Tanl Bora _ Karhanede Romantizm

1. Bask, 2006

NDEKLER Sunu ve Teekkr Bilmenin Yollar, Sevmenin Yollar Futbol Sevgisi, Futbol Bilgisi Futbolun Cazibesi ve Solun Futbolu Kt Taraftarlk ve Sevmeyi Bilmek yi Taraftarlk ve Kaybederken Kazanmak Dnya Kupas ve Futbol Mezhepleri Futbolda statistik, statistikli Futbol 8 9 12 14 17 19 22 4

Genleri Sevmek 25 Genlerbirlii; Futbol Pop'unun Kysnda Bir Taraftar Zanaat: Eski Genlerlileri Takip Etmek Mahrem ve ok Samimi Ne Gzel Bir And O Futbol Folkloru Karda Kyamette Futbol! kindiyin Saat te Sabahn Krnde TV'de Futbol stanbul - Futbolcunun Cennet ve Cehennemi 19 Mays: Ankarallarn Bir Buluma Yeri Modern Arenalar Gelenee Kar Tribn Kadnlar konlar, Tapnlan Adamlar Forma Estetii Renklerin Rengi sim-ehir Oyunu Nerede? Atatrk Stad'nda. Hangisinde? yle Topu smi Olur mu? Gol Sevinleri Sokak Futbolu Kumda Oynamann Endstrisi alma Kamak, almdan Kamak htiyar Kurtlara... Ve Blent Korkmaz'a Sayg Canl ve Fisiz, Pliiz! Futbol Argosunun Bereketi Bunlar Ne Diyor? Baba Beni de Maa Gtrsene Bugn Ma Yapamadk Fkh Sorunlar Bir Kulp Kimindir? Has Taraftar ve Kulbn Sahibi Olmak Taraftar m Takmn Seer, Takm m Taraftar... Ve Taraftar Aslnda Neyi Seer Tribn Terr? Bu Ne Biim Kupa? - Ltfen Herkes Torbaya! Mill Takm - Mecburi Destek, Mecburi Ak m?

26 30 35 37 38 39 42 46 49 52 54 56 58 60 62 66 68 71 73 75 77 79 81 85 87 89 91 93 95 96 99 102 105 109 113

Konsantrasyon, Ya Resullulah! Allah in Oyna, Forman in Oyna, Tevik in Futbol Meczubunun Meseleleri 121 Bu nsanlar Bu Dandik Takmlar Niye Tutarlar? Ma Gezginleri Transfer... Ve Meczup Taraftarn Gndz Dleri Devre Aras ve Ktlk Buhranlar Ma Ka Ka? Tekelilik mi, okelilik mi? Yaban Liglerden Takm Tutmak Allah Rzas in Bir Ho Sz... ve Aykut Kocaman Medyada ve Hayatta Ar Futbol Sorunu

117 119

122 125 127 129 132 135 138 141 145

Sunu ve Teekkr 10 yamdan beri dzenli maa giden biriyim. Televizyonu, futbol ma izlemek iin kullanr, zaten esas itibaryla bu maksat iin yaplm bir icat olarak deerlendiririm. Hayat ritmimde fikstrn belirli bir arl vardr. Daha ne diyeyim: Futbolu, ok severim! Bu futbolseverlik mesaisi, uzun yllar boyunca, yaz hayatmn dnda cereyan etti. 1983'ten beri dzenli yazyorum. 1990larn sonlarna gelene kadar yaymladm onca haftalk dergi yazs, uzun makale, kitap arasnda, futbolla ilgili olanlar, derleyip evirdiim bir kitap (Futbol ve Kltr) ve bir iki ufak gazete-dergi yazsndan ibaretti. Futbol, zel alanmdayd ksacas, kamusala kmyordu. Derken, 1997'de, Radikal gazetesinin haftalk Pazar eki Radikal ki'ye, ara sra futbol yazlar yazmaya baladm. Sk deil, iki ayda bir. lk teekkr, Turul Erylmaz'a, Nazan'a ve

Nilgn'e, onlarn efkatli horgrlerine borluyum bunun iin! Sonradan ayaktopu yazar diye hakaret ettiler, kendilerine ihanetle suladlar; ama o yazlarm yaymlayarak, ilk onlar vesile olmulardr bu yola dmeme. Asl byk teekkr, Yiiter Ulu'a borluyum. Beni geri dnlmez biimde bu yola dren, eksik olmasn, odur. 2000 ylnn Austos ay banda beni arayp, gazetelerin spor sayfalarnda Sal gnleri yaymlanan klasik lig haftas deerlendirmelerini yazmam teklif etti. Her topa seirten btn olan ocuklarnn yapaca gibi, hemen kabul ettim. O vakitten beri, dzenli Sal yazlar yazyorum. lk yl Radikalin spor sayfasnda, sonra iki seneye yakn devam eden Radikal Futbol Ekinde, ardndan yine gazetenin spor sayfasnda. Bu mesai srasndaki arkadalklar iin, Yiiter Ulu'dan sonra, Bar Tut'a, Uur Vardan'a, Ba Erten'e, Eray zer'e teekkr etmeliyim. Tabii, Radikal Futbol cemaatindeki herkese de; mektup ve telefon arkadalndan tr zellikle Kvan Koak, Bener Onar, Banu K. Yelkovan, Mehmet Demirkol, brahim Altnsay'a... Okur cenahndan iki elektronik mektup arkadan eklemeliyim: Beiktal Esin Gedik'le iki yla yakn sre, imdilerde Malatyaspor'un makus talihine kahrolmakta olan Volkan'la ise yaklak yl yazarak sohbet ettik. www.chivi.com editrln yapan Murat Toklucu'nun, TRT'den Levent zelik'in ilgisini de teekkrle kaydetmeliyim. mran Ayata'ya, hem e-yrenliinden tr, hem bayldm futbol dergisi 11 Freunde'nin [11 Arkada] tedarikisi olarak, minnet doluyum. Bu yola birlikte dtklerimiz... Semih Gm, ciddi yaz dnyas ile futbol arasndaki ilikiye nclk edenlerdendir. Ama biz baka tertibiz: Bu yola sosyoloji profesr arkadam Ahmet idem'le beraber dtk. Kader ortaklmz onunla-dr. www.medyakronik.com ve www.haysiyet.com sitelerinde girdii toplarla mit Kvan' da saymalym bu kadroda. Vakur duruuyla hepimize hiza veren, hemehrisi olmaktan gurur duyduumuz Erkan Gololu'nun yeri zaten ayr. Baz byklerin moral desteklerinin beni gerekten gnendirdiini saklayamam. Atilla Gke, destursuz baa girilmez edasnn btn hunetiyle hkm srd futbol yazcl ve gazetecilii ortamnda, cmert, yreklendirici tutumuyla bir k abi idi. Bir de, Zeki ol. Bir de, Ahmet akr. Annemle teyzemlerin mahalle arkada Sevin Okyay, gzel szlerle mutluluk baheden bir k abla... Ama riya yok; benim iin en nemlisi, Mekteb-i Mlkiye'de hocam, gerekten en 'Hocam' olan hocam mit Hassan'n mahcup edici iltifatlar idi. *** Onu belki kzdracak bir teekkr, Can Kozanolu'na borluyum. Onun 1990'da kan Bu Ma Alcaz kitab, Trkiye'de futbola baka trl bakmann imknlarn grmemizi salayan, r ac bir eserdir. Bu kitap, futbola hem sevgiyle ve buras ok nemli: neeyle bakan, hem de futbol leminin ok ynl sosyalliini analiz eden bir yaklamn imknlarn gsterdi. Futbol endstrisinin iinden olmayanlarn futbol zerine dnp yazmasndan doabilecek verimleri ilham etti. Futbolseverler arasnda okuyanlarn da olduunu ve onlarn teknik yazlardan te bir gdaya a olduunu gsterdi. Can Kozanolu'nun kitabndan yaklak on yl sonra, ite 1990'larn sonlarnda, -benim de bu yola dtm dnemde-, bu ilginin olgunlatn ve patlama yaptn grdk. Bu olgunlamann ardnda, baka bir srecin 'olgunlamas' vard: Politikann bastrlmas, buna mukabil politika-d saylan alanlara dnk ilginin kkrtlmas. Ki futbol, bu memlekette onyllarca politika-dln bayra saylmt. Ayrca 80'ler zaten futbolun endstrileme srecinin dnya apnda hzland ve ilginin patlad bir dnemdi... Bu deiimle beraber, yazar-izer-okur takm arasnda, futbolla ilgileniyor olmaktan mahcubiyet duyma devri geti; imdi tersine, futbol tutkunu olmak reva buldu. Futbolla ilgilenmek, sk taraftar olmak, hem poplerlikle balantnn hem de hayattan keyif alma yetisinin bir almeti gibi grlyor. Hatta futbola veya takmna olan dknln gsterme arzusu zaman zaman tehirci bir hal alyor! Can'n teekkre belki kzacan dndm nokta da tam buras. Hem yakn zamana kadar futbolla alkas olmayan tiplerin ma hastas

kesilmesinden, hem de -kendisinin de bu bakmdan kesinlikle 'normal' bir insan saylamayacak olmasna ramen- futbolun hayatta anormal yer kaplar hale gelmesinden rahatszlk duyuyor Can; bu gcklkla, asla futbol yazmyor ve konumuyor. Gerekten de, futbolseverleri bile ikrah ettirebilen bir ar ilgi var futbolun zerinde. Futbol, hayatn baka alanlarnda aa kabilecek potansiyel enerjiyi emiyor. Apolitikletirmenin veya depolitize etmenin tesinde, yer yer, sanki politikay ikame ediyor! Taraftar kimlii, politik bir kimlik kadar btnlkl saylabiliyor, bir dnya grn ifade edercesine kapsaml 'yaanabiliyor'; ya da bir politik kimliin bilumum iarlarn, misyonunu onu srtna yklemeye kalklabiliyor! Peki, bu ahval karsnda, entelektel sfatyla anlan insanlar futbolla nasl alkalanyorlar ve alkalanacaklarsa, nasl alkalanmallar? Kimileri, gndz insan gece hrt slubuyla 'taklyorlar' futbola. Bir karnavalesk ferahlama, elenme, boalma n olarak gryorlar. Yerleik futbol kltrne (endstrisinin, medyasnn, 'ortamnn') hkim biimine lanet edip bu tutkusunu kendine saklamay seenlerin de ynelimi bu. Kimileri ise, bundan te, karnavalesk yanndan ayr olarak veya onunla birlikte-, futbola baka, futbol sosyalliinin formatna, futbol sohbetinin diline bir mdahalede bulunma derdindeler. Entelektel dzeyi ykseltmek maksadyla deil, popler-kltrel yeniden-retimi yine popler dilin iinden, kendi iinde dntrecek bir mdahaleye yeltenerek... Bu alkalanma tarz, bir baka entelektel ilgiyle birlikte dnlmeli: Sosyolojik ya da kltrel meraklar, anlama-aklama kaygs, kapsaml ve etkili bir toplumsal olguyla ilgilenme sorumluluu, belki ayrca bu ilgi zerinden kamuya bir ey syleme istei... Futbola merakl okur-yazarlarn bazlarnda futbol tutkusu, genel anlama-aklama tutkusuyla birleiyor. Buna futbol dnyasndaki egemen sevme biimleriyle ilgili rahatszlklar eklendiinde, baka trl bir sz kurma, baka trl bakmay 'gsterme' abasna yneliyorlar. Bu abann, politikay bastran zamann ruhuna kar hamle olarak, politika-d alanlar politikaya (hayata mdahale eden eletirel bir tutuma) geri kazandrmak gerektii fikriyle de birlemeye msait bir yan var. Neyi konutuunuz kadar, nasl konutuunuz da nemli olduuna gre... Ne zerine konutuunuz kadar nasl konutuunuzun da nemli oluu, sadece politik bir hikmet deil. Futbol oyununun dinamizminden, jargonundan, mitolojisinden, ritellerinden vs. deneme (veya estetik sz syleme) malzemesi olarak faydalanma ayartsn da ihmal etmemeli. Dorusu, kendi adma, bu ayartnn, -geri kukusuz onunla i ie geiyor ama-, alternatif bir 'sz kurma' kaygsndan baskn olduunu syleyebilirim. Futbol zerine yazmadan nce de severek okuduum beynelmilel futbol literatr, futbol lemini toplumsal, politik, ideolojik ilikileri zmlenecei bir hcre olarak ele almak yannda, bu dnyay edeb zevkle ve mizahl bir romantizmle tasvir eden gzel metinlerle dolu. Futbol zerine yazmak, ad stnde, ayn zamanda bir 'yazma' ii. Futbol yazlar, futbol zerine olmalar yannda, 'yaz' niteliini tayabiliyorlar. Futbolu, baka veheleri bir yana, yaz dnyas iin bereketli bir kaynak olarak da ok seviyorum kendi hesabma. *** Zaten bilgi sahamn, futbol deil futbolu sevmek olduunu sylyorum hep! Teknik analizci deilim. Yaklak 34 yllk bir seyirci olarak, gzmn nnde cereyan etmi mata teknik ve taktik ynden neler olup bittiini hl ancak Mehmet Demirkol'u, brahim Altnsay' okuyunca ya da Ahmet idem'in homurdanmalarn dinleyince tam manasyla idrak edebiliyorum. Sevmesini ise iyi bildiimi zannediyorum! Bu kitaptaki yazlar da, arlkla, romantik yazlardr. Biraz gnl gz, biraz mizah. Gnl gz deyince, bir tutam taraftar yazs da ekledim! Kitabn en hacimli blm, futbolun folkorne dair: klklar, jestler, edalar, riteller... tribne kan merdivenlerin ardnda yeil imin ucunu grdm ilk andan beri merakmdr. (Haydar Tanan'a, bu folklora can katan 'gz' iin ok teekkrler!) Etik meselelere eildiim blmn balnda Fkh tebihini

kullandm. Fkh'n bir anlam bir eyi gerektii gibi anlayp bilme; dieriyse eriat bilgisi... Eh, futbolseverliin dindarla benzeyen bir yan olduu kesin. Dindarne veya deil, biraz da meczupluk, elbette; kitabn son blmnn balnda kaydedildii zere... Kendiyle dalga gemeyi bilen bir meczupluk, rind bir dindarlk olursa, ne l! *** Bu yazlarn, futbol leminde, alayc anlamyla da 'romantik' katn bilmez deilim. Tam bu Sunu'u yazmaya koyulduumda, Feridun Dzaa, Radikalde futbol sevdals Beikta taraftan gzyle yazd romantik yazlardan tr ald hakaret mesajlarna dayanamayp, sezon sonunda yazmay brakacan aklamt. Buralardan gitme/ Buralar gitsin... diyecek gcmz var m ona? Hakan Kulaolu, gerek kendi saduyulu yazlarnn gerekse Radikal Futbolda yazlanlarn, futbol ortamnn kirlilii ve irkinlii iindeki marjinalliine yanarak, yaptmz, krhanede romantizm! demiti. Kitabn ad, saolsun, onun hediyesidir.

Kitapta yer alan yazlarn ou Radikal Futbol ekinde ya da Radikalin spor sayfasnda yaymlanmtr. Baka yerlerde yaymlanan yazlarn listesi aadadr. Birok yaznn ilk yaymlanm biimleri zerinde kk deiiklikler yaplmtr: Futbol sevgisi, futbol bilgisi: Coliseumlife Dergisi, Kasm-Aralk 2000. Futbolun cazibesi ve solun futbolu: Gen Umut Dergisi, Ocak 2002. Kt taraftarlk ve sevmeyi bilmek (Byle taraftar olur mu? balyla): Radikal ki, 19 Eyll 1999. Dnya Kupas ve futbol mezhepleri, Radikal ki, 5 Temmuz 1998. Genlerbirlii - Futbol popunun kysnda: www.alkaralar.com (daha ksa halk nshas: Milliyet Popler Kltr, 19 Mart 2004) Bir taraftar zenaat: Eski Genlerli izlemek: www.alkaralar.com. Aralk 2004. Mahrem ve ok samimi...: www.alkaralar.com. Mays 2004. Ne gzel bir nd o: www.alkaralar.com. ubat 2004. stanbul'a gitmek: Futbolcunun cennet ve cehennemi: Ziplstanbul dergisi, 4-10 Ocak 2001. 19 Mays: Ankaralar'n bir buluma yeri: Mimarlar Odas Ankara ubesi Blteni, ubat 2004. Forma estetii: Radikal ki, 18 Austos 2000. Gol sevinleri: www.chivi.com. Ocak 2001. Bunlar ne diyor?: Filiz Bingle, Futbol Argosu Szl, Altst Yaynlar, Ankara 2005. Bir kulp kimindir?: Radikal ki, 27 ubat 2000. Taraftar m takmn seer, takm m taraftan... ve taraftar aslnda neyi seer?: Cogito, K 2003. Tribn terr?: Kamil Ko-Yolculuk dergisinin Ocak 2005 saysna yazlan bir yazya, Radikale yazlan baz yazlar ve baz soruturmalara verilen ksa cevaplardan yaplan ilvelerle derlendi. Bu ne biim kupa - Ltfen herkes torbaya!: Radikal ki, 16 Kasm 1997. Bu insanlar bu dandik takmlar niye tutarlar?: www.chivi.com, ubat 2001. Allah rzas iin bir ho sz: Tam Saha, Mart 2005. Aykut Kocaman blm ise Virgln Mays 2004 saysnda yer alan bir yazdan...

Bilmenin Yollar, Sevmenin Yollar

Futbol Sevgisi, Futbol Bilgisi Futbol, her eyden nce ok sevilen bir olgu. Bu kelimenin olur olmaz kullanmlar gibi deil, gerekten de bir olgu: Bir spor, bir oyun, bir ortam, bir iletiim ve sosyalleme mecras. Kapsamll, birok cephesi olmas, ona olan sevginin hem boyutlarn bytr hem biimlerini oaltr. Kimisi futbolu biraz sever, mesela spanakl brei, TV'de bir diziyi sever gibi. Sevgisi, ilgisi zamanla ve zeminle snrldr. Ma seyretmedii zaman futbol dnmez. Kimisi ok sever; durup dururken de futbol dnr, her frsatta futbol konusun ister, futbola ayrd zaman oaltmak iin her frsat kullanr (televizyon banda zaplaya zaplaya ma -herhangi bir ma!- arar szgelimi). Kimisi de sevdaldr futbola; gnlk maneviyatn, yaam ritmini futbolla ilgili bir eyler belirler (ma sonucu, ma gnnn yaklamas, transfer haberleri vb.). Bu sonuncular arasnda sk/fanatik taraftarlar ounluktadr. Taraftarlarn durumuna bakarak, futbolda sevme nesnelerinin eit eit olduunu fark edersiniz. Taraftarlar, zellikle Can Kozanolu'nun Bu Ma Alcaz'daki deyimiyle futbolsevmez taraftarlar, sadece takmlarn severler. Oyundan, hatta lmne destekledikleri takmlarndan da ok aslnda kendi g gsterilerine, tribndeki egemenlik alanlarna tutkundurlar. Futbol dnyasnn dier olaylarn yan gzle ve arasal bir mantkla (bize yarar m?) izlerler; gzel bir matan zevk alacaklar bile phelidir. Has futbolseverlerse, oyunun kendisine tutkundurlar. Takm dizililerini, taktikleri tutkuyla izlerler, sadece gollerden ve spektakler hareketlerden deil, oyunun rutininden de zevk alrlar; st dzey taktik mcadeleyle oynanm bir 0-0, onlar bir gol saanandan daha fazla mesut edebilir. Baz futbolseverler, oyunla beraber hatta belki ondan da ok, futbolun lemine tutkundur. Bu dnyada efsaneler, ikonlar, fetiler bulurlar: Formalar, 'zel' baz futbolcularn kiilikleri ve dramlar, gnl tellerini titretir. Kimisiyse futbol ortamn bir sosyal iliki a olarak sever; en gevrek vakitlerini stadda ya da futbol sohbetinde geirmekte, neesini yle bulmaktadr. Yanl anlalmasn; futbolsevmez taraftarlar bir kenara koyarsak, taraftarla futbolsever arasnda gl akrabalk balar vardr ve andmz futbolsever davranlar (ya da futbolsevere zg davran bozukluklar) taraftara yabanc deildir. Dolaysyla, Simon Kuper'in nl kitabnn balndan (Futbol Sadece Futbol Deildir) ilhamla sylersek, futbol sevmek sadece futbolu sevmek deildir. Futbolu nasl sevdikleri, futbolda neyi sevdikleri, insanlar hakknda ok ey syler. Futbolu bilmek, daha hassas bir mevzu. Meslei futbol olanlarn ve gazetelerin futbol yorumcularnn, bunlar arasnda da zellikle eski futbolcularn ve Spor Akademililerin birou, herkesin futbol stne bilip bilmeden ahkm kesmesine ifrit olur. Oysa futbolun bir srr da budur: Hemen herkes mtalaa verebilir futbola dair. Elbette oyunun inceliklerine herkes vkf olamaz, elbette bol bol samalanr; fakat nnde sonunda ok basit bir oyundur futbol, bu da ona azck in olan herkese bir ey syleme imkn tanr - stelik ahkm keserken bir yardoruya iaret etme ihtimali de her zaman mevcuttur! Hemen her lkede erkek nfusun byk ounluu en azndan ocukluunda azck top oynamtr ve bu tecrbeden gelen grgyle, ben olsaydm hasediyle her pozisyon iin bir iddiada bulunabilirler. Profesyonel, yar-profesyonel, amatr, hatta tamamen 'cahil' milyonlarca kii tarafndan yorumlanabilmesi, stnde konuulabilmesi, bu kendine mahsus demokrasi, futbol sihrinin bir parasdr. Futbol bilgisinin de farkl dzlemleri var. Gazete ve televizyonlardaki futbol yorumlan, eletirileri, teknik bilgi dzleminde yer alr. Teknik bilgi, oyunu okumayla, man akn/ileyiini anlamlandrmayla ilgilidir. Tahsille de, tecrbeyle de, grgyle de edinilebilir bir bilgidir

bu. Spor Akademili ya da antrenrlk kursu grm yorumcular, teknik terimlere ok bavurarak, bilimsel uzmanlk slubuyla yazp sylerler. Hatta futbolu bir bilim olarak tanmlayanlar vardr. kinci kategoriyi oluturan eski topular, tecrbelerine ve sezgilerine dayanarak konuurlar; bir tr zdelemeyle oyuncu psikolojisine ve futbolcu-bireylere odaklanrlar, yetenee tutkundurlar, kestirme ve toptanc hkmlere yatkndrlar. Tribndeki ortalama seyircinin, daha ok da taraftarn gnln okamalar beklenir - onlar da genellikle yle yaparlar. Bu kategori on-onbe yl ncesine kadar Trkiye'de futbol yorumculuunu/eletirmenliini hkimiyeti altnda bulunduruyordu, ancak son zamanlarda tahsilliler de nemli bir grup oluturdular. Bir de, bilgi sermayesi olarak grglerini kullanan, futbol meslei dndan yorumcular var - ki son zamanlarda saylar artt ve bu satrlarn yazan da onlardan biridir! Bu grup, yllardr tutkuyla ma seyrede seyrede edindii grgnn, dorusu biraz da sevginin otoritesini yanstr. Sahada olup bitenleri daha geni bir kyas erevesine ekmeye, dnya futboluyla, eski malarla, giderek hayatn baka alanlarnn (veya gerekliin baka dzeylerinin diyelim!) olgularyla birlikte dnmeye merakldr. Futbolcu eskisi yazar genellikle hamas, bu tip ise romantiktir. Teknik bilginin retimiyle ilgili bu l kategorizasyonun her yorumcuya bire bir uymayacan sylemeye gerek yok. Grgs, sevgisi ve entelektel ilgisiyle futbola eilenlerden bahsedince, futbolun felsefi bilgiyle ilikisi geliyor akla. Futbol hayattr denir; oyunun ngrlemezlii, tesadflere akl, bnyesindeki dramatik gerilim ve her msabaka gibi ama baka alanlardaki msabakalardan daha younlam biimde tad trajedi potansiyeli nedeniyle... Genliinde uzun mddet kalecilik yapan Albert Camus bouna sylememi: Hayatta, ahlkla ve ykmllklerle ilgili ne rendiysem, futbola borluyum. Futbol tutkunlarnn bu 'kutsal' oyunlaryla ilgili daldklar dnceler, edindikleri iarlar, bir takmn veya oyuncunun hikyesinden, bir man ak seyrinden, bir zel galibiyetten, bir zel malbiyetten karttklar dersler; ok defa, hayat ve insanlk durumu ile ilgili dnceleriyle bakmldr - ya da, 'u durumlarda', kayna! Eretilemeler futbolla hayat arasnda gidip gelir. (Futbol terimlerinin gndelik dile ne kadar yayldn dnn.) Futbol, sahici futbolseveri kendi stne ok dndrr; hem bir futbol felsefesi kar bu 'mesaiden' hem de bu tahayyl genel bir kendiliinden felsefeye yataklk eder. Futbol bilgisinin bereketli bir dzlemi, sosyolojik dzlemdir. Tahlil edilecek o kadar ok grngs vardr ki bu dnyann: Futbol endstrisinin tarihsel geliimi, ileyii ve buradaki g ilikileri... Futbol medyas ve onun yerletirdii alglama-bilinlenme kalplar... Taraftar kitlelerinin snfsal-toplumsal tabanlar, oluturduklar veya paras olduklar alt-kltrler, bu gruplarn seferber olma saikleri ve biimleri... Kulp kimliklerinin snfsal-toplumsal kltr yaplaryla etkileimi... Snfsal-toplumsal, ulusal ve yerel kimliklerin tarihsel oluumunda futbolun rol... Buralara bakarak toplum hakknda ok ey renilebilir. stelik futbolu souk bir akademik malzemeye dntrmek de deildir bu; bizzat futbola dnk heyecan boyutlandrr. Nitekim son onbe ylda zellikle Bat Avrupa'da Futbol Sosyolojisi ya da disiplinleraras bir erevede Futbol Aratrmalar, birok sosyalbilimcinin yneldii bir alan oldu, uzmanlaan blmler, enstitler kuruldu. Avusturyal aratrmaclar Roman Horak ve Wolfgang Reiter'le birlikte derlediimiz Futbol ve Kltr kitabndaki eviri makaleler, bu almalarn ufku hakknda bir fikir verir. Bu retim, yayncla da yansyor. Dnn ki, rnein Almanya'da, sadece Ruhr havzasnda futbol stne kitap kartarak yaayan yaynevleri var! Futbol yaynclnn kendi iinde branlat sylenebilir. Sosyolojik analize younlaan bir kol var, kltrel almalar ekolyle balantl; akademik ynden gelikin, gelimeyi srdren ve reva bulan bir kol bu. Bununla komu saylabilecek bir kol, futbolun endstriyel vehesini eletirel bir adan ele alan ekonomi-politik incelemelerdir. Onun yannda, kutsal kitabn Nick Hornby'nin Fever Pitch'inin oluturduu, otobiyografik deneme denebilecek kitaplarn trendi de ykseliyor tabii hepsinin edeb nitelii Hornby'ninki gibi deil. Bunlara, teknik analiz yan ar basan incelemelerin oluturduu kolu eklemeliyiz - sadece antrenman teknii dzeyinde

teknolojik almalar deil, taktik gelimeleri, ekolleri inceleyen almalar da kastediyorum. En retken ve popler kolu ise takm ve futbol adam monografileri oluturuyor. Trkiye'de ne yazk ki bu alanda ok geriyiz. Gnlk tirajlar yarm milyonu geen gnlk futbol gazetesi var, birok TV kanal saatlerini futbola tahsis ediyor, fakat futbolla ilgili yaplan sosyolojik ya da sosyal bilimsel aratrmalarn says yok denecek kadar az. Futbol stne biraz daha ince dnmeyi, futbolun renkli dnyas ve tarihi hakknda renmeyi tevik edecek kitaplarn says da mahdut. letiim Yaynlar'nn Futbol Kitaplar ve thaki Yaynlar'nn Futbol Kltr dizileri, bu an biraz olsun yamanmasn salyorlar. Futbolu sevmenin de bilmenin de birok tr, birok dzlemi, birok imkn var. Zevkler ve renkler, hibir konuda olmad kadar futbolda tartmal. Her halkrda, Byle bir sevmek grlmemitir - en iyi, sevmeyenler bilir bunu!

Futbolun Cazibesi ve Solun Futbolu Futbolun cazibesi biliniyor. Dinamik, her trl srprize ak, heyecanl bir oyun... Her ortamda sohbet ve tanma olana sunan gl bir sosyal ve kltrel ba unsuru... Dnda kalmak zor. Sevmemek zor. Sevmenin farkl biimleri var ama. Tpk oynamann farkl biimleri olduu gibi... Oynamann biimleri derken, oyun tekniklerinden, stillerinden sz etmiyorum kukusuz. Oynamann sosyal biiminden sz ediyorum. Futbolun byl yanlarndan biri, herkesin oynayabilecei ok kolay bir oyun olmas. Nizam bir top yoksa, onun yerini uyduruk bir plastik top da tutabilir, bezler, ktlar sktrlp iple balanarak yaratlm tuhaf bir topak da, srasnda bir teneke gazoz kutusu da... im, toprak, hal saha yoksa, beton zeminde, koridorda da oynanabilir. Okul bahesinde ceketlerden direk yaparak, evin salonunda sandalyeleri kale niyetine kullanarak oynayabilirsiniz. Futbol kadar ele avuca smaz, snr izilmez bir oyun yoktur. Korsanlama futbolun zel bir zevki vardr hatta! rencilerin (erkek rencilerin) okuldaki en neeli anlarndan biri deil midir, avluda kalabaln ortasnda karadzen top tepmek? te, oynamann bu yanna, herkesin her yerde her eit arala oynayabilecei bir oyun olarak futbola sahip kmakta, isyanc, devrimci bir yan vardr. (Onbe dakikalk teneffste kan ter iinde kotarlveren bir ma, aniden patlayan bir isyana benzemez mi biraz?) Futbolu byle sevenler, ma yaparken, kimse figran olmasn, herkes topa vursun isterler: iman da, gzlkl de, kt oynayan da, kzlar da... Paslamay severler. En beendikleri gol, delice abanarak vurulmu gaddar bir utla atlan gol deil, paslar dantela gibi rerek, takmcak atlm organize goldr. Yeteneksiz birinin yava yava topu kontrol etmeyi renmesinden

mutlu olur, gurur duyarlar. Hata yapana barp armazlar, onu yreklendirirler. Futbolun, takm oyunu karakterini severler. Kimisi de skora, performansa takmtr kafay. Topu ayana geirdiinde hi brakmak istemez, kendi gider, kendi vurur. ll kazanmay ister, bunun iin her pislii yapar. Paslamay deil, zel marifetlerini sergileyip herkesi hayran brakmay sever. Kar takm, bir oyunu birlikte kurduklar ortaklar deil, ne yapp edip alt edilmesi gereken bir dmandr ona gre. Baka bir oyuncunun cannn yanmasna aldrmaz, onu kendi sertliini, erkekliini snayaca bir at tahtas gibi grr. Hatta takm arkadalarndan da huylanr, kendi egosunu glgeleyebilirler diye. Bunlarn futbol sevgisi, paylamc deil bencil, gerici bir sevgidir. Neeyi, cokuyu oaltan bir sevgiyi deil, karanlk bir gerginlii besler. Paslaarak, paylaarak, takm ruhuyla, oyundan zevk alarak, neeyi oaltmak iin oynamak, futbolun sol tarzdr. Kendinden baka herkesi figran grerek, salksz bir hrsla, ill kazanacam diye gz karararak oynamak, futbolun sa tarz. Btn bu sylediklerimi, bir de otoriteye syleteyim: 1978 Dnya Kupas'n kazanan Arjantin takmnn unutulmaz teknik direktr Cesar Luis Menotti'ye... Kupann gururunu sahiplenmeye alan Arjantin'deki faist cuntaya ve onun lideri Videla'ya her zaman kar duran Menotti, hem muhalif hem lgnca futbolsever olanlarn duvarlara yazd u slogann g ve ilham kayna olmutu: Arjantin ampiyon - Videla'ya lm! Menotti, solun futbolunu bakn nasl anlatyor: Futbol sporu varoluunu, emeki halka borludur. Futbolun, mlksz ve haklar elinden alnm insanlar arasnda domasnn temel bir nedeni var: Ucuz, neredeyse bedava oluu. Bu oyunu yoksullar buldular ve ona karakterini verdiler... Sz syleme ve zgrce konuma hakk elinden alnm olan sradan halk, o parasz elencede bir ifade biimi, bir yaam ierii bulmutu... Oyun sevinci iinde, yaratc yeteneklerini gelitirmede kendilerini zgr hissettiler. Orada kendi yeteneklerinin farkna vardlar, zeklarm kantlama olanana kavutular ve bylece bir kimlik edindiler. Futbol sayesinde 'birisi' oldular... San futbolu, bu toplumda geerli olan dnya anlaylarn yeniden retmekte ve desteklemektedir. Bu tr futbolda yalnzca para konuur ve para tm yollar meru klar. Salt ultra savunmac bir taktik, kr hrs ve speklasyon yannda... akla gelebilecek her eit kokumu numaralara bavurulmas... Oysa solun futbolu, bir yaam belirtisi olarak, zeknn en n sray ald ve galibiyetin ancak o galibiyetin elde edili biimi orannda deerli olduu bir yetenek iidir. nsanlarn duygularna saygldr... Solun futbolu srekli kalite iin urar... Yani solun futbolunda bir tek kazanmak iin oynamyoruz, daha iyi olmak, sevin duymak, bir enlik yaamak, insan olarak gelimek iin oynuyoruz. Olaya byle bakldnda, futbol, sanatn dier anlatm bi-imleriyle, iyi bir filmle, iyi bir arkyla, iyi bir iirle, iyi bir resimle ayn ileve sahiptir. Dier bir deyile bizi daha iyi, daha adaletli ve insancl bir dnyaya hazrlayabilecektir.

Dar Alanda Ksa Paslamalar filminde bouna syleyip durmuyorlard, futbol fena halde
hayata benzer diye... Hayatn her konusu gibi, futbol da nasl biimlendirir, nasl anlamlandrrsanz o yne gider. Televizyon geyiklerinin uyuturucu etkisine ve baka her eyi unutturup insanlar esir alma gcne bakarak lanet edebilirsiniz, elence endstrisinin mal olmu bu oyuna. Onu baka trl, baka bir bakla, baka bir anlamla oynamann ve izlemenin yollarn da bulmak mmkn ama...

Kt Taraftarlk ve Sevmeyi Bilmek Futbolcularn kendi taraftarlarnn hakaretlerinden, saldrlarndan bunalmas, Trkiye'de futbol ortamnn demirba problemlerinden biri. Bu demirba problemin ana kalemi, tabii yine oligariyle ilgilidir. Byk takmlarn baz organize taraftar gruplar 'hata kaldrmazlar'; baarsz sonular belirli bir kritik eii geti mi, sulu grdkleri ynetime, hocaya veya oyunculara meyyide uygularlar. Hedef oyuncularsa, ma sonras takmn otobsn talamak, havaalanna koup deplasmandan dnen takm hakaretlerle karlamak, antrenman basmak suretiyle kelle isterler. Geenlerde bu 'uygulamann' kurbanlarndan biri, beinci byk olma iddiasna ve potansiyeline sahip baalt kulplerden Bursaspor'un kalecisi enol Karagl oldu. (enol'u, daha nce ekerspor'u 1. Lig'e kartan kaleci olarak hatrlayabilirsiniz. ekerspor, enol'un Bursaspor'a satndan ald parayla Antalya'daki play-off malarna gidebilmi, enol da eker'deki son malarnda mkemmel oynayp finalde penaltlar kurtararak helllik almt.) Geen sezon olduu gibi seri malbiyetlerle lige balayan Bursaspor'un Texas naml seyircisi, Gaziantepspor yenilgisinde sahann en iyilerinden olduu sylenen kaleci enol'a takm; ma boyunca ana-avrat kfretmiler. Sinirinden bir de krmz kart gren enol matan sonra isyan etmi, lanet etmi, futbolu brakacan aklam. Futbolculara sven gruhun akl edemedii basit mant yrtyor o da: Ben ekmek param iin mcadele ediyorum. Galibiyet halinde prim alacam, nasl kt oynamak isteyebilirim ki? Taraftar her zaman hakldr mantna tepki gsteriyor, bunlar grup halindeyken kfr ediyor, yz yze geldiinizde hibirinden ses yok, hibiri delikanl deil diyor. (zlerek bir hatrlatma daha yapmak zorundaym: enol Karagl bir nceki sezonun sonlarna doru bir ma sonrasnda sanrm Altay ma- kameralara coku iinde galibiyeti bu taraftara hediye ediyoruz, bu taraftar her eye lyk diye haykrmyor muydu?) Kukusuz insanlarn onuruyla, maneviyatyla oynayan bu taraftar kltr hakknda iyi bir ey sylemek mmkn deil. Ama Can Kozanolu'nun yllardr dikkat ektii bir noktay karmayalm: Memleketin yegne ve en mstesna barbarlar bunlar deil. talyan portakallar stnde tepinen, kendine hainler belleyip lin etme peinde olan gruhlar mill infialdir diye sineye ekip, -bir ksm o gruhlar iinde de yer alan- tribn azgnlarna veryansn etmek, pek tutarl olmuyor. Taraftar kltrmzn sorununu baka bir yerde aryorum: Sevme yetenei ile ilgili bir mahrumiyetle, bir yeteneksizlikle kar karyayz. Takm aknn akla ilgili btn ykleri tadn bilirim. yle grdm, yle hissederim. Pek rasyonel deildir, sebepsizdir. Sadakatten te, bir takmlk ierir. Karlksz bir yan vardr; zira bir miktar insann kendisine olan sevgisiyle de ilgilidir. inde sebepsiz ve hayli yksek tahammller vardr. Sevinten uurduu gibi, ac da verir - ikisi beraber, mkfatbedel, elele byrler.

yle grdm, yle hissederim: Taraftarn takm gol yedii zaman, ne kadar hatal olursa olsun, kendi bana bir ey gelmi gibi olur. Geenlerde Milliyette kaan bir penalt sonrasnda Liverpool tribnlerinin fotoraf vard: Hepsi eyvahlanm, balar ellerinin arasnda. Bizde, byle hisseden gerek klar varsa da, kendi oyuncularna sayp dkme refleksi ok gldr. Kendi sahasnda 2. -ya da bilemedin 3.- gol yiyen takmn taraftarlarnn annda rakibi alklamaya, -, drt-drt diye barmaya balamasnn asla, asla, asla centilmenlikle alkas yoktur; kendilerine ihanet ettiini dndkleri takmlarna btn ktlkleri reva grdkleri, srnsn, perian olsun istedikleri bir andr bu. Hayran olduum bir sadakat, bir gerek sevgidir: Britanya'nn kulp ve mill takm taraftarlar, takmlarn skora hi bakmadan desteklerler. Son rlanda-Trkiye manda 3-0 malp durumdaki rlanda'nn oyuncularnn oyundan alnrken nasl alklandklarn grmediniz mi? 6-0 malpken attklar tek gole cn- yrekten sevinirler. Hi are kalmadnda, iyi gnde kt gnde beraberiz mealinde arklar sylerler. (Liverpoolun lirik arksn iitip de rpermeyen futbolsever olur mu?: Hibir zaman yalnz yrmeyeceksin.) Bizde byle sadk, byle kt gn dostu bir destek tezahrat yok denecek kadar istisnadir. Olduu kadaryla da riyakrdr: Bakn size son bir ans daha. Oynayn ulan! antaj hkmndedir. (Hakkn teslim edelim: 1970'li yllarn Beikta seyircisi bu bakmdan Oscar, Nobel, Grammy, ne varsa hak etmitir.) Bir dnem Sakaryaspor seyircisine heyecan veren mthi bir ka ramen 2. Lig'e derken, son 1. Lig manda tribnde bin seyirci bile yoktu. Gerek klarn dnyasnda, Britanya'da, madara olmu takmlarn veda malarnda taraftarlar skma cann, bu da geer! trenine gelmek iin birbirini iniyor. Trkiye'de taraftarlk kltrnn, ampiyonlukla, herkese ekme ehvetiyle, en byk olma hrsyla, ksacas g uruna, gz dnmtr. Baar, galibiyet, ampiyonluk dndaki yaantlara kimse gnl indirmez, eyvallah yoktur. Onun iin, oligari takmlar dndaki takmlarn taraftar pek azdr. Oysa futbolseverlikte ve taraftarlkta baka yaantlar da vardr; sevinlerin yannda zntleri de yaamann bir adab vardr. Bat hayran phesi ekmekten hi rkmeden yine Britanya'dan rnek vereceim: Blackburn Rovers'in, alt kmeye dtnde tertiplenen geleneklemi yas trenleri var; taraftarlar kt gnleri anmak ve gelecek gzel gnleri temenni etmek iin bir araya geliyorlar. Taraftar, yani gerek k, yaad acy yle kolay kolay dlatramaz, baka birinin srtna ykamaz, sulu ve sorumluya svp ilenerek rahatlayamaz. Hele ki sevdiinin, takmnn srtna hi ykamaz. Takm asl kendisinin temsil ettii, oyuncularn ya da yneticilerin bir hkmnn olmad eklindeki o pek rahatlatc ayrm yurdumun taraftarlar kadar kolay yapamaz. (Evet, ak biraz da kendini sevmektir ama sadece kendini sevmek deildir!) Kusurlar, mesulleri sayp dkebilse de bunlara fazla takmaz aslnda. znts gerektir, derindir ve onun melll iinde kzgnla ayracak takati kalmaz. Yenilgiyi, acy, 'bana gelmi' bir felket olarak kabul eder; onu hazmederek olgunlar, kadir-kymet renir, (iddia ediyorum ki, baka aklarn klarnn gerek takm klarndan bu noktada renecekleri eyler vardr!) Gerek taraftar, baka trlsn yapamayaca iin kt gn dostudur. Yas tutma yeteneidir bu. Kafay sulu aramaya, gnah keileri buluturmaya takmadan, salimen zlme yetenei... nk ancak o zaman, kararp hn biriktirmek yerine, kaybedileni geride brakr, arnr, yeni balanglara kadir olabilirsiniz. Ne diyor futbol bilgeleri: Taraftar yapan, trajedilerdir! enol Karagl isyana sevkeden, taraftarlarn kendi oyuncularn, kulplerini madden ve manen tahrip etmesine sebebiyet veren bu fanatizm, ar, lsz veya kr bir sevgiden ileri gelmiyor. Tersine, burada bir sevgi eksiklii, bir sevme yeteneksizlii var. Nasl barbarln, vandalln tek ve esas kayna tribnler deilse, bu yeteneksizliin de deil. Ama futbolun kendine zg sihirli dnyas iinde, taraftar kltrnn kendi iinde deiebilecek eyler var - sadece imrenme yoluyla bile! Ne olur deisin biraz!

yi Taraftarlk ve Kaybederken Kazanmak Srye srye 2004'ten 2005'e tanan hayal krkl uvallar arasnda hangileri en ar? phe yok: Beiktallarnki ve Genlerbirliklilerinki. kisi de, ba etmesi ok zor bir eyle, ehemmiyetsizlemeyle snanyorlar. 2004 senesine girerken Trkiye futbolunda bir tekel dnemini sryor grnen Beikta, sene iinde yle bir d dt ki... Uzak ara liderken ampiyonluk kaybedildi. Ynetim buhrannn stne, Alaaddin akc'ya kulp adna vize brosu hizmeti salanm olduunun ortaya kmasyla ty dikildi. Zahire toptancs gibi transfer yaparak girilen yeni sezonun ilk devresi de kt geti. UEFA Kupas'ndan elenildi, ligde son haftalarda yaplan atakla anca 5.lie tutunuldu. 21 Kasm'da nn Stad tribnnde ilenen Cihat Akta cinayeti, skor meselelerini unutturacak kadar kahrediciydi. Bu arada mal durum da hi parlak deil. Camiann i organlarn bilen brahim Altnsay'n yazdna gre, Beikta iin makl ve gereki i, ksa-orta vdede byk hedeflerden vazgeip toparlanmaya bakmak.

Geen sezon UEFA Kupas'ndaki sermest edici ilerleyiiyle az tatlanan Genlerbirlii, peinden st ste ikinci sene- Trkiye Kupas finalini kaybetti. Yeni sezonda ise, yanl teknik direktr tercihleriyle, o uzak lknn, beinci ampiyon olma hayalinin stne bir kat daha toprak att. nc snf bir Yunan takmna elenip UEFA Ligi elencesinden mahrum kalmas, cabas. Ylba tesellisi, Ziya Doan'n teknik direktrle getirilmesi oldu: iddiann restorasyonu iin bir umut. Beikta da Genlerbirlii de, kendi aplarnda, kimlik buhran iindeler. Genlerbirlii, Baalt'ndaki konumunu yeniden fethetmek zorunda artk. Dahas, futbolsever kamuoyuna baka, zel bir takm olarak grnebilmek iin kendini yeniden kantlamak zorunda. Ayrca, gen oyuncu yetitirmek gibi hasletlerinin hatraya dnmemesini de salamak zorunda. Byk ban derdi de byk olur: Beikta'n kimlik buhran iyice derin. Has Beiktallar, son aylarda, Beikta' farkl klan karakter zelliklerinin yitii zerine tartyorlar. Yani, Galatasaray ve Fenerbahe'nin byklk kibriyle yara girmemek, mtevaz duruu bozmamak... Gkkuan siyahla beyazn yalnlnda bulmak... Taraftar camiasnn mahalleyle btnlemi alt-kltryle, oyuncu (ve ynetici!) yetitirme dzeniyle, kendi yayla kavrulan bir i leme, zkaynaa tutkunluk... Ksacas, o mehur halk takm kimlii... Eski Beiktallarn endiesi, endstriyel futbol ama ayak uydururken, bu kimlii kaybetmemekti. Baka bir ey deil, bu endie kahrediyor imdi onlar. Beri yandan... has Beiktallarn bu endieyi nasl tadn gptayla izlemiyor musunuz? Srf Beiktal yazarlarn son aylarda yazdklar efkrl (malm, efkr ayn zamanda fikirler demek) yazlan okuyarak Karakartal'a gnl verebilir insan! Baar tatminsizliinin fkesiyle esir savuranlardan ya da sulu zrtlak hzn edebiyatndan deil, samimiyetle, Beikta'n farkn yarattna inandklar o kimliin derdine denlerden sz ediyorum. Cihat Akta'n lmne tribndeki gen kardeimize sahip kamamz diye yas tutan, Sinan Engin'in iade-i itibar ihtimaline kar Biz hep temiz kalalm ve hep baarsz olalm diyen Adnan Bostancolu'nun Birgn'deki yazlarndan mesela... Dorusu, Genlerbirlii taraftarlar da kendi kk dnyalarnda, takmlarnn sempati ampiyonluundan ehemmiyetsizlie srklendii bu zor zaman gzel yaamaya alyorlar. Ki, bilenler bilir, Genlerbirlii taraftarl kulbe ramen yrtlen, zorlu bir zenaattir! www.alkaralar.com sitesinde, geni ufuklu, salim kafal, ayn zamanda neeli bir sohbet yryor, takmn encamna dair. Reklamdan uyarlama tatl slogan, bu sohbetin rn: Kaybolmayan Takm stiyoruz! Taraftarlar Dernei, nceki hafta sonu, Nzm Hikmet'in Memleketimden nsan Manzaralar oyununun bir seansn kapatarak, Genlerbirlii gibi bir Ankara kurumu olarak nemsedii Ankara Sanat Tiyatrosu'yla bulutu. Geen hafta iyi taraftarln tevik edilmesi gereinden ve kulplerin de federasyonun da asla bunu dnmediinden bahsettim. Zor zamanda pozitif enerji retebilmek, iyi taraftarlktr. Hayal krkln bir tatl hzne ve cemaat iinde yine bir neeye tahvil edebilmek, iyi taraftarlktr. Beiktallarn ve Genlerbirliklilerin kil muhitlerinde grebilirsiniz bunun almetlerini.

Dnya Kupas ve Futbol Mezhepleri * Dnya Kupas, futbol mminlerinin Ramazandr. Ksler barr, krgnlklar yatr, futbolseverler birbirlerine sevgiyle bakarlar. Telefonlar edilip, hal hatr, ama ondan nce yorum ve tahmin sorulur. Devre aralar ve iki ma aras o tahamml zor saatler, huzur verici sohbetlerle geer. Dnya Kupas yokmu gibi davranan, nk hakikaten de onun varln bilmeyen mnkirlere bile hogrl bir tebessmle baklr - yeter ki grmeye, ziyarete falan yeltenmesinler... Dnyevi her eyden soyunulmutur; akamki ma saatine kadar vakit doldurmak iin birtakm ilerle uralr ama pek nemsemeden. Zaten -hele kupa bizim buralarn saatine ters bir corafyada yaplyorsa- bir sahur art hali vardr mminlerin stnde, mahmurdurlar, mesut ama bitkindirler. zellikle finale doru bkknln -tvbe!- ba gsterdii de olur (hatta final gn ou kez coku doruundan inmitir); bkknlk, futbolsuz uzun yazlar hatrlanp krederek atlatlr. Futbol mminleri cemaati, yle dardan grld gibi homojen deildir. Deiik merepler ve mezhepler vardr. Ben bu seneki Kupa vesilesiyle, futbolseverliin iki ana mezhebi olduuna kesin kanaat getirdim: Futbolu bilen ve seven bir arkadam, ilk turun ilk iki malar tamamlanmak zereyken nasl geiyor? diye sorduumda, sadece bir ma izledim! cevabn verince pekiti bu kanaatim. Dostumuzun 30 kadar ma karsnda sadece bir rekta gnl indirmesinin sebebi uydu, sylediine gre: u Suudi Arabistan, ABD, Japonya filan gibi gereksiz takmlar aradan ekilsin de ondan sonra seyredeceim!... Mezheplerden biri budur: Futbolun hasm, kalitelisini isterler. Abur cuburdan kanrlar. Marka garantisi arar gibi, kymeti tescilli futbolcu ve takmlara bakar, geri kalann ayaktakm gibi grr, kaale bile almazlar. (Kta Avrupa'snda nerede kald ki baka yerlerde- oynanan futbolu onyllar boyunca -aslnda hl!- baka bir ey olarak grerek kmseyen ngiliz futbol-rklyla benzerlikleri olan bir stil.) Mesela demin sz ettiim arkadam, tuttuu takmn sadece ciddi rakiplerle oynad malarna gider, aslnda takmn da hrmet ettii birka oyuncu hatrna ltfen izler gibidir. Parantez ap unu teslim etmek lzm: Gerekten televizyon futbolu, en sk futbolseverleri bile ikrah ettirecek kadar fazla ma boca ediyor stmze. '70'li yllarda ayda iki- Avrupa ma iin kvranan bizim neslimiz, bugnleri greceini bilse fcceten giderdi: Kablodaki

yabanc kanallarla birlikte, haftann neredeyse be gn izlenecek bir ma bulunabiliyor. ki sezondur, lig ncesinde ve devre arasnda, byk takmlarmzn yurtd kamplarndaki hazrlk malar bile naklen yaynlanyor. Bu tufanda ayakta kalabilmek, hrly hrszdan ayrabilmek iin kukusuz semek, ayklamak, abur cuburdan kanmak arttr phesiz. Ama bu bahsettiim mezhebin kimi mensuplar, bilmedikleri bir ligin mehul takmlar arasnda cereyan eden ve gz ucuyla dahi fark edilecek kora-kor bir msabakann nefasetini bile tespit edemeyecek kadar nyarglarnn esiri olmulardr. (*) 1998 Dnya Kupas ncesinde yazldn hatrlataym - T.B.

Bu mezhebin artk iyice 'ermi' bir mensubu, pri, Hncal Ulu'tur. Hncal Ulu'un lig ve Dnya Kupas tefsirlerine bakarsanz, bir (veya birka) byk takmn ezercesine domine etmedii turnuvalardan hi hazzetmediini grrsnz. Herkesi glgeleyen bir bir numara, bir muhteem takm, sper yldzlar yoksa, hibir msabakann tad yoktur. Sair takmlar figran gzyle gren oligarik yaklamn en u tezahrdr bu. Bahsettiim arkadam kesinlikle bu zihniyetten ayrrm. Zaten her ana mezhep gibi bu sekinci ekoln de, kimileri birbiriyle selmsz, muhtelif kollar, kanatlar vardr. Futbolseverliin dier byk mezhebi ise, benim de bals bulunduum, nereden ve nasl gelirse gelsin, ho geldi, safa geldi! iarn dstur edinenlerden oluur. Bu mezhep mensuplar, isme, markaya, kdeme hatta mfritlerine bakacak olursak liyakate bile nem vermezler. Bu mfritler, ara sokakta trafik arasnda erlikten tek kale ma yapan ocuklar grdklerinde bile admlarn yavalatanlarn soyundandr. Hele ki nizami bir sahada basbaya formal mormal, federe takmlar arasnda bir futbol ma takdim ediliyorsa, bunlarn byle bir nimete kaytsz kalabilmeleri mmkn deildir; seyre dalacaklardr. rnein TRT-2'de istifadeye sunulan 2. Lig Dosyasnn oynak bir kamerayla alnm flu grntlerinden, Akaabat Sebatspor'un denize nazr sahasnda tepilen toptan kesitler izlemek, bu mezhep mensuplar iin emsalsiz bir deer tar. Hatayspor'un emektar Mehmet Kkil ile Ronaldo'ya gsterdikleri alka arasnda sadece bir derece fark vardr. Muhterem bir retim yesi olan baka bir arkadam, bu mezheptendir. Televizyonunun banda o haftaki spanyol Ligi mann balamasn beklerken, CNN'de dnya liglerinden kapabilecei birka saniyelik malmat kovalar ve bu arada yzde yz yerli ve mill liglerimizin (3. Lig'in baz gruplar dahil) neticelerini an be an kollamaktan geri kalmaz. Farkllklara (farkl liglere ve farkl lke futbollarna) hogryle bakan bu mezhebin yce gnll ve itahl mensuplar iin, Dnya Kupas'nda nemli ma-nemsiz ma ayrm kfrdr. Tersine, Japonya, Jamaika trnden, temininde glk olan takmlar dnya gzyle izleyebilmek, bu mezhepten olanlar iin belki de en yksek bir doyumdur. Formalar nasl? Futbolcular mill mar alnrken ne yapyor? Futbol gariban takmn, mesela Batistuta gibi bir byk ahsiyeti markajla vazifeli elemannn hal ve davran nasldr? Bu ocuklar hangi takmlarda oynarlar? Oynadklar oyun, uyguladklar taktik acaba neye benzer; bildik stillerin kopyalarndan mdr, yoksa bir tuhaf sentez midir? Neye kzar, neye hrslanrlar? Bu gibi meraklar, sz konusu mezhep mensuplarn, zellikle en acaip takmlarn malar karsna mhlar. Futbolseverler arasnda Dnya Kupas vesilesiyle ayyuka kan baka bir ayrlk konusu, elbette tutulan takmlarla ilgilidir. Burada byk mezhepleri ayrdetmek zordur. Mesela batan beri bahsettiimiz byk mezheplerden sekinciler genellikle byk takmlar tutarlar; ama bu bile kurallatrlamayacak bir eilimdir. Ama baz genellenebilir eilimler vardr: Mesela memleketimizde pek Almanyasever bulunmaz; sahiden de bir futbolseverin Khler-Reuter ekrisinden acaba bu sene kim km diye Almanya takmna sevecen bir ilgiyle bakmas fevkalde zordur - hele ki Khler ve Reuter hl ve hl oynuyorsa... Mesela btn dnyadaki gibi Brezilya sevilir. (Ama Norve karsndaki umursamazlklar yznden Fas'n elenivermesi onlara kar kahhar bir fkenin kabarmasna da vesile oldu bu Kupada.) Mesela

televizyondan yaynlanan ilk Dnya Kupas olan 1974 ile bu ilere girmi olanlar, zellikle de 1960 il 1965 doumlular arasnda, anlalabilir bir Hollanda sempatisi hkm srer. Evrensel denebilecek bir tercih fark, oligari yanll ile nc Dnyaclk arasnda u verir. Ama bu ayrm da, kimi byk takmlara beslenen aresiz hayranlklar nedeniyle, sonuna kadar srar edilebilir bir ayrm olamaz ounlukla. Zaten pek az futbolsever -en ge- eyrek finalden sonra arkasnda duraca hibir takm kalmamasna dayanabilir ve bari Almanya olmasn falan diyerek bir byk takma yazlr. Hem nc Dnyacln kendi iinde de ltleri oturmu deildir. rnein Le Monde Diplomatiquete Pascal Boniface, futbola zg bir jeopolitik tayin etti: Buna gre Brezilya sper g, Almanya, talya, ngiltere, Arjantin, Hollanda vs. byk gler - geri kalanlar ise nc Dnya. Buna gre, rnein esas dnyada sper g olan ABD, futbolun nc Dnyals saylabiliyor ve sahiden, hi de Amerika dostu saylmayacak baz futbolseverler ABD futbol takmn ne irin eyler gzyle izleyebiliyorlar. Ender grnen bir davran da olsa, byle bir ey var. Ama gene de galip eilim, nc Dnyacln sempati havuzundan, siyaseten ve iktisaden de nc Dnya olanlarn yararlanmasdr. Zaten Brezilya'nn dnya apnda alt snflardan futbolseverlerin sevgisine mazhar olmas biraz bundan: Cmle nc Dnyalarn mill takm, onlar! Ama tabii hem siyaseten ve iktisaden, hem de futbol icab nc Dnyal olmak, nc Dnyac dayanma duygularnn azamisini eker bir takmn stne. ABD-ran ma, rann lafndan rperenler ve futbolseverlere pislikmiler gibi bakanlar dahil, onca insan skl yumruklarla Abedzadeh'in plonjonlarna, Mahdavikia'nn deparlarna, Ali Daynn kaslmasna ortak etmedi mi bu yzden! Bugn bo gn, ma yok. Yar finaller ne olur? kavrulmasyla gn geecek. Dnya Kupas'nn kymetini bir defa daha bilmek iin ne gzel bir gn!

