Sadraj predmeta

1.Uvod 2.Struktura operativnog sistema 3.Upravljanje procesima 4.Meuprocesna komunikacija 5.Rasporeivanje procesora 6.Upravljanje memorijom 7.Upravljanje datotekama 8.Upravljanje resursima 9.Zatita i sigurnost

Sadraj prvog predavanja

- Uloga, funkcionalnosti i struktura operativnog sistema - Historijski razvoj operativnih sistema: batch, multiprogramiranje, time-sharing - Struktura raunarskog sistema: prekidi i upravljanje prekidima, ulazno izlazne opreacije, dualni nain rada procesora, sistemski pozivi - Prekidi i servisiranje prekida - Slojna struktura operativnog sistema - Funkiconalna organizacija OS-a

Cilj predmeta
- Operativni sistemi su osnovni dio svakog raunarskog sistema. Iako se ovo podruje brzo razvija osnovni koncepti na kojima je sagraen operativni sistem ostaju jednostavni i jasni. - Cilj predmeta je upoznavanje i razumjevanje osnovnih karakteristika i principa operativnih sistema i kako su oni primjenjeni u praksi u stvarnim modernim operativnim sistemima. - Slijedei cilj predmeta je da prui iroki i jasan pregled oblasti operativnih sistema polazei od osnovnih koncepta operativnog sistema: procesa, potpunog zastoja, upravljanja memorijom, U/I jedinica i datotenog sistema pa sve do kompleksnih tema kao to prilagoenost multimedijalnim aplikacijama, vieprocesorski i distribuirani sistemi i visok nivo sigurnosti. ta je operativni sistem? - Program koji slui kao interfejs izmeu korisnika raunara i raunarskog hardvera - Uloga operativnog sistema: -Pruiti korisniku okruenje koje e mu omoguiti efikasno izvrenje programa -Stvoriti pogodno korisniko okruenje -OS -Proirena maina -Upravljaresursa ta je operativni sistem? -Prvim raunarima je nedostajao operativni sistem -Punjenje i pokretanje programa se vrilo manuelno operator (korijen imena) -Operativni sistemi dannjice softver koji je potreban da bi korisnik mogao upravljati sistemom i pokretati aplikacioni softver.

-Operativni sistem je softver koji nam omoguava da izvravamo programe na efikasan i za korisnika podesan nain. -Zadatak operativnog sistema je da osigura koraktan rad raunarskog sistema i da sprijei korisnike programe da se mijeaju u pravilan rad raunarskog sistema. Uvodu operativne sisteme Raunarski sistem sastoji se od: - hardvera - sistemskih programa - aplikacionih programa

Komponente raunarskog sistema * Hardver centralnaprocesorskajedinice (CPU), memorije i ulazno-izlaznih ureaji(U/I),... * Operativni sistem kontrolie i koordinira koritenje hardvera izmeu razliitih aplikacija razliitih korisnika * Aplikacioni programi -kompaljleri, poslovni programi, sistemi baza podataka, igre i dr. definiu nain na koji se raunarski sistem koristi da zadovolji potrebe korisnika * Korisnici ljudi, maine, drugi raunari

ta radi operativni sistem * Upravlja hardverskim i softverskim resursima sistema. * Prua stabilno okruenje za aplikacione programe i omoguva im da se koriste hardverskim resursima bez potrebe poznavanja detalja o tim resursima. Funkcije operativnog sistema *Proirena maina Krije bezbrojne detalje koji moraju biti izvreni Prua korisniku virtualnu mainu koja je jednostavnija za koritenje *Menader resursa Svaki program dobiva svoje vrijeme za koritenje odreenog resursa Svaki program dobiva svoj prostor na odreenom resursu Historija operativnih sistema *Prva generacija1945 -1955 Katodne cijevi, plug boards *Druga generacija1955 -1965 tranzistori, batchsistemi *Trea generacija1965 -1980 IC(integrisana kola)i multiprogramiranje *etvrta generacija1980 -sada personalni raunari (personal computers)

