Delme Ve Vida İşlemleri

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MAKNE TEKNOLOJS
DELME VE VDA LEMLER

521MMI002
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3
1. MATKAP BLEME ............................................................................................................. 3
1.1. Basit Ayakl Zmpara Tann zellikleri ..................................................................... 3
1.2. Zmpara Tanda alrken Kullanlan Koruyucu Aletler............................................ 4
1.3. Matkap Bilemede Dikkat Edilecek Kurallar ................................................................. 4
1.4. Bilenen Matkabn Kontrol ........................................................................................... 6
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................. 7
LME VE DEERLENDRME ....................................................................................... 8
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 11
2. DELK DELME ................................................................................................................. 11
2.1. Delik Delme lerinde Kullanlan Aparat ve Makineler.............................................. 11
2.1.1. Breyizler ............................................................................................................... 11
2.1.2. Masa Matkap Tezghlar ...................................................................................... 11
2.1.3. Stunlu Matkap Tezghlar .................................................................................. 12
2.2. Matkaplar .................................................................................................................... 12
2.2.1. Matkaplarn Yapld Gereler ............................................................................ 13
2.2.2. Matkaplarn Balanmas ....................................................................................... 14
2.2.3. Kesme Hz ve Devir Says ................................................................................. 15
2.2.4. Soutma Svlar ................................................................................................... 16
2.2.5. Delme lemlerinde Balama ............................................................................... 17
2.2.6. Delme lerinde Doabilecek Kazalar ve Bunlara Kar Korunma ...................... 18
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 19
LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 20
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 22
3. RAYBA EKMEK ............................................................................................................ 22
3. 1. e Uygun Raybann Seimi ....................................................................................... 22
3. 2. Rayba eitleri ........................................................................................................... 22
3.2.1. Makine Raybalar ................................................................................................. 22
3.2.2. Delikli Raybalar ................................................................................................... 23
3.2.3. El Raybalar .......................................................................................................... 23
3.2.4. Ayarl Raybalar .................................................................................................... 23
3.2.5. Konik Raybalar..................................................................................................... 23
3.2.6. Sert Metal Ulu Raybalar ..................................................................................... 23
3.3. Raybalamada lem Sras ........................................................................................... 24
3.3.1. Elde Rayba ekme ............................................................................................... 24
3.3.2. Makinede Rayba ekme....................................................................................... 24
3. 4. Raybalamann Yapl ............................................................................................... 24
3.4.1. Raybalamada Uygun Kesme Ya Kullanlmas .................................................. 24
3.4.2. Rayba ekilen Deliklerin Kontrol Edilmesi ......................................................... 25
3.4.3. Raybalamada Otlamann nlenmesi .................................................................... 25
RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 29
i
4. ELLE KILAVUZ EKME ................................................................................................ 29

4.1. Vidalar ......................................................................................................................... 29
4.1.1. Vidann Tanm..................................................................................................... 29
4.1.2. Vida eitleri ........................................................................................................ 30
4.1.3. l Sistemlerine Gre Vidalar ........................................................................... 30
4.1.4.Kullanm Yerlerine Gre Vidalar .......................................................................... 30
4.1.5. Kuvvet ve Hareket leten Vidalar ......................................................................... 30
4.1.6. Vida Elemanlarnn Hesab .................................................................................. 30
4.2. Vida ekme Aralar ................................................................................................... 31
4.2.1. Klavuzlar ............................................................................................................. 31
4.2.2. Kesme Svlar ve Kullanma ................................................................................. 33
4.2.3. Klavuz Kollar ..................................................................................................... 33
RENME FAALYET-5 ................................................................................................... 38
5. ELLE PAFTA EKME...................................................................................................... 38
5.1. Paftalar ........................................................................................................................ 38
5.1.1. Tanm .................................................................................................................. 38
5.1.2. Pafta eitleri ....................................................................................................... 38
5.2. Pafta ekmede lem Sras ve Dikkat Edilecek Hususlar .......................................... 40
5.3. Vidalarn Kontrol ...................................................................................................... 40
5.3.1. Kumpaslarla.......................................................................................................... 40
5.3.2. Vida Tara ile Kontrol ........................................................................................ 41
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 45
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 47
KAYNAKA ......................................................................................................................... 49
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
521MMI002
ALAN
Makine Teknolojisi
Makine malatl, Endstriyel Kalplk, Bilgisayar
Destekli Makine Ressaml, Makine Bakm Onarm,
Mermer leme ve Endstriyel Modellemecilik
Delme ve Vida lemleri
Matkap tezghlar, klavuz, pafta ve rayba gibi el aletleri
kullanarak delme, vida ekme ilemlerini yapma becerisi
kazandran renme materyalidir.
40/32
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK
MODLN GENEL
AMACI
MODLN
AMALARI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
El lemleri modlnn alnmas gereklidir.

Delme ve vida ilemlerini yapmak
Genel Ama
Modlle ilgili uygun ortam ve ara gereler salandnda
istenilen hassasiyette temel delme ve vida ilemlerini
belirtilen srede yapabileceksiniz.
Amalar
1.
stenilen srede, dzgn kesme yapabilen matkab
bileyebileceksiniz.
2.
in tekniine uygun delme ve delik bytme
ilemlerini yapabileceksiniz.
3.
Rayba pay braklm deliklere rayba ekme ilemini
yapabileceksiniz.
4.
stenilen srede di biimine uygun klavuz ekme
ilemini yapabileceksiniz.
5.
stenilen srede di biimine uygun pafta ekme
ilemini yapabileceksiniz.
Ortam: Atlye, snf
Donanm: El aletleri, zmpara ta, masa matkap tezgh,
stunlu matkap tezgh, projeksiyon, tepegz, bilgisayar ve
rnek iler
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
iii
iv
GR
GR
Sevgili renci,
Modlmz, Temel El lemleri modlnn devamdr. Delik Delme ve Vida Ama
modl sizlere tala kaldrma, dikkatli ve hassas ileme yetenei kazandracaktr.
Gnmzde temel imalat, nemini hi yitirmeden srdrmektedir. Ayn zamanda
makine teknolojisinin vazgeilmez unsurlarndandr.
Modlmz ieriinde bulunan vida ilemleri ise sklebilen birletirme unsurlarnn
en banda gelir.
reneceiniz bilgileri uygulamaya baladnzda mesleinizi daha ok sevecek ve
bu bilgileri gnlk hayatnzda kullanabileceksiniz.
Farknda olmadan zaten deiik biimli paralar skp takma ilemleri yapmaktayz.
te bunlarn hepsi delme, vidalama gibi birletirme elemanlarnn sayesinde olmaktadr.
Birounuzun evinde makine, bisiklet vb. aletlerler vardr. Arzalandnda tamirine
kalktnz bu alet ve makinelerde ne gibi birletirme elemanlarnn kullanldn, bu
vidalarn teknik zelliklerinin neler olduunu hi dndnz m? Bunlar ne tr
malzemelerden, hangi sistemle yaplmlardr? Bunlar u anda bilmiyorsunuz.
Modlmzn sonunda delme ve vidalama ilemlerinin basit birer vida ve somundan ibaret
olmadn greceksiniz.
Ayn zamanda ok basit konularda bile teknik usul ve teknolojik bilginin ok nemli
olduunu fark edeceksiniz.
RENME FAALYET-1
AMA
RENME FAALYET - 1
stenilen srede, dzgn kesme yapabilen matkab bileyebileceksiniz.
ARATIRMA
gvenlii, matkabn imal edilii ve kesici u alar hakknda bilgiler

toplaynz.
1. MATKAP BLEME
yi ve hassas bir i elde etmek iin kesicimiz olan matkabn iyi bilenmi olmas
gerekir.
1.1. Basit Ayakl Zmpara Tann zellikleri