Futbolda statistik, statistikli Futbol statistik, bundan onbe-yirmi yl ncesine kadar, futbolun semtine pek fazla urayan bir ilim deildi. Futbolseverlerin de, uzmanlarn da, ma skorlarndan ve puan tablosunda ibraz edilen puantaj verilerinden baka herhangi bir sayyla ii olmazd. (Erkan Gololu uyarmadan ben syleyeyim: O zamanlar futbolumuzda istatistik nmna akla gelen ey, Ankara amatr kmesinde hl sebatla top koturan statistik takm olurdu herhalde - Devlet statistik Enstits'nn messese kulb.)

Saysallaan futbol Oysa bugn artk yle mi? Televizyondan yaplan ma yaynlarnda, takmlarn topu ayanda bulundurma (posession) oranlar, karlkl faul ve korner saylar belirli aralklarla umum efkra duyuruluyor. Takmlarn hangi kanad hangi sklkla kullandklarna, golleri nereden yediklerine, bir oyuncunun topla ka kez buluup neler ettiine dair istatistik verileri, televizyondan ve basndan sk sk servis yaplyor. Falan takmn felan takm diyelim onbe yl sonra ilk kez yenisi; bu souk intikam yemeini onbe yldr bekleyen bir taraftarn kindar hafzasndan kan bir veri olarak deil, souk bir istatistik datas olarak hemencecik herkese ayan ediliyor. Velhsl, futbol saysallamtr abiler! Amerikan ii Msabaka sporlarnn saysallatrlmas, daha dorusu skorla ve analitik bakla ilgili lme gereklerinin tesinde ar-saysallatrlmas, bir Amerikan dinamiidir, aslna baklrsa. Andrei S. Markovits ve Steven L. Hellerman, neden futbolun Amerika'da basketbol, beyzbol ve Amerikan futbolunun oluturduu lnn poplarite dzeyine eriemediini inceledikleri Ofsayt: Futbol ve Amerikan Ayrkscl adl ahane eserlerinde, bu dinamie de dikkat ekiyorlar. Amerika'nn bu popler sporu da saysallatrlmaya ok elverili: Tek bir matan, gerek ferd gerek kolektif bir yn istatistik sralama tretmek mmkn. Sz konusu spor, icat edilmelerinden itibaren, gerek kurallaryla gerek basndaki sunulular itibaryla say fetiizmini beslemiler. Bu durum, yazarlara gre, Amerikan zihniyetinde kklemi bulunan nicelletirme ve sralama yapma meraknn azam tatminine imkn tanyor: En byk... en ok... en iyi yz film... en nemli yz roman... en iyi on et restoran... gne batnn en gzel izlenecei be yer... listeleri kartmann mill spor olduu bir ortamdan sz ediyoruz, diyorlar. Markovits ve Hellerman, say fetiizminin bylelikle, ABD'nin bir mill deer olarak benimsedii serbest ve dil rekabet ideolojisine iyi uyduunu vurguluyorlar. Deerlendirme ve sralamalarn rakamlarla yaplmasnn verdii nesnellik ve maddlik duygusu, bu ideolojiyi teyit etmeye de yaryor. Evet, spor kltr zerindeki global Amerikan tesirinin saysallatrc bir etkisi olduunu ve bunun futbola da sirayet ettiini rahatlkla iddia edebiliriz. Ama sadece buna taklmayalm, futboldaki istatistik megalesinin gelimesi zerine dnmeye devam edelim. statistiin faydas ve snr Bir man dinamiini, bir oyuncunun performansn, bir takmn yapsn istatistikten yardm alarak tahlil etmenin, ufuk ac olduu kesin. plak gzle gremediklerinizi ya da belli belirsiz sezebildiklerinizi, istatistik desteiyle uura karabilirsiniz. Nitekim memlekette istatistiin devreye girmesi, dorudan doruya, modern, analitik futbol yorumculuunun eski usl ahkmcla meydan okuma srecine paralel geliti. 1980lerin ortalarnda, istatistiin ilk kez sistemli olarak kullanld Geliim Spor Dergisi, byle bir misyonu temsil ediyordu. Mesele u ki, futbolda istatistii okumak, Amerikan sporlarnda olduundan daha fazla yorum gerektiriyor. rnekse, bazen, rakamlarn bykl bir baarya deil baarszla dellet ediyor. %67 nisbetinde top sahiplii, atlan 18 korner ve sa kanattan yaplm 17 orta, sadece gol deil pozisyon dourmak asndan da nafile ise rnein, baskl grnen ama yanl bir oyunun saylar olur. Keza bir takmn topu 90+ dakikann ancak %8'lik ksm mhletince rakip sahada tutabilmi olmas, ayakta alklanacak bir mdafaa oyununu ve iki farkl bir galibiyeti rakamlandryor olabilir. Zaten futbolun fark urada deil midir: %23 topa sahiplik oranyla oynayan bir takmn, sezon boyunca %7 nisbetinde verim alabildii sol kanadndan gelitirdii bir atakta, kariyerinde hi sa ayayla gol atmam 31 yandaki kellemi oyuncusu def-i hacet kabilinden yamuk bir sa vole sallar ve top andellenip kalenin iine konu verir, ma da o golle 1-0 biter

gider. Beyzbolda veya basketbolda, istatistie ihanet eden byle bir kaza eseri olay rakamlar denizinde boulur gider, futbolda ise ma kopartr srasnda! Elbette ancak krk mata bir olacak hadisedir ama mmkndr ite... Top yuvarlaktr! Tarihi istatistikiler statistiin baka bir vehesi var: Futbol tarihilii! Bu da son onbe-yirmi ylda btn dnyada hz alan bir sektr. Bildiim kadaryla alann en iddial kuruluu, 1984'te, zamann Demokratik Almanya Cumhuriyeti topraklarnda, Leipzig'de kurulmu olan Uluslararas Futbol Tarihi ve statistikleri Federasyonu IFFHS (International Federation of Football History&Statistics). Ara sra hrmetle ziyaret ettiim ve ok yararlandm www.rsssf.com an da mutlaka not etmeliyim. Futbolun teknik analizine dnk istatistikilerle, tarih istatistikilerini birbirinden ayrmak gerekir, derim. ki ayr dnyadan, iki ayr mizatan sz ediyoruz gibi geliyor bana. Teknik istatistiki portresi, basan ve performans peinde ca gelmi zamane ruhuna daha uygun, biraz mhendis veya iletmeci ruhlu birisi, sanki. Aktaliteyle megul ve aktel bir etki yaratma arzusu iinde... Tarih istatistikisi ise mmince iine gmlm hakikati aramak iin ineyle kuyu kazan, aktaliteyle ilgisi hayli gevek, hatta belki biraz asosyallie yatkn bir yan da olan birisi... Akas, biraz meczup birisi. Onu, 1969/70 2. Lig Krmz Grup'un car puan tablolarndaki bir averaj tutarszl problemini zmek iin ktphane kelerinde tek tek o sezonun ma neticelerini tararken grebilirsiniz. Zaman zaman, spor yazarnn biri utanlacak bir zensizlikle, dolamdaki yanl bir puantaj bilgisine dayanarak szgelimi Fenerbahe'nin sezonun birinde 19 gol yediini syleyecek olursa, ona telefon veya mail yoluyla ulaarak 19 deil 18 tashihini yapmaktan geri duramazlar. Hakikati tebli eder, sonra yine usulca uzletlerine ekilirler. Futbol hurufleri Onlar, futbol leminin hurufleridir. Rakamlarla yaarlar ve dnyann emeini gmerler bu ie. Dnn ki, demin andm IFFHS'ciler, dnya zerinde oynanm bilcmle A mill malarn datasn hazrlamak iin tam oniki yl altlar. Filipin mill takmnn malarn buluturmak iin debelenmek de vard bu iin iinde, bir man A mill ma kategorisine girip girmedii zerine uzun uzadya istiareler yrtmek de... Peki bu hurufler futbolu bir oyun olarak severler mi? Sanrm ounlukla severler. En azndan bir zamanlar sevmilerdir -bu ilere girimezden nce... Ama emin olabilirsiniz, tarih boyunca ngiliz 4. kme sonular cetvelini (yanlsz!) tetkik etmekten ald zevki, kran krana bir Premiership msabakasndan alamayanlar da vardr. Herhalde szn geliinden anlalmtr, ben bu ikinci tipe, futbol tarihi istatistiklerine gmlm o insanlara zel bir sevgi duyuyorum. Sakin ama derin bir futbol sevgisini temsil ediyorlar, futbolun tarih uurunu temsil ediyorlar ve kamu hizmeti yapyorlar. Ve ahsen beni, f tarihindeki bir Cuma Ligi sezonunda hangi takmlarn yer ald bilgisi, mesela Denizlispor'un bu sezon gollerinin ne kadarn ilk yarda att bilgisinden daha ok meraklandryor. Futbolun aktalitesini rakamlardan azade izlemek daha gzel ve daha mmkn; oysa tarihte gezerken istatistik databank, vazgeilmez bir anahtar. Futbol hurufleri Trkiye'de de var; 50'sini devirmi olanlar da var, 20'lerine yeni girenler de. Erdin Sivritepe'ye, ener Yelkenci'ye, Alp Ulagay'a, liseden Cem abimize, tandk tanmadk hepsine selm olsun! Ve bir knama Selmlamann ardndan bir knama mesajyla bitirelim. statistii bahis oyunlarnn yazlm donanm gibi kullananlar var bir de. rnein btn dnya bahisileri iin spanyol liginden bilgi servisi yapan bir ngiliz'i tantan bir haber okudum. Oyuncularn form durumlar, o hafta

karlaacak taraflarn duran toplar, kanatlar vs. kullanma performanslar, deplasman/kendi saha deerleri, aralarndaki malarn istatistikleri gibi verileri srekli depolayp analiz ediyor ve man her neticesi iin bire ka verilmesi gerektiine dair done hazrlyormu bahis irketine. statistikiliin bu trn salih bir amel saymamz mmkn deildir, knyoruz!

Genleri Sevmek

Genlerbirlii; Futbol Pop'unun Kysnda Genlerbirlii, yle bir on yldr, Trkiye futbolunun fiyakal kulplerinden biri. nce, yetitirdii parlak yeteneklerle ve stanbullu'yla oynad malarda hep bel oluuyla temayz etti. Bir Genlerbirlii ma, Galatasarayllar, Fenerbaheliler, Beiktallar iin ve medya iin zel bir olay haline geldi. Sonra, Genlerbirlii'nin altyaps ve mal dzeniyle, tam teekkll bir futbol kurumu haline gelii gptayla izlendi. 2002-03 sezonunda ciddi ciddi ampiyonlua oynad gibi, oynad azgn futbolla nee verdi. Bir sonraki sezon UEFA Kupas'nda 4. tura erien tek memleket takm olarak byk itibar kazand. Futbolu uzaktan izleyenlere bile zevk veren, en lezzetli malarn aktr, iki senedir, Genlerbirlii oluyor. 2003 sezonunda yln ma hi phesiz Beikta-Genler Trkiye Kupas eyrek final mayd, 2004'n ma iin en gl aday da Fener-Genler kupa yar final ma. oligarik kulbn malarnn naklen yaynlar srasnda det haline geldi; yorumcular byk takmn zaafl bir yann eletirirken hep mesela Genlerbirlii karsnda byle oynarsa zor duruma der falan diyorlar. Genlerbirlii, iyi futbolun emsali oldu. Buna karlk Genlerbirlii, Ankara'daki normal lig malarn 2-3 bin seyirciye oynuyor hl. Yani popler olamyor! Neden? Endstri Genler'e kar Bir nedeni, kukusuz, futbol alanndaki popler kltr endstrisinin yaps. yi futbol oynamak, baarl olmak, bu lemde popstar olmay garantilemiyor. Medyada GalatasarayFener-Beikta'tan geri kalan 'dier gelimeler' ksmnda yer aldka; oyuncular jeneriklerde, dolgu grntlerde ikonlatrlmadka; krmz-siyah rnler mefruat ve mensucat piyasasn kaplamadka, popler olunamyor. Ve medyay da ieren o endstrinin, tamamen yerleik 'bykler'den nemlanmaya dayal bir yaps var. Genlerbirlii'ni de, Antepspor'u da, bakalarn da 'szdrmayan' bir yap bu! Genlerbirlii'nin poplerlemesinin nne geen, futbol kltrmze zg nedenleri de unutmamal. Trkiye'de futbol ilgililerinin kk bir ksm 'futbolsever' snfna sokulabilir. Hkim ounluk, oyunu deil takmn seven taraftarlardan oluuyor. Genlerbirlii malarnn sszlnda bu belirleyici bir etken. Malara esas itibaryla sadece taraftarlar geliyor, Genlerbirlii taraftarlar da az! Rakibini de gayrete getiren o itahl oyunlarn izlemek maksadyla tribne gelecek futbolsever-seyirci potansiyeli ise maalesef ok kk. O kadar kk deilse bile, harekete geirilemiyor. Popler kltr endstrisinin futbol kolu, hedef kitle olarak bu potansiyele deil halihazr taraftar profiline odaklanm durumda. Taraftar olmayan, veya sk taraftar olmayan, sinema tiyatroya gelir gibi maa gelmeyi dnebilecek futbolseverleri tevik eden bir ortam, onlar muhatap kabul edip ciddiye alan bir medya yok, tersine onlar caydran bir ortam, onlar adam yerine koymayan bir medya var. Genler kendine kar D sebepleri bir kenara brakalm, kendimize bakalm. Poplerleememenin, Genlerbirlii'nin kendisiyle ilgili ynne gelelim. lkin unu soralm: 'Genler' taraftarlar niye az? Bunun aikr baz nedenleri var. rnein kulbn 13 yl boyunca 1. Lig'den uzak kald dnemde Ankaragc'nn ehir futbolunun tekeli haline gelmesi, Genler'in birka nesil boyu

resmen unutulmas... rnein kulp ynetiminin tribn gruplarn tepesine kartmama kaygsyla kendi taraftarlarna kar son derece ihtiyatl davranmas; hatta bazen bu -bence znde kesinlikle hakl olan- ihtiyat abartp seyirci potansiyelini kstrecek boyutlara vardrmas... stikrarl ve cazip bir kombine bilet politikasnn oturtulamamas, kulbn halkla ilikiler politikasnda taraftar organizasyonuyla kurumsal bir ilikinin gelitirilmemesi - bunlar ka zamandr konuuyoruz... Radikal Futbolun 9 Mart saysnda bu konuyu ileyen Bar Karacasu, Genlerbirlii'nin zgn kimliini vurgulayacak bir 'halkla ilikiler' politikasnn eksikliinden yaknyordu. Onun zerinde durduu iki rnei yineleyeceim... Birisi, stad hoparlrnden kh alkasz pop paralar, kh daha dn annemizin kvamnda bir Genlerbirlii Mar, kh Ouz Ylmaz'n Grdn m? ve ekirgesi, kh 10. Yl Mar alnmas, bunlarn bir imge, bir kimlik btnl iinde dnlmemesi gibi... ekirgeyi, geen sezonki Galatasaray mandan itibaren, kendimize maletmeyi baardk, zgn arkmz gibi oldu bu. stelik Angaralla da uygun! Yegne zgn mziimiz de bu... Hem kulbn hem medyann bir sredir Genlerbirlii iin kulland Ankara Rzgr adn tayan o mthi elenceli Ankara Rzgr parasn ise, onca talebe ramen, Stad DJ'lii messesesi bir sefer olsun alma ltfunda bulunmad! (Besteci Gndodu Duran'n muhayyerkrdi makamndaki Ankara Rzgr paras ise bir kez alnd, geti.) kinci rnek: UEFA'daki baardan kulp kimliini besleyecek bir rzgr almaya almaktan ziyade bu baarnn estirdii mill rzgrn gelge ve nankr poplaritesine 'oynamak' gibi... Bar'n o yazsnda dikkat ektii gibi, Parma'y elediimiz man ardndan atlan sevin turunda futbolcularn ellerine verilen bayraklarn hepsi Trk bayrayd, hi Genler bayra yoktu. Byk ihtimalle mill hislere hitap ederek daha geni bir sempati devirilecei dnlyor. Kuku yok ki, uluslararas platformdaki baarlarn, kulp takmlarnn poplaritesine byk katks oluyor. Fakat bu konjonktrel poplariteyi kalc klabilmek, massedebilmek iin, kendi bayranz da gstermelisiniz! Yoksa bravo koum diye srt svazlanp ileri srlen piyon durumuna debilirsiniz. Sizi Trk takm diye alklayanlar, Bar'n dedii gibi, gn sonra tribnlerde GS/FB/BJK saflarnda yerlerini almaya, kulbmz, bakanmz, takmmz hakknda en ar kfrlerle tezahrat yapmaya devam ederler. Oysa bizim Avrupa baarmz lke apnda bir poplariteye dntrmek iin yakalayacamz baka bir halka var. Mesele u: Avrupa imtihan, lke iinde elmelenen, faull oynuyorlar diye sabka kayd tutulan Genlerbirlii'nin, adil ve eit bir futbol yaps iinde nasl tay gibi ileri atlabileceini gstermitir. Biz Avrupa'daki baarmza, Trkiye'deki eitsiz, adaletsiz, kirli, oligarik futbol ortamna kar kazanlm bir baar, bu futbol dzenine ykselen bir itiraz olarak sunmalyz. in bu yann bilinli olarak abartmalyz. Trkiye futbol ortamnda nmz amamzn, ortaya bir iddia koymamzn, kendimizi bu sene Avrupa'da bizi en iyi temsil eden takmmz diye pplanan maskot konumundan syrmamzn nedeni budur. Bunun iin, kulp kimliimizi ve o kimliin misyonunu vurgulamamz, ne karmamz gerekiyor. Ksaca, akas, Avrupa baarmz aktif ve bu iddialar slubunca ne kartan bir propagandada kullanmamz gerekiyor. Bu halkay Ersun Yanal yakalad, ilk turdan beri, Trkiye'de futbol dzenine inancn yitiren futbolcularmzn Avrupa malarna, orada adil ynetim koullar bulduklar iin daha iyi konsantre olduklarn syledi, birka kez. Medyada Erman Torolu ve Zeki ol, Genlerbirlii'nin Avrupa'da bu ileri yaparken ligde 10. olmasnn sadece kadro ve konsantrasyon meselesine deil, bu lkedeki futbol dzeninin arpklklarna bal olduunu sylyor, yazyorlar. Kulp de bu halkay skca tutmaldr. Belki mayasnda yok! Genlerbirlii'nin poplerleememesinde o kadar aikr olmayan bir neden daha var sanki, kulbn 'yaradlndan' gelen!

Genlerbirlii, 1923'te mektepliler tarafndan kurulmu, Ankara'nn 'tahsilli zmresinin' desteiyle yaam bir kulp. Futbolcular, 1960'lara dek, hem Mlkiye'de/Hukuk'ta okuyup hem top oynamlar. Centilmenlik, efendilik efsaneleri bouna deil. Kt imknlarla yaamann verdii tevazuun arkasnda bir 'sekin' gururunu, belki biraz da kibrini tayan bir camia... Bugnk bnye yle deil elbette. Nasl bugnk Arsenal, Schalke, kurulularndaki ii takm ahsiyetinden uzaksalar, Genlerbirlii de mekteplilerin-brokratlarn takm ahsiyetinden uzak. Fakat btn futbol kulpleri imgelerinde, kimliklerinde, tarihlerinin izini tarlar. Genlerbirlii'nin de, poplerlemeye yatkn olmayan bir 'mayas' var ite... Baka trl popler? Bu, ill kt bir ey olmayabilir. Her alann has tutkunlar gibi, has futbolseverlerin de birou, poplerleme olayna biraz mesafelidirler. Poplerlemenin yozlama getirmesinden rkerler. Bu bakmdan, poplerlemekten uzak olmann, medyann kuytusunda yer almann, Genlerbirlii'nin gururunu okayacak bir yan da olabilir pekl. Getiimiz senelerde taraftarlar arasnda bu tartmalar epey yapld. Bymeyi, ilerlemeyi, bugn Fener/GS/Beikta nasl poplerse aynen yle popler olmak diye dleyenler var: Yani futbol gazetelerinde ayr sayfamz olacak, Televolelerde bizim topular grnecek, alkasz TV programlarnda Genlerbirlikliler yer alacak, falan. Buna karlk, Genlerbirlii'nin byse, ampiyon olsa bile Bizans gibi olmamas gerektii fikrinde olanlar da var. Ben de yle dnyorum. Mtevaz bir gururu, gururlu bir mtevazl hep korumaktan yanaym. Ne kadar gl olursak olalm, mark, tepeden bakan, gce tapan bir havaya girmek, bozar bizi. (Bakn, Beiktallar bile halk takm kimliini yitirmenin sanclarn ekiyorlar hl, mutsuzlar.) te yandan, usul usul poplerleirken ahsiyetli bir duru gelitirmek de mmkn. Genlerbirlii'nin bu bakmdan en byk ans, baka takmlar tutanlar da dahil, geni bir 'futbolsever' kitlesinin sempatisini kazanyor olmas. Oyun slubuyla, kafa tutuuyla, rengiyle, isminin zgnlyle ve ite o mayasyla... stelik sadece Ankara'yla snrl olmayan bir sempati dalgas... be yldr her parlak mamzdan sonra birok alkasz insandan tebrik telefonlar, mesajlar alyorum kimisi baka takmlar tutuyorlar, kimisi tarafsz futbolsever... Ve zaman iinde bu insanlarn bir blmnn Genler'i ikinci takm gibi benimsediini hatta kimilerinin gnln artk krmz-siyaha teslim ettiini ya da etmenin eiine geldiini gzlyorum. Bu sempatizan profilinin karakter zellii, sahiden futbolsever olmalar; Genlerbirlii'nin oyun stilinde, tribnlerinde, tekrarlyorum mayasnda, kibirli ve mtehakkim stanbullu'da olmayan bir k grmeleri. Emin olun, azlmzn da bu sempatide bir nebze pay var! ll ok kalabalk olmasak bile, kendi zgn tezahratlarmz, kendi zgn atmosferimizi gelitirebilsek, temiz tribn cokusunu daha berrak bir ekilde ortaya koyabilsek, ok futbolseverin gnln elebiliriz. Trkiye'deki futbolsever potansiyelini taraftara dntrme frsatna sahibiz; kulbn bu frsat ciddiyetle deerlendirmek gibi bir stratejisi olmal. Bu sempati akn zmlemeyi baaracak bir strateji, baka trl bir poplerlemenin kapsn aabilecektir Genlerbirlii'ne!

Bir Taraftar Zanaat: Eski Genlerlileri izlemek Her takmn taraftarlar, baka kulplere transfer olmu oyuncularn yle bir gz ucuyla izlerler. Genlerbirlikliler iin ise bu ok daha ciddi bir duygusal mesaidir. Nedeni ak: Bizde yetien, bizim parlattmz ve sonra baka takmlara gitmi bir ordu oyuncu vardr da ondan! Trkiye ligleri, Genlerbirlii altyapsndan yetimi ya da acemiliini Genlerbirlii'nde tamamlam topularla doludur! Ouz etin'le Alkaralar adna sylei yapan Bar ve Blent'in, ona Kayserispor'dayken Beyhan, Doa gibi ocuklarmz kadro d brakmasnn nedenini sormas da, bu duygusal mesainin bizim iin ne kadar asl olduunun bir gstergesi deil mi? Keza tribnde, gemi gitmi oyuncularmzn, hatta pek de iz brakmadan gidenlerin formalarn tayan taraftarlar da... Genlerbirlii formas, kimsenin sicilinden silinmeyecek bir iz gibidir. Biraz gurur, biraz hzn Biraz gurur, biraz hzn kaynadr bu. Keke hi gitmeseydi diye hayflandklarmz, krmz-siyah iinde biraz daha izleyebilseydik dediklerimiz olur. Byk baarlarla erien kimileri ise, kariyerlerindeki Genlerbirlii konann silinmez izleriyle bize gurur verirler. Bu trden eski oyuncularmzla zdeleme dzeyimiz yksektir; onun szgelimi Fener formasyla oynad bir ma, sanki ona odaklanm zel bir kamerayla izler gibiyizdir. Tabii bizden gidi biimi ya da gittikten sonra taknd hal ve tavrlar nedeniyle zdelemeyi kestiklerimiz; kariyerinin dibe vuruunu acyan baklarla, hatta kimi zaman tatl bir intikam lezzeti alarak izlediklerimiz de vardr! Ama artk isim de vermeye balayalm deil mi! Hayrla anlanlar nce, en iyi ydettiklerimiz, zdelemeyi uzun sre srdrdklerimiz geliyor aklma: Kemalettin, Ergn, Rahim... Bizde mtekmil -ve golc- bir stoperken Fenerbahe'de modern n liberoya dnen Kemalettin'i, 1998'de ekerspor'a att ve belki de kmede kalmamz salad golle hep hatrlayacaz! Belki daha nemlisi, yapt syleilerde Genlerbirlii ocan hep hayrla anmasyla, sevgimizi kazanan bir eski Genlerliydi o. Beikta'ta kariyerini onun kadar gelitiremeyen Rahim de, Genlerbirlii'ne vefasn hep belli ediiyle,

Gecekondunun unutmad ve her Beikta manda arp alklad bir eski dost olmutu. Ergn Penbe, phe yok, Genlerbirlii'nde yetienler arasnda en yksek kariyere erien futbolcu. Galatasaray'a transferinden son anda vazgeip dnme artlarn yoklayacak kadar, Genlerbirlii'nde kendini evinde hisseden Ergn Penbe; soukkanl usta oyunu kadar, emsalsiz efendiliiyle de, kimliinde Genlerbirlii payn tehis edebileceiniz bir figr. Baka forma altnda grmeye zor altmz isimler: Metin Diyadin, Erkan Szeri. Geri onlarn yaklak onar yl slattklar krmz-siyah formay karp Fener'e gitmeleri, hem kulbe gelir kazandran hem de onlara aktif futbolculuk ncesi son bir ikramiye kazandran mterek menfaatli bir karar olmutu... ama yine de iki kaptanmz baka formayla izlemek yadrgatmt bizleri. (Metin Diyadin'in, Fener'in Ankara'da bizi yllar sonra yenebildii 3-0'lk matan sonra eski yuvasndan pek gnl okayc olmayan biimde bahsetmesinden de incinmitik dorusu.) Kark hisler Yine kark hislerle izlediimiz biri: mit zat. Eski tip bir ba-stoper formatndan kp, n liberoluk da yapabilen kanatta da oynayabilen bir gelime ve profesyonel azim gsteren, Fenerbahe'de takm kaptan olan mit zat'n, Genlerbirlii altyapsnn son onyllardaki en parlak rn olduunu syleyebiliriz. 10 yanda girdii Genlerbirlii'nde onun adm adm gelimesini, 21-22 yanda ustalap abilik yapar hale gelmesini, kaptanlk bandn takmasn izlemek bizim iin byk bir zevk olmutu. Ne var ki mit'in de ayrl nizal oldu, bu da ister istemez azck soukluk getirdi. Ayrlnn ilk yarylnda, Bursa'da kiralkken, Genlerbirlii'ne diplomatik bir dille baarlar dilediini hatrlyorum. Evvelsi sezon biz ampiyonlua oynar, Fener srnrken de, bir televizyon syleisinde Genlerbirlii'ndeki kkenine dair fazla duygusal szler sarf etmemeye zen gsteriini hatrlyorum. Gzbebeimiz, taze Fenerli Serkan Balc, doutan Fenerli olduuna dair klie demeler savurduunda bir burukluk yaratmad deil; isterseniz Alkaralarn sitesine bakabilirsiniz. Biliyoruz, hibir futbolcunun -kimsenin!- kan herhangi bir kulbn renginde akmyor, herkes ekmeini yedii firmann eleman. Fakat futbolda romantizmin en son terk edecei kale, taraftar kalbidir: Hl ufak tefek sadakat ve vefa belirtileri kollayp duruyoruz ite! Bir baka zor duygusal iliki: Tark Dagn. Genlerbirlii'nde topu topu bir tam sezon izleyebildik bu olaanst yetenei. Onca yl olmu: Ligi beinci bitirdiimiz o 1994/95 sezonu, Genlerbirlii taraftarlarnn muazzam zevk ald, hatta belki 3. olduumuz sezon derecesinde zevk ald bir sezondu ve o zevkin byk bir pay da Tark'a aitti. Tark'n o sezonun sonunda Fenerbahe'ye transferi stratejik adan hayatydi; kulbe byk bir gelir salad. Ancak ne yazk ki Tank, o mthi sezondaki resitallerinin tadn damaklarda brakarak, snd gitti. Sonradan geici parlamalar da oldu -stelik Ankaragc'nde!- ama o Tark bir daha kimse grmedi. Tam ayrlk Her trl bamz kestiimiz oyuncular... Kavga dv ayrlan, rakip bir takmn formasyla karmza ktnda da mahsus dmanca bir edayla davrananlar... Ali Eren, bu tipin klasik rnei olarak anlmay hak ediyor. Ankara'daki bir Beikta mandaki davranyla (sakat mit Bozkurt'un deitirilmesi iin taca vurulan topu srp gol ortas yap, sonra da safa yansyla) Okan Ko da, bizdeki iyi anlarn silen bir performans gsterdi. Halihazrda stanbullu'dan birinin kadrosunda yer alan ve vitrinde olan iki kii daha: mit Karan, Deniz Bar. Onlara ne gzle bakyoruz? Deniz Bar'n Genlerbirlii defterini kapat biimi ve hz, onu da iyi hatrlamamz biraz zorlatracak (yine baknz: www.alkaralar.com'daki tartmalar). mit Karan, Genlerbirlii'nde uzun sre forma giyen ve dorusu hl yerini dolduramadmz bir santrfor tipi... Cool slubu, eski kulbne olan

mesafesinde de grnyor: Ne hayrla ydediyor Genlerbirlii zamanlarm ne ktlyor. Taraftar ounluunda da onun gidiatna ynelik zel bir ilgi yok gibi. Bana sorarsanz, Galatasaray'da geirdii bir-iki parlak sezonun ardndan itibarszlam grnen bu adam, dikkatle izlemeye devam ettiim eski Genlerlilerden... Sonsuz sabrlar Bir baka kategori, Genlerbirlii'nde hayal krkl yaratm ya da pek fazla dikkat ekmemi, belki iki ma belki yirmi-otuz ma oynadktan sonra vedalam oyuncular. Bunlardan o kadar fazla var ki! Mesela Serdar Samatyal. Bandrmaspor'dan geldiinde yldz adayyd, yllarca patlamasn bekledik, olmad; nce 2. Lig'e gitti, iki sene Diyarbakrspor'da oynad, ara ara parlayarak kariyerini srdryor. Mesela, mit mill seviyesindeyken Altay'dan aldmz, bir ahane Galatasaray ma (stanbul'da 2-0 yendiimiz), bir gzel Samsun ma (Ankara'da 1-0'n goln att) oynayp geri kalan onlarca haftada sabrmz bil eyleyen Hakan Demir Bursa, derken 2B'de Hatay, derken 2A'da Antalya'da... Bunlar, uzun sreli sabrlar tketenler. Bir de, sabr mr hayli ksa srenler var. Heylens'in byk mit balad ama bir trl sebat etmeyen, sonra Van'da, Samsun'da parlak malarn izleyip hayflandmz ama sonra yine kaybolup gitmesiyle rahatladmz Sinan gibi... Birka matan sonra yollanan ve Denizli'de memleketin en pahal oyuncularndan birine dnen Blent Akn gibi... Formamz sadece antrenmanda giyen lhan Mansz gibi... Antrenman formamz bile giymeden Galatasaray'a reexport yaptmz mit Davala gibi... te, Genler taraftarnn hastal, bu gibilerinin kariyerlerini bile az buuk kendine hisse pay kararak izlemesidir! Pimeye yollananlar zel bir kategori: Pimeye yollananlar unutmayalm. Altyapmzdan yetien, alt kmelerdeki takmlardan devirdiimiz ya da yurtdndan gelen, henz olgunlamam ama umut vaadeden ocuklar oraya buraya kiralk vermek dettendir ya... Taraftar, bunlar zel bir ilgiyle izler. Kimi oyuncularn zel sempatizanlar olur; tfln birinin kiralk gnderildii Allahn unuttuu bir alt kmedeki baarlarn ldayan gzlerle izler, gelecek sezon Genlerbirlii'nin bir yldz kazanacan mjdelerler yakn evrelerine. Bu efsaneleri yaratan gerekler de yok deildir. Mesela Tark Dagn Yeni Turgutluspor'da, Blent Akn Yeni Salihlispor'da kiralk oynamt. Bu sezon Sper Lig'in gen yldz adaylar arasnda grlen Uur Boral bir sezon Bykehir Belediyesi Ankaraspor'da kiralkt. Bir trl A takma kaplanamayan ama vazgeilemeyen Doa'y da Antalyaspor'da grdk. Benim kiralk ocuklar izlemeye dair en eski deneyimim, 2. Lig'de Petrolofisi'ne kiralk verilen ve oradaki performans ok methedilen Nihat Batrk' izlemek zere Cebeci'de bir Petrol-Adana Demir mana gidiim olmutur. Nihat berbat oynam, Petrol 1-0 yenilmiti. Onlar da bizden! Uzak diyarlardan gelip Genlerbirlii formas giymi, ama sanki altyapmzdan yetimi entepeli ocukmuasna benimsediimiz, onlar da bizi benimseyen baz yabanclar unutabilir miyiz? Kulpten ayrlmasndan 7 yl sonra, Fenerbahe ve Kocaelispor zerinden gittii Bursaspor'dayken kendisiyle yaplan syleide hl ben Trkiye'de Genlerbirlii'ni tutarm diyen John Leshiba Mosheu... Antalyaspor'dayken, Genlerbirlii'ni yendikleri man sonrasnda televizyonculara, yznden den bin para, bilmiyorsunuz benim takm Genlerbirlii szleriyle deme vermeye balayan Andre Kona... Yakn zamanda, bir Ahmed Hassan'dan da ayn ball umdu birok taraftarmz ama hin Msrl'da pek o gz yok! Duygusal ballktan bamsz olarak, eski Genlerli diye zel bir dikkatle takip ettiimiz yabanclar olduunu da unutmayalm. Bize 3 sezon hizmet eden Thomas Zdebel'in Alman-

ya'da VfL Bochum'un ykseliine elik eden baarsndan tutun; dme korkusu yaadmz 1995'te yarm sezon oynayan Arnavut santrfor Erion Bogdani'nin talyan 1. Ligi'nde att birka gole kadar, hepsi bizim ilgi alanmza girer! Njitap Geremi'ye Real Madrid formas altnda gururla bakmszdr; Chelsea'de de Maurinho'nun -gyabnda!- gznn iine bakarz, 'adammz' soksun oyuna diye. Mnchengladbach teknik direktrnn basiretini, Filip Daems'i oynatp oynatmamasna gre leriz. Geri dn olur mu? Eski bir oyuncunun, hele ana kuca burasysa, hele bymesine tank olunmu, hele sevilmi bir oyuncuysa, Genlerbirlii'ne geri dnmesine tank olmann manev tatmini yksektir, taraftar iin. Bu, pek ender yaadmz bir tatmin. Tark, 6-7 yl dnp dolatktan sonra, dibe vurduu bir noktada geri dndnde buruk bir sevin yaratmt, ne yazk ki yeniden ykselemedi. Ki getiimiz sezonlarda 3. Lig'de ASA'ta oynamak zere ikinci kez geri dnd, fakat yine bir baka kulbe gitti. (Evvelki sene ona yolda rastlamtm, ikimiz de ocuklarmz gezdiriyorduk; hatrn sordum, o mthi 1994/95 sezonunun hatrasnn hl sakl olduunu syledim kendisine. Bu gnl borlar hep bakdir.) (ikinci parantez: Bu yazy kitaba koymak zere gzden geirdiim sralarda, 2A'da Yozgatspor kadrosunda bulunan Tark, doping kontrolnde idrarnda uyuturucu madde bakiyesine rastland iin ceza almt!) Engin zdemir'in, bir trl byk bir transfer yapamayp takm takm srndkten sonra Tark'la ayn sezon geri dnmesi de sevindirmiti bizi ama birka haftadan uzun srmedi bu vuslat. Galiba yine elimizde kalan en gl geri dn hikyesi, yine de Cafer'inki. Genlerbirlii altyapsndan yetien ve erkenden uup giden Cafer Aydn, Trkiye liglerinin en ok takm gezen futbolcularndan biri olarak, kme dme korkusu yaarken ara transferde dnmt yuvasna. Sahada olaanst iler yapmad belki ama, abilik otoritesi ve hrsyla takmn gayya kuyusundan kmasna katkda bulundu, bize de iyi kt bir ocuumuz yuvasna dnm saadeti yaatt. Ertesi sezonun ortasna kadar srebildi bu hikye de... Futbolculuk-sonrasnda da olsa, bu sezon banda PAF takmmzn bana teknik direktr olarak gelen Metin Diyadin'in dn de tatl bir vuslattr bizim iin. Bir fanteziyle bitirmeme izin verir misiniz? Ergn Penbe'nin (veya mit zat'n... ama ille Ergn Penbe'nin), varsn olsun 35 yanda, futbolu brakmazdan nceki son sezonunda Genlerbirlii'ne transfer olduunu hayal ediyorum... Bazen 15 bazen 60 dakika bazen tm ma oynamak zere... Sahada olduu mddete kolunda kaptan bandyla, sylemeye gerek var m? Haydi ampiyonluk kadar demeyelim ama, byk bir sportif/skortif baar kadar saadet hissi veren bir hayal gibi geliyor bu bana. Ah, grr myz yle bir gn?

Mahrem ve ok Samimi... Mahrem bir kitaptan bahsetmek istiyorum. Mahrem ve ok samimi... Yenilsen de Yensen de - Tribn Hikyeleri. Bamsz Yayn; ama sahiden bamsz bir yayn! Kitaplarda bulamazsnz. Yazarnn kendi imknlaryla bastrd ve ahbaplarna bilbedel hediye ettii bir kitap bu. Necdet zkazanc bu kitapta, Genlerbirlii Taraftarlar Dernei'nin internet sitesi www.alkaralar.com'a yazd yazlar derledi. Taraftarlk mesaisini anlatyor tatl tatl. Her frsatta antrenman izlemeye gidecek kadar tutkun, ama bildik fanatik taraftar profilinden farkl bir taraftarlk biimi, onunkisi. Nesli tkenen cinsten, szn en gzel anlamyla naif ve her eyden evvel nee dolu bir taraftarlk... Necdet zkazanc ve kitabn hemen her satrnda ona refakat eden dostu Emre'nin Babas, kitabn giriindeki anlatmla, Krk yan oktan am, kendileriyle bark, futbol tutkunu iki arkada... ... yalarna, balarna bakmadan malarda tezahrat yapmay ok seviyorlar ve yerlerinde duramyorlar. Bazen aniden, artk stadlarda duyulmayan kendi genlik dnemlerinin tezahratlarna balayarak gen seyircileri artyorlar. 19 Mays'n maraton tribn getiimiz sezon bu ikilinin, 970'lerin t t geliyor ve bir baba hindi tezahratlarn yaatma abasna tank oldu gerekten. (Bilenler bilir, bir baka zellikleri de yanc tabir ettikleri yan hakemleri ayr bir kamerayla srekli takip etmeleridir!) Bu an-yklerde, mizah ma yorumlarnn yannda, antrenman ziyaretlerinden, kulp yneticileriyle toplantlardan izlenimler var... Amatr zmpara-toprak saha malarnn ortamna ilikin gzlemler var... Necdet zkazanc'nn memleketinin takm olan Polatlspor'dan kk hatralar var... Stada giriteki polis aramas folkloru var... Kitaptan iki bal zellikle aktarmak isterim. Birisi, Necdet zkazanc'nn AnkaragcGenlerbirlii arasndaki husumetin trmanna sahici bir zntyle tepki gsteren yazs. Genlerbirliklilerin yan sra Ankaragllerin taraftar sitelerinde mterek yaymlanan bu yaznn zel bir deeri var. Hem bu rekabet biiminin tatszlna, samalna dikkat ekiindeki ferasetle; hem de iki camia arasndaki gerginliin dmesine karnca kararnca

katks olduu iin. Ankara futbolunun stanbul hegemonyas karsndaki maks talihinin kederiyle ykl bir yaz bu. Zira Necdet zkazanc, zengin gnlyle, Genlerbirlii'nin yan sra Ankaragc'ne de destek veren, tam bir Ankarac taraftar! kinci konu, Necdet zkazanc'nn ma sadece seyreden, pelte gibi gibi diye tanmlad ve 90 dakika boyunca (art ma ncesi, devre aras ve uzatmalar) ekirdek itlemelerine atfla hep ekirdek tam ekirdek iarn yaktrd pasif seyirci topluluu ile 90 dakika ezbere baran kk gruplar arasndaki hazin iletiimsizlik. Buradaki absrd tablo, usan dolu bir yalnlkla tasvir ediliyor kitapta. uzun paray alntlamak istiyorum: Devaml tezahrat yapan grup da sadece tezahrat yapyor, ma tam seyredemedii iin gerektiinde oyuna mdahale edemiyor ve rakip takm bask altna alamyor. (...) Yani onlar da oyunun dnda kalyor. Staddakileri biraz olsun coturmak, galeyana getirmek, takma destek vermesini salamak iin rpnan, kendini paralayan, bu nedenle de ma seyredemeyip oyunun dnda kalan birka kk taraftar grubu! ... bir grup taraftar, yine byk bir fedakarlk yaparak ma hi seyretmeden kendilerince stanbul ark ve trklerini seslendirmeye devam ediyor... Sk sk ayaa kalkmamz ve bizim de bu ark ve trklere katlmamz istiyorlar. (...) Gelgeldim bir pozisyonda kendi futbolcumuzun baarl ve gzel bir hareketini 'Bravo Goum!' diye barp avularmz patlayana kadar alkladmzda, haksz bir kararndan dolay hakemi, centilmenlik d bir hareketinden dolay da bir rakip futbolcuyu slkla protesto ettiimizde, takma destek vermek iin 'Genler... Genler' diye tezahrat yaptmzda bu arkadalar sadece bakyorlar ve hi katlmyorlar... Ama onlarn hi anlamadmz stanbul taklidi ninni gibi tuhaf ve zevksiz arklarna bizim de katlmamz istiyor, sk sk bu arklar sylemeye davet ediyor ve katlmaynca da kzyorlar. Hep Necdet zkazanc diye andm ama aslnda Necdet Abi olarak tanyorum ben onu! Necdet Abi, dikkatli oyun gryle, futbol grgsyle, mizahl bakyla, gler yzyle zaten kendisi bir armaandr. Bir de bu kitab armaan etti. Btn tribn halk adna ona teekkr ediyorum. Bu mahrem kitaptan mahrum kalmak istemeyenler, www.alkaralar.com sitesine bavurup bir anslarn denesinler bakalm!

Ne Gzel Bir And O... Biroumuzun zihni ve hayali ayn biimde iliyor herhalde, deil mi? Son kazandmz man karelerini srekli hayalleyip dururuz. Yolda yrrken, oturup dururken, gece uykuya gemek zereyken... Genellikle de gol (veya goller!) ann yeniden yeniden oynatrz kafamzn iindeki kiisel sinemada... Malatyaspor'u (skorca 1-0 ama Oyunca 3-0'la) elediimiz matan* benim aklmda ve hayalimde kalan manzara u: 65-70 aras bir dakika... Durum 1-0, takmn cokusu yerinde. nmzde, rakip yar alann orta izgiye yakn ksmnda taca kmakta olan topu Daems yerde kayarak zar zor kurtard... Skoko ve Blent Akn bir Malatyal kalabalnn arasndan hzl paslarla karttlar topu... Derhal ters (sa) kanada atlar... Ali Tandoan hzla izgiye akp n diree ortalad... Veysel kafayla ters diree ynlendirdi... Kaleci Fevzi donakald... Direin hemen dibinden, klpay dar kt top. O gn orada olan herkese soruyorum: Man en mutlu an deil miydi bu? Seyirci ca geldi. Zaten ehemmiyetsiz bir topun taca feda edilmemesi sahnesi herkesi coturmutu; stelik devam da geldi, mkl bir karambol topu, nefis bir kombinezonun ilk dura oldu. Gol atm kadar mutlu olduk bu sahneden. Annda bu taraftar sizinle gurur duyuyor patlad tribnden, herkes cn- yrekten bard bunu. Malarda mutlulukla dnz byle anlar olur bazen. Kimi zaman, bir hrs patlamasyla birleir: Takmn kafa-gz yararak yenilgiye, ki bazen kader gibi grnen bir yenilgidir, direndiini grrsnz; byk bir umutla coarsnz: Ulan... ulan... olur mu olur!... Bazen de Malatya mandaki o an gibi, hrs boyutu o kadar nemli olmaz: Zaten kontrol altnda, paa paa kazanlmakta olan bir matr, ama takm bir ekstra gzellik yapar, stelik takm halinde yapar bunu; oyun oynama, top yapma cokusu elle tutulur hale gelir, o duygu size de srar. Neticeyi de o kadar takmadnz iin, iyice saadet hislerine garkolursunuz. Zaten tam da byle anlar, futbolu neticeden bamsz olarak, en salih duygularla sevdiiniz anlardr. Bir tribn ne zaman en gzeldir? Bana sorarsanz, nasl geirdik hncn deil ne gzel be! hazzn harekete geiren byle anlarn deerini bildii, buradan mutluluun alsn kartt zaman! Genlerbirlii tribnn, bunun deerini bilen, mutluluun bylesini bilen bir tribn olarak dlyorum ben. Bunun iindir ki, Malatya mann o dakikasnda parlayan o tribn cokusu ann da hl hayalimde gezdirip duruyorum. Takmmza, turu getii iin olduu kadar, bilhassa 65'le 70 arasndaki o an iin, kranlarm sunuyorum!

(*) 2003/2004 sezonu, Trkiye Kupas eyrek finali - T.B.

