Basm Tarihi: 2013 Basm Yeri: Azadi Matbaas

NDEKLER
NSZ .......................................................................................................................... 9 GR .............................................................................................................................. 11 BRNC BLM: KAVRAMSAL ve KURAMSAL EREVE ............................................................. 17 A-KAVRAMSAL EREVE ........................................................................................... 18 1-Kltr................................................................................................................................ 18 2-Dil ..................................................................................................................................... 19 3-Uygarlk ........................................................................................................................... 19 4-ktidar ............................................................................................................................. 20 5-Ynetim........................................................................................................................... 21 6-Politika ........................................................................................................................... 23 7-Ahlak ............................................................................................................................... 24 8-Hukuk ............................................................................................................................. 24 9-Demokrasi ..................................................................................................................... 25 10-Ekonomi .......................................................................................................................26 11-Asimilasyon ................................................................................................................... 28 12-Soykrm........................................................................................................................ 29 B-KURAMSAL EREVE ............................................................................................. 30 1-Merkezi Hegemonik ktidar...................................................................................... 30 2-ktidar ve Demokratik Ynetim ............................................................................. 33 3-Demokratik Ulus ......................................................................................................... 37 4-Sosyalizm ve Kapitalizm............................................................................................ 41 5-zgr E Yaam......................................................................................................... 46 KNC BLM: KRT GERE ........................................................................................................ 59 A-KRT GERENN KISACA TARHSEL OLUUMU .................................... 61 1-Varlk, Varolu Olarak Krtler ................................................................................62 2-Krt Varl ve Gelenek ............................................................................................74 3-Krt Varl ve slami Gelenek ............................................................................... 75 4-slam Kltr ve Arap-Krt-Trk likileri ........................................................ 82 5-Krt Gerekliinde Ermeni-Sryani-Yahudi Etkileimi................................. 86 6-Ortadou Kltr ve Kapitalist Modernite Hegemonyas........................... 88 7-Ortadou Kltrnde ktidar ve Toplum Ayrmas .................................... 107 B-KAPTALZM AINDA KRT GEREKL ................................................. 114 1-Krt Gerekliinde Anavatan ................................................................................. 118 2-Krt Gerekliinde Ulusal Boyut ........................................................................... 121 a-Trk ktidar ve Sermaye Tekelleriyle Mttefiklerinin Hegemonyas Altndaki ada Krt Kimlii........................................................................................... 128
3

b-Gney ve Bat Krdistanda ada Krt Kimlii ......................................... 140 c-Dou Krdistanda Krt Ulusal Kimlii ............................................................ 144 3-Krt Gerekliinde Sosyal Boyut ........................................................................ 148 4-Krt Gerekliinde Ekonomik Boyut ................................................................. 160 5-Krt Gerekliinde Kltrel Boyut..................................................................... 163 NC BLM: KAPTALZM AINDA KRT SORUNU ve KRT HAREKETLER.......... 173 A-KRT SORUNUNUN TARHSEL GELM ve MDK HAL..................174 B-KRT HAREKETNN TARH ............................................................................. 186 C-ADA KRT HAREKETLER ......................................................................... 193 DRDNC BLM: PKK HAREKET VE DEVRMC HALK SAVAI ............................................... 215 A-PKK ve ULUS-DEVLETLK DEOLOJS ........................................................216 1-1970ler Dnyasnn Koullarn Doru Tanmlamak......................................218 2-Reel Sosyalizmin Bunalm ve Devrimci k ................................................. 221 3-PKK ve Ulus-Devleti deoloji............................................................................... 222 4-Bir Dnemin Ruh ve Bilin Savan Doru Yanstmak .............................. 227 B-PKKNN DEVRMC HALK SAVAI DENEYM ve SONULARI ........... 238 1-Devrimci Halk Sava, Tasfiyecilik ve hanet .....................................................241 2-Devrimci Halk Sava ve ttifaklar...................................................................... 248 3-Devrimci Halk Sava Deneyimi ve Demokratik Ulus ................................. 254 4-Devrimci Halk Savana Kar NATOnun Gladio Savalar ...................... 258 C-KRTLERDE DEVRMC SAVAI GELTRMEK ve MLTAN YARATMAK ..................................................................................................................................270 BENC BLM: BLMSEL SOSYALZMDE BUNALIM, BYK KOMPLO ve PKK DNM ........................................................................................................... 287 A-BLMSEL SOSYALZMN BUNALIMI............................................................... 287 B-BYK GLADIO KOMPLOSU ............................................................................ 294 1-Suriyeden k......................................................................................................... 294 2-mral Sreci ...............................................................................................................302 C-PKKDE RADKAL DNM............................................................................307 1-KADEK ve KONGRA-GEL Deneyimi ve PKKnin Dnm .................... 309 2-2002-2004 Dnemi Tasfiyeciliinin Anlam ve Tasfiyecilie Kar Mcadelenin nemi ..................................................................................................... 312 ALTINCI BLM: PKK, KCK ve DEMOKRATK ULUS .................................................................... 319 A-PKK ve DEMOKRATK ULUS ZM .......................................................... 321
4

1-Yeni Dnemde PKKnin Kimlii ve Anlam ...................................................... 324 2-PKKnin Demokratik Ulus Yaamndaki Yeri .................................................. 328 B-KCK ve DEMOKRATK ULUS ZM ........................................................ 333 1-TCde Hegemonik ktidar Kaymas ..................................................................... 335 2-Yahudilik, Trk-srail likileri ve Krt Sorunu ............................................. 340 3-Trk-Krt likilerinde ktidar ve Devlet Sorunu ......................................... 347 4-Bar, Demokratik zm ve Demokratik Ulus nas .................................351 C-KCK ve DEMOKRATK ULUSLAMANIN BOYUTLARI ............................ 355 1-Demokratik Ulusta zgr Birey-Yurtta ve Demokratik Komn Yaam ............................................................................................................................................ 361 2-Demokratik Ulusta Politik Yaam ve Demokratik zerklik ...................... 364 3-Demokratik Ulus ve Sosyal Yaam .................................................................... 366 4-Demokratik Ulusta zgr-E Yaam ................................................................ 369 5-Demokratik Ulus ve Ekonomik zerlik ........................................................... 374 6-Demokratik Ulusun Hukuk Yaps ..................................................................... 377 7-Demokratik Ulus Kltr ..................................................................................... 378 8-Demokratik Ulusun z Savunma Sistemi ...................................................... 382 9-Demokratik Ulus Diplomasisi ............................................................................. 384 10-Demokratik Ulus zmnn Arays Olmak ........................................ 387 YEDNC BLM: ORTADOU BUNALIMI ve DEMOKRATK MODERNTE ZM ..... 397 A-TRKYE CUMHURYETNN KURGULANII............................................... 401 B-ARAP ULUS-DEVLETLER ve SRALN KURGULANII ........................... 407 C-RAN ULUS DEVLETL ve ORTADOUDAK ROL .................. 411 D-IRAK, AFGANSTAN ve PAKSTANDA ULUS DEVLETN ZL ve KAPTALST MODERNTENN YAPISAL IKMAZI .......................................... 413 E-ORTADOUDA ULUS-DEVLET DENGES ve KRT SORUNU ............. 416 F-ORTADOUDA MODERNTE SAVALARI ve OLASI SONULARI ... 419 1-Kapitalist Modernitenin Ortadoudaki Kaderi ............................................... 421 2-Ortadou Bunalmnda Demokratik Modernite zm .......................... 425 G-ORTADOUDA ZHNYET DEVRM ............................................................ 438 SONU ..................................................................................................................... 443 SONSZ................................................................................................................... 452 MRALI ADASINDA CEZAEV YAAMINA DAR ......................................... 467 AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES BAKANLIINA ........................ 477

Deerli Okuyucular, nderliimizin, bir nder somutunda bir halk yok etmeye odaklanm olan mral sisteminin ar ikence ve tecrit koullarnda, yok denecek kadar kt olanaklarla kaleme ald Demokratik Uygarlk Manifestosunun halkmz ve insanlk iin tad nem her geen gn hak ettii yere daha fazla yaknlamaktadr. Bu manifesto, aydnlatt tarihimiz, belirledii gnmz ve kl kld geleceimizle temel g kaynamzdr. Salt bir ulusa ya da bir snfa ait olmayp tm insanlndr. Bu kayna tm insanln beslendii bir kaynaa dntrmek yaam ve mcadele gerekemizdir. imdiden byk bir okuyucu kitlesine ulaan be ciltlik Demokratik Uygarlk Manifestosuna dnk nemli gr ve neriler gelimi, bunlar hareketimiz tarafndan zenle deerlendirilmitir. Gelen gr ve neriler nda, nderlik savunmalarnn gzden geirilmesi uygun grlmtr. Bu ama ekseninde kurulan komisyonumuz tm savunmalar gzden geirerek belli noktalarda dzeltmeler yapmtr. Dzeltmelerimiz ierie ilikin deildir. Gramer, net olmayan tarihler ile farkl dillere eviride sorun tekil edecek kavram-deyim-ataszlerinin yazm zerinden bu dzeltmeler yaplmtr. Dzeltilen cmle ve kelimelerin tad anlam zenle korunmutur. Dzeltmeler yanl alg ve deerlendirmelere mahal vermeyecek tarzda yaplmaya allmtr. Bu yolla, mral sisteminin tecrit ve imknszlklar iindeki koullarnda bulunan nderliimize, yoldaln gerei dorultusunda bir cevap verme amalanmtr. Demokratik Uygarlk Manifestosunun bu haliyle hem okuyucu asndan daha sade ve anlalr olacana, hem de evirilerde kolaylk salayac ana inanyor, selam ve sayglarmz sunuyoruz. 1 Mays 2013 Redaksiyon Komisyonu

NSZ Bat Avrupada ykselen kapitalist hegemonik glerin Ortadou kkenli merkez uygarlk sisteminin nderliini ele geirmeleri ve Ortadou kltr zerinde kendi hegemonyalarn yeniden ina etmeleri byk felaketler pahasna gereklemitir. Maddi kltr ve zihniyet kltr zerinde yrttkleri bu hegemonya ile binlerce yllk toplumsal kltrleri kendi ajan kurumlarnn en bata geleni olan ulus-devletikler hegemonyas altnda, srekli bir sava ortamnda sk sk gerekletirilen katliam, smrgecilik, asimilasyon, soykrm ve zora dayal entegrasyonlarla tasfiyenin eiine getirmilerdir. Ne yazk ki, Ortadounun son iki yz yllk tarihinde bnyesel elikileri de kullanlarak ina edilen ajan hegemonik kurulularn bilince karlmas bile daha dnlmemektedir. Kapitalist modernitenin sadece oryantalizmin dnce tarznda deil, tm yaam alanlar zerinde egemen klnmas ancak ok kapsaml zmlemeler ve demir kafes iinde olma metaforuyla aklanabilir. rnein binlerce yllk yerel otantik kltrlerin banda gelen Asur, Ermeni, on ve Grc mirasnn neredeyse mzelik duruma dmesinde kapitalist modernitenin rol eletiriye bile tabi tutulmam, bu kltrlerin yaadkl ar katliamlar ve soykrmlar diyalektik dncenin nda aydnlatlamamtr. Kald ki, kendilerini ulus-devlet olarak ina eden hkim Arap, Fars ve Trk kkenli iktidarlarn kendi z toplumsal kltrleri zerinde de birer soykrm makinesi gibi ilev grdkleri daha da karanlkta braklm gereklikler k onumundadr. Ulus-devletin zlmesi ve maskesinin dmeye balamasyla birlikte, sadece smrge corafyasnda deil, ana hegemonik g corafyas nda da homojen ulus-toplumlar yaratmay hedefleyen bu kurumun azami kr kanunu gerei znde bir totaliter-faist yaplanma niteliinde olduu yeterince aa kmtr. Kapitalist modernitenin yenilenmi bu Leviathan Krtler sz konusu o lduunda en grnmez klklara girmekte, her tr ikilemler ina etmekte ve ilerlemecilik ad altnda gittike younlatrd bir kltrel soykrm daya tmaktadr. phesiz Krt kltrel soykrmnn Ortadou kkenli merkez uygarlk sisteminden kaynaklanan kkl nedenleri vardr; sadece kapitalist moderniteye balanamaz. Ama Bat Avrupa kkenli kapitalist modern heg emonyann blgedeki son iki yz yllk roln akla kavuturmadan, ne Krt gerekliini ne de kangren halini alm Krt sorununu kavramlatrabilir ve kuramlatrabiliriz. Osmanl imparatorluk geleneinin kalntlar zerinde vcut bulan Trk gerekliiyle ancak dar iktidarclk balamnda ilikisi kur ulabilecek olan ve Trkten ok iktidar hastas her tr milliyetsizden ina edilen Beyaz Trk faist elitinin, Trk halk da dahil, tm Ortadou halk kltrleri zerinde bir soykrm makinesi gibi altrlmasnda, bata ngiltere olmak zere Almanya, Fransa ve dier nde gelen Avrupal hegemonik glerin sorumluluu belirleyicidir. oka gndemletirilen Ermeni soykrmnda bu Beyaz Trk faizminin sadece bir alet gibi rol oynad rahatlkla aklanabil ecekken, bu hegemonik glerin kendi sorumluluklarn aa vurmaktan ka9

malar ve soykrmn tm suunu Trklere ykmalar ancak bilinli bir sapt rmayla izah edilebilir. Bu gereklik daha ak olarak Krt kltrel soykrmnda gzlemlenip a kla kavuturulabilir. AHMe ynelik savunmalarmn bu son ksmnda bu gereklii aydnlatmaya alacam. mral Adasndaki yarglanmam znde Avrupa ulus-devlet sistemi adna Trkiye Cumhuriyetine yaptrlmtr. Yani Trk devlet gcyle gerekletirilen bir yarglama deildir. Trk iktidar elit inin bundaki rol taeronluktan teye gitmez. phesiz bu irkin ve kafa kartrc bir roldr. Gereinin doru bir ifadeye kavuturulmas byk nem arz etmektedir. ahsma uygulanan iktidar basks ve hukuki oyunlar srarla grlmek ve kabul edilmek istenmemektedir. Son derece rtl bir Gladi o (Gizli NATO) operasyonuyla tutsak alnmam gibi evrensel hukukun ve AB hukukunun aka ihlali anlamna gelen bir husus bile grmezlikten gelinerek, buna ilikin dava Avrupa Konseyinin sorumluluu altnda bulunan ve adil olmas gereken AHMde aleyhimde sonulandrlmaya allmaktadr. yle ki, saylar iki yz geen ayn statdeki yeniden yarglanma davasna ilikin kararlar iinde yalnzca ahsma ynelik olan, Avrupa Konseyinin Trk devleti ile vard skandalvari bir anlama temelinde, hibir utan ve vicdan azab duyulmadan dosya zerinde szde sonuca balanp AHMye iade edilmi, bylelikle davann en nemli blm tamamlanm saylmtr. Tm evrensel hukuk ilkelerini halen ihlal eden ve lehimde olan kanun hkmlerinin uygulanmamas iin zel maddeler karan TBMMnin ve Trk yargsnn ok ak olan bu hukuk d kararlar ve uygulamalar karsnda AHMnin tavr be klemektedir. On iki yldr dmdaki hibir hkmlye uygulanmayan bir infaz stats altnda bulunmam ve hem Trk yargs hem de AHMnin kendi hukuki normlarna ters den bu adil olmayan yaklamlar, davann etrafndaki uluslararas komplonun hukuki alanda da srdrldnn ve Gladionun hl ibanda olduunun kant niteliindedir. Bylelikle Krt kltrel soykrmnn ahsma ynelik davada aa kmamas iin srdrlen komploya hukuki bir klf geirilmeye allmaktadr. Krtler zerindeki kltrel soykrm gerei inkr edilmekte ve iki yz yl bulan kapitalist Bat hegemonyasnn karlarnn olduu gibi devam et mesi istenmektedir. Son savunmam kapsaml olarak hazrlamamn nedeni, kresel kapitalist hegemonyann bata tm Ortadou halklar olmak zere, tm d nya halklar zerinde oynamaya alt bu byk neo-liberal oyunu az da olsa deifre etmek ve maskesini drmektir. Bunda phesiz en byk desteimi hakikat kavramnn aklanmasna byk katklar sunan Avrupal aydnlardan almaktaym. Ayrca Avrupa halklarnn byk zveriyle yrttkleri zgrlk, sosyalizm ve demokrasi mcadeleleri de bu konuda en az entelektel hareketleri kadar pay sahibidir ve deerlidir. Kald ki, savunmamn znde yatan evrensellik anlay aydnlar ve halklarn zgrlk, demokrasi ve sosyalizm mcadelelerinin kopmaz birlikteliini aka dile getirmektedir. Temel ynt emim tikel-evrensel ilikisinin btnsellii esasna dayanmaktadr. 10

Savunmalarmdan hukuki bir kazan beklememekteyim. Bu savunmam, sadece kendilerini ok uygar sananlarn bana kar sanki bir ilkel barbar, bir vahiyi terbiye ediyorlarm gibi bir yaklam iinde olmalarnn, daha da iren olan, ahsmda bir halk, Krt halkn terbiye edebileceklerine inanmal arnn ne kadar alaka ve zalimce olduunu aklamakla kalmamakta, ayn zamanda son derece aalk ve insanln hibir ahlki normuna smayan uygulamalarda bulunan sistem sahiplerinin gerek yzlerini de ele vermekt edir. Bu bir yzl deil bin yzllerin, daha da tesi yzszlerin yzszlkler ini anlalr klmaktadr. Savunmalarmn bata Anadolu ve Mezopotamya corafyas olmak zere tm Ortadou corafyasnda yerleik kltrlerin kendilerini hakikat olarak ifade etmelerinde ve politik olarak zgr klmalarnda gl bir etkiye yol aaca kesindir. nancm odur ki, bu savunmalarm evrenin en anlaml varl klarndan olan insanln geliiminde byk rol oynayan bu kltrlerdeki kilometre talarndan biri olacak, zgrlk, demokrasi ve sosyalizm adna kat edilmi bu yolda gerek insani yaamn kapsn ardna kadar aacaktr. GR Gncel haliyle Krt sorununu tanmlayabilmek, sanlann aksine, yerele zg yanndan ok evrensel konumuyla karmak bir hal arz ettiinden olduka zordur. Benim iin Krt sorunu kymze be kilometre uzaklktaki komu Cibin Ky lkokuluna her gn yayan gidip geldiim gnlerde balad. Sorun fiziksel zorluklardan ok kltreldi. Trke bir yabanc dildi. Kendimi ilk ciddi hor grmem anadilim olan Krteden sessizce uzaklap ayrcalkl dil olan Trkeye kapanmakla balad. Sanrm kiiliimde hissettiim horlanma ve horlamay aileme yanstarak karln kendilerine detmeye almtm. Hl hatrmdadr: zerimde hak iddia eden anama, etrafta dolanan tavukla civci vlerini gstererek, u tavuun yavrular zerinde ne kadar hakk varsa, senin de benim zerimde o kadar hakkn var demitim. Tavukla civcivlerinin bi rbirleriyle anlama halini bu biimde anneme yanstmam Krte ile Trke arasnda bu noktadaki elikiden kaynaklansa gerek. Ailemin ahsnda Krtlk de benim iin bir kendini hor grme nedeniydi. Kendi dilinde yazamayan, dilini kullanamayan bir halk toplumu hor grlmeye layktr! Bu olgunun ocuk ruhumda gittike derinleen bir yara amas kanlmazd. Deyim yeri ndeyse Krtlk artk bir kuyruk gibi taklp beni bir an bile rahat brakmay acakt. Kald ki, evrede Kuyruklu Krt tabiri de duyulmaya balanmt. B enim iin bu ikinci bir darbeydi. Savunma mekanizmalarmn iki ynl olutuunu hatrlatmak isterim. Geleneksel kltr temsilen dine sarlmak ve kendimle srklediim on civar ndaki ilkokul rencisine yolda imamlk yapmak, ak ki ancak ciddi bir tepki olarak anlamlandrlabilir. Bu tutumum lisenin son snfna kadar aynen devam etti. Resmi laik gelenee kar sk bir dindar pozisyonunda olmam zgn ve ilginti, tepkisel ve savunmacyd. Ezberlediim yaklak otuz Kuran suresi benim iin savunma silah niteliindeydi. Krtle tepkimin bu ilk rtl hali 11

zerinde durulmaya deer. Hor grlme kompleksine kar ikinci etkili silahm hep snfn birincisi olmakt. niversitenin son snfna kadar retmenlerin gzde talebesi olmaktan hi taviz vermedim. Bu da ezbere dayal bir gsteriydi; tepkisel ve savunmac bir mekanizmayd. unu gerekletirmek ister gibi ydim: Hem Krtln hor grlmesinin yol at olumsuzluklar telafi etmek, hem de kolayca teslim olmayacamn iaretlerini vermek. Bu hep byle oldu ve bu konuda baarlydm. Geleneksel din olarak gsteri yn gl olan slm sofuluundan uzakl ap, Sosyalizmin Alfabesi kitab ile laik din olarak sosyalizme taklmam ve yeni mritlii bu grnm altnda srdrmem lise son snfta balamt. Deiim grntdeydi. Mmin havam devam etmekteydi. 1970ler aslnda Dnyada ve Trkiyede byk dnm admlarnn atld yllard. Kapitalist modernit enin kutsallarnda ilk gedikler alyordu. Bu yllarda grnrdeki kapitalizmsosyalizm ekimesi znde ciddi bir ayrmay ifade etmedii gibi, bana da derinden bir ayrm gibi gelmemiti. Farkllk byk lde retorikti. Belki de Trkiyedeki haliyle bu durumun benim iin tek kader deitiren yn, hor grlme kaynakl Krt duygularmla isyanc grnml sosyalizm tercihimi aa karmas oldu. Krtlk kendini sosyalizmle aa vurmaktan ne uta nmal ne de korkmalyd. Hava bunu gerektiriyordu. yle de yaptm. Olduka rkek davranmama ramen, bu havayla herhangi bir sol gruba sempati duymam ve sosyalizme bulam Krt milliyetiliiyle bulumam anlaml bir sr eci balatyordu. Bu hzla mevcut gruplardan tatmin olmamam, giderek ba msz grup kurmam, ardndan PKK, derken ARGK ve ERNK deneylerinden gemem ve en son KCK ile sreci gncelletirmem ayn ruh yapsnn sonucu olup, Krt sorununu anlalr klmam ak haliyle yaklak krk yllk, rtk olan ilk ve ortaokul dnemini de eklersek elli yllk bir maraton kousuna mal oldu. Bata ana-babalar ve acyla sylemek durumundaym ki tm szde byklerimiz ocuklarn ruh haline dikkat etmeli ve ruhlarn mutlaka doru bir toplumsallkla doyurmal ki, ocuklar bu ynl mthi bir ac ve fkeyle maraton koularna girimeye mecbur klnmasn! Devlet ve toplum iyice aa kan Krt sorunu konusunda artk acil bir zm beklemektedir. Dert yerini buldu, imdi salkl bir zm gerektiriyor. Grnte ok yetersiz koullarda yaama gzlerini aan onuru krlm bir ocuun ruh hali ve isyan temelinde aa vurulan Krt sorunu, gerekten mevcut konumuyla tamamen evrensellemi bir hali yaamaktadr. Sorunun evrensel hali yaandka, zmn de evrensel koullarda aranmas kan lmazdr. Bu da evrensel zihniyete sahip olmay gerektirir. Halen almam byk Alman Filozofu Hegelin 1800lerin banda felsefede evrensellie trmanmas tesadf olmayp, dnemin koullaryla yakndan balantldr. Napo lyonun igaliyle daha da iinden klmaz hale gelen Alman Prensliklerinin yol at paralanmayla derinleen Alman sorunu ncelikle ancak dncede zlebilirdi ki, Hegelde yansmasn bulan da bu gerekliktir. Hazrladm ilk byk savunmamn (Smer Rahip Devletinden Demokratik Uygarla) bir bakma Hegelin yaklak iki yz yl nce kaleme ald ilk byk felsefi k 12

olan Fenomenolojisiyle benzer zellikler tad sylendiinde hayret etmitim. ok snrl da olsa Hegeli ilk defa anlamaya baladm. Ben de evrenselli kle boumak durumundaydm. Zaten bana dayatlan ve dnemin Almanyasndakine benzeyen Krdistan zerindeki ekimelerle zde olan uluslar aras komplonun benzer bir zme yol amas arpcyd. Belki de dnyann en eski lkesi ve halk olan Krdistan ve Krt halk en ok kendilerinden alnm ve unutturulmuken, ada gl tanrlar neredeyse maskesiz oyn ayan hegemonik gler ve hempalar bu lke ve halk zerinde hibir kurala bal olmayan bir tasarrufta bulunuyorlard. Younca yaanan ve yaatlan, rtl bir kltrel soykrmd. slmn mmetilii, kapitalizmin liberalizmi ve kozmopolitizmi ile reel sosyalizmin enternasyonalizminde Krtler ve Krdistann umutsuz birer vaka olmann da tesinde, silik bir halde hl zaman zaman hatrlatlmaya al lmas ancak rtl soykrm gerekliiyle ifade edilebilir. Savunmalarmn gid erek derinleen halka halinde sunulmas da bu gereklikle balantldr. 1975lerde ilk defa soylu, inanl yoldam Mehmet Hayri Durmuun ktipliinde sorunun tanm iin ilk taslak metni kaleme aldmzda, klasik bir e mperyalizm ve smrgecilik tahlilini aamamtm. Daha dorusu, yaptm kaba bir derlemeydi. Daha sonra ilk propaganda gruplarna hitaplarm ayn derlemenin daha da derinlemi haliydi. Reel sosyalizmin krizi bu konuda zorlayc bir rol oynuyordu. Ancak zihniyet dnyas zerinde kurulan liberal hegemonyay -sa ve sol halleri de dahil-delmem ok gt. Bu gl ancak uluslararas komploya (NATO Gladiosuna) kar mral Adasnda yaadm onur savayla aabilirdim. Nitekim yle de oldu. lk halkasn evrensellie gei aamas olarak yorumlarsak, be cilt halinde hazrlanan savunmalarmn son haliyle artk evrensellii yakalam olarak tamamlandndan bahsedebil iriz. Bu son ciltteki lk Blmde daha nceki ciltlerde amladm baz kavram ve kuramlar Krtler ve Krdistana zg olarak daha derli toplu ve somut biimde sunmaya alyorum. Tekrar gibi gzkse de, daha anlalr bir biimde ve soruna zg klnarak kltr, uygarlk, hegemonya, iktidar, politika, snf, ulus, smrgecilik, asimilasyon ve soykrm, kapitalist modernite koull arnda devlet, toplum, demokrasi ve sosyalizm kavramlar yorumlanmaya, hatta yer yer yeniden tanmlanmaya allmaktadr. Bu yaplrken tarihsel toplum gerei hep gz nnde bulundurulmaktadr. Bylelikle Krt gereini ve sorununu daha net bir anlayla gndemletirmek ve zme tarmak kolaylamaktadr. Kolaylktan kastm zellikle rtl kltrel soykrm gereinin kavranmas ve kapitalist modernitenin aslnda olmayan zmnn, daha dorusu soykrmdaki rolnn anlalr klnmasdr. Krt sorununun kavranmasnda en fazla glk karan husus, hegemonik sistemle zsel ilikisidir. Sorunun karmakl zmde kullanmamz gereken temel kavramsal ve kuramsal erevenin yetkin klnmasn gerektirmektedir. zellikle iktidar, devlet ve ynetim kavramlarnn yetkince tanmlanmas byk nem tama ktadr. Ayrca devlet ve demokrasi arasndaki ayrm ve ilikinin kavranmas kilit 13

mahiyettedir. ktidarla politika kavram arasndaki ayrm doru tanmlanm adan, ne demokrasi ne de demokratik zm kavranabilir. Snf, halk ve ulus kavramlarnn tanm da benzer sorunlarn zmnde nemli bir arasal role sahiptir. Tm bu kavramlarn temelinde rol oynayan devlet ve toplum kavramlarnn bilimsel temelde tanmlanmas ncelik tamaktadr. Bu tr kateg orik kavramlarn tanmna hukuk ve ahlkn doru tanmn da eklemek gerekir. Kapitalist moderniteye kar kendini alternatif olarak sunan reel sosyalizmin demokrasi ve devlet kavraylarnn doru zmlenmesi de konuya aklk getirilmesi asndan nemlidir. kinci Blmde mevcut kavramsal ve kuramsal ereve ve savunmann daha nceki ciltlerinin katksyla Krt gerei ve sorununa daha somut ve zgnl iinde yaklam gelitirme amalanmaktadr. Krt gerei ve bar ndaki sorunun i ve d koullar balamnda somut bir zmlenmesi yaplm adan, kapsayc bir zm salamak gtr. Krtleri kltr ve uygarlk kavramlar nda nitelemek hayli reticidir. Bu dier halklar iin de gerekli bir yaklamdr. zellikle kltrel varlk olarak tarih boyunca uygarlklar kars ndaki konumlarn gzlemlemek, Krtleri ve sorunlarn doru tanmlamaya olduka katk sunucu bir yntemdir. Jeostratejik ve airetsel konum ile soykrm ve asimilasyona kar kendini savunma arasnda sk bir iliki vardr. B urada statik bir yaklam yerine, dinamik ve sresel bir yaklam esas almak konuyu olduka aklayc klacaktr. Krt sorununun arlamasnda kapitalist hegemonya Ortadoudaki son iki yzyllk yaylmasyla belirleyici rol oynamtr. Kapitalist modernitenin sistemik karlarn zmlemeden, kltrel soykrma vardrlacak kadar arlatrlan bu sorunu kavrayamayz. Bu durumda tpk Ermeni soykrm rneinde olduu gibi, havanda su dvme misali boa kmak olasdr. zellikle Beyaz Trk faizmi kavramlatrmas tm ynleriyle tanmlanmadan, ne Trkiyedeki cumhuriyet ne de demokrasi kavramlarn anlamak olasdr. Halen olanca arlyla varln srdren askeri darbe vesayet, her tr antidemokratik rejim ve iddet toplumu kavramlarn yetkince anlamak ancak Beyaz Trk faizmi kavramna aklk getirmekle mmkndr. zellikle bu kavramn altndaki sahte ve ar oven milliyetiliin kapitalist hegemonik glerle ajanlk ve kurumsallk ilikisinin zmlenmesi kilit mahiyettedir. Anadolu ve Mezopotamyadaki soykrm uygulamalarnn doru ka vranmas, bu kavramn doru tanmlanmasna baldr. Ayrca bu Beyaz Trk faizmi Cumhuriyetin demokratiklemesi nndeki temel engeldir. nc Blmde Krt ulus hareketi ve ulus-devlet ilikisi zmlenmeye allmaktadr. Denilebilir ki, Krt sorununun arlamasnda rol oynayan en temel etkenler isel bir olgu olarak Krt ulusu ve ulus-devletilikle ilikisinin doru zmlenememesi ve Krt ulusal varlnn d bir olgu olarak ulus devlet olgusu karsndaki konumunun doru kavranamamasdr. Sanki olmazsa olmaz bir ilkeymi gibi hastalk derecesinde bir devleti ve milliyeti zme takl kalmak, zmszln derinlemesindeki dier temel bir etken durumundadr. Hlbuki Seluklu ve Osmanl tarihinde de bolca uygulama rnei bulmu olan zerklik ve gnmzde zellikle Avrupa lkelerinin kendi 14

ilerinde ve aralarnda gelitirdikleri demokratik federalist uygulamalar Krt sorununa ok zengin bir zm paketi sunmaktadr; hem de ok tutucu davranan ulus-devlet gerekliine ramen. Demokratik siyaset ve demokratik zerklik kavramlarnn kilit nem arz eden doru tanmlanmalar zm iin hayati nem tamaktadr. Ge kapitalist modernite anda soruna hem iten hem de dtan ulus-devleti yaklamlar dayatmak Filistin-srail sorunundaki zmszl tekrarlamaktan, hatta daha yakn rnek olarak Ir ak ulus-devlet federalizminde olduu gibi kmaz derinletirmekten teye sonu vermez. Kald ki, bu yntemlerin kapitalist hegemonik gler ve geleneksel ibirlikil erinin karlaryla ilikisi ve sonuta yol atklar felaketlerdeki rol aktr. 21. yzylda devletilik zihniyetinden kopmadan ve demokratik siyaset aralar devreye sokulmadan kalnrsa, yalnz bana Krt sorunu bile Ortadouyu bir yzyl daha geleneksel hegemonik glerin kar alan halinde tutmak iin yeterlidir. Bunun tersi de geerlidir. Ortadouda demokratizmin gelimesindeki ve dolaysyla tm toplumsal sorunlarn demokratik zmndeki kilit rol Krdistandaki demokratik zm deneyiminden gemektedir. Krdistann mevcut stats, daha dorusu blgenin temel komu uluslar olan Trk, Arap ve Fars uluslarnn yan sra, daha i unsurlar olan Ermeniler, Sryaniler ve Trkmenlerin varlyla Krtlerin yaad tarihsel kader birlii, Krdistandaki demokratik zmn domino etkisiyle tmne yaylmasn olas klmaktadr. Demokratik Krdistan zm Demokratik Ortadou zmn dourmaktadr. Drdnc, Beinci ve Altnc Blmlerde PKK olgusu irdelenmektedir. Gncel zmleyici konuma ulam PKKnin en az sorunun ortaya karlmasndaki rol kadar, kritik bir eikte durduu konumu zmlemek nemini tm yakclyla korumaktadr. Hem Krt sorununu derinliine kavramak hem de ulus-devleti yaklamlar amak PKK tarihinde nemli bir gelime olduu kadar, PKKnin daha zmleyici bir yaplanmaya dntn kavramalar da Ortadounun tm devlet ve siyaset gleri asndan zorunluluk arz etmektedir. PKKnin boynuna taklan terrist yaftas fazlasyla zms zle yol amakta ve sahiplerine de zarar vermektedir. PKKnin KCK somutu nda gelitirmeye alt demokratik zerklik modeli sadece Krtler ve Krt sorununun zm iin deil, benzer sorunlar yaayan Arap, Trk, ran, Afganistan, Kafkasya toplumlar ve dier tm topluluklarn sorunlarnn zm iin de hayati nem tamaktadr. Yedinci Blmde Krt sorununun Ortadou genelindeki konumu, bu sorunun blgedeki gelimelerle i ie ve btnlk iinde kavranmas amacyla ksaca da olsa Ortadouda gnmzde yaanan bunalm ve bu bunalmn almasnda demokratik modernite kuramnn zm olanaklar deerlendirilmektedir. Bunun iin kapitalist modernite unsurlarnn blgedeki bunalmn derinlemesindeki rolleri irdelenmekte, buna karlk demokratik modernite unsurlarnn zm gc sunulmaya allmaktadr. Sonu blmnde Krdistan Devriminin olas evrensel katks deerlend irilmektedir. Bunun iin yerelle evrenselin, tikel ile genelin tanm nda Krt 15

sorununun devrimsel zmnn blgesel ve kresel sonular iki farkl modernite erevesinde bir kez daha zetlenmekte ve bylece savunma bu son cildiyle tamamlanmaktadr. Bu son savunmam bu ierikte hazrlamam pratik gelimelerle i ie o lmutur. Bu ender grlen bir durumdur. mraldaki yaammn zorluklarna deinmeyeceim. Fakat hem devlete hem de zgrlk Hareketince nderlik rolne zorlanmamn bu zorluklar katbekat arttrd aktr. ok sayda aydn kii, bir adada ve devletin en sert kuatmasnda ancak ucuz ibirlikilik yap abileceim gibi basit bir yanlgya kaplarak, birok haksz ve yanl yoruma gitti. Hatta bizzat PKK iinde bazlar o denli etkisiz klnacam zehabna kapldlar ki, en yaamsal deerleri ei grlmemi bir hoyratlkla paralamaktan, kartmaktan ve hiletirmekten ekinmediler. Hem yaamm hem de iliki dzeyim yeterince aktr. Anlaml bir eletiride bulunmay olduka hak ettiim kansndaym. Sadece Trkiye Cumhuriyetinin deil, Ortadoudaki birok benzer kapitalist ulus-devlet yaplanmasnn yaad ar sorunlar sadece devleti ykma mantyla aamayacamz ortadadr. Kald ki, Sovyet deneyiminde komnistlerin arl ykmalar ve kendi diktatrlk rejimlerini kurmalarnn sonular yeterince ders verici zelliktedir. Ayn model deneyimi izleyen in, en ar krizleri yaayan gerici faist kresel finans kapitalin h egemonyasn srdrlebilir klmasnda neredeyse baat rol oynamaktadr. unu demek istiyorum: Reel sosyalist deneyimin kapitalist liberalizmin d aha gerici bir devleti varyant olduu, en azndan bnyesinde bulunan temel yanllklarn kapitalist moderniteden kopu iin gereken doru stratejik ve taktik programlar gelitirmesine engel tekil ettii yeterince kantlanmtr. Ancak bu gereklik verilen zgrlk, demokrasi ve sosyalizm mcadelesinin boa gittii anlamna gelmemektedir. Tersine, kapitalist hegemonyann ka ynakland merkez uygarlk sistemine kar tarih boyunca demokratik, zgrlk ve sosyalist deneyimlerin hep var olduunu, bu deneyimlerin gncel planda demokratik modernite olarak kendilerini ayrmlatrabileceini ve alternatif klabileceini ortaya koymaktadr. En gl anda gibi gzken kresel finans kapitalizmi, aslnda sistemin en zayf duruma dtn ve srdrlemez konumda tkandn gstermektedir. Snrsz smr, toplum dlk, barbarlktan da teye yaam dlk kapitalist modernitenin vard son duraktr. Kapitalist sistemin sadece toplumda rme ve zlmeyi gelitirmekle kalmayp doann ykmna da yol at teorik olmaktan teye gnlk olarak yaanan pratik bir olgudur. Savunmam znde bu kapitalizme kar yaplmtr. Zaten mraldaki yaamn biyolojik srdrmnn de bu an hegemonik glerince (Gizli NATO-Gladio) saland tm irkinlii, ahlkszl ve hukuk dlyla ortadadr. Savunmam AHMe yazl olarak sunmamn altndaki temel drt, ocukluk ruhumun hor grlmeye ve sahte byklklere kar taknd ayn isyanc tutumun ge anda da diriliinden hibir ey kaybetmeden insan kalmaktaki srarn ve bunun uygun toplumsal z ve biim altnda srdrlmesini kan tlamaktr. 16

KAVRAMSAL VE KURAMSAL EREVE Toplumbilimde temel kavram ve kuramlarn tanm yaplmadan anlaml yorumlar gelitirmek gtr. Toplumbilim kendisini tanmlama konusunda bile gr birlii salamaktan uzaktr. Bilimlerin her alanda yaad kriz o rtadayken, toplumbilim alannda kesinlik aramak anlaml bir aba deildir. Esas gerekli olan, toplumsal olgunun doru tanmlanmasdr. Toplumu tanma almalar sanldndan ok daha dk dzeyde bir anlam birikimine sahi ptir. Toplum tanmlanmaya alldka cehalette derinleme gibi bir paradoksla karlalmaktadr. nsan bireyinin geliiminde toplum ne denli belirleyiciyse, geliiminin nnde de o denli engeldir. Toplumsal paradoks budur. Bireycilii derinletiren liberalizmin szde zgr bireyi ile komnitenin skca balad birey benzer llerde arpk olup tekil olarak yaamdan kovulmu olmak tadr. Bu tr hasta bireylere dayanarak toplumu tanmlamak imknszdr. Ne yazk ki, insanlk gnmze kadar her iki halin etkisinden kurtulmu deildir. Bu toplumsal paradoksla ne kadar bilim yaplabilecei son derece tartmaldr. Bilim yaplabilmesi iin temel art olan zek ancak toplumla dile kavuarak srama yapabilmekte, fakat bir adm tesinde n yine toplumsal varlk tarafndan kesilmektedir. Bylece hakikat olgusu son derece izafi kalmaktadr. Tam da bu noktada dogmatik inan veya dnce daha da katlaarak, insan zeksn en geri canllarnkinden bile daha duyarsz ve yanl algl klabilme ktedir. Dogmatik toplumun yaygnl dnldnde, bilimin grelilii ke ndini olduka hissettirmektedir. Toplumsal paradoksun tmyle almas imknsz olmakla birlikte, bunu snrl lde amak ve bilme dzeyine ulamak mmkndr. Bu durumda azami bilgilenme yaamn kendisi hakknda olabilir. Kendini kavrayan doa olarak yaam lm anlamsz klabilir. Canllarn remesi, beslenmesi ve korunmas savam ne zaman durabilir veya sonulanabilir? diye sorduumuzda, buna en bilgece cevabn kendini kavrayan doa olarak insanda yattn sylememiz mmkndr. Buna nihai evrensellik de diyebiliriz. Ar bir znellie dtm dnlse de diyebilirim ki, grnen, bilinen ve hissedilen her ey greceli insanla snrldr. Dolaysyla bu biimde kendini kavrayan doann evrensellii ne kadar temsil edebilecei olduka tartmaldr. Fakat kendini bilen doa olarak insan dnda bir evrenselliin varl da yine son derece tartmaldr. Dnya canllarnn bir zeti olarak insan akl dnda evren ne kadar tartmalysa, bu insan aklnn kendisinin evreni ne lde temsil ettii de o kadar tartmaldr derken yine bir paradoksa dtmz sylenebilir. Fakat hakikatin tm erevesi de bu paradoksla evrilidir. karlmas gereken temel sonu, bilginin greceli karakteri ve bunun toplumsal doayla sk balantsdr. Dolaysyla bilim dnyasndaki kriz ancak toplumsal doa zerinde younlamakla, onun birinci ve nc doayla balantsn doru, ahlki ve estetik olarak kurmakla ve o da grece alabilir.

17

A- KAVRAMSAL EREVE Konumuzla balants asndan toplumsal doay zmlemede temel iki kavram olan kltr ve uygarl tanmlamak n ac olabilir. Dier kavramlar pei sra daha iyi tanmlanabilir. 1- Kltr Kltr insan toplumunun tarihsel sre iinde oluturduu tm yapsa llklar ve anlamllklar btn olarak genel bir tanma kavuturabiliriz. Yapsallklar dnme ak kurumlarn btn, anlamllklar ise dnen kurumlarn zenginleen ve eitlenen egdml anlamllk dzeyi veya ierii olarak tanmlamak mmkndr. Bir benzetmeyle tanmlamay glendirirsek, yapsall yapnn maddi, somut erevesi, anlam ise bu maddi, somut erevenin ierii, hareket ettiren, duygulu ve dnceli klan yasas olarak belirlemek mmkndr. Burada Hegelin doa ve tin kavramlarna yaknlatmz syleyebiliriz. zellikle Hegelin iki yz yl nce bu kavramlara ykledii a nlamn ve bu kavramlar iin yapt tanmlamann ieriinin daha sonraki b ilimsel gelimelerle yetkinletiini sylemek mmkndr. Kltrn dar anlamda tanm da olduka sk kullanlmaktadr. Burada kltr daha ok anlam, ierik, yapnn yasas ve canll olarak belirlenmeye allmaktadr. Toplum sz konusu olduunda, dar anlamda kltr toplumun anlam dnyas, ahlk yasas, zihniyeti, sanat ve bilimi olarak tanmly oruz. Politik, ekonomik ve sosyal kurumlar bu dar anlamla btnletirilerek geni anlamda genel kltr tanmna geilir. Dolaysyla ancak temelde kurumsal ve ierik olarak anlam varsa, bir varlk olarak toplumun kendisinden bahsedilebilir. Tek bana kurumsal ya da anlamsal toplumdan bahsetmek olduka yanltc olur. Tikel bir toplum ancak yeterli lde kurumsal ve anlamsal bir dzey tayorsa kendisini bir varlk olarak kimliklendirebilir, adla ndrabilir. Kendi bana kurumsal veya anlamsal toplumdan bahsetmek, bu tr toplumlar iinde insanca yaanabileceini varsaymak, tarihte tm toplumlarn yapt gibi yanllk, sapma, ahlkszlk ve irkinlik olarak yarglanr. Bir toplum kurumsal olarak datldktan sonra artk onun anlamndan, dar kltrnden bahsedilemez. Bu durumda kurum su dolu bir tas gibidir. Tas krldktan sonra, ak ki suyun varlndan bahsedilemez. Bahsedilse bile o artk tasn sahibi iin su deil, baka topraklar veya kaplarn sahiplerine akm bir yaam unsurudur. Toplumsal anlam, zihniyet ve estetik yitiminin sonular daha da vahimdir. Bylesi bir durumda ancak ba uurulmu canl varlklar gibi bir varln rpnmasndan bahsedilebilir. Zihniyet ve estetik dnyasn yitiren bir toplum rmeye, vahice paralanmaya ve yenmeye terk edilmi bir lee benzer. Dolaysyla bir toplumu kltrel olarak tanml amak iin onu mutlaka kurumsal ve anlamsal btnlk iinde deerlendirmek arttr. Bu konuda verebileceimiz en yaln rnek, dramn youn yaadmz 18

Krt toplum gerekliidir. Hem kurumsal hem de anlamsal olarak derin bir paralanmay ve zihniyet yitimini yaad iin, Krt toplumu ancak bir kltrel soykrm altndaki toplum olarak tanmlanabilir. 2- Dil Dil kavram kltr kavramyla skca balantl olup, dar anlamnda esas olarak kltr alannn baat unsurudur. Dili dar anlamyla kltr olarak t anmlamak da mmkndr. Dilin kendisi bir toplumun kazand zihniyet, ahlk ve estetik duygu ve dncenin toplumsal birikimidir; anlam ve duyg unun bilince km, ifadeye kavumu kimliksel ve ansal varoluudur. Dile kavuan toplum, yaamn gl gerekesine sahip olmu demektir. Dilin gelikinlik dzeyi yaamn gelikinlik dzeyidir. Bir toplum anadilini ne kadar gelitirmise, yaam dzeyini o kadar gelitiriyor demektir. Yine dilini ne denli yitirmi ve baka dillerin hegemonyas altna girmeyle karlamsa o denli smrgelemi, asimilasyona ve soykrma uram demektir. Bu gereklii yaayan toplumlarn zihniyet, ahlk ve estetike anlaml bir yaamlarnn ol amayaca, hasta bir toplum olarak silininceye dek trajik bir yaama mahkm kalacaklar aktr. Anlam, estetik ve ahlk yitimini yaayan toplumlarn kurumsal deerlerinin smrgenlerin deerlerinin hammaddesi olarak ilenmesi de kanlmazdr. Sonu olarak, dil rnein Krtlerdeki haliyle yaandnda, bu durumdaki bir toplumun maddi olarak son derece yoksullaaca ve parampara duruma decei, dolaysyla anlam, ahlk ve estetike de yanl, hain ve irkin olarak yaamaktan kurtulamayaca gayet aktr. 3- Uygarlk Uygarlk kavram daha ok genel kltr kavramnn snf, kent ve devlet aamasndaki toplumunu tanmlar. Snflama, kentleme ve devletleme uygar toplumun temel kategorileridir. Buradaki toplum snflam, kentlemi ve devletlemi toplumdur. Somut ve tarihsel geliim haliyle eitliki klan ve kabile toplumundaki snflama, tarm-ky toplumu zerindeki kentleme ve hiyerarik toplumun barndaki devletleme olgular uygarl karakterize eder. Uygar toplum, doa-toplum balamndaki simbiyotik ilikiye ilaveten, toplumsal doa iinde hkmranlk ilikisinin tek tarafl geliip gittike iddetlenen bir eliki halini almasyla kendini somutlatrr. Toplumda farkl yapsallklar, anlamlar, ahlk ve estetik duygular gelitirir. Toplum asndan uygarln olumlu bir gelime mi, yoksa olumsuz bir gelime mi olduu son derece tartmaldr. Tarihi egemen, smrgen kesim asndan ina edenler bakmndan uygarlk byk bir tarihsel gelimedir, hatta tarihin kendisidir. Kendini bask ve smr altnda yaayan kesimler olarak tanmlayanlar as ndan ise, byk bir felaket ve cennet topyasnn yitimi olarak deerlendirilir . Dorusu da budur. Bu elikiyi derinliine yaayan bir toplumda dnce, ahlk ve estetik duygu farkllamasnn olumas toplumsal doa gereidir. Paralanm, elikili kurumlar ve anlamlar dnyasnn oluumu uygarlk gereidir. Savalar en ok bu gereklii ifade eder. Sava gibi iinde fiziki yok 19

etmelerin younca yaand toplumsal eylemlerin varl, ancak derinliine blnm bir toplumu ifade edebilir. Anlam paralanmas ise ideolojik sava ifade eder ki, bu da uygar toplumda younca yaanan fiziki sava kadar etkili bir hegemonik savatr. Uygar toplumun elikili taraflar kendi farklarn bir yandan ideolojik ve fiziki, kurumsal savalarla ortaya koyarken, dier yandan kendilerini egemen ve sreklilik arz eden esasl yap ve anlamlar btn ol arak ifade etmekten geri durmazlar. Gerek toplumun kendilerinden olutuunu, toplumun kendini bu biimde varolusal kldn iddia ederler. Kendi iinde ne kadar dnemlere ve farkl kurum ve anlamlara brnrse brnsn, uygarln temel gereklii byle kalr. Uygar toplumun geliiminde gzlemlenen temel bir olgu, barnda gelitii toplumu zor ve smr aygtlar iinde giderek yutmas, eritmesi ve bu olg uya bal olarak Birinci Doa ile ekolojik-simbiyotik ilikiyi zp ykarak onu sadece kaynaa dntrp smrmesi ve giderek tketmesidir. Bu durumda toplumun i elikilerle mi, yoksa ekolojik elikilerle mi dalaca gncellik kazanm bir sorudur. Doru olan da, uygarlkta kkl ve olumlu bir dnm yaanmazsa, her iki elikinin hkmranlndaki birinci ve ikinci doalarn byk felaketleri yaamaktan kurtulamayacaklardr. Toplumlarn uygarl ksz yaayamayaca, uygarca yaayan toplumlarn zengin ve gl toplumlar olduu trnden deerlendirmeler ideolojik olup, daha ok tahakkmc ve smrgen tekelci elidin paradigmasn yanstr. Snflama, kentleme ve de vletlemenin vard dzey tm etkili bilim evrelerince toplumsal kanser (B iyolojik kanser de bu gereklikle balantldr) olarak deerlendirilmektedir. Bu konuda fazlasyla gsterge mevcuttur. Nkleer silahlanma, evre ykm, yapsal isizlik, tketim toplumu, ar nfus art, biyolojik kanser, cinsel hastal klar, artan soykrmlar bu gstergelerin belli ballardr. Mevcut elikili ve kanserli uygarl tahakkmc ve smrgen karakterinden karp dntrecek olan demokratik uygarlk-modernite, k yolu olarak kendini gittike alternatif klmaktadr. Doru olan, eski uygarln kn tm insanln k olarak grmek yerine, demokratik uygarln geliimi ve baat hale gelmesi olarak deerlendirmektir. Bu durumda toplumsal kltrlerin daha kalc olduklarn, kltrlerin uygarlklar dntrme gcnde olduklarn, uygarlklar hem farkllatrp gelitirdiklerini hem de kkl dnmlere uratma kabiliyetinde olduklarn bilmek nemlidir. Bir toplumdaki uygarln yklmasn kkl kayp olarak deerlendirmek urada kalsn, eer kltrn hem yapsal hem de anlamsal olarak gelimesine yol amsa, bu ykl son derece olumlu bir gelime olarak yarglamak gerekir. Eer uygarln dnmne yol amsa, bu gelimeyi kkl kurtulu ve zgr yaama kavuma olarak da yorumlayabiliriz. 4- ktidar Toplumsal gereklii zmede iktidar en ok zorluk karan, elikili ve yanla yol aan kavramlarn banda gelmekte, ierik ve biimi asndan tanmlanmasna kar deta direnmektedir. Doasndaki hkimiyet tanmna da 20

yansmakta, gereki bir tanma kar direnmekte, kendini ele vermemektedir. Sanki ntr ama vazgeilemezmi ve tanrsal bir olguymu gibi kendini genelletirip mutlaklatrmaktadr. Toplumsal iktidar younlam ekonomik smr ve g olana (potansiyeli) olarak tanmlamak en dorusudur. ktidar toplumun tm yapsal ve anlaksal odaklarnda deta genetik bir karakter k azanan birikmi smr ve g olana olup, bu iktidar mekanizmasn ele geiren toplumsal gler somut tarihsel devletle smr elitleri ve snflarn oluturmaktadr. ktidar hep snf ve devlet oluumlarnn potansiyel rezerv imkn olarak anlamlandrmak byk nem tar. ktidar potansiyeli somutlatnda, herhangi bir devlet ve ona hkmeden elitlerin dayand toplumsal smr snfn (kleci, feodal, burjuva vb.) tekil eder. ktidar hem fiziki hem de entelektel g potansiyeli olarak dnmek de mmkndr. Topluma kendini zorunlu, mutlak ve srekli gerekliymi gibi dayatmasnn dier nemli bir etkeni, kendini doal toplumsal ynetim ihtiyacyla aynlatrmasdr. ktidar kendini ynetim olgusuyla zdeletirdiinden vazgeilmez klmaktadr. Doal toplumun nderliinden ayrtrldnda, iktidarn bir kanser uru olarak toplumsal bnyeye szd grlecektir. ktidarla devlet arasndaki fark grmek de nem tar. ktidar toplumda daha yaygn olduu ve tm gzeneklere szd halde, devlet daha dar ve s omut kurall bir iktidar kimliini ifade eder. Devlet daha denetim altna alnm, kurala balanm, gittike hukukileen ve kendini merulatrmaya zen gst eren bir iktidar biimidir. ktidar genel bir hkmranlk durumu olarak deerlendirirken, iktidarszl da genel bir klelik durumu olarak yarglamak mmkndr. Farkl iktidar ve klelik biimleri devletin genel zellikleriyle balantl olup ondan feyiz alrlar. Bunlar zgrln kart olarak yarglamak da mmkndr. Toplumda ne kadar iktidar potansiyeli varsa, o kadar zgrlk yoksunluu yaanr. ktidar ne denli azaltlrsa, zgrlk durumu o denli geliim salar. Toplumda iktidara duyulan zleme ok dikkat etmek gerekir. Bu zlem ne denli yaygnsa, o denli toplumsal despotuklar trer. Bu da demo krasinin tmyle tkeniine gtrr. Bir iktidar hastal olan despotluun, Hitler tipi rneklerde grld gibi kontrol d kaldnda azman kesilmesi iten bile deildir. Tarihte keyfi ynetim biiminde ortaya kp toplumsal faizm urlar olarak yaayan despotizm kapitalist iktidar srelerinde hzla byyp tm toplumsal gzeneklere yaylmakta ve toplumun totaliter g ynetimi olarak somutlamaktadr. Ulus-devlet tarzndaki iktidar biimlenmesi kapitalist-faist rejimle balantl olup onun ncl halini ifade eder. 5- Ynetim Ynetim kavramnn doru tanmlanmas, iktidar kavramndan kaynakl olumsuzluklar ve miyopluklar gidermesi asndan nemlidir. Ynetim de kltr gibi toplumda sreklilii olan bir olgudur. Daha da genelletirirsek, evrensel dzeyde beyinsel gelimeye ve zellikle biyolojik evrendeki sinir younlamasna denk gelmektedir. Ynetim evrendeki dzenlilii, kaostan k halini ifade etmektedir. Toplumdaki esnek zekl anlamsal doann gelimi 21

hali, ynetim erkinin gelikin olmasn beraberinde getirmektedir. Toplumsa l beyne ynetim demek mmkndr. Bu durumda zynetim ile yabanc yn etim kavramlarnn zmlenmesi nem tar. zynetim kendi toplumsal doasndaki erki dzenleme ve denetlemeyi, bylece toplumun srekliliini salamay ve beslenip korunmasn gvence altna alrken, yabanc ynetim kendini iktidar olarak doallatrp zerinde kurulduu toplumu batan karmaya (beynini datmaya), bylelikle kendisi iin bir smrge haline getirip ynetmeye alr. Dolaysyla bir toplum iin zynetim hayati nemde dir. zynetimden yoksun kalm bir toplum smrge olmaktan kurtulamayaca gibi, bunun doal sonucu olarak asimilasyon ve soykrmla sre iinde yok olmas kanlmazdr. Toplumun zne yabanc ynetimler iktidarn en zorba ve smrgen biimini temsil ederler. Dolaysyla bir toplum iin en hayati, ahlaki, bilimsel ve estetik grev zynetim gcne kavumaktr. Bu grevi baaramayan topl umun ahlaki, bilimsel ve estetik geliimi mmkn olmad gibi, siyasal ve ekonomik kurumlama ve gelimesi de yok olur. nemli olan, ynetim erkinin bir yandan kendini iktidar biimine tarmaktan alkoymas, dier yandan ynetimsizlie kar sonuna kadar direnmesidir. Ynetimi iktidarlatrmamak kadar, iktidarn ynetim ayrcalklarn elinden almak da byk nem tar. ktidar ne denli anti-toplumsalsa, ynetim de o denli toplumsal erktir. Toplumsal erksiz ahlaki, estetik ve bilimsel gelime olmaz. Bylelikle dar anlamda kltrel gelime olmaynca, geni anlamda ekonomik ve siyasal gelime de olmaz. Bu durumda yaanacak olan smrgelemek, asimilasyon ve soykrm sonucu tkenmedir. ktidar ynetimi toplumda ne denli antidemokratikse, zynetim de o denli demokratik ynetimle balantldr. Saf iktidar ynetimleri ne kadar demo krasi kartln ve toplumun ynetimden uzaklatrlmasn ifade ediyorsa, zynetimler de toplumu ynetime kattklar oranda demokratiklemeyi ifade ederler. Bu durumda demokrasi toplumun katlm salad zynetimi olarak tanmlanabilir. zynetimler hep toplumla ilgili olduklarndan, katlmsz olmalar dnlemeyeceine gre, doalarnda demokrasi vardr. Demokrasi daha ok halk ve ulus gibi makro toplumlar iin dnlen bir kavram iken, zynetimler en kk klan toplumundan en geni ulusal toplumlara kadar yaygnlaan ve sreklilii olan bir erki ifade ederler. Toplumbilimin yaad en nemli kriz veya sorunlarn banda, iktidar ve ynetim kargaasn ve arptmasn zememesi gelir. Bu da beraberinde tm yapsal ve anlaksal analizlerle tarihsel yaklamlar kaos iinde tutmakta, krizin mrn uzatmaktadr. Sonu iktidarn tm toplumu ve evreyi yutmas, demokrasiyi ieriksi zletirip bo bir kabuk durumuna drmesi, kendini anlamszca tekrarlayan bir biimsellie indirgemesidir. Sosyolojik bilim iktidar ve demokratik ynetim kavramlarn odana alp zmedike ve bununla balantl olarak zm tarihe ve dier bilimlere yaymadka, bilimsel alandaki krizin, dolaysyla to plumsal krizin yeni bir yapsallk ve anlamsallk olarak almas mmkn olm ayacaktr. 22

6- Politika Politika kavram da en az iktidar kavram kadar kavranmas g bir toplumsal olguyu temsil etmektedir. Hem ynetim hem de iktidar kavramn artran politika kelime olarak Grek kkenli olup, ehir ynetimi anlamna gelmektedir. Fakat toplumsal olgu olarak sz edildiinde, toplumun zgrce ynetilerek gelimesi ve bireysellemenin geliim salamas olarak tanmlan abilir. Ynetim olgusunu iermekle birlikte ona indirgenemez. Ne zynetimle ne de iktidar ynetimiyle zdeletirilebilir. Politikay toplumun zgrlk alan, gelimenin anlam ve iradece tretildii yaratm alan olarak yorumlamak z gerekliine daha yakndr. Hatta politikay zgrlkle zdeletirmek mmkndr. Burada toplumun hem dnce hem de eylemle kendiliini, kendi kimliini bilince karmas, gelitirmesi ve savunmas sz konusudur. Politika zynetim erki haline geldiinde demokratik politika olarak kimlik kazanrken, politikann iktidar ynetimi haline dntrlmesi ise kendi z gerekliinden saptrlmas ve kendini inkr eder duruma drlmesi olarak deerlendirilebilir. ktidar alan politikann inkr edildii alandr. Dolaysyla devlet ynetimi liberalizmin srarla dayatt gibi politika ve politik ynetim olmayp, tersine politikann inkr ve yerine ya iktidarn keyfi ynetiminin veya devletin kurall idaresinin geirilmesi anlamna gelir. Devlet idaresi asla politika olarak tanmlanamaz; bir nevi kurall, norma kavumu iktidardr. ktidarn kendisi ise her halkarda politikann yadsnmasdr. Toplumbilimde kavram kargaasnn en ok yapld alan iktidar, ynetim ve politik iliki alandr. Kavramlar o denli i ie ve sanki zdemi gibi kull anlmaktadr ki, tm sosyal bilimin ats zincirleme tarzda yanl rlmektedir. Liberal ideolojiden esinlenen sosyal bilim bu alanda snr tanmaz bir kafa karklna hizmet etmektedir. zellikle tahakkmc sistemlerin tm eyle mlerine politika denilirken, ayakta kalabilen politik unsurlar ise grmezlikten gelinmekte; ilkel airet ynetimi, dar mahallicilik, uzun vadeyi grememek, i ve d temel ulusal karlar temsil edememek biiminde yarglanmaktadr. Bu konudaki kafa karkl ve kargaa muazzam llerdedir. Politika oktan toplumdan kovulduu, yerine ihanetle zde olan iktidar kodlar egemen klnd halde, politik olarak byk bir geliim salandndan, politikada modern ve uygar bir seviyenin yakalandndan dem vurulabilmektedir. Hlbuki politikann olduu toplumsal alanda geerli olan toplumun hayati karlardr; onun yapsal ve anlamsal esenlii ve gelikinliidir. Politikasz veya zayf politikal toplumlar ya dtan bir imha ve smrge iktidarn ya da iten bir ikt idar elitinin ve smrc snfn bask ve smrsn yaamaktan kurtul amazlar. Bir topluma yaplabilecek en byk iyilik, onu politik toplum seviyesine ykseltmektir. Daha da iyisi, onu demokratik siyasetin yirmi drt saat alt srekli ve yapsal bir demokrasiye kavuturmaktr.

