ANKARA SAVAI NCES TMUR LE YILDIRIM BAYEZDN MEKTUPLAMALARI Abdurrahman DA*

ZET Ankara Sava, Timurla Yldrm Bayezid arasnda 1402de Ankaraya 20 km. yaknlktaki ubuk Ovasnda olmutur. Sava olmadan nce Timur, Yldrm Bayezide drt mektup gndermi, Yldrm Bayezid drt mektupla ona cevap vermitir. Ancak bu yazmalar sava nleyememitir. Savan galibi Timur olmu, Yldrm Bayezid esir dmtr. Bu drt mektup ve cevaplarnn Trke suretleri, Konya Belediyesi Koyunolu Ktphanesi nr. 13435de kaytl olan el yazmas Mnet ve Mktabt- Sultniye mecmuasnda mevcuttur. lk kez bu drt mektup ve cevaplarn zgn metinleri transkripsiyonlu olarak verilmitir. ANAHTAR KELMELER Ankara Sava, Timur, Yldrm Bayezid, Mektup, Kara Yusuf, Ahmed Celyir. THE CORRESPONDENCE OF BETWEEN TMUR AND YILDIRIM BAYEZD BEFORE THE ANKARA WAR ABSTRACT The Ankara War happened between Timur and Yldrm Bayezid in 1402 at ubuk Ovas where is 20 km. near to Ankara. Timur(1369-1405), before the war sent four letters to Yldrm Bayezid(1389-1402). Bayezid also sent four letters to Timur as a reply. But the correspondence couldnt have stopped the war. At the end of the war, Timur gained a victory over the army of the Ottoman. Bayezid was taken as a captive. This four letters and their replies exist at Konya Municipality Koyunolu Library nr. 13435. in the Mnet and Mktabt- Sultaniye. The first tme this four letters and their replies was transformed into Alphabet of Latin by us. KEY WORDS The Ankara War, Timur, Yldrm Bayezid, Letter, Kara Yusuf, Ahmed Celyir.

Dr., Frat niversitesi lhiyat Fakltesi Aratrma Grevlisi

142

Abdurrahman DA

Giri Ankara sava 1402de vuku bulmadan nce, Timurla Yldrm Bayezid arasnda mektuplamalarn olduunu tarih kaynaklar ittifakla bildirmektedirler. ou tarih kaynak, bu mektuplarn metinlerini hi vermeden savan gidiatn anlatm, bazlar da bir mektuptan birer paragraf alarak vermekle yetinmilerdir. Bu mektuplardan drdn bir arada bulunduran Osmanl tarih kaynaklar tespit edilememiti. Yaplan aratrmayla, Timurun mektubu ile Yldrmn ona yazd cevaplar Arapa olarak Feridun Ahmed Beyin Mnetnda1 ve bu mektuplarn Trke suretlerinin ise Hoca Sadeddine ait olduu belirtilen el yazmas Mnet Mecmuasnda olduklar tespit edilmitir 2. Timur ve Bayezide ait Arapa yazlm mektuplar eserine alan Feridun Ahmed Bey iin tarihi Ynan; ...Mnaat (I, 120 vd.)nda ve Timura nisbet edilen arapa tehdit mektubu ile Sultan Bayezide izafe olunan gene arapa tahkir mektubu tamamiyle uydurmadr. Bu iki mektup bn Arabhn eserinde(s. 126 vd.) melleri zikredilen muhrebelere istinaden uydurulmu ve hatta ibreler, batan baa msecca olan bu eserin, o bahsinden aynyla iktibas edilmitir...3 kanaatini beyan etmitir. Ayn aratrmac yukarda zikredilen makalesinde; Ankara sava ile ilgili verdii bilgilerde, Timurun mektuplar ile Yldrm Bayezidin yazd cevaplar, bizim burada transkripsiyonunu verdiimiz mektuplarn ierikleriyle benzerlik gstermektedir. yle anlalyor ki Trke olarak yazlm olan Hoca Sadeddin Efendinin bu mnetnda yer alan mektuplar, Feridun Ahmed Beyin Mnetndan iktibas edilmemilerdir. Dolaysyla bu mektuplar, belge olarak gvenilir belgeler olarak deerlendirilecektir. Baz Osmanl tarih kaynaklarnda, Timur ile Yldrm Bayezid arasnda karlkl yazld kaydedilen mektuplardan Trkeye tercme edilmi yalnz bir mektubun metni bulunurken4 bir ksmnda ise mektubun Trkesine rastlamaktayz5. Ancak yaptmz aratrmalarda, Timur ile Yldrm Bayezid arasnda vuku bulan yazmaya ait Trke drt mektubun tercmelerini tespit etmi bulunmaktayz6. Ayrca bu mektuplarn gnmz Trkesine transkripsiyonunun yaplmam olduu da anlalmtr. Mektuplara ait metinleri vermeden nce her iki tarafla ilgili dnemin genel siyas durumunu belirtmemiz yerinde olacaktr. Zira hibir sava sebepsiz meydana gelmemitir. Yani her savan bir nedeni bulunmaktadr. Ankara Sava Sonrasnda Timurun
1 2 3 4 5 6

Bkz. Ahmed Feridun Bey, Mnet- Seltn, C. I, s. 118 vd. Hoca Sadeddin Efendi, Mektib-i Seltn, Nuruosmaniye nr. 4292. Mkremin Halil Ynan, Bayezid I. , slm Ansiklopedisi, C. 2, Eskiehir, 1997, s. 380 Gelibolulu Mustafa li, Knhl-Ahbr, C. IV. s. 82, 95, 101. Hoca Sadeddin Efendi, Mektib-i Seltn, Nuruosmaniye nr. 4292. Hoca Sadeddin Efendi, Mnet ve Mktabt- Sultaniye, Koyunolu Ktphanesi nr. 13435, varak 103a-117b.

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

143

Semerkanda gnderdii Fetih-nme ve yaknlarna gnderdii mektuplar zerine muhtelif aratrmalarn yapldn grmekteyiz7.

a. DNEMN GENEL SYAS DURUMU

Anadolu Seluklu Devletinin, Moollarn hakimiyeti altna girmesi ve sktu ile beraber, Anadoludaki Trk beylikleri kendi hakimiyetlerini sahip olduklar blgede iln etmilerdi. Bu beylikler, eri hukuka gre Seluklu Devletine tbi olduklarn kabul ediyorlard. Hakimiyet almeti olarak hilat, menr, sancak ve gazilik unvan alyorlard8. Moollar Anadoluya geldikten sonra bu beylikleri kendi itaati altna ald ve belli oranda kendisine vergi demeye tbi tuttu. Daha sonra Trk beylikleri arasnda yaplan mcadeleler sonrasnda, Osmanl Beyliinin ksmen salad siyas birlik ve hakimiyet, Yldrm Bayezid zamanna kadar gelmitir. Geen bu srede Trk beylikleri arasnda en uzun mcadele Osmanl Beylii ile Karaman Beylii arasnda meydana gelmitir9. Osmanl Beylii dier beylikleri kendi idaresi altna almay baarm ve batda Bizansa kar, Douda ise Timura kar siyas hakimiyet tavrn srdrmeye almtr. Bizans Devleti bu srada en kt ve zayf dnemini yayordu. Msrda Memlk Devleti, Azerbaycan ve civarnda Karakoyunlu Sultan Kara Yusuf, Badadta ise Sultan Ahmed Celyir iktidarda bulunuyordu. Timur(1360/69-1405), kendisini her zaman megul eden ve frsat bulduklarnda onun hakimiyeti altndaki yerleim merkezlerine10 saldrlar dzenleyen, Mslmanlarn yollarn kesen, haclar soyan ve mallarn yamalayan, tahribata sebep olan Karakoyunlu Beyi Kara Yusuf ile Badat Sultan Ahmed Celyiri ortadan kaldrmaya karar verdii iin, bat cephesine ynelerek hem gveni salamay, hem de topraklarn genileterek gelir kaynaklarn artrmay planlamtr11. Nitekim Timur, Ankara Savandan sonra Bursaya gelmi, buradan haraket ederek stanbulun fethedilmesi iin baz planlar zerinde almtr. Bizansn asrlarca biriktirdii zengin hazineleri, ehrin dier tm zenginlikleri, Timurun stanbulu ele geirme kararna etki

7 8 9 10

11

Bkz. smail Aka, Timurun Ankara Sava (1402) Fetihnmesi, Trk Tarih KurumuBelgeler-Dergisi, S. 15, 1981-1986, Ankara, s. 1-22 Osman Turan, Seluklular ve slmiyet, stanbul, 1993. s. 58-59. Halil Edhem, Kayseri ehri, Hazrlayan: Kemal Gde, 1982, Ankara, s. 155 Hlagu Han tahtnn varis brakt ve Timurun hakim olduu yerler: Fars ve Kirman, Reyden zerbaycana kadar Irak- Acem, Arran, Mugan, Karaba, Gilnt, irvn, emahi, Derbend, Grcistan, Abhaz, Hicaza kadar Diyarbekir ve Irak- Arab, stanbula kadar Rum diyar ki (Timurun Ankara Savada ele geirdii yerlerdir), Nile kadar am diyarn kapsayan bir hakimiyet alan bulunuyordu. Bkz. smail Aka, Trk Tarih Kurumu Belgeler Dergisi, S. 15, 1981-1986, s. 2-3 Nizamddin m, Zafernme, (eviren) Necati Lugal,1987, s. 296-297

144

Abdurrahman DA

eden en nemli faktr olmutur. Onun stanbulu fethetme dncesi Farsa yazd hatratnda kaydettii bildirilmitir12. Ankara savandan nce; kuzeyde Altnordu, gneyde Msr Memlklular Timura malup olmu, Osmanl devleti tek bana kalacak duruma drlmtr. Timur, Osmanl-Memlk ibirliini nleyici nc bat seferine Eyll 1399da karak, Grcistan, Ermenistan ve Azerbaycan ele geirirken, Kara Yusuf ile Sultan Ahmed Celyir kendilerini Timurun hmndan korumas iin Yldrm Bayezide iltica etmilerdi. Timur, Osmanl iktidarn ieriden zayflatarak, isyan etmeleri iin Akkoyunlu hakimi Karaylk Osman Bey ile Erzincan Emiri olan Mutahharteni kendi tarafna alm, onlara baz siyas vaatlerde bulunmutur13. Timur Temmuz 1400de Anadolunun dou illeri Erzurum ve Erzincan geerek Sivasa kadar geldi. Buradan gneye ynelerek Antep ve Halepi alm, hemen sonrasnda Memlk ordusunu yenerek am ele geirdi14. Daha sonra oradan Badada geri dnd. Timurun bu asker faaliyetleri, olas yeni bir Osmanl-Memlk ibirliini nlemitir. Timuru, Osmanl devleti zerine yrmeye tevik edenler arasnda Erzincan Emiri Mutaharten, Akkoyunlu Beyi Karaylk, Osmanl karsnda topraklarn kaybeden dier Trk beylikleri, zellikle de Karaman beyi zikretmek gerekir15. Ayrca Ceneviz, Fransa, Bizans ve Kastilya gibi Osmanl kartlar da, bu savan olmas ynnde Timurla yakn iliki ierisinde bulunmulardr16. Emir Timura salanan bu ibirlii sonrasnda Osmanl sultanna kar Ankara Savan kazanmas, stanbulun fethini elli yl geciktirdii dnlmektedir17. Osmanl tarih kaynaklar Ankara sava sebeplerini zikrederken; Karaman beyine bal baz kimseler, Osmanl elilerinin Timura gtrdkleri sulh yapmay bildiren mektubu ele geirdikleri ve bunu deitirerek sulhu erteleyecek mahiyette ifadelerin yazld bir baka mektubu Timura gnderdikleri, Osmanl elilerini ldrerek olmas muhtemel bir bar bylece
12 13 14 15 16 17

