Zemin Mekanigi ve Temel Mhendisligi Dokuzuncu Ulusal Kongresi 21-22 Ekim 2002, Anadolu niversitesi, Eskisehir

SIVILASMAYA KARSI JETGROUT YNTEMI ILE ZEMIN ISLAHINA AIT BIR VAKA ANALIZI
H. T. Durgunoglu. 1 , H. F. Kula 2, K. Oru 3, R. Yildiz 4. T. Altugu5, C. Emrem6

ZET
Bu makalede Izmir/Tire O.S.B.de insa edilen sigara fabrikasi sahasinin jetgrout yntemi ile islahi vaka analizi sunulmaktadir. Blgenin jeolojisi anakaya zerinde kolvyon, alvyon formasyonlari ve dolgu zeminden olusmaktadir. Saha 1.derece deprem blgesi ierisindedir. Fabrika temelleri kazikli, binanin zemine oturan dsemeleri ile diger hafif yapi temelleri altinda jetgrout kolonlar nerilmistir. Sivilasma riskine karsi sistematik, kolvyon tabakasina kadar yaklasik 32,000m jetgrout kolon uygulamasi yapilmistir. Zemin islahi esnasinda jetgrout kolonlardan karot alimini, kazi yapilarak ap kontroln, ykleme deneylerini, piston numune alicisi ile alinan numuneler zerinde mukavemet deneylerini ieren kapsamli kalite kontrol gereklestirilmistir. Sistemin insaasi ncesinde deneme blgesinde yapilan kalibrasyon alismasinda teknik parametreler sahaya zel olarak belirlenmistir.

1. GIRIS Tirede Organize Sanayi Blgesi ierisinde bir sigara fabrikasi insa edilmesi planlanmis olup geoteknik msavirlik, styapi projelendirme ve kontrolluk hizmetleri Ingiliz Mott Mac Donald firmasi tarafindan stlenilmistir. Szkonusu sahada yzeysel temellerin mesnetlendigi temel zemininin tasima gcn arttirmak ve sismik aktivitesi yksek olan blgede belirlenen sivilasma potansiyelini ortadan kaldirmak amacina ynelik olarak jetgrout yntemiyle zemin islahi uygulanmistir. Zemin islahi uygulanan sahanin byklg yaklasik 20,000m2 olup ana fabrika binasi, idari bina, su ve yag tanklarinin bulundugu yardimci nite binasini kapsayacak sekilde planlanmistir. Zemin islah sisteminin insaasi esnasinda toplam kalite kontrol uygulanmistir. Bu alismada sahada uygulanan jetgrout kolon insaasinin proje, imalat ve performans kontrol asamalari detayli olarak incelenmekte olup ncelikle zemin etdleri dogrultusunda gereklestirilen temel mhendisligi degerlendirmeleri verilecek olup, ardindan zemin islahi esnasinda gereklestirilen kalite kontrol/kalite tayini uygulamasinda elde edilen test neticeleri islah edilmis zemin davranisini incelemeye ynelik olarak sunulacaktir.
Msavir, Prof., Ins. Mh. Blm, Bogazii niv. Bebek, Istanbul Proje Mhendisi, Genel Mdr, ZETAS, Istanbul; tel. 090 216 492 3301 3 Saha Mhendisi, ZETAS, Istanbul; tel. 090 216 492 3301 4 Proje Mhendisi, ZETAS, Izmir Blge Mdr; tel. 090 232 446 4686 5 Santiye Mdr, John Laing International; tel. 090 212 284 3907 6 Proje Mhendisi, Dr., ZETAS, Istanbul; tel. 090 216 492 3301
2 1

