Soğutma Ve İklimlendirme

T.C.
MLL ETM BAKANLII
DENZCLK
SOUTMA KLMLENDRME
Ankara,2013
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. HAVALANDIRMA VE KLMLENDRME SSTEMLER ............................................. 3 1.1. Havalandrma Sistemleri ............................................................................................... 4 1.1.1. Doal Havalandrma .............................................................................................. 5 1.1.2. Doal-Mekanik Havalandrma .............................................................................. 5 1.1.3. Mekanik Havalandrma ......................................................................................... 6 1.2. Istma Sistemleri ........................................................................................................... 7 1.2.1. Buhar ile Istma ..................................................................................................... 7 1.2.2. Scak Su ile Istma ................................................................................................. 7 1.2.3. Scak Hava ile Istma ............................................................................................. 8 1.2.4. Elektrikle Istma .................................................................................................... 8 1.3. Fan ve Fan eitleri ...................................................................................................... 8 1.3.1. Aksiyal (Eksenel) Tip Fanlar ................................................................................. 9 1.3.2. Radyal Tip Fanlar ................................................................................................ 10 1.3.3. Fan Kontrol ........................................................................................................ 11 1.3.4. Fan Bakm .......................................................................................................... 11 1.4. Menfezler .................................................................................................................... 12 1.4.1. Datc Menfezler ............................................................................................... 12 1.4.2. Toplayc Menfezler............................................................................................. 12 1.4.3. Transfer Menfezleri ............................................................................................. 12 1.4.4. Lineer Menfezler ................................................................................................. 13 1.5. Difzrler (Anemostat) ............................................................................................... 13 1.5.1. Alminyum Kare Tavan Difzrleri ................................................................... 13 1.5.2. Yuvarlak Tavan Difzrleri ................................................................................. 14 1.5.3. Gemi Difzrleri.................................................................................................. 14 1.5.4. Lineer Difzrler ................................................................................................. 14 1.6. Damper ........................................................................................................................ 14 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 20 2. SOUTMA SSTEMLER ................................................................................................ 20 2.1.Birinci Snf Soutucu Akkanlar ............................................................................... 22 2.1.1. Soutucu Akkanlarda Kaak Kontrol Metotlar ............................................... 26 2.1.2. Soutucu Akkanlarn evreye Etkileri ............................................................. 27 2.2. Soutma Cihaz ve Ekipmanlar................................................................................... 27 2.2.1. Buzluk Kompresrleri ......................................................................................... 29 2.2.2. Buzluk Kondenserleri .......................................................................................... 34 2.2.3. Evaporatr (Buharlatrc-Soutucu) .................................................................. 36 2.2.4. Genleme Cihazlar.............................................................................................. 39 2.2.5. Soutma Sistem Aksesuarlar .............................................................................. 42 2.3. Soutucu Akkan Hatlar ........................................................................................... 47 2.3.1. Basma Hattnn Grevleri .................................................................................... 47 2.3.2. Sv Hattnn Grevleri ........................................................................................ 48
2.3.3. Emme Hattnn Grevleri .................................................................................... 48 2.4. Soutma Sisteminin eitli Yerlerinde Soutucu Gazn Durumu .............................. 49 2.4.1. Buhar ................................................................................................................... 49 2.4.2. Sv ....................................................................................................................... 49 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 50 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 53 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 55 3. SOUTUCU GAZIN DOLDURULMASI ........................................................................ 55 3.1. Bir Soutma Sistemini Basnlandrmak in Gerekli Emniyet Kurallar .................. 55 3.2. Bir Soutma Sisteminde Kaak Olup Olmadn Belirlemek in Gerekli Kontrol Basamaklar........................................................................................................................ 55 3.3. Ykleme leminin Yapl ........................................................................................ 56 3.4. Buzluk Ambarlar........................................................................................................ 57 3.4.1. Ambarlarda Isnn Korunmas ............................................................................. 58 3.5. Buzluk Makineleri....................................................................................................... 58 3.6. Buzluk Makinelerinde Kullanlan Yan zellikleri .................................................. 59 3.6.1. Kompresre Ya Konulmas ............................................................................... 59 3.6.2. Ya Seperatrler .................................................................................................. 59 3.7. Soutma Sistemine HavannKarmas ....................................................................... 59 3.8. Rutubetin Etkisi .......................................................................................................... 60 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 61 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 63 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 65 4. SOUTMA SSTEMNN BAKIMI VE ARIZALARI .................................................... 65 4.1. Dtan Grlebilir Arzalar ......................................................................................... 65 4.2. Arzalar ................................................................................................................... 65 4.3. Elektrik Arzalar......................................................................................................... 66 4.4. Kompresrdeki Arzalar Nedenleri ve Giderilmesi .................................................... 66 4.4.1. Kompresrden Boalan Gaz Basncnn Ykselmesi .......................................... 66 4.4.2. Kompresrde Emilen Gaz Basncnn Dk Olmas.......................................... 66 4.4.3. Kompresrde Baslan Gaz Basncnn Dk Olmas ......................................... 67 4.4.4. Kompresrde Emilen Gaz Basncnn Ykselmesi .............................................. 67 4.4.5. ift Kontrol Sisteminin Durdurduu Kompresrn Normal Basnca Eriildii Halde almamas ........................................................................................................ 67 4.4.6. Kompresrn Anormal Ses karmas ................................................................ 68 4.4.7. Ya Scaklnn Ykselmesi .............................................................................. 68 4.4.8. Karterde Su Damlacklar ve Karlanmann Grlmesi ........................................ 68 4.4.9. Ya Basncnn Dk Olmas............................................................................. 69 4.4.10. Ya Basncnn Yksek Olmas ......................................................................... 69 4.4.11. Kompresrdeki Makine Yann Ksa Srede Azalmas ................................... 70 4.4.12. Yksek Basn ile Dk Basn Arasndaki Farkn Azalmas ......................... 70 4.4.13. Ya Ayrcsnn Anormal Sesler karmas ..................................................... 70 4.4.14. Ya Ayrcsnda Yan Tam Olarak Ayrlmamas ........................................... 71 4.4.15. Kondensrdeki Soutucu Svnn Kondenser Borularnda Dzenli Akmamas 71 4.4.16. Kondensrdeki Normal Basnta Soutucu Maddenin Younlamamas ......... 71 4.4.17. EvaporatrnYeterli Soutma Yapmamas ....................................................... 72 4.4.18. KondensrdekiLevhal Evaporatrlerde Levhalar Arasnda Buzun Olumas .. 72 ii
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 73 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 75 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 76 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 77 KAYNAKA ......................................................................................................................... 78
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Denizcilik Makine Zabitlii Soutma ve iklimlendirme sistemleri Soutma ve iklimlendirme devrelerinin bakmnn yaplmas iletmeye alnmas konularnn anlatld renme materyalidir. 40/32 Gemi Yardmc Makineleri Modln baarm olmak Soutma ve iklimlendirme sistemlerinin bakm ve onarmn yapmak Genel Ama Uygun ortam salandnda soutma ve iklimlendirme sistemlerinin iletim ve bakmn katalouna gre yapabileceksiniz. Amalar 1. Soutma sisteminin bakmn yapabilecek, arzalarn onarabileceksiniz. 2. Soutucu gazn doldurulmasn yapabileceksiniz. 3. Soutma sistemlerinin bakm, onarm ve kontroln yapabileceksiniz. 4. Havalandrma ve iklimlendirme sistemlerinin bakm, onarm ve kontroln yapabileceksiniz. Ortam: Donanml gemi yardmc makineleri atlyesi, Donanm: Gemi makine dairesi simlatr, bilgisayar ve yanstm cihaz oklu ortam, eitim CDleri. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
LME VE DEERLENDRME
iv
GR GR
Sevgili renci, Gemilerde iklimlendirme yaam konforu asndan hayati bir nem tar.Gemilerde konforlu yaam, havann s derecesine, rutubetine, tazeliine ve temizliine baldr. klimlendirme (ar condtonng) gemi saylarnn artmas ve bilhassa tanker gemilerin, tropikal blgelere yaptklar seferler, gemilerde serinletmeyi mecburi klmtr. Bu gn artk gemilere personel veren sendikalar, gemilerde serinletme bulunmas artn ne sryorlar. Serinletme ok evvelden biliniyordu fakat 1950ye kadar gemilerde yaam standard dk olduu iin uygulama olana bulunamyordu. Modlmzn ikinci konusu olan buzluk sisteminde ise; gda maddelerinin depolanmas ok eskilere dayanr. Gdalarn, etbalk, sebze olarak uzun sre tutulmas, gemilerden evvel kara tesislerinde balamtr.1824te buz yapma makinesinin patenti alnmtr.1880de ilk olarak Avustralyadan Londraya dondurulmu et Strathleven gemisi ile tand. Burada soutma arac olarak amonyak gaz kullanlmtr.1991de dnya deniz ticaretinde, 1200 adet tm ambarlar souk olarak kullanlan gemiler vardr. Souk hava depolarnda muhafaza edilen btn gda maddeleri bozulabilen kargo diye adlandrlr. Bunlar et, deniz mahsulleri, stten yaplan mahsuller, taze meyve ve sebzeler, iekler kimyevi maddeler, ilalar fotoraf malzemeleri olabilir. Soutmann amac sy drerek metabolizmann mikroorganizmalar tarafndan bozulmasn nlemek ve bozulmasn geciktirmek. Etler (-10) ,balklar (-12),uzun seferlerde yk olarak tanan deniz mahsulleri (29/-15) derecede tanabilir. Meyve ve sebzeler toplandktan sonra oksijen emerek karbondioksit karrlar. Soutularak (+4) bu fonksiyonlarn azaltp taze kalma sreleri uzatlabilir. Baz gemilerde sebzelik odalarna ozon jeneratr ozon gaz sevk ederek sebze ve meyvelerin kard karbondioksiti emerek zararsz hale dntrp,sebze meyvelerin taze kalmas 15 gnn zerine karlabilir. Bu modl aldktan sonra gemilerde soutma ve iklimlendirme sistemlerinin nemini daha iyi kavrayarak bakm ve iletimini yapabileceksiniz.
RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu renme faaliyeti ile iklimlendirme havalandrma ve stma devrelerini tanyarak iletim ve bakmn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Tersanelerde ve limanlarda bulunan gemileri ziyaret ederek;
Tersanelerde ve limanlarda bulunan gemilerdeki kataloglardan ve brorlerden nternetten,niversite ktphanelerinden aratrma yaparak bilgi edininiz. Aratrmalarnz bir dokman halinde getirerek arkadalarnzla paylanz.
1. HAVALANDIRMA VE KLMLENDRME SSTEMLER

klimlendirme veya air condition kapal bir yerdeki havann scaklk, nemhava dolam ve temizliinin ayn zamanda kontrol edilmesi anlamna gelir. Bu yntem yaz mevsiminde uyguland gibi k aylarnda da tatbik edilir. Fakat daha ok scak aylar iin nemlidir. Bu iin esas ise soutma ve serinlemeye dayanr.
ekil 1.1: klimlendirme ilemleri
Gemilerde iklimlendirme, personelin konforunu,grevlerini daha verimli bir ekilde yapmalarn ve salkl kalmalarn salar.Bu nedenle scaklk, nem,temizlik, miktar ve iklimlendirilen havann salanp datlmas son derece nemlidir.
ekil 1.2: klimlendirme ile soutma arasndaki iliki
Makine daireleri dnda kalan gemi blgelerinin soutulmas ve bu ksmlardaki havann neminin giderilmesinde mekanik iklimlendirme donanmlarndan faydalanlr.Gemilerde en yaygn olarak kullanlan mekanik sistem,kompresrl air condition sistemidir.Kompresrl air conditionsistemi; kompresr,kondenser, soutma kangal veya evaporeyter,bir fan ve hava filtresi ve gerekli kontrol mekanizmasndan meydana gelmitir. Serinletilecek blgedeki scak ve nemli hava, bir kanal yardm ile ekilir. Oradanda gemi dndan emilen ve filtreden geirilerek yabanc maddelerden temizlenen hava ile kartrlr. Fan bu havay, borularn iinde soutucu dolatrlan soutma kangalnn zerine doru fler. Hava zerindeki s, borularn iindeki soutucuya akarve ar nem ise soutucu borular zerinde youur.Youumsuyu, soutucu borularn altndaki tavada toplanr ve oradan bir boru ile dreyn devresine verilir. Soutucu kangallarn terk eden serin ve kuru hava ise soutulacak kompartmana verilir ve oradaki havadan hem s ve hem de nem alr.evrim bylece srer gider. Kompresrl sistemde kullanlan soutucu genel olarak freon 12dir.
1.1. Havalandrma Sistemleri

Havalandrma sistemlerinden ama, gemi blmeleri ve yaam yerlerindeki havann kimyasal yap ve nemini salamaktr. nsan bulunan blmelerde havann yaps; karbondioksit, nem, s ve blmedekilerin oluturduu, bozulan protein rnleri tarafndan deitirilir. Fizyolojik bozulma sonucu oluan proteinli madde rnlerinin blmede bulunan hava iindeki yzdesi, karbondioksit yzdesi ile oalr. Eer hava %0,15 karbondioksit kapsyorsa, protein ayrmasndan oluan rnler insan organizmas iin zararl etkiler yapar. Solunan havann kimyasal yaps hacim olarak %21 oksijen ,%78 azot %0,3 karbondioksit ve %1 inertgazlar kapsar. Bylece daryaverilen havadaki oksijen miktar nemli oranda azalrken, karbondioksit miktar ise 150 misli artmaktadr.
Herhangi birinsan, havadaki karbondioksit oran %1 olan bir banyo ierisinde nispeten uzun bir sre, havadaki karbondioksit oran %4-5 olduu zaman, nemli bir saknca olmakszn, yarm saat ya da en fazla bir saat ,%6-8 olduu zaman ise ayn sre kalabilir; ancak yaamsal tehlike sz konusudur. Oysa havalandrma kurallarna gre solunacak havann %0,1 oranndan fazla karbondioksit kapsamamas gerekir. stirahat eden veya alan bir kii durumuna gre 75-150kcal/saatlik bir s retir. Bu s evredeki havann nem ve scaklna baldr. Bir yandan solunum yoluyla karbondioksit retilmesi ve dier yandan da s oluturulmas, yaam yerlerini havalandrma gereini ortaya koymaktadr. Dier taraftan makine ve kazan dairelerindeki hava, enerji tesisinden gelen s, gazlar ve buhara baldr. Ambarlarda tanan ykn korunmas iin, belirlinitelikte hava gereklidir. Bu durum ykn oluturduu snn giderilmesi ve ambarn temiz hava ile doldurulmas ile gerekleir. Petrol rnlerinden oluan buharlar ve kmrden meydana gelen gazlar gidermek zere, gemilerin yakt tanklar ve kmrlklerinin havalandrlmas gerekir. Havalandrma kmrn kendiliinden tutumasna engel olabilir. Gemi iinde havalandrma Yaam ve servis blgelerinde kirli havann temiz hava ile deitirilmesi Scakln drmek ve havann gerekli kimyasal yapsn normal dzeyde tutmak zere, makine ve kazan dairelerinin havalandrlmas Tanan yklerin zelliklerini korumak zere ambarlardaki havann yaps ve nemini srdrebilmek zere havalandrma Yaktn depo edilmesi srasnda oluan gazlar gidermek iin bunkerlerin havalandrlmas
Havalandrma sistemleri eitleri unlardr:
1.1.1. Doal Havalandrma