23

7- Ahlk Ahlk politikann tarihsel kurumsal gelenek halini alm biimi olarak t anmlamak mmkndr. Politika daha ok gnlk olarak yaratc, koruyucu ve besleyici rol oynarken, ahlk gelenein kurumsal ve kurall gcyle mevcut toplum iin ayn hizmeti grr. Ahlk toplumun politik hafzas olarak dee rlendirmek de mmkndr. Ahlken alm veya ahlktan yoksun kalm toplumlar politik hafzasn, dolaysyla geleneksel kurum ve kural gcn zay flatm ve yitirmi demektir. Bu da bir toplum iin z savunmadan yoksun kalmak, her tr i ve d tahakkmc, smrgen ve asimilasyonist uygulam alara ak hale drlmektir. ktidar sistemlerinin ve devlet oluumlarnn srekli ahlk andrmalar ve yerine topluma stten tek tarafl hukuk iradel erini (egemenlerin ahlaki biimini) dayatmalarnn altndaki temel neden, zynetimi ve politikay tahrip ederek o toplumu srekli ve yapsal olar ak iktidar ynetimine ve smrye ak hale getirmeyi zorunlu grmeleridir. Kendi ahlkn gl yaayan bir toplum, iktidara ve smrye kolay boyun emez. Bir toplum iin ahlkn en olumsuz, geri ve ilkel hali bile iktidar ve devletlerin en ileri hukuklar ve ynetimlerinden daha deerlidir. Ahlaki ve politik topl umun olduu yerde, iktidar ve hukuk gereksiz olmaktan da teye, tahamml edilmesi g bir yk haline gelir. Bir toplum ne denli ahlaki ve politik kln rsa, o denli demokratik, zgr ve eitliki, dolaysyla iktidar eliti ve sermaye tekellerinin istismarna kapal ve direngen klnr. Liberalizm esinli sosyal b ilimlerin politikay demagoji seviyesine indirgeyerek zellikle devletin prototipi partilerin temel demagoji malzemesi olarak tanmlamalar sadece byk bir ktlk ve bilim adna bilime ihanet olmayp, bilinli biimde kendilerine tannan rol oynayarak, iktidar ve smr tekellerine hizmet etme misyonl arndan ileri gelmektedir. 8- Hukuk Hak ve adaletle tm balantlarna ramen, hukukun esas ilevi devlet iktidarn daha da pekitirip toplumsal alan gittike daraltmaktr. Hukukun pr opagandas ok yaplr, ama esas ilevi bu nedenle oka akla kavuturu lmaz. Toplumun srekliliini, beslenmesini ve korunmasn salayan kurall yaam yerine ikame edilen hukukla bu imkn elinden alnmakta, toplum zynetimden ve politikadan yoksun klnarak, iktidarn ve devletin stten tek tarafl hazrlanm hukuku ve idaresiyle kuatlmakta, snfsal bask ve smrye tabi klnmaktadr. Bu nedenle hukuk kavram da en az iktidar ve politika kavram kadar mulk, arptlmaya olduka msait, kafa karklnn en ok ilendii bir alan konumundadr. Bir toplumda hukukun ok gelimesi ahlktan yoksunluu ifade ettii gibi, o toplumda ok iddetli bir snf atmasnn, dolaysyla smr ve basknn mevcudiyetini gsterir. Ayrntl h ukuki dzenlemeler, oka idea edildiinin tersine, hakkn gcn ve adaletin temsilini deil, bask ve smr tekellerinin sistematik olarak kodlanm ka r24

larn yanstr. zellikle kapitalist smr sistematiinde hukukun korkun boyutlarda gelimesi, sistemin snr tanmaz azami kr eiliminden ileri ge lmektedir. Tarihsel olarak hak kavramn aratrdmzda, kendini tanr -kral olarak ilan eden iktidar tekeli ile karlarz. Burada hak kavram hem monarkn tek tarafl irade eylemini ve temellkn, hem de tanrsalln ifade etmektedir. Hak, Tanr ve Allah kavramlarnn zde klnmas, buna yontulmas bu gerei ifade etmektedir. Hukuku dier bir ynyle iktidar ve smr tekellerinin ahlk olarak yarglamak da mmkndr. Geleneksel ahlk daha ok toplum adna ne kalmsa o alanda seyrederken, hukuk toplumun alann giderek daraltan devlet iktidarnn kurall eylem alan haline dntrlmektedir. Ahlkn mumla arand kapitalist modernitede neredeyse tm yaam alanlarnn, havann ve suyun bile hukuk konusu haline getirilmesi, hukuk kavramnn ieriini daha somut hale getirmekte ve anlalr klmaktadr. Eski uygarlk hkmranlklarnn oka eletirilen ve aslnda ok zayf olan toplumsal gasplaryla karlatrldnda, kapitalist modernitenin hukukla merulatrlan gasplar snr tanmaz boyutlardadr. Hukukun sosyal bilimde giderek st sralara trmandrlmas, zde hak adna hakszlklarn, toplumsal gereklik adna yalann ve kurall yaam adna yaamn zincirlenmesinin rtbas edilmesi ihtiyacndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle hukuk kapitalist modernitenin temel meruiyet arac olmak dur umundadr. ktidar olgusunda grld gibi hukuk alannda da nemli olan, her ne kadar hukuklatrlm gibi gzkse de, buradaki ahlki boyutu grerek karmaay zmek ve snrl da olsa toplumu bu hukuka ierilmi ahlkla savunmay bilmektir; tpk iktidara yedirilmi toplumsal ynetim erkini geri almak gibi, hukuka yedirilmi ahlkn toplumun korunmasnda ve srdrlmesindeki rolnden vazgememektir. 9- Demokrasi Gerek uygulamada ska kullanm gerekse zne ters biimde yorumlanmas, demokrasi kavramnn doru tanmn nemli klmaktadr. zerindeki kavram kargaasyla youn kullanmda olan demokrasinin dar ve geni tanmlar yaplabilir. Demokrasi geni anlamda devlet ve iktidar tanmam topl uluklarn kendilerini ynetmesi olarak tanmlanabilir. Klan, kabile ve airet topluluklarnn kendilerini ynetmeleri bu kategoriye dahildir. ktidar ve devlet olgularnn younca yaand toplumlarda iktidar ve devlet ynetimi dnda kalan zynetimleri dar anlamda demokrasi kapsamnda deerlendirmek mmkndr. Devletli toplumlarda saf haliyle ne demokrasi ne de despotik ynetimler geerlidir. Daha ok i ie gemi ynetim olgusu sz konusudur. Bu da hem iktidarn hem de demokrasinin yozlamasna ak rejimler retir. Doas gerei, devlet iktidar toplumla ilikisinde demokrasiyi geriletmek ve snrlandrmak durumundadr. Demokrasi gleri ise, devleti tanmamak suretiyle snrlarn srekli geniletmek isterler. Sorunun z, kendini demokrasiyle maskeleyen devletle devlet olmak isteyen demokrasi arasndaki karmaadan 25

kaynaklanmaktadr. Avrupa uygarlnda bu karmaa sistemli bir ekilde gelitirilmitir. Dou toplumlarnda ise, toplum ve devlet doalar arasndaki farkllk daha derindir. Devlet iktidarnn kendini anayasalarla snrlandrmas ile toplumun daha ok temsili demokrasiyle snrlandrlmas, ikisi arasndaki sert atmalar yumuatp bir arada yaamalarna imkn tanmaktadr. Kapitalist modernitenin gelitirdii bu model, znde snfsal elikileri yumuatarak ynetmeyi amalamaktadr. Kapitalist modernite bir yandan ulus -devlet gibi devlet iktidarnn en youn ve yaygn bir biimini kendi dndaki tm toplumsal gler zerinde srdrrken, dier yandan sistemin bask ve istismar altndakileri sus pay kabilinden temsili parlamenter demokrasiye raz etmeye almaktadr. Liberal demokrasi denilen olgu bu oluyor. Toplumsal demokrasiyi bu ifalden kurtarmak demokratik zynetimler gelitirmekle mmkndr. Demokratik zynetimleri devlet iktidaryla zdeletirmeden, halk veya proleter diktatrlk ad altnda saptrmadan gelitirmek, doru zme en yakn model durumundadr. Ne halk adna devletlemesi ne de devletin basit eki olmas demokratik zynetimin esas ve ayrcaldr. Bu yol dnda bir yntemle liberal demokrasinin sa ve sol arptmal arn amak zordur. Kendini ister klasik liberal demokrasi ister reel -sosyalist halk demokrasisi olarak yanstsn, liberalizmin esas ynetim gc devlet tekeli ve ekonomik tekellerdir. Topluma den grev, tarih boyunca uygarlk gl eriyle amzdaki kapitalist modernite glerine kar kendi demokratik m odernite glerini ina etmektir. Devleti ykp devlet olmay amalamamak kadar, verili devlet iinde erimeden ve onun sivil uzants olmadan kendini tm toplumsal alanlarda yaplandrmak ve anlaml klmak demokratik modernitenin tarihsel roldr. 10- Ekonomi zellikle fetiletirildiinden tr, ekonomiyi snrlar izilmi bir tanma kavuturmak byk nem tamaktadr. Her eyi ekonomiye indirgeyerek ekonominin tanmn anlamsz klan liberalizm, ekonominin tersi her olguyu da ekonomi saymaktadr. Genel anlamda ekonomiyi toplumun zorunlu maddi ihtiyalarn giderme eylemi, bunun kurumsal ve kuralsal ifadesi olarak izah ederken, daha dar anlamda pazar etrafndaki maddi ihtiya dei tokuu ol arak tanmlamak mmkndr. Kullanm yerine deiim deerini esas alan pazar ekonomisi kabul gren bir tanm olmakla birlikte, kapitalizmin tpk demokratik alan yozlatrmas gibi, ekonomik alan da ulus-devlet ve sermaye tekellerinin tahakkm altna alarak zn boaltt ok iyi kavranmas gereken bir gerekliktir. Ekonomi sanki ulus-devlet ats altnda ina edilen pazarlar zerinde sermaye tekellerinin z faaliyetiymi gibi tanmlanmaktadr. B urada ekonomi inkr edilmekte, yerine ekonomi olmayan ve gerek ihtiyalar ekonomisinin inkr olan tekelci ticari, sna ve finansal ar kr sistemi ikame edilmekte; sanki ezel-ebed ekonomik faaliyet bu tekellerden ibaretmi gibi bu sistem ekonomi bilimi ad altnda youn bir merulatrmayla sunulmaktadr. Ekonomik terr olarak da yorumlanabilecek bu faaliyet, yani toplumun ek o26

nomik olarak yklmas, pazarn kuatlp kr alanna dntrlmesi, finansal aralarla sna ve ticari alanlardaki kapitalist tekellerin ekonomiyle olan ilikil erini tmyle ortadan kaldrarak paradan para kazanmann en temel kategori haline getirilmesi, tarihte ei grlmemi en byk toplumsal felaket durumundadr. Finans kapital a ekonomi ve toplumun ykmnn zirvesidir. Toplumun neredeyse yarsn isizlie eken, silah ekonomisi ad altnda imha aralar retimini temel ekonomik sektr haline getiren, sadece kr hedefleyen, toplumun zorunlu ihtiyalaryla alakasz, evreyi ykan, tm doa ve toplum ka ynaklarn kra dntren lgn bir anti-toplum, anti-insan ve anti-doa karakteri tayan bir canavarla kar karyayz. Burada nemli olan, bu sistemin ilk sradaki kurbanlar olarak bata kadnlar ve genlerin emeklerinin ilevsel klnmaktan karlp ekonomisiz yaamaya zorlanmalar, buna karlk ekon omiyle ilgisi olmayan ve kelli felli birer iktidar ynetim kurdu olan CEOlarn ekonominin kurmaylar olarak sunulmasndaki akl almaz elikinin baat ekonomik faaliyet olarak anlam bulmasdr! Toplumun ezici ounluunu gerek ekonomiden koparan, kr yegne gd haline getiren ve toplumla ilgisi ancak smr tekelleri ina edip srdrmek olan oligari k tekellerin devlet iktidarn bile geride brakacak dzeyde toplumsal kansere yol amasn ekonomi saymamak kadar, ekonominin inkr olarak yarglamak hayati neme sahiptir. Kapitalist modernite anda ekonomi-politik bilimi ad altnda Smer Rahip ann mitolojik yaratmlarndan bin kat daha fazla toplum d glerin karlarn mitletiren modern rahipleri gerek ilevleri itibariyle iyi tanml amak gerekir. Bu kategoriye irket CEOlarn da dahil etmek gerekir. Ulus devletin esas olarak bu modern rahip dzeninin zor sistemi olduunu hi gz ard etmemek durumundayz. Bilim adna kapitalizme en ok kafa tutan K. Marksn, sanki meru bir zemini varm gibi bu sistemi bilimselletirmeye ynelik olarak yapt Kapital almas yeniden yorumlanmaya muhtatr. Her ne kadar birok alanda maskesini drmeye alm olsa da, kapitalizmi kanlmaz bir tarihsel sistem olarak sunmas, Marksizmin son tahlilde m odernite iinde eritilmesinin temel nedenidir. Reel sosyalizmin Sovyetler Birlii ve in deneyimlerinde grld gibi liberalizme en byk hizmeti sunarak sistemdeki yerini almas da bu gereklikle yakndan balantldr. Toplumbilimi ekonomiye indirgemek, ekonomiyi de ekonominin srekli inkr demek olan kapitalist sistem analizine ayrmak bilimsel alandaki krizin zdr. Tm toplumsal bilimi krize srkleyen ekonomi-politik krizini amadan, kurumsal (niversiteler), anlaksal ve felsefi perspektifini yitirmi olan tm genel bili mlerde yaanan krizi amak mmkn deildir. Bilimdeki kriz almadan, bilim yeniden anlamsal ve kurumsal inaya kavuturulmadan, genel toplumsal krizi ve kapitalist modernite lgnln amak da mmkn olamaz.

27

11- Asimilasyon Asimilasyon uygarlk toplumlarnda iktidar ve sermaye tekellerinin klelik stats altna aldklar toplumsal gruplar zerinde uyguladklar ve bu gruplar kendi ekleri, uzantlar durumuna indirgemek iin bavurduklar tek tarafl iliki ve eylemi ifade eder. Asimilasyonda esas olan, iktidar ve smr mek anizmas iin en az maliyetle kle oluturmaktr. z kimlii ve direnci krlp datlan ve asimile edilen grup, hkim elitin hizmetleri iin en uygun klelerin derlendii bir konuma drlr. Burada asimile edilen klenin temel ilevi efendisine mutlak benzemek, onun eki ve uzants olma uruna her tr abay gstererek kendini kantlamak, bylelikle sistemde kendine yer yapma ktr. Baka hibir aresi yoktur. Yaayabilmek iin eski toplumsal kimliini bir an nce terk etmek ve kendini efendilerinin kltrne en iyi ekilde adapte etmek kendisine tek seenek olarak sunulmutur. Asimilasyonu yaayan toplum en uysal, en alkan ve uaklkta yaran vicdansz, ahlksz ve zihniyetsiz insan taslaklarndan oluur. Bunlarn zgrce ald hibir karar ve gerekletirdii eylem yoktur. Tm toplumsal kimlik deerlerine ihanet ettirilmi, sadece midesini doyurma peindeki insan klkl bir hayvana indirgenmitir. Hkim elit, asimilasyon toplumuna bu kimliksizlii dayatmak iin iki temel silah kullanr: Birincisi, plak fiziki zordur. En ufak isyan ve bakaldrsnda imha klc banda sallandrlmaktadr. kincisi, alk ve isizlikle kar karya brakmaktr. u demirden kanun geerli klnmaya allr: Eer kltrel kiml iinde srar eder ve efendinin diledii gibi bir hizmeti olmazsan, ya ban gider ya da a kalrsn! Egemen elidin bunun iin gelitirdii temel mekanizma, kim olursa olsun, asimile edilen kltrle ilgili her eye ilgi duyanlar ve bu kltre bulaanlarn resmi toplumda hibir yaam imkn bulmamalar iin tm yapsal ve anlaksal kltrel gelime yollarn tkatmaktr. Ne kadar yetenekli olursa olsun, tm devlet kaplar asimile edilen kltrle iliki kuran ve bu kltrn yaatlmas iin alan kii, grup ve kurulularn yzne kapand gibi, devlet d to plum alanlarndan da kap dar edilmeleri iin gizli ya da ak, yumuak ya da sert yntemlerle her trl tedbir alnr. Asimile edilen kltr zerinde bala ngta amatr bir hevesle alan kii ve kurulular, sre ilerledike tm kaplarn kendilerine sadece kapanmakla kalmadn, srar etmeleri halinde fiziki varlklarnn da tehlikeye gireceini kavradklarnda ya asimile edici hkim ulus-devlet toplumuna katlrlar ya da yntem deitirip k ve kurtuluu aktif direni kiilii ve rgtlenmesinde ararlar. Kapitalist modernitenin tm ulus-devlet oluumlarnda bu ynl saysz rnek vardr. Sz konusu mekanizma sadece ezilen etnik topluluklar ve halklar zerinde uygulanmaz; hkim elitin mensubu olduu ulusun farkl etnik gruplar ve ezilen snflar da asim ilasyondan paylarn alrlar; kendi etnik lehelerini ve zgr kalan kltr deerlerini yitirmekle kar karya kalrlar. 28

Ortadouda asimilasyonun en byk kurban durumunda olan Krt halk bu konuda arpc bir rnei tekil eder. Krtlkte srar etmek, isiz kalm ak bata olmak zere, soykrma kadar giden bir sreci gze almak demektir. Ne kadar yetenekli olursa olsun, bir Krt bireyi hkim ulus -devletin her trl kltr politikalarn gnllce benimsemedike, kiisel ve kurumsal gelimes inin nndeki tm kaplar birer birer kapanr. Ya gnll teslimiyeti seip cumhurbakan olmaya kadar giden kaplarn kendisine aldn grecek, ya da teslim olmayp direnii setiinde soykrma varana dek bana gelebilecek her trl bela ve felakete katlanmasn bilecektir. 12- Soykrm Asimilasyon olgusunun devam niteliindeki soykrm, asimilasyon ynt emiyle stesinden gelinemeyen halklarn, aznlklarn, her trden dinsel, me zhepsel ve etnik gruplarn fiziki ve kltrel olarak tamamen tasfiyesini amalar. Duruma gre bu her iki yntemden biri tercih edilir. Fiziki soykrm yntemi genellikle hkim elit kltrne, yani ulus-devlet kltrne gre stn konumda olan kltrel gruplara uygulanr. Bunun tipik rnei Yahudi kltrne ve halkna uygulanan jenositlerdir. Tarih boyunca Yahudiler hem maddi hem de manevi kltr alannda en gl kesimleri oluturduklarndan, kart hkim kltrlerin fiziki darbe ve imhalarna maruz kalp, sk sk pogrom denilen soykrmlara da uratlmlardr. kinci soykrm yntemi olan kltrel soykrmlar ise, daha ok hkim elit ve ulus-devlet kltrne gre zayf ve gelimemi durumda bulunan halklar, etnik topluluklar ve inan gruplar zerinde uygulanr. Temel mekanizma olan kltrel soykrmla bu halklarn, etnik ve dinsel gruplarn hkim elit ve ulusdevletin dil ve kltr iinde tmyle tasfiye edilmesi amalanr; bata eitim kurumlar olmak zere her trl toplumsal kurumun cenderesi iine alnarak varlklar sona erdirilmeye allr. Kltrel soykrm fiziki imhaya gre daha sancl ve uzun srece yaylm bir soykrm trdr. Yaratt sonular fiziki soykrmdan daha felaketlidir; bir halk veya herhangi bir topluluk iin yaa mda karlaabilecei en byk felaket niteliindedir. Varln, kimliini, toplum doasnn tm maddi ve manevi kltrel unsurlarn terk etmeye zorlanmak, uzun srece yaylm kitlesel armha gerilmekle zdetir. Burada soykrma yatrlm kltrel deerleri iin yaamaktan deil, ancak inim inim inlemekten bahsedilebilir. Kapitalist modernitenin azami krn gerekletirirken tm halklara, ezilen ve isiz braklan snflara ektirdii asl ac sadece maddi ol arak smrlmelerinden deil, dier tm kltrel deerlerinin armha geri lmesinden duyulan acdr. Ulus-devletin resmi kltr dndaki tm maddi ve manevi kltrel deerlerin yaad gereklik, armhta can vermedir. Zaten baka trl insanln ve ekolojik evrenin smr kayna durumuna dntrlerek tketilmesi mmkn deildir. Krtlerin durumu kltrel soykrmn en arpc ve trajik rnein i temsil eder. Krt halk hkim ulus-devletlerce tm maddi ve manevi kltrel deerleri zerine kurulu armh mekanizmasnda inim inim inletilirken, bata emek 29

deerleri olmak zere tm toplumsal birikimleri, yeralt ve yerst zenginlik kaynaklar ak bir talana uratlr; geri kalan da imhaya terk edilir, isiz ve ilevsiz braklr, rtlr; irkin klnarak yaanmaz, yzne baklmaz dur uma getirilir. Krt insannn nnde artk tek yol braklm gibidir: Hkim ulus-devlet iinde erimek, tmyle temel deerlerinden vazgemek! Bundan baka yaam yolu yoktur. Zaman zaman fiziki soykrmlara da varan Krt kltrel soykrm belki de kapitalist modernitenin gerekliini tm plaklyla gsteren en arpc ve trajik rneklerin banda gelmektedir. B- KURAMSAL EREVE Toplumsal kuramlar ok eitli ve eliik yapda olmalarna ramen, ana konumuzu aydnlatmalar asndan bunlardan bazlarna dikkat ekmekle yetineceiz. ok geni bir evreni tekil eden toplumsal eitlilikleri kuramlatrmak mmkn olmakla birlikte amaca fazla hizmet etmez; bu kuramlatrma asl aydnlatlmas gereken konuyu gz ard etmeye ve nemsiz klmaya gtreb ilir. Toplumbilimde en nemli husus her eyin aydnlatlmas deil, hayati nemi olan konular ve problemlerin belirlenmesi ve aydnlatlmasdr. En nemli soru udur: Toplumsal olgular ormannda en belirleyici olgular nelerdir? Bu konuda nemli olaylar ve kiiliklerden tutalm, devlet ve ekonomiye ncelik verenlere kadar uzun bir liste sralamak mmkndr. Benim iin en aklayc baz olgular ve yaadklar yap-sreler nem tadklarndan, bunlar srasyla taslak halinde sunmaya alacam. 1- Merkez Hegemonik ktidar Temel konumuz asndan hayati kuramsal tanmlama merkez hegemonik iktidara ilikin olmak durumundadr. Bir halkn soykrmn eiine kadar getirilmesini aydnlatacak balca kuram merkez hegemonik iktidar kuramdr. ktidar kavram yeterince tanmlandna gre, tarihsel geliimi iinde iktidarn toplumu nasl kskac altna aldn belirlemek nem tamaktadr. ncelikle iktidarn hegemonik karakterini iyi belirlemek gerekir. Douundan itibaren iktidar odaklar kendi aralarnda iddetli bir rekabete, giderek savalara girimek durumundadr. ktidarlar savalarla balangta birbirlerini yok ederek monolitik olmaya alrlar. Belli bir sre sonra bunun yararsz olduu ve mmkn olamayaca anlalnca, en gl iktidar merkezinin hegemonyas altna girmek dier iktidar merkezleri iin ehven-i er olarak kabul edilir. Ayrca srekli dipten ve dtan gelen anti-iktidar hareketleri, iktidar sahiplerinin ortaklk ettikleri bir hegemonun (dominant, baat komutan) iktidar alt nda ittifak halinde yaamalarn kanlmaz klarlar. Tarihte saf iktidarlar bir istisna tekil eder; kural olan, iktidarn hegemonik karakteridir. Merkez iktidar ekonomik merkezle tamamlanmak durumundadr. Merkez iktidar younlamas baat ekonomik younlamann olduu merkezle sk ba iindedir. Merkez ekonomi dalga dalga evreye yaylarak kendini sistemletirirken, bunu merkez iktidarn i ie yaylmasyla birlikte tarmak durumundadr. Merkez 30

iktidar bizzat younlam en gl potansiyel ekonomik yap olduundan, gncellii iinde ekonomiyi aktifletirerek merkezden evreye doru yaylr. Kazancn, sermaye birikiminin azami oluuna gre, merkez ve evre srekli yer deitirir. Bu durum bunalm denilen sreleri kanlmaz klar. O halde evre ve bunalm, merkez iktidar ve ekonominin vazgeilmez t emel niteliklerindendir. Sistem verimli altka merkezin deimesine gerek yoktur. Fakat tarihte ounlukla yaand gibi, merkezin giderek asalaklamas zerine, verimli bir evre gc bunalmlarn etkisinden de yararlanarak k yapar; yeni teknolojik uygulamalarla ekonomiyi daha baarl klarak bunu gerekletirir. Yeni teknoloji yeni askeri teknik demektir. Bylesi tarihsel momentlerde yaanan iktidar kaymalar yeni merkez ve evre oluumlaryla sonulanr. ktidar hegemonyas yeniden kurulur. Yeni bir kavmin ve hanedann nclnde ykselen bu tr hegemonik iktidar oluumlaryla tarihte hep karlalr. Burada ekonomi ve iktidardan hangisinin belirleyicilii olduu konusunda ayrm yapmak fazla anlaml deildir. Hibir hegemonik iktidar ekonomik merkezsiz edemeyecei gibi, hibir ekonomik merkez de merkez hegemonik iktidar inasna ynelmeden kendini uzun sreli veya kalc klamaz. Tarihte merkez hegemonik iktidarla balantl dier ok nemli bir olgu, bu sistemin zincirleme balantl ve boluk kabul etmeyen bir zellik tamas, hem zamansal hem de meknsal kopukluklar halinde deil, bir zincirin halkalar gibi yaanmasdr. Hegemonik iktidarn doasnda zamanda ve meknda boluk brakmak yoktur. Azami doluluk sz konusudur. Halkalar i ie ve birbirine skca balantldr. Boluk ve kopukluk oldu mu merkezin kme olasl belirir. Zamannda tamir edilip doldurulmazsa k ve yer deitiri kanlmaz olur. Merkez hegemonik iktidar sadece byk imparatorluklara zg bir durum olarak dnmemek gerekir. Btn toplum hegemonik ikt idar ilikilerine balanmaya allr. En byk imparatorluk merkezinden bamls aile birimine kadar hepsi iin benzer hegemonik kurallar geerlidir. Romada imparator neyse, kyde aa ve ailede koca da odur. Bu tr hegemonik ilmeklerle dokunduu gz ard edilirse, tarihsel toplumu anlamak mmkn olmaz. Belki bilgi ynmz olur, ama diyalektik kavraymz gereklemez. Merkez hegemonik iktidar sadece ekonomiyle deil, en az onun kadar nemli olan ideolojik hegemonyayla tamamlanmak durumundadr. deolojik hegemonyasz iktidar hegemonyas olmaz. zellikle uygarlk aamasndaki temel mitolojik ve dinsel klar ya anti-hegemoniktir, ya da ksa sre iinde en azndan bir kanadyla iktidarla btnleerek hzla hegemonikleir. zellikle tek tanrl dinlerin merkez hegemonyayla i ie geliimi hayli reticidir. klar mutlak hegemonla balantldr. Tanr, Allah kavram ya ba hegemona alternatif bir kavramdr ki bu durumda din muhalif ve direniidir, ya da hegemonun bizzat kutsallatrlmas ve tanrsallatrlmasdr; bu ikinci d urumda din merkez hegemonik sistemin yansmasdr. liki ve eliki itibariyle ikisi arasnda ok younca yaanan ve savalan bir durum sz konusudur. 31

Tek tanrl dinler tarihini ancak merkez hegemonik iktidarn tarihiyle birlikte inceleyerek anlayabiliriz. Baka trl dinler tarihi anlalamaz. ktidar ve ekonomik temelden kopuk bir dinler tarihi koca bir safsatadan ibarettir. Din, tanr, hegemon, iktidar ve ekonomi arasndaki iliki sanldndan daha y oundur. Hegemonik iktidarn zaman ve mekn zincirleme kuatmas gibi gerek tarih din, tanr, hegemon, iktidar ve ekonomi i ieliiyle kuatlmtr. Tarihsel toplum bu tr kuatmalar, halkalar halinde tezahr ederek gnmze varr. Somutlatrrsak, bilinen haliyle ilk hegemon olan Akad Kral Sargondan beri zincirleme halkalar halinde gelen ve gnmzde yine Sargon mparatorluu benzeri bir hegemon olan ABD ile devam eden bu sre, merkez uyga rlk sistemi asndan bir ana nehir aknts gibidir. Smer, Akad, Babil, Asur, Hitit, Mitanni, Urartu, Med, Pers, skender, Roma, Sasani, Bizans, Arap-slm, Trk-Mool, Osmanl, Britanya ve ABD hegemonyalar ana nehri olutururken, Msr, Elam, Harappa, in, Hint, Rus, Frank ve Germen mparatorluklar ana nehrin yan kollar konumundadr. Tarihsel toplum, merkez uygarlk tarihi boyunca somut olarak ana ve yan kollaryla sembolize edilirse daha gereki kavranabilir. phesiz bu ana nehir ve yan kollarn birer kltr ve uygarlk anlamna gelen daha kk nehirler trnden alt kollar da mevcuttur. nemli olan, tarihsel geliimin kopuk olmadn, merkez hegemonyann ara geiler haricinde varln srekli pekitirerek gnmz dnyasn oluturduunu anlamaktr. Bu oluum phesiz tek tarafl deildir. Dier yandan anti hegemonik gler de kndan beri merkez uygarlk sistemine ve onun hegemonik glerine kar srekli varlklarn oluturup dnyann dier kutb unu, yani demokratik uygarlk dnyasn gnmze kadar tamlardr. Bu dnyann esas cevherinin demokratik, ahlaki ve politik olduu, bitmez tke nmez demokratik konfederasyonlarla kendini hep yenileyip glendirdii, anti hegemonik glerin genelde dinlerin ve zelde tek tanrl dinlerin birer me zhebinde kendi ideolojik dnyalarn ina ettikleri ve ekonominin de gerek retici gleri olduklar tartma gtrmez. Kapitalist modernitenin egemen klmaya alt tekil ulus -devletler tarihi, merkez hegemonik evrensel tarihsel gelimeyi ne kadar bastrmak istese de, bu evrensel gerei deitiremez. Evrensel tarih olmadan tikel tarih olamaz. Daha dorusu, tarih tikel ile evrenselin birbirini beslemesiyle geliir. Tikel ulus, snf ve hanedan tarihleri veya kiisel tarihler evrensel balam iine otu rtulmadan anlalamaz. Kapitalist modernite kendi liberal tarihini tarihin sonu olarak ilan ederek, her klasik hegemonik an bavurduu bir hileyi tekrarlamaya almaktadr. Her hegemonik a kendini sonuncu olarak ilan eder. Fakat tarih devam ediyor. Sona eren belki de kapitalist modernitenin kendisidir. Kresel finans kapital ayla birlikte somut tarih ve toplumla hibir ba kalmayan bu sistem z itibariyle anlamszlamtr. Biim itibariyle dalmas da gnbegn gereklemektedir. Belki de tarihte ilk defa merkez hegemonik sistem tm rezervlerini tketmi olup ar ar atrdamakta, srekli krizle bouarak sonuna yaklamaktadr. znde birok ynyle almtr. Zrhlara 32

brnerek kendini ne kadar koruyaca merak konusudur; zaman ve mekn yok sayarak biimsel varln sonsuzlatrd m, yoksa tkeniinin mi yaa nd aratrlmaya, hakikati kefedilmeye deer bir konudur. 2- ktidar ve Demokratik Ynetim Toplumsal ynetim olgusunda iktidarc ve demokratik zerki biimler arasndaki ayrm temel toplumsal sorunlarn zmnde kilit neme sahiptir. ki ynetim paradigmas arasndaki kkl farklar ayrtrlp netletirilmedike, gelitirilecek tm zmlerin ilevsiz kalmas kanlmazdr. Toplumsal yn etimin kendisi zgrce tayin edilmedike, dier tm sorunlar son kertede ynetim zmszlne taklp boa kacak, hatta sorunlarn daha da arl amasn beraberinde getirecektir. Tarihsel bir rnek vermek gerekirse, ynetim olgusuna iktidarc diktatrlk yaklam Sovyet deneyiminin iflasnda belirley ici rol oynamtr. Baarsz devrimlerin temelinde de ayn olgu gizlidir. Bu devrimler iktidarc ynetim anlayndan bir trl kopamamalarnn sonucu olarak ya iktidarlap yozlamlar, ya da ynetim olgusunu tmden dlayarak bireysel anarizme kayp yenilgiyi kanlmaz klmlardr. Toplumsal sorun ynetim olgusunun hiyerarik ve devleti iktidarn tecavzne uramasndan kaynaklanmtr. Ynetim olgusu tecavze uramadan, arpk ve saptrc klnmadan bask ve smr kurumlaamayaca iin, bu olgular ya gerekleemez ya da geici olmaktan kurtulamaz. Ynetim gasp gerekletirildii oranda, toplumlar zerinde kapsaml bask ve smr mekanizmalar kurulur. Bylelikle de Pandorann Kutusunun almas misali tm toplumsal olgular sorunlara boulur. Hiyerarik ynetimle bozulan doal toplum dzeni, doadan kaynaklanan sorunlara ilaveten i toplumsal sorunlarla da karlaacaktr. Toplumun maddi ve manevi kltrnde sorunlar giderek ar basacaktr. Klanlar ve kabileler arasnda iddetlenen atmalar sorunlu yapya iaret etmektedir. Zihniyet dnyasnda ortaya kan elikili mitolojik fikirler ve tanrsal kavramlar znde artan toplumsal sorunu ifade etmektedir. Tm bu olgular Smer topl umunda arpc biimde gzlemleyebiliriz. Tanrlar arasndaki sava, aslnda ykselen hiyerarik hanedanlarn ve kent-devlet yneticilerinin kendi aralarndaki kar atmasn ifade etmektedir. M.. 5000-3000 yllar arasnda Aa Mezopotamyada daha sonraki tm uygar toplumlarn tanklk edecei iktidar atmalarnn, smr tekellerinin, kent-kr (barbar) elikileri ve snf anlamazlklarnn temelindeki kkl atmal toplumsal sorunlarn prototipi oluacaktr. Daha sonra ortaya kacak olan tm toplumsal atma ve uzlama biimlerinin, devletin, snfn, kent ii ve d kavgalarn, barn ilk rne kleri buralarda denenecektir. Sreten galip kan iktidarc ynetim olmakla birlikte, toplum hibir z aman zynetim arzusundan vazgememi, iktidarc ynetime kar srekli zynetim talebini ykseltmitir. Kald ki, tarihin en yaygn toplum biimlenii olan kabile ve airetler znde zynetimi yaamlar; yabanc iktidarc ynetimlere boyun emektense hep da, l ve bozkrlarn gebe toplumu olmay 33

tercih etmilerdir. Sonuna kadar krmdan gemeyi gze almlar, ama to plumsal doann temel bir ihtiyac olan zynetim hakkndan vazgememilerdir. Kabileler ve airetler zynetimden vazgemenin kimliklerini yitirme ve esirleme olduunun derin bilinciyle yayorlard. Kentlere kar barbarlarn direnii denilen olgu, znde kabile toplumunun zynetiminden vazgememe ve kendi kimliini koruma savadr. Bu olguyu gnmze kadar yaygn olarak gzlemek mmkndr. Smer toplumuna kar Batdan l kabileleri olan Aramitlerin (Proto Arap kabileler), Kuzeyden ve Doudan Hurri (Proto Krt) kabilelerin saldr ve direnileri Smer tabletlerinde arpc ifadeler halinde destanlatrlarak anlatlmaktadr. Kabile ve airet topluluklarnn kavim, milliyet veya halklama srelerinde zynetim sorunu kendini demokrasi (Yunanca halkn kendini ynetmesi anlamna gelmektedir) olarak somutlatrmaktadr. Demokrasiyi iki nemli niteliiyle tanmlamak gerekir: Birincisi, halk zerindeki iktidar kurumlamasna, devletlemeye kartl iermektedir. kincisi, geleneksel toplumdan kalma zynetimini daha katlmc klmakta, tartma ve toplant kltrn kuru mlatrp parlamentonun prototipini oluturarak salamlatrmaktadr. zynetim, demokratik zerklik olarak tm ilgili toplumsal birimlerin katlmn ge rekletirmekte ve kurumlatrmaktadr. Bu konuda da tarihsel rnei arpc olarak ve yazl belgelerden izleyerek Atina demokrasisinde bulmaktayz. Atina demokrasisi klelii amad iin tam demokrasi saylmaz. Ama Sparta rn eindeki devletlemeyi kabul etmedii iin de devlet saylmamaktadr. Tam demokrasiden devlete geiin bu arpc rnei gerek demokrasiye ilikin bugn iin bile geerli birok ders vermektedir. Dorudan demokrasi, ynet imin yllk seimlerle belirlenmesi ve seilenlerin hibir stn yanlarnn b ulunmay, demokrasinin emrindeki ynetim olgusu, vatandalarn politik ta rtmalara katlmn salayan ve dolaysyla eitimini gerekletiren toplant kltr Atina demokrasisinden gnmze miras kalan deerlerdir. phesiz yazya dklmemi olan saysz dier topluluklarn yaad da benzer demokrasi kltrdr. Ksaca rneklemeye altmz tarihsel deneyimler zynetim ve demokrasi olgusunun yaygnln ve farkn ortaya koymaktadr. ktidarlamayan, bylece toplumsal soruna yol amayan, bask ve smrnn douuna frsat tanmayan bir ynetim biimi olarak kendisini tantlamaktadr. Demokrasin in veya demokratik zerkliin bu temel niteliklerini iktidarc ynetim yozlat rmalarna kar hep net klmak ve bu niteliklerden vazgememek byk nem tar. Demokrasiyi iktidarn veya devletin meruiyet klf haline getirmek ona yaplacak en byk ktlk olacaktr. Demokrasiler asla iktidar ve devletle zdeletirilmemelidir. Bu tr bir kartrma toplumsal sorunlarn bir trl zm bulamamas kadar giderek ynlamas anlamna da gelecektir. Toplumlarn politik bilincini ve ahlki duyarlln srekli canl tutan demokrasiler, iktidar ve devletten kaynaklanan sorunlarn gerek zm alandr. To plumsal sorunu demokrasiler kadar savaa bavurmadan zme yetenei gst eren baka rejimlere tank olmamaktayz. Demokrasiler ancak toplumun esenl i34

i iktidar ve devlet tarafndan lmcl bir tehdit altna alndnda cokuyla savarlar ve kolay kolay kaybetmezler. Kapitalist modernite anda demokrasiler ve zerk ynetimler iin en byk tehdit ulus-devleti iktidarlardan gelmektedir. Demokrasiyi kendine klf yapan ou ulus-devlet, en kat merkeziyetilii salayarak, toplumun zynetim hakkn tamamen ortadan kaldrmaktadr. Liberal ideolojik hegemonya ulus-devletin bu demokrasi kart niteliini demokrasi ann zellii diye yutturmaya almakta, demokrasinin ulus-devlete yadsnmasna demokratik rejimin zaferi demektedir. Kapitalist moderniteye kar demokrasilerin gerek sorunu kendi farkn ortaya koymak, katlmc ve sreklilik arz eden zellii nden vazgememektir. ktidar ve devlet hegemonyas dayatlmad mddete, demokrasilerin zemeyecei bir toplumsal sorun yoktur. Reel sosyalizmin iktidar ve devlet sorununu bir kar iktidar ve devlet ol uumu biiminde zmeye kalkmas iflas etmesinin temel nedenidir. Reel sosyalizm devlet ve iktidarn birikmi sermaye olduunu, bunlar ilev kazandka sermaye ve kapitalizmle sonulanacan hi hesaba katmam, bu kon uda ciddi bir teorik krl yaamtr. Merkez ulus-devletilii klasik liberal rneklerinden katbekat byterek komnizme varacan sanrken, en vahi kapitalist oluumla karlamtr. Sosyalizmin demokrasisiz gereklemeyecei, reel sosyalizm denemelerinin en nemli sonucu olmutur. Gnmzde yaygnlk kazanan sivil toplum, insan ve aznlk haklar, yerel ynetim sorunlar ve klasik tm ulusal sorunlar demokrasi ve zynetimlerin merkez ulusdevlete bastrlmasndan kaynaklanm olup, bu sorunlarn zm yoluna girmesi de ancak ulus-devletin gerekletirdii hak gasp zemininin almasyla mmkndr. Gerek ABDnin federal karakteri, gerekse ABnin kendisini gasp edilen demokratik deerleri azar azar da olsa yeniden sivil topluma, bireyler ve aznlklara ve yerel ynetimlere aktarma temelinde gelitirmesi, yz yllk ulus-devleti teori ve taktiklerden ark ettiklerini gstermektedir. nk bu yz yllk sre, tarihin hibir dneminde grlmeyen savalara, talana ve smrgecilie, soykrmlar ve asimilasyonlara yol amtr. AB rnei snrl da olsa demokrasiye dnn tarihsel bir admdr. Tpk ulus -devlet rneinde grld gibi, demokrasiye ak bu modelin giderek dnya devletleri ve halklarnca paylalmas gl bir olaslktr. Fakat asl radikal demokrasi d nyann dier ktalarnda geliecee benziyor. Latin Amerika deneyimi, eski reel sosyalist lkelerin yaklamlar, Hindistan ve hatta Afrika gereklikleri demokratiklemenin nemini her geen gn daha fazla ortaya koymakta, gelimenin bu ynl olmasna zorlamaktadr. Merkez uygarln ana lkesi ve blgesinde yaanan byk kaos, ulusdevletiliin ve iktidar paylamclnn iflasn tm ynleriyle ve btn plaklyla ortaya koymaktadr. Bu kaos Filistin-srail, Irak ve Afganistan ulusdevletiliklerinin ve kkeni en gelikin hiyerarilere dayal olan iktidarcln tm maskelerini drm, sorunlarn temel kaynan tekil ettiklerini kesinletirmi, snrsz iddet, terr, savalar ve katliamlarn bu kaynaktan beslend iini her ynyle gzler nne sermitir. Ulus-devletilik ve iktidar paylamc35

lnn bumerang gibi sahiplerini vurmaktan baka yeteneinin kalmad yeterince kantlanmtr. Bu koullarda radikal demokrasinin ve demokratik konfederalizmin zmleyici gc ortaya kmaktadr. Uygarln afak vaktine beiklik etmi Krdi stan corafyas, bu sefer demokratik konfederalizmin, radikal ve gerek demo krasinin afak vaktine beiklik etmektedir. Doada bir kural vardr: Her ey kendi kkeni zerinde yeniden doar. Demokrasi de neolitik devrimde gizli kkenleri zerinde tam ve baarl douunu gerekletirecee benzemektedir. Halen tm merkez hegemonik uygarlklarn darbesini yemekte olan bu beiin demokrasi bebeini de bytmesi imkn dahilinde grnmektedir. zynetim gcn, politik ve ahlki toplum olma yeteneini oktan kaybetmi bu topraklar, bu dalar Kurtilerin bir kez daha beikten kp yrye gemelerine tanklk edebilir. Ortadou kltrnde her ey bileik kaplar misali gib idir. Bir alanda baarsn kantlam toplumsal hakikat, hzla dier alanlara da yaylma zelliindedir. slm sadece otuz yl gibi ksa bir zaman iinde bir dnya sistemi haline geldi. Ufack bir Filistin sorunu yllardr tm blgeyi esir alm gibidir. Krdistan afanda uygarlk beiinde byyp atlm yapabil ecek dzeye gelmi gerek demokrasi, demokratik zerklik, demokratik konfederalizm ve tm bu olgularn sistematik ifadesi olarak demokratik modernite, kapitalist modernite karsnda gl alternatif olarak rol oynamaya balamtr. Her geen gn iflasn ibret verici derslerle kantlayan bu sistem karsnda demokratik modernite ykselen yldz niteliindedir. ktidar, devlet ve demokratik zerklik ilikilerinde zlmesi gereken temel problem, aralarndaki farkllklar nasl koruyup dzenleyebilecekleri hususudur; bir anlamda da toplumsal bar sorununu nasl zebilecekleridir. Tari hsel ve gncel rneklerden gryoruz ki, birbirlerini tamamen tasfiye etme yaklamlar sadece devlet iktidarnn toplumsal canavara (Leviathan) dnmesine ve kaotik srecin derinleerek sreklilemesine yol amaktadr. Bu kapsamdaki her zm denemesi toplumu daha da nefessiz brakmakta ve tketmektedir. zmszlkten geriye tketim kalplarna skm ve devletin mutlak gdmnde olan karncalam bir insanlk kalmtr. Bu gereklik kapitalist modernitenin topluma kar yrtt topyekn saldryla olumutur. topik ve iktidarcl aamam devrimciliin zaaflar, kapitalist modern itenin daha da glenmesine neden olmutur. Demokratik zerklik zm bu devlemi yaplarla iki tr yntemle ba edebilir: Devrimci ve reformcu yntemler. Kapitalist modernite yaplanmalarn, zellikle ulus-devleti iktidar tamamen ykmaya dayal devrimci yntemin tarihsel deneyimi iktidarc ulus-devletilii daha da glendirme biiminde olmu; toplumun demokratik, zgrlk ve eitliki yaplanmasn yaratmay baaramamtr. Reformcu demokrasi de hkim modernite iinde erimekten kurtulamamtr. karlmas gereken sonu, hangi yntem kullanlrsa kull anlsn, asl olann demokratik modernite sistemini gelitirecek kurumsal ve anlaksal seenekleri srekli gndemletirmek ve uygulamak olduudur. Her iki modernite sisteminin belki de yzlerce yl bir arada yaamak durumunda 36

kalacaklarn kestirip, hem tikel ulus-devlet bnyesinde hem de evrensel ulusst sistem iinde demokratik anayasal zmler gelitirerek kendi aralar ndaki iliki ve elikileri amalar daha gl bir olaslktr. Bu ynl bir gelime olumsuz gemii olumlu gelecee tayabilir. 3- Demokratik Ulus Devlet amal ulusla ulus amal devlet mcadeleleri an kanl gereinin ana etkenidir. ktidar ve devletle ulusu buluturmak modernite ann sorunlarnn ana kaynadr. Modernite ann sorunlarn diktatrlkler ve han edan devletlerinden kaynaklanan sorunlarla karlatrdmzda, modernite anda sorunlarn devlet ulusundan kaynaklandn ve bu durumun ikisi arasndaki en byk fark oluturduunu grrz. Sosyal bilimin en karmak konularndan biri olan ulus-devlet, modernite kart tm sorunlarn zmleyici arac olan sihirli bir denekmi gibi sunulur. znde ise toplumsal sor unu bir iken bin yapar. Bunun nedeni de iktidar aygtn toplumlarn klcal damarlarna kadar yaymasdr. ktidarn kendisi sorun retir; sermayenin zor biiminde rgtlenmi potansiyel karakterinden tr bask ve smr olarak toplumsal sorun retir. Ulus-devletin amalad homojen ulus toplumu, ancak iktidarla tm uzuvlar testereyle kesilip eitlenir gibi yapay ve iddet ykl sahte (szde hukuken) eit yurttalar ina eder. Bu yurtta kanun lafznda eittir, ama hayatn her alannda birey ve kolektif varlk olarak azami eitsizlii yaar. Kapitalist modernitenin ulus-devlet olarak rgtlenmesi ekonomik tekel olarak rgtlenmesinden daha baskc ve smrc rol oynar. Marksizmin ve genel olarak sosyolojinin ulus-devletin bask ve smr ile balantsn grememesi veya ulus-devleti ok sradan bir styap kurumu olarak sunmas temel bir eksiklik ve arptmadr. Snf ve maddi sermaye tahlili ulus -devletten bamsz yapldnda, en bayat ve verimli bir toplumsal sonu retmeyecek olan soyut bir genelleme yaplm olur. Reel sosyalizmin baarszlnn temelinde bu soyutlama yatmaktadr; daha dorusu baarsz olmasnda bu soyu tlamayla balantl sonular rol oynamtr. Kavram olarak ulus klan, kabile ve akraba airetlerin kavim, halk veya mi lliyet biimindeki oluumlarndan sonra gelen ve kendini en ok dil ve kltr benzerliiyle karakterize eden toplum biimleniidir. Ulusal toplumlar kabile ve kavim toplumuna gre daha kapsayc ve geni hacimli, bu nedenle de gevek balarla birbirine bal insan topluluklardr. Ulusal toplum daha ok amzn bir olgusudur. Genel bir tanm yaplrsa, ortak bir zihniyeti payl aanlarn topluluudur denilebilir. Yani zihnen var olan bir olgudur; dolaysyla soyut ve hayali bir varlktr. Buna kltr temelinde tanmlanan ulus da diyeb iliriz. Sosyolojik anlamda doru olan da bu tanmdr. Snf, cins, renk, etnisite, hatta farkl ulus kkenliliine ramen, en genelde ortak bir zihniyet ve kltr dnyasnn olumas ulus olmak iin yeterlidir. Bu genel tanml ulusu daha sofistike klmak iin devlet ulusu, hukuk ulusu, ekonomik ulus, asker-ulus (ordu-millet) trnden retilen ve genel ulusu tahkim eden ulusuluklar daha 37

farkl kategorilerdir. Bunlara g ulusu demek de mmkndr. Gl ulus olmak kapitalist modernitenin temel bir lksdr. Zira gl ulus sermaye ayrcal, geni pazar, smrge imkn ve emperyalizm retir. Dolaysyla bu tr tahkim edilmi uluslar yegne ulus modeli olarak grmemek, hatta oven g uluslar, sermayenin hizmetindeki uluslar olarak deerlendirmek neml idir. Zaten sorun kayna oluturmalar bu niteliklerinden trdr. Kltr ulusundan retilebilecek, ama smr ve basky gemleyen ve dlayan ulus modeli demokratik ulus modelidir. Demokratik ulus zgrle ve eitlie en yakn ulustur. Bu tanm gerei zgrlk ve eitlik aray olan toplumlarn ideal ulus anlaydr. Kapitalist modernitenin ve esinlendirdii sosyoloji biliminin demokratik ulus kategorisini ilememesi yapsall ve ideolojik hegemonyas gereidir. Demokratik ulus sadece zihniyet ve kltr ortaklyla yetinmeyen, tm yelerini demokratik zerk kurumlarda birletiren ve yneten ulustur. Belirleyici olan yn budur. Demokratik, zerk ynetim tarz demokratik ulus olmann bata gelen kouludur. Bu ynyle ulus-devletin alternatifidir. Devlet ynetimi yerine demokratik ynetim byk bir zgrlk ve eitlik imkndr. Liberal sosyoloji, ulusu esas olarak ya kurulmu bir devletle ya da devlet kurmay amalayan bir hareketle zdeletirir. Reel sosyalizmin bile bu ynl bir ar ayta olmas liberal ideolojinin gcn gsterir. Demokratik ulusun alternatif modernitesi demokratik modernitedir. Tekelcilikten kurtulmu ekonomi, e vreyle uyumu ifade eden ekoloji, doa ve insan dostu olan teknoloji demokratik modernitenin, dolaysyla demokratik ulusun kurumsal temelidir. Ulusal toplumlar iin koul olarak ileri srlen ortak bir vatan ve pazar olgular, maddi birer unsur olarak ulusun belirleyici nitelikleri saylmaz. rn ein uzun zamanlar hep vatansz kalm Yahudiler tarihte en gl ulus olarak dnyann tm zengin kelerinde yaamlar, ulusal bir pazarlar olmad halde dnya pazarlarnn en gl tek ulusu olmay bilmilerdir. phesiz vatan ve pazar devlet-ulusu iin ok gl tahkim aralardr. Vatan ve pazar uruna tarihin en kanl ve en fazla savalar verilmitir. Vatan mlk, pazar ise krn gerekletii alan olarak ok deerlidir. Demokratik ulusun vatan ve pazar anlay deiiktir. Demokratik ulus vatan deerli sayar, nk ulus zihniyeti ve kltr iin byk bir imkndr; ansnda yer almad bir zihniyet ve kltr dnlemez. Fakat kapitalist modernitenin fetiletirdii lke vatan kavramn toplumdan ncelikli klmasnn kr amal olduu unutulmamaldr. Vatan abartmamak da nemlidir. Her ey vatan iin anlay faist bir ulus anlayndan kaynaklanr. Her eyin zgr bir topluma ve demokratik bir ulusa adanmas daha anlamldr. Bunu da tapn dzeyine getirmemek gerekir. Asl olan, yaamn deerli klnmasdr. Vatan bir ideal deildir, ulus ve birey yaam iin sadece bir aratr. Devlet ulusu homojen toplum peinde olduu halde, demokratik ulus arlkl olarak farkl kolektivitelerden oluur. Farkllklar zenginlik olarak grr. Yaamn kendisi de zaten farkllkla m mkndr. Tornadan km gibi tek tip vatanda olmaya zorlayan ulus -devlet, bu ynyle de yaama terstir. Robot insan yaratmak nihai hedefidir. Bu y38