-1-

2.SAHANIN TARIFI
2.1.Konum ve Morfoloji Toplam fabrika sahasi yaklasik olarak 120,000 m2 byklgndeki bir alani kaplamakta ve Kk Menderes alvyonel havzasinda Izmirin 70 km gneydogusunda Tire yakinlarinda yeralmaktadir (bknz. Sekil 1). Sahanin gneydogu ve kuzeyinde kk tepeler mevcut olup orijinal saha topografyasi kuzeydogu ynnde alalmaktadir. Sahanin dogu sinirinda kk bir dere akisi mevcuttur. Sahada dz bir topografya elde etme amacina ynelik kazi-dolgu islemleri gereklestirilmistir. 2.2.Blgesel Jeoloji Blgenin jeolojisi metamorfik anakaya zerine yeralan alvyonel katmanlardan olusmaktadir. Anakaya zerinde asagidan yukariya dogru, kati kumlu kilden olusan kolvyon, kumlu akil-kil ara tabakali mikali siltlerden olusan alvyon formasyonlari ile kumlu siltli bir matrise sahip bloklar ieren dolgu zemin mevcuttur. Saha ierisindeki alvyon tabaka kalinligi 12mye ulasmaktadir. Yeralti suyu seviyesi dolgu tabanindan itibaren 4.7m derinlikte olarak llmstr. Saha 1. derece deprem blgesi ierisinde yeralmaktadir. Sahanin yerel jeolojisi ardalanmali Paleozoik yasli metamorfik kayalar zerinde yeralan Tersiyer veya Kuvaterner kolvyon ve Kuvaterner alvyon birimlerden olusmaktadir. Alvyon birimler Kk Menderes nehri ve kollarinin sedimanlari olup genel itibariyle silt, az miktarda kum ve kil boyutunda malzeme iermektedir. Tire civarinda gzlenen alvyon koni kalinliklari 180.0mye ulasmakta olup tabankaya ise genel itibariyle birbiriyle geisli gnays, klorit mika ve kuvars sistlerden ve mermerden olusmaktadir. 2.3.Sismisite Blgedeki ana faylanmayi olusturan Kk Menderes horst ve graben sistemleri dogu-bati dogrultuludur. Ilaveten blgede kuzeydogu-gneybati dogrultulu ikincil faylanmalar da mevcuttur. Saha 1998 tarihli Afet Blgelerinde Yapilacak Yapilar Hakkinda Ynetmelik dogrultusunda 1. derece deprem blgesinde yeralmakta olup Modifiye Merkali derecelendirmesine gre ise en st risk kategorisinde olarak tariflenmistir. Izmir ve yakin evresinde 1881 ve 1986 yillari arasinda Richter legine gre 4.2 ila 7.0 arasinda degisen byklklerde toplam 329 deprem gzlenmistir. Bu depremlerin merkez konum ve byklkleri Sekil 1de gsterilmektedir. Sonu olarak 50 yillik bir proje mr iin 7.5 byklgndeki bir depremin gereklesme ihtimali %10 olarak belirlenmistir. Ayrica projelendirmede kullanilacak pik deprem ivmesi 0.40g olarak alinmistir. 2.4.Tesis Proje kapsaminda 70mx200mm ebadinda, genis aiklikli elik konstrksiyon bir fabrika binasi, iki katli idari bina ve jeneratr, su ve yag tanklarinin bulundugu yardimci nite binasini insasi planlanmistir. Fabrika ierisinde kolon ykleri dsey dogrultuda 400 kN ila 1500 kN arasinda yatay dogrultuda ise 60 kN ila 110 kN arasinda degismektedir.

