Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

ZEMN YLETRME METOTLARI Atila DEMRZ1 Mustafa KARADUMAN

Seluk niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi naat Mhendislii Blm ademiroz@selcuk.edu.tr zet Bu almada, arazide yaplan zemin iyiletirme metotlar ayrntl bir biimde incelenmitir. Gnmzde yaplan almalar, gelimeler de dikkate alnarak anlatlmtr. Zeminin tama gc ve oturma kriterlerini salamad durumlarda, kazkl temel uygulamas pahal ve ekonomik olmayabilir. Bu durumda zayf zemin tabakasnda muhtelif kriterlere gre zemin iyiletirme metotlarnn ou kez ekonomik olduu ve bunlarn hangi tip zeminlerde uygulanabilecei belirtilmitir. Anahtar Kelimeler: Zemin iyiletirmesi, tama gc. Kazkl temel, Kire Stabilizasyonu, Oturma kriteri. SOIL STABILIZATION METHODS Abstract In this study, the soil improvement methods applied in the field have been studied in details. Studies having done these days considering the new developments are also described. When bearing capacity and settlement criteria of soil do not mach with the desired criteria, application of pile foundation will be expensive. In this case, stabilization of soft soil layer is economic with known criteria and soil improvement methods. Keywords: Soil improvement, bearing capacity, pile foundation, lime stabilization, settlement criteria.

176

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

1. GR Zeminler zerlerine ina edilen yaplarn temelleri altnda tayc tabaka ve inaat malzemesi olarak karmza kmaktadr. Birbirinden farkl zelliklerde ve zeminin mhendislik zellikleri de zeminin cinsi yannda arazi koullarna bal olarak (sklk derecesi, su muhtevas, konsolidasyon basnc, ykleme ve drenaj koullar gibi) geni bir aralk iinde deimektedir Zeminler her zaman istenilen zelliklere sahip olmayabilirler. naat yaplacak alann deitirilmesi veya istenilen zelliklere sahip olmayan zeminlerin atlarak yerine elverili zeminlerin kullanlmas ise, teknolojik ve ekonomik nedenlerle ou kere uygun zmler olarak kabul edilmemektedir. Bu gibi durumlarda, arazideki zemin zelliklerden kaynaklanan snrlamalar belirlemek ve tasarm salayacak ekilde zemin iyiletirilmesi, zeminin mukavemetinin arttrlmas salanrken, zeminin geirimliliinin azaltlmas gibi iyiletirilecek metodun

benimsenmesi yoluna bavurulmaktadr. Asl ama, mekanik aralarla zeminin boluk orannn azaltlmas veya boluklarn imento, kire, bentonit vb. kimyasal karmlarla doldurulmasdr [1]. Zeminin zellikleri yeterli olmadnda, zemini iyiletirmek iin; 1. Kt zemini geerek temelleri salam tabakaya oturtmak, 2. Yap temellerini zayf zeminin tayabilecei ekilde boyutlandrmak ve ina etmek, 3. Kt malzemeyi tamamen kaldrarak yerine salam zemin doldurmak, ya da doal zemini iyiletirerek tekrar belirli sklkta yerletirmek, 4. Zeminin zelliklerini yerinde yaplan ilemlerle iyiletirmek,

177

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

eklinde zetlenebilir. Bu makalenin amac zemin iyiletirme yntemlerini tantmaktr.

2. DERN TABAKALARDA KULLANILAN YLETRME YNTEMLER 2. 1. Patlatma Metodu Bu metotta gevek zeminlerde zemini oluturan malzemenin daha kk paralara dntrlerek sktrlmasnn saland bir zemin iyiletirme yntemidir. yiletirilecek zemin tabakalar ierisine yerletirilen snrl miktarda patlayclar ardk atelemelerle patlatlr ve bu ekilde hzl basn dalgalar oluturularak zeminin skmas salanr. Patlatma teknii ile organik, turba ve ok yumuak zeminlerin konsolidasyonu ve granler zeminlerin derin kompaksiyonu yaplabilmektedir. Vibraflatasyon tekniine uygun granler zeminlerin yer alt su seviyesi altnda tam doygun olmas halinde patlama teknii ile kompaksiyonu srasnda hacimce % 6 azal ve rlatif younlukta ise % 35-% 85 art salanabilmektedir. Bunun iin sktrlmas istenilen zemin derinliinin % 50-% 75 derinliinde ve 3-10 m aralklarla delikler alp iine 1-12 kg veya her bir m3 sktrlacak zemin iin 10-30 gr patlayc konulduktan sonra patlatlr. TNT, dinamit, vb., patlayclarn etkin olduu bir baka durum su altndaki gevek zeminin 1-3 m zerinde yaplan atmlardr. 18 m. su altndaki akll kumda 2,5 m yksekte 20 kglk TNT atmnda yzeyin 25 cm kertilebildii bildirilmitir [2]. Ls zeminlerde arazinin su ile kapladktan sonra 5 kglk atmlar yapmaktr. Etkinin yerel olmas iin arsann kenarlarna birka metre derinlik ve 50 cm eninde bir