Ayakl zmpara talar, elde tutulan aletlerin bilenmesinde kullanlan tek devirli
makinelerdir.
Resim 1.1: Ayakl zmpara ta
Ayakl zmpara tanda genellikle iki ayr zmpara ta bulunur. Zmpara talarndan
biri sert, dieri yumuak cinste, motorun miline dengeli olarak taklr.
Bileme srasnda iin desteklendii dayamalar ile zmpara ta arasndaki boluk, 3
mmyi gemeyecek ekilde ayarl olmaldr. Aksi hlde i paras ta ile dayama arasna
skarak tan patlamasna neden olabilir. Bu ok tehlikeli
sonular dourabilir. Sert
malzemeleri yumuak tala, yumuak malzemeleri sert tala bilemeliyiz.
1.2. Zmpara Tanda alrken Kullanlan Koruyucu Aletler
Koruyucu gzlk
eitli ekillerde ve deiik malzemelerde yaplmlardr. Genel ama, zmpara

tanda alrken srayan tala ve kvlcmlardan gzmz korumaktr.
ekil 1.1: Koruyucu gzlkler
Koruyucu maske
Koruyucu maskede ama, sadece gzlerimizi deil btn bamz korumaktr. Youn
bir ekilde elde talama yapacaksak maske kullanmamzda fayda vardr.
Resim 1.2: Koruyucu maske
1.3. Matkap Bilemede Dikkat Edilecek Kurallar

yi bir i elde etmek iin kesici aletin iyi bilenmi olmas gerekir. Matkab elde
bilerken u hususlara dikkat edilmelidir:
Koruma gzlkleri takarak zmpara tan altrnz. Matkap krse veya zrhn
uca yakn ksmlar anm ya da yanm ise normal zrh kncaya kadar ucu
taa tutunuz.
Matkab bilerken zel mastar ile kontrol ediniz.
Matkap elde doru tutularak talanmaldr. Baparmak matkabn, dier
parmaklar zmpara tann alet dayamasnn stne gelecek ekilde tutulmaldr.
elik, dkm gibi malzemeleri delmek iin matkap u asn 118 bileyiniz.
Matkab ta eksenine gre yaklak olarak 59 eik tutup ucunu bileyiniz.
4
Matkab lzumundan fazla taa bastrmaynz. Bu, matkap ucunun yanmasna

sebep olur.
ekil 1.2: Basit ayakl zmpara tanda matkap bileme usul
ekil 1.3: Ta zorlanmamaldr.
ekil 1.4: Zmpara tana el aleti vb. tutmaynz.
Matkaplar bilenirken sk sk suya batrlarak soutulmaldr.

Zmpara ta dayamasn ta alrken ayarlamaynz.
Zmpara tana, bileme aletlerinden baka para tutmaynz.
Matkap bilerken aadaki hususlarn meydana gelmemesine dikkat edilmelidir:
Tala as boluunu gereinden az brakmaynz. U srtnr ve abuk

snarak matkap krabilir.
Tala as boluunu gereinden fazla yapmaynz. Kesici ucun abuk
krelmesine veya krlmasna sebep olur.
Kesici azlarn birini dierinden uzun yapmaynz. U merkezinin eksenden
kak olmasna veya matkabn apndan byk delmesine sebep olur.
a)
b)
c)
d)
e)
ekil 1.5: Matkap u alarnn durumu a) Normal u, b) U as kk, c) U as byk,

d) A simetrik deil, e) U kenar merkezde deil
1.4. Bilenen Matkabn Kontrol

Sabit a gnyesi ile kontrol: Matkaplar bilenirken kesici ksmndaki alarn belli
deerlerde olmasn salamak gerekir. Bunun iin daha nceden sabit alarda yaplm
(118) a gnyeleri kullanlr.
Resim 1.3: Sabit a gnyeleri ile bilenen matkap kontrol
A blntl niversal gnye ile kontrol: Sabit a gnyelerinden fark, a

blntlerinin ayarlanabilir olmasdr. Matkap ka derecelik bir ayla bilenecekse o ada
niversal a gnyesi ayarlanr. Ayarlanan bu a deerine gre matkap kontrol edilir.
Resim 1.4: A blntl niversal a gnyesi
UYGULAMA FAALYET
Dzgn kesme yapabilen matkab bileyiniz.
lem Basamaklar
Zmpara tan altrarak kontrol ediniz.
Koruyucu aletleri kullannz.
neriler
Ta altrarak tan salgl dnp
dnmediine bakmalsnz.
e balamadan nce mutlaka koruyucu
gzlk takmalsnz.
Tan dzgn kesme yapmas iin ta
bileme topac veya elmasla
bilemelisiniz.
Matkab bilerken mutlaka uygun ada
tutmal ve taa fazla bastrmamalsnz.
Aksi hlde matkab istediiniz ada
bileyemezsiniz ve ucu yakabilirsiniz.
Zmpara tan bileyiniz.

Zmpara tanda matkab bileyiniz.
Matkabn u asn kontrol aletleri ile

kontrol ediniz.
Bilenen ksmlarn doruluunu mastar

veya a gnyeleri ile kontrol
etmelisiniz.
Matkap izelgelerini kullannz.

Delinecek malzemenin cinsine ve
zelliine gre matkabn u asn
bilemelisiniz.
rnek: Alminyum ve alminyum
alaml bir malzeme delecekseniz
matkabnzn u as 140 olmaldr.
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1- elik, dkm gibi malzemeleri delmek iin matkabn u as ka derecedir?
A) 116
B) 118
C) 128
D) 146
2- Matkabn u asn simetrik olarak bileyemezsek ne olur?
A) Matkap, apndan daha byk delik deler.
B) Matkap uygun apta deler.
C) Soutma svs kullanmaya gerek kalmaz.
D) Mengeneyi dndrmeye zorlar.
3- Zmpara ta tezghmzn dayamasn 3 mmden fazla yaparsak ne olur?
A) Elimiz taa yetimez.
B) Paray dzgn talayamayz.
C) Para ta ve dayama arasna skabilir.
D) Para ok fazla snr.
4- Koruyucu gzlk niin gereklidir?
A) Gzlerimizi tala ve kvlcmdan korumak iin gereklidir.
B) Malzemeyi net grebilmek iin gereklidir.
C) Gzlerimizin bozulmamas iin gereklidir.
D) Gzlerimizi ktan korumak iin gereklidir.
5- Tala as boluu gereinden az braklrsa ne olur?
A) Matkap, apndan byk deler.
B) Matkap, salgl dner.
C) Matkap z kalnlar ve delme zorlar.
D) U snr ve matkap krlabilir.
6- Aadakilerden hangisi bileme yaparken soutma svs kullanmann faydalarndan
deildir?
A) Kesmenin daha etkili olmasn salamak
B) Kesici aletin ucundaki snmay gidermek
C) Kesici aletin hzl dnmesini salamak
D) Talan malzemeden uzaklamasn salamak
7- Sabit a gnyeleri ka derecedir?
A) 110
B) 118
C) 122
D) 142
8- Krlenmi bir matkapla delmeye devam edersek ne olur?

