TRIGONOMETRIJSKE FUNKCIJE OTROG UGLA

Trigonometrija je prvobitno predstavljala oblast matematike koje se bavila izraunavanjem nepoznatih elemenata trougla pomou poznatih. Sam njen naziv potie od dve grke rei TRIGONOS- to znai trougao i METRON- to znai mera. Kako se definiu trigonometrijske funkcije? Posmatrajmo pravougli trougao ABC. a,b katete c hipotenuza a 2 + b 2 = c 2 Pitagorina teorema

naspramna kateta a = hipotenuza c nalegla kateta b cos = = hipotenuza c naspramna kateta a tg = = nalegla kateta b nalegla kateta b ctg = = naspramna kateta a

sin =

PAZI: Sam simbol sin,cos,tg,ctg sam za sebe ne oznaava nikakvu veliinu! Uvek mora da ima i ugao. Izraunajmo vrednost trigonometrijskih funkcija za uglove od 30o , 45o i 60o . Najpre emo posmatrati polovinu jednakostraninog trougla. Kao to znamo visina jednakostraninog trougla je : a 3 h= 2

a naspramna kateta 2 a 1 sin 30o = = = = hipotenuza a 2a 2 a 3 nalegla kateta 3 cos 30o = = 2 = hipotenuza a 2 a naspramna kateta 1 1 3 3 tg 30o = = 2 = (racionaliemo) = = nalegla kateta 3 a 3 3 3 3 2 a 3 nalegla kateta ctg 30o = = 2 = 3 a naspramna kateta 2
Sada emo uraditi (po definiciji) i za ugao od 60 o .

a 3 3 sin 60o = 2 = a 2 a 1 cos 60o = 2 = a 2 a 3 tg 60o = 2 = 3 a 2 a 3 ctg 60o = 2 = 3 a 3 2 Za vrednost trigonometrijskih funkcija ugla od 45o upotrebiemo polovinu kvadrata. Kao to znamo dijagonala kvadrata je d = a 2

sin 45o = cos 45o =

naspramna kateta a 1 1 2 2 = = = = hipotenuza 2 2 2 2 a 2

2 nalegla kateta a = = 2 hipotenuza a 2 naspramna kateta a tg 45o = = =1 nalegla kateta a nalegla kateta a ctg 45o = = =1 naspramna kateta a Na ovaj nain smo dobili tablicu:

= 30 o
sin
cos tg ctg 1 2 3 2 3 3 3

= 45o
2 2 2 2 1 1

= 60 o
3 2 1 2 3 3 3

Naravno, kasnije emo tablicu proiriti na sve uglove od 0 o 360o.

Osnovni trigonometrijski indetiteti:

1) 2) 3) 4) sin 2 + cos 2 = 1 sin tg = cos cos ctg = sin tg ctg = 1

Da probamo da dokaemo neke od indetiteta: 1) sin 2 + cos 2 = (pogledajmo definicije: sin = a b i cos = ; to da zapamtimo)= c c 2 2 2 2 2 a b a +b c + 2 = =(vai Pitagorina teorema, a 2 + b 2 = c 2 ) = 2 = 1 2 2 c c c c

a sin c a c a 2) = = = = tg slino se dokazuje i za ctg cos b b c b c 4) tg ctg = (zamenimo iz definicije, da je tg = Ba lako, zar ne? Iz osnovnih indetiteta se mogu izvesti razne druge jednakosti: 1) Ako krenemo od: sin 2 + cos 2 = 1 ovo delimo sa cos 2 sin 2 cos 2 1 + = 2 2 cos cos cos 2 1 tg 2 + 1 = Odavde izrazimo cos 2 cos 2 1 cos 2 = 2 tg + 1 Ako sad ovo zamenimo u: sin 2 + cos 2 = 1
=1 tg + 1 1 sin 2 = 1 2 tg + 1
2

a b a b i ctg = ) = = 1 b a b a

sin 2 +

sin 2 = sin 2 =

tg 2 + 1 1 tg 2 + 1 tg 2 tg 2 + 1

Ove dve identinosti emo zapisati i koristiti ih u zadacima!!!

Jo jedna stvar, da izvedemo i trigonometrijske funkcije komplementnog ugla. Kako je kod pravouglog trougla + = 90 o tj. komplementni su, vai:

sin(90 o ) = cos cos(90 ) = sin

o

tj.

tg (90 o ) = ctg ctg (90 o ) = tg

sin = cos cos = sin tg = ctg ctg = tg

Odakle ovo?

C b

A
sa slike (po definiciji) je

a c b cos = c a tg = b b ctg = a sin =

b c a cos = c b tg = a a ctg = b sin =

Primeri:

1) Date su katete pravouglog trougla a=8cm i b=6cm. Odrediti vrednost svih trigonometrijskih funkcija uglova i

a = 8cm b = 6cm
__________

c2 = a2 + b2 c 2 = 82 + 6 2 c 2 = 64 + 36 c 2 = 100 c = 10cm

a 8 4 = = = cos c 10 5 b 6 3 cos = = = = sin c 10 5 a 8 4 tg = = = = ctg b 6 3 b 6 3 ctg = = = = tg a 8 4 sin =

2) Izraunati vrednost trigonometrijskih funkcija nagibnog ugla dijagonale kocke prema osnovi.
Izvuemo na stranu ovaj trougao:

Kao to znamo mala dijagonala je d = a 2 , a velika dijagonala (telesna) D = a 3 . Po definicijama je: a 1 1 3 3 sin = = = = 3 a 3 3 3 3 cos = tg = a 2 2 2 3 6 = = = 3 a 3 3 3 3 a a 2 = 1 1 2 2 = = 2 2 2 2

ctg =

a 2 = 2 a

3) U pravouglom trouglu je c = 24cm i sin = 0,8 . Odrediti katete. Po definiciji je: c = 24cm a sin = 0,8 sin = __________ ____ c a=? a 0,8 = b=? 24 a = 24 0,8 a = 19,2cm b 2 = c 2 a 2 sad ide Pitagorina teorema b 2 = 24 2 (19,2) 2

b 2 = 576 368,64 b 2 = 207,36 b = 14,4cm

4) Izraunati vrednost ostalih trigonometrijskih funkcija ako je: a) sin = 0,6 12 b) cos = 13 v) tg = 0,225 Reenje: 3 6 3 a) sin = jer 0,6 = = .Najpre emo iskoristiti da je sin 2 + cos 2 = 1 5 10 5
3 2 + cos = 1 5 9 cos 2 = 1 25 16 cos 2 = 25 16 cos = 25 4 cos = 5 Poto su otri uglovi u pitanju: 4 cos = + 5 b) 12 cos = 13 2 sin + cos 2 = 1
2

3 sin 5 3 tg = = = cos 4 4 5 1 4 ctg = = tg 3

12 sin + = 1 13 144 sin 2 = 1 169 25 sin 2 = 169 25 sin = 169 5 sin = 13 otar ugao, pa uzimamo + 5 sin = 13
2

5 sin 13 5 tg = = = cos 12 12 13 12 ctg = 5

v) tg = 0,225 =

225 9 = 1000 40

Iskoristiemo jednakosti: sin 2 =

1 tg 2 i cos 2 = 2 2 tg + 1 tg + 1

tg 2 sin = 2 tg + 1
2

sin 2 =

9 40 2 sin = 2 9 +1 40 81 sin 2 = 1600 81 +1 1600 81 sin 2 = 1600 81 + 1600 1600

81 1681 81 sin = 1681 9 sin = 41 9 sin = + 41

tg + 1 1 1600 cos 2 = cos 2 = 1681 1681 1600

2

cos 2 =

cos =

1600 40 cos = 1681 41 40 cos = + 41 Za kotangens je lako:

1 tg 40 ctg = 9 ctg =

5) Izraunaj vrednosti ostalih trigonometrijskih funkcija ako je:

a2 9 a) sin = 2 a +9 a2 4 b) ctg = 4a

a)

sin 2 + cos 2 = 1 cos 2 = 1 sin 2 a2 9 cos = 1 a2 + 9 2 ( a 9) 2 2 cos = 1 2 ( a + 9) 2

2 2 2

36a 2 cos = 2 ( a + 9) 2
2

tg =

cos =

36a 2 (a 2 + 9) 2 tg =

sin cos a2 9 a2 + 9 6a a2 + 9

6a cos = 2 a +9

( a 2 + 9) 2 ( a 2 9) 2 cos = ( a 2 + 9) 2 cos 2 =
b)

a 4 + 18a 2 + 81 a 4 + 18a 2 81 ( a 2 + 9) 2
cos 2 = cos 2 =

a2 9 tg = 6a 6a ctg = 2 a 9

a2 4 4a tg = 2 4a a 4 2 tg sin 2 = 2 tg + 1 ctg = 4a 2 a 4 sin 2 = 2 4a 2 +1 a 4 16a 2 (a 2 4) 2 2 sin = 16a 2 +1 (a 2 4)2 16a 2 sin = 16a 2 + a 4 8a 2 + 16 16a 2 sin 2 = 4 a + 8a 2 + 16
2 2

1 tg + 1 1
2 2

4a 2 +1 a 4 1 cos 2 = 2 16a + (a 2 4) 2 ( a 2 4) 2 1 cos 2 = 2 ( a + 4) 2 ( a 2 4) 2 cos 2 = ( a 2 4) 2 ( a 2 + 4) 2

( a 2 4) 2 cos = ( a 2 + 4) 2 cos = a2 4 a2 + 4

sin = sin =

16a 2 (a 2 + 4)2 4a a +4
2

6)

1 1 Dokazati identitet 1 + tgx + 1 + tgx = 2tgx cos x cos x

1 1 1 + tgx + 1 + tgx = cos x cos x 1 sin x 1 sin x + 1 + 1 + = cos x cos x cos x cos x cos x + sin x + 1 cos x + sin x 1 = gore je razlika kvadrata cos x cos x (cos x + sin x) 2 12 = (jedinicu emo zameniti sa sin 2 x + cos 2 x ) cos 2 x cos 2 x + 2 cos x sin x + sin 2 x sin 2 x cos 2 x 2 cos x sin x = = cos 2 x cos 2 x sin x =2 = 2tgx cos x

7) Dokazati da je: a) cos 2 18o + cos 2 36 o + cos 2 54 o + cos 2 72o = 2

Poto vai da kad je + = 90 o cos = sin , cos 54 o emo zameniti sa sin 36 o a cos 72o emo zameniti sa sin 18o . Onda je: cos 2 18o + cos 2 36 o + cos 2 54 o + cos 2 72 o = cos 2 18o + cos 2 36o + sin 2 36o + sin 2 18o =

= 1+1 = 2

b)
tg1o tg 2 o tg 3o...tg 44 o tg 45o tg 46o...tg 89 o = 1
Kako je tg = ctg za ( + = 90o ) bie:

tg1o tg 2 o tg 3o...tg 44 o tg 45o ctg 44o...ctg 2 o ctg1o

= Kako je tg ctg = 1 = 1 1 ... tg 45o = 1

10

8) Dokazati identitet

3 = (tg + ctg )2 6 1 sin cos

6

3 3 = = Pokuaemo da transformiemo izraz 6 6 1 sin x cos x 1 (sin x + cos 6 x) sin 6 x cos 6 x Podjimo od sin 2 x cos 2 x = 1 pa dignemo na trei stepen: ( A + B )3 = A3 + 3 A2 B + 3 AB 2 + B 3
6

sin 2 x + cos 2 x = 1............ / ()3 sin 6 x + 3sin 4 x cos 2 x + 3sin 2 x cos 4 x + cos 6 x = 1 sin 6 x + 3sin 2 x cos 2 x (sin 2 x + cos 2 x) + cos 6 x = 1
1

Dakle: sin 6 x + cos 6 x = 1 3 sin 2 x cos 2 x Vratimo se u zadatak: 3 3 1 = = = 2 2 2 2 2 1 1 + 3 sin x cos x 3 sin x cos x sin x cos 2 x Da vidimo sad desnu stranu: (tg + ctg ) 2 = tg 2 + 2tgctg + ctg 2 sin 2 cos 2 = +2+ cos 2 sin 2 sin 4 + 2 sin 2 cos 2 + cos 4 = sin 2 cos 2 (sin 2 + cos 2 ) 2 = sin 2 cos 2 1 = 2 sin cos 2 Ovim smo dokazali da su leva i desna strana jednake: Uslov je 1 sin 6 cos 6 0

sin 6 cos 6 1 1 3 sin 2 cos 2 1 sin 2 cos 2 0 sin 0 cos 0

11

9) Dokazati identitet: (tg 3 +

1 tg 1 ctg ):( + ctg 3 ) = tg 4 ctg tg

Kao i obino, krenemo od tee strane dok ne dodjemo do lake...

1 tg 1 ctg ):( + ctg 3 ) = ctg tg 1 1 1 tg 1 tg (tg 3 + ):( + 3 )= 1 tg tg tg tg 1 1 tg (tg 3 + tg (1 tg )) : ( + 3 )= tg tg tg 1 1 (tg 3 + tg tg 2 ) : ( 2 + 3 ) = tg tg tg (tg 1) + 1 (tg 3 tg 2 + tg ) : ( )= tg 3 (tg 3 + tg (tg 2 tg + 1) : ( tg (tg 2 tg + 1) 1 tg 2 tg + 1 tg (tg 2 tg + 1) tg 2 tg + 1 )= :( )= tg 3 1 tg 3 tg 3 tg tg + 1
2

= tg tg 3 = tg 4

Naravno, uslovi zadatka su da ( poto u imeniocu ne sme da bude nula):

tg 0 i ctg 0

12