178

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

hendek kazld gibi, suyun derine etkiyebilmesi iin belirli noktalarda sondaj delikleri almaktadr [3]. 2. 2. Vibrokompaksiyon Metodu Vibrokompaksin derin ve kohezyonsuz zeminler, zemine yerletirilen bir sondann yksek enerji titreimleriyle sktrlr. Bu amala zemine penetre edilebilen vibratr ekileri kullanlmaktadr. Vibrokompaksiyon tekniinde en yaygn olarak Vibro-Kanat, Terraprope ve Franki Y-Prope tipleri kullanlmaktadr.

Vibrokompaksiyonda 1-2 m aralklarla kompaksiyon yaplmaktadr. Vibro-Kanat aparat vibratrl darbe ile zemine istenilen derinlie kadar penetre edilir ve yava yava yukar doru ekilirken zemin de sktrlr. Derin, gevek ve kohezyonsuz zeminler, zemine yerletirilen bir sondann yksek enerji titreimleriyle sktrlr. Bu teknikte 40 cm apnda silindirik bir sonda vibrasyonla beraber titreimle ve sondann dibindeki deliklerden yksek basnla su fkrtlarak zemine indirilir. stenen derinlikte suyun ak azaltlr ve bir ksm fkrtmann yn sonda yukarna evrilerek, suyun yukar doru ak ile dolgu malzemesi zeminin en u noktasna inmesine neden olur. Doldurma ilemi devam ettike zamanla sondaj evresinde 2.503.00 m. apnda bir blge sktrlmaktadr. Bu metot ile 10-15 m derinliinde zemin tabakas sktrlr. 2. 3. Kompaksiyon Kazklar Metodu Kompaksiyon kaz, gevek kum tabakasna zeminin younluunu arttrmak iin aklan yer deitirme kazdr. nce kumun svalama potansiyelini azaltmada ve yumuak keltilerin, siltlerin vb. tama gcn arttrmada ok kullanlr. nceden dklm beton kazklar veya bir ucu kapal bo elik kazklar gibi byk yer

179

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

deitirme kazklarn zemine akmak suretiyle zeminin younluu arttrlabilir. Zemin, hem zeminin gerek yer deitirmesi hem de akma ilemi esnasnda oluan yer titreimi ile sktrlr. Kazklar yerinde braklr. Kazklar arasndaki zeminin makul dzeyde skmasn salamak iin, kazklar nispeten yakn aklkl olmaldr. Kum kazklar, kolay ayrlabilir bir temel plakasyla birlikte kaplama borusu akarak meydana getirilir. Daha sonra aamal olarak kaplama borusunun geri ekilmesiyle birlikte boru iindeki kum dolgu malzeme sktrlr. Franki kaz etkili bir metottur. Franki tipi keson kazklar ok byk basn ve ekme kuvvetlerini gvenle tayabilirler. Bu metot kum kazklarn abuk kullanm iin elverilidir. Burada zeminin sktrlmas hem borunun aklmas srasnda pskrtme, hem de dinamik etki ile olur. Kum zeminlerde bu etki kum suya tam doygun veya kuru olduunda en fazla olur. Kum kazklarn aralarndaki uzaklk genellikle 1.0-1.5 m aras deiir. Kompaksiyon kazklar ince taneli zeminlerde maliyet ve uygunluk asndan vibroflot ve terraprobe sondalarndan daha uygun bir metottur. Ayrca suya doygun zeminlerde ok etkili bir metottur [4]. 2. 4. nykleme Metodu Skabilir bir zemine zerindeki yapdan intikal eden gerilmelerden tr oluacak konsolidasyon oturmas ok uzun yllar almaktadr. Bazen meydana gelen oturmalar zerindeki yapya zarar verebilecek lde olabilmektedir. Bunun iin yapnn inasndan nce yap yknden daha fazla bir ilave yk zemine uygulanr ve gerilme artlaryla birlikte zamana bal oturmalar hzlanr. stenen miktarda oturma meydana geldikten sonra zemin zerindeki ilave yk kaldrlr. Bylece yapnn

