Luan Ngu - Khong Tu

Lun Ng
Khng T
Phng Hoi Ngc

bin dch ch gii - bn lun
i hc An Giang, 2011
Khng t dy hc
Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net
MC LC
Li ni u. 2
1.
Hc nhi 8
2.
Vi chnh. 13
3.
Bt dt 20
4.
L nhn. 29
5.
Cng D Trng. 35
6.
Ung d. 44
7.
Thut nhi 53
8.
Thi B. 63
9.
T hn. 69
10.
Hng ng. 78
11.
Tin tin. 85
12.
Nhan Uyn. 95
13.
T L. 103
14.
Hin vn. 113
15.
V Linh cng. 126
16.
Qu th 137
17.
Dng Ha. 143
18.
Vi T.. 152
19.
T Trng. 157
20.
Nghiu vit 165

2
BI TP NGHIN CU LUN NG.. 167

PH LC- S LC LCH S TRUNG QUC....168
TI LIU THAM KHO ..169
LI NI U
Vn hc Trung Quc thi c i cn gi Vn hc tin Tn, c 4 thnh tu chnh:
1/Thn thoi,
2/ Ca dao dn ca (Kinh Thi)
3/ Khut Nguyn v Ly Tao,
4/ Bch gia ch t.
Trong Bch gia ch t, quan trng nht l Khng t v Nho hc.
Trong Nho hc, Lun ng mang tnh tiu biu, c coi l tp i thnh ca Nho hc.
Lun ng cng l tc phm u tin ca th loi tn vn c i.
Khng t Nho hc
Khng t tn l Khu, t l Trng Ni, sinh ngy 27 thng 8 nm 551 trc CN, mt thng 4 nm
479 tr.CN, th 73 tui.
Nho hc l khoa hc gio dc do Khng t sng lp, Mnh t i sau ni tip v hon chnh v
c bn.
Gii thch ni dung ch Nho: .
Thi Ty Chu, mt chc quan coi vic l-nhc gi l Nho quan (). i ng Chu, hc
thuyt Khng t ra i rt coi trng l- nhc nn i sau gi tn l Nho hc (Xem bi 1 thin
Tin tin trang 76).
Hn hai th k sau khi Khng t qua i, Nho hc mi c chnh thc ph bin, p dng rng
ri, t thi nh Hn (206 tr.CN- 220 CN) ko di n nh Thanh. Qua mi triu i, li c cc
nh nho ni ting bin son gia gim, ch gii, bn lun Tt c nhng tc gia y c gi
chung l bc thnh hin, trong Khng t l i thnh, Mnh T l thnh (hai v ng u
Nho gia).
3
VitNam, hc thuyt Khng- Mnh do cc quan thi th Trung Quc p t cho ngi Vit
hc. n thi L-Trn, khi nh nc i Vit ginh li c lp, t ch, m u k nguyn mi
ca lch s dn tc th t tin ta ch ng du nhp hc thuyt ny
Khi c ng o dn chng k c ngi m ch hm m, coi trng th Nho hc c gi l
Nho gio (hoc Khng gio), c sng bi nh mt tn gio.
Nho hc gm hai b sch c bn: T th (4 quyn) v Ng kinh (5 quyn).
T th gm: i hc, Trung dung, Lun ng v Mnh t,
Ng kinh gm: Kinh Thi, Kinh Th, Kinh Dch, Kinh L v Kinh Xun thu
Th so snh vi cc kinh in khc (Ng kinh, T th):
Kinh Thi: thnh tu thi ca dn gian u tin, sau ny ng thi, t Tng vt qua (sau khi
tip thu ngh thut thi ca ca Kinh thi).
Kinh Th:s thi truyn thuyt (Nghiu, Thun, V, H, Thang,Chu) nu gng tin nhn.
Kinh Dch: sch trit hc, sch bi. Ngy nay ch cn mt s t hc gi Kinh Dch Vit Nam
tip tc nghin cu Kinh Dch ng dng trong vic phc v cho b phn nh ngi hm m (lm
nh, xut hnh, m ci, m tang, tm t tng, xem hu vn.v.v) nhn chung it ph bin
trong cng ng.
Kinh L: phn nghi l thay i nhiu qua cc giai on lch s, phn tinh thn c c kt
chuyn vo trong Lun ng (L l xut pht im v trung tm ca Khng hc).
Kinh Xun thu: b vt qua bi nhiu s sch thi Hn v sau, m u vi L th Xun
thu (L Bt Vi ch bin), S k T M Thin
Mnh t th: ni dung tp trung vo vic dy d khuyn co vua cha, t tnh ph bin cng
ng.
a hc: quan im tu thn, t gia, tr quc, bnh thin h.
Trung dung: quan im v ng x cn bng trong cuc sng.
Nhng im c bn ca i hc v Trung dung cng c th hin trong Lun ng.
So snh, i chiu cc sch trn, nhn thy Lun ng c tnh bao qut nhiu sch khc, i din
cho b T th.
Ni dung Lun ng tp trung vo rn luyn phm cch c nhn v cn gi gn nguyn vn gi tr
nhn vn c bn thi hin i.
Ngy nay chng ta tip tc Lun ngl k tha mt h thng o c mu mc, ton din vn
tn ti c nghn nm. Chng ta ch lc b cc yu t lc hu, phc v cho vic gio dc v t
gio dc trong thi k hin i.
Nu Ng kinh l phn cng cn nm vng th T th l phn mm nhm vn dng linh hot
vo thc tin.
Trong Ng kinh c hai tc phm quan trng l Kinh Dch v Kinh Thi (Kinh Thi c hc
trong chng trnh i hc Ng vn ri).
Trong T th, sch Lun ng c coi l then cht bi n c kh nng bao qut hu ht T th,
li miu t c nhng hng s ca con ngi mt cch c o, sinh ng v cn ha hn sc
sng mi v sau.
Cc nh vn ha ni ting nh Nguyn Tri, Nguyn Bnh Khim, Phng Khc Khoan, B
Huyn Thanh Quan, Nguyn Du, Nguyn Khuynv nho sinh VitNamngt nghn nm u l
hc tr Nho hc.
Nm 1919 k thi Hn hc cui cng din ra Vit Nam.
Nm 1940 chnh quyn thc dn Php xo hn gi hc ch Nho trong chng trnh trung hc.
Nhng ngay nm 942, di p lc ca gii tr thc tin b v tranh ginh nh hng vi
ngi Nht, ngi Php cho lp ra chuyn ban C hc ng, hc 6 nm vi 5 tit ch Hn
/tun bc trung hc. Sau Cch mng thng 8, trong vng khng chin, bc trung hc cp II
nhiu ni vn hc ch Hn mi tun 3 tit, nhng sau th li b. c bit n nm 1950, khi
c ci cch gio dc th ch Hn trng ph thng b b hon ton. iu c ngha Nho hc
cng khng cn c truyn b chnh thc na.
Tuy nhin, c nhng gia nh nho phong tic r vn lng l dy con tr cc bi hc c bn rt
trong Lun ng, h coi l ci gc r vn ha ca con ngi phng ng, bt k ch chnh
tr thay i nh th no.
Sinh thi, ch tch H Ch Minh tng vit Khng t, cha Gi su, Cc Mc, Tn Dt Tin
chng c nhng im chung sao? H u mun mu cu hnh phc cho loi ngi, mu
hnh phc cho x hi. Nu hm nay h cn sng trn i ny, nu h hp li mt ch, ti tin
rng nht nh h sng chung vi nhau rt hon m nh nhng ngi bn thn thit. Ti c gng
lm ngi hc tr ca cc v y. (Trong cunNhng mu chuyn v i hot ng ca H
Ch tch, tc gi Trn Dn Tin, c cng b l bt danh H Ch Minh). Tui tr Nguyn Tt
Thnh tng l hc tr ca Nho gio.
Trong Gio trnh T TNG H CH MINH (B Gio dc o to, xut bn 2009) dnh cho
sinh vin cao ng, i hc, chng 7 nu tm tt quan im o c cch mng ca H Ch
Minh gm 3 im: 1/ Trung vi nc, hiu vi dn. 2/ Cn, kim, lim ,chnh, ch cng, v t 3/
C tinh thn quc t trong sng. Chng ti thy 03 ni dung u c bn xut pht t Lun
ng v hc thuyt Nho gia vi s din t v vn dng khc i cht.
Ngy nay trong vic xy dng mt nn vn ho tin tin gi vng bn sc dn tc, chng ta cn
i ct tm vng, bo tn v trang b tinh hoa truyn thng lm hnh trang cho th h tr i vo
hin i. Trong hnh trang vn ha , c truyn thng Nho hc mt b phn c bn ca nn
vn ha dn tc Vit Nam. Trong cng cuc i Mi hn 20 nm qua, nhiu hc gi ln ting
yu cu khi phc dy Hn vn trong trng ph thng trn nhiu din n, bo ch v mt s
Hi tho khoa hc.
Gio vin dy Vn nc ta i khi cn thit vn nhc n Khng t v Nho hc trong bi
ging. Khng ch vn dng Nho hc trong nghin cu vn hc VitNamtrung i, ngay c vn
hc hin i cng khng th b qua Nho hc. Tuy nhin nhiu ngi ch c sch ca cc nh
nghin cu bnh lun nh gi u im, nhc im chung chung ca Nho hc m cha c trc
tip tc phm ca Khng t. c li vn Khng t, chng ta s thy nhiu th v hp dn hn v
thu hoch nhiu ch li khc trong nghin cu.
Lun ng - cun sch tiu biu ca Nho hc
Lun ng l mt trong nhng gi tr qu bu c o, ti sn chung ca cc nn vn ha khu vc
ng vn (Trung Quc, i Loan, Triu Tin, Hn quc, Nht Bn v Vit Nam).
Lun ng ([1]) l sch do hc tr v hu th ghi chp li nhng li ni, hnh vi ca Khng t,
hc tr ng v ngi ng thi.
Lun ng l s tm lc nhng bi ging, cc bui hc v thut li nhiu s vic, nt sinh hot
ca thy tr Khng t.
Sch gm 20 thin (tng ng vi 20 chng), mi thin gm nhiu bi. Cch t tn thin:
ly hai ch xut hin u thin lm ta . C l tht kh t mt ci tn bao qut ni dung
phong ph ca thin. Mi thin c nhiu bi (mi bi ch l mt cu ni, mt i thoi hoc mt
cu chuyn rt ngn).
Ton b Lun ng c 511 bi, ch l 511 cu ni, i thoi, mu chuyn cc ngn. Ni dung bao
trm hu ht nhng quan nim v l, nhn, c, trung, ngha, tr, tn, dng, lim, m nhc, vn
chng. hi ha, nhng tnh hung i nhn x th a dng trong cuc sng cho n vic gii
tr, ngh ngi, n ung. Qua nhng bi hc ngn gn, hnh nh ngi qun t v tiu nhn hin
ln tng phn r nt, trong tm gng vua hin, quan chc mu mc v k s chn chnh ni
bt v tr trung tm ca cun sch.
c qua Lun ng, ta thy ni dung cc thin dng nh ri rc, khng c lin h vi nhau.
Thc ra, ngi qun t chnh l si ch kt ni, xuyn sut tp sch. Ch nhn (hai ch:,
) l phm cht ca qun t, khi nim m ra t hp ti rng, n v cng.
Ni dung chnh ca Lun ng l Qun t. Ch Hiu l iu kin tin quyt ca qun t.
Khng t coi ch Hiu ([2]) l iu kin tin quyt th cc vua cha i sau nh Hn, ng,
Tng, Nguyn, Minh, Thanh y n xung hng th 2 v t ch Trung (trung qun: trung
thnh vi nh vua) ln hng u.
6
c sch ny, ta hiu c phm cht t cch ca thy tr Khng t v nhng ngi khc. l
nhng bi hc thc t, trnh c gio iu. Lun Ng trnh by o qun t qua li ni v
nhng cu chuyn sinh ng, khng ging l thuyt di dng nhng rt n tng, d hiu. Nhn
vt chnh l thy Khng t vi bao bun, vui, lo u, lc quan, tht vng. Thy Khng i khi
cng mc khuyt im nhng khng giu dim.
V phng php gio dc, Khng t thu hiu tm l ca tng hc tr, kho em li ging dy
thch hp vi tng trnh , tng hon cnh ca mi ngi. C khi cng mt cu hi m ng tr
li cho mi ngi mt cch khc nhau.
Lun ng c 5 mc tiu gio dc r rt: Hc lm ngi. Hc lm cng dn. Hc lm quan. Hc
lm vua. Hc lm thy gio.
c Lun ng rt kh hiu thng ngha l, bi t ng c v ng php c th s. Vy nn cn
phi c thy ngi trn ging sch. Thy ging bng kim vn (ting ni ng thi) th hc tr
mi hiu c. Thc ra, ging bi tc l thy ang phin dch c vn thnh kim vn vy. Li
vn ca Lun ng rt ngn gn, din gii minh bch bng ting ngy nay t phi di dng hn.
Li Khng t c dn gian coi nh thnh ng, tc ng khi truyn b trong sinh hot.. Sau khi
phin dch c vn thnh kim vn, thy lin h vi thc t (ty theo vn sng ca thy) v cho
hc tr tho lun, t lin h thc t.
Ngay c thy gio Trung Quc ngy nay vn phi ging (dch) c vn cho hc tr Trung Quc,
cng nh thy gio phong kin Vit Nam tng ging sch cho hc tr thi xa. C l l mt l
do ca thnh ng Khng thy my lm nn.(Hc tr Nho hc thi L, Trn, L, Mc,
Nguyn rt kh cng khi hc v lm bi thi bng Hn vn. Trong s h, c hn 200 ngi
xut sc tng c c i lm s gi nc i Vit sang Trung Quc vi hnh trang Nho hc
em chung i g x ngi, khin gii tr thc phong kin Trung Hoa rt khm phc tr tu
VitNam).
Sch Lun ng (cng vi sch khc b sung qua mi triu i) c dy trong cc nh trng t
thi nh Hn, do hc tr i sau ca Khng t su tp li, truyn n i Tng mi bin tp
thnh sch. Nhng ngi bin son c gng gi nguyn li ni Khng t xa. Li c nhn c
truyn b nguyn vn, mang tnh c knh thing ling nn c sc thuyt phc hn.
Lun ng l cun sch vi li vn gin d, b ngoi tng nh c gii tr. y l cun sch
gio khoa m u cho truyn thng bin son sch hc Trung Quc v sau nh Tam t kinh,
Ng t kinh, u hc ng ngn thi. v.v
Ngy nay bn c c th thy vi iu trong Lun Ng lc hu, ta c th ph phn, b qua i.
Ch gi li nhng bi hc ph hp hin i, tr thnh hng s ca con ngi v x hi.
Ngi Vit tng quen s dng kh nhiu thnh ng, tc ng nh:
T hi giai huynh (bn b u l anh em)
Dc tc bt t (mun nhanh li khng n / hng vic)
7
Nhn chi s, tnh bn thin (ngi mi sinh th tnh hin lnh)

Tam thp nhi lp, T thp bt hoc, Ng thp tri thin mnh(Ba mi tui lp thn, bn
chc tui ht nghi ng, nm chc tui bit mnh tri)
n c tri tn (n c bit mi)
Kin ngha bt vi, v dng d ! (thy vic ngha khng dm lm, chng phi ngi dng)
Con chim sp cht, ting ku bi thng, con ngi sp cht th li ni phi.
(Tng t thuyt: iu chi thng t, k minh d ai; Nhn chi thng t, k ngn d thin)
Ba ngi cng i, tt c ngi l thy ta(Tam nhn hnh, tt hu ng s yn)
Hu sinh kh y(K sinh sau tht ng s nhng bn nm chc tui m cha lm nn
cng tch g th khng ng s na). v..v.
Thc ra, l nhng li ni ca Khng t trong Lun ng.
Ngi Trung Quc ngy nay ang c gng lp ra cc Vin Khng t ngoi nc ph bin
tinh hoa Nho hc ra khp nm chu. Sc nh hng ca Khng t trn th gii nh th no, tht
kh bit r. C th nu mt v d. Barack Obama, tng thng M trong bi din vn giao lu vi
thy tr trng i hc Cairo, Ai cp c cu: There is also one rule that lies at the heart of every
religion that we do unto others as we would have them do unto us. (President Obamas speech
at Cairo University dated: 4.6.2009).
Ngha l:Mt nguyn tc trng tm ca mi tn gio l ng lm cho ngi khc iu g mnh
khng mun ngi khc lm cho mnh. Do tm c kin ca Khng t m khng bit xut x,
tng thng Obama gi cu y l Mt nguyn tc trng tm ca mi tn gio. Cu y trong
cun Lun ng l K s bt dc, vt thi nhn: iu g mnh khng mun th ng lm cho
ngi khc c lp li hai ln ( thin 12 Nhan Uyn v thin 15 V Linh cng).
Chng ti mnh dn a Lun ng vo b mn Vn hc Trung Quc bn v ni dung Vn
ca sch. (Mn Ng vn Hn Nm s gii quyt vn Ng: ng php, t php c vn).
Bin dch quyn Lun ng a vo t sch in t ca trng i hc An Giang, trc ht
chng ti mun dnh cho sinh vin Ng vn v sau na hi vng rng Lun ng l ca mi
ngi; nh gii nho s Vit Nam ngy xa tng suy tn Khng t l vn th s biu: ngi thy
tiu biu ca mun i.
i hc An Giang 2010-2011
Bin gi
1.
Hc nhi
thin 1
bi 61
1.1
: ,
,?
, ?
T vit: Hc nhi thi tp chi, bt dic duyt h ?
Hu bng t vin phng lai, bt dic lc h ?
Nhn bt tri nhi bt un, bt dic qun t h ?
Khng t ni: Hc th phi luyn tp, chng vui lm sao ?
C bn hu ni xa n thm, chng mng lm sao?
Ngi chng hiu ta m ta khng bun gin h, th chng phi ngi qun t ?
(Li bn: Bi hc u tin, Khng t ni v nim vui hc v hnh, nim vui n bn phng
xa vnhc ng bun khi c ngi hiu lm ta)
1.2
:, ,; ,,,
,
Hu t vit: K vi nhn d hiu , nhi hiu phm thng gi, tin h; bt hiu phm thng, nhi
hiu tc lon gi, v chi hu d. Qun t v bn, bn lp nhi o sinh. Hiu d gi, k vi nhn
chi bn d !
Hu t ni: Ngi bit hiu thun vi cha m, knh trng ngi ln tui hn m li thch
ci c xung t mo phm cp trn l him c; Ngi khng thch mo phm cp trn m
li thch lm lon l khng c. Qun t chuyn tm lo ci gc tu thn th o lp thn t
nhin pht sinh. Hiu v l ci gc ca o Nhn.
(Ch thch: Hu t tc Hu Nhc, t T Hu ngi nc L, l hc tr Khng t. Hiu: hiu
tho vi cha m, : tn trng anh, ch, cc b trn)
1.3
,
T vit: Xo ngn, lnh sc, tin h nhn.
Khng t ni: Ngi a dng li ni kho hay, lm v mt hin lnh, nh vy cha hn l
ngi c lng nhn.
(Ch thch: Ch lnh sc ngha l lm ra v mt theo mun, gi b, thay v v mt th
hin t nhin tm trng bn trong. Theo mch cu vn, tm dch l lm v mt hin lnh).
1.4
: ,?
Tng t vit: Ng nht tam tnh ng thn. V nhn mu nhi bt trung h? D bng hu giao nhi
bt tn h ? Truyn, bt tp h ?
Tng t ni: Ti mi ngy xt mnh ba iu. Mu vic cho ngi khc thnh tm cha ?
Kt giao bn b gi ch tn cha ? Kin thc thy truyn dy, luyn tp cha ?
(Ch thch: Tng t tc Tng Sm, hc tr giog ca Khng t, sau ny vit ra sch i hc.
Phn cui c ngi dch l: Kin thc ta sp i truyn dy, luyn tp cha? )
1.5
:,,,
T vit: o thin tha chi quc, knh s nhi tn, tit dng nhi, i nhn, s dn d thi.
Khng t ni: Lnh o quc gia c nghn c xe, phi gi iu tn mi vic, tit kim chi
tiu, yu mn dn, s dng sc dn theo thi gian thch hp
(Ch thch: Vua quan s dng sc dn cn phi ngh ti ma v, trnh sai khin ty tin khin
nng dn l thi v).
10
1.6
: ,, ,
T vit: t, nhp tc hiu, xut tc , cn nhi tn, phim i chng nhi thn nhn, hnh hu d
lc, tc d hc vn.
Khng t ni: Ny tr, nh phi hiu thun vi cha m, ra ngoi tn knh ngi hn tui,
cn thn gi iu tn, gn gi thn cn vi ngi nhn c, c nh vy m cn d sc
th hc tp tri thc na.
1.7
: ,,,
.
T H vit: Hin hin dch sc; s ph mu nng kit k lc; s qun, nng tr k thn; d bng
hu giao ngn nhi hu tn. Tuy vit v hc, ng tt v chi hc h.
T H ni: Tn trng hin ti hn n sc; i i vi cha m tn lc; th vua liu cht
qun thn, giao lu bn hu ni li tin cy. Ngi nh vy tuy khng i hc, ta coi l ngi
c hc.
(Ch thch: T H l hc tr ca Khng t. Ngi c hc (tr thc), l ngi c bn phm cht

trn, khng cn bng cp hc v)
1.8
:
T vit: Qun t, bt trng tc bt uy, hc tc bt c. Ch trung tn. V hu bt nh k gi; Qu
tc vt n ci.
Khng t ni: Qun t thiu thi trang trng th khng uy nghim; hc cng khng
cng c c kt qu. Qun t ly ch tn v trung lm ch. Khng kt bn vi ngi
khng ging mnh. C sai lm khng ngi sa cha.
(Li bn: Bn c th ngh xem c nn kt bn vi ngi khng ging mnh ?)

11
1.9

Tng t vit: Thn chung truy vin, dn c quy hu h.
Tng t ni: Cn thn lo tang l cha m, thng tng nh t tin xa, dn chng cm c
m theo v.
(Li bn: truy vin (nh ngi xa) rt a ngha. Tng nh ng b t tin, nh h hng ni
xa, nh li dy ca bc thnh nhn thi trc y l li khuyn dnh cho vua cha, quan
chc)
1.10
,
:,, ,,, ?
T Cm vn T Cng vit: Phu t ch th bang d; tt vn k chnh, cu chi d, c d chi d
?
T Cng vit: Phu t n, lng, cung, kim, nhng d c chi. Phu t chi cu chi d, k ch d
h nhn chi cu chi d ?
T Cm hi T Cng rng: Thy Khng i qua cc nc u c tham d chnh s cc
nc y. L do thy cu xin hay do ngi ta yu cu ?
T Cng p: Thy Khng c c tnh n, lng, cung, kim, nhng nhn nn c nh

vy. Cch cu vic ca thy khc vi li xin vic ca ngi khc.
(Ch thch: n: n ha, lng: hin du, cung: cung knh, kim: tit kim, nhng: nhng nhn.
T Cm v T Cng c tn l oan Mc T u l hc tr Khng t).
1.11
:,,,
T vit: Ph ti, quan k ch; ph mt, quan k hnh; Tam nin v ci ph chi o, kh v hiu
h.
12
Khng t ni Khi cha cn ti th, ch quan st ch hng ca cha, khi cha mt i th suy
ngm v cch hnh s ca cha. Nu ba nm sau khi cha mt, ngi con khng thay i li
dy ca cha th gi l c hiu.
1.12
:,,,,,
.
Hu t vit: L chi dng, ha vi qu. Tin vng chi o, t vi m, tiu i do chi, hu s bt
hnh. Tri ha nhi ha, bt d l tit chi, dic bt kh hnh d.
Hu t ni: Gi l m t c s hi ha l qu. o tr nc ca vua cha thi trc,
vic ln nh u tun theo s hi ha. Nhng nu ch bit hi ha, khng ly ch l
rng buc th vic no cng khng xong.
1.13
:,,,
Hu t vit: Tn cn ngha, ngn kh phc d; cung cn l, vin s nhc d; Nhn bt tht k
thn, dic kh tng d.
Hu t ni: Gi c ch tn l gn vi ngha, li ha c th thc hin c. Cung knh l
gn vi ch L, vy trnh xa c iu s nhc; V khng mt i s thn cn l ngha
nn gi c tng php.
1.14
:,,, ,
Qun t thc v cu bo, c v cu an, mn s nhi thn ngn, tu hu o nhi chnh yn,
kh v hiu hc d d.
Qun t n khng cu no, ch khng cu an ton qu mc, lm vic minh mn m li ni
thn trng, l k c o chnh ng, c th gi l ngi hiu hc.
(Li bn: an c ngha rt rng: ni an ton, nghim mt li thoi mi rng ri, cu k, c

lu, t thay i ch Quan im c v cu an ca qun t tri vi phng chm thng thng
an c lc nghip)
13
1.15
: ,
:
,.
:,
T Cng vit Bn nhi v sim, ph nhi v kiu, h nh ? .

T vit Kh d. V nhc bn nhi lc, ph nhi hiu l gi d.
T Cng vit Thi vn, nh thit nh tha ! Nh trc nh ma, k t chi v d ?.
T vit T d ! Th kh d ngn Thi d h, co ch vng nhi tri lai gi.
T Cng hi Ngho kh m khng nnh b, giu c m khng kiu ngo, nh vy c
cha ?. Khng t p Nh vy l c, nhng khng bng ngho m lc quan, giu m
chung hc l ngha.
T Cng hi Kinh Thi vit: nh ct nh gt (xng, sng), nh mi nh gia ( ngc)

to ra vt qu, l ni iu ny phi chng ?.
Khng t ni T ny, c th bt u bn lun Kinh Thi c ri, bi v ni cho ngi vic

qu kh, ngi hiu vic tng lai.
(Li bn: Ngho lc quan ngha l vn c m, phn u lm giu ch khng phi lc quan
chu ngho. Nh ct nh gt, nh mi nh gia ni vic hc hnh rn luyn phi kin tr v
kho lo).
1.16
:.
T vit: Bt hon nhn chi bt k tri, hon bt tri nhn d.
Khng t ni: Khng s ngi khng hiu ta, ch s (ta) khng hiu ngi.
14
Ht thin 1
1. 2.
Vi chnh
thin 2
24 bi
2.1
,
T vit: Vi chnh d c, th nh Bc thn, c k s nhi chng tinh cung chi
Khng t ni: Cm quyn phi c c, ging nh sao Bc u ni c nh cho cc ngi
sao vy quanh.
2.2
T vit: Thi tam bch, nht ngn d t chi, vit: T v t.

Khng t ni: Kinh Thi c 300 bi, mt cu tm tt l: khng c suy ngh t xu trong.
2.3
, , .
T vit: o chi d chnh, t chi d hnh, dn min nhi v s, o chi d c, t chi d l, hu s
th cch.
Khng t ni: Lnh o dn bng php lut u dng hnh pht, dn c th trnh c sai
phm nhng mt lng t trng. Lnh o dn bng c v l khin ngi ta bit xu h
m t cm ha.
2.4
,,,,,
.
T vit:
Ng thp ng nhi ch hc,
tam thp nhi lp,
t thp nhi bt hoc,
15
ng thp nhi tri thin mnh,

lc thp nhi nh thun,
tht thp nhi tng tm s dc bt du c..
Khng t ni:
Lc mi lm tui ta lo n lc hc tp.
Ba mi tui xc nh c ch hng.
Bn mi tui hiu c l s, khng cn b lm ln.
Nm mi tui hiu c mnh tri.
Su mi tui nghe ngi khc ni u thun tai c.
By mi tui c th theo lng mong mun m khng vt ra ngoi gii hn.
(Li bn
15 tui m cha c ch hc hnh th nn chn con ng lao ng chn tay thch hp.
Cha ti 30 tui m cha n nh ngh nghip th vn cha ng lo, ng st rut
40 tui: hiu r mi s, khng nhm ln na.
50 tui: nhn r qung i cn li, ung dung i ti tng lai (tri thin mnh)
60 tui: hiu v ng tnh vi li ni ng, bit li ni sai m khng bc bi.
70 tui: nhu cu c nhn c thc hin, t hi lng m khng qu trn, vn ph hp khch
quan.
Khng t phn chia cuc i ca mt ngi bnh thng thnh 6 giai on, c tnh cht tng
iNu ngi c nng lc (li gp hon cnh thun li) th 6 ct mc s n sm hn. Tri li,
ngi yu km hoc t may mn th mi ct mc n mun hn.
2.5
,:, ,:,
:. :,
Mnh t vn hiu, T vit V vi,
16
Phn Tr ng, T co chi vit: Mnh Tn vn hiu ng, ng i vit v vi. Phn Tr vit: H
v d ?. T vit Sinh, s chi d l; t, tng chi d l, t chi d l.
Mnh t hi v o Hiu. Khng t ni Khng c lm tri (l).
Phn Tr nh xe cho Khng t, Khng t k li rng Mnh t c hi ta v o hiu, ta
tr li l khng c vi phm l. Phn Tr hi li Nh th l g ?.
Khng t ni Cha m lc cn sng, ta phi theo l m phng s. Cha m cht, phi theo l
m an tng, theo l m cng t.
2.6
,.
Mnh V B vn hiu, T vit: Ph mu duy k tt chi u
Mnh V B hi v o Hiu.
Khng t p: Cha m ch lo s con mc bnh tt m thi.
(Li bn: Con phi gi gn thn th (do cha m sinh ra) khe mnh mi l c Hiu. Tri li,
khng bit gi sc khe thn th cng l bt Hiu).
2.7
,: ,,,,
T Du vn hiu, T vit: Kim chi hiu gi, th v nng dng. Ch khuyn m, giai nng hu
dng, bt knh, h d bit h ?.
T Du hi v o Hiu.
Khng t p: Thng thng, nhng ngi c th nui dng c cha m th c gi l
c hiu. n c ging ch nga th ngi ta vn nui c, nu khng knh trng cha m
trong khi nui dng, th c khc chi nui ch nga ?!
2.8
,,,
T H vn hiu, T vit: Sc nan. Hu s, t phc k lao; hu tu thc, tin sinh son, tng
th d vi hiu h ?
17
T H hi v o Hiu. Khng t ni: Kh nht l con ci c gi c v ha vui thng

xuyn lc phng dng cha m hay khng. Khi c vic cc nhc, con ci ch ng lm
thay, c g ngon mang cho cha m nNh th chc g l c hiu?
2.9
: ,,,,
T vit: Ng d Hi ngn, chung nht bt vi, nh ngu. Thoi nhi tnh k t, dic tc d pht, Hi
d bt ngu.
Khng t ni: Ta tham d vic hc ca Nhan Hi, sut ngy n khng lm tri, nh k ngu
n. Nhng khi ngm k thy Hi pht huy thc hnh y , nh th Hi khng phi k
ngu.
(Ch thch: Nhan Hi l hc tr qu nht ca c Khng)
2.10
:,
T vit: Th k s d, quan k s do, st k s an, nhn yn su tai ? Nhn yn su tai ?
Khng t ni: Nhn k cch ngi lm, xt xem ngi lm v ci g, xem k ngi lm c
vui v khng, nh th ngi ta c g m giu c ? C g m giu c ?
2.11
,
T vit: n c nhi tri tn, kh d vi s h
Khng t ni: n tp ci c hiu ci mi, c th lm thy c ri.
2.12
T vit: Qun t bt kh.

Khng t ni: Qun t chng phi nh cng c
18
(Li bn: cng c ch lm mt vic. Khng t i hi qun t phi lm c vic khc khi cn
thit)
2.13
T Cng vn qun t. T vit: Tin hnh k ngn nhi hu tng chi.

T Cng hi v qun t. Khng t p: Trc ht, thc hnh li mnh ni, sau mi ni
ra.
(Ch thch: T Cng l hc tr gii ca Khng t).
2.14
T vit: Qun t chu nhi bt t, tiu nhn t nhi bt chu.

Khng t ni: Qun t on kt rng ri mi ngi ch khng ko b cnh. Tiu nhn ko
b kt cnh m khng on kt.
2.15
T vit: Hc nhi bt t tc vng, t nhi bt hc tc i.

Khng t ni: Hc m khng suy ngh s tr nn ri rm, ch suy ngh m khng hc s rt
mi mt.
2.16
T vit: Cng h d oan, t hi d d.

Khng t ni: Ph b m tn d oan, ci hi s tiu tan.
2.17
: ,,,,
T vit: Do, hi nh, tri chi h ? Tri chi vi tri chi, bt tri vi bt tri, th tri d.
Khng t ni: Ny tr Do, ta dy ngi, c hiu bi khng ? Bit th ni l bit, khng bit
th ni khng bit. l bit vy.
2.18
19
, ,,,,
T Trng hc can lc, T vit: a vn khuyt nghi, thn ngn k d, tc qu vu; a kin
khuyt i, thn hnh k d, tc qu hi. Ngn qu vu, hnh qu hi, lc ti k trung h .
T Trng hi cch hc cu bng lc, Khng t ni: Cn nghe nhiu, iu nghi ng gi li,
iu g hiu r th ni ra, nh th t sai lm. Phi quan st nhiu, gi li iu nghi ng ng
lm, ch lm ci iu chc chn, nh vy t hi hn. Ni nng t sai, lm t hi hn th bng
lc nm trong y ri.
2.19
:?. :, ;,
L Ai Cng vn vit: H vi tc dn phc?. Khng t i vit: C trc th ch ung, tc dn
phc; C ung th ch trc, tc dn bt phc..
L Ai Cng (vua nc L, qu Khng t) hi: Lm sao cho dn phc ?
Khng t p: B nhim ngi ngay thng trn k c, t dn phc. Xp k c trn ngi
ngay thng th dn khng phc.
2.20
.
,,,
Qu Khang t vn: S dn knh, trung d khuyn, nh chi h ?.
Khng t vit: Lm chi d trang, tc knh; Hiu t, tc trung; C thin nhi gio bt nng, tc
khuyn.
Qu Khang t hi: Lm th no cho dn knh trng, trung thnh vi ta v t khuyn bo
nhau ? Khng t p: i x mi vic trang trng, dn s knh trng; Hiu tho vi cha
m, hin t vi mi ngi th dn s trung thnh. S dng ngi tt v gio dc ngi
km, dn chng s t khuyn bo nhau.
(Ch thch: Qu Khang t l i thn nc L)
20
2.21
: ?, :: ,
Hoc vi Khng t vit: T h bt vi chnh ?