A) Matkap ucu yanar.
B) Matkap daha hassas delik deler.
C) Deliin ap byr.
D) Matkap tezgh fazla snr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Test e geiniz.
8
UYGULAMALI TEST
Aada belirtilen uygulama faaliyetini gzlenecek davranlar dikkate alarak
gerekletiriniz. lemi yapabilme sresi 20 dakikadr.
Kullanlacak alet ve avadanlklar:
Ayakl zmpara ta
Koruyucu gzlk
nl
Soutma svs
Sabit a gnyesi
Bilenecek matkap
Ta bileme topac veya elmas
Matkap bileme ilemi
lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak matkab bileyiniz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Zmpara tan altrp kontrol ettiniz mi?
2. Koruyucu gzlk kullandnz m?
3. Soutma svs kullandnz m?
4. Matkab elde doru tuttunuz mu?
5. Matkab ta eksenine uygun ada tuttunuz mu (59)?
6. Matkabn kesici azlarnn simetrikliini salayabildiniz mi?
7. Matkab uygun ada bileyebildiniz mi (118)?
8. gvenlii kurallarna uydunuz mu?
9. Matkab bilerken sabit a gnyesi ile kontrol ettiniz mi?
10. lemi zamannda yapabildiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
10
RENME FAALYET-2
AMA
RENME FAALYET - 2
in tekniine uygun delme ve delik bytme ilemlerini yapabileceksiniz.
El breyizlerinin kullanm alanlarn aratrarak el breyizlerinin hayatmza

kazandrd kolaylklar hakknda bilgi toplaynz.
2. DELK DELME
Endstride paralardan tala kaldrarak delikler elde etme ilemine delme denir.
Delme, paralarn boaltlarak kolay ilenmesinde, birbirine kolay balanmasnda nemli bir
yer tutar.
2.1. Delik Delme lerinde Kullanlan Aparat ve Makineler

2.1.1. Breyizler
Hafif ve pratik olan bu makineler her trl kullanma uygun olsalar da genelde sac,
duvar, aa ve byk plakalara delik delinmesinde kullanlr. lk zamanlarda, el kuvveti ile
alan trleri kullanlmtr. Gnmzde ise elektrik enerjisi ve arjl trleri
kullanlmaktadr.
arjl el breyizi
Elektrikli el breyizi
Resim 2.1: El breyizleri
2.1.2. Masa Matkap Tezghlar

Tanmas kolay ve kk yapl olduklar iin masa tipi olarak adlandrlr. Kk
apl deliklerin seri olarak delinmesinde kullanlr. Devir saylar stunlu ve radyal matkap
tezghlarna gre daha fazladr. Genellikle i balama tablas sabittir.
11
Resim 2.2: Masa matkap tezgh
2.1.3. Stunlu Matkap Tezghlar

Hareket iletim mekanizmas ve i tablas bir stun zerine yerletirildii iin bu
ekilde adlandrlr. Byk ebatl paralara daha byk apta deliklerin delinmesinde
kullanlr. paralar mengene ya da pabular yardm ile dorudan tablaya balanabilir.
eitleri
Stunlu matkap tezgh
lem sral matkap tezgh
ok milli matkap tezgh
Radyal matkap tezgh
Resim 2.3: Stunlu matkap tezgh
Resim 2.4: Radyal matkap tezgh
2.2. Matkaplar
Paralara deliklerinin delinmesinde ve hava amada kullanlan kesici takmlara
verilen addr. Talalar malzemeden uzaklatrmak iin helisel kanallara sahiptir.
12
ekil 2.1: Matkabn ksmlar
eitleri:
Helisel oluklu matkaplar
Dz ve konik sapl matkaplar
Punta matkaplar
Deliin merkez kan nlemek iin nce punta matkab ile n delik delinir. Daha
sonra matkapla delik delinir.
Hava matkaplar:
Delik delindikten sonra hava isteniyorsa silindirik veya konik hava matkaplar ile
hava alr.
Namlu matkaplar:
ok uzun delikleri delmek iin namlu matkaplar kullanlr.
a)
b)
c)
Resim 2.5: a) Helisel oluklu matkap, b) Punta matkab, c) Hava matkab
2.2.1. Matkaplarn Yapld Gereler

Gnmzde matkaplarn ou yksek hz elii (HSS) ad verilen alaml eliklerden
yaplr. Matkabn mrn artrmak iin baz matkaplar kaplanr. Daha sert malzemelerin
delinmesinde kaplamal veya kaplamasz, sert metal ulu matkaplar da kullanlr. yi bir
matkap kolayca krlenmeyecek uygun bir malzemeden yaplmaldr.
Matkap ucunu delmeye balamadan nce delik merkezlemeyi kolaylatrmak amac ile
nce nokta ile merkezi noktalanr.
Helisel matkaplar:
Bu matkaplar genellikle iki helis kanala sahiptir. Genel amal kullanmlara uygun
olan bu matkaplarn yan sra ya da drt helis kanall matkaplar da vardr. Bu tr
13
matkaplar dkm malzemelerin delinmesinde kullanlr. Gvdesine boydan boya delik

delinmi matkaplar kullanlarak yksek ilerlemeler elde edilebilir. Delikten kesme yzeyine
tatbik edilen soutma svs snmay nler.
eitleri:
Dz ve konik sapl matkaplar
ok helisli matkaplar
Soutma delikli matkaplar
Sa ve sol helisli matkaplar
Sert metal (takma) ulu matkaplar
Titanyum kaplamal matkaplar
Resim 2.6: Soutma delikli matkap
2.2.2. Matkaplarn Balanmas

Mandrenle balama: Mandren merkez olarak skan eneli bir balama aracdr.
Silindirik sapl matkaplar mile balamak zere zel olarak yaplmtr. Mandrenin matkap
tezghnn konie uygun bir sap vardr. Mandrenlere
konik sapl matkaplar
balanmamaldr.
ekil 2.2: Mandren yardm ile matkab balama
14
Mors kovanlar ile balama: Byk apl matkaplar, genellikle konik sapl yapldndan
tezghn mors kovanna taklarak kuvvetli ve salgsz balama temin edilir. Konik sapl
matkaplar ise tezghn mors kovanna taklarak balanr.
ekil 2.3: Mors kovan ile matkab tezgha balama
2.2.3. Kesme Hz ve Devir Says

Kesme hz (V): Matkap zerindeki bir noktann dakikada metre cinsinden ald yola denir.
ekil 2.4: Kesme hz
V= D N / 1000..m/dk.
V= paras zerindeki noktann dakikadaki hz (m/dk.)
N= parasnn dakikadaki devir says (dev/dk.)
D= Matkap ap (mm)
Kesme hz matkabn ve ilenen malzemenin cinsine gre seilir. Yaygn olarak
kullanlan kesme hzlar Tablo 2.1de verilmitir.
15
Kesme Hz (m/dk.)
Paras
Seri elik (HSS)
Sert metal
Dkm
elik (orta sert)
14-22
25-28
16-50
70-110
Bronz
Pirin
35-120
45-130
85-140
95-150
Bakr
60-150
110-184
Alminyum
86-180
125-190
Tablo 2.1: Malzeme cinsine gre kesme hzlar aralklar
Devir says (N): Matkabn bir dakikada yapt dnme miktarna denir. Devir says,
matkap apna ve kesme hzna gre deiir. ap kldke devir bytlmeli; ap
bydke devir kltlmelidir.
V= .D.N/1000
N= V.1000/ .D (dev/dk.)
rnek: ap 12 mm olan yksek hz eliinden (HSS) yaplm bir matkapla elik

malzeme delinecektir. Kesme hz 25 m /dk. olduuna gre devir saysn hesaplaynz.
Verilenler:
D = 12 mm
V = 25 m/dk.
stenenler
N=?
zm
N = V 1000 / D
=25 1000 / 3,14 12
=660 dev/dak
(Tezghtaki en yakn deer alnr.)
2.2.4. Soutma Svlar

Kesici alet tala kaldrrken srtnme nedeniyle s meydana gelir. Bu snma, soutma
svs aracl ile giderilebilir.
Soutma svlar eitli yalar, ya karmlar ile hayvansal, bitkisel ve madensel
yalardan elde edilir.
Aadaki amalar iin kullanlr:
Kesmenin daha etkili olmasn salamak
Kesici ucunda meydana gelen snmay gidermek
Yzey kalitesini artrmak
Talan gereten ayrlmasn kolaylatrmak.

