Lớp T1K28 Chuyên Hà Tĩnh

TÌM HẰNG SỐ TỐT

NHẤT TRONG CHỨNG
MINH BẤT ĐẲNG
THỨC ĐÚNG

Hà Tĩnh, tháng 4 năm 2019

 Lời giới thiệu
Bất đẳng thức được coi là khái niệm quan trọng của toán học. Đây là chủ đề mà
học sinh đã được tiếp cận ngay từ năm lớp 8 của cấp THCS. Và lên bậc THPT, nhất là
đối với các trường Chuyên chủ đề này càng được khai thác trong một số kì thi chọn HSG
Quốc gia thi chọn vào đội tuyển quốc tế, các kì thi Olympic toán quốc tế và khu vực,. . .
một trong những chủ đề bất đẳng thức mà hay được chọn làm đề thi chọn học sinh giỏi
quốc gia. Tên của nó là “Tìm số k tốt nhất để bất đẳng thức đúng”.

Những bài toán về chủ đề này có thể từ lớp THCS các bạn đã được đọc qua vài ví
dụ ở trong các cuốn sách nổi tiếng như: ”Những viên kim cương trong bất đẳng thức”
của Nguyễn Phương, “Sáng tạo bất đẳng thức” của Phạm Kim Hùng, hay tạp chí ”Toán
học và tuổi trẻ”,. . . Với việc sử dụng thêm các bất đẳng thức quen thuộc như AM-GM,
Cauchy-Schwartz,. . . chúng ta có thể chứng minh được bất đẳng thức sau khi tìm được
số k, qua đó cho thấy chuyên đề này không chỉ là tìm số k mà còn phải chứng minh bất
đẳng thức dựa vào đó.

Chuyên đề ”Tìm số k tốt nhất để bất đẳng thức đúng” của nhóm học sinh T1K28
giới thiệu không chỉ nhằm mục đích cung cấp cho các bạn một dạng toán bất đẳng thức
mà qua đó tôn vinh được vẻ đẹp bất đẳng thức trong toán học.

Nhóm thực hiện:

Bùi Minh Quân
Nguyễn Hương Giang
Võ Kim Anh
Bùi Tuấn Dũng
Trương Thị Huyền Trâm
Nguyễn Thành Đăng
Nguyễn Phi Việt
Trần Hồng Anh

2
 Preface/Introduction
Accordingly, our T1K28’s student group introduces the section "Find the best con-
stant in inequality" with the intention of providing readers with a detailed insight into
this Mathematics form, as well as featuring a mark of honor of Inequalities’ beauty
in Mathematics.Inequality is considered a fundamental concept of Mathematics. It is a
mathematical subject to which students are given access as soon as Secondary School’s
grade 8. Regarding High Schools, especially those with specialized academic level, this
specific topic is carefully studied in depth for such contests as National examinations,
International examinations or International Olympiad, etc. for Mathematical-based stu-
dents. One of the most regularly-chosen Inequality sections as National exam questions
is "Find the best constant in inequality."

Students may have come across problems related to this section through some ex-
amples from famous reference books like "..." ( Nhung vien kim cuong trong bat dat thuc
) by Nguyen Phuong, "..." ( Sang tao bat dang thuc ) by Pham Kim Hung or "Mathe-
matics and Youth" magazine ( Tap chi Toan Hoc and Tuoi tre), etc. By applying familiar
theorems such as AM-GM, Cauchy-Schwartz, etc., we are able to prove inequalities after
having found the constants. That being the case, not only does this Inequality section
require finding the constant but proving the inequalities based on it as well.

Accordingly, our T1K28’s student group introduces the section "Find the best con-
stant in inequality" with the intention of providing readers with a detailed insight into
this Mathematics form, as well as featuring a mark of honor of Inequalities’ beauty in
Mathematics.