T vit: Th vn Hiu h duy hiu, hu huynh . Thi hu chnh, th dic vi chnh, h k vi
vi chnh ?
C ngi hi Khng t: Sao Thy khng ra lm chnh tr ?
Khng t p: Kinh Thng Th vit rng Ta ch thc hin o hiu, sng vi anh em.
Ph bin o ra khp chnh trng, cng l lm chnh tr ri, c g phi ra lm chnh tr
?.
(Li bn: Khng t tin rng mnh khuyn dy cc nh chnh tr, nh vy cng l lm chnh tr)
2.22
: ,,,
T vit: Nhn nhi v tn, bt tri k h d. i xa v ngh, tiu xa v ngh, k h d hnh chi
tai.
Khng t ni: Ngi khng c ch tn, chng bit s lm c vic g. C xe ln khng c
cht (hm), c xe nh cng khng c cht th lm sao chy c ?!.
2.23
:,,
, ,.
T Trng vn: Thp th kh tri d ?.
T vit: n nhn H l, s tn ch kh tri d; Chunhn n l, s tn ch kh tri d. K hoc
kChugi, tuy bch th, kh tri d.
T Trng hi: C th bit c (v l) 10 i sau khng ?
21
Khng t p: Nh n da theo l nh H, bt hay thm c th hiu c. Nh Chu theo

l nh n, thm bt c th hiu c. Tng lai nh Chu hoc trm i sau cng c th
on c.
2.24
,.
T vit: Phi k qu nhi t chi, sim d. Kin ngha bt vi, v dng d.
Khng t ni:
Khng phi t tin ca mnh m li cng t, l sim nnh.
Thy vic chnh nghi m khng lm, chng phi k dng.
Li bn:
Cu Khng phi t tin e kh tnh qu, thy Khng c chp chng?
Ngi dch tng nghe mt cu ca trn sn khu ci lng nh sau:
Kin ngi bt vi v dng d
Lm nguy bt cu mc anh hng
(thy ngi mc nguy him khng cu th chng phi anh hng)
Ht thin 2
1. Bt dt
thin 3
26 bi
3.1
22
: ,
Khng t v Qu Th: Bt Dt v nh, th kh nhn, thc bt kh nhn d!
Khng t ni v Qu Th: Ma iu Bt Dt sn nh, s y chp nhn c th vic g
chng dm lm !
(Ch thch: Theo qui nh l nhc nh Chu, hong c dng 8 i bt dt, mi i 8 ngi (8
x 8 = 64 v cng), vua ch hu c dng 6 i, quan i phu dng 4 i, quan s dng 2 i.
H Qu l i phu m dm dng 8 i, vy l khi qun phm thng.
Khng t sng vo thi Xun thu, thi ny c hai bc vua. Thin t (hong nh Chu) l vua
ln nht bao trm Trung Hoa, mi nc ch hu c mt vua (hu), di vua ch hu l quan i
phu, di quan i phu l quan s, di na l gia thn. Kinh L ca nh Chu qui nh mi th
quyn li, nghi thc k c trang phc, li gii tr vn nghgn lin vi cp bc. Khng t cho
rng nu vi phm mt l, d nh (nh nhy ma) th sau c th vi phm ln hn, thm ch lm
phn. Ngi ph phn Qu Th lc ny mi gi chc i phu nc L m dm cho nhy ma theo
nghi thc thin t nh Chu ! Thc t giai on ny (ng Chu t 778 n 256 trCN) ny
sinh mt bc vua th 2 chen vo gia v hu, gi l vng (hoc b). B vng ch mun
chinh phc cc ch hu m ngoi ln ngi Do vng cha c danh chnh ngn thun nn
cha c l qui nh. Khng t ch tha nhn c hai bc l v hu. Nhiu thi phong kin v
sau, cc vua cha chnh thc t ra tc vng lm yn lng cng thn v hong tc nhng
khng phong t.)
3.2
:,,
Tam gia gi d Ung trit. T vit: Tng duy tch cng, thin t mc mc, h th tam gia
chi ng ?
Ba i gia tu bi nhc Ung nghe sau khi cng l. Khng t ni: Tr t l vua ch hu
hoc thin t ch t uy nghim su xa, by gi ba nh lm th l c g ?
(Ch thch: Ba v i phu nc L l Trng Tn, Thc Tn, Qu Tn ln dng l ch thin t, t
t xong cn ca tng nhc Ung. Khng t cnh bo ba ngi y dm chi bn nhc Ung
tc l phm thng, c mm mng phn nghch)
3.3
?
T vit: Nhn nhi bt nhn, nh l h ? Nhn nhi bt nhn, nh nhc h ?
Khng t ni: Mt ngi bt nhn, coi ch l c ra g ? Mt ngi khng c lng nhn sao
c th tu nhc?
23
(Li bn: nhn l ct li chi phi tt c, l v nhc l hnh thc bn ngoi, thiu nhn th l
v nhc ch l ph trng gi di, s khng c tc dng g tt. Nh vy l-nhc- nhn l mt
th hu c thng nht.
Quan im m hc ca Khng t bn vng mun i v rt hin i. Ngy nay chng ta ngh
n phn ln m nhc tr d di u th k 21, game onlines. v.vtht nh nhng, ch l gii tr
git thi gian. Li ngh n mi quan h bin chng gia ni dung v hnh thc, nu hnh thc
nh nhng (nhc, game) c th gy tc ng xu, dn dn tc hi vo bn cht ca nhn)
3.4
,,,,
Lm Phng vn l chi bn. T vit: i tai vn ! L, d k xa, ninh kim; Tang, d k d d,
ninh thch.
Lm Phng (ngi nc L) hi v bn cht ca l. Khng t ni: Vn ny rt quan
trng ! L ni chung m i km vi xa hoa, khng bng tit kim. m tang m cu k ph
trng, chng bng au bun trong lng.
3.5
T vit: Di ch chi hu qun, bt nh ch H chi vong d.

Khng t ni: Cc dn tc mi r cn c vua, chng nh cc dn tc Hoa H c nh th
khng c vua vy.
(Ch thch: thi Chu lon lc, vua ch hu ln t quyn thin t, i phu ln lt vua ch hu,
chng c k cng na Khng t bun b m than th. Khng t sao n gi tt c cc dn tc
lng ging l mi r. Thi, chng ta hy tha th cho ng (ch th ca Khng t) b hn ch
bi thi i. Hi y ng cha tng bit nc Vn Lang ca vua Hng u nh).
3.6
,::.:
Qu Th l Thi Sn, T v Nhim Hu vit: Nh pht nng cu d? i vit Bt nng. T

vit: h ! Tng v Thi Sn bt nh Lm Phng h ?.
Qu Th i l ni Thi Sn, Khng t ni vi Nhim Hu rng: Ngi khng can thip
vic ?. Nhim Hu p: Khng th c!. Khng t ni: Than i, nh thn ni
Thi Sn li khng bng Lm Phng ?.
24
(Ch thch: Ni Thi Sn nc L (tnh Sn ng ngy nay) rt linh thing, thin t y nhim
vua L i cng t, vy m Qu Th i phu nc L dm vt l i cng. Khng t trch thn ni
Thi Sn vn nhn l ca Qu Th tc l khng bng Lm Phng mt ngi dn L hiu bit l
(xem li cu 3.4 trn).
3.7
,,.
T vit: Qun t v s tranh, tt d x h ! p nhng nhi thng, h nhi m, k tranh d qun
t.
Khng t ni: Qun t khng cn tranh ua, c th tranh ua khi bn cung thi. Vi cho
khi bc ln bn, xong ngi ung ru nng chn mng nhau mi chnh l li tranh
ua ca qun t.
(Li bn: Tranh ua cng nh thi bn cung, cn tr ti ht sc, nhng vn phi gi l vi nhau.
Bn cung l mn thi khng i khng, cn d thc hin. Nh mn thi i khng th qu l kh
gi ch L, vy cn phi c lut chi v trng ti rn)
3.8
:,,
:
:.
:
T H vn vit: Xo tiu thin h, m mc phn h. T d vi huyn h. H vi d ?.
T vit: Hi s hu t.
T H vit: L hu h?.
T vit Khi d gi thng d, th kh d ngn thi d h .
T H hi: Ci kho p lm sao, i mt tht c duyn. Nn trng v bc tranh rc
r. Kinh Thi ni th ngha l g ?
Khng t p: Phi c nn trng p trc, sau mi v tranh.
T H tip: Vy l nhc cng n sau nhn ?
25
Khng t ni: Nh th l tr hiu bit y, ngi c th cng ta tho lun Kinh Thi c
ri.
(Li bn: Nhn c v l l nn tng ca ngh thut, k bt nhn khng th lm ngh s t t
c)
3.9
,,
.
T vit: H l ng nng ngn chi, K bt tc trng d; n l ng nng ngn chi, Tng bt tc
trng d, Vn hin bt tc c d. Tc, tc ng nng trng chi h.
Khng t ni: L ngha i H ta c th ni ra c, nhng nc K (cng dng di nh H)
do thiu sch v nn ta khng kho chng thc tnh c. L triu n ta cng c th ni ra
c, nhng nc Tng do thiu ti liu nn ta khng kho chng t tng c. Tt c
u do th tch sch v khng . Nu c , t ta c th kho cu tng tn ht ri.
(Li bn: L ngha cng cn ghi thnh vn bn qui nh. Ni c sch, mch c chng)
3.10
, .
T vit: t k qun nhi vng gi, ng bt dc quan chi h.
Khng t ni: L t , ta xem xong t chc ru th nht th khng mun xem ri.
(Ch thch: Khng t xem l t ca vua ch hu nc L, thy h lm quyn thin t nn

ph phn)
3.11
,,!
Hoc vn chi thuyt, T vit: Bt tri d. Tri k thuyt gi chi thin h d, k nh k ch t
h ! Ch k chng.
C ngi hi v chuyn t (hong cng t t tin v tri), Khng t p: Ta khng
bit. Ngi bit vic y th cai tr thin h cng d nh a vt vo ch ny, Khng t ch
vo bn tay.
26
3.12
.
T nh ti, t thn nh thn ti. T vit: Ng bt d t, nh bt t.
T l cha m phi coi nh ngi trc mt mnh, t l ch thn cng coi nh thn linh
trc mt mnh. Khng t ni: Nu ta khng tham d l t (c ngi thay mt ta t l i
na) th cng nh khng t l m thi.
3.13
:,, .
.
Vng Tn Gi vn vit: D k m o, ninh m To, h v d?.
T vit: Bt nhin. Hoch ti thin, v s o d.
Vng Tn Gi hi: Nnh thn o, chng bng nnh thn To ngha l sao ?
Khng t p: Khng ng. nh ti do Tri, cn ni no cu xin!
(Ch thch: Thn o th nh trn, thn To th di bp. Thn To lo vic n no mc m
nn ngi dn ngho coi trng hn thn o Khng t bo khng nn phn bit i x cc
thn, Tri cao s phn xt tt c).
3.14
.
T vit: Chu gim nh i, c c h vn tai, ng tngChu.
Khng t ni: L nh Chu theo hai triu i (H, n), phong ph rc r thay, ta theo nh
Chu.
3.15
,:,. ,:.
T nhp thi miu, mi s vn. Hoc vit: Thc v Tru nhn chi T tri l h? Nhp thi miu,
mi s vn. T vn chi, vit: Th l d.
27
Khng t i vo thi miu (nc L), gp mi vic u hi k. C ngi ni: Ai bo con

trai p Tru (ch Khng t) bit l ? Anh ta n thi miu m ci g cng khng bit, phi
hi. Khng t ni: Th l bit l vy.
3.16
.
T vit: X bt ch b, v lc bt ng khoa. C chi o d.
Khng t ni: Thi bn cung khng nht thit phi xuyn qua tm da (lm bia), v sc lc
khng ging nhau. l qui tc bn cung thi c.
(Li bn: Bn cung min l ton tm ton bn vo ch, xuyn qua hay khng l ty theo sc
ngi).
3.17
.
T Cng dc kh co sc chi h dng. T vit: T d ! Nh i k dng, ng i k l.
T Cng lm l sc mun b tc l cng d. Khng t ni anh T ny ! Ngi yu d ca
ngi, ta tic l ca ta.
(Ch thch: l Sc l ngy mng mt u thng, theo L l qui nh cng mt con d. Vua L b
khng cng d nhng vn bt dn np d. T Cng bn i b lun tc cng d. Khng t bt
ng, kin tr gi l, nn ni rng cng con d l nhc ta gi l).
3.18
,.
T vit: S qun tn l, nhn d vi sim d.
Khng t ni: Phng s vua cho ng l, vy m c ngi bo ta sim nnh.
3.19
:,.
28
nh Cng vn: Qun s thn, thn s qun, nh chi h? Khng t i vit: Qun s thn d l,
thn s qun d trung.
Vua L nh Cng hi: Vua sai khin b ti, b ti phng s vua, phi nh th no l tt ?
Khng t tha: Vua s dng b ti theo l, b ti th vua phi trung thnh.
3.20
.
T vit: Quan th, lc nhi bt dm, ai nhi bt thng.
Khng t ni: Bi Quan th vui m khng qu , bun m khng bi thng.

(Ch thch: Bi Quan th m u tp Kinh Thi, c chng Yu iu thc n. Qun t ho cu.
Cu chi bt c, Trin chuyn phn tc: dch ngha C gi xinh ti kia, C chng ti gii
mun gp c, khng gp c, nm canh trn trc tr mnh. Bi th vui v mc va phi.
Qun t mong nh bun bng khung, cha n ni su mun qu mc. Khng t khen l vui v
bun hi ha, khng qu ).
3.21
,:, ,,.:
,
Ai Cng vn x T Ng, T Ng i vit: H hu th d tng, n nhn d bch,Chunhn d lt,
vit: S dn chin lt. T vn chi, vit: Thnh s bt thuyt, toi s bt gin, k vng bt cu.
L Ai Cng hi T Ng v vic lp n x, T Ng tr li: i H dng cy tng, i n
dng cy bch, i Chu dng cy lt l c khin cho dn nhn thy cy lt m s hi.
Khng t nghe bit, trch T Ng rng Vic thnh, khng nn ni li. Vic nht nh
xy ra, khng nn can ngn. Vic qua, khng nn trch.
(Ch thch: X l ni th thn t, triu i no thch cy g trng cy hoc ty theo cht t.
Ci tn cy khng c ngha g. T Ng thuyt minh v 3 loi cy l c xui vua dng n x
sao cho dn s. Khng t khng hi lng, c trch T Ng.
X () l thn t v tc () l thn La. Nh vua mi nm c nhim v thay mt dn chng
t l bn th x tc. Nu l mt giang sn th t phi c x tc vy).
29
3.22
:. :, :,?.
,:
,
T vit: Qun Trng chi kh tiu tai ! Hoc vit: Qun Trng kim h ?
Vit: Qun th hu tam quy, quan s bt nhip, yn c kim ?
Nhin tc Qun Trng tri l h ?.
Vit: Bang qun th tc mn, Qun th dic th tc mn; Bang qun vi lng qun chi ho hu
phn im, Qun th dic hu phn im. Qun th nhi tri l, thc bt tri l ?
Khng t ni: Qun Trng bng d hp hi.
C ngi hi: Hay l Qun Trng tit kim ?
Khng t ni: Qun Trng qui ra ba li, thu nhiu thu m ca dn th thnh, trong nh
nui nhiu y t, mi ngi ch lm mt vic khng kim nhim, th sao gi l tit kim ?
Ngi kia hi tip: Qun Trng c bit l khng ? Khng t p: Vua ch hu dng bnh
phong trc nh, Qun Trng cng dng bnh phong trc nh. Vua ch hu m tic tip
vua khc c dng gi p chn, Qun Trng i khch cng dng gi p chn. i Qun
Trng m bit l, th cn ai khng bit l !
3.23
,: ,,,,
T ng L i s nhc, vit: Nhc k kh tri d: th tc, hp nh d; Tng chi, n nh d, kiu
nh d, d thnh.
Khng t ni vi quan nhc nc L: Ta cng c bit v nhc: khi u phi tng hp,
(nhc khp li ca), tip tc khai trin qun qut hi ha, r rng trong sng, lin tc, nh
th l thnh cng.
3.24
,:.
, .
Nghi phong nhn thnh kin, vit: Qun t chi ch t d, ng v thng bt c kin d. Tng
gi kin chi. Xut vit: Nh tam t h hon tang h ? Thin h chi v o d cu h, thin
tng d phu t vi mc c.
30
Quan trn th p Nghi xin gp (Khng t), ni: Qun t cc ni n y, cha c ai ti

cha c tip kin. Hc tr dn vo gp Khng t. Khi tr ra, v quan ni vi hc tr
ca thy Khng: Cc v ng lo bun vic Khng t mt chc. Thin h v o lu,
tri sai Khng t lm ci m cy (g m cnh bo ngi i).
(Ch thch: Khng t t b chc tng quc nc L, i chu du sang nc V, y gp quan
p tn Nghi. ng Nghi sng bi, nh gi cao vai tr thy Khng cn hn mi chc quan)
3.25
:, :,
T v Thiu: Tn m h, hu tn thin d; v V: Tn m h, v tn thin d.
Khng t ni v bn nhc Thiu: p tuyt vi, ni dung li hay, tt, v nhn xt v bn
nhc V: Rt hay, nhng ni dung km hn mt cht.
(Ch thch: Thiu l khc nhc thi vua Thun, V l khc nhc thi Chu V Vng)
3.26
?
T vit: C thng bt khoan, vi l bt knh, lm tang bt ai, ng h d quan chi tai?.
Khng t ni: Cp trn thiu khoan dung k di, hnh l thiu knh cn, gp vic tang
khng au bun, lm sao ta c th chu h c ?
Ht thin 3
1. 4.
L nhn
thin 4
31
26 bi
4.1
T vit: L nhn vi m, trch bt x nhn, yn c tri ?

Khng t vit: ni c nhn c l tt p, sng ni thiu nhn c sao gi l hiu bit ?
4.2
T vit: Bt nhn gi bt kh d cu x chung, bt kh d trng x lc. Nhn gi an nhn, tri gi

li nhn.
Khng t ni: K bt nhn khng lu cnh cng khn c, cng khng th lu ni
sung sng c. Ngi c nhn yn tm sng lm iu nhn, ngi hiu bit lm li cho
c nhn.
4.3
T vit: Duy nhn gi nng hiu nhn, nng nhn.

Khng t ni: Ch c ngi nhn c mi bit yu v ght r rng.
4.4
T vit: Cu ch nhn h, v d.
Khng t vit: Nu quyt ch thc hnh c nhn th khng lm iu c.

4.5
: ,.,,,,
,,,.
T vit: Ph d qu, th nhn chi s dc d. Bt d k o c chi, bt x d; Bn d tin, th
nhn chi s d; bt d k o c chi, bt kh d. Qun t kh nhn, h thnh danh ? Qun
t v chung thc chi gian vi nhn, to th tt th, in phi tt th.
32
Khng t vit: Giu v sang th ai cng thch. Khng dng o nhn m t c th

khng nn chn lm. Ngho v thp hn, chng ai thch. Khng dng o nhn thot
ngho hn th khng lm. Ngi qun t m b mt iu nhn, sao c th gi l qun t ?
Qun t khng lm tri iu nhn d ch trong khong cch mt ba n (*), d vi v cp
thit cng khng nh vy, d phi khn cng phiu dt cng khng xa ri o nhn.
(Li bn: * Trong khong cch mt ba n: tc l trong na ngy qun t cng khng qun
lm iu nhn c).
4.6
: ,,,,
,
T vit: Ng v kin ho nhn gi, bt nhn gi. Hiu nhn gi v d thng chi; bt nhn
gi, k vi nhn h, bt s bt nhn gi gia h k thn. Hu nng nht nht dng k lc nhn h
h ? Ng v kin lc bt tc gi. Ci hu chi h, ng v chi kin d.
Khng t ni: Ta cha thy ngi no thch iu nhn v ght k bt nhn. Ngi c
nhn khng t ci g trn ch nhn. Ngi ght iu c, thc t bit lm iu nhn, khng
chu thn thch vi k bt nhn. C ai dc sc lm iu nhn sut ngy cha ? Ta cha
thy ngi t iu nhn m khng phi dc sc rn luyn. C ngi khng cn dc sc
cng lm c iu nhn, nhng ta cha thy bao gi.
4.7
,
T vit: Nhn chi qu d, cc k ng.Quan qu, t tri nhn h.
Khng t ni: Ngi mc sai lm, cn ty theo loi ngi no. Nhn sai lm ca h, ta bit
c phi ngi c nhn khng.
(Li bn: C nhiu kiu sai lm, qun t cng c th mc sai lm nhng vn khc vi sai lm
ca k tiu nhn).
4.8
T vit: Triu vn o, tch t kh h.

Khng t ni: Bui sng nghe c o, chiu ti cht cng cam lng.
4.9
33

T vit: S ch o nhi s y thc gi, v tc d ngh d.
Khng t ni: K s lp ch v o nhn m cm thy xu h v n i mc rch, cha th
cng bn lun (v o nhn) c.
4.10
T vit: Qun t chi thin h d, v ch d, v mc d, ngha chi d b.

Khng t ni: Qun t sng trong thin h, khng k to nh, sang hn, u phi ngm xem
c hp o ngha khng.
4.11
,
T vit: qun t hoi c, tiu nhn hoi th; Qun t hoi hnh, tiu nhn hoi hu
Khng t ni: Qun t ngh n o c, tiu nhn ngh n t ai.

Qun t coi trng hnh thc php tc, tiu nhn ch mong n hu.
4.12
T vit: Phng li nhi hnh, a on

Khng t vit:
K ch bit tnh n li ch ca mnh, s chuc ly nhiu on hn.
4.13
,
T vit: Nng d l nhng vi quc h, h hu ?
Bt nng d l nhng vi quc, nh l h ?
34
Khng t ni: Dng l nhng tr quc, c khng ?

Nu khng dng l nhng tr quc c th l cn c tc dng g na.
(Ch thch: l nhng tr quc l lnh o mm do, nhng nhn ln nhau. Chc hn iu ny
lc hu so vi thi i php quyn. Hnh nh ch php quyn x hi ch ngha a dng
l nhng kiu Khng t)
4.14
.
T vit: Bt hon v v, hon s d lp; Bt hon mc k tri, cu vi kh tri d.
Khng t ni: Chng lo bun v khng c a v, ch lo khng c c ti xng vi a v y.
Khng cn lo ngi khc khng hiu mnh, nn lo lm sao c nng lc khin cho ngi
khc bit mnh.
4.15
: .
.
, .
,
T vit: Sm h, ng o nht d qun chi..
Tng t vit: Duy.
T xut, mn nhn vn vit: H v d ?.
Tng t vit: Phu t chi o, trung th nhi d h.
Khng t ni: Tr Sm , o ca ta nht qun mt im thi.
Tng t: ng .
Khng t i ra, mt ngi khc hi: Thy ni nh vy c g?.
Tng t ni: o ca thy ch c mt ch trung th thi.
35
[ Ch thch: Tng t l Tng Sm.

Trung ngha l trung thnh, tn tm theo o nhn. Mnh lm c ri th mun ngi khc
cng lm c (k dc t nhi t nhn).
Th l: Ci g mnh khng mun th cng ng lm cho ngi khc (k s bt dc, vt thi
nhn) ]
4.16
,
T vit: Qun t d ngha, tiu nhn d li.
Khng t ni: Ngi qun t ch bit iu ngha, k tiu nhn ch bit iu li.
4.17
T vit: Kin hin t t yn, kin bt hin nhi ni t tnh d.

Khng t ni: Nhn thy ngi hin th noi theo, thy k khng hin th xem xt li mnh.
4.18
,,,
T vit: S ph mu k gin, kin ch bt tng, hu knh bt vi, lao nhi bt on.
Khng t ni: Phng dng cha m phi can ngn khuyn gii, nu can khng c, vn
phi tn knh khng lm tri, ng cha m mt v on gin.
4.19
T vit: Ph mu ti, bt vin du, du tt hu phng

36
Khng t: Cha m cn sng, khng c i xa, nu i phi ni r ni c th.
(Li bn: Thi i ngy nay thc kh lm theo li Khng t, ch cn nh phn cht cu ni)
4.20
T vit: Tam nin v ci ph chi o, kh vi hiu h.

Khng t: Ba nm khng thay i cch i x vi cha m, c th gi l con hiu.
4.21
T vit: Ph mu chi nin, bt kh bt tri d. Nht tc d h, nht tc d c.

Khng t ni: Tui tc ca cha m, con khng th khng bit. Bit l vui mng hoc l
lo s.
(Li bn: Vui mng cha m thng th, lo s cha m gi yu bnh tt v cn lo hu s)
4.22
T vit: C gi ngn chi bt xut, s cung chi bt i d.

Khng t: Ngi xa thn trng li ni ra, bi s xu h khng thc hin c li ni.
4.23
T vit: D c tht chi gi tin h.

Khng t: Ngi bit t kim ch mnh m phm sai lm l rt t.
37
4.24
.
T vit: Qun t dc nt ngn nhi mn hnh.
Khng t: Qun t ni nng chm ri, thc hnh th nhanh nhn.
4.25
T vit: c bt c, tt hu ln.
Khng t: Ngi o c khng bao gi b c lp, t c bn hu gn gi.
4.26
T Du vit: S qun sc, t nhc h; Bng hu sc, t s h.

T Du ni: Th vua m lun k sai lm ca vua, d chuc ly phin toi lng nhc; kt
giao bn b m lun gp sai lm ca bn, d b mi ngi xa lnh.
Ht thin 4
1. 5.
Cng D Trng
thin 5
28 bi
5.1
: ,.
38
T v Cng D Trng, Kh th d, tuy ti luy tit chi trung, phi k ti d. D k t th chi.

Khng t ni v Cng D Trng:C th g con cho Trng, tuy n b ngi t nhng ti ny
khng do n gy ra. Sau Khng t g con gi cho Trng.
5.2
,.
T v Nam Dung, bang hu o, bt ph; Bang v o, min hnh lc. D k huynh chi t th
chi.
Khng t ni v Nam Dung:Nc c o, khng b ph trut; Nc v o, khng b hnh
pht. Sau Khng t em g chu gi cho Dung.
(Ch thch:Nam Dung th vua theo o Trung dung, khi nc nh thnh vng c khen ngi,
khi nc nh suy n cng khng b ch trch, trng pht)
5.3
T v T Tin, qun t tai nhc nhn, L v qun t gi, t yn th t

Khng t ni v T Tin: Ngi ny qu ng l qun t. Nu ni nc L khng c ngi
qun t, th T Tin hc t u c nhng phm cht nh vy ch.
5.4
:?. :. :. :
T Cng vn vit: T d h nh ?
T vit: Nh, kh d.
Vit: H kh d ?
Vit: H lin d.
T Cng hi: T l ngi th no ?
Khng t p: Ngi ging nh mt cng c.
T Cng hi : Nh cng c no ?
39
Khng t: Nh ci h lin
(Ch thch: H lin l ci bnh ng thc n cng trong tng miu
ni T Cng (tn l T) l ngi ti nhng ch gii mt loi cng vic).
5.5
:. : ,,
Hoc vit: Ung d nhn nhi bt nnh.
T vit: Yn dng nnh ? Ng nhn d khu cp, l tng nhn, bt tri k nhn. Yn dng nnh?
C ngi ni: Ung l ngi c c nhn, khng bit nnh (km ti n ni). Khng t ni:
Ti sao phi c ti ni kho? Nhanh mm ming ci thay cho ngi ta, thng b ngi
ta ght, ta chng bit anh ta c nhn khng. Sao cn phi nnh ?
5.6
:.
T s Tt iu Khai s, i vit: Ng t chi v nng tn. T duyt.
Khng t bo Tt iu Khai ra lm quan, anh ta tr li: Con ngh con cha t tin ra lm
quan. Khng t nghe rt vui lng.
(Li bn: Thy mng v hc tr khim tn, thn trng, chng hng mu v vp ra lm quan nh
nhiu tr khc. Li khng coi nh vic quan)
5.7
:,,,, :,
.
T vit: o bt hnh, tha ph ph hi, tng ng gi, k Do d !.
T L vn chi h. T vit: Do d ho dng qu ng, v s th ti.
Khng t vit: Nu o ca ta khng c thc hin, ta s ngi b g tri ra bin, theo ta
i c l ch c Trng Do T L nghe thy rt vui.
40
Khng t ni tip: Do ny, ch dng cm ca ngi cao hn ta, tm u ra ngi nh th.

(Ch thch: Khng t biu l ch quyt tm truyn b o nhn ti cng. ng khen hc tr
Trng Do tc T L c c c dng lm vic ngha)
5.8
:. :,,,
.. ,
.,,
Mnh V B vn T L nhn h ? T vit: Bt tri d. Hu vn.
T vit: Do d, thin tha chi quc, kh s tr k ph d, bt tri k nhn d.
Cu d h nh?.
T vit: Cu d, thin tht chi p, bch tha chi gia, kh s vi chi t d, bt tri k nhn d.
Xch d h nh ?.
T vit: Xch d, thc i lp triu, kh s d tn khch ngn d, bt tri k nhn d.
Mnh V B hi rng T L c c nhn khng. Khng t ni: Khng bit. B li hi.

Khng t ni: Trng Do c th giao qun l nc nghn c xe, nhng ta khng bit hn l
ngi c nhn hay khng.
Li hi tip: Cu l ngi th no?.
Khng t ni: Nhim Cu c th giao lm quan t mt p c nghn h, ch huy lnh trm
binh xa, cn n c nhn hay khng, ta khng bit.
Cn Cng Ty Xch th no ?.
Khng t p: Xch , mc l phc ng trong triu nh, ph trch tip i khch nc
ngoi. Nhng ta cng khng bit anh ta l ngi c c nhn khng.
(Li bn: Con ngi c nng lc lm vic th c tn nhim. Nhng phi qua thc t mi nh
gi c c nhn ca h).
5.9
41
:,
.
T v T Cng vit: Nh d Hi d thc d ?.
i vit: T d h cm vng Hi ? Hi d vn nht d tri thp, t d vn nht d tri nh.
T vit: Pht nh d. Ng d nh pht nh d..
Khng t ni vi T Cng: Ngi vi Nhan Hi ai gii hn ?
T Cng p: Con lm sao dm snh vi Nhan Hi. Hi nghe mt vic th suy ra c
mi vic, con nghe mt vic ch suy ra c 2 vic thi.
Khng t ni: Chng bng. Ta v ngi chng bng Hi.
(Li bn: Th gii bao la phong ph nhng vic ny c lin quan vi vic kia. Hc cn bit suy
lun t vic ny n vic khc theo cc qui lut bin chngT Cng t bit mnh khng bng
Nhan Hi, l Cng hiu bit. Ngay c Khng t cng ni mnh chng bng tr Hi).
5.10
,:,, . :,
,
T D tr tm, T vit: H mc bt kh iu d, phn th chi tng bt kh d, D d h tru
!. T vit: Th ng nhn d, thnh k ngn nhi tn k hnh; Kim ng nhn d, thnh k ngn
nhi quan k hnh. D d ci th.
T D ng ban ngy, Khng t ni: G mc th khng th o thnh cng c, bc tng
bng t xu khng th qut vi mi c. Cn g trch c anh y na. Khng t ni
thm: trc y ta ch nghe ngi khc ni th tin (anh ta), by gi ta nghe ri cn phi
quan st (anh ta) na. T D ng ngy khin ta thay i suy ngh (v anh ta).
(Ch thch: Khng t khuyn tr hc tp tch ccT D ni th hay nhng khng chm ch.
Nay thy Khng chnh mt nhn thy mi nh gi ng v anh ta).
5.11
:. :
T vit: Ng v kin cng gi. Hoc i vit: Thn Trnh.
T vit Trnh d dc, yn c cng ?.
42
Khng t ni: Ta cha thy ngi no kin cng. C ngi p Thn Trnh l ngi
nh vy.
Khng t ni: Thn Trnh nhiu dc vng, sao gi l kin cng ?
(Ch thch: Thn Trnh l ngi kiu hnh, v k, ngi ta tng nhm l kin cng)
5.12
T Cng vit: Ng bt dc nhn chi gia ch ng d, ng dic dc v gia ch nhn.

T vit: T d, phi nh s cp d
T Cng ni: Con khng chu ngi ci xu cho con, cng khng mun em vic
khng tt cho ngi khc.
Khng t ni: Tr T, ngi cha phi l ngi lm c vic .
(Ch thch: Khng t cho rng Khng mun ngi khc ti cho mnh- l thin tnh ca
con ngi, iu ny d hiu. Khng vic xu cho ngi khc th ch ngi c c nhn mi
lm c. o Nhn l vn rng ln, phc tp ng cha cp, tr T cha th theo kp).
5.13
,
T Cng vit: Phu t chi vn chng kh c nhi vn d; phu t chi ngn tnh d thin o, bt
kh c nhi vn d.
T Cng ni: Vn chng ca thy, chng ta c bit. Cn lun bn ca thy v nhn
tnh v o tri th chng ta cha bit.
(Ch thch: Nhn tnh v o tri l hai vn trit l cao xa, Khng t t bn ti bi kh nng
nhn thc ca hc tr cha ti)
5.14
T L hu vn, v chi nng hnh, duy khng hu vn.
43
T L mi khi nghe c mt vic, nu thy vn cha lm c, th rt s nghe thm

nhng vic khc.
5.15
::,,
T Cng vn vit: Khng Vn t h d v chi vn d ?

T vit: Mn nhi hiu hc, bt s h vn, th d v chi vn d.
T Cng hi: Khng Vn t v sao t tn thy l vn ?
Khng t ni: ng ta thng minh li ham hc, khng cho l nhc khi cn hi ngi di
mnh, nn t tn thy l vn.
5.16
:,,,
T v T Sn hu qun t chi o t yn: K hnh k d cung, k s thng d knh, k dng
dn d hu, k s dn d ngha.
Khng t ni v T Sn c bn phm cht ca ngi qun t: Lm ngi x s rt khim
cung. Phng th vua cung knh, c trch nhim, nui dng dn cho nhiu n hu, iu
khin dn hp l.
(Ch thch: Cng Tn T Sn l chu ca Trnh Mc cng, cm quyn nc Trnh hn 20 nm,

nh ci cch ni ting. Bi ny ni v 4 phm cht ca ngi qun l quc gia)
5.17
T vit: n Bnh Trng thin d nhn giao, cu nhi knh chi.

Khng t ni: n Bnh Trng gii v kt giao bng hu, c khi quan h vi bn lu ngy
vn tn trng bn.
5.18
44
T vit: Tang Vn Trng c thi, sn tit to chuyt, h nh k tri d !

Khng t ni: Tang Vn Trng nui mt con ra ln, quanh ct nh chm khc ni non v
hnh rong bin, ngi nh vy sao gi l ngi c tr !
(Ch thch: Tang Vn Trng su tm ra ln, quanh ct nh chm khc ni non, trn ko chm
tr hoa vn p , b Khng t ch trch. Ngi xa thng tm bt ra ly mai bi ton ct
hung, nh vua thng dng ra to, quan i phu ch c dng ra nh. Tang Vn Trng dng
ra to l khng ng php tc. Vic chm khc ni non v hoa vn p thng ch c trong
cung in hay tng miu nh vua, ngi dn thng khng c ty tin lm nh vy).
5.19
:,,
.
.
.
,
,,,,
: . .,:
.
T Trng vn vit: Lnh don t Vn tam s vi lnh don, v h sc; tam d chi, v un sc. Cu
mnh qun chi chnh, tt d co tn lnh don. H nh ?
T vit: Trung h. Vit: Nhn h h ? Vit: V tri. Yn c nhn ?
Vit: Thi t th T qun, Trn t vn hu m thp tha, kh nhi vi chi, ch tha bang, tc
vit: Do ng i phu Thi t d. Vi chi. Chi nht bang, tc hu vit: Do ng i phu Thi t d,
vi chi, h nh ?. T vit: Thanh h. Vit: Nhn h h ? Vit : V tri, yn c nhn ?
T Trng hi: T Vn ba ln lm quan lnh don nc S, khng t v vui mng; Ba ln
b bi quan m khng on hn. Mi ln thay i chc v, u em chnh s bn giao y
cho quan mi. Nn nh gi ng ta th no ?
45
Khng t ni: L ngi trung thnh. T Trng hi thm: T Vn l ngi c nhn, c

khng ? Khng t p: Ta khng bit, lm sao nh gi c nhn c.
T Trng li hi: Khi Thi t (Thi Tr) git vua T Trang cng, Trn Vn t c 10 c
xe nga dm vt b m ri nc T sang nc khc, li nhn xt: Ngi chp chnh
y cng ging nh Thi t nc ti. Ni ri li b i nc khc, c mt thi gian li
ch Cng ging nh Thi t nc chng ti Ri li b i qua nc khc, vy nh gi
ng ta th no ? Khng t p: Ngi y rt trong sch.
T Trng ni: c phi l ngi nhn khng ?
Khng t ni: Khng bit, sao vi nh gi c!
5.20
Qu Vn t tam t nhi hu hnh. T vn chi, vit: Ti, t kh h.

Qu Vn t ba ln ngh ri mi lm. Khng t nghe bit, ni: Ngh thm ln na l c
ri.
5.21
T vit: Ninh V t, bang hu o tc tri, bang v o tc ngu, k tri h cp d, k ngu bt kh

cp d.
Khng t ni: Ninh V t, khi nc nh c o, thi bnh th c ting l c c tr, khi
nc nh lon lc th mang ting ngu n. C tr nh Ninh th thin h theo kp, gi ngu
nh Ninh th thin h khng ai ui kp.
5.22
: , ,
T ti Trn vit: Qui d ! Qui d ! Ng ng chi tiu t cung gin, ph nhin thnh chng, bt
tri s d ti chi.
Khng t (lc cn nc Trn) ni: V i, v i. Hc tr qu hng ta kinh nghim cn it
i, vn chng hc vn tuy c ch kh quan nhng cha bit o su s l, m mang o
c v hiu bit bn thn.
5.23
46
T vit: B Di, Thc T bt nim cu , on th dng hy.