Futbol Folklor

Karda Kyamette Futbol! Latin Amerikan azaplarnn cokun yazar Eduardo Galeano'nun, mr boyunca grd futbol umurunu anlatt kitabn ad neydi? Glgede ve Gnete Futbol... yi gzel de, bir de

karda kta futbol var! Memlekette son yllarn en ar klarndan biri hkm sryor ve klie ne diyor?: Futbol da kt hava koullarndan olumsuz ynde etkileniyor. Bu kadar m, iki kere iki drt m? Dorusu ben o kadar emin deilim. (Bu yazy yazmam iin ilham veren Ahmet idem hocam da emin deil.) Elbette prl prl -ama mmknse hafife serin- bir bahar havasnda, drenaj dzgn yaplm zeminde, imleri verevine biilmi hal gibi sahada oynanan man nefasetine doyum olmaz. Tam ma havas diye ona derler. Ama erbab iin, hakiki futbolsever iin, ma havas ondan ibaret deildir! Her hava ma havasdr, futbolun karda kta, yamurda amurda da ayr bir zevki vardr ve futbolu sair sporlardan bambaka klan biraz da budur. Futbol bir drt duvar aras sporu deildir ve corafyayla, hibir bir ak hava sporunun olmad kadar alverii vardr. Kayseri Stad'ndan Erciyes, stanbul nn Stad'ndan deniz grnr. (Can Kozanolu'nun hep ydettigi gibi rahmetli eref Stad'nda top denize kaard. Akaabat Sebatspor'un stad da deniz kysndadr ve taca kan top denize dmesin diye adam boyu tel rg vardr.) Deniz ve k sporlar gibi tek boyutlu da deildir tabiatla ilikisi. Futbol glgede de gnete de, karda da kta da, yamurda da amurda da mmkndr. Top kfi derecede zplad ve sis kaleden kaleye gre mani olmad mddete ma oynanr. Man ekil artlar ok snrldr. Futbolun felsefesine kafa yoranlar ya da felsef tutumlarna futbolda karlk bulanlar derler ya, futbol hayat gibidir diye... Vallahi de biraz yledir: Havann ve sahann azizlii her eye kadirdir, her trl kaza ve tesadf mmkndr, top seker, amura taklr, su birikintisinde kayarak hz alr, rzgrla yn deitirir, en usta ayaklarn bile hesap edemedii, hkim olamad tuhaflklar olabilir. Btn bunlar belirsizlii artrr, ihtimalleri oaltr, heyecan bytr... ve futbolsevere, taraftara, hep ba etmesi gereken yeni srprizler hazrlar. Futbol hayat gibidir, bir lig sezonu da bir mr gibi... Mevsimler, iklimler, rakmlar boyunca akan bir mr. Bir takmn bir lig mrn sa salim karabilmesi iin k fikstr kritik dnemetir. Erken form tutan, havalanan takmlara sakatlklar, cezalar olunca ne yapacaklar bakalm? diye nazar edilirken, k beklenmektedir aslnda. Baz oyuncular kn ya da baharn coar, mevsimi geti mi aptan derler. Voleybol, basketbol vesairenin liglerinde sadece sre uzun, ma says oktur; liglerinin mevsimi yoktur onlarn, mre benzemez! Ar saha artlarnda oynanan karambol bol malar, futbolsevere ocukluunda ilkel artlarda oynad oyunlar hatrlatr: Evin koridorunda, salonunda sandalyeler kale yaplarak minik topla yaplan malar; ara sokakta her araba getiinde mecburen mola vererek yaplan malar; okul avlusunda uuldayan bir kalabaln ortasnda, rakip oyuncularn yan sra saha tayin edilen yerin iinden gelip geenleri de almlayarak yaplan malar; icabnda konserve kutusu teperek yaplan malar... Nizam arenada formal, hakemli, ofsayd resm bir man ar hava ve saha artlarnda krdvne benzedii anlarda, futbolsever, o gayrnizam, batankara malar hatrlar ve o oyunla bu oyunun ayn oyun olduunu hisseder. Ne kadar profesyonellese, paralar gmlse bile, bu oyun bir yanyla da herkesin bir ucundan taklabildii o ilkel oyundur ite! lkel arnn gcne bir rnek: Zaman gazetesinin spor ekinin 1 Austos 2004 tarihli saysnda Hasan Cck yazd: Be yldr Finlandiya'da, genellikle Kuzey lkelerinden takmlarn katlmyla, Avrupa Bataklk ampiyonas dzenleniyormu! amura bata ka oynanan bu futbolun zel merakllar olumu. Kemal Can arkadam futbol meakkat sporudur der ki o da dorudur. ok ak: Futbolun kendine mahsus bir ar saha estetii vardr. Kmr tozuyla tespit edilmi saha izgileri, krmz top... Kar krlne kar gznn altna srme ekilmi, eldiven ya da ort altna klotlu orap giymi, soukta devlet kapsnda sra bekleyen garibanlar gibi ezik bzk, balama ddne intizar eden oyuncular... Formas ve sa ba amura bulanm emek kahramanlar... Birok dramatik ma efsanev klan, biraz da fondaki yamur-amur deil midir? 1974 Dnya Kupas'nda o harika Polonya'nn penalt kararak Almanya'ya yenildii ma, kovadan boalrcasna yaan yamurdan bamsz hatrlanabilir mi? 1973'te Trkiye Kupas yar finalinde 8 kii kalm Ankaragc'nn Fenerbahe'yi 2-1 yendii ma, kaleci

Baskn'n, Koksal Mesci'nin amur-adam portreleri olmadan hatrlanabilir mi? Silik stoperler vardr, ar sahada ldar; gn o gndr, dan-dun kymete binmitir; feragatinin timsali amura bulanm formasyla kahraman olma frsatn yakalar. Hayvan gibi santrforlar vardr, karda amurda rakipleriyle ehvetle bouarak hell olsun dedirtirler. Ve tabii k-kyamete has bir tribn folkloru vardr. O insanlar zemherinin ortasnda tribnde ne aryorlar sanyorsunuz? ift -hatta - orap, ift -hatta - kazakla zrhlanm olarak tribnde mevzilenmekten alnan sahiden delice bir zevk vardr, insan kendini azck kahraman da hisseder. Soukla baetmek iin eskiden cep kanyayla tedarikli gidilirdi, imdilerde insanlarn evinin anahtarn bile hakeme atabileceini dnen polisler izin vermiyor. Polisin ksmen gz yumduu bir snma metodu, devre arasnda tribnn bir keciinde eski gazetelerle ate yakp banda titremektir. Soukla baetmenin daha makbul yolu ise srekli hareket etmek, yani oturmamak, kpr kpr ayakta, habire zplamak, el vurup barmaktr. Bu nedenle k tribn belki daha tenha ama umumiyetle daha cevval, daha katlmcdr. Amigolar da insandan bunu ister, madem bu havada buradasn, zinhar oturma ve bar dsturuyla hareket ederler. Son zamanlarn gerekten sapka bir tezahrat var: Zpla! Zpla! Zplamayan i..ne! itiraf etmek lzm, tam bir k tezahrat. Son zamanlarda ok syleniyor: Sahalarmz hep toprakt da Turgut zal sayesinde im sahalara kavutuk, futbolumuz ilerledi. Amenna, sahalarmz keldi, tmsekliydi ve imdi Rize'nin bile im sahas var, eyvallah. (Prensip olarak her gn yamur yaan Rize'de onyllarca im saha olamamas da bizatihi Lz fkrasdr.) Ama namertlik etmemek lzm: Biz o tmsekli kel sahalarda da pekl ma seyrediyorduk ve neemizi bulabiliyorduk. Keza, tekrarla syleyelim: Futbol oynamaya msait saha ve hava artlar bamz gzmz stne... Lkin sis, pus, yamur, amur, kar olmadan da futbol mrmz pek yeknesak olurdu, hayata bu kadar benzemezdi, emin olun. Ligin son demlerine, ilkyaz malarna erimenin verdii kr duygusunu bilmemek bal bana mahrumiyettir. (Kald ki futbol fazla scaa gelmez, rehavet balar ve gn olur, bahar yorgunu bir al glm ver glm ma, karda ayazda oynanm en pespaye dan-duna bile rahmet okutur.) Kocaelispor'a hrmetlerimizle bitirelim. 17 Austos'tan beri biliyoruz ki kar, yamur, ayaz en vahim doal fetler deil. Deprem diye bir ey var. tesi yok bunun: Deprem. Kocaelispor, deprem blgesinin gbeinde, birok nemli oyuncusunun korkup baka yere tanmasna, kalan oyuncularnn deprem travmasnn tesirinde yaamasna ramen, o sezon ligden izinli saylma imknn kullanabilecek olmasna ramen kp topunu oynad ve her eye ramen...! bir yaama iradesini temsil etti. Hell olsun!

kindiyin Saat te Radikal Futbolun bansi, aziz dostumuz Yiiter Ulu Vatandaki bir yazsnda (Ekim 2003) gece ma-gndz ma meselesini ele ald. O halde devam edelim; bu futbol fkh meselesini masaya yatralm. Ligimizde birka yldr malarn ou, ka dayanana dek, prensip olarak geceleri oynanyor. Malarn yayn hakknn ifreli yayn yapan televizyon kurulularna gemesinden beri bu byle. stelik sadece naklen yaynlanan malar deil, dier malarn da nemli bir ksm, Kasm ay gelip atncaya dek gece yaplyor. Gece ve canavarlk Yiiter, ite bu durumun sama olduunu sylyor, Vatan'daki yazsnda. Memleketteki enerji skntsna da atfta bulunuyor buradaki samal belirtmek iin, ki gerekten nemlidir; fakat en ok gvenlik meselesi zerinde duruyor. Galatasaray-Fener derbisinin gndz gzyle oynanm olmasnn, bu olayn olaysz gemesindeki katksna iaret ediyor. Gece karanlnda insanlarn iindeki canavarn grup psikolojisinin yardmyla harekete getiini... sua yatknlk orannn gece ykseldiini... geceleri tribnlerde alkoll vatanda orannn arttn hatrlatyor. Peki, asayi boyutundan balayalm... Asayi mlahazalarnn fazla vurgulanmasna daima pheyle yaklarm ama bu sylenenlerde bir hakikat pay var elbette. Futbol mann geceye ilitirilmesinde, onu kriminalize eden bir yan gsterebiliyor kendini. Gece ma; el ayak ekilirken karanlklardan kp maa giden, sonra yine karanlklara ekilen birtakm tekinsiz adamlar imgesiyle birleiyor. Peki ma halknn ehre gndzn salnmas iyi mi? Maa giden-matan km insan manzaralar, ehir hayatn renklendirir mi, fel mi eder? Gndz gzyle bayrakl, kornal araba konvoylar mesela; birilerinin karnaval, birilerinin kbusu. Sonra, gndz gzyle, bel aranarak kol gezen grup fotoraflar. Ama beri yanda eli bayrakl, boynu atkl heveskr oluyla otobste oturan babalar... Ma k ar-pazar gezenler... Gndz ma, futbolsever/taraftar yaantsnn normal hayata entegrasyonuna yardmc olabilir, evcillemesini salayabilir pekl.

ocuklardan sz amken... Can Kozanolu, Yeni ehir Notlar kitabnda ocuklar maa gtrmenin sevabndan bahseder. Yavrular gece malarnda telef etmek sahiden i szlatcdr; srf onlar dnerek bile haktr, gndz man savunmak. (zel durumlar gzeteceksek, gndz mann en fazla zora soktuu grup, cumartesi-pazar mesai yapanlardr, bilhassa esnaf-zanaatkrdr ve rak-yamak tayfasdr.) Beri yandan ehir hayat ve elence kltr asndan, man geceye dahil olmasnda, cazibesini artran bir yan da var kukusuz. Maa gitmek, lokantaya-bara taklmaya, dar kmaya benzer bir faaliyet havasna brnyor. Son zamanlarda zellikle gen kzlarn, kadnlarn maa gidi saiklerinde bu sosyal havann da etkisi var zannederim. 15:30 hareketi Almanya'da 2001 ylnda hemen btn takmlarn taraftarlarnn katld kitlesel bir protesto kampanyas rgtlenmiti. 15:30 Hareketi idi kampanyann ad. Gece malarnn en aza indirilmesini ve mmknse cumartesi oynanp bitirilmesini istiyorlard. Cumartesi futbol, Pazar aile diye bir sloganlar da vard. Ligin 27. haftasnda btn tribnlere 15:30 hareketinin pankartlar aslmt. Borussia Dortmund taraftarlar, bir mata 15:30 yazl binlerce karton kaldrarak gsteri yapmt. Gerekten de hayli etkili oldu bu hareket. Nitekim Almanya'da malar artk ilke olarak gndz oynanyor. 15:30 Hareketi'nin gece mana kar kma gerekeleri zetle unlard. 1- Deplasmana gitmek isteyen taraftarlarn hayat olaanst gleiyor. 2- Gece mana giden futbolseverlerin dier malarn naklen yaynn ya da zetlerini izlemesi ok zor ya da imknsz oluyor. 3- Gece malarnn esas olmas, televizyonlarn kulplere her istediklerini dikte ettii, kulplerin taraftar/seyirciyi hi gzetmeden televizyonu dnerek davrand dzeni simgeliyor. En nemsedikleri gereke, bu sonuncusuydu. Gerekten de btn dnyada gece malarnn oalmasnda belirleyici etken, televizyon kanallarnn prime-time'da naklen yaynlayacak ma yaratma ihtiyacdr. Yine bu nedenle, lig haftas da cumadan pazara kadar yaylyor, mmkn olduunca fazla sayda geceleyin canl neredilecek bir ma olsun diye... 15:30 Hareketi, gece ma arlkl veya onu esas alan bu ma takviminin, zamanla en sk futbolseveri bile bunaltan bir ar doz etkisi yarattn sylyordu. Tribne aslan pankartlardan birinde yle yazlyd: Ar dozdan ldk! Dnn ki bu adamlar aktif taraftardlar ve onlar bile bkmlard! Bir lig haftasnn bir gnde dolu dolu yaanp bitmesini istiyorlard. Ve tekrarlayalm: Futbol kulplerinin, televizyonlara ve endstrileme mantna esir olmasna yeter demek istiyorlard. Sosyallemek isteyen varsa... Gece ve gndz malarn, ma takviminin gne yaylmasyla birlikte ele aldmzda, meselenin sosyal-psikolojik boyutu ne kyor. Sadece gece-gndz konusuna odaklanarak baktmzda, buras da tartmaya ak. Gndz ma, ilk bakta, futbolseverin sosyal hayat bakmndan faydal grnyor. Ma farizasn gndzn ed etmek, onun akam ve gece serbest kalmasna, sosyallemesine yardmc olabilir. Fakat bu sadece ilk bakta byledir. Sosyallemek isteyen var m? sorusunu sormakszn konuya aklk getiremezsiniz. Maa ve takmna olan angajmanlaryla dier beer mnasebetlerini birbirinden ayrabilenler ve bunlar arasnda bir ahenk salayabilenler (daha dorusu bunlarn yaknlar) asndan sorun yoktur. Ama pek ok taraftar iin ma gn baka bir sosyalleme mecrasna uyum salamak zor olabilmektedir. kindi vakti kaybedildii kesinlik kazanan bir man ardndan nnde uzanan akam alacas ve gece karanl, malbiyet halinde sosyal bir varlk olmaktan (hatta: bir varlk olmaktan) kan taraftar tipinin zerine bir

kbus gibi kecek; ve enterne edilmedii takdirde bu kbus behemahal onun en yaknndakilere de sirayet edecektir. Galibiyet halinde de taraftarn manik ve iten patlamal neesine uzun akam ve gece saatleri boyunca tahamml etmek daha bile zor olabilir. Byle dnnce, manik-depresif reaksiyonlan gnn en sonunda dar bir zamana sktrmas itibaryla gece ma tercih edilebilir. Fakat ma gnn bir btn olarak mtalaa etmek zorunluluu vardr. Taraftarn psikolojik biyoritmi asndan, gece mann ar yksek bir anksiyete yk tekil ettiini gz ard edemeyiz. Sabahtan itibaren geceki man beklentisi ierisine giren bu adamlardan herhangi bir sosyal randman almak ou zaman mmkn olamamaktadr; hatta bazen basit bir soruya cevap almak bile zor olabilir. len-len sonras mann avantaj, ma-ncesi anksiyetesinin ksa kesilmesidir. Elbette yan etki olarak yukarda zetlenen klinik tabloyu hesaba katmak gerekir. Ma-ncesi anksiyete ile ma-sonras anksiyetenin mukayesesi ise ayr bir bahistir. te yandan, gndz mandan dnen birok taraftarn/seyircinin akam ve gece de televizyondan dier malarn seyrine bakacan unutmamak gerek. Dolaysyla gndz mann beer mnasebetlere daha fazla yer aacan umanlar iddetle yanlyor olabilirler; gndz ma, futbol seyrinin btn gne yaylmasna vesile ve bahane tekil edebilir. 15:30 Hareketi'nin talep paketi bu bakmdan anlamldr: Gndz arlkl bir ma takvimi, lig haftasnn bir gne sktrlmasyla birlemedii takdirde, durmakszn ma sonucuna varr. Bundan byk memnuniyet duyacak deliler de vardr phesiz ama toplumsal olarak kabul edilebilir dozun almas riski byktr. Can Kozanolu, Milliyet'in Popler Kltr ekinde kan bir yazsnda ne diyordu: Her alana szan, gnll-gnlsz herkesin hayatna neredeyse 24 saat dayatlan futbol, gzelliini kaybedip ok sevimsiz bir eye dnebiliyor. Gece estetii - gndz estetii Uur Vardan, gece ma-gndz ma seenekleri zerine ayakst sohbet ederken gece mann sinematografik kuvvetinden sz etmiti. Ona ne phe! Televizyonculuun gece ma sevmesinde de bunun pay yok mu? Gece ma, bir k ve renk gsterisidir. Pilonlardan fkran gl huzmeler, yeili daha yeil, siyah beyaz daha siyah beyaz yapar, her rengi daha demli gsterir. Gece karanl ma btn dnyadan, dnya ilerinden yaltr, siyah bir fon nnde ma sahneye kartr, zerine bir hle drr, uhrev bir havaya sokar. Ama gndz mann da kendine has renkleri, klar yok mu? Ge-gz mevsiminin i gnei altnda ya da yamur ve sis grisi altnda futbolun renkleri ayr ayr gzel grnmez mi? 120 dakikada ve ncesinde bulutlarn semy katederken sahann deiik blgelerine glgeli alan markaj uygulamasn izlemek ho deil midir? Gndz ma, sezon boyu yedi iklimin imin ve formalarn zerinden geip gidiini izlemeye elverir. Sonra, futbol hayat gibi ise, gndz mann atmosferinde daha da fazla hayat gibidir. Gndz manda stad, gecenin siyah fonuyla yaltlm deildir; doal ve beer evrenin bir parasdr. Dardaki hayat grebilirsiniz; bir sakatlk ya da aut annda kafanz evirdiinizde gznze minik ayrntlar taklabilir: kular, binalar, insanlar, bulutlar... Hele nn Stad-, bir gndz gzeli deil midir? Balangta gece ma m vard? Futbolun endstrilememi, saf' hali, gndzdedir. Otantik olan, gndz madr. lk malarna 70'li yllarn ilk yarsnda gitmi kuaktanm. Bizim zamanmzda gndz ma esas, gece ma istisnayd. Gece ma, futbolun kendi elencesine ilve bir atraksiyon gibiydi, bir tr zel gsterim idi. Zaten sadece zel nemi olan malar gece oynanrd; esas olarak da az saydaki Avrupa malar. Artk o noktaya dnlmez tabii, gece ma oktan normalleti. Tamam, ama gndz ma da anormallemesin. Malar mmkn olduunca gndze alnsn. Haydi iyi geceler vesselam!

Sabahn Krnde TV'de Futbol Dnya Kupas, futbolseverin hayat ritmini, takvimini deitirir. Kimi memur, drt ylda bir gelen o bir ay lynca karlamak iin senelik iznini kullanr. Kimi aile babas, kimi yeni yetme, gerekli tesisatn ya da sosyal ortamn sayfiyede mevcut olmayabilecei endiesiyle, klacak tatilin o aya denk getirilmemesi ya da kendisinin ltfen ehirde braklmas iin nlemler alr, mzakereler yrtr. ok uzaktan gelen bir can dost, bir yakn akraba gibi gelir Dnya Kupas; srekli onunla olunacaktr, o aralar baka kimseyle grlmeyecektir, eve de ancak kendisini tanyp bilenler kabul edilecektir. stelik Dnya Kupalar, hayatn ritmini her seferinde baka trl deitirir. Ad stnde, dnya organizasyonudur, yerkrenin her enleminden-boylamndan zuhur edebilir. Dost enlem-boylamlardaki kupalar, futbolsevere allm makl saatlerde (gece yedi-oniki aras) seyir imkn tanyanlardr. Kayseri iin iftar vaktidir anonsunu kollayan mmin gibi Kupa'yla irtibatlanaca saati bekleyen futbolseveri, almad zaman aralklarnda seyre durduran, pek o kadar dostne olmayan enlem-boylamlar da vardr.

Televizyonlu zamanlarn Dnya Kupalarndan Arjantin 78, Meksika '86 ve ABD '94, futbolseveri gecekuu olmaya evketmistir. Talebe milletinin, aylaklarn, mesai boyunduruundan muaf entellektel zmrenin uzun geceleri enlenmi; buna mukabil saat 8 ksur-akam be dzeninde alan halk ounluundan futbolseverler, telef olmulardr. Trkiye, muhatabna kan ana gzlerle bo bo bakarken kh Maradona'nn solosunun hayaliyle anlamszca srtan, kh penaltlara sarkm uyuz matan sevdii takmn malp ayrlnn ykmyla somurtan nice hekim, nice ofr, nice memur, nice tezghtar ehresiyle yzlemek durumunda kalmtr o yllarda. Malarn bazsnn Trkiye saati ile grece erkene, ikindi saatlerine denk geldii spanya '82 ve talya '90, Dnya Kupas'nn Ramazan'a benzeyen dngsnn bir baka yzn gstermitir: Futbolseverler, akamst mesai bitimi kavramn biraz daha deiik yorumlamak durumunda kalm, iftara seirten mminler gibi, iyerlerini saatinden evvel terk ederek kamu vastalarna dolumu, kahvelere ylmtr. teki insanlara, inanla ilgili tercihleri yznden kamusal hayatn olaan akn bozan yobazlar gibi grnmlerdir. Ama futbol delileri, teki insanlara hep yle grnmezler mi zaten? Kore-Japonya 2002'de, memleketin Dnya Kupas tutkunlar, yeni bir meydan okumayla kar karyaydlar: Sabahnan ma!.. 9:30, 12:00, 14:30... 14:30, tam anlamyla klasiklemi bir ma saatidir; naklen yaynlanmayan klk lig ma saati... 12:00 desek, birka senedir, TRT'nin 2. Lig msabakalarn servis yapt saattir, oradan alz. 9:30 ise, gerekten fantastik bir ma vakti! Bylesi ne grlm ne iitilmiti! (Avrupa'da baz futbol yazarlar kamikaze olarak adlandrdlar bu yayn saatlerini.) Bu kez herkes zor durumda. Aylak zmre mensuplar, gece-kular, tatl uykularn gn ndan korumaya altklar ya da iyi ihtimalle afyonlarn patlatmakla megul olduklar saatte, maa kalkmak durumundalar. Nitekim Kupann yaklak bir hafta ncesinden uyku ritimlerini, beslenme, ime ve davranma alkanlklarn uyarlamaya altklar gzleniyor. O saatte kahvalt edilir mi, sabah sabah bira iilir mi, len nasl halledilecek...? Yetkili bir isim, Erkan Gololu, 14:30'dan ncesinin, alkolle bulumak iin erken olduunu sylyor. Ama biray Dnya Kupas seyrinin mtemmim cz olarak gren ve bnyeyi buna zorlayacak insanlarmz da yok deildir. yle veya byle, bir are bulunacaktr. Bunlarn ii nisbeten kolaydr, muhtemelen biraz asabileecekler, ama her balama ddnde orada olacaklardr. Dnya Kupas'n birarada, yin tertibat iinde seyredenler, yeni ritel dzenleri zerinde alacaklar. Sabah erkenden ie koturur gibi arkadaa ma seyretmeye yetimek, diye yepyeni bir tecrbe yaayacaklar mesela... smail Cem'le Denkta'n alma kahvaltsnda bulumas misali kahvalt organizasyonu tasarlayanlar, hayatlarna brunch messesesini ilk defa 2002 Dnya Kupas vesilesiyle sokacak insanlar var. ekik gzl sar benizli ma saatlerinden en fazla lehdar olacak messese, ailedir. Akam saatleri ve geceler Dnya Kupas ibadetinden azade olacaktr. Anne-baba-ocuklar arasndaki mnasebetlerin bundan olumlu etkilenmesi beklenebilir. Buna mukabil ataerkil aile yaplar iinde ev kadnlarn bekleyen tehlike, ne yapp edip eve kaan adamn gn boyu ortalkta serilerek ma grlts neretmesi ve srekli attracak bir eyler talep etmesi olacaktr. Bu kbusa kar kadnlar gn bugndr diyerek, hi deilse reformist bir giriim olarak, kapsaml bir kendi ayn kendin koy, kahvaltn, erezini kendin hazrla kampanyas balatabilir; komuya/arya gidip buharlaarak, pasif direni stratejileri gelitirebilir. Yapmalar gerekenin asgarsi budur ve haklardr; zaten faziletli futbolseverliin dsturu senin dinin sana, benim dinim bana olmal, ibadetlerini yaparken baka inan sahiplerini rencide edecek davran ve beklentilerden kanmaldrlar. Mesaiye bal olanlarn ii, yine ok daha zor. inde esneklik pay olanlar, belki mazeretler uydurarak ya da Dnya Kupas'n bizzat mazeret sayan kltrl yneticilerin hogrsnden faydalanarak 9:30 man ed edip ie yetimekte gecikebilecek, 12:00 man da bir kahvede, sundurulmu bir len arasna sktrabileceklerdir. Ya 14:30 seans?

Birok iyerinde, evlerden emanet getirilmi televizyonlar konulandrlarak soruna zm aranmaktadr. Dkknlar, ofisler ve dairelerde, ast mevkiindeki saysz alan; nbeti muavinden yemekhanede televizyon izleme izni dilenen yatl okul rencileri gibi, sz, yetki ve karar sahiplerinin gznn iine bakmaktadr. Kk zel iyerlerinde, Dnya Kupas manzaral alma ortamna geiin przsz gerekleecei dnlebilir. Burada yaanacak insanlk dram, Ronaldinho'yu Ronaldo'dan ayramayan mdr bozuntusu elinde kalem evirerek aval aval ma izlerken, Tunus'un top dolatrnda bile bir hikmet gren mstahdemin msabakaya gz ucuyla bakabilecek olmasdr. Tribnde nisbeten soluklaan snfsal ve hiyerarik ayrmlar, iyeri ortamndaki Dnya Kupas seyrinde ne yazk ki bertaraf edilemeyecektir. Snfsal, toplumsal ayrmlardan sz amken... dikkat ederseniz ill ki brolardan, masa balarndan sz ediyoruz. Ak havada, tezghta, bantta alan mavi yakallarn ak seik kaytarmak dnda hibir ans yok - ki onlarn kaytarma frsatlar da mahduttur. Kol emeikafa emei ayrmnn, eitsizliinin insafszl hakknda daha ak bir rnek bilmem tasavvur edebiliyor musunuz? Fakat iyerinde TV imknnn grece kstl kullanlabilecei brolarda, bilhassa kamu dairelerinde, anlan hiyerarik problemler ve fizik artlardan kaynaklanan (ekran banda -ya da cihazn bulunduu odada ylmalar vb.) skntlarn daha ar yaanmas beklenmektedir. Bu arada, Dnya Kupas seyretmekte olan personel ile gerek onlarn inansz mesai arkadalar gerekse Dnya Kupas seyredilen iyerlerine gelerek mal ve hizmet talep edecek olan insanlar arasnda srtmeler de kanlmaz grnmektedir. Baz gazeteler, hatta bir ksm devlet erkn, Trkiye malarnda yarm gnlk resm tatil ilan edilmesini neriyorlar. Futbol bilgesi Erkan Gololu, bizim ekol bu yine katlmak iin hibir messese veya kiiden tatil beklemez. ... malar ii-ei-okulu asarak seyretmenin zevkini baka hibir eye deimeyiz diyor. Dorudur, ayrca Dnya Kupas'n mill takm odakl bir hadise olarak telkki etmek de ekolmze yabancdr. Meczup futbolsever, resm izinle hatta mill grevle bana oturduu bir Trkiye-in mandansa, vizit kd alp kendine SSK hastanesine gidiyorum ss vererek kavutuu Arjantin-ngiltere kapmasn nemseyecektir. Meseleye iktisad adan bakanlar, sabah 9:30'dan 16:15'e uzanarak mesai saatlerini gaspeden 2002 Dnya Kupas ma takviminin, mill ekonomiye bir komplo olduunu dnecekler; memleketin bayram ve tatil gnlerinin fuzul fazlalndan ikyet edenler, bir mill prodktivite cinayetiyle kar karya olduumuza inanacaklardr. Mesela Ulusal Dayanma Hareketi diye bir grup, mill ma saatinin tatil olmas kampanyasna kar bildiri yaynlam bulunuyor: lkenin ynetimi halk retim yaparak bor batandan kmaya deil, ma banda vakit geirerek gnlk skntlarndan uzaklatrmaya almaktadr. Bulunduklar konumu terk ederek TV veya bakaca meknlarda ma seyretmek yerine retim yapmay tercih edecek insanlar mutlaka vardr diyorlar. Futbolun uyuturucu olarak kullanm, elhak doru... Lkin buna kar halkmzn alma etiine hitap etmek isabetli midir; zaten byle bir alma etii var mdr, phelidir. Emeki halkmzn kendi gayretiyle, mesela ma seyretmek zere bulunduu konumu terk edenlerden aa kan retim aralarna yumularak ha gayret siftinmesi bizi bor batandan kurtarr m, ok phelidir. Millet ma seyrederken halk retim yapabilir mi, fevkalde phelidir. Beri yandan, aylaklk hakknn evrensel bir temel insan hakk olduuna inananlar, Dnya Kupas'nn mesai saatlerinin ta orta yerine reklenmesini ilh bir mesaj gibi grebilirler. Ayrca sormak lzmdr: Dnya Kupas'm seyir yoluyla etd etmek, aylaklk olarak mtalaa edilebilir mi? Yoksa bu bir zihinsel ve sosyal aktivite midir? Dnmek lzmdr. Her halkrda, seyretmek lzmdr ve mmkn mertebe hepsini seyretmek lzmdr.

stanbul - Futbolcunun Cennet ve Cehennemi Anadolu'dan stanbul'a gelen futbolcunun tutunmas ok zor. Byk takmn havas ok farkl. (...) hretli, gen ve bekr bir insann stanbul'a gelip de yolunu armamas ok zor. Gen bir futbolcuda, kt niyetli insanlarn arad her zellik mevcut. Para, hret, sporcu olmasndan gelen bir gzellik var zaten. nsan avclarna kar korunmak ok zor. Beikta'ta 6 sezon geirdikten sonra Samsunspor'a geri dnen Erturul Salam, Oray Ein'e byle sylyor (Binyl Pazar, 22 Ekim 2000). eytan, tekinsiz bir stanbul tasviri bu: Paral ve gzel toy delikanllar aa drmek zere pusuya yatm insan avclar... Yozlamann, sefahatin fokur fokur kaynad bir Sodom kazan... Unutmamal ki Erturul Salam dindar ve muhafazakr bir futbolcu. Dolaysyla onun stanbul'a gelen saf-temiz Anadolu ocuklarn bekleyen gnahlarn ivas (cazibesi) hakkndaki dehetli sylemi, ahlk ve 'sofu' bir rkntye dayanyor. Oysa bu rknty hi duymayan, stanbul'un ivasna kavumak iin yanp tutuan bir futbolcu tr de yok mu? stanbul'a (bu kez Galatasaray'a) yine Samsun'dan tanan gol kral Tanju olak' hatrlayalm mesela: stanbul onun iin sadece uluslararas ma oynamak, Prekazi'den lokum gibi pas almak anlamnda deil, elence-zevk-nee-hlya anlamnda da yeni imknlar demekti, o da bu imknlar memnuniyetle kulland. Ve Tanju bu yzden kaybolup gitmi de deildir -rnek alnacak bir ahsiyet deildi ama futbolcu olarak yeterince (belki yeterinden fazla!) baarlyd. Bir de alemci stanbul topusu imaj vardr ki, baz futbolseverler kadar baz futbolcular iin de rol modelidir. Beiktal Yusuf Tunaolu, bu tipolojinin piriydi. Dzenli aralklarla bir profesyonel futbolcuya yakmayan durumda yakalanr, dzenli aralklarla o defteri kapattm tvbesi ederdi. Emsalsiz yetenekliydi ama gnl istediince oynard. Olanca umursamazlna, gbek balamasna ramen sol ayandaki sihir nedeniyle vazgeilemeyen -yine Beikta kkenli Sergen Yaln, bu ekrinin son temsilcisi. Tabi kuak fark var: Yusuf efendiydi, Sergen kstah. Dnya kariyerini Best-Netzer-Maradona (aslnda Maradona'ya e komak hata!) hattyla izebileceimiz herca sper futbolcu tipi, Trkiye'de esasen stanbul'da yuvalanmakla, stanbul'la simgelenmekle beraber stanbul'a zg deildir aslnda. Diyarbakrspor'dan Genlerbirlii'ne mthi bir golclk performans gsteren Vehbi, pavyoncu nmyla mruftu - ve stanbul'a hi uramad. 1970'lerin banda Adana Demirsporlu zden'le dansz Zennube'nin ilikisi mthi bir magazin hadisesiydi ve keza tarada cereyan etmekteydi. Evet, stanbul'un elence lemine, debdebesine kaplp yiten ok futbolcu vardr. Takatten dt ya da konsantrasyonunu yitirdii iin; ksacas, hi de yasak ve ayp saylmamas gereken zevk- safa ile profesyonel iini basiretle dengeleyemedii iin... Kald ki, sadece elence alemiyle deil, ehrin kocamanlyla, kiisel ilikilerin hainliiyle ve tabii bykoligarik kulplerin entrikal ve rekabeti sert ortam ile de zordur stanbul. Sanrm stanbul'un harcad son yldz, Genlerbirlii'nden Fenerbahe'ye giden Tark Dagn'd. Tark stanbul'a gerekten fazla erken gitti. Daha bir yllk 1. Lig deneyimi vard, toydu, tecrbesizdi. Ve memleket futbolunun bir dnemine damgasn vurabilecek bir yldz olabilecekken, olamad. Erturul Salam gibi stanbul'dan taassupla saknmak da are olmayabiliyor. 1980'lerin banda skenderunspor'dan Fenerbahe'ye gelen Durmu mthi bir top cambazyd, tam da

Fener seyircisinin azna lyk. Ama Durmu da, dindarlndan deil taral mahcubiyetinden, olaanst iine kapank bir ocuktu. stanbul rkntsyle tesislere kapand, ban yerden kaldrmad - ve yitip gitti. Kendini ispatlama iddiasyla baka 1. Lig takmlarna giden ve ilk zamanlarda stanbul'un kazandrd hretle el stnde tutulduktan sonra kaarlananlar kalabalna kart. Fakat Tanju da yegne rnek deil. Hem stanbul'un ortamlarndan istifade edip hem de topunu oynayan Anadolu kkenli ok oyuncu gelip gemitir. Tabii burada standart grafik udur: Transferin ilk zamanlarnda gz kamatrc bir performansla taraftarn sevgilisi olmu, sonra yava yava sermi, vasatla idare etmilerdir. Byk-oligarik stanbul takmlaryla dierleri arasndaki o derin uurumda, birok mata vasatla idare etmek kolayd - yakn zamana kadar. Zira ne olsa profesyonellik dab geliti son on ylda, ayrca futbolun fizik artlan sertleti. stanbul, elbette sadece ehrin aaasyla deil, Trkiye futbolunun vitrini olmasyla hl btn futbolcular iin cazibe merkezi zelliini koruyor. stanbul ekonomisi, cretlerden, kiralardan lokanta fiyatlarna varana dek nasl baka bir ekonomiyse, oligarik futbol kulbnn piyasa lleri de baka. Ayrca buraya gelmek, medyann ilgisine misliyle fazla mazhar olmak demek, Avrupa ma oynamak demek. Birok deerli futbolcunun, koca bir sezon boyu marifet gsterdikten sonra, mill takma ancak Galatasaray-Fener-Beikta'tan birine transfer olduunda alndn bilmiyor muyuz kimi kez yeni formasyla maa bile kmamken! 3+1 kulbn sultasn kran bir ampiyon kmadan, bu durumun deimesi zor. Bunun en byk zarar, stanbul ls dndaki takmlardaki futbolcularn byk bir motivasyon kaybna uramalar oluyor. Galatasaray-Fener-Beikta malarnda kendini gstermek iin olaanst konsantre olup dier malarda idare etmek, alldk bir psikoloji. Son yllarda oligariyi en ok sarsan Genlerbirlii, geleneksel seyirci azlnn da katksyla, bunun aresizliini en fazla yaayan takm. te yandan stanbul piyasasnn geometrik katlamal rakamlar, kulp ynetimlerinin konsantrasyonunu, oraya futbolcu pazarlamaya kaydryor, ki bu da kukusuz takmlar ve futbol ortamn deforme eden bir etmen. 1990'lar boyunca bu davrann tipik -ve en krl- rnei yine Genlerbirlii'ydi; kulp imdi zor zahmet, konsantrasyonunu kendi baarsna yneltmeye abalyor. Ekonomi-politikten sonra, meselenin sosyolojik boyutuna da bakalm. Kentleme ve modernleme sreci geleneksel ehir ve blge dokularn zdke, futbol takmlarnn yerli futbolcuya dayal karakteri de zlyor. rnein 1970'lerin efsane Trabzonspor'u, ou Faroz mahallesinden yetimi yre ocuklarndan mteekkildi. Ali Kemal Denizci Fener'e transfer olduunda da byk olay olmutu, hariten futbolcu (Necdet) transfer edildiinde de. Trabzonspor'da yerlinin yerlisi zlemi hl dillendiriliyor ama artk bunun koullar yok. Futbolcu seyyriyeti olaanst artm bulunuyor. Son olarak, biraz da romantizm... stanbul'un, stanbul takmlarnn ekiciliine, parlak transfer tekliflerine ramen kh takm akyla kh memleket tutkunluuyla, belki de taral rkntsyle, yerlerinde kalan zamanlarnn byk yldzlarna hrmetlerimizi sunalm. Temsilen: 1960'larda Genlerbirlii'nin simgesi olan Rzgrn Olu Zeynel, Gztepe'nin krallar Fevzi-Grsel-Nevzat, 1960'lar/1970'ler dnmnde Eskiehirspor'un yldzlar Fethi, Kmuran, 1970'lerin sonu/80'lerin balarnda Trabzonsporlu enol, Turgay, Bursasporlu Sedat III...

19 Mays: Ankarallarn Bir Buluma Yeri Can Kozanolu, yaklak on yl kadar nce, diyordu ki melen: Farkl snflardan insanlarn bir arada bulunabildii ender mekn kald, bunlardan biri de stadyumlard; ne yazk ki stadyumlar da bu zelliklerini yitirmek zereler; gerek futbolun ticarilemesi ile mterileen seyircilerin artan konfor talebi ve ona paralel olarak ma biletlerinin pahallamas, gerekse futbol ortamndaki iddeti varo ocuklarna balayan yaklamn tevik ettii polisiye nlemler, neticede ehrin alt snflarnn veya snflar-altna itilmilerinin, yoksullarnn, mlkszlerinin, dlanmlarnn, garibanlarnn buralardan srlmesine yol ayor, aacak... Bu sre, stanbul'da gerekten hayli mesafe kaydetti. Ma izlemek pahallat. Bu, esas olarak, anonim garibanlar kitlesini stadlardan uzak tutmaya yarad. Tribnlerin militan gruplar ve tribn nderlikleri iinde orta ve st-orta snf kkenli 'ocuklarn' ve tahsilli, i-g sahibi, yuppie koca adamlarn oran artt. Yine de, kenar mahalle delikanllar, tribnlerden tamamen sklp atlm deiller. Her eyinden ksarak sezonluk kombinesini denkletiren karasevdal taraftarlar da var aralarnda; adamlaryla birlikte yneticilerden birine yazlarak tribn liderliinden geimini salayanlar da...

Ankara'da, bu ticarleme sreci ok daha yava iliyor. Her eyden nce, stanbul'da futbol endstrisine pasta diyeceksek, Ankara'da olsa olsa bir poaadan sz edilebilir. Sper Lig'in iki takm Ankaragc ile Genlerbirlii, stanbullu byklerle oynadklar malar dnda, be haneli seyirci saylarna hemen hi ulaamyorlar. Ma biletleri hl grece ucuz. Dolaysyla 19 Mays Stad'na ma izlemeye giden kibar muhit insanlarnn, hl teki Ankarann ehrelerine rastlamas mmkn orada... Dahas, 19 Mays Stad, kibar muhitlerden ziyade teki Ankaraya yakn bir mekn, ehrin. stanbul'un byk stad (Ali Sami Yen, nn, kr Saraolu), ehrin merkez muhitlerinde hatta i hayatnn odakland meknlarda (Mecidiyeky, Dolmabahe, Kadky) konulanm. Ankara'nn ana stad olan 19 Mays ise, hl belirli bir geerlilik tayan Kzlay-Ulus kutuplarn esas alacak olursak, Kzlay'a deil Ulus'a yakn. Ulus'un mcavir alannda yer alyor; Ulus neleri temsil ediyorsa, onlar temsil ediyor. Fast-food'un en avam, en beter kfte ve sucuk-ekmekler; Kzlay'a asla yolu dmeyen gobit (yumurta-peynir-ekmek) satclar... Atk-bayrak-bereciler... Ankara banliylerine ve tarasna kalkan otobslerin-minibslerin mterileri... Elleri ceplerinde Ulus Meydan'ndan, Rzgrl'dan, Kazkiibostanlar'ndan Genlik Park'na aa doru salnanlar... Genlik Park aylaklar... Haftasonu erat... Kk bir parantez aalm: Ankara'nn ikinci stad da, 2. ve bazen daha alt kme malarnn oynand Cebeci nn'dr. Bir alt-orta snf adac olarak tutunmaya alan Cebeci'nin sokak aralarnda, pazaryerinin yannda, eski zamanlardan kalma zgn mimarisi ve hi kmsenmeyecek istiap haddi nedeniyle daima zc tenhalyla, bir mahalle stad. ok irin yerdir. 19 Mays Stad'nn zellikle Genlik Park tarafndaki kale arkas tribn, adyla sanyla da, teki Ankarann bir burcudur. Gecekondu denir o tribne. Hatta Ankaragl taraftarlar, hemen her mata, takmlarnn snndan ayr olarak bizzat o tribnn sn iin -yani kendi snlar iin- tezahrat yaparlar: Gecekondu - Gecekondu... Esas olarak nfus yapsndan tr Gecekondu denilmitir bu tribne. Yoksul mahallelerin delikanllar, onlarla beraber bebeler, gobeller, yneticiler ve abiler tarafndan ayarlanm bedava biletlerle ya da oul-yeen pozunda birisinin refakatine snarak, ieri doluurlar. Orada, lemin kral olurlar. Gecekondu tribn, hl, kibar muhitlerden gelenlerle aadakilerin yan yana, iice durabildii bir yerdir. Hkim davran kodu, hkim dil, aadakilerin dilidir. Kibar muhitten gelenler, kimileyin kostakla zentiyle, kendilerini daha erkek hissetmek iin, veya ilerindeki ufuneti atma frsat olarak grerek o dilin iine girerler memnuniyetle. Kimileyin, aadakilerin hoyratl, hnc rktr onlar. Bazen, usl erkn bilen gngrm tribn liderleri, o kr fkeyi damtmak, o potansiyelin iyice yoldan kmasn nlemek endiesiyle, zaptrapt almaya alrlar delikanllar. oluuyla ocuuyla gelenlerle, efendi abilerle sert delikanllarn birbirini tolere edebilecei bir ortam olsun diye gayret gsterirler. Her halkrda, Esat-Ayranc-Baheli-ankaya... Ankara's ile teki Ankarann bir yzleme, bir halleme zeminidir 19 Mays tribnleri - zellikle de Gecekondu... 19 Mays Stad'nn yanndaki iki toprak sahay unutmayalm. (Resm adlaryla: 19 Mays 1 Nolu Saha, 19 Mays 2 Nolu Saha.) Ankara'nn orasnda burasnda amatr kme malarnn oynand sahalar ierisinde en prestijli, en gzde olanlardr bunlar. Jandarma, istatistik, Tapu Kadastro, Emekli Sand, Emniyet, Dileri vb. messese ve belediye kulplerinin yansra, Ankara'nn kenar mahallelerinin ve yakn kasabalarnn takmlar boy lrler burada: Hasky Kalaba, skitler, Piyangotepe, Solfasol, Demirlibahe, Akyurt... ve amatr kmelerin hem isyanyla hem yrtma hlyasyla varo ruhunu yaatan geleneklemi takmlar: alkanlar, Onbirate... Szgelimi bir alkanlar-DS elemesi, iki Ankara'nn msabakasdr aslnda: Devletin merkezi olarak, brokrasi diyar olarak, Yeniehir olarak Ankara ile yabanlar Ankara'snn karlamas... Sahiden de bylesi elemelerde iki snf, iki zmre kar karyla geliyor gibi olur bazen; en azndan 1 ve 2 Nolu Sahalarn ktpiyos tribnlerinde pozisyon alm mahallelilere yansyan hava budur. Geri btn takmlarda top oynayanlarn ounluu eninde sonunda ayn mahallelerin ocuklardr; fakat Ankara meydannda Kazan', Yahyalar', Siteler'i temsil etmenin bir motivasyonu vardr yine de.

Cumhuriyetin steril meydanlarnn bile iptal edildii, geit yerlerine dnt Ankara'da, 19 Mays, kendi halince bir kamusal alandr. Bir karlama yeri. ehrin bir aynas.

Modern Arenalar Gelenee Kar Avrupa'nn en grkemli stadlarndan birinin al... Schalke 04, eski anslye (Borussia Dortmund taraftan) Gerhard Schrder'in ereflendirdii bir al ovuyla, yeni mabedine tanyor. 1996/97'de UEFA Kupas ampiyonluunu kazanarak, ardndan getiimiz sezonlarda Bundesliga'da kafaya oynayarak Avrupa'nn baba takmlar arasna katlma gayretine giren mavi-beyazl kulp ynetimi iin, bu hamlenin yeni adm, ngr mngr ARENA AUFSCHALKE stadyumu. Avrupa'nn (post-)modern yeni stadlar gibi, AufSchalke'nin de ad arena... Futbol stadlarnn Amerikan usul ok ilevli elence kompleksleri olarak dzenlenmesi, ngiltere'de daha 1960'larda balamt. Kta Avrupa's bu ie son on ylda kalkt; ama ok daha byk paralarla, eskiyi toptan ykp sfr tesisler yaparak. Elence fabrikas olarak anlan 62 il 70 bin seyirci kapasiteli Schalke arenas, 358 milyon marka maloldu. VIP tribnleri, konforun gzne vuruyor; localarn yllk kiras 144 bin Mark. Tribnlerin tepesinde, drt cephesinde 35'er metrekarelik ekranlaryla bir video kb, man enstantanelerini ve her nevi grnty seyircinin zerine yadryor. im saha zemini, malardan sonra raylar zerinde dar kaydrlarak korumaya alnyor (imin ieri-dar her bir kaydrl 12 bin mark). Stada girilirken kredi kart gibi bir Schalke markas satlyor, sosis, bira, her ey bununla... Stadn 1 kilometre anda, Kevin Kuranyi'nin donuna kadar her eit Schalke tezyinatnn satld bir taraftar malzemeleri maazas, eski fotoraflarn sararm halleriyle sergilendii bir Schalke mzesi, byle eylere yrei dayanmayan taraftarlar haraca kesiyor. Schalke 04'n 2001/2002 btesi, nceki sezonu ikiye katlayarak, 140 milyon mark. Schalke 04, 20. yzyln te ikisinde, Glckaufkampfbahn adl mezbelelikte ikamet etmiti. Kulbn ruhunu yanstan bir stad ismiydi bu, madencilerin ocaklara inerken birbirlerine helllik veren sesleniiydi: Glckauf/Rastgele! (Stadn resm ad da stad deil oyun sahas idi, ya da sadk evirisiyle vuruma/arpma sahas.) 1972'de, Dnya Kupas iin ina edilen ahsiyetsiz Gelsenkirchen Parks Stad'na tandlar. Bu hafta hizmete giren stad ise, ultramodern ihtiamn dengelemek zere, sapna kadar geleneksel bir isimle vaftiz edildi: AufSchalke. AufSchalke, ii argosunda, maa gitmek, stada gitmek anlamnda kullanlagelen bir szce: Schalke'ye gitmek, demek. Veya, iilerin bozuk grameriyle, Schalke'de gitmek. Bu usta reklamc aklndan kma ismin malzeme ettii gelenekten ne kald ki geriye? O gelenek ki, hayali cihan deer! Kta Avrupas'nn herhalde en proleter takmdr, Schalke 04. 1904'te, Ruhr havzasnn madenci ehri Gelsenkirchen'in sefil bir ii mahallesi olan Schalke'de kurulmutur. Lkaplar Madencilerdir. (alkan ve lkesine sadk basit ii kimliiyle, Nasyonal Sosyalist i Partisi'nin de sevgili takmyd Schalke. Schalkeliler Nazi olmadlar ama Nazi yneticileri hevesle Schalkeli oldular!) Maden iiliinden emekli ayl

alan nice eski Schalke futbolcusu var, hl hayatta. Takm maden ocana indirip vardiyadaki iilerle sohbet ettirmek, karavana yedirmek, hl devam ettirilen bir kulp riteli. Schalke, uluorta kullanlan efsane yaktrmasn en fazla hak eden kulplerden biridir dnya yznde. Bir ma 90 dakikadr, ama Schalke'nin ma 50 yl srer denir; zira efsane dillerine vurmutur Schalkelilerin. Sonra onyllarca vasatlamasna ramen, 1930'lar ve 40'lardaki muhteem takm ve o gl snf kimlii, kulb bir klt haline getirmitir. Mehurdur: Bir dostluk ma vesilesiyle Schalkeli futbolcular selmlarken, Schalke'nin 'memleketi' olan ehrin adn bildiini belli ederek nezaketle Gelsenkirchen Almanya'da nerede? diye soran sve Kralna, 1940'larn star Ernst Kuzorra'nn Schalke'nin ordadr cevabn verii... Schalke taraftar, dnyann en deli klar arasndadr. Taraftar bltenlerinin ad, Katolikliin aments olan Vater unserin, yani Babamz duasnn uyarlanmasdr: Schalke unser/Schalkemiz! Muhit olarak da Katoliktirler ve samimidirler bu dediklerinde. Ve Allahna kadar kalabalktrlar, mahalleler dolusu ii lojman boyunca Schalkelidirler. Tribnde de kalabalktrlar, sadktrlar, bargandrlar. (Ekseriyetle de anti-Nazidirler.) imdi bu adamlar ne olacak? Kulp ve stad, Schalke mahallesinden iyice uzaklat. Cmle ii mahalleleriyle beraber Schalke mahallesi, gerileyen madencilikle birlikte isizlikten, yoksulluktan krlyor. Kulb bytme operasyonunu baaryla yrten yuppi menajer Rudi Assauer, paral mteri peindeki maaza mdr gibi, Schalke'ye kibar muhitlerden destek ve paral seyirci aryor. Onun hedefi, seyirciye iyi elence sunmak. AufSchalke arenas bu ie yarayacak. Peki bu k sikirdim elence fabrikasna ismini veren o argonun sahiplerinin orada yeri var m? AufSchalke'nin mimarsinde, ak snf ayrm gze arpyor. Eski tip taraftara ayrlan yerler kstl. (Folklorik bir ayakta durulacak tribn sektr bile dizayn edilmi, camlarla, kafeslerle ayrlarak.) Onlara yerinde oturan ve pek barp armayan paral koltuk seyircisine ma atmosferi efekti salayacak bir yan unsur olarak baklyor. Hoparlrden taraftar sesi vermek, tatsz bir ey - en azndan imdilik. Fakat bu eit arenalarda genel gidiat, srekli kart sahiplerinden taraftara yer kalmamas ynnde. Ki eski tip taraftara ayrlan kstl yerler de gitgide pahallayor. Neyse ki futbolda hibir zaman ihtimal d olmayan kaza riski var: Ya takm zirvelerden der, elence isteyen tketici iin enteresanln yitirirse... parasz harb taraftar da stada yaklaamazsa... Can Kozanolu, yllar nce, her snftan insann bir arada bulunduu son mekn olan tribnlerin bu demokratik zelliini yitirmesiyle ilgili zntsn dile getirmiti. Bunu bir dnn. Saraolu'nun sezonun ilk manda dolamamasn, Mustafa Denizli'nin iyi mal pahal olur szn dnn. Dnyann gidiatnn farkndayz, ama mzrdanmamz srecek.

Tribn Kadnlar Dnya Kadn Futbol ampiyonas ile ilgili yazm yle bitirmitim: Kadnlarn seyirci ve tketici olarak futbola 'ekilmesi' ise ayr bir bahis... onu da baka bir zaman konualm. (15 Temmuz 2001, Radikal) Gn bugndr. Konualm bakalm...

Kadnlara mahsus gazete Pazartesinin Mays 1998 saysnda Yeim Harcanolu, Futbol seven kadnlar balkl yazsnda, kadnlarn futbolla ilikisini kategoriye ayrmt: 1. Futboldan nefret edenler. 2. Futbolla beraber yaamay kabullenenler. 3. Futbolu sevenler. Birinci kategorinin mutlak ounluu oluturduuna phe yok. (Elbette bu nefretin sebepleri vardr, burada tartmaya girmiyoruz.) Fakat 2. ve 3. kategoridekilerin hzla oaldna da phe yok. Yeim Harcanolu'na gre, erkek-egemen futbol kltrnn birinci tercihi, futbolla yaamay kabullenen kadnlarn pasif ve snrl desteidir. Erkein futbolla ilikisini bozup arza karmayacak kadar ilgilensin, onun tuttuu takm tutsun, ama uzaktan tutsun, maa gelmeye falan kalkmasn, erkeinin galibiyet sevinciyle neelensin, malbiyet kederiyle kederlensin... Dorudur, erkek ounluunun arzusu budur. Nitekim geni bir kadn kitlesi, bu sessiz ve boynu bkk lojistik destek grevinde heder olmaktadr. Ama 3. kategorideki nemli gelimeyi grmezden gelmemek lzm. Futbol muhabbetine kadn katlm artyor. Saikler deiiktir. Kimileri, bir sosyal iliki vasat olarak futbolun dnda kalmamak istiyorlar. Bunlarn arasnda, erkek arlkl meclislerde yer kapmay stat olarak nemseyen bir zenti tipolojisi de var; futbolu sahiden sevmeksizin, koyu taraftar syleminin imitasyonuyla vaziyeti idare ediyorlar. Kh ma elencesini ve heyecann paylama arzusuyla, kh antropolojik denebilecek meraklarla futbolu sevmeyi tecrbe edenler de var. Bunun nasl zor bir zahmet olduunu Gaye Boralolu Takmdan Ayr Dz Kou'daki (letiim Yaynlar, 2001) Futbolsuz alanda mahrumiyet pozisyonu yazsnda harikulade anlatr. enlikli ortamn, tutkulu sohbetlerin cazibesine kaplanlar yannda, dorudan doruya oyuna tutulanlar da eksik deildir. Yine Pazartesi'de (Mays 2000 says) lfet Tayl saysz olaslklaryla satranca, stelik sadece aklla deil bedenle de oynanan bir satranca benzeyen kollektif bir oyun oluu ile sevdiini anlatmt futbolu. Oyunun safln bozan kirlenme ve grltden de yaknarak: Sadece yanmdakinin sesini dinlediim ve sahayla aramdaki her eyin kaldrld ortamlarda ya da TV'de sesini tmyle ksarak bakmay seviyorum... Gelelim maa giden kadnlara... Stadlarda kadn ziyareti oran, yava yava da olsa, ykseliyor. Peki, nasl bir profil gzlyoruz? lk gze arpanlar, sahici taraftar-kadnlardr. Eskiden en ok Beikta'ta ok olurdu, imdi Fener ve Galatasaray'da da saylar az deil. zmir'de, Gztepe ve Karyaka camialarnda da nemlidirler. Bunlar atk-bere kuanrlar ve barrlar. Eskiden daha ok erkek-gibi-kadn suretinde grnrlerdi, bir zamandr feminen halleriyle de pek yadrganmyorlar. Taraftar-kadn zmresi, kadnlarn varlnn kfre engel olaca tezinin canl rtcsdr. ok alp ultra-galiz snrlar zorlamadka, kfrden fazla ikyeti deildir bu zmre, zaman zaman itirakten de geri kalmaz. Futbolla yaamay kabullenmi boynu bkk kadn kategorisinin stadlardaki tipik temsilcileri, bilhassa tarada, beyiyle ve kucakta ocuuyla tribne oturmaya giden orta snf aile kadnlardr. Nedir? Bir sosyal ortamdr, bir gezmedir. Aralarnda oyuna sardranlar da kar m? Belki. Byk ehirlerde gittike oalan, tamamen farkl bir refakati kadn zmresine dikkat edelim. Erkek arkadayla, sevgilisiyle maa giden gen kzlar alm yrmtr. Bu ziyaretlerin kimisi bir defalk, tadmlk yahut hatr iindir. Ama sonra alkanla dnt de grlmtr. Kimileri de seve seve gelir... ve kalrlar. Her halkrda bu kzlar ounlukla mahcup deil inisiyatiflidir, iyi gzlemcidir, hem etraf hem oyunu iyi szerler. yle veya byle, muhitte ekidzen verdirici bir tesir uyandrdklar kesindir. Kadnlarn oyun heyecanna tepki gsterme biimi, onlarn nidalar, ar erkekler iin pek elenceli bir dalga geme frsatdr. Enteresandr; ayy diyen, kfr edeyim derken anca hafif knayc szler sarf edebilen kadn, o esnada ekilden ekle girmekte, tuhaf haller taknmakta olan erkek milletine inanlmaz komik gelir. Maa giden kadnlarn, ekran futbolunun folklorne katklar ise neredeyse vazgeilmez hale geldi. Kameralar, deliler gibi, tribnde ho kadn dikizliyor; bazen ilgin grntler izliyoruz gibi szler eliinde apkn apkn byk burarak aktaryorlar. Trk ma naklen yaynclnda kalecinin penalt anndaki endiesinin bir hayli nne gemi olan imge,

kamerann, tribnde vizrne kestirdii bir gzel kzn endiesidir. Kadns veya ana tepkilerle pozisyonlara zlen, dertlenen kadn grntleri, ekran bandaki erkeklerin gururuna birebirdir: Narin diiyi efkatle teselli eder vaziyette dleyebilirler kendilerini. (Rakip takm renklerine brnm kadnlarn grntleri, zellikle toplu seyir koullarnda, istismar nesnesidir. Yaynclar bylesi aksi tesirleri de mahsus hesap ediyor olmasnlar sakn?) efkatli valye pozisyonu, tribnde de mmkndr: Bak yavrum, ofsayt oldu, u ite korner, canm, seyirciler una kzdlar, ondan baryorlar diyerekten reten adam pozlarna girmek, i ltc bir erkeklik yaants deil midir? Kadn imgesi tribn manzarasna ss yaplrken... (bunun kontrata m demeli?) kadnlar da kendilerine sahadan baz imgeler beeniyorlar. Kadn kontr-erotizminin, bir zamandr, naif ve rtl gzel ocuk! romantizminin ilerisine getiini, kendi obje ve kltlerini oluturup aleniyete kardn bilmiyor muyuz? Tarkan nasl byle bir obje olabiliyorsa, szgelimi, mit Karan da olabiliyor. Maa giden kadnlarn says artyor da... Ka stadda dzgn kadn tuvaleti var? Genel uygulama, hacet gidermeye ynelmi 35-40 kiilik bir erkek grubunun polis tarafndan kap nnde bloke edilerek nlem alnmas suretiyle kadnlarn mevcut sefil keneflerden faydalandrlmasdr. Yine de, maa gitmelerinde faydalar vardr.

konlar, Tapnlan Adamlar Ramazan vesilesiyle, fkh konularna devam edelim. Bu kez, dorudan itikad bir mesele: Tapnlan futbolcular! konlam yldzlar. Maradona'nn ballarnn kiliseleri bile var! Caiz midir? Saraolu Stad maraton tribn alt kesinde, kornerin orada, Alex'e tapanlar var biliyorsunuz. Alex gol atnca oraya kouyor; onlar da nee iinde kollarn uzatp ne eiliyor, secdeye geliyor gibi yapyorlar. Beikta tribnlerinde de Ayilton iin ayn ritel uygulanyordu. Ortodoks taraftar, bu puta tapma hallerini gnah sayabilir, takmn kutsiyetine e koulmasn ho grmeyebilir. Ne ki, futbolsever folklornde bu da vardr: Neredeyse takm kadar, hatta bazen takmndan bamsz olarak, bir futbolcuyu tutanlar. Eskiden memleket tribnlerde bylelerine ok rastlanrd. Can Bartu'nun, Metin Oktay'n zel izleyicileri olduunu biliyoruz. 70'lerde de, tutkunu olduu futbolcuyu, tek getii tayn son dzlkteki deparna tel rglerin ardnda elik eden at yar tutkunlarna benzer bir cezbe halinde izleyen tipler grrdk. Takmn hep onunla oynamasn isterler, top ona gelince yr yavrum diye hareketlenirlerdi. Kimisi Byk Mehmet, Cemil gibi ustalarn hastasyd, kimisi szgelimi Altnmzrak'tan beri serpilmesini izledii bir yldz adaynn parlak istikbaline zar atyordu. Bu ikonlama, futbolun bir asri zaman dini olarak yaandnn delilidir. Byk golcler, maestrolar, cengver savunmaclar, kahraman kaleciler ya da oyunundan ziyade karizmatik performansyla vay! dedirten tipler... Futbol mminleri, bu azizlerin nnde diz kmeye hazr bekler, onlarn menkbeleriyle yrei titrer.

