T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS

Z DM 1
520TC0008

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. noktann iz dmleri ........................................................................................................... 3
1.1. z Dmn Tanm ...................................................................................................... 3
1.2. z Dm Kurallar ve eitleri .................................................................................... 4
1.2.1. Merkezi (Konik) z Dm .................................................................................... 4
1.2.2. Paralel z Dm ................................................................................................... 4
1.3. Temel z Dm Dzlemleri ......................................................................................... 6
1.4. Noktann z Dmleri .................................................................................................. 9
1.4.1. Koordinatlar ........................................................................................................... 9
1.4.2. z Dm izmek ................................................................................................ 10
1.4.3. Noktann zel Durumlar .................................................................................... 12
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 16
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 18
2. DORULARIN Z DMLER..................................................................................... 18
2.1. Dorunun Tanm ........................................................................................................ 18
2.2. Dorularn z Dmleri ............................................................................................. 19
2.3. Dorularn eitleri..................................................................................................... 19
2.3.1. Temel z Dm Dzlemlerine Dik Konumlu Dorular ..................................... 19
2.3.2. Temel z Dm Dzlemlerine Paralel Konumlu Dorular ................................ 21
2.3.3. Geliigzel Konumlu Dorular............................................................................ 23
2.3.4. Paralel Dorular ................................................................................................... 23
2.3.5. Dik Dorular ........................................................................................................ 25
2.3.6. Kesien Dorular ................................................................................................. 26
2.3.7. Aykr Dorular ................................................................................................... 27
2.4. Grnrlk Prensipleri ................................................................................................ 28
2.5. Dorularn Temel z Dm Dzlemleri ile Yapt Alar ....................................... 30
2.6. Dorular zerinde Bulunan Noktalar ......................................................................... 31
2.7. Yardmc z Dm Dzlemi ...................................................................................... 32
2.8. Dorunun Tam Boyunun Bulunmas .......................................................................... 35
2.9. Dorunun Nokta Grntsnn Bulunmas................................................................ 36
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 39
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 42
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 44
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 45
KAYNAKA ......................................................................................................................... 48

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

520TC0008
Makine Teknolojisi
Bilgisayar Destekli Makine Ressaml
z Dm 1
Noktann ve dorularn iz dmlerini, epr ve diedr
dzlemleri zerine izebilme yeterliklerinin
kazandrld bir renme materyalidir.
40/24
10.snf alan ortak modllerini baarm olmak
1. Noktann iz dmlerini izmek
2. Dorularn iz dmlerini izmek
Genel Ama
Noktann ve dorularn iz dmlerini, epr ve diedr
dzlemleri zerine verilen koordinatlara gre
izebileceksiniz.
Amalar
1. Verilen koordinatlara gre noktann iz
dmlerini epr ve diedr dzlemleri zerine
doru olarak izebileceksiniz.
2. Verilen koordinatlara gre dorularn iz
dmlerini epr ve diedr dzlemleri zerine
doru olarak izebileceksiniz.
Ortam: Teknik resim izim ortam, bilgisayar destekli
izim ortam
Donanm: izim ara gereleri, epr ve diedr dzlem
tahtalar, rnek modeller, resim masas, tepegz,
projeksiyon cihaz
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli
test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Tm endstriyel meslek alanlarnn ortak bilgi konusu olan teknik resim izmek ve
okumak gibi iki asl beceriyi iinde barndrr. Gerek teknik resim izmek, gerekse izilen
resimleri okumak iin iz dm konusunun iyi renilmi olmas gerekir.
En kk geometrik eleman olan nokta, tpk canllarn en kk yap ve ilem birimi
olan hcreye benzer. Btn canllar bir ya da daha fazla hcreden meydana gelir. Teknik
resmin konusu olan cisimler de noktalardan meydana gelir. Cisimlerin grnlerini izerken
cisimleri meydana getiren dzlemler, dorular ve en kk geometrik birim olan noktalarn
iz dmlerini izmek gerekir.
Bu modl ile nce noktann, sonra da dorularn iz dmlerini izmek konusunda
gerekli bilgi ve becerileri kazanacak, bylece cisimlerin iz dmlerini izmek iin gerekli
temel bilgi ve beceriyi kazanm olacaksnz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Verilen koordinatlara gre noktann iz dmlerini epr ve diedr dzlemleri zerine
doru olarak izebileceksiniz.

ARATIRMA
Sinema perdesi zerine grntnn nasl yanstldn aratrnz.
Bir duvar ya da perde zerinde oluan glgenin byklnn nasl deitiini
inceleyiniz.
Dzgn geometrik biimli bir model zerinde ke noktalarn renkli kalemle
iaretleyerek isimlendiriniz.

1. NOKTANIN Z DMLER
Gnlk yaantmzda farknda olmasak da birok yerde iz dmle karlarz. Bunun
en basit rnei glgedir. Ik olan her ortamda cisimlerin glgelerinin eitli byklk ve
biimlerde olutuunu grebiliriz.

1.1. z Dmn Tanm

Trk Dil Kurumuna gre iz dm (iz dm); z dm dzlemi denilen bir
dzlem zerinde, baz geometri kurallarna uyularak bir cismin gsterilmesi olarak
tanmlanmtr. Bu tanmdan da anlalaca gibi iz dm bir dzlem zerinde oluan
grnt demektir. Grntnn oluabilmesi iin bir k kaynana ihtiya vardr ve iz
dm oluturulacak cisim konum olarak k kayna ile iz dm dzlemi arasnda
olmaldr. ekil 1.1de iz dmn nasl olutuu grlmektedir.

ekil 1.1: z dmn olumas

1.2. z Dm Kurallar ve eitleri

Teknik resim cisimlerin grnlerini belirli kurallara gre izmek demektir. Bu
izimde esas olan o cisim zerindeki tm detaylar kda aktarmaktr. Cismin sadece d
hatlarn izmek o cisim hakknda yeterli bilgi vermez.