Group members:
Bui Minh Quan
Nguyen Huong Giang
Vo Kim Anh
Bui Tuan Dung
Truong Thi Huyen Tram
Nguyen Thanh Dang
Nguyen Phi Viet
Tran Hong Anh

3
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

1 Ten muc 1
Tom tat o day.....

1.1 Phương pháp dùng hằng số k trong Cauchy-Schwarz:

Một vài ví dụ:

Ví dụ 1

Cho a, b, c không âm. Tìm hằng số k tốt nhất để bất đẳng thức sau đúng:
a b c 3 1
+ + ≥ + kmax{(a − b)2 , (b − c)2 , (c − a)2 }.
b+c c+a a+b 2 ab + bc + ca
(Sưu tầm: Huyền Trâm)

Lời giải

Không mất tính tổng quát, giả sử a ≥ b ≥ c, bất đẳng thức trở thành:

a b c 3 k(a − c)2
+ + ≥ +
b+c c+a a+b 2 ab + bc + ca
4 7
Chọn a = , b = 1, c = 0, ta có k ≤
3 16
7
+) Với k = ta sẽ chứng mminh bất đẳng thức sau là đúng:
16
a b c 3 7(a − c)2
+ + ≥ +
b+c c+a a+b 2 16(ab + bc + ca)

Thật vậy, bất đẳng thức trên tương đương với:

X a(ab + bc + ca) 3(ab + bc + ca) 7(a − c)2
≥ +
b+c 2 16

2 2 2
X 1 3(ab + bc + ca) 7(a − c)2
⇔ a + b + c + abc ≥ +
b+c 2 16
Theo bất đẳng thức Cauchy- Schwarz có:
X 1 9
≥
a + b 2(a + b + c)

4
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

Bây giờ, ta cần chứng minh:

9abc 3(ab + bc + ca) 7(a − c)2
a2 + b2 + c2 + ≥ +
2(a + b + c) 2 16
Đặt a = c + x, b = c + y thì x ≥ y ≥ 0
Thay vào bất đẳng thức trên rồi biến đổi tương đương, ta có:
(11x2 − 32xy + 32y 2 )c + (x + y)(3x − 4y)2 ≥ 0
Bất đẳng thức hiển nhiên đúng.
Từ đây ta suy ra điều phải chứng minh

7
Vậy kmax =
16

Ví dụ 2

Tìm hằng số k tốt nhất để ta có bất đẳng thức đúng với mọi x, y, z không âm.
q
3(x2 + y 2 + z 2 ) ≤ x + y + z + k.M ax{|x − y|, |y − z|, |z − x|}

(Sưu tầm: Huyền Trâm)

Lời giải
Giả sử bất đẳng thức đúng với√mọi x, y không âm.
Cho x = 1, y√= z = 0 , suy ra k ≥ 3 − 1
+) Với k = 3 − 1. Ta chứng minh bất đẳng thức sau đúng:
q √ 
2 2 2
3(x + y + z ) ≤ x + y + z + 3 − 1 (x − z); ∀x, y, z : x ≥ y ≥ z ≥ 0

Thật vậy, bất đẳng thức trên tương đương với:

√  √  √   √ 
y2 + 2 3 − 1 z 2 ≤ 3xy + 2 − 3 yz + 2 3 − 3 zx

Bất đẳng thức đúng vì:

√ √ 
2

 3xy ≥y + 3 − 1 z2
√  √  2

 
2 − 3 yz ≥ 2− 3 z (1)

 √   √ 
 2 3 − 3 zx ≥ 2 − 3 z 2


√
Vậy số thực k nhỏ nhất cần tìm là k = 3−1

5
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

Ví dụ 3

Tìm hằng số k tốt nhất để ta có bất đẳng thức đúng với mọi a, b, c không âm.
s s s s
a 3 b 3 c 3 3(a + b + c)
+ + ≤
ka2 + (b + c)2 kb2 + (c + a)2 kc2 + (a + b)2 k+4

(Sưu tầm: Huyền Trâm)

Lời giải

Cho a = b = 1, c = 0 giả thiết trở thành:

r r r s
1 1 0 3(1 + 1 + 0)
+ + ≤
k+1 k+1 0+4 k+4
r
2 6
⇔√ ≤
k+1 k+4
Suy ra k ≥ 5

+ Với k = 5 .Ta sẽ chứng minh bđt sau là đúng :

s s s r
a 3 b3 c 3 a+b+c
2 2
+ 2 2
+ 2 2
≤
5a + (b + c) 5b + (c + a) 5c + (a + b) 3