nyle aslnda hilie koar. Demokratik ulusun vatanda, yesi farkl olup, bu farkn farkl topluluklardan alr. Kabile ve airet varlklar da demokratik ulus iin birer zenginliktir. Dil phesiz ulus olmak iin kltr kadar nemli olmakla birlikte zorunlu bir art deildir. Farkl dillerden olmak ayn ulustan olmaya engel tekil etmez. Her ulusa bir devlet ne kadar gereksizse, her ulusa tek bir dil veya ive de gereksizdir. Ulusal dil gerekli olmakla birlikte, olmazsa olmaz bir art d eildir. Farkl dil ve leheleri de demokratik bir ulus iin zenginlik saymak mmkndr. Fakat ulus-devlet kat bir biimde tek dil dayatmasn esas alr. ok dillilie, hele resmi ok dillilie kolay uygulama ans vermez. Bu ynyle hkim ulus olmann ayrcalklarndan yararlanmaya alr. Demokratik ulusun geliemedii, ulus-devletiliin ise sorun zemedii koullarda bir uzla ve anlay olarak hukuk ulusundan bahsetmek mmk ndr. Anayasal vatandalkla kastedilen zm aslnda hukuk ulusu temelindeki zmdr. Anayasal gvenceye balanm hukuki vatandalk rk, etnisite ve milliyet ayrmn esas almaz. Bu tip zellikler hak dourmaz. Hukuk ulusu bu ynyle gelien bir kategoridir. zellikle Avrupa uluslar giderek milliyet uluslarndan hukuk uluslarna evrilmektedir. Demokratik uluslarda zerk ynetim, hukuk ulusunda haklar esastr. Ulus-devlette ise iktidar ynetimi belirleyicidir. En tehlikeli ulus tipi ordu-millet zihniyeti ve kurumlamasdr. Gl ulusu temsil eder gibi gzkse de, znde iinde yaanmas en g, hep grev day atan ve faizme varan bir zihniyeti barndrr. Ekonomik ulus ulus-devlete yakn bir kategoridir. ABD, Japonya, hatta Almanya gibi ekonomiye baat rol tanyan lkelerdeki bu ulus anlay Avrupann gemiinde daha glyd. Sosyalist ulus kategorisi denenmek istendiyse de, pek baarl olduu sylenemez. Bu ksmen Kbada rastladmz ulus rneidir. Fakat bu ulus rnei de ulus devletin reel sosyalist biimidir; zel kapitalist arlkl ulus-devlet yerine, devlet kapitalizmi arlkl ulus-devletin ikame edilmi biimidir. Ulus teorisi sz konusu edildiinde nemle kritii yaplmas gereken husus ulusun kutsallatrlmas, tanrsallatrlmas gereidir. Kapitalist modernite geleneksel din ve tanr yerine bizzat ulus-devlet tanrsalln ina etmitir. Bu husus ok nemlidir. Milliyetilik ideolojisini ulus-devletin dini olarak yorumlarsak, ulus-devletin kendisini de bu dinin tanrs olarak kavrayabiliriz. Devletin kendisi modernite anda ortaan, hatta ilkan btn tanrsallk ka vramlarnn zn ierecek biimde ina edilmitir. Laik devlet denilen olgu ilk ve ortaa tanrsallklarnn tmyle veya zde devlet olarak ina edilmesi ve somutlatrlmasdr. Bu konuda hi yanlmamak gerekir. Laik veya modern ulus-devlet cilasn kazdmzda, altndan ortaa ve ilkan tanrsal devleti kar. Devlet ve tanrsallk arasnda ok sk bir ba vardr. Ayn biimde y kselen ilk ve ortaa monarkyla Tanr kavram arasnda da ok sk bir iliki vardr. Monark ortaadan sonra ahs olarak etkinliini yitirip monari k urumsallatnda ve ulusal devlete dntnde, tanr-monark da yerini ulusdevlet tanrsna brakmtr. Dolaysyla kutsallatrlm vatan, ulus ve pazar kavramlaryla birlikte ulus-devlet kurumlarnn da benzer biimde kutsallat39

rlmasnn temelinde kapitalist modernitenin azami kr kazanmay mmkn klan ideolojik hegemonyas vardr. deolojik hegemonya ulusla ilgili bu ka vramlar dinselletirdii oranda azami kr kanununu merulatrmakta, bylece geerli klmaktadr. amzda tek bayrak, tek dil, tek vatan, tek devlet, niter devlet b iimindeki ulus-devlet sembolleri ve temel sloganlarnn kulaklar sar edercesine haykrlmas, gzlerin farkl renkten bayraklardan alerji duyup kms emesi, zihniyet dnyasnn monolitik hale getirilip sakatlanmas, ulusal ov enizmin her gsteride, zellikle spor ve sanat etkinliklerinde ahlandrlrcasna ritel haline getirilmesi milliyetilik dininin ibadetleri olarak yorumlanmaldr. Aslnda daha nceki alarn ibadetleri de ayn ilevi grr. Burada iktidar ve smr tekellerinin karlarn ya gizleyerek ya da kutsayp merulatrarak geerli klmak asl hedeftir. Gnmzde ulus-devletle ilgili tm rtbas edici ve abartc yaklam ve uygulamalar bu temel paradigma altnda yorumladmzda, toplumsal gerekliin hakikatini daha doru kavrarz. Demokratik ulus tm bu hastalklar en az yaayan ulus modelidir. Kendi ynetimini kutsallatrmaz. Ynetim sade bir olgu olarak gnlk yaamn hizmetindedir. Gereklerini karladnda herkes bir memur olarak ynetici olabilir. Yneticilik deerlidir ama kutsal deildir. Ulusal kimlik anlay ak uludur; kapal bir din yelii, mminlii gibi deildir. Bir ulusa mensup olmak ne bir ayrcalk ne de bir kusurdur. Birden fazla ulusa mensup olunabilir. Daha dorusu, i ie gemi farkl ulusallklar yaanabilir. Hukuki ulusla demokratik ulus uzlarsa rahatlkla birlikte yaanabilir. Vatan, bayr ak ve dil deerli olmakla birlikte kutsal deildir. ie ortak vatan, dilleri ve bayraklar ztlklar yerine dostluklar biiminde paylaarak yaamak sadece mmkn deil, ayn zamanda tarihsel-toplum yaamnn da bir gereidir. Btn bu zellikleriyle demokratik ulus olgusu kapitalist modernitenin lgnlatrc sava aleti olan ulus-devletiliinin gl alternatifi olarak tarihteki yerini yeniden almaktadr. zmleyici bir model olarak demokratik ulus modeli devletulusuluunun parampara ettii toplumsal ilikileri yeniden demokratikletirir; farkl kimlikleri uzlac, bar ve hogrl klar. Devlet ulusunun d emokratik ulusa doru evrilmesi muazzam kazanmlar beraberinde getirir. Demokratik ulus modeli ncelikle iddet ykl toplumsal alglar doru bir toplumsal bilinle yumuatp insancl (akll ve duygulu, empatisi olan insan) klar. phesiz iddet ierilmi smr ilikilerini tmyle ortadan kaldrmasa bile epeyce azaltarak, daha eit ve zgr bir toplum olanan ortaya kararak bunu gerekletirir. Sadece kendi iinde bar ve hogry gelitirmekle kalmaz, ayn zamanda dta dier uluslara kar da bask ve smr ykl yaklamlar ap ortak karlar sinerjiye dntrerek bu misyonunu gere kletirir. Ulusal ve uluslararas kurumlar demokratik ulusun temel zihniyet ve kurumsal yaplanmasna gre yeniden ina edildiinde, yeni bir modernitenin yani demokratik modernitenin sadece teorik deil uygulamadaki sonularnn da Rnesans niteliinde olduu kavranacaktr. Kapitalist modernitenin alterna40

tifi demokratik modernite ve temelinde yatan demokratik ulustur; demokratik ulusun iinde ve dnda rd ekonomik, ekolojik ve barl toplumdur. Gnmzde ii bo veya boaltlm olan ulus-devletin kendisi, onun blgesel ve kresel birlikleri ve zellikle BM yerine, stn sorun zmleyici zelliiyle yeni demokratik uluslarn hzla ina edilmesi, demokratik ulusun sadece tekil ulus-devletin yerini almas veya dnm olarak grlmemesi, blgesel (AB ksmen bu yoldadr) ve kresel modellerinin de i ie gelitirilmesi kresel finans kapital krizinden kn en doru, ahlaki ve politik yol udur. 4- Sosyalizm ve Kapitalizm Kapitalist modernitenin topluma dayatt bireycilie kar toplumsall savunmak, bunu zgrlk ve eitlik talepleriyle balantlandrmak klasik sosyalist topyann temel idealleridir. Topluma, zgrle ve eitlie duyulan geleneksel zlem kapitalizmin hegemonik zellik kazanmasyla daha da idde tlenmitir. Liberal ideolojik hegemonya gelitike, sosyal topyalar gelien bilimden etkilenerek kendilerini sosyalist ilan ettiler. Yenian merkez uyga rlk sisteminin hegemonik kaymas, Bat Avrupadaki kentleme hareketlerinin uzun sreli mcadelesinin sonucudur. slm lkelerinin, in ve Hindistann ellerinde bulundurduu uygarlk hegemonyasnn ciddi biimde kaymas 16. yzylda hz kazanmtr. Bat Avrupa kent kltrnn eski uygarlk merkezlerinin kltrn baaryla zmsemesi bunda temel rol oynar. Sanldnn aksine, Bat Avrupa uygarl Hristiyanlk kltrnn gc ve zmleyiciliinden deil, yeni kent yaamnn ihtiyalar karsndaki z mszlnden kaynaklanan yeni kltr araylaryla balantldr. Hristiyanlk 16. yzyldaki gelimeler karsnda ancak reformla kendini srdrebildi. Dinde reform yeni kent uygarlnn kltrel ihtiyacn ok snrl lde karlayab ilecek durumdayd. Kilisenin ulusallamas zde deil biimsel bir deiiklikti. Kltrel ihtiyacn asl kaynaklar, Ortadou slm ile in ve Hindistan uyga rlklaryd. Bu merkezlerden yaplan aktarmalar, 18. yzyln sonlarnda balayan ngiliz ekonomik, Fransz politik ve sosyal devrimleriyle sonulanmtr. phesiz bunda baka birok etken de rol oynamtr. Keifler ve icatlar her ne kadar yenilikler tasalar da, son tahlilde bu eski uygarlk merkezlerinin kltrel aktar olmadan hegemonik kayma mmkn olamazd. phesiz Avrupa Rnesans, Reform ve Aydnlanma hareketleriyle muazzam bir yenilik ve sentez kabiliyeti gstermitir. Tarihin daha nceki dnemlerinde bu tr byk hareketleri Verimli Hilalde, Aa Mezopotamyada, Dou Akdeniz ve Ege kyl arnda grmekteyiz. Aslnda srasyla bu tarihsel merkezlerde oluan merkez uygarlk sisteminin son byk halkas Bat Avrupa kylarnda kurulmutur. Bunda talyan kent uygarlklar belirleyici rol oynamtr. Konumuz asndan nemli olan, bu yeni uygarln yani kapitalist mode rnitenin yeni bilimsel paradigmay kendi hegemonyasna almasdr. Dinsel, hatta felsefi kkenli zihniyet yerine ikame edilen pragmatik yeni bilim yks elen deer haline geldi. niversitelerde 18. yzyln sonlarnda gelien bilimsel 41

devrim dier politik, sosyal ve ekonomik devrimlerin tamamlaycs oldu. D eneysel fizik bilimleri ile toplumsal doayla ilikili bilimler arasnda kkl bir ayrm yapld. Kendi ilerinde ok sayda uzmanlk alanlar, bilim dallar olutu. Liberal ideolojik hegemonya sosyal bilimlere damgasn vurmakta gecikmedi. Devrimlerin olumlu sonularn kendi tekelinde evcilletirip karlaryla uyumlulatrd. Sosyalist topyann 19. yzyln ortalarna doru K. Marks ve F. Engels nclnde kendini bilimsel sosyalizm olarak aklamas, liberali zmin bilimciliinin etkisi altnda gerekleti. Zaten K. Marks ve F. Engels kendi bilimsel sosyalizmlerinin Alman felsefesi, ngiliz ekonomi -politii ve Fransz sosyalizminin bir sentezi olduunu aklamaktan geri durmamlard. Tm bilimsellik ideasna ve eletirelliine ramen, bilimsel sosyalizm, bata Rusya ve in reel sosyalizmleri olmak zere ok sayda deneyimin de ortaya serdii gibi, kapitalist modernitenin maddi kltr yaplaryla (ekonomik, sosyal ve politik kurumlar) zihniyet ve bilimsel dnyasn ama gcn tam gst eremedi. Sosyalist devrimlerin tmyle yenildikleri ve boa karldklar iddia edilemez. Bu devrimlerin byk bir miras braktklar, halen gncel yaamn vazgeilmez bir unsuru ve zihniyet dnyasnn en umutlu gc olduklar inkra gelmez. Fakat alternatif uygarlk ve modernite farkn keskinletirip tahkim edemediler. Kapitalist modernite ierisinde nemli lde erimekte n kurtulamadlar. Bu gerein bir kader deil, kapitalist dnem sosyalizminin zemedii sorunlarla balantl olduu gnmzde yeterince aa kmtr. Sanayi kapitalizmiyle birlikte toplumla ilgili olarak yaplan tartmalar nemlidir. Bu dnemde sosyalist topyalar giderek bilimsel bir temele ve eylemsel izgiye oturtulmaya allr. Fakat hepsinin altnda gemile kkl bir kopuu yaayan Aydnlanma dncesi yatar. Aydnlanma dncesinin gemiin diyalektik almas deil de gemiten kkten kopula ilgili olmas, daha sonraki iki yz yllk sreci gl bir biimde etkilemitir. Her olgu sanki yeni yaplanyormu, gemi ve gelenekle ba yokmu gibi ele alnmtr. Hatta gemile ilgili her ey negatif deerlendirmelere konu edilmitir. Yeni paradigma gerei bu tutumun anlalr nedenleri olsa da, toplumsal gerei arptarak yanstaca akt. phesiz Aydnlanma dncesinin hakikat kap asitesi birok ynyle (tamamen deil) kendinden nceki alarnkinin st ndedir. yle olmasayd zaten yenia yaratamazd. Ama byle olmas tm hakikati kapsad anlamna gelmez. Ancak tm ncllerinin ideas bu ynlyd. Sorunlar da bu ideadan kaynaklanmtr. Hegeli Aydnlanma dncesinin byk ama onu revizyondan geiren filozofu olarak tanmlamak mmkndr . Toplumsal tarihe hak ettii yeri verdii gibi, bilim felsefesini de henz (bir ynyle) almam gte ortaya koymutur. Hegelden beslenen K. Marks, Hegelin felsefesindeki gl ve ar idealist yann materyalizmle aacan sanm ve bunda da tutarl davranmtr. Burada sorun olan, idealizm-materyalizm ayrmnn pek nemli olmadnn, znde her ikisinin de idealist metafizik zellikler tadnn anlalamam olm asdr. ki zt felsefe yapld sanlmtr. Marks burada Hegelden daha ok Aydnlanmac izginin etkisindedir. Marks, gemii almlktan da teye 42

hkmsz saym veya bir glge olaydan, grntden ibaretmi gibi dee rlendirmitir. Gemiin tm arlyla imdi olduunu idrak edememitir. Bu konuda Hegelden daha donanmszdr. mrnn son yllarnda (1880-1883) bu eksikliin ve hatann farkna vard, hem styap denen devlet olgusunun hem de eski komnal toplumun nemini fark ettii sylenebilir. Dou topl umuna ilgisi artmtr. Dncesinde baz dzeltmeler yapmtr. Fakat Aydnlanmac izgi tm reel sosyalizm tarihi boyunca Marksizme egemen olmutur. Bu tarihin temel hatas udur: Yeni toplum veya komnizmin tmyle kapit alizmin zerinde, kapitalist toplumun almas biiminde gerekleeceine inanlm, hatta buna bilimsel sosyalizm olarak bilim seviyesinde bir deer atfedilmitir. Bu yaklamn kendisi de iki temel hata ierir: Birincisi, ne fizik bilimleri nde ne de biyolojik bilimlerde bilimsel kesinliin tam geerli olabilecei (Bunun o dnemin bilimlerine duyulan gvenle ban grmek nemlidir), sonradan da olsa anlalm olan bu gerek fark edilememi, dolaysyla toplumsal do ann kesin bilimsel formlasyonlara tabi tutulamayaca anlalamamtr. To plumsal doann kendisi kltrdr; zihniyetin ele avuca smaz etkisini her an tamaktadr. Dolaysyla hatalarnn temelinde bilimsel yaklam ad altnda toplumsal doann yasalarn fiziki veya biyolojik Darwinist yasalarla zdeletirmeleri yatmaktadr. kinci hata, tarih felsefesiyle ilgilidir. Bizzat toplumun tarihsel bir olgu olduu ama farkl, ikincil bir doa olarak deerlendirilmesi gerektii fark edilememitir. Toplumsal imdinin byk oranda toplumsal tarih olduu anlalmak bile istenmemitir. Aydnlanma dncesi bu frsat vermemektedir. Geriye liberalizmin iini boaltt pozitivist kaba bir dnya grnce yaplm kapitalizm deerlendirmeleri kalmtr. Kapitalizm hkim, biricik, dnemine gre en ileri toplum saylmtr. Kapitalizm bir smr biimi olmann ok tesinde yeni toplumla zdeletirilmi tir. Milyonlarca, belki de milyarlarca yllk dnya-toplum oluumunu kapitalizm gibi insan toplumunu en insanlk d, dolaysyla dnya d yntemlerle soyan bir isti smar sistemi toplumun zafere erimi gerei saylmtr! Marksist paradigmadaki temel zaaf burada yatmaktadr. Dolaysyla reel sosyalizmin zlnn altndaki temel etken de budur. Marksizme veya reel sosyalizme dayal bir dzeltme hareketi bu hakikatten yola kmaldr. Sosyalizmin kavram dzeyinde toplumculuk olarak kendini aklamas dorudur. Yanl olan kapitalist toplum kavram ve ancak bu toplum biiminin almasyla komnizme ulalacadr. Her eyden nce erevesini ok iyi izmeden, kapitalist toplum (Kleci, feodal vb. modelleri de buna eklemek gerekir) kavramn genel bir toplumsal hakikatmi gibi deerlendirmekten vazgemek gerekir. Kapitalizmi lmcl derecede bir toplumsal hastalk, kanser tr bir toplumsal urun bymesi olarak deerlendirmek en dorusudur. Kleci ve feodal denilenler de dahil, kapitalizm ncesi tm toplumlar kapitalizm tr smr biimlerini en byk ahlkszlk saymlar, onu toplumsal yarklarda kendini gizlemi ve marjinallemi olarak yaamak zorunda bra kmlardr. Bu canavarn toplum zerindeki hegemonik zaferini daha nceki 43

ciltlerde zmeye altmz iin sadece dikkat ekmekle yetineceiz. Gerei byle olan bir toplumsal hastalk parazitinin en ileri, zafer kazanm yeni toplum olarak lanse edilmesi tm sosyal bilimleri sakatlamtr. Onun iin diyorum ki, Smer rahiplerinin kendi istismar rejimlerini tanrsallatrmalarndan bin kat daha istismarc olan kapitalizme ilikin zihniyet almalar ideolojik olup, bin kat daha fazla kutsalla (suni) boyanm maskesiz tanrlar rejimidir. Bunlarn hakikat olarak toplumsal bilimle alakas yoktur. Sadece bilimsel kavramlarn ustaca dzenekler (ekonomi, politika bilimleri) halinde arptlarak bilimmi gibi sunulmas sz konusudur. Toplum milyonlarca yllk evriminin sonucu ve daha nceki canllar leminin devam, mthi bir akl ve duygu dnyasnn rn olarak farkl bir doadr. Bylesi bir btnle sahiptir. Kendi farkna varm on be milyar (evren tarihi) yllk bir evrendir. Kapitalist istismarn toplum yaratm, Firavunlar ve Nemrutlarn tanr yaratcl gibi bir ideadan te bir deere sahip deildir. Bu anlamda kapitalist toplum uyduruk, firavun bir ideadr. Doru olan, kapit alizmi (finans kapital biimiyle daha da aztm olan) bir toplumsal hastalk olarak kavramsallatrmaktr. deta bir salk bilimi gelitirmek ister gibi insanl kapitalizmden kurtarmaya alan bir sosyalist bilimden sz etmek daha anlalr ve ahlki (yle olmas gerekir) bir yaklam olacaktr. Aksi halde son be yz yllk savalar, atom bombasn, ar nfus artn ve evre ykmn izah edemeyiz. Hem liberal kapitalist modernitenin hem de onun reelsosyalist varyantnn geri toplumsal kalntlar olarak grd klan, kabile, kavim, mmet ve hatta ulus-devlet olmayan ulusal nitelikteki toplumsal varlklara yksek deer bimek gerekir. Toplumun farkllam tm bu biimlenileri deerlidir. Diyalektik gerei en gelimi ulusal toplumda bile klan, kabile, airet ve halk toplumlarn gelimi ve btnlemi halde grmek gerekir. Nasl ki yz atomluk bir element atomun ortadan kalkt anlamna gelmiyor, tersine atomlarn gelimi ve btnlemi hali olarak deerlendiriliyorsa, klan toplumundan sonraki farkllamalar da benzer biimde deerlendirmek daha ok toplumsal hakikate gtrr. O halde sosyalist toplumu kapitalizmin panzehiri olan, fakat sadece bundan ibaret olmayan, gemi tm toplumlarn gelimi, btnlemi, zgr ve eite olumaya alan toplumu olarak deerlendirmek kendi hakikatinin gereidir. Kapitalist modernite zerinde ykselmesi urada kalsn, bu modernitenin toplum zerinde demirden kafes ve modern Leviathan klndaki hastalkl halini tarihsel toplumdan uzaklatrarak kendi tanmna uygun b iimde gerekleebilir. Sosyalizm, tm uygarlk tarihi boyunca kapitalizm kadar olmasa bile, toplumsal gereklie dayatlan klecil bask ve smr tekellerinin kalntlarndan kendisini arndrmak suretiyle hem tarihsel temeline otu rmu, hem de gncel kazanmlarla (kapitalizmle mcadele aamasnda kazanlan deerlerle) kendisini pekitirmi ve yenilemi olur. Dikkat edilirse, bu yaklamda eski ve yeni toplum veya kleci, feodal, kapitalist ve sosyalist toplum gibi ilerlemeci, kestirmeci bir yntem kullanmy oruz. Toplumsal gelime, btnleme, zgrleme ve farkllklar temelinde 44

eitlik gibi kavramlar esas alyoruz. Daha da nemlisi, sosyalizmi gelecekte devrimden veya evrimden sonra yaanacak bir toplum hali olarak da dee rlendirmiyoruz. Zaten bu tr bir yaklam toplumun doasndaki yaam gereine aykrdr. nsan tr hep toplumsaldr. Gemi-imdi-gelecek birbirinden ayrtrlarak yaanmaz. hal de i ie olup birlikte yaanr. imdiki an gemi olduu kadar gelecektir de. Burada doru bir felsefi yaklama ihtiya vardr. Zaman felsefesini sonsuz gemi veya sonsuz gelecek olarak deerle ndirmek pek bir anlam ifade etmez. Zaman ancak varlk oluumu olarak tanmlayabiliriz. Yani herhangi bir varln oluumu onun zamandr. Bakaca da bir zaman yoktur. Byle olunca, toplumun zaman onun oluumudur. Toplum da srekli bir oluum halini yaadna gre, gemi-imdi-gelecek o halde mndemitir, gizlidir. Dolaysyla uzun aralklarla dz izgisel aamal gelime halindeki bir toplum tasavvuru hataldr ve iinden klmas imknsz to plumsal deerlendirmelere yol aar. Toplumsal gerei hep dolu yaamak, onun tm gemi birikimini iinden geilen ann oluum heyecan ve gelecein engin umutlaryla yaamak hakikate en yakn yaam gereidir. Bu tarz bir yaam gerekletirmeyi sosyalist teori ve pratiin temel sorunu olarak grmek byk deer tar. Bu gerekleme toplumsal hakikatin hem ifadesi hem de doru yaanmas olarak anlam kazanr. Sosyalizmi sadece gelecee ilikin bir proje veya program olarak grmek yerine, anlk zgrletiren, eitlii ve adaleti gzeten, estetik deeri olan ahlaki ve politik bir yaam tarz olarak hakikatletirmek gerekir. Sosyalizm hakikati ifade eden bilinli bir yaam tarzdr. Tarihte rnekleri bolca grlen bilgeler ve mminlerin tarzna benzer biimde zamann bilgesi ve mmini olarak yaamak gerekir. Liberalizmin ahlk dknln ifade eden bireycilik zgrlk olmayp, sahte bilinle yaatlan en aalk klelik biimidir. Anti liberalizm olarak sosyalizm, zgrl kolektif eylemde ve ahlkta yaamann ideolojisidir. Toplumsal bak amzda kapitalizmi abartmamalyz. zellikle amzn emperyalizm ve kapitalizmin mutlak egemen olduu bir a ve onun gnlk yaam biimi olduunu iddia etmek kapitalizme hak etmedii bir anlam a tfetmedir, doru deildir ve fazlasyla propaganda altnda oluan bir yanlgdr. Korku propagandasndan beslenen bir ideolojik savatr. Gerek olan, kapitalizmin hep marjinal kalmaya mahkm bir sistem, kendini ancak faist zorb alkla egemen klmaya alan anti-toplumsal bir soygunculuk, bir krk haramiler sistemi olduudur. Eski alarda nasl despot yneticinin kutsanp ilahlatrlmasyla insanlar cce kullar haline getirilmise, amzda da kapitalizmin benzer sonular douran bir ideolojik hegemonyas vardr. Bu hegemonyann souk ve scak savalarla besledii bir klelik ve ccelik sz konusudur. Sosyalizmi hep devrimler ve savalarla kazanlacak bir toplum olarak grmek de yanltr. phesiz koullar olutuunda devrimci dnmler iin savalar da mmkndr. Ama sosyalizm sadece devrim demek deildir; topluma demokratik katlm ve kapitalizme kar bilinli ve eylemli yaamdr . Devrim olur, sonra sosyalist yaam olur demek, kendini kandrmak ve bo 45

beklentiler iine sokmaktr. Gemi ne kadar bilinle gl yaanr ve imd iletirilirse, gelecek de o denli gl ve bilinli karlanp yaanr. phesiz tm bu srelerde stratejik ve taktik nderlikler gereklidir. Ama sosyalizmi bu tr askeri terimlerle yrtlecek bir eylemlilik hali olarak grmek byk hatalara yol aar. Reel sosyalizm bir ynyle byle yrtld. Yorgun dldnde de ylp kalnd. Genel demokratik modernite paradigmas altnda tarihsel toplumu esas alan, kapitalizmin endstriyalizm ve ulus-devletilikle kuatt tketici topluma ve balarn kopartt evreyi ykmasna kar evreci, ek onomik ve demokratik konfederal ynetimle kendisini donatan sosyalist hareket, parti ve bloklara her zamankinden daha fazla ihtiya vardr. Sosyalist kuramn bu tip bir taslak altnda gelitirilmesi ve pratie aktarlmasnn gereklilii neminden hibir ey yitirmemitir. Kald ki, bu sadece kapitalist heg emonyaya kar gelien bir nc bilin ve rgt hareketi deil, tarih boyunca ayn zde ama farkl ideolojik-pratik veheler altnda srdrlen gerek bir toplumsallama hareketidir. Gerek toplum bu hareketin doasdr, toplumsallama ilevinin kendisidir. Tm uygarlk sistemlerinin yan banda ama onlarn zdd halinde, bir o kadar da sistematik olarak yaanr. Fazla bilince kmamas, kar tarafn ideolojik propagandasnn gcyle balantldr. Toplu msal hakikatler sosyalizmin kendisi olup, toplum srdke gerek yaam tarz olarak hep srecektir. Tarih bu anlamda sadece snf mcadelesi tarihi deil, hegemonik iktidar ve devlete kar toplumun korunmasnn, zgrln ve eitliin mcadelesidir. Sosyalizm bu toplumsal mcadelenin gittike bilimse lleen tarihidir. 5- zgr E Yaam Kadnla erkek arasndaki ilikiler kavranmadan, hibir toplumsal sorun ne yeterince kavranabilir ne de zmlenebilir. Toplumsal sorunlarn temelinde kadn-erkek ilikilerindeki sorunsallk yatar. Hiyerarik toplumda ve uygarlk toplumunda kadna tek tarafl dayatlan evlilik kurumu erkek egemenliini ok ynl ina ederken, bununla belki de doada hibir canlnn yaamad, ya lnzca insan toplumuna zg bir bamllk ve klelik kurumunun da temeli atlm demektir. lk ezen-ezilen toplumsallk, snfsallk ve ulusallk stats hep bu temel zerinde ykselir. Her tr kavga ve savalarn da temelinde bu gereklik yatar. Uygarlk tarihinin ve en son aamas olan kapitalist modernitenin en ok rtbas ettii, ters ve olumsuz yanstt ey, kadnn bu temeldeki klelik statsne ilikin gerekliktir. Ad uygarlk toplumunda eytan ile zdeletirilmi olan kadn, modernite sosyolojisinde konformizmin en uysal kiilii, cretsiz ev iisi ve ocuk douran annesidir. Zorba ve smrgen erkek eli ve aklyla kadn yaamna binlerce yldan beri yedirilen kleliin dzeyini tm ierik ve biimleriyle kavramak gerekler sosyolojisinin ilk adm olmalyd. nk bu alandaki klelik ve smr bii mlenileri tm toplumsal klelik ve smr biimlerinin pr ototipidir. Bunun tersi de geerlidir. Kadn yaamna ierilmi klelie ve smrye kar zgrlk ve eitlik mcadelesi ve bu mcadelenin kazanm dzeyi, tm toplumsal 46

alanlardaki klelie ve smrye kar zgrlk ve eitlik mcadelesinin temelidir. Uygarlk tarihinde ve kapitalist modernitede yrtlen zgrlk ve ei tlik mcadelesinin doru temelde geliememesinin ve gl bir baarya yol aamamasnn temel nedeni de kadna yaamda ierilmi ve biimlendirilmi klelik ve smr kurumlar ve zihniyetlerinin yeterince kavranamamas ve bunlara ynelik mcadelenin temel alnamamasdr. Balk batan kokar derler. Temel doru ve salam olmaynca, kurulacak bina ufak bir sarsntda yk lmaktan kurtulamaz. Tarihte ve gnmzde yaanan gereklik de bunun saysz rnekleriyle doludur. Dolaysyla toplumsal sorunlar zmeye alrken kadn olgusu zerinde younlamak, eitlik ve zgrlk abalarn kadn gerekliine dayandrmak, hem temel aratrma yntemi hem de tutarl bilimsel, ahlki ve estetik abal arn temeli olmak durumundadr. Kadn gereinden yoksun bir aratrma yntemi, kadn merkezine almayan bir eitlik ve zgrlk mcadelesi hakikate eriemez, eitlik ve zgrl salayamaz. ncelikle kadn tanmlamak ve toplumsal yaam iindeki roln belir lemek doru yaam iin esastr. Bu yargy kadnn biyolojik zellikleri ve to plumsal stats asndan belirtmiyoruz. Varlk olarak kadn kavram nemlidir. Kadn tanmland oranda erkei tanmlamak da olaslk dahiline girer. Erke kten yola karak kadn ve yaam doru tanmlayamayz. Kadnn doal varl daha merkez bir konumdadr. Biyolojik adan da bu byledir. Erkek egemen toplumun kadnn statsn alabildiine drmesi ve silikletirmesi, kadn gerekliini kavramamz engellememelidir. Yaamn doas daha ok kadnla balantldr. Kadnn toplumsal yaamdan alabildiine dlanmas bu gerei yanllamaz, tersine dorular. Erkek zorbaca ve yok edici gcyle kadn ahsnda aslnda yaama saldrmaktadr. Toplumsal egemen olarak erkein yaama dmanl ve yok edicilii, yaad toplumsal gereklikle yakndan balantldr. Bu yargmz evrenselletirirken enerji-madde ikilemini esas alabiliriz. Enerji maddeye gre daha esastr. Maddenin kendisi yapsallam enerjidir. Madde enerjiyi saklamann, varlksallatrmann form kazanmas oluyor. Madde bu zelliiyle enerjiyi kafeslemekte, akkanln dondurmaktadr. Her madde formunun enerji pay farkldr. Zaten bu enerji farkll maddi forml arn, yaplarn farklln belirlemektedir. Kadn maddesindeki, formundaki enerji ile erkek maddesindeki enerji farkldr. Kadnda tanan enerji hem daha fazladr, hem de bu enerjinin nitelii farkldr. Bu farkll douran kadn formudur. Toplumsal doada erkek enerjisi iktidar aygtlarna dntnde maddi formlar, biimler halini alr. Biimler tm evrende soumu enerji olarak tutucudur. Toplumda egemen erkek olmak, iktidar biimlenmesi haline gelmektir. Bu haliyle tad enerji arlkl olarak form kazanmtr. Form haline dnmeyen enerji azdr ve ok az kiilikte yaanr. Kadnda ise enerji arlkl olarak form haline, biimsellie gelmez. Enerjisi akkan halini korur. Erkek formunda, kafesinde tutuklanmazsa, yaam enerjisi olarak akkanln srdrr. Dondurulmam kadndaki gzellik, iirsellik, anlam potansiyeli, ar 47

basan bu enerji haliyle yakndan balantldr. Bu gereklii kavramak iin canl yaam daha derinliine kavramak gerekir. nsan yaamna kadar varan bir yaamn evrimi ksmen tanmlanabilir veya tanmlanmaldr. ncelikle yaamn gayesini sorgulamak gerekir. Niin yayoruz? Yaam niin kendisini srdryor, besliyor ve koruyor? Yaamak iin beslenmek, korunmak ve remek gerekir demek, herhalde cevap iin yeterli deildir. Bundan teye sorulacak soru niin ryoruz, besleni p korunuyoruz sorusudur. Cevap yaamak iin biiminde verildiinde bir ksrdngye dm oluruz. Ksrdngye dmek cevap deildir. nsana kadar bir enerji biimi olarak evrimleen ve gelien zihniyet seviyeleri, anlama olgusunun cevap iin baz ipular verebileceini gsteriyor. Evrenin insana kadarki evrimi hep gelien bir anlam gcn ortaya koyuyor. Evrendeki gizli veya pota nsiyel gereklik sanki hep aa kmak, anlamak ve anlalr olmak gibi bir sonuca varmak istiyor. Anlama ve anlalma ihtiyac evrimin temel drtsdr. Bu noktadan sonra sorulmas gereken soru, anlamann ve anlalr olmann kendisine ilikin olmaldr. Anlamak, anlalr klnmak istenen ey nedir? Kutsal Kitapta yer alan Allah der ki, ben bir sr idim, bilinmek iin evren i yarattm hkm sorumuza belki bir yant olabilir ama yeterli deildir. Bili nmek ihtiyac anlam tam olarak tantlamaya yetmez. Fakat yaamdaki srr ksmen ifa eder gibidir. Hegelin mutlak tin tanm da buna benzer bir anlama sahiptir. Hegelde evren mutlak tin ile bilinli olarak kendine dnmtr. Bilinmek istenen evren bunu fiziki, biyolojik ve toplumsal aamalardan geerek, bilincin en yetkin hali olan felsefi bilinle, yani mutlak tinle kendini bilinmi klmaktan tatmin edi lmi bulmakta, bylelikle kendini bilinmi evren klarak maceray tamamlamaktadr. nemli hakikat paylarn tayan bu yarglar, yaamn gayesini anlamla zdeletirmektedir. Yunan felsefesindeki theoria kavram da benzer anlamlar iermektedir. Sonu olarak anlam, toplumsal insann tanrsallamasdr. Buradaki nemli soru udur: Toplumsal insann tanrsallamas veya kazand anlam gc, btn evrendeki anlam temsil edebilir veya ifadelendirebilir mi? Toplumsallktaki azami anlam (Hegeldeki mutlak tin) evrensel anlamn k endisiyle zde klnabilir mi? Toplumun kendisi eksikli bir varlk deil midir? O halde anlam da eksik olmayacak mdr? nsan halimizle bu sorular tam cevaplayamayz. nk biz toplumla sn rlanm durumdayz. Toplum-st varlk olamayz. Sadece soru sorabiliriz. Talihimiz udur ki, soru sormak da anlamann yarsdr. Dolaysyla anlamaya (mutlak anlam) ilikin ipular verebilir. imdilik anlaml hale gelmenin ok nemli olduunun ve yaamn temel gayesini yakalamaya epeyce yaklatnn farkna varp tatmin olabiliriz. Anlaml yaamn kendisine ilikin olarak temel sorunlarn byk ksmn zmeye, en azndan arzulanan adil, gzel ve doru toplumsal yaama dair cevaplar bulmaya muktedir ve yetenekli olduumuza hkmedebiliriz. Bu felsefi perspektifle kadn gereine yneldiimizde, anlaml yaamn kadnla ban iyi, doru ve gzel yanlaryla gelitirmek gerektii sonucuna 48

varabiliriz. Bu yargdan yola kldnda, kadnla yaamn asl amac remek ve oalmak olamaz. yle ki, remek en basit canl olan tek hcreli canllarn da farknda olduu, belki de tek amal yaamlarnn bu temelde kodland sylenebilir. Fakat gelien evrim tek hcrenin neredeyse kendini iki eit par aya blmesinin yaamn sonu olmadn, milyarlarca kez blnen tek hcrelinin bu eyleminin yaam sonlandrmak yerine hzla eitlenme ve farkllamaya gtrdn, bir sonraki anlaml cevabn oalma deil deiim ve dnm olduunu gstermektedir. Yaamak iin oalmak gerekli bir aratr, ama onu kavramak iin asla yeterli deildir. oalmak arasaldr, amasal veya anlamsal deildir. Daha dorusu, anlam sadece oalmak olan bir yaam ok eksik ve kusurlu bir yaamdr. Tek hcrelide durum buyken, kadnla insanca yaam yalnzca cinsel remeye ve oalmaya balamak yaamn sadece anlam eksikliini deil, krlemesini ifade eder. Zira kadnla amip gibi oalm olmayacana gre, kadnla oalm yaamn merkezine koymak ve hedefi klmak, canllarn muazzam evriminden gerekli anlam karmamak demektir. Kald ki, insan toplumunda nfus azl problemi gnmz teknolojisiyle tamamen almtr. nsan trnn nfus azl deil, tersine dnyaya samaz hale gelen oalm giderek byk bir sorun haline gelmektedir. Tek hcreli canlda da kantland gibi, oalm hz geri ve ilkel dzeyle balantl olup, her oalm bir lm demektir. Fiziki oalm tm evrim trlerinde bylesi bir anlam da ierir. lml varlk oalarak kendisini daimi yaatabileceini sanmaktadr ki, bu bir yanlgdr. Kendisini kendi kopyasyla srdrmek gvenlik ihtiyacn giderebilir ve sonsuzlua katlma arzusunu tatmin edebilir, ama gereki ve hakiki klmaz. zcesi, kadnla oalma dayanan yaam felsefesinin ciddi bir anlam yo ktur. Snfl toplumda miras ve gl olma gibi olgular nedeniyle dourgan kadna anlam yklenmitir; bu da bask ve smryle ilgili bir anlamdr ve kadn iin negatiftir. Yani ok douran kadn, erken len kadndr. Kadnla anlam deeri ok yksek bir yaam ya ok az bir doumla ya da genelde insan tr iin bir nfus okluu sorunu varsa hi dourmayan kadnla mmkndr. ok ocuk dourmak, kendini birey ve toplum olarak entelektel ve politik gle gelitiremeyen geri smrge halklar iin bir z savunma olarak deer tayabilir. Kendine ynelik krma soyunu oaltarak cevap verme de bir direni ve kendini var klma yntemidir. Fakat bu fazla zgr yaam ans olmayan toplumlarn z savunmasdr. Bu nedenle anlam dzeyinin bu denli dk olduu toplumlarda kadnla estetik ve doruyu esas alan bir yaam mmkn olamaz. Dnya toplumlarnn mevcut gerei bunu dorulamaktadr. Kadnla yaamn beslenme ve korunma ilevlerinde zgn bir yn yoktur. Beslenme ve korunma her canl iin geerlidir. Kadnsz veya erkeksiz yaam tartmann fazla bir anlam yoktur. Eeyli veya eeysiz tm yaamlarda erillikdiillik olgusu vardr. Dolaysyla sorun e yaamn kendisiyle deil, insan toplumundaki anlamyla ilgilidir. nsan toplumunun yaam biimi herhangi bir canl trnn yaam biimi deildir. Kendi iinde ve doa zerinde hkmranlk ve iktidar olgusunu geli49

tirebilecek zellikler tamaktadr. Ulus-devlet iktidarnda olduu gibi nicel ve nitel bakmdan gl ulus peinde komak yaam gezegenimizi yaamn m ezarna dntrebilir. Buradaki arpklk toplumdan, erkek egemen toplumdan kaynaklanmaktadr. Erkek egemenin kadn yaam zerinde kurduu hegemonya gezegenimizi yaanamaz hale getirmektedir. Bu sonuca da biyolojik evrimle deil, erkek egemenlikli hegemonik iktidarla varlmaktadr. Dolaysyla kadnla yaamn erkek egemenlikli hegemonik iktidar olgusundan kurtulmas gerekir. Yaam hkmranlk altnda geen kadn dourganlyla insanl milyonlarca yl yaatt halde, kapitalist moderniteyle birlikte bu dourganlk ironik bir biimde yaamn sonunu getirmektedir. Mevcut stat altndaki kadnla yaam yaamn sonunu haber vermektedir. Bu gerekliin saysz iareti vardr. Bu iaretleri sralarsak: a- Nfusun gezegene smayacak lde artmas ve dier canl trlerini tehdit altna almas aamasna varlmtr. Mevcut stat altndaki kadnla bu tarzdaki bir yaam, yaamn doalln ve ekolojisini her geen gn artan bir hzla tehdit etmektedir. b- Yine bu yaam toplumlarn iinde ve dnda snrsz iktidar iddetine yol amaktadr. Militarizmin ulat dzey bu gereklii yeterince kantlamaktadr. c- Kadnn cinsellii korkun bir istismar aracna dntrlm, zerinde korkun bir bask ve smr gelitirilmitir. Yaam tmyle saptrlm, ner edeyse kendini anlamszca tekrarlayan bir cinsel sapklkla zde klnmtr. d- Giderek toplumdan silinen kadn zorunlu soy srdrme aracna, cinsel meta ve en ucuz igcne dntrlmtr. Bakaca bir anlam yok gibidir. e- Kadn zerinde deta kltrel bir soykrm yrtlmektedir. Kadn ancak cinsellii ve soy srdrme rolyle isizler ordusunun cretsiz veya ucuz cretli bir yesi olarak deer ifade etmektedir. Kendini fiziki, ahlaki ve anla msal olarak savunabilecek zgten yoksun braklmtr. f- Bu etkenler altnda kadn anlamsz bir yaamn penesinde kvrandran bir toplum ancak hasta bir toplum olabilir. Anlamsz kadnn toplumu da anlamsz olur. Daha da arttrlabilecek bu iaretler kadnla e yaamn kkl bir dnme duyduu ihtiyac gayet ak ve ivedi klmaktadr. Korunmasz ve mlklet irilmi kadnla zgr yaam mmkn olamaz. Ahlken de bu mmkn deildir. nk klelik ancak ahlk yok edildiinde gerekleir. Tabii hegemonik glerin ahlkna ahlk diyemeyiz. Hegemonik g, bu arada hegemonik e rkeklik ancak toplumsal ahlkn kyle gerekleir. Kadnsz yaanamayacana (Erkek olmadan da yaam olabilir ama klece bir yaam olur) gre, y aam kurtarmak kadnn kurtuluunu zorunlu klmaktadr. Bu anlatm daha ok toplumsal yapsallk iindeki kadnla ilgilidir. Zihniyet dnyas, ilikisi iindeki kadn sorunu daha da nem kazanmaktadr. Kadn hakknda yukarda aklanan olumsuz iaretlere baaryla kar koyan bir zihniyet gelitirilmedi ke, genelde e, zelde zgr yaam ei olarak yaanlamaz. Dolaysyla kar 50

tezler olarak kadnla zgr e dzeyinde yaamak iin gerekletirilmesi gerekenler yle zetlenebilir: a- ncelikle soy srdrmn, oalmay esas almayan, evrensel insanlk idealine uygun, gezegendeki dier canllarn varoluunu gzeten ekolojik bir e yaam kavramna ihtiya vardr. Toplumun vard evrensel dzey kadnla zgr yaamay zorunlu klmaktadr. Gerek sosyalizm ancak kadnla zgr yaam temelinde ina edilebilir. Sosyalizm ncelii kadnla zgr yaam dz eyinin mutlaka tutturulmasdr. b- Bunun iin erkek egemen hegemonik iktidarla zihniyet ve kurumsal olarak mcadele etmek ve zgr e dzeyinde bu mcadelenin zihniyet ve k urum olarak zaferini kesinletirmek gerekir. zgr e yaam bu baar ve zafer kazanlmadan gerekletirilemez. c- Kadnla yaam asla cinsel gdy srekli klmak ve ok yaamak anlamnda yorumlanmamaldr. Gerek uygarlk gerekse kapitalist moderniteyle korkun bir dzeye tarlm olan toplumsal cinsiyeti yaam tm zihinsel ve kurumsal alanlarda tasfiye etmeden zgr e yaam gerekletirilemez. Kadn bir mlkiyet olgusu ve cinsel nesne olarak gren paradigma ve kurumlarda kadnla yaam sadece en byk ahlkszlk deil, ayn zamanda en irkin ve en yanl yaam biimidir. Bu koullar altnda bir kadn ve dolaysyla erkei bu denli aalayacak ve rtecek baka bir toplumsal olgu rnei yoktur. d- Kadnla zgr e yaam ancak mlkiyetilik reddedildii, istismar edilen toplumsal cinsiyetilik tmyle ald, her dzeyde toplumsal eitliin (far kllk temelindeki eitlik) saland koullarda mmkndr. e- zgr e yaam ancak soy srdrm arac, ucuz veya cretsiz ii ve isiz olmaktan km, nesne olmaktan kp zneliini her dzeyde gerekletiren kadnla mmkndr. f- Toplum ancak bu olumlu koullar altnda zgr e yaamna uygun hale gelebilir, dolaysyla zgr ve eit koullu topluma evrilebilir. g- Olumlu toplumsal koullar altnda yapsal ve anlaksal deerini gelitirmi kadnlar ve erkeklerin zgr e yaam mmkn olabilir. Hegemonik uygarlk ve modernitenin zgr e yaamn inkr pahasna gerekletiini ok iyi bilmek gerekir. Dolaysyla toplumsal akn zorunlu koulu olan kadnla erkek arasnda hem yapsal hem de anlaksal g dengesi imknsz klndndan ak gerekleemez. Anlam enerjisini yitirmi ve kle toplumun klece ilikilerinin anlk olarak retildii evlilik koullarnda ak gerekleemez. Hegemonik ve modern iktidarn lmcl etkisi bu nedenle en ok zgr e yaam olanakszlatrldnda grlr. Bu yzden insanlk tar afndan byl bir mucize olarak karlanan yaam bu koullarda mucizev ve bysel deerini yitirmi, zellikle kadn tarafndan kahr ekilen ve intiharla karlanan bir felakete dntrlmtr. E yaamn bir toplumsal ina old uunu iyi bilmek gerekir. Bu yaam eril ve diil kiiler arasnda gereklemez; ina edilmi toplumsal kadnlk ve erkeklik arasnda gerekletirilir. Hegemonik inann her iki cinsi sakat brakt, aralarndaki ilikinin bundan etkilend ii ve hegemonik iliki olarak yansmasn bulduu iyi bilinmelidir. Hegemonik 51

ilikide ak geliemez. nsan aknda temel art, taraflarn birbirine denk bir zgr irade sahibi olmalardr. Uygarlk ve modernite hem kurumsal hem de ideolojik hegemonik yaamla geerli klndndan, ak konusunda tarih boyunca hep paradoks iinde kalnr. Aktan ok bahsedilir ama gerekletirilemez. Dnya edebiyat bir anla mda gerekleemeyen aklarn trajik anlatlarndan ibarettir. Savalarn hep kadn yznden ktn anlatan destanlar da bu gerein kantdr. Sanatn tm biimleri gerekleemeyen akn itiraf gibidir. Dinsel metinler bile tanr ile tanra ilikilerindeki gereklemeyen, tek tarafl kalan arzulardan iddetle etkilenen bir nevi en eski sanat eserleridir. Uygarlk sistemlerinin e yaam zel yaam alan olarak kutsamas, toplumsal hakikatin en tersyz edilmi bir yargsdr. Aslnda kamusaln zel, zelin kamusal olarak kavranmas topl umun doasna daha uygundur. E yaamdaki iliki, evrensellii ve tm to plumsal balar temelde etkileyen zelliklere sahiptir. Uygarln en byk ikiyzll, bu evrensel ilikiyi sadece ok mahrem ikili bir tekil olgu saym asdr. Sosyolojik bilginin deersiz ve yararsz olmasnn en temel nedenleri nden biri budur. Sokratese ait olduu sylenen Kadn insan ya filozof yapar ya da deli deyiiyle, bir halk zdeyii olan Kadn vezir de eder, rezil de deyii, yine bu gerek kamusallkla balantldr. Zaten toplumda zel ve kamusal alan ayrmna gitmek modernitenin bir arptmasdr. Asli toplumda bu tr bir ayrmn anlam yoktur. Doru olan, temel ve belirleyici iliki biimlerinin yaanmasdr. Yaam adna insan toplumuna attmz ilk adm e yaama ilikin olmaldr. Hibir yaam alan e yaam alan kadar temel ve belirleyici zellie sahip deildir. Ekonomiyi, devleti temel iliki saymak modernite sosyolojisinin bir saplantsdr. Ekonomi de, devlet de sonuta e yaamn aralar konumund adr. E yaamlar ekonominin, devletin, dinin hizmetinde olamaz. Tersine de vlet, din ve ekonomi e yaamn hizmetinde olmak durumundadr. Ancak b unun tersi tm modernite sosyolojisini kaplamtr. Tm bu anlatmn gerei olarak ilk ilmi yaplmas gereken alan, e yaam alan olmaldr. ok ilkel bulunan ilka mitolojisi ve dinlerinin kendilerini hep bu alanla balatmalar bouna olmayp toplumsal hakikatle ilgilidir. E yaam, zellikle kadn etrafnda gelitirilecek bilim, doru sosyolojiye atlm ilk adm olacaktr. Sadece bir bilim olarak sosyolojide deil, tm sanatsal ve felsefi alanlarda da ilk adm bu iliki etrafnda atlmaldr. Felsefenin bir dal olarak ahlk ve dinin de ncelii bu alanda olmaldr demeye gerek bile yoktur. Ahlk ve din bu alana yeterince balanmlardr. Sonu olarak, amzdaki hegemonik iktidar ve smr glerinin iflas en ok e yaamdaki kle grnr olmaktadr. Kadn-erkek iliki tarihi en deklase, anlamn yitirmi, ne onunla olunur ne onsuz olunur gibi bir tke nmilie gelip dayanmtr. Balang devrimini bu kaotik durumun tahliline dayandrmayanlarn kaosu srdrmekten baka anslar yoktur. Kiisel ve kolektif k yapanlar, ancak bu alan bilimsel, sanatsal ve felsefi olarak temel alrlarsa, zgr e yaamna doru adm atabilirler. Bu k admlar, oka 52

sanld gibi iki kii arasndaki tekil, zel admlar olmayp, gerekletirilecek demokratik sosyalist topluma ilikin evrenselin ilk admlardr. Sosyalist olmak ncelikle e yaamda zgrlk dzeyini tutturmakla ilgili olmak durumundadr. Eski mitolojik ve dinsel yaamn balangcnda rastlanan byk ilkesel ve etin pratik yaamlarn benzeri bir yaam tarzn esas almak gerekir. E yaamn sosyaliste inas ancak uygarlk sistemlerinin ve kapitalist modernitenin evcil zn ve biimlerini amakla gerekleebilir. Sistemin banalletirdii cinsellikle, evcilik oyunlaryla, soyculukla (oalm anlamnda), bir yastkta kocamakla pek alakas yoktur. zellikle gncel olarak tam bir hastalk haline getirilen gnlk cinsel birlemelerle de alakal deildir. Kald ki, hibir canlda gnlk cinsel birlemenin olmamas, tersine bunun dngsel bir temele sahip olmas, insan trndeki cinselliin toplumsal tarzda ina edildiini kantlar. Cinsel alk ve cinsellikteki arlk, toplumsal ina ve hegemonik iktidarla balantldr. Kadna dayatlan cinsiyetilik tm biimleriyle bir ikt idar gerekletirimi olarak kendini belli eder. Bu cinsiyetilik, mutluluk vermesi urada kalsn, tam bir hastalk ve mutsuzluk kaynadr, tkeni ve erken lmdr. Hibir kadn veya erkek bnyesi cinsiyetiliin bu tarz cinselliine uyum gsterecek yapda deildir. zellikle kapitalizmin kadn reklamclyla krkledii cinsiyetilik tamamen ideolojik hegemonyayla ilgili olup, azami kr kanununun pratikletirilmesini salamaya yneliktir. Denilebilir ki, hibir iliki toplumsal cinsiyetilik kadar sistemi tama gcnde deildir. Dolays yla antikapitalist olmak ancak bu tarz cinsiyeti yaam reddetmek ve amakla m mkndr. E yaam ilikilerinde gelitirilecek dzey ne denli bilimsel, sanatsal ve fe lsefi olursa o denli sosyalist topluma yol aabilecektir. Sosyalizmin ncelikle e yaam ilikilerinde gereklemesinin vazgeilmez ilkesel ve pratik bir deeri vardr. Bu tarz iliki dnda sosyalizme gtrebilecek bir yol yoktur. Olsa da, bu ilikiler dolayl ve hatalara ok ak ilikilerdir. Sosyaliste e yaam iki kii arasndaki bir iliki olarak alglamak eksik bir yaklamdr. E yaamlar phesiz ikili somutlamalar yaayabilir ama buna indirgenemez. E yaam byk anlam gc, estetik ve ahlkla daha ok soyut olarak yaanan zsel bir y aamdr. Sosyalist yaam balamndaki erkekler ve kadnlar ancak zgr yaam evrensel, kolektif olarak gerekletirdike, tekil olarak da doru ve gzel yaama ansn elde edebilirler. Tarihin tm byk toplumsal hareketlerinde bu ge reklii grmek mmkndr. Tekil yaam gncel evlilik oyunlaryla olduu kadar, daha da olumsuzlaan evlilik d biimlerle kartrmamak byk nem tar. Tekil yaamda toplumsal evrenselliin, kolektifin tm potansiyeli gizli olduu halde, uygarlk ve modernitenin tekil evcilik ve evlilik dndaki bii mlerinde evrenselliin, kolektifliin inkr gerekletirilir. Bu ayrm yapmadan, sosyaliste tikel zgr yaam gerekleemez. Sosyalist iliki kapsamndaki erkek, zellikle kadn kendinde yaatt bilimsellik, estetiklik, ahlkilik ve felsefilikle muazzam bir ekim gcne sahiptir. Bu tr erkek ve kadn kiilikler toplumsal yaam karsnda yenilgi yaamadklar gibi, varlklaryla zgr 53

toplumsal yaam ina ederler. Tekil birliklerinde sayg ve gven hkim olduu iin kskanlk, kapris, doyumsuzluk ve bkknlk gibi sistem hastalklarna yer yoktur. Birbirlerini mlkletirmedikleri iin karlkl hak idealaryla (Burjuva hukukunda bu geerlidir) yaklamda bulunmazlar. Denk dzeydeki anlam gleri bir kiide btn, btnde bir kiiyi yaatabilecek durumdadr. Tarihsel-toplum hareketleri ancak byle anlam kazanm kiiliklerle baarya ular. Bu kiilikler kelimenin gerek anlamyla hep sosyalist olarak bili nmek, anlmak ve beklenmek durumundadr. Sosyalist toplumun geliiminde zgr e yaam kuramnn uygulanmasna ilikin baz nemli tarih tecrbeleri gz nnde tutmak nemlidir. Hristiya nlk bu konuda rahip ve rahibe yaamn kadrolarna art klmtr. Bat uygarlnn geliiminde bu uygulama nemli bir role sahiptir. Hristiyanlk cinsiye ti toplumun olumsuzluklarn bu kadrosal uygulamayla olduka snrlamtr. Ruhsalln zihniyet zerindeki cinsellik basksn gemlemesi toplumsalln geliiminde nemli rol oynamtr. Fakat zgr e yaam mmkn klan diy alektik geliime yol aamam; ona kar tepkisel olarak gelien ey kapitalist modernitenin toplumsal cinsiyeti patlamas olmutur. Modern mlkiyeti tek eli yaam, rahip-rahibe kltrne kart bir yaam tarz olarak ikinci bir u noktay, bir kutbu dourmutur. Modernist tek eli yaamdaki bunalmn temelinde Hristiyanlktaki rahip ve rahibe kltr yatar. Her iki kltr de cinsiyeti toplumun almasnda tkanp kalmtr. Bat toplumundaki cinsiye ti kltr bunalmnda bu gereklik sakldr. Konuya ilikin slm zm de baarl olmamtr. Rahip-rahibe yaamnn tersine cinsel doyuma ncelik tanyan slmiyet, ok sayda e ve cariye konumundaki kadnla sorunlar zeceini sanmtr. slmdaki harem uyg ulamas bir nevi zellemi genelev rolndedir. Genelevden fark, baz kiilere zel klnm olmasdr. zde aralarnda fark yoktur. Dou toplumunun Bat toplumlarnn gerisine dmesinde bu cinsiyeti toplumsal uygulamann beli rleyici rol vardr. Hristiyanln cinsiyetilii gemlemesi moderniteye yol aarken, slmn cinsiyeti ar doyumu tevik etmesi ise bu konuda eski toplumdaki durumun daha da gerisine dmesine ve Batl modernite topl umu karsnda yenilgiye uramasna yol amtr. Dou kadn ve erkeinin Bat kadn ve erkei karsnda yenik dmesinde toplumsal cinsiyetiliin rol olduka nemlidir. Cinsiyetilik toplumsal gelime zerinde sanldndan daha fazla etkilidir. Dou ile Bat toplumlar arasndaki farkn almasnda cinsiyetiliin rol zerinde nemle durmak gerekir. slmn cinsiyetilik anlay gerek kadnn derinliine klelemesinde, gerekse erkein iktidarc kesilmesinde Bat uygarlndakine nazaran ok daha olumsuz sonular d ourmutur. zgr e yaam pratiini gelitirirken, kadn ve erkek cephesinde dikkat edilmesi gereken nemli hususlar vardr. zgr yaam ans olan veya bu ans elde etmek isteyen kadnn ncelikle yapmas gerekenleri yle belirley ebiliriz: 54

a- Kadn erkekle giriecei cinsel paylamnn salt bir biyolojik tatminle snrl olmadn, kaplan kafesinde kaplanla yatmaya denk bir gle ve iktidar penesiyle yz yze kalacan peinen bilmelidir. zellikle kafesteki kaplann alk ve esaret haline benzer durumda bulunmas, erkein penelerini daha lmcl kullanmasna yol aabilir. Kadn klasik evlilik ilikisiyle bir defa kafese girdikten sonra kolay sa kamayacan, kafese girmesinin bedelini ya canyla deyeceini ya da tamamen teslim olmu dii bir kaplana dneceini iyi bilmelidir. Dii kaplan tiplemesi erkeklemi kadn temsil eder, iren ve irkindir. Hegemonik erkek ve ona tamamen teslim olmu erkeksi kadn arasndaki cinsellik, bu irenlik ve irkinliin gereklemesinde baat rol oynar. Erkekler kadn bakireliini bozma gnn gururla yaarken, bunun altndaki neden gd tatmini (biyolojik olgu) deil, bu ilikinin iktidar-kle ilikisinin olumasndaki paydr. Bozmak, kadn snrsz klelie mahkm etmenin balangcdr. ktidar efendi duygusuna yol aar ki, bu da erkekliinin kan tlanmas anlamna gelir. Daha sonra bu yntem gen erkeklere de uygulanr. Klelik kurumu her iki cinse de uyguland. Kadnn erkek kadar cinsel iliki peinde komamas klelik kurumuyla balantldr. Kapitalist modernitenin snrsz oaltt cinsellik eylemi, insanlk trne dayatlan en kapsaml klelik aracdr; snrsz iktidar ve smr imknna yol aar. ou dinin bu ilikiye kukuyla yaklamas anlaml olup, onun d, irkinlik ve hakikat dla yol amasyla balantldr. b- Kadn e evlilik durumunda olmadan, erkek egemen toplumun her alannda karsndaki erkein her an avnn zerine atlamak durumunda olan bir panter gibi hareket edeceini bilerek kendi hareket tarzn gelitirmelidir. Erkek panter frsat bulduunda, yani bu konuda nne kan toplumsal engelleri atnda mutlaka kadna bir pene atacaktr. ktidarc erkek bu anda hibir ahlaki norm ve vicdani gereke tanmadan kadn avlamak isteyecektir. Ne din rtnme ne de hukuk bunun nnde engel olabilir. Kadn bu durumu bilerek toplumsal alana kmal, daha dorusu garantili bir z savunma olmadan tekin olmayan toplumsal sahalara inmemelidir. c- Kapitalist modernitenin temel hedefinin zellikle gerek para ve iktidarn gcn ifade eden sert yntemlerle, gerekse bata edebiyat olmak zere san atn gcn yanstan yumuak yntemlerle kadn modern kle haline getirmekle ykl olduunu iyi bilmelidir. Kadn karsnda modernite gerek para ve iktidar yntemleriyle gerekse bol ak vaatleriyle eski toplum erkeinin katbekat stnde bir saldr gc konumundadr. Para ve ak konusundaki bu korkun erkek egemen gcne kar kadnn zgr yaam aray bo bir hayalden teye anlam tamaz. Tm drstl ve gzel hareketleriyle ne kadar yaklam gsterip zgr e yaam peinde koarsa kosun, kadn geerli modernite erkei karsnda hsrana uramaktan kurtulamaz. Yani her yol modern kadn kleliine gtrecektir. d- Eer kadn tm bu erkek egemen topluma ramen zgr kalmakta srarlysa, o zaman ya byk bir yalnz yaama ya da her an sosyalist mcad eleyle dolu geen bir militanln zorluklarna katlanmak durumundadr. Yalnz55

lk marjinal durumlar iin geerlidir. Sosyalist yaam ise eski tanra kltr yle e bir tanra yaamn gerektirir. Tanralarn bir zelliinin insan erkeiyle evlenmemek olduu gz nnde bulundurulmaldr. Erkek tanrlatnda ise, kadn tanradan pek eser kalmadn tarihten bilmekteyiz. Geriye melek kadn olmak kalyor. Fakat melek kadn biraz da cinsiyet gcn kaybetmi gsz kadn temsil ediyor. Bylesi bir kadnn toplumdaki rol elilik olma ktan teye gitmez. Mitolojideki nanna ve Afrodit figrleri daha farkl birer kadn imgesidir; gzelliini, cinsiyet cazibesini ve fiziki gcn henz yiti rmemi kadn temsil eder. Ak Tanras olarak nanna-Afrodit kadnnn e yaam arayaca unsur zgr e yaam paylaaca unsurdur. Bylesi bir unsurun ounlukla sadece yar-tanr, yar-insan bir Prometheus erkei olabilecei iyi anlalmaldr. Tarihte ve gnmzde bu unsur veya ounlukla erkek de sadece bir figr olarak tasarlanabilir. Somutlamas olaanst bir savalkla mmkndr. Kapitalist modernitenin korkun gleriyle donanm maskesiz tanrlarn yenmeden kendini gerekletiremez. mknsz olmayan ama zor bir somutlamadr bu. Sosyalist olmak, biraz da nanna -Afrodit ve Prometheus imgesini somutlatrmakla mmkndr. zgr e yaam peinde koan bir erkein ncelikle yapmas gerekenler yle zetlenebilir: a- Bu erkek karsna karlan kadnn be bin yllk uygarlk ve onun be yz yllk kapitalist hegemonyas altnda her tr klelik artlanmasna urat lm kadn olduunu bilmelidir. Bu kadnn tek aresi kaplans erkee kar kaplans dii olmaktr. Btn yaam stratejisi ve taktikleri anlk olarak bu temelde ina edilmitir. Tersinden okursak, onun da kendine gre e erkei ierisine drmek istedii bir kafesi vardr. Eer erkek zgr e yaam peindeyse, bylesi kadn stratejisi ve taktiklerinden kurtulmas en az kle kadnnki kadar zordur. Bu kadnn kar klelik olarak dayatt strateji ve takti klerden kurtulmak zgr e yaam peindeki sosyalist erkek iin ncelikli bir sava alan olup, burada kazanmadan sosyalist toplum mcadelesine adm bile atamaz. b- E evlilik durumundaki erkek en az kadn kadar bir klelik kurumunun etkilerine maruz kaldn bilmelidir. Kurumun olumsuz etkilerini amak iin bu erkein ev meknnda srekli sosyalist yaam peinde komas gerekir. Kle kadnla klece yaanr, yanl yaanr. zellemi genelev kltrn amak, zgr e yaam kltrn edinme baarsn gstermeyi gerektirir. c- Kapitalist modernitenin batan karc cinsiyeti kltrne kar nefs savan srekli ve baaryla vermek gerekir. Erkei teslim almak iin gelitir ilen strateji ve taktikler en az kadn tutsakl kadar bitiricidir. Unutmamak gerekir ki, kapitalist modernitede erkek bir yandan sadece biyolojik olarak abartlm bir erkeklie dntrlm iken, te yandan tm toplumsal kltryle kadnslatrlmtr. Ar cinsiyeti biyolojik erkek bir yandan kaplanlatrlrken, dier yandan kadns (klemsi kadn) kltrl bir kediye dntrlr. Modernitenin dayatt bu erkeklik yklmadan sosyalist olunamaz, sosy alist toplum mcadelesi verilemez. 56

d- Tm bu olumsuz etmenlere kar zgr e yaam iin en az zgr k adn kadar zgr erkek mcadelesi gerekir. zgr erkeklik erkek egemen to plumun kleletirdii erkek kiiliini amakla mmkndr. Toplumsal gerekliimizde halen geerli olan ariflik mertebelerini kazanmak gerekir. Erkek doulmaz, erkek olunur kadar, uygarlk erkei olarak doulur ama zgr erkek de olunur. Prometheus erkek imgesi amzda ancak demokratik modernitenin bilimi, felsefesi ve sanatyla somutlatrlabilir. Mitoloji, din, felsefe, bilim ve sanatn yaam iin olduu, bata gelen rollerinin de zgr elemeyi gerekletirmek, ina etmek olduu nemle kavranmal, ahlkiletirilmeli ve estetikletirilmelidir. Mevcut ada evlilikler hiyerarik hanedanlk kltrnn (Bu yaklak yedi bin yllk bir kltrdr) devam olup, devleti toplumun temel deerlerinin retildii alan olarak, tecavzn norm, namus tarznda kadn ve erkek kiiliine azami ierilmesiyle ykldr. Akn gereklemeyii, yaygn boanmalar ve ailenin zl, kiiliklere yklenen iktidar ve smr amal tecavz kltrnn sonucu olarak anlalmaldr. zgr ve sosyalist toplum ancak tecavz kltrne kar an be an felsefe, bilim, etik ve estetikle yklenen kiiliklerce gerekletirilebilir. Bu temelde gerekletirilecek zgr e yaamlarn birey ve toplum iin srekli gzellik, doruluk ve iyilik retecei aktr. Kapitalist modernitenin ykt mucizev byleyici yaam ancak zgr e yaamla, onun sosyalist kiilii ve toplumsal mcadelesiyle kazanp paylaabil iriz. Bunun iin ocuk yalardan itibaren zellikle kz ocuklarn demokratik modernite kurumlarnda zgrlk zihniyetiyle eitmeyi ve demokratik sosy alist mcadeleyle pratiklemeyi yaam tarzmz olarak benimsemeli, bunu zg eletirmeli ve baarmalyz.