Mikil Bayram, Timurun stanbulu Fetih Pln ve almalar, Seluk niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Dergisi, S. 13, Konya, 1999, s. 341-344 . Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. I, Ankara, 1972, s. 307 Mustafa Kafal, Timur, slm Ansiklopedisi, C. 12/1, Eskiehir, 1997, s. 344 Mkrimin Halil Ynan, A, C. 2, Eskiehir, 1997, s. 380 ;Yaar Ycel, Anadolu Beylikleri Hakknda Aratrmalar II, Ankara, 1991, s. 287 Komisyon: Mufassal Osmanl Tarihi, stanbul, 1957, C. I, s. 193 smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, C. I, stanbul, 1971, s. 132 ; Osman Turan, , stanbul, 1993, s. 45 ; Nuri Yazc, Tarihte Trkler ve Trk Devletleri, 1997 Konya, s. 245

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

145

engellediinden bahsetmemektedir. Yine ayn Osmanl tarih kaynaklar, Msr Sultan Baybarsn, Timurun elisi olarak giden eyh Bahaddin Savcy ldrtm olduunu yazmamaktadr 18. nemli bir baka mesele de, Ankara Savandan nce Yldrm Bayezidin hastaln Timurun ona yazd mektubunda belirtmesidir. Yldrm Bayezidin (8 Mart 1403) lm hakknda farkl rivyetler bulunmaktadr19. Timura ait olan bir mektupda Sultan Yldrmn hasta olduu dikkate alndnda, onun intihar etmedii, bomaca hastalna yakalanarak ld iddias akla uygun dmektedir. Hatta Timur, Yldrm Bayezidin tedavisi iin kendi zel hekimi zzeddin Mesd irz ve Celleddin Arab bizzat gnderdii bildirilmektedir20. Yukardaki hususlara ilve olarak daha baka nemli konular da mektuplarda dile getirilmitir. Timurun isteklerinde ve Yldrm Bayezidin ona verdii cevaplarda yer alan nemli ksmlar zet halinde sadeletirerek deerlendirmeyi uygun grmekteyiz.

b. MEKTUPLARIN ZET ER VE DEERLENDRLMES

I. Mektup ve Cevabnda Timur;Yldrm Bayezide yazd birinci mektubunda zetle; ...Kara Yusuf ile Badat Sultan olan Ahmed Celyirin, Osmanl idaresine snma taleplerini kabul etmemesini, bu iki kiiyi yakalayp aileleri ile birlikte ya kendisine teslim edilmesini, veya ldrlmelerini, ya da lke snrlar dna karlmalar...21 gibi alternatif tekliflerini iletmitir. Yldrm Bayezid; Timurun bu gibi isteklerini emr-i vki saym, muhtemelen kendisine iltica edenlerin kkrtmalar ve onun daha nceki Sivas kuatmas da dahil, Osmanlya kar besledii istil planlar sebebiyle ok sert ve hakaret edici cevab mektubunda ; ...Ey ihtiyar kpek, tekfurdan daha iddetli kfirsin. Mektubunda bizi korkutmak ve hile ile kandrmak istemisin. Osmanl sultanlarn, Acem padiahlarna benzetme. Osmanl askerleri de, ne Kpak lkesi Tatar gibi sradan insanlar, ne de Hint topluluklar gibi ba bo, sere serpe avare kalabalklar deildirler. Osmanl askerleri, Irak ve Horasan askerleri gibi hamiyetsiz ve perian olmayacak kadar onurlu askerlerdir. Yine sen, Osmanl askerlerini am ve Haleb(Memlk) askerlerine de benzetmeyesin... eklinde ifadeler kullanmtr. Yukarda mektup ierisinde anlan tm bu lkeler, Timura malup olmu yerler olduu iin, Yldrm Bayezid buralar kt birer rnek olarak Timura
18 19 20 21

Hoca Sadeddin Efendi, Mnet ve Mktabt- Sultniye, vrk. 103-117 Hoca Sadeddin Efendi, Mnet ve Mktabt- Sultaniye, vrk. 114b ; Fuat Kprl, Yldrm Bayezidin ntihar Meselesi , Belleten, S. VII/1 , Ankara, 1943, s. 591-599 Mkremin Halil Yinan, Bayezid I. , A, C. 2, Eskiehir, 1997, s. 388 Mkremin Halil Yinan, Bayezid I., A, C. 2, s. 380

146

Abdurrahman DA

gstermek istemitir. Ayrca Yldrmn mektubunda adlar geen slam lkelerinde Timurun, ok sayda Mslman ldrd ve ehirlerini harab ettii kaydedilmektedir ki, bu durumu Timur da sylemekte bir beis grmemitir. Bylesine bir kibete uramak istemeyen Yldrm Bayeazid, ii sava yoluyla bitirmek istemi olacak ki ona yazd cevabnda; ...bu mektup eline getikten sonra sava meydanna her kim ki gelmeyip kaarsa, onun ei talakla kendisinden bo olsun... diyerek, Timuru sava meydanna davet etmi, gzda vermitir.

II. Mektup ve Cevabnda

Karlkl yazlan bu sert ve aalayc ilk mektuplardan sonra, taraflar daha temkinli olmay yelemi olmal ki daha sonra yazacaklar mektuplarda slplarn yumuatmay tercih ettiklerini gryoruz. yle ki; Timur; ...Sen kendini Allah yolunda cihad eden, bizi ise haksz yere kan dken bir kfir ve beni yeni yetme bir sava saymsn. Bil ki, ben krk yla yakn bir sredir nefsimi cihada adamm. Bu cihatlar sonunda kaleler ve lkeler feth ederek, beldeleri kurtarmakla megulm. Kald ki bu halim, dnden daha ak ve kesindir. Bu mcadeleler esnasnda, ok sayda kii bize itaat etmi ve yolumuzda canlarn feda etmitir. Siz niin bize hizmet etmekten kayor, sevgi gster miyorsunuz? Hem yaa da senden byk durumdaym. Bu gne kadar hangi tarafa gittiysem, ksa srede oray ele geirdim. Sivas da ksa zamanda elde ettim. Sen Malatyay muhasara ettin, drt ay elde edemedin ve geri dnmek zorunda kaldn. Sinop Kalesini ne zamandan beridir elde edemedin. Mektubundaki gibi tehdit ve gurura kaplma, akl yolundan uzak szlere cesaret etme. Kald ki Sivasta ele geirdiim adamlarnzdan durumunu anlam haldeyim. Dolaysyla pek ok Mslman rencide etmek, han ve mallarn harab etmek uygun grlmemitir. Bu sebeptendir ki, gzel cevap vermeyi yksek bir i olarak bil, lkeni harap etmekten kurtarm olursun. Bizimle anlama yoluna dner, zr dileyen bir ifade ile cevap verirsen, aramzda dostluk ve sevgi olur. Bylece Frenk kfirine frsat vermemi olur, biz de, Sivastan ekilerek geri dneriz. Bizim niyetimiz ve meylimiz sizi zayf drerek megul etmek, bylece kefere dinine yardm etmek deildir. Bizi ve askerimizi kfir, dinsiz, sapk itikatl mezhep sahibi ve irkin detleri bulunmakla itham etme. Bizim askerimiz babadan ataya Mslman ve Mslman ocuklardr. Niin hidyete layk olmasnlar? Kald ki, Osmanlnn askerleri ounlukla kfirlerden devirme olduu aktr. Davamz cihangirlik olup, saltanatmz adna hutbeler okunmaktadr, sikkeler basldr. Mslmanlarn ll-emri olduumuzda phe yoktur. Bizim soyumuz, lhn- lina ulamaktadr. Eer samimi selmnzla beraber iyi ifadeler ieren mektubunuz gelirse, her iki taraf arasnda yumuama ve sevgi

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

147

peyda olur. Aksi halde kl ortaya knca, kaleme yer kalmaz ves-selm... ifadelerini ieren ikinci mektubunu Yldrm Bayezide gndermitir. Yldrm Bayezid; ...Zamann cihan sultan olan Timur-i Kregen22, Sivasa gelip yerlemeyi, bizim Tebrze yneldiimize benzeterek tuhaf kyaslamada bulunmusun. Kald ki biz, Kefeden irvana varp, o lkeye asker karsak, kim mani olabilir? Kpak halk sizden bkp usand iin bizimle beraber olmay tercih etmektedir. Malatya ve Sinop hususundaki iddianz da doru deildir. Baz sebeplerden dolay muhasaradan vazgeilmitir. Yoksa bizim askerimizin azl veya sizin askerinizin okluundan dolay olmamtr. Kastamonu ve Karaman hakimlerinin inatlar ve o srada frsat bulup, baz vilyetlerimize saldrmalar, bizim Malatya ve Sinoptaki muhasaray kaldrmamz zaruri klmtr... dedikten sonra mektubuna devamla; ...yi bil ki, atam Erturul Han yz kadar gazisiyle beraber, Hlg Tatarndan onbin Tatara vurup, Aleddin Keykubta galip gelenleri malup etmitir. Bundan sonra devlet idre etme erefine nil olmu, hilat kendisine verilerek, Allhn lutfu ile l-i Selkun yerine idareyi elde tutmas isyn ve ba kaldrma ile olmamtr. Osman Beyin ilk culsundan itibaren, drt tarafnda bulunan kfirlerle gece-gndz iki yzbinden fazla askeriyle cihat etmitir. Bu saltanat yldzmz bugn drdnc tabakaya erimi ve imdiye kadar fethettiimiz kale ve kasabalarn says gemi sultanlarn hayalinden gemesi dahi mmkn olmamtr... szleriyle Osmanl saltanatnn tarih seyrini akladktan sonra, Osmanlnn iktidar amacn u ifadelerle duyurmaya almtr;...Bizim nazarmzda; dnya ve iindekilerin kymeti, Allah yolunda cihat etmenin yannda saman p kadar deeri yoktur. Osmanl askerine Abdullh olu demekten fazlasyla zevk duyarz. nk btn sahbe-i kirmn atalar kfir iken, kendileri mslman oldular. Byle mslman olanlar, insaf olmayan mslman-zdelerden ok ok stndrler... eklinde din kanaatini ifade etmitir. Timurun istila ettii slam lkelerinde yaptklarn tasvip etmeyerek; ...Siz Sivas harap idp, ehl-i slmn rzn pyiml etdkten sonra ne denile bilir ki! Siz, ilk sulamay kendinizden gidermeye urayorsunuz. Arapa ve Farsa gelen mektuplarnzda sertlik, kabalk, kibir ve gururdan baka bir nesne yoktu. l-i Osman, hile ile lkeleri kendisine mlk edinmemitir. Mektuplarmz akll devlet erknmzla yaplan istireler sonras yazlmtr... tepkisini gstermitir. Grld gibi Yldrm Bayezid, Timurdan gelen ikinci mektuba, iltifat gsteren diplomatik bir slpla cevap vermitir. Timurun slm leminin liderliini temsil edemeyeceini belirtirken, Osmanl Sultanlar, liykat ve
22

Asl Moolca olan bu kelimedamat anlamna gelmektedir. Timurun kendisi han soyundan gelmedii iin, Kazan Hannn kz ile evlenerek Kregen lakabn almtr. Bunun iindir ki, tarih kaynaklar onu Emr Timur eklinde zikretmektedirler.

