Kitap Tanitan Kitap 2 PDF

Kitap tantan kitap (2)
Kitap Tantan Kitap (2)

www.derindusunce.org Fikir Platformu
1
Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Fikir Platformu
indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 6 Bir Roman Gnl; Bela (Meral Yarc)............................................................................................... 7 Bulant (Jean Paul Sartre) - Suzan Nur Baarslan .................................................................................. 10 Beyaz Geceler (Dostoyevski) - Suzan Nur Baarslan ............................................................................. 19 Ermi (Halil Cibran) - Suzan Nur Baarslan ........................................................................................... 27 Erzurumlu brahim Hakk ve Adam Smith; Marifet ve Zenginlik Arasnda ki Dnce ki Dnya ......... 38 Ftht- Mekiyye, Cilt 14 (Muhyiddin bn Arabi Hz.) ........................................................................... 44 Birlikte Yaayabilecek miyiz? (Alain Touraine) - Emre Paksoy.............................................................. 47 Ece Ayhan: Devletin ve Tabiatn Kart Karan (Alper Grkan)............................................................ 51 slam Ekol: Mslman Bilge (Alper Grkan) ............................................................................... 58 Krlerin grd, gzlerin grmedii ate (Mehmet Ylmaz) ............................................................... 61 Irk Deilim Ama (Erden zkant) ....................................................................................................... 69 Ret ve Evet Arafndan Sesleni: Bela (Ycel ZTRK) ........................................................................... 71 Zamana Adanm Szler (Sezai Karako) - Kbra Nur Ayar .................................................................. 77 lmcl Kimlikler (Amin Maalouf) - Emre Paksoy ............................................................................... 81 Halite Yaayan Simonlar (Erden zkant) ............................................................................................ 84 Kozmostaki Tek Hakikat* - William C. Chittick (Alper Grkan) ............................................................. 87 sim, ehir, Ylmaz zdil (Osman Timurta) ........................................................................................... 90 mparatorluk a (Alper Grkan) ........................................................................................................ 92 100 Soruda Glen Hareketi (Erden zkant) .......................................................................................... 95 Dindarlk, Dinsizlik ve Mutluluk (Mustafa Akyol) .................................................................................. 99 Maaradakiler: Ham Ama Drst Bir Magnum Opus (Alper Grkan) ................................................ 101 Dirili Neslinin Aments (Sezai Karako) - Mehmet Ylmaz .............................................................. 107 Hikem-i Ataiyye erhi (Ahmed Mahir Efendi) - Mehmet Ylmaz ........................................................ 111 Sinemann Elisi Ya Da Ac eken Bir Kul Olarak Tarkovsky (Alper Grkan) ........................................ 113 Yry ile Yry (Suzan Nur Baarslan) ......................................................................................... 117
4
Fikir Platformu
Hikem-i Ataiyye erhi (Yeniden) .......................................................................................................... 123 Edebiyattan nklba Maaradakiler*le Bir Bak (Alper Grkan)...................................................... 125 Bir Seyyahn Kaybolma Klavuzu-zcan Yurdalan................................................................................ 131 lmcl Kimlikler (Amin Maalouf) - Zeynep Sude akr .................................................................... 138 nsann Drt Zindan (Ali eriati) - Cemile Bayraktar .......................................................................... 145 Bilim ve Yanlg (Taha Akyol) - Prof. Dr. SKENDER KSZ .................................................................. 150 Galtung Diyagonali Penceresinden Krt Sorunu (Emre Paksoy) ......................................................... 153 Trkiyenin Asker Sorunu (Hasan Cemal) - Erden ZKANT................................................................. 159 Bela, Suzan Nur Baarslann Roman .................................................................................................. 162 Bir kat, Bir kalem, Bir de Angelika Ltfen - Cemile Bayraktar........................................................... 164 ah&Sultan (skender Pala) - Suzan Nur Baarslan ............................................................................ 168 Yitik Cennet (Sezai Karako) - Kbra Nur Ayar ................................................................................... 175 Arthur Rimbaud, Illuminations, Cehennemde Bir Mevsim, Sayklamalar - Suzan Nur Baarslan ....... 179 Hzrla Krk Saat (Sezai Karako) - Kbra Nur Ayar............................................................................... 185
Fikir Platformu
nsz Kitap tantan Kitaplarn birincisi o kadar sevildi, o kadar ok ilgi grd ki ikincisini yaynlamak iin sabrszlanyorduk. Yeniden 44 kitap tantmyla geliyoruz karnza: Dostoyevski, Sezai Karako, Yldz Ramazanolu, Jean Paul Sartre, Amin Maalouf, Taha Akyol, Hasan Cemal, Ali eriati, William C. Chittick, Alain Touraine, Muhyiddin bn Arabi Hazretleri... Farkl asrlar, farkl corafyalar, farkl konularla dergi tadnda bir kitap... Ortak olan tek ey nsan belki de? nsann i dnyasndaki sakl hazineleri paylama murad... Birinci kitabn nsznde yle demitik: Kitap okumak bir eylem ya da bir fiil deil. Eser, Okur ve Yazar arasnda kurulan, ok zel bir iliki, bir yansma adeta. Yazarn yaad a, hayat, vermek istedii mesaj kadar okurun kimlii de bu genin bir paras. O kitab okumak iin eline alm olan insann beklentileri de kitab okuyu ve anlayn bir paras. Tpk kulaklarmzn mziin bir paras olduu gibi. Elinizdeki bu kitap bir kez daha Derin Dnce yazarlarnn setii kitaplarn tantmlarn takdim ediyor. Bizdeki yansmalarn, eserlerin ve yazarlarn brakt izleri. Baz kitaplarn zerine birden fazla yazarn yorumunu da bulacanz 44 tantm yazs, 185 sayfa. Bir kez daha Zamana ayracak vakti olanlar iin...
Fikir Platformu
Bir Roman Gnl; Bela (Meral Yarc)
Bir nehrin kysnda takl kalmm. Hissettiklerime baklrsa, varsn olsun diyememiim, varamamm, varolamamm, varamam ama yok olmay da gze alamadmdan, varda takl kalmm. Sy.9 Tutkuyla bal olduum romanlar var, bir de bu romanlarn yazarlar. Hayatmda en nemli yerde duran yazarlarm var, yeni keiflerimde herkesten saknmak iin aba sarf ettiim. Bu yzden hep, ok az bilinen, bilenler tarafndan da ke bucak saklanan bir yazar olma hayalim var. Bazen bir roman sadece ismi ile dikkatimi ekebilmi, kimi zamanda son derece basit dnp kapa iin elime almmdr. Bu kez, iin rengi bambaka. lk kez bir romana henz elime gemeden tutku ile balandm, yazarndan mtevellit muhakkak. Aylardr beklediim an, elimin altnda roman. Hem de ok beklediimi bilen bir gzel insan tarafndan zenle gnderilmi. Bir de ss ekleyivermi sol st kesine, gzel dost. * smini okuyorum nce, sa st kede; Suzan Nur Baarslan. Nur gibi, apaydnlk hislere kaplyorum. Ardndan, Bela. Henz bir satrn dahi okumadan iliyor iime, torpilin hi sras deil diyor eletirel yanm. Ama akama daha ok var. O halde kitap falnn tam sras! Tm kelimeleri topla, kne gelir dayanr, knn anlattndan fazlasn anlatmaz. Kn gelir Belaya dayanr. Bela, hem rzadr, hem kelime. Kelimelere, kelimelerin sylediine, kelimelerle sylediine rza gster, gsteremiyorsan syleme. Kelimeyle kuruldu dnya, kelimeyle yklacak. Kuran ve yk!andr kelime. Kuran ve ykan. Kuramyorsan, ykmayacaksn Sy.23
7
Fikir Platformu
Asl kalyorum kuytusunda kelimenin. Kelime, Bela, Kn, hi olmad kadar aydnlanyor zihnimde. Satrlar arasndan en gzel kelimeleri seebildiimi dnyorum, elim kolum titrek. Sabrszm, bir sayfa daha ayor ellerim. Faucault Sarkacndan Belbo karlyor beni, nsan niin roman yazar? Tarihi yeniden yazmak iin. Sonradan gerekleen tarihi. Bunu neden yazdn dnyorum. Sonra, bu roman neyin ans olarak kaleme aldn. Yazar ile btnleiyor, karma alyorum Onu. Sen diyorum Ona ilk kez, sizli bizli halleri brakyorum bir kenara. Yeni tantm bir yazar olarak gremiyor, anszn daha balanyorum sana. Oysa yazarndan bamsz olarak okuyacak, tm objektifliimle inceleyecektim, ne abuk bysne kapldm kelimelerin, iki fal ile nasl girdim o byl dnyaya. Akam huzursuz bir kalabalk karlyor beni evde, bir an evvel geceyi beklemekten baka arem yok. lk drt blm tam kez okuyorum. Korkmutum, beinci blmn hemen banda lm duruyordu nk. Korkarm lmden, sourum anszn. Yaznn lme dedii o anda drdnc kere baa almayarak uykuya uurluyorum kendimi. lmn o en ksa haline. lm bazen burnunun dibinde insann ve insan, bazen burnunun dibini gremeyecek kadar krdr. Sy.27 Ertesi sabah gne erken merhaba dedim. Erken uyanlan sabahlarm iire alr, zlediim bir iirle selam yollarm airine. Sabahn selamna kymet verir, Gnaydnm eksik etmem bu yzden sevdiim kalplerden. Gzlerimin o sabah iire deil, Belaya almasnn bir anlam olmal. Belann kabul etmek anlamna. Hzlca geiyorum o sabah lm. Kysndan geerken bile rperti doluyum. Acdn hissediyorum kalbimin. Bunu sana sylesem o dost kalbinle beni rahatlatacan bilirdim. Kelimelerin kotu geldi imdadma o sabah o acy hissederken, elin dedi omzuma. Uzaklatka ac , dausslaya dnyordu; yaknlatka, gz yana. Sy.46 Orackta bir damla gz yam akt o sabah. Yaknlarndaydm acnn, sonraki birka gn hi dinmedi. Herkesten rak olduum anlarda akt, etrafn kalabalkl dinmedi gnler boyu. Hak deilmi demek gzya diye kabullendim. Hem yalnz olmak, hem de snmak istiyordum birilerine. Kanadm krlmt aktan. O gnlerde yava ilerleyen hayat, satrlara da yansd, dondurdum kelimeleri. . Ve anlyorsun ki felek-i atlastan nasibine yalnzlk dm, sana ah, sana bedbaht ve sana sen dmsn. Sy.50 Henz ellinci sayfalarda dncklerimle ortaya yz elli sayfalk bir roman karabilirdim. ylesine kudret alyordum kelimelerden. Romann gidiatndan ziyade satrlara gizlenmi o kelimelere gmlyordum. Akn cezas bitmemi, hapsolmutum karanla. Tek gerek yine satr arasnda duruyor, bu durumun kurtarcs benim diyordu adeta. Buz kristalleriyle dolu gzlerinin ii, yreindeki ate dahi onlar damlaya evirmiyorsa, buna izin vermiyorsan ya da, gzlerini huzurla kapatamazsn. Sy.59 Yreimdeki ate orackta oald, tututurdu dnyay. Eriyip de elaleye dnt gzlerimdeki buzlar. Senden o gnlerden birinde dua istemitim, ok konumayp anlatmamtm. Konuuyorduk satr arasnda nk ve sen yle gzel dinliyor yantlyordun ki beni, aramzda yeeren bu ba iin
8
minnet kelimesi eksik kalyordu. Bir yazara balann en gzel anlar. Sefasn sryordum, sanki benimdi bir tek satrlar. O an dnyada sanki bir tek benim canm yanyordu sense yalnzca benim iyiliim iin yazyordun. Sevdiim adam o gnlerde sessizliiyle ldryor, kelimelerinde douruyordun sense. .. Kalpleri evirip evirenin ve o kalpte ne olduunu sadece kulun ve Yaratcsnn bildii eyi bilmek gayb bildiini ima etmek anlamna gelir ki gayb Allahndr Sy.99 Sessizliiyle canm yakan adam o an affettim. O kalpte ne olduunun sualine dmek ne haddimeydi? Krmz, Mavi ve Yeili anlatmaya koyuldun birden sen. Krmzy alt edip Mavi ve Yeilde buluuyordu iki el. Seni seviyorum dedi Mavi. Seni seviyorum dedi Yeil. Sy. 111 Pazar sabah kulaklm takp Karadeniz dalarna Ege ezgileri fsldayarak yrdm kilometrelerce. Bir fren sesi deldi geti ezgiyi. Her gn binlece kaza oluyordu ve o an kimbilir kimin can yanmt. Pazar yrylerim giderek hzne alyor, dalarna bahar gelen memleketim benim gnlme Belay dolduruyordu. Al sana Bela dedim iimden. Al sana Bela. Eve girdiimde stanbulu anlattn bana. Kanadm kran akn mabedi stanbuldu, deil mi? stanbula ne zaman bu kadar yaklatm. Kendimden uzaklatran da bu deil miydi? imdi yanmda olsan stanbula yakn, benden uzakta duran kalbime glmseyip alayc bir ifade ile Armut! derdin. Ve o Armut hayatn mucizesini ispatlarcasna 140. sayfada glmsyordu bana. Bunu nasl baarabildiine mi hayret edeyim yoksa hayatn mucizesini Armut! kelimesinde aradma m saklayaym o hayreti, bilemedim. Perembe gecesi uyku ncesi yine hayret. Sayfa Perembe ile balyordu. Artk emindim gzlerim dedike yazldna bu romann. Tek bir blm ile uykuya uurladm kendimi. beni teleme, ne olur Affet, sadece affet. Sy. 150 Duam oldu o Perembe gecesi. Hem bak, gzlerimdeki buz kristalleri de eridiine gre artk gzlerimi huzurla kapatabilirim. Sen, ok sevilen dost; stanbula yakn, Nursuya kalbinde yer verememi, Ceme hznl, Ik tketmi bana yle gzel derman oldun ki. Roman okuduum gnlerde aktan kanadm krk olmasayd da anlar mydm bu denli? Bahar geldiinde gnlme yeniden okumak zere kapattm kapan. Ben roman anlatmay bilmem, girerim sahnesine romanlarn, kendimi anlatrm onlarn zerinden. Sakar bir oyuncuyumdur ou zaman sahnede, yara bere ierisinde kmalarm hep bundandr.
Fikir Platformu
Bulant (Jean Paul Sartre) - Suzan Nur Baarslan Felsef varoluuluun dehlizlerinde boulmu bir roman Bulant ( La Nause) [1], Fransz felsefeci ve roman yazar Jean Paul Sartren 1938 ylnda yazd bir romandr. Bu romann edebi incelemesi yaplrken, Varoluuluk adl eserinden yola klarak felsefi incelemesi de yaplacaktr. Varoluuluk ( lexistentialisme est un humanisme)[2] adl eser, Sartren 1946da Club Maintenantta verdii konferansn yaymlanm metnidir. Bulant tezli bir roman mdr? Bir okur, Sartren Bulantsn okurken, Sartre ve Varoluuluk hakknda hangi tespitleri yapabilir? Varoluuluk felsefesi iin klt roman saylan Bulant bu anlamda okura bu felsefi gr ne kadar aklamakta? Bu sorunun cevab da aranaca iin, plak gzle bir deerlendirme ve analiz yaplabilmesi adna, yararlanlan kaynaklar snrl tutulmu ve dier baklarn bu tahlile etkisi en aza indirilmeye allmtr. Bulantya Edebi Bak: Bulant, Kuzey Afrika, Orta Avrupa ve Uzakdou gezilerinden dnm olan 30 yandaki Antoine Roquentinin, Marquis de Rellebonla ilgili tarih aratrmalarn yapmak zere Bouvillede kald - yl- dnemden Parise gidecei yolculua kadar yaadklarn aktard tarihsiz yaprakla birlikte 25 gnn aktarld gnceden oluan bir romandr. Tarihsiz yapraktan sonra gnce 29 Ocak 1932 Pazartesi gn balar ancak yle bir durum var ki 1932 ylnn 29 Ocak gn Cumaya denk gelmektedir. lk bata bunun eviri sorunu olduu dnlse de Trkiyedeki evirilerin hepsinde ayn tarih olmas, eserin orjinalinde tarihin nasl verildiinin aratrlmasna neden olmutur. Franszca basmnda da gn, Pazartesi olarak
10
verilmektedir. Bu noktada Sartren -eserin yazld yl 1938 olduu iin-, tarihi hesaplamada bir yanl yapt ortaya kmaktadr. Kronolojik aktarm olan gncede Cuma gnnn ardndan Perembe, saat on bir buuka dn yaplm, saat adl blmnn ardndan gene Cuma, saat e dnlmtr. Romann ilerleyen blmlerinde bu tarzda bir geri-dn yaplmad gibi, geri dnn olduu bu ksmda da buna dair bir ibare bulunmamaktadr. Dorusal zaman aktarmnn seildii bir eserde bu ksm teknik bir hata/dikkatsizlik izlenimi vermektedir. Bu inceleme eviri roman zerinden yapld iin, zellikle belirtilmesi gereken bir -eksik eviridurum var. Hilmi Yavuz bunu Okuma Notlarnda[3] yle aklamaktadr: Sartren Bulants nc kez evriliyor dilimize hemen belirteyim ki eviri de eksiktir; Sartren kitabnn btn deildir. Aslnda Bulantnn zgn dildeki kaynak metninin eksik olduunu, ne Hilav bilebilirdi ne de Tiryakiolu Ama Nazm Aslan bilmek zorundayd. Neden mi? undan: nk, Sartren 1938de yaymlanan La Nausenin sansr edilerek yaymland, bu sansrn bizzat yazarn kendisi tarafndan gerekletirildii, Sartren lmnden sonra, 1982de anlalmtr da ondan Aklayalm: Sartre, La Nauseyi 1937 ylnda bitirmi. Gallimarda yaymlanmak zere teslim etmitir. Gallimardn o yllardaki editrlerinden biri, filozof Brice Paraindir. Parain, metni Gallimardn hukuk danman Maurice Garona okutur. Garon, bir blmndeki betimlemelerin, mstehcenlikten dava almasna neden olabileceini bildirir. Bu bir kk kzn (Lucienne) rzna geirilerek ldrlmesine ilikin blmdr. Garonun bu mtaalas zerine Parain, Sartredan sz konusu blm yeniden gzden geirmesini ister. Sartreda gerekli dzenlemeleri yapar Sartren yayn haklarn satn alm olan Pleiade, Fransz Ulusal Kitalnda bulunan el yazmasna -ve Sartren kendi eliyle kartt szcklere bakarak bir eksiksiz (non expurge) basmn yapmtr La Nausenin. Tarih, 1982! Roman 29 Ocaktan balayp, 21 ubat 1932 ylnda sona ermitir. Romanda zaman aktarmnda ilgin olan tespit, dorusal zaman aktarm olsa da zaman algsnn bilinakm tekniiyle kimi yerlerde duraklayacak kadar yavalamas kimi yerlerde de normal algya dnmesidir. Zamann kimi yerlerde yavalamas ve durma noktasna gelii, zaman alglamada psikolojik alglamann etkisini gsterdii gibi; eserde zamann klasik zaman tanmnn dnda kullanldn da gstermektedir. zellikle Mably Kahvesinde insanlarn kat oynayn izledii blmde(s:42-46) ve parkta s(:169) bu, bariz ortaya kar. Mekan kullanmnda yazar, d ve i mekanlar (Roquentinin odas, gezdii sokaklar) kahramann yaad yerden ok onun karakterini, i dnyasn, d dnyay, dnemini, zamann, insanlara ve tabiata bakn gstermek iin kullanmtr. Roquentinin gnei sevmemesi, odasnda kal, gezdii belli ve ayn mekanlar onun karakterindeki bireyselliin ve da kapalln veriliinde kullanlrken, mekanlara bak onun ruhsal durumunu aklamakta kullanlmtr. Ama sadece psikolojik bir roman mdr sorusu sorulduunda, cevap hayr olacaktr, nk Roquentin kadar dnemin insan tipolojisi, sosyo-ekonomik yaps, yaam kltr, dnemin sanat, edebiyat, resim, kltr, tarih dnyas, birok kavramla birlikte ele alnmaktadr.
Fikir Platformu
11
Romanda betimlemeler sanatl, benzetme, kiiletirme, istiarelerle doludur. Gzlem, ar hassasiyet, betimlemelerdeki detay, belirsizlii bile netlikle kavray, bunu betimleyerek somutlama eklindedir ve detayl bilgilendirme bu gzleme elik eder. Kimi yerlerde tarihi bilgiler, sanatsal aklamalar, inceleme ve analizler yer alr: Mzik, yaad dnem, insanlar ve alkanlklar, sosyal yaam, yaad yerin tarihesi, sanat, toplum, mimari ve insanlar, an-bellek ilikisi, sevgi, ak, cinsellik, gereinden fazla ansiklopedik bilginin Antoine Roquentinin betimleme ve gzlemleri araclyla aktarm, serven, yaamay ya da anlatmay semek, hayat, hikaye anlatma, Paris hayat ve birok kavrama deinme yer alr. Aslnda Roquentin, Cmleler yaratmak zorunda deilim. Belli durumlar aa karmak iin yazyorum ben. Edebiyattan kanmalym. Szckleri aramadan, alakalem yazmak gerek.(s:91) dese de Sartre, roman kahramannn tersine tebihlerle/metaforlarla ykl cmlelerle bu cmlenin tam tersini yapt gibi, kimi yerlerde de Roquentinin bu dediini yaparak eserde birden fazla slubun olmasna neden olur. Romann iinde, gnce -ki romann ak-, gazete haberleri(238-239), mektup(s:99), yemek mns/listesi(s.157), ark szleri, Eugenie Grandet romanndan bir blm, bilgilendirme notlar(mzede/s:138), nutuk, szlkten bilgi aktarm(s:139-140), dergi kapa (s.141), gazete haberi(s:152-153) yer almaktadr. Romann sonlarnda ise, bilin-ak teknii baskn olarak karmza kmaktadr. Romann teknik anlamda en byk baars sonudur. Kendi tahlilini yapan ve romann sonunu sondan nce aklayan bir romandr Bulant. Yazar romann sonunda Roquentine: Her ey o gn, o anda balamt. diyeceim. Ve kendimi (gemite, yalnz gemite) kabul etmek elimden gelecek belki. Gece bastryor. Printania Otelinin birinci katnda, iki pencere aydnland. Yeni Garn antiyesi buram buram slak tahta kokuyor: Yarn Bouvillee yamur yaacak.(s:260) dedirtir ve okuru hemen sayfa 67 ve 68e geri dndrr. Bylece anlat sonda bitmi olmaz ve okuru nceye dndrerek sonun ne anlama geldiini bir baka gzle deerlendirmek zorunda brakr: Kiiolu hikayecilikten kurtulamaz, kendi hikayeleri ve bakalarnn hikayeleri arasnda yaar. Bana gelen her eyi hikayeler iinden grr. Hayatn sanki anlatyormu gibi yaamaya alr Ama ya yaamay ya da anlatmay semek gerek (s:67) Yaarken bamzdan hibir ey gemez. Dekorlar deiir, kiiler girer kar yalnz. Balanglar da yoktur; gnler anlamsz bir biimde birbirine eklenir durur; sonu gelmez, tekdze bir eklenitir bu Balang olmad gibi, son da yoktur. Bir kadn, bir dost, bir kent, bir kere de terk edilemez. Hepsi birbirine benzer zaten. Aradan iki hafta geince anghay, Moskova, Cezayir birbirinin aynsdr. Kimi zaman (pek sk deil), durumu gzden geirir, bir kadna balandnz, kt bir ie girdiinizi fark edersiniz. Gz ap kapayncaya kadar srer bu. Sonra geit yeniden balar, saatleri ve gnleri birbirine eklemeye koyulursunuz. Pazartesi, sal, aramba. 1924, 1925, 1926. Yaamak budur ite. Ama hayatnz anlatrsanz, her ey deiir. Ne var ki, bu deiiklii kimse fark etmez. Gerek hikayelerden sz edilmesi bunun kantdr. Sanki, gerek hikayeler olabilirmi gibi. Olaylar anlatrken, onlarn k biimini tam tersine dndrmyor muyuz sanki? Hikaye anlatrken, nce balangc ileri sryor gibi grnrz Oysa, aslnda sondan balam oluyoruz. Son, gze grnmez bir biimde orada bulunmakta ve u szlere balang olmak yceliini vermektedir: Dolayordum, farkna varmadan, kasabann dna kmtm.(burada da sayfa 231 e gnderme vardr.) Hikaye tersine gelimekte, anlar, birbiri zerine ylacak yerde, sonun anaforuna kaplp kendilerinden bir nce gelen an da ekip birlikte gtrmektedirler. Gece
12
bastrmt. Sokak sszd. Bu szler sanki rastgele sylenmi gibidir. Ama kanmayz biz, onu bir keye koyup saklarz. nk o, deerini daha sonra anlayacamz bir bilgidir. (s:68) Yazar, hakikaten sonda bizi buraya dndrr ve syledii szlerin rastgele olmadn, deerini yazld anda/yerde okuduumuzda anlayamasak da- ancak sonda anlayabileceimiz cmleler olduunu ispatlam olur ve roman sondan balam olur. Gemiteki bu tahlil bize hem hikayenin hem de Antoine Roquentinin deerlendirmesini verirken iki ilev birden yklenmi olur. Antoine Roquentin otuz yanda, 14.400 frank yllk geliri olan, hibir ey yapmak istemeyen, alknlklarnn gven verici dnyasndan vazgemek istemeyen, varlklara farkl bir gzle bakmaya baladktan sonra bulant hissi yaayan, yalnz yaayan, gneten hazzetmeyen ve karanl seven, Marquis de Rellebonla ilgili tarih aratrmalarn yapmak zere Bouvillede kald - yl- dnemin ardndan bundan vazgeen, Parise gitmeyi seerek hayatna yeni bir yn veren bir karakter. Oysa, Marquis de Rellebon hayatn tarihi bir eser olarak hazrlayan Antoine Roquentinin gnlkleriyle hayatnn aktarmnda (ki hayat hikayesinin farkl trlerle anlatm) Marquis de Rellebonun hayatnn Antoine Roquentinin hayatna etkisi(s:149) barizken, Roquentinin her ikisinin de varlklar iin birbirine ihtiya duymalarnn farknda olmasna ramen bundan vazgemesi ile yeni bir balangtan ok, edilgenlii ve ka tercih etmi olur. Antoine Roquentinin bir roman kahraman olarak fark nedir? Aslnda ok da baskn, edebiyat dnyasnda kendi varlyla -Raskalnikof, Madame Bovary, K., Profesr Kien, Winston Smith, Giovanni Drago, Meursault gibi- nemli yer tutan bir kahraman olmasa da, Sartren kahramanndaki varolu ve hilik fikri onu dier roman kahramanlarndan ayran en nemli noktadr; ancak u gzden karlmamaldr, hilik, sama, fazlalk olma durumunu sadece yayor olmas deil, bunu kavram olmas onu farkl klmaktadr. Kendini nemsiz, deersiz grmenin neden olduu bulant hissinin ardnda da zaten, hayatna ynelik amacn, anlamn olmamas, hilik duygusu/olgusu vardr. Bu zelliinin yannda, toplumdan yaltlm, ondan uzak duran, deil dier insanlara kendisinin varlna bile tahamml edemeyen, mutluluktan uzak, ac ekmeyi tercih eden, hayatnn amac olmayan, ailesi, ii gibi toplumsal aidiyetlere uzak yaps ve yalnzl semi olmas karakterinin zellikleridir. Metinleraras gndermeler de ok fazladr romanda ki bu eserlerin ou Otodidaktn araclyla verilir: Larbaletrier, Turbalar ve Turbalklar, Lastex, Hitopadese ya da Yararl Bilgi, Julie Lavergne, Caudebecin Oku , Lambert, Langlois, Larbaletrier, Lastex, Lavergne, Honor de Balzac, Le Pre Goriot (Eugne de Rastignaca gnderme), Gil Blas (LHistoire de Gil Blas de Santillane), Lesage, Eugnie Grandet, Honor de Balzac, Goethe, Gen Wertherin Aclar ve daha saysz eser.
Bulantya Felsefi Bak: Unamuno, Siste varla ait kuku ile ne karken, Sartreda hilikin verilii, eyann lahi tarafa bakan ynnn reddedilerek eyay tek boyuta indirgenmesi ile ne kar. Sadece grnmn varla ait olgu olmasyla: Grnr olan, akl penceresinden bak, grnr olmayan reddedi, Tanry bu denklemden kar, a posteriori bilginin temel kabul edilii ile. Camusnun hilik olgusunun karsna koyduu umut, insanlk gibi olgulara/hmanizm yaslanmadan, hatta onlar eletirerek plak hiliki sorgular Bulant, hatta hmanizme eletirel gzle bakarak onun eksiklik ve hatalarn dile getirir ama yeni bir hmanizm tanm yapmaz.
13
Antoine Roquentin, Descartesin Dnyorum, yleyse varmyla, Dnyorum, yleyse hiime ular ve hilii ayn mantkla ispatlar. Ancak Sartre, Varoluuluk adl eserinde, Markslarn ve Katoliklerin eletirilerine verdii cevapta eletirel bir slupla ve tersini kastederek cevap verir ve buna kar kar: Her iki eletiriye gre de insancl(humanie) dayanma yokmu bizde. Kiiolunu tek bana ele alyormuuz -bunu komnistler sylyor-, btnden koparyormuuz. nk znellik(subjektivite) olarak gryormuuz onu; nk yalnzca Descartesin Dnyorum yleyse varm szne dayanyormuuz; nk yalnzca kiiolunun tek bana kendini kavrad an gz nnde tutuyormuuz. Bundan tr de yremizdeki insanlarla balant kuramyormuuz; dmzda yaayan ve cogito ile yanna varlamayan kimselere dayanma gsteremiyormuuz. (V/s:34) Oysa Sartren yaratt Roquentin karakteri Sartre her ne kadar kabul etmese de tam bu eletirilere uygun bir profil izmektedir. Antoine Roquentin kimdir? Kendisini sorgularken unlar syler: Ben deyince bir boluk duygusuna kaplyorum. yle unutulmuum ki, kendimi iyice hissetmek elimden gelmiyor. Benden kalan btn gereklik, var olduunu hisseden varolu sadece. Yava yava esniyorum. Kimse, hi kimse iin! Antoine Roquentin ne ki? Soyut bir ey o Prl prl, hareketsiz, bombo bir bilin, duvarlarn arasna konulmu, kendi kendine srp gidiyor. Kimse yok bu bilincin iinde artk. Biraz nce birisi ben, benim bilincim diyordu. Kim? Kimsenin olmayan duvarlar ve kimsenin olmayan bir bilin kald geriye. Hepsi u: duvarlar ve bu duvarlar arasnda bir kiilie bal olmayan canl, ufack bir saydamlk.(s:249) Bulantda Antoine Roquentinin yaad ilk tecrbe yabanclamadr(s.20), bunu belirsizlik, umutsuzluk(s.21), varlk ve varlnn sorgulamas(s.23), hayal krkl ve isteklerinin gereklememesi(s:39) ardndan korku, eylemsizlik ve ka takip eder. Romanda kendine yabanclama Antoine Roquentinin kendisinden nc tekil kii olarak bahsetmesiyle grnr hale gelir: yorum, bir adm atyorum, yorum, bir adm, sola dnyorum, sola dnyor, sola dndn dnyor, deli, deli miyim? Delirmekten korktuunu sylyor, varolu, varoluta kk m gryorsun, duruyor, vcut duruyor, durduunu dnyor, nereden geliyor o? Ne yapyor? Gidiyor, korkuyor, ok korkuyor, ahlaksz, istek bir sis gibi, istek, tiksinti, var olmaktan tiksindiini syledi. Tiksiniyor mu? Var olmaktan tiksinmekten yorgun (s:154) Burada sadece yabanclama deil, varln yadsnmas, varla kar bir tiksinme de vardr. Varln kendisinin yadsmas bir yana, kendisine gsterilen ilgiye de alk deildir. Otodidaktn ilgisi (s:157) bu yzden balangta onu artr. Varlk, onun iin sadece var olmaktr. Bunun dnda normal hayatn iine girememek, bir ii olmamak, bir ailesi olmamak, patronu olmamak(s:159) yani aidiyete dair sorunlar vardr. Teklii ve yalnzl, sadece var olmas olarak deerlendirdii bu durum, utancnn, varln yadsmasnn ardndaki nedenlerden bazlardr. Hele ki tarihi almasndan da vazgetiinde bu his daha da yzeye kar. evresine baktnda varolua dair sorgulamann perspektifinden bakarken insanlarn herhangi bir kimse ya da bir ey iin gerekli olup olmadn dnmeye kalkmadn(s:167) dnrken, insanlarn kendi kk dnyalarnda kendi varlklarna bir deer atfettikleri sonucuna varr. Bu dncenin ardndan farkl bir bak asna geer. var olmaya devam etmemiz iin hibir, ama hibir sebep yok. Ktmserdir Otodidakta gre ve Otodidaktn bu bak asna nerisi/zm, humanizmadr. Tam da romann burasnda Sartre, humanizmi eletirir. Oysa daha sonralar bu fikir varoluuluk iin gerekli noktalardan biri olacaktr ve
14
bu romandaki bu eletirisi(s:169-180) iin de hakl olarak eletiriye urar. Bu eletirilerde zellikle bir yaftay kabullenmemek, bir btn iine dahil olmamak yani bireysellii koruma gds hakimdir. zellikle belirtir kahraman araclyla: Hmanist deilim ben, hepsi bu. (s.177) Varoluuluk adl eserde bununla ilgili bir aklama daha yapar Sartre ve insancla tamamen baka bir anlam ykleyerek insanclkla ilgili eletirilerinin devam ettiini gstermi olur: Varoluuluun insanclk(humanisme) olup olmadn sorduumuzdan tr de eletirdiler beni. yle ktlar bana: Siz ki, Bulant romannzda haksz olduklarn yazdnz insanclarn; belli bir insanclk trn alarak elendiniz onunla; imdi nasl olur da ona dnersiniz? Gerekte, insanclk szcnn birbirinden ok ayr iki anlam var. nsan ama ve stn bir deer olarak ele alan bir kuram, diye anlalabilir insanclk Bu durum, kimi kiilerin yce edimlerine yaslanarak, insana bir deer verebileceimizi sandryor bize. Oysa, bu eit bir insanclk samadr. Biz, Auguste Comte gibi kendisine bir mezhep sunabileceimiz bir insancln varlna inanmyoruz; inanmamak zorundayz. nsanlk mezhebi, sonunda Comteun kendine kapank insanclna varr; daha ak konuursak, faizme varr. Bu da, bizim hi istediimiz bir insanclktr. Neyse ki insancln bir baka anlam daha var. Bu anlamn z udur: nsan kendi dnda vardr, kendi dna karak var olur. Yani, ancak da atlarak, dta kendini yitirerek varlar; akn (transcendant) amalar kovalayarak var olabilir. Bu ynden alnrsa, insan ilerleyitir, atr, olutur; ilerlemenin, amann gbeindedir. Nesneleri dahi bu ilerleyie, bu aa, bu olua gre yakalar. Demek ki insancl bir evrenden, insancl znellik evreninden baka evren yoktur. (v/S:74-75) Fazlalk hissi bulantya neden olur. Bulant, kendi varln ve dnyann var olduunu bilmesidir. Ve tm bunlar onun iin nemli deildir. Bakalar gibi olamamak ve dnyann kendisi iin nemli olmamas hissi kendisinde korkuya neden olur. yleyse birini ldrmesine engel olacak ey nedir, her ey nemsizse? Bunu da, gereksiz bir olayn ortaya kmasna neden olma olarak ifade eder. Demez. Bulant, aslnda onun kendi z varldr. (s:188) Romandaki en etkili ve belki de en kapal blm Antoine Roquentinin parkta yaad haldir(s:188201). Metafizik bir deneyim/kavray denilebilecek bu hal, onun varoluu hissettii/kavrad ve bunu kelimelere dkt blmdr. Bu blmde Antoine Roquentin varoluun ne olduunu kefeder. Varolu, zlerini deiime uratmadan, nesnelere dtan eklenen bo bir biim (s: 189), bir bklme(s:190)dir. Varolmak iin hibir neden yokken -fazlalk hissi- var olmutur her ey. Bu fazlalk hissi, samaya kayar hemen. Sama, bir olayn baka bir ya da baka bir geree gre sama olmas(s.192)dr. Bu ksmda sama fikrini aklamakta zorlanr Antoine Roquentin. Aklamalarn ve nedenlerin dnyas, varoluun dnyas deildir(s.192) nk. Gsterge dahi gsterdii eyin ne olduunu anlamaya yardmc deildir. levi hakknda fikir verebilir ama o varln ne olduunu anlamay salamaz. Fazlalk, sama fikri sonunda hilik fikrine ular. Varolu temelsiz ve nedensizdir. Bu noktada bulant hissi varlndan, varlnn hiliine kayar. Tam bu anda ok farkl bir hal yaar. At kestanesinin kkydm ben. Ya da daha ok, onun bilinciydim tepeden trnaa. Yine de ondan ayrydm(nk bunun bilincindeydim), ama onda kaybolmu, onunla tek bir gvde olmutum. (s:196) Zamann durduu bu an, kendi dndaki varlkla bir olma hali yaar ve bu halin bilincindedir. Anlk bir haldir bu. Burada hareket denilen olgunun da
Fikir Platformu
15
olmadn fark eder. Hareket geilerden, iki varolu arasndaki araclardan, gsz anlardan baka bir ey deildir. Hareket denen eyin olu hali olduunu syler ki iki oluun ortaya kard sonu, hareket ve bu sreci alglay ise zamandr; bu da zaman ve hareket denen kavramlarn aslnda olmad ve her eyin olu halini alglaya bu tanmlarn verildii sonucuna gtrr. Bu ksmda sorulmas gereken sorular sormaya balar Antoine Roquentin: Niin bu kadar var olan var? Bunca var olan niye? Burada bu varlklarn, kendisi de dhil, var olmak istemediklerini ama bundan da kanamadklarn alglar. Bunun sebebini, nedensizlikle aklar. Tam da kim ve neden sorusunda algsnn nasl bir aklama yapacan beklerken, o, nedensizlik ve sama fikirlerine geri dner. Bu varln nereden ve nasl ktn yle aklar: Btn bunlarn nereden ve nasl ktn, nasl olup da hilik yerine bir dnyann bulunduunu soramyordu insan. Bunun anlam yoktu, dnya her yanda bulunuyordu, nde, arkada. Ondan nce hibir ey yoktu. Hibir ey. Onun var olmad an yoktu. (s:200) Tam burada Tanrnn varln reddeder Antoine Roquentin. Hilik fikrinin aklamasn ise dnyorum yleyse varmn/Descartesn yntemiyle ispatlar. Birinin varl ispatlad yerde dieri hiliki ispatlar. nk hilik de bir tasardr/dncedir ve o da tekiler gibi bir varolutur. Hilik duygusunu yaad anda bu hal sona erer ve bu noktada varoluun gerek srrn zdn dnerek parktan ayrlr. Tam burada Varoluuluk adl eseriyle ayn grleri syler Sartre: Gelgelelim, benim balandm tanrtanmaz varoluuluk daha tutarldr. Ona gre, eer tanr yoksa, hi olmazsa, varoluu zden nce gelen bir varlk vardr. Bu varlk, bir kavrama gre tanmlanmazdan, belirlenmezden nce de vardr. Bu varlk insandr. Heideggerin deyiiyle, insan gereidir. Varolu zden nce gelir. yi, ama ne demektir bu? u demektir: lkin insan vardr; yani insan nce dnyaya gelir, var olur, ondan sonra tanmlanp belirlenir, zn ortaya karr. (V/s:39) Roquentinde varolua ynelik algnn hilikle noktalanmas onu eylemsizlie ve son ylda yapt iten bile vazgeirmeye gtrerek onu toplumdan soyutlarken, Sartre, Varoluuluk adl eserde Bunalt Hareketsizlie Gtrmez Bizi blm bal altnda tam tersini syler: Elbette, insan eylemsizlie, durgunlua gtren bir bunalt sz konusu deil burada. Yaln(basit) bir bunalt sz konusu. Sorumluluklar olan herkes bilir bu bunalty. Nitekim, bir saldrnn sorumluluunu yklenen bir komutan, nice insan lme atmann sorumluluunu da stlenmi olur. stelik, bu sorumluluu kendisi seer (V/s:45) eklinde rneini devam ettirerek zetle, bunalt hissinin sorumluluk almak ve karar vermek olduunu ifade eder. Kendi roman karakterlerinin zayfl iin de u aklamay yapar: Romanlarmzda insanlar zayf, gevek, korkak, hatta kt olarak gsterdiimiz iin ullanyorlarsa bize, o insanlarn yalnzca zayf, gevek, korkak, hatta kt olmasndan gelmiyor bu varoluu, bir korka anlatrken, Bu adam korkaklndan sorumludur! der. Bilir ki cieri, yrei, beyni korkak olduu iin korkak deildir o; beden yapsndan ileri gelmez onun korkakl, kendini o duruma drmesinden gelir. Edimleriyle kendini bir korkak olarak kurmasndan gelir. Korkak yaradl yoktur nk insan korkak yapan bu yaradllar deildir; bir eyden vazgeme ya da bir eyi oluruna brakma eylemidir. Yaradl edim demek deildir (V/s:58) Buradan sonra korkak kendini korkak
16
yapar, kahraman ise kendi kendini kahraman yapar diyerek cmlelerini genel bir yargya balar. Roquentinin seimlerinin aslnda varlyla deil, zyle ilgili olduunun ve bu z kendisinin tercih ettiinin aklamasdr bir nevi bu ksm. Ama neden tam da bu karakterin zddnda bir karakter yoktur ve romanlarnn ounda karakterleri byledir, bunun cevab yoktur burada. Sonu: Bulant, varoluuluk felsefesinin temellerinin atld klt kitap olarak tanmlanr. Peki Bulant tezli bir roman mdr? Romandaki varoluulua uymayan noktalara baktmzda -ki yazar da bu noktalarda aklama yapmaya mecbur eden hakl eletirilerdir bunlar- tezli roman olmad sonucuna ulalr. Geaton Picon da bu noktaya parmak basarak unlar syler Varoluuluk adl eserin drdnc blmnde: tezli bir roman sanmak da yanl olur Bulanty: Dnsel bir tezi dorulamak amacyla deil, yaanm bir deneyimi anlatmak amacyla yazlmtr da ondan. Sartre ispatlamaz, gsterir. (V/s:111) Okur gzyle plak olarak Bulant romanna baktmzda akas varoluulua ynelik btn kavramak ok zor. Anti-kahramana giydirilen kiilik ve onun deneyimlerinden karlan sonu, ipular sunuyor ama kimi yerlerde de kafa karklna neden oluyor. Denilebilir ki, sadece bu eserden yola karak bir okur iin varoluuluk tam anlamyla anlalamaz/kavranamaz. Genel bir deerlendirmede bulunulursa edebi anlamda da (sondaki teknik baar, betimleme ve gzlem gc hari) dier eserlerine gre ok da baarl bir roman deildir. Ama yaratt kurmaca evren ve anti-kahraman ve aslnda bu kahramana yaatt metafizik deneyimle tanrtanmaz varoluuluu savunsa da ilgin bir ekilde tam tersini hissettirmi olmasdr. zellikle zaman ve harekete ynelik bu deneyim/hal, Dou metafiziine hi de uzak olmayan ama Batya uzak olan bir grn/halin dillendirilmesidir. Bitirirken kiisel fikrimi incelemeye dhil ederek unu ifade etmek zorundaym. Metafizik deneyimin yaand bu ksmlar, hilike ulamasayd, ulaaca durak, kn emrinin hakikati ve sonrasnda, L mevcde ill h dura olacakt ki, kn emrini ve bu kavramn anlamn ilk defa Sartreda bu kadar ak grdm itiraf etmeliyim. Hatta aklma u sorular geldi Bulanty okuduumda: Sartre Dou felsefeleri ve dinleri ile ilgilendi mi? Hi bn Arabi okudu mu ya da bir baka slam dnrn?
[1] Bulant, Jean Paul Sartre, La Nause, eviren: Selahattin Hilav, Can Yaynlar, 12.Basm, stanbul, 2010.
Fikir Platformu
17
[2] Varoluuluk, Jean Paul Sartre, Lexistentialisme est un humanisme, eviren: Asm Bezirci, Say yaynlar, 19.bask, stanbul, 2005.
[3] Okuma Notlar, Hilmi Yavuz, Boyut Kitaplar, 2.Basm, stanbul, 1998, s:54-55.
Fikir Platformu
18
Beyaz Geceler (Dostoyevski) - Suzan Nur Baarslan Beyaz Geceler[1], Rus yazar Fyodor Mihaylovi Dostoyevskinin 1848 ylnda yazd bir ak hikyesi. Drt gece ve bir gndzn anlatld, beyaz/ak dolu geceleri yamurlu, zgn bir sabahn takip ettii, romantik ve cokun duygulardan hayatn gerekliine dn anlatan bu eser, Dostoyevskinin dier eserlerinden farkl olarak daha cokun bir slubu barndrmaktadr. Gzlemleri ile tannan Dostoyevski bu eserinde de gzlemlerini dile getirmitir. Aka bak, yalnzlk, gerek hayat ve hayal dnyas, St. Petesburg/ehir hayat yanstt gzlemlerden bazlardr. Kahraman anlatc bak as ile, hikyenin ana kahramannn gznden takip ettiimiz bu hikyede, sekiz yldr St. Petesburgda yaayan ve ismini renemediimiz gencin yllardr iinde yaad yalnzl, hayllerini ssleyen akn bulduunu sanmas zerine hayal dnyasndan karak gerek hayata adm atmadaki aceleciini kendi azndan dinleriz. ehri ok iyi tanyan, insanlardan ok ehirdeki evlerle, yollarla, meknlarla arkadalk yapan, onlar kiiletiren, St. Petersburgu bir kadn gibi tarif eden ve bu meknlar haylindeki olaylarla btnletiren bu gencin birbirinin ayn olan gnleri, bir gece nehrin kenarnda alayan on yedi yandaki bir gen kz grmesi ve onunla tanarak haylindeki sevgilinin suretini ona giydirmesi ile tamamen deiir. Nastenka, kr ninesi ile yaayan, evlerinde kirac olarak kalan ve kendisine Walter Scot, Pukinin kitaplarn getiren, kendisini Sevil Berberi operasna gtren kiiye k olan, dnyay tanmayan, cahil bir gen kzdr. Sevgilisini beklerken tant kahramanmz ile geirdii drdnc gecede, sevgilisinin kendisini terk ettiini dnerek yeni bir sevgiye yelken aan ama sevgilisinin dn zerine koarak sevgilisine giden bir gen kzdr.
19
Eserin en ilgin yn, anlatt ak deil, hayal dnyasnda yaayan, yalnz ve kendini sosyal hayattan soyutlam gencin, bu ak ile kardklarn fark etmesi, gerek hayat-hayal dnyas karlatrmas yaparak, bilinli olarak tercih ettii hayl dnyasnn tahlilini yapm olmasdr. Bu tahlilde kahramanmz unlar der: imdiye kadar yaadm hayatn kendisi bir su, gnahtan baka bir ey deilmi Ama yle zamanlar oluyor ki, ac ve aresizlik iinde, neredeyse te yle zamanlarda, lnceye kadar gerek bir hayatn bana nasip olmayacan zannediyor, gerek hayatla olan ilikimi tamamyla yitirdiimi hissediyor ve kendimi Tanrnn ve insanlarn sevgisinden mahrum kalm kt bir adam olarak gryorum. nk hayl leminde geirdiim gecelerin sarholuundan bir an olsun aylmak o kadar dayanlmaz oluyor ki! Ayn zamanda, etrafm saran insan selinin kard grlt patrty duyuyor, benim gibi ryada olmayanlarn nasl yaadklarn gryorum. Ve o zaman farkna varyorum ki, onlarn hayatlar uydurma deil, onlarn hayatlar benim hayllerim gibi birden parampara olup gitmiyor. Bilkis, hayatlar her gn yenileniyor, renkleniyor; bir saatleri bir saatlerine uymuyor. Bir de benim gibi zavall haylperestin hayatna bak! ldresiye monoton; glgelerin, hayllerin, uydurma dncelerin esiri bir hayat in en acs, en sonunda hayl lemi de o ok gvendiimiz, bitimsiz sandmz lem yava yava yorgun dmeye, eski canlln yitirmeye balyor. Btn ryalarmz stne kurduumuz dnceler eskimeye balayp yerine yenilerini de koymaynca, hayl lemi de yklp yerle bir oluyor.[2] Bunlarn farknda olan kahraman, tm bu hayl dnyasnn sebebini de aklar bize. Sebep, yaayabilecei tek hayatn hayl lemi olmasdr, yalnzdr, ama gerek hayatn o kadar uzandadr ki, bu hayl lemini, ie yaramasa da, devam ettirmek zorundadr. Tutunacak birine ihtiyac vardr ve onun da Nastenka olduunu zanneder, birka beyaz gece yaar karanlklar iindeki hayatnda, ama bu dnya da, tutunmak istedii kii tarafndan yklr. Dostoyevski, dier romanlara da bak atarak bunlarn etkilerini kr nine azndan Ahlka uygun kitaplar m bunlar? Eer ahlk bozucu kitaplarsa asla okumana izin vermem! eklinde dile getirerek romanlar ahlki olan ve olmayan eklinde iki ksma ayrr ve romanlardan ne gibi ktlk renilebileceini Bin bir trl eytanlk yavrum Delikanllarn gen ve terbiyeli kzlar nasl batan kardklarn, evlenme vaadiyle kandrp zevklerini aldktan sonra sokak ortasnda nasl braktklarn, byle bir macerayla baba evini de terk etmi gen kzlarn sonunda nasl mahvolup gittiklerini. Ben bu eit bir sr kitap okudum kzm, bilirim Hem bu ktlkleri kitaplar o kadar heyecanl ve tatl anlatr ki, ben gece demez gndz demez gizlice okurdum Onun iin aklnda olsun, Nastenka, bu eit kitaplardan uzak dur.[3] cmleleriyle dile getirir ve bu bak asyla ahlki olmayan romanlara olan bakn da dile getirmi olur. Gen kzlar, ahlki olmayan romanlar okumamaldr ancak nineye, gen kzlnda bunlar okuduunu syleterek, aslnda bu tarz romanlarn dahi insana bir bak as kazandracan da gstermi olur. Gen kzn reddedildiini dnd zaman, aka ve ayrla ynelik yapt tespitlerse, insan doasna tutulmu ayna gibidir. Bu tespitlerde unlar sylenir: Sakn beni hoppa, maymun itahl bir kz sanmayn. yle abucak unutacak veya ihanet edecek biri deilim. Onu btn bir sene boyunca sevdim. Ve Tanr ahidimdir, bir kere olsun ona ihanet etmedim. Byle bir ey aklmdan gememitir. Oysa o btn bunlar kmsedi, ayaklar altna ald. Duygularmla alay etti. Madem yle, gle gle! Ama beni incittiini, akm hie saydn da unutmasn! Hayr, artk onu sevmiyorum! Ben ancak anlayl, cmert, nazik bir insan sevebilirim;
20
nk kendim de yle birisiyim, dolaysyla o bana lyk bir adam deil. Ama yine de ktln istemiyorum, baht ak olsun! Hem bylesi daha iyi oldu. Ne biim bir insan olduunu sonradan anlasaydm, i iten gemi olacakt Her neyse, artk bu i burada bitti! Ama yle dnmekten de kendimi bir trl alamyorum: Belki ona olan akm diyorum, bir haylden ibaretti, ocuksu bir maceraperestlikti, belki de ninemin elinden kurtulmak iin bavurduum bir arenin sonucuydu. Kim bilir, belki de ondan baka birisini sevmem iin bir arat. Hissedebilen, beni anlayan bir adam sevmem yazgmd da, o sadece bir arat[4] Bunlar diyen Nastenka, syledii szlerin zerinden ok vakit gemeden, eski sevgilisini grd anda onun kollarna koar; gnderdii mektupta, sevdiklerimiz kalplerimizi krsalar dahi onlara uzun zaman dargn kalamayz; ve unutmayn, siz de beni seviyorsunuz[5], diyerek. Hikyenin sonunda, Nastenkann mektubunun ardndan, kahramann ruh hali, yaad odann ihtiyarlamas, pencereden grlen kardaki evin khnelemesi, ksaca beyaz gecelerin griye ve siyaha evrilmesi ile verilmesi; hayatmza bakmzda, grdmz her eyde psikolojik halimizin nasl etkili olduunun gstergesidir ve bu ksm, ok baarl bir tahlil olarak karmza kar ve son cmle ile hikaye, Tanrm, bir anlk mutluluk! Ama bir mr boyu srecek gerek mutluluk!, hikyenin bandaki van Turgenyevin -hikyenin ana fikri de olan- alnt cmlesi ile birleir ve hikye balad noktada biter: mr boyunca, yalnzca bir an iin, senin kalbine yakn olmak iin mi yaratlmt?
[1] Romann kahraman olan gen adam St. Petersburgun kasvetli ve beyaz gecelerindan birinde, tesadfen kendisi gibi yalnz olan bir gen kzla tanr. Gen kzla beraber tm hayallerini ve anlarn paylatklar drt beyaz geceyi St. Petersburgun sokaklarnda geirir. Gen kz birka yl nce tant fakat bir yldr haber alamad sevgilisini beklemektedir. Gen adam ve kz geirdikleri gecelerde birbirlerine yaknlarlar ve ikisi de karamsar duygularn unuttuklar anlar geirir. nc gecenin sonunda gen kz bir yldr bekledii sevgilisini bulur ve hikyenin kahraman ile arasnda balayan zarif ak yine zarife bitirerek sevgilisine dner. Kitabn kahraman olan gen adam ise yine eskisi gibi hayalperast yaantsna geri dner. http://tr.wikipedia.org/wiki/Beyaz_Geceler_%28%C3%B6yk%C3%BC%29 [2] Beyaz Geceler, Dostoyevski, Akvaryum yaynevi, ev: Zeynep Gle, ss: 35. [3] Beyaz Geceler, Dostoyevski, Akvaryum yaynevi, ev: Zeynep Gle, ss: 42-43. [4] Beyaz Geceler, Dostoyevski, Akvaryum yaynevi, ev: Zeynep Gle, ss: 71-72. [5] Beyaz Geceler, Dostoyevski, Akvaryum yaynevi, ev: Zeynep Gle, ss: 78.