Not: Dkm malzemeler ilenirken soutma svs kullanlmaz.
16
2.2.5. Delme lemlerinde Balama

Tezgh mengenesine balayarak delme: En ok kullanlan balama metodudur. Bu
yntemle malzeme tablaya sabitlenmi mengenenin enelerine gvenli bir ekilde balanarak
delme ilemi gerekletirilir.
ekil 2.5: Tezgh mengenesine balama
Tezgh tablasna balayarak delme: Mengeneye balanamayacak durumdaki

paralar, tezgh tablasna balanarak delinir. Delinecek malzemeler geometrik ekline gre,
V yataklar, balama pabular gibi elemanlar yardm ile gvenli bir ekilde balanarak
delinir.
ekil 2.6: Tablaya balayarak delme
Takoz zerinde serbest delme: Kk, ince veya ok byk paralarn uygun bir takoz
zerine yerletirilerek delinmesi salanabilir.
ekil 2.7: Takoz zerinde serbest elle delme usul
17
ekil 2.8: Atlyelerde gvenlik kurallarna uygun davrannz.
2.2.6. Delme lerinde Doabilecek Kazalar ve Bunlara Kar Korunma
elbisesinin kollar lastikli, matkaba dolanmayacak ekilde olmaldr.

Tezgh alrken hibir ekilde hareketli ksmlara dokunmaynz.
Kesme sonunda ilerleme azaltlmaldr. Aksi hlde malzemeyi dndrebilir.
Tezgh alrken devri deitirmeye kalkmaynz.
Yumuak malzeme delinirken sivri ulu matkap kullanmaynz.
Delme esnasnda uygun soutma svs kullannz.
Krelmi matkapla kesinlikle delme yapmaynz.
Matkapta temizleme malzemesi olarak sadece fralar kullanlmaldr. stb
kullanlmamaldr.
18
UYGULAMA FAALYET
Delme ve delik bytme ilemlerini yapnz.
lem Basamaklar
Matkab mandren ve mors konii ile
tezgha balaynz.
parasn tezghn tablasna cvata
ve pabularla balaynz.
parasn tezghn tablasna
mengene ile sabitleyiniz.
neriler
eksenine dik konumda gvenli bir ekilde
matkab balaynz.
Tezgh tablasnn delinmemesi iin i
parasnn altna uygun bir altlk koyunuz.
Mengeneleri skca tablaya sabitleyip bir
destee dayandrnz.
parasn tezghn tablasna i

kalplar ile balaynz.
Dolu malzemeyi deliniz.
eitli profildeki paralar deiik
matkaplarla deliniz.
kalplar balama gnyesi ile ayarlaynz.

Delinecek delik merkezine nokta vurunuz.
Paraya uygun matkab seiniz.
Kk apl matkaplar iin yksek devir
says, byk apl matkaplar iinse dk
devir says seiniz.
Arkadalarnzn gvenliini de
unutmaynz.
Punta matkabyla punta delii anz.

eitli havalar aarak delii
bytnz.
19
LME VE DEERLENDRME

1- Uzun deliklerin delinmesinde kullanlan matkap eidi hangisidir?
A) Helisel matkap
B) Namlu matkab
C) Punta matkab
D) Hava matkab
2- Genellikle sac, duvar, aa ve byk plakalara delik delinmesinde kullanlan el aletleri
hangisidir?
A) Masa matkaplar
B) Breyizler
C) El klavuzlar
D) Spiral
3- Aadakilerden hangisi stunlu matkaplardan deildir?
A) Masa tipi matkap tezgh
B) lem sral matkap tezgh
C) ok milli matkap tezgh
D) Radyal matkap tezgh
4- Kesme hz 15 m /dk. olan stunlu matkap tezghnda 12 mmlik delik delmek iin devir
says ne olmaldr? ( = 3,14 )
A) 198
B) 298
C) 358
D) 398
5- Aadakilerden hangisi delmede balama usullerinden deildir?
A) Tezgh mengenesine balamak B) Tezgh tablasna balamak
C) Manyetik tablaya balamak
D) Takoz zerinde serbest delme
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
6- ( )Matkabn ap bydke kesme hz da byr.
7-( ) Kesme sonunda ilerleme azaltlmal aksi hlde malzemeyi dndrebilir.
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
8- Silindirik sapl matkaplar .yardmyla balanr.
9- Kk apl deliklerin seri olarak delinmesinde kullanlr.
10- Delik delme ilemine balamadan nce delik merkezine .......................vurulmaldr.
DEERLENDRME
20
UYGULAMALI TEST
gerekletiriniz. lemi yapabilme sresi 1 ders saatidir.
Matkap tezgh
Tezgh mengenesi
Markalama aletleri
Matkap
Matkapla delme

deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Delie uygun matkab seebildiniz mi?
2. Matkap tezgh ve dier takmlar temiz ve tertipli tuttunuz mu?
3. Kesme svsnn iin gerecine uygun olmasna dikkat ettiniz mi?
4. Matkab silindirik ve konik sap durumuna gre tezgh fener
miline baladnz m?
5. Matkap apna gre tezghn devir saysn ayarladnz m?
6. Tezgh altrp kontrol ettiniz mi?
7. parasn gvenli bir ekilde mengeneye veya pabula tezgha
baladnz m?
8. Delinecek deliin merkezine nokta vurdunuz mu?
9. Delik sonunda ilerlemeyi azalttnz m?
11. lemi zamannda yapabildiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
21
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET3
GR
Rayba pay braklm deliklere rayba ekme ilemini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Delik altrma tolerans standartlarn ISOya gre aratrnz.
3. RAYBA EKMEK
3. 1. e Uygun Raybann Seimi
e uygun rayba, raybalanacak parann apna, sertliine, kaldrlacak tala miktarna
ve imalat zelliklerine gre seilir.
Yumuak ve orta sertlikteki malzemeler iin HSS, sert malzemeler iin sert maden
ulu rayba, konik delikler iinse konik raybalar seilmelidir.
3. 2. Rayba eitleri
3.2.1. Makine Raybalar
Makine raybalarnn konik ulu ve dz ulu olmak zere iki tipi vardr. Konik ulu
rayba srtnp sarmamas iin hafife konik ve kademeli yaplr. Kesme iini yalnz utaki
azlar yapar. Oluklar talalarn darya kmasn ve kesilen yere soutma svsnn
ulamasn salar. Dz ulu (evreden kesen) raybalarn konik ulu raybalardan daha fazla
kesici az vardr. Kesici az srtlar daha dar olup btn boyda boluk as mevcuttur.
ekil 3.1: Normal ve takma ulu makine raybalar
22
3.2.2. Delikli Raybalar

Bu tr raybalar genellikle makinelerde rayba ekme esnasnda kullanlr. Delikler
boydan boya gvde zerindedir. Delikli olmasndaki ama makinenin gndermi olduu
soutma svsn direkt malzeme ve kesme yzeyine iletmektir. Bylelikle hem kesme
kalitesini artrr hem de snmay nlemi olur.
3.2.3. El Raybalar
El raybalar zellikle ince ileme ve bitirme raybas olarak kullanldndan azlar
boydan boya dz talanr. Rayba sapnn ucu buji kolunun taklmas iin drt ke yaplr. El
raybas iin 0.125 mmden fazla raybalama pay braklmamaldr.
Resim 3.1: El raybas
3.2.4. Ayarl Raybalar