Khng t ni: B Di, Thc T khng nh on gin c, nn him ngi gin h.
5.24
T vit: Thc v Vi Sinh Cao trc ? Hoc kht yn, kht ch k ln nhi d chi.
Khng t ni: Ai bo Vi Sinh Cao l ngi thng thn ? C ngi n xin gim, nh khng
c khng dm ni thc, ri sang nh hng xm xin cho ngi ta (k nh ca nh mnh).
5.25
: ,,,,
T vit: Xo ngn lnh sc tc cung, T Khu Minh s chi, Khu dic s chi. Nc on nhi hu k
nhn, T Khu Minh s chi, Khu dic s chi.
Khng t ni: Nhng ngi ni kho, ngt ngo, gi b hin lnh, cung knh qu , T
Khu Minh cho nh th l ng s nhc, Khu ta cng cho l s nhc. Giu kn on hn
trong lng m gi b hu ho, T Khu Minh cho l s nhc, Khu ta cng cho l ng
nhc.
(Ch thch: T Khu Minh l tc gi b Chin quc sch)
5.26
,. ,,.
,. .
.
Nhan Uyn, T L th. T vit: Hp cc ngn nh ch ? T L vit: Nguyn xa m, y khinh cu,
d bng hu cng, t chi nhi v hm. Nhan Uyn vit: Nguyn v pht thin, v thi lao.
T L vit: Nguyn vn t chi ch. T vit: Lo gi an chi, bng hu tn chi, thiu gi hoi chi.
Nhan Uyn, T L theo hu. Khng t ni: Sao cc anh chng ni ch ca mnh (cho ta
nghe) ?
47
T L tha: Con nguyn mang xe nga, o da cu ca con cho bn hu dng, d n hng

cng khng on gin.
Nhan Uyn ni: Con nguyn khng ph trng u im ca con, khng t r cng lao ca
mnh.
T L tha: chng con mun nghe thy ni nguyn vng ca thy.
Khng t p: Ngi gi c nui dng y , bn b tin cy ln nhau, tr em c
quan tm chm sc.
5.27
: .
T vit: D h h ! Ng v kin nng kin k qu nhi ni t tng gi d.
Khng t ni: Thi ht ri ! Ta cha tng thy ngi no c th t pht hin sai lm v t
ph phn bn thn.
5.28
T vit: Thp tht chi p, tt hu trung tn nh Khu gi yn, bt nh Khu chi hiu hc d.
Khng t: Mt thn c chc nh th nht nh c mt ngi trung tn nh ta, nhng khng
hiu hc nh ta.
(Khng t tin tng rng ni no cng c ngi nhn c, nhng cha hn hiu hc)
Ht thin 5
1. 6.
Ung d
thin 6
30 bi
6.1
:
T vit: Ung d kh s nam din
Khng t ni: Nhim Ung c th ngi quay mt hng nam.
(Ch gii: Phng Nam nh nng nhiu nht, c ni gh ngi quan chc. Quan chc ngi gh
48
ta lng phng Bc, mt ngonh hng Nam. Nhim Ung hc tr Khng t hc gii ung dung,
khoan th c c qun t nn Khng t tin rng anh ny s lm quan)
6.2
:.
:,,,.
: .
Trng Cung vn t Tang B T. T vit: Kh d, gin.
Trng Cung vn: C knh nhi hnh gin, d lm k dn, bt dic kh h ? C gin nhi hnh gin,
v ni i gin h ?
T vit: Ung chi ngn nhin.
Trng Cung (tc Nhim Ung) hi Khng t v Tang B T.
Khng t ni: c y, con ngi ny gin d cht phc.
Trng Cung li hi: Sng knh nhng, lm vic gin d, gn gi dn chng, nh vy chng
tt sao? Cn nu ch c knh nhng, lm vic gin d mc mc th e rng thi qu chng?
Khng t p: Ngi ni rt ng.
6.3
:?. :,,,
,
Ai Cng vn: t thc vi hiu hc ? Khng t i vit: Hu Nhan Hi gi hiu hc, bt thin
n, bt nh qu, bt hnh on mnh t h. Kim d tc vong, v vn hiu hc gi d.
Vua L Ai Cng hi: t ca ngi c ai ham hc nht ?
Khng t p: C Nhan Hi l hc tr ham hc, khi gin khng lch lc gin qua ngi
khc, khng bao gi phm li lm c nhng bt hnh on mnh. Nay cht ri, chng
nghe thy ai hiu hc nh th na.
49
6.4
,: :
:,,
T Hoa s T, Nhim t vi k mu thnh tc. T vit: D chi ph. Thnh ch. Vit: D chi du.
Nhim t d chi tc ng bnh. T vit: Xch chi thch T d, tha ph m, y khinh cu.. Ng vn
chi d: qun t chu cp bt t ph.
T Hoa i s sang nc T, Nhim Hu tha vi Khng t: tin xe i nc T gi cho m
T Hoa mt t lng thc. Khng t bo cho mt v go. Nhim ni thm t na. Khng t
bo cho thm mt h na. Nhim Hu mang cho nm bnh (80 u). Thy th, Khng t
ni: T Hoa (tc Cng Ty Xch) i s nc T ngi xe c nga ko, mc o da va nh
va m. Ta nghe ni ngi qun t ch cu t cho ngi ngho, khng cu t ngi giu.
6.5
,,,
Nguyn T vi chi t, d chi tc cu bch, t. T vit: V. D d nh ln l hng ng h!
Nguyn T lm chc qun gia, Khng t cp tin lng chn trm u. Nguyn T t chi.
Khng t ni: ng t chi, c mang v cho ngi ngho trong xm.
6.6
,,
T v Trng Cung, vit: L ngu vi chi tuynh th gic. Tuy dc vt dng, sn xuyn bng x ch
?
Khng t ni v Trng Cung: Con b l con ca b lang lng hai sng cn i. Ngi ta
cho l m n lang nn khng dng n lm vt t. Thn ni thn sng c n b ri n u?
(Ch thch: Ngi xa cng t bng con b mu lng v rt qu mu . Trng Cung c ngi
cha c c hn h, nn nh cm quyn khng mun dng Cung lm quan. Khng t ni vy
an i Cung v phn i quan nim coi trng l lch, dng di)
6.7

T vit: Hi d k tm tam nguyt bt vi nhn, k d tc nht nguyt ch yn nhi d h
50
Khng t ni: Nhan Hi, tm lng tr y ba thng khng tri o nhn, tr khc khng
c vy, c chng ch l ngu nhin m thi.
6.8
, .
.
.
.
,
Qu Khang t vn: Trng Do kh s tng chnh d d ?.
T vit: Do d qu, tng chnh h h hu
Vit: T d kh s tng chnh d d ?
Vit: Ti d t, tng chnh h h hu
Vit: Cu d kh s tng chnh d d ?
Vit: Cu d ngh, tng chnh h h hu
Qu Khang t hi: Trng Do c th giao lm lnh o c khng ?
Khng t ni: Do l ngi quyt on, lm lnh o cn c g kh khn.
Qu Khang t hi: oan Mc T giao lm quan chc c khng ?
Khng t: T c ti nng, lm quan chc s thun li thi.
Qu hi tip: Nhim Cu lm quan c khng?
Khng t p: Cu a ti a ngh, lm quan c g kh khn u.
6.9
,:,
51
Qu th s Mn T Khin vi Ph t, Mn T Khin vit: Thin vi ng t yn ! Nh hu phc ng

gi, tc ng tt ti Vn thng h.
Qu th cho mi Mn T Khin lm quan t p Ph. Mn ni (vi ngi bo tin): Xin vui
lng t chi gip ti. Nu c ngi li n mi, ti nh phi trn ln thng ngun sng
Vn thi.
(Ch thch: quan t l quan ng u. Mn T Khin on trch h Qu tim quyn nn khng

chu ra hp tc)
6.10
,,,:,,!
B Ngu hu tt, T vn chi, t d chp k th, vit: Vong chi, mnh h phu, t nhn d nhi hu
t tt d ! T nhn d nhi hu t tt d !
B Ngu nm bnh, Khng t n thm, cm tay ni: Thi ri, y l mnh ri. Ngi tt
th ny m mc bnh ny. Ngi tt th ny m mc bnh ny !
(Ch thch: Ngi tt m mc bnh ny, chng phi do mnh gy ra, l mnh tri khng trnh
khi)
6.11
:,,,,
T vit: Hin tai Hi d, nht an thc, nht biu m, ti lu hng, nhn bt kham k u, Hi d
bt ci k lc. Hin tai Hi d
Khng t ni: Nhan Hi rt hin, mt gi cm, mt bu nc, ti ng nh, ngi khc
khng chu ni, cn Hi vn khng thay i nim vui, Hi tht l hin c.
6.12
:.
:,
Nhim Cu vit: Phi bt duyt t chi o, lc bt tc d.
T vit: Lc bt tc gi, trung o nhi ph, kim nh hoch.
52
Nhim Cu ni: Khng phi con khng thch o ca mnh, do con khng sc m thi.
Khng t ni: Nu khng sc, na ng s b d. Con t vch gii hn cho mnh
ri, khng mun tin na.
( Khng t: vn khng phi do thiu lc m l thch hay khng thch o nhn m thi)
6.13
T v T H vit: Nh vi qun t nho, v vi tiu nhn nho.

Khng t ni vi T H: Ngi nn tr thnh hc tr qun t, khng nn tr thnh hc
tr tiu nhn.
6.14
::,,

T Du vi V Thnh t. T vit: Nh c nhn yn nh lc h ? Vit: Hu m i Dit Minh
gi, hnh bt do kinh, phi cng s v thng ch yn chi tht d.
T Du lm quan t p V Thnh. Khng t ni: y ngi c thch ai khng? Tr li: c
ngi tn m i Dit Minh, i khng qua li tt, khng c vic cng th khng n cng
s.
6.15
, ,,,
T vit: Mnh Chi Phn bt pht, bn nhi in, thng nhp mn, sch k m, vit: phi cm hu
d, m bt tin d.
Khng t ni: Mnh Chi Phn khng thch khoe cng lao, chy ng sau (khi qun rt lui),
khi v n ca thnh, cm roi qut nga mng: chng phi ta dm chy sau, do ngi
khng chu tin ln trc.
(Li bn: Mnh l ngi khim tn, khi thua trn, sau khi dng cm chy sau v, cng khng
nhn mnh nh vy).
53
6.16
:
T vit: Bt hu Chc chi nnh, nhi hu Tng Triu chi m, nan h min kim chi th h.
Khng t ni: Nu khng ni kho nh Chc m c sc p nh cng t Triu nc
Tng, i nay kh m trnh b ngi ta ght b.
6.17
T vit: Thy nng xut bt do h, h mc do t o d?

Khng t ni: C ai ra khi nh m khng qua ca ? Lm ngi c sao khng theo o l
chung m lm ?
6.18
T vit: Cht thng vn tc d, vn thng cht tc s. Vn cht bn bn, nhin hu qun t.

Khng t ni: Cht phc m thiu vn v th hoang d, vn v m b qua cht phc th ph
phim (mang tnh sch v/ l thuyt sung). Vn v v cht phc hon ho, y l ngi qun
t.
6.19
T vit: Nhn chi sinh d trc, vng chi sinh d hnh nhi min
Khng t ni: Ngi sng c nh thng ngay. Khng ngay thng cng sng c, y l
nh may mn trnh khi tai ha m thi.
6.20
T vit: Tri chi gi bt nh hiu chi gi, hiu chi gi bt nh lc chi gi.
54
Khng t ni: Ngi hiu bit (o l) khng bng k thch o l, thich o l khng bng
thi hnh o l lm vui.
6.21
T vit:: Trung nhn d thng, kh d ng thng d; Trung nhn d h, bt kh d ng thng

d.
Khng t ni: Ngi bc trung tr ln c th dy cao su; Bc trung tr xung th khng
th dy cao su c.
6.22
,:,,,:
Phn Tr vn tr, T vit: V dn chi ngha, knh qu thn nhi vin chi, kh v tri h.
Vn nhn, vit: Nhn gi tin nan nhi hu hoch, kh v nhn h.
Phn Tr hi v tr, Khng t p: Phc v dn v ngha. Tn knh qu thn m ng xa,
th l hiu ch tr.
Li hi v c nhn. Khng t p: Ngi nhn chu gian kh trc, thu hoch sau, l
ngi nhn.
(Phn Tr l ngi nh xe, hc vn thp, Khng t gii thch ch tr, ch nhn rt n gin d
hiu)
6.23
,,
T vit: Tr gi nho thy, nhn gi nho sn; tr gi ng, nhn gi tnh; tr gi lc, nhn gi
th.
Khng t ni: Ngi tr a nc, ngi nhn thch ni; Ngi tr hot ng, ngi nhn
yn tnh; Ngi tr sng vui, ngi nhn sng th.
6.24
55

T vit: T nht bin, ch L; L nht bin, ch o.
Khng t ni: Nc T thay i, tin n nc L; nc L thay i tin n o.
(Ch thch: Khng t so snh s tin b ca hai nc)
6.25
T vit: C bt c, c tai ! C tai !

Khng t ni: Ci bnh ru khng ra bnh ru. Bnh ru y ! sao c th gi l bnh
ru ?
Ch thch: thi xa bnh ru l c 6 gc cnh l ng mu mc, nu thay bng ci bnh khc
chng t ch l b coi thng, nn Khng t lo lng.
Li bn: Ngi bnh thng, thc dng s ch trch Khng t l qu my mc, cng thc, cng
nhc. Ct yu l c ru cng, cn g ci bnh ng phi ng mu mc (!). y l cu chuyn
tiu biu cho tnh l gio nghim tc m Khng t, o Nho yu cu.
6.26
:, :

T Ng vn vit: Nhn gi tuy co chi vit tnh hu nhn yn, k tng chi d ? Khng t vit: H
vi k nhin d ? Qun t kh th d, bt kh hm; Kh khi d, bt kh vng d.
T Ng hi: Ngi nhn c c bo c ngi ri xung ging, anh ta c nhy xung cu
khng?
Khng t p: Sao phi lm vy ? Qun t tm cch cu ngi, khng th t hm hi thn
mnh; Qun t c th b la bi nhng iu c l, nhng khng th b hi v li xng by.
6.27
T vit: Qun t bc hc vn, c chi d l, dic kh d pht bn h phu.
56
Khng t ni: ngi qun t trc hc vn, sau hc l, nh vy khi tri o.
6.28
, :
T kinNamt, T L bt duyt. Phu t th chi vit: D s ph gi. Thin ym chi! Thin ym
chi !
Khng t gp nng Nam t, T L khng vui. Khng t th rng: Nh ta m lm g tri l
th tri pht ta.
(Ch thch: nngNamt l v vua V Linh cng nc V, nng rt p nhng nhiu tai ting. Ai
mun lm quan u ra mtNamt trc T L ngh rng thy Khng cng lm nh ngi
thngNhng Khng t v vic cng m n ch khng nh cy, ngi phi th vi hc tr)
6.29
T vit: Trung dung chi vi c d, k ch h h! Dn tin cu h.

Trung dung l o c tt p cao nht ! Dn chng t lu thiu hn o c ny.
6.30
:,.
., , . ,.
T Cng vit: Nh hu bc thi dn nhi nng t chng, h nh ? Kh v nhn h? T vit: H
s nhn ? Tt d thnh h ! Nghiu Thun k do bnh ch. Phu nhn gi, k dc lp nhi lp
nhn, k dc t nhi t nhn. Nng cn th th kh v nhn chi, phng d d.
T Cng ni: Nu c mt ngi a nhiu iu tt n cho dn, gip dn sng tt, c phi
l ngi nhn khng ?
Khng t p: Khng ch l ngi nhn m l bc thnh nhn. Vua Nghiu vua Thun
cng kh lm c nh vy. Ngi c nhn mun thnh ngi nhn c th cng mun
ngi khc nh mnh, ngi c nhn lm c vic g cng mun ngi khc t nh
th. Ly bn thn mnh lm th d hiu ngi khc, c nhn l
vy.
57
Ht thin 6
1. Thut nhi
thin 7
38 bi
7.1
T vit: Thut nhi bt tc, tn nhi hiu c, thit t ng lo Bnh

Khng t ni: Ta ch thut li ch khng sng tc, ta yu v tin vn ho c, trm v mnh
nh lo Bnh.
(Li bn: Khng t khim tn ni mnh ch thut li li dy c nhn ch khng sng to, ct sao
cho mi ngi do tin tng c nhn m tip thu o thnh hin l c, thy ch cn bn quyn
tc gi. Lo Bnh t truyn thuyt l ngi sng lu. Khng t khim tn ni ta bit nhiu ch
v ta sng lu thi).
7.2
T vit: Mc nhi thc chi, hc nhi bt ym, hi nhn bt quyn, h hu ng tai ?

Khng t: Lng yn nh iu hc, kin tr hc tp khng bit chn, dy bo ngi khc
khng bit mt mi, ta lm c vic no trong ba vic y ?
7.3
, ,,,
T vit: c chi bt tu, hc chi bt ging, vn ngha bt nng t, bt thin bt nng ci, th ng
u d.
58
Khng t ni: c hnh m khng tu dng, hc khng ging gii, thy vic ngha khng
lm, mc iu sai khng chu sa cha, l nhng ni lo ca ta.
7.4
T chi yn c, thn thn nh d, yu yu nh d.

Khng t khi nh an nhn, chn tay thoi mi bung lng, sc mt vui v
7.5
T vit: Thm h ng suy d ! Cu h ng bt phc mng kinChucng.

Khng t: Ta gi yu lm ri, t lu ta khng nm mng thy Chu cng.
(Ch thch: Chu cng tc Chu Cng n, ph gip anh l Chu V Vng dit tr vua Tr, lp ra
nh Chu. Khi anh cht, li ph chu rut ln ngi l Chu Thnh Vng, ng vai tr c vn ti
cao xy dng nh Chu cai tr ngn nc ch hu. Chu cng tip tc cng vic ca cha l Chu
Vn Vng ch gii b sch Kinh Dch- b sch trit hc c in nht x Trung Hoa. Khng t
rt sng bi Chu cng, kin trc s nh Chu, thng gi l thnh nhn. Li ni ca Khng t c
hai : lo bun v sc khe suy yu m l ch nh Chucha c phc hi)
7.6
T vit: Ch o, c c, y nhn, du ngh.

Khng t ni: C ch hc hnh theo o, da vo c, ung dung hc ngh.
7.7
T vit: T hnh thc tu d thng, ng v thng v hi yn.

Khng t ni: T mnh dng ln mt b nem, ta cha t chi dy bo ai bao gi.
7.8
59
:,,
T vit: Bt phn bt khi, bt ph bt pht. C nht ngung bt d tam ngung phn, tc bt phc
d.
Khng t ni: K no cha ut c v cha hiu c th ta khng gi m cho. K no
khng hm hc v cha th ni ra c th ta chng hng dn cho ni. K c ta ch
cho mt gc (vung) m chng bit t xt ba gc kia th ta chng dy n na.
7.9
T thc hu tang gi chi trc, v thng bo d.
Khng t n ving nh c tang, khng bao gi n no.
7.10.
T th nht khc, tc bt ca
Hm no Khng t i ving m tang, sut ngy hm y khng ca ht.

(Li bn: Khng t i ving tang rt thc lng, chng chiu l qua loa)
7.11
:,, !.:,?.
:,,
T v Nhan Uyn vit: Dng chi tc hnh, x chi tc tng, duy ng d nh hu th phu!. T L
vit: T hnh tam qun, tc thy d ?
T vit: Bo h bng h, t nhi v hi gi, ng bt d d. Tt d lm s nhi c. Hiu mu nhi
thnh gi d.
Khng t ni vi Nhan Uyn: Dng ta th ta gip cho s nghip, khng dng th ta i n,
ch c ta vi ngi lm c th thi.
60
T L hi: Nu Thy cm qun i nh gic, thy chn ai theo ?

Khng t p: K tay khng m bt cp, khng thuyn m li qua sng, cht khng tic
thn, nhng k y ta khng cho theo vi ta. Khi lm s t phi bit lo lng thn trng, suy
tnh mu lc thnh cng, nhng ngi ta mi cho theo.
(Li bn: T L t ho mnh c dng kh, t c thy nh gi cao. Nhng Khng t ch nh

gi cao nhng ngi mu tr, cn trng)
7.12
,,
T vit: Ph nhi kh cu d; tuy chp tin chi s, ng dic vi chi. Nh bt kh cu, tng ng s
hiu.
Khng t ni: giu sang m c th cu c th d c phi lm k u sai thp km ta cng
lm. Nu khng th giu c th ta ch lm vic ta thch thi.
7.13
, ,
T chi s thn: Trai, chin, tt.
Khng t c tnh thn trng (i vi 3 th): Trai gii, chin tranh v bnh tt.
(Ch thch: Trai gii l n chay v cng l ng qui cch)

7.14
,
T ti T vn Thiu, tam nguyt bt tri nhc v, vit: Bt vi nhc chi ch t d.

Khng t nc T nghe c bn nhc Thiu, ba thng sau n tht khng thy mi v g
c, bn ni: Khng ng nhc thiu (ca vua Thun) iu luyn n th.
(Ch thch: Bn nhc tn Thiu sng tc thi vua Thun c dng lm l trong cung nh, c
dp Khng t c nghe, mi ba thng sau cn d mNgy nay khng cn lu c bn nhc
ny. V sau Trung Quc v VitNam gi quc ca l quc thiu)
61
7.15
:.:
::. ::
Nhim Hu vit: Phu t vi V qun h ? T Cng vit: Nc, ng thng vn chi. Nhp, vit: B
Di, Thc T h nhn d ? Vit: C chi hin nhn d. Vit: On h ?. Vit: Cu nhn nhi c
nhn, hu h on. Xut, vit: Phu t bt vi d.
Nhim Hu hi: C phi thy ta i gip vua nc V khng?
T Cng ni: Th , ta i hi thy xem. Ni ri n gp Khng t tha: B Di, Thc
T l con ngi nh th no ?. Khng t p: H l ngi hin ngy xa. T Cng hi
tip: H c on hn g khng ? Khng t ni: Theo ui iu nhn m c iu nhn, cn
g phi on hn.
T Cng quay v ni vi Nhim Hu: Thy ta chng i gip nc V u.
(Ch thch: B Di, Thc T l con ca vua C Trc, tranh nhau nhng ngi cho ngi h khc,
n mc phi trn i khi b p lm vua. nc V, sau khi V Linh Cng mt, chu ni ca
vua l Khoi Ht c c lm vua, cha l Khoi Qu m mu tranh ngi vua. Hai cha con ginh
ngi vua l bt nhn. C hai thy tr Khng t T L u trnh ni thng ci bt nhn ca vua
nc V m din t quan im ca mnh thng qua tm gng B Di, Thc T.
Hai thy tr qu l ngi thn trng tinh t trong ng x).
7.16
: ,,
T vit: Phn s thc m thy, khc qung nhi chm chi, lc dic ti k trung h. Bt ngha nhi
ph th qu, ng nh ph vn.
Khng t ni: n cm go th ung nc l, ng ko cnh tay m gi, nim vui trong

ri. Bt ngha m giu c ph qu, ta coi nh m my tri vy.
7.17

T vit: Gia ng sc nin, ng thp d hc Dch, kh d v i qu h.
Khng t ni: Tri cho ta sng thm t nm na, nu c 5 hoc 10 nm nghin cu thng
Kinh Dch, c th khng mc phi sai lm ln.
7.18
62

T s nh ngn, Thi, Th, chp L, giai nh ngn d.
Khng t thch li ni nh nhn, Kinh Thi, Kinh Th v chp hnh L, u l nhng li
thanh nh c.
7.19
,: ,,
Dip Cng vn T L Khng t, T L bt i. T vit: Nh h bt vit, k vi nhn d, pht

phn vong thc, lc d vong u, bt tri lo chi thng ch vn nh.
Dip Cng hi T L v Khng t, T L khng tr li Khng t (bit vy) ni vi T
L: Sao ngi khng ni thy ca ngi theo o nhn, lo lng qun n, vui qun c su,
chng h bit tui gi n.
7.20
T vit: Ng phi sinh nhi tri chi gi, hiu c, mn d cu chi gi d.

Khng t ni: Ta chng phi sinh ra bit tt c, l do a thch o c xa, cn mn tm
hc hi m nn.
7.21
:
T bt ng: qui, lc, lon, thn.
Khng t khng bn ti chuyn: k qui, bo lc, phn lon, qu thn.
(Li bn: Khng t l ngi thn trng, cho rng nu bn tn mi 4 chuyn y s b nh hng.
Ch nn bn nhng chuyn ng bn, c ch li theo hng nhn ngha thi)
7.22
63
T vit: Tam nhn hnh, tt hu ng s yn. Trch k thin gi nhi tng chi, k bt thin gi nhi
ci chi.
Khng t ni: Ba ngi cng i, tt c ngi l thy ta. Ta chn iu tt i theo, cn
iu khng tt th trnh i.
(Li bn: Ba ngi kh ging nhau, vy ta c th hc ngi khc iu g )
7.23
T vit: Thin sinh c d, Hon i k nh d h ?

Khng t ni: Tri ph cho ta o c, Hon i lm g c ta ?
(Ch thch: Khng t i dy hc v, lm l di mt gc cy c th, quan t m nc Tng l
Hon i sai cht cy nhm git Khng t)
7.24
,
T vit: Nh tam t d ng vi n h ? Ng v n h nh. Ng v hnh nhi bt d nh tam t gi,
th Khu d.
Khng t ni: Cc ngi c ngh ta cn iu g giu dim ? Ta chng giu dim iu g.
Ta chng c vic g lm m khng cho cc ngi bit, nh chnh ta l Khu vy.
7.25
T d t gio: Vn, hnh, trung, tn

Khng t ly 4 iu dy hc tr l: Vn hc, c hnh, trung thnh v tn ngha.
7.26
,
,,,,
T vit: Thnh nhn ng bt c nhi kin chi h ! c kin qun t gi, t kh h. T vit: Thin
nhn ng bt c nhi kin chi h ! c kin hu hng gi, t kh h. Vong nhi vi hu, h nhi vi
doanh, c nhi vi thi, nan h hu hng h.
64
Khng t ni: Bc thnh nhn th ta cha nhn thy ! Ngi qun t th ta gp ri. Khng
t li ni: Bc thin nhn ta cng cha nhn thy, mi c thy bc hng gi (ngi gi
tm lng nhn son st, khng thay i). Nhng k khng c m gi nh c, thiu thn m
gi b y , ngho hn m gi b giu sang th k y cng chng gi c tm lng
chung thy.
7.27
T iu nhi bt cng, dc bt x tc.
Khng t cu c m khng bao gi dng li vt, sn th khng bn con chim v t

ngh
(Li bn: c nhn ca Khng t bao gm c loi vt . Ngi trnh nh li vt c nhng con c
nh, trnh bn chim trong t v c th n ang p trng)
7.28
: ,,,,
T vit: Ci hu bt tri nhi tc chi gi, ng v th d. a vn, trch k thin gi bt nhi tng chi,
a kin nhi thc chi, tr chi th d.
Khng t ni: C loi ngi khng bit g nhng t ra ci g cng bit, ta khng phi ngi
nh th. Lng nghe nhiu, chn ly iu hay m lm, quan st nhiu, ghi nh k lm kin
thc ca mnh. Ngi nh vy c th xem l bc thng tr ri.
7.29
,:,,
,
H hng nan d ngn, ng t kin, mn nhn hoc. T vit: D k tin d, bt d k thoi d,
duy h thm ? Nhn khit k d tin. D k khit d. Bt bo k vng d.
Ngi lng H kh tr chuyn, mt a b lng H gp Khng t xin vo hc, nhng hc
tr khc thy nghi ng. Khng t ni: Ta ng h s tin b, khng thch ci suy thoi, sao
65
li i x thm t ? H chn thnh n vi mnh, ta tn thnh s trong sch v t. Khng

nn ngh n qu kh ca h.
7.30
T vit: Nhn vin h tai ? Ng dc nhn, t nhn ch h.

Khng t ni: Chng l iu nhn xa xi vy ? Ta mun t iu nhn th iu nhn s
n.
7.31
: ,:,
, ,,
, ,
Trn t bi vn: Chiu Cng tri l h ? Khng t vit: Tri l. Khng t thoi, p Vu M K nhi
tin chi vit: Ng vn qun t bt ng, qun t dic ng h ? Qun th Ng, vi ng tnh, v
chi Ng mnh t. Qun nhi tri l, thc bt tri l ? Vu M K d co. T vit: Khu d hnh, cu
hu qu, nhn tt tri chi.
Quan t bi nc Trn hi: Vua L Chiu Cng c bit l khng ?
Khng t tr li: Bit l.
Sau khi Khng t ra ngoi, quan t bi vi cho Vu M K ri tin n ni: Ta nghe ni
qun t khng thin v, sao ngi qun t nh Khng t li thin v ? Vua (L) ci con
gi nc Ng l ngi cng h, gi b y l Ng mnh t (dng th h Ng). Vua L m
bit l th cn ai khng bit l ?!
Sau Vu M K ni li, Khng t ni: Ta tht may mn, ch mc cht sai lm th c ngi
pht hin ch ra cho.
(Li bn: Khng t khng bit vic vua L (ng hng) ly ngi cng h, khi c ngi
khc ni ra, ng ly lm vui ch khng gin. l bn lnh ca ngi c c nhn)
7.32
66

T d nhn ca nhi thin, tt s phn chi, nhi hu ha chi.
Khng t ngi ht cng ngi khc m thy ai ht hay, t s mi h ht li mnh c
cng ht theo.
7.33
T vit: Vn, mc ng do nhn d. Cung hnh qun t, tc ng v chi hu c.

Khng t ni: V tri thc vn ho, ta cng ch bng ngi khc. Ta t mnh thc hnh o
nhn th cha tha mn c bao nhiu.
7.34
:,,

T vit: Nhc thnh d nhn, tc ng khi cm ? c vi chi bt ym, hi nhn bt quyn,
tc kh v vn nh d h. Cng Ty Hoa vit: Chnh duy t bt nng hc d.
Khng t ni: Nu bo l ngi nhn c, ta u dm nhn ? Hnh ng theo thnh nhn
th ta cha bit chn, dy ngi cha bit mt mi, ch c th ni vy thi. Cng Ty Hoa
ni: Nhng iu , hc tr ti con khng hc ni.
7.35
,::

T tt bnh, T L thnh o. T vit: Hu ch ? T L i vit: Hu chi. Ly vit: o
nh thng thn k.. T vit: Khu chi o cu h.
Khng t b bnh, T L nh lm l cu cng thn linh. Khng t ni: C vic ? T
L p: C, sch Ly vit: Cu xin cc v thn trn.
Khng t ni: Ta cu khn t lu ri.
(Li bn: Thi thng, con ngi khi cn thit mi i cu xin thn linh. Khng t ni cu
khn t lu ngha l ng thc hnh iu nhn c hp vi thn linh, t s c ph
tr)
67
7.36
T vit: Xa tc bt tn, kim tc c. D k bt tn d, ninh c.

Khng t ni: Xa x qu th ngo mn thiu khim tn, tit kim qu th tn mn. Nu
khng c rng ri th th tit kim cn hn.
7.37
T vit: Qun t thn ng ng, tiu nhn trng thch thch

Khng t ni: Qun t lun lun thng thn ung dung v t, tiu nhn lc no cng u su
lo lng.
7.38
T n nhi l, uy nhi bt mnh, cung nhi an.

Khng t n ha m nghim tc, uy nghi nhng khng th bo, cung knh m an nhn.
Ht thin 7
8.
Thi B
thin 8
21 bi
8.1
:,
T vit: Thi B, k kh v ch c d d h. Tam d thin h nhng, dn v c nhi xng yn.
Khng t ni: Thi B l con ngi c c ht mc. Ba ln em thin h nhng cho
ngi khc, khng dn chng bit m ca ngi.
(Ch thch: Thi B l con trng ca vua ch hu C Cng n Ph (t ph nh Chu), bit nh
vua mun chn C Xng, con ngi em trai t l Qu Lch ca mnh lm vua. Thi B bit
68
nguyn vua cha, bn bn vi ngi em l Trng Ung cng trn sang x Ng Vit cha d dng
thc hin nguyn)
8.2
,,
T vit: Cung nhi v l tc lao, thn nhi v l tc t, dng nhi v l tc lon, trc nhi v l tc
gio. Qun t c thn, tc dn hng nhn, c cu bt di, tc dn bt thu.
Khng t ni: Cung knh m khng bit l th mt nhc, cn thn m khng bit l th s
hi, dng cm m thiu l th sinh lon nghch, ngay thng m khng bit l th d nng
ny. Qun t ngi cp trn nu bit i i nng hu vi ngi thn thch th dn chng
hng hi theo iu nhn, khng lnh nht vi bn c, quan chc c th dn chng khng
i x bc bo vi nhau.
8.3
/
Tng T hu bnh, triu mn t vit: Khi d tc ! Khi d th ! Thi vn: Chin chin cng
cng cng, nh lm thm uyn, nh l bc bng nhi kim nhi hu, ng tri min phu, tiu t !
Tng T m nng, gi hc tr n ni: Xem chn ca ta, xem tay ta Kinh Thi vit Run
ry nm np, nh i ven vc thm, nh bc trn lp bng mng nc su, t nay v
sau, ta khng cn lo l lm thng tn thn th vn ca m cha na, cc tr i !
(Li bn: Cu th trong Kinh Thi nhc con ngi thng xuyn cn thn gi gn thn th
Tng t sp cht, nhn thy thn th mnh nguyn vn th yn tm rng cha lm xc phm tn
thng thn th, tc l gi c ch hiu)
8.4
,
Tng T hu tt, Mnh Knh t vn chi. Tng T ngn vit: iu chi thng t, k minh d ai ;
Nhn chi thng t, k ngn d thin. Qun t s qu h o gi tam: ng dung mo, t vin
bo mn h; Chnh nhan sc, t cn tn h; Xut t kh, t vin b bi h. Bin u chi s, tc hu
ti tn.
69
Tng t m nng, Mnh Knh t n thm. Tng t ni: Con chim sp cht ting ku bi
thng, con ngi sp cht li ni rt thc. Qun t theo o cn ch ba iu: C ch
nn khoan thai im m; t ri xa th bo ngo mn); Sc mt oan trang nn c tn
nhim, ct li ni th ch ging iu trnh th b sai st. Cn vic cng t khc c
quan ch s lo toan.
8.5
,,
Tng T vit: D nng vn bt nng, d a vn qu, hu nhc v, thc nhc h; Phm nhi
bt gio..Tch gi ng hu thng tng s t h.
Tng t ni: Ngi lm c li dm i hi ngi khng bit, ngi bit nhiu li i hi k
bit t. C ti nng m nhn qua nh khng c, c hc thc m th hin nh khng. B xc
phm m khng tranh ci so o. Ta tng c nhng ngi bn c nh th.
8.6
: ,,
Tng t thuyt: Kh d thc lc xch chi c, kh d k bch l chi mnh, lm i tit nhi bt ot
d. Qun t nhn d ? Qun t nhn d.
Tng T ni: C th gi gm vua cn nh tui, c th giao vn mnh quc gia, nguy him
thn mnh khng mt kh tit. Ngi y c phi qun t khng ? ng l ngi qun t.
8.7
:,
Tng T vit: S bt kh d bt hong ngh, nhm trng nhi o vin. Nhn d vi k nhm, bt
dic trng h? T nhi hu d, bt dic vin h ?
Tng T ni: K s khng th thiu l tng ln lao v ch kin cng bi v bi v h
phi gnh vc trch nhim ln lao. Gnh iu nhn chng phi rt nng ? n cht mi
c ngng ngh, chng phi ng di ?
8.8
T vit: Hng thi, lp l, thnh nhc.
70
Khng t ni: Th c th gy hng th lm iu tt, l gip ta lp thn, m nhc gip ta

tu dng, hon thnh nhn cch.
8.9
T vit: Dn kh s do chi, bt kh s tri chi.

Khng t ni: C th khin cho dn chng i theo ng ca ta, khng th h hiu v
sao phi nh vy.
(Li bn: Cu ni trn c mt cch hiu khc, nu nh du phy khc i th cu ni s l: Dn

kh s, do chi; Bt kh s, tri chi: Nu dn ng lm theo th h lm; Nu dn cha hiu
th phi gii thch cho h bit).
8.10
T vit: Hiu dng tt bn, lon d. Nhn nhi bt nhn, tt chi d thm, lon d.
Khng t ni: K dng m ght s ngho hn ca mnh th d lm lon. K bt nhn m b

ght b qu mc cng d lm lon.
8.11
T vit:: Nh huChucng chi ti chi m, s kiu th ln, k d bt tc quan d d

Khng t ni: Nu c ngi ti nng v ngh thut gii nh Chu cng m kiu ngo, keo
kit th nhng phm cht khc ca ngi khng cn quan st na lm chi.
8.12
T vit: Tam nin hc, bt ch lc, bt d c d

Ngi i hc ba nm chng ch cu bng lc, t thy ngi c nh vy.
71
8.13
:.

T vit: c tn hiu hc, th t thin o. Nguy bang bt nhp, lon bang bt c. Thin h hu
o tc kin, v o tc n. Bang hu o, bn th tin yn, s d; Bang v o, ph th qu yn,
s d.
Khng t ni: Dc lng tin vo hc o, quyt t qun thn gi o, khng n nhng
nc nguy him, khng t lon lc. Thin h c o th ra lm quan, v o th i n.
Nc c o m ngho nn th ng s nhc. Nc nh lon lc m mnh giu c cng ng
s nhc.
8.14
T vit: Bt ti k v, bt mu k chnh.
Khng t ni: Khng gi chc v no th ng bn v vic y.
8.15
T vit: S Ch chi th Quan th chi lon, dng dng h doanh nh tai.

