17.

Telekomunikacioni forum TELFOR 2009

Srbija, Beograd, novembar 24.-26., 2009.

SCADA sistem za praenje telefonskih linija

Vujadin Luki

Sadraj Smetnje na telefonskim linijama se detektuju tek nakon prijave korisnika usluga. SCADA sistem bi omoguio da smetnje budu detektovane prije nego ih prijave korisnici usluga, a to znai da e iste biti otklonjene prije nego korisnici usluga i otkriju da postiji smetnja.

II. VRSTE KVAROVA NA TELEFONSKIM LINIJAMA I NJIHOVE

KARAKTERISTIKE

Kljune rei SCADA, telefonska linija

I. UVOD Kao vaan segment funkcionisanja telekomunikacionih veza je svakako smanjenje vremena trajanja smetnji na telefonskim linijama izmeu centrale i krajnjeg korisnika. Gledano sa tog stanovita neophodno je trajanje smetnji svesti na apsolutno malu mjeru. U dananjoj eri razvoja informacionih tehnologija razumljivo je zbog ega se tome tei, jer se preko telefonskih linija obavljaju veoma vani procesi koji bi mogli dovesti do znaajnih gubitaka nekom subjektu ukoliko telefonske linije ne bi funkcionisale. Da bi se navedeni problemi sprijeili neophodno je razviti SCADA sistem koji bi vrio praenje i nadzor telefonskih linija. U Telekomu Srpske se koristi SCADA sistem za nadzor magistralnih optikih pravaca, meutim kako je taj sistem veoma skup vri se praenje samo dva vlakana unutar optikog kabla. Krenulo se od pretpostavke da se najvei broj kvarova deava usled kidanja optikog kabla, a to e navedeni sistem detektovati. Iako postoji realna mogunost da doe do oteenja samo pojedinih vlakana ta injenica je zanemarena, jer se to rijetko deava, te je nerentabilno ulagati tolika sredstva zbog neega to e se rijetko deavati. Kada je rije o telefonskim linijama razvijeni su moni SCADA sistemi za nadzor telefonskih linija, ali zbog visokih cijena tih sistema oni se koriste samo za praenje telefonskih linija od posebnog znaaja. Oni pruaju velike mogunosti (nadzor, mjerenje, detektovanje mjesta kvara, izvjetavanje i td.), a u velikom broju sluajeva to nije neophodno. Za veliki broj smetnji (preko 90%) nisu neophodna mjerenja, jer se one deavaju na karakteristinim mjestima (izvod, utinica, razdjelnik, ATC i sl.) te se na jednostavan nain detektuju i otklanjaju. Prema tome, sva ta skupa oprema koja prati mone SCADA sisteme nije potrebna. Ukoliko bi se razvio jeftin SCADA sistem za nadzor telefonskih linija koji bi mogao detektovati preko 90% svih smetnji, tada bi on bio dostupan za praenje svih telefonskih linija, a imao bi i ekonomsku isplativost.

Sve vrste kvarova na telefonskoj liniji moemo svrstati u etri karakteristine grupe: - prekid telefonske linije - kratki spoj telefonske linije - odvod i dodir na telefonskoj liniji - presluanje Naravno postoje jo i kvarovi na instalacijama korisnika usluga, kao i kvarovi na krajnjim ureajima korisnika usluga, ali ti kvarovi nisu u nadlenosti davaoca usluga, izuzimajui krajnje ureaje koji se daju u paketu sa pojedinim uslugama. A. Prekid telefonske linije Kod prekida ile a telefonske linije (taka P na Sl. 1.) potencijali taaka a1 i b1 bie izjednaeni i jednaki potencijalu take b, a to znai da je potencijal U2 jednak nuli.
ATC IZVOD

P1

a2

U1

U2

U3

b1

b2

Sl. 1. Prekid na telefonskoj liniji Kod prekida ile b take a1 i b1 bie na potencijalu take a, to jest na potencijalu U1, ali je ipak U2 = 0. Kada se desi prekid izmeu izvoda i pretplatnika tada se nee desiti nikakva promjena napona U2, ali e zato napon na utinici pretplatnika U3 biti jednak nuli (Slika1.). B. Kratki spoj telefonske linije Ukoliko doe do kratkog spoja izmeu taaka c i d (Sl. 2.) to znai da e se potencijal taaka a1 i b1 izjednaiti pa je U2 =0. Isto e se dogoditi ukoliko doe do kratkog spoja izmeu izvoda i pretplatnika (kratki spoj taaka e i f na Sl. 2.).
ATC IZVOD

a2

U1

U2

U3

Vujadin Luki Autor, Telekoom Srpske, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina (telefon: 387-65-513813; faks: 387-56-263011; e-mail: vujadin.lukic@mtel.ba).

b1

b2

Sl. 2. Kratki spoj na telefonskoj liniji

294

C. Odvod i dodir na telefonskoj liniji Odvod i dodir se meusobno razlikuju po tome to je odvod u stvari dodir ila telefonske linije i zemlje sa nekim prelaznim otporom, a dodir predstavlja dodir izmeu ila telefonske linije, odnosno sa drugom telefonskom linijom. Kod njih dolazi do djeliminih promjena napona, ali ne i karakteristinih promjena kao kod prekida i kratkog spoja. D. Presluanje Presluanje se javlja kao posljedica poremeaja kapacitivnih sprega unutar telefonske lijije, kao i izmeu razliitih telefonskih linija. Meutim, zastupljenost ove smetnje je veoma mala i obino zahtjeva vea ispitivanja da bi se odredio uzrok smetnje. III. SCADA SISTEM ZA NADZOR TELEFONSKIH LINIJA Savremene telefonske centrale (ATC) imaju ugraenu opremu koja moe da detektuje smetnje koje se javljaju od ATC prema krajnjem korisniku, to znai da operater u ATC ima mogunost da izvri testiranje telefonskih linija prema krajnjim korisnicima. U Telekomu Srpske se koristi program TIS koji izmeu ostalog vri evidenciju smetnji na telefonskim linijama i potrebne podatke prosleuje direktno odgovornim licima za otklanjanje smetnji. Prijava smetnji nije automatski proces i smetnje se runo unose, a po neijoj prijavi. Napred navedene mogunosti ATC se mogu iskoristiti da se i proces prijave smetnji automatizuje. Dakle, neophodno je izraditi softver koji bi automatski periodino vrio testiranje telefonskih linija i rezultate ispitivanja prosleivao na odreene lokacije, a izmeu ostalog i u TIS bazu podataka. Meutim, neke izvedbe ATC nemaju naprijed navedene mogunosti. Kod njih je potrebno razviti neki sistem koji nee biti skup, a moi e u veoj mjeri da omogui praenje telefonskih linija. Ukoliko se sagledaju naponi, kao karakteristika, moe se uoiti da kod prekida i kratkih spojeva na telefonskoj liniji dolazi do pada napona na nulu (priblino nulu kod kratkog spoja) na strani pretplatnika. Takoe, i kod dodira i odvoda dolazi do pada napona. Ukoliko bi se postavio na strani pretplatnika neki elektroniki sklop koji bi bio u mogunosti da u sluaju pada napona otvori ili zatvori neke kontakte dobili bismo mogunost da tu promjenu preko jedne slobodne parice proslijedimo do ATC. Naravno, taj elektroniki sklop ne smije da mijenja karakteristike telefonske linije. Dakle, ukoliko po parici 1 (Sl. 3.) radi pretplatnik tada se na izvod postavi taj elektronski sklop i povee preko slobodne parice sa baterijom, led diodom i zvunikom smjetenim na razdjelniku kao to je prikazano na Sl. 3. Elektronski sklop u sebi sadri led diodu i neki sklop koji stvara mogunost otvaranja ili zatvaranja nekih kontakta pri promjenama napona. Ukoliko doe do kvara na liniji on zatvara kontakt koji se nalazi u elektronskom sklopu. Zatvaranjem kontakta u elektronskom sklopu zatvori se strujni krug baterije, led diode i zvunika u razdjelniku i na taj nain se signalizira kvar na toj parici. Takoe, kada se desi kvar svijetlie i led dioda na elektronskom sklopu, a to omoguava radniku kada doe na izvod da vidi koja parica je u kvaru. Elektronski sklopovi se mogu postaviti na izvodu na sve parice koje rade, izlazi sklopova

paralelno povezati sa slobodnom paricom na bateriju, led diodu i zvunik u razdjelniku. Na taj nain se postie da ukoliko se desi kvar na bilo kojoj parici na izvodu signal bude prosleen na razdjelnik tako da se moe odmah intervenisati i otkloniti kvar ne ekajui da pretplatnik prijavi smetnju. Naravno, na razdjelniku se ne vidi koja je parica u kvaru, ali kada radnik doe na izvod on moe vidjeti, na osnovu led diode koja svijetli, koja je parica u kvaru.

ATC
RAZDJELNIK

Kab al

IZVOD
LED DIODA

PRETPLATNIK

Telefonska linija (parica) 1

ELEKTRONSKI SKLOP

LED DIODA

Telefonska linija (parica) 2

ZVUCNIK

Sl. 3. ema vezivanja kod detekcije smetnji na telefonskoj liniji (elektronski sklop postavljen u izvodu) Ukoliko do pretplatnika postoji rezervna parica postoji mogunost da se elektronski sklop postavi u utinicu kod pretplatnika, a po rezervnoj parici proslijedi signal sa elektronskog sklopa kao to je prikazano na Sl. 4.. Bilo bi dobro da se led dioda sa elektronskog sklopa izmjesti na izvod da bi radnik znao na kojoj parici se desio kvar.
PRETPLATNIK Kabal
ELEKTRONSKI SKLOP

ATC
RAZDJELNIK

K a b a l

IZVOD

Telefonska linija (parica) 1

LED DIODA

LED DIODA

Telefonska linija (parica) 2

ZVUCNIK

Sl. 4. ema vezivanja kod detekcije smetnji na telefonskoj liniji (elektronski sklop postavljen kod korisnika usluga) Na Sl. 5. je dat prikaz kako bi to izgledalo za jedan desetparni izvod. Na slici nisu prikazani prikljuci pretplatnika. Na strani ATC u razdjelniku bi se nalazio

295

sklop na kome bi se vidjelo na kom izvodu se pojavila smetnja.

KABAL
ATC RAZDJELNIK ELEKTRONSKI SKLOP

IZVOD
Led dioda Led dioda

Led dioda

Led dioda

Led dioda

Led dioda

Led dioda

Led dioda

paricu na izvodu). Kada je odreena lokacija smetnje informacija se prosleuje pretraivau koji to prosleuje TIS-u koji moe na osnovu lokacije smetnje odrediti koji broj je u smetnji, jer TIS u sebi sadri tu informaciju. Naravno, odreivanje lokacije smetnje zahtjeva uslonjavanje SCADA sistema to podie i cijenu tog sistema. Bilo bi sasvim dovoljno proslijediti informaciju da postoji smetnja na nekom izvodu do Razdjelnika (Sl. 6.) koji bi mogao tu informaciju manuelno proslijediti odgovornom licu za otklanjanje smetnji. Na osnovu statistike evidencije smetnji za 2006, 2007 i 2008 godinu na podruju optine Zvornik u RJ Zvornik Telekoma Srpske pokazalo se da je bilo prijavljeno ukupno 13352 smetnje od ega je 5878 prijavljenih smetnji bilo ili lane prijave ili uzrok smetnje nije bio na telefonskoj liniji. Dakle, broj smetnji iji je uzrok bio na telefonskoj liniji je 7474 smetnje. U Tabeli 1. dat je brojani i procentualni prikaz smetnji po vrsti smetnje.
TABELA 1: STATISTIKA SMETNJI U RJ ZVORNIK, TELEKOM SRPSKE

Led dioda

Led dioda ili zvucni signal

Sl. 5. ema vezivanja kod detekcije smetnji na telefonskoj liniji na desetparnom izvodu Na tom sklopu bi se nalazile samo led diode, a zvunik bi bio samo jedan i on bi sluio da obavjesti kada se desi neka smetnja na nekom od izvoda. Dakle, pojednostavljena ema SCADA sistema bi bila:

Vrsta smetnje Kratka veza Prekid Odvod i dodir Presluanje Ostale smetnje U k u p n o

Broj smetnji Procenat smetnji 787 10,53% 4620 61,81% 977 13,07% 15 0,20% 1075 14,38% 7474 100,00%

Prema tome, na osnovu tabele, kao i naprijed navedenog nije teko zakljuiti da bi 72,34% smetnji na telefonskoj liniji bilo na jednostavan nain detektovano pomou elektronskog sklopa. Takoe postoji vjerovatnoa da bi jedan procenat od ostalih smetnji, kao i smetnji tipa odvod i dodir bio detektovan od strane elektronskog sklopa, a to poveava procenat detektovanaih smetnji. Kada je rije o savremenim centralama SCADA sistem bi detektovao preko 90% smetnji. IV. KARAKTERISTIKE ELEKTRONSKOG SKLOPA ZA DOJAVU
NASTANKA SMETNJE