Is akm, rzgrvb. akmlarla havay yenileme esasna dayanr. Bu tr havalandrma, blmelerde hava firar pencereleri amak i ve d scaklk farkndan yararlanmak suretiylegerekletirilir. nk blmede bulunan hava snnca, zgl arl azalacandan ykselir. Pencere ve aklklardan dearj edilir. Alt girilerden daha az scak ve temiz hava blmeye dolar.
1.1.2. Doal-Mekanik Havalandrma

Rzgr etkisiyle alan baca aspiratrleri rzgrn etkisiyle baca gazlarn zoraki havalandrmaktadr.
Resim 1.1: Doal-mekanik havalandrma fan
1.1.3. Mekanik Havalandrma

Bu da ekilde olabilir. Mekanik girili doal kl (vantilatrl) Doal girili mekanik kl (aspiratrl) Mekanik giri ve kl (vantilatr ve aspiratrl)
Mekanik havalandrma sisteminde, havay yenilemek veya deitirmek iin fanlardan yararlanlr. Bu tr havalandrma ya cebri ya da indiyusit veya her iki eklin birleimi olmaktadr. Cebri havalandrma sisteminde, temiz hava fanlar yardmyla blmeye verilir ve verilen havann basnc nedeniyle kirli havann basnc nedeniyle kirli hava stteki aklklardan darya atlr. Makine dairesi havalandrlmas gereken yerlerden birisidir.Byk hacimli olan bu blmler genel olarak eksenel akml fanlar tarafndan salanan hava ile havalandrlr ve bu aradasoutulurlar. Kullanlan snm hava bacadan dar atlr. Makine kontrol odas ayr bir blme olup, iklimlendirme cihaz tarafndan havalandrlr. Makine dairelerinin havalandrlmalarnda cebri draft fanlarndan yararlanlr.Aspiratrl havalandrma ad da verilen indiyusit havalandrma da, kirli hava blmeden ekilir ve ierdeki basncn aspiratr ya daegzoz fan tarafndan azaltlmas nedeniyle temiz hava ieriye hcum eder. Fan aspiratr sistemlerinin karmnda bir taraftan fan ile kompartmana temiz hava verilirken, dier taraftan da aspiratr veya egzoz fan yardmyla kirli hava emilir.
ekil1.3:Gemilerde uygulanan havalandrma sistemi
1.2. Istma Sistemleri

Ticaret gemilerinde kullanlan stma sistemleri mekanik bir gc gerektirmeyen yerel stma veya soba, mekanik g tesisi olan gemilerde kullanlan ve buhar ya da elektriksel enerjisi ile salanan scak su veya hava iin merkezi stma sistemleri olmak zere iki ana blme ayrlrlar. Scak hava sistemi, ou zaman yaam ve servis kompartmanlarnn havalandrlmas iin tek bir air conditionya da iklimlendirme nitesi olarak birletirilir. Sobalar stma arac olarak gnmzde kullanlmamaktadrlar.
1.2.1. Buhar ile Istma

Liman veya tersanede iken, gemi dndaki bir kaynaktan veya geminin yardmc kazanndan salanan su buhar radyatrlere iletilir. Buhar radyatrlerden gei srasnda zerindeki snn bir blmn radyatr duvarna iletir. Radyatrler ise kamara salon vb. yerleri str. Bu arada buharn bir blm youur.Youumlar buhar kapanlar veya traplar yardm ile hotveledreyn edilirler.
1.2.2. Scak Su ile Istma

Kazanda 80 -90 dereceye kadar stldktan sonra su bir pompa yardmyla genileme veya ekspenn tanka gnderilir.Sistem altrlmaya balad zaman, genileme tank suyun bir ksmn bnyesine alr ve devrede buhar tuzaklarna engel olmak zere bir boru yardm ile buharn serbest olarak atmosfere verilmesini salarlar. Suekspenn tanktan valf sand ve radyatrlere akar. Sonra dolam veya serkleytin pompas tarafndan tekrar kazana verilir.
Buharl stma sistemi ile kyasland zaman scak su ile stmann yararlar unlardr: Salk ynnden daha faydaldr. Su daha fazla stlmasa bile, iletme uzun sre devam eder. Daha uzun mrl bir iletme salanr. letme basnszdr. Sistemin yaps ok sadedir. Bu iletmenin sakncalar ise unlardr: Arl daha fazladr. Maliyet daha yksektir. Borularda donma tehlikesi vardr. Radyatrlerde dzgn bir stma salamak gtr.
1.2.3. Scak Hava ile Istma

Bu sistemler genel olarak gemilerde stma havalandrma amacna hizmet olarak kullanlr.Scak haval sistemlerde stclardan geirilen hava, fan veya blover ile geminin stlmas gereken ksmlarna gnderilir. Bu stclara gelen hava miktar termostatikvalf tarafndan dzenlenir. Bu sistemlerde stma havasnn scakl 20-25C deerleri arasndadr.
1.2.4. Elektrikle Istma

Elektriklestma sistemleri deyince elektrik enerjisi retecek bir makine,kablolar ve blmelerdeki stclarn alma, stop ve ayar edilmelerini salayan cihazlar, gerekli anahtar veya alter,gsterge ve koruyucu cihazlar tayan datm tablolar, Hiter ad verilen rezistans yada diren nitelerinden olumaktadr.Dier stma sistemlerine gre elektrikli stma sistemlerinin avantajlar; Maliyeti yksektir. Istclarda toz ve pislik yanar. Az bir arla sahiptir. letmeye son derece elverilidir.
1.3. Fan ve Fan eitleri

Fan, bir basn fark oluturarak havann akn salayan cihazdr. Fann hareketli eleman olan ark, hava zerinde i yapar ve ona statik ve kinetik enerji kazandrr. Fanlar genel olarak, havann ark zerinden ak dorultusuna bal olarak, aksiyal (eksenel) ve radyal tip olarak snflandrlr.
1.3.1. Aksiyal (Eksenel) Tip Fanlar

Aksiyal tip fanlarda basn fark oluturularak meydana gelen havann hareketi eksenel yndedir. Aadaki ekilde eitli aksiyal tip fanlar gsterilmitir. Aksiyal tip fanlar pervane kanatl tip, silindir kanat tip ve klavuzlu silindir tip olmak zere ksma ayrlr.
Resim 1.2:Aksiyal (eksenel) tip fanlar
Pervane kanatl tip
Alak, orta ve yksek basnl genel stma, havalandrma ve klima uygulamalarnda kullanlrlar. Silindir kanat tip
Alak ve orta basnl sistemlerde, kurutma ve boyama kabinlerinin egzozlarnda kullanlrlar.
Klavuzlu silindir tip
Alak statik basnl, byk hava debileri iin kullanlrlar.
ekil 1.4:a Pervane kanatl,b Silindir kanat, c Klavuz silindir tip kanat fan
1.3.2. Radyal Tip Fanlar

Radyal tip fanlarda basn fark oluturularak meydana gelen havann hareketi eksenel ynde olmayp santrifuj (merkezka) kuvveti dorultusundadr. Aadaki ekilde eitli radyal tip fanlar gsterilmitir. Radyal tip fanlar radyal (eimsiz) tip, ne eimli kanatl tip, geriye eimli kanat tip ve aerodinamik kanatl tip olmak zere drt ksma ayrlr.
Resim 1.3:Radyaltip fanlar
Radyal (eimsiz) tip
Endstriyel tesislerde malzeme nakli iin veya yksek basnl klima tesislerinde kullanlrlar. ne eimli kanatl tip
Alak basnl havalandrma sistemlerinde, paket klima cihazlar, ev tipi scak hava aparayleri ve fanl serpantinlerde kullanlrlar. Geriye eimli kanat tip
Genel havalandrma sistemlerinde kullanlrlar.
Aerodinamik kanatl tip
Genel havalandrma sistemlerinde, zellikle byk hava debilerinde kullanlrlar.
10
ekil 1.5:a Radyal (eimsiz) tip b ne eimli kanatl tip
ekil 1.6:a Geriye eimli kanat tipbAerodinamik kanatl tip
1.3.3. Fan Kontrol

ou havalandrma-iklimlendirme sistemlerinde, fann bast hava miktar, ksa veya uzun sreli olarak deiir. Hava debisindeki bu deiim aadaki yntemlerden birisi ile salanabilir. Fan hzn deitirerek Fan kanatlarnn eimini deitirerek (kanal tipi eksenel fanlarda) Fan giriini, ayarlanabilir ve kontrol edilebilir kanatlarla ksarak Fan kn ayarlanabilir damperler ile ksarak
1.3.4. Fan Bakm

Kaylar kontrol edilir. Fan yataklarnn yalar kontrol edilir. Eksik ise yalanr. Fan arklarndaki toz, kir ve pislikler temizlenir.
11
1.4. Menfezler
Bir havalandrma sisteminin en son unsurudur ve mahal iinde bulunmaktadr. Menfezlerden genel olarak beklenenler unlardr: Gerekli hava debisini vermesi Havann mahal iinde yaylmasn salamak Rahatsz edici hava akmlar oluturmamas Havay dorudan toplayc menfezlere gndermesi Grlt oluturmamas Mimari tasarmn uygun olmas
1.4.1. Datc Menfezler

Genellikle artlanm havay mahal iine veren menfezlerdir.
Resim 1.4:Datc menfezler
1.4.2. Toplayc Menfezler

Genellikle mahal havasn veya mahal havasnn ok kirli, ok scak bir blmn mahalden emen menfezlerdir.
Resim 1.5: Toplayc menfez
1.4.3. Transfer Menfezleri

Genellikle duvarlara ve kaplara konulan ve havann art basnl bir mahalden komu mahale gemesini salayan menfezlerdir.
12
1.4.4. Lineer Menfezler

nce ve uzun menfez tiplerine verilen isimdir. zellikle fan coil stlerinde, bilgisayar odalarndaki ykseltilmi tabanlarda, konferans salonu, bekleme salonu gibi geni mahallerde havalandrma menfezi olarak, yzme havuzu kenarlarnda zgara olarak ve daha birok amala kullanlrlar. Lineer grnm istenen ortamlar iin birok elemann birlemesiyle metrelerce uzunlukta menfez elde edilebilmektedir.
Resim 1.6: Lineer menfez
1.5. Difzrler (Anemostat)

Besleme havasn farkl ynlerde ve dzlemlerde datan hava k elemanlarna difzr denir. Aadaki ekilde snflandrlabilir.
1.5.1. Alminyum Kare Tavan Difzrleri

Teknik zellikleri bakmndan haddelenmi alminyum profilden imal edilir. 1, 2, 3 ve 4 ynl, kare veya dikdrtgen yaplabilir. Dampersiz ve zt alr damperli yaplr.
ekil 1.7:Alminyum kare tavan difzrleri
13
1.5.2. Yuvarlak Tavan Difzrleri

Yuvarlak tavan difzrleri ok miktarda hava flemeye elverilidir. Havann en iyi ekilde yaylmasn salar. Hava k sesi ve direnci dier tiplere nazaran daha azdr.
ekil1.8:a Yuvarlak tavan bGemi difzrleri
1.5.3. Gemi Difzrleri