Khng t ni: Nhc s Ch mi ph nhc bi Quan thmi nghe n o, sau thy do dt
vui thch thun tai lm.
8.16
T vit: Cung nhi bt trc, ng nhi bt nguyn, khng khng nhi bt tn, ng bt tri chi h.
Khng t ni: Cung vng m thiu ngay thng, km hiu bit m khng chn thnh, bt
ti m khng tn ngha. Ta khng hiu loi ngi ny.
8.17
,
72
T vit: Hc nh bt cp, do khng tht chi.

Khng t ni: Hc tp phi nh ui khng kp, d c ui kp cn s mt mt iu
hc.
8.18
T vit: Nguy nguy h, Thun V chi hu thin h d nhi bt d yn.

Khng t ni: Lng lng cao c thay vua Thun vua V, c c thin h ri m khng kiu
hnh t mn.
8.19
:,
T vit: i tai Nghiu chi vi qun d ! Nguy nguy h duy thin vi i, duy Nghiu tc chi.
ng ng h, dn v nng danh yn. Nguy nguy h k hu thnh cng d, hon h k hu vn
chng.
Khng t ni: V i thay vua Nghiu ! Cao qu thay, ch c tri l cao ln nht, v ch c
vua Nghiu theo kp o tri. Mnh mng bt ngt dn chng khng ca ngi xit. Cng lao
vua Nghiu tht v i, vn chng l nhc ban ra ti sng khp ni.
8.20
,
Thun hu thn ng nhn nhi thin h tr. V vng vit: D hu thp nhn. Khng t vit: Ti
nan, bt k nhin h ? ng Ngu chi t, t k thnh, hu ph nhn yn cu nhn nhi d. Tam
phn thin h hu k nh, d phc s n.Chuchi c, k kh v ch c d d h.
Vua Thun ch c nm hin thn m thin h bn vng. Vua V Vng tng ni: Ta c
mi ngi. Khng t ni: C c nhn ti kh thay, chng phi vy ? Sau thi ng
Ngu c lc V vng t n thnh vng, nhng trong 10 ngi ch c 1 ngi l n, nn
thc ra ch c 9 ngi m thi. c hai phn ba thin h, vua V vn ly thn phn ch
hu phc v nh n. c ca vua Chu V Vng l cao qu nht.
8.21
73
T vit: V, ng v gian nhin h. Ph m thc nhi tr hiu h qu thn, y phc nhi tr m h

pht min; Ti cung tht nhi tn lc h cu hc. V, ng v gian nhin h.
Khng t ni: Vua V, ta chng thy c khuyt im no ni na. n ung m bc m
t l qu thn rt thnh son, trang phc bnh thng gin d m t l th mc p, m
min y . Ni th cht hp, dc ton lc ra xy dng iu thy li. V vua V, ta
chng c g ni.
Ht thin 8
9.
T hn
thin 9
31 bi
91
T hn ngn li d mnh d nhn

Khng t it bn v li, mnh tri v nhn tnh.
(Li bn:
Chng ti tham kho hai cch ch gii:
1. GS. Cao Xun Huy gii thch:Khng t t khi bn v li ch lin quan n thin mnh v
nhn (GS Nguyn Hu Chi thut li qua mt email khi ti hi kin thy). Ngha l ch bn v
li nu khng lin quan n mnh v nhn.
2. Mt s hc gi Trung Quc v i Loan cho rng: Khng t t khi bn v li nhng c bn v
mnh tri v nhn tnh (do phin m nh sau: T hn ngn li d mnh d nhn)
(Nguyn Thanh Phong NCS i Loan cung cp t liu).
Sau cng chng ti chn cch ch gii khc v tin tng l ng hn:
Li: Khng t it bn v li, v li mnh m hi ngi, hi o.
74
Quan im ca c nhn thng l:Trng ngha khinh li, Trng ngha khinh ti, Ngha trc, li
sau. Quan im ph hp vi li Khng t.
Thin mnh huyn b, con ngi cha th thu hiu c, ni ty tin khin ngi ta lo lng.
Do Khng t khng mun bn v Tri.
Nhn l khi nim m rng, rt phc tp, khng th n gin bn l thuyt, do vy Khng t
ch xem xt nhng trng hp c th ca ch Nhn.
Xin xem thin 5.13 Cng D Trng (T Cng ni: Vn chng ca thy, chng ta c bit.
Cn lun bn ca thy v nhn tnh v o tri th chng ta cha bit).
92
: ,:
.
t Hng ng nhn vit: i tai Khng t ! Bc hc nhi v s thnh danh. T vn chi, v mn
t vit: Ng h chp? Chp ng h ? Chp x h ? Ng chp ng h.
Mt ngi lng t Hng ni: Khng t tht l v i ! Ngi hc rng nhng rt tic
chng c chc danh g. Khng t nghe c, ni vi hc tr: Ta lm ci g ? Ta nh
xe hay l bn cung? Thi, ta lm ngh nh xe vy.
(Li bn: Ngi dn ca ngi Khng t v i nhng h tic rng ngi chng c danh hiu g.
Thc ra Khng t v i c nhn. y l iu ct li ca con ngi v nn tng vn minh ca
x hiCon ngi khng nht thit phi c mt ci danh g c th. Nu nht nh phi c th
ngi nhn mnh l ngh nh xe. Tc l nh xe dn ng cho con ngi vy !)
93
:, ,
T vit: Ma min, l d; Kim d n, kim, ng tng chng. Bi h, l d; kim bi h thng,

thi d. Tuy vi chng, ng tng h.
Khng t ni: i m tang bng vi gai en l theo l xa, nay dng vi t r tin hn. Vy
ta lm theo mi ngi. Cn trong vic bi yt vua, theo ng l l vi t bc thm di, i
nay ngi ta vi t bc thm trn, nh th l kiu mn, ta khc vi h. ta vn vi bc
thm di.
94
75
:
T tuyt t: v , v tt, v c, v ng.
Khng t khng bao gi mc bn sai lm ny: ch da vo ring, p t phn on, c
chp, t cho mnh l ng.
95
T y Khung, vit: Vn Vng k mt, vn bt ti t h? Thin chi thng tang t vn d,

hu t gi bt c d t vn d; Thin chi v tng t vn d, Khung nhn k nh d h ?
Khi qua t Khung b vy khn, Khng t ni: Vua Vn Vng mt i, chng phi l
nhc, vn ha u cn ni ta c ? Nu Tri mun hy dit nn vn ho ny th sao vua
Vn Vng mt i li y thc cho ta nm ly lm chi ? Cn nu Tri khng mun mt nn
vn ho ny th ngi Khung lm g c ta !
96
:. :,
,:,
Thi T vn T Cng vit: Phu t thnh gi d ? H k a nng d ? T Cng vit: C thin
tung chi thng thnh, hu a nng d. T vn chi, vit: Thi T tri ng h ? Ng thiu d tin,
c a nng b s. Qun t a h tai ? Bt a d.
Quan Thi t hi T Cng: Khng t l bc thnh phi khng? V sao ngi nhiu ti ngh
nh vy?. T Cng ni: y do Tri cho Khng t lm thnh nhn, c nhiu ti
Khng t bit vic ny, ni: Quan Thi t lm sao hiu c ta. Lc nh ta ngho hn,
phi lm nhiu ngh nn bit nhiu vic nh mn. Ngi qun t c cn bit nhiu vy
khng ? Ta ngh khng cn bit nhiu nh vy
97

Lao vit: T vn, ng bt th, c ngh
ng Lao ni: Khng t tng ni ta khng thnh danh, nn bit mt s cng ngh.
(Li bn: Khng t t c trng dng lm quan (ch c my nm lm quan nc L). ng cho
rng lm quan th bn rn, c ch, khng c ch tin b na. Khi ht quan v lm dn th chng
76
bit lm g Cn nhng ngi khng c lm quan th ra sc tm ti, mu cu cuc sng, rn

luyn trong gian kh, ti nng c bc l).
98
: ,
T vit: Ng hu tri h tai ? V tri d. Hu b phu vn ng, khng khng nh d. Ng khu k
lng oan nhi kit yn.
Khng t ni: Ta c nhiu hiu bit ? Khng, ta khng hiu bit nhiu u. C mt nng
dn hi ta mt vic, lc u ta cha hiu g c. Sau, ta phi hi li trc sau u ui, ri
ta gii thch tng tn cho h.
99
T vit:: Phng iu bt ch, h bt xut , ng d h ph !
Khng t ni: Phng hong khng bay n, sng Hong H khng xut hin th, i
ta th l ht ri !
(Ch thch: Theo truyn thuyt, thin h thi bnh th chim phng hong bay n, thnh nhn
xut hin th trn sng Hong ni tm th (truyn thuyt v H / bc v bt qui trn sngngun gc ca Kinh Dch). Khng t bun b v thi Xun thu lon lc, ch hu phn tranh, mt
ht o c l ngha, khng ai theo l nhChuna)
910
.,
T kin t thi gi, min y thng gi d c gi, kin chi, tuy thiu, tt tc; Qu chi, tt xu.
Khng t gp ngi mc tang phc, mt ngi i m min mc l phc v ngi m d

h cn tr, ngi cng nht nh ng li hoc nu qua ri th i nhanh hn.
(Li bn: L ngi c c nhn, Khng t thng cm ngi c tang, ngi khuyt tt v tn
trng ngi c chc tc)
911
77
: , , ,,
,,,
Nhan Uyn v nhin thn vit: Ngng chi di cao, ton chi di kin, chim chi ti tin, ht yn ti
hu. Phu t tun tun nhin thin d nhn, bc ng d vn, c ng d l, dc bi bt nng. Tc
kit ng ti, nh hu s lp trc nh. Tuy dc tng chi, mt do d d
Nhan Uyn ngm ngi than rng: o ca thy cng ngc ln nhn, cng thy cao, cng
nghin cu cng thy su xa. Mi thy pha trc, li thy pha sau. Thy kho lo dn gii
cho ta hiu. Thy dng loi vn chng lm cho ta hiu, li dng l tit a hnh vi
ca ta vo khun php, khin ta mun thi cng khng c. Ta c sc hc m vn thy
thy ng sng sng trc mtTa mun theo n cng m kh t yu cu ca thy ta.
912
,,,
,,
T tt bnh, T L s mn nhn vi thn. Bnh gin, vit: Cu h tai, di chi hnh tr d. V thn
nhi vi hu thn. Ng thy khi ? Khi thin h? Th d d k t thn chi th d, v ninh t nh
tam t chi th h? Th d tung bt c i tng, d t o l h ?
Khng t m nng, T L bo hc tr ca thy ng vai gia thn lo liu hu s. Bnh tnh
thuyn gim, Khng t ni: Qu lm ri, Trng Do, tht qu by v. Khng thc t li cn
di tr na. Ta lm g c gia thn m li gi b th. Ta la ai ? la tri chng ? Gi s ta
cht trong tay gia thn, sao bng cht trong tay hc tr ca ta ! D khng c tang l
trng th, ch l ta cht ngoi ng hay sao ?
(Ch thch: T L v tn knh thy m o din m tang thy theo kiu quan chc, qu tc.
Khng t th mun hnh x theo ng chnh danh, nu lm nh tr l di ngi la tri, cht m
cn mc thm ti)
913
,.
:
T Cng vit: Hu m ngc t, un c nhi tng ch ? Cu thin gi nhi c ch ?
T vit: C chi tai, c chi tai ! Ng i gi gi d.
78
T Cng ni: y c vin ngc p, by gi ct vo trong trp hay l em tm ngi bit

gi tr ca n m bn i ?
Khng t p: Bn i, bn iTa ang i ngi bit gi ca n y.
(Ch thch: Vin ngc l n d ch ti nng. Khng t ni mnh ch vua cha mi i lm quan)
914
.
T dc c Cu Di. Hoc vit: Lu, nh chi h?. T vit: Qun t c chi, h lu chi hu ?
Khng t mun n t Cu Di . C ngi ni t y qu lc hu, lm sao c.
Khng t ni: C ngi qun t , lm sao cn lc hu na.
915
T vit: Ng t V phn L, nhin hu nhc chnh, nh tng cc c k s.

Khng t ni: sau khi ta t nc V tr v L, chnh l li cc bn nhc, khin cho Nh v
Tng c v tr thch ng ca n (nh l, nhc thi nh Chu).
916
,,
T vit: Xut tc s cng khanh, nhp tc s ph huynh, tang s bt cm bt min, bt vi tu
khn, h hu ng tai.
Khng t ni: triu nh th tn knh cng khanh. nh hiu vi cha m, anh ch,
gp vic tang th chu ton l tit, ru ch khng qu say sa. Nhng vic ta lm
c t no chng ?
917

T ti xuyn thng vit: Th gi nh t ph, bt x tr d.
Khng t ngi b sng ni: K ra i mi khng tr li, ngy m khng ngng tri.
79
(Li bn: Nhn nc sng (k ra i) ngh ti thi gian, tri i mi khng tr li c, Khng t
nhn ra qui lut khch quan, ngh v s phn u khng mt mi ca con ngi Nh trit hc
Hi Lp c i Heraclet cng vit: Khng ai tm hai ln trn mt dng sng. T hai phng tri
xa, hai t tng ln gp nhau)
918
T vit: Ng v kin hiu c nh hiu sc gi d.

Khng t ni: Ta cha thy ngi no thch c nhn nh thch sc p.
(Li bn: Ngi bit bn tnh t nhin ca con ngi l thch sc p, nhng yu cu h nn rn
luyn tu dng ch Nhn)
919
,,,
T vit: Th nh vi sn, v thnh nht trch, ch, ng ch d; Th nh bnh a, tuy phc nht
trch, tin, ng vng d.
Khng t ni: Cng nh p ni, nu thm mt st na th thnh ni, nu ta t nhin
ngng li l do ta t dng li. Li v nh ta p hang h thnh t bng, ch thm mt
st t na thi, ta cng c gng tip tc, l do ta mun tin n thnh cng.
920
T vit: Ng chi nhi bt na gi, k Hi d d !

Khng t ni: Ngi nghe ta ni m khng u oi, c l ch c Nhan Hi.
921
T v Nhan Uyn: Tch h ! Ng kin k tin d, v kin k ch d.

Khng t ni v Nhan Uyn than rng: Tic thay ! Ta ch thy tr Hi khng ngng tin
80
ln, ch cha bao gi thy tr y ngng phn u.

922
T vit: Miu nhi bt t gi hu h ph; T nhi bt thc gi hu h ph !

Khng t ni: La ny mm m khng ra ng n hoa, chuyn ny ch xc l c y !
Lm ng n hoa m khng kt ht, chuyn ny ch xc l c y!
(Li bn: Khng t v ngi qun t cng nh cy la vy, ngha l phi c ch)
923
,,,
T vit: Hu sinh kh y, yn tri lai gi chi bt nh kim d ? T thp, ng thp nhi v vn yn,
t dic bt tc y d d.
Khng t ni: Nhng ngi sinh sau rt ng s, nhng bit u tng lai ca h khng
bng hin nay ! Nu h n bn chc, nm chc tui m cha c ting tm g th khng
phi s h na.
924
T vit: Php ng chi ngn, nng v tng h ? Ci chi vi qu. Tn d chi ngn, nng v duyt h
? Dch chi vi qu. Duyt nhi bt dch, tng nhi bt ci, ng mt nh chi h d d h.
Khng t ni: Li ni ng n c th khng nghe theo ? Lm theo li y m sa cha
mi l qu. Li ni t tn nh nhng nghe khng vui sng sao ? Vui thch cha , cn
phi suy ngh na. Ch bit tip thu m khng sa cha, bit vui thch m khng suy ngh,
ta ch bit loi ngi y th no na.
925
T vit:: Ch trung tn, v hu bt nh k gi, qu tc vt n ci.

Khng t ni: Ct yu l phi bit gi trung v tn, khng kt bn vi k khng ging
mnh, c li th bit sa cha.
81
926
T vit: Tam qun kh ot soi d, tht phu bt kh ot ch d.

Khng t ni: Trc ba qun, c th cp c, ot tng nhng khng th cp ot ch
ca ngi dn bnh thng.
(Li bn: Khng t mun nhn nh cc chnh khch, tng lnh, nh lnh o phi ngh n
ch nhn dn, khng th p t chnh kin cho h)
927
,,,.
T vit: t un bo, d h hc gi lp nhi bt s gi, k Do d d ? Bt k bt cu, h dng

bt tang ? T L chung thn tng chi. T vit: Th o d, h tc d tang ?
Khng t ni: Mc o vi c rch dm ng chung vi ngi o lng gm m khng h
thn, ta thy ch c T L thi. Kinh Thi c cu: Khng k, chng tham cu, lm g m
chng tt p. T L nghe c, thch lm c c mi hai cu ny Thy vy Khng t
bo: Ch c c thuc nh vy, cha tt p c.
928
T vit: Tu hn nhin hu tri tng b chi hu iu hu d.

Khng t ni: Ma lnh, mi bit cy tng cy bch rng l sau cng
(Ch thch: ngi qun t c v nh cy tng cy bch chu ng mi thi tit)
929
T vit: Tr gi bt hoc, nhn gi bt u, dng gi bt c

Khng t ni: Ngi c tr tu khng nhm ln, ngi c nhn khng bao gi u lo,
ngi dng kh chng bao gi s hi.
930
, ,,
82
T vit: Kh d cng hc, v kh d thch o; Kh d thch o, v kh d lp; Kh d lp, v

kh d quyn.
Khng t ni: Cng hc vi nhau cha chc cng c o nh nhau. C th cng t nh
nhau nhng cha chc kin nh o l nh nhau. C th cng kin nh nh nhau, cha
chc hnh x ph hp hon cnh nh nhau.
(Li bn: C th suy ra: c bng cp nh nhau cha chc trnh ngang nhauCng chc v
ngang nhau, cha chc lm tt nh nhau.)
931
,
:,?
ng l chi hoa,
thin k phn nhi.
Khi bt nh t,
tht th vin nhi.
T vit: V chi t d, ph h vin chi hu?
Cy ng l n hoa
ung a n ri khp
Anh u qun nh em
Ch v nh xa qu !
c xong 4 cu th trn, Khng t bnh lun: Vy l chng nh g u. Nh tht th c g
l xa xi ?!
(Li bn; Khng t l mt nh ph bnh vn hc sc so n lnh lngNhng ngi lm th
vit nhc tr vit ra nhng th tnh, nhc tnh st mt, un o gi to ngh g khi c
83
Khng t ?! Khng t cn mn bi th ni v mt chuyn khc: Yu o l l tht lng nhng

ngi hc ku kh qu, ku thiu thi gian, ni ra mi l do l tru tr hon vic hc o)
Ht thin 9
1. 10. Hng ng
thin 10
27 bi
101
,,
Khng t hng ng, tun tun nh d, t bt nng ngn gi. K ti tng miu, triu nh,
tin tin ngn, duy cn nh.
Khng t qu nh, i vi bc trn, knh cn chm chp, nh khng bit ni g lm g.
Nhng khi ni tng miu triu nh lm vic, Khng t lm vic chc chn, thn trng.
102
,,, ,,
Triu, d h i phu ngn, khn khn nh d; D thng i phu ngn, ngn ngn nh d. Qun
ti, ch ch nh d, d d nh d.
triu nh, (Khng t) ni chuyn vi quan i phu di quyn th thng thn, vi quan
cp trn th gi thi t tn. Khi vua n th ngi cung knh rt r nh khng yn tm,
khng th hin c ch g tht l.
103
,,,,,,

Qun tri s thn, sc bt nh d; Tc khc nh d. p s d lp, t hu th, y tin hu, xim
nh d. Xu tin, dc nh d. Tn thoi, tt phc mnh vit: Tn bt c h.
Vua triu n tip khch, Khng t tip ch xong thi nghim trang.Trc mt khch,
Khng t cn thn chu o, chn bc nhanh hn. ng cho khch, ngi chp hai tay ci
84
u, bn tri ri bn phi, trang phc ngay ngn chnh t pha trc v pha sau. Dn
khch vo, i nhanh ln trc a thng hai tay nh cnh chim. Khch ra v, ngi quay li
vua tha: Khch khng cn ngonh mt li na.
104
,,,,,
,,,,,,
,
Nhp cung mn, cc cung nh d, nh bt dung. Lp bt trung mn, hnh bt l vc. Qu v, sc
bt nh d, tc khc nh d, k ngn t bt tc gi. Nhip t thng ng, cc cung nh d,
bnh kh ta bt tc gi. Xut, hng nht ng, snh nhan sc, di di nh d. Mt giai, xu tin, dc
nh d. Phc k v, ch ch nh d.
Khi vo ca cung in, Ngi knh cn khom lng, nh mnh khng c ch dung thn (cm
thy mnh khng xng ng). Khng ng gia ca, khng dm chn ln ngng ca; Khi
i ngang ch vua ngi, sc mt hi i, chn bc nhanh hn, ni khe kh. Khi vn o
bc ln cng ng, ngi ci mnh nn th. Khi tr ra, xung mt bc thm th sc mt
ngi th gin vui v, xung ti bc cht ro bc, hai tay a nh chim xe cnh. Tr li
v tr ca mnh th ngi gi v cung knh.
105
,,,,,
Chp Khu, cc cung nh d, nh bt thng. Thng nh p, h nh th. Bt nh chin sc, tc

sc sc, nh hu tun. Hng l, hu dung sc. T ch, du du nh d.
Mang ngc Khu (i s, dng ln vua ch hu) hai tay dng ln nh bng khng ni, Khng
t gi ngc ln (nh cho) ri h xung ngang ngc, bo hiu sp dng l, nt mt knh s.
Khi dng l vt, ngi ti tn trang trng. Khi a l ca ring mnh th ngi thoi mi vui
ti.
106
,,,
, ,
,
Qun t bt d cm tu sc, hng t bt d vi tit phc. ng th, chn hi khch, tt biu nhi
xut chi. Tri y, cao cu; T y, ngh cu; Hong y, h cu, tit tit trng, on hu m. Tt hu
tm y, trng nht thn hu bn. H hc chi hu di c. Kh tang, v s bt bi. Phi duy thng,
tt st chi. Cao cu huyn quan bt d iu. Ct nguyt, tt phc nhi triu.
Qun t khng dng mu xanh da tri v mu nu vin qun o (mu xanh da tri
l mu dng khi cng t, mu nu dng khi c tang). Tri nng, Khng t mc o n
85
mng nht nh c lt bn trong. Ma lnh o da cu en bn trong, o di en ngoi;

hoc o da hu trng bn trong th o di trng ngoi, nu mc o da co mu vng
trong th o d vng ngoi. o thng ngy mc nh di hn l phc mt t, ng tay
phi ngn hn ng tri mt t cho d lm vic. Khi ng ngi mc o di bng na ngi. o
da hc da co mc lm vic nh c lng dy v m. Khi mn tang th ngi thng eo ngc.
Ni chung o mc nh th gin d hn. Khng mc o da cu mu en v m en i ving
tang. Ngy u thng, Khng t mc triu phc vo chu vua.
107
,,,
Trai, tt hu minh y, b. Trai, tt bin thc, c tt thin ta.
Vo k t l, Khng t gi mnh sch s, mc o vi trng. Trong k t l, thay i thc n,
di phng ngh (tm khng chung phng vi th, thip)
108
,,,
,,,
Thc bt ym tinh, khoi bt ym t. Thc bt nhi , ng ni nhi nhc bi, bt thc. Sc , bt

thc. X , bt thc. Tht nhm, bt thc. Bt thi, bt thc, ct bt chnh, bt thc. Bt c k
tng, bt thc. Nhc tuy a, bt s thng thc kh. Duy tu v lng, bt cp lon. C tu th
b, bt thc. Bt trit khng thc, bt a thc.
V n ung Khng t khng cn cao lng m v nhng chn thc phm v sinh v hp
o l qun t. Go gi trng, tht thi mng. Ngi khng n tm loi sau y: lng thc
lu i mu, thc n i thiu, rau qu ho a, tht c sng ng mu, thc n c mi
kh ngi, nu sng hay chn qu, thc phm tri ma, thc n nm nm khng ng cch,
ming tht thi khng vung vn. Thc n nhiu ngi cng khng n qu no, ru khng
gii hn nhng khng qu say. Khng mua ru v tht kh ngoi ch. Mi ba n u c
gng, ch va .
109
T cng, bt tc nhc, t nhc bt xut tam nht. Xut tam nht, bt thc chi h.
Khng t d l tng miu, khng tht qua m. Khi t nh, ngi khng tht qu
ba ngy. Nu qu ba ngy, ngi khng n na.
1010
86

Thc bt ng, tm bt ngn.
Khi n khng tr chuyn, khi ng cng khng ni chuyn vi ai.
1011
Tuy s thc thi canh, qua t, tt trai nh d.

Tuy n cm rau ci bnh thng, Khng t cng cng mt t da, thnh tm nh cng l.
1012
Tch bt chnh, bt ta.

Chiu tri khng ngay ngn, (ngi) khng ngi.
1013
Hng nhn m tu, trng ga xut, t xut h.

Khi ung ru vi ngi lng, i cc c cao tui ri khi mm, Khng t mi ri sau.
1014
Hng nhn na, triu phc nhi lp t giai.

Ngi lng lm l tng qu nghnh thn, Khng t mc triu phc ng bc thm pha
ng.
(Ch thch: Khng t quen l cng t triu nh, quan chc ng phi ng. V qu thy vn
coi trng l nh th)
87
1015
Vn nhn tha bang, ti bi nhi tng chi.

Khi nh ngi thm hi bn hu nc khc, Khng t vi ngi a tin hai ci tin
ngi y.
(Ch thch: Mt vi cm t v tng tin ngi a tin, mt vi gi ngi bn hu nc kia)
1016

Khang t qu dc, bi nhi th chi. Vit: Khu v t, bt cm thng .
Qu Khang t biu thuc, Khng t bi t ri mi nhn, ri ni: Khu ny cha r tnh

thuc nn cha dm nm.
1017
:.
Cu phn. T thoi tro, vit: Thng nhn h ? Bt vn m.
Chung nga chy. Khng t ri khi triu nh, v n nh ch hi C ai b thng
khng?. Khng hi nga.
(Li bn: nhng ngi nui nga l n l nhng vn c Khng t coi trng nh ngi bnh
thng, ngi thn thch)
1018
,.,,.,,
88
Qun t thc, tt chnh tch tin thng chi. Qun t tinh, tt thc nhi tin chi. Qun t sinh, tt
sc chi. Th thc qun, qun t, tin phn.
Vua ban cho thc n chn, Khng t nht nh tri chiu ngay ngn ri mi ngi n. Vua
ban thc n sng, Khng t nu xong, cng t tin ri mi n. Vua ban cho con vt cn
sng, Khng t gi li nui. Khi ngi hu cm vua, vua ang t l, Khng t nm trc.
(Li bn: Khng t nm trc nh mt v s kim tra an ton thc phm).
1019
Tt, qun th chi, ng th, gia triu phc, tha thn.

Khng t bnh nm nh, vua n thm, Khng t chuyn u hng phi ng, em
triu phc p ln ngi, dy eo trn cng.
1020
Qun mnh triu, bt s gi hnh h.

Khi vua gi, Khng t i b ti ngay, khng cn xe.
(Li bn: Theo nghi l, cc quan c quyn i xe nga theo cp bc, Khng t i b khi
phi ch xe lu, tn ty vi nhim v)
1021
Nhp thi miu, mi s vn.

Khi vo l thi miu, Khng t gp iu g cng hi.
89
(Li bn: Thi miu l miu th t tin ca vua. Khng t hi li nghi l cho chc n, trnh
sai st)
1022
:
Bng hu t, v s quy, vit: ng thn.
Bn hu qua i, khng c thn thuc, Khng t ni: Vic ny do ta chu trch nhim.
1023
Bng hu chi qu, tuy xa m, phi t nhc, bt bi.

Bn hu tng qu, d l vt qu nh xe nga nhng khng phi vt cng t c th khi
nhn, Khng t khng bi t.
1024
Tm bt thi, c bt dung.
Ng nh Khng t khng nm dui thng nh ci xc, nh dung mo bnh thng,
khng qu nghim tc
1025
,
Kin t thi gi, tuy hip, tt bin. Kin min gi d c gi, tuy tit, tt d mo. Hung phc gi
thc chi. Thc ph bn gi. Hu thnh son, tt bin sc nhi tc.Tn li phong lit t bin.
Gp ngi c tang tuy l quan h thn cn, Khng t vn thay i thi t lng thng
xt. Nhn thy ngi mc triu phc i m min hoc ngi m tuy l ngi quen, Khng
t vn gi thi lch s. i xe trn ng, gp ngi mc tang phc, Khng t ci ngi
pha trc gt u nh chia s vi h, tay vn thnh xe. Gp ngi cm s sch nh nc
cng ci cho nh vy t lng knh trng. Khi lm khch, thy ch nh dn mm thnh
son, Khng t cng thay i thi , cm n ri mi cm a. Thy cn sm to gi ln,
Khng t cng t v lo lng thin tai gy ha cho dn.
90
1026
Thng xa, tt chnh lp, chp tuy, xa trung, bt ni c, bt tt ngn, bt thn ch.
Ln xe, phi ng thng, nm si dy vn ri bc ln, vo trong xe. Ln xe ri, khng
nhn vo trong (trnh t m), khng ni chuyn ngay, khng gi tay ch tr.
1027
,:!.
Sc t c h, tng nhi hu tp. Vit: Sn lng th tr, thi tai thi tai !. T L cng chi, tam
khu nhi tc.
Con chim thy ngi c kh sc d tn, n ct cnh bay i vng li, ri mi xung.
Khng t ni: Con chim tr mi trn sn ni kia n bit thi c lm thay ! T L nh v
bt, n ku ba ting m bay i.
(Li bn: Con chim trc khi xung th quan st, thy ngi l, n ln vng mt lt, thy
yn tm mi h cnh. Khng t ly vic khuyn bo hc tr i ti u cng phi quan st s
an nguy ri hy ).
Ht thin 10
1. 11. Tin tin
thin 11
25 bi
111
: ,,
T vit: Tin tin l nhc, d nhn d; hu tin l nhc, qun t d. Nh dng chi, tc ng
tng tin tin.
Khng t ni: i trc dng l nhc coi trng phi hp ni dung v hnh thc, v sau b
coi l qu ma. i sau coi trng hnh thc hn ni dung th c xem l qun t. Khi
dng l nhc, ta vn theo i trc.
91
Ch thch: L l nhng qui nh, trt t thch hp vi mi vic trong cuc sng, nhc l s
ha hp ca mi vic, biu hin ra bng bn nhc, li ca, iu ma. L v nhc l ht nhn ca
vn ha truyn thng Trung Hoa, gn lin vi lch s pht trin vn ha dn tc.
Thi thng c, cha c l nhc nn loi ngi cn ln ln vi cc loi vt khc.
Dn dn con ngi tri qua kinh nghim, t ra l v nhc, c bit u nh Chu c nhng thnh
tu u tin (Nh Chu bt u t th k 11 trc CN n th k 3 tr.CN gm 2 hai thi k Ty
Chu v ng Chu, ng Chu li chia ra hai giai on Xun thu v Chin quc). Khng t sinh
trng vo cui giai on Xun thu (778 455 tr CN) nn ng gi cc bc tin bi thi Ty Chu
v trc na l cc v vua Nghiu, Thun, V, Chu Cng n (thi k truyn thuyt) l c nhn,
coi l mu mc ca L v Nhc n thi Khng t, l nhc thay i nhiu, phong ph
hn vi hnh thc chi trut vn v nhng li mt i tnh cht phc, chn thc ca c nhn [Nh
Ty Chu c mt v quan c phn cng coi vic l-nhc gi l Nho quan () tng t b
trng B vn ha ngy nayi sau nhn thy hc thuyt Khng t rt coi trng l nhc
(Nho) nn tm gi tn hc thuyt ca ngi l Nho hc . Khng t tht vng v thy l nhc c
nhn b thay i, ng cho rng chnh l nguyn nhn dn n s suy i, bi hoi ca chnh
tr, x hi, lun l, o c.
112
:,,,
,
T vit: Tng ng Trn, Thi gi, giai bt cp mn d. c hnh: Nhan Hi, Mn T Khin,
Nhim B Ngu, Trng Cung. Ngn ng: T Ng, T Cng. Chnh s: Nhim Hu, Qu L.
Vn hc: T Du, T H.
Khng t ni: Nhng ngi cng theo ta sang nc Trn, nc Thi nay khng cn bn
ta na. V c hnh tt c: Nhan Hi, Mn T Khin, Nhim B Ngu, Trng Cung. Kho
n ni giao tip c: T Ng, T Cng. Gii chnh tr c: Nhim Hu, Qu L. Ti vn hc
c: T Du, T H.
(Li bn: Dy hc, Khng t bit rng mi hc tr c kh nng khc nhau d cng hc mt thy,
chung mt bi ging)
113
T vit: Hi d phi tr ng gi d, ng ngn v s bt thuyt

Khng t ni: Nhan Hi khng phi ngi gip ta m mang kin thc. Khng li no ta
ni m tr y khng thch.
92
(Li bn: Khng t nu ra mt t tng c o v hin i: Thy v tr cng m mang nng

cao kin thc cho nhau gi l gio dc tng tc)
114
T vit: Hiu tai Mn T Khim ! Nhn bt gian k ph mu cn chi ngn.

Khng t ni: Mn T Khim tht l ngi hiu thun. Li khen ca ngi ngoi ging
nh li khen ca cha m.
Ch thch: Mn T Khim, tn ch l Mn Tn, hc tr Khng T, m mt sm, ngi cha c
v khc v sinh h c hai con. Ngi d gh i vi Mn v cng khc nghit, nhng anh vn
mt lng hiu thun. Ma ng gi rt, hai con ring ca b th c mc o lt bng, ring
Mn T Khin th mc o n hoa lau bn trong. Tuy khng m, nhng Mn chng bao gi
h mi ku ca. Mt hm, cha Mn i do chi, anh theo y xe, v qu rt, tay cng nn ri tay
xe ra. Ngi cha thy th bit l ngi k mu c nghit cho con ng chu rt lnh, lin nh
ui ngi n b cay nghit kia i. Mn khc lc v ku van vi cha, xin ng ui k mu i.
Mn ni k mu cn th ch mnh anh chu rt, nu b i ri, c hai em chu rt v kh ly. Cha
anh nghe theo, v ngi k mu bit chuyn hiu tho ca ngi con chng, t b thay i
tnh nt tr nn mt bc hin mu.
Nh thp t hiu l mt tc phm vn hc thi Nguyn do Quch C Nghip (12771367) bin son, k li s tch 24 tm gng hiu tho ni ting. Trong c ba tm gng vn
l hc tr ca Khng t: Tng t (M cn ngn tay, tim con au xt). Mn T Khim (Mn Tn)
chu rt gi hiu. T L (Trng Do): vc go ng xa nui cha m.
115
Nam Dung tam phc Bch Khu, Khng t d k huynh chi t th chi.
Nam Dung ba ln c thng my cu th Bch Khu. Khng t em con gi ca anh trai
mnh g cho Dung.
(Ch thch: Trong Kinh Thi c hnh tng bch khu l vin ngc trng. Cu th ni rng vt
nh trn vin ngc trng cn mi b i c, vt nh trong li ni khng th xa bNam
Dung thch cu ny nn hay c. Khng t khen ngi Dung c c hnh)
116
93
:? :,,
Qu Khang t vn: t thc chi vi hiu hc ? Khng t i vit: Hu Nhan Hi gi hiu hc,
bt hnh on mnh t h, kim d tc vong.
Qu Khang t hi: Trong s hc tr ca ngi, ai l ngi hiu hc nht?
Khng t ni: C Nhan Hi ham hc nht, khng may on mnh, cht mt ri. By gi
chng cn ai na.
117
,
Nhan Uyn t, Nhan L v t chi xa d vi chi quch. T vit: Ti bt ti, dic cc ngn k t d.
L d t, hu quan nhi v quch. Ng bt hnh d vi chi quch. D ng tng i phu chi hu,
bt kh hnh d.
Nhan Uyn cht, Nhan L ngh vi Khng t bn ci xe mua ci quch (ngoi quan
ti). Khng t ni: D c ti hay bt ti, u l hng con chu chng ta c. n nh L
cht cng ch c quan ti khng c quch. Ta khng th bn xe mua quch. Ta tng
lm quan i phu, khng th i b c.
(Ch gii: Nh Nhan Uyn qu ngho khng th mua quch c. Nhan L l cha Nhan Uyn
xin thy Khng bn xe mua quch cho Uyn, Khng t khng ng , cho rng lm vic tang
cng nn lng sc mnh, trnh tn km, ngay c L l con trai Khng t cht cng khng c
quch)
118
Nhan Uyn t, T vit: c ! Thin tang d ! Thin tang d !