Thật vậy, theo bất đẳng thức Cauchy-Schwarz có:

s !
3 a3
X 
X a
≤ (a + b + c)
5a3 + (b + c)2 5a3 + (b + c)2
P a3 1
Ta cần chứng minh ≤
5a3 + (b + c)2 3
1
Không mất tính tổng quát, giả sử a + b + c = 1 và a ≥ b ≥ c ≥ 0, ⇒ a ≥ ≥c
3
P a2 1
Bất đẳng thức trở thành: ≤
6a2 − 2a + 1 3
Xét 2 trường hợp:
1
- TH1: Nếu c ≥ , ta có:
8
27a2 X 27a2 (3a − 1)2 (8a − 1)
X  X
9− = 12a − 1 − 2 = ≥0
6a2 − 2a + 1 6a − 2a + 1 6a2 − 2a + 1
6
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

1
- TH2: Nếu c ≤ , ta có:
8
2a − 1 2b − 1 2c − 1
6(V T − V P ) = + +
6a2 − 2a + 1 6b2 − 2b + 1 6c2 − 2c + 1
a−b−c b−c−a 6c2
= 2 + +
6a − 2a + 1 6b2 − 2b + 1 6c2 − 2c + 1
2(a − b)2 (2c − 2)
 
6c 1 1
= +c − −
(6a2 − 2a + 1)(6b2 − 2b + 1) 6c2 − 2c + 1 6a2 − 2a + 1 6b2 − 2b + 1
Ta phải chứng minh:
1 1 6c
+ ≥
6a2 − 2a + 1 6b2 − 2b + 1 6c2 − 2c + 1
1 6c
Do c ≤ hay 2 ≤ 1. suy ra ta chỉ cần chứng minh:
8 6c − 2c + 1
1 1
+ ≥1
6a2 − 2a + 1 6b2 − 2b + 1
1 1
+ TH2a) Nếu b ≤ thì 2 ≥1
3 6b − 2b + 1
1
+ TH2b) Nếu b ≥
3
Sử dụng bất đẳng thức Cauchy Schwarz, ta chỉ cần chứng minh:

4 ≥ 6(a2 + b2 ) − 2(a + b) + 2

hay
[2(a + b) + c](a + b + c) ≥ 3(a2 + b2 )
1
Do b ≥ suy ra 3b ≥ a hay
3
[2(a+b)+c](a+b+c) ≥ 2(a+b)2 = 3(a2 +b2 )+4ab−a2 −b2 ≥ 3(a2 +b2 )+3ab−a2 ≥ 3(a2 +b2 )

Bất đẳng thức được chứng minh xong.

Vậy kmin = 5

7
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

Bài tập luyện tập:

Bài 1: Tìm số thực k nhỏ nhất sao cho bất đẳng thức sau đúng với mọi x,y,z:

3(x2 + y 2 + z 2 ) ≤ x + y + z + k.max{|x2 − y 2 |, |y 2 − z 2 |, |z 2 − x2 |}
Bài 2: Tìm số dương k lớn nhất sao cho đúng với mọi số dương a, b, c thoả mãn
abc = 1

a2 + b2 + c2 + k(a + b + c) ≥ 3 + k(ab + bc + ca)

(THTT T10/493)

8
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

1.2 Phương pháp dùng hằng số k trong S.O.S:

Một vài ví dụ:

Ví dụ 4

Tìm hằng số k tốt nhất để ta có bất đẳng thức:

a b c ab + bc + ca 3
+ + + k. 2 ≥ k +
b+c c+a a+b a + b 2 + c2 2
đúng với mọi a, b, c không âm.

(Sưu tầm: Kim Anh)

Lời giải

Ta sử dụng biến đổi

X a 3 1 X (a − b)2
− =
b+c 2 2 (a + c)(b + c)

Bất đẳng thức được viết thành:

X (a − b)2 X (a − b)2
≥ k.
(a + c)(b + c) a2 + b2 + c2
 2
a + b 2 + c2
X 
2
⇔ (a − b) −k ≥0
(a + b)(b + c)
+ Cho b = c, khi đó k phải thoả mãn điều kiện sau với mọi a, b, c không âm.
a2 + b 2 + c 2 a2 + 2b2
k≤ = .
(a + c)(b + c) 2b(a + b