Historija operativnih sistema *Ranibatch sistemi a)donesi karticu do1401 b)proitaj sa kartice na traku c)stavi traku na7094 d)7094 vri raunanje e)stavi traku na1401 f)1401 printa izlazni rezultat

Definicija operativnog sistema - OS upravlja programima, podacima i dijelovima od kojih se raunar sastoji (procesor, memorija, kontroleri,...) - OS obezbjeuje pristupano radno okruenje za krajnjeg korisnika raunara - OS upravlja resursima raunara (hardverskim i softverskim) - OS je skup sistemskih programa koji posreduju izmeu korisnika raunara i raunarskog hardvera Hijerarhijski model OS-a - Najnii sloj jezgro OS-a (engl. kernel) - Veina operativnih sistema ne moe stati u radnu memoriju - Dio OS-a koji uvijek mora biti u memoriji jezgro - Ostali dijelovi se ubacuju kad su potrebni i izbacuju kad nisu vie potrebni

Funkcije OS-a

- Upravljanje poslovima - Rukovanje ulazno-izlaznim operacijama - Rukovanje grekama i prekidima - Upravljanje resursima - Omoguavanje viestrukog pristupa - Zatita resursa o zlonamjernih napada, sluajnih greaka korisnika i greaka u korisnikim
programima i operativnom sistemu

- Obezbjeivanje dobrog interfejsa za operatora i korisnika - Obraun koritenja raunarskih resursa

Karakteristike operativnih sistema
- Konkurentnost Postojanje vie simultanih, paralelnih aktivnosti. - Dioba resursa Konkurentne aktivnosti mogu zahtijevati dijeljenje (engl. sharing)resursa - Postojanje dugotrajne memorije Trajno skladitenje podataka sa mogunou brzog pristupa. Omogueno ureajima velikog kapaciteta sekundarne memorije (magnetna). - Nedetrminizam Moraju odgovarati na vie zahtjeva i dogaaja koji se mogu desiti na nepredvidiv nain. OS ne moe predvidjeti sve situacije koje mogu nastati.

Poeljne osobine OS-a

- Visok nivo efikasnosti Kriterijumi: srednje vrijeme izmeu poslova, vrijeme neiskoritenosti OS-a, vrijeme prolaska (engl. turn-around time), vrijeme odziva(engl. response time) za interaktivne sisteme, iskoritenost resursa(engl. resource utilization), propustna mo(broj poslova koji mogu biti obavljeni interaktivno u nekom vremenu) - Visok nivo pouzdanosti Mjerilo pouzdanosti je broj greaka tj. srednje vrijeme izmeu dvije greke ili dva otakza. - Jednostavnost odravanja - Prihvatljiva veliina

Vrste operativnih sistema

Podjela na osnovu: Broja korisnika i/ili procesa Prema nainu obrade poslova Prema distribuciji porcesorske snage i ostalih resursa Prema namjeni i funkcionalnim osobinama

Klasifikacija prema broju korisnika

- Jednokorisniki (engl. single-user) virtuelna maina za samo jednog korisnika (jeftinija konfiguracija, ili prilagoeni za odreenu funkciju) Jednokorisniki ali vieprocesni - Viekorisniki (engl. multiuser) jaa hardverska konfiguracija simultani prisup vie korisnika istovremeno (preko posebnih terminala)

Klasifikacija prema broju procesa

Prema broju simultanih aktivnosti (paralelnih ili klvaziparalelnih) Jednoprocesni (engl. single-tasking, singleprocess) Vieprocesni (engl. multitasking. multiprocess) Kombinovani: Jednokorisniki jednoprocesni (engl. single-user, singletasking)MS-DOS Jednokorisniki vieprocesni (engl. single-user, multitasking)OS/2, MS Windows 3.1 Viekorisniki vieprocesni (engl. multiuser, multitasking) UNIX, a uslovno MS Windows 2000/XP ako obezbjeuju terminalske usluge