Nhan Uyn cht, Khng t ku: Hi i, Tri hi ta, Tri hi ta ri !
119
,::
94
Nhan Uyn t, t khp chi ng. Tng gi vit: T ng h ? Phi phu nhn chi vi ng nhi thy
vi ?
Nhan Uyn cht, Khng t khc lc thm thit. Ngi i theo Khng t ni: Thy qu
bun b. Khng t p: Ta bun lm sao? Ta khng bun v ngi ny th cn bun v ai
na !
(Li bn: Khng t ngh rng Nhan Uyn l ngi k tc s nghip truyn o Nhn ca mnh
m nay anh ta cht nn thy tht vng rt ln)
1110
,:

Nhan Uyn t, mn nhn dc hu tng, T vit: Bt kh. Mn nhn hu tng chi. T vit: Hi d
th d do ph d, d bt c th do t d. Phi ng d, phu nh tam t d.
Nhan Uyn cht, bn hc mun chn ct trng th, Khng t ni: Khng th c. Hc
tr vn hu tng Nhan Uyn. Khng t ni: Nhan Uyn coi ta nh cha, cn ta khng c
i x vi tr nh con ta. y chng phi l ci sai ca ta, m do cc tr ng ra t
chc.
(Li bn: Khng t cho rng Nhan Uyn l ngi cao thng, cch sng gin d nn cng an
tng gin d mi phi, nh Khng t an tng con trai mnh. Theo Khng t, nn an tng ngi
cht theo nh phm hnh v tp qun ca ngi , nh vy mi l tn trng ngi khut).
1111
.:, ?. :.
:,
Qu L vn s qu thn. T vit: V nng s nhn, yn nng s qu ? Vit: Cm vn t. Vit: V
tri sinh, yn tri t?
Qu L hi v qu thn. Khng t ni: Cha bit vic ngi, lm sao bit c vic qu
thn? T L li hi: Con xin hi v o l ca s cht? Khng t ni: Cha bit o l s
sng, sao bit c o l ca s cht.
(Li bn: Khng t c quan nim rt thc t, phi lo u v ci cuc sng trc mt, khi n cha
n nh th cha bn n nhng vic tru tng xa xi khc C quan im ch rng Khng t
qu thc dng, nhng ai l ngi khng thc dng vi mc no )
95
1112
, ,,,,
Mn t th trc, ngn ngn nh d; T L, hnh hnh nh d; Nhim Hu, T Cng, khn khn
nh d. T lc: Nhc Do d, bt c k t nhin.
Mn T Khin hu bn cnh (Khng t) thng gi v mt t tn ti vui; T L th kin
cng thng thn; Nhim Hu, T Cng nh c, khoan thai. Thy rt vui, ni: Nh tr
Do (T L) ch e cht bt c k t.
(Ch thch: bt c k t: Cht khng yn lnh. Khng t thy T L qu cng thng, thiu
bnh tnh nn ng d on, v sau qu nhin T L cht bt c k t)
1113
:,?: .
L nhn vi Trng Ph. Mn T Khin vit: Nhng cu qun, nh chi h ? H tt ci tc? T
vit: Phu nhn bt ngn, ngn tt hu trung.
Ngi L mun xy Trng Ph. Mn T Khin ni: Dng ci c c c khng, cn g
xy mi ?. Khng t nghe c, ni: Ngi ny khng ni th thi, ni l rt ng.
1114
: : ,
T vit: Do chi st h vi Khu chi mn? Mn nhn bt knh T L. T vit: Do d thng
ng h, v nhp tht d.
Khng t ni: Sao Trng Do gy n st nh thy?

Cc bn hc ca T L (Do) nghe vy, khng cn knh trng T L na. Khng t thy
vy li ni: Hc vn ca Do ln ti nh (ng) ri, ch cha vo ti phng (tht) y
thi.
(Ch thch: Ngi nh ngi Trung Quc xa c ba cp t ngoi vo trong: Ca (mn), nh chnh
(ng) ri mi n phng (tht). T L gy th n st 25 dy, m thanh nh on gic phng
Bc hnh qun, nghe khng hp thi trung ho ca thy nn thy mi trch cha t n o
hc trung ha. Li ni ca thy vi T L nhm nhc kho rng k thut ca L mi ch n
96
mc gy n nh chnh (ng), cha uyn thm n mc gy trong phng (tht). Nhng li

thy gii thch vi cc hc tr l h khi hiu lm T L).
1115
:, ::
T Cng vn: S d Thng d thc hin ? Vit: S d qu, Thng d bt cp. Vit:
Nhin tc S d d ? T vit: Qu do bt cp.
T Cng hi: S v Thng ai hin ti hn ?
Khng t ni: Tr S c ch hi qu, cn tr Thng li cha t ti.
T Cng li hi: Vy l S gii hn phi khng?
Khng t p: Qu i v cha t th u nh nhau.
(Li bn: y l cch din t c th o trungdung: va phi th tt hn thi qu)
1116
,:
Qu th ph Chu Cng, nhi cu d vi chi t lim nhi ph ch chi. T vit: Phi ng d. Tiu
t minh c nhi cng chi kh d.
H Qu giu hn Chu cng nhiu, vy m Nhim Cu li gip h Qu, lm cho h Qu
cng giu hn. Khng t ni: Nhim Cu khng cn l hc tr ta na. Cc con c th cng
khai ch trch Nhim Cu.
1117
Si d ngu, Sm d l, S d tch, Do d ngn.
97
Tr Si km thng minh, tr Sm chm chp, tr S c chp, tr Do th tc.
1118
: ,,,
T vit: Hi d k th h, l khng. T bt th mnh, nhi ha thc yn, c tc l trung.
Khng t ni: Nhan Hi o hc kh ri, m vn cn ngho. oan Mc T (tc T
Cng) khng nghe thy, b i bun bn, tnh ton hng ha, thng l tnh ng.
(Ch thch: oan Mc T tc T Cng)

1119
T Trng vn thin nhn chi o, T vit: Bt tin tch, dic bt nhp tht.
T Trng hi v o ca ngi thin, Khng t ni: Ngi thin khng theo du chn
ngi khc m i, nhng hc vn ca h cha hon thin.
(Ch thch: Ngi thin vn c phm cht c bn tt nhng cha hc c o th cha hon
thin)
1120
T vit: Lun c th d, qun t gi h? Sc trang gi h?

Khng t ni: Ngi bn bc nhiu v o, c phi qun t khng ? Hay ch l ngi c v
ngoi trang trng?
1121
98
: :.
::, ,
:
T L vn: Vn t hnh gi? T vit: Hu ph huynh ti, nh chi h k vn t hnh chi ?
Nhim Hu vn: Vn t hnh gi? T vit: Vn t hnh chi.
Cng Ty Hoa vit: Do d vn vn t hnh gi, t vit hu ph huynh ti; Cu d vn vn t
hnh gi, T vit: Vn t hnh chi. Dic d hoc, cm vn.
T vit: Cu d thoi, c tin chi; Do d kim nhn, c thoi chi.
T L hi: Nghe ri th nn thc hnh ngay phi khng ?
Khng t ni: C mt cha ngi, lm sao nghe ri thc hnh ngay ?
Nhim Hu hi: Nghe ri th nn thc hnh ngay phi khng ?
Khng t li bo: Nghe c th thc hnh ngay.
Cng Ty Hoa li ni: Sao hai cu hi ging nhau m thy tr li mi ngi mt khc vy?
Khng t gii thch: Nhim Hu lm vic g cng nht nht rt r nn ta c v n. Cn T
L dng kh hn ngi, hng hi dm lm nn ta km bt n mt cht.
1122
T y Khung, Nhan Uyn hu. T vit: Ng d nh vi t h.

Vit: T ti, Hi h cm t ?!
Khng t mt phen hong s t Khung, Nhan Uyn i sau, b lc, cui cng mi gp
nhau. Khng t ni: Ta tng ngi cht ri. Nhan Uyn p: Thy cn sng, lm sao con
dm cht ?!
1123
:, :,,
,,::
Qu T Nhin vn: Trng Do, Nhim Cu kh v i thn d? T vit: Ng d t vi di chi vn,

tng Do d Cu chi gian. S v i thn gi, d o s qun, bt kh tc ch. Kim Do d Cu d,
kh v c thn h. Vit: Nhin tc tng chi gi d ? T vit: Th ph d qun, dic bt tng d.
99
Qu T Nhin hi: Trng Do v Nhim Cu c th gi l i thn khng?

Khng t ni: Ta tng hi ai, ho ra Do v Cu. c gi l i thn phi l ngi bit
ly o tin vng th vua, nu khng c vy th t chc quan i. Hin nay Do v
Cu mi ch c hnh lm quan (thng) thi.
Qu T Nhin li hi: Th bn h u lm vic cho h Qu ch?
Khng t ni: Nhng vic nh git cha v vua th chng chng bao gi thun theo c (h
Qu tng git cha, git vua)
1124
::,,
:
T L s T Cao vi Ph t. T vit: Tc phu nhn chi t. T L vit: Hu th nhn yn, hu x
tc yn, h tt c th, nhin hu vi hc ? T vit: Th c phu nnh gi.
T L c T Cao i lm huyn trng huyn Ph. Khng t ni: Th l lm hi con ngi
ta ri. T L ci li: lm quan th cai tr dn, t l thn x tc, khng cn phi chn k c
hc, lm quan sau ri hc cng c. Khng t ni: Cho nn ta ght k ba hoa kho mm
mp.
1125
:
T L, Tng Tch, Nhim Hu, Cng Ty Hoa th ta. T vit: D ng nht nht trng h
nh, v ng d d. C tc vit: bt ng tri d ! Nh hoc tri nh, tc h d tai?
T L, Tng Tch, Nhim Hu, Cng Ty Hoa ngi hu chuyn Khng t. Khng t ni:
Ta nhiu tui hn cc tr, nhng ng v th m cc ngi khng dm pht biu kin.
Lc ngi ri cc ngi thng ni khng ai bit n mnh. Gi d c ngi mun b nhim
th cc ngi nh lm g ?
:,,
T L sut nh nhi i vit: Thin tha chi quc,nhip h i quc chi gian, gia chi d s l,
nhn chi d c cn, do d vi chi, b cp tam nin, kh s hu dng, th tri phng d. Phu
t sn chi.
100
T L vi ni: Nu c mt nc vi nghn binh xa, b kp gia cc nc ln, bn ngoi b

nc khc n xm phm, trong nc thin tai mt ma, i km. Nu con c qun l
nc , ch cn ba nm con lm cho dn dng cm vng ln, li hiu bit o l na.
:
Cu, nh h nh ? i vit: Phng lc tht thp, nh ng lc thp, Cu d vi chi, b cp

tam nin, kh s tc dn nh k l nhc, d s qun t.
Khng t hi ch hng ca Nhim Cu. Anh khim tn tha: Nu mt quc gia rng c
su by chc dm hoc nh hn mt t, chng nm su chc dm cho con qun l th
trong ba nm con lm cho dn no . Cn v l nhc th xin i bc qun t.
, .: ,,,,
Xch, nh h nh? i vit: Phi vit nng chi, nguyn hc yn. Tng miu chi s, nh hi
ng, oan chng ph, nguyn vi tiu tng yn.
Khng t li hi Xch, ngi th sao?. Cng Ty Hoa (tn Xich) tha: Con khng dm
ni c th lm c, nhng cng s hc theo. Vic t l tng miu, vic hi cc nc ng
minh con ch mun mc l phc, gi mt chc quan nh gip vua t l.
(Ch thch: Cng Ty Hoa bit mnh c kh nng ngoi giao nn ch nhn vic thch hp,
tc l ph trch vic l nhc)
,?, ,,::
:,,,,, ,
: .
im, nh h nh?. C st hy, khanh nh, x st nhi tc, i vit: Di h tam t gi chi
son. T vit: H thng h? Dic cc ngn k ch d. Vit: Mc xun gi, xun phc k
thnh, quan gi ng lc nhn, ng t lc tht nhn, dc h Nghi, phong h V Vu, vnh
nhi quy. Phu t v nhin thn vit: Ng d im d!.
Khng t li hi v ch hng ca Tng Tch (tn im). Anh ang gy n n phn cui,
ting n hng hn, nghe hi vi bung n ng dy p: Con suy ngh khc ba ngi
kia. Khng t ni: C g kh u, mi ngi t ni ch ca mnh. Tng Tch tha: Thng
ba cui xun mc trang phc p, r nm su bn nh n sng Nghi tung tng bi li tm
mt, ln i cu ma V Vu hng gi nhy ma, va i va ngm vnh th t m tr v
nhKhng t bi ngi than rng: Ta ng vi im vy!
(Li bn: Quan im ca Tng Tch ph hp Khng t lc y nn ng tn thnh).
101
,: ::
?:,.
. ? . , ,
Tam t gi xut, Tng Tch hu. Tng Tch vit: Phu tam t gi chi ngn h nh? T vit:
Dic cc ngn k ch d d h. Vit: Phu t h sn do d ? Vit: Vi quc d l. K ngn bt
nhng, th c sn chi. Duy Cu tc phi bang d d ? An kin phng lc tht thp nh
ng lc thp nhi phi bang d gi ? Duy dic tc phi bang d d ? Tng miu hi ng,
phi ch hu nhi h? Dic d vi chi tiu, thc nng vi chi i?
Ba ngi i ra ngoi, Tng Tch li sau hi Khng t: Li ni ca ba ngi y nh th
no ? Khng t ni: Chng qua mi ngi ni ch hng ca h thi. Tng Tch hi: v sao
thy li ci T L ? Khng t ni: Qun l nh nc cn n l vi khim nhng nhng
T L ni nng ch c cht khim nhng nn ta ci.
Tng Tch li hi: Nhng iu Nhim Cu ni chng phi l vic quc gia ? Khng t ni:
Su by chc dm t khng phi l mt quc gia ?
Tng Tch li hi: iu m Cng Ty Hoa ni khng phi l vic quc gia ? Khng t
p: C tng miu, c lin minh nc khc, ch phi vic quc gia th l g ?
Ht thin 11
1. 12. Nhan Uyn

thin 12
24 bi
121
:,,
:,,,:
Nhan Uyn vn nhn. T vit: Khc k phc l vi nhn. Nht nht khc k phc l, thin h qui
nhn yn. Vi nhn do k, nhi do nhn h tai ? Nhan Uyn vit: Thnh vn k mc. T vit: Phi l
vt th, phi l vt thnh, phi l vt ngn, phi l vt ng. Nhan Uyn vit: Hi tuy bt mn, thnh
s t ng h.
Nhan Uyn hi v o nhn. Khng t ni: Khc phc ham mun ca mnh theo l. Nu
mt ngy lm c vy, thin h s theo v c nhn. Thc hin c nhn do mnh thi, l
102
no phi nh ngi khc sao? Nhan Uyn ni: Xin thy cho bit tng mc nh thc
hin c nhn. Khng t ni: Vic tri l ch xem, khng hp l ch nghe, khng hp l
ch ni, khng hp l ch lm. Nhan Uyn ni: Con khng minh mn cng xin lm ng
li thy.
122
:
:
Trng Cung vn nhn. T vit: Xut mn nh kin i tn, s dn nh tha i t; K s bt
dc, vt thi nhn; Ti bang v on, ti gia v on. Trng Cung vit: Ung tuy bt mn, thnh
s t ng h.
Trng Cung hi v ch nhn, Khng t ni: Ra khi ca, bc i nh sp n khch qu,
sai khin dn ging nh ang lm t l ln. Vic mnh khng mun, ng lm cho ngi
khc. trong nc hay trong nh ng cho ai on gin mnh. Trng Cung ni: Con
khng minh mn cng xin lm ng li thy.
123
T M Ngu vn nhn. T vit: Nhn gi, k ngn d nhn. Vit: K ngn d nhn, t v chi
nhn d h ? T vit: Vi chi nan, ngn chi c v nhn h ?
T M Ngu hi v c nhn. Khng t ni: Ngi c nhn khng ni nng ty tin,
phi nhn ni. Ngu hi li: Khng ni ty tin v nhn ni l ngi nhn ? Khng t
ni: Lm kh, ni ch l c th ty tin ?
124
:,
:
T M Ngu vn qun t. T vit: Qun t bt u bt c. Vit: Bt u bt c, t v chi qun t
d h ? T vit: Ni tnh bt cu, phu h u h c?
T M Ngu hi v qun t. Khng t ni: Qun t khng lo, khng s.
Ngu li hi: Chng lo chng s m gi l qun t ?
Khng t ni: T xt mnh khng c ti th cn g phi lo lng s hi ?
103
125
:::
T M Ngu u vit: Nhn giai hu huynh , ng c vong. T H vit: Thng vn chi h, t

sinh hu mnh, ph qu ti thin. Qun t knh nhi v tht, d nhn cung nhi hu l, t hi chi
ni, giai huynh d. Qun t h hon h v huynh d ?
T M Ngu bun ru ni: Mi ngi u c anh em, ring ti khng c.
T H ni: Ta tng nghe sng cht c s mnh, ph qu do tri. Qun t ch cn lm vic
chu o, i x cung knh l vi ngi th bn b mt nh, l anh em c. Qun t lo g
khng c anh em ?
(Ch thch: Dn gian thng ni tm tt: T hi giai huynh )
126
.:,,,,,
T Trng vn minh. T vit: Tm nhun chi trm, phu th chi t, bt hnh yn, kh v minh d
d h. Tm nhun chi trm, phu th chi t, bt hnh yn, kh v vin d d h.
T Trng hi v s sng sut. Khng t ni: Li ni xu ngm dn, li vu co au nhc
n da u khng lm nh hng n mnh, c nh vy gi l sng sut. Li ni xu v
li vu co chng c tc dng ti mnh th c th ni l ngi nhn xa trng rng.
127
:,, :, :
:, ?:,.
T Cng vn chnh. T vit: Tc thc, tc binh, dn tn chi h. T Cng vit: Tt bt c d nhi
kh, t tam gi h tin? Vit: Kh binh. T Cng vit: Tt bt c d nhi kh, t nh gi h
tin? Vit: Kh thc. T c giai hu t, dn v tn bt lp.
T Cng hi v chnh tr quc gia. Khng t ni: Phi lng thc, binh lnh, nhn
dn tin phc. T Cng hi: Nu buc phi b mt ci th b ci no? Khng t p: B
qun lnh. T Cng li hi: Nu buc phi b mt trong hai iu cn li th b ci g?
Khng t ni: B lng thc. Xa nay khng ai trnh c ci cht. Nu nhn dn khng
cn tin tng na th nc khng ng vng.
128
104
::
Cc T Thnh vit: Qun t cht nhi d h, h d vn vi ? T Cng vit: Tch h phu t chi
thuyt qun t d ! T bt cp thit. Vn do cht d, cht do vn d, h bo chi khuch do
khuyn dng chi khuch.
Cc T Thnh ni: Qun t ch cn phm cht tt l c, cn chi vn na.
T Cng ni: Tic thay ngi bn v qun t nh vy khng ng ri. Bn nga khng ui
kp ci li. Vn cng quan trng nh cht, cht quan trng nh vn. Da h, da bo lt i
th lm sao phn bit vi da ch, da d?
(Li bn: Cht v vn cng nh ni dung v hnh thc. Vn l l tit, nghi thc, l hnh thc. n
mc ni nng tuy ch l v ngoi nhng cng th hin ci phm cht bn trong. Vy ta khng nn
coi thng hnh thc.)
129
: ::
:
Ai Cng vn Hu Nhc vit: Nin c, dng bt tc, nh chi h? Hu Nhc i vit: Hp
trit h ? Vit: Nh, ng do bt tc, nh chi h k trit d ? i vit: Bch tnh tc, qun t d
bt tc ? Bch tnh bt tc, qun thc d tc ?
L Ai Cng hi Hu Nhc: Nm mt ma, khng tiu xi, lm th no? Hu Nhc
ni: Sao ta khng nh thu trit (thu mt phn 10 hoa li) ca dn? L Ai Cng ni: Thu
hai phn mi, ta cha dng, lm sao p dng bin php gia tng y? Hu Nhc
tha rng: Nu dn n, sao vua li khng . Nu dn thiu n th lm sao m vua
c ?
1210
:

T Trng vn sng c bin hoc. T vit: Ch trung tn, t ngha, sng c d. i chi dc k
sinh, chi dc k t, k dc k sinh, hu dc k t, th hoc d. Thnh bt d ph, dic chi d d.
T Trng hi v cch lm sao nng cao o c, nhn ra c s m hoc. Khng t ni:
Ly trung thc v tn ngha lm chnh, ra sc lm vic ngha, l cao o c. Yu ai
th mun h sng, ght ai th mun h cht. Va mong ngi ny sng, va mun ngi kia
cht y l s m hoc. C cu Thc chng v giu, ch v l thi.
(Ch thch: Theo Nho gio, sng v cht l do mnh tri. Khng th v yu ght m cu c.
Mun cu xin l ngi m hoc. Thc chng v giu, ch v l thi l cu trong Kinh Thi.
105
ni: Giu c m vn thiu phm cht tinh thn, y l ch c ti sn nhiu m thi).

1211
:,,, ,
,,,
T Cnh Cng vn chnh Khng t. Khng t i vit: Qun qun, thn thn, ph ph, t t.
Cng vit: Thin tai ! Tn nh qun bt qun, thn bt thn, ph bt ph, t bt t, tuy hu tc,
ng c nhi thc ch ?
T Cnh Cng hi Khng t v vic cai tr quc gia. Khng t p: Lm vua ra vua, quan
ra quan, cha ra cha, con ra con (lm ng danh v ca mnh). Vua ni: Hay qu ! Nu vua
chng trn o vua, ti chng trn o lm ti, cha khng trn o lm cha, con chng
trn o con, tuy c lng thc y, ta c th n c ?
(Li bn: Cu ni trn ca Khng t l ct li ca hc thuyt chnh danh. Mi ngi u phi
lm ng vi danh hiu, c vy th yn nh, yn nc, x hi n nh v pht trin)
1212

T vit: Phin ngn kh d chit ngc gi, k Do d d? T L v tc nc
Khng t ni: Dng mt cu ni gin d m phn on v n, c l ch c Trng Do ! T
L ha l nht nh ng hn.
(Ch thch: T L tc Trng Do c kh nng quyt on ng sai, bn tnh trung thc, vy c

th x n c)
1213
T vit: Thnh tng, ng u nhn d. Tt d s v tng h !

Khng t ni: Xem x n, ta lo bun nh mi ngi. Ta ch mun khng bao gi xy ra
kin tng.
(Li bn: Khng t coi trong gio dc, gio ha, nh s khng cn xy ra xung t v kin
tng)
1214
T Trng vn chnh. T vit: C chi v quyn, hnh chi d trung.

106
T Trng hi v qun l chnh s. Khng t ni: Gi chc khng c tr ni, lm vic

phi gi trung thc.
1215
:
T vit: Bc hc vn, yu chi d l, dic kh d pht bn h phu !
Khng t ni: Ngi qun t trc hc su rng v vn, sau hc l rng buc mnh, nh
vy khi tri o.
1216

T vit: Qun t thnh nhn chi m, bt thnh nhn chi . Tiu nhn phn th.
Khng t ni: Qun t gip ngi lm iu tt p, khng khin ngi tr nn c xu. K
tiu nhn lm ngc li.
1217
Qu Khang t vn chnh Khng t. Khng t i vit: Chnh gi chnh d. T s d chnh, thc

cm bt chnh ?
Qu Khang t hi Khng t v chnh s. Khng t ni: Ch chnh ngha l chnh
trc. Ngi gng mu gi o chnh th ai dm bt chnh?
(Li bn: lu hai ch chnh. vic chnh tr, quan chc. chnh ng, ng n)
1218
:
Qu Khang t hon o, vn Khng t. Khng t i vit: Cu t chi bt dc, tuy thng chi
bt thit.
Qu Khang t lo lng nn trm cp (rt nhiu nc L lc y) bn hi Khng t. Khng
t ni: Nu ngi khng tham lam, d c thng cho h, h cng chng dm n trm na.
1219
:
,
Qu Khang t vn chnh Khng t vit: Nh st v o, d tu hu o, h nh?
107
Khng t i vit: T vi chnh, yn dng st ? T dc thin nhi dn thin h. Qun t chi c

phong, nhn tiu chi c tho, tho thng chi phong, tt yn.
Qu Khang t hi Khng t v chnh s: Git k v o, khin dn bit m theo o, c
khng ? Khng t p: Ngi cm quyn quc gia, cn g phi git ngi ? Ngi thc s lm
iu thin th dn s lm iu thin. c hnh qun t nh gi, c hnh k tiu nhn nh
c. Gi thi trn c th c nht nh rp theo chiu gi.
1220
:

T Trng vn: S h nh t kh v chi t h? T vit: H tai, nh s v t gi? T Trng i
vit: Ti bang tt vn, ti gia tt vn. T vit: Th vn d, phi t d. Phu t d gi, cht trc
nhi hiu ngha, st ngn nhi quan sc, l d h nhn. Ti bang tt t, ti gia tt t. Phu vn d
gi, sc th nhn nhi hnh vi, c chi bt nghi. Ti bang tt vn, ti gia tt vn.
T Trng hi: K s nh th no gi l thnh t ? Khng t ni: Theo ngi ngh t
l g?. T Trng tha: Khi lm quan triu nh c danh ting, qu nh cng c danh
ting. Khng t ni: gi l vn ch khng phi t. t ngha l phi c phm cht
chnh trc, thch lm vic ngha, gii phn tch li ni v gii quan st sc mt ngi khc,
khim tn nhng nhn ngi khc. Ngi nh vy lm quan triu nh nht nh t,
nh cng t.
1221
::
,,,,
Phn Tr tng du V Vu chi h, vit: Cm vn sng c, tu thc bin hoc. T vit: Thin tai
vn ! Tin s hu c, phi sng c d? Cng k , v cng nhn chi , phi tu thc d ? Nht
triu chi phn, vong k thn, d cp k thn, phi cm d ?
Phn Tr theo chn Khng t i thm i V Vu, hi: Dm hi thy lm th no tu
dng o c, dit c tr m hoc ? Khng t ni: Cu hi hay qu! Trc hy lm vic
thin, chng phi l sng o ? Ph phn ci xu ca mnh, khng ch trich ci sai ca
ngi khc, chng phi tr b lng c ? Nht thi nng gin m qun bn thn, li
lm lin ly c cha m, khng phi m hoc ?
1222
:

108

Phn Tr vn nhn. T vit: i nhn. Vn tri. T vit: Tri nhn.Phn Tr v t. T vit: C trc
th ch ung. Nng s ung gi trc. Phn Tr thoi, kin T H vit: Hng d ng lin phu
t nhi vn tr, T vit: C trc th ch ung. Nng s ung gi trc, h v d?. T H vit: Ph
tai ngn h! Thun hu thin h, tuyn chng, c Cao o, bt nhn gi vin h. Thang hu
thin h, tuyn chng, c Y Don, bt nhn gi vin h.
Phn Tr hi v ch nhn. Khng t ni: Yu ngi. Hi v s hiu bit, Khng t ni:
Bit ngi. Phn Tr khng hiu c. Khng t ni tip: C ngi ngay thng trn
k c th c th bin k c thnh ngay thng. Phn Tr ra v, gp T H, ni: Va ri ti
gp thy hi v c tr, thy bo em ngi ngay thng trn k c th c th bin k c
thnh ngay thng. Nh vy l th no? T H ni: Cu ni ny rt phong ph ! Vua
Thun xa c thin h, chn nhn ti trong qun chng l ng Cao o, k bt nhn
dn dn khng cn na. Vua Thang c thin h cng chn nhn ti trong dn chng ct
nhc c ng Y Don. Dn dn k bt nhn cng khng cn.
1223
T Cng vn hu. T vit: Trung co nhi thin o chi, bt kh tc ch, v t nhc d.

T Cng hi v quan h bng hu. Khng t ni: em lng trung thnh m khuyn bn
lm iu tt, khng c th thi, ng t chuc ly nhc nh.
1224
Tng T vit: Qun t d vn hi hu, d hu ph nhn.

Tng T ni: Qun t dng vn chng tp hp bn b, dng bn m bi dng nhn
c.
Ht thin 12
1. 13. T L
thin 13
109
30 bi
131

T L vn chnh. T vit: Tin chi lao chi. Thnh ch. Vit: V quyn.
T L hi v qun l chnh s. Khng t ni: Phi chu vt v cng dn kh nhc.
T L xin ging thm. Khng t ni: Khng bit mt mi.
132
,
Trng Cung vi Qu th t, vn chnh. T vit: Tin hu ti, x tiu qu, c hin ti. Vit: Yn tri
hin ti nhi c chi?. Vit: C nh s tri. Nh s bt tri, nhn k x gi ?
Trng Cung lm tng qun cho h Qu, hi v chnh s. Khng t ni: Trc hy giao vic
v kim sot ngi di quyn, b qua li nh, chn c hin ti. Cung ni: Lm sao bit
hin ti c ra? Khng t ni: C ngi m mnh bit, cn ngi m mnh khng
bit, ngi ta c b h u.
133
:,?:!:
? ,,,
,,
,,
T L vit: V qun i t vi chnh, t thng h tin ? T vit: Tt d chnh danh h! T L
vit: Hu th tai, t chi vu d ! H k chnh ? T vit: D tai, Do d ! Qun t k s bt tri,
thin khuyt nh d. Danh bt chnh tc ngn bt thun, ngn bt thun tc s bt thnh, s
bt thnh tc l nhc bt hng, l nhc bt hng tc hnh pht bt trung, hnh pht bt trung tc
dn v s th th tc. C qun t danh chi tt kh ngn d, ngn chi tt kh hnh d. Qun t
k ngn, v s cu nhi d h.
T L ni: Nu vua nc V mi thy i lm quan, thy lm g trc tin?
Khng t ni: Tt phi chnh danh .
T L ni: Phi vy ? Thy ni vin vng qu, sao phi chnh danh ?
110
Khng t ni: Tr Do sao ni nng th thin th? Qun t gp vic mnh cha r th khng
nn ni ty tinDanh khng hp th li ni s khng thun, ni khng thun th vic
khng thnh. Vic khng thnh th l nhc mt trt t. L nhc mt trt t th hnh pht
khng ng n, hnh pht khng ng th dn khng bit lm th no cho ng. Vy
ngi qun t khi c danh ph hp vi thc th c th ni ra c, ni c th thc hnh
thng sut. Qun t khng bao gi s sut vi li ni ca mnh.
(Ch thch: Bi ny th hin r Thuyt chnh danh ca Khng t)
134
::
,,
,
Phn Tr thnh hc gi. T vit: Ng bt nh lo nng. Thnh hc chi ph. Vit: Ng bt nh
lo ph. Phn Tr xut. T vit: Tiu nhn tai, Phn tu d! Thng hiu l, tc dn mc cm
bt knh, thng hiu ngha tc dn mc cm bt phc; Thng hiu tn, tc dn mc cm bt
dng tnh. Phu nh th, tc t phng chi dn cng ph k t nhi ch h, yn dng gi ?.
Phn Tr xin hc lm rung. Khng t ni: Ta u phi lo nng. Phn li xin hc lm
vn. Khng t p: Ta u bit lm vn. Phn Tr ra ngoi. Khng t ni: Phn Tr
ng l k tiu nhn. Ngi trn trng l th dn u dm coi thng. Ngi trn trng
ngha th dn ai dm khng phc tng. Ngi trn coi trng tn th dn no dm gi di.
Lm c nh vy th dn chng bn phng cng con ti theo mnh ht. Cn g phi hc
trng trt.
135
:, ,
T vit: Thng thi tam bch, th chi d chnh, bt t; S t phng, bt nng chuyn i. Tuy
a, dic h d vi?
Khng t ni: Hc thng ba trm bi Kinh Thi, khi c giao chnh s th lm khng ni,
i s nc ngoi khng ng i c. Hc nhiu th c ch g ?
(Ch thch: Khng t ch ci anh thuc lng m khng hiu ngha l)

136

T vit: K thn chnh, bt mnh nhi hnh; K thn bt chnh, tuy lnh bt tng.
Khng t ni: Bn thn chnh ng, d khng ra lnh ngi di vn chp hnh.;
111
B trn thiu ngay thng, tuy ra mnh lnh ngi di cng chng thi hnh.
137
:
T vit: L V chi chnh, huynh d.
Khng t ni: Chnh s nc L v nc V ging nh hai anh em vy.
138
,
T v V cng t Kinh: Thin c tht. Th hu, vit: Cu hp h. Thiu hu, vit: Cu hon h.
Ph hu, vit: Cu m h.
Khng t ni v cng t Kinh nc V: Tht kho c x vic nh. Va mi c ca ng y
bo Th l ri. Va c thm mt t, ng y li bo: Vy l y ri. V sau giu
c hn, ng y bo: Th l hon m ri.
(Li bn: Cng t Kinh l ngi gin d, c th no cng hi lng, khng ham mun, d tha
mn)
139

T ch V, Nhim Hu bc. T vit: Th h tai! Nhim Hu vit: K th h, hu h gia yn ?
Vit : Ph chi. Vit : K ph h, hu h gia yn ? Vit: Gio chi.
Khng t n nc V c Nhim Hu theo hu. Khng t ni: Dn chng ng qu!.
Nhim Hu hi: Dn ng th lm th no? Khng t p: Phi lm cho h giu ln.
Nhim Hu li hi: Dn giu ri th lm g na? Khng t ni: Phi gio ha h.
1310
T vit: Cu hu dng ng gi, t nguyt nhi d kh d, tam nin hu thnh.
112
Khng t ni: Nu c ai b dng ta lm qun l mt nc, mt nm sau kh ri, ba nm

nht nh thnh cng ln.
1311
:
T vit: Thin nhn vi bang bch nin, dic kh d thng tn kh st h. Thnh tai th ngn d !
Khng t ni: Ngi xa bo nu bc thin nhn ni nhau tr nc th sau mt trm nm
c th cm ho k tn bo thnh lng thin, khng cn hnh pht chm git na. Li ny
tht hay.
1312
T vit: Nh hu vng gi, tt th nhi hu nhn.

Khng t ni: Nu bc thnh nhn cai tr, cng phi i sau mi thc hin c nhn
chnh (cai tr bng lng nhn)
(Li bn: Cai tr bng c nhn l mt qu trnh lu di, kin tr, khng th thy ngay kt qu,
phi mt nhiu th h mi thc hin rng ri ton x hi.)
1313
T vit: Cu chnh k thn h, tng chnh h h hu? Bt nng chnh k thn, nh chnh nhn
h?
Khng t ni: Nu sa mnh ngay thng th lnh o chng thnh cng ? Khng th t
mnh ngay thng th lm sao cho ngi khc ngay thng c?
1314
Nhim t thoi tro. T vit: H yn d? i vit Hu chnh. T vit: K s d ? Nh hu

chnh, tuy bt bt ng d , ng k d vn chi.
113
Nhim Hu t nh h Qu v. Khng t ni: Sao v mun th? Nhim p: C vic chnh

s. Khng t ni: ch l vic nh h Qu thi. Nu l chnh s, ta by gi tuy thi lm
quan vn bit c.
(Ch thch: Nhim Hu lm tng qun cho nh h Qu quan i phu nc L. H Qu lng
quyn thng mang vic nc v nh bn bc. Nu l vic nc th Khng t phi c tham
d Li ni ca Khng t ch nhm rn dy Nhim Hu v cch lm vic quan ng n vy).
1315
:
:
:,. ,
: ?.
:
: ,
,
nh cng vn: Nht ngn nhi d hng bang, hu gi?
Khng t i vit: Ngn bt kh d nhc th k k d. Nhn chi ngn vit: Vi qun nan, vi thn
bt dch. Nh tri vi qun chi nan d, bt k h ngn nhi hng bang h.
Vit: Nht ngn nhi tang bang, hu gi?
Khng t i vit: Ngn bt kh d nhc th k k d. Nhn chi ngn vit: D v lc h vi
qun, duy k ngn nhi mc d vi d. Nh k thin nhi mc chi vi d, bt dic thin h ? Nh bt
thin nhi mc chi vi d, bt k h nht ngn nhi tang bang h?
Vua nh Cng hi: Mt li ni c th lm t nc pht trin phi khng?
Khng t p: Li ni kh c th t nhanh nh vy. Ngi ta tng ni Lm vua kh, lm
b ti cng chng d. Nu bit lm vua kh th y l li ni chng phi c th lm cho
nc hng thnh c sao?
nh Cng hi tip: Mt li ni c th lm cho t nc tan hoang, phi khng?
114
Khng t p: Mt li ni cha th tc hi nhanh nh vy c. Nh c ngi tng ni

Ta lm vua cha thy sung sng g, ch sng khi no ta ni ra m khng c ai dm tri
li. Nu vua ni phi th chng ai ci, nh th th tt qu. Nu vua ni sai m chng ai
phn i, chng phi mt li ni c th lm tan nt t nc sao?
1316
,
Dip Cng vn chnh. T vit: Cn gi duyt, vin gi lai.
Dip Cng hi v chnh s. Khng t p: Ngi gn vui v, ngi xa ko ti.
1317
,:,,
T H vi C Ph t, vn chnh. T vit: V dc tc, v kin tiu li. Dc tc tc bt t, kin
tiu li tc i s bt thnh.
T H lm huyn trng huyn C Ph, hi v chnh s. Khng t ni: Ch vi vng,
ng tham li nh. Mun nhanh th khng n ch, tham li nh th b mt vic ln.
1318
:, :
Dip Cng ng Khng t vit: Ng ng hu trc cung gi, k ph nhng dng, nhi t chng
chi. Khng t vit: Ng ng chi trc gi di th: Ph vi t n, bt vi ph n, trc ti k trung h.
Dip Cng ni vi Khng t: Ni con lm vic c mt ngi rt ngay thng. Cha n trm
d, con ra lm chng. Khng t ni: Ngi ngay thng ni ta khc vi ch ngi. Cha
che giu cho con, con che giu cho cha. S ngay thng cng trong .
(Li bn: Theo Khng t, cha v con che giu li cho nhau l l thng tnh v c tnh ph t,
nn khng th ni l khng ngay thng. Vy, l v tnh c khi khng nht tr vi nhau m l quan
h t php cn cha ng mu thun. V l, con lm chng cha phm ti l theo l ngay thng,
khng sai. Nhng v tnh, cha che giu ti con cng thng xy ra. Quan im Khng t l phi
em l v tnh thng nht c vi nhau mi ph hp thc t thi by gi).
1319
,
115
Phn Tr vn nhn. T vit: C x cung, chp s knh, d nhn trung. Tuy chi di ch, bt kh
khi d.
Phn Tr hi v c nhn. Khng t ni: C x cung knh, lm vic th nghim tc cn
thn, gip vic ngi th tn lc. D i ti x mi r cng khng th vt b c tnh ny.
1320
:?
:
:
:
: ?
:?
T Cng vn vit: H nh t kh v chi s h ?
T vit: Hnh d hu s, s t phng, bt h qun mnh, kh v s h.
Vit: Cm vn k th.
Vit: Tng tc xng hiu yn, hng ng xng yn.
Vit: Cm vn k th.
Vit: Ngn tt tn, hnh tt qu, khanh khanh nhin tiu nhn tai ! c dic kh d vi th h. Vit:
Kim lnh chi tng chnh gi h nh?
T vit: i ! u sao chi nhn, h tc ton d ?
T Cng hi: Ngi th no ng c gi l k s?
Khng t ni: Lm tri phi bit xu h. i s nc ngoi khng lm mt th din vua
mnh, nh th c th gi l k s.
116
T Cng hi; Xin hi km k s mt bc gi l ngi g?