57

58

KRT GERE Varlk ve bilin felsefenin en temel sorunudur. Varlk kavramnn kendisi halen en ok merak konusu olan felsefi kavramlarn banda gelmektedir. Bunun yan bandaki ikiz kavram ise zamandr. kisi birbirinden ayrlamaz. Varlk nasl zamansz olarak dnlemezse, zaman da varlk olmadan olmayandr. Zaman tamamen varlkla ilgilidir. kisi arasndaki iliki en ok olu kavramyla balantldr. Varlk ve zaman olula gerekleir. Zaman varlkta olua zorlar. Daha dorusu, varln srmesi olula mmkndr. Olu hali ndeki varlktan bahsettiimizde zaman domu demektir. Olu varsa, rnein bir yerde iki farkl iek mevcutsa, orada varlk ve zaman var demektir. Oluun olmamas hem varln hem de zamann yokluu anlamna gelir. Olu varln farkllama, formlama halidir. Oluum halinde olmayan varlk olmayan varlktr, olmayan zamandr. Oluma, farkllama hali potansiyel haldeki bilintir. Farkllama belki de bilince giden yceliin ilk admdr. Varlk zamanla oluup farkllat m, bili nce ilk admn atyor demektir. Ne kadar oluum, form, biim (Hepsi ayn anlamdadr) varsa o kadar bilin var demektir. Evrensel anlamda bilin farkllk, kategorik olarak bilin ise farkllamadaki tm bilinlerin genel evrensel halidir. Fakat formlardaki sonsuzluk bilin hallerinin de sonsuzluu anlamna gelir. Ne kadar farkl form varsa, o kadar farkl bilin vardr. Hegeldeki bilin (tin) kavram formdan nce gelir. Daha dorusu formsuz, biimsiz bilin sz konusudur. Hegel, formu fiziki doadan balatp devlete kadar ykseltir. Bilin formlar yoluyla kendiliinden (formsuz) halden kendisi iin bilin haline ge lmek ister. Fiziki, biyolojik ve toplumsal formlarla bilin kendisini hem kantlar hem de tanr. nsandaki bilin kendi farkna varmaya balayan bilintir. Felsefi bilin bilincin en gelikin hali olup, kendi farkna varm tin (bilin) olarak ilk haline dner; ama kendini fark etmi olarak, yani mutlak tin olarak. Buna varlk ve zamann maceras da diyebiliriz. Dou toplumlarnda daha ok dinsel inanlarla, tasavvufla varlan bu dnce tarzna Bat toplumu bilim ve felsefe yoluyla varmtr. Konumuz asndan nemli olan, olu-varlk-bilin arasndaki ilikiye aklk getirmek ve anlam kazandrmaktr. Sz konusu Krtler olunca varlk, olu ve bilin kavramlar hayli aydnlatc olacaktr. Krtleri varlk, olu ve bilin h alinde tantlamaya almak, konunun kkl kavranmasnn temelidir. Yakn dneme kadar belki de ou toplum ve devlet kesimi asndan Krtlerin varl tartmal bir konuydu. Krtler varlklarn kantlamak iin belki de kapitalist modernite balamnda son iki yzylda hibir toplumsal varln yaamad iddette, ierik ve biimde basklar, inkrlar ve imhalar yaadlar. Kendilerine kltrel ve fiziki soykrmlar uyguland. Ana meknlarnda gerek fiziki paralama, gerekse kltrel (zihnen) paralama ve yok sayma iin her tr zor ve ideolojik ara devreye sokuldu. Denilebilir ki, kapitalist modernitenin soykrma varana dek uygulanmayan hibir bask ve talan mekanizmas kalmad. Krtlk bu adan benzeri olmayan bir olgudur. Yahudiler yaadklar 59

soykrm iin benzeri olmayan, biricik kavramn zenle kullanrlar. Krtler iin sadece uradklar soykrm asndan deil, varlk olmaktan karan dier tm uygulamalar nedeniyle biricik halk veya toplumsal varlk tabirini ku llanmak yerinde olacaktr. PKK somutunda yaanan son otuz yllk mcadele Krtler asndan sadece varlk sorunu iin verildi. Bu mcadele bir anlamda Krtler var m yok mu sorusunu netletirme mcadelesiydi. Taraflardan biri intiharvari biimde Krtler vardr derken, kar taraf yoktur diyordu. Daha da tesi ve utanlas olan, son otuz yldan nceki altm ylda da Krt entelektellii asndan temel meselenin Krtlerin varln kantlama ura olmasyd. phesiz bir birey ve toplum iin kendi varln tartmak ok tehlikeli ve alaka bir k onumu ifade eder ki, bu da yaam ve lm arasndaki ince bir izgiye iaret eder. Tarihte hibir toplumsal varlk bu duruma drlmemi veya ok az sayda toplumsal varlk bu tr bir vahete maruz kalmtr. Krtler kadar hibir toplumsal varlk kendiliklerinden utanr ve inkr kabul eder hale get irilmemi veya ok az sayda toplumsal varlk bylesi bir aalanmay yaamtr. Krt olmak demek z vatan olmayan, hi para etmeyen, parasz kalmakla zde olan, younca isiz kalan, her crete alan, srekli yaam kavgas veren, kltrel ihtiyacn unutan, maddi ihtiyalarnn temini iin korkun abalayan, NANn (ekmein) anayurdunda (neolitik tarm devriminin anayu rdu) NANsz kalan topluluk kalnts benzeri bir ey olmak demektir. lk asimilasyon okuluna balarken yaadm trajediyi anlattm. Anadilimin yerine baka dilden eitim veren ilkokul altndaki tehdidi hisseder gibiydim. O ocuk halimle dilimden vazgeirilmem varlmdan vazgeirilmem oluyordu. Varlmdan (Krtlk oluyor) vazgeecek veya vazgeirilecek miydim? Krt olgusu veya Krt sorunu benim iin byle balamt. Uzun yllar hibir yant olmayan, beni derin bir huzursuzluk iinde brakan bir varlk veya sorun... Yaadm dil kaybnn altnda derin bir varlk kayb vard. Kaybettiim nele rdi? Cevab ok zor bir soruydu bu. Krt savunulmas zor, sorunlu bir varlk olup kmt. Yaadm bir varlk deil, tkeni titreimleriydi; cevab veri lmi bilinler deil, giderek byyen ve ldrtan sorunlar yumayd. 1975lerin banda M. Hayri Durmua, beni ezim ezim ezdiren sorunlar yumana sanki cevap bulmu gibi hitap ediyordum. Sorunun cevaplar M. Hayri tarafndan taslak halinde kaleme alnd. Dilim ald. Ak ki cevabm ancak hayal meyal fark edilen, kendini bir glge, bir iz gibi hissettiren bir varla ilikin szel ideayd. Dnyaya snfsal ve ulusal kurtulu penceresinden bakmay cevap sanmtm. Fazlasyla idealist cevaplar gelitiriyordum. Ne de olsa yeni hakikatin ablonu reel sosyalizmdi. Onun alfabesini bilmek gerisini getirecekti. phesiz bu yaklam alaturka liberalizmin, faizmin k reltici ve inkrc etkilerine kar bir panzehirdi. Hakikate vardrmasa da zehirlenmeyi nleyebilirdi. Bunun kltrel soykrma kar varlk savana katks olacakt. Genel olarak toplumsal mcadelenin hakikat arayyla ilikisi vardr. Herhangi bir toplumsal sorunu zmeye alan bir mcadele, toplumsal hakikati ifade etmeksizin baarl olamaz. Toplumsal hakikatin grecelii son derece 60

fazla olan kategorik zellikleri vardr. Sk bir biimde mekn ve zamana baldr. Hakikat asndan deerlendirildiinde, PKK olay tasfiyenin eiindeki Krt varln sadece kantlamakla kalmad, nemli oranda var kld. Klasik anlamda zaten ulusal kurtulu hareketi olamazd. Ne dayand varlk durumu, ne de tad bilin buna elveriyordu. PKK eylem olarak Krtleri var kld. 20. yzyldaki Krtlk, kurtarlmadan nce var klnmas gereken bir Krtlkt. Baarlan ey varolutu. Bir ey eer varlk sorununu yayorsa, ncelikle y aplmas gereken onu kurtarmak deil var klmaktr. Krtlerin durumu ncelii tam tamna varolua vermeyi gerektiriyordu. Kurtulu, zgrlk ve eitlik gibi kavramlar ancak varolusal sorununu zm varlklar iin anlam ifade eder. PKK eylemliliinin kurtuluu ynnden ok, var klc yn byk nem tar. Yap ve bilin olarak tad tm kusurlara ramen, PKKnin Krt varoluunda hayati bir rol oynad kesindir. u soru nemlidir: PKK eylemlilii olmadan Krt varl mevcut halini alr myd? Buna evet demek zordur. Krt sorununu ve zm yollarn tartmadan nce varlk sorunu kon usunda aydnlanmak arttr. Aydnlanmak, ilgili varlk konusunda hakikatle tanmaktr. Hakikat ise, uruna byk mcadele verilmeksizin varlacak bir hedef deildir. Hakikat gerek olmayp, gerein bilince varm halidir. Hak ikatsiz gerek uyuyan gerekliktir. Uyuyan gerekliin sorunu yoktur. Hakikat uykudaki gerekliin uyandrlm halidir. Krtlere ilikin uyku hali o denli derin ve lme yaknd ki, hakikati uruna savan ok karmak ve zorlu geecei akt. Otuz be yl nceki halimden sonra Krt halknn hakikatine ynelmem (mral Cezaevinin tm ar koullarna ramen, tutku ve heyecanmdan hibir ey kaybetmediim gibi), Krtlerin uygarln afak vaktindeki aydnlatc rollerinden daha anlaml bir bahara k tutar gibidir. Bunun r omantik bir bak olduunun farkndaym. Romantik bak herhalde ironik bakn umut vaat etmeyen hakikat kllerinden ok daha taze hakikat filizler ine bir davet, bir ardr. Krt gerei ve sorununa ilikin hakikatler, zgrlk umutlarnn ilk defa gerekletiine tanklk etmektedir. A- KRT GERENN KISACA TARHSEL OLUUMU Krt gereine tarihsel yolculuk savunmalarmn daha nceki ciltlerinde yaplmt. Tekrardan ziyade, nemli kavaklardaki olgusallna ilikin zmlemeler yapmak daha aydnlatc olacaktr. Krtlk tarihte hep sabit duran bir gereklik deildir. Her toplumsal olgu gibi dnm geirerek varoluunu gelitirir. imdiki haldeki dnm ok daha kapsaml ve hzldr. Gnmzde Krt olgusu ok ynl bir aklanma sreci yaamaktadr. Sanatsal ifade tarz geleneksel olarak en ok bavurulan bir ifade tarzdr. Krtlk bu ynyle kendisini biraz da mzik yoluyla tantlamaya almaktadr. Mzik Krt hakikatinin en nemli ifade tarzdr. Kantl bilimsel tarzda da nemli gelime vardr. Tarihsel ve sosyolojik kavramlarla Krtlk deiik yntemlerle izah edilmeye, kantlanmaya allmaktadr. Akademisyenlerin uras daha ok bu ynldr. deolojik temelli yaklamlar daha fazla kurtuluu idealler tamal arnn yan sra, hakikat olarak ifadelemeye de nemli katklarda bulunuyorlar. 61

phesiz her ideolojinin snfsal karakteri kendine gre bir hakikat pay t ar. Her model, tek bana hakikatleri aklamaya alsa da, gerein ancak ksmen temsilini ifade eder. Toplumsal olgunun kendisi buna zorlar. Tpk renkli bir tabloyu ilerinden abartlan bir renkle aklamann yetmemesi gibi. Tarihsel toplumun izahnda tek modelli yaklamlarn gerei temsili hep eksik ve yanlgl olacaktr. Toplumun karmak anlam ve biim dzeyleri de buna eklenince, doruluk paylarn temsil eden tm yntemlerin btnlemi kullanm nem tar. amzda bilimsel yntemin ar basmas, dier yntemlerin hakikati if ade edemeyecekleri biimindeki yarglar n plana karmtr. Fakat yaanan bilimsel kaos, dayand yntemlerin yetersizliini btnyle aa kartmtr. Bilimsel yntemin kendisi hakikatin kavranmas nnde ciddi engel oluturmaktadr. Bilimsel yntemin Bat uygarlk sistemindeki hegemonik iktidar ve ideolojiyle ba gittike aa kmaktadr. Hakikate ilikin tekil ve evrensel yaklamlar birlikte kullanmak, varln gerekleme doasnn bir gereidir. 1- Varlk, Varolu Olarak Krtler Mevcut tarih yntemleriyle Krtlerin varln tespit etmek ve tanmlamak birok zorluk iermektedir. Yaadklar corafya ve tarihleri varolularn iddetle etkilemi, kendilerini marjinal kalmaya zorlamtr. Son aratrmalar bugnk insanlarn atas saylan Homo Sapienslerin yaklak son yz bin yllk tarihlerinde ykselie geip hkim tr haline gelilerinin Verimli Hilalde (Krtlerin ounlukta yaadklar bugnk Krdistann merkezinde yer ald corafyada) gerekletiini gstermektedir. nsan trnn tespit edilen milyon yl akn tarihlerindeki Homo Sapiens aamas simgesel dilin douuna denk gelmektedir. Simgesel dilin geliimiyle ne geen Homo Sapiens devrimi, Verimli Hilaldeki tarihe daha kkl yaklamay gerektirmektedir. Homo Sap iens devriminin bu alanda younlat gen aratrmalaryla da kantlanmakt adr. Son Buzul Dneminin yirmi bin yl ncesinde sona ermesiyle buzullarn geriye ekilmesi Neolitik Tarm Devrimini mmkn klmtr. Corafyann bitki ve hayvan zenginliiyle Homo Sapiensin dnce gc birleince, insanlk tarihinin en kkl devrimi olan Tarm-Ky Toplumuna gei Verimli Hilalde byk gelimelere yol amtr. Tarm ve Ky Devrimi ile dil ve dncede yaanan srama, o dneme dek ei grlmemi bir toplumsal biimlenie yol amtr. Hkim dil -kltr grubu olan Hint-Avrupa (Bu unvan yanl olarak verilmitir; Aryen dil-kltr grubu demek daha dorudur) topluluklar olumutur. Bugnk Krtlerin kkenini Hint-Avrupa topluluklarnn kk hcresi olarak tanmlamak mmkndr. Krt dili ve kltr zerindeki aratrmalar bu gereklii ortaya karmaktadr. Hem yaam corafyas hem de tarihi bu gereklii daha da dorulamaktadr. Son kazlarla kalntlarna ulalan ve gemii on iki bin yl ncesine kadar giden en eski kabile ve din merkezi olduu kefedilen Gbeklitepe mevcut kltrn gcn kantlayan nemli birer rnektir. Dnyann hibir yerinde bylesine eski bir rnee rastlanmamtr. 62

Din ve kabilenin halen etkili olan gc deerlendirildiinde, arkasndaki tarih ve corafyann belirleyici konumda olduu grlecektir. Bir toplum tarih ve corafyann ne kadar uzun sreli ve derinliine etkisi altnda kalmsa, o toplumun otoktonluu, yerellii de o denli gl ve kalc olur. Gl ve kalc etkiler daha sonraki tarihsel geliiminde toplumu tutucu da klar. Krtlerin otantik, yerel olma zellikleri halen gzlemlenebiliyorsa, bu gerekliin temelinde hep gl ve kalc etkilenmelerin yattndan bahsetmek gerekir. phesiz neolitik dnemde henz halklama olgusu olumamtr. Bu dnemde kabile toplumunun douuna tank oluyoruz. Klan toplumuna gre kabile byk bir devrimsel gelimedir. Neolitik devrime kabile devrimi demek de mmkndr. Kabile toplumunda dil-kltr farkllamas, gmenlik-yerleiklik ilikileri gelimeye balamtr. Gbeklitepedeki dinsel merkez kendi dn eminde binlerce yl gmenlik ve yerleiklii i ie yaayan kabilelerin Kbesi durumundadr. zelde Urfada, genelde Krtlerde din duygusunun halen gl olmasnda bu gerekliin pay kmsenemez. Smer ehir uygarl ndan binlerce yl nce olumu ve binlerce yl srm gl bir kltrn varlyla tanmaktayz. Dikilitalarda ilk harf ve hiyeroglif ncesi yaz rnekleriyle karlamaktayz. On iki bin yl ncesinde o talar yontmak ve simgesel dili hiyeroglif benzeri yazya dntrmek, tarihsel deeri byk bir aamadr. Smer ve Msr ehir toplumu kendiliinden domad. Bu rneklerin de kantlad gibi, kaynan kesinlikle Yukar Mezopotamyadaki kltrden almaktadr. brahim peygamberin muhtemelen bin yedi yz yl nce yapt Msra ynelik seferi, Verimli Hilaldeki tarihsel diyalektiin nasl gelitiine dair ok nemli dier bir kanttr. Msr ve Smer uygarln douran kltr, Toros-Zagros da kavisindeki bu kltrdr. nemli olan, toplumsal tarihte etkileri halen sren ok byk bir kltr aamasnn varldr. Bu kltrel merkezin izleri Krtlerde halen youn biimde yaanyor ve bu halk halen bu corafyann en eski yerleik halk olarak varln srdryorsa, bu durumda Krt gerekliinin oluumunu bu kltre dayandrmak kanlmazdr. Yaklak sekiz bin yl nce kabile toplumu Toros-Zagros corafyasnda belirginlemeye balamtr. Bu ylesine otantik bir kltrdr ki, sanki kendini bir yandan ilk byk Kbesiyle, dier yandan ilk evrensel mzik kltr, davulu, zurnas ve kavalyla ilan eder gibidir. Zurna ve kaval bu kltrn sanatsal ifadesidir. Din merkezi onun dnsel ifadesidir. Krt gereklii hem bu byk tarihsel aamann bir rndr, hem de bu kltrde akl kalmann gl belirtilerini tamaktadr. Bir kltrel kabileler halk olarak kalmaktaki srar salt uygarlk glerine kar savunma durumunda kalmasyla izah edilemez. Kltrn kendisi ok derin kklere sahip olmazsa, ya kendisi bizzat uygarlar ya da oluumuna yataklk ettii uygarlklar iinde erir. Bu biimde eriyen binlerce kabile toplumuna tankl k etmekteyiz. Krtler bu ynyle rnei olmayan bir halk topluluudur. Bir toplum tarihsel bir devrimi kkl olarak yaamsa, sosyolojik bir hakikat olarak o toplumun kendi iinde ikinci bir byk ve farkl devrime nderlik etmesi zordur. Ya ad z devrimin kendi zihniyet ve kurumsal dnyasn tamamyla igal etmesi 63

bunda rol oynar. Baka bir devrim baka bir zihniyet ve kurumsallk gerekt irir. Bu devrim de ancak gl kltr merkezine nazaran evre tekil eden ikincil kltrler iinde mmkndr. Btn tarihsel veriler sadece yz bin yllk Homo Sapiens devriminin deil, yaklak on drt bin yllk tarm devr iminin de yerleik Krt kltrnde kalc etkiler oluturduunu gstermekt edir. Genetik haritalar hem Homo Sapiens trn, hem de tarm devriminin bu kltr merkezinden evresine ve dnyaya yayldn kantlamaktadr. Uygarlk aamasna geite bu corafyann sadece kltrel temel oluturma bakmndan deil, uygarln ierii ve biimleniinin gelitirilmesinde de rol belirleyicidir. lk tarihsel uygarlklar olan Smer ve Msr uygarlklarnn zerinde ykseldii corafyann, Aa Mezopotamya ve Aa Nilin (Nil Vadisi) nceden gelimi bir kltrel temeli yoktur. Koullar klan toplumunun yaamasna bile elvermemektedir. Be bin yl nce gelime gsteren bu uygarlklar, btn zihinsel ve kurumsal temelini binlerce yllk grkemli bir yaam olan bu kltre borludur: Tpk Avrupa uygarlnn slm ve in uygarlna, Amerika uygarlnn Avrupa uygarlna dayanmas gibi. Tarih ve sosyoloji biliminin halen en zayf yan, kltr ve uygarlk arasndaki ilikinin teorik ve pratik ynlerini yeterince zmleyememesidir. Bunda Yukar Mezopotamya ile Aa Mezopotamya ve Nil Vadisindeki kltrel ve uygarlksal geilerin zmlenmemesi nemli rol oynar. Tarih ve sosyoloji sadece analitik yntemlerle bilimselletirilemez. Tarihte nasl olmusa yle anlalmadka tarih, to plum nasl ise yle kavranmadka sosyoloji bilimselletirilemez. Krtlerin kendi varlklarn halen kltrel karakterleriyle korumalar, dayandklar tarihsel kltrn gcnden ileri gelir. Kltrel yaam uygarlk yaamna tercih etmeleri basit bir gericilik veya ilkellikle izah edilemez. Ya adklar kltr bir kent, snf ve devlet kltr deildir; kendi iinde otorite rlemeye, snflamaya yer vermeyen ve kabile demokrasisinde srar eden bir kltrdr. Krtlerin kolay zapturapt altna alnamamalar bu kltrel demo krasileriyle ilgilidir. Kentli, snfl ve devletli bir toplum yaamnn erdem deil d olduunu ok sonradan kavrayacaktm. phesiz Rankeci (Tarihi Leopold von Ranke, 1795-1886) ulus anlay da ulusal sorun kavraymz etkilemede baat rol oynamtr. Herhangi tikel bir toplumu dnrken devletli, snfl ve ulusal olmasn gerekliinin asli zelliklerinden saymaktayz. Bu zellikleri kapsamayan toplumlar toplumdan saymamak gibi idealist tutumlara ska dmekt eyiz. Batl devlet-ulusu dncenin temel bir zelliine evrensel zellikler atfediyoruz. Tarih ve toplum kavramlarn Bat merkezli ideolojik hegemony ann bu devleti ve ulusu kalplarndan kurtarmadka, bilimsel bir anlay gelitirmek gtr. Devletli ulus olmak iin tarihsel ve toplumsal zihniyetimizi ar zorluyoruz. Her toplum iin bir tarih ina etmek deta ulus ve devlet olma kouluna balanmaktadr. Eer tarihte saygn (artk her neyse) bir ulus ve devlet zelliine sahip deilsek, toplum saylma ansmz kaybedecekmiiz gibi bir duyguya kaplyoruz. Kesinlikle kapitalist modernitenin smr ve tahakkm zihniyetinin temel unsurlar olarak gelien bu ulusu ve devleti 64

zihniyet, tarih ve toplum bilimindeki yetersizliin, arpkln ve krln altndaki temel etkendir. Tarih ve toplum bilimlerinde ufkumuzu karartan, kapitalist hegemonyann smrc ve ideolojik aygtlardr. Dolaysyla insanlk tarihinin ve toplumsal kltrn en byk aamasn belirlemeye alrken, bugnden o dneme ulusu ve devleti bir anlayla yaklamyoruz. Krtle ilikin kalplar oluturmuyoruz. Evrensel tarihin ve toplumun peindeyiz. ok iyi bilmek gerekir ki, evrensel tarih ve toplum anlayna bal kalmadka, herhangi bir tikel topluluu tarihte ve toplumdaki gelimelerin neresine balayp oturtacamz da kestiremeyiz. Yapacamz tikel tarih ve toplum almalarn evrensel tarih ve toplumdan kopuk ele alrsak, varacamz sonular sbjektif yarglar olmaktan teye gitmez. Bat uygarl merkezli dncenin savunucular neden evrensel tarih ve toplumsal gelimeden kanmakta, kendilerini azami olarak Greko-Romen tarih ve toplum anlayyla snrlamaktadr? Ak ki, bunda ideolojik ve maddi hegemonik karlar belirleyici olmutur. u konuda kesinlikle yanlgya dmemeliyiz: imdiyi yaayan bir toplum, ne kadar devletsiz olursa olsun, ulus nitelikleri ne kadar az gelimi olursa olsun, kesinlikle evrensel tarihin ve toplumun bir paras olmaktan kurtulamaz. Yanlg birok toplumun evrensel tarihten ve toplumdan kopuk olarak incelenebileceine ilikindir. Anti-bilimsel ve her tr nyargya ak olan bu zihniyetle tarih ve toplum anlalamaz. Kald ki, btnsellik salt toplumsal doann deil, fiziksel, kimyasal ve biyolojik doann da temel bir zelliidir. Krtlere ilikin tm ayrks ve marjinal dncelerin bu tip bir sbjektif nyargya dayandn zenle belirtmek gerekir. Gnmzde ne kadar evrensel tarih ve toplumun dnda braklm olurlarsa olsunlar, Krtler tersine olarak klan toplumunun almasndan itibaren balayan ve uygar toplumun gelimesine kadar sren evrensel tarihin ve toplumun tm evrelerinde baat rol o ynayan kabile toplumunun temsilcisidir. Kabile kltrnn ina edilmesinde ve srdrlmesindeki baat unsurdur. Kabileyi ad ve dnemi kapanm bir toplumsal olgu saymak yanltr. nsanln temel formu kabiledir ve hibir zaman almaz. Biim ve ierik deitirebilir, ama toplumsal olgudan tamamen dlanmas mmkn deildir. Toplumsal olgudaki klan ve ulus formlar kabile formu kadar evrensellik ve tarihsellik tamaz. phesiz klan ve ulus formlar da evrensel zellik tar, ama kabileninki kadar etkili deildir. Toplumsal in ann temel formu kabiledir. Kapitalizmde bile kabilenin almas urada kalsn, btn nde gelen kapitalist tekeller ve holdingler son tahlilde birer kabile rgtdr. Belki tarihi oluturan tarmsal toplumun, gebeliin kabileleri deiller, olamazlar da; kriz, k toplumunun kentli kabileleridir: Hiyerarik, devleti, smrgen kabileler. Yazl tarihten itibaren Smer uygar toplumuyla ilikilerinde Krtlerin prototipine ska rastlamaktayz. Smerler, dayandklar ana kaynaklar olmalar itibariyle Kuzey ve Doudaki dalk blge halkna halen de anlam ifade eden KURT, Batdaki kabile halklarna ise AMORTLER genellemesiyle karlk verirlerdi. Kurti kelimesinin szck anlam Dal Halktr. Krt deyince g65

nmzde de dallk temel bir zellik olarak arm yapmaktadr. Aslnda Smer dneminin Kurtileriyle gnmz Krtileri arasnda belki de u harfi zerindeki iki nokta fark kadar bir fark vardr. Binlerce yllk kabile kltrl Krtler, Krt halk iinde halen ar basan kabile Krtleridir. ehirlisi, ovals, snf ayrmas yaayan, devlet ibirlikisi, devlet kart olan bolca vardr. Ama ana gvde Krtlk, soyunu gl yaayan Krtlk geleneksel kabile zellikleri ar basan Krtlktr, ana kabilesel Krtlktr. ehirli, egemen snfl ve devletli Krt, ounlukla ve geleneksel olarak Krtlkten kopmu, asimilasyona yatm gei Krtln ifade eder. Glgame Destanndaki ilk ehirli ibirliki Kurti olan Enkidu, belki de tm ehirli, snfl ve iktidar ibirlikisi Kurtilerin ilk atasdr. Destandaki Humbaba, Da Kurtisidir. Enkidu ihanet ettii Humbabay ldrmesi iin Glgamee deta yalvarr. Gnmzdeki ibirliki Krtiyi ne de yaman artryor! Demek ki ikisi arasndaki fark u harfi zerindeki noktalar kadar olabilir derken pek de haksz saylmayz. Toplumsal deiimi, dier bir deyile tarihsel toplumu dnrken baz kkl yanlglara dmemek nem tar. Bu kkl yanlglardan en nemlisi, toplumsal geliimi veya tarihi dz ilerlemeci paradigmatik grle deerle ndirmektir. Aydnlanma anda hegemonik ideolojik izgi haline gelen bu felsefi zihniyet, her tr deiimi ezelden ebede dz bir izgi halinde ele alr. Dn dndr, bugn bugndr! kisi arasnda sanki hibir ba veya aynlk yokmu gibi yorumlar. Diyalektik geliimin yanl bir yorumudur bu. Bu paradigmann zdd deiimi kabul etmeyen, dngsel, kendini srekli tekrarlama anlaydr. Deiim denen olguyu srekli tekrarlamadan ibaret sayar. Birbirine son derece zt grnen bu felsefi anlaylar znde idealisttirler. Her ikisi de liberal ideolojinin iki deiik versiyonudur. Birincisinin sonsuz ilerlemeciliiyle ikincisinin sonsuz dngsellii znde deiimi inkr etmekte buluur. Felsefenin ve dinlerin, hatta mitolojinin bu en eski meselesi kmazla s onulanr. roniktir, mekn-zaman ilikisini kavrayamamlardr. Varlkla zaman arasndaki ilikinin olu yani deiim olarak tezahrn anlayamamlardr. Anlayamamak, bu zihniyetleri kanlmaz olarak ilerlemecilik ve dngclk biimine zorlar. Bu noktada diyalektik felsefenin getirdii en nemli yenilik evrensel geliimin zne ilikindir. Mekn ve zaman ancak varolula m mkndr. Deiim varlk (mekn) ile zamann mevcudiyetinin doal bir son ucudur. Varlk ve zamann olmas iin deiim arttr. Deiim varl k ve zamann kantdr. Deiim kavramnn ieriini zmlemek daha da nemlidir. Deiimin olabilmesi iin deimeyen bir eyin olmas gerekir. Deiim d eimeyene gredir. Deimeyen ise hep ayn kalandr. Deimeyen asli varl ktr, z olarak varlktr, Varoluun kaynakland ve baki kalan zdr. Belki burada mistik bir tanrsal kavrama yaklatmz sylenebilir. Fakat bu tr felsefi bir karm zorunludur ve bilime de ters deildir. Kald ki varolua, mekn ve zamana dair insan bilinci tam kavrama yeteneindedir demek metafiziktir. nsann mutlak kavrama yeteneinde olduu kukuludur. Dolaysyla tarih ve toplum biliminde deiimi inkr etmemek kadar abartmamak da ok nemli bir husustur. Kltrel toplum uygar toplumdan 66

daha kalc olup, toplumun asln, varln oluturur. Kltrel olarak gl olumu bir toplumun varl kalclkta ansldr. Uygarlklar ve devletler hzl ve oklu bir deiime tabi olduklar halde, kltrler ok snrl bir deiime ans tanrlar. Hi deime olmaz demek yanltr. Fakat hep deien kltrlerden, hzl deien kltrel deerlerden bahsetmek de ilki, yani hi deimez diyen anlaylar kadar yanltr. Modernitenin her eyi bir ana sktrmasyla yol atn sand mthi deiim temposu znde deimemeyi if ade eder. Kendini tekrar eden anlk yaamlarla son srat deiimler aslnda mmkn deildir. Bir yanltma ideolojisi ina edilmitir. Liberalizmin damgasn tayan bu ideolojik yanlsamalar tarih ve toplum algsn, bilincini arptma amaldr. Krt olgusu ve tarihi zerinde dururken, bu temel yntemsel yaklamlar gz nnde bulundurmak gerekir. Ulusal ve devletsel tarihlerle Krt gereini kavramaya almak ar zorlamadr. Bu ynl denemeler zoraki tarihler olup, olgusal gelimelerle pek ilgili deildir. Mitoloji ve destanlar kadar bile gerekleri yanstmaz. Kltrel tarih olgusal gereklie daha yakndr. Kltrel tarih uygarlk ve modernite srelerini de kapsamna alr. Fakat uygarlk ve mode rnite kltr kltrn evrensel tarihini kapsamna almaz. Uygarlk ve modernite dneminin temel kategorileri olan devlet ve ulus, kltrel tarihin ancak bir blm olabilir. Kltrel evrensellii kapsayacak yetenekten yoksundur. Kr tlerin uygarlk ve ulus tarihlerinde pek yer bulmamas, tarihsiz olduklar anl amna gelmez. Kltrel tarih balamnda yaklatmzda, Krtlerin binlerce yllk baat bir tarihe sahip olduklarn grrz. Bu kltrn temel nitelii kabile ve airet formlarn gl yaamas, tarm ve hayvanclk ekonomisinde devrimsel bir rol oynamasdr. Verimli Hilal kltr insanlk tarihinde ne kadar rol oynamsa, Krtlerin halklarn kltrel tarihindeki rolleri de ona denktir. Tarihte mezolitik ve neolitik dnemlerin (M.. 15000-3000) merkez kltrdr. inden ve Hintten Avrupaya kadar tm neolitik toplum kltrlerini beslemitir. Kltrel yaylmann izlerini hem genetik hem de etimolojik yntemlerle bu alanlarda tespit edebilmekteyiz. Yaklak olarak ve tespit edil ebildii kadaryla Verimli Hilal merkezli on iki bin yllk bir kltrel nder lik sz konusudur. nsanlk tarihinde hibir kltrn bu denli uzun ve kapsaml, gne gibi aydnlatc, stc ve besleyici bir rol oynadna tank deiliz. Varsa da, rolleri snrl ve yzeyseldir. M.. 3000lerde balad tespit edilebilen Smer uygarl ile Msr, Hint ve in uygarlklarn Verimli Hilaldeki kklerinden kopuk dnmek mmkn deildir. Sadece temel uygarlklarn oluumunda deil, binlerce yl srdrlmelerinde de Verimli Hilal kltrnn ana kaynak roln oynad tartmaszdr. Bilindii zere, uygarlk kltrleri ancak neolitik kltrn verimli o rtamnda geliebilirler. Kendi balarna sfrdan balayan ina yetenekleri yo ktur. Verimli Hilaldeki Mezopotamya neolitii neredeyse tek bana ilka uygarlna (M.. 3000 - M.S. 500) beiklik etmitir. Mezopotamya merkezli uygarlk da dnya uygarlklarnn belli bal olanlarna M.. 3.000den M.. 300 yllarna dek merkezlik yapmtr. ABDnin daha yz yl bile bulmam 67

hegemonyasyla karlatrrsak, aralarndaki muazzam fark daha iyi kavram oluruz. Krt neolitiinin bu tarihsel rol nemlidir. Merkez uygarlk sisteminin (be bin yllk bir sistem) Mezopotamya kkenlilii ve bin yllk merkez nderliinde yaanmas, neolitik kltrn neminin daha iyi kavranmasn mmkn klar. Kltrleri ve uygarlklar halklarn adyla belirlemek abartma olabilir, dolaysyla doru bir yntem olmayabilir. Fakat en azndan prototip aamasndaki rollerinden bahsetmek dorudur. Tarihi sadece tannm baz imparatorluklar ve hanedanlklarla tanm olmamz gerein ifadesi iin yeterli deildir. Yine tannm baz kavimlerle tanmlamak da ok yetersizdir. Hele tannm modernite uluslarn tarihin tayc gc olarak tanmlamak, tarihte en byk tahrifatn yaplmas anlamna gelir. Tikel-evrensel ban kurmayan, daha ok ideolojik hegemonyalardan miras kalan bu tarihsel z eminler aldnda, daha doru bir insancl toplumsal tarihle karlarz. T arihsiz braklan halklar ve emekilerin tarihini ancak bu yntemle ina edebil iriz. Kltrel tarihle demokrasi ilikisi sosyolojide pek ilenmeyen bir konudur. Asl demokratik kriter uygar olmakla deil, uygarlk kartlyla balantldr. Bir toplumun uygarlk glerine kar gsterdii diren en nemli demokratik kriterdir. Liberalizm ise bunun tersini iddia eder. Demokrasi iin uygarlamay art koar. Uygarlamam kltrlerin znde gl bir demokratik gelenek vardr. Devlet formunun antitezi olarak var olan ynetimler demokratiktir ve bu zellikleriyle gl bir demokratik gelenek olutururlar. Kent surlarnn gerisinde snflamaya kar direnen ve gnmze kadar devam eden kabile ve airet topluluklar, dinsel ve mezhepsel cemaatler, devletsiz halklar ve uluslar demokrasinin temel gleridir. Sistematik olarak anti-uygarlk demokratikliktir. Marksizmin ve liberal ideolojilerin demokrasiyi kent, snf ve devlet balamnda kavramlatrmalar ve kurumlatrmalar byk bir arptmadr. Kent, snf ve devlet kapsamna alnan demokratik sistem idi edilmi, demokratik kltrnn ierii boaltlm, hkim kent ve snfn devlet egemenlii altna alnarak boa karlmtr. Uygarlk esas olarak demokratik kltrn zdd olarak gelien bir sistemdir. Krt kltrnn uygarlklar karsndaki konumunu deerlendirirken, yukarda tanmlamaya altmz diyalektik ba hep gz nnde tutmak gerekir. Smer uygarlk kltrne kar Kurtilerin hep direni halinde olduklarn gzlemlemekteyiz. Bunu zellikle Da Tanras Ninhursagn sz konusu edilen mitolojik anlatlarndan izlemek mmkndr. Glgame Destan znde Smer uygarlamasna kar direnen Kurtilerin zgrlk ve varlklarn kor uma mcadelesini ifade eder. Kurtilerin iine szan uygarlk direnile karlasa da, kendi zihniyet ve kurumsal temellerini de atar. Uygarlk kltr genelde olduu gibi pazar etrafnda kentlerin kuruluuyla neolitik toplumu etkisi altna alr. Somut olarak M.. 4300lerden itibaren Aa Mezopotamya kkenli El Ubeyd kltrnn Yukar Mezopotamya kltrn etkilediini tespit ed e68

bilmekteyiz. El Ubeyd kltr, gl hanedanlar etrafnda oluan hiyerarik toplumla daha nceki kabile kltrnden ayrr. Daha eitliki kabile kltryle snflamaya balayan hiyerarik kltr ar asndaki iliki ve elikiler Hurrilerin oluumunda nemli rol oynar. Hurriler de tpk Kurtiler gibi ayn kkenden (Smercede Kur ve Ur kelimeleri Da ve Tepe anlamndadr) gelmektedir. Toros-Zagros sistemindeki da ve tepeliklerde younlaan toplum, adlar her iki kelimeden tretilen ayn topluluklar ifade etmektedir. Kabileyle i ie gelien hanedan kltr, Krtlerin geleneksel kltrnn nemli bir paras haline gelir. M.. 2000lerden itibaren Hurrilerin (Kurti) uygarlk yolunda nemli admlar attklar ve Gudea Hanedanlyla Smer kentleri zerinde (M.. 2150-2050) hkimiyet kurduklar tespit edilebilmektedir. M.. 1600lerden itibaren de Anadoluda Hititler ve Yukar Mezopotamyada Mitanniler adyla iki komu ve akraba imparatorluk tesis ettikleri grlr. Hitit ve Mitanni kltr, Smer kltrnn etkisindeki Hurrilerin tarihe geen en nemli ve gl uygarlama rneidir. Her iki gcn zellikle dnemin Smer kltr zerine kurulan Semitik kkenli Babil ve Asur glerine kar birletikleri, M.. 1596da Babil kentini igal ettikleri grlmektedir. M.. 1500-1200lerde, Ortadounun en etkili uygarlk gleri olarak, Msr uygarl zerinde de etkili olabilmilerdir. Mehur Nefertiti (Msra gelin giden Mitannili prenses) bu etkinin ne denli gl olduunu kantlamaktadr. Asurlularn M.. 1200lerde ykselen gc karsnda Hurrilerin uygarlk gc olarak daldklar, dndkleri eski kabile kltrn uzun sre yaadklar anlalmaktadr. Nairi Konfederasyonu (M.. 1200-850; Nairi Asurcada Nehir, Su Halk anlamna gelmektedir) adyla gevek kabile birlikleri halinde yaadklar tespit edilebilmektedir. Bu dnemlerde imparatorluk gibi g merkezlemelerinin ncesinde ve sonrasnda ska gevek konfederasyonlarn kurulduuna tank olunmaktadr. nl Urartu Krall (M.. 850-600), geleneksel Aa ve Yukar Mezopotamya kltrleri arasndaki iliki ve elikilerden doan dier nemli bir rnektir. Uygarlkta zellikle demircilik sanatyla ne kmaktadr. Muhtemelen Hurri kkenlilii de bulunan ve bugnk Ermenilerin o dnemdeki temsilleri olan kltrel elerin sentezinden oluan Urartu kltr, merkez uygarlk sisteminin gl bir halkasn tekil eder. Dnemin hegemonik gc olan Asur mparatorluuna kar koyabilen, ayakta kalan ve zaman zaman Asurlular gerileten tek gtr. Krt ve Ermeni kltr bata olmak zere, blgenin tm kltrel zihniyet ve yaplanmalarnda gl bir etkiye sahiptir. Zagroslardan Asura kar yaklak yz yllk bir direnmeden sonra M.. 612de Asurun bakenti Ninovay yakp ykan Med (Asurlularn Hurrilere takt bir ad olsa gerek) Konfederasyonu bir imparatorlua dnr. Ksa sren imparatorluk dneminin ardndan, hanedan entrikalar sonucunda M.. 550lerde Fars Akhamenit soyundan krallarn eline getikten sonra da bu imparatorluun en etkili kltrn yine Med kltr oluturmaktadr. zellikle askeri sanatta byledir. Pers mparatorluu adyla snrlar Ege Denizinden Hindistan iler i69

ne, Msrdan bugnk Trkmenistana kadar uzanan tek cihanmul g haline gelir. Merkez uygarlk sisteminin en gl halkalarndan biridir. M.. 330da skenderin eline geinceye kadar iki yz elli yl boyunca dnyann tek hegemonik gc olmu, uygarlk kltrnde derin izler brakmtr. Roma uygarln douran znde Med-Pers uygarldr. skenderin fethinden sonra arac halka olarak kurulan krallklar, giderek Sasaniler (Perslerin devam; M.S.216-650) ve Roma (M.. 500-M.S. 500) arasndaki atmalarda kullanlan yedek gler haline gelirler. Antikan son iki byk gc olan Sasaniler ve Romallarn birbirlerini tamamen yenemeyip yorgun dmeleri slm fethin yolunu amtr. Arap Yarmadasndaki ok gl kabile kltrn slmk kltr adyla birletirme hnerini gsteren Hz. Muhammedle birlikte tarihin yeni bir kltrel a balar. Yaklak drt bin yl sren ilka uygarlk kltrnn tm nemli olaylar Yukar Mezopotamya ve yakn evresinde cereyan etmitir. Proto Krt kltr bu ikinci uzun dnemde olumlu veya olumsuz birok gelimeyi yaamtr. Hurriler, Mitanniler ve Hititlerin ilk iki bin ylda evrensel apta etkiye yol atklar rahatlkla belirtilebilir. Grek ve Roma kltrnn oluumunda ve Bat kltrnn ortaya knda esas belirleyici halka, Hurri -Mitanni-Hitit kltrdr. Hem kendi z yaratmlarn hem de Smer kltr mirasn Batya, Greko-Romenlere tararak, merkez uygarlk sisteminin kesintisiz srmesinde altn halka roln oynamlardr. Bu altn halkann roln belirlemeden tar ihin akn izah etmek mmkn deildir. On iki bin yllk neolitik kltr ve iki bin yllk uygarlk kltr tarafndan beslenmeseydi, herhalde bugne damgasn vuran bir insanlk kltrnden bahsedemezdik. Uygar toplumun ilk iki bin ylnda Proto Krtlerin uygarlkla ilikileri ok youn olmutur. ki ynl bir iliki tm gelimelere damgasn vurmutur. lk ynyle uygarlk kltrnn baskc ve smrc kent, snf ve devlet unsurlaryla hep atmal olmulardr. Bazen smr ve basknn merkezlerini istila etmeye kadar varan hamleler (Babilin fethi, Ninovann ykl) yaparken, gleri yetmeyince de ou zaman dalarn fethedilmez doruklarna ekilerek (Zagroslarn gney eteklerinden Dersime kadar benzer leheleri konuan Hewrami ve Zaza kltr bu gelimelerle yakndan balantldr) varlklarn korumaya, bamsz ve zgr yaamdan vazgememeye zen gstermilerdir. Bu kltrn izleri bugn bile olduka etkilidir. Da Krtleri denilen kesim esas olarak bu hat zerinde yaklak be bin yl boyunca yaayan Hurri kke nli kabilelerdir. Hurrice baz kelimelerin kkeniyle Zazaca ve Hewramcann birok kelimesinin akmas bu gereklii yeterince izah etmektedir. Uygarlk kltryle ilikilerinde ikinci yn gelitirilen ilikileri olumlu deerlendirip benimseme ve zmseme temelinde olmutur. Krt kltrnde uygarln bu yansmalar kentli, snfl ve devletli zihniyet ve kurumlarn olumas biiminde olmutur. Birok rnekte karlatmz Yenemiyorsan benze ve yle yen kural burada bir kez daha karmza kmaktadr. Guti, Mitanni, Hitit, Urartu, Med, Pers ve Sasani rnekleri, kendilerine saldran uygarlk glerine kar 70

kendilerini bizzat uygarlk olarak ina edip benzeerek yenmeyi ve ayakta kalmay ifade etmektedir. Proto Krtler asndan slmiyete kadar gelen iki bin yllk ikinci uygarlk aamas kendi kentlerini ina ettikleri, egemen snflarnn olutuu ve devle tlerini kurduklar dnemdir. Daha ok da eteklerinde ve ovalk alanlarda oluan bu kltrn karma bir zellii hkimdir: Benzemeye altklar uygarl klarn dil ve kltrlerini yaayan ynetici aristokrasi ile alt snflar oluturan ve kendi z dil ve kltrlerini yaayan kesimler. Krt corafyasnn ar etkisi altnda oluan bu kltrn ikili karakteri ok az deierek gnmze kadar varln srdrecektir. Gerek da ve ova kltr biimindeki ikili ayrma, gerekse ova-kent kltrndeki snfsal ikili ayrma bu kltrn temel karakteristik zelliidir. st tabaka yabanc igalci ve fetihi smrgenlere kar hep muazzam bir uyum gc gsterip kendi z kabile-halk kltrn ie yaramaz saym, ikinci plana atp i ilikilerinde ok snrl lde kullanmakla ye tinmitir. inde rol oynad veya bizzat kurduu uygarlklara kendi dil ve kltrn egemen klmak iin aba gstermemi veya ok az gstermitir. Gutile rden Eyyubilere kadar bu hep byledir. Kentli ve devletli bu egemen zmre, belki de hibir toplumda olmad kadar geleneksel Krt kltrel varlna kar olumsuz rol oynamtr. Yabanc dil ve kltrler iinde erimeye gtren yksek snfsal ve ailesel karlar phesiz bu olumsuzlukta belirleyici olmutur. Kendi iine kapanan Da Krtisinin ve alt tabakann ounlukla deimeyen kabile ve aile kltr binlerce yl varln ancak iine kapanarak erimeden gnmze kadar tayabilmitir. Bu iki kltrel kesim arasnda dalar kadar bir uurumun olumas, gerek Krtlk-sahte Krtlk biiminde kkl bir ayrmaya yol amtr. Kapitalist modernite dneminde neden gl bir mill iyeti Krt burjuvazisinin olumadnn kkeninde bu tarihsel gereklik yatar. Neolitik dnemde ve ilkalarda ok gl yaanm bir Proto Krt kltrel olgusundan bahsetmek gerekir. Birer tarihsel olgu olan toplumsal gereklikler bu alarda kendilerini tam farkllatrp kimlik kazanm halk veya kavim gereklikleri biiminde sunamazlard. Henz bu aamaya gelinmemiti. Halk veya kavimsellik asndan neolitik dnem ve ilkalarn grnm kabile, airet ve hanedan birlikleri biimindedir. Dinsel ve mezhepsel birlikler de henz tam anlamyla olumamlardr. Kabile, airet ve hanedan bilin bii mleri bu dnemin en gelimi toplumsal bilin biimleridir. Neolitik a kabil enin grkemli adr. Her kabile bir totemle temsil edilir. Totem kabilenin kimliidir. Urfada Gbeklitepedeki tapnak muhtemelen en gl kabilenin din-tanr merkezidir; yrenin en gl kabilelerinin ortak din merkezidir. Dikilitalardaki hiyeroglif benzeri iaretler her bir kabilenin soy kt olarak da okunabilir. Piramit, ziggurat ve Kbenin, yani ilkan temel iki uygarl olan Msr ve Smer uygarlklaryla ortaan slm uygarlnn din merkezl erinin, tanr evlerinin ilk rnei, prototipidir. Bu nedenle tarihsel nemi byktr. Hz. brahimin Urfadan k yapmas ve tek tanrl dine atalk etmesi tesadf veya rastgele bir olgu deildir. Tespit edilebildii kadaryla en az on iki bin yllk gemii olan Urfa yresindeki dinsel merkez kltrnn b ir so71

nucudur. Sadece Gbeklitepedeki tapnak sistemi belki de o an tespit ed ilebildii kadaryla bin yllk dinsel Kbesi roln oynamtr. Harrann da benzer rolnden bahsedilebilir. Muhtemelen henz kefedilmemi birok merkez vardr. Siverekte Newala orideki tapnak kltr de on bir bin yl ncesine kadar gidebilmektedir. Neolitik dnem kabilelerinin her birisinin genellikle bir hayvan kendilerine totem setiklerini biliyoruz. Totem kabilenin bir nevi soyad, kimliidir de rken, kabile bilincinin bir nevi ilk biimlerini de tanmlam oluyoruz. Nasl bugnk ulus-devletler bayraklaryla kendilerini temsil edip kimliklendiriyorlarsa, kabile birliklerinin totemleri de ayn anlam ifade etmektedir. Nasl BMdeki bayrak says kadar ulus-devlet temsil ediliyorsa, tapnak merkezlerindeki totemlerle de dnemin gl ve nam salm kabileleri temsil edilmekt edir. Aralarndaki fark zde deil hacimleriyle ilgilidir. Totemin belli bir tabu, tapnma zellii tadn biliyoruz. Toteme tapnma kabileni n kendini kutsallatrma, yceltme, bylelikle uzun vadeli gvenceli bir yaama kavuturma arzusunu ifade etmektedir. lm sonras yaam inanc atalara duyulan byk balln sonucudur. Varlklar onlarla zdetir. Atalarna sayglar ve ball klar, kendilerini lm sonrasndaki bir sonsuz yaam inancna gtrmektedir. Daha sonraki tek tanrl dinler bu kabile inancnn, din ve tanr anlaynn gelimi biimidir. Urfa ve yresindeki neolitik dnem ve uygarlk alarnn kabile kltrn zmlemek, yaklak on be bin yllk bir tarihi bulunan bu kltrn neden bu denli direngen ve kalc olduunu ortaya koyabilecektir. Halen ok gl olan dinsel duygular ile aile ve namus anlaylarnn kkeninde de bu en eski kabile kltrnn kolay silinmez izleri bulunmaktadr. Namus ve kan davasnn halen ok gl olan varl da yine bu kltrel toplum gereinin bir sonucudur. Toplumsal kimlie kaznm yasalar kolay kolay silinmez ve etkis ini yitirmez. Kabilenin kltrel varlnn dourduu duygu ve dnce dnyas asla kmsenemez. Halen insanl ayakta tutan bilin bu kltrel varln derin izlerini tamaktadr. Sanat, bilgi, felsefe, din ve mitolojiyle dile getirilen, d uyumsanan belli bal tm bilin biimlerinin kaynanda kabile kltr vardr. Kabile kltrn dile, duyguya getirmeyen hibir mitoloji, din, felsefe ve sanat ekol yoktur. Mitolojik, dinsel, felsefi ve sanatsal farkllklar derinliine aratrdmzda, her bir farklln temelinde kabilesel varl grrz. Daha so nraki kavim ve ulus bilinleri, oklu kabile birliklerine dayal olarak gelitirilen kabile bilinlerinin trevleridir. rnein tarihte en ok karmza kan br ahim dinlerin, bu dinlerin mezhepleri ve tarikatlarnn, en son dinsel milliyet ilik olarak uluslamalarnn temelinde brani Kabilesi yatmaktadr. Bu dinler, mezhepler ve uluslar ortaya kmadan nce, gerekliklerinin potansiyel gc brani kabilesinin Verimli Hilal ve Msr uygarlklar arasndaki dolamndan kaynaklanr. brahim devrimin temelinde, Urfa yresindeki tapnak merkezinde biriktirilen kabile totemleri olan putlar krp, yerine daha iyi kavramsallatrlm bir kabile inancn yerletirmesi yatmaktadr. sevlik brahim dini 72