1.2.1. Merkezi (Konik) z Dm

ekil 1.1de gsterilen iz dm gnlk yaantmzda grlen glgeye benzemektedir.
Cisim k kaynana yaklatrlrsa iz dm yani glge byr, iz dm dzlemine
yaklatrlrsa glge klr (ekil 1.2) .

ekil 1.2: Cismin konumu ve iz dmn bykl arasndaki balant

Buradan da anlalaca gibi cismin glgesini elde etmek o cismin bykl ve

zerindeki detaylar hakknda bilgi vermek iin uygun bir yntem deildir. Oysa ki teknik
resmin konusu olan iz dm cisim zerindeki tm ayrntlar gstermeli ve iz dmn
bykl ile cismin bykl birbirlerine eit olmaldr.
Ik kaynandan kan nlarn iz dm dzlemine ulancaya kadar birbirinden
uzaklat bu iz dm trne merkezi veya konik iz dm denir. Yukarda aklanan
nedenlerden dolay teknik resimde kullanlmaz.

1.2.2. Paralel z Dm
Ik kaynann sonsuzda olduu varsaylr ve nlarn birbirine paralel olduu kabul
edilir. Bu varsaymdan yola klarak elde edilen iz dmde cismin k kaynana veya iz
dm dzlemine olan uzakl iz dmn bykln etkilemez. Bu teknik resim iin
daha uygun bir iz dm trdr. ekil 1.3te paralel iz dmn elde edilii grlyor.

ekil 1.3: Paralel iz dm

Paralel iz dmde nlar birbirine paralel olduu hlde iz dm dzlemi ile yapt
aya bal olarak iki farkl durum ortaya kabilir. ekil 1.4te olduu gibi nlar iz dm
dzlemi ile 90 den farkl bir a yapyorsa buna eik iz dm denir. z dm ile cisim
arasnda farkllklar meydana geldii iin teknik resimde sadece perspektif izimlerde
kullanlr.

ekil 1.4: Eik iz dm

ekil 1.5te grld gibi nlarn birbirine paralel ve iz dm dzlemine dik

olmas hem iz dm ile cismin byklnn eit olmasn hem de grnn cismin
yzeyleri ile uyumlu olmasn salar. Bu durum dik iz dmn teknik resim iin en uygun
iz dm tr olmasn salar.

ekil 1.5: Dik iz dm

1.3. Temel z Dm Dzlemleri

zerinde iz dm meydana gelen her dzlem iz dm dzlemi olarak tanmlanr.
Ancak her iz dm dzlemi teknik resim iin uygun iz dmler oluturmayabilir. Bu
durumu ortadan kaldrmak iin temel iz dm dzlemi olarak tanmlanan ve birbirine dik
iz dm dzlemi kabul edilmitir. Bunlar:

Yeryzne paralel konumda olan YATAY iz dm dzlemi,

Bak ynne gre tam karda bulunan ve yatay iz dm dzlemine dik

konumda bulunan ALIN iz dm dzlemi,

Bu dzlemlerin her ikisine de dik olan PROFL iz dm dzlemidir.

ekil 1.6da temel iz dm dzlemleri ve birbirlerine gre konumlar grlmektedir.

ekil 1.6: Temel iz dm dzlemleri

Temel iz dm dzlemlerinin arasnda kalan blge iz dm izilecek nokta, doru,

dzlem veya cismin yerletirilecei blgedir. Temel iz dm dzlemlerinin bu durumu
DEDR olarak tanmlanr. Diedr de yaplan izimlerde hem iz dm izilen nesneler hem
de iz dmleri bir arada grlebilir. Ancak iz dm izilecek nokta says arttka izimin
anlalmas zorlaacaktr. Bu durumu nlemek iin dzlemlerin aaya ve geriye doru
ald kabul edilerek EPR oluturulur. ekil 1.7de diedrn epre dntrlmesi, ekil
1.8de ise bir cismin diedr ve eprde iz dmlerinin izimi grlyor.

ekil 1.7: Diedrn epre dnmesi

ekil 1.8: Diedr ve eprde izilen iz dmler

ekil 1.8de de grld gibi diedr izimleri daha karmak ve zor olduundan
teknik resimde iz dmlerin epr zerinde izilmesi tercih edilir. izimleri biraz daha
sadeletirmek iin dzlemleri snrlayan izgiler izilmeyebilir. z dm dzlemlerini
birbirinden ayran izgiler gerekli uzunlukta ve ince izgi (srekli dar izgi-TS 88-20 ISO
128-20) ile izilir. Bu izgilere katlama izgisi veya eksen ad verilir. Dzlemleri belirten
harfler katlama izgilerinin u ksmlarna yakn olarak yazlr (ekil 1.9) .

ekil 1.9: Sadeletirilmi epr izimi ve katlama izgileri

1.4. Noktann z Dmleri

Cisimlerin iz dmlerini izebilmek iin en kk geometrik birim olan noktann iz
dmlerini izmek gerekir. Doru, dzlem ve cisimler, noktalarnn iz dmleri izildikten
sonra birletirilmesi yolu ile oluur.

1.4.1. Koordinatlar
Uzaydaki bir noktann iz dmlerini izmek iin noktann temel iz dm
dzlemlerine olan mesafelerinin bilinmesi gerekir. Bu mesafelere genel olarak noktann
koordinatlar denir. Bir noktann uzaydaki yerini tanmlamak ve iz dmlerini izmek iin
kullanlan koordinatlar unlardr:

KOT: Uzaydaki noktann YATAY iz dm dzlemine olan mesafesidir.