Raybalarn en verimlisi ayarl raybalardr. llerinin stnde ve altnda yeterli bir
aralkta istenilen apa gre ayarlanabilir. Ayarl raybalarda kesici azlar gvde zerine
alm konik yarklar iinde bulunur. Kolay bilenmeleri, istenilen apa ayarlanabilmeleri ve
uzun mrl olmalar sebebiyle ok kullanldr.
ekil 3.2: Ayarl rayba
3.2.5. Konik Raybalar

Konik deliklerin raybalanmasnda kullanlr. Kesici azlar dz veya helis eklinde
olabilir. Konik raybalar; konik pim deliklerinin, mors kovanlarnn ve konik bileziklerin
yaplmas gibi alanlarda ok kullanlr.
3.2.6. Sert Metal Ulu Raybalar

Byk kuvvetlere dayanmas gereken raybalar, sert maden ulu olarak yaplmtr.
Sert maden ular yksek scaklkta sertliklerini korur ve anmaya kar dayankldr. Bu
nedenle llerini uzun zaman bozulmadan koruyabilir, seri imalatta tercih edilir.
23
Resim 3.2: Sert metal ulu rayba
3.3. Raybalamada lem Sras

3.3.1. Elde Rayba ekme
Raybann delik ierisinde yataklanabilmesi iin delik derinlii en az rayba ap

kadar olmaldr.
Mutlaka kesme ya kullanlmaldr.
Rayba dik konumda olarak tam eksende azlatlmaldr.
Rayba daima kesme ynnde dndrlmelidir. Kesinlikle geri evrilmemelidir.
Kama kanall deliklere helis oluklu raybalar salnmaldr.
Rayba az ve dzenli bask ile ilerletilmelidir.
3.3.2. Makinede Rayba ekme
paras ve rayba dikkatli bir ekilde makineye balanmaldr.

Raybann devir says delii delmi olan matkabn devir saysna gre 1/3
orannda olmaldr.
Sert eliklerde kesme hz 5 m / dk.y gememelidir.
Raybalama esnasnda mutlaka kesme svs kullanlmaldr.
Resim 3.3: Makinede rayba ekme ilemi
3. 4. Raybalamann Yapl
3.4.1. Raybalamada Uygun Kesme Ya Kullanlmas
Kesme svlar kesmeyi kolaylatrr. Kesme esnasnda kan tala malzemeden
uzaklatrr. Isnmay nler. Bu nedenle kesme ya kullanlmaldr.
24
3.4.2. Rayba ekilen Deliklerin Kontrol Edilmesi

nce gzle otlamann olup olmad kontrol edilir. Daha sonra lme aletlerinden i
ap len (i ap kumpas, mikrometresi, komparatr) aletlerle llr.
3.4.3. Raybalamada Otlamann nlenmesi

Raybalama esnasnda trtll ve przl yzey olumasna otlama denir.
Rayba kuvvetlice bastrlnca deliin ierisine skr ve azlar malzemeye dalar. Bu
nedenle deliin yzeyinde rayba az says kadar az yeri meydana gelir. Bu elverisiz
durumu gidermek iin rayba gevetilerek dndrlrse azlar eski yerine taklmayaca iin
raybalama kolayca yaplr. Ayn zamanda otlama nlenmi olur.
25
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Rayba pay braklm deliklere rayba ekme ilemini yapnz.
lem Basamaklar
neriler
Rayba ekilecek i parasn

delii dik olacak ekilde
mengeneye balaynz.
Rayba ekilecek delik eksenini, mengene

enelerine 90lik bir a ile gvenli olarak
balaynz.
Ayarl veya sabit bir buji kolunu

raybann drt ke ucuna taknz.
Raybann drt ke ucuna uygun buji kolu

semelisiniz. Aksi hlde raybann drt ke
ucunu bozabilirsiniz.
Raybay az bir kuvvetle aaya

doru bastrnz.
Raybaya aa doru fazla kuvvet uygularsanz,

hem otlama olur hem de kesici ular krelir.
Raybalama ilemi bitinceye kadar Hem kesme hem geri alma esnasnda raybay
raybay saat akrebi ynnde (sa
mutlaka saat ibresi ynnde dndrmelisiniz.
helislerde) dndrnz.
Kesinlikle aksi ynde raybay
dndrmemelisiniz.
26
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1- stenilen apa gre ayarlanabilen raybalara ne ad verilir?
A) Makine raybas
C) El raybas
B) Ayarl rayba
D) Konik rayba
2-Sert olan malzemelerin raybalanmasna en uygun olan rayba hangisidir?

A) Konik rayba
C) Sert maden ulu rayba
B) Ayarl rayba
D) Makine raybas
3- Rayba ekme esnasnda dn yn her zaman .................................... ynnde olmaldr.

4- Makinede rayba ekerken raybann devir says, delii delmi olan matkabn devir
saysnn .........................orannda olmaldr.
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
5- ( )Raybalama ileminde przsz ve hassas yzey oluturmaya otlama denir.
6- ( )Raybalama esnasnda rayba zorlanrsa zerindeki bask azaltlp ters ynde evrilerek
skmas giderilmelidir.
7- ( )Konik bileziklerin ve konik deliklerin raybalanmasnda ayarl raybalar kullanr.
DEERLENDRME
27
UYGULAMALI TEST
Aada belirtilen uygulama faaliyetini, gzlenecek davranlar dikkate alarak
gerekletiriniz. lemi yapabilme sresi bir ders saatidir.
Rayba
Buji kolu
Mengene
Kumpas
ekil 3.3: Rayba ekme ilemi uygulanacak para
lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak uygun bir

malzemeye rayba ekiniz.
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Evet
Hayr
parasnn l taml ve yzey kalitesine nem verdiniz mi?

Raybalama ilemi srasnda dn ynne dikkat ettiniz mi?
Raybalanacak delie rayba pay braktnz m?
in zelliine gre raybay setiniz mi?
Rayba ekilecek malzemenin cinsine gre kesme ya
kullandnz m?
gvenlii kurallarna uydunuz mu?
Rayba ekilen delii l aleti ile kontrol ettiniz mi?
lemi zamannda yapabildiniz mi?
DEERLENDRME
28
RENME FAALYET-4
RENME FAALYET 4
GR
stenilen srede di biimine uygun klavuz ekme ilemini yapabileceksiniz.
El klavuzlar ile makine klavuzlar arasndaki fark aratrnz.
4. ELLE KILAVUZ EKME

4.1. Vidalar
4.1.1. Vidann Tanm
Dzgn biim ve ldeki silindirik yzeyler zerine alm helisel oluktan ibarettir.
Vida bir delik iine veya silindirik bir parann dna alabilir.
Vidann elemanlar
Di st ap
Di dibi ap
Br ap
Di st genilii
Di dibi genilii
Adm
Di ykseklii
ekil 4.1: Vidann elemanlar
29
4.1.2. Vida eitleri

Profillerine gre vidalar:
gen profilli vidalar
Kare profilli vidalar
Trapez profilli vidalar
Testere profilli vidalar
Yuvarlak profilli vidalar
gen
Kare
Trapez
Testere
Yuvarlak
ekil 4.2: Profillerine gre vidalar
4.1.3. l Sistemlerine Gre Vidalar

Metrik vidalar: gen profillidir. U as 60dir. ap ve adm milimetrik sistemdir.
Whitworth vidalar: ller parmak (in) cinsindendir. U as 55dir. Adm,
parmaktaki di says olarak verilir.
4.1.4.Kullanm Yerlerine Gre Vidalar