yoksullam kabileler ve kle dkntleri adna dntrmtr. Hz. Muhammedin nderlik ettii din olan slmiyet ise, ayn eyi Bizansllar ve Sas aniler arasnda skan ve bata Arap kabile dnyas olmak zere benzer y aamlar olan dier kabileler dnyas iin gerekletirmitir. Yoksullam kabileler ve snacak vicdan arayan kleler yn olmadan Hristiyanl, yoksul Arap kabileleri olmadan da slmn kn dnemeyiz. Hristiyan cemaati ve slm mmet, kabileler ve kabilelerden kopmu av are insanlarla isiz kleler ve kaak askerlerin ortak inan temelinde oluturduklar yeni bilin toplumlardr. Burada kabileyi aan, snf temeli gelimi bulunan yeni bir toplum ve onun yeni inanlar sz konusudur. Fakat bu yeni toplum koullarnda da kabile ok az deiiklie tabi kld varln gl bir biimde srdrmektedir. Sz konusu olan, krize girmi kabile toplumunun yeni bir ideolojik ve toplumsal yaplanma temelinde dnmdr; kabilenin kendi z birimi iinde bulamad zm, darda kabile demokrasisinin inkr temelinde vcut bulan ehir, snf ve devlet kltrnn geliimi iinde bulmaya almasdr. Kabile anda saylar artan ve hacimleri byyen kabilelerin krize girm eleri sz konusudur. Kriz dneminde farkl anlaylara sahip iki kesim belirir: Birincisi, yoksul kabile taban blnerek ve zgrlnde srar ederek yaamak isterken, ikinci kesim olan kabile hiyerarisi ise hkim hanedan olarak kabilenin yoksullatrlm tabanndan kopup, genellikle uygarlk dini dediimiz ideolojik klarla kendini yeni devlet toplumu olarak rgtler. Eski kabile kltr uygarlk kltrne yenik dmtr. Bu dnmle i ie olan gelime kentleme, snflama ve devletlemedir. Uygarln kabile kltr krizine bulduu temel zm budur. Tarihte oka tartlan ve Marksistlerin de paylat dnce, bu dnmn ileriye doru atlan dev bir adm olduudur. Uygarlama hep ilerleme ve stn yaam biimi saylmtr. Marks ve Engels bu dnme tarihsel materyalizm perspektifiyle yasal bir zorunluluk atfetmiler, tarihin ileriye ynelik dev bir adm olarak deerlendirmilerdir. Ben bu anlay eletiriyorum. Kabile toplumunda yaanan, krizin zorunlu bir aamas olarak deerlendirilemez. Yaanan ey hiyerarik unsurlarn snfsal tercihidir. Kabile demokrasisi, zgrl ve eitliinin geriletilmesi pahasna salanan bir deiim (Gelime diyemiyorum) olduu iin greli olarak muazzam bir gerileme, insanlk iin bir d admdr. Tarih hep egemen zmrelerin ideolojik baklaryla kodlandndan, bu deiime zorunlu, ilerlet ici, hatta devrimci gelime diyoruz! Dorusu, bunun zorunlu olmayan ya da zorunluluu bulunmayan gerici, drc ve devrim kart bir adm olduudur. Tarihin anlatlmayan dier yz olan, kendi hiyerarik hanedan elitlerinin ihanetine kar hep mcadele eden, kabilenin demokratik, zgr ve eitliki yapsnda ve bilincinde srar eden kltr ilerleme ve gelimeyi temsil eden asl gtr. Tarihin bu kltr tarafndan bilimsel olarak sistematik biimde ifade edilmemesi bir eksiklik olabilir. Ama bu gereklik bylesi bir tarihin mevcut olmadn gstermez; tersine yazlmadn, yazlsa bile bastrldn ve propagandasnn gl yaplmadn gsterir. Egemen zmrenin, ideolojik teke l73

ler ve smr tekellerinin gelitirdikleri uygarlk krize zm olmam; kend ini hep toplumun srtnda kanser uru gibi byten kentleme, snflama ve iktidarlamayla gnmze doru gelindiinde en byk kriz kaynana dnmtr. nsanlk eer yaayacaksa, tarihsel kriz toplumuna kar kabile andaki demokratik, zgr ve eitliki kltr uygarlk tarihi boyunca zih insel ve kurumsal alanda yaanan olumlu gelimeler temelinde yeniden yaamsal klarak bunu baaracaktr. Proto Krtlerin neolitik kltr ve antika kltrnden kalan en deerli miras olan kltrel varl demokratik modernite bilinciyle btnletiinde, gnmz Ortadou krizinden kta tarihine ve kimliine uygun bir gelim enin sahibi olabilecektir. 2- Krt Varl ve Gelenek Krt varlnn gereklemesinde Zerdt gelenei nemli bir rol oynar. Bu gelenek tek tanrl brahim dinlerle putatapar (totemik) dinler arasnda tarihsel gei halkasdr. Kabile kltrlerinde egemen din anlay olan totemik yaplar ilk defa tabusal olmaktan karp ahlki -kavramsal bir temele dntren Zerdtlk ilk byk dinsel-ahlaki devrimdir. Arap kabilelerine dayal slm ka benzeyip onu nceler. Proto Krt Med kabilelerinden inan ve ahlk temelli daha st bir birlik ortaya karmay hedefler. Kabile toplum krizine demokratik yan ar basan bir zm gelitirir. M.. 1000lerde varln grnr klan bu inan sistemi, Zerdt (M.. 7. yzyl) ile etkili bir toplum sistemi gelitirir. Zerdt devriminde nemli olan, dar kabile ve han edan birliklerini ilk defa ap, tm Med kabileleri arasnda ortak bir st kimlik ina etmesidir. Ma denilen rahipler (bilge insanlar) yeni toplumun ok etkin gleridir. Zerdtlk muazzam bir toplumsal enerjiye yol aar. Bir araya gelmeleri ok zor olan kabileleri ortak din-ahlaki inan temelinde bir araya getirmeyi baarmas, tarihilerin zerinde yeterince durmad byk bir devrimdir. slmiyet ve Hristiyanlktan daha az etkili deildir. Hatta brani kabile geleneinin oluumunda da temel kaynak rolndedir. Med Konfederasyonunu mmkn klan temel hartr. Pers Akhamenit Hanedanlnn znde daha demokratik muhteval Med Konfederasyonunu entrikalarla ele geirmesi ve tarihin en byk imparatorluunu kurmas da Zerdt toplumsal gelene kle yakndan balantldr. Gelenein saptrlp demokratik znden boaltlmas ran merkezli uygarlk geleneiyle sonulanmtr. Aryen imparatorluk gelenei, tarihte demokratik muhteval kabile kltrn kendi ynetim arklarnda en ok kullanma ustalna sahiptir. Demokratik muhtevay uygarlk sisteminde eriterek tarihin en gl monarklarn yara tmakla vnr. Batda Atina demokrasisine kart bir Dou despotizm gelenei olarak, gnmze kadar kendini pekitirip srekli klabilmitir. Atina d emokrasisinin yol at felsefi bilin Bat uygarlnn oluumunda temel ka ynak roln oynarken, Pers saraylarndaki despotizmin iini boaltt Zerdt gelenei sadece skenderin ordularna yenilmekle kalmam, Dou toplumlarnn kltrel birikimlerini de heba olmaktan kurtaramamtr: Tpk Osmanl 74

despotizminin geriye kalan slm kltrel birikimleri kapitalist Bat uygarlna kar koruyamamas gibi. zd Krtlerdeki neredeyse kurumaya yz tutmu bu tarihsel demokratik gelenek aratrlmaya deer nemli bir konudur. zd Krtlerle Alevi Krtler yakndan gzlemlendiinde, zellikle kadnlarnda temsilini bulan Zerdt kltrn demokratik, zgr ve eitliki zellikleri rahatlkla fark edilebilir. Tm bastrlmlklarna ramen, doayla btnlemi, ak szl ve cesur yanlar dikkate deerdir. slmiyete kadar otantik zelliklerini byk oranda koruyan Krt kltrel gereklii zerinde yrtlecek aratrmalar sadece Krtlerin tarihini aydnlatmakla kalmayacak, evrensel tarihin binlerce yl srm dnemlerini de aydnlatacaktr. Gnmzde her ne denli silik kalm olsalar da, tarihleri konusunda yaplacak aratrmalar Krtlerin demokratik uygarlk tarihinin de temel kilometre talar olduklarn kantlayacaktr. 3- Krt Varl ve slm Gelenek slm Rnesansn tm geleneksel Ortadou kabile kltr ve uygarlk si stemi zerinde dntrc etkisi olmutur. Deiimle ite kabile toplum krizi slm mmetiliini gelitirme, dta Bizans ve Sasani imparatorluk krizleri daha evrensel slm sultanl ina etme temelinde almaya allmtr. Bylelikle iki kkl eliki hem tekil hem de evrensel dzeyde slm sentezle almaya, yeni ideolojik ve yapsal dzenlemelerle giderilmeye allmtr. Ortaa uygarlk sistemi denilen olgunun temelinde slm k yatmaktadr. slmn mmet ve saltanat geleneinin tarihte ok etkili olmas bu yenia zelliinden ileri gelmektedir. Bir nevi erken kapitalist modernite roln oynamtr. deta Bat Avrupa kapitalist modernitesinin bir n habercisi, dk domu l ocuu konumunda kalmtr. slm uygarlk olmadan Avrupa uygarlnn douunu beklemek veya dnmek yanltr. slmiyetin geleneksel kabile kltr ve uygarlk sistemi zerindeki etkisi devrimsel nemdedir. Belki de kabile kltrnde yzyllarca yaanan krize en etkili devrimsel yanttr. Arabistan Yarmadasndaki Arap kabileleri yzlerce, hatta binlerce yl kendi aralarnda bitmez tkenmez bir atma ortamna girmilerdir. Kabile kltrnde byk bir yozlama yaanmaktadr. Kadn drlm, kz ocuklar diri diri gmlecek kadar deersiz addedilmitir. Bu kltr zm olarak klasik toplumu besleyecek koullardan yoksundur. K sacas ne geleneksel kabile federasyonlar ne de geleneksel kleci iktidar yaplanmalaryla krizin nne geilebilmektedir. Hz. Muhammedin olduka pratik ideolojik ve politik nerileri bu ortamda ila gibi etkili olmutur. Muhammed devrimin temel zellii, kabile toplumunun stnde yeni bir topluma evrilmeden ve yan bandaki Bizans ve Sasani mparatorluklarnn buyruuna girmeden, ikisini de aan yeni politik bir sisteme cesaret etmesi, kendini buna ehil ve yetkili klmasdr. Allah kavramn o kadar yceltmesinin temelinde bu iki devrimsel olgunun, slm mmet toplumculuu ve politik kltrnn domas yatar. Allah kavramnn sosyolojik ve tarihsel zmlemesi bilimsel bir biimde yapldnda, bu iki olgunun nemiyle ba daha net 75

ortaya kacaktr. Allah kelimesinin tad doksan dokuz tr anlam aslnda siyasal, sosyal ve hatta ekonomik manifestoyu dile getirmektedir. Zaten kendisini eli, beyan edici olarak tanmlamas, arkasndaki tarihsel ve toplumsal sentezin yeni kimliini gayet iyi ve gl biimde aklamaktadr. Allah kavramnn evrensellii, cihanmulluu, haberdarl, bilinlilii, affedicilii, cehennem ve cennet dlleriyle uyarcl ve mkfatlandrcl yeni sistemin kimliini buyurur gibi sunmaktadr. K. Marks ve F. Engelsin kaleme aldklar Komnist Manifesto neyse, Hz. Muhammede indirildii sylenen Allahn Kuran da odur. Birincisi bilimsel ve Avrupai, ikincisi dinsel ve Douya zg kodlarla beyan edilmitir. Sosyalist toplum ve proletarya diktatrl denen olgularn slmiyetteki karl mmet toplumu ve slm sultadr. mmet toplumundaki enternasyonalizm, zgrlk ve eitlik temalar, sosyalist toplumdaki enternasyonalizm, zgrlk ve eitlik temalarndan daha zayf deil, daha gl ve sistematik olarak dile getirilmitir. Yine slm sulta anlay, sosyalist diktatrlk anlayndan daha az sistematik deildir. Reel sosyalizmdeki gibi her iki olgu da yzlerce yl sistemlice gelitirilmeye allmtr. Uygarlk tarihinde her devrimin bana gelen ikilem slm devrimde de gl biimde yaanmtr. Gereklemesinden ksa bir sre sonra, devrimin demokratik dorultuda m, yoksa iktidar-devlet dorultusunda m yaanaca temel sorun olmutur. slmiyetin douundan itibaren her iki eilim de kendisini gl bir biimde hissettirmitir. Kabile st tabakas ve iktidar h eveslileri devrimi hzla slm saltanat haline getirmeye alrken, kabile alt kesimi ve kle unsurlar demokratik dorultuda gelitirmeye byk aba gsterdiler. Hkim kabile olan Kureyin st tabakas, Muaviye nderliinde, mam Alinin daha ok orta yolcu nitelikteki demokratik kn nlemeye alt. Muhammedin lmnden sonra, ilk halife olan Ebubekir, mer ve Osman, mam Ali ile aralarndaki elikiden tr gei aamasnda (M.S. 632-656) halifelii (Muhammed yardmcl, artl) srasyla stlenmek durumunda kaldlar. Bu dnemde demokratik (abiye) gelenekle iktidarc gelenek (sulta) arasnda youn bir atma yaand. Bu atma slmn i savann bir nevi ilk rneini temsil etti. mam Alinin (Hz. Muhammedin damad, ilk Mslimlerden) izgisi, sanlann aksine radikal sol, u veya demokratik olmayp, mutedil bir orta yolculuk biimind edir. Gerek radikalizmi ve demokratizmi Hariciler temsil etmektedir. Hariciler kabilelerin en yoksul kesimlerinden olumaktadr. Alinin denge durumunda (Sffin Savandaki durum) hakemlik kurumunun devreye girmesine raz o lmas, hem arkasndaki radikallerin (Haricilerin) ayrlmasna ve yeni bir mezhep (ilk mezhepsel oluum) oluturmasna, hem de Muaviyenin daha ustalkl iktidar hesaplar yapmasna yol at. Sonuta iktidar yanllar devrimden galip kt. Bu ana akm kendilerini deiik adlar ve kavramsal ieriklerle slm iyetin zaferinden gnmze kadar tamlar, kendini ar tekrarlayan bir ksrdngy tarihleri boyunca Ortadou toplumlarna yaatmlar; byk iktidar savalarna, kanl hanedan atmalarna, mezhep kavgalarna ve itikat 76

ayrlklarna yol amlardr. Sonu, saysz iktidarc devletikler, imparatorlu klar, mezhepler ve tarikatlar temelinde kabile toplumsal krizinden daha ar bir slmk toplum (mmet) krizine gei olmutur. Ortadounun gnmze doru Bat kapitalist hegemonyacl karsnda ar yenilgilere uramasnn ve altndan kalklmas zor bir gncel topyekn toplumsal kriz yaamasnn temelinde bu tarihsel gereklik yatmaktadr. Krt kltrel varl da yan bandaki slm ktan iddetle etkilendi. Daha ok da saltanat slmnn ykclyla karlat. Emevi hanedanlk ve sultanlk rejimi, skenderin fetih ve tahrip tarzna ok benzer bir biimde giritii kanl geen fetih savalaryla Krt topraklarn ksa srede sultas altna ald. zellikle Zalim Haccac gibi komutanlar, eli kl tutan tm Krtleri katledip, kadnlarna ve ocuklarna toptan el koydular. Krtlerin karlat bu tip istilalarn tarihte bilebildiimiz ilk rnei, Glgame Destanna konu olan bugnk Irakn (Irak ad ilk kent devleti Uruktan kaynaklansa gerek) kuzeyinde ve dousundaki ormanlk ve dalk sahaya Glgamein ibirlikisi Enkiduyla birlikte gerekletirdii ve kan dkt (ldrlen canavar Humbaba, aslnda kabile efi konumundaki bir figr olarak anlalmal) seferdir. Krtlerin saltanat slmna kar tavr derinden bir ikileme yol aan tarzda olmutur. Geleneksel airet hiyerarisi, bal olduu ran-Sasani mparatorluunun yenilip zlyle birlikte, yeni efendilerine sadakat gstermekte gecikmedi. ktidar denilince hep igalci efendiye uakl aklna getiren Krt ibirliki zmresi, sre iinde Emevi Hanedanlyla nce btnleti, giderek gnll asimilasyonla Araplat. ktidar ibirlikisi Krt elitinin Araplama yks hayli ilgintir. Binlerce yl ibirlii ettii ve etnik adan akraba olduu ran imparatorluk kltr iinde dil ve kltr varlklarn nemli oranda koruyan bu kesimin hzla Araplamay semesi snfsal oluumuyla yakndan balantldr. Araplama ncesi Krt hiyerarik nderleri kabile kltryle hl yakn ba iindeydiler, ayn kabile ve airetin mensuplaryd. Dolaysyla snflama zayft. karlar snflamadan ziyade, kabile ve airet iinde hiyerarinin st tabakas olarak kalmalarn daha yararl ve gerekli klyordu. Airet kltrel balarn yitirip yalnz birey veya aile olarak yabanc hkim hanedanlk kltr iinde erimeleri karlarna uygun deildi. Byle bir durumda her eylerini yitirebilirlerdi. nlerinde bunu kantlayan ok sayda tarihsel rnek vard. Krt kabile ve airet gerekl ii kendi kltrne ok kat bir biimde bal olup, d glerle btnlemeyi ve asimilasyonu olanaksz veya istisnai klyordu. Bunun yan sra tarihsel olarak snflamann maddi koullarnn fazla gelimemi olmas (kent ve devlet kltryle az karlam olmalar) ve en nemlisi, dtan kaynakl igalci, fetihi ve smrgen istilalara kar srekli mcadele iinde olmalar bunda nemli rol oynamt. Arap Emevi Hanedanlndan kaynaklanan igal dneminde hem tarihsel hem de toplumsal bakmdan bir farkllama yaanyordu. slm sultayla birli kte Arap kabile st tabakas kendi kabilesinin alt tabakasndan koparak hzla yeni bir egemen snf haline geliyordu. Derin bir snflama sz konusuydu. 77

Emeviler dneminde ok gl bir slm-Arap aristokrasisi olumutu. Ortadou kltrnde ilk defa geleneksel kle-efendi ilikisini aan ve Avrupada daha sonra geliecek olan serf-senyr ilikisine benzeyen yeni trden bir beymaraba (mevali) ilikisi olutu. Klasik klelie nazaran daha katlanlabilir snfsal ilikilerin oluumu, slm sultann en nemli ktsdr. slm iktidarn yeni snf dzeni sz konusudur. Bunun nderliini yapan g Emevi Hanedanldr. Emevi hanedanlar kendilerine hizmet etmeleri iin ksa sre iinde saraylarn Bizans ve Sasani saltanat art brokratlar ve snfsal ibirlikilerle doldurdular. Fethettikleri tm kltrlerin st tabakalar, bu tarihsel-toplumsal yeni snflamay kendi karlarna son derece uygun bularak, ibirliki temelde de olsa hzla aristokratlatlar. Bunlar hkim hanedan aristokrasisi ile ok sayda evlilik ba kurdular. ocuklarn resmi Arap dil ve kltryle eittiler. Kendi kabile dil ve kltrlerinden bu sefer hzla uzaklatlar. Eskiden karl arna aykr olan bu durum, yeni slmk aristokrasi koullarnda son derece uygun gelmekteydi. Kald ki, tarihte de benzer rnekler oka yaanmt. Resmi Akadca, Aramice ve Sryanice, Arapadan binlerce yl nce klasik kleci imparatorluklarn ortak dil ve kltrleri konumundayd. Batda Greke ve Latincenin oynad roln benzerini oktan oynuyorlard. Arapa ilk defa slmiyetle birlikte Ortadou kltrnn yaygn ortak dili konumuna yksel iyordu. Hanedanlk kltr de Arapa ile ifade edilip tm Ortadou slm aristokrasisinin ortak yaam kltr oluyordu. Kkenini Arap hanedanlklarna balamayan yeni ykselen Ortadoulu aristokratik aile yok gibiydi. Her ibirliki aristokratik aile kkenini bir Arap hanedana, zellikle Ehlibeyte balam aya byk zen gsteriyordu. Bu kervana yeni ulema ve asker snfn da ekl emek gerekir. Hepsi eski kkenlerini inkr etmeyi ve yeni slale unvanlar tamay alkanlk haline getirdiler. Binlerce yllk Fars kltr bile Arap dili ve kltr iinde youn bir asimilasyonu yaamaktan kurtulamad. Daha zayf dil ve kltrler kolayca yutuldu. Eski Akadca nemini tamamen yitirirken, Aram ice ve Sryanice gcnden ok ey kaybetti. Krt kabile ve airet st tabakas da bu hzl btnleme ve asimilasyo ndan payn ald. Eski Zerdt gelenei srdrmek kendileri iin yarardan ok zarar getiriyordu. Bu kltrde srar varlklarn yitirme anlamna geliyordu. Ksa bir darp dneminden sonra tarihte egemen snflarn yatkn olduklar kar temelli yabanc dil ve kltr iinde erimeyi hzla benimsemeleri varlkl arn srdrmelerinin bir gereiydi. M.S. 7. ve 10. yzyllar arasnda Arap ari stokratik dil ve kltr iinde eriyip btnleen ok gl bir ibirliki Krt st tabakas olutu. Bu kesimler eklen Krt saylsalar da, dil ve kltrce re smi Arapann birer bendesi durumundaydlar. Bu yeni dil ve kltrle yaam ay sekinlik iareti sayp gurur duyuyorlard. Kendi dil ve kltrlerini en erken terk edenler bu kesimlerdi. Halen Krdistanda bunlardan kalma gl kalntlar vardr. ktidara oynayan ibirliki Krt aristokrasisi mezhep olarak Snni gelenee baldr. Snnilik anlam olarak kabile hiyerarisinin st tabaka geleneinin yzeysel slmlemesini ifade eder. Snni slm egemen ve iktidarc olan 78

slmdr. Gl bir snf temeli vardr. Ortaan Krt beyliklerinin ekseriyetle Snnilii benimsemeleri karlar gereidir; slmn hakikatle ilikisi bakmndan bir anlam ifade etmez. Denilebilir ki, Snnilik slmn plak iktidar ve rantyla ilgilenen zmrelerinin maskeli inan biimidir. Sz konusu zmreler bu maske altnda dinin toplumsal vicdan ve ahlkla uyumayan, hatta onlara ztlk oluturan birok uygulama iine girerler. Snni slma sultanlarn saraylarndaki entrikalara, zulme ve istismara maske olma rol tannmtr. Emevi, Abbasi ve Osmanl saraylarndaki rnekler bu konularda olduka reticidir. Ortaadaki beyliklerinden gnmzdeki bireysel ve ailesel kalntlarna kadar Krt ibirlikilerinin ezici ounluunun Krt kltrel varl karsndaki inkrcl, saygszl ve onu gelimekten alkoymalar snfsal karakterleri, ideolojik ve iktidarc yaplanmalar ile balantldr. Bir snfsal varln ideolojik ve yapsal olarak oluum tarz toplumun btnsel kltrel varl zerinde derin etkiler brakr. slmn Arap, Fars ve Trk egemen snf oluumundaki tarz bu kesimlerin kendi toplumlaryla ilikilerini de belirlemitir. birlikilikleri snrl olduu ve iktidarn inisiyatifli glerini tekil ettikleri oranda, to plumsal kltrlerini de olumlu ve olumsuz ynleriyle etkilemilerdir. Daha az asimilasyonist olmalarna karlk, alt tabakalarna kar daha iddetli bir bask ve smr gelitirmilerdir. Daha ok ibirliki olan Krt egemenleri asimila syona daha yatkn olurken, Krt toplumsal varl zerinde daha zayf bir eg emenlik tesis etmilerdir. Egemenliklerindeki zayflk ve asimilasyona yatkn zellikleri, toplumsal dil ve kltr karsnda inkrc davranmalarna ve yararsz olmalarna yol amtr. Gnmze doru bu eilimleri, asimilasyondan teye kltrel soykrma varan bir ibirlikilie kadar trman gstermitir. Kendi z toplumlarn kemirerek beslenen yaratklara dnmlerdir. slm devrime kar ikinci eilimi demokratik yaklam temsil eder. Kr tlerin slm karlaylar btnlk iinde olmamtr. Da Krtleriyle ova Krtlerinin yaklamlar farkl olduu gibi, alt ve st tabakann yaklamlar da farkl gelimitir. slmn ilk fetih darbeleri karsnda teslim olmayan kabil elerle Zerdt din adamlar, tarihte hep olduu gibi dalarn ykseklikleri ve derinliklerine ekilip direnilerini uzun sre srdrmlerdir. Direnileri radikal ve srekli olan balca kesimler, Aleviler ve Zerdetler olarak, ya Snni slmla zt olan bir slm ya da hi slmlamamay tercih etmilerdir. Dal arndaki meknlarndan da anlalmaktadr ki, Alevilik geleneksel direnii kltrel varln koruyan, asimilasyonu kfr sayan ve kendi kltrel varlklaryla uyutuu lde slm kabul eden radikal kesimin inan kltrdr. Alevilie tam anlamyla slm kltr denilemez. Kendi kabile ve airet kltrlerine en ok bal kalan, kendi kltrleriyle uyutuu lde baz slm deerleri bakalar iin deil, kendileri iin asimile edip iselletiren bir kltrdr. Bu zellikleri nedeniyle be bin yl ncesindeki Hurri kltr ve dilsel varlyla benzerlik gstermeleri anlalr bir husustur. D istilalara kar srekli direnmeleri, dalarn gerektirdii sk kabileci yaam kltr bu sonucu dourmutur. 79

Zerdetlerin durumu daha deiiktir. Bunlar daha ok kabilesel deil, di nsel boyutta direnmilerdir. Dinsel varlk kabilesel varla stn tutulmutur. Birka farkl mezhep halinde gnmze kadar yansyabilmilerdir. Snni Krtlere gre Krtln daha saf deerlerini temsil ederler. Tarihte birok krm yaamalarna ramen inanlarnda srar etmilerdir. Geleneksel Krt kltrnn zengin bir kayna olmalarna ramen, kitap birikimlerinin yaklmas ve zgr yaamlarnn srekli basklanmas, bu zengin kaynan fakirlemesine ve deta kurumasna yol amtr. Ova kesimindeki Krtlerde asimilasyona kar direnen bir eilim olarak t asavvuf tarikatlar gzlemlemekteyiz. Tasavvuf, devlet-sulta slm dndaki boyutlaryla, toplumsal vicdan ve ahlaki ynleriyle daha derinliine kavranm slm (Btni slm) ifade eder. Genel anlamyla devletle btnlemeyen, iktidardan honut olmayan, dini bireysel vicdan, duyu ve bilinle yaamak isteyen toplumcu slm ifade eder. slm iktidarc -devleti ve toplumcu olarak iki temel kategoriye blmek tarihsel toplum gereine uygundur. To plumcu slm ancak tasavvuf olarak yaanabilir ki, yaygn halk tarikatlar halindeki rgtlenmesi de bu gerei gsterir. Toplumcu slm demokrasiyle balantldr. Hzla iktidarlaan slma kar (Buna anti -slm demek de mmkndr) toplumcu slm rgtlenme olan tasavvuf, halk dayanmasnn bir biimi ve snadr. slm toplum iktidarc resmi slmla deil, tasavvuf tarikatlarla yaanabilir. Bir de bireysel slm kategorisi vardr. Bireysel slm mistik slmdr; bireyin tanrsall kavrayn ifade eder. Belli bir anlam vardr. Fakat hep iktidara oynayan slm kendi derin toplumcu znden kopmu, ona kart konuma gemi slm olarak anlalmaldr. Krt toplumunda tasavvuf akmlarn derin ve youn biimde yaanmas, znde Krtlerin iktidarla aralarnn iyi olmamasyla balantldr. ok sayda tasavvuf tarikatn kurucularnn Krt kkenli olmalar toplumsal gereklikleriyle ilgilidir. Tarikatlar halkn bir nevi z savunma rgtleridir. i snf sendikalarnn kapitalist iktidara kar oynad rol, ortaada Ortadou toplumlarnda benzer biimde tasavvuf tarikatlar oynamtr. Hem inan ve dnce, hem de ekonomik rgtler ve savunma rgtleri roln oynamlardr. oka politik rgtlere dnmler, bu dnmler bazen saptrlarak yeni iktidar ve devlet inalarna yol amtr. Toplumsal slm en az devlet slm kadar etkili olmutur. Buna bireysel slm da eklemek gerekir. Bireysel slm, devlet slm ve toplumsal slmdan farkl olarak, bir vicdan ve ahsi din biiminde yaanr. Devlet slmn din saymak gtr. Devletin ideolojik, hukuki ve ekonomik alanlardaki tasarruflarna meruiyet salamakta kullanlmaktadr. Burada nemli olan, devletin mi dini, yoksa dinin mi devleti kulla nd sorunudur. Eer devlet dini kullanrsa, o din kimliini yitirmi saylr. Dinin z hep toplumla ilgilidir. Dinin devleti kullanmas farkl olmakla birlikte ayn kapya kar. Devlet gibi kapsayc bir ynetim arknn dinin buyru klarna girmesi daha byk bir tehlike tekil eder. Bu durumda bir nevi ortaa faizmi yaanr. Dinin toplumsal alanla snrlandrlmas ve bireylerin zgr tercihine braklmas k zelliklerine daha uygundur. 80

Krt toplumunda dinin bu etkinlik alannda da rol oynad belirtilebilir. Devlet slm veya slmn devleti buyurgan ve antidemokratiktir. Devlet eliyle dinin, din eliyle de devletin merulatrlmas, dinsel tutuculuun ve dinin ilevsiz klnmasnn temel nedenidir. Krt toplumunda slmn etkili olmas da bu temel nedenledir. Devlete kar bir nevi z savunmay salama ktadr. Krdistann ok sayda tarikata beiklik etmesi z savunmayla d erinden balantldr. Bireysel slm ise, Krtlerde derin olan gvensizlik ortamna kar bir moral etki yaratmaktadr. Krdistanda kapitalist modernitenin ide olojik etkilerinin ortaya kmasna kadarki srete, slm en az kabilenin etnik kltr kadar rol oynayan bir toplumsal kltr biimidir; kabile ve airet balarnn stnde toplumsal balarn olumasnda temel etkendir. Ortadou ortaanda kabile ve airet st toplumsal balarn olumas nda her tek tanrl dinin nemli bir etkisi olmutur. Kabile ve aireti aan toplumsal balarn gelitirilmesi byk bir devrimsel anlam ifade eder. Bu gelime yeni bir toplumun douu anlamna gelir. slm, Hristiyan ve Yahudi mmeti, kabile ve airet rgtlenmesini aan toplumsal rgtlenmelerin ina edilmesi anlamna gelir ki, somutta bu hususta karmza kan olgu halk ve milliyet gereidir. Halk ve milliyet kategorilerinin oluumunda dinler katalizr roln oynamtr. Baka trl kabile ve airetleri bir st kimlikte birletirmek ok zordur. Bunun baarlmasnda dinin oynad rol kmsenemez. Halklama ve milliyetleme ortaan en belirleyici zelliklerindendir. Nasl ki yakna uluslamalarn belirginlik kazand asa, ortaa da halk ve milliyet oluumunun belirginlik kazand adr. Halk kavramna gre milliyet dine daha yakn bir kavram olup, kabile ve airetin din iinde ikinci plana dmesine, sz ve karar sahibinin din cemaat olmasna yol aar. Halk kabile ve airetlerin dinin etkisiyle etnik zellikleri ar basan kavim anlamna da geli r. Milliyet ise, dinin damgasn vurduu, kabile ve airet stnde oluan mm etin dili farkl olan toplumlarn ifade eder. Bir slm mmeti ok sayda mill iyetle temsil edilebilir. Tek bir slm milliyetinden sz etmek zorlama olur. Bu husus Hristiyanlk iin daha da geerlidir. Hristiyanlkta milliyetleme erken balamtr. Yahudilikte esas milliyet Yahudiler olmakla birlikte, az sayda dier milliyetlere de rastlanmaktadr. slmla ykselie geen esas milliyet Araplar oldu. Araplardan sonra Far slar da ia slmyla milliyet olarak belirginletiler. nc srada yer alan Trkler 10. yzylla birlikte kavim ve milliyet olarak belirginlik kazandlar. Drdnc byk milliyet olarak belirginlik kazanmalarna karlk, Krtler bu hususta dier milliyetin gerisinde bir konumda kaldlar. Bu da devlet olup olmamakla ilgili bir husustur. Avrupa uluslar nasl kapitalist devlet etrafnda glenmiler ve devlet-ulusu haline gelmilerse, Arap, Fars ve Trk kabile boylarnn daha ok devletlemeleri de onlarn daha gelikin milliyetler olarak varlk kazanmalarna yol amtr. Devlet olmada zayf kalan Krtler, st tab akann youn bir asimilasyonu yaamas nedeniyle milliyet olarak gsz kaldlar. Devletli milliyet olmak ancak st tabaka asndan nemlidir. Alt tabakalar iin daha nemli olan, tasavvuf tarikatlar etrafnda halk olarak ekillenme, 81

form kazanmadr. Devlet milliyetlemede, tasavvuf cemaati halklamada daha etkilidir. Devlet odakl zayf bir milliyet gerei olmalarna ramen, Krtlerin gl tasavvuf tarikatlar etrafnda daha demokratik, zgr ve eit halklama gerekliini yaamalar sz konusudur. Krtlerin slmiyet dneminde gerek gl beylikler gerekse tasavvuf tarikatlar etrafnda halklama ve milliyetleme yolunda tmyle geri kalmadklarn da belirtmek gerekir. st tabakann milliyetlemesiyle alt tabakann halklamas arasnda farkllama olmakla bi rlikte bunu abartmamak gerekir. Krt kabile ve airet kltrnden kla gerekleen halklama olgusuna Kurmanc denilmektedir. Krt insan anlamna gelmektedir. Trklerde Trkmen, Araplarda Bedevi, randa Acem ayn anlam iermektedir. Kurmanc, airet ve kabile balarndan tmyle syrlmasa da, gnmze doru hz k azanan kentlemeyle birlikte gittike gelien bir kategoridir. Tm air etler ve kabilelerden eitli nedenlerle kopan ailelerin kalabalk ky ve kentlerde b amszlaarak glenmesi, Krt halklamasnn temel gcn tekil etmitir. Bu tarzda Krtler halk olarak geliir ve yeni demokratik uluslamaya doru yol alrken, airet st tabakasnn zayf milliyetten millete, ulusa gei yapmas ayn younlukta ve hzda gereklememitir. Bu tabakann devlet -ulusu haline gelmede yaad baarszlk, demokratik uluslamann Krtlerin ans haline gelmesine yol amtr. Demokratik uluslamayla devlet uluslamas arasnda kkl farklar vardr. leriki blmde bu konunun zerinde uzunca durulacaktr. Ortaa kltrnde slmlamayla Krt kltrnn varolu mcadelesindeki olumlu ve olumsuz ynleri bylece belirlemeye alrken, bu srecin dinamik karakterini vurgulamak gerekir. Halklama ve kavimleme daha hacimli ve gelikin bir toplumsal formdur. Pazar etrafndaki ekonomik gelime yle yaanan halklama etrafnda yeni bir halk kltrnn oluumu, tasavvuf cemaatler, st tabaka milliyetlilii btnsel olarak dier halklar gibi Krtleri de uluslamann (milletleme) eiine getirmitir. 4- slm Kltr ve Arap-Krt-Trk likileri Ortaa slm kltr temelinde ekillenen Krt-Arap-Trk ilikileri Krt gerekliinin geliiminde ok nemli bir rol oynar. zellikle 7. ve 11. yzyllar arasndaki dnemde, Arap-Krt ilikilerinde Arap-slm kltrnn etkisi altnda ortaya kan bir yandan beylikler halindeki iktidar-devlet oluumlar, dier yandan tasavvufi tarikatlar temelindeki sivil toplum oluumlar Krtlerin halklama, kavimleme ve milliyetlemeleri yolunda (Her kavram arasnda pek az fark vardr) nemli gelimeler yaamalarna yol amtr. Daha nceki yzyllarda Fars-Krt ilikilerinde de benzer gelimeler yaanmtr. Bunlar taslak halinde deerlendirmitik. Bu srecin devamnda gelien Krt -Trk ilikileri her iki halkn zellikle varlklarn korumalarnda ok daha nemli stratejik ilikilere dnmtr. Orta Asyann gerek iklimsel gerekse toplumsal koullarnda meydana gelen olumsuzluklar nedeniyle 10. yzylda Ortadouya doru glerini hzland82

ran Trk boylar, kendileri iin srekli yaayabilecekleri yeni yurtlar arama peindeydiler. Geleneksel ran imparatorluk arazilerinde fethe dayal yerlek eler olutursalar da, bunlar pek kalc olamamt. Hem i boy ilikilerinde hem de komu kavimlerle ilikilerde srekli iktidar boumalarn yayorlard. atmalar kalc ve gvenlikli bir yerlemeye ok az olanak tanyordu. Dolaysyla daha batya doru ilerleyerek Arap ve Bizans imparatorluk arazilerine almalar zorunluluk arz ediyordu. Bu sefer kavim olarak karlarna Araplar, Krtler ve Ermeniler kyordu. Arap Abbasi sultanlarnn en nemli devirme askerleri Trk kkenliydi. Bu yntemle ancak en sekin savakan Trkler iskn edilebilirdi. Kald ki, bunlar ksa srede kolayca Araplap kendi kabile kltrleriyle balarn kesebiliyorlard. Geriye kalan geni boy birliklerine acilen yerleim alanlarnn salanmas temel sorun olarak duruyordu. Arap sahas nda, zellikle bugnk Iraktan Msra kadar uzanan alanlarda askeri yetenekl eri temelinde Atabekler ve hanedanlar olarak birok beylik oluturmulard. Fakat aknlarn bykl karsnda bu beylikler ihtiyac karlayamyordu. Burada da askeri-devirme olgusu temel olup, geri kalan Trk boylar daimi bir aray halinde olmaya ve gebe olarak yaamaya devam ediyorlard. Krtlerle tarihsel temaslar bu araylar srasnda geliti. Hem beylikler hem de sivil toplum olarak Krtlerin bu dnemdeki (11. ve 12. yzyllar) temel sorunu, bir yandan Arap sultanlar ve igalcileriyle sregelen gergin, atmal ve uzlamal ilikilerden, dier yandan Bizans mparato rluunun Romadan kalma geleneksel yaylma ve igal hatt zerinde bulunmalarndan tr srekli skmalarndan kaynaklanyordu. Gneyden llk alanlardan, ta Yemenden gelien ve gemii El Ubeyd kltrne (M.. 50004000) kadar uzanan Semitik kkenli kabilelerin saldrlar bitmek nedir bilmiyordu. Akadlar, Babilliler ve Asurlular dneminde imparatorluk desteiy le devam eden bu kuzeye (cennet kavramna yol aan arazilere, corafyaya) doru yaylmalar, M.. 5. yzyldan itibaren gelien Arap istilalaryla daha da hz kazand. slmiyetle birlikte Araplar gibi byyen istilalaryla Avrupa, Kafkasya ve Orta Asya ilerine kadar sel gibi akarken, bundan en byk zarar kuzeydeki Aryen kkenli geleneksel topluluklar ve bunlarn nde geleni olan Proto Krtler ve Krtler grdler. Krtler belli bir direnmeden sonra slmlaarak, Krt kabile st tabakas Arap-slm asimilasyonunu kabul ederek, alt tabaka tasavvuf sivil toplumlar oluturarak ve geleneksel olarak hep yapld gibi dalarn doruklarna ve enginliklerine ekilerek varlklarn koruma stratejileri gelitirdiler. Bahsedildii gibi, bu stratejilerle varlklarn olumlu ve olumsuz ynleriyle birlikte korumay ve gelitirmeyi baardlar. birliki st tabaka olumsuz yn ar basan Snni bir milliyetlemeyi (kendini arlkl olarak Arap milliyetinden sayma, iine geldii vakit Krtl kullanma) varlk gere kesi haline getirirken, alt tabakalar olumlu yn ar basan sivil toplum karakterli tasavvuf tarikatlar (zellikle medreselerde) temelinde halklama yolunda ilerlediler ve ortaada Krt gerekliine nemli katklar saladlar. 83

Kuzeyden ve batdan skenderle balayan, Roma ve sonrasnda ardl olan Bizans mparatorluuyla devam eden ran, Pers, Part ve Sasani mparatorlu klarna ynelik saldrlarn yol at savalar arlkl olarak Krt kkenli topl uluklarn temel yaam alanlarnda gerekleiyordu. Kuzeyden, gneyden ve batdan gelen bu tarihsel saldr aknlar, Trk boy beylikleri ve ardndan gelen imparatorluklarnn aknlaryla ran mparatorluunu ykmalar sonrasnda dou ynnden g kazanp katlanarak geliti. Bylelikle cennet olarak tabir edilen topraklar lanetli topraklar haline geldi. Krtlerin talihsizlii ve lanetlil iinin arkasnda bylesi acmasz savalarla ykl bir tarihin bulunduunu nemle belirtmek gerekir. ster kabile ve airetler olarak varlk bulsunlar, ister kavim olarak varlk kazansnlar, Krtler dtan kaynakl ve her dem i uzantlar bulunan olumsuz sonular dourucu glerin farkndaydlar. Trk beylik, sultanlk ve kabile boylaryla bu ahval ve erait iinde karlatlar. Her iki g de tecrbeli ve savakand. lk temaslarnda baz atmalar yaasalar da, ar basan yn dostluk ve uzlamayd. ki tarafn da buna iddetle ihtiyac vard. atma yolunu tercih etmeleri her iki tarafa da stratejik olarak kaybettireb ilir, birlikte tkenebilirlerdi. Bu ynl bilincin her iki tarafta da var olduu anlalyordu. Abbasi halifesinden sultanlk unvan alan Ouz-Seluklu Hanedanndan Sultan Alparslan, Anadolunun kaplarn amak iin Krdistanda mttefik bulma peindeydi. 1071de Malazgirt Savana hazrlanrken, dnemin gl Krt beylikleri ve airetleriyle ilikiler gelitiriyordu. Bunun sonucunda Mey afarqn (Silvan) merkezli Mervani Sultanlnda arad mttefikleri buldu. Yrenin birok airetinden de kendi kabile glerine denk bir kuvvet derledi. Sanldnn aksine, Bizans mparatorluuna kar verilen Malazgirt Sava sadece Trk boylarndan derlenen glerle deil, en az onlar kadar Krt airet ve beylik gleriyle verilen ve kazanlan bir savat. Malazgirt Savan doru zmlediimizde, Krt-Trk ilikilerindeki temel stratejik mantk da anlalacaktr. Durum zce yledir: Krtler batdan ve kuzeyden gelen Roma ve Bizans saldrlarna kar varlklarn korumak ve gelitirmek iin gl mtt efiklere ihtiya duyuyorlard. Arap-slm glerinde bu imkn grdler. Trk boylarnn blgeye geliine kadarki srete Arap gleriyle gelitirdikleri ilik iler temelinde hzla slmlamalarnn temel nedenlerinden biri bu gvenlik ihtiyacyd. Trk boylarnn yeni yurt ihtiyalar onlar ya Krtlerle savatrp igalci g konumuna drecekti, ya da bu mmkn olmazsa, ittifak kurup Bizans mparatorluunu daha da batya srerek kendilerine yerlekeler kur acaklard. Her iki taraf Malazgirt Savana bu stratejik mantkla girdi. Sava kesinlikle Bizans mparatorluuna kar Krtlerle Trklerin ortak savayd. Bu savan sonular aktr: Trk boylar iin Anadolunun kaplar alm, tarih bir dnem balamtr. Krtler ise kendilerini yzyllardan beri srekli basklayan ve geriye iten tarih bir engelleyici gten kurtulmu olmaktadr. slm bu ilikide har grevini grmtr. slm rt altnda verilen ortak sava, aslnda kabile ve airet zellikleri ar basan iki halkn varlklarn k oruma ve gelitirme amalyd. Baarszlk daha o zaman her iki halk iin v ar84

lklarn yitirme ve gerileme anlamna gelecekti. Resmi tarih Malazgirt Savan hep Trk Sultannn byklne balayp zn gizler. Malazgirt Sava en az Trkler kadar Krtlerin de savadr. Resmi tarihte yazl olmamak bir gereklii ortadan kaldrmaz. Zaman zaman atmalarla bozulsa da, Krt-Trk ilikilerinde bu mantk gnmze kadar geerliliini srdrecektir. Trklerin Anadolu ilerine yerlemeleriyle birlikte, bu yeni strateji geerliliini hep koruyacaktr. Tarihin kritik anlarnda her iki g ancak birlikte davrandklarnda baarl olabileceklerini hatrlayacaklardr. Krt Eyyubi Hanedanlnda, birok Anadolu beyl iinde ve Osmanllar dneminde bu mantk hep ileyecektir. Tarihin derinlikl erine uzandmzda, Hitit-Mitanni (M.. 1600ler) ilikilerinden beri Anadolu ve Mezopotamyadaki gler arasnda benzer bir stratejinin ilediini grme kteyiz. Hem halk ve sivil gler hem de iktidar gleri olarak bu i ielik ya anacaktr. Sadece batdan deil, doudan ve gneyden gelen tehditlere kar da bu ortak savunma stratejisi ileyecektir. Osmanl Sultan Birinci Selim, ran Safevi Hanedan mparatorluunun yaylmasn yine benzer bir ittifak anlayyla durdurmutur. Ayn tarihlerde (1514-1517) gneyden gelen Msr merkezli Memlk Sultanl da dris-i Bitlis nclnde kurulan ittifakla nce durdurulmu, sonra yklmtr. 1920lerdeki Kurtulu Savanda da ayn strateji yrrlkte olacaktr. ran Safevi Hanedan mparatorluunun yaylmasna kar verilen 1514 ylndaki aldran Savanda Yavuz Selimin ordusunda yenierilerden daha fazla Krt beylik ve airet kuvvetleri vardr. Sava hem verilen yer hem de askeri bakmdan Osmanl-Krt ittifakyla (Amasyada yirmi sekiz Krt Beyi ile Yavuz Selim arasndaki protokol) kazanlmtr. Memlklarn Urfa ve Mardindeki hkimiyeti gz nne getirildiinde, Mercidabk (Kuzey Suriyede Halepe yakn bir yer) Savann da benzer karakterde olduu grlr. Her iki savan stratejik olarak Krtlerin varolu ve bamszlnda nemli rol oynadn belirlemek son derece gereki ve gereklidir. oven tarih hep gereklerin zerini rtmtr. Seluklu, Eyyubi ve Osmanl Hanedanlklar dneminde Krdistan corafyasnda verilen savalar arlkl olarak Krtlerin igalci glere kar savalar biiminde deerlendirmek en dorusudur. 1920-1922deki Ulusal Kurtulu Sava da buna dahildir. Trklerin bu savalardan kazanc, Krtler olmakszn barnamayacaklar Anadoluda kalc bir yurtluk kazanm olmalardr. Krtlerin Trk kavimleri, beylik, sultanlk ve boylaryla kurduu ilikilerin mahiyeti doru kavranmadan, her iki toplumun varolu tarihleri doru yazlamayacaktr. Krtlerin Trklerle ilikilerinde varlklar asimilasyonla ya da askeri zorla tehdit altna girsin diye deil, varlklarn birlikte daha gl korumak ve gelitirmek iin bu stratejiyi benimsediklerini ok iyi anlamak ger ekir. Tarihsel derinlii olan bir zihniyete sahip Trkler iin de ayn stratejik mantk geerlidir. Objektif olarak Bat ajanl anlamna gelen Beyaz Trk faizminin son yz yldr bu stratejik mant ve tarihsel ileyii inkr eden 85

tavrnn temelinde her iki toplumsal kltre kar komplocu niyet ve uygul amalar vardr. Daha ina edildii ilk dnemlerden beri z byle olan ilikileri esas alan Krtlere inkr, imha, asimilasyon ve soykrm dayatmak, her iki toplumsal kltre en byk ihanet olup birlikte kaybetmeleriyle sonulanacaktr. Ortaada toplumlar arasndaki ilikilere damgasn vuran olgu dindir. Din ortaada bugnn milliyetilii gibi bir etkiye sahiptir. Fakat toplumsal gereklikte din ideolojik bir rt olup, asl varl dil ve geleneksel kltr olut urur. Krt dil ve kltrnn slm rt altnda gsterdii deiim olumlu ve olumsuz ynleriyle devam etmitir. Bu ada daha da belirginleen halklama ve kavimleme olgular kltrel gerekliin temel boyutlarndan biri haline gelmitir. Airetsel ve dinsel zihniyetle birlikte kavimsel zihniyet de geliim gstermitir. 5- Krt Gerekliinde Ermeni-Sryani-Yahudi Etkileimi Ortaan Krt gerekliinde Hristiyanlar, Ermeniler ve Asurlerle Yahudilerin etkileimi de nemli rol oynamtr. slmdan alt asr nce ina edilen Hristiyanlk, bir din duygu ve dnce olmas itibariyle daha erkenden etk ileyici olmutur. Balang itibariyle daha ok yoksullaanlar ve bask altnda yaayanlarn bir hareketi halinde gelimitir. Hristiyanln dou dneminde Roma mparatorluunun blge zerinde doruk noktasna varan bir egemenlii sz konusudur. Bu egemenlikten en ok Helenler, Asurler ve Ermenilerle ksmen Krt ve Arap kkenliler ac ekmektedir. Yahudilerin de yoksul kesi mleri olumutur. Yahudi kabilecilii artk dar gelmektedir. st tabakas R omayla ibirliine yneldiinden, paralanma daha kkten olmutur. Hz. sa bu radikal blnmenin rndr. Yoksullarn din nderi olarak ortaya kmtr. sevilik aslnda Yahudilikten treyen ikinci byk din oluumdur. Yahudiler kabilelerinin Kutsal Kitab olan Eski Ahitten tr derinliine paralanmamlar, ayrlanlar aznlkta kalmlardr. Yeni din en ok Helen, Ermeni ve Asur kkenliler zerinde etkili olmutur. Milad 3. yzylda Hristiyanln yaylmas hzlanmtr. 4. yzyl byk dnm yzyldr. Her halk, ounluu itibariyle Hristiyanlamtr. Hristiyanlama Roma kleliinden kopu anl amn da tadndan, bir nevi erken milliyetilik roln oynamtr. Bu mill iyetilik tr kapitalist ulusuluktan farkl olmakla birlikte proto -ulusuluk rolndedir. Dolaysyla erken kapitalizm nvelerini de tar. Kapitalizmin Hristiyanln barnda hegemoniklemesi tesadf deildir. Roma mparatorluunun 4. yzylda ikiye blnmesinde Hristiyanlk byk rol oynamtr. Dou Romann yani Bizansn oluumunda Hristiyanlk belirleyici olmutur. Ksa sre sonra Bat Roma da Hristiyanlamtr. Katoli klik ve Ortodoksluk bu blnmenin ideolojik ifadesidir. Latince Katolik kltrn, Greke Ortodoksl arn ifade dili olmutur. Ermeni ve Sryani-Keldaniler (Hristiyanlam Asurler) de kendi mezheplerini ina etmede gecikmemilerdir. Bu blnmeler Ortadou kltrnde kkl ayrmlar da beraberinde getirmi, Helen, Ermeni 86

ve Sryani ayrmas hz kazanm, bu topluluklar deta erken domu proto uluslar haline gelmilerdir. Bu halklarn gerek maddi gerekse manevi, entelektel seviyeleri dier hal klar, zellikle Krt ve Arap kabilelerinkinin olduka stndedir. Aralarnda farkn almas kanlmazdr. Her halk da Ortadounun en eski kent kkenli halkdr. Kent kkenli olmak kltrel stnlk salar. Kuzeydeki da Krtleriyle gneydeki l Araplarnn bu stnlk karsnda elikiye dmeleri doaldr. Kald ki, Bizansn Ortodoks Helenlere, Sasanilerin farkl mezhe plere mensup Ermeniler ve Sryanilere sahiplik etmeleri var olan elikileri daha da karmak hale getirmitir. 7. yzylda slmiyetin dou u ve her iki imparatorluk ve bal mezhepleri karsnda hzla stnlk salamas elikil eri hem arttrm hem de iddetlendirmitir. Yahudilikle geleneksel elikiler de her zaman kaosun tetikleyicisi olmutur. slmiyetle birlikte Krt corafyas (Bu corafya 11. yzyldan itibaren Krdistan olarak literatre geecektir) bu yeni elikiler karmaasnn tam gbeindedir. Krdistan Araplar, Farslar, Krtler, Sryaniler, Ermeniler ve ksa sre sonra Trklerin g gsterisi alanna dnmtr. Krdistan Bi zans ve slm mparatorluunun (daha ncesi Sasanilerin) temel arpma alan konumundadr. Krtler kuzeylerinde daha ok Ermeniler, gneyde Sryaniler, batda Rumlar ve douda ise Farisilerle i ieydiler. ounluk halk oluturmalarna ramen, bu komu halklarn zellikle kentlerdeki gcyle daimi temas halindeydiler. Kendileri oban ve ziraat halk olarak varlk kazanrken, Ermeniler ve Sryaniler kentli-zanaatkr halk olarak varolu halindeydiler. Bylece aralarnda tarihsel bir iblm de gereklemi oluyordu. likiler elikili olmaktan ok simbiyotik iliki niteliindeydi. Bu ilikilere Yahudileri de dahil etmek gerekir. Yahudilik daha douunda Krt corafyasyla yakn ba iinde olmutur. Bu dnemde Krtlerin byk ounluu Zerdt inancn paylarken, ksmen Yahudileen ve Hristiyanlaan Krtler de olumutur. slmn blgeye giriiyle bu denge kkten deimitir. Sryaniler, Yahudiler ve Rumlara (slm rt altnda Hristiyanlar ve Yahudilere) kar Araplar bugnk Irak ve Sur iyede stnlk kurmulardr. Msrda Kpti Hristiyanlara kar ayn durum yaanmtr. Trkler Anadoluda Rumlar ve ksmen Ermeniler karsnda stnlk ve ounluk salamtr. Krdistanda Ermeniler ve Sryaniler karsnda Krtler benzer bir stnlk ve ounluk salamtr. Buradaki kavim isminden kavmin iindeki st tabakann hegemonyas anlalmaldr. Tm atmalar ve fetihlere ramen, alt tabakalar ve halklar arasndaki ilikiler arlkl olarak dosta srmtr. Krtler Ermeni ve Asur kavimleriyle i ie yaamlar ve ortaklaa birok uygarlk ve kltrel giriimde bulunmulardr. M.. 2.000lere kadar uzanan bu ynl ilikilerin varl tarihsel olarak da tespit edilebilmektedir. Kavim beylikleri arasndaki tm iktidar ekimeleri ve mlk kavgalarna ramen, 19. yzyln balarna kadar Ermeni, Krt, Trkmen ve Sryani halklar arasnda youn kltrel ilikiler yaanmtr. Bu ilikiler arlkl olarak simbiyotik olup, hem maddi hem de manevi-kltrel alanlarda 87

gelimitir. Bu halklarn kaderlerini kkl olarak deitirecek olumsuzluklar yaanmamtr. Var olan elikiler daha ok kavim st tabakalar arasnda olup karlar temelinde kkrtlarak atmalara dntrlmtr. Alt tabakalar arasndaki dinsel ve mezhepsel farkllklara sayg gsterilmi, dostluun ve kardee ilikilerin nnde engel olarak grlmemitir. Tarihin hegemonik g ve ideolojiler temelinde yazlp propaganda edilmesi bu gerekliin stn rtemez, ortadan kaldrmaya yetmez. Ortadouda ortaan sonlarna doru gelindiinde, Krt gerekliinin slm kltryle kurduu ilikiler nemli sonular dourmutur. Yaklak bin yl sren bu ilikilerin olumlu ve olumsuz ynde etkileri olmutur. Olumsuz yn, Arap dili ve kltrnn asimilasyonist etkisidir. Araplama ve Arapann etkisi yzyllarca srmtr. Bir snf olarak oluan Krt st tabakas halk kltrnden uzaklam, geleneksel ibirlikilikte mesafe kat etmitir. Bu ibirlikiliini 16. yzyldan itibaren Osmanl-Trk Hanedanlyla daha da gelitirmi, Ermeni ve Sryani halklaryla zaman zaman atmalara girmitir. Egemen ibirliki snf olarak, Kurmanc denilen kesimlerle kabile ve airetlerin yoksul tabakalar zerinde bask ve smrsn gelitirmitir. Olumlu ynleri, halk-kavim olarak Krtlerin bu dnemde ilk defa bu ismi resmen ve fiilen kullanmalar ve corafyalarna artk resmen Krdistan denilmesidir. zcesi, lke ve halk ismi bu dnemde kesinlemitir. Krt dilinde edebi eserler yaz lmtr. erefxann Krdistan Tarihi, Ehmed Xannin Mem Zni, Feqiy Teyrann iirleri bata olmak zere Krte yazlm birok bilimsel ve edebi eser bu dnemin rndr. Krt kabile ve airetlerinin ksmen zlmesiyle birlikte Kurmanc kategorisi olumu ve bunlar birok yerleik ky ve kentin esas nfusunu oluturmulardr. Halklamann belkemii rol kabile ve airet yelerinden giderek yeni serbest emekiler haline gelen Kurmanclara gemitir. Sultanlk ve beyliklerin olumsuz olan iktidar, ekonomi ve ideoloji alannd aki tekelci hegemonyasna kar bata tasavvuf tarikatlar, Alevilik ve zdlik olmak zere sivil toplum benzeri birok yeni kategorik grup olumutur. Tm bunlar demokratik ierii gl olan kategorik gelimelerdir. zcesi, 19. yzyl balarna gelindiinde, Krt gereklii dnya genelinde yaanan toplumsal kltr ve kavim gereklerinden geri olmayp olduka ilerisindedir. 6- Ortadou Kltr ve Kapitalist Modernite Hegemonyas Ortadou kltrnn kapitalist hegemonyann etkisine girmesi, toplumsal gereklikler zerinde felaket boyutunda sonulara yol at. Kapitalist hegemonyann ina mantnda Ortadou kltrne kartlk en nemli yeri tutar. Son byk Ortadou kltr olan slmiyetin hem spanya ve Sicilya zeri nden batdan, hem de Anadolu zerinden doudan Avrupa zerinde byk tehdit oluturduunu (8. yzyldan 16. yzyla kadar) savunmann daha nceki ciltlerinde ilemitik. Kapitalist hegemonya bu tehdide kar gelitirildi. Gel eneksel Dou-Bat elikisi de eklendiinde, yeni Bat hegemonyasnn nitelii daha iyi anlalacaktr. Ortadou kltr etkisizletirilmeden, Bat kapitalist hegemonyas ne geliebilir ne de kalclaabilirdi. Napolyonun 19. yzyl bal a88