UZAKLIK: Uzaydaki noktann ALIN iz dm dzlemine olan mesafesidir.
ARALIK: Uzaydaki noktann PROFL iz dm dzlemine olan mesafesidir.
ekil 1.10da diedr ve epr zerinde koordinatlar gsterilmitir.

ekil 1.10: Koordinatlarn iz dmlerde gsterilmesi

Noktay tanmlamak iin nce noktann ad, daha sonra srasyla (KOT, UZAKLIK,
ARALIK) koordinat deerleri yazlr. rnein yatay iz dm dzlemine 30, aln iz dm
dzlemine 25 ve profil iz dm dzlemine 40 mm mesafede olan N noktas yle
tanmlanr:

N (30, 25, 40)

ekil 1.11: Noktann iz dmleri

Bu noktann diedr ve epr zerindeki iz dmleri ekil 1.11de grlmektedir.

Koordinatlar katlama izgilerinin kesitii nokta olan ORJN noktasndan balayarak
llr ve iaretlenir. Orijin noktasnda btn koordinatlar 0 (sfr) dr.

1.4.2. z Dm izmek
Bir noktann iz dmleri izilirken izlenecek ilem sras yledir:

Kot deeri A/P katlama izgisi zerinde orijin noktasndan yukarya doru
iaretlenir (ekil 1.12) .

ekil 1.12: Kot deerinin iaretlenmesi

Uzaklk deeri A/P katlama izgisi zerinde orijin noktasndan aaya doru
iaretlenir (ekil 1.13) .

ekil 1.13: Uzaklk deerinin iaretlenmesi

10

Bu noktadan 45 lik bir a ile veya orijin noktas merkez olmak zere izilen
bir yayla uzaklk deeri profil iz dm dzlemine tanr (ekil 1.14) .

ekil 1.14: Uzaklk deerinin profil iz dm dzlemine tanmas

Aralk deeri A/Y katlama izgisi zerinde orijin noktasndan sola doru
iaretlenir (ekil 1.15).

ekil 1.15: Aralk deerinin iaretlenmesi

Katlama izgileri zerinde iaretlenen noktalardan katlama izgilerine dikler

izilerek kesitirilir (ekil 1.16).

ekil 1.16: Noktalarn yerlerinin bulunmas

Aln iz dm dzlemindeki kesime noktas noktann aln iz dm, yatay iz

dm dzlemindeki kesime noktas noktann yatay iz dm, profil iz dm
dzlemindeki kesime noktas noktann profil iz dmdr.
z dmlere isim verilmesi nemli ve gereklidir. z dm izilen her
noktann ad hemen yazlmal ve sonradan meydana gelecek karklklara

11

meydan verilmemelidir. z dme isim verilirken noktann ad kk harfle, iz

dm dzleminin ad byk harfle yazlr (ekil 1.17).

ekil 1.17: z dmlerin isimlendirilmesi

izimlerde pratiklik salamak ve koordinatlar yanl katlama izgileri zerinde

iaretlemeyi nlemek iin ekil 1.18de grlen pusuladan yararlanlabilir.

ekil 1.18: Koordinat iaretleme pusulas

1.4.3. Noktann zel Durumlar

Uzaydaki noktann temel iz dm dzlemlerinden birine veya birkana akk
olmas durumunda iz dm dzlemine olan mesafesi 0 (sfr) olacaktr. ekil 1.19da aln iz
dm dzlemine, ekil 1.20de yatay iz dm dzlemine, ekil 1.21de profil iz dm
dzlemine akk noktalarn iz dmleri grlmektedir.

12

ekil 1.19: Aln iz dm dzlemine akk nokta

ekil 1.20: Yatay iz dm dzlemine akk nokta

ekil 1.21: Profil iz dm dzlemine akk nokta

13

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Resimde grlen cisim zerinde iaretlenen noktalarn koordinatlarn hesaplaynz, iz
dmlerini diedr ve eprde iziniz.

lem Basamaklar

Cisim zerinde iaretlenen noktalarn

koordinatlarn belirleyiniz.

Diedr zerinde noktalarn iz dmlerini

iziniz.

14

neriler
Noktann kot deerini bulmak iin
cismin yatay iz dm dzlemine olan
mesafesi ile noktann cisim zerindeki
yksekliini toplaynz.
Noktann uzaklk deerini bulmak iin
cismin aln iz dm dzlemine olan
mesafesi ile noktann cisim zerindeki
derinlik lsn toplaynz.
Noktann aralk deerini bulmak iin
cismin profil iz dm dzlemine olan
mesafesi ile noktann cisim zerindeki
yatay mesafesini toplaynz.
z dm dzlemlerini izometrik
alarda (3060 gnye ile) iziniz.
z dm dzlemlerini ince izgi ile
iziniz.
z dm dzlemlerinin byklklerini

Epr zerinde noktalarn iz dmlerini

iziniz.

belirlerken btn noktalarn en byk

koordinat deerinden daha byk
olmasna dikkat ediniz.
Koordinatlar
katlama
izgileri
zerinde ve orijin noktasndan
balayarak 1.4.2. z Dm izmek
blmnde
anlatld
gibi
iaretleyiniz.
Noktalarn iz dmlerini bulduktan
sonra isimlendiriniz.
z dmn bulduunuz noktadan
dikler karak noktann uzaydaki
konumunu da belirleyiniz.
Katlama izgilerini birbirine dik, en
byk koordinat deerinden daha uzun
olacak ekilde ve ince izgi ile iziniz.
1.4.2. z dm izmek blmnde
anlatld srayla her noktann aln,
yatay ve profil iz dmn iziniz.
Noktalar isimlendiriniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1. Cisim zerinde iaretlenen noktalar buldunuz mu?
2. Noktalarn koordinat deerlerini belirlediniz mi?
3. Diedr dzlemlerini izdiniz mi?
4. Koordinatlar katlama izgileri zerinde iaretlediniz mi?
5. Noktalarn iz dmlerini izdiniz mi?
6. Noktalar isimlendirdiniz mi?
7. Noktalarn uzaydaki konumlarn belirlediniz mi?
8. Eprde katlama izgilerini izdiniz mi?
9. Koordinatlar katlama izgileri zerinde iaretlediniz mi?
10. Noktalarn iz dmlerini izdiniz mi?
11. Noktalar isimlendirdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

15

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1-

Aadakilerden hangisi iz dm oluturan elemanlardan biri deildir?