Khng t ni: l ngi m h hng bo l k c hiu, lng xm cho l bit o anh em.
T Cng li hi: Km mt bc na th gi l g ?
Khng t: l ngi c li ni tin cy, hnh ng qu quyt, cng l nhng k nh nhen,
kin thc hp hi. Tuy vy cng gi h l k s km hai bc.
T Cng hi tip: Nhng ngi ang lm quan nc L l loi ngi no?
Khng t p: Ai ch! Nhng k bng d hp hi, c g ng ni!
1321
,
T vit: Bt c trung hnh nhi d chi, tt d cung quyn h! Cung gi tin th, quyn gi hu
s bt vi d.
Khng t ni: Chng gp c ngi t c tnh trung dung truyn o, nh phi
tm n hng cung gi, quyn gi. Cung gi c ch tin th mnh lit, quyn gi bit gi
lng ngay thng khng lm chuyn bt ngha.
(Li bn: Cung gi c ch ln, tnh cch mnh m thi qu, quyn gi th li rt r, bit gi
bn phn khng lm iu bt ngha. C hai loi ngi ny u cha t trung dung (va phi).
Khng t ni vy khuyn khch c hai u tin v phi o l trung dung th tt hn)
1322
::,!
,
T vit:Namnhn hu ngn vit Nhn nhi v hng, bt kh d tc vu y. Thin phu !
Bt hng k c, hoc tha chi tu. T vit: Bt chim nhi d h.
Khng t ni: Ngi phng nam c cu Ngi khng c hng tm th khng th lm
thy cng hay thy thuc c. Cu ny rt hay! Kinh Dch li c cu Ngi khng c
c hnh bn vng th th no cng c lc chuc ly s h thn. Khng t ni tip: Ngi
nh th th lm thy bi cng ch c.
(Ch thch: Hng tm l bn lng, bn ch, kin nh o l, d th no cng khng thay i)
1323
117

T vit: Qun t ha nhi bt ng, tiu nhn ng nhi bt ha.
Khng t ni: Qun t ho hp nhng khng nht thit ging nhau, tiu nhn a dua m
khng ho hp.
(Li bn: Ha hp v a dua () b ngoi c v ging nhau. Ha hp l thng nht v tinh

thn o l, a dua l m qung lm ging ngi khc v li).
1324
?
T Cng vn vit: Hng nhn giai hiu chi, h nh?

T vit: V kh d. Li hi: Hng nhn giai chi, h nh?
T vit: V kh d. Bt nh hng nhn chi thin gi hiu chi, k bt thin gi chi.
T Cng hi: Ngi c c lng u khen th th no?
Khng t ni: Cha hn l ngi tt. T Cng li hi: Ngi m c lng u ght th sao ?
Khng t p: Cha hn l k xu. Ngi thin trong lng u khen, k c u ght, y
mi l ngi tt.
(Li bn: Ngi c c lng (gm c tt, xu) khen y l ngi ba phi. Ngi b c lng
ght, c th ngi y ngay thng, khng chu a dua)
1325
:,
,,
118
T vit: Qun t dch s nhi nan thuyt d. Thuyt chi bt d o, bt thuyt d; Cp k s nhn
d, kh chi. Tiu nhn nan s nhi thuyt d. Thuyt chi tuy bt d o, thuyt d; Cp k s nhn
d, cu b yn.
Khng t ni: Lm vic vi ngi qun tn th d, nhng c lng qun t th kh. Nu
ly lng qun t bng cch khng chnh ng th qun t khng thch; Ngi qun t s
dng ngi th da theo ti nng, o c m giao vic. Lm vic vi k tiu nhn th rt
kh. Ly lng h bng cch khng chnh ng th rt d. K tiu nhn sai khin ngi khc
li i ngi ta phi hon ho.
1326
T vit: Qun t thi nhi bt kiu, tiu nhn kiu nhi bt thi.
Khng t ni: ngi qun t rng ri m khng kiu, tiu nhn kiu m khng rng ri.
1327
T vit: Cng, ngh, mc, nt cn nhn.

Khng t ni: Ngi c tnh cng trc, ch quyt on, lng mc mc, ni cn thn l gn
vi o nhn.
1328
: ?
:,,
T L vn vit: H nh t kh v chi s h ?
T vit: Thit thit ti ti, di di nh d, kh vi s h. Bng hu thit thit ti ti, huynh di di.
T L hi : Nh th no c gi l k s ? Khng t ni: Thn mt khuyn bo, nh
nhng vui v c th l k s. Bn hu thn thit, anh em vui v.
1329
:
119
T vit: Thin nhn gio dn tht nin, dic kh d tc nhung h.

Khng t ni: Ngi thin nm quyn gio ha dn by nm c th bo h ra trn c.
1330
T vit: D bt gio dn chin, th v khi chi.

Khng t ni: Dng dn cha hun luyn i nh trn, l vt b h.
Ht thin 13
1. 14. Hin vn
thin 14
44 bi
141
,,,, , .
Hin vn s. T vit: Bang hu o, lc; Bang v o, lc, s d. Khc, pht, on, dc bt hnh
yn, kh d vi nhn h ?. T vit: Kh d vi nan h, nhn tc ng bt tri d.
Nguyn Hin hi v ch s (h thn). Khng t ni: Nc c o th lm quan hng lc;

Nc v o cng lm quan hng lc- y l s h thn.
Li hi: Nu khng hiu thng, ph trng, on hn, tham lam th c th xem l ngi
nhn khng?. Khng t ni: C th coi l ngi lm c vic kh. Ta cha bit ngi y
c th l ngi nhn khng.
142
T vit: S nhi hoi c, bt tc d dic s h.

Khng t :K ch bit tm cch c an nhn th khng th gi l k s.
120
143
T vit: Bang hu o, nguy ngn nguy hnh; Bang v o, nguy hnh ngn tn.
Khng t ni : Nc c o th li ni ngay thng (dm ni li nguy him), vic lm to bo
m ng n. Nc v o th li ni phi nhn nhng e d, nhng vic lm vn phi gi
ng n.
(Li bn: Nc c o tc l do nhng ngi anh minh sng sut nm gi, h nghe hiu c
nhng li ni thng (nguy), vic lm to bo (nguy) Nc v o do nhng k c ti tn c
cai tr, h rt ght nhng li ni ngay thng tri h, nhng vic lm khng c li cho h)
144
: ,
T vit: Hu c gi tt hu ngn, hu ngn gi bt tt hu c. Nhn gi tt hu dng, dng
gi bt tt hu nhn.
Khng t ni: Ngi o c th li ni c o l; Cn ngi ni o l cha chc c
o c. Ngi c nhn rt dng cm, nhng ngi dng cm cha chc c nhn.
145
:,
Nam Cung ch vn Khng t vit: Ngh thin x, Ngo ng chu, cu bt c k t nhin V

Tc cung gi nhi hu thin h. Phu t bt p. Nam Cung ch xut. T cung vit: Qun t tai
gi nhn ! Thng c tai gi nhn!
Nam Cung Qut hi Khng t: Ngh bn gii, Ngo nh trn thy chin thnh tho th
m cui cng phi cht bt c k t. ng V ng Tc ch cn c lm rung m c c
thin h (?) Khng t khng p. Nam Cung Qut ra ngoi. Khng t ni: Qut tht l
ngi qun t ! Tht l ngi ham chung o c!.
(Li bn:NamCung Qut tc Nam Dung con ngi hon ho c Khng t g chu gi cho.
Nam Dung hi v Ngh, Ngo l quyn thn i trc cy ti sc, khng c hng phc, V,
Tc c c nn thnh t. Cu hi ca Dung rt kh, lc Khng t cha hiu c nn ngi
khen Dung)
121
146
T vit: Qun t nhi bt nhn gi hu h phu, v hu tiu nhn nhi nhn gi d.

Khng t ni: Ngi qun t c khi l lm vic bt nhn, nhng k tiu nhn chng bao
gi lm c vic nhn.
(Li bn: Khi ngi t t mc sai lm cng cn chm chc bi hon cnh no m ngi y
l lm sai)
147
T vit: i chi, nng vt lao h? Trung yn, nng vt hi h?

Khng t ni: Yu con m khng cho con lm vic nng nhc ?
Trung vi vua m khng khuyn can vua lm cho ng ?
148
:,,,,
T vit: Vi mnh, T Thm tho sng chi, Th Thc tho lun chi, hnh nhn T V tu sc chi,
ng l T Sn nhun sc chi.
Khng t ni: Theo mnh vua,T Thm vit vn bn, n Th Thc tho lun, qua T V
tu sa, n phn T Sn trau chut ln cui.
(Ch thch: Nc Trnh c tp qun coi trng vic lm ra vn bn. C bn vin quan ph trch
vit vn bn ngoi giao. K chuyn ny, Khng t nhc nh hc tr sau ny lm quan khi vit
vn bn phi cn thn v tm quan trng ca vn bn vi quc gia).
149
:,:!.
:
122
Hoc vn T Sn. T vit: Hu nhn d. Vn T Ty. Vit: B tai ! B tai!

Vn Qun Trng. Vit: Nhn d. ot B Th Bin p tam bch, phn s thc, mt x v on
ngn.
C ngi hi Khng t v T Sn. Khng t ni: Ngi y rt khoan dung v yu dn. Li
hi v T Ty, Khng t ni: Ngi y ngi y.
Li hi v Qun Trng, Khng t ni: Ngi ny , vua T ly p Bin ba trm nh ca B

Th thng cng cho Qun Trng khin B Th ngho kh sut i m khng h on hn.
(Ch thch: T Ty l t tng nc S chng c cng tch g, khi Khng t n nc S th T

Ty em lng k v s vua S tn nhim Khng t hn. Nay nhc n hn, Khng t khng
n kch m rt bao dung lng. Qun Trng l quan ti gii, c cng lao ln ca nc T.
B Th b vua ly bt t cp cho Qun Trng m B Th tm phc Qun Trng nn khng cht
on gin)
1410
T vit: Bn nhi v on nan, ph nhi v kiu dch.

Khng t ni: Ngho m khng on hn th rt kh, giu m khng kiu rt d lm.
1411
T vit: Mnh Cng Xc vi Triu, Ngy lo tc u, bt kh d vi ng, Tit i phu.

Khng t ni: Mnh Cng Xc lm gia thn cho h Triu, h Ngy th cn d ti nng,
nu lm i thn nc ng, nc Tit th cha nng lc.
1412
,
,

123
T L vn thnh nhn. T vit: Nhc Tang V Trng chi tri, cng xc chi bt dc, bin trang
t chi dng, Nhim Cu chi ngh, vn chi d l nhc, dic kh d vi thnh nhn h. Vit: Kim chi
thnh nhn gi h tt nhin? Kin li t ngha, kin nguy th mnh, cu yu bt vong bnh sinh
chi ngn, dic kh d vi thnh nhn h.
T L hi v mt ngi thnh t. Khng t ni: C tr tu nh Tang V Trng, lim khit
nh Mnh Cng Xc, dng cm nh Bin Trang T, ti ngh nh Nhim Cu, li nm
c l nhc na th xem nh nhng ngi ton ti.
Ri Khng t ni thm: By gi ngi thnh nhn c cn nh th na khng ? Ch cn

thy li th trc ht ngh n ngha, gp vic nguy nan th sn sng i ph, li ha d lu
cng khng qun, c nh vy th xem nh thnh nhn ri.
1413
.

T vn Cng Thc Vn T Cng Minh Gi vit: Tn h, phu t bt ngn, bt tiu, bt th h?

Cng minh thc i vit: D co gi qu d. Phu t thi nhin hu ngn, nhn bt ym k ngn;
nhc nhin hu tiu, nhn bt ym k tiu; Ngha nhin hu th, nhn bt ym k th. T vit:
K nhin ? Khi k nhin h?
Khng t hi Cng Minh Gi v Cng Thc Vn T: Ta nghe ni Cng Thc Vn T
khng ni, khng ci, khng nhn ci g ca ai, iu ng khng? Cng Minh Gi
p: L ngi ta ni qu y. Vn T ch ni lc ng ni, nn ngi ta nghe khng
chn; Khi vui mi ci nn ngi ta thy ci m khng ch; Ca hp ngha mi nhn
nn ngi ta thy nhn l thch hp, khng khinh b.
Khng t ni: Tht vy ? Chng l tht vy ?
1414
T vit: Tang V Trng d Phng cu vi hu L, tuy vit bt yu c, ng bt tn d.

Khng t ni: Tang V Trng ly t p Phng p vua L cho con ng ta lm ch p y.
Tuy c ngi ni ng ta khng p vua nhng ring ta khng tin.
1415
124

T vit: Tn Vn Cng quyt nhi bt chnh, T Hon Cng chnh nhi bt quyt.
Khng t ni: Tn Vn Cng xo tr m bt chnh, T Hon Cng chnh trc m khng
xo tr.
1416
T L vit: Hon Cng st cng t C, Triu Ht t chi, Qun Trng bt t. Vit: V nhn h?
T vit: Hon Cng cu hp ch hu, bt d binh xa, Qun Trng chi lc d. Nh k nhn, nh
k nhn.
T L ni: T Hon Cng git em l cng t C, Triu Ht v th m t st, cn Qun
Trng khng t st. Nh th Qun Trng khng c coi l ngi c nhn chng? Khng
t ni: Vua T Hon Cng nhiu ln triu tp hp ch hu m khng dng binh lc. l
nh cng sc ca Qun Trng, nh th cn ai nhn bng?
(Ch thch: Khi T Hon cng v em trai l cng t C tranh ginh ngi vua th Qun Trng v
Triu Ht theo gip cng t C. Nghe tin T Hon Cng git cng t C, Triu Ht lin t st,
cn Qun Trng th khng. Qun Trng cn theo ui l tng ln lao hn mt ngi vua- l
lin minh ch hu trnh dng v lc gy chin tranh, l ngi theo ui o nhn, V th
Khng t nh gi cao cng trng ca Qun Trng. Cn Triu Ht ch c ting khen l ngi
trung thnh vi ch.
Qun Trng li mt tm gng sng rc trong lch s Trung Quc v chnh tr, kinh t, vn
ha v o c).
1417
T Cng vit: Qun Trng phi nhn gi d? Qun Cng st cng t C, bt nng t, hu tng
chi. T vit: Qun Trng tng Qun Cng, b ch hu, nht khung thin h, dn o kim th
k t. Vi Qun Trng, ng k b pht t nhm h. Khi nhc tht phu ph chi vi lung d, t
kinh cu c nhi mc chi tri d.
T Cng ni: Qun Trng khng phi l ngi c nhn chng? Vua T Hon Cng git
cng t C, Qun Trng khng t st li cn lm t tng cho T Hon Cng.
125
Khng t ni: Qun Trng lm t tng cho T Hon Cng, gip ng ta lm b ch ch

hu, khin cho thin h thi bnh, i nay dn chng vn cn chu n. Nu khng c Qun
Trng, s rng hm nay chng ta cn u b tc ri, o qun rch ri, lang thang y.
Qun Trng u phi nh ngi thng v vic nh m t st khe ni chng ai bit
n.
1418
:
Cng Thc Vn T chi thn i phu son d vn t ng thng gi cng. T vn chi, vit: Kh
d vi vn h.
Gia thn ca Cng Thc Vn T l i phu Son nh Cng tin c m c thng chc
i thn. Khng t nghe tin, ni: Cng Thc Vn T ng c t tn thy l vn.
(Ch thch: vn l c kin thc)
1419
T ngn V Linh Cng chi v o d, Khang t vit: Phu nh th, h nhi bt tang. Khng t vit:
Trng Thc Ng tr tn khch, Chc th tng miu, Vng Tn Gi th qun l, phu nh th,
h k tang ?
Khng t ch vua V Linh Cng l k v o. Qu Khang t hi: D cho V Linh Cng

nh vy, sao nc V khng dit vong? Khng t p: Bi v nc V c Trng Thc Ng
gii vic ngoi giao, tip i tn khch, Chc qun l tt vic t l tng miu, Vng
Tn Gi gii cm qun. Bit dng ngi nh vy th lm sao mt nc c?
(Ch thch: Vua nc V v o nhng cn bit dng nhn ti, do vy cn gi c t

nc. Nu vua V c o th t nc cn pht trin tt p hn).
1420

T vit: K ngn chi bt tc, tc vi chi d nan.
Khng t ni: K ni khoc m khng bit ti thn, t l kh lm ng li ni.
126
1421
, ,
,
Trn Thnh T th Gin Cng. Khng t mc dc nhi triu, co Ai Cng vit: Trn Hng th
k qun, thnh tho chi. Cng vit: Co phu tam t. Khng t vit: D ng tng i phu chi hu,
bt cm bt co d. Qun vit co phu tam tgi. Chi tam t co, bt kh. Khng t vit: D
ng tng i phu chi hu, bt cm bt co d.
Trn Thnh T git vua T Gin Cng. Khng t tm gi sch s, vo triu tha vi vua
L Ai Cng: Trn Hng git vua ca hn, xin b h cho c binh i pht ti hn. Vua
L ni: Vic ny bo cho ba i phu bit . Khng t lui ra ni: Ta tuy thi lm quan
nhng cn ng sau hng i phu, cho nn bit vic ny m khng th khng i bo vua,
th m vua li bo c i hi ba i phu kia.
Khng t n bo cho ba i phu kia, nhng chng ai ng thun.
Khng t ni: Ta ng sau hng i phu, cho nn bit vic ny th khng th khng i bo
(Ch thch: Theo php thi Xun thu, k git vua l v o, tri l tri, phi b trng pht. Trch
nhim Khng t tng lm quan i phu nn phi tu ln nh vua. Ba quan i phu nc L
cng l loi quyn thn ln t vua nn vic lm ca Khng t tuy khng t yu cu nhng cng
c rn e ba v ai phu y).
1422
T L vn s qun. T vit: Vt khi d, nhi phm chi

T L hi v o th vua, Khng t ni: Khng c la di vua, dm can ngn d xc
phm vua.
1423
T vit: Qun t thng t, tiu nhn h t.

Khng t ni: Qun t cng hng v o cao, tiu nhn cng sa xung thp hn.
127
1424
:
T vit: C chi hc gi vi k, kim chi hc gi vi nhn.
Khng t ni: Ngi xa hc cho mnh, ngi i nay hc cho ngi khc.
(Li bn: Ngi xa i hc l tu thn ri ra gip nc thc hnh tri thc. Nay thin h i hc
ly bng cp cho ngi ta bit mnh, hc v danh li)
1425

C B Ngc s nhn Khng t, Khng t d chi ta nhi vn yn. Vit: Phu t h vi? i vit:
Ph t dc qu k qu nhi v nng d. S gi xut, T vit: S h! S h !
C B Ngc sai ngi ti thm Khng t, Khng t mi khch ngi ri hi thm: Phu t
C nay lm g? S gi p: ng ch con mun gim li lm m cha lm c.
Sau khi s gi t bit ra v, Khng t khen: Tht l mt s gi gii, s gi gii !
(Li bn: S gi ngoi giao tht khn ngoan ng mc, khng ph trng cng tch ca ch m
ni ch ang lo sa li)
1426
:. :
T vit: Bt ti k v, bt mu k chnh. Tng T vit: Qun t t bt xut k v.
Khng t ni: Khng gi chc v g th ng lo ngh v chc v y.
(Li bn: Khng t cho rng ai nn lo phn ny. Vic ngi khc mnh khng hiu c ni
tnh nn nhn xt c th sai lc; li lm cho tnh hnh ri lon hn).
1427
:
T vit: Qun t s k ngn nhi qu k hnh.
Khng t ni: Qun t phi bit h thn v li ni qu so vi vic lm.
128
1428
,,,:
T vit: Qun t o gi tam, ng v nng yn: nhn gi bt u, tri gi bt hoc, dng gi bt c.
T Cng vit: Phu t t o d.
Khng t ni: o qun t c ba iu m ta chng lm c mt. Ngi nhn khng lo

bun, k tr khng nghi hoc, ngi dng khng s hi. T Cng tha: Thy ni khim
tn qu y.
1429
T Cng phng nhn. T vit: T d hin h tai ? Phu ng tc bt h.

T Cng hay so snh ngi hn k km. Khng t ni: Ngi gii vy ? Ta th khng
nhn ri ni chuyn .
(Li bn: T Cng c c phn tch, so snh li thng thn, nhng gy cho ngi khc mt lng.
Khng t khuyn anh ta chng nn th)
1430
T vit: Bt hon nhn chi bt k tri, hon k bt nng d.

Khng t ni: Chng lo ngi ta khng bit n mnh, ch lo mnh khng c kh nng c
ngi ta bit n.
1431
T vit : Bt nghch tc, bt c bt tn, c dic tin gic gi, th hin h !

Khng t ni: Khng cn on trc s la di, s bt tn ca ngi khc, nhng nu c
th bit ngay. Nh vy coi l ngi hin ri.
1432
129
:,?? :,
Vi Sinh Mu v Khng t vit: Khu, h vi th t t gi d ? V ni vi nnh h? Khng t vit :
Phi cm vi nnh d, tt c d.
Vi Sinh Mu ni vi Khng t: ng Khu, sao c phi mit mi dy d ngi i nh th
? Phi chng ng khoe ti n ni, ng ly lng ngi ? Khng t p: Ti khng dm
khoe ti, ch v ght nhng k c chp khng chu hiu o l.
1433
T vit : K bt xng k lc, xng k c d.

Khng t ni: Khng nn khen sc mnh nga thin l, m khen ci c tnh ca n.
(Ch thch: c tnh ca nga ng khen l d sai khin, trung thnh, c tnh. Ngi xa tng
ni khuyn m chi tnh (tnh ch, nga). Khng t so snh vi con ngi: nn trng ngi
trung thnh c tnh hn k ti gii m v c)
1434
,
Hoc vit D c bo on, h nh? .T vit: H d bo c ? D trc bo on, d c bo c.
C ngi hi: Ly c bo on th, vy c khng? Khng t p: Th ly g bo n
c ? Hy ly ngay thng bo on, dng n c bo p n c
1435
:! :? :,
!
T vit : Mc ng tri d phu ! T Cng vit: H vi k mc tri t d? T vit: Bt on thin, bt
vu nhn. H hc nhi thng t, tri ng gi k thin h !
Khng t ni: Chng c ai hiu ta c! T Cng hi: Sao khng c ai hiu thy? Khng t
ni: Ta khng on tri, khng trch ngi, ta hc vic con ngi t ni thp cn m hiu
c vic tri cao siu. Hiu ta may ra ch c tri.
1436
,,
130
Cng B Liu t T L Qu Tn. T Phc Cnh B d co, vit: Phu t c hu hoc ch

Cng B Liu, ng lc do nng t ch th triu. T vit: o chi thng hnh d d, mnh d;
o chi thng ph d d, mnh d. Cng B Liu k nh mnh h !.
Cng B Liu ni xu T L nh Qu Tn. T Phc Cnh B nghe c, ni: Qu Tn

b Cng B Liu m hoc ri. Con c th lm cho Qu Tn git Cng B Liu em bu
xc ngoi ch th uy. Khng t ni: o ca ta c thc hin c hay khng l do mnh
tri. Cng B Liu lm sao bng mnh tri c.
(Ch thch: Cng B Liu l k xu, mun ph hoi s nghip ca thy tr Khng t nn thng
ni xu vi nh Qu Tn i thn nc L. T Phc Cnh B l mt hc tr ca Khng t mun
git Cng B Liu nhng Khng t khng ng , ngi tin mnh tri)
1437
:,,:
T vit : Hin gi tch th, k th tch a, k th tch sc, k th tch ngn. T vit: Tc gi tht
nhn h.
Khng t ni: Hin gi trnh i v o i n, mt s trnh nc lon m chy qua nc
khc, mt s trnh mt vua tr mt, khng bit l, mt s khc trnh k tiu nhn hay
gim pha. Li ni thm: Nhng ngi y c n by ngi ri.
(Ch thch: B Di, Thc T, Ngu Trng, Di Dt, Chu Trng, Liu H Hu, Thiu Lin l by
ngi hin i n)
1438
: ?.:.:
T L tc Thch Mn. Thn mn vit:H t?. T L vit: T Khng th. Vit: Th tri k bt
kh nhi vi chi gi d ?
T L ngh m Thch Mn. Ngi gi ca thnh hi: Thy u n? T L tr li:
T ch thy Khng t n. Ngi gi thnh hi: C phi (Khng t) l ngi bit ch
trng ca mnh khng thc hin ni m c c lm khng ?
1439
:.
:
131
T kch khnh V, hu h khoi nhi qu Khng th chi mn gi, vit: Hu tm tai, Kch khnh
h ! K nhi vit: B tai ! Khanh khanh h ! Mc k tri d, t k nhi d h. Thm tc l, thin tc
yt. T vit: Qu tai! Mt chi nan h.
Khng t nc V ang g khnh, c ngi bn st ng c i ngang, ni Nghe ting
khnh, bit ngi g khnh l k c tm. Lt sau li ni: Ting khnh rt khim
tn Khng c ai bit mnh th ch gi mnh thi. Nc su nguyn qun o li qua, nc
cn th xn qun ln i.
Khng t ni: Qu quyt t tin cha ka! Vy trn i chng cn c g kh ?!
(Li bn: Ngi bn st mun khuyn Khng t chng nn c chp. Khng th cu c i s

th mc n tri qua, cn Khng t th lun lun bn ch lo n s an nguy ca thi cuc m tim
cch ph bin o l thnh hin. Nc su nguyn o qun li qua: cu ny a ngha, tm
hiu: l c cht ui th cn nguyn trang phc, mt thn m gi c danh d- ch l ).
1440
:,
T Trng vit: Th vn: Cao tng Lng m, tam nin bt ngn. H v d? T vit: H tt Cao
tng? C chi nhn giai nhin. Qun hong, bch quan tng k d thnh trng t tam nin.
T Trng ni: Kinh Th vit Vua Cao Tng nh Lng m ba nm khng ni chuyn
chnh s l g? Khng t ni: u phi ch c vua Cao Tng ? m ngi xa u vy.
Vua mt, trm quan u lo chc v mnh, nghe theo lnh quan t tng v vua k v th
tang ba nm.
(Ch thch: Vua Cao tng tang, ba nm khng bn vic chnh s)

1441
T vit : Thng hiu l, tc dn d s d.

Khng t ni: Ngi trn coi trng l th d sai bo dn chng.
1442
:. :.
132
T L vn qun t. T vit: Tu k d knh. Vit: Nh t nhi d h?. Vit: Tu k d an nhn. Vit:

Nh t nhi d h ? Vit: Tu k d an bch tnh. Tu k d an bch tnh, Nghiu Thun k do bnh
ch ?
T L hi v ngi qun t. Khng t ni: Tu dng mnh knh cn.
T L hi: Nh th l ? Khng t ni: Tu dng mnh lm yn ngi khc.
Li hi: Nh th l ? Khng t p: Tu dng bn thn lm yn trm h. Vic ny
kh n ni vua Nghiu, vua Thun cn kh lm c.
1443
:
Nguyn Nhng di s. T vit: u nhi bt tn , trng nhi v thut yn, lo nhi bt t, th vi
tc. D trng khu k hnh.
Nguyn Nhng ngi xm i. Khng t ni: Lc nh ngi khng bit tn trng anh em
v ngi ln, khi ln khng lm c vic ng khen, v gi m cha chu cht, y l lm
hi lun thng, phong tc. Ni xong Khng t ly gy g vo ng chn Nhng.
(Ch thch: Nguyn Nhng ngi quen c ca Khng t thuc dng o khc, khng bit o
c x ca thy)
1444
: ,
Khuyt ng ng t thng mnh. Hoc vn chi vit: ch gi h? T vit: Ng k c v d,

kin k d tin sinh bnh hnh d. Phi cu ch gi d, dc tc thnh gi d.
Mt a b lng Khuyt ng c lnh Khng t truyn li n cc v khch. C ngi
hi Khng t: N hc tin b ?. Khng t ni: Ta nhn thy n ngi ch ngi ln,
li i ngang hng vi ngi ln. N khng phi ngi cu tin m l ngi vi vng mun
thnh ngi ln.
(Ch thch: Khng t thy a b mun chng lm ngi ln, ng l n ch i theo hu. Nn
ngi sai bo n i theo phc v nhc nh n bit php tc th bc (l)
Ht thin 14
133
1. 15. V Linh cng

thin 15.
42 bi
151
,
V Linh Cng vn trn Khng t. Khng t i vit: Tr u chi s, tc thng vn chi h;

Qun l chi s, v chi hc d. Minh nht toi hnh.
V Linh Cng hi Khng t v nc trn mc. Khng t tr li: Ti thng nghe v vn
(l ngha), cha hc v chin trn. Ngy hm sau Khng t di nc V.
(Ch thch: V Linh Cng l vua v o, hi d Khng t gy vic binh ao. Khng t t
chi kho v b i)
152
Ti Trn tuyt lng, tng gi bnh, mc nng hng. T L un kin vit: Qun t dic hu
cng h ? T vit : Qun t c cng tiu nhn cng t lm h.
Khi nc Trn b tuyt lng thc, hc tr i theo mc bnh, i khng ni. T L bun
ru gp Khng t ni: Qun t cng c lc khn cng phi khng?. Khng t ni: Qun
t gp cng khn th c chu ng, k tiu nhn th lm dng, lm liu.
153
::
T vit: T d ! Nh d d vi a hc nhi ch gi d? i vit: Nhin, phi d ? Vit: Phi d. D
nht d qun chi.
Khng t ni: Tr T, ngi tng ta c nhiu hc thc ? T Cng tha: Vng , chng
l khng phi vy sao ? Khng t p: Khng phi, ta ch bit dng mt o l c bn m
thng sut mi vn .
134
(Li bn; Khng t cho rng ch cn hc nhng iu c bn m t nhn thy nhiu kin thc
khc, khng cn c nhiu nh nhiu. Kin thc c bn y chnh l o nhn)
154
:
T vit: Do! Tri c gi tin h.
Khng t ni: Tr Do i, ngi hiu bit v ch c by gi him qu.
155
T vit: V vi nhi tr gi, k Thun d d ? Phu h vi tai ? Cung k chnh Nam din nhi d h.
Khng t ni: Khng cn lm g m tr yn c thin h, ch c vua Thun phi khng ?
Vua Thun c lm g u? Ngi ch gi trang nghim oan chnh, ngi ngonh mt v
phng Nam.
(Ch thch: Hc thuyt V vi nhi tr. Ngi lnh o ti cao c trng cm ho mi ngi,
pht huy nng lc ngi cp di m lm vic)
156
:,
,,
T Trng vn hnh. T vit Ngn trung tn, hnh c knh, tuy Man Mch chi bang, hnh h.
Ngn bt trung tn, hnh bt c knh, tuy chu l, hnh h tai ? Lp tc kin k tham tin d,
ti d tc kin k hnh d, phu nhin hu hnh. T Trng th ch thn.
T Trng hi v vic i li. Khng t ni: Li ni phi trung tn, lm vic cn trng th
d i ti nc thiu s Man Mch vn thng sut. Li ni thiu trung tn, lm vic cu th
th d ngay qu hng mnh cng vp vp. Khi ng, nh thy ch trung tn, cn
trng ang trc mt. Khi ngi xe, nh thy ch trung tn, cn trng khc trn thnh
xe. Nh vy th thc hnh thng sut.
T Trng chp li dn y vo di o tht ngang lng
157
135
:, ,,
T vit: Trc tai S Ng ! Bang hu o, nh th; bang v o, nh th. Qun t tai C B Ngc
! Bang hu o, tc s; Bang v o tc kh quyn nh hoi chi.
Khng t ni: Ngay thng nh S Ng ! Nc c o, ng ngay thng nh ci tn; Khi
nc v o, ng vn ngay thng nh ci tn. Qun t nh C B Ngc, nc c o th
ra lm quan, khi nc v o bit lui v n.
158
: ,,,.
T vit: Kh d ngn nhi bt d chi ngn, tht nhn; Bt kh d ngn nhi d ngn. Tr gi bt
tht nhn, dic bt tht ngn.
Khng t ni: Ngi c th cng ni chuyn m khng ni, th l mt ngi. Ngi khng
th bn chuyn cng m li ni, th l ung li. Ngi tr thc khng b mt ngi v
khng ung li.
159
:
T vit: Ch s nhn nhn, v cu sinh d hi nhn, hu st thn d thnh nhn.
Khng t ni: Ch s l ngi nhn c, khng bao gi cu sng hi ngi khc, c khi
cn dm hy sinh thn mnh thi hnh o nhn.
1510
:
T Cng vn vi nhn. T vit: Cng dc thin k s, tt tin li k kh. C th bang d, s k i

phu chi hin gi, hu k s chi nhn gi.
T Cng hi v o nhn: Khng t ni: Ngi th mun lm ra sn phm tt th tt phi
c dng c tt trc . Trong nc phi tn ngi hin ti trong s i phu lm thy, kt
giao bn b vi ngi nhn c trong s k s.
1511
136
:,
Nhan Uyn vn vi bang. T vit: Hnh H chi thi, tha n chi l, phc Chu chi min, nhc tc
Thiu V. Phng Trnh thanh, vin vng nhn. Trnh thanh dm, vng nhn i.
Nhan Uyn hi v vic tr nc. Khng t ni: Dng lch php nh H, i xe nh n, i
m nh Chu, dng nhc thiu nh V. B nhc nh Trnh v m thanh dm dt, by b
lm hng ngi, rt nguy him.
1512

T vit: Nhn v vin l, tt hu cn u.
Khng t ni: Ngi khng lo ngh xa th t c ni bun gn.

(Li bn: Ngi cn nhn xa trng rng, nu ch bit li ch trc mt khng suy tnh di hi th
hon nn n nhanh. Mi vic nn c phng b trc (t sm) th s i ph c vic bt ng)
1513
T vit: D h h ! Ng v kin hiu c nh hiu sc gi d.

Khng t ni: Thi ht ri ! Ta cha nhn thy ai ham c nh ham sc vy.
1514
T vit: Tang Vn Trng k thit v gi d ! Tri Liu H Hu chi hin nhi bt d lp d.

Khng t ni: Tang Vn Trng hnh nh l k n cp chc v ? Ngi y bit rt r Liu
H Hu tht s l hin ti m khng c Liu ra lm quan.
(Li bn: Liu H Hu l hin ti, Tang Vn Trng ngi gh quan cao, bit r Liu xng ng
m khng bt l do bng hp hi. l ti che giu hin ti, k nh n cp vy.)
137
1515
T vit: Cung t hu nhi bc trch nhn, tc vin on h.