148

Abdurrahman DA

meru yollarla iktidar elinde bulundurduklar ve tek gayeleri, Allh yolunda cihat etmek olduu, mal ve arazi elde etmek gibi dnyev emeller peinde komak olmadn zellikle belirtmitir. Ayrca Osmanl ordusu, fethettii lkelerde Timurun yapt gibi ykp yakarak harap etmediklerini de syleyerek onu, Osmanl idaresi altndaki yerlere saldrda bulunma dncesinden vaz geirmeye almtr. Timura yazlan ilk cevap niteliindeki mektupta, Yldrm Bayezidin ar ifadeler kullanmaya, onun ilk mektubundaki sert ve kaba szlerinin yol atn izah ederken, ikinci cevap niteliindeki mektupta Yldrm Bayezid yumuak bir ifade ile meseleyi hal etmeye alt anlalmaktadr. nk Timur, Anadoluya bu seferden nce geldiinde verdii zarar Yldrm Bayezid ok iyi bilmektedir. Timuru engellemek iin onun psikolojisini bozmak ve vazgeirmek niyetinde olduu aktr. Ancak, Bayezidin yazd ar ifadeler, ona kar duyduu fkenin mektuba yansmasdr. Zira, Sivasn ilk defa Timur tarafndan tahrip edilmesi ve Yldrm Bayezidin olu Erturulun ldrlmesi sonrasnda, Bayezidin al oban al, Erturul gibi olun mu ld, Sivas gibi kalen mi ykld. 23 dizelerini sylemi olmas, onu ne derece zdn gstermektedir. III. Mektup ve Cevabnda Yldrm Bayezidden alnan ikinci cevabn ardnda; Timur; ...Sungur avu ve Hac Bayezid ile gnderdiimiz haberler dorudur. Sizin kffrla savatnz biliyoruz. Bu tarafta Grc kfirlerle biz savayoruz. Hem siz hem de bizler bu konuda mutluyuz. Bu durumun saysz faydalar her iki tarafa olmaktadr.Yazdklarmzda zerre kadar aibe ve phe olamaz. Antlama karar olursa, Msrla aramzda olanlardan slh edici olunmas isteiniz uygun grlmemitir. nk len eski Msr Vlisi, elilerimizden Irak ve Acemin byk sayg duyduu Bahaddin Savcy haksz yere ldrd. Yine uzun sredir hapsettii Gnlta serbest brakmas iin eli gnderdiim halde isteimi yerine getirmedi ve o gnahsz hi endie duymadan katletti. Biz am ve Halebe geldiimizde, Msrda Hac adndaki elileri gelip haps olunan Otlam Halebe gnderelim dediler. Fakat bu szn de aksini yaptlar. Timur, Osmanl sultannn Memlklerle irtibat kurmasna, balar kuvvetlendirmesine vesile olacak faaliyetlerden rahatsz olduunu ve Yldrm Bayezidin muhtemelen elileri vastasyla szl olarak Msr Valisi olan kii hakknda akrabalk ve kutsal mekanlara idarecilik yapm olmas, Timur ile Yldrm Bayezid arasnda arabuluculukta bulunmasna itiraz edip, rza gstermeyerek; ...Senin, imdi Msr Vlisi olan kimseye olumuzdur demeni uygun grmedik. Onu Sultnul-Harameyn elkbyla anmanz doru
23

Osman Turan, Seluklular ve slmiyet, s. 127

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

149

olmaz. Belki Mcvirl-Harameyn demeye lyk deillerdir... tepkisini bildirmitir. Ancak Yldrm Bayezidin gndermi olduu nceki mektubu incelendiinde Memlk Sultan iin yukardaki ifadeleri kullanmadn gryoruz. Acaba Karaman Beyliine ait baz kimselerin Osmanl elilerini ele geirip, gnderilen mektuptaki ifadeleri deitirdiklerine dair Bayezidin kast ettii hadise bu srada olmu olabilir mi, sorusu akla gelebilir. Timur mektubuna devamla; ...Bize dost olmayan, kendinize yakn ve sevdiklerinize dahil etmeyiniz. Saltanat ileri nezkete baldr. Dikkat edilecek ynleri oktur... 24 eklinde tavsiye ve isteklerini dile getirmi, ...Ahmed Celyir imdi Badat yaknlarna gelmi, biz de oraya asker gndermiiz. Tekrar size taraf kaar gelirse sahip kmayp, bilkis yakalayp bize teslim etmeniz sizden isteimizdir. Erzincana varp, yerleri tahrip iin imdilik serhadda durularak elilerinizin gelmesini beklemekteyiz... eklinde dncelerini Yldrm Bayezide iletmitir. Yldrm Bayezid; Timurun mektuplarnda yer alan isteklerini kabul etmeyerek, onu kendi atas olan Hlgunun sergiledii tutuma davet etmi, Osmanl lkesine snan Badat Sultan Ahmet Celyir ile Kara Yusufu teslim alma arzusundan vazgemesi iin; ...Msr hakimi ile aranzda geen olaylardan dolay bizim niyyetimizi doru anlamamsnz. Biz arzu etsek Msr feth etmeye her zaman kadiriz. Ahmet Celyir tekrar geri Osmanl topraklarna gelirse, Kara Yusuf ile birlikte ikisini size teslim etmemi istemisiniz. Biliyorsunuz ki Hlgu Drs-Selm alp rann ounu eline geirdii srada, halifenin amcas ocuklarndan bir iki kii Msra Khire Vlisi Baybarsa sndlar ve onun himayesine girdiler. Hlgunun Badat Vlisi olan Karaboa Noyan, Baybarsla cenk ettiler. Halifenin amcasn Msr askeri sanp, orada ehit ettiler. Kaanlar imdiye kadar Khirede kald ve Hlg Han onlar geri istemedi ve takip de etmedi. imdi bu dostunuz felein tokadn yemi bir iki kiiyi himaye etmekle hatrnz kracak bir durum olamaz. Zira Hlg bylesine czi eylerden vaz gemitir. Muradmz Sivas ve evresinden elinizi ekmenizdir. Bunu yerine getirmeniz gzel bir iaretinizin gerei olduu anlalacaktr. Ancak her hlde Allahn takdirinden kalmaz ve bizim kimseden korkumuz yoktur... eklindeki dncelerini bildirmitir. Timur, Yldrm Bayezid ile savaa girmenin riskli olabilecei husussunda tereddte dm, eliler vastasyla sava yapmadan amacna ulama yoluna gitmitir. Dier taraftan Yldrm Bayezid, onun isteklerini yerine getirmekle, otoritesinin sarslaca, tarafnda yer alan kimselerin Osmanl idaresine
24

Bkz. Timurun n mektubu, Hoca Sadeddin Efendi, Mnet ve Mktabt- Sultaniye, vrk. 112a

150

Abdurrahman DA

gvenlerinin kalmayaca ve Osmanl geleneine ters den Kendisine snan kimseyi dmanna teslim etmek durumda olmak ismedii iin Timura olumlu cevap vermedii anlalyor. IV. Mektup ve Cevabnda Karlkl yazlan mektuplarn en sonuncusunda Timurun, Osmanl idaresinden birka kale ve ehrin kendisine teslim edilmesi gibi kabul mmkn olmayacak yeni artlar da ilave ederek, sava niyetini daha aka belirtii grlmektedir. Hatta mektuplarda gemeyen, ancak baz tarih aratrmalarnda rastladmz Timur, Yldrm Bayezidden oullarndan birini kendisine rehin brakmas isteinde de bulunduunu kaydetmilerdir. Timur; ...imdiye kadar sulh iin altm ve nihayet Sivasa gelmem sz konusu oldu. Kfire frsat vermemek, slam diyarlarn harap etmekten endie edip, am tarafna giderek Msr azizinden intikammz aldk. Sizin hasta olduunuz hususu azlarda dolarken, biz bunu frsat bilip dikkate almadk. Ancak siz frsat bulunca bize bal olan Erzincana gelip valimizi rencide ettiniz. Adammz olan Taharten(Muttaharten) sulhu salamak iin sizin piman olduunuzu bize yazmtr. Biz de gvendik ve sulh iin antlamaya varlaca umuduyla birka kez mektuplar gnderdik. Ama siz gittike artan bir kat tutum ierisinde oldunuz. T ki biz ve askerimiz iin kfir ve kfirden daha eed kfirlerdir demeniz sz her yerde sylenir olmaya balad. Elileriniz olan Sungur ve Ahmed adamlarnz uzun sredir yanmzdadrlar. slamlmz ve inancmz biliyorlar. Hedefimiz Kefe ve Krm ynne iken, irvandan geri dnp tekrar Erzincandan o tarafa varmak icap etti. Semerkandda bulunan olum Muneddin Muhammed Sultan Bahadr da askeri ile birlikte bana katlacaktr. steimiz Erzincana varmadan ve askerimiz ehirlerinize girmeden nce Sivas, Malatya, Elbistan, Erzincan ve Kemhn bize brakldn salam bir ahit-nme ile bildirmenizdir. Sulha muhalif deilim ve balym. Bu sulhun bir sretini Mekke-i Mkerremede Bbl-Harmda kapal muhafaza olunsun ki, kimin bu sulha uyup uymad ortaya ksn. Bu mektup Sungur, Ahmed ve Hac Bayezid ile gnderildi. Yldrm Bayezid; savan olmamas iin Timuru ikna edebilecek baz durumlar aklamay uygun grm, antlamaya raz olduu, belki de baz n artlarn kabul edebilecei intiban vermek isteyerek; ...Timr-i kregen hazretleri, ilgi uyandran antlamaya dair mektubunuz, ben Sivasa geldikten sonra ulat. Ben bu srada antlama hazrl ierisinde bulunuyordum ki; Ngh(vakitsiz saatte) sulha muhalif bir baka mektup Karaman fesatlar elinden orduyu humynumuza eriti ve antlamann gecikmesine sebep oldu. Devlet erknmzdan akll kiiler bu durumu yle deerlendirdiler. kinci mektup ilk kark dnem srecinde yazlarak eli ile gnderildi.