Fikir Platformu
21
Fikir Platformu
22
Maaradakiler*den Aydnlar stne Notlar (Alper Grkan) imdi de maarada seslerin yanklandn dn Dardan biri konutu mu, esirler glgelerin konutuunu sanr, yle deil mi? Ksaca onlar iin tek gerek var: Glgeler. (Eflatun- Devlet) Cemil Meri entelektel kelimesini solun bayra olduu biimde yle tanmlyor; Yaz veya sz aracl ile toplumun uurlanmasna yardm eden kii. Yol gsteren, aydnlatan, itham eden kii (syf.16) Aron: Gelimemi bir memlekette her diplomal entelekteldir. Kopuk kopuk entelektel tanmlar, tabirleri, yaktrmalar; sadan, soldan, ierden, dardan Schumpeter: Her tabakadan kopup gelirler, kendi snflar olmayan snflarn karlarna nclk ederler. Entelektelin zerinde anlamaya varlan bir vasf var: Eletiricilik. Eletiricidir nk olaylar yaamaz, dardan seyreder. Sonra, kendini kabul ettirmenin en kolay yolu evresinde aknlk uyandrmak (syf.17) Sartre: Atomun paralanmas stne alan bilginlere entelektel denmez onlar sadece bilgindir. Ama ayn insanlar imaline yardm ettiklerin byk tahrip gcnden korkarak efkar- umumiyeyi atom bombasnn kullanlmasna kar uyarmak iin bir araya gelir ve bir bildiri imzalarsalar entelektel olurlar. (syf.20) Nihayet derli toplu bir gr kyor karmza: Toker Dereli: Entelekteller, somut olaylarn stne ykselip soyut kademede dnebilen, toplumun temel yaps, meseleleri, deerleriyle megul olup balca ekonomik, sosyal ve politik gelimeleri eletirebilen, genellikle kabul edilmi grleri, izah tarzlarn, tahlil ve tenkit edebilme, bunlara bir eyler katabilme veya hi olmazsa bu grlerin izah tarzlarn veya faraziyelerini yorumlama gcne sahip kimselerdir. Entelektel saylabilmek iin formel bir renim grm olmak art deildir. Edebi slup, mesleki sfat veya roller, siyasi ya da idari sorumluluklar entelektel sfatndan ayr tutulmaldrlar (syf. 23) Dereli entelektelleri liberal ve radikal olarak ikiye ayryor: Liberaller; geni dnceli, tenkiti, hrriyetidirler. Radikaller ise; umumiyetle sosyalist, komnist, anaristler gibi ihtilal taraftarlar (syf.23)
23
Fikir Platformu
Esasen doru gibi gzkse de C. Meri bu snflandrmay pek tatminkr bulmuyor, bana da doru bir vurgu gibi geliyor Meriin deerlendirmesi. nk tenkitilii, geni dnceyi (diyalektik) ve hrriyetilii sadece liberaller ve liberalizme has bir olgu olarak dnmek yanl bize daha batan sunuluyor. Schillse gre entelektel faaliyet iki merhalede tecelli eder: 1. Mevcut bilgilerin fethi (tekrarlama) 2. Mevcut bilgilerin almas iin yaplan almalar(yaratma) yani gelenek ve yaratclk. (syf.23) C. Meri Hlasa edersek bal altnda gsterdii onlarca tarifin altnda her a, ideoloji, lke ve snfn bu kavram baka baka yaklamlarla kullandn belirterek tekrar sa-sol cephesinden yaklamaya alyor; Sa entelektel oban kpeidir. Esasen entelektelin sa olmaz. Entelektel ykselen bir snfn uurudur yani devrimcidir. Ayrc vasf: Tenkit. Devamnda da; yle taslak izmek kabil: 1.Entelektel zamannn irfanna sahip olacaktr, lkesinin dilini, edebiyatn tarihini bilecek, dnyadaki belli bal dnce akmlarna yabanc olmayacaktr. 2. Pein hkmlere iltifat etmeyecek, olaylar kendi kafasyla inceleyip deerlendirebilecektir (syf.24) Elbette onca tarifte bu iki temel anlam ve tenkitilik vasf var, esasen salam bir tabir denilebilir. Kitapta bir devrin gerek entelektelleri olarak kabul edilen sofistlere dair Meriin ilgin bir sz var, sofistlerin oportnizmle kmeye yz tutmu eilimleri deil gelecek vadeden fikirleri savunduklarn belirtiyor. Yani para karl birilerine (rencilerine) yaptklar hitaplarda onlar coturmak niyetiyle hareket ettiklerini belirtiyor. Mehuln fethi maziye bal olanlar rahatsz eder, her tecesss tehlikelidir. (syf.26) Masal deyip gemeyelim. nsan, kaba kuvvetin hkmran olduu bir devirde hayata katlanmak iin bambaka bir dnyann varlna inanmak zorundadr. (syf. 32) Burada C. Meri ister istemez olguya iaret ediyor; sanat, topya ve dinin insansal yaratmlarnn ne kadar gerekli ve mecburi olduunu masal gerei zerinden aktaryor. stelik bu olgu da toplumsal snflandrmalarda orta snfa/tabakaya ait birer yarattm/oluum. Bir sonraki sayfada Sartren rahip beyle kyl arasnda aracdr. Grevi: Snf tezatlarn gizlemek. szne de yer veriyor ve aklndaki kurdu sofraya atveriyor. Yani sanatn amac ne olursa olsun alt ve st snfn arasna skm kiilerin afyo(n)lanmas. fadelere gre ayn ey din ve topyaclk iin de geerli. dnmek bu iki zmre arasnda (mutlular ve smrlenler) skp kalanlarn iidir. (syf.38) Burjuva ideolojisi ile intelijansya arasndaki ilikiye de bana kalrsa doru bir ynden yaklam Meri ve devrimci burjuvann son kuann yani 18.yy. burjuvazisinin ideolojisini bilimsel aratrmann prensiplerinden dourduunu/oluturduunu belirterek gnmz burjuvazisinin (ki hi de devrimci deil, nk ilerici deil) bugnk intelijansyasnn bilgi ve metoduna ters dtn gsteriyor. Entelektalizm ve orta snf ilikisi Kitapla hayat, nazari bilgi ile gnlk rutin arasndaki uurum doldurulmadka tefekkr iki kutuptan birine ynelecektir: topya veya beyin ykama(ideoloji.) (syf.39)
Fikir Platformu
24
Marksist teoriye gre: Namuslu aydnlar ii snfnn saflarna karacak, ona strateji ve taktik hocal yapacakt. ntelijansya korkak veya ehliyetsiz olduu iin mi yapamad bunu? Hayr, 1848de ii ve renciler yan yana dvtler barikatlarda; Paris komnasnda. Almanyada son sava izleyen devrimci hareketlerde, Avusturya, Macaristan, Bulgaristanda hatta spanyann milletleraras tugaylarnda baarl bir tecrbeden geti intelijansya. Ne var ki 1850den bu yana merkezi ve Bat Avrupann iileri rgtlerini, partilerini, sendikalarn hzla gelitirdiler. Kendilerine mahsus liderler, kendilerine mahsus bir brokrasi buldular. elik iradeli ve odun kafal liderler. (syf.40) Bu konuda dnlecek ilk ey; ezilenlerin yannda veya karsnda bu kavgaya bulamak bir aydnn grevi midir? Sorusu. 1. Temelde bu Marksizmin en byk i elikisinin ufak bir ayrnts, her konuda nesnellii savunan bu gr i ekonomik karlara gelince znel bir savunmaya geiyor ve bunu esasta aleni bir ekilde yapyor. Marx ve Engels Komnist Partisi Manifestosunda komnistlerin nesnel olmadklarn bilakis belli bir snfn arkasnda olduklarn vurguluyorlar ve nesnellik ldrlyor. yleyse Marxn buradaki namuslu aydn tanmlamas da olabildiince znel. 2. Kar taraftan olan aydnlar ne olacak? Bertaraf m? Uzlamac ya da egoist olanlar, onlar namussuz mu?.. Nazizm Avrupa ktasnn intelijansyasn yok ederken ne yaptn pekl biliyordu. (syf.41) Tarihi bir kanun bu; snf kavgalarn krkleyenler kendi snflarna kar savaanlardr. (syf.47) Sosyal limler Ansiklopedisi sosyalizme katlan aydnlar zmreye ayrr: 1. Ahlaklar: Toplum vicdann temsil etmek iddiasndadrlar. 2. limciler: Sosyalizmin kanlmazlna, hi olmazsa gerekleebileceine inanrlar 3. Demagoglar: Kark bir zmredir; arlatanlar, ideoloji bezirgnlar, toplumdan almak isteyenler, snflarndan kopmu olanlar, insanseverler vs. Daha genel bir deyimle sosyalist aydnlar misyonerler, karclar diye ikiye ayrabiliriz. (syf.47) Orospulamak veya yalnz kalmak: te fikir adamnn kaderi.(syf.53) Meriin gnmz teknoloji dnyasnda Batl yazar diye bahsettii ey ne kadar evrensel bir olgu: Batl yazar ya grevine ihanet edecek yahut da tannmadan yaayp lecektir.(syf.52) Belki sanatn ve sanatnn bu ada adm adm kendine ekilerek duyu dnyasndan uzaklamas ve ufak bir evrende var olmaya almas bu sebeple ilintilidir. Yani aydnlar snf burjuvazinin gcn yitirmesiyle kendini destekleyen varln yourarak ekil veren bir g bulamad ve sanat bir meslek olarak grmeye, yorumlamaya balad. Elbette ki basm alanndaki devrimsel nitelikli ilerleyilerle ve yaymlarn internet vs. zerinden annda tm dnyaya datma imknna sahip olan sanat ister istemez karc bir yapya brnd ve neden sorusunu yanl balamda sormaya balad. Hele de sosyalist dncenin somut yaplar birer birer dt ki Zaten batan yanlmz dncesi olumaya balad. Nerede Marxn namuslu aydn? Ben syleyeyim anti-kresellemeci, devrimci yaplarn iinde olduu kadar etliden stlden uzak maarasnda da. Demek istediim aydnlarn tek grevi, ezilen tarihi bir snfa taktik ve strateji hocal yapmak deil hakikatin glgesini kefedebilmektir. Meri, ilk Hristiyanln clerclerine (rahiplerine) zendiini belirtiyor bir yerde entelektellerin. Yeryznde ilenen btn cinayetlere kar bildiri imzalamak, rahipliin gln bir taklidi deil de
25
Fikir Platformu
nedir?(syf.53) Bunu yazarken ne kadar ciddiydi bilemiyorum ama ne kadar eksik de olsa entelektellerin bu tr almalar yapmas aalanacak, gln grlecek bir ey deil sanki Benda : nce hakikat vard sonra vatan. Kurallara bakaldranla yar deli (eksantrik) arasnda bir adm mesafe var, toplumun dmanca basks bu mesafeyi hemen atrr insana. (syf.54) Lenine gre aydn kendini dnyann tuzu biberi sanr ama pisliidir sadece.(syf.56) Herkes tarafndan kabul edilen bir hakszla isyan etmek kolay m? (syf.55) Az dnlen Marksist bir dogmaya Meri aydn vasflarn kullanarak yaklayor: Snf kavgas tarihi bir tespitten ok Hegel diyalektiine gsterilen ar bir sayg. Kabul edelim Marxn inceledii a iin faydal bir ipucu ama yetersiz. XX. Asrn ilk yarsna ait btn hadiseleri aydnlatt sylenemez hele Rnesans anlamaya altk m hibir ie yaramaz, Ortaa iin bsbtn manasz, Msra gelince ltfen sus. (syf.60) Trkiye solunun hi dnmeye bile gerek duymad ayetlerinden birisi; Tarih snf kavgalar tarihidir. Kapitalden dklm bir inci, ayet Rus atasz: alan alana, elleri armha ivilenmemi olsa sa da alard. (syf.66) ntelijansyann insanlk lks, hakla kaynamak gibi demokratik bir cokuyla sona erdi: Poplizm. (syf.77) Dostlar gen Hegelciye (Belinski) Hegeli yanl anladn izah etmiler; byk usta var olan her ey akla uygundur, diyor ama mhim olan dsturun ikinci ksm: Akla uymayan hibir ey reel deildir.(syf.84) Herzen: Sopa halkn elinde olmu, soylularn elinde olmu ne kar, ynlar dayak yedikten sonra! ernievski: Ne yapmal? Mhim bir eser Bir ift izme Shakespearein btn eserlerinden daha deerlidir hazrete (ernievskiye)gre. (syf.97) ernievski: iirden sokaktaki insana ne? (syf.97) Terbiye kiilii zedeledii iin itibara ayan deildir. (ernievskiye gre.) (syf.97) Aramzda alar, plaklar varken sanattan ne zevk alnabilir(di)? (syf.97) Belinski: nsanolunun geliiminde aama vardr: Hayvanlk, dnce, isyan. (syf.100) nsanlar sorumluluklar lsnde byrler, sorumluluklar kalmaynca deerleri de kalmaz. (syf.102)
26
Fikir Platformu
*Maaradakiler; YKY, 7.Bask, 2002
Ermi (Halil Cibran) - Suzan Nur Baarslan Bir edebiyat srgnnn yalnz yolculuu Gsmn bir tarafnda sa, dier tarafnda Muhammed oturur. Halil Cibran Halil Cibran(1883-1931), Lbnanl felsefe yazar, romanc, air, ressam, hakikat arayndaki bir bilgedir. Asi Ruhlar (Spirits Rebellious ,1908), Krk Kanatlar (Broken Wings, 1912), Deli (The Madman, 1918), Haberci (Forerunner,1920), Ermi (The Prophet,1923), Kum ve Kpk (Sand and Foam, 1926), nsanolu sa ( Jesus, the son of man, 1928), Dnya Tanrlar (The Earth Gods, 1931), Avare (The wanderer, 1932), Ermiin Bahesi ( The Garden of the Prophet, 1933) sekizi ngilizce, sekizi de Arapa yazlm olmak zere tam 16 eserinden[1] bazlar. Bu eserlerden Ermiin zellii onun tm eserlerinin zn tayor olmasdr. Ermi, yazarn ngilizce yazd eserlerinden biri. Trkiyede Ermi adyla yaymlanan The Prophetin tam karl nebi anlamna gelmektedir. Eserde kahraman vardr: Ermi, Mustafa; Orfales ve Mitra.
Fikir Platformu
27
Orfales isminin seilmi olmas, tarihte mekansz ama ruhuyla ve insanlaryla her corafya ve iklimde mevcut bir ehir olmas veya Yunanistana Trakyadan gelen, Antik Yunanl ezoterizmi savunan bilge Orfe[2]nin kastedilmi olmasdr yani Batya Dounun bilgeliini reten bir bilge. Ermi kimdir? Hz. Muhammed mi, sa Mesih mi? Bu sorunun net bir cevab yoktur. Ama yazarn Gsmn bir tarafnda sa, dier tarafnda Muhammed oturur. sz aslnda bir nevi bu soruya cevaptr. simler deise de, kaynan aynln dnrsek, bu sorunun cevab nemini kaybeder. Mitra, kadn kahraman olarak, bu kaynaktan gelen bilginin alglanmasndaki kltrel aras deiimlerle karlalan dier dinleri simgelemektedir: Roma paganizmi, Hinduizm, Zerdtizm, Maniheizm[3] Dounun Nietzschesi olarak adlandrlan Cibrann en nl eseri olan The Prophet, El Mustafa adndaki bir khinin on iki sene kald Orphalese ehrinden ayrlp evine gitmek zereyken, Orphalese halk tarafndan durdurulmas zerine halk ile arasnda geen; aka, evlilie, ocuklara, yemeye ve imeye, almaya, sevin ve kedere, su ve cezaya, yasalara, zgrle, acya, vs. dair yirmi alt adet konumadan olumaktadr.[4] On iki senelik bu kaln ardndan hasat ay Eylln yedinci gnnde gemisini beklerken balar eser ve bu blmde Ermiin isel yry ile balar: ehirden ayrlacak olmasnn hzn, kalmann kalplatran donuklatrcl, esr yalnz aramann mecburiyeti Ruhu, evresine toplanan insanlarla konumaya balar ve buradaki tespit ok nemlidir, eseri maddi dzlemden manevi dzleme tar. nk Ermi, Ne kadar sk yelken atnz ryalarmda. Ve imdi uyanklmda geldiniz, daha derin ryamda.[5] diyerek hakikate alm ruhuna mekan olarak ryay semi(lme Dair adl blmde de dleri ebediyetin kaps olarak nitelemektedir)[6], dnya hayatn uyanlmas gereken bir rya olarak dnerek hakiki mekan baka bir dzleme tamtr. Ayrln/vedann, toplanma gn olduu bu an, sanki Ermiin dnyadan ayrlnn/kendi hasat gnnn simgesidir. nsanlara verebilecei her ey, metaforik anlamda kendisinin de Fenerimi kaldrmda gerekten bir onur varsa onun iinde yanan benim alevim deil. Yukar kaldracam fenerimi, bombo ve karanlk. Ve gecenin bekisi yala dolduracak ve hem de yakacak onu.[7] dedii gibi, kendisinden deildir. O bir fenerdir ama baka bir yerden gelmektedir. ehirdeki insanlar ayrlmasn istememektedirler, onlara cevab udur: Ve hep olmutur, sevgi ayrlk nna kadar kendi derinliini bilmez.[8] zlse de gidecektir. Yanna ilk Mitra gelir, ona iman eden ilk insan, bir khine ve ondan kendilerine, hakikatten, doum ile lm arasndaki Ermie gsterilen her eyden bahsetmesini ister. Bu soru ile cevaplar balar ve kavramlar tek tek yeni anlamlar kazanr, eser sona dein soru-cevap yntemi ile ilerler. Eserdeki kavramlardan ilki aktr. Aka Dair: nsan ryan klan, talandrrken armha geren, insann, kalbinin esrarn renebilsin ve Hayatn kalbi olabilsin diye Allahn kutsal ziyafetine kutsal ekmek klan atetir ak. Akn sadece hazzn arayanlarn denememeleri gereken bir alandr. Korkarak varlamayacak olan. nk ak, kendinden baka hibir ey almad gibi kendinden baka da hibir ey vermez. Ne sahip olabilirsiniz ne de o size sahip olur. Akta hedef, Allah benim kalbimde, deil; ben, Allahn kalbindeyim, demektir. Ak, ynlendirilemeyen, ancak lyk olursanz, sizin seyrinizi ynlendiren, sadece kendisini gerekletirmek isteyendir. Ak hakknda devam eder tespitleri ama zetle, tek cmle yeter ak anlatmak iin: Zira ak kfidir aka[9].
28
kinci kavram, evlilie dairdir ve gene Mitra tarafndan sorulur: Evlilike Dair: Evlilik, birlikteliktir lm gnne dein ama bu birliktelikte insan araya mesafeler koymaldr. Bunu da yle aklar: Birbirinizi sevin, ama ak bir szlemeye evirmeyin Birbirinizin ksesini doldurun ama ayn kseden imeyin. ark syleyin ve raks edin birlikte ve pr nee olun, fakat brakn her biriniz bir bana olsun. Tpk, ayn nameyle titreiyor olsalar da bir udun tellerinin tek balarna olmalar gibi. Gnllerinizi verin, fakat dierinin himayesine deil. nk gnllerinizi ancak Hayatn eli kavrayabilir[10] Birlikte olunmaldr ama nasl bir mabedin stunlar ayr ayr duruyorsa, evlilik mabedinde de stunlar ayn mabedin iinde ama ayr ayr olmaldr. Ruh ve gnl ancak daha yce bir el kavrayabilir. Mee aac ile selvi nasl birbirinin glgesinde serpilemezse, insan da araya belli bir mesafe koymak zorundadr. nc kavram, ocuklara dairdir ve kucanda bebek olan bir kadn tarafndan sorulur: ocuklara Dair: ocuklar anne baba vastasyla dnyaya gelirler ama onlara ait deildir. Anne baba ocuuna sevgisini verebilir ama dncelerini veremez; bedenlerini barndrrlar ama ruhlarn deil; onlar gibi olabilir ama kendilerine benzetmeye almamaldrlar, diyerek ileri doru akan hayatta kendinden uzaa giden evlad memnuniyetle uzaa gndermeyi tavsiye eder. nk ancak byle, evlat anne baba sevgisiyle yolculuuna devam edebilecektir. Drdnc kavram, vermee dairdir ve zengin bir adam tarafndan sorulur: Vermeke Dair: Gerek vermek mal ile deil, insann kendisinden vermesidir. Mal, yarn onlara ihtiya olabilir kaygsyla insan tarafndan saklanan ve korunan bir eydir. Korunan bu mallar, bir kpein izsiz kumlara kemik gmmesinden baka bir ey deildir Ermie gre. htiya kaygs ihtiyacn kendisinden bakas olmamaldr. Vermek kiminde hret iindir, kimi neeyle verir, kimi strapla, kimi de ne strap duyar ne nee ne de erdem iin verir. te bu veri, Allahn elleri araclyla konumasdr ve Allah bu insanlarn gzlerinin ardndan glmser. Vermek gzeldir, ama gecikmeden ve istenmeden. Verirken verdiiniz kii buna layk m diye dnmek yerine, vermeye layk mym eklinde dnerek. Veren insan deildir nk. Alclar ise -herkes alcdr-, minnetin arln yklenmemeli, kendine boyunduruk vurmamaldr. Almak, topraktan ve Allahtandr. nsan bunu hediye olarak kabul etmelidir. Beinci kavram, yemek ve imee dairdir ve yal bir han sahibi tarafndan sorulur: Yemek ve meke Dair: Yemek yemek iin hayvanlarn kullanlmas Ermiin ok istedii bir ey olmasa da, madem yle, bu bir ibadet eylemi olmaldr, demektedir. Yemek iin ldrrken, leceini bilmelidir insan ve yedii eyin,
29
Fikir Platformu
bedeninde yaayacan fark etmelidir. nsan, kendi bedeninin de tpk bir badaki zmler gibi derleneceini ve bu arap gibi ezeli flarda saklanacan anmaldr yerken ve ierken. Altnc kavram, almaa dairdir ve bir renber tarafndan sorulur: almaka Dair: almak, sonsuzlua doru hametle ve vakur bir tevazuyla seyreden hayat kafilesinin iinde kalmak, uyum iinde olmaktr; lanet ya da felaket deil, aln teridir. Alnteri ile almada Allaha ulaan bir yol vardr: Her ii kendin iin yapyormu gibi almak. Bu noktada mermeri yontmakla tarla srmek arasnda hibir fark yoktur. nsan ii akla yapmaldr, kerhen almamal ve ii yarm yamalak yapmamaldr. Yedinci kavram, nee hakkndadr ve bir kadn tarafndan sorulur: Nee ve Kedere Dair: Nee maskelenmi kederdir. nce keder veren ey, sonra insana nee verir. Kederli olduunda, insan, daha nce mutlu olduu ey uruna gzya dker. Ne nee kederden byktr, ne de keder needen. Ayrlmaz bir btndrler ve birlikte gelirler. Burada bu ayrlmazl yle ifade eder : Birlikte gelir onlar ve biri sizinle sofranza tek bana oturduunda hatrda tutun ki dieri yatanzda uyumakta. [11] nsan terazi misali kederi ile neesi arasnda asldr ve yalnzca insan bo olduunda durgun ve dengeli olur. Ama bu terazi, nee ve kederin ykselip alald bir terazidir. Sekizinci kavram, evler hakkndadr ve bir duvarc tarafndan sorulur: Evlere Dair: Evler, korkularyla atalarn insanlar bir araya toplad ve onlar vadilerden, ormanlardan, ayrlardan uzaklatrd, srgl kaplarla insan refah ihtirasna ve efendilie sahip klan mekanlardr. Diriler iin ller tarafndan ina edilen trbelerdir. Ruhun tutkusunu ldren, srr kuatmayan, hasreti dindirmeyen ve insann iindeki snrsza ulamada engeldir evler. Bu yzden, rahat iinde rahatsz olanlar, bu tuzaa dmemeli ve ehliletirilmeye kar koymaldr. Dokuzuncu kavram, elbiseler hakkndadr ve bir ulha tarafndan sorulur: Elbiselere Dair: Elbiseler gzelliin ounu rten ama gzel olmayan saklayamayandr. Kyafetler, mahremiyet zgrldr ama ayn zamanda bir prangadr. nk edep, saf olmayanlarn gzlerine kar bir kalkandr. Saf olmayan kalmadnda edep bir zihin kirlenmesinden baka bir ey deildir. Asl elbise hydr der ksaca. Onuncu kavram, alm ve satm hakkndadr ve bir tcir tarafndan sorulur: Alm ve Satma Dair:
30
Fikir Platformu
Alm ve satm sevgiyle ve mfik bir adaletle olmaldr, bu olmadnda kimi insan tamaha srklenecektir. Deer, deerle mukayese edilmeli, terazi doru olmal ve herkes dolu ellerle pazardan ayrlmaldr. On birinci kavram, su ve ceza hakkndadr ve bir hkim tarafndan sorulur: Su ve Cezaya Dair: Su, insann kendine kar iledii bir hatadr. Onun ilah-benlii kirletilemez olsa da sadece bu ksmdan olumaz insanolu. nsann iinin ou insan olsa da, insan olmayan ksm da vardr ve Ermi, insan tarafna dair konuur burada. Hata bireye deil, topluma aittir ve bunu u cmlelerle aklar: Ve nasl tek bir yaprak btn bir aacn sessiz bilgisi olmadan sararmazsa, / Aynen hata ileyen de hepinizin gizli iradeleri olmakszn hata ileyemez. Suu ileyen kadar, sua maruz kalan da kabahatlidir. Ve temiz elli, mcrimin yaptklarndan aklanm deildir. [12] nsanlar hakly hakszdan hayrly erirden ayramaz ve sadece fiil olarak bir eyi yapmak kadar bunu ruhen de yapmak ayn ekilde sutur. On ikinci kavram, kanunlar hakkndadr ve bir avukat tarafndan sorulur: Kanunlarmza Dair: Kanunlar koymak insan iin keyifli olsa da, onlar inemek daha keyifli gelir. Kanunlar asla hayatn elencesini karmak olmamal ve kanunlar, kiilere ait bir boyunduruk anlamna gelmemelidir. Bu tarz insanlar, gnee srtn dnen, sadece kendi glgelerini grp bu glgeyi kanun kabul edenlerdir. Ve gnein ilevi sadece glge yaymaktr, yani hayat sadece kendi izdikleri kanunlar erevesinden grenlerdir. nsan bu boyundurua kendini hapsetmemeli ve nnde eilmemelidir. On nc kavram, zgrlk hakkndadr ve bir hatip tarafndan sorulur: zgrlke Dair: nsan kendine ve zgrlne tapnr ve bu zgrlk kiinin boyunduruu ve taknd kelepe olur. nsan ancak zgrlkten bir hedef ve tatmin olarak bahsetmeye son verdiinde zgr olabilir. nsann zgr hale gelebilmek iin atmak istedii kendi benliinin paralardr. zgrlk farkl durumlarla karmza kar ve bu, bir kanunu ortadan kaldrmaksa, bu kanunu yazan gene insann kendisidir. Tahttan devirmek istenen bir despotsa, nce kii kendi iinde o kiinin tahtn ykmaldr. Bir zorba, zgr ve gururlu birine hkmedemez, eer o kiinin kendi zgrlnde bir zorbalk yoksa ve kendi kibrinde bir utan. Aslnda her ey, arzu ve korku, irenilen ve aziz tutulan insann varlnn iindedir. Yani, bir eyi def etmek istiyorsa kii, onu nce kendi iinden yok etmelidir. On drdnc kavram, akl ve tutku hakkndadr ve bir vize tarafndan sorulur: Akl ve Tutkuya Dair: Akl ve muhakemenin, tutku ve itihlarn sava meydan, ruhtur. Bu ruhun dmeni ve yelkeni ise, akl ve tutkudur. nsan bu dmene ve yelkene muhtatr. kisinden biri diye tercih yaplmamaldr. Akl,
31
Fikir Platformu
tek bana snrlayc; tutku ise, insann mahvna neden olan bir atetir. Birine dierinden daha fazla hrmet gsterilmemelidir. On beinci kavram, strap hakkndadr ve bir kadn tarafndan sorulur: Istrapa Dair: Istrap, idraki bryen kabuun atlamasdr, bu yzden insan, strab tanmaldr. Istraplarn ou insann kendi tercihidir, bu tercih insann benliini tedavi eden kekre bir iksirdir. nsan sessiz ve sakince strab kabul etmeli ve onu Grnmeyenden bilmelidir. On altnc kavram, kendini tanma hakkndadr ve bir adam tarafndan sorulur: Kendini Tanmaya Dair: nsan kendi hazinelerini lemez, nk benlik usuz bucaksz bir ummandr. Bu yzden, insan hakikati buldum deil, bir hakikat buldum demelidir. Ruhun yolunu buldum deil, benim yolumda yrrken ruhla karlatm demelidir. Ruh katman katmandr, saysz tayaprana sahip bir nilfer gibi. Ruh byyen ya da tek bir izgide ilerleyen bir ey deildir. On yedinci kavram, retmeye dairdir ve bir retmen tarafndan sorulur: retmeye Dair: Bilge, kendi bilgeliinin evine davet eden deil, kiiye kendi zihninin eiine kadar rehberlik edendir. nsann basireti kendi kanatlarn baka bir insana dn veremez. nsan Allahn ilminde yapayalnz durur, bu yzden kii kendisinin Allah tasavvurunda ve dnya telakkisinde yalnz olmak zorundadr. On sekizinci kavram, dostluk hakkndadr ve bir gen tarafndan sorulur: Dostluka Dair: Dostluk bir ihtiyatr, sevgi ve kranla devam eder, insana huzuru sunar. Dobraca her eyi konuabileceiniz ve ret ve kabul cevaplarn ekinmeden iletebileceiniz kiidir. Onun susmas, onun kalbine kulak vermeyi sona erdirmez, nk dostluk sadece kelimelere dayanmaz. Dosttan ayrlmak kederden ok, onun varlnn daha belirgin hale gelmesidir, onda en ok sevdiiniz eyin. Dostluktaki tek niyet, ruhun derinlemesi olmaldr. Zira kendi esrarnn ifsndan baka bir ey aramayan sevgi, sevgi deil; ileriye frlatlan adr: ve yalnzca ie yaramaz olandr yakalanan.[13] Dosta den, ihtiyac karlamaktr, boluu doldurmak deil. On dokuzuncu kavram, konumaya dairdir ve bir bilgin tarafndan sorulur: Konumaya Dair: nsan dnceleriyle bark deilse konuur veya kalbinin inzivasna daha fazla dayanamyorsa ve konuma baladnda dnme ksmen sona erer. Zira dnce bir sema kuudur ki kelimelerin
32
Fikir Platformu
kafesinde kanatlarn gerekten aabilir ama uamaz.[14] Konuma bazen yalnz kalma korkusundandr. Kimi insan bilmeden ve farkna varmadan konuurken bir hakikati if eder, kimi ise iindeki hakikati kelimeler olmadan dile getirir. Konuma, karlalan birini selamlama bile olsa, ruhtan gelmelidir. Yirminci kavram, zamana dairdir ve bir astronom tarafndan sorulur: Zamana Dair: Zaman llemez ama insan, onu akn seyredebildii bir dere gibi grmek ister. nsann iindeki zamansz olan, hayatn zamanszlndan haberdardr ve dn, bugnn hatras, yarn da bugnn ryasdr. Zaman, sevgi gibi paralanamayan ve arnlanamayandr. nsan dncelerinde zaman paralara ayracaksa, bunu maziyi hatrayla ve istikbali hasretle kucaklayarak yapmaldr. Yirmi birinci kavram, iyi ve ktye dairdir ve ehrin ihtiyarlarndan biri tarafndan sorulur. yi ve Ktye Dair: Kt, al ve susuzluuyla azap eken iyidir. nsan birok bakmdan iyidir, ama iyi olmadnda bu, kt demek deildir. Sadece aylaklk ve miskinlikten kaynaklanr bu hal. yilik insann benliine duyduu hayretten gelir ve herkes bu hasreti iinde tar; ama kiminde bu hasret fazla kiminde de azdr. Ama u unutulmamaldr, kimsenin dierine, neden bylesin deme hakk yoktur. Yirmi ikinci kavram, ibadete dairdir ve bir vize tarafndan sorulur: badete Dair: nsanlar genellikle sknt ve ihtiya hlinde ibadet ederler, pr nee ve bereket gnlerinde deil. badet, benliin canl esr iinde yaylndan baka bir ey deildir. nsann, grnmez mabedi ziyareti yalnzca vecd ve ho sohbet iin olmaldr. Ama sadece bir ey istemek olursa, onu alamayacaktr. Kendini hakir klmak iin oraya girerse, ykselemeyecektir. Ermi, kelimelerle nasl dua edileceini retemeyeceini ifade eder. Duadaki kelimeler iin: Bizzat kendisi onlar sizin dudaklarnz vastasyla ifade ettii vakit hari Allah kelimelerinize kulak vermez.[15] der. Duada yle bir teslimiyete dayanr ki Ermi, Hz. brahimin atee atld zaman, Cebraile verdii cevap gibi bir cmleyle karmza kar: Senden hibir ey talep edemeyiz; zira sen bilirsin ihtiyalarmz, onlar iimizde daha domadan.[16] Yirmi nc kavram, hazza dairdir ve ehri ylda bir ziyaret eden bir mnzevi tarafndan sorulur: Hazza Dair: Haz, bir zgrlk arksdr ama zgrlk deildir. Bu arky herkes sylemelidir ama sylerken kalbini kaybetmeden. Kimi genler hazz, her eymiesine arar; kimi yallar sarholukla ilenen hatalar gibi hayflanarak hatrlar; kimi de ne arayacak kadar gentir ne de hatrlayacak kadar ihtiyar. Onlar, hazdan korkarak kaarlar. Bunun sebebi ruhu ihmal etmek ya da ruha kar kusur ilemektir. Bu hl de bile haz vardr. nsan kendisini hazdan mahrum brakmas, sadece varlnn kuytularnda arzu
33
Fikir Platformu
istiflemesine neden olur. Beden ruhun arpdr ve ondan gzel sesler karmak ya da karmakark sesler karmak kiiye baldr. Yirmi drdnc kavram, gzellie dairdir ve bir air tarafndan sorulur: Gzellike Dair: nsanlar iin gzellik kavram hakikatte ona dair deil, aksine tatmin edilmemi ihtiyalara dair ekillenir. Oysa gzellik bir ihtiya deil, bir vecddir. Gzellik, gzler kapalyken bile grlebilen; kulaklar kapalyken dahi duyulabilen bir arkdr. Gzellik insann kendisidir, kendisini grmesi gereken. Yirmi beinci kavram, dine dairdir ve bir viz tarafndan sorulur: Dine Dair: Btn hareketler ve fikirler dindir ve Ermi, tm bu konumasnda aslnda dini anlattn syler. Ve sorar Orfales halkna, bu soru aslnda herkesedir ve burada soru yoktur(istifham), cevap vardr: Kim ayrabilir imann eylemlerinden ya da inancn megalesinden? Kim Bu Allaha ait ve u bana; bu ruhuma ait ve u dieri bedenime. diyerek nne saatlerini serebilir? Gndelik hayatnz mabediniz ve dininizdir Ve ayet Allah tanmak istiyorsanz etrafnza bakn, fezaya bakn, ieklere bakn [17] Ksaca Allah her yerdedir, her eydedir. Onu bulmak iin muammalar zmeye gerek yoktur. Yirmi altnc ve son kavram lme dairdir ve Mitra tarafndan sorulur: lme Dair: lm insan hayatn kalbinde aramaldr. Kalbi hayata sonuna kadar amaldr. nk hayat ve lm birdir. Dler, ebediyete alan kapdr. lm korkusu, kendisine eref payesi vermek isteyen yce bir hkmdarn karsnda olan obann titreyiidir. oban bu titreyi altnda bahtiyardr, her ne kadar titreyiine dikkatini vermi olsa da. lmek, rzgrda ryan durmak ve eriyip gnee karmaktr. lm kavumaktr. Tm bu konuma sabahtan akama kadar srer ve Ermi, Mabedin basamaklarndan iner, gemisine biner. Burada son szlerini syler Orfales halkna, onlarla vedalar, bir gn geri dneceini syleyerek. Dnecek olan kimdir, ruh mu, beden mi, inan m? Bu, her dinde, kltrde farkl varyantlarla alglamalara neden olmu ve her dine girmitir. Bilinen udur ki, bir gn, ebediyetin temsilcisi dnyaya gelecek, insanlara Allah anlatacak ve insanlar Onda birletirecektir.
Ermi, iirsel dzyaz eliinde hayata dair metaforlarla isel bir yry. Bir veda konumas, bu yzden mmkn olduunca insana insan anlatmaya alan ve neyi yapp neyi yapmamas
34
gerektiini anlatan bir t kitab. Sanatl bir slubu var; zellikle kavramlarn aklamasnda, tebihlerle, istiarelerle bezeli devrik cmlelerle dolu. Cokun bir lirizm tm satrlara yaylm durumda. Tematik anlamda eserde dikkati eken noktalar unlardr: Ermi, Orfales halkna seslenirken kimseyi birbirinden ayrmaz ve kimse dierinden stn deildir. nan, sadece gizler ardnda ve kefedilmeyi bekleyen bir muamma deildir. Beden, ruh ve kalp, bir btn olduunda insana engin insan olma (mee aac metaforuyla verilir) frsatn verecektir. Sadece bireysel olarak deil, sosyal anlamda da kii -hem kendi iinde hem de dahil olduu evrede-, kendini tanyarak kendini btnleyebilir. En zayf halka kadar zayf, en salam olduu halka kadar salamdr insan. Tanr her yerde ve her ndadr ve Onu aramak iin insann kendi hayatna, evresine bakmas yeterlidir. Ermiin tm anlattklar, insanlarn dnce hlinde bildiklerine dair kelimeler hlinde bir konumadr, oysa bilgi kelimesi, kelimesiz bilginin bir glgesinden baka bir ey deildir, ksaca anlattklar aslnda anlatlamayan bilginin ok az bir ksmdr. Ermiin Franszca evirisine nsz yazan Aamin Maalouf, bu nszde, Bir edebiyat srgn olarak bahsettii Cibrann Ermi adl eserinin, Nietzschenin Byle Buyurdu Zerdt[18] ve Andre Gidein Dnya Nimetlerinin[19] etkisinde kalnarak yazlm ucuz bir kopya olarak kabul edenlerden bahseder ve bunu abart ve hakszlk olarak deerlendirir. Hakldr. Farkl bir incelemenin konusu olduu iin, burada sadece temel birka tespit zerinde durulacaktr: Ermi, teknik ve slup asndan cokun ve lirik bir anlatmla, Byle Buyurdu Zerdt ve Dnya Nimetleri ile benzerlikler tasa da, metaforlara yklenen anlam ynyle bambaka bir izgi zerinde yrmektedir. Nietzschenin, insann dncesinde var ettii doan bir Tanr yerine, burada gerek anlamda Tanrya inan vardr ve Tanr sadece mabedin ya da kutsal kitaplarn iinde deildir. Panenteist[20] bir gre yaslanr Cibran. ster Mslman olun, ister Hristiyan, ister de baka bir din, bu eser sizi zde birletiriyor, ayn kaynakta; Tanrda. Gidein inand ama biimsel olarak kar kt kurumsallk(kilise) da yoktur burada. Byle Buyurdu Zerdtte, kahraman, bir dnya peygamberi olarak kavramlara ykledii yeni anlamlarla karmza kar, Tanry ldrr, retilerini reddeder, cennetin yerine stninsan hedefini koyar. Gidede Menalque ile Nathanael arasnda bir nevi mridinden rendiklerini derviine reten, hayatn her trl zevkini yaayarak Tanrya ulalacan savunan bir kahraman karmza kar. Ermite ise, ruhuna sunulan kelimeleri -ki onlar dahi sahiplenmeden- sevdii insanlara aktaran bir kahraman vardr. Zerdt Pazar yerindeki insanlar(halk) uzak durulmas gerekenler olarak kendisinden uzaklatrp sadece belli bir kesime hitap ederken, Ermi halka seslenir ve kimseyi birbirinden ayr tutmaz. Ermi, dnya ve dnya zevklerinden ok Tanrya yakn, verilenin(tlerin) alglanmas insandan insana deise de, zn aynlnn vurguland bir eserdir. Ermite dnya hayatn merkezi deildir, Byle Buyurdu Zerdtte olduu gibi. Ruh, sonsuzlua ancak lmyle kavuacaktr onda. Oysa Nietzschede, lm ancak gelecekteki stn insana kavuma adna deerlidir ve ruhu sadece bu hayata mahkm eder. Gidede ise lm yaamdan daha deersiz ve ancak bir eylerin yenilenmesi anlamn tar eseri ortak noktaya getiren iirsel cokun bir lirizm olsa da, onlar birbirinden ayran temeller ok gldr ve bu yzden Ermie Byle Buyurdu Zerdtn ya da Dnya Nimetlerinin kopyas demek byk bir hakszlktr. Bu noktada okur olarak size tavsiyem bu eserin paralel okunarak aradaki benzerlik ya da farkllklarn tarafnzdan tespiti olacaktr.
Fikir Platformu
35
Sonsz olarak, eserin evirisini yapan ve hazrlad dopdolu nszle iirsel bir anlatnn evirisinin zorluunun stesinden baaryla gelmi olan Sayn lyas Aslana teekkrlerimi iletirim.
[1] M. Ayta Arta, Bir Edebiyat Srgn Halil Cibran, 2008, http://www.halilcibran.org/2010/11/biredebiyat-surgunu-halil-cibran.html [2] Orfe(Orpheus), kimilerince gerekten yaamam efsanevi bir isim veya mitolojik bir air olarak grlmesine karn, ezoterizmde, antik Yunana bilgelii Pisagor ve Platondan nce getirmi, en byk inisiyelerden biri olarak kabul edilir.Eldeki verilere gre Orfe Yunanistana Trakyadan ya da Asyadan gelmi olmaldr. Kimi kaynaklara gre Orfe ..8.yy.da bir Trakya kral ile bir Apollon rahibesinin olu olarak dnyaya geldi. Semadirek (Samothrake) Adasndaki misterler eitiminden getikten sonra Msra gidip sis Misterleri inisiyasyonundan geti. (Fakat kimi kaynaklar Orfenin Msra gitmemi olduunu inisiyatik eitimini Asyada alm olduunu ileri srer.) Daha sonra Yunanistana geip Delf kentinde kendi inisiyatik organizasyonunu kurdu. Orfenin Delfte kendi ekoln kurmasn baz aratrmaclar, ayn zamanda, eski Yunanistandaki yozlam inanlarda yaplan bir tr reform hareketi olarak kabul ederler. Orfe eski inanlar tmyle reddederek tepki ekmek yerine, eski inanlardaki ilahlara ezoterik anlamlar ykleyerek, bu batl duruma gelmi inanlar -kimilerince Apollon klt olarak adlandrlan- ezoterik retisi iinde eritme yntemine bavurmutur Orfenin retisi, dier ezoterik ekollerde de grld gibi, srekli olarak tekrar dou ilkesini esas almaktayd. Ama, insann semavi yanna ztlk gsteren, Titanlarla simgelenen dnyevi, maddi tutkular, nefsani arzular yenerek kurtulua varmakt. http://tr.wikipedia.org/wiki/Orfe [3] Ermi, Halil Cibran, Sisten Bir Adam,lyas Aslan, s:13. [4] Huzursuz Ruhlarn Azizi, Halil Cibran, Kamil Sava, http://hermeskulliyati.wordpress.com/category/kamil-savas/ [5] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:24. [6] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:113. [7] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:26. [8] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:28. [9] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:33. [10] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:36.
36
[11] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:55. [12] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:67-68. [13] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:88. [14] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:89. [15] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:99. [16] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:99. [17] Ermi, Halil Cibran, EV. lyas Aslan, Kakns Yaynlar, 4. Basm, 2007, s:111. [18] te Byle Dedi Zerdt, Friedrich Nietzsche, ev. Ahmet Cemal, Kabalc Yaynevi, stanbul, 2004. [19] Dnya Nimetleri ve Yeni Nimetler, Andre Gide, ev. Tahsin Ycel, Can Yaynlar, stanbul, 2008. [20] Pan-enteizm, panteizmde olduu gibi Evrenin kendisinin tanr olduunu, panteizmden farkl olarak her eyin tanrdan olutuunu dnen felsefi grtr. http://tr.wikipedia.org/wiki/Panenteizm
Fikir Platformu
37
Erzurumlu brahim Hakk ve Adam Smith; Marifet ve Zenginlik Arasnda ki Dnce ki Dnya *Birikim Dergisi'nden Pnar Demir Erin Dr. Selma Karman ile yapt sylei+ nsan, srf retmesi, kazanmas, baarmas yznden Allahn seilmiliine mazhar olamaz. Abdestli-abdestsiz kapitalizm, slamc Kalvinistler, mtedeyyin kapitalistler, Trkiyede son on ylda yaanan dnm srecinin anahtar tartma kavramlaryd. Kapitalizm ile slamn ne derece badaabilecei zerine medyada konuulanlar yeni gndemlerin glgesinde unutulup gitmiken din sosyologu Selma Karman, tken yaynlarndan kan doktora teziyle tartmaya din-ahlkekonomi ilikisi balamnda tarih bir perspektif kazandrd. ESKADER tarafindan yln dnce dlne layk grlen alma, Erzurumlu brahim Hakk ve Adam Smith; Marifet ve Zenginlik Arasnda ki Dnce ki Dnya adn tayor. -Marifet ve zenginlik kelimeleri tezinizin problematii hakknda genel bir fikir veriyor ama siz ksaca kitabin temel meselesinden bahsedebilir misiniz? Aslnda kitabn temel problematii bugne ait. Yani kitabn problematikleri ile ilgili sorular gnmz beer problemleri zerinden soruldu. Eer kitabn balndan devam edecek olursak marifetin; irfani bilgi, Allah tanma ve Ona ulama yollar, manevi ve ilm sezgi gibi armlar ile, zenginliin; maddi ve manevi plandaki olumsuz sonular arasnda bocalayan dnyann/dnyalnn bugn yaad kaos ile ilgili sorunlar bunlar. Pratikte saysz sosyo-ekonomik problemle hayatmza giren bu kaotik durum, kitaba, tek bir probleme; din, ahlk, ekonomi ilikilerinin analizine indirgenerek yanstld. Byle bir analiz iin en uygun test zemini ise; din, ahlk ve ekonomi arasndaki ban henz birbirinden kopmad fakat krlmaya balad 18. yzyld. - brahim Hakk ve Adam Smith konuya nasl dahil oldular?
38
Kitabn tezini, yani din-ahlk-ekonomi arasnda o gne kadar bir i ielik, birliktelik eklinde sregelen ilikinin krlmaya uradn test etmek iin bize iki dnyadan, hem o dnemde yaam hem de bu kavram zerinde entelektel mesai sarf etmi iki dnr gerekiyordu. Adam Smith ve brahim Hakknn isimleri daha ilk anda emsalleri arasndan hi zorlanmadan ne kt. brahim Hakk yirmi yandayken Adam Smith domutu, en nemli eserlerini de ayn tarihlerde vermilerdi. Nitekim kitabn balndaki Zenginlikde, ayn zamanda Smithin, uluslarn yaam dnglerinin maddi zenginlie doru evriliinde kilit rol oynayan Uluslarn Zenginlii isimli eserine atf vardr. Marifetde ise yine brahim Hakknn, slam tasavvuf ahlkn ve ulama yollarn temel alan Mrifetnmesine Kitabmzda 18. yzyl din-ahlk-ekonomi ilikileri, bu iki akran dnrn eserlerindeki din, ahlk ve ekonomi grleri zerinden analiz edilmitir. Yani her iki dnr, kitabn tezi iin bir rneklem sahas, birer vastadr. Bunun dnda onlar zoraki olarak bir araya getirme ya da dorudan mukayeseye tabi tutma abas gdlmemitir. -Bugn ekonomi denilen alan dier btn alanlar kendine tabi klan hegemonik bir gce sahip grnyor. Bu hep byle miydi? Yukardaki cevaptan devam edersek zaten bu sorunuz kitabn temel tezini oluturuyor. Ve kitabn ilk blm tamamyla bu konuyla ilgili bir dizi soruya cevap aryor. zellikle de, toplumlar modernlemeden nce din-ahlk-ekonomi ilikileri nasld sorusuna. Hatta pre-modern dnem dinahlk-ekonomi ilikilerinin incelendii blmde, neredeyse sorunun cevab daha balkta veriliyor: Ekonomi, Din ve Ahlk ile Elele. Gerekten de geleneksel toplumlarda ekonomi dahil olmak zere hayatn btn alanlar dinin, ve onun yatay dzlemde yaam pratii olarak ahlk kurallarnn erevesinde yaanrd. Bu durumu, uzun izahlara girmeksizin -ki bu izahlarn zaten derinlemesine tahlilleri kitapta mevcut- birka hususa bavurarak bile netletirebiliriz. -Bu hususlara deinmenizi istesek Elbette. Birincisi Weberin, sorunuzdaki gibi ekonominin, dier btn alanlar gdleyen hegemonik gce sahip olduu sistem olarak kapitalizmin temeline dahi Protestan ahlkn yerletirmesidir. Yani bugn ahlk k, sosyal adaletsizlik, kresel snma, sava teknolojileri, terr gibi sonularyla neredeyse kinat ve insanln btn olumsuz gidiatndan sorumlu tutulan bir ekonomik sistem olarak vahi kapitalizmin k noktasnda bile din bir mezhebin ahlk sistemi olduu ngrlmektedir. kinci anekdot bize Osmanl ekonomisi hakknda sahih bilgiler veren Mehmet Gene aittir: Din, siyaset, ahlk, aile, cemaat, tarikat ilikilerinin karmak yuma iinde srf iktisad ilikileri ayklamak, ayda erimi ekeri karp ayklamak kadar zordur. der Gen. nc olarak slam toplumlarnda ekonominin gerek teori gerek pratikte ilm-i tedbiri menzil yani tedbirleri ev iinde alnan ve dier hayat alanlar ile birlikte hanede yaanan bir alan olduunu hatrlayabiliriz. Hatta bu balamda ekonomi teriminin de etimolojisi, pratikteki tarih mecrasn aydnlatan ve kitabn hipotezini destekleyen ipularyla ykldr. Yunanca oikos (ev) ve nemein (idare, ynetim, yasa) kklerinden gelen szck, ev idaresi anlamnda olup, ev ve iftlik ynetimi ile ilgili kurallar ifade etmek zere kullanlrd. -Peki ekonominin onu denetleyen bir st deerler sisteminden bamszlamas ne zaman gerekleti? Kesin bir tarih verilemese de elimizdeki bulgulara gre Sanayi devrimiyle birlikte olduu sylenebilir ki bu tarih, 18. yzyl bitimi 19. yzyl balangcdr. Uluslarn Zenginliinin ise srece katks
39
tartlmazdr. Ekonomi o gne kadar kendisinin hem bir zihn faaliyet hem de bir hayat alan olarak snrlarn tayin eden, muhtevasn belirleyen din ve ahlki deerler sisteminin normlarndan, prensip ve hedeflerinden tamamen koptu. Bu sre ayn zamanda pozitivizmin, rasyonalizmin, materyalizmin, modern toplumlarn ve ulus-devletlerin ortaya k sreciyle rtr. Aydnlanmann epistemolojik, sosyal ve siyasal btn etkilerinin iyiden iyiye grnrletii bu sreci, kutsaldan kopu olarak da tanmlayabiliriz. Modernitenin belkemiini oluturan Aydnlanma felsefesi, hakikat bilgisinin tekelini Kiliseden alarak bireyin aklna vermi, bilme ile inanma birbirinden ayrlm, yeni dzenin temelleri nakl deil akl bilgi zerine atlmtr. Bu son cmleyi zellikle zikretmemin sebebi, ekonominin, din ve ahlktan bamszlamasnn tmyle Batnn artlar ve dinamikleri ile ilgili bir durum olduunu vurgulamak iindir. Fakat bu durumun etkileri gitgide kltrel hegemonya yolu ile btn dnyaya uzanacaktr. Modernite, modern kld Bat toplumlar araclyla ve elde ettii ekonomik/teknolojik stnle dayanarak, din dnya tasarmlarnn yerini dnyevi/sekler bir kltrn almasyla ilgili kat direktiflerini, insanla adeta dayatacaktr. -Ahlk ve ekonominin bamszlamas slamn dnce evreninde mmkn olabilir mi?
Yukardaki soru ve cevaplar, elbette bu soruyu baka bir izaha gerek kalmadan olumsuzlar. Fakat slam dncesinin varlk-bilgi-deer sisteminin temelindeki tevhid inanc, Peygamberinin gzel ahlk tamamlamak zere gnderilmesi, insann iyiyi, doruyu ve gzeli bir arada ikame eden eitliki bir nizam mamur etmek zere devrald ilahi bir emanetle dnyaya geldii ve bu nizamda yegne gcn abd stats yani Allaha ahlken yakn olmak, yegne hedefin ise insan-kamil seviyesine ulamak olduu gibi bir rpda sralanacak imn daha pek ok ey hatrlandnda da bu soruya yine bir rpda hayr denilebilir. - Acaba konuya slam dnce tarihinde nasl baklmtr? Gzel bir soru, cevabn bildiimizde bizim iin dnce plannda pek ok ey zmlenecektir. Gazali, bu sorunun net bir cevab iin bavuracamz isimlerin banda gelir. Pek ok dier vasf yannda bir iktisatdr Gazali. ktisada, gerek bu konudaki faaliyetler, gerekse bu faaliyetleri konu alan bir ilim dal olarak bakalm, karmza her iki alan da ana hatta amza gre mkemmel bir ekilde analiz eden bir isim olarak kar. Eer ayn ada yaamalar artn aramam olsaydm, bu kitapta Adam Smithin karsna dikilecek isim ya Gazali ya da bn Haldun olurdu. imdi Gazalinin asrlar nce rettii fakat etkisi asrlar sonraya uzanan mkemmellikteki grn Sabri Ormandan iktibasla kitabmzn 470. sayfasndan alntlayalm: Gazalinin ana endiesi, insanlarn iyi bir din/ahlk hayata nasl kavuabileceklerinin aratrlmasdr. Dier her ey, bu temel gaye ile olan ilgileri derecesinde onu ilgilendirir. ktisad hayat ve meseleleri de, bylece, din hayatla olan ilgilerinin derecesine ve gereklerine gre ele alnmlardr. Baka bir ifadeyle, Gazali, din hayat iktisad hayat asndan deil, iktisad hayat din hayat asndan ele alm ve deerlendirmitir. Bilmem, bu szler zerine baka bir sz koymaya gerek var m? -Kapitalist ekonominin kendi ahlk deerlerini dayatan doasn eletirmek, fakirlie, geri kalmla rza gstermek olarak takdim ediliyor Evet ediliyor, fakat buna kart bir fikir ne srmek olduka kolay. Nedir bu deerler? Sadece Pazar deil her trl serbestiyi mbah klan braknz yapsnlar mant m, btn ahlki snrlar iptal eden braknz gesinler parolas m, yoksa kazan iin her trl ihlali meru klan, her yola bavurmay en doal hak olarak kutsayan, deeri kendinden menkul sahte ahlak normlar m? Bu durumda, sadece
40
tefekkri adan deil teolojik ve etik adan da gerekli olan bir eletiriden vazgemekle, neredeyse kendimizi kapitalizmin ahlkyla zdeletirmi ya da zmnen bu ahlk benimsemi olmaz myz? Asl kapitalizmin hiyerarik, eitsiz, kutuplatrc deerlerine rza gsterdiimizde, gelimemiler, gerikalmlar olarak tekiletirilmeye ve ardndan medeniletirilmeye rza gstermi oluyoruz, olduk da! Kanmca bu sahte ahlka itiraz ve bu adan sistemi sorgulamak, asl erdemdir. Ve bu kar duru, edilgen toplumlarn olduu kadar etken toplumlarn da hayat grevidir. Toplumlara her ey takdim edilebilir. Fakat sorun, kapitalist dnyann tevhid btnl tehdit eden takdimlerine kar ehl-i tevhid kimliklerimizle gardmz nasl alacamzdr. Bu sadece dindarlara deil, Wallersteinn liyakatla syledii gibi, gnmz dnya insanna den entellektel, siyasi ve ahlki grevdir. Smithin at yolda zenginlik iin kyasya didien uluslarn Smithin Ahlki Duygular Kuramndaki tlere de dnp bakmalarnn zaman geldi de geiyor slamn i ahlk ile bugnk manda bir kalknma gerekleebilir mi? Ya da modern dnyann ekonomik aktrlerine ezilmemek mmkn olabilir mi? Aslnda i ahlknda veya insana ait siyasi, sosyal, bireysel etkinliklere ait dier btn hayat alanlarnda geerli olan ahlk ilkeleri, slamn temel ahlk ilkeleridir. Bu, inananlar iin amaz bir reetedir. Fakat u ie bakn ki, taraftar bulan bir gre gre; braknz i ahlk, dorudan ahlk, slam tarihinin hibir dneminde mstakil bir ilim vasfn kazanamam, zellikle teorik ynyle slam ilimler silsilesinin en mhmel halkas ola gelmitir. Bu durumun sebeplerine u an giremeyiz fakat sonu olarak bu durumda, iktisat ilkelerinin veya i ahlknn, zerinde biimlenecei salam bir zeminden teorik balamda yoksunuz demektir. Yani konunun her eyden nce ilm ya da tefekkr alanna ait bir mesele olduunu dnyorsunuz. Bugn durum nasl peki? Gerekten de Nakvnin bu konudaki ok nemli eseri, ahlak-ekonomi ilikisini uzun dnem hemen hemen tek bana temsil ettiyse de, artk nihayet ok yz gldrc almalar yaplmaya baland. Son katldm ktisadi Zihniyet ve Ahlk sempozyumunda byk bir memnuniyetle ngilterede yaplan byle bir almaya ahit oldum. Zaten 1970 lerden itibaren bu tr aratrmalar esasl bir ivme kazand. Fakat teorinin tam olarak ortaya konulma durumunda bile sistemleebilmesi iin pratikte din, iktisat, siyaset ve hukuktan destek almas elzemdir. Kalknma meselesine gelince, bugn ilerleme ve kalknmann pabucu, ozon seviyesini rekor derecede incelttii dnyann damna atld. imdi evre meselesi ile birlikte srdrlebilir bir kalknma gndemde. Hayatn, kainata zarar vermeden srdrlmesi, modern dnyann ekonomik aktrleriyle deil, hayatn her alanna akleden kalbiyle katlan adil, akil ve emin insan/tccar tipinin canlanmasyla mmkndr. Yeter ki, olaya iin bu tarafndan bakmay deneyelim -Kapitalizme bugnk haliyle bir ahlk alamak mmkn olabilir mi? Sicili ok kabark olduu iin pek mmkn olamayacan dnyorum. Bu, zehirli sarmaa yediveren alamak gibi bir ey olur. Pek ok emsaliyle birlikte mesela Wallerstein gibi usta bir entelektelinin, miadn doldurduunu dnd ve eitliki bir dzen inanda muhta olunan deer sistemlerini bize dinlerin iaret edeceini bildirdii bir ortamda niye kapitalizmin rivayeti kendinden menkul ahlk, aibeli hreti ve sabkal kimliinde srar edelim ki?
Fikir Platformu
41
Mslmann biimlendiremedii bir Pazar, onu biimlendirir. -slam dnyasnda da kapitalizmin retim modellerine tabi olmu bir kesim ortaya kt. slamc kalvinistler olarak adlandrlan bu aktrlerin kapitalizmin doasn deitirmesi mmkn grnyor mu? Mutlaka sorulmas ve pek ok defa cevaplanmas gereken nemli bir gncel soru. Cevaba yle balanabilir. Sorunun znesi bile aslnda bir paradoksu barndryor. Kalvincilik ve slam! Kastedilen, temelinde kalvinci etiin retim, tasarruf gibi ilkelerinin olmasysa bir an iin sorun yok diyelim. Fakat burada da yle bir problem doar. slamda insan, srf retmesi, kazanmas, baarmas yznden Allahn seilmiliine mazhar olamaz. Kastedilen, kalvinci etiin rutinleerek seklerlemesiyse -ki tarih seyrinde byle oldu- o zaman bu tamlama da, zenginlik de, kurtulunmas gereken ar bir yk olur akma kalvinistlerin srtnda. nk burada zenginlik, slami ahlk formunda deildir artk. Mslmann biimlendiremedii bir Pazar, onu biimlendirir bu defa kanlmaz olarak. Meruiyetini slamn ilkelerinden almayan her eyden olduu gibi byle bir zenginleme biiminden de, byle bir insan modelinden de saknlmas gerekir. Bir baka deyile, taycsnn, iyi bir Mslman olmad iyi bir slam ekonomisi ina edilemez.
Bu balamda cami kapsndaki marka ayakkablar bizi nereye gtrr? Cami kapsndaki marka ayakkablara yine bir an evet diyecek olalm, hatta zenginlemek-dindarlk korelasyonu balamnda scak yaklaalm fakat bu tevil, bu ayakkablarn sahiplerinin, ayakkablarna dokunan eski ayakkablarn sahipleri iin ne yaptklar/yapacaklar ile ilgili mesuliyeti ortadan kaldrr m? Unutmayalm ki slam, caminin iinde patron ve iinin omuzlarn birbirine dokundurarak, onlar ayn safta eitleyerek caminin d hakknda da kuvvetli bir adalet ve eitlik bilinci oluturmak istemitir. Sosyologlarn olmas gerekenle deil, olanla ilgilendiini biliyoruz ama yine de bu noktada konu, bu soruyu davet ediyor: slamn, zenginlie/kapitale bak nasl o halde? Ekonomi; retim, tketim ve datm ls zerine oturan bir sacayadr. slam, zerinde zenginliin kotarld bu sacayann her ayana mdahale eder. retime daha niyet baznda, mesela, retimin daha klli hedefler iin ara klnmas, amalatrlmamas, sre esnasnda ihtiya esasl olmas, alan iin hakka ve adalete azami riayet gsterilmesi balamnda esaslar koyar, haksz rekabeti iddetle knar. Adil ve insafl kazanc tler. Emek, emee sayg, sermayenin nndedir. Tketime geldiimizde kurallar bir o kadar ak ve nettir. Burada ikaz; israf, gsteri ve lks tketime yaplr. Sonuta servet, en temel gayesine adaletli blme ulatrlr. Zekat, isar, sadaka, kurumlar. yle syleyebiliriz, slamn kar kt, bizatihi zenginlik deil, retim, tketim, datm srelerindeki sapmalar, adaletsizliklerdir. Sonu olarak zenginliin bireysel bazda insann manevi btnln, toplumsal bazda sosyal adalet ve toplumsal vahdeti bozmamas hedeflenir. tiraz, bu dengenin bozulmasnadr. -Sizin almanz, kapitalizmin insanla ve yeryzne maliyeti hakknda endie duyanlar iin ne sylyor?
Fikir Platformu
42
Tabii ki almann ama ve sonularn sadece kapitalizmle ve maliyetleriyle snrlamamak gerekir. Dediiniz gibi, din sosyolojisi sahasna ait bir alma olduu iin gerek Adam Smith, gerekse brahim Hakknn grleriyle ilgili blmlerde daha ok net fotoraflar ekilmeye alld, yorum okuyucunun sosyal muhayyilesine brakld. zgn grlerin ortaya konulmas, okuyucunun eletirel bak ve yorumuna almasnda daha ok mukayese, deerlendirme ve sonu blmleri tercih edildi. Dolaysyla sadece bu blmlerde deil, kitabn btnnde kapitalizmle birlikte modernizmin, pozitivizmin, materyalizmin, dinden kopuk beer ahlk sistemlerinin, rasyonel bireyciliin ve zmnen de btn bunlarn insanla maliyetlerinin peine dlmtr. Kitabn son cmlesi, ayn zamanda yazarnn samimi bir temennisi olarak Zenginlik ile Marifet arasnda birbirinden ayr den ki Dnce ki Dnyann ayrlk sebeplerinin olduu kadar yeniden birleecekleri sebeplerin de ipularn sunmasyla, her cenahtan endieliler iin ferahla vesile olmasdr. Muhteval sorularnz iin teekkr ederim. Ben de kapsaml cevaplarnz iin teekkr ederim ve son cmle olarak okuyucularmz iin kitabn sonu blmnden bir alnt yapmak isterim: Osmanl mparatorluunun taras Erzurumdan iki asr sonrasnda bile astronomi ve anatomi uzmanlarn hayrete dren eyler ne srerek, mspet ilim metotlarna itimat ve itikadn inanca ters dmeyeceini deklare etmek de; bin be yz kiilik nfusuyla vnen ve para olarak hl ivi kullanan bir kasabadan, uluslarn refah adna iktisad byme teorisi gelitirerek, sadece ulusunu deil, uluslarn refahn hedefleyen ngrlerde bulunmak da bizim iin ayn derecede nemlidir. Fakat asl nemli olan, btn bunlar, erdemli bir insan tipolojisi zerine oturtmaktr. Dev irketlerle, devasa serbest piyasayla, marjinal kar alaryla Smithin iktisad teorisi, artk akln ve lkelerin snrlarn am bulunuyor. Fakat yle grnyor ki Dou Bat arasnda uluslar, hl daha Zenginliin deil, Kuramn ve Mrifetnmenin moral desteine ve birletiriciliine muhta!
Dr. Selma Karman kimdir? Uluda niversitesi lahiyat Fakltesinden 1993de birincilikle mezun oldu. Ahmet Hamdi Tanpnarn Eserlerinde Din Temalar isimli teziyle, yksek lisans eitimini tamamladktan sonra 1997de doktora almalarna balad. mit Meri ile birlikte hazrladklar Ebediyetin Huzurunda Ahmet Hamdi Tanpnar adl eser 20.Yzyl Trk Kltrne Yn Verenler Dizisinin ilk kitab olarak 2000de yaymland. iirlerini 2001de ifte Vav adl kitabnda toplad. 2005 ylnda 18. Yzyl DinAhlak-Ekonomi likilerinin Sosyolojik Analizi ve Kapitalist Zihniyetin Deerlendirilmesi (Adam Smithbrahim Hakk rnei) konulu tezle doktor nvann ald. Tez, zerinde yaplan revizyon ve eklemelerle kitaba dnt. 2010da tken Neriyat tarafndan basld: Erzurumlu brahim Hakk ve Adam Smith, Marifet ile Zenginlik Arasnda ki Dnce ki Dnya. Kitap, ESKADER tarafndan yln dnce dlne layk grld.
Fikir Platformu
43
Ftht- Mekiyye, Cilt 14 (Muhyiddin bn Arabi Hz.)
Akl gzn grmediini bilirken Gz fikrin reddettiini grr. Arif olanlar ise akl ve gz bir araya getirir. Onlarn kendisiyle anladklar kalpleri, kendileriyle grdkleri gzleri, kendileriyle duyduklar kulaklar vardr. Dn gece kysz bir okyanusun acayip incilerinden topladm. Paylatka oalan inciler. Derin Dnce okurlaryla paylayorum ki oalsnlar.(MY) Sayfa 278, 390c blm Bir eyin zaman onun varldr mnazelesinin bilinmesi
44
Sfatlar bamsz varlklardr dersek Onunla nitelenen Bir nerede? Bize HAKKn hitab gelmi Elilerinden rendik onu ALLAHn bir orta yok dedi Peygamber (SAV) Misli de yok, mahiyetini de bilemez kimse Varln srrn renirsen Onun hakknda bilgiyle davran ve sakn bilgini Her ne zaman dersem Onsuz ben yokum Kimdir O? sorusu sorulur ve pekiir Dostum! Szm iyice anlarsan Gerei de renirsin ve demezsin: Ben kimim? O kim?