A) Cisim

2-

B) z dm dzlemi C) Glge

D) Ik kayna

Teknik resim iin daha uygun olan iz dm tr aadakilerden hangisidir?

A) Merkezi iz dm B) Dik iz dm C) Eik iz dm D) Konik iz

dm
3-

Aadakilerden hangisi temel iz dm dzlemlerinden biri deildir?

A) Aln iz dm dzlemi
C) Yerel iz dm dzlemi

4-

Yeryzne paralel konumdaki iz dm dzlemi aadakilerden hangisidir?

A) Yatay

5-

B) Aln

C) Yzey

D) Profil

Koordinatlarn yazl sras aadakilerden hangisinde doru olarak

verilmitir?
A) (Kot, Aralk, Uzaklk)
C) (Aralk, Uzaklk Kot)

6-

B) Profil iz dm dzlemi
D) Yatay iz dm dzlemi

B) (Aralk, Kot, Uzaklk)

D) (Kot, Uzaklk, Aralk)

Aadakilerden hangisi yanltr?

A) Bir noktann yatay iz dm dzlemine olan mesafesine kot denir.
B) Bir noktann profil iz dm dzlemine olan mesafesine aralk denir.
C) Bir noktann aln iz dm dzlemine olan mesafesine ykseklik denir.
D) Bir noktann iz dm dzlemlerine olan mesafesine koordinat denir.

7-

Yatay iz dm dzlemine 20 mm, profil iz dm dzlemine 35 mm, aln iz

dm dzlemine 40 mm mesafede olan bir noktann koordinatlar
aadakilerden hangisidir?
A) (20,40,35) B) (20,35,40) C) (40,20,35) D) (40,35,20)

8-

Noktann iz dmlerini izerken kot mesafesi aadaki katlama izgilerinin

hangisi zerinde iaretlenir?
A) Aln/Yatay

9-

B) Aln/Profil

C) Yatay/Profil

D) Profil/Yatay

Bir nokta yatay iz dm dzlemine akk konumda ise aadaki ifadelerden

hangisi sylenebilir?

A) Noktann btn koordinatlar ayndr.

(0)dr.
C) Noktann en byk koordinat kot tur.
16

B) Noktann btn koordinatlar

D) Noktann kot deeri (0)dr.

10-

Noktann aralk ve uzaklk koordinatlar (0) ise aadakilerden hangisi

dorudur?
A) Nokta yatay iz dm dzlemine akktr.
B) Nokta aln iz dm dzlemine akktr.
C) Noktann kot deeri de (0) olmaldr.
D) Nokta Aln/Profil katlama izgisi zerindedir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

17

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Verilen koordinatlara gre dorularn iz dmlerini, epr ve diedr dzlemleri zerine
izebileceksiniz.

ARATIRMA

Doru olarak kullanlabilecek cisimleri aratrarak uygun rnekleri snfa

getiriniz.
Cisimler zerindeki dorular renkli kalem veya tebeirle iaretleyiniz.

2. DORULARIN Z DMLER
2.1. Dorunun Tanm

Resim 2.1: Kuyruklu yldz

Teorik olarak doru, bir noktann uzay boluunda belirli bir ynde ve dorultusunu
deitirmeden hareket ettirilmesi sonucu arkasnda oluan iz olarak tanmlanr. rnein bir
kuyruklu yldz uzayda ilerlerken arkasnda doru eklinde iz brakr(Resim 2.1).
Pratikte ise iki noktay birletiren en ksa izgiye doru ad verilir(ekil 2.1).

ekil 2.1: ki noktay birletiren en ksa izgi

18

2.2. Dorularn z Dmleri

Dorunun iz dmn izmek her iki ucunun iz dmn izerek bunlar
birletirmek demektir. Dorunun iki u noktasnn ad dorunun adn oluturur. U noktalar
A ve B noktalar olan doru AB dorusu olarak anlr.

2.3. Dorularn eitleri

Dorular uzaydaki konumlarna gre snflandrlr. Genel olarak iki eit doru
vardr:

zel dorular: Temel iz dm dzlemlerine dik veya paralel konumlu

dorulardr.

Geliligzel dorular: Temel iz dm dzlemlerine diklik veya paralellik

zellii bulunmayan dorulardr.

2.3.1. Temel z Dm Dzlemlerine Dik Konumlu Dorular

Temel iz dm dzlemlerinden biri ile 90 a yapan dorulardr. Dik olduklar
dzleme gre isimlendirilir. rnein aln iz dm dzlemine dik olan dorulara alna dik
doru denir. ekil 2.2de alna dik dorunun epr ve diedr izimleri grlmektedir.

ekil 2.2: Alna dik doru

Dik dorular dik olduklar iz dm dzleminde Nokta Grnts verir. Dorunun

iki u noktas da st ste akk durumda grnr. Dier iki iz dmleri ise temel iz dm
dzlemlerine paralel konumdadr ve bu iz dmleri dorunun gerek boyu ile ayn
uzunluktadr. Bu durumdaki iz dmler tam boy (T.B) olarak tanmlanr (ekil 2.3).

