BÀI 1.

遷 都 詔 (李太祖)

昔商家至盤庚五遷，周室逮成王三徙。豈三代之
數君俱徇己私，妄自遷徙？以其宅中圖大 ①，為億萬世
子孫之計。上謹天命，下因民願 ②，苟有便輒改。故國
祚延長，風俗富阜。而丁黎二氏 ③乃徇己私，忽天命，
罔蹈商周之迹，常安厥邑于兹；致世代弗長，算數短
促，百姓耗損，萬物失宜，朕甚痛之，不得不徙。況
高王故都大羅城，宅天地區域之中，得龍蟠虎踞之
勢，正南北東西之位，便江山向背之宜。其地廣而坦
平，厥土高而爽塏，民居蔑昏墊之困，萬物極繁阜之
豐。遍覽越邦，斯為勝地，誠四方輻輳之要會，為萬
世帝王之上都。朕欲因此地利以定厥居，卿等以為何
如 ④？
-------------------
注釋︰① 宅中圖大︰一作圖大宅中。②願︰一作志。③氏︰一作家。④
以為何如︰一作如何。

CHÚ THÍCH:
Tác giả: Lý Thái Tổ 李太祖 tên thật là Lý Công Uẩn (974-1028) người châu Cổ Pháp, lộ
Bắc Giang (nay thuộc Bắc Ninh). Không rõ gốc tích, chỉ biết mẹ ông họ Phạm, từ lúc 3
tuổi đã làm con nuôi thiền sư Lý Khánh Văn (em thiền sư Vạn Hạnh). Ông nổi tiếng
thông minh, nhân ái, có chí lớn, khảng khái. Làm quan dưới triều Tiền Lê đến chức Tả
thân vệ điện tiền chỉ huy sứ. Cuối năm 1009, Lê Long Đĩnh chết, các triều thần suy tôn
Lý Công Uẩn lên làm vua. Năm 1010, Công Uẩn lên ngôi hoàng đế, lập ra triều Lý, đặt
niên hiệu là Thuận Thiên, quyết định dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra thành Đại La và
đổi tên là Thăng Long (nay là Hà Nội). Ông mất năm 1028, được đặt miếu hiệu là Lý
Thái Tổ. Tác phẩm hiện chỉ còn Thiên đô chiếu bằng chữ Hán.
詔 chiếu : một thể loại văn bản hành chánh của nhà nước quân chủ, được vua
dùng để ban bố các mệnh lệnh cho thần dân. Trước đời Đường
(Trung Quốc), chiếu làm theo văn xuôi gọi là cổ thể; từ đời Đường,
mới theo lối tứ lục gọi là cận thể.
商家 Thương gia : nhà Thương, một triều đại cổ ở Trung Quốc, mở đầu từ vua Thành
Thang, truyền đến Thụ Tân (tức Trụ) thì bị nhà Chu diệt, tổng cộng
16 đời, 28 vua, được 645 năm, bắt đầu năm 1766 TCN đến 1123
TCN.

1
盤庚 Bàn Canh : vua đời thứ 17 nhà Thương 商(từ đời vua này, nhà Thương đổi tên là
nhà Ân, sau khi dời đô đến đất Ân).
遷 thiên : dời, dời chỗ.
周室 Chu thất : nhà Chu, một triều đại cổ của Trung Quốc do vua Vũ Vương diệt vua
Trụ nhà Ân lập ra, truyền đến U Vương thì bị Khuyển Nhung
diệt, đó là Tây Chu. Sau đó con của U Vương là Bình Vương lên
ngôi, truyền đến Noãn Vương thì bị Tần diệt, đó là Đông Chu.
Tổng cộng 31 đời, 35 vua, được 874 năm, từ 1122 TCN đến 249
TCN.
徙 tỉ : dời, chuyển chỗ.
五遷 ngũ thiên : 5 lần dời đô [thời nhà Thương]: Thành Thang diệt nhà Hạ 夏, lập nên
nhà Thương, đóng đô ở đất Bạc 亳 , nay thuộc huyện Thương
Khâu, tỉnh Hà Nam. Đến đời Trọng Đinh dời đến đất Hiêu 囂, nay
là huyện Huỳnh Trạch, Hà Nam. Sau đó Hà Đản Giáp dời đến đất
Tương 相, nay thuộc huyện An Dương, Hà Nam. Đời Tổ Ất dời
đến đất Cảnh 耿, nay thuộc huyện Hà Tân, Sơn Tây, sau lại dời đến
đất Hình 邢, nay thuộc huyện Hình Đài, Hà Bắc. Và đời Bàn Canh
dời đến đất Ân 殷, nay thuộc Yển Sư, Hà Nam. Đó là 5 lần dời đô
nhà Thương tính đến Bàn Canh. Đến đời Vũ Ất lại dời đô đến Triêu
Ca, nay thuộc huyện Kỳ Hà Nam.
三徙 tam tỉ : 3 lần dời đô [thời nhà Chu 周]: Vũ Vương vốn là con của Tây Bá
Xương (vua một nước chư hầu ở phía nam Kỳ Sơn) nổi lên diệt vua
Trụ nhà Ân lập nên nhà Chu, truy tôn bố là Chu Văn Vương, bỏ đô
cũ của Văn Vương ở đất Kỳ mà dựng đô ở đất Cảo 鎬, nay thuộc
huyện Trường An, tỉnh Thiểm Tây. Đến Chu Thành Vương (con
của Vũ Vương) dời đô đến Lạc Ấp, nay thuộc tỉnh Hà Nam. Đây
nói “Nhà Chu đến Thành Vương 3 lần dời đô” có lẽ nhầm, vì nếu
tính cả việc dời đô của Vũ Vương từ đất Kỳ nói trên, đến Thành
Vương cũng mới chỉ có 2 lần dời đô! Các vua nhà Chu về sau còn
nhiều lần dời đô nữa, nhưng đều sau Thành Vương, như Ý Vương
dời đô đến Hoè Lý, nay thuộc huyện Hưng Bình, Thiểm Tây. Đời
Bình Vương lại dựng đô ở Lạc Dương, nay thuộc huyện Lạc
Dương, Hà Nam...
三代 Tam đại : chỉ 3 triều đại cổ của Trung Quốc: Hạ 夏, Thương 商, Chu 周
逮 đãi : đến, cho đến.
成王 Thành Vương : vua thứ ba nhà Chu (1115-1079 TCN), con của Chu Vũ Vương.
徇 tuẫn/ tuận : theo, làm theo.
私 tư : riêng, ý riêng.
妄 vọng : càn bậy, liều lĩnh, mù quáng.
宅 trạch : nhà; ở (đgt).
宅中圖大 trạch trung đồ đại : ở chỗ trung tâm [và] mưu toan nghiệp lớn.