Klasifikacija prema nainu obrade

- Sistemi sa grupnom obradom (engl. Batch) Grupna obrada-predaja poslova na izvrenje posredstvom ulaznih jeinica, obrada u nizu, nema komunikacije izmeu korisnika i posla - Interaktivni sistemi (engl. Interactive systems) Korisnici komuniciraju sa svojim poslovima (u time-sharing okruenju) - Kombinovani sistemi

Batch sistemi -Prvi raunari velikih dimenzija - Uobiajeni izlazni ureaji su bili linjski printeri, ureaji za trake i ureaji za buenje kartica. - Osnovni zadatak operativnog sistema da prenese kontrolu automatski sa jednog zadatka na drugi. - Operativni sistem je uvijek bio prisutan u memoriji. -U cilju ubrzanja obrade slini zadaci su se gomilali zajedno i obarivani su kao grupa. - CPU esto prazna

Multiprogramirani batch sistemi

- Multiprogramiranje poveava iskoritenost CPU tako to organizuje zadatka da CPU uvijek neto radi. - Operativni sistem dri nekoliko zadataka u memoriji, dio ukupnog skupa zadataka koji se nalaze na disku u job pool-u.

Karakteristike OS-a potrebne za multiprogramiranje

- U/I rutine koje obezbjeuje sistem - Upravljanje memorijiom sistem mora dodijeliti memoriju nekoliko poslova - Rasporeivanje CPU (CPU scheduling) sistem mora izabrati izmeu nekoliko poslova koji su spremni za izvrenje - Dodjele ureaja

Time-sharing sistemi interaktivna obrada

- Batch sistemi ne pruaju korisniku mogunost interakcije sa zadatkom dok se on izvrava. - Time-sharing ili multitasking je logiki nastavak multiprogramiranja. - CPU izvrava vie zadatako tako to se prebacuje izmeu njih. Ovo prebacivanje se deava tako esto da korisnik moe uticati na svaki od programa u izvrenju. - Interaktivni raunarski sistem prua on-line komunikaciju izmeu korisnika i sistema. - Sistem sa dijeljenim vremenom prua mogunost da vie korisnika dijeli jedan raunar.

Interaktivni sistemi
- Interaktivni sistemi su zahtjevali da vrijeme koje maina koristi za izvoenje zadataka bude kompatibilno sa okolinom maine. Pruanje servisa u na takav nain poznato je kao (real-time processing) obrada u realnom vremenu. - time-sharing princip -tehnika podjele vremenskog intervala i ograniavanje izvrenja posla na samo jedan dio tog intervala - Danas se tima-sharing koristi i u single-user i u multiuser sistemima, samo to se uobiajeno zove multitasking, - Iluzija da se vie zadataka (tasks) izvrava u isto vrijeme.

Klasifikacija prema funkcionalnim osobinama raunarskog sistema

- Operativni sistemi za velike raunarske sisteme (engl. mainframe systems) - Operativni sistemi za sisteme sa dijeljenim vremenom(engl. time-sharing systems) - Operativni sistemi zadesktop sisteme - Operativni sistemi za vieprocesorske sisteme (engl. multiprocessor systems) - Mreni operativni sistemi(engl. network OS) - Distribuirani sistemi(engl. distributed systems) - Udrueni sistemi(engl. clustered systems) - Operativni sistemi za upravljanje u realnom vremenu(engl. real-time systems) - Runi sistemi(engl. handheld systems)

Mainframe sistemi
- Fiziki velike maine - Slini poslovi su se udruivali u grupe i zajedniki obraivali - Uvodi se tehnika multiprogramiranje i automatskog sekvenciranja, bez operatora se prebacuje kontrola sa jednog posla na drugi

Operativni sistemi za sisteme sa dijeljenim vremenom

- Sistemi sa dijeljenim vremenom omoguavaju svakom korisniku on-line komunikaciju sa svojim poslom i OS-om - Tehnika multiprogramiranja (vie poslova se nalazi u memoriji istovremeno) i tehnika dijeljenja vremena (poslije isteka vremenskog kvantuma svaki posao mora predati kontorlu drugom poslu i saekati svoj novi kvantum).

Operativni sistemi za desktop sisteme

- Raunari namjenjeni jednom korisniku po pristupanoj cijeni - Prve verzije skromne performanse - Razvijen grafiki korisniki interfejs (GUI) - Fleksibilni, prilagodljivi - DOS, MS Windows, Novell NetWare, UNIX, Linux

PC personalni raunari
- Personal computers: raunarski sistemi za samo jednog korisnika - U/I ureaji: tastatura, mi, monitor, printeri - Optimiziraju se i prilagoavaju korisniku - Mogli usvojiti tehnologije razvijene za vee operativne sisteme predviene za mainframe maine. - Rade sa razliitim tipovima operativnih sistema (Windows, MacOS, UNIX, Linux)

Operativni sistemi za vieprocesorske sisteme

- Sistemi sa vie procesora komuniciraju putem zatvorenih komunikacionih linija a smjeteni su u istom kuitu - Komunikacija i sinhronizacija izmeu procesora putem djeljive memorije Simetrino multiprocesiranje (ista kopija OS-a, svi procesori ravnopravni) Aimetrino multiprocesiranje (master-slaves koncept koji se koristi u jako brzim i velikim sistemima)

Paralelni sistemi
- Simetrino multiprocesiranje svaki procesor ima kopiju operativnog sistema vie procesa moe biti istovremeno pokrenuto bez umanjenja performansi -Veina operativnih sistema podrava multiprocesiranje -Asimetrino multiprocesiranje Svakom procesoru je dodijeljen specifian zadatak, master procesor dodjeljuje zadatak slave procesoru Uobiajeno u ekstremno velikim sistemima

Paralelni sistemi
- Multiprocesorski sistemi sa vie od jedne CPU u bliskoj komunikaciji - Tightly coupledsystemprocesori dijele memoriju, komunikacija se najee odvija preko dijeljene memorije - Prednosti paralelnih sistema: Poveana propustnost Ekonominost Pouzdanost

Mreni operativni sistemi

- Korisnici mogu pristupati resursima udaljenih maina na dva naina Daljinsko prijavljivanje na sistem (remote login) Razmjena datoteka sa udaljenim sistemom (remote file transfer)

Mreni operativni sistemi

Raunari povezani u mreu sa visokim stepenom autonomije Svaki raunar ima svoj OS Meusobno razmjenjuju podatke pomou odgovarajuih protokola OS mogu biti razliiti potreban je samo zajedniki protokol (zajedniki jezik za komunikaciju)

Distribuirani operativni sistemi

Osim dijeljenja datoteka i resursa, dijeljenje datoteka Korisnik vidi jednoprocesorski sistem Vie raunara povezanih u mreu jedan OS upravlja svim resursima Korisnik ne mora znati da je umreen sa drugim raunarima cio sistem vidi kao jedan raunar

Distribuirani sistemi
- Kolekcija procesora tj. raunara koji ne dijele memoriju i sistemski sat. - Svaki procesor ima lokalnu memoriju a komuniciraju putem LAN-a (lokalna mra) ili WAN-a (mrea irokog podruja) - Osim podataka, datoteka i printera distribuiraju se i procesi.

Distribuirani sistemi
- Distribuirana obrada izmeu nekoliko procesora - Loosely coupled systemsvaki procesor ima svoju lokalnu memoriju, procesori komuniciraju jedan sa drugim kroz razne komunikacione linije, npr. brze sabirnice i telefonske linije - Prednosti distribuiranih sistema Dijeljenje resursa Ubrzanje obrade Pouzdanost Komunikacija

Udrueni sistemi
- Clusteri se sastoje od udruenih raunara vrsto povezanih LAN mreom - Dvije vrste udruivanja: Asimetrino (jedan server -vor izvrava aplikaciju ostali pretei -monitoring serveri) Simetrino (svi aktivni i svi izvravaju aplikaciju)