Genellikle gemilerde tercih edildiinden bu adla anlrlar.
1.5.4. Lineer Difzrler

Ynlendirici kanatlarla, dey veya yatay hava ak salanabilir. Hava miktarnn ayar, hava akn dorultan damperle yaplmaktadr. ok blmeli difzrlerde, her blm ayr olarak ayar edilebilir. stenildiinde yan kapaklar ile (montajl veya ayr) bir de plenum kutusu ile verilmelidir.
ekil1.9:Lineer difzrler
1.6. Damper
Damperler kanaldan geen hava miktarna mdahale etmek iin yaplan iinde kelebek klepe bulunan hava ksclardr. Galvanizli, paslanmaz veya alminyum sac malzemeden imal edilirler. Havalandrma kanallarnn uygulamasnda hatlarn tek kanalda topland durumlarda ve uzun hatlarda, zellikle hat ayrmlarnda havann homojen dalmn salamak iin damper kullanlmas arttr. Damperler azlarnda apna uygun lde szdrmazlk contasyla imal edilirler ve spiral kenetli kanallarn iine geecek apta yaplrlar.
14
Damperin iindeki kelebek klepe merkezinden geen bir mil ucuna taklan klepe kolu evrilerek geen hava debisinin (Q) ayar yaplr. Debi ayarnda istenilen deere ulaldnda klepe kolunun zerindeki kelebek somun sklarak ierdeki klepe sabitlenmi olur. Tekrar ayar yaplmak istendiinde somun gevetilerek yaplabilir. Ayrca herhangi bir mahalde kan yangnn komu mahallere sramasn ve mevcut havalandrma sisteminde hava dolamn kapatarak yangnn krklenmesini nler.
Resim1.8:Havalandrma damperi
Damper eitleri Hacim damperleri Oransal karm damperleri Yzey ve by-pass damperleri Yangn ve duman damperleri
15
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarn takip ederek soutma sisteminin bakmn yapnz.
lem Basamaklar
Filtreleri pskrtme tetra klorr ile temizleyiniz.
neriler
Ambarlardan tozlu yklerin boaltlmas srasnda fann dardan ektii hava tozludur. Filtrenin temiz tutulmas ok nemlidir. Boru stleri ve alminyum yapraklar temizlenir. Karan valf boaz salmastra ve contalarn yenileyiniz. Hotvel zerinde stim bulutlarnn olumas buhar kapan valflerinin iyi almadklarn belirtir. Valflerin bakm gerekir.
Istclarn temizliini yapnz.
Stim valflerinin bakmn yapnz
Stim trap valflerinin (buharkapanlar) bakmn yapnz.
16
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Filtreleri pskrtme tetra klorr ile temizlediniz mi?
Evet
Hayr
2. Istclarn temizliini yaptnz m? 3. Stim valflerinin bakmn yaptnz m? 4. Stim trap valflerinin (buhar kapanlar) bakmn yaptnz m?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
17
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. I- Kompresr II-Kondenser III- Soutma kangal IV- Fan, V- Hava filtresi Kompresrl air condition sisteminde aadaki paralardan hangileri mevcuttur? A) I-II-III-V B) II-III-V C) I-III-IV-V D) I-II-III-IV-V E) Yalnz III Hava ierisinde .Karbondioksitbarndryorsa, protein ayrmasndan oluan rnler insan organizmas iin zararl etkiler yapar. A) %15 B) %1,5 C) %0,15 D) %0,015 E) %36 Gemi iindeki havalandrma aadakilerden hangisi ile salanamaz? A) Yaam ve servis blgelerinde solunuma elverili olmayan kirli havann temiz hava ile deitirilmesi B) Scakln artrmak ve havann gerekli kimyasal yapsn alak dzeyde tutmak zere, makine dairesinin havalandrlmas C) Tanan yklerin zelliklerini korumak zere ambarlardaki havann yaps ve nemini srdrebilmek zere havalandrma D) Yaktn depo edilmesi srasnda oluan gazlar gidermek iin bunkerlerin havalandrlmas E) Suyun depo edilmesi srasnda oluan gazlar gidermek iin depolarn havalandrlmas
1.
2.
3.
I-Genileme tank suyun bir ksmn bnyesine alr. II- Dolam pompas tarafndan tekrar kazana verilir. III-Devrede buhar tuzaklarna engel olmak zere bir boru yardm ile buharn serbest olarak atmosfere verilmesini salarlar. IV-Su ekspenn tanktan valf sand ve radyatrlere akar. 4. Scak su ile stmada sistem altrlmaya balad zaman hangi sra ile olumaktadr? A) I-III-II-IV B) II-III-IV-I C) II-I-III-IV D) I-III-IV-II
18
5.
Buharl stma sistemi ile scak su ile stmann kyasland zaman buharl stma sisteminin yararlar aadakilerden hangisinde belirtilmemitir? A) Daha uzun mrl bir iletme salanr. B) Radyatrlerde dzgn bir stma salamak gtr. C) letme basnszdr. D) Sistemin yaps ok sadedir. E) ok az elektrik enerjisi harcanr. Scak hava ile stma sistemlerinde stma havasnn scakl aadaki deerlerden hangisi gibi olmaldr? A) 1-2 C B) 6-8 C C) 20-25 C D) 75-80 C E) 80-90 C Elektrikli stma sistemlerinde aadaki paralardan hangisi bulunmaz? A) alter B) Gsterg C) Hiter ad verilen rezistans D) Tank E) Diren nitesi Elektrikli stma sistemlerinin avantajlarndan deildir? A) Maliyeti yksektir. B) Istclarda toz ve pislik yanar. C) Az bir arla sahiptir. D) letmeye son derece elverilidir. E) Istclarda pislik yanmaz. stirahat eden veya alan bir kii durumuna gre ne kadar kcal/saatlik s retir? A) 151-161 kcal/saatlik B) 35-45 kcal/saatlik C) 46-53 kcal/saatlik D) 75-150 kcal/saatlik E) 65-71 kcal/saatlik
6.
7.
8.
9.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
19

AMA
Bu renme faaliyeti sonunda soutmann temel prensiplerini, soutma yntemlerini ve elemanlarn tanyacak, soutma sistemlerinin gemilere uygulama yntemlerini reneceksiniz
ARATIRMA
Tersanelerde ve limanlarda bulunan gemilerdeki kataloglardan ve
brorlerden,nternetten,niversite ktphanelerinden aratrma yaparak bilgi edininiz.
Aratrmalarnz bir dokman haline getirerek arkadalarnzla paylanz.
2. SOUTMA SSTEMLER
Genel anlamda soutma bir madde veya ortamdan s alma ilemidir.Dar anlamda ise herhangi bir madde veya ortamn scaklk derecesini evre scaklnn altna drmektir. Soutma ilemi srasnda s, soutulan madde veya ortamdan ayrlp scakl daha dk olan bir baka madde veya ortama transfer olur. Kat maddeler sv hale geerken kendi zelliklerine bal olarak dardan belirli miktarlarda s alrlar.Sz konusu sya kat maddelerin ergime gizli ss denir. Buz kullanarak soutma yaparken soutmak istediimiz ortamn scakln 7oCye kadar drebiliriz. Daha dk scaklk elde etmek gerekirse buz iine tuz kartrlarak buzun ergime scakln drmek gerekir. Svlar buharlarken evrelerinden s alrlar.Gemilerde buzluk makinelerinin prensibi, svnn buharlamas esasna dayanr. Svnn normal oda scaklndaki ssna hassas s, bu durumdan buharlancaya kadar verilen sya da gizli s denir. Svlarn buharlama slar, bulunduklar ortamn basncna gre doru orantldr.100 derecede suyun atmosferik basnta (1 atm) buharlama noktasdr.0,5 barda su 82 derecede buharlar. Kapal kazanda 10 barda su 185 oCde buharlar. Tuz kar ve buz iine kartrlrsa tuz iyonlar ile kar ve buzu oluturan su moleklleri arasnda bir ba oluur. Bu srada gerekli olan ba enerjisi karmn kendisinden alnr ve karm soumu olur. Elde edilen souk karm soutulacak olan madde veya ortamla yan yana getirilirse soutulacak olan madde veya ortamn ss karma akar, soutma gerekletirilmi olur.
20
Baz katlar sv hale gemeden gaz haline dnebilirler.Baz gazlarda sv hale gemeden kat hale geerler. Bu olaya sblimleme byle maddelere de sblime madde denir.rnein iyot ve kat karbondioksit (kuru buz).Bu maddeler buharlarken s almak zorundadrlar.Sblimleme srasnda alnan sdan yararlanlarak soutma yaplabilir.Ancak gaz halindeki karbondioksiti katlatrp tekrar kullanmak ok zor olduundan sadece deneysel almalarda kullanlr.
ekil2.1: Basit bir soutma sistemi
Genel anlamda soutulacak olan maddelerden s alarak onlar soutan maddelere soutucu akkanlar denilir.Soutucu akkanlar evresindeki maddeleri dorudan veya dolayl olarak souturlar.
Soutucu akkanlarda aranlan zellikler unlardr; Pozitif buharlama basnc olmaldr. Su buharnn souk ksmlarda katlaarak iletme aksaklklarna meyden vermesini nlemek iin buharlama basncnn evre basncndan bir miktar zerinde olmas gerekir. Dk youma basnc olmaldr. Yksek basnca dayankl kompresr, kondenser, boru hatt gibi tesisat olmaldr. Buharlama gizli ss yksek olmaldr. Buharlama gizli ss ne kadar yksek olursa sistemde o oranda gaz akkan kullanlacaktr. Kimyasal olarak aktif olmamaldr, tesisat malzemesini etkilememesi, korozif olmamas, yalama yann zelliini deitirmemesi gerekir. Yanc patlayc ve zehirli olmamaldr. Kaaklarn kolay tespitine imkn veren zellikte olmaldr.(koku, renk) Ucuz olmaldr. Is geirgenlii yksek olmaldr. Di elektrik olmaldr. Dk donma derecesi scakl olmaldr. Yksek kritik scakl olmaldr. zgl hacmi kk olmaldr. Viskozitesi dk olmaldr.
21
Atmosfer basncnda, dk scaklk derecesinde buharlaabilmelidir. Younlama basnc yksek olmamal. Younlama scakl yksek olmaldr. Soutucu sistemin borularna etki etmemelidir. Sistemde akarken kimyasal yaps bozulmamaldr. Kompresrdeki makine yann zelliini deitirmemelidir. Zehirleyici olmamaldr. Kk kapasiteli bir kompresrn kullanmna elverili olmaldr.
2.1.Birinci Snf Soutucu Akkanlar

Pek ok trden soutucu akkan vardr.Bunlarn birou eitli iletme artlarna ve gereksinimlerine uyum salayacak ekilde ve zellikle gelitirilmilerdir. Baz soutucu akkanlar kark kimyasal yapya sahiptirler ve genellikle R harfi ile balayan soutucu akkan snflandrma numaralar ile sembolize edilirler. ok kullanlan baz soutucu akkanlarn snflandrma numaralar ve baz fiziksel zellikleri aadaki tabloda verilmitir. 760 mmde kaynamaC -183 -195,65 -252,74 -270 Kritik scaklk C -18,5 -146,74 -240 -268 +31 Kritik basn (Atm) 49,7 33,54 12,8 2,26 73 Donma noktas C -218 -200,95 -259 -271
GAZLAR Oksijen Azot Hidrojen Helyum Karbondioksit
Tablo 2.1: Baz soutucu akkanlarn fiziksel zellikleri
R11: (CCl3F), dk basnl (0 C de 0.40 bar) bir soutucudur. Arlkl olarak 350 kW - 10.000 kW soutma kapasitesi aralnda olan merkezka su soutucu nitelerde (chiller) kullanlmaktadr. Btn dnyada 60.000 adet su soutucu nitede R11 kullanld tahmin edilmektedir. Ozon tahribat nedeniyle retimi durdurulmutur. Yanmaz ve kokusuzdur. R12: Bugne kadar soutma maksad ile en ok kullanlan soutucu akkanlardand. Ancak ozon tabakasna olumsuz etkilerinden dolay uan kullanm yasaklanm olan bir soutucu akkandr. Bunun yannda zehirli, patlayc ve yanc olmamas sebebiyle tamamen emniyetli bir maddedir. R123: (CF3CHCl2), merkezka soutucu nitelerde kullanlan ve R11e en uygun olan alternatif soutucu maddedir. R11evaporatr metalik olmayan malzemeleri etkileme gc daha fazladr. Dolaysyla R123evaporatr geite tm kauuk esasl malzeme deitirilmelidir. R11evaporatr gre daha dk enerji verimine sahiptir. Zehirleyici zellii nedeniyle kullanld ortamda ek tedbirler gerektirmektedir. 8 saat boyunca maruz kalnacak maksimum doz 10 ppmdir. 22
R134A: (CF2CH2F), termodinamik ve fiziksel zellikleri ile R12ye en yakn soutucudur. Halen ozon tketme katsays 0 olan ve dier zellikleri asndan en uygun soutucu maddedir. Ara soutucular ve ev tipi soutucular iin en uygun olan alternatiftir. R134a, mineral yalarla uyumlu olmadndan poliolester veya poliolalkalinglikolbazl yalarla kullanlmaldr. R401A:R22, R124 ve R152adan oluan (arlka srasyla %52 / 33 / 15 orannda) ve R12 iin alternatif kabul edilen zeotropik bir karmdr. HCFC ierdiinden nihai bir alternatif olmayp 2030 ylna kadar kullanlabilecektir. Bu soutucu DUPONT tarafndan SUVA MP39 adyla piyasaya sunulmutur. R402A: R22, R125 ve R290dan oluan (arlka srasyla %38 / 60 / 2 orannda) ve R502 iin alternatif kabul edilen zeotropik bir karmdr. HCFC ierdiinden nihai bir alternatif olmayp 2030 ylna kadar kullanlabilecektir. Bu soutucu DUPONT tarafndan SUVA HP80 adyla piyasaya sunulmutur. R404: R32 ve R125den oluan (arlka %50 / 50 orannda) ve R22 iin alternatif kabul edilen yakn azeotropik bir karmdr. Teorik termodinamik zellikleri R22 kadar iyi deildir. Ancak s transfer zellii olduka iyidir. R22 R410A dnmnde sistemin yeniden dizayn edilmesi gerekmektedir. Bu deiim yapld taktirde sistem verimi R22ye gre %5 daha iyi olmaktadr. Sera etkisinin yksek olmas en byk dezavantajdr. R407C: 407C, R32, R125 ve R134adan oluan (arlka srasyla %20 / 40 /40, %10 / 70 / 20 ve % 23 / 25 / 52 oranlarnda) ve R502 iin alternatif kabul edilen zeotropik bir karmlardr. R410A: R32 ve R125den oluan (arlka %50 / 50 orannda) ve R22 iin alternatif kabul edilen yakn azeotropik bir karmdr. Teorik termodinamik zellikleri R22 kadar iyi deildir. Ancak s transfer zellii olduka iyidir. R22 R410A dnmnde sistemin yeniden dizayn edilmesi gerekmektedir. Bu deiim yapld taktirde sistem verimi R22ye gre %5 daha iyi olmaktadr. Sera etkisinin yksek olmas en byk dezavantajdr. R500: R12 ve R152adan oluan bir azeotropik bir karmdr. Karm oran arlka % 73,9 R12, % 26,2 R152adr. Dk oranda R12ye alternatif olarak kullanlmaktadr. R12ye gre daha iyi COP deerine ve % 10 15 daha yksek hacimsel soutma kapasitesine sahiptir. R502: R22 ve R115den oluan bir azeotropik bir karmdr. Karm oran arlka % 48.8 R22, % 51.2 R115tir. En ok kullanld alan souk tamaclk ve ticari soutuculardr. Dk scaklklarda yksek hacimsel soutma kapasitesine sahiptir. 20, 40 C aralnda R22den % 1 ile % 7 arasnda daha yksek olmaktadr. COP deeri alma koullarna bal olarak R22den %5 15 daha yksektir.
23
R507: R125 ve R134adan oluan (arlka %50 / 50 orannda) R502 iin kabul edilen bir alternatiftir. Bu soutucu ALLIED SIGNAL tarafndan GENETRON AZ50 adyla piyasaya sunulmutur.
R11
R12
R123
R134A
R401A
R410A
R402A
R404
R407C
R502A
R500
R507
Resim 2.1: Soutucu gazlar
R717 (NH3 = AMONYAK): Amonyak, azot ve hidrojenden oluan renksiz ve kt kokulu bir gazdr. Kimyasal forml NH3'tr. Azot ieren gbre, ila, boya, parfm gibi maddelerin sentezlenmesinde ilk aamadr. OH iyonu iermedii halde zayf baz zellii gsterir. Gazlama gizli ss ok yksek olduundan sanayi tesislerinde soutucu madde olarak da kullanlr. Molekl arl 17,0304 g/mol, 1 Atmosfer basncnda kaynama noktas -33.34oCdir (239.81 K). Molekl ekli gen piramittir. Moleklleri polar olduundan su iinde yksek oranda znr. Zehirleyici etkisinin fazla nem tamad hallerde, byk kapasiteli tesislerde, souk depoculukta, buz retiminde, buz pateni sahalarnda ve donmu paketleme uygulamalarnda yaygn olarak kullanlmaktadr.
ekil 2.2: Amonyak moleklnn yaps
R13 : (CClF3), -70 0C ile 45 0C arasnda kullanlan dk scaklk soutucusudur. Az sayda endstriyel soutma tesisinde kullanlmaktadr.
24
R13B1 : (CBrF3), -700C -45 0C aralnda endstriyel soutucularda kullanlmaktadr. Yksek ozon tketme kapasitesi nedeniyle Montreal Protokol kapsamnda retimi ve tketimi tamamen durdurulmutur. R114 : (CClF2), yanmayan ve zehirli zellii olmayan bir soutucu maddedir. 80 0C 120 0C arasnda endstriyel s pompalarnda kullanlmaktadr. R143a : (CF3CH3), R502 ve R22 iin uzun dnem alternatifi olarak kabul edilmitir. Amonyak kullanmnn uygun olmad dk scaklk uygulamalarnda kullanlmaktadr. R125 : (CF3CHF2), R502 ve R22 iin uzun dnem alternatifi olarak kabul edilmitir. R143 gibi amonyak kullanmnn uygun olmad dk scaklklar iin dnlmtr. R152a: Ozon tahribatna neden olmayan ve sera etkisi ok dk olan (R12nin %2si kadar) R152a (C2H4F2), s pompalarnda R12 ve R500 iin alternatif olarak kabul edilmitir. Dier soutucu akkanlar
Son zamanlarda gelitirilmi bir soutucu madde eidi olan azeotrop (kark) soutucu maddeler, iki ayr soutucu maddenin belirli oranlarda kartrlarak tek bir soutucu maddeymi gibi kullanlabilen soutucu maddelerdir. Buharlamalar ve younlamalar srasnda yaplarnda bir deiiklik olmaz. Elektrik motorunun dorudan kompresre bal olduu sistemlerde, g kaynann frekans deitike soutma kapasitesi deiir. Azeotrop soutucular kullanlrsa bu deiim nlenebilir. Tuz zeltileri saf suyun donma noktasndan daha dk scaklk derecelerinde donarlar. Dorudan soutucu maddelerle soutulan tuz zeltileri, borularla souk depolara veya buz yapma sistemlerine tanr. Soukta depolanacak maddelerden s alarak onlar soutur. En ok kullanlan tuz zeltisi kalsiyum klorrl zeltidir. Soutucu Madde R401A R402A R404A R407A R407B R407C R410A R500 R502 R507 Bileimi (Arlka) % 52 R22 + % 33 R124 + % 15 R152a % 38 R22 + % 60 R125 + % 2 R290 % 44 R125 + % 4 R134a + % 52 R143a %20 R32 + % 40 R125 + % 40 R134a %10 R32 + % 70 R125 + % 20 R134a %23 R32 + % 25 R125 + % 52 R134a %50 R32 + % 50 R125 % 73,8 R12 + % 26,2 R152a % 51,2 R115 + % 48,8 R22 % 50 R125 + % 50 R143a
Tablo 2.2: Karm ile elde edilmi balca soutucu akkanlar
25
R-22 R-502 R-12
R-11 R-113 R-500
R-134a R-123 R-407C
R-410A R-408A R-409A
R-404A R-401A R-401B
R-402A R-402B R-507
R-416A R-414B
Tablo 2.3: Soutucu akkan tp renk tablosu
2.1.1. Soutucu Akkanlarda Kaak Kontrol Metotlar