rndaki Msr ve Moskova seferleri hegemonik hamlenin ilk ciddi denemeleriydi. Napolyonun yenilgisiyle hegemonik nderlii ele geiren ngiliz mparatorluu Ortadou kltr zerinde hem hegemonyasn gelitirdi, hem de giderek kalc kld. Bu hamle skender zamanndan beri, Roma ve Bizans dnemlerindekiler de dahil, Bat uygarlk sisteminin genelde Dou ve zelde Ortadou zerinde gerekletirdii en byk fetihtir. Kapitalizmin kendisi bu fethin mmkn klnmas iin hegemonikletirilmitir. Tarihi doru okumadan, O rtadounun son iki yzylnda yaananlar zemeyiz. Gerekleen Osmanllar, ranllar ve Cengiz Hann Moollarna benzer bir gcn, ksacas herhangi bir uygarln fethi deildir. Arkasnda ideolojik, ekonomik, siyasi ve askeri olarak yeniden kurumlam merkez uygarlk sistemi vardr. Bin yllk abann (1096daki ilk Hal Seferinden 2003teki son Irak seferine kadar) sonucu nda merkez uygarlk sisteminin Bat Avrupada kapitalist tarzda inas temelinde ele geirilmesi ve hegemonyasnn kurulmas (16. yzyldan itibaren) sz konusudur. Ortadou kltr son iki yzylda nasl fethedildiini halen kavram o lmaktan uzaktr. Bunu en ak biimiyle Saddam Hseyinin trajedisinden karsayabiliriz. Gerek yeniden slmclk gerekse laik milliyetilik adna son iki yzylda verilen szde bamszlk savalar znde kapitalist hegemonyann gelitirilmesi savalaryd. Bu yntemler (slmclk, milliyetilik) oryantalist ideolojinin birer versiyonu olarak gelitirildi ve kapitalizm adna kendi kend ilerini igal etmeleri temelinde kullanld. Hegemonik sistem, birka nc sava dnda, aslnda kendi hegemonik yayln bu ideolojik ve politik (iktidar) aygtlarla bizzat Ortadou kltrnn elit tabakalar eliyle gerekletirdi, gelitirdi. Bu husus ok nemlidir. Gerei gibi anlalmadan, Ortadounun bugnk halini zmlemek ve zmek mmkn deildir. Daha dorusu, blge hegemonik sistemin projeleri (BOP) yoluyla kaos halinde tutularak, sistemin z karlar temelinde zmlenip yeniden yaplandrlmaya all acaktr. Krt gerekliindeki son iki yz yllk gelimeleri ancak bu global ve blgesel deiimler temelinde zmleyebiliriz. Krdistan 19. yzyln balarnda gneyden Irak zerinden ngiltere mparatorluu, kuzeyden Rus arl tar afndan giderek sktrlmaya alld. Kendisi de bu iki gcn sktrmas altnda olan Osmanl mparatorluu ayakta kalmak iin lm kalm sava veriyordu. nc Selim ve kinci Mahmutun slahat abalar k geci ktirmeye ynelikti. Hanedanln Msr Valisi M. Ali Paa tarafndan el deitirme abalar ancak ngiltere ve Rusya mparatorluuna verilen tavizlerle durdurulabildi. Bnyesindeki milliyetler sava imparatorluu datrken, bunu nlemek iin gelitirilen are slahat-reform yoluyla Bat sistemiyle btnleme oldu. Sened-i ttifak, yenieriliin lav, yeni ordunun kuruluu, Tanzimat ve Islahat Ferman, Birinci ve kinci Merutiyetin ilan bu amalayd. Reformlarn sonucu kapitalist hegemonik sistemle tamamen btnleme oldu. Bunun sonucu olarak Ortadou kltr hem maddi hem de manevi ynleriyle sonuna kadar sistemin fetih ve asimilasyonuna ald. Bu amala oluturulan O s89

manlclk akm ve brokratik yenilenme, znde halk zerindeki geleneksel iktidar aygtlarnn zln durdurmaya ve kapitalist hegemonyann gelitirilmesine ynelikti. Bu ii esas olarak ngiltere ynetiyordu. Fransa, Almanya ve Rusyann etkileri de srekli artacakt. 19. yzyldaki isyanlar ve bamszlk hareketlerini zmlerken, mpar atorluun hasta halini ve fiili yneticinin kapitalist hegemonik gler olduunu iyi kavramak gerekir. Grnte mparatorluu Osmanl padiah ve brokr asisi ynetiyordu, fakat bu yneti taeron olmann tesinde bir anlama sahip deildi. Son iki yzylda sadece Osmanl mparatorluu deil, ran mparato rluu zerinde de asl oyuncular sistemin hegemonik gleri olup, dierleri figran konumundayd. Direkt igal, fetih ve smrgecilik hem ok pahalyd hem de amalar asndan gerekli deildi. Hegemonik amalar figranlar eliyle en az masrafla ve daha kalc olarak gerekletiriliyordu. Tm halklar (Hkim etnisite olan Trkler de buna dahildir) bu yeni hegemonik sisteme kar ayaklanma haline getiler. Genel bir tepki ve direni sz konusuydu. Sistem bunu bastrmak ve kopuu nlemek iin eitli yntemler gelitirdi. Oryantalizm, misyonerlik, slahatlk balca yntemlerdi. Bu yntemlere merutiyetilik ve milliyetilik de eklendi. Btn bu yntemlerin sonucu olarak, devlet-ulusuluu yoluyla blgede kk ulus-devletler ina edilip sisteme yeniden eklemlendi. Ekim Devrimi temelinde gelien anti-sistemik hareketlerin, nemli baarlar kazanmakla birlikte, kapitalist moderniteyi aamamalar ve yeni bir moderniteyi gelitiremeyileri kendilerini derin bir krize tad. Bir kesim sisteme eklemlenirken, geriye kalanlar etkisiz muhalifler konumuna dtler. Krt gereklii taslak halinde belirlemeye altmz bu gelimel erden iddetle etkilendi. Osmanl mparatorluu Krtlerle kurmu olduu geleneksel ittifak bozup tam egemenlik peinde koarken, Ruslar kuzeyden Ermeni st tabakasn kullanarak etkili olmaya altlar. ngiltere gneyden Sryanileri kullanp hem kurulmas olas Irakta, hem de Krdistan zerinde denetimini gelitirmeye alt. Erken kapitalistleen Ermeni ve Sryani burjuvazisinin destei de bunda nemli rol oynad. nemli g Krdistan yeniden payl ama tabi tutuyordu. Krtlerin i dinamikleri tm bu gelimeler karsnda bo durmad. st tabaka geleneksel otoritelerinin elden gittiini grnce yer yer isyanlar gelitirdi. Krdistan tm 19. yzyla yaylacak bir isyan alanna dnt. En gneyde Soran blgesinde 1806da Baban Aireti nderliinde balayan isyan sreci, orta kesimde Botanda 1842deki Bedirhan Bey syanyla doruk noktasna ulat. Bedirhan Beyin yenilgisiyle klasik beylik dnemi sona eriyo rdu. Beyliklerin yerine ikame edilen eyhlik kurumu yeni toplumsal nder g olarak ortaya kt. 1878de eyh Ubeydullahn hem Osmanl hem de ran mparatorluuna kar yrtt isyan ancak ngilterenin her iki imparato rlua desteiyle bastrlabildi. 1925te eyh Saitle balayan, 1930da Arda ve 1937-38de Seyit Rza nderliinde Dersimde son kez denenen isyanlar yenilgiyle sonuland. 1920lerde Gney Krdistanda Mahmut Berzenci ve Dou 90

Krdistanda Simko ikak nderliindeki isyanlar da benzer karakterli olup yenilgiden kurtulamadlar. Bu yenilgilerde yine ngiltere belirleyici rol oynad. 1946da ran Krdistanndaki Mahabad Cumhuriyeti deneyimi ve 1960-1975 yllar arasnda gelien Mustafa Barzani nderliindeki otonomi hareketi ile Krt Hareketinin ilk dnemi yenilgiyle kapand. 1975lerden gnmze kadar yeni bir dnem ald. Klasik beyler, aalar ve eyhlerin nderliindeki isyanlarn yenilgisi ardndan balayan yeni srete, aydn ve halk arlkl demokratik ulusal hareketler etkinliini gsterdi. Krt gerekliinde son iki yzyln nceki tarih dnemlerden ayrlan ve benzeyen zelliklerini daha yakndan grmek retici olacaktr. Grkemli neolitik ada Proto Krtler evrensel tarihin motor gcydler. lkada me rkez uygarlk sisteminin douunda ve beslenmesinde beik ve ana rolndeydiler. Ortaada merkez uygarlk sisteminin, slmiyetin gl ve nc kavimlerinden biriydiler. Ortadounun bu grkemli, cesur ve emeki gereklii yeniada, kapitalist modernitenin hegemonik anda neredeyse tarihten silinmekle yz yze geldi. Krt gereklii zerine sanki deil, gerek bir kbus kt. Pe pee soykrmlar iin kullanlan bir deyim olan byk felaketlere urad. Her ne kadar varln koruyorsa da, bu varlk zgr olmayp cehe nnemin Srat kprsnden gemektedir. Savunmamn ilk drt cildinde genelde uygarlk, zelde kapitalist modernite zerinde younlamamn nedeni, pe pee yaanan bu byk felaketlerin sosyolojik zmlemesini yapabilmekti; son iki yzyln Krt gerei zerind eki kbusunu kaldrmak, karabulutlar datmakt. Bu byk felaketler anda, uygarlk tarihi boyunca Krtlerle i ie yaayan ve blgenin en gelikin kltrlerine imzalarn atan iki kadim halk ve kltr olan Ermeniler ve Asuriler soykrm kurban oldu ve tasfiye edildi. Anadolunun bin yllk Helen kltr tmyle tasfiye oldu. Krtlerin kendileri soykrmn rtl ve kltrel temelde yrtlen zel sava tarafndan imha edilmekle yz yzeler. Hkim ulus-devletler halinde tutulan gler Arap, Fars ve Trk halklarn Beyaz-KaraYeil faizmlerinin iinde deta erittiler. zellikle zgrlk Sosyolojisi adl savunma almamda kapitalist modernitenin bu srecin asl sorumlusu old uunu gstermeye altm. Bu almalara ilave edilecek hem ok hem de az ey vardr. Durumlara ve bak alarna gre baz ynlerden tamamlamaya alalm. a- Son iki yz yln belirleyici hegemonik gc ngiltere ulus -devleti ve imparatorluudur. Bu imparatorluk son yz ylda Avrupann byk glerini Kara Avrupasnda attrp etkisizletirirken, dta onlarn etkilerini krp smrgelerine ve ticaret yollarna hkim oldu. Kalanlar kontrol altna ald. Amerika, Dou ve Gneydou Asyay ayn yntemle kendisine balad. z erinde Gne Batmayan mparatorluk oldu. Ortadouyu da son iki yz ylda benzer yntemlerle paralayp kk ulus-devletlere blerek, ekonomik ve ideolojik olarak tekeline ald. Son iki yz ylda ran ve Osmanl mparatorluu szde yaamaya devam ettiler. Araplar, ranllar ve Trkler daha sonra ok sayda ulus-devlete blnerek szde bamszlklarn srdrdler. Derinliine 91

zmlendiinde, aslnda tek hegemonik sistemin dnya geneline yaylm sistematik egemenliinin bir blmnn de Ortadouda geerli klnd rahatlkla grlebilir. Merkez uygarlk teorisini ilerken bu gereklii aa vurmay amalamtm. Ancak kafalar parampara edilmi kimsecikler, tarihi duraan ve ilikisiz duran paralar biiminde dnebilirler. Gerek bunun tersidir. Evrensel tarih gerektir ve gnmze kadar bir zincirin halkalar gibi birbirine baldr veya ana nehir gibi kesintisiz akp gelir. Merkez uygarlk sisteminin hegemonik gc olarak, eskisi kadar etkili olmasa da, ngiltere sistemin ina gc ve srdrcs olmaya devam etmektedir. Ortadoudaki ulus-devletleri bu sistemin birer valilii olarak deerlendirmek bizi toplumsal hakikatlere daha ok yaklatracaktr. Valiliklerin bamsz birer cumhuriyet veya krallk olmalar zlerini deitirmeyecektir. Az bamllk, ok bamszlk birer palavradr. Bu gerei kavramayanlar yetmi yl so nra Sovyet Rusyada yaanan zlmeyi, Trkiye Cumhuriyetindeki Beyaz Trk faist ynetimini, Arap ulus-devletlerindeki kara faizmi, ran, Pakistan ve Afganistandaki yeil faizmi anlayamaz. Ayn ekilde dnyann her tarafndaki szde tam bamsz devletlerin ani klerini, renk deiikliini, in gibi muazzam bir gcn nasl kapitalizmi yaatan temel bir g haline geldiini de zemez. Ortadouda ulus-devletler devrimlerle kurulmadlar; hegemonik sistem tarafndan kurduruldular. Bu devletlerin temel amac, halklarn bu sistem adna en kat bir biimde smrgeletirmektir. Bu anlamyla da baarl olmulardr. Dnya genelinde de ayn sre ilemektedir. Ortadouda derinleen ve ancak vahetle srdrlebilen kaotik durumun temelinde bu smrgesel rejimler yatmaktadr. Son neo-liberal finans kapital anda olup bitenler blge halklarn toptan isizlie mahkm eder, kaynaklar tketir ve evreyi bitirirken, gereklii daha iyi kavrayabilmekteyiz. Son tahlilde sistemin paradan para kazanan yzde onluk kesiminin tm toplumsal, ekonomik ve kltrel yaam zerinde kurduu egemenliini gizlemek iin milliyeti ve dinci fanatizmi srekli gndemde tutmas, ne lkelerin kalkndn gsterir ne de uluslarnn bamszln kantlar. Halklar tarihlerinin en felaketli dnemini yaarken, toplumsal kltrn son kalntlar ulus-devletin arklarnda eritilmektedir. Szde bireysel haklar ve zgrlkler anda, birey onurunun son krntlarna da elveda demekteyiz. Soykrm kavramn zmlerken, daha genel ve sist emik z yakalayarak bunu baarabiliriz. Yahudi soykrm iin biricik szc zenle kullanlr. Gerek bunun tersidir. Kapitalist modernite sisteminde bir icik soykrmlar yoktur. Her toplumda, halkta ve de ulus-devlette az veya ok soykrmlar vardr. Kiminde fiziki uygulamalarla yrtlr, ounlukla rtl ve kltrel olarak gerekletirilir. Tarihsiz, ekonomisiz, ynetimsiz ve zihniye tsiz braklmak, en az fiziki ve kltrel soykrmlar kadar etkili ve acmaszdr. Kapitalist smr biiminin, azami kr kanununun ileyebilmesi iin e ndstriyalizm ve finans kapitalin tekellemesi gerekir. Tekelleme ise, milliyeti ideolojinin hegemonyas altnda, klcal damarlarna kadar iktidar aygtlarnn kontrol ve gzetimine alnan homojen toplum yaratma amal ulus-devlet 92

egemenliini gerektirir. Ekonomi zerinde endstriyel tekelcilik ve finans kapital tekelcilii ulus-devlet tekelciliiyle birbirine destek temelinde i ie ina edilir. deolojik alanda milliyeti tekelciliin inasyla sre tamamlanr. Sonuta amalanan homojen toplum gerekletirilmi olur. Bu ise faizmin zaferi anlamna gelir. Faizmi Hitler ve Mussolininin uygulamalarna indirg emek, bunlar sanki biricik faist olgularm gibi deerlendirmek liberal ideol ojinin en nemli saptrmalarndan birisidir. Homojen toplum soykrmdan geirilmi toplumdur. Homojenletirme ile toplum gerek tarihinden kopartlr, ideolojik bir kurgulamayla tm farkl kltrler yok edilir. Bylece ekonomi zerinde azami kr kanunu geerli klnrken, iktidar zerinde de ulus-devlet tekelcilii gerekletirilmi olur. kinci Dnya Savayla gerekleen, Alman, Japon ve talyan hegemonyaclna kar ngiltere, ABD ve Rusya hegemonyacldr; iki tekelci hegemonik bloktan birinin dierini yenmesidir. Yoksa liberalizmin idea ettii gibi faizme kar demokrasinin zaferi deildir. Alman blou yenilmi, ama faizm bir iktidar biimi olarak dnya apnda egemenlik ana girmitir. Kapitalist modernitenin ykseli ve hegemonik a, ge dnem finans kapital a (1970ler sonr asnda ekonomi zerindeki hegemonya) ve bu da homojenletirilmi (soykrmdan geirilmi) toplum zerinde ulus-devlet ayla tamamlanr. phesiz bu sre dz bir izgide ilerlememitir. ABnin ortaya k (1960lar sonras), Sovyetler Birliinin 1990da zl, genelde kapitalist modernitenin ve zelde faist ulus-devletiliin zl balamnda deerlendirilebilir. Postmodernite denen a, aslnda faistlemi ge kapitalist modernitenin zl ve kaosa dmesi demektir. Kendini yenilemi kapitalist modernite kadar, demokratik modernitenin de kaostan byk g kazanm olarak kmas mmkndr. Burada srecin geliim seyrini belirleyecek olan, taraflarn ide olojik, politik, ahlaki ve sanatsal alandaki anlam ve eylem gcdr. Sonuta iki hakikat gc kar karya gelip mcadele edecek, duruma gre ya kaos derinleerek srecek ya da taraflardan biri galebe alacak, ama mcadele bu bii mlerle uzun yllar ve belki de yzyllarca devam edecektir. b- Bu balamda ve konumuz itibariyle Anadolu ve Mezopotamya corafy asnda nelerin gerekletii sorusuna verilecek yant byk nem tar. Kadim merkez uygarlk sisteminin olutuu ve binlerce yl varoluunu srdrd alanlar olmas nedeniyle Anadolu ve Mezopotamya corafyas kapitalist modernitenin hegemonik gc ngiltere mparatorluu asndan (ona rakip olarak ykselen Almanya ve Rusya asndan da) stratejikti. Ortadou, Kafka sya, Orta Asya ve Hindistann kontrol asndan mutlaka denetim altnda bulundurulmay gerektiriyordu. Bu corafya tarihsel olduu kadar gncel olarak da nemini bu gereklikten almaktadr. Jn Trkler ve ttihat ve Terakki Cemiyeti denen oluumlar (1840taki Tanzimattan gnmze kadar etkili olan modern milliyeti ideolojiler ve iktidar yaplanmalar) ancak kapitalist modernitenin hegemonik hesaplaryla olan balar temelinde doru zmlenebilir. zah edildii gibi, can ekien Osmanl ve ran mparatorluklar hegemonik denge hesaplar nedeniyle yaa93

malarna msaade edilen fosil oluumlar durumuna dmlerdi. mparatorluk brokrasileri asndan iktidarda kalmann tek yolu, bir veya birka hegemon gce dayanarak varlklarn srdrmekti. Dolaysyla ad geen blgeler zerinde ngiltere, Almanya, Rusya ve ksmen Fransaya bal yeni iktidar elitleri ayrmaya balad. Elitlerin kapitalist moderniteyi taklit etmeleri kanlmazd. Bunlarn eski imparatorluk kltrleriyle yaama anslar olmad gibi (Kapitalist modernite kltr onlar oktan fethetmiti), demokratik halk seenekleri de sz konusu olamazd. Varlklar halk kltrn gasp etme z erinde ina edilen brokrasilerden ve onlara vcut veren st tabakadan (istisnalar dnda) demokratik k beklenemezdi. Bu kesimlerin yeni hegemonik glere eklemlenmekten baka anslar yoktu. Geriye brokratik aydnlanmayla modernite taklidinin olduu gibi aktarm kalyordu. Dnya ge nelinde (daha nceleri Fransa Devrimi sonras Avrupada) olduu gibi, Osmanl brokrasisi de bu yola girdi. Tanzimat paalardan sonra Gen Osmanllar ve ardndan 1890lardan itibaren ttihat ve Terakki Cemiyetine dnm Jn Trk Har eketi bu yolda atlm kritik admlard. deolojik olarak nce Osmanlclkla balayan ve Panislamizmle devam eden dnm Trklkle sonulanmt. Osmanlclkla imparatorluun tm bakiyelerinden bir ulus-devlet yaratmak amalanmken, Hristiyan uyruklarn ayrlk eiliminde olmalar karsnda, Panislamizm ile Mslman halklardan (zellikle Araplar da kapsayan) bir oluum yaratma temelinde imparatorluk srdrlmek istendi. Araplarda ayrlma eiliminin glenmesiyle birlikte Trklk eilimi ne kt. Birinci Merutiyet Gen Osmanllarn arzusu sonucunda ilan edilirken, kinci Merutiyette slmc ve Trk ideolojiler daha baskn durumdayd. 1913ten gnmze kadar Trklk zihniyeti, devlet ve devlet odakl partilerin resmi ideolojisine dnt. Bu eilimlerin hepsinde hegemonik glerin az veya ok etkisi vardr. Daha da nemlisi, ciddi bir Masonik szma vardr. Fransz Devriminden beri Masonlar tm gen ulusu laik hareketleri deste klemitir; bir nevi burjuva sivil toplumculuunun teolojik iktidar yanllaryla hesaplamasn ifade eder. Tanzimatla balayan srete her akmda da son derece etkili olmu, ttihat ve Terakki Cemiyetinin oluumunda ve iktidarnda asl ynetici elidi tekil etmitir. Bu akmlarda Siyonizmin de etkisi olmutur. 1896da kendilerini resmen Yahudi burjuva milliyetiliinin temsilcileri olarak ilan eden Siyonistler, Kuds merkezli eski Yahudi-srail devletinin yeniden inas peindeydiler. Bunun yolu Osmanl mparatorluunda etkili olmalar ndan gemekteydi. Bunun iin elverili aygt ise ttihat ve Terakki Cemiyetiydi. Her ne kadar 1913 Ocak darbesiyle ideoloji olarak resmen Trklkte karar kldysa da, ttihat ve Terakki Cemiyeti ierik olarak hayli karmak bir ideol ojik ve politik yaplanmayd. ttihatlarn Trkl sosyolojik bir olguya dayanmaktan ziyade, Trklerden daha ok her trl milliyetin tortusal eleri nden oluan karmak bir yapy ifade ediyordu. Bata ordu olmak zere bro kratik kurumlarn yneticilerinin kendilerine bir gelecek arama hesabnn ar bast bu srete, sz konusu oluumun herhangi bir snfsal veya etnik t emeli bulunmuyordu. Trklk balangta bu ynyle yapay ve tortusald. 94

ktidar ele geirmesiyle birlikte kendine bir sosyal temel hazrlamak istedi. Brokrasiden bir burjuva snf oluturulmaya alld. Cumhuriyet iktidarlar bu program daha da gelitirerek gnmze kadar srdrmeye altlar. Sre iinde merkeziyeti ve ademi merkeziyeti olarak blnseler de, ideol ojik ilkeleri hep ayn kald. kta toplumsal ve snfsal temeli bulunmayan bu iktidarc ve ideolojik elitin gelitirecei burjuvazi ancak devlet kapitalizmiyle oluabilirdi. Devlet kapitalizmi kapitalizmin yaratclktan yoksun en gerici biimidir. Ya dtan beslenerek geliecek ya da ite toplum zerinde amansz terrle art k-deer elde ederek varlk bulacaktr. D destek ihtiyac Yahudi sermayesinin szmasna hep elverili bir ortam yaratt. Kald ki, Seluklulardan beri, zellikle 1550lerden sonra kapitalist hegemonyann ykselme anda Yahudiler ok etkiliydiler. spanyadan atlmalarndan sonra (1492) bir kollar HollandaAmsterdam, ikinci nemli kollar ise zmir-Selanik-stanbul merkezli olarak slendi. Anadoluda geleneksel olarak da Yahudi sermayesi hep var olageldi. Dtan ve iten en rgtl sermaye kesimi Yahudil erdi. Bu sermayenin Yahudilere yurt edinme hesab nceleri Rusya, Polonya, Almanya, Hollanda ve Britanya Adasnda younlat. Almanya zerinde en ok hesap yaplan lkeydi. Burjuvazisinin oluumunda Yahudilerin ideolojik, politik ve ekonomik rolleri youndu. En ideal Almanla nclk ettiler. Kraldan daha kralc bir yakla mla Alman milliyetiliini ve devlet eliyle kapitalizmini gelitirmede yaratc rol oynadlar. Rusya, Fransa ve ngiltere hegemonyaclna kar Alman hegemo nyacln ne kardlar. Siyonizm daha ok Alman-Avusturya Yahudi burjuvazisinin eilimiydi. ngiltere ve Rusya Yahudileri de faaldi. Fakat 1918lere, A lman mparatorluunun yklna kadar, Alman Yahudi burjuvazisi hep ndeydi. Osmanl mparatorluunda kinci Abdlhamitle gelien denge hesaplar sonucunda Alman devlet sermayesine ballk ne kt. ttihat ve Terakkide zaten gl olan Alman etkisi, znde Yahudi sermayesinin etkisiydi. Buna Masonlarn ve yerel Yahudi sermayesinin etkisi de eklenince, Yahudi milliyetilii srail Siyonizminden nce Anadolu-Trkiye Siyonizmini gl bir biimde konumlandrd. Merutiyetin ilan, 23 Ocak 1913 darbesi, 1919-1922 Ulusal Kurtulu sreci ve Cumhuriyetin inasnda asl rol sahibiydi. te tam da bu nedenle Trklk ideolojisi kendini maskelemesinde ideal bir rt roln oynad, kullanld. Trkiye kapitalizminin oluumu konusundaki genel geer soyut tahliller aklayc olmaktan ok, somut gelimeyi olduu gibi aklama ktan uzaklatrr ve krletirici bir rol oynar, anlam saptrmasn gerekletirir. Alman kapitalizminde Yahudi sermayesinin tm ideolojik, kltrel ve iktidar aygtlarndaki konumundan daha youn ve hkmedici bir etki gc Trkiye kapitalizminde, zellikle onun d politikasnda, ordu yaplanmasnda, ideolojik ve kltrel kurumlarnda geerlidir. Ortada bir Trk burjuvazisi yoktur. Ge rek Trklk olarak yoksul Trkmen ve reaya, kyl ynlar vardr. Trk burjuvazisi rolnde deme Yeilam Filmlerine ta kartacak bir Yahudi sermayesi ve burjuvazisi vardr. Cumhuriyet burjuvazisinin bir numaras Veh95

bi Ko ve holdinginin hikyesine bakldnda, tm Trkiye burjuvazisinin hikyesi okunmu olacaktr. Trk burjuvazisi olumad, hi olmad denilmiyor; nasl oluturulduuna somut olarak baklp zmlenmesi gerekir deniliyor. Kapitalist modernite dneminde temel inac g olarak Yahudi sermay esinin gcnden kimse kuku duyamaz. Entelektel ve kltrel gcnden de kuku duyulamaz. Ayn zamanda Yahudi aydnlar ve emekilerinin ezilenlerin ideolojik ve pratik hareketlerindeki nc rolnden de kuku duyulamaz. Burada amacmz anti-Semitik duygular gelitirmek olmayp, kapitalizmin ve ona kart hareketlerin tarihsel-toplumsal konumlann doru belirlemektir. 1918de Alman mparatorluunun yenik dmesiyle ngiltere ve Hollandada merkezilemi Yahudi sermayesi ne kt. Daha dorusu, 16. yzyldan beri birbirleriyle ulusal rekabet halinde olan her iki taraftaki hegemonik g mcadelesinden (nce spanya mparatorluu, sonra Fransa mparatorluu, en son Alman, Rus ve Osmanl mparatorluklar) nihai olarak hep ngiltere galip kt. Yahudi sermayesinin bu galibiyetteki rol ok nemlidir: Tpk daha nceleri ngilterenin smrgesi olan ABDnin ina edilmesinde ve hegemonik g haline getirilmesinde olduu gibi. Hitlerin ve Nazilerin ortaya k nedenlerini bu gereklikte aramak gerekir. deta Alman klna girerek oven tekelci bir devlet kapitalizminin ina edilmesinde stratejik rol oynayan Yahudi sermayesi, Almanyann 1918deki yenilgisinden sorumlu tutuldu. Hitlerin partisi dar grl ve ufuksuz kk burjuvalardan oluuyordu. Bytldkleri oven ideoloji, onlarda Alman klkl (maskeli) Yahudilere kar muazzam bir nefret oluturdu. Bu nefret soykrmla sonuland. nk onlar ngilterenin hegemonyasndan ve Sovyet Rusyann kuruluundan da Yahudileri sorumlu tutuyorlard. Ayrca Rosa Luxemburg gibi Yahudi kkenli ok sayda sosyalist de iteki savata nc rol oynamt. K. Marks da Yahudi kkenliydi. Tm bu etkenler bir araya getirildiinde, kapitalizm ve soykrm gerei daha iyi aklanm olur. lave edilmesi gereken dier nemli bir gerek, Yahudi milliyetilii (Siyonizm) ile Yahudi evrenselcilii arasndaki ayrmdr. Her ne kadar srail ve dolaysyla Yahudi milliyetilii etkili bir konumdaysa da, evrenselci Yahudiler hem uluslararas sermaye hem de emekiler kampnda her zaman etkide b ulunmulardr. Milliyeti Yahudilerin dikkat merkezleri srail iken, uluslararas (kresel irketler yoluyla) Yahudilerin dikkati yerel ulus-devletlerin ekonomi ve iktidar tekellerine, buralarda gl konumlanmaya, uluslararas irketlerin, medyann ve kltrel faaliyetlerin iinde gl rol oynamaya yneliktir. Her ulus-devleti milliyeti ideoloji ve kltr, az veya ok bu sermayenin sadece rengine deil, zne de baldr. Her ulus-devlet tekelciliinde tpk ekonomik tekelcilikte olduu gibi evrensel Yahudi sermayesinin eli vardr: Tpk ezilenlerin zgrlk ve eitlik hareketlerinde sosyalist Yahudilerin oyn adklar evrensel rolde olduu gibi. Stratejik nedenlerle (Filistinde bir srail ina etmek) gerek kta, gerek girite Anadolu topraklar Yahudilik iin tarih bir role sahiptir. Babilliler, Asurlar, Araplar, Roma ve Bizanstan beri bu stratejik rol hep geerlidir. K u96

dsten (ksmen Mezopotamyadan) kn yolu gibi, giriin yolu da Anadoludan geer. Dolaysyla Siyonistler asndan Anadolu, srail iin en nemli atlama ta ve stratejik duraktr. Kald ki, zmir-Manisa, Selanik-Edirne hatt bir grup Yahudi tarafndan uzun sre anayurt konumunda deerlendirildi. Bunun iin buralar gelitirdiler, kalkndrdlar. Alman modelini kendine rnek alan Enver Paann dzenledii 23 Ocak 1913 darbesi (Daha ncesinde Merutiyet ilan iin de benzer bir hamlesi va rdr) bu balamda deer tar. O dnemde Yahudi kadrolar Almanyada en gl konumlarn yaamaktadr. Enver ve grubunu eiten de Liman von Sanders ve Colmar von der Goltz Paa gibi bu tr kadrolardr. Alman ve Osmanl mparatorluunun ykl, ncl ngiltere yanls Yahudi kadrol arna geirdi. Kurtulu Savandaki byk nderlik ekimesi ncln bu el deitirmesiyle balantldr. M. Kemal Paann ngilterenin onayyla Samsuna kt bir gerekse de, Anadolu bakaldrsndaki rol bamszlk ve yurtseverlik temelindedir. Bu durumu kavrayan ngiltere iki tedbir gelitirdi: Dtan Yunan igalini destekleyip isyan bastrmak; bu mmkn olmazsa, smet nn ve Fevzi akmak zerinden ite Mustafa Kemali kontrol altnda tutmak. Yunanllarn (birliki Yunan burjuvazisi geleneksel olarak ngiliz ABD yanlsdr) yenilgisiyle birlikte, tm arlk smet ve Fevzi Paalarn gl klnmasna hasredildi. syann banda ve isyan kararnda smet ve Fevzi Pa alarn rol olmad gibi, her ikisi de stanbulda ngiltere ve mttefiklerinin denetiminde kalan orduda kendilerine verilen grevlerin bandaydlar. ngilizler haklarnda herhangi bir nlem almad iin daha sonra harekete katldlar, daha dorusu gnderildiler. Bu temelde isyana nclk eden be paadan drd (Kzm Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay ve Refet Bele) eitli gerekelerle tasfiye edildi. Geriye kalan Mustafa Kemal Paa, gerek stratejik konumu gerekse oynad denge politikas nedeniyle yerini korudu. eyh Saite kar komplo ile balatlan 1925teki komplo zinciriyle siyasi program halinde hayata geirilen Beyaz Trk faizmi diyebileceimiz rejim, kendisini kat laik Trk bir sistem olarak tanmlasa da, znde metafizik olan, ok daha do gmatik ve terrist yeni bir dindir; bu konuda tarihsel tecrbeye sahip olan Yahudi ideolojisinin gncel Trkiye Cumhuriyetine bitii yeni dindir. Mustafa Kemalin tanrlatrlmas, nnnn peygamberletirilmesi, Fevzi akmakn komutanlatrlmas (Yeua ve Davut rnei) Yahudi mitolojisinin bir gereidir. Trk toplumunun ezici ounluuna ramen, ilan edilen ve siyasi programa dntrlen yeni dinin ideolojisi olan Trklk, gnmze kadar devam eden terrn, soykrmlarn ve smrnn gereklemesindeki genetik kodu oluturmaktadr. Mustafa Kemal zmir suikastyla sindirilmek istendi. Krt isyanlaryla provokasyona getirildi. Kendi yakn arkada Fethi Okyar bu nedenle (Krt isy ann kanl bastrmadan yana deildi) babakanlktan alnp yerine smet Paa getirildi. Ordu da tmyle Fevzi Paann denetimine brakld. Mustafa K emalin konumu artk sembolik cumhurbakan unvanyla ankayada bir nevi tutsaklktr. ngilterenin de Ulusal Kurtulu Savanda yenildii sylenir. Bu 97

dpedz yalandr. 1922den itibaren ngilterenin olas kurtulutaki rol kesi nlemi gibidir. Desteini Yunanllardan oktan ekmi (Sultan Vahdettini de ngiltere ekti), kendi has kadrolaryla ulus-devlet inasna girimi, kocaman bir imparatorluktan Anadoluya sktrlm Trkiye Cumhuriyetiyle amacna ulamtr. Bunun dier bir kant, Cumhuriyetin Sovyet Rusyann nnde hep bir baraj duvar gibi tutulmasdr. Bunun iin Mustafa Suphilerle bal ayan sosyalistlere ynelik soykrm gnmze kadar srdrld. Ermeni soykrm sadece bir balangt. Krtler zerindeki kltrel soykrm ise halen devam etmektedir. Dier aznlklar, kltrler, Sryaniler ve Trkmenler de Trkln deheti ve uygulad karmak kk soykrmlarla kendiliklerinden, kendilerinden vazgeirildiler. Btn bunlarn evrensel ve milliyeti Yahudiler ve Yahudi sermayesiyle ne ilikisi vardr sorusu bo bir soru deil, son yz yllk Trklk tarihini anl amann temel kritik sorusudur. inde Trk olmayan Trklk tarihi bir ideol ojik inadr; hem kuram hem de uygulama olarak yar yarya Filistinde kurul acak srail devleti ncesi bir n srail hazrldr. Mustafa Kemalin dengeleyici (Dta Sovyetler Birlii ve ngiltere, ite eitli snf ve tabakalar arasnda) politikalar olmasayd, hibir g Anadoludaki yeni oluumlar ttihat ve T erakki kadrolar ile Enver Paann denetiminden karamaz, Trkl Alman faizmine ta kartacak bir oven faist trmana gemekten alkoyamazd. Bu da Cumhuriyetin (Cumhuriyet kurulur muydu? Bu da ayr bir sorudur) daha kinci Dnya Savana varmadan ykl olurdu. kinci Dnya Savann hemen ncesinde Mustafa Kemalin lm, 1938-45 yllar arasnda ngiltere ile Almanyann Trkiye-Anadolu zerinde rekabeti, 1945 sonrasnda ABD hegemonyasnn kesinlemesi, Trkiyenin sistem tercihini NATOya girerek resmiletirmesi 1922nin devam niteliindedir. Cumhuriyetin partisi olan CHP sistemin sigortas niteliindeydi. 2000li yllarn bana kadar darbe ve komplolarla yrtlen sistemin dier bir ad Beyaz Trk faizmidir. Bundan kast, yapay Trklk ve toplumun bu Trkle gre terrle homojenletirilmesidir; bu tanm dnda kalan hi kimseye ve hibir kltre yaam hakk tannmamasdr. ABD hegemonyasnn Yeil Kuak teorisine bal olarak beyazdan yeile kayan Trkiye kapitalizminin Anadolucu geinen ve slm rtye sarlan kesimi batan beri k yapma peindeydi. Ona bu frsat Trkiye Solu ve Krdistan zgrlk Hareketi verdi. Beyaz Trk faizminin Sola ve Krt zgrlk Hareketine kar yrtt savata ypranmas ve tecrit olmas Anad olucu kanad glendirdi. ABDnin hem blge halklarna hem de Sovyet Rusyann yaylmasna kar harekete geirdii slm milliyeti hareket Trkiye somutunda nce koalisyonlarla, 2000lerden sonra ise tek bana iktidara yerleti. Beyaz Trk faizminde Yahudi Siyonist milliyetilii ne denli etkiliyse, Yeil Trk faizminde de evrensel Yahudi sermayesi o denli etkilidir. Bunlarn en son karar kldklar sigorta partisi AKP oluyor. Trkiye brokratik burjuv azisinin douunda Siyonist Yahudi milliyetilii ne denli etkiliyse, Anadolu burjuvazisinin (Liberal, zel sermaye de denilmektedir) geliiminde ve iktidara 98

yerlemesinde de kresel Yahudi sermayesi (Karaimler) o denli etkilidir. Hitler tr faizmi Enver Paa, Nihal Atsz, Alparslan Trke ve MHP (Milliyeti Hareket Partisi, kuruluunu Fevzi akmakn Millet Partisine dayandrr) temsil etmek istedi. Almanyann yenilgisi Kara Trk faizmi diyebileceimiz bu kanadn iktidar ansn dk kld. Faizmin bu her kanad da d h egemonik glerin uzants olup, hangi g sisteme egemen olursa onun dev am olarak i iktidara yerleir. Trkiyenin son iki yz yllk tarihi d hegemonik glerden bamsz deildir; TC ulus-devleti sk ballk iinde zenle oluturulmu zel valilik statsndedir. Trkiyenin kritik kavak noktasndaki konumu, uluslararas hegemonik dengenin zgn bir yansmasn gerekli klmaktadr. Keskin ba mszlk idealarna ramen, hegemonik sistemin en ok tahkim edilen ve sars lmamasna zen gsterilen baml lkesi, ulusu ve ulus-devletidir. Kapitalist hegemonik sistem doru zmlenmeden Trkiye doru zmlenemez. Tersi de geerlidir. Sistemin evrensel zm Trkiye zmdr. Bylelikle soykrm gerekleri de doru zmlenebilir. c- Hristiyan halklara ynelik terr, Ermeniler, Sryaniler, Pontuslular ve farkl kltrlerden Mslmanlarn yaadklar asimilasyonu ve soykrm denemelerini ancak kapitalist modernitenin Anadolu ve Mezopotamya corafyasndaki gerekletirimleriyle balantl olarak zmleyebiliriz. Ermeni soykrmn sadece Beyaz Trk faizmine (ttihat ve Terakki Cemiyeti ile CHPnin resmi ideolojisi ve siyasi programl hareketi) balamak dar bir yaklam olur. Bu soykrmn kkeninde ok gerilere giden bir tarih ve daha karmak toplumsal etkenler vardr. Ermeni kabilelerin st tabakas da, Yahudi sermayesi kad ar olmasa da, Ortadou kltrnde sermayenin oluumunda nemli bir yer tutar. Ermenilerin kentleri kendilerine erkenden merkez edinmeleri, zanaatlktaki ustalklar ve stn ticari nitelikleri, daha Hitit Devleti zamanndan beri onlar sermayenin sahibi klmtr. zellikle Anadolu ve Mezopotamya kentiliinde temel aktr konumundaydlar. Hristiyanl kabul etmeleriyle birlikte (M.S. 300ler) hem bu rolleri daha ok farkllat, hem de varlklar grnr hale geldi. Kapitalizmin Ortadouda bir nevi erken doumunu gerekletirdiler. Erken derken sistematik bir doutan bahsediyoruz. Yoksa kapital birikimi Smerlerden beri her kltrn marjinal unsurlarnca gerekletiriliyordu. Ermeni burjuvazisi Hristiyanlkla birlikte ilk defa bu birikimi etkili ve sistemik hale getirdi. Zanaat ve ticaretteki etkili konumlar bunu mmkn klyordu. Sermaye birikimi her zaman komnal dzenli kabile ve airet toplumlarnn fkesine ve kar koyuuna yol aar. nk kendi eitliki kltrleri zerinde devaml tahribat yapar. Kent, snf ve devlet oluumlarn gelitirerek kurumsal elikilere yol aar. Ermeni soykrmnn kkeninde bu ynl bir elikinin varln hep gz nnde tutmak gerekir. Kapitalist modernitenin ykselie getii an balangc olan 16. yzyl, Ermeni burjuvazisinin de ykselie getii yzyldr. Hem ran hem de O smanl mparatorluu iinde manifaktr (el tezghtarl) sanayisi ve ticareti nde baat rol oynuyorlard. rann Bender Abbas ve sfahan kentleri ile stanbul 99

ve zmir zerinden Avrupa ve Uzakdou Asyaya kadar geni bir alanda faaliyet yrten ticaret tekellerinde nemli pay sahibiydiler. Belli bal birok kentte gelimi Ermeni mahalleleri vard. 19. yzyla kadar Ermeni byk ve kk burjuvazisi esas olarak ekonomik alanda etkilidir. Mimarlk sanatnda da nde gelen bir role sahiptirler. Ortadounun birok mimari eserinin alt nda imzalar bulunmaktadr. Batl Hristiyan misyonerlerin 19. yzylla birlikte Osmanl mparatorluunda youn faaliyete geilerinde Ermenileri kazanmak ilk hedefleriydi. Sryani ve Rum kiliseleri kendi kendilerine yeterliydiler. Kritik durumda olan Ermeni kiliseleriydi. slm halklar arasnda son derece dank bir yerleimleri vard. ounluk arz ettikleri corafyalar ok snrlyd. zelli kle Anadolu ve Mezopotamyada kent ile kr arasndaki iblm erevesinde grlen karma yerleim birimleri demografik yapnn temel zelliiydi. 19. yzyl milliyetiliinin misyonerler kanalyla atklar okullar ve prop aganda faaliyetleriyle Avrupann Ermeni toplumu zerinde gl kkrtc etkilere yol amas kanlmazd. Daha da nemlisi, Avrupa sermayesinin ilk kreselleme hamlesiyle ibirliine giren Ermeni burjuvazisi, dnya genelinde yaand gibi, Avrupada oluan ulus-devlet amal milliyetiliin youn etkisine girdi. Kendi sermayesini emin biimde kullanabilecei bir ulusal pazar derdine dt. Tpk Yahudi sermayesinin yurt aray gibi, Ermeni yurdu talebi de gl bir biimde gndeme yerleti. Ermeni toplumu yerleik kadim bir halkt, ama ounluk ve homojenlik arz eden bir konumdan yoksundu. Dolaysyla ulus-devlet aray tehlikeli gelimeleri beraberinde tayan bir amat. 19. yzyln ikinci yarsnda gelitirilen ilk milliyeti Ermeni rgtlenmeleri, imparatorluk iinde nfuslar ve sermayeleri orannda bir siyasi katlm hedeflemekteydi. Bu daha gereki ve uygulama kabiliyeti olan bir programd. B irinci ve kinci Merutiyette de olduka baarl olmulard. Fakat milliyetil iin doruklara trmand 19. yzyln sonlar ve 20. yzyln balangcnda giderek bamsz ulus-devlet talebine yneldiler. Talepte bulunulan topraklarda bata Krtler ve Trkler olmak zere birok deiik kltr barnyordu. Rus Sosyal Demokrat i Partisine benzer bir oluumun 1905 ve 1917 Rus Devrimlerine benzer devrimler temelinde Osmanl mparatorluunda bir federatif sistemin kurulmasn hedeflemesi en gereki zm yntemi olab ilirdi. Sol Hnak ve sa Tanak Partileri kat, dar milliyeti rgtlenmeler olma konumunu aamadlar. Trajedinin altndaki dier nemli bir tarihsel etken, Hristiyanlktan da etkilenen ve kart etkilere yol aan Ermeni milliyetiliiydi. Yahudi milliyetil iinin Avrupada yol at anti-Semitik etkilere benzeyen bir etki Mslman toplumlarda yank buluyordu. Daha da vahimi, Ermeni sermayesinin Yahudi sermayesinin Osmanl mparatorluundaki etkisiyle olan rekabetiydi. Genelde Hristiyan sermayedarlarla Yahudi sermayedarlar arasnda daha mparatorl uun kurulu yllarnda, stanbulun fethinde ve zellikle spanyadan kovulan Yahudilerin arlkl olarak stanbul ve Selanike yerletirilmesinde kendini gsteren bu eliki giderek kzt. nk imparatorluktaki Rum ve Ermeni 100

kltr ve sermayesinin etkisi daha eskilere gitmekte olup, sreklilie ve y ounlua sahipti. Kald ki, imparatorluun mali, sna ve ticari faaliyet alanlar bu etnisite ve iki din, millet (Osmanl sisteminde bunlara millet denirdi) arasnda paylalmt. Aralarnda rekabet kanlmazd. Avrupa kapitalizminin hegemoniklemesi ve imparatorluk bnyesinde yaylmas bu rekabeti daha da kztrd. 19. yzylda her etnik grupta sadece gl iktidar paylam tale pleri deil, yurt araylar da geliiyordu. Bu araylar da birbirleriyle elikiliydi ve rekabeti krklyordu. Ayrca Hristiyanln daha douu srasn da Hz. sann Roma Valisinin ibirlikisi Yahudiler tarafndan armha gerdirilmesi, genelde Hristiyanlarla Yahudiler arasnda srekli bir hogrszle ve nefr ete yol amt. Tm bu etkenler birleince, Osmanl saray ve brokrasisiyle daha gl mali ilikilere sahip olan Yahudi sermayedarlar stn bir konumu igal etmekteydi. ttihat ve Terakki Cemiyeti Yahudilerin gl desteiyle, hem ideolojik (Trklk faaliyetleri) hem de maddi (Trkln esas besleyici kayna idiler) ynden katklaryla kuruldu ve gelitirildi. Alman militarizmini temsilen yeniden inasna balanan modern Osmanl ordusunu eiten Alman paalar ve subaylarn byk ksm Yahudi kkenliydi. Hem kinci Merutiyetin ilannda, hem 31 Mart kar darbesinin bastrlmasnda, hem de Birinci Dnya Savann ardndan gelien Ulusal Kurtulu Savanda Yahudi kadrolar stratejik rol sahibiydiler ve bu rollerini baaryla oynadlar. Trkln tm temel yaptlar ilk defa Yahudi aydnlar (Vambery, Cohen gibi) tarafndan yaynlanyordu. Trklk ideolojisinin gerek yaratcsydlar. Trk toplumunun ezici ounluu bu ideolojiye ters bir gereklii yayor olmasna ramen, eitimsizlii ve rgtszl nedeniyle etkisiz olduundan, bu kadrolar devletin yeniden inasnda da (ttihat Terakki ve CHP yoluyla) yine temel ekirdek roln oynayacaklardr. Yahudilerin bu bariz stnlkleri karsnda Hristiyan Ermeniler ve Rumlarn yeni devlet oluumlarnda etkili olma anslar ok azd. Ekonomideki gl varlklar, iktidarda bulunan rakipleri (Yahudi sermayedarlar ve oluturduklar Trk devleti kolektif kapitalist snf) karsnda daha ok hedef haline gelmelerine yol ayordu. Cumhuriyet ilan edildiinde geriye pek bir eyleri kalmayacakt. Ermeni soykrm bu genel tablo iindeki en trajik blmdr. Ulus-devlet iin ayaa kalktklarnda (1914 ncesinde ve savan ilk ylnda), ttihat ve Terakki ynetiminin 24 Nisan 1915 tarihli karar temelindeki kar saldrsyla kendilerini binlerce yllk yurtlarndan atlmak ve yollarda imha edilmekl e, geriye kalanlarn ise uzun sreli diaspora yaamna mahkm edilmesiyle kar karya bulacaklard. Diaspora Ermenileri bir gerekliktir ama ok mutsuz, ezik ve ykk bir gerekliktir. Kurulan kk Ermeni ulus -devleti belki de bir teselli kayna olacakt. Soykrmda sadece Trk burjuvazinin deil, Krt feodallerinin de payndan bahsedilir. Bunlar sadece Ermeni soykrmnda deil, ayn dnemlerde daha deiik biimlerde (zellikle Hamidiye Alaylarnda) yrtlen Krt soykrmnda da asli sulu unsurlar durumundaydlar. Halen yrtlmekte olan Krt soykrmnda bunlar ky korucular olarak, Krtl 101

inkr karlnda mlklerini ve sermayelerini arttrarak ve gerektiinde sahte Krtlk yaparak lanetli rollerini oynamaya devam etmektedir. Hibir rnek ulus-devletiliin bir soykrm rejimi (genel olarak tarihi yadsma, yerel kltr ve demokratik otoriteyi yok etme) olduunu Ermenilerle Trk ulus-devlet atmasndan daha retici biimde gsteremez. Ermeni halknn trajedisi, erken kapitalistleen bir burjuvaziye ve komularnn stnde bir kltrel gelime dzeyine sahip olmasndan ve kapitalist hegemonyacln acmasz oyunlarndan (gnlk kk bir menfaat karlnda binlerce yllk bir kltr gzden karmalarndan) kaynaklanmaktadr. Sryani-Keldani soykrm da ayn mekanizma tarafndan bu kez Krdistann i gneyinde gerekletirilecektir. Asurlular ve Babilliler ile (Mardin Mahalmilerinin kendilerini Akadlara dayandrmalarn hesaba katarak) Akadlardan kalma bu Hristiyan kltrn ve dier versiyonlarnn tketili ykleri de son derece trajiktir. Bir dnemler grkemli imparatorluk (Akad, Babil, Asur) kltrn yaayan bu halklar, tarihin belki de ilk tccar ve zan aatkr kavimleriydi. Kentle domu, kentle bymlerdi. Mitolojinin, dinin ve sanatn byleyiciliini derinliine yaamlard. Smer kltrn dnyaya tarmlard. Uygarl dnyaya tayan kavimlerdi. Be bin yllk bu grkemli tarihten geriye ancak mzelik bir miras kalm gibidir: Biraz zgn kilise kalntlar, birka zanaat ve biraz da mimari eserleri ve moda sanat. ykleri Ermenilerinkine benzer. M.. 2000lerden balayan ilk kapital sahibi olmalar, ilk krhaneleri (Kr = krum, ilkan acentesi anlamndadr) amalar, ilk kervan sahipleri olmalar asli zellikleriydi. Ticaret kolonilerini ilk kuranlard. Gzel dokumann ticaretini yapanlard. Telkri zanaatnn ncleri, gmn ve altnn en gzel ilemecileriydi. Ticari muhasebenin, binlerce tula tabletli mektubun yazclaryd. Tarihin gurur veren yn kadar hzn veren bu ynleri hep i ie var olageldi. Roma iin dillendirilen Hristiyanlkla sava zelliklerini kaybettii iin kt sz, Dounun Hristiyan halklar iin de sylenebilir. Bu antik kltrler Hristiyanla sarlmasalard, acaba daha ok yaama ansna sahip olamazlar myd? Soru nemlidir ve gncel gereklikle ilgilidir. Bunlar ilk Hristiya nlaan halklard. Ayn kkenden geldikleri Araplar uygarlkla tantranlard. Arap slmnn douunun da asl hazrlayclaryd. Kltrel mirasn en az ticaret kadar gl tayclaryd. in ve Hintten Avrupa ve Afrika ilerine kadar sadece mal tamadlar, ok zengin kltrel deerleri de tadlar, kltrel deerler yarattlar. Kltrleri birbirlerine tercme ettiler. te tm bu tarihsel mirasn sahipleri olan bu halklarn tkenii gerekten incelenmeye deer tarihsel konularn banda gelir. Hem konularn hem de sorunlarn banda yer almaktadr. Hristiyanlktan nce Antika dnemindeki kapitalle ilk tanan unsurlar balarnda tamalar bu halklarn talihsizlii olabilir. Kapital laneti Yahudilere de ok ektirdi. Soykrma uramalar da sonuta kapitalizmdeki zaferleriyle ilgilidir. Benzer bir durumu kapital sahibi teki kltrlerde de grmek m mkndr. Kald ki, bu kapitaller Akad, Babil ve Asur imparatorlarnn acmasz 102

talan ve katliam seferlerinin bir nevi geri dndr. Geerli olan biraz da etme, bulma dnyas oluyor. M.. 600lerden itibaren hegemonyalarn nce Medler ve Perslere, daha sonra skender, Helenler, Roma ve Bizansllara kaptran bu antik Mezopotamya kltrleri, Hristiyanln kurucu halklar olarak bir nevi kar direnii gelitirmek durumundaydlar. Sryani ve Keldani olarak ad deitiren bu kltrler Roma, Bizans, Persler ve Sasanilere kar Hristiya nlk kltryle yant oluturdular. Bu nemli bir tespittir. Yeterince fiziki gleri olmad iin varlklarn ancak yumuak gle, yeni bir dinsel kltrle devam ettirebilirlerdi. Hristiyanl yaratmak zorundaydlar. Baka trl da vranmalar halinde her iki hegemonik gcn ayaklar altnda, elleri arasnda yok olacaklard. Dolaysyla Hristiyanln yumuak dili (Sa yanana vuruld uunda sol yanan evir!) bir tercih deil zorunluluktu. Bu temelde eski imparatorluk kltr ve putperestliinden yoksullarn yeni bar ve kltr dinine dn yaptlar, dnm yaadlar. Tarihin zalim kltrnden mazlum kltrne bir dn ve dnmd bu. Hristiyanlk bu anlamyla ilk yz ylnda kleci sistemin dndaki kolektif insanln ilk ciddi vicdani ve ahlk i hareketidir. zgrlk bilincinin ilk nemli biimlerindendir. Babil, Asur, Grek ve Ermeni kltr o dnemin en gelikin kltrdr. Kuds Yahudi peygamberlik geleneinde nemli bir merkez konumundayd. Daha dorusu, Urfadan sonra ikinci nemli tapnak merkeziydi. Roma dneminde dinsel st tabaka ibirliine yatnca, alt tabakann temsilcisi olarak Hz. sann yolu almt. Yahudilerin zengin st tabakas Romayla birlik olunca, sa taraftarlar aznla dtler. Bu durumda geriye kalan en kltrl topluluklar olan Grekler, Asurlular, Babilliler ve Ermeniler Hristiyanl en ok benimseyen halklar oldular; kolektif bilin ve rgtlenme hareketi olarak paylatlar. Hristiyanlk ezilenlerin, yoksullarn ilk kavimler ve kabileler aras dayanma hareketi olarak da deerlendirilebilir. Komnist Enternasyonalin bir nevi ilkel biimidir. Helenler, Ermeniler, Sryaniler ve Keldaniler M.S. 300 yllarndan itibaren patriklerin himayesinde kendi kiliselerini kurarak dini kurumsallatrdlar. Hristiyan halklar, kavimler haline dntler. Dnemine gre bu nemli bir dnmd. slmiyetin kna kadar da bu konuda olduka baarlydlar. Avrupannkinden ok nce Ortadou kltrnde ve uygarlnda tarihsel bir aamay gerekletirmilerdi. 6. yzyla geldiimizde, batda Bizans topraklarn tamamen Hristiyanlatrm olup, Avrupann ilerine doru hzla yaylan tarihsel Hallar Hareketini oktan balatmlard. 10. yzyla gelindiinde, Hristiyan akl ve vicdan tm Avrupaya damgasn vuracakt. Douda Sasani mparatorluunu dinsel adan neredeyse drecek (Zerdtl geriletme) kadar glenmilerdi. Hindistan ve inin ilerine kadar yaylmlard. Burada nc rol Sryani din adamlar olan patrikler oynuyordu. Hristiyanlk tam da dnya dini haline gelecekti ki slmiyet dodu. slmiyetin ilk ekirdek savalarn (mcahitler) ilkel dinler olan animizm ve totemizm inancndan kopanlar tekil ediyordu. Hz. Muhammedin syleminde uygarlk diyarlar cennet olarak tasvir ediliyordu. Aslnda cennet kav103

ramndaki te dnya, lmne savaanlarn kazanacaklar gzel yaaml memleketler, yani uygarlk diyarlar oluyordu. Daha sonra Hz. Muhammedin s ylemi softalarca saptrlarak, lmden sonra girilecek bir ahret yaam olarak yorumland. Cennetin asl anlam bu dnyadaki (Arabistann l yaamna kyasla) cennet gibi gzel yaaml uygarlk diyarlarnn fethedilmesiydi. Bu da lmne bir saval gerektiriyordu. Buradaki lmnelik ahretteki cenneti hak etmek olarak yorumland. Eer slmiyeti doru anlamak istiyorsak, bu tr yorumun bir sylem saptrmas olduunu ok iyi bilmek durumundayz. Bu vaat ln ilkel kabile insanna ok ekici geldi. Bilindii zere daha bir yzyl dolmadan, bu insanlar Atlas Okyanusundan Byk Okyanusa (Fastan ine) kadar yayldlar. brahim bir din olarak slmiyet de onun ayn kke nden (Yahudilik ve Hristiyanlktan sonra) nc versiyonu olarak domutu. Bu nedenle kendini tamamlanm son din ve peygamberlii olarak ilan ediyordu. lk iki versiyonun artk gereksiz olduuna, nc versiyonun tamamlanm din ve Hz. Muhammedin de son peygamber olduuna binaen hak dini ve peygamberi olarak kabul edilmesi gerektiini Allahn emri ve dinin art ol arak beyan ediyordu. Bu durumda Yahudilik ve Hristiyanlkla elime ve atma kanlmazd. Kkenlerinin ortak olmas, daha sonra yaadklar farkllamann kabile ve kavim (gnmzde de ulus-devletin iktidar ve kapitalist elitleri) st tabakalarnn elikileriyle birleip atmalara dnmesini engelleyemeyecekti. Bu balamda zellikle slmiyetin ilk hzl yaylma alanlarnda yaayan Sryani, Helen ve Ermeni toplumlar iin olumsuz bir dnem balam ol uyordu. Bu toplumlar ilkin siyasi arlklarn yitirdiler. Kendilerini kollayan iktidarlar ve devletler ykld. slmk hegemonya bakaldrmamalar kaydyla kendilerini sa brakt. Buna karlk ar bir vergi olan cizyeye balayp, gi ttike aresiz kalan ve yoksullaan halklar, kavimler olma srecine soktu. Fakat ekonomik ve kltrel tecrbeleri kendilerini slm iktidarlar dneminde de yine zengin klmaya yetiyordu. ktidarlar kendilerinin ekonomik ve kltrel becerilerine muhtat. Ayn husus Yahudiler iin de fazlasyla geerliydi. Bu temelde varlklarn kapitalist hegemonyann Ortadouda yaylmaya balad 19. yzyln balarna kadar tadlar. Avrupa hegemonik glerinden ngiltere, Msrdan Hindistana kadar uzanan hatt gvence altnda tutmak iin kendine bal unsurlar bulma peinde ydi. Bunlar bir yandan Osmanl sultanlar eliyle (bask ve antaj politikalaryla) temin etmeye, dier yandan yerel unsurlarla da takviye etmeye alyordu. Sryaniler bu politika iin uygunluk arz eden nde gelen unsurlardand. K rfez ve Irakn denetiminde nc rol oynayabilirlerdi. Kuzeyden Rus arl da Ermeniler zerinden ayn oyunu oynuyordu. etkenler olarak Hristiyanlk, erken kapitalistleme ve misyonerlik faaliyetiyle glenen erken milliyetilik Ermenileri felakete srkledii gibi, Sryaniler ve Keldanileri de byk felaket (soykrm) srecine soktu. Ermeni soykrmndaki mekanizma Sryaniler ve Keldaniler iin de ayn biimde alt. Kuzey Krdistanda Hamidiye Alaylar nasl Ermeni felaketinde kullanldysa, Gney Krdistanda, Botan ve Behdi104

nanda daha erkenden, 1840larda Krt beylik gleri Sryanilere kar kullanld. Sryani katliamlar yaand. Sonuta hem provoke edilen Bedirhan Bey nderlikli Krt Hareketi, hem de Patrik nderliindeki Sryani Milli Hareketi tasfiye edilmekten kurtulamad. Gelitirilen bu provokasyon Osmanl Sultanl ve brokrasisinin Krdistanda, ngiliz hegemonyasnn da Irakta gelimesine ve kklemesine yol at. Bu katliamdan sonra Sryaniler bir daha kendil erine gelemediler. Dalma ve diaspora yolunda hzla ilerlediler. Snni slmclk daha Emeviler dneminden beri Hristiyan halklara kar bir talan rejimiydi. Onurlu bir halk olarak yaamalarna frsat tanmyordu. Ortadou asndan Hristiyanln tasfiyesi kltrel bakmdan ve zenginlik asndan rktc bir dneme iaret ediyordu. Bu kltrlerin kayb byk bir zihniyet ve maddi zenginlik kaybyd, sanatn gerilemesiydi. Bu soykrm ve tasfiyelerin gereklemesinde esas sorumlu g kapitalist modernitedir. Mslman ibirlikiler ikinci derecede bir rol sahibidir. Halklar adna varlk ve zgrlk mcadelesini yrtenlerin doru bir tarih ve toplumsal zmlemeyle ve demokratik modernitenin bak asyla geriye kalan kltrel mira slarn koruyabileceklerini ve zgr klabileceklerini ok iyi bilmeleri gerekir. Anadolu Helenlerinin tasfiye edilmesi yks de benzer izgiler tar. M.. 1000li yllarda balayan on kolonilemesi M.. 600lerde Ege kylar bata olmak zere ky ve i blgelere szm, yeni bir uygarln temelini atmt. Helenler Dou kltrn baaryla zmsemi ve yeni bir sentezle tarih sa hnesine kmt. Bilim, felsefe ve sanat alannda grkemli bir dneme damgasn vurmu, Smer uygarlndan sonra ikinci byk uygarlk aamas olmutu. Sanlann aksine, bu uygarlk Atina ve Yarmadann dier kentlerinden kaynaklanmyordu; tersine, Ege kylarndaki uygarlk, Atinadan Marsilyaya kadar Kuzey Akdeniz ve Karadeniz kylarn koloniletirmiti. skenderin fethiyle bu uygarlk Ege kylarndan Hindistana kadar tand. Helen a denilen bir dnem (M.. 300 - M.S. 250) almt. Roma ve Bizans bu kltr zerinde gelimilerdi. Ayn kltr Sasanileri de olduka etkilemiti. Sryaniler kanalyla Ortadou kltrne tercme edilmi, slmiyetin dou ve hikmet yolunda (felsefede) gelimesinde ana damarlardan birini oluturmutu. Bizansn ke ndisi bir nevi Hristiyan-Grek mparatorluuydu. slmiyetle gerileme srecine girmekle birlikte, Helenler stanbulun fethine kadar siyasi glerini devam ettiriyorlard. stanbulun fethiyle siyasi egemenliklerini yitirdiler. Fakat tpk Ermeniler gibi ekonomik ve kltrel glerini yaamaktan ve gelitirmekten geri durmadlar. Osmanl mparatorluunun oluumunda denizcilik, ticaret ve zanaatlkta nemli yer tuttular. Bu konumlarn Yunan ulus-devleti kuruluncaya kadar (1829) devam ettirdiler. Bu tarihten sonra tarih kendileri iin de acl olmaya balad. 20. yzyln balarnda gittike kan kaybediyorlard. Balkan Savalar ve Birinci Dnya Savandan sonra durumlar daha da gleti. ttihat ve Terakki Cemiyetinin Yahudi sermayedarlarla kurduu ittifak, kendilerinin yan sra tm Hristiyan halklarn aleyhine alt. Savata ngiliz yanls olmann ar faturasn ded iler. Bata stanbul olmak zere birok kent ve kyden ayrlmaya zorlandlar. 105