Operativni sistemi za upravljanje u realnom vremenu

- Specijalni OS - Davanje odziva u tano definisanom vremenskom intervalu - Izvori podataka: senzorski ureaji, razni prekidai, A/D i D/A konvertori. - Specijalni grafiki sistemi, sistemi za medicinsku grafiku, sistemi za industrijsku kontrolu, kontrolisanje naunih eksperimenata

Real-time sistemi
- Precizni vremenski zahtjevi na operacije procesora ili tok podataka - Sistemi u realnom vremenu funkcioniu korektno ako se postigne korektan rezultat u okviru bilo kog zadanog vremena. - Hard real-timesistemi - Soft real-timesistemi

Real-time sistemi
- Hard real time sistemi garantuju izvrenje zadatka u tano odreenom vremenu. - Neto manje restriktivni su soft real time sistemi gdje kritini zadaci dobivaju prioritet nad drugim zadacima i zadravaju ga do zavretka zadatka. - Njihova karakteristika je da je vrijeme znaajan parametar prilikom dodjele resursa. Kod mainske obrade, nadgledanja i rada na traci moramo imati real-time operativne sisteme. Na osnovu podataka koje dobijaju, ovi sistemi upravljaju mainamau realnom vremenu. - Druga vrsta su meki sistemi gdje je dozvoljeno odreeno odstupanje. Primjer takvih sistema su digitalni audio ili multimedija sistem.

Runi sistemi
- PDA ureaji (engl. Personal Digital Assistants) - Mobilni telefoni - Osnovna karakteristika: mobilnost - Slabi hardverski resursi - Procesori skromnih mogunosti - Mali ekrani

Vrste korisnikog okruenja

- Tradicionalno jednokorisniki raunari ili sistemi sa dijeljenim vremenom - Zasnovano na Webuzasnovano na umreavanju po principu globalne mree - Ugraeno okruenje(engl. embedded computing) tipino za tvrde real-timesisteme (ne postoji tastatura, monitor, disk). Ulazne informacije preko senzora a izlazne preko LED dioda ili na malom displeju.

Softver koji se koristi u raunarskom sistemu

Softver: - aplikacioni softver - sistemski softver servisni (utility)softver operativni sistem

Algoritmi
- Osnovni koncept u raunarskim naukama -Definicija: Algoritam je ureen skup nedvosmislenih, izvrivih koraka. - Program: prikaz algoritma - Proces: aktivnost izvrenja algoritma - Prije nego maina moe poeti izvoditi odreeni zadatak, algoritam za izvoenje tog zadatka mora biti osmiljen i napisan u formi koja je kompatibilna sa mainom. Ta forma, kompatibilna sa mainom naziva se program.

Algoritmi
- Programi i algoritmi koje oni predstavljaju zajedno zovemo softver, dok sama maina predstavlja hardver. Izuavanje algoritam poelo je jodavno u matematici, mnogo prije razvitka dananjih raunara. - Glavni cilj je pronai jedinstven skup uputstava po kojima odreeni problem moe biti rjeen. - Maine mogu rjeavati samo algoritamski rjeive probleme.

Algoritmi
- Koraci u okviru algoritma moraju imati dobro definisanu strukturu u smislu reda kojim se izvravaju. - Neki algoritmi, poznati kako paralelni algoritmi, sadre vie od jedne sekvence, od kojih je svaka dizajnirana za rad na drugom procesoru u vieprocesorskoj maini. U takvim sluajevima, ukupni algoritam nije dizajniran da procesira jedan niz koraka koji se prilagoava scenariju: prvi korak, drugi korak itd. Umjesto toga, struktura algoritma se sastoji od viestrukih nizova koji se granaju i ponovo povezuju dok razliiti procesori obavljaju razliite zadatke. - Algoritam se mora sastojati od izvrivih koraka. U raunarskim naukama se koristi termin efikasan ime se obuhvata koncept izvrivosti.