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

151

Karaman topluluu ki eskiden beri ocamzn dman olmulardr, bunlar elimizi ldrp, fitne iyice ayyuka kncaya kadar mektubu sakladlar. Muslaha olaca ihtimlini grnce, bu kez baz rezilleri zerimize gnderip bizi pheye drmlerdir. Rezillerin eline den mektubun gecikmesinin sebebi dahi biz olmadmz hususu malumunuzdur. Bu durumu yaltaklanma olarak grrseniz hayr, asla dmandan yz evirmek detimizden deildir. Sulh ve cengin cezas ve mkfat buna sebep olan tarafa aittir. Eer bir kimse fitneye sebep olursa, Allahu Tel onun cezasn versin... Sonu Osmanl tarihi ierisinde nemli tarih bir olay saylan Ankara Sava ncesinde, taraflar arasnda yaplan diplomatik yazmalara ait mektuplar, dnemin tarih almalar iin olduka nemli belgelerdir. Mektuplarn, Farsa ve Arapa olarak yazldklar yine bu mektuplarn ierisinde belirtilmektedir. Bu mektuplar, Osmanl Trkesi el yazs ve matbu olarak basld daha nce izah edilmi idi. Ancak, transkripsiyonlu yaynna yaptmz aratrmalarda rastlanmamtr. Bu aratrma ile Timur ve Yldrm Bayezide ait drder mektup tespit edilmi ve transkripsiyonu yaplmtr. Mektuplar kronolojik sraya gre incelendiinde; Timur, yazd mektuplarda istek ve artlarna her defasnda yenilerini ilve ederek durumu imkansz hale getirmi ve Yldrm Bayezt sava tercihe mecbur etmitir. Ankara Sava sonras galip gelen Emir Timurun Anadoludaki faaliyetleri, stanbulu fetih plan ve esir den Sultan Yldrmn durumu, eceli ile vefat veya intihar ettii, Timurun Semerkanda yazd Fetihnme hususlar zerine bir hayli aratrmalar yapld iin, burada zikredilen konulara yer verilmemitir25. Aratrmamz, Ankara Sava olmadan nce bu savan eiine getiren sebeplerin neler olduu, hangi teklifler ileri atlm olduu, ne gibi nerilerin Osmanl Sultan tarafndan kabul edilmedii gibi hususlarla snrl tuttuk. Zira ou tarih kitaplarnda bu hususlarn neler olduu tam olarak zikredilmemi veya baz tarih aratrmalarnda grdmz gibi sebeplerin bir ksm saylarak yetinilmitir. Timur ve Yldrma ait olan mektup sretleri, dnemlerinde vuku bulan bu tarih olaya k tutan en nemli belgeler olduu aikrdr. nk olayn

25

Bkz.; Fuat Kprl, agm., Belleten, S. VII/1, s.591-599 ; smail Aka, agm., s. 1-22 ; Mikil Bayram, agm., S.. E. F. D. S. 13, 1999, s. 342-344

152

Abdurrahman DA

aktrleri, kendi dncelerini kar tarafa duyurmak iin ayrntlarna kadar inerek mektuplarnda anlatmaya almlardr. Bu mektuplarn verdii bilgiler, hem Timurun iktidar olduu corafyay tantm, ona dost ve dman olan zamann komu devletlerin hangileri olduunu gstermesi yannda Osmanl devletinin durumunu, dost ve muhaliflerini, siyas problemlerini, fetih hedeflerini ve cihat anlaylarn gstermesi bakmndan da olduka kymetlidir. Timurun mektuplar ierisinde vurgulanmak istenen bir dier nemli husus ise slam leminin hakimi kendisi olduudur. nk Timur adna hutbe okunduu, sikke bastrld, kendisine her gittii yerde itaat ve ballk ahdinin verildii, kendisine vergilerin dendii anlatlmtr. Btn bu ve benzeri durumlardan dolaydr ki, Timur ikinci mektubunda kendisinin lul-emr olduunu Yldrm Bayezide yazm26 ve onun dediklerini yapmasn istemitir. Abbsi Halifesi, Moollarn Badata gelmesinden sonra Msra gitmi olmas, Timurun kendisini lul-Emr grmesine ve Memlk Sultann malup etmesi, onu bu fikre gtrm olabilecei de dikkate alnmaldr. Timur ve Yldrm Bayezidin yazdklar mektuplar diplomatik bakmdan incelendiinde; Yldrm Bayezidin ilk bata fke ile cevap verdii, daha sonraki sonucun bir savaa kadar gitmesini istemeyen bir endie slbu ile mektuplarn kaleme ald grlyor. Yldrm Bayezidi sulha zorlayan baz i ve d sebepler olduu mektuplarnda belirtilmektedir. rnein, Karaman beyleri ile bark olmad, hatta onlarn kendilerine srekli dmanlk yaptklar, kendisinin bara hazrland bir srada Timura giden elilerini ele geirerek mektuplarn ieriini deitirmek suretiyle baka bir mektubu Timura gnderdikleri, bylece savaa yol atklar aka yazlmtr. Yine Kastamonu hakimi ile Osmanl idaresinin mcadele ierisinde bulunduu, Sinop ve Malatya muhasaralarn kaldrma sebepleri ierisinde gsterilmitir27. Dier taraftan Yldrm Bayezidi sava yapmaya srkleyen etkenler de mevcuttu. Osmanl yneticileri ile dosluk ilikilerini srdren Karakoyunlu ve Badat hakimleri, bu sava olmam olsayd, muhtemelen kendilerine hedef olarak Timurun hakimiyeti altndaki yerlere aknlar yapacaklard. nk o blgede bu mcadele balam ve zaman zaman etin atmalarla bastrlm durumda idi. Timurun zayf dmesi veya ortadan kaldrlmas zellikle
26 27

Hoca Sadeddin Efendi, Mnet ve Mktabt- Sultaniye, vrk. 107a Bkz. Hoca Sadeddin Efendi, age. vrk.109a

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

153

Osmanlya snan ve iktidarlar ellerinde giden Kara Yusuf ile Sultan Ahmed Celyirin iine geliyordu. Yldrm Bayezidi savaa tevik edenler arasnda muhtemelen bu iki kiinin etkisi olmaldr. Ankara Savann olmas, Anadoluda kargaala, siyas dalmalara ve sefalete yol at gibi, Osmanlnn Balkanlardaki ftuhatn bir sre durdurmutur. Ayrca Anadoluda, Irak, Horasan, Azerbaycan, Grcistan ve evresindeki siyas dengeleri de etkilemitir. Osmanl Beyliinin hakim olduu yerler, Anadolunun i ve bat blgelerini oluturuyordu. Snrlar dnemin Bizans topraklar ierisinde olan merkezler tekil ediyordu. Bu srada Anadoluda ayn zamanda deiik yerleri elinde bulunduran Trk beylikleri de idaresi altnda olan araziyi geniletmek, madd ve siyas stnl elinde bulundurmak emelinde idiler. Bunun iindir ki, i ekimeler eksik olmuyor, hatta rakip Trk beyliklerine kar, o beyin dmanlar olan devlet veya glerle i birliine gidiliyordu. Osmanl Beylii, bu srada srekli tekfrlarla mcadele etmi, tm dikkatlerini ve gcn o tarafa yneltmitir. Bu ftuhatn ilerleyii ise stanbula doru ve civar yerler tekil ediyordu. Trklerin stanbula doru fetih hareketlerini artrmalarnda Hz. Muhammedin stanbulun fetihini tevik eden ve bu savaa katlanlar vc sz ve mjdesinin etkisi aikardr. Yldrm Bayezid, 1394 ylnn ilkbaharnda, stanbulu almak iin ilk kuatmasn yapm ve adyla anlan kuleyi baz kaynaklara gre bir yl ierisinde ina etmitir28. Bu ina iini olduka rahat bir ekilde yapt dikkate alndnda, onun stanbulu fethetmekte ne kadar srarl olduu da anlalmaktadr. Sultan Bayezt, Karamanllara kar Konyada 1397de ve 1398de Sivas ele geirerek siyas birlii saladktan sonra, asl hedefi olan stanbula ynelmitir. Ancak hi beklemedii bir anda Timurun dou tarafnda zerine gelmi olmas, onun bu planlar uygulamasna frsat tanmamtr. Ankara Savayla birlikte ertelenen bu fetih dncesi elli yl sonra Fatih Sultan Mehmet Hann eliyle 1453 tarihinde gereklemitir. Yldrm Bayezid ve Timurun dnemine ait siyas durumu daha ayrntl bir ekilde grmek iin, Hoca Sadeddin Efendiye ait olduu yazlan Mnet Mecmuasndaki sekiz adet mektubun aada verilen transkripsiyonlu metinleri incelemek gerekir.

28

smail Hami Danimend, age., C. I, s.109 ; Norman Itzkowitz, Osmanl mparatorluu ve slm Gelenek, eviren: smet zel, 1997, stanbul, s. 42-43

154

Abdurrahman DA

HOCA SADEDDN EFEND MNETINDA BULUNAN MEKTUPLARIN TRANSKRPSYONU Timurlengden Defa-i lda Merm Sultn Yldrm Byezid na29 Gelen Mektpdur30. Rum pdih oln Yldrm Byezid malm ola ki, biz Tanrnu yeni manr ve muzaffer pdih[y]uz. Cemi umer zerine, nar u teyd ile cmle-i ubbd bizm ulumuz gibilerdr. Pes agh ol ki, ara Ysuf31 ve
29

I. MEKTUP VE CEVABI

30

31

Sultan Yldrm Bayezid ile Timur arasnda karlkl drder kez mektuplar yazldktan sonra anlama salanmad iin, 19 Zilhicce Cuma gn ( 28. 7. 1402 ) ylnda vuku bulan Ankara Sava sonras Bayezid, Timura esir dm ve 8 Mart 1403 ylnda Hamid beylii idaresinde bulunan Akehirde vefat etmitir. Timurun izniyle Sultan Bayezidin naa, kendi salnda Bursada yaptrm olduu caminin bahesine defnedilmitir. Karlkl yazlan bu mektuplarn konu balklar, tarih kaynaklarda ksmen farkl ifadelerle yazldr. Mesel , yukarda yazlan balklardan baka Knhl-Ahbarda Cevb-nme-i Sultn- Mesfr il Hknil-Mensr eklindedir. Bkz.Tct-Tevrih, C. I, s.250-259. , li, Knhl-Ahbr, C. IV, s. 82, 95, 101., Carl, Brockelmann, age., s 224., smail Aka, Timur ve Devleti, Ankara, 1991, s. 27 vd.). Ayrca Feridun Bey Mnetnda bu mektuplarn metinlerinin bazlar Arapa, bazlar da Farsa yazlmtr. Bkz. Mnet- Seltn, C. I, s. 118 vd. Timurun, ilk mektubunu Mevln Sadeddin Taftznnin yazd, iki eli ile yezide gnderdii kaydedilmise de ayn kaynak; Sadeddin Taftazni ile Timurun bulumalar daha sonraki tarihlerde Semerkandda gerekletiini yazmaktadr. Dolaysyla bu ilk mektubu onun yazmas mmkn grnmemektedir. Yine Knhl-Ahbrda verilen bilgilerde; Bayezidin ilk mektubunda, kendi ismini Timurun adyla ayn yerde ve uygun bir ekilde yazmas gerekirken, onun ad, sradan bir kimsenin adnn yazld gibi satr arasna yazlmasna Timurun ok kzdn kaydetmektedir.Bkz. li, Knhl-Ahbr, C. IV, s. 84 Kara Yusuf (. 823 Zilhiccesi/1420), Karakoyunlular devleti hkmdar Kara Mehmedin(. 792/1390) lmnden sonra onun yerine ikinci, baz kaynaklara gre ise nc hkmdar olarak baa gemitir. Baz kaynaklarda ilk hkmdarn Bayram Hocann ilk, Karamehmedin ise ikinci hkmdar olduunu kaydetmektedir. lhanllarn knden sonra bu devletin miras zerinde birbirileriyle iktidar mcadelesi yapan Celyir, oban ve Sotay hanednlarnn bu kavgalarna katlan Karakoyunlu oyma , merkezi Baddta bulunan Iraktaki Celyir ailesinin safnda yer alrken, Akkoyunlular oyma ise Celyir ailesine rakip olan ve Msr- Diyarbekir snrlar dahilinde hakimiyet salayan Sotay hanednnn tarafnda yer almtr. Bu iki Trk oyma arasnda bu tarihten sonra da pek ok harpler olmutur. Kara Yusuf, Azerbaycan ve evresinde hkm srm, Tebrizi kendisine idari merkez olarak bulundurmutur. irvn hkimi olan eyh brahimi (809/1412) tarihinde, Grcistan Kral Konstantini (822 /1419)de malub etmitir. Osmanl devleti ile corafi snr bulunan Akkoyunlu hkmdarlar, kendilerine Osmanl devletini rakip grmler ve iktidar ellerine geirmek abas iinde olmular. Bu sebepten dolaydr ki Osmanl Sultanlar Badad sultan Ahmed Celayiri ve Karakoyunlu hmkdarlar Kara Yusuf ile mttefik devletler olmulardr. Her seferinde Timurun hakimiyetindeki yerlerde yol kesme, yamalama, haclar ve ticaret kervanlarn soyma, onun gcn zayflatma ve arln yitirmesine yol aan faaliyetlerinden tr tehlike oluturduunu dnen Timur, Kara Yusufu yakalatp ldrmeyi kafasna koyduu srada o, Ahmed Celyirle birlikte Osmanl Sultan Yldrm