Ta dễ dàng tìm được với a, b ≥ 0 thì

√
a2 + 2b2 3−1
≥
2b(a + b) 2

Ta sẽ
√chứng minh đây là giá trị tốt nhất của k.
3−1
Với k = . Không mất tính tổng quát, ta giả sử a ≥ b ≥ c.
2
a2 + b2 + c2 a2 + b2 + c2 a2 + b2 + c2
Sa = − k, Sb = − k, Sc = −k
(a + c)(a + b) (b + a)(c + b) (a + c)(c + b)
9
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

Khi đó dễ dàng thấy Sa ≥ Sb ≥ Sc . Mặt khác:

(a2 + b2 + c2 )(a + b + 2c)
Sa + Sb = − 2k
(a + b)(b + c)(c + a)
a+b
Đặt t = , dễ dàng chứng minh được:
2
(2t2 + c2 )(2t + 2c) 2t2 + c2
Sa + Sb ≥ − 2k = − 2k ≥ 0
2t(t + c)2 t(t + c)
√
3−1
Vậy giá trị tốt nhất của k là .
2 √ √
3−1 3−1
Dấu bằng xảy ra khi a = b = c hoặc a = b = c và các hoán vị khi k = .
2 2
Ví dụ 5

Tìm hằng số k tốt nhất để ta có bất đẳng thức:

a2 + kbc b2 + kac c2 + kab 3(1 + k)

+ 2 + 2 ≥
b 2 + c2 c + a2 a + b2 2
đúng với mọi a, b, c không âm.

(Sưu tầm: Kim Anh)

Lời giải
1
Chọn suy ra c = 0, a = b suy ra k ≤
2
1
+) Với k = , ta sẽ chứng minh bất đẳng thức sau là đúng:
2
2a2 + bc 2b2 + ac 2c2 + ab 9
+ 2 + 2 ≥
b2 + c2 a + c2 a + b2 2
Thật vậy. Đưa về tổng các bình phương bằng khai triển :
2a2 + bc 3 2(2a2 − b2 − c2 ) − (b − c)2
− =
b2 + c2 2 2(b2 + c2 )

Từ đó , ta cần chứng minh BĐT

X 
1 1
 X (a − b)2
2 2
2 (a − b ) 2 − ≥
b + c2 a2 + c2 a2 + b 2
10
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

X
2(a2 + b2 )(a + b)2 − (a2 + c2 )(b2 + c2 ) (a − b)2 ≥ 0

⇔
Với Sa , Sb , Sc là các hệ số tương ứng của (a − b)2 , (b − c)2 , (c − a)2 trong bất đẳng
thức trên. Không mất tính tổng quát , giả sử a ≥ b ≥ c khi đó Sa ≥ Sb ≥ Sc .

Ta cần chứng minh thêm Sa + Sb ≥ 0 , hay :

2(a + c)2 (a2 + c2 ) + 2(b + c)2 (b2 + c2 ) ≥ (a2 + b2 )(a2 + b2 + 2c2 )

Dễ dàng thấy hệ số của c2 ở vế phải nhỏ hơn vế trái, và do đó ta chỉ cần chứng minh
c = 0, hay:
2a4 + 2b4 ≥ (a2 + b2 )2 ⇔ (a2 − b2 )2 ≥ 0
Bất đẳng thức được chứng minh.

1
Vậy k =
2

Ví dụ 6

Tìm hằng số k tốt nhất để ta có bất đẳng thức:

1 1 1
(a + b + c)( + + − k) ≥ k
a+b b+c c+a
Trong đó a, b, c là các số thực dương thỏa mãn a + b + c = ab + bc + ca

(Sưu tầm: Kim Anh)

Lời giải

Bất đẳng thức đã cho tương đương :

 
1 1 1
(a + b + c) + + ≥ k(1 + a + b + c)
a+b b+c c+a
 
1 1 1
(a + b + c) + +
a+b b+c c+a
⇔k≤
(1 + a + b + c)
Ta cần chứng minh :
 
1 1 1
(a + b + c) + +
a+b b+c c+a 9
≥ (∗)
(1 + a + b + c) 8
11
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

Thật vây :
 
1 1 1
(∗) ⇔ 8(a + b + c) + + ≤ 9 + 9(a + b + c)
a+b b+c c+a

(a + b + c)2
 
1 1 1
⇔ 8(a + b + c) + + ≤9+9
a+b b+c c+a ab + bc + ca
 
X
2 9 8
(a − b) − ≥0
ab + bc + ca (a + c)(b + c)
Lấy Sa , Sb , Sc là các hệ số tương ứng của (b − c)2 , (c − a)2 , (a − b)2 .

