(Sondaj Dnyas, Say:3) www.sondajcilarbirligi.org.

tr

ZAYIF Z !"#$ %"# "Y"$ &'"%"$! S" ( S)# YI$$A%DA YAY*I# )$A%A+ ,Y*,$A#A# -AZI Z !"# "Y"$ &'"%! Y.#' !$ %"
Adil .ZD !"%, adilozdemir2000@yahoo.com !/01/t .ZD !"%, sondajteknigi@mynet.com .Z ' Yirminci yzylda balayan ve gnmzde de sren hzl nfus art kentleme ve sanayileme gelimi lkelerdekine benzer ekilde !rkiye"de de ya# alanlarnn hzla tkenmesine neden olmutur. $una ba%l olarak her ge&en gn yeni ya#lama alanlarnn a&lmas zorunlu hale gelmitir. $u yeni a&lan alanlarn arasnda zaman zaman jeoteknik a&dan ya#lamaya uygun olmad% kantlanm bir baka deyile tama gc zayf olan temel zemini 'zellikleri g'steren alanlarn da ya#lamaya a&ld% g'rlmtr. (ayf temel zeminlerinde karlalan dk tama gc ve yksek deformasyon sorunlar temel zeminini iyiletirme konusunda yeni y'ntem ve tekniklerin gelitirilmesini ve uygulamasn gerekli klmtr. $u &almada 'nce zemin iyiletirmesinin tanm ve gerek&esine de%inilmi daha sonra iyiletirme gerektiren zemin ti#leri ele alnarak gnmzde yaygn kullanm alan olan zemin iyiletirme y'ntemleri irdelenmitir. 2. Z !"# "Y"$ &'"%! )nmzde ihtiya&larn artmas ve kullanlabilir iyi temel zemini 'zelli%i g'steren yerlerin azalmas uygun olmayan zeminler zerinde mhendislik ya#larnn inasn zorunlu hale getirmitir. $yyen ve gelien ehirlerde yeni imara a&lacak yerler sanayi b'lgeleri ve entegre retim ya#an fabrikalar i&in ihtiyaca ceva# verecek byk alanlarn bulunmas her ge&en gn azalmaktadr. $unun sonucu olarak zayf temel zemini 'zelli%i g'steren alanlar istenmese de kullanma a&lmaktadr. (ayf zeminler zerine kurulan ya#lama beraberinde bir&ok mhendislik #roblemini de gndeme getirmitir. *orunlarn &'zmlenmesi i&in konu ile ilgili yeni y'ntem ve teknikler gelitirilmi ve uygulanmaya balanmtr. +lkemizde de artk bu y'ntemler sk ve yaygn olarak kullanm alan bulmaktadr. ,er zaman i&in mhendislik ya#larn zemin i&inde ya da zemin stnde ya#ma zorunlulu%umuz vardr. -na edilecek olan bu ya#lardan oluan ve zemine aktarlan gerilmeleri zeminin zararl deformasyonlar oluturmadan gvenle tamas istenir. .akat ya# temel zeminleri her zaman istenilen bu 'zellikleri sa%lamayabilir. $u gibi durumlarda aa%daki 'nlemler

alnarak iyiletirme ya#lmas gerekebilir. /.

2. 1.

0evcut zemine g're ya# temellerini #rojelendirmek (ayf zemini kaldrarak yerine tama gc yksek olan zeminler yerletirmek !ama gc zayf olan zemini uygun bir y'ntemle ge&erek temelleri sa%lam tabakada ina (emin 'zelliklerini arazide ya#lacak ilemlerle iyiletirmek.