ALLAH Tel bir topluluun bizi ancak dehr (=zaman) yok eder (Casiye, 24) dediklerini aktarmtr. Doru sylemiler nk Hz. Peygamber (SAV) bir hadisinde DEHRin ALLAHn isimlerinden biri olduunu buyurmutur. *...+ Bilmelisin ki zaman dta varl olmayan bir nispettir (=ba). nsanlar zamann mahiyetinde uzun uzadya sz etmilerdir. Onlarn szlerinden anlald kadar, bizim de sylediimiz zere, zaman ne zaman? sorusuyla ortaya kan bir nispettir. Bu soruyla birlikte ne zaman ki, vakta ki, olduunda, olursa gibi zamana ait isimler ve ifadeler ortaya kar. Btn art edatlar zamann isimleridir. simlendirilen ise yokluk lafz gibi var olmayan bir eydir. nk bu lafz isimlendirileni olmayan bir addr. Bununla birlikte hkm bilinir. Zikrettiimiz konunun doru anlalabilmesi iin misal vermeliyiz. Zeyd ne zaman geldi? diye sorulunca cevap Gne doduunda veya Gne doduu zaman olabilir. *...+ Bu ve benzeri sorular ne zaman? sorusunun cevabdr ve hepsinden zaman anlalr. Zeyd gelince ona ikram ederim. Bunun anlam Zeyd geli vaktinin kendime art kldm vaktin gerekleme vakti olmasdr. Baka bir deyile ona ikramn gereklemesi Zeydin geliine balanmtr. Sz konusu olan yaratlmlar iin zaman iken kadim iin ezeldir. Zamann anlam iki ucu olmayan, uzayan mevhum sre demektir. Gemi ksmna bakarak ona mazi, gelecek ksmna gelecek ve bulunulan zaman imdiki zaman diye isimlendirir ve ona an deriz. An (kendisi de zaman olsa bile) gemi ksm ile gelecek zaman arasndaki snr demektir. Bu ynyle an, dairenin
45
Fikir Platformu
evresinde var saylan bir nokta gibidir. Noktay bir yerde var saydnda onun balangc ve bitimi belirlenir. Bu balamda ezel ve ebed zamann iki ucunun olMAy demektir. Bu ynyle zamann balangc ve sonu olmad gibi sreklilik sahibi imdiki zaman demektir; imdiki zaman ise srekli olandr. lem srekli imdiki zaman hkmnde olduu gibi ALLAHn lemdeki hkm zamann hkm altndadr. Zamann gemi ve gelecek ksmlar da imdiki zaman hkm altndadr. Baknz! ALLAH Tel bize sona ermi baz ileri bildirirken onlar gemi zaman kipiyle, bir ksmn gelecek zaman, bazlarn imdiki zaman kipiyle anlatr. Bu ksma misal olarak O her gn bir itedir (Rahman, 29) ayetini verebiliriz. Gemi zamana misal olarak seni nceden yarattm, sen bir ey deilken (Meryem, 9) gelecek zamana misal olarak Onu irade ettiimizde ona ol deriz, o da olur (Nahl, 40) ayetiyle Byklenenleri ayetlerinde yz evirteceim (Araf, 146) ve Size ayetlerimi ulatracam (Enbiya37) ayetlerini verebiliriz. Btn bu ifadeler karsnda bu ilerin kendisinde gerekletii ve onun da bu iler iin zarf olabilecei var olan bir hakikat ararz. Halbuki hem aklda hem duyuda byle birey bulamayz. Fakat vehimde bir zarf olarak zaman buluruz. Bu zarf vehimdeki zarfn mazrufudur ve vehim srekli onun hakknda hkm verir. yice dnrsen vehimle veya aklla veya duyuyla rendiin yegne eyin var olurken kendisine dayandmz HAKKn Varl olduunu grrsn. ALLAH bu nispet nedeniyle bizim iin kendisini ED-DEHR (Zaman) diye isimlendirdi ki zamann hkm sahibi olduu zannedilmesin, nk Ondan baka hkm sahibi yoktur. Eya hkmleriyle birlikte Onun varlnda ortaya karlar ve O srekli varlk demektir. Mmknler Onun latif varlnn perdesi ardndan zuhur ederek grlr hale gelirler. Onlar HAKKn varlnn perdesinin ardndan gzken varlklarmzdr. Fakat Onu gremeyiz. Nitekim gklerin perdesinin ardndan yldzlar grrz fakat gkleri gremeyiz. Bununla birlikte bizimle yldzlar arasnda gklerin bulunduunu akl yoluyla biliriz. Onlar latiftir ve bu nedenle artlarnda bulunan eyleri gizlemez ve rtmezler. ALLAH kullarna kar latiftir (ra 19). ALLAHn latif olmasnn bir yn iinde bulunduklar hereyi onlara getirmi olmasdr. Kullarn gzleri ise ahid olduklar eyleri grrler ve sahip olduklarn sebeplere izafe ederler. Bu durumda HAK perdeliyken ortaya kar. HAK perdelenen ve zuhur edendir. HAK perde nedeniyle btn kalan, perde ve senin iin zahir olandr. *...+ ALLAH perdesinde zuhur etmitir. Gz Ondan bakasn grmezken Onun zerinden perdeler kalkmaz. O srekli RAB iken biz yokluk ve varlk halimizde srekli kuluz. [...] Perdeli insanlar sebepleri grrken arifler srekli HAKK mahede ederler. Bununla birlikte perde olduklar kimseler adna perdeleri de bilirler. Bylelikle onlara gre latif olan kesif olmuken ariflere gre kesif olan latiflemitir: Akl gzn grmediini bilirken Gz fikrin reddettiini grr Arif olanlar ise akl ve gz bir araya getirir. Onlarn kendisiyle anladklar kalpleri, kendileriyle grdkleri gzleri, kendileriyle duyduklar kulaklar vardr. Satn almak iin: Litera Yaynclk
Fikir Platformu
46
Birlikte Yaayabilecek miyiz? (Alain Touraine) - Emre Paksoy Krt Hareketi toplumsal bir hareket midir? Byle bir soru sormak biraz sama, biraz yersiz karlanabilir Bir taraftan Krt halkn grmezden gelmek, dier taraftan ise terristleri masum gstermeye almak eklinde yorumlanmaya msait bir soru Ancak son dnemde BDP tarafndan balatlan sivil itaatsizlik eylemlerinin ardndan byle bir sorunun cevabnn ne olabileceini gerekten merak ettim Bu konu da bavuracam kaynak ise Alain Touraine Touraine, Birlikte Yaayabilecek miyiz? isimli eserinde bulunduumuz dnemin post-modernizm a olmadn, aksine modernliin bunalm evresini yaamakta olduumuzu iddia eder. Post-modernizme gei aamas olan bu dnem ierisinde nemli olan e znedir zne ile kastedilen ise ilk aklmza gelecei zere birey deil, daha soyut bir olgu Kendisi yle ifade eder: zne ne belli bir bilintir, ne bir eyleyen, ne de belli bir kii. zne iin bizden somut rnekler vermek gerekirse barts bir znedir Krt olmak bir znedir Hatta laiklik de yine bir znedir
47
Fikir Platformu
Touraineden devam edersek: zne gemite eitli biimlere brnmtr: Din, siyasa, snf ya da ulus; benim srekli yinelediim ve savunduum dnceyse, znenin bugnk toplumumuzda ancak kendi kendisine gerekletirdii biimde, yani kiisel zne olarak karmza ktdr. Buradan yola karsak toplumsal hareket olmas gereken Krt Sorununun znesinin ne olduunu sorduumuzda vereceimiz cevap tabii ki en genel haliyle Krt olmak olacak Ksacas bir kimlik sorunu Ancak bu noktada kimlik sorunun her eyden nce kimlii tayan en zele, bireye ait olduuna da dikkat etmek gerek: Maaloufa gre ise kimlikten kast olunan, ne insann bal olduu milliyeti, rk, ne de inand dini. Kimlikle kastedilen, tabii ki bu deerlerin de bir arada bulunduu o insan zel olarak tanmlayan aidiyetler(lmcl Kimlikler) Bu nedenle Krt olmann sadece siyasal bir kimlik olarak addedilmesi eksik kalabilir Byle bir durum ise, u an olduu gibi, Krt Sorununu zme ulatracak bir toplumsal hareketin sadece milliyetilik, ideoloji kavramlarna skp kalmasna neden olur Bu yzden Touraine ideolojiye ve siyasete indirgenmeyen, siyasal bir gce dnmeyen hareketlerin gnmzde daha etkili olduunu iddia etmekte: Ayrca siyasal araclklara en baml hareketler, gemiin, kendi ulusal ya da snfsal ideolojilerinden dn vermeyen en gl toplum hareketleri olmutur. Yeni toplum hareketleri sivil toplum hareketlerinin ve sivil toplumun zayflklar bamszlklarnn bedelidir. 1970lerin yeni toplumsal hareketleri saman alevi gibi abuk gemitir, nk siyasal erkin ncesinde ya da yannda yer almtr. Siyasal bir gce dnmeyen kadn hareketleriyse, tersine, kiisel davranlara, aile ilikilerine, hukuk ve eitim anlaylarna ok daha etkili bir biimde girmitir. Tourainenin ortaya att bir kavram daha var: Toplumsal bakaldr Tourainee gre toplumsal hareket ile toplumsal bakaldr arasnda net izgilerle izilmi farklar vardr: Toplum hareketleri acya, sefalete, klelie kar kan bakaldrlardan ok farkldr. Toplum hareketleri olumlu hedeflere doru ynelir, oysa bakaldrlarn tanmnda toplumsal, kltrel ya da siyasal bir hedef deil, neyi reddediyorlarsa o yer alr; hem de halkn acsna dayanr, hem de kresel terimlerle tanmlanm ve byk lde eriilmez olan bir dzenin yadsnmasna. Krt Sorunu da acya, sefalete, klelie kar bir bakaldrdr denilebilir elbette Evet, aclar yaanmtr Ancak bakaldr yine Tourainenin syledii gibi sadece reddetmekle kalr Fakat reddetmek zaten Krt Sorununun ve bu lkenin bu zamana kadar makus talihi olmad m? Bir yandan Krtleri yok saydk Krteyi bilinmeyen bir dil olarak tarif ettik Dier yandan ise ehitlerin arkasndan Krte atlarn yakldn, bu iddet sarmalnda bu zamana kadar en fazla Krt vatandalarmzn hayatn kaybettii gereini reddettik Ksacas, zaten Krt Sorununu toplumsal bir bakaldr olarak grdmz iin bu aclar yaadk dersek mantksz olmaz
Fikir Platformu
48
Dier taraftan, Touraine toplumsal hareketlerin farkl veheleri oluunu ileri srer. Bunlar kltrel hareketler, siyasi hareketler ve ekonomik hareketlerdir Toplumsal hareketin bu farkl veheleri o toplumun gelimilii orannda ayrt edilebilir durumdadr. Dier bir ifadeyle, gelimi bir toplumda yaanan toplumsal hareketin ekonomik sebepler mi yoksa siyasi sebepler mi ihtiva ettii net olarak alglanabilir Ancak gelimemi toplumlarda yaanan toplumsal hareketlerin hangi sebeplerden kaynakland tam olarak anlalamaz. Krt Sorununa baktmz zaman ise, bulunduumuz demokratik gelimilik seviyesini gz nne alrsak, sorunun farkl vehelerini okuyamama ya da gz ard etme sorunu yaadmz syleyebiliriz Krt Sorununu sadece kltrel hareket olarak ya da siyasi hareket olarak deerlendirmemiz mmkn deil Dier taraftan ise sadece siyasi bir hareket olarak alglanmas kltrel ve ekonomik sebepleri gz ard etmemize neden olmakta. Bu sebeple sorunun farkl ynlerinin grlebilmesi toplumsal hareketin zne temelinde gelitiini, gelimesi gerektiini daha net gzler nne serer yle ki; Krt Sorununun ekonomik vehesi vardr Ekonomik ynden Krt Toplumsal Hareketinin oluturulmas ve zme ulamas maksadnda znenin (Krt bireyinin) temel alnd somut hedeflerin belirlenmesi ve Krt bireyinin ekonomik ynden sorunlarnn zlebileceini hedefleyen bir toplumsal hareketin oluturulmas gerekir Yine ayn ekilde siyasi vehesi ele alnarak znenin (Krt kimliinin, temel hak ve zgrlklerinin) temel alnd ve bu sorunlarn zmne ynelik somut hedefleri kapsayan bir toplumsal hareket meydana getirilebilir Dnn, televizyonlarda izlediimiz evik kuvvet polislerine ta atmaya gelen ocuklara top datarak o ocuklarn oradan uzaklatrlmas bile bu duruma bir rnek tekil eder. Byle bir eylem esnasnda aslnda ne Aponun doum gn, ne de benzeri bir mazeret bu yaananlarn merkezinde deildir. Orada bulunan ocuk ne iin bulunduunun farknda bile deil belki de Ancak znenin Krt ocuunun oyun ve ilgi ihtiyac olarak okunduu byle bir olayda sorun gerek eklini ele verir te yaanan tm olaylar aslnda bu rnein daha byk boyutlarna karlk gelmiyor mu?.. Mesela Krtenin kullanmna ynelik tabelalarn aslmas olayn siyasi vehesinde atlan somut ve mspet bir admn rnei Buradaki eylemin zne ksmn Krtenin sosyal yaamda kullanm ihtiyac tekil eder Dier taraftan o dnem Cumhurbakannn Norin alm da bu somut admn aslnda olumlu bir tepki ald/alabileceinin rnei olarak okunabilir Tam tersi bir rnek verirsek, sivil itaatsizlik adyla balatlan bir eylemde adrlarn molotoflarla, ses bombalaryla doldurulmas, sivil itaatsizlik ad altnda her gn sokak eylemlerin dzenlenerek ortaln sava alanna evrilmesi toplumsal bir hareketin temelinde znenin yer almadn gsterir bize zne bu noktada siyasal aralara ve ideolojik arklara kurban edilmitir te Tourainenin toplumsal hareketin temeline zneyi oturtmak konusundaki srar da buradan kaynaklanr: zmlemenin merkezinde zneyi koymada srarc olmamn temel nedeni toplum hareketini -nasl bir toplum hareketi olursa olsun-, onu gizleyen bu tr hareketlerin temelinde znenin zgrlne
Fikir Platformu
49
arda bulunulduunu grmemizi engelleyen siyasal aralardan ve ideolojik arklardan kurtulmak istememdir. imdi sonu ksmna gelirsek; ahsen benim Touraineden anladklarm Krt Sorununun toplumsal hareket vasflarn kazan(a)mad ynnde Ve yine bu zamana kadar yaananlar Krt Sorununu her iki tarafn da toplumsal bakaldr olarak okumaya abaladn gsteriyor Ya da sadece bir ynden baklarak eksik olarak okunduunu, okunmak istendiini Bu yzden, Krt Sorununun zm merkezine sadece ve sadece znenin yani Krt kimliinin, Krt bireyinin, Krtenin (birok ekleme yapabilirsiniz) oturtulduu bir hareketin varlna ihtiya duymuyor muyuz?.. Ki bu ihtiya her ki taraf iin de geerli Hem byle bir hareketin ban ektiini iddia edenler, hem de bu sorunun zmek isteyenler iin
Fikir Platformu
50
Ece Ayhan: Devletin ve Tabiatn Kart Karan (Alper Grkan)
[Okudum Yazdm sitesinde yaynland+ Yortsavul! Ece Ayhan ilk olarak 1997-98 gibi kz dergisinde tandm. Kendi bana bir fenomen olan kz, bambaka siletleri iinde barndran ve Kltr-Fizik Dergisi diye sunulan, biraz alt kltre yakn ama okca entelektel bir dergiydi. Bu dergideki varlnn tesini bilmediim Ece Ayhan ise; benim iin ilgin duruu, mthi tarihsel birikimiyle bambaka, farkl bir airdi. Elbette ben de dier bir ok iirsever gibi onu, Mehul renci Ant iirindeki Maverannehir nereye dklr? dizesiyle/sorusuyla sevdim. Aldrma 128! diye bana sesleniyordu sanki; akndm, sonra biraz biraz iirlerini, kitaplarn okumaya baladm ve 2002 yaznda, bu malsz mlksz adamn ldn (baka bir yerden deil) Leman Dergisinden okudum. Can Ycelin lm gibi; mthi sessiz bir ac ve isyan duydum yreimin glgeli cralarnda, sonra yaamaktan utan Ulalmaz Bir Ada kinci Yeninin Keii lakabyla tannan Ece Ayhan, benim iin lmle daha da kymetlendi ve daha derinlerine inme merak duydum. Nihayetinde, ksa srede en sevdiim airlerden biri oldu kt: Kendine dnk ifadesi, kara ve karmak kurgusu, uuk bir dil yaps vard beni eken
Fikir Platformu
51
Onun iiri; srreal bir dnya algs, tarihin ve corafyann bireye ve zamana tesiri, modernizme ve yerel anlamda cumhuriyet ideolojisine tepki temelinde kuruludur. Verdiklerine kendini aan her iirseverin, sanat duygusu tayan herkesin hayran olabilecei dik bir isimdir bu vakitsiz skdarl. Bir ynyle ekicilii Cahit Zarifolu gibidir: Ulalmaz bir adadr yani Memuriyetten Sivil iire Kendini airden ok etiki olarak tanmlayan Ece Ayhan (alar), 1931 Data doumludur. Erken yalarndayken ailesiyle stanbula tanm ve ilk-orta renimini orada tamamlamtr. Mlkiyeyi bitirdikten sonra baz ilelerde kaymakamlk yapm, 1966dan itibaren memuriyetten ekilerek stanbulda baz yaynevlerinde redaktr ve editr olarak almtr. zmirde bir huzurevinde hayata veda ettiinde; dokuz iir kitab ve onlarca sivil iir ile gnce, denemeler ve bir de anlat brakmtr ardnda. lk iirini 1954te Trk Dili Dergisinde yaymlayan Ece Ayhan; Varlk, Yenilik, Pazar Postas, Seilmi Hikayeler ve Yeditepe dergilerinde iirleriyle grnr oldu. 1955-1959 yllar arasnda yazd iirlerini toplad Knar Hanmn Denizlerini yaymladnda olduka ilgi grd ve bunun verdii cesaretle Trkiye edebiyat iin tanmsz olan nesir-iirler kaleme alarak yoluna devam etti. Sonraki iirlerinde kara sylemini katlarken, dilin zorlanmas ve gramerin yeniden biimlendirilmesi stnde alt. Mevcut sosyolojik olgular, tarih ve corafyayla birletirirken dilde yapt bu ayarlama/uyarlama, doal olarak bir bozma/skme eklinde cereyan ediyordu. *** Btn Yort Savullarn YKYden kan basksnda, Ece Ayhann Son iirleri, Yeditepede yaymlanan sekiz iiri ve kz dergisinde yaymlad iki iiri bulunuyor. iirimiz erkek emzirir abiler (Mor Klhani) Ak rgtlenmektir bir dnn abiler Ece Ayhan, okurun yorgun ve krgn/kzgn gnlklerinden dar karmayaca bir tarihsel dizin adeta; okuruna alamakl olabilmenin yannda apal bir glmseme de vaad eden gldrk bir keitir. Mesela; Biliyorsun ite bira ierken vergi vermek gcme gidiyor/arkada (Galata Kantosu) Kaybolular hi bitmiyor; bugn burada yitirilen bir krk resim, yarn ku kanatlarnda denize yansyor onunla Dnmek istemek Perada / goygoycularla dnmek istemek / gcme giden kanl Nigar. (Kanl Nigar) deyiveriyor bazan ve bir akn asaletle rtmesi onu andryor hemen. Ya da dalar gibi bir yalnzlk ne gzel bir hi (apal Kar) msrayla en gizli mahzunluklarn bile anlamszlaabileceini gsteriyor.
52
Fikir Platformu
Ya Ali Babadan bize miras kalanlarla, aslnda tarihin gerei (iyilik ve ktl) nasl bakalatrdn gsteri biimi: Haramiler ki krkn stnde artk saylar. (Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler) yle veya byle her halkarda: Biz (de) tzklerle arparak byk kardeim. Bizim de kalbimizde kendimizden daha byk bir ocuk var Bu yzden bizim sevdiimiz iir de, yalnayak iirdir bir yerde Bat benim antitezimdir. Cemil Meri Al Dou al! Al daarcm (Araplarn At Koturmalar) Dou; dilimizde deil artk, ztrke var; her zaman unutanlar var; hatrlatyor ve Dou yaamnn brokrasisiyle devam ediyor gibi: Velhasl onlar vurdu biz bydk kardeim (Yalnayak iirdir) Kimi cemiyetlerde hapishanelerdedir iir, kimi sosyetelerde tmarhanelerde tehir olunur (Yoksulluun Harlndan Denkletirilmi Duhuliyedir En yisi) Bu iirin altna ben de not dmm: lgin bir saptama aslnda; Batda byk airlerin tmarhane deneyimleri kadar Douda byk airlerin hapishane deneyimleri veya daraac glgesi vardr yazlamayan gncelerinde! Devam edelim biz bu sivil Hristiyan airle: Devletin cceleri nasl iki kez ayaa kalkmak zorundaysalar tabiatn cceleri de bir dehliz bulmulardr kendi ilerinde (Zambaklarn Padiah-XV) Bu kadar m syleyecei sanyorsunuz, bir de ocuklar geceleri byr(Padiah le Aslan) der Burada benim aklma o mehur roman geldi; Beyaz Kale; ocuk padiahn durumu, nereden nereye?.. Cumhuriyet, cumhuriyet; ye i, yat, keyfine bak Ee. Sivil bir air kocaynca kemalistler rrm derler(Bir Sivil airin lm) V. Mustafann padiahlnn 10. Ylnda aylardan mayst(Bir Askeri airin lm!) diye devam eden bu dz msrada alta yine not var, aslnda soru olduuna baklmamas gereken bir not: 1933 Mays m? Baka seenek? Cumhuriyet, szc herhangi bir yerde geince benim at kat aklma hep u geliyor: Abdlbaki Glpnarl hoca bir gn bana demiti:
Fikir Platformu
53
Onlar -yani bizim sepici Yahya Kemal ve ayn merepten arkadalar - Eyp Sultanda cumhur s yaparlard. Kendine, hazr bir rol biiyor bir yerde: Bir bakmm ki, kuyruklu bir pezevenk olmuum, hrn! Srtlan olacak yerde (Tepilmi Bizans) Bizansta ilk Hristiyanlar Baz airler anahtar okurun eline hemen vermek isterler ama Ece bu konuda kskantr, diyen lhan Berkin iaret ettii gibi Ece Ayhan iiri bir kapal kutudur: Bu anlalmama arzusu gibi sama bir gerekeye dayanan basit bir yntem deildir elbette, fakat modern edebiyatn btn eserlerinde olduu gibi yazan ile okur arasndaki bir anlamann gerekliliidir. Nitekim modern yazarn/airin maksad; okuru, retilmi bir eser sayesinde retimin merkezine ekmek ve onunla yeniden bir retim gerekletirmektir. Bu da doal olarak (kalplk deil) biimcilik/estetik ile mmkn oluyor: nedir yani? Okur kutsal, dokunulmaz bir varlk mdr? Onun saygdeerliini kaldrmal ilkin. Su neden hep ozanda olsun ki? Herkes bakasn yarglad yerde kendisi yarglanr. Evet, aramz ak okurla imdilik Yani aslnda Ece Ayhann kara iirini ya da kinci Yeniyi anlalmaz veya kapal iir diye tanmlamak kolaya kamak ve modern sanatn okynlln hafife almak demektir. Bir Sivil airin lm 1. Onlar babozukturlar; ama dilerseniz kendilerine buuk air de diyebilirsiniz. Szgelii; 1991 maysnda stanbulda, bir ktlk dayanmas gerei, sk aralklarla umak zorunda kalan, sahtekar airler arasnda rahata yer alabilmilerdir! lerinde Alman Harbinin (karneyle) 100 gramlk airleri de vardr. Ve de zararszlar! Hatta zavalllar bile! -te bizim sosyal brokratlar, akllarnca deil de dpedz dangalaklklarnca, tarihte hep byle iire ve hele Modern iire kar olur ve kar karlar. Ve de salnrlar tarihte uzun ve pirinten bir sarka gibi; Szgelimi; Mehmet Ali Aca ile Ylmaz Gney arasnda. (kisinin de ocukluklar, yeniyetmelikleri ve genlikleri kpkzl a gemitir ve yapayalnzdrlar.) Ayrca her iki kr u da, bir iktidar masasnda kolaylkla konum deitirebilirler.
Fikir Platformu
54
rlplaklk, evet rlplaklk, bilinmez, nerelere kadar savrulacaktr? Ya da savrulur? Bir sivil air yine de Biz cumhuriyette hayvan gibi yaadk diyebilmitir; iirde ilk Hristiyanlar olarak! Ece Ayhann kastettikleri (bknz: kinci Yeni Sava-Attila lhan vd.) yani modern iirin esas olan kinci Yeniyi hak ettii tahta layk bulmayanlar; braknz onun yazd dnemi, vefatnn stnden neredeyse on yl gemiken onun tartp sorgulad mevzular bu toplumun yeni yeni kurcalamaya baladn gz nne alrlarsa devletin, tabiatn, tarihin ve corafyann ccesi olmaktan baka bir ey olmadklarn da anlayacaklardr * Yap Kredi Yay. 2001/3. Basm
Fikir Platformu
55
Trke Off Ya Da Siyaset Meydan On (Alper Grkan) Ben de birok okur gibi anadilimin kullanmyla ilgili kendimi gelitirmek ve kitabn arka kapanda yazd gibi biraz elenmek iin Feyza Hepilingirlerin Trke Off kitabn nihayet okudum. Biraz elenmediimi, yeni birka ey renmediimi, dorusundan emin olamadm detaylarla karlamadm syleyemem. Ama kitabn, -zel bir eyler bulacama dair- beklentimin bir hayli aasnda kaldn syleyebilirim. Bunun iki sebebi var: Birincisi, yazarn yazlarn ve btnsel olarak bu kitab, kendini Trke olarak ifade etmekte ciddi sorunlar yaayan kiileri hedefleyerek yazm olmas. (Yani sz-szcktmce kavramlarn birbirine kartrabilen kiiler ya da Trkenin konuulduu gibi yazlan bir dil olduunu sananlar iin diyebiliriz.) Bu ynyle yazlanlarn ortaretimdeki rencilere fayda salayaca kesin olmakla birlikte daha ileri konumdaki okur-yazar kiiler iin fazla bir ey ifade ettiini dile getiremeyiz. *** Murat Belgenin, Hepilingirler gibi dilin bu tr sorunlaryla ilgilenenler iin Dil Zabtas dediinin aktarld sayfaya gelene kadar ben de benzer eyler dnmeye balamtm. Ama bununla ilgili bir isimlendirme yapmamtm dorusu. Sa olsun Belge, gzel bir adlandrma yaparak bizi zahmetten kurtarm Elbette dilin sorunlarnn olmas ve bu sorunlarn zlmesi iin aba harcanyor olmas gayet doaldr. Lakin zm nerilerinde tek bir perspektifin (genelde ztrkeci rklk asnn) dayatlmas ve bu bak as haricindekilerin aalanmas hi de doal deildir. nk doal olan, canl bir varlk gibi tahayyl edilen dilin nabznn objektif bir biimde tutulmasdr.
56
rnein bu nabz halkn kullanmnda aramak bir yntem olabilir imdiye kadar itenlikle ve dilin -hibir zorlama olmakszn- kendiliinden aknda fax cihazna belgegeer diyen birisi nerede grlmtr? Evet, byle diyenler vardr. Ama bu kiiler kendini dil konusunda hassas zannettikleri iin -ya da tersinden sylersek yle olduklar iin- byle bir eilime girdikleri bilinmektedir. Yoksa normalde onlar da bu cihaz tanmlarken, zihinlerinde fax diye tanmlyorlar ama bunu dile getirirken Trkeye eviriyorlar hemen. nsan merak ediyor; ayn kiiler televizyon, cd, radyo, otobs gibi kelimeler karsnda -damarlarndaki asil kana gvenerek- nasl bir tavr taknyorlar acaba? Bence zorlanyorlar sadece! nk her halukarda dilin varlk sebebi olan iletiim, zihin tarafndan srekli kolaylatrmaya ak bir ekilde alr. Bu yzden sesler, harfler, isimler gibi iaretler icat edilmitir. letiim gayesinin birer vastasndan ibaret olan bu eylerin hibirisi kendi bana birer anlam tamaz. Bu yzden bunlara da dinsel birok olgu gibi kudsiyet ykleme abas gereksizdir. nsan tabiatnn bir unsuru olan dili, ses bayra ilan edip vatanmilletsakarya meselesi yapp, milli bilincin yansmas biiminde ele alarak politikaya alet etmek anlamszdr. *** Zaten Hepilingirlerin kitabna ikinci eletirim de budur: Dil zabtamz, aynen dediim gibi dili salt iletiim vastas olmaktan karm ve milli bilincin yansmasna indirgeyerek hapsetmitir. Bunu yaparken aktard milli hisleri bir yana, kitabn siyasi eletiri, yorum hatta kfrlerle doldurmutur. (En fena kfr de illere gitmi!) Mesela Abhazyallarla diyaloglarndan bahsettikten sonra, kitabn en sonunda anlasnlar kreselleince dnyalarnn ka bucak olacan! diye yazm. Dnyann bugnk gereklerini grmemekte direnen kapal bir ekonomi anlayna sahip Kemalist ideolojinin milli duyarllklarna, Marksist ideolojinin kalntlarn eklerseniz bundan daha iyi bir kreselleme yorumu yapamazsnz. Baka yorumlar da var tabi: Sanki mellif; Gmrk Birlii, serbest piyasa ekonomisi gibi konulara eilirken; Trkenin sorunlarndan bahsetme frsat bulduka bunlar yazm gibidir. Mesela Siz Kimsiniz? balkl yazda brakn dilin sorunlarndan bahsedilmesini, -lisan anlamnda- dil kelimesi, Trke kelimesi dahi gemez. stad oturmu, nszde dilbilgisi kitaplarna alternatif olarak sunduunu iddia ettii bir kitap yazm ama iine sayfalk byle alakasz bir yaz koymaktan da geri kalmam. Eroinden, tarikattan, paa hayatlardan, Batllktan, hurafeden ve daha nice eylerden sz etmi oysaki. stelik bunu yaparken memleket yorumlarn ince bir tarzda araya sktrd izlenimi vermeye bile gerek grmeden kabaca yapm. nk bu kitabn hedef kitlesi, etki emberi kendini aka belli ediyor: Kendi ses bayran bile at pat kvrrken meydanlarda bayrak sallayarak ilerici olacan sanan cahil kalabalktan baka kim olabilir ki bunlar?
Fikir Platformu
57
slam Ekol: Mslman Bilge (Alper Grkan) [Okudum Yazdm sitesinde yaynland+ Hlen George Washington niversitesinde slam Aratrmalar Profesrlne devam eden ve son olarak 2009da ikinci vatan olarak grd lkemize de gelip konferans vermi olan dnr Seyyid Hseyin Nasr; slam fikriyat iinde Vahdet-i Vcud, Tasavvuf, kutsal ilim gibi meseleleri tartrken evrensel anlamyla dinlerin akn birlii, ezel hikmet, modernizm gibi konular da ele almakta, incelemekte ve yorumlamaktadr. Tradisyonalist ekoln temsilcileri olan Ren Gunon, Martin Lings, Frithjof Schuon gibi dnrlerle paralel olarak modern dncenin yaratt bunalm, slam ya da dinsel tefekkr ile karlayp amak imknn sorgulayan Nasr; kitaplarnda metafiziin engellenmiliine ramen hl byk kuvvetlere sahip olduunu ileri srer ve modern dnya ierisinde yaanrken gelenekselle olan balarn srdrlebilirlik imknna kap aralamaya alr. Dnyann drt bir yannda verdii konferanslarn yan sra yazd saysz makale ve onlarca kitapla modernite ve Bat arasnda kurulan gbek bann kesilip yeni bir felsef zemin oluturulmasna katk salamak iin abalayan Nasr; slam ve Modern nsann kmaz, Modern Dnyada Geleneksel slam, slamda Dnce ve Hayat, Gen Mslmana Modern Dnya Rehberi gibi eserlerle bu a kmaz iin slam ve Tasavvufu temel alan bir aratrma metodunun da ncln yapmaktadr. Mslman Bilge; Nasrn, slam dncesi ve slam felsefesi konusunda tarihteki okulu, onlar temsil eden dnr zerinden ele alp inceledii bir eserdir: bn Sinann kiiliinde Mealik felsefesi, Shrevedinin kiiliinde raklik ve bn Arabinin kiiliinde Tasavvuf, kitabn konusudur.
58
Mealik ve bn Sina: Aristo Teolojisi ve Yeni Eflatunculuu da slam fikir denizinde eriterek Mea okulunu kuran ve Araplarn Filozofu namyla mehur olan El Kind iin iki tr bilgi vardr: Biri, Allah tarafndan rasl ve nebilere aktarlan ilah bilgi (el ilml ilah), dieri ise zirvesi felsefe olan insan bilgi (el ilml insan)dir. Doal olarak ilk bilgi ikincisinden stn kabul edilir ve yoktan var etme ya da cisman har gibi gerekler akl ve felsefe tarafndan kavranamasalar da -hatta ona aykr bile dseler- ilah bilgiye dayandklar iin kabul edilmelidirler. Bu yzden denilebilir ki Mealik fikriyat, felsefe ve doa bilimlerinin vahye eklemlenmesiyle ve anlalmaya allmasyla vardrlar. Bu sayede Mea Okulu; Eflatunu, Arsitoyu, Neo-Platonculuu, Stoacl, Hermetizmi, Pisagorculuu, antik a hekimliini, matematii ve akl-vahiy ztlamas dnda kalan tm fikir ve grleri kendi bnyesinde grr. Bunu yaparken, bnyesine dahil ettii bu disiplerin i tutarllk ve sistemlerine bal kalr ve bu ball, slam toplumunun ihtiyalarn gzeterek zenginletirir. Nasr, Mealiki anlatrken ne ald El Kindden sonra; el Belh, el stahr, bn Havkal gibi dnrleri de anp alimler tarafndan kinci retmen diye anlan Siyaset felsefecisi Farabye, ondan da er Raz, Birun, Harizm, bn Nedim gibi mantk ve ansiklopedistlere ve nihayet bn Sinaya geer. Tm bu kiiler ve daha nicesi ile hvans Safa, bn Sina iin birer ncdr. Batda Avicenna diye bilinen ve mslmanlarca Hekimler Sultan diye anlan bn Sinann Orta a skolastik felsefesinin temellerini att, Hipokrat ve Galen tp geleneklerini birletirdii kabul grmektedir. Varlkbilim (ontoloji) evrenbilim, melekler bilimi, tabiat bilimleri, matematik, psikoloji ile din ve vahiy ilikisi, batn felsefe gibi ana balklarla bn Sinann hayatnn yan sra grlerini de aktaran Nasr; onun kurduu okul ile de Mea felsefesine ve slam tefekkr dnyasna yapt katky aktarr okuyucuya. raklik ve Shreverdi: Abbasilerin siyaseten zayfladklar bir dnemde baz fkihler, Aristo felsefesindeki rasyonalist boyuta kar kan sfler ve Ear Kelam, bir cephe oluturup; baz i meliklerin glenmesinin de etkisiyle Mealiki, youn olarak eletirmeye balarlar. zellikle Gazalnin tasavvufa ynelip de felsefecilere saldrmas sayesinde doudan batya, Endlse kayan Mea dncesi; bn Bacce, bn Tufeyl, bn Rd gibi mehur filozoflarca yaatlrsa da gcn giderek yitirir. lema iinden Selahaddine bask yaplmas yznden hapsedilerek 38 yandayken vefat eden Shreverdi; ald eitim sayesinde hem mantk ve felsefeye hem de tasavvufa hkimdi. Ardnda brakt eserlerde Zerdtlk, Pisagorculuk, Eflatunculuk, Simyaclk, Hermetizm gibi pek ok gelenein izlerini aktaran birisi olarak da raklikin eyhi kabul edildi. Bu kadar ok gelenekten izler tamas; onun eklektik bir grler btnne sahip olduunu deil, philosofia perennis (ezeli hikmet)e dnk olduunu gsteriyordu. Shreverdinin, iki hikmet geleneinin bir sentezi olarak ortaya kard rak felsefesi; eyhleri Eflatun olan filozoflar, ifin izleyicileri ya da Hermetizm ile dorudan balantl diye nitelendirildiyse de kendisi; hem istidlal akla, hem kalb sezgiye, hem formal eitime, hem de nefsin arndrlmasna dayanarak geree ulamak iin bilgiyle megl olmay semiti.
59
Bu blmde; coraf sembolizm, hikmetl irak, Mea felsefesinin eletirisi, ontoloji, melekler, fizik ve psikoloji, ahiret ve manev bir olma, i-grsel anlatlar, rak gelenek gibi konu balklar zerinden Nasr; raklik ve Shreverdinin grlerine yer verir. Manev/rh bir gereklenme ve kutsallk ve marifeti elde etme yolu olarak Tasavvuf; kalb, batn ya da i boyutunu oluturduu slam vahyinin ayrlmaz bir i esidir. diyen Seyyid Hseyin Nasr, Tasavvufun kklerini slam Nebi Hz.Muhammed ve Ali bin Ebu Talibe dayandrr. Rasln retilerinin i boyutu olan ve bugne dein slamn batn boyutunu temsil eden Tasavvuf, Rasln vefatndan sonra -kendisi de bir i olan Nasrn aktard i grne gre- Ali ve mamlar ile Cafer Sadk, Ali er-Rza, Zn Nun Msr, Muhasib, Edhem, Bestam, Hallac, Cneyd Badad gibi velilerin yolu olmutur. ran, Arap yarmadas, Afrika ve Anadoluda birok takipi bulan Tasavvuf, Endlsl eyhlerin eyhi bn Arab ile sistemli bir ekilde dile getirilmeye balanr. bn Arab, psikolojik ve antropolojik bir temele yasland kadar metafizik ve kozmolojiyi de kapsayan bir doktrin oluturur ki bu, Vahdet-i Vcud (Varln Akn Birlii) diye anlan gr ve yntemler btndr. Vahdet-i Vcud; Arabnin kendinden nceki eyhler tarafndan da dile getirilip uygulanan sf doktrinlerin ak bir ekilde formle edilmesidir. Bu durum onu, slam irfannn en st dzeydeki aklaycs yapmtr. Bu blm ierisinde; sembolizm, Vahdet-i Vcud, isimler ve sfatlar, insan- kmil veya logos, yaradl ve kozmoloji, bir olma, dinlerin birlii gibi konular da ileyen Nasr, son olarak Arabden sonra Tasavvufun durumunu da anlatarak eserini tamamlar. *** Denildii gibi Tradisyonalist (Gelenekselci) ekoln bir temsilcisi olan Nasr; her ne kadar ezel hikmet adna yapt aratrmalarnda ziyadesiyle Tasavvufun varlksal, varolusal ve dinsel birlii stnde duran bir dnr olsa da Mealikin de raklikin de uzanda olan birisi deildir. nk bu kitap vastasyla da yazm olduu eserler ve verdii konferanslar sayesinde de sylediklerinden anlalmaktadr ki o da; ne vahyin hikmete dayal srrndan ne de akln ulaabilecei bilgelikten uzak durulmamasn tavsiye eden birisidir. Bu kitabyla da slam ekol; bir olan hakikatin farkl yzleri olarak sunuyor okura. Bylece smet zelin dedii gibi iten ie; tanacak suyu gster / krlacak odunu / bileyim hangi suyun sakasym ya Rabbel alemin diyen modern zaman mslmanlarna yrnmlk tecrbesine sahip yollar iaret ediyor
Fikir Platformu
60
Krlerin grd, gzlerin grmedii ate (Mehmet Ylmaz) 90l senelerin bayd sanrm. Boazii niversitesinde kzlar yurdunun kapsnda bir arkadam bekliyorum. Benimle birlikte bir ka kii daha var bekleyen. Gzlerimiz merdivenlerde Son derecede k kyafetiyle zel bir geceye hazrland belli olan gen bir kz beliriyor. Salar da yapl ama sol taraf tuhaf ekilde, dank duruyor. Garip, rkek admlarla ilerleyip bize yzn dndnde elindeki beyaz bastonu fark ediyorum, grmeyen insanlarn kulland o ince, plastik baston. Kr kz aynaya bakamad iin btn abasna ramen salar kusursuz olamam. zlyorum. Benimle birlikte bekleyen erkeklerden biri ne atlyor, hzla basamaklar kp gen kza sarlyor. Mahremiyetlerine ortak olmak ne kadar rahatsz ediciyse olann aktrmadan kzn salarn dzeltmesi de o kadar gzel. Yzlerinde byk bir akla birbirlerine bakyorlar. Kzn kr olmas Akn grmesine mni deil * * *
Bu hafta ok zel bir kitaptan bahsetmek istiyorum: Kitabul - Muhabbe Ve evk Vel ns Ver Rza, mellifi Gazl Hazretleri. Ak Kinatn srlarn iinde saklayan tek bir hece drak ettike derinlii ve letafeti artan bir bilmece: - Baba, Ak da ALLAH m yaratt? - Evet kzm. - O Ak yaratmasayd biz birbirimizi sevemezdik deil mi? (Yeni Balayanlar in Mesnevden)
Fikir Platformu
61
Eyay ve birbirimizi sevebilmemiz bir Hakikatin tecellisi ise, perdede grdm bir glge oyunu ise, zahiri aklarn kayna olan ba harfi byk yazlmak zere Ak nedir? Akn Hakikatine gh olmak, mahiyetine akl erdirmek mmkn mdr? Bu mmknse bile nesnel (=objektif) bir biimde olmayaca kanaatindeyim. Neden? Her anma treni bir unutmadr diyordu ngiliz tarihisi. Gerekten de mesel lkeme, halkma duyduum yrek dolusu o sevgi rap-rap yryen askerlere, borazan seslerine, bayraklara, nutuklara hapsedilince ne kalyor geriye? Artk ampuanlaan, rnleen, politik bir aygt deil mi benim vatan sevgim? Her mill bayramda AYNI. Herkes iin AYNI. Btn erkeklerin AYNI kadna ak olduu bir dnya gibi! Ne kadar da Ak-sz! Cazibe var, beeni var ama Ak yok. Eer Akm bakasna tarif edersem ya da sebebini sorgularsam yok oluyor, mahvoluyor, kahroluyor Kanatlarna dokunulmu bir kelebek gibi uamyor artk: - Karna neden aksn? - Sar salar var, boyu uzun, ayrca ok zeki ve tahsilli. - Daha uzun, daha sarn, daha zeki bir kadn bulursan boanacak msn? Elbette ilk soru yanlt, akn objektif bir sebebi olsayd herkes ayn kiilere ak olurdu. (bkz. Zina da byle bir ey ite) Nesnel, herkes iin ayn olan kalplara sokulduka slm da yemek tarifi ile trafik kural aras bir ey oluyor: Bir kak unu al, yarm limonun suyunu sk, iki yumurta kr, Seni Cennete sokmak benden, gerisine karma! Herkes iin ayn olan, ISO 9000 standartlarnda bir din artk kalp ile btn balar kopmu bir dindir. Dnyevdir. Sonu nceden sylenmi, kt anlatlm fkra gibi, Hayretsiz, Mnsz bir din. Kalple ilgisi kalmayan ve artk slm olmayan bu dinin abdesti serinletir scak yaz gnlerinde, namaz srt arlarna iyi gelir, orucu ise gastrit ve lsere kar birebir! Senai Demirci ok gzel anlatyor nesnel ile znel arasndaki fark: Bir insan Ben gnahkrm derken, kendi i dnyasnn gereklii zerinden kendini balayan bir bildirimde bulunur. Onun kendi sbjektif algsnda gnah diye alglad sizin gnah diye algladnzla elemiyor olabilir. Onun ben gnahkrm deyii ile sizin ben gnahkrm deyii ayn nesnel gerei ifade etmez. O halde, bu cmleyi o gnahkrdr diye tercme edemezsiniz; nk onun gnah diye kastettiini ancak o bilir, o anlar. Bana bildirildi cmlesi de ancak ben znesiyle nakledilmelidir. Sz sahibinin i gerekliiyle ilgilidir. Nesnel, objektif inanlara(!) snamadysam bu yzdendir. slmc geldi hanm! slmlarm var, her eve lzm Ben bunu istemiyorum. Bir din istiyorum ben, o dinde Ben kalmasn, hani var ya, ilk defa bir kza ak olduumda nasl arpmt yreim! yle arpsn. Dudaklarm kurusun, iim yansn. Sevdiimden baka bir ey dnmek mmkn olmasn. SMS gelmi bir cep telefonu gibi titresin kalbim. Hayr! Richter leinde bile olmayan bir deprem istiyorum. Yklsn dalar, gller birer elale
62
olup aksn gzlerimden! Ben yklsn. Yemeden, imeden kesileyim. Onsuz yaamn bir anlam kalmasn. Grenler Ak msn olum? Ne bu hal? desin. Ama benim Akm yine de benzemesin kimsenin akna. Mahrem olsun: Allaha ulamak iin yaratlmlar adedince yollar vardr. (Suzannur Baarslann harika yazs Bab Aziz / Nacer Khemir) slm Aksz dnmeyi reddediyorum. Nasl man Aklsz dnmeyi reddediyorsam, aklm iman engeline asmay reddediyorsam yle de Ak taleb ediyorum. Netice ALLAHtan. Yanl kaplardan kral gibi gemektense doru kapnn nnde dilenci olmay yeliyorum. Bu perspektiften bakmak iin, akl ermez ilere akl erdirmek iin yazlm bir kitap Kitabul - Muhabbe Ve evk Vel ns Ver Rza. Bakmak diyorum ya Gerekten de grmek (=anlamak) iin bakmak gerek Ama nasl? Hatrlayacaksnz Derin nsan , Derin Gz ve Zaman Nedir? kitaplarnda srarla zerinde durduum bir kavram var, Et-Gz ve nsan-Gz: Satran msabakalarn izlediyseniz bilirsiniz, ikili kronometreler vardr, bir oyuncu dnrken sadece onun oyun zaman tkenir. Hamlesini yapar yapmaz bir dmeye basar ve teki oyuncunun kronometresi dnmeye balar.nsann da bu trl birbirini dlayan iki farkl bak sahibi olabileceini dnyorum. Mesel Fahielik, ehitlik ve zgrlk yazsnda belirttiim gibi bir insanfahie grdmz zaman erkek-gzlerimiz ekici bir dii-kadn, insan gzlerimiz ise ekmek kavgas veren bir anne-insan grebilir. Buna dayanarak bedensel ihtiya ve arzularmza (hayvan yanmza) gre hareket eden bir ift gzmz olduu gibi her eyi nsan penceresinden gren ikinci bir ift gzmz olduu sonucunu karyorum. Tpk satran saati gibi hayvan-gzlerimizi(3) kapatabildiimiz lde insan gzlerimiz alyor. Fakat hayvan-gzlerimizi kapatmak o kadar kolay deil. nk sadece yeme, ime gibi arzular deil daha soylu kayglar da doann gzelliine odaklanmamza engel olabilir. Bunu yaanm bir rnekle amak istiyorum: Kzlarm ocuk parkna gtrmtm. Tam kitabma dalmak zerediydim ki baba ar var dediklerini duydum. Gerekten de bir ar etraflarnda hzla dnyordu. Kzlarm yavaa uzaklatrdm oradan. Yerime dndm. Sonra oturduum banka yakn bir dala bir arnn konduunu grdm. Ar kendi halinde yapran zerinde duruyordu. Ona yaklamam umursamad. Ary dikkatle gzlemeye baladm. Siyah sar halkalarn, kanatlarn, antenlerini dikkatle szdm. Bir sre nce kzlarm iin tehlike arz eden ve uan siyah nokta imdi neredeyse irin grnmeye balamt gzme. Bizim iin bir tehlike ya da fayda ifade ettii mddete ne doay ne de dier insanlar gremiyoruz. Ar? ocuklarm sokabilir. Elma? Yiyebilirim. Polis? Ceza kesebilir. Patronum? Zam yapabilir ya da iten atabilir Dikkat ederseniz bir ok insan gzlerini spermarketlerde fiyat okuyan barkod okuyucusu gibi kullanyor. Dier insanlar birbirlerinden ayrd etmemize yarayacak yanlarn gryoruz sadece. Byk, gzlk, giysiler, sa ekli Byn kesmi bir tanda yabanc gibi bakmamz acaba ne kadar masum? Peki eini bir para kazanma makinesi ya da ocuk dourabilen bir hizmeti olarak gren insanlarn krl ve mutsuzluu da hayvan-gzlerini fazla am olmaktan kaynaklanmyor mu? Dnmek lzm zerinde Doaya ve cansz cisimlere de byle bakyoruz ou kez. Susamsak gryoruz suyu. Hayvanlar ok severim, zgara lfere ve frnda kuzuya baylrm diyen mizah geliyor aklma. Hafzamz bile byle
63
ilemiyor mu? En ok zevk aldmz ve korktuumuz eyleri hatrlyoruz. Hafzamz hereyi eksiksiz kaydeden bir tutanak deil. Hayatta kalma gayretimiz sonucu bize madden faydal/zararl olabilecek eyleri hatrlyoruz ou kez ve bu da bir tr krlk tekil ediyor kanaatimce. Kendi hayatmz seici ekilde hatrlyoruz. Gzel kelimesi bu sebeple faydal eyler iin yani yanl kullanlyor ou kez: Gzel bir kadn (=ekici), gzel bir yemek (=lezzetli) Oysa zek duvarn delebilecek hakiki gzellik faydann bittii yerde balyor.( Derin nsan kitab, Gzellik Matkab bahsi) Gerekten de Kitabul - Muhabbe Ve evk Vel ns Ver Rza bu iki gzn varln idrak edebilmek iin ok faydal bir tefekkr kitab. Yine bu sebeple yukardaki alntya tekabl eden satrlar aaya aktarmak istiyorum. Neredeyse kelimesi kelimesine karlk gelen ksmlar koyulttum. Daha sonra kitabn ba tarafndan baz alntlar sundum. Eer btn bunlar sizde okuma arzusu uyandrabilirse ne mutlu bana. Sf. 58 Ahiretteki faziletin dnyadaki Marifete stnl drk olunanlar, hayal edilen suretler, renkli cisimler, hayvanlar ve bitkilerden mteekkil istekler gibi hayale dahil olan ksmlarla Allahn zat, ilim, kudret ve irade gibi hayale dahil olmayan ksmlara blnr. Kim bir insan grr. Sonra gzn kapatrsa onun suretini zihninde sanki ona bakyormu gibi grr. Fakat gzn ap grdnde aralarndaki fark idrk eder. Bu ayrlk iki suretin arasnda ihtilfa dnmez. nk grlen suret, hayal edilen surete uygundur. *...+ Drdncs: Tevi edici mniler ve kalbi megul eden elemlerin kemlidir. Bu bakmdan shhatli, meguliyetsiz ve sadece muka bakmak iin hazrlanan bir kimsenin zevk almas; korkan, rken veya elem duyan hasta veya kalbi herhangi bir ey ile megul olan bir kimsenin zevk almas gibi deildir. Bu bakmdan ak zayf olan bir an uzaktan ince bir perdenin arkasndan mukasnn yzne baktn dn, yle ki bu perdenin, o suretin hakikatinin inkiafna mni olduunu ve bakann zerine akreblerin, eek arlarnn toplanp eziyet verdiklerini, srdklarn ve kalbini megul ettiklerini dn. An da bu durumda sevgilisine baktn dn, kii bu halde mukunu mahede etmekten ibaret olan az da olsa bir zevkten uzak deildir. Eer ani olarak o perdenin yrtlmasna vesile olan bir hal doar, k oalr, eziyet veren akreb ve arlar uzaklar, kii sapasalam, kalbi megul olmakszn kalr, kuvvetli ehvet ve ifrat derecedeki ak onu derecelerin en ycesine vardracak ekilde ona hkim olursa, bu takdirde bu kiinin zevkinin nasl kat kat artacan bir dn! yle bir raddeye varr ki birinci zevkin bu zevke nisbeten hibir nemi kalmaz, ite bunun gibi, Allahn cemline bakmak zevkinin, marifet lezzetine olan nisbetini anla! ncecik perde beden misali ve bedenle megul olmaktr. Akreb ve arlar insann zerine musallat olan alk, susuzluk, fke, znt, gam, ehvetin zfiyetinden meydana gelen ehvetlerin misalidir. Sevgi, nefsin dnyadaki kusurunun en yce cemaate olan evkten eksik kalmasnn ve esfel-i sfilne iltifat etmesinin misalidir. Bu da ocuun riyaset zevkini hissetmekten habersiz olup ku ile oynamaya iltifat etmesinden ibaret olan kusurunun benzeridir. rif kii, her ne kadar dnyadaki marifeti kuvvet bulsa da artc mnilerden kurtulamaz. Hibir zaman bunlardan kurtulmas da dnlemez.
Fikir Platformu
64
Bazen bu mniler baz hallerde zayflar, devam etmezler. phe yoktur ki marifetin cemlinden akl akna eviren birey grnr. Onun zevki o kadar byktr ki neredeyse kalp onun azametinden tr parampara olacak raddeye gelir. Fakat bu durum akan imek gibi gelir-ge-er. ok az devam eder. Meguliyetler, dnceler ve kalbine gelen eylerden onu artan, ilk durumunu bulandran bir hl meydana gelir. Bu ise, bu fni hayatta daim bir zarurettir. Bu bakmdan bu lezzet, lme kadar byle kark olur. Ho hayat ise ancak lmden sonradr. Hayat ancak ahiret hayatdr: Bu dnya hayat elence ve oyundan baka birey deildir. Ahiret yurdu, ite asl hayat odur, bilselerdi.(Ankebut/64) Kim bu mertebeye varmsa o, Allah ile mlakat sever. Dolaysyla lm sever. lmden tiksinmez. Ancak marifette kemle ermeyi daha fazla bekleyen bir kimse lmeyi istemez. nk marifet tohum gibidir, marifet denizinin sahili yoktur. Bu bakmdan Allahn cellinin hakikatini idrak etmek muhaldir. Allahn sfat ve fiillerinin ve memleketinin esrarnn hakkndaki marifet artp kuvvet bulduka ahiretteki nimet oalr. Nitekim tohum oalp gzelletike ekinin de oalp gzelletii gibi Bu tohumun tahsil imkn ancak dnyada vardr. Bu ancak kalp toprana ekilir. Bimek de ancak ahirette olur. (sf. 6, Mukaddime blm) Bilmi ol ki ALLAH iin muhabbet makamlarn sonu ve derecelerin en stndr. Muhabbet makamna ykseldikten sonraki her makam muhabbetin eserlerinden ve onun tbilerindendir. Bunlar da evk, ns, rza ve bunun benzeri makamlardr. Muhabbetten evvelki her makam da muhabbetin mukaddimelerinden bir mukaddimedir. Tevbe, sabr, zhd ve benzeri makamlar gibi. Ender bulunan st makamlar olmakla beraber akl bunlarn varln kabul eder ve kalp bunlara inanr. ALLAH sevgisine gelince buna inananlar pek azdr. Hatta baz alimler imknn bile inkr etmiler ve ALLAH sevgisi demek Ona ibadet etmek demektir. Gerek anlamda muhabbet ve sevgi ALLAH hakknda muhaldir. Sevgi ancak cinsler ve emsaller arasnda olur derler. (sf. 14, Muhabbetin Hakikati) Be duyu ile elde edilen zevkte hayvanlar insanlara ortaktr. Eer sevgiyi be duyuya balar ve ALLAH be duyu ile bilinmez, tasavvur edildii iin de sevilmez dersen o vakit altnc kaybetmekle insann zelliini de kaybetmi ve insan hayvan derekesine drm olursun. nsan akl, nr, kalb veya hangi ifade ile olursa olsun hayvandan ayrlr. nsan hayvanat derekesine indirmek ok yanltr. nk batn basiret zahir basardan yani bataki gzden ok daha kuvvetlidir. Akln mnlardan anlad gzellik gzn grd suretlerden anlad gzelliklerden ok daha byktr. Buna gre be duyu ile idrak edilmekten ok stn olan ve kalb ile idrak edilen ilh ve erefli eylerin zevki daha byk olur. *...+ ALLAH sevgisini ancak insanlk derecesinden hayvanlk derekesine den ve be duyudan baka bir ey bilmeyenler idrak edebilirler. (sf. 14-15, Muhabbetin sebepleri) Her dirinin ilk sevdii ey zatdr. Kiinin kendi nefsini sevmesinin mns, tabiatnda varlnn devamna bir meyl olduu gibi yokluuna da bir nefret vardr; zira tabii olarak sevilen, sevene uygun olandr. Acaba insana nefsinden ve varlnn devamndan daha uyan birey var mdr? Acaba insana,
65
nefsinin yokluundan daha ters birey var mdr? ite bunun iin insan varlnn devamn sever. lmden ve ldrmekten nefret eder. Bunu sadece lmden sonraki korku ve azabdan deil, lmnn zorluklarndan saknd iin de deil, elemsiz, aniden ldrlse, sevapsz ve ikapsz ldrlse yine lmden nefret eder. lm ve katksz yokluu sevmez. Ancak bazen hayatta bulunan dehetli bir elemden tr kii ne zaman bir bela ile mbtel olursa onun istei o belann yok olmas olur. Eer yokluu severse, yokluk olduu iin sevmez. O yoklukta belann da yok olmas szkonusudur. Bu bakmdan helk ve yokluk nefret edilen bir eydir. Varln devam sevimli olunca, varln kemli de sevimli olur; zira eksiklik, kemli engeller ve yok eder. Eksiklik, yok olan miktar nisbetinde yoktur. Eksiklik, kemle nisbeten helktr. Helk ve yokluk, sfatlarda ve vcudun kemlinde nefret edilen bir eydir. Nitekim zatn esasnda da nefret edildii gibi Varlk esasnn devamnn gzel olduu gibi, keml sfatnn varl da gzeldir. Sf. 21, Muhabbetin sebep ve ksmlar Hayallerin ve hislerin darlnda hapsolan bir kimse, ou kez zanneder ki gzelliin mns ancak yaratlm azalarn ve eklin birbirine uygun olmas, rengin gzellii, beyazln krmz ile karmas, boyun uzunluu ve bunlardan baka insan ahsnn gzelliine sfat olarak verilen niteliklerden ibarettir; zira yaratl zerinde galebe alan gzellik bakma gzelliidir. Onlarn iltifatlarnn ou ahslarn suretlerinedir. Bu bakmdan zannedilir ki grlmeyen, hayal edilmeyen, ekli olmayan, bir rengi bulunmayann gzellii tasavvur olunamaz. Gzellii tasavvur olunmadndan onu idrk etmekte lezzet yoktur. Bu bakmdan mahbub olamaz. Bu ok ak bir yanllktr; zira gzellik sadece gzle idrk edilenlere bal deildir. Yaratlta azalarn uygunluuna, beyazla krmznn karmasna bal deildir. nk bu gzel bir hattr, u gzel bir sestir, u da gzel bir attr, u gzel bir elbisedir, u gzel bir kaptr deriz. Bu bakmdan ses ve hattn gzellii ve dier eyalarn gzellii, eer gzellik sadece iddia edildii gibi surette ise ne demektir ve hangi mnya gelir? Malumdur ki gz, gzel hatta bakmakla zevk alr. Kulak, gzel sesleri dinlemekle zevk alr ve idrk olunanlardan hibir ey yoktur ki gzel ve irkin diye ayrlmasn! Acaba btn bu eyalar arasnda ortak olan gzelliin mns nedir? [...] Hereyin cemli, o ey iin mmkn olan ve kendisine uygun bulunan kemlinin hazr bulunmasndandr. Durum bu olduunda o eyin mmkn olan btn keml cephelerinin hazr bulunduunda, o, gzelliin zirvesinde saylr. Eer hazr olan onun bir ksm ise, hazr olan nisbetinde onun gzellii vardr. Bu bakmdan gzel at, o attr ki bir ata uygun olan ekil, renk, komak, hcum etmek, geri ekilmek imknlarnn hepsi kendi-sinde bir araya gelmitir. Gzel hat, kendisinde hatta uygun olan harflerin mtenasip olan, tertibi mstakil ve intizam gzel olan her bir unsurun bir araya geldii hattr. Hereyin bir kemli vardr. Ona uygundur. Bazen onun zdd da bakasna uygun gelir. Bu bakmdan her eyin kemli, gzellii, kendisine uygun olann kemlindedir. O halde atn gzelliini meydana getiren ey, insann gzelliini meydana getirmez. Sesin gzelliini salayan ey ile hat gzel olmaz. Elbiselerin gzelliini salayan ey ile kaplar gzel olmaz. Dier eyalar da byledir. Eer yle dersen: Bu eyler, her ne kadar sesler ve tatllar gibi hepsi gzle idrk edilmiyorsa da duyular tarafndan idrk edilmekten kurtulamazlar. Bu bakmdan bunlar duyularla hissedilenlerdir. Hissedilenlerin gzellii ise inkr edilmez. Onlarn gzelliklerinin idrki vastasyla lezzetin husul da inkr edilmez. Bu ancak duyularla idrk olunmayan eylerden bakasnda inkr edilir.
