Professional Documents
Culture Documents
Ky Yeu Trai He Toan Hoc 2009
Ky Yeu Trai He Toan Hoc 2009
K yu Tri h Ton hc
Hu, Thng 8 - 2009
Ban bin tp:
TRN NAM DNG
LIM NGUYN
NGUYN TUN MINH
K yu Tri h Ton hc 2009
Mc lc
Li gii thiu 004
Ton hc ng i Vit Nam H Huy Khoi 005
Hi Ton hc Vit Nam 014
Din n Ton hc - 5 nm nhn li Nguyn Quc Khnh, 017
Nguyn Luyn,
Nguyn Hu Tnh
i nt v Cng ng Mathvn.org Nguyn Vn Vinh 025
nh l Green-Tao Valentin Blomer 028
Gi thuyt Sato-Tate Ng Bo Chu 036
A.M.Gleason inh Trung Ho 038
Experimental Designs: A Guided Tour John Borkowsky, 045
Nguyn Vn Minh Mn
Vin nghin cu nng cao IAS Ng c Tun 057
Nhng iu nn v khng nn khi ging dy Ton Nguyn Tin Zng 059
Hnh hc tnh v ng L B Khnh Trnh 070
Tp hp tr mt v ng dng Phm Hy Hiu 082
i iu v phong tro Olympic Ton hc Vit Nam Trn Nam Dng 091
o to chuyn ton ti HTHQG Lomonosov inh Trung Ho 096
V hai k thi Ton dnh cho hc sinh c L Nam Trng 100
Ton cnh ton hc trong nn gio dc Php inh Ngc Thch 104
Nht k IMO 2009 H Khng Duy, 109
Phm Hy Hiu
Hnh trnh du hc Lim Nguyn 119
Hc ton c g? Lu Trng Lun dch 128
Thy v Tr Phan Thnh Nam 132
K yu Tri h Ton hc 2009
LI GII THIU
Tri h ton hc 2009 l mt hot ng c bit. Mt mt, n tip ni chui cc hot ng ca
Din n Ton hc (Tri h ton hc 2006 (H Ni), D ngoi 2007 (Cn Sn-Kip Bc), Hi tho
Ton-Vt l Thin vn 2008 (Tp.HCM)). Mt khc, n c pht trin thnh mt hot ng rng
ln hn, quy m hn, c s bo tr ca Hi ton hc Vit Nam, trng i hc khoa hc Hu,
c s tham gia ng t chc ca din n Mathvn.org v ca ng o c dn cc mng ton
hc ni ring v c dn mng ni chung.
Cun k yu m bn ang cm trn tay c bin tp t nhng bi vit ca nhng tc gi ang
lm vic ti Vit Nam v nhiu nc trn th gii (Nga, M, c, Php, Canada...). Tc gi nh
tui nht cha y 15 tui cn tc gi k cu nht ngoi 60. C tc gi l hc sinh ph thng,
c tc gi l nhng nh khoa hc u ngnh ca Vit Nam (v c th gii). Internet lm cho th
gii nh nh li, xo nho nhng khong cch v khng gian, v tui tc, v hc hm hc v v a
v x hi. Tt c ch cn li nim am m khng bao gi tt i vi ton hc v mong mun ng
gp cho phong tro, cho cng ng.
Ban bin tp K yu Tri h ton hc xin chn thnh cm n GS H Huy Khoi, GS Nguyn
Tin Zng, TS. L B Khnh Trnh cho php s dng cc bi vit ca h trong cun k yu ny.
Cm n GS Ng Bo Chu, TS Ng c Tun, GS John Borkowsky, TS Nguyn Vn Minh Mn
trc tip vit bi cho k yu. c bit, khng th khng nhc n nhng tc gi l thnh vin ca
hai din n: diendantoanhoc.net v mathvn.org. Nhng bi vit ca h lm nn mt cun
K yu nhiu mu sc vi ni dung hp dn v phong ph.
V cun K yu ny cng nh Tri h Ton hc 2009 s kh c th din ra nu nh khng c
s ng h nhit tnh v qu bu ca nhng nh ti tr. H u l nhng ngi khng cn trc tip
lm ton nhng lun yu qu nhng ngi lm ton v ht lng vi ton hc Vit Nam. Xin thay
mt BTC Tri h, Ban bin tp k yu v ton th cc thnh vin Tri h Ton hc 2009 gi n
h - nhng mnh thng qun thn qu li tri n su sc.
Cn by gi, hy lt cc trang K yu v c cho tho thch!
Ban bin tp
4
Ton hc ng i Vit Nam
Tm tt. Chng ti a ra mt tng quan ngn v s pht trin ca ton hc Vit Nam
t nm 1947, thi im m cng trnh nghin cu ton hc u tin ca mt nh ton hc Vit
Nam c ng trn mt tp ch ton hc quc t. Chng ti m t ton hc ti Vit Nam
pht trin nh th no trong nhng hon cnh rt c bit: cuc khng chin chng Php, cuc
u tranh thng nht t nc, cuc khng chin chng M, thi k khng hong kinh t v
thi k chuyn dch sang nn kinh t th trng.
Gii thiu
Trong bi ny, ti mun a ra mt ci nhn tng qut c ng v s pht trin ca
ton hc ng i Vit Nam. T ng i y c dng ni v giai on t 1947,
khi cng trnh nghin cu ton hc u tin ca mt nh ton hc Vit Nam c ng
trn mt tp ch ton hc quc t.
Hn na, Vit Nam ginh c c lp t tay thc dn Php thng 9 nm 1945, nn
lch s ton hc ng i Vit Nam l lch s sau thi k thuc a.
C th ni rng cho n thi im hin nay, cha c bi nghin cu no v ch ny.
Bi vit ny c th c xem nh cu chuyn c k bi mt nh ton hc Vit Nam,
sinh thng 11 nm 1946 v hc ti trng i hc Tng hp H Ni trong thi k chin
tranh chng M, lc m trng phi s tn vo rng, ch khng hn l mt bi nghin cu
v lch s ton hc.
I - L Vn Thim ngi khai sinh ton hc ng i Vit Nam
Lch s ton hc ng i Vit Nam khi u cch y 60 nm, khi mt nh ton
hc Vit Nam, L Vn Thim, cng b mt cng trnh trn mt tp ch chuyn quc t
(Beitrag zum Typenproblem der Riemannschen Flachen; Commentarii Mathematici Helver-
tici, 20, 1947, pp. 270-287).
L Vn Thim sinh nm 1918 ti H Tnh, Vit Nam, trong mt gia nh tr thc. ng
l con t trong gia nh gm 13 anh ch em. Ngi anh c ca ng nhn bng tin s sau
khi thi u k thi Nho gio truyn thng cui cng (nm 1919, triu Nguyn). Cn L Vn
Trn Lu dch t nguyn bn: H Huy Khoi, On the contemporary mathematics in Vietnam, Proceedings
of the International Conference on History of Mathematics, Tokyo, 2008 (to be published by Springer, 2010).
Phin bn ting Trung Quc c in trong: Science and Culture Review, Vol. 6, N. 2, 2009 (xut bn bi
Vin Lch s khoa hc, Vin Hn lm khoa hc Trung Quc)
5
K yu Tri h Ton hc 2009
Thim l ngi Vit Nam u tin nhn c hc v tin s hin i.
Nm 1939, sau khi hon thnh hc k cui cng vi im s xut sc, L Vn Thim
c trao mt hc bng theo hc ti trng cole Normale Suprieure, Paris. Vic hc ca
ng b gin on khi Chin tranh Th gii th hai n ra v n 1941 mi c ni li. ng
tt nghip vi bng C nhn Ton ch trong vng 1 nm thay v 3 nm nh chng trnh
hc qui nh. Nm 1942, di s hng dn ca George Valiron, ng bt u ti nghin
cu v l thuyt phn b gi tr ca hm phn hnh (L thuyt Nevanlinna). Chnh trong
giai on ny ng c nhng ng gp quan trng trong vic gii quyt c bi ton
ngc ca l thuyt Nevanlinna v y cng l ch chnh trong lun n tin s (1945,
Goettingen) v tin s nh nc (Docteur dEtat) ca ng (1949, Paris) ng thi a ng
tr thnh mt trong nhng nh nghin cu tr xut sc nht lc by gi trong lnh vc
ny.[1]
Trong khi , Vit Nam, cuc khng chin chng thc dn Php ang ln cao. Gc
li nim am m ton hc ln lao v trin vng ti sng ca s nghip nghin cu khoa
hc, nm 1949, L Vn Thim a ra mt quyt nh mang tnh bc ngot khng
ch s lm thay i hon ton cuc i ng m cn to ra mt nh hng su sc i
vi nhiu th h sinh vin Vit Nam sau . l t b cng vic ging dy ti i hc
Zurich danh ting, ng quay v Vit Nam tch cc tham gia cuc u tranh ginh c lp.
v n c Vit Nam, L Vn Thim u tin bay n Bangkok ri sau di chuyn
n vng t t do cc nam ca Vit Nam. Vi thng sau, ng lm mt cuc hnh trnh
di dng dc theo mt con ng nh, m v sau trong khng chin chng M tr thnh
ng H Ch Minh huyn thoi, xuyn qua rng ni n Vit Bc, vng cc bc Vit
Nam, ni tng l cn c ch huy ca cuc khng chin.
Chnh ti Vit Bc, L Vn Thim gp mt nhng nh tr thc khc, hu ht u
hc Php v nh T Quang Bu (mt nh ton hc, nguyn B trng Quc phng VN
1947, B trng i hc v Ch nhim y ban Khoa hc Nh nc), Trn i Ngha (cu
sinh vin trng Bch khoa Paris v Ch tch Vin Khoa hc Vit Nam). Tin tng vo
tm quan trng ca gio dc v khoa hc trong cuc khng chin ny, L Vn Thim
thnh lp vng t do mt trng i hc s phm v mt trng i hc khoa hc c
bn nhm mc ch cung cp cho t nc nhng gio vin v nhng nh k thut trnh
cao m cuc khng chin ang v cng cn n. Hai trng H ny hot ng cho n
khi cuc khng chin chng Php kt thc nm 1954. S pht trin ca khoa hc v nghin
cu sau ny ti Vit Nam ghi nhn nhng ng gp v cng cn thit ca hai ngi trng
ny trong vic nng cao v duy tr h thng gio dc mt trnh thch hp, cho d b
cch ly hon ton vi th gii bn ngoi trong sut cuc chin chng Php v sau l
chng M. Ngoi ra, hai trng H ny to thnh nn mng Trng i hc Tng
hp H Ni hot ng tr li ngay nm 1955 vi i ng ging vin hon ton l ngi Vit
m vo thi im , c xem l mt thnh tu ni bt mt quc gia chu .
L Vn Thim, cng vi nhng nh ton hc khc (Hong Ty, T Quang Bu) sng
lp hai tp ch chuyn ngnh ton hc nghin cu ca ngi Vit bng ba th ting Anh,
Php v Nga l Acta Mathematica Vietnamica v Vietnam Journal of Mathematics. ng
cng l nh sng lp tp ch Ton hc v Tui tr, ngi bn ca nhiu th h hc sinh
6
K yu Tri h Ton hc 2009
trung hc. S xut hin ca ba tp ch ny trong sut thi k chng M l mt s kin
quan trng v kh tin.
L Vn Thim qua i ngy 3 thng 6 nm 1991 ti Thnh ph H Ch Minh. ng l
nh ton hc Vit Nam hin i u tin c t tn cho mt con ng ( H Ni).
II - Ton hc Vit Nam thi k khng chin chng Php (1946-1954)
Ngy 19 thng 12 nm 1946, ch hn mt nm sau khi tuyn b c lp, Vit Nam
bt u cuc khng chin chng thc dn Php. Vo bui sng hm , tt c cc t chc
chnh quyn u nhn c mnh lnh ri khi H Ni v s tn n nhng vng t do,
phn ln l tr li Vit Bc. Tuy nhin, mt s cn b cao cp nhn c mnh lnh tr,
trong s ny c gio s ton hc Nguyn Thc Ho, ngi cng tng du hc Php nh
L Vn Thim v tr v VN nm 1935. Thng 12, Nguyn Thc Ho ri H Ni v qu
Ngh An, mt tnh thuc khu 4 t do. Vi thng sau Nguyn Thc Ho c B Gio dc
giao nhim v t chc mt trng ton hc, chnh xc hn l mt lp ton hc trnh
i hc. V gio s duy nht ti trng i hc ny chnh l Nguyn Thc Ho. Mc d
trng ca ng Ho c qui m nh nhng tm quan trng ca n th khng h nh. Nhng
sinh vin ca lp ton hc ny v sau tr thnh nhng nh khoa hc hng u ca Vit
Nam. Lp ton hc ca Nguyn Thc Ho nh du s khi u ca lch s gio dc i
hc ti Vit Nam sau thi k thuc a.
Mt mc son ln trong s pht trin ca ton hc v ging dy ton hc ti Vit Nam
l s tr v ca L Vn Thim t Php. Vo lc , ng l thn tng ca gii tr Vit
Nam. S tr v ca L Vn Thim li ko thm nhiu ti nng tr n vi Vit Bc.
Nhng sinh vin u tin ca trng i hc Khoa hc, do L Vn Thim thnh lp ti
Vit Bc, sau ny tr thnh nhng nh khoa hc hng u ca Vit Nam.
Trong nhng nm ha bnh u tin sau khng chin, mt s sinh vin ca trng i
hc Khoa hc do L Vn Thim sng lp c a sang Nga theo hc mt chng trnh
sau i hc. Hu ht s sinh vin ny nhn c hc v ph tin s (Ph.D) ch sau hai hay
ba nm hc. c bit, ch sau mt nm, Hong Ty vit mt lun n ph tin s v gii
tch thc di s hng dn ca Menshov v ng 5 bi bo trn cc tp ch hng u
ca Nga trong 20 thng sng Moscow theo hc chng trnh ph tin s. Vi nm sau
, Hong Ty tr thnh cha ca l thuyt ti u ton cc vi lt ct Ty ni ting
trong l thuyt qui hoch lm. Mt sinh vin khc, Nguyn Cnh Ton, bo v thnh
cng lun n tin s khoa hc ti Nga vi nhng kt qu quan trng trong mn hnh hc
x nh. Giai on ny ng ang cng tc ti trng i hc Khoa hc.
Chng ta c th ni rng i hc Khoa hc ng mt vai tr quan trng khng ch
trong vic o to sinh vin bc i hc m cn c vic xy dng nn mt nhm nghin
cu ton ti Vit Nam sau giai on khng chin.
III - Nhng nm thng sau khng chin v thi k chng M (1954-1975)
Cuc khng chin chng Php kt thc nm 1954 v trng i hc Tng hp hot
ng tr li ti H Ni nm 1955. L Vn Thim l hiu trng. Nhng sinh vin tt
nghip i hc Vit Bc gi c c hi nghin cu ton hc. Nhiu ngi trong s ny
7
K yu Tri h Ton hc 2009
c a ra nc ngoi, phn ln sang Lin X, sang ng u hay sang Trung Quc.
Trong giai on ny, nhiu nh ton hc sau khi nhn c bng ph tin s nc
ngoi, chuyn mi quan tm sang ton ng dng nhm ng h chnh sch khoa hc ca
chnh ph. Lu rng khuynh hng ny cng xut hin Trung Quc vo thi im
ny, chng hn nh Hoa La Canh lc ang tch cc theo ui nghin cu v vn tr hc.
Vit Nam, c th thy khuynh hng ny qua nhng v d sau:
- Hong Ty, ngi bo v thnh cng lun n v gii tch thc, tr thnh ngi
u tin gii thiu vn tr hc v ti u ho ti Vit Nam nm 1961. Ngay t u, cc
nh ton hc Vit Nam n lc s dng ton hc gii quyt cc vn thc tin.
Nm 1961-1962, Hong Ty v nhm ca ng nghin cu mt bi ton v giao thng
vn ti sp xp li vic vn chuyn hng bng xe ti sao cho rt ngn qung ng m
nhng xe ti phi chy xe khng. Ti cng xin lu rng cc nh ton hc X Vit cng
nghin cu v bi ton ng dng ny sau , khong nm 1963. D nhin h thnh
cng hn nhiu so vi cc ng nghip Vit Nam. Hong Ty cho bit sau chuyn ving
thm Novosibirsk nm 1962 vi Kontorovich (mt nh ton hc X Vit v ngi tng ot
gii Nobel kinh t), ng hon ton chuyn t gii tch thc sang vn tr hc. Nm 1964
Hong Ty thu c mt kt qu c sc v cc tiu ha hm lm, kt qu a n
cho ng s tha nhn quc t rng ri. Hong Ty a ra mt kiu mi ca mt phng
ct, mt khi nim c gii thiu trong qui hoch nguyn ca Gomory vo nhng nm
1950 s dng trong qui hoch li. Hong Ty xut mt phng php ct mi cho
php thc hin mt thut ton cc tiu ha hm lm. Mt phng ct ca ng hin nay
c gi l lt ct Ty v Hong Ty i khi c gi l cha ca l thuyt ti u ton cc.
Phan nh Diu, ngi t c hc v tin s khoa hc ti Moscow vi lun n
v ton hc kin thit, chuyn mi quan tm sang khoa hc my tnh. Sau ny, ng tr
thnh gim c u tin ca Vin Cng ngh Thng tin thuc Vin Khoa hc v Cng
ngh Vit Nam.
L Vn Thim, mt chuyn gia ni ting v l thuyt hm vi nhng thnh tu tin
phong trong l thuyt Nevanlinna, bt u nghin cu thuyt dng chy ngm v nhng
ng dng ca n ti Vit Nam. Trong lnh vc mi m ny i vi ng, L Vn Thim
t c mt kt qu xut sc: ng l ngi u tin cho li gii tng minh ca bi
ton thm qua hai lp t[2]. L Vn Thim v nhng hc tr ca ng cng p dng
cc phng php ca gii tch phc trong bi ton n mn nh hng trong thi k khng
chin chng M.
Nm 1964, qun i M bt u nm bom min Bc Vit Nam, trong c H Ni v
nhng thnh ph khc. Tt c cc trng i hc u phi s tn vo rng. Nhiu trng
li chuyn v Vit Bc, cn c ch huy c trong thi k chng Php. Tuy nhin, ngay c
trong lc chin tranh din ra, cng ng ton hc Vit Nam vn tip tc cc hot ng ca
mnh.
Hi ton hc, c L Vn Thim thnh lp nm 1965, t chc cc hi tho chung
v ti u ha, gii tch hm, gii tch phc, i s v gii tch s. Cc thnh vin ca i
hc Tng hp, i hc S phm v i hc Bch khoa tham gia hot ng ny. Sau khi
8
K yu Tri h Ton hc 2009
3 i hc trn phi s tn i nhiu ng, cc hi tho c t chc ti H Ni. Mi ngi
gp nhau mi thng hai ln, v c th ni rng h tham d rt ng .
Trong giai on chin tranh, mt s nh ton hc nc ngoi n thm Vit Nam
v ging bi cho cc sinh vin v nhng nh nghin cu. Trong s ny c Alexandre
Grothendieck, Chandler Davis, Laurent Schwartz, Andr Martineau, Bernard Malgrange,
v Alain Chenciner. hiu thm nhng n tng ca cc nh ton hc quc t n
Vit Nam v i sng ton hc Vit Nam thi gian , ti mun nhc li mt vi chi
tit trch t bn tng thut ca Alexandre Grothendiecks v chuyn thm Vit Nam ca
ng nm 1967, bn tng thut m rt nhiu trng i hc trn th gii bit n nm 1968.
Nhng ngy thuyt ging u tin ca Grothendieck din ra ti H Ni. Nhng mt
hm, mt tn la n ch cch ging ng chng mt hai trm mt. V th, B trng B
i hc T Quang Bu ra lnh phi s tn. Grothendieck thch th vi tin chng ti sp
s tn v xem tnh hung khc thng ny nh mt c hi mo him.
Grothendieck thuyt trnh v hnh hc i s tru tng bn ting mi ngy v gp g
cc sinh vin v ng nghip vo bui chiu. Sau chuyn ving thm ny, Grothendieck
vit mt bn tng thut th v v ni ting, mang n cho ngi c ci nhn khi qut
v i sng ton hc ca Vit Nam trong chin tranh.
y l phn tng thut ca ng v vic thuyt trnh ti H Ni trong lc M nm bom:
Cng nh hu ht cc hot ng cng cng, nhng bi thuyt trnh c thc hin t
khong 6 n 10 gi sng. Trong sut phn ln thi gian y ca ti, bu tri lun u m
cho nn xy ra t v nm bom. Nhng trn nm bom d di u tin c lng trc,
chng din ra vo th Su, ngy 17 thng 11, hai ngy trc khi chng ti di tn v vng
nng thn. Ba ln bi ni chuyn ca ti b gin on bi nhng hi ci bo ng v chng
ti phi xung hm tr n. Nhng ngi mi n i khi rt n tng v thy dn chng
y rt bnh tnh, hu nh chng my ngc nhin v cc hi ci bo ng vn thnh
chuyn hng ngy...
Trong lc din ra mt trong s cc t khng kch vo sng th su hm , mt chm
bom bi n chm ri xung ngay trong sn ca i hc Bch khoa H Ni v (sau khi
ci bo ng kt thc), n n tung khin hai ging vin ton ca trng thit mng.
T Quang Bu, mt nh ton hc v l B trng B i hc (v l ngi cng tham
d nhng bui thuyt trnh ca ti H Ni) c b mt thng bo tin ny trong khi
ti thuyt trnh. Ngay lp tc ng ri ni ny; nhng ngi nghe cn li tip tc va theo
di bi ging va i ch hi ci bo ng k tip. Bi ging ca nhng ngy tip theo phi
di sang tun sau ti trng i hc ni s tn nhm trnh ri ro cho nhm tr thc nng
ct trong thi gian thnh ph b oanh tc.
Grothendieck a ra mt s nhn xt v khoa hc cng nh nhng kh khn thc t m
mt nh ton hc Vit Nam c tham vng phi chu ng mt ni b cch ly khi th gii:
Cuc sng rt hoang s. Tt c mi ngi, t nhng ngi qun l trng, i ng ging
vin cho n sinh vin u sng trong nhng tp lu lm t rm, tre v t st nh nhau,
9
K yu Tri h Ton hc 2009
ca s th lng lng gi v nng th nh thiu t. V khng c n in, h s dng n
du... Khi tri quang, my bay ch thng xuyn bay qua khu vc trng hc, thnh thong
th bom h ha tng kh ht ng v kh trc khi quay v cn c khin cho i khi mt
s thng dn b thng hoc thit mng.
mt t nc m do hon cnh bt buc, c t quan h vi bn ngoi (tr phi ngi
ta xem nhng chm bom bi l mt kiu quan h), tht kh mt nh ton hc cha c
kinh nghim nh hng bn thn gia v s hng i, phn bit ci g th v ci g khng.
ng gii thch rng ng kinh ngc khi tip cn cng ng cc nh nghin cu ton hc
nng n H Ni:
Mnh u tin - mt mnh kh khc thng trong hon cnh ny- l: thc s
c mt i sng ton hc ng vi ngha ca t ny ti min Bc Vit Nam. nh gi
ng ngha ca nh l tn ti ny, trc tin, cn nh rng nm 1954, sau cuc chin
ko di 8 nm chng thc dn Php (ngha l cch y 13 nm), gio dc i hc thc t
cha c ti Bc Vit Nam. Trong sut thi gian din ra cuc chin c lit 19461954, n
lc gio dc ch yu l xa m ch cho ng o nng dn, mt n lc thnh cng trong
nhng nm sau . n khong nm 1958, nn m ch thc s c xa nhng vng
ng bng.
...Phng php tip theo (hin nhin l duy nht kh thi) l a nhng ngi tr tui
sang cc trng i hc nhng nc x hi ch ngha, c bit l Lin X. Trong s
khong 100 ging vin ton ti i hc Tng hp H Ni v i hc s phm, chng 30
ngi c o to nc ngoi 4 hoc 6 nm. Hu ht t n trnh ph tin s ca
Lin X.