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

155

Suln Amed32 ikisi mean bizm lcumuz avfinden ve lekerimz

Bayezide sndklarn gryoruz. Ankara Savann vuku bulmasnda bu iki sultann snmalarn ba sebep olarak Timurun mektuplarnda grmekteyiz. Trkede nl hkmdarlara ve kahramanlk gsteren kiilere Kara lakab verilmesi bir gelenek idi. Kara ifadesi etkil, cesur, yiit, kahraman gibi anlamlarda kullanlmas bugn de geerli bir ifade olarak kullanlmaktadr. Mesel, kara k, gzkara (gz pekcesur), kara haber vb. gibi... Tarihte tahta geen Trk hkmdarlarnn clus trenlerinde zerlerine oturduklar seccde, hal vs. nin kara renkte olmasna dikkat edilmitir. Bkz., brahim Kafesolu, Trk Mill Kltr, stanbul, 1992, s. 229-230 dnr. 144 ; Nizamddin m, Zafernme, (Farsadan ev. Necati Lugal), Ankara, 1987, s. 261-309. ; Walther Hnz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd (ev. Tevfik Bykolu), Ankara, 1992, s. 110-111 ; Mkrimin Halil Ynan, Akkoyunlular. Ak Koyunlular , A. stanbul, C. I, s. 231-270 ; Hasan Fehmi Turgal, Timurun Sivasdan Beriye olan ve Anadoluyu Tahliyesine Kadar Devam Eden Haraketler ; Konya Halkevi Dergisi, S. 10, s. 610-616. (erafeddin Yezdinin Zafernmesinden naklen); Melek Tekin, Trk Tarih Ansiklopedisi, stanbul, 1991 ; Carl Brockelmann, slm Uluslar ve Devletleri Tarihi, eviren Neet aatay, Ankara, 1992 ; Nuri Yazc, Tarihte Trkler ve Trk Devletleri, 1997, Konya. Sultan Ahmed Celyir (.813/1410), aslen Mogollarn Celyir ailesinden geldikleri iin bu adla tannan Ahmed Celyir, Ahmed Bahadr ya da Gyaseddin Ahmed isimleriyle de anlmtr. Kendisi eyh Hasann torunu, Sultan veysin de oludur. lhanllar devletinin kmesinden hemen sonra Celyir, oban ve Sotay hanedanlar arasnda iktidar mcedeleleri balam ve bu enkaz sonrasnda Sultan veysin zamannda, Celyir iktidar altnda bulunan topraklar, Azerbaycandan Badada, -Diyarbekir de iine alan bir coraf genilie sahipti. Kara Koyunlu Trk oyma bu tarihte Iraktaki Celyir ailesinin saflarnda yer alrken, Akkoyunlular Trk oyma da Celyire rakib olan ve Musuldan Diyarbekire kadar snrlar bulunan Sotay oullarnn emrine girmilerdir. Bylece rekabet sadece Celayir-Sotay hanedanlar arasnda srp gitmemi ayn zamanda Kara KoyunlularAkkoyunlular arasnda da sren bir mcadele halini almtr. Ahmet Celayir, kardei Hseyin ile iktidar mcadelesine girmi, bu mcadele sonucunda Celyir devleti kuzey ve Gney olmak zere ikiye ayrld. 1382 ylnde Tebrizde iktidarn srdren kardei Hseyinin zerine gitmi, ve tahtn ele geirip kardeini ldrmtr. Dier kardei Bayezid Sultaniyeye kam orada sultan iln edilmitir. Baka bir dier kardei olan eyh Ali, Tebriz zerine tekrar gitmi, bu srada Karakoyunlularn Reis bulunan Kara Mehmed onu malup etmitir. Sultan Ahmed, Karakoyunlu Reisi Kara Mehmedin kzyla evlenerek hem dostluklarn hem de dayanmalarn bylece dahada pekitirmi oldular. Bundan sonra Ahmed Celyir btn lkenin tek sultan olarak tannmaya baland. Kendisine rakip kalan kardei Bayezidi de Tebrizde ele geirerek onun gzlerine mil ektirdi. Tebrizin Altn Ordu Hkmdar Toktam(1385) ve daha sonra Timurun igal etmesi sonucunda buray yama ederek byk zararlar verdirmeleri neticesinde devletinin merkezini Tebrizden Badda tad (1386). Bu tarihten sonra Sultan Ahmed Celyir iktidar merkezi olarak Badatta kaldn gryoruz. Kara Yusuf ve Ahmed Celyirin, Timurun iktidarna ve hakim olduu yerlere zaman zaman zayiatlar verdirmeleri ve onun iktidarn zayflatmalar gibi sebeplerden dolay her ikisi hakknda lm karar veren Timur, bu iki lideri hep kovalam hatta ele geirmek iin baz yapaca ilerini erteletmi, Osmanl Sultan Yldrm Byezid ile Ankara Savan yapmasna sebep gsterdiini karlkl yazdklar mektuplarda gryoruz. nk Timur Badat zerine yrdnde, Ahmed Celyir nce Memlk Sultanna snmay dnm ancak, orada yakalanacan ve gvende olamayacan anlaynca Osmanl devletine snmt. Bu iltica sonrasnda Yldrm Byezid; Kara Yusufa Aksaray ve Ahmed Celyire de Ktahya lini dirlik olarak vermitir. Ancak daha sonra her iki lider geri dnerek kendi iktidar merkezlerine Timurun lm (.1405) zerine geri

32

156

Abdurrahman DA

heybetinden ol cnibe adlar anlaru her biri, mddetl-fesd ve mfsdlbild olup Firavn ve mn gibi ulvv-u istikbrla, kfirler idgi mafi degldr eyle olsa, eger ibl isterse[z] ol iki mdbri kabl itmeyp, Fe csu hilled-diyr33 mazmni ile amel idesz ki,(l03b)34nne Firavne ve mne ve cundehum kn tin 35 [medllnce] mezbrlar ve adamlar her ne diyra varsalar, nikbet u ametiyle varduunda phe yokdur. H ki, anlaru gibi kimesneler, sizn gibi pdihun anad altnda temekkn itmek mal ola. Size naat iderm ki, zinr anlar sobetnze getrmeyp sanasz, belki diyr u bildunuzdan, nef-yu meni idesz. Zinhr emrmze muhlefet itmeyesz, ahrmza mstaa olma muarrerdr. Zir bize muhlefet iden kimesneler, avli mesmuuz olmdur. Ve bil-cmle bizmle l u l kisrndan azer idesn anda ald ki ceng u cidl idesz vel-emru yavme izin-lillh. Merm uln Yldrm n, Nme-i Merma Virdgi Cevb- BSavbn uretidur36 amd- b-nihye ol dya ki, bizi dn-i slmla merref iyledi, ve seln-i Arab u Acemden, sadet-i z ve cihd ile, muazzez ve mmtz iyledi, ve salvt-i (l04a) b-ye, ayrl-enm olan, Resl Muammed zerine ve anu asb- kirm ve l-i izm zerine il yavmil-ym. Bil ve
dnme frsatn bulmular. Timur, lmeden ksa sre nce oul ve torunlarna vasiyette bulunmu, nce Bat randa hakim olan Sultan Ahmed Celyir( bu slle de trklemi Moollardan kmtr) Tacik (kt) mizal bir adam olmas sebebiyle insan zerinde endie uyandryor diyerek haleflerine hedef gtermi idi. Bundan sonraki yllarda Karakoyunlu reisi Kara Yusuf ve oullar ile Sultan Ahmed Celyir arasnda baz ehirlerin hakimiyeti iin savatklar ve nihayet Tebriz yaknlarndaki Esed ky civarnda Ahmed Celyir ele geirilerek eski dostu ve mttefiki kara Yusuf tarafndan ldrlmtr. Bylece Celayir devleti yklarak son bulmutur. Onun halefleri Vst ve Huzistanda ksa sreli bir iktidara sahip oldular. Bu konuda daha geni bilgi iin bkz. Nizameddin m, Zafernme, ( Farsadan ev. Necati Lugal), Ankara, 1987, s. 348. , k Paaolu Tarihi, (hazrlayan: Atsz), stanbul, 1992, s. 67-70., Mustafa li, Knhl-Ahbr, C. S. IV, 82-95. , Barthold, V. V. Orta Asya Trk Tarihi Hakknda Dersler, Ankara, tarihsiz ; Mustafa Fayda, DA., C.II, s. 53-54., Faruk Smer, Kara Koyunlular, Ankara, 1984, s. 60-72. , Erol Gngr, Tarihte Trkler, stanbul, 1992, s. 137-138. , Walther Hnz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, Ankara, 1992, s. 49., Mkrimin Halil Ynan, Akkoyunlular. Ak Koyunlular maddesi , A. , C.1, s. 251-270. Kurn- Kerim, 17/5. Burada parantez ierisinde yazlan varak numaralar, Hoca Sadeddin Efendinin Mnet ve Mktabt- Sultaniye adl mecmuasna aittir. nk bu mektuplar ad geen eserden transkripsiyonu yaplarak buraya yazlmtr. Kurn- Kerim, 28/8 Bkz.Gelibolulu Mustafa li, Knhl-Ahbr I-IV, C. I, s. 82-84. ; Bu mektubun sretini tarihi li Efendi vermitir. Ancak dier mektup suretlerini vermemi, sadece mkerrer mektuplamalarn olduunu kaydetmektedir. Bu eserde de Erzincan Emiri Taharten eklinde yazlm, Mkremin Halil Yinan ve Faruk Smerin yaptklar aratrmann sonucuna gre ise doru eklinin Mutaharten olmasdr. Bkz. M. Yinan, Akkoyunlular, A, I, s. 231-270