66
Gzellik duyularla idrk edilmeyen eylerde mevcuttur; zira denilir ki: u gzel bir yaratl, u gzel bir ilim, u gzel bir s-rettir. unlar gzel ahlklardr. Oysa gzel ahlklardan ilim, akl, iffet, erkeklik, takv, kerem, mrvvet ve dier hayrl haslet-ler kastolunur. Bu sfatlarn hi biri be duyu ile idrk olunmaz. Ancak btn basiretin nruyla idrk edilir. Bu gzel hasletlerin hepsi mahbubdur. Bunlarla sfatl bulunan kimse de sfatlarn tanyan kimsenin nezdinde tabii olarak mahbubdur. Bunun ve durumun byle olmasnn almeti (udur): Tabiatlar peygamberleri, sahableri sevmek zere yaratlmtr. Oysa tabiatlar onlar grmemitir. Mesel mam- fiyi seven bir kimse onu niin sever? Oysa hibir zaman onun suretini grmemitir. Eer onu grseydi, belki de mam- finin zhiri grnn beenmezdi. Bu bakmdan kendisini son derecede sevmeye tevik eden gzellik, mam- finin zahir gzellii deil, i suretinin gzelliidir; zira mam- finin zahir sureti toprakla beraber toprak olmutur. Kii ancak onu din, takv, bol ilim, dinin ince noktalarn kapsamak gibi eriat ilmini ifade etmesinden meydana gelen i sfatlarndan dolay sever. Bu hayrlar lemde nerettiinden dolay sever. Onlar ise gzel eylerdir. Gzellikler ancak basiret nruyla bilinir. Duyular onlar idrk etmekten cizdir. *...+ O sfatlarn bekasyla sevgi bki kalmtr. Oysa btn suretler zeval bulmutur! *...+ Bu bakmdan btn hayr ileri bu iki vasf zerinde ayrlr. Bunlar da his ile idrk edilmez. Onlar bedene dair olup da blnmeyi kabul etmeyenlerdir. Durum bu ise gzellik, bir insann gidiatnda mevcuttur. [...] yeryznn baz blgelerinde bir ksm sultanlarn adalet ve doruluklarna, hayrl insan olduklarna dair hikyeler anlatldndan o sultann sevgisi, sevenlere bir faydasnn dokunma midi olmad halde, kalplere galebe alar. yleyse insan sevgisi sadece insana iyilik yapana kar deildir. Esasnda sevilen iyiliktir. Her ne kadar onun iyilii sevene ulamam olsa bile yine de iyilik yaptndan dolay sevilir. nk her gzellik sevilir. Suret ise zhir ve btn olmak zere iki ksmdr. Hsn ve ceml bunlarn ikisini de kapsamaktadr. Zhir suretler zahir gzle idrk olunur. Btn suretler ise, btn basiret ile sezilirler, Bu bakmdan btn basiretinden mahrum olan bir kimse idrkten de yoksundur ve bu ynden lezzet almaz, sevmez ve buna meyil de etmez bir yaratltadr. Kimde btn basiret, grnen duyulardan daha galip ise, onun btin mnlar sevmesi zhir mnlar sevmesinden daha fazladr, Bu bakmdan duvara nakedilen bir sureti zhir gzelliinden dolay seven ile i gzelliinden dolay peygamberlerden birini seven arasnda byk fark vardr. Sf. 60, Allah Sevgisini Takviye Eden Sebepler Ahirette hl bakmndan insanlarn en mesdu, en fazla Allah sevenidir; zira ahiretin mns, Allahn huzuruna varmak, Onunla mlki olmann saadetini elde etmek demektir. Muhib (ak) uzun zaman evkiyle kvrand mahbubunun huzuruna vardnda bulanmakszn, hasm ve rakibi olmakszn, sona ermesinden korkmakszn, Onun cemlini ebed bir ekilde mahede etme imkn bulunduundan tr en byk bir nimete mazhar olur. Ancak u var ki bu nimet sevgi kuvvetinin orannda verilir. Bu bakmdan muhabbet arttka zevk de artar. Kul, Allahn sevgisini ancak dnyada kazanr. Sevginin aslnda hibir mmin ayrlmaz. nk marifetin aslndan ayrlm deildir. Sevginin kuvveti, kalbi ak
Fikir Platformu
67
diye adlandrlan istihtar raddesine vardracak ekilde istila etmesi ise, bundan birok kimseler ayrlr. Bu ancak iki sebepten dolay elde edilir: I. Onlardan biri, dnyann megalelerini kesmektir. Allahtan bakasnn sevgisini kalpten karmaktr; zira kalp, mesela kendisinden su boaltmaynca sirkeye yer vermeyen bir kap gibidir: Allah bir adamn gsnde iki kalp yaratmamtr. (Ahzab/4) Sevginin kemli, kalbinin tamamyla Allah sevmesindedir. Allahtan bakasna iltifat ettike, onun kalbinin bir kesi gayr ile meguldr. Bu bakmdan Allahtan baka eylerle megul olduu nisbette Allahn sevgisi kalpten eksilir. Kapta kalan su nisbetinde, kaba dklen sirke eksilir. Bu tecride u ayetle iaret vardr: Allah de! Sonra brak onlar, daldklar bataklkta oynayadursunlar.(Enm/91) Rabbimiz Allahtr deyip sonra doru olanlar, onlara korku yoktur ve onlar mahzun da olmayacaklardr.(Ahkaf/13) Belki o, senin L ilhe illallah sznn mnsdr. Yani mbud ve mahbub, Ondan bakas yok! Bu bakmdan her sevilen mutlaka mbuddur. O halde kul balanandr. Mbud ise kendisine balanlandr. Her seven, sevdiiyle balanmtr. Arzusunu tanr edinen kimseyi grdn m? (Furkan/43) Yeryznde tapnlan eylerin en irenci nefsin arzusudur.
Fikir Platformu
68
Irk Deilim Ama (Erden zkant)
Uzun bir sre nce Do. Dr. Birol Caymaz ve Do. Dr. Fsun stelin, Ak Toplum Vakf ve stanbul Bilgi niversitesi iin yaptklar bir aratrmada kendisini Beyaz Trk olarak gren bir kii nsanlar ok seviyorum ama bartllere ve Krtlere kar nyarglym diyordu. Trkiyenin en iyi okullarnda okumu eitimli ve varlkl insanlar kendileri gibi olmayan, dnmeyen insanlar ikinci snf olarak grdklerini Krtler ve bartller Trkiyeyi, ehrimizi, mahallelerimizi, sokaklarmz ve tatil beldelerimizi igal ettikler szleriyle ifade ediyorlard. Kendileri gibi olmayan insanlarn Trkiyede nemli yerlere gelmesinden ve onlarla ayn ortamlarda bile bulunmaktan holanmadklarn hatta rahatsz olduklarn sylyorlard. Btn bunlar nsan Haklar Dernei (HD), Helsinki Yurttalar Dernei (hYd) ve Uluslararas Af rgtnn Trkiye ubesinin kurduu nsan Haklar Ortak Platformu (HOP) tarafndan ubat aynda yaymlanan ve Ankara niversitesi letiim Fakltesi retim yelerinden Prof. Dr. Eser Kker ile Do Dr. lk Doanay tarafndan yazlan Irk Deilim Ama Yazl Basnda Irk- Ayrmc Sylemler kitabnda yer alan rnekleri okurken aklma geldi. Kker ve Doanayn yrtt aratrma, ulusal ve yerel yazl basnda rk- ayrmc sylemlerin dolama girme, yaygnlatrlma, yeniden retilme ve merulatrlma biimlerine odaklanyor. alma, Trkiyede en ok okunan ulusal gazete olan Posta, Hrriyet ve Zaman gazeteleri ile okunma oranlaryla blgesel ilikiler, deer yarglar ve normlarn yeniden retilmesine araclk eden yerel gazetede, Yeni Balkesir, Gneyde mece ve Sonsz gazetelerinde yer alan haber yorum ve ke yazlarnn analizine dayanyor. Aratrma, 2006 yl ile 2007nin ilk ayn kapsyor. Hatrlanaca
69
zere bu dnem, Agos gazetesi genel yayn ynetmeni Hrant Dinkin Trkle hakaret suundan yarglanmas ve daha sonra da darbeye n hazrlk olarak gazetesinin nnde ldrlmesi, Rahip Santaro cinayeti ve Danimarkada Hz. Muhammede ynelik yaynlanan karikatrler gibi vakalarn yaand, 27 Nisan e- muhtrasna uzanan zorlu bir zaman dilimiydi Bata bu zaman dilimi olmak zere her dnem medyamzn byk bir ounluu maalesef dmanl ve ayrmc sylemleri krkleyecek haberlere imza atmtr lkemizde. Krtler- Araplar- Romanlarerkezler- Ermeniler, Aleviler- Snniler, Yahudiler- Hristiyanlar, Mslmanlar- gayrimslimler, cemaatler, bartller, dindarlar- dindar olmayanlar, saclar- solcular ve son gnlerde saylar iyice artan iddet maduru kadnlar ayrmc sylemlerin ba hedefleri oldular ve bu ba hedefler basn yayn organlarnda kt, hain, lkemize dinsizlii ve ahlakszl getirmek isteyen dinsiz ve ahlakszlar, lkemize irtica getirmek isteyen gerici ve dinciler, skmaba, iddete ve ehvete dkn olarak nitelendirildiler yllarca. Peki, geriye kim kald? Tabii ki yaznn banda belirttiim Beyaz Trkler Ve bu Beyaz Trkler bata merkez medya olmak zere medyann byk bir ounluunda stn, hakl, gl, ada, lkenin asl sahipleri olarak nitelendirildiler. te Irk Deilim Ama Yazl Basnda Irk- Ayrmc Sylemler kitabndan bir rnek 2006 ylnn nisan aynda stanbul Dolapderede Roman vatandalar ile PKK yandalar arasnda bir kavga yaanyor ve bu kavgay kitapta analiz edilen ulusal gazete u ekilde veriyor: Posta gazetesi PKKya Roman Daya balyla veriyor ve haberin devamnda unlar sylyor: stanbulda gsteri yapmak isteyen terr yandalarnn dersini Roman vatandalar verdi. Hrriyet gazetesi Romanlar, PKKllar balta ile kovalad balyla verirken, Zaman gazetesi Mahalle sakinlerinden eylemcilere meydan daya balyla veriyor. Bu rnek gibi daha birok rnek var lkemiz medyasnda ve yukardaki rnei alntladm Irk Deilim Ama Yazl Basnda Irk- Ayrmc Sylemler kitabnda.
Fikir Platformu
70
Ret ve Evet Arafndan Sesleni: Bela (Ycel ZTRK) Suzan Nur Baarslann Bela roman zerine notlar
nsann iine ve dna ayna tutan bir roman Bela. Farkl zaman ve meknlarda yaanan olaylarn ret ve kabul, isyan ve tevekkl noktalarnda birletii eser 28 blmden oluuyor. Yazar her blme eitli sanatlardan birer alntyla balam. Bu alntlar, o blmde anlatlanlara k tutan ya da onlar zetleyen nitelikte. Romann iine yaylm olan onlarca sembol, yazar, kahraman, sz Bela yazarnn birikimli bir kalem olduunu da gsteriyor. Panta Rei: Her ey Akar Nursu, akrabas Cem ve sevdii stanbul ile niversiteye gitmek iin yamurlu bir mays gn sokaa kar. gen tartarak yamur altnda yrmektedir. Giz, evlilik hazrlklarn tamamlamak iin Ik evinden alr ve onlar da yola karlar. Toprak, mutsuz bir evlilii paylat Suaytann hamile olmas sebebiyle yeni bir tartmay srdrerek arabalarnda ilerlemektedir. Bu farkl grubun yaam bir an birleir: kaza! Kazada Nursunun uyarsyla ayakkabsn balamak iin eilen Cem araba arpmasyla lr. Ayn kazada Toprak lm, Suaytan bebeini kaybetmitir. Bu arada okul kakn Eyp de alacak ayakkab ararken Toprakn kaza srasnda kan ayakkablarnn yeni sahibi olmutur. Ancak bu kaza farkl ilikileri de ortaya karr: Ik, Gizi Toprakla aldatmtr. Bunu renen Giz, perian olur. Ik ise ait olamad ehri terk eder. te yandan Cemin lmnden sorumlu olduunu dnen Nursu da
71
retmen olarak Anadoluya gider. Ik, gidiinin yedinci ylnda Suaytandan af dilemek iin dner ama onu Gizle evlenmi ve bir ocuk annesi olarak bulur. Dnyas yklan Ik, antasn kaptrd deniz kenarnda hkrarak lm dnr.(antay alan yine Eyptr.) Gidiinden on bir yl sonra dnen Nursu da stanbulla evlilik hazrlna balar. Tm bu olaylarn yannda, daha evvelki zamanlarda yaanan olaylar da ilerlemektedir. stanbulun ocukluu, babas Ahmet ve babasnn dostu Celalettinin etkisinde geer. Sonra bu iki kii de lecek, stanbul yalnz bir ocuk olarak byyecektir. Eserin sonunda bir giz sakldr ama eserin sonu ile ilgili bir aklama yapmamak yerinde olacaktr. nk romann her okur zerinde brakaca farkl etki veya sorgulamaya mdahale etmemek gerekir. smiyle Msemma Olamamak Belann en dikkat ekici ynlerinden birisi isim sembolizasyonudur. Kahramanlarn ou, isimlerinin prltsna denk dememi, isimleriyle msemma olamamlardr. Nursu, adn oluturan nur kadar aydnlk, su gibi duru deildir. Bu iki kelimenin arafnda kalmtr adeta. Bir kazaya sebep oldum fikriyle on bir yln heba etmitir. Ancak suyun nce bulanp sonra durulmas misali o da artk sevdiklerinden uzak yaayamayacan anlam ve aknn peine dmtr. stanbul, dedesinin doduu ehirli midir, yoksa dedesiyle babasnn ld stanbullu mudur? Kahraman, ait olduu ehrin aidiyet sorununu ve ar ykn de omzunda tamtr. Adn tad ehrin tarihinden ayr olamamas gibi stanbul da gemiinin etkisinden syrlamaz. ehrin ltsna karn, kahraman karanl yaar. O da Nursu gibi sonradan ltya ynelebilmitir. Cem, kh ad gibi toplayan kh adnn tersine datan olmutur. Srekli tartan Nursu ile stanbul arasnda bir kpr gibidir. Ancak lmyle bu dzen paralanm, herkes bir tarafa savrulmutur. Ama bu dal bir zaman sonra sona ermi, Cem vicdanlarda brakt etkiyle bir bakma lmyle de etrafndakileri birletirmitir. Ik, en ilgin karakterlerdendir. Karanlk bir gecede domu, baht parlak olsun diye ad Ik konulmutur. Ancak bask ve itilmilikle geen ocukluun etkisinden syrlamayan gencin hayat kavga, ihanet, terk edilmilik ve intihar fikri ekseninde kararacak, adnn ztt olacaktr. Giz, adnn anlamnca srlarla yaayan bir kii deildir. Genelde sorular soran merakl bir karakterdir. Sadece Ikn onu aldattn ve terk ettiini rendii zaman ismiyle msemma olmu, mektubunda ilk buluma yerleri olan deniz kysna gideceini yazan Ikn peinden gitmemitir, onu umursamad bir sr olarak brakabilmitir. Suaytan, adn oluturan parlak kelimenin tersine paralanm, karalara blnm bir hayat yaasa da sonunda Gizle mutluluu yakalam, gecesine bir ay domutur. Toprak, adna uygun olarak engin gnll, veren, reten bir adam deildir. Dncesiz ve ihanet eden kahraman, yaad srece ei Suaytan iin bir kara Toprak olmutur. stanbulun babas Ahmet nce isyankar bir tavrdadr, Celalettin ile tannca tasavvuf ehli olmu ve dostuyla ems ile Mevlanay hatrlatan paylamlarda bulunmutur. Ahmetin ei Meltem ise hep sessiz bir rzgar gibi yaam, frtnasn iinde gizlemitir.
72
Okuldan kaan babasz Eyp, sabr ve drstlk yerine fakirlikten kurtulmann yolunu alp rpmada bulmutur. Ama yapt her ii vicdannda klfa uydurmaktadr. Kahramanlar kadar romann ad da dikkat ekicidir. Bela hem kabul hem sknt anlamna gelmektedir. Roman kiileri yaadklar zorluklara kimi zaman isyan etmekte, kimi zaman tevekklle bela demektedir. Bir fade Biimi: Kalemin Kda Demesi Belada yazmak eylemi bir ifade biimi olarak karmza kar. Yazma biimleri birbirinden farkl nitelikler tar, anacak her yazlan i dnyann aynas olmas bakmndan ortak zellik gsterir. Cem ld zaman, 2006 mezunlar onu unutmayacaklarn deil, hatrlayacaklarn ifade ettikleri samimi bir not yazar. Yine gen adamn lmne tank olan hemire Sude de kendi sorgulamalarn yanstan bir yaz yazar. Nursunun ehri terk ederken brakt mektup, Suaytann yalnzlndan syrld gnl, Ikn ayrlk ncesi Gize brakt not, Ahmetin kitaplarnn arasna yazd dnceler, Cemin yazd roman bir ifade etme biimi olarak yazmak eyleminin Belada ne kadar nemli bir yer tuttuunu gsterecek rneklerdir. Burada szn uup yaznn kald gereinin pay byktr. Hayatn Matrukas: Anlam inde Anlam Suzan Nur Baarslan bu romannda olay, kii ve nesnelere yzeysel bakmam; suyun dibini, dan ardn, bulutun stn grmeye ve gstermeye almtr. Daha nce bahsettiimiz isim meselesi dnda eserde, aldka iinden yeni eyler kan semboller de kullanlmtr. Gemi-imdi: Suaytann el ykama taknts vardr. Ei Toprak bu duruma kzdka o ellerini daha ok ykama istei duyar. Toprak lnce, Suaytan bu alkanl brakr. Demek ki basit grnen davranlarn arkasnda da basklar, ihanetler, skntlar yatar ama biz onlar her an dnemeyiz. Ik ise sevgilisi Gizin ok beendii dalgal salarn kestirir. nk ihanetinden kurtulma abas vardr, bir hata sonras yenileme ura vardr. stanbulun ocukluu, ky izlenimleri ve babas i dnyasnda hep yaar, iinde bulunduu an gemiten kopmu deildir. Cemin kazadan kalan ayakkab ba, Nursuyu yllarca gemie balayan ve vicdann saran bir badr. Bunun gibi ou olayda yazar, gemii, hali etkileyen ve ynlendiren bir izlek olarak hep diri tutmutur. Kahramanlar gemiten syrlamadka huzura erememitir. Kaza-Bela: Yaanan kazalar farkl hayatlar birletirirken ayn hayatlar ayrabilmektedir. Nitekim olaylarn ana noktasn bir trafik kazas tekil eder. Bu kazayla birlikte lenler, kaanlar, tanp evlenenler olmutur. Baa gelen kazalara tevekklle bela diyebilen ve gemiten syrlabilen Giz ve Suaytan mutluluu yakalamtr. Ama kazada Cemin lmne sebep olduunu dnen Nursu bu kazay bana gelen bir bela olarak grm ve yllarca vicdan azab ekmitir. Krmz: Trafik kazasnn olduu gn zellikle krmz kazaklara ve krmz a dikkat ekilir. Krmz, hayatn yakc-yok edici ynn simgelemek iin kullanlmtr. Nitekim o gn kazay yaayan erkeklerin krmz kazaklar ve krmz kta gei gelmekte olan lmn iaretleri olarak karmza kar.
Fikir Platformu
73
ocuk-Oyun-Oyuncak: Ahmet ocukken misket oyunu iin alar ve annesine ikayet edince bir tokat yer. Zaman geer, olu stanbul bir ocuk olarak alayp annesine koar. Bilgisayarda oyun oynatlmad iin Annesi onu teselli eder ve izgi filmle avutur. Burada yazar geen zaman, deien aile tavrlarn, zamann misketten bilgisayara yol aln arpc ekilde ifade etmitir. Bunlar dnda ak, isyan, eitim, iman, yaz, kurgu-gerek, kadn-erkek gibi kavramlar da derinlemesine irdelenmi, romann her sayfasnda yeni anlam ve armlarla ykl, katmerli hayat gzler nne serilmitir. nsan Kendini Gzler Gibi: Seyr-i Bela Kent insannn kmaznda ekillenmi Bela. Dalsz kalanlar, tuttuu dal kranlar, aynas krlnca aynasn kaybetmediini anlayanlar, hayat bir antaya sktrp antas alnnca hayatsz kalanlar, skntda erilip sevgide dorulanlar, yazlan oynayp oynanan yazanlar, kaknlar, hrszlar, mutasavvflar, arayanlar, bulan ve bulamayanlar Belal yollarda ilerleyen insanolunun gemiten bugne oynad yaam dramnn bir sahnesi Bela. stanbul semalarna kp da oradan ehre, ehirden insana, insandan yree bir ayna tutar gibi yazm yazar. Hayattan devirdiklerini sayfalara serpitirerek herkesin payna deni almasn ister gibi yazm. Edebiyatn edebiliinden kopmadan, sanatn cevherine sadk kalarak yazm phesiz dnyaya bela diyerek geldik. phesiz bela diyerek gideceiz dnyadan. Hepimiz az da olsa skntlara Al sana bela! diye ktk, bizi yoranlara ba belas dedik. Hayat ezelden sylenmi evetle, bu sz unutarak bakaldrdmz skntlar arasndaki bir izgide srdryoruz. Dnyann belasna tanklk iin Belann dnyasna uramak gerek.
Fikir Platformu
74
Atilla Yayla ve Liberal Baklar (Alper Grkan)
Polonyal filozof Leszek Kolakowski, enformasyon ann, bilgi ve haber tekelini yok ediiyle Sovyetlerin -ve tabi totalitarizmin- k arasnda dorudan bir alaka grr: eitli aralarla anonimleen bilgi ve haberle birlikte yalan stne kurulu olan totaliter sistemlerle, d dnya arasndaki ilikinin younlamas her eyi tepetaklak etmitir. Totaliter dzenlere benzer ekilde da kapal bir sistemle uzun dnem ticaret kadar enformasyonun da snrlandrld Trkiye de, 1980 sonrasnda almlarla bu kapall bir nebze krmak abasna girimiti. Turgut zaln -kyasen liberal denebilecek- politikalar, 24 Ocak kararlar gibi resmi icraatlar dnda darbecilerce sindirilmi toplumun yeniden ihyas gibi sivil almalar da buna rnek gsterilebilir. Artan teknoloji kullanm, uydu televizyonlarnn seyredilebilir olmas, telefon, bilgisayar ve faks cihazlarnn yaygnlamas da Kolakowskiyi hakl karr ekilde bu srece dorudan etki yapmt. Bunlarn yan sra ayn dnemde yaklak 60 yl boyunca sivillii rselenmi olan toplumumuzda sivillemenin ve liberal dncenin tantlmas gayesiyle de eserler neredilmeye, fikirler tartlmaya ve kurulular oluturulmaya baland. Siyasal slamclk, sosyalizm / komnizm, milliyetilik gibi ne kan siyasal grlerin ifade imkn her zaman bulunmuken pek fazla tartlmayan ve tutulmayan bir gr olarak liberalizm de kendini ifade imknn bu srete buldu ve 1992de kurulan Liberal Dnce Topluluu (LDT) gibi kurululara oluum frsat tannd.
75
Trkiyede liberal dncenin tantlmas, anlalmas ve benimsenmesi gayesini tayan LDTnun kurucularndan olan Atilla Yayla da bu ynde eserler kaleme alm ve yeniden biimlenen dnce dnyasna kendi ekseninden katklar salam bir isim oldu. Ankara niversitesi, Hacettepe niversitesi ve Gazi niversitesinde retim yelii yapm olan Profesr Yayla; Liberalizm (1990), Sosyal ve Siyasal Teori (1994), Kanun ve Dzen (1994) gibi telif ve evirilerle liberalizmin ne olduu ve ne olmad hakknda st ste makaleler yaymlad. Liberal Baklar da 1993te kitaplatrlmadan evvel Yeni Forum ve Trkiye Gnl dergilerinde yaymlanm olan bu trden makalelerin bir araya getirilmesiyle oluturuldu. Kitap; totalitarizm, adalet teorileri, bilgi a, insan haklar, kurucu rasyonalizm, Trkiyede liberalizm ve Hayekin sosyal dzen ve demokrasiye bakn ileyen sekiz makale iermektedir. Bu makaleler iinde Hayekin Kurucu Rasyonalizmi, Karl Poppern Ak Toplumu gibi zel kavramlarn yan sra liberal bakla toplumun kar, bireycilik, zgrlk, adalet, kendiliinden doan dzen, piyasa ekonomisi gibi kavramlar da sosyo-ekonomik ynden tartlyor ve aklanp rneklendiriliyor. Ayrca Sosyal dzen ve demokrasi adnda ayr bir balkla fikirleri ilenen Hayek bata olmak zere, John Locke, Robert Nozick, David Hume, Ayn Rand, Adam Smith gibi liberal dnrlerin fikirleriyle kavram ve liberal sistemler aklanyor. Sosyal adaleti genie tartan ve Fransz Devrimiyle birlikte insan haklarn bayrak yapt halde insan haklarna en byk darbeyi indiren Sovyet Devrimini ve kurulan sosyalist dzeni kyasya eletiren Atilla Yayla, zellikle sol kesimlere ait adalet ve gelir dalm konularnda da liberalizmin duruunu savunuyor. Bunu yaparken sosyal adalet teorilerinin, zgrln tanm ve tarifine dayanmasnn kanlmaz bir durum olmasndan dolay Yayla; liberal yazarlarn ncelik verdii negatif zgrlk (prosedrel adalet) ve sosyal adaletilerin ncelik verdii pozitif zgrlk kavramlarn gelir dalm gerekliinden yola karak deerlendiriyor. Bu konuyu elbette klasik liberal bakn piyasaya devletin yapt her mdahale, yeni mdahaleler getirecektir ilkesini n planda tutarak ele alyor. Gelir dalm dengesizlii, sosyal devletin snrlar, refah devleti gibi sosyolojik, ekonomik ve ideolojik tartmalarn lkemizde her geen gn biraz daha bilinli ve gereki olarak yaplmaya baland u gnlerde Liberal Baklar, on yedi yl nce sylediklerinden bir ey kaybetmemi olarak zgnln koruyan, referans kitap olmaya hala devam ediyor. Bu haliyle de mevcut sorunlara Trkiyedeki allagelmi reaksiyonlarn ve sorgulamalarn tesinde liberalizmin kendine has yantlarn vermeye devam ediyor. Yaylann zellikle Liberalizm adl eseriyle birlikte okunmas durumunda Liberal Baklar, fikir dnyamzdaki baz boluklar dolduracaktr. Ayrca kitap, mevcut ekonomik vahetle ykc nitelikteki sosyal adalet arasnda bize yeni fikir adacklar kefetme imkn salarken, srekli artan dijital devrim temposunu anlamlandrmay kolaylatracak bir eser olma zelliine de sahip.
* Siyasal Kitabevi/1.Basm
Fikir Platformu
76
Zamana Adanm Szler (Sezai Karako) - Kbra Nur Ayar Gerekst tiyatronun kurucusu olarak bilinen Tevfik el-hakim tiyatroya dair bir yazsnda yle der: Tiyatro yazar, teferruata dalmaktan, tavsiften, laf uzatmaktan daralr. Hedefi, bir kelimeyle veya bir cevapta karakterin resmedilmesiyle ya da bir ibarede anlam kuatmasyla vurmay ister. air de byledir. O da, varl kendisi sayesinde bir msrayla aydnlatabildii ayn tabiata sahiptir. Antik Yunan anda tiyatro yazarnn air kelimesini karladn da yine Tevfik el-hakim sylyor yazlarnda. Sanki anlatacan anlatm sonra bir ksm yerlerini silerek onu okuyann/izleyenin bulmasn istemi gibidir tiyatro yazarlar ile airler. Okumakta olduum Sezai Karakoa ait iir kitabnda tiyatroyu andran satrlara rastlamak zor olmad. Bir iirinde rnein ev kavramndan bahsedecek stad, kltr mirasndan, gelenekten grenekten, rfi adetlerden dem vuracak. Bunun yannda atadan kalma evleri, balar baheleri de anacak. fade etmek iin uzun uzun anlatp demiyor ki bunlar maddi, dierleri de manevi
Fikir Platformu
77
mirastr; laf uzatmyor. Tek satrla yle: ev miras deil, mirasn hayaleti Manevi olana, grnmeyene deil; grnen mirasa hayalet denilmi burada. Somut ile soyutun zt kullanm dnda anlam younluu bakmndan tiyatroyu da hatrlatyor bu satr. Tiyatronun bir zellii daha, bize bizi anlatmas, sahnede kendi hallerimizi bize sunmasdr. Bir sahne gelir, bir diyalog geer ki kendimizi buluruz oynanan oyunda. Yaadmz hayatn da bir oyun ve oyalanmandan ibaret olduunu hatrlatmas asndan tiyatro ayrca gzeldir. Zamana Adanm Szler kitabn okurken yle oldu ki ite bu satrdaki benim, deyiverdim gayriihtiyar. Tiyatro izlerken bu sahneyi ben de yaamtm, der gibi air ayna tutmutu bu sefer okuyucusuna. ocukluumuz iirinde ocukluumuzu anlatyor air ama oyuncakla oynayan, annesinin dizi dibinde alayan o kk ocuu anlatmyor. yle ifadeler var ki, onlar ocukken de byktler dedirtiyor ve okuyan kii onlara dhil ediyor kendini sevin ile. Tiyatroda gzel bir sahne izlerken aldmz zevk gibi, bu satrlar okurken de tevazu duyuyor insan; ne gzel anlatm air diyor, iyi ki hatrlatm. ocuklarla oynarken paylaamazdk Ali roln Ali gnein doduu yerden batt yere kadar kahraman
Ali olmaktan bir sedef her ocukta
Babam lambann nda okurdu Kaleler kuatrdk, bir mmin lse alardk Fetihlerde bayram yapardk slam bir sevinti kaplard iimizi
Annesi ya da bir by namaz klarken yanna gidip ne yapyorsun diye sormutur birok ocuk. Hz. Alinin Peygamber Efendimizi namaz klarken grnce yanna gidip bu amel nedir diye soruu gibi. Her ocuun namaz sorgusunda Hz. Alinin ilk namaz sorusu gizlidir. Her ocuk, bir sorusuyla, bir ynyle biraz da Hz. Alidir: Ali olmaktan bir sedef her ocukta imdi ise bydk. Byk iler baardk belki byk gnahlar iledik. Halimiz ok az zaman sahabeyi hatrlatt belki, ou zaman zalimlere benzedik, ehli kitaptan olmayan dost edindik. Ne yapyoruz, neden yayoruz gibi bir derdimiz de olmad, kimseye gidip bu yaptn amel nedir bile diyemedi
Fikir Platformu
78
kimimiz. Ama ocukken byle deildi. Zamandan yaknacaksak, gnler nasl da geiyor diyeceksek illa, bu hal bozuldu zerimizde diye zlmekteyim air ile beraber: islam bir sevinti kaplard iimizi Kitapta bulunan ses iirinde ise ilk vahyin gelii anlatlm. ehir halkndan uzakta, maarada iken gelen tek ses Cebrailin tad kelimeler iken, mekan ise darda izgiler var derin frtnal, ierde bir yeni dnya mermerden imi. ehirden byle uzaktayken dalarn tayamayaca o yk dada yalnz bana mmi olan bir zata yklenmi. Bir imek gibi aydnlk Melek kelimelere basa basa oku, Rabbinin adyla oku dedi Okumadan okuyacak renmeden okuyacak Yazmadan okuyacaksn Melek ite byle oku dedi
Hz. Peygamber ayeti yle bir manada okumutu ki; o andan sonra her an, her eyi Rabbinin adyla okuma cehdiyle yorulmutu. lk vahiy geldiinde nce maaradan daa kt, sonra dadan inerek evine gitti. zin gelene kadar da vahyi ehir halkna anlatmad. Buradaki aamal ini yine baka bir tebli srrn fsldyor bize. Yalnz iken gelen vahyi nce eine, ailesine, yaknlarna, sonra ehir halkna anlatmas; Hira maarasndan kp, nce Nur dana sonra Mekke ilerinde evine gidii gibiydi. Bu yle bir okumak idi ki ancak birka aamada okunabilirdi. nce Kuran yznden okuyan insan sonra kainatta Kuran okumaya balayacak, ardndan yaayan bir Kuran olacakt. Byle aamal bir okuyu, retilen o okuyutu: melek ite byle oku dedi Sezai Karakoun en ok bilinen iirlerinden biri de srgn lkeden bakentler bakentinedir. Bu balkla yazlan iir blmden oluuyor ama genelde okunan yeri nc ksm. Ardndan gelen ana balk ise esir kentten zlkeye ki balkta da hakim olan esaretten hrriyete kavuma duygusu kitap boyunca belli ediyor kendini. stadn daha nce incelediim kitaplarnda grdm zenginlik bu kitapta bir kez daha hayranlk uyandrd ahsna ve davasna kar. Bir iirinde yine: Bana ne Paristen
Fikir Platformu
79
Newyorkdan Londradan Moskovadan Pekinden Senin yannda btn tredi uygarlklar umurumda m Sen bir uygarlk oldun bir mr boyu Geceme gndzme
Karakoun o dnemlerde bir yandan kurduu Dirili Partisi araclyla konferanslar dzenlediini, lke ve dnya gndemini ok iyi bildiini ve fikirleriyle ok kiiyi etkilediini biliyoruz. ada bat dncesini derleyen kitaplar varken elimizde, air diyor ki bunlar umurumda m? Byle bir eliki var ortada, biz airi anlamyoruz diyemiyorum; aksine air bizi ne gzel anlam demek geliyor iimden. yi ki anlam ve bize anlatm, bir tiyatro gibi. Zamana Adanm Szler kitabnda zamana adanan szlerden sk geeni, en gzel anlatlanlardan biri de dnya srgn ifadesi. Saatler, mevsimler, yllar; gemi, gelecek deil yaadmz, yalnzca bir dnya srgn. ncesi, sonras olan bir ceza ertesi konumunda durunca dnya, dnyalk dileimiz de manidar oluyor: uzatma dnya srgnm benim Karakoun bahsettiim kitab, sayfa says bakmndan ince, ierik olarak da narin bir kitap. Esir kentimizde yaarken zlkenin havas hissediliyor sayfalarda. Kitaptan ban kaldrp srgn lkesine baknca bir daha insan, iirden kalma bir tatla deyiveriyor: uzatma dnya srgnm benim
Fikir Platformu
80
lmcl Kimlikler (Amin Maalouf) - Emre Paksoy Maaloufun kitab ne bir roman, hikye, ne bir siyasete matuf bir eser, ne de bilimsel bir aratrma. Sadece Lbnanda doup Fransada yetien ve Hristiyan olan bir Arapn dncelerini akc slupla anlatan bir deneme. Aslnda benim de ilgimi eken bu nokta. Ailem bir i Anadolu ehrinden. Ben ise Akdenizin bir sahil kasabasnda bydm ve eitimimin ounu Ankarada geirdim. imdi de Karadenizde yayorum. Bu nedenle bir nebze de olsa kendimi Maalouf ile ayn duygular paylam sayyorum En zor cevaplayabildiim sorulardan bir tanesi de Nerelisin? sorusu Ailemin memleketini sylemekle bydm ehre, bydm ehri sylemekle ailemin memleketine hakszlk edeceimi zannederim Bu yzden Bar Manonun Hemerim memleket nire? diye sorup Bu dnya benim memleket dedii arksn her dinlediimde bir tebessm oluur yzm de lmcl Kimlikleri okurken de aklma gelmedi deil, keke Amin Maalouf da bu arky dinlese, ne gzel olurdu. Bir taraftan da kimlik kavgasna yllarn vermi memleketimi grnce kimliin bir tebessm kadar saf olmadn, ok da lmcl olabileceini fark ediyorum Kimlik bize bir yandan ninemizden rendiimiz Besmele kadar saf temizken, bir yandan da on binlerce insann hayatn ve bir lkenin geleceini ykacak kadar acmasz ve lmcl olabiliyor Maaloufa gre ise kimlikten kast olunan, ne insann bal olduu milliyeti, rk, ne de inand dini. Kimlikle kastedilen, tabii ki bu deerlerin de bir arada bulunduu o insan zel olarak tanmlayan aidiyetler Kimlik sadece cebimizde tadmz doum yeri, dini ve nfusa kaytl olduu yeri ieren nfus czdanndan ibaret deil Ki kimliin sadece bu bilgilere indirgenmesi de insanlarn snflandrlmasna neden oluyor Ama insan sadece bunlardan ibaret deil ki Mesel deniz kysnda byyen birisi iin deniz kokusu onun kimliine bir eyler katmaz m?
81
Sbjektif bir kimlik alglamas kimlii meydana getiren aidiyetlerin de alglanmasn deitirir Mesela Yozgatta Ben Mslmanm! diyen birisi ile Kabilde Ben Mslmanm! diyen iki kii ne kadar ayn Mslmanlktan bahsediyorlardr sizce?.. Ayn ekilde Maaloufun rneiyle devam edelim: Saraybosnada sokakta elli yalarnda bir adam inceleyelim. 1980e gelirken, bu adam yle derdi: Ben Yugoslavm!, gururla gnl koymadan; daha yakndan sorular sorulduundaysa Bosna-Hersek zerk Cumhuriyetinde yaadn ve bu arada Mslman gelenei olan bir aileden geldiini belirtirdi. On iki yl sonra savan en iddetli gnlerinde ayn adam hi duraksamadan ve bastrarak yle cevap verirdi: Ben Mslmanm! Hatta belki de eriat kurallarna uygun bir sakal brakm bile olurdu. Hemen arkasndan Bonak olduunu ve bir zamanlar gururla Yugoslav olduunu vurguladnn kendisine hatrlamasndan hi holanmadn eklerdi. Bugnse adammz sokakta evirsek nce Bonak, sonra Mslman olduunu syleyecektir; dzenli olarak camiye gittiini de belirtecektir; ama lkesinin Avrupann bir paras olduunu ve bir gn Avrupa Birliine katlmasn umut ettiini sylemeden geemeyecektir. te Maalouf bu duruma zamann havas diyor Kimliin zaman ierisinde ne kadar anlam deitirebilme kabiliyetine sahip olduunun ironik bir rnei bu Bosnal amcann yaadklar Yine bir Maalouf rnei der ki, Afrika soykrmlara neden olan kabile mcadeleleri sadece oraya mnhasrdr Mesela Newyorkta yaayan bir Hutu ile Tutsinin birbirlerinden fark nedir sizce?.. Bizden bir rnek verirsek, neden stanbulda Krtler ve Trkler ticaret yapabilirken, rnakta terrist ve asker kimlikleriyle kar karya gelebiliyorlar? Ben de bu duruma, Maaloufdan esinlenerek, meknn havas demek istiyorum Peki kimlik bu kadar kt mdr? Aslnda kimlik ne ktdr, ne de lmcl Kimlii bu hale getiren yine bizleriz Kimlii kategorilerden ibaret hale getirmek, insanlarn oklu aidiyetlerini grmezden gelmek kimlii lmcl hale getirir Karmzdaki bir insan sadece Alevi olarak alglamak onun da karsndaki insan sadece Snni olarak alglamasna ve sadece bu kimlikle grmesine neden olur Bu da karmzdaki insann sadece bizden farkllklarn grmemize ve farkllklarn gze batrlarak kimliin lmcl hale gelmesine neden olur Bir taraftan kimlikler bu kadar lmcl hale gelirken, dier yandan da kreselleen dnyada insanlarn ortak yanlarnn artmas, ayn mzii dinlemesi, ayn elbiseyi giymesi ile arasndaki tezatla dikkat etmek gerek Aslnda kimliklerin bu kadar lmcl hale gelmesi aslnda birbirine daha da ok benzemeye balayan insanlarn aralarnda farkll ortaya koyma abas olmasn?.. Kanaatimce Kuranda Allahn bizleri renkleri ve dillerinin ayr yarattn sylemesi de bir anlamda buna k tutar Allah bizleri farkl renk ve dillerde, farkl kabile ve milletlerde yaratmtr, nk insanlar birbirileri ile tanabilsin, her nefs kendisini dier insanlarla arasndaki fark grebilsin Eer insanlar, bilinli ya da bilinsiz, ayn kimliklere (ayn mzik, ayn elbise, ayn dil, ) zorlanrlarsa,
Fikir Platformu
82
kimliin dier aidiyetlerini n plana kararak sadece farkllklar grmeye almalarna ve bu aidiyetlerin kimlii lmcl hale getirmesine neden olur Bu yzden kimliklerin lmcl olmamas iin kimliimize bir eyler ekleyebilmeli, aidiyetler zerine bina etmekten kanmalyz Kimlik sadece bizi dierlerinden farkllmz deil ayn zamanda farklln bir arada bulunabilmesinin de mmkn olduunu anlatt srece lmcl halinden kurtulacak Bir insann hangi kimlie sahip olduu kendi iradesi erevesinde gereklemiyor Doduumuz rk, yaamak zorunda kaldmz corafya ve ou zaman ailemizden gelen dini inanlar bunu belirlemekte Bu yzden de bu farkllklar bilinli bir ayrmclk nedeni olarak grlmemeli Askerliimi Adyamanda yaptm esnada Arl bir oban olan ve okuma yazma bilmeyen bir kardeimle birlikte Malatyaya hastaneye gidiyorduk. Minibste kulaklndan ykselen mzie bir ara kulak verdim Dikkatimi grnce Sen de dinler misin aabey ynndeki teklifini reddetmek olmazd Dinledii Krte bir trkyd. erisinde tek anlayabildiim ifade Biji biji Krdistane! idi. lk bata szlerini anlayamadm iin iimde bir merak duygusu belirdi. Ayn zamanda Biji biji Krdistane! szlerinden dolay bir rahatszlk hissettim. Ancak O, hibir siyasi ama gtmeden ve farklln vurgulamaya almadan sadece o trkden keyif almaya alyordu. Hatta, iyi niyetiyle bu keyfe beni de ortak istemiti. Bir dndm Onunla bir arada olmak bana huzursuzluk vermiyordu Bu ana kadar da aramzdaki kimlik farknn vurguland hibir olay yaamamtk Ne ben Onun Krt olmasn ya da Krtesini yadrgamtm, ne de O benimle birlikte bu niformay giymeyi Hatta bulunduumuz yerde en sevilen askerlerden birisiydi Kendisinin bu topraklar da benimle birlikte yaamay en az benim kadar istedii ortadayd. Bu yzden ben de en az onun kadar o trkden keyif almaya altm Mesele aradaki bu farklln bir zenginlik olduunun bilincinde olabilmek Krte belki benim iin bir anlam ifade etmeyebilir Ancak Onun iin ilk rendii kelime Daye kadar deerli Hlsa benim grdm Krte ile onun aidiyeti olan Krte ok farkl eyler Hlsa, kimlikten kastedilen insann ta kendisi Hatralarmz, memleketimiz, kkken korktuumuz karanlklar, bykken yaadmz aklar aslnda hepsi ben demek Buraya annemizden iittiimiz azar ya da efkati de koyabilirsiniz Devletin vatandana yapt kt muamele ya da salad hak ve zgrl de Tm bunlar bizi biz yapan aidiyetlerimiz ksacas Yine tm bunlar kimliin lmcl olup olmayacann kstaslar Dier yandan, lmcl bir kimlik kendisinin de sonunu hazrlyor Sadece karsndakiyle arasndaki fark alglayabilen bir kimlik, karsndakini ldrd zaman kendi kimliinin de farkna varamayacak te bu yzden, benim kimliimin senin kimliin var olduu mddete bir anlam olacak te bu yzden, farkllklar bir arada olduu mddete yaayacak
Fikir Platformu
83
Halite Yaayan Simonlar (Erden zkant) 1956 ylnda dnyaya gelen Hanefi Avc liseyi Ankarada polis Kolejinde bitirdi. Ardndan Polis Enstitsnde eitimine devam etti ve bilahare Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun oldu. eitli yerlerde grev yapt. En son Eskiehir l Emniyet Mdrlne atand ve bu grevdeyken iki blmden oluan ve Angora Yaynevi tarafndan baslan Halite Yaayan Simonlar: Dn Devlet Bugn Cemaat kitabn yazd. Avc, 397 sayfalk ilk blmde anlarn anlatrken, 200 sayfalk 2. blmde ise Fethullah Glen Cemaatini anlatyor. Kitap, Avcnn Neden yazyorum balkl yazsyla balyor ve Avc burada unlar sylyor: Neden yazyorum? Yazmak iin kimsenin bir sebebi olmamal. Okumak dnyada elzem olduu halde, okumayan lkemde yazmann sebebi aranyor, aryoruz. nsan kendine de soruyor. Neden yazyorum? Neden yazmalym? Herkesin, brakn kolayca, bin bir abayla dahi gelemeyecei bir noktadaym. Saysn bilmediim kadar ok olay ierisinde yer aldm, ok ey yaptm; ama yaptklarmn bir ksmn yktm ve tamamnn yklmas gerektiine inanyorum. Bu kitapla bir ksmn daha ykmaya alacam. Kendimce sa grle, baz deerlerle, belirli bir vatan, millet, lke ahlak anlayn kapsayan inanlarla bydm. Daha ycesine zenerek yaadm ama geen zamanda, yaayarak grdm olaylar sonrasnda bu yce deerlerin bir ksmn sorgulamaya baladm. Bunlardan yalnz biri veya bir ksm bile yazmam iin yeterliydi. lerleyen sayfalarda Avc unlar sylyordu: Ben Simonlamayacaktm. Yanl kim yaparsa yapsn kar kacaktm; su ileyenler kendi tarafmdan insanlar, kendi arkadalarm bile olsa veya ne kadar gl olursa olsun, bedeli ne olursa olsun kar duracaktm. Aslnda Simonlar her yerde, her rgtte var; insana deer vermeyen,
84
zgrl nemsemeyen, itaat kltrnn hkim olduu, grup menfaati iin itaatin istendii her yerde Simonlar var. Anlarn anlatmaya balamadan nce ise Avc unlar yazm: Bir kitap yazmay emekli olunca dnmtm; genel kanaat de brokratlarn ancak emekli olunca yazmalar gerektii ynndedir. Ancak her eyin bayat tatsz olduu gibi bilginin bayat bir ie yaramayaca, zamannda yaplmayan uyarlarn anlamn yitirecei iin kitab bir an nce yazmaya karar verdim. Bundan dolay dilin, slubun ve eksikliklerin ho grlmesini diliyorum. Avc bu cmlelerin ardndan ilk grev yeri olan Mersin anlarn anlatyor. Bu blmde PKKllarn yaptklar bir banka soygunundan, Acilciler operasyonundan, hvanclar operasyonundan bahsediyor. Ardndan 8 yla yakn grev yapt Diyarbakr anlarn anlatyor. Diyarbakrdaki Seren Operasyonundan, Burhan Nart olayndan bahseden Avc ardndan da stanbul anlarna geiyor. Burada stanbul operasyonlarndan, stihbarat Dairesinin ihtiyac olan baz teknik malzemeler ve zel cihazlar almak iin sraile gitmelerinden, Cem Ersever olayndan bahsediyor ve Ersever olayyla ilgili olarak unlar sylyor: Uzun szn ksas, Cem Ersever cinayetinin faillerini bulmas gerekip de bulmayanlar, bunun iin hibir adm atmayanlar Cemin failleridir. stanbul anlarnn ardndan Ankara anlarndan bahseden Avc bu blmde Susurluk Olayndan, Cem Uzan olayndan, Neter 2 operasyonundan, Kayseri uyuturucu operasyonundan bahsediyor. Burada Susurluk konusu nemli nk Avc Susurluk Komisyonuna verdii ifadelerle Trkiyede n yapt. O srete kimisi Avcy kahraman kimisi ise Fethullah Polis ilan etti. Ankara anlarnn ardndan Avc Edirne anlarn anlatyor kitabnda ve Devlet blmn son grev yeri olan Eskiehir anlaryla bitiriyor. 338. sayfada Ergenekona deinen Avc Ergenekon olay nedir sorusunu soruyor ve arkasndan Ergenekon olay hakknda veya bugn mahkemelerde bu iddiayla ilgili olarak yarglanan kiiler hakknda ok ey bildiimi syleyemem. diyerek balad cmlelerine yle devam ediyor: Nasl ki Susurluk Olay terrle mcadele ad altnda rejim muhaliflerinin, sistemi deitirmek isteyenlerin susturulmasn salamak iin hukuk d yollarla onlar yok etme yntemi, bu amala oluturulan rgt ve yaplar ve bunlarn zamanla bozularak maddi karlara dayanan eteleme durumudur. Ergenekon da devletin rejim iin ngrd temel ltleri yerine getirmeyen- getirmek istemeyen bir siyasi anlayn iktidar olmasna mani olmak veya iktidar olmu ise zorla, antidemokratik yntemlerle onu devirmek anlayn savunanlarn oluturduu bir birliin addr. Daha ak bir ifadeyle anlatlrsa, Ergenekon demokratik yntemlerle iktidara gelmi bir hkmetin ve siyasi kadrolarnn illegal yntemlerle, zorla, iddetle, militarist yntemlerle devrilmesini ve siyasi kadrolarnn ve siyasi anlaynn tasfiye edilmesini savunan bir anlay ve dnce erevesinde bir araya gelen bir gruptur Yarglama sonunda bir veya birka kiinin ceza almas, cezann az veya ok olmas hi nemli deildir. Mhim olan bu dnce ve anlayn yanl olduunun mahkeme tarafndan tescil edilmesi ve hukuk sisteminin bu yanll mahkm etmesidir. Bana gre mahkeme bunu gerekletirdii anda amaca ulalm demektir. Cemaati anlatt ikinci blme Avc inan dnyasndan bahsederek balyor ve bu blmde Emin Aslan olayna, Erzincan olayna, Deniz Baykal kaseti gibi birok konuya deiniyor. Ancak ikinci blm okuduka insan Ya birinci blm yazan Avc deil ya da ikinci blm diye aryor. nk birinci blmden yukarda ksaca alntladm Ergenekon tarifinden bambaka eyler anlatyor Avc ikinci blmde. Bu blmdeki Avcya gre Ergenekon operasyonlar fasa fisoydu, Glen Cemaatinin komplolaryd ve operasyonlar yrten tm birimler grevden alnmalyd. Bu blme gre: Dantay saldrs, savcnn zorlamas ile Ergenekona dhil edilmiti. Hrant Dink cinayeti, her ynyle en ince teferruatna kadar aratrlmt, karanlkta kalan hibir yeri bulunmuyordu ve Ergenekon operasyonu
85
erevesinde yaplan kazlarda bulunan delillerle rgt ilikisi kurulamyordu. Avcnn kitabn ilk blmnde devlet eletirisi yaptn ve Ergenekonu illegal rgt olarak kabul eden cmlelerini sraladn ancak ikinci blmde hereyi Glen Cemaatinin yaptn anlattn ve Ergenekonun iini boaltmaya altn, Bu olay hakknda hibir bilgiye sahip deilim ama diyerek balayan cmlelerin bu olay cemaat yapmtr iddiasyla bitirdiini gryoruz. Ayrca kitabn k tarihi de dikkat ekiyor: Austos 2010. Yani referandumdan tam 1 ay nce. Bununla ilgili olarak amil Tayyarn elik ekirdek kitabndaki szlerine bakalm ve yazy sonlandralm: Kendi ifadesiyle kitap Polis Gn nedeniyle 10 Nisan 2010da piyasaya srlecekti. O tarihte kitapta cemaat blm yoktu. Bir operasyon kapsamnda cemaat mensubu polisler tarafndan dinlendii kukusuna kaplmasyla kitabn format deiti. NTV ekranndan kamuoyuna duyurduu gibi, tand baz eski dostlarla yapt pazarln sonu vermemesi ve kamuda dahi iyi gelecek umudunun tkenmesi zerine, hem cemaat hem iktidarla hesaplamay tercih etti. Bu hesaplama gds, Avcy, Susurluk srecinde kavga ettii derin unsurlarla koalisyona srkledi. elikilerle dolu Avc usul Hali Paradigmas byle dodu. 8 Austos 2010da matbaaya gnderilen Haliin Simonlar, referandum ncesi kar hamle olarak Ergenekon san Ergun Poyrazn Takunyal Fhrer kitabyla birlikte raflardaki yerini ald. Yeni konumlanma, bu kitab, Albay Dursun iek imzal, kamuoyunda AKP ve Gleni Bitirme Plan olarak bilinen rtica ile Mcadele Eylem Plannn bir paras haline getirdi sanki.
Fikir Platformu
86
Kozmostaki Tek Hakikat* - William C. Chittick (Alper Grkan) Ayn anda hem modern anlamda bir bilim adam, hem de lemi ve nefsi Kuran ve Snnette izah edildii gibi anlayan bir Mslman olmak mmkn mdr? Peki, hem bir sosyolog olmak, hem de tevhid kavramnn i manasna uygun dnebilmek mmkn mdr? Mesela Mslman bir bilim adam, bedeni bir maraz ele alrken onun kaynan aklayan bir hadisle bilimsel bir tespit arasnda kpr kurmay baarabilir mi, buna gerek duyar m? Ya da sosyal ilerlemenin olduu kadar atmalarn da sebebi olarak grlebilecek toplumsal eitsizlikler, yaratmdaki tm hiyerariye ramen bir sorun olarak ele alnabilir mi? zellikle pozitivizmin bilimsellikle edeer kabul edildii mevcut paradigma dahilinde bu sorular dnen herkes iin yantlarn aryor. Aydnlanmadan sonra hkm sren, eyann tabiatna dnk materyalist nedensellik; dinin karmlarn kmseyerek grmezden gelmeyi elzem kld. Bu sayede her eyi en kk paralarna blerek tasnif etmeye ve anlamlandrmaya alan bilim, bilginin kendisinin ve kaynann bilinemezliini de ieren postmodern durumdan baka bir yere de ulaamad: Sonsuzluun ilahi tanmndan matematik tanmna kayd zihinler ve tekliin eitliliinden okluun mutlaklna Kozmostaki Tek Hakikat kitabyla bu sorunu ele alan William C. Chittick, modern zamanlarda insanlarn ibadet ederken Mslman gibi davrand; ama bir doktor, mhendis, sosyolog veya siyaset bilimci gibi dnd sonucuna varr. Yani dinsel bak as, sadece ahiret iin yaplan ritellerle snrlandrlarak dnyay anlamlandrmann esas, onu kavramann ve ona uyumluluun bir gerei olmaktan karlmtr. Muhkem bir iman stne sadece haftalk derslere katlarak ya da baz
87
kitaplar okuyarak slam bir ekilde dnmeyi ummay safdillik olarak gren Chittick, bu kadar abann gelenein hkim olduu modern ncesi zamanlarda bile yetmediine vurgu yapar. Bu ynden tm kitap, modern zamanlarda yaayan insann hakikatle ilikisini irdeleyerek ona bir yol gsterme abasnn eseridir denilebilir. slamn bu asr iin anlamABD doumlu William C. Chittick; New York Stony Brook niversitesinde Karlatrmal Edebiyat ve Kltrel Aratrmalar profesr ve ayn zamanda bn Arab, Mevlana gibi deerleri Batya tantan bir mtefekkir yazardr. zellikle hitap ettii Batda slam ve tasavvufla ilgili Arapa ve Farsadan ngilizceye yapt evirileri ve yorumlaryla tannan Chittick, doktorasn 1974te Tahran niversitesinde Fars edebiyat alannda Seyyid Hseyin Nasrn talebesi olarak tamamlad. Daha sonra onun da etkisiyle tercmelerinin dnda gelenekselci (tradisyonalist) ekoln dier Batl mtefekkirlerine paralel olarak eserler kaleme ald. Bu eserlerindeki metinlerin ortak vasfn kendisi, slamn bu asr iin ifade ettii anlam ve amzda olabilecek en mkemmel uygulanabilirlii bulma gayreti olarak tanmlad. Bu gayretin bir devam niteliindeki Kozmostaki Tek Hakikatte de ada meseleler hakknda dorudan olmasa da gndermelerle balant kuran yazar, nesilden nesile aktarlan nakl bilgiyle bir mridin varl olmakszn edinilemeyecek olan irfan bilgi arasndaki ayrm netletirmekle ie giriiyor Gelenein tabiat Kulland dil, yapaylktan ve zorlamadan uzak olan ve tasavvuf stlahn en mnasip bir ekilde yanstan tercman mer olakolunun okumay kolaylatrd eser, yedi ana blm (makale)den oluuyor: Kendisine dayanlmadan hibir dinin hayatta kalamayaca irfan gelenein bu ada ortadan kalkml durumu ve geri geliinin nndeki muhtelif engeller kitabn ilk drt blmdeki metinlerde ileniyor. Sz konusu yazlarda; gelenein tabiat hakknda bilgiler, irfann stn rten i ve d kuvvetler, nakl ve irfan bilgi arasndaki farkllklarn derinlemesine ortaya konmas, felsefe ve tasavvufun temel unsurlarnn erh edilmesi, iyilemenin nndeki engeller, modern dncenin bir art olan ideoloji gibi konular ileniyor. Beinci blm hari tm metinler esasta ders notu olarak kaleme alnm olan kitabn son blmndeyse, irfan gelenein gnmzdeki sorunlar stnden anlalmas iin belirlenmi konular irdeleniyor. Bu son blmler; Seyyid Hseyin Nasrn fikirleri, dil meselesi, efsanev tahayylat, kinat ve nefs ilikisi, felsefenin zne-nesne kartlnn aksine slamn nefse arif olma hassasiyeti ile irfan taliplerinin yolculuklarna ayrlm. slam irfan gelenei, tamamen olmasa da byk apta srra kadem basmtr. Diyen yazar, dier eserlerinde yapt gibi itihad, ilim, ulema, irfan, tevhid, gibi kelimelerin szck karlklarndan ziyade zellikle Batl okura seslenerek bu terimlerin tasavvuftaki kavramsal karlklar stnde duruyor. Kitabn bu yn, baz kavramlar az ok bildiini dnen okur tarafndan yadrganacak gibi dursa da kimi zaman hukuk gibi oka kullandmz bir kelimenin bile fazlaca fark edilmeyen ok ynl anlamll hatrlatlp ortaya koyularak bu alyor. Ve modenizm Sufi Kitapn zenli baskyla yaynlanan Kozmostaki Tek Hakikat, slamn kabuuyla yetinmeyip ze eilmek ve geleneksel irfan gelenei yeniden ihya etmek suretiyle modernizmin ideoloji, ilerleme, evrim, devrim, bilim gibi putlarndan kurtulmann olanakllna vurgu yapan zgn bir eser.
88
Fikir Platformu
nsanlarn kulluk ettii tanrlar, hayatlarna bir ierik ve anlam veren referans noktalardr diyerek modern putulua deinen Chittick, Hakikat kavramyla; kendisinden baka herhangi bir eyin gerek olmad, Ondan gayrisinin mulk olduu Varlka iaret ediyor. Velhasl, Kozmostaki tek hakikat, Yaratcnn kendisidir diyen Chittick, okurunu da bu bilginin nda kendini kefetmeye davet ediyor * Sufi Kitap, 1. Bask
Fikir Platformu
89
sim, ehir, Ylmaz zdil (Osman Timurta) sim/ehir/Hayvan okudum. zdilin yeni kitabn. Onu yazcam, onun gibi. Ksa ve z. Net. Biz Trklerin kendimize has huylar vardr. Severken dvmek, Ya da verken Svmek gibi. yle ki: Bak erefsize, ne bina yapm yau Namussuz, dehet bilgiye sahip
te byle veriz, aslnda daha ok sveriz. Normalde,
Fikir Platformu
90
Bu szler kavgada bile sylenmez. Gariptir, biz verken syleriz.
zdil de bylesi vlesi bir adam. Kalemi ok salam. Ksa ve z sylyor. Cuk diye laf gediine oturtuyor. Keke z de Dili kadar salam olsa. Olsun, Ben yine de onu seviyorum. Huyum kurusun, Bir Trk gibi
Fikir Platformu
91
mparatorluk a (Alper Grkan) [Okudum Yazdm sitesinde yaynland+ Modernlikten Postmodernlie, Emperyalden mparatorlua Yeryznde bir dzen var: Corafi keiflerle Yeni Dnya Amerika ve Afrikay kefedip smren Batnn retim-tketim dengesine uygun olarak dayatt bir dzen Ki Bat, bu dzen sayesinde edindii sermayeyle evreyi smrd ve kapitalizmle aklanan bir devir balatt. phesiz ki Batnn kalbi ABD idi Karl Marx, szkonusu dzenin ilk geliiminde analizini yaparak felsefe-sosyoloji-siyaset genine odakl Das Kapital ile bu srece Emperyalizm adn verdi. Onun iin toplumsal deiimin tarihsel istikameti; ilkel-feodalist-emperyalist/kapitalist-komnist dnemleri belirleyen kilometre talaryd. Her ne kadar diyalektik ve tarihsel materyalizm herkese kabul grmediyse ve zellikle tarih okumalarnda toplumsal deiimde en belirgin faktr olarak ekonomiyi ne kararak aklamas tam olarak onaylanmadysa da; Marksn aklamalar mevcut dnemi ve -belki- gelecei anlamaya yardmcydlar. Yeni Kta ve Dounun hammaddelerini Afrikal klelerle ileyip pazarlayan Batnn, biriktirdii sermaye sayesinde kapitalist bir sisteme gemi olduu sadece Marksist teoriye sadk olanlar iin deil, herkese kabul edilen bir gr oldu. Klasik Marksistler iin Marksn, komnist topluma doru olan doal evrim sreci hala devam etmektedir. Dnya, her halkarda kapitalizmin younlaan krizlerle kn grecek ve kendiliinden kolektif bir hayat biimiyle snfsz topluma evrilecektir.