Ermeniler ve Sryanilere uygulanan politikann benzeri onlara da uyguland. Ulusal Kurtulu Savandan sonra mbadele yoluyla bin yllk yurtlarn terk etmeye zorlandlar. ngilizlerin basit bir dnemsel kar tarihin en nemli kltr ve uygarlklarndan birinin tasfiye edilmesine yol amt. Geriye kala nlar da Beyaz Trk faist terryle neredeyse tmyle Anadoludan atldlar. Varlklar en az Ermeni ve Sryani trajedisi kadar ar bir durumla sonlanmt. Karadeniz kysndaki halklarn akbeti de ayn oldu, ayn trajediyi paylatlar. Hlbuki onlar da (Pontuslular) bu alanda binlerce yllk bir uygarl gelitirip yaatmlard. Hristiyan bir halk olarak Grcler Kuzeydou Anadoluda, Dou Karadeniz kylarnda ok eski bir tarihten beri (Hititlerden beri tannmaktaydlar) bir uygarlk gelitirmilerdi. Hristiyanlk dneminde uygarlklar daha da gelimiti. Onlar da Ermenilerinkine benzer bir kaderi paylatlar. Anayurtl arnn byk ksmn slmc yaylmaclara kaptrp kk bir alana sktrldlar. Bunda arlk Rusyasnn politikalarnn pay da vardr. Ar zorluklarla bouan bu halk yaad travmalardan kendini hl kurtarabilmi deildir. Anadolu Yahudilii daha nce bahsettiimiz gibi Seluk Beyden beri (H azara Yahudi Devleti, M.S. 900ler) Trk kabile st tabakasyla ittifak halindeydi. Deiik biimlerde bu birliktelii Kafkasya, Krm, Dou Avrupa ve Anad oluda da srdrdler. spanyadan atlmalarndan sonra Anadolu kendileri iin emin bir snak olmutu. Bunda imparatorluk maliyesindeki doldurulamaz yerleri nemli bir rol oynamt. Hristiyan halklara kar Osmanl Sultan ve brokrasisiyle balar gittike glenmiti. 1550-1600lerde Osmanl sarayn byk lde kontrollerinde bulunduruyorlard. 19. yzyln sonu ve 20. yzyln ilk eyreinde mparatorluun grnmeyen gerek gcydler. kinci Merutiyet, 23 Ocak 1913 Darbesi, Birinci Dnya Sava ve Ulusal Kurtuluta str atejik nderlik roln de grnmez biimde Trk maskeyle baaryla oyn amlard. Beyaz Trk ulusuluunun (faizminin) gerek mucidi ve inacsydlar. Ekonomiden kltre, askeriyeden d politikaya kadar tm nemli kurumsal gelimelere hem zihniyette hem de yapsallamada nclk etmilerdi. Bu rol, Anadolu Trk Mslman burjuvazisiyle aralarnda baz elikiler dosa da halen devam etmektedir. Cumhuriyet son tahlilde Hristiyan halklara kar brokratik Trk burjuvazisiyle Yahudi sermayesi arasndaki ittifakn bir rn olarak domu, gnmze kadar bu niteliini, Yahudi sermayesi srailin kur uluundan sonra ksmen ekilse de srdrmtr. Seluklulardan beri Anadoludaki iktidar, ekonomi ve ideolojik tekellerde Yahudi kltrnn roln hesaba katmadan, ne Hristiyan halklarn tasfiyesini ne de Trk iktidarc, ekonomik ve ideolojik elitlerinin geliimini zmleyebiliriz. Zaten bu ittifak zmlemeden, 1925 ylndan beri Krtlere ynelik yrrlkteki tenkili, tedibi, asimilasyonu ve soykrm hi anlayamayz. Taslak halindeki bu deerlendirmeler savunma esprisi iinde Anadolunun son bin yllk tarihinin gerek yzn aa karmaya yneliktir. Bu konudaki tarih bilincinde muazzam bir kirlilik ve krlk vardr. Bu kirlilii ve krl amadan halklarn, zellikle trajik konumda olan halklarn kltrel mirasnn 106

deerini doru anlayamayacamz gibi, gncelde doru yaayamaz, gelecee tayamaz ve zgr klarak kardee yaamay baaramayz. 7- Ortadou Kltrnde ktidar ve Toplum Ayrmas Ortadouda toplum ve iktidar ayrmasnn ve Mslman halklar zeri ndeki smrgeciliin derinlemesi, aklanmas gereken en temel sosyolojik sorunlarn banda gelmektedir. Resmi tarih ve sosyoloji kitaplarnda sanki bu ynl sorunlar yokmu gibi bir yaklam sergilenmektedir. Uygarlk tarihi bir anlamda toplum ve iktidar ayrmasyla balar. ktidar ve birlikte olutuu sermaye tekelleri, toplumdan ayrtklar oranda ayrcalkl bir g olarak toplumun art-deerlerini gasp ederler. Marksizmin snf elikisi ve smrsne ilikin zmlemeleri bu konuda snrl bir gereklik payn tamakla birlikte asl eliki, dolaysyla bask ve smr toplum ile iktidar ve sermay e tekelleri arasndaki iliki dzleminde gerekleir. Ortadou kltrnde yaanan bu ynl olgusal gelimeler arpcdr. Merkez uygarln be bin yl aan hegemonyas nedeniyle gerek bir toplum ve iktidar savam tarihi Ortadou toplumsal kltrnde izlenmek durumundadr. Bu balamda devlet znde toplum ve iktidar arasndaki eliki ve atmann erevelenmi, baz temel kurallara balanm ve meruiyeti salanm geici atekes veya bar hali olarak da tanmlanabilir. Geici atekes hali olarak devlet, henz normlar olumam ve meruiyeti salanmam fiili devlet halidir. Bar hali olarak devlet ise normlar olumu, meruiyeti salanm (toplumla iktidar arasnda szlemeye varlm) devlet gerekliidir. Din ile iktidar arasndaki szlemeye devlet demek de mmkndr. Tek tanrl dinler aslnda ykselen uygarlk gleri ile karlar bunlarla ayran ve elien topluluklarn devlet temelli uzlama araylardr. Uzlamaya varlmadnda dinler isyancdr. Uzlama gerekletiinde meru devlet domu demektir. Hristiyanlk ve slm tarihi bu ynl rneklerle doludur. Mezhepleme gerei de ayn dinde devleti uygarlkla uzlamaya varan kesimlerle varmayan kesimler arasndaki elikiden kaynaklanr. ktidarla uzlaan mezhep devletleirken, uzlamayan kesim muhalif olarak mcadelesini ya ak ya da gizli srdrerek, toplumsal gerekliini iktidarsz ve devletsiz yaatmaya alr. Hristiyan halklarn imparatorluk gleri ve slm iktidarlarla elikilerini ve yaadklar byk felaketleri nceki balklarda deerlendirmeye almtk. Durumu daha da aklamaya ihtiya hissettiren, Ortadounun ayn dinden olan dier toplum ve iktidarlar arasndaki ilikidir. a- Arap slm, Afrikadaki uzantlar da dahil, iktidar ve devlet gleriyle toplumsal halk gleri arasnda ok ciddi bir eliki ve atmay tarihi boyu nca hep yaamtr. Daha Hz. Muhammed hayattayken bu atma balamtr. slm dini (bir nevi ideolojik ve siyasal program), Hz. Muhammedin de me nsubu olduu daha yoksul bir kabileyle (Haimiler) daha zengin ve st tabakas glenmi olan ayn etnik boydan dier kabile efleri arasndaki mcadelenin bir rn olarak doar. lmnden sonra eliki daha da iddetlenir. Bu eliki nedeniyle ilk drt halifeden (mer, Osman, Ali) ldrlr. st 107

tabakann temsilcisi olarak Muaviye bu srete kendi eilimini hanedanlk devletine (Emevi Devleti) dntrmeyi baarr. Geriye toplumsal bir g olarak Ehlibeyt (Hz. Muhammedin Ailesi) yandalaryla daha yoksul kabilel erin radikal toplumsal gleri olan Hariciler kalr. Bu ilk ciddi toplum, snf ve devlet blnmesidir. Sre iinde bu blnme gelierek gnmze kadar devam eder. ktidar slm kendini saysz kk devletler ve imparatorluklar halinde pekitirir, normlatrr ve merulatrrken (Bunu slm eriat ve Snni mezhebi yoluyla gerekletirir), iktidar kart slm mezhepler kendilerini Haric iler ve Ehlibeytiler olarak var klmaya alrlar. En yoksul toplum kesimi olarak Hariciler giderek Bedevileir. Bedevilemek daha ok kr kkenli ky emekileriyle kentlerin proleter unsurlarna dnmek anlamna gelir. Araplarda proleterleme kendini Bedevileme olarak somutlatrr. Gnmze kadar bu haliyle devam eder. Ortaa feodalitesinin Bedevileri gnmz kap italizminin fellahlar ve iilerine (amal) dnerek ortak bir tarihi paylap yaarlar. Ehlibeytiler bir nevi orta tabaka Araplarn temsil ederler. Yoksul kesimi daha radikal ia ve Alevi topluluklar halinde iktidar ve devlet kartln srdrrken, st kesimleri birok devlet oluumunda varlklarn devam ettirir. Fastan Hindistana, zellikle bugnk Lbnan, Suriye, Irak ve rana kadar, daha youn olarak tm Mslman corafyasnda toplumsal ve iktidarsal g olarak, bu temel nitelikleriyle varlklarn srdrrler. Gele neksel iktidar slm ise, batan itibaren kendini devlet normuna (eriata) balayarak ve meruiyete (Snni mezheplemeye) kavuturarak varln gnmze kadar srdrmeye almtr. Arap toplum ve devlet glerinin hem tarihte hem de gnmzde ok paral ve atmal olmalarnn temelinde slm ortak rtnn bile gizleyemedii ve bastramad toplum ve iktidar ayrmasnn derin ve kapsaml gerei yatar. b- ran ve tesi olarak Afganistan, Pakistan ve Gneydou Asya slmndaki toplum ve iktidar ayrmas da benzer l izgi halinde geliir. Yanl anlalmamas asndan nemle belirtmeliyim ki, izgisel gelime derken dz bir hat halini deil, dngsel gelime hali olarak izgisellii kastediyorum. slmn kkl bir biimlenmeye urad alanlardan biri randr. Bunu geni anlamda uzantlarn da hesaba katarak anlamak gerekir. randa ekill enen slm dnen slmdr. Genel hatlaryla ia olarak adlandrlsa da, daha geni bir perspektif ve yoruma sahiptir. znde orta snfn Ehlibeyt slmdr. nderliin hep Ehlibeyt ailesinde olmas gerektiini, hak olarak yle alglanmasn esas alr. rann slmiyet tarafndan fethinde daha ok Snni gelenein ve Emevilerin bavurduklar zalimce uygulamalar bu yndeki eilimi glendirmitir. Ayn Emeviler hep Kerbelada Ehlibeytin sekin temsilcisi olan mam Hseyini ve yetmi iki mrafkn katletmekle anlrlar. mparato rluk tarzndaki geliimi ve zengin kltr nedeniyle rann slm Arap toplum ve iktidar geleneinden farkl olarak ekillendirmesi doas gereidir. Burada nemli olan, orta snfn alt ve st kesimlerinin elikili ve atmal iktidar ve toplum yaklamdr. st kesim imparatorluktan miras kalan iktidar alkanl k108

lar nedeniyle slm hzla devletlemeye tayarak yaamak istemitir. Alt kesim ise, tarih boyunca hep iktidar sahiplerinden neler ektiinin derin bili ncinde olarak, slm bir sivil toplum biiminde ve iktidar kart ynyle y aamaya almtr. slm ran tarihinde bu gereklii srekli izlemek m mkndr. Kald ki, tarihsel arka planda Zerdt gelenekte ta Med-Pers elikisine kadar uzanan bu ynl bir toplum ve iktidar elikisi hep var olagelmitir. Bunun kkeninde ise kabile toplumunun hiyerarik blnmesi yatar. ran sadece Pers etnik geleneine sahip deildir; ayn corafyada ok sayda etnik gelenek vardr. Toplumsal yarlmalarda etnik ve dinsel zellikler i ie gelimitir. st toplum ve iktidar olarak ran ne sadece dinsel ne de etnik yan ar basan zelliklerle tanmlayabiliriz. Etnik ve dinsel zelliklerin i ie geip kaynamasnn zgn bir biimi olarak tanmlamak daha retici olab ilir. Her iki yandan biri zaman zaman ne ksa da, tarih boyunca aralarnda radikal bir blnme pek izlenmemektedir. rnein ne Araplar gibi klasik anlamda bir kavim toplumu, ne de Yahudiler gibi dinsel bir toplum olmutur. Kendiliini deta nc bir model olarak gelitirme gereini duymutur. ok sayda etnisite ve dinsel inancn mevcudiyeti bunda nemli rol oynamtr. Kapitalist modernitenin son iki yz yllk etkisini bu gereklik temelinde karlamtr. Ne Avrupa lkelerinde grlen trden bir milliyetilik ve ulus -devlet deneyimini, ne de Arap lkelerindekine benzer bir ulus-devletilii yaamtr. Tarihsel zelliklerini koruyarak, her iki modele karlk kendi modelini srdrmede srarl olmutur. ahlk rannn tutunamamasnn altnda bu gereklik yatar. Fakat bu tarzdaki varoluunu kapitalist moderniteye, kresel kapit alizme kar ok fazla devam ettiremez. Ya kkl bir dnm yaayacaktr (ktidar ve devlet asndan bu ok zordur; liberal bir ulus-devlet olmak mevcut slam devlet modelinin k demektir), ya da paralanp alt tabakann slm geleneinin sivil demokratik deerlerini esas alma ve gncel demokratik modernite deerlerini zmseme temelinde, Ortadou kaosundan kta demokratik modernitenin nde gelen ina glerinden biri olarak, bir kez daha gemiine yarar biimde tarihteki yerini alacaktr. c- Trkler kken itibariyle Ural-Altay dil grubundan bir halk olarak, ilk ekillenmelerini yaklak yedi bin yl nce Gney Sibirya eteklerinde yaam, oradan daha gneye inerek kabile topluluklarna dnm nde gelen kltrel gruplardan biridir. Benzeri her kltrde yaand gibi, Proto Trkler de ancak uygarlk gelimesiyle tarih sahnesinde grnr olmulardr. zellikle ayn kltr gruplarndan inlilerin erkenden uygarlamas (M.. 1500ler), Trk boylarnn da etkilenmelerine ve tarihte yer almalarna yol amtr. M.. 3. yzylda yerel beylikler kurduklar anlalmaktadr. ktidarlatka inin iinde erimek durumunda kalyorlar. Etnik varlklarn ancak kabile olarak koruyabiliyorlar. inle ba edemeyince batya doru yaylyorlar. Bunda Orta Asya lnden kaynakl zorluklar, kuraklk ve nfus art da nemli rol oynar. ran uygarlyla milattan nceki yzyllara dayanan ilikileri vardr. Hi ndistan zerinden de benzer ilikiler mevcuttur. Milattan sonra 3. yzyldan itibaren batya doru younlaan gleri Hazar Denizinin gneyi ve kuzeyi n109

den olmak zere iki ana gzergha ayrlmtr. M.S. 450lerde kuzeyden Bat Roma mparatorluu snrlarna dayanm olup, igal edecek kadar glenmilerdir. Bugnk Macaristan merkez alarak talya ve Fransa ilerine kadar ilerleyip saldr dzenleyebilmektedirler. Fakat kendilerini kalc o larak kurumsal bir iktidara, devlete dntremiyorlar. Ayn tarihlerde ran snrlarn da zorlamaktadrlar. Ayrca M.S. 550lerde ilk defa Gktrkler adyla etnik kke nli bir devlet oluturuyorlar. Bunu Mani dinini resmi din olarak kabul eden Uygur Trkleri (M.S. 740lar) takip etmektedir. 8. ve 9. yzyllarda Abbasi ve Bizans mparatorluklarnda paral asker olarak nemli rol oynuyorlar. slmiyeti kitlesel olarak ilk defa 10. yzylda kabul ediyorlar. Karahanllar ilk Mslman Trk Beylii oluyor. 9. ve 10. yzyllarda Hazarn kuzeyi ve dousunda bir Yahudi Trk devleti de varlk kazanmtr. slmleerek ran ilerine inen ilk Trk boylar Ouz Trkleri olup, Seluklu Hanedanl olarak tannmaktadr. Seluk Bey Yahudi Hazara Devletinde bir Suba (yzba seviyesinde bir komutan) iken, kabilesiyle ilk defa bugnk Trkmenistanda, Seyhun ve Ceyhun nehirleri arasnda bir beylik kurma denemesine giriiyor. Sert atmalar yaanyor. Kabilenin st tabakas olarak iktidar tecrbesi kazanyorlar. Ganimet seferleri dzenliyorlar. Baarl olmak ve bol ganimet toplamak iin slmlamalar gerektiini kavryorlar. Abbasi saraylarnda da daha 9. yzylda nemli bir paral asker grubu oluturuyorlar. Kendileri iin Samara kenti ina ediliyor. Seluklu b oyundan birlikler Bizans ilerine kadar szp saldryor, ganimet topluyorlar. Karlarnda Hristiyan Trkleri buluyorlar. 11. yzyln balarnda toptan M slmanlayorlar. Seluk Bey 1008de lyor. Yerine geen oullarnn adlarnn Mikail, Musa, Yunus ve Arslan olmas Yahudilikten olduka etkilenmi olduunu gsteriyor. Bu dnemde kabilelerin alt yoksul kesimleriyle zengin st tabaka arasndaki ayrma ve elikiler younlayor. ktidar elidinden ilk k opan kabileler 1018den itibaren ran ilerine girmeye balyorlar. Oradaki devlet yetkililerinden kendi kabile eflerine kar korunma istiyorlar. Tarihte ilk defa Trkmen (karl Araplarda Bedevi, Krtlerde Kurmanc) halk, kabileler ol arak, kendi beylerine kar kp bamsz yaamak istiyor. Trk kabile toplumlarnda gzlemlenen bu ilk ciddi ayrma tarihte kalc bir etki brakacaktr. ktidar ve toplum temelindeki bu ayrma sert geen bir mcadeleyi beraberinde getirecektir. Trk olgusu bu tarihten (Trk -slm tarihi) itibaren aralarnda olduka elikili ve atmal ilikilerin yaand iki kol halinde ilerleyecektir. ktidar aygt etrafnda rgtlenen kabilelerin st tabakas bu tarzda yaamay bir lm kalm sorunu haline getirecektir. Daha Hazara Yahudi Trk Devletinde oluan bu iktidar temelli yaam gittike glenerek gnmze kadar devam edecektir. ktidarsz ve devletsiz yaamak bu elit gruplar iin hep lmle e saylmtr. ktidar ayrcaln bir din seviyesine (kutsal devlet, ana-baba devlet) ykseltmilerdir. Allah ile devlet (Zlullah = Tanrnn glgesi) arasnda cisim = glgesi ilikisi kurulmutur. Uhrevi, semavi bir kavram olan Tanr, Allah szckleri en ok devlet olgusunda somutluk kazanmtr. Bu balamda Seluklu Beyleri hem ite hem de dta mthi 110

iktidar ve devlet savas haline geldiler. Bu iten baka ile ilgilenmez oldular. Abbasiler, Gazneliler, Samanoullar, Atabekler, Tolunoullar gibi birok hanedan devletinde ya temel askeri g olarak hizmet grdler ya da bizzat devlet kurdular. 1055lerde Seluklu mparatorluunu tesis ettiler. 1071deki Malazgirt Savandan sonra Anadolunun her tarafnda beylikler ina ettiler. 1086 ylnda Anadolu Seluklu mparatorluunu kurdular. Beyliklerin kendi aralarndaki savalar Osmanl mparatorluunun kuruluuna kadar devam etti. Osmanl mparatorluunda azami iktidarlamay yaadlar. Tm bu ikt idar-devlet younlamasnda slm eriat (hukuk normlar) temel normlar, Snni slm mezhebi ise temel meruiyet aracn oluturdu. Trk iktidar elitinde genelde din, zelde slm dini tamamen iktidarsal bir ara olarak anlam ifade eder. ktidar dnda din ok az deer tar. Trk iktidar metafiziini ok iyi bilmeden, doru bir devlet ve toplum zmlemesi yaplamaz. Yaplanlar byk eksiklik ve yanllk pay tamaktadr. Trk ikt idar elidi daha ilk beylik srecinde, hatta kabile st hiyerarisinde amanist kavram ve figrleri fetiletirmitir. Bugnk bayrak benzeri simgelere tap nma oradan kaynaklanmaktadr. Kabile totem fetiizmi de olduka nfuz etmitir. Bir kahramanlk yapmadka erkee ad vermeme fetiizmi bununla balantldr. Beylik iktidarnda at, avrat, pusat (silah) ls en kutsal namus dee rleri olup yaamn kendisidir. ktidar yaam demek at, avrat, silah demektir. ktidarn kk hcresine bu temel gen oturtulmu ve genetik zellikler haline getirilmitir. slmiyetin Allahyla iktidar arasnda azami balant k urulmu, rtl tanr-iktidar zdelii oluturulmu, dolaysyla iktidar ve devlete en byk kutsallk atfedilmitir. Tabii bu kutsalln altnda ganimete el koyma (fethin amac, hakk olan, el konulabilecek her ey) gds yatmakt adr. Ortadou kltrnde iktidar bu ynl kavramlarla azamiletirenlere nclk eden g Trk iktidar elitleri olsa da, yalnzca onlar deildir. Ortaadan gnmze kadar tm iktidar elitlerine nclk etmi olan gler birbirleri iinde deta erimilerdir. smi Trk olan, fakat en bata Trkmeni, toplu msal Trk ezen, smren ve Etrak- bi idrak (anlaysz, cahil Trkler) haline getiren bu Trklktr. Toplumsal Trkle en zalim ve smrgen davranan da yine bu Trklktr. Dolaysyla iktidar Trkl, hibir toplum veya halk zerinde gelitiremedii basky, smry, smrgecilii ve krm Trkme nler zerinde gerekletirmitir. Bu konuda pek ok yntem uygulanmtr. En bata lnceye kadar asker kalmaya mahkm etme, ayr vergilendirmeye tabi tutma, cahil brakma, en ufak bir tepkisine karlk toplu krmdan geirme, sk sk talan etme, srgne yollama, en ufak demokratik istemlerini bastrma, i smr yetmediinde yaban diyarlara kle statsnde gnderip szn zcesi eti senin, kemii benim ilkesini sonuna kadar kullanma, gnmzde varolara doldurma, tekelci krlar gerei yarsndan fazlasn isiz brakma, ulus-devletilii azami klp toplumsal kltr olarak hiletirme bu yntemlerden bazlardr. Bu temelde oluan ikinci kategori Trkl veya Trkmenlik apayr bir toplumsal olgudur. 111

Trkmenlik (iktidar dnda kalan Mslman Trkler) iktidarla olan kkl ayrmasn daha Seluk Beyin yaad dnemde gstermitir. lk yoksul Trkmen oymaklar 1005 ylnda bey zulmnden korunmak iin Gaznelilere snmlardr. Daha sonralar rann eitli yrelerine, zellikle kuzeybatsna, bugnk Azerbaycana ekilerek kendilerini korumaya almlardr. Geni kollar halinde bugnk Irak ve Suriye topraklarnda barnma abas iine girmilerdir. Bu ilk yzyllarda kopu srekli gelimitir. Kuzey Hazar gzergh zerinde de benzer gelimeler yaanmtr. Seluklu beyleri ve sulta nlar Trkmenlerden kurtulmak iin onlar hep Kafkasyaya, Arabistana, Krdistana ve Anadoluya srmlerdir. Askerlie yarayanlar dnda dierlerini kendi kaderleriyle ba baa brakmlardr. Karadeniz ve Akdeniz da silsilel eriyle Orta Anadolu bozkrlar Trkmenlerle dolmutur. Zor yaam koullar, bask ve smr Trkmenleri srekli isyana sevk etmitir. Sultan Sancar kafese koyup yanlarnda tamalar, Alevileerek iktidar Snniliinden kopmalar, ok sayda tarikat kurarak sivil toplumu (Ahmed Yeseviden Mevlanaya, Baba shaktan eyh Bedreddine, Pir Sultan Abdaldan ah smaile, Celali ayaklanmalarndan esnaf ayaklanmalarna) gelitirmeleri ve bu uurda ayaklanmalar bu konuda nemli rnekler olarak gsterilebilir. Kendi direni k ltrlerini Pir Sultan Abdal, Karacaolan, Krolu, Dadalolu sylemlerinde destans tarzda sergilemilerdir. ktidarn Farsa ile Arapa karm ucube diline kar Trkenin arln da yine Trkmenler korumutur. Ortadou halklaryla dosta yaamlar, gnll i ie yaamaktan ekinmemilerdir. Toplumsal kltr olarak Trkmenlik, hem maddi hem de manevi ynleriyle zerinde kapsaml aratrmalar yaplmasn gerektirir. Kendi z toplumsal tarihlerinin inas gereklidir. Kapitalist modernite dneminde Trkmenlerin varl daha da zorlaan koullarla evrelendi. Gebe toplum ve yerleik yaam olanaklar azald. En tehlikeli alanlarda azap askerleri misali yaatlmalar yetmiyormu gibi isizlik, darya g ve varolarda younlama eklinde gnmzn zorlu koullarnda varlklarn devam ettirmeye alyorlar. Bir ulus kadar anlam ifade eden tarihsel Trkmenlik, kapitalist tekeller ve ulus devletin bask ve smr arklarnda, faist ve dinci devlet partilerinin ksk acnda tkenmekle yz yze kalmtr. Kendi demokratik hareketini olutur amamas bunda en nemli rol oynamtr. Bu boluu dolduran iktidar-devlet hedefli dinci ve faist hareket, Trkmenliin olumlu zelliklerini zddna dntrerek en byk ihaneti gerekletirmi, byk deer ifade eden tarihsel toplumsal Trkmen kltrne lmcl bir darbe vurmutur. Genelde Orta Asya ve Kafkasyada, zelde Anadoludaki tarihsel toplumsal Trkmen Trknn iktidar-devlet arklarnda olumu iktidarc, cinsiyeti, dinci ve milliyeti Trklkten ok farkl bir oluum ve olgu olduunu ok iyi kavramak ve kurumlatrmak gerekir. Daha da nemlisi, Trkmenleri kapitalist modernitenin fideliinde Trk olmayan unsurlarca en yapay tarzda oluturulmu, beyaz-siyah-yeil renklere brnen komplocu-faist ulus-devleti yaplanmalardan ayrtrarak demokratik cumhuriyet, demokratik vatan ve demokratik ulus temelli demokratik modernite unsurlarna dntrmek gerekir. Bunun 112

iin demokratik siyaset, sivil toplumculuk ve zerklik rgtlenmesi ve eylemini temel almak, bunu geleneksel Trkmen-Trk kltryle sentezleyip ada bir kltr gelitirmek gerekir. Trkiye Demokratik Hareketinin temel sorunu, bu kltr tm tarihsel ve toplumsal ynleriyle doru tanmlamak, aratrmak ve sahiplenmek, bunun iin eitip rgtlendirmek ve eylemletirerek demokratik modernite sistemiyle btnletirmektir. Trkmenler dnda Anadolu ve Mezopotamyada slm kltrle yaayan baka halklar ve kltrler gerei de vardr. Toroslarn gneyinde yaayan Arap aznlk slmn fetih dneminden kalmadr. ktidar ayrcaln yitirdiinden, gittike yoksullamakta olan bir kltrdr. st tabakas hkim Trk elidi iinde erimitir. Yoksul kesimlerin Arap kltr de asimilasyonun etkisi yle gerilemi olup giderek kullanmdan kalkmaktadr. Krtlerle i ie olmakla birlikte varlklarn korumulardr. Kapitalizm koullarnda varlklarn devam ettirmeleri gittike glemektedir. Balkan kkenli Arnavut ve Bonak gruplar, iktidarla balantl bir kltr temsil ederler. Kimlik konusunda fazla bir ayrma yaamamlardr. Brokrasi iinde varlklarn devam ettirmeye alrlar. Resmi ideolojiye olduka baldrlar. Trk milliyetiliini karlar gerei olduka savunurlar. Nicelik olarak daha az olan yoksul kesimler proleterlemi olup, emek hareketinin etkinlikl erinde rol aldklar grlr. Resmi iktidar ideolojisi gerei, etnik aidiyet konusunda srarl deildirler. Kafkas kkenliler daha arlkl gruplar tekil etmektedir. ktidarla yakn balant iinde olmak, iktidar elidi iinde yer almak kltrlerinde olduka yer bulmutur. Anayurtlarna zlemleri olmakla birlikte, dn yakn dneme kadar bir hayaldi. Sovyetler Birliinin zlnden sonra anayurtlaryla tekrar ilikilendiler. Balkan kkenliler de benzer bir durumu yaamaktadr. Gl tarafta yer almak bunlarn st kesimleri iin bir gelenektir. Devrim ci hareketlere nderlik dzeyinde katldklar gibi, sa hareketlere de benzer biimde katlm saladklar gzlemlenmektedir. Anadolu ve Mezopotamya topraklarnn kltr mozaii nitelemesi uygun bir kavram olmakla birlikte, ne yazk ki yer altndan kan mozaik yzleri gibi olduka ypranmtr. Ulus-devletin homojen toplum yaratma projesi nedeniyle bu kltr mozaii deta kk akl talar haline getirilmekte, varlklarna ynelik bir soykrm gerekletirilmektedir. Kltrel varlklar ne kadar aznlk konumunda olsalar da, mutlaka korunmas gereken tarihsel miraslardr. Ulusdevletin soykrmc nitelii en ok bu kltrlere kar gelitirdii politikalarda yansmasn bulur. Bu politikalarla birok kltrel varln yok edilmesi, kap italist modernitenin dnyann her tarafnda gelitirdii katliamlarn en nemli parasdr. Aznlk konumundaki kltrel varlklar zor uygulamalarnn yan sra, ekonomik olarak da deerlerden yoksun klnarak kendilerini yaamalar deta imknsz hale getirilir. deta u kural geerli klnr: Kendi kltrnde yaamaya devam eder ve resmi ounluk kltrne teslim olmazsan, a ve isiz kalrsn! Resmi ulus-devlet kltrne katlmadan, kendi kltrn terk edip bu katlm teslimiyet haline getirmeden toplumda yer tutma ve ilerleme 113

salama, nne dikilmi binbir engelle olanaksz hale getirilir. Bylece resmi homojen toplumun yelii kanlmaz klnr. Avrupada kinci Dnya Savanda yaanan faizm denemesi, moderniteyi homojen toplum projesini gzden geirmeye zorlamtr. Avrupa Birlii projesi ile alternatif olarak kltrel oulculua dn yaplmtr. Postmodernite znde kltrel oulculuu temel deer olarak paylamakla birlikte, kapit alist moderniteye alternatif olmaktan uzaktr. Resmi kltrel kimliin dnda yaayan tm kltrler son tahlilde marjinalletirilerek, ya kendiliinden ya dolayl bask ve kapitalist smr yntemiyle ya da ulus-devletin resmi homojen toplum yaratma politikalaryla tasfiye edilme ve soykrmla tkenme ge reiyle kar karya bulunmaktadr. Buna kar durmann en doru yolu, kltrel varln korumak ve zgr klmak iin ak ulu bir kltrel kimlik anlayn benimsemek, bunu dier kltrlerle sentezleyerek daha st bir aamada ortak yaam projeleri gelitirmektir. Demokratik ulus, anayasal vatandalk, demokratik cumhuriyet, oulcu bir vatan ve kltr anlay bu tr projelerin belli bal olanlardr. Demokratik siyaset, sivil toplum rgtlenm eleri ve demokratik zerklik yntemleri bu projelerin temel uygulanma aral ardr. Hem geleneksel kltrlerin korunup zgrletirilmesi, hem de ada kltrlerle bir sentez halinde yaamalar iin demokratik modernite zm hayati ihtiyatr. B- KAPTALZM AINDA KRT GEREKL ocukluk anda Trk ilkokul sistemiyle karlatmda, hayal meyal fark edilebilen Krtlk gerei beynimde ve ruhumda soru iaretlerine yol amt. Trklemeyi doal olarak benimseyemiyordum. Bu dayatma nedeniyle alaltc bir etkiyi ruhumun derinliklerinde hissetmeye balamtm. lk aklma gelen, Trklkle ilikili ailesel balar aramak oldu. Ana tarafndan Trklkle uzaktan yaanan akrabalk ba fazla zm gc olamyordu. Ne de olsa ataerkil bir Krtlk kendini aka hissettiriyordu. Bu gereklikten kaamazdm. Ama ilkokulla birlikte ilk yaray da bu gereklik balamnda almtm. Benim iin ok sorunlu bir gereklik olarak Krtlkle ilk temasn yaratt bilin byle olutu. Akranlarmn benzer duyarllklar pek gelimiyordu. Okuduum ilkokulun bulunduu eski Ermeni kynde Cumhuriyet Trkln benimseyen ocuklarla aramdaki fark kapatmann yolu retmenlerin gzne girmemden geiyordu. yle anlalyor ki, ilkokuldan itibaren hep birincilik peinde komam, Krt gerekliinden kaynaklanabilecek olumsuzluklara kar bir savunma yntemiydi. zgnlm byle kantlamak istiyordum. Bunda baarlydm. niversitenin son snfna kadar bu ynl baary hep tekrarladm. Bu yntemle kendi ciddiyetimi, adam olabileceimi dosta-dmana kantlamtm. Artk nemli ilere el atabilirdim. Daha geleneksel olan din bilincini de aslnda Kuran surelerini ezberleme babnda kazanmtm. Otuz surecik ezberlemitim. Ky imamnn minber altlna yerleip yan banda namaza duracak trman gstermitim. ma mdan aldm karlk yleydi: Abdullah, bu hzla gidersen uarsn! Bu yne114

limim benim iin dier bir kap aralama, etkinlik salama yntemiydi. Bylece geleneksel toplum iinde de gzde olma konumunu edinmitim. Bu iki y ntemi yeterli bulmutum. Dier konularda pek hevesim gelimedi. Zaman z aman amelelik yaptmda da rnek olabiliyordum. Dier konularda ise hep geride duruyordum. Tabii da yryleri, ylan ldrmeler, ku avcl da nclk ettiim uralardand. 1969da ilkin sosyalist dnceye, 1970te de Krtle adm atma cesaret ini gsterdim. kisini birlikte yrtmek esast. Kendi iinde byk sorun ya ayan bu gereklikleri ele al tarzm, balangta inan ve dogma yn ar basan zellikler tamaktan teye gidemezdi. Dnem slogan devrimcilii denen bir dnemdi. Birka temel sloganla yol almaya alyordum. Tabii ustalara hep dikkat ederdim: Krt vardr, Krt sorunu vardr, Uluslarn kendi kade rlerini tayini bir haktr, Devlet kurma hakk da vardr, Milli mesele en doru yoldan sosyalizmle zlr, Ulusal kurtulu sava gze alnabilir, Ortak parti olmazsa milli bir parti de olabilir sloganlar kutsallatrdm balca sloganlard. Pratikte de zaten ocukluktan beri bir arkada avcsydm. Kk ocuk birlikleri oluturmak temel sorunumdu. Bunun iin her eyi kullanyordum. lkokula gidilerimde kendi namaz cemaatimi bile oluturup imamete bal amtm. Ylan ldrme seanslar, ku avlama seferleri, idem toplama kampanyalar hep gndemdeydi. Hep bir bahane bulup ocukluk arkadalarmn peine decektim. Aileler bu konuda olduka uyanmt. ocuklarn benden koruma areleri aryorlard. Ne de olsa ben bir Dn ol (Dan Delisi) idim. Bu ynl araylarn da gsterdii gibi, geleneksel ve modern toplum ehrelerini tatmin edici bulmuyordum. Ruhumda ve zihnimde derin boluklar olumutu. Hi de kolay tatmin olacaa benzemiyordum. Kyn yal bilgesi bir keresinde biraz da uyarrcasna yle demiti: Cva gibi hi yerinde dur amyorsun! Gerekten de o yoldaydm. Dur durak kavramlar benim iin olumamt. Bu hzla niversitenin son snfna eritiimde artk olgunluk snavn gemi, kutsal ilere ciddi admlar atabilecek duruma gelmitim. 1970lerin balarndan itibaren Krtlerin ulusal ve toplumsal ilerine el a ttmda olduka elikiliydim. deta ok gen ve ok yal bir kiilii i ie yayordum. Geleneksellikten kopmu ama moderniteyi de benimseyememitim. kisi de srtmda ereti bir elbise gibi duruyordu. Her ikisini de srf dos tlar alverite grsn diye srtmda tayordum. Aslnda bu ynyle devrimcilik yapmaktan uzaktm. ki arada bir derede, daha dorusu her an boulmaya neden olabilecek cokun selin akt bir derede kalmtm. Arada kalmaktan ok, boulmamak iin koturup duruyordum. nmde duran ve kendilerini kurtulu arac olarak sunan iki mekanizma vard: Krt milliyetilii ve Trk solculuu. kisine de yanatm oldu. kisinin de ilgi ekici ynleri vard. Ba rzanici-Talabanici Krtlk ses veriyordu. mezleriyle ilikileniyordum ama tatmin edici olmaktan uzaktlar. Mahirci-Denizci-brahimci sol militanlk bana daha yakn mesafedeydi, ama bu militanla eriim salayabilecek konumdan uzaktm. Mahir sempatizanlyla yetinmitim. 115

Bu haleti ruhiye iinde 1975 knda kendimce szn resmi propagandasna giritim. Teorik alma ve propaganday birlikte gelit iriyordum. Mahir ayan ve arkadalarnn 30 Mart 1972de Kzlderede katledilmelerinden sonra yaptmz boykot ve sonrasnda geirdiim yedi aylk Mamak Hapishanesi pratii (Nisan-Ekim 1972) ardndan, 1973 Newrozunda ubuk Baraj eteklerinde yaptmz toplantyla en los grup pratiine girime cesareti ve sorumluluunu gstermitim. Benim iin Krt gereklii artk bu grup pratiinden kacak sonularla balantl olacakt. Sonradan ska dndm: Krt gere kliine doru varmak iin acaba grup dnda daha iyi bir ara var myd? Halen bu grup kurma ynteminin geree varmak iin en dorusu olduuna inanmaktaym. nanmaktan da te, benim yaratc bir devrimci (muhafazakr ve kardevrimci iin de) olmam, onun vazgeilmez arac olan kolektif bir grup olmaktan geerdi. Grubu, rgt olmayan bireyin toplumsal insan olmayacana dair inancm hl koruyorum. Elbette aracn ierii ve formu sonu alnmasnda temel belirleyendir. Ben grubu, grup beni gelitirmek durumu ndayd. Kendisini 1978 yl Kasmnda PKK olarak ilan edinceye kadar grubun bir nevi hakikati aratrma ve yayma konumunu at pek sylenemezdi. Politikann acemisi bile saylamazd. Ama genel politika ve iddet ortamndan da etkileniyorduk. 12 Eyll 1980 darbesine kadar bu ortamn herhangi bir grubunun ok ilerisinde deildik. 1979da Trkiye snrlar dna km ve Ortadouya almmz stratejik bir ynelimdi. Gereklik ufkumuzu daha da aacakt. Silahl mcadeleye sistematik dn, gerekliimizin daha gelikin bir bilincine erimeye zorlamt. Zor ile Krdistan ilikisi aratrlmaya allmt. 15 Austos Hamlesi grnte askeri, znde politik gereklik yan ar basan bir sreci balatmt. Politikayla iddet arasndaki iliki gittike aa kyordu. To plumsal kiilik, bireyin yaratcl, rgtlenmenin gc, ulusal toplumsallk, kadn zgrl bu atlmla kendini daha aklayc klyordu. Avrupaya kmla gerekleen kinci Byk Hicret (Birincisi Hz. br ahimin izinde Ortadouya yaplanyd; hatta buna ky isyanyla balantl kente hicreti de eklemek gerekir) uluslararas gerekliin daha yakndan t annmasna katkda bulundu. 1999 balarnda balayan mraldaki tutsaklk sreci, gereklii daha da derinliine ve btnlne kavramaya zorlad. mral srecindeki hakikat oran daha nceki srelerdekinin ilerisindeydi. Soyuttan somuta, dogmatizmden realizme, duyarszlktan duyarlla, ulus-devletilikten demokratizme, ekonomizmden kapitalist moderniteye (sermayecilik, endstriyalizm ve ulus-devletilik), kapitalist moderniteden demokratik modernizme, idealist tarihilikten bilimsel-felsefi tarihilie doru nemli gelimeler saladm. Hakikat kiilii, slm tasavvufta da olduka ilenmi ve mertebelenmitir. Uluslarn, toplumlarn kaderi hakknda sz ve eylemde bulunmak hakikat aamalaryla yakndan balantl olup, pratik sonular balamndaki hakikat oranyla belirlenir. Kapitalist moderniteyle temasn balangcnda Krt ve Krdistan gereklii herhangi bir komu gerekliin ne ok ilerisinde ne de gerisindedir. Hat ta 116

evrensel apta benzer rneklerle kyaslandnda, aralarnda ciddi bir uur umun olmad grlr. Belki de eksiklii yoktur, fazlal vardr. Evrensel ge reklikten kopu asl olarak 19. yzyl balarnda balamtr. Evrensel tarih asndan 19. yzyl ulusal tarih bilincinin ne kt dnemdir. Toplumlarn din temelli blnmeleri ulus temelli blnmelere dnmtr. Avrupada ortak Hristiyan Katolik mmetinden ok sayda laik ulus ayrm, ulusal toplum kategorileri domutur. Ulusal toplumlar kapitalizmin gelimesiyle ulus-devleti, endstriyalist formlara brnmlerdir. Geleneksel toplumun kapitalizm, endstriyalizm ve devlet ulusuluu ls temelinde yutulmas, demirden kafese konulmas sz konusudur. Buna kart nitelikte sosyalist ve demokratik toplumculuk kavramlar ve snrl deneyimleri gelitirilmitir. A vrupann 19. yzylda yaad bu deneyimler 20. yzylda btn dnyaya yaylmtr. Kapitalizmin kresellemesiyle birlikte endstriyalizm de krese llemi ve dnya iki yz akn ulus-devlete blnmtr. Dnya apnda toplumsal gereklik giderek rijit, kat snrlar dahilinde homojen ulus-devlet toplumuyla zde saylmtr. Toplumsal hakikat asndan ok arpk ve yan lsamal bir sre kapitalist modernitenin geliimiyle daha da derinlemitir. Uygarlk sisteminin gelitirdii metafizik bak alar kapitalizmin pozitivist biimlerine dnerek, toplumsal gereklikle ilgili alglama, kavram ve kuramlara damgasn vurmutur. Toplumsal, insani bilim adyla pazarlanan bu kavram ve kuramlar kmesi gnmze (1970ler sonras) doru her ne kadar derin bir krize girse de, yine de temel toplumsal bilin kalplarn oluturmaktadr. Bin bir dala blnen toplumsal gereklik kavram artk kapitalizmin, endstriyalizmin ve ulus devletiliin hakikat dman politikalarn maskeleme aracna dntrlmtr. Buna ramen modernitenin bu l sacayann kendi iinde bir btnl, dolaysyla gereklii vardr. Modernitenin gereklii tarihsel toplumun inkr pahasna gereklemektedir. Gereklik uygarlk toplumlarnn kapitalist olannda daha derinlemi olarak yarlm, yaralanm ve paralanm haldedir. Azami kr etrafnda ina edilen toplumsal gereklik, karlar bundan zarar gren toplumsal gerekliin asimile edilmesi ve soykrma tabi tutulmas pahasna yaplandrlr. rnein kapitalist toplum ancak geleneksel toplumun ve emekiler toplumunun kendi klece eki ve uzants haline dntrlmesiyle gerekletirilir. Ek ve uzant durumuna gelen toplumsal unsurlar ancak nesne olarak var olabilirler. Kendi balarna pek bir hakikatleri yoktur. Dolaysyla ok zayf bir gereklii temsil ederler. Endstriyel toplum ancak tarmc ve zanaatkr toplumun smrgeletirilmesi ve cretli klelere dntrlmesi temelinde var olur. Ulus-devleti toplum devlet d toplumun, demokratik sivil toplumun eritilmesi, karncalatrlmas pahasna gerekletirilir. Bu rnekler tarihsel toplum gereklik olmaktan karlrken, yerine ikame edilen toplumun da toplum olmaktan ok azami kr olgusunu gerekletiren mekanik aralar haline getirildiini gstermektedir. Toplumsal gerekliin k bu olguda yatmaktadr. Burada dev endstri tekelleri, finansal kurumlar ve ulus-devlet kurumlar mekanik aralar konumundadr. Kendi balarna top117

lumsal gereklikleri yoktur. Bunlar toplumu ve doal evresini yiyip tketen endstriyel ve mali canavarlar, militarist ve asimilasyonist lm aralar k onumundadr. Krt gerekliini modernitenin bu tanm nda yorumlamak doruya daha yakn ve hayli retici olacaktr. 1- Krt Gerekliinde Anavatan Kapitalist modernitenin Anadolu ve Yukar Mezopotamyada, Trkiye ve Krdistann byk paras zerinde kurulan l sacaya mekanizmas, geleneksel Trk-Trkmen toplumunu kendi iinde tmyle smrgeletirip eritirken, Krt gerekliini de eitli boyutlarda paralayp varlk olmaktan karmay hedeflemitir. Krtler dndaki kltrlerin gerekliinde olup bite nleri taslak halinde sunduum iin tekrarlamayacam. Fakat Krt gereiyle sk balar nedeniyle tekraren de olsa ska birlikte yorumlamaya zen gstereceim. Krt gerekliini eitli boyutlar altnda yorumlamak, kolaylk sal amas ve reticilii asndan daha uygundur. Tm boyutlar birlikte dee rlendirdiimizde hepsindeki paralanmlk, nesneye dntrlmlk, eriti lmilik ve kendisi olmaktan (soykrm nedeniyle) karlmlk nedeniyle Krdi stann btn paralarnda benzerlik olduunu zenle gz nnde bulundurmak gerekir. Tarihsel olarak Proto Krtlerden ada Krtlere kadar Krtler iin bir anavatan gereklii hep var olagelmitir. Smerlerde Kurtiye, Luwilerde Krdiwana (Krtlerin Memleketi), Helenlerde Kardokya kavramlar ayn kkenden tremi olup zamanla dnme uram, Seluklu sultanlarnn randaki egemenlikleri dneminden (M.S. 11. yzyl) itibaren resmen Krdistan olarak son eklini almtr. Osmanl mparatorluu dneminde de yzlerce fermanda kavram olarak Krdistan kavram daha ska kullanlmtr. Cumhuriyetin kuruluunda bizzat M. Kemal Krdistan kavramn yazl ve szl olarak def alarca kullanm olup, blgeden TBMMye gelen ilk milletvekilleri de kendilerini Krdistan Mebusu olarak tanmlamlardr. 1925teki Beyaz Trk komplosu ndan itibaren Krt, Krdistan ve Krtlkle ilgili her tr miras ve adlandrma birdenbire dehet verici yntemlerle yasaklanp olgu olmaktan karlmak istenmitir. Krdistan kavramna ynelik bu darbe birok ama tamaktadr. Her e yden nce Beyaz Trkler (Buna gen brokratik Trk burjuvazisi de diyebiliriz. Ama iindeki ynetici ekirdek olarak Yahudi sermayesini dahil etmek kaydyla) Krdistan ngiliz ve Fransz smrgeci ynetimleriyle yeniden drt par aya blp en byk paray kendi paylarna ayrarak, iindeki her eyiyle birli kte Trk sayp soykrm srecine sokmulardr. Bu, Krdistan corafyasna ynelik komplocu bir darbedir. 1925teki ark Islahat Planyla Krt gereklii tmyle tarihten silinmek istenmi, Krtlerin vatan yok hkmnde saylmtr. Vatan, anavatan kavramlar uluslama anda nem kazanmtr. Sosyol ojik bir kavram olarak anavatan, yzyllardan beri zerinde kltr yaratlm, pazar oluturulmu, tarih bilincine sahip olunmu ve demografik olarak yerl e118

ilmi bir corafyay tanmlamaktadr. Pazara baml olan kapitalistler, daha nemlisi toplumsal kltrn gerek yaratcs olan halk ve ulus asndan vatan, yaamn vazgeilmez mekn konumundadr. Vatan toplumsal yaamn sadece maddi retimi ve kltrnn gerekletii corafya deil, onun tarihi ve ruhunun olutuu beiktir, evdir. Ondan yoksun kalmak (kavram ve ruh olarak), evsiz ve ruhsuz kalmaktan beterdir. Toplumu evsiz ve ruhsuz brakan, maddi ve manevi kltrden de yoksun brakabilir. Nitekim bu ynl gelim eler ark Islahat Plan ad altnda ok barbarca bir biimde uygulamaya soku lmutur. Komplo gereince provokasyon zemininde gelien isyanlar bahane edilerek ta stnde ta braklmam, Krt ve Krdistan gerekliine ilikin tek bir szcn bile kullanlmamasna allmtr. Cumhuriyetin asli kurucu esi, tarihin belki de ilk defa kendi adyla vatan sahibi olmu halk, ke ndini z vatanl halk olmaktan kmakla kar karya bulmutur. Tarihin hibir anda hibir ideoloji ve din tarafndan bir vatann bu b iimde yok sayld grlmemitir. Trk toplumunun ezici ounluunun zihninde ve kararnda da bylesi bir yaklam yoktur. Beyaz Trk olgusunun pratiinin benzerini ayn tarihlerde Almanya, talya ve Japonya bata olmak zere kapitalist moderniteye ge giri yapm birok ulusta (devleti ulus, devlet eliyle yaratlan ulus, ulusuluk ve milliyetilik eliyle oluturulan devlet) grmek mmkndr. Fakat Trk ulusuluundan devlet tretmek isteyen ttihat ve Terakkici brokratik kadro, birlikte savatklar (Birinci Dnya Sav a) Almanlar ve fideliinde yetitikleri Alman milliyetiliini ve militarizmini esas aldklarndan, Nazi ulusuluunun sadece benzeri veya ikizi deil kurucu unsurlarndand. Hitler Yahudi soykrm deneyimine giriirken, ttihat ve Terakki hkmetinin gerekletirdii Ermeni soykrm deneyiminden etkile ndiini bizzat itiraf etmitir. Krtlerin vatansz braklmasnn bu iki tarihsel deneyimle yakn balants vardr. Buna bir de pozitivist ideolojinin zirveye kt bir dnemin etkisini eklemek gerekir. Pozitivist bilimcilik, sosyal olgular da tpk fizik ve biyoloji biliminde geerli yasalara gre deerlendiriyordu. Bu ideolojinin dogmatik laiki etkisini tayan Beyaz Trkler, bir olguyu kanunla yok saydklarnda artk o olgunun hkmnn geerlilii ve gerekliinin kalmayaca inancndaydlar. Bu ynyle ortaa dogmatiklerinden daha kat dogmatiktiler. Trkiye kavram bu yllarda olumutu. Trk nfusunun okluu ve tarihsel ol uumu nedeniyle bu yanl bir kavram deildi. Fakat zoraki ve kanunla bunun Krdistan da ierecek tarzda geniletilmesi tarihsel gereklere aykryd. Trk ulusu modernitesi sanki yeni bir din kuruyormu gibi, kabul etmedii her kavram ve olgunun Yok olsun demekle yok olacana kendini inandrmt. Elbette ldrc militarizm bunda barol oynuyordu. Krt isyanlar Krdistann Krtlere vatan olarak kalmamas iin acmaszca ezildi. Cumhuriyetin kuruluunda yer alm bir halk ve vatan gitmi, yer ine her eyiyle ezilmesi ve yok saylmas gereken dilsiz ve vatansz, ad yasa klanm, dada karda yrrken kart kurt sesi karan baz vahiler kalmt! Kapitalist hegemonik g olan ngiltere bu politikann yakn ibirlikisiydi. Hi 119