Cui cng Grothendieck kt lun bng mt thng ip lc quan:
Ti c th khng nh rng c nhng nh lnh o chnh tr cng nh nhng nh khoa
hc u ngnh u tin rng nghin cu khoa hc, k c nghin cu l thuyt m cha c
nhng ng dng thc t ngay lp tc, khng phi l mt s xa x, v rng cn thit phi
bt u y mnh vic nghin cu khoa hc l thuyt (cng vi pht trin ngun lc v cc
khoa hc ng dng) t by gi ch khng phi i n khi c tng lai tt hn.
...V qua n lc phi thng cha tng c trong lch s, bt chp mi th, h ang thnh
cng trong vic y mnh trnh chuyn mn v trnh vn ha ca ngi dn, ngay c
khi t nc b tn ph khc lit bi cng quc cng ngh ng u th gii. H bit rng
mt khi chin tranh kt thc, s c nhng con ngi trnh chuyn mn v phm cht
o c xy dng li t nc.
Trng i hc tng hp phi s tn i ni khc bn nm. N hot ng tr li ti H
Ni thng 9 nm 1969.
Sau nm 1972-1973, trng li thm mt ln s tn na khi qun i M s dng
my bay nm bom B-52 ri thm xung H Ni v mt s thnh ph khc ca Vit Nam.
Trong thi gian chin tranh chng M, mi nm, Vit Nam a khong 100-150 sinh vin
10
K yu Tri h Ton hc 2009
sang khoa ton ca cc trng i hc Lin X v cc nc ng u. Ngoi ra, hng nm
khong 20 ging vin ton ca cc trng i hc Vit Nam c a sang nhng nc ny
theo hc cc chng trnh tin s. Tr v Vit Nam, nhng nh nghin cu ny tr thnh
lnh o ca cc nhm nghin cu ti cc trng i hc Vit Nam. Kh khn ch yu lc
by gi l s cch ly cc mi quan h vi cng ng ton hc ca th gii. Thm ch lin lc
gia cc tin s mi nhn bng t nc ngoi tr v vi ngi hng dn trc y ca h
cng khng d dng. Cn may l lc by gi, Vit Nam c th nhn c hu ht cc tp
ch chuyn ngnh ton hc chnh t Trung Quc (thc ra thng l chng xut bn 1-2
nm trc ). Thi im ny, Trung Quc cha k cng c Bern v vn bn quyn, v
h sao chp li cc tp ch, v gi mt s sang Vit Nam cho Th vin Quc gia. Nhng ti
liu khc nh tp ch v sch ting Nga c th c tm thy nhng hiu sch vi gi rt r
(chng hn mt bn dch ting Nga cun i s ca S. Lang c bn vi gi chng 20 xu).
Thi k 1955 n 1975, ton hc min Bc Vit Nam pht trin vt bc. Mt
s nhm nghin cu gii ra i: ti u ha (ng u l Hong Ty), l thuyt k d (vi
s hng dn ca hai nh ton hc Vit kiu Frdric Phm v L Dng Trng), gii tch
phc (L Vn Thim v cc hc tr), P.D.E...
S ra i ca Ban Ton hc (sau ny, nm 1970, i tn l Vin Ton hc do L Vn
Thim lm Vin trng) thuc y ban Khoa hc Nh nc nm 1966 cng thc y s
nghin cu ton hc ti Vit Nam. Thm ch trong nhng nm thng kh khn nht ca
cuc chin chng M, Ban Ton hc (sau ny l Vin Ton hc) t chc nhng hi ngh
khoa hc thng nin v in ra nhng tuyn tp cng trnh ca hi ngh ly tn l Ton
hc Kt qu nghin cu. Nhiu ngi cng b kt qu ca h trn nhng nhng tp ch
ca Lin X nh Bo co Vin hn lm Khoa hc Lin X, Mathematics Sbornik, Gii tch
hm v ng dng... Nhng nh ton hc c uy tn trong giai on ny hin vn l nhng
nh ton hc hng u ca Vit Nam.
Trc khi thng nht t nc (1975), ti min Nam, hu nh ch c mt nhm nghin
cu v P.D.E dn dt bi gio s ng nh ng, mt nh ton hc xut thn t Hc vin
Cng ngh California (M). Nhng nh ton hc khc, nh Nguyn nh Ngc (mt nh
hnh hc t-p t Php tr v), ging dy ti i hc Si-gn, nhng khng lm nghin
cu. Ti xin ni thm l nhm ng nh ng v nhng hc tr ca ng cho n gi vn
l nhm nghin cu mnh nht v P.D.E Vit Nam.
IV - Ton hc Vit Nam sau thng nht t nc
Sau thng nht t nc nm 1975, ton hc Vit Nam cui cng cng c c cc
iu kin thun li pht trin. C th l s hp tc vi vi cng ng ton hc quc t
tr nn d dng hn. Nhiu ngi cn tr nhn c nhng hc bng nghin cu sinh
nc ngoi, v khng ch n cc nc x hi ch ngha m cn sang cc nc khc nh
Php, Ty c, , Nht... Chng hn nh t Vin Ton hc, 16 thnh vin nhn c
hc bng Alexander-von-Humboldt; khong 20 ngi c nhn lm cng tc vin ca Ban
Ton thuc Trung tm Vt l L thuyt Quc t (ICTP) ...
Ch vi nm sau ngy t nc thng nht, s lng cc nh ton hc c hc v tin s
gia tng nhanh chng. n nm 1980, Vit Nam c khong 300 nh ton hc c bng tin
11
K yu Tri h Ton hc 2009
s. Nhiu trng i hc mi ra i, hu ht u c mn ton trong chng trnh ging dy,
iu ny thc y vic pht trin s lng cc nh ton hc, c bit l cc nh ton
hc c bng tin s.
Tuy nhin, trong giai on 1980-1995, ton hc Vit Nam gp phi kh khn ln. Vit
Nam tri qua cuc khng hong kinh t trong thp nin 1980, v nhng nm u thp nin
1990 Vit Nam bt u giai on chuyn dch sang nn kinh t th trng, by gi gi l
i mi. Nhiu nh ton hc phi ri b ton hc v ng lng ca mt ging vin ton
rt thp, ch chng 3-4 -la (M) mi thng. Phn ln u phi lm thm ngh th hai
cn i hi nhiu thi gian v cng sc hn c ngh th nht lm ton hc! Nu, trong
nhiu nm, ton hc l la chn hng u ca nhng hc sinh trung hc th nhng nm
u thp nin 1990, mt khuynh hng ngc li xut hin. Thm ch c mt nm, chng
c hc sinh no thi vo khoa ton i hc Tng hp H Ni. Lc by gi, mt vi nh ton
hc tin on rng ton hc Vit Nam ang c nguy c bin mt ch trong vng 15 nm
[3].
May thay, ton hc Vit Nam vt qua giai on kh khn ny. L do u tin v
quan trng nht l trong sut thi k ny nhiu nh ton hc Vit Nam vn tip tc cng
vic nghin cu ca mnh bt chp nhng iu kin v cng kh khn. Mt khc, cng
cn k n s gip qu bu ca cng ng ton hc khp th gii, t bit l Php, ,
c v Nht Bn. Ti xin cp y vai tr ca chng trnh ForMathVietnam t Php
v tm quan trng ca nhng hc bng nghin cu nh Alexander-von-Humboldt (c),
JSPS (Nht), v ICTP ( v UNESCO). Cc nh ton hc Vit Nam rt nh n s gip
t nhng nh ton hc nc ngoi trong sut thi k kh khn ny. Di y l hai
v d. c lc hu ht nhng cun sch mi gi n th vin ca Vin Ton l do cc
ng nghip nc ngoi v ng nghip Vit Nam ti hi ngoi tng. Nh khch ca Vin
Ton c xy dng bng tin gip ca cc nh ton hc Nht Bn, M, v cc nc khc.
K t gia thp nin 1990, Vit Nam tng bc thot ra khi cuc khng hong kinh
t, v ton hc Vit Nam tr li vi s pht trin bnh thng. Gii tr Vit Nam gi c
th i du hc khng ch bng hc bng nghin cu sinh ca cc hc vin nc ngoi m cn
bng s h tr ti chnh ca chnh ph Vit Nam ( n 322). Nhng sinh vin gii c nim
say m nghin cu ton hc by gi khng cn e ngi khi chn ton hc lm s nghip sau
ny ca mnh na. Mt s sinh vin xut sc tip tc vic nghin cu ca h cc trng
i hc danh ting trn th gii nh Harvard, Princeton, cole Normale suprieure, Ecole
Polytechnique, Trinity College...
Trn c vic pht trin nhanh chng v s lng cc nh ton hc c bng tin s (n
nay c khong 700), cc nh ton hc Vit Nam ng gp nhng thnh qu ni bt v
gii quyt c nhng vn c bn trong ton hc. Ti mun nhc n chng minh ca
Ng Bo Chu cho B C bn trong chng trnh Langlands, mt trong nhng vn
ni ting trong ton hc hin i. Cng xin nhc li rng vi vic chng minh b ny
trong mt trng hp ring, Chu (cng vi Grard Laumon) ginh c gii thng
danh gi ca Vin Ton hc Clay.
12
K yu Tri h Ton hc 2009
V - Vi nhn xt
Sau thi k thuc a, sut trong 60 nm - mt qung thi gian khng di lm - Ton
hc Vit Nam pht trin di nhng iu kin ht sc c bit: cuc khng chin chng
Php, cuc u tranh thng nht t nc, cuc khng chin chng M, khng hong
kinh t v s chuyn dch sang nn kinh t th trng.
Ti xin kt thc bi vit bng vic xut nhng ch sau i hi c nhng nghin
cu su hn:
Ging dy ton hc i hc v nghin cu trong thi k chin tranh.
nh hng ca s hp tc v h tr t nc ngoi i vi nn ton hc ng i
Vit Nam.
nh hng ca s chuyn dch sang nn kinh t th trng i vi s pht trin ca
ton hc ti Vit Nam v cc nc x hi ch ngha c.
Ti liu tham kho
[1] D. Drasin. A meromorphic function with assigned Nevanlinna deficiencies. Bulletin
of the American Mathematical Society, Vol. 80, N. 4, July 1974. Trong bi bo ny, Drasin
bnh lun v bi bo ca L Vn Thim: s dng mt nguyn tc quan trng ca Teich-
muller, L Vn Thim ln u p dng nguyn tc ny gii bi ton ngc v phng
php ny sau c Goldberg khai thc thm.
[2] P. Ya. Palubarinoa-Kochina. L thuyt dng chy ngm, Nauka, Moscow 1977 (ting
Nga).
[3] F. Pham. Gazte de Mathmatiques, 1992.
13
Hi Ton hc Vit Nam
i nt gii thiu
vi nhm t ng
cu khng compact; Nguyn ng Yn (Vin Ton hc, Ti u ha v ng dng) Cc bi
ton ti u v bt ng thc bin phn ph thuc tham s.
i hi i biu ton quc ln th by bu ra BCH Trung ng Hi gm cc thnh
vin sau:
DANH SCH BAN CHP HNH TRUNG NG
Hi Ton hc Vit Nam kha VI, Nhim k 2008-2013
1. Ch tch: GS-TSKH L Tun Hoa, Vin Ton hc
2. Ph ch tch kim Tng th k: GS-TS Nguyn Hu D, HKHTN-HQG H Ni
Cc ph ch tch:
3. GS-TSKH Nguyn Hu Vit Hng, HKHTN-HQG H Ni
4. GS-TSKH Phan Quc Khnh, H Quc T - HQG Tp. H Ch Minh
5. GS-TSKH Nguyn Vn Mu, HKHTN-HQG H Ni
6. PGS-TS Tng nh Qu, H Bch khoa H Ni
7. GS-TSKH Nguyn Khoa Sn, Vin KH&CN Vit Nam
15
K yu Tri h Ton hc 2009
Cc ph tng th k:
8. PGS-TSKH Phng H Hi, Vin Ton hc
9. PGS-TS Nguyn Thin Lun, Hc Vin KTQS
Cc u vin:
10. TS inh Thanh c, H Quy Nhn
11. GS-TS Nguyn Vn Hu, HKHTN-HQG H Ni
12. GS-TSKH H Huy Khoi, Vin Ton hc
13. PGS-TS L Thanh Nhn, Khoa Khoa hc H Thi Nguyn
14. TS Nguyn Vn Sanh, H Mahidol Thi Lan
15. GS-TSKH c Thi, HSP H Ni
16. GS-TS L Vn Thuyt, H Hu
16
Din n Ton hc 5 nm nhn li
Nguyn Hu Tnh (BadMan) Email: nhtinh@hueuni.edu.vn
Nguyn Quc Khnh (MrMATH) Email: nqk_mrmath@yahoo.com
Nguyn Vn Luyn (Lim) Email: bunhia@yahoo.com
I - Cu chuyn ca Mathvn.org
Ni n s ra i ca MathVn th ch l nhng iu khim tn. nh l mt ci duyn,
mt cu chuyn nh ca nhng cu sinh vin mi bc vo ging ng khoa Ton i hc
y b ng. Nm 2006-2007, bn thn ti c tham gia cuc thi tng sng to ca sinh
vin i Hc Hu vi tng xy dng Vin i hc m. Nhng v l do khch quan ti nh
b d khi phi i du hc. Mt nm sau cng mang trong mnh nhng tng ngy no
nhng khng lm c, vn m c c mt mi trng giao lu khoa hc lnh mnh trong
cng ng cc bn tr Vit Nam. Khong chng thng 3 nm 2008 mt cch tnh c ti bit
n blog ca Tun Minh cng l bn ng mn khi cn hc chuyn Ton, Quc Hc - Hu.
Lang thang vo blog thy cu y rt thch tp ch Kvant v dch nhiu bi chuyn , bi
tp rt hay trong khi bn thn ti khi d hc ting Nga hn ba nm m vn thy kh.
Thy c lng say m ca Minh ti c ngh l anh em lp website dch tp ch
Kvant chia s vi mi ngi, cng vic n gin vy thi. Nhng ri li ngh ch dch
Kvant thi th khng . Nh th th c mt hn ch ca vic trao i mt chiu, v cui
cng chng ti ngh n mt tp ch thng thc. Nhng cu hi v tng c th xut
hin: Ti sao cha c lm mt tp ch no phc v cho i tng nh sinh vin hc Ton
trong nc mnh nh Kvant, American Mathematical Monthly, Crux...? Nhng nu c kh
nng bt tay vo lm th mc ch chnh l em li li ch cho cng ng. Nu ta ch
lm ra hay dch ht Kvant i na m khng c mi trng giao lu th cng khng c.
Vy l anh em nhen nhm mt quyt nh liu lnh: xy dng mt din n Ton v
cng lm tp ch MathVn.
Cng vic kh khn ny i hi s chung tay ca nhiu ngi ch khng n thun l
s b gn ni b ca mt vi c nhn. Ti bn vi anh Ngc cng l ngi bn Quc Hc
hc trn mt kha v hc cng trng HTHQG Belarus. Ti ni by gi c lm mt
website v mt tp ch cho sinh vin hc Ton. Anh Ngc ng h nhng vn lo lng v thy
sc anh em khng , trnh khng cao, nhn lc th t. Lo lng nhiu nhng vn quyt
tm lm, d vn bit ngy trong nc ta c Din n Ton, phong tro online kh
mnh. c bao nhiu tt by nhiu, v iu quan trng l mi anh em thy vui khi lm
Ton, c mang li cht g cho cng ng. Sau nhiu ln suy ngh c ba chng ti cng i
n kt lun khai trng din n vo gia thng 5-2008, nhng thc s hot ng chnh
thc th phi t thng 9-2008.
25
K yu Tri h Ton hc 2009
II - Mc tiu ca Mathvn.org
Nhng ngy u, mc tiu ca cng ng Mathvn.org kh nh b: l mt s c m
to mt sn chi cho cc bn tr am m v chn Ton hc l con ng i ca mnh, v
bn cnh l ngy cng nhiu bn b khp ni n c sn phm dch thut ca chng
ti Kvant v tham gia gii ton trn tp ch ny; v bn thn anh em cng c nhng
ngi hc ang nc ngoi, c trn tay tp ch Kvant nh k nn mong mun c chia
s nim vui ny n cng ng. Nhng ri ngy cng c nhiu bn b, thy c gip li
ny sinh ra nhiu tng khc. Cng vi s ra i ca tp ch MathVn, din n c nt
thay i ln t u nm 2009, gy c ch nhiu hn v cht lng cc thnh vin
v bi vit din n l im nhn ng k, chng ti c s chp nhn v c v ca
cc bn yu Ton khp ni trong v ngoi nc.
Ngy nay, mc tiu chnh ca Cng ng MathVn Cng ng Hc sinh, Sinh vin
yu Ton Vit Nam l xy dng c mt mi trng hc thut Ton hc lnh mnh, cht
lng cao theo cc tiu ch hnh ng sau:
1. Xy dng mt cng ng mnh, bn vng v cht lng v cng ng thnh vin
tham gia v cc chuyn c tho lun v Ton hc S cp ln Ton hc Hin i
phc v nhu cu trao i ca sinh vin i hc, hc vin cao hc v cc nghin cu
sinh ngnh Ton; nng cao tnh hiu qu, nng ng ca ban qun tr; c gng m
rng v xy dng i ng lnh o din n c uy tn v trnh v Ton hc.
2. Xy dng tp ch in t Mathvn p ng c nhu cu ca bn b, thy c yu ton
khp ni cng nh truyn b ra nc ngoi vi cc phin bn ting Anh v ting Nga.
3. Thnh lp i ng dch thut chuyn nghip hon thnh nhiu chuyn c cht
lng mang do cc thnh vin Mathvn bin tp, trong tng lai khi c iu kin
s cho in. (Cc d n sp hon thnh: chuyn Kvant, tuyn tp bi tp Kvant,
Olympic sinh vin cc nc trn th gii, K thut vi tch phn,. . . )
4. C gng trong tng lai khng xa xy dng ngun bi ging cht lng ca cc gio
vin uy tn cho cc hc sinh chuyn nhm nng cao trnh v nh hng cho con
ng khoa hc ca cc bn tr.
5. Mong mun cc thnh vin cng nh cng ng nhn ra th gii, quan tm hn na
cc vn m ca ton hc, bn cnh l chia s cch tm hc bng cng nh kinh
nghim trong ngh lm ton.
6. Xy dng c cc nhm tho lun tng tc trn mi trng mng gia nghin cu
sinh, sinh vin lm nghin cu theo cc chuyn ngnh hp nhm nng cao kh nng
tng tc lm ton ca th h tr Vit Nam t c th tin ti nhng mc tiu
xa hn.
Cc qun tr vin chnh ca Cng ng
Phan Thnh Nam, i hc Copenhagen, an Mnh
Ng Phc Nguyn Ngc, i hc Tng hp Quc gia Belarus
Phm Th Tho Hin, i hc Tng hp Quc Gia Belarus
26
K yu Tri h Ton hc 2009
Nguyn Vn Vinh, i hc Tng hp Quc gia Belarus
Nguyn Tun Minh, i hc Tng hp Quc Gia Belarus.
27
nh l Green-Tao
Valentin Blomer - Toronto, Canada
p
(k) l mt tch trn tp cc s nguyn t hi t tuyt i
c cho tng minh v tho mn iu kin
k
= exp((1 +o(1))k log log k) khi k .
Nu gi thuyt ny ng th hin nhin rng vi mi k 3 c nh tn ti (thc ra l
tn ti v s) cp s cng di k nu ta ly N ln, chng hn N = k
k
.
Bn cnh gc nhn xc sut, gi thuyt cn c cng c bi mt phng php ca
Hardy v Littlewood, c gi l phng php ng trn
1
. c xut vo nm 1920,
phng php ny c m rng v pht trin ngy ny tr thnh mt cng c mnh
trong l thuyt s cng tnh. Vi k = 3 chng hn, ta c th l lun nh sau
Vi R, t f() =
pN
e
2i
l tng hu hn vi p ly trn tp cc s nguyn t
2
.
Khi ta c
I =
1
0
F()F(2)d =
p
1
,p
2
,p
3
N
1
0
exp(2i(p
1
+p
2
2p
3
)d.
= #{(p1, p2, p3) [1, N]
3
| p
1
p
3
= p
3
p
2
, tt c p
j
nguyn t }
v cc tch phn u bng 0 tr khi p
1
+ p
2
2p
3
= 0. V phi chnh l gi tr m ta cn
tm, v vy ta cn tnh hoc nh gi tch phn I. Ta nhn xt rng f c th tnh d dng
khi = 0; ta c f() = (N). Tng t ta c
1
V f l hm tun hon chu k 1, n c th c xem nh hm s trn S1. T y mi c thut ng
phng php ng trn.
2
S hng th nht n t s nguyn t 3
29
K yu Tri h Ton hc 2009
f(1/3) = 1 +e
2i/3
#{p N | p nguyn t v p 1 mod 3}
+e
4i/3
#{p N | p nguyn t v p 2 mod 3}.
Ni chung cc hm di tch phn ca I c th xp x kh tt ti cc s hu t p/q vi
mu s q khng qu ln nu ta bit v phn b ca cc s nguyn t trong cc lp thng
d modulo q. Do tnh lin tc, ta c th m rng xp x ny n mt ln cn nh ca cc
s hu t ny. Tch phn trn phn ny ca on thng n v s cho chng ta kt qu ca
nh l, b qua mt sai s nh. Nu ta c th kim sot c hm di tch phn mt cht
bn ngoi cc im hu t bng cc k thut khc, phn cn li ca tch phn s c th
coi nh sai s v (2) c chng minh. Vi k = 3 iu ny qu tht l c th v c
van der Corput cp n trong [1] vo nm 1939.
Mt cch tip cn khc cho (2) l kim tra iu kin nguyn t bng cc cng c t hp,
s dng nguyn l bao hm v loi tr, hay l sng Erasthostenes: tnh s cc s nguyn
t trong tp hp S [1, N] ta tr i t tng s cc bi s ca 2, sau cc bi s ca 3
(nhng li cng vo cc s b tr hai ln l cc bi s ca 6) c nh vy cho n s nguyn
t ln nht nh hn
N3
3
. iu ny dn n 2
(
N)
s hng vi du +, m khng th
kim sot mt cch n tho. L thuyt sng cung cp cc cng c t hp m trong nhiu
tnh hung lm cho vic thc hin qu trnh tng t nh vy (sng) l c th t nht l
n N
N nhng s cc s ny l nh so vi tt c cc s nguyn
t trong S [1, N].
30
K yu Tri h Ton hc 2009
hn. Tn ti cc hng s c
k
, d
k
> 0 sao cho vi mi tp con S N tho mn iu kin
#(S [1, N]) c
k
N(log log N)
d
k
cha cp s cng di k. ng tic l, do (1) iu ny
l khng cho cc s nguyn t. Nm 1936, Erdos v Turan a ra gi thuyt tng qut
hn rng mi tp con {a
1
, a
2
, ...} N cha cp s di tu , ch cn tho mn iu kin
1/a
j
phn k (chnh l iu kin m cc s nguyn t tho mn). Gi thuyt ny vn
l bi ton m; thm ch hin nay ta cn khng bit mt tp hp nh vy c cha cp s
cng di 3 hay khng.
tng ca chng minh
Khng mt cc tip cn heuristic no trn y c th chng minh (2) nhng tt c
chng ng vai trn nn tng trong vic chng minh nh l Green-Tao. tng c bn
l phn bit gia cc tp hp c dng v nh tp ngu nhin (tp gi ngu nhin) v cc
tp hp c mt cu trc no . Vi cc tp gi ngu nhin ta c th l lun mt cch xc
sut, trong khi vi tp cn li ta c th khm ph ra mt cu trc ring no . Ta hy vng
rng c th phn tch cc tp hp bt k thnh hai thnh phn: ngu nhin v c cu trc,
v trong c hai trng hp ta c cch tm cp s. Tt nhin, kh khn l ch lm cho
tng ny chnh xc.