92
Fikir Platformu
Ancak; kapitalizmin krizleri adeta bir frsata dntrerek kendini srekli yenilemesi, sermayenin post kapitalizm yahut kreselleme gibi biimlerle- yeniden yaratm, sosyal refah devletlerinin yaygnlamas, tketim toplumlarnn mevcut zenginlikle uyumas gibi nedenlerle bu k srecinin olduka uzamas, baz Marksistlerin farkl ekilde dnmesine sebep oldu. Bunun sonucunda klasik Marksistlerce dneklikle ya da sapmayla sulanan baz Marksistler, bugnk dnya dzenin Marksn aklamalaryla yeterince anlalamad iin yeniden deerlendirilmesi, tevil edilmesi gerektii sonucunu kardlar. Bylece, emperyalizm/kapitalizm gibi kavramlar, ya tadklar anlam tam karlayamaz oldular ya da dnyay anlamada sahip olduklar nemi yitirmeye baladlar. Artk literatrde, klasik Marksist sylemde yer edinememi olan Yeni Dnya Dzeni, Neo liberalizm, Kreselleme/ neoglobalizm, post modernizm, post kapitalizm gibi kavramlar yer bulmaya balad. mparatorluk da bu yeni kavramlardan birisi *** talyada bir ii rgt lideri olan ve Padua ve Paris niversitelerinde siyaset bilimi dersleri veren Antonio Negri ile Duke niversitesinde edebiyat profesr olan Michael Hardtn beraberce kaleme aldklar mparatorluk, bu eski kavrama yeni bir anlam yklemek ve dnyay bu kavramla anlamak iin yazlm bir eser. Emperyalizmin sona erdiini ve artk mparatorluk diye bir dnemde yaadmz ileri sren Negri ve Hardt; amalarn, ada, kresellemi bir dnyada genel bir iktidar teorisi hazrlamak olarak aklyorlar. Onlar iin imparatorluk kavram; ada kresel dzeni tanmlamakta artk yetersiz kalan emperyalizm kelimesinin karldr. Bu kavram semelerine sebep olan Roma mparatorluundaki monarik, aristokratik ve demokratik sistemlerin i ie gemilii ve herhangi bir darnn ve merkezin artk kalmad gerekliidir. Merkezsiz ve topraksz olan bu yeni ynetim tarz, tarihteki imparatorluklara nazaran daha gerekidir; nk ilk defa olarak bugn snr tanmayan bir hal almtr. mparatorluk nedir tam olarak? Kresel piyasa ve kresel retim evrimleriyle birlikte bir kresel dzen, yeni bir ynetim mant ve yaps, ksacas yeni bir egemenlik biimi ortaya kt. mparatorluk, bu kresel mbadeleyi etkinlikle dzenleyen politik zne, dnyay yneten egemen gtr Bizim temel tezimiz udur: Egemenlik yeni bir biim alm, tek bir hkmetme mant altnda birlemi bir dizi ulusal ve ulus-st organdan olumutur. te bu yeni kresel egemenlik biimidir imparatorluk Kitabn ortaya att ikinci kavramsa okluktur. Sermaye tarafndan biimlendirilen yeni dzende eski kavramlarn aklayc olmadndan hareket eden yazarlarmz tarafndan ortaya atlan okluk; hem halk, hem ii snfn hem de tm toplumlar kapsayan etkin bir kavram. ada emek biimlerini ve blnmelerini irdeleyen yazarlar; okluku en basit biimde, emek znesinin gereklii olarak tanmlyorlar.
Fikir Platformu
93
Oluturmaya altklar bu kavram yeterince anlamlandramadklarnn farknda olduklar iin olsa gerek 2004 ylnda okluk diye ayr bir eser kaleme alan Negri ve Hardt iin okluk, halk kavramyla kartrlmamas gereken bir kavram. Halk, birlik oluturan bir nfusu temsil ederken okluk, indirgenemez ve ok boyutludur. kinci olarak okluk kavram, gruh, kalabalk ve kitleyle de kartrlmamaldr. Gruh, kalabalk ve kitle gerekten de ok boyutluluk zellii tar ama de edilgen znedir; aslnda, zellikle edilgen olduklar ve bu yzden kolaylkla gdmlenebildikleri iin tehlikeli olduklar dnlr. Buna karlk, okluk etkin birok boyutluluktur ve bu yzden otonomiyi ve demokrasiyi baarma yeteneine sahiptir *** Trkiyedeki basm iin yazdklar nszde: Trkiye teden beri, birok bakmdan yerkreyi Birinci ve nc olmak zere blme giriimlerini boa karyor. tespitleri dikkate deer. Bu bir anlamda Kar-mparatorluk diye tanmladklar yeni bir toplumsal bnye iin dndkleri tasarmn bir paras gibi gzkyor. Yazarlarmz, tm sorunu klasik Marksistler gibi ele alp bir ekonomi sorunsal olarak grdkleri iin Kar-mparatorluk blmnde de balatlacak olan yeni bir retim rejimine deiniyorlar ve bu rejim olmakszn yeni bir dzenin kurulamayacana vurguluyorlar: Buras u ynden nemli ki, Trkiye; Meksika, Hindistan ve in ile birlikte bu yeni retim rejimlerini deneyen ve bu nedenle gelecek iin dikkat gerektiren lkeler arasnda sralanyor. Sosyalist (kinci Dnya) sisteme kaplmadan kapitalist sistemin ezici arklarn ve emperyalist lkelerin (Birinci Dnya) dzenine uymadan uluslar aras/ulustesi birlikleri nemseyip mutabakat arama dneminde olan Trkiyenin; merkezi olmayan bu Yeni Dnya Dzeninde bir merkez olma gayretkelii konusunda da bizleri uyarm oluyor *** mparatorluk; yaymland dnemde tm dnyadaki klasik Marksist ve sol evrelerden sert eletirilere tabi tutuldu ve gericilikle itham edildi elbette. Yine de Yeni Dnya Dzeni adna rgtlenmi ulus-st (BM, NATO gibi) yaplarn bu dzen adna mparatorlukun kontrolne girii, emek biimlerinin ve ona bal olarak smr ve hegemonyann dnm ile okluk diye tanmlanan yeni snflandrmalara ihtiya duyulmas gibi post modern dnemler iin sol klar sunuyor oluu ve yeni bir militanlk anlayndan bahsediyor oluu ilgiye deer ve nemsenmesi gereken bir nerme oluturuyor. Post modern dnemde bir kez daha kendimizi Francisin durumunda buluyor ve iktidarn sefaleti karsna varln enliini dikiyoruz mparatorluk, farkl bir komnist sylemle dile getirse de eski deyii anmsatarak biten bir manifestoyla sonlanyor ve imparatorluun bir geici biimden ibaret olduunu, baka bir dnya mmkndr dercesine dile getiriyor.
Fikir Platformu
94
100 Soruda Glen Hareketi (Erden zkant) Fethullah Glen ve onun telkinlerinin etkisiyle bir araya gelen insanlar cemaatletiler, saylar gnbe gn artt, medya ve ekonomi dnyasnda etkinliklerini artrdlar, yurtdna aldlar, yurtdnda okullar atlar. Dolaysyla da bata lkemiz olmak zere birok lkede merak edilen Glen ve Hareketi ok sayda kitaba, konferansa ve akademik almaya konu oldu. Birok kiinin sempati duyduu cemaat, baz basn yayn organlar ve bir kesim insanlar tarafndan ise tehlike olarak grld ve grlmeye devam ediyor. Cemaati tehlike olarak gren kesim Ergenekon srecinde ortaya kan belge ve bilgilerde cemaatin parmann olduunu dnd ve bu kukular Eskiehir eski Emniyet Mdr Hanefi Avcnn Halite Yaayan Simonlar Dn Devlet Bugn Cemaat adl kitabnda yer alan iddialarla birlikte ayyuka kt. Kimilerine gre cemaattiler kimilerine gre ise bir Gnlller Hareketi Cemaat iseler birtakm temel gereksinimlerin karlanmasn kolaylatran, ilikileri gemiten gelen deerlerin dzenledii ve insanlarn herhangi bir zorlamaya tabi olmakszn katldklar geleneksel cemaat miydiler yoksa modern toplumlarda veya cemaatlerde grlen gnll ilikilerin esas olduu ve ortak karara dayanan kurallarca ynetilen yeni cemaatleme tipi miydiler? Btn bu tartmalarn eliinde cemaat denince ilk akla gelen Glen Hareketi ile ilgili u sorular ska sorulmaya baland: Cemaatin temel ilkeleri nelerdir? Niye Fethullah Glen? Glen hareketindeki insanlara Glenin hangi sylemleri cazip geliyor? Glen hareketi bir tarikat mdr? Cemaat yaps iinde bireyin yeri nasl belirlenmitir ve birey cemaate teslim olmadan zgr iradesini korumay nasl baaryor veya baarabiliyor mu? Glenin laiklik anlay nasldr?
95
randaki gibi bir dini rejim istemekte midir Trkiyede? Glen cemaati devlete alternatif bir tekilatlanma mdr? Hareketin finans kaynaklar nelerdir? Yurtdna alan okullarn kaynaklar nasl salanyor? Bu okullarn gayeleri nelerdir? Ve daha birok soru Evet, btn bu sorular ve daha fazlas merak ediliyordu birok insan tarafndan. Gerekten neydi bu Glen Cemaati? Kimlerdi bunlar? te tm bu sorular, 1995 ylnda Trkiyenin ilk Dou Raporunu yazdnda raporu byk ses getiren Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi ( Mlkiye ) retim Grevlisi ve Bugn gazetesi ke yazar Prof. Dr. Dou Ergilin Mays 2010da Tima yaynlarndan kan yaklak 400 sayfalk 100 soruda Fethullah Glen ve Hareketi adl kitab cevaplandryor. Yukardaki sorularn yantlarn hem Glenin kendi azndan verdii cevaplarn hem de Ergile sunduu daha nce yaymlanm beyanlarnn derinlikli toplumbilimsel analizini ieren bu kitapta buluyoruz. Byk bir abann rn olan kitabn hazrlan aamasnda Ergil Fethullah Glen ile 2 kez, Glenin uzun bir sredir yaad ABDnin Pennsylvania eyaletindeki ikametinde buluup, grm. Peki, ama yukardaki sorular kitapta nasl cevaplandrlm? Birok sorunun sayfalar sren cevab var kitapta ancak aada 100 sorudan sadece 9 tanesini cevaplarn ksaltarak vereceim. te o merak edilen soru ve cevaplardan bir demet( Fethullah Glenin ksaltlarak FG, kendisini sayan ve sevenlerin deyiiyle Fethullah Glen Hocaefendinin de ksaltlarak FGH eklinde getii kitabn banda okuyucuya duyuruluyor ) Soru 7) Glen Hareketinin temel ilkeleri nelerdir? Cevap) Kitapta bu sorunun cevab 3 sayfa uzunluunda. Ancak cevab kitaptan u cmlelerle aktarabiliriz: Bu sorunun yant, Fethullah Glenin bir din adam olduu gereinden ayr dnlemez. Sylem ve eylemleri bir sre iinde gzlendii zaman FGH nin gelenekle moderniteyi uzlatrmaya alt grlr. Ona gre toplumun zellii vardr: Toplumsal uyum- ki bunun somutlam biimi demokrasidir-, alma ve retkenlik-ki bu kavramlar yatrmclk ve giriimcilik biiminde gerekleirken serbest pazar ekonomisinin gelimesini de salar- bir de ahlak ve dayanmann toplumsal istikrar salamas. Glen retisindeki kuvvetli milli damar her zaman sezilir. zleyicilerine; milletlerini glendirmeyi, dier insanlara almay ve geni insanlk ailesini kucaklamay salk verir. FGH bu konuda manevi arac teklif eder: Tevazu, msamaha ve kendini insanla adamak. Soru Bugn birok slam dnr, reticisi ve slam adna eitli uygulamalar yapan insan ( icrac) varken FGH nin retisinde izleyicilerine cazip gelen nedir? Cevap) Bu soruya yant verilebilir: a- e kapal deildir. Bu kitle, dnyayla bark, billurlamakta olan Yeni Dnyadan korkmayan, hatta onu kendi deerleriyle karlamaya hazr bir topluluk oldu. Ancak bunu yaparken hibir zaman dinsel cemaatin dar snrlarna skmad. b- Otoriteyle kavgal deildir; farkllklarn armonisini savunur. Siyasal grup ve otoritelerle ne kavgal, ne de onlarla yol arkada. c- Dsal, yani zorlayc bir ahlak anlayna sahip deildir. Glen ve izleyenleri iin ahlak, insann kendisiyle ve dier insanlarla diyalogunun ls olmaldr. Bunun gereklemesi iin bir dsalwww.derindusunce.org Fikir Platformu
96
otorite gerekmez. Daha sonra kitapta a, b ve c klar tek tek alarak cevap verilmi soruya. Buradaki b kk ise bana 31 Mays 2010 gn srail askerlerinin, Gazzeye yardm gtren Mavi Marmara gemisine saldrmalarnn ardndan Glenin yapt aklamalar ve aklamann ardndan medyada kopan frtnay hatrlatt. Soru 13) Glen Hareketi bir tarikat olarak nitelendirilebilir mi? Manevi alana ilikin retileri ve gnlk hayata ilikin pratikleri, ona tarikat denmesine olanak verir mi? Cevap) Glen hareketinin temel dinamikleriyle klasik slam tarikat geleneinin dinamikleri benzemekle birlikte hareket, gerek bir sivil inisiyatif olarak rgtlenme biimi, gerekse kltrleme ( esas ald deerler ve onlar uygulama ) biimi ile tarikat rgtlenmesinden ayrmaktadr. Tarikat, daha zel ve mahrem olana yneliktir. Kiiyi ( saliki yani tarikat yolunda olan ) dnyadan soutur, sosyal hayatn iinden kopararak bireysel ve ruhi tecrbe ve ileleri yneltir. yelerini btnyle sosyal hayattan koparmasa da tarikat, daha kat, alma ok da direnli disiplin iinde tutar. Glen hareketi, tarikattan ziyade Mevlana, Yunus, Yesevi izgisinde bir izdmdr. Adeta onlarn ada bir izdmdr. Soru 15) Fethullah Glenin ilk izleyenleri, yeni geldikleri kent ortamnda dini deerleri merkeze alan bir cemaat yaamna ihtiya duyan insanlard. Dayanma ve yardmlama onlar iin nemliydi. Bu cemaat yaps iinde bireyin yeri nasl belirlenmiti ve birey cemaate teslim olmadan zgr iradesini korumay nasl baaracakt? Bu sorunu pratikte ve retide nasl zdnz? Cevap) Sayn FGH, Sorudaki cemaatlemeyle alakal hususlara aynen katlmak zor dedikten sonra, sorunun ikinci blmn yantlad. Glen dncesi ve dayanma ideolojisinin nemli kavramlarndan birisi ve bireyin topluluk iinde kaybolmasn engelleyen emniyet sbap ura olgusudur. Kurann hkmlerine balanan ura olgusu, cemaat mensuplarnn kendi aralarnda aldklar kararlar ve dzenledikleri ilikileri birbirlerine danarak ve dayanma iinde gerekletirmeleridir. Bu, inanan bir toplumun en nemli zelliidir. FGH ye gre eitlie, katlmaya ve dayanmaya olanak veren ura, Kuran- Kerimde namaz ve infakla ( geindirme, yedirip iirme) ayn izgidedir. Soru 17) Fethullah Glenin laiklik anlay nasldr? Cevap) FGH, yrrlkteki hukuk kurallarna bakarak laisizmin diyanetin dnya hayatna, idarenin de dini hayata karmamas; herkesin kendi sosyal ortamnda inancn zgrce yaayabilmesi olarak anlalmas gerektiini savunuyor. FGH ye gre insanlar, bir dine mensup olup olmama konusunda kendi serbest iradeleriyle karar vermeliler. Kitapta bu sorunun cevabnda Glen, laik ve laikleme arasndaki farktan da bahsediyor. Soru 45) Glen hareketini devlete alternatif bir tekilatlanma olarak gren ve gstermek isteyenler var. Durum gerekten byle mi? Cevap) Bazlar diyorlar ki Siz fahri elilik yapyorsunuz, fahri konsolosluk yapyorsunuz, fahri ataelik yapyorsunuz, devletin alternatifi misiniz? Buna benim cevabm udur: ayet, sizin ulaamadnz yerlerde, baz kimseler bu ii yapyorlarsa onlar takdir etmek lazm. Demek orada bir boluk varm. Layklar veya deiller, bu boluu o insanlar dolduruyorlarsa, sevinmek lazm; arkalarnda durmak ve onlar desteklemek lazm.
97
Soru 51) Hareketin finans kaynaklar nelerdir? Balar eklinde balayan kaynak temini, kresel bir etkinlik an u anda nasl ayakta tutmaktadr? Cevap) Rabtann veya ABDnin maddi yardma bulunduundan tutun, eitli istihbarat rgtlerine angaje olunduuna varncaya kadar deiik iftiralarla karalamaya altlar. amur at, yapmasa da izi kalr felsefesinden hareket ettiklerini zannettiim bu insanlar, kendi dncelerinde asla baarya ulaamadlar. Bizim alnmz ak ve aktr, hayatmzn hibir dneminde, daha sonralar yzmz kara kartacak, bu kabil eyler iine hi mi hi girmedik. Bundan sonra da Allahn izniyle girmeyeceiz. Evet, bylesi byk apta hizmetlerin gerekleebilmesi iin maddi kaynaklara ihtiya olduu bir gerektir. Biz onu hep, Efendimizin snnetinde grdmz usul zerine halka dayanarak gtrmeye altk. Elbirliiyle altk ve eitli vesilelerle halkmza tercih ettik. Onlar da destek verdiler. Bu konuda halk nnde de, Hak katnda da veremeyeceimiz bir kuruluk hesabmz yoktur. Soru 80) Okullarn gtt gaye nedir? Balangta neydi, imdi nedir? Cevap) Sevgi, bar, hogr ve kltrler aras diyalogu esas alm, kendi milli ve manevi deerlerine saygl, dnyay gzel okuyabilen nesiller yetitirerek bu lkelerle Trkiye arasnda olduu kadar kendi aralarnda da kprler kurarak dnya barna katk salayan nesiller meydana getirmek. Okullarn al amac; devletin srtndaki eitim ykn hafifletmek, ayn zamanda milli ve manevi deerleri n planda tutan, evrensel deerlere sahip kan bilinli genler yetitirmektir. Bu ama, okullar aldnda da byleydi, imdi de bu ekilde devam etmektedir. Soru 91) Okullarn finansman ihtiyac veya a nasl karlanmaktadr? Cevap) Genel itibariyle okullar paral eitim vermektedir. Okullarn finansman ihtiyac renci gelirlerinden karlanmaktadr. Finansman a olutuunda kurucu irket ortaklar tarafndan takviyeler yaplarak bu aklar kapatlr. Mterek ev sahibi devletle ortaklaa alan okullarn belirli masraflar yerel idare tarafndan karlanmaktadr. Ayrca durumu msait olan velilerden yardm alnmaktadr. Bunun yannda eksik finansman a orada i yapan ve Glen felsefesine sempati duyan hayrsever iadamlar tarafndan karlanmaktadr. zetini anlattm kitap Cemaat, cemaatleme ve Glen topluluunun tarihsel perspektif iinde deerlendirilmesi balkl sonsz ile bitiyor. Tabii, Glen Hareketi ile ilgili kafalardaki soru iaretleri de cevaplanyor.
Fikir Platformu
98
Dindarlk, Dinsizlik ve Mutluluk (Mustafa Akyol) [3 Ocak 2010 tarihli Star gazetesinde yaynland+ Din, insanlara mutluluk verir mi? Peki ya dinden yoksun ama elencesi bol bir hayat ne verir onlara? Bu sorular irdeleyen yeni bir kitap kt Amerikada. Biri Berkeley dieri Harvarddan iki felsefecinin (Hubert Dreyfus ve Sean Dorrance) kaleme ald kitabn ad All Things Shining: Reading the Western Classics to Find Meaning in a Secular Age. Trkeye, Ildayan Her ey: Din D Bir Dnyada Anlam Bulmak in Bat Klasiklerini Okumak diye evirebiliriz. Kitabn hretini parlatan da, New York Times gazetesinin bu gibi kltrel meseleleri iyi yakalayan ke yazar David Brooks oldu. Ben de, akas, Brooksun kesinden rendim sz konusu iki dnr ve tezlerini. Dreyfus ve Dorrance, bizde karanlk a diye habire ktlenen Ortaan nemli bir artsn tespit ederek giriyor konuya. Diyorlar ki, o dnemde insanlar Tanr tarafndan yaratlm ve kaderi Onun tarafndan belirlenmi varlklar olarak hayat tecrbe ediyordu. Bu ise, hayata gl bir mn, tevekkl ve iyimserlik katyordu. Fakat modern ala birlikte bu inan zayflamaya balad. Tmyle ortadan kalkmadysa da, herkesin benimsedii bir n kabul olmaktan kt.
Fikir Platformu
99
Bu ise, bu iki felsefeciye gre, Bat toplumlarnda yaygn bir mutsuzluk yaratt. Hayatn Allah tarafndan belirlenmi bir anlam ve amacnn olmad fikri, bir kararszlk ve huzursuzluk hali dourdu. Buna kar Batl toplumlar yeni mutluluk araylarna giritiler. Evvel, daha nceden dinin salad mutlak hakikate balanma duygusunu, mutlak doruluk iddiasndaki totaliter ideolojilerde aradlar. Weimar Cumhuriyetinin sper-sekler kltrnden ykselen Nazizm, bunun en iyi rneiydi. Ha gitmi, yerine gamal ha gelmiti. Ancak bylesi sekler dinler, II. Dnya Sava sonrasnda gzden dt. Batl sekler insan da, nihilizmden ka daha spontane eylerde bulmaya balad: Spor msabakalar veya rock konserleri gibi. Dreyfus ve Dorrance, bu gibi youn heyecanlarn, bir alp gtrme etkisi yarattn anlatyor. Yani, bir stadyumda veya konser salonunda kendilerinden geen bireyler, bir ka saatliine de olsa, kendilerinden daha byk varla ve amaca balanma hissini tadyorlar. Kitap, bu gibi rnekleri inceleyerek ve yenilerini nererek anlamsz hayatlara nasl anlam katarz sorusuna cevap aryor. Bu iki dnre gre daha muhafazakr kaan David Brooks ise, dinin aslnda pek ok insan iin hl geerli bir kurtulu yolu olduunu hatrlatm. Ben de, Brooksa yakn durarak, u kadarn syleyeyim: Batda balayan anlam krizi kukusuz bizim topluma da sram durumda. Ama sreci epey geriden takip ediyoruz. O yzden de bizdeki sekler din (yani Kemalizm), hl epey revata. te yandan spontane mutluluk takviyeleri salayan modern icatlar da hayatmza girmi halde. Ancak yeni yeni tantmz bu oyuncak ve elencelerin aslnda pek bir derde deva olmadna dair Batda oluan sezgiler, bizde henz zayf. Bir baka deyile, pahal bir jip srnce bann ge ereceini sanan milyonlarca adam var memlekette. Ya da o jipin sa koltuuna kurulunca mutluluu yakalayacan sanan bir o kadar kadn Oysa, mesele dnp dolap baka bir eye geliyor: Necip Fazln ho ifadesiyle, Bat adamnn bir buuk asrdr, bunca kefine ve oyuncana ramen bulamad Trkn de yine bir buuk asrdr ite bu Bat adamnda bulduunu sand eye O mbarek olu srrna
Fikir Platformu
100
Maaradakiler: Ham Ama Drst Bir Magnum Opus (Alper Grkan) [Okudum Yazdm sitesinde yaynland+ Herkes tarafndan kabl edilen bir hakszla isyan etmek kolay m?.. Okuyucu tedirgin olmaktan haz etmez. Tarihte arad, ezelden beri bildii samalklardr. Onu aydnlatmaya kalkmak, gururunu incitmek ve fkelendirmektir. Sakn ha! Byle bir hadnainasla yeltendiniz mi l basacaktr: Mukaddeslerimizi ayaklar altna alyor Cemil Meri, Maaradakileri bitirirken; Anatole Francetan yapt bu alntyla mphem bir hulsaya girierek, kitaplar -kyasen- tersten okuyan bir kltrn ocuklarn gerein ters yz edilmeye msait tabiat hakknda uyaryor. Bu uyar, en sonda olsa da aslnda kprden nce son uyar olmak mahiyetini tayor: Ki, ayaklar altna alnan mukaddeslerimizin ne olduunu, Maaradakileri bitirirken belki fark edebileceimiz maaramzdan karak dnebilelim Bir anlamda yolcu olan entelektel iin, Maarann iiyle d arasnda cidd bir fark yoktur: nk zirve iin yaplan mcadelenin, sadece kavramlar arasnda getiini ve cenk sahasnn tefekkr dnyas olduunu bilen aydn; kendini hapsedecei bir maaraya doru yrmektedir her zaman. Bu gereklikte, Dou ile Bat arasndaki gelimilik fark da doal olarak grecelidir. Belki tek cidd fark; -mziyle rbtay koparp atan- Dil nklb gibi cebr mdhalelerle kendini savunma ve gelitirme olanaklar epey daraltlm olan Trkiye aydnnn, mkl bir kompleksle yzyze braklm olmasdr: Bunun an kapatp mranda daha cesur bir rotaya girmek yerine aalk kompleksine batrlm merak-aratrma-okuma yoksunluklar; maarann iini, dndan daha da karanlk bir hle sokmutur. Karanln aslysa, glgedir
Fikir Platformu
101
*** Bu lke tohum, Maaradakiler aa Girite Eflatunun Devletinden yaplan iktibasla, Maaradakiler ile neyin kast edildiinin ipularn vererek balar eser: Dardan biri konutu mu, esirler glgelerin konutuunu sanr, yle deil mi? Ksaca, onlar iin tek gerek var: Glgeler. mr boyunca hakikati kendine mesele edinmi olan Cemil Meri, duvarlar hayaletlerle ssl bir maarada yaadmz ve gerein bambaka bir dnyada cereyan ediyor olabilecei tahayylnden hareketle; entelekalitenin, entelektelin, entelektalizm, entelijansiyann izini srer kitap boyunca: Batda, Douda ve arada kalm fikir corafyasnda dolar srekli. Entelektel kimdir? Aydn snf neyin peindedir? Entelijansiya dnyaya ne verebilir? Anari ile ayaklanma nerede birleir, nerede ayrlr? Hrriyet fikri, Tanzimatta nasl bir anlamla yklyd? Terakki, bir yol deil de put mudur? gibi yant malm olan, olmayan bir ok mevzya el atar; biraz dank, biraz uzak, biraz krklarla dolu ama hep iirsel, ekici ve kuatc slbuyla. Kendisi de bunun farknda olduu iin; Bu lke tohum, Maaradakiler aa. Bu lkedeki tohumlarn henz hepsi aalamad Maaradakiler; arpk, gdk ve yerine oturmam dncemizin kurunkalemle izilmi bir tasla Belki sevimli deil ama drst bir kitap. der sonralar. *** nsanlk ayn sefil putlara tapan bir aknlar kafilesi Hakikatte maarann ii de d da bir. 150 Yldr bir glgeler aleminde yayoruz. Kitap, kendi insanndan kopan aydnn trajedisi. Amac yeralt maarasna bir para aydnlk getirmek diyerek maarann dnda Avrupa ve Rusyay iindeyse Trkiyeyi tasvir eden ve dnce kiliselerini reddeden Meri, ayrca; sofistlerden rahiplere, kapitalizmden sosyalizme, liberalizmden anarizme, nevrozdan nihlizme, Marxtan Ali Saviye bir ok ismin, olgunun ve kavramn yanndan yahut iinden geirdii okuyucuyu nefes aldrmakszn gezdirir hakikat deryasnda. Bunu, hibir isme/cisme kalp ve teorik skclkla yaklamadan; her eyi grd kadaryla, yceltmeden, alaltmadan, namuslu bir aydna yakt gibi uzaktan temas ederek yapar. Tenkid ve yorumlarnda taknd hakikati, dil ve hakinas tavr nedeniyle bir ereveye sdrlamad ve belirli bir gzln ardndan bakmad iin (gnllerden olamasa da) yrngelerden dlanm olan Cemil Meri; her kitabnda olduu gibi (bence en doyumsuz eseri olan) Maaradakilerde de yine ayn yolda ilerler: Kavramlar incelikle seip, tanmlar kendine has klar, nitelemeleri dilce belirleyerek, metodunu kartlklar stne kurar ve doal olarak hakikati, arzulad oranda en sarih bir tarzla ortaya koyar. Tm bunlarla Meri; tarihte, olaylarda ve kitaplarda dolarken sadece hulsa m ediyor? Elbette ki hayr! Mutlular pek mtecessis olmazlar diyen Meri, durmakszn soruyor, sorguluyor, fikir bombasnn pimini ekip satrlarn arasna brakveriyor: Mehln fethi, mziye bal olanlar rahatsz eder. Her tecesss tehlikelidir Ne glyorsun? Anlattm senin hikayen
102
Aydn olmann, entelektalitenin, dnebilmenin ve nihayetinde insan olmann temel koulu olarak grd tecesss adna; bir dervi ya da devrimci sabr ve inadyla hayat ve onu btnleyen her ayrnty, mutlulukla birlikte bir kenara koyar. Bunu yaparken, Nietzschenin, Hakikat olsunda varsn yaam son bulsun sylemine yakn bir tarzda, Dostoyevskinin -ve yaratt karakterlerininrh dnyasnda kendi aclarna bir merhem arar: Zavall dostum! der ve kendi kendine bir yakarla dker son szlerini; byklere yalnz aclarnla m benzeyeceksin? Dnce dikenli bir ta. sadan Gandiye kadar Tanrya nisbeti olan her ulu, Tanrlarn hmna urad. Tanrya nisbeti olmadan Tanrlarn hmna uramak, hazin Artk, maaray; kendi aclarn yaayan/yaamas gereken okur iin resmedip, terk eder. Son satrlaryla, ayn samalklar tekrarlamaktan holanan aydnlar ve bunlar dinlemekten zevk duyan kitleleri mukaddes bir maarada, mukaddes glgeler arasnda brakr
Fikir Platformu
103
Taraf, Baransu Gazetecilii ve Karargh Kitab (Erden zkant) Gazeteci kimdir? sorusuna Amerikal gazeteci Clifton Daniel yle cevap veriyor: Bir olay dosdoru bir biimde renen, derleyen ve sonra onu en doru ve gereklere uygun biimde yazan kiidir. Gazetecilikte temel ilevin, gerekleri bulup, bozmadan kamuoyuna yanstmak olduunu gz nnde tutarak; 1) Yaynlarda hi kimse, rk, cinsiyeti, sosyal dzeyi ve dini inanlar nedeniyle knanamaz, aalanamaz. 2) Dnce, vicdan ve ifade zgrln snrlayc; genel ahlak anlayn, din duygularn, aile kurumunun temel dayanaklarn sarsc ya da incitici yayn yapamaz. 3) Bir kamu messesi olan gazetecilik meslei, ahlaka aykr zel ama ve karlara alet edemez. 4) Kiileri ve kurulular, eletiri snrlarnn tesinde kk dren, aalayan veya iftira nitelii tayan ifadelere yer verilemez. 5) Basn organlar, yanl yaynlardan kaynaklanan cevap ve tekzip hakkna sayg duyar. Gazetecilerin yukarda baz maddelerini yazdm andn ve Basn Meslek lkelerini okuyup bir de basnmzdaki gazetelere baktmz zaman gerekten armamak, lkemiz adna zlmemek elde deil.
Fikir Platformu
104
Basnmzn en byk sorunlarndan birisi holding gazetelerinin basn dndaki ticari ileri sebebi ile veya gelir durumlar kstl olan gazetelerin bir ksmnn, ayakta kalabilmek iin baz kii veya kurulularn sesi olma yoluna gitmesi, karlkl olduu dnlen menfaatlerin var olmasdr. Seim dnemlerinde bunun en canl rneklerini grebiliriz. Belirli bir zihniyeti destekleyen ve karlnda beklentisi olan pek ok gazete vardr. Birok gazete reklm alamama korkusu ile elde ettii bilgi ve belgeleri yaynlamamaktadr. Ancak 4 yl nce Ahmet Altan kaptanlnda Dnmek Taraf olmaktr sloganyla yayn hayatna balayan Taraf gazetesi bu tabuyu yerle bir etti. Taraf gazetesi ou, 1994 ylnda gazetecilie balayan Mehmet Baransu imzal olmak zere imdiye kadar birok belge ve bilgi yaynlad. Yaynlanan haberler Trkiyeyi oke ederken yllardr saklanan gerekler bir bir ortaya kmaya balad lkemizde. imdiye kadar yaynlanmaya cesaret edilemeyen bu bilgi ve belgelere zaman zaman Genelkurmaydan, hkmetten, muhalefetten ve yaynlanan haberleri ou zaman grmezlikten gelen baz basn yayn organlarndan sert tepkiler geldi. Ancak Baransu ve Taraf hibirine aldrmad ve birok nemli olay insanlara duyurmaya devam ettiler. Yapt haberleri ses getiren Baransu, yazd kitaplarla da adn duyurdu.Msy Hanefi Avcnn Yazamadklar adl kitab piyasaya yeni kan Baransunun 2010 Martnda yaklak 600 sayfalk Karargah kitab kt Karakutu Yaynlarndan. Kitapta Tarafta yaynlanan haberler ve haberlerin ayrntlarnn yan sra Anayasa Mahkemesi Bakan Vekili Osman Pakst ile Genelkurmay Bakan Orgeneral lker Babu arasnda yaplan gizli grme, AKP ve Gleni Bitirme Plan erevesinde Islak mza ile ilgili savclarn nasl bir soruturma yaptklar, Ko Mzesinde ele geirilen bombalarn fotoraflar, Lahika Plannn perde arkasnda yaananlar, Balyoz Darbe Plannn yaynlanmam belgeleri gibi ilk kez yaynlanan belge, bilgi ve fotoraflar da yer alyor. te Tarafta yaynlanan ve kitapta ayrntlaryla anlatlan haberlerden baz rnekler 12 Haziran 2009 Cuma: Baransu imzal AKP ve GLEN BTRME PLANI haberine gre belgedeki imza Psikolojik Harp Dairesinin yeni ad olan Genelkurmay Harekt Bakanl 3. Bilgi Destek ube Mdr Kurmay Albay Dursun ieke aitti. TBTAK, Jandarma, Emniyet ve Adli Tp raporlarnda belgedeki slak imza Dursun iekin el rndr tespiti yaplmasna ramen iek srarla imzann kendisine ait olmadn syledi ve hatta savclktaki sorgusunda farkl imza att. Belge, emekli yzba avukat Serdar ztrkn brosunda ele geirildi. Islak imza tartmalar srerken orijinal belge bir subay tarafndan soruturmay yrten savclara gnderildi. Belgede Durum bal altnda Ergenekon soruturmas Trk Silahl Kuvvetlerini ypratmaya ynelik giriim olarak deerlendiriliyordu. Plann icra blm ise yleydi: Laik ve demokratik dzeni ykarak, eriata dayal bir slam devleti kurma hayalinde bulunan AKP Hkmeti ve ona destek veren eitli gruplar ile Fethullah Glen grubu bata olmak zere radikal dini oluumlar hakkndaki gerekleri gn yzne karmak, kamuoyunun desteini krmak ve faaliyetlerine son vermek zere bilgi destek faaliyetleri icra edilecektir. Bu amala cemaat mensubu ahslarn i yerlerine veya evlerine silah braklarak silahl rgt yesi muamelesi yaplmas, AKPnin ypratlmas iin her trl propaganda yrtlmesi ngrlyordu. 26 Austos 2009 aramba: Baransu imzal ve Baransuya 2009 yl Sedat Simavi Gazetecilik dl kazandran haber O drt er byle ld: Pimini ekip bombay verdi: Elazda tim komutan, nbette uyuyan askere ceza olarak pimini ektii el bombasn tutmasn emretti. Bomba patlad, 4 ehit. 19 Kasm 2009 Perembe: Baransu imzal haber Gayrimslimleri vuracaklar Mslmanlar sulayacaklar: Kod ad Kafes
Fikir Platformu
105
20 Ocak 2010 aramba: Baransu, Yasemin ongar ve Yldray Our imzal ve gazetede birka gn boyunca devam eden Balyoz plan iddialar: 1. Ordu Komutan etin Doan cuntasnn 2003 ylndaki darbe planlarn Taraf ele geirdi. Fatih camii bombalanacakt, Kendi jetimizi drecektik, 200 bin kiiye tutuklama, D tehdide kar tatbikat denen Balyoz plannda i tehdit AKPnin devrilmesinden sonra kurulacak hkmet de var: Balyoz hkmeti 22 ubat 2010 Pazartesi: Yine Baransu imzal haber: Parola: Adi Babakan: Bu akam Erdek Deniz s ve garnizon komutanlnda nbet tutacak erlere, Trkiye Cumhuriyeti Babakan hakknda Adi Babakan dedirtilecek. Komutanlk bu ayb derhal dzeltmeli. Ayrca kitapta Paalarn Darbe Karnesi de var. 3. Ordu eski Komutan Org. Saldray Berk iin her zaman aranabilir denilen karnede paalarn destek verecek ya da vermeyecek diye isim isim filendii karne. te yukardaki haberler ve daha fazlas, hakknda birok dava alan Baransunun Karargh kitabnda yer alyor. Tabii Baransu ve Taraf bu haberleri belgeleriyle birlikte yaynladka medyada u sorular ok sk sorulmaya baland: Orduyla, askerle ilgili olumsuz haberler yaplamazd eskiden. Ne deiti? Belgeler niye hep Baransuya, Tarafa gidiyor? Bir rportajnda Baransu bu 2 soruya da cevap veriyor. 1. soruya Baransunun cevab: Bir kere toplum deiti. nternet kt. Bugn sadece bir ksm medya yok, 2 ksm medya var ve ok salkl bir ey. Toplumu ynlendirmek artk ok kolay deil. Hibir grupla, devletle, finansla ba olmayan bir gazete kt. Ve yazlmayanlar yazd. Yazdktan sonra, yazlabiliyormu kanaati dodu ve belgeler gazeteye gelmeye balad. 2. soruya Baransunun cevab: Ben, Aksiyon dergisinde alrken yolsuzluk haberleri yaptm. Bunlarn bazlar askerle ilgiliydi. Oradan tandklarm var. Akaryakt kaakln ilk kez yazan benim. OHAL dneminde Gneydouda gazeteci olarak bulundum. Birok askerle tantm. Bunun tesinde siz yazdka haber sizi buluyor. Gazeteyi buluyor. Bir kurum iinde hukuksuzluktan rahatszlk duyan varsa ve bunun kamuoyu tarafndan bilinmesini istiyorlarsa, hangi medya grubu bunu yaynlyorsa belgeleri oraya gnderiyorlar. Baransu ayrca Bu haberlerin ardndan askerler arayp bize teekkr ediyorlar da diyor. 2010a damgasn vuran ve sayfa says ok olmasna ramen akc bir ekilde okunabilen, Kararghta yaananlar ok gzel bir ekilde anlatan kitap, okumayanlar iin zetle byleydi. Ayrca yaznn banda sorduum Gazeteci kimdir? sorusunun yant da her trl zorlua ve tehdide ramen yukarda rneklerini verdiim haberleri yapabilen, belgelerini yaynlayabilenlerdir.
Fikir Platformu
106
Dirili Neslinin Aments (Sezai Karako) - Mehmet Ylmaz
Gen yazarmz Kbra Nur Ayar bir sredir Sezai Karako kategorisi altnda stad ve eserlerini tantyor. ok da iyi ediyor zira Sezai Karakoun fikirlerinden yeterince istifade edilmediini dnyorum. rnek? Bir zaman nce dahil olduum sol ilhiyat / sosyalist slm yorumu tartmalarnda sormutum: slmn adalet ve hukuk alannda nesi eksik ki sosyalizm ile bunu tamamlamak istiyorsunuz? Ayn soru liberallere veya slma yama yapmak isteyen baka akmlarn temsilcilerine de sorulabilir. Bir eyi dzeltmek iin o eyi ok iyi bilmek ve drt drtlk bir eletirisini yapmak gerekmez mi?
107
Fikir Platformu
Mslman lkelerin iinde bulunduklar olumsuzluklar karsnda biz nerede hata yapyoruz? diye sormak gerekirken insanlar slmn neresini dzeltelim? eklinde tuhaf araylara giriyorlar. (Bkz Mslmann Zamanla imtihan kitab) Batnn teknik ve ekonomik stnl karsnda mzmin malubiyet hissine kaplan yar-aydnlarn kendilerini dzeltmek yerine bilmedikleri ve tatbik etmedikleri halde slm dzeltmeye / tamamlamaya / reform yapmaya kalkmalar sanrm bir kibir gstergesi. Ben kusurlu olamam demek ki dinim bozuk, dzelteyim!. Oysa nefsinin tuzaklarna dmeden, akl kullanarak ilerlemenin yollar var: ALLAHn insanoluna en byk nimeti olan slm inan ve medeniyetine mensup olan bir toplum nasl olur da bugnk ackl duruma der? Bunun mutlaka bir veya bir ok sebebi vardr. Bunu bilmeliyim. te btn bu konular incelemekte ilim benim rehberim olacaktr. Byle diyor Sezai Karako Dirili Neslinin Aments adl kitabnda(sf. 15). Bir yaknma ya da gemie zlem kitab deil sz konusu eser. Mslman aydnlarn bazen aka sormaya bile ekindikleri bu basit(!) sorunun cevabn aryor Karako. artc bir cret, entelektel bir cesaret ile yapyor bunu. Cemil Merii hatrlatan bir slup. Kimseden korkmayan, kimseye ho grnmeye almayan, her eyi olduu gibi, dobra dobra syleyen biri Karako. Cret ve cesaret diyorum nk ar derecede seklerleen yaamlarmzda Mslmanlara slm tavsiye etmek gericilik saylyor. Oysa kmaz bir sokaa girdiinizde ya U dn yaparsnz ya da geri vitese takarsnz. te Dirili Neslinin Aments bu geri dnn, geriye giderek ilerlemenin, yazarn deyimiyle diriliin kitab. Endstri devrimini takip eden dnemde batnn iine dt bir fikir ve vicdan krizi var, bu aikr. (Bkz. Bir pozitivizm eletirisi kitab) Ancak teknoloji sayesinde (veya yznden) daha o asrlarda klmeye balayan bir dnya var. Telgrafla, trenle, matbaa ile, uak ile her ey; sava, zulm ve ktlk gibi fikr daralma da hzla yaylyor. te bu klen dnyann geri kalan ksm da batyla birlikte srklendi bu dte. Bu tarihi gerei aklnzda bulundurmanz gerek ellerinizde Dirili Neslinin Aments tutarken. nk btn slm corafyasyla birlikte Trkiye de dyor ayn ukura. (Bkz. Trkiyenin Ulus-Devlet Sorunu kitab) Bugn hl srmekte olan Liberalizm ile Sosyalizm-Komnizm ekimelerin neticesi ne olursa olsun Mslmanlar iin bir alternatif tekil edemez. nk her ikisi de insan madd karlarndan baka bir derdi olmayan zeki hayvan(!) mertebesinde grr. Biraz bu akmlarn temsilcilerini okusanz hemen fark edersiniz: Homo Economicus dnda bir insan yoktur ne liberalizmin ne de komnizmin gznde. (Liberalizmin Kara Kitab kitab). nsanlar bir arada, bar iinde yaatmak iin hukukun yerine ister piyasay isterseniz stn(!) ii snfn ya da baba bir devleti koyun Mslman iin are olamaz bu. nk: Tekliim Bat ideasnn hedef ald anonimlik deildir. Yani bir istatistik unsurdan ibaret olmak olamaz tek insann alnyazs benim dncemde*...+Gzmde Adam Smith ile Marx ayndr. kisi de insan egosunun putunu zenle tarihin iinde heykelletirmekten, insanln srtna bu ar putu yklemekten baka bir ey yapmamlardr. lim dahilinde kalan bulular dndaki szleri ve ileri srdkleri grler, zledikleri veya nerdikleri dzen, batan sona insana aykr, insanl felakete gtren ve tarihi zulm kbus gibi stmze kerten kararm ruh, kalb ve zek hezeyanlardr.
Fikir Platformu
108
Anonimlik vurgusuyla birlikte iki dncenin eklemlenmesine zellikle dikkat edin. Ahlk sorgulamalar neticesinde Marxn dahi (mrnn sonunda) teslim ettii bir hakikate de iaret ediyor bu szler. Ben Marxist deilim demek zorunda kalan Marxn lmnden sonra baslan msveddelerinde ifade ettii gibi modernitenin meselesi insann eylemesi, eylerin insanlamas. Nedir tam olarak? Naziler yok etmek iin kamplara topladklar Yahudilere ein stck diyorlard, bir para. *cisimleen, eya, nesne haline getirilen+ nsanla layk grlmeyene(!) kar yaplan saldrganlk da su olmaktan karlyordu bylece. Bugn Gazzelilerin katli iin fetva veren hahamlar da Gazzeli insanlar ayn ekilde para statsne indiriyorlar. srailli ocuklar bombalarn zerine komik mesajlar yazdktan sonra askerler onlar teki ocuklarn zerine atyor. nsana sadece insan olduu iin kymet veremeyen bir uygarlk ne kadar zgr/liberal olursa olsun fertlerini ein stk (mal, cisim,) olmaktan kurtaramayacak. ocuklarn cinsel istismar adl makalemizde anlattmz gibi pedofiller de iinde yaadmz tketim toplumunun rnleri. TV ekrannda cozurdayan sucuklu yumurtay, lks otomobil satmak iin soyuLmu kadnlar nasl ein stck yapyorsak pedofiller de ocuklar birer zevk arac, birer para olarak gryorlar. (Liberaller neden baarsz?) Hill Kaplann bir yazsnda da isabetle hatrlatt gibi Adorno ve Horkheimer her EYletirme bir unututur . tekinin bir insan olduunu unutmak aslnda nsann kendini unutuudur kanmca. Acmay, merhameti, hemhl olmay unuttuktan sonra ne kalr geriye? nsann makinelemesi, devletlemesi, piyasalamas EYletirme srecinde parann, teknolojinin, rk/kan/soy sevgisinin putlat yeni bir cahiliye dnemi yaadmz kanaatindeyim. Kadnsz bir dnyaya doru isimli makalede anlattm gibi daha domam kz ocuklarn ultrason ile grp krtaj yoluyla ldren bir insanla uygar denilmesine karym. in ve Hindistanda her yl yz binlerce bebein KIZ OLMA SUUNDAN(!) dolay ldrlmesi ve insanln geri kalan ksmnn bu duruma seyirci kalmas bile ahlken bulunduumuz noktay gstermekte. Kz ocuklarn diri diri topraa gmen cahiliye tavrnn bugn ana rahmine kadar girdii bu dnya phesiz slm ncesi Arap topluluklarndan daha geridedir. Btn cehaletine ramen dini bayramlarda, haram aylarda savalara ara verebilen bu cahiliye toplumu kadar olabilseydik belki birinci ve ikinci dnya savalarnda daha az insan lrd. Peki ya Trkiye? Eyann kutsallamas ve gerekten kutsal olann eya haline getirilmesi konusunda biz neredeyiz? Biz de bu fikr ve vicdan hastalktan kurtaramadk yakamz. Vicdanlarmzn derin uykusunu, ekilcilie skan, artk slm olmaktan kmaya yz tutan bu tuhaf dini reddettiimiz irkin Cumhuriyet ve Mnsz Maneviyat makalesi okunabilir derinlemesine bir tartma iin. Ama konunun znden uzaklamamak iin Muhyiddin bn Arab Hazretlerinin Ftuhat- Mekiyyesinden bir alnt ile yetinelim. slmn eyletirme konusundaki tavr nedir dersek: Eyay senin iin, seni kendim iin yarattm; kendim iin yarattm kendisi iin yarattm yoldan karmasn (Cilt 11, sf 266) Dirili Neslinin Aments adl kitapta 3 aamal bir dnce yaps gze arpyor: 1) Sorunlarn tarif edilmesi,
109
2) slm idealine gre olmas gereken, 3) deal duruma ulamak iin izlenmesi gereken yol ve yntem. Tabi bu ayrma bakarak artk dnmeyin, ite size kurtuluun el kitab demek byk hata olur. Byle bir ezbercilik yeni bir ideoloji, Karakoizm gibi bir ey retir ki en bata Sezai Karakoun byle bir eye kar olduunu tahmin ediyorum. Onun yapt insanlar davet etmek, vicdanlarnn sesini duymaya ve akllarn kullanmaya davet. Sezai Karakoun 68 sayfalk bu kitabnn her sayfas ayr bir tefekkr vesilesi. Tek tek her bir konunun ayrntsna girmek yerine kitabn kendisini okumaya davet etmemiz belki de daha doru olacak. nk bizler Trk rklndan, devlete ve orduya tapmaktan yakasn henz kurtaramam bir lkenin ocuklaryz. slmn zn anlamadan takliden yaayan, Cihad sava zanneden, dnyay biz/tekiler penceresinden grenlere alternatif bir yol neren bu kitap tekrar tekrar dikkatle okunmal: Kuran ve slm kyamete kadar mahfuzdur. Allah buna sz vermitir. Ancak bu mahfuzluu yanl anlamamam ve bu sz kendi anlamndan baka bir yoruma balamamam gerekir. Evet, Kuran ve slm mahfuzdur, fakat hibir kiinin veya toplumun imann koruyabilmesi taahht edilmi deildir. Her kii kendi inancn, her mmin toplum kendi Mslmanln korumak, devam ettirmek mkellefiyetindedir. Bunu yapmad takdirde umutsuzluklarn, inkrn, isyann uurumlarna ve karanlna yuvarlanabilir. Evet, Sezai Karako ona teslim edilen mealeyi kendisinden sonrakilere emanet etmek iin gerekeni yapt. Peki 1970lerde, 1980lerde, 1990larda doanlar bu mealeyi plazma ekranl bir TV ile takas edecekler mi? Btn mesele burada
Fikir Platformu
110
Hikem-i Ataiyye erhi (Ahmed Mahir Efendi) - Mehmet Ylmaz air Ahmet Erhan bir iirinde yle der: Ac, takunyalar giyerek yrrd yreimde Sevincinse tyden ayaklar vard Bugn tantacam kitab yeni almtm, sadece bir sayfasn okumutum. Konu umutsuzluk ve karamsarlkla ilgiliydi. Akam zeri kymetli bir dostum ile yazyordum. Tam o sayfadaki konu ald. Kitaptan bahsettim. Mutlaka okumalsnz dedim. Ertesi gn ksack bir mesaj geldi, Teekkrler Ekte bir fotoraf vard, deniz manzaral bir kahvede ekilmiti, gneli bir hava, uzakta rhtmda bal balk tekneleri, masann zerinde bir bardak demli ay ve Hikem-i Ataiyye erhi duruyordu! air haklyd, kalbimi ziyaret eden sevincin tyden ayaklar vard. Bir patronun ya da komutann emri savsaklanabilir ama ya Dostun rzas? Hele ki Hikmet ile ilgili bir mevzu olsun! Gazl Hazretlerinden rendiime gre Onun rzasna uygun iler yapanlara ALLAH iyi dostlar balarm. Dostlarm da mit kaynamdr. Bazen bekleme salonuna benzettiim bu dnya hayatnda iyi bir dostun yanna dmek ne gzeldir, ne kadar mit vericidir. * * *
111
Fikir Platformu
Hikem-i Ataiyye erhi bir ka bakmdan MUTLAKA okunmas gereken bir kitap. Birinci sebep Ataullah skender Hazretlerinin mrifet ve hakikat taliplerine tlerini sunan El-Hikem adl muhteem eserin iki cildini birden ihtiva etmesi. kinci sebep szn ettiim basknn bir erh oluu, hikmetlerin sayfa sayfa aklanm olmas. Kastamonulu Seyyid Hafz Ahmed Mahir Efendi esere byk emek vermi, yerine gre bir ka sayfay bulan aklamalar yapm. Ve tabi en gzeli de Kurandan ve Snnetten deliller sunmu. Bylece ezberlenecek zl szler(!) deil her insann aklna teklif edilen bir hazine, aslna rcu eden bir hatrlatma kitab tutuyorsunuz ellerinizde. Ancak bunlara ek olarak Ataullah skender Hazretlerinin mektuplarndan derlenmi hikmetlere ayrlm bir blm daha var. Yayna hazrlayan Sufi Kitap ekibi de ok faydal bir sunu blm yazm ve 6 sayfalk lgate ile kitab hem zenginletirmi hem de herkesin istifade edebilecei ekile getirmiler. Ne diyelim? Emei geenlerden ALLAH raz olsun. Bize de okumak (=hatrlamak) kald sadece. Byle ufak ufak lokma haline getirilmi, ideal scaklkta stlm ve altn tepside sunulmu RZKa burun kvrlr m? Kitaptan iki alntyla szlerimi bitirmek istiyorum. nce girite bahsettiim ilk sayfadaki hikmet: 1ci Hikmet: Gnah ileme ve hataya dme zamannda midin azalmas, amele gvenmenin almetlerindendir. Takip eden 2 sayfalk aklamay atlayarak102ci hikmete geiyorum, bu kez aklamasyla beraber. Felsefeye, tefekkre, akl kullanmaya pheyle bakan ortodoks(?) Mslmanlarn kulana kpe olmas umuduyla 102ci Hikmet: Tefekkr kalbin kandilidir. Tefekkr giderse kalbin sner. Gnl ilh bir vahdethanedir. Dnce onun, her eyin asln anlamasn salayan bir k kaynadr. lerin hakikatleri onunla aydnla kavuup anlalr. Doru ve yanl onunla belli olur. Gnl fikirden geri kalrsa karanlk ev gibi ktan da yoksun olur. Karanlk kalpte ise artk cahillik zulmetinden baka bir ey bulunmaz, bulunsa da grlmez. *...+ Gne de kandile benzetilmitir fakat gne gn kandilidir. Dnce can ve gnl aydnlatan ktr. Gne semalarn kandilidir. Dnce gklerin ve yerin yaratcsnn kandilidir. Gne ateten bir kredir. Dnce nurdur. mam Kueyr Hazretleri fikri yle tarif etmitir: Hakikat talibinin sfat olup semeresi ilim ve irfan artyla Cenab- Hakka vuslattr. u halde gne geim yolunu gsterir, fikir hidayet yolunu ortaya karr. Bu yzden Cneyd Badad Hazretleri yle buyurmutur: Dnyada en yksek meclislerin en erefli ve en yce makam, tevhid meydannda tefekkr ile oturmaktr.
Fikir Platformu
112
Sinemann Elisi Ya Da Ac eken Bir Kul Olarak Tarkovsky (Alper Grkan)
[Okudum Yazdm sitesinde yaynland+ Geen zamanla birlikte yapt ilerin ulat doruklar nedeniyle ismi belirsiz bir sise ya da kendisi, imaj etrafndaki hale nedeniyle seilemeyen birisine dnen uzaklardandr Tarkovsky: Cannesdan tasdikli ynetmenimiz Nuri Bilge Ceylann Uzak filminde ad akca anlp bir karakterin Hani Tarkovsky gibi filmler yapacaktk? deyiinde bir fikir dnyas aar ya da ona inat sevimsiz bir entelektel sohbette duyulunca ismi yabancla gark eder herkesi. Oysa belki de sanat dnyasnda onun kadar sahici, onun kadar samimi ve yrekten konuan az isim olmutur. nk o, sanat bir ok sanat ve entelektelin aksine dorudan tanrsal ak ile irtibatlandrr ve bunu yaparken kendi eserlerini bir mabette tanrya yakaran imanllarn yakar ile zdeletirir durmadan. stelik bu yakarn mistik ynleri ylesine ardr ki psychedelic bir deneyimin eiindeki seyirci, ister istemez yzn Doudan ayramaz bu filmlerde. Fakat bu mistisizmle kastedilen dinsel ya da eri mesajlar deildir: ledii karakter ister bir kilise sanats isterse de uzay ss sakini olsun fark etmez, kiisel olann evrenselletii byk yakartr bununla kastedilen. nk sanat, ortaya koyduu eserle dorudan tanrnn yaratmn hatrlarken; bunu almlayanlar, tanrnn dorudan sylemeyip yaratarak syledii szleri ararlar durmadan ya da gayr-i ihtiyari de olsa bu szlerle karlarlar eserlerde. Kendisi bunu o kadar zengin bir ekilde yapar ki iirsel sinema dili diye nitelenen bir slubun yaratclyla anlr sanat ya da yakar. Filmlerinde yaratt atmosfer ve karakterlerin bireysel ynelileri belli bir ekoln izleyicisi deil dselletirilmi gerein ok baka libaslara brnm hallerinden ibarettir daima. Kafkann sunduu gereklii alglamak nasl srad bir deneyimle ve
113
hakikatin koridorlarndaki bountuyla fark ediliyorsa, Camusnn anlattklar nasl geree olan yabanclmz hatrlatyorsa ya da Beckettn sorgulad anlamsz gereklik nasl yarattmz bir dnyann ok ok tesinden gibi grnyorsa Tarkovskynin yaratt gereklik de dalga dalga gelen bir rya gibi hem bildiimiz hem de ilk defa ahit olduumuz bir dnyann mesajlarn ieriyor. yle ki her karakter; insan apayr sorularla ve baka baka Tarkovskylerle -baka varolularlakarlatrrken, bu karlamalar baka baka sorularla gelecekte de devam edecek bir ekilde bugne dek srekli olarak yeniden retildi. Bazan ok farkl biimlerde yorumland da oldu elbette: Dnce gelitirmenin ve genel yaam yasalarnn gerek dili dedii bu dilin yerine kaba ve tutucu baz tekniklerin sinemada yaygn olmasndan ve ryalarn somut yaam fenomeni oluu gereinden uzaklalarak perdenin, efekt ya da hilelerle doldurulmasndan yaknmas Arapa da biliyor olmas hasebiyle, onun tasavvufla balantl oluu yorumlarn dourmutu. Ancak kendisi bu konuda herhangi bir beyanda bulunmamay tercih ederek sessizlii semi ve sanat verenle alan arasna girmemiti hibir zaman. Bunu yapmak yerine szcklerle ifade edeceklerini hayat zerinden kaleme alarak yazd iki eserle (Mhrlenmi Zaman, Zaman Zaman inde) anlatp bir filozof ve air de olduunu belli etmiti. Peki Kimdi Tarkovsky? Andrei (Arsenyevi) Tarkovsky, 1932de Sovyet snrlar dahilindeki Beyaz Rusyann Zavrazhe ehrinde aktris bir anne ile air bir babann olu olarak dodu. Ancak burada fazla durmadan henz kkken ailesiyle birlikte Moskovaya tand. 1939 ylnda iir estetii ve mzik konusunda kendisini eiten babasnn -balayan 2.Dnya Sava nedeniyle- orduya katlmas zerine annesi ve kzkardeiyle birlikte bir akrabalarnn iftlik evine tand: leride senaryolarnda ve ekim planlarnda okca kulland bilinen doa grntleri burada zihnine kaznmaya balad. On dokuz yanda Moskova Dou Dilleri Enstitsne kaydoldu ve burada Arapa eitimi ald, fakat hastalanmas zerine bu eitimini yarm brakt ve bir sre sonra -1954 ylnda- yine Moskovadaki VGIK Sovyet Film Enstitsne girdi. Burada 6 yl boyunca -ynetmen Mikhail Ilych Rommun ilgi ve kontrol altnda- sinema eitimi ald. Romm, sinema konusunda Tarkovskynin yeteneinin geliimi iin ilk admlarn atmasna yardm etti ve yol gsterdi. 1958 ylnda henz renciyken ilk defa kamera arkasna geerek Kontsentrat (The ConcentrateKonsantre) adl ksa filmi ekti. Bundan sonra okul arkada olan Vasily Shukskin ile birlikte Hemingwaydan uyarladklar Ubiitsy (The Killers-Katiller)i ve baka bir arkada olan Andrei Mikhalkov Koncalovsky ile beraber Katok i Skripka (The Steamroller and the Violin-Silindir ve Keman) filmlerini ekti. Katok i Skripka, onun kafasnda oluturmaya balad sinema dilinin ipularn da ieren bitirme deviydi ayn zamanda. Okulu bitirdikten sonra ekimine balad zaman vann htiraslar adn vermeyi dnd ancak 1962de tamamlaynca Ivanovo detstvo (Ivann ocukluu) adn verdii filmi ilk uzun metrajl yapm oldu. Bu filmle sinemaya olduka baarl bir giri yapt. Moskovada ayn yl gsterime giren ve Venedik Film Festivalinde -baka bir filmle beraber- Altn Aslan dl ve San Francisco Uluslararas Film Festivali En yi Ynetmen dln kazanan Ivanovo Detstvonun ilgin bir de ekim yks vard: Bu film, Mosfilm tarafndan baka bir ekibe yaptrlmaya balanm ancak daha
114
sonra ynetmen koltuuna Tarkovsky oturtularak film tekrar en batan ekilmiti. Kendisi de sava yllarnda bir ocuk olan Tarkovsky, Sartre gibi bir filozoftan ve bir ok sinema eletirmeninden mspet eletiri ald bu filminde casusluk yapan bir ocuun hikayesini ilemiti. Uluslararas arenada kazand bu baar ile dikkatleri stne ekti ve 1969da tamamlad ikinci uzun metrajl filmi Andrei Rublyov (Andrey Rublev) Sovyet Film Depertmannn sansrne maruz kalmsa da ayn yl Cannes Film Festivalinde tm zorluklara ramen -film, dl almamas iin kastl olarak festivalin son gn sabah saat 4:00de gsterilmiti- Uluslararas Sinema Eletirmenleri dl olan FIPRESCI dln kazand, bunu, Sinema Eletirmenleri En yi Yabanc Film ve Jussi dlleri En yi Yabanc Film (1973) dlleri takip etti. Ktln giderek artt bir dnyada gzeli yaratmak iin sebeplerin de artacan dnerek yapt Andrey Rublyov, 1971 ylna kadar Sovyet yetkililerce yasaklanm olarak kald ve Rusyada ancak 1973 ylnda gsterime girebildi. Baz eletirmenlerin bu filmi Rusyann gemiteki yaratcl stnden Sovyet halkalarna bir mesaj olduunu ileri srdlerse de Tarkovsky verdii bir mlakatta bunu olumlamasna ramen amacnn bu olmadn belirtti: Eer Bat toplumu benim filmlerimde Rus halkna ynelik mesajlar buluyorsa, bu iki halk arasnda halledilecek bir problemdir. Benim problemim deil. Demiti. Bu film sansrle bouurken 1972de bilim-dlem diye niteledii Solarisi (Solyaris) bitirdi. Solaris, Stanislav Lemin bilim-kurgu romanndan uyarlayarak ekilmi bir uzay filmiydi. Baz eletirmenler filmi, Stanley Kubrickin 1969 yapm 2001: A Space Odyssey (2001: Bir Uzay Destan) filmine bir cevap olarak deerlendirdiyse de kendisi bunu kabul etmedi. Film, Cannes Film Festivalinde FIPRESCI dl ile Jri zel dln kazand. 1974te tamamlad ve otobiyografik olarak deerlendirilen Zerkalo (The Mirror-Ayna) ise sansr nedeniyle batda ancak bir yl sonra gsterilebildi. Zerkaloyu seyreden eletirmenlerin filmden hibir ey anlamadn ama filmden sonra salonu temizleyen bir temizliki kadnn yapt yorumdan kard neticeye gre Tarkovsky bu filmini ayn zamanda milli-otobiyografi olarak da deerlendirdi: Seyirciyi kendi deneyimleriyle badatrmaya olanak vermedii iin dramatik-kurgu sinemasn reddeden Tarkovskyye gre Zerkalo, sadece kendisinin deil tm Ruslarn yksyd. Ayna metaforundaki yansmadan hareketle orta ya am bir adam zerinden ocukluuna ait an krntlar, annesi ve savala ilgili baklarn bulunduu ve ynetmeninin sadece gerei sylemekten baka bir amaca hizmet etmedii halde hep bir gvensizlik ve hayal krkl ile karlatn syledii Zerkalo, yasaklanmak istendiyse de ayn yl gsterildi. Fakat Cannesa katlmas devlet tarafndan engellenmiti. Strugatsky kardelerin Roadside Picnic (Yol Kenarnda Piknik) adl eserinden sinemaya uyarlad 1979 yapm Stalker(z Src) ilk versiyonu laboratuarda yannca daha dk bir bte ile tekrar ekti. Uzun ve yava planlarla dolu olarak Tarkovsky sinemasnda bir olgunluk dnemi eseri olan Stalker, Cannes Film Festivali Ekmenik Jri dl (1980) ve Fantasporto Festivali(1983)nde dl kazanrken onun Sovyetler Birliinde ektii son film oldu. Manevi deerleri iin bir valye gibi savatn syledii bir rehberin nclnde biri yazar ve dieri profesr iki kiinin Blge (Zone)ye yaptklar yolculukla davurulan, insann en byk arzusunu tahhakkuk ettirmesi iin ruhani ve dsel bir iyolculuk filmiydi bu. Blge; Stalkern mutsuz insanlar gtrmek istedii ve onlara umut dncesini alamak istedii dsel bir yerdir. Ancak bu ayn zamanda Stalkern zayfn gcn dile getiren pozisyonu nedeniyle bir kaybeden filmidir de.