19

ekil 2.3: Dorunun nokta grnts ve tam boyu

Aln iz dm dzlemine dik dorular aln iz dm dzleminde Nokta Grnts,

profil ve yatay iz dm dzlemlerinde tam boy verir (ekil 2.2).
Yatay iz dm dzlemine dik dorular yatay iz dm dzleminde Nokta Grnts,
profil ve aln iz dm dzlemlerinde tam boy verir (ekil 2.4).
Profil iz dm dzlemine dik dorular profil iz dm dzleminde Nokta Grnts,
aln ve yatay iz dm dzlemlerinde tam boy verir (ekil 2.5).

ekil 2.4: Yataya dik doru

20

ekil 2.5: Profile dik doru

2.3.2. Temel z Dm Dzlemlerine Paralel Konumlu Dorular

Temel iz dm dzlemlerinden birine paralel olan dorulardr. Bu dorular dier iz
dm dzlemlerine diklik zellii gstermediinden nokta grnts vermez, sadece
paralel olduklar iz dm dzleminde tam boy verir. Dier iki iz dm dzlemindeki iz
dmleri gerek boylarndan daha ksa grnr (ekil 2.6).

ekil 2.6: Temel iz dm dzlemine paralel doru

21

Aln iz dm dzlemine paralel dorular aln iz dm dzleminde, yatay iz dm

dzlemine paralel dorular yatay iz dm dzleminde, profil iz dm dzlemine paralel
dorular profil iz dm dzleminde tam boy verir. ekil 2.7de alna paralel, ekil 2.8de
yataya paralel, ekil 2.9da profile paralel dorunun iz dmleri grlmektedir. Bu dorular
paralel olduklar dzlemlerin ad ile anlr. rnein Aln Doru, Yatay Doru, Profil Doru
vb.

ekil 2.7: Alna paralel doru (Aln Doru)

ekil 2.8: Yataya paralel doru (Yatay Doru)

ekil 2.9: Profile paralel doru (Profil Doru)

22

2.3.3. Geliigzel Konumlu Dorular

Temel iz dm dzlemlerine paralel veya dik olmayan dorulara geliigzel doru
ad verilir. Geliigzel dorular temel iz dm dzlemlerinde nokta grnts veya tam boy
vermez. ekil 2.10da geliigzel bir dorunun iz dmleri grlmektedir.

ekil 2.10: Geliigzel doru

2.3.4. Paralel Dorular

Dorular zerinde sonsuz sayda nokta bulunur. Eer iki dorunun tm noktalar
arasndaki mesafeler birbirine eit ise bu iki doru birbirine paraleldir. Paralel dorularn iz
dmleri de birbirine paraleldir. ekil 2.11de birbirine paralel iki geliigzel dorunun iz
dmleri grlmektedir.

ekil 2.11: Paralel dorular

23

ekil 2.12 ve 2.13te birbirine paralel zel konumlu dorularn iz dmleri

grlmektedir.

ekil 2.12: Aln iz dm dzlemine ve birbirine paralel dorular

ekil 2.13: Profile dik ve birbirine paralel dorular

24

2.3.5. Dik Dorular

Birbirine dik zel konumlu dorularn iz dmleri arasnda aadaki durumlardan
biri grlebilir:

Her iki doru da ayn iz dm dzleminde tam boy da grnr ve iz

dmleri arasnda 90 a vardr (ekil 2.14).

Ayn iz dm dzleminde, dorulardan biri tam boy verirken dieri Nokta

Grnts verir (ekil 2.15).

ekil 2.14: Ayn iz dmde T.B. veren birbirine dik zel dorular

ekil 2.15: Biri T.B. biri N.G. veren birbirine dik zel dorular

25

2.3.6. Kesien Dorular

ki dorunun ortak bir noktalar varsa bu iki doru kesien doru olarak tanmlanr.
Kesime noktas dorularn u noktalar olabilecei gibi dorular zerinde herhangi bir nokta
da olabilir. ekil 2.16da kesien iki dorunun iz dmleri grlmektedir.

ekil 2.16: Kesien dorular

Kesien dorularn kesime noktas tm iz dmlerde ayn n zerinde bulunur. Bu

zellikten yararlanlarak dorularn kesime kontrol yaplr. Aykr dorular konusunda bu
kural daha ayrntl olarak anlatlacaktr.

26

2.3.7. Aykr Dorular

z dmlerde kesiiyor gibi grnd hlde kesimeyen dorulara aykr dorular
denir. Kesien dorularn kesime noktasnn ayn n zerinde bulunmas gerektii daha
nce belirtilmiti. Dorularn kesiiyor gibi grndkleri noktadan dier iz dm dzlemine
n gnderildiinde o iz dmdeki kesime noktasndan gemiyorsa dorularn kesimedii
yani aykr dorular olduu anlalr.

ekil 2.17: Aykr dorular

ekil 2.17de iz dmleri grlen AB ve CD dorular aln ve yatay iz dm

dzleminde kesiiyor gibi grnmektedir. Ancak her iki iz dm dzlemindeki kesime
noktalarndan dier iz dm dzlemine n gnderildiinde kesime noktalarnn ayn n
zerinde olmad grlr. Bu durum dorularn kesimediini, aykr doru olduklarn
gsterir. Profil iz dm dzlemine bakldnda da dorularn kesimedii ak olarak
grlr.
Aykr dorulardan iz dmlerdeki grnrlk durumlarnn zmnde yararlanlr.
Kesimedikleri hlde kesiiyor gibi grnen aykr dorularn biri nde dieri arkada veya
biri stte dieri alttadr. nde veya stte olan grnr, arkada veya altta olan grnmez.
Ancak dorularn iz dmleri izilirken grnrlk durumlarn belirtmeye gerek yoktur.
Grnrlk dzlem ve cisimlerin iz dmleri izilirken belirlenmesi gereken bir durumdur.