Nu nh ta tm cp s cng gm cc s nguyn t, s c mt hiu ng hin nhin n
t phn b ca cc s nguyn t modulo cc s nh; v d s khng c cp s no c cng
sai d = 1. Hiu ng ny tng ng vi thnh phn chnh trong phng php ng trn v,
gn nh tng ng, vi tha s iu chnh
k
trong tip cn xc sut. V nhng l do k
thut, ta b i nhng tnh cht ny ca s nguyn t: v gn nh tt c cc s nguyn t
u l, dy (p 1)/2, p 3 l phn b u modulo 2, v s nguyn t ng d 1 modulo
4 gn nh bng s nguyn t ng d 3 modulo 4. i tip, dy cc s nguyn t c th
iu chnh chng tr thnh dy phn b u theo modulo p P. t W :=
pP
p v
nh ngha s p
l nguyn t iu chnh nu Wp
sZ/NZ
e
2isr/N
1
S
(s) =
sS
e
2isr/N
, r Z/nZ. (3)
Ta so snh cc h s ny vi h s Fourier ca gi tr k vng
sZ/NZ
e
2isr/N
(#S/N), r Z/nZ. (4)
Nu hiu ca (3) v (4) l nh vi mi r Z/nZ th iu ny c th chng t rng S
gn ging vi tp ngu nhin. Thc t, cch tip cn ny l i vi cp s di 3,
iu ny gii thch ti sao van der Corput li c th hon tt mt cch thnh cng trng
hp k = 3. Tuy nhin, mt cch tng qut, nh ngha ca tp hp gi ngu nhin ph
thuc vo cc i tng c xt. Nu ta tm cc cp s cng di hn, nh ngha ca tp
31
K yu Tri h Ton hc 2009
hp gi ngu nhin s tr nn kh hn. y ta cng cn ly tng ca hm c trng ca
S trn cc exponent bc hai dng e
2is
2
/N
, hay thm ch cc s hng phc tp hn dng
e
2is
2{s
3}/N4
. nh ngha chnh xc ca tp hp bn phi ca hm kim tra l rt kh
cng nh chng minh rng hm c trng trn cc s nguyn t c iu chnh khng
lin quan n cc hm s kim tra ny. Vi nhn thc ny, Green v Tao thc hin iu
ny trong [7, 8] cho k = 4. Th nhng, mt cch tng qut th vn ny theo mt ngha
no (vn l bi ton m) vn kh hn bi ton v s nguyn t sinh i. V th, Green
v Tao s dng mt cch tip cn khc i mt cht.
Theo (1), cc s nguyn t l qu mng p dng nh l Szemeredi, ngay c trong
dng nh lng Gowers. tng ca Green-Tao l nhng cc s nguyn t vo mt tp
hp thch hp, kim sot c v khng qu ln hn P
vi mc ch chng minh mt
phin bn ca nh l Szemeredi: mi tp con ln ca P
u cha cp s cng di
tu . Ni ring, iu ny s suy ra mt mnh mnh hn l mi tp con khng qu
mng cc s nguyn t cha cp s cng di tu , v d, tp hp tt c cc s nguyn
t 1 mod 6. kim sot c c ngha l P
nh tp hp cc s gn nguyn t.
Mt cch chnh xc hn, tp hp c xy dng bng cch p dng sng Selberg v ta
c th (d khng n gin) kim tra cc tnh cht yu cu ca P
n=1
f(n) N
vi > 0 no th
nZ/nZ
dZ/nZ
f(n)f(n +d)...f(n + (k 1)d) c(k, )N
2
+o(N
2
) (5)
vi hng s dng c(k, ) no . Ni ring, nu f l hm c trng ca mt tp hp th v
tri s m s cc cp s cng. Phng php c pht trin trong cc chng minh nh
l Szemeredi ca Furstenberg v Gowers by gi ng mt vai tr quan trng.
By gi ta hy xem xt tnh hung sau. Cho (X, F P(X), ) l khng gian xc sut,
T : X X l mt nh x o c vi (A) = (T
1
A) vi mi A F, v gi s k 1 l
s nguyn. Nu E F c o dng, th Furstenberg [2] chng t rng tn ti n nguyn
dng sao cho
k1
j=0
T
jn
E c o dng. Hn na, ng chng minh tng ng t hp
sau. Nu mt trn d
(A) v
d
(A (A+m
1
) ... (A+m
k1
)) (E T
m
1
E ... T
m
k1
E)
vi mi m
1
, ..., m
k1
. Thay m
j
= jn ta c nh l Szemeredi. im mi quan trng trong
chng minh ny l a l thuyt ergodic vo tho lun, khi u cho nhiu tng ca
4
Nh thng l, ta k hiu {x} = x[x] l phn l ca s thc x
32
K yu Tri h Ton hc 2009
Green v Tao.
Chng minh ca Gowers s dng gii tch iu ho. Mt cu trc quan trng l U
d
-chun
ca hm s f : Z/nZ C, xc nh bi
||f||
U
d :=
1
N
d+1
xZ/nZ
h(Z/nZ)
d
{0,1}
d
f(x +.h)
1/2
d
vi tch trong thng thng .h trong R
d
. Cc chun ny c s dng o khong cch
t hm s f n gi tr k vng ca n, tc l n hm hng N
1
N
n=1
f(n). Nh trong (3)
v (4), i vi cc hm c trng ca tp hp gi ngu nhin S l nh trong tt c cc
chun U
d
vi d k 1
5
.
Chng minh ca nh l Green-Tao da trn phng php sau. Hm c trng trn
cc s nguyn t iu chnh c chun ho bng cch nhn vi log N, sao cho hm s f
mi c gi tr k vng 1. S dng sn Selberg ni trn, ta xy dng thnh phn chnh
(majorant) g c dng iu tt nh l n tng ng vi tp hp gi ngu nhin (gn nguyn
t). nh l Szemeredi khng p dng c cho f, v f khng b chn, nhng Green v Tao
chng t rng f c th phn tch thnh hai thnh phn. Thnh phn th nht gn vi gi
tr k vng tng ng vi chun Gowers U
k1
v v th iu khin c. Thnh phn th
hai c nh gi bi cc phn tng ng ca g. S dng tnh cht ca cc s gn nguyn
t, ta c th chng minh rng phn ny ca g l b chn. T thnh phn ang xt ca
f l b chn v phng n nguyn thu (5) ca nh l Szemeredi hon tt php chng minh.
Chng minh y ca nh l bao gm t hp y n tng ca l thuyt s, l thuyt
ergodic, gii tch iu ho v t hp v cc k thut cng p dng c trong cc tnh
hung khc. V d Tao v Ziegler chng minh trong [17] rng cc s nguyn t tng qut
hn cha cp s a thc di tu : nu q
1
, q
2
, ..., q
k
Z[x] l cc a thc bt k vi
q
1
(0) = ... = q
k
(0) = 0 th tn ti v s n, d N sao cho n + q
1
(d), n + q
2
(d), ..., n + q
k
(d)
ng thi l cc s nguyn t. Kt qu tng t cng c th, v d cho cc s nguyn t
Gauss [16]. p dng cc phng php ca Green v Tao, trong [3] chng minh c rng
mi tp hp S N vi mt trn dng cha v s cc cp s cng di 4, sao cho
cng sai c dng p + 1 (p l s nguyn t). Rt r rng rng cc phng php pht trin
b Green v Tao m ra rt nhiu cnh ca mi cho s hc t hp.
Ti liu tham kho
[1] J.G. van der Corput, Uber Summen von Primazahlen and Primzahlquadraten, Math.Ann.
116 (1939), 1-50.
[2] H. Furstenberg, Ergodic behavior of dioganal measures and a theorem of Szemeredi
on arithmetic progressions, J.Analyse Math. 31 (1977), 204-256.
5
Nhc li l nh ngha ca tp hp gi ngu nhin ph thuc vo k
33
K yu Tri h Ton hc 2009
[3] N. Frantzikinakis, B.Host and B.Kra, Multiple recurrence and convergence for the
sequences related to the prime numbers, J.Reine Angew.Math. 611 (2007), 131-144.
[4] W.T. Gowers, A new proof of Szemeredis theorem, GAFA 11 (2001), 465-588.
[5] B.J. Green, Long arithmetic progressions in primes, in: Analytic Number Theory:
A tribute to Gauss and Dirichlet, W.Duke and Y.Tshinkel (eds.), Amer.Math.Soc., Provi-
dence, RI, 2007.
[6] B.J. Green and T.C. Tao, The primes contain arbitrary long arithmetic progressions,
Annals of Math., to appear.
[7] B.J. Green and T.C. Tao, Quadratic uniformly of the Mobius function, Annales del
Institut Fourier, to appear.
[8] B.J. Green and T.C. Tao, Linear equations in primes, Annals of Math., to appear.
[9] E. Grosswald, Arithmetic progressions of arbitrary length and consisting only of
primes and almost primes, J.Reine Angew.Math. 317 (1980), 200-208.
[10] D.R. Heath-Brown, Three primes and almost prime in arithmetic progression, J.
Lond. Math. Soc. 23 (1981), 396-414.
[11] B. Kra, The Green-Tao Theorem on arithmetic progressions an ergodic point of
view, Bull. Amer. Math. Soc. 43 (2006), 3-23.
[12] K.F. Roth, On certain sets of integers, J. Lond. Math. Soc. 28 (1953), 245-252.
[13] E. Szemeredi, On sets of integers containing no k elements in arithmetics progres-
sion, Acta Arith. 27 (1975), 199-245.
[14] T.C. Tao, Long arithmetic progressions in the primes
http://www.math.ucla.edu/ tao/preprint/acnt.html.
[15] T.C. Tao, Arithmetic progressions and the primes, Collect.Math. 2006, Vol. Extra,
37-88.
[16] T.C. Tao, The Gaussian primes contain arbitrary shaped constellations, J. Analyse
Math. 99 (2006), 109-176.
[17] T.C. Tao and T. Ziegler, The primes contain arbitrary long polynomial progressions,
Acta.Math., to appear.
[18] B.L. van der Waerden, Ein Satz uber die Klasseneiteilung von endlichen Mengen,
Abh. Math. Sem. Univ. Hamburg 5 (1927), 185-187.
34
K yu Tri h Ton hc 2009
Bi bo ny c ng bng ting c trong Mittelungen der DMV 15, no 3 (2007), 160-164
v c ng li bng ting Anh trn tp ch EMS Newsletter, s thng 3 nm 2008, trang 13-16.
Valentin Blomer [vblomer@math.toronto.edu] nhn bng PhD ca trng H Stuttgart
(GS hng dn Jorg Brudern) nm 2002 v hin nay l assistant proffessor ti H Toronto. Vi
nhng cng trnh trong lnh vc l thuyt s gii tch anh c gii thng Heinz Maier-
Leibnitz ca Hi ng nghin cu c v hc bng ca Qu Alfred P. Sloan.
Trn Nam Dng dch v gii thiu
35
Gi thuyt Sato-Tate
Ng Bo Chu - Vin Nghin cu nng cao IAS, Princeton, M
p
(E) +
p
(E) vi chun ca
p
(E) bng p, ko theo nh gi |a
p
(E)| 2
p. So vi p,
a
p
(E) ng l mt sai s.
Theo cch nhn hin i hn mt cht, s a
p
(E) l vt ca ton t Frobenius tc ng
ln i ng iu bc mt ca ng cong elliptic v nh gi v chun ca
p
(E) ng
cho mi a tp i s theo gi thuyt Weil do Deligne chng minh.
Gi thuyt Sato-Tate quan tm n phn b ca s a
p
(E)/2
1 t
2
dt. o ny gi l o Sato-Tate.
Ti pht biu gi thuyt Sato-Tate thiu mt gi thit quan trng l ng cong elliptic
khng c nhn phc (complex multiplication) tc l vnh cc t ng cu l mt Zmodule
cp hai. Trong trng hp ny, ngi ta bit t lu cch phn b ca a
p
(E) c cng
thc kh vi cng thc trn.
Ta c th tng qut ha gi thuyt Sato-Tate cho mi biu din ca nhm Galois trn
i dng iu ca a tp i s. Hai trng hp c nhn phc hay khng m rng thnh
chuyn nhm Galois motivic l nhm g. Trong mi trng hp, o Sato-Tate ch ph
thuc vo nhm Galois motivic. Chc cng cn lu ngi ta mi tip cn c gi thuyt
Sato-Tate tng qut v ngay nh ngha nhm Galois motivic ta cn mt lot gi thuyt
khc tng t nh gi thuyt Hodge. Khi c tt c cc gi thuyt nu trn, ta c th
gii thch gi thuyt Sato-Tate bng nguyn tc hm t ca Langlands. Tt nhin ch l
gii thch thi, v nguyn tc hm t cng cn rt xa so vi bin gii ca tri thc ton hc
hin ti.
Tuy vy, mt i hnh tc cu lo luyn, di s ch o sng sut ca i trng R.
Taylor (Harvard) va ghi mt bn thng tuyt p l chng minh gi thuyt Sato-Tate c
in. i hnh ny cn bao gm cc nh ton hc khc nh Clozel (Orsay), Harris (Paris),
Shepherd-Barron (Cambridge). Mt trong nhng tng quan trng l ta ch cn chng
minh mt dng tim nng ca nguyn tc hm t, v dng tim nng ny c th tip cn
bng cc phng php bin dng p-adic. Phng php ny t ra v cng li hi trong
li gii bi ton Fermat ca Wiles.
L thuyt s hin i thc s bng n trong mi nm tr li y. Khc vi giai on
trc, khi hng lot khi nim mi c a ra, hng lot gi thuyt chng cho ln nhau,
thi gian ny ln sng khi nim c v tm rt. Cc khi nim c v c thi gian
ngm, khng ch vo u cc nh ton hc lo luyn, m c vo u cc nh ton hc tr
v c sinh vin. C l y l l do x hi hc, ti sao hng lot bi ton c in tm ra
cu tr li gn y. V ln sng ny cn cha kt thc. Liu ta c th hy vng ln sng ny
p vo ba ngn cy s ng bin ca t nc hnh ch S hay khng?
37
A.M.Gleason
inh Trung Ha - HTH Kazan, LB Nga
I - Tiu s A.M.Gleason
Andrew Mattei Gleason sinh ngy 4/12/1921 ti Fresno California, USA. T nh ng
hc ti trng trung hc Berkeley, sau hc ti trng Roosevelt Yankers, New York.
Nm 1938 ng u vo Khoa Ton trng H Yale ni ting. Trong qu trnh hc ti y
ng c tham gia cuc thi ton hc Putham v tr thnh mt trong 5 ngi xut sc nht.
T nm 2 ngoi vic hc chnh kha Gleason cn i hc nhng kha hc ginh cho nghin
cu sinh. Ln nm 3 ng tip tc tham gia cc kha hc nng cao v mn vt l l thuyt,
v t im xut sc tt c cc mn ny. Trong nm Gleason c th tt nghip,
nhng ng quyt nh tip tc hc hon tt chng trnh ton ca NCS v hon thin
kin thc ting Php.
Nm 1942 Gleason tt nghip H Yale v tham gia vo Hi qun M. ng ph trch
vic gii m cc bc in mt ca qun i Nht Bn. Nm 1946 Andrew Gleason ra nhp
Society of Fellows nh mt cng tc vin khoa hc ti Harvard. Trong 4 nm ng
tham gia nhiu kha hc ton v bt u thy hng th vi Vn th 5 ca Hilbert. T
1950 1953 ng tham gia chin tranh ti Hn Quc. Nm 1957 ng tr thnh gio s ca
38
K yu Tri h Ton hc 2009
Harward. Nm 1969 ng tr thnh gio s danh d ca ngnh ton v trit hc t nhin.
y l danh hiu danh gi v lu i nht M. Nm 1992 Gleason c bi ging cui
cng ca mnh, v cng nh nhng ln trc li nhng n tng su sc cho ngi
nghe.
Gleason rt quan tm n gio dc ton hc ca M v nh hng ca ng n s pht
trin ca n gn hn 40 nm. ng tng l Ch tch Hi ng c vn v hc ton ph thng,
ng t chc cc Hi tho cho hc sinh ti Cambridge, v l c vn ca Hi ng khoa hc
thng nht v chng trnh ton hc ph thng. Nh vy ng c th ng gp kin ca
mnh v nhng vn tn ti v nhng d n gio dc. ng trc tip tham ging dy cc
lp ton s cp, nghin cu v phng php ging dy ton ph thng. ng l ngi a
ra tng thnh lp Hi ng gio dc ton hc v l thnh vin ca Hi ng ny trong
4 nm. Nhng nm sau ny ng t chc chng trnh Harvard Project Calculus v n vn
tip tc cho n nay.
Trong k c ca hc tr, Gleason l mt ngi c mt khng hai. ng vit sch, ging
bi, nghin cu nhng vn gio dc mi cp, nghin cu khoa hc v lun sn sng tip
xc vi nhng ngi yu ton hc v mi lnh vc h mun. Ngoi ra ng l mt nh gio
dc kit xut. Theo thng k ca website H Harverd A.M.Gleason hng dn 135 NCS,
rt nhiu trong s h tr thnh nhng nh ton hc ni ting nh: Daniel Cohen, Richard
Palais, Richard Rochberg v.v. Gleason rt quan tm ti vic o to lp ton hc tr, v ng
tng l thnh vin ca Hi cc nh nghin cu tr c thnh lp nm 1933 bi A.L.Lowell.
Nhng thnh vin ca Hi ny hng tun gp nhau 1 hoc 2 ln tho lun v nhiu vn
khoa hc khc nhau. H cn c gp g vi nhng nh khoa hc ni ting v c
tham gia nghin cu nhng vn kh nht. Rt nhiu trong s h tr thnh nhng nh
khoa hc ni ting v nhn cc gii Nobel. Gleason l Ch tch ca Hi ny trong 7 nm lin.
Nm 1980 A.M. Gleason cng vi R.E.Greenwood v L.M.Kelly xut bn cun sch
William Lowell Putnam Mathematical Competition tp hp nhng vn v li gii ca
cc cuc thi t 1938 n 1964. Nh nhng cng hin ca mnh trong ging dy v nghin
cu ton hc, Gleason c cng ng ton hc knh trng. Ngoi gii thng Newcomb
Cleveland, nm 1996 ng cn c phong tng gii thng mang tn Yueh-Gin Gung v
Dr Charles Y Hu v nhng cng hin kit xut trong ton hc. y l gii thng danh gi
nht ca Hi ton hc M. Nm 1962 ng c mi n ging ti Trng h ca Hi ton
hc M ti Vancuver vi vai tr l ging vin Earle Raymond Hedrick.
Nm 1981 Gleason c bu l Ch tch Hi ton hc M.
II - A.M.Gleason v Vn th 5 ca Hilbert
Nm 1900 ti Hi ngh Ton hc quc t Paris Hilbert a ra mt danh sch cc
vn m m theo ng vic gii quyt chng s nh hng ln n s pht trin ca Ton
hc trong tng lai. Vn th nm trong danh sch nh sau: mt nhm compact a
phng lin thng G l gii hn x nh ca mt dy cc nhm Lie; nu G khng cha nhm
con nh th G l mt nhm Lie. Rt nhiu nh ton hc nghin cu vn ny, nhng ch
n nm 1925 mi xut hin nhng kt qu u tin. Nm 1928 Peter v Weil chng minh
rng mi biu din ca nhm compact hu nh suy bin. Nh vo kt qu ny vo nm
39
K yu Tri h Ton hc 2009
1933 von Neumann gii quyt vn ny cho trng hp nhm compact. Sau mt
nm L.S.Pontryagin gii quyt cho trng hp nhm Abel da trn l thuyt c trng
trn nhm abel compact a phng do ng a ra trc . Sau K.Tewalli a ra gi
thuyt mi nhm compact a phng khng c nhm con nh hn l mt nhm Lie. Gi
thuyt ny ng vai tr quan trng trong qu trnh gii quyt Vn th 5 ca Hilbert.
Nm 1948 Kuranishi nhn c kt qu quan trng, ng chng minh mt nhm thng
theo nhm Lie abel trc chun l mt nhm Lie, v v vy nhm ban u vi mt s iu
kin c th s l mt nhm Lie. Sau Iwasawa chng minh rng nu nhm thng l mt
nhm Lie th nhm ang xem xt cng s l mt nhm Lie. Nm 1950 trn Hi ngh Ton
hc quc t ti Cambridge Gleason c mt bi pht biu v cc nhm con mt tham s v
kh nng s dng khi nim ny trong vic tm kim li gii ca Vn th 5 ca Hilbert.
Da vo nh l ca Kuranishi Gleason a ra mt chng minh n gin hn kt qu
ca Iwasawa. Trong bi bo Gleason cn a ra mt khi nim sau ny c gi l na
nhm Gleason, v vi khi nim ny ng thu c nhng kt qu quan trng khc. Sau
Gleason v Iwasawa xy dng l thuyt nhm Lie m rng v trn nn tng ny h
pht biu vn m rng ca gi thuyt th 5 ca Hilbert: mi nhm compact a phng
l nhm Lie m rng.
So snh cc t tng khc nhau ca l thuyt nhm Montgomery v Zippin nghin
cu l thuyt i ng iu trong l thuyt nhm hu hn chiu v thu c nhng kt
qu quan trng. Sau Gleason chng minh rng mi nhm compact a phng hu hn
chiu l mt nhm Lie m rng. Kt qu ny a ra li gii p cho Vn th 5 ca
Hilbert. Trong mt bi bo ca mnh Yamabe ch ra rng iu kin khng c nhm con
trc chun nh tng ng vi iu kin khng c nhm con nh. V ng cng chng
minh rng nu khng c iu kin hu hn chiu th mi nhm a phng khng c nhm
con nh l mt nhm Lie. Kt hp nhng kt qu ny vi l thuyt nhm Lie m rng ca
Iwasawa v Gleason c th chng minh c rng mi nhm compact a phng l mt
nhm Lie m rng. iu ny cho kt qu dng cho gi thuyt ca Iwasawa v Gleason, v
nhng vn ct li lin quan ti nhm compact a phng c gii quyt hon ton.
Nh nhng cng hin to ln trong vic gii quyt vn th 5 ca Hilbert Gleason c
tng gii thng Newcomb Cleveland ca Hi Ton hc M.
3. nh l Gleason v Vn tuyn tnh Mackey-Gleason
Trong l thuyt xc sut thng thng cc s kin c lin quan ti nhng th nghim
thng k to nn mt i s Bool, v xc sut l mt hm s cng tnh dng xc nh
trn cc bin c ca i s ny. d dng hn thng ngi ta coi i s l sigma-i
s, cn xc sut th cng tnh o c. Ni cch khc mi sigma-i s l mt sigma-i
s cc tp hp con ca mt tp hp no , cn l thuyt xc sut nghin cu o trn
cc khng gian o c. Trong mt s iu kin chung th cc o xc sut s to thnh
mt tp hp li, cn nhng im cc tr ca tp hp ny l nhng o suy bin, tc l
nhng o xc nh ti mt im.
Mt gi tr ngu nhin l mt hm s thc o c theo Borel. Nu o xc sut
trn khng gian o c suy bin th s phn phi ca gi tr ngu nhin cng suy bin.
Chnh im ny to nn s khc bit vi c hc lng t. Nm 1936 G.Birkhoff v John
von Neumann c ng mt bi vit Logics ca c hc lng t, trong h ch ra hng
tip cn ton t trong nghin cu c hc lng t, mc ch l p dng phng php tin
40
K yu Tri h Ton hc 2009
ha trong nghin cu c hc lng t. H a ra khi nim logics, l mt tp hp G
sp th t tng phn (poset) vi 2 phn t ln nht v nh nht l 0, 1. Trn G xc nh
nh x b trc giao
= a; a < b b
< a
; a a
i
, b a
1
= a
2
Mt s v d logic:
1. Cc -i s cc tp hp con ca mt tp hp vi cc php thng thng l cha,
hp, giao v b.