33 34

35 36

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

157

gh ol ey kelb-i ur u Timur ki, tekfr u landen eed kfirsn. Ta i mektb i emet-slbu[nu] ounup[yup], meni mhmelesine muali oldum[du]. Ol male mhmelt ve trreht ile bizi orudup, ile ve uda itmek istemisn. yle mi an idersin ki, ben Acem pdihlar gibi olam, veya askerm [lekerm] det-i pa-i Tatar gibi, avmun-ns ola, veya Hind ifesi gibi, b-ser--p ola veya Ir ve orasn siphisi [gibi] mnend-i cemi ve perin olup, b amiyyet [ayret] olalar ve bizm ile olan uzt-i slm,askr-i m ve aleb gibi olma fehm eylemeyesn. Hal anlaru atnda bit olmudr ki Leste aleyhim bi musayirin ill men tevell ve kefer. Feyazzibuhullhul-azbel-ekber37 [keyfe tevell ve kefer] kelmna m ada ve maharsn. Zr [senn] eflne uhd ve zimemi na idp ve n a yire an dkp,(l04b)rz- mslimni hetk itmekdr. Lillhil-amd, biz seln-i slmn erefi ve havn-i enmu efaliyz.Askr-i zafermesirimiz nimn ve tenr-i tefirimzn ymn d bilrsn, ve bhe yodur ki, mkte-y avm-i dll olanla, pv-y ehl-i cidl ve itlin m beyninde far odur. Zr bizm reyimz a yolunda az ve cihd itmekdr. Ve sanatmz sratla azya varmadur. Ve rz u eb, kelimetullhi uly olma in, muteleden li degilz. Ve lekerimz nefslerni ve mallarn dnyada bezl itmlerdr. Airetde Cennet olma midine, mual kelm, bizm klli elimz ve cz-i avlimz, ad-y dn ile itl ve kefere ve merede[mrted]ile ceng u cidldr. mdi mtenebbih olasn ki, bu mektbdan onra, erlik meydanna her ki gelmeyp aarsa, al- ele an zerine olsun, fe lanetullhi aleyke.

II. MEKTUP VE CEVABI

Defa-i niyede Timurlengden, Yldrm Byezid n Merma Gelen Mektbu uretidur38. (l05a) Ol nyn-i am ve melik-i dil [ve ekrem], el meyyed b teydillhil-melikil-dir, Byezid-i bahdr [cenbna], selm- itb-mz ve peym- mulaat-[mulat] engz, tebl u temhd lndudan ora, izzi ilm oldur ki, avtf-i ahne ve inyet-i hsrevne ile melh ve mah olup, bilesz ki, ha telnn inyet u fal ile, r yla arb old ki, kend nefsimi cihngrlik ve ilu unu fet ve istilna mehr u mel idp, cihnu mlk u selni, an avn u nureti ile ubdiyyetimiz anayana boyunlarn utup bugn, balar muvaat ve iniydumuz kemerin cnlar belne uanup, ullarumuz gibi hizmetimz iderler. Vel raybe fhi, bu man gnden hir ve dnk gnden muaadur, belki nice kimesneler, rifat-i ch-u cell ile, yolumuzda cn fed itmege far idinrler. B inyetillhi tel,
37 38

Kurn- Kerim, 88/24 Bu mektup ve buna verilen cevab Farsa olarak yazlmtr. Bkz. Ahmed Feridun Bey, Mnet- Seltn, C. I, s. 123-126.

158

Abdurrahman DA

pes siz hidmetimzden nin vaet idp, (l05b) bize izr- muabbet eylemezsz. Alel-u ki, cenbnuzdan mr ile byk olavuz, mea hz, ezmine-i sbada olu vad ile merreten bade ur rua gnderp itmiler kim, Tebrze varup andan Timur zerine hcm itsem gerek, hir idmetleri bizi bilmeyp byle buyurmulardur. Lkin bize erbb- uzztn imyeti ve ehl-i slmu amiyyeti ve ayrilern defi erri ve kendmzn riyet-i nms vcib u lzm olup, Men taarrabe ileyye ibren, taarrabt ileyhi zir an39 mamn zere anlara yan varup, ol sebeb ile Sivas cnibine leker ekb, anda mtemekkin olma tenbih olund. El-hamdulillh al zlik ve cihn- cihniyn nnel-mlke iz deal aryeten, efseduh ve cel eizzete ehlih ezilleten ve kezlike yefaln40 manas hir old. Ve kendlerine malmdur ki, Malatiyya muarasnda vardularunda, drt aydan sonra tasr idemeyp, muvedet buyurmular, (l06a) ve nice zamandan ber, Sinop alsn tasr itmek isteyp, mmkin olmamu, bi-amdillhi vel-minneh Sivas azac zamanda ab u tasr alnmdur[idp], [her ne alaya ki varulmudur] bi tevfillhi tel, iyel-i vahetimz kala-grlik esbb ve mel-i nab ile mutales idp, ehl-i lem ukhumuza vf olmulardur. Gir bu denl kerr u ferr ile, tmt-u gurr idinmeyp, ve [mektublarda] ar-i aldan dr, lafa cret itmeyp, beyt red erbb her vat u zamnda Gerek midr zere ura laf, deyp, bizm lekerimz[n] kereti ve illerin siphiler [zun vefreti] birbirimze malm iken, Sivas fetinde giriftr olan umernuzdan tafli zere izn iyledm. n bu araketden bizm madumuz, salantmz arzi yirini bulma idi b avnillhi tel, asbel-malb ule iridi b vucd, bu denl nuret myesser iken, aret-i gird-i gr avfinden ki, vel tezir vziretn vizre uhr 41 nat-[nal-i] mbndr, bir ferdden rencide olma-n(l06b) nice mselmnlar zurde l idp, n-mnlarn arb itmek mnsib grlmedi. Li hza harben min saatillh, gir bu misl-i ferhunde-fl gndermege idmetleri mel- li bilp, ve memleketin arblna sebeb olmayup, mulaa tarna rucu iderler ise, bir mektb- mulaat uslb-i zr-hl ynnden yazup, sd- munfile irsl oluna tki, iki cnib namuna sez [vr] olan ne ise yirini bulup, size da yakn ola ki, dostlu mbeynimzde mekked olmudur ve biz da Sivasdan gep, gir muvedet idelm, t kefere-i Freng fratna sebeb olmaya ve eger bylecene bu ahidden ora diyruza bir noan bizden vi ola pes b-tekellf, el-iyz- billh bizm
39 40 41

Buhari, tevhid,15,50,; Mslim, zikr, 20-22, tevbe,1,; Tirmizi, Davt, 131, bn Mce, Edeb, 58,; Hanbel, 2/413, 435, 480, 482, 509, 524, 534, 3/40,122,127,130,373, 5/153,155,169,351. Buhari, Edeb, 102. Kurn- Kerim, 6/164, 17/15

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

159

meylimz, kefere dinine inet in olm ola, belki bu del tevs-i dyire ol vhimen defi indr, smme biz byle li ciz grm olavuz, veyud grmek atmzda rev ola, mebd ehl-i slma, kefere frat bulmasna (107a) bi de ve iitmi olasuz ki, ba bizmle mnaa iden beglere, bunu gibi muvaa idp, abul itmedklerde, emeti kendlerne rci old. Eger naitmzla mil olsalar, belki el-yeVelen tecide Li snnetillhi tebdl42 zere gir fet u firzlu bu cnibe yid olma md olunur ve dima bizi ve lekerimizi, kfir-u b-dn ve bed-mezheb ve zityndr [dey]edm idp, ile eyledkleri mehr olmasn. el-yz billh min lik, bizm d teebbsmz luf-i amadiyyet-i ezyline olup, kendler lekeri, ekeriy kefereden devrme idgi vdur. Her-g, anlara hidyet apusi ala, bizm lekerimz eben an ced mselmn ve mselmnzdelerdr, nin hidyete mstaa olmayalar, ve eger bizm aybmuz cihngirlik davs ise, her yine-i tat- bata ud ve utbe u sikke erefi ile serf-rz [oldukdan sora] ve mesd olmadan ora, lul-emr olduumuzda phe almaz, yle olsa Verafan fevakm feva badin derctin43 (107b) fevs ile khterin, muhtere iat lzmdur. Bizm d b ve ecddmuz, ln- l-i na irir. Eger sizden il- men bir selm bize irise, cnibeyn rifhiyyetine sebeb ola[olup], fide ol cnibe rci olur, ve bu bbda vilyet ulems ve memleket ulas[ile]bir ey[berap]ende idp, ve virhum fil-emr nesminden, her ne gl alursa, meclisimze irsl iyleyesz ve n-i alemi itblu [cevaplar] yazmadan afv buyurlp, devlete munsib ne ise iylece beyn buyrula. l ortaya gelince aleme yir kalmaz vesselm, evvelen ve iren vel-ayru m atrehullhu hiren ve btnen. Timurlengin Nmesine, Sultn Yldrm nn Cevb-Nmesinn Suretidur. [Cevb-nme-i Sultn Byezid n] Ol vd-i seln-i zamn Timur-i kregen, afallhu neyihahu bilayri cenbndan irsl olunan, mektb-i ehr-i r-engz ve luf-i itb-mz eymen evtda irip, inkif olunduda, Sivasa gelp mtemekkin oldular malm (108a)old. Bizm, Tebrze[emr-i] mteveccih olduumuz acp ys iylemisz, nola biz Kefeden irvna varup, andan ol diyra leker eksevz kim mni olur. Zr det-i Kpa al sizden zurde-hl olmala, bu cnibe mttefilerdr, ve Malatiyya ve Sinop uuunda tavauf ve armz, ba malaat in idi, ve siphimz lletine ve kend ametleri vefretne44 [ir] olunm. Malm ola ki, cedd- l-i tebrum Erturul [n alayhi ramet velufrn]rametullhi aleyhi, yz midr kimesne ile, kendsn, Hlgu Tatarndan onbi ceven-p-i Tatara urup, arf- kffr, Suln Ald-din-i Seluyeye lip olmu iken, ol r-i merdn- ve[merd- meydn- ve],
42 43 44

Kurn- Kerim, 33/62 Kurn- Kerim, 43/32 Cmledeki anlam btnlne gre eksiklik bulunmaktadr.