180

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

kullanma balanmasndan sonra zamana bal olarak meydana gelecek istenmeyen oturmalar engellenmi olur ve nihai oturmann tamamna yakn gerekleir. nykleme ile hzlandrlm konsolidasyon teknii yapnn oturduu zeminin killi, yumuak ve ar skabilir olmas halinde ok baarl sonular elde edilmektedir. nyklemede bekleme sresini azaltmak iin zemin iine dey kum drenaj kolonlar veya yapay drenaj levhalar yerletirmek iyi sonular vermektedir. Bu durumda zemin iindeki su yalnz dey ynde deil yatay ynde de hareket ederek drenaj kanallar vastasyla zeminden uzaklatrlr. Bylece zemin tabakasnn konsolidasyonu oluka hzlanr. Dier metotlara nazaran nispeten daha ekonomik olmakla beraber oturmalarn tamamlanmas iin gerekli sre daha uzun olmaktadr. nykleme metodunda yumuak zeminde oturmay hzlandrmak iin tatbik edilen ilave yk kolay dren olabilen granler malzeme (kum ve akl) olmaldr. Konsolidasyon srasnda skan zeminden gelecek suyun hemen drene olmas salanmaldr. Genellikle organik olan veya olmayan tm killi zeminlerde ve hatta PT grubu bataklk zeminlerde ve hatta %20-%3000 su ieriindeki zeminlerde dahi baaryla uygulanabilmektedir. 2. 5. Dinamik Kompaksiyon Metodu Kohezyonsuz ve kohezyonlu zemin tabakalarnn yzeyine ar ktleler drerek ok dalgalar, svlama, yzey atlamas ve younluun arttrlmasn amalar. Bu metot 1930lu yllarda Almanyada otoyollarn inas srasnda kullanlmaya balanmtr [5]. Ayn yntem 1950li yllardan itibaren ngilterede uygulama alan bulmutur.

181

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

Son yllarda dnyada ok yaygn olarak kullanlan dinamik kompaksiyon teknii ile stabil olmayan skabilir (konsolide olabilen) zeminlerin slah edilmesi olduka kolay ve ekonomik olarak yaplabilmektedir. Bu teknikte sktrma 10-40 ton arlndaki bir tokman 10-45 m ykseklikten slah edilecek zemin zerine defalarca drlmesiyle yaplmaktadr. Bu ilem bir veya daha fazla pasda tm alana belirli aralklarda dme yk tatbik edilmekte ve her pasdan sonra oluan ukurlar ya dozer ile dzeltilmekte ya da ukurlarn ileri granler malzeme ile doldurulmaktadr. Daha sonraki pasda tekrar sktrlp ileme devam edilmektedir. 2. 6. Kum Drenleri Kum dreni, zemine bir kazk akarak ve delerek delme veya burgu ile zemini kararak oluturulan temiz kum filtresi kolonudur. nykleme metodu ile konsolidasyon oturmalar genellikle ok uzun zaman almaktadr. Konsolidasyonu hzlandrmak amacyla dey kum drenleri konsolide olacak zemin iinde ina edilerek zemindeki suyun sratle drenaj salanr. Dk permeabiliteli killerde konsolidasyon hz, kum drenleri kullanlarak, kil iindeki drenaj yolunu ksaltmak suretiyle arttrabilir. Dren kuyularna konan kum filtrelerin dren kabiliyeti yksek ve kapiler boluu olacak ekilde uygun bir gradasyona sahip olmal ve yerletirilmeleri srasnda yeterince sktrlmaldr. Ayrca filtre malzemesi zeminin dreni srasnda zeminin ince daneleri tarafndan tkanmamaldr. Aksi takdirde dren kabiliyeti azalacak veya yok olacaktr. Bu nedenle kum dren malzemesinin geotekstil malzeme ile sarlarak klf iine alnmas uygun olacaktr. Kum drenleri tek balarna konsolidasyon oturmasna neden olmadklarndan dolay n ykleme metodu ile birlikte kullanlmaldr. Uygulamada kum drenler genel