2
謹 cẩn : kính cẩn, cẩn thận.
苟 cẩu : nếu.
便 tiện : thuận tiện, tiện lợi.
輒 triếp : liền, thì, bèn.
改 cải : đổi, thay đổi, sửa đổi.
祚 tộ : phúc, vận phúc, vận may. 國祚 quốc tộ: vận nước.
延長 diên trường : kéo dài, dài lâu.
富阜 phú phụ : dồi dào, giàu thịnh.
罔 võng : không (pht).
忽 hốt : lơ là, chểnh mảng, coi thường, không để ý; chợt, bỗng.
蹈 đạo : múa; giẫm lên; làm theo, noi theo.
迹 tích : (cũng viết với bộ túc 跡) dấu chân, dấu vết, vết tích.
常安 thường an : mãi để yên (thường: mãi mãi, vĩnh hằng; an: đặt yên - trí sử đgt).
邑 ấp : ấp; thành phố (ngày xưa, cõi đất lớn gọi là 都 đô, cõi đất nhỏ gọi là ấp.
Ấp trong bài chỉ đô ấp, kinh đô. Về sau, ấp chỉ đơn vị hành chánh tương
đương với thôn 村, dưới xã 社).
兹 tư : này, nơi này (đt chỉ thị, dùng như 斯 tư).
致 trí : đưa đến, dẫn đến; đến nỗi.
世代 thế đại : đời, đời vua.
弗 phất : không (pht).
算數 toán số : vận số, số mệnh; số năm của một triều đại.
短促 đoản xúc : ngắn ngủi.
耗損 hao tổn : hao tổn, hao mòn.
失宜 thất nghi : mất sự thích nghi.
甚 thậm : rất, lắm.
痛 thống : đau, đau đớn, đau xót.
不得不 bất đắc bất… : không thể không…
高王 Cao Vương : chỉ Cao Biền, viên quan đô hộ đời Đường làm Tiết độ sứ cai trị
nước ta năm 864-875. Khoảng năm 866, Cao Biền cho xây thành Đại La
(vùng đất nay thuộc Hà Nội). Tương truyền Cao Biền có nhiều thủ thuật lạ
về phép phong thuỷ nên giới phong thuỷ nước ta thời trước tôn là Cao
Vương.
大羅城 Đại La thành : thành Đại La (nói trên)
龍蟠虎踞 long bàn hổ cứ : rồng cuộn hổ ngồi (chỉ thế đất hùng tráng).
蟠 bàn : uốn khúc, cuộn tròn.

3
 踞 cứ : ngồi xổm.
向背 hướng bội : hướng về và quay đi; chiều thuận và chiều nghịch.
向 hướng : hướng về; chiều thuận, chiều đi về phía trước.
背 -bối : lưng.
-bội : quay lưng lại; trái với; chiều nghịch (đi ngược về phía sau
lưng).
坦 thản : bằng phẳng, phẳng phiu.
爽塏 sảng khải : cao ráo sạch sẽ.
爽 sảng : sáng sủa; sảng khoái, thoải mái, dễ chịu.
塏 khải : chỗ đất cao ráo; cao ráo.
蔑 miệt : coi thường, khinh dể (rẻ); không, khỏi, không có.
昏 hôn : tối tăm; mê man; tối mắt, hoa mắt.
墊 điếm : trũng thấp; nệm, đệm lót.
困 khốn : khốn khổ, nghèo túng; vây hãm, trói chặt; mỏi mệt.
繁阜 phồn phụ : tươi tốt, dồi dào, thịnh vượng.
豐 phong : nhiều, phong phú, dồi dào; được mùa.
遍 biến : (cũng viết, bộ sách 彳+扁) khắp, khắp cả.
覽 lãm : xem, xem xét.
勝 -thắng : thắng, hơn; tốt, tốt đẹp.
-thăng : xiết (dùng trong câu phủ định 不勝 bất thăng… : … không
xiết).
誠 thành : thật lòng; quả là, thực là (pht, cách dùng tương tự tín 信, chân
真, lương 良).
輻 bức thấu : tụ họp, tập trung, quy tụ lại.
輻 bức/ phúc : nan hoa xe.
輳 thấu : đùm xe, nơi các nan hoa của bánh xe châu đầu lại; tụ
lại.
要會 yếu hội : nơi gặp gỡ hội họp quan trọng, nơi đô hội trọng yếu.
上都 thượng đô : kinh đô / đô thành bậc nhất (thượng: cao cấp, thuộc hạng tốt, tốt
nhất).
地利 địa lợi : một trong 3 yếu tố người xưa cho là điều kiện thành công của một
nghiệp lớn: 天時 thiên thời (= thời tiết tự nhiên, trong đó bao
hàm ít nhiều yếu tố mệnh trời), 地利 địa lợi (= sự thuận lợi của
hình thế vùng đất), 人 和 nhân hoà (= sự đoàn kết của con
người).
卿 khanh : chức quan ngày xưa; tiếng vua gọi bề tôi, tiếng vợ chồng gọi nhau.

4
 ----------------------------------
NGỮ PHÁP:
1. Ôn lại việc sử dụng linh hoạt của từ loại:
- Hdt dùng như dt: 圖大 (大 đại: việc lớn, vốn là hdt có nghĩa “lớn”)
- Dt dùng như đgt: 宅中 (宅 trạch: ở, vốn là dt có nghĩa “nhà ở").
- Hdt dùng làm đgt theo cách sử động: 安厥邑于茲 (安 an: để yên). 安民
(an: làm cho yên, vốn là hdt có nghĩa “yên”).
- đgt dùng làm dt: 厥居(cư: chỗ ở, vốn là đgt có nghĩa “ở”).
2. Đt chỉ thị (đt thay cho từ chỉ thị người, vật, sự vật, hiện tượng, có khi đã nêu
trước đó): 彼,此,茲,斯,是… có thể giữ các chức năng chủ ngữ, định ngữ, tân ngữ
trong câu:
- 斯為勝地 (斯 làm chủ ngữ).
- 此地利 (此 làm định ngữ).
-安厥邑于茲(茲 làm tân ngữ cho gt 于).
3. Hệ đgt: 為,是,乃… trong câu phán đoán có thể được lược bỏ:
- 斯 // 為勝地 (câu có hệ đgt)
- 今夜 // 元宵(câu lược bỏ hệ đgt)
- 陳國駿 // 陳柳之子也 (câu lược bỏ hệ đgt)

----------------------------
BÀI 2. 伐宋露布文 (李常傑)

天生蒸民，君德則睦。君民之道，務在養民。今聞，宋
主昏庸，不循聖范。聽安石貪邪之計，作青苗助役之科。使
百姓膏脂涂地，而資其肥己之謀。蓋萬民資賦於天，忽落那
要離之毒。在上固宜可憫，從前切莫須言。本職奉國王命，
指道北行。欲清妖孽之波濤，有分土無分民之意。要掃腥穢
之污濁，歌堯天享舜日之佳期。 我今出兵，固將拯濟。檄文
到日，用廣聞知。切自思量，莫懷震怖。
Chú thích:
露布 lộ bố: bài văn viết trên vải trương ra trước công chúng, trên đó nêu rõ tội
ác của địch hoặc chính nghĩa của ta.
安石 An Thạch: tức Vương An Thạch, Tể tướng nhà Tống, thời vua Thần Tông.
青苗 thanh miêu: chính sách triều đình bỏ tiền cho dân vay khi lúa còn non, sau
thu lại, dân phải trả lãi.
助役 trợ dịch: chính sách cho dân nộp tiền để miễn sai dịch.

5
 要離 yêu ly / yếu ly: 1/ hai chữ này học giả Trần Văn Giáp cho là khó hiểu, và
chữa thành "yêu lợi", có nghĩa là cầu lợi. Lý do viết "ly" thay "lợi" có thể là kỵ huý
vua Lê Lợi, có từ thời Hậu Lê về sau. 2/ yếu ly: éo le (chỉ cảnh ngộ rắc rối khó khăn,
thường cho là có gốc từ tên nhân vật "Yếu Ly" hành thích Khánh kỵ thời Ngô Việt
xuân thu).
----------------------------
BÀI 3. 赦稅詔 （李太宗）
遠事征伐，妨奪農功，豈料今冬，得大豐熟﹗苟百姓之既
足，則朕孰與不足？其賜天下今年稅之半，以慰跋涉之勞。
Lý Thái Tông 李太宗 (1000 – 1054) tên thật Lý Phật Mã 李佛瑪, còn có tên khác là Lý
Đức Chính 李德政, là vị vua thứ hai của triều đại nhà Lý, cai trị từ năm 1028 đến năm 1054.
--------------------------------

BÀI 4: 遇大寒謂左右百官 （李聖宗）

朕居深宮之中，御獸炭，襲狐裘，冷氣猶且如此。況囚人
在囹圄之中，受縲絏之苦，曲直未分，腹之不充，形之不
蓋，一為寒風所逼，豈不死於無辜。朕甚憫之。其令有司發
衾席及飯日二次給之。

Lý Thánh Tông, huý Nhật Tôn 日尊 (1023-1072, trị vì 18 năm, thọ 50 tuổi), là vị
vua thứ 3 triều đại nhà Lý.
-----------------------------------

BÀI 5: 臨終遺詔（李仁宗）

朕聞，生物之動，無有不死。死者，天地之大數，物理當
然，而舉世之人莫不榮生而惡死。厚葬以棄業，重服以損性；朕
甚不取焉。予既寡德，無以安百姓，及至殂落，又使元元衰麻在
身，晨昏臨哭，減其飲食，絕其祭祀，以重予過，天下其謂予
何？ 朕悼早歲而嗣膺大寶，居侯王上，嚴恭夤畏，五十有六
年。賴祖宗之靈，皇天孚佑,四海無虞，邊陲微警，死得列于先
君之后幸矣，何其興哀。朕自省斂以來，忽攖弗預，病既彌留，
恐不及警，誓言嗣而。太子陽煥,年已周紀，多有大度，明允篤
誠，忠肅恭懿，可依朕之舊典，即皇帝位。肆爾童孺，誕受厥
命，繼體守業，多大前功。仍仰爾臣庶，一心弼亮。咨爾伯玉實

6
丈人器，飾爾戈矛盾，預備不虞，毋替厥命。朕之瞑目，無遺恨
矣。喪則三日釋服，宜止哀傷。葬則依漢文儉約為務，無別起墳
陵，宜侍先帝之側。嗚呼，桑榆欲逝，寸晷難停；蓋世氣辭，千
年永訣。爾宜誠意，祗廳朕言，明告王公，敷陳內外。
Chú thích:
Lý Nhân Tông 李仁宗 là miếu hiệu của Lý Càn Đức (1066-1128), vị vua thứ tư
triều Lý. Ông là con trưởng của Lý Thánh Tông và phu nhân Ỷ Lan. Triều đại của ông
đã có những chiến công lừng lẫy, phá tan âm mưu xâm lược của nhà Tống.
Ông rất quan tâm đến sản xuất và có những chính sách khiến cho nền kinh tế nước
nhà được phồn thịnh. Ông còn có những đóng góp lớn vào việc xây dựng nền văn hoá
Đại Việt, như mở nhiều khoa thi tam trường, lập Quốc tử giám…
Tác phẩm hiện còn của ông gồm ba bài thơ, bốn bài chiếu và một bài thư. Trong
Hoàng Việt văn tuyển, đầu đề bài Lâm chung di chiếu được chép là Lý Nhân Tông di
chiếu.
陽煥 Dương Hoán (1117-1137), con của Sùng Hiền hầu, gọi Lý Nhân Tông bằng
bác. Nhân Tông không có con trai, nên đã lập Dương Hoán làm Thái tử. Sau Dương
Hoán lên làm vua, tứ Lý Thần Tông (1128-1137).
伯玉 Bá Ngọc: người giữ chức Võ vệ tướng quân bấy giờ, chưa rõ tiểu sử.
漢文 Hán Văn: tức Hán Văn Đế, con Hán Cao Tổ, vua thứ ba nhà Tây Hán. Lúc chết
ông có để lại tờ chiếu bảo thần dân chỉ chịu tang trong ba ngày thôi.
------------------------------------------------

BÀI 6-a: 諭諸裨將檄文 (陳國峻)

(一)

余嘗聞之:紀 信以身代死而脫 高帝 ;由于 以背受戈

而蔽昭王;豫讓吞炭而復主讎;申蒯斷臂而赴國難;敬德
一小生也,身翼太宗而得免世充之圍;杲卿一遠臣也,口
罵祿山而不從逆賊之計;自古忠臣義士以身殉國,何代
無之?設使數子區區為兒女子之態,徒死牖下,烏能名垂
竹帛與天地相為不朽哉?
汝等世為將種 ,不曉文義,既聞其說,疑信相半,古
先之事姑且勿論,今余以宋韃之事言之.王公堅何人也?
7
其裨將阮文立又何人也?以釣魚鎖鎖斗大之城當蒙哥堂
堂百萬之鋒,使宋之生靈至今受賜!骨怠兀郎何人也?其
裨將斥修斯又何人也?冒瘴癘於萬里之途,蹶南詔於數
旬之頃,使韃之君長至今留名!
況余與汝等生於擾攘之秋 , 長於艱難之際 ,竊見偽
使往來,道途旁午,掉鴞烏之寸舌而陵辱朝廷,委犬羊之
尺軀而倨傲宰輔;托蒙古主之命而索玉帛以事無已之誅
求,假雲南王之號而需金銀以竭有限之帑庫;譬猶以肉
投餒虎,寧能免遺後患也哉?
(未完)
Chú thích: Tác giả: 陳國峻 Trần Quốc Tuấn (1226-1300) là con của An Sinh vương Trần
Liễu, là cháu gọi Trần Thái Tông bằng chú, có công lớn trong 3 lần kháng chiến chống quân
Nguyên, được phong Hưng Đạo đại vương. Ông rất trọng kẻ sĩ, yêu người hiền, môn khách
có nhiều người nổi tiếng như Phạm Ngũ Lão, Trương Hán Siêu. Cuối đời, ông về trí sĩ ở đất
phong Vạn Kiếp, thuộc huyện Chí Linh, Hải Dương, rồi mất ở đấy. Trước tác của ông có
Binh thư yếu lược, vốn có tên là Binh gia diệu lý yếu lược, và Vạn Kiếp tông bí truyền thư.
Bài Dụ chư tỳ tướng hịch văn cũng gọi là Hịch tướng sĩ văn được soạn để khuyên bảo tướng
sĩ học tập võ nghệ theo sách Binh thư yếu lược. Bài hịch được viết sau cuộc kháng Nguyên
lần thứ nhất (1257), trước lần thứ hai (1285).

檄 hịch : thể loại văn bản thường dùng cho vua chúa, tướng lĩnh, nhằm kêu gọi, cổ
động, thuyết phục dân chúng hưởng ứng một phong trào xã hội chính trị nào đó ở
một thời điểm hệ trọng có liên quan đến đời sống của dân tộc, đất nước. Hịch có
nguồn gốc từ Trung Quốc vào đời Chiến quốc. Hịch có nghĩa là bài văn công khai
(minh bạch chi văn) khắc vào gỗ để tuyên bố cùng mọi người, nên còn có tên là lộ
bố (nói công khai). Hịch có thể viết bằng văn xuôi, văn vần, văn biền ngẫu. Ở Việt
Nam, hịch từng được viết bằng chữ Nôm, như các bài Hịch Quang Trung, Hịch đánh
Tây, Hịch cần vương…
諭 dụ : dụ, bảo, truyền bảo, chỉ thị; ví dụ (= 喻 : dụ).
諸 chư : các (đứng trước danh từ số nhiều).
裨將 tỳ tướng : phó tướng (tỳ: miếng vải đệm thêm vào vai áo cho khỏi rách).
紀信 Kỷ Tín : tướng của Hán Cao tổ Lưu Bang. Lúc Cao tổ bị Hạng Vũ (vua nước
Sở) vây đánh nguy cấp, Kỷ Tín bèn giả làm Cao tổ ra hàng và bị
quân Hạng Vũ thiêu chết, nhờ đó Cao tổ thoát nạn.
脫 thoát : thoát, giải thoát; nếu (liên từ).
高帝 Cao đế : Hán Cao đế, tức Hán Cao tổ Lưu Bang, người sáng lập nhà Hán sau
khi phá Tần diệt Sở.

8
由于 Do Vu : bề tôi của Sở Chiêu Vương thời Xuân thu. Lúc Chiêu Vương lánh
nạn, gặp bọn cướp đuổi theo, phải nấp vào bụi rậm, bọn cướp lấy
giáo đâm vào bụi, Do Vu đã chìa lưng ra đỡ cho Chiêu Vương rồi
lấy đất cát vuốt máu ở mũi giáo, nhờ đó Chiêu Vương thoát nạn.
蔽 tế : che, che lấp.
昭王 Chiêu Vương : vua nước Sở thời Xuân thu nói trên.
豫讓 Dự Nhượng : gia thần của Trí Bá thời Chiến quốc. Trí Bá bị Triệu Tương Tử giết,
Dự Nhượng thay hình đổi dạng, nuốt than cho đổi giọng, giả làm
người ăn mày, mưu giết Triệu Tương Tử để báo thù cho chủ.
炭 thán : than.
申蒯 Thân Khoái : bề tôi của Tề Trang Công. Trang Công bị Thôi Trữ giết, Thân
Khoái chết theo.
臂 tí : cánh tay.
赴 phó : đến, đi theo, chạy tới, dự.
赴國難 phó quốc nạn : ra đi cứu nước.
敬德 Kính Đức : tên tự của Uất Trì Cung 尉遲恭, tướng tài của Đường Thái Tông, rất
gan dạ dũng cảm. Có lần đem quân đi đánh Vương Thế Sung (tức
Trịnh vương, vốn người đời Tuỳ), Thái Tông bị tướng của Thế Sung
cầm gươm đâm, Cung lấy mình che đỡ cho Thái Tông thoát nạn.
小生 tiểu sinh : gã trẻ tuổi.
翼 dực : cánh; che chở
太宗 Thái Tông : tức Đường Thái Tông.
免 miễn : miễn, tránh khỏi.
世充 Thế Sung : tức Vương Thế Sung, vốn là bề tôi nhà Tuỳ. Nhà Tuỳ mất, Thế
Sung cát cứ chống Đường, sau hàng Đường.
圍 vi : vây, bao vây; vòng vây.
杲卿 Cảo Khanh : Nhan Cảo Khanh, trung thần của Đừờng Minh Hoàng. Khi An Lộc
Sơn nổi loạn, xưng đế, Nhan Cảo Khanh mắng An Lộc Sơn, bị giặc
cắt lưỡi mà vẫn không sợ.
罵 mạ : chửi.
祿山 Lộc Sơn : chỉ An Lộc Sơn, giữ chức tiết độ sứ Hà Đông đời Đường Huyền
Tông, sau dấy binh chống triều đình, gây vụ phiến loạn An Sử thời
Đừờng Minh Hoàng.
殉 tuẫn : liều mình (vì), hy sinh (vì mục đích, lý tưởng nào đó).
設使 thiết sử : giả thử, nếu, cũng như giả sử
數子 sổ tử : mấy vị đó, mấy người ấy.
區區 khu khu : khư khư; cỏn con.
為…態 vi … thái : giữ thói…, theo thói…
兒女子 nhi nữ tử : đàn bà trẻ con (女子 nữ tử: đàn bà, con gái).
徒 đồ : bọn; uổng, vô ích, chỉ (phó từ).
9
牖 dũ : cửa sổ. Đồ tử dũ hạ: chết uổng bên cửa sổ
烏 ô : con quạ; sao, đâu, sao lại, làm sao (phó từ nghi vấn).
烏能…哉? Ô năng… tai?: làm sao có thể… được?
垂 thuỳ : rủ xuống; lưu lại, để lại đời sau.
帛 bạch : lụa.
竹帛 trúc bạch : thẻ tre và lụa (xưa dùng để viết), (nghĩa rộng chỉ) sách vở
朽 hủ : gỗ mục; mục nát. 不朽 bất hủ: bất hủ, bất diệt, còn mãi không nát.
將種 tướng chủng : nòi nhà tướng, dòng dõi võ tướng.
疑信相半 nghi tín tương bán: nửa tin nửa ngờ
古先 cổ tiên : thời xưa.
姑且 cô thả : hãy tạm.
勿 vật : chớ, đừng (phó từ phủ định biểu thị sự ngăn cấm).
宋 Tống : tên triều đại do Tống Thái tổ Triệu Khuông Dận 趙匡胤 sáng lập ở
Trung Quốc (960-1279), còn gọi là nhà Triệu Tống để phân biệt với
nhà Lưu Tống, tức nhà Tống do Lưu Dụ 劉裕 thời Nam triều lập ra.
韃 Thát : chỉ quân Mông Cổ (gọi tắt từ 韃靼 Thát-đát, vốn phiên âm từ
Tartare, một tộc người thuộc Mông Cổ).
王公堅 Vương Công Kiên: tướng nhà Tống giữ Hợp Châu (Tứ Xuyên) đã chiến đấu anh
dũng ở núi Điếu Ngư suốt 4 tháng chống quân Mông Cổ.
阮文立 Nguyễn Văn Lập: phó tướng của Vương Công Kiên.
釣魚 Điếu Ngư : thành Điếu Ngư trên núi cùng tên ở Tứ Xuyên, Trung Quốc. Địa thế
núi này rất hiểm yếu, Dư Giới nhà Tống xây thành trên núi; khi
Kiên và Lập đến đóng giữ, tướng Mông Kha của Mông Cổ đem
quân đến đánh không được.
鎖鎖 toả toả : dùng như 瑣瑣 toả toả: cỏn con.
斗大 đẩu đại : to bằng cái đấu.
當 đương : nên, cần phải; địch lại, chống chọi với; làm, giữ chức; chịu, chịu
trách nhiệm; gánh vác, đảm đương.
蒙哥 Mông Kha : tức vua Nguyên Hiến Tông 元憲宗 , anh của Nguyên Thế Tổ 元世
祖 Hốt Tất Liệt 忽必烈
堂堂 đuờng đường : đường đường; hùng mạnh (nghĩa trong bài).
鋒 phong : mũi nhọn; (trong bài chỉ) lực lượng tinh nhuệ
生靈 sinh linh : sinh linh.
至今 chí kim : đến nay.
受賜 thụ tứ : chịu ơn, được hưởng ân tứ
骨怠兀郎 Cốt Đãi Ngột Lang: một tướng giỏi của Mông Cổ từng đem quân đánh lấy nước
Nam Chiếu. Nam Chiếu 南詔 là một nước trước kia ở khoảng giữa
Vân Nam và Tứ Xuyên, TQ, đóng đô ở Đại Lý (Vân Nam).