Sabun kp
Btn gaz kaaklarnda kullanlabilir. (ekil-5.2) Torlambas (halidelamp)
Btn florokarbon soutucu akkanlar iin kullanlabilir. Kaak olduunda alev ak yeil-mavi olur.(ekil-5.3) Elektronik kaak detektr
Btn florokarbon soutucu akkanlar iin kullanlabilir. Balans otomatik veya ayarl tipleri vardr.(ekil-5.4) (Not: Amonyak kaaklar iin baz esasl turnusol kadnn renk deiimi ve slfr mumu dumann beyaz bir duman karmas gibi yntemler kullanlr.)
ekil 2.3: a) Sabun kp b) Torlambas
Resim 2.2: Elektronikkaak detektr
26
2.1.2. Soutucu Akkanlarn evreye Etkileri

1985 ylnda atmosferdeki serbest klor bileiklerinin ozon tabakasna zarar verdii tespit edildi. Ayrca Antarktika ve Kuzey Kutbu zerinde byk ozon deliklerinin bulunduu anlald. Buna bal olarak 1988de Montreal Protokol ve 1990 Londra Toplants ile CFC esasl soutucu akkanlarn devre d braklmas iin bir takvim belirlendi. Bu takvime gre CFClerin kullanm ve retimi 1995 ylndan itibaren G-7 lkelerinde tamamen yasakland. Gei dnemi gazlar olarak adlandrlan R-22 ve R-502 gibi HCFC esasl akkanlar 2030 ylna kadar tamamen devre d braklacaklardr.Yine 1992de ABDde yrrle giren Temiz Hava Yasas ile CFC esasl soutucu akkanlarn atmosfere tahliyesi yasaklanmtr. CFClerin ozona olan etkileri Ozon Delme Faktr (ODP) olarak adlandrlm olup bu faktr iin R-11 gaz referans alnmtr. R-11 gaz iin yeni HFC tr akkan R-123 gaz, R-12 iin ise R-123a gazlar gelitirilmitir. R-22 ve R-502 yerine ise R-404A, R-407C ve R-507 alternatif akkan karmlar bulunmutur. Soutucu akkanlarn evreye ikinci bir zarar atmosferde sera etkisi oluturmalardr. Kresel Isnma Faktr (GWP) olarak adlandrlan bu etki iin CO2 gaz referans alnmtr. Soutucu Akkan R-11 R-12 R-113 R-114 R-115 R-500 R-502 R-22 R-123 R-134a Atmosferik mr 60 yl 120 yl 90 yl 200 yl 400 yl 15.3 yl 2 15.5 yl ODP Ozon nceltme Potansiyeli 1.0 1.0 0.8 0.7 0.4 0.74 0.33 0.05 0.02 0 GWP(CO2) Ozon tketme potansiyeli 3300 10 000 4500 13000 25000 2700 13300 1100 28 900 0.29 5.1 0.37 GWP(R-11) Kresel Isnma Potansiyeli 1.0 3.1 1.3 4.2 9.8
Tablo2.4: Soutucu akkanlarn evreye etkileri
2.2. Soutma Cihaz ve Ekipmanlar

Svdan buharlamaya gei (evaporation),buharlamadan svya gei (Condensation) soutma sisteminin temelini tekil eder. Kapal bir sistem iinde yer alan soutma evriminin drt ana eleman vardr. Bunlar:
27
Kompresr Kondanser Genleme valfi Evaporatr
Bu elemanlar uygun borularla birbirine balanrlar.Evaporatr serpantinlerindeki kaynar soutucu akkandan kan dk basnl buhar, basn uygulanmak sureti ilekondenseregnderilir. Gazdaki s kondenserdealnr ve gaz sv hale getirilir. Svevaporatr serpantinlerine ve genleme valfine getirilmeden nce tanka alnr. Svevaporatr serpantinlerinden geerken, tekrar gaz haline dnr, bylece bu birimden s alrken souk ortam elde edilmi olur.
ekil 2.4: Soutma sistemi ekipman ve elemanlar
28
2.2.1. Buzluk Kompresrleri

Kompresrler dk basn ve scaklktaki soutucu akkan buharlatrcdan emen ve sktrarak younlatrcya basan cihazlardr.Uygulama alannda u tr kompresrlerle karlalabilir.
ekil 2.5: Soutma kompresr eitleri
2.2.1.1. Pistonlu tip soutma kompresrleri Ak pistonlu tip kompresr
Bu tip kompresrler bazen dtan tahrikli olarak da bilinir. Basnl hava retiminde kullanlan kompresrlerde silindir bloku zerinde emme ve egzoz supaplar bulunur. Soutma kompresrlerinde emme ve basma supaplarnn ilevi piston zerine yerletirilmi olan tek ynl zel bir klepe aracl ile yerine getirilir. Piston st l noktadan alt l noktaya doru hareket ederken soutucu akkan karterden silindire dolar ve alt l noktadan st l noktaya doru hareket ederken de silindirin ierisine dolmu olan soutucu akkan sktrlarak younlatrcya baslr. Gemilerde genellikle, tek veya ift pistonlu dik kompresrler kullanlr. Bir kompresrn ana elemanlarn yle sralayabiliriz. Silindir Karter Piston, piston kolu, krank mili, kasnak Emme ve basma klepeleri Kesici elemanlar (ventiller)
29
ekil2.6: Aktip pistonlu kompresr ve paralar
Yar hermetik tip kompresr
Yar hermetik tip kompresrler genellikle souk depolar ve market reyonlar gibi byk ticari tesislerde kullanlr. Tasarm ak tiplere benzemekle birlikte fark yn elektrik motorunun kompresre dorudan bal olmas ve sklebilir kapal ortamda bulunmasdr. Dolaysyla bu tip kompresrlerde soutucu akkan ve ya motor sarglaryla temas halinde olmaktadr. Avantaj sklp tamir edilebilmesidir.(ekil-2.2)
Resim 2.3: Yar hermetik tip pistonlu kompresr
Hermetiktip kompresr
Bu tip kompresrler ev tipi soutucularda, kk tip ticari soutu cu ve dondurucularda kullanlr. Elektrik motoru kompresre dorudan bal olup kaynakla birletirilmi bir kap (dom) iine yerletirilmitir. Motor ya ve soutucu akkanla srekli temas halindedir.(ekil-2.3) Genellikle tamiri mmkn deildir. Motor kademesi 0-7.5 kW arasndadr.
30
ekil 2.7: Hermetiktip pistonlu kompresrler
2.2.1.2. Scroll (Sarmal) Tipi Kompresr Bu olduka yeni bir kompresr tipi olup daha ok kk tip split iklimlendirme cihazlarnda kullanlr. Her biri spiral (scroll) eklinde olan iki metal levhadan oluur. Levhann biri sabit dieri ise dnme hareketi yapar. ki spiral aln alna dnerken buhar spiralin merkezine doru sktrlr. (ekil-2.8)
ekil 2.8:Scrolltipi kompresr
2.2.1.3. Trbinli Tip (Santrifj) Kompresr Bu tip kompresr genellikle byk klima santrallerinde kullanlr. Ak ve yar hermetik tipleri mevcuttur ve souk su retirler. Buhar yksek devirde dnen arkn merkezinden emilir ve merkezka kuvvet ile k tarafna atlr. arkn dnda salyangoz biimindeki zarf yardmyla buhar basnl olarak basma tarafna ynlendirilir. Bu kompresrlerin sktrma oran yksek deildir ancak buhar debisi yksektir.
31
ekil 2.9: Santrifj kompresr
2.2.1.4. Vidal (Dili) Kompresr Bu tip kompresrler vida diine benzeyen ikiz alan helisel rotor grubuna sahiptir. Vidalardan biri loblara (di knts), dieri ise lob boluklarna sahiptir. Rotorlar gvde iine hassas olarak yerletirilmitir. Rotorlardan biri motora bal olup dierini de hareketlendirir. Soutucu akkan buhar rotorlar zerindeki lob boluklarndan tanarak sktrlm olur. Eskiden bu tip kompresrlerin byk tesisler iin yalnzca ak ve yar hermetik tipleri mevcuttu. Gnmzde kk ticari sistemler iin hermetik tipleri de gelitirilmitir. (ekil-2.4)
ekil 2.10: Vidal (dili) kompresrler
32
2.2.1.5. Dnel (Rotorlu) Kompresr Bu kompresr bir rotora sahip silindirik gvdeden oluur. Rotor zerinde gvde iine temas eden hareketli kanatklar mevcuttur. Rotor gvde iine eksenden kak yerletirildiinden dnme hareketi sonucunda soutucu akkan buhar genileyen hacimden emilir, daralan hacimden sktrlr. Motor k gleri 0.6-200 kW arasndadr. Byk kompresrler ondan fazla kanata sahiptir. Bu kompresrler byk tesisler iin (booster) ve kk ev tipi soutucu ve klima uygulamalarnda kullanlmaktadr. Dnel kompresrlerin bir deiik biimi sabit tek kanatl tipler olup standart vakum pompalarnda kullanlr.
ekil 2.11: ok kanatl ve sabit tek kanatl dnel kompresrn grnts
Kompresr kapasite kontrol tertibatlar
Soutma yknn azalmas, buharlama basnc ve scaklnn dmesine neden olmaktadr. Buharlama scaklnn dmesi; souk odalarda korunmaya braklm gda maddelerinin bozulmasna, souk su retelerinde suyun donmasna, iklimlendirme sistemlerinde hava dolam yollarnn buzlanma nedeni ile tkanmasna ve daha birok zararl durumlara yol amaktadr. Buna benzer istenmeyen durumlarn olumamas iin soutma gcn kontrol altna almak gerekir. Bu i iin izlenecek yol kompresr soutma gcn drerek denetim altna almaktr.Bu nedenle; Kk soutma gcndeki sistemleri, planlanan soutma elde edilince durdurmak, scaklk ykselince yeniden altrmak Buharlatrc kna basn denetim dzenini uygulamak.Denetimli bir ksma ilemi salayan bu dzen, buharlatrcda basncn dmesini nlemektedir. Kompresr girii ile k arasna basnl ayarl ksa devre dzeni kurmak. ok silindirli kompresrlerde emme valflerini boa almak.Bylece silindire dolan gaz, skmaya uratlmadan yeniden emi durumuna getirilmesi mmkn olmaktadr. Soutma yknn kontrol yznden baz pistonlu kompresrlerde klerens hcresi oluturulmas yoluna gidilir.Klerens hcre giriini denetim altnda bulunduran el kumandal veya otomatik kontroll bir valfle,sktrma sonunda soutan bir ksm gazn hcreye dolmasna izin verir. Makine emmeye geince de, hcrede ki bu yksek basntaki gazn yeniden silindire girip genilemesiyle, sistemin buharlama basncnn kararl bir seviyede tutulmas salanm olur.
33
Baz makinelerde ise soutma ykn kontrol gayesi ile silindirde sktrlan gazn bir miktarnn ksa devre olmasn, yaniby-pass durumuna gemesini denetleyen bir kontrol valfi, bu grevi stlenmitir. Yksek soutma gcndeki makinelerde soutma yknn kademeli olarak denetlenmesi iin silindirlerin her biri bir veya birka ksa devre akl yaplmaktadr.
2.2.2. Buzluk Kondenserleri