etmek 2. !emel zemini tama gc ve oturmalar a&sndan zayf ise ilk akla gelen &'zm temel sistemini bu duruma g're #rojelendirmektir. )enelde bu tr zeminler zerine radye jeneral temel oluturularak ya# yklerinin yumuak zemin tabakalar zerine niform yaylmas sa%lanabilir. $u temel sistemi ile ykler tatlamyor ise kazkl temel uygulamasna ge&ilebilir. (ayf tabaka kalnl%nn az olmas halinde bu tabakalar kazlarak uzaklatrlr yerine tama gc yksek zeminler kontroll dolgu ya#m tekniklerine uygun olarak yerletirilir ve yeni temel zemini oluturulur. !emel sistemi bu tabaka zerine ya#lr. (ayf zemin kalnl%nn az olmas durumunda uygulanabilecek di%er bir y'ntem de3 yine bu tabakann kazlarak uzaklatrlmas ve sa%lam tabakaya eriilmesidir. !emel bu tabaka zerine ina edilir veya beton ayaklarla ykler bu sa%lam tabakaya aktarlr. 4alnl%n fazla olmas veya kazk temel ina edilmemesi halinde zayf zemin olarak de%erlendirilen turbalk veya yumuak zeminler zerine kontroll dolgu ya#lr. 5olgu a%rl% veya #atlayc maddeler yardm ile zayf zemin yana itilir kontroll dolgu zerine temel uygulamas ya#lr. !emel zemini tama gc ve oturmalar a&sndan uygun de%il ise bu ti# zeminlerin yerinde iyiletirilmesi y'ntemine de gidilebilir. )nmzde yerinde zemin iyiletirme y'ntemleri &ok sk ve yaygn olarak kullanlmaktadr. 3. "Y"$ &'"%! ,Y*,$A!ASI * % +'"% # Z !"#$ % (ayf zemini olarak karmza &kan zeminler aa%da belirtilmi ve 'zellikleri ksaca anlatlmtr. 6 6 6
6

!urbalk ve bataklk zeminler Yumuak killer )evek kumlar Yeralt su seviyesinin yksek oldu%u yumuak kaln alvyonlar

!urbalk ve bataklk zeminler ihtiva ettikleri bitkisel maddelerin &rmesi ile byk ekil de%iimi ya#abilecek 'zelliklerdedir. 7yrca bu ti# zeminlerin tama g&leri de yok denecek kadar azdr. $u 'zellikleri ile karlalmas hi& istenmeyen bir zemin grubudur. (orunluluk halinde temel zemini olarak kullanlacak ise mutlaka iyiletirilmesi gerekmektedir. Yumuak killer de tama gc &ok dk olan ve k&k byklkte ykler altnda bile byk deformasyonlar ya#abilecek ya#da bir zemin grubudur. -yiletirme y'ntemleri ile temel zemini olarak

kullanlabilir hale getirilmesi zorunludur. )evek kumlar ve yeralt su seviyesinin yksek oldu%u yumuak kaln alvyon zeminler ise orta byklkte ykler tayabilir ve bu yk altndaki deformasyonlar de%erleri de snrl kalabilir. $u ti# zeminlerden tekrarl ykler 8de#rem titreimli a%r makinelerin &almas trafik yk ge&ici #atlamalar dalgalar v.b.9 etkisi altnda dayanm kaybna ba%l olarak tama gcnde azalma ve ar deformasyon beklenebilir. :zellikle yeralt su seviyesi altndaki gevek kumlarda tekrarl ykler sonucunda svlama davran g'zlenir. $u davran bi&iminde dayanm de%eri sfra der ve ekil de%itirmeler an derecede artarak to#tan g'&meler meydana gelir. 3. Z !"# "Y"$ &'"%! Y.#' !$ %" 4/ S)# YI$$A%DA YAY*I# )$A%A+