Sl. 6. SCADA sistem za detekciju smetnji na telefonskim linijama Sklop sa PRETRAIVA-em (Sl. 6.) bi se koristio kod savremenih centrala pri emu je PRETRAIVA softver koji daje nalog da se izvri testiranje telefonskih linija, zatim rezultate pretrage preuzima od ATC i prosleuje TIS bazi podataka, preko kog se informacije o nastalim smetnjama prosleuju odgovornim licima za otklanjanje smetnji. Sa druge strane, kod starjih ATC PLC jedinice (elektroniki sklop za detektovanje smetnji na strani izvoda) prosleuju informaciju o nastaloj smetnji RTU jedinici smjetenoj u ATC koja informaciju dalje prosleuje na Razdjelnik (Sl. 6.) koji obavjetava odgovorna lica za otklanjanje smetnji. RTU jedinica moe da sadri i hardverski sklop koji e, na relativno jednostavan nain, da odredi lokaciju smetnje (izvod i
296

Elektronski sklop za dojavu nastanka smetnje bi morao da zadovolji sledee: - da ni na koji nain ne mjenja parametre telefonske linije - da bude pouzdan - da nije gabaritan - da nije skup. Prvi uslov e biti zadovoljen ukoliko je otpor tog sklopa u radnom reimu beskonano veliki. Takoe, taj elektroniki sklop u radnom reimu ne bi smio mijenjati kapacitivne sprege u kolu koga ine ATC-kabalpretplatnik. Drugi uslov e biti zadovoljen ukoliko taj elektronski sklop nije sloen (nema mnogo komponenti) i ako se sastoji od kvalitetnih komponenti, to stvara uslov da su kvarovi elektronskog sklopa svedeni na minimum. Taj sklop mora zadovoljiti i uslove u pogledu razliitih napona koji se javljaju pri radu razliitih ureaja koji se prikljuuju na telefonsku liniju. Ti naponi se kreu u rasponu od 24 do 220 volti.

V. ZAKLJUAK SCADA sistem za praenje telefonskih linija moe biti veoma koristan u smanjenju trajanja smetnji na telefonskim linijama. On omoguava, da ukoliko radnik doe na neki izvod po prijavljenoj smetnji, odmah uoi da je u meuvremenu nastala smetnja i na nekoj drugoj liniji (svijetli led dioda). Isto tako moe odmah uoiti da je popravkom postojee smetnje eventualno napravio smetnju na nekoj drugoj liniji. Takoe, radnik sa razdjelnika moe vidjeti (svijetli led dioda od nekog izvoda na kome je dolo do kvara telefonske linije) da se u blizini radnika koji je na terenu nalazi neka smetnja na liniji i uputiti ga da istu popravi ne ekajui da pretplatnik prijavi kvar. To umanjuje trokove na otklanjanju kvarova jer postoji mogunost da se izvri popravka svih kvarova na terenu na kome se nalazi, a to e umanjiti trokove transporta radnika, ukoliko oni postoje. Druga prednost SCADA sistema je u tome to se, kod savremenih ATC, prijava kvarova vri automatski, a to moe statistiki da prui korisne informacije pri eventualnim reklamacijama korisnika usluga.
[1] [2]

LITERATURA Zajednica Jugoslovenskih PTT, "Upustvo o graenju mjesnih kablovskih mrea", P. Mizdrakovi, "HTTP u SCADA sistemima ", 14. simpozijum: Upravljanje i telekomunikacije u elektroenergetskom sistemu Tomislav ijak, dipl.ing., "Modernizacija postojeih SCADA sustava", Brodarski institut d.o.o., Zagreb. Vujadin Luki, " Primjena SCADA sistema kod projektovanja mrenih resursa", elektronsko izdanje, Infoteh 2009, Jahorina, 2009.. ABSTRACT Eating on the phone lines are detected only after the application client. SCADA system would allow interference to be detected before it charges users of services, which means that the same shall be removed prior to service users and to detect obstacle exists. SCADA SYSTEM FOR MONITORING TELEPHONE LINES Vujadin Lukic

[3] [4]

297