160

Abdurrahman DA

grhi libi malp idp, eref-i riyet ve ilat-i merz-bnlla ser-firz olmu ve andan sora alef-i adefi olan, Suln Omn zi be erhu, hsn-i istimetle, a yolunda za ve cihd itmein, luf-i Yezdnden l-i Seluu yirne gep, devlete irimesi, iyn ve uynla olmamudur. Ve(108b) ibtid-i clsundan, erzeme-i alle ile yani iki yzden bin nefere dek cevnib-i erbaasnda olan, kffr- kisra leyl-u nehr za ve cihd iyleyp, ol zamandan bu ana degn, kevkebe-i iblumuz, mhr-i mnr gibi drdinci abakaya irip, b tevfkillh, kefere u fecereden alduumuz il u bu- mlk-i miyen dlernde myesser olsa, dldan cihna smazlard. Malatiyya ile Sinop alalar d fet itdgmz iarlarn bir bedenine mubil olmaz ve asamonu ve araman kimlerin indlarndan mdafaalar lzm gelp, ekeriy azya varduumuzda vilyetimz raat omadularundan olmudur. Dnya [ve]m fh [ata] himmetimz naar mubelesinde, bir aman pi adar degldr, ve eger tarb-i bild ve tazb-i ibddan, ati naar cihn-girlige azm itsevz, skender-i Zlarneyn mnendi ardan, arba kmetmek sn idi. Lakin el-ehemm fel-ehemm zere, daima dn-i Muammedaleyhis-salt ves-selm vet-taiyanu munedlerne l (109a) ekp, syir mlk-i slmiye bizm dumza mel olup, glbngmz ekerler. Ol tadrce, anlaru memleketleri gya bizmdr, ve bizm lekerimz, Abdullh olu dimeden ziyde a iyledk. Zir bil-cmle ahbe-i kibr radiyallhu anhm ecman ol minvl zere idiler. Ve t[mselmnlarn] mslmn evldlarn, b insf mselmnzdelerden ok yedr. Bu alebe ve inirf, bil-cmle aded-i lekerden olmayup, tadrde ne ise iylecene uhr bulur, ve merhm babam [zi Hdevendigr] enrellhu brhnehu, kffr- akisra alebe itmi iken, bir ciz esir-i kfirin adriyle ehd olup, bi-i irtif derect olup, al, bu denl salanatmuza arar-u gezend irimedi ve siz gelp, Sivas arp idp ehl-i slm rzn pyiml itdkden ora, biz ayru ne diyelm, ayret Cenb- audur, ve siz madunuz tafl-i sbda, ilk ann kendnzden refi itmekdr. Ve gerne Arab ve Fris ile gelen mektibiz45 bil-cmle unetden mrekkeb ve tecebbrden (109b) ayri nesne yo idi ve fat- Cell, her ferd-i insnde mevct ve seltn lzimesi iken, kendnze ma lman, al ne siz alamsz ve ceberrti ihrndan ora, luf-i semtden muvaa ve naat ihrnu m-asl olmaz. Luf-u ahr, ehlar zt olur ve imdiye degn, l-i Omndan bir fert, temell ile dmeni defi itmemidr ve ile ile iler gelmeyp, ftb- cihn-tb gibi, mstams-syer idkleri ehlne rendr ve ey yatlus bir nesnenn kend nefsne rcidr, nnellhe yefilu beynen ve beynekum ve hve hayrul-kimn [Fellhu yefelu beynen ve beynekm ve hve hayrl-hkimn] ve bil-cmle metib-i
45

Timurun gndermi olduu mektuplarn metinleri, Arapa ve Farsa aka bahs edilmektedir.

yazld burada

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

161

ab- firset ve erbb- dirset reylerile yazlup, al kend tedbrimzle bir malat itmemz ve itmezz ve hergh ki, anlar cenk in iler gelmek zere olalar, biz da tevekkelt alallh dey, ar vatz ves-selm. asbiyallhu ve nimel-Vel46, nimel-Mevl ve nimen-Nasr47, velHamd lillhi Rabl-lemn48. III. MEKTUP VE CEVABI Defa-i lisede Timurlengden (110a) Sultn Yldrm na Gelen Mektbun uretidur49. Ol nyn-i am u adel u efhem, el-ma, b inyetillhil-Melikil-Kdir, cellud-dny ved-d n, Byezid Hn- bahdr[cenbna] alledallhu tel mlkehu ve Sulnehu cenbna, safat-i sub-i Sbniye, sye-gster olan, ayif-i taiyyt u urd-i envere iy vire, davt-metef u mehdi lndudan ora, vhib-i billet-i allet kelimetuhu ve cellet udretuhudan ve lh- ztel-beyn ve ittid- cnibeynde mstedi olan meml ve mesldur, nnehu al zlike adr ve bi usnil-i cbeti cedd bu eyymda, Kitb- Kerm, Mevln muaam, - mezdid-dn ve mefarl-ekbir yadi bendelernden. Beyt Bir sz idi kim ola ula- dehr Lufundan ideydi o kelm i vrid olup, muala-i elfz ve ttli menisinden istns- mevfr, ule mevsl olup, mulaat-u mudaat ebvbnu meft olmasna (110b) bi old, ve zt- melek-isl ve umr-i devlet intizm ve selmeti in, aret-i melik-i mutel, tel nuhu ve tevlet imtinnuhu derghna, e-y kr-i bel tadim olunur. Mamn-i dil-pezr-i min evvelihi il irihi, pesen-dde ve irn olman, beyt-i mra Sz ki candan a, gnl ider elbette mekn. mefhmi muadda ve msellem utulup, vufr-i inlaruna marn olduda, beyt 50. Nam u nesr-i ibreti bir bir, ayd ider trn ehl-i dlin.
46 47 48 49 50

Kurn- Kerim, 3/133 Kurn- Kerim, 8/40 Kurn- Kerim, 37/182; 6/45 Bu mektubun Farsa metni ve verilen cevabnn bir baka sureti iin bkz. Feridun Bey Mnet C. I, s. 126-130 Bu msra Nuruosmaniyedeki metinde yoktur.

162

Abdurrahman DA

egeri, mada-i l ve ula-i mel, Sunur51 avu ve c Byezid ile, gnderdgmz abr- fet, r olup anlardan ziyde bir nesne mutaavver olmam ve olduu tadrce bu moyin tebdl ve tayri mmkn degldr. Fe emml-l, dostlu ile ittida binen bira kelime da ol many muavv ve hid ola, yazup irsl olnur, vem hve zlik evvel yazmusz ki, mbeynde vi olan vaete sebeb idi, sa buyrlmu. Zr dny vem fhnun vucdi ol denl degldr ki, zt-l (111a) beyne dehet vireVemelaytd-dny ill metl-urr52. Beyt Dny-y den-yi met ider mi il, Resmini ilfna kirmn grse 53. ve da eben an cedin, kffr- kisr ile, muarebe itdkleri malmumuz olup, d muabbetimz sizle ol cihetden ammidr, beyt Bir nihle perveri virsen olur Tb mil, Gese bira gn dil bedr-i mnr olur hill. li hz, kedret defin itmek-in tezekkr iderz ki, azya fir- billh mel [olup] ve bize d sevb irip, ve bu cnibde Grci kffr ile itdgmz azlardan, kezlik hartnuz behredr olup, mselmnlar mreffehl-l olalar, ve envi fevyid-i [din ve]dnyev cnibine rci olup, ma olasuz Ve minallhil- inet vet-tevfk54 ve d peymmz iti-y l in, mlaa buyurmsz. Ha ki, yazduumuz kelimtda ilf vki mteavver ola, alel-u ol muaddaran ehresi, zver-i asem ile rste olup, Ve kef billhi ehden beyn ve beynekum55 zerre u emme andan ibe ve bhe yodur, ve da buyurmsuz ki, eger mulaa muarrer olur ise, seln-i (111b) Mr ile m beynimzde vesile olup, l ideler nola, lkin Vli-i sb- Mr ki, innehu kne minel-mfsidn56 anu hid-i li idi. dr- fendan rlet idp, bizm ililermze itdkleri adr u nundan tefl itmek mnsib grilmez alel-hu ey Bahd-din Savc57 ki, Irk
51 52 53 54 55 56 57

Metinlerde Sunkr av etlinde harfi ile yazldr. Gnmz trkesinde Sungur avu eklinde sylenmektidir. Kurn- Kerim, 3/185, 57/20 Bu msra Nuruosmaniyedeki metninde yoktur. Dua cmlesidir. Kurn- Kerim, 13/43, 17/96, 29/52, 48/28 Kurn- Kerim, 28 / 4. Kuranda edet eklinde gemektedir. Tumrun elisi olup, Msr Sultanna gnderilmi ve oraya kaan kiilerin iadesini istemi idi. Ancak bu elisi ile beraber dier gidenlerden bazlar idam edilmi, bazlar da hapsedilmilerdir.

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

163

ve Acemin mteayyin kibr- ekbiri idi, hz ricsn min amelieyn58 tehddnden inirf itmeyp, n a yire atl-u helk iylediler.[itdiler]. Beyt59. uffln advv iderse ihr, Ey mhr-i mnr sen de gster didr. Mazmn zere, alm- urd-i fm, ol cnibe, munaf olunma mnsib grilp ve nice zaman muayyet u mabs olan Gnlta olun da salvirmeyp, ellerin dmen-i ihnetden dr iylemezler, ve nice defa peyk ile aber gnderlipnnehum elfev behum dlln60 zere, ol b gnah[sz] atl idp, al cnibimzden endie itmediler. Ol sebeb ile, m ve alebe varlup, bu denl arbla bi oldlar ve a bilr ki, imdiye dek varlan vilyetlerde(ll2a) Ve kllen ahazn bi zenbihi61 mefhmu ile sebebsz kadem basmayup ve mdan Mra giderken, c nm ilileri gelp muvedet olnup, sbz-zikr-i ili olup, habs olunan Otlam l idp, alebe gnderelm demiler idi anu da, ilf uhr iyleyp Ve yahsebne ennehum al eyin, el innehum huml kzibn 62 fehvs mnkeif old. Ve ill n, nire-i intim ki, teskn itmek mal grilmi, badel-mulaa haretnze mteallidr ki, mezbr Otlam l idp, Fein cenehu lissilmi fecnah leh ve tevekkel-alallh63 ile mil olavuz emm, len Vli-i Mr olan kimesne in, olumuzdur dedkleri rev grlmez. Zr anu gibi kimesne, ne mnsibdr ki aretinz oul diyesz, ve Sulnl-arameyn elb ile[di anlar]zikr itmek rev degldr, belki mcvirl-arameyn dimee liyatlar yodur, hir dostlu retinde, anlaru memleketine ama lup, bb bb, tat- taarrufa dil itmek, murd- erif olm gibi Vel tetteiz advv ve advvekum evliy64 vifnca, bize(ll2b) dost olmayan kend abbuzdan add iylemeyesz. beyt Bir semendm dostlula zer inn Defi advvne bizz ar hemn,
58 59 60 61 62 63

64

Kurn- Kerim, 5/90 Metinde beyt ibaresi yazlmamtr. Kurn- Kerim, 37/69. Nuruosmaniye metninde bu yet-i Kerimesi yazl deildir. Kurn- Kerim, 29/40. Nuruosmaniye metninde bu yetin metni yoktur. Kurn- Kerim, 58/18 Kurn- Kerim, 8/61. Metindeki atf harfinin olmas gerekir. Bu yetin metni de Nuruosmaniye nshasnda yoktur. Kurn- Kerim, 60/1