Dễ dàng thấy Sa , Sb , Sc ≥ 0 nên bất đẳng thức được chứng minh.

9
Vậy k =
8

Bài tập luyện tập :

Bài 1: Tìm hằng số thực k tốt nhất cho bất đẳng thức sau:
1 + bc 1 + ca 1 + ab 12
+ + ≥
ka2 + bc kb2 + ca kc2 + ab k+1
Với a, b, c là các số thực không âm thỏa mãn ab + bc + ca = 1.

√
Đáp số: k ≥ 2 + 3

Bài 2: Tìm hằng số thực k lớn nhất cho bất đẳng thức sau với a, b, c không âm:

a3 + b3 + c3 ab + bc + ca 3 k
+ k. ≥ +
(a + b)(b + c)(c + a) (a + b + c)2 8 3

12
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

1.3 Phương pháp dùng hằng số k trong Schur:

Một vài ví dụ:

Ví dụ 7

Cho a, b, c ≥ 0 thỏa mãn ab + bc + ca + 6abc = 9.

Tìm hằng số k tốt nhất sao cho: a + b + c + kabc ≥ k + 3 (1) đúng ∀a, b, c ≥ 0

(Sưu tầm: Hương Giang)

Lời giải

Chọn a = 0, b = c = 3, khi đó (1) ⇔ 6 ≥ k + 3 ⇔ k ≤ 3

+) Với k = 3. Ta chứng minh BDT: a + b + c + 3abc ≥ 6 đúng. hay:

2(a + b + c) − (ab + bc + ca) − 3 ≥ 0 ⇔ 2p − q − 3 ≥ 0

(2)
Thật vậy, từ điều kiện q + 6r = 9 ta suy ra q ≥ 3 =⇒ p ≥ 3. Nếu p ≥ 6 thì ta có
đpcm.

Xét p ∈ [3, 6] . Theo bđt Schur ta có :

9−q
p3 − 4pq + 9r ≥ 0 ⇔ p3 − 4pq + 9. ≥0
6
2p3 + 27
⇔ 2p3 + 27 ≥ (8p + 3)q ⇔ q ≤
8p + 3
Khi đó:
2p3 + 27 −2p3 + 16p2 − 18p − 36
2p − q − 3 ≥ 2p − −3=
8p + 3 8p + 3
2(p + 1)(p − 3)(6 − p)
= ≥ 0(dpcm)
8p + 3
Bất đẳng thức được chứng minh.

Vậy k = 3 là hằng số cần tìm.

13
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

Ví dụ 8

Tìm hằng số k tốt nhất để bđt sau đúng ∀a, b, c ≥ 0.

X X
a3 +k(ab+bc+ca)( a) ≥ ab(a+b)+bc(b+c)+ca(c+a)+k(a2 +b2 +c2 )(a+b+c)

(Sưu tầm: Hương Giang)

Lời giải

Chọn c = 0, a = b = t > 0 ⇒ 4t3 + 2kt3 ≥ 2t3 + 4kt3 ⇒ k ≤ 1 ⇒ kmax = 1

Khi k = 1 ta cần chứng minh:

X
2 a3 +(ab+bc+ca)(a+b+c) ≥ ab(a+b)+bc(b+c)+ca(c+a)+(a2 +b2 +c2 )(a+b+c)

⇔ a3 + b3 + c3 + 3abc ≥ ab(a + b) + bc(b + c) + ca(c + a)

(Đúng theo bđt Schur)

Vậy k = 1 .