10
斥修斯 Xích Tu Tư : phó tướng của Cốt Đãi Ngột Lang.
冒 mạo : xông pha.
瘴癘 chướng lệ : sơn lam chướng khí, khí hậu độc hại.
蹶 quệ : ngã, đánh ngã, quật ngã.
旬 tuần : tuần, mười ngày; mười năm (tuổi).
頃 khoảnh : chốc lát, khoảnh khắc, quãng thời gian ngắn.
君長 quân trưởng : vua chúa.
留名 lưu danh : để lại tiếng tăm.
況 huống : (cũng viết 况,bộ nhị) huống, huống chi, huống hồ.
擾攘 nhiễu nhương : nhiễu nhương, rối ren (nhiễu: rối bời; nhương: cưóp bóc).
秋 thu : mùa thu; năm; thời buổi, lúc (擾攘之秋 thời buổi rối ren).
艱難 gian nan : khó khăn gian khổ
際 tế : bên bờ, ranh giới, lề; giữa; trong khoảng, khoảng, thời buổi; giữa
lúc, dịp (艱難之際 giữa lúc khó khăn gian khổ).
竊 thiết : trộm. Thiết kiến: trộm thấy; thiết tưởng: trộm nghĩ.
偽使 nguỵ sứ : sứ giặc.
往來 vãng lai : qua lại.
道途旁午 đạo đồ bàng ngọ: nghênh ngang trên đường.
道途 đạo đồ : đường sá.
旁午 bàng ngọ : dọc ngang, ngênh ngang (ngang dọc giao nhau gọi là ngọ).
掉 trạo (điệu) : lắc, khua, uốn, quẫy, ngoe nguẫy.
鴞烏 hào ô : chỉ chung loài cú vọ (hào: chim cú; ô: con quạ).
寸舌 thốn thiệt : tấc lưỡi, lưỡi dài 1 tấc (của loài chim)
陵辱 lăng nhục : lăng nhục (= 凌辱 lăng nhục).
朝廷 triều đình : triều đình.
委 uỷ : giao cho, uỷ cho; quanh co, uốn éo; vứt bỏ
軀 khu : thân, tấm thân.
尺軀 xích khu : thước thân (thân trung bình cao 8 thước; đây nói khuyển dương chi
xích khu: “tấm thân chó dê 1 thước” là tỏ ý khinh miệt).
倨傲 cứ ngạo : ngạo mạn, hỗn xược. 倨 cứ: bướng bỉnh, 傲 ngạo: coi khinh.
宰輔 Tể phụ : quan Tể tướng, cũng gọi Tướng quốc hay Thừa tướng
宰 tể : giết thịt; chủ, chúa tể; chức đứng đầu; quan Tể, Thừa tướng.
輔 phụ : giúp đỡ, phụ trợ; xương má; đòn đỡ hai bên xe ngựa (thời xưa).
托 thác : mượn (cớ).
托…命 thác […] mệnh: ỷ vào mệnh lệnh [của…].
蒙古 Mông Cổ : Mông Cổ

11
索 sách : đòi hỏi.
無已 vô dĩ : không thôi, không bao giờ hết, vô tận.
誅求 tru cầu : đòi hỏi, yêu sách.
假 giả : mượn; giả mạo, vờ làm.
雲南王 Vân Nam vương: tước hiệu được phong ở Vân Nam của Thoát Hoan, con thứ 9 của
Hốt Tất Liệt.
號– 1. hiệu : hiệu lệnh, danh hiệu; gọi là.
2. hào : hô hào, gào.
需 nhu : đòi, cần; nhu cầu.
竭 kiệt : hết; vét hết.
限 hạn : hạn, hạn độ; ranh giới, giới hạn.
帑庫 nô khố : kho bạc. (帑 nô/ thảng: kho để vàng bạc của nhà nước).
譬猶 thí do : ví như
餒 nỗi : đói.
以肉投餒虎 dĩ nhục đầu nỗi hổ: đem thịt ném cho hổ đói.
寧能 Ninh năng…? : Sao có thể…? (giống như Ô năng…?)
寧能…也哉? ninh năng… dã tai?: làm sao có thể… được?
也哉 dã tai : thán từ đứng cuối câu.

NGỮ PHÁP:
1. Cụm giới-tân (以 + tân ngữ) dứng trước động từ để làm trạng ngữ chỉ công cụ, phương
thức, điều kiện để tiến hành động tác:
以身代死
以身殉國
以背受戈
以宋韃之事言之
2. Liên từ 而
- Nối hai cụm động từ, cụm sau nói rõ kết quả của cụm trước:
以身代死而脫高帝
以背受戈而蔽昭王
- Nối hai cụm động từ, cụm trước có tính chất trạng ngữ nói rõ phương thức tiến hành
động tác ở phía sau:
托蒙古主之命而索玉帛
假雲南王之號而需金銀
3. Câu phản vấn có phó từ phản vấn 烏,寧 trong cấu trúc (chú ý: các phó từ phản vấn 烏,寧
thường kết hợp với năng nguyện động từ):

12
 烏能…哉?
寧能…哉?

BÀI TẬP:
1. Đọc thuộc phiên âm bài học, chú ý ngắt nhịp đúng.
2. Tìm đọc thêm tài liệu nói về thể văn Hịch.
3. Tự tìm hiểu và tập phân tích ngữ pháp các câu trong bài.
-------------------------------------

BÀI ĐỌC THÊM 送孟浩然之廣陵 （李白）

故人西辭黃鶴樓，
煙花三月下揚州。
孤帆遠影碧空盡，
惟見長江天際流。

注釋︰
1. 廣陵︰地名，即揚州，今為江蘇江都縣。
2. 黃鶴樓︰在今湖北武昌縣。
3. 煙花︰用喻蘩華。
4. 天際︰即天邊。
----------------------------------------------------

BÀI 6-b: 諭諸裨將檄文 (陳國峻)

(二)

…余嘗臨餐忘食 ,中夜撫枕,涕泗交頤,心腹如搗.
常以未能食肉寢皮茹肝飲血為恨也 , 雖余之百身膏於
草野, 余之千屍裹於馬革, 亦願為之.
汝等久居門下,掌握兵權,無衣者則衣之以衣,無食
者則食之以食,官卑則遷其爵,祿薄則給其俸,水行給舟,
陸行給馬,委之以兵則生死同其所為,進之在寢則笑語
同其所樂,其視公堅之於偏裨, 兀郎之於副貳亦未下爾.
汝等坐視主辱曾不為憂 ,身當國恥曾不為愧 ,為 邦
國之將侍立夛酋而無忿心,聽太常之樂宴饗偽使而無怒
色.或鬥雞以為樂,或賭博以為娛.或事田園以養其家.