1990'larn banda Eintracht Frankfurt tribnlerinde (Yehova'nn ahitleri'nden ilhamla) Yeboah'n ahitleri grubu vard! 1993 ve 1994'te gol kral olan Ganal yldz aziz bilmilerdi, teknik direktr Heynckes'in ona mklat kartmasna isyan ediyorlard. Maradona Kilisesi 'Kii klt'nde Diego Armando Maradona'nn mertebesine ulalamaz. Ona iman edenler, sene nce, Arjantin'in Rosario ehrinde Maradona Tanr'nn Eli Kilisesini kurdular! 400 kiiyle kurulan kilisenin ye says 20 bini geti. Doduu 1960' sfr yl sayyor, 1960 ncesi yllar D.. (Diego'dan nce), sonras yllar D.S. diye kodluyorlar. Kutsal gnleri: 30 Ekim, Maradona'nn doum gn ve 22 Haziran, Maradona'nn 1986 Dnya Kupas'nda ngiltere'ye o golleri att gn. Kilisenin lmihlinde, ilhn ngiltere'ye elle att ilk gol, futbolun lmn temsil ediyor. Ama Onun ballar, bunun aslnda, Maradona'nn insanlar uyanmaya ve kurtulua armak, halkn mutlu etmek iin verdii bir kurban olduu tefsirini getiriyorlar! Maradona Kilisesi'nde imann artlar yle: Futbolu her eyden fazla sevmek, Diego'ya koulsuz sevgisini beyan etmek, Onu asla sadece bir takma mahsus saymamak, Arjantin mill formasna hrmet, Maradona'nn mucizelerini tm dnyaya yaymak, vaazn verdii kutsal yerleri (oynad stadlan) ziyaret etmek, ikinci isim olarak Diego'yu almak ve erkek ocuuna Onun adn vermek. Amin. Ayinlerinde, ilhlarnn videolarn izliyor, Onun otobiyografisini okuyor, Diegomuz duasn zikrediyor, bu arada da biraz ncil bakyorlar. Zndklk ithamlarna, katksz Katolikler olduklarn syleyerek kar kyorlar. Olaymz din deil folklorik diyorlar - ama Aklmzn Tanrs sa, kalbimizin Tanrs Maradona diye eklemeden de edemiyorlar! konun kim? Bana ikonunu syle, sana kim olduunu syleyeyim! Biat ettii futbol ilhnn kimlii, futbolseverin merebine ok bir ey syler. rnein, tarihin en byk ikonoloji tartmas: Pele mi, Maradona m? Fair-play'e, baar klt'ne, aadakiler-yukardakiler meselesine, oyunun ruhuna dair btn muammalar sdrlabilir bu tercihin iine. Bugn, ikonlarn futbol endstrisince imal edildii artlarda, ciddi bir otantizm kayb yayoruz tabii. Has futbol mmini, diyelim Beckham'a sahiden hayran olsa bile, malm 'Beckhammaina' yinine katlmaya gnl indirebilir mi? Ayrca, forma satlar, reklamlar, magazin haberleri vesaireyle, her vasat st topunun ikonlama ans var. Varsn birka aylna olsun. Bizzat kendileri, ekil yaparak, haval hallere girip acayip tavrlar taknarak, kafalarna bir hle kondurmaya alyorlar. Kimi heterodokslar iin ise bu zamane eilimleri dert deildir. Onlar, ill en parlak adalar deil de, emektar ve emeki futbolcular kahraman edinmilerdir veya gzleri parlayarak bir gen ocuun yetimesini izlerler. Onlarn amzla derdi, o kk putuklarnn, transfer hummas iinde habire nlerinden ekilip alnmasdr daha ziyade.

Forma Estetii te bir futbol sezonuna daha eritik. Balyor! Neler olacak, lig dengeleri iyice sarslp oligarik diktatrlk hepten pekiecek mi, futbol ortammzda biraz olsun 'kltrlenme' ve uurlanma grebilecek miyiz?.. Pek ok ciddi soru var ama siftah yaparken bu konulara girmeyelim de bir gzellikten sz aalm: Formalar! Forma, futbol estetiinin, futbol folklorunun, futbol romantizminin nadide bir unsurudur. Futbolla alkas olmayanlarn bile gz taklr arada bir o rengrenk fanilalara, fanilalardaki bazen minimalist bazen rokoko stillere. Renk, forma rengi, bal bana bir lem deil midir? Birok takmn nih rengi, kurulu srecinde renk deitire deitire szlmtr (Galatasaray krmz-beyaz, Fenerbahe sarbeyazd balangta). Renklerin hikyeleri, anlamlan vardr. Trabzonspor, hamsinin gm mavisi ile gzlerinin bordosuna brnmtr. Genlerbirlii'mizin krmz-siyahnn, kendilerini okul takmndan tart ederek bu kulb kurmalarna vesile olan retmenlerinin gnln almaya giderken Ankara Sultanisi talebeleri tarafndan 'derilen' Ankara gelinciklerinden geldii rivayet olunur. Birok yeniyetme, renge, formaya tutularak taraftarla yazlmtr. Formann has, ezelden gelip ebede gidendir. Hi ama hi deimeyen, almet-i farika olmu formalar vardr ki, futbolseverler onlar dnyann neresinde olursa olsun tanrlar: Ajax'n iman tahtas boyunca akan kaln krmz eritli ak formas, Barcelona'nn erguvan-mavi kaln izgili atleti, Arsenal'in kollar beyaz gvdesi krmz zrh, Queens Park Rangers'n, Celtic'in enine kaln izgileri (hoops)... Mill takmlarda, Brezilya, Arjantin, Hollanda'nn onyllardr deimeyen klasik klklar... Sonra zel stiller: Latin fiyakasn yanstan apraz ubuklu formalar, mesela... nanyorum ki, romantizmini topyekn yitirmemi futbolsever taraftar, takmnn herca zengin ocuu misli bir forma gardrobuna sahip olmasndan hazzetmez: Hep o forma olsun ister. Fenerbahe deyince ince ubuklu sar-lcivert, Beikta deyince siyah ort beyaz forma, Galatasaray deyince paral forma deil midir bunun esas? (Ve Gztepe deyince, hl ara ara zuhur eden o enfes jokey usl drt damal!) Ne are ki, hep o forma romantizmi artk son nefeslerini veriyor. Bir giydiini bir daha giymeme ilkesi galebe almakta. Bunun sorumlusu malm: Futbolun ar derecede endstrilemesi. Somut sylersek: Forma reklamlar ve spor malzemesi reticilerinin tazyiki. Sadece 90 dakika boyunca sahada deil, her dakika medya tketicileri nnde arz- endam eden o formalar, reklam sektr iin itah kabartc bir 'mecra' tekil ediyor, onlar da formalar reklam panolarna eviriyorlar. Asrlk tarihi olan koca koca takmlar gslerinde nal gibi banka, araba, il ilanlaryla geziyorlar, iin ucunda para var. Kutsal formasna reklam ilitirmeyi reddeden Barcelona'nn bile artk her an teslim bayran ekmesinin beklenmesi, her sk futbolseverin iinde szdr. (imdi reklam zinhar kabul etmeyecei bilinen bir Athletic Bilbao kald.) Bu iin clkn kartan, Fransz takmlar ve reklamclardr: Fransz takmlarnn bisikleti fanilas gibi her kesine bir anons ilitirilmi formalar bir zillettir. Trkiye'de manzara ok daha utan vericiydi. Takmlar, yllarca, gslerine matan onbe dakika nce muvakkaten teellenmi gibi duran poster byklnde ireti ilanlarla dizildiler ime. Birka

yldr, reklamlar formalarla btnletirildi. Geri bu durum formalarn ve futbolun ticarlemesinin damgas olmas itibaryla zcdr ama eskisi de olacak gibi deildi! Beri yandan spor malzemesi reticileri, ki bunlar dev uluslararas firmalardr, modakonfeksiyon sektrnn mantyla alyorlar. Forma sattklar kulplere hemen her sene markalarnn fiyakasn ve yaratcln kantlayacak yeni bir dizayn, yeni bir ekil hazrlyorlar. Forma satma deyince, sadece kulbe verilen onlarca takm eofman dnmeyin: Telif-marka haklarnn iyi iledii yerlerde, taraftarlara ve futbolseverlere satlan formalar devasa bir pazar oluturuyor. (Manchester United formas mesela - mthi bir mal!) Nike, Adidas, Umbro, Puma vd., mterileri olan kulplere bir tek forma da deil, takm takm forma retiyorlar: Kendi saha mana mahsus forma, deplasman formas, derby ma formas vesaire... zellikle ngiltere gibi, taraftarlarn takmnn her eit formasna sahip olmay grev addettii yerlerde, iyi hslat demek bu. Bu piyasa ve konfeksiyon dinamiinin forma dizaynlarnda zevkli gelimeler saladn, klklar yarattn inkr edemeyiz. Ama ne oluyor? Gn gemiyor ki, takmlarn formalar tannmaz hale gelmesin. Dahas: 'Sahih' renkten uzaklamak zl olmaktan kyor. Formaya ahsiyetini veren renkler, batik iine benzeyen ebrul zppelikler arasnda yitip gidiyor. Arsenal'in mesela, bayraklam formasndan getik, krmz-beyazla alkas olmayan (sar-lcivert!) renklerle peydahlandn grebiliyoruz k tnelinden. Rakip takmla karmasn diye formalarna krmz kartrldnda cinnet geiren Beiktallar, bu sene siyahla beyaz (tevil edilecek yan var m bunun artk: siyah-beyaz yahu!) sulandran o gri ekle ne diyecekler acaba? Melezlik, 'ucu aklk', geikenlik, snrlarn erimesi... sosyal teoride, kltrde, dilde bamz gzmz stne ama aka deil, futboldan sz ediyoruz burada! (Bir parantez aarak, doymak bilmez spor malzemesi reticilerine bir istek param iletmek isterim: 1930'lu il 50'li yllarn forma estetiinin unutulmaz ayrntsn, gzelim yaka ukurlarn ihya etmeyi dnmezler mi acaba?) (kinci parantez: Beikta'n 100. yl formasnda bu emele nail olduk. Kara kartallar ampiyonlua giderken, Mill Kme ve ncesinden kalma o ukur bal yakalar olan formalar giydiler.) Son yllarn bir forma tasarm yenilii de, oyuncularn sezon boyu sabit forma numaras tamas ve srtlarna isimlerinin yazlmasdr. Bu uygulama, 2000/2001 sezonundan beri Trkiye 1. Ligi'nde de geerli. Zarar yok, faydas var. Bu usul, tribnlerdeki kim lan o 8 numara? sohbetlerine ya da inat cahillerin mesela 9 numara mit deil dris diye tutturmalarna gem vuracaktr. Lkin futbolculara tannan 1'den 99'a rakam seme serbestisi, bu iin de tadn karyor. Memleketlerinin plaka numarasn ya da uur rakamn srtna taknma, yan gsterme vs. peindeki Trk topular, futbol sahasn beyzbol alanna evirecek gibi grnyorlar. Ltfen bir kez daha dnsnler: 22'den (bilemediniz, geni kadronun takribi snr olan 28'den) byk numara futbolseverin gzn trmalar. 37 numaral bir futbolcunun varsa! karizmasndan ok ey kaybedecei ak deil mi? (Son parantez: Geti gitti, oktan altk buna. 1 numaral kaleci bile nadirattan saylacak neredeyse...)

Renklerin Rengi Sana yemin sana sz / Kr olaym yalansa / Demedi, demez gzme / Baka renkte iki gz (Seda Akay) Lige verilen aradan faydalanarak yine futbolun romantik bir esasndan bahsedelim: Renkler... Renklere gnl vermek, renk ak, renklerine balamak gibi kalplar bouna dklmemitir. Renkleri, bir futbol kulbnn sadece esvaplarna, d grnne damga vurmakla kalmaz, dikkatli bakarsanz, o takmn tarihi, huyu, karakteri hakknda da ok ey syler. Renkler, futbol kulbne rengini veren unsurlardandr.

Renklerinin ulvliine inanan taraftarlar bugn bunu dnmek bile istemezler ama, kimi kulpler renk tayfndaki nih yerlerini bulmadan nce baka bileimler de denemilerdir. Renkler, sanld kadar da ezel olmayabilir yani... Altay mesela, federe olmadan nce krmz-beyaz olan rengini, kuruculardan Nejat Evliyazade'nin nerisi zerine siyah-beyaz yapmtr. (Nejat Bey'in nerisinin de ok derin bir anlam yoktur dorusu: Belika'dayken oynad takmn renklerini teklif etmitir!) Ankaragc, ad gibi rengini de ok deitirmitir. Altnrs iken sar-yeildi, Anadolu-Turan Sanatkran Gc adn alnca krmz-beyaza dnd, nihayet malt- Harbiye adyla birlikte sar-lciverdine kavutu. Trabzonspor, dmanoca'nn ar bast ilk oluumunda sar-krmz, dmangc'nn ba ektii ikinci hamlede ise krmz-beyazdr. 1967'de iki camia arasnda uzlama salandnda, dmanoca'nn sar-krmzsmdan da dmangc'nn yeil-beyazndan da sarfnazar eden tarafsz bir bileim olarak bordo-mavi akl edilir. Bu tercihte bordoyla krmznn akrabalndan dolay bir dmanoca hilesinden kukulananlar olduysa da, bordo-mavi hamsiye atfla merulatrlr: Hamsinin gm mavisi ve gzlerinin bordosu. Beikta'n da hayatna krmz-beyaz balad malm. Krmznn karartlmasnn sebebi, Balkan Sava'nn strabyd. Harbin, aclarn ve mill mefahirin damgasn tayan baka renkler de var. stanbulspor'un renkleri, bnyesinde kurulduu stanbul Erkek Lisesi rencilerinin anakkale Savalarndaki ehitliini (siyah) ve gaziliini (sar) hatrlatmak iindir. Gaziantepspor'un krmz-siyah, Fransz igali dneminde akan kan ve o gnlerin karanln simgeler. zmir'in Birinci Dnya Sava arefesindeki kzm milliyeti atma ortamnda kurulan Karyaka'nn yeili Mslmanl, krmzs Trkl ifade etmek iindir. Galatasarayllar, kendi renklerini bir efsaneyle kudsletiriyorlar: Rivayet o ki, Gl Baba Padiah II. Beyazd'dan bulunduu yere bir okul yapmasn niyaz ederken, mstakbel Mektebi Sultan'nin erefine ona bir sar, bir krmz gl vermitir. Genlerbirlii'nin krmz-siyahnn da, kendilerini okul takmndan tart ederek bu kulb kurmalarna vesile olan retmenlerinin gnln almaya giden Ankara Sultanisi talebelerinin 'derdii' Ankara gelinciklerinden geldii rivayet olunur. (lk takmdan hayatta kalan son kii olan Ramiz Eren ise arda krmz-siyah kuma bulduklar iin krmz-siyah setiklerini hatrlyor! Ne yaparsnz, efsaneler hep biraz krlgandr.) Baz takmlarn renkleri de tabidir, memleketin doasndan, havasndan, suyundan alnmadr. yle tasarlanm olmasa bile, arm kuvveti gldr. skenderunspor'un deniz ve narenciye arml turuncu-mavisi gibi, spartaspor'un gl diyar hretine uygun pembe-yeili gibi, Giresunspor'un tabiat icab yeil-beyaz, Rizespor'un tabiat icab maviyeili gibi... Diyarbakrspor'un, karpuzundan mtevellit yeil-krmzs gibi ama onlar bu renkleri zaten sever! Demiryolcu takmlarnn kendine zg doal rengini biliyorsunuz: Demirspor dediniz mi, Adana'da da, Ankara'da da, Nusaybin'de de mavi-lciverttir. (Rahmetli Eskiehir Demirspor neden krmz-lcivertti acaba?) Tarada, uzlamann renkleri oktur. 1960'larda yerel takmlarn ittifak etmesiyle kurulan il takmlar, ya bir renk sizden, bir renk bizden usulyle ya da kavgay kesmek iin bambaka renkler uydurarak ed kuanmlardr. Trabzonspor'un yukarda zetlenen hikyesindeki gibi... Diyarbakrspor'un yeil-krmzs da aslnda kulbn harcndaki iki takmdan Dicle Genlik'in yeil-beyazndan yeilin, Yldzspor'un san-krmzsndan krmznn alnmasyla ortaya kmtr. Kocaelispor'un kuruluunda, Bespor'un yeil-beyaz ile zmit Genlik'in siyah-beyazndan beyazlarn atlmasyla, yeil-siyah renkler yan-yana gelmitir. Samsunspor'un renkleri mesela, kuruluunda yer alan drt kulb de kstrmeme maksadyla, hibirinin rengi olmayan bir ara zm olarak saptanmtr: Krmz-be-yaz. (1989'daki elim trafik kazasndan sonra buna siyah da eklendi.) Krmz-beyaz, Zeki Cokun'un letiim'den kan Futbol ve Kltr derlemesinde Sivasspor'u anlatrken belirttii gibi, ideal ara zmdr zaten. Trkiye'nin rengidir ya... (te yandan Sivas Belediyesi'nin Sivasspor'un tarihiyle ilgili yaymlad kitapta anlatlana baklrsa, Yiidolarn renklerini

karara baladklar oturumda bir ynetici tartmaya noktay u zarif latifeyle koymu: Krmz kanmz, beyaz karmz... Bu anekdotu, saolsun, zgr Topyldz nakletti.) yknmeyle alnm renkler de bulunur tarada. Kayserispor'un san-krmzsnda Galatasaray hayranlnn pay bilinir. Yozgatspor, karde kulp olduu Karagmrk'n krmz-siyah renklerini tevars etmitir. Bence ok sempatik bir hikye, Eskiehirspor'un krmz-siyahnn yks... Bunu da, Es-Es'lerin tarihini aratran zgr Topyldz nakletti: Eskiehirspor'u kuranlar, Mill Lig'in ardndan 2. Lig'i de ihdas eden Orhan eref Apak'a byk kran ve sevgi besliyorlar ve Genlerbirlii camiasyla zdelemi bu futbol stadna bir jest yapmak maksadyla, onun sevgili kulbnn renklerini benimsiyorlar! (Daha nce, Hava Kuvvetleri'nin ehirdeki varlndan ilhamla mavi-beyaz kuanmaya niyet ettikleri syleniyor...) Ana renklerin, krmz, beyaz, siyah, sar, yeil, mavi/lciverdin dndaki tercihler, size de ho bir srpriz gibi gelmez mi? Eskiden Hacettepe'nin dalgalandrd, bugn temsili Elaz'a dm efltun/mor ailesi mesel... Adanaspor'un turuncusu... Trabzonspor'un bordosu... Fiyakal bir duruu vardr byle istisna renklerin. Kede bucakta bu frapan renklerden daha nicesi salnmakta, nice uuk renk bileimleri sergilenmekte, bilseniz... Ben bu ehryini gen dostumuz Serkan Seymen'in yollad u listeden rendim: Kozanspor: Yeil-turuncu... Adana Kpr Yamaspor: Turuncu-filiz yeili... Khtaspor: Kahverengi-mavi... Afyon Yldrmspor: Yeil-mor... Ankara Dikmenspor: Viner-sar... Ankara Etlikspor: Neft-sar... Artvin Bakrspor: Yeil-kavunii... Burdurspor Pembe-mavi... Elaz afak Kombinespor: Portakal-lacivert... Nizipspor: Eflatun-turuncu... Davutpaa: Kahverengi-kavunii... Kadrga Genlik: Havamavi-viner... Emirgnspor: Vinersar... stanbul Kocasinan Genlik: Siyah-pembe... Kadifekale Genlik: Kavunii-mor... Glckspor. Sar-bordo... Rize Selimiye Genlik: Krem rengi-turuncu... Erzurum Orman Genlik: Yeil-bordo-kahverengi... Van Emniyetspor: Krmz-kurun... Padokta jokeylere bakar gibi oluyor insan. Renklerin genetik ifrelerinden sz aldnda, herkesin edecek ok ar lflar vardr. En arn Beiktallar syleyecektir tabii: Siyahla beyazn ar-duruluundan, asilliinden ve asalandan, bizatih renkler arasndaki kontrastn simgesi oluundan dem vuracaklardr. Fenerbahe tznde lacivertin asaleti, sarnn ise Fenerbahe'ye duyulan gptann ifadesi olduu yazldr. Oysa Ankaragc'nn kuruluunda sar kazanma hrs ve baar, lcivert ise g simgesi olarak tasavvur edilmitir. Genlerbirlii 1970'lerde 2. Lig'de srnrken, ona dayanma gc alamaya alanlar yle bir renk kozmolojisi gelitirmilerdi: Siyah: Tarih boyunca zafer, baar demektir. Siyah bir asil renktir, gururdur, inantr, vefadr... Krmz: Kan demektir, can demektir.. Velhsl, renk bir olsa da, mansna dair rivayet muhteliftir. Fenerbahe ve Ankaragc'nn sarya lciverde bitii anlamn farklla bakarak idrak etmeliyiz ki, her rengin kendi iinde yine ayr renkler sakldr! Her sar bir deildir, lcivertten lciverde fark vardr. Ahmet Turan Alkan, Karizma dergisinin 2002 yaz sonunda kan saysnda yazmt bunu: Fener'in sars 'kanarya sars' tabir olunan limon ve souk bir ton olmasna mukabil Galatasaray sars, derununda daha ok gizli krmz barndran ve bal kvamna az bir ey kalm tatl bir sar fraksiyonuna tekabl etmektedir. Dorudur. Ben de mesela Malatyaspor'un sar-krmzsn birbirine geip turuncuya alm gibi dnrm (kaysdan tr deil vallahi!); Gz-Gz'nkleri ise ngr ngr, cart sar, ciyak krmz... Ya da mesela Kocaelispor'un yeil-siyah sanki kopkoyu bir siyahla maviye alan bir derin yeilden mteekkil olmaldr da (nitekim Krfez'in nc rengi mavi); Denizlispor'un yeili i bir ide yeili, siyah ise srf ona ereve izen incecik bir siyah olmaldr. Sanki... Galatasaray, 100. ylnda, bu gibi speklasyonlara set ekecek bir kararllkla, kendi hususi krmzsn ve hususi sarsn tescil etmeye giriti: Vineye alan koyuca krmz ve turuncudan iz tayan sar... Galatasaray dergisinin ubat 2005 saysnda resmen duyurulduuna gre: Galatasaray krmzs %100 krmz ile %100 sarnn bileiminden, Galatasaray sars %94 sarya %8 krmz katlmasndan teekkl ediyor.

Renkdalk, genellikle bir sempati kaynadr. Renkda takm uzak akrabas sayan taraftarlar az deildir. Beikta'n 100. Yldnm dolaysyla Avrupa'nn naml siyah-beyaz takmlarnn katld bir turnuva dzenleme fikri, bu nsiyet duygusunu yanstmyor mu? Bu sempati, renkdalar rak diyarlarda ya da uzak kmelerde oynad zaman daha kolay tesis edilir tabii... Msabaka trafii kesiiyorsa, renk kardelii daha zordur. Dahas, renkdalk kskanlk nedenidir bazen... Taraftarlar, yani renk sevdallar arasnda, o renklerin sadece kendinde olmasn isteyenler de vardr. Ya da daha az sapka, kendi renklerine ortak kan baz takmlar hogren ama bazlaryla renkda olmay da zl addedenler... Bir Genlerbirlikli olarak syleyeyim: Es-Es'le renk akrabalndan -ayn kmede de olsak- memnuniyet duyarm (yoksa zaten Orhan eref Apak'n kemikleri szlard!), Antepspor'a da krmz-siyah asla ok grmem. Ama bu asil renklerin Yozgatspor'da ne aradn da yetkililere sormak isterim dorusu! Keza Vanspor'un krmz-siyahtan elini ekip glnn rengini kuanmasn da ok isabetli bulmuumdur. Ya ecnebi krmz-siyahllar? Milan...? Bayer Leverkusen...? Siyahn pek gstermese de Man. United...? Byle muazzam dnya takmlarnn krmz-siyah oluunda ilh bir iaret ararm elbet. Fakat her siyahn ayn siyah, her krmznn o krmz olmadn da hep bilirim. Herkesin rengi kendinedir vesselam!

sim-ehir Oyunu Futbol Federasyonu Hukuk Kurulu eski yesi smail zersin, Kayserispor'la Erciyesspor'un isim takas hakknda demi ki; Sen adn Ahmet'ten niye Mehmet yaptn demek gibi bir ansmz yok. Hukuken doru. Ama Ahmet ismiyle nicedir tandmz biri birdenbire Mehmet adyla karmza karsa, garibimize gider dorusu. Haysiyet kinci, alaylar celbeden bir isim deil idiyse deitirdii, onun ya gllgl iler gttn (miras davas falan) ya da kompleksli birisi olduunu dnrz. Futbol kulplerine birer 'ahsiyet' atfediyorsak, isimler nemlidir. Her gelen belediyenin tabelasn deitirdii lalettayin sokak isimleri gibi olmamaldr, futbol kulplerinin namlar. Trkiye futbol ortamnda zelil isim deitirme vakalar daha nce de yaand. Zeki ol bunu gzel anlatr. phesiz en nemlisi, soylu Hacettepe'nin bana gelendir. 1950-60'larn anl kulb, '80'lerde 3. Kme'de dirilmeye alrken, nce sponsorunun adn terkisine ald: Hacettepe Camuzoluspor oldu. Sonra, beteri geldi. Zamann Keiren Belediye Bakan Melih Gkek el koydu Hacettepe'ye ve onu kendi mahallesine tarken, bu gelenekli kulbn ismini bsbtn bakalatrd: Keirengc yapt! Bir sre sonra da bkt, kendi haline brakt. Gkek'in yeni oyuncan biliyoruz: Ankara Bykehir Belediyespor. Onun da adyla oynad: Bykehir Belediyesi Ankaraspor gibi uyduruk bir szdizimi peydahlad, Ankara'nn 'esas takm', alamet-i farikas gibi gzksn diye zahir... Kadim kulplerin can havliyle sarldklar sponsorlarn belasna takndklar mseccel markalara ya da irket donuna girip 'A..' kuyruu takmalarna da gnlm raz olmaz. Bir futbol kulb iin, doumunda kulana okunan ismi mbarektir. Asr- atikadan Vefa kulbnn sanrm '70'lerin sonu, '80'lerin bayd- bir aralar (ona ikbal de getirmeyen) bir messesenin himayesine girip 'Vefa Simtel' adn almasn, 'vefa' mefhumunun bana gelenlerin en ac timsallerinden biri sayarm. Ankaragc gibi, durup oturana kadar defalarca isim deitiren (Altnrs, Turan Sanatkran dman Yurdu, malt- Harbiye...) zel vakalar tabii mstesna... ok eski zamanlarda olmu bitmi, arkasnda bir tarih, bir hikye olan bir isim-ehir oyunudur o. ekerhill'in '60'larda ekerspor'a dnmesi de tatl bir inklptr. Lakin getiimiz senelerde, bir yksek ahsiyet olan PTT'nin isminin ve renginin Telekomspor'a tahvil edilmesi, tarihin affetmeyecei bir hoyratlk rneidir. Ankaragc deyince... Biliyorsunuz, tam ad: Makine Kimya Endstrisi Ankaragc'dr. Veya ksaltmasyla: M.K.E. Ankaragc. nsanlarn bilinen, arldklar adlar ile nfustaki ad kaytlar arasndaki farka benzeyen bir durum vardr burada da. Kmil futbolseverin, yeri geldiinde, bu gibi kulpleri medyadaki indirgenmi adlaryla geitirenleri tatl tatl paylayarak, onlarn tam adlarn bildirme malmatfuruluunda bulunma hakk sakldr. Ki, bu tam adlar gzel rayihalar da salarlar. Misal, Fransa'dan Bordeaux deyip getiimiz takm aslnda Girondins Bordeaux adyla Fransz Devrimi'nin rpertisini tar; son senelerde Avrupa'nn en parlak takmlarndan olan Olympique Lyon'un tam ad, Olympique Lyonnaise'dir... Sonra, Ulus Baker'den rendik ki, anl Dinamo Kiev'in otantik ad: Kiyevski Dinamo (Kiyef Dinamosu denmi oluvor). Yabanc takm adlar, dnyann hemen btn dillerinde, birbirleri iin mklt kaynadr. Hele telffuzu zor gelen isimler... Slav memleketlerinin takmlar, btn baka dilleri zorlarlar. lkesinin takmnn, Polonya'dan Dyskobolia Groclin Grodzisk'le oynayaca maa tayin edilen bir spikerin yerinde olmay kim ister? Eh, UEFA'da tur getii 2003/04 sezonunda Genlerbirlii de Avrupa medyasna az ektirmedi! Bir nefeste bir , bir ile baetmek zorunda kalan Frenk grtlaklar, ortalama olarak Cenclebilici gibi, Balkan mutfan

artran bir telffuzda karar klmlard. Mehmet Ylmaz'n, 8 Eyll 2004'te Zamann spor ekinde yazd gibi, takm isimlerinin beynelmilel dolamnn, corafya uuruna katksn da ihmal etmemek gerekir. Onun da dikkat ektii gibi, haritada Brezilya'nn yerini gsteremeyen nice kr cahil, yarm dzine Brezilya takmn, dolaysyla Brezilya ehrini bir rpda sayabilir. '60'l senelerde Mill Lig serpilir, Anadolu takmlar birbirlerinin ard sra skn etmekteyken, devrin futbol aristokratlar, bu nevzuhur takmlarn bir vilayetin sonuna '...spor' ilavesiyle oluan tekdze isimlerini, onlarn yapaylna, manaszlna, grgszlne, bir yozlamay temsil edilerine delil gsteriyorlard. stanbul'un ananevi semt adlarn tayan kulpler, sonra Altay, Altnordu, Genlerbirlii gibi mekndan azade isimler tayan kulpler, sahih neseplere, zel ahsiyetlere delalet ediyordu onlara baklrsa. Elbette aka sekinci, oka romantik bir bakt bu. Sekinci yanna asla, ama romantik yanna biraz anlayla yaklarm dorusu. Btn vilayetlerin 'taralarn', '...spor' ekli isimlerce temsil edilmeleri sahiden bir tekdzelik hissi veriyor, yar resm, brokratik bir hava estiriyor. Zeki ol'un syledii zere: Meydanlarn ounun Cumhuriyet, stadlarn ounun Atatrk adn tamas gibi... dar taksimatn hkmn, sosyal tarihin zerine yrten bir isimlendirme politikas... Oysa o 'vilayetspor'larn birounun mayasnda, zgn tarihlerin ve isimlerin yattn biliyoruz: Trabzon'un dman Oca'n ve Gc'n dnn. zgr Dal'nn Antik Sahaf Kitabevi Yaynlar'ndan kan 80 Yllk yk: Tarsus idman Yurdu kitabndan reniyoruz, Tarsus dman Yurdu yneticilerinin, 3. Lig'e alnma ilemleri srasnda isimlerinin otomatik olarak Tarsusspora evrilmesine nasl kararllkla direndiklerini -ve hrmet ediyoruz. Erciyesspor, bu bakmdan ho bir deiiklik olacakt dorusu, 1. Lig'de. Bu isimlerinde sebat etseydiler, 12 ylda be kez isim deitirdikleri maymun itahl gemilerini memnuniyetle unuturduk. Ama imdi ne oldu? Dar kafal eraf ideolojisinin emrinde bir vilayetilik oyunuyla tadn kardlar iin. Kayserispor ismi, Trkiye 1. Lig tarihinde bir asansr markas oldu bugne kadar. Eski Erciyeslilere hayrl olsun. Gerisini biliyorsunuz: Ertesi sezon, Kayserispor adn alan eski Erciyesspor da Sper Lig'e kt!

Nerede? Atatrk Stad'nda. Hangisinde? Tottenham Hotspurs, zel ilgi duyduum bir takm deil dorusu. Ama ah o stadlarnn ismi yok mu? White Hart Lane... Sanki bir Beatles arks! (Beyaz Karaca Geidi anlamna geliyor yanlmyorsam; Londra'da bir sokak ad ite.) Futbolun kutsal meknlar olan stadlarn isimlerinin de mhim olduuna inanrm. Belirli bir stad, herhangi bir stad gibi dnmemek gerekir. O yeri baka yerlerden ayran hususiyetler vardr, olmaldr; stadn ismi de bu hususiyetlerden biridir. Bir staddan zel ismiyle, bir ahsiyet gibi bahsetmek mnasiptir. Futbol romantizminin bir kymetidir bu. O yerin manev kuvvetlerine inananlar iin, futbol mistisizminin bir paras, ayrca... Della Alpi, Barnebeu, Highbury Road dendii zaman, kuru bir adres bildiriminden daha fazla ey syleniyordur. Oradaki atmosfer, oradaki tarih, o isimle kiileiyordur. (Sylemeye gerek var m; Juve ya da Real olmak gerekmez, her takmn kendince bir efsanesi vardr futbol leminde.)

Memleketimiz stadlarnda ise, stadlara isimleriyle zel ahsiyet atfetmekte ciddi mkllerimiz var. Dnn ki, Sper Lig malarnn oynand 18 stadn 18 ayr ismi bile yok! 5 adet stad, Atatrk Stad adn tayor: Diyarbakr, Rize, Kayseri, Denizli, Konya. zmir'e de Kahpe Bizans geldiinde Atatrk Stad'na tanlyor. Bursa, Elaz, Afyon, Sakarya'da... daha alt kmelerde: Mula, Aksaray, Eskiehir, Yalova, Bolu, ankr, Giresun, Adyaman, Siirt, Antakya, Nusaybin, Divrii, Afyon, sparta, Side, Burdur'da da Atatrk stadlar var. Sper Lig'in stad: Samsun, Ankara, Manisa stadlar, 19 Mays adnda. stad, ayn byk tarih ahsiyetin hatrasyla onurlandrlm: Beikta nn, Malatya nn ve Kocaeli smetpaa stadlar. Yozgat'n, ehir Stad gibi anonim adl bir stad var. Erzincan, Nazilli, Cizre, Ceyhan, Kars, Kilis, rnak, Hopa, Fethiye, Giresun, Bartn'da da stad adlar ayn. stanbulspor'un yerinin ad, souk bir tesis vurgusu tayor: Gngren Belediye Stad. Pek az stadn, kendine mahsus, kimselerle paylamadklar, zel isimleri var: Ali Sami Yen, kr Saraolu, Alsancak, Hseyin Avni Aker, Kmil Ocak... Atatrk Stad ismi niye rnein lkenin en byk (antsal) bir (veya birka) stadnn (Stade de France gibi...) ya da Mustafa Kemal'in hayatnda zel balarnn olduu bir yerin /yerlerin stadlarnda yok da, bu kadar ok yerde var? Atatrk Bulvar ad niye bu kadar oksa, ondan. Mutlu elik, insanda futbol zevki brakmayan kararlarna dnk ciddi eletirilere cevap verirken, lf nasl evirmiti birdenbire: Atatrk'e bile sz sylyorlar, Atatrk'e sz sylenen yerde Mutlu elik'e sz sylenmesinden ne olacak? Ne alkas var? Ne alkas var? Fakat ite bu alka kurma tarznn, bu muhakeme eklinin, bu isimlendirme politikasyla ok alkas var. Bu Atatrklk biiminden memnun olmayan Atatrklerin ifadesiyle: Merasim Atatrkl. Onun her yerde, iimizde... olduu mu gsterilmi oluyor bylece, yoksa Ondan baka hibir eyimiz olmad m? Atatrk adndan gayr da, Trkiye stadlarnn ezici ounluu, mill ve resm isimler tayor. 19 Mayslar, nnler. Mill ve resm isimler arasnda, hi deilse bir yerel balants olanlar ayrdedebiliriz: Adana 5 Ocak, anakkale 18 Mart, Ordu 19 Eyll, Ktahya Dumlupnar, Tekirda Namk Kemal, Tokat Gazi Osman Paa - sonra tabii Samsun'un 19 Mays'... Daha da iyisi: Mersin Tevfik Srr Gr... Resm ahsiyet, ama spor adam kimlii var. ok istisna ey bu, Trkiye'de: Bir spor tesisine bir spor insannn adnn verilmesi...! Guiseppe Meazza, Fritz Walter isimli stadlar imrenerek anyoruz. Stadlarn bulunduklar yerin adn taknmas, daha sivil, sempatik bir gelenek. ngiltere'deki stadlarn hemen hepsi, bulunduklar caddenin/sokan veya mahallenin adyla anlyor. Trkiye'de ismi byle konmu pek az stad var. ehir Stad adlandrmasn da bu gelenee dahil edelim mi? Anonim, biraz renksiz ama kendine zg bir tara tad veriyor, bu ad; ehir kulb gibi... Razyz. Ama bu ekoln yurdumuzdaki mmtaz temsilcisi, kukusuz, mimarisiyle de dnya tatls olan (balkon hari), Alsancak Stad'dr. Semtin ad, belirli bir yerin ad, bir zel ad. Ne gzel! Maalesef inanlmayacak kadar istisna olan bu sade ve gzel adlandrma uslnn bir deerli temsilcisi de, yllardr 1. Lig'den uzak olan Bakrkyspor'un o en atr enlikky'dr. Semtiyle mruf iki tanecik stadmz ydederken, Dolmabahe adn yitiriimize nasl yanmayalm? Uzun mddet Mithatpaa adna kartlm bir kimlik de tayan bugnk nn Stad'nn, o boaza nazr mabedin, o hatralar denizinin en yakkl ad, kukusuz Dolmabahe idi.. O ismi kaybetmek, yazk ve gnah oldu. Gelelim ahs ismini zel ahslardan alan stadlarmza. Bunlardan da fazla yok. Ama olanlar, en fazla gz nndeki stadlarmz arasndadr hi deilse. Aralarnda en yakkl ad, hi tartlmaz, Ali Sami Yen. Tfl ve hoyrat taraftarn -ola ki-kimmi 'lan bu Ali Sami Yen? sorusuna -elbette ters baklar eliinde- verilecek cevap, o veledin kulp romantizmini besleyecek niteliktedir: Ali Sami Yen (1886-1951), Galatasaray'n 1 numaral kurucusudur, aktif sporculuk dnda yllarca teknik ve brokratik yneticilik yapm komple bir spor adamdr. Kulbn kurucu babalarndan birinin adn tayan bir stad... nsan daha ne ister? te stadlarmzda grmek istediimiz grntler bunlardr. Galatasaray'n bir baka yneticisi, 1922-24'te kulp bakanl yapan Yusuf Ziya ni de Saryer'in stad adnda yaamaktadr.

Buna karlk gngrm Fenerbahelinin kimmi lan bu Saraolu? diye zevzeklenen kopile verecei cevap, Fenerlilerin en azndan bazlarnn gururunu o kadar da ykseltmeyebilir. kr Saraolu (1887-1953), Tek-Parti dneminin hain bavekillerindendir, o kopilin belki Salkm Hanmn Taneleri'nden bilecei Varlk Vergisi'ni kartan hkmetin badr, Biz Trkz, Trkyz ve daima Trk kalacaz. Bizim iin Trklk bir kan meselesi olduu kadar ve [en azndan] o kadar bir vicdan ve kltr meselesidir nutku nldr. Geri, mthi tutkulu bir Fenerbahelilii vardr, kulbe reislik etmi, mrnn son demlerinde, Parkinson hastasyken kendi kendine malara gelip gitmeye devam etmitir. (Bunlar, Grkan Hacr'n 2006'da kan Efe Bavekil adl biyografik romanndan okuyabilirsiniz.) Fenerbahe'nin nice kahraman, nice mitos retmi tarihinden, memleketin en gmbrtl stadna ad vermek iin zt- devletlilerinin seilmesini neye balamal? Kulp ynetimlerimizin Devlet'e olan derin ba(m)llklarna m? Saraolu, bu ba(m)lln timsali olmaya ok elverili bir figr: 1932'de, Kudili'ndeki lokali yanan Fenerbahe'ye 10 yl taksitli ehven deme artlaryla stad mlkiyetinin temin edilmesini salam; 1934'te Adalet Bakan'yken, ciddi bir cezayla kar karya olan kulbn bakanln stlenerek dorudan himayesine almt! Bir baka ahsiyet: Trabzon deplasmannn teki ad - Hseyin Avni Aker. Kendisi kimdir, eserleri nelerdir? Bir yre ocuu olan Avni Aker Bey (1889-1944), Trabzon'un ilk beden eitimi retmenidir, ilde yllarca spor yneticilii yapmtr. Kendini ehre bir stad kazandrmaya vakfetmi, bugnk stadn olduu arazinin istimlk edilmesini salamtr. Onun bu byk gayretine hrmeten, 1970'lerin bana hizmete alan stada Hseyin Avni Aker ad verilmitir. Hatrinaslk ve hemehri muhabbeti rneidir, sahiden zel bir isimdir. (Alternatif nerinin, stadn eski dmanoca kaptanlarndan Rza Kuu'nun adyla ereflendirilmesi ynnde olduu anlatlyor ki, bu seenekler, Trabzon'un futbolsever ahalisinin stad ismi dnmekte yksek bir uura eritiinin kantdr.) Bir de Antep'in Kmil Ocak' var. Kmil Ocak kimdir, eserleri nelerdir? Kendisi 1955-56'da Gaziantep belediye bakanl yapm, 1965-69'da Adalet Partisi'nden milletvekili seilmi ve devlet bakanlnda bulunmutur. Bu stad isimlendirmesinde siyas nfuz ve yerel politika tns var. Eh, bu da bir memleket gereidir, bir stadmz da byle oluversin!

yle Topu smi Olur mu? Az rastlanr acaip isimler... yerel isimler... yaygn isimler... modern isimler, geleneksel isimler... Futbolcu isimlerinin geni repertuvar da, renkli bir imge dnyas sunmaz m futbolsevere? Futbolcularn lkaplar zerine yazanlar oldu (mesela, Hakan Dilek). Ben, dz isimleri kurcalayacam biraz. Her futbolseverin hafzas, yllardr nnde resmi geit yapan takm kadrolaryla doludur. Krklar, yediler gibi uhrev bir ihtiramla zikredilen isim silsilelerine dnen kadrolar vardr. MetinAliFeyyazn zikrediliinde byle bir rperi yok mudur? Altn nesle yetien Gztepeliler de Ali-Kk Mehmet-alayan... diye dua okur gibi saymazlar m o isimleri? Bazense, merdan oyuncular yiter de akldan, fuzul bir topunun sadece ismiyle zihne kazk akt olur. Yaln Kk'n, komplo teorilerine dkn kamuoyumuz un akln iyice bandan alan onomastik (isimbilim) merakna sardracak deilim. simlerin imgeleri ve tnlar peindeyim daha ziyade. Malm, Soyad Kanunu futbolda hl tam anlamyla tatbik edilmiyor ama yle bir on senedir, soyadyla da anlma hakk kazand futbolcu milleti. Srtlarna bile yazdryorlar. Ayn adl oyuncular Byk-Kk diye ayrmak veya Ahmet I, II, III hatta Ahmet IV'l tasnif sistemi, geride kald. (Padiah numaratr, Beikta'n u Deli brahimli brahim kadrosuna iyi uyard aslnda!) Belki bir ilk idi; 1978/79'da Krkkalespor'un 1. Lig kadrosunda drt Mustafa'nn soyadlaryla anldn hatrlarm. Birisi, Mustafa Bakkal'd - Mesut Bakkal'n abisi! Bir trl Baran veya Welat isimli bir oyuncu karlamamasnn, Diyarbakrspor'un rengini soluklatrdna dair ikyetleri evvelce yazmtm. 1990'larda eyhmus, blgesel ismiyle krmz-yeil+sar bir flama gibi gemiti memleket futbolundan; kariyerini de Diyarbakrspor'un kaptan olarak tamamlamt. Ali, Temel, Dursun, dris... adlar da, Karadeniz takmlarnda baka bir rayiha kazanrlar elbette. 1970'lerin Samsunspor'unda Temel, yakyordu mesela. Trabzonspor'un efsane takm, buraya zg denemese de, yrede zel tns olan isimlerle dolu deil miydi batan baa? Hele ift isimlileri dndnzde: Ali Kemal, Ali Yavuz, Mehmet Cemil... (Sivasspor'da bir Ali Haydar grebilir miyiz gnn birinde?) Trkiye'nin isimler yelpazesinin kutuplan, slm referansl adlar ve modern-ehirli nevzuhur adlar, futbol ortamnda da temsil ediliyorlar. Birinci kutup kesinkes ar basar; futbolun snfsal ve sosyo-kltrel corafyasna ilikin bal bana ok ey syleyen bir gsterge (yazar dris zyol'un szyle: dedesinin ismini tayan ocuklar bunlar). Genlerbirlii'nin 1990'larn bandaki bir kadrosunda Ramazan, Rahim, slm yer alyordu. Tribn efsanesidir; bir Fenerli'nin, Genler karsnda bir trl gol bulamadklar bir mata yanndakine baksana zaten, ayet-el krs gibi takm! dedii nakledilir. Modern adlarn gururu, 1960'larda mill takma ykselen Hacettepeli Onursal'dr. simlerin soy kt de nemli. Tabii, Metin adl her topunun, Metin Oktay veya Sar Frtna Metin Tekin'in hatra ykyle de boumasn beklemek hakszlk olur. Geri slam upi, Galatasarayl Suat Kaya'y, Suat Mamat'n soylu hatrasndan azade dnemediini yazmt ama... simlerin futbolu ismi olmaya uygunluuyla ilgili nyarg ve sezileri yabana atmayn. Lkin boa da kabilir. Galatasaray'da parlak bir kariyer yapan Hamza Hamzaolu'nun zmirspor'dan gelip forma giydii ilk TSYD mann ertesi gn otobste tank olduum bir

sohbeti hatrlyorum. Delikanlnn biri, Hamza diye futbolcu ismi olmaz olum diye kesip atyordu. imdi de gen Cimbomlu Mlayim, ismiyle ilgili anlalabilir nyarglarla kar karya. zel armlarndan ve futbolcunun marifetlerinden bamsz olarak, sra dlklar hatta biriciklikleriyle ve gzellikleriyle hatrladnz isimler olmaz m hi? Ben, 70'lerden Giresunspor'un golcs Mazlum'un, Boluspor'un orta saha oyuncusu Vadi'nin, Altayl Zinnur'un adlarn hi unutamadm. 1990'larn banda gen len Gztepeli Atalay'... Halen Saryer'de oynayan Hakikat'i de unutmam. Futbolcu isimleri, dnyadan habersiz bebelerin kaderine hkmedebilir. Doan olan ocua takmnn o hafta gol atacak oyuncusunun adn nianlayan pederah treyi bilenler vardr. E, her takmn kadrosunda, annelere ve sair akrabaya -hatta bizzat babaya!- souk terler dktrecek isimler yer alabilir. Teknik direktr Sadi Tekeliolu'nun www.alkaralar.com sitesindeki olayn okuyun mesela. Oluna ilk gol atacak oyuncusunun adn koyacana sz vermiken ve Olkan'dan gol beklerken, nce Hayruddin'in penalt karmasyla boaz dmlenen, sonra hi hesapta yokken yedekten oyuna giren rahman'n gol akmasyla dnyalar bana yklan bir babann hikyesi... Adanaspor'dan, 2005 yaznda 2B'deki Osmaniyespor'a geen Tanl'a selm ederek bitirirken, kendisine u mesaj yollamadan geemeyeceim: yle futbolcu ismi olmaz!

Gol Sevinleri Zaten hatrlamaya yam yetiyor da, futbol belgesellerinde rastladka iyice fark ediyorum: Eskiden ne tatl, ne ocuka sevinirdi futbolcular! Pele, Di Stefano, Eusebio hazretlerinin, bayram ocuklar gibi, kollarn kaldra indire zp zp zplaylar, kocaman kocaman glerek, ne gzel! Geirdik hrsndan ok, ne gzel attk neesi, yeniyoz valla sevinci... stn gelme, zoru baarma hrsnn tezahr ettii anlar da yok deil tabii: O zaman da uzuun koular tutturulur, yumruk havada ya da dizst km yakarrcasna baran adamlar grrsnz. Benim favorim, Marco Tardelli'nin 1982 Dnya Kupas finalinde Almanya'nn mukavemetini kran gol attktan sonra o kendinden gemi kouudur, az koskoca alm,

gzlerinin ii iiyor, bir doum ya da bir lmden dnme haberi alm gibi kendinden gemi, kollar oh be oh be, Allahm sana krler olsun temposunda dizginsiz savruluyor... Bir deli divane hrs, ama temiz bir hrs, sahici bir hrs, salih bir hrs, iyi yrekli bir hrs, sevinli bir hrs... Bu naif sevinme tarzn 1970'lerde, bilemediniz 1980'lerin banda braktk. Epeydir, futbolcu tayfas, hrstan ok hnla seviniyor. irkin, dengesiz bir ergen olan ocuu zalimliinin rts var gol sevinlerinin zerinde. Envai eit geirdik... koyduk jestini yine hogrebiliriz de, bunlar daha ziyade geirdim... koydum suretine brnyor ve bu da pek tat karc. Yeni zamanlarn gol sevincinde, golc takmndan te kendi hesabna seviniyor. Gol annda, gnl gz takm arkadalarna kapanm, narsizmini kutluyor. Bunun doruu, son bir iki ylda ortaya kan bir stil: Parmayla kendi gsn ya da formasnn ense kkndeki ismini gstermek. Nasl attm ha, ben attm, ben ben ben! Tamam koum, senden by yok, hell sana bu yollar... da ne yani? Ne yani! Kendisini kutlamaya, sarlmaya koan arkadalarnn arasndan rugbici gibi syrlp tek kiilik gsteri yapmaya koan oyuncu manzarasndan da hibir vakit hazzetmedim. Gitsene arkadalarnn yanna! Gol takm atar. apkadan tavan kartan sololarda bile byledir .bu. Eskilerde, beraber sevinme esast. imdi, yumak olmak iin nce gol atann kendine hayranlnn yatmasn beklemek ya da kamaya alrken yakasndan tutup alaa etmek gerekiyor. Beraber sevinmelerde de gsterisellemi, sahneye konmu bir mizansen kokusu alyorsunuz. Galatasarayllarn halka olup hobara hobara zplamas rnein. Ki onda geen sene yine sahici bir takm cokusunun izi olduunu teslim etmeliyiz. Timsah yry gibi numaralarsa, zgn olduunda, ilk ktnda gzel de, taklit edildiinde saslayor. Vah bir gzellii olan bir sevinme biimini de hayrla yd edelim bu arada: Tribnlere koup parmaklklara trmanmak, bir sredir resmen menedildi biliyorsunuz. (Onca byk ma deil de, UEFA'nn balang turlarnda bir mata, OFK Kreta [Girit] oyuncularnn Atletico Madrid'e gol attktan sonra kale arkasndaki 4-5 kale boyu parmakla lgnca trmanlarn hatrlyorum.) Seyirciyle btnlemenin has bu usuldedir. Elbette her sefer yaplacak ey deildir, topularn ve taraftarn hislerini helak etmenin anlam yok, lkin lmcl ve halaskar bir golden sonra kesinlikle haktr. Nitekim iin o raddeye geldii anlarda, cezay mezay boverip koulur yine tribnlere. Yeni devir ferd sevinlerin en byk zellii, nceden kurgulanarak, mizansen olarak sergilenmesi. Topulara stil yaratacaklar, yaratclk sergileyecekleri bir marifet kaps ald dnlebilir, liberal bir maden bulunabilir burada. Bir sr numara var: Gol atann asistiye ya da bir arkadana ayakkab boyatmas, Bebeto'nun beiini sallamaca, acaip suratlar taknmaca, korner direiyle poz vermece, tirtn kafasna geirmece, ar ekim komaca, tribndeki ya da evindeki eine/nianlsna 'hitaben' yzn pmece, elini kulana gtrp duyamyom iareti yapmaca ya da parmayla sus iareti (sustunuz mu ibneler? mansna)... Ve tabii cool sevinler, ilh bir ie dnklkle bo bo bakarak (Romario... Henry... Pascal Nouma...) imdi Sivasspor'un menajerliini yapan Blent Uygun'un, Fenerbahe'deyken gol attktan sonra hazrola geip asker selm verii, sevimsizliin doruuydu. Zaman'n spor ekinin 13 Nisan 2005 tarihli saysnda Blent Uygun, bu selm Bakan Gven Sazak'n istei zerine vermeye baladn sylemi. Her halkrda, sevimsizdi. Pascal Nouma'nn kariyerini nih olarak bitiren skandal da hatrlardadr: Fenerbahe'ye att golden sonra, elini ortuna sokup azck kendiyle oynayarak sevinmiti... Bilmez miyim, zamann ruhuyla ilgili, bu deiim. Rekabeti tazyik, bireysel performans basks, hazc-tketimci kltr, hayatn her alannda insanlar kendi menfaatine dryor, yalnzlatryor. Bu lemde sevinmek de byle olur. Haset verir gibi, bir numara evirip keyi dnmenin arsz ve saldrgan zafer duygusuyla.

te yandan, futbol elence endstrisinin dev bir sektr olduka, yetenekli futbolcu mahalledeki abi olmaktan oktan kp eriilmez bir sper yldz statsne ykseldike, gsteri performans nem kazanyor ve bu bakmdan topularn artistlii de makbul oluyor. Nitekim kameralarn yakn ekimini hesaba katar bu stiller, ekran muhatap alr. (Tamamlamas kendisine reva grlmeyen 1994 Dnya Kupas'nda Maradona Yunanistan'a gol attktan sonra nasl muhatap almt ama kameray! Televizyon vastasyla dnyaleme grn lan grn lan! diye baryordu byk stad. Ama bir yandan da o kamerann ahsnda, futbol endstrisinin egemen smrgen glerine kafa atmyor muydu?) Evet, dnya byle. Olsun, ben yine de takmm bir gole salih bir hrsla, temiz bir neeyle ve takmcak sevindiinde, ilveten sevinirim. Ve kr ki gol sevinlerini sahici klan otantik coku anlar sklemez futboldan. Fark kapatan takmn sevincini arabuk geitirip topu filelerden avlayarak alelacele santraya kousunu stilize edemezsiniz - onlar onu yle yapacaktr. (Fark kapatacak hali olmayp hrs simlasyonu yapanlar da kamaz gzmzden, ona gre!) Bir son dakika golnn sevinci, gariban takmn favoriye/bye kar att goln sevinci ok zaman sahici, temizdir, cmleten paylalr. 2005 yaz sonunda, uyuz bir TSYD manda, ssz tribnler nnde oynanan GenlerbirliiAnkaraspor manda, Genlerbirlii'nin 2. Lig B kategorisindeki pilot takm ASA'ta yetien Mehmet akr'n att golden sonraki seviniini hatrlyorum. T teki kalenin yaknlarna kadar bir kou tutturmu, o tenhada oturmu yaknlarn, -belki ailesini-, selamlamaya gitmiti! Ne 'temiz', ne 'amatr' bir sevinti... Hayrl gol sevinleri olsun!