Algoritmi
- Nedvosmislenost -tokom izvrenja algoritma informacije u zapisu o procesu moraju biti dovoljne da se odredi jedinstveno i kompletno akcije koje zahtjeva svaki korak. - Izvrenje svakog koraka u algoritmu ne zahtjevaju kreativnost, nego samo sposobnost za slijeenje uputstava. - Definicija algoritma takoe podrazumjeva da algoritam definie jedan proces ogranienog trajanja, to znai da izvrenje algoritma mora imati nekakav zavretak. Postoje meutim, znaajne aplikacije za procese koji nemaju zavretak, kao na pr. monitoring vitalnih funkcija pacijenata u bolnici ili praenje poloaja aviona itd.

Pregled strukture operativnih sistema

Funkcionalne grupe programa za: - Upravljanje procesorom, - Upravljanje memorijom, - Upravljanje ulazom i izlazom, - Upravljanje podacima, - Upravljanje sekundarnom memorijom, - Umreavanje - Zatitu, - Korisniki interfejs

Pregled strukture operativnih sistema

Upravljanje procesorom - Nivo neposredne dodjele procesora nekom programu - Nivo odluivanja koji od moguih programa ima najvei prioritet da bi postao proces i da bi u nekom slijedeem trenutku dobio kontrolu nad procesorom

Pregled strukture operativnih sistema

Upravljanje memorijom - Realizacija odreene strategije dodjeljivanja memorije - Dodjeljivanje memorije - Sprovoenje odreene strategije oslobaanja memorije

Pregled strukture operativnih sistema

Upravljanje ureajima - Obezbjeivanje nezavisnosti ureaja (programi treba da budu nezavisni od tipa ureaja koji se koristi za U/I operacije) - Obezbjeivanje efikasnog rada ureaja - Obezbjeivanje jedinstvenog koncepta analize rada svih ureaja raunarskog sistema - Realizacija odreene strategije dodjeljivanja ureaja - Dodjeljivanje ureaja - Realizacija odreene strategije oslobaanja ureaja

Pregled strukture operativnih sistema

Upravljanje podacima - Formiranje i brisanje osnovnih struktrua podataka (datoteka) - itanje datotela i upisivanje u datoteke - Obezbjeivanje uslova za simboliko obraanje datotekama (prema njihovim imenima) - Zatita podataka od unitavanja - Zatita podataka od neovlatenog pristupa i koritenja - Dijeljenje datoteka (podataka) izmeu vie poslova (korisnika).

Koncept projektovanja OS-a

Monolitni sistemi - Njaea realizacija u prolosti - Skup procedura koje se po potrebi mogu meusobno pozivati bez ikakvih ogranienja - Nakon pozivanja jezgra OS-a (engl. kernel call) prelaz u sistemski reim rada - Tri osnovna skupa programa: Glavni program koji obrauje sistemske pozive Skup sistemskih procedura koje se pozivaju prilikom sistemskih poziva Skup pomonih procedura koje koriste sistemske proceure.

Koncept projektovanja OS-a

Slojevita (hijerarhijska) realizacija - OS se dijeli na slojeve - Svaki sloj moe pozivati samo funkcije nieg sloja hijerarhijska organizacija. Prvi slojeviti OS THE (Technische Hogeschool Eindhoven) 6 slojeva - Najnii sloj -hardver - Najvii sloj -korisniki programi - Neophodno uvoenje mehanizma sistemskih poziva omoguavaju prelazak iz korisnikog prostora u sistemski prostor radi pozivanja operacija OS-a

Sistemski pozivi
- Aplikacioni programi komuniciraju sa OS-om pomou sistemskih poziva (engl. system calls) - Sistemski pozivi se realizuju pomou sistemskih prekida - Sistemske pozive esto podrava i hardver - Korisniki programi rade u korisnikom reimu rada - Sistemski pozivi obezbjeuju interfejs izmeu programa koji se izvrava i OS-a

Sistemski pozivi
- Sistemski pozivi se realizuju pomou sistema prekida: korisnikiprogram postavlja parametre sistemskog poziva na odreene memorijske lokacije ili registre procesorainicira prekid, OS preuzima kontrolu, uzima parametre, izvri traene radnje, rezultat stavi u odreenememorijske lokacije ili u registre i vraa kontrolu programu.

Sistemski pozivi
- Razlikujemo dva reima rada: -korisniki reim (user mode) i sistemski reim (kernel mode, system mode, supervisor mode) rada. -Korisniki programi mogu raditi iskljuivo u korisnikom reimu rada procesora, sistemski reim rada jepredvien za OS. -Ako korisniki program pokua izvriti neku operaciju koja je dozvoljena samo u sistemskom reimu rada, kontrola se predaje OS-u. Prilikom sistemskih poziva procesor prelazi izkorisnikog reima rada u sistemski, OS obradi poziv pa se procesor vraa u korisniki reim rada.

Neki sistemski pozivi za upravljanje procesima

Neki sistemski pozivi za upravljanje datotekama

Neki sistemski pozivi za upravljanje direktorijima

Sistemski pozivi
(a) Dva direktorija prije povezivanja /usr/jim/memo sa ast direktorijem (b) Isti direktoriji poslije povezivanja

Koncept projektovanja OS-a

Arhitektura mikrojezgra (engl. microcernel) - Savremen koncept u realizaciji savremenih operativnih sistema - Minimalno i pouzdano jezgro visokih performansi, sve ostale funkcije jezgra potisnuti u korisniki prostor - Korisniki moduli komuniciraju slanjem poruka

Virtuelna maina
- Najnii nivo hardver - Iznad hardvera monitor virtuelnih maina (engl. virtual machine monitor)niz virtualnih maina tana kopija hardvera - Na te virtuelne maine se mogu instalirati razliiti OS - Virtuelna maina tretira realni hardver i realno jezgro kao da su hardver - Realizacija novih OS

Rad raunarskog sistema

- U/I ureaji i CPU rade konkurentno - Svaki kontroler ureaja je zaduen za odreeni tip ureaja - Svaki kontroler ureaja ima lokalni bafer - CPU pomjera podatke iz/u glavne memorije u/iz lokalne bafere - Kontroler ureaja informie CPU kad zavri tako to alje signal prekida (interrupt).

Prekidi
- Kada je CPU prekinuta, zaustavlja trenutni rad i prebacuje se na odreenu lokaciju - Prekidi su znaajan dio arhitekture raunara - Operativni sistem je voen prekidima (interruptdriven) - Kada se pojavi prekid, hardver prebacuje kontrolu operativnom sistemu

Obrada prekida
- Operativni sistem zapamti stanje CPU snimanjem registara i programskog brojaa (program counter) - Odreuje koji tip prekida se pojavio: polling vectoredinterrupt system - Odreuje koje akcije se trebaju poduzeti za svaki tip prekida

Pregled raunarskog hardvera

- Tipina memorijska hijerarhija Prikazani brojevi su gruba aproksimacija

Dualni nain rada

- Dijeljenje sistemskih resursa zahtjeva od OS da jedan nekorektan program ne moe uticati da se ostali programi nekorektno izvravaju - Prua hardversku podrku za razluivanje izmeu dva sistema rada 1.User modekorisniki mod 2.Monitor mode(kernel modeilisystem mode) mod rada jezgra operativni sistem preuzima kontrolu

Dualni nain rada

- Mode bit se dodaje hardveru i indicira reim rada:monitor (0) iliuser (1) - Privilegovane instrukcije se mogu izvravati samo u monitro modu

U/I zatita
- Sve U/I instrukcije su privilegovane instrukcije - Korisniki program ne smije nikad preuzeti kontrolu nad raunarom u monitor modu - Koriste se sistemski pozivi da se izvedu U/I operacije

Zatita memorije
- Dva registra koja definiu podruje adresa kojima program smije pristupati Base registarsadri najmanju dozvoljenu fiziku memorijsku adresu Limit registarsadri veliinu podruja dozvoljenih adresa - Memorija izvan definisanog podruja je zatiena