13
或戀妻子以私於己.修生產之業而忘軍國之務.恣畋獵
之遊而怠攻守之習. 或甘美酒; 或嗜淫聲…
…今余明告汝等當以厝火積薪為危;當以懲羹吹薺
為戒.訓練士卒,習爾弓矢,使人人逄蒙,家家后羿.梟忽
必烈之頭於闕下.腐雲南之肉於槁街.不惟余之采邑永
為青氈而汝等之俸祿亦終身之受賜.不惟余之家小得安
床蓐而汝等之妻孥亦百年之偕老.不惟余之宗廟萬世享
祀而汝等之祖父亦春秋之血食.不惟余之今生得志而汝
等百世之下亦芳名不朽. 不惟余之美諡永垂而汝等之
姓名亦留芳於青史矣. 當此之時汝等欲不為娛樂，得
乎?
今余歷選諸家兵法為一書名曰 :兵書要略 . 汝等或
能專習是書,受余教誨,是夙世之臣主也.或暴棄是書,
違余教誨,是夙世之仇讎也.何則?蒙韃乃不共戴天之讎.
汝等既恬然不以雪恥為念,不以除凶為心而又不教士卒,
是倒戈迎降,空拳受敵.使平虜之後,萬世遺羞.尚何面
目立於天地覆載之間邪? 故欲汝等明知余心, 因筆以
檄云.

Chuù thích:
餐 xan : böõa aên.
中夜 trung daï : nöûa ñeâm (coù baûn cheùp 終夜 chung daï: suoát ñeâm)
撫 phuû : voã, voã veà.
枕 chaåm : caùi goái keâ ñaàu hoaëc tì tay khi ngoài ñoïc saùch.
涕泗 theá töù : nöôùc maét nöôùc muõi.
頤 di : maù
腹 phuùc : buïng.
心腹 taâm phuùc : loøng daï, ruoät gan; tin caån, ngöôøi tin caån.
搗 ñaûo : giaõ, ñaâm, giaèm; neän, ñaäp, daàn; quaáy phaù; xoâng vaøo.
寢 taåm : nguû; nôi nguû.
寢皮 taåm bì : loät da laøm chaên naèm nguû, nguû treân da ñaõ bò loät.
茹 nhöï : aên, nuoát; neám traûi, chòu ñöïng.

14
茹苦含辛 nhöï khoå haøm taân =含辛茹苦 haøm taân nhöï khoå: ngaäm ñaéng nuoát cay).
膏 cao : môõ, chaát nhö môõ; boùn cho maøu môõ.
膏於草野  cao ö thaûo daõ: laøm maøu môõ cho noäi coû, phôi ngoaøi noäi coû.
屍 thi : thaây, xaùc.
裹於馬革 khoaû ö maõ caùch: boïc trong da ngöïa.
掌握 chöôûng aùc : naém giöõ, naém trong tay.
掌握 binh quyeàn : binh quyeàn.
官 quan : quan.
卑 ti : thaáp.
遷 thieân : dôøi ñoåi, thuyeân chuyeån, thaêng (chöùc).
爵 töôùc : töôùc vò, chöùc töôùc
職 chöùc : chöùc, chöùc vò, chöùc vuï, chöùc töôùc.
祿 loäc : loäc, boång loäc, phuùc loäc.
薄 baïc : moûng, ít oûi.
給 caáp : caáp, cung caáp.
俸 boång : boång, löông boång, boång loäc.
水行 thuyû haønh : ñi ñöôøng thuyû, ñi ñöôøng soâng hay bieån.
陸行 luïc haønh : ñi ñöôøng boä.
生死同其所為 sinh töû ñoàng kyø sôû vi: soáng cheát coù nhau (= thaønh ngöõ 生死同之 )
笑語同其所樂 tieáu ngöõ ñoàng kyø sôû laïc: cuøng nhau vui ñuøa.
其視 kyø thò… : [ñem] so vôùi…
視 thò : nhìn, coi.
偏裨 thieân tyø : thuoäc haï, ngöôøi phuï taù, caáp döôùi.
副貳 phoù nhò : ngöôøi giuùp vieäc.
下 haï : döôùi, ít hôn, thua keùm.
曾不 taèng baát : khoâng heà
憂 öu : lo.
愧 quyù : hoå theïn.
邦 bang : nöôùc.
邦國 bang quoác : ñaát nöôùc.
侍立 thò laäp : ñöùng haàu. 
夷酋 di tuø : tuø tröôûng cuûa quaân moïi rôï, ñaây chæ teân chæ huy cuûa quaân Nguyeân
vôùi yù khinh mieät.
忿心 phaãn taâm : loøng caêm phaãn.
太常 Thaùi thöôøng: nhaïc Thaùi thöôøng (duøng teá leã taïi nhaø thaùi mieáu, nhö quoác ca ngaøy
nay).

15
宴饗 yeán höôûng : ñaõi tieäc.
怒色 noä saéc : veû töùc giaän.
鬥雞 ñaáu keâ : choïi gaø.
賭博 ñoå baùc : côø baïc.
娛 ngu : vui, vui chôi.
修 tu : söûa sang, tu söûa.
生產之業 sinh saûn chi nghieäp: saûn nghieäp, cô nghieäp.
軍國之務 quaân quoác chi vuï: vieäc quaân vieäc nöôùc.
恣 töù : buoâng thaû, phoùng tuùng, meâ maûi, (nghóa trong baøi) ham meâ.
畋獵 ñieàn laïp/lieäp : saên baén.
怠 ñaõi : löôøi, lô laø, bieáng nhaùc.
攻守之習 coâng thuû chi taäp: vieäc luyeän taäp veà taán coâng vaø phoøng thuû, vieäc luyeän taäp
quaân söï.
甘 cam : ngoït, ngon; ñoà ngon; cam chòu; thích, ham chuoäng; nguû say; toát
ñeïp.
嗜 thò : theøm muoán, chuoäng, thích.
淫聲 daâm thanh : aâm nhaïc thaùi quaù, ñaøn haùt khoâng ñuùng möùc ñoä.
明告 minh caùo : baûo roõ.
厝火積薪 thoá hoaû tích taân: ñaët moài löûa döôùi ñoáng cuûi.
厝 thoá : ñaët.
積薪 tích taân : cuûi chaát ñoáng.
危 nguy : nguy.
懲 tröøng : kieàng, caûnh giôùi
懲羹吹薺 tröøng canh xuy teâ: vì kieàâng canh (noùng) maø thoåi caû rau (nguoäi), yù
noùi phaûi ñeà cao caûnh giaùc.
戒 giôùi : raên; ñieàu raên.
訓練 huaán luyeän : huaán luyeän.
爾 nhó : ngöôi, caùc ngöôi (ñoái xöng ñaïi töø).
逄蒙 Baøng Moâng : teân nhaân vaät trong thaàn thoaïi Trung Quoác, coù taøi baén cung.
后羿 Haäu Ngheä : teân nhaân vaät trong thaàn thoaïi Trung Quoác, coù taøi baén cung.
梟 kieâu : chim cuù; hình phaït cheùm ñaàu roài beâu leân caây hoaëc ngoïn giaùo.
闕 khuyeát : cöûa khuyeát, cöûa cung vua.
腐 huû : (laøm cho) muïc naùt, thoái röõa; cuõ kyõ, coå huû; ñaäu huû; hình phaït thieán
daùi.
雲南 Vaân Nam : chæ Vaân Nam Vöông, töôùc hieäu cuûa Thoaùt Hoan noùi treân.
槁街 Caûo Nhai : teân ñöôøng phoá ôû Tröôøng An, kinh ñoâ nhaø Haùn, nôi caùc vua chuùa,
söù giaû caùc nöôùc bò coi laø “man di” cö nguï moãi khi veà chaàu vua
16
 Haùn. Trong baøi, töø Caûo Nhai ñöôïc duøng ñeå toû yù khinh gheùt
ñoái vôùi quaân Nguyeân Moâng, coi chuùng nhö moät luõ moïi rôï.
青氈 thanh chieân : taám thaûm xanh, (trong baøi chæ) cuûa baùu gia truyeàn.
永為青氈 vónh vi thanh chieân: maõi maõi laø cuûa baùu gia truyeàn, yù noùi ñôøi ñôøi ñöôïc höôûng
thuï.
床蓐 saøng nhuïc : giöôøng ñeäm;
得安床蓐 : ñaéc an saøng nhuïc: ñöôïc yeân aám goái chaên, yù noùi ñoaøn tuï.
百年偕老 :baùch nieân giai laõo: cuøng soáng beân nhau ñeán traêm tuoåi giaø.
宗廟 toâng mieáu : ñeàn thôø hoï cuûa vua chuùa, ñaây chæ ñeàn thôø nhaø Traàn.
祀 töï : teá leã
享祀 höôûng töï : höôûng söï teá leã, ñöôïc thôø cuùng.
萬世享祀 vaïn theá höôûng töï: muoân ñôøi ñöôïc thôø cuùng.
春秋血食 xuaân thu huyeát thöïc: quanh naêm ñöôïc cuùng teá.
血食 huyeát thöïc: ñöôïc cuùng teá (thôøi xöa vaät teá laø suùc vaät bò gieát ñeå soáng
teá).
祖父 toå phuï : oâng, oâng cha (noùi chung).
芳名不朽 phöông danh baát huû: tieáng thôm coøn maõi.
永垂 vónh thuyø : löu truyeàn maõi.
留芳於青史 löu phöông ö thanh söû: ñeå laïi tieáng thôm trong söû saùch.
得乎 ñaéc hoà? : coù ñöôïc chaêng?
歷選 lòch tuyeån : ñoïc qua khaép caû maø löïa choïn, choïn khaép.
兵法 binh phaùp : pheùp duïng binh.
兵書要略 “Binh thö yeáu löôïc”: teân saùch (= nhöõng ñieàu coát yeáu nhaát trong
binh thö)
專習 chuyeân taäp : chuyeân taâm hoïc taäp.
教誨 giaùo hoái : daïy baûo; söï daïy baûo.
夙世 tuùc theá : ñôøi ñôøi kieáp kieáp.
臣主 thaàn chuû : ñaïo chuùa toâi
暴棄 baïo khí : vöùt boû.
違 vi : traùi, laøm traùi vôùi.
何則? haø taéc? : sao vaäy? vì sao vaäy?
不共戴天 baát coäng ñaùi thieân: khoâng ñoäi trôøi chung.
恬然 ñieàm nhieân : ñieàm nhieân, thaûn nhieân, ung dung töï taïi, khoâng baên
khoaên.
雪恥 tuyeát sæ : röûa nhuïc.
除凶 tröø hung : dieät tröø keû hung baïo.
倒戈迎降 ñaûo qua ngheânh haøng: trôû giaùo haøng giaëc.

