmtr.

29

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

2. 4857 sayl Kanunu 1) yerlerinde psikolojik tacizin temel unsurlarndan biri, olaylarn iyerinde gereklemesidir. yerinin tanm 4857 sayl Kanununun 2inci maddesinde u ekilde tanmlanmtr: veren tarafndan mal veya hizmet retmek amacyla madd olan ve olmayan unsurlar ile iinin birlikte rgtlendii birime iyeri denir. verenin iyerinde rettii mal veya hizmet ile nitelik ynnden ball bulunan ve ayn ynetim altnda rgtlenen yerler (iyerine bal yerler) ile dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm, beden ve meslek eitim ve avlu gibi dier eklentiler ve aralar da iyerinden saylr. yeri, iyerine bal yerler, eklentiler ve aralar ile oluturulan i organizasyonu kapsamnda bir btndr.

2) Kanunu hkmlerinde iyerlerinde psikolojik taciz kavramna dorudan yer verilmemi olmakla birlikte; Eit davranma ilkesi balkl 5 inci madde, alma koullarnda deiiklik ve i szlemesinin feshi balkl 22 inci madde, inin hakl nedenle derhal fesih hakk balkl 24 nc madde, verenin hakl nedenle derhal fesih hakk balkl 25 inci madde kapsamnda iddia ve uyumazlklarn deerlendirilmesi mmkndr.

30

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

3. 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu 1) Devlet Memurlar Kanunun Davran ve ibirlii balkl 8 inci maddesi devlet memurlarnn ibirlii ierisinde almasnn esas olduunu belirtmitir. 2) Amir durumunda olan devlet memurlarnn grev ve sorumluluklar balkl 10 uncu maddesi ise amirlerin hakkaniyet ve eitlik esasna dayanarak memurlarna davranmasn belirtmitir. 3) Sz konusu madde metinleri ile gerekeleri ise aadaki ekildedir:

Madde Metni
Davran ve ibirlii Madde 8 Devlet memurlar, resmi sfatlarnn gerektirdii itibar ve gvene layk olduklarn hizmet iindeki ve dndaki davranlaryla gstermek zorundadrlar. Devlet memurlarnn ibirlii iinde almalar esastr.

Madde Gerekesi

Devlet memurlarnn hizmet arkadalaryla mnasebetlerini memurluun gerektirdii terbiye, nezaket, ar ballk, sevgi, sayg, itibar ve ibirlii unsurlarna balamtr.

Amir durumda olan devlet memurlarnn grev ve sorumluluklar Madde 10 Devlet memurlar amiri olduklar kurulu ve hizmet birimlerinde kanun, tzk ve ynetmeliklerle belirlenen grevleri zamannda ve eksiksiz olarak yapmaktan ve yaptrmaktan, maiyetindeki memurlarn yetitirmekten, hal ve hareketlerini takip ve kontrol etmekten grevli sorumludurlar. Amir, maiyetindeki memurlara hakkaniyet ve eitlik iinde davranr. Amirlik yetkisini kanun, tzk ve ynetmeliklerde belirtilen esaslar iinde kullanr.

Amirlerin maiyetlerindeki memurlara hakkaniyet ve eitlik ierisinde davranmalar gerektii ak bir ekilde vurgulanmtr.