Sokak Futbolu Yiiter Ulu, bir yazsnda gen erkek milletinin yaz aylaklndan bahsediyordu. Gn boyu merdivende, duvar stnde pineklemelerinden, arada yalandan ma edip yine pineklemelerinden. O yalandan ma etmek var ya... ok ciddi bir ey olabilir aslna baklrsa! Ki zaten birok velet iin yledir. Daha dorusu yleydi. Arsada bile deil, sokakta oynanan kara dzen futbol... Henz mahalleler varken, insanlar-yayalar sokaklarda daha fazla hkmranken, trafik bu kadar vahi deilken... Hl da lm deildir sokak futbolu. Bilhassa kibar muhitlerden uzaklatka hl grebilirsiniz, talar ve giysilerle yaplm kalelerle, ou gnlk kyafetlerle, araba geerken sinir iinde mola vererek top peinde debelenenleri. Sokak futbolu, epeydir, bir nostalji konusu. dmanla, eitimle kazandrlmayacak, ancak sokak karambolnde renilebilecek becerilerin, reflekslerin arlk yklp gitmi okulu gibi tahayyl ediliyor... Bir kayp futbol cenneti gibi... Lkin o cenneti batan kurmaya alanlar da var dnya zerinde. Hatta sokak futbolunu ihya etme hedefi, dnya apnda bir projeye dnme istidad bile gsteriyor. yi almclar ve top cambazlar yetitirme maksadyla deil, sosyal bar ve muhabbet maksadyla... Bu fikir 1990'larn sonlarnda Kolombiya'nn Medellin kentinde dodu. Bir grup sosyal hizmet uzman, genleri uyuturucu mafyasnn etki alanndan kurtarmak, birbirleriyle lmne rekabet iindeki mahalle etelerindeki delikanllar arasnda dostluk kurmak amacyla, sokak futbolundan yararlanmaya karar verdiler. Sokak sava yerine sokak futbolu iaryla, Futbol pra la paz (Bar iin futbol) projesi olutu. Projeyi balatanlar, sokak futbolunun, kendini ve bakalann tanma, iliki kurma, sorun zme gibi hayatta lzm olan becerileri, oynaya oynaya renmeye yardmc olabilecei kansndaydlar. Dzenledikleri organizasyonlarda, sokak futbolunun kurallarn, insanlar birbirleriyle ilikiye gemeye mecbur brakacak ekilde koydular: Kz-erkek kark oynanyor. Kurallar her matan nce iki takm birlikte saptyor. Zaten sokak futbolunun doasnda vardr ya bu: 'sahann koullarna, byklne gre hayal izgiler saptanr, ta ve kornerin olup

olmayacana karar verilir, hangi mesafeden ut ekmenin caiz olduu, kalenin st direk hizasnn nere olaca, duruma gre tayin edilir. te Medellin projesini yrtenler, sokak futbolunun bu deiken kurallln, katlmclar birlikte kural koymaya, bunun iin mzakereye tevik etmek iin kullandlar. Hakem de yoktu. htilafl pozisyonlarda takmlar konuup anlaarak bir karara varmak durumundayd. Projeciler, balangta her takma, bu tartmalarda yardm eden bir kil abi ya da ablay takm by olarak atamlard. Bu arada, rakibin gollerini de alklamak gibi treler icat edildi. Medellin projesi ok baarl ve popler oldu. imdi her haftasonu kentte yaklak 300 takm sokaklara dklyor bu organizasyon erevesinde ma yapmak iin! Sahiden, birok mahalle arasnda bar saland. Futbol oynarken tant dman mahalleden kzlarla-olanlarla evlenenlerin bile olduu anlatlyor! Alman Parlamentosu kinci Bakan Antje Vollmer, bir Kolombiya ziyaretinde haberdar olduu Medellin projesinden ok etkilendi ve bunu Almanya'nn dou eyaletlerine uyarlamay dnd. Geen sene Brandenburg'da, rkl ve yabanc dmanlna kar, Hogr iin Sokak Futbolu projesi balatld. Federal Genlik Bakanl'ndan 1.2 milyon avro, eyaletinin bakanlndan 1 milyon avro ayrld bu ie. Ekim'de, 200 ocuun katld elenceli bir turnuva dzenlendi. Antje Vollmer bu iten ok heveslenmi. Albert Camus'nn nl Medeniyet zerine ne biliyorsam futboldan rendim szn anyor. Yeni hedefi, rgtlenmeyi geniletip, 2006 Dnya Kupas'na refakat edecek bir Sokak Futbolu Dnya ampiyonas dzenlemek. Bu projeyi destekleyen bildik bir isim var: Jrgen Klinsmann! Almanya'nn bir dizi kentinin sokaklarnda, avlularnda oynanacak bu turnuvaya, btn dnyadan, lkeleri, ehirleri, kasabalar, kyleri temsilen sokak futbolu giriimlerini armay dnyorlar. Evcilletirme teebbsleri olarak da grlebilir elbette bunlar. Sokak futbolunun vah doasn kafese kapatan, onu yapay bir projeye dntren giriimler... Evet, var byle bir yan. Ama sadece o yan m var? Baka bir futbol neesinin yaratlmasn salayabilir, salyor bu projeler. nsanlk nmna bir fayda saladna, salayabileceine de itiraz edilmeyecektir herhalde. Hele bir de arada srada urada burada birka soka trafie kapatmaya yarasa...! Son bir not: stanbul'da da Kadky Genlik Merkezi'nin benzer ilgileri olduunu duymutum!

Kumda Oynamann Endstrisi Acemilere, bir ii ocuk oyunca zannedenlere sylenen ar lftr, malm: Sen git kumda oyna... Ama siz kumda oynamay bir de top erbabna sorun bakalm! Plaj voleybolu hi de kumda oyna diye alay edilecek hafiflikte deildir. Voleybol haydi neyse de, kumda futbol oynamaya kalkmak, olacak gibi deildir. Topla teebbs edilen hemen her hamle baarszla mahkmdur, hemen hibir hareketi niyet edildii biimde icra etmek mmkn deildir. Kum, en kt zeminden de kt bir bataklktr. ut ve paslarn akbeti mehuldr; hele naylon bakkal toplan, acaip gzerghlar izer. are, her durumda, her zaviyeden ve her mesafeden kaleye vurmaktr. En byk talih, topun havalanp vole frsat verecek seviyede szlmesidir. Kumda en garantili messir fiil, voledir. Fevkalde karadzen bir oyundur, kumda futbol. Evet, kum futbola zinhar elverili deildir ama ocuk milleti yine de kumda futbol oynar. evresi deniz dnda hibir izgiyle snrlanmam engin kumsalda, sarho edici bir kemeketir o. Tam yaz halidir. Bir de Brezilyallar teden beri kumda futbol oynarlar. Zaten Brezilyallarn mill hasleti deil midir, mmkn olan ve olmayan her zeminde futbol oynama cehdi? Alex Bellos'un Literatr Yaynclk'tan kan Futebol: Brezilya Yaam Tarz kitabnda bu cehdi okuyabilirsiniz. Futsal var, yani salon futbolu... Amazon Nehri'nin iinde, ayaklar bala gmlm oynanan futbol var... Otomobillerle top srerek oynanan otobol var... Hepsinin de tutkunlar, ustalar, turnuvalar var. Brezilya'nn muhtelif futbollarna baktnz zaman, bildiimiz futbola baknzda bir kayma olacaktr: ki takm halinde topu ayakla oynayarak rakip kaleden ieri sokma oyunlar iinde herhangi biri olarak greceksiniz bizim malm oyunu. Tpk insann memeliler iinde herhangi bir memeli olmas gibi... Plaj futbolu da Brezilya futbollarnn belli ballarndan biri. Futebol kitabnda da anlatld gibi, 1950'li ve '60'l yllarda en parlak dnemini yaayan plaj futbolu, tpk sokak ve arsa futbolu gibi, parlak yldzlarn yetimesinde rol oynam. Ancak son yirmi ylda, kumsallarn ar kalabalklamas sonucu, snklemi. Yine de Brezilya'da plaj futbolu (Futebol de Areia) kurumsal bir ereveye sahip. Hatta bu kurumsallk, son on-onbe ylda plaj futbolunun dnya apnda endstriyel bir etkinlie dnmesinin ekirdeini oluturmu. 1992'de oluan ve 1993'te ilk uluslararas profesyonel turnuvay dzenleyen BSWW (Beach Soccer Worldwide - Dnya apnda Plaj Futbolu), Amerika ve Avrupa'da rgtlenmi. Trkiye de dahil birok yerde turnuvalar dzenliyorlar. FIFA tarafndan tannmak iin yrttkleri kulis hayli ilerlemi durumda. Oyunun resm biiminde tabi kurallar var. Sre ve alan kstl. En tehlikeli pozisyon serbest vuru, nk baraj kurmak yasak. Ustalam, profesyonel oyuncular var. Tmyle bir gsteri olay. Nasl bir gsteri olay ve nasl bir endstri olay olduunu, Schalke 04 kulbnn bu yaz iin yapt plaj futbolu organizasyonunun duyurusundan anlayabilirsiniz: Geni plajlar, gneten yanm vcutlar, ritmik mzik ve akrobatik futbol. Plaj futbolunun keyfine Schalke'de varn. Kokteyller, scak mzik ve barbek eliinde sizi Brezilya top sanatnn dnyasna gtryoruz. Sanal plaj futbolu oynamak iin zel bilgisayar oyunlar var, plaj futbolu ortamna mahsus bir giyim-kuam modas var. Klarnda kara donlarla, kumlan savura savura, uuan naylon topu kovalayan kabak kafal bebelerin deli neesi nerede... beach soccer keyfi yapan kara gzlkl bandanallarn stilize srt nerede?

alma Kamak, almdan Kamak Yaz aylarnda olan ocuklar ne yaparlar? Biroklar, mmkn mertebe top oynarlar. Mahallede ya da yaz futbol okulunda. Futbol okuluna gidenler, top kontrol, koordinasyon bilgisi vesaire renirler. Mahalledekiler ise, namtenahi alma kaarlar. alm, karadzen top oynamann en enlikli bir unsuru, futbolun vahi doasnn bir parasdr. Daha dorusu, modern futbol anda yle saylyor. Aslnda alm, futbolun medenleme srecinin bir olgusu idi. Futbolun, bugn Amerikan futbolu da denen rugbyden ayrmasyla yaplabilir hale geldi ancak alm. Ondan nce, tekme atmak, rakibi itip kakmak, sarlp indirmek serbestken, mmkn myd topu alp srp gitmek? Faul icad olup oyuncularn fiziksel temasna kurallar getirilmesi, ut ekmek ve komak gibi kuvvet gsterilerinden baka tr maharetlerin ne kmasn salad. Top srme ve alm becerisi de

bunlardan biriydi. Hatta belki balcas... Onyllar boyunca, dnya futbol yldzlar, ncelikle usta almclard. kinci Dnya Sava'ndan, zellikle 1954 Dnya Kupas'ndan sonra modern futbol ekillenmeye balayp, fizik kuvvet ve taktik rgtlenme arlk kazandka, alm becerisi eski bysn yitirdi. Eski moda, fuzul, hatta abes bir sirk numaras gzyle grlr oldu. alm verimlilik drc bir ilkellik olarak grenlerin banda, elbette Almanlar vard. Almanya'da kk ya kategorilerinde altyap hocalar, topla fazla oynayan oyuncuya annda oynama! ver artk! diye hykrrler hl. almn Almancasnn (fummeln) anlamlar, modern futbol ideolojisinde gnah gibi lnetli ve gnah gibi cazibeli bir yeri olan bu messir fiilin nasl tahayyl edildiine dair ipular veriyor bize. Fummeln, Flamanca kkenli bir szck. Byk Szlklerde, anlam saylyor: 1- Elleriyle yoklaya yoklaya bulmaya almak. 2- Bir eyi zar zor bir yerden bir yere tamak. 3- Okamak, ellemek, oynamak. alm, byle bir ey ite; daha dorusu byle bir eyler... Yerine gre, bunlarn biri veya teki. Yerine gre, hepsi. Bazen elleriyle deil de ayaklaryla tabii, yoklaya yoklaya rakip oyuncuda veya defansta bir gedik aranmak... Bazen, hakikaten, topu dke saa bir yerlere srklemek... Ama nc anlam, hep sabit sanrm: Ellemek, oynamak, okamak... almn, yapanda da izleyende de bir ehev zevk uyandrd kesin. Nitekim, dar alanda koparlan bir alm tufan, oyuncuyu birbirine dolayan bir vcut aldatmacas ya da rakip savunma hatlarn kap geer gibi ekarte eden bir slalom kousu, en ultramodern futbol nizamlarnda dahi seyirciyi ayaa kaldryor, tribn uuldatyor, televizyoncular tekrar ekimler yaymlamaya sevkediyor. Maradona'nn 1986 Meksika Dnya Kupas'nda ngiltere'ye att goln ncesindeki o 60 metrelik slalomun, dnya futbol tarihinin en ahane on manzarasndan biri olarak kalaca kesin deil mi? Dahas almn, modern futbolun yeni evresinde lzumlu bir i, hatta zorunlu bir beceri olarak yeniden itibar kazandn da syleyebiliriz. Birok futbol adam unu sylyor: Temponun olaanst artt ve takmlarn imara alan arazide parsel kapatan mteahhitlerin hrsyla alan daraltt oyun yapsnda, asgar bir alm becerisi, art oluyor. Topu dar alanlardan esenlie kartmak iin, sahaya yerleim dzeni ve pas mekikleri her zaman yeterli olmayabiliyor ve o karambolde adam geerek aa kabilen oyuncular zel bir deer kazanyor. Bu car ilemler iin, alm yerine modern bir ifade kullanlyor biliyorsunuz: Adam eksiltmek. levsel ve arasal bir tanm bu. Hareketin kendi estetiini deil, satran benzeri bir dizili ve karlkl hamleler msabakasnda tad stratejik deerini gzetiyor. Zaten adam eksiltmek, ancak eksilen rakip ve boalan alann behemahal muayyen bir i iin deerlendirilmesi durumunda deer kazanyor. Adam eksiltenin, adam eksiltmi olmann zevkiyle eriyip gevememesi, adam eksilttikten hemen sonra ataca utu veya verecei pas hesaplam olmas bekleniyor; zaten adam eksiltme ameliyesi de ancak o ut veya pas uruna meru saylyor! Oysa alm, biliyorsunuz, sahann neresinde ve ne iin yaplyor olursa olsun, kendi bana deerlidir. Memleketimiz, geleneksel olarak, alma kaan bir futbol kltrne sahip. Zaten kltrc futbol yorumlarnda, alm, bir Akdeniz ve Latin olay olarak konumlandrlyor. Fakat son yllarda Trkiye futbolu bu bakmdan da modernleti. Rakibinin gbeinden topu geirmeye alan ya da (Okan Ko gibi) karsna bir rakip almadan topla yola koyulamayan oyunculara tribnler tepki gsteriyor. almdan, adam eksiltme modeline gei var. Memleket futbolundaki ilerlemede bu geiin zel bir yeri var: Dar alanda hzla adam eksiltebilen (ve ortaya kan ksa zaman ve alan boluunu olumlu biimde deerlendirebilen) yere yakn adamlar, Eurosport yorumcularnn sempatiyle izledii the Turksun almet-i farikalarndan biri deil mi?

htiyar Kurtlara... Ve Blent Korkmaz'a Sayg 1991'de Avrupa ampiyon Kulpler ampiyonu olan Crvena Zvezda'nn (Kzlyldz) o altn neslini hatrlyor musunuz? Mihailovic, tojkovic, Savicevic, Mijatovic - ite o adamlar... Onlardan biri, bir etnik gaddarlyla bakan Sinisa Mihailovic bugn 37 yanda, Inter'de oynuyor ve hl o gaddarlkla frikik atyor. O adamlardan daha gsterisiz ama azam faydal bir bakas, Vladimir Jugovi'i hatrlyor musunuz? Kzlyldz'la Avrupa ampiyon Kulpler Kupas'n, Juventus'la ampiyonlar Ligi Kupas'n kaldrmt. Bugn, 36 yanda, Alman 2. Ligi'nde Ahlen takmnda futbol oynuyor. Kzlyldz menajerlik nermi kendisine, daha ok gencim, top oynamak istiyorum deyip reddetmi. Bursasporlu Vahit'i hatrlar msnz? 1974/75 sezonunda Avrupa Kupa Galipleri Kupas ikinci turunda Dundee United'e 40 metreden att gol, '70'lerin en rpertici mill hikyelerindendi. Deli Vahit naml bu futbol emekisinin, 50'li yalarna kadar Bursa amatr kmesinde cokuyla top koturduu bilinir. Uche'yi zaten tanyorsunuz. 40'na merdiven dayam 'cool' Nijeryal, stanbulspor'da 10 ma oynad 2005/06 sezonunda, hatta geen sene bir de gol var. Sonra, Ankaragc kaptan Hakan Kutlu. 34 yandaki bu dik bakl fedakr stoper, sekiz yandan beri Ankaragc'nde. Ziya Adnan'n letiim Yaynlar'ndan kan nk Biz Ankaraglyz kitabnda yer alan syleisinde anlattna gre, hasta bir Ankaragl olan abisi tarafndan yazdrlm altyapya. 1988-1989 sezonunda A takma ykselmi, o zamandan beri sar-lacivert ikinci derisi olmu. Kulp tarihinde en uzun sre forma giyen oyuncu rekorunu krm. Ankaragc 2005/2006 sezonu banda onunla menacer-futbolcu szlemesi imzalad. 30'lu yalarnn ortalarnda sahne almaya devam eden bu kdemli futbolcular, zel bir saygy hak ederler. kuaktan meslektalaryla birlikte oynamlardr. Yeniyetmelik anda onlar hayranlkla izleyen futbolseverler oluk ocua karp salar krlatnda, onlar hl sahadadr. Yalanmann en salam belirtisi, futbolcularn artk hep yaa senden kk olmasdr demiti bir ahbap. Bu kdemliler sayesinde yalanma eii biraz ykselir - biraz da gptayla bakarsnz ihtiyar delikanllara.

Hakan Kutlu rnei, baka bir nesli tkenen tipolojiyi hatrlatyor bize. 'Eskiden', yani onbeyirmi yl ncesine dek alktk buna. Her takmn demirbalar olurdu. Altyapdan yetimi, orada doup orada bym, oradan emekli olmu, lf olsun diye deil sahiden simgelemi kiiler. Tara takmlarnda, yrenin ocuklar. Sadakatten sz etmeyi hakaret sayacanz kadar zdelemilerdir bu tipler takmlaryla. Taraftarn sahaya inmi hali gibidirler. Futbol endstrisi, sadece sahada deil saha dnda da artan temposuyla, hep yeni ehreler isteyen 'halkla ilikiler'iyle, menacerlerin bitmek bilmez 'araylaryla', kymet vermiyor artk byle istikrarlara. Hibir futbolcu bir yerde yllanmyor. Trkiye'de bu nadir tr ('yerinden' ayrlmayan ihtiyar kurt) iinde Blent Korkmaz'n zel bir yeri var. Blent Korkmaz, 2005 yaznda 37 yandayd ve hl mthi bir itahla futbol oynamak istiyordu. Jbile tekliflerini iitmeyeyim diye, yneticilerin telefonlarna kmadn yazyorlard basnda! Tam Saha dergisinin Haziran 2005 saysnda yaymlanan syleisinde, fiziken gayet iyi durumda olduunu sylyordu. Gngrmlerin gen oyunculara aktaraca tecrbe, yerini baka hibir eyin tutamayaca bir deerdi ona gre. Milan'n hl arada srada Costacurta'y oynatmasndan, belli ki akl ve gnl kamaarak bahsediyordu. 2001/2002 sezonunun ardndan kendisiyle yaplan bir syleide, Avrupa'dan ald tekliflerden bahsederken, tercihinin ngiltere olduunu sylemiti Blent Korkmaz: nk ada futbolu benim karakterime ok uygun. Hakikaten de yle! Premiership'te oynarken izlemek isterdik Blent Korkmaz'. ngilizin spikerini what a wonderful tackle diye nletmesini, tribndekilerin onun ikili mcadelelere daln huu iinde yeeaaaah lklaryla kutsamalarn grmek isterdik. Kim bilir, belki de 38 yanda, Blackburn'de... 40'larn, 30'larn ve 20'lerini sren Galatasarayllar iin, ancak babalarndan dinlemi olabilecekleri kadar mitolojik bir figr, Blent Korkmaz. Her eyden evvel, 12 yandan beri Galatasaray formas tayor. Fatih-Edirnekap'nn arsalarndan gelip, Galatasaray futbol takmlarnn her kademesinde oynad: 21 ya alt, amatr, 3. Lig... zaman zaman da ayn hafta iinde bunlarn birkanda birden. 19 yanda, Derwall-Denizli dneminde A takm formasn giydi. 1980'lerden 1990'lara, Galatasaray'n Avrupa takm olmaya gidiinin btn duraklarnda oradayd. Sar-krmzl forma artk ikinci derisi saylr. Sanki mmince bir devamllk, bir adanmlk. Oyundaki adanmlyla da bir mitoloji figr, Blent Korkmaz. Kendi resm internet sitesinde de ileniyor, oaltlyor bu mitoloji: O doutan cengver. O doutan cesur. diye tantlyor. Anne babas onu Cesur adyla kaydettirmek istemiler zaten, nfus memuru Blent adyla kaydetmeyi uygun bulmu. (Biliyorsunuz yurdumuzda ocuun ad nfus memurunun iki dudann arasndadr!) Blent, memleketin tekmeye kafa uzatan futbolcu menkbelerine oktan sabit kalemle yazlm bir isim. (Sevin Okyay sever bu sabit kalem mecazn, ona zendim!) Trkiye'de mchit futbolcu ikonolojisini, kanlar iinde sargl bayla Mehmetik Basri Dirimlili'nin fotoraf temsil ederdi, u binyl dnmne kadar. 17 Mays 2000'de Kopenhag'da oynanan UEFA Kupas finalinden beri, yeni ikon, sarl kolu ve yzndeki derin acyla, Blent Korkmaz'n fotorafdr. Eli belinde durakalmas, gevemesi, hrsn yitirmesi, pes etmesi tasavvur edilmeyecek bir futbolcu, o. Oynad takmn taraftarlar iin, tam k olunacak futbolcu. stelik, nesli tkenen trden bir taraftar-futbolcu. Syleilerinden, futbol kamuoyunun sair ksmlarn kaale almad, sadece taraftarn ve camiasn gzettii izlenimini alyorsunuz. Blent Korkmaz' bir de baka takmlarn taraftarlarna sorun... ll Fenerlilere, Beiktallara ya da Cimbomlularca komplocu bir kin seirmesiyle Galatasaray'n dmanlar diye kodlanan insanlara deil... Kimseyle derdi olmayan, sadece baka takmlara gnl vermi insanlara. Ya da daha iyisi, futbolu tarafszla, objektiflie yakn bir gzle izleyen futbolseverlere... yi, dzgn futbol yorumcularna... Onlarn hi gznn nnden gitmeyen baka bir yz daha var, Blent Korkmaz'n. Galatasaray'n killerinin de teslim etmekten geri kalmad bir yz... Kuyrukta hr kartarak ne gemeye alan ya da sen benim kim olduunu biliyor musun edasyla sradakileri ittirip bankoya abanan vatanda tipinin sahadaki izdm olarak Blent Korkmaz'dan bahsediyorum...

Mesela, bir faul ya da sert mdahale sonucu yere dtnde akrobatik bir hamleyle annda dorulup eliyle kart, kart! iareti yaparak hakemin zerine yrmek, belki de yle deil ama, bana sanki Blent'in icad gibi geliyor. (Sonralar Hakan nsal bu hareketi ok gelitirdi.) Yere dmesinin doal sonucu ss vererek veya lmcl bir darbe ald izlenimi yaratarak, yanndaki-yresindeki rakip oyuncuyu terrize edecek ekilde bierder gibi dnp yuvarlanmak da onun spesyalitesidir. Tasvip etmedii ddklere, korkun bir skandalla kar karyaymasna dehetli ifadelerle tepki gstermek; hakemlerle didimek, bilhassa yan hakemlere kmak (hakaret ettiine de tank oldum, tribnden); zaman zaman rakip oyuncular horlayan hareketler, keza onun almet-i farikas. (Daha ekingen davrand ecnebi hakemlere, iaret parman iki yana sallayarak no, no yapmak da, onun Tanju olak'tan alarak gelitirdii bir jest.) Blent Korkmaz'n kariyerini zetleyen kareler arasnda bu grntler mutlaka yer alacaktr. I. Fatih Terim dneminin muzaffer Galatasaraynn kstah slbunun bariz simgelerinden biridir o. Baka takm oyuncularna sinee bakar gibi, kimsin ulan sen? ekil ayak altndan havasnda bakan bir slp. lmcl derecede Galatasarayl arkadam mran Ayata, Blent Korkmaz'n, gerekten bir byk kaptan oluuna karlk, kendi takmna da bir eitim avuu zalimliiyle davrandna dikkat ekiyor: Arkadalarn srekli fralar. Bir arkadana faul yapldnda hakemle didiir ama yerde yatan adamla pek nadir ilgilenir. Kalecisi kendi hatasyla gol yediinde, dnp baka yere bakar, ehresinde byk bir soru iaretiyle. Sivil hayatnda byle biri olmad syleniyor. Bilmiyorum. (Kendisini sivilde sadece bir defa, 1999 yaznda Edremit/Havran'daki tara havaalannda grdm, be-on metre mesafeden. Herhalde tatil dnyd, kendi halinde, yalnz, bekliyordu. Galatasaray'da gzden karlmt, Gztepe'yle, Bursa'yla transfer grmeleri yapyordu. Sonra kerhen kadroda tuttular onu, alternatifini de bulamadlar. te o sezonun sonlarnda, Kopenhag'da UEFA Kupas'n kaldryordu!) teden beri, ma sonu konumalarndaki suhuletli havas, yumuak yz ifadesi dikkatimi ekmitir. Zaten btn profesyonel sporcular, mizah Suavi Salp'in kymetli eserinin adyla, gndz insan gece hrt deil midir biraz? Futbolda bilhassa savunma iileri, yaptklar iin doas gerei asab, hrn, sert deil midirler sahada; belirli bir gaddarlk, stoperliin snndan deil midir? Olabilir, ihtimal ki Blent Korkmaz da yledir; sahada baka bir boyuta geiyordur da sivil hayatta ipek gibi birisidir. Ayrca bir zamandr, elbette kendi lleri iinde, saha iindeki oyun-d davranlarnda bir yumuama da gryor muyuz nedir? Hakemlere hogrl bir glmsemeyle, yapma, din kardeiyiz havasnda bakabiliyor (bazen, en azndan). Yana, grp geirdiklere ve tabii hmna hrmeten ona pardon abi jestleri yapan rakip oyunculara bile kt kt bakard; imdi olur yle eyler koum makamnda abilik jestlerini esirgemiyor onlardan (bazen, en azndan). 400. 1. Lig ma iin tebrikler vesilesiyle, demek ki mesleimi doru, dzgn ve baarl bir ekilde yapyorum demi Blent Korkmaz. Doru-dzgnln fair-play ile ilgili armlarn bir yana brakrsak; onun profesyonel i ciddiyeti gerekten hayranlk uyandrc. Biraz teknik ayrntya girelim, haddimiz olmadan... Mesela sadece deli cesaretiyle tanmlayanlayz onun kesiciliini. Mutlaka abukluundan ve giderek gelien zamanlama sezgisinden bahsetmeliyiz. mer rndl, onun Avrupa leinde en sratli savunma oyuncularndan biri olduunu sylyor (35 yayla!). 35 yanda kt 400. lig manda, Genlerbirlii'nin ceylan hzndaki forveti Youla'ya nasl set ektiini hatrlayn. Doru anda, doru pozisyon alarak, doru mdahalelerle, kendisinden daha sratli ve daha becerili bir rakibi oyundan drmeyi bildi. Kollarn oraya buraya savurup bararak arkadalarna uyarlar, talimatlar yadran fotoraf da, Blent Korkmaz albmnn vazgeilmez karelerinden biri. Bu fotorafta sadece bir gaza getirme abas yok; savunma yerleimine nizam verme, kime nerede duracan gsterme abas var. Kademe ve yerleim bilgisi de, mesela ngiltere-Trkiye mill mann ilk glndeki gibi bazen aksasa bile, onun zamanla gelitirdii bir meziyet. Geriden oyun kurma becerisinin olmad ve zaman zaman eski usul top iirmelerden kendini alamad malm, ayrca topla mnasebetinde iflah olmaz bir derbederlik var; fakat kesiciliini kendi iinde rafine ettiini de grmezden gelemeyiz. Profesyonelliinin en hayran olunacak vehesi de bu: Blent Korkmaz,

tecrbeyi nicel olarak biriktirmekle kalan, yani zaten bildiklerini ezbere yapar hale gelmekle yetinen bir futbolcu deil. Yeteneini gelitiren, aamalar kaydeden biri. Bunca yl en az yirmi savunmacyla birlikte i tutarken, inatla kendi tarzn gelitirdi. Galiba en ok da Falco Gtz ve Stumpf'tan bir eyler ald, kendince... Onun iindir ki, kaar futbolcu olmuyor. Byk kaleci Peter Schmeichel, bir syleisinde, futbolu brakmaya hazrland gnlerden konumutu. Son gittii Liverpool deplasmannda, ateli Kop tribnnn nndeki kalede yerini almaya giderken, birden byk bir alk ykseldiini anlatyordu. Rakip takmn seyircileri, uzun sre ayakta alklamlard onu. Schmeichel yle diyordu: Alklarnda 'Bu seni sevdiimiz anlamna gelmez ama baarl bir rakiptin, bunu hak ettin' mesajn okudum. Ben de Blent Korkmaz' buna benzer duygularla, ayakta alklyorum. Yukarda anlattm kt fotoraflarn unutmam mmkn deil, futbol zevkini karan fotoraflar nk onlar. Bu nedenle, Blent Korkmaz'a sempati duymam zor. Ama bu srad profesyonel performansa sayg duyuyorum. TV sohbetlerinde kullanlan azla, tekini kk gren ama st makamdan tahamml gsteren grnze sayg duyuyorum ifadelerine benzer riyakr bir sayg deil, kastettiim. Sahiden sayg duyuyorum. Mstesna bir futbol emekisidir ve hibir zaman unutulmayacak. Metin Oktay' Galatasarayl olmayanlarn da, Aykut Kocaman' Fenerbaheli olmayanlarn da, Metin Tekin'i Beiktal olmayanlarn da sevip saymasn salayan zellikler Blent Korkmaz'da yok. Tersine, Galatasarayl olmayanlar ondan soutacak zellikler var. Bu durumun, futbolseverliin sevme-sayma kapasitesi adna bir kayp olduunu dnyorum. nk Blent Korkmaz, Galatasaray dndaki takmlarn taraftarlar tarafndan, byk bir rakipti diye hatrlanmay hak eden bir futbolcu. *** Bu yazdklarm kitaba koymak zere gzden geirirken, Blent Korkmaz, Genlerbirlii'nde teknik direktr Mesut Bakkal'la beraber antrenr olarak almaya balamt, ilk yarm sezonunda, baarl ve sempatik bir resim verdi. Bakalm, belki bir yirmi sene de hoca olarak hrmetimizi kazanacak!

Canl ve Fisiz, Pliiz! ok deil yle bir on yl ncesine kadar, stadlarmzn ses tesisat, eski usul mtevaz hoparlrlerden ileri gitmezdi. Liglerde devam etmekte olan msabakalarn neticelerini bildiren ya da adamcazn birine aracnn bana ya da eref tribn giriine falan gitmesini ihtar eden masum mesajlar neredilirdi bunlardan, iitebilmek iin, kulak kabartmak gerekirdi. En kabadays, devre aralarnda popler paralar neredilirdi, czrtl ve bouk. Bugn artk yle mi? zellikle stanbul'un byk stadlarnda, diskovari ses kapasiteleri kurulu. Zaten stad kaplarna da 'ierdeki ses dzeyi geici iitme kaybna yol aabilir' uyars asmak yersiz olmayacaktr. Tesisat durduu gibi durmuyor tabii, man saatler ncesinden balayarak, mzik alyor (ounlukla ritmik elektronik mzik), ev sahibi takm adna cazgrlk yapyor, nleyip duruyor. Yeni futbol mabetlerinin sakinleri, bu muazzam ses volmn, deplasman takmlarn arladklar mutena cehennemlerinin iftihar edilecek spesiyaliteleri arasnda sayyorlar. Canl avzelerle beraber, ampflikatr gcyle de ykleniliyor rakibe! Taraftar 12 numaraysa, ses tesisat da 13 numara. Ben ise stadlarda bu kadar fazla ses cihazn 'yabanc madde' sayanlardanm. Futbol bir ak hava sporudur. Seyirci grlts ve onun arasndan szan ehir uultusu, trafik, saatine gre ezan sesi, yeterince tenhaysa topularn seslenileri iitilebilir olmal bana kalrsa.

Hoparlr, seyirciden rol almamal her eyden nce. Seyirci bir gol istedii tezahratla, istedii uzunlukta kutlayabilmeli. Sca scana selm ve sevgilerini yollayabilmeli kendi sesiyle. Man biti dd ald anda yangn alarm gibi devreye giren tsak staklardan frsat kollamak zorunda kalmadan, takmn tribne arabilmeli. Rol almann had safhas, biliyorsunuz, mhim malarda, stad DJ'inin seyirciyi tezahrata ynlendirdii anlar: 'Haydi, susmuyoruz arkadalar'. ou kez kr tepki ekiyor bylesi mdahaleler. O dakika idrak ediliyor: Televizyon dizilerindeki kahkaha efektlerinin insanlara yapt muamele neyse, tribndeki ses tesisatnn yapt da odur neticede. Ligin kuytusundaki tenha malarda ise manzara hazindir. Bombo tribnlerde birka yz kiilik iki seyirci birikintisi, bkkn bkkn snan oyuncular - ve devs hoparlrlerin desibel zoruyla yaratmaya alt kitlesel elence atmosferi... 'Orantsz g kullanm' deil de nedir bu? Hele hoparlrler bir noktada mecburen susup, o clz seyirci topluluu yaln avaz kalakaldnda doan trajikomik yabanclamay dnn. Hoparlrn bamsyla reklam ettii lem mi daha gerek, sahadaki kanl canl ma m, dalan zihinleri dnn. Zihinlerin dalmas meselesi asl, konunun 'sosyal boyutu'yla ilgili. Hoparlr, 'sosyal futbolsever'in katilidir. Unutmayn: Tribnler ayn zamanda yrenlik meclisleridir. Bir blm srf onbe gnde bir orada buluan ahbaplar orada hem takmdan, futboldan konuur, hem de dereden tepeden lflarlar. Oysa 'tesisat' kklenmiken yanyana oturanlarn bile salimen sohbet etmesi mmkn deildir. Tribn uultusunun sohbete oluturduu tatl fondan deil, hal hatr sormak iin ciyak ciyak barmann gerektirdii hallerden sz ediyorum. Endstrilemenin alp yrd Avrupa'da da bir sorun bu. Baz taraftar gruplar ses donanmnn klesi olmaktan, rahat rahat kendi arklarn syleyememekten yaknyorlar. 2002/2003 sezonunun ilk manda, Bayern Mnchen'in DJ'leri byk bir kyak havasnda, balang ddnden nce bir on dakika hoparlr susturacaklarn akladlar: Israrl istek zerine, kale arkasndaki taraftarlar kendi arklarn syleyebilsinler diye... Hoparlr trenle sustu - ama seyirci de sustu! aknlktan, syleyemediler bir ey. dakika suskunluktan sonra aresiz ald tesisat, gelsin Tina Turner... Bu hallere dmek de var! Bulutsuzluk zlemi'nin 1995 yapm Yaamaya Mecbursun albm, canl ve fisiz ibaresini tar. Stdyoda ilemden gemeden yaplm bir albmdr: Hatasyla, sevabyla, seyirci sesleriyle, sahne performansn yanstr. Stad sesi olarak da, istediimiz bundan ibarettir.

Futbol Argosunun Bereketi Geen sezon Fransa 2. Ligi'nde oynanan Reims-Sedan mandan bir tribn fotoraf grdm. Tribnn sa ucunda, deplasmana gelmi Sedan taraftarlar kk bir bek oluturuyorlar. Ev sahibi taraftarlarnn hncahn doldurduu blmleri kaplayan iki kocaman bez afi alm. Tribnn st katlarn neredeyse soldan saa kaplayan bezde, Sedan taraftarlarnn oturduu yn gsteren bir ok var. Altnda, ayn uzunlukta bir pankartta, yle yazyor: Pour trouvez les paysans, suivez la fleche, yani Kylleri bulmak iin, oku takip edin! Reims de neticede civaryla birlikte 200 binlik bir yerleim, fakat onlar da gariban Sedanllara kyl diyorlar, dalgalarn geiyorlar ite... Kim bilir, belki kaynanda bilmediimiz gcklamalar vardr; Banu K. Yelkovan bizi sosyo-kltrel olarak aydnlatsn. Taramzdan bir rnek... Turul Paaolu'nun Kars'ta ahit olduu bir drtlk nakledeyim. Karssporlular ubukspor'a kar icra ediyorlar: Baktk ubuk hamile, /Sorduk doktor Kmil'e/ Dedi krtaj nafile/ Kalm Kars'tan hamile! Halk mizah Bezle veya szle... rakiplere ve cmle leme satamalar, taklmalar, futbol folklorunun vazgeilmez bir unsuru. Tribnler, halk mizahnn gmrah bir pnar. Halk mizah deyince de tabii argonun capcanl yeniden retildii bir alandan sz ediyoruz. Dnyann her yerinde... Sokak azna ainalk kazanmak, argo lgatini geniletmek isteyen herkes, tribne buyurabilir. Son derece retken ve dourgan bir argo ve mizahtr bu. Hayatn her alanndan szceleri uyarlar, hayatn her alanna kendi sloganlarn transfer eder; ve durmakszn yeni eretilemeler retir, kendi cevaplarn tahrik eder. (Trkiye'de geleneksel halk mizahnn bir yordam olan atmann modern koullardaki en canl mecras, tribnler deil mi?) Avrupa'da son on-onbe yln dzenlemeleriyle stadda ma izlemeyi bir st-orta snf elencesine evirmeye dnk 'nlemler' ve taraftarlarn mteriletirilmesi sreci, tribnlere belirli bir sterilizasyon getiriyor elbette. Argo ve mizahla alverili yaratc tezahratn hayat damarlarn daraltan bir etkisi var bu srecin. Ama bsbtn mit de kesilmez; futbol ortam, argonun ve mizahn gl bir kayna olmay srdryor. Trkiye'de bu bahis, bilhassa bereketlidir. Bu bereketi ortaya seren bir kitap var elimizde: Kadn Argosu Szl'yle (Metis, 2001) argo almalarna dalan Filiz Bingle'nin hazrlad Futbol Argosu Szl (Alt-st Yaynlar, 2005). Futbol dnyamzdan tezahratlar, deyimler, geyikler, lkaplar, popler tribn figrleri, medyadaki sz kalplar (ayrca riteller, uurlar) hakknda kapsaml bir derleme. Virgl dergisinin Mays saysnda Bar Karacasu'nun belirttii gibi, tamire ve geniletilmeye ak bir alma. (Bunun iin, futbolargosu@yahoo.com adresine neriler iletilebilir.) Kfr

Tribn argomuzun hassas meselesi: kfr. Trke futbol argosunun yaratclnda, svgnn pay bir hayli fazla. (Svmenin szlk anlamn Ali Pskllolu'nun Trke Szlk'nden bakarak hatrlayalm: Namus, onur ve kiilie ynelik, kaba, irkin, aza alnmaz szler sylemek.) ok ak ki, erkek cinsiyetiliinin de en gl jeneratrlerinden biri, futbol argosu. Evet, biliyoruz ki dorudan cinsiyet konumlar kastedilmiyor bu szler her sarf edildiinde, bunlar mecazdrlar ve 'en erkek' szleri az dolusu haykran kadnlar gryoruz tribnlerde... Evet, ama erkek dilinin hegemonyasnn gstergeleri olmaktan baka bir ey deil ki bunlar! te yandan, 'kfr tutumlar' arasnda yaplacak ayrmlar da var. Kendi adma, lm gibi dakikalarca akan kfrlerden ve hakaret korolarndan cn- gnlden tiksinirim. Bir rezillik karsnda refleks halinde 'frlayan' mnferit kfr veya bir bahtszlk annda ekilen si.tiriyse shhat almeti sayarm. Biliyorsunuz, bu memlekette o si.tiri bile menetmeye dnk nlemlere bavurulduu olmutur, Kenan Evren'in direktifiyle. Ayrca, kimi 'irkin' szlerin atma iinde, ta gediine oturtarak kullanld sahiden esprili bulular vardr ki, en politik dorucu nazarlar bile bunlarn hakkn teslim edecektir (...teslim etmeyen s.tirsin gitsin diyecektim az kalsn!). rnein, Noter tasdikli i., a., ... tezahratn hatrlataym, Filiz Bingle'nin kitabnn 174. sayfasnda var. Bylesi icatlarda da favorim, elbette Beikta tribnleri. Kfrsz tarafndan, kuytuda kalm bir yaratclk rneini zikrederek bitireyim. Genlerbirlii maraton tribnnde, sevgili abimiz Polatll'nn saldrn saldrn saldrn/bu taraftar iin saldrn bestesini sakin ol sakin ol sakin ol/ sakin ol, uurlu oyna sakin ol gftesiyle icra edii, geen sezonun Oscar adaylarndand bana kalrsa!

Bunlar Ne Diyor? Futbola hi de uzak olmayan ama tribn alkanl seyrelmi bir arkadam, bir GenlerAnkaragc manda 19 Mays'n gecekondu tribnnde oturmu, kar kale arkasndaki Ankaragl taraftarlarn syledii arkya kulak verirken, Niye 'Glba'na gelmedik mi?' diyorlar? diye sormutu bana. Ankaragller, o sralar btn takmlarn taraftarlarnn 'kulland' bir arky terennm ediyor ve Haydi syle / her mana gelmedik mi! diyorlard.

Tribnlerden nleyen tezahratlar, frlatlan sloganlar deifre etmek, bazen salt iitme dzeyinde bile problemlidir. Antrenmansz kulaklar, ne dendiini anlayamaz, sadece ritmi, 'melodiyi' alglar. 'Tribn insanlar' ise bunlar neredeyse hayatlarnn ritmine monte etmilerdir. ok zaman ieriinden, anlamndan bamsz, sahiden de sadece melodi olarak! yle mesela: Denizli iin bulduumuz yaklak on ktalk 'kirikkirikkikki' tezahratn geenlerde yolda yrrken sylediimin farkna vardmda, nce 'Kafay m yiyorum?' diye dndm. Ama sonradan, tribnlerde ezberlenen bir eyin unutulmadn dndm. Evet, tribnde ezberlenen eyler, unutulmaz. Tribn insanlar, gnn herhangi bir nnda, ok kr diye i eken dindarlar misali kendi kendilerine mrldanrlar bazen onlar. zellikle ergenlie veya erkeklie gei trenlerini tribnde if eden yeniyetmeler, sanki beni seviyor! beni seviyor! der gibi -szgelimi- Avrupa fatihiymi Galatasaray... diye kendi kendilerine sayklayabilirler gn boyu. Evet, ritim, melodi nemlidir, o arknn/tezahratn/slogann sylendii zamann hatras, elencesi nemlidir. Ama ierik de nemlidir. Yksek volml bir fon mzii gibi uuldayan tribn tezahratlarnn szlerini sahiden de sz olarak dnmek, sz olarak yorumlamak, iitmeyle ilgili olanlardan daha ciddi zmleme sorunlarn beraberinde getirir. Bilhassa futbolsever erkeklerin ileli eleri, sevgilileri, tezahrat ve sloganlarn 'dz' anlamlan karsnda dehete kaplmakla glmekten iki bklm olmak arasnda gidip gelirler. Diyelim bir insan evldnn ecinsel bir kanaryayla cima yapmas sahnesini tahayyl etmek, gerekten de kolay ba edilebilecek bir psiko-bilisel tecrbe deildir (bkz. ibne kanarya...). Umberto Eco'nun futbol dnyasyla ilgili gstergebilimsel zmlemelerini ele alan bir kitapktan, u ksa paray aktaracam:

1) Hakan Glseven, Biz Karyakalyz, Flamingo Yemeyiz!, Tribn dergisi, Eyll 2001, s. 45.

rnein Aberdeen taraftarlarna satamak iin kullanlan, 'Koyunsikici pilersiniz siz' slogann aklayabilmemiz mmkn mdr? Psikanalitik bak asndan daha da kayg verici olan, sz konusu Aberdeen taraftarlarnn bu basmakalp kiiletirmeyi ve kendi cinsel gnahlarn kabullenmeleri ve durumu tersine evirmek iin kar takmn taraftarlarna 'Koyunsikici pileriz biz' eklinde yant vermek suretiyle ayn slogan moral verici bir haykr olarak kullanmalardr. Tribn tezahratlar, sloganlar, arklar byledir: Durmakszn birbirine lf yetitirmeye, her lf tersine evirmeye dayal bir cenklemeyi yanstrlar... 'yi' rneklerde, bir yaratclk, bir mizah duygusu, hatta bazen kendi kendine taklmaktan geri kalmayan bir mizah duygusu vardr. 'Kt' rneklerde ise, sadece hn, kr fke, irkinlik... Aberdeen'in 'koyuns.kici' pilerinde olduu gibi, btn o ar kfrlerin, cinsiyeti -bazen etnisist, milliyeti, ama en ok ve sistemli olarak cinsiyeti- aalamalarn ardnda, kfrleenler arasndaki husumetin tarihine ve o husumetteki konumlanmalara, tahayyllere,

imgelere vs. ilikin bir eyler sakldr. Arka plandaki bu 'define', bu kfrlerin kfr olmakln ve cinsiyetiliini rtmez, ortadan kaldrmaz, mazur gstermez. Fakat byle bir arka plan da, ok defa, vardr. yi' rneklerde, o arka planda daha dolu bir hikye ve o hikyeyle ark szleri arasnda -kfrn 'arlndan' bamsz olarak- daha zekice, daha ilenmi bir rabta vardr. 'Kt' rneklerde ise, hikye de, zek da, rabta da, uysa da kodum takntsndan ileri gitmez. Trkiye futbol ortamnn Filiz Bingle'nin kitabna yansyan argo, tezahrat, slogan, ark koleksiyonunun arkasndaki 'hikye' nedir, siz dnn...

1) Peter Pericles Trifonas, Umberto Eco ve Futbol, ev. Derya Kmrc, Everest Yaynlar, stanbul 2004, s. 20. Merakls iin: Aberdeen'in, lskoya'nn bu muhterem takmnn amblemi, tombul bir koyundur.

Baba Beni de Maa Gtrsene Maa ocuk gtrmek bir byk sevap, tribn folklornde ocuk bir nee kayna, ocuk iin ma bir sirktir. Yeni sezonda tribnlerde ocuklar olabilecek mi? Yakn yllardan, ocuklu ma manzaralar var belleimden kmayan... 2001/2002 sezonu, Avni Aker: Beikta 5. gol attnda yaklp yklmaya balayan tribnlerin ortasnda, dehet iinde onu karaca yer arayan babasnn gsne bastrd ocuk... 2003 Austos'unda, Ankara TSYD finalinde Ankaragc tribnlerinden atlan tala aln yarlm, polislerin karga tulumba ambulansa koturduu olanck... 2004/05 sezonu, nn Stad'nda, bir arbedenin ortasnda kalm, babasnn kucanda alayan ocukcaz... 2005 ilkbaharnda, Diyarbakr'da Fenerbahe tribnlerine yaplan mancnk saldrsndan sahann ortasna snan seyirciler arasnda, babasnn kollarnda alayan kzcaz... Futbol ortammzdaki sevimsizliin, vandalizmin en hazin manzaralardr bunlar. Hykrr ve tepiirken, 'arada' ocuklarn da olduunu, onlarn bana bir ey gelebileceini, onlarn ok ok korkabileceini, onlarn alayabileceim umursamamak, byk bir medeniyet kaybna iaret eder. ocuklarn maa gtrlemez hale gelmesi, sadece medeniyet adna deil, futbol folkloru adna, abi-baba-amca-day maklesi adna ve bizzat ocuklar adna da byk bir kayptr... Can Kozanolu'nun Yeni ehir Notlar kitabnda ksa bir blm vardr: ocuklar niin maa gtrmeliyiz? Bu harikulade yazdan bir tadmlk nakledeyim... Man ocua neler neler reteceini anlatr orada Can: ilk ddn ve son ddn anlam, yenilgiye alnm son ddkten sonra srar etmenin anlamszl; uzatmadan, raconuyla tribn boaltabilmenin

onuru, ardndan yeni bir oyun iin tekrar tribne gelme inadndaki temizlik... insanlara, hayatn cilvelerine dair oradan kapacaklarn kapamasa bile ocuk, ziyan yoktur: Diyelim ki hibirini anlamad, gremedi, sezemedi. Hayat tribnde geip de anlayamam, grememi, sezememi bir sr insan gibi... Ma seyretmi olur hi deilse. Belki en gzeli... Veli ve vasi mevkiindekiler iin, 'gerek ma' greceim diye uykusu kaan ocuu stada gtrmek, esiz bir sevaptr. Hatta olanlar 'ilk mana' gtrmek, birok kltrde, 'erkeklie gei' ritelleri bakmndan geneleve gtrmeye denk bir misyon if etmektedir antropologlar buna bakmaldrlar. Can Kozanolu'nun zerinde durduu gibi, ocuk ok ey renir tribn deneyiminden. Zaten ou insan hayat boyunca tribne balayan, ocukken gidilen malarda edinilen deneyimleridir. Bana sorarsanz, has futbol sevgisinin ebed iksiri, yeil imlerin, formalarn, tribn uultusunun, pilon klarnn ocuk gzne grnen efsunudur. lve edeyim: Sadece ocuk renmez, siz de ocuktan renirsiniz tribnde. ocuun hayretinden renirsiniz. Onlar sahaya, erikinlerin ma mekaniine alkn, analitik ya da hedefe kilitlenmi gzleriyle deil, bir 'peyzaj' ve insan manzaras olarak bakar, bizim grmediimiz eyleri grrler. Yere tkrk saana yollayan oyuncunun davrann sorgularlar mesela... Habire kaleciye dner baklar, onun top te taraftayken ceza alan civarndaki mansz gezinmelerini zmlemeye alrlar... Sakarlklar, kim yaparsa yapsn, onlar mthi elendirir... Lalettayin bir ta pozisyonu veya sama bir vuruun hikmeti zerine derin felsefelere dalabilirler... Sizin iin vukuat- adiyeden olan tribn sahneleri de onlar iin hayret mevzuudur. Etraftaki acaip tipleri, sizin nazarnzda olaanlam manyaklklar, ocuk hayretinin yardmyla fark edebilirsiniz. ocuklarn kurallarla ve realiteyle ilikisinin pamuk ipliine bal oluu, refakatindeki veli ve vasiler iin baetmesi en zor olandr. 'Olsayd'l gol pozisyonlar hayal eder, acaip varyasyonlarn fantezisini kurarlar; beri yandan, gerekten bir gol olduunda ya da asla olmadnda, gol m oldu? diye sorabilirler. Tabii en mkl, bir ocuun ofsayt idrak etmesidir. Ama yardmc hakemlerin de daha iyi bir durumda olmadn dnrseniz, bu konuda onlar ho grebiliriz. Farkndasnz, maa gtrecek bir 'by' olan, orta snf ailelerde yetien ocuklardan sz ettik aslnda. Stad kaplarnda ieri szmann yollarn arayan garibanlar vardr bir de... Farknda msnz, 'gel lan' diye terkeye alnmaz oluyorlar gitgide, 'orta snflarn' gznden gnlnden uzaklayorlar onlar artk. Esas medeniyet kaybna, o ocuklarn 'marjinalletirilmesiyle' uruyoruz aslnda, farknda msnz?

'Bugn Ma Yapamadk Bayram ocuunun resmini nasl yapard Abidin? ocuk olansa, top oynarken! Ma yapma neesi, oynanan-oynanma-yan malara dair gndz dleri deil mi, futbolun asl fundamentali? 12 Mart 1971 asker ara rejiminin Babakan Nihat Erim'in Gnlklerinin ilk sayfalarnda, bolca futbol var (yayna hazrlayan Ahmet Demirel, Yap Kredi Yaynlar). 13 yandaki Galatasaray Lisesi rencisinin bulu a kbusuna uyan kt szll iindeki en byk heyecan: futbol. Hem kendi oynuyor hem Aslan Galatasaray'n malarn kovalyor. Gnlerin ou, o gn yaplan maa gre, daha dorusu ma yaplp yaplamadna gre anlamlanyor: Bugn yine bir ma yaptk. Bugn hava fena olduu iin dar kmadk. Yapacamz ma da olmad. Bugn Hasanlarla bir ma yaptk. Yine malbuz. Bugn Bakrky'e gittik. Orada bir ma yaptk. Bugn hi ma falan yapmadk. Bugn ktm... Bir de top aldm. Bir okul ma sonras, Bugn gol atamadm iin ok meyus oldum diye yazm. Att bir golle koltuklar kabarm, besbelli: Oyunun hitamna on dakika kala bir hentbol oldu ve bu hentbol 24 pastan sol zaviyeden ieriye attm ve galibiyetimizi temin ettim. Galatasaray-Fenerbahe rekabetinin ezelliine kant, u notlar: Cumay iple ekiyoruz. Fener'i yeneceiz. Maa iki gn kald. Sevin ve meserret. Acaba galip gelecek miyiz? Asl sevin ve meserret kayna ise, rencinin evrensel gndz dlerini dolduran bo ders mucizesi: Bugn yine muallimlerimiz gelmedi. Ders yoktu. Bir ma yaptk. Bu mata 4'e 4 ile berabere kaldk. Ve tekrar maa davet etmek iin hazrlanyoruz. Okul mandan bahsederken bile lubalilemeyen devlet adam ciddiyetinin yan sra, zamann futbol lisann hatrlamak da, elenceli. Rvana aka intikam ma diyor mesela; bir hrsla deil, objektif bir tanm olarak. Ksacas: Bir devlet adamnn, top peinde koturan olan ocuu olarak portresi! Top peinde koturan olan ocuklarnn gndz dlerini bilirsiniz. Duvarla paslar, sandalyenin bacaklar arasndan topu geirmeye alrken yksek sesle ma anlatr, kendini Ronaldo olarak dler ya da bizzat bir sper yldz suretinde dnya sahnesinde yer aldn kurar; hayal hanelerinde rveatalarn, sekiz kii arasndan slalom yaparak atlan solo gollerin emasn izerler. te o sahih ocuk halini ileyen bir ocuk kitab dizisi var: Vahiler Futbol Takm. Alman yazar Joachim Masannek'in bu eseri byk ilgi grd, 2003'te sinemaya da uyarland. Masannek halen 14. kitab yetitirmeye alyor. Dizinin 12 kitab Epsilon Yaynlar tarafndan Trke yaymland. 13. de basma hazrlanyormu. 13 okul arkadann kurduu bir futbol kulbnn hikyesi bu. almc Leon, dnyann en hzl sa a Fabi, 10 numara Marlon, Kahraman Raban, Frtna Felix, Sihirbaz Rocce (Bayern Mnih'te oynayan Brezilyal yldzn olu!), Gnele dans eden Jojo, Yenilmez Markus (kaleci), drt kiiye bedel savunma oyuncusu Juli Huckleberry Fort Knox, Joker Joschka, Korkusuz (kz!) Vanessa, Maxi Fzeci Maximillian, Lokomotif Deniz (Trk!). Balarnda da, dnyann en iyi antrenr unvann taktklar, alkoliklikten dnme Willi. Cad Kazan diye de bir sahacklar var.