17
空拳受敵 khoâng quyeàn thuï ñòch: giô naém tay khoâng maø chòu ñeå giaëc ñaùnh.
平虜 bình loã : deïp yeân quaân giaëc.
羞 tu : hoå theïn, tieáng theïn.
遺羞 di tu : ñeå laïi ñieàu sæ nhuïc, ñeå laïi ñieàu hoå theïn.
尚 thöôïng : coøn, phoûng coøn (phoù töø phaûn vaán hoaëc caûm thaùn)
尚何面目 thöôïng haø dieän muïc… : phoûng coøn maët muõi naøo…
天地覆載 thieân ñòa phuù taùi: trôøi che ñaát chôû.
覆 1. phuù : che.
2. phuùc: ñoå, laät ñoå (nghóa môû roäng: laät loïng, traùo trôû).
載 1. taùi/ taûi : chôû.
2. taûi : naêm; ghi cheùp, ñaêng taûi (baùo).
因筆以檄云 nhaân buùt dó hòch vaân: möôïn buùt maø vieát ra baøi hòch naøy.
云 vaân : trôï töø cuoái caâu (thöôøng laø caâu cuoái moät thieân saùch, moät baøi
vieát…).

NGÖÕ PHAÙP:
1. Cuïm giôùi-taân (於 + taân ngöõ) ñöùng sau ñoäng töø ñeå laøm boå ngöõ chæ ñòa ñieåm hoaëc thôøi
gian.
-Boå ngöõ chæ thôøi gian: 生於擾攘之秋 / 長於艱難之際
-Boå ngöõ chæ ñòa ñieåm: 膏於草野 / 裹於馬革
2. Lieân töø 而 chæ quan heä nghòch tieáp, coù nghóa “maø laïi”, “theá maø laïi”:
為邦國之將侍立夷酋而無忿心,
聽太常之樂宴饗偽使而無怒色
3. Lieân töø 而 chæ quan heä taêng tieán, haøm nghóa “maø coøn hôn theá nöõa laø…”, vaø thöôøng söû
duïng trong coâng thöùc: 不惟…而…亦…
不惟余之采邑永為青氈而汝等之俸祿亦終身之受賜.
不惟余之家小得安床蓐而汝等之妻孥亦百年之偕老.
4. Caáu truùc 以 (A) 為 (B) coù nghóa “laáy (A) laøm (B)”, “coi (A) laø (B)”.
當以厝火積薪為危
當以懲羹吹薺為戒
Có khi (A) đưa lên trước, thành (A) 以為 (B):
或鬥雞以為樂
或賭博以為娛
5. Đại từ phân chỉ 或 (hoặc) : kẻ nào mà…, ai mà…

18
 或能專習是書,受余教誨,是夙世之臣主也.
或暴棄是書,違余教誨, 是夙世之仇讎也.
----------------------------------------
BÀI ĐỌC THÊM 楓橋夜泊
(唐 - 張繼)
月落烏啼霜滿天,
江楓漁火對愁眠.
姑蘇城外寒山寺,
夜半鐘聲倒客船.

注釋:1/楓橋:地名在江蘇蘇州城西.2/江楓:江邊之楓樹. 3/漁火:漁
船上之燈火. 4/姑蘇城: 即蘇州.
-----------------------------------------------------

BÀI 7: 玉井蓮父賦
莫挺之(1280-1350)(?)

客有：
隱几高齋，夏日正午。
臨碧水之清池，詠芙蓉之樂府。

忽有人焉：
野其服，黃其冠。
迥出塵之仙骨，凜辟穀之臞顏。
問之何來，曰從華山。
迺授之几，迺使之坐。
破東陵之瓜，薦瑤池之果，
載言之琅，載笑之瑳。

既而目客曰：
子非愛蓮之君子耶！

19
我有異種，藏之袖間。
非桃李之粗俗，非梅竹之孤寒。
非僧房之枸杞，非洛土之牡丹。
非陶令東籬之菊，非靈均九畹之蘭。
乃泰華山頭玉井之蓮。

客曰：
異哉!豈所謂藕如船兮花十丈，冷如霜兮甘比蜜
者耶！
昔聞其名，今得其實。
道士欣然，乃袖中出。
客一見之，心中鬱鬱。
乃拂十樣之牋，泚五色之筆。

以而歌曰：
架水晶兮為宮，
鑿琉璃兮為戶。
碎玻璃兮為泥，
洒明珠兮為露，
香馥郁兮層霄，
帝聞風兮女慕。
桂子冷兮無香，
素娥紛兮女妒。
採瑤草兮芳州，
望美人兮湘浦。
蹇何為兮中流，
盍將返兮故宇。
豈護落兮無容，
嘆嬋娟兮多誤。
苟予柄之不阿，
20
 果何傷兮風雨。
恐芳紅兮搖落，
美人來兮歲暮。