164

Abdurrahman DA

ve da malmunzdur ki, salant [umru] nezketle merbt olup, dey anu odur, ve n Amed Celyiri bu evtda Badd cnibine varup mdhaneden li degl ve mdfaasna leker irsl itmz. Tekrar[bu]cnibi erife gelr ise, muayyed olmayup belki, ayd bend ile gnderilmesi mercdur ve muaddem Erzincna varlmas ir olnmu iken, l ililerinz gelmekle, mebd da tarb-i bilda bi ola dey, bu serdda tavauf olund ki, n rde illel-islh65 m istetat ile amel olunursa mablumuzdr, ziyde ne denile ki.Hasbun-Allhu ve nimel-Vekl66, nimel-Mevl ve nimen-Nasr67. Rabb uhtim bil-hayri vel-husn. Defa-i SliedeTimuru Mektbuna Suln Yldrm nu CevbNmesinn uretidur68. Ol Pdih ib-rn ve Suln- seln-i cihn, el-meyyed b teydillhil-melikil-dirl-msten, cellen lid-devleti (113a) ved-dny ved-dn, Timur-i kregen alledallhu tel eyyme izzihi ve ibli cenbndan vrid olan temme-i imn ve tetimme-i kmurn, ilhm- rabbn ve vay-i sumn gibi nzil olup, mubelesnde, best- pr-ne l--na ly olan taiyyt- fervn ve davt- b kern, semt-i ils ve ar-i itila mendr.Marn lnup du dir-mendilige mel bilesz, bade hz, zeyl-nme-i mkn-itmda, best-u tafl zere mer olan avl, bil-cmle mtala olunup, iki uda ayriye mecl- tavauf yo idi Biri;bu kim Msr Sultn ile mbeyninzde l uretin celb u nefimzden bilp, ol vilyete amamzdan fem buyurulm a smme a, zr[eger asd-] muayyed olunsa, grz-i girn ile, ab u tasrne adr deglmyz. kinci; Amed Celyiri, Badddan bu cnibe geldgi tadirce, ara Ysuf ile men utup sevb-num-y isdr sipri buyurlm, reyi (113b) lem-rya hir u bhirdr ki, Hlgu Drs-Selm alup, ekeri rna mstevli iken, ulefn amucas oullarndan bir iki neferi Mra aup, ol nde Vli-i hire olan Beyres69 [Baybars]nigr, dir oldu midr mezbrelere muvenet iyleyp, ve ar leker ile, Irk- Araba gnderp, havli-i Sincrda, hkim-i Badd olan Hlgu n beglernden araboa- Nyn ile cenk idp ve Msr lekeri anup, ve alfen bir amucas anda ehd dp, bleri ger ira aup ve imdiye dek nefs-i hirede temekkn idp, ol evtda, Hlgu Hn anlara muayyed olmayup ve ehl-i Mrdan istemeyp, mltet olmad iyle olsa, [i bu]iki nefer, ol ve anatsz, aselden dr mekesler ve iynlarndan
65 66 67 68 69

Kurn- Kerim, 11/88 Kurn- Kerim, 3/133 Kurn- Kerim, 8/40 Metinde defa-i slisede ibaresi yazl olup zeri izilmitir. Bu Beyres kelimesinin Baybars eklinde olmas gerekir. Nitekim Nuruosmaniye nshasnda Baybars olarak yazldn tesbit etmi bulunuyoruz.

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

165

dr u mehcr- kebterler, ne denl uvvetleri ola ki, hdyegn- mlk millet, ub- ahrn penesi avfden hm ile, hem pervzl davsn ideler, [b ves-selm]70. Veya fil, itin ula (114 a) tozunda temekkn ve tevauna meclleri ola, bade zlik, bu al- b-nm u nin kimesneleri dile getrmek ve bunu gibi ehs tezekkr itmek, mnsib grilmez. Zr bu mubz, bir iki felek-zeden lin mlaza itmekle, r- hmyunu zrde itmek mmkn degldr, ve eger ger bu cnibe gelse, defil-vatla genp, muayyed olmazuz. Pes ol dvend d, bunu gibi cziyytdan vaz gep, eger murd- erif, ehl-i slmu refhiyyeti ile, Sivas avlisnden el ekp terif buyurasz t ki, iret-i lafenz mcbi ile, l- ztel-beynn levzm grilp, emn u emn uuna ay oluna ve ill tadr-i ilhden ba ekmeyp, avfmz yodur, vel-emru alallh, ves-selm vel-ikrm. IV. MEKTUP VE CEVABI Defa-i Rbiada Timurdan71, Merm Suln Yldrm na Gelen Nmenu uretidur Ol memleket-i menb- salanat ubb- felek ve el-hkkmu fiz-zamn, Byezid-i bahdr n, edmellhu tel izzehu ve iblehunu, l-i cenbna avf- pdihne, iti- temhd (114b) lndudan ora, malm idineler ki, bu cnib, Allhu telnu tevfi ile mmkn oldua lh- avln, a celle v aldan sul idp72, isterdi. ineti ve abl, au yedi udretindedr ve badehu mlk-i bianu det-i aseneleri zere, bira defa mektblar gnderp, mbeynde ul u ala rib oldua, r- vaet ziyde olup, Sivasa gelmemze bi old, ve mea zlik andan anr muayyed olmayup, mebd, diyr- slmu arblna ve kffr- kisru fratna sebeb olavuz dey, arar- mdan el-iyz billh ende idp, m cnibne varup, azz-i Mrdan, fil-cmle intimmz aldu73. Zr azz-i mezbr tuaf u hedy ile, gnderilen ililerimizi atl idp, olu kstl itmler idi. Ve dima siz mar olduuuz aberi efvhda yi iken, al ulaumuza oymayup, tefl eklnde muayyed olunmad, ve cenbz hemn ol mbeynde frat bulup ve Erzincana varup, bize (115a) mtaalli olan vilyet-i rencde ve remde
70

71 72 73

Nuruosmaniyedeki nshasnda , Yldrm Bayezidin III.mektubu burada eksik olduu haliyle son bulmutur. Ancak Koyunolu nshasnda bu mektubun bir sayfa kadar bir ksmnn var olduu, mektup tam olarak bitirilmektedir. Dolaysyla bu mektubun bir ksmn bu nshasyla karlatra bilme imkann bulduk. Balkta mektubuna ibaresi yazl olup zeri izilmitir. Cmlenin siyak ve sibak bakmndan ibare eksiklii vardr. Timur bu zaferini Semerkanda gnderdii feth-nmesinde de anmaktadr.Bkz. smail Aka, Timurun Ankara Sava (1402) Fetihnmesi, Trk Tarih Kurumu Dergisi-Belgeler- , S. 15, 1981-1986, s. 1-22

166

Abdurrahman DA

iyledgz avli, ol uddda olan adamm aharten74 bahdr, lh ynnden yazup, bildirmidr ki, itdklerne ndimdr ve biz d itikd idp, belki mlaa oluna dey abr olnurd t ki bizm in kfirdr ve lekeri kffrdan eeddr dimekle, taaccbmz fzn olup, ve bu gft u gher yirde hret-i tam bulduundan, ayretde alup ve bizmle mddet-i medd ile olan unur ve Ahmed nm adamlarz keyfiyeti-i itid ve slmumuz ne derecede idgn bilrler ve hengm- advetde dmen dmene her ne dise ayp olmaz emm mselmn olan dn arndalarna, kfir dimek, ayri mnsib grilp, bizm azmmz, Keffe ve rm cnibine iken, aravulumuzu irvn derbendnden dnderp, tekrr Erzincandan ol cnibe varlma lzm geldi. Ve bu eyymda, olum Muneddin Muammed Suln bahdur dh, leker-i bi umr ile Semeranddan gelp, bize li olup, malp budur ki, Erzincna (115b) vuslumuzdan adem lekerimizi vilyetlerne duldan alodurma in bir yarar adamlarn gnderp, Sivas ve Malatiyya ve Elbistn nlerin ve Kem ve Erzincan bizm olma zere, ulh esasn mukem ve lh- seddn mstakem lup ve her kimesne kend taarrufunda olan adm memleketin tamrine alup ve slmu revn ziyde olup, fuar mehd-i emnda, fril-bl, du-y ayra mel olalar ve bu bbda Ya Allhl-Tlibl-libl-Mdrikl-Mhlikl-Hayyl-lez l Yenmu vel Yemt ki, szmde al ilfmz olmayup, ul u ala rm emn Kem alasndan adamlarnuzu arup fitne atein sndrmek ile say iyleyesz ve badehu iki cnibin ahid-nmelerin, Mekke-i Muaama zdallhu erefen ve tazmen ehrine gnderilp, Bbl-armda mesdd lna ki, mazmnuna mulefet kim iderse, indel-liul-all mesl ola, vallhu al m nelu Vekl, hasbnallhu nimel-Vekl, nimel-Mevl ve nimen-Nar ve mezbrn Sunur ve Amed ile c Byezd nm (116a) adamlarumuz irsl olund. El-amd lillhi vadehu ves-alt al seyyidin Muammedin ve lihi-ayyibne-hirn, ves-Selmu vel-ikrm .

Timurlengin Mektbuna, Merm Suln Yldrm nun Cevbdur Ol nevbn- nevbn-nin, ebl-fet, Timur-i kregen, essesallhu tel avide bnyn- adlihi aretlerin, mektb-i merb-i mulaa slblar
74

Erzincan Emiri olan bu kiinin ismi metinde Taharten eklinde belirtilmitir. Bkz.li, Knhl-Ahbr, C. IV, s. 95., Tct-Tevrih, C I, s. 242. Ancak doru ekli Mutahharten olmas gerekir. Osmanl tarih kaynaklarnda bu ismin Taharten eklinde yanl yazld belirtilmitir. Bkz.Mkrimin Halin Ynan, Akkoyunlular, A., C. I, s. 251-270. , Faruk Smer, DA. , stanbul, 2001, C.24, s. 434-435., Karakoyunlular, I. C., Ankara, 1984, s. 63. ten= Olu anlamna kullanlan bir ifadedir. Yldrm Bayezid, Emir Mutahharteni Erzincanda alp, Bursaya ailesi ile birlikte mecburi iskana tabi tutmu, onun yerine buray Kara Yusufun idaresine brakmtr. Ancak, Erzincan halk ondan memnun olmad iin sadece onalt gn burann idaresinde bulunduu rivayet edilmektedir.

Ankara Sava ncesi Timur le Yldrm Bayezidin Mektuplamalar

167

Sivasa geldkden ora vl olup, ol bb- ul tedrikde iken, ngh bir ayri mektblar da anu ilf zere ife-i araman mfsidleri yedinden, ordu-yu hmyunumuza irip, malanu tehrine bi old. Zr sz biri birine mu b olmayaca, beher l bheye bi olur. Egeri erkn- devletimzden, madd olan ul yle mlaa itdiler ki, mektb-i n, ibtid-y vaet zamnuda yazlup, peyk ile gnderildkde, ife-i mezbre ki adm ocaumuz dmanlardur, peyki atl idp, fitne tenevvri germ olunca, alayup hl ki, mulaa itimlin fehm itdiler, ba (116b) erzil ile zermze uludurup, gerekden bizi bheye bradlar emm mcerred bu taavvur ile da umr-i salantda iffet rev grilmeyp, tekrr ur-i erflerne ilm olunur ki, eger m beyninde vki olan uneti bahne idp, bu cnibden old dirlerse, ve kell ibtid-y lde da gelen nmeleriz vaet zere yazlman, cevb da aa gre irsl olunm idi. Ve eger erzil eline den nmen cevb ternden buyurlursa, ol hua da ter bizden olmadui malm-i lidr. Eger bu szleri temella aml idersenz, l vallhi bizm b-u izmumuz rahimehumullh, dergh- aadiyyetden ayri bir ferde, ihr- tazarru itmeyp, mallhu kne ve mlem ye lem yekn hablel-metne mukem yapup, tevekkeln l rabs-semi diyp, dmenden yz evirmek adetimz degldr. Ve hengm- advetde, bahne yolun balamak mmkin olmayup, ul ve cenk itiyri ve evb u ub, ol cnibe mfevvez lup, her kimesne ki (117a) bi-i fitne ise, a tel cezsn vire, Ve kef billhi ehden beynen ve beynekum ve rezan ve iyykum ayra mkaddere asbunallhu ve nimel-vekl, nimel-Mevl ve nimenNar ves-selm vel-ikrm.