Zeminlerin yiletirilmesi

Kutay zaydn Yldz Teknik niversitesi, naat Fakltesi Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Ondrdnc Ulusal Kongresi 4-5 Ekim 2012

Zemin yiletirmesi:
naat mhendislii uygulamalarnda proje sahas zemin koullarnn mhendislik tasarmlar ve yapm yntemleri seimi zerinde nemli etkileri olduu bilinmektedir. Baz inaat alanlarnda karlalan zemin koullar projenin yaplabilirliini tayin edecek boyutlarda sorunlar yaratabilmektedir. Bu durumlarda arazi zemin koullarnn iyiletirilmesi mhendislik seenekleri arasnda yer almaktadr.

Zeminlerin yiletirmesi ile ilgili Baz Temel Tanmlar

Zemin iyiletirmesi, zeminlerin belirli zelliklerinin, amalanan bir mhendislik uygulamasna ynelik olarak, deiik fiziksel, kimyasal veya biyolojik yntemler kullanlarak iyiletirilmesi olarak tarif edilebilir. Zeminlerin/Arazinin yiletirilmesi yerine slah, stabilizasyonu ve modifikasyonu gibi benzeri terimler zemin mhendislii uygulamalarnda ou durumlarda eanlaml olarak kullanlmaktadr.

Bir proje sahasnda elverisiz zemin koullar ile karlald zaman zm seenekleri: naat alannn deitirilmesi Zeminlerin deitirilmesi Tasarmn zemin koullarna uyumlu duruma getirilmesi ZEMNLERN YLETRLMES

Zeminlerin yiletirmesinde hedeflenen balca amalar aadaki ekilde zetlenebilir:

Geleneksel (Temel) Amalar:

Mukavemet tama gc art Yk altnda skmalarn(oturmalarn) azaltlmas Gerilmeler altnda ekil deitirmelerin azaltlmas ime-bzlme potansiyelinin azaltlmas evresel etkiler(donma/zlme, slanma/kuruma) sonucu olumsuz fiziksel ve kimyasal deiimlerin nlenmesidurabilitenin artrlmas Su geirgenlii, su basnlar oluumu ve sznt suyu kontrolu Erozyon direncinin artrlmas Depremler ve tekrarl ykler altnda svlama, mukavemet ve rijitlik kayb potansiyelinin azaltlmas Temel zemini ve dolgu malzemelerinde deikenliin azaltlmas Yzey bozulmalara kar direncin artrlmas

Dier amalar / evre Geoteknii Uygulamalar

Atk malzemelerin deerlendirilmesi, Yzeysel su kaynaklarnn korunmas iin yzey stabilizasyonu, Yeralt sularnn akm ynleri ve kalitesinin korunmas Atklarn depolanmas Zeminlerden inaat malzemesi olarak yararlanma

Zemin yiletirme Yntemlerinin Snflandrlmas

Mekanik Yntemler - deiik kompaksiyon(sktrma) tekniklerinin uygulanmas Hidrolik Yntemler - zemin suyunun karlmas, kontrolu/ynlendirilmesi Fiziksel ve Kimyasal Yntemler stma/dondurma, katk malzemeleri eklenmesi, enjeksiyon teknikleri Donatl Zemin zemin iinde donat elemanlar kullanlmas

Zemin yiletirme Ynteminin Seimi

Zemin cinsi, jeolojik ortam, yer alt suyu durumu Hedeflenen iyiletirmenin tr ve derecesi Gerekli malzeme, ekipman ve i gcnn temini Projenin boyutlar/iyiletirme maliyeti naat takvimi ve iyiletirme sresi Uzun sreli performans/durabilite kriterleri Civar yaplara ve evreye etkileri yiletirme srecinin deimezlii/tersine dnme olasl Yapm kalite kontrolu ve performans lmleri Atklarn deerlendirilmesi olasl