Vahiler Takm, evrensel bir ocuk ruhu dnyas kuruyor; kendini futbol kahraman olarak dleyen ocuklara hitap ediyor. Gerekilikten bsbtn kopuk deil. Her eyden nce, arka planda kh ceberrut kh yreklendirici annelerin, babalarn, 'rtmenlerin' varlyla... Zaten eninde sonunda 8. kmede oynayan yan-federe bir takm bu. Ama fantastik iler baarabilen bir takm - ve takmn, her biri gnn birinde mthi yararllklaryla destan yazan fertleri. Zaten her kitap kahramanlarmzdan birinin adn tayor ve pilon klarn onun zerine tutuyor. Bykleri de ocuklatran futbol heroizmi, grla gidiyor: Geberesiye fedakrlklar, sakat sakat oynamalar, kendini rakibin nne frlatp gol kurtarmalar, cann diine takarak yaplan driplingler... Takm ruhu... Yeteneksizlerin o ruhu kuanarak kendini amas... Bencillerin gemlenmesi... Soyunma odasndaki yrek paralayc bir sylevle veya srt rpertici bir iman tazeleme riteliyle coup drt-be farktan ma evirmeler... Yenilmez grnen gllere: zengin bebelerine, iri kym zorbalara, kurumsallam ciddi takmlara kar kazanlan zaferler... Futbol fena halde hayata benzer replii zerine bina edilmi Tom Sawyer hikyeleri diyebiliriz. Veya, trajiinden arndrlm bir Pal Sokann ocuklar uyarlamas! Top oynamal ki, acklsn. Dlere de acklsn.

Fkh Sorunlar

Bir Kulp Kimindir? Fenerbahe ve Beikta'n kongre kulisleriyle beraber Galatasaray'n mal istikbline dair tartmalar ar- lya kmken sormann tam srasdr: Bir futbol kulb kimindir Allah akna? Bakann, yneticilerin mi? Fenerbahe imdi Aziz Yldrm'n m oldu mesela? Beikta Seba'nn myd? Futbolcularn, teknik ynetimin mi? Ki Galatasaray imdilerde Fatih Terim'inmi, sonra da Hakan kr ve efrdnnm gibi grnyor hakikaten. Yoksa, en byk taraftar, futbolcular sahtekr! tezahratnda buyurulduu zere taraftarn mdr? Hangi taraftarn peki? Fenerbahe, takm kaptan Rt'y dven amigolarn mdr mesela? 2000 senesiydi; i sahada bir malbiyetten sonra protestocu taraftarlara sinirlenen Vanspor Bakan mer Gltr meseleyi gayet ak koymutu: Vanspor benimdir! Parasn vermi almm! irket statsndeki A..-kulplerde bu iin lam cimi yok: Kulp ve takm hukuken

sahibinindir. Mesela Siirt Jetpaspor Fadl Akgndz'ndr. Mesela Milan, irket statsnde olsun olmasn, ak ki Berlusconi'nindir, Juventus Agnelli'nindir. Dernek statsndeki kulplerde, hukuken sahip, yelerdir, yeleri temsilen genel kuruldur. Ve genel kurul adna, ynetim kuruludur. Ve onun adna, bakandr. Ancak siyas partilerde yenin ve yelerin iradelerinin delege ettii genel kurulun parti zerindeki etkisi ve hakk ne kadarsa, futbol kulplerinde de o kadardr. Kulplerde g odaklar, hizip balar, ebeke reisleri vardr ve ipleri onlar, tutarlar. Dz ye, ounlukla onlarn askeri olarak ilev grr ya da zaten kulple ilgili ciddi bir sahiplenme duygusu yoktur da bir ekip ba tarafndan kongrede gcn artrsn diye yazlmtr. Ama hakkn teslim etmeyen kr olur: Eer asker yazma usulyle devirilmemi de kendi kendine ye olduysa ve kulbe yeyim ben diye gs kabaryorsa, dz yenin de kulpte kk bir hissesi var demektir. Kulp ve bakan bunu bilmeseler de byledir. Taraftarlar ve sahici yeler hep unu sylerler: Futbolcular da ynetimler de gelir geer, biz hep buradayz! Dorudur, ama kulplerin biimsel sahiplerini bsbtn de inkr edemeyiz. Bakan ve ynetim, sahiden de kulbn sahibidir biraz: Para veriyordur ya da imkn tedarik ediyordur, mesai ayryordur, ilikilerini kullanyordun Bunu kr iin ya da an iin ya da tutkusu uruna yapyordur ama baka bir i iin deil de kulp iin yapyordur. En byk taraftar, futbolcular sahtekr tezahrat da, gelip geici olduklar, profesyonel meslek erbab olduklar gerei de, bu sahiplik davasndan futbolcular skat etmeyi hakl klamaz. Altyapdan, gen takmdan yetimi ya da geldii yer unutulacak kadar yllanm kdemli taraftar-futbolcular (ya da yle zannedilenler - mesela on sene nce Sergenin Fener ve Galatasaray'a gidebileceini ka Beiktal tasavvur ederdi?) zaten kulple kayd hayat artyla zde saylr. (Ayn eyi, takma bir oyun reten, bir terbiye veren, bir ekil emal kazandran hocalar, zellikle de hrsl, iddial olanlar iin syleyebiliriz.) Profesyonel imaj, egosu gl olanlara, ruhsuz oyunculara byle bir paye lyk grlmez, onlara formalar karn! diye barlr, sokaktan onbir ocuk evirip Fenerbahe formas giydirsek sizden iyi mcadele ederler! falan denir ama kimse inkr edemez ki bir futbol takm somut kadrolarda cisimleir. Bir futbol kulb elbette oyuncularndr ayn zamanda ve en ruhsuz olanlarn bile az buuk hissesi vardr. Gelge topular, ilk peydah olduklar anda uyandrdklar heyecanl beklentinin veya yol atklar rezaletlerin hatrasyla, taraftar kltrnn uucu kac kollektivitesinin kurucu unsurlarndandr belki de. Sk taraftarlar, kulplerinin gemiini ydederken, yldzlarn yannda sefil stoperleri, utan verici vasatlktaki orta saha adamlarn da anabilmeleriyle ayrdedilmezler mi? Buradan anlyoruz ki, bir kulp biraz da eski futbolcularnndr. zellikle kulbn byk zamanlarnn byk futbolcular, o kulbn anlatlacak efsanelere sahip olmasn, dnemlerinin yeniyetmelerini cezbetmesini salamlardr ve kulpte phesiz bir hisseleri sakldr. Sonra, zellikle kkl byk ehir kulplerinde, kimisi nicedir herhangi bir hayat belirtisi gstermeyen eskiii futbolculardan, eskiii yneticilerden mteekkil camialar vardr: a beenmez, kulp an'anelerinin yklmasndan hicap duyar, mevcut ynetim ve sporcu personelini kulbe yaktramaz, hele halihazr taraftar profilini en byk zillet sayar, kulbn manev ahsiyetinin kendilerine ait olduunu dnrler. Zerre kadar faydalar yoktur ama phe yok ki o kulpler bir ekilde bu camialara da aittir. Gelelim en nazik meseleye... Kulbe sahiplik iddiasnda en tutkulu olanlar, muhakkak taraftarlardr. Evet, ynetimler geer, futbolcular gider, taraftarlar kalr. Bir kulbn 70'lerinde de, 80'lerinde de, 90'larnda da olan futbolcu, ynetici pek azdr (istisna: Genlerbirlii Bakan lhan Cavcav) - ama taraftar her daim oradadr. Ynetici bkar gider, futbolcu transfer olur, taraftar durur. Kulp ne uzayp ne ksalarak ehemmiyetsizlik ukurlarnda da srnse, kme de dse, taraftar takmnn arkasndadr. Taraftar kulbn yle kskanlkla sahiplenir ki, gerek taraftarlk lmesine girerek, takmna kendisi kadar delice bal olmayan sempatizan yoldalarnn taraftardan saylmayacana dair fetvalar vermekten kendini alamaz. Kar-yamur-amur demeden malara devam eden, deplasmana giden, hayatn fikstre gre ayarlayan cefakr taraftar zmresinin rhan hakkn teslim

etmek gerekir, tamam. Ama bu kskan sahiplenmeyi marazletirmemek, gevek taraftarn, hatta iyi gn taraftarnn bile sembolik hakkn teslim etmek gerekir. Hi unutamam: Genlerbirlii'nin -ok zaman olduu gibi- ez ektii bir dnemde malarmza gelen ve o ezay can gnlden paylamadn dndm bir muzip arkadam ne'esinden tr 'sahih' taraftar olmamakla itham etmitim de, takmla benim aramda bir badr, nasl karrsn? demiti. Hakikaten de gnahtr. Pazartesileri bu hafta kimle oynad bizim takm? gibi apal sualler soranlarn bile milyonda bir olsun hissesi vardr kulpte. Deil mi ki sorunca falan tutarm diyerek onlar da bayrak gstermekte, bir kk reklam panosu gibi durmaktadrlar... Taraftarlar futbol kulplerinin en ekilsiz unsurudur. Tribnde bir grnp bir kaybolurlar, kendilerinden maer vicdan gibi bahsedilir, onlar da kendilerini bilirler ama -idman basan ubeyleri dnda- elle tutulur bir varlklar yoktur. Son zamanlarda taraftar dernekleri ve inisiyatifleri somut yaplar olarak bir irade oluturmaya, muhatap alnacak tzel kiilikler edinmeye alyorlar, belki kk mesafeler de alyorlar. Umalm ki daha da mesafe alsnlar... Zira byk sahip olarak taraftarn zaaf, mesuliyetsiz ve ekilsiz emalsiz olmasdr. yle olduka da, fevrlie ve kulpler zerindeki sahiplik rekabetinde oyuncak edilmeye yatkndr. Taraftar ortam, ergen fkelerini okayan egemen futbol kltrnn perdesini yrtabilirse, kulplerine sadece gyaben deil fiilen daha fazla sahip kabilecek hale gelirse, emin olun ok ey demektir bu! Sorumuzun cevab: e) hibiri ve f) hepsi! Futbol kulb/takm, biimsel sahiplerinin yan sra, aslnda onlardan da ok, benimdir diyenlerindir. Bu oyunun srr da bu kadar ok hissedarnn olabilmesinde biraz.

Has Taraftar ve Kulbn Sahibi Olmak 2002 ylnda Avrupa'da, taraftarn meselenin sahibi olmaya soyunduu arpc rnekler yaand. Nedeni, UEFA kriterleri, TV irketlerinin mal krizi falan derken, birok kulbn dara dmesi idi. Ki bunlar neticede futbol endstrisinin futbolun endstri halini abartmasndan gelen problemlerdir. Ve has taraftarn gnmz futbolunda iine sindiremedii de tam budur... Lkin ite bu rneklerde ilerine sindirememekle kalmadlar, vaziyete el koydular. En mehur ve antsal rnek, kukusuz, anl anl Fiorentina'nn bana gelen... 29 Ekim 2002 tarihli Radikal Futbol'da, Kaan Bora (akrabam deil, tanmyorum), gzel gzel anlatmt, talya futbolunun bu abidev kulbnn bana gelenleri. Geen sezon 2. Lig'e (Serie B) den Fiorentina'nn, madd kriterler asndan yetersiz bulunarak ifls istenmiti. Kulbn sahibi olan ama meneke ruhun asla teslim edilmedii Cecchi Gori, sfr noktasna kadar batrmt koca kulb! Bu noktada kulb Floransal bir ayakkab fabrikatr satn ald ve sfrdan baland: 4. Lig'e tekabl eden C2 kategorisinden. Cecchi Gori'nin bor takibatna yakalanmamak iin, isim de deitirildi: Florentia Viola (malm, Viola, Meneke demek). Bu kllerden diriltme kalkmas, kukusuz, Menekelerin taraftarlarnn oluturduu mthi potansiyel sayesinde gerekleebildi. Dnn ki 17 bin kombine bilet satld, 4. Lig'deki sezon ncesinde! lk mata 25 bin kii, takm ananevi arklarn syleyerek karlad: Oh Fiorentina, di ogni squandra ti vogliam regina (Ah Fiorentina, btn takmlarn kraliesi olacaksn sen). lk deplasmanda takma 8 bin kii refakat etti. Rnesans'n yurdunda, tam bir futbol rnesans hikyesi bu! Taraftarlarnn tabiatyla Fiorentina adyla anmakta srar ettii Florentia Viola (Trk usl adlandrmayla Yeni Fiorentina!), 3-4 yl iinde Serie Aya geri dnmeyi hedefliyordu ve bunda kesinlikle ciddiydi. Balang gayet iyi oldu: 18 takml Serie C2'de, ilk devreyi, Rimini'yle puanda olarak lider tamamladlar. (imdilerde hedeflenen yerin keyfini yayorlar zaten.) Pek o kadar bilinmeyen baka bir taze hikye, ngiltere'den. (Malmat 11 Freunde dergisinin Ekim 2002 saysna ve Wimbledon AFC'nin internet sitesine borluyuz.) Wimbledon FC, uzun yllar, amatr bir Gneybat Londra kulb olarak yaamt. Mahallenin tenisteki nnn glgesinde neesini bulan, mtevaz bir ii snf takmyd. Derken, ne eksiimiz var? dediler ve lig kriterlerinin de zorlamasyla, 1977'de ii ciddiye bindirdiler, profesyonelletiler. Hzla ykseldiler ve 1986'da ngiliz futbolunun en st ligine kmay baardlar. ki sene sonra Wembley'de FA Cup' kaldrmay bile baardlar. Geri yegne baarlar bu oldu, 1999/2000'e dek tutunduklar Premiership'te pek ciddiye alnmayan bir takmdlar. ngilizleri bile bktracak kadar eski ngiliz bir oyun oynuyorlard. Gary Lineker, Wimbledon'n malarna ancak teletext'ten bakmaya tahamml edebileceini sylemi bir seferinde! renci ve gmen arlkl mahallenin en ama tezahratta etkisiz seyirci kitlesi de bir baka alay konusuydu. te bu sakin ve beceriksiz taraftarlar, getiimiz yaz, gayet ahsiyetli bir inisiyatif gstererek ayakta alklanmay hak ettiler.

Mesele, kulbn tanmasyla balad. Daha dorusu, stadn tanmasyla... Hikye 1990'larn bana kadar geri gidiyor. Kulbn sahibi Sam Hammam, emektar stad Plough Lane'in, federasyonun koyduu kriterlere uygun bir yapya dntrlemeyecei kansndayd. Bunun zerine stadn yklmasna karar verildi ve ok amal stad kompleksini gerekletirmesi umuduyla kulp spermarket zinciri Safeways'e satld. Takm, bir sre, mahall rakibi Crystal Palace'n 45 dakika uzaklktaki stad Selhurst Park'ta sahne ald. Bu arada yeni stad procesi hep srncemedeydi, taraftarlar hadi artk! diye sokurdanyordu. Derken ynetim, mahallede stad yapmaya uygun yer bulunmadn syleyerek, kulb Dublin (rlanda!) veya Cardiff'e (Galler!) tamaktan sz etmeye balad. Taraftarlar aman! diye ses verdiler: Biz iki haftada bir Selhurst Part'a tanmaya razyz. Sonra, kulb 27 milyon Pound'a bir Norveli konsorsiyum satn ald ve duyurdu ki, Wimbledon FC kulb, Milton Keynes'e tanacaktr. Milton Keynes, 1967'de kurulmu bir modern yerleimdi ve Wimbledon'n mahallesinin tam 115 kilometre uzandayd! Bu yatakhane-kentin mteri potansiyeline hitap eden stad 2004'te hizmete girecek, o vakte kadar da malar yine orada geici bir alanda oynanacakt. Taraftarlar isyan ettiler. Protestolar ald yrd. Mahallelinin ii snf onuruna dokunmutu bu olay; kendilerinin hi hesaba katlmamasn ilerine sindiremiyorlard. Futbolun Amerikan usl bir pazarlama nesnesine dntrlmesine isyan ediyorlar ve soruyorlard: Milton Keynes'te oynayan bir takm ne diye Wimbledon'n adn tasn ki? Fakat kulbn ynetiminin/sahiplerinin tavr netti: Ya tanma ya ifls. Protestocu taraftarlar da net tavr koydular: Biz oraya gelmiyoruz! Kulbmz, yani taraftarlarn Wimbledon'u, bugnden itibaren lmtr. Bu bildirinin yaymland gnn akamnda, taraftar giriimi, sadece protesto etmeyip kendi yolunu izmeye karar verdi. Kendi Wimbledon'larn kuracaklard. Wimbledon Association Football Club, Wimbledon AFC, ossaat dodu. Alt hafta sonra Wimbledon AFC ilk dostluk mana karken, sefil bir kenar mahalle stadn hncahn dolduran 5 bin seyircisi tarafndan selmlanyordu. Mavi-sarl formay giyenler arasnda, 1970'li yllarda Wimbledon'da oynam bir eski topu da vard, Selhurst Stad'na gitmeyi bile reddetmi bir kdemli taraftar da! (Yeni-Wimbledon'un oyun kurucusunun Mehmet Mehmet adn tadn da not edelim!) Bir seferlik elence deildi bu. Taraftarlarn Wimbledon'unun, ngiltere'de 7. Lig'e tekabl eden Combined Countries League'e katlm saland. 1500'e yakn kombine bilet satld. Yerel medya bu olay izlemeye ald. Potansiyeli fark eden bir kk bilgisayar firmas da kulbe sponsor oluverdi! Kiralanan (mahalleye yarm mil uzaklktaki) Kingstonians Stad'nda her ma be bine yakn seyirci ekiyor. Seyirci ortalamasnn haneli rakamlarda gezdii bu kytrk ligde, muazzam bir rakam. Wimbledon AFC'nin deplasmanlarnda da bine yakn taraftarn katld seferler organize ediliyor. Resm Wimbledon'n 1. Lig'deki ilk mana 2476 seyircinin geldiini de dnrseniz, ahane bir intikam! Yeni-Wimbledon, 24 takml bu ligin ilk yars sonunda, 2. srada bulunuyor ve terfiye doru ilerliyor. (Resmi Wimbledon m? 24 takml 1. Lig'de 17. srada ve ad da artk Milton Keynes Dons!) Ve memleketimizden iyicene aresiz bir rnek. 1940'lardan 1960'lara dek Ankara'nn en salam takmlarndan Hacettepe'nin maks talihi... (Bu kara baht hikyesinin teferruatn Levent Cantek'e borlu olduumu belirteyim.) Hacettepe'nin knn gerisinde, 1960'l yllarda, bir asayi problemi olarak grlen mahallesinin datlmas var. Mahallede istimlklerin bittii yl, takm da 1. Lig'den dyor. Mahallenin yerine kurulan Hacettepe Hastanesi'nin bansi Prof. hsan Doramac takm brakmayacana, Hacettepe'yi Arsenal yapacana sz vermi, tabii bouna... Madd destei kt takm yaatan mahalle halknn dalmasyla, Hacettepe 3. Lig'e kadar dyor. 1980'lerin ortasnda kebap smet Camuzolu sahip kyor takma. Hacettepe Camuzoluspor adn alan kulp be sezon urap 2. Lig'e kamaynca o da pes ediyor.

Kulb dnemin Keiren Belediye Bakan Melih Gkek devralyor. Camia nce hevesleniyor. Ama Gkek'in niyeti, kendi seim blgesine kolay yoldan bir takm getirmek! 1988/89 sezonunda, Hacettepe'nin ad akla smaz bir biimde Keirengcne dntrlyor! Hacettepe adnn tarihten silinmesi, eski Hacettepeliler iin kfr demek. Dava ayorlar. Nice zaman sonra kazanyorlar da... Ama Melih Gkek'e kim ne edebilir ki? Bir genel kurul toplanyor, mahkeme kararna uyularak kulbn ismi Hacettepe'ye evriliyor, ardndan bir oylama daha, ismin Keirengc olarak deitirilmesi karan alnyor! Hacettepelilerin gremeyecei, bilemeyecei kk bir gazetede yaymlanyor karar ve itiraz sresiyle birlikte geip gidiyor... Kulbn ve kendilerinin kabaday zamanlarnda Hacettepeliliin gururunu yaam olan amcalar, gemie ve karldklar mahallelerine duyduklar zlemi yaatmaya alyorlar yine de. Hamamn'nde bir kahvehanede hi deilse bir dernekik olarak yeniden kuruyorlar Hacettepeyi. Duvarlarda eski bakanlarn, muhterem futbolcularn resimleri... ay-sigara... Eski Hacettepe'nin hatratn, sohbetini yaatyorlar, mor-beyaz gaspedenlere verip veritiriyorlar. Orada duruyorlar, inadna. Hacettepe mor-beyazd, Fiorentina efltun-beyaz... Futbolda romantizmin katledildiinin kant mdr nedir, bu renk soyunun bana gelenler?

Taraftar m Takmn Seer, Takm m Taraftar... Ve Taraftar Aslnda Neyi Seer? nsann dnyada/hayatta zgr seim yapmas mmkn mdr? Onun yapp-etmeleri ne derece zgr seim rndr, ne derece zorunluluklarla belirlenmitir? Bu temel felsef soru, futbol takm taraftarlnda da geerli. Bir takmn taraftar olmak, seilmi bir 'duru' mudur? Yoksa zorunluluklar m belirleyicidir; taraftar takmn semiyordur da, takm m taraftarn seiyordur? Taraftarlk kariyerleri gzden geirildiinde, takmn taraftarn semesine dair deneyimlere ok rastlanr. Bu 'akn' seici irade, ok defa, hayranlk duyulan bir (esas itibaryla erkek) aile bynn ya da mahalleden, okuldan bir abinin ahsnda tecelli eder. dipal karmaann genellikle babann takm lehine zmlendii gzlenir bu alanda. Takmn bir havari vastasyla taraftar semesi, her zaman bu przszlkte ilemez elbette. Daha yaygn ve gereki aklama ablonu, taraftarn (ya da potansiyel taraftarn) irade-i

cz'ne de bir pay tanr. Taraftar, takmn seiini deneyimlerken, aslnda, zorunluluklarn, gl objektif etkenlerin itmesiyle hareket etmektedir. Ya da yle diyebiliriz: Onun seii, sonsuz seenekler arasndan bir zgr seim deil, irad tercihe kk bir pay brakan, zorunluluklar dairesi iinde bir yneli, bir szltr. Sosyal evrenin temaylleri ve dnemin koullar, irade-i cz'e hkmeder. Hangi byk takm yksekte uuyor, hangisi ampiyonlar kazanyor, zamann yldz oyuncular hangi forma altnda icra-i sanat eyliyorsa onunla kamar, zamann yeniyetmelerinin gzleri. 1960'lar/70'ler geiinde Metin Oktay'dan tr, son on yldaysa Avrupa muzafferiyetlerinden tr Galatasaray' semilerdir, 1970'lerde daha ziyade Fenerbahe'yi, Metin-Ali-Feyyaz devrinde Beikta'... Semeye zg ltler, aslnda, bu gayrihtiyarilik pay yksek yneliten sonra devreye girer. Bir doallk olarak yaanan, iine szlnen taraftarlk, nklerle takdim edilir. Burada da, balanlan kulbn neden tercihe ayan olduuna dair resm ltler ezberlenir ounlukla. Her kulbn, en azndan kkl kulplerin, kendi tarihsel karakterlerine dair zel iddialar vardr; byklk gibi, sekinlik gibi, harbilik gibi... Taraftar, o iddialar, kendi kiiliine ve ahlk seilerine uygun bir tercih olarak tekrar eder. (Takmlara atfedilen karakter zellikleri, zerindeki mistifikasyon tabakas kazndnda da tehis edilebilecek bir tarihe, bir gereklie dayanr sahiden. Ama imdi oralara girmeyelim...) Pek uzun mazileri, parlak baarlar olmayan ya da kendilerini zel karakteristik vasflarla bezeyememi ehir takmlar da, hi yoksa, iine doulan yerel kimlie tutkunluu ve sadakati, erdemli bir seiin konusu gibi sunmaya alrlar. Milliyeti ideolojinin kendini bir seim gibi gstermesine ok benzer bir mekanizma - sadece ehir (veya il) takmlarnda deil, hemen hepsinde byledir... Fakat bu noktadan itibaren irade-i cz'n paynn ve hareket sahasnn genilediini grmezden gelemeyiz. Baz taraftarlar, kulplerinin tercihe aynlna dair standart izahatlarn kendilerince zenginletirir, hatta ortalamada yer almayan zel motiflerle bezerler. Taraftarlk kdem alp pekitike, bir kulbn ballar halkasna intisap ediin 'madd' hikyesi tamamen silinir zaten, geriye, kulbn tercihe aynlna dair kanaat kalr. Hatta kimileri, ahsa zel bir rabta tahayyl ederler takmlaryla kendileri arasnda. Takmlarn seileri, onlarn rtlerini kazanmalarnn tarihinde nemli bir eiktir; bu dnyada seme ehliyetine sahip olduklarnn ilk kantdr. Dahas, o kulbn taraftarln, hayat tarzna ilikin btncl bir sei olarak kurarlar. zellikle son dnemde, saygn ve organize bir sosyal kimlik unsuru haline gelmesine bal olarak, taraftarln btnsel bir sei gibi takdimine sk rastlyoruz. rad seiin baskn grnd bir kategoriye gelelim: Reaksiyoner saiklerle takm seenler. Dnemin, muhitin, abilerin tazyiki, bazen de, inadna bir duru, belki de sahiden bir ahlk sei olarak baka takm tutmasn tahrik eder yeniyetmenin. Herkes Fenerliyken Galatasarayl olmak mesela ya da kendine bambaka, alkasz bir takm bulmak, ergen gururunu okayan bir zgr seim yaptn hissettirebilir ona. ehirli tahsilli orta snf ortamnda, okuyan-yazan muhitlerde, rasyonalizasyon basks daha fazla tabiatyla. Onlar, fanatik taraftarlarn, bu kimliklerini btnsel bir hayat tarz olarak tahayyl etme heveslerini, daha fazla girdiyle zenginletirirler. Zira taraftan olduklar takmn hususiyetleri ile kendi toplumsal, kltrel hatta siyas kimlikleriyle ilgili seileri arasnda bir tutarllk ya da bari bir temas salamaya alyorlar-dr. Bylece, koynuna dlen takm balln bir zgr seiin, ahlk tercihin konusu olarak yceltme gayreti 'abarabilir'. Bu muhitin taraftar gurularnn, takm tercihine, baka alanlardaki -kimisinin n tkanmseileri 'kompoze eden' bir anlam yklemeye meylettikleri grlebilir. 1970'lerde bile, -futbol o zamanlar popler kltrn bir hkm, hatta ona itirakin bir koulu deildi!-, dzen/iktidar kart bir halklk nianesi olarak, solcular arasnda Trabzonspor'un ykseliini destekleyenler az deildi, rnein. Bir baka rnei kendimden vereyim: Bir Genlerbirlii taraftar olarak, stanbullu byk kulbn sultasn oligari terimiyle ifade etmeyi setim ve bu tespit yerindedir, bu alandaki g ilikilerine dair doru bir provokasyondur; te yandan abartldnda, hem oligari-d kulplerin bsbtn temiz

ve bambaka olduu yanlsamasn yaratacak, hem de taraftarln romantik gerekliine, onun kaldramayaca bir siyas analiz ve anlam yk atfedecektir. Genlerbirlii taraftar olma hikyemi baka bir yerde uzun uzun anlatmtm. Bu hikyede irad seiin rol az deildir; muzaffer bir takm (Galatasaray') terk edip bakasna gitmi olmam, bizzat bir seii ifade eder. Fakat tesadfler, gz ve gnl alkanl, iz brakan zel anlar olmasayd ve rasyonalize etmesi sama olacak baka etkenler olmasayd, bu gnl hikyesinin nihayete ermeyecei de kesindi. Taraftarlk elbette insann kendi semedii koullara, iine doduu veya geldii muhite bal, birok etkilenmelere, tesadflere bal, hiss yan ar basan, akl seilerle aklanmas (en azndan insann kendine aklamas) mkl bir balanma

1 Nasl Genlerli Oldum?, Takmdan Ayr Dz Kou iinde (derleyen Tanl Bora), letiim Yaynlar, 2001, s. 239-253.

tarz... Fakat bir kez balandktan, iinde yaamaya baladktan sonra, rasyonalizasyon mekanizmalarnn ilemeye balamasnda, bu balln seim ehliyeti erevesinde kendine ve dnyaya aklanmaya allmasnda bir terslik yok. Bir balanmay, irad seie esas olacak ltlerle temellendirme abas, mutlaka kendini aldatmak anlamna gelmeyebilir; hayat anlamlandrma gayretinin bir paras olarak ileyebilir. Hissiyat ile irad sei ve rasyonalizasyon arasndaki bu gerilim, utanlacak bir ey deil, bir insan halidir. Hatta bu gerilim hakkndaki farkndalk, herkese lzm bir insanlk halidir! ndirgemecilikten, iliklerden korur, feraset salar. Taraftarl bir irad ve ahlk sei olarak takdim gayreti, sevginin de bilincin de bir emek sreci olma vasfn hatrlatr bize. Taraftarlar, takmlarnn tercihe yanln izah etmeye alr, aka bahane ararken, bir takm etrafnda bir imge in ederler ayn zamanda. Takmlaryla ilgili tahayyllerinin bir objektif dayana ister olsun ister olmasn - her halkrda onlar, takmlarna ykledikleri anlam ve imgeyi, propaganda, estetizasyon, mistifikasyon yoluyla realize ederler. Futbol leminin romantizme msait bir yan vardr. Romantikler, dnya hakknda, insanznenin tasavvuruna, seiine uygun bir bilme durumuna cevaz vermiyorlar myd? Romantize etmek demek, dnyay ve tarihi bir roman gibi kurgulamak demektir. Taraftarn setii, ite byle bir tasavvurun kendisidir biraz da...

1 Bu deyi mit Kvan'tandr: Aka Bahane Aramasak?, Birikim 56 (Aralk 1993), s. 1932).

Tribn Terr? 21 Kasm 2004 gecesi, stanbul nn Stad'nn tribnlerinde gencecik taraftar Cihat Akta'n kalbine saplanarak lmne yol aan bak, Trkiye'nin futbol gndemine saplanan bir bakt ayn zamanda. Olay ylesine vahimdi ki... Baklayan da baklanan da ayn takmn taraftaryd, ortada belirgin bir mesele yoktu... Ama tribnn ortam yleydi ki, basit bir itime, bir yan bak, bir cinayeti tetikleyebilmiti. Nasl bir ortamd bu? Avanta veya basbaya rant peindeki tribn liderleri ile onlar kulp ynetimleri ile arasndaki alveri ilikileri sonucunda eteleen taraftar gruplar... nsanlarn et kombinasna sokulan bykba hayvanlar gibi muamele grd stad dzenleri... nlem deyince sadece polisiye kontrol anlayan gvenlik anlay... Neticede, vandalizmi tevik eden, sahici futbolseverleri ise yldran bir ortam... Hep sylendii gibi, baz ynetimler veya yneticiler, kendilerini tezahratla ve adam says olarak destekleyecek bir dayanak oluturmak saikiyle, tribn liderleriyle iliki kurageldiler. Kh tribnde etraflarnda bir tayfa oluturmalarn salamak zere bedava bilet vererek, kh bunun tesinde dorudan madd destek salayarak. Tersi de olabiliyor: Tribn liderleri, glerine dayanarak, kulp ynetimlerinden talepte bulunabiliyorlar. Talepleri yerine gelmedii, tribndeki gleri ynetimlerce resmen tannmad ya da geriletilmek istedikleri zaman, bu tr gruplarn gsterdii tepkiler, tribnlerde huzursuzlua, ikiliklere ya da iddete yol aabiliyor. Aleyhte tezahrat tevik edebiliyorlar ya da seyircileri susturmaya alabiliyorlar... Bazen de, bir zaman ynetimden himaye grrken bir uyumazlk nedeniyle gzden den taraftar gruplar veya liderleri, onlar dlamak ya da cezalandrmak isteyen ynetimin yol vermesiyle, polisin lsz iddetine maruz kalabiliyorlar. Bylece bir iddet sarmal oluabiliyor. Tribnlerde gerginlii artran ve takm desteklemekten ziyade g gsterisi yapan, takmlarn sevmekten ziyade kendilerini seven fanatik ekirdek gruplarn ortam ajite ettii dorudur. Fakat bu ekirdek gruplar terrist grup sylemi iinde kriminalize etmek yanltcdr, sorunu zmez; stelik tribnlerin bu kez asayii bak asyla terrize edilmesine yol aar. Nitekim Federasyon ve Emniyet'in, futbolda iddeti nlemeye dnk nlemlerinin arkasndaki temel zihniyet budur. Sezon banda yrrle giren Spor Msabakalarnda iddet ve Dzensizliin nlenmesine Dair Kanun, zaten sert hkmler getirmiti. Nitekim deiik illerde, saldrgan davranlar gsteren ya da kfr ettii belirlenen kimi taraftarlar para ve stada giriten menetme cezasna arptrlmlard. (Lkin rnein 2004 sonbaharndaki Genlerbirlii-Egaleo UEFA Kupas msabakasnda, maraton tribnnn bir blmnde konulandrlm bir grubun, ma boyunca, Kahpe Yunanl, Ayaa kalkmayan Yunanl olsunlu, Yunanistan kpeine...li tezahratlar icra etmesi, szkonusu kanunun rk ve ayrmc tezahrat yasaklayan 17. maddesine gre aka su oluturuyordu. Ama gvura, yabancya kar belli ki sutan saylmyor; yeni yasann salad zaptiye yetkilerinden cokuyla sz eden yorumcular da bundan herhangi bir rahatszlk duymuyordu.) imdi, bilet sat ve tribn dzeni zerindeki denetimin iyice sklatrlmas amalanyor.

Kamuoyunda, bunlarn Osmanl yasa gibi geici ve yzeysel olaca izlenimi yaygn. Yetkililer ise, UEFA'nn Avrupa'daki kriterlerini kesinkes hkim klma iddiasndalar. Yetkililer, her zamanki gibi, asayi telayla ve polisiye nlem alma refleksiyle davranyor. Medya da, genel olarak, skandal nimet bilmeyi srdryor! Kestirme aklamalar, spot klarn arpc olaylarn (dner bakl tribn adamlarna, kanlar iindeki kurbanlara...) zerine tutup dramatize etme ve magazinletirme alkanl sryor. Oysa, bu ortamn deitirilmesi cidden isteniyorsa, gz nnde bulundurulmas gereken yapsal etkenler var. Her eyden evvel, u: Futbol zaten kendi oyun dinamii ve tarihsel kkleri itibaryla iddetli, sert bir halk sporudur, futbol ortamnda bir gerginlik her zaman olmutur. Futbol seyircileri ounlukla alt ve alt-orta snflardan gelirler ve tribnde bastrlmln, dlanmln acsn kartrlar. Son on ylda futbolun ar endstrilemesine, buna bal olarak tribnlerin gitgide pahallamasna bal olarak bu geleneksel taraftar kitleleri stadlardan srlmeye allyorlar - ve bu durumun kendisi de artryor ortamdaki gerginlii... Taraftarlar dnyann her yerinde mterilememek, oyundaki rollerini yitirmemek iin, ses kartmaya, bir aktr olmaya alyorlar. Futbol stadlar, cokulu kalabalklarn bir araya geldikleri yerler olarak, toplumsal ve siyasal kutuplamalar emebildikleri gibi, onlarn da vurulmasn salayan yerler de olabilirler. Bunun da iddet ieren tezahrlere yol amas, doal. Mesele, futbol ortamnn tatl gerginlii ile tehlikeli hareketler ve su arasnda ayrm yapabilmek, snrlar doru izebilmek... Trkiye futbol ortamnda da iddet, hibir zaman yok deildi. Stadyumlarn nezih yerler olduuna, beyefendilerin, hanmefendilerin kibar kibar ma seyrettiine dair anlatlarda abartma paylar vardr. Can Kozanolu, Bu Ma Alcaz! kitabnda belgeler bunu. Son yirmi ylda yeni olan, kendiliinden iddet patlamalarna, yer yer, rgtl iddetin eklenmesidir. Yani baz taraftar gruplarnn hem etki alanlarn geniletmek, g gsterisi yapmak iin, hem de yaam tarz olarak iddet uygulamaya ynelmesi... Nitekim son yllarda bylesi iddet ve bask rakip taraftar gruplarndan ziyade, tribnn kendi iine, ayn takmn baka taraftar gruplarna veya 'genel' taraftar-sempatizan kitlesine yneliyor. Polisin de bu sreteki ilgin tutumu, nlem alalm havasna girdiinde, -az evvel bahsettiimiz gibi-, tribn ortamn iyice bileyen, tahrik eden bir iddet kullanrken; 'normal zamanda', belirli grup liderlerinin 'faaliyetlerine' en azndan belirli -ve hayli ileri!- raddelere dek gz yumabilmesidir. 2000'ler Trkiye'sinde, futbol ortamndaki iddetin, memleketteki olaanst byk toplumsal adaletsizlik ve yoksullukla ba olduunu gzard edemezsiniz ayrca. Tribnlerdeki iddet, bir yanyla, toplumda kaynayan iddet potansiyelinin bir zuhuru. Dolaysyla tribnlerdeki iddetle baetme yollarn, dorudan doruya, toplumdaki iddetle baetme ynteminin bir paras olarak grmelisiniz. Unutmayn: zm olarak bugn tribnlerden yoksullar kovmay gren zihniyet, yarn onlar baka alanlardan da srp atmak ister. (Bu arada birka bin dolara kombine alan sosyetik seyircilerin de hepsinin iddetten uzak duran nezih insanlar olmadn biliyorsunuz deil mi? st snf sekincilii, tuzukuruluu, sosyal egoizmi; siyasi terimlerle syleyeyim, neoliberal rekabetilik ve baar ideolojisi, taraftarlk fanatizmiyle birleince, bundan alt snflarn fkesinin yanna bile yaklaamayaca gayet terrist bir ajitasyon kabiliyor pekl.) Sonra, futbol ortamndaki vandalizmin, kulp ynetimlerinden devlet birimlerine kadar uzanan geni bir yetkili zinciri tarafndan himaye grd, mafyalamann, etelemenin tribn gruplaryla snrl olmadn hesaba katmazsanz da radikal bir zme yaklaamazsnz. Hakan kr'le Sedat Peker'in deniz banyosu sefasn mesele etmeye kadar uzanmazsanz, temizlik, eksik kalr! Tribn terr lfndan da, ma seyretmeye gelen insanlar bask altna alan, onlarn ma istedikleri gibi izlemelerine mklat kartan btn koullan anlamalyz. Bu terrize edici koullar arasnda polisin hal ve davranlarnn da yer aldn belirmezsek, eksik konumu oluruz. (Zaten genel olarak Terr kavramn ihtiyatl kullanmak isterim, zira bu, yaklak yirmi yldr btn dnyada her trl muhalefeti gayrmerulatrmak, evet, terrize etmek iin kullanlan fazlasyla polisiye bir kavram.) Emniyet rgtnn bir sredir futbol terryle

ilgili profesyonel bilgisini inceltmeye almasna karlk, baz grevlilerin normal kontroller (seyircinin tkenmez kalemine elkoymak ne kadar normal ise!) srasnda ve tribnlerdeki insanlarla muhatap olurken takndklar horlayc tutumlar, tribnlerde balbana bir gerginlik unsuru olabiliyor. Sonra, medyann, hayatta futbol malarnn kapladndan yirmi otuz misli yer kaplayan futbol sohbetleri zerindeki belirleyici etkisiyle, nasl terrize edici olabildiini biliyoruz. Ege niversitesi'nden sosyolog Ahmet Talimciler'in Balam Yaynlar'ndan kan kitab, Trkiye'de Futbol Fanatizmi ve Medya likisi, Trkiye'deki futbol medyasnn nasl bir milliyetilik, cinsiyetilik ve iddet operatr olduunu ortaya koymutu. Ksacas, btn sorumluluu tribn etelerine ykarak zlecek bir sorun deil bu. Memlekette her mevzuda dnp dolap telffuz edilen o sihirli soruyu soralm: Peki Avrupa bu ii nasl halletmi? Hooliganizm sorunu nasl zlm? Yaklak 10 yldr, Avrupa'da hooliganizm sorunu halledilmi durumda. Stad ve stad evresinde halledildi, demek daha doru olacak. Zira militan hooligan tayfas sokak kuytularnda, bo arsalarda, terk edilmi depo gibi yerlerde randevulu kapmalarn srdryor. Bu konuda nde gelen uzmanlardan biri, taraftar iddeti hakknda yllardr aratrmalar yrten ve Alman futbol brokrasisine danman olarak destek veren Gunter Pilz. Son olarak, 2006 Dnya Kupas'nda gvenliin salanmas iin yrtlen almalara katlyor. Hannover niversitesi profesr Pilz, 11 Freunde dergisindeki bir syleisinde zmn nasl salandna ilikin iki etkenden bahsediyor. nce ikincisini aktaraym: Polisin gerekten, fiilen iddet uygulayanlara dnk tavizsiz bir tutum izlemesi. Caydrc para ve tahdit cezalar verilmesi. Malm. Trkiye'deki tartmalarda zaten habire yinelenen nokta, bu. Asl zerinde durduu ilk nokta ise u: Federasyonlar ve kulpler, her seyirciyi potansiyel saldrgan olarak grmenin bir ie yaramadn rendiler. Sadece para getiren VP mterisiyle deil, btn taraftarlarla ilgilenmek gerektiini idrak ettiler. Bu idrakle, gerek kulp gerek gvenlik yetkililerinin seyircilere hogeldiniz mesaj verecek ekilde yaklamaya balamasnn ok olumlu etkileri olduundan sz ediyor uzmanmz. Stadda elence ve muhabbet havasnn hkm srd bir ortamda, hooligan'n ya da fkeyle ykl seyircinin de ii zorlayor. Profesr Pilz'e gre, taraftarlar arasnda Ultra hareketinin gelimesi de hooliganizmin gerilemesinde kilit bir etken. Ultra'lar, tribn gsterileriyle, pankartlaryla, koreografileriyle, kendi kendilerini gsteri unsuru haline getirerek, militan taraftarlarn enerjisini aktacak bir mecra atlar. Kukusuz Ultra'lar da katman katman, aralarnda hooliganizme yatkn olanlar yok deil. Ancak buradaki ince ayrmlara dikkat eden ve Ultra'larn elenceli dinamiine alan aan hatta inisiyatif tanyan bir stadyum politikasnn, kat asayiilikten ok daha sonu alc olduu, grlyor. Tribnlerin neesini bozmayan bir zm bulmann, ancak tribn halknn katlmyla olabileceini grmeliler. yi taraftar tevik etmeye dnk ciddi etkinlikler, ona sz hakk tanyan bir tutum, onu tribnde rahat ettirme gayreti, iyi kulpln temel kriterlerinden biri olmal. Olmazsa olmazmz, budur. Trkiye'de de eksiimiz bu ite. Radikal'deki yazlarnda Ahmet idem'in zerinde durduu gibi... yi taraftar gzetmek... Hemen btn kulplerin etrafnda, kh dernek kh internet sitesi kh informel oluumlar suretinde, futbolu iyi bilen ve iyi seven taraftar kesimleri var. Daha akll ve daha neeli bir futbolseverlik kltr geliiyor usul usul buralarda. Bedavaclardan, etecilerden yaknanlar (ya da gya yaknanlar), mesailerini bu iyi taraftan tevik etmeye, dahas ona inisiyatif vermeye harcamallar. Yetkililer, en azndan ktleri engellemeye verdikleri enerjinin bir ksmn, iyileri tevik etmeye ayrmal! Asayi basks altnda tribnlerin tadn karmayan bir zm bulmann, ancak tribn halknn katlmyla olabileceini grmeliler. Futbola zg deil ama taraftarlk, ad stnde, bir taraf tutmak demek, taraf semek demek. Bir takm semekle, baka btn takmlara kar ve zellikle geleneksel hasm olarak

tanmlanm takmlara kar konumlanyorsunuz. Futbol ortamnn ezel heyecan unsurlarndan biri bu rekabet gelenekleridir zaten! Taraftarln esas motivasyonunu tekine/rakibe kar husumetten alan bir taraftar tipi de yok deildir. Fakat taraftarln pozitif boyutunu, yani esasen sevdii takmla ilgilenmeyi nemseyen taraftar tipi ounluktadr. Belki sessiz ounluktur, ama ounluktur. Onlarn sesinin daha gr -ve daha neeli!- kmas, emin olun en iyi ila olacaktr! Yoksa, srf asayie abanmakla, lanet edip gidenler belki de o iyi seyirciler olacaktr, emin olun! Hooliganlar ne yapp edip yine szacaklardr tribnlere. Birbirinin zerine abanm, sahada olana bitene bakmadan ezbere tezahrat icra eden delikanl grupuklar hep olacaktr. Ve onlardan baka da pek kimse kalmayacaktr o tribnlerde. 21 Kasm ncesindeki gidiat zaten o yndeydi...

Bu Ne Biim Kupa? -Ltfen Herkes Torbaya! Ligde 1997/98 sezonunun ilk devresinin sonu yaklarken, Trkiye Kupas da 'ufak ufak' balyor. Taraftar iin yeni bir heyecan kayna, futbolsever iin bir sevin vesilesi daha! Zira -tamam, Lig en mhimidir ama- kupann tad bakadr. Kupada malar eleme usulyle oynanr; rakibinizle hesabnz bir ya da iki mata grrsnz, telfisi yoktur. Ertesi tur, yine ya herru ya merru -ta finale kadar. Final oynamak, futbolda bal bana bir mitosturkupaya zg bir mitos. Futbol leminin 'esas ii' olan ligde bile, zirve malar iin kupaya zg bir tabir kullanlr, final gibi ma denir. Kupa msabakalarnda srprizin her trls kol gezer. Rya takm da olsa, o gn talihi yaver gitmeyiverir, bir kaza gol yer veya rakibi kmser, o saat ii biter. Veya dklen bir takm, bir sra takm, bir kasaba armadas, tarihinin oyununu oynayp kocaman bir kulb deyiverir. Kupa heyecanldr. Kupada top daha da yuvarlaktr. Bu nedenle, kupa, 1. Lig'de ampiyon olamayan ama sahiden kuvvetli ve iddial baalt kategorisi takmlar iin ok caziptir. Bir yllk lig maratonunun gerektirdii istikrar, kadro, para, seyirci, medya, kulis gcn denkletiremeseler de, sk konsantrasyon ve biraz da ansla kupay kapabilirler nk. Lig ampiyonluu mesabesinde deilse de kupay almak da bir nevi ampiyonluktur, sn hreti byktr, stelik Avrupa kapsdr. Memleketimiz futbolunun tarihi baalt takmlar, '60'larda Gztepe, '60'larda ve '70'lerde Bursaspor, Eskiehirspor, Ankaragc, namlarn Trkiye Kupas ampiyonluklaryla yrtmlerdi. Ayrca kupann srprizlere ak tabiat sayesinde nice avantrlere tank olduk. '70'lerin sonlarnda, bugn Krklareli 1. Amatr Sper Ligi'nde yer alan Lleburgazspor'un iki sezon stste Beikta', Fener'i eleyip yar finale kadar trmanmas, benim hatrladm en arpc kupa olay. Bylesi kupa avantrleri, esas ngiltere'de ve Almanya'da olur. 2., 3. Lig takmlarnn hatta tfl amatrlerin ampiyonlar ampiyonu baba takmlardan birini ikisini ilk turlarda harcamad sezon gemez oralarda. Son rnek: hafta kadar nce, geen sezonun Avrupa ampiyonlar Ligi ampiyonu Borussia Dortmund, 3. Mahalli Lig'in Bat-Gneybat Grubu'ndan Eintracht Trier'e eleniverdi.

Trkiye Kupas'nda ne yazk ki byle ihtimaller artk iyice az. Neden? nk federasyonun birka yldr uygulad kupa stats, en olmayacak ii yaparak kupay lig hiyerarisiyle kartrd. Kupa artk 1. Lig'in bir yan organizasyonuna, hatta daha arn syleyelim geniletilmi bir Trkiye Spor Yazarlar stanbul ubesi turnuvasna benziyor. Dnn ki, geen sene Osieck'in o srganotuna benzeyen Kocaelispor'unun kupay almasyla, on yl aradan sonra ilk defa oligari -drt bykler- d bir takm ampiyon oluyordu. Ondan evvel son defa 1987/88'de Sakaryaspor bu ii baarmt. Oysa '60'larda oligari dndan 3, '70'lerde 3 (henz oligari-d sayacamz Trabzonspor'u katarsak 5), 1980-87 dneminde 3 'sair' takm kupa ampiyonu olmutu. Trkiye Kupas'nn sevimsiz statsne gelmeden nce, bir parantez ap, kupa statsyle lig hiyerarisi arasnda rabta kurma usulszlnn emsalsiz rneine mutlaka deinelim: Ankaragc'nn kupa ampiyonu olduu iin 2. Lig'den 1. Lig'e terfi ettirilmesi olay. Hakkn yemeyelim, Ankaragc 1980/81 sezonunda Trk futbolunda ilk kez bir 2. Lig takm olarak Trkiye Kupas'n kazanmt. Fakat Kenan Paann emriyle, bundan byle her kim ki Trkiye Kupas'n kazanr, ertesi sezon 1. Lig'de oynar gibisinden, makable mil bir kanun kartlarak 1. Lig'e alnmas, tam 12 Eylllk bir iti. Dnyann her yerinde amatrnden sperine her eit takm kapsayan kendine zg bir organizasyon olan kupa statsyle lig klasman arasnda illiyet ba kurmak, futbolun geleneklerine temelden aykryd. (Bu Ankaragc Kanunundan 1985/86 sezonunda Bursaspor da yararlanm, 1. Lig'den decek drt takm arasnda yer almasna ramen Trkiye Kupas'n kazanmas sayesinde ligde kalmtr.) Esasa dnelim. Kupa mefhumunun ruhuna kkten aykr bir Trkiye Kupas statmz var: Kupa Lig klasmanna tbi klnyor. Saysz n elem turlar dzenleniyor. nce 3. Lig takmlar oynuyorlar. Onlar arpp biraz azalnca 2. Lig takmlar devreye giriyor. stelik, garibanlara mahsus bu turlar boyunca, takmlar blgeler gzetilerek gruplandrlyor. Dolaysyla zaten liglerinde ayn gruplarda oynamaya alm komu takmlar birbirleriyle oynuyorlar. Bir ehir veya kasaba takm seyircisinin, kendi kategorisinden de olsa, daha nce grmedii, ma yapmaya almad deiik ve 'acaip' bir takmla karlamas gibi elenceli bir ihtimal yok yani. 2. ve 3. Lig mensuplarnn bakiyesi olarak 9 takm hazr olunca, nceki sezon 1. Lig'i 8. il 15. srada bitirmi takmlar terif ediyorlar. te nmzdeki hafta oynanacak tur, bu tur. Bunlarn aralarndaki malardan artakalan 8 takm da, nceki sezon 1. Lig'i ilk sekizde bitiren takmlarn ltfedecei tura hak kazanyorlar. Zaten kupa ampiyonu olma ihtimali en yksek takmlar, geen sezon 1. Lig'i ilk sekiz srada bitirmi olanlar. Ve bunlarn kupa ampiyonu olmas iin, tur + final mam gemesi, yani yedi ma oynamas yetiyor. Ondan nceki ynla tur geilirken, resmen kumda oynanm oluyor. Onun iin, kupa ufak ufak balyor dedim yazya balarken. Yoksa, aylar nce balad ama kimin umurunda? Bu sahte-kupa organizasyonuyla neler kardmzn farknda myz? Kupa folkloru ne gzeldir! Kupa folklornde, her ne kadar artk televizyon da olsa, o anl byk takmlarn tarada canl olarak grnmesi vardr. imdi binde bir ihtimal. Veya futbolcular asndan kupa folklornde, tutun ki tek masa ve deplasmana gidiyor olsanz bile, Fenerle, Galatasaray'la ma oynamann heyecan vardr. Geen sene Marmarissporlularn 'bana geldii' gibi statmz sayesinde, krk ylda bir ihtimal. Kupa folklornde, byk takm taraftarlar asndan, 'acaip' takmlarla elemeler ve 'acaip fark atma' beklentileri vardr. Kk takmlar asndan, bir de yenersek hayalleri ya da hi olmazsa bir gol atma motivasyonu veya yldz bir oyuncunun kendini gsterme arzusu vardr. Kupa folklornde acayip elemeler ve acayip srprizler vardr. Kupada top daha da yuvarlaktr. Bu oktan semeli, sk skya elemeli, hiyerarik yapl majestelerinin Kupasnda ise top yuvarlak falan deil. Acaip elemeler yok, yine 'bildiimiz' takmlar birbiriyle kapyor. Lig Junior gibi. Herkesin gz ampiyonlar Ligi'nde, Avrupa'da ya, Avrupa Avrupa duy sesimizi peinde... Herhalde byk takm idarecileri o kadar ar ma trafiini kaldramayz diyorlardr; biz milyarlar Bingl'le, Buca'yla ma oynamak iin saymadk gibi lflar da hazrdr eminim, ikinci mazeret iin unu diyeceim: Annenizin ligi aalamasnn sonu kt

olmutu, her zaman nezaket snrlar iinde konumak lzm. lk mazerete ise diyeceim u: O Avrupanzda btn takmlar byle bir ma trafiiyle oynuyor ve onlarla baetmenin yollarndan biri de buna almak. Ayrca, milyarlk adamlarn senede toplam 127 dakika oynayabildii veya prl prl gen deerlerin kenarda kald devs kadrolarnz byle kmsediiniz malarda istihdam edersiniz, fena m olur? Ya eksik tertiple kp bamza bir ey gelirse, eleniverirsek?! Ee, kupa olaynn tad da tam orada ite! Trkiye Kupas sahici bir kupa organizasyonu olacaksa, Fener'inden Nusaybin Demirspor'una kadar herkes ilk turdan hep beraber ayn torbaya girmeli. Girmeli ki, kupadan murat ettiimiz elenceyi, heyecan, srprizleri bulalm - top daha yuvarlak olsun! Ltfen... *** 1997 sonlarnda yaymlanan bu yazdan yedibuuk yl sonra, Trkiye kupas finali ve o sralarda aklanan yeni kupa stats vesilesiyle, yine 'ilenmi' ve 'yakarda' bulunmutum. O yazdklarm da ekliyorum... *** 43.'s oynanan Trkiye Kupas finallerinin 'snfsal' yapsna bakarsak... stanbullu arasnda oynanan 10. final olacak bu (4. kez GS-FB, 5 kez BJK-GS, 1 kez FB-BJK). 3 kez de Drdnc Bykle, Trabzonspor'la final oynad ' Bykler'. Galatasaray, 13 ampiyonlukla kupada uzak ara en kariyerli kulp; 1982/83'ten beri kupa kaldramayan Fenerbahe ise Drtl iinde 'kupa takm' kimlii en zayf en takm. stanbullu'dan birinin kamad final says 10, Drt Byk'ten birinin olmad final says sadece 7. tekiler'in kendi aralarnda geen bu 7 finalin sonuncusu, t 1987/88'de oynand; Sakarya-Samsun arasnda. Buna karlk, be senedir, finalde tekiler'den biri mutlaka oluyordu ( seferinde, Genlerbirlii). Ve son be senenin ikisinde Trabzon, ikisinde de bir Anadolulu kazand kupay. Velhsl, bu organizasyon bir 'Klkedisi Kupas' ilevi kazanmt karnca kararnca. Anadolulular, ligdeki ehemmiyet-sizliklerinin acsn burada karabiliyorlard, ill finale kamasalar bile, bir by elemenin belki yl boyu idare edecek zevkini tadabiliyorlard. Geri bunda, stanbullu'nun kafay lige ve ampiyonlar Ligi ufkuna takp kupay o kadar nemsememesinin de pay olduu dnlebilir. Ama olsun, neticede kupa kupadr, eref turu eref turudur ve ucunda UEFA itirakilii vardr. Futbol Federasyonu'nun aklad yeni stat ise, kupay cazip klma adna, bir tr 'handikapl Trkiye Spor Yazarlar Dernei Kupas'na dntrme istidad tamakta. lk turlarda, medyada sadece skoru duyurulan malarda, alt kme takmlar birbirlerini tepeleyecek. Bunlardan kalanlar Sper Lig takmlaryla boy lecekler. En nihayet 'nceki sezon ligi ilk drt srada bitiren takmlar' kupamza terif edecekler ve bunlarn seri ba olduu drt grupta beerli lig usul turnuva yaplacak. Gruplarn ilk iki sralarnda yer alan takmlar eyrek finale kacak. Maksat ak: Aman o 'ligi ilk drt srada bitiren takmlar' bir kazaya kurban gidip elenmesin, hi deilse eyrek finalleri garanti olsun! Oysa, kupa denen elemeli organizasyonun 'esprisi', tam da o kaza ihtimalinden doar. Kupaya zel heyecann veren, ligden farkl olarak, 'tek ma'n telfisizliidir. Bundan tr, srprize akldr. Kupada top daha yuvarlaktr! Yenilmez armada, Allann unuttuu yerden gelen bir garip takma yeniliverir: ler rast gitmezse ya da garibanlarn tam da o ikindi vakti hayatlarnn oyununu oynayaca tutarsa... Bylesi bir gecelik (bir ikindilik) krallklar olmasa, futbol tarihi ve mitolojisi nice yoksullard! u da ok nemli: Kupann ruhuna uygun sistem, 'herkes torbaya' sistemidir. Btn takmlar 'zmir torba' usul deil, hiyerarisiz, kayrmasz, ilk turlardan itibaren kur'aya tbi olmaldrlar. Zira kupann spesiyalitelerinden biri, yolu normal artlarda birbirine kmayacak, baka kmelerin takmlarn buluturmasdr. (Misal, bu sezon Almanya'da kupann ilk turunda

Bundesliga takmlarndan sekizi 3. Lig, bei amatr lig takmlaryla eleti. Nrnberg 90'da att golle yenebildi amatrleri, Kaiserslautern ise onbe ekti. kisi de elenceli kendince.) Kupaya ruhunu veren zellikleri elemek, futbol ortammz yoksullatrr. Futbolu cazip klmak, yuvarlak topu dikdrtgenletirmeye almakla deil, rekabet koullarn adilletirmekle olur. Futbol zevkini ancak bir derbi histerisi iinde yaayabilenlere ise diyecek szm yok. Allahtan derbilerini bulsunlar!