2. tp hp cc khng gian con bt bin i vi mt tp hp cc ton t unitar.
Mt trong nhng bi ton quan trng nht l phn loi cc logics, cc ng cu ca
chng v m t tt c cc trng thi trn logics. Mt v d quan trng c nghin cu rt
nhiu trong nhng nm 80 ca th k trc l trng hp logic G(H) cc khng gian
con ng ca khng gian Hilbert H. Gn nh tt c nhng kt qu quan trng ca c hc
lng t u da trn gi nh rng mi h c lng t u tng ng vi mt khng gian
Hilbert H, v logic G(H) l tp hp cc s kin ca h .
nh ngha 1. Mt ng cu t -i s Borel B trn R vo tp hp G c gi l
vt quan st c. Nu ng nht (E) vi ton t trc chun trn E th nh x E B l
o ph trn B.
T l thuyt ph suy ra rng tn ti mt song nh gia tp hp cc o ph nh trn
v tp hp cc ton t t ph.
Nh vy mi vt quan st c s tng ng vi mt ton t t ph A (A khng nht
thit phi b chn) v ngc li.
nh ngha 2. nh x : G(H) R
+
vi nhng tnh cht sau:
1) 0 (S) 1, (H) = 1;
2) (
i=1
S
i
) =
i=1
(S
i
) (S
i
S
j
= , i = j) (S
i
l khng gian con ng ca H) c
gi l trng thi.
nh l sau ca Gleason l mt trong nhng kt qu quan trng nht ca l thuyt
logics lng t, v trong trng hp c bit ca n l c hc lng t.
nh l Gleason. Cho H l khng gian Hilbert tch c c s chiu ln hn 2, G(H)
logic tt c cc khng gian con ng ca H. Khi vi mi trng thi trn G(H) tn
ti mt ton t t v khng m T
S) vi mi S G(H).
Ngc li mi ton t t v khng m T vt 1 s cho mt trng thi
T
bi ng thc
41
K yu Tri h Ton hc 2009
T
(S) = Tr(TS).
nh l ny lc u c Gleason chng minh cho khng gian Hilbert tch dc. Sau
10 nm M.Eilers v E.Horst chng minh n cho trng hp khng gian Hilbert khng tch
c vi iu kin s dng gi thuyt continuum. Chng minh Gleason a ra tng i
phc tp. Do y l kt qu quan trng nn nhiu nh ton hc c tm kim mt chng
minh n gin hn cho n. Mt thi gian di ngi ta tin rng khng tn ti mt chng
minh mang tnh xy dng. Ch sau 30 nm R.Cooke, M.Keane v W.Mogan tm c
mt chng minh n gin hn khi ng s dng b hnh hc Piron (b ny cng c
mt ngha vt l quan trng). S dng b hnh hc Piron Kochen, Specker v Bell
khng dng nh l Gleason chng minh nh l sau:
nh l. Khng tn ti o nhn 2 gi tr trn khng gian Hilbert 3 chiu.
T phng din vt l vic khng tn ti o nhn 2 gi tr ch ra rng khng th c
nhng phn t ca thc ti vt l tn ti c lp vi phm vi o lng ring bit. Tip tc
suy din, gi s rng tn ti mt vng n nm bn cnh khung cnh lng t. Ta c th
cho rng vng n ny tn ti mt cch t nhin trong trng hp tnh cht logic c th
nhn thc c l c ng v sai, tm gi hnh thc l 1 v 0. Khi s hnh thc ha
chun xc ca vng c in l mt i s Bool m trn c mt tp hp cc o
nhn 2 gi tr. Mi lin h gia khung cnh lng t v vng n c th c ng nht
vi mt n cu dn tng phn (vic gi li cc php tnh b lc ch din ra gia cc vt
quan st c c th so snh c vi nhau). Mt cch khc, khng th ni rng mt tnh
cht logic c th ng hoc sai m khng ph thuc vo bi cnh o, ngha l, khng ph
thuc vo nhng tnh cht tn ti song song vi n. Nh vy iu kin cn thit cho vng
n c in l kh nng c th xc nh mt o ch nhn 2 gi tr trn n, tng ng vi
vic xc nh mt o nhn 2 gi tr trn logic lng t tch hp vi n thng qua mt
php ng cu. Vic chng minh s khng tn ti ca o nhn 2 gi tr trn cc logic
lng t lm sp tng tn ti thng s n trong c hc lng t.
J.Bell nh ton hc ni ting vi bt ng thc Bell cng hng th vi nh l Gleason
trong khng gian 3 chiu. Trong mt bi bo vit v vn cc thng s n trong c hc
lng t Bell k rng t khi ng lm quen vi nh l Gleason th hoc l ng phi tm ra
mt chng minh n gin hn cho n, hoc l ng b lun ton hc. Rt may l ng
tm ra chng minh mi cho nh l v khng tn ti o nhn 2 gi tr trong khng gian
Hilbert 3 chiu. By gi ta gi P(A) l tp hp cc php chiu trc giao (p = p
= p
2
) ca
i s von Neumann. nh x : P(A) C (trng s phc) b gii hn v cng tnh, tc
l (p +q) = (p) +(q) nu pq = 0. Khi ta gi l o lng t. Khi A giao hon
c th thc trin mt cch duy nht thnh mt phim hm tuyn tnh b chn trn A. y
n gin l trng hp l thuyt tch phn i vi o cng tnh hu hn. Cu hi c
t ra l: nu A khng giao hon th c th thc trin tuyn tnh ln mt phim hm b
chn hay khng? Gleason cho p n i vi trng hp B(H) i s tt c cc ton t
b chn trn khng gian Hilbert H v dng, cng tnh hon ton trn tp hp cc php
chiu trc giao. Khi H c s chiu ln hn 2 th c thc trin tuyn tnh, nhng nu s
chiu ca H l 2 th tn ti nhng o lng t khng c thc trin tuyn tnh. Vn
Mackey-Gleason: Cho A l mt i s von Neumann khng cha hng trc tip dng I
2
.
Cho l hm s b chn trn tp hp P(A) vi tnh cht sau: (p +q) = (p) +(q), nu
42
K yu Tri h Ton hc 2009
pq = 0. Hi rng c th thc trin ln phim hm tuyn tnh hu hn trn c A?
p n n by gi th ngi ta bit l c th, nhng cng phi tn mt my mi
nm v cng sc ca hng lot nhng nh ton hc gii trn th gii. Trong nhng tn
tui nh Christensen, Yeadon, Maeda, A.Dvurecenskij... v cc nh ton hc Kazan nh
A.N.Sherstnev, M.S.Matveychuk... ng gp khng nh vo vic gii quyt vn trn t
nhiu phng din khc nhau. Vic nghin cu nh l Gleason v vn Mackey-Gleason
c M.S.Matveychuk gii quyt cho trng hp i s von Neumann trn khng gian
Hilbert v khng gian vi metric bt nh. M.S.Matvejchuk v D.H.Mushtari (TH Kazan)
chng minh nh l Gleason v gii quyt vn Mackey-Gleason cho trng hp tp hp
cc ly ng (p = p
2
), A.N.Sherstnev chng minh nh l Gleason cho trng hp o
khng b chn v ng thnh cng trong vic ng dng nh l ny vo vic xy dng l
thuyt tch phn khng giao hon theo o khng hu hn. Cho o nhn cc gi tr
vecto vn ny cng c gii quyt bi L. J. Bunce and J. D. Maitland Wright...
Gn y trn mt s tp ch uy tn c ng nhiu cng tnh v k-php chiu m rng
(tc l p
k
= p
0 1 1 0
1 0 0 1
1 0 0 1
0 1 1 0
, b =
1 1 0 0
1 1 0 0
0 0 1 1
0 0 1 1
, k =
1 0 0 1
1 0 0 1
0 1 1 0
0 1 1 0
.
Figure 1. Three binary square grids that form set A
Put A = {a, b, k, a
c
, b
c
, k
c
}, as in Figure 1. Given g, h A, we define the superimposed grid
g h to be the 4 4-matrix with entries in {0, 1, 2, 3} where (g h)
ij
has binary expansion
g
ij
, h
ij
. That means, g h is formed by putting g on h, called superimposing, then coding
pairs of (0, 0), (0, 1), (1, 0) and (1, 1) by symbols 0,1,2,3 respectively. Moreover, the grids
g h, g h
c
, g
c
h and g
c
h
c
are called the derived grids of g and h. We put
Der(g, h) := {g h, g
c
h, g h
c
, g
c
h
c
}.
Observation 1. Our two interesting questions are:
1/ are superimposed grids a b, a b
c
, a
c
b, a
c
b
c
Latinh squares?
2/ will the below lemma be correct?
Lemma 1. g h is a Latin square if, and only if, its derived grids are.
2.2. Factorial Designs
We use a full factorial design to find a regression model describing the relationship
between factors contributing to the product quality.
Suppose that we have n finite sets Q
1
, Q
2
, . . . , Q
n
contained in a number field, say rational
numbers Q, called the factor sets or factors. The (full) factorial design with respect to these
n factors is the Cartesian product D = Q
1
. . . Q
n
k
n
.
A design point p = (p
1
, . . . , p
n
) is an element of D. Moreover, r
i
:= |Q
i
| is the number of
levels of the factor i.. Let s
1
, s
2
, . . . , s
m
(m n) be the distinct levels of D, and suppose
that D has exactly a
i
factors with s
i
levels. We call s
a
1
1
s
a
2
2
s
am
m
the design type of D.
E.g., if Q
1
= {0, 1, 2, 3}, Q
2
= Q
3
= Q
4
= {0, 1}, then a 4 2
3
mixed factorial design is
D = Q
1
Q
3
2
= {(0, 0, 0, 0), (0, 0, 0, 1), (0, 0, 1, 0), (0, 0, 1, 1), . . . , (3, 1, 1, 0), (3, 1, 1, 1)}.
Example 1. Fix n = 3, we use the full factorial design 2
3
with three binary factors
to find the relationship between the factor x
1
of mixture ratio, the factor x
2
of temperature,
the factor x
3
of experiment time period and the response y of wood toughness.
The levels of factors are given in Table 1, and simulated experiments in Table 2:
49
K yu Tri h Ton hc 2009
Factor Low (0) High (1)
Mix(ture) Ratio 45p 55p
Temp(erature) 1000C 1500C
Time period 30min 90min
Table 1. Factor levels of 2
3
factorial experiment
RUN Mix Ratio Temp Time Response Y
1 45p (-) 100C (-) 30m (-) 8
2 55p (+) 100C (-) 30m (-) 9
3 45p (-) 150C (+) 30m (-) 34
4 55p (+) 150C (+) 30m (-) 52
5 45p (-) 100C (-) 90m (+) 16
6 55p (+) 100C (-) 90m (+) 22
7 45p (-) 150C (+) 90m (+) 45
8 55p (+) 150C (+) 90m (+) 56
Table 2. Results of an example 2
3
Factorial Experiment
The linear model for the wood toughness y, fit by the eight experimental runs, is
y = f(x
1
, x
2
, x
3
) =
0
+
1
x
1
+
2
x
2
+
3
x
3
+
12
x
1
x
2
+
13
x
1
x
3
+
23
x
2
x
3
+
123
x
1
x
2
x
3
.
2.3. Fractional factorial designs
Suppose D is a s
a
1
1
s
am
m
mixed factorial design. A fraction F of D is a subset consisting
of elements of D. If F has an element with multiplicity greater than one, we say F has
replications. This is also called an s
a
1
1
s
am
m
fractional design.
Example 2. A 2
3
fractional factorial design has only 4 runs, whose columns correspond
to the three binary factors, of the full 2
3
-factorial design of 8 runs above.
This fraction is extracted from the below Hadamard matrix of order 4 (in which every pair
of rows and pair of columns have their inner product equals to 0). This matrix provides
enough information to estimate main effects of the mixture ratio x
1
, the temperature x
2
,
the experiment time period x
3
in Example 1:
F =
1 x
1
x
2
x
3
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1
T
.
But why using Fractional Factorial Designs? To cut cost in scientific investigations
and/or in industrial manufacturing. In particular case here, if we employ the four experi-
mental runs of F, we can fit only a linear model for the response y of wood toughness, of
the form:
y = f(x
1
, x
2
, x
3
) =
0
+
1
x
1
+
2
x
2
+
3
x
3
.
50
K yu Tri h Ton hc 2009
So using less resource, we now could fit a model that consists of only main factor effects!
Observation 2. Our new and interesting questions now are:
* If Hadamard matrix of order n > 2 does exist, then n must be divisible by 4!
** [Hadamard Conjecture- A challenging and open problem for the 21-th century
mathematics] For any positive integer n being divisible by 4, does an Hadamard matrix
of order n exist? Currently many mathematicians around the world try to answer a more
humble question: does an Hadamard matrix of order 668 exist?
You should know that the most recently constructed Hadamard matrix (in 2004) has or-
der 428 only! Hadamard matrices, however can be generalized to a more complex struc-
ture, named Orthogonal Array, where we replace the concept of orthogonality in Hadamard
matrix- pair of rows and of columns are perpendicular in R
n
- by a combinatorial definition.
2.4. Orthogonal Array- Fractional Factorial Design satisfying orthogonality
Your automobile lasts longer today because of orthogonal arrays
[The new mantra: MVT", Forbes, Mar. 11, 1996, pp. 114-118.]
Orthogonal arrays are beautiful and useful. They are essential in statistics and computer
science... In statistics they are primarily used in designing experiments, e.g. in agriculture,
medicine, and in great demand in industrial manufacturing as software industry.
Example 3. A specific design problem in industrial manufacturing.
A company wants to put a new type of new product (mobile phones, LCD, yogurt, cars, new
way of banking management ...) to the national market in the next year, to compete with
the international brands as Nokia or Samsung. The product have five potential and different
features which are yet to be decided, namely: Color C, Shape S, Weight W, Material M,
and Price P. Each of these features can take on three possible values precisely. For instance,
the color C can be magenta, silver or blue, being coded by non-negative integers 0,1 and 2.
The aim To know and quantitatively measure/obtain how strong the factor and their
interactions could affect the mobile quality, we have to conduct, in principle, all 3
5
possible combinations of the factor levels, (called level combinations in short).
Formulation More economically way of doing, we could find a subset F of the Cartesian
product D := C S W M P to do experiments and obtain only essential
information. This is the first and utmost goal of Experiment Designer.
How to do? A systematic and mathematical description of the problem would help! And
advanced algebraic techniques are the right tools.
Now suppose we realize that 5 factors are not enough, that 11 factors would increase the
product quality, where the six new factors are Operating system- OS, Camera-Cam, Wifi
facility-Wifi, Antishock-Anti, Antene-Ant and Place. For budget contraint and simplicity,
assume further that each factor now has only two possible values, coded by 0 and 1.
Key question. Could we know and, if yes, how to measure how strong the factor inter-
actions [OS, Wifi] and [Weight, Anti-shock] could impact on the mobile quality by exper-
imenting only 12 experimental runs instead of 2
11
= 2048 ones? And how do we do that?
We need
51
K yu Tri h Ton hc 2009
Co Sh Wei Ma Pri Run
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
1 1 1 0 1 1 0 1 0 0 0 2
0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 0 3
0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 4
0 0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 5
1 0 0 0 1 1 1 0 1 1 0 6
0 1 0 0 0 1 1 1 0 1 1 7
1 0 1 0 0 0 1 1 1 0 1 8
1 1 0 1 0 0 0 1 1 1 0 9
0 1 1 0 1 0 0 0 1 1 1 10
1 0 1 1 0 1 0 0 0 1 1 11
1 1 0 1 1 0 1 0 0 0 1 12
OS Cam Wifi Anti Ant Place
Table 3. Strength 2 orthogonal array from the full factorial design 2
11
Definition 2. In general, a fraction F of a factorial design D = Q
1
Q
2
. . . Q
n
is
called an orthogonal array of strength t if, for each choice of t factors (columns), every
possible combination of coordinate values from a set of t factors occurs equally often.
Mathematicss contribution: the relevant mathematical theory is extremely beautiful,
orthogonal arrays are related to combinatorics, finite fields, geometry and error-correcting
codes; not yet mention discrete algebra, graph and group theories (11).
In our specific example, a specific kind of subset, strength 2 (but not strength 3) orthogonal
array F D = C S W M P OS CamWifi Anti Ant Place = {0, 1}
11
can solve this cost optimization problem, shown in Table 3!
III - Advanced topics in Experimental Designs - Response Surface Method-
logy
3.1. History of Response Surface Methodlogy (RSM)
RSM is one of the most successful optimization technique based on designed experi-
ments. This approach to optimization was developed in the early 1950s by Box and Wilson,
and initially applied in the chemical and process industries, in particular in process ro-
bustness studies. Formally, RSM is a colection of mathematical and statistical techniques
that are useful for modeling and analysis in applications where a response of interest- e.g.
some performance measure or quality characteristic of the process- is influenced by several
variables-factors and the objective is to optimize this response. In the view of process
industrialists, these are activities in which process engineering personnel try to reduce the
variablity in the output of a process by setting controllable factors to levels that minimize
the variablity transmitted into the responses of interest by other factors that are difficult
to control during routine operation (9).
3.2. Mathematically, what is RSM? This is about an approximation-based opti-
mization, where the approximation function is called response surface. In general, suppose
that the scientist or engineer (refer to as the experimenter) is concerned with a product,
52
K yu Tri h Ton hc 2009
process or system involving a response y that depends on a finite number of controllable
input variables (called independent variables)
1
,
2
,
3
, . . . ,
k
. The relationship is
y = f(
1
,
2
,
3
, . . . ,
k
) +
where the form of the true response function f is unknown and perhaps very complicated,
and is a term that represents other sources of variability not accounted for in f.
In practice several assumptions are used, that the statistical error has a normal distribution
with mean 0, and that the natural variables
1
,
2
,
3
, . . . ,
k
should be transformed to coded
variables x
1
, x
2
, x
3
, . . . , x
k
, then the response mean now is
= E(y) = E(f(x
1
, x
2
, x
3
, . . . , x
k
)) +E() = f(x
1
, x
2
, x
3
, . . . , x
k
).
In most of practical settings, low-order polynomials are used for f.
Why is RSM? In Conventional Optimization, a solution is not explicitly obtained in a
nonlinear large problem. When using response surface creation, a function is approximated,
then optimization calculation using the response surface is easier to obtain, thanks to the
Least Square method and employing designed experiments.
3.3. RSM and the Philosophy of Quality Improvement
Over the last 20 years RSM has found extensive applications in many industrial or-
ganizations in the US and Europe, in sectors of chemical, semiconductor and electronic
manufacturing as well as services, logistics, finance ... where quality and process improve-
ments are utmost goals. Statistical methods, including statistical process control (SPC) and
design of experiments, play a key role in this activity.
Quality improvement is most effective when it is conducted early in the product and pro-
cess development cycle. Industries such as semiconductor, automotive, biotechnology and
pharmaceuticals (5), software production (10) are all examples where experimental design
methodology has resulted in shorter design and development time for new products. Further-
more, experimental design principles (8) provide a firm and concrete base for manufacturing
products that have higher reliability and meet or exceed customer requirements.
IV - Conclusion
We close this introductory writing to Experimental Design by describing a specific use of
the mentioned designs and methodology in Software Production, in particular in Software
Testing (ST). In software testing, many competing demands arise from different agents
Product testers like developers, are placed under severe pressure by the short release
cycles expected in todays software markets, then
Customers need large, custom-built systems and demand high reliability of their
software, and
Increased competition: the customers are also demanding cost reductions in their
maintenance contracts.
53
K yu Tri h Ton hc 2009
All of these issues have encouraged product test organizations to search for techniques
that improve upon the traditional approach of hand-crafting individual test cases. Our key
question is to determine a test suit (consisting of a finite number of test cases) having as
small cardinality as possible while capable of holding many potential cause-to-failures input.
We see that:
- ST is a very, very complicated task from the conceptual and systematic view
- Multiwise-interactions of factors are important in judging flaws/errors/failures
- Approaches and techniques have been proposed, as equivalence partitioning, boundary
value analysis (2), event correlation (3)
Software Testing- which part is most suitable to apply DOE? Still, new methodology used
for very large system would be developed. It turns out that, however, DOE is the most
economical way and systematic method to follow, especially for Black-box testing! Black-
box testing is undertstood as the type of testing where
only the knowledge of the functionality of the software is used for testing;
knowledge of the detailed architectural structure, or of the procedures used in coding,
is not utilized
Another most employed combinatorial structure is Covering designs, they are less strictly
near-balanced designs where we allow each multiwise level combination between factors just
occurs in test suit, not neccessarily with the same frequency. For constructing algorithmically
covering designs of 2-coverage, see (4). A 2-coverage covering design, in which pairwise level
combinations between pairs of factors occur, is extracted from Table 3 consisting only 6
rows, as follows:
Co Sh Wei Ma Pri Run
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 2
0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 3
1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 4
1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 5
1 1 1 0 1 1 0 1 0 0 6
OS Cam. Wifi Anti. Ant.
Software Testing- emperical studies. Balanced designs and Covering designs are both ex-
tremely useful for Black-box ST! For instance, S. R. Dalai and al. (ACM and Bellcore
1999) proposed Model-based testing principles, in which DOE and Statistical data analysis
techniques play a crucial role! They conducted case studies (message parsing and building,
rule-based system, user-interface) to show that
many failures are revealed (submitted to repair, to find pattern causing errors) which
were not found by hand-crafting testers, and
automatic testing is done smoothly, based on combinarorial designs generated before-
hand.
Using covering-design, they obtained the below result:
54
K yu Tri h Ton hc 2009
Project Total test cases % failed cases Failure cases Found by hand-
crafting testers
1: Messaging 4,500 5% 27 3
2: Rule-based system 13 23% 4 1
3: User interface 159 2% 6 3
To conclude and stimulate our curiousities, we could ask:
1. What could your comments/remarks be when looking at the above table?
2. Covering designs do not maintain the balancedness, therefore we can not use them
when we measure factor interactions on the response. We have to utilize fully balanced
designs, as strength 3 or better strength 4 balanced designs- OAs? How to do so in
practice?
3. In general, how to compute strength t OAs, provided parameter set (of factors and
runsize)?
4. How to employ orthogonal arrays and the likes in RSM?
5. Are there other experimental designs being useful for industrially mass manufacturing,
or employed in theoretical studies in the favor of experimenters or algebraists?...
And if you want to know more on this wonderful subject, please visit sites (11; 12), or (7).
Ti liu
[1] C.F.. Jeff Wu, Michael Hadamard (2000) Experiments: Planning, Analysis and Param-
eter Design Optimization, Wiley, 630 pp
[2] Factor-covering designs for Testing Software, S.R. Dalai and al., Technometrics 40(3),
1998, 234-243, American Statistical Association and the American Society for Quality
[3] Combinatorial designs in Multiple faults localization for Battlefield networks, M. F.
Fecko and al., IEEE Military Communications Conf., Vienna, 2001
[4] The AETG System: An Approach to Testing Based on Combinatorial Design, David M.
Cohen, Siddhartha R. Dalal, Michael L. Fredman, and Gardner C. Patton, IEEE Trans.
on Soft. Engineering, Vol. 23, No. 7, July 1997
[5] Glonek G.F.V.. and Solomon P.J. (2004), Factorial and time course designs for cDNA
microarray experiments, Biostatistics 5, 89-111.
[6] Hedayat, A. S. and Sloane, N. J. A. and Stufken, J. (1999), Orthogonal Arrays, Springer-
Verlag.
[7] John J. Borkowskis Home Page http://www.math.montana.edu/ jobo/courses.html/
[8] Madhav, S. P. (1989), Quality Engineering using robust design, Prentice Hall.