31

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

4. 2011/2 sayl yerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) nlenmesi Genelgesi GENELGE 2011/2 Kamu kurum ve kurulular ile zel sektr iyerlerinde gerekleen psikolojik taciz, alanlarn itibarn ve onurunu zedelemekte, verimliliini azaltmakta ve saln kaybetmesine neden olarak alma hayatn olumsuz etkilemektedir. Kastl ve sistematik olarak belirli bir sre alann aalanmas, kmsenmesi, dlanmas, kiiliinin ve saygnlnn zedelenmesi, kt muameleye tabi tutulmas, yldrlmas ve benzeri ekillerde ortaya kan psikolojik tacizin nlenmesi gerek i sal ve gvenlii gerekse alma barnn gelitirilmesi asndan ok nemlidir. Bu dorultuda, alanlarn psikolojik tacizden korunmas amacyla aadaki tedbirlerin alnmas uygun grlmtr. 1. yerinde psikolojik tacizle mcadele ncelikle iverenin sorumluluunda olup iverenler alanlarn tacize maruz kalmamalar iin gerekli btn nlemleri alacaktr. 2. Btn alanlar psikolojik taciz olarak deerlendirilebilecek her trl eylem ve davranlardan uzak duracaklardr. 3. Toplu i szlemelerine iyerinde psikolojik taciz vakalarnn yaanmamas iin nleyici nitelikte hkmler konulmasna zen gsterilecektir. 4. Psikolojik tacizle mcadeleyi glendirmek zere alma ve Sosyal Gvenlik letiim Merkezi, ALO 170 zerinden psikologlar vastasyla alanlara yardm ve destek salanacaktr. 5. alanlarn urad psikolojik taciz olaylarn izlemek, deerlendirmek ve nleyici politikalar retmek zere alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde Devlet Personel Bakanl, sivil toplum kurulular ve ilgili taraflarn katlmyla Psikolojik Tacizle Mcadele Kurulu kurulacaktr. 6. Denetim elemanlar, psikolojik taciz ikyetlerini titizlikle inceleyip en ksa srede sonulandracaktr. 7. Psikolojik taciz iddialaryla ilgili yrtlen i ve ilemlerde kiilerin zel yaamlarnn korunmasna azami zen gsterilecektir. 8. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Devlet Personel Bakanl ve sosyal taraflar, iyerlerinde psikolojik tacize ynelik farkndalk yaratmak amacyla eitim ve bilgilendirme toplantlar ile seminerler dzenleyeceklerdir.

32

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

EK-3: YERLERNDE PSKOLOJK TACZN MALYETLER3

ETK ALANI

PSKOLOJK MALYETLER Stres Duygusal rahatszlklar Fiziksel rahatszlklar Kazalar Sakatlklar Tecrit edilme Ayrlk aclar Mesleki kimlik kayb Arkadalklarn kayb ntihar\Cinayet

EKONOMK MALYETLER

BREYLER

la masraflar Terapi masraflar Doktor\ hastane faturalar Kaza masraflar Avukat cretleri sizlik arama

ALELER

aresiz kalma acs Karmaa ve atmalar Ayrlk ve\ya da boanma acs ocuklara etkileri

Ailenin gelir kayb Ayrlma ya da boanma masraflar Terapi masraflar

KURULULAR

Anlamazlklar Hastalkl irket kltr Dk moral Kstlanm yaratclk

Hastalk izinlerinin artmas Yksek personel hareketi maliyeti Dk verim Dk i kalitesi Uzmanlk kayb alanlara tazminat demeleri sizlik maliyetleri Yasal ilem\ dava masraflar Erken emeklilik Ykselen personel ynetim maliyetleri Salk masraflar Sigorta masraflar sizlik ve kapasite alt altrlmadan doan vergi kayplar Kamu yardm programlarna talebin artmas Zihinsel salk programlarna talebin artmas Malulen emeklilik taleplerinin artmas

TOPLUM TOPLULUK

Mutsuz bireyler Politik kaytszlk

3 DAVENPORT Noa, SCHWARTZ Ruth Distler, ELLOTT Gail Pursell(2003), Mobbing yerinde Duygusal Taciz, eviren: NERTOY, Osman Cem, Sistem Yaynclk, stanbul, s.146-148

33

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

EK-4: ALIMA VE SOSYAL GVENLK LETM MERKEZ ALO 170 VERLER

1) Genelgenin drdnc maddesinde psikolojik tacizle mcadeleyi glendirmek zere alma ve Sosyal Gvenlik letiim Merkezi olan ALO 170 zerinden psikologlar vastasyla alanlara yardm ve destek salanaca hkme balanmtr. 2) Bu kapsamda 19.03.2011 - 19.03.2013 tarihleri arasndaki iki ylk srete ALO 170e toplam 5.890 adet iyerinde psikolojik taciz bavurusu yaplmtr. 3) Sz konusu bavurulara ilikin detayl tablolar aada sunulmaktadr.