Mill Takm - Mecburi Destek, Mecburi Ak m? Tantana geti, imdi biraz halimizi konualm... 2002 Dnya Kupas'nda Trkiyenin Trkiye ile ilikisi yine ok hararetli, delice bir ilikiydi. Millete, halka, mill takm nereye koyacamz bilemedik. Hayrsz evld gzm grmesin seni diye terslemenin snrndan dnld; tbbi adyla delirium tremense, yani halsinasyonlarla dolu sarholuk cinnetine varld... En azndan bu seviyeye ulamas ounlukla beklenmeyen byk baarnn (evet, gerekten BYK baarnn), kendi iimizdeki mnafklara ynelik imlar, ithamlar, tacizleri beraberinde getirdiini grdk. Mustafa Denizli'nin iimizdeki rlandallar lfndan beri byle bir kalem var, futbol tartmalarnda: dmanlara lf etmeden, naslm! diye kostaklanmadan zaferlerin tad tam kmyor. Bu mnafk ve i dman kadrosunu kendi iinde tasnif etmek gerek... Zira ithamlarn da itham edilenlerin de farkl saikleri, farkl durular var. Tasnif edelim. Ve biraz hainlik yapalm! Haklarnda mnafk sfatn ironiyle deil, ciddi ciddi kullanmakta bence de beis olmayan bir zmre, futbol lemi iin deki bir muhterisler zmresidir. stanbul oligarisinin ya da belirli muktedir adamlarn lobicisi olarak i gren ve bu misyonlar nedeniyle baarszlk

isteyenler... Byleleri gerekten vardr ve ben, futbolla alkal alkasz birok insann, srf bu eit adamlarn konuma ekillerine ifrit olduklar iin enol Gne'e destek verdiine tanm. Bunlar, zaten memleketin futbol ortamn gn be gn berbat edenlerdir. Geelim. Ancak geerken unu da unutmayalm: Oyun tertibiyle, oyuncu seimiyle, teknik-taktikle ilgili eletiri hakk her zaman herkes iin bakdir. sabetli eletiriler de olacaktr, isabetsiz ve sama eletiriler de. Ar ve sama eletirileri kaldrmak, maneviyat bozucu durumlarla baetmek de futbol profesyonelliinin bir parasdr. Hele eletirileri mill davaya ihanet makamndan tepkilerle veto etmeye kalkmak, hi olmaz. Dorusu ben, bu makamdan alndn iittiimde, en sama eletiriye bile kulak kesilme ihtiyac hissederim. Baarya inanmayanlar, hedefi olmayanlar, malbiyeti peinen kabullenen ufuksuzlar diye hakknda saylp dklen kategori var, bir de. Trk insannn yaradl ve sosyal muhiti icab birok eyi beceremeyecei kanaatine, hem aadakiler saflarnda, hem de kibirli beyaz Trk ortamlarnda rastlayabilirsiniz gerekten. Aadakiler, kendi perianlklarn aklayan bir kader olarak grrler bunu; kh kendi acizliklerine kahrederler, kh Trk insannn nnn hainlerce, d mihraklarca, komplolarla kesildiine dair, devlet katnda da paylalan derin pheleri bytrler... Beyaz Trkler ise, zaten kendi ayrcalklarn, baarszla mahkm genel halk kitlesinden baka olularyla temellendirirler. Peki, mill takmn baars zerine imdi bu eziklere ve ktmserlere telkin edilen nedir? Trk insannn her eye kadir olduuna dair lsz bir iinme... ve yine beyaz Trk ideolojisi: Yo can do it! muhabbeti... Verimli olmayan, performans dk olan deersizletiren saldrgan bir basan mitosu... Sanki isiz insanlar mesela, aresiz yoksullar, haydin! deyip silkinecekler... ve baaracaklar. Reklam ideolojisi... Halkmz baaryla terbiye etmeye dnk bu bbrlenmeler, bu nasihatler, toplumdaki acizlik duygularn anlayacak hassasiyete sahip olmad gibi, insanlar gerekten silkindirecek, kendilerini gerekten deerli grmelerini salamaktan da ok uzak. Gelelim, zaman zaman im yoluyla yklenilen bir baka tutuma, mill duygu noksanl meselesine... imizdeki rlandalln siyas boyutu... En bata sylenecek ey: Trk olup da Trk mill takmn tutmamak da pekl merudur ve haktr. Modas gemi bir inatlk olmayabilir bu; gayet anlalr nedenleri de vardr. Brezilya'yla oynanan grup mandan sonra Tanju olak'n Koreli hakemin sadece 65 milyon Trk' deil btn bir Trk dnyasn, sadece onlar da deil koca slm lemini yaktn dinlediinizde, oturup dnrsnz, mesela. Mill takmn baarlarnda, Trk'n Trk'e propagandasnn kendi zirvelerinden atm, baka herhangi bir konu konumann imknszlatm, hi de hafif olmayan btn dertlerimiz bununla hallolacakm gibi manlar kartldn grdnzde, bir duraklarsnz. Hele mill zaferi alklamann, onunla sermest olmann tacizkr biimlerine tank olduunuzda, tahamml edemeyebilirsiniz. Bu akl tutulmasna ortak olmak istemeyebilirsiniz. ok insan biliyorum, Trkiye'nin galibiyetine ok sevinen, kutlamak isteyen, ama bu ortamdan stk syrlan veya dman stne sallar gibi bayrak sallayanlarn elenmekten ok yamaya gidiyora benzeyen konvoylarn grp kalsn diyen... Tekrarla: Mill takm tutmamak, merudur ve bir temel haktr. Mill Takm'la comayanlar, ruhu kararmlkla, keyif almay bilmemekle, duygusal kaslmlkla damgalayanlar oluyor. Dnde oynamayan nazllara yaplan muameleye tbi tutuyorlar, bangr bangr Grdn m? arks alarken bayraklarla gbek atanlara souk nazarlarla bakanlar. Milliyeti histeriden duyulan rahatszl, kaygy anlayanlar, paylaanlar arasnda da var, sevinmeyenlere ya da mesafeli sevinlere bozulanlar. Fakir ve mutsuz insanlarn bir iki gnlne de olsa kendilerinden gemelerini, comalarn, yzlerinin glmesini bir kazanm olarak dnyorlar. Belki de hakikaten yledir. En azndan kimileri iin kesinlikle yledir. Yok muydu, bayrak bahane, sahici karnaval havasna girenler? Vard! Mill banazln karsnda muhalif banazla da kaplmamak lzm: Neesini bulann safas olsun! Lkin elenme, coma sluplarndaki kstlla dikkat ekenlere de kulak verelim. Baknz: Ece Temelkuran'n 24 Haziran'da Milliyet'te elence

adna sadece milliyetilik tezahrat yapanlardan sz eden yazs: Anca ite 'en byk Trkiya! Baka byk yok!' Ee? Sonra? Sahici futbolseverseniz, bizzat oyun kurgusu, takmn havas, oyuncularn hal ve tavrlar nedeniyle de benim takmm deil diyebilirsiniz mill takma. Gruptaki ilk iki manda, avara kasnak oyunuyla, oyuncularn saha iindeki ve dndaki sevimsiz agresiflikleriyle, hi de kolay benimsenecek bir takm deildi Trkiye. Japonya ve Senegal manda ise, hem oyun aklyla, maa aslyla hem de oyuncularn -hi deilse sahada asgar nezaketle davranmalaryla, tarafsz gzler iin de sempatik hale geldi. Trkiye'ye grupta kt gzle bakan, Japonya mandan itibaren ise desteklemeye balayan birok futbolsever tanyorum. Baar mitosuyla, skora baktklar ya da millete baarya susadmz dndkleri iin deil, futbol deerleriyle baktklar iin byle yapyorlard. ok daha kymetli bir destek deil mi bu? te yandan, Trk mill takmn mill/milliyeti biz duygusundan farkl bir biz duygusuyla sahiplenenler de var. Mill takm, mit Kvan'n deyiiyle, bizim mahallenin ocuklarndan oluan bir takm olarak grdkleri iin... Bymesini izlediimiz, nice enstantanesine tank olduumuz, tuttuumuz takmlarda oynayan bildik, tan topular futbolun en parlak vitrininde grmenin muhabbeti, dayanma duygusu... Bana kalrsa, ok daha temiz bir sevme biimi. Top bir dnyadr ve o topla birlikte karmak bir duygular yuma da oradan oraya yuvarlanr durur. Birok insan, bahsettiimiz bu duygular arasnda gidip gelmedi mi u bir ay boyunca? Sadece sevmek-sevmemek, sevinmek-sevinmemek deil; nasl sevmek, nasl sevinmek...? Tebrikler ve gemi olsun, Trkiye... lhan Mansz altn gol attnda neredeydin? Demokratik Almanya Cumhuriyeti'nin ksa mrnn belki de en anl nyd: 1974 Dnya Kupas'nda Sparwasser'in dman-karde Bat Almanya'ya att galibiyet gol. Ve Dou Almanya'da yllarca ortaklk duygusunun en salam kerteriz noktas oldu, u sual: Sparwasser gol attnda neredeydin, ne yapyordun? Ben, lhan Mansz gol attnda Hollanda'daydm. Ne gnlerdi! Anlataym... Dnya Kupas'nn eyrek final gnlerinde, seferiyiz; Hollanda'da, Amsterdam'n azck gneyindeki Leiden ehrinde Trkiye'nin sosyal ve siyas tarihinin didiklendii bir akademik toplantdayz. Bereket toplanty dzenleyenler duyarl insanlar -onlara selm olsun, Trkiye-Senegal mann oynanaca saatteki oturumu akamstne erteliyorlar. Ve ma, yaklak 25 kiilik bu akademik cemaatle bir ngiliz pub'nda seyrediyoruz. Kafile bakan, Modernleen Trkiye'nin Tarihi kitabyla tannan Erik Jan Zrcher; Trkiye'den hrmetli profesrler, retim yesi takm, doktora rencileri... Ma iin toplant ertelenir miymi? diye bozuk atm olanlar bile -isimleri lzm deil- Trkiye'yi tutuyorlar. Bazlar, yaklak yarm saatlik seyircilik kariyerleriyle, Hakan kr'n behemahal kmas gerektiine dair tam yetkili aklamalar yapyorlar. Pub'da yaklak on kiilik bir Senegalli grubu da var. Yars ceketli gmlekli amcalar, yars formal-eofmanl delikanllar. Senegal'n yklendii ksa periyodda havalara frlyor, haykryorlar. Sonra, suskunluk, surat akl... Onlara yakn oturuyor, sohbet ediyorum. imizdeki Senegalli - o benim ite! Diouf'un falan doru telffuzlarn reniyorum. Orta sahay kuvvetlendirmek iin, sve mandaki performansyla dikkat eken Amdy Faye' oyuna almann iyi olacan sylyorum. Katlyorlar. Devre arasnda sohbetinde, siyah amcalara, kim kazanrsa kazansn ilk kez bir Mslman memleketin Dnya Kupas yar finaline km olacan hatrlatyor bir hocamz. Hararetle onaylanyor. Ben ekliyorum: Ve biz bunu bir ngiliz pub'nda bira ierek izliyoruz! Gllyor. Bir de Alman var, btn iyi hareketleri alklarm ama ilke olarak Trkiye'yi tutarm diyor. Ben o kadar iddetle tutamyorum, memlekette esen oven havalar beni bundan alkoyuyor diyorum. Bilmez miyim, diyor, Ben de ayn nedenle Almanya'y tutmuyorum zaten.

Senegallilerin yz ikinci yarda iyice dyor. Bireysellikten, yavalktan, aptallktan yakmyorlar. Diouf'un bu mata Senegal Hakan kr' ilevi grdn sylyorum, glerek onaylyorlar. Trkiye galibiyeti uzak ara hak ediyor. imizdeki Senegallilerin bile gnl kayyor artk. Gol ayaa frlayarak alklyoruz, hrmetli hocalar glyor, baryorlar. Senegallilerle teselli mahiyetinde kucaklayoruz. Biri, Trke olarak, bizde ksmet yok diyor! Bu futbol muhabbeti, 2002'den yanmza krdr.

Konsantrasyon, Ya Resulullah! Trkiye futbol ortamnn en kt kaynaklarndan biri: konsantrasyon. Bu nadide kayna, mill malarda ligi tatil ederek elde etmeye alyoruz.

Trkiye'de kaybedilen 'puan ya da puanlar' iin en yaygn olarak bavurulan mazeretlerden birisinin 'konsantrasyon' olduunun farknda msnz? Bedbaht topular, yz dm teknik direktrler, hep bunu sylyorlar yllardr: Yaa, konsantre olamadk bugn... Bir kar havadaki akln bir trl yerine indiremeyen, gayet iyi bildii cevaplar iaretleyemeyen ergenler midir bu adamlar? Leyldan geme faslnda, dalgn klar m? Nedir bu? Nasl profesyonel? Futbolun endstrilemilii, futbolculuk iinin profesyonelleme dzeyi dnldnde, bir skandalla, ar hizmet kusuruyla kar karyayz aslnda. Dnsenize, szgelimi bir cerrahn ameliyathane kapsnda bonesini syrrken bozuk bir yzle 'yaa, bu hafta da konsantre olamadk... kurtaramadk' demeci verdiini... Ya da yine kltr endstrisinden misal: Repliklerini birbirine dolayan tiyatrocunun oyundan sonra 'ne oldu bize anlayamyorum, bir trl rolmze konsantre olamyoruz, hafta iinde bunu hep beraber deerlendireceiz' dediini... Ya herkesin tartmasz kabullendii u konsantrasyon mazereti: 'Anadolu takmlarndaki futbolcular kendi aralarndaki malara byk takmlarla oynadklar malarda olduu gibi konsantre olamyorlar'. Yine cerrahmz kyasa ekelim ve onun 'yaa, nedense ftk gibi minr vakalara, majr operasyonlarda olduu kadar iyi konsantre olamyoruz' dediini dnelim. Nereden bulmal? Ama hemen comayn... Futbol, olanca endstrilemiliine karn, hl bir 'oyun' olma zelliini srdryor. ok kr. Hl iinde bilinmezler, srprizler var. Hl 'takm ruhu'nun esamisi okunuyor. Dolaysyla, bireysel ve kolektif konsantrasyon, profesyonelce otomatie balanacak bir 'g faktr' olamyor. Dorudur, memleketimizde ve Bat-d sahalarda rulete (bazen, Rus ruletine!) benzer bir muammal dngs var u konsantrasyonun. Fakat 'Bat'da da, yok bu iin garantisi. Peki, nasl temin edilir bu konsantrasyon? Hangi mevviklerle? Teknik direktrlerin, yneticilerin havaya sokma gayreti? Psikolog ya da 'mentor'lardan alnan 'profesyonel yardm'? Tribn ortam, seyirci destei? Madd mevvikler, ekstra primler? Ya da tersinden bakalm, hassas ve krlgan konsantrasyonlar bozuvermekten sank etkenleri sigaya ekelim. Kimilerine gre, geceye alm profesyonelleri gndz gzyle maa karmak, konsantrasyon bozucu. Getiimiz haftalarda, Ramazan ve orucun etkisi ok tartld. Geri, baka sfatlar yannda kafile imam apkasn da (takkesini) tayan Hakan kr, 'alkas olmad' fetvasn verdi ama, birok takmda mbarek bir tempo, g ve konsantrasyon kayb gzleyenler var. Lige verilen ara! Denizlispor teknik direktr Giray Bulak, geen hafta Zeytinburnu Stad'nn kapsnda, 'lige verilen aralar'n konsantrasyon bozucu etkisinden sz etti. ki gnlk izinlere giden oyuncularn antrenman dzeni ve taktik uyum ezberi bozuluyor, zihinleri dalyordu. Oysa Avrupa'da liglere mill ma nedeniyle ara verilmediine, hatta icabnda hafta aras ma oynayarak ligin aknn srdrldne dikkat ekti Bulak. Sahiden, ligimiz, balayal beri nc kez mola verdi. Yani ortalama drt mata bir, ara veriliyor. Zrt prt ddklerle ha-bire kesintiye uratlan, tatsz tutsuz bir ma gibi... Ligin ritmi bozuluyor, on gn nce atlm goller 'hatra' hkm kazanyor, bota kalan futbolseverlerin sohbeti iyice manszlayor. Kollektif bir konsantrasyon kaybna uruyoruz aslnda.

Ne uruna? Mill maa konsantre olma uruna. On gn boyunca futbol kamuoyunun tm alka btesini mill takma yatrarak, mill oyuncular kampa ekip kapal devre bir zarur sinerji hayatna sorarak, konsantrasyonun gzne vuruyoruz. Evet, bu da bir konsantrasyon anlay. Konsantrasyonu zel gayret gerektiren bir psikofiziksel yklenme, hatta sanki bir 'transa geme' hali olarak tasarlayan bir anlay. Gerim gerim gerilerek, 'haplanm' gibi konsantre olmak... Azck lubali bir rutin iinde, zel zamanlara zg bir geici ciddileme gibi... Oysa baka bir konsantrasyon biimi de mmkn pekl: Rutinlemi bir dikkate, tecrbeyle yorulmu bir zene dayal, daha emniyetli, daha istikrarl bir konsantrasyon. Biraz da ylesini 'yakalamaya' konsantre olsak?

Allah in Oyna, Forman in Oyna, Tevik in... Devre arasnn pompal gndemi iinde bakn bu madde sahici: Tevik primi! Fenerbahe, mflis stanbulspor A..'ye tevik primi vermi mi, vermemi mi? Trkiye'nin messes futbol nizam iinde tevik primi var m yok mu? Bir takma maa aslmas, rakibini ypratmas iin verilen tevik primi, yenilmesi iin verilen rvete kyasla daha sakncasz, daha 'beyaz' bir hile mi? te size ezel bir futbol fkh meselesi! Tevikin altn yl 'Koca' Fenerbahe'nin stanbulspor'a geen sezonki Beikta ma ncesinde sahiden tevik primi verip vermediini bilemiyoruz. ('Koca camia' olmak, pheyi savuturacak bir etken deil. Genellikle koca camialarn ii oluyor zaten tevikle!) Cumartesi gnk Radikade Yiiter Ulu'un belirttii gibi, ortada bir 'effaflk eksiklii' olduu kesin. Ama 'gemite' tevik primi verildiini pekl biliyoruz. Zannederim Trkiye'nin futbol tarihinde tevik priminin altn yl, 1987 idi. Lider Beikta'n Malatya'da yenilip evinde Denizli'yle berabere kalarak ampiyonluu Galatasaray'a kaptrd sezonun son dzl. 'antada para' hikyeleri en ok o zaman ayyuka kmt. Son dnemde futbol ortammzn 'temizlenmesi' ile ilgili btn meselelerde olduu gibi, geitirilmeye, idare edilmeye allyor tevik primi konusu da.

Meru mu? Genlerbirlii Bakan lhan Cavcav, 'verilebilir; yen diye vermek, yenil diye vermekle ayn ey deil' diyerek, tevik primini meru ya da en azndan grece masum grmemizi telkin ediyor. Getiimiz sezonun sonunda -benim yneticisi olduum!- bir panelde de sylemiti benzer szleri, lhan Cavcav, mehur 'yektenlii' ile, futbol izleyicisi kitlenin belki de ounluunun aklnn gerisindekini aa vuruyor aslnda. yle ya... yle dnebilir insan: Bir takma yenilmesi iin verilen tevik priminin 'telfisi' yoktur. Yenilmesi sipari edilen takm, hi yolu yok, yenilecektir. Sonucu ayarlanm ma! Oysa, yenmesi halinde ikramiye verilen takmn kazanacann garantisi yoktur. Tersinden syleyelim: Rakibi 'mamalanm' bir takm bsbtn aresiz deildir, arln koyarak, hatta belki iyice hrslanarak pekl koparabilir ma. Velhsl tevik primi, 'ma balamaya' muktedir bir d mdahale deildir. u bile sylenebilecektir: Tevikle azdrlm rakip veya rakipleri amak da, ampiyonluk yolunda verilmesi gereken bir snavdr. Sahiden byk takmsan, 'mamal'lar da yenersin! Hadi bakalm! Haksz rekabet Bu akl yrtmenin gzard ettii temel nokta, tevik priminin haksz rekabeti kurumlatrddr. Klasmann orta sralarnda gn dolduran iddiasz bir takm dnn. ampiyonluk adayyla oynayaca ma iin tevik primi vaadi alyor, ie sarlyor, bouuyor, yapabileceinin en iyisini yapyor. E, sonra? 'Tevik primsiz' malar bu takma artk iyice zl gelmeyecek midir? O takm artk ift tarifeli bir takm olmutur zira... evketl rakibine diren gsteren gariban takmlara, tribnlerden 'ne ulan bu hrs, ampiyonlua m oynuyorsunuz?', 'mamal m lan bunlar!' diye brlmesinin arkasnda tevik primi 'deneyiminin' byk pay olduu ak deil mi? Rutin olmas gerekmez, bir-iki tevik primli man varl bile yeter zihinleri kirletmeye. O andan itibaren, Galatsrayfenerbekta karsnda tatl-sert oynayan, topu kornere kartmamak iin yrtnan her Anadolu topusu, emeine hrmet edilmesi yle dursun, 'mamal' itham altnda ezilecek; bunlar iittike de hayata kahredecektir. Bu yzden ma sonlarnda alamakl hale gelen futbol emekileri grmyor muyuz? Tevik primi, 'sporcu motivasyonu' ve 'i ahlk' diye bir eyler olamayaca, bunlarn iyi performans ve hrsl mcadeleyi aklamaya yetmeyecei fikrinin, her eyin ucunun para ve gce dayand fikrinin zihinlere iyice kaklmasn tevik eder asl. Son bir-iki ylda modas gemeye yztutan tezahrat bilirsiniz: 'Allah iin oyna, forman iin oyna, bizim iin oyna!' Kat laisistlere 'Allah iin oyna' ksm, taraftar arszlndan huylananlara 'bizim iin oyna' ksm belki biraz antipatik gelebilir. Ama 'tevik iin oyna' fikriyle kyaslandnda her sahici futbolsever var gcyle katlacaktr bu koroya: 'Allah iin oyna, forman iin oyna, bizim iin oyna!'

Futbol Meczubunun Meseleleri

Bu insanlar Bu Dandik Takmlar Niye Tutarlar? Geenlerde (7 ubat 2001, Trkiye saatiyle geceyars), futbol leminin klkedisi masallarndan biri gerekleti: Almanya Kupas yar finalinde 3. Lig'den 1. FC Union Berlin, imdilerde 2. Lig'den kurtulmaya alan koca Borussia Mnchengladbach' (altn amura dmekle deerinden yitirmez), penaltlarla 6-4 eleyip finale kt. (eyrek finalde de yine 1. Lig'den VfL Bochum'u elemilerdi.) Tamam, 1970'leri bilenler iin Mnchengladbach bir evrensel kltr deeridir, hzl kontratak oyununun pelerindendirler, onlar iin zlrz, ama byle mucizeler de futbola lzmdr. O gece 18.100 kiilik Kpenick Stad'nda k ka oturan ahali nasl mutluydu, ma sonunda bellenmi tarlaya benzeyen sahaya daldklarnda! Bu 1. FC Union Berlin, tuhaf bir kulp. Asrlk bir baarszlk abidesi! Kkl, gelenekli bir messese, aslnda. Ta 1906'da SC Union 06 adyla kurulmu. Berlin'in dousundaki yoksul Kpenick mahallesinin takm. O vakitler tipik bir proleter takm, seyircisi ve oyuncular arlkla torna-tesviye iilerine dayanyor. 7 ubat'ta, o gzel gecede de tribnde kocaman bir gotik yazl Tesviyeci Delikanllar pankart vard. Sloganlar, lkaplar, Eisern Union, yani demir birlik. ki dnya sava arasnn parlak ehri Berlin'in k ve hametli TennisBorussia ve Hertha'snn aksine, basit insanlarn takm. lk onyllannda en byk baars, 1923'te finalde kaybedip Almanya ikincisi olmak. O kadar. Zppelerin takmlarna diklenmek, neticesiz de kalsa, yetmi Demir Birlie. kinci Dnya Sava'ndan sonra Almanyalar blndnde, Demokratik Almanya idaresi altnda bugnk adn alm, 1966'da: 1. FC Union. Bu sefer, burjuva takmlarnn deil de, Gizli Polis efi Mielke'nin himayesindeki, ehrin iddial takm Dinamo Berlin'in kontras olmu. Sivrilen oyuncular yukardan emirle derhal Dinamo'ya transfer edilirmi. Bu dnemde en byk baarlar, 1968'de, srpriz bir ekilde Dou Almanya kupasn kazanmalar. Onun dnda, 1. Ligle 2. Lig arasnda asansr, dandik bir takm. Ama hl taraftarl, hl sevilen. Almanyalarn birlemesinden sonra birleik 2. Lig'e terfi malarnda baarl olamamlar, 3. Lig'e yazlmlar. 1993'te 2. Lig'e terfi etmelerini salayacak dereceyi yapmlar, fakat durumlar profesyonellik talimatnamesine uygun olmad iin, yani btelerini denkletiremedikleri, lisanslar vesair kt-krek ilerini usulne uygun yapamadklar iin, kartlmamlar! 1994'te, yine ayns olmu! ki sezon stste! Taraftarlar dalga geiyormu kendi kendileriyle; Korkusuzlar makamnda, Kmedenkamayanlar lkabn taknmlar. 1999/2000 sezonunda, mal vaziyetleri yoluna koymu, son haftalara da nde girmiler, ama kritik haftalarda stste iki malbiyetle yine kalakalmlar 3. Lig'de. Bu sezon gruplarnda 5. durumdalar, yine iddiallar. te bu da yle bir klt kulp! Yenilgi klt... Kaybedenler kulb... Getiimiz Ekim'de okuduum bir gazete rportajnda, bir Union taraftan yle diyor: Herthallar gibi deiliz biz. Takm ne kadar berbat oynar, ne kadar ok kaybederse, o kadar fazla destek oluruz, daha kalabalk geliriz malara. (Taraftar kahvelerinin ad Ofsayt Tuza. Fikret isminde bir memleketlimizin de dner tezgh varm burada.) Union vak'as zerine Demir Birlik adl bir kitap yazan Jrn Luther ve Frank Willmann, Union, futbol kulbnden daha fazla bir ey, diyorlar: Union, taraftan olan erkekler iin, bir tr inad, bir tr 'ne yapsanz da bizi ezemezsiniz!' diklenmesini temsil ediyor. Tabii ki bu kimlik, Bat Berlin'e kar Dou Berlin'i, mreffeh ve marur Bat'ya kar yoksul ve kaklm Dou'yu temsil etme misyonu da kazandryor Union'a. Tabii bu tepki, tribnlere Neonazilik szmasna da yol ayor. Ve

Berlin'de yaplan ehrin en sevilen sporcular/takmlar anketinde, 1. Lig'in iddial armadas Hertha'nn nnde, 2. srada Union var! (Nitekim bakanlar, artk tm Berlin'in takm olmak istiyoruz diyor.) Union Berlin vak'as elenceli. Ama bizim durumdan kartacamz bir vazife var. Varolusal bir soruyla kar karyayz: nsanlar byle bir takm niye tutarlar? ihtiaml bir gemii olup da yldz snm bir takm deil bu; bir asrdr kedi olal bir tam iki yarm fare tutabilmi. Yarm az verilmi bir Yenilsen de yensen de taraftarn senle szyle dayanlacak gibi deil... Niye peki? Niye ama? Bir nedeni, futbol takmlarnn stlendii sosyal-psikolojik manlar olsa gerektir. Union Berlin'in mans ak ite: Glye, ihtiamlya, k sikirdim olana, kibirliye, hretliye, kayrlana, baarlya gck gitmek. Snfsal bir gcklk var (zengin burjuva zppelerine kar), bir gelenek oluturuyor; futbolun endstrilemesiyle takmlar arasnda snfsal ayrmlar nemsizletiinde bile, psikolojik bir gcklk olarak hkmn srdryor. Yine Almanya'dan, ehrin byk takmna inat yapan ve delice sevilen baka ufak takm rnekleri biliyoruz: Hamburg'da anl Hamburger SV'ye kar, dzend tiplerin sevgilisi FC St. Pauli. (Renklerinde bile bir terslik var: Kahverengi-beyaz.) Mnih'te, Bayern Mnchen firmasna kar, 1860 Mnchen. (Ki 1860, son on senedeki hamlesiyle bsbtn de glgede kalmaktan kurtuldu.) Kln'de, 1. FC Kln'e kar, 1. Lig'de birka sezon durmaktan baka icraat olmamasna ramen ciddi bir kitlesi olan Fortuna Kln. Buradaki incelik, zengine/bye/kayrlana/hretliye/baarlya olan gckln birincisi kurumlamas, geleneklemesi, ikincisi kltive olmas, tabir caizse medenilemesidir. Zaten hayatla ve dnyayla harp iindeki yeniyetmelerin bir ergenlik ayla ya da birka sezonluk mryle snrl kr fkesi deil, kararl, sebatkr, zevk edinilmi bir tepki. Ki bunu ite, ncelikle, bu tr kulplerin tarihsel bnyesindeki sosyal-snfsal doku salar. Kuaktan kuaa anlatlan hikyelerle, bulunan sloganlarla, yaplan tezahratlarla, yani o takma/camiaya zg bir sohbet ve muhabbet evreninin olumasyla, an hret onlarn olsun, biz bu takm tutuyoruz arkada tavr gelenekleir. Kltive olma, medenleme perdesi de burada alr: Kk takm trajiinin uuruna varmak, yani bunu bir mazohizm perianl iinde deil de hayatn umum manzarasndan pek de farkl olmayan bir 'hakikat' olarak yaamak... Takmn en byk biziz babalanmasyla deil de, en byk...lerde bulunmayan hususiyetleri nedeniyle sevmek... Ve tabii kendiyle dalga geebilmek - ki o zaman byklerle daha da beter dalga geebilirsiniz! in srr bir para da burada: Kaybedenler kulbnn, yenilgi kltnn, hibir ey vaad etmeyen bir takmn peinden gitmenin, daha az gergin, daha elenceli bir yan vardr! Byklerin ancak ampiyonlukla yasad zevki, siz krk ylda bir vurulan byk galibiyet volileriyle, o gzel gecelerle yaarsnz, o nee size yeter. Azla mutlu olma deildir bu, byklerin byk zaferlerinin sevinleriyle tartya da vurulmaz; baka bir sevinmedir - nk baka bir sevmedir. Biliyorum, romantik tasvirler bunlar, byle hissedecek 'saflkta' pek az insan vardr, pek az zaman hissedilir byle eyler. Hele bu prodktivite ve performans devrinde. Ama olsun, o insanlar gzel insanlar, o zamanlar gzel zamanlardr! Hem zaten bu yazlar futbol romantizmi iin yazyoruz! imdi hayflanalm: Memleketimizde bu kk takm medeniyetinden mahrumuz! Kulplerin sosyal tarihleri trde denecek kadar birbirine yakn; ezel rekabet iinde olanlar arasnda dahi psikolojik farkllklar ve kimlik aidiyetleri pek zengin tabanlara yaslanmyor. zgl kimlik unsurlar da genellikle lfta kalyor, takmn imgesinde, tribnnde canl bir yansma bulmuyor. Daha ziyade, yerel kimliklerin (ehir ovenizmlerinin) damgasn grebiliriz. Ufak ve ezel malp takmlar iinde gelenekli olan, inadn koruyan pek az. Byklere kar fke, 'otantik' ve 'shhatli' bir zengin/zppe/egemen/muktedir nefretini yanstmakla beraber kendi dnyasn kuracak hayat hamlesini yapamayan, kendisini hasetten, kskanlktan alamayan

S.kilmi stanbul tezahratyla esip gidiyor. Belki kendi leminde bir kk takmlar medeniyeti olan zmir'i ayrdetmek lzm; ehrin btn gelenekli takmlar, byk hedefler olmasa bile, camialar ufalsa bile, kendi halince Bedreddin'ler. Man, trajik bilinci, romantizm bir yana... Baz durumlar salt aktan, salt delilikten baka eyle aklanamaz. Bu yazda rneklerimiz Almanya'dan... 1998 Ekim'inde bir Alman gazetesinde bir rportaj okudum: 1962 doumlu Michael Lffler, ocukluundan beri Freiburger FC taraftan. Freiburger FC, Lffler'in doduu kentin asl takm olan ve nicedir 1. Lig'de oynayan SC Freiburg'un glgesinde kalm kelek bir takm. Freiburger FC'nin hayatndaki tek byk baars ok eskilerde kalm: 1907'de Almanya ampiyonu olmularm. Bir de, 1969'da az kalsn 2. Lig'den 1. Lig'e kacak gibi olduklar bir sezon yaamlar, erefle onu ydediyorlar. Yllardr, amatr olarak, 5. Lig'de oynuyorlar, yedinci falan oluyorlar. Bu arada, takmn be kere kme derken seyreden Michael Lffler, okuyup meslek sahibi olmu, uluslararas balantlar ok olan bir irkete girip Frankfurt'a, oradan Mnih'e tanm. Ve her haftasonu, her haftasonu, trene atlayp, icabnda araba kiralayp, icabnda d seyahatteyse uak saatlerini ayarlayp, bu dandik takmn 200-300 seyircili mana yetiiyor, hangi sapa ky sahasndaysa! Ylda 20 bin il 25 bin mark harcyor bunun iin! Brakalm baary, bir efsanesi, bir hlesi bile olmayan bir takm iin! Yapacak hibir ey yok, hrmetle, ihtiramla nnde eilmekten baka. Biliyoruz ki byleleri memleketimizde de vardr ve meden dnyadan kopmamamz salayanlar da ite o yksek karakterli insanlardr. Onlara ve takmlarna selm olsun.

Ma Gezginleri Evvel, yorumsuz aktaralm. Olaf Jansen'in, Jungle World dergisinin 19-26 Aralk 2001 tarihli saysnda yaymlanan yazsndan... Hikyemiz, bir futbol gezgininin hikyesi. Stefan Hondorf, 27 yanda, hastabakc. Kln'de yaayan kahramanmz, bir futbol gezgini. Her haftasonu, eofmanlarn, spor ayakkablarn giyip, zerine de FC Sunderland formasn ekip arabasna atlyor ve maa gidiyor. Ama her seferinde baka takmlarn mana. Ve baka baka kmelerdeki malara: Kimi zaman Bundesliga, ama ou kere 2., 3. Ligler. Sadece Almanya ligleri de deil. Sk sk, Hollanda lig malarn ziyaret ediyor. Frsat bulduka, Danimarka, Fransa ve ngiltere'ye uzanyor. 1. Lig, 2. Lig, mahall kme, Allah ne verdiyse. ngiltere'ye zel deer veriyor. 30 gnlk tatilini, ngiltere'de mmkn olduu kadar ok ma izleyebilecek ekilde ayarlyor. Ylda mutlaka 120 maa gidiyor ve takriben 120 bin kilometre katediyor. Dnyann da masraf, tabii. Kars alm, anlayla karlyormu. Zaten balay gezilerine de be tane 2. ve 3. Lig ma sktrm Stefan. Gerekesi ok salam ama: 3. Lig gney grubunda imdiye dek hi man izlemedii bir tek VfR Mannheim kalmm da, Mannheim'n 50-60 kilometre yaknlarndayken bir gn daha oyalanp onlarn SC Weismain'la yapacaklar ma izlememek olmazm. Olmaz, tabii... Neden? Stefan Hondorf niye byle yapyor? Gnn birinde artk 1. FC Kln'n malarna tahamml edemez hale gelince balam bu ie. lk mana 6 yanda gitmi ve o gn gnln kaptrd 1. FC Kln'n taraftar olmu, yllarca hi Kln ma karmam, ierdedarda... Derken, yrei kaldramamaya balam: Kln malar sadece stres veriyordu artk

bana, diyor: Oyunculara kzyordum, hakeme fkeleniyordum, yenilgilerde kahroluyordum, sonuta enkaz halinde kyordum matan. Bunun byle devam edemeyeceine karar vermi, bakalarna taklmaya balam. Ve eskiden olmad kadar tat almaya baladn fark etmi futboldan. Stefan, ma gezginliinin her eyini ok seviyor. Arabasyla yol almay, bir sr kasaba ve ehir grmeyi... zellikle, tknmay. Almanya ve Hollanda'nn btn stad civarlarndaki bfeler ve onlarn sosis ve patateslerinin kalite dzeyi hakknda syleyecek bir eyi var. Tecrbelerine binaen, kulp ne denli kk olursa, attrma seenekleri o denli gzel ve ucuz olur diyor. Onunla rportaj yapan Olaf Jansen, Stefan'n, Hollanda 2. Lig'indeki BV Emmen-BV Veendam msabakasna dzenledii sefere elik etmi. Hollanda 2. Lig'i demek, dk dzeyli futbol ama harika muhabbet demektir diyesiymi, kardeimiz. Matan birbuuk saat nce orada olup kk bir tknma turu atyor, erkenden stada giriyor, seyircilerin geliini izliyor, flamalarn, tezahratlarn teferruatna taklyor, neesini buluyor. Ma gezginleri, diyor, oyuna baktklar kadar seyircilere, grevlilere, stadn girdisine ktsna da bakarlar. Her yeni stad, yeni bir mikrokozmos, Stefan iin. Stefan Hondorf, trnn tek rnei deil. Bu sapklarn rgt bile var. Tabii ki ngiltere'de. Yaklak 30 yl nce, takmlarna her deplasmannda refakat eden taraftarlar arasndan, takm ayrm gzetmeksizin memleketin her kesine maa giden gezginler tremi. Bunlar oalmlar, birbirleriyle irtibata gemiler, bu ii zevk edinmiler. Groundhopping deniyor bu gezginlie. Grasshopper, yani ekirge kelimesine antrmayla; staddan stada srayan anlamnda... Sonra, basbaya ilkeleri, tz olan bir dernek kurmular bu deliler. 92-Club, 92'ler Kulb. 92 ad, ngiltere'deki profesyonel takm adetinden geliyor. Kulbe yelik art: 92 stadn 92'sinde de maa gitmi olmak! Stefan'n da hayattaki ideali elbette bu 92'ler Kulb'ne ve daha nice olas 92'ler kulbne ye olabilecek tecrbe ve ma bileti biriktirmek. Nakledeceimiz hadise budur. Ne diyordu Eduardo Galeano -Allah onu bamzdan eksik etmesin: Ben basit bir 'iyi futbol' dilencisiyim. Elimde apkam, dnyann drt bir yanm geziyor ve stadyumlarda yalvaryorum: 'Tanr rzas iin, gzel bir ma ltfen'. Gzel bir oyun grdm zaman da bunu salayann hangi takm ya da hangi lke olduuna bakmakszn bu mucize iin kranlarm sunuyorum. Gryoruz ki, Galeano'nun rzas ve kran biraz mklpesent kayor. Tanr rzas iin gzel bir ma diye dilenenlerden baka, Tanr rzas iin, bir ma diye dilenerek cerre kanlar da var dnyamzda. Peki, memleketimizde durum nedir? Garpllamann neresindeyiz? Ma dilenciliinin neresindeyiz? Sosyal refah devleti yurtta deiliz, tam mansyla hibir zaman da olmadk, dolaysyla memleketimizin futbol delilerinin diyar diyar gezmesi her eyden nce maddiyattan tr bir hayli mkldr. Ayrca, bizim safi futbolseverimiz de azdr. Deplasman karmayan taraftarlar bir hayli vardr geri. Yllardr Antalya'da oturup her haftasonu zmir'e veya deplasman neredeyse oraya maa giden bir Gztepeli abiyle tanmtm rnein - sayg duymamak elde deil. Murat Toklucu'nun Taraftarn Senle kitabnda da byle portreler bulabilirsiniz. Bu tutkun taraftar snfndan, baka takmlarn malar iin de ara sra sefere kanlar grlmt. Fakat taraftarlk ba ve kme gzetmeksizin, herhangi takmlarn herhangi malar iin yola revn olan futbol haclar, bizim kltrmzde yoktur. Peki 92'ler kulbndekileri ya da Stefan' nereye koyacaz? Anlam arayndaki Bat insan hangi hobiye el atacan arm, m diyeceiz? Bir futbol delisinden byle demesini asla beklemem. 92'ler Kulb bizde yoktur ama Stefan'n hali bize tmden de yabanc deildir. Yiiter Ulu bir Pazar Yrynde bahsetmiti, Can Kozanolu da anmtr bylelerini: Eskiden stanbul'da 1. Lig, amatr kme ayrm yapmakszn, ma seyretmeye giden sahici futbolseverler olurdu. Ankara'da, zmir'de de olurdu. (zmir'de msabaka oynanmayan haftasonlar, bnyesine bir ma alabilmek iin Manisa'ya falan giden birinin varln biliyorum rnein.) Nesli tkenmeye yz tutan bu gzel insanlar, Stefan'n ve 92'lerin ruh akrabalardr.

Trkiye Avrupa Birlii seviyesine bir gelsin hele, o deliler Hollanda 2. Lig'i izlemeye gitmezler mi sanrsnz? phesiz, onlar her maa bakanlardr.

Transfer... Ve Meczup Taraftarn Gndz Dleri Eski zamanlarda, futbol izleyicisi iin yaz vukuatsz geerdi. Futbol uzak bir tatile km gibiydi, kendisinden pek haber alnamazd. Evet, bu bir yoksunluktu ama ayn zamanda nefis terbiyesiydi, ayrca zlemenin de bir tad vard. Epey zamandr futbol izleyicisine tatil yok artk; yaz aylarndaki o ncesiz ve sonrasz zaman boluunun skneti kalmad. Futbol endstrisinin anahtar sektr medya, tamamen tketiciye evirdii futbolseverin bir ann bo geirmemek iin debeleniyor. Yaymlanacak bir turnuva kalmadnda, gelsin sezon ncesi hazrlk kamplar, antrenmanlar... ve tabii transferi Transfer haberleri, lig fikstrnn bir paras saylacak kadar sk bir rutin, ma kadar gergin bir atmosfer yaratarak veriliyor. Tpk k tneli klieleri gibi transfer klieleri var: Her oyuncunun ryas bu formay giymektir...ocukluk hayallerim... anlay bekliyoruz... Geenlerde The Guardiann futbol sayfalarnda, baz transfer dedikodular sylenti pl bal altnda aktarlmt. Trk futbol medyas, hele imza fasl balamadan nce, batan aa sylenti pl deil miydi? Transfer basn ak ki bu iin gzne vuruyor. Yneticilerin ne kma gayreti, kulpte bir eli olan gazetecilerin kendini transfer piyasasn ynlendirmekle vazifeli saymas, menajer lobileri, simsarlk ilikileri ile birletiinde, tketicile-mi futbolsevere mal yetitirme tel, budalalatrc bir etki yaratyor. Ama u da ak ki, bu istismarn beslendii halis bir taraftar meczupluu vardr. Transfer izlemek, futbolda profesyonelliin oturmaya balamasndan beri, balbana bir taraftar mesaisidir. En frk sylentilerin bile ciddiyetle incelemeye alnd bu mesai iinde, iki satrlk bir transfer ihtimali haberi destan czleriymi gibi okunur, rpertiyle. Meczup taraftar, kendine bir transfer gndemi kurmak iin medyaya da muhta deildir aslnda. u veya bu yldzn transfer edildiini dler, hlyalar kurar. Ligleri iyi izleyenlerin, zaten takmlarna mnasip grdkleri birileri vardr. Alman liginden de olabilir, birinci amatrden de... Fol yok yumurta yokken bile, bizimkiler unu alsa ya! diye dertlenirler. Meczup taraftarlar, bir transfer ihtimali ufukta belirdiinde, zaten hep kafalarnda dolanan ideal tertibi bu yeni duruma gre revize ederler. Bomba beklentisi, etkisinden kolay syrlnamayan bir gndz ddr. Tabiat icab bu dlerle oynayan medyann d tezghn dnya sathna yaymasyla, her oligarik takm taraftar bir gn havalanma GS/FB/BJK kakoluyla Zidane'n falan inivermesini bekler hale gelmitir. Medya, mteriyi bo evirmemek iin, ne yapp edip bir bomba imal eder eninde sonunda; transferlerin birini, bomba kontenjanndan tantr. mit Kvan, Kesin Ofsayt Kitabnda, medyann transfer 'haberleri'ndeki uydurmacann nasl 'astronomik' boyutlara ulatn arpc biimde gsterir. zellikle oligarik taraftarlar iin, transfer gerilimli bir sretir; zira ezel rekabet bu alanda da srer. Esrarl, avantrl transfer hikyeleri meraklan gcklar, kulbnn bir oyuncuyu karmas ise gol gibidir, coku verir. '70'lerde Fenerbahe'nin Cemil Turan ve Engin Verel'i Galatasaray'n elinden kapmakla yaad doyum hissi, birka derbi zaferine bedel deil

miydi? En gz alc transferleri yapmak, yani yine ou kez Sar-lcivertlilerin fethettii Temmuz/Austos ampiyonluu, taraftara hi deilse bir-iki ay ba dik geirtir. 2., 3. Lig'den ya da gurbetten transfer edilen mehul isimlerle ilgili gz stc efsaneler, meczup olduu kadar uurlu da olma iddiasndaki taraftara hitap eder. Herkesin gz pahal hret transferiyle kamamken, Altntepsi'den alnan ocuun bak neler yapacandan dem vurmak ne byk fiyakadr! uurlu meczup taraftar, transfere gyab bir teknik direktr olarak bakar. Zayf mevkilere adam baknr; alnan hret bile olsa, fuzul transferden huzursuz olur. Buna karlk bir baka oligarik taraftar tipi vardr ki, kim varsa, kimin ad ktysa alnsn ister. Kimi taraftar kendi btesiymi gibi ince ince maliyet hesab yapar; mal ve g hrs iinde olanlar ise, yeterince fazla para harcamayan zengin ynetici snfnn sadakatinden phe duyarlar. Son yllarda tabii ki maliyet-kr-verimlilik sylemi galebe alyor. Kt kanaat geinmeye alan insanlar milyon dolarlar telffuz ederek ciddiyetle aldm-verdim muhabbeti yapyor, kulbn para durumuna dertleniyorlar. Meczup taraftar heyetlerinin transferle ilgili mesaisi, d emei ve gyab yorum dzeyinde kalmaz her zaman. Tam zamanl taraftarlarn, kimi zaman part-time olanlar da rzgrlarna katarak, uygun bulmadklar bir transferi protesto etmeleri grlmemi i deildir. 1986/87'de Beiktallar, geen sezon izgiden golmz karan adam olarak grdkleri Malatyal Bnyamin'e az m ektirmilerdi! Almanya'da da bir zamanlar Schalke 04 ahalisi, zppe ve burjuva bulduu Mller'in transferini haftalarca iine sindirememi, bunu da gayet ak belli etmiti. Ne olursa olsun, her yeni transfer taraftar iin bir umut dr; hi yoksa maa eklenmi biriki dakika uzatma gibidir. Transfer sorunlarn dnmek, reel ve muhayyel transferlerle hlyalanmak, yazn aylak kalm meczup taraftan megul eder, onun varolu anlam bunalmn zer. Medyann suyunu kartt da bu ya ite...

Devre Aras ve Ktlk Buhranlar Getiimiz sezon, ligin devre arasyd. Ankara'nn gri-beyaz gnleri... Gece don, gndz buz gibi bir hava... lene doru, iki arkadala birlikte giyindik sarndk, GenlerbirliiTrabzonspor PAF takmlar arasndaki erteleme mana gitmek zere yola koyulduk. nceki hafta Radikal Futbol'da, ampiyonlua yryen Genlerbirlii PAF takmyla ilgili rportajm yaymlanmt; onun da erefine, takm otobsnde misafir edildik. Otobs, dikkatli bir

tempoda, ehir merkezine yaklak 35 km. mesafedeki Sincan-Yenikent istikametine doru yol ald. Oradan, ak araziye sapt, meskn mahallin hayli uzanda, ku umaz kervan gemez bir mevkide kurulu ASA Stad'na vardk. Bir iki ynetici, bir iki grevliyle beraber kk ay ocana sndk, el outurup ay iiyoruz. Takmlarn soyunup sahada top koturan inlerin ve cinlerin arasna karmasn bekliyoruz, ki biz de mtevaz tribndeki inlerin ve cinlerin yannda yerimiz alalm. Kap ald, Genlerbirlii kale arkas tribnnn en kdemli simalarndan Zeki abi geldi. Karlamamz dnyann en doal eyiymi gibi selmlatk. Biz karda kta o da banda ne aryorduk? Haydi ben, rportaj dolaysyla daha yakndan ilgilendiim PAF takmn iddial bir mata izlemek zere oradaydm. Haydi arkadalarm, bu stn baarl takm merak ediyorlard. Zeki abinin orada olmasnn ise gayet plak bir nedeni vard: Masz gnlerden ii daralmt. Canl canl bir ma greyim diye kalkp gelmiti. Dorusu, hepimizin paylat en gl drt de buydu neticede. Masamak Byle bir drt vardr: Ma gelmek mi demeli, gzn ma brmek mi... Masamak diye bir fiil de teklif edebiliriz. Zaman kavram ve tm yaay ritmi fikstre gre belirlenen futbolsever, hayatn kanlmaz masz kesitlerinde allak bul-laktr, nirengilerini yitirmitir. Bu mahrumiyet dnemleri esas itibaryla ikiye ayrlr: a) ki sezon aras boluklar, b) Sezon ortasndaki devre aras boluu. Zannederim, devre arasnn futbolsever-insana daha derin bir boluk hissi verdiini, daha ar bir tecrbe yaattn biroklar teslim edecektir. ki sezon aras dnem, kendine zg bir canl ya da bir sanatsal retim olarak telkki edebileceimiz olan bir lig sezonunun sona ermi olmas bakmndan, doal bir boluktur. Hatta bitme duygusunun sindirilmesi, yeni balang hayallerinin kurulmas bakmlarndan faydal da olabilir. Fakat devre aras, futbolseverin hevesini kursakta brakan zalimce bir fasladr. Yarda kalmlk duygusu uyandrr, tel yaratr. Tamam, mevsimlere verilmi bir taviz ve futbol emekilerine bir tatil hakk olarak mukadderdir bu ara; fakat bu seneki gibi ftursuzca uzatlmas, usan ve depresyon sebebidir. Fakat futbol fkh sohbetlerinden beklenen yaknmak, yerinmek deil, areler stne konumak. Futbolsever devre arasn nasl geirir, yaplabilecekler nedir, bunlar arasnda hayrl olan nedir, biz ona bakalm. Metadon Uyuturucu bamllnn tedavisinde kullanlan Metadon ilac vardr: Sentetik morfin trevi. Hastaya geici teskin amacyla verilir. Futbol delileri de ligin devre arasnda metadon etkisine benzetilebilecek yollara bavururlar. Yaygn alkanlk, normal zamanda suratna bile baklmayacak basketbol gibi sporlardan keyif almay denemektir. Radikal tribn gruplarnn basketbol malarn izlemeye salonlara gittikleri de vakidir. Hatta onlarn bazlar sezon iinde de salonlara devam etmekten geri kalmaz ve tribn davranlarn (sinkafl tezahrat, meale...) orada da aynen srdrmeleriyle dikkat ekerler. Onlar iin hayatn tribn dnda geen her n devre aras kadar manaszdr. Tribndeki varolutan ziyade oyun olarak futbola tutkun olan futbolseverlere dnersek, onlarn, devre aralarnda basketbol gibi sk bavurulan makl metadonlarn tesinde alelacaip sporlara geici meraklar saldklarn grebiliriz. Byleleri, an gelir, curling hakknda bile iyicil beyanlarda bulunabilirler. Tpk iki sezon arasndaki susuz yazlarda olduu gibi, klk devre arasnda da en yaygn kullanlan metadon, transfer haberleridir. Taraftarn a muhayyilesi, masals transfer ihtimalleriyle okanr. Lkin devre arasnn transfer ryalar da uzun yaz arasnn hlyal uykularna kyasla ksa ve huzursuzdur. Balonlar daha abuk sner. Takmlarn devre aras kamplarndan haber kollamak, bir baka zrt tesellisidir. Buralardan uurulan haberler (...bomba gibi geliyor, ikinci devrede bambaka bir ... izleyeceksiniz),

yaz kamp frklerine kyasla yine daha ihtiyatl karlanr. Yine de, Antalya mahreli her anons, kk apl bir heyecana vesile olur. Baz kanallarn naklen yaymlad sefil hazrlk malarn izlemek ise, zamansz bir tknma gibidir ok defa, mideye oturur. Has keyif verici Metadona benzetemeyeceimiz has keyif vericilere gelelim: Biz dinlenirken dinlenmeyen baka ligler! u aralar ngiltere ve spanya ligleri, mesela. Bu lig malar, futbolseveri srnmekten kurtaran nbeti eczane ilevi grrler. Bilhassa Premiership, teden beri, ertelemeleriyle, hafta aras mesaisiyle, kronik bir lig olma zelliine sahiptir, her an imdada yetiir. Bu ligleri zaten neredeyse Trkiye Ligi'ne hasrettiklerine edeer bir heyecanla izleyen kozmopolit futbol bilgeleri, Premiership, La Liga, Seria A, Bundesliga'dan biri ak kaldka, zaten hi ara falan vermemi gibi olurlar. Ufku mahall olaylarla snrl mill futbolseverler ise, kafalarn kaldrp baka liglere can gzyle bakma frsat bulacaklardr bu boluk dnemlerinde. Bu malar ayet hafta sonunu gergin bir beklentiyle zehirleyen taraftar kaslmasndan uzaklaarak, esenlikle izlenirse, kesinlikle futbol kltrn gelitirir, grgy artrr. Aslnda o kaslmadan arnarak izlenen her man, her futbol epizodunun bu tr bir terbiyev etkisi olacaktr. Nitekim Eurosport'ta, Lig TV'de servise sunulan ama gn olup bambaka kanallardan da kabilen, f tarihinden kalma malar ve futbol manzaralar da, zellikle bu tr ktlk dnemlerinde futbolseverin gnl gzn ac etkiler yaratabilir. Neler kmaz ki, sersem bir zaplama aygtna dnm vaziyette, kanaln birinde o im fon beliriversin diye debelenen devre aras madurunun karsna: Bolivya Ligi... 1970'ler ngiltere'sinden seme k goller... 16 ya-alt mill takmlar turnuvas... Formulac Schumacher'in arkadalaryla Stuttgart emeklilerinin amme yararna gsteri ma... Tanju'nun Neuchatele att gol... muhtelif Avrupa liglerinden hyarca yenmi gollerin klipleri... Kmsemeyin byle eyleri: Ktln terbiye edici etkisi ve gerek zamansal gerek duygusal mesafenin ferahl, garibin alg kaplarn aabilir. Pozisyonlara, tiplere, ortlara, her eye pr dikkat bakabilecek, belki ezberi bozulacak, hakikatin daha derin katmanlar alacaktr ona... Nadas Evet, futbolsever iin en hayrls, devre arasn bir tr duygusal nadasla, bir manev ie dn halinde yaamaktr belki de. Ktlk buhran, romantizmi besleyebilir. Gemi zaman pozisyonlarnn seyrine dalarsnz. Zaten hep dalyorsunuzdur da, o hlyal halin iinde biraz daha fazla salnrsnz. Sersem bir bek ya da tersine, gzde fazla bytlm bir acar forvet zerine sknetle tekrar dnebilir, kmil adam olmann ruhiyatn tecrbe edebilirsiniz. Futbolla iliki kurma biiminizi yeniden dnebilirsiniz. Buradan baka pencereler de alr. hmal ettiiniz sosyal ykmllklerinizi yerine getirebilir, uyumlu bir insan portresi izebilirsiniz. Takvime/fikstre bakmadan hafta sonlarna randevular kesiebilir, uraya gidelim mi? tekliflerine nasl isterseniz, benim iin fark etmez ycegnlllyle cevap vererek etrafnzdakileri sevindirebilirsiniz. Ho olur. Ama kendinizi fazla kaptrmaman, onlar da fazla altrmamalsnz. Zira ne kadar uzun olursa olsun, devre aras ok srmeyecek, sonu gelecektir. Ve o kutlu gnler geldiinde siz de hazr olmalsnz, onlar da...