Ví dụ 9

(VMO 2006 – B) Cho a, b, c ≥ 0 tìm số thực k lớn nhất thỏa mãn abc = 1: và:
1 1 1
2
+ 2+ + 3k ≥ (k + 1)(a + b + c)(∗)
a b cr
(Sưu tầm: Hương Giang)

Lời giải
1
Chọn a = x2 , b = c =
x
 
1 2 2
(∗) ⇔ 4 + 2 + 3k ≥ x2 + (k + 1)
x x x
(x − 1)2 (x2 + x + 1)2 (x − 1)2 (x + 2)
⇔ ≥ k.
x4 x
14
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

Với x 6= 1 thì
 
1 1
+ +1
(x2 + x + 1)2 (x2 + x + 1)2 x2 x
k≤ ⇒ k ≤ lim = lim =1
x3 (x + 2) x3 (x + 2) 2
1+
x
Nên kmax = 1.
Ta sẽ chứng minh k = 1 là hằng số lớn nhất thỏa mãn đề bài.
Thay k = 1 vào bđt ta được:
1 1 1
+ + + 3 ≥ 2(a + b + c)
a2 b2 c2
⇔ a2 b2 + b2 c2 + c2 a2 + 3 ≥ 2(a + n + c)

Áp dụng bđt Schur bậc 3 ta được :

√
3
√
3
√ 3
√ 3
2 2 2 2 2 2 3 3 3
a b + b c + c a + 3 = ( a b ) + ( b c ) + ( c a ) + 3. a4 b4 c4
2 2 2 2 2 2

X√ 3
√
3
 √
3
 X √
3
q√
3

≥ a2 b4 c2 a2 b 2 + b 2 c2 ≥ 2 a2 b 4 c 2 . a2 b 4 c 2
√ √ √ 
3 3 3
=2 a3 + b3 3
+ c = 2(a + b + c)

Do đó ta có đpcm.

1.4 Phương pháp dùng hằng số k trong một số bài toán khác
Một vài ví dụ:

Ví dụ 10

Cho trước các số a ≥ b ≥ c ≥ d > 0 và abcd = 1. Tìm hằng số k nhỏ nhất sao cho
bất đẳng thức sau đúng.
1 1 1 k 3+k
+ + + ≥ (1)
a+1 b+1 c+1 d+1 2

(Sưu tầm: Hương Giang)

Lời giải

15
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

1
Trong (1) cho a = b = c = t; d = 3 (t ≥ 1) .
t
3 k 3+k
Ta được + ≥ với mọi t ≥ 1.
t+1 1 2
+1
t3
Cho t → +∞ ta được k ≥ 3.

Ta chứng minh (1) đúng với k = 3, tức là:

1 1 1 1
+ + + ≥ 3(2)
a+1 b+1 c+1 d+1
Thật vậy, ta có bổ đề:
1 1 2
Cho x, y dương thỏa mãn xy ≥ 1. Khi đó + ≥ .
1 + x2 1 + y 2 1 + xy
√ √
Do a ≥ b ≥ c ≥ d và abcd = 1 nên ab ≥ 1 ≥ cd ≥ d.
1 1 1 1 √
Từ cd ≤ 1 nên + ≥ + (3) và ab ≥ 1 nên
c+1 d+1 c+1 1
+1
c
1 1 2
+ ≥ √
a+1 b+1 1 + ab
2 2 2 2d
Mặt khác √ = ≥ = , suy ra
1+ ab 1 1 d+1
1+ √ 1+
cd d
1 1 2 2d 2
+ + ≥ + = 2(4)
a+1 b+1 d+1 d+1 d+1
Từ (3) và (4) suy ra (2) được chứng minh.
Vậy k nhỏ nhất cần tìm là k=3.

16
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

1.5 Điều thú vị trong quá trình tìm k

(Sưu tầm: Hồng Anh)

Chúng tôi đưa ra một ví dụ của IMO 2001

Ta có bài toán gốc:

Cho các số thực dương a,b,c. Chứng minh rằng:

a b c
√ +√ +√
a2 + 8bc b2 + 8ca c2 + 8ca

Bài toán sẽ được giải quyết như sau:

Áp dụng bất đẳng thức Svac-Xơ, ta có:
a b c
√ +√ +√
a2 + 8bc b2 + 8ca c2 + 8ca
a2 b2 c2
√ + √ + √
a a2 + 8bc b b2 + 8ca c c2 + 8ca
(a + b + c)2
≥ √ √ √
a a2 + 8bc + b b2 + 8ca + c c2 + 8ab
(a + b + c)2
=√ √ √ √ √ √
a a3 + 8abc + b b3 + 8abc + c c3 + 8abc
Lại có theo bất đẳng thức Bunhia-Cốpxki,ta có
√ √ 3 √ √ √ √ 3 q
a a + 8abc + b b + 8abc + c c + 8abc ≤ (a + b + c)(a3 + b3 + c3 + 24abc)
3