,Y*,$A#A# -AZI "Y"$ &'"%! Y.#' !$ %" -nsanlarn yaantsn derinden etkileyen d/5r/1 g/r6/7i son derece 'nemli olan yaam ortamlarnn gvenli oluturulmasn gerektirmektedir. D/5r/18Z/1in8Ya5 arasndaki &l iliki 'zellikle zemin teknolojisinin do%ru uygulanmas ile olumlu sonu& verebilir. ;nk3 2) D/5r/1in 9:/lli;l/ri< 5e#remin yeri zaman vb. gibi 'zellikleri 'nceden tam olarak bilinemedi%inden de#rem annda insan herhangi bir ey ya#amaz 3) Z/1inin 9:/lli;l/ri< -nsan yerleim yerini dikkatle se&er veya zemini iyiletirerek ortamn dayankl hale getirebilir 3) Ya5nn 9:/lli;l/ri< 5e#remi dikkate alan bilimin gereklerine uygun ya#lar ile can ve mal kaybn 'nleyebilir. Ykc etkileri ile istenmeyen de#rem 'nemsememe ihmal ve bilgisizli%i affetmiyor tedbir alnmaz ise faturas a%r oluyor. )'z ile g'rlmeyen zeminin i&inin tannmas i&in mutlaka aratrlmas gerekir. $u aratrma3 jeolojik ve jeofizik ettler ve zeminlerden sondaj ile alnan numunelerin deneye tabi tutulmas ve laboratuar deneylerinden belirlenen jeoteknik #arametrelerin elde edilmesini ka#samaktadr. (eminin kimli%i olan bu #arametrelere g're bozuk<zayf<k't<gevek diye anlan sorunlu b'lmlere baz iyiletirme y'ntemleri uygulanabilir. $u sayede bozuk zemini durayl kazabilmek veya zerine ya# tarz bir eyler yklemek mmkn olabilir. (emin #arametreleri yerletirilecek ya#nn #roje yk ve de#remsellik durumuna g're ideal zemin iyiletirme y'ntemi se&ilir. =ygulama sonrasnda sklk dayanm ge&irimlilik sreklilik ykleme< &ekme gibi testler ile kontrol &almalarna tabi tutularak iyiletirme baars izlenir. =zun zamandr uygulanan konsolidasyon<yerde%itirme esasl vibrasyonlu sktrma takolon enjeksiyon kontroll kaz<dolgu dinamik sktrma vibrobeton kolon a%a&>#rekast kazk<forekazk gibi bilinen klasik y'ntemlere son yllarda daha ekonomik ve &abuk ya#labilen jet grouting gibi iyiletirme y'ntemleri de katlmtr. !ama gcnn artrlmas i&in di%er bir y'ntem zeminin kurutulmasdr. $ilinen #om#aj ile drenaj< kurutma ileri son yllarda fitil dren ?ell #oint gibi yeraltsuyu seviyesi de%itirme ilemlerini de kullanlmaya balanlmtr. Yanal ge&irimsizlik i&in ise jet grouting #erdesi ve kesien kazk uygulamas serili%i ve gvenilirli%i ile tercih edilmektedir. !eknik gerek&elerin yan sra iyiletirilecek zeminin bulundu%u ortamn boyutu zerindeki ya#nn 'nemi yerde%iirme8mobilizasyon9 maliyeti kullanlacak malzemelerin temin koullar iin sresi ve maliyeti gibi di%er fakt'rler ve iverenin tutumu se&ilecek iyiletirme y'ntemini belirler. Yanl

y'nlendirme sonucu yetersiz iyiletirilen zeminin #roblemi &'zmedi%i olmutur o zaman hukuki< teknik bilirkii yorumu ile tekrar ilave iler veya yeni bir y'ntemle iyiletirilme sa%lanm fakat &ok daha #ahalya mal oldu%u g'rlmtr. $u konuda en sa%lkl yol zeminin &ok iyi aratrlmas ve de%iik y'ntemlerin fizibilitesini iyi yorumlamak hatta tasarm<#rojelendirme srecinde uzman katlm<denetimi sa%lamak ve nihayet uygulamada kontrol elden brakmamak son derece 'nemlidir. 4saca zayf zeminin iyiletirilmesi ile ama&3 tama gcnn artrlmas durayll%n sa%lanmas zemin bytmesi ve svlamay ka#sayan de#rem yklerine kar sa%lamlatrma zeminin kurutulmas korozyon ve erozyonun 'nlenmesi gibi saylabilir. *rekli gelien zemin teknolojileri kaliteli gvenli ve ekonomik &'zmleri alt ya# sekt'rne dolaysyla insanlara sunmaktadr. :nemli olan do%ru teknoloji ile yeterli uygulamay sa%lamaktr. *on yllarda yaygn olarak uygulanan yerinde zemin iyiletirme y'ntemleri unlardr3 /. @njeksiyon
2. 1. 2.

Aet<grouting .orekazklar ve 0inikazklar !a kolonlar eklindedir.

(eminin iyiletirilmesi ile mevcut zeminin /.4ayma dayanm artar 2.)erilme<deformasyon modl artar 1.*kabilirli%i azalr 2.Bime ve bzlme #otansiyeli kontrol altna alnr C.)e&irimlili%i azalr D.;evre koullarna ba%l olarak fiziksel ve kimyasal de%iimleri 'nlenir E. *vlama #otansiyeli azalr.

3.2. #= +S"Y)# @n eski ve en &ok kullanlan zemin iyiletirme y'ntemlerindendir. 5aha &ok taneli zeminlerde uygulanr. 4imyasal veya bentonit<&imento enjeksiyonu olarak genellikle 'rt enjeksiyonu eklinde uygulanr. -yi tasarm ve sk kontroll uygulama ile zemin iyiletirmesi baarlabilir. )e&irimsizlik i&inde &ok yararlanlan bu uygulama insan gc katlmnn en fazla oldu%u yorucu fakat ekonomik bir zemin iyiletirme y'ntemidir. Frojede belirlenen yere teknik bilgiler vastasyla hazrlanan enjeksiyon karm baslr. $unun i&in3 -lk olarak delici makine ile a&lan kuyu i&ine braklan tijGmatka# ucundan zemine enjeksiyon karm baslr. Frojeye g're tatbik noktas zerinde kuyuya #acker yerletirilerek enjeksiyon karmnn zemine girmesi sa%lanr. (emin enjeksiyon karmna doyunca #acker daha yukar alnarak enjeksiyon karmnn daha st seviyelere verilmesi sa%lanabilir. *u>&imento oran 1>/ gibi ince karm olarak balanabilir sonra />/ ve />1 gibi kaba karma gerekirse kum ilave edilerek zeminin dolmasna gayret edilir. $ahsedilen tek kademeli #ackerli aa%dan yukarya metodunun yan sra &ift

#ackerli uygulama da ya#labilir. Yukardan aa%ya kademeli y'ntemle zemini iyiletirerek daha derinlere inmek mmkndr. (eminin doymasna enjeksiyon refs denir ve karm geri d'nerek enjeksiyon istasyonuna alnr. -nce karm ile balayarak kaba karma ge&mek refden sonra da ince karm tatbiki ile enjeksiyonu tamamlamak tercih edilir. Bekil./Hde enjeksiyon uygulama aamalar verilmitir.

&/;il.2. @njeksiyon uygulama aamalar 3.3. = '8*%),'I#* 4illi zeminde konsolidasyon siltli<kumlu<&akll zeminlerde iyiletirme sa%layan 100<C00 bar gibi yksek basn&l &imento enjeksiyonunun zemine tatbiki ile jet grouting kolonu oluturulabilir. Aet grouting ilemi iki safhadan olumaktadrI a) D/l1/ i>l/1i< J /0 cm kal%ndaki delici eki#man makine gc ve basn&l su yardm ile zemine<#roje kotuna kadar sokmaktr. $unun i&in d'ner delgi sistemi ile kil matkab & konili matka#lar ve dayankl tijler kullanlmaktadr. b) nj/;siyon ,yg?la1as< 5elgi tamamland%nda />/ "lik karmdan oluan &imento erbeti olduk&a yksek basn&8100<C00 bar9 ile zemine verilirken delici takmn zaman ayarlayc8timer9 yardm ile d'nerek yukarya do%ru &ekilmesinden ibarettir. $'ylece yksek hzl enjeksiyon karm zemini yrtarak dairesel bir kolonun zeminde olumasn sa%lar. ;imento ve zeminin karmasndan

oluan soilcrete olarak adlandrlan nis#eten yksek dayanml bu kolon ayn zamanda zeminin sktrlarak konsolide olmas da sa%lar. Bekil.2Hde jet grouting kolonu imalat aamalar verilmitir.

&/;il.3. Aet grouting kolonu imalat aamalar 3.3. F)% +AZI+ 4/ !"#"+AZI+$A% .orekazklar kendini tutabilen ve tutamayan zeminlerde temelin sismik hareketlerden etkilenmesini 'nlemek i&in imal edilen geni &a#l yerinde d'kme kazklardr. 5e#rem srasnda oluacak temel hareketini azaltmann en etkin y'ntemlerinden biri olan ve derin temel olarak tanmlanan forekazklar kolon eklindeki donatl beton elemanlarndan oluur. .orekazklar3 delgi teknikleri kullanlarak zeminde oluturulan JDC</C0 cm &a# aral%ndaki deli%in i&erisine donat yerletirilerek betonla doldurulmas ile imal edilen kazklardr. .orekazklar zeminde yanal 'telenme ve buna ba%l olarak komu zeminde skma yaratmayan kazklardr8Bekil.19.

&/;il.3. .orekazk imalat aamalar

/< $entonit bulamac korumas altnda delgi 2< $entonit blamac ile svanm kazk kuyusunun bitirilmesi 1< $entonit bulama&l kuyuya donatnn indirilmesi 2< $entonit bulama&l kuyuya beton d'klmesi bulamacn kuyu darsna atlmas

C< $itmi kazk

0inikazklar J/C<1C cm &a#larndaki k&k &a#l kazklardr. 0inikazk imalatnda genellikle forekazklar gibi 'nce delme ilemi ya#lr. 5aha sonra deli%e donat indirilir deli%e krma ta d'klr ve &imento enjeksiyonu ya#lr. $'ylece kazk yerinde imal edilmi olur. 3.@. 'A&+)$)#$A% !akolonlar genellikle yumuak ve orta yumuak killi zeminlerde kullanlmaktadr. $u y'ntemin amac zemin zerine gelen ykleri takolon ile zeminin ortaklaa tamasdr. !akolonlar hem tama gcne hem de oturmann azalmasna katkda bulunurlar. 7yrca dey dren gibi &al# oturma hzlarn artrrlar. 4ohezyonu az fakat ince taneli8killi<siltli9 zeminlerde svlamaya kar da 'nerilmektedir. 7lvyon ve de%iken zeminlerde vibrokom#aksiyon ile birlikte uygulanmaktadr. !a malzeme zemin i&erisine dik olarak 0 D</.0. m &a#nda ve 20 metreye kadar derinliklere &eitli y'ntemlerle yerletirilir ve sktrlr. )enel olarak 20<EC mm aras krma ta malzeme yaygn olarak kullanlmasna karn do%al kaba &akl agrega veya kum<&akl karmlar da kullanlmaktadr. Yumuak killerde boru &akma ve doldurarak &ekme y'ntemi uygulanmaktadr. 5i%er zeminlerde ise genel olarak tonaj y'ntemi uygulanmakta olu# istenmektedir8Bekil.29. kolonlarn ucunun sert zemine girmesi

&/;il.@. !akolon imalat ilemi A. S)#,B 4/ .# %"$ % /. )e&en son 20 yllk zaman diliminde mhendislik konular i&erisinde meydana gelen 'nemli konulardan biriside zemin iyiletirmedir. $unun nedeni ise sa%lam zemin b'lgelerinin giderek azalmas tama gc zayf olan zeminlerin zerine ya# ya#ma zorunlulu%u artan nfus ve gelien teknoloji ile birlikte byk ya#larn inas ve bu ya#larn meydana getirdi%i byk gerilmeleri zeminin tayamayacak olmasndan kaynaklanmaktadr. 2. (emin iyiletirme &almalarnn esasn mevcut zeminde uygulanacak ilave &almalar ile yeterli

tama gcnn sa%lanmasdr. 1. (ayf zeminleri iyiletirme y'ntemleri ancak do%ru tehis ve do%ru y'ntem ile uygun nitelikte malzeme kullanlmas durumunda olumlu sonu&lar vermektedir. $unun i&in mevcut zeminin tama gcnn belirlenmesi uygulanacak ykn ve titreimlerin hesa#lanmas gerekmektedir. $'ylece iyiletirme ya#larak gerekli tama gc sa%lanarak srekli ve ekonomik &'zmler gelitirilebilmektedir. 2. +lkemizde yerinde d'kme kazklar8minikazk<forekazk9 yan sra jet<grouting gibi gelien zemin iyiletirme y'ntemlerinin son yllarda zemin>jeoteknik mhendisli%i uygulamalarnda 'nemli yer buldu%u g'rlmektedir. A. YA%A%$A#I$A# +AY#A+$A%
74$=K=! *. /LLL3 @njeksiyon !ekni%i ile )ranler (eminlerin )eoteknik :zelliklerinin -yiletirilmesi. -stanbul !eknik +niversitesi. .en $ilimleri @nstits. 5oktora !ezi. /EM s. 8Yaymlanmam9 7*47Y 7. 20023 *oil Nm#rovement Oase *tudies =sing Aet )routs. 5oku @yll =niversity. )raduate *chool of Patural and 7##lied *ciences. 0. *c. !hesis. #. M/. 8=n#ublicated9 $+K$+K @. /LLL3 (ayf (eminlerin -yiletirilmesinde 7lternatif )eoteknik Y'ntemlerin =ygulanmas. 5umlu#nar +niversitesi. .en $ilimleri @nstits. Yksek Kisans !ezi. /2/ s. 8Yaymlanmam9 @4@Q ..B. /LLL3 Aet )routing !echniRue and Oase *tudies. $o%azi&i =niversity. Nnstitute for )raduate *tudies in *cience and @ngineering. 0. *c. !hesis. #./LD. 8=n#ublicated9 ):4;@ @. 20023 (ayf (eminlerin -yiletirilmesinde $az Yeni =ygulamalar. Aeofizik $lteni. *ayI 2D<2E<2M s. /12< /1L8Yaymlanmam9 )+0+B ). 20023 Aet )routing !echniRue and *trenght Fro#erties of Aet )rout Oolumns. $o%azi&i =niversity. Nnstitute for )raduate *tudies in *cience and @ngineering. 0. *c. !hesis. #./2L. 8=n#ublicated9 ,7ON7K-STK= @. /LLL3 Yksek $asn&l @njeksiyon8Aet<grouting9 Y'ntemi ile (emin -yiletirilmesi. -stanbul !eknik +niversitesi. .en $ilimleri @nstits. Yksek Kisans !ezi. /1C s. 8Yaymlanmam9 -PO@@Q B. /LL23 4um 5renleri ile (emin Nslah. 4aradeniz !eknik +niversitesi. .en $ilimleri @nstits. Yksek Kisans !ezi. EM s. 8Yaymlanmam9 47Q747Y7KN B. 20023 (emin Nslah 7dana ve ;evresindeki =ygulamalar. ;ukurova +niversitesi. .en $ilimleri @nstits. Yksek Kisans !ezi. /CC s. 8Yaymlanmam9 47Y7 (. 200/3 !emel (emini -yiletirme Y'ntemleri ve =ygulamaya Y'nelik -ki Froje ;almas. @rciyes +niversitesi. .en $ilimleri @nstits. Yksek Kisans !ezi. /L1 s. 8Yaymlanmam9 4=P!(@Q. O. /LLD3 )routing of Qock and *oil. 77. $alkema Qoterdam $rookfield. 07,0=!STK= $. 20013 5evelo#ment of 7 Oom#uter<$ased 5ecision *u##ort *ystem for Aet )routing. )aziante# =niversity. )raduate *chool of Patural and 7##lied *ciences. 0. *c. !hesis. #. LC. 8=n#ublicated9 0S*@K@Y 0.F. /LL13 )round Nm#rovement $lackie 7UF 0aryland =*7 S*07PSTK= =. /LLL3 Yumuak ve )evek (eminlerin -yiletirilmesi3 Yksek $asn&l @njeksiyon 4olonlar ve !akolonlar. -stanbul !eknik +niversitesi. .en $ilimleri @nstits. Yksek Kisans !ezi. /MC s. 8Yaymlanmam9 +*!+P57T $. 20023 Yerinde 5'kme 4azk ve Aet )rout Y'ntemi ile (emin -yiletirme =ygulamalar. 7nadolu +niversitesi. .en $ilimleri @nstits. Yksek Kisans !ezi. /12 s. 8Yaymlanmam9