Fikir Platformu
115
Mhrlenmi Zamanda gemii, imdiki andan daha gerek diye niteleyen Tarkovsky, 1982 ylnda talyaya giderek dost edinememe ve insanlarla iliki kuramama illetinden hareketle, yaamn ve zgrln imkanszlna dair filmi Nostalghiay ekti. Cannes Film Festivalinde En yi Ynetmen, FIPRESCI dl, Ekmenik Jri dl kazanan bu filmiyle kendi lkesinde sanatna yaplan bask nedeniyle yurtdna giden bir sanatnn hasretini iledi. lmnden bir yl nce svete Ingmar Bergmann ekibiyle ektii Offret (The Sacrifice-Kurban) son filmi oldu. Cannes Film Festivalinde dl (FIPRESCI dl, Jri zel dl, Ekmenik Jri dl,) Valladolid Uluslararas Film Festivali Golden Spike dl ve BAFTA dl (1988)n kazand. Offrette Tarkovsky kiisel ve sanatsal tm temalarn toplayarak biraraya getirdi ve bu ynden de bir zirve filmi olarak onun sinemaya en gzel vedas oldu. 28 Aralk 1986 tarihinde, Pariste akcier kanseri sebebiyle hayata veda ettikten sonra Tarkovskyye, SSCB ynetimi tarafndan 1990 ylnda sinema sanatna olaanst katks, evrensel insani deerleri ve hmanist dnceleri olumlayan yeniliki filmleri nedeniyle Lenin dl ve David di Donatello dlleri kapsamnda 1980 ve 1982 yllarnda iki dl daha verildi. Japon sinemasnn byk ismi Kurosawa onu olaanst ve hayret verici bulduunu sylerken, sinema dnyasnn byk isimlerinden olan ve son filmine olduka katk salayan Ingmar Bergman, onu sinemann en byk ynetmeni olarak yad etti sonrasnda: Dleri en zor yollar aarak, ufack bir hakikat krntsndan hareketle grnr klmasnda byk bir gzlemcilik yetenei gryordu nk ve bu sinema iin ok ey demekti Bergmana gre. Onun sinemada yapmak istedikleri belki bitmemiti ama kendi dilinin de dnda konumaya almad hi. Belki bu yzden Spielberg gibi kitle sinemas yapabilseydi ac duyacan belirten Tarkovsky, bunun yansra sinemay da sanat da -insanln son drt bin yldaki uslanmazlndan tr- retici bir boyut olarak deerlendirmedi asla fakat buna ramen zellikle Polonyal usta ynetmen Krzysztof Kieslowski ile Trkiye sinemasnn dnyada en ok taltif edilen byk ynetmeni Nuri Bilge Ceylana yapt etkiler bata olmak zere sinemann ok gen olan dilini yksek ve ince bir mecraya soktu. Klasik dramn, dramatik atmalar anlatmann yegane yntemi gibi sunulmasna tepki nitelii de tayan iirsel slubunu ve bununla yapt filmlerini; gemiin, anlarn renklendirilmesi ve dselletirilmesini ok daha etkileyici bir gereklik yaratm olduu fikrine dayandryordu o. Zaten bu gereklik de gzel olana ulamann biricik yoluydu onun iin. Bulunduu nokta bu sebeple asla tartlamaz oldu ama bu noktadaki gzelliin tanrsallktan m yoksa beerilikten mi olduu hala daha tartlmaya devam ediyor ve devam edecek gibi grnyor
Fikir Platformu
116
Yry ile Yry (Suzan Nur Baarslan) Sezai Karakoa ithaftr, kelimeleriyle rl[1] kelimelerimle bir kolaj denemesidir Gzsz gryorum, ellerim tensiz, tutuyorum. Ayaklarm plak, yryorum. Yryorum. ller kentinden yryorum imdi baka bir kente, baka bir meydana. arldm, ar lm. arldm, ar doum. arldm, ar adm. Trenleri ve lenleri brakp ardmda, alaylar ve dualar, tahtadan sandalm ve srklendiim akntnn iindeki tpk kuru bir dal olan param suya aktp, sudan topraa, geride kalanlara toprak olarak ve o topraktan baka yaamlara katk, yemi olarak, arnn peindeyim. Birilerinin bahsettii giden olarak anlacak olsam da birka kez; adm, geip gidecek ite, geip gidecek bakalarnn anlar iinde, yitik hafzalarnn kesinde. Unutulmu sz olacam. Unutulmu, hatrlanmayan, yitip giden sz. Bir szm artk, bir kelime. Bir kelime. Mesih de kelimesi deil miydi onu yaratann? Bu roman yazan kim, kelime kelime dolduran, onu blmlere ayran, onu yazdran ve okutan? yle bir roman ki bu; kurgusunda, kimi kelimenin kaderinde yitip gitmek, kimininkinde kalc olmak yazl. Yitip gitmeyen kelimelerin sahibine ar, ilk kelimenin yazld yere, ilk heceye, ilk harfe, ilk noktaya. Yitip giden bir kelime olarak, yitmesi muhtemel bir kelime olarak, yitip gidecek bir kelimeye yazgl olarak Kelimem hatal yazlm, komikmi, gereksizmi, ne nemi var; kelime olarak yoldaym, kelimelerle yoldaym, kelimelerle varmadaym kente. Kentlerin kentine. Aranzda henz kimsenin grmedii. Grseniz okuyor olamazdnz bu kelimeleri. Grenler yok mu, var elbette, olmasa bilinir miydi kentin kendisi?
117
Fikir Platformu
Yazlr myd kelimeler stne kelimeler yeniden ve yeniden. Gidersem orada, annem ve babam karlar m beni, yorgun dtmde orada, uyuyakaldmda, uyanma vaktim gelince, uyandrr m birileri? Garip, yorulmak yokmu orada, ya uyku? Uyku da m yok? Hep uyandrldm eski kentte, uyanmadn an dediklerinin aslnda uyandrlma olduunu anlatabilir miyim? Anlatabilir miyim uyanmadn an deildir lm, lm uyandn andr diye. Bilmem. Btn mutluluklar habersiz olmak olanlara, dnmeyenlere, emesiz kalan ve susuzluktan atlayan yolculuumun, sevda szlerinin aldatndan farkl ama baka bir sevda yolculuu olduunu ve bunu anlatacak kelime bulmada zorlandm anlatabilir miyim? Paralarm braktm sizlerden toplama gn geldiinde, her bir param brahime sunulan kuun paralar gibi birletirildiinde, hazn ve lezzetini sunan dnyann zlemi iimi sardnda, bu birlemenin vakti yeniden geldiinde, yani meydana arldmda, nadi borusunu ttrdnde, ses beni uyandrdnda, annemin kalk, uyan diyen sesini baka bir ses aldnda, yani meydana yrdmde Bulumak ister miyim, geride braktklarmla, nden gidenlerle? Bir bulumay neden arzulamayaym bir daha? Neden bir daha susamayaym baba, anne, karde yzne. lmek, aacn yaprann dklmesi midir? iein dmesi midir? Aacn kk ne olmutur? Yemi ve tohum hangi dnyadadr? Btn i, ldkten sonra bile lky yitirmemekte; nasl, akam uyurken sabah kalkp sry obana gtreceksin, bunu biliyorsun ocukken, byle bir lkn var senin. Sen bundan bir fayda umuyorsun. Veya anne, baba korkusu ve sevgisiyle bunu yapyorsun. Onun gibi lrken de uyan lksn kaybetmemisen, diriliten haberliysen, ta meydana arlacan ana kadar, hep uyanacaksn, hep uyandrlacaksn. Hatta lm, bu arn ilk an, ilk phts, kabuun ilk delinii lk yarg trks. lk fiziktesi ene.[2] Kuru dalm akntnn iinde; ieim ve yapraklarm lmeden evvel dkld, lm kuruyan dalmn para para suya akmas. Sudan topraa. Kelimelerim tohum ve yemiim. Kk buraya ait olmayan. Burada satm orada ellerimde olur mu peki? Yeillenir miyim, renklenir miyim iek iek, yaprak yaprak, dal dal yeniden? Sabah uyandmda, lmn sabahna uyandmda, srm, paralarm, kelimelerimi alp gtreceim. Gtrmek isteyeceim aslnda, kimi benimle kalrken, kimi daha ge ulaacak bana. Ama ulaacak bir gn, gnn gn olmad bir gn. Vaktin vakt olmad. nn n olmad Her gn uyandm yeniden, yeniden, son uyanmda Kentlerin kentinin meydanna akarken -ilk anm, ilk phtm, kabuumun ilk deliniiyle-, baka bir gz, baka bir el, baka bir ayakla adm atacam. Selm yurdunda olursam, selm, diyeceim; olmazsam inleyeceim. Tpk ney gibi inleyeceim, hala kavuamam olmann derdiyle ve strabyla Kavumann hayalinde yreim, nk
118
Fikir Platformu
Yreimin znde baka yarnlar var. [3]
[1] http://www.hikayeler.net/yazilar/6745/meydan-ortaya-ciktiginda/ [2] Sezai Karako, Meydan Ortaya ktnda [3] Mevlana, Baka Yarnlar
Fikir Platformu
119
Nuri Bilge Ceylan Sinemasn Okumak: Aklayc Bir Tercme (Alper Grkan)
Bir rivayettir Uzak filminin galasnda yanna gelip Mahmutun bindii kk arabann onun kiiliini yansttndan bahseden bir seyirciye, Hayr der Nuri Bilge Ceylan; o kendi arabamdr, filmde o nedenle kullanld. Seyirci pes etmez ve bu kez de atan iki karakterin itikleri sigaralarn markalar zerinden kltr farkllna deinip deinmediini sorar. Ceylan yine Hayr der, birinin paras azdr Samsun ier, dierininse durumu iyidir Marlboro ier, hepsi bu! *** 1995te Koza ile balayan Nuri Bilge Ceylan (NBC) sinemas, belirli klieler zerinden anlalmaya alldka karmaklaan bir olguya dnt zamanla: Filmleri bir taraftan Cannes gibi sinemann en prestijli festivallerinde gsterilip dllere deer bulunurken, dier taraftan kendi lkesinde bo salonlarda gsteriliyordu. Bu durum sradan sinema seyircisinde bir kafa karkl yaratt. stelik piyasa odakl medyada sadece dl aldnda haber olabilen Ceylann dier baz nl isimler gibi geleneksel deerlere ya da muhafazakr sylemlere dair ters klar da grlmedii iin etiketlemek de kolay olmad hemen. yle ki Avrupann orta yerinde Trkiye iin yapt yalnz ve gzel lke tanm, onu vatan haini ilan etmeye de engel tekil ediyordu. Ama ortada bir sorun vard! Bu adam bambaka biimlerde baka bir eylerden sz ediyordu
120
Fikir Platformu
Malumdur ki ekonomik ve kltrel nedenlerle sinemada film seyretmeyi lks olarak gren toplumumuz da Batda olduu gibi seyredecei zaman elencelik filmleri tercih etmektedir ounlukla. Ki bu doaldr. nk sanatn almlanma yelpazesi, olduka geni olsa da kitleler belirli bir erevenin dna pek kmazlar: Tabakalamann derinleip belirginletii her toplumda, kltr de ona paralel olarak tabakalara blnr ve derinleir. Her maln bir alcs olduu gibi her eserin de bir almlaycs oluur zamanla. Halk ynlarnn hislerine tercman olduu dnlen popler sanattan alt kltrn rettii yer alt edebiyatna ya da azmsanacak kadar nadiren yenilenen yksek sanata kadar tm retim ve sunumlar belli bir etki evreni iinde var olur ve kendi kaderlerini yaarlar. Kimi merkezde kalr, kimi evrede. Ama hibirisi, salksz ve tutarsz olan bu kltr ikliminde bir takm kyaslamalara ve karlatrmalara kurban olmaktan kurtarlamaz kolay kolay. NBC sinemasnn yaratt kafa karklnn ekirdeini de esasta filmlerin tartt meseleler deil, bu kyaslamalar oluturmaktadr. Ne olup olmadklarna dair karlkl ekimserliklere brnm atma da yine burada ortaya kar: Seyirciyi gzleme ve dnmeye zorlayan bu filmlerin ekim planlarndan diyaloglarn azlna, karakterlerin temsil yeteneklerinden ilenen konulara, hemen her noktada sinema sanatnn tm esin kaynaklarn szerek oluturduu zgn dil, ynetmenin iine ok da girmek istemedii bir anlam tartmasna dnm durumdadr bugn. Allm anlatmlarn verdii rahatlkla gzel zaman geirmek niyetinde olan seyirci, ona bunlar vaat eden sinemadan ald hazla tatmin olurken karsnda ona gzel olann ne olduunu retmek isteyenlerle kar karya getirilmitir onun yznden! Tpk Orhan Pamuk iin birok otorite Avrupaya roman yazmay yeniden retiyor. demesine ramen, Cmleleri uzun olduu iin ben okumuyorum diye balayan eletirilerde olduu gibi NBC iin de farkl tabakalardan ykselen birbirine zt fikirler bylece havada uumaya balamtr. u kabul edilmelidir ki NBC sinemas, anlatm eklinden ziyade z itibariyle yani anlattklar itibariyle poplerleemeyecek bir sinemadr. Bu nedenle onun daha sarih filmler yapmasn beklemek, kitleleri kucaklamasn talep etmek; bol diyaloglu, aksiyon ykl, ajitasyon dzeyinde mziklerle tka basa doldurulmu filmler retmesini istemek kendi bana anlamsz bir talep olacaktr. Ki onun minimalist tarzla ilenmi, zamansal ve meknsal duraanlkla yorulan anlatmnn poplerlemesi mmkn deildir. nk ynetmenin dert edindii meseleler; gndelik yaamn iinde kaybolmu, zaman salt arasal olarak alglayan, bu nedenle de varoluunu yaayamayan, kendini gerekletirme olanaklarn tamamen yitirmi olan geni kitlelere hitap etmemektedir. Kendisinin de sk sk ifade ettii gibi NBC, tpk filmlerindeki ana karakterler gibi uzaklamtr topluma. Doal olarak, bu uzaklkla net bir ekilde grebildii meseleleri ele alrken bu meselelerle megul kiilerin ilgisine mazhar olacak bir slup gelitirmeye ynelmitir. Yani sekincidir. Ki zaten kendisi de son filminin uzunluuyla ilgili olarak Sklanlar filmin ilk yarsnda elemek istedim.demektedir. Bu ynden kitlelere hitap etmek gibi bir derdi ve arzusu olmayan Ceylann filmlerini seyretmek ve onu sevdiini sylemek ynetmenin de iaret ettii gibi biraz zahmetli bir i olmak durumundadr. Pes etmeyen seyirciye ulamas umuduyla da bu tarz ynetmenleri ele alan kitaplara, belgesellere, syleilere ihtiya duyulmaktadr. Kocaeli niversitesinde retim yesi olan Hasan Akbulut da bunun farkndalyla, seyirci iin ynetmenin filmlerinin aklayc tercmanl grevini stlenmi ve Nuri Bilge Ceylan Sinemasn Okumak kitabn kaleme alm. Bu sayede yukarda aktarlan atma ve elikilerin anlamlandrlabilmesi iin NBCn sinema diline dair kaynaklar ve kavramlar sistemli bir ekilde tasnif
121
Fikir Platformu
ederken filmlerin anlalmas zahmetine talip olanlar iin de bir klavuz hazrlam Kitap -2005ten nce yazld iin- ynetmenin son dnemde ektii klimler, Maymun ve Bir Zamanlar Anadoluda filmlerini ihtiva etmese de ilk dnemde oluturmak istedii kurmaca evreni iin birok ipucu ve izahat barndryor. Mana, sessizlik ve yabanclk stne kurulu olan NBC sinemasn, anlamada kolaylk salayan bir tr ruh akrabalna sahip olduunu dnen yazarn bu filmlerde bulduu estetii dnme abasnn bir rn kitap. Aksiyonun olmad bir yavalk ve gnlk yaamn sradanlklarn kapsayan bir yalnlkla dolu olan NBC filmleri ile yaam/karakteri arasndaki mterek noktalar zerinde durmann ehemmiyetini vurgulayan yazar, ynetmenin eserlerinin genel karakteristiine de buradan ulamaya alyor. Bu ynden kitabn esas maksad; Kozadan Uzaka kadar olan filmografisi ierisinde usta ynetmenin kulland temalar, ortaklklar, devamllk gsteren karakterleri, anlatsal ve biimsel zellikleri saptayarak bir anlam haritas oluturma gayreti de denilebilir. Bunu yapmak iin de anlat, zaman, mekn, minimalizm ve gereklik kavramlarna ska bavuran Akbulut, her film iin ayr blmlerde yapt analizi btncl bir sunuma dntrm. Ceylann sanatsal yolculuunda tesirleri bulunan Ingmar Bergman, Andrei Tarkovsky, Michelangelo Antonioni gibi ustalarn da yorumlar ve eserleriyle anld kitap; 90larda balayp 2000lerde kendini gsteren ve Batda olduka ilgi uyandran Trkiye sinemasna dair dnmeler iin de bir potansiyel tayor: Bu ynden Zeki Demirkubuz, Semih Kaplanolu, Yeim Ustaolu, zcan Alper gibi isimlerin de ykseliiyle paralel olarak sinema sanatna getirilen yerel ve yeni yorumlar da daha dikkatli gzleme imkn veriyor. Sinema sanatyla dorudan bir alakas olmasa bile okuyucunun ilgisini ekebilen Nuri Bilge Ceylan Sinemasn Okumak, sinemann bir sanat olarak okunmasnn metodlarna dair retici de bir alma olma vasfn tayor.
* Hasan Akbulut, Balam Yaynlar, 2005
Fikir Platformu
122
Hikem-i Ataiyye erhi (Yeniden) Sunu: Bu esiz kitab daha nce bir kez tantm idik. Uzun uzadya anlatmak yerine yeni bir hikmet ile kitabn kendi kendini tantmasn daha faydal buluyorum. Kalplere ifa olmas duasyla (MY) Ey mrid, kullua ters den beer sfatlardan syrlrsan HAKKn davetine icabet etmi ve HAKKa yaklam olursun. (1ci Cilt, 35ci Hikmet) Ahmed Mahir Efendinin erhi: Din emri zhir ve btndir. Azalara ve kalbe dair emirlere amel, btn olanlara akide denir. Ameller ilh emre muvafk olursa taat, aykr olursa msiyettir. Akidelerin ilh emre uygun olan imandr, aykr olan nifak veya cehalettir. Zahiri ile ilgili olanlara fkh, btnna dair olanlara tasavvuf denir. nsan bu iki ksmdan ibarettir. Zahiri haller btnn hkmlerine tbidir. nk yaratl kanununa gre vcud lkesinin hkmdar kalptir, azalar onun emri altndaki halk ve askerlerdir. Bunun delili olan hadis-i erifte buyuruldu: nsan vcudunda bir et paras vardr ki sal vcudun salkl olmasn, bozulmas vcudun bozulmasn gerektirir. Bu da am kozala eklinde olan kalptir Kalbin sal kt sfatlardan temizlenip iyi vasflarla doldurulmasyla hsl olur. Kullua ters den beer sfatlar, ite bu kt vasflardr. Yoksa iman, taat, huu, hayet gibi ubdiyetin ta kendisi olan gzel sfatlardan syrlmak, yaknlk deil tersine uzaklk ve dalalet getirir. Kt vasflarn asl ve kk kibir, ucb, kin, riya, haset, mal ve mevki sevgisidir. Bu gibi kt sfatlar ahlk dknlnn esasdr. Dallar ise unlardr: Buz, dmanlk, zenginlere sayg gstermek fakirleri hor grmek, tevekklszlk, itimatszlk, pintilik, korkusuzluk, uzun emel, vnmek, ok sevinmek, yapmack davranmak, vesvese, yze glclk, katlk, sertlik, kabalk, gaflet, acele, hiddet,
123
Fikir Platformu
hayszlk, kanaatsizlik, gs darl, ba olmay sevmek gibi eylerdir. Bu kt vasflarn kayna nefs-i emmareye deer vermek, emrini gzetmek, hastalk ve garazlarna raz olmaktr. te kfirin kfrne, mnafn nifakna, sinin isyanna sebep olup kulluktan karan bu hallerdir. Bunun aresi de riyazet ve mcahede ile beer sfatlar temizleyip beer sfatlar melek sfatlara, eytan vasflarn mmin ahlkna, hayvan tabiat ruhan tabiata dndrmektir. Bu suretle kalp temizliine, nefs tezkiyesine erien mrid gzel sfatlar kazanarak tevazu, hu, ALLAHn emirlerine tzim, yarattklarna efkat, hududu korumak, heybet, havf, tezelll, hayet, ihls, rza, minneti tanmak gibi gzel eserlere mazhar olur. rfan, refet, merhamet, rfk, gs genilii, efkat, merhamet, tahamml, atfet, nezahet, emanet, teenni, vakar, cmertlik, hay, gleryzllk, nasihat, kemal ve saadet getiren iman ahlk ile dolar. Sofiler buna yani kt ahlktan gzel ahlka dnmeye tezkiye ve tahliye derler. Bu iki i slkun hakikatidir. Salikler bunu gerekletirerek baka bir kulluk hakikatine eriirler. Emmareden yakalarn kurtarr, HAKKa yaknlk ve mrifet elde eder, rabban huzur ve vuslata kavuurlar. Can ve cennet arsna yani ilh davete icabet ederler. HAKKtan uzaklatran nefsin hazzn terk edip HAKKn huzuruna yaklarlar. En gzel amellerden holanr, yk almaktan korunurlar. Bu sebeptendir ki mahfuzluk evliyaya, msumluk da enbiyaya mahsustur. Evliya mahfuzdur, korunmutur. Gnah ileyebilir ama gnahta srar etmez, tvbe ve istifara sarlrlar. Msumluk ise gnahn asla kast olunmamasndan ibarettir ve peygamberlere zgdr. zetle HAKKa yaknlk ve huzur, nefsin alakln bilmeye ve kt ahlkn gideerilmesine baldr. HAKKtan uzaklk ve hicran ise nefse kle olmaya, heva ve hevese uymaya baldr.
Fikir Platformu
124
Edebiyattan nklba Maaradakiler*le Bir Bak (Alper Grkan) Aylarca Raskonikovu yaadm. Sonyay saykladm aylarca. Ka gece tefeci kadnla kar karya geldik. Baklar bir hayvannkiler gibi souk ve manaszd. Bir ly ldrmt Raskolnikov, bir abesi yok etmiti. (Syf.272) lk defa yirmi iki yandayken okuduum Su ve Cezadan ylesine etkilenmitim ki bitirir bitirmez souk duvarlara yaslanarak tekrar okumaya balamtm. Artk Raskolnikovun ne yapacan dnmenin merakndan syrlp da kendimi yazarn yolun sana soluna serptii iaretlerine daha ok verebilecektim. ki gnde okuyup yuttuum iki cildin tesirinde gn geirdim ve bu gnde kimseyle konuamadm. Kbrsta gurbetteydim ve konuacak kimsem de yoktu dorusu Ertesi sene Gaziantepte olduka geveze bir kitaba, Maaradakilere rastladm. Ama bu gevezelik ba artc anlamda olumsuz bir enesi dklk deil; batnn, dounun ve bu topraklarn duymak istediim, zlediim, merak ettiim konularn, hususlarn durmakszn tartan bir aydnn tek tarafl konumasyd. Usuz bucaksz bir derya olan Meriin okuru nce sarsan, kafasn alkalayan, cann yakan sonra da yava yava nn aydnlatp dncesini tan bilincinin ak Eitim sisteminin kontrol altnda tutmaya odakland gen zihinler iin zincirleri koparma ve aydnlanma olanaklaryla dolu olan Maaradakilerin kh serinletici, kh fkelendirici, kh teselli edici
125
satrlarna gmldmde Raskolnikovla aramdaki ban -kimselerin bilmedii kan bann- baka damarlar olduuna da ahit oldum. Dostoyu yani sonsuzu (s.271) benim kadar sarsc bulanlarn arasnda ilk kefettiim Cemil Meri oldu bu yzden Dosto ve Ben bal altnda, Marx okumalar yznden onun uhrevi diline nasl da yabanc kaldn anlatr Meri. Mistisizmden ylesine soumutur ki Beir Fuadvari bir ilimcilie, Zolac gereklie kaptrmtr kendini. Bu souk ve akli bakta onun ruhunun karanlna ve derinliine inemez. Delilerle uraan bir delidir ona gre Rus romanc. Bu yzden Dostoyevsky dknln hasta bir sevginin belirtisi olarak grr. Belki dorudur da; en az Raskolnikov kadar Yeralt adam da, Prens Mikin de, van Karamazov da, teki de dierleri de -belki gelmi gemilerin en by olan - bu byk yazarn yazarken yz yl ncesinden i haritalarnn incelediini dndrtr okura. Onun kifliine tutkuyla balanmak pek salkl bir tutum olmayacaktr. Bunu ileri tayan baz Ruslarn eer biri bana, sann gerek olmadn kantlarsa ve gerein sada olmad doru bir olguysa, ben gerein yannda deil, sann yannda olurum diyen Dostoyu ve Tolstoyu peygamber mesabesinde deerlendirmeleri bir tesadf deildir nk Edebiyatn engin denizlerinde boulmaktan korkarak yzen Meriin de tutkusunun tesadf olmamas gibi. Meriin kulalar onu Avrupaya tadnda da iirsel anlatmdan vazgemeyerek hakikati kurcalamaya devam eder ve bir yerde Hugoya, Sefillere, Jan Valjana rastlar: * Zavall dostum! Byklere yalnz aclarnla m benzeyeceksin? Dnce dikenli bir ta. sadan Gandhiye kadar Tanrya nispeti olan her ulu Tanrnn hmna urad. Tanrya nispeti olmadan Tanrlarn hmna uramak, hazin Syf.281. Bu szleri Jan Valjana m, kendine mi, -bir mit- okura m sylediini kestirmek g Meriin solcularmz ya da Kemalistlerimizi kzdracak hkmleri gelir sonra st ste * Bence Trk iiri Nazmla biter. Avrupai dnce Nazmla balar. Syf.239 * Batan imparatorluk aydnla halkn el ele vererek kazandklar zafer: Yunann harim-i ismetimizden (girmesi yasak temiz yer: vatan) defedilii. Sonra yeni inklplar balad. Halkla mnevver kati olarak birbirlerinden ayrldlar. Millete mal olmu telakkiler ve inanlar kak addedildi. Tekilat- Esasiye kanunundaki deiikliklerle urald. smi anayasa oldu ve btn maddeleri yeni tilciklere uyduruldu. Moolca taylarla uray devlet Dantay, Muhasebat Saytay, Mahkeme-i Temyiz Yargtay, Meclis Kamutay yapld. Kurultaylar, Kamutaylar, arbaylar, Kamunaylar birbirini kovalad 1950de yeniden 1924 Tekilat- Esasiye Kanununun lisanna dnld. Evet, bir tmarhane tutana deil, siyasi ve itimai tarihimizden bir sayfa. * 27 Maystan alnacak der-i ibret: Son elli senelik nizamn btn zaaflarn ve kati olarak yrmediini, yrmeyeceini gstermesi. Syf.260 Cezmi Erturul: Diller birlik ve saflklarn kaybederek geliir. Syf.264. * Trk dncesinin en byk dman dildeki istikrarszlk. Trke Tanzimata kadar sabit kurallara kavuamamtr. Kelimeler mphemdir, dncenin deil zevkin emrindedir. Herkese kabul edilen hibir kural yoktur. Syf.265
126
Fikir Platformu
Arap harflerini mdafaaya yeltenen bir tek hoca kar: Yahudi Avram Galenti hibir lkenin eine rastlamad bir vandalizme inklp ad verilir: Dil inklab.syf.266. * Dilde inklp olmaz. htiyar tarih, dnyann hibir lkesinde byle bir lgnla ahit olmamtr. Toplum gelitike dil de geliir. Osmanlca diye bir dil yoktur. Osmanlca, Anadoluya yerleen ve slamiyeti benimseyen Trklerin dilidir. Yani halis Trkedir. Bat Trkesi. Syf.267. * Dnyann iki byk inklb yani 1789 ile 1917. Ne kadar snrl, ne kadar korkakm. Btn messeseleri yerle bir etmi ama dile dokunmam ikisi de. Syf.269. nklp demiken; Meriin ihtilller ve inklplar hakkndaki yorumlarna bu lkenin yllardr nasl da a brakldn grmek de fayda var: Amerikan Devriminin iki hususiyeti vardr, a) Bir aydnlar kadrosu tarafndan ynetilmemitir. b) Bir snf hkimiyetiyle sona ermemitir. Yani bir snfn hareketinden ok milli bir hareket mahiyeti tar. (syf.133) Burke: dareciler ihtiraslarn dizginlemeye alkn, vazifelerini bilen sekin bir zmre olmaldrlar. Bir nevi tabii aristokrasi. Mallet du Pan:z bakmndan ihtill, iktidarn el deitirmesidir. Taures: Fransz Devrimi, dolayl olarak proletaryann iktidara geiini hazrlam, sosyalizmin iki temel artn hazrlamtr: Demokrasi ve kapitalizm. Ama asl hviyeti, burjuva snfnn iktidarn hazrlam olmaktr. Lenin:Devrim ekonomik dzeyde ba gsteren elikilerin yardmyla politik dzeyde gerekleir. htilal nitel, Reformsa nicel bir deiimdir. Birincisi bir atlay ikincisi ise devam editir.(syf.123) Rvolution, (Trkede) ilk kez Haneri tarafndan inklpla karlanmtr. (syf.124) M.Kemal inklp kelimesini kullanr ama tarif ettii inklp, ihtillden baka bir ey deildir. nklp: Mevcut khne messeseleri zorla deitirmek. (syf.129) Kan ile yaplan inklplar daha muhkem olur Paaya grekansz inklp ebediletirilemez (Sylev.c.II 1923) (syf.129) nklp kelimesi yanltr (M.Esat) Bozkurta gre: htilal bir eyin esasndan deitirilerek yerine yepyenisinin konmasdr nklp ise bir eyin asln muhafaza ederek baka bir kalba girmesi, baka bir hale gemesidir. (syf.130) Mahmut Esat Bozkurt: Kurtulu Savalar olmasayd bile hilafet ve onun gerei btn kurumlar ekonomik, sosyal, siyasal bir ihtill unsuruyla yerle bir edilecekti. Nitekim Rus htilaliyle de Cihan Savann bir ilgisi yoktur, ihtillin sebebi ve etkeni kendisidir tesadf olaylar deil. (Atatrk htilali. Syf-21. 1967)
127
Fikir Platformu
Bozkurtun tespiti derinlikli olarak incelenmeyi ve Cumhuriyet devrimlerinin (?) Kurtulu Sava diye anlan srele alakas ciddi bir sorgulanmay gerektiriyor hl Devrimin reformlarla yerine oturtulmas glenmesidir. Kyafet deiiklii vs. teferruatlara ait slahat devrim diye adlandrmak yanltr bir kelimeyle devrimler yoktur, devrim vardr. (syf.141) * Ayaklanmalar geri kalm kavimlerde sk sk grlrler, katlanlar namuslu kimselerden ok ayaktakmdr. htilller ileri lkelerde grlrle, daima ok ciddi sebepler ve yksek idealler uruna yaplrlar. htilal dnen snflarn esridir (syf.156) Suavi de btn psikopatlar gibi kendi kendine hayrand (syf.159) Tanpnar, Suavi iin der ki: bir megaloman, bir persecute maniaquetr (Herkesi kendine dman addetme hastal). yi ama entelektelin baka bir tarifi var m? Herhangi bir davay mdafaa eden, felsefi bir sorumluluk yklenir, cezai bir sorumluluk deil. (syf.163) Kitab okuduum dnemde bunu DGM savclarna tavsiye eden bir not almm. Ne ac ki DGMlerin yerini zel Yetkili Mahkemeler ald, evvelce de stiklal Mahkemeleri vard Garraud:Dncenin haklar toplumun korunmasndan nce gelir nk fikirler arasndaki arpma ve atma ilerlemenin vazgeilmez artdr. Sosyalizm kurulu dzen eletirisi, anarizm sosyalizmin de eletirisidir, yani eletirinin eletirisidir. (syf.165) * Roussaunun tabiatta iyi ve hr insan inancndan yola kan anarizm tarih iinde akma ayrlr: Hristiyan anarizmi Tolstoy nclnde arlk Rusyasnda geliir, ferdiyeti anarizmin piri Maks Stirner, komnist anarizm, Proudhon amalarn aka belirttii iin bugn de en byk nazariyecisidir. (syf.167) * Anarist kredo otoriteye kar gelenleri bylese de, doktrinin btnyle karlatktan sonra pek az kimse bal kalabilir anarizme. (syf.169) (Anarizm iin) devlet adaletsizliin, basknn, tekelin somutlamasndan baka ne?(syf.170) * Anari dzenin kendisidir! * Stirnere gre demokrasi bir aldatmacadr halk temsilcilerini setii iin hrdr diyorlar, bu kzn istedii kasab semesi gibi bir eydir. * ktidarn devretmek onu kaybetmektir. (syf.175) * slamiyet, ilmi beikten mezara kadar arayn diyor ama bu emr-i celil (ulu emir) unutulmu. Kanaati, bir lokmayla bir hrka tekerlemesine irca etmiiz. (syf.194)
128
Fikir Platformu
* Hrriyet fetihtir, bakalarndan dilenilmez.syf.197. * Vatandalarn btnne ait olmayan hrriyet, hrriyet deil imtiyazdr (syf.202) Hrriyet-imtiyaz atmas Sradan, aleldeymi gibi duran gzel bir yaklam. Evet, basit. Bunun da farkndaym ama burada sz ben dorudan demokrasiye getirmek niyetindeyim, yani bildiimiz ve yaadmz anlamda demokrasinin insan ne kadar zgrletirebileceine. Bunu yaparken kastm monarik rejimlerin demokratik rejimlerden iyi olduunu falan savunmak deil aksine ulalm bir zirve yaam biiminde daha ileriyi grme amacyla ykselmeye almaktr o kadar. Demokrasi ncelikle ynlar iin bir zgrleme srecidir. Bu zgrleme liberal anlamdaki her tohumun kendi dallarna ayrlmas biiminde deil; bir bakasnn veya toplumun snrsz olabilecek hak ve zgrlklerini kstlamadan veya sakatlamadan yaanacak bir zgrlktr. Mesela Trkiyede zgrleme ve demokrasi srelerinin durumu iin Krtlerin artlarna bir gz atmak yeterlidir. Bana kalrsa demokrasinin denenmi ve uygulanm tm disiplinlerden stn taraf budur. Ancak gnmz demokrasilerinin eksik kalan taraf ekonomi-politik adan tutarszlklardr. nk demokratiklemi bir sistemin liberal-ekonomik bir rejimle btnlemesi ne yazk ki zorunluluk tayor gibi grnse de ok ciddi sosyo-ekonomik sorunlara yol amakta ve insann insan olarak varlk eklini zora sokmaktadr. yleyse toplumun bu bakalama/evrime (ya da gerici hayvani, vahi evrime diyelim) uramamas iin sosyal yapnn temeli olan ekonomik ilikilerini ok iyi dengelemesi ve demokrasinin soyut (styapsal) etkisinin yannda somut (altyapsal) etkisinin de oluturulmas gerekir. Dn bir snfn dierinin toprak aaln yok etmesi ne kadar meruuysa, birilerinin de baka birilerine ait endstriyel aaln ykmak o kadar merudur. Aksi takdirde yazdn hibir zmre veya snfa imtiyaz yoktur laf anayasanda irin bir inci olarak kalacaktr. Neyse szm belki sosyalizm savunmas gibi gelebilir, ksmen de yledir ama temelde sosyalizmin de savunulacak pek bir taraf yoktur. Bunu da ilerde yazacam elbette. Son olarak buradaki taarruz minvali liberal dnce sistemine doru deil, liberal ekonomik dnceyedir. Ne kadar ayrabilirse tabi *Hristiyan dnya gr: Hristiyanlk klelerin isyan lyd, adalete susam insanlarn l. Kilise, ezilenler adna konuuyordu. Sonra Sezarn emrine girdi. Ynlar uyuturmak, ayaklanmalar nlemek, imtiyazlar merulatrmak iin yalan syletti Tanrya. O cihanmul din ortaada bir avu derebeyinin fetvacsdr. Bir dnya grnden ok, miskin bir ideoloji: Varlklar, ameller, deerler, biim ve kiiler, deimez bir mertebeler dizisi iinde donduruldu. Zirvede Tanr, sonra Sezar, sonra kilise. lmin tarihi, zeka ile kilisenin atmas tarihi. Burjuva dnya gr: ncil, barbar Avrupann kanl dilerini, yrtc trnaklarn skemez. Eski kleler toprak klesidir imdi, sonra nc snf olurlar: alan, vergi veren adsz ve haysiyetsiz kalabalk. Snftan ok yamal boha. ktisaden gelien bu snf, ezilen insanln, ezeli akln, cihanmul adaletin szcsdr. atoyu ykmak iin kiliseyi de devirmek zorunda. Reform, Rnesans, Aydnlklar a. Byk kavgann belli bal duraklar. Nihayet devrim nsanlk tarihi 1789a kadar bir snf kavgas tarihidir. Yeni bir a almtr 89la. Snf yoktur artk, milletler, daha dorusu insanlk vardr. nsan ve vatanda haklar beyannamesine gre,insanlar hr ve haka eit doarlar. Kendi karlarnn insanln karlar olduuna inanan nc snf, dnya grn para para kurar. Liberalizm veya ferdiyetilik yzyllarnn eseri ve stun stnde ykselir: Hrriyet, akl, fert devrimden sonra nc snf paralanr. Burjuvazi kavga arkadalarn ziyafet sofrasndan kovar. Servet de, bilgi de
129
Fikir Platformu
onun tekelindedir. nsanlar eittirler, doru ama kanun karsnda. Kanunu yapan burjuvazidir. Yeni snf bir yandan eski imtiyazllarla savamak bir yandan yoksul ynlarn uyanmasn nlemek zorundadr. Vaatler kt zerinde kalm, snflar ortadan kalkmamtr. Soylularn yerini burjuvazi, burjuvazinin yerini proletarya almtr, insann insanla sava daha kyclamtr. Bir kelimeyle liberalizmin gklere kard hrriyet, hr bir kmeste hr bir tilki hrriyetiNe var ki burjuvazi atoyu devirirken kiliseyi de ykmt. Kitleler, Rabbin melektu ile oyalanamazd artk. Smr nasl gizlenecekti? Filozoflar yetiti imdada. Onlar da -rahipler gibi- elikileri gizlemeye, i ve d talan kutsallatrmaya alt. Dnyaca geerli bir hakikat diye sunulan liberalizm bir snf yalanna, yani bir ideolojiye dnt. Sosyalist dnya gr: Hristiyanlk eski alarn klelik dzenlerine kyasla bir ilerleyiti; insanlar Tanr nnde eittiler. On yedinci yz yl bir adm daha atarak insanlarn akl karsnda eitliini haykrd. 1789 Devrimi siyasi eitlii gerekletirdi. Fethedilmeyen tek eitlik kalmt: ktisadi eitlik.Sosyalizm bencil ve maddeci bir dnyada, bir strap l, bir fetih ryas Adaletsizlikler ortadan kalkacak, eek arlarnn yerini bal arlar alacaktr. Her ideolojinin ortak yn: Toplumdaki elikileri belirtmek ve onlar ortadan kaldracan ileri srmek. Baka bir deyile, Batdaki dnya grleri arasnda bir kopu yoktur. Her yeni snf eski hkim snfn ideolojisinden yararlanr. Sosyalizmin iyi yrekli khinleri de insanla rahiplerin ve filozoflarn mjdesini tekrarlar: Yeni devrim btn imtiyazlarn lm an olacak. Syf.226-227 * Biz de ne sanayi vard ne burjuvazi. Avrupann Batlanz teklifi tek anlam tayordu: Kapitalizme teslim olunuz!syf.229 * Harf devrimi ktphanelerimizi dilsizletirmiti. Tek parti elik bir korse giydirmiti uura. * (Marksizm ile)ilk defa batllayorduk. Marks, btn eserleri dilimize evrilen ilk ve son Batl yazar. Syf.230 Trk insan papaan Batclktan gerek Batcla Marksizm sayesinde geebilmitir. Descartesn XVIInci yy.da Avrupada balatt dnce devrimine benzer bir dnce devrimi yaratmtr biz de Marksizm. Syf.232 ahsi kanaatim udur ki Batllama (burada benim kastm dnce olarak Baty anlama yani rasyonalist- analizci dnce tarzna sahip olma abalarnn tamam) devrim (inklp) zrvalaryla deil sosyalist dnceyle geldi Bu cumhuriyetin sol dmanlnn, CHPnin soldaki Truva at rolnn bir iareti
Fikir Platformu
130
Bir Seyyahn Kaybolma Klavuzu-zcan Yurdalan By Sevin Gl on Oca 27, 2011 in Fotoraf, Kitap Alnts, Kitap Tantm, Sanat | Edit Veda Sorusu Bir yolcu grdm oktandr yoldaym gibiydi. Hali, tavr, uzun yollarn yolcularn andryordu, ama nereden geldiine dair hi belirti yoktu grnrde. Oysa uzun yola kmlarn sezgileri hayli gelimitir, karlatklar yolcunun nerelerden geerek geldiini anlayabilirler. Her birinin stne bana, diline davranna sinmi iaretleri fark eder, yorum yapar, tahminde bulunurlar. (Byk formattaki resimler makalenin sonunda) Onda da sa diplerinden trnak ularna kadar yollarn tozu vard. Geri bizim bildiimiz dnyadan ok, bir hayal leminin tozlarna benziyordu stndekiler. Sanrm bu yzden kimin nesidir, nereden gelip nereye gitmektedir, kestirmek zordu. Karlatmz yer, neden sonra varlm ilk dura da olabilirdi bu yolcunun, son dura da. Zaten buras, yolcularn uzun uzadya vakit geirdikleri bir yer olmamt hibir zaman. Olamazd da. Ne yle srtmz yaslayarak rahata oturabileceimiz bir aa glgesi vard grnrde, ne de yatp uyumak iin bir oda, ardak veya sradan bir seki. Sonsuz bolua savrulup gidecekken kayalarn ucuna taklp kalm, son bir gayretle yeryzne tutunmu bir yerdi buras. nmzdeki derin uuruma yzmz dnnce, tam arkamzda kalan sivri
131
Fikir Platformu
kayalarda gezinen rzgrn uultusunu iitirdik. Byk boluklara has nlamalarla dolu bu uultular uzaktan geen yolcular bile buraya ekerdi. Havada daima asl duran ve gn ortasn gemeden efltuna alan toz bulutuysa etraftaki her eyin ince bir tlle rtnm gibi grnmesine yol aard. Sebep o bulut mudur, yoksa kardaki kayalarn gece gndz eksilmeyen glgesi mi, bilmiyorum, ama yolu buraya den yolcularn ruhu, o bulut ile kayalarn arasndaki kskaca girerdi. Kararszln kskacna. O yolcuysa, her eye ramen, varaca yere varm gibi grnyordu. Halinden ikayet etmedii gibi, kendini hep iki arada hisseden, kararsz birine de benzemiyordu pek, ya da ben benzetemedim. Gnlerce konutuk. Daha dorusu, o anlatt, ben dinledim. Faslasz, uzun uzun anlatt. Yollara, yolculara, yolculuk hallerinin her teferruatna vakft. Sadece seyirlerdeki yaanmlklar deil, yollarda baa gelmi ve gelecek ne varsa hepsi malmuydu. Bilmedii rota, gezmedii kent, solumad da havas kalmamt. Vard her menzilde, en derinlerindeki kaplara ulam, kimini am, kimini de kapal kalmal diye mim koyup ylece brakmt. Onca gn birlikte geirdikten, anlattklarn dinledikten, gzlerinin iinde lemi seyrettikten sonra edindiim izlenimi byle zetleyebilirim. Bu izlenimi szcklere dker dkmez mthi bir keif yapm gibi iim aydnlanvermiti. Hislerimi kendisine sylediim zaman aldrmaz grnd, ara vermeden konumasn srdrd. Szlerinden yola karak nereden gelip nereye gittiine dair herhangi bir ipucuna ulaamadm. Belki de ulalacak bir yer yoktu. Onun geldii btn yollar gibi, o yollara alan btn geitler de unutulmutu. Galiba bu yzden, gzlerinde lemi seyretmeme izin verdii halde, szleriyle beni yolculuklara karmay baaramad. Herhangi bir yolculua. nsan uradan alp uraya gtrebilecek mecali yoktu azndan dklen kelimelerin. Kim bilir, belki de kskanlkla korumaya alt, kendine saklamak istedii baz eyler vard ve anlattklar stnden benim bir yolculuk yapmama izin vermeyecekti. zenle kanyordu bundan, ya da ben gerekli kapy bulup girememi, o ilk geidin nerede olduunu bulamamtm. Ayrlma vakti geldiinde, Ne zaman yola kyorsun? diye sordum; srt antam yklenmitim. Gnlerdir cevabn bulmaya altm soru ilk kez dilimden dklmt. kimiz de bunu biliyorduk. te o an, ilk kez telalandn, sknetini kaybettiini, kararsz kaldn fark ettim, cevap vermedi Veda etmeden ayrldm. Orada kalmt. Bir ara arkama baktm. Grnrde yoktu ama bir fslt gibi gelen sesini iittim. u basit soruyu bana soruyordu: Yola nasl klr? Geriye dnmedim. Ben de ayn soruyu ona yolladm bir veda cmlesi gibi:
132
Peki, yola nasl klr? kimiz de, uzun uzadya barnmak mmkn olmad halde gnlerdir bir trl terk edemediimiz yerden ayrlmadan veda ediyorduk birbirimize, cevabn belki de hi bulamayacamz o en son sorusuyla. Sahi, yola nasl klr?
Fikir Platformu
133
Fikir Platformu
134
Fikir Platformu
135
Fikir Platformu
136
Fikir Platformu
137
lmcl Kimlikler (Amin Maalouf) - Zeynep Sude akr
Her gn bir yerden bir yere gmek ne iyi, Her gn bir yere konmak ne gzel.. Bulanmadan, donmadan akmak ne ho.. Dnle beraber gitti cancazm, Ne kadar sz varsa dne ait. imdi yeni eyler sylemek lazm.. der Mevlana Celaaleddin Rumi.
Deimeyen tek ey deiim Bunu son birka on yldr ok daha derinden hissetmekteyiz. Douyu Bat gzlyle yazma konusunda ne kan Lbnan doumlu yazar Amin Maalouf lmcl Kimliklerde farkl bir trde karlyor bizi. Alkn olduumuz biimiyle bir karakter zerinden dnyaya alan roman yok karmzda, belki de karakteri kendisi diyebileceimiz bir deneme tr ile bizi alp, bir yandan zlemle beklediimiz bir yandan da endie duyarak kabullenmekte glk ektiimiz yeni dnya dzeninin ortasna brakyor
Fikir Platformu
138
Mevlanann sesleniini artran mkemmel yapt lmcl Kimlikler, akp giden zamanla birlikte dtmz gurbetlikleri hatrlatyor bizlere ama bu defa gurbet zlemi duymuyoruz, yeniden gebe oluyor ve bir daha aznlk oluyoruz. Ama zlmyoruz. Farkl olmann, ayr bir kimlik olmann aslnda ne kadar da gzel olduunu kefedip tadn karmaya bakyoruz. Evet ite bu yeni dzen adna Maalouf pek ok yeni eyler sylyor 1976da Lbnan terk edip Fransaya yerletiimden beri, son derece iyi niyetli olarak, kendimi daha ok Fransz mi, yoksa daha ok Lbnanl mi hissettiim ne kadar ok sorulmutur bana. Cevabim hi deimez: Her ikisi de.[1] Amin Maalouf bu cmlelerle balyor lmsz eserine, kendisiyle balad bu yolculua okuyucu da elik ediyor ve gnmzde daha da belirginleen kimlik ve aidiyet sorunlarn tm plakl ile ele alyor. Zaman zaman her insann hissettii, belki yzlemekten ekindii Herkesin biraz aznlk olduu gereinin aslnda ne kadar da insani olduunun altn iziyor ve herkesi yeniden bir kimlik muhasebesi yapmaya davet ediyor. Kendi muhasebemi yapmak zere bir keye ekildiimde aklma ilk gelen henz yedi yandaki kardeim oldu. ok yakn bir zamanda, tm aile fertleri olarak keyifle akam yemeimizi yerken konu nerden ald hatrlayamyorum ama Abla Krtler Allaha inanmyorlar m? sorusu ile yine dikkatleri zerine ekmeyi baard. Bu, phesiz ki ylesine sorulmu bir soru deildi. Televizyonla sk ilikisinden olacak, izgi filmler arasnda gei yaparken tartma programlarna kula taklm olmal ki koca adamlarn hararetli konumalarndan bylesi bir meraka kaplm. Bata tebessm ettim, ocuk akl ite dedim. Sonra onun anlayabilecei ekilde anlatmaya altmda sorularn ard arkas kesilmedi. Onlar bizi sevmiyorlar m?, Onlar Trkiyeye nerden gelmiler?! Peki ama niye hep insanlar ldryorlar?.. O sorduka artan aknlm biraz sonra yerini derin dncelere brakt. Neden aryordum ki Kaln kitaplar devirmi koca koca adam(!)lar ayn sorular olmasa da biraz benzerlerini uzun ve dekore edilmi cmlelerle sormuken, benim okumay henz zm kardeimin bunlar dnmesi ok da artc olmamalyd. nk biz ou zaman Krt ya da nsan- Mslman ya da Cumhuriyeti- Dindar ya da DemokratikMuhafazakar ya da Tahsilli olma hakkn, bunlardan birisini tercih etmekle kazandmz(!) bir toplumda yaadk. Oysa, Krt bir insan Demokratik Cumhuriyete derinden ballk duyarken dinin gerekliliklerini olabildiince yerine getirmeye alan bir Mslman olabilirdi. Biz(!) ise aidiyetlerimizi bldke daha ok paralanan bir toplumda yaamaya mahkum olduk(edildik)! Ne var ki bunlar o koca adam(!)lara anlatmak yedi yandaki kardeime anlatmaktan ok daha zor
I-KMLM, ADYETLERM
Fikir Platformu
139
Kimlik beni baka hi kimseye benzemez yapan eydir. [2]diyor Maalouf ve her kiiyi farkl yapan kendi kimliinin elerine doru derinleiyor. Kendi ifadesi ile ruhun genleri denebilecek elere Evet her insann birbirinden farkl bir kimlik DNA s vardr ve her ne kadar bu kimlii oluturan eler ayn olsa da, kimliin belirlenmesinde, kendi iradesiyle ifreledii aidiyetler zinciri kiiyi dierlerinden farkl klar. Dinlerden, geleneklere, etnik gruplara, meslee, aileye, ehre, arkada evresine,tutkulara doru uzanan bu aidiyetler her insanda farkl biimlerde tezahr eder. Kimisi ailesiyle var olur, kimi gelenekleriyle kendisini bulur. Kimisi de dini olmazsa bir hitir. Ama her kimlik birbirinden koparlmas g halkalarlardan oluur, sadece herkesin genilettii halka birbirinden farkldr. Kimileri iin ulus, kimileri iinse din ya da snf. nanlarnn tehdit altnda olduunu hisseden insanlar arasnda btn kimliklerini zetler gibi grnen ey dinsel aidiyet oluyor. Ama tehdit altnda olan anadilleri ve etnik gruplarysa, o zaman dindalar ile kyasya savayorlar.[3] diyor Amin Maalouf ve tandk bir problemi bizlere yeniden hatrlatyor. Amin Maalouf kreselleme anda yeni bir kimlik tanmlamasna duyulan ihtiyac dile getirdikten sonra amzn en ar basan zelliinin, tm insanlar bir bakma gmen ya da aznlk haline getirmek olduunu vurguluyor. Evet hepimiz dinsel deilse; dini inan-uygulay biimleri, etnik ya da anadil bakmndan olmasa da kltrel, yahut ahlaki kabuller gibi pek ok bakmndan teki olmaya mahkumuz ve farkllklarmz karsnda hogrl davranmay baaramadka aznlk olarak hor grlmeyi hak etmi olacaz. nsan dinamik bir varlktr, iki gn birbiriyle farkl(olmal)dr ve en byk acizlii dier gne ayn ekilde uyandnda yaar. te bu yzden insan gn getike farkllaacaktr, dolaysyla hem kendisi hem de dier insanlar nazarnda teki olmas kanlmazdr. Ve bence farkllklarmza bir arada yaama imkan saladmzda sorun kalmayacaktr.
II-MODERNLK TEKNDEN GELNCE Bu blmde ise slamiyet zgrlkle, demokrasiyle, insan ve kadn haklaryla badar m? [4] sorusuyla karlyor bizi Maalouf. Ve kendi penceresinden cevaplamaya alyor yine kendi sorusunu. Dinler tarihine yolculuk yapp sorunun aslnda dinlerle deil deien bak alaryla ilgili olduunu u ekilde vurguluyor; Son yirmi yzyl boyunca din (Hristiyanlk) adna bol bol ikence yapldn, zulm uygulandn ve katliamlara giriildiini, inananlarn ezici ounluunun siyah kle ticaretini, kadnlarn ezilmesini, en kt diktatrlkleri ve Engizisyonu ilerine sindirdiklerini grmek iin birka tarih kitab kartrmak yeter. Bu Hristiyanln znde despot,rk,gerici ve hogrsz olduu anlamna m gelmektedir?Hi de deil, bugn Hristiyanln ifade zgrl, insan haklar ve demokrasiyle iyi geindiini grmek iin etrafnza bakmanz yeter.[5] te bu ifadelerle slamiyet iin sorduu soruya Hristiyanlk zerinden cevap verip, zgrlklerin karsnda dinlerin deil insanlarn olduunu dile getiriyor ve ekliyor; slam tarihinde daha balangcndan itibaren teki ile yan yana yaama konusunda dikkate deer bir yatknlk grlr. Geen yzyln sonunda, en byk slam gcnn bakenti stanbulun nfsu
140
iinde balca Rumlardan, Ermenilerden ve Yahudilerden oluan Mslman olmayan bir ounluk bulunuyordu. Ayn dnemde Pariste, Londrada, Viyanada, Berlinde nfsun yarsnn Hristiyan olmayanlardan oluabilecei dnlebilir miydi? [6] Bugn slamiyet pek ok insan tarafndan hrriyetlerin potansiyel tehdidi olarak grlmektedir. yle ya slamiyet kadnn bata eitim ve alma olmak zere birok hakkn elinden almtr.(?) Dnmekten, aratrmaktan ve modernleme(!)den bizi alkoyan yine slamdr. Daha da tesi slam baka dinden olanlara yaama hakk dahi tanmamaktadr..(?) Evet ne yazk ki hala bu ekil dncelerle dolu pek ok zihin vardr. Oysa ki slamiyetin esas kitab Kuranda kadna dair pek ok sure vardr[7] ve kadna bugnn anayasalarndan ok daha fazla pozitif ayrmclk yaplmtr.[8] te yandan sahabe zamannda yetien kadn hukukularn, airlerin, fakihlerin says hi de az deildir. slamiyet elbette ki dnmeye, aratrmaya engel deildir, aksine ilk vahiy OKU emridir ve ierisinde dnmek ve akl kelimeleri geen pek ok ayet vardr.[9] Hz. Peygamberin (sav) Necrn Hristiyanlarnn ahsnda btn kitapl gayr-i mslimlere hitaben yazdrd antlama metninde geen u ifadeler ise slamiyetin sinesinin ne kadar geni olduunu aka gstermektedir. Hibir din adamnn grevi, rhibin ruhbanl deitirilmeyecek, kimse seyahatten menedilmeyecek, mbetleri yklmayacak, binalar slm mescitlerine veya mslmanlarn binalarna katlmayacaktr. Hristiyan dinini benimsemi bulunan hibir kimse mslman olmas iin zorlanmayacaktr yleyse sorunun kayna nedir? Neden aidiyetleri arasna slamiyeti de koyanlar hkmedilmeye mahkum olmaktadr? Maalouf bu noktadan hareketle, dinlerin halklar zerindeki etkisinden geip halklarn ve tarihlerinin dinler zerindeki etkisi syleminde derinleiyor ve Bat hzla ilerlerken Arap dnyasnn yaad durgunlua dikkat ekiyor. phesiz ki tek bir model Mslman toplumu yoktur, kkleri ayn olsa da sosyal, ekonomik ve psikolojik etkenlerle kimlik kazanm Mslman toplumlar vardr. Tarihi geliimiyle incelendiinde ise u gereklerle karlarz; Mslman Toplumlar gte zirveye de kmlardr, dibe de vurmulardr; ak olmay da baarmlardr, da kapal bir sre de atlatmlardr. Hakimiyet altna girdikleri de olmutur, dnyaya hkmettikleri de Kanaatimce de geri kalmln nedeni slamiyet olmad gibi ilerleme hzna ivme kazandran da Hrstiyanlk deildir. phesiz ki dinlerin de toplum dinamizmine etkileri olmutur-olacaktr da ama toplumsal yaamn tek aktrleri dinler deildir. Bu nedenle Mslman toplumlar kendi muhasebelerini yapp kimliklerini sorguladnda, nerden geldiklerini hatrlayp, nereye ulama peinde olduklarna karar verdiklerinde kendilerini yeniden kefedip byk admlar atabileceklerdir ancak bugn olduu ekliyle modernleme lgatlarda srekli olarak kendinden bir para kaybetme eklinde karlk bulduka Bat hakimiyeti reddedilmeyecek hale gelecektir.
Fikir Platformu
141
III-GEZEGENSEL KABLELER ZAMANI
Milliyetler ann afanda deil gnbatmndayz.[10] Amin Maaloufun bu ifadesi lmcl Kimliklerin nc blmn anlatmaya yetse de onun yeni dnya dzeninin snrlarn izebilme ve bak amz zenginletirebilme adna birka noktaya daha deinmek istiyorum. Batan beri irdelenen kimlik kavram zihinlerde bu blm ile biraz daha genilemekte ve kiinin sahip olduu aidiyetlerinden hangisine yol verecei belirsizlii biraz daha netlemektedir. Evet Maalofun gzyle, kreselleme daha da hz hz kazanacak, yerel kimliklerden uzaklaan insan lmcl kimliklerini terk edip geniledike gezegen kabilesine biraz daha yaklaacaktr.. Kimlik algsnn deiecei gerei kanlmaz bir gelimedir ve bizi bu gerein dier ucunda dnya vatandal beklemektedir. Ancak dnya vatandalna doru ilerlerken hakl endielerimiz ve merakla sentezlenmi dncelerimiz bizi rahat brakmayacaktr. Evet Huntingtonun da gl tespitlerle ina ettii tezinde olduu gibi medeniyetler atmas m yoksa kresel ky huzuru mu bizi bekleyen? Kimlerdensin? sorusunun terk edilmesiyle Sen kimsin? sorusuna ynelen insan cavab bulduunda tekine olan nefreti daha m iddetlenecek yahut herkesin biraz gebe, biraz aznlk olduu kresel kyde farkl kimliklere ramen hogry sindirebilmi insan yeni biimiyle mutlu mesut yaayabilecek midir? Acaba beklenen Evrenselleme nihai sonucu olarak tektiplilik ile ayrlmaz bir ba m kuracaktr?.. Sorular uzayp giderken kimi zaman korku tneline girdiimiz oluyor kimi zamanda pembe dler kurarken yakalyoruz kendimizi. Maalouf ise u tespiti yapyor; Gerekten de dnyallamann hemcinslerimizin byk ounluunun gzne herkes iin zenginletirici mthi bir karm olarak deil yoksullatrc bir tektiplilik ve kendi z kltrn,kimliini,deerlerini korumak iin mcadele edilmesi gereken bir tehdit gibi grnd son derece artc bir adan geiyoruz. diyor ve herkesi kendi muhasebesiyle ba baa brakyor.. IV-PANTER EVCLLETRMEK Son blme gelindiinde sorgularla temeli atlp tartmalar ile ina edilen yeni dnya kuruluyor ama elbette ki bu yeni dnyada da sorunlar bitmemekte, zlmesi gereken pek ok sorun bizleri beklemektedir. Btn topluluklar, btn kltrler kendilerinden daha kuvvetiyle boy ltkleri ve miraslarn bozulmadan koruyamadklar izlemindeler. Gneyden ve Doudan bakldnda egemen olan Batdr; Paristen bakldnda egemen olan Amerika olur; oysa ABD ye doru yol alrsanz, ne grrsnz? Dnyann eitliliini yanstan ve hepsi de kkenlerindeki aidiyetlerini vurgulama ihtiyac duyan aznlklar.[11]
142
Fikir Platformu
O halde dnya kime ait? Onun cevab; Hibir zel rka, hibir zel ulusa deil. Tarihin teki anlarndan ok daha fazla olarak orada kendine bir yer amay isteyen herkese. Evet kendini oraya ait isteyen herkes vatanda olabilecektir yeni dnyann. Her birimiz kendi eitliini stlenip kendi kimliini dil,din,rk eklinde tek bir aidiyetle eritmek yerine aidiyetlerini bir btn haline getirmeyi denediinde ortaya kresel bir kltr kacaktr. Ve her dnya vatanda bu kltre herkes kadar yakn, herkes kadar uzak olacaktr. Ya herkes yerli yada tmden yabanc.. incede tehlike ve frsat kavramlarnn ayn szckle ifade edildii ayrnts dikkate alndnda, kltrleraras farkllklardan meydana gelecek olas riskleri frsatlara dntrerek geliim salayabilmek mmkn gzkmektedir ve tabi bunu baarmak da dnya vatandalarna kalyor. Yeni dnya dzeninde bu kitab ele geiren torununun biraz kartrdktan sonra omuz silkeleyerek bykbabasnn zamannda hala byle eylerin konuulmasna hayret edip kitab geri koymasn dileyerek sonszn yazyor Amin Maalouf.
Benim sonszm ise Yeni Dnyamz da grmek zere
[1] Sf; 9 [2] Sf;16 [3] Sf;18 [4] Sf;43 [5] Sf;45 [6] Sf;50 [7] Nisa, Mmtehine, Meryem, Mcadele sureleri [8] Nisa Sresi [9] Bakara Suresi, 269, Enam Suresi, 50-80-126, Taha Suresi, 113, Secde Suresi, 4, Vaka Suresi, 62 [10] Sf:80 [11] 102
143
Fikir Platformu
Fikir Platformu
144
nsann Drt Zindan (Ali eriati) - Cemile Bayraktar Sunu Getiimiz gnlerde stad Ali eriati ile ilgili yaz dizisinin girizgah olan kapsaml biyografi almasnn sonuna stada ait kitaplarn incelemesinde bulunacam notunu dmtm, bu biraz gecikmeli almamn ilk kitabn zellikle nsann Drt Zindan olarak setim zira yazmaktaki muhatabmzdan, hayattaki muhatabmza kadar geni bir alanda benden, bize giden snrsz yolculukta baat faktr insandr. Zaten stad eriati, ideolojik ierikli almalarna balarken start noktasn insan ile belirliyor. Ayrca bu kitap, Yeni nsan Kendinden Kovduran Meyve; zgrlk balkl yazma ilham ve yol gsterici olmas asndan, birok insanda olduu gibi bende de youn manalar uyandrmaktadr. aret Yaynlarndan, Prof. Dr. Hseyin Hatemi evirisiyle kan bu almada ncelikle, evirinin uzmanlk gerektiren bir alan olmas ve bu uzmanl alasyla gzler nne seren, dip notlarndaki aklamalarla ve son szdeki mana ile talar yerine oturtan Hseyin Hatemi beye sonsuz teekkrlerimle.
Fikir Platformu
145
nsann Drt Zindan Merhum eriatinin birok kitaplam almasnda olduu gibi bu almas da rencilere yapt konuma notlarndan derlenmitir. Hanmlar, beyler, aziz renciler! diye sz balayan eriatinin, bu almas Ekim 1970de Abadanda niversite rencilerine hitaben yaplmtr. Bir Beraat Kandili gecesine denk gelmesi nedeniyle, eriati konumasna-kitaba kutlama ile balar. Sorumlu olmann nedenini insan ile tanmlayan eriati ncelii insan tanmlamaya verir. Sahi nedir insan? nsan- Beer Ayrm stadn tezi Drt Zindan meselesi zerinedir ve drt zindana gemeden insann tanmyla meseleye girer. Ona gre, varlk olan insan, beer ve insan olarak ikiye ayrlr. Beer etten, kemikten, yiyen, tketen ve durduu yerde sabit bir varlk olmasna ramen insan beerin olabilen, -imek halidir. Yani durmayan, seebilen, ilerleyebilen, etin ve kemiin ok stnde bir varlk. Zaten stadn dikkat ektii zere Kuran- Kerimde baz yerlerde beer, baz yerlerde insan kelimesi seilmitir.stadn konumasnda ve Hateminin dip notta setii kssalar konunun anlalr olmas asndan nemlidir. Gezgin olarak yeryznden yolculua kan bir bilgin, Merih gezegenine vardnda burada konferans olaca haberini alnca, bu konferansa katlma karar alr. Bu konferanstaki konumac sze dnyada hayat olduunun ispatland mjdesi ile baladktan sonra dnyann halini kendi tanmlaryla anlatmaya balar; Dnya dediimiz yerde hayat ve hayat asndan ok nemli varlklarn olduu ispatlanmtr ancak beer diye adlandrlan bu varlklar ok tuhaf davranlar sergilemektedir. Mesela hibir neden yahut tanma olmadan birbirlerini topluca ldrebilmektedirler, doada bulduklar doal yiyecekleri gereinden fazla tketmek iin evlerindeki dolaplara doldurmakta, bu yiyecekleri ilerine garip baharatlar ekleyerek, yakarak (piirerek) tketerek hastalanyor sonra
146
Fikir Platformu
doktor dedikleri varlklara gidip ifa aryor ancak sonra bu eylemlerine devam ediyorlar. Beer ismi verilen bu varlklar yine hi nedensiz olarak bir baka beer gurubuna kar birbirlerini kkrtyorlar ve toplu lmlere yol aan savalara gidiyorlar. Ayn zamanda ok gelimi olan bu beerlerin bu tr deliliklerine anlam vermek mmkn deildir. Hi bir hayvan trnde bu trde bir vahilik de grlmemitir ( Ali eriatinin isim vermedii bir yazardan alnts) Dnya Sava srasnda birbirlerini topluca ldren beyazlarn, ldrdkleri insanlar yemediini duyan bir Afrikal kabile mensubu, bu vahet ve gaddarlk karsnda dehete der ( Hseyin Hateminin Albert Schweitzerden alntlad dipnot) Demek oluyor ki, beerin amac-lks, insan olmaktr. nsan srekli geliim srecidir. nsann Sahip Olduklar Mi-resed merdi ke zencir-i golaman bekened Dide-em ez rouzen-i zindan-i uma / Zebur- Acem- Muhammed kbal (Tutsaklarn zincirini krmaya bir er geliyor/ Zindannzn duvarndaki mazgaldan grdm bunu) nna ileyhi ve inna ileyhi raciun ayetinde insanlk felsefesinin z vardr. leyhi raciun, yani insan Allaha ynelip dner. Bunun sonucunda ne Allah, ne de insan duran deil, srekli hareket edendir. Bi iznillah Allahn yaratmas, yaratmaya devam etmesi, kendi durmayna kanttr. Olmas gereken ve olma srecine girmesi gereken insann zellii vardr: lk olarak bilinli varlktr. kinci olarak seme yetenei vardr. nc olarak yaratc zelii vardr. (Yaratc zellii derken, irk boyutunda bir yaratma deil, retme manasnda bir yaratmadan bahsediliyor) nsan bilinli bir varlktr. eriati diyorki; Decartes Dnyorum, yle ise varm derken, Gide Duyumsuyorum, yle ise varm demitir. Bu iki szde pheyi iinde barndrr ve hedefi vuramamtr. Ancak Camus Bakaldryorum, yle ise varm dediinde doruyu sylemitir. nk insan bakaldrnca vardr. nsan La ile balar, yani kendini alkoyan tm eylere La-Hayr diyerek bakaldrr. Hz. Adem bunun bir rneidir, cennetten (burada belirtelim birok dnr Hz. Ademin hesap gn sonras dl olan cennette deil, gzel bahe anlamna gelen bahede yaadn izah ediyor, ki eriati de byle yorumluyor) orann hali hazrdaki haline bakaldrarak, insanln kaderini balatmtr. Ve bakaldrma bilincine ulatktan sonra itaat eden insann itaati ise Hz. Adem rneinde olduu gibi istenmi, iradi bir itaattir. u halde insan kendi bilincine sahip bir varlktr. nsan seebilen bir varlktr. Bakaldrdktan sonra, bu bakaldr, evresi, doas, toplumu ne olursa olsun, ba kaldr sonras seebilen hatta bu seimlerden biriyle kendi hayatna dahi son verebilen bir varlktr. nsan yaratc zellii olan bir varlktr. Doadaki mevcutlarla yetinmesi bittii an bir sonraki admla ihtiyac olan retebilendir. Tatan tekerlek yapm gibi bir basitten, umak istediinde ve kanad olmadnda uak yapmasna kadar retebilen bir varlktr. Ayrca sanat dediimiz formda kainatn bir benzerini yapmas yahut kainata ait olan bildii biimle yorumlamas da buna kanttr.
147
Bunun yan sra, stadn dikkat ektii zere Heideger, Sartre ve Kierkegaard gibi varoluu akm ierisindeki -Kiekegaard hari- Tanr tanmaz feylesoflar dahi insann bu ynn inceleyerek, ona muazzam bir yer bimilerdir. nsann Drt Zindan nsann bu zellii dier btn zelliklerinin kaynadr. nsan insan yapan bu zellikten sonra onu oluum srecinden alkoyan drt kstlayc etki vardr. te bu bahsettiimiz zelliklere sahip insan doa, toplum, tarih ve enesinin oluturduu drt duvarn zindan olduu, bir maphustur. nsan esiri olduu doa(naturalizm) zindanndan bilim, retim ile kurtulabilir. Mesela bir l insan, ln zorluklarn retim sonucundaki rnler ile azaltabilir yahut oray terk edebilir. nsan esiri olduu tarih(historizm) zindanndan renerek kurtulabilir. rnein ranl, ii tarihiyle yorulmu insan, bir dnem bu etkilerin altnda ezilmi-etkilenmi olsa dahi kendinde mevcut zellii olan bilinli seimler bu zindandan da kurtulabilir. nsan esiri olduu toplum(sosyalizm) zindanndan red, seim ile kurtulabilir. stad doa, tarih ve toplum basksndan bahsederken onlar inkar etmez, bilakis varlklarn -kah olumlu, kah olumsuz- kabul eder. Ancak bir kstlayc g olarak var olsalar dahi yukarda rneklediimiz insanda mevcut zellik; bilinli olma, seebilme ve yaratma(retme) ile bu zindanlardan kurtulabilineceini ifade eder. Bu gerei aklarken eriat u rnekten yola kyor: zamann birinde vahete varan bir su ilemi bir caniyi, tutukluluk srecinde bir Tahranl hal izme-dokuma sanaatkar yannda altrmak istiyorlar. Usta, hal dokumay rettikten sonra salvermeleri artyla bu caniye bu ii retme grevini kabul ediyor. art kabul edilip, cani hal dokumaya baladktan bir sre sonra, bu ii rendikten sonra toplumun, tarihin, doann basksyla bir caniye dnm olmasndan sonra yine toplumun etkisiyle, retimin-sanatn inceliinin etkisiyle ok daha farkl, naif bir insana dnyor. Ancak bu zindann bir drdncs vardr ki, ondan kurtulmak en zorudur. O drdnc zindan enemiz-nefsimizdir. Ve ondan ancak din ile kurtulabilinir. Din ise insanda kendiliinden var olmayandr.(Elbet insanda ftraten bir varla inanma ihtiyac mevcuttur) ada insan, bahsi geen ilk zindan isel ve dsal mevcut potansiyeli ile kolaylkla am olsa dahi bu son zindan bunlar ile yani tek bana aamamaktadr. nk bu bahsi geen kurtarclarn kendileri de bir baka tutsaktr. Bu zindandan kurtuluun tek yolu aktr. Hesap ve oportnist akldan ok yce bir duygu olan bu ak, son zindann tek anahtardr. nsann kendinden bir para olan nefs zindanndan kurtulmasnn yolu kendi isel devrimiyle mmkndr. Son Sz Niyetine stadn Kaleminden
148
Fikir Platformu
yle diyor eriati: Ben sana yalan sylemiyorsam, bu bana yalan syleme diyedir. Ben sana karlksz ek vermiyorsam, ticari itibarm iindir gibi faydac akln deil ahlakn etkisiyle bunu yapmyorsam, yalan sylememek iin sylemiyorsam, aldatm olmamak iin aldatmyorsam, hibir karlk beklemiyorsam, stelik her eyimi yitiriyorsam, ite burada beni gryoruz. Bu insann ortaya k mutusudur! Hangi insann? indeki drdnc zindandan da kurtulabilen ve iman ve ak gneiyle insan olma ynne doru adm atmaya balayan insann! Nietzsche genliinde hak zorunludur, zor esastr gibi szler sarf etmesine ramen yallnda sahibinin kamlad ata sarlp alayacak bir insana dnr. O darbelerden birinin kendisine isabet etmesi sonucu ld bu olay herkes iin bir baka olaydr, sizin her birinizin beninde iki kii vardr: Birincisi Nietzschenin bu olaydaki ruh gzellii ve ahlak karsnda bir heyecan duyar. kincisi bu manasz olaya; bir dhinin bir beygir uruna lmesine gler. Fakat burada aptalca bir ey yoktur. Bu mantki veya gayr- mantki bir davran deildir; sadece mantk ddr. Ahlak ve ak da byledirler. Bu drdnc aama da insan kendini feda eder ve bylece isar* aamasna ular. sar yle bir aamadr ki, insan byle bir aamada bakasn kendine stn tutabilir, kendini feda edebilir. Ali eriati Hatemi hocann dedii gibi; bu konu zerinde dnmemize vesile olan stad eriatiyi rahmetle anyorum. *sar: bolca vermek anlamna gelir.
Fikir Platformu
149
Bilim ve Yanlg (Taha Akyol) - Prof. Dr. SKENDER KSZ Akyolla ikinci basksn yapan Bilim ve Yanlg kitab hakknda telefonda konuuyorduk. Eklerine, yeniden yazlan ksmlarna bakarak isterseniz yeni kitab da diyebilirsiniz. Krk yldr dndklerin dedim. O da, meth mi ediyorsun, zem mi? diye sordu Sonra konuma bir baka mecraya geti ve sorusunun cevabn alamad. Paradigma trenleri Aslnda kastettiim bir sevgi sz idi Taha Akyolun dnyaya bak pek deimedi. Temel deerler milliyeti ve muhafazakr. Bunlara dayanarak dnyay zmler ama bu bak bilim gzlyledir. zmleme, bilim metoduyladr. Yoksa tanmayanlarn yazd gibi bir zamanlar neredeydi, imdi nerede veya bir zamanlar milliyeti ve muhafazakr iken imdi an modas liberal falan deildir. Temel bir deiiklik hissedenler, kendilerine dikkat etsinler; belki kendi yerleri deimitir. Sizin vagonunuz hareket halindeyse yannzdaki trenlerin yrdn sanabilirsiniz. Bilim ve yanlg Bu balk altnda neler yazabilirsiniz? Bilimin nasl altn ve hadi bilim-deccali veya anti-bilim dncelerinin nasl yanldn yazabilirsiniz. Hani Karl Popperin yapt gibi. Veya, Yunan, slam, Bat medeniyetlerinde bilimin ykseliini ve kn; veya Trkiyenin yakn tarihindeki bilenleri ve yanlanlar yazabilirsiniz. Bugne gelip bizdeki bilim, niversite ve eitim konularn inceleyebilirsiniz. Nihayet bugn, u an, elinize sosyoloji ve ekonomi merceklerini alp
150
Fikir Platformu
inceleyebilirsiniz. Bu saydklarmn hepsini birden yaparsanz, drt yz sayfadan iki forma eksik bir cildi Trk dnce evrenine hediye edersiniz; Taha Akyol bunu yapm. Yazarlarn opus magnumu denilen, en nemli- en byk eserleri vardr. Hani Karl Popperin Ak Toplum ve Dmanlar, Tolstoyun Harp ve Sulhu gibi. Bilim ve Yanlg da Akyolun opus magnumu olmaya aday. Belki Ama Hangi Atatrk? buna rakip. Veya bundan sonra yazaca, henz proje halindeki kitab. Sr vereyim: Bilgiye dayanmyorum ama yazarlarn ilerde yazacaklar bir en byk kitaplar hep vardr. Bilim ve Yanlg, Dounun k, Batnn ykselii ve yirmi birinci asrda dounun yeniden ykselii sylemi ile balyor. Bir nceki devirde, Dounun Batya en uzun direnen burcu olan Trkiye, bu yeni dnte nerededir? Bu sylem ve bu soru, btn kitabn fon melodisi gibi. Bazen ne kyor ama duyulmazken de siz onu hissediyorsunuz. phe yok ki iki asrdr Trk aydnnn temel meselesi bu sorudur. Bunu aka sormak, boay boynuzlarndan yakalamaktr. lk ara balk, Bilimin ykseli ve dleri. Akyolun- ve tabi Trk okuyucusunun- asl problemi, slam medeniyetindeki zihniyet. nce ykselen, insanln birikimini alp onun stne kendi katklarn ina eden ve yla geri kalm Baty da aydnlatan slm medeniyetinin gnei. Sonra sn. Nihayet, douuna ebelik yapt Bat bilimi karsnda malubiyet. Niin, niin, niin? Akyol tek sebebe abone deil. Ama ykselile bilimin de ykseldii, kle bilimin de kt grlyor. Ykselite dinamik, ticarete ve ie dnk bir toplum ykseliyor; kte bunlar hep birlikte snyor. Ykselite asker ve siyas g artyor, denizlere hkim olunuyor. Dte bunlar hep beraber azalyor. Denizler kaybediliyor. Hangileri sebep, hangileri sonu? Acaba vakalar ill, u sebeptir, u sonu diye snflandrmak zorunda myz? Post-modern falclk kinci ara balk, Bilim ve bilmek. Bu blmde Popperlar, Kuhnlar karnzda. Bilim felsefesine giriyorsunuz. Felsefe ile aranz iyiyse keyifle okuyacaksnz. Yok felsefe size matematikten daha yaln geliyorsa yine keyifle okuyacaksnz. Sahi, belki Akyol bir Kim korkar felsefeden kitab yazmal. Sonra, Bilim ve bilenler blmne geliyoruz. Bunun alt balklarnda iki defa post-modern falc Tofflerin adn grnce, Eyvah dedim, acaba Akyolu da m kaybettik?. Hani u Kltr oku ile balayp nc Dalga ile oklarn srdren ftrist Toffler. Fena yanlmm. Karma drt drtlk bir Toffler tenkidi kt. Daha dorusu Tofflere, siz yle buyurun diyen bir yerine oturtma. ABDde bolca rastlanan bir yazar tr vardr. Onlarn grevi ok yaratmak ve u mesaj vermektir: Ben yepyeni bir keif yaptm. Bakn dnya, sizin bildiiniz dnya deil. Dnya tek ray zerinde benim belirlediim yne gidiyor. Alt-st olacak. Altta kalmamak iin beni okumanz, beni dinlemeniz lzmdr! Bu kazanc, en ok satan kitaplarnda ve daha da nemlisi paral konferanslarndan kar. Bunlarn bilime nisbeti, arabeskin klasik mzie nisbeti gibidir. Dinleyicileri de genellikle bilim adamlar deil, i hayatndan sklp bir az ferahlamak isteyen irket st yneticileridir. Tofflerler (Tom Friedmanlar, Tom Petersler, Troutlar, Godinler) elencelidir, gzel beyin egzersizleridir; hani dnce gdasdr. Peki, onlarla derdimiz ne? Derdimiz u ki, bizim eski Marksist yeni Liberaller, eski dinlerinden yenisine geerken bu tipler sayesinde Dnya tek ray zerinde benim belirlediim yne gidiyor rahatlklarn kaybetmediler. Dnce mekanizmas ayn kald. Sadece dnyann mutlaka gidecei yer deiti. Bunlardan biri bunun iin bilim deiti diyordu. Yani Markist bilim yerine imdi
151
Toflerist bilim gelmiti. Hele bu deiimi de diyalektik materyalizmle aklamaya kalkmalar o kadar keyifli ki! Akyol soruyor, Her eyci dnme biimi ve psikolojisi devam ediyorsa, Marksizmden szm ona liberalizme dnm olmak, gerekten deiim midir?! Bunlarn ulus devlet kartl iin de bir sorusu var: Peki ama nc dalgann, yani bilgi toplumunun hangi nedensellikleri, hangi determinantlar Misak- Millyi geride brakm ve Trk devletinin temellerini pe atmtr?! Her iki alntdaki soru-nlem de Akyolundur. Ben de kendimi liberal hissediyorum. u historisist liberalleri gereklerinden ayrmak iin bir isim bulmak lzm. Pseudo-Liberal veya Post-Marksist Liberal ifadelerini teklif ediyorum. Ne dersiniz? Anadolu Kaplanlarna vg Bilim ve bilenler Ali Fuat Bagil, Mehmet Ali Aybar ve erif Mardin blmleriyle bitiyor. Bilim rnse niversite onun fabrikasdr. Bu yzden drdnc blm, Bilim ve niversite. in ciddiyeti belli olmutur. Biz neredeyiz? lk 500 lk 1000. Yayn says, atf says Nihayet son blme, Bilim ve kalknmaya geliyoruz. Aslnda btn kitap bilim ve kalknma deil miydi? Tabi yleydi. yle olmak zorundayd da. Bu son blm, balang gibi bin ksur yla deil, bugne odakl. Neden buradayz; ya bundan sonras? temal senfoni, nihayet sonuca gidiyor. Beethoven Dokuzun korali gibi. Neeye deil de Anadolu Kaplanlarna vg. Parlak bir gelecek mmkn. Ama garanti deil. Tarihin nne geilmez tek rayl gidii bizi ne felakete, ne nurlu ufuklara tar. Yok yle tek ray! Nereye gideceksek kendimiz gideceiz. Hani biz yzmz bir yne dnmeden Allah bizi o yne dndrmez ya! Ama bu kendimiz gidite Anadolu Kaplanlar barolde grnyor.
Fikir Platformu
152
Galtung Diyagonali Penceresinden Krt Sorunu (Emre Paksoy) Sunu: Bu cuma ilgin bir konuk yazarmz var, Emre Paksoy. ileri Bakanlnda alan ve grevi icab terrle mcadele konusuyla olduka ilgili gen bir okuyucumuz. Genel Kurmay, Cumhuriyet Basavcl ve Ergenekon sanklarndan sonra Emniyet Tekilatnn da ilgiyle izledii bir site haline geldi Derin Dnce, bizi izlemeye devam edin lk yazmamzdan itibaren olduka artc ve sevindirici bir sohbetimiz oldu Emre ile. 30 yana gelmemi ama Alain Touraine, Amin Maalouf, Cemil Meri okuyan bir polis ile tanmak herkese nasip deil. Trkiyenin i gvenlik sorunlarnn iddet ile zlemeyecei konusunda fikr ve vicdan bir zeminin meydana gelmesini yrekten istiyoruz. Bu oluumda Emre gibi genlerin byk katks olacan dnyoruz. Zira cop yiyen zavall gsterici - kt kalpli polis klielerinin almas gerek. Derin Dncedeki makale ve yorumlarda ifade bulan fikir ve eletirilerin devlet mekanizmalarnda yank bulmas ancak bu tr gayr resm etkileim sayesinde gerekleebilir. nk sevmesek de iddet, terr ve genel anlamda su var. Asker, polis ve cezaevi personeli gibi bizim admza g kullanan insanlarla aramzdaki camdan duvarlarn almas meru iddetin asgar seviyeye indirilmesi iin art. Konuyla ilgili daha nce iki kampanya yapm ve biri Kayseri dieri Binglde bulunan iki cezaevinden umduumuzun zerinde destek ve yardm grmtk. Vesileyle bu
Fikir Platformu
153
gzel insanlara teekkr ediyor ve sizleri yeniden bu kampanyalara destek vermeye davet ediyoruz. Sitelerinizde, ye olduunuz forumlarda bu balantlar duyurabilirsiniz. Cezaevleri okul olsun ! (Kayseri) Bingl Cezaevine kitap gnderiyoruz, siz de katln! Okuyacanz makale Emre Paksoyun sitemize yapt ilk katk olacak. Umud ediyoruz ki rlanda, Fransa ve ispanyada yaanan etnik terr ve ayrlk hareketlerin tecrbesinden yararlanan yeni makalelerle bu katk devam etsin. iddetin ilac olan akl ve vicdan ile hukuk tesis edilebilsin. Aramza ho geldin Emre. MY Galtung Diyagonali Penceresinden Krt Sorunu Emre Paksoy
ki zanl bir soruturma kapsamnda polis tarafndan gzaltna alnmtr. Polis elinde tutuklama iin yeterli kant olmadndan her iki zanly ayr ayr hcrelere koyup bir anlama sunmaktadr. Anlamaya gre zanllardan biri dierinin aleyhinde tanklk eder dieri suskun kalrsa, tanklk eden serbest kalacak susmay tercih eden taraf ise 10 yl hapse mahkm edilecektir. Eer ikisi de birbirleri aleyhinde tanklk etmez suskun kalrlarsa her ikisi de 1 yl hapis cezasna, eer her ikisi de birbirleri aleyhinde tanklk ederse, her iki zanl da 5er yl hapis cezasna arptrlacaktr. Bu erevede her iki zanl tanklk etmek veya suskun kalmak arasnda tercih yapmak zorundadr. Her iki zanlya da soruturma sonuna kadar dierinin kararn renme imkn tannmamaktadr. Yani farkl odalarda bulunan iki zanlnn birbirleri ile iletiim kurma imkn yoktur. Buna gre kar tarafn kararndan habersiz olan oyuncu 10 yl hapis yatma ihtimalini gze alamayarak sessiz kalmayacak, kar taraf aleyhinde tanklk edecektir. Kar taraf aleyhine tanklk ederek 5 yl gibi daha ksa sreli bir hapis cezasna raz olacak ya da serbest kalacaktr. Oyuncu burada kaybn en aza indirmeyi (kazancn maksimize etmeyi) hedef alacaktr. Kar tarafn da ayn koullar altnda rasyonel davranarak tanklk edecei kanlmaz olacaktr. Bylece birbirleri ile iletiim kurmayan iki tarafn iyi niyetli deil de rasyonel davranarak aldklar karar aslnda belki de daha az yatacaklar hapis cezasnn artmasna neden olmaktadr.[i]
Fikir Platformu
154
Bu hikye oyun teorisinin mehur tutsak ikilemi rnei olmas nedeniyle biroumuza tandk gelmi olabilir Yine biroumuz tutsan rasyonel anlamda en doru tercihte bulunduunu ve olaydan en az kaypla syrldn dnp, bu tutsan zeksna hayranlk duymu olabiliriz Ama beni burada meraklandran, bu tutsak hem kendisinin hem de arkadann bu olaydan tamamen syrlmas ve sorunun kknden zlmesi iin hi kafa yormu mudur?.. Ya da ben size soraym, tutsan bir yl hapis yatmas sorunu o an iin gerekten zme ulatrm mdr?.. Eer tutsamz gerekten sorunu zmeyi dnm olsayd daha da mantkl zm yollarnn olabilme ihtimallerinin bulunduunu grebilirdi. Mesela eer gerekten sulu deilse (ki yeterli kant olmad bu durumu destekliyor olabilir), susuzluunun kantlamak iin aba sarf edebilirdi. Neticede olay en az kaypla (yani azami kazanla) atlatmak yerine sfr kaypla atlatarak gerek manada sorunu zm, yani am olmak iin abalayabilirdi atma teorilerinde de bir sorunun zm iin aranan cevap ite bu zeki(!) tutsan dnemedii sorunun alarak zlmesindedir. atma teorileri ve zmne ilikin yrtlen almalar dnya genelinde atmalarn zmnde gz nnde bulundurulan ve siyasi ve bilimsel abalarn i ie getii bir alan olarak bilinir. Ancak bana gre, lkemizde Krt Sorunu gibi byk bir atma mevcut olmasna ramen bu alanda yrtlen almalar ne yazk ki fazla rabet grmemektedir. Buna gzel bir rnek olarak da USAK Yaynlarndan kan Johan Galtungun atmalar Aarak Dntrmek[ii] isimli eserinin bu alanda dilimizde yaynlanan ilk eser olmasn gsterebiliriz Johan Galtung, bu eserde iki birey arasndaki ilikilerden medeniyetler aras ilikilere kadar her boyuttaki atmann ayn nedenlerden kaynaklandn ve bu sorunlarn bir diyagonal erevesinde ele alnarak yine ayn yntemlerle alabileceini 40 atma rneiyle aklamaya almtr. Buradan yola karak Galtung diyagonalinin Krt Sorununa da uygulanmas bize bu sorunun zmne farkl bir pencereden bakma frsat verebilir. Galtunga gre, iki birey arasnda yaanan atmadan toplumlar ve medeniyetler arasndaki atmaya kadar tm atma rnekleri her zaman ayn sebeplerden kaynaklanmtr. Bu atmalarn temelinde de elikiler ve her iki tarafn ayn noktada bulumayan hedefleri vardr. Yine Galtung bu atmalarn niha olarak zlmesi yani almas iin de, aadaki tabloda gsterildii gibi, her iki tarafa ait olan hedeflerin ortak noktada taviz verilmeden buluturulmas, yani (1,1) durumunun salanmas gerektiini iddia eder.
Fikir Platformu
155
Krt Sorunu asndan bu tabloyu ele alrsak; Bu tabloda (0,0) durumunun her iki taraf iin de sorunun zme kavuturulmadan neticelendirildii durum olduunu syleyebiliriz. Bu nasl olmu derseniz, mevcut atmaya nc bir unsur dhil edilerek sorun zlmeye allmtr. Ksacas ne o, ne de bu denilerek nc bir unsurun istedii biimde atma almtr. Krt Sorunu asndan uluslararas aktrlerin devreye sokulmas bu durumu anlatacak en gzel rneklerden birisi olabilir. Ancak bu ekilde sorun zlmeyecek (atma almayacak) sadece grmezden gelinmi olacaktr. Ki kabul edilmelidir ki, bu durum her iki tarafn hedeflerine uygun olmad iin gerek anlamda bir zm olmaz. (1,0) ve (0,1) seenekleri ise, sorunun sadece bir tarafn tm isteklerinin yerine getirilerek zlm halini ifade eder. Bu durumda bir taraf iin malubiyet varken, dieri iin zafer olduu kabul edilir. Zafer ve malubiyetin olduu bir ortam ise akla ilk olarak bir sava halini getirecektir. Zafer ve malubiyet duygularnn youn olarak teneffs edildii bir yer ayn zamanda intikam iin de en uygun yaama ortamdr. Bu olgudan yola karsak, lkemizde de Krt Sorununun sadece PKK sorunu ekliyle alglanarak salt askeri yntemlerle zlmeye allmas bize sorunun zafer ve yenilgi olgular ierisine sktrldn ve her iki taraf iin de intikam duygusunun yaama ihtimalinin var olduunu gsterir. Mesela bu anlamda Krt Sorunu iin 29. isyan nitelendirmesi yaplmasnn bunun en bariz gstergesi olduunu dnyorum. nk ayn yntemler kullanldnda 29. kez bastrlan bir isyann 30. kez kmamas iin hibir bir sebep aramamza gerek kalmayacaktr. Bu sebeple mevcut sorunun sadece asker yntemle zlmeye allmas sorunu zlmesi bir yana zaferin, yenilgin ve haliyle intikamn her daim yaayaca bir corafya ile bizi ba baa brakacaktr.
Fikir Platformu
156
Kanaatimce bu durum, ne yazk ki, hem devlet hem de sorunu iddet yoluyla gndemde tutan terr rgt iin geerlidir. PKKnn ilk aamada eylemlerini Krt halkna ynelik yapmas ve imdiye kadar iddet yoluna bavurmas zm salamam, aksine Krt Sorununa ynelik toplumun dier ksmnda menfi bir alglamann olumasna neden olmutur. Devlet asndan da sorunun zne bakmadan sadece isyanlardan bir isyan gzyle grmek tembel ev kz gibi sorunun stn rtmekten de te kangren haline gelmesine neden olmak demektir. Sonucunda da PKKnn kendi halkna zulmlerle balatt, devletin de zerine tuz biber ektii, ilk balarda dalarda be apulcudan ibaret olan ve imdi ehir merkezlerinde milis yaplanmalarnn yerleik hale geldii kronik bir Krt milliyetiliine devirilen bir sorunla kar karya kalrz. Hlasa, atmann almasnda (1,0) ve (0,1) seeneklerinin Krt Sorunu iin bir zm olmadna dair yakn tarihimiz ac tecrbelerle doludur. (, ) ise, sorunun zmnde her iki tarafn da tam olarak hedefine ulaamad, ancak bir nebze de olsa hedeflerin gereklemesi iin taviz verilerek ortak noktada buluulduunu ifade etmeye alr. Ksacas sorun zlmez, sadece uzlamaya varlr. te girizghta bahsolunan tutsak ikileminde tutsaklarn bari 1 sene yatp kaym dncesiyle hareket etmeleri bu erevede bir uzla rnei olarak kabul edilebilir. Ancak Galtung uzlamann da sorunun tamamen zm deil, kalan dier sorunlarn grmezden gelerek sorunun telenmesi anlamna geldiini ifade eder. Mesela, rgt mensuplarn dadan indirilmesi iin adm atlmas ve karlnda sresiz olarak atekes ilan edilmesinin atmann tamamen almasnda nemli bir adm olduunu kabul edebiliriz. Ancak bu ekilde sorun zlmemi, sadece zerinde uzlamaya varlm olacaktr. nk zm aamasnn bu noktada braklmasyla sorunun daha sonra tekrar ayn ekilde karmza kabileceini grmezden gelemeyiz. Ki yine yakn tarihimiz atekesle dadan inenlerin yerine, daa klarn yine devam ettiini ve ardndan iddet sarmalna tekrar dnldn bize gstermitir. (1,1) seenei ise iki tarafn da sorunun zmnde ulamak istedii amacn tam olarak gereklemesiyle sorunun tamamen alarak bir daha ortaya kmayacak ekilde sona ermesi eklinde tanmlanabilir. Tabi ki burada ok zor bir durumdan sz ediyoruz. Ancak Galtung bunun mmkn ve dnyann birok kesinde rneklerinin mevcut olduunu sylemektedir. Yine Galtunga gre, bunun gereklemesi iin ilk olarak atmann zlecei masada empatinin, zm iin yaratcln bulunmas ve iddet ierikli eylemin olmamas gerekir. Ayrca her iki taraf bu deerleri benimsemi ve atmann almasna inanm bir biimde bir araya gelmelidir. Bu noktada ise karmza kan en byk sorunun devletin terr rgtyle eit artlarda masaya oturamayaca olduunu dnyorum. Fakat iddet ierikli eylemin bu masada kabul grmemesi mantken terr rgtnn zaten bu artlar altnda masada bulanamayacan bize gstermektedir. Krtlerin de bu aamada demokratik taleplerini iddet olmadan dile getirebilecekleri ve Krt halknn gerek anlamda temsil eden bir yapyla masaya oturmas gerekir. Bu da bize gsteriyor ki, daha masaya oturma aamasna gelindiinde zaten Krtlerin gerek anlamda iddet olmadan temsili ve devletin Krt Sorununu zmek iin sorumluluk almas gibi baz kronik sorunlar zlmeye balamaktadr. Ksacas, sorunun gerek anlamda zlmesi ve atmann almas iin her ne yaparsak yapalm bulacamz tm zm nerilerinin (1,1) seeneine uygun olmas gerekmektedir.
Fikir Platformu
157
Sonu olarak, evet bu corafyann insanlar olarak kangren haline gelmi bir sorun kar karya kalm olabiliriz Ancak bu gerek, tarih boyunca bir arada yaayan bizler iin bir mitsizlik ve ayrlk sebebi olmamaldr. Bu sebeple yine biz, bu corafyann insanlar olarak zm iin umutsuzlua dmeden, iddet eylemlerinin yaanmad bir ortamda saduyu ierisinde diyalog kurduumuz mddete kangren olan uzvumuzu kaybetmeden bu atmay aabiliriz.
[i] http://tr.wikipedia.org/wiki/Tutsak_ikilemi [ii] GALTUNG Johan, atmalar Aarak Dntrmek, USAK Yaynlar, ev. Havva KK, Ankara, 2009
Fikir Platformu
158
Trkiyenin Asker Sorunu (Hasan Cemal) - Erden ZKANT Trkiye gemiten beri hep birtakm sorunlarla yaad ve yaamaya devam ediyor. Krt sorunu, Kbrs sorunu, din ve laiklik sorunu, Alevi sorunu, barts- trban sorunu, Ermeni meselesi, yarg sorunu, medya sorunu ve asker sorunu Yaadmz sorunlarn says elbette daha da artrlabilir. Ancak ilgintir ki bu sorunlarmza ilikin tanmlar lkemizde hep asker yapt, krmz izgileri hep asker belirledi imdiye kadar. Dolays ile askerin belirledikleri de Cumhuriyet kurulduundan beri devletin resmi ezberi oldu. Bu ezberlerin, krmz izgilerin ihlal edildiini grnce de mdahaleler ve darbeler geldi askerden: 27 Mays 1960 darbesi, 12 Mart 1971 muhtras, 12 Eyll 1980 darbesi, 28 ubat 1997 postmodern darbesi ile 27 Nisan 2007 e- muhtras gibi. Tabi bir de Org. Ik Koaner ile birlikte uzun sredir sessiz olan Genelkurmayn 17 Aralk Cuma gn tam da Cumhurbakan Abdullah Gln Vatandalarmzn konutuu diller bizim dillerimizdir demesinden, Babakan Yardmcs Blent Arnn Bildiim tek Krte cmle var deyip Allah raz olsun sznn Krtesini sylemesinden ve TSAD Bakan mit Boynerin Gneydouda Krte syledii Bar iin, kardelik iin, eitlik iin hepinize merhaba, Diyarbakr bizim de evimizdir szlerinden hemen sonra siyasi bir konu olan iki dil tartmas zerine yapt Son gnlerde dilimiz zerinde kamuoyunun gndeminde yer alan birtakm tartmalarn, cumhuriyetimizin temel kurulu felsefesini kkten deitirecek bir noktaya doru hzla gtrlmeye alld endieyle izlenmektedir aklamas
159
Demokrasiye ve hukuk devletine yakmayan 1982 Anayasasyla yarg ve niversitelerin dzeni; hak ve zgrlkler askerin tekeline kald. Krt sorununda, din eitimiyle ilgili meselelerde, din ve laiklik sorununda son sz hep asker syledi bu lkede. nk asker sivillere gvenmiyordu ve bu yzden 87 yl nce kurduu devleti halkn seimle i bana getirdiklerine brakmad ve brakmak da istemiyor. Daha fazla zgrln, demokrasinin ve hukukun blclk getireceine, irticay glendireceine inanyor asker ve bu yzden Avrupa Birlii yolundan da hazzetmiyor. Yunanistan ve spanya gibi lkeler darbecilerinden hesap sorarken, darbecilerini cezalandrrken Trkiyede 27 Mays darbesini yapan cuntann lideri cumhurbakan seildi. 12 Mart yapanlara dokunulmad. 12 Eyll gerekletirenlere de imdiye kadar dokunulamad ve hatta 12 Eyll darbecilerinin anayasas 28 yl bu lkede demoklesin klc gibi sallanp durdu halkn zerinde. Trkiyeyi 30 yl sonra yine bir 12 Eyllde 12 Eyll darbe anayasasndan byk lde kurtaran yeni anayasa paketi halk oylamasna sunuldu ve %58 ile kabul edildi. Ya kararlarna yarg yolu ald, memurlara yeni haklar getirildi, memurlara toplu szleme hakk tannd, gazilere, engellilere, kadnlara pozitif ayrmclk getirildi, darbecilere yarg yolu, komutanlara ise yce divan yolu ald, HSYKnn yaps deitirilerek yarg ve yarg gvenlii oluturuldu, Anayasa Mahkemesi geni tabanl hale getirildi yeni anayasa paketi ile ve bylece demokratikleme yolunda byk bir adm atlm oldu. zellikle 2007de stanbul mraniyede bulunan el bombalaryla balayan Ergenekon sreci ve daha sonra yaanan gelimeler, yeni bir medyann ortaya kmas ve halk birok konuda bilinlendirmesi Trkiyede vesayet sisteminin yava yava zldnn, Trkiyenin daha ok demokrasiye ve hukuka yanatnn sinyallerini verdi. te bu sinyalleri yaznn da baln oluturan Milliyet gazetesi yazar, 41 yllk gazeteci Hasan Cemalin Doan Kitaptan Mays aynda piyasaya kan, yaklak 600 sayfa olan ancak dier 7 kitab gibi kolay okunabilen Trkiyenin Asker Sorunu: Ey asker siyasete karma! adl kitap ok gzel bir ekilde anlatyor. Bilgisayarn bana ilk oturduum zaman adn yle koymutum kitabn: Trkiye siyasetinin kayp yllar Asker sorunu, sivil sorunu! ok ksa bir sre sonra sevgili Hrant Dink ldrld 2007nin ocak aynda ve acs gitgide derinleti. Balyoz, Sarkz, Ay, Yakamoz, Eldiven isimli darbe tertipleri srecinden geerken Ergenekon sahneye kt. 2007nin ankaya Savalar, Cumhuriyet Mitingleri derken bir gece 27 Nisan Muhtras geldi askerden. Bitmedi bu sefer de, 2007nin yaznda yzde 47 oyla seimleri kazanm Ak Partiyi kapatma davas, bir baka deyile rejim ii darbe ya da yargsal darbe giriimi kapmz ald 2008in mart aynda. Askerin toplumu ekillendirmeye ve Ak Partiyi etkisizletirmeye ynelik Lahika isimli alma kt Genelkurmaydan. 2009 yl da farkl deildi. Mart aynda Deniz Kuvvetleri iindeki cuntalamay ve gayrimslimler zerinden Trkiyede darbe ortam oluturmay hedefleyen, daha vahimi Hrant Dink ve Rahip Santoro cinayetleri ile Malatyadaki misyoner katliamndan operasyonlar diye sz edebilen Kafes Eylem Plan sahne alacakt. 2009un nisan aynda ise Ak Parti ile Glen Cemaatini bitirmeyi ngren ve Genelkurmay kararghnda hazrlanan Deniz Kurmay Albay Dursun iekin slak imzal rticayla Mcadele Eylem Plan ortal kartracakt. 2010 da srprizleriyle geldi. Trkiyedeki askeri vesayet sistemi ya da Tayip Erdoann deyiiyle brokratik oligari belki de en lmcl darbesini 2010 yl 22 ubat gn Balyoz Operasyonuyla birlikte patlayan byk gzalt dalgasyla yiyecekti. Bir gn iinde, aralarnda iki kuvvet komutannn, iki ordu komutannn da bulunduu 17 emekli general, 4 muvazzaf amiral, 27 subay gzaltna alnacakt. Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez kuvvet komutanlar, ordu komutanlar sivil savclar tarafndan sorgulanacak, tutuklanacaklard. Ve Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez Ergenekon Davasyla birlikte bir darbe giriimi yarg sahnesine kacakt. Trkiyede 28 ubat postmodern darbesinin ardndan, Ak Partinin 2002 yl kasm aynda seimleri yzde 35le tek bana kazanmasyla birlikte askerin iinden
160
tetiklenen btn bu darbe tertipleri ve komplolar dizisi, bir zincirin halkalar halinde gzlerimizin nne rlplak serilmeye balad. Ve bu srete bir gazete, bir gazeteci olarak burada kayda gemem bir bortur, Ahmet Altan ynetimindeki Taraf gazetesi ya da Taraf gazetecilii, bu lkedeki askeri vesayet sisteminin zlne alan demokrasi yolunda byk bir grev yapacakt. Bu adan, ayn zamanda Alper Grm ile Nokta dergisinin isimlerini burada belirtmek de bir baka bortur. nk zden rnekin darbe gnlklerinin renilmesi ve darbeciliin bu lkede ilk kez yarg sahnesine k onlar sayesinde oldu. Demokrasi, hukukun stnl, insan haklar, zgrlkler gibi yllardr sahip kmaya, savunmaya altm deerlerin, en nihayet, darbeci anlay karsnda galip gelebileceine dair bir umut dalgasnn ykseliine tank olurken, kitabmn adn da deitirip yeniden yazmaya koyuldum. 2007 sonrasnda, hele 2010 yl banda kitabm yazarken ayn zamanda yaamaya baladm. Yazdklarm sanki bir kez daha yayordum. Yaarken de, tarihi yakalyormuum gibi bir duyguya kapldm bazen. Trkiyenin birok sorunu var. Krt sorunu, din ve laiklik sorunu, Alevi sorunu, barts- trban sorunu, Ermeni meselesi, tarihle yzleme sorunu, yalanda yaamak meselesi, kadn- erkek eitlii sorunu, sosyal adalet meselesi, Kbrs, yarg ve hukuk devleti sorunu Liste uzatlabilir. Bunlarn tm bir gerein, Trkiyedeki genel demokrasi sorununun deiik yzleridir, hepsinin birbirleriyle ilintileri vardr. Ama ben konuyu yalnlatrmak istedim ve kitabmn adn koyarken bunlardan birini st bala ektim: Trkiyenin asker sorunu! Kapak iin de bir manet attm, gazetecilik mutfandan gelen alkanlkla: Ey asker siyasete karma! cmlelerinin yer ald kitabn nsznden de anlalaca zere kitabn omurgasn Trkiyede yaanan asker sorunu oluturuyor. Bir de kitabn sonunda Cemalin bir Ankara hayali var 3 sayfalk. Bu sayfalarda da Cemal Askerin kendini hukuk- st grmedii, askerin kendi zel hukuku olmad, askerin elinin silahl bir siyasal parti gibi davranmad ve devlet iinde devlet olmad, askerin siyasete karmayaca, askerin hkmetlere muhtra veremeyecei, kkleri, dinleri, inanlar, renkleri ne olursa olsun, herkesin bar ve zgrlk iinde mutlu yaayabildii bir Trkiyenin temellerinin atld bir Ankara gibi hepimizin yrekten katld Ankara hayallerinden bahsediyor. Ama ben bu hayallerin bir gn muhakkak gerekleeceine inanyorum lkemizde. Baksanza, Trkiye tarihinde ilk kez aralarnda Darbe Gnlklerinin sahibi Deniz Kuvvetleri eski Komutan zden rnekin, Hava Kuvvetleri eski Komutan Halil brahim Frtnann, AKP ve Gleni Bitirme Plan davasnn tutuklu san Albay Dursun iekin, Balyoz Darbe Plan davasnn 1 numaral san 1. Ordu eski Komutan etin Doann da bulunduu 195 subay sank sandalyesine oturdu 16 Aralk Perembe gn Balyoz Darbe Plan Davasnn stanbul 10. Ar Ceza Mahkemesinde yaplan ilk durumasnda. Ama yine de daha yaplacak ok i var demokrasimizde
Fikir Platformu
161
Bela, Suzan Nur Baarslann Roman nternetten almak iin (Kitap Yurdu) Gitmek hep zordur. nsann yrek gardrobu tka basa doludur. nk hayallerini, umutlarn, sevin ve zntlerini, ilkleri, sonlar, yamuru, gzyan ve sevgilerini koymutur iine. ok ardr. nsan tanrken/giderken en ok bu ykn altnda ezilir. (Yrek Gardrobundan SNB)
nsann ilk kelimesi bel. Bela, kabul etmek, evet anlamna geliyor; ama ayn zamanda bela, dert ve znt anlamna da geliyor. Bu yzden bela, bazen teslimiyetken insanda; bazen de isyan olarak karmza kyor. Cem, Nursu ve stanbul; Giz ve Ik; Toprak ve Suaytann, hayatlarnn bir annda birleen yazglar, sonra tamamen dalan. Birbirinden bamszm gibi duran tm bu insanlarn bir btn oluturmalar ve bir ekilde bir kazayla ortak bir an paylamalar Birbirlerinden farkldrlar, hayatlar farkl, yaam kltrleri farkl, hayata baklar farkl, zevkleri farkl ama bir ekilde ayn ana/olaya tanklk ederler ve o ann/olayn paralarndan birini olutururlar. O ortak andan sonra asla ayn insan olamazlar, byk bir krlma yaarlar ve alakasz gibi duran kk bir ayrnt, yaam paras, ac bu insanlar birbirine kopmamacasna balar/ayrr. Sorgulamalar, ak, sevgi, kin, nefret, aldatlma Hesaplamalar en dibine kadar yaanr ve tm taraflar kendi sorgulamalarn bitirmeden, dierini anlayamazlar ve affedemezler, ne zaman ki sorgulamada asl sorgulamann kendilerine kar olan hesaplama olduunu anlarlar, ite o vakit sulu grnenin aslnda varlyla, yaptyla sulu
162
olmadn anlarlar ve hayat kald yerden devam eder ama asla ayn ekilde deil. Paralanm olarak ve bu paralarla yeni bir btn oluturarak. Bilinakm, flashbackler, onlarca yapta, kurgu kahramanna, iaret ve sembollere gndermeler yer yer srrealist bir havaya brnen, iki farkl zaman dzleminde birok kahramana ev sahiplii yapan post-modern bir anlat Bela. Sorgulamalar: Sevgi, ak, pimanlk, dostluk Sorgulamalar: Gereklik ve kurgunun gereklii - bu gereklikle paralel olarak sorgulatlan yazg- Yazlan m olur, yoksa olan m yazlr? Ve insann ismiyle karakteri ve yazgs arasndaki balant nedir? Tm bu sorulara, sorgulamalara verilen cevap: Bela. Kimi kabul, kimi red anlamnda; kimi teslimiyet, kimi isyan anlamnda ve tm hepsini bulabileceiniz roman: Bela. Hayata bir de Belann gznden bakn
Fikir Platformu
163
Bir kat, Bir kalem, Bir de Angelika Ltfen - Cemile Bayraktar
Angelikann kelimelerini balktan karan bir kadnn, yldz parlaklndaki ellerine ithafmdr. Bir Kat Arkadam AteNur, onunla yrmeye niyetlendiim bir yolculuktu. Yol ksa srd. Hayr. Yolu bitirmedik. Sadece ksa srd. Ben korktum ve Kat gibi bir kadn, effaf, bir o kadar krkan ve a tutulas. Ben korktum ve yol ksa srd. Bir kadn daha; arkadam Skun. Yol yryesi deil, yolun kendisi. En ok kulland kelime; fuzuli. Neden acaba, taklyorum buna? Neden acaba? Yoksa o da biliyor mu, bir fuzuliyet varl olarak muamele grdn, stelik ben gibi girmemiken aslan kafesine, biliyor mu?
Fikir Platformu
164
Bir yol, birden ok kadn. yle ise srayla yryelim, olur mu? Bundan sonras iin dikkat! Szlerim lmsdr, kuruyabilirsiniz. Susaya da. Yoktur serab da. Bir Kalem AteNur, cevval kadn. Ben okurum, o yazar. O yazar, ben okurum. Garip bir lenden sonra myd? Yoksa lanet huzursuz gece yarlarndan biri mi? Yolculuun sonuna doru olduunu hatrlyorum sadece Yazdm diyorum, bitti. imden skld kanatan cam krklar. nceliyorum, sivrilerek, bir kalem olasya uzatyorum ona: Angelika Etrafm saran tlden insanlar; effaf ve szlgen. Bir ahunun, austos sabah gelen tebessm. Ekleniyor nce, kutlu gecenin arifesi at toynaklaryla birlik, at hikayesine . ki kirli fincan, diplerinde birikmi tortuya aldrmakszn vnyor, porselen halleriyle, porselen hallerine. Smyorlar bir masaya; smyoruz; ben, kat ve kalem, kuruntulu fincanlar ve Angelika bir masaya. Bir mre. Bir zneye. Usul usul geliyorum ey kalem. rktmemekten deil, rkmekten usul usul geliyorum. Bir srayn ihtimal hali korkusu damlyor; yazmak eksiltir, yazmak eksiltir eksilmez ancak eksiltir. Susa susa geliyorum ey kat. Farknda olarak deil, fark etmeksizin susuyorum. Bir hararetin endie hali ile duruyor, ellerim dilim zerinde, kocaman bir stop ekiyor stelik. Usulluumdan yz buluyorlar, susuyor oluumdan bir cesaret yaratyorlar, dilim kuruyor belki. Belki kat ve kalem. Belki mi dedim? imdi eminim; olduka nemli. Sadece Angelika unutuuyla unutuyor, belki. Ben unutmuyor, bekliyorum. Unuttuumdan deil bekleyiim. Korkuyorum. Korkuyorum hala, saat onikiyi vurduunda, roln kapan kelimeler yn arasnda sryor olmaktan. Bir cam vazoya taklyor gzlerim, camn varlna inat, ii ta doldurulmu bir cam vazoya taklyor gzlerim. Cam, ta ve kum. Ben olmann faizi hesaplanarak deniyor, kuruu kuruuna. O an biz oluyorum, oluyoruz. Cam, ta ve kum. Zihnimde yanlarna yapay bir iek dikiyoruz, rahatlatc. Rahatlatc nk plastik iekleri ldrme riskimiz yok, biliyoruz. Cam krlr; kum ufalanr; ta yerinde ardr. Cam krlyor, kum ufalanyor, ta arlayor. Alissa krlyor, umutlar ufalanyor, doulu bir erkek alayor; bir ikindi vakti, tlden insanlarn yolu, perdelenerek Alissa Yolunda. Her kaybedi, bulma ihtimaline gebe. Bulma hali bir baka sevin vesilesi, kaybn grnmeyen yan bu olsa gerek. Bunlar dnerek, daha bir gmlmeye altm, yeil koltuun kollarna kollarm paralel koyup, parmaklarmla kesine tutunduumun farknda olduum anla birlik dnyorum tm bunlar. Gmlmek mi, tutunmak m? Sorular basit ve ksa, cevaplar uzun ve zorlu deil oysa. O koltukta kaybolma ihtimalini, kendimi bulma haline gebe oluuyla seviyorken, evet, evet tm bunlar
165
oluyorken, bedenimde tek ve tek bana, gzlerimin yardmyla sadece kirpiklerim hareket yaratyorken, Mberrann kaybetmesi , bulu ihtimalinin lyle kolkola, uzun kirpiklerini batryor, ksa ykmn, umutlarna. Adem elmas sivri, szleri yumuak devirmelerden izin alarak sesleniyorum, ksa ykmn, yarnl umutlarndan. Tepemden bir radyo glge ediyor; tm frekanslarn ayn arky ald, kesi krk o radyo, glge ediyor. Onu da katarak hesaba, izin kadma gvenip, alak bir sesten sesleniyorum; tenimiz kara olsa iyiydi, umutsuz hastalklarn aresi karaalsa yine iyi ama kardeim bahtmz kara. Smrgeciler, balarna ve ballklarna bakmadan, kadn te attndan bu yana, bizim yazgmz ve yazdmz kara, bahtmz kara, kapkara. Balannca hkm niyetlerin kr yordamlarna, ah Hkm seninki benden ok daha kara. On dokuz muydum, yoksa yirmi mi? Hatrlamyorum. Ya ite bo ver, dememeli. Bir kemann drt telinden biri, o yl. Mi- La- Re- Sol. Balangc ince, bitii incelii de tayabilen bir kalnlkta. Ses ve yl. Sesler ve yllar. Bir yl eksik yahut fazla ne fark eder, deme. Minin, sole varmasnn kaderidir, la ve re. Bizim hayatlarmz, o kemann drt telinin, drt evresinde bir yl zetliyorsa, bir yl eksik yahut fazla ne fark eder, deme. airle randevu ayarland o gn, zppe serserinin, pis nefesinin yzne arpaca o gn, o bir yln, bir sefarad ezgisine, bir ninniye gzya olacak o gn, drt telin, bir elimi kestii o gn, bir eksik yahut bir fazla ne fark eder deme. Sana sylyorum. Kara paltonun yakalarna saklamaya altn boynunun gmlmesinden anlayarak, kamaya altn, yerine mhlayarak seni, sana sylyorum; Nisa diyor Allah bize. Anlyor musun, Nisa? Ya sen, sen ne diyorsun? Siz ne diyorsunuz? Sylesene, ne diyorsunuz? ahs zamiri arama, vermi hkm frenk, he yahut she deme, kaybettiimde kvrak Smi sen oldum zannedip, beni hileyip, alp elmas ilenmi Slerimi susma. Susma, syle, ne diyorsunuz? Dolutuumuzda, ii, memur, arl arsz kadnlar bir konaa, giydiimizde biri baka, biri baka terliklerimizi, tututurmaya altnz o konakta uyuduumuzda, uyutulduumuzda, sinemac kadnlar olarak uyanacamz o sabaha bakp, ne diyorsunuz bize? Nisa m? man eden cismin suretidir. Sratta aynaya, srl cama ve suya srtn dnm kadnn yksdr. Bitirmekle batrmak arasnda, Mayakovski okurum geceleri, keman alar, lo kelere saklanrm. man eden cismin suretidir, sratta aynaya, cama ve suya dnm kadnn yksn yazarm, yazarm. Sabaha kadar yazarm, bakarsn, belki bir gn, ben de yaarm. nk, nk benim kaderimde yazmak Ltfen Beenmedi biliyorum. Canm, dedi; canm ok kapal bir yk, pek anlayamadm Ahh AteNur ilahi, sen de. Bir de anlalacak myd? Neyiz biz, kimiz? Dnya anlalmayan tr ilan etmedi mi bizi, biz kadnlar? Bir de anlalacak myd? Yok, yok aslnda yle deil. nk bu benim ne ykm, ne de hikayem deil. Bu birok kadnn, kendine kapal localar bulaca, tekil; bir o kadar kadna ulaacak kadar oul bir yk. Bu, bu benim ykm deil. Bu, bu hepimizin yks. yice bak, iyice Sen de kendi ykn bulacaksn, sen de.
166
Ben de buldum, ben de. Odada bir hzn vard, tm eyay tavaf ettim ve onu hibir eya ire bulamadm. Kendi iimi yoklamam gerek; rkyorum. Ben de buldum, ben de. Angelikada bir hzn vard, bin kadn, bir de ben buldum; binbir Ben bunlar sralarken, sayklarken; sa kulama AteNur, sol kulama Skun eilerek; neden bizi sevmiyorlar? Bkldm ve eridim topraa Anladm, beni ele veren; ltfen. Anladm, beni ele verin; ltfen. Bizi de.
Ekim/ Aralk 2010 Samsun * Angelika / Yldz Ramazanolu
Fikir Platformu
167
ah&Sultan (skender Pala) - Suzan Nur Baarslan Cihnn geri n ettim yedi tastan geen zehrin Velkin zehr-i ktilden beter buldum meer kahrn.[1] ah & Sultan[1] roman, merkezine aldran Savan alarak 1501-1525 yllar arasndaki Snnilik ve Kzlbalk ekseninde birey, toplum ve Osmanl-Safevi Devletinde yaanan olaylar/siyasi yapy/dini kabulleri/kltr Kamber Can ve Hseyinin gzlerinden anlatan tarihi bir romandr. skerder Palann son roman ah & Sultan incelemeye balamadan nce unu sormalyz: Tarihi bir romanda gereklik ve kurgu arasndaki iliki nasl olmaldr? Tarihi romann balangc, Walter Scottun skoyada kan bir ayaklanmay anlatt 1814 ylnda yaymlanan Waverley adl roman kabul edilir. Oysa Rousseau ve Pichois tarihi romann balangcn daha da eskiye dayandrrlar ve Gomberville, La Calprenede, Mlle de Scuderynin romanlar, Manzoni (Nianllar), Willibald Alexis, Gustav Freytag, C.F. Meyer, Fontane [2]i, tarihi roman rnekleri olarak sunarlar. Tarihi romann sahneye kmasyla da tarih, gereklik ve kurgu arasndaki iliki daima sorgulanm, farkl grlerle gereklik ve kurmaca arasndaki balantya aklamalar getirilmitir. Hala da bu sorgulama devam etmektedir.