Balama vidalar: Metrik ve whitworth vidalar ayn zamanda balama vidalardr.
4.1.5. Kuvvet ve Hareket leten Vidalar
Trapez vidalar
Testere vidalar
Yuvarlak vidalar
Kare vidalar
4.1.6. Vida Elemanlarnn Hesab

Vidalar, uluslararas standartlar gz nnde bulundurularak retilir. Elamanlarnn
lleri genellikle hazr olarak tablolardan alnmaktadr.
Vida adm hesab: Whitworth vidalarda vida adm, 25.4 mmnin bir parmaktaki di
saysna blmne eittir (1 = 25.4 mmdir.)
Adm (h)=25.4/Z
Z=Parmaktaki di says
30
rnek: 3/8 vidann admn bulunuz. Parmaktaki di says 16dr (Tablodan).

zm:
H=25,4 / Z =>25,4 / 16 =>25,4 / 16 =1,587 mmdir.
Metrik vidalarda vida adm milimetre olarak verilir veya tablolardan alnr; ayrca
hesaplanmaz. Metrik 12 vidann adm 1,75 mmdir (Tablodan).
4.2. Vida ekme Aralar

4.2.1. Klavuzlar
ekil 4.3: Klavuzun ksmlar
Tanm ve ksmlar: Deliklere di amada kullanlan yksek hz eliinden yaplm,

zerinde kesici dileri bulunan aletlere klavuz denir. Metrik ve whitworth olarak
yaplmlardr.
Klavuz eitleri:
Normal di klavuzlar
nce di klavuzlar
Boru klavuzlar
Makine klavuzlar
Klavuz takm: Takm adet klavuzdan meydana gelir:

I. klavuz: Bu klavuzlarn dili ksm, u ap, di dibi apna eit olan bir kesik
konidir. Delii iyi azlar ve az tala kaldrr. Sap ksmnda bir izgi vardr.
II. klavuz: Di st ap birinciden biraz daha byktr. Birinciden daha derin tala
kaldrr. Sapnda iki izgi vardr.
III. klavuz: Bu son klavuz ikinci klavuzun at kanallar izleyerek viday
oluturur. Sapnda izgi vardr.
31
NOT: Baz klavuz takmlarnn saplarnda izgi bulunmaz. Bu tip klavuzlar da kesici
u ksmnn az u konikliinin fazla oluuna baklarak (en fazla olan 1, daha sonra 2, en az
olansa 3) sralanr.
ekil 4.4: Klavuz takm ve kesme sras
Klavuz ekmede dikkat edilecek hususlar:
Delik ap, vidann di st apndan adm kadar kk delinmelidir.

Deliin giriine 90 hava almaldr.
Delik ekseni dik olacak ekilde i paras mengeneye balanmaldr.
Uygun klavuz koluna taklan I. klavuz delik eksenine dik olacak ekilde
azlatlmaldr.
Klavuz ekerken malzemeye uygun bir yalama yaplmaldr.
zellikle elik malzemelerde, her iki dnte bir tala krmak iin geri
hareket yaptrlmaldr. Geri hareket, klavuz kanallarnn talala tkanmasn ve
klavuzun krlmasn nler.
Eer kr delie klavuz ekiyorsak klavuz birka defa karlmal, delik ve
klavuz talalardan temizlenmelidir.
Klavuz ekmede lem Sras
Klavuza uygun klavuz kolu seilerek klavuz (buji) koluna taklmaldr.

klavuz seilmelidir.
I numaral klavuzumuz delik eksenine dik olacak ekilde azlatlmaldr.
Kesme svs kullanlmaldr.
Saat ibresi ynnde az bir bask ile dndrlmelidir.
Her
turda saat ibresi tersine geri dndrlerek talan krlmas
salanmaldr.
Klavuz skrsa ok fazla zorlanmamaldr.
Vida ilemi bitinceye kadar ayn ilemlere devam edilmelidir.
Ayn ekilde II. ve III. klavuzlarda delie salnarak vida tamamlanmaldr.
32
4.2.2. Kesme Svlar ve Kullanma

Kesmenin etkili olabilmesini salamak, snmay gidermek ve talan malzemeden
ayrlmasn kolaylatrmak iin kesme svlar kullanlr.
Kesme svlar
Malzemeler
Az direnli elik
Yksek direnli elik
Dkme demir
Dvme demir
Madensel yalar ve suda zlen yalar

Kuru
Sodal su ve suda zlen yalar
Bakr ve alminyum
Gaz ya
Bronz ve prin
Kuru veya suda zlen yalar (Bol miktarda

kullanlabilir.)
Tablo 4.1: Delme ve vida ekmede kullanlan soutucular
4.2.3. Klavuz Kollar
Sabit klavuz (buji) kollar

Ayarl klavuz (buji) kollar
ekil 4.5: Sabit ve ayarl klavuz kollar
33
UYGULAMA FAALYET
stenilen srede di biimine uygun klavuz ekme ilemini yapnz.

lem Basamaklar
Delik ekseni dik olacak ekilde
paray mengeneye balaynz.
Vidann matkap apna uygun
delik deliniz.
neriler
parasnn mengene enesine paralel olmasna
dikkat ediniz.
Tablodan matkap apn kontrol ederek matkap
seiniz.
Koruyucu hava anz.

Hava matkap apnn vida di st apna eit
olmasna dikkat ediniz.
Ya kullanarak klavuz ekiniz.
Kesmenin salkl, vidann da dzgn kmas
iin mutlaka kesme ya kullannz.
Klavuzlar srayla ve dik olarak
kullannz.
Tam dik olmayan klavuzu zorlamaynz,

gerilmeden dolay krabilirsiniz. Klavuzu dik
olarak ayarlamak iin bir gnye kullannz.
Dik ve ileri geri hareketlerle ya

kullanarak klavuzu ekiniz.
Klavuz skrsa hafif ileri geri hareketle

skmay gideriniz.
34
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlede bo braklan yere doru szc yaznz.
12-
Dzgn biim ve ldeki silindirik yzeyler zerine alm helisel

oluklara................... denir.
l sistemlerine gre vidalar ............................. ve ......................... olarak ikiye
ayrlrlar
3.
Aadakilerden hangisi vidann elemanlarndan biri deildir?

A) Di st ap
B) Adm
C) Di dibi ap
D) Vida tara
4.
Parmaktaki di says 12 olan 1/2" parmak vidann adm ka mmdir?

A) 2,4
B) 2,11
C) 12,56
D) 1,08
5.
Aadakilerden hangisi profillerine gre vida eitlerinden deildir?

A) Kare vidalar
B) Trapez vidalar
C) Dikdrtgen vidalar D) gen vidalar
6.
Aadakilerden hangisi kuvvet ileten vidalardr?

A) Trapez vidalar
B) Kare vidalar
C) gen vidalar
D) Boru vidalar
7.
Dkme demir malzemeye klavuzla vida aarken hangi kesme ya kullanlmaldr?

A) Madensel yalar
B) Sodal su
C) Kuru
D) Gaz ya
8.
Klavuz ekilecek deliin matkap ap ne olmaldr?