Kompresr tarafndan sktrlarak basnc ve scakl ykseltilmi olan soutucu akkandan bu basn ve scaklkta s alarak younlamasn yani sv hale gelmesini salayan cihazlara kondanser denir.Kondanser soutma devresinin yksek basn kanadnda bulunur. Kompresrde sktrlarak snan gazn scakl yaklak 100 dereceye kadar erimitir. Kompresrde sktrlrken makine yan da beraberinde srklerse svlatrma gleir. Bu bakmdan kompresrden kan yksek basnl gazn ya kondensere girmeden ya ayrcsnda ayrlmaldr. Ya ayrldktan sonra kondensere giren scak ve yksek basnl gaz, nce sahip olduu basntaki doygunluk scaklna kadar soutularak ayn scaklkta doymu sv haline getirilir. Daha sonra soutma devam eder. Soutucu madde ar soumu sv haline gelir ve sv tanknda toplanr.Kondenserde scak gaz soutup younlatrmak iin sistemin byklne gre su veya hava kullanlr.Soutucu gaz evaporatr ve kompresrden ald sy kondenserde su veya havaya verir. 2.2.2.1. Kondenser eitleri
ekil 2.12: Kondenser eitleri
34
Hava soutmal kondenserler
Scak gazlar, hava sirklasyonu ile soutulan bir seri boru stnden giri yapar. En basit tr ev tipi soutucunun arkasna monteli olandr. Byk sistemlerde daha fazla soutma etkisi elde etmek ve hava akmnn kanatl borular zerinden geirilmesini salamak amac ile fanlardan yararlanlr.
ekil 2.12: a Zorlanm hava soutmalb Tabii soutmal kondenser
2.2.2.2. Su Soutmal Kondenserler Scak gaz, iinde suyla soutulan bir boru demetinin bulunan gvdenin st tarafndan, giriyapar. Borularn salad soutma sayesinde gaz kondense olur (younlar) ve sv halde gvdenin alt ksmndan dar alnr.
ekil 2.13: a)Kovan borulu su soutmal b) Dz i ie borulu sulu kondenser
ekil: 2.14: Kangal borulu kondenser
35
2.2.2.3. EvaporatifKondenserler Scak gaz hava soutmal kondenserlerde kullanlan trn benzeri bir boru grubunun st ksmndan sisteme giri yapar.Borular zerine su pskrtlr ve bu sayede souyarak kondense olan gaz,sv halde alt ksmdan darya alnr.Scak borularn neden olduu su buhar, bir fan sistemi ile tahliye edilir. Geri kalan su bir banyo iine dner ve bir pompa marifeti ile tekrar su pskrtclerine sirkleedilir. Oluan su kaybn karlamak iin, bir amandra kontroll valf zerinden su girii salanmtr. Tahliye edilen buhar ykl havada bulunan su damlacklar,damla tutucularla tutulur ve su banyosuna geri gnderilir.
ekil 2.15: Evaporatifkondenserler
2.2.3. Evaporatr (Buharlatrc-Soutucu)

Evaporatrn ilevi soutulacak olan maddeden s almak ve bu sayede soutucu akkann buharlap gaz haline gemesini salamaktr.Soutulacak,serinletilecek yada dondurulacak maddelerin slarnn ekilerek atlmas,bu elemanlarda olmaktadr. Buharlatrclarda esas olan,en az seviyede basn dmnde en en yksek buharlama meydana getirmektir. Buharlama verimi,soutan madde ile soutulan madde arasndaki scaklklar arasndaki farkn byklne bal olduu kadar borularn dz ve kolay slanabilmesine de baldr.Boru yzeylerinde oluacak bir ya filmi ise buharlamay zorlatran nemli bir etkendir.
36
ekil 2.16: Evaporatr (buharlatrc-soutucu) eitleri
2.2.3.1. Hava Soutan Evaporatrler Raf tipi (plaka -pleyt -levha) evaporatrler
Byk bir soutma yzeyi vermesi iin soutucu akkan iki plaka arasndaki kanallarda devrettirilir. Bu tr, ev tipi soutucularda yaygn olarak kullanlmaktadr. Tek bakm gereksinimi plakalarn buzdan arndrlm durumda tutulmasdr. Byk endstriyel tesislerdeki soutucu akkan tayan borular iki plaka arasnda szdrmaz yapda olurlar.
ekil 2.17: Raf tipi (plaka -pleyt -levha) evaporatrler
Kanatk tip (lamelli) evaporatr
En ok kullanlan evaporatr trdr ve genellikle hava sirklasyonunun fanla saland sistemlerde bulunur. Kanatklar arasndaki hava aknn kesilmesi ve fan arzas, en ok karlalan olumsuzluklardr.
ekil 2.18: Kanatk (lamelli) borulu tip evaporatr
37
2.2.3.2. Sv Soutan Evaporatrler Kuru genlemeli (akkan borulu) veya tamal (sv borulu) tipte olabilirler: Kovan borulu (yzey ve boru tipi)(shellandtube)
Bu sistem bakr borulardan ve aradaki perdelerden olumaktadr. Borular zerinde svlar dolatrlarak soutulur.
ekil 2.19: Kovan borulu evaporatr
plak borulu (kangal borulu) (yzey ve kangal tipi) (shellandcoil)
Bu sistem bir sra bakr borudan olumaktadr.(elik borular amonyakla alan byk tesislerde kullanlr.)Bazen borular zerinde tabii hava sirklasyonu olduu halde souk odalarda kullanlr. Bakm borularn iini yadan ve d yzeylerini buzlanmadan arndrlm durumda bulundurmaktan ibarettir. Bir serpantin eklinde dzenlenmi plak borular, ok kere svlarn soutulmas iin kullanlrlar. Borularn d yzeyleri korozyon belirtileri ynnden kontrol edilmelidir.
ekil 2.19: plak borulu tip evaporatr
38
2.2.4. Genleme Cihazlar

Genleme cihazlar ile ilgili aklamalar aadadr. 2.2.4.1. Klcal Boru Klcal borular kk kesitli ve uzun olduundan byk basn kayb oluur. Boru iinde sv gazdan daha kolay ve abuk hareket ettiinden evaporatrde sv ylmas olduunda evaporatrn basnc artar ve bu basn art klcal boruda buhara dn artrr ve ak yavalar. Bu da istenen bir durumdur. Kompresr durduu zaman klcal boru sv geirmeye devam eder ve alak ve yksek basn taraflar dengelenir. Bylece kompresr tekrar kalk esnasnda zorlanmam olur. Ancak klcal boruda kzgnlk (superheat) ayar yaplmaz. Ancak borunun ap ve boru deitirilmek suretiyle ok farkl basn farklar elde edilebilir.
ekil2.20: Klcal boru
2.2.4.2. Otomatik Genleme Valfi Bu valfin asl fonksiyonu sv hattndan evaporatre giden soutucu akkan miktarn otomatik olarak ayarlamaktr. Diyaframn zerinden topuz ile ayarlanabilen yay basnc tesir eder (ekil-2.19). Diyaframn altndan P2 sabit yay basnc ve P3evaporatr i basnc tesir eder. st yay basnc P1 P2+P3 olduunda valften soutucu akkan gemeye balar. Bu valf evaporatrde sabit bir buharlama basnc ve kzgnlk temin eder. Evaporatrn buharlama basnc ve kzgnlk miktar topuz evrilerek ayarlanabilir. Topuz saa evrildiinde evaporatr basnc artar, kzgnlk azalr. Sola evrildiinde ise evaporatr basnc azalr, kzgnlk artm olur.
ekil2.21: Otomatik genleme valfinin almas
39
2.2.4.3. Dengelemeli Termostatik Genleme Valfi ekil-2.20deki TGVnin diyafram st taraftan P1 kuyruk (bulb) gaz ile aa itilmeye zorlanr. Diyaframn altndan P2 yay kuvveti ve P3evaporatr i basnc, stteki P1 basncna kar koyacak ve valf kesitini kapamaya alacaktr. Valfin kesiti alabilmesi iin P1 P2+P3 olduunda evaporatre sv soutucu akkan gnderilir. Bu durumda evaporatrde buharlama oluur ve P3 basnc P2 basnc valf kesitini kapamaya alr. P1 basnc ise azalm olur. Daha sonra ak azaldndan kzgnlk tekrar artar ve P 1 basnc diyafram tekrar aa iterek kesiti tekrar aar. Bu deime periyodu emme hattnda hafif basn deimeleriyle kararl hale gelir. Ancak kzgnlk ayar P2 yay kuvvetinin deitirilmesiyle yaplabilir. Bu ilem yaya bal bir vidann ayardr. TGVlerde kzgnl 4K artrmak iin viday bir tam tur saa dndrmek (tornavida ile) yeterlidir. Kzgnl azaltmak iin viday ters ynde dndrmek gerekir.
ekil 2.22: dengelemeli TGVnin alma prensibi
2.2.4.4. D Dengelemeli Termostatik Genleme Valfi Bu valf i dengelemeli TGV gibi alr. Fark, i dengelemeli TGVde P 3 basnc evaporatr giriinden alnrken d dengelemeli TGVdeevaporatr kndan alnr (ekil 2.21). Byk tiplerde evaporatr iinde oluan basn kayplar byktr. Bu nedenle P3 basncn giriten almak valfin yetersiz almasna, avlanmasna neden olur. Bu nedenle byk kapasiteli evaporatrlerde d dengelemeli TGV kullanlr.
Resim 2.4: D dengelemeli TGV
40
2.2.4.5. Termoelektrik Genleme Valfi Bu valf, termostatik genleme valfi ile ayn prensiple alr; ancak elektronik elemanlar kullanr. Kuyruk yerine emme hattna bir termistr hissedici monte edilir. Emme hattndaki scaklk arttka termistrn direnci der, bylece seri devredeki stcnn direnci artacandan scakl artm olur. Diyaframn st taraf sndnda diyafram aaya doru itilir ve evaporatre verilen soutucu akkan miktar arttrlm olur. (ekil -2.22 ve ekil2.23)
ekil 2.23: Termoelektrik genleme valfi ve almas
2.2.4.6. Elektronik Genleme Valfi Yeni gelimeler termostatik valf yerine, elektronik (genelde mikro ilemcili) kontroll, elektrik tahrikli valfler kullanlmas ynndedir. Kzgnlk bir scaklk hissedici ile llr, doyma scakl baka bir hissedici veya doyma scakln hesaplayan bir basn hissedici ile llr. Bu iki scaklk fark, yani kzgnlk, ayar bykl olarak kullanlr. Bu valflerin nemli bir avantajlar kapasite kademelerinin ok geni olabilmesidir.
Resim 2.5: Elektronik genleme valfleri
2.2.4.7. Alak Basn Taraf amandral Valfi Bu valf sistemin alak basn tarafna balanr. Evaporatrdeki sv seviyesini kontrol eder (ekil-2.26). Sv seviyesi dtnde amandra sv seviyesi ile birlikte aa iner ve valf kesitini aar. Evaporatre tekrar sv dolar. Bu valf kzgnl ayarlayamaz. Sistemdeki soutucu akkan miktarnn ok iyi ayarlanmas gerekir. Sv tamal tip evaporatrlerde kullanlr. Hassas olmadndan gnmzde ok kullanlmamaktadr.
41
ekil 2.24: Alak taraf amandral valfin balants
2.2.4.8. Yksek Taraf amandral Valfi Bu valf kondenserin altndaki sv tankna taklr. Tanktaki sv seviyesi ykselince valf kesiti alr ve sv hattna soutucu akkan geii olur(ekil-2.27). Kompresre sv yrmesi tehlikesi olduundan soutucu gaz miktarnn hassas olarak ayar gerekir. Evaporatrdeki kzgnlk miktar srekli yksek tutulmaldr. Alak taraf amandral valfine benzer nedenlerle pek yaygn deildir.
ekil 2.25: Yksek basn taraf amandral valf
2.2.5. Soutma Sistem Aksesuarlar

Soutma sistem aksesuarlar aada aklanmtr. 2.2.5.1. Sv Hatt Filtre-Kurutucu Kurutucular, sv soutucu akkan hatt zerine kondenserden sonra ve genleme valfinden hemen nce yer alacak ekilde monte edilirler. Daha byk paracklarn alnmas iin kompresr emi hatt zerine bir tel szge monte edilir. Kurutucu elemanlarda, neme abuka doyan ve deitirilmesi gereken nem absorbe edici nitelie sahip kurutucu materyal bulunur. Bir kurutucu elemandan hemen sonra ounlukla bir gzetleme cam bulunur. Amonyak sistemlerine kurutucular monte edilmez. Haval balantl ve kaynakl balantl olmak zere iki eidi vardr.
42
Kapal tip kurutucular
Bunlar iinde kurutucu materyal bulunan, kapal tip kovan gvdelidir. Bunlar sistemden sklp yedei ile deitirilir. karldktan sonra genellikle atlr. Yeniden kullanlabilir kurutucular
Kurutucu materyal alnabilir ve kurutucu gvdesi yeni bir kurutucu materyalle tekrar doldurulabilir. Kurutucu materyal olarak silika jel kristallerinin yaygn bir kullanm alan vardr ve bunlar frnda stlp kurutularak tekrar sisteme taklabilir. Ya ile kirlenen kristaller hemen boaltlmaldr. Asit absorbe eden kurutucu filtreler
Hava szdrmaz sistemlerde, ilevini yitirmi bir kompresr (yanm),soutucu akkann kimyasal olarak ayrmasna ve sistemde zararl asitlerin olumasna ned en olur. Kompresrn bozulma olaslna kar, kompresr emi valfinden hemen nce, asit absorbe edici zel bir kurutucu eleman yerletirilmesine gereksinim vardr. Bu tip kurutucular sistemlerde devaml olarak bulundurulur ve tam kapal veya yklenebilir trden olurlar.
Resim 2.6: Sv hatt filtre-kurutucular (sabit ve deitirilebilen kartulu)
43
2.2.5.2. Gzetleme Camlar Kurutucudan sonra nem gsterici izleme camlar taklabilir. Soutucu akkandaki nem, kurutucunun deitirilmesinin veya yeniden yklenmesinin gerektiini gsteren bir renk deiikliine neden olur.
Resim 2.7: Gzetlemecamlar
2.2.5.3. Tel Szgeler (Pislik Tutucular) Szgeler bazen, kompresr emi valfleri, genleme valfleri gibi yabanc maddelerin iine girmesinden etkilenen nemli dzeneklerden nce taklrlar.Bir kurutucu, szge ve gzetleme cam bazen tek bir nite halindedir.
Resim2.8: Pislik tutucu
44
2.2.5.4. Emme Hatt Filtre-Kurutucular Asitleri adsorbe eder. Yabanc maddelerin ve keltilerin tutulmasna yardm eder.
ekil 2.26: Emmehatt filtre-kurutucular
2.2.5.5. Sv Depolar Soutucu akkann depolanmas iin kullanlabilecek fazla akkan sigorta eder. Klcal borulu sistemlerde kullanlmaz.
ekil 2.27: Svdepolar
2.2.5.6. Titreim Emici Soutucu hatlarndaki titreimleri absorbe eder. Soutucu hatlarndaki atlama ve geveme olmasn nler.
ekil 2.27: a)Emme hatt akmlatr ve kesiti b) Titreim emici
45
2.2.5.7. Distribtr Genleme valfinden sonra taklarak evaporatre geen soutucu akkann ok kanall olarak geiini salar. Evaporatr verimini artrr.
Resim 2.8: Distribtr
2.2.5.8. Basma Hatt Susturucusu Basma hattndaki sktrma sesinin dier elemanlara ulamasn nler.
Resim 2.9: Basma hatt susturucusu
2.2.5.9. KondenserBasn Reglatr Sulu kondenserlerdeki su geiini basma hatt basncna veya sv hatt scaklna gre ayarlar.
ekil 2.28: Kondenser basn reglatr
46
2.2.5.10. ek Valfler Ak tek ynde geiren ancak dier ynde geirmeyen valflerdir.
Resim 2.9: ek valfler
2.2.5.11. SolenoidValfler Soutma sistemi hatlarn elektromanyetik kontrolle ama ve kapamaya yarayan valflerdir. ki temel tipi mevcuttur: Direkt etkili ve pilot kontroll.
Resim 2.10: a)Dorudan etkili solenoid valflerb) Pilot kontroll solenoid valf
2.3. Soutucu Akkan Hatlar

Soutucu akkan hatlar ile ilgili aklamalar aadadr.
2.3.1. Basma Hattnn Grevleri

Kompresr vastas ile scak gaz halindeki akkankondensere baslr. Btn devrede basn fark oluturulup akkann dolam yapmas salanr. Byk sistemlerde yan kondensere geii bu hatta balanan ya ayrc ile nlenir.Grlt ve titreimler susturucu ve titreim emici (eliminatr) ile nlenir. Kompresre kondenserden sv halde akkan yrmesi konulan ek valf ile nlenir.Konulan servis valfi ile sv halde gaz arj ve basn kontrol yaplabilir.
47
2.3.2. Sv Hattnn Grevleri

Kondenserde younlaan soutucu akkann depolanp evaporatre dzenli olarak verilmesini salar.zerindeki filtre-kurutucu verilmesini salar.zerindeki gzetleme ve nem kontrol camlar ile soutucu akkan miktarnn yeterli ve kuru olup olmadn, sistemde hava bulunup bulunmadn anlamamza yardm eder.zerindeki kapama valfi ile soutucu akkann emme hattndan alnp kondenser ve sv deposuna hapsedilmesine (pump-down:aa pompalama) yardmc olur.zerindeki servis valfi ile sv halde akkan arjna ve dearjna yardmc olur.
2.3.3. Emme Hattnn Grevleri

Evaporatrde buharlaan akkann kompresre kolayca dndrlmesini salar.Evaporatre sv ile birlikte gelen yan kompresre ya cebi ile tanecikler halinde dnmesini salar.zerindeki emme hatt akmlatr sayesinde kompresre sv soutucu akkan yrmesini nler.zerindeki servis valfi ile sisteme buhar halinde gaz ilavesi yapma imkn verilir.
ekil 2.29: Soutucu akkan hatlar
48
2.4. Soutma Sisteminin eitli Yerlerinde Soutucu Gazn Durumu

Soutma sisteminin eitli yerlerinde soutucu gazn durumu ile ilgili aklamalar aadadr.
2.4.1. Buhar
Evaporatr k Kompresr domu Emme hatt Basma hatt Kondenserin st ksm
2.4.2. Sv
Kondenserin alt Sv hatt Evaporatrn girii
ekil 2.30: Soutucu akkann sistemdeki durumlar
49

Aadaki ilem basamaklarn takip ederek faaliyeti gerekletiriniz.
lem basamaklar
Kompresr ve tm fan veya pompalar, balatc butona hafife dokunarak ok ksa bir sre iin altrnz. Dnme ynnn doruluunu kontrol ediniz. Tesisin uygun olarak yklendiinden ve tm kompresr ve kumandalarn yol verme ncesi kontrolnn yapldndan emin olunuz. Emme ve basma basnlarn kontrol ediniz. Kompresr ya basncn kontrol ediniz. Emme ve basma scaklk derecelerini kontrol ediniz. Daha byk tesislerde aada belirlenen birok ilave deerlerin tespit edilmesi gerekir. Soutucu akkann kondenserden geerken urad scaklk derecesi kayb ve evaporatrden geerken urad scaklk derecesi artn kontrol ediniz. Kondenserden geerken soutucu akkann urad scaklk derecesi artn kontrol ediniz. Kompresr ya ve silindir balnn scaklk derecesi deerlerini kontrol ediniz. Borularn gevek olup olmadn, makinenin ar titreimle alp almadn kontrol ediniz. Kompresr yann seviyesini kontrol ediniz. Uygun ekilde defrost ileminin yaplp yaplmadn kontrol ediniz. Kondenserin stma yzeylerinin temizliini kontrol edin. Tm basn tahliye valflerinin ve emniyet dzeneklerinin iyi durumda olduunu ve tahliye borularnn tkal olup olmadn kontrol ediniz.
neriler
Btn donanm, tespit elemanlar ve boru kelepelerinin emniyetle sktrldn kontrol ediniz. Sisteminin alak basn tarafndaki tm soutucu akkan borularnn doru olarak izole edildiinden ve izolasyonun zerine buhar szdrmaz tabaka ile kaplandndan emin olunuz. Tm elektrik balantlarnn sktrlm uygun izolasyonlu ve mevcut kapaklarnn sk ekilde kapal olduundan emin olunuz. Dnme yn gvde zerinde okla gsterilmi durumdadr. Kompresrn doru ynde dndnden emin olmak iin, fanlardaki hava ak ynn kontrol ediniz. Kk tesislerde sabit manometrelerle basn kontrol yaplmayan alanlarda, geici test manometreleri ile basn dzeyi kontrol yaplr. Souk odann veya soutulmakta olan malzemenin, scaklk derecesi, yol vermeden nce bu deeri termometreden okuyunuz ve bu scaklk derecesinin tasarmla belirlenen scaklk derecesi dzeyine dnceye kadar geen sreyi kaydediniz. Bu ilem en nemli iletmeye alnmadan nce yaplan kontroldr ve birimin tesis iin yeterli soutma kapasitesine sahip olduunun gstergesidir. Hava soutmal kondenserlerde olas kir ve gres kalntsn, fra ile temizleyiniz. Az ya da ok olmamasna dikkat ediniz. Evaporatrn soutma yzeylerinin temiz olduunu grnz. Kondenserlerin daha ziyade borularn ii deniz mikroorganizmalarnn birikimi ile tkanr. Bu nedenle sk sk kapaklar alarak ileri ilenir.
50
Havalandrma sistemlerinin serbest ve iler durumda olduunu kontrol ediniz.
Balant yerleri zellikle kontrol edilir.
51
KONTROL LSTES
Deerlendirme ltleri
1. Kompresr ve tm fan veya pompalar, balatc butona hafife dokunarak ok ksa bir sre iin altrdnz m? 2. Dnme ynnn doruluunu kontrol ettiniz mi? 3. Tesisin uygun olarak yklendiinden ve tm kompresr ve kumandalarn yol verme ncesi kontrolnn yapldndan emin oldunuz mu? 4. Emme ve basma basnlarn kontrol ettiniz mi? 5. Kompresr ya basncn kontrol ettiniz mi? 6. Emme ve basma scaklk derecelerini kontrol ettiniz mi? 7. Kompresr ya ve silindir balnn scaklk derecesi deerlerini kontrol ettiniz mi? 8. Borularn gevek olup olmadn, makinenin ar titreimle alp almadn kontrol ettiniz mi? 9. Kompresr yann seviyesini kontrol ettiniz mi? 10. Evaporatrn soutma yzeylerinin temiz olduunu uygun ekilde defrost ileminin yaplp yaplmadn kontrol ettiniz mi? 11. Kondenserin stma yzeylerinin temizliini kontrol ettiniz mi? 12. .Tm basn tahliye valflerinin ve emniyet dzeneklerinin iyi durumda olup olmadn ve tahliye borularnn tkal olup olmadn kontrol ettiniz mi? 13. Havalandrma sistemlerinin serbest ve iler durumda olup olmadn kontrol ettiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
52

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Genel anlamda soutulacak olan maddelerden s alarak onlar soutan maddelere ne denir? A) Soutucu akkanlar B) Istc akkanlar C) Genletirici akkanlar D) Dzenleyici akkanlar Aadakilerden hangisi soutucu akkanlarda kaak kontrol metotlarndan birisi deildir? A) Sabun kp B) Torlambas C) Sorch lamba detektr D) Elektronik kaak detektr Svlarn buharlama slar, bulunduklar ortamn basncna gre doru orantldr.100 derecede suyun atmosferik basnta (1 atm) buharlama noktasdr. Kapal kazanda 10 barda su ka derecede buharlar? A) 100 C B) 185 C C) 135 C D) 90 C I-Yanc ve patlayc olmal, II-Ucuz olmal, III-Zehirleyici olmamal Soutucu akkanlarn aadakilerden hangi zelliklere sahip olmalar gerekir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) II-III D) I-III Kapal bir sistem iinde yer alan soutma evriminin drt ana eleman vardr. Aadakilerden hangisi bunlardan birisi deildir? A) Kompresr B) Kondanser C) Genleme valfi D) Sktrma valfi Buzluk kompresrleri alannda aadaki kompresrlerden hangisi kullanlmaz? A) Pistonlu tip soutma kompresrleri B) Civatal tip kompresr C) Scroll (sarmal) tipi kompresr D) Trbinli tip (santrifj) kompresr
2.
3.
4.
5.
6.
53
7.
I-Silindir II-Karter III- Krank mili IV-Kesici elemanlar (Ventiller) Aadakilerden hangisi pistonlu kompresrn ana elemanlarndan deildir? A) I-II-III-IV B) II-III-IV C) I-II-IV D) Yalnz I Aadakilerden hangisi ana kondenser tiplerinden deildir? A) Su soutmal B) Hava soutmal C) Evaporarif D) Yal
8.
DEERLENDRME
54

AMA
Bu renme faaliyeti ile soutucu gazn sisteme doldurulmasn ve bakmn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Konu ile ilgili bilgileri eitli kaynaklardan aratrnz.
3. SOUTUCU GAZIN DOLDURULMASI

Soutma tesisinin soutucu akkanla tam olarak yklenmesinden nce soutma sistemlerine basn testi uygulanmaldr.Basn testi, ilk montajdan ve gaz sisteminin herhangi bir sisteminin bakmndan sonra yaplmaldr. Soutma sistemlerinin, ilk montajda ve sonradan oluan kaaklardan veya bakm ilemlerinden kaynaklanan soutucu akkan azalmalarn tamamlamak iin, soutucu akkan yklenme gereksinimi doar. Bir bo sistemin doru miktarda yklendiinden emin olma yntemi, ykleme ilemi esnasnda tp veya tpleri tartmaktr.
3.1. Bir Soutma Sistemini Basnlandrmak in Gerekli Emniyet Kurallar

Gvenlik gzlklerini taknz. Soutma sistemini basnlandrmada asla 02 ve asetilen kullanma (Dikkat: Oksijen ya ile temas ettiinde patlayacaktr. Asetilen 15 psi deerinin zerinde bulunursa patlar.) Asla reglatrsz kuru azot kullanmaynz. (Dikkat: Azot tpleri 2000 psiden fazla basn ihtiva eder.) Asla basnl silindire veya sisteme direkt s uygulamaynz. Soutma sistemi kaak testi esnasnda 150 psig deerinin zerinde asla basnlandrlmamaldr.
3.2. Bir Soutma Sisteminde Kaak Olup Olmadn Belirlemek in Gerekli Kontrol Basamaklar
Evaporatr scakln kontrol ediniz. Emme hatt basncn kontrol ediniz.
55
Yksek taraf basncn kontrol ediniz. (Not: Basn okumalar yalnz bana soutucu akkan eksikliini gsteren faktr deildir.) Grlen ya lekeleri Sv hattnda grlen kabarck ve ak kesilmeleri
3.3. Ykleme leminin Yapl

Bir soutucu akkan tp uygun bir irtibat hortumu ile kompresrn emi tarafna balanr. Sv gelmesini nlemek iin tpn dik konumda tutulmasn ve ykleme hortumunun sisteme balanmadan nce temizlenmesi salanr. Ykleme valfi ve tp valfi alr. Kompresr altrlr. Kompresr vakum metresi gzlenerek tp valfi az bir pozitif basn verecek ekilde ayarlanr. Sisteme ykleme yapmak iin kompresr altrlr. Tp boaldka svnn hala mevcut bulunduu alt ksmn d tarafnda, buzlanma balar. Sisteme yeterli miktarda soutucu akkan ilave edildiinde; Tp valfi kapatlr, ykleme valfi kapatlr, kompresr durdurulur. Eer tesisin soutucu akkan kapasitesi bilinmiyorsa veya tesise ksmi ykleme yaplyorsa sistemin aadaki durumlarnda tam ykleme ykleme yapld anlalacaktr. Gzetleme camndan izlenen soutucu akkan ak, kabarcklar olumakszn srekli duruma gelince veya Bir sv tank seviye gzetleme camnda izlenen dzey, tm cam alann yaklak te birini gsteriyorsa
ekil 3.1: Ykleme ileminin yapl
56
3.4. Buzluk Ambarlar

Modern son yaplan souk hava depolu gemiler tamamen flexible birok maksatl reefer gemiler olarak dnlp paletli ve dkme halinde soutulmu ykler halinde dnyann drt bir yanna tanr.Souk depolu gemiler bilhassa, muz, narenciye, yumurta, tavuk ve dondurulmu et tanabilmesi asndan -30 ile 13 arasnda geni bir soutma ss yelpazesinde byk drt ke biiminde ambarlar olan gemilerdir. Reefer gemiler ayn zamanda gverte yk olarak ambar kapaklar zerinde tam ykte, 30 ton gelen 40 feetlik kendinden soutmal elektrii gemiden konteynrlartarlar. Geminin kendi kreynleri ile ok abuk tahliye imknlarvardr. Bu maksatla ambar kapaklar zerleri emniyetli bir ekilde kilitlenme imknlar vardr. Konteynrlar 20-40 feet uzunluk,8 feet en 8 feet ykseklik olarak elik saclardan imal edilirler. Modern souk hava ambarl gemiler 19-20 mil saatte gidebildikleri gibi srf muz tayan reefer gemiler 22-25 mil srat yaparlar. Souk hava depolu gemilerde ykn ok abuk boaltlmas en nemli ilerdendir.Soutulmu dkme ve muz tahliyesinde abukluk salama asndan, geminin bordalarnda alm kapaklardan, geni ambar azlarndan krey ve konveyrlerle boaltlrlar.
57
ekil 3.2: Gemide kullanlan buzluk ambarlar
3.4.1. Ambarlarda Isnn Korunmas