Zatita CPU
- Ne smije se dozvoliti da se korisniki program nae u beskonanoj petlji i da nikad ne vrati kontrolu OS-u - Timerprekida rad nakon odreenog vremena da osigura da OS zadri kontrolu - Timer se koristi za implementiranje dijeljenja vremena -time sharing - Timer se koristi da izrauna aktuelno vrijeme - Veina raunara ima nezavisan hardver za praenje tanog vremena

Registri
- Program Counter sadri memorijsku adresu sljedee komande. Nakon poziva jedne komande, Program Counter se postavlja na slijedeu. - Stack Pointer Ovaj registar pokazuje kraj aktuelnog steka u memoriji. Stek je privremena podatkovna struktura bazirana na pricipuLast In First Out (LIFO).Stekovi su iroko primjenjeni i implementiraju se kroz kombinaciju hardvera i softvera.

Registri
- PSW (Position Status Word). Ovaj registar sadri Condition-Code-bite. Veina procesora, osim u jednostavnim embedded sistemima, ima dva moda rada, kernel-mod i user-mod (korisniki mod). Mod se predstavlja kroz jedan bit u PSW registru. - Kada CPU radi u kernel-modu moe se izvriti svaka komanda i svaki dio hardvera iskoristiti. Nasuprot tome rade korisniki programi u user-modu gdje je dostupan samo jedan dio komandi i jedan dio hardvera. Generalno se moe rei da sve komande koje se odnos sigurnost U/I i memorije ne mogu biti koritene u user-modu.

Upravljanje aktivnostima
- Administracija procesa scheduler odrava zapis o procesima prisutnim u sistemu, uvodi nove procese u ovaj pool i uklanja procese koji su zavrili dispatcher komponenta jezgra koja osigurava da se zakazani proces zaista izvri - Klijent / server model -opte je prihvaena u mrenim komunikacijama

Upravljanje aktivnostima
- U time-sharing sistemu ovaj zadatak se izvrava podjelom vremena na manje segmente, (time sliceili quantum) tipino ne due od 50 msi nakon toga preusmjeravanjem panje CPU-a sa jednog na drugi proces, ne dodjeljujui ni jednom due nego jedan segment. Ovaj postupak se zove process switch ilicontex switch. - Svaki put kada proces zapone novi time slice, dispeer inicira tajmer koji mjeri slijedei kvantum, na kraju kvantuma tajmer generie signal zvani interapt (interrupt). Kada CPU primi interapt signal, zavri tekui mainski ciklus, snimi svoju poziciju u tekuem procesu i poinje izvravati program zvani interrupt handler,koji ima svoju stalnu poziciju u glavnoj memoriji.

Upravljanje aktivnostima
- U ovom time-sharing scenariju handler je dio dispeera. - U ovom trenutku dispeer dozvoljava da scheduler aurira tabelu procesa (npr. prioritet procesa koji je uprvo zavrio svoj vremenski interval treba biti snien a prioritet drugih procesa treba biti povean). - Dispeer onda iz tabele procesa izabere proces sa najveim prioritetom, resetuje tajmer i dozvoli izabranom procesu da zapone svoj vremenski interval. Najvei uspjeh time-sharingsistema je mogunost da zaustavi i poslije ponovo pokrene proces.

Klijent / server model

- Razmjena infromacija meu procesima zove se inteprocesna komunikacija (interprocess communication). Ova komunikacija moe poprimiti razliite forme. Jedan forma , zvana klijent/server model opte je prihvaena u mrenim komunikacijama. - Ovaj model definie osnovne uloge koje imaju procesi, ako upuuju zahtjev drugim procesima (klijenti) ili (server) ukoliko zadovoljavaju zahtjeve upuene od drugih procesa. - Uloga servera ostaje ista bez obzira da li je klijent na istoj ili na udaljenoj maini u mrei.