27

2.4. Grnrlk Prensipleri

Yzeyler ve cisimler effaf olmadklar iin arkalarnda kalan kenarlarn grnmesini
engeller. z dm izerken bu durumla sklkla karlalacaktr. Hangi kenarn nde veya
stte olduunu yani grnr olduunu belirlerken aykr dorulardan yararlanlr.
Dorular ekil 2.18de olduu gibi kat cisimler olsayd grnrl aratrmaya
gerek kalmadan belirlemek mmkn olurdu.

ekil 2.18: Kat cisimlerde grnrlk

Oysaki dorular boyutlu olmadklarndan bu ekilde grnrlk tespiti mmkn

deildir. Aykr doru konumunda olan dorularn sadece bir iz dmlerine bakarak
hangisinin nde hangisinin arkada olduunu anlamak imknszdr (ekil 2.19).

ekil 2.19: Bir iz dme bakarak grnrl belirlemek

28

Aykr dorularn grnrln saptamak iin aadaki ilem basamaklar

uygulanmaldr:
1- Dorularn kesiiyor gibi grndkleri noktadan dier iz dm dzlemine n
gnderilir(ekil 2.20-b).
2- Inn gnderildii ynn tersi ynnde bir bak dorultusu alnr (ekil 2.20-c).
3- Bak ynnde hangi doru bak noktasna daha yaknsa yani n nce hangi
dorudan geiyorsa o doru nde veya stte demektir (ekil 2.20-d).
4- Belirlenen bu durumun nn k noktas olan iz dm iin geerli olduu
unutulmamaldr (ekil 2.20-e).

ekil 2.20: Grnrln belirlenmesi

29

2.5. Dorularn Temel z Dm Dzlemleri ile Yapt Alar

Temel iz dm dzlemlerine paralel dorularn paralel olmadklar dzlemlerle
yapt alar tam boy verdikleri iz dmde grlebilir. ekil 2.21-22 ve 23te dorularn
temel iz dm dzlemleri ile yapt alar gsterilmitir.

ekil 2.21: Aln doru ve alar

ekil 2.22: Yatay doru ve alar

ekil 2.23: Profil doru ve alar

30

2.6. Dorular zerinde Bulunan Noktalar

Bir nokta bir dorunun zerinde ise btn iz dmlerde noktann iz dmnn
dorunun iz dm zerinde olmas gerekir. ekil 2.24te doru zerinde bulunan ve
bulunmayan noktalar grlmektedir.

ekil 2.24: Doru zerinde bulunan ve bulunmayan noktalar

z dmler incelendiinde C, D ve E noktalarnn aln iz dmlerinin AB

dorusunun aln iz dm zerinde olduu grlr. Ancak C ve D noktalarnn yatay ve
profil iz dmlerinin dorunun iz dm zerinde olmad, sadece E noktasnn hem
yatay hem de profil iz dmnn dorunun iz dmleri zerinde olduu grlecektir. Bu
durumda E noktasnn AB dorusu zerinde bulunan bir nokta, C ve D noktalarnn ise AB
dorusu zerinde bulunmayan noktalar olduu anlalr.

31

2.7. Yardmc z Dm Dzlemi

Temel iz dm dzlemleri dnda problemin trne gre konumu belirlenen iz
dm dzlemlerine yardmc iz dm dzlemi ad verilir. Bu dzlemler rakamlarla
isimlendirilir.

ekil 2.25: Temel iz dm dzlemleri ve yardmc iz dm dzlemi

Yardmc iz dm dzlemi temel iz dm dzlemlerinden bir tanesi ile 90 a

yapmak zorundadr. Epr elde etmek iin temel iz dm dzlemlerinde olduu gibi yatrlr.
Noktalar temel iz dm dzleminden yardmc iz dm dzlemine tanrken nlarn
katlama izgisine dik olmas gerektii unutulmamaldr.
ekil 2.26da diedrn epre dntrlmesi srasnda yardmc iz dm dzleminin
yatrlmas grlmektedir.

ekil 2.26: Yardmc iz dm dzleminin epre dntrlmesi

32

Yardmc iz dm dzleminde noktalarn iz dmlerini izerken katlama izgisinden

itibaren hangi koordinatn iaretleneceine dikkat edilmelidir. ekil 2.27 incelendiinde
yardmc iz dm dzleminde hangi koordinatn llebilecei grlebilir. Bu rnekte
yardmc iz dm dzlemi yatay iz dm dzlemine dik alnd iin llecek koordinat
yatay iz dm dzlemine olan mesafe olan kot tur. Eer yardmc iz dm dzlemi aln iz
dm dzlemine dik alnrsa yardmc iz dm dzlemi zerinde uzaklk, profil iz dm
dzlemine dik alnrsa aralk koordinat deerleri llr.

ekil 2.27: Yardmc iz dm dzleminde llen koordinat

ekil 2.28de temel iz dm dzlemlerindeki bir noktann yardmc iz dm

dzlemine tanmas epr zerinde gsterilmitir. Bu rnekte yardmc iz dm dzlemi
ekil 2.25-26 ve 27de olduu gibi yatay iz dm dzlemine dik alnmtr.

33

ekil 2.28: Bir noktann yardmc iz dm dzlemine tanmas

ekil 2.29da yardmc iz dm dzleminin alna dik, ekil 2.30da ise profile dik
alnmas durumunda tanma ileminin nasl yaplaca grlmektedir.

ekil 2.29: Yardmc iz dm dzlemi alna dik

ekil 2.30: Yardmc iz dm dzlemi profile dik

34

2.8. Dorunun Tam Boyunun Bulunmas

Dorular sadece paralel olduklar iz dm dzleminde tam boyda grnr. Bu
nedenle geliigzel konumlu dorularn temel iz dm dzlemlerindeki iz dmleri tam
boyda grnmez. Bu dorularn tam boylarn bulmak iin doruya paralel konumlu ve temel
iz dm dzlemlerinden birine dik yardmc iz dm dzlemi alnmaldr (ekil 2.31).

ekil 2.31: Doruya paralel alnan yardmc iz dm dzlemi

ekil 2.32de geliigzel dorunun tam boyunun yardmc iz dm metodu ile

bulunmas grlmektedir. zlenmesi gereken ilem sras yledir:

z dmlerden birinde (izim iin uygun olan tercih edilmelidir) dorunun iz

dmne paralel katlama izgisi izilir (ekil 2.32-b).

Dorunun her iki u noktasndan yeni katlama izgisine dik nlar izilir (ekil
2.32-c).

Yardmc iz dm yataya dik alnd iin katlama izgisinden itibaren kot

deerleri iaretlenerek noktalarn yardmc iz dm dzlemindeki iz dmleri
bulunur (ekil 2.32-d-e).

Bulunan noktalar birletirildiinde dorunun tam boyu bulunmu olur (ekil

2.32-f).

35

ekil 2.32: Dorunun tam boyunun bulunmas

2.9. Dorunun Nokta Grntsnn Bulunmas

Baz tasar geometri problemlerinin zmnde dorularn nokta grntlerinin
bulunmas gerekir. Bir doru sadece dik olduu iz dm dzleminde nokta grnts verir.
Geliigzel bir doru temel iz dm dzlemlerinde nokta grnts vermeyecei iin
yardmc iz dm metodu yardmyla nokta grnts elde edilir.
ekil 2.33te geliigzel dorunun nokta grntsnn elde edilii grlmektedir.

36

ekil 2.33: Geliigzel dorunun nokta grntsnn bulunmas

ekil incelendiinde geliigzel dorunun nokta grntsn bulmak iin nce tam
boylu iz dmnn bulunduu, daha sonra tam boylu iz dmn uzantsna dik ikinci
yardmc iz dm dzlemi alnarak nokta grntsnn elde edildii grlecektir.

37

ekil 2.34te geliigzel konumlu dorunu nokta grntsnn bulunmas eprde

gsterilmitir.

ekil 2.34: Geliigzel dorunun nokta grntsnn bulunmas

Birinci yardmc iz dm izilirken hangi koordinatn iaretlenecei blm 2.7 ve

ekil 2.28-29 ve 30da aklanmt. kinci yardmc iz dm dzleminde iaretlenecek
mesafe ise geriye sayma yntemi ile bulunur. Bu yntemde en son izilen katlama
izgisinden balayarak geriye doru 2 katlama izgisi saylr ve arkasnda kalan mesafe
llerek 1/2 katlama izgisinden itibaren iaretlenir.
Yukardaki rnekte 1/2 katlama izgisi 1nci, Y/1 katlama izgisi ise 2nci olarak
saylm, Y/1den sonraki mesafe llerek 2nci yardmc iz dme tanmtr. Her iki
noktann da Y/1 katlama izgisine olan mesafesi eit olduundan 2nci yardmc iz dm
dzleminde noktalar st ste akk km ve dorunun nokta grnts elde edilmitir.

38

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
z dmlerdeki eksikleri aadaki aklamalara gre tamamlaynz.

AB dorusu aln dorudur.

CD dorusu yataya dik dorudur.

EF dorusu CD dorusu ile kesimektedir.

lem Basamaklar

AB
dorusunun
tamamlaynz.

iz

dmlerini

39

neriler
B noktasndan yatay iz dme n
gnderiniz.
AB aln doru olduuna gre yatay iz
dm katlama izgisine paralel
olacandan A noktasndan A/Y katlama
izgisine paralel izgi iziniz.
ki izginin kesitii noktay B noktas
olarak iaretleyiniz.
A ve B noktalarn birletirerek
dorunun
yatay
iz
dmn
tamamlaynz.
Noktalar profil iz dme tayarak
dorunun profil iz dmn iziniz.
Noktalar isimlendiriniz.

 CD
dorusunun
tamamlaynz.

iz

EF
dorusunun
tamamlaynz.

iz

C noktasndan aln iz dme n

gnderiniz.
CD dorusu yataya dik olduuna gre
aln iz dm A/P katlama izgisine
paralel olacandan D noktasndan A/P
katlama izgisine paralel iziniz.
ki izginin kesime noktas C
noktasnn aln iz dmdr.
C ve D noktalarn birletirerek CD
dorusunun
aln
iz
dmn
tamamlaynz.
D noktasndan profil iz dme n
dmlerini
gnderiniz.
CD dorusu yataya dik olduuna gre
profil iz dm A/P katlama izgisine
paralel olacandan C noktasndan A/P
katlama izgisine paralel iziniz.
ki izginin kesime noktas D
noktasnn profil iz dmdr.
C ve D noktalarn birletirerek CD
dorusunun
profil
iz
dmn
tamamlaynz.
Noktalar yatay iz dme tayarak
yataydaki nokta grntsn bulunuz.
Noktalar isimlendiriniz
EF dorusu CD dorusu ile kesitiine
gre yatay iz dmde E noktasndan
CD dorusunun nokta grntsne izgi
izerek uzatnz.
Aln iz dmdeki F noktasndan yatay
iz dme n gnderiniz.
ki izgini kesitii nokta F noktasnn
dmlerini
yatay iz dmdr.
E ve F noktalarn birletirerek EF
dorusunun
yatay
iz
dmn
tamamlaynz.
Noktalar profil iz dme tayarak EF
dorusunun
profil
iz
dmn
tamamlaynz.
Noktalar isimlendiriniz.

40

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1. B noktasnn yatay iz dmn buldunuz mu?
2. AB dorusunun profil iz dmn izebildiniz mi?
3. Noktalar isimlendirdiniz mi?
4. C noktasnn aln iz dmn buldunuz mu?
5. CD dorusunun aln iz dmn izebildiniz mi?
6. D noktasnn profil iz dmn buldunuz mu?
7. CD dorusunun profil iz dmn izebildiniz mi?
8. CD dorusunun yatay iz dmn izebildiniz mi?
9. Noktalar isimlendirdiniz mi?
10. F noktasnn yatay iz dmn buldunuz mu?
11. EF dorusunun yatay iz dmn izebildiniz mi?
12. EF dorusunun profil iz dmn izebildiniz mi?
13. Noktalar isimlendirdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

41

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1-

Aadakilerden hangisi zel dorulardan biri deildir?

A) Alna dik doru
B) Yataya paralel doru
C) Alna akk doru D) Profile dik doru

2-

Aadaki ifadelerden hangisi yanltr?

A) Alna dik doru aln iz dmde nokta grnts verir.
B) Yataya dik doru aln ve profil iz dm dzlemlerinde tam boy verir.
C) Yataya paralel dorunun her iki u noktasnn kotu eittir.
D) Profile dik dorular hem profil hem de aln iz dmde nokta grnts

verir
3-

Aadakilerden hangisi profil dorunun zelliklerinden biridir?

A) Aln iz dm dzleminde nokta grnts verir.
B) Profil iz dm dzleminde tam boy verir.
C) Profil iz dm dzleminde nokta grnts verir.
D) Yatay iz dm dzleminde tam boy verir.

4-

Geliigzel dorunun hangi iz dm tam boydadr?

A) Yatay

5-

B) Aln

C) Profil

ki dorunun u noktalar arasndaki mesafeler eit ise bu dorular iin hangisi

sylenebilir?
A) Dorular birbirine paraleldir.
C) Her ikisi de yatay dorudur.

6-

D) Hibiri

B) Dorular birbirine diktir.

D) Her ikisi de aln dorudur.

ki doru ayn iz dmde nokta grnts veriyorsa dorular iin hangisi

sylenebilir?
A) Dorular birbirine diktir.
B) Dorular geliigzel konumludur.
C) Dorular birbirine paraleldir.
D) Dorulardan biri dik dieri paralel konumludur.

7-

Aln iz dm dzleminde kesiiyor gibi grnen ancak yatay iz dm

dzleminde birbirini kesmeyen dorular aadakilerden hangisidir?

A) Aln dorular B) Kesien dorular C) Aykr dorular D) Geliigzel

dorular

42

8Aln iz dm dzleminde tam boy veren bir dorunun hangi iz dm

dzlemleri ile yapt alar grlebilir?
A) Aln iz dm dzlemi ile yapt a
B) Aln ve yatay iz dm dzlemi ile yapt a
C) Profil ve aln iz dm dzlemi ile yapt a
D) Yatay ve profil iz dm dzlemi ile yapt a
9-

Yardmc iz dm dzlemleri iin aadakilerden hangisi dorudur?

A) Temel iz dm dzlemlerinden birine dik olmaldr.

B) Temel iz dm dzlemlerinden en az ikisine dik olmaldr.
C) Temel iz dm dzlemlerinden birine paralel olmaldr.
D) Temel iz dm dzlemlerinden herhangi birine paralel veya dik
olmamaldr.
10-

Bir dorunun tam boyunu bulmak iin hangisi yaplmaldr?

A) Doruya dik yardmc iz dm dzlemi alnmaldr.
B) Doruya paralel yardmc iz dm dzlemi alnmaldr.
C) Doruyu kesen yardmc iz dm dzlemi alnmaldr.
D) Geliigzel konumlu yardmc iz dm dzlemi alnmaldr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru Modl Deerlendirme ye geiniz.

43

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
llendirilmi perspektif resmi verilen cismin taban yatay iz dm dzleminden 10
mm yksekte, Cismin arka yzeyi aln iz dm dzleminden 15 mm uzakta ve cismin sa
yan yzeyi profil iz dm dzlemine 10 mm mesafededir.

Buna gre cisim zerinde iaretlenen AB, BC ve CD dorularnn

koordinatlarn hesaplayarak iz dmlerini iziniz.
AB ve CD dorularnn tam boylarn yardmc iz dm metodu ile bulunuz.
Dorular tanmlaynz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

44

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARLARI
UYGULAMA FAALYET

LME DEERLENDRME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

C
B
C
A
D
C
A
B
D
D

45

RENME FAALYET-2N CEVAP ANAHTARLARI

LME DEERLENDRME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

C
D
B
D
A
C
C
D
A
B

46

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

A (50,25,55)
B (30,40,75)
C (30,40,10)
D (50,25,45)

AB dorusu geliigzel dorudur.

BC dorusu profile dik dorudur.
CD dorusu geliigzel dorudur.

47

KAYNAKA
KAYNAKA

BAYVAS evki, Necmettin DERCOLU, Osman ZGNL, Tasar

Geometri Temel Metod ve Uygulamalar Cilt-1, Ankara, 1969.
EN .Zeki, Nail ZLNGR, Teknik Resim Temel Bilgiler, Ege Reklam
Basm Sanatlar Ltd.ti, stanbul, 2002.

48