Ambarlardaalabandalar, ambar perdeleri ve ambar kapak altlar cam yn denerek s kayplar nlenir.
3.5. Buzluk Makineleri

Borularn iinden tuzlu su dolatrlr.Soutma odalarnda ambarlarnda tuzlu su borular etrafnda alminyum kanatlar sarl olarak alabandalara denmitir. Kuvvetli fanlar vastas ile souk hava etrafa datlr.
58
3.6. Buzluk Makinelerinde Kullanlan Yan zellikleri

75 kw gcnn altndaki kompresrlerde, yatak yalamalar arpma ile salanr. Daha byk buzluk ve kompresrlerde yatak yalamalar dili pompa ile salanr. Bu durumda snan ya, yakulerindengeirilerek 50c ye kadar soutulur.Soutma kompresrlerinde uygun numaral yan kullanlmas esastr.Soutma kompresr ya u zellikleri tamaldr. Hibir ekilde soutucu akkanla kimyevi reaksiyona girmemelidir. Kompresr valflerinde piston segmanlarnda karbonlama yapmamal. Viskozitesinin deimemesi, bylece iyi yatak yalamas yapmasnn salanmas gerekir. Yan dk scaklkta (-10,-20) mumlaarak ince delikleri tkamamas gerekir. inde nem bulunmamaldr.
Buzluk kompresrlerinde kullanlan yalar dier yalara gre daha pahal ve belirleyici kaplarda satlr. Yapmc firmann tavsiye ettii yalar kullanlmaldr.
3.6.1. Kompresre Ya Konulmas

Emi valfi kapatlr. Emi manometresi atmosferik basncn ok az stn, yaniyaklak sfr gsterinceye kadar altrlr. Kompresr durdurulur.
3.6.2. Ya Seperatrler
Daha byk sistemlerde sistemden fazla ya almak iin Kompresrn k tarafna bir ya seperatryerletirilir. Fazla ya seperatr haznesinden tahliye edilmelidir. Yaseperatrlerinde genellikle bir amandra ile kontrol edilen, kompresrkarterine yan geri dn hatt bulunur. Ya tketimi artarsa amandra valfinin doru alp almad ve ya dn hattnn tkal olup olmad kontrol edilir. Yan muhakkak freon gazndan ayrlmas gerekmektedir. Zira ya s transferini zayflatr.
3.7. Soutma Sistemine HavannKarmas

Eer hava veya dier younlamayan dier gazlar sistemde birikirse, bunlarkondenserde bir izolasyon tabakas oluturur, k scaklk derecesinin ve basncnn ykselmesine neden olurlar. Verimli bir alma iin tesis havadan arndrlacak ekilde temizlenmelidir. Soutma sisteminden havann alnmas iin; Tanktan sonraki sv hatt valfi kapatlr ve kompresr birka dakika altrlr. Kompresr durdurulur ve k kesme valfi kapatlr. Havann en yksek alanda birikmesini salamak iin, sistem kompresr altrlmadan bir sre braklr.
59
Kr kapak sklr ve sistemin en yksek noktasndaki tahliye valfi kontroll olarak alr.(Genelde kondenserin stnde bulunur.) Sistemin yaklak 30 saniye sre ile tahliye olmas salanr. Tm hava tahliye oluncaya kadar ilem tekrarlanr. bitiminde kr kapak tekrar kapatlr. Havann tahliyesinden ve yklemenin tamamlanmasndan sonra emme ve basma basnlarnn ve scaklk derecelerinin kontrol edilmesi iin sistem bir sre altrlr.Gstergelerden sistemin az yklenmi veya ok yklenmi olduu belirlenebilir. Kondenser kndaki sv scaklk derecesi kontrol edilir ve bu deeri k basncna tekabl eden doyma scaklk derecesi ile karlatrlr.Eer dikkate deer bir fark var ise sistemde hava var demektir.
3.8. Rutubetin Etkisi

Montajdan ve onarmdan sonra sistemde nem izleri kalr ve i korozyona neden olur.Bu nedenle gaz vermeden nce nemin arndrlmas gerekir. Suyun buharlamasn salayc dk basn ortam yaratlr. Soutma sistemindeki nem kalntlarn tutmak iin filtre kurutucular kullanlr.
60

Aadaki ilem basamaklarn takip ederek faaliyeti gerekletiriniz.
lem Basamaklar
Gsterge (arj manifoldu) setini sisteme balayn. Servis valflerini ara konuma getirin. Gsterge setinin ortasndaki hortumu azot reglatrne balayn. Reglatr vidasn saat ibresine ters ynde dndrp ayarlayn. Azot silindir valfini eyrek tur dndrp an. Basn istenen deere ulancaya kadar ayarlama vidasn saat ibresi ynne dndrn. (Not: Genellikle kaak testi iin 100 psig basn yeterlidir.) Gsterge manifoldundaki yksek taraf valfini yavaa an. Alak ve yksek taraf basnlarnn dengelenmesine izin verin. (Not: Bu ilem esnasnda manifoldtaki alak taraf valfi kapal kalacaktr. ayet manifold alak taraf gstergesi basnc ykselmezse, bu muhtemel bir tkanmay gsterir.)
neriler
Her kompresr sisteminde en geerli gaz ektirme yeri ekspenn valften sonradr. Balantnn sk olmasna dikkat ediniz. Hortumun iindeki havay gaz ile temizleyiniz.Freon hafife karrken, doldurma valfi tarafndaki laka olarak braklan hortumun rakorunu tam olarak sknz. Bu ilemi valf spndln bir tur aa doru vira ederek yapnz. Emme tarafndan gaz ektiriyorsanz freon tpn dik konumda tutunuz. Tamamen sv freonun gitmesi iin her ektirmede tp nce ve sonra tartlarak ne kadar gaz ektirildii anlalr. Sisteme yeterli miktarda soutucu akkan ilave edildiinde; yani gzetleme camndan izlenen soutucu akkan ak, kabarcklar olumakszn srekli duruma gelince tp valfini kapatnz.
61
KONTROL LSTES
Deerlendirme ltleri
1. Valf spndln gidebildii kadar manometre balantsna doru laka edilerek evirdiniz mi? 2. Freon tp ile kompresr alcsn birletirdiniz mi? 3. Kompresr altrdnz m? 4. Tp valfini kapattnz m? 5. Ykleme valfini kapattnz m? 6. Kompresr durdurdunuz mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
62

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. I-Sv gelmesini nlemek iin tpn dik konumda tutulmasn ve ykleme hortumunun sisteme balanmadan nce temizlenmesi salanr. II-Ykleme valfi ve tp valfi alr. III-Bir soutucu akkan tp uygun bir irtibat hortumu ile kompresrn emi tarafna balanr. 1. Ykleme ileminin yaplnda balang iin hangi sray takip etmek dorudur? A) I-II-III B) III-I-II C) III-II-I D) II-III-I 2. Aadakilerden hangisi buzluk makinelerinde kullanlan yan zelliklerinden deildir? A) Hibir ekilde soutucu akkanla kimyevi reaksiyona girmemelidir. B) Kompresr valflerinde piston segmanlarnda karbonlama yapmamaldr. C) Viskozitesinin deimemesi, bylece iyi yatak yalamas yapmasnn salanmas D) Yan dk scaklkta (-70,-80 C) mumlaarak ince delikleri tkamamas
I- Emi valfi kapatlr. II- Emi manometresi atmosferik basncn ok az stn, yani yaklak sfr gsterinceye kadar altrlr. III- Kompresr durdurulur. 3. Kompresre ya konulmas ilem sras aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir? A) II-III-I B) III-I-II C) I-II-III D) II-I-III 4. Aadakilerden hangisinde bir soutma sisteminde kaak olup olmadn belirlemek iin gerekli kontrol basamaklarndan biri deildir? A) Evaporatr scakln kontrol edilmelidir. B) Emme hatt basncn kontrol edilmelidir. C) Yksek taraf basncn kontrol edilmelidir. D) Grlen su lekeleri Ambarlar alabandalar, ambar perdeleri ve ambar kapak altlar aadaki malzemelerden hangisi denerek s kayplar nlenir? A) Cam yn B) Strafor C) Ses izalosyon malzemesi D) Ta yn
5.
63
DEERLENDRME
64

AMA
Bu renme yapabileceksiniz. faaliyeti dmen sistemlerini tanyarak iletim ve bakmn
ARATIRMA
Tersanelerde ve limanlarda bulunan gemilerdeki dmen yelpazesini inceleyiniz. Gemilerdeki dmen makinesini inceleyiniz. Edindiiniz bilgileri rapor haline dntrp grubunuza sunum yaparak paylanz.
4. SOUTMA SSTEMNN BAKIMI VE ARIZALARI

Arzann doru tehisi soutma sisteminin bakm iin hayati nem tar.Hatann asl nedenini belirlemek iin, belirtileri tanmak ve deerlendirmek arzann abuk ve emniyetli olarak teknik personel tarafndan tehis edilmesine imknverir ve bylece uygun onarm ileri yaplabilir.Soutma sistemindeki arzalar genelde kategori halinde snflandrlrlar.
4.1. Dtan Grlebilir Arzalar

Kompresr kaylarnn kaymas veya kopmas Kompresrn almamas (dnmemesi ) Pompann almamas (dnmemesi) Fann almamas (dnmemesi)
4.2. Arzalar
arzalar genellikle, sistemin alma basnlarnn ve scaklk derecelerinin izlenmesi ile tehis edilebilirler. Mekanik arzalarn ou grerek, sesle ve dokunma ile ve hibir zel cihaza gerek olmadan tehis edilebilir. Hasarl kompresr valfleri veya pistonlar Genleme valfi ayar elemanlar arzalar
65
4.3. Elektrik Arzalar

Soutucu akkann kullanld sistemde bir soutucu tesis arzasna neden olan etki sz konusudur. Sistemde yetersiz dzeyde soutucu akkan vardr.(az ykleme) Sistemde ar dzeyde soutucu akkan varsa (ar ykleme ) Soutucu akkan; ya nem hava ve dier gazlarla kirlenmitir.
4.4. Kompresrdeki Arzalar Nedenleri ve Giderilmesi

Kompresrdeki arzalar nedenleri ve giderilme yntemleri yledir.
4.4.1. Kompresrden Boalan Gaz Basncnn Ykselmesi Arzann Nedenleri

Soutucu gaz iine havann karmas Kondenser suyu scaklnn yksek, miktarnn az olmas Kondenser borularnn kirelenmesi, su datan sistemin bozulmas Younlaan soutucu maddenin kondansrde toplanmas Kompresr k vanasnn tam ak olmamas
Arzann Giderilmesi
Karan hava boaltlr. Su sisteminde meydana gelen tkanklklar temizlenir. Borular temizlenir, su datan sistem onarlr. Kondansrde toplanan fazla sv alnr. Sz konusu vana tamamen alr.
4.4.2. Kompresrde Emilen Gaz Basncnn Dk Olmas Arzann Nedenleri

Soutucu madde borular ve boruda ki filtrelerin tkanmas Sistemde sv akma hznn azalmas Soutucu madde miktarnn azalmas Genileme supabnn yeterince ak olmamas
Arzann Giderilmesi
Filtreler ve tkanm borular temizlenir. Selenoid valfler ayarlanr. Soutucu maddenin sznt kontrol yaplr. Genileme supab yeterince alr.
66
4.4.3. Kompresrde Baslan Gaz Basncnn Dk Olmas Arzann Nedenleri

Soutucu su miktarnn fazla scaklnn dk olmas Kompresre sv soutucu maddenin girmesi Sistemdeki soutucu madde miktarnn azalmas Kompresrde boaltma supabnn gaz szdrmas
Arzann Giderilmesi
Kondenserin su giri ve kndaki vanalar ayarlanr. Genileme supaplar ayarlanr. Soutucu maddenin sznt kontrol yaplr. Boaltma supab onarlr veya deitirilir.
4.4.4. Kompresrde Emilen Gaz Basncnn Ykselmesi Arzann Nedenleri

Depolanan maddenin fazla olmas Genileme supabnn ok ak olmas Kompresrde giri supab ve segmanlarnn anmas Ya ayrcsndan kompresre sktrlm gaznda yala dnmesi
Arzann Giderilmesi
Depolanan madde miktar ayarlanr. Genileme supab ayarlanr. Giri supab ve segmanlar onarlr veya deitirilir. Yan kompresre dn sistemi kontrol edilir.
4.4.5. ift Kontrol Sisteminin Durdurduu Kompresrn Normal Basnca Eriildii Halde almamas Arzann Nedenleri
Voltajn dk olmas Kompresrn almaya balayaca ayar basncn yksek olmas altrma dmesinin kapal olmas Dk basn kontrol sisteminin bozuk olmas Ya basnc kontrol sisteminin bozuk olmas Soutucu madde miktarnn yetersiz olmas
Arzann Giderilmesi
Voltaj kontrol edilir. Sistem yeniden ayarlanr. Dme alr. Sistem onarlr. Sistem onarlr. Sznt kontrol yaplr. Soutucu madde ilave edilir.
67
4.4.6. Kompresrn Anormal Ses karmas Arzann Nedenleri

Kompresr zemine balayan cvatalarn gevek olmas Volan kaynn gevek olmas Krank mili dorultusunun ayarsz olmas Kompresre sv soutucunun girmesi Piston kolu krank mili balantsnn gevemesi Kompresr k vanasnn tam ak olmamas
Arzann Giderilmesi
Cvatalar sktrlr. Kay ayarlanr. Dorultu yatay dzleme paralel olarak ayarlanr. Genileme supab kontrol edilir. ok ak ise kapatlr. Geveyen paralar sktrlr. Vana tamamen alr.
4.4.7. Ya Scaklnn Ykselmesi Arzann Nedenleri

Silindirin su ceketine suyun gelmemesi Su ceketinin kirelenmesi Sktrlp, boalan gazn scaklnn deimesi Karter scaklnn ykselmesi Mil yatann gevemesi
Arzann Giderilmesi
Su borular kontrol edilip tkanklk varsa giderilir. Su ceketi temizlenir. Sktrlp, boaltlan gazn, kompresre geri dnp dnmediine baklr. Ya ayrcsndan kartere ya getiren boru ve vana kontrol edilir. Mil yata sktrlr.
4.4.8. Karterde Su Damlacklar ve Karlanmann Grlmesi Arzann Nedenleri

Kompresre sv soutucunun girmesi
Arzann Giderilmesi
Genileme supab ok ak ise ayarlanr.
68
4.4.9. Ya Basncnn Dk Olmas Arzann Nedenleri