Fikir Platformu
168
Cemil Meri, tarihin daha renkli bir dnya yaratmak iin vesile olduunu syler ve Yaayanlara kasvetli gelen bir a, daha sonraki nesiller iin servenlerle dolu bir dnyadr.[3] diye ekler. O dneme ait her ey, her trl yaant, dil, mekn, estetik, konuma romann iinde olmaldr. Elbette yazar gemii bugne getirecektir ama gemii bugnn gzyle deil; o gnlerin gzyle, o gnlerin havasyla verecektir.[4] Tarihsel romann baskn zellii kiileri, tip ve karakterleri ana yerletirmektir. Bu da tarihsel roman yazarnn anlatt an duyarln yakalamasna ve yaantsna girmesine baldr.[5] Semih Gm Roman sanat iin tarihin anlam nedir?[6] sorusunu sorar ve Tarihi roman aklamak iin tarih ile tarihi ve tarih ile romanc arasndaki ilikiden bahseder. Bu ilikiyi drt unsura ayrr. Romanc; roman tarafndan deerlendirilen grece bamsz tarihsel olgular; roman sanatnn yaznsal gereklii ve yaratn srecinin etkin unsurlar; romanc ve tarih ile roman sanat ve tarihsel olgular arasnda -birincilerin kazanaca- eitsiz iliki.[7] Semih Gm, tarihsel olgularn tarihsel romanda yeniden kurulduunu, dzenlendiini ve biimlendiini ve biimlenirken kurmaca anlatnn btnc bir tarihsel imgeye dntn, yani tarihsel dnemin romann yaznsal gerekliine izden bir imgesine dntn belirtir. nk tarihsel olgular, tarihsel roman iinde yeniden kurulur ve romann dili de tarihsel retorikten apayr bir dil kullanarak yeni bir tarih tasarmnn/yorumunun ortaya kmasna neden olur. Tarihin kendisine benzemeyen bu yeni bilgi, tarihin znelliinden daha fazla nesnel bir tavrn rn olacaktr. Kurmaca yapt, kazanan/kaybeden tarafn grn deil, nyarglardan bamsz, yaratc bir tutumla, bir tarafn bilimsel dzeyde verilen bilgilerine ramen, bireyin, vicdann yksn anlatacaktr. Gmn tarihsel romann nesnellii konusundaki gr elbette tartmaya aktr ama u unutulmamaldr: Tarihi bir roman, tarihin herhangi bir dnemine ait bir dilenciyi de anlatsa, o kiinin ardnda o dnemi farkl, kiiye ait ve tarihin nemsemediini nemseyen yeni bir bak asyla deerlendirme imkn doar ki bu da tarihin yapamayaca bir eydir. u da denebilir, belki de roman, tarihin bilgi taraf deil, insani tarafdr. yleyse tarihi romanda tutarllk ve kesinlik aramak, ya da ne kadar gerek ne kadar kurgu diye bir nicel deerlendirmeye gitmek ok da anlaml deildir. Anlattklar gereklere mmkn olduunca sadk bir tarihi roman da yazsa yazar, ad stnde yazd romandr ve romann da kurgu/fiction/kurmaca olduu asla unutulmamaldr. Romann ncelemesi: ah smail, Kamber Cann; Yavuz Sultan Selim, Hseyinin gzlerinden(aldran Savana dein/altta deinilecektir), kahraman anlatc bak asyla sunulmutur. Roman, Snnilii ya da Rafizilii/Kzlbal deil, sultan ve ah olma iddiasnda olan ve bu yolda yryen iki insann gttkleri siyasetin, tebada/halkta/toplumda nasl yanklanp sosyal/toplumsal deiime/dnme/ayrma neden olduunu vurgulamaktadr. Kardelik olgusu Selimin yanndaki Hseyinle, smailin yanndaki -Hseyinin ikiz kardei- Aka Hasanla -zellikle- belirtilerek, zelden genele/topluma yaylan kardelikten dmanla ilerleyen ilikinin tarafsz tespiti yaplmtr. Hseyinle Hasana den yazgda, karde ama dman olma durumu, bu dmanl ve ardndan gelen sava engelleyememe, iinde olduklar sistemin onlar birbirinin uzana drmesi, ikilemleri, birbirlerini severken bir savan iinde kan dkmek zere kar karya gelmeleri toplumun srklendii siyasi kararlardaki edilgen ama seime bir ekilde taraf olma tutumunu aklamaktadr. Hatta kimi insanlardaki ganimet, mal, makam hrsnn bu ayrl daha da belirginletiren unsurlar olduu tespiti de yaplarak, bu blnmenin sadece taht kavgas olmad da objektif bir ekilde kahramanlarn gzlemlerinden aktarlmaktadr.
169
Saltanat, asker, halk, birey olgular kahraman anlatclarn gznden okura baarl ekilde sunulurken; Sultanla ahn i dnyalar, hayal ve hayal krklklarnn sunuluunda, ah smailin bu yn Sultan Selime kyasla daha zayf kalm ancak ahn sava kaybetmesinin ardndaki srete ahn i dnyas daha baarl bir ekilde sunularak bu durum dzeltilmitir. Kamber Can ve Hseyin iki anlatc olarak kendi merkezlerinden/i dnyalarndan en yaknlarndaki kiilere, olaylara, fikirlere ve yaadklar dneme tanklk ederken bunu znel ama objektif bir tutumla aktaran iki karakterdir. Sadece aktarm greviyle de silik/gzlemci karakter olarak deil, kendi hikayeleri(Kamberin hadml, Hseyinin kardeinden, kynden ayrlmas) ve hayata baklar ile de romanda baskn karakter /ba karakter olarak yer almaktadrlar. Selimi ve ah anlatan bu iki karakter, onlarn kararlarn, bu kararlarn sonularn, yarglamadan ama sorgulayarak, her iki karaktere de eit mesafeden bakarak hatta anlatc olarak rolleri deitiinde de teki olarak yine ayn tutumu koruyarak aktarmlardr. Yukarda da deinildii gibi romanda kahraman anlatc bak as kullanlmtr. Anlatc bak asndaki, teknik anlamdaki en byk baar, aldran Savana kadar Kamber Cann ah smail, Tal ve Safevileri anlatrken, savan ardndan Talyla birlikte Osmanl Devletine esir dmesi yznden Talzade ve Sultan Selimi zetle Osmanl tarafn aktaran kii olmas; Hseyinin de savaa kadar Sultan Selimi ve Osmanly anlatrken savata bilemeyerek ikiz kardeini ldrmesinin vicdani hesaplamas yznden Hasann/kardeinin yerine geerek ah smaili ve Safevileri anlatan konuma gemi olmasdr. Anlatclar yer deitirirken farkl grteki insanlarn kardakini/tekini deerlendirmeleri frsat da domutur. Romann ortasnda deien anlatclar ve onlarn yazglarnn deiiminin sadece fiktif anlamda kalmayp teknik/biim anlamnda da bir deiimde kullanlmas romann en baarl ynlerinden biridir. Kahraman anlatc bak as bir de romann 29. Blmnde (Hasan adl yeni bir anlatc, Sultann sava sonrasnda yaptklarn aktarmak iin) kullanlr. Kahraman anlatc bak asnn yannda Raviyn- ahbr dile gelende adl ikinci blmde, Bihruzenin anlatld ksm, Tanrsal/lah bak as; Laedr hikye ettiinde adl drdnc blmde, ehzadenin anlatld ksm, Gzlemci Bak as kullanlmtr. Sultan Selim ve ah smail balnda, Osmanl ve Safevi Devleti, bunun alt biriminde Snnilik, Bektailik ve Kzlbalk, Rifailik eserin ztlklarn/gerilim noktasn oluturmu; Selimle Osmanl Devletinin yaps, anlay, edebiyat, ordu sistemi(dzenli, teknolojik), inan yaps, smaille Safevi Devletinin yaps, anlay, edebiyat, ordu sistemi(Trkmen yaam biimi, at stnde, kl-kalkan, geleneine smsk yapm), inan yaps eserde yanstlmtr. Tm corafya, Trk, Trkmen, Krt, zbek, Hristiyan Grc, erkes beyleri, Akkoyunlu romann iinde yer almlar. Eserde yer alan kiiler ise yledir: Kamber, Babaydar, Bihruze, mer, Hseyin, Aka Hasan, Selim, smail, Emir Zekeriyya, Glizar Begm/Tal Hatun, Benli Hatun, Dede Abdal Bey, Lele Hseyin Bey, Alemah Begm, Emir Naki, Zaarcba Berenduk, Emir Naki, Sultan Beyazt, Halimi elebi, stanbul, Elekirt, Doan Alp Gazi, Yusuf, Tayyar, Hemdem Paa, Dervi Ahmet, Tahmasb, Tacizade Cafer elebi, Bevey, Vezir Sadreddin, Aka Mirza, Malkoolu Tur Ali, Din Ali Be, Korcuba Krt Sar Pire, Seyyit Muhammet Kemune, Emir Sadreddin, Mir Abdlbaki, Leyla Kalabalk bir isim kadrosu ama Kamber ile Hseyin, -onlarn gznden sunulan- ah, Sultan ve Tal Hatun ana karakter olarak romanda yer alrlar. Kurgunun zaman Austos 1501den balam ve Eyll 1525te son bulmu, zamanda krlmalar olmayp, klasik/dorusal zaman ileyii tercih edilmitir. Meknlar Erdebil, Tebriz, Trabzon, Hoy, Erzincan, Elbistan, Maku, aldran, Amasya, Mu, Msr, Akehir, Kayseriye, Malaiyye, Ayntap, am olarak karmza kmaktadr.
170
Eserin iindeki beyitler, drtlkler, nutuklar, nefesler, nasihatler, mektuplar, deyiler, fetvalar, maniler, dualar, hikayeler (Selil ile Selmann hikayesi/kurgu iinde kurgu), blm balarnda yer alan rivayet bildiren cmleler -Dede Korkut Hikyelerinin giri cmleleri gibi (Bu bb beyanndadr), halk hikayelerinin giri cmleleri gibi (Raviyn- ahbr dile gelende)- ile eser geleneksel ynn modern anlatda birletirildii bir yap kazanm ve gelenek, yeniden ekillendirilerek ama formunu yitirmeden gnmze kazandrlmtr. Bu ksmn dikkat ekici dier yn ise, Sultan Selimin anlatld yerde Selim mahlasyla kendisinin yazd beyit ve drtlklerin; ah smailin anlatld yerlerde aldran Savandaki yenilgisine kadar Hitay mahlasyla, bu yenilgiden sonra ise Hatay mahlasyla kendisinin yazd beyit ve drtlklerin olaylara paralel temalarla okura ulatrlm ve bunun byk bir baaryla gerekletirilmi olmasdr. Yazar, romannda sava terimlerine bolca yer vermi, Sultan ve ahn konumalarnda st dili tercih ederken (Osmanlca kelimeler, saray dili), halka ait konumalarda yresel unsurlarn ar bast bir dil kullanmtr. zellikle esere yaylan alntlarda (iir, vaaz, mektup, nasihat) edebi terim ve kavramlar, dini ve tasavvufi terminoloji (Kzlbalk, Snnilik, Rfalik, Bektailik) de eserde yer almtr. Bu yzden st dil kullanlan yerlerde dil, sanatl ve ssl ifadeler ierirken; anlatclarn olay aktarmnda ve yerel unsurlarn romanda veriliinde gnlk dil, sade ve akc bir slupla kullanlmtr. Sevgi temas Palann dier eserlerinde de olduu gibi ok derin, lirik, naif ve gzel bir slupla eseri tek boyuttan/olay katman kararak ona farkl katmanlar/felsefi, dini, tasavvufi kazandrm ki sevgiye, aka dair tespitler yaplmtr ve bu tespitlerin ardnda Palann Divan Edebiyatndan szp aa kartt hikmet gizlidir. Buradan itibaren ben de sevgiye zel bir blm aarak romanda yer alan cmleleri sizlere aktaracam. nk sevgi, zerine ok sz sylendii halde iindeyken farknda olamadmz; ancak kaybettiimizde deerinin farkna vardmz bir varlk(yaratlm/hazine anlamlarnda). imdi sz sadece sevginin: Ey yolcu, sevgiye yr, ta ki hakikate eresin.(s:1) Btn inanlarn temeli sevgidir. Her kim bir ey veya kimseyi severse ona inanm, boyun emi, kulluk etmi olur. Kulluk, sevginin yedi derecesinden biridir ki ilk admda dostluk balatr. Bu dereceler ezeli ilgiden doar, ilgiyi sevgi takip eder. Sonra tutku, ak, evk ve kulluk diye devam edip ebedi dostlukta nihayet bulur. yi veya kt, yararl veya zararl her trl sevginin bir etkisi, sonucu, meyvesi, hkm vardr. Coku, zevk, zlem, yaknlama, ayrlma, uzaklama, terk etme, sevinme, zlme, alama, glme Hepsi sevginin etkileri ve hlleridir. Kii sevgi basamaklarnda srekli bir kazan ve g kazanarak ilerlemelidir. Belli bir yol aldktan sonra sevgi yznden alasa da, glse de; sevinse de, zlse de; hatta sklsa yahut cosa da bundan yarar grr. Nitekim sevgiden uzaklat zaman bunun tersi olacak, her hlden zlecektir. Akll insan kendisine zarar verecek sevgiyi istemez. Hakikati sevmek, sevgilerin en gzelidir. nk hakikat Mutlak Gzellikten doar ve btn gzeller Onun gzelliinden bir ilham tadklar iin sevilirler. Hakikati ayrt etmeyi bilirsen sevgiliye kar sevgide ortak edinmemi olursun. Sevgiliyi sevmek, sevgilinin sevdiklerini sevmek, sevgili iin ve sevgili yolunda sevmek, bunlarn hepsi insann tabiatna uygundur. imdilik sevgiyi bir su farz et. Ona ulamak zevk, ayr kalmak ac verir insana.(s:3-4) Bir madde, tabii olan merkezinden ayrldnda sevgiyle ayrlr ve oraya yine sevgiyle dnmeye alr. Ezelde harekete geen eya ebediyete sevgiyle yryecektir. Gklerde, yerlerde ve ikisi arasnda ne varsa sevgiyle vardr. Bu yzden d yerine ii, suret yerine ruhu sevmek gerekir.(s:5) Babaydardan Kambere
Fikir Platformu
171
Sevgi acaba nura dnr, acaba insan yakp tututurur muydu? (s:27) Kamberden Sevginin bitebilen bir ey olduunu yahut gittike kuvvet ve g kazanabildii gibi zamanla zayflayp etkisizletiini o vakit kabul ettim. Belki de ar sevgi kskanl, kskanlk uzaklatrmay, uzaklama da azalmay tetikliyordu. (s:44) Sevgiyle yaamak da kskanmakla devam ediyordu. Kii ne derece ok seviyorsa o derece ok kskanyor olmalyd ki asla rakip kabul etmiyordu. Rakibin kimlii ya da cinsiyeti deildi nemli olan; sevgiliyi sevenden uzaklatrmas, sevilenin sevgisini baka bir kii veya nesneyle paylamasyd. (s:45) nsan sevgiye hkmeder; ama ak insana hkmeder! Kiinin gnlde kendisi olmak sevginin balangc, sevgilide kendisi olmak ise sonu olmalyd. Birincisi hamlk, ikincisi olgunluk ve pimeydi nk. Kii sevgiyle varln, ama ak ile hakikatini tanyordu. nk ak, kendisinden geip sevgilideki gereklie ulamann adyd. Eer k kendi gerekliine sevgilide eriyerek ulaabiliyorsa ayrlk veya kavuma, ret ya da kabul, karar veya irade, alma veya kapanma ortadan kalkyordu. Bu durumda sevgiliden balayan yollar yine sevgiliye gidiyordu ki galiba ak dedikleri ey de bu idi. Sevenin varl ya sevilenle veya sevilendendir. Keza yokluu da sevgilide olacaktr. (s:45-46.) Kamberden Glizar Begm ile ahn sevgisine bak O an anladm ki sevgi ile fke ayn kaba giremiyordu. nsann zihnine taklan fke gnldeki sevgiyi rtyor ve gstermez oluyordu. (s:56) Kamberin ah ile annesi lem ah Begm arasndaki ilikiye bak Sevgi her eyden nce kskanln da adyd. Seven, iin balangcnda sevilenin dostlarna dost, dmanlarna dman iken, sevgi kemale erdiinde kskanlk yznden durum tersine dnyor, onun dostlarna dman, dmanlarna dost oluyordu. Artk sevgiliye bir rzgr bile dokunsa o yeli, birine sz sylese o dili kskanmaya balyor, neredeyse kimsenin ona bakmasn bile istemez oluyordu. (s:72) Kamberden, Mritlerin ve Glizar Begmn aha sevgisine bak Ey sevgili! Hayalin gzmde, ismin dilimde, sarayn kalbimde Peki ama nereye kayboldun?! Gzlerim seni aryor, hlbuki gzbebeimdesin; kalbim seni zlyor, hlbuki barmn iindesin. Kaybolup gittin desem kalbim beni dorulamyor. nk sen onun iinde bir sr gibi kaldn, hibir yere ayrlmadn. Yok gitmedin, hep yanmdasn desem, gzm beni yalanlayacak. imdi doru ile yalan arasnda akn kalakaldm. Bir kelebek ryas mdr grdm? Eer yle ise kelebek senden yana kanatlarn rpyor. O halde, gnlmdeki yangna ahitlik ederek u alevlerin iinde glmseyen, u gzyalarma yansyan hayalin ne vakit kelebee hakikat olacak? Ate ile su arasnda kalan hasretim ne vakit dinecek? Nerdesin, kiminlesin, neylersin bilsem! (s:101-102) Kamberin, Talnn mer iin hasret cmlelerine ahit olmas seven, iin balangcnda sevgiliyle ilikilendirilen, ona benzeyen her eye ilgi duyuyor, benzemeyenleri bile ona benzetiyor, bundan haz alyordu. sevgi kemale erince seven, mkemmelliin yalnzca sevgilide olduunu fark eder ve artk ona benzer bir ey bulamaz. Tpk bunun gibi sevginin balangcnda seven feryat figan eder, alayp inler, yanar yaklr, kalbindeki atein duman azdan ah olarak kar. Ama sevgi kemale erip de sevenin varln ele geirince artk inlemeler ve alamalar son bulur, seven latif bir cisme dnr; kusurluluk biter, paklk balar. Yani atein alevi byd vakit duman azalr, hatta kaybolur gider. (s:102-103) Kamberin gznden ah ile Talnn sevgisi Bilip bilmezlenmek, grp grmezden gelmek, iitmek ama duymam gibi davranmak sevgi olabilir miydi? Eer yle ise sevgiye zarar eriir, masumiyeti gider miydi? Bir eyin haddi anca zddna
172
dntn biliyordum. Atlar hzlannca arabann tekerlekleri nasl hzla dnmeye balar ve gitgide tersine dnyormu gibi grnrse, btn sevinler sonunda kedere, btn kederler sonunda neeye, btn konumalar da sonunda skta varrd. Tpk bunun gibi doruluktan ve drstlkten g alan, znde doruluk olan sevgi acaba haddi anca eriliyor, sevene drstlkten taviz mi verdiriyordu? (s:126) Kamberin, Talnn ah grmezden geliine bak Eer birisine olan sevginin, yerini bir bakasna ait olan sevgiye brakmas mmkn olsayd, Talnn kalbinden dier sevgilerin gidip yerine ahn sevgisinin geldiini syleyebilirdim. Bilemiyorum, ben bir gnldeki sevginin mahiyet deitirdiine deil, ayn mahiyet zerinde geliip bydne inanyorum. Bir kiiyi gerekten seviyorsanz onun sevgisini baka bir sevgi ile deitiremezsiniz. Bilakis onun sevgisini daima oaltr, benliinizle btnletirirsiniz. Gnller aynadr ve aynay tek bir suret, tek bir grnt iin temiz ve berrak tutmak gerekir. Aynada grnt okluu ve karmaas yahut st ste bindirilmi suretler yalnzca aknlarn krdr ve bu, bir tr hastalk saylr. Bir aynada iki suret daima atr ve kuvvetli olan dierini kovar. Eer aynaya ilk giren grnt masum ve samimi olursa bir mr boyu ikinci bir grntnn orada yansmasna izin vermez. (s:135) Kamberden Sevginin ikbali de, idbar da olurdu elbette; bazen kucaklar bazen srtn dnerdi. Artmas veya eksilmesi, kemali veya zevali de olabilirdi. Sevenin tavrlarn deitirmesi elbette sevgideki bu deikenlie bal olurdu. Nitekim klar balangta ak inkr ederken sonradan ona snrlar ve sahiplenirler. Sevgi bazen artar, seven bunu grmezden gelir; bazen de eksilir, seven yine bilmezlenir. (s:184) Kamberin Talya sevgisi Sevgi belli ki kendi canndan evvel sevilenin cann dnmek, kendisine bir zarar erimesinden evvel sevgiliye gelecek zarar bertaraf etmekti. Sevgi kimin iin can vereceini bilmekti belki de. (s:205) Kamberin gznden, ahn Talya sevgisi O srada sevginin ne olduunu yeniden sordum kendime ve gzelliin gznn kendini grmeye kapal olduunu anladm. Sevilen, bir sevenin aynasna sahip olmad zaman kendi gzelliinin mkemmelliini gremiyor ve bundan rahatsz oluyordu. Gzellik eer seveni yoksa beyhude tela demekti. Gzellik bir yemek ise sevgi onun yeterli miktardaki tuzu saylyordu. (s.216) Kamberin gznden, Talnn aha gcenikliinin nedeni. ve sevgi bir yeminin ad olmal diye dndm; lm zerine yaplm bir yeminin Eer urunda lnecek bir gaye varsa, lm bir sevgili olurdu ve lm gecesine Mevlana gibi eb-i arus derlerdi. lme giderken sevginin bir glmseme olduunu dneceim artk ve onu gzmn nnden hi kaybetmeyeceim. (s:221) Kamberin savata yaralanp Talnn kucanda onun glmsemesine bak Sevgi eitlikten ziyade klelik demekti zaten. Sevgilinin klesi olmaya hazr olmayan bir kii, sevginin hakikatine eremezdi ki! Seven ile sevilen arasnda ikiliin, sen-ben demenin yeri olmazd. O iklimde yalnzca sen zamiri kullanlrd. Sen demek, benden vazgetim demektir nk. (s:244) Kamberin Talya sevgisi. Sevgi, gzel bir kokunun ad myd? Sevgiliye dair bir koku, sevgiliden beklenen koku Hani seher vakti saba rzgr eserken dima doldurmas iin ie ekilen o bahar kokusu gibi! Hani sevgilinin bulunduu tarafa ynelip bann kaldrarak derin bir nefes alr gibi! Sevgilinin kendine zg bir kokusu vardr ya hani! Hi unutulmayan ve baka bir kokuyla kartrlmayan bir koku! Bazen bir sa
173
telinden, bazen bizzat sevgili elinden gelip gnlleri sarho eder hani! Yalnzca burna deil, kalbe de giren bir kokudur ya o! (s:252) Kamberin gznden ahn Taly anlayamadn ifade etmek iin Sevgi belki de bir ehrin hatralarn benimsemenin, bir ehre ait olduunu hissetmenin adyd. Bu yzden olsa gerek, Tal, bir ehirden deil de topyekn sevgiden kopuyor gibiydi. (s:259) Talnn Tebrizden ayrlmas zerine Kamberin hissettikleri Sevgi beenmenin devam deil miydi? Eer gz beendiyse gnl sevmez miydi? Gururun sevgiyi ldrdn syleyenler hakl olabilirler miydi? Sevgi gururu yok mu ediyordu? (s:270) Kamberin Sultann Talya bakn deerlendirii. Bu incelemeyi Kamberin Tal Hatuna hissettii sevgi szckleri (s:239) ile bitiriyorum, nk romanda sevgi ile ilgili ksmlar devam ediyor, bunlar da okuyanlarn hakk olsun, ki sevginin ne olduu zerine balayan 27. Blm mutlaka okunmal : k iin var olan yr, kyamete kadar yaasn!
[1] Geri bugne kadar dnyann yedi tastan (yedi kat gkten) szlp geen zehrini itim ama kahrn en ldrc zehirlerden daha beter grdm! Yavuz Sultan Selim / Selim
[1] skender Pala, ah&Sultan, Birinci bask, Kap Yaynlar, stanbul, Ekim 2010. [2]Rousseau A.M.-Pichois CI., Karlatrmal Edebiyat, MEB Yaynlar:2633, stanbul, 1994, s.104-107. [3] Meri Cemil, Krk Ambar, letiim Yaynlar, stanbul, 1998, s.137. [4] zdemir Emin, Yaznsal Trler, mit Yaynclk, Ankara, 1994, s.271. [5] zdemir Emin, Yaznsal Trler, mit Yaynclk, Ankara, 1994, s.272. [6] Gm Semih, Roman Kitab, Adam Yaynlar, stanbul, 1991,s.63. [7] Gm Semih, Roman Kitab, Adam Yaynlar, stanbul, 1991,s.64.
Fikir Platformu
174
Yitik Cennet (Sezai Karako) - Kbra Nur Ayar ay kadar nce annem rahatszlanp bir sre hastanede kalnca, baz gnler onu grememitim. Yanna gidemediim gnlerden birinde yolladmz paketin iine bir kitap sktrverdim. Bo kalan zamanlarnda okumu; beendiini ve kitab bitirdiini sylemiti bana. Eve dndnde, en ok neresini beendin, diye sordum anneme. u satrlar gsterdi: Uzaklatrma yaklatrma iindir. Ayrlk bulumaya dorudur. Yitirme, bulma arzusunu uyandrr. Gurbette sylenir sla arks. Ztlklarn ahengiyle oluan bu cmle benim dikkatimi ekmemiti daha nce. Annemin cmleyi fark ediinde, hastalk da o halde salk iindir deyii saklyd ve kr ki iyileti. Bahsettiim kitap, Sezai Karakoun en sevilen kitaplarndan, Yitik Cennet. Hastalkta, salkta, alk tokluk zamannda, fakirlik zenginlik durumunda; yani ne halde olursak o halde okuyunca bize niyetimize gre hitap edecektir bu kitap. Karako, Yitik Cennet kitabnda bizi anlatyor; kendimiz hakknda haberimiz bile olmayan temsilleri, peygamberlerin hayatndaki incelikleri, tleri anlatyor. Kurandan bildiimiz peygamberlerin hayatlarn, bir an olmaktan karp ibret dahiline getiriyor bu kitap. Yce kitapta anlatlann fasl deil asl olduunu anlyoruz bylece. Karakotan, peygamberleri anlatan ayetleri okuyuunu dinliyoruz sanki. stad kssalar yorumluyor, biz hayat yeniden yoruyoruz. Alt izili satrlarn mrekkep ykyle kitabn arln artrdn dndm bir kitap ayn zamanda, Yitik Cennet. Daha ilk cmlesinden, dahil olduumuz hayatlarn anlatld kitaba dahil ediyor bizi. Ve bir kitabn ilk cmlesi bu kadar m gzel olabilir, dedirtiyor: Ademle Havvann cennette ncesiz
Fikir Platformu
175
sonraszmasna mutlu bir hayat yaadklar zaman gibiydi hayatmz Batnn soluu bize gelmeden nce Cmlenin ilk holuu, sarholuu geip tam da, su hep batda m? diye sorarken, br sayfadan bir temsil ile cevap geliyor: daha nemlisi dardan gelen eytann arsn dinleyen bir kulan hemen ierde hazr oluuydu Bylece akp gidiyor Yitik Cennet kitab. Srasyla Adem, Nuh, brahim, Yusuf, Musa, Sleyman, Yahya, sa ve Muhammed (aleyhumusselam) peygamberlerden bahsediyor. Hakikat, inan, devlet dncelerinin hangi peygamberler zamannda ve nasl kazandrldn anlatyor sklkla. Hz.Ademle birlikte varolu hikmetlerini anlyoruz, inancn temellerini Hz. brahimle biliyoruz rnein. Bu noktada durup Yusuf suresinde geen Andolsun, onlarn kssalarnda salim akl sahipleri iin ibretler vardr ayetini hatrlamak lazm, kitaptan yeterince faydalanabilmek iin. lk olarak anlatlan, insanln atas, ilk insan Hz. Adem ile olu, varolu, cennet kavramlarnn ilk insanla beraber hayat bulmas. Cenneti bulmak iin yitirmi ve imtihandan baaryla knca tekrar cenneti bulmas vaat edilmi bir kader var burada. Elimizde ise -bugnde- adem ile havvann yaad bir deneyimin tekrar olarak dnyaya yitik cennetini bulmaya gelen insanolu var. Aramzda ortak olan ey, bir aray iinde olmamz, neyi zlediimizi bilmesek bile ayn yeri dlememiz. Dnyann en eski devrinde yaayan iki insan ile bizim yaadmz ayn imtihan. Zaman farkl, mekan biraz deiik, fitne sebebi, eytann oyunlar eitli ama aradmz o gnden bugne, ayn yitik cennet. Gnlk hayatn iinde anlam veremediimiz ya da yanl anladmz eyleri kitapta bazen iki satrda kavrayveriyoruz. O cmlelerden birini okuyunca kendi kendime, romanlara, hayatlara sdramadmz hikye tek ifadede zetlenmi dedim. insan yaratlm, sonra yceltilmi, sonra imtihan iin, ruh pisin ve olgunlasn diye madde aslna dndrlm, ondan ruh aslna ynelmesi istenmi, bu ynde gsterecei btn aba desteklenmitir. Dnya hayatmz bile bu hikyenin az bir ksmn olutururken; dnya tela dediimiz vesvese bizi ne denli az megul etse yine de ok kalr. Hz. Adem, kitaptaki ifade ile varolu hikmeti nderliini yapm, varolu temellenmesi de Hz. Nuh zamannda olmu, anlatldna gre. Nuhun gemisi o ada inananlar sel felaketinden nasl kurtarmsa, her ada, artlar ne kadar ar ve umutsuz olursa olsun inananlar iin bir nuhun gemisi vardr. denilmi. Ayn ekilde bir kurtulu imkan her zaman bulunmaktadr. Nuh tufan zamannda, gemiye her cins hayvandan bir ift alnp, karaya oturunca yeni bir uygarlk kurulmutu. Bu noktada stadn dirili fikrine baktmzda, bizi diriltecek olan fikir de geminin karaya oturmas ardndan kurulan medeniyet misali olacaktr. Her kk duygu, dnce ve inantan tohumlar alnp derlenip toparlanarak kitaptaki deyile bir dirili merkezi oluacaktr. Toplum asndan ya da ferdi olarak dnrsek bizi de alp kurtaracak bir yan mucize bir yan ceza grntl ilahi olaylar olacak, bizi selamete karacaktr, inandmz mddete. Geminin karaya oturmas, yani artk o dirili olaynn bir kalba girmesi durumudur. Ferdi ynne baktmzda ise ruhu hallerden kurtarp makamlara ulatrmak. Cudi dana oturtmak. olarak yorumlanr.
Fikir Platformu
176
Ve Hz. brahim Hayat, batanaa bir medeniyet; hakikat medeniyeti. imdi medeniyet dediimiz, bu hayatn almdan ibaret kalr imi. Hayatn okursak, kitaptaki ifadeleri anlamaya alrsak bile birok mana karyoruz hem kendimiz, hem medeniyetler iin. Bugn yaplan tartmalar var rnein, millet kavgas, rk kavgas. Almlarla ileri yoluna koyma iddias var. Sen kimlerdensin sorusuna, farkl kltr ve corafyadan gelmenin dnda yklenen anlamlar var. Millet kelimesine farkl bir anlam ykleyerek aslen tek olan milleti gruplara blp birbirine dman etmek gibi temel bir yanln etrafnda byyen sorunlar var. Ve bu olumsuz varlar oluruna erdirecek cevap, namazda her kadeye oturuumuzdaki o niyazda sakl: ben brahim milletindenim Yitik cennet kitabnda bu ifade iin brahim milleti kavram, onun soyundan gelme artna bal olmakszn onun grnde ve yolunda olanlarn topluluunu ifade eder. cmlesi geer. Onun yolu, yani, atete yanmayan, bakla kesilmeyenlerin yolu. Bir gn sokan birinde, rastgele insanlar evirip atein yakmad, ban kesmedii bir yer var m bildiin? diye sorsak; tam arrlarken de ben brahim milletindenim deyip gitsek. Byle bir ey yapsak, delilik olmaz zannediyorum, millet mensuplarna atasn hatrlatmak olur sadece. Hz. brahimin henz ocukken Hakk aray, gnee yldzlara hakikati soruunda da, anladmz takdirde birok anlam gizlidir. Edebiyat evresinde Sezai Karakoa benzetilen Amerikal bir air var, Robert Bly. air, Hz. ibrahimin ocukluunda sorguladklarn iirinde yle gzel anlatm ki, stada benzetiliine hak veriyoruz. Hatrlyor musun brahimin ilk seslendii geceyi Yldzlara? Saturne haykrd: Benim Rabbim sensin! Ne mutluydu! Seher Yldzn grdnde, haykrd Benim Rabbim sensin! Nasl yklmt Onlarn batn seyrettiinde. Dostlar, o da bizim gibi: Batan yldzlar Rab belliyoruz kendimize Batanlar, yitenleri sevmem demek, olanca sevgi batmayan ve yitmeyen tek varla aittir, demekti bir bakma. Hz. brahimin gne ve ayn, yldzlarn mellif deil rol sahibi olduunu ifade etmesi, makro alemin bysn de krar bylece. Yaratlana srf hayran olmakla deil, dengeyi tutturmakla geerli olur bu dnce de. Kitapta anlatld gibi makro alem hayranl din olmamaldr insan iin. Bu bir kanttr, inan deil. Ayn muazzam dzen mikro alemde de geerlidir ve bu iki alem arasnda en byk mucize, harika uyum orta alemde, insandadr asl. Bu yzden evrensel oluta en byk rol sahibi olan insan, bunlarn altnda ezilmemelidir. te bu haberleri getirdi bize atamz Hz. brahim. Yitik Cennet kitabnda daha sonra Yusuf peygamberden bahsediliyor. Hz. Yusufun bnyesinde devlet fikrinin ortaya kn, dnyac olmayan bir dnya devletinin kuruluunu anlatyor stad bize. Dnyac olmay brakabilmi bir devletin nnde eilmenin Hak iradenin nnde eili olaca anlatlyor ki, bu fikir bugn; milliyet, hrriyet, devrim, yasak, bask vs. kabaca kelimelerinden olumu lgatmzla aklanamayacak bir dncedir.
Fikir Platformu
177
Hz. Yusufun mucize hayatndan sonra srasyla Musa, Sleyman, Yahya peygamberler anlatlm. Ard ardna gelmi olan peygamberin yksnden karacamz en ahsi ve gncel sonu, kitaptan alntyla u ekilde: kalbimizdeki bir mihrap yand srece, ruhumuzun Zekeriyalar, Yahyalar, Meryemleri ve salar gelecek ve lm olan, leyazan ruhumuz dirilecektir. Ardndan anlatlan, son peygamberin son habercisi, Hz. sa. sa peygamberin doumu balbana bir mucize, denilir. babay (pater) putlatran Romaya kar babasz bir doumdu onun gelii. Hayat, ge kaldrl hep ibretlerle, temsillerle doluydu. Asrlar evvelinden yine kendimize pay karrsak: insan nefsi armha gerildikten sonra ruhun sas doar geiyor kitapta ve silsilede sra, en byk peygamber, kinatn yaratl sebebi Hz. Muhammed (s.a.v)e geliyor. Kitabn son blmne gelince hznleniyorum. Resulu kitabn bir sayfasnda daha okumann, onu anacak olmann, acaba anlayanlardan olabilecek miyim telann getirdii bir hzn bu. Daha ncesinde gelen peygamberler aslnda onun bir ynn anlatmt bize, her peygamber onun bir cephesiydi. Btn cepheler onda btnlendi. Bu yzden, din, onda tamam oldu imdi onun ile tamama eriyor temsiller, ifadeler. Ve kitaba adn veren, arayadurduumuz yitik cennet, onunla beraber yeniden bulunmu cennete dnyor. Gelmi gemi veliler, evliyalar Onun glgesine snmlar hep, yani bu kutluluk ve mutluluk glgesine. Bunlar bilerek, o glgenin serinliinden umutlanmaya balyoruz biz de. Kitab okuduktan sonra artk, 21. yy.da ne iin var? diye hayali bir soruya, Hz. Ademden balayarak verecek bir yantm oldu. Peygamberleri anlatan bir kitab okumak, birka sayfa miktarnda zetlemeye almak bile peygamber vasflarndan bir nebze olsun mitlenmesine yetiyor insann. Son sayfalarda fikri hayranlmz bir dirili hareketine ynlendiriyor stad: iaretler, mecazlar, imajlar ve semboller erevesinde ilerleyen dnce, bu yntemle, gelecee ynelmede bir dinamizm kayna aram ve bulmu olur, demek istedik diyor ve okuyucuya imdilik diyeceklerini bitiriyor. Sylenmek istenenden kendimce anladm o ki, yitik cenneti bulduumuz yahut gerekten arayadurduumuz vakit, dirili esintisi bizi de saracak, kutlu bir gelecee doru yol aldracaktr.
Fikir Platformu
178
Arthur Rimbaud, Illuminations, Cehennemde Bir Mevsim, Sayklamalar - Suzan Nur Baarslan Durdu bir tavan evliya otlarnda ve dua etti ebem kuana. Oy! Gizlenen deerli talar, -bakp duran iekler O zamandan beri ay iitti akallar kekik llerinde uluyan Yrdm uyararak canl ve lk soluklar; ve deerli talar bakt, ve grltsz kalkt kanatlar. Serin ve krpe aydnlklarla dolmaya balayan kei yolunda ilk tanmam bana adn syleyen bir iekle oldu ocuk ve afak aacn eteine att kendini. Uyandklarnda lendi.[1] Drt yllk bir air ve airlerin kutsal bahesinde kalemiyle en belirsiz ylgnlklar yaam bir ocuk: Rimbaud (18541891). Bu drt yl bile onun iir hayatnn iki ayr dnemde incelenmesi iin yeterli bulunmu eletirmenlerce. Birinci yol, her airin bana gelen, gemi airlerin/iirlerin esintilerini tayan dnem, -anfluence of anxiety dnemi- : Dizeler/lk iirler Dnemi. Bu dnemdeki iirleri: zlem, Gne ve Ten, Ofelya, Aslmlarn Balosu, Ermi Tartufun Yazgs, Demirci, Doksan ki lleri, Mzik, Vens, lk Akam, Garipler, Dolap, Kuytuda Uyuyan Asker, Kr Tanrsnn Ba; lk Kudas Trenleri, alnm Yrektir.
Fikir Platformu
179
kinci yol, kendi iirini bulduu, sembolizme ve gerekstcle yneldii; benzersiz olduu dnem : Dzyazlm iirler Dnemi. Etkilenme korkusunu yenerek bakalarna bu korkuyu sald, baka bir ifadeyle anlam biime feda etmemek ve nasl geliyorsa kelimeler, telerden; geldikleri formda kadn zerinde grnmelerini istedii iin serbest iirler yazd, serbest iirin kurucularndan biri sayld dnem. lk iirler Dneminde, Franois Coppeedan, Banvilleden, Mussetden, Villon, Hugo, Gautierden, Baudelaireden, Glatignyden, Verlainedan, Montaigneden etkilenmi; ikinci dneminde ise artk bakalarn etkileyen bir air olmutur. Rimbaud ilk iirlerinde lye uygun iirler yazm ama ikinci dneminde, Illuminations ve Cehennemde Bir Mevsim[2] ile bunu ykarak dzyaz eklinde iir yazarak tamamen biimin nemsizletii serbest iire gei yapmtr. retmeni Georges Izambarda yazd mektupta air olmaktan bahsederken unlar yazar: air olmak, grlmezi bilmek, bilici klmak istiyorum kendimi. Tm duyularn dzenini bozarak bilinmeze ulamak sz konusu aclar ok byk ama gl olmak, air domak gerekiyor ve ben air gryorum kendimi Ben bir bakasdr. Varsn odun bir gn kendini kahraman olarak grsn Paul Demenye yazd mektupta da unlar ekler: nk BEN bir bakasdr. Bakr bir gn kendini borazan halinde bulursa bu bakrn suu deil Ozan olmak isteyen kimse ilk nce btnyle kendini incelemelidir; ruhunu aratrr, denetler, dener, renir. Ruhunu tanr tanmaz ileyip gelitirmesi gerekir! Basit gibi grnr bu: Her beyinde doal bir geliim tamamlanr Ruhu ejder klmaktr sz konusu olan Bilici (voyant) olmak, grlmezi grmek gerekir diyorum. Btn duyular uzun sre sonsuzca ve bilinle bozup deitirerek kendini grlmezi gren bir bilici klar ozan. Btn ak, ac ve lgnlk biimlerini bozup deitirerek: Kendini aratrr, btn aular kendinde tketir ve zn alkor. Szle anlatlmaz bir ikencedir bu ve bu ikenceyi yaayan kimsenin btn bir inanca, insanst bir gce gereksinimi vardr ve insanlar arasnda o artk byk hasta, byk cani, byk ve yce bir bilgin haline gelir! Zira bilinmeyeni bulmutur! Herkesinkinden zaten daha zengin olan ruhunu ayrca ileyip gelitirdii iin, bilinmeyene varmtr. arp, gnl gzyle, grdklerinin bilincini yitirse de onlar bir kez grmtr Demek ki air tam bir ate hrsz. nsanlktan, hatta hayvanlardan bile sorumlu. Grnmezi Gren Yalvata da ozan/air olmaya deinir ve: Halihazrdaki olanak ve annn izlerini tayan uyank d ya da hayal byle meydana gelir ve gemi zaman, imdiki zaman ve gelecek zaman, arzu teli boyunca sralanr. air, gndz rya grendir, iir gndz ryasdr. der. Akamlar alatyor, aladm, ok aladm! Ay insafsz, gneler acmasz: Buruk aklar elinde uyuup esrik kaldm, Yeter, yarlsn teknem! Alsn beni bu deniz! Onda kelimeler tamamen farkl anlamlar yklenmi olarak karmza kar. Esrik Gemideki gemi kendisidir ve hayal krklklarn sembolize eder. Kap gitmek ister hayatndan. Su, kan, kurtuluun simgesidir iirlerinde. Rimbaudyu anlayabilmek iin kelimelere ykledii anlam dnyasn bilmek gerekir.
180
Alkann almasnda bu kelimelerden bazlar ve anlamlar u ekilde verilmitir: Gstermelik Oyundaki Kerubin, Tevratta Sodome ve Gomore ehrine gnderilmi iki melekten biri, burdan etkilenerek topluluun oyuncu genlerden birine olan cinsel isteine gnderme yapar. Eskide, sol bacan diyerek obanlarn tanrs Pana ve onun cinsel organna gnderme yapar. Dulluk, soyutlanmann, yabanclamann, yalnzln ve terk edilmiliin ve zellikle babas tarafndan terk edilen annesinin simgesidir. Canakyclar Esriklik Sabahnda, airin afyon yuttuktan sonra yazd ve Hasan Sabbahn adamlarna afyon yutturarak lme gndermesini ifade eden yani hem cana kyma hem de afyon kullanma anlamlarn bir arada kulland bir kelimedir. lgn Kz, Paul Verlaine; Cehennemlik Koca ise kendisidir. Kuran, Dou bilgelii anlamnda kullanlmaktadr. Rimbaud, on alt yanda evden kaar. Geliigzel gezer. Verlainea iirlerini gnderir ve onun tarafndan Parise arlr. likileri yznden Belika ve Londraya giderler. Aslnda Verlainen kskan karsndan/Mathildeden kaarlar. Ancak ilikileri ok inili kldr; devaml ayrlp birleirler, hatta Verlaine Belikadayken Rimbaudu vurur. Biten ilikilerinin ardndan Rimboud yeniden yollara der ve yazmay brakr. Otuz yedi yanda lr. Sartre, Duvar adl hikye kitabnn, Bir Yneticinin ocukluu[3] adl hikayesinde, Bergere adl srad karakteriyle Rimbaud hakknda unlar syler: Rimbaudun olancl, duyarllnn ilk ve dhice kargaasdr. Bu iirleri ona borluyuz. Cinsel istein kendine zg nesneleri olduuna inanmal Ama yaplacak ilk i her eyin cinsel zevk nesnesi olabileceine kendinizi inandrmanz olduunu syleyeceim, bir diki makinesi, bir deney kab, bir at ya da bir terlik gibi. Sartre, Rimbaudun yeteneini ve duyarlln iindeki kargaaya balamaktadr. Rimbaud, dize ve dzyaz eklindeki iirlerinde tebihler, ak ve kapal istiareler -zellikle insandan doaya aktarmlar-; mbalaa, tehis gibi birok edebi sanat kullanm, zellikle de Yunan mitolojisini iirine katarak iirini katmanlardan oluan bir yapya kavuturmutur. ncile, Teyrata, Kurana, tarihsel kii ve olaylara gndermeler yapm, sadece mitolojiden deil, efsane, din, falclk, d, ruhsallk, mzik, by ve gerekstnden de yararlanmtr. Hatta yeni kelimeler treterek bu alandaki ustaln bir st seviyeye tamtr(Fairy szcn ngilizce Franszca karm, yeni bir uyarlama olarak kullanmas gibi.). Rimbauddan kolaj : Gnein kemirdii bir duvarn dibinde, mlek krklar ve srganlar stne oturmu czzamlym.[4] Anmsayabildiim kadaryla, eskiden, bir lendi yaantm, at tm ieklerin, tm araplarn akt. Katm. Ey byc kadnlar, ey mutsuzluk, ey kin, size emanet edildi hazinem. Her insancl umudu usumdan silip atmay baardm. Boazlamak iin onu yrtc bir hayvan sessizliiyle her kvanca
181
saldrdm. Cellatlar ardm lrken tfeklerinin dipiini dilemek iin. Afetleri ardm kumla, kanla boulmak iin. Tek tanrmd mutsuzluk. amurlara uzandm. Su gneinde kurulandm. Delilie yaman bir oyun oynadm.[5] Ksa srm uarlklar, ocuksu gururdan doan hrnlklar, ruhsal knt ve korku Bellein ve duyularn yaratc gcnn tek besini olacak. Ya dnya, neye dner sen ktnda? Herhalde hibir ey kalmaz imdiki grnmlerden.[6] Kzgn sca yazn brakld eline dilsiz kularn ve lm sevdalar, gp gitmi trlarn koylaryla birlikte brakld bedelsiz bir yaslar sandalna.[7] Satlk, paha biilmez bedenler, tm soylarda, tm dnyada, tm dllerde, erkein diisinde ei benzeri olmayan! Zenginlikler fkrsn, isteyin! Kelepir elmaslar, kayd kuydu yok! Satlk, ynlar iin kargaa, merakls iin srekli doyum, sadk kzlar ve sevdal erkekler iin acmasz lm! Satlk evler ve gler, sporlar, peri oyunlar, eksiksiz rahatlklar ve grlt, devinim ve bunlarn salad gelecek![8] Siyah tl koridorlarda, izleyip admlarn ellerinde fenerler ve katlarla dolaan insanlarn, yor oyuncu kular, seyirci tekneleriyle kapl bir takmadann sallad dubal kpr stne.[9] Sryor alev imenler tepenin doruklarna dek.[10] Kalemi tutan el saban tutan el kadar deerlidir! Ellerin a! Asla ellerimle geinmeyeceim. Uakln sonu yok. Drstlk dilencilikse ben yokum. Caniler idiler gibi tiksindiriyor beni; ben benim, el dememi, o kadar.[11] Yetti! Vakit arnma vaktidir, karlm denizlerin, yeralt patlamalarnn, zaptedilmi gezegenin ve Tevratta ve Normelarda aka belirtilmi, akl banda insann unutmamas gereken, kesin kkl temizlikler, kyamet vaktidir. yle ki, byle bir efsane sonuna hi de benzemeyecek![12] Demek, bir gn hesap verecek olan milyonlarca l ruha, milyonlarca l bedene sahip o gulyabani ecenin sonu gelmeyecek! Ite tenimi amur ve veba kemirmi, salarm, koltuk atlarm kurtlarla dolu, yreimde daha da iri kurtlar, bir kez daha kendimi, yasz, duygusuz, yabanclar arasnda uzanm gryorum lebilirdim orada. Ne korkun arm! reniyorum yoksulluktan. Kurumu kan ttyor yzmde ve u korkun aaktan baka hibir ey yok geride brakacam. Tinsel sava da adam adama yaplan sava kadar hoyrat; ama tze denen ey de zaten yalnzca Tanrnn tutkulardr.[13] Ey dourganl zihnin, sonsuzluu evrenin! Ey dnya! Ey yeni ykmlarn aydnlk arks![14] Aacam rtsn tm gizemlerin: Dinsel ya da doal gizemlerin, lmn, douun, gelecein, gemiin, kozmogoninin, hiliin.[15] Drtnala gidedursun yakar, k grleyedursun.[16] Oy! atom, saksonyam, st ormanm. Akamlar, sabahlar, geceler, gndzler Bitkinim! Bitip tkeniyorum. Mezar bu, solucanlara gidiyorum, iren mi iren! eytan, soytar, kertmek istiyorsun beni efsunlarnla. Vur diyorum! Bir dirgen darbesi daha! Ver diyorum! Bir damla ate daha! Tanrm ac, gizle beni, glkle duruyorum![17]Ah, kurtulu vakti ancak / lm saati olacak![18] Biraz serinlik Tanrm, ne olur, ne olur biraz serinlik![19] Illuminations, Cehennemde Bir Mevsim ve Sayklamalar, Erdoan Alkann evirisinden okudum ve buraya aktardm. Alkan, sadece evirileri yapmakla yetinmemi, Rimbaudnun yaad dnemdeki sanat anlayn, hayatn, sembolik olarak kullanlan kelimelerin ne anlama geldiini de ayrntl olarak esere alm. Titiz bir almann rn olan bu eviri eser iin kendisine teekkr ediyorum. eviri iir, aslnda iir saylmasa da kimi eletirmenlerce, eserde iirleri okurken dizelere ve zellikle sz sanatlarna hayran kaldm ama yine de unu demekten de geri duramadm:
Fikir Platformu
182
Ne ok isterdim Rimbaudyu Franszcasndan okuyabileyim. Ne kt! Rimbaudyu okurken zihnimde Sezen Aksunun yola kmal paras almaya balad, arknn dizeleriyle Rimbaudnun dizeleri, benim cmlelerimle btnleniverdi bir anda klavyede: yola kmal, yola kmal, yola kmal uzaa, en uzaa, orada varacan kendine yola kmal uurlayp kendini, kendine yola kmal bulduun eski sen olmasa da, geride sadece sen olmasa da, yola kmal adm atmal bir varm, bir yokmu, bir varm, bir yokmu yokta takl kalmadan, vara gitmeli yola kmal, hemen, hemen gnlerden ve mevsimlerden, varlklar ve lkelerden ok sonra, varmal, varda kalmal ama imdi, hemen, hemen yola kmal, yola kmal, yola kmal Haydi bakalm! Yryn benimle, srtmdaki yk, l, can sknts, fke Hoa kaln ham hayaller, lkler, yanlglar! Tanr bana da verseydi o kutsal, o gksel esinlii, dua gcn, ermilere verdii kadar Yeter! te ceza. -leri!
Fikir Platformu
183
[1] [1] Illuminations, Tufandan Sonra, ss:44-45. [2] Arthur Rimbaud, Illuminations, Cehennemde Bir Mevsim, eviren: Erdoan Alkan, Cumhuriyet Dnya Klasikleri Dizisi, ada Matbaaclk, ubat, 2001. [3] Jean-Paul Sartre, Duvar, eviren: Eray Canberk, Can Yaynlar, efik Matbaas, Mart 2010, ss: 182. [4] Cehennemde Bir Mevsim, Kt Kan, ss. 114. [5] Cehennemde Bir Mevsim, ss.111. [6] Illuminations, Sava, ss:93. [7] Illuminations, Fairy, ss:88. [8] Illuminations, Ucuzluk, ss:86. [9] Illuminations, Sahneler, ss:95. [10] Illuminations, Gizemli, ss:75. [11] Cehennemde Bir Mevsim, Kt Kan, ss: 113. [12] Illuminations, Tarihsel Akam, ss. 97. [13] Cehennemde Bir Mevsim, Sayklamalar, Veda, ss: 145-146. [14] Illuminations, Cin, ss: 105. [15] Cehennemde Bir Mevsim, Cehennem Gecesi, ss: 122. [16] Cehennemde Bir Mevsim, Sayklamalar, imek, ss: 142. [17] Cehennemde Bir Mevsim, Cehennem Gecesi, ss: 123. [18] Cehennemde Bir Mevsim, Sayklamalar, ss: 138. [19] Cehennemde Bir Mevsim, Sayklamalar, lgn Kz! Cehennem Koca!, ss: 125.
Fikir Platformu
184
Hzrla Krk Saat (Sezai Karako) - Kbra Nur Ayar Bir resim, manzara resmi Su birikintisi, gl muhtemelen. Etrafta aalar var. Suyun zerine aalar, bulutlar ve sema aksetmi. Gl sakince gkte ne grdyse onu yanstyor. Suda kprt yok, yanstmadan baka bir eylem grnmyor. Betimlemeyle sslememe ramen, sradan bir manzara resminden ok bir fark yok, ta ki altna u satrlar alntlayana kadar: Suyu arayan adam deil Suyun arad adam ol sen de Sen dou olursan gne sana gelecektir Sen kuluk olursan ku sende tecektir.
Hani klasik bir sylem vardr, imdiki aklm olsayd, diye. imdiki aklm olsayd resmi ilk grnce bu satrlar hemen yazmazdm altna. lk satr yazdktan sonra on gn beklerdim, sonra dierini yazardm. Her satr iin onar gn dnme mhleti verirdim kendime, krk gnde tamamlardm bu ilemi. imdi istesem de o olgunlua eremedi fikirlerim. Ben ancak gk gibi ulu bir vastadan grnt yanstabilirsem, suyun arad biri olabilirim, gl gibi; onu anladm bir tek. Gl gibi bir dinginlie ulatm takdirde, gkteki o berrak bulutlarn aklndan pay biebilirim kendime. Ufukta bir izgi olur da su mudur gkyz mdr anlalmaz, o zaman fenafil makamna ulalr belki, bunlar
185
Fikir Platformu
anladm kendimce. Krk gn dnemedim iiri, nasip olmad ama bu satrlarn sahibinin krk gnde yazd bir kitaba Hzrla Krk Saate tanklk ettim, okuyarak. Sezai Karako, Hzrla Krk Saat i her gn bir saatini ayrarak krk gnde, stanbul Denizkapda deniz kenarndaki kahvelerde yazm. Mira hadisesini, hendek savan, akk- kamer mucizesini, kurban bayramn anlatt blmleri de var, fiziktesi dncelerini aktard yerler de. Bir blmnde rnein, ilk bakta aralarnda alaka kuramadmz nesneleri sayyor ve bizi fikretmeye sevk ediyor: lmle kirazlar arasnda kpekle karyola arasnda bardakla araba arasnda bir ilgi kur
Saylan nesneler arasnda ilgi kurabilirsek bu, insana akraba denilen maymunla aramzdaki benzerlie de cevap olacaktr. Hayvan ve bitkilerle ortak bulunan genlerimiz nasl canllarn ortak bir dizayna tabi tutulduunu gsteriyorsa, birbiriyle alakasz nesneler de varedilmi olmalar hasebiyle ayn srr fsldar bize. Bugn bilimin katksyla da biliyoruz ki, cisimlerin tm atom denilen, iinde devasa enerji barndran paracklardan oluur. Yani maddenin en kk paras olan atom bile bal bana bilimin bir konusu. Ama bu satrlarda; saylan nesnelerin tm ortak atomlardan oluur, atom fiziini renin, demiyor air bize. iirin devamnda (bunlarda) bile bir bilgi ara derken fizii ap fiziktesinde, varln esas bilgisine ulamamz diliyor. Kitabn dier bir blmde, modern zaman iinde bir ehirden bahsederken kadnn stn olduu ama mutlu olamad szyle, en uzun cmlelerinden birini kuruyor Sezai Karako. Herkesin ve her eyin deeri aslen belliyken, kendi iimizde kymet sralamas yapp kadna bir deer bahetmi modern yasalar(!). Kadn bylece erkekle eit haklara sahip olmu; erkeklerle ayn ite alm, ayn tavr taknm, hatta giyimini bile onlara benzetmi. Her ey byle kanunla da sabitken mutluluk yasas gememi bu ortamda demek ki ve bu cmleyi kurulmu. Bir kentten getim, diyerek bu modern ehri anlatyor air, ardndan gidiine de bir anlam yklyor: atlarn yalnz atlarn cana yakn buldum pp kp gittim yelelerini
Ne yazk ki, modern ehrimizden her zaman kp gidilecek bir yer olmuyor. Yatay eksende, ehirler aras bir yol her zaman mmkn olmayabilir; biz de o vakit, baklarmz semaya kaldrp dikey eksende hicrete niyetlenmeliyiz belki. Dikey eksende yaplan hicret, yani mira Kitapta otuz ikinci blmde mira hadisesi anlatlyor.
186
Fikir Platformu
iirin banda bir kadnn ldnden, denizden, inekten, obandan bahsederken sz u ekilde miraa getiriyor air: brak bu kukular yaklatr kyameti uzaklatr kyameti bu gece ge kma mucizesi mira gecesi
Diyor ve o kutlu geceyi, o geceden paymza deni anlatyor. Gkte klnan namaz, peygamberleri, Kuds anyoruz iirle beraber. lk satrlardaki karmaadan mira hadisesine gelmesi gibi iirin, biz de gnlk tela ve karmaalardan kendi miracmza, vakit namazna getiririz kendimizi. iirin sonu yledir: ve datn dostlara/ gk armaan/ namaz/ be kere/ gnlk bir mira gibi Kitabn on altnc blmnde ise bugnlerde vaktinin kaza bulduu kurban bayramndan bahsedilmi. Can ve maln kurban etmenin bir altrmas olan, kurban olaym deyiminin hayatmza girdii gn, bu en derin bayram! Sezai Karako kurbann halini anlatm satrlarda: kuran dinlemi ve ondan boyun emilerdir sanki yaamn srrna bizden nce ermilerdir sanki kendilerini bir ses uruna kurban vermilerdir sanki lmeden nce lmden sonrasn grmlerdir sanki dalarda yanklanmlar derelerde aarmlardr sanki dlerinde mekkeye varmlardr sanki Zaman iinde kymeti olan zamanlardr, bayramlar. Kurban bayramnn bir kymeti de hac vazifesinin vakti olmas. Karakoun bir de hac ile ilgili ans var ki, getiimiz yl yaanm ama fikri birka asrdr iimizde acdr. Diyanet ileri eski bakan Ali Bardakolu, Karakoun yanna gidip, kendisi iin kontenjanlar olduunu, isterse bu sene hacca gidebileceini sylemi. Dnyorum, birisi bana byle bir teklifle gelse ilk sevin annda ne yaparm, ne derim? Minnet mi, teekkr m bilemem, farkl bir ey dnemezdim galiba. Ama stad cevaben, yle bir durmu ve ben pasaport ile hacca gitmem mthi cevabn vermi. Keke biz hacca gitmeseydik, dnya Mslmanlar hacca gelselerdi. Bir umut, bir ideoloji belki ama dileimiz, kalbimiz bu ynde.
Fikir Platformu
187
Hzrla Krk Saati okurken aklmz hacdan, hendek savana; peygamberlerden, gnlk meselelere byle git gel yayor ve birok meseleyi daha salkl kavryoruz bu ekilde. Kitabn adnda ad geen Hzr a.s. ise baz yerlerde balayc olarak anlyor. Son iirinde geen Hzr da ii bitip aradan kan kprlerin en yksei ve ilk iirlerinde geen Hzr, Hzr ii demek/ melee yknen demek ifadeleri dikkatimi ekenlerden. Ve kitap bitince geceyi aydnlatacak, hele ki bugnlerde bayram kutlu klacak bir seslenile, artk bu kitaptan haberdar olmann hakkn vermi olacaz: yak yldzlarn ayn ey kutlu gece bir kurban gibi yeniden balamak gerekiyor ie
Fikir Platformu
188

Kitap Tanitan Kitap 2 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kitap Tanitan Kitap 2 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kitap tantan kitap (2)

Kitap Tantan Kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Bir Roman Gnl; Bela (Meral Yarc)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

*Maaradakiler; YKY, 7.Bask, 2002

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Ftht- Mekiyye, Cilt 14 (Muhyiddin bn Arabi Hz.)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Ece Ayhan: Devletin ve Tabiatn Kart Karan (Alper Grkan)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)

Kitap tantan kitap (2)