[9] Raymond H. Myers, Douglas C. Montgomery and Christine M. Anderson-Cook (2009),
Response Surface Methodlogy: Process and Product Optimization Using Designed Ex-
periments, Wiley
55
K yu Tri h Ton hc 2009
[10] Madhav, S. P. (2004), Design Of Experiment For Software Testing,
www.isixsigma.com/library/content/c030106a.asp
[11] Nguyen, V. M. Man (2005), An online service for computing Hadamard matrices and
strength 3 orthogonal arrays, www.mathdox.org/nguyen, Technische Universiteit Eind-
hoven.
[12] Sloane N.J.A. (2005), www.research.att.com/ njas/hadamard/
56
Vin Nghin cu nng cao - Institute for
Advanced Study (IAS)
Ng c Tun - Vin nghin cu nng cao IAS, Princeton, M
1/n
2
bng
2
/6. Tt nhin
bi ton ny l qu kh i vi ti n. Tuy ti n c th hiu (mt cch trc gic) rng
chui
1/n
2
l chui hi t, v cu ln tnh c gi tr gn ng ca chui v thy n
68
K yu Tri h Ton hc 2009
ging gi tr gn ng ca
2
/6, nhng chng minh ng thc chnh xc, th cha th
lm ni. Ci ng thc ny tt nhin ch l mt trong s v vn nhng s trng hp ca
t nhin, v chng c cng dng g trong i sng thc t, th nhng trng n th v, k
b. Ti tr t m, mun hiu c ng thc ny, bt ti gii thch. Ti ni mun chng
minh c, phi bit gii tch, th ti n bt ti gii thch cc khi nim o hm, tch
phn, v.v. Qua ti n hc mt s kin thc ton hin i, ch v t m. Ci bi ton
n nh l mt th c c rt treo trc mt con la, khin cho con la chu kh i
vi hi vng n c c rt. nh l ln Fermat cng vy. N khng h c mt cng dng
thc t g ht, nhng n gy t m cho cc nh ton hc (v cho c nhng ngi khng
phi nh ton hc chuyn nghip). Vic i tm li gii cho n lm ny sinh ra nhng
l thuyt ton hin i c cng dng thc t rt ln (v d trong mt m, an ton thng tin).
Hi cn b, ti c c c cun sch Ngi mt n en nc An gip (dch t ting
Nga), c rt say m, v qua thy thch gii phng trnh. Sch vit v i s, nhng
vit nh l truyn trinh thm, c rt nhiu ngi thch. Nhng ai c con em ang hc
cp 1 hoc cp 2, c th th cho con em mnh xem cun sch (nu n cha xem), c khi
s gip cho n t m thch hc ton.
69
Hnh hc tnh v ng
sao cho AB = A
v
AB =
A
. Lc
, tn ti duy nht mt php quay R bin tng ng AB thnh A
.
Mnh ny cho php ta ch cn quan st thy c hai on thng bng nhau l c th
lin tng ngay n mt php quay v sn sng vn dng n nu c thm cc iu kin
thch hp ch khng phi ch n khi c c 2 tam gic, hai hnh bng nhau mi bt u
ngh n php quay. Ngoi ra, mnh ny cn l c s m t y cc php di hnh
(s cp di). Tuy nhin, n ch c ngha gip ta lm quen vi tnh hung. Mun
mang li hiu qu thc s phi b sung thm mt t v vic xc nh php quay tn ti ni
72
K yu Tri h Ton hc 2009
trn.
Mnh 1.(b sung) Php quay R c gc quay = (
AB,
) v tm O ng thi
nm trn cc trung trc ca AA
, BB
, BB
di 1 gc c hng bng .
B sung ny cho ta mt ci nhn kh ton din v tnh hung ang xt (xem hnh v);
nhng c c s quan st y n v su sc hn na, cn trang b thm:
Mnh 2.
a. Gi s cc ng thng AB v A
ct nhau ti im P, lc cc t gic AA
OP
v BB
OP ni tip.
b. Gi s cc ng thng AA
v BB
OQ ni tip
Cc mnh ny r rng l chng minh khng kh (nn xin b qua y). Cn li ch
m chng c th mang li th kh li phong ph. Xin bt u bng mt bi tp kh quen
thuc trong vic vn dng tng bin hnh l rt t nhin v n gin.
V d 1. Cho tam gic ABC cn ti A. Trn cnh AB v AC ln lt ly cc im
M, N sao cho AM = CN. Chng minh ng trn ngoi tip tam gic AMN lun i qua
mt im c nh khc A.
gii, ta xt php quay R bin an thng AM tng ng thnh an thng CN.
Tm quay O theo mnh 1 l giao im ca trung trc AC v cung trn qu tch nhng
im K sao cho (
KA,
KC) = (
AM,
O
1
O;
O
1
O
2
) =
1
2
; (
O
2
O
1
;
O
2
O) =
2
2
75
K yu Tri h Ton hc 2009
Tht vy vic R l mt php quay c th suy ra ngay t mnh 1. Cn tm O chnh
l im bt ng duy nht qua tch R = R
2
R
1
nn nu chn O nh trn v ly O
i
xng vi O
1
O
2
th ta c R
1
(O) = O
v R
2
(O
) = O. Suy ra R(O) = O. Vy im O xc
nh vi iu kin trn chnh l tm quay.
Bi tp sau c th xem l ng dng mu mc ca vic vn dng tch 2 php quay:
V d 3. Bn ngoi tam gic ABC v trn cc cnh dng cc tam gic BCA
1
, CAB
1
, ABC
1
cn ln lt ti A
1
, B
1
, C
1
vi gc BA
1
C = 160
v cc gc CB
1
A = AC
1
B = 100
.
Tnh gc B
1
A
1
C
1
.
Bi tp ny c gii ht sc nhanh gn v sng sa t mnh trn. Trc ht, nhn
xt rng:
R(A
1
; 160
) = R(B
1
; 100
) R(C
1
; 100
).
Theo tnh cht tm ca tch hai php quay th:
(
C
1
A
1
;
C
1
B
1
) = (
B
1
C
1
;
B
1
A
1
) = 100
0
/2 = 50
0
V vy B
1
A
1
C
1
= 80
.
Tt nhin, vi bi nh trn, mt s hc sinh vn c th i tnh c gc B
1
A
1
C
1
vi mt khi lng tnh ton ht sc cng knh v vi k thut tnh ton ng n. Nu by
gi bin tu bi tp ny i mt cht bng cch ct i im mu cht A
1
v gn thm
tnh di ng cho cc im B
1
, C
1
th c th nhn c phng n sau:
Bi ton 2. Cho tam gic ABC ni tip ng trn (O) c B, C c nh, cn A thay
i trn (O). Bn ngoi tam gic, trn cc cnh AB, AC dng cc tam gic ABC
1
, ACB
1
ln lt ti C
1
, B
1
vi AC
1
B = AB
1
C = 100
1
ca d
1
ca php i xng qua ng phn gic trong d ca gc
Oxy cng phng vi d
2
. R rng php bin i i song bin 1 lp cc ng thng cng
phng vi d
1
thnh mt lp cc ng thng cng phng vi d
2
. (Mi ng thng trong
77
K yu Tri h Ton hc 2009
lp d
1
u i song vi mi ng thng ca lp d
2
).
iu kin i song thng c s dng rng ri di dng sau:
Cho A, C thuc Ox v B, D thuc Oy, lc AB i song vi C, D khi v ch khi t
gic ABCD ni tip.
By gi ta chn mt m hnh quen bit thc hin ng tc i song. Kt qu thu
c s th v v c phn no bt ng nu m hnh ny cng lin quan n hnh i xng
qua ng phn gic trong mt m hnh nh vy c th l bi tp nh sau:
V d 3. Cho tam gic ABC ni tip ng trn (O). K hiu N l giao im ca cc
tip tuyn ti B v C ca (O). Lc , AN i xng vi trung tuyn AM qua phn gic
gc trong gc A (hay AN i song vi AM).
78
K yu Tri h Ton hc 2009
y l mt tnh cht hnh hc kh quen thuc trong mt tam gic v ta hy thc hin
mt php bin i i song cho n. Trc ht, ta dng ng thng B
i song vi BC
bng cch v mt ng trn qua B, C v cho ct AB, AC ti C
, B
, N
l cc im c vai tr tng ng vi
M, N trong tam gic ABC th AM
cng phng vi AN cn AN
cng phng vi AM
tc l A, M
, N cng nh A, N
, M u thng hng v ta c c:
Bi ton 3. Cho tam gic ABC c A thay i cn B, C c nh. Mt ng trn thay
i i qua B, C v ct AB, AC ti C
, B
ca tam gic
AB
) ct nhau ti 2 im B, C v A l mt im
thay i trn (O). AB, AC ct ng trn (O
) ln lt ti C
, B
. Gi M
l trung im
B
. Ta thy:
> 0, n N : > 10
n
Khi , chn r = a
0
.a
1
a
2
. . . a
n
a
n+1
Q, ta thy ngay [r [ < 10
n
< .
Vy c iu phi chng minh.
83
K yu Tri h Ton hc 2009
II - Cc bi ton ng dng
Sau y ta s trnh by mt s bi ton ng dng trc tip s tr mt hoc cc t
tng khc v s tr mt.
Bi ton 2.1. Cho a
n
n=0
v b
m
m=0
tha mn ng thi cc iu kin:
lim
n
a
n
= lim
m
b
m
= + v lim
m
(b
m+1
b
m
) = 0
Chng minh rng: a
n
b
m
[ m, n N
l tr mt trong R.
Li gii
Theo nh ngha, ta cn phi chng minh:
> 0, R, m, n N
: [a
m
b
n
r[ <
Tht vy, xt R v > 0 no . Do:
lim
m
(b
m+1
b
m
) = 0
nn N, n N, [b
n+1
b
n
[ < .
Mt khc, li v:
lim
n
a
n
= lim
m
b
m
= +
nn k : a
k
b
N
> 0.
Xt dy s: u
n
= a
k
b
N+n
, ta c:
[u
n+1
u
n
[ = [b
N+n+1
b
N+n
[ <
u
0
0
lim
m
b
m
= + lim
n
u
n
=
Suy ra ngay rng phi tn ti m sao cho < u
m
< + hay [a
k
b
N+m
[ < .
T y suy ra iu phi chng minh.
Bi ton 2.2. Cho a
n
n=1
l dy s nguyn dng tha mn iu kin:
0 < a
n+1
a
n
<
a
n
, n N
a
k
a
l
[ k, l N
Li gii
84
K yu Tri h Ton hc 2009
Ln ny ta s chng minh nhn nh sau:
0 < x < y < 1, k, l N
: x <
a
k
a
l
< y
Tht vy, t gi thit suy ra a
n
l dy s nguyn dng tng nn lim
n
a
n
= +.
Suy ra rng x, y > 0, l N
:
a
1
a
l
< x v
1
a
l
< y x
Xt cc phn t ca dy s hu hn:
a
1
a
l
<
a
2
a
l
< <
a
l1
a
l
<
a
l
a
l
= 1
Khi , k = 1, 2, . . . , l 1 ta u c:
a
k+1
a
l
a
k
a
l
<
a
k
a
l
<
a
l
a
l
=
1
a
l
< y x
Hn na
a
1
a
l
< x nn phi tn ti k sao cho: x <
a
k
a
l
< y.
Bi ton c chng minh hon ton.
Bi ton 2.3. (nh l Kronecker) Cho l mt s v t. K hiu x| l s nguyn ln
nht khng vt qu x v x = x x|. Chng minh rng: n [ n N
l tr mt
trong (0, 1).
Li gii
Khng mt tnh tng qut, gi s > 0.
Xt m, n Z, ta c nhn xt:
n + m =
n nu n (n + m) > 0
n nu n (n + m) < 0
nn ta ch cn chng minh n + m [m, n Z tr mt trong (0, 1).
Xt mt khong = (a, b) (0, 1), ta s chng minh rng m, n Z: n + m (a, b).
Tht vy, ta chia (0; ; 1) thnh mt s hu hn cc na khong
1
,
2
, . . . ,
n
0
sao cho
di ca mi na khong u nh hn mt s thc dng m ta s la chn v sau.
Khi , v ta c th tm c v hn cc gi tr m, n sao cho n + m (0, 1) m li
ch c hu hn cc khong nn theo nguyn l Dirichlet th tn ti cc s nguyn dng
m
1
, m
2
, n
1
, n
2
sao cho cc s n
1
+m
1
v n
2
+m
2
thuc cng mt khong
k
no . Ta
c:
0 < (n
1
n
2
) + (m
1
m
2
) <
85
K yu Tri h Ton hc 2009
By gi chn tha mn:
<
b a
2
Ta c:
b a
(n
1
n
2
) + (m
1
m
2
)
>
b a
> 2
Do , s tn ti mt s nguyn k nm gia
a
(n
1
n
2
) + (m
1
m
2
)
v
b
(n
1
n
2
) + (m
1
m
2
)
Tc l:
a < k (n
1
n
2
) + k (m
1
m
2
) < b
By gi chn N = k (n
1
n
2
) v M = k (m
1
m
2
) th s N + M (a, b).
Vy ta kt lun n + m [m, n Z tr mt trong (0, 1).
nh l c chng minh hon ton.
Bi ton c nu ra tip theo l mt ng dng ca nh l Kronecker gn lin vi mt
cu chuyn bun ca ti, v cng l mt vn kh quen thuc i vi cc hc sinh Vit
Nam tng tham d k thi gii ton trn my tnh b ti Casio. Bn thn ti tng 2 ln
d k thi ny (v u trt ngay t vng loi) v mt dng bi ton nh sau: Hy tm mt
ly tha ca 2009 m bn ch s m u ca n trong h thp phn cng l 2009. Khi cn
n tp thi vng loi, cch lm chng ti c dy lm bi ton ny l m mm vi cc
ly tha ln 2009, do my tnh lun hin th cc ch s u tin. Ti khng chp nhn s
m mm y nn hi li thy ca mnh: "Tha thy, chc g c mt s nh vy?"
(Nu yu cu l "tn cng bng 2009" th vi kin thc v ng d, c l y tr thnh
bi ton quen thuc vi cc bn). Nhng by gi, vi nh l Kronecker, ti s khng nh
nim tin ca cc bn vo vic y.
Bi ton 2.4. Cho a N
a
k
10
klog a
<
1
10
n1
+
d
1
d
2
. . . d
n
10
n
klog a klog a| < log
1
10
n1
+
d
1
d
2
. . . d
n
10
n
86
K yu Tri h Ton hc 2009
klog a < log
1
10
n1
+
d
1
d
2
. . . d
n
10
n
=
p dng nh l Kronecker vi = log a (l s v t do gi thit a khng phi l ly
tha ca 10), ta thy klog a [ k N
: klog a <
Bi ton c chng minh.
Qua cc bi ton nu trn, ta bt gp t tng ca vic gii quyt cc bi ton lin
quan n tr mt l t tng nhy bc. y l mt li suy ngh kh T Hp v c th
p dng vo trong nhng bi ton trn cc tp hu hn v ri rc ch khng ch c lp
cc bi ton lin quan n cc tp hp v hn nh nu trn. in hnh l bi ton sau y:
Bi ton 2.6. (Problem 2, bng A, VMO 1997) Cho s t nhin n > 1 v khng chia
ht cho 1997. Xt 2 dy s a
i
v b
j
c xc nh nh sau:
a
i
= i +
ni
1997
vi i = 1, 2, 3, . . . , 1996
b
j
= j +
1997j
n
vi j = 1, 2, 3, . . . , n 1
Xt tt c cc s ca hai dy s trn vit theo th t khng gim, ta c dy s:
c
1
c
2
c
1995+n
Chng minh rng: c
k+1
c
k
< 2 vi mi k = 1, 2, . . . , 1994 + n.
Li gii
Ta c:
0 < a
1
< a
2
< < a
1997
= n + 1997
0 < b
1
< b
2
< < b
n
= n + 1997
Xt 2 trng hp:
1. Nu n < 1997 th:
a
i+1
a
i
= 1 +
n
1997
< 2
Hn na vi mi k = 1, 2, . . . , n+1995 th tn ti duy nht j sao cho a
j
c
k
< a
j+1
v
0 j n 1. Khi , c
k+1
a
j+1
v v th c
k+1
c
k
a
j+1
a
j
2
1. Nu n > 1997 th:
b
i+1
b
i
= 1 +
1997
n
< 2
87
K yu Tri h Ton hc 2009
Hn na vi mi k = 1, 2, . . . , n +1995 th tn ti duy nht j sao cho b
j
c
k
< b
j+1
v
0 j 1996. Khi , c
k+1
b
j+1
v v th c
k+1
c
k
b
j+1
b
j
2
Tm li, ta lun c c
k+1
c
k
2 vi mi k = 1, 2, . . . , n + 1995.
Bi ton c chng minh.
Bi ton 2.7. (Problem 3, IMO 2009) Cho s
n
n=1
l dy tng ngt cc s nguyn
dng tha mn iu kin: hai dy s: s
s
1
, s
s
2
, s
s
3
, . . . , s
sn
, . . . v s
s
1
+1
, s
s
2
+1
, . . . , s
sn+1
, . . .
u l cc cp s cng. Chng minh rng bn thn s
n
n=1
cng l mt cp s cng.
Li gii
Gi d v d
n=1
v s
sn+1
n=1
.
Ta xt 2 trng hp:
1. d ,= d
:
Khi , ta gi s nh sp xp cc hng ca s
sn
ln trc s nguyn dng, cch u
nhau cc khong bng d, sau , bt u t s
s
1
+1
, ta li in cc s hng ca dy s
sn+1
. Ta k hiu s
sn+1
l khong cch t s
sn+1
n s hng gn nht ng trc trong dy s s
s
k
. Th th do d ,= d
, nn theo nh l
s d Trung Hoa th tn ti v hn n sao cho s
sn+1
= 0, hay 2 cp s cng ang xt c v
hn im trng nhau.
Mt khc, gi s u, v N
sao cho s
su
= s
sv+1
, th th do s
n
n=0
l dy tng ngt
nn s
u
= s
v
+ 1, suy ra u = v + 1, tc l s
v+1
= s
v
+ 1. Khi , nu tn ti mt b u
, v
= s
s
v
+1
th cng theo l lun trn, ta li phi c s
v
+1
= s
v
+ 1, v v
s
n
n=1
l dy tng ngt nn s
k+1
s
k
= 1 vi mi k t v n v
. V do tn ti v hn cc
b u
, v
nh th nn s
n
n=1
l mt cp s cng c cng sai d = 1. Nhng t y ta li
suy ra s
sn
v s
sn+1
c cng sai bng nhau (v bng 1). Mu thun.
1. d = d
:
Khi , vi mi s nguyn dng n ta u c: s
s
n+1
s
sn
= s
s
n+1
+1
s
sn+1
hay l
s
sn+1
s
sn
= s
s
n+1
+1
s
s
n+1
= vi mi n nguyn dng. Suy ra s
s
n+1
s
sn
= d , vi
mi n nguyn dng. Hn na, v s
n
n=1
l dy tng ngt nn [s
k
s
l
[ [k l[ vi mi
k, l nguyn dng. Do : d = s
s
n+1
s
sn
s
n+1
s
n
, vi mi s nguyn dng n. Ni
cch khc, dy s sai phn ca s
n
: u
n
= s
n+1
s
n
l dy s b chn. t: m = inf (u
n
)
v M = sup(u
n
) , th th m M. Th th tn ti cc ch s m
v M
sao cho
s
m
+1
s
m
= m v s
M
+1
s
M
= M. Do khong cch gia hai s hng lin tip gia
s
M
+1
v s
M
u khng ln hn M nn ta c d M
2
. Mt khc:
d = s
s
M
+1
s
s
M
= s
s
M
+M
s
s
M
mM
Vy mM d M
2
. L lun tng t vi s
m
+1
s
m
= m, ta cng c:
d = s
s
m
+1
s
s
m
= s
s
m
+m
s
s
m
mM
88
K yu Tri h Ton hc 2009
Nn mM d mM, t d = mM. Nhng iu xy ra c th tt c khong
cch gia cc s hng lin tip gia s
s
M
+M
v s
s
M
+1
s
M
= m hay inf (u
n
) = sup(u
n
)
Vy u
n
n=1
l hng s, c ngha l s
n
n=0
l cp s cng.
Bi ton c gii quyt hon ton.
Tr mt l mt khi nim su sc ca Ton hc. Theo ti, ci hay l t nhng tng
mang tnh Gii Tch, ta c th ngh n nhng "bc nhy" kh tinh t trong T Hp, v c
l s c ng dng trong nhiu vn khc. Mong rng bi vit nh ny s c ch cho cc bn.
III - Bi tp rn luyn
Bi 3.1. Chng minh rng sinn [ n N
v khng l ly tha ca 10 cn d
1
, d
2
, . . . , d
m
v d
1
, d
2
, . . . , d
n
l cc
ch s. Chng minh rng tn ti s nguyn dng k sao cho a
k
trong h thp phn m u
bng d
1
d
2
. . . d
m
v tn cng bng d
1
d
2
. . . d
n
.
Bi 3.4. (IMO 1997) Cho x
1
, x
2
, . . . , x
n
R tha mn hai iu kin:
i=1
x
i
= 1 v [x
i
[
n + 1
2
, i = 1, 2, . . . , n
Chng minh rng tn ti mt song nh: : x
1
, x
2
, . . . , x
n
x
1
, x
2
, . . . , x
n
tha
mn:
k=1
k (x
k
)
n + 1
2
Bi 3.5. (Tp ch Ton hc v Tui tr) Cho tp hp M N
tha mn iu kin:
M ,= v m M,
x| M v 4x M
Chng minh rng M = N
).
89
K yu Tri h Ton hc 2009
IV - Ti liu tham kho
[1]. Ti liu tp hun i tuyn Vit Nam d thi IMO 2009.
[2]. Cc trang web: http://www.mathlinks.ro/, http://www.diendantoanhoc.net/.
K nim mt ngy gp li bn b: 31/7/2009
90
i iu v phong tro Olympic
Ton hc Vit Nam
Trn Nam Dng - Trng i hc KHTN, HQG Tp.HCM
Tm tt. Nc Nga khng nhng ni ting vi ngun ti nguyn thin nhin nhiu hng
bc nht th gii m cn l ni sn sinh ra nhiu nh khoa hc kit xut, trong c nhng
nh ton hc. Hng nm on thi Olympic Ton quc t ca LB Nga lun chim v tr cao
trong bng xp hng. Khng t nhng ngi tng ot huy chng cc k thi ny tr thnh
nhng tn tui ln v li du n su sc trong s pht trin ca Ton hc, v d gn y
nht l hin tng G.Perelman, nh ton hc tr t Vin Ton Steklov Saint-Peterburg gii
quyt trn vn Vn Poincare lm in u gii ton hc my trm nm lin. Tt c nhng
iu khng phi l kt qu tc thi ca mt th h m l thnh cng ca nhiu th h
cc nh ton hc Nga v mt h thng o to khoa hc, t ph thng n i hc v sau i
hc.
Trong bi ny chng ta s tm hiu cc m hnh o to v nhng hot ng ngoi kha
ginh cho hc sinh chuyn ton ca trung tm ton hc hng u LB Nga l HTH Lomonosov
hay vit tt l MSU (Moscow State University).
I - Vi nt lch s
T nhng nm 30 ca th k trc ti Khoa Ton C ca MSU hnh thnh nhng
nhm chuyn ton nhm pht hin, bi dng nhng ti nng ton hc ph thng. Theo
thi gian nhng nhm hc ny thay i tn gi v nhiu hnh thc khc nhau. Cui nhng
nm 70 nhng nhm ny c t chc cho HS t lp 7-9 di tn gi "Trng dnh cho
nh ton hc nh". n 11/12/1981 mt trng duy nht cho nhng nh ton hc nh
c hnh thnh, mang tn "Tiu Khoa Ton C" (tip theo s gi tt l Tiu Khoa).