-2-

Proje sahasi 1881 ve 1986 yillari arasinda Izmir ve evresinde olusan depremler

Deprem byklg

4.2<M<5.0

M<5.0

M<7.0

M<8.0

FAYLAR

Sekil 1. Blgenin deprem haritasi

3.ZEMIN ETDLERI ve ZEMIN KOSULLARI

Sahada zemin etdleri Ekim 2000 tarihinde gereklestirilmis olup yedi adet sondaj ve ondokuz adet arastirma ukurundan olusmustur. Sondajlar maksimum 25 m derinlikte ve rotari metoduyla yapilmistir. Etdler kapsamindaki tm yerinde ve laboratuvar deneyleri BS5930 Ingiliz standardlarina uygun olarak yapilmistir. Sahanin stratigrafisini kumlu akil-kil ara tabakali mikali siltlerden olusan alvyon formasyonlar ile kumlu siltli bir matrise sahip bloklar ieren dolgu zemin mevcuttur. Sahanin stratigrafisini asagidan yukariya dogru, dik dalimli zayif mika sist ve orta dayanimli kristalize sistler zerinde yeralan kati kumlu killeri ieren kolvyon/rezidel birimler, kumlu akil ve kil aratabakali az imentolu mika siltlerden olusan alvyonel tabaka ve kumlu silt matriks ierisinde yeralan blok ve akil boyutunda malzemeden olusan dolgu zemin olusturmaktadir. Saha ierisindeki alvyon tabaka kalinligi 12.0 mye ulasmaktadir. Yeraltisuyu seviyesi etdlerin yapildigi yaz mevsiminde dolgu zeminin tabanindan yaklasik 4.7 m asagida olarak llms olup mevsimsel olarak yagis durumuna bagli olarak ykselmesi beklenmektedir. Tesis ierisindeki ana binalarin taban zemin profili Tablo 1de zetlenmektedir. Tablo 1. Sahanin Zemin profili
Tabaka Kalinlik (m) 0 - 1.5 m 3-8m 2-5m Tabaka tabanina olan derinlik 0 - 1.5 m 3 - 10 m 7 - 14 m Ana Zemin Tipi

Dolgu Alvyon Kolvyon (rezidel zemin) Tabankaya

Orta akilli ve bloklu, kumlu SILT Gevsek siltli KUM ve yumusak (mikali) KIL ile aratabakali gevsek kumlu SILT Orta-kati KIL

ok zayif atlakli mikasist

-3-

Alvyon formasyonun dane boyu dagilimi analizleri neticesinde, ince dane yzdesi siltlerde minimum % 35, kumlarda minimum %25 , killerde ise minimum %50 olarak belirlenmistir. Plastisite indisi degerleri %10 ila %20 arasinda degismekte, drenajsiz kayma mukavemeti degerleri 50 kN/m2 mertebesindedir. Zemin etd konumlari ayni zamanda kolvyon tabakasi derinligini de gsteren vaziyet plani (Sekil 2) zerinde verilmektedir.

Yardimci nite binasi

Fabrika binasi

Idari bina

Sekil 2. Tesisin vaziyet plani

4.TEMEL MHENDISLIGI DEGERLENDIRMELERI

4.1.Yzeysel ve Derin Temeller Insaasi planlanan tesisin vaziyet plani dikkate alindiginda yzeysel temellerin oturdugu tabaka dolgu veya alvyon birim olmaktadir. Dolayisiyla tekil veya serit temeller iin zemin emniyet gerilmesi degeri toplam (<20 mm) ve farkli oturma kriterleri ile kontrol edilmektedir. Sonu olarak hafif yklerin bulundugu yapilarda deprem yklemesi dikkate alinmadan 100 kN/m2 degerindeki zemin emniyet gerilmesi degeri projelendirmede kabul edilmistir. Agir yklerin bulundugu yapilar iin ise (ana fabrika yapisi ve yardimci nite binasi da dahil olmak zere) saglam tabankayaya (serbest basin mukavemeti>1 MPa) soketli kazikli temeller nerilmistir. Saha etdlerinden elde edilen SPT ve kaya mekanigi laboratuvar deneyleri sonucunda 1500 kN mertebesindeki dsey yk altinda 90 cm apindaki kazikli temel altindaki oturmalar 20-35mm ile sinirli kalmaktadir. 4.2.Zemin Sivilasmasi Mevcut zemin verileri ile gereklestirilen zemin sivilasmasi analizleri neticesinde, proje deprem ivmesi altinda sahada mevcut alvyon zeminlerin sivilasmaya karsi gvenlik faktr degerlerinin 0.4 mertebesinde belirlenmis olup, sivilasmayi baslatacak deprem ivmesinin ise 0.17 mertebesinde oldugu tahmin edilmektedir. Fabrikanin kuzeydogu ksesi altinda sivilasma sonrasi 300mm mertebesinde bir oturmanin, 500mm mertebesinde ise bir yatay deplasmanin olusmasi beklenmektedir. Sonu olarak genel itibariyle sahada insa edilecek gerek yzeysel gerekse de derin temeller aisindan, sahada mevcut alvyon -4-

zeminlerde proje deprem yklemesi altinda olusacak yumusama etkisini minimize etmek ve ykleri alt seviyelerde yeralan daha sert kolvyon zeminlere transfer edebilmek aisindan zemin islahi uygulamasi yapilmasi nerilmistir. 4.3.Zemin Islahi Alternatifleri Sahada uygulanabilecek zemin islahi metodlari arasinda dinamik kompaksiyon, n ykleme, vibro-kazik, jet-grout kolon, derin zemin karistirmasi, kazi-yerdegistirme metodlari degerlendirilmis olup uygulanabilirlik, iyilestirme etkinligi aisindan zemin kosullari, bte ve uygulamaya iliskin yerel tecrbenin varligi dikkate alinarak karsilastirilmistir. Sonu olarak, jet-grout kolon insaasi zeminin ierdigi mika oraninina en az hassas olan metod olmasi dolayisiyla mevcut zemin kosullarinda uygun zemin islahi metodu olarak nerilmistir. Saha iin belirlenen oturma degerlerinin zemin islahi sonrasi %50 mertebesinde azalmasi beklenmektedir. Ayrica jetgrout ile zemin islahi, zeminin rijiditesini artiracak olup buna bagli olarak da zeminin dogal frekansi artarak dogal periyodu uzun yapilar altinda zemin bytme etkisinin azalmasi beklenmektedir.

5.JETGROUT ile ZEMIN ISLAHI

5.1.Genel Sahada tespit edilen sivilasma riskini ortadan kaldirmaya ve yzeysel temellerin oturdugu temel zeminini glendirmeye ynelik en etkin zemin islahi metodu olarak zemin kosullari ve blgesel olarak uygulanilan teknolojiler de dikkate alinarak jetgrout metodu en uygun metod olarak belirlenmistir. nerilen zemin islahi uygulamasinda, jetgrout kolonlarla islah edilmis zemin zerinde iyi derecelenmis granler malzeme ve tabakalar seklinde geogrid malzeme ile bir yk transfer platformu olusturulmaktadir. n zemin islahi sistemi projesinde yerdegistirme orani Ar =0.23 degerini saglayacak sekilde merkezden merkeze 2.1 m mesafeli 80 cm apinda kolon uygulanmasi ngrlmstr. Ayrica teknik sartname dogrultusunda jetgrout kolonun kesit mukavemetini belirlemeye ynelik yapilacak alti ayri deney sonucunda belirlenecek ortalama serbest basin mukavemeti degerinin minimum 1 MPa (10 kg/cm2) ve herbir deney iin minimum 0.6 MPa (6 kg/cm2) olmasi gerektigi belirtilmistir. Ancak yine teknik sartname uyarinca n deneme testleri srecinde yapilacak kalibrasyon ve kontroller sonucunda saha genelinde uygulanacak jetgrout sistemine karar verilecektir. 5.2.n Deneme Blgesi Testleri Deneme blgesindeki testler iki asamada gereklestirilmis olup deneylerde projede yk tasiyici olmayan kolonlar kullanilmistir. Ilk asamada jetgrout kolonlar farkli jeting parametreleri kullanilarak imal edilmis olup daha sonra nihai uygulama parametrelerini belirlemek aisindan kazilarak kesit boyut kontrol yapilmistir. Ikinci asamada ise bu belirlenen parametreler kullanilarak imal edilen kolonlarin kalite kontrol muhtelif deneylerle gereklestirilmistir. Deneme blgesinde yapilan testler azami yk belirlemek zere yapilan bes adet ykleme deneyini, ap kontrol iin kolonlarin ilk st 3 ila 6 msinin kazilarak kontroln, ve mukavemet deneyleri iin kolonlardan minimum 100 mm apinda karot alimasini iermistir. Ayrica kolvyon zemin ierisinde farkli soket

-5-

boylarinin etkisini arastirmak zere farkli uzunluklarda kolonlar imal edilmistir. n projede standart kolon boyu, kolvyon tabakasi ierisinde 0.5 m soketlenen kolon boyu seklinde tariflenmis olup alvyon/kolvyon zemin arayzeyinin seviyesini ve zemin kosullarini belirlemek iin sondaj yapilmistir. Ayrica n test blgesinde, jetgrout uygulamasi esnasinda olusacak oturma ve kabarmalari gzlemlemek amaciyla yzeysel gzlem rperleri teskil edilmistir. Deneme testleri kapsaminda on farkli set parametre kullanilarak on adet standart boyda jetgrout kolon imalati yapilmis olup szkonusu kolonlarin adeti Jet-1 (mono fluid) ve yedi adeti ise Jet-2 (double fluid) metoduyla teskil edilmistir. Ilk alti kolon (C ila I) imal edildikten sonra kalite kontrol deneyi verilerine gre enjeksiyon parametreleri revize edilmis olup son drt kolon (C, I, O, P) yeni parametrelerle imal edilmistir. Parametreler basin, enjeksiyon meme api, geri ekim hizi, rotasyon hizi ve imento oranidir. Imal edilen ilk sekiz kolon 3.0m derinlikte, Jet-1 ve Jet-2 metodlariyla imal edilen diger iki kolon ise (C ve P) 6.0m derinlikte kazilarak kontrol edilmistir. Bu asamada kazilan kolonlardan elektrikli el karot makinasi ile muhtelif seviyelerden 93 mm apinda karot numuneler alinmistir. Ayrica konvansiyonel rotari, karotlu delgi yntemi ile teskil edilen jetgrout kolonu tam boy kontrol edilmistir. Tablo 2de herbir kolon iin uygulanan enjeksiyon parametreleri zetlenmektedir. Tablo 2. n Deneme Blgesinde Uygulanan Enjeksiyon Parametreleri
80 cm apinda kolon iin enjeksiyon parametreleri
Set / jg No Jeting metodu w/c imento dozaji, kg/m3 Basin, bar Geriekim hizi, cm/dak rotasyon hizi, rpm Enj.meme api, mm n yikama

1/C 2/E 3/F 4/G 5/H 6/I 1/C 6/I 7/O 8/P

Jet-2 Jet-2 Jet-1 Jet-1 Jet-2 Jet-2 Jet-2 Jet-2 Jet-2 Jet-1

1.0 1.2 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.5 1.5

300 300 300 350 325 350 300 350 300 250

400 450 500 500 400 400 400 400 350 550

67 91 48 50 63 56 67 56 45 43

20 20 20 20 20 20 50 50 50 50

2x2.5 2x3.0 2x2.0 2x2.2 2x2.5 2x2.5 2x2.5 2x2.2 2x2.5 2x2.0

Yok Yok Yok Yok Yok Var Var Var Var Var

5.3.Zemin Islahi ncesinde n Deneme Blgesi Test Sonulari Deneme blgesinde ilk alti kolonun imalatindan sonra kolonlar gzlemsel kontrol iin kazilmistir. Burada Jet-2 yntemiyle teskil edilen kolonlarin Jet-1 yntemiyle teskil edilen kolonlara kiyasla daha heterojen bir yapi gsterdikleri, Jet-1 yntemiyle teskil edilen kolonlarda mevcut zeminin imento serbeti ile homojen bir sekilde karismis oldugu gzlenmistir. Jet-2 metoduyla teskil edilmis kolon aplari genel itibariyle projede ngrlen 80 cmin zerinde ve 110 cme ulasacak sekilde elde edildigi gzlenmis olup Jet-1 metoduyla teskil edilen kolon aplarinin ise 55-60 cm ile sinirli kaldigi belirlenmistir. Ayni zamanda elde edilen dsk karot yzdesi ve dsk kesit basin mukavemeti degerleri de Jet-2 yntemiyle teskil edilen kolonlarin heterojen yapisinin diger bir gstergesidir. Son drt kolon, C, I, O ve P revize parametrelerle (devir hizi artirilarak 10 rpm yerine 50 rpm ile), enjeksiyon ncesi n yikama ve 6 m3/saatlik hava ikis hizi (original degerin yaklasik yarisi) uygulanarak homojen bir yapi ve daha dsk apta kolon elde etmeye ynelik olarak Jet-2 metodu ile teskil edilmistir. Ayrica Jet-1 metodu ile 80 cm apindan byk -6-