Nên

(a + b + c)2
√ √ √
a a2 + 8bc + b b2 + 8ca + c c2 + 8ab
(a + b + c)2
=√ √ √ √ √ √
a a3 + 8abc + b b3 + 8abc + c c3 + 8abc
(a + b + c)2
≥ √ √ √
a a2 + 8bc + b b2 + 8ca + c c2 + 8ab
(a + b + c)2
=p
(a + b + c)(a3 + b3 + c3 + 24abc)
Như vậy ta cần chứng minh:

17
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

(a + b + c)2
p ≥1
(a + b + c)(a3 + b3 + c3 + 24abc)
⇔ (a + b + c)3 ≥ (a3 + b3 + c3 + 24abc)
⇔ (a + b)(b + c)(c + a) ≥ 8abc
Mà theo Cauchy-Schwarz:
√ √ √
(a + b)(b + c)(c + a) ≥ 2 ab.2 bc.2 ca = 8abc
Dấu đẳng thức xảy ra khi a = b = c

Vậy ta có điều cần chứng minh.

⊕ Sau đây, ta sẽ đi xem xét sự mở rộng của bài toán IMO 2001

Nếu bạn đọc tự đặt câu hỏi “ Ta có thể thay thế 8 bởi 1 hằng số k như thế
nào sẽ được 1 kết quả tương tự?” thì sau đây sẽ là câu trả lời đó:

Chúng ta sẽ đưa ra bài toán mới:

Cho các số thực dương a, b, c và k ≥ 8. Chứng minh bất đẳng thức sau là đúng:
a b c 3
√ +√ +√ ≥√
a2 + kbc b2 + kca c2 + kab k+1
Hay là

Cho các số thực dương a, b, c. Tìm k nhỏ nhất để bất đẳng thức sau là đúng:
a b c 3
√ +√ +√ ≥√
a2 + kbc b2 + kca c2 + kab k+1
Bạn đọc có thể chứng minh bất đẳng thức này hoàn toàn tương tự như lời giải được
giới thiệu trên.

Trên thực tế, với mọi số thực dương a, b, c thì k = 8 là giá trị nhỏ nhất để bất thức
trên là đúng. Ta có thể chứng minh kết quả này bằng 2 bước:
3
Khi đó V T → 1 và bất đẳng thức để thỏa mãn thì 1 ≥ √ ⇔k≥8
1+k
◦ Nhưng nếu ta lại tiếp tục suy nghĩ với k < 8 bất đẳng thức có đảo chiều không ?
Không hẳn vậy. Trong trưởng hợp k = 7, bạn đọc có thể kiểm chứng rằng không thể so

18
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

sánh được bằng cách thử các số a, b, c.

◦ Một câu hỏi tự nhiên đặt ra là: Vậy với giá trị nào của k thì bất đẳng thức đảo
chiều là đúng:

Kết quả này sẽ được giải quyết qua bài toán sau:

Tìm số k tốt nhất để bất đẳng thức sau là đúng với mọi số thực dương a, b, c :
a b c 3
√ +√ +√ ≤√
a2 + kbc b2 + kca c2 + kab k+1

Lời giải

Chọn a = b = 1, c → +∞ thì k phải thỏa mãn:

3 5
1+1≤ √ ⇔k≤
1+k 4
5
Với k = , bất đẳng thức cần chứng minh
4
√ b c
f raca 4a2 + 5bc + √ +√ ≤1
4b2 + 5ca 4c2 + 5ab
Ta sẽ đưa thành bài toán mới :

Cho a, b, c là số thực dương. Cần chứng minh

√ b c
f raca 4a2 + 5bc + √ +√ ≤1
4b2 + 5ca 4c2 + 5ab
Thật vậy:

Giả sử tồn tại những số a, b, c sao cho:

√ b c
f raca 4a2 + 5bc + √ +√ >1
4b2 + 5ca 4c2 + 5ab
 
a b c 1
Đặt x = √ ,y = √ ,z = √ ⇒ x, y, z ∈ 0;
4a2 + 5bc 4b2 + 5ca 4c2 + 5ab 2
We have

bc 1 − 4x2 ca 1 − 4y 2 ab 1 − 4z 2
= , 2 = , 2 =
a2 5x2 b 5y 2 c 5z 2
19
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

4x2 )(1− 4y 2 )(1 − 4z 2 ) = 15x2 y 2 z 2 (1)

Do đó: (1 − 
1
Do x, y, z ∈ 0; và x + y + z > 1 nên:
2

V T (1) < [(x + y + z)2 − 4x2 ][(x + y + z)2 − 4y 2 ][(x + y + z)2 − 4z 2 ]

= (x + y − z)(x + z − y)(y + z − x)(3x + y + z)(3y + z + x)(3z + x + y)

53 (x + y + z)(x2 + y 2 + z 2 )
≤ (x + y − z)(x + z − y)(y + z − x).
9
125
= [2(x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2 ) − (x4 + y 4 + z 4 )](x2 + y 2 + z 2 )
9
Lại có theo bất đẳng thức Schur:

[2(x2 y 2 + y 2 z 2 + z 2 x2 ) − (x4 + y 4 + z 4 )](x2 + y 2 + z 2 ) ≤ 9x2 y 2 z 2

125 2 2 2
Nên V T (1) < .9x y z = 125x2 y 2 z 2 = V P (1)
9
Mâu thuẫn. Vậy điều giả sử là sai, hay ta suy ra điều cần chứng minh.

20
Mathematics Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bất đẳng thức đúng

KẾT LUẬN
1. Một số kết luận thực tiễn

Đề tài này đã được thực hiện khi nhóm chúng tôi đang là học sinh lớp 10. Trong
quá trình học đề tài này, thành viên trong nhóm thực sự thấy tự tin khi gặp các bài toán
về bất đẳng thức liên quan đến hằng số k, qua đó mở ra cho chúng tôi cũng như bạn đọc
cách nhìn nhận, vận dụng, linh hoạt, sáng tạo các kiến thức đã học, tạo nền cho chúng
ta tự học, tự nghiên cứu.

2. Lợi ích và khả năng vận dụng

Bài toán nói chung rất đa dạng và phong phú. Mỗi bài toán lại có rất nhiều cách
giải khác nhau, việc lựa chọn sử dụng linh hoạt các kiến thức đã học sẽ làm phát triển
tư duy sáng tạo. Chuyên đề này được đưa ra mong người đọc một cách nhìn mới mẻ hơn
về các bất đẳng thức kinh điển về hằng số k và đồng thời phát huy sự sáng tạo trong
giải toán.Cuối cùng, nhóm chúng tôi muốn gửi gắm đến đọc một thông điệp

“ Hãy nhìn vấn đề cũ bằng cặp mắt mới”.

3. Đề xuất và kiến nghị

Do đó đây chỉ là một chuyên đề trong những chuyên đề, một phương pháp trong
hàng vạn phương pháp để giúp phát triển tư duy, sự sáng tạo của lứa tuổi học sinh. Do
đó chúng ta cần nắm chắc các kiến thức cơ bản sau đó là cung cấp cho mình cách nhận
dạng bài toán, thể hiện bài toán từ đó mới có thể dụng linh hoạt các kiến thưc cơ bản,
phân tích tìm ra hướng giải, bắt đầu từ đâu và bắt đầu như thế nào là rất quan trọng
để không sợ khi đứng trước một bài toán khó mà dần dần tạo sự tự tin, gây hứng thú
say mê môn toán, từ đó tạo cho ta tác phong tự học tự nghiên cứu.

Chuyên đề “ Tìm hằng số tốt nhất trong chứng minh bđt đúng”, tạo điều
kiện cho chúng ta nâng cao khả năng phân tích, từ đó tạo niềm say mê yêu thích và
khám phá môn Toán cho các bạn đọc.

Tuy nội dung đề cập khá rộng song trong khuôn khổ thời gian hạn người viết cũng
chỉ ra được các ví dụ, bài toán điển hình.

Rất mong sự đóng góp ý kiến của bạn đọc quan tâm và đồng nghiệp để chuyên đề
này được đầy đủ hoàn thiện hơn.

Xin chân thành cám ơn!

21