182

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

olarak 30-45 cm apnda ve 1.5-3 metre aralklarla kare veya gen ekiller ile belli aralklarla dizayn edilirler. 2. 7. Ta Kolonlar Ta kolonlar yumuak ve gevek zeminlerin iyiletirilmesinde kullanl bir yntemdir. Ta kolonlar ile styap proje yklerine, saha ve zemin koullarna bal olarak zeminin tama kapasitesi artrlmakta, oturma sresi azaltlmakta ve deprem durumunda svlaan veya mukavemetini kaybeden zeminler salamlatrlmaktadr. Ta kolonlar genellikle yumuak ve orta kat kil zeminlerde, problemli zemin tabakas kalnlnn genellikle 10 mden az olduu koullarda tercih edilmektedir. Ta kolon uygulamas ile oturma problemleri genellikle %50-60 orannda azaltlabilmekte, tama kapasitesi ise ok daha yksek seviyelere karlabilmektedir. Ta kolonlarnn genellikle ularnn salam bir taban zeminine oturtulmas tavsiye edilmektedir. styap proje ykleri ve zemin koullarna bal olarak 75-100 cm apnda ta kolonlar gen veya kare yerleim plannda projelendirilmektedir. malatlarda kullanlan talarn temiz, genellikle 10-50 cm boyutlarnda ve ierisindeki ince oran %5-10 arasnda olan malzemeler ile yaplmas gerekmektedir. Ta kolonlar zemini su jeti ile ve zemini dorudan delerek iine kaba granler malzeme konulduktan sonra vibrasyonla sktrlmas sonucu elde edilir. Bu yntemle slah edilen zeminlerin vibrasyon etkisi ile skmas salanarak younluk art elde edildiinden dolay tama gcnde, kayma mukavemetinde ve dren kabiliyetinde art salanabilmektedir.

183

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

2. 8. Kire Kazklar Eskiden beri inde uygulanan kire kuyusu ya da kaz metodu snmemi kirecin (CaO) sktrlmasyla meydana gelmektedir. Su muhtevas % 50den fazla olan siltli kil ve ince siltli zeminlerde ok etkili metottur [6]. Zemin iyiletirilmesi ileminde iki aama vardr. Snmemi kire su ile reaksiyona girdiinde CaO arlnn %32sine eit miktarda su emmektedir. Hidratasyon sonucu, kirecin hacmi artarak sondaj kuyusunun kenarlarnda 1250-1400 kPalk yksek bir basn meydana gelir bu da zeminin radyel konsolidasyonuna sebep olur. Hacim art kstlanmazsa %96lk bir deiim olmaktadr. Gnmzdeki uygulamalarda 10 m derinlik iin yaklak 30 cmlik kazk ap kullanlr. Kazklar 1-2 m aralklarla yerletirilir. 2. 9. Elektro-Ozmos nce taneli zeminlerin drenaj ve n konsolidasyonu hzlandrmak iin uygulanan bir metottur. Boluk suyunun anotton (+) katota (-) doru hareket ettirilmesine elektroozmos denir. Katotta toplanan su sistem dna pompalanr, bu srada anot su ile beslenmezse konsolidasyon salanm olur [7]. 2. 10. Derin Kartrma Metodu Derin kartrma ynteminin amac zeminin kayma mukavemetinin arttrlmas, permeabilitesinin azaltlmas veya zararl maddelere kar dayankllnn

iyiletirmektir. Bu yntem derin kartrma stabilize edici malzeme ile zemini fiziksel olarak kartrmak iin jet veya burgular kullanlmasna dayal bir yntemdir [8].