Zemin yiletirme Uygulamalar

I) Zemin Yaplarnda - Toprak Dolgularda Zeminlerin yiletirilmesi

Karm zelliklerinin ayarlanmas Sktrma(kompaksiyon) Katk malzemeleri kullanm Donatl zemin uygulamalar

II) Arazi Zemin Tabakalarnn zelliklerinin Yerinde(In-Situ) yiletirilmesi Yerinde sktrma teknikleri Zemin suyunun atlmas Enjeksiyon teknikleri Zemin iinde rijit kolonlar oluturulmas (jet grout kolon, ta kolon vb.) Termal teknikler(stma/dondurma) Katk malzemeleri ile derin kartrma teknikleri

Toprak Dolgu Yapm ve Arazide Kompaksiyon

Arazide kompaksiyonu etkileyen parametreler aadaki gibi sralabilir: Zemin cinsi ve su muhtevas Tabaka serilme kalnl Silindir zellikleri(cinsi,arl,uygulad basn,titreim frekans,vb.) Uygulanan kompaksiyon enerjisi(silindir gei says ve hz)

Arazide Kompaksiyon Kontrolu : Toprak dolgu imalat srasnda srekli olarak dolgunun sktrlm younluunun ve su muhtevasnn yerinde kontrolu gerekmektedir. Sktrlm Zeminlerin zellikleri : mal edilen toprak dolgularn proje gereksinimlerine uygun mukavemet, ekil deitirme, ime/bzlme, hidrolik iletkenlik(permeabilite) mhendislik tasarm zelliklerine sahip olmas gerekmektedir.

Katk Malzemeleri le Zeminlerin Stabilizasyonu

Katk malzemeleri ile iyiletirmede stabilizasyon mekanizmalar Balayclk (pozzolonik reaksiyonlarimentolanma) Stabil yap oluturulmas (filler) zelliklerin deitirilmesi (plastisiteyi drme vb.) Su ve atmosferik koullarla etkileimin kontrolu olarak saylabilir.

Katk malzemeleri ile zemin iyletirmesinde hedeflenen amalar

Mukavemet art, ekil deitirmelerin snrlanmas, Geirimlilik kontrolu, Islanma/kuruma ve donma/zlme evrimlerinde zemin zelliklerinin bozulmasnn engellenmesi (durabilite art), Zemin yzeylerinin bozulmalara kar korunmas olarak saylabilir

Zemin Tabakalarnn zelliklerinin Yerinde yiletirilmesi

Kohezyonsuz Zeminlerde, temel ama olan sklk derecesinin artrlmasnn en etkin bir ekilde zemine titreimler uygulanarak saland bilinmektedir. Kohezyonlu zeminlerde ise zemin iindeki su orannn azaltlmas zelliklerin iyiletirilmesinde en nemli unsur olmaktadr.

Kohezyonsuz Zemin Tabakalarnn yiletirilmesi

Zemin Yzeyinde Titreimli Silindirleme(ok snrl bir derinlie kadar etkili) Zemin Yzeyinde iddetli Darbeler Uygulanmas (dinamik kompaksiyon) Tabaka Derinlii Boyunca Titreimler Uygulanmas (vibroflotasyon, vibrokompaksiyon, sktrma kazklar) Zemin inde Sarsnt Yaratlmas (patlayclar kullanarak)

Dinamik Kompaksiyon
Bu yntem, byk bir ktlenin (W=10-40ton) zemin yzeyine belirli bir ykseklikten (H=10-40m) drlmesi ile salanan dinamik etkinin, aralklar nceden belirlenmi noktalara bir ok kere uygulanmas ile zemin iinde titreim dalgalar yaylmasnn salanmas sonucu zeminin sktrlmas ilemidir.