Khng t ni: Nn t trch mnh nhiu, trch ngi t hn, c vy th t em li on
hn.
1516
.
T vit: Bt vit nh chi h, nh chi h gi, ng mt nh chi h d d h.
Khng t ni: Mt ngi khng bit bn v s vic nh th no, nn lm ra sao ?
Ta chng bit dy bo k y th no na.
(Li bn: Khng t tht vng vi ngi ch bit ku ca khi gp kh ch khng bit bn tnh, suy
ngh ra sao)
1517
T vit: Qun c chung nht, ngn bt cp ngha, hiu hnh tiu tu, nan d tai!
Khng t ni: Ngi tr chuyn c m sut ngy m khng bn chuyn o ngha, ch ni
chuyn khn vt. K y thc kh thnh o.
1518
:
T vit: Qun t ngha d vi cht, l d hnh chi, tn d xut chi, tn d thnh chi. Qun t tai!
Khng t ni: Qun t ly ngha l lm gc, ly l thc hnh, ly tn knh biu hin ra,
dng c tn lm vic. l ngi qun t.
1519

T vit: Qun t tt v nng yn, bt bnh nhn chi bt k tri d.
Khng t ni: Qun t ch s mnh mc li, khng s ngi ta khng bit mnh.
1520
138

T vit: Qun t tt mt th nhi danh bt xng yn.
Khng t ni: Qun t s mang hn sut i nu khng xng ng vi danh phn.
1521
,
T vit: Qun t cu gi k, tiu nhn cu gi nhn.
Khng t ni: Qun t mi th u da vo mnh, tiu nhn u da tt c vo ngi
khc.
1522

T vit: Qun t cng nhi bt tranh, qun nhi bt ng.
Khng t ni: Qun t trang nghim m khng tranh ginh, ho hp vi ngi nhng
khng kt b phi.
1523
T vit: Qun t bt d ngn c nhn, bt d nhn ph ngn.

Khng t ni: Qun t khng v li ni m ct nhc ngi, cng khng v ngi m b li
ni.
(Li bn: Khng nn ch v li ni hay m tin tng, ct nhc. Mt k ta khng a nhng c li
hay th cng cn lu suy ngh ch khng nn b qua. Tm li, nhn ngi phi suy xt c li
ni v vic lm).
1524
: : ,
T Cng vn vit: Hu nht ngn d chung thn hnh chi gi h ? T vit: K th h!
K s bt dc, vt thi nhn.
T Cng hi: C cu ni no m dng c sut i khng ?
139
Khng t ni: l ch th. Vic g mnh khng mun th ng lm cho ngi khc.
1525
:
T vit: Ng chi nhn d, thy hy thy d ? Nh hu s d gi, k hu s th h. T dn d,

tam i chi s d trc o nhi hnh d.
Khng t ni: Ta sng vi ngi, c ch ai khen ai qu l u? Nu khen ai ta phi xem
xt thc t bit r ngi y. Ph phn ngi i nay, ta da theo o c ngay thng ba
i H, Thng, Chu.
(Ch thch: Khng t nhc vic khen, ch ngi khc cn thn trng, c cn c. Nu khng th
li xa ri o l. Khng t coi vic khen ch thi H, Thng, Chu l mu mc)
1526
,
T vit: Ng do cp s chi khuyt vn d, hu m gi t nhn tha chi, kim vong h phu.
Khng t ni: Ta thy quan chp s b trng nhng iu nghi vn, li bit c ngi ch
nga dm cho ngi khc mn nga. By gi khng cn loi ngi y na.
(Li bn: Cui thi Xun thu Khng t chng kin x hi suy vi trc mt nn rt lo lng u
su Quan chp s cn thn ch vit iu chc chn, ngi cho bn mn nga- l hai vic bnh
thng ngy xa m ngy nay him hoi ti mc khng thy na).
1527
T vit: Xo ngn lon c. Tiu bt nhn tc lon i mu.

Khng t ni: Li xo tr c th lm bi hoi o c. Khng nhn ni vic nh th c th
lm hng vic ln.
1528
T vit: Chng chi, tt st yn; Chng hiu chi, tt st yn.

Khng t ni: Ngi b mi ngi ght, ta phi xt xem c ng khng. Ngi c mi
ngi a thch, ta cng phi xem c thc khng.
140
1529

T vit: Nhn nng hong o, phi o hong nhn.
Khng t ni: Ngi phi lm cho o c m rng, ch khng dng o ph trng

cho mnh.
1530
T vit: Qu nhi bt ci, th v qu h.

Khng t ni: C sai lm m khng sa, y mi tht l sai lm.
1531
T vit: Ng thng chung nht bt thc, chung d bt tm, d t, v ch, bt nh hc d.

Khng t ni: Ta tng sut ngy khng n cm, thc trng c m suy t. Nhng v
ch, khng bng i hc.
1532
: ,,
T vit: Qun t mu o bt mu thc. Canh d, ni ti k trung h; Hc d, lc ti k trung h.
Qun t u o bt u bn.
Khng t ni: Qun t chm lo cu o ch khng cu n. Ngi cy rung khi gp mt
ma kh trnh khi i km. Ngi chm hc c th lm quan. Qun t ch lo o ch
khng lo v ngho.
1533
141
,,
T vit: Tri cp chi, nhn bt nng th chi; Tuy c chi, tt tht chi; Tri cp chi, nhn nng th
chi, bt trang d l chi, tc dn bt knh. Tri cp chi, nhn nng th chi, trang d l chi, ng chi
bt d l, v thin d.
Khng t ni: Ngi c tr tu nhng khng bit gi c nhn th c nhiu kin thc
ri cng b mt. Ngi c tr tu li bit gi c nhn nhng nu thiu thi nghim
tc khi n vi dn th dn cng khng knh trng. Ngi c tr tu, bit gi c nhn
li n vi dn nghim tc cn thn nhng khng bit dng l tit kt hp c v dn
lm vic thin th cng khng hon ton tt p.
(Li bn; Khng t nu ra 04 phm cht, tng dn m bo thnh cng)
1534
T vit: Qun t bt kh tiu tri nhi kh i th d, tiu nhn bt kh i th nhi kh tiu tri d.
Khng t ni: Qun t c th khng bit vic nh nht, nhng c th m ng vic ln.
K tiu nhn khng lm c vic ln nhng c th bit vic nh nht.
1535
,
T vit: Dn chi nhn d, thm thy ha. Thy ha, ng kin o nhi t gi h, v kin o
nhn nhi t gi d.
Khng t ni: Nhn dn cn c nhn hn cn la v nc. Ta tng thy ngi dm vo
la v nc m cht, cha thy ai dm vo c nhn m cht bao gi.
(Li bn: Nc v la rt cn cho i sng con ngi. Khng t bo rng c nhn cn cn thit
hn, thiu n cng co th nguy hi hn c nc, la. Lm vic nhn c th chng bao gi lo s
c.)
1536
:
T vit: ng nhn, bt nhng s.
Khng t ni: Ngi thng thn th khng nhng nhn c thy dy mnh.
1537
142
.
T vit: Qun t trinh nhi bt lng.
Khng t ni: Qun t gi vng kh tit nhng bit bao dung ngi khc (km hn mnh).
1538
T vit: S qun, knh k s nhi hu k thc.

Khng t ni: Th vua phi tn tm, sau mi ngh n bng lc.
1539
T vit: Hu gio v loi.

Khng t ni: Dy ngi, ta khng phn bit th hng, giu ngho, thin, c, d hay.
1540
T vit: o bt ng, bt tng vi mu.

Khng t ni: Ngi khng cng theo mt o l th khng th ngi bn vic cng c.
1541
T vit: T t nhi d h.
Khng t ni: Li vn din t t l c ri.
1542
143
,,::,: ,
:
S Min kin, cp giai, T vit: Giai d cp tch, t vit: Tch d. Giai ta, T co chi vit M
ti t, m ti t. S Min xut, T Trng vn vit: D s ngn chi o d ? T vit: Nhin, c
tng s chi o d.
S Min (quan nhc b m) i ti bc thm, Khng t ni: y l bc thm, ri ni: Ti
ch chiu ngi. Khi mi ngi an ta, Khng t gii thiu tng ngi Ngi ny l
Ngi ny l. Khi S Min v ri, T Trng hi Khng t: l o ni chuyn vi
quan nhc s phi khng? Khng t p: Phi ri, o gip quan nhc s m la.
(Li bn: Mi ngi phi tn trng v gip ngi m la, hung chi S Min m la li l
ngi c ti nng, gi nhc l. l o l xa nay, chng nhng vi ngi m la m c nhng
ngi b khim khuyt, ngi gi neo n, tr m ci, nam ga v, n ga chngcng cn
c gip ).
Ht thin 15
1. 16. Qu th
thin 16.
14 bi
16. 1
,:.
,, ,
.
..
,, , ,
,,,.
,..
,,
, ,,,
144
,
,,
Qu th thng pht Chuyn Du. Nhim Hu, Qu L kin Khng t vit: Qu th thng hu
s Chuyn Du.
Khng t vit: Cu (tc Nhim Hu), v ni nh th qu d ? Phu Chuyn Du, tch tch tin
vng d vi ng Mng ch, th ti thnh bang chi trung h, th x tc chi thn d. H d pht vi
?
Nhim Hu (Cu) vit: Phu t dc chi, ng nh thn gi giai bt dc d.
Khng t vit: Cu, Chu Nhim hu ngn vit: Trn lc tu lit, bt nng gi ch, nguy nhi bt
tr, in nhi bt ph, tc thng yn dng b tng h ? Th nh ngn qu h, h hy xut hip,
khu ngc hy c trung, th thy chi qu d ?.
Nhim Hu vit: Kim phu Chuyn Du, c nhi cn Ph. Kim bt th, hu th tt vi t tn u.
Khng t vit: Cu, qun t tt phu x vit dc chi nhi tt vi chi t. Khu d vn hu quc hu
gia gi, bt hon qu nhi hon bt qun, bt hon bn nhi hon bt an. Ci qun v bn, ha v
qu, an v khuynh.Phu nh th, c vin nhn bt phc, tc tu vn c d lai chi. K lai chi,
tc an chi. Kim Do d Cu d, tng phu t, vin nhn bt phc nhi bt nng li d, bang
phn bng li tch nhi bt nng th d, nhi mu ng can qua bang ni. Ng khng qu
tn chi u, bt ti Chuyn Du, nhi ti tiu tng chi ni d.
H Qu chun b chinh pht nc Chuyn Du. Nhim Hu, Qu L n gp Khng t,

ni: H Qu sp gy s vi nc Chuyn Du. Khng t ni: Nhim Cu, y khng phi
sai lm ca ngi ? i vi nc Chuyn Du, thin t giao cho h ch tr l t ni
ng Mng, thuc lnh th nc L, v sao li nh nc Chuyn Du?.
Nhim Hu ni: y l do h Qu mun chinh pht, hai chng con l cp di u khng

mun vy.
Khng t ni: Nhim Hu, quan chp s Chu Nhim tng ni : c th tn lc lm b ti

th gi chc v, nu khng tn lc c th nn thi chc. Nu ngi ch gp nguy him
m khng gip, thy ch sp ng m khng , quan chc nh cc ngi c tc dng g ?
V li cc ngi ni sai qu ri, gi chung m con h, con tru xng chung, k gi
trp m ngc qu mai ra b h hng trong trp l li ti ai ?.
145
Nhim Hu ni: Tng thnh ca nc Chuyn Du kin c lm, hn na li gn p Ph,

by gi khng chim ly, s mi lo cho con chu v sau.
Khng t ni: Nhim Hu, ngi qun t ght nht l khng dm trc tip ni ra tham
mun ca mnh m li tm c khc. Ta tng nghe ni, vua ch hu c nc, quan i phu
c nh chng bun v dn t, m bun v ca ci phn phi khng u, khng s ngho m
s khng yn n. Ca ci chia cng bng th dn khng ngho na. Dn yn n th khng
cm thy ngi t, nc yn s khng cn ng nghing na. Nu bit ngi ni xa (lng
ging) khng qui phc th phi bit sa vn c ca mnh lm cho h phc m n. H n
ri th ngh cch cho h c yn Hin nay tr Do v tr Hu ph t h Qu, bit ngi
xa khng qui phc m chng bit cch lm h n, nc nh phn r m khng bit cch
bo ton, li cn mun binh ao Ta s ni lo ca h Qu khng phi nc Chuyn Du,
m trong ni b vy.
16. 2
:,,
,,,
,
Khng t vit: Thin h hu o, tc l nhc chinh pht t thin t xut; Thin h v o, tc l
nhc chinh pht t ch hu xut. T ch hu xut, ci thp th hy bt tht h; T i phu xut,
ng th hy bt tht h; Bi thn chp quc mnh, tam th hy bt tht h. Thin h hu o, tc
chnh bt ti i phu. Thin h hu o, tc th nhn bt ngh.
Khng t ni: Thin h c o th l nhc v hiu lnh chinh pht u trong tay thin t.
Thin h v o th l nhc v hiu lnh chinh pht trong tay vua ch hu. Quyt nh
ca vua ch hu lm ra qu lm tn ti c 10 i th mt nc. Quyt nh ca i phu
lm ra ch truyn i nhiu lm c 5 i th mt nc. Quyt nh do gia thn lm ra
c truyn khng qu 3 i th mt nc.
Thin h c o th ngi dn bnh thng chng c iu g phi bn lun.
16. 3
: ,
Khng t vit: Lc chi kh cng tht ng th h, chnh i i phu t th h, c phu tam hon
chi t tn vi h.
146
Khng t ni: Lc khng cn triu nh (L quc) 5 i ri, chnh quyn trong tay i
phu 4 i. Vy con chu ba nh i phu (h Qu, Mnh, Thc) hin nay ang lc suy
sp ri.
16.4
: ,.,,,,,,
Khng t vit: ch gi tam hu, tn gi tam hu. Hu trc, hu lng, hu a vn, ch h.
Hu tin tch, hu thin nhu, hu tin vng, tn h.
Bn c ich gm ba loi: bn ngay thng, bn thnh thc, bn c kin thc su rng.
Bn c hi cng ba loi: Bn gi b uy nghi, bn kho chiu chung, bn a sim nnh.
16.5
,,,
,,,
Khng t vit: ch gi tam lc, tn gi tam lc. Lc tit l nhc, lc o nhn chi h. Lc a hin
hu, ch h. Lc kiu nhc, lc dt du, lc yn lc, tn h.
iu thch th c ch gm ba loi: Thch nghi thc l php, thch ni iu hay ca k khc,
thch c nhiu bn hin.
S thch th c hi cng gm 3 th: Thch nhc y m, ru ng, nh nhng. Thch chi ba

bi phng tng Thch yn tic say sa qu .
16.6
::,,.
Khng t vit: Hu qun t hu tam khin: ngn v cp chi nhi ngn v chi to, ngn cp chi
nhi bt ngn v chi n, v kin nhan sc nhi ngn v chi c.
Khng t ni Ngi hu chuyn ngi qun t c th mc 3 sai lm ny. Cha n lc ni
tranh ni, gi l hp tp. n lc ni li khng chu ni l ngi giu dim. Khng nhn
sc mt ca ngi qun t m c thao thao bt tuyt l k m qung.
16.7
147
: ,
Khng t vit: Qun t hu tam gii: thiu chi th, huyt kh v tc, gii chi ti sc; cp k trng
d, huyt kh phng cng, gii chi ti u; cp k lo d, huyt kh k suy, gii chi ti c.
Khng t ni: Qun t c ba vic phng nga. 1. Lc nh tui huyt kh cha n nh phi
trnh ham n sc. 2. Khi trng thnh huyt kh thnh vng phi phng nga tnh
ham tranh u 3. Khi v gi huyt kh suy nhc, cn trnh tnh t c ham c hn
ngi khc
16.8
: ,,,,
Khng t vit: Qun t hu tam y. y thin mnh. y i nhn. y thnh nhn chi ngn. Tiu
nhn bt tri thin mnh nhi bt y d, hip i nhn, v thnh nhn chi ngn.
Khng t ni:
Qun t c ba iu s. S mnh tri. S bc i nhn. S li ni ca thnh nhn.
Tiu nhn khng bit thin mnh nn khng s, coi nhn i nhn, khinh li thnh nhn.
16.9
,,,
.
Khng t vit: Sinh nhi tri chi gi, thng d. Hc nhi tri chi gi, th d. Khn nhi hc chi, hu
k th d. Dn t vi h h .
Khng t ni:(C ba loi ngi). Sinh ra bit o l l ngi bc trn cng. Hc ri mi
bit o l l bc th nh. Gp kh khn mi chu i hc l bc thp hn, ngi km nht.
16.10
148
,,,,,,,
Khng t vit: Qun t hu cu t: Th t minh, thnh t thng, sc t n, mo t cung, ngn t

trung, s t knh, nghi t vn, phn t nan, kin c t ngha.
Khng t ni: Qun t c 9 iu lo ngh

1. Khi nhn, phi xem cho k .
2. Khi nghe, phi bit chc nghe thng t.
3. Khi cha r vic g, cn tm ngi hi.
4. Sc mt khi i i giao tip c n ha khng.
5. Thi giao tip vi ngi cung knh cha
6. Ni chuyn vi ngi c trung thc khng.
7. Lm vic vi ngi nghim tc cha.
8. Khi gin d phi ngh n hu ho, kh khn v sau.
9. Khi thy mi li, ngh xem c phm vo iu bt ngha khng
16.11
,,,
,.
T vit: Kin thin nh bt cp, kin bt thin nh thm thang. Ng kin k nhn h. ng vn k
ng h. n c d cu k ch, hnh ngha d t k o. Ng vn k ng h, v kin k nhn d.
Khng t: Nhn thy ngi thin nh theo chng kp, thy k bt thin th nh r tay phi
nc si. Ta nhn thy ngi nh vy, nghe ngi xa ni nh th. i n gi trn
ci ch ca mnh, lm vic ngha t c ci o ca mnh. Ta nghe ngi xa ni
vy nhng cha thy ngi no nh vy.
16.12
149
T Cnh cng hu m thin t, t chi nht, dn v c nhi xng yn. B Di, Thc T ng t
Th Dng chi h, dn o kim xng chi.K t chi v d ?
Vua T Cnh cng c nghn c xe bn nga. Ngy vua cht, dn chng chng thy ngi c
c hnh g ca tng. B Di, Thc T chu cht i di chn ni Th Dng li o
c ngy nay dn chng vn ca tng. Nhng ngi y chng phi nh vy sao ?
16.13
:?. :,::
, , :.
,. . ,
, .
Trn Cao vn B Ng vit: T dic hu d vn h? i vit: V d. Thng c lp, l xu nhi
qu nh. Vit: Hc thi h?. i vit: V d. Bt hc thi, v d ngn. L thoi nhi hc thi. Tha
vit hu c lp, l xu nhi qu nh. Vit: Hc l h?. i vit: V d. Bt hc l, v d lp.
L thoi nhi hc l. Vn t nh gi. Trn Cao thoi nhi h vit: Vn nht c tam.Vn thi, vn l,
hu vn qun t chi vin k t d.
Trn Cao hi B Ng (con Khng t): Nghe thy dy c iu g l khng ? B Ng tr li:
Cha thy. Mt hm cha ti ng mt mnh, ti nh nhng i qua sn. Cha ti hi: hc
Kinh Thi cha ? Ti p: con cha hc. Cha ni: Khng hc Kinh Thi bit g m ni
chuyn. Sau ti lui v hc Kinh Thi. Li hm khc, cha ti cng ng mt mnh ti l php
i qua, cha ti li hi hc kinh L cha ?. Ti tha rng cha hc. Cha ti bo:
Khng hc kinh L th khng c cch g lp thn. Sau ti hc kinh L , ti ch nghe
thy hai vic ny.
Trn Cao tr v vui mng ni: Mnh hi mt vic m bit c ba vic, l phi hc
Kinh Thi, kinh L, li bit rng bc qun t i vi con ci cng khng thn cn hn hay
dy d c bit hn.
16.14
,, , ;
150
Bang qun chi th, qun xng chi vit phu nhn, phu nhn t xng vit tiu ng; Bang nhn
xng chi vit qun phu nhn, xng ch d bang vit qu tiu qun; d bang nhn xng chi dic
vit qun phu nhn.
V vua ch hu gi l phu nhn, phu nhn t xng mnh l tiu ng. Ngi dn gi
cc b l qun phu nhn. Vua xng vi vua nc bn l qu tiu qun, ngi nc
khc vn gi v vua l qun phu nhn.
(Ch thch: Phu cn c ngha ph (gip ), v l ngi gip chng (phu nhn).
Qu: t c, li khim tn, nh xng qu nhn, gi ph n ga chng l qu ph vi ngha
y. Khng t coi trng thuyt chnh danh nn nhc nh hc tr xng h chun mc).
Ht thin 16
1. 17. Dng Ha
thin 17
25 bi
17.1
,,,,:
:,?. :,?.:
,,:,
Dng Ha dc kin Khng t, Khng t bt kin, qui Khng t n. Khng t thi k vong d,
nhi vng bi chi, ng ch . V Khng t vit: Lai ! D d nh ngn. Vit: Hoi k bo nhi
m k bi, kh v nhn h? Vit: Bt kh. Ho tng s nhi cc tht th, kh v tri h? Vit: Bt
kh. Nht nguyt th h, tu bt ng d. Khng t vit: Nc ng thng s h.
Dng Ha mun gp Khng t nhng ng trnh mt. Dng Ho li mt con ln luc
lm qu biu. Khng t nhn dp Dng Ha i vng, n nh bi t. Khng ng hai ngi
gp nhau gia ng. Dng Ha ni, li y ta c chuyn mun ni vi ng. Dng Ha
hi: C o c nhng mc cho quc gia m mui, c th gi l ngi c nhn c
khng?. Khng t p: Khng th. Dng Ha li hi: Thch lm quan nhng li lun b
l thi c, c th gi l ngi tr c khng? Khng t p: Khng th.. Dng Ha li
ni: Ngy thng tri qua khng bao gi tr li, tui chng i ch ta. Khng t ni: c,
ta ra lm quan vy.
(Ch thch: Dng Ha l gia thn ca h Qu gi chc i phu, mun a Khng t ra lm
quan. Khng t khng mun gip Dng Ha lm lon trong tnh th nc L ang suy vi v
151
o)
17.2
,
T vit: Tnh tng cn d, tp tng vin d.
Khng t ni: Khi mi sinh ra, tnh nt ngi ta gn ging nhau, v sau tp qun khc
nhau nn tnh tnh s khc xa nhau.
(Ch thich:Vn bn tnh con ngi c nhiu quan im khc nhau: Lo t cho rng bn tnh
ngi c thin c c, cng tn ti tng tc ln nhau. Tun t cho rng bn cht con ngi l c,
phi c s gio dc th mi ci c ci c thnh thin. Hn Phi t cc oan nht, cho l bn tnh
con ngi l rt c, ch c hnh pht mi ngn nga c phn no Khng t cho rng bn
tnh con ngi vn khng khc nhau my, ch v tp phi nhng thi quen khc nhau (hon cnh
khc nhau) v c gio dc khc nhau nn khc xa nhau. Sch Tam t kinh do Vng ng Ln
(1223-1296) thi nh Tng bin son c cu Nhn chi s/ tnh bn thin/ Tnh tng cn ; tp
tng vin i theo quan im Khng t)
173
T vit: Duy thng tr d h ngu bt di.

Khng t ni: Ch c bc thng tr (tr tu cao nht) v bc h ngu (ngu ht c) l khng
th thay i c.
(Li bn: vy l hu ht mi ngi u c th thay i, bi c my ai thuc hai bc ni trn !.
Khng t tht lc quan, c nim tin vo s tin b ca con ngi).
17.4
, ,.
:,

T chi V Thnh, vn huyn ca chi thanh. Phu t hon nh nhi tiu, vit: Ct k yn dng ngu
ao ?. T Du i vit: Tch gi yn d vn ch phu t vit: Qun t hc o tc i nhn, tiu
nhn hc o tc dch s d. T vit: Nh tam t !Yn chi ngn th d. Tin ngn h chi nh.
Khng t n p V Thnh, nghe ting n ting ht. Khng t mm ci ni: Git g sao
phi dng dao m tru? T Du tha rng: Trc con nghe thy ging rng qun t hc
o s yu ngi, tiu nhn hc o d sai khin. Khng t lin ni: Ny cc ngi, tr
Yn (T L) ni phi y. Ta ch ni a thi.
152
(Li bn: T L cai tr p V Thnh, cho dn hc nhc tc l hc o. Khng t ni dn en

cn chi dng nhc l gio ha)
175
,,,
:
Cng Sn Pht Nhiu d Ph bn, triu, t dc vng. T L bt duyt, vit: Mt chi d d, h tt
Cng Sn th chi chi d. T vit: Phu triu ng gi, nhi khi tai ? Nh hu dng ng gi, ng
k vi ng Chu h ?
Cng Sn Pht Nhiu gi t Ph gy chnh bin, mi Khng t n gip. Khng t mun
i. T L khng vui ni Khng c ch i th thi, sao phi n ch Cng Sn Pht Nhiu
?. Khng t tr li: Ngi gi ta u phi ta ngi khng. Nu dng ta th ta s lm
cho o nh Chu phng ng phc hng c.
(Ch thch: Cng Sn Pht Nhiu nh ni lon t Ph, lc u Khng t st sng nh i

thuyt phc h theo l nh ChuSau xt k thy Cng Sn nhiu li lm kh ci ho nn khng
i na Khng t cng bit nghe li can ngn ca hc tr vy)
17.6
::,,,,
,,,
T Trng vn nhn Khng t. Khng t vit: Nng hnh ng gi thin h vi nhn h. V vn
chi.Vit: Cung, khoan, tn, mn, hu. Cung tc bt v, khoan tc c chng, tn tc nhn nhm
yn, mn tc hu cng, hu tc tc d s nhn.
T Trng hi v o nhn. Khng t ni: Lm c 5 iu mi gi l ngi nhn.
T Trng xin gii thch. Khng t ni: Cung, khoan, tn, mn, hu. Cung knh th khng
b khinh nhn, khoan dung th c lng ngi, tn thc th c tin cy, mn cn th c
cng, ban n hu th d s dng ngi.
177
,,
,,. ,,
153
Pht Ht triu, T dc vng. T L vit: Tch gi do d vn ch phu t vit: Thn k thn vi

bt thin gi, qun t bt nhp d. Pht Ht d Trung Mu bn, T chi vng d, nh chi h ?. T
vit: Nhin, hu th ngn d. Bt vit kin h, ma nhi bt ln; Bt vit bch h, nit nhi bt truy.
Ng khi bo qua d tai ? yn nng h nhi bt thc ?
Pht Ht mi thy, Khng t mun i. T L ni: Ngy trc con nghe thy ging ngi
qun t khng n ch k t lm iu xu. Nay Pht Ht lm lon chim c Trung Mu,
thy li mun i, sao nh vy? Khng t ni: ng ta ni vy. Nhng mt vt cng
khng th mi mn c, mt vt trng khng th nhum en c. L no ta ch nh ci
qu bu kh treo ln, m khng ngi ta n c sao ?
(Li bn: Khng t ngh l c th ci ha Pht Ht nn mun i gip Nhng sau bit rng
Pht Ht khng th thay i nn li khng i)
17 8
,
, ,,,
,
T vit: Do d, nh vn lc ngn lc t h h ?. i vit: V d. C, ng ng nh. Hiu nhn
bt hiu hc, k t d ngu; Hiu tri bt hiu hc, k t d ng; Hiu tn bt hiu hc, k t d
tc; Hiu trc bt hiu hc, k t d gio; Hiu dng bt hiu hc. K t d lon; Hiu cng bt
hiu hc, k t d cung.
Khng t ni: Ny tr Do, ngi c nghe v 6 c tt b che lp cha? T L p: D
cha. Khng t bo: Ngi xung, ta ni cho nghe. Ham c nhn m khng hc, gp ci
xu che lp l ngu mui. Thch tr tu m khng hc, gp ci xu l phng ng. Trng ch
tn m khng hc, gp t xu l tn hi. a tnh ngay thng m khng hc, gp ci xu che
khut l nng ny. Ham c dng m khng hc hi, gp thi xu l phn lon. Tnh
cng quyt m thiu hc hi, gp ci xu l thnh cung bo.
179
:,

T vit: Tiu t h mc hc phu thi. Thi, kh d hng, kh d quan, kh d qun, kh d on. Nh
chi s ph, vin chi s qun; a ch iu th tho mc chi danh.
Khng t ni: Sao cc tr khng hc Kinh Thi ? Hc Thi c th hng khi tm tr (tr tng
tng), c kh nng quan st, ha hp qun t vi ngi khc, hiu ng v on hn. Gn
th bit o th cha m, xa hn th bit th vua; Li cn bit tn nhiu loi chim th c cy
na.
154
(Ch thch: gi tt quan im v th ca Khng t l Hng, quan, qun, on)
1710
:,,,
T v B Ng vit: Nh vi Chu Nam, Triu Nam h h? Nhn nhi bt vi Chu Nam

Triu Nam k do chnh tng din nhi ; lp d d ?
Khng t ni vi con l B Ng: Con hc hai bi Chu Nam v Triu Nam cha? Ngi
no khng c hai bi y th nh ng p mt vo vch tng vy.
(Ch thch: l hai nhm bi ca dao trong Kinh Thi, su tm t Chu Nam v Triu Nam,
ni v o l tu thn v t gia)
1711
T vit: L vn l vn, ngc bch vn h tai ? Nhc vn nhc vn, chung c vn h tai?
Khng t ni: L c ngha phong ph (vn vn), phi chng ch l t la ngc qu ! Nhc
cn s ha hp ch phi u ch l chung vi trng !
(Li bn: Ni n l, hy ch tinh thn, khng nn trng vt cht. Nhc khng ch l nhc c
m l s hi ha)
1712
T vit: Sc l nhi ni nhm, th ch tiu nhn, k do xuyn du chi o d d ?

Khng t ni: K b ngoi uy nghi m bn trong yu t th cng nh tiu nhn thi, cng
nh k o tng khot vch n trm vy.
1713
,
155
T vit: Hng nguyn, c chi tc d.

Khng t ni: Loi ngi gi b tht th cht phc, k thc l k hi o.
1714
T vit: o thnh nhi thuyt, c chi kh d.

Khng t ni: Ci li nghe chuyn ngoi ng ri ni chuyn gia ng, y l b mt ci
c vy.
(Li bn: Khng t nhc nh khng nn tin nhng li xuyn tc, vu v. Nghe ri ch bn ci,
ngi ta nghe thy li cn ch ci cho)
1715
,

T vit: B phu kh d s qun d d tai? K v c chi d, hon c chi. K c chi, hon tht
chi. Cu hon tht chi, v s bt ch h.
Khng t ni: K th b li c th cng ta th vua c ? Khi cha c a v th c chy
cht, khi c ri th ch s mt chc v. Lo s mt chc nn chng c vic g xu m k y
khng dm lm.
1716
,,

T vit: C gi dn hu tam tt, kim d hoc th chi vong d. C chi cung d t, kim chi cung
d ng; C chi cng d lim, kim chi cng d phn l; C chi ngu d trc, kim chi ngu d tc
nhi d h.
Khng t ni: Ngi xa c ba tt xu, c l i nay khng cn na
K cung vng xa cn mc thp, nay th cung vng v hn .
K kiu cng xa cn lim chnh, nay th cn v l liu lnh.
156
Ngi ngu dt xa cn c ngay thng, ngu thi nay n mc bit gian tr la o na.
1717
T vit: t chi k chu d, Trnh thanh chi lon Nh d, li khu chi phc bang gia gi.
Khng t ni: Ta ght sc ta cp mt sc , nhc nc Trnh ln t nhc Nh, ght k
bm mp lm bi hoi nc nh.
(Ch thch: Sc l chnh thng, sc ta/ tm l pha tp, bt chnhm nhc nc Trnh hi
Xun thu l th nhc h lu, dm lon Theo Khng t, nghe ca khc ca mt nc c th
thy c x hi y tt hay xu).
1718
:
T vit: D dc v ngn. T Cng vit: T nh bt ngn, tc tiu t h thut yn? T

vit: Thin h ngn tai? T th hnh yn, bch vt sinh yn, thin h ngn tai?
Khng t ni: Ta chng mun ni g na.
T Cng tha: Thy khng ni na th chng con bit i truyn b g na.
Khng t bo: Tri c ni g u ! Bn ma vn vn hnh tri chy, mun vt sinh
trng, tri c ni g u !.
(Li bn: Khng t mun ni rng c chu kh quan st th gii m hiu c qui lut, mt khc
nhn vo nhng tm gng sng m noi theo)
1719
,
Nh Bi dc kin Khng t, Khng t t d tt. Thng mnh gi xut h, th st nhi ca, s chi
vn chi.
Nh Bi mun gp Khng t, thy co bnh khng tip. Khi ngi truyn lnh bc ra khi
phng, Khng t lin gy n st, c cho Nh Bi nghe thy.
157
(Ch thch: Nh Bi trc l hc tr thy Khng, sau c l tr thnh k xu nn thy khng mun
tip. Nhng thy c cho y bit thy khng bnh, m dy y mt bi hc khng li, rng thy ch
trch Nh B v khng mun dy na).
1720
: ,,; ,,
,,, , .
!
, , ,
T Ng vn: Tam nin chi tang, k d cu h. Qun t tam nin bt vi l, l tt phi; Tam nin
bt vi nhc, nhc tt bng. Cu cc k mt, tn cc k thng, ton toi ci ha, k kh d h.
T vit: Thc phu o, y phu cm, nh an h? T Ng vit An.
T vit: Nh an tc vi chi. Phu qun t chi c tang, thc ch bt cam, vn nhc bt lc, c x bt
an, c bt vi d. Kim nh an, tc vi chi.
T Ng xut, T vit: D chi bt nhn d ! T sinh tam nin, nhin hu min ph mu chi
hoi, phu tam nin chi tang, thin h chi thng tang d. D d hu tam nin chi i k ph mu
h ?
T Ng hi: tang ba nm, nh th qu lu ! Ba nm qun t khng n tp vic l, l s
phi pha. Ba nm khng luyn nhc, nhc qun ht. La c n ht, la mi chn (mt
nm) nhng th cy nh la cng dng ht ri.
Khng t hi: n go thm, mc o gm (trong lc tang) ngi c an tm khng ? T
Ng p: An tm.
Khng t bo: Ngi an tm th c lm vy i. Qun t tang n khng bit ngon, nghe
nhc m khng vui, u cng thy bt an, l do tang (ba nm) l vy. Nay ngi thy
an tm th c lm i.
T Ng v ri, Khng t ni: Ta cho rng T Ng l k bt nhn. Anh ta sinh ra ba nm

mi c th ri khi cnh tay m bng ca cha m, thin h u tang ba nm. Chng l
T Ng khng c cha m m bng ba nm sao ?
158
1721
,
T vit: Bo thc chung nht, v s dng tm, nan h tai ! Bt hu bc dch gi h ? Vi chi, do
hin h d.
Khng t ni: Ngi no sut ngy ch bit n no khng, chng bn tm vic g, tht kh
lm nn. Sao chng bit chi c bc ? Th lm vic y cn hn ngi khng.
(Li bn: C l Khng t khng nn xi ngi nh bc, ch nn chi c gii tr thi. Hay l thi
c i, nh bc cha tai hi nh by gi ?)
1722
:.:,
T L vit: Qun t thng dng h? T vit: Qun t ngha vi thng. Qun t hu dng nhi
v ngha vi lon, tiu nhn hu dng nhi v ngha vi o.
T L ni: Qun t c chung dng khng?
Khng t p: Qun t xem ngha l trn ht. Qun t c dng m bt ngha th lm lon,
tiu nhn c dng m bt ngha th lm trm cp.
1723
,
,

T Cng vit: Qun t dic hu h ? T vit: Hu . xng nhn chi gi, c h lu nhi
san thng gi, dng nhi v l gi, qu cm nhi trt gi. Vit: T d dic hu h ? kiu
d vi tri gi, bt tn d vi dng gi, kit d vi trc gi.
T Cng hi: Ngi qun t c ght ai khng? Khng t ni: C ght. Ght k i ni xu
ngi khc, ght cp di gim pha cp trn, ght ngi dng m khng gi l, ght ngi
qu quyt m khng thng hiu l l. Ngi ni xem c ght ai khng?
T Cng p: Con ght k hay rnh m ngi khc m t nhn ngi tr, ght k thiu
khim tn m nhn mnh l dng, ght ngi bi mc chuyn ring t ngi khc m t
nhn mnh ngay thng.
(Li bn: T Cng ght ba loi ngi nhng e rng bc qun t khng c ght ngi nn mi
hi thy).
159
1724
:
T vit: Duy n t d tiu nhn vi nan dng d, cn chi tc bt tn, vin chi tc on.
Khng t ni: Ch c ph n v tiu nhn l kh dy nht, gn gi th h thiu tn knh,

cch xa th h on gin.
(Li bn: Quan im ny thc kh c ph n chp nhn. Ch trch ngi ta bo c Khng

phong kin coi r ph n. Nhng ch l tri nghim ring ca Khng t)
1725
T vit: Nin t thp nhi kin yn, k chung d d.