1. SEKTREL BAZDA MOBBNG Bavurularn Sektrel Dalm

zel Sektr % 67

Kamu Sektr % 33

zel Sektr

Kamu Sektr

Bayan % 42

Erkek % 58

Bayan % 51

Erkek % 49

34

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

2. SEKTR DETAYLARI
Kamu Sektr Sektr Ad Sektr Belirtmeden Destek Alan Hastane MEB niversite TSK Emniyet Genel Mdrl Ulatrma Denizcilik ve Haberleme Bakanl Adalet Bakanl Tarm ve Ky leri Mdrlkleri Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl Adet 679 325 268 141 84 52 44 34 30 28 Yzde (%) 34,64 16,58 13,67 7,19 4,29 2,65 2,24 1,73 1,53 1,43 zel Sektr Sektr Ad Sektr Belirtmeden Destek Alan Sanayi Sektr Maaza, Restoran, Market Sektrleri zel Salk Kurulular Turizm letmeleri Belediye Taeron Firma alanlar Hizmet Sektr naat Sektr Bankaclk letiim Hizmetleri Adet 1.270 700 411 219 189 139 138 127 118 106 Yzde (%) 32,32 17,81 10,46 5,57 4,81 3,54 3,51 3,23 3,00 2,70

3. CNSYET-YA DURUMU Kadn

30 % 25 % 20 % 15 % 10 % 5% 0% 27,95 % 19,84 % 8,12 % 19-23 24-28 29-33 34-38 19,42 % 10,17 % 8,53 % 4,11 % 49-53

0,92 % 0,92 % 54-58 59-63

39-43

44-48

Erkek
30 % 25 % 20 % 15 % 10 % 5% 0% 27,16 % 17,32 % 4,35 % 19-23 24-28 29-33 34-38 39-43 44-48 26,67 % 13,78 % 7,90 % 2,01 % 0,56 % 0,16 % 0,8 % 49-53 54-58 59-63 59-63

35

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

4. SEKTR YA DURUMU Mobbing (Kamu Sektr)

30 % 25 % 20 % 15 % 10 % 5% 0% 24,63 % 12,73 % 4,96 % 19-23 24-28 29-33 34-38 39-43 21,98 %

18,68 %

11,24 %

5,12 % 49-53

0,50 % 0,17 % 54-58 59-63

44-48

Mobbing (zel Sektr)

30 % 25 % 20 % 15 % 10 % 5% 0% 28,61 % 20,58 % 6,41 % 19-23 24-28 29-33 34-38 24,07 % 9,76 % 39-43 7,03 % 44-48

2,11 % 0,81 % 0,62 % 49-53 54-58 59-63

5. SEKTR ETM DURUMU Kamu Sektr

40 % 30 % 20 % 10 % 0% 8,06 % 4,84 % Lisans Yksek Lisans Lise lkretim nlisans 40,00 %

zel Sektr
40 % 30 % 22,58 % 20 % 10 % 0% 8,06 % 4,84 % Lise lkretim Lisans nlisans Yksek Lisans 37,80 % 29,00 % 20,70 %

24,52 %

36

yerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi

6. KAYET KONUSU
stifaya Zorlama Hakaret Kt Muameleye Maruz Kalma Grev Yeri Deiiklii Ayrmclk Szl Taciz Tutanak Tutulmas Yasal Haklarn Kullandrlmamas ftira Cinsel Taciz Fiziksel iddet 0% 14,84 % 14,17 % 11,72 % 11,33 % 9,04 % 6,19 % 6,03 % 3,13 % 1,67 % 1,67 % 5% 10 % 15 % 20 % 25 % 20,20 %

7. KAYETE DNMESNN SEBEB

Yknn Artrlmas Yapmasna Engel Olma Ceza Verilmesi letiim Kesilmesi Tehdit Akdinin Sonlandrlmas Performans Verilmemesi zel Hayatn Gizlilii 0% 13,33 % 12,12 % 10,53 % 9,79 % 9,51 % 7,55 % 5,68 % 3,08 % 10 % 20 %

28,42 %

30 %

37

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl

8. KAYET EDLEN MERC

Amiri Amiri ve Arkadalar Arkada Ast 0% 6,70 % 6,41 % 0,17 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100% 86,72 %

38

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl alma Genel Mdrl nn Bulvar No: 42 06520 Emek / ANKARA Telefon: 0.312 212 03 58 - 296 63 23 - 24 Faks: 0.312 212 07 81