Ti y ngoi vic o to g chi cho cc k thi Olimpic ngi ta cn t mt mc tiu
khc: o to nhng ti nng tr ham m ton hc thnh nhng nh ton hc ti nng
trong tng lai. Trong nhng nm 80 Tiu Khoa pht trin mnh di s h tr ca khoa
Ton - C. Nhiu sch chuyn c cc nh ton hc hng u vit vi phong cch d
hiu i vi hc sinh. Tuy nhin tnh hnh kinh t chnh tr bt n nh vo cui nm 80
u nhng nm 90 nh hng ng k n hot ng ca khoa. T nm 1992 trn khoa
bt u thu tin hc ph (trc tt c hc sinh c dy min ph). iu lm
cho s lng hc sinh tham gia hc gim i ng k v nh hng khng ln n cht
lng o to. Ch n nhng nm u ca th k ny Tiu Khoa mi vc dy c sc
mnh vn c ca mnh. T nm 2003 n 2008 c nhiu sch chuyn c in n v
nhiu sch na s c tip tc in ra nhm phc v cho vic dy v hc. S lng hc vin
tng ln ng k, nhiu hc sinh t cc nc gn LB Nga cng n ng k hc ti Tiu
Khoa.
96
K yu Tri h Ton hc 2009
II - Chng trnh v phng thc o to
Trn Tiu Khoa c cc nhm cho hc sinh t lp 4 n 11. Cc nhm c t chc di
s h tr ca Khoa Ton C trng MSU v Cung thiu nhi ca thnh ph Moscow. Hc
sinh cc lp cui cp (t 9-11, Vit Nam l t 10-12) c hc thm chng trnh ton
cao cp c dy nm 1 ti cc khoa t nhin ca cc trng i hc, song song cn
c nhng bui ging v nhng mi lin h gia ton hc vi vt l, tin hc v lp trnh.
Hng nm Tiu Khoa phi hp vi cc trung tm ton hc khc ca LB Nga t chc cc
cuc thi u trc tip gia cc i tuyn v cc Hi tho khoa hc di dng Trng H
cho hc sinh t lp 5-11.
Cc bui hc ca tt c cc nhm hc u min ph. Nhng ai c nguyn vng u c
th tham gia ng k hc, thm ch khng c bui xt trnh u vo ca hc sinh.
Trn cc bui hc hc sinh s lm quen vi cc bi ton th v, chng hc cch suy lun
ng n v logic, hc cch cm nhn v con ng tm thy v p ca ton hc. Mi
nhm t lp 4 8 bao gm 15-30 ngi. Mi hc sinh s c pht mt t giy vi nhng
bi tp. Chng phi gii nhng bi ton ny v tho lun ring vi gio vin. Mi phng
hc cng lc c vi gio vin, nhng bi ton quan trng ca mi hc sinh s c tho
lun trn bng. Nhng bi tp ny c th tm thy trn trang web ca Tiu Khoa (hin
nhin bng ting Nga).
i vi nhng lp cui cp hng ngy t 16h45 n 18h30 s c nhng bi ging ring.
Nh s sp xp thi gian nh vy m mi hc sinh lp 9-11 mi ngy c th tham gia
chng trnh trn nhm hc ca mnh v c th theo di cc bi ging v ton. Mi bi
ging l mt chuyn , v hu nh tt c nhng chuyn ny khng lin h g vi nhau
v thm ch khng lin quan g ti bi tp trn lp. i lc nhng chuyn ni v nhng
tng v nhng kt qu kh, tuy nhin hiu nhng chuyn ny ch cn nhng kin
thc c bn trong chng trnh chung ph thng. Nhng bi ging nh vy c c bi
nhng nh ton hc hng u ca Moscow v chng c m ca cho tt c nhng ai c
nguyn vng.
Nhng hc sinh hon thnh kha hc vi kt qu xut sc v gii s c pht chng
ch chng nhn kt thc Tiu khoa. Nu hc sinh ch t c kt qu trung bnh th
ch c cp chng nhn kt thc kha hc.
Nhng hc sinh hc cng trng c iu kin hc cng nhau theo hnh thc nhm
"Hc sinh tp th". Nhm s c hng dn bi gio vin ca trng, nu nhiu hc sinh
c nguyn vng hc th c th chia thnh nhiu nhm, nhng s lng mi nhm khng
qu 15. Cc nhm dng ny ch yu hc theo chng trnh c dy song song ti Tiu
Khoa. V theo nhn xt ca cc gio vin th hnh thc hc tp nh vy mang n hiu
qu kh tt. Thng th nhng hc sinh ham thch ton sau 1-2 nm hc ti Tiu Khoa
s tip tc thi vo cc nhm chuyn ton v cc trng chuyn ton tip tc hc ton .
Mt hnh thc hc na l trao i th t. Hc sinh s nhn c cc bi tp theo nhng
chng trnh c son tho ca Tiu Khoa. Sau khi gii quyt chng hc sinh phi gi
li gii cho cc gio vin kim tra. Trong mt nm th mi hc sinh hon thnh t 6-9 bi
tp nh vy. Cc gio vin sau khi kim tra cc bi gii s ch ra nhng li v l lun hoc
97
K yu Tri h Ton hc 2009
tnh ton, nu c, sau h s ch cho hc sinh cch t sa nhng li . Nhng bi tp
cha gii c s nhn c nhng hng dn. Sau khi kim tra bi lm s c tr li
cho hc sinh. Nhng hc sinh nhn c im km cho bi tp no c th nhn c
cc nh gi v hng dn ca gio vin, sau tip tc hon thnh bi tp v gi cho
gio vin kim tra. Qu trnh s lp i lp li cho n khi hc sinh nhn c im
tha ng. Nhng hc sinh hon thnh c nhng bi tp bt buc s dc chuyn ln
lp trn trong nm hc mi. Hc nh vy th cc bi thi v kim tra ti lp gn nh khng c.
Hng nm Tiu Khoa c t chc Trng H cho hc sinh nhm phi hp ngh ngi v
t chc cc bi ging ton ( Nga c nhng khu vc c gi l Tri ngh cho hc sinh,
n h s cc trng s t chc cho hc sinh ca mnh n cc Tri ny vui chi, thng l
2-3 tun). Trng H l ni to iu kin hc sinh c th lm quen vi nhng tng
mi v nhng cu chuyn ton th v. Chng hc cch gii nhng bi ton kh v ng
thi c ngh ngi, trao i vi bn b trong Tiu Khoa. y chng s c nghe nhng
chuyn khc nhau, trong mt s chuyn l tip theo ca chng trnh c hc
ti Tiu Khoa. Nhng ch yu h tp trung gii quyt nhng bi ton khng mu mc v
nhng bi ton Olimpic. Nh thng l mi nhm hc khng qu 15 ngi, v theo thc
t cho thy trnh ca nhng nhm mnh kh cao.
Mt m hnh kh th v na hng nm din ra ti Khoa Ton C trng HTH
Kazan, l trng h Kvant v Hi tho khoa hc mang tn N.I.Lobachevskii ginh cho
hc sinh. M hnh trng h Kvant ging nh Trng H ti Tiu Khoa MSU. Hi tho
khoa hc mang tn N.I.Lobachevskii c t chc thng nin cho hc sinh t lp 9-11 ti
cc vng ven song Volga v nhng thnh ph khc ca LB Nga. Ti Hi tho cc hc sinh
(hoc cc nhm hc sinh khng qu 3 ngi) trnh by ming cc "cng trnh" nghin cu
ca mnh di s hng dn ca thy c ti trng ph thng hoc gio vin ton ca cc
trng i hc. Hi ng khoa hc l nhng nh khoa hc v nhng chuyn gia hng u
ca HTH Kazan v cc trng i hc khc ti Kazan. Ngoi ra ngi ta cn t chc cc
cuc ni chuyn trc tip gia hc sinh v nhng nh khoa hc ni ting, nhm tng thm
s am m ton hc ca tng hc sinh.
Ngoi ra, hng nm ti LB Nga cn rt nhiu hot ng tng t din ra ti nhiu vng
min khc nhau, v mc ch ca h vn l to sn chi b ch cho hc sinh yu ton. a
phn nhng nh ton hc xut sc ca LB Nga u tri qua nhng trng lp nh vy,
v khng t ngi trong s h vn gi nguyn phong cch . Trong nhiu cu chuyn k
v Kolmogorov th hng nm ng cng cc hc tr thng i ngh h cng nhau, v c sau
mi ln nh vy chc chn li c nhiu nh l ton hc c tm thy.
III - Mt vi nhn xt
Trong lch s ton hc rt nhiu ngi c nhng pht minh i t khi cn rt tr,
v d nh nh l Tikhonov (1906-1993) v tch cc khng gian topo c tm ra khi ng
l sinh vin nm 2 (nm khng mi 19 tui), cng trnh ca Kolmogorov (1903-1987)
v chui Fourier phn k hu ht khp ni lm cho tn tui ng ni ting th gii khi cn
l sinh vin (nm ng mi 19 tui), nh ton hc ni ting ngi Php E.Galois (1811
- 1832) trc khi hi sinh trong trn u sng li cho i nhng cng trnh ni ting
trong i s, cn ng vua ton hc Gauss (1777 - 1855) lc 19 tui c nhng cng trnh
98
K yu Tri h Ton hc 2009
kinh in bi ton chia gc bng compa v thc k, cn guyn l i ngu c Pontryagin
(1908-1988) tm ra khi cn l sinh vin v.v. Qua nhng v d trn xt thy nu hc sinh
c nim am m ton hc nu c o to bi bn h c th cng hin nhng cng trnh
i t khi cn rt tr. Tuy nhin cng c mt s trng hp th v nh M.M.Postnikov,
thi cn hc sinh ng rt km v ton, thm ch cn nhn im 2 mn ny, hoc nh
ton hc ni ting ngi n S.Ramanujan khng c o to c bn v ton nhng
ni ting vi nhng cng thc phc tp n nh ton hc ni ting ngi Anh G.H.Hardy
cng ni rng ng khng hiu t u m c c.
Mt iu c th nhn thy trong phng thc o to ca ngi Nga l mc ch
ca h c phn khng thin v o to g chi thi Olympic ton cc cp m mc tiu
chnh l o to ra nhng nh ton hc xut sc trong tng lai. Hc sinh ngoi vic hc
cch tip cn vi v p ca ton hc h cn rn luyn cch thc t gii quyt cc bi ton
kh v lm quen vi vic t nghin cu ton. Thc t cho thy cch o to nh vy mang
li hiu qu cao, m minh chng l nhiu tn tui ca nhng nh ton hc Moscow i
vo lch s ton hc nh nhng cha ca nhiu ngnh ton khc nhau hoc l nhiu ngi
tng ot gii thng Fields cao qu, y l cha ni n hng trm nh l quan trng
c pht minh bi ngi Nga.
Nhng nm gn y do nh hng ca iu kin kinh t v chnh tr rt nhiu nh ton
hc Nga chn con ng ra nc ngoi lm vic hon ton hoc thnh ging. Tuy vy nh
c o to bi bn trong nc th h tr cc nh ton hc Nga trong nc c nhng
thnh tch ni bc, m gn y nht l nh ton hc tr G.Ya.Perelman (b ng l Yakov
Perelman ni ting vi hng lot sch ton cho hc sinh ph thng) gii quyt trn vn
Gi thuyt Poincare lm in u gii ton hc trong my trm nm qua.
99
V cc k thi Ton dnh cho hc sinh c
L Nam Trng - Darmstadt, CHLB c
d dng hn cho vic tip cn bi vit, u tin ti xin gii thiu khi qut vi cc
bn ton cnh chung ca h thng gio dc Php-mt h thng gio dc kh gn gi v c
nhiu nt tng ng vi h thng gio dc nc ta.
Ngy nay, h thng gio dc Php lun lun c tp trung v t nn tng trn 3 yu
t chnh:
Ph cp gio dc l bt buc cho n 16 tui
Cc trng cng u min ph
Gio dc khng phn bit tn gio
Chnh ph Php lun coi gio dc l u tin hng u ca quc gia. H ban hnh nhiu
iu lut nhm qun l mt cch trit cuc sng hc ng, cc hot ng gio dc o
to ph thng cng nh bc i hc v vic nh gi h thng gio dc.
Tr em c th n trng ngay t khi 3 tui (vo cc trng mu gio) nhng ch bt
buc bt u t 6 tui. Bc tiu hc ko di trong 5 nm bao gm 5 cp ln lt l CP
(kha hc chun b), CE1, CE2 (kha hc c bn), CM1 v CM2 (kha hc trung bnh).
Gio dc tiu hc c chia lm 2 giai on l giai on rn luyn (CP-CE1) v giai on
o su (CE2-CM1-CM2). Gio dc mu gio v gio dc tiu hc to chung thnh gio
dc bc mt cho tr t 3 n 11 tui.
Gio dc bc hai ko di trong khong 7 nm tng ng t lp 6 n lp 12 nh nc
ta bao gm 2 giai on l trung hc c s (4 nm) v trung hc ph thng (3 hoc 4 nm).
Cui cp, hc sinh phi tri qua mt k thi tt nghip quc gia (le Baccalaurat). y l
iu kin tin quyt xc nhn kt qu phn u ca hc sinh trong c qu trnh gio dc
bc hai cng nh cung cp cho hc sinh quyn c th bc vo nhng chng trnh gio
dc cao hn.
Nhn chung nc Php c mt h thng gio dc tp trung vi mt c cu t chc tng
i phc tp m ton hc cng c mt vai tr nht nh. Ton cnh ton hc trong
nn gio dc Php m ti s trnh by vi cc bn di y khng i su vo tt c cc chi
tit nhng s c gng a ra mt ci nhn tng quan v chn thc nht c th v v tr ca
ton hc trong h thng gio dc Php cng nh mt ci nhn bao qut cc chng trnh
o to khc nhau.
104
K yu Tri h Ton hc 2009
I - Gio dc bc mt
Nh trnh by trn gio dc bc mt bao gm gio dc mu gio v gio dc tiu
hc c chia ra lm 3 giai on: giai on rn luyn u tin (3 nm mu gio), giai
on rn luyn c bn (2 nm u tiu hc) v giai on o su (3 nm cui tiu hc)
1.1. Mu gio
Khi nim ton hc cha c gii thiu nhng nhng a tr s c tri nghim di
hnh thc ngh v ton hc. Chng s t hnh thnh nhng hiu bit u tin v s, cc
hnh khi, cc i lng v pht trin nhng k nng lin quan n cu trc khng gian,
thi gian. Nhng hot ng gio vin a ra cng ng thi xy dng cho tr s pht trin
v suy ngh logic nh so snh, phn lp, sp xp, tng trng ha.
Cu trc khng gian th hin bng vic tr bit xc nh v tr vt, bit t chc
di chuyn, bit m t nhng im nhn khc nhau t v tr ca tr hay t v tr ca
mt ngi khc. S tin b trong qun l khng gian ca tr i km vi s gia tng
mt vn t vng thch ng.
Cu trc thi gian th hin da trn vic tr lm ch c 2 tng v tnh chu k
v v mt khong thi gian.
Lm vic vi cc hnh khi c t chc xoay quanh cc tr chi (ghp hnh, lp rp,
cc tr chi m t. . . ). Cc tr chi ny gip tr nh dng c nhng hnh khi
thng thng (tam gic, hnh vung, hnh trn. . . ) v mt vi cc c tnh ca chng
nh thng, cong, nhn. . .
Vic tip cn cc i lng (ch yu l di, khi lng, dung lng) c hng
n tr thng qua cc hot ng v so snh, phn lp v sp xp.
Nhng rn luyn u tin lin quan n s cho tr c cc nh khoa hc v tm
l v gio dc nghin cu k lng. Chng c t chc, lm quen vi tr thng qua
cu trc ca chui s m (t nht l n 30). S tr thnh cng c gip tr kim sot
s lng. Chng cho php ghi nh, d on kt qu ca mt vi hot ng lin quan
n s lng nh tng thm, gim i, phn chia. . . m khng thng qua tnh ton.
mi chnh l mc ch ca cc trng mu gio. S c din t bng ming, cc k
hiu biu din s to thnh mc tiu tip cn v sau.
1.2. Tiu hc
Trong giai on ny, hc sinh s c hc t 4,5-5,5 gi ton mi tun vi 4 u tin
hng u trong chng trnh ton:
Tp phn tch, gii quyt vn -y l ngun gc, nn tng chnh cho vic rn luyn
ton hc;
Tnh nhm-y c xem nh mt phn ca vic ghi nh nhng kt qu u tin
v mt phn khc lin quan n kh nng xy dng nhng kt qu khng nh c
(nhng tnh ton phi suy ngh);
105
K yu Tri h Ton hc 2009
Bit t chc vic gii quyt vn theo tng bc v mt s k nng lp lun cn
thit;
Kh nng trnh by lp lun mt cch chnh xc, bin lun cch lm v nhn bit
c nhng li sai trong bi gii.
Chng trnh ton bc tiu hc hng dn hc sinh xoay quanh 5 ch chnh: khai
thc nhng d liu s hc, s t nhin, tnh ton, khng gian v hnh hc, i lng v
php o.
Mc tiu quan trng ca ton hc bc tiu hc l gip hc sinh thnh tho vi cc
php ton cng, tr, nhn chia, so snh. . . trong h c s 10, bit xy dng bng, th.
Ngoi ra hc sinh cn bit nhng khi nim u tin v h quy chiu, thng hng, vung
gc, song song, so snh ln hai gc. X l c mt s dng hnh c bn nh hnh vung,
hnh ch nht, hnh tam gic, hnh thoi, hnh trn km theo mt s tnh cht hnh hc c
trng ca nhng hnh khi ny. Nm r mi quan h gia cc i lng di (cm2, dm2,
m2, km2) cng nh vic tnh ton din tch.
II - Gio dc bc hai
y l giai on quan trng pht trin su kh nng ton hc trong mi hc sinh.
Thi lng mn ton bc trung hc c s thay i nh theo tng khi lp nh khong
4H/1tun trong giai on quan st v ha nhp vi gio dc bc hai (lp 6), gim nh
3,5H/1tun vi khi lp 7 v 8 nhng 2 khi lp ny c 1H hnh trnh khm ph ton
hc rt th v mi tun v c nh 4H/1tun vi khi lp 9.
bc trung hc ph thng, thi lng ton khng c nh m ty theo chng trnh
hc hc sinh la chn theo hc. Nu nh tng ng nc ta, h trung hc ph thng chia
lm 2 loi l cc lp chuyn v cc lp thng th Php li c 3 hng chnh l hng
gio dc chung, hng k thut v hng gio dc ngh. ng vi mi hng gio dc khc
nhau, hc sinh nhn nhng loi bng tt nghip khc nhau. Trong 68% hc sinh tt
nghip mi nm, t l ln lt l: bng tt nghip chung: 34%, bng tt nghip k thut:
21%, bng tt nghip ngh: 13%.
Mi hng gio dc ny li c chia ra lm nhiu loi khc nhau:
Hng gio dc chung c 3 loi: Vn hc (L) (chng trnh gio dc ch yu l ting
php, trit hc v ting nc ngoi), khoa hc kinh t v x hi (ES) (chng trnh
gio dc ch yu da trn kinh t, x hi), Khoa hc (S) (chng trnh gio dc ch
yu da trn ton hc, vt l v cc mn khoa hc i sng)
Hng k thut bao gm 4 loi: Khoa hc v k thut chuyn su (STT), Khoa hc v
k thut cng nghip (STI), Y hc v khoa hc x hi (SMS), Khoa hc v k thut
phng th nghim (STL)
106
K yu Tri h Ton hc 2009
Khi lp Loi Thi lng ton/tun
Lp 10 Tt c 4h-5h
Lp 11 L 2h-5h
Lp 11 ES 3h-5h
Lp 11 S 5h
Lp 12 L 0h-3h
Lp 12 ES 4h-6h
Lp 12 S 5,5h-7,5h
Thi lng ton thng thng trong cc trng cp 3 theo hng gio dc chung
Chng trnh ton bc trung hc c s ch yu v hnh hc, s hc v hm s.
V hnh hc, hc sinh c hc cch chng minh mt bi ton hnh hc, v quan h
Pythagore, nh l Thals, cc php bin hnh, tnh tin, cc hm lng gic (sin, cos,
tan...), vector c gii hn vic tnh tng 2 vector, ta ca vector trong mt
phng, cc th nghim trn hnh khi...
V s hc, hc sinh c bt u bng cc mi quan h s hc c bn, gii phng
trnh, ly tha, s dng cng thc tnh ton s hc, tng qut ha t mt cng thc
n gin, gii quyt nhng vn s hc lin quan n lp trnh...
V hm s, hc sinh c tip cn vi kho st mt s hm n gin, v th gip
nghin cu nhng bi ton v chuyn ng u, vn tc trung bnh, phn trm, c
bit hc sinh s c gii thiu s qua v cc dy thng k...
Chng trnh ton bc trung hc ph thng phn b phc tp hn. Hc sinh theo cc
hng gio dc chung v hng k thut c chng trnh ton lp 10 khng khc nhau v
s thay i lp 11 v 12 ty theo chuyn ngnh chn la. Chng ta cng xem qua trng
lng ca ton hc trong k thi tt nghip:
Loi Thi gian lm bi H s
L 1,5h hoc 3h ty theo la chn Tng ng 2/38 hoc 4/34
ES 3h 5/37(+2 nu chuyn v ton)
S 4h 7/38(+2 nu chuyn v ton)
Chng ta thy r rng, ngay c vi nhng hc sinh ca khi khoa hc (S), mn ton
cng ch chim 20%.
S tht kh c th gii hiu chnh xc v y chng trnh ton hc cho tt c
cc loi khc nhau ca bc trung hc ph thng, y ti ch xin gii thiu ngn gn cc
chng chnh:
S v hm s bao gm v t nhin v biu din s, gi tr gn ng, k nng tnh
ton bng tay v bng my, s nguyn t, bc, gi tr tuyt i, khi nim hm v
kho st, cc hm cn bn, cng thc i s, phng trnh v bt phng trnh (ch
yu l bc nht), cc phng php gii i s v hnh hc...
Hnh hc bao gm hnh hc trong khng gian, cu trc khng gian v hnh hc gii
tch...
107
K yu Tri h Ton hc 2009
Thng k bao gm kho st s bin ng ca mt mu chn, m phng, thng k
m t...
Cc trng ngh:
Mc ch ch yu l gip hc sinh c mt s lnh ngh ti thiu. Thi lng mn ton
khng nhiu, ch khong 2h mi tun v xoay quanh cc vn nh cp s cng, cp s
nhn, cc hm thng dng, thng k m t, cc mn ton ti chnh, hnh hc vector, hnh
hc trong khng gian, lng gic, phng trnh v bt phng trnh bc 2, o hm-tch
phn, logarithme-ly tha, dy thng k 2 bin, phng trnh vi phn, xc sut.
Php vic dy ton bc ph thng phi ng u vi nhng thay i quan trng,
u tin l s cnh tranh vi s pht trin ca nhng mn hc khc, i hi vic dy ton
phi khng nh c v tr ca mnh trong chng trnh cng nh gi tr ngh nghip
trong tng lai.
Tr thnh mn hc quan trng, ton hc li i mt vi s gia tng tnh khng ng
nht ca hc sinh v phi tm cch thch ng vi tng trnh , s thch khc nhau. N
cng phi i mi v ch trng cng c cc mi quan h gia ton hc vi cc mn hc
khc cng nh gia ton hc vi x hi. Cng vi s pht trin khng ngng ca khoa hc
k thut, gio dc ton hc khng cn ch mang tnh l thuyt m cn c nhng hiu ng
trn thc hnh. Mt thc t ng bun l gii tr Php ngy cng mt dn nim tin vo
khoa hc v ton hc cn phi gp phn chng li iu ny. C nh vy nn ton hc ca
t nc sn sinh ra nhng a con ti nng nh variste Galois, Pierre de Fermat,
Jean-Pierre Serre. . . mi c th tip tc pht trin vng mnh.
Ti liu tham kho
Panorama des mathmatiques dans lducation fran caise, Jean-Luc Dorier (trng ban
gio dc ton Php) cng vi cc cng s.
108
Nht k IMO 2009
H Khng Duy, Phm Hy Hiu cc bn i tuyn IMO Vit Nam
Ngy 11/7/2009
11h30 ngy 11/7/2009, chic Boeing 777 ca hng hng khng quc gia Vietnam Air-
lines ct cnh, ch theo 6 thnh vin ca i tuyn, 4 thy quan st vin v 1 thy ph
on ri T quc ln ng. Ta hy chc h chin thng rc r trong ngy tr v.
Ngy 12/7/2009
10 ting bay trn my bay i vi nhng ngi ln u bay lu nh vy thc s l rt
mt mi nn hu nh cc s t ca chng ta u chm trong gic ng ngon lnh, tr nhng
ln b tip vin nh thc dy cho nhng ba n gia chuyn bay. Ngoi ra, chng ti cn
thy Duy c vi ln thc dy, bt n gh ca mnh ghi chp g vo quyn s tay
IMO report ca cu. 6h30p gi a phng, my bay h cnh xung sn bay Frankfurt - th
l c on n nc c! Th tc nhp cnh rt nhanh chng, v hu nh ch cn a
h chiu cho nhn vin hi quan l c. Tp trung ngh ngi c mt lt, mi ngi li
tay xch nch mang cc loi ba-l, va-li ln ng n bn tu. n ni, v cn 2h00 na
tu mi n, li c thy Khoi i trc thng bo rng khi ln tu s cm thy i cn
gi thc n trn tu li t nn thy Minh dn Hiu, Duy v Hng i ra hng McDonalds
gn ga tu mua hamburger cho mi ngi. Tu n, v ch dng li ng 3 pht. C
on tht s cm thy bt ng v s lm vic ng gi, chi tit n pht ca ngi c.
Tu chy t Frankfurt, bng qua Bonn, Koln, dc theo sng Reine v cui cng cng n
Bremen. Sut chuyn tu, lc u cn c vi ngi hng th chp nh phong cnh nhng
sau c 6 s t u chm vo gic ng, c l v cha kp thch nghi vi mi gi mi. Khi
tu n Bremen, on Vit Nam c n tip bi 2 c guide ngi c (xin t: h n
mc cc k dim da v hippy), cng mt chng guide Vit Nam (sau ny chnh l guide
ca on): L Trn Thi (Thai Le Tran), sau ny c on Vit Nam t cho ci tn Vit
Kiu: Tony Thi. Anh Thi sinh ra v ln ln c, tng v Vit Nam 3 ln nhng ni
ting Vit cng ch bp b. Anh Thi dn on n khch sn Inter City, nhn phng v
ngh ngi, v hn ngy hm sau lc 10h30 sng s c xe n n on Vit Nam vo trng
i hc Jacobs tp trung vi cc on khc. Chiu hm y on i n qun Mai-Mai
trong nh ga, c c ch qun ngi Vit tip i, cho ung nc ngt min ph, tht tnh
thy hi ngi nhng thc n qun ny rt ngon li r nn c on ha vi c ch qun
s quay li y sau khi thi xong. m y, ai cng ng ngon lnh v mt sau chuyn i di.
109
K yu Tri h Ton hc 2009
Ngy 13/7/2009
Ngy th nh trn nc c m ra vi ba n sng v cng kh chu. Ton b sa,
bnh m, ph mai, kh chu t mi n cch n. Cc s t d cm thy kh n nhng cng
phi c gng hon thnh nhim v n sng, nu khng s ph 14 Euro tiu chun n sng
ca B. 10h30, rt ng hn phong cch ca ngi c anh Thi c mt dn on
n i hc Jacobs. Cc s t c ch bng mt xe taxi n tri lnh, chun b cho mt
trn nh ln nht cuc i hc sinh ca h. n tng u tin l ng i c lm rt
mn, rt bng phng ch khng li lm, y g - voi nh Vit Nam, hn na hai bn
ng trng cy xanh nn d i vo lc gia tra, tri vn rt mt m. Xe i ngang qua
mt hi cng, nhng cnh ng rng ln vi ci xay gi ri li n nhng vt cy rng c
lt qua ca xe, v cui cng dng li trc ca trng i hc Jacobs ch n ca cuc
hnh trnh. on ly hnh l ri cng vo lm th tc check in. Th tc din ra khoa hc
v kh nhanh chng. Mi thnh vin u c pht 1 tm th ghi tn mnh, km theo v
c s dng min ph cc phng tin giao thng, bn campus ca i hc Jacobs, ba
l, nn v mt chic o trn in logo IMO 2009. Sau , on c pht cha kha phng.
ng di chuyn n cc khu nh kh di, v cc s t ca chng ta ln lt gp mt i
tuyn Canada, Singapore v cho hi h c vi cu. R rng l trnh ting Anh ca
i tuyn ta giao tip vi h! V phng, n nh ch ng v ngh ngi mt cht, c
i n khu nh ca thy Khc Minh n tra: ba n c c thc n chu nn d chu
hn nhiu so vi ba sng khch sn. Sau ba tra, c i c khong 3h30p ngh ngi,
v vo lc 6h00, anh Thi gi tt c cng ra sn tp th thao. (. . . ). Sau phn thi u th
thao chung Hi, Cng i chi tennis, Thnh v phng mt mnh cn Duy, Hng v Hiu
giao lu c vi i tuyn Mng C trong khi cng chi bng r vi h. on Mng
C gm cc thnh vin t 14 16 tui nhng li rt thch th trong vic v khoe vi
cc thnh vin ca chng ta. H hi Duy Cu c bit bt ng thc AM GM, Cauchy
Schwarz, Tchebychev khng?, lm cc cu Vit Nam ci thm. Cui cng, Duy v Hiu
i tm trong my tnh, chp vo USB tng cc bn Mng C bi vit v phng php EMV
ca Phm Kim Hng v On a class of 3 variable inequalites ca V Quc B Cn, cc
bn Mng C cng rt quen thuc vi 2 ci tn ny nn cm n rt nhiu. 7h00, c i
cng n ti. Cc ba n gn nh tr nn quen thuc v d chu hn nhiu cho cc s t
ca chng ta.
Ngy 14/7/2009
7h00, anh Thi nh thc i tuyn dy n sng v chun b cho l khai mc. Trong
khi ba tra v ba ti dn tr nn d chu th ba sng vn kh nut nh hm u
khch sn Inter City. n sng vi vng xong, 6 ngi quay v phng thay ng phc
ca i tuyn ri ra tp trung bn xe bus, chun b n ni lm l khai mc. i tuyn
Vit Nam ngi trn xe bus s 7 cng cc i Indonesia, Cambodia, Malaysia, Thailand v
Iran. n tng nht trong s l i tuyn Iran vi 6 chng trai cao ln v gng mt
c nhiu nt rt ging ngi phng Ty. Cc chng trai Iran cng rt thn thin v ci
m, mi i tuyn Vit Nam cng chp nh vi h trc khi ln xe. ng nhin, h
khng qun li chc thi tt v c nhng k nim tht ng nh vi IMO 2009. Xe khi
hnh, i khong 30p th n ni lm l khai mc: mt a im trng b ngoi nh mt
qun bia, cn trng bn trong nh mt qun ru (nhn xt ca Duy). Chng trnh ca
110
K yu Tri h Ton hc 2009
l khai mc theo nhn xt ca cc s t ca chng ta th cng khng tt, c bit l tit
mc nhy hip hop lm mt i tnh trang trng ca bui l - c l iu ny hp vi phong
cch ca hc sinh nc ngoi hn chng? Nhng d sao i na, trong l khai mc cng
cn c tit mc tnh nhm nhanh bng cc mo mc, gip ngi trnh din c th nhn
nhm 987 vi 804 trong thi gian ngn. Vui v n tng nht trong tr chi tnh nhm
nhanh ny l ch ngi trnh din ni y thch thc: If I give this little problem to the
young mathematicians here, I bet there will be many results, v s tht, Hiu thy i
tuyn Hy Lp ngi ngay trn i tuyn Vit Nam tm c 6 kt qu i mt khc nhau
(!). Quan trng nht trong l khai mc l mn diu hnh ca cc nc tham gia. Phn
ny c t chc kh honh trng, tuy nhin v c n 104 nc tham d nn thi gian
cho mi nc l khng nhiu. C mt s nc mang linh vt ca mnh ln sn khu khi
diu hnh, c nc li chun b nhng qu bng giy trong ghi i iu v nc ca
h hay nhng ng xu ca nc y khi ln sn khu, nm xung pha di cho khn
gi. Ring on Vit Nam khng ng n iu ny nn ch tng cho bn b nm chu
nhng ci vy tay cho thn thin ri li quay v ch ngi. n tng nht c l l 6 c gi
ca cc tiu vng quc rp thng nht vi trang phc hi gio rt c trng, khng
ln vo u c. Sau l khai mc, xe ch tt c quay li k tc x ngh ngi. 6h00,
ba ti din ra cng ngn gn, v sau , khong 8h00, thy Minh gi tt c vo phng
ca Cng ri dn tht k v ni qui phng thi. T vic c mang nhng g vo phng
thi n vic phi lm bi nh th no, vit ln t giy no, cho bi lm vo phong b ra
sao n vic nu c thc mc v , phi t cu hi ra sao cho hp l, n c chin thut
lm bi, cch cu im nu khng lm c l sao, ri vic s dng 5 tm th More
paper, Water, Toilet, Question & Answer, Help nh th no, ngha ca chng, etc. Ngn
y vic m mt n 2h. n 10h00, thy Minh bo tt c cng v ng c sc mai lm bi.
Ngy 15/7/2009
Ngy thi th nht m ra cng bng mt ba n sng qua loa, sau tt c tp trung
ra xe bus n a im thi mt hi trng trng ging nh mt ci nh kho hi cng
nhng rng n mc c th cha c tt c cc th sinh. Hi trng chia lm 6 block, mi
nc c 1 th sinh ngi trong 1 block sao cho 2 ngi bt k cng mt nc khng bao gi
nhn thy c nhau mt bi ton sp xp kh y nh?! Gi thi n, cc s t bc
vo phng thi vi tm trng hi hp v cng khng km phn ho hc. Sau 4h30p, tt c
np bi, ra ngoi ca. thi ngy u gm bi 1 l 1 bi l thuyt s kh n gin, c l
l N1 ca Shortlist, bi 2 l mt bi hnh m v sau Hiu v Hng bo khng xng ng
lm thi IMO, ring Hiu khoe thnh tch l ch c , cha v hnh bit lm (!),
cn bi 3 l mt bi ton dy s, lin quan n cp s cng, c l l A6 hay A7, ng l
kh hc i vi nhng ngi khng quen. Tnh hnh lm bi ca i tuyn trong ngy th
nht, tt nht l Duy v Hng gii quyt trn vn c 3 bi, tip l Hiu v Cng: lm
trn vn 2 bi u v cn mt t ca bi 3 (nhng ngay sau , Cng pht hin thiu st
trong bi 1), Thnh v Hi hm u c l b run tay, lm bi khng tt, mi cu ch c
1 bi trn vn nhng cng c lm c mt cht nhng bi khc. Chic xe bus ch i
tuyn quay v trong nhiu tm trng khc nhau. Ba tra hm y din ra nhanh, ri tt
c li cng ng mt mch n gi n ti. n ti xong, thy Minh li gi 6 s t tp trung
li, dn d v chin lc lm bi ca ngy hm sau. u tin, thy ni rng 2 bn Duy
v Hng l ng c vin cho chic huy chng Vng, tuy nhin Hiu v Cng cng c th,
111
K yu Tri h Ton hc 2009
cn Thnh v Hi nu hm sau c gng lm bi, vn c th gi c mu huy chng Bc.
Tuy nhin, iu quan trng, thy nhn mnh, l phi c chin thut lm bi hp l. Nu
khng, c th ta s nh mt li th ca ngy th nht, hoc c th, t li cng t hn.
Ri thy i vo cc vn chi tit hn, thy bo rng iu quan trng nht l hy coi nh
ngy th 2 mnh ch phi lm bi 4 v bi 5 qun mt s c mt ca bi 6 ko gp phi vn
kh, mt thi gian v mt li th. Thy cng cn dn rng ng nn xc nh t tng
l ngy th 2 thi s cn mt bi hnh na, v hnh vn l th mnh ca i tuyn Vit
Nam nm nay, hn na ngy th 2 chc chn phi c t hp (v ngy u cha c). Lc ,
c bn u thy s tht vng trn gng mt Hiu, nhng lin sau , Hiu pht biu
rt mnh dn: Tha thy, nu ngy mai bi 6 l hnh th em ngh chng ta vn c th
tp trung vo lm n, c khi cn tt hn l lm bi t hp nu n l bi 5 cha chc mnh
lm c. Thy Minh lp tc nhc nh cu v gng Phm t thnh vin i tuyn
nm trc: c coi l vua hnh trong gii hc sinh Vit Nam nhng vn phi cho thua
trc bi 6, nhc cu ng ch quan, hy nghe li thy th hn. Xong bui gio hun,
thy Minh khng qun chc cc s t ngy mai s lm bi tt hn ngy trc v chc tt
c ng ngon. m y ai cng ng sm, c l v lm bi cng thng hn d l khai mc chng?!
Ngy 16/07/2009
Ngy thi th nh cng bt u vi ba sng. Nhng ba sng hm y trm lng hn
hm trc, v khng ch c cc s t Vit Nam m ngay c cc on khc cng c nhng
tm trng khc nhau do ngy thi th nht mang li. Tng ming bnh m c nhai nhanh
nut l trong im lng, tt c ch nhn nhau, gn nh khng ni nng g. Nhng cui cng,
ting ci vang li xut hin khi Hiu v Duy pht hin ra Fan Zheng mt th sinh ngi
Trung Quc, c cch n ung ht sc lp d. Cu Fan Zheng y n bnh m ch qut b
ngoi, th khi n li ci mt xung, th khi n xong ch i ly li sa m khi quay
li gh ngi cng lc ng c l Trung Quc hun luyn cc thnh vin ca h k n
mc mi ngi u b : lm Ton th rt gii nhng ngoi ra chc khng bit lm g.
Chic xe bus i sn ngoi cng trng, ch cc s t n a im hm trc: h sn
sng i mt vi 3 bi ton ha hn s kh khn hn, v theo nhn xt ca thy Minh,
ngy u tin vn cn kh nh nhng. bi ngy th hai ng nh thy Minh d
on: c phn phc tp hn ngy u, n bt u bng mt bi hnh hc vi yu cu tnh
gc v mt cm by cho nhng k hay suy ngh vn n gin, nhng may mn thay,
trong ghi r tm cc gi tr c th c ca BAC nh mt li cnh bo rng c
th c nhiu nghim nn cc s t Vit Nam khng ai lm sai bi ny, ring ch c Hiu
l khng hi lng v cch lm ca mnh: cu khng tm c cch lm thun ty m phi
dng cch tnh ton, vic tnh ton ca cu di n 3 mt giy thi, hn na li rt phc
tp. Bi 5 l mt bi phng trnh hm trn tp s nguyn dng, c l tm A4 hay A5
ca Shortlist. Khi ra khi phng thi, c 6 ngi u bo co l lm c, nhng ngay sau
, Cng pht hin ra cu ng nhn ngay t bc u tin, v ra v s nghim hm,
trong khi p s l f(n) = n, cn Hng cng nhn ra bc qui np ca cu cha y .
Duy, Hiu, Hi, Thnh th u cha thy sai st g. Bi 6 thc s l mt vn ng ni:
bi ton Grasshopper (con chu chu), v sau c nh gi l bi kh th nh trong 50
nm IMO, ch thua bi 6 ca IMO 2007 ti Vit Nam. Bi 6 i tuyn Vit Nam tr
Duy ra khng ai c cht tng no cho li gii. Hiu c vit c vi ch linh tinh vo,
v sau ct thy Minh nhn xt Nhng g em vit u ng, nhng khng phi l li
gii. Ri khi phng thi, v nm c tt c kt qu lm bi ca mnh, cc s t Vit
112
K yu Tri h Ton hc 2009
Nam cn mang nhiu mu sc tm trng hn ngy th nht. V n k tc x, c i vui
mng gp li thy H Huy Khoi ngi trng on ln ng trc t ngy 10/7,
v b cch ly vi cc th sinh trong sut thi gian va qua. Thy Khoi cho bit tnh hnh
l ngy u tin, Duy chc chn c 21, Hng th c th 19 n 21, ty vo vic thy
c ci c vi jury khng, Hiu ngy u chc chn 15, Hi v Thnh u c th t 9
n 11, cn Cng c th 12 n 13, ty vo vic thy c bo v c hc tr trc
jury hay khng. Qu mt mi, c bn n vi ba tra, nhng thy Khoi v thy Minh
vo n cng, v cn ngi tho lun vi Duy v bi 6 ca cu. Lc ny Duy mi nhn
ra rng mnh xt cn thiu trng hp, v nhng trng hp cu thiu, tuy l mt phn
nh cc trng hp nhng li ri vo cc trng hp kh nn thy Khoi ni bi 6 cu ch
c cng lm l 4, ng nhin nh th l qu xut sc ri. Sau ba tra l mt gic
ng di qun bt nhng n tng v hai ngy thi, chun b cho nhng ngy vui chi,
tham quan du lch sp ti. (. . . ). Ba ti din ra cng nhanh chng v thy Minh dn sau
ba ti phi tp trung trnh by chi tit tnh hnh lm bi cho thy. Sau bui hp vi
6 s t m khng thu c thng tin g nhiu, tr vic pht hin ra thm mt s li ca
Hng bi 5, thy Minh ra v. Thy Khoi tip tc ngi li, ni v vic s phi chm bi
ra sao: th ra ngy hm sau s chm cc bi 1,4,3,6 tng ng vo lc 9h00 sng, 12h00,
3h00 chiu v 6h00 ti. Mi chuyn gn nh ng ng: Duy chc chn Vng, Hiu v
Hi chc chn Bc, Thnh ang gia ng v Bc cn Hng ang gia Bc v Vng,
ring Cng c nguy c phi nhn HM, nhng c l vn l ng theo thy Khoi ni.
Sau bui ni chuyn vi thy Khoi, m hc sinh li t tp trao i vi nhau. 11h30p,
chung in thoi li reo vang: thy Minh gi Hi, Cng v Hiu sang phng thy ni
li mt s ch trong bi lm. C 3 tm o khoc cho lnh ri chy i ngay. n ni,
thy Minh hi Cng cch lm cc bi ca cu ngy th 2. Lc ra khi phng thi, Cng
ni ngy 2 lm c 2 bi, nhng sau khi ni chuyn vi thy Minh, cu nhn ra bi 5
hon ton b i, cn bi 4 c l cu vt c cht t. C l lc ny Cng rt bun. V
phn Hi, bi 4 cu dng nh l Ceva sin nn khng thy r vic phi lm chiu o nh
th no, thy Minh s mt im nhng Hi trnh by li r rng mi th v xa c
ni lo y ca thy. Cu chuyn vui nht c l l ca Hiu: thy Minh ni rng tnh ton
ca cu khng bit ng khng, v cc thy th tch nhn t mi m khng a n
c dng cui cng nh cch lm ca cu. Lc , Hiu rt lo lng, lp tc chy v tm
laptop, bt Maple ln v. . . tnh li. Maple cho ra kt qu, ng nh biu thc ca cu,
nhng nhn rt d s. Lc ny, c Hiu v thy Minh u th pho nh nhm, yn tm v
bi lm. Ni chuyn vi thy Minh mt lc, c 3 c tha, cng v v ng say gic m y.
Ngy 17/07/2009
Ngy i chi d ngoi th nht. 10h sng, tt c cng n bo tng xut nhp cnh ca
bn cng Bremen mt hi cng ln nht th gii. Ni y lu tr thng tin v nhng t
nhp c, xut c ca ngi cc nc v c ngi c thng qua hi cng ny. Nh vo bo
tng Bremen haven (haven trong tic c ngha l hi cng) m tt c hiu thm v cuc
sng trn tu nh th no, tuy nhin cng c nhng iu rt nhm chn, c th l cuc i
ca nhng ngi khng ly g lm ni ting m nhp c, xut c nhng ngi hng dn
vin c bt c i tuyn phi nghe i nghe li. Tm li, vic tham quan bo tng Bremen
Haven ch th v trong khong 30p u, sau tt c u bc i chn nn. Tra, tt c
cc on c a vo mt phng rng v thong, ch ngi v n ti thc n c
pht em theo nh hm i d l khai mc. n chiu, tt c c vo tham quan bo tng
113
K yu Tri h Ton hc 2009
thi tit (climate house). Ni y thu nh cc vng t khc nhau trn th gii vi a
hnh, kh hu, nhit , mi v. . . c trng ca tng vng v sp xp thnh vng theo
mt kinh tuyn to cho khch tham quan cm gic nh l c i vng quanh th gii.
Chuyn tham quan y nhn chung l th v, nhng mt mi v phi i b qua nhng chng
ng di, th, c nhng lc i vo vng m phng sa mc Sahara ca chu Phi, ct
bm vo giy lm giy trn, mt lc sau li n Nam Cc vi nhng tng bng tri ln,
lm cc thnh vin i tuyn nhiu ln sut trt ng. Ri khi climate house, on Vit
Nam phi tm mi mi gp c guide ca on mnh. Thy Minh v sau nhn xt L ra
guide l phi bm on, nhng guide Vit Nam chc ch lo bm cc ch guide xinh p
ca my on Trung Quc, Nht, Thi Lan thi. (. . . )
Ngy 18/07/2009
Ngy i chi d ngoi th hai. Hm nay khng b anh Thi gi dy sm nn c i u
ng n tn 10h00, hu qu l khng ai kp n sng m vn phi ln xe i vo trung tm
thnh ph Bremen. Hnh trnh ca i tuyn Vit Nam bt u t di mt chn cu,
ni c khu ch bn nhng mn second hand r tin, nhng thc ra trng cng cn hi
mi, c l vn cn mua c. Ch bn ch yu l cc in t v qun o, nhng cng
c mt s mn lu nim. Ti khu ch tri y, 2 nc lng ging Vit Nam v Cambodia
c m p nh k nim vi nhau. Ri ch tri, c i i n qung trng Bremen,
ni c tng tng Bismack ngi anh hng c cng thng nht t nc, vo thm nh
th Bremen v li quay li i do xung quanh qung trng. Thnh ph Bremen m m
ngay c trung tm vi nhng ngi nh hin ha bao quanh thp chung nh th cao
gn 100m. Nh th Bremen c 2 thp chung, u b tn ph v bom n trong i chin
th gii ln th 2, nhng mt thp c tu sa hon ton, cn thp kia vn ang ch
vo lng thnh quyn gp ca nhng ngi theo o. Bc vo trong nh th, chng ti
thy mi vm c chm tr rt tinh xo nhng hnh nh tn gio, n tng nht l bc
tranh v ba tic ly cui cng vi hnh nh Cha Jesus cng cc tng . Ra khi nh th,
on c anh Thi dn n trc biu tng ca thnh ph Bremen: con g trng ng
trn lng con mo, con mo ng trn lng con ch, v con ch ng trn lng con la.
Hnh nh y xut pht t cu chuyn c tch quen thuc Nhng nhc s thnh Bremen,
v tng truyn rng ai n cm vo 2 chn con la v c mt iu g th iu y s tr
thnh hin thc, th l c 6 thnh vin i tuyn tranh nhau nm ly chn la v chp
nh. Sau tit mc s chn la l vic i do ph. Mi ngi khng qun gh qua nhng
hng lu nim dc ng mua nhng hnh nh v Bremen, c bit l hnh nh 4 con
vt thing k trn. Vic mua bn c din ra ht sc lch s, k c i vi nhng hng
dc l ng nh th ny. Thm ch ngi bn hng khch t do la chn m khng
cn trng coi, khng lo b trm cp. n tra, mi ngi ngi trn nhng chic gh g by
gia qung trng Bremen n bnh c pht theo trong ti thc n t sng. 12h00
nhng hm y gi mnh nn ai cng cm thy lnh. Kh nht l Duy v lc sng ch quan
khng mang theo o khoc. n tra xong, anh Thi li dn mi ngi vo tim chocolate
Hachez mua chocolate v lm qu. y l nhn hiu t sn xut v t bn chocolate ni
ting v cht lng ti c, nhng gi thnh v th cng hi cao hn bn ngoi. 2h00, c
on quay ra xe bus quay v i hc Jacobs. Chiu hm y l bui tic barbercue ngoi
tri, v y l ln u tin mi ngi c chng kin ti nng ca Hiu v Duy: 2 cu
vng i vng li ly thc n, cui cng Hiu n 4 ming tht ln, 1 ming tht g cn
114
K yu Tri h Ton hc 2009
Duy 3 ming tht ln, 1 ming tht g, mi ming u c din tch hn lng bn tay mt
cht, th hai cu ny cn ung Coca Cola lin tc v n thm bp rang, salad trc s
ng ngng ca khng ch i Vit Nam m c cc i xung quanh. Nhng cng phi cng
nhn, ba barbercue y l ba n ngon nht trong sut khong thi gian i hc Jacobs
ca on Vit Nam. Kt thc ba n, mi ngi v phng ngh, ring Hiu v Duy chy
n khu nh jury ang chm im xem trc kt qu. Hiu tht s bt ng v bi 4
cu c 7 im, bi v bn thn cu cng khng ng rng nhng tnh ton khng khip
ca mnh li c chp nhn, cn Duy va vui va bun v c 4 im bi 6: vui v
c 4 im, cao hn nhiu ngi, nhng bun v khng lm c trn vn. Th l Duy
chc n c 39/42 im, chc chn s lt vo top 10 v s cn hn rt nhiu thnh
vin ca i tuyn Trung Quc, v iu ny m cu cng hm h lm, c va i va k mi.
Ngy 19/07/2009
K nim 50 nm IMO. Mt bui l honh trng khng th qun c. Ngy 19 c bui
sng t do, v nh thng l, cc thnh vin ca chng ta s dng s t do y cho gic
ng ko di n 10h30 ca mnh, li b mt ba sng. Ba tra cng khng c g c sc,
v tt c u ang ngh n bui l kh c bit ca IMO 2009 ny. 12h00, tt c c mt
trn chuyn xe bus s 7 n ni lm l. Thy Khoi cng i vi on, cc trng on
khc cng th, thy bui l c coi trng n mc no. 30p sau, xe n ni. L k
nim 50 nm IMO c t chc mt ni trng nh nh ht ln ca thnh ph Bremen vi
nhng khch mi c bit l nhng ngi tng thi IMO t thnh tch cao v gi y
tr thnh nhng nh Ton hc ni ting trn th gii, trong c bit n nhiu nht
c l l Terence Tao Mozart ca Ton hc ginh huy chng Vng IMO tui 13,
c nhn gii thng Fields nm 2004 v hin ang l gio s ca i hc California, l
chuyn gia v l thuyt s, phng trnh o hm ring, l thuyt biu din v gii tch iu
ha, ngoi ra cn c Bela Bollobas, gio s i hc Cambridge v Memphis, l chuyn
gia v gii tch hm, t hp v l thuyt th, ngi u tin ginh 2 huy chng vng
IMO (1959 v 1961), Timothy Gowers, i hc Cambridge, l chuyn gia v t hp v
gii tch hm, huy chng vng IMO 1981 v c gii thng Fields nm 1998, Laszlo
Lovasz, huy chng Vng IMO 1963, Bc IMO 1966, chuyn gia v Ton ri rc v Tin hc
l thuyt, hin l ch tch Hi Ton hc th gii, Stanislav Smirnov, huy chng Vng
IMO 1986 v 1987, hin ang lm vic i hc Geneva, chuyn gia v Gii tch phc, h
ng v l thuyt xc sut, Jean-Christophe Yoccoz, huy chng Bc IMO 1973, huy
chng Vng IMO 1974, gii thng Fields nm 1994, l chuyn gia v h ng, l thuyt
s v gii tch phc, hin ang l gio s i hc Paris XI. L k nim bt u bng
cc bi pht biu ca cc quan chc cao cp, trong c Ch tch Hi ng trng on,
B trng B Gio dc v Nghin cu Lin bang, Hiu trng i hc Jacobs v i din
ca nh ti tr IMO 2009. Th v nht c l l qu trnh t chc cc k IMO t nm 1959
c k li kh t m: IMO cng bt u vi ch 7 nc tham d, v sau ngy cng
ln mnh, tr thnh mt s kin quan trng nh hin nay. Sau din vn ca cc quan chc
cp cao l phn giao lu gia cc nh Ton hc ni ting nu trn vi cc th sinh IMO
2009 thng qua cc bi thuyt trnh. C tng cng 6 nh Ton hc c mi din thuyt,
v c sau 2 ngi th li c mt khong thi gian ngh ngi. Trong khong thi gian y, cc
th sinh c cung cp bnh, nc ung v c c hi tip xc, giao lu vi cc thn tng
Ton hc ca mnh. Ngi din thuyt u tin l Terence Tao. Vi ti v cu trc v s
phn b ca cc s nguyn t y hp dn v phong cch ni cun ht ca mnh, Tao lm
115
K yu Tri h Ton hc 2009
cho c khn phng tp trung vo phn din thuyt ca mnh. Tuy ch l gii thiu s lc
cng nh c nhng nh gi kh hiu, c bit l phng php xc sut trong vic pht
hin mt s nguyn t, nhng iu ny cng li n tng trong nhiu IMOer hm nay,
kch thch h i theo con ng nghin cu. MC ca bui l cn ni Ti tin rng sau vi
chc nm na, ti IMO 60, 70, hay 100, mt trong s cc bn s ng trn sn khu, thuyt
trnh v nhng ti ring ca mnh. Phn giao lu vi cc nh Ton hc cng kh th v,
c bit l vi Terence Tao. Cc thnh vin Vit Nam cng khng b l c hi ny. Hiu,
Hng v Cng chen c qua m ng n gn Tao, xin ch k v chp nh lu nim
vi nh Ton hc ni ting ny. Kh cho Duy: rt ngng m Tao nhng li khng th tm
c ng gia m ng ngn ngt bao quanh Tao nh mt ngi sao nhc rock thc s (. . . )
Ngy 20/7/2009
Chuyn tham quan o Wangerooge di sn thin nhin ca c do UNESCO bnh
chn. V l do i o phi i bng thuyn, m thuyn th chy rt ng gi nn xe khng
th ch i bt c ai lu c c. Mt trong nhng nn nhn ca s nguyn tc y chnh
l thy Minh: thy n qu tr nn c xe nh quyt nh b thy li. Khng bit ti sao
m ti hm trc Hiu c nhm t thng bo nn thng tin vi c i rng ba n
sng s c pht trn xe, th l tt c cng ln ng m khng c g vo bng. Xe n
bn thuyn th gp phi mt trn gi ln, thi ci lnh ca bui sm mai vo su tn da
tht, khin c 6 thnh vin i tuyn u phi khoc o lnh kn ht c tay, ring Hiu
cn din thm m cho gi tp vo mt. Tt c nhanh chng ln thuyn cho ng gi
khi hnh. on Vit Nam c xp ngi cng mt ch nn tt c cng ta vo nhau v
vo. . . nhng chic ba-l IMO mu ta cho c cm gic lnh. Tu lt trn sng rt
m v n o sau khong 30p. C on li ln mt chuyn tu la ngn, thm khong
10p n ch tp trung, sau li phi i b thm khong 1h n c ch t chc
vui chi. l mt bi ct di, phng v rt mn. C l nh bi ct p th ny nn o
Wangerooge mi c chn lm di sn thin nhin ca UNESCO. Bi ct rng v thong,
hng cy xanh li tt xa pha sau nn nhng cn gi but c dp thi ct bay m mt,
mang theo ci lnh ct da t trong nc bin v c t khng kh. Tri li m u my sau cn
ma nn nh nng vn cha ln hn, cng lm tng thm ci lnh thu xng. Th m vn
c ngi nhy xung nc n tn bng, ri chi a, ht nc, nhy sng c. 11h30,
tt c cng xp hng i vo nh n, v mt ln na, Hiu lm mi ngi trm tr khi mt
mnh x l 5 a thc n y p. Nhng ln ny, cc thnh vin khc cng khng chu
thua km: Duy v Hng u n 4 a, Hi, Cng v Thnh cng mi ngi 2 a (trong
khi tiu chun l mi ngi ch c 1 a!). Sau ba tra th mt tri ln, khng kh cng
bt lnh. C i cng i do xung bi ct, chp nh v ngm cnh bin, ri sau khi
nhit xung quanh ln cao hn v cm thy bt lnh, tt c cng chi bng. Trong lc
i Vit Nam bng, cc i khc cng c nhiu tr th v nh xy lu i ct, o cc
h su xung ct bng cuc nha, ri nhng tr chi th dc nh lc vng, xoay bng v,
i xe p mt bnh u din ra si ni. Cc cuc vui chi din ra trong ting ci rn r
n tn 6h chiu th mi ngi cng quay ra bn tu ha, i ngc li bn thuyn quay
vo b. Trong lc trn tu i t bin v, mt cnh chim hi u bay xung rt thp, st vi
tng trn ca tu nn c mt cu ngi Nga a bnh m ln cho n qup ly trong s v
tay h reo si ni ca mi ngi xung quanh.
116
K yu Tri h Ton hc 2009
Ngy 21/7/2009
B mc IMO 2009. Ba sng ca i tuyn Vit Nam hm nay c ln k hoch r
rng v mi ngi vn khng qun c s nhm ln tai hi hm qua ca Hiu. 8h00, mi
ngi n sng xong, cng quay v phng khoc ln mnh chic o ng phc ca i tuyn
Vit Nam, chun b i nhn nhng tm huy chng rng r ca mnh. 10h00, xe bus khi
hnh n a im t chc l b mc v trao huy chng. l phng ha nhc Bremen,
mt khn phng sang trng v rng ln cha tt c cc th sinh v jury cng cc
quan st vin. Cc th sinh c sp xp ch ngi theo mu huy chng. Huy chng Vng
ngi trn cng, ri n Bc, sau l ng v ng sau na l nhng th sinh cn thiu
may mn nn cha ginh c tm huy chng IMO danh gi. Khi cc v khch mi c
mt ng , l b mc IMO c bt u bng din vn ca b B trng B Gio dc
v Nghin cu lin bang, sau n Hiu trng trng i hc Jacobs ri i din ca
nh ti tr. Ni tip sau cc bi din vn l mt mn o thut vt l kh th v vi vic
lm cho ngn la xoay trn v chy mnh ln trn cao, ri mn bn ra cc vng trn khi
t nhng chic my khng l t to, u thu ht c s quan tm v ng h ca khn
gi. Tip n l phn trao huy chng. y l giy pht hi hp v ng trn trng ca
tt c nhng th sinh c gng lm bi, v gi y sp c eo vo c tm huy chng
IMO danh gi. Cc huy chng c pht bt u t huy chng ng. Huy chng c
trao bng cch mi cc th sinh ln sn khu, cho khn gi ri quay li pha sau lng,
cc i biu c mi trao huy chng eo nhng tm bng khen danh gi y ln c h.
Trong s cc th sinh ginh huy chng ng c Raul Chavz ngi Peru nm nay 11
tui v l th sinh tr tui nht ti IMO 2009 tht tnh c, cu b bng tui thn ng
Terence Tao khi ln u ot huy chng ng IMO. C nhng cu bng a Raul can
solve an IMO problem but can not take a bath himself khin mi ngi phi ph ci. Khi
Raul ln nhn huy chng, c hi trng v tay nhit lit, hy vng cu b ny s ph c
k lc ca Terence Tao bng cch t c huy chng Vng ti IMO 2010 tip theo. 2 s
t Vit Nam: Cng v Thnh ln nhn huy chng ng sau cng, v trong nhng ngi
cng mu huy chng th huy chng li c pht theo th t t in ca tn nc, v
quay v ch ngi vui v vi chic huy chng ng trn c. Tip n l huy chng Bc. V
MC ca bui l cng l mt gio s Ton hc v c mi tham gia trao huy chng ng
nn trong lc y phi nh n mt MC khc, khi n huy chng Bc, MC chnh tr li
vai tr ca mnh khin cho vic eo cc huy chng vo c cc th sinh tr nn sinh ng
hn. ng lin tc ni nhng cu nh: Come on, turn around and receive your medals,
We are proud of you, etc, nhng khng bao gi ni lp li cu ni trc , khin cho
vic trao nhn huy chng din ra th v hn. Khi Hiu v Hi ln nhn huy chng Bc,
hai cu nh guide ca i Cambodia cm my nh bm gip vi kiu k nim. K n l
phn trao huy chng Vng vi nhiu hnh nh rt ng nh. Cng vi hnh thc nh c
nhng s lng th sinh c gi ln nhn trong mt t ch cn 5 th sinh. V MC tht
kho lo khi sp xp 6 th sinh: 3 ngi Hn Quc v 3 ngi Bc Triu Tin 2 t nc
chung ng bin gii ang chia ct nhau bi v tuyn 38 cng ln sn khu nhn gii.
Quc k 2 nc c cng ra cnh nhau l mt hnh nh rt p v mt chnh tr, ni
ln c m ha bnh hu ngh trong cng cuc ton cu ha, mt trong nhng mc tiu
ca IMO mun xy dng. Cui phn trao huy chng Vng, Duy v Hng cng ln nhn
huy chng, rt vui v. Phn honh trnh nht ca vic trao huy chng l i vi 3 th
sinh t im cao nht ca k thi: Dong Ji Wei (CHN), Makoto Soejima (JPN) v Lisa
Sauermann (GER). 3 th sinh c mi ring ln sn khu, v khi nhng tm huy chng
117
K yu Tri h Ton hc 2009
p nht c trao cho h, c hi trng cng ng ln v tay rt trnh trng. l mt
trng v tay di, c c s ngng m, c m v mt cht ganh t, nhng li nhng n
tng rt su sc trong lng tt c mi ngi. L trao gii kt thc, tip n l mt tit
mc ha tu ca dn nhc thnh ph Bremen: mt bn nhc hng trng ca Beethoven,
thi thc cc th sinh hng v tng lai ca mnh vi nhng c m p nht. Sau bi ha
tu li l mt bi ht opera bng ting c ca mt n ca s vi ging cao v rt truyn
cm nn d t ngi hiu, c hi trng vn im lng lng nghe v cm ng. L b mc
chnh thc kt thc bng vic trao c IMO cho nc ch nh tip theo. u tin, h pht
mt on video clip v Kazakstan, sau cc quan chc ca nc ny ln nhn c IMO
t nc c. Th l IMO 51 s c t chc ti thnh ph Astana y nng ca t nc
Trung Kazakstan. Nghi thc kt thc trong trang trng cng khp li bui l b mc. Tt
c cng ra xe bus quay v campus ca i hc Jacobs, khng qun chp nhng tm nh
vi chic huy chng nng hi va c eo vo c lm k nim. Theo thy Khoi nhn
xt, huy chng ca c lm khng c sc so v p nh huy chng ca nc ch nh
Ty Ban Nha nm trc, tuy nhin, d p hay khng, n cng ng qu v l kt tinh
ca nhng ngy thng c gng khng ngng ca cc thnh vin i tuyn. Ti ngy 21 l
ba n ti t bit, cng c t chc ngoi tri nh ba barbercue hm trc. Cc thnh
vin Vit Nam cng nh cc nc khc u khng tp trung vo n ung m ch yu l
i giao lu, tng cho nhau nhng mn lu nim t nc ca mnh, ri chp vi nhau
nhng tm nh ghi nh sut i v mt k nim p ti IMO. n khong 10h00, mt
night party c t chc vi nhng mn dancing n tng ca c cc ca s trn sn khu
ln nhng th sinh trn bi c. Cng, Duy v Hiu cng chen chc vo m ng, biu
din cc ng tc v cng va tp ca mnh, trng cng c hn lm. Mn dancing ko di
n tn hn 12h00 mi kt thc. Lc ny ban t chc cng b Miss v Mr IMO theo kt
qu bu chn. Miss IMO l mt bn n kh xinh p n t Venezuela vng quc ca
nhng hoa hu, cn Mr IMO cng n t Nam M, l Feliz ca Brazil mt ngi bn mi
quen ca i Vit Nam, c bit c v thn vi Hiu, v sau hai cu ny cn bt tay v
chp nh vi nhau. Khong 3h00, ba party tm bit nhau mi kt thc, chnh thc khp
li IMO 2009 vi bao khonh khc ng nh trong lng c nhng th sinh ln ban t chc.
H chia tay nhau v phng ngh v nhng ngi cn c hi tip tc khng qun ni nhng
li hn gp li rt t tin vi nhau. Sng ngy 22/7/2009, tt c cng ri i hc Jacobs,
kt thc chuyn i tt p.
118
Hnh trnh du hc ca cc sinh vin Ton
Lim Nguyn - Toronto, Canada
- Phan Thit
Gii thiu. Khng t ln cc thy c gio, k c nhng thy c kinh nghim nht, tm
huyt nht vi ngh, vn phi bi ri trc cu hi ca hc sinh, sinh vin Hc ton c g?,
Em s lm c nhng g khi c tm bng c nhn ton, thc s ton?. Bi vit di y
khng tr li cho nhng cu hi , nhng c th gip chng ta t tin hn vi cu tr li ca
mnh. Chng ti cm n GS Nguyn Tin Zng pht hin ra nguyn bn ting Anh ca bi
ny v anh Lu Trng Lun, mt gio vin ting Anh Phan Thit gip chng ti dch bi
vit sang Ting Vit.
Bng cp Ton hc mang li li ch g?
D nhin l cc k nng tnh ton ri, bn cn g phi thc mc ch.
Thc ra, theo trang web ca Khoa Ton H Warwick, th bn khng ch c c nhng
k nng tnh ton m cn t c mt s k nng thit yu khc na.
Nhng k nng v ton hc
L mt sinh vin ton hc, bn s hc tt c nhng mn chnh ca ton hc hin i:
i s, gii tch, hnh hc, thng k v ton ng dng. Trong ton kha hc ny, bn s
c hc:
Ngn ng ton hc v cc qui tc lp lun.
Cch pht biu mt mnh ton hc chnh xc.
Cch chng minh mt gi thuyt ton hc ng hoc sai.
Cch rt trch mt bi ton trong sch.
Cch s dng ton hc miu t th gii t nhin.
Nhng k nng phn tch
Mt khi c bng cp v ton hc, bn s khng bao gi chp nhn vic lp lun hi
ht. Ton hc mang li cho bn kh nng:
1. Suy ngh mch lc
Lu Trng Lun dch t nguyn bn ting Anh What Can You Gain From A Mathematics De-
gree?, ng trn trang trang web: http://www.maths.warwick.ac.uk/pydc/white/skills.html v c
GS. Nguyn Tin Zng gii thiu trn trang web http://zung.zetamu.com
128
K yu Tri h Ton hc 2009
2. Lu n tng chi tit
3. Lm ch nhng tng chnh xc v phc tp
4. Lp lun phc tp
5. Xy dng nhng l l l-gc v ch ra nhng l l phi l-gc
Cc k nng gii quyt vn
Bn s c giao cho v s nhng bi ton gii quyt trong sut kha hc. Tri
nghim ny s gip bn:
1. H thng mt vn bng nhng l l chnh xc, nhn dng c nhng vn then
cht
2. Trnh by mt gii php r rng, a ra nhng gi nh r rng
3. Hiu thu mt vn kh bng cch nhn vo nhng trng hp c bit hoc nhng
vn ph
4. Linh hot v tip cn cng mt vn bng nhiu quan im khc nhau
5. i ph vi vn mt cch t tin, ngay c khi cha c gii php r rng
6. Tm kim s gip khi cn
Cc k nng tm ti
Trong qu trnh hc, thnh thong bn s lm vo tnh hung c gng hiu c nhng
bi ton c v qu kh v c gii quyt nhng vn m thot u tng chng nh khng
th. Bn c th c giao vit nhng bi lun v nhng d n khin bn phi t mnh tm
hiu mt phm tr ton hc m bn cha bit g. Vic ny s bin bn thnh mt nh iu
tra nghip d, ln theo ting gi ca thng tin v ngun cm hng. Bn s c nhng tri
nghim:
1. Tra cu cc ghi chp v bi ging, gio trnh, cng nh sch tham kho
2. Xi tung th vin
3. Tm kim cc ngun thng tin tham kho
4. Rt ta thng tin t mi nh ton hc m bn gp (nhng sinh vin khc, sinh vin
tt nghip, ngi hng dn v nhng ging vin)
5. T duy
Cc k nng trao i thng tin
Mt bng cp ton hc s pht trin kh nng nm bt v trao i mc cao nhng
thng tin chuyn mn. Trong qu trnh nghe ging, bn s c yu cu sp xp v lu tr
mt khi lng ln thng tin ton hc dng ni cng nh vit. Nhng bi tp v nh,
v bt c bi lun hay d n no m bn thc hin, cng s i hi s trnh by mch lc
129
K yu Tri h Ton hc 2009
theo ngn ng ton hc. Trong qu trnh c km cp, bn s tham gia trao i nhng
kin v ton hc vi ngi gim st ca mnh v nhng sinh vin cng kha. Bn cn tham
gia tho lun cc vn ton hc qua vic i thoi vi cc ging vin v sinh vin cng
kha. nhng nm cui, bn c th c c hi ging dy nhng sinh vin cha tt nghip
khc. Qua nhng tri nghip ny, bn s hc c cch:
1. Lng nghe hiu qu
2. Vit tt cc vn ton hc
3. Vit lun v bo co
4. Thuyt trnh mt vn ton hc trc c nhm
Cc k nng vi tnh
IT l t vit tt ca Information Technology (cng ngh thng tin), bao hm ngha bt
c th g c lin quan n my vi tnh. Trong sut qu trnh hc, bn s c quyn s
dng cc tin ch cng ngh thng tin ca trng. Bn s c:
1. S dng e-mail v truy cp internet
2. Hc mt ngn ng lp trnh
3. Gii quyt cc vn bng phn mm ton hc
4. Hc k nng son tho vn bn, k c dng ch vit thng thng v dng k hiu
ton hc
Nhng thi quen lm vic tt
tr thnh mt sinh vin ton hc thnh cng, bn s phi:
1. T m v chu kh trong cng vic
2. T chc tt thi gian biu v ng hn
3. Lm vic di p lc, c bit l khong thi gian gn k thi
4. Lm vic c lp m khng cn gio vin h tr thng xuyn
5. Hp tc vi nhng sinh vin khc gii quyt cc vn chung
Nhng nt tnh cch hu ch
Mt gio s ton hc tng ni vi mi la sinh vin sp vo nm nht rng bng cp
ton hc s thay i h sut c cuc i. Vt ln thnh cng vi nhng tng kh hiu
v cc vn kh gii quyt s to nn:
1. Tnh qu quyt
2. Tnh kin tr
130
K yu Tri h Ton hc 2009
3. Tnh sng to
4. S t tin
5. Tnh thn trng trong t duy
131
Thy v Tr
Phan Thnh Nam
ng trc Thy, tr nh nh li
ng rng mnh mi l mng
Hy vn thng, tri cn cao lm
Cht mm non ch ng ti nng
1
.
Thy dy rng hc Ton l gian kh
Bi kht khao chng th c b
Nh con thuyn i trn dng nc ngc
Vt thc ghnh mi ti b th.
Trc Ton hc Thy bit mnh hu hn
Hm thi gian chn bi hai u
Song Thy vn dy tr tin bc
V chn tri thng cch bi vc su.
Hn mt no ng tr rn bc
Vi bao ng r tng lai
Mt mnh c hai iu sai ng
Nhng i Thy ng chn chng cn hai
Chiu thu tm lng tr cng tm
Nhn bng Thy nghin c khng gian
ng Ton hc ta ng i mun hng
Vng li Thy: ng ngi nhng gian nan.
Nhn dp 20-11 nm 2001
Phan Thnh Nam, lp Ton K00-03, THPT Lng Vn Chnh, Ph Yn