A) Delik ap vidann di st apndan, adm kadar kk delinmelidir.
B) Delik ap vidann di st apndan, adm kadar byk delinmelidir.
C) Delik ap vidann di dibi apndan, adm kadar kk delinmelidir.
D) Delik ap vidann di dibi apndan, adm kadar byk delinmelidir.
9.
Klavuz gvdelerinde izgi yoksa klavuz ekme sras neye gre belirlenmelidir?
A) Klavuzun boyuna gre
B) Klavuz sapna gre
C) Rastgele
D) Az u konikliine gre
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz.
35
UYGULAMALI TEST
Masa matkap veya stunlu matkap tezgh

Matkap ucu
Hava matkab
Klavuz takm
90 gnye
Klavuz kolu
Mengene
Kumpas
Yadanlk
Klavuz ekme
36
lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak uygun bir malzemeye
klavuz ekiniz.
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Klavuz alacak delii markalayabildiniz mi?
2. Klavuz alacak delii uygun matkapla delebildiniz mi?
3. Hava atnz m?
4. Klavuz takmn sraya koydunuz mu?
5. Kesme ya kullandnz m?
6. Vida ekerken dzen ve temizlie nem verdiniz mi?
7. Hazr vida izelgelerini kullandnz m?
8. Klavuzlar ileri geri evirerek talalarn krlmasn saladnz m?
10. Klavuzu delie dik olarak azlatabildiniz mi?
11. Vida dilerini hassas aabildiniz mi?
12. Viday kontrol ettiniz mi (vida tara kullanarak)?
13. Sresinde ilemi yapabildiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
37
RENME FAALYET-5
GR
RENME FAALYET5
stenilen srede di biimine uygun pafta ekme ilemini yapabileceksiniz.
AIKLAMA
Endstride hangi tip birletirmelerde ne tr vidalar kullanlmaktadr? Bu

vidalarn al yntemlerini ve kullanm amalarn aratrnz.
5. ELLE PAFTA EKME

5.1. Paftalar
5.1.1. Tanm
Silindirik paralarn dna vida aan alettir. Yksek hz eliinden (HSS)
yaplmlardr.
Paftalarla vida amak ska yaplan ilemdir. Bu ilem bir defada yaplr. Pafta
lokmas, pafta kolunun aln yzeyine iyice yataklanmaldr. D vida amak iin pafta
dorudan doruya vida alacak parann zerine oturtularak sabit bir bask altnda
dndrlmelidir.
5.1.2. Pafta eitleri

Dilerine gre:
Normal di paftalar
Metrik paftalar
Whitworth paftalar
nce di paftalar
Metrik ince di paftalar

Whitworth ince di paftalar
38
Resim 5.1: Pafta lokmas
Biimlerine gre:
Boru paftalar: Sv, gaz ve su tayan borularn birletirilmeleri, ularna

alan boru vida dileri ile gerekletirilir.
Parmak lsne gre yaplr ve zerinde R 3/4 gibi yazlar vardr. Bazlarnda ise
parmaktaki di saylar yazldr.
tambur
ekil 5.1: Boru paftas
ok paral paftalar: Pafta kolu vazifesini gren bir ereve iine, elikten
iki paral bir vida ile aralarndaki mesafenin ayarlanabildii iki lokma
kzaklandrlmtr.
Tek paral paftalar: abuk ve kolay olarak bir defada vida aabilir.
Genellikle bir silindirin ortasna delik delindikten sonra vida alarak kesici
azlar meydana getirilmitir. Azlarn her biri sra ile paradan ayn miktarda
tala kaldracak ekilde yaplmtr
39
5.2. Pafta ekmede lem Sras ve Dikkat Edilecek Hususlar
Paftann rahat azlamas iin malzeme ucuna pah krlmaldr.

Vida alacak malzemenin apnn di st ap kadar olmas lazmsa da pafta
ekerken ime yznden bilhassa eliklerde bir miktar kk yaplmaldr.
Prin, bronz, dkm gibi yumuak malzemeler iin ise ap ayn seilebilir. Bu
ap farklar 0,10,2 mm arasnda deiebilir.
Paftalar yazl ksm pafta kolunun st ksmna gelecek ekilde taklmaldr.
Para mengene enelerine dik konumda balanmaldr.
lk di oluturulurken bir miktar bask uygulanmaldr.
Paftann para ekseninde olup olmad kontrol edilmelidir.
Kesme ya kullanlmaldr.
Talan skmamas iin orannda saat ibresi tersi ynnde dndrlmelidir.
Vida ilemi bitinceye kadar bu ilemlere devam edilmelidir.
ekil 5.2: Pafta ekme ilemi
Pafta kollar: En ok kullanlanlar silindirik biimli olanlardr. Paftann takld

ksm standart pafta lokmalarnn apndan kk yaplr.
Resim 5.2: Pafta kolu
5.3. Vidalarn Kontrol

5.3.1. Kumpaslarla
Balama vidalar genellikle zel bir lmeye tabi tutulmaz. Bazen lleri bilinmeyen
cvataya uygun bir somun yapmak gerekebilir. Bu gibi durumlarda vida ap kumpasla
llr.
40
vidalarn kumpasla kontrol salkl olmaz. Sadece d vidalarn kontrolnde

kumpas kullanabilir. Di st ap ve admnn uygun olup olmad llebilir.
5.3.2. Vida Tara ile Kontrol

Vida tara, birok ince elik yapraklarn bir araya getirilmesi ile yaplmtr. Her
yaprakta standart die gre alm diler vardr. Yaprak zerine yazlm rakam, whitworth
vidalarda parmaktaki di saysn, metrik vidalarda vidann admn gsterir.
Resim 5.3: Vida tara
Resim 5.4: Vida tara ile kontrol
41
UYGULAMA FAALYET
stenilen srede di biimine uygun pafta ekme ilemini yapnz.
GULAMA FAALYET
lem Basamaklar
Paray mengeneye dik
balaynz.
neriler
Pafta ekilecek mil ekseninin mengene
enelerine gre dik olup olmadn gnye ile
kontrol ediniz.
Pafta ekilecek malzeme apn di st

apndan 0,1-0,2 mm daha kk ileyiniz.
Paftay uygun pafta koluna

balaynz.
Pafta lokmasnn lsne uygun pafta kolunu

seerek yazl ksm ste gelecek ekilde pafta
kolunun yuvasna yerletiriniz ve paftay, pafta
kolu zerindeki cvatalar ile sabitleyiniz.
Koruyucu pah krnz.
Pafta lokmasnn dzgn ve rahat azlamas iin

mutlaka 45lik pah krnz.
Paftay dik tutarak ileri geri

hareketlerle ya kullanarak
ekiniz.
Kesme ya kullanarak pafta ekme ilemini

yapnz.
42
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1.
Silindirik paralarn dna vida aan alete ..............denir. Yksek hz eliinden (HSS)
yaplmlardr.
2.
Vida alacak malzemenin apnn di st ap kadar olmas gerekirse de pafta

ekerken apn imesi yznden ..........-......... oranlarnda kk yaplmas gerekir.
3.
Pafta ile vida alacak milin ucuna mutlaka ................... ..............dr.

4.
lsn bilemediimiz veya krlm bir vidann lsn nasl bulabiliriz?

A) Pafta ile
B) Klavuz ile
C) Vida mastar ile
D) Vida tara ile
5.
M10x1.5 vidann almas iin pafta kullanlacaktr. parasnn ap ne olmaldr?

A) 8.5
B) 8.75
C) 9.25
D) 9.85
6.
Aadakilerden hangisi biimlerine gre pafta eitlerinden deildir?