Khng t ni: K bn chc tui cn lm iu c th khng th tt c na.
Ht thin 17
1. 18. Vi T
thin 18
11 bi
18.1
:
Vi T kh chi, C T vi chi n, T Can gin nhi t. Khng t vit: n hu tam nhn yn
Vi T t quan ra i, C T b ging lm n bc, T Can v can ngn vua m b x ti cht.
Khng t ni: Nh n ch c ba ngi y l ngi nhn.
(Ch thch: Cui triu n, vua Tr tn bo n chi trc tng li tn hi cc trung thn nh Vi
T, T Can, C T)
18.2
160
Liu H Hu vi s s, tam trut. Nhn vit: T v kh d kh h ? Vit: Trc o nhi s nhn, yn

vng nhi bt tam trut ? Ung o nhi s nhn, h tt kh ph mu chi bang.
Liu H Hu lm quan, chc s s, ba ln b ging chc. C ngi ni: Sao ng cha b i
? Liu H Hu p: Ti em o chnh trc i phc v ngi th u m chng b cch
chc ba ln nh trc y? Lm vy l ung ph o phc v ngi, li cn xa ri t
nc cha m ti ang .
(Ch thich: Liu H Hu quan nc L thi Xun thu, b vua bc i nhng vn kin tr lm vic
v ng tin rng mnh phc v nhn dn ch khng phc v nh vua)
18.3
:,,
:,
T Cnh Cng i Khng t vit: Nhc Qu th, tc ng bt nng; D Qu, Mnh chi gian i
chi. Vit: Ng lo h, bt nng dng d. Khng t hnh
Vua T Cnh Cng tip i Khng t, ni: i nh (vua L) i h Qu (i phu), ta
khng lm c; Ch i nh h Qu tip h Mnh (quan s) th ta lm c. Li ni tip:
Ta gi ri, khng th dng ng c na. Nghe vy, Khng t lin di khi nc T.
18.4
T nhn qui n lc, Qu Hon t th chi, tam nht bt triu. Khng t hnh.
Nc T a tng m n lm vui, Qu Hon t nhn qu, triu nh ba ngy lin khng
hp. Khng t lin di b nuc L.
(Ch thch: Qu Hon t l quan i phu nc L, quyn lc ch di vua, c thi lng quyn)
161
18.5
:,
! ,, ,
S cung Tip D ca nhi qu Khng t vit: Phng h Phng h ! H c chi suy ? Vng gi
bt kh gin, lai gi do kh truy. D nhi d nhi ! Kim chi tng chnh gi i nhi!. Khng t h,
dc d chi ngn. Xu nhi tch chi, bt c d chi ngn.
Cung s nc S tn Tip D i qua xe Khng t, ht rng: Phng hong i, phng

hong i ! V sao c nhn suy n th ? Vic qua khng th ngn cn, vic sp ti c
th cn kp. Thi i, thi i ! Lm quan ngy nay nguy lm .
Khng t xung xe, nh ni th anh kia b i, khin ngi khng th tip chuyn.
(Ch thch: Theo tn ngng xa, khi thy phng hong hay k ln xut hin l bo im lnh
cho t ncTip D c nhn bo Khng t khng nn lm chnh tr na)
18.6
,,
?.
. .
. ,
,

Trng Th, Kit Nch ngu nhi canh. Khng t qu chi, s T L vn tn yn.
Trng Th vit: Phu chp d gi vi thy ?T L vit: Vi Khng Khu.
Vit: Th L Khng Khu d ? Vit: Th d ?
Vit: Th tri tn h. Vn Kit Nch. Kit Nch vit: T vi thy ?
Vit: Vi Trng Do. Vit: Th Khng Khu chi d ?
i vit: Nhin. Vit: Thao thao gi thin h giai th d, nhi thy d dch chi ? Th nhi d k
tng tch nhn chi s d, khi nhc tng tch th chi s tai ? u nhi bt chuyt. T L hnh d
162
co. Phu t v nhin vit: M th bt kh d ng qun. Ng phi t nhn chi d nhi thy d.
Thin h hu o, Khu bt d dch d.
Trng Th v Kit Nch ang lm rung cng nhau, Khng t i qua , bo T L ti hi
thm ng n bn . Trng Th hi T L: Ngi cm cng nga kia l ai?. T
L p: L thy Khng Khu. Trng Th hi li: C phi Khng Khu nc L khng
? T L ni phi. Trng Th hi tip: Th th Khng Khu bit bn ri T L hi
Kit Nch. Kit Nch hi: Ngi l ai ? T L tr li: Ti l Trng Do. Kit Nch hi li:
C phi l hc tr ca Khng Khu nc L khng ? Tr li : Phi. Kit Nch ni: Thin
h lon lc nh nc chy cun cun ri, Khng T s cng ai thay i c y? Ngi
i theo k s ch lo trnh k v o, khng th bng chng ta l k s trnh i? Ni ri Kit
Nch vn tip tc lm rung. T L nh phi quay v xe tha li vi Khng t.
Khng t nghe ri ngm ngi th di ni: Loi chim v loi th khng th cng hp by.
Nu khng sng chung vi ngi i th ta bit sng vi ai ? Nu thin h c o, Khng
Khu ny khng cn phi thay i na.
(Ch thch: Trng Th v Kit Nch l bc hin s b i n. Khng t khng ng vi h, ni

mnh l con ngi th phi gip ngi cng loi).
18.7
.
. ,

,
T L tng nhi hu, ng trng nhn, d trng h iu. T L vn vit: T kin phu t h ?
Trng nhn vit: T th bt cn, ng cc bt phn, thc vi phu t? Thc k trng nhi vn. T
L cng nhi lp. Ch T L tc, st k vi th nhi thc chi. Kin k nh t yn. Minh nht, T L
hnh d co. T vit: n gi d.S T L phn kin chi. Ch, tc hnh h. T L vit: Bt s v
ngha. Trng u chi tit, bt kh ph d; Qun thn chi ngha, nh chi h k ph chi ? Dc khit
k thn, nhi lon i lun. Qun t chi s d; Hnh k ngha d. o chi bt hnh, d tri chi h.
T L i theo thy, lc li sau, gp mt lo trng cm cy gy quy ci cuc. T L hi:
C c thy thy ti khng? Lo trng p: Tay chn ch sing nng, khng phn bit
c nm ging lng thc, bit ai l phu t thy ngi?! Ni xong cm cy gy xung
t, bt u lm c. T L cung knh ng ch bn cnh. Sau lo trng mi T L
ngh li m y, m g lm cm i khch, li cho hai con ra cho T L. Ngy hm sau,
ui kp Khng t, T L thut li chuyn. Khng t nghe xong bo: y l mt n s, ri
bo T L quay li thm mt ln na.
163
n ni th c gi i vng ri. T L ni nhn (vi ngi nh): Khng lm quan l khng

hp o ngha. L tit ca ngi ln vi tr nh khng th vt b th o ngha vua ti
sao li c th b i ? Ch mun gi thn mnh trong sch, nh vy l lm lon i lun.
Qun t lm quan thc hin ngha vua ti. Cn vic hnh o khng th thc hin th
bit trc ri.
(Li bn: C gi c trch thy tr Khng t khng thc hnh o c th sao chng nh
lm rung. T L nu ra ci ch qun t, coi ngha vua ti l i lun (lun l ln nht) lm
trng, cng nh trong gia nh, nghi cha con khng th b, phi ra cng hin cho t nc).
18.8
,,,,,,,,
. ,,,, ,,,,
,
Dt dn: B Di, Thc T, Ngu Trng, Di Dt, Chu Trng, Liu H Hu, Thiu Lin. T vit:
Bt hng k ch, bt nhc k thn, B Di, Thc T d ? V Liu H Hu, Thiu Lin hng ch
nhc thn h, ngn trung lun, hnh trung l, k t nhi d h. V Ngu Trng, Di Dt, hng c
phng ngn, thn trung thanh, ph trung quyn. Ng tc d th, v kh v bt kh.
Nhng ngi i n c: B Di, Thc T, Ngu Trng, Di Dt, Chu Trng, Liu H Hu,
Thiu Lin.
Khng t ni: Khng chu hng phc, khng chu thn nhc c B Di, Thuc T. Ni v
Liu H Hu, Thiu Lin: d phi chu hng, chu nhc thn nhng li ni ca hai v hp
lun l, hnh ng c cn nhc, hai ng ch c th m thi. Ni v Ngu Trng, Di Dt, n c
trnh i ni nng phng tng, gi c danh trong sch, hp l quyn bin. Ta khc my
ngi ny, khng ci g c th, chng ci g m khng th.
18.9
,,,,,
i s Ch ch T, phn Can ch S, tam phn Liu ch Thi, t phn Khuyt ch Tn, c

Phng Thc nhp H, b o V nhp Hn, thiu s Dng, kch khnh Tng nhp hi.
Quan thi s tn Ch chy sang nc T, quan phn tn Can chy sang nc S, quan
tam phm tn Liu b sang nc Thi,. Quan t phn tn Khuyt chy qua nc Tn.
Ngi nh trng tn Phng Thc chy v vng sng Hong H, ngi nh trng con
tn V lnh n vng sng Hn. Thiu s tn Dng, ngi g khnh tn Tng chy v
min bin.
164
(Ch thch: Thi k ny nc L suy bi, nhn ti b nc ra i)

18.10
Chu Cng v L Cng vit: Qun t bt th k thn, bt s i thn on h bt d. C cu v i

c, tc bt kh d. V cu b nht nhn.
Chu Cng ni vi L Cng: Qun t khng nn b qun ngi thn, khng nn lm i
thn on hn v khng c trng dng. Lo thn nu khng c li ln th khng nn
rung b h. Khng nn yu cu mi con ngi phi hon ho.
18.11
Chu hu bt s: B t, B Qut, Trng t, Trng Ht, Thc D, Thc H, Qu Ty, Qu Oa.

Nh Chu c tm hin s: B t, B Qut, Trng t, Trng Ht, Thc D, Thc H, Qu
Ty, Qu Oa.
(Ch thch: y l 4 cp sinh i do bn b m h sinh, tr thnh tm hin ti tr ct ca nh

Chu).
Ht thin 18
1. 19. T Trng
thin 19
25 bi
191
165
T Trng vit: S kin nguy tr mnh, kin c t ngha, t t knh, tang t ai, k kh d h.
T Trng ni: K s khi gp vic nguy dm hi sinh tnh mnh, thy mi li th ngh n
ngha, cng t vi lng thnh knh, tang th au thng, lm c vy mi l k s.
192
T Trng vit: Chp c bt hong, tn o bt c, yn nng vi hu ? Yn nng vi vong ?

T Trng ni: Gi c c m khng bit pht huy, tin phc o l m khng kin nh
lm theo. C ngi y th ch li g ? Khng c ngi y th hi g ?
193
.:

T H chi mn nhn vn giao T Trng. T Trng vit: T H vn h? i vit: T H

vit: Kh gi d chi, k bt kh gi c chi. T Trng vit: D h ng s vn. Qun t tn hin
nhi dung chng, gia thin nhi cng bt nng. Ng chi i hin d, nhn h s bt dung ? Ng
chi bt hin d, nhn thng c ng, nh chi h k c nhn d ?
Hc tr ca T H hi T Trng v vic giao tip bn b.
T Trng hi li: Thy T H ni th no ?
Hc tr T H p: C th kt giao th kt giao, khng th th c tuyt.
T Trng ni: iu ta tng nghe th li khc. Qun t tn trng ngi hin v dung np
ngi bnh thng, khen ngi hon thin nhng cng thng cho ngi yu km. Nu ta
l bc i hin th sao ta khng th dung np h ? Nu ta khng phi bc hin ti, ngi
khc c th c tuyt ta, lm sao ta c th c tuyt h ?
194
:
T H vit: Tuy tiu o, tt hu kh quan gi yn, tr vin khng n, th d qun t bt vi d.
166
T H ni: D l vic nh cng c ngha l cn xem xt, Nhng nu c tm ngha cao xa

ca vic nh th cng tr ngi, kh lng. Ngi qun t chng lm nh vy.
195
T H vit: Nht tri k s vong, nguyt v vong k s nng, kh v hiu hc d d h.

T H ni: Mi ngy bit thm iu cha bit. Mi thng qun i nhng iu bit. Nh
vy gi l ngi ham hc.
196
T H vit: Bc hc nhi c ch, thit vn nhi cn t, nhn ti k trung h.

T H ni: Hc rng m chuyn tm iu nghin cu, hi iu thit thc, ngh ti vic gn,
c nhn trong y vy.
197
T H vit: Bch cng c t d thnh k s, qun t hc d tr k o.

T H ni: Th ngnh ngh phi li ni lm vic mi hon thnh tt cng vic. Qun t
phi chuyn tm nghin cu mi nm chc o l.
198
T H thuyt: Tiu nhn chi qu d tt vn.:

T H ni: K tiu nhn thy mnh lm sai th tm cch che y.
199
T H vit: Qun t hu tam bin: Vng chi nghim nhin, tc chi d n, thnh k ngn d l.
T H ni: Qun t c ba iu bin i: trng xa thy trang nghim, n gn thy n ha,
nghe li ni thy nghim khc, chnh xc.
1910
167
: ; ,.;,.
T H vit: Qun t tn nhi hu lao k dn; V tn, tc d vi l k d. Tn nhi hu gin; V tn, tc
d vi bng k d..
T H ni: Qun t lm quan sao cho dn tin cy, sau mi khin cho h lm vic kh
nhc. Nu dn cha tin vi sai khin h lm, h s cho l mnh lm hi h. Vi ngi
bc trn, phi t c lng tin trc, sau mi can gin, nu khng ngi trn cho rng
mnh ch trch h.
1911
T H vit: i c bt du nhn, tiu c xut nhp kh d.

T H ni: Vic ln th khng c vt qua gii hn, vic nh th c th thm bt mt t.
(Li bn: Vic ln cn phi lm chnh xc, khng c ty tin thm bt)
1912
:,,,,, ,
:,
T Du vit: T H chi mn nhn tiu t, ng si to, ng i, tin thoi tc kh h, c mt d.

Bn chi tc v, nh chi h? T H vn chi, vit: i, ngn Du qu h ! Qun t chi o, thc hu
quyn yn, thc tin truyn yn? Th ch tho mc, khu d bit h. Qun t chi o, yn kh vu
d ? Hu th hu tt gi, k duy thnh nhn h ?
T Du ni: Hc tr ca thy T H vy nc qut dn gii, i p nhanh, i li ng
php, ch c ci ngn vy thi. Cn ci gc cha hc c. Hc nh th s ra sao?
T H nghe vy, ni: i, thy T Du sai ri! o qun t phi em ci ngn dy trc,
vic gc truyn sau. Hc tr nh c cy c phn bit ln nh, o dy hc ca ngi qun
t sao c th ty tin. Dy iu m u m bit c kt cc, chng phi ch c thnh nhn
mi c vy ?
1913
T H vit: S nhi u tc hc, hc nhi u tc s.

T H ni: Lm quan d th gi th nn hc thm. Ngi c hc th i lm quan.
168
(Li bn: Khi lm quan gii vn khng ngng hc hi, hc gii ri th i lm quan gip i)
1914
T Du vit: Tang tr h ai nhi ch.

T Du ni: Vic tang l th hin lng thng xt l c ri.
1915
T Du vit: Ng hu Trng d vi nan nng d, nhin nhi v nhn.

T Du ni: Bn ta l T Trng lm c nhng vic m ngi khc kh lm c,
nhng vn cha phi l ngi nhn.
(Li bn: Ngi nhn cn phi khin cho ngi khc cng lm c nh mnh)
1916

Tng t vit: ng ng h trng d, nan d bnh vi nhn h.
Tng t ni: ng ri, T Trng l con ngi dung mo ng hong uy nghi nhng kh
cng ngi khc lm vic nhn.
(Li bnh: T Trng ti gii nhng kh kiu ngo, t mn)
1917
Tng t vit: Ng vn ch phu t, nhn v hu t tr gi d, tt d thn tang h ?

Tng t ni: Ta nghe thy Khng dy rng ngi cha em ht tnh cm ra lm vic khc
nhng trong vic tang cha m li khng th em ht tnh ra hay sao ?
1918
169
:,,;,
Tng t vit: Ng vn ch phu t, Mnh Trang t chi hiu d, k tha kh nng d; K bt ci ph
chi thn d ph chi chnh, th nan nng d.
Tng t ni: Ta nghe thy Khng khen c hiu ca Mnh Trang t, rng nhng iu
khc ngi ta c th lm theo c, cn ci vic Mnh khng thay i b ti v php cai tr
ca cha th thin h kh lm theo.
(Ch thch: Mnh Trang t l con Mnh Hiu t, mt trong ba dng h quan i thn nc L
thi y (h Mnh, h Qu, h Thc). Khi c k nhim a v ca cha, Mnh Trang t c hiu
nn khng thay i nhng vic cha tng lm, m k tha iu hay ca cha).
1919
,:,
Mnh th s Dng Phu vi s s, vn Tng t. Tng t vit: Thng tht k o, dn

tn cu h. Nh c k tnh, tc ai cng nhi vt h.
H Mnh b nhim Dng Phu lm quan s s coi vic hnh php. Dng Phu n hi
kin thy mnh l Tng t. Thy Tng ni: Ngi cp trn li o, nhn tm li tn lu ri.
Khi xt x hiu c tnh tht ca phm nhn th nn thng h, ng ly lm vui mng.
1920
,
T Cng vit: Tr chi bt thin, bt nh th chi thm d. Th d qun t c h lu, thin h chi
c giai quy yn
T Cng ni: Nhng iu bt thin ca vua Tr khng n ni nh thin h ni. Ngi
qun t rt ght chung vi m h lu, v mi iu xu trong x hi u dn v ch
h.
(Li bn: H lu l m ngi dn cn nh rc ri cui dng nc chy. m ny thng
ni xu tt c nhng g h mun. Vua Tr c xu xa nhng k h lu thng du bm leo ni
thm vo. T Cng i hi s cng bng ngay c i vi k xu)
1921
,
T Cng vit: Qun t chi qu d, nh nht nguyt chi thc yn. Qu d, nhn giai kin chi;
Canh d, nhn giai ngng chi.
170
T Cng ni: Sai lm ca ngi qun t nh nht thc v nguyt thc, ai cng nhn thy.
Qun t sa cha li c ri th ai cng vn ngng m.
1922
:? :,,,
,
V Cng Tn Triu vn T Cng vit: Trng Ni yn hc ? T Cng vit: Vn v chi o, v
try a, ti nhn.Hin gi ch k i gi, bt hin gi ch k tiu gi, mc bt hu vn v chi
o yn. Phu t yn bt hc? Nhi dic h thng s chi hu?
i phu nc V l Cng Tn Triu hi T Cng: Khng t hc vi ai vy?. T Cng
ni: o ca vua Vn Vng, vua V Vng b chn vi di t vn cn lu li trong
dn gian. Ngi hin ti hc th bit vic rng ln, ngi thng hc c vic nh. o
ca hai vua ch no cng c. Thy ti khng ch no khng hc, cn g phi c mt thy
no !
1923
::
,,,
Thc Tn V Thc ng i phu triu vit: T Cng hin Trng Ni. T Phc Cnh B d co
T Cng. T Cng vit: Th chi cung tng, t chi tng d cp kin, khuy kin tht gia chi ho.
Phu t chi tng s nhn, bt c k mn nhi nhp, bt kin tng miu chi loi, bch quan chi
ph. c k mn gi hoc qu h. Phu t chi vn, bt dic nghi h !
Thc Tn V Thc ni vi cc v ai phu trong triu nc L rng: T Cng c o c
ti nng hn hn Khng t. T Phc Cnh B ni li vi T Cng.
T Cng ni: Ly bc tng lm th d vy. Tng nh ti ch cao bng vai, ai nhn vo

c th thy ht nhng ci tt p trong nh. Cn bc tng ca thy ti cao n my
thc, nu khng tm c ca vo th khng th thy c kin trc trng l a dng bn
trong. Ch c t ngi tm c ca vo. Thc Tn V Thc ni nh th tht chng thch
hp.
1924
;,,
,,,
171
Thc Tn V Thc hy Trng Ni. T Cng vit: V d vi d ! Trng Ni bt kh hy d. Tha

nhn chi hin gi, khu lng d, do kh du d; Trng Ni. Nht nguyt d, v c nhi du yn.
Nhn tuy dc t tuyt, k h thng nht nguyt h ? a kin k bt tri lng d.
Thc Tn V Thc ch Khng t. T Cng ni: Lm th ch c ch g. Khng th lm mt
uy tn ca thy ti c! Ti c ca ngi khc v nh ci ni nh, c th vt qua c.
Cn ti c ca Khng t cao xa nh mt trng mt tri, chng c ai qua c. Ai
mun on tuyt vi o ca thy ti th cng chng hi g c mt trng mt tri. Ch
trch nh th ch chng t ng ta khng bit lng sc mnh m thi.
1925
,.
,
,,,,,
Trn T Cm v T Cng vit: T vi cung d, Trng Ni khi hin t h? T Cng vit: Qun
t nht ngn d vi tri, nht ngn d vi bt tri, ngn bt kh thn d. Phu t chi bt kh cp d, do
thin chi bt kh giai nhi thng d. Phu t chi c bang gia gi. S v lp chi t lp, o chi t
hnh, ni chi t lai, ng chi t ha. K sinh d vinh, k t d ai, nh chi h k kh cp d ?
Trn T Cm ni vi T Cng: Anh qu khim tn v cung knh vi thy Khng t
thi. Khng t chc g hn anh ?
T Cng ni: Ngi qun t ni ra mt cu khin ngi ta c th hiu r anh ta thng
minh hay ngu dt, v vy phi thn trng khi ni. Chng ta khng th ui kp thy nh l
khng th bc thang tro ln tri vy. Thy chng ta nu c nm gi mt nc th s
nh li c nhn: Gy sinh k cho dn th dn t hiu l m lm, hng dn dn th dn t
i theo, sn sc an i dn th dn s qui thun, c v dn th dn nht nh ng tm hip
lc. Khi sng, thy chng ta c mi ngi tn vinh, cht c nhn dn thng xt.
Nh th cn ai theo kp c thy chng ta?
Ht thin 19
1. 20. Nghiu vit
thin 20
05 bi
20.1
:,,.
172
Nghiu vit: T, nh Thun ! Thin chi lch sc ti nh cung, don chp k trung. T hi khn
cng, thin lc vnh chung. Thun dic d mnh V.
Vua Nghiu ni: Hi ngi Thun, mnh tri nh n lc ngi ni ngi ca ta, hy
thnh thc chp hnh o trung chnh. Dn bn bin (m) khn cng th lc tri ban cho
ngi cng ht. Vua Thun (sau ny khi nhng ngi cho vua V) cng truyn li mnh y.
20.2
:,, :.,,
,.
Vit: D tiu t L, cm dng huyn mu, cm chiu co hong hong hu :
Hu ti bt cm x. thn bt t, gin ti tm.
Trm cung hu ti, v d vn phng; Vn phng hu ti, ti ti trm cung.
Khn rng:K tiu t ny (1) tn L, dm dng b c en t l, khn cu Tri v
cng tn knh rng: K c ti (2), con khng dm tha. Con khng che giu ngi hin c
lm thn t ca Tri, ch v con lm theo lng Tri. Nu trm c ti, xin ng ly n
dn chng bn phng, nu dn bn phng c ti th l ti ca trm.
[Ch thch:
(1) Vua Thnh Thang nguyn tn l L.
(2) Vua Kit nh H ti nng, b vua Thnh Thang trng pht.
Trong on vn trn, vua Thnh Thang thay i xng h, t tiu t (con) sang trm nhng
i tng nghe vn l Tri () ng thi hng v c ta gm: quan chc dn chng tham d
t l cng nghe.
20.3
,,.
,,,,
,,, ,,
Chu hu i li, thin nhn th ph. Tuy hu Chu thn, bt nh nhn nhn. Bch tnh hu qu,
ti d nht nhn...Cn quyn lng, thm php , tu ph quan, t phng chi chnh hnh yn.
Hng dit quc, k tuyt th, c dt dn, thin h chi dn qui tm yn.
173
S trng dn: thc, tang, t. Khoan tc c chng, tn tc dn nhim yn. Mn tc hu cng,

cng tc duyt.
Nh Chu (sau khi dit c vua Tr) xut ca ci chia cho dn, ngi hin tr nn giu c.
(Khi em qun nh vua Tr, vua Chu V vng th rng):Tuy (vua Tr) c nhiu ngi thn
h Chu, chng bng (ta c) nhiu ngi nhn c. Nu trm h mc ti, li ch ti mt
ngi (l ta) thi (Vua V vng) nh li cn,dng c o lng v php tc lut l,
dng li nhng quan chc b (nh Tr) bi b, cai qun bn phng thng sut. Khi phc
li nhng nc ch hu b dit, cho ngi ni tip nhng dng h b t qung. Mi k
hin s n dt ra lm vic, ngi trong thin h ht lng qui phc.
(Vua V vng) coi trng ba vic ca dn l: lng thc, tang l v t t. Khoan dung t
c dn ng h, trung tn thnh thc c dn da vo mnh. Cn mn lm vic thu
c cng lao, cng bng s lm vui lng ngi.
20.4
:.
:,.
:.
: ,,,,.
:.
:,,
, ,
, .
:.
:
T Trng vn Khng t vit: H nh t kh d tng chnh h ?.

T vit: Tn ng m, bnh t , k kh d tng chnh h.
T Trng vit: H v ng m ?.
T vit: Qun t hu nhi bt ph, lao nhi bt on, dc nhi bt tham, thi nhi bt kiu, uy nhi bt
mnh.
174
T Trng vit: Kh v hu nhi bt ph ?

T vit: Nhn dn chi s li nhi li chi, t bt dic hu nhi bt ph h ? Trch kh lao nhi lao chi,
hu thy on ? Dc nhn nhi c nhn, hu yn tham ? Qun t v chng qu, v i tiu, v
cm mn, t bt dic thi nhi bt kiu h ? Qun t chnh k y quan, tn k chim th, nghim
nhin nhn vng nhi y chi, t bt dic uy nhi bt mnh h ?
T Trng vit: H v t ?
T vit: Bt gio nhi st v chi ngc, bt gii th thnh v chi bo; mn lnh tr k v chi tc; do
chi d nhn d, xut np chi ln v chi hu t.
T Trng hi Khng t: Nh th no mi lm c quan chnh trc ?
Khng t ni: Bit tn trng 5 vic tt, loi tr 4 vic xu, c th lm quan chnh trc.
T Trng hi tip: Th no l 5 vic tt ?
Khng t p: Qun t lm n hu cho dn m khng hao tn tin bc, bo dn lm vic
kh nhc m dn chng on ght, ham mun m khng tham lam, trang trng m khng
kiu ngo, uy nghim m khng hung bo.
T Trng li hi: Th no l lm n hu m khng hao tin bc?
Khng t ni: Thun theo li ca dn m hng dn h lm li, nh th l n hu cho dn

m khng tn tin. Chn vic ng lm vo lc thch hp, ng ma v, thi tit, n c
dn lm vic kh nhc, nh th th c ai li on ght mnh ? Ham mun lm vic nhn c
m c iu nhn sao gi l tham lam ?! Qun t lm vic khng k vic ln nh u
khng dm coi thng, vy l trang trng m khng ngo mn. Qun t o m chnh t,
nh mt nghim tc khin ngi khc nhn thy n s, l uy nghim m khng hung
bo.
20.5
,,,.
Khng t vit: Bt tri mnh, v d vi qun t d ; Bt tri l, v d lp d; Bt tri tn, v d tri nhn
d.
Khng t ni: Khng bit mnh tri th khng th lm ngi qun t. Khng bit l th
khng th t lp thn. Khng bit ch tn th khng hiu c ngi.
175
[ Li bn: Kh nht l lm sao bit c mnh tri ! Mnh tri l thi c chng ? Liu c nh
tin tri no bo trc? Tuy nhin, ngi qun t hy t mnh lm hai iu sau (tn, l) coi nh
hai iu kin tin quyt / iu kin cn.
Ch L l ci ngun cm hng nghin cu, du thuyt v dy hc ca Khng t, kt thc Lun
ng cng l chL, thm Tn v Mnh .
Ht
BI TP NGHIN CU LUN NG
Tm tt ni dung ca cc bi theo tng ch sau:
1. Vic hc
2. V ch Hiu
3. V ch L
4. V ch Nhn
5. V o Qun t
6. V 2 ch Trung, Th
7. V o Trung dung
8. V thuyt Chnh danh
9. V lm vua
10. V lm quan
11. V tnh bng hu
12. V vic tang
13. V m nhc
14. V th
15. V hi ha
16. V gii tr
17. V ni nim tht vng ca Khng t
18. Bn th ch ra nhng im bt cp thi i ca Khng t th hin trong Lun ng.
PHN
PH LC
S LC LCH S TRUNG QUC
I. T thng c n nh Tn (thi c i)
1. Thi thng c, cn gi l Tam hong, Ng (thn thoi)
176
2. Thi tin s: ba vua Nghiu, Thun, V (theo truyn thuyt)

3. Vua V lp ra quc gia u tin: nh H / Hoa H (tk 21- 17 tr.CN), ch n l, b bu c,
bt u cha truyn con ni
Nh n l giai on cui cng ca nh H. i cui l vua Kit m nng Mui H, tn c, b lt
, nh Thng (Thang) ni ln thay th.
4. Nh Thng: Vua Thnh Thang i mi mnh m. i cui l vua Tr m nng c K, tn
bo h bi. N l theo th lnh h Chu ni dy khi ngha, lt nh Thng, lp ra nh Chu,
lp ngi hong , cai qun ch hu.
5. Nh Chu t th k 11 tr CN n th k 3 tr CN, gm 2 giai on:
5.1.Ty Chu: Th k 11 n nm 778 tr.CN, c hn 1000 nc ch hu. Vua Chu Bnh
Vng m nng Bao T, ch hu bt phcnhChu suy gim quyn lc
5.2. ng Chu: 770 n 256 tr.CN, th di t Ty sang pha ng.
gm hai giai on:
Xun Thu: 770 455 tr CN, bc vo ch s k phong kin. Hnh thnh 100 ch hu,
14 nc ln, ri n 5 nc xng b vng (ng b: Trnh, Tn, Tn, T, Triu) ngy cng lng
quyn ln t hong nhChu.
Chin quc: 455-221 tr.CN, by nc b vng (tht b tranh hng) gm T, S, Hn,
Triu, Ngy, Tn, Yn.
Cui cng, nh Tn nh bi 6 nc b vng, ln ngi hong thay nh Chu, thng
nht t nc nm 221 tr.CN.
II. T nh Hn n Mn Thanh (thi trung i)

Nh Hn (Ty Hn 206 tr. CN n nm 24, cn gi Tin Hn, thi ng Hn
(nm 25 n 220) cn gi Hu Hn v Tam quc (220-280).
Ngy Tn (265-420)
Bc triu: Ngy Tn (420-581)
Namtriu: lc quc Tn, Tng, T, Lng, Trn, Ng.
Ty (581-617)
177
ng (618-907)
Ng i thp quc (907-960)
Tng (BcTng,NamTng 960-1279)
Nguyn (1271-1368)
Minh (1368-1644)
Thanh (1644-1911) Thun Tr, Khang Hi, Ung Chnh, Cn Long, Gia Khnh, Hm
Phong, ng Tr, T Hi, Quang T, Ph Nghi.
III. T Cch mng Tn Hi n nay (thi hin i)
Trung Hoa dn quc, t 1911 n nm 1949 chuyn ra o i Loan .
Trung Hoa nhn dn cng ha quc, t ngy 1.10.1949.
Bin gi
TI LIU THAM KHO
Lun ng Nguyn vn Hn ng
1. 1.
Hn vn t in
http://www.fjdh.com/Article/HTML/Article_20051026083127.html
http://hanyu.iciba.com/a/20090610/17.shtml 3.4.2010
http://xz.zzedu.net.cn/CMS/Article/300/20070108134700/index.htm ngy 7.8.2010
http://www.ccnt.com.cn/wisdom/rujia/lunyu/lunyu3.htm 5.92010
2. T th, Dng Hng, Nhim i Vin, Lu Phong, Vng Thnh Trung ch gii 2002,
An Huy nhn dn xut bn x, Trung Quc.
3. T th, Trn Trng Sm, Kiu Bch V Thun, 2003, Nh xut bn Qun i nhn dn,
H Ni.
178
TRI N
Trn trng cm n qu ng nghip gip t chc v hon thnh bn tho
Trn Th (Ch nhim khoa S phm)

Trn Tng Chinh (Ths.Trng BM Ng vn)
Ng Th Minh Hiu (Ths Ng vn Hn Nm)
Nguyn Thanh Phong (Nghin cu sinh thc s Ng vn Trung Quc ti i Loan)
10. 5.2011
Bin gi
ngoc1951@gmail.com
([1] ) Ngn: li ni, t ni ra Ng: p li, thut li, c ngha, hay. Lun ng: Li ni hay
bn lun.
([2 ) Thi ho Nguyn Du vit c mt truyn th v ch hiu (t bn ch tnh, ch trung) ta l
on trng tn thanh, tc gi Truyn Kiu. Nguyn Du vn t ch Hiu ln u. Nhng thy
Chiu vit trong Lc Vn Tin Trai thi trung hiu lm u (trung trc- hiu sau). Sinh
thi, H Ch Minh vit li dn chin s trn l qun k Trung vi nc, hiu vi dn.
Ngun: http://giangnamlangtu.wordpress.com/2011/07/09/lu%E1%BA%ADnng%E1%BB%AF-kh%E1%BB%95ng-t%E1%BB%AD/
179

Luan Ngu - Khong Tu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Luan Ngu - Khong Tu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Lun Ng

Phng Hoi Ngc

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Hin vn. 113

V Linh cng. 126

Dng Ha. 143

Nghiu vit 165

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

BI TP NGHIN CU LUN NG.. 167

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Nhn chi s, tnh bn thin (ngi mi sinh th tnh hin lnh)

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

(Ch thch: T H l hc tr ca Khng t. Ngi c hc (tr thc), l ngi c bn phm cht

(Li bn: Bn c th ngh xem c nn kt bn vi ngi khng ging mnh ?)

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

T Cng p: Thy Khng c c tnh n, lng, cung, kim, nhng nhn nn c nh

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

(Li bn: an c ngha rt rng: ni an ton, nghim mt li thoi mi rng ri, cu k, c

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

T Cng vit Bn nhi v sim, ph nhi v kiu, h nh ? .

T Cng hi Kinh Thi vit: nh ct nh gt (xng, sng), nh mi nh gia ( ngc)

Khng t ni T ny, c th bt u bn lun Kinh Thi c ri, bi v ni cho ngi vic

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

T vit: Thi tam bch, nht ngn d t chi, vit: T v t.

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

ng thp nhi tri thin mnh,

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

T H hi v o Hiu. Khng t ni: Kh nht l con ci c gi c v ha vui thng

(Ch thch: Nhan Hi l hc tr qu nht ca c Khng)

T vit: Qun t bt kh.

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

T Cng vn qun t. T vit: Tin hnh k ngn nhi hu tng chi.

T vit: Qun t chu nhi bt t, tiu nhn t nhi bt chu.

T vit: Hc nhi bt t tc vng, t nhi bt hc tc i.

T vit: Cng h d oan, t hi d d.

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

(Ch thch: Qu Khang t l i thn nc L)

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Hoc vi Khng t vit: T h bt vi chnh ?

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Khng t p: Nh n da theo l nh H, bt hay thm c th hiu c. Nh Chu theo

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

T vit: Di ch chi hu qun, bt nh ch H chi vong d.

Qu Th l Thi Sn, T v Nhim Hu vit: Nh pht nng cu d? i vit Bt nng. T

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

(Ch thch: Khng t xem l t ca vua ch hu nc L, thy h lm quyn thin t nn

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Khng t i vo thi miu (nc L), gp mi vic u hi k. C ngi ni: Ai bo con

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Khng t ni: Bi Quan th vui m khng qu , bun m khng bi thng.

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net

Quan trn th p Nghi xin gp (Khng t), ni: Qun t cc ni n y, cha c ai ti

Lun Ng - Khng T -- Phng Hoi Ngc bin gi --- www.vietnamvanhien.net