ses karmad, bu politikay alttan destekledi. Zaten Musul -Kerkk petrollerine bu nedenle konmutu. Trk devletinin Fransaya yaknl, laik ulus ve hukuk anlayn benimsemesi, Fransann bu insanlk d uygulamalar unutmas iin yeterliydi. Almanya zaten kurucu yeydi. Rus reel sosyalistleri asndan Beyaz Trkln Krdistandaki uygulamalar gericilie kar ilericiliin zaferiydi. Dou Krdistandaki Mahabad Krt Cumhuriyeti de ayn politikann kurban olmutu. Kantlanan ey, kapitalist modernist glerin gnlk karlar uruna bir halkn binlerce yllk vatann bir rpda feda edip yok saymaktan eki nmeyecekleriydi. Gney Krdistan gereklii souk sava hesaplar sonucunda stld. Fiziksel de olsa varln koruyan Krt halknn bilin olarak da geliip kaderine hkmetmesini nlemek ve sistemin ileri karakolu halinde tutmak amacyla kltlm bir Krdistan hep yedekte tutuldu. Bu sefer karlar bunu gerektiriyordu. Irak Krdistan denilen olgu, tpk Helen ve Ermeni halklarnn tarihsel vatanlarn kaybetmeleri karlnda bir diyet borcu olarak kendilerine sunulmu kk vatan paralarna mahkm edilmelerine benzer biimde gndeme getirildi. 20. yzyl sona erdiinde, tarihin belki de olumu ilk ve en eski vatan neredeyse yok edilmiti. Bir toplum iin kapitalist modernite tar afndan yurtsuz saylmak, kendi varln ve gerekliini yar yarya kaybetme ktir. Vatan, Yurt, Welat yok sayldktan sonra toplumunu ayakta tutmak, maddi ve manevi kltrnn varoluunu devam ettirmek mucizelere kalr. Bu durum bir insann bolukta yzmeye veya yrmeye almasna benzer. Varln korumak istiyorsan ya balk olup yzersin veya ku olup uarsn. Kapitalist modernitenin vatan olgusuna kar en byk sularndan birisi kat, deimez, tek uluslu snr anlayn en kutsal bir kavramm gibi sa htekrca piyasaya sunmasdr. Ulus-devletin snr anlay, szde vatan nasl koruduunun gstergesi olarak bir klt, bir ibadet gibi ilenir. znde ise, en gelitirilmi ve genelletirilmi bir mlkiyet snrdr. Mlkiyetin en gelitiri lmi biimidir; bir tarlann etrafnn itlenmesiyle balayan mlkiyet tarihinin vard en son aamadr. Snrlar o kadar kat klnr ki, szde bir kar uruna savalar verilir. Savalar verilir, ama bu savalar halkn, ulusun karlar uruna deil, ierdikleri azami kr potansiyeli nedeniyle verilir. Ulus -devlet snrlar ne denli katlatrlmsa, o denli azami kr salyor demektir. phesiz halklarn, uluslarn vatan snrlar vardr. Fakat demokratik modernite anlaynda bu snrlarn oluumu ve savunulmas ulus-devleti zihniyetten tamamen farkldr. Bu anlayta snrlar mlkiyetin katlamas olarak deil, komularla en canl ibirliinin, paylamn, alveriin, kltrel sentezlemenin gerekletirildii dayanma, dostluk ve st toplumsal oluumlar hattdr. ok ulusluluun, kltrlln en fazla gerekletii bu alanlar, daha st bir kltr ve uygarln mayaland yaratc halkalardr; kavgann veya savan deil, barn ve kardeliin yaand alanlardr. Tarihte bylesi ilere yataklk etmi snrlar, kapitalist modernitede dmanln ve savalarn en ok yaand, maynlanan, tel rgler ve duvarlarla almaz hale getirilen hatlara, halklar ve uluslarn iinde tutulduu hapishane duvarlarna dnt120

rlmtr. O snrlar dahilinde yaayan halklar, uluslar korunmaz; demir kafese konulur, tutsak klnr, zoraki asker yaplr, isiz ve az cretli iiler halinde tutulur. Resmi hkim ulus dndaki etnisiteler, halklar ve uluslar kltrleri ve gelenekleriyle asimilasyona ve soykrma tabi tutulur. Ulus devleti snr gerekliinin znde sermayenin, iktidar tekellerinin snrsz karlar gizlidir. Anavatanndan koparlan Krt gereklii yaral, can ekien bir gerekliktir. Anavatann sahiplenememek, tarihinden ve kltrnden vazgemek demektir. Sonuta toplum halinde yaamaktan ve ulus olmaktan vazgemek demektir. Krt toplum gereklii vatansz olarak tanmlanamaz; vatansz bir toplum varln srdremez, ard sra dalmaktan ve tasfiye olmaktan kurt ulamaz. Smrgecilik ve soykrmn yaand bir vatan gereklii olsa da, Krdistann varl inkr edilemez. zerinde tarihine ve toplum gerekliine bal ve layk ekilde zgr yaamak isteyenlerin son ferdi durduka varl devam edecektir. Yalnz Krtlerin deil, Ermenilerin, Sryanilerin, Trkmenlerin, Araplarn ve zgr yaamak isteyen her birey ve kltrn demokratik, zgr ve eite paylat bir ortak vatan olacaktr. Ulus-devlet olmamas ansszl deil ans olacaktr. Bu sefer yeni bir snfl, ekoloji dman kentlemenin ve ulus-devleti uygarln deil, Ortadouda demokratik modernitenin afak vaktinin dou yapt ve beiinde byd vatan olacaktr. 2- Krt Gerekliinde Ulusal Boyut Krt gereklii Krt sorunu balamnda kavramlatrlmaya alld. S orundan ilk bahsedildiinde ne tr bir gereklikle karlaldna ilikin kapsaml bir bilin gelimemiti. Sorunla balantl olarak, Krt gereklii nceli kle farkl dil ve kltr ynleriyle kantlanmaya allyordu. Ayrca Krt gere klii resmi ideoloji tarafndan youn bir inkr ve imha kampanyasyla kuatldndan, Krtlerin varlk olarak kantlanmas ncelikli sorun biiminde gndemletirilmiti. Bu, gereklie ok geriden ve hatal bir yaklamd. Zaten ortada olan bir varl kantlamaya almak, gne var m yok mu trnden bir tartmann yaplmasna benzeyecekti. Bu da bo yere ene almak ve vakit ldrmek, smrgeci ve soykrmc rejimin gndemine katlmak demekti. Bu tartmay esas olarak asimilasyondan geirilmi ibirliki Jn Krtler gelitir iyordu. Bunlar Krt sorununu tartma ad altnda, aslnda kendi varlklar ve konumlarn tartyorlard. Bu ilere el atarken bu tr tartmalara fazla alet olmadm. Doru olann ne olduunu derinden zmlemesem de, sorunun varlk-yokluk tartmas biiminde deil, kurtulu ve zgrlk kavramlaryla dile getirilmesinin daha doru bir yntem olacana inandm iin bu temelde giri yaptm. Blk prk olmu dier hakikat gruplarnn hzla nne gememizin en nemli nedeni bu yntemsel k esas almamzd. Yntem doru seilince, er ge bizleri gerein kendisine gtrecekti. Fakat bu yntemin yetersizliklerinden biri Krt gerekliinin dogmatik yorumuna ak olmasyd. Krt gerekliinin 121

de herhangi bir halk veya ulus gereklii gibi ele alnabileceine dair nyarglar glyd. Gereklii gereklik olarak tartmamak ne kadar doru bir yntemse, naslnn ok farkl olabileceini ngrmemek ve pheyle karlamamak da o kadar eksik bir yntemdi. 1973 Newrozunda ilk grup toplantsna sunduum ve bana gre o gnlerde bir sr gibi saklanmas gereken ey Krdistann bir smrge olduu ge reiydi. Bu dnemde ibirliki asimilasyonist eilimin iki nde gelen grubunun temsilcileri olan Kemal Burkay ve Mmtaz Kotan da bu kavram kullandklarn iddia etseler de, bunun doru olmad kansndaym. yle olsayd bu ka vram sr gibi saklama gerei duymazdm. Daha sonra Krtlere ilikin tartm alar Smrge Krdistan kavram zerinden gelimeye balad. Trk solundan ounluk, Btn Trkiye smrge veya yar-smrgedir deyip sorunu bulandrma derdindeydi. Benim amdan Krtlerin devrimci tarzda varl, bata Mahir ayan, Deniz Gezmi ve brahim Kaypakkaya ile arkadalarnn lmleri pahasna kelime olarak bu kavram dile getirmeleriyle kantlanmt. Geriye mevcut statden kurtulu ve zgrlk sorunu kalyordu. Smrge Krdistan teorisi bu yolda doru bir balangt. Rasyonalizm ve ampirizm, Krt gerekliinde de iki temel aratrma yntemi olarak ilevselliini ortaya koydu. Rasyonalistler Krt gerekliinin kan tlanmasyla amalarna ulaacaklarna kendilerini inandrmlard. htiyatl burjuva aydnlar dernekler kurarak, dergiler kararak ve suya sabuna dokunmayan parti hareketleriyle bu yolda sonu alacaklarndan emindiler. Kapitalist modernite mantnn bir gn kendilerinden yana ark edecei beklentisi iindeydiler. Dar pratikilik iinde olanlar, daha ok isyanc duygularn patl amasn tercih edenlerdi. Devrimci genlik konjonktr gerei bu konumu yaad. phesiz 12 Eyll darbesi fazla zorlanmadan her iki kesimin soluksuz ka lmasn, teslimiyete ekilmesini ve imhasn gerekletirmekle hakikat ve irade glerini aa karmt. znde sistemden kopmayanlar teslimiyet yolunda ilerlerken, sistem dnda araytan vazgemeyenler daha derinlikli bir hakikat aray ve gl irade peinde koacaklard. Benim 12 Eyll darbesini karlamada hakikat araym ve iradeyi gl klma abalarm her iki eiliminkinden farklyd. Belli bir rasyonalitem vard. radi abalarm da kmsenemezdi. Daha sonralar kendimi gzden geirdiimde farkm kavramtm. Beni farkl klan, teori -pratik i ieliini lafta deil zde gerekletirmekti. Sylem ve eylemi salam teorik ve pratik gerekelere dayandrarak yol almam, 15 Austos 1984 eylemliliini ve 1993 bar sylemini mmkn klmt. Ayn yolda yrmem beni mral srecindeki demokratik zm pratikleriyle demokratik modernite kavrayna tayacakt. Krt halk ve ulus gereklii tarihte ilk defa en gelikin bilin aamasn y akalam durumdadr. Burada sz konusu olan, ister yeterli ister yetersiz olsun, gerekliin elit bir grup veya parti bilinciyle snrl olma konumunu amasdr. Gerekliin ana ktlesi, halk ve ulus olarak kendi gerekliinin bilincine varmtr. Kendi bilincine varan bir ulus veya halktan bahsediyorum. Ulusun kendisi kavram olarak bir zihniyet durumunu ifade eder. Krtler asndan bu 122

zihniyet durumu gereklemitir. Fakat ayn hususu bedenleme iin syleyemeyiz. Salt zihinle yaanmayacana gre, bedenleme nemli bir gerekleme, dolaysyla hakikat durumunu ifade eder, edecektir. Neolitik kltr dnemini Proto Krtlerin muhteem a olarak yoruml amtm. Kapitalist modernite dnemine kadar merkez uygarlk sisteminde Proto Krtlerden kavimsel olarak gl bir Krt gereklii k yapmt. lkan airet ve kabile federasyonlarndan imparatorluk deneyimlerine kadar politik ynetimlerle tanan komniteler, zellikle Zerdt inan siste miyle halklama formunu yakalamlard. Krt ilkel formlar dnemine gre art deil ncl konumundayd. Ortaa slmyla bu formlar biraz daha arptlsa da, hem zihniyet bakmndan hem de bedensel olarak Krtler kavimsel for mlarn pekitirmilerdi. Farkl dinlerden olanlar hari, her kabile ve airet Mslman olduu kadar da Krtt. Ayrca her mezhepleme belli bir snf gerekliine denk geliyordu. Halk veya kavim formu, etnisitenin kendi iinde ayr arak snfsal topluma dnmnn ilk admdr. Bu durumda kabileler ve airetler varlklarn korurlar, ama barlarnda snfsal oluumlarn domasna da ak hale gelmilerdir. Etnik gereklik snfsal gereklikle i iedir. Tek tanrl dinler biraz da bu i ie gemi gerekliin ideolojik formunu, rtsn tekil ederler. ster bamsz beylikler biiminde olsunlar, ister imparato rluk sisteminin baml bir birimini tekil etsinler, kabilelerin st tabakalar iktidar oda haline gelmi birer snf gerekliidir. Kendilerini hkim elidin hanedanl olarak isimlendirirler. Ortaada iktidar anlamnda kavimsel sorunun zm merkez bir krallk oluturmak demektir. Ehmed Xannin msralarnda dile gelen bu zlemdir. Araplar, Acemler ve Trklerde merkez krallklarn (saltanatn) douuna gptayla baklmaktadr. Krtlerin de bu ynl bir merkez krall olusa ki msenin nnde duramayaca, bylelikle sorunlarn zlecei varsaylmaktadr. Ortaada Krt kavimsel gerekliinde bu ynl bir sorun vardr. Gittike hamle gc artan bir dinamizmi ifade eder. Kabileler ve airetlerin iinden ayran yoksul halk kesimlerine Kurmanc denildiini vurgulamtk. Tpk Araplarda Bedevi, Trklerde Trkmen, randa Acem denildii gibi. Kurmanc kategorisi nce kyde, ardndan kentlemede saylar giderek kabaran, emeini satarak ya da kiralayarak geinmeye alan halk kesimidir. Snflamann cretli, kirac alt tabakasn oluturur. Bu bir nevi proleterlemedir. zellikle cretli ve kirac hale geldiklerinde, zahmetke veya karker diye de adlandr lmaktadr. Kapitalist modernite koullarnda bu sre hzlanacaktr. Halklamaya paralel olarak, kabile ve airet kltrnden halk kltrne dnm yaanacaktr. Ulusal oluum aamasna bu maddi ve manevi kltr ortamnda gelinecektir. Ulusu dourann pazar olduu sylenir. Ama bu, burjuva ulus gerekliinin oluum tarzn ifade eden bir grtr; reel sosyalizmin yanl ulus ka vramlarndan bir tanesidir. Kapitalist modernite koullarnda ulusun iki tr oluum yntemi geerlidir. Yntemler eitlenebilir. Birinci yntem pazar zerinde hkimiyet kurma temelinde hareket etmek, bunun iin de feodal 123

itleri (beylik sistemi) ykarak, srm ve kr payn artrmak amacyla ulusal pazar sloganna sarlmaktr. Burjuvazinin savunduu milliyetiliin ilk dn eminde herkesin ortak karn ksmen ifade ettii iin, bu uluslama yntemi toplumu gelitirici bir unsur olarak deerlendirilmitir. ktidar ve sermaye glerinin ulus boyutunda rgtlenmesi her iki kesimi glendirdii iin ulus devletilii var gleriyle desteklemilerdir. Bu tr ulusuluun balangtaki uluslamaya katks giderek son bulur. Ulusuluk pazar ve cretliler, kk reticiler, tacirler ve zanaatkrlar zerinde bask ve smrnn ideolojik arac haline gelir. kinci ana uluslama yntemi, i ve d iktidar ve sermaye glerine kar emeki tabakalarn demokratik ulusuluudur. Bu tr ulusuluk hem ideolojik akm hem de eylemsel olarak etkili olmaya almtr. Avrupa demokrasileri denilen olgularn temelinde bu ulusuluun ciddi etkileri vardr. Burjuva demokrasisi kavram yanltr. Ayrca burjuva demokrasisi olamaz, bir devlet biimi olarak demokrasi ise hi olmaz. Avrupada gereklemi olan durum, hak mcadelesi yrten emeki tabakalarn iktidar ve sermaye tekell eriyle girdii uzlamay ifade eder. Ortadou genelinde olduu gibi Krt olgusundaki ulusal gelimeler de Batl kapitalist hegemonik glerin blgeye szmalaryla i dinamikten kaynakl olmaktan kmtr. 19. yzyln balarnda hzlanan bu sre uluslama srelerini arpk klmtr. Osmanl mparatorluundaki uluslamalar hegemonik glerin destekleri veya ksteklemeleriyle biimlendirilmeye allmtr. Beli rleyici kriter sistemin karlardr. karlar gerei ulus oluturulur veya bastrlr, hatta yok olmasna yol alr. Osmanl mparatorluu uluslamaya kar uzun sre direndi. Kendini yapay ulusuluk yntemleriyle srdrmeye alt. Osmanlclk, Panislamizm ve Pantrkizm srasyla bu amala denenen yntemlerdi. Bu yntemlerin boa kmas ve hegemonik glerin karlaryla uyumlu ok sayda ulus-devletin douuyla birlikte, geriye Anadolu ulusuluuna uygun bir zemin kald. Ulusal Kurtulu ve Cumhuriyet ulusuluu dediimiz sre bu gerei ifade eder. Kemalizm olarak da lanse edilmeye allan bu eilimin yksn anlatmtk. Tekrarlamaktansa Krt, Trk, Yahudi ve Arap ulusuluu balamnda bu eilimi deerlendirmek daha retici olacaktr. Anadolu ulusuluu Mustafa Kemal nderliinde kurtulu hareketi olarak hayat buldu. Bunda gereklik pay vard. Balangta hegemonik glere kar bir isyan temel alyordu. Krtlerin ve Yahudi unsurlarn bu harekette kurucu rolleri vard. Krt eraf ve toprak sahipleriyle Yahudi sermayedar ve elit ka drolar Trk brokratik milliyeti unsurlarla ittifak yaptlar. Hristiyanlar bu ittifakn dnda kalp, ounlukla hedefi konumundaydlar. Bu ittifak ttihat ve Terakki Cemiyetinin kurulu aamasna dayanr; Birinci Dnya Savanda uygulanr. Ulusal Kurtulu Savanda (1919-1922) daraltlarak devam ettirilir. Baz kukular olsa da, Krt aydnlar ve eraf ounluk itibariyle bu ittifak destekler. Amasya Protokol, Erzurum ve Sivas Kongreleri, TBMMnin ilk bileimi bu ittifak aka yanstr. 10 Mart 1922 tarihli Krt Reform Kanunu ile bu ittifak pekitirilir. Lozan Antlamasnn imzalanmas ve Cumhuriyetin 124

ilanyla yeni bir aamaya girilir. ngilizlerle devam eden Musul -Kerkk anlamazl, Krtler aleyhindeki ok trajik bir anlamayla sona erdirilmeye allr. Franszlarla yaplan Ankara Antlamas her ne kadar Misak- Milliden taviz verilerek ksmen Krtlerin (ayrca Suriyedeki Trkmenlerin) aleyhine sonulandrlmsa da felaket boyutlarnda olmamtr. Bu antlamayla czi bir K rdistan paras Fransaya terk edilmitir. Fakat Krt ulus gerekliinde yaratt olumsuzluk asndan zerinde nemle durmay gerektirir. Krdistann oluturulmak istenen Irak temelinde paralanmas, Misak- Millinin ak ihlalidir. Bu gelime TBMMde ve Krtler arasnda byk infiale yol amtr. ngilizlerle yaplan 5 Haziran 1926 tarihli bu anlama halen k aranlkta braklm birok unsur tamaktadr; Krt soykrmnn balang tarihi olarak ilemek arttr. Mustafa Kemalin bu konuda da ok zorland ve hesap vermekte ok glk ektii bilinmektedir. Bu antlamayla Krtlerle Trkler arasndaki tarihsel uzlamann temeline dinamit konulduu kesindir. 1925teki eyh Sait nderlikli isyan aslnda bu tarihsel ihaneti rtbas etmek iin hem provoke edilmi, hem de anlamsz yere ok acmasz ve kanl bii mde bastrlmtr. 1925 yl bu anlamda sadece isyann deil, asl olarak komplonun, ihanetin ve soykrmn balang tarihidir. Bunda belirleyici rol ngiliz diplomasisi ve Yahudi unsurlar oynamtr. Bu dnemde Fethi Okyarn Ben elimi Krt katliamna bulatrmam dedii iin babakanlktan drld ve yerine smet nnnn getirildii bilinmektedir. Fethi Okyar, Mustafa K emalin ocukluktan beri tand ve en gvendii arkadayd. Serbest Frka denemesinde baarl olduu grlnce, yine smet nn tarafndan drlmt. Ak ki, bu yllarda sadece Sol ve slm unsurlar tasfiye edilmiyor, asl tasfiyeyi ulus olarak Krtler yayor. Ayrca M. Kemal ve ekibi de olduka gsz braklmtr. Ortaya demokratik olmas gereken bir cumhuriyet deil, tasfiyeci bir diktatrlk sistemi kmtr. ada Krt ve Trk gerekliinin kavranmas ve aralarndaki ilikinin doru anlalabilmesi iin 1925 komplo srecinin ok kapsaml bir biimde zmlenmesine ihtiya vardr. Resmi grn her eyi balad bir Atatrk imaj, Trkiyede tm zihniyet alglamalarna hegemonik olarak yerletirilmi durumdadr. Bu imaj ok gl olan slmk zihniyete gre ok daha baskn klnmtr. Kendini laik Trk ulusuluu biiminde yanstan bu zihniyet kesi nlikle yeni bir dinsel olgudur. Laiklik ve Trk ulusuluu pozitivist bir din olarak ina edilmitir. Bunun yakn bir rnei Fransada (1880lerdeki nc Fransz Cumhuriyetinde) ina edilmi ve Trk ulusuluu bu rnei kendisi iin model almtr. ok daha nemli olan, bu laik ulus inasnda sadece Trk milliyetiliinin deil, Siyonist Yahudi milliyetiliinin de ok etkin olmasdr. Hatta bu yeni ulus inasnda Siyonist Yahudi milliyetilii d politika, askerlik ve ekonomik rejim konularnda da nc role sahiptir. ada Trk tarihinde en ok gizlenen husus bu roln mahiyetidir. srailden nce Siyonist milliyetilik Anadoluda kendisini Trk ulususu Beyaz Trk maskesi altnda egemen klm ve ina etmitir. Bir Proto-srail sz konusudur. 125

Beyaz Trk ulusuluu her iki ulusuluun kat diktatrlk rejimi altnda srdrlmesidir. Burada Ulusal Kurtulu Savanda ekonomi, d ve i politika ve kltr politikalarnda ittifak halinde olan Sol, slmc ve Krt elerin komplolar temelinde tasfiye edilmeleri sz konusudur. Komplo kendi iinde de amansz yrtlmtr. Hedef olarak Krtler seilmi, isyan provoke edilmi (Dicle ilesindeki eyh Saitin zerine kk bir jandarma timinin gnderi lmesiyle kan atmada iki askerin ldrlmesi tam bir provokasyondur) ve sonuta soykrmlara varan yntemlerle Krtler sistemden tasfiye edilmi ve yok hkmnde saylmtr. M. Kemal ekibinden (isyanc be generalden ol uan ekip) drt general eitli oyunlarla iktidarn elit grubundan dlanm, tek braklan M. Kemal Krtlerle kar karya getirilmi (M. Kemalin ekibinden en yakn arkada Fethi Okyar Ben elimi Krt katliamna bulatrmam dedii iin babakanlktan istifa ettirilmi), ayn oyunun bir paras zmir suikastna tarlm, bylelikle M. Kemal sembolik bir kiilik durumuna indirgenmitir. Ayn oyunlar Sol ve slm glerin tasfiyesinde de oynanmtr. Burada grnte belirleyici iki g, Babakan smet nn ve Genelkurmay Bakan Fevzi akmaktr. Fakat onlarn da arkasnda yeni rejimi asl olarak reten, olut uran ve srdren dnemin ngiliz hegemonyas ve bnyesindeki sermaye gruplar vardr. Bu sermaye gruplarndan biri olan Yahudi sermayesi (tm deil) Yahudiler iin yurt arayndadr. Filistinde Yahudi yurdunun ina edilmesi iin nce Abdlhamit kullanlmaya allm, tam istendii gibi davranmad iin 31 Mart kar darbesi (provokasyonu) bahane edilerek Abdlhamit de vrilmi, Birinci Dnya Savana girilmi, sava koullarnn oluturduu frsatlar temelinde Ermeni soykrm gerekletirilmi, Ulusal Kurtulu Savana mdahale edilmi ve pratik nclk ele geirilmi, geriye kalan Rum kkenli Hristiyanlar tasfiye edilmi, sava srasnda ve sonrasnda Sol ve slmc mttefikl erin yan sra stratejik mttefik olan Krtlerin tasfiye edilmeleriyle komplo 1925te zafere ulamtr. 1925te M. Kemal sanldnn aksine gcnn zirvesinde deil, sembolik bir g haline getirilen, yeni dinin tanrsallk mertebesine ykseltilip ank ayaya mahkm edilen bir ikonu halinde tapnlmaya terk edilmi biridir. Komplonun en derinlikli olan, zellikle Krt isyanlar frsat bilinerek, Kurtulu Savann devrimci zne (demokratik cumhuriyet, 1921 Anayasas) ve isyann veya savan gerek nderi M. Kemale kar bir sre halinde lmne kadar srdrlm, bylece ilk raunt baaryla tamamlanmtr. Bu konuda sorun M. Kemal Atatrk abartmak veya kltmek deil, kendisini gerek tarih balamna oturtmak, bylelikle mitolojiden ayrm kiiliinin roln ortaya koyabilmektir. 1925-40 srecini deerlendirirken ngilterenin dnya hegemonu olduunu, Ulusal Kurtulu Savanda yenilmediini, sadece taraf deitirdiini ve bunu sistemin karlar gerei yaptn iyi bilmek gerekir. Cumhuriyet ngilt ereye kar kurulmad, bilkis ngilterenin belirleyici desteiyle kuruldu. ngi lterenin bunda iki amac vard: Birincisi, o dnemde dnya devrimi peinde koan Sovyetler Birliinin gney yolu zerinde Trkiyeyi stratejik bir denge 126

konumunda tutmak; ikincisi, yeni Trk ulus-devletini kendisi iin tehlike tekil etmeyecek dar bir snra sdrmakt. Lozan Antlamas bu yaklamn sonucudur. Gerisi ucuz zafer propagandasdr. ngilterenin Cumhuriyet zerinde sk denetimi vardr. Bu denetimi Proto-srail ile gerekletirmektedir. Ancak ahmak kk-burjuva aydn bozuntular bylesi hegemonik bir dnyada tam bamsz cumhuriyetten bahsedebilirler. O koullarda sadece Anadoluda deil, dnyann hibir yerinde tam bamszlk dnlemezdi. Kald ki, me rkez uygarlk sistemi be bin yl akn bir sreyi bulan hegemonik karakterini kapitalist moderniteyle azamiletirmitir. Bamszlk zgl koullarda ancak nispi olarak yaanabilir. M. Kemal Atatrk de bu koullar (ngiltere -Rusya dengesi) deerlendirmi olup, elden geldiince bamszlk politikasn srdrmeye almtr. Proto-srail olmadan Trkiye Cumhuriyetinin ne kuruluunu ne de srdrln anlayabiliriz. Ama bu iki i ie gemi ulus-devletilii mmkn klmak ve srdrmek iin bir tekine ihtiya vard. O da Krtler oldu. Kr tlerin hedef klnmasnda ngilterenin de kar vard. Misak- Milli gerei Musul-Kerkk iine alm bir Trk-Krt Cumhuriyeti, Irak petrollerini elinde bulundurmas asndan ngiltere iin ciddi bir darbe olacakt. M. Kemal At atrk nne konulan iki seenekten birini, yani ya Cumhuriyeti ya da Musul Kerkk seecekti. kisi birden olamazd. kisini amalamak dnya hegemonuyla sava gze almakt. M. Kemal bunu gze alamayacak kadar gerekiydi. Tarih ite bu noktada gnmze kadar devam edecek byk Krt trajedisine, komplosuna ve soykrmna varacak srecin balangc olacaktr. Krt trajedisinden kast udur: Cumhuriyet yaayabilmek iin Musul-Kerkk ngiltereye brakmak zorundadr. Musul-Kerkk brakmak ise, Krtleri can evinden vurmakla zdetir. Proto-srail Trkiye Cumhuriyeti ve ngiliz hegemonyacl kutsal karlar iin bir kurban aramlar, bu kurban da Krtler olmutur. Daha da nemli olan, 1925le balatlabilecek bu ada Krt trajedisinin arlaarak gnmze dek aralksz devam etmesidir. smet nnnn Cumhurbakanlnda Krt gereinin zerine kaln bir beton dklmtr. 1950ler sonrasnda bu gereklik sorgulanamaz ve sorunlatrlamaz olarak zihinlere egemen klnmtr. Trk Cumhuriyeti ynetiml erinin bir tabusu olarak muhafaza edilmi, politikalarnn krmzizgisi haline getirilmitir. Krt gerekliinin ulusal boyutu daha yeermeden deta kasp kavrulmutur. Drt paraya blmekle yetinilmemi, her para zerinde varlk olmaktan karc birbirinden beter politikalar uygulanmtr. Dolaysyla 1925 sonrasnda Krt ulus gerekliini soykrm srecine alnm bir gereklik olarak deerlendirmek gereki bir yaklamdr. Krdistann smrge bir lke olduu tezi bu noktada yetersizdir. Elbette smrgeciliin tm boyutlar uygulanmaktadr, ama smrgecilii aan ve Krt varln silmeyi amalayan bir uygulama da sz konusudur. Kald ki, bunun ad da soykrmdr. 1970ler sonrasnda Krt sorununu zgrlk sorunu olarak ele almak bir ynyle doru olsa da, dier bir ynyle nemli bir eksiklii beraberinde tamaktadr. O da Krtlerin varlk (ontolojik) sorunudur. Kald ki, varl 127

imhayla kar karya olan bir gerekliin ilk sorunu zgrlk deil, ncelikle varln korumak ve bu mmkn olduu lde i ie zgr klmaktr. Varl olmayann zgrl olmaz. zgrlk ancak varlkla mmkn olabilir. ada Krt ulus gerekliindeki zgnlk buradadr. Yine yakn tarihlerde yaanan Ermeni ve Yahudi soykrmlarndan farkl olarak (Bu soykrmlarda fiziki imha n plandadr), Krt soykrmnda kltrel (kendilik olmaktan zihnen vazgei) boyut n plandadr. Kendilik olmaktan km bir kltr grubu, ister fiziki ister zihni olarak gereklemi olsun, soykrmdan gemi veya soykrm ge rekletirilmi demektir. Krtlerin drt paral bln ve her para zerinde varlna ynelik deiik tasfiye uygulamalar nedeniyle sre (soykrm) farkl ilemi, her para deiik dzeyde soykrmdan nasibini almtr. Krtlerin tabi tutulduu soykrmn karakterinden tr bu sre halen devam etmektedir. Bu ynyle igal, smrgecilik, asimilasyon ve soy tkeniiyle kar karya olan Krt gereklii bylesi bir sre kapsamnda deerlendirilmelidir: Ulusal kimlik olmaktan karlmaya allan bir gereklik! Gnmzde Krt gereklii Krt kimlii olarak ifade edilmeye allmaktadr. Kimlik varla karlk gelmektedir. Bu durumda deerlendirilmesi gereken temel husus Krt kimliinin niteliidir. Krt gereklii, gncel deyimle Krt kimlii ancak uzun tarih gemii kadar imdiki zamann zgl uygul amalaryla da yaplandrlmak veya kendilik (Xwebn) olmaktan karlmak istendii btn ynleriyle deerlendirildiinde bilince kar, yani hakikat de eri kazanr. Tarih iindeki Krt veya Proto Krt geliimiyle ilgili araylar ne denli nemliyse, gncel olarak Krt gerekliinin ne tr uygulamalarla kar karya bulunduu da o denli nem tar. Tarih ile imdi arasndaki ilikiyi zmlemeye altmz iin tekrarlamayacam. Fakat gerekliini tarih iinde aratrmadan, hibir toplumsal olgunun sadece gncel analitik ynte mlerle tanmlanamayacan, tarihselliin dnda ele alnmas durumunda toplumsal gerekliin ok eksik ve yanl kavranacan iyi bilmek gerekir. Bu nedenle ele aldmz toplumsal gereklikleri hep tarihsellikleri iinde aratryoruz. Tarihsel araymz taslak halinde de olsa kapsaml bir biimde ortaya koyduum kansndaym. Gncellik yani imdiki zaman itibariyle Krt gerekliini veya dier deyile kimliini zmlemeye (analitik yntem) alalm. a- Trk ktidar ve Sermaye Tekelleriyle Mttefiklerinin Hegemonyas A ltndaki ada Krt Kimlii Tarihe ilikin deerlendirmemizde de grdk ki, geleneksel Osmanl iktidar ve smr tekeli ktnde, brokratik gelenek iinde ekillenen ttihat ve Terakki Cemiyetinin zne roln oynad elit bir zmre, eitli darbeler ve komplolarla kinci Merutiyette, 31 Mart 1909 ayaklanmas sonrasnda Abdlhamitin tahttan indirilmesinde, 23 Ocak 1913teki Babali basknnda, 1914 -1918 Birinci Dnya Savanda ve en son 1919-1922 Ulusal Kurtulu Savanda en rgtl brokratik burjuva bir g olarak iktidar tekelini gasp ediyor. Hem ideolojik hem de ekonomik olarak tekelci hegemonyaya damgasn vuruyor. 128

1923ten itibaren Cumhuriyet ynetiminin gaspn gerekletiriyor. ktidar aygt etrafnda yapay bir Trk ulusuluu ideolojisiyle oluturulan Beyaz Trklk temelinde, bir zmre olarak, Ulusal Kurtulu Savann temel mtt efikleri olan Sosyalistleri, slm mmetileri ve Krt Milli Glerini komplocu yntemlerle tasfiye ederek, gnmze kadar kesintisiz devam eden bir oligarik diktatrlk kuruyor. Bu i hegemonik diktatrlk, dta dnya hegemonik glerinin ban eken ngilterenin yakn denetimi ve perspektifi altnda roln oynuyor. zellikle M. Kemal Atatrkn kiiliini (bamsz ulus kiilii) sembolletirip znde ok sert uygulamalarla gten drerek, Atatrklk veya zaman zaman Kemalizm ad altnda ortaa taassubundan daha ar olan faist bir ideolojik kimlikle, etnik-Snni Trklkle snrlar kapsamndaki tm toplumsal kltrlerin asimilasyonunu ve soykrmn programlatrp uyguluyor. Ekonomik olarak devlet tekelciliiyle toplumu iliklerine kadar smrp kurutuyor. Kendi ilerinde ok sert rekabetleri ve savalar olsa da, hegemonik ilikiler iindeki tekeller (ideolojik, ekonomik ve iktidar olarak), toplumsal kltrlerin (maddi ve manevi ynleriyle) istismar ve tasfiyesinde tam bir birlik halinde hareket ediyorlar. Esas olarak Beyaz Trk klii komplo, darbe ve kontrgerilla (NATO gizli rgt Gladionun Trkiye paras) yntemleriyle kurduu diktatrln 2.000li yllarn balarna kadar srdryor. Anadoluda Birinci Dnya Sava sonrasnda kurulan hegemonik yap herhangi bir yapya benzemez. Grnte ok kat Trk bir egemenlik sz konusudur; zde ise ok dar komplocu bir grubun maniplasyonuyla yrtlen bir sistem vardr. Devlet sistemleri olan monari, cumhuriyet ve demokrasilerle pek alakal deildir. Kendine zg bir despotizmdir. ok gizli ve falsif ikasyonlarla yrtlen bir mekanizmas vardr. phesiz bunda Trk brokr atik burjuvalamasnn, Proto-srailin Ermeni, Sryani, Pontus ve dier Helenistik Hristiyan unsurlarn tasfiyesiyle yrtmekte olduu Krtl imha etme harektnn belirleyici pay bulunmaktadr. Soykrmlara kadar varan uygul amalarda bulunan bir rejim aktan ve meru yntemlerle srdrlemez. Sad ece gncel olarak yrtlen Krt kltrel soykrmndaki gizlilik rejimin iyzn tmyle aklamaya yeter. Ama hi kimse bunu aklama cesaretini gsteremez. Eletirmek ve kar kmak ise bilinmez biimlerde fail -i mehullerle kurban olmaya gtrr. effaflk dnyada belki de en ok bu yaplanma iin gereklidir. Beyaz Trk faizmi olarak adlandrabileceimiz bu sistemin kurucu olma zellii vardr. in tuhaf yan, sistemde rol oynayanlar veya alet olanlarn ezici ounluunun oynadklar rolle neye hizmet ettiklerinin farknda olmamalardr. ok az, o da darda sistemle yakndan ilgilenenler rollerinin ne anlama geldiini fark edebilirler. Bata M. Kemal Paa olmak zere isyann be nl generalinin anlar iyi okunduunda, ina etmek istedikleri eserin ok dnda, hatta kart oluumlara tanklk etmi olmaktan tr ok fkeli ve rahatsz olduklar aka anlalr. En vahimi de, Beyaz Trk faizminin adn ald Trklkle ok az alakal olmas, Trk toplumunun ezici ounluunun ise bu 129

gerein farknda olmamas, hatta kara cahili olmasdr. Etrak- bi idrak deyimi bu gerei ifade etse gerek. Geri tarih boyunca tm iktidar inalarnda benzer argmanlar vardr, ama hibiri Anadolunun ada iktidar yaplanmasndaki argmanlarla boy lemez ve bu argmanlara benzemez. kinci Dnya Savandan sonra sistemin hegemonik nderliini devralan ABD, Beyaz Trk faizmini daha da tahkim ederek Trkiye Cumhuriyetini denetlemeye devam etti. Daha sonra 27 Mays darbesini yapacak olan bir grup subay 1945 ve 1950lerde Gladio rgtlenmesi temelinde eittii ve sistemin kompase edilmesinde bunlar kulland bilinmektedir. ngilterenin daha nce 1940larda bir grup Trk pilotunu savata bu erevede kulland da bilinmektedir. zellikle bu subaylar iinde ne kan Alparslan Trke ve grubu 1960lar sonrasnda yine Trkiye sol ve emeki hareketlerini bu erevede ilemez klmakta kullanlmtr. Bu noktada Beyaz Trk faizmiyle ilikili olsa da, bu gruplarn deiik bir versiyonunun da bu arada hep devrede olduu bilinmek durumundadr. Bunlar anti-Siyonist olup, daha ok Hitlercilik paralelinde faaliyet yrten rk Trk faistleridir. Siyah Trk faizmi diye adlandrabileceimiz eilimi temsil eden bu kesimler, Anadoluda Proto-srail varlklarn tasfiye ederek, saf Trklkten ibaret bir Anadolu Trk hegemonik sistemi ina etmek isterler. Bu kesimler Birinci Dnya Savanda gasp ettikleri ve ilk defa Ermenilere kar uyguladklar sistemi bir daha tam olarak ele geiremediler. Ksmen, o da Beyaz Trk faizmi ihtiya duyduunda, mevcut yaplanmaya eklendiler. zellikle Trkiye demokratik ve sosyalist hareketlerine kar ok acmaszca, hukuk d ve komplocu tarzda kullanldlar. in tuhaf yan, Krt kimliinin tasfiyesi sz konusu olduunda, ulus-devleti sol ve demokratik yaplanmalarn da istisnalar dnda Beyaz Trk faizminin ekirdek yaplanmasna dahil olmaktan geri durmamalardr. Hem de szde kar ktklar emperyalistler tarafndan nasl kullanldklarn fark etmeden! Saf rk yaratma peinde olanlar, gerektiinde tm Anadoluyu (Buna Krdistan da dahildir) yeniden fethedip, daha dar bir etnik temele dayal bir Trk ulus-devleti kurmay temel topyalar sayarlar. elikileri eitli aznlk kltrlerinden olanlar ve srail yandalaryladr. Fakat srail olmakszn (hem iteki, hem dtaki srail) yapamayacaklarn iyi bildiklerinden aktan tavr alamazlar. Parti olarak varlk nedenleri, en rk Trk etnik milliyetilii ve ulus devletiliidir. Hem Beyaz hem de Siyah Trk faizminin Krt kimliine ilikin politikas ya fiziksel ya da kltrel olarak tamamen tasfiye etmedir, Krtlerin varlk olmaktan karlmasdr. Beyaz Trkler kendilerini Trk sayanlarn Trk olarak kabul edilmelerini uygun grrken, Siyah Trkler (Bozkurt Trkleri de denilebilir) buna pek yanamazlar. Bunun yerine rk arl peinde koarlar. Er ya da ge fiziki soykrmla Krtl ortadan kaldrmak temel hedefleridir. Hegemonik gler tarafndan demokratik ve sosyalist hareketlerin tasfiyesinde kullanlan Siyah Trkler, gnmzde artk eskisi kadar gzde deiller. 12 Eyll darbesinin Trk-slm sentezini benimsemesi, nc kuak faist hareketi gndeme tad. Yeil Trk faizmi diyebileceimiz bu akm, 1970lerden itibaren Sovyetler Birliinin Ortadouda yaylmasn nlemek , 130

Sovyet Rusyay Afganistandan atmak ve Orta Asyada sorunlarla uratrmak, slm lkelerinin demokrasiye ve sosyalizme kayn nlemek isteyen ABDnin rk milliyetilie gre daha kullanlr grmesi ve desteklemesi sonucunda geliim salamtr. slmc Hareket arlkl olarak ngiliz hegemonyaclna hizmet temelinde ortaya kmtr. Kapitalist moderniteden bamsz deildir. Sanld kadar millici ve zgrlk de deildir. Kapitalist milliyetiliin bir versiyonu olarak gelitirilmitir. Temel hedefi, slm kltrn yaygn yaand toplumlarn demokratikletirilmesini ve sosyalistletirilmesini barajlamak, slm kltrn kapitalizme entegre etmektir. Tm hegemonik glerin bu amala kulland aralar arasndadr. Osmanl mparatorluunda slm unsurlar devlet iinde bir arada tutmak ve ngiliz hegemonyaclna kar kullanmak iin nce Almanya destekli Panislamizm gelitirildi. ngiltere buna Arap corafyasnda Vahhabilii gelitirerek yant verdi. slmclk, daha douunda slm kltrn istismar eden ibirlikilerin, hegemonik glerin smrsndeki paylarn gelitirip arttrmalar iin kullanma girmitir. Dinsel milliyetilik biiminde kapitalist hegemonyacla eklemlenir. Yurtsever slm unsurlar siyasi slmclardan ayrt etme k gerekir. Nitekim bu ynl anti-hegemonik nderler ortaya kmtr. slm kltrnn homojen olmad, snfsal ve sosyal durumlara gre farkl tavrlarn gelitiri lmesine ak olduu anlalr bir durumdur. Ulusal Kurtulu Savanda bir g olarak slmclar anti-hegemonik tavr gstermilerdir. Sosyalist ve Krt yur tsever unsurlar gibi, yurtsever slm gler de Beyaz Trk faizmi tarafndan tasfiye edilmitir. Beyaz Trk komploculuuyla birlikte devlet iinde yurtsever slmclarn yeri olamazd. Bunlar kat laikilikle (laik dincilik) bir arada yaayamazlard. Bu nedenle susturuldular. ABDnin hegemonik nderlii altnda tpk dier anti-komnist kanatlar gibi siyasi slmclk da yeniden canlandrlmaya alld. Irk Trk faizmi gibi bu akm da d emokratik ve sosyalist hareketin srama yapt 1960lardan sonra partileti. Dier faist kanatlarla elikileri olsa da, hepsi ana hedefte birleiyorlard. Onlar da 1970lerden itib aren iktidarda yer edinmeye baladlar. Bunda devrimci hareketin ykseliinin ak etkisi vardr. Fakat 12 Eyll 1980 darbesini yapan glerle ittifaka girebilecek kadar nem kazanmalarnda, Afganistann Sovyetlerce igali ve randa yaanan ii devriminin nemli pay vardr. Hem Sovyetler Birlii hegemonyasnn krlmasnda hem de ran Devriminin nne set ekilmesinde yeniden ina edilecek bir slm harekete i ddetle ihtiya vard. Trkiyede bu model iin radikal saylan Necmettin Erb akan nderliindeki Milli Gr Hareketinden (Milli Gr, bir milli Trk burjuvazisi yaratma amaldr) daha lml grlen unsurlar ayklanarak ve deiik cemaatlerden kadro derlenerek bir iktidarc elit grubun devirildii anlalmaktadr. Turgut zalla yaplmaya allan buydu. Fakat hl nasl ve niin tasfiye edildii bir sr olarak duran Turgut zaln Nisan 1993te fiziksel ve siyasal olarak tasfiye edilmesi ve Necmettin Erbakann 28 ubat 1997de Babakanlktan drlmesinin ardndan, daha sonra kendini AKP olarak ekillendirecek model zerinde alld anlalmaktadr. AKPnin k yle 131

sanld gibi 2001de deildir; en azndan 12 Eyll darbesine kadar giden bir kkeni vardr. ABD Cumhurbakan G. W. Bush dneminde BOPun gndeme girmesi, Afganistan ve Irak igalleri Trkiyedeki Ilml slm projesini yeni bir alternatif haline getirdi. Beyaz Trk faizmi laiki ve eskimi yaps nedeniyle kitlelerden tecrit olmutu. Ayrca ie kapanmacyd. Kresel kapitalizme pek ak deildi. Karsnda ciddi bir sosyalist ve demokratik hareket olmad iin, ABD bir rk faizme pek ihtiya duymuyordu. Daha da nemlisi, Krdistan genelinde olduu gibi Trk egemenliindeki Krdistanda da byk gelime salam olan Krt Demokratik zgrlk Hareketi geliimini srdryordu. Dolaysyla beyaz ve rk tonlardaki faist ideolojilerin tecrit olmu durumu gz nne getirildiinde, bir yeil faist Trk elidine ihtiya duyulduu kendiliinden anlalr. slm kltrn Krt kltrel kimliinde nemli rol oynamas da bunda etkili olmutur. Krt toplumunda tarikat eilimlerin yzyllardan beri etkili olmas, Yeil Trk faist seeneini daha kullanlabilir bir argman haline getiriyordu. Dier iki kanat faizminin ordu iinde ve CHP, MHP bata olmak zere siyasi partilerdeki temsilcileri iteki bu iktidar kaymasna iddetle kar ktlar. 2001den 2007ye kadar drt darbe denemesine giritiler. Fakat ABD ve AB desteinden yoksun olmalar baarl olmalarna imkn tanmad. Ayrca AKPnin ar kresel finans sermaye yandal tek seenek olmasn, hatta tek partili iktidar olarak kalmasn pekitirdi. AKPnin iktidara gelmesi, devlette yeni hegemonik dnemi ifade eder. Cumhuriyetin seksen yllk Beyaz Trk hegemonyas, yerini yava yava ve sancl ekilde Cumhuriyetin Ilml slmc geinen Yeil Trk faizmine brakt. phesiz bu durum devletin tmyle fethedildii anlamna gelmez, fakat o yola girilmitir. Ankara merkezli Beyaz Trk faizmi yerine, Konya-Kayseri merkezli Yeil Trk faizmi yava yava fakat emin admlarla Cumhuriyetin yeni hegemonik gc olma yolundadr. Cumhuriyetin 100. yl olacak 2023 ylnn bu hegemonya altnda karlanmas daha imdiden aka planlanmaktadr. Bu yeni hegemonik dnemde Trk kimlii ulus-devleti niteliini olduu gibi korumakla birlikte, Snni slmc ideolojik aygtlarla daha da pekitiril ecektir. Asl kimlik problemini yaayanlar Krtler olacaktr. Ordunun bir kan adnn yeni hegemonik gle ittifak kurmas, Krt kimliinin bastrlp tasfiye edilmesinde slmc ideolojik aygtlarn nemli rol oynayacaklarna inanmas ndan ileri gelmektedir. Dier iki faist ideolojik aygtn sfrlanmas, ordunun yeni komuta kademesini buna ikna etmede etkili olmutur. Kald ki, 12 Eyll darbesini tezghlayan ordunun komuta kademesinin de benzer bir eilimi vard ve birbirleriyle organik balar aa km durumdayd. nemli olan dier bir husus, yeni hegemonik gcn Yahudi sermayesi ve ideolojik vers iyonlaryla olan ilikisidir. Yeni hegemonik gcn lml slm yaps ve benzer slm gler ve iktidarlarla ilikisinin srail Siyonizmiyle elikiye yol amas kanlmazd. Fakat bu durum AKPnin Yahudi sermayesi ve dier ideolojik aygtlaryla bann olmadn gstermez. Tersine, AKP, Yahudi sermayesinin Siyonist olmayan evrenselci-kreselci finans kanadyla ve evrenselci Karaim 132

Yahudi ideolojisiyle en sk balara sahiptir; daha dorusu, Siyonist kanat yerine bu kanadn daha gl biimde ikame edilmesidir. AKP herhangi bir beyaz rk Trk partisinden ok daha fazla evrenselci Yahudi sermayesi ve ideolojik aygtnn Anadoludaki, Trkiye Cumhuriyetindeki temsilcisi, acentesi konumundadr. Unutmamak gerekir ki, bu kkl Yahudi sermayesi ve ideolojik aygt son drt yz yldan beri kapitalist modernitenin kresel hegemonyasn gelitiren ve yrten temel glerin banda gelmektedir. Yzlerce devlet iktidar ve sermaye tekelinin oluumunda, dolaysyla atma ve savalarn kmasnda belirleyici rol vardr. Kapitalist modernitenin dnya hegemonyasnda ideol ojik ve ekonomik olarak bu denli etkili olan bir gcn, kendisi iin en stratejik alan sayd bir corafyada, Anadolu ve Mezopotamyadaki iktidar oluumunda ve modernite tesisinde etkisiz kalacan varsaymak rasyonel deildir. Nasl ki Cumhuriyetin kurulu yllarnda laik-milliyeti bir ulus-devlet ina ettiyse ve karlarna (Proto-srail; Sovyet hegemonyaclna kart ve blgeden izole edilmi kapal bir iktidar yaplanmas) en uygun modernite modeli saydysa, 2000li yllarda da benzer amalar temelinde ama tersine aralarla (yeniden dzenlenmi Trk-Snni ulus-devlet, da alan snrlar, blgeye daha ok karan ve kresel sermaye ile btnleen bir Trkiye Cumhuriyeti) hegemonik g dzenlemesine gitti. Bilinmesi gereken en nemli husus, bu yeni hegemonyann tesis edilmesinde dnya hegemonik gcnn belirleyici rol oyn addr. Krt kimliinin bu yeni hegemonik g dneminde tasfiyesi iin yeni komplo yntemleri denenmektedir, denenecektir. Bunun provalar ilk defa aka Trkiye Hizbullah (Krdistan halknn Hizbul-Kontra dedii oluum) adyla 1990larda yapld. JTEMin kurucusu Albay Arif Doann aka dile getirdii gibi, Hizbul-Kontra kendilerinin ina ettii bir oluumdu. Bu oluumun on bini akn insann fail-i mehul bir biimde katledilmesinde nemli rol oynad herkese bilinmektedir. Bu deneyimden sonra AKP ile ikinci a amaya geildi. AKPnin mttefikleri (ittifak ettikleri tarikat -holding gleri, zellikle F. Glen adyla tantlan, znde devlet-ii olan ve ABDnin lkc siyah kontralar yerine ikame ettii yeil kontra) ile birlikte Krdistan iin ngrd temel tasfiyeci model ve bu modelin temel uygulama arac Ilml Snni slmclk iken, Hizbul-Kontra yerine yeni tetiki g olarak ngrd yaplanma ise bir nevi Krt Hamas dediimiz oluumdur. Yeni tasfiye plan eski Beyaz ve Siyah Trk faist yntemlerini tmyle devre d brakmyor, daha ok tamamlayc nitelikte olup onlarn etkisiz kaldklar alanlar yeni batan dzenliyor. Bu alanlar PKK ve ehir uzants KCK terrne kar ekonomik, sosyal, kltrel-psikolojik, askeri, siyasi ve diplomatik olarak be-alt nemli blme ayrarak, daha sistemli ve youn olarak dzenlemeyi ngryor. AKP zellikle ordunun resmi komuta grubuyla vard 4 Mays 2007 tarihli Dolmabahe Protokol (Babakan Erdoan ve dnemin Genelkurmay Bakan Yaar Bykant arasnda varlan, lnceye kadar gizli kalmas kararlatrlan protokol) ve ABD ile kararlatrlan 5 Kasm 2007 tarihli Washington 133

Protokol ile bu dzenlemeleri hzla hayata geirmeye alt, alyor. Daha nce ei grlmeyen hava saldrlar, ABD ile annda istihbarat paylam, KCK operasyonlar, DTPnin kapatlmas, sahte Krt burjuva sivil toplum inisiyati fleri, Roj TVye ynelik saldrlar, AB lkelerinde Krtlere kar gelitirilen yaygn operasyonlar ve tutuklamalar, Krdistann her ilindeki holdingleme, ocuklarn Yatl lkretim Blge Okullarna (YBO) kapatlmalar gibi en nemli uygulama rnekleri bu yeni dzenlemenin nemli ipularn sunmaktadr. Krt gereklii, Krt kimlii znde tarihinin en kapsaml ve her alanda (ekonomik, kltrel, sosyal, siyasal, askeri, diplomatik, sportif vb.) planlanm bir zel sava kuatmasyla kar karya getirilmitir. Baz szde demokratik alm rnekleri (Krte kurslar, yayn serbestisi, TRT -6, beyaz eya ve kmr datm) bu soykrm gizleyip rtlemek amacyla geni propagandalarla sunulmaya allmtr. Buna Gney Krdistandaki sermaye yatrmlarn, diplomatik ilikileri ve l ittifaklar (Irak-ABD-TC, Suriye-ran-TC ittifak; i kuatmay d kuatmayla tamamlamak) da eklemek gerekir. Bylelikle tarihin en kapsaml ve tm toplumsal alanlar kapsayan soykrmc, zel, rtl, gizli ve ak sava hayata geirilmitir. Brokratik cumhuriyetin k dnemine denk gelen yeni hegemonik i iktidar dneminin ideolojik, sosyal ve ekonomik alanlardaki tekelci yaplarn n kurulu dnemindeki yaplanmalardan nemli farklar vardr. Ulus-devletin inas dnemindeki resmi ideoloji pozitivist laik milliyetilikti. Bu dnemde kat Darwinist grler hkimdi. Homojen kltr oluturmaya karar verild iinde, dier kltrlerin ve bunlarn banda gelen Krt kltrel varlnn tasfiyesi, Darwinist gl olann yaama hakk kanunu gereince ilerlemecilik adna meru saylmaktayd. Ayn kanun Avrupada ulus-devletlerin inasnda da uygulanmt. Sonu, resmi ideoloji dnda kalan kltrlerin soykrmlara varana dek imhasyd. Brokratik karakteri Trk burjuvazisini bu biyolojist gr daha amansz bir uygulamaya yneltiyordu. Anadoludaki soykrmlar gerekletirenler ideolojik glerini bu kaba pozitivist -biyolojist grten almlard. Oluturulan yeni toplumsal yaplanmann hegemonik gc devlet eliyle yetitirilen (Gayri Mslimlerin el konulan mallar ve sermaye birikimleri bu yetitirmede nemli rol oynar) brokratik burjuvazidir. Baka trl Trk burjuvazisini oluturmak mmkn grnmemektedir. Ekonomik olarak kapal bir i pazar etrafnda tekelci devlet kurumlaryla sanayilemeye nclk t annmtr. Aslnda ticari, mali ve sna tekelcilik i ie olup, dnemine gre sektrler baat klnmaktadr. Alman kapitalistleme modeli (devlet eliyle kapitalistlemeye arlk veren model) batan ve zorunlu olarak tercih edilmiti. ktidar tekelinin kendisi tek partili oligarik diktayd. Kapitalist smr ned eniyle bu iktidar yapsnn faizmle gbek bann olmas anlalr bir husustur. Bu ana yaplanma alanlarnda ina edilen ulus-devletiliin ba hedefi homojen toplum yaratmak olduu iin, bu durumda Krt gerekliini bekleyen akbet fiziksel ve kltrel soykrmlarla tasfiye olmakt. Krtleri tasfiye etme srecinin isyanlara yol amas kanlmaz olduu gibi, toplumun provoke edilmesi de ayn tasfiye amacnn gereiydi. Pozitivizm gerei buna inanlmt. 134

Krt gerekliinin tasfiye edilmesi ilerlemecilik saylmaktayd. Ulus -devleti gler bu tasfiyenin ksa zamanda tam baarlacandan emindiler. Bunun anayasadaki ifadesi Vatandalk bayla devlete bal olan herkes Trktr maddesiydi. Pozitivist ideoloji grnte kendini dnyevi, olgusal ve bilimsel olarak tanmlar. Dinsel ve metafizik dnceden sonra nc ve nihai insa nlk paradigmas sayar. znde ise o da metafizik bir dnce kalb olup daha dar, kaba ve dogmatik bir dnya grdr. Bu gereklii en ak biimde laik ve ulusu ideolojiye dayanan Trk ulus-devletinin Trklk tanmnda grmekteyiz. Sanki Tanrnn Ol! emriyle her eyin olutuu gibi bir zihniyetle Trk ol! demekle herkesin Trk olabileceine kendini inandrmtr. Sosyolojik bilimsellik bu rnekte grld gibi bolukta kalm, pozitivist metafiziki karakterini arpc biimde kantlamtr. ok acmasz olarak uygulanan da bunun gereidir. Irk milliyetiliin ba ideolou Nihal Atsz bile, Beyaz Trklerin bu uygulamasn Trklk deheti olarak yorumlamtr. 1950-1980 dnemi Beyaz Trk faizminin olgunluk dnemidir. Ancak komplo ve darbelerle yrtlebilmitir. D hegemonik gcn deimesinin (ngilterenin yerine ABDnin gemesi) gerei olarak farkl baz uygulamalar (ok partili parlamenter demokrasicilik, liberal kapitalizme alm, laiklikten ksmi tavizler verme) gