T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

FZKSEL BYKLKLERN LLMES

522EE0015

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. UZUNLUK LME ............................................................................................................ 3 1.1. Uzunluun Tanm ........................................................................................................ 3 1.2. Uzunluk Birimleri ......................................................................................................... 3 1.3. Dier Uzunluk Birimleri ............................................................................................... 4 1.4. Uzunluk Birimlerinin Birbirine Dnm .................................................................. 4 1.5. Uzunluk Birimleri Ast ve st Katlar ........................................................................... 5 1.6. Uzunluk l Aletleri ................................................................................................... 5 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 8 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 10 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 11 2. YZEY ALANI LM ............................................................................................... 11 2.1. Alann Tanm ............................................................................................................. 11 2.2. Alan Birimleri ............................................................................................................. 11 2.3. Alan Birimlerinin Birbirine Dnm ...................................................................... 12 2.4. Alan Hesaplar ............................................................................................................ 12 2.4.1 genin Alan Hesab ............................................................................................ 12 2.4.2. Karenin Alan Hesab............................................................................................ 13 2.4.3 Dikdrtgenin Alan Hesab .................................................................................... 13 2.4.4 Dairenin Alan Hesab ........................................................................................... 14 2.3.4 Paralelkenar Alan Hesab ..................................................................................... 15 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 20 3. HACM LM ............................................................................................................ 20 3.1. Hacim Tanm ............................................................................................................. 20 3.2. Hacim Birimleri .......................................................................................................... 20 3.3. Hacim Birimlerinin Birbirine Dnm ................................................................... 21 3.4. Hacim Hesaplar.......................................................................................................... 21 3.4.1. Prizmann Hacim Hesab ..................................................................................... 21 3.4.2. Silindirin Hacmi .................................................................................................. 22 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 23 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 25 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 26 4. SICAKLIK LM ....................................................................................................... 26 4.1. Scakln Tanm ........................................................................................................ 26 4.2. Scaklk Birimleri ........................................................................................................ 26 4.3. Scaklk Birimlerinin Birbirine Dnm ................................................................. 27 4.4. Termometre eitleri .................................................................................................. 28 4.5.Termometrelerin Kullanm ......................................................................................... 29 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 30 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 33 5. KEST VE AP LM ............................................................................................... 33

5.1. Kesitin Tanm ............................................................................................................ 33 5.2. apn Tanm .............................................................................................................. 33 5.3. apn Hesaplanmas .................................................................................................... 34 5.4. Kesit ve ap l Aletleri .......................................................................................... 34 5.4.1. Kumpas ................................................................................................................ 34 5.4.2. Mikrometre .......................................................................................................... 35 5.5. Kumpas Kullanm ...................................................................................................... 36 5.6. Mikrometre Kullanm ................................................................................................ 37 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 39 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40 RENME FAALYET6 .................................................................................................. 44 6. HIZ VE DEVR LM ............................................................................................... 44 6.1. Hzn Tanm ............................................................................................................... 44 6.2. Hz Birimleri ............................................................................................................... 45 6.3. Hz Birimlerinin Birbirine Dnm ........................................................................ 45 6.4. Hz l Aletleri ......................................................................................................... 46 6.5. Devir ........................................................................................................................... 46 6.6. Devir Birimleri ............................................................................................................ 46 6.7. Devir Birimlerinin Birbirine Dnm ..................................................................... 47 6.8. Devir l Aletleri...................................................................................................... 47 6.8.1.Takometre ............................................................................................................. 47 6.8.2. Stroboskop ........................................................................................................... 48 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 49 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 50 RENME FAALYET7 .................................................................................................. 51 7. IIK DDET LM ................................................................................................. 51 7.1. In Tanm ............................................................................................................... 51 7.2. Ik Seviye Birimi ....................................................................................................... 51 7.2.1. Lmen .................................................................................................................. 51 7.2.2. Candela ................................................................................................................ 52 7.2.3. Lux ....................................................................................................................... 52 7.3.Ik Seviye Birimlerinin Birbirine Dnm ............................................................. 52 7.4. Ik Seviye l Aletleri ............................................................................................. 52 7.5. Ik Seviye l Aletlerinin Kullanm....................................................................... 52 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 54 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 55 RENME FAALYET8 .................................................................................................. 56 8. SES DDET LM .................................................................................................. 56 8.1. Sesin Tanm ............................................................................................................... 56 8.2. Ses Seviye Birimi ........................................................................................................ 56 8.3. Ses Seviye Birimlerinin Birbirine Dnm............................................................. 57 8.4. Ses Seviyesi l Aletleri........................................................................................... 57 8.5. Ses Seviye l Aletinin Kullanm ........................................................................... 58 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 59 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 61 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 62 KAYNAKA ......................................................................................................................... 66

ii

AIKLAMALAR
AIKLA

AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0015 Elektrik Elektronik Teknolojisi Tm Dallar in Ortak Fiziksel Byklklerin llmesi Fiziksel byklklerin tanmlar, fiziksel anlamlar, farkl birimleri, bu farkl birimlerin birbirine dntrlmesi ve endstride bu byklkleri lmek iin kullanlan l aletleri ile ilgili bilgilerin verildii bir renme materyalidir. 40/32 Fiziksel byklkleri ve anlamlarn tanmlamak, birimlerini bilmek, birimlerinin st ve alt katlarn bilerek evrim yapmak, bu byklkleri ilgili l aletiyle lmek Genel Ama Fiziksel byklklerin ne ifade ettiini bilecek, bu byklkleri ilgili l aletleri ile lebilecek, hesaplayabilecek, birimleri birbirine dntrebilecek, birimleri ast ve st katlarna dntrebileceksiniz. Amalar 1. Herhangi bir uzunluu gerekli l aletlerini kullanarak lebilecek, dier uzunluk birimlerine dntrerek ast ve st katlarna evirebileceksiniz. 2. Herhangi bir yzey alann gerekli l aletlerini kullanarak lebilecek, temel geometrik ekillerin alanlarn hesaplayabileceksiniz. Bu lmleri dier alan birimlerine dntrebilecek, bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz. 3. Herhangi bir cismin hacmini gerekli l aletlerini kullanarak lebilecek, temel geometrik ekillerin alanlarn hesaplayabileceksiniz. Bu lmleri dier hacim birimlerine dntrebilecek, bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz. 4. Scaklk ve s hakknda temel fiziksel bilgilere sahip olacak, herhangi bir ortamn veya cismin scakln gerekli l aletlerini kullanarak lebilecek, bu lmleri dier scaklk birimlerine dntrebilecek, bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz. 5. Herhangi bir kesiti ve ap ilgili l aletlerini kullanarak lebilecek, hesaplayabilecek, bu lmleri dier kesit, ap birimlerine dntrebilecek, bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz. 6. Hzn ve hzla ilgili fiziksel byklklerin anlamlarn kavrayacak, herhangi bir makinenin veya motorun hz

MODLN AMACI

iii

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ve devrini ilgili l aletlerini kullanarak lebileceksiniz. Bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz. 7. Ik ve aydnlk seviyesi ile ilgili temel fiziksel byklkleri renecek, herhangi bir ortamdaki k seviyesini ilgili l aletlerini kullanarak lebilecek ve dier k miktar birimlerine dntrebileceksiniz. Bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz. 8. Ses iddetiyle ilgili temel byklkleri renecek, herhangi bir ortamdaki ses miktarn ilgili l aletlerini kullanarak lebileceksiniz. Ortam: Snf, lme laboratuvar, ilgili atlye, internet, ev vb. Donanm: Modlde anlatlan ilgili l aletleri ve sistemler; gerekli hesaplar yapabilmek iin hesap makinesi ve ilgili materyal; aratrmalar iin bilgisayar ve internet balants Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

iv

GR GR
Sevgili renci,
nsanlk tarihinin balangcndan beri insanlar ve toplumlar barnma, beslenme gibi temel ihtiyalarn gidermek iin alet yapmaya ve bu aletleri yaparken de lmeye ihtiya duymutur. nsanlar, en bata ev yapmak, tarla ekmek, sulama kanallar amak gibi iler iin uzunluk ve alan lmne, kendi aralarnda alveri iin arlk lmne, mevsimleri belirlemek iin zaman lmne vs. ihtiya duymutur. nceleri be duyu organ ile veya basit yntemlerle yaplan bu lmler , zamanla ihtiyac karlayamaz hle gelmi ve lme konusunda standart belirleme ihtiyac ortaya kmtr. Bu standard salama amacyla uluslararas bir kurulu olan Uluslararas Birim Sistemi (SI) nin yapt tanmlamalar btn dnya tarafndan kabul edilmitir. Buna gre btn dnyada metre veya gram denildiinde anlalan byklk tamamen ayndr. Her lkenin de kendi standardn denetleyen resm kurulular lke iinde lme konusunda farkllklarn ortaya kmasn nlemektedir. rnein, alverite kullanlan kilogram veya erit metrenin yurt iinde satnn yaplabilmesi iin lkemizde bu konuda grevli Trk Standartlar Enstits (TSE) nden onay almas gerekmektedir. Bu standart salanmasayd bir terazide 1kg olarak ltmz meyve, baka bir terazide 900g llebilirdi. Ayrca fiziksel byklklerin birimlerinde de bir standart belirlenmi ve tm fiziksel byklkler uzunluk, ktle ve zaman cinsinden tanmlanmtr. Buna gre uzunluun metre, ktlenin kilogram, zamann da saniye cinsinden ifade edildii MKS birim sistemi gnmzde yaygn olarak kabul edilmitir. Bunun yannda gnmzde yaygn olmasa da baz yerlerde santimetre, gram ve saniye CGS birim sistemi veya baka sistemler de kullanlabilmektedir. Bu modlde hem gnlk hayatmzda hem de endstride ska kullandmz fiziksel byklklerin tanmlarn, birimlerini, bu birimlerin ast ve st katlarn, birbirine nasl dntrleceini ve hangi bykl hangi yntem ve l aletini kullanarak lebileceinizi reneceksiniz. reneceiniz bu yntem ve l aletlerini de seeceiniz dala bal olarak ileri snflardaki uygulamalarda da pek ok yerde kullanacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Dnya zerinde kullanlan temel uzunluk birimlerini renecek, herhangi bir uzunluu, ilgili l aletlerini kullanarak lebilecek ve rendiiniz farkl uzunluk birimlerini birbirlerine dntrebileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde ve evrenizde bulunan uzunluk lme aletlerini inceleyiniz. Bulduunuz iki farkl cetvelin veya farkl uzunluk l aletlerinin lme deerlerini birbiriyle karlatrarak fark olup olmadn gzlemleyiniz. nternetten ve yap marketlerden uzunluk lme amacyla endstride kullanlan yntem ve l aletlerini aratrnz.

1. UZUNLUK LME
Uzunluk, bir nesneye ait bilinmesi istenilen en temel byklklerden biridir. Kendi boyumuz, alacamz bir kuma veya ev yapmak iin kullanacamz kereste, demir ubuk, bir yere gitmek iin kat edeceimiz yol vs. hep uzunluklar ile tanmlanan byklklerdir. Tm bu farkl yerlerde bilmemiz gereken uzunluu hassas bir ekilde lebilmek iin de farkl yntemler ve l aletleri gelitirilmitir.

1.1. Uzunluun Tanm

Uzunluk, tek boyutlu doru veya erisel bir yolun boyunu kasteden bir niceliktir ve iki nokta arasndaki mesafe olarak tanmlanabilir.

1.2. Uzunluk Birimleri

Bu mesafenin bykln belirtmek iin genellikle metre denilen birim kullanlr. Metrenin tanm, 1983 ylnda 17. Arlklar ve ller Genel Konferansnda n bolukta 1/299.792.458 saniyede ald mesafe olarak yaplmtr. Bir nesnenin uzunluunu metre olarak tanmladmzda dnyann her yerinde ayn uzunluun kastedildii anlalr. Bu standard salama amacyla uluslararas bir kurulu olan Uluslararas Birim Sistemi (SI) nin yapt tanmlamalar btn dnya tarafndan kabul edilmitir.

1.3. Dier Uzunluk Birimleri

Dnya zerinde metre yannda baka uzunluk birimlerinin de kullanld yerler mevcuttur. Dnyada uzunluk iin birim olarak genelde metre kullanlsa da baz lkelerde ve baz sektrlerde baka uzunluk birimleri de mevcuttur. Bu farkllk dolaysyla elektronik ve mekanik elemanlarn llerinde in, denizcilikte mil gibi farkl uzunluk birimleri de kullanlmaktadr. zellikle ABD ve ngiltere henz metrik sistem kullanmamakta, buna bal olarak da zellikle endstriyel rnlerin kullanmnda baz karklklar yaanabilmektedir. rnein; 1998 ylnda Mars gezegeninin atmosferini incelemek iin gnderilen bir uzay arac, bu birimlerin birbirine eviriminde yaplan bir hata nedeniyle Mars atmosferine girerken yanmtr. Aadaki Tablo 1.1de deiik uzunluk birimlerinin metre olarak karlklar yazldr. UZUNLUK METRE KARILII 1 in 0,0254 metre 1 ayak (feet) 0,3048 metre 1 yarda 0,9144 metre 1 kara mili 1609 metre 1 deniz mili 1852 metre Tablo 1.1: Deiik uzunluk birimlerinin metre karlklar

1.4. Uzunluk Birimlerinin Birbirine Dnm

Bir uzunluk birimini baka bir uzunluk birimine Tablo 1.1deki karlna gre evirebiliriz. rnein; iki ehir arasnn kilometre cinsinden uzunluunu biliyorsak bu iki ehir arasn kara mili cinsinden de hesaplayabiliriz. Amerikadan gelen bir cihazn uzunluu kullanm klavuzunda in cinsinden verilmise bunun metre cinsinden uzunluunu tespit edebiliriz. rnein; bir makinenin boyu 150 in olarak verilmi olsun. Bu deerin metre cinsinden karln bulmak iin Tablo 1.1den faydalanarak 150 0,0254 = 3,81 metre olarak buluruz. 55 ekran bir televizyonumuz varsa bu ekrann keden keye uzakl 55cmdir. n olarak karln 0,55 / 0,0254 = 21,65 in olarak buluruz. 17 in bir bilgisayar monitrmz varsa bu da santimetre cinsinden 17 0,0254 = 0,4318 metre yani 43,18 cm olarak bulunmu olur.

1.5. Uzunluk Birimleri Ast ve st Katlar

Uzunluk birimi olarak metre kullanmamza ramen 1 metre baz mesafeler iin ok ksa, baz mesafeler iin de ok byk olabilir. rnein; arabayla gidilecek bir yol iin metre deil bunun st kat olan kilometre birimi kullanlr veya kk bir vidann boyu iin metre ok byk olacandan ast katlar santimetre veya milimetre kullanlr. Metrenin ast katlar Desimetre (dm): 1 metre 10 eit paraya blndnde ortaya kan uzunluk 1 desimetredir. 1 m = 10 dmdir. Santimetre (cm): 1 metre 100 eit paraya blndnde ortaya kan uzunluk 1 santimetredir. 1 m = 100 cmdir. Milimetre (mm): 1 metre 1000 eit paraya blndnde ortaya kan uzunluk 1 milimetredir. 1m = 1000 mmdir.

Milimetreden daha kk birimler de vardr. Bu birimler elektronik, bilgisayar , fizik, biyoloji gibi alanlarda kullanlr. 1 metrenin 1 milyonda birine mikrometre ( m), 1 milyarda birine nanometre (nm), 1 trilyonda birine pikometre (pm) denir. Metrenin st katlar Dekametre (dam): 1 metrenin 10 kat olan uzunluktur. 1 dam = 10 m Hektometre (hm): 1 metrenin 100 kat olan uzunluktur. 1 hm = 100 m Kilometre (km): 1 metrenin 1000 kat olan uzunluktur. 1 km = 1000 m

Buradan anlaldna gre uzunluk birimleri 10ar 10ar byr ve klr. Her bir birim kademesinde 10 ile arpma ya da blme yaplr. Birimleri birbirine evirmek iin yukardaki bir birime evirmede blme, aadaki bir birime evirmede arpma ilemi yapmak gerekir. RNEK : 3,5 metre ka santimetredir? ZM: 1 m, 100 cm olduuna gre iki kademe aadaki bir birime eviriyoruz. Buna gre verilen deeri 100 ile arparsak 3,5 100 = 350 cm bulunmu olur.

RNEK: 1500 metre ka kilometredir? ZM: 1 km, 1000 m olduundan bu defa kademe yukardaki bir birime dntryoruz. Verilen deer 1000e blnrse 1500 / 1000 = 1,5 km bulunmu olur.

1.6. Uzunluk l Aletleri

5

Gnmzde uzunluk lmek iin yere ve istenilen hassasiyete gre ok farkl alet ler kullanlmaktadr. Bunlardan en basit ve sk kullanlan erit metredir. Genellikle 2, 3, 5 metre gibi boylarda retilen erit metre daha uzun arazilerde kullanmak iin 50 metreye kadar uzunluklarda da arazi tipi erit metre olarak retilmektedir (Resim 1.1, Resim 1.2).

Resim 1.1: erit metre

Resim 1.2: Arazi tipi erit metre

Bunlarn yannda gelien teknolojiyle birlikte yine arazi gibi yerlerde veya dz i zgi hlinde deil de dolambal yollarn uzunluunun lmnde pratik olarak kullanlan, zerinde dijital gstergesi olan ve ou modelinde metre ile dier birimlerin otomatik olarak dnmn yapabilen yol lm tekerlei adnda l aletleri de yaygn olarak kullanlmaktadr. Tekerlek, uzunluu merak edilen yol boyunca srlerek bu sayede yolun uzunluu ok geni bir aralkta ve yksek dorulukta llebilmektedir (Resim 1.3).

Resim 1.3: Yol lm tekerlei

Bunlarn dnda ok hassas lm istenilen veya erit metre ile lm yapmann mmkn olmad yerlerde lazerli mesafe lm yapan cihazlar da kullanlmaktadr (Resim 1.4).

Resim 1.4: Lazer mesafe lme cihaz

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Herhangi bir uzunluu ilgili l aletlerini kullanarak lnz. lem Basamaklar Deiik lekte uzunluu llecek cisimler ve mesafeler belirleyiniz. neriler Ksa ve uzun lekli deiik lmler yapmaya gayret ediniz.

Uzunluunu leceiniz cisme uygun bir l aleti seiniz. Yaptnz lm sonularn karlatrnz.

Ksa ve uzun cisimler iin deiik l aletleri kullannz. Yaptnz lmler uyumuyorsa tekrar lm yapnz.

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. llecek uzunluun tipini belirleyebildiniz mi? 2. lm tipine gre l aleti belirleyebildiniz mi? 3. erit metre ile lm yapabildiniz mi? 4. Katlanabilir metre ile lm yapabildiniz mi? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz. Evet Hayr

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. ki kilometre yol giden araba ................metre yol alr. 30 santimetre .dmdir. 25 cm .. intir. 70 in .cmdir. Masa uzunluunu lmek iin en uygun alet . dir. Bir inaatn 5. katnn yerden yksekliini lmek iin en uygun alet . dir. Bir bahenin evre uzunluunu lmek iin en uygun alet .... dir.

7.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

10

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Herhangi bir yzey alann gerekli l aletlerini kullanarak lebilecek, temel geometrik ekillerin alanlarn hesaplayabileceksiniz. Bu lmleri dier alan birimlerine dntrebilecek, bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde ve evrenizde ne tr yzeylerin alanlarn lme ihtiyac duyduunuzu aratrnz. nternetten ve ktphanelerden alan lmek iin kullanlan yntemleri ve l aletlerini aratrnz.

2. YZEY ALANI LM
2.1. Alann Tanm
Kapal bir geometrik eklin kenarlar arasndaki yzeyin lsne alan denir. rnein , okuldaki sramzn kenarlar arasnda kalan st yzeyinin byklnn ls srann alandr. Bir defter sayfasnn kenarlar arasnda kalan yzeyin bykl sayfann alandr. Duvarn yer ile tavan arasnda kalan ksmnn yzeyinin bykl duvarn alandr.

2.2. Alan Birimleri

MKS birim sistemine gre alan birimi metrekare (m2) dir. Daha kk yzeyleri ifade etmek iin santimetrekare, milimetrekare gibi ast katlar; byk yzeyler iinse dnm, kilometrekare gibi st katlar kullanlr. Burada birimlerin sonundaki kare ifadesi ile bir kenar metre, milimetre, kilometre vs. cinsinden bir uzunluk birimi nin kendisi ile arplarak yzey alan deerinin bulunmas kastedilmektedir. rnein, 100 metrekare denildiinde bir kenarnn uzunluu 10 m olan kare eklinde bir yzeyin alan veya buna eit bir alan deeri kastedilir. Yzeyin mutlaka kare eklinde olmas gerekmez. rnein, bir kenar 4 m, dier kenar 25 m uzunlukta olan bir dikdrtgen yzeyin alan 4 m x 25 m = 100 m2 dir.

11

2.3. Alan Birimlerinin Birbirine Dnm

Birim Kilometrekare (km2) Hektometrekare - Hektar (hm2) Dnm Dekar Dekametrekare (dam2) Metrekare (m2) Desimetrekare (dm2) Santimetrekare (cm2) Milimetrekare (mm2) Metrekare Cinsinden Deeri 1 km x 1 km = 1000 m x 1000 m = 1000000 m2 1 hm x 1 hm = 100 m x 100 m = 10000 m2 1000 m2 1 dam x 1 dam = 10 m x 10 m = 100 m2 1 m x 1 m = 1m2 1 dm x 1dm = 0,1 m x 0,1 m = 0,01 m2 1 cm x 1 cm = 0,01 m x 0,01 m = 0,0001 m2 1 mm x 1mm = 0,001 m x 0,001 m = 0,000001 m2

Tablo 2.1: Alan birimlerinin birbirine dnm

Tabloda en ok kullanlan arlk birimleri gsterilmitir. Bunlardan dekar (dnm) ve hektar gibi birimler genellikle tarla veya arazi byklklerinin ifadesinde kullanlr. Konutlarn alan ls metrekare ile ifade edilir. Kt, sac, tahta gibi yzey alan ok byk olmayan cisimler iin de santimetrekare birim olarak kullanmak daha uygundur.

2.4. Alan Hesaplar

Bir yzeyin alann hesaplamak iin yzeyin geometrik ekline bal olarak deiik hesaplama yntemleri kullanlr. Temel baz ekiller iin yzey alan hesaplama yntemleri aada verilmitir.

2.4.1 genin Alan Hesab

gen, kenar ve kesi bulunan geometrik ekildir. Bu eklin alann bulmak iin deiik formller mevcuttur. Ancak en ok kullanlan gen alan forml; taban uzunluu ile yksekliinin arplp sonucun ikiye blnmesidir (ekil 2.1).

ekil 2.1: genin alan

12

genin alan forml A

a.h 2

RNEK: Bir kenarnn uzunluu 10 cm ve bu kenara ait ykseklii 8 cm olan bir gen levhann kaplad alan A = (10 8) 2 = 40 cm2 dir.

2.4.2. Karenin Alan Hesab

Kare, drt kenar da eit uzunlukta olan ve ke alar 90o olan geometrik ekildir. Bu eklin alan, bir kenar uzunluunun kendisi ile arplmasyla bulunur (ekil 2.2). Alan forml A = a a = a2

ekil 2.2: Kare

RNEK: Bir kenar 80 cm uzunluunda olan kare eklindeki ilan panosunun alan A = 80 80 = 6400 cm2 veya A = 0,8 0,8 = 0,64 m2 dir.

2.4.3 Dikdrtgenin Alan Hesab

Dikdrtgen, karlkl kenar eit uzunlukta olan ve ke alar 90o olan geometrik ekildir. Bu eklin alan iki kenar uzunluunun birbiri ile arplmasyla bulunur (ekil 2.3). Alan forml A = a b

ekil 2.3: Dikdrtgen

13

RNEK: Bir kenar 60 cm, dier kenar 1 m uzunluunda olan dikdrtgen eklindeki masann alan A = 60 100 = 6000 cm2 veya A = 0,6 1 = 0,6 m2 dir. arplacak her iki kenar uzunluunun da ayn birim uzunluu cinsinden olmas gerekir.

2.4.4 Dairenin Alan Hesab

Daire, bir merkez noktas etrafnda sabit uzaklkta dolanarak izilmi kapal bir izgidir (ekil 2.4). Merkez noktasna olan bu sabit uzakla yarap denir. Dairenin evre uzunluunun merkezden geen apnn uzunluuna oran tm daireler iin sabittir ve bu sabite pi says () denmektedir. Bu sabitin deeri 3,14159265 eklinde sonsuza kadar giden bir saydr. Ancak ou fizik ve mhendislik hesabnda ilk iki ondalk basama (3,14) almak yeterli olmaktadr. Dairenin evre uzunluu ve alan yarapna bal olarak hesaplanr. Buna gre dairenin evre uzunluu ile alan da A ile gsterilirse r yarap olmak zere

ekil 2.4: Daire

Alan forml

A = r2 eklinde bulunur.

RNEK: Yarap 30 cm uzunluunda olan bir dairenin evre uzunluu ve kaplad alan metrekare cinsinden hesaplanrsa nce verilen yarap uzunluu metre cinsinden yazlr. r = 30 cm = 0,3 m = 2 3,14 0,3 = 1,884 m2 A = 3,14 0,32 = 0,2826 m2 dir. Grld gibi tm alan hesaplamalarnda uzunluk lm gerekmektedir. Dolaysyla alan lm iin de uzunluk l aletleri kullanlmal ve yukarda anlatld ekilde hesaplama yaplmaldr.

14

2.3.4 Paralelkenar Alan Hesab

Paralelkenar, karlkl kenarlar eit olan ve i alar toplam 360 derece olan bir drtgendir. Karlkl kenarlar paraleldir (ekil 2.5). Alan forml: A=a x ha

ekil 2.5: Paralelkenar

RNEK: Paralel kenarlardan birinin (a) uzunluu 50 cm ve ykseklii 40 cm olan paralelkenarn alan ka cm2 dir? A=a x ha= 50 x 40= 2000 cm2 Burada yine formlde yerine konulacak tm uzunluklarn ayn birim cinsinden olmas gerekir. Buna gre 1 metre olarak verilmi uzunluk 100 cmye evrilir.

15

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Herhangi bir alan ilgili formlleri kullanarak hesaplaynz.

lem Basamaklar
Atlye ve snfnzda bulunan masa, tahta, dolap gibi cisimleri ve atlyenin yzey alann hesaplaynz.

neriler
Deiik geometrik ekiller bulmaya gayret ediniz.

Uzunluk lm iin uygun bir l aleti erit metre veya cetvel kullanabilirsiniz. seiniz. ltnz uzunluklara ve cismin yzey ekline gre alan hesabn yapnz. lm sonularnz snf arkadalarnzn bulduu sonularla karlatrnz.

16

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri 1.llecek alann tipini belirleyebildiniz mi? 2. lm tipine gre l aleti belirleyebildiniz mi? 3.Alan lm yapabildiniz mi? 4.lm deerlerine gre alan hesab yapabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

17

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplaynz. 1.

Yukarda verilen 30 cm eninde, 40 cm boyundaki dikdrtgenin iinden 10 cm yarapl daire eklinde bir ksm kesilerek karlmtr. Boyal yzeyin alann hesaplaynz. 2.

Yukarda lleri verilen geometrik ekilde boyal yzeyin alann bulunuz.

18

3.

Yukarda verilen 1m yarapl daire iinde lleri verilen yamuk ve genden oluan geometrik ekilde boyal yzeyin alann bulunuz. DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

19

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Herhangi bir cismin hacmini gerekli l aletlerini kullanarak lebilecek, temel geometrik ekillerin alanlarn hesaplayabileceksiniz. Bu lmleri dier hacim birimlerine dntrebilecek, bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde ve evrenizde ne tr cisimlerin hacimlerini lme ihtiyac duyduunuzu aratrnz. nternetten ve ktphanelerden hacim lme amacyla kullanlan yntem ve l aletlerini aratrnz.

3. HACM LM
3.1. Hacim Tanm
Bir cismin uzayda kaplad yere o cismin hacmi denir. Tm maddeler bir hacme sahiptir. rnein, bir su deposunun hacminden bahsedilirken o deponun iine alabilecei su miktar kastedilir.

3.2. Hacim Birimleri

MKS birim sistemine gre hacim birimi metrekp (m3) tr. Daha kk hacimleri ifade etmek iin santimetrekp, milimetrekp gibi ast katlar kullanlr. Birimlerin sonundaki kp ifadesi ile bir kenar metre, santimetre, milimetre vs. cinsinden bir uzunluk biriminin kpnn alnarak deerinin bulunmas kastedilmektedir. rnein, 1 metrekp denildiinde bir kenarnn uzunluu 1 m olan kp eklinde bir cismin hacmi veya buna eit bir hacim kastedilir. Bu hacmin iine su doldurulursa bu su 1000 kg (1 ton) dr. Ayn hacme sudan daha hafif zeytinya doldurulursa hacmi yine 1 m3 tr ancak arl 800 kgdr.

20

3.3. Hacim Birimlerinin Birbirine Dnm

Birim Metrekp Cinsinden Deeri Metrekp (m3) 1 m x 1 m x 1 m = 1m3 Desimetrekp (dm3) Litre 1 dm x 1dm x 1dm = () 0,1 m x 0,1 m x 0,1 m = 0,001 m3 Santimetrekp (cm3) 1 cm x 1 cm x 1 cm = 0,01 m x 0,01 m x 0,01 m = 0,000001 m3 3 Milimetrekp (mm ) 1 mm x 1mm x 1mm = 0,001 m x 0,001 m x 0,001 m = 0,000000001 m2
Tablo 3.1: Hacim birimlerinin birbirine dnm

Tablo 3.1de en ok kullanlan hacim birimleri gsterilmitir. Metrenin st kat uzunluk birimlerinden de dekametrekp, hektometrekp ve kilometrekp gibi hacim birimleri tretilebilse de bunlar pratikte ok kullanlan birimler deildir.

3.4. Hacim Hesaplar

Bir cismin hacmini hesaplamak iin cismin geometrik ekline bal olarak deiik hesaplama yntemleri kullanlr. Temel baz ekiller iin hacim hesaplama yntemleri aada verilmitir.

3.4.1. Prizmann Hacim Hesab

Prizma, kenarlar farkl uzunlukta olan ve ke alar 90o olan geometrik ekildir (ekil 3.1). Bu eklin hacmi, farkl kenar uzunluunun birbiri ile arplmasyla bulunur. Prizmann hacim forml H=abc

ekil 3.1: Prizma

21

RNEK: Kenar uzunluklar 50 cm, 80 cm ve 1 m uzunluunda olan prizma eklindeki sandn hacmi H = 60 80 100 = 480000 cm3 veya H = 0,6 0,8 1 = 0,48 m3 tr.

3.4.2. Silindirin Hacmi

Silindir, kesiti daire eklinde olan ve belirli bir ykseklie sahip boyutlu geometrik ekildir (ekil 3.2). Silindirin hacim forml H = r2 h

ekil 3.2: Silindir

RNEK: Yarap 5mm, uzunluu 10 cm olan silindir eklindeki tebeirin hacmi H = 3,14 0,52 10 = 7,85 cm3 tr.

22

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Herhangi bir cismin hacmini hesaplaynz. lem Basamaklar neriler

Atlye ve snfnzda bulunan dolap, Deiik geometrik ekiller bulmaya ekmece, kap, silgi gibi cisimlerin hacmini gayret ediniz. hesaplaynz. Uzunluk lm iin uygun bir l aleti seiniz.

erit metre veya cetvel kullanabilirsiniz.

ltnz uzunluklara ve cismin ekline lm sonularnz snf gre hacim hesabnz yapnz. arkadalarnzla karlatrnz.

23

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1.llecek hacmin tipini belirleyebildiniz mi? 2. lm tipine gre l aleti belirleyebildiniz mi? 3.Hacim lm yapabildiniz mi? 4.lm deerlerine gre hacim alan hesab yapabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

24

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplandrnz. 1. Kenar lleri 50 cm, 80 cm ve 1,2 m olan dikdrtgenler prizmasnn hacmini m3 cinsinden bulunuz. Yarap 25 cm olan bir krenin hacmini hesaplaynz. Taban yarap 10 cm ve uzunluu 1 m olan silindirin hacmini hesaplaynz. evresi 1 km olan kre eklinde bir asteroidin hacmini bulunuz (nceki konulardan yararlanarak nce asteroitin yarapn bulunuz). Her kenar 1m olan kp eklinde bir cismin iinden yarap 10 cm olan kre eklinde bir para karlmtr. Kalan cismin toplam hacmini hesaplaynz.

2. 3. 4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

25

RENME FAALYET4
AMA

RENME FAALYET4

Scaklk ve s hakknda temel fiziksel bilgilere sahip olacak, herhangi bir ortamn veya cismin scakln gerekli l aletlerini kullanarak lebilecek, bu lmleri dier scaklk birimlerine dntrebilecek, bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde ve evrenizde ne tr cisimlerin scaklklarn lme ihtiyac duyduunuzu aratrnz. nternetten ve ktphanelerden scaklk lmek amacyla kullanlan yntemleri ve l aletlerini aratrnz. Scakln cisimler zerinde ne gibi etkilere yol atn aratrp tartnz.

4. SICAKLIK LM
4.1. Scakln Tanm
Scaklk, bir maddeyi oluturan molekllerin hareketinden, titreiminden dolay sahip olduu fiziksel bir byklktr. Genellikle s ve scaklk birbiri ile kartrlan iki fiziksel byklktr. Is, bir enerji birimidir. Bir maddeyi oluturan molekllerin sahip olduu toplam hareket enerjisi (kinetik enerji) miktardr. Birimi kaloridir. Scaklk ise o maddeyi oluturan molekllerin hareket enerjilerinin ortalama deeridir. Maddeler, molekllerden oluur. Bir futbol takmnn tm oyuncularn madde olarak dnrsek oyuncular molekl olur. Takmn tmnn hareket enerjisi toplamna s; bir futbolcunun hareket enerjisinin ortalama deerine scaklk diyebiliriz.

4.2. Scaklk Birimleri

ou lkede scaklk birimi olarak santigrat (Co) kullanlr. Bu derece sisteminde suyun donma scakl 0, kaynama scakl 100 alnarak leklendirme yaplmtr . Amerika gibi baz lkelerde fahrenhayt (F) denilen baka bir lek kullanlr. Bu lee gre de suyun donma scakl 32, kaynama scakl ise 212 olarak alnmtr. Daha ok bilimsel hesaplamalarda kullanlan kelvin (K) denilen bir scaklk lei daha vardr. Bu lekte ise mutlak scaklk 0 derece olarak kabul edilir. Mutlak scaklk: Bir cismin scaklnn olabilecek en dk deeri mutlak scaklk olarak isimlendirilir. Scakl cismi oluturan molekllerin ortalama hareket hz olarak tanmlamtk. Bu hz dtke scaklk deeri de der. Eer cismi oluturan molekller

26

tamamen hareketsiz hle gelirse mmkn olan en dk scakla inilmi demektir. Bu deer, scaklk iin alt snr deeridir ve bundan daha dk bir scaklk deeri olamaz. Bu da tm cisimler iin sabit bir deer olup santigrat leine gre -273 C deerindedir (ekil 4.1).

ekil 4.1: Deiik birimlerde termometre eitleri

4.3. Scaklk Birimlerinin Birbirine Dnm

Yukarda anlatlan temel scaklk lekleri birbirine basit bir ekilde aadaki bantlar yardmyla dntrlebilir.

RNEK: 80 Cnin fahrenhayt ve kelvin cinsinden karlklarn hesaplaynz. F = C (180 / 100) 32 = 80 1,8 32 = 112 F K = C (100 / 100) 273 = 80 273 = -193 K

27

4.4. Termometre eitleri

Isnnca genlemeleri scaklkla orantl olan kat, sv, gaz maddelerden eitli termometreler yaplmtr. ok yaygn olarak kullanlanlar, svl ve metal termometrelerdir. Svl termometreler: Svl termometrelerde genlemeleri byyen ve scaklkla orantl olan svlar kullanlr. Termometre, ince cam boru iindeki sv cva ise cval termometre, alkol ise alkoll termometre adn alr (Resim 4.1).

Resim 4.1: Svl termometre

Metal termometreler: Yine benzer ekilde boyca uzama prensibine gre alan metal termometreler vardr. Metal bir yay ucuna sabitlenmi gster ge, scakln artp azaldn yayn boyunun uzayp ksalmasyla gsterir (Resim 4.2).

Resim 4.2: Metal termometre

Yukarda bahsedilen termometreler ile genellikle ok yksek ve ok dk deerde olmayan ortam scaklklar llr. Endstriyel frnlarn veya ulalmas ok zor yerlerin scaklnn lmnde daha farkl prensiplerle alan l aletleri kullanlr. leriki snflarda ilgili derslerde bu aletler de tantlacaktr.

28

4.5.Termometrelerin Kullanm
Svl termometrelerin kullanm: Svl termometreler kullanldklar yerlere gre eitli isimler alr. Duvar termometresi: Laboratuvar termometresi ve hasta termometresi gibi. Hasta termometresi: Cval bir termometredir. Vcut scakln lmede kullanlr. 35 santigrat derece ile 42 santigrat derece arasndaki scaklklar 1/10 hassaslkta ler. Cval termometrelerde civann donma scakl olan-39 santigrat derece minimum lme scakldr. ok souk k gnlerinde bu termometreler kullanlmaz. Bunun yerine donma scakl daha dk olan alkoll termometreler kullanlr. nk alkol, yaklak olarak 115 santigrat derecede donar. Bu termometreleri kutuplarda kullanmak mmkndr. Metal termometrenin kullanm: Cval ve alkoll termometreler ile llemeyen scaklk derecelerini lmek iin metal termometreler kullanlr. Metal termometreler ile 1600 santigrat dereceye kadar olan yksek scaklklar llebilir. Fabrika ve frnlar kullanld yerlerdir.

29

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Herhangi bir ortamn veya cismin scakln gerekli l aletlerini kullanarak lnz.

lem Basamaklar

neriler

Uygun bir termometre ile atlyenizin Cam, kap ve kalorifer gibi scaklklarn deiik yerlerinde scaklk lm yaparak farkl olduu yerleri seiniz. fark gzleyiniz. Atlyenizin krokisi zerinde lm yaptnz noktalardaki scaklk deerlerini Scak ve souk blgeleri renklendiriniz. yaznz. Metal bir tel alp oda scaklnda uzunluunu lnz. Teli starak uzunluundaki deiimi lnz. Farkl metalleri (bakr, demir, alminyum gibi) oda scaklnda ayn boyda keserek scaklkla boylarndaki deime farkn gzleyiniz.

30

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1.stenen scaklk birimine gre l aleti belirleyebildiniz mi? 2. lm tipine gre l aleti belirleyebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

31

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplandrnz. 1. 2. 50 Co scakln fahrenhayt ve kelvin cinsinden karlklarn hesaplaynz. 100 F scakln santigrat ve kelvin cinsinden karlklarn hesaplaynz.

3.

300 K scakln santigrat ve fahrenhayt cinsinden karlklarn hesaplaynz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

32

RENME FAALYET5
AMA

RENME FAALYET5

Herhangi bir kesiti ve ap ilgili l aletlerini kullanarak lebilecek, hesaplayabilecek, bu lmleri dier kesit, ap birimlerine dntrebilecek, bu birimleri ast ve st katlarna evirebileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde ve evrenizde ne tr cisimlerin apn lme ihtiyac duyduunuzu aratrnz. nternetten ve ktphanelerden kesit lme amacyla kullanlan yntemleri ve l aletlerini aratrnz.

5. KEST VE AP LM
5.1. Kesitin Tanm
Kesit, herhangi bir cismin kesilen yzeyin alannn lsdr. Yani kesit bir alan deeridir. Elektrik-elektronik teknolojisinde genelde iletken kablolarn kesitini bilmek gerekir (ekil 5.1).

5.2. apn Tanm

ap ise dairesel bir eklin merkezinden geen dorunun daireyi kestii noktalar arasndaki uzunluudur (ekil 5.1).

ekil 5.1: Silindire ait kesit ve ap

33

5.3. apn Hesaplanmas

ap llecek cisim, mikrometrenin hareketli ve sabit enesi arasna tutturulur. Analog veya dijital gstergede grnen deer, o cismin yarapdr. Dairesel bir kesite ait yzey alannn ls, dairesel kesitin yarap llerek hesaplanr. Buna gre kesit S = r2 formlyle bulunur. Kesit, alan ls olduuna gre birimi de yarap uzunluunun birimine bal olarak 2 m , cm2 veya mm2 olabilir. Biz genellikle iletken tellerin kesitleriyle ilgilendiimiz iin iletken ap mm, kesiti de mm2 cinsinden sylenir.

5.4. Kesit ve ap l Aletleri

Kesit hesaplamak iin yarapn, dolaysyla apn bilinmesi gerekir. Herhangi bir dairesel kesitli cismin ap genel olarak kumpas ve mikrometre denilen aletlerle llr.

5.4.1. Kumpas
Sabit bir cetvel ve ene zerinde hareket eden bir baka eneden olumu derinlik ve ap lme aletidir (ekil 5.2).

ekil 5.2: Analog kumpas blmleri

34

5.4.2. Mikrometre
Mikrometre, kumpasa gre ok daha hassas seviyede ap lm gerekletirebilen bir l aletidir (Resim 5.1).

Resim 5.1: Analog mikrometre

Bunun yan sra gnmzde dijital gstergeli mikrometreler de retilmektedir (Resim 5.2).

Resim 5.2: Dijital mikrometre

35

5.5. Kumpas Kullanm

ap llmek istenen cisim, sabit ve hareketli eneler arasna yerletirilerek cetvel zerindeki deer okunur (Resim 5.3).

Resim 5.3: Analog kumpas

Kumpasn cetvel ksmyla milimetre hassasiyetinde lme yapldktan sonra verniyer lei kullanlarak milimetrenin 1/50si, 1/20si ve 1/10u hassasiyetinde lm sonucu alnabilir. Bu ekilde hassas bir lm yapmak iin aadaki yntem izlenir. nce verniyer zerindeki sfr izgisinin cetvel zerindeki karl milimetre cinsinden okunur. Daha hassas ekilde ksurat ksmn bulmak iin verniyer zerindeki lek izgilerinden hangisi cetvel zerindeki izgilerle tam olarak akksa o deer daha nce llen deere ksurat olarak eklenir (ekil 5.3).

ekil 5.3: Analog kumpasta okuma yapmak

rnein, ekil 5.3te gsterilen kumpasta verniyerin 0 izgisi 24 mm deerini biraz gemi ama 25 mm deerinden kk. Verniyer zerindeki izgilerden 4. izgi cetvel zerindeki izgi ile tam olarak ayn hizada. O zaman bu kumpasta okunan deer 24 mm + 0,4 mm olmak zere 24,4 mmdir.

36

Bu tr analog kumpaslarn yan sra gnmzde dijital gstergeli elektronik kumpaslar da gelitirilmitir. Dijital gsterge, llen deeri direkt olarak gstermektedir. Hesap yapmaya gerek yoktur (Resim 5.4).

Resim 5.4: Dijital mikrometre ile lme

Kumpas kullanarak ap lm yaplrken dikkat edilmesi gereken husus , llecek cismi kumpasn eneleri arasnda ok fazla sktrmamaktr. Aksi hlde hem cisim o blgede ezilerek deforme olur hem de hatal bir lme yaplr.

5.6. Mikrometre Kullanm

Mikrometreyle llecek para l milleri arasna yerletirilir, mikrometrenin vidal sap evrilerek l milleri arasnda sktrlmaya balanr. Skma ilemi boluk kalmayacak ekilde tamamlandnda vidal sap otomatik olarak boa dnerek sktrma ilemini durdurur. Bylece lm yaplacak parann deforme olacak ekilde sktrlmas nlenir. llen deerin okunmas iin mikrometre zerinde ekil 5.4te grlecei zere iki adet lek bulunur. Yatay eksende okunan deer, kumpastaki cetvel ksm gibi milimetre cinsinden llen deeri verir. Vida zerinde dnen ksmda bulunan lek ise milimetre cinsinden llen deerin ksurat ksmn hassas bir ekilde okumamz salar. Yatay lekte her bir entik, 0,5 mm uzunluu gsterir. Burada mikrometrenin hassasiyetine bal olarak 0,5 mm, 50 veya 100 paraya blnmtr. Milimetrenin yzde biri veya binde biri hassasiyetinde lm yapar. Vidann 1 tam tur dnmesi, sktrma milinin 0,5 mm ilerlemesine yol aar. Vidann bir dnnn 50 paraya blnmesi 0,5 / 50 = 0,01 mmlik bir okuma hassasiyeti salar (ekil 5.4).

37

ekil 5.4: Analog mikrometrede okuma yapmak

rnein, ekil 5.1deki analog mikrometrede dndrme vidas cetvel zerinde 9 mm izgisini gemi ancak 9,5 mmden kk bir deerde. Dndrme vidasnn gsterdii deer ise 0,41 mm. Buna gre mikrometre 9,41 mm deerini gstermektedir.

Resim 5.5: Dijital mikrometre ile deiik paralarn ap lm

38

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Herhangi bir kesiti ve ap ilgili l aletlerini kullanarak lnz. lem Basamaklar Atlyenizde bulunan iletken ve deiik paralarn aplarn kumpas ve mikrometre ile lnz. Ayn para iin kumpas ve mikrometre ile lm yaparak kaydediniz. Mikrometre ve kumpasla ltnz deerlerin sonularn karlatrarak hata payn bulunuz. neriler Deiik apta paralar bulmaya gayret ediniz. Konu anlatmnda gsterildii ekilde lmlerinizi yapnz. lm sonularnz snf arkadalarnzn sonularyla karlatrnz.

39

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aada verilen kumpas ve mikrometrelerin lt deerleri okuyunuz. 1.

2.

40

3.

4.

41

5.

42

6.

7.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

43

RENME FAALYET6
AMA

RENME FAALYET6

Herhangi bir makinenin, hzn ve devir saysn ilgili l aletlerini kullanarak lebileceksiniz. Bu amala kullanlan l aletlerini tanyarak deiik yerlerde uygun l aleti seimi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde ne tr cisimlerin hz ve devir saysn lme ihtiyac duyduunuzu aratrnz. Fizik kitaplarndan ve internetten hzn tanmn ve fiziksel anlamn aratrnz nternetten ve ktphanelerden hz ve devir says lme amacyla kullanlan yntemleri ve l aletlerini aratrnz.

6. HIZ VE DEVR LM
6.1. Hzn Tanm
Hz, bir cismin konumunun zamanla deiim miktarnn bykldr. Baka bir tanmla bir hareketlinin belirli bir zamanda (birim zaman) ald yola (yer deitirme miktar) o hareketlinin hz denir. rnein, bir araba 1 saatte 60 km yol almsa o aracn hz saatte 60 kilometredir. Bir merminin saniyede ald yol 800 m ise hz saniyede 800 mdir. Bunu u ekilde forml olarak yazabiliriz.

44

6.2. Hz Birimleri
Yol metre, kilometre gibi uzunluk birimleri; zaman ise saniye, dakika, saat gibi zaman birimleri olabilir. Dolaysyla hz birimi de formlde yazlan yol ve zamann birimine uygun olarak genellikle kilometre/saat (km/h) veya metre/saniye (m/sn.) dir. Bunlar dnda daha nce uzunluk lmnde bahsedildii gibi baz lkelerde metrik sistem yerine feet, in, mil gibi birimlerin kullanlmas sonucu buralarda hz iin yine mil/h, feet/s, in/s gibi birimler kullanlmaktadr.

6.3. Hz Birimlerinin Birbirine Dnm

Hz deerini bulmak iin hem alnan yol hem de bu yolun ne kadar zamanda alndnn llmesi gerekir. Bu deerin km/h veya m/sn. gibi anlalr bir birime evrilmesi gerekir. Bu da bize hareketlinin o yolu alrken sahip olduu ortalama hz verir. RNEK: Bir koucu 50 mlik mesafeyi 8 saniyede kotuuna gre bu koucunun hzn bulunuz. ZM: Verilen deerler hz formlnde yerine yazlrsa

olarak hz bulunmu olur. Ancak bu hz deeri bizim iin ok ak olmayabilir. Bu deerin saatte ka kilometre hza karlk geldiini ifade etmek burada daha ak ve anlalr olabilir. Bu evrimi yapmak iin alnan yol, kilometre cinsinden; sre ise saat cinsinden olmaldr ya da aadaki gibi basit bir orant kurulabilir. Koucu 1 saniyede 6,25 metre yol alyorsa saatte ne kadar yol alr? Bir saat 3600 saniye olduuna gre bu koucu 1 saatte 3600 6,25 = 22500 metre yol alr. 1 kilometre 1000 metre olduundan koucu 22500 / 1000 = 22,5 km yol alm olur. Yani koucunun hz 22,5 km/hdir. RNEK: Hz 90 km/h olan bir ara 800 mlik yolu ne kadar srede alr? ZM: Bu soruyu basit bir doru orant kurarak zebiliriz. 1 saatte t saatte 90 km yol alyorsa 800 m yol alr

45

Ancak alnan yol, metre cinsinden; ara hz ise kilometre/saat cinsinden verilmitir. Bu iki birimin ayn olmas gerekir. 800 metreyi 0,8 kilometre olarak eviririz. Sre saat cinsinden hesaplanabilir ancak hz saatte 90 km olan bir ara iin 0,8 km ok ksa bir mesafedir ve bu yolu birka saniyede alacaktr. Sreyi de saniyeye evirerek orantmz yeniden yazarsak

olarak sreyi hesaplam oluruz.

6.4. Hz l Aletleri
Hz llecek hareketlinin cinsine bal olarak deiik yntem ve lm cihazlar kullanlr. rnein, bir arabann hzn len sistem ile bir uak veya geminin hzn len sistem ok farkldr. Rzgr hzn len cihaza anemometre denirken elektrik motorunun hzn len cihaza turmetre veya takometre denir. leri snflarda daha detayl gsterilecek bu konulara girmeden devir saysna bal olarak hz lmnden bahsedeceiz.

6.5. Devir
Devir, dnen bir cismin birim zamanda yapt tam dn (tur) saysdr. Devrinin llmesi istenilen cisim de elektrik-elektronik teknolojisinde genellikle bir motor mili veya bir aracn tekerleidir. Burada yine birim zaman sz konusu olduu iin

eklinde formle edilebilir.

6.6. Devir Birimleri

Bir elektrik motorunun devri iin birim zaman dakikadr. Bir motorun devir saysn aklamak iin birim devir/dakika olur. rnein, bir dakikada 800 dn yapan bir motor mili iin 800 devir/dakika ifadesi kullanlabilir. Baz l aletlerinde veya motor etiketlerinde dakikadaki dn says RPM harfleriyle de ifade edilmektedir. Bu da ngilizce dakikadaki dn says ifadesinin ba harfleridir.

46

6.7. Devir Birimlerinin Birbirine Dnm

Devir birimlerini birbirine dntrmek iin yine hz birimlerinde olduu gibi zamana gre dnm ilemi yaplmaldr. RNEK: Dakikadaki devir says 900 olan bir elektrik motorunun saniyedeki devir saysn bulalm. ZM: 1 dakikada 1500 devir yaptna gre ve bir saniyede ka devir yapt istendii iin 900 1 dakikann saniye deerine blmemiz gerekir. 1 dakika = 60 saniyedir. 1500 / 60 = 25 devir olur.

6.8. Devir l Aletleri

6.8.1.Takometre
En ok kullanlan devir lme arac takometre (turmetre) dir. Takometrenin de yapsna, kullanm yerine ve hassasiyetine gre birok modeli mevcuttur. Bir takometre, devri llecek motorun miline dedirilerek motorla ayn hzda dnen hareketli bir para ve bu hareketi dakikadaki tur saysna eviren bir sistemden oluur. Jeneratrl ve dijital modelleri vardr (Resim 6.1). Jeneratr, dn hzyla doru orantl olarak gerilim reten bir makinedir. Buna gre jeneratr kndaki gerilim deeri okunarak devir says bulunur. Dijital modellerde ise takometrenin milinin motor miline dedirilerek beraber dnmesiyle birlikte her bir turda elektronik bir devreye bir sinyal yollanr. Bu sinyaller elektronik devre tarafndan saylarak devir says bulunur.

Resim 6.1: Analog ve dijital takometreler ve eitli balant ular

47

6.8.2. Stroboskop
Hzla dnen bir tekerlee baktmzda bazen tekerin duruyor veya geriye doru dnyor gibi grndn hissederiz. Bu bir gz yanlgsdr. Buna stroboskopik etki denir. Bu etki kullanlarak dnen cisimlerin devir saylar llebilir (Resim 6.2). Stroboskop, ayarlanabilir frekansta yanp snen bir lambadan oluan devir l aletidir. Yanp snen devir says llecek motorun miline tutularak frekans mil duruyor gzkene kadar ayarlanr. Frekans ayarlandka n yanp snme hz deiecek ve bir noktada motor mili sanki dnmyormu gibi grnecektir. te bu anda stroboskopin frekans motor devrine eitlenmi demektir. Stroboskop zerindeki frekans gstergesinden o anki deer okunarak motor devir says llm olur. Stroboskobun bize salad yarar, takometrede olduu gibi motor miline fiziksel bir temas olmasna ihtiya duymamasdr. Baz yerlerde devri llecek sisteme dokunamayabiliriz. Veya takometreyle dokunduumuzda dn hzn etkilemi oluruz ve lmmz yanl kar. Stroboskop kullanmyla bu tr sakncalar giderilmi olur.

Resim 6.2: Stroboskop

48

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Herhangi bir makinenin veya motorun hz ve devrini ilgili aletleri kullanarak lnz . lem Basamaklar neriler Deiik devir saylarnda asenkron veya doru akm motoru kullanabilirsiniz. Devri llecek motoru almaya hazr Doru akm motoru devir says hle getiriniz. kolaylkla ayarlanabildiinden daha uygundur. Motor devrini kademe kademe artrarak her bir devir iin takometre ve stroboskopla lm yapnz. Her bir kademede yaptnz lmleri not alarak takometre ve stroboskop arasnda fark olup olmadn gzlemleyiniz. Doru akm motoru kullanyorsanz devir saysn 200er kademe artrarak 10 lm noktas belirleyiniz. lm sonularnz snf arkadalarnzn sonularyla karlatrnz.

49

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplaynz. 1. Ses hz normal artlarda 340 m/saniyedir. Buna gre sesin 2 kat hzla uan bir sava uann ka km/h hzla utuunu hesaplaynz. Usain Bolt 2008 Pekin olimpiyatlarnda 100 metreyi 9,69 saniyede, 200 metreyi ise 19,30 saniyede koarak iki dalda olimpiyat rekoru krmtr. Buna gre her iki mesafe iin de atletin ortalama hzn km/h cinsinden bulunuz. Yar sresince ortalama hz 240 km/h olan bir F1 aracnn 5378 m uzunluundaki stanbul Park yar pistinde 50 turluk bir yar ne kadar srede tamamlayacan hesaplaynz. Takometre ve stroboskopin kullanm asndan farklarn anlatnz.

2.

3.

4.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

50

RENME FAALYET7
AMA

RENME FAALYET7

In etkilerini ve yaylmasn renerek herhangi bir ortamdaki k seviyesini ilgili l aletlerini kullanarak lebileceksiniz.

ARATIRMA
In mahiyeti ve etkileri hakknda fizik ders kitaplarndan ve internetten aratrma yapnz. Ik iddetinin lmne ne gibi yerlerde ihtiya duyulduunu aratrnz.

7. IIK DDET LM
7.1. In Tanm
Ik, dorusal dalgalar hlinde yaylan elektromanyetik dalgalara verilen addr.

In ve tm dier elektromanyetik dalgalarn temel olarak zellii vardr:

Frekans: Dalga boyu ile ters orantldr, insan gz bu zellii renk olarak alglar. iddet: Genlik olarak da geer, insan gz tarafndan parlaklk olarak alglanr. Polarite: Titreim asdr, normal artlarda insan gz tarafndan alglanmaz.

Ik, bir dalga formunda olduundan belli bir frekans deerine sahiptir. Sahip olduu frekansa gre n rengi deiir. nsan gz krmz ve mor arasnda renkleri grebilecek yetenektedir. Eer n frekans daha da artarsa grme snrmzn dna kar ve mortesi k adn alr. Tam tersine frekans azalarak krmzdan daha dk frekansa inerse kzltesi k adn alr. rnein, televizyon kumandas alrken kzltesi k yayar. Bunu plak gzle gremeyiz ancak bir cep telefonu kameras ile bakacak olursak gzn gremedii frekanstaki grebiliriz.

7.2. Ik Seviye Birimi

Ik iddeti ve aydnlanma ile ilgili bilinmesi gereken 3 tane byklk vardr. Bunlar srasyla aada verilmitir.

7.2.1. Lmen
Ik yayan bir kaynan birim zamanda yayd k miktar birimine lmen (lm) ad verilir. Ik ak iddetidir.

51

7.2.2. Candela
Belli bir lmen deerine sahip k yayan bir kaynan deiik dorultulara yaylr. rnein; bir mumdan kan k, odann her yanna 360o dalr. Veya bir el fenerinden kan k belli bir a geniliinde nn aydnlatr. Bu yaylan n belirli bir yne doru olan ma iddetinin birimine candela (cd) ad verilir. Ik iddetidir.

7.2.3. Lux
Belirli bir yzey zerine den toplam k miktardr. Yani bir yzeyin ne kadar aydnlk olduunun lsdr. Kaynan gc lmen, aydnlanacak yzey alan metrekare olduuna gre birimi lmen / metrekaredir. Bu birim ksaca lux olarak da isimlendirilir.

7.3.Ik Seviye Birimlerinin Birbirine Dnm

Birim yzeye den k aks Ex1 ise; A birim yzeye den k aks ExA olur. Aydnlanma iddeti; E

olur.

Dikkat: I iddetindeki bir kaynaktan birim yzeye dik gelen k iddeti I ise yzeyle as yaparak gelen nlarn yzeye dik bileeni Ix cos olur. Bu durumda aydnlanma iddeti: E

Ix cos olarak hesaplanr. r2

RNEK: Ik iddeti 2000 cd olan bir kaynan 1 metre uzaklktaki bir yzeye dik olarak k gnderildiinde yzeydeki aydnlanma iddeti ka lxtr? ( cos00 = 1 ) ZM:

Ix cos r2 2000 x1 E 12

E = 2000 lx olarak bulunur.

7.4. Ik Seviye l Aletleri

Bir ortamda salkl bir aydnlatma olup olmadnn tespiti gibi alanlarda ortamn k seviyesinin llmesi gerekir. Ik seviyesini len bu tr aletlere luxmetre denir.

7.5. Ik Seviye l Aletlerinin Kullanm

Luxmetre, bir adet k detektr ve bu detektrden k iddetine bal olarak gelen sinyali deerlendirip gsteren gvde ksmndan oluur. Bu detektr, genel olarak bir gne pilidir. zerine den k iddetiyle orantl olarak gerilim reten bu elemann ucundaki gerilim deeri bize k iddetini verir. Bir ortamn k iddeti llecei zaman ortamda

52

n eit olarak dalm olmasna dikkat edilir, luxmetrenin (Resim 7.1) detektr a dik olacak ekilde tutularak lm yaplr. Oda ok geni veya k eit dalmamsa deiik noktalardan llerek deerlendirme yaplmaldr.

Resim 7.1: Luxmetre

53

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Herhangi bir ortamdaki k seviyesini ilgili l aletlerini kullanarak lnz. lem Basamaklar Atlyenizin deiik yerlerinde k iddeti lm yaparak fark gzleyiniz. Atlyenizin krokisi zerinde lm yaptnz noktalardaki k iddeti deerlerini yaznz. neriler Cam kenar, kap ve kelerde lm yapnz. Aydnlk iddetine gre renklendiriniz.

54

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplaynz. 1. 2. 3. 4. In dalga m yoksa parack m olduuna ait yaplan deneyleri syleyiniz. Lmenin tanmn yapnz. Candelann tanmn yapnz. Lxn tanmn yapnz.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

55

RENME FAALYET8
AMA

RENME FAALYET8

Sesin etkilerini ve yaylmasn renecek, herhangi bir ortamdaki ses seviyesini ilgili l aletlerini kullanarak lebileceksiniz.

ARATIRMA
Sesin zellikleri hakknda fizik ders kitaplarndan ve internetten aratrma yapnz. Ses iddetinin lmne ne gibi yerlerde ihtiya duyulduunu aratrnz.

8. SES DDET LM
8.1. Sesin Tanm
Maddesel bir ortamda (kat, sv veya gaz) meydana gelen titreimler ses olarak isimlendirilir. Ikta olduu gibi ses de oluan bu titreimlerin frekansna gre deiir. Bu deiik frekanstaki sesler mzikte farkl notalar olarak isimlendirilir. nsan kula, kulak zar vastasyla bu ses titreimlerini hisseder ve beyinde duyma olay gerekleir. Ikta belirli frekans aralndaki renkleri grebildiimiz gibi ses dalgalarn da belirli bir frekansa kadar duyabiliriz. Bunun daha stnde frekanslar duyamayz. Ses, yaylmak iin mutlaka maddesel bir ortama ihtiya duyar. Yani bolukta ses yaylmaz. rnein, ay yzeyinde atmosfer olmadndan atom bombas patlamas bile olsa hibir ses duyulmaz. Ses, iinde bulunduu ortamn younluuna gre deiik hzlarda yaylr.

8.2. Ses Seviye Birimi

Ses, atmosferde yaylrken yaylma dorultusunda basn farkllklar oluturur. Ses iddeti bu basn farknn bykldr. Ses iddeti birimi bel olarak ifade edilir. Bu byk bir birim olduu iin 10 kat dk olan desibel (db) kullanlr.

56

8.3. Ses Seviye Birimlerinin Birbirine Dnm

Desibel logaritmik bir byklktr ve iki g arasndaki oran ifade eder. Ancak ileriki snflarda greceiniz matematiksel ayrntlara imdilik girmeden desibel hakknda bilmeniz gereken insan kula iin 0 30 db aras ksk sesler, 30 60 db aras grltl sesler, 85 db den fazlas ise kulakta fiziksel hasarlar brakabilecek ses iddetidir. rnein, normal konuma iddeti 40 - 50 db civardr. Demir testeresi, kk makineler 60 - 80 db civarnda ses karr. Asfaltlar delen haval kompresrler ise 90 db deerindedir. Bu iddette sese uzun sre korumasz maruz kalmak kalc fiziksel hasarlara neden olabilir. rnek: Bir demir testeresinin kard ses iddeti 70 desibel (db) dir. Bu testerenin ses iddeti ka beldir? Bel=db/10=70/10=7 bel

8.4. Ses Seviyesi l Aletleri

Ses seviyesini len aletlere desibelmetre denir. Desibelmetre, ses iddetini alglamak iin bir mikrofon ve bu mikrofondan gelen sinyalleri deerlendirecek gvde ksmndan oluur. Mikrofondan gelen ses iddetiyle orantl elektrik sinyalini desibel cinsine dntrerek ekranna verir (Resim 8.1).

Resim 8.1: Desibelmetre

57

8.5. Ses Seviye l Aletinin Kullanm

Ses seviyesinin llme nedeni, insan kulan rahatsz edici istenmeyen ses dalgalarn lmek ve tedbir almak iindir. Bu rahatsz edici ses dalgalarna grlt denir. Ses seviye l cihaz grltnn llecei mekna getirilerek ileme balanr. Snr deerleri gz nne alnarak meknn deiik yerlerinde llen deerler kaydedilir. Maruziyet snr deeri 87 desibeldir. En yksek maruziyet etkin deeri 85 desibeldir. En dk maruziyet deeri 80 desibeldir. Bu snrlara uyup uymad kontrol edilir. TSEnin 2607 numaral belgesinde grlt seviyeleri standart lleri belirtilmitir.

58

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Herhangi bir ortamdaki ses seviyesini ilgili l aletlerini kullanarak lnz. lem Basamaklar Atlyenizde sabit iddette ses retiniz. neriler Ses iddeti deimeyen bir mzik alar ve ark aabilirsiniz. Cam kenar, kap ve kelerde lm yapnz.

Atlyenizin deiik yerlerinde ses iddeti lm yaparak fark gzlemleyiniz. Atlyenizin krokisi zerinde lm yaptnz noktalardaki ses iddeti deerlerini yaznz.

Ses iddetine gre krokiyi renklendiriniz.

59

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular cevaplayz. 1. 2. 3. Sesin tanmn yapnz. Sesin yaylma hznn nelere bal olduunu yaznz. Desibelin tanmn yapnz.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

60

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Metrenin 10da birine denir. 75 milimetre . santimetredir. n, . birimidir. 1,2 kilogram .. gramdr. 300 kental .. tondur. Kenarlar 2 m ve 3 m uzunluundaki bir hal . m2 dir. Yarap 10 cm olan bir emberin alan cm2 dir. Bir genin alannn ls ... formlyle bulunur. Metrekp . birimidir. Kenar lleri 3 m, 4 m ve ykseklii 2,5 m olan bir odann hacmi m3 tr. ap 30 cm olan bir basketbol topunun hacmi .. cm3 tr. Fahrenhayt ..birimidir. Kalori...birimidir. Kumpas ile ve..llebilir. Mikrometre ile llr. Birim zamanda alnan yola . denir. Dakikadaki dn saysna . denir. Devir len cihazlar ve . dur. Bir k kaynann ma gcne .. denir. Bir yzeydeki aydnlk lsne denir. Ses iddeti birimi . dir.

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.

61

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 2000 metre 3 dm 9,824 in 177,8 cm erit metre Lazerli mesafe ler Tekerlek metre

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 886 cm2 300 cm2 17750 cm2

RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. 0,48 m3 65416,6 cm3 31400 cm3 0,0169 km3 0,00418 m3

62

RENME FAALYET 4N CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 122 F, 323 K 37,7 C, 310,7 K 27 C, 80,6 F

RENME FAALYET 5N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 59,9 mm 20,65 mm 15,9 mm 16,45 mm 8,9 mm 28,76 mm 32,4 mm 27,43 mm 31,26 mm

RENME FAALYET 6NIN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 2248 km/h 37,3 km/h 1,12 saat Takometre devri llecek mile temas etmelidir. Stroboskopla temassz bir lm yaplabilir.

63

RENME FAALYET 7NN CEVAP ANAHTARI

1 Young giriim deneyleri n dalga yapsnda olduunu, fotoelektrik etki ise tanecikli yapda olduunu gsterir. Ik yayan bir kaynan birim zamanda yayd k miktar lmendir. Yaylan n belirli bir yne doru ma iddeti candeladr. Bir yzeye den toplam k miktardr.

2 3 4

RENME FAALYET 8N CEVAP ANAHTARI

1 2 Maddesel bir ortamda meydana gelen titreimler ses olarak isimlendirilir. Sesin yaylma hz tamamen ortamn yapsna baldr. Sesin frekansna veya iddetine bal deildir. Sesin atmosferde yaylrken iddetine bal olarak meydana getirdii basn farkllklarnn lsdr.

64

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Desimetre 7,5 Uzunluk 1200 30 6 314 cm2 (Taban Ykseklik) / 2 Hacim 30 14130 cm3 Scaklk Enerji ap ve derinlik ap Hz Devir Takometre, stroboskop Lmen Lx Desibel

65

KAYNAKA KAYNAKA
ALACACI Mahmut, Elektrik lme Teknii ve Laboratuar, skenderun, 2004 BLANFORD R. E, K. S. THORNE, Applications of Classical Physics, California Institute of Technology, 2003. BRUNEAU M, Fundamentals of Acoustics, ISTE, London, 2006. HADEMENOS G. J, Applied Physics, McGraw-Hill, New York, 2003. PARR E. A, Endstriyel Kontrol El Kitab, MEB yaynlar, stanbul, 1997 SERWAY R. A, Physics for Scientists and Engineers, Thomson, New York, 2004.

66