A) Tek paral pafta
B) ok paral paftalar
C) nce di paftalar
D) Boru paftas
DEERLENDRME
43
UYGULAMALI TEST
e uygun malzeme
Pafta
Pafta kolu
90 gnye
Yadanlk
Mengene
Kumpas
Vida tara
Pafta ekme ilemi uygulanacak para
lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak uygun bir malzemeye
pafta ekiniz.
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Pafta ekilecek parann apn, vida apndan 0,1-0,2 daha kk
tutmaya zen gsterdiniz mi?
2. Vida ekerken dzen ve temizlie nem verdiniz mi?
3. Pafta koluna eit kuvvet uygulayabildiniz mi?
4. Paftay dik olarak azlatabildiniz mi?
5. Kesme ya kullandnz m?
7. Hazr vida izelgelerini kullandnz m?
8. Vida dilerini hassas aabildiniz mi?
9. Viday kontrol ettiniz mi (vida tara kullanarak)?
10. Sresinde ilemi yapabildiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise Modl Deerlendirme ye geiniz.
44
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
gerekletiriniz. lemi yapabilme sresi ders saatidir.
Matkap tezgh
Pafta lokmas ve kolu
Klavuz takm ve kolu
Ayarl el raybas
Matkap
Kesme ya
Kumpas
Vida tara
Modl deerlendirme ii
Talimat
1. paraya pafta ekiniz.
2. paraya ise;
1 numaral ksma istenilen apta delik,
2 numaral ksma istenilen apta rayba,
3 numaral ksma ise istenilen vida lsnde klavuz ekiniz.

45
KONTROL LSTES
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
deerlendiriniz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Deerlendirme ltleri
Delikler delinmeden nce tezgh uygun devire ayarlayabildiniz
mi?
parasn gvenli bir ekilde tezgha baladnz m?
Pafta ekilecek parann apn vida apndan 0,1-0,2 daha
kk tutmaya zen gsterdiniz mi?
Pafta ve klavuzla vida ekerken dzen ve temizlie nem
verdiniz mi?
Pafta, rayba ve klavuz koluna eit kuvvet uyguladnz m?
Kesme ya kullandnz m?
gvenlii kurallarna uydunuz mu?
Hazr vida izelgelerini kullandnz m?
Vida dilerini hassas aabildiniz mi?
Raybalanacak delie rayba pay braktnz m?
Raybay ekerken ve kartrken srekli saat ibresi ynnde
evirdiniz mi?
Pafta, rayba ve klavuzu malzemeye dik azlatabildiniz mi?
Alan i d viday, kumpas ve vida tara ile kontrol ettiniz
mi?
lemi sresinde yapabildiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
46
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
A
C
A
D
C
B
A
RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
B
B
A
D
C
Y
D
Mandren
Masa matkap tezgh
Nokta vurma
47

1
2
3
4
5
6
7
B
C
Saat ibresi ynnde
1/3 orannda
Y
Y
Y

1
2
3
4
5
6
7
8
9
Vida
Metrik-Whitworth
D
B
C
B
C
A
D

1
2
3
4
5
6
Pafta
0.1-0.2
Pah krlmaldr.
D
D
C
48
KAYNAKA
ERLENDRME
KAYNAKA
BACI Mustafa, Yakup ERGN, Mustafa ASLANER, Talamaclk ve Alet
Bileme Teknolojisi, Mesleki ve Teknik retim Kitaplar, Ett ve Programlama
Dairesi Yaynlar, NO:65, Mill Eitim Basmevi, stanbul, 1982.
BULUT Halit, efik ZCAN, Atlye ve Teknolojisi I, Ankara, 1991.
KARTAL Faruk, Meslek Teknolojisi I, Manisa, 2001.
Mill Eitim Bakanl Yaynlar, 2918 Metal Meslek Bilgisi, stanbul, 2000.
Yardmc ve Kaynak Kitaplar Dizisi:114, Yayn Hakk: VERLAG EUROPALEHRMITTER, Nourney, Vollmer GmbH&Co. Dsselbergen Stabe 23.Postfach
2160. 5657 Haan-Guiten.
NEBLER brahim, Tesviyecilik Atlye ve lem Yapraklar, Modl Teknik
Eitim ve Hizmet Organizasyonu, Yayn Nu.: 2, Emek Matbaaclk, Manisa.
ZKARA Hamdi, Meslek Teknolojisi I ve III, lksan Matbaas Ltd. ti, Ankara,
1998.
49

Delme Ve Vida İşlemleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Delme Ve Vida İşlemleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

DELME VE VDA LEMLER

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

4. ELLE KILAVUZ EKME ................................................................................................ 29

El lemleri modlnn alnmas gereklidir.

stenilen srede, dzgn kesme yapabilen matkab bileyebileceksiniz.

gvenlii, matkabn imal edilii ve kesici u alar hakknda bilgiler

1.1. Basit Ayakl Zmpara Tann zellikleri

Resim 1.1: Ayakl zmpara ta

1.2. Zmpara Tanda alrken Kullanlan Koruyucu Aletler

eitli ekillerde ve deiik malzemelerde yaplmlardr. Genel ama, zmpara

ekil 1.1: Koruyucu gzlkler

Resim 1.2: Koruyucu maske

1.3. Matkap Bilemede Dikkat Edilecek Kurallar

Matkab lzumundan fazla taa bastrmaynz. Bu, matkap ucunun yanmasna

ekil 1.2: Basit ayakl zmpara tanda matkap bileme usul

ekil 1.3: Ta zorlanmamaldr.

ekil 1.4: Zmpara tana el aleti vb. tutmaynz.

Matkaplar bilenirken sk sk suya batrlarak soutulmaldr.

Matkap bilerken aadaki hususlarn meydana gelmemesine dikkat edilmelidir:

Tala as boluunu gereinden az brakmaynz. U srtnr ve abuk

ekil 1.5: Matkap u alarnn durumu a) Normal u, b) U as kk, c) U as byk,

1.4. Bilenen Matkabn Kontrol

Resim 1.3: Sabit a gnyeleri ile bilenen matkap kontrol

A blntl niversal gnye ile kontrol: Sabit a gnyelerinden fark, a

Resim 1.4: A blntl niversal a gnyesi

Zmpara tan bileyiniz.

Matkabn u asn kontrol aletleri ile

Bilenen ksmlarn doruluunu mastar

Matkap izelgelerini kullannz.

8- Krlenmi bir matkapla delmeye devam edersek ne olur?

Matkap bileme ilemi

lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak matkab bileyiniz.

in tekniine uygun delme ve delik bytme ilemlerini yapabileceksiniz.

El breyizlerinin kullanm alanlarn aratrarak el breyizlerinin hayatmza

2.1. Delik Delme lerinde Kullanlan Aparat ve Makineler

2.1.2. Masa Matkap Tezghlar

Resim 2.2: Masa matkap tezgh

2.1.3. Stunlu Matkap Tezghlar

Stunlu matkap tezgh

lem sral matkap tezgh

ok milli matkap tezgh

Radyal matkap tezgh

Resim 2.3: Stunlu matkap tezgh

Resim 2.4: Radyal matkap tezgh

ekil 2.1: Matkabn ksmlar

Helisel oluklu matkaplar

Dz ve konik sapl matkaplar

Resim 2.5: a) Helisel oluklu matkap, b) Punta matkab, c) Hava matkab

2.2.1. Matkaplarn Yapld Gereler

matkaplar dkm malzemelerin delinmesinde kullanlr. Gvdesine boydan boya delik

Dz ve konik sapl matkaplar

Soutma delikli matkaplar

Sa ve sol helisli matkaplar

Sert metal (takma) ulu matkaplar

Titanyum kaplamal matkaplar

Resim 2.6: Soutma delikli matkap

2.2.2. Matkaplarn Balanmas

ekil 2.2: Mandren yardm ile matkab balama

ekil 2.3: Mors kovan ile matkab tezgha balama

2.2.3. Kesme Hz ve Devir Says

ekil 2.4: Kesme hz