kolon elde edilebilirligini kontrol etmek iin P kolonu, n yikama ve 550 bar degerindeki arttirilmis enjeksiyon basinci ile insa edilmistir. Sonu olarak farkli parametrelerin elde edilen kolon apinda ve kesit basin mukavemet degerindeki etkisi Sekil 3de gsterilmektedir. Ayrica kazilan jetgrout kolonlarindan (Jet-2 metodu ile C, Jet-1 metodu ile P) alinan grntler ise Sekil 4de verilmistir.
2 basin mukavemeti, kg/cm

60
basin mukavemeti kg/cm
2

60

50 40 30 20 10 0 50 60 70 80 90 100

Jet-2

Jet-1

50 40 30 20 10 0

Jet-2

Jet-1

110

120

130

100

200

300

400

500

600
3

700

800

jetgrout kolon api, cm

imento dozaji, kg/m

Sekil 3. n deneme blgesindeki Jet-1 ve Jet-2 uygulamalari

Sonu olarak enjeksiyon parametrelerinin revizyonu ile imal edilen son drt kolonun olduka homojen yapida va daha az bosluk oranina haiz oldugu gzlenmistir. P kolonunun zemin seviyesinden itibaren 6.0m derinlige kadar olan kesimi kazilmis olup bu kesimdeki kolon api 65-76 cm arasinda degisken olarak llmstr. Diger bir taraftan C ve I kolonlari Jet-2 metodu ile imal edilmis olup 80 cmden byk ve derinlikle degisken aplar elde edilmistir. Zemin kosullarindan tr apin hedeflenen degerden daha byk olarak elde edilmesi kesit mukavemetinin, birim alana dsen imento miktarinin azalmasina bagli olarak azalmasina sebeb olmaktadir. n deneme blgesinde gereklestirilen ykleme deneylerinin sonulari Sekil 5de verilmektedir. Buradan grlebilecegi zere Jet-1 ve Jet2 metodlari ile olusturulan kolonlarin yk tasima kapasiteleri benzer olmakla birlikte gzlenen deformasyonlar Jet-2 metodunda yaklasik 2 kat fazladir.

Sekil 4. Kazilan jetgrout kolonlardan grntler

5.4.Projelendirme nerileri/Revizyonlari Deneme blgesi testleri isiginda, Jet-2 metodu ile imal edilen jetgrout kolonlarinda kullanilacak, proje kriterlerine en uygun sonucu veren parametre seti, 1 olarak belirlenmistir (kolon C). Bu sekilde imal edilen kolonlarda gzlenen kolon api 0.80 ila

-7-

1.20 m arasinda degisken, basin mukavemet degerleri ise 3 ila 35 kg/cm2 arasinda degisken olup basin mukavemeti degerleri api 0.90 mye kadar olan kolonlarda genel itibariyle 10 kg/cm2 den byk olarak elde edilmistir. Diger bir taraftan 9 nolu parametre seti (kolon P) Jet-1 metodu ile imal edilen jetgrout kolonlarinda kullanilacak, proje kriterlerine en uygun sonucu veren parametre seti olarak belirlenmistir.
Kolon B/Jet-1 Kolon M/Jet-2

80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 0

deformasyon (mm)

yk (kN)

Sekil 5. Ykleme deneyi sonulari

Bu sekilde imal edilen kolonlarda gzlenen kolon api 0.60 ila 0.70 m arasinda degisken, basin mukavemet degerleri ise genel itibariyle 20 kg/cm2 (2 MPa) dan byk olarak elde edilmistir. Sonu olarak, n projede ngrlen ayni alan degistirme oranini saglayacak sekilde Jet-1 veya Jet-2 metodu ile iki farkli jetgrout kolon imalat sistemi nerilmistir. Jet-2de kolon api 80-150cm, gensel grid ara mesafesi 2.10m, Jet-1de ise kolon api 60-75cm, gensel grid ara mesafesi ise 1.82/1.84m olarak seilmistir. Ayni zamanda farkli alternatifler arasinda, sahada gereklestirilen uygulamanin esas amacinin sivilasma riskine karsi oldugu dikkate alinarak standart boydaki kolonlarin Jet-2 metoduyla ve merkezden merkeze 2.1 m mesafeli gensel dagilimda insa edilmesi seklindeki uygulamanin yapilmasi kararina varilmistir (yardimci nite binasi altinda uygulanan jetgrout kolonlar ayni zamanda yk tasiyici elemanlar olarak da alismaktadir). Sonu olarak proje kriterleri byk apta imal edilen kolonlarda kesit basin mukavemetinde bir miktar azalma olacagi dikkate alinarak revize edilmistir.

6.ZEMIN ISLAHI ESNASINDA KALITE KONTROL ve KALITE TAYINI

n deneme blgesinde yapilan testleri takiben belirlenen nihai enjeksiyon parametreleri ile saha genelinde zemin islahi uygulamasi gereklestirilmistir. Teskil edilen kolon st ve alt kotlarina bagli olarak dokuz (9) farkli islah zonu (A ila G) tariflenmistir. Kolon boylari kolvyon st seviyesine bagli olarak 3.4 m ila 8.4 m arasinda degiskendir. Sonu itibariyle szkonusu fabrika sahasinda zemin islahi projesi kapsaminda toplam 3596 adet jetgrout kolonu teskil edilmistir. Zemin islahi islerinin kalite kontrol programi kapsaminda, laboratuvarda serbest basin mukavemetini belirlemek zere jetgrout kolon kesitinden islak ve karot numuneler alinmistir. Islak numune alimi zellikle A.B.D.de ve Ingilterede karot alimina veya -8-

yerinde deney yapilmasina alternatif olarak yapilan bir etkili uygulamadir. Bu uygulamada jetgrout teskilinin hemen ardindan (ilk 60 dakika ierisinde) piston numune alicisi kullanilarak istenilen derinlikten numune alinmaktadir. (Bell v.d. 1994). Bu alinan numuneler silindirik test kaliplarina yerlestirilmekte daha sonra belirli bir kr sreci tamamlandiktan sonra test edilmektedir. Bu metod zellikle dsk mukavemetteki jetgrout kolon malzemesinin test edilmesinde kullanilmaktadir. Sahada piston numune alicisi ile elde edilen numuneler genel itibariyle jetgrout kolonun genis aptaki kesiminden (120-150cm) alinmis olup en dsk imento dozajini temsil etmektedir. Basin mukavemeti deney sonulari (degerlerin kr sresi ile degisimini de gsterecek sekilde) Sekil 6da sunulmustur. Literatrde kesit mukavemetinin zamanla degisimine iliskin kisitli bilgi mevcuttur. Ancak mevcut saha ve laboratuvar verileri isiginda enjeksiyonu takiben basin mukametinin hizli bir sekilde gelistigi ve zamanla ok byk bir degisim gstermedigi grlmstr. Sekil 6dan grlecegi zere basin mukavemeti degerleri genel itibariyle 0.3 ila 1.0 MPa arasinda degismekte ve genis aptaki kolonlar iin nerilen kesit mukavemeti proje kriterini saglamaktadir. Kalite kontrol deneyleri ayni zamanda sistematik enjeksiyon serbeti indeks testlerini ve jetgrout imalat parametrelerinin kontroln iermektedir. Ayni zamanda enjeksiyon karisimi Marsh konisi ile zgl agirlik ve viskozite lm ile kontrol edilmistir. Kolonlarin kazilmasi esnasinda ortagonal olarak drt farkli ynden fotograflama ve her bir 0.5 mde olmak zere ap lm yapilmis ve dkmante edilmistir. Zemin islahi sisteminin insaasi esnasinda proje jetgrout kolonlari zerinde 11 adet dsey ykleme deneyi yapilarak seilen tasima kapasiteleri ve deformasyon davranisi kontrol edilmistir. 330 kN yk altinda llen oturma degerleri 1.7 mm ila 8.6 mm arasinda degisken olup proje kriterlerine uygundur.
basin mukavemeti, kg/cm2 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 0 10 20 30 sre, gn 40 50 60

Sekil 6. Basin mukavemetinin zaman ile degisimi

7.SONU
Bu alismada sunulan vaka analizi ile szkonusu sigara fabrikasi sahasi zeminin jetgrout yntemi ile islahi ncesinde yapilan kapsamli n deneme blgesi testlerinin, uygulama projesi parametrelerinin belirlenmesinde ve bu parametrelerin kalibrasyonu bakimindan nemi vurgulanmaktadir. Deneme blgesi testlerinde Jet-1 yntemiyle olusturulan kolonlarin Jet-2 yntemi ile teskil edilen kolonlara oranla daha yksek kesit mukavemetine haiz oldugu ve benzer kosullardaki ykleme deneylerinde daha az oturmalar lldg belirlenmistir. Ancak sahadaki zemin islahinin esas olarak zemin sivilasmasi riskine karsi olarak yapildigi ve dolayisiyla statik ykleme kosullarindaki tasima gc ve deformasyon davranisinin ikincil neme haiz oldugu dikkate alindiginda, gerekli yer-degistime oranini saglayacak sekilde uygulanan ve daha byk apli kolon teskilini saglayan Jet-2 yntemi

-9-

saha iin uygun metod olarak tercih edilmistir. Sonu olarak sigara fabrikasi sahasinda uygulanan detayli parameter seim yntemi ve kapsamli kalite kontrol/kalite tayini uygulamalari ile zemin islahinin basarili bir sekilde gereklestirilmesi saglanmistir.

KAYNAKLAR
Bell, A. L., Burke, G. K., (1994). l jetgrout system ile islah edilmis zeminde basin mukavemeti, Grouting in the ground, Thomas Telford. Mott Mac Donald (2001). Project 2000 Tire, Trkiye, Geoteknik Degerlenirmeler Raporu. Zetas Zemin Teknolojisi A.S. (2001). Sigara Fabrikasi, Tire-n Deneme Blgesi Test ve Jetgrout ile Zemin Islahi Nihai Raporu.

Ninth Turkish Congress on Soil Mechanics and Foundation Engineering 21-22 October 2002, Universtiy of Anadolu, Eskisehir, Trkiye

A CASE HISTORY of GROUND TREATMENT with JETGROUTING AGAINST LIQUEFACTION, FOR A CIGARETTE FACTORY in TURKEY
H. T. Durgunoglu. 1 , H. F. Kula2, K. Oru3, R. Yildiz 4. T. Altugu5, C. Emrem6
7

SUMMARY
This case study reports the application of jetgrouting as the ground treatment method for the construction of a cigarette factory in Tire located in the west of Turkey. Total treatment area covers approximately 20,000 m2 and designed to house a factory building of wide span steel framed design, administration building and utilities building. The site situated within the Kucuk Menderes alluvial plain, 70 km south-east of Izmir and classified as being within the 1st Degree Earthquake Zone. Stratigraphy of the site was shown to comprise made ground alluvial and colluvial deposits above bedrock. Bored pile foundations are implemented for the factory building. The slab-on-grades of the factory building and some auxiliary buildings are supported only on jetgrout columns. The liquefaction risk beneath all buildings is eliminated by approximately 32,000 m of systematic jetgrouting reaching down to colluvium layer. An extensive testing programme consisting of coring, exhumation, piston-sampling for compression testing and full-scale load tests was performed for the quality control of jetgrout column construction. A site specific detailed calibration survey of the jetgrouting technique with various parameters was implemented at the beginning of the works.

1 2

Consultant, Prof., Dept. of Civ. Engrg., Bogazici Univ. Bebek, Istanbul, Turkey Project Engineer, General Director, ZETAS, Istanbul, Turkey; phone 090 216 492 3301 3 Site Engineer, ZETAS, Istanbul, Turkey; phone 090 216 492 3301 4 Project Engineer, ZETAS, Izmir Branch Manager, Turkey; phone 090 232 446 4686 5 Site Manager, John Laing International; phone 090 212 284 3907 6 Project Engineer, Dr., ZETAS, Istanbul, Turkey; phone 090 216 492 3301

- 10 -