道士聞而嘆曰：
子何為哀且怨也！
讀不見鳳凰池上之紫薇，白玉堂前之紅藥！
敻地位之清高，藹聲名之昭灼。
彼皆見貴於聖明之朝，子獨何之乎騷人之國！
於是有感其言，起敬起慕。
哦誠齋亭上之詩，庚昌黎峰頭之句。
叫閶闔以披心，敬獻玉井蓮之賦。

Tác giả:
Mạc Đĩnh Chi 莫挺之(1280-1350)(?) tự Tiết Phu 節夫, nguyên người châu
Giang Nam 江南, huyện Bình Hà 平河, sau dời về làng Lũng Động 隴洞, xã Nam
Tân 南新, huyện Nam Sách 南策, tỉnh Hải Dương 海陽. Ông đỗ Trạng nguyên năm
Giáp Thìn (1304) năm Hưng Long thứ 12 đời Trần Anh Tông 陳瑛宗. Khi vào chầu,
vua thấy ông tướng mạo bình thường, dáng người nhỏ bé, lấy làm không vui. Ông
liền dâng bài Ngọc tỉnh liên phú 玉井蓮賦, lấy ý của bài Cổ Ý 古意 của Hàn Dũ 韓
愈 đời Đường và bài Ái liên thuyết 愛蓮說 của Chu Đôn Di 周敦頤 đời Tống, tự ví
mình như loài hoa sen cao quý. Vua khen hay và trọng dụng (nguồn: internet).

－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－－
BÀI 8: 白藤江賦
客有：
掛汗漫之風帆，
拾浩蕩之海月。
朝嘎舷兮沅湘，
5 暮幽探兮禹穴。
九江五湖，
三吳百粵。
人跡所至，
靡不經閱。
10 胸吞雲夢者數百而，
四方壯志猶闕如也。
乃舉楫兮中流，

21
縱子長之遠遊。
涉大灘口，
15 溯東潮頭。
抵白藤江，
是泛是浮。
接鯨波於無際，
蘸繇尾之相繆。
20 水天一色，
風景三秋。
渚获岸蘆，
瑟瑟颼颼。
折戟沉江，
25 枯骨盈丘。
慘然不樂，
佇立凝眸。
念豪傑之已往，
嘆蹤跡之空留。
30 江邊父老，
謂我何求。
或扶黎杖，
或棹孤舟。
揖余而言曰：
35 此重興二聖擒烏馬兒之戰地，
與昔時吳氏破劉弘操之故洲也。
當期：
舳艫千里，
旌旗旖旎。
40 貔貅六軍，
兵刃蜂起。
雌雄未決，
南北對壘。
日月昏兮無光，
45 天地凜兮將毀。
彼：
必烈之勢強，
劉龔之計詭。
自謂投鞭，
50 可掃南紀。
既而：
皇天助順，
凶徒披靡。
孟德赤壁之師談笑飛灰，
55 符堅合淝之陣須臾送死。

22
 至今江流，
終不雪恥。
再造之功，
千古稱美。
60 雖然：
自有宇宙，
故有江山。
信天塹之設險，
賴人傑以奠安。
65 孟津之會鷹揚箬呂，
濰水之戰國士如韓。
惟此江之大捷，
猶大王之賊閒。
英風可想，
70 口碑不刊。
懷古人兮隕涕，
臨江流兮厚顏。
行且歌曰：
大江兮滾滾，
75 洪濤巨浪兮朝宗無盡。
仁人兮聞名，
匪人兮俱泯。
客從而賡歌曰：
二聖兮並明，
80 就此江兮洗甲兵。
胡塵不敢動兮，千古昇平。
信知：不在關河之險兮，
惟在懿德之莫京。
------------------------
Tác giả:
Trương Hán Siêu (張漢超；?-1354), tên tự là Thăng Phủ, hiệu Đôn Tẩu, là một
danh sĩ nổi tiếng đời Trần, kiệt tác văn chương nổi tiếng nhất trong sự nghiệp sáng tác của
ông là bài Bạch Đằng giang phú rất được lưu truyền...
Trương Hán Siêu quê ở làng Phúc Am, huyện Yên Ninh, lộ Trường Yên (nay
là phường Phúc Thành, thành phố Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình). Trương Hán Siêu xuất
thân là môn khách của Trần Hưng Đạo, tính tình cương nghị, học vấn uyên thâm. Ông
tham dự cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông lần thứ hai và thứ ba. Năm 1308, ông
được vua Trần Anh Tông bổ Hàn lâm học sĩ. Đời Trần Minh Tông giữ chức Hành
khiển. Sang đời Trần Hiến Tông năm 1339 làm môn hạ hữu ty lang trung, đến đời
Trần Dụ Tông năm 1342 đổi sang tả ty lang trung kiêm Kinh lược sứ ở Lạng Giang,
rồi thăng tả gián nghị đại phu năm 1345 và năm 1351 làm tham tri chính sự.
Năm Quý Tỵ 1353, ông lãnh quân Thần sách ra trấn nhậm ở Hóa Châu (Huế),
giữ đất này yên ổn. Tháng 11 năm sau, ông cáo bệnh xin về nghỉ, nhưng về chưa đến
23
kinh sư thì ông mất. Sau khi ông mất, vua cho truy tặng hàm thái bảo, năm 1363 truy
tặng thái phó và được thờ ở Văn Miếu quốc gia (từ năm 1372), ngang với các bậc hiền
triết đời xưa.
Trương Hán Siêu là người có học vấn sâu rộng, giàu lòng yêu nước, được các
vua đời Trần tôn quý như bậc thầy. Thời trẻ, ông bài xích (phản đối) Phật , nhưng vua
không trách, còn bổ ông làm quản tự cho một ngôi chùa lớn. Về cuối đời, ông lại là
người sùng đạo Phật và những sáng tác của ông cũng chịu ảnh hưởng tư tưởng này.
Nguồn: internet
------------------------------------------------

24
Danh mục các bài học
1. Tản văn
Bài 1. Thiên đô chiếu (Lý Thái Tổ)
Bài 2. Phạt Tống lộ bố văn (Lý Thường Kiệt).
Bài 3. Xá thuế chiếu (Lý Thái Tông)
Bài 4. Ngộ Đại Hàn vị tả hữu bách quan (Lý Thánh Tông)
Bài 5. Lâm chung di chiếu (Lý Nhân Tông)
Bài 6. Hịch tướng sĩ (Trần Hưng Đạo)
Bài 7. Ngọc tỉnh liên phú (Mạc Đỉnh Chi) (SV thuyết trình)
Bài 8. Bạch Đằng giang phú (Trương Hán Siêu) (SV thuyết trình)
2. Vận văn (bài đọc thêm, sinh viên tự soạn)
- Nam Quốc sơn hà (Lý Thường Kiệt?)
- Ngôn hoài (Dương Không Lộ)
- Ngư nhàn (Dương Không Lộ)
- Tụng giá hoàn kinh sư (Trần Quang Khải)
- Hành Thiên Trường hành cung (Trần Nhân Tông)
- Thuật hoài (Phạm Ngũ Lão)
- Cảm hoài (Đặng Dung)

25