Ma Ka Ka? Yazn gbeinde, hele de Dnya Kupas oktan bitmise, lige de daha varsa, bu bo zaman, bu bekleme sresini futbolseverin fkh sorunlarn ele alarak geirmek kukusuz en hayrl hareket olacaktr. Geliniz, bugn, ma neticesi renme usulleri zerinde duralm. Ma, tabii ki, tabii ki, stadda izlenir. (Bizzat tribnde seyre bakmakta olduu halde, karton zre flamaster kalemle ma felan kanalda izlenir yazs tehir ederek kameraya srtanlar kadar ne yaptn bilmez, kendine saygsn kaybetmi, gle oynaya kk den kimselerin varlna ramen byledir bu.) Tabii ki, maa gitme imkn sahiden yoksa, o zaman ma televizyondan izlenir. Ama insanlk hali, onu da bulamamak var. nsan sefer olabilir, ku umaz kablo gemez yerlere dm olabilir... Dn, nian, snnet, yagn ya da Allah muhafaza, cenaze, basal cinsinden kanamayaca mkellefiyetler nedeniyle bir yerlerde hazr bulunmak zorunda olabilir. Nick Horby, antsal eseri Fever Pitch'de melen unu syler: 30 yama kadar sevgililerimle randevularm, davetleri, her eyi fikstre ve muhtemel kupa takvimine gre ayarlayarak hibir matan geri kalmamaya altm. Fakat biliyorum, ya kemle eriyor, kanamayacam nemli toplantlar olacak ve karacam baz malar. Hornby, kitabn baka bir yerinde de, ayr yaayan ('boank') babas tarafndan, duruma ve istikbale dair ciddi bir konuma yapmak zere bir sayfiyeye gtrldnde aklndan geenleri hatrlar: Arsenal u anda maa kyor ve ben bu Allahn bels yerde bu lflar dinlemek zorundaym! Her neyse, kaderin insana ne hazrlad bilinmez... ve ma seyredemeyebilirsiniz. Ki u ana dek, varsn televizyonda olsun, seyredilebilir malardan sz ettik. Bir sair takm taraftarysanz, takmnzn sradan malar zaten televizyondan naklen yaynlanmyordur; takm deplasmandaysa ve siz ona refakat eden ergen veya post-ergen serdengeti grupuuna dahil olabilecek yata ve itima mevkide deilseniz, yapacanz (bakacanz) bir ey yoktur. (lem Fener-Galatasaray mana hastayken sizin kanal kirasn yatrp kemal-i ciddiyetle Elazspor-Genlerbirlii msabakasnn seyrine dalabilmeniz, henz uzak bir medeniyet ryasdr.) te, o zaman ne olacak? Seyrine bakamadnz ma nasl takip edecek, neticesini nasl reneceksiniz? Geleneksel yol, malm, radyodur. TRT radyolar, onyllardr, bugn oynanmakta olan Trkiye 1. Ligi msabakalarnn naklen yaynn vatandaa sunuyor. zel radyolarn da naklen yayn servisleri var ama ciddiye almak mmkn deildir. TRT radyosu anlatm ve kimi spikerler, onlarn kimi sylemleri, artk geleneklemi, futbol kltrmze malolmutur. (Doan Yldz' ve onun o emsalsiz kalplar arasndan bilhassa Zinnur da geliyor oraya ve Altayllar geni drtgene tamamlyollarn burada minnetle anyorum.) Bu zaten apayr bir yaznn konusu. Meselemiz bakadr; meselemiz, radyo naklinin, seyredilemeyen man haberini almada bir

kaynak olarak nasl deerlendirileceidir. Tefsirim udur ki, ma radyodan dinlemek, gerginlii artrc bir hadisedir. Sorumsuz spikerlerin ses tonlarnn hop oturup hop kalkmasn, hatta bazlarnn -Necati Karakaya vb.- yanl anonslarn, her sinir kaldrmaz. Bilhassa takmn ve skoru gerekten nemseyenlere, cil ve ok hassas msabakalar dnda, tavsiye etmeyeceim. Zarur hallerde de tercihim, radyoyu bangr bangr bartarak deil, gizlice, telsize kulak kabartan bir yeralt direniisi edasyla dinlemektir. Zira, kdemlice bir futbolsever olarak sylyorum, umuma ak ma radyosu sesi gerekten maneviyat kerticidir, Pazar Skntsnn ses bayradr. Hatta 5-10 dakikalk faslalarla, arada bir ap kapatarak dinlemek de dnlebilir. Bilhassa iler kt gidiyorsa, tercih edilecek bir usuldr. Birka yldr televizyonlar, ekrann altndan, oynanmakta olan malarn sonularn gsteren bir bant geiriyorlar. Bunun, ameliyathane ya da doumhane kapsnda dualarla haber bekler gibi matan skor bekleyen taraftarn/futbolseverin ruh halini gzeten bir uygulama olduunu kabul etmek lzm. Televizyon, bir deiiklik olursa bana haber ver diyen bir arkada gibi davranyor size o ekran bantlaryla; hem zel olarak mala ilgileniyor gibi grnmyorsunuz, ki yle grnmemek bazen sadece etrafa kar deil bizzat kendinize ve ruhunuza kar iyidir, hem de gelimelerden vakitlice haberdar ediliyorsunuz. tiraf edeyim, ben takmm deplasmandayken uzun bir sredir bu yordama bavuruyorum. Tabii uurlu kanallar oluyor bu usulde, o uurlu kanallar zamanla deiiyor, sonra hibir uurlu kanal kalmyor - bilinen eyler... Televizyonun teletekst hizmetinden de ayn ekilde yararlanmak mmkn. Cep telefonu servisleri de oligarik takmlarn ma sonularn ekrana salyorlar. Bunlarda da bir gz atmlk srelerle neticeleri takip edebiliyor, geriliminizi biraz esnetebiliyorsunuz. Decoder'i olmayan ifreli kanaldan, karlar iindeki grntden ma izlemeyi ise doru bulmuyorum (zaten artk Digitrk teknolojisi buna izin vermiyor). Radyo gerilimiyle TV ekranalt band geriliminin olumsuz yanlarn birletiren, sama bir yordam, estetik olmayan bir gerginlik tarz. Faik Akn, bir Fener taraftar, -drt sene nce yaymlad (Nick Hornby'den ilham ald kukusu uyandran) Ykselen Ate kitabnda, 0-3'ten 4-3'e dnen mehur FenerbaheGalatasaray kupa yan finalini telefondan takip ediini anlatmt. Kendisi Londra'da, alt ofistedir, devre arasnda skor almaya stanbul'a telefon eder, 0-3' duyup kararr, anlam bunalmlarna girer, sonra bir gol attk haberi gelir, derken ikincisi, telefondaki partneriyle coarlar, ii gc brakr, iki dakikada bir telefonlar zrlar, derken kiiye zel canl yayna geerler... Kaderin ve iletiim artlarnn futbolseveri hangi durumda yakalayaca hi belli olmaz. Man oynand ana konsantre olunabilen durumlardan sz ettik imdiye kadar. Bunun bile bir imtiyaz olabileceini biliyorsunuz, deil mi? Gn olur, insan ma annda baka ilerle megul olmak zorunda kalr; ne radyoya kulak verecek imkn vardr ne ekran altndan seirten band kollayacak. Bu durumda, iki u tavr kendini gsterebilir. Birincisi, ilk frsatta ve artlar zorlayarak neticeyi hemen renmeye almak. kincisi, oluruna brakmak, hatta haberi almay ertelemek. Neticenin nemi hayat olduu oranda, mecburen ilk yola bavurulacaktr: Odadan tuvalet mazeretiyle klp saa sola telefon edilecek, toplant esnasnda bilgi almak iin dar kp gelen bir yoldan imarlarna dikkat kesilinecek (o yapt zafer iareti sadece galibiyeti mi imliyordur yoksa 2 gol attmz m?), hi olmad, oradan kaar kamaz yoldan evrilen ilk makul grnl adama birader... ma ka ka? diye sorulacaktr. Ne tatl heyecandr, iletilme veya yanl istihbarat, yanl iitme tereddtlerinden kendini alamayarak skor renme gayretindeki o futbolseverinki... Dier usul, bir miktar, zaruretten kaynaklanr. Banz balayan i, toplant, her neyse, kolay kolay dikkatinizi ayramayacanz mhim bir durumla ilgili olabilir, aresiz birka saat bekleyeceksinizdir. Sair takmlardan birinin taraftarysanz takmnzn sradan bir mann sonucunu renmeniz zaten kolay olmayacaktr; mesela cuma gecesi mann skorunu televizyonda teleteks yoksa ancak geceyars bltenlerinin dibinde bulabilirsiniz. Bu gibi durumlarda mtevekkil olacaksnz, azab zevke dntreceksiniz. Kald ki, gerginlik adabna nem veren hassas ruhlar iin, takmnn ma neticesini renmek, belirli bir mahremiyet

iinde gereklemesi gereken bir riteldir; saat sorar gibi, yoldan geen adamdan renilecek ey deildir. Bu mahremiyet uruna, uygun an, uygun vesileyi beklemek gerekir. Zaten gerilmisiniz, merak ve beklenti iindesiniz uygun an, uygun vesileyi beklemek, o merak, o beklentiyi iyice okayacaktr. Hatta unu yapabilirsiniz: Ona buna sormaktan imtina edersiniz, haber dinlemekten sarf nazar edersiniz, gecenin sonundaki futbol programn bekleyerek heyecannz bytrsnz. Denenmemi usuller deildir. (Risk, elbette vardr. zmir'de bir panele katlnm, panelden sonra da sesini karmadan, merak bastrarak saatler geirilmi, gece uakla Ankara'ya dnlm, panel saatlerinde oynanm bulunan kupa mann sonucunu nihayet renmek zere gece yars haberlerinin karsna geilmi ve Yeni Nazillispor'a elendiimiz renilmitir.) Birader... ma ka ka?, Fener n'apt?, Galatasaray'n ma ne olmu?... messesesini bsbtn inememeli. Kulaktan dolma skorlarn yanl aktarld, merakinin kek grlerek iletildii, skora yorum katlarak asabiyet yaratld mutlaka olmutur. Mahremiyetin hakkn vermeyen bir renme yordam olduu da kesindir. Yine de, Trkiye bakkal-bayi ve bfelerinde, kahvehanelerinde, dkkn nlerinde, umum vastalarnda, yllardr birtakm adamlar birtakm adamlara kh mjde neesiyle kh lanet okurcasna skorlar bildirerek bir kamu grevi if etmektedirler - haklarn hell etmek lzmdr.

Tekelilik mi, okelilik mi? Futbola yeni merak salmaya balam, brakn ofsayt, ceza alannn esrarndan bile habersiz ocuklarda sklkla grlr: Birok takm birden tutarlar. Birisinin anna kaplrlar; bir bakasnn renklerine, formasna, berikinin srf ismine vurulurlar; bu arada ilk defa mana gidip canl canl grdkleri takma da bir gnl pay verirler; babalarnn, abilerinin veya sevdikleri bir arkadalarnn tuttuu takm da ilveten bulundururlar portfylerinde. Bunlardan bazen birisi, bazen tekisi ne kar, ama onlar karman orman bir hevesle hepsini birden tutarlar. ocuka bir maymun itahllk, evet. Yine de... acaba hemen glmseyip gemeli mi, ocukluk hali diyerek? Yoksa birok ocukluk hali gibi bu da, insan ya aldka tkenen bir kymetli naiflik hazinesine mi iaret ediyor? Tekelilie dayal taraftarlk ahlk futbolun tabiatna aykrdr da, okelilik mi daha uygundur? te, derin bir futbol fkh meselesi daha! Takmnn resm rnlerini kuanarak gezen, btn spor olaylarn takmnn karlar penceresinden gzetleyen fanatikler asndan, okeli taraftarlk, tasavvur bile edilemeyecek

bir namussuzluktur, kukusuz. Onlar, sen bizim her eyimizsin dedikleri takmlarna duyduklar ball, haftann sair gnlerinde olmak kaydyla, hayatn baka alanlarda baka sevgi nesnelerine kaydrabilirler geri; fakat bu balln baka takmlara ballkla paylalmas... hayr, bu mmkn deildir. Mutlak ve tek olan bir varla e komak gibidir bu onlar asndan; irktir. te yandan, birden ok takm tutanlarn varl, futbolsever leminin bir gereidir. Hele tutma derecelerini ayrtrdnz, hiyerariler iinde dndnz ya da kreleri ayrdettiiniz zaman, aikrdr bu. Msabaka sporlarnn yapsnda, seyredeni taraf olmaya aran bu ayartclk gmldr nk. Sahaya adn, yerini yresini, mensup olduu ligi hi bilmediiniz iki takm dizilse, beinci-onuncu dakikada gnlnz birine meyleder ill. u veya bu biimde iyi oynadn dndnz iin (ki u veya bu biimler de fark eder, izleyiciden izleyiciye) veya bir oyuncusunun sempatik grnmesinden, yahut formasndan, renginden tr... ite, ligler ve her nevi turnuvalar boyunca da, deien dozajlar ve mrlerle, habire taraf olur futbolsever. Futbol semsna bakarken, lig galaksilerinde dnenen takmlar arasndan biroklar, deiik boyutlar ve parlaklklarla, cezbeder onu. Merkezinde kendi takmnn durduu gne sisteminde, irili ufakl, uzakl yaknl gezegenler ve uydular da vardr. Velhsl futbolseverin gnln farkl boyda dilimlerle birok takma blmesini, peinen bir dk ahlkllk olarak karalamamak gerekir. Buradaki maymun itahllkta, bir futbol itah sakl olabilir. Pr deyiiyle: Bende sar iki cihan, ben bir cihana smazam denen hale benzer bir haldir belki; hrmet etmek gerekir. Geende bir elektronik posta arkadam, Sper Lig'de l'den 10'a kadar kazanmasn istedii takmlar listesi yollamt! Elbette en bata uzak ara kendi takm vard, ikinci srada memleketinin takm, nc srada halini-tavrn beendii bir takm... byle byle gidiyordu liste. Getiimiz sene ise, bir okur, takm tuttuundan bahsetmiti cereyanl mektubunda: Galatasaray, babasnn top oynam olduu Gaziantepspor ve kendisinin yldz takmnda forma kuand Genlerbirlii... Bir aziz dostumun gnl tahtna drt takm strdn biliyorum: Nusaybin Demirspor, Mardinspor, Diyarbakrspor, Genlerbirlii. Sevdii takmlar birbirine attnda, bu futbolseverlerin farkl zm yollar olur. Bazlar iin hiyerari kesin ve mirdir: Bir esas takm vardr, dierleri ak ara ikincildir ve o hafta gnl hanesinden geici tart alrlar. Bazlarnn ise iki evld arasnda tercihe zorlanmasna ileri kylr; o srada daha ziyade ihtiya sahibi olan takm hangisiyse onun galibiyetine ya da uyuz bir beraberlie duac olurlar. Tasnifi zenginletirelim... En ok rastlanan rnek, bir esas takm, bir de ikinci takm olanlardr. Ki bunlarn bronz ve mansiyonluk takmlar da bulunur ounlukla. Yine byk ounlukla hkim olan kalp, esas takmn stanbullu'dan biri, ikinci takmn ise tekilerden biri olmasdr. Burada, bir baka ayrm eksenine geliyoruz: kinci takmn sabit olduu durumlar ve deiken olduu durumlar, ikinci takm olarak gnl kesinde yer alan takmlar ayet sabitse, kahir ekseriyetle aile kklerinin gml olduu diyarn ya da ikamet edilen yerin takmdr. Tarada, 17 haftann 16'snda mahall takmn tribnnde oturup, bir tek haftada ikametini Beikta-Fenerbahe-Galatasaray'dan birisinin misafir tribnne nakledenlere ok rastlanr. Genlerbirlii Taraftarlar Dernei, ilk kurulduunda, Genlerbirlii'ni ikinci takm olarak benimseyen Ankarallar kucaklamak (ve uzun vdede gnllerini elmek) maksadyla, Genlerbirlii'ni Sevenler Dernei adn benimsemiti. te yandan, esas takmn mahall takm, ikinci takmn stanbullu lden biri olduu durumlara da pekl rastlanr. Bir nostalji parantezi: Eskiden stanbul'da, l oligari d semt ve camia takmlarnn hayat edebildii zamanlarda ok sk rastlanan bir bileimdi bu: Szgelimi nce Beykozlu sonra Galatasarayl, nce Vefal sonra Fenerli olmak gibi... Yaygnlam bileimlerden, tandem-taraftarlk yaplarndan da sz edebiliriz bu arada... Diyarbakrspor-Galatasaray elii gibi... kinci takmn sabit deil deiken olduu durumlar unutmayalm. ounlukla geni grl futbolseverler, sahici futbol tutkunlar meylederler buna: Kendi takmlarnn yannda, o

sezonda veya dnemde gzel top oynayan, bir ahsiyet sergileyen bir takm sevgi dolu baklarla izlerler, kazansn isterler. Oray Ein, bu nazarlarla sevilen ikinci takmlar, pet takm diye adlandrmt. Pet hem gzde, sevilen anlamna geliyor, hem evcil anlamna. Gerekten de bu sevme biiminin ikili anlam var: Ne tatl eysin sen makamndan, maymun ederek sevmeye de alabiliyor... Sevilen iin incitici olabilir! ki sezon nce Gaziantepspor, geen sezon ise Genlerbirlii bu kontenjandan yararlanmlard. ounlukla, pet takm teriminin evcilletirici armna uygundu ikinci takm olarak sevilme biimleri; ancak zellikle Genlerbirlii'nin bundan daha fazla bir sempati pay kopardna da tank olmadk deil. zellikle bu sezon, stanbulspor'un da, ktlklar iindeki varolu mcadelesiyle, birok takm taraftarlarndan sevgiler devirdii malm. Deiken balanmalardan sz ederken, bizzat birinci takm tahtnn deiken olduu gnllerden de sz etmeliyiz. Azdr ama vardr; futbol oyununu teknik bir zevkle seven gngrm futbolseverlerde ve profesyonel yorumcularda rastlanr. Bunlar, sezonluk bilet misali, sezonluk ya da dnemlik takm tutarlar: Diyelim Milne'in Beikta'n, 1999-2000 dneminin ya da (tersine!) Lucescu'nun Galatasaray'n, Osieck Feneri'ni ya da mesela Ersun Yanal'n Ankaragc'n/Genlerbirlii'ni ok beenir ve 'resmen' tutarlar. Olgunluk a aklarna benzeyen bu youn duygular, ocuksu hophop gnllerin ya da hep kazanan olmak isteyen ergen hrslarn uucu cilveleriyle kartrmak, ayp olur. Sevgi hiyerarisinin, bir okelilik hukuku ya da kuma dzeni iindeymiesine przsz iledii durumlar, phesiz, sevilen takmlarn farkl galaksilerde yer ald durumlardr. zellikle yeni nesillerde sk sk grlen, beynelmilel takm tutma alkanlklarm dnn... Her ne kadar zamanmz, ngiltere'de Man. Utd. ve/veya talya'da Juve'ye ciddi biimde gnl vermi Galatasarayl veya Beiktal yeni yetmenin, sinema perdesindeki akyla mahalle aknn kapmasna tank olmak gibi buhranlar yaamasn pekl muhtemel hale getirdiyse de, nispeten idare edilebilir bir his deverandr bu. Farkl kmelerde yaayan ve ok byk ihtimalle mr boyu farkl kmelerde yaayaca belli olan, biri byk, biri kmen iki takma yarlm kalpler iin de hi sorun yoktur. Olsa olsa, belki bir 2B crasndaki, belki toprak sahadaki mala TV'den verilen st snf ma arasnda tercih yapma sorunu yaarlar bazen... Bunlarn duygular da erhli olur: Tatsz bir beraberliin burukluuyla stad terk ederken bari Artvin Hopa kazanm olsa diye niyaz eder, bir Sper Lig galibiyetini idrak ederken Sidespor ne yapt acaba? diye sevinlerine fren yaptrrlar. Ayn ehrin btn takmlarn tutanlar da kaydetmeden gemeyelim. Pek ender bir vakadr, dorusu, stanbul'da, husumete dnm rekabetin beiinde, zaten asla hayal edemeyeceimiz bir ey. zmir'de de pek enderdir; ancak eski kuan baz gngrmlerinde rastlanr. Ankara'da rastlama ansmz daha fazla: ounlukla yine bir hiyerari iinde, Ankara takmlarnn cem-i cmlesini destekleyenlere rastlanr burada. Genlerbirlii'ni de destekleyen Ankaragller, Ankaragc'n de destekleyen Genlerbirlikliler bile vardr! (Bu vesileyle, bu yazy Necdet abiye ithaf edelim!) Toparlayalm. Evet, futbolsever-taraftarln duygu dnyasnda akn, balanmann yerleik biimleri ve zirveleri, tekelilie dayaldr. Fakat okelilik eilimlerini bir sadakatsizlik, uarlk olarak damgalamak doru olmaz. Farkl sevme biimleri olabilir. Birden ok takma gnl kayanlar, fanatizmin sevgi suretinde nefret reten tarzlarna kar uyarc olabilirler. lmz nedir? Takm sevgisinin ekirdeindeki futbol sevgisi baki kalsn...

Yaban Liglerden Takm Tutmak Bu sezon Avrupa'nn temel liglerine baka bir gzle bakyoruz: Orada takmlarmz var. 1. Lig'in uvertr malarnn grmedii ilgiyle, Alpay'n Aston Villa's, Tayfun'un ve (akraba saylr) Toshack'in Real Sociedad', Tugay'n Rangers'i ve tabii Hakan kr'n Inter'i takip ediliyor. Hele Fiorentina... Fatih Terim ayrlana kadar, memleket Fiorentinal kaynyordu; ynetim dedikodular nmzde, idman bilgileri arkamzdayd. Ankaragc-Fenerbahe kupa eyrek finalinde bile 19 Mays Stad nndeki tezghlarda Fiorentina atks satldn gzlerimle grdm. Yine bir grgszlkle, tresizlikle kar karyayz! Birdenbire talyan liginin derinliklerine vkfm havalarna girenlerin, Rui Costa'dan hemehrileri gibi bahsedenlerin byk ksm, bir sene ncesine kadar talyan takm sayamazd ve bunlarn yapt dpedz sonradan grmeliktir, iliktir, densizliktir, cahil cesaretidir; ya ve televizyonunun menzili yettiinden beri talyan, spanyol, ngiliz, Alman ve yan gzle de Fransa, Hollanda, Belika, skoya, Portekiz liglerini takip eden, bodur ngiliz haflarnn, briyantinli talyan stoperlerinin, kavruk Endlsl aklarn hayat izgisini izleyen hakiki futbol enternasyonalistlerine, herkesi getik Salih Bklmolu'na hakarettir! Bu bir. kincisi, uzaktaki bir ligden bir takmla flrt etmek, onu beenmek, uzaktan bakmak, futbolseverin ciddi bir ak kalemidir ve bir topumuz orada diye Fiorentinal, Interli kesilmek trnden hafifmereplikler, mesela bir Liverpool'a gencecik yreini am, mesela bir Real Madrid'e yllarca hlyal gzlerle bakm vatan evltlarna hakarettir! Yabanc diyarlardan takm tutmak, evet, tam bir sevgililik ilikisi olmayabilir ama behim (hayvani) zevklere de kurban edilmemelidir. Dnyann her yerinde olduu gibi burada da, Trk milletine Fiorentina indirilmeden nce zaten bir talyan'a gnl vermi futbolseverler vard. Ya da bir spanyol'a. Bir ngiliz'e. (Bir Alman'a? Nadiren.) Ya da her limanda sevgilisi olan denizci fantezisi gibi, bir spanyol'a + bir ngiliz'e + bir talyan'a... Bu ballklarn ou, 1970'lerde veya 1980'lerde olumutur. Trkiye'de futbolun televizyon ann n evresi olan 1970'lerde siyah-beyaz Avrupa malarn rahmet gibi bekleyen bizim neslimizin bu platonik aklar hayli derindi. O yllarn harika takmlar, Ajax ve Liverpool, belki Nott'm Forest -eh, kimileri iin belki biraz da Bayern Mnchen-, ergenliinin ve futbol irfanndaki raklnn kutup yldzlaryd. Ve tabii milliliinden syrlarak sevilen bir takm: Hollanda! Zamann k takmna yaplan sevgi yatrmlar, genellikle 'evrensel' bir futbol sevgisine ve grgsne tahvil edildiler, fakat kalbe dolan o ilk bak da bir yerlerde kald mutlaka. Naklen yaynlarn oald ve renklendii 1980'lerden sonra, Real Madrid, Barcelona, Manchester United, Juventus, Milan gibi dnya markalar Trk hayranlar, sempatizanlar kazandlar, hl da kazanyorlar. Bunlar ounlukla bir-iki sezon sren yaz aklar oluyor, ama herkes psevdi deil: Birok futbolsevere sorsanz Almanya'da, spanya'da, talya'da, ngiltere'de kimi tuttuunu size akr akr sayacaktr ve bu memleket daha globallememiken kytrk TV zetlerinden ecnebi liglerini th, oh nidalaryla takip etmi kuaklar yetimitir. Nereden kar bu tutkunluklar? Elbette futbolseverle taraftarln sanld kadar kolay ayrtrlmayacak, olsa olsa birbirini salamas umulacak 'diyalektiinin' pay var bunda: Herhangi bir msabakada gnl takmlardan birine kayverir. te soru da o: Hangi nedenle, neye bakarak? Bir ihtimal: Gce, kuvvete bakarak. Milan, Juventus, Real Madrid, Barcelona, Manchester United, Bayern Mnchen gibi hretli saltanat takmlarna, tam da hretli ve muktedir ol-

duklar iin tutulanlar vardr. kt kzn Julia Roberts'a benzediini hayal eder gibi Hollywood'a bakmaya benzer biraz; bu dream-team'lerin ahsnda, kendi esas yerli takmnda grmek istedikleri kahhar kudreti tahayyl ederler. Elbette merudur, anlalmayacak ey deildir, bu takmlar da yldzlarnn parlad zamanlarda sahiden gnl elici oyunlar oynamlardr... Lkin bu sevmede, az veya ok, g arzusunun srt vardr. Nitekim Galatasaray, Fenerbahe, Beikta, dnyann byk kulpleri arasna gireceiz triplerine takldklarnda hep bu dnya markalarn emsal gsterirler. Platonik aklar, renkdala bakarak kurulur bazen de. Galatasarayllarn bu bakmdan hi ans yoktur (Lens ve Lecce seven Galatasaraylya rastlamadm). Fenerbaheliler, dner dner dnyay yener naifliinden kalma kibirleriyle, renklerinin soyluluuna inanmakla beraber renkdala zel prim vermezler, zannmca. Renk enternasyonaline inananlar, bildiimce, daha ziyade Beiktallardr. Bilhassa Beikta-Juve rabtasna ok tutulan grdm, global seviyede siyah-beyaz forma/flama koleksiyonu yapanlar iittim. Renkdalk aleyhe de alabilir: Sana k yalnz ben kskanlyla, takmnn zbez mal sayd renklere ortak kan takmlara, yerli-yabanc, hi ho bakmayan sapklar da grlmtr. Ve tabii saltanat takmlarn sevmenin kontras: Anti takmlar seven, byklere kafa tutan ufaraklara, ekranda grd anda yazlanlar vardr. Has futbolseverler arasnda bu fanatizm trne de ok rastlanr. Bunlar dnyann herhangi bir yresinde herhangi bir rak ligde deiik bir ampiyon kma ihtimali varsa, derhal bu hadiseye konsantre olurlar. Bir vakitler Bayern'e kar Bayer Leverkusenli olarak yaayp yklmlardr, yllardr ngiltere'de Man. Utd.'a ka kafay uzatana bilcmle manev enerjilerini aktrlar. Birka sene nce Fransa Kupas finalinde Calais'nin bahtszlna ileri ezilmitir. Bir tal kanalda oynatlan gvur kupa mana bir umutla gz atmadan edemezler, nl takma toslam o kasaba topular belki bir srpriz yaparlar diye... in iine siyaset kartranlar da vardr. Athletic de Bilbao'ya hrmette kusur etmezler, szgelimi... Bara'nn tarihsel anlamn bilirler, bir van Gaal messesesine dntnde bile elden geldiince tahamml gsterirler. Lazio gibi neofaist yuvalarna zarar verecek her takmn arkasndadrlar. Irklk kart tribnyle bilinen (Schalke 04 gibi) takmlara mutlaka bir sempati pay ayrrlar. Kk -ve- (siyaseten) gzel'in enternasyonal maskotu ise itiraz olan beri gelsin-, Hamburg'un kerhane, kopuklar ve dzend muhaliflerle meskn mahallesinin kahverengi-beyaz renkli en takm FC St. Pauli'dir. Futbola shhatle siyaset bulatranlar St. Pauli'yi duymulardr ve nerede olursa olsun (ounlukla, kma mcadelesi yapt 2. Lig'dedir) onun iin de bir dilek tutarlar. Tabii irkin siyaset, yani milliyetilik bulatranlar da eksik deildir bu ilere: Mesela Rus takmna kar ya da o sralar Trk dman skalasnda nde giden hangi lkeyse o lkenin takmna kar kim oynuyorsa onu tutarlar. Makine intizam stiline bir baka gzellik veren Dinamo Kiev SSCB zamanlarnda, az bedduasn almamtr bylelerinin. Peki, raklarda bir takm stilinden tr sevenler... Byleleri, daha ok has futbolseverler ve ayptr sylemesi futboldan anlayanlar arasnda bulunur. Bunlar yl be yl takm deitirirler, kendi ilerinde tutarl olarak. Zira bir stilin, bir tarzn peinden gitmektedirler. (Taraftarlk ftratna aykr gitmek pahasna, bunu z memleketlerinde de yapanlar kar; ligimize ecnebi nazarlarla bakarak u aralar Beikta, bu dnemde Fener, geen seneki Galatasaray gibi gurme tercihlerinde bulunurlar. Bu gibiler pek azdr ve lkemizdeki hukuk durumlar Bahilerin hatta aldklar risk itibaryla Yehova ahitlerininkine benzetilebilir.) Bu byk ustalar, bu futbol degstatrleri, zaten takmdan evvel lig tutarlar, sezondan sezona baka bir ligin seleksiyonunu tercih ettikleri de vkidir. Onlar hocalar bile takip eder, tuttuklar teknik direktr nereye giderse onun takmn desteklerler. Klt oyuncularn peinden ecnebi takmlara yazlanlar daha fazladr; onlarda da bir uur, bir beeni vardr geri, fakat azck pop star grouppie'liiyle karm olma ihtimali yksektir. Oyunculuuna deer versin vermesin, Trkiye'den gitmi tanlar var diye bir takm tutanlar ise, yaznn banda deindiimiz zere, grmezden gelinmesi gereken, olgunlamam dimalardr. Yaznn bana dndmze gre, bir baka psevdilik tarzna da deinmeden gemeyelim: Bilhassa Galatasaray/Fener-bahe/Beiktallar asndan, ezel yerli rakibin uluslararas

sahadaki rakibini tutmak ne oluyor? (Bir gecelik ak kadar bile romantizmi olmayan bir psevdiliktir bu: Hangi Galatasarayl Sigma Oloumuc'la kalb lfetini bir-iki haftadan fazla srdrmtr mesela?) Dmanmn dman dostumdur iaryla zetlenen stratejik, dar bir akla hizmet etmesi itibaryla pek sempatik bir psevdilik deildir bu. Lkin Trklerin ayak sesleri adna her Trk takmnn bayraktar olmaktan daha muhterem olduu da kesindir. Hele, diyelim ki Milan' zaten yllardr tutkunlukla izlemekte olan bir Fenerlinin Galatasaray'a kar krmz-siyahlar balamas, haysiyetli bir tutum olacaktr. Bir ayrnty unutuyorduk: Feodal balar... Trkiye g sirklasyonu fazla bir memleket, yurtdnda bulunanlar oluyor, bata Almanclar... Darda bulunmu insanlarn ekmeini yiyip suyunu itikleri beldelere ve orann takmna belirli bir ballk hissetmeleri, tabiidir. Sivasspor ne yapm? diye havadislere bakanlar olduu gibi, Vfl Bochum ne vaziyette? diye bakan da olabilecektir. Kendi hesabma syleyeyim: Almanya'da topu topu iki sene bulundum ama ilk mam Mngersdorfer Stadion'da seyretmiim, Overath'n canlsn oynarken grmm, artk benim 1. FC Kln'e ihanet etmem mmkn mdr? 1970'lerdeki fiyakal zamanndan ve Daum'un ilk parlad sezonlardan sonra bir alk bidesine dnen bu kei armal takm ister istemez bam gzm stmedir. Yaban liglerden takm tutmak, -sapka istisnalar bir tarafa braklrsa- dk younluklu bir taraftarlktr. Daha cool'dur, hep gyabdir, vicahiye evrilmeyecektir, fazla zmez insan. Yaraka bir platonik ak gibi... Bu eit ilikilerin, dabyla yrttkten sonra, zarar yok bilkis faydas vardr; grgy artrd gibi sevme kabiliyetini de olgunlatm vesselam.

Allah Rzas in Bir Ho Sz... Ve Aykut Kocaman Baz futbolseverler, futbol adamlarnn demelerine kulak kesilirler. Taraftar milleti, takmndan haber ve 'mesaj' almak iin yapar bunu. Kimi futbolseverler ise sze zel bir kymet verirler. Futbol adamnn 'teknik' bilgisiyle ya da stratejik aklyla iaret edecei bir teferruattan, tutkunu olduklar oyuna ilikin grglerini gelitirecek bir fayda umarlar. Ya da bir futbolcunun, bir teknik direktrn -olacak ey deil ama bir yneticinin!- sarf edecei bir hikmetli szn, bir ho lkrdnn, yapaca bir ince yorumun, futbol ortamnn 'iyilemesine' karnca kararnca katkda bulunacana inanrlar - belki de safiyanne... Futbol adamlarnn szlerine bu maksatlarla kulak kesilenler, birka yldr, demelerin tekdzeliinden ikyetiler. Kaarlanm diplomatlar gibi, hep ayn ezberi okuyor futbolcular: Puan veya puanlar almaya geldik, bir ilki gerekletirmek istiyoruz, mcadele ettik ama olmad, ekmeimizle oynamasnlar, vs., vs. ... Aslna bakarsanz, futbolun 'endstriyel' yzne de aykr bu tekdzelik! yle ya, medya futbol endstrisinin kilit bir paras. Ve medyann ruhu/mant yle kaknem demeler istemez, ister ki k lflar edilsin. Zira iin lf ksm da elencenin bir parasdr. Sahann iindekilerin ilk grevi oyunu oynamak olmakla birlikte, onlarn da lf enliklerine azck katkda bulunmalarnda mahsur yoktur. Neyse, dorusunu isterseniz iin medya elencesiyle ilgili yan beni ilgilendirmiyor. Ben, futbolda hem oyunun kendisine dair hem de hayata, dnyaya, insana, ahlka dair anlamlar arayan birok futbolsever gibi, en bata sylediklerimle ilgiliyim. Latin Amerikal byk yazar Eduardo Galeano'nun ahsnda bir gzel ma Tanr rzas iin niyazyla lemi dolanan mehur futbol dilencisi gibi, bir gzel sz iin de ayorum mendilini: Ne olur bir teknik ayrnt, bir analitik gzlem, Allah lillah iin bir ilgin tesbit, bir hikmetli sz. Trkiye futbol ortamnda, bu susuzluumuzu giderenler oluyor zaman zaman. lk aklma gelenlerden biri, eski Genlerbirlii Kaptan mit Bozkurt. Sadece efendiliiyle ve hi

yitirmedii zeletirel bakyla deil, zellikle futbol sadece futbol deildir duygusunu, belki daha dorusu, hayat futboldan ibaret deil duygusunu tayyla. Onun, iki sezon nce Genlerbirlii'nin Galatasaray' yendii gece televizyonlarda konuurken ilkin bugn retmenler gn, btn retmenlerimizi kutluyorum deyiini hatrlyorum. Uzak Asya'daki tsunami felketinden sonra meslektalarna hitaben kaleme ald yardm arsn aktarmalym (www.alkaralar.com sitesinden): Bir an iin deprem felaketi yaayan oradaki insanlarn yerine kendimizi ve ailemizi koyalm. nsanln milleti, dili ve dini yoktur, olmaz. Futbolcu arkadalarm, belki hayatmz boyunca onlarca, yzlerce ma oynayacak olan arkadalarm. Bu insanlara; iinde yaklak 45 bin ksz ocuun bulunduu depremzedelere birer ma ba alacamz balayalm. 'Spor bar, kardelik, insanlar biraraya getiren, kitleleri kaynatran bir aratr' deriz. imdi sporu amacna ulatrmann tam zaman deil mi? 'Para her ey deildir' deriz arasra. Gnlmzden kopan gnderelim en azndan. Durumumuz iyi deil mi, en ok neye ihtiyalar var onu ulatralm. O da m yok? yle bir hava yaratalm ki, Trk halkn yardma ynlendirelim. evremizdekileri uyaralm. Onu da m yapmadk, ap ellerimizi Allah'tan o insanlar iin yardm dileyelim. 'Deiik' konuanlardan, yani standart deme cmlelerini sralamayp kendine zg sz syleyen bir baka futbol adam da Giray Bulak. Geri, ok zaman komplo teorileri ortaya atyor, asablik ediyor. Ama rnein mill malar nedeniyle lige ara verilmesinin mnasebetsizliini, bunun takmlarn ve futbolcularn konsantrasyonunun bozulmasna yol atn tartmaya at da vakidir. Giray Bulak'n, Tam Saha dergisinin 3. saysnda sylediklerini de aktaracam: Sadece kendi gencime deil, bana gelen Slovak'a da, Finlandiyalya da, Kamerunluya da yararm dokunsun istiyorum. Benim iin o da bir birey, o da bir gen; ailesine kazancn gtryor, etrafndaki insanlara yardm ediyor. Unutmayn dnyann her yerinde futbol varo sporudur, varolardan kan genler oynar bu oyunu. Dolaysyla o genlerin zamannda ok tacizler grdn biliyorum ben, ok ezildiini gryorum. ... Ona bir ey sunabilmek, bir ey verebilmek, onu hayata balamak demek ve daha da nemlisi onun etrafndaki insanlar hayata balamak demek. Dolaysyla ben bu insanlara hizmet etmekten, onlar bulup kartmaktan ok mutluyum. Ben onlar yetitireyim, onlar kazansnlar, kurtarsnlar kendilerini. Bu bana yeter. Sz Tam Saha'yla balayacam. Bu derginin, futbol insanlarnn dilini zmek gibi bir byk hizmeti var! Medya korkusu olmadan konuuyorlar, o rkek demelerin gerisinde sakl gzlemleri, dertleri, endieleri dkyorlar ortaya. Byk ihtimalle, medya korkusu olmad iin. Ve kendileriyle konuanlar ablonculuk etmedii, sahici bir merakla sorduu, onlar hakikaten dinledii iin... Tam Saha'ya, dilleri zd iin teekkr borluyuz. Aykut Kocaman Baka hibir ey yapmasa bile, srf szyle futbol ortammza birazck esenlik getiren 'birinci adam' ise, kukusuz, Bar Tut'un dedii gibi, Trk futbol ortamnda ahlk ve akl adna bir ada oluturan Aykut Kocaman. Bar Tut'un 2004'te thaki Yaynlar'ndan kan Kocaman Bir Adam', stanbulspor'daki gergin yarm-sezonunu hikye ederken, bu sra d teknik direktrn portresini iziyor. Bizde ilk kez yaplan bir i: Bir teknik direktr veya futbol adamn, kendisini konuturarak anlatyor. Tabii, -hibiriyle demeyeceksek! herhangi bir teknik direktrle yaplamayacak bir i bu. nk Aykut Kocaman, -kendini anlatmak demeyelim, nk ben-merkezci bir anlat deil

onunkisi- yapt ii, deneyimini ve futbolu, sahiden inanlmas zor bir beceriyle ve aklkla anlatyor. Futbol ortammzn ortalama kelime havuzunda rpnmyor, dzenli okuyup yazan birinin lisan kapasitesiyle konuuyor. Geri zel ilikiler gerekmeksizin ak ve peinen gven duyan bir kiilii olduunu anlyoruz Kocaman'n; ama yine de Bar Tut'un gven verici duruu ve bir sohbet partneri olarak salad tevik, onun rahat rahat, uzun uzun konumasn salam. Ben Aykut Kocaman'n anlatmlarn, ieriinden bamsz, hem gzel anlatm zevki hem de etik ve rasyonel akl yrtme zevki alarak okudum. Bizzat bu dil, bu slp, insann futbol oyununa ve lemine baka trl bakmasn salyor. Ki tabii burada dolgun bir ierik de var. Bu ierikte ilk iaret edeceim konu u: Aykut Kocaman'n bir futbol felsefesi var, iyi oyun tarz nedir? diye bir sorusu ve buna verdii bir cevap var. Kitapta bu tasarmn aldn gryoruz. Aykut Kocaman, bol paslamaya, pas hengine ve oyunu kurmak iin topu kanatlara amaya dayal, kontroll bir oyun anlaynn savunucusu. Kendi gzel deyiiyle: topu kullanma srarnn... yle bir oyunu gzel buluyor, o oyunu seviyor. Bar Tut'un, onun, antrenmanlardaki bee iki almasn futbolun z olarak grdne dair saptamasna dikkat edin. Gol kral Aykutun, gol deil de, dar bir alanda be oyuncunun paslap ikisinin topu presle ondan almaya almasn futbolun z olarak grmesi, ok ey sylyor. Topu kanatlara gtrmek de, neredeyse gol atmaya denk bir deer tayor onun iin! Trkiye'deki takmlarn hemen hepsinin topu sadece anlk pozisyonlarda kanatlara gtrdn dnyor; oysa o bunu, karambolden syrlmann ve iyi oyunun temel lt olarak gryor. Youn mcadele ve koturmaca iinde topu mmkn olduunca abuk ileri ap gole gitmeye dayal yaygn anlay karsnda baarsz olsa bile, bu pas ve kanatlar oyununu korumaktan ve gelitirmekten yana. Pas ve kanatlar oyununun, koturmacaya, karambole, tela kar kontrol ne kartan boyutunu da tekrarlayalm. Ma kaybedelim, ama kontrolmz hi kaybetmeyelim diyor Aykut Kocaman. Bir ma esnasnda, takmn oyununun oturmasn beklemekten sz ediyor. Kazanrsn, ekilirsin kenara. Kaybedersin, seni yenenleri gidip kutlarsn. Bence sporun tanm budur. Bu valyece bak iinde, Aykut Kocaman da kazanmay istiyor kukusuz. yi oyunu kazanmak kadar nemsediini anlyoruz, ama iyi oyunla kazanmay elbette daha ok istiyor. Bunun iin, iyi veya doru oyun ile mcadele ve diren arasndaki uyumu konu ediyor. Bu iki unsur arasndaki uyum (ve atma) sorunu, nemli. Yine ok gzel bir anlatmla, malarn biri esnasnda oluan krlmalar nlemek iin mcadeleye dndklerini belirtiyor nitekim. Futbol ortamnn psikolojisine dair de gl gzlemler buluyoruz kitapta. Bir takmn psikolojisindeki dalgalanmalar, bu dalgalanmalarn her man hazrlk safhasnda ve esnasnda nasl etkili olduunu, fikstr boyunca akan bir dramaturji metni gibi okuyoruz. Aykut Kocaman'n bu balamda rettii iki gzel kavram not ediyorum: Takmn toplam duygusu ve man toplam ruh hali... Psikoloji ve duygular bahsinde Uche'yle ilgili anlatlanlardan okuma provas vermemeyi tercih ederim, okurlar kitapta grsn. Kitabn ele ald zaman kesidinin, stanbulspor'un mal yapsyla ve kurumsal statsyle ilgili lmcl sorun ve belirsizliklerin yaand bir kesit olduunu da unutmayn. Bu yedi aylk hikye, baka her ey bir yana, bir takmn bu ezici kriz iinde varolma abasnn hikyesi. Aykut Kocaman, sklkla oyuncu topluluu terimini kullanyor. Bir futbol takmn oluturan kadronun bir yz, bu: Bir topluluk, bir cemaat. Kocaman'n, takmn bu topluluk yzyle ilgili anlatt nemli eyler var. Kendisinin o topluluk iinde ok saylp sevildiini biliyoruz; keke topluluk iindeki konumuyla ve toplulukla onun bir nderi olarak kurduu ilikiyle ilgili daha geni tasvirler de olsaym kitapta. Oyuncu topluluunun birimleri/fertleri hakknda Aykut Kocaman'n yapt deerlendirmeler de son derece ilgin. Tek tek oyuncularn karakterleri hakknda net tasvirler yapyor, eskilerin/ustalarn oyunculuk huylarn anlatyor, gen oyuncularn muhtemel gelime istikametleri ve olgunlama potansiyelleri hakknda konuuyor. Konuma srasnda merakla bekliyorum dedii eyler var Aykut Kocaman'n, bunlar arasnda belki geliip st dzey futbolcu olacak, belki vasatta kalacak genlerle ilgili

meraklar da var; salih futbolseverlerin meraklaryla akraba, samimi bir merak duygusu alnyor buradan. Ayrca, futbolcu portrelerine bakma biimleri hakknda gzel dersler alnyor. Sadece stanbulsporlu futbolcular deil, Trkiye Ligi'nin nl-nsz birok futbolcusu hakknda ksa, zl deerlendirmeler buluyoruz. Aykut Kocaman'n szne kulak veririm ben!

Medyada ve Hayatta Ar Futbol Sorunu Futbolun medyada ve dolaysyla gndelik sohbetlerde kaplad alan ve zaman, u son yllarda, inanlmaz bir art kaydetti. Futbol bahsi, gazetelerde ve televizyonlarda futbola tahsis edilen sayfalarla/saatlerle de kapanmyor; kalecinin kapatt ine deliinden geen top misali, her yerden futbol kyor. En ciddi haber bltenlerinde, gndem olaanst ykl olsa, gkten ta yasa bile, futbolla ilgili bir haber gnn baka gelimelerine omuz atp n taraflara geiveriyor. ok konuulmu bir ey bu, ama yeniden bir muhasebe yapmann yeridir: Futbolun medyada bunca yer kaplamas nedir; ne gibi etkiler yaratyor?

10 yamdan beri futbol malarn ibadet gibi takip eden, futbolla ilgili yaynlar karmamaya alan, be yldr da dzenli haftalk futbol yazlar yazan birisi olarak itiraf etmeliyim ki, medyada futbolun kaplad yer, epey bir zamandr bana ok fazla geliyor, bouluyorum. Duyduum rahatszlklar maddeletirerek zetlemeye alaym. - Medyann zerimize boaltt futbol sohbeti o kadar fazla ki, baka konularda sohbet etmeye ayrlabilecek vakit ve enerji rezervlerini ciddi biimde tehdit ediyor! Dahas, dnyann baka olaylar hakkndaki duyarllmz kreltmek gibi daha vahim bir tehdidi de beraberinde getiriyor. zellikle televizyonlardaki haber/program aknda, baka btn konulardaki haberler/yorumlar, ana yemek statsndeki futbol bahsine hazrlanmay salayan itah aclarm gibi geliyor bazen insana... Gece kulb/disko girilerindeki erdeki ses dzeyi geici iitme bozukluklarna yol aabilir uyars gibi, televizyonlarmzn stne de Yaymlanan futbol miktar, geici uur ve hassasiyet kaybna yol aabilir uyars m not edilse acaba?! - Bu futbol fazlal, bu arlk, ieriklerdeki bozulmayla birlikte geliiyor. Kullanlan dil, byk ounlukla, birka ablon idare eden, ksr bir dil. Ya da bir klhanbeyi dili. stelik onun 'edeb' adan zayf, baya bir versiyonu. Bu dil, kr bir fanatizmi yanstyor. Yine ounlukla bir futbol kulbne angajmana bal bir fanatizm; onunla birleerek, skora/baarya odaklanm, futbolun baka gzelliklerine ve deerlerine krlemi bir fanatizm. Futbol sadece futbol deildir vecizesinin olumsuz bir yzn gryoruz burada: Bu dil ve bu bak as, belki bu futbol sohbetleriyle yaratlmyor ama bunlar vastasyla yeniden retiliyor, oaltlyor, merulatrlyor. Bilhassa ergen nfus, bu dil ve bu bak asyla sosyalleiyor ve belki de mr boyu ergen olarak kalmas salanyor! - Bu sylenenlerden kan doal bir sonu: Futbolla ilgilenmeyenlerin kaacak yeri kalmyor! Yine zellikle televizyon karsnda, futbolla ilgilenmeyenlerin hayat ve inisiyatif alan gitgide daralyor. Bu durumun, futbolseverlerle futbolla ilgili olmayanlar arasndaki mnasebeti bozduunu eklemeye gerek yok herhalde. Kadn-erkek ilikilerine den bir glge olduunu sylemeye de gerek yok. - Son derece nemli bir nokta da u: Medyann futbol mesaisi, ok ak bir ekilde, malm stanbulluya (art, biraz Trabzonspor'a) odaklanyor. Bu durumun sakncalarn, izninizle, 2002'de Ankara Emniyet Mdrl'nn dzenledii futbol ve iddet konulu seminere Genlerbirlii Taraftarlar Dernei adna sunulan tebliden birka satr aktararak zetleyeyim: Medyann drt byk kulb esas alan, dier kulplere ise figranm gibi muamele eden bak tarz, 'byk' denen kulplerin taraftarlarnn kendilerine her eyi hak grmelerini, dier takmlara ve taraftarlara kar kmseyici tutumlara girmelerini tevik etmektedir. Buna karlk, 'Anadolu takmlar' denen dier kulplerin camialar da, medyann bu dlayc tutumu karsnda tepkisel, hnl tutumlar sergilemeye itilebilmektedir. (...) zel televizyonlarda 'rtkan' slubuyla yaplan szmona 'tartma programlarnda' yine byk takm adna konuan taraftar-gazetecilerin pozisyon yorumlar ve hakem eletirilerinde de yine byk kulp penceresinden komplo teorileri gelitirilmekte, bu da futbol ortamna her olayda artniyet ve dmanlk arayan bir bakn yerlemesine katkda bulunmaktadr. Tekrar syleyeceim; bu durum, bizzat bir zihniyetin kayna olmasa bile, gllerin daima hakl olduu, byk, zengin, baarl olann her ey, tekilerin ise hi sayld kstah bir zihniyet dnyasnn doallamasna ve kemiklemesine ciddi biimde destek salyor. Futbolseverlii 'mahrem' bir tutku olarak yaamaya izin vermeyen bir yan da var, medyadaki futbol fazlalnn. Her ey gznnde, her konunun, her ayrntnn clk karlyor, bilen-bilmeyen, herkes konuuyor... futbolsever dost halkalarnda yaplacak muhabbete ya da futbolsever-bireyin kendi hayal hanesinde kuraca leme pek bir ey kalmyor. Bilenbilmeyen herkesin uluorta ahkm kesiyor olmasnn ve yakn zamana kadar stadn yolunu bilmeyenlerin popler/medyatik olduu iin futbol delisi pozuna gitmesinin maneviyt bozucu etkisini de unutmayalm... Peki ne yapmal? Bir are, 'istifa etmek' olabilir. Futbol sohbetlerinden ekilmek, man seyretmekten fazlasyla ilgilenmemek. Futbolla gazeteci, yazar, yorumcu olarak -ya da, u

veya bu biimde profesyonel olarak- ilgilenenler iin, bu bir seenek deil elbette. Onlarn, unu fark etmesini mit edebiliriz: Yine Futbol sadece futbol deildir vecizesini hatrlayarak, futbolla ilgili sohbetin mevcut biiminin sadece futbolun tadn karmakla kalmayp, btn bir hayata, dnyaya, insanla baka tesir ettiini gznnde bulundurabilirler. Dolaysyla futbol sohbetini baka bir dille, baka bir bak asyla ve onun hayatta kaplad yer hakknda daha dengeli, daha sakin, daha mtevaz bir gr asyla yrtmenin, futbola bakn tesinde her eye bak olumlu etkileyeceini fark edebilirler. Hayatta sadece ve sadece futbola bakanlarn ve aynen imdi geerli olduu gibi bakanlarn iflah olmasn umamayz elbette. Ama birilerinin de, baka trl bakabilmenin faydasn ve hayrn akletmelerini umabiliriz, deil mi? Tanl Bora _ Karhanede Romantizm UYARI: www.kitapsevenler.com Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelli-engelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tm yasal sorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir. www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir. Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr ediyorum. Bilgi paylamakla oalr. Yaar Mutlu LGL KANUN: 5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz. Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu aklamalar silmeyiniz. Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz... Teekkrler. Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara. www.kitapsevenler.com Tanl Bora _ Karhanede Romantizm