Dinamik Kompaksiyon

yiletirme (Etki)derinlii D=n(WH)

0.50

Enerji gereksinimi ise, AE = (N W H P) / x2

Zemin cinsi Kumlu zemin Suya doygun olmayan siltli/killi zemin Kontrolsuz dolgu

Enerji (kj/m3) 220-250 250-300 600-1100

Dinamik Kompaksiyon Uygulama rnei

TCDD Derince Liman, Bunge Gda Depolama Tesisinde Dinamik Kompaksiyon Uygulamas yaplmtr. 220.000 ton kaya dolgu ile 15.000 m2 denizden dolgu ile alan elde edilmitir. 32 m apnda ve 33 m yksekliinde 15.000 ton/adet kapasiteli 3 adet silo ve 45.000 ton kapasiteli yatay depo ina edilmitir.

12 ton 22mden drlerek toplam 16.000 darbe ile zemin iyiletirmesi yaplmtr.

Vibro Flotasyon / Vibro Kompaksiyon Teknikleri

Bu yntemde, iinde d merkezli bir arln dnd titreimli bir sondavibroflot(ap 40-50cm, uzunluk 3-5m) kendi arl ve titreim etkisi ile zemine penetre ederken (su jetleri de penetrasyonu kolaylatrmak iin kullanlabilir) aletten zemine yaylan vibrasyon enerjisinin etkisi ile evre zeminde skma salanr.

Vibrofloatasyon ile zemin iyiletirmesi

Vibro displacement: vibroflotun titreim ve basnl hava etkisi ile(kuru) at ukura tepeden veya dipten besleme ile granler malzeme yerletirilerek sktrlr

Vibro replacement : vibroflot titreim ve su jeti yardm ile(slak) penetre ederken kesilen zemin su sirklasyonu ile dar atlr, yerine granler malzeme yerletirilerek sktrlr.

Sktrma Kazklar

Temiz kumlarda iyi sonu veren bu yntemde, alt ucunda menteeli bir plaka olan bir elik boru titreim ve bask ile zemine sokulduktan sonra ierisine kum doldurulur ve boru geri ekilirken iindeki kuma basnl hava uygulanr. Boru zemine penetre ederken etrafndaki zemin skr, geri dolgu da boru geri ekilirken bolua doru evre zemin hareketine engel olur.

Sktrma Kazklar Uygulamas

Kohezyonlu Zemin Tabakalarnn Yerinde yiletirilmesi

yiletirme Yntemleri: a)Zeminin su muhtevasn azaltmaya ve konsolide etmeye ynelik olarak Yeralt su seviyesinin indirilmesi ve drenaj nlemleri nykleme ile zeminin konsolide edilmesi Elektro-osmotik konsolidasyon b) Zeminin i yapsn stabilite etmeye ynelik olarak Enjeksiyon Teknikleri Zeminin dondurulmas(geici nlem) Elektrokinetik stabilizasyon c) Zemin iinde rijit kolonlar oluturulmas Ta kolonlar Jet grout kolonlar Derin kartrma- kire veya imento ile

nykleme le Zemin yiletirmesi

Bu yntemde, proje sahasndaki zemin tabakalar zerinde kalc yap inasndan nce geici bir ykleme yaplarak zeminin konsolide olmas salanr

ekil 6. nykleme le Zemin yiletirmesi ekil 7. Dey drenler ile nykleme

Elektro Kinetik Stabilizasyon ve Elektro Osmotik Konsolidasyon

Elektro osmotik konsolidasyon: Zemin iinde elektrik akm ile hareket eden suyun dar atlmas ile meydana gelen konsolidasyon Elektro kinetik stabilizasyon: Zemin iinde elektriksel akm ile hareket eden su ile birlikte srklenen katyonlarn daneler aras dm noktalarnda oluturduu bir tr imentolama etkisi ile zemin i yapsnn stabilizasyonu

Enjeksiyon Teknikleri
Zemin iine suspansiyon veya solsyon halinde deiik maddelerin(enjeksiyonlarn) pskrtlmesi ile zemin zelliklerinde iyileme salanabilmektedir. Permasyon enjeksiyonu- enjekte edilen maddenin zemin boluklar iine nfuz ederek yaylmas ve sertletii zaman zemin ktlesini btn olarak iyiletirmesi- suspansiyon enjeksiyonlarnda askdaki kat danelerin zemin boluklarna girecek kadar kk boyutta olmas gereklidir. Kompaksiyon enjeksiyonu- pskrtlen maddenin uygulanan basn ile zemin danelerini yer deitirmeye zorlayarak zeminin skmasnn salanmasdr. Hidro atlatma enjeksiyonu- zeminlerde ve zellikle atlakl kayalarda atlaklarn ve boluklarn basn altnda geniletilmesi ve enjeksiyon maddesi ile doldurulmas

Zeminin Dondurulmas

Bu yntemde zemin iinde soutulmu tuzlu su veya sv nitrojen sirkle edilerek zeminin belirli blgeleri geici olarak dondurulmaktadr.

Uygulama rnekleri:
Geici olarak kaz kenarlarnn desteklenmesi(ayn anda su akmnn durdurulmas), aftlar, tneller gibi yeralt kazlarnn etrafnn geici olarak desteklenmesi Su akmnn nlenmesi gibi uygulamalarda kullanlmaktadr.

Zemin inde Rijit Kolonlar Oluturulmas

yiletirilecek zemin tabakas iinde rijit kolonlar oluturulmas durumunda zemine etkiyecek d yklerin nemli bir ksmnn bu elemanlar tarafndan tanabilecei ve aralarndaki zeminin daha az yklenecei grn esas alan bu yaklamda, zeminde rijit kolonlar oluturulmas iin farkl yntemler kullanlabilmektedir.

Zemin ile iinde oluturulan rijit kolonlar arasnda yk paylam oran, kolon/zemin rijitlik oran ve kolon alan/ zemin alan (yer deitirme oran) tarafndan kontrol edilmektedir. Kolon oluturulmas srasnda evre zeminin yer deitirmeye zorlanmas(pasif yanal basn durumu yaratlmas) nemli bir avantaj olmaktadr. Kohezyonsuz zeminlerde kolonlarn yeterince sk yerletirildii durumlarda(yksek yer deitirme oranlarnda) zeminin yanal yer deitirmeye zorlanmas ile kolonlar aras zeminde de skma salanaca tabiidir.

Yntem seiminde, arazide karlalan zemin koullarnda, kolonlarn homojen geometride (hedeflenen ap ve boyda) ve amalanan rijitlikte yaplabilmesi gvencesi ile kolon/zemin aras yk aktarm mekanizmasnn gvenirlilii nemli faktrler olarak dikkate alnmaldr.

Jet Grout Kolonlar

Darda hazrlanm imento erbetinin, yksek basn altnda ince pskrtme memelerinden zemin iine pskrtlerek, evredeki zemin ile kartrlmas suretiyle kolonlar oluturulmasdr.

Jet grout kolon imalat

1. Delme Aamas: ngrlen kolon alt ucu kotuna kadar rotari usul alan delici bir makine ile ve sirklasyon suyu kullanlarak delme ilemi yaplr. 2. Pskrtme Aamas: Delme tijinin ucundaki memelerden basnl enjeksiyon pskrtlrken, tij belirli bir devir ile dndrlerek ve sabit bir hzda yukar doru ekilerek imento erbetinin zeminle karmas ile aadan yukarya doru kolonlar oluturulur.

Ta Kolonlar le Zemin yiletirilmesi

Bu yntemde, Zemin iinde alan kuyu eklinde bir boluun iine aadan yukarya doru kademeler halinde granler malzeme yerletirilerek sktrlmas suretiyle rijit kolonlar oluturulur.

Ta kolon imalat
1. Delme Aamas: Zemin iinde vibroflot aleti, burgu vb, delgi aletleri kullanlarak veya ucu kapal bir borunun aklmas ile istenilen kolon alt ucu derinliine kadar kuyu eklinde bir boluk oluturulur. Zemin zelliklerine gre baz durumlarda muhafaza borusu kullanlmas gerekebilir. Kuyu almas srasnda evre zeminin yer deitirmeye zorlanmas iyiletirme asndan tercih nedenidir. 2. Kolon oluturulmas: Kuyu tabanndan itibaren kademeler halinde granler malzeme yerletirilir ve sktrlr. Bu aamada kuyu evresindeki zeminde geveme olumamas, sktrma uygulanrken evre zeminin yanal yer deitirmeye zorlanmas ve her geri dolgu kademesinin sabit ve kontrollu enerji uygulanarak sktrlmas nemli olmaktadr.

Ta kolon imalat

Derin Kartrma Teknikleri

zel kartrma aletleri kullanlarak, yumuak killi zeminlerde, zemin ile kire veya imentonun yerinde kartrlmas ile zemin iinde kolonlar oluturulabilmektedir.

yiletirme Mekanizmas

Snmemi kire veya imento kartrld zeminden su ekerek (zeminin su muhtevasnda azalmaya yol ama) zemin ile pozzolonik reaksiyonlara girerek rijit kolonlar oluturulmasna olanak salamaktadr. Zemin ve katk malzemesi(imento veya kire) arasnda kimyasal reaksiyonlar meydana gelmesi yntemin baars iin gerekli olmaktadr.

Zemin yiletirme Uygulamalarnn Denetimi

Zemin iyiletirme uygulamalarnn projesine uygun yaplp yaplmadnn yerinde gzlem ve deneyler ile denetlenmesi byk nem tamaktadr. Btn iyiletirme projelerinde uygulamann uzman mhendisler veya firmalar tarafndan denetlenmesi gerekmektedir. Zemin iyiletirme almalarnn denetimi genel olarak arazi deneyleri ile yaplmaldr. rnein, Sktrma ilerinde nceki ve iyiletirme sonras eriilen sklk arazi deneyleri ile kontrol edilmelidir.

Deneme malatlar
Orta ve byk lekli ilerde sahann uygun bir yerinde deneme imalatlar, lmler ve deerlendirmeler yaplarak tasarmda hedeflenen iyiletirme dzeyine ulalp ulalmadnn belirlenmesi ve tasarmda gerekli revizyonlara gidilmesi yararl olmaktadr. Deneme almalarnda arazi deneyleri ve yerinde lmler yaplarak tasarm varsaymlar kontrol edilebilir.

Sonular

Elverisiz zemin koullarna sahip inaat alanlarnda gvenli ve ekonomik yaplama iin zemin iyiletirmesi tekniklerinden yararlanma olasl aratrlmaldr. Zemin iyiletirmesi tasarmlarnda zeminin hangi zelliklerinin hangi oranda iyiletirilmesinin amaland ak bir ekilde belirlenmeli ve uygulanacak yntemin bu salayacak iyiletirme mekanizmalar ierip iermedii iyice irdelenmelidir. Uygulanacak zemin iyiletirme tekniinin seiminde arazi zemin koullarnda uygulanabilirlik ve hedeflenen amalara ulaabilirlik ncelikli olarak dikkate alnmaldr. Bu balamda gerekli malzeme, ekipman ve uzman uygulayclara ulalabilinir olmas nemle dikkate alnmaldr.

Sonular

Uygulanacak zemin iyiletirme tekniinin seiminde arazi zemin koullarnda uygulanabilirlik ve hedeflenen amalara ulaabilirlik ncelikli olarak dikkate alnmaldr. Bu balamda gerekli malzeme, ekipman ve uzman uygulayclara ulalabilinir olmas nemle dikkate alnmaldr.

Sonular

Uygulanan zemin iyiletirme tekniklerinin tasarm varsaymlarnn ve imalat rnlerinin kalitesinin yerinde kontrolu mmkn olmaldr. Yklenici firmasnn tasarm, arazi kontrol sisteminin kurulmas ve izlenme programnn oluturulmasnda sorumluluk stlenmesi ok yerinde olacaktr.