Elektrik motorunun tersine dnmesi Ya basnc gsterge ibresinin eilmi olmas Gstergeye giden borunun tkanm olmas Ya pompasnn arzal olmas Yan darya szmas Sistemde vakum meydana gelmesi Ya miktarnn azalm olmas
Arzann Giderilmesi
Elektrik fazlarnn balants gzden geirilir. bre dorultulur. Boru temizlenir. Ya pompas onarlr. Sznt yapan yer onarlr. Emilen gaz basncnn dk olmas halindeki nlemler alnr. Makine yann sistem iine dalp dalmad kontrol edilir. Ya ayrcs onarlr.
4.4.10. Ya Basncnn Yksek Olmas Arzann Nedenleri

Ya basnc gsterge ibresinin eilmi olmas Ya sistemindeki borularn kapal olmas Ya scaklnn dk olmas
Arzann Giderilmesi
Gsterge ibresi dorultulur. Borular kontrol edilip alr. Ya soutan sistem, ya normal scakla eriinceye kadar durdurulur.
69
4.4.11. Kompresrdeki Makine Yann Ksa Srede Azalmas Arzann Nedenleri

Sv soutucu madde, evaporatrde buharlamadan kompresre girer. Ya ayrcsnda ayrlan yan kompresre dnmemesi Pistondaki ya segmannn anm olmas Sistem almaz durumda iken soutucu maddenin makine ya altnda sv halde basn oluturulup soutucu maddenin bulunmas, almaya balaynca birden buharlap, ya srklemesi
Arzann Giderilmesi
Genileme supab ayarlanr. Sv ayrcsnda soutucu svnn ayrlmas salanr. Yan dnd sistem kontrol edilip onarlr. Ya segman deitirilir.
Sistem durdurulurken, karterde dk gaz halinde bulunmas salanr.
4.4.12. Yksek Basn ile Dk Basn Arasndaki Farkn Azalmas Arzann Nedenleri
Kapal durmas gereken vanalarn sznt yapmas Kompresr boaltma supabnn krlm olmas
Arzann Giderilmesi
Vanalar onarlr veya deitirilir. Boaltma supab deitirilir.
4.4.13. Ya Ayrcsnn Anormal Sesler karmas Arzann Nedenleri

Ya ayrcsnn sisteme gre kk olmas durumunda, soutucu gazn gaz ayrcsna ksa aralklarla arpmas amandra sistemi ve gazla ya ayran levhalarn gevemesi
Arzann Giderilmesi
Ya ayrcs deitirilir, kapasiteye uygun byklkte ya ayrcs taklr. amandra sistemi ve levhalar sktrlr.
70
4.4.14. Ya Ayrcsnda Yan Tam Olarak Ayrlmamas Arzann Nedenleri

Toplanan ya otomatik olarak boaltan amandra sisteminin arzalanmas amandra sistemindeki filtrenin tkanmas Ya kompresre gtren borunun tkanmas Yala gaz ayran delikli levha konumunun bozulmas Ya ayrcsnn sistemin kapasitesine gre yetersiz olmas
Arzann Giderilmesi
amandra sistemi onarlr, onarlamyorsa deitirilir. Filtre temizlenir. Boru temizlenir. Levhalarn konumu dzeltilir. Sistemin kapasitesine uygun byklkte ya ayrcs taklr.
4.4.15. Kondensrdeki Soutucu Svnn Kondenser Borularnda Dzenli Akmamas Arzann Nedenleri
Genileme supabnn bykl sisteme uygun deildi. Genileme supab ve soutucu borularnn tkanmas
Arzann Giderilmesi
Sistemin byklne uygun genileme supab taklmaldr. Tkanabilecek noktalar kontrol edilir.
4.4.16. Kondensrdeki Normal Basnta Soutucu Maddenin Younlamamas Arzann Nedenleri

Kondensre hava girmesi Kondensr borularnn kirelenmesi Suyun miktarnn yetersiz olmas Soutma yzeyinin yetersiz olmas
Arzann Giderilmesi
Hava boaltlr, sistem vakum meydana gelmeyecek ekilde altrlr. Borular temizlenir soutma suyu olarak deniz suyu kullanlyor ise borularn oksitlenmemesi iin galvanize edilir. Su pompas su borular kontrol edilip gerekli onarmlar yaplr. Sistemde kullanlan soutucu madde miktar fazla ise kondenser borularnn yzeyi yetersiz kalr.
71
4.4.17. EvaporatrnYeterli Soutma Yapmamas Arzann Nedenleri

Soutucu madde miktarnn yetersizlii Makine yann evaporatrde toplanmas Evaporatrn karlanmas Tuz zeltisi miktarnn yetersizlii Tuz zeltisi scaklnn dmesi
Arzann Giderilmesi
Soutucu madde ilave edilir. Ya ayrcs kontrol edilip bozuksa onarlr. Oluan karlar defrost yaplr. Tuz zeltisi miktar artrlr. Tuz zeltisi miktar artrlrsa zeltinin scaklnda anormal d gzlenmez.
4.4.18. KondensrdekiLevhal Evaporatrlerde Levhalar Arasnda Buzun Olumas Arzann Nedenleri

Evaporatr levhalarnn dar olmas Soutucu maddenin dk scaklkta buharlamas Depoda oluturulan hava akm hznn az olmas
Arzann Giderilmesi
Levhalar geniletilir. Genileme supab ayarlanr. Vantilatr ve hava filtreleri kontrol edilerek arza varsa giderilir.
72

Aadaki ilem basamaklarn takip ederek faaliyeti yapnz.
lem Basamaklar
neriler
Borulara sarlm alminyum kanatlar solvent veya basnl hava ile pskrtme ile temizlenir. Bu ayn zamanda verici devrede ya seperatrnn iyi almadn belirtir. Seperatrnoverhol iin,kompresr alrken seperatrden kompresr karterine giden parmak bakr boru ellendiinde lk (scak) olmaldr. Souk ise seperatrfreon R22 iindeki ya ayramyordur. Sisteme gaz ektirilir. Amonyakl sistemlerde kurutucu bulunmaz. i ve basnl hava kullannz. Tm hava tahliye oluncaya kadar ileme devam ediniz. Gerekirse fann dinamik balansn yapnz. zolasyon direnci en az 1 megaohm olmaldr.
Evaporatr temizlii yapnz. Freon kompresrnn bakm Karter ya gstergesinde ya seviyesi dtnde ya ilavesi yaplr. Soutma zayfladnda yani kompresr manometresinin sk sk vakuma dp, kompresrn stop edip tekrar otomatik olarak almas devrede R22 eksildiini gsterir. Kurutucularn bakmn yapnz. Kondenser deniz suyu dolam borularnn bakmn yapnz Sistemin havasn alnz. Fan kanatlarnda biriken ya toz ve birikintileri temizleyiniz. Elektrik motoru stator pabularn tetra klorr ile temizleyiniz. zolasyon direnlerini meger ile lnz.
73
KONTROL LSTES
Deerlendirme ltleri
1. Evaporatr temizliini yaptnz m? 2. Karter ya gstergesinde ya seviyesi dtnde ya ilavesi yaptnz m? 3. Kurutucularn bakmn yaptnz m? 4. Kondenser deniz suyu dolam borularnn bakmn yaptnz m? 5. Sistemin havasn aldnz m? 6. Fan kanatlarnda biriken ya toz ve birikintileri temizlediniz mi? 7. Elektrik motoru stator pabularn tetra klorr ile temizlediniz mi? 8. zolasyon direnlerini meger ile ltnz m?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
74

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Kompresrdeki arza nedenlerinden kompresrden boalan gaz basncnn ykselmesinin nedeni aadakilerden hangisi deildir? A) Soutucu gaz iine suyun karmas B) Kondenser suyu scaklnn yksek, miktarnn az olmas C) Kondenser borularnn kirelenmesi, su datan sistemin bozulmas D) Younlaan soutucu maddenin kondansrde toplanmas Kompresrdeki arza nedenlerinden kompresrde emilen gaz basncnn dk olmasnn nedeni aadakilerden hangisi deildir? A) Soutucu madde borular ve borudaki filtrelerin tkanmas B) Sistemde sv akma hznn artmas C) Soutucu madde miktarnn azalmas D) Genileme supabnn yeterince ak olmamas Kompresrdeki arza nedenlerinden kompresrde baslan gaz basncnn dk olmas nedeni aadakilerden hangisi deildir? A) Soutucu su miktarnn fazla scaklnn dk olmas B) Kompresre sv soutucu maddenin girmesi C) Sistemdeki soutucu madde miktarnn artmas D) Kompresrde boaltma supabnn gaz szdrmas Kompresrdeki arza nedenlerinden kompresrden boalan gaz basncnn ykselmesinin nedeni aadakilerden hangisi deildir? A) Depolanan maddenin az olmas B) Genileme supabnn ok ak olmas C) Kompresrde giri supab ve segmanlarnn anmas D) Ya ayrcsndan kompresre sktrlm gaznda yala dnmesi Aadakilerden hangisi, kompresrdeki arza nedenlerinden kompresrn anormal ses karmasnn sebeplerinden biri deildir? A) Kompresr zemine balayan cvatalarn gevek olmas B) Volan kaynn gevek olmas C) Krank mili dorultusunun ayarsz olmas D) Kompresre sv soutucunun girmemesi
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
75
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki ifadelerin doru veya yanl olduunu belirterek modlde kazanm olduunuz bilgileri lnz. 1.
( ) klimlendirme veya air condition kapal bir yerdeki havann scaklk, nem hava dolam ve temizliinin ayn zamanda kontrol edilmesi anlamna gelir.
( ) Gemilerde iklimlendirme, personelin konforunu, grevlerini daha verimli bir ekilde yapmalarn ve salkl kalmalarn salar. ( ) Doal havalandrma s akm, rzgr vb. akmlarla havay yenileme esasna dayanmaz. ( ) Damperler kanaldan geen hava miktarna mdahale etmek iin yaplan iinde kelebek klepe bulunan hava ksclardr. ( ) Genel anlamda soutma bir maddeye veya ortama s verme ilemidir. ( ) Svdan buharlamaya gei (Condensation) buharlamadan svya gei (evaporation),soutma sisteminin temelini tekil eder. ( ) Kompresrler dk basn ve scaklktaki soutucu akkan buharlatrcdan emen ve sktrarak younlatrcya basan cihazlardr. ( ) Ambarlarda alabandalar, ambar perdeleri ve ambar kapak altlar cam yn olarak denmesi ile s kayplar nlenir. ( ) Kompresr kaylarnn kaymas veya kopmas dtan grlebilir arzalardandr. ( ) Soutma sistemindeki arzalardan soutucu su miktarnn fazla scaklnn dk olmas, kondenserinsu giri ve kndaki vanalarla ayarlanr.
2.
3.
4.
5. 6.
7.
8.
9. 10.
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Yanl eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
76
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 D C B D B C D A D
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 A C B C D B A D
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Doru Doru Yanl Doru Yanl Yanl Doru Doru Doru Doru
77
KAYNAKA KAYNAKA
ZORKUNM.Emin, Ali RzaARDI, Soutma Teknii ve Klima, MEB, 1980. ALTINKURT Kazm, Souk Depolama Teknii, MEB ERALP Fethi, Gemi Yardmc Makineleri-2, T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi, stanbul, 1988. ZGN Haluk, Gemi Makineleri Endstriyel ve Ticari klimlendirme Sistemlerinin Bakm,MEB,Ankara, 1994. EROL Nevzat, Soutma ve klimlendirmede Temel Yntemler,Yksek Denizcilik Okulu Mezunlar Dernei Yayn, 1993. KKAHN Fahrettin, Gemi Makineleri, T Denizcilik Fakltesi, stanbul, 2000.
78

Soğutma Ve İklimlendirme

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Soğutma Ve İklimlendirme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

1. HAVALANDIRMA VE KLMLENDRME SSTEMLER

ekil 1.1: klimlendirme ilemleri

ekil 1.2: klimlendirme ile soutma arasndaki iliki

1.1. Havalandrma Sistemleri

Havalandrma sistemleri eitleri unlardr:

1.1.1. Doal Havalandrma

1.1.2. Doal-Mekanik Havalandrma

Resim 1.1: Doal-mekanik havalandrma fan

1.1.3. Mekanik Havalandrma

ekil1.3:Gemilerde uygulanan havalandrma sistemi

1.2. Istma Sistemleri

1.2.1. Buhar ile Istma

1.2.2. Scak Su ile Istma

1.2.3. Scak Hava ile Istma

1.2.4. Elektrikle Istma

1.3. Fan ve Fan eitleri

1.3.1. Aksiyal (Eksenel) Tip Fanlar

Resim 1.2:Aksiyal (eksenel) tip fanlar

Pervane kanatl tip

Alak ve orta basnl sistemlerde, kurutma ve boyama kabinlerinin egzozlarnda kullanlrlar.

Klavuzlu silindir tip

Alak statik basnl, byk hava debileri iin kullanlrlar.

1.3.2. Radyal Tip Fanlar

Resim 1.3:Radyaltip fanlar

Radyal (eimsiz) tip

Genel havalandrma sistemlerinde kullanlrlar.

Aerodinamik kanatl tip

Genel havalandrma sistemlerinde, zellikle byk hava debilerinde kullanlrlar.

ekil 1.5:a Radyal (eimsiz) tip b ne eimli kanatl tip

ekil 1.6:a Geriye eimli kanat tipbAerodinamik kanatl tip

1.3.3. Fan Kontrol

1.3.4. Fan Bakm

1.4.1. Datc Menfezler

Resim 1.4:Datc menfezler

1.4.2. Toplayc Menfezler

Resim 1.5: Toplayc menfez

1.4.3. Transfer Menfezleri

1.4.4. Lineer Menfezler

Resim 1.6: Lineer menfez

1.5. Difzrler (Anemostat)

1.5.1. Alminyum Kare Tavan Difzrleri

ekil 1.7:Alminyum kare tavan difzrleri

1.5.2. Yuvarlak Tavan Difzrleri

ekil1.8:a Yuvarlak tavan bGemi difzrleri

1.5.3. Gemi Difzrleri

1.5.4. Lineer Difzrler

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Istclarn temizliini yapnz.

Stim valflerinin bakmn yapnz

Stim trap valflerinin (buharkapanlar) bakmn yapnz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

brorlerden,nternetten,niversite ktphanelerinden aratrma yaparak bilgi edininiz.

Aratrmalarnz bir dokman haline getirerek arkadalarnzla paylanz.

ekil2.1: Basit bir soutma sistemi

2.1.Birinci Snf Soutucu Akkanlar

GAZLAR Oksijen Azot Hidrojen Helyum Karbondioksit

Tablo 2.1: Baz soutucu akkanlarn fiziksel zellikleri

Resim 2.1: Soutucu gazlar

ekil 2.2: Amonyak moleklnn yaps