184

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

Derin kartrma metodunda imento, uucu kl, yksek frn crufu, kire, eitli katklar veya bunlarn kombinasyonlar balayc madde olarak kullanlarak zemin slah almalar yaplmaktadr. Kullanlan balayc madde, zemin cinsine bal olarak iyiletirilecek zemin hacminin %20-30u kadar olmaldr. Uygulama alanlar, kaz ukurlarnn desteklenmesi, geirimsizlik perdeleri, rhtm yaplar, tnel zeminin desteklenmesi, temel takviyesinin yaplmas ve svlamann nlenmesi olarak sralanabilir. malat ncesi metodun uygulanmasndan sonra optimum iyiletirmenin salanmas iin arazi ve laboratuar deneyleri ile kullanlacak enerji ve zemin tipine uygun balayc maddenin belirlenmesi salanmaldr. 2. 11. Enjeksiyon Zemin enjeksiyonu, temel olarak akkan malzemelerin basn altnda zemin ierisindeki boluklara enjekte edilmesidir. st yap yklerini zeminin salkl bir ekilde tayabilmesi iin zeminin mhendislik zelliklerinin iyiletirilmesi

gerekmektedir. Bu kapsamda zeminin geirimlilii azaltlarak kayma mukavemeti artrlr ve enjeksiyon sayesinde danelerin kenetlenmesi salanarak sekil deitirme direnci artrlr. Bu iyiletirme, zeminin gerilme-deformasyon ve dayanm gibi mekanik zellikleri ile geirimlilik gibi hidrolik zellikleri deitirilerek elde edilir. Zemin enjeksiyonlar zellikle son 15-25 yllk bir sre ierisinde tnel kazm dolaysyla yzeydeki veya yakn evredeki yaplarda meydana gelebilecek zararl oturmalarn engellenmesinde, deprem esnasnda svlaabilecek gevek, suya doygun granler zeminlerin svlama potansiyellerinin azaltlmasnda ve zeminlerin tasma kapasitesinin artrlmasnda kullanlmtr.

185

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

Zemindeki boluklarn byklne ve enjeksiyonun amacna gre uygun enjeksiyon malzemesinin belirlenmesi gerekmektedir. Enjeksiyon malzemesinin zemin ierisine yerletirilme biimine ve zemin zelliklerine bal olarak da farkl enjeksiyon teknikleri gelitirilmitir. Enjeksiyon malzemesi ve enjeksiyon parametreleri

(enjeksiyon basnc, enjeksiyon hz, enjekte edilen hacim vb.) zemin koullarna (dane ap dalm, rlatif sklk, geostatik gerilmeler vs.) ve uygulama amacna ynelik olarak tasarlanmaldr. Bu kadar farkl uygulama alanna sahip olan zemin enjeksiyonlarnn baarl bir ekilde uygulanabilmesi iin enjeksiyon tekniklerinin, enjeksiyon harc trlerinin, dolgu malzemelerinin zelliklerinin ve zeminin enjeksiyona kars gsterecei davrann bilinmesi gerekmektedir.

3. TERMAL LEMLER 3. 1. Istma Metodu (Yksek Scaklkta) Istma ya da camlatrma ilemi zemin bileenlerini kristal ya da cam rnler haline getirir. Bu ilemde zemini stmak ve zeminin fiziksel karakteristiini modifiye etmek iin elektrik kullanlr. Zemini srekli stmak zeminin zelliklerini deitirmektedir. Zeminin niteliine gre uygulanacak scaklk 300-1000C arasnda deimektedir. Zemin stma ya da camlatrma ilemi iin zemine komu yaplar ya da etkilenebilecek unsurlar dikkate alnmaldr. Lsler bata olmak zere doygun olmayan silt ve killer ortam scaklnn artmasyla kuvvetlendirilirler. Kili zemin stldnda zamanla ierisindeki suyu kaybederek sertleir. Yeterli sya ulaldnda sertlik zlmez. 900Cnin stndeki slar killeri tula haline getirebilir. Ancak yerinde zeminleri bu gibi slarla iyiletirme

186

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

hem ekonomik hem de pratik bir yntem deildir. Fakat edinilen deneyimler 400-600 Cde stldnda killerde nemsenecek derecede rutubet kalmadn ve hidratasyonun nemli lde nlendiini gstermitir. Termal scaklk ilemi ile zeminlerin; plastisite indisi, kabarma zellikleri, mukavemet, kompresibilite ve tama gc gibi zelliklerinde iyiletirmeler meydana gelir. 3. 2. Dondurma Metodu Akma ve gme eilimi gsteren ortamlarda ak kazlarn, tnellerin, yer alt kazlarnn yapmn kolaylatrmak amacyla boluk suyunu dondurmak suretiyle yaplan zemin iyiletirme metodudur. Zeminde scakln azaltlmas, zemin ierisine yerletirilen borulardan souk hava geirmek suretiyle salanabilir. Bu yntemde sv nitrojen ve sv karbondioksit kullanarak abuk dondurma metotlar da gelitirilmitir. Nitrojen -20-40 C olan tuzlu suyla kartrldnda nitrojenin kaynama noktas -196 C olduundan daha alak s ve daha hzl soutma elde edilebilir. Genel kural olarak her ortamda dondurma uygulanabilir. Ancak maliyetler ok yksektir. deal uygulama yumuak zemin artlarnda yeralt su dzeyinin altnda ve 7-8 m. derinliklerinde yaplr. Bu metodun kesinlikle uygulanamayaca tek durum hareketli yeralt suyudur. Yeralt suyunun doal olarak 2 m/gnden fazla hareket ettii ortamlarda zemin iyiletirme almalar baarsz olur.

187

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

4. DER METOTLAR 4. 1. Mini Kazklarla Mini kazklar genellikle, 10-30 cm arasnda aplarda imento erbeti veya harc ile birlikte hazrlanmaktadr. Donat olarak beton elii veya zel elik profiller kullanlr. Kazn zemine ykleri aktarmas daima beton gvde srtnme yzeyinden olumaktadr. Yani ykler kayaya oturan kazklarn dnda, evre srtnmesi ile aktarlr. Kazk ap olarak delicinin veya kaplama borusunun d ap alnr. Mini kazklar yatayla 100 eimden dey dorultuya kadar eitli eimlerle imal edilir. 4. 2. Geotekstil Son yllarda en ok kullanlan geotekstillerin, donat, ayrma, filtrasyon ve drenaj olarak drt nemli fonksiyonu vardr. Yumuak killer zerine oturan dolgularn takviyesinde ve zemin iyiletirmesinde kullanlmaktadr. Dolgu inasnda en nemli fonksiyonu ekme donats olarak kullanlrsa kaymay nlemeye almasdr. Zeminin permeabilitesini azaltmak ve tama gc kapasitesini arttrmaktr. 4. 3. Kire-Baca Kl Kmrle alan termik santrallerin bacalarndan toplanan baca klleri, kire ile birlikte zemine kartrldklar zaman iri daneler arasnda boluklar doldurulur. Bu sebeple kire stabilizasyonu sadece ince daneli malzemelerde etkili olurken kire-baca kl karmlar iri daneli zeminlerin iyiletirilmesinde kullanlmaktadr. Zeminin basn ve ekme mukavemetinin arttrlmas salamaktadr. Karayollarnda en uygulanan bir iyiletirme metodudur.

188

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

4. 4. Jet Enjeksiyonu Olduka pahall ve yeni bir metot olan jet enjeksiyonu, ok iyi bir karmla homojen bir erbet haline getirilen imentonun veya bentonit delme makinesi ile istenilen derinlie inildikten sonra ok yksek bir basnla (400-700 bar) bir pompa araclyla zeminin iine pskrtlmesi ve zemini yrtarak zemin ierisine karmasnn salanmasdr. Bu pskrtme ilemi zemin iine sokulan sondaj tijlerinin ucundaki enjektrlerden yaplr. Karmn hazrlanmas, zemin iine enjekte edilmesi tamamen otomatik makineler yardmyla ve de tecrbeli bir ekipman gurubu ile yaplmaktadr. 4. 5. imento Stabilizasyonu Organik zeminlerin dnda imento ile zemin kartrlarak zemin tabakalar iyiletirilmektedir. Endstri ve teknolojinin son yllarda Trkiyede gelimesi sebebiyle en ok kullanlan metottur. Laboratuarda belirlenen imento yzdesi arazideki niform kartrma glkleri gz nnde bulundurularak bir miktar artrlr. Zemin-imento karmnn en uygun ekilde sktrlmas gerekmektedir. Sktrma en ksa sre ierisinde ve hzl olarak yaplmaldr. yi derecelenmi kumlarda % 2-6 yksek plastisite killerde % 8-12 deerindedir. 4. 6. Bitml Stabilizasyon Yol yapmnda, temel malzemesine uygulanan bitml madde ile iri daneli zeminin kohezyonu artar. nce daneli zeminle kartrlan bitm ise zemine szdrmazlk (geirimsizlik) kazandrr. Kire ve imentoya oranla pahall olduundan az uygulanr.

189

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

4. 7. Kire Stabilizasyonu Kire bilinen en eski iyiletirme malzemesidir. Zemine kuru arlnn %2-%8 kire ilave edilir. Kil mineralleri kire ile reaksiyona girerek silikat jelini meydana getirir. Jel; boluklar doldururken zemin daneleri arasnda balayc grevi grr. Yaklak olarak 1 yl sreyle reaksiyon devam eder. Genel olarak, kire stabilizasyonu zeminin mukavemetinin ve ekil deitirme modlnn artmasn, kabarma potansiyelinin ve ime basnlarnn azalmasn ve evre koullar etkisi altnda zeminin zelliklerinin bozulmasnn daha snrl kalmasn yani dayankllnn artmasn salamaktadr. Ayrca plastisitenin azalmasna yol at iin arazi alma koullarnn iyilemesi sonucunu dourmaktadr. Kirele stabilizasyon daha yaygn olarak killi zeminlerden yaplan dolgularda zellikle yol inaatlarnda kullanlmaktadr [9].

5. SONULAR Zemin iyiletirme metotlar gerek anlamda 20. yzyln bir mhendislik olaydr. Dnyada ve lkemizde salam zemin blgelerinin giderek azalmas ve yetersiz temel ortamnn kullanm zorunluluu, yerleim ve kullanmn byk boyutlarda art sonucu komu yaplarnn gvenliini korumak amacyla zemin iyiletirme tekniklerinin uygulamas nem arz etmektedir. Normal konsolide olmu siltlerde, siltli killi zeminlerde elektro-ozmos metodu, yal blgelerde kire stabilizasyonu, souk blgelerde bitml stabilizasyon, yumuak ve organik zeminlerde geosentetikler, gevek kumlu zeminler, ksmen suya doygun killi zeminlerde kompaksiyon kazklar, kohezyonsuz zeminlerde dinamik

190

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

konsolidasyon, % 20den az ince daneli kohezyonsuz zeminlerde vibroflatasyon (vibrokompaksiyon), normal konsolide killerde n ykleme, btn zeminlerde dondurma metodu uygulanabilir. Sonu olarak, yaplarn doru projelendirilmesi iin zeminin mhendislik zellikleri belirlendikten ve maliyet analizleri yapldktan sonra uygun bir zemin iyiletirme metodun seimi yerinde olacaktr.

Kaynaklar [1] Mitchell, J.K., Stabilisation of Soils for Foundations of Structures, Geot. Eng. Univ. California. 1976. [2] nalp, A., naat Mhendislerine Geoteknik Bilgisi. Cilt II, Karadeniz Teknik niversitesi Yayn No: 3, Trabzon, 1225s. 1983. [3] ENPC-LCPC, International Conference on the Use of Fabrics in Geotechnics, Paris. 1977. [4] Demirz, A., Zemin yiletirme Metotlar, Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Konya, 89s, 1992. [5] Loos, W., Comparative Studies of the Effectiveness of Different Methods for Compacting Internaitonal Conference on Soil Mechanics and Foundaiton Engineering, Vol: 3, pp. 174-179, 1936. [6] Horne, M. R., The Consolidaition of a Staratified Soil with Vertical and Horizantal Drainage, International Journal of Mechanical Sciences, Vol: 6, 1964.

191

Seluk niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik-Online Dergi Cilt 8, Say:3-2009

ISSN 1302/6178

Journal of Technical-Online Volume 8, Number:3-2009

[7] Uzuner, B. A., Temel Mhendisliine Giri, Trabzon, Derya Kitabevi, 305s, 2006. [8] Kayabal ,K. And Mollamahmutolu, M., Geoteknik Mhendislii Elkitab, McGraw- Hill El Kitaplar, Robert W. Day. Gazi Kitabevi, Fersa Matbaas, 600s. 2004. [9] zaydn, K., Zemin Mekanii, stanbul, Birsen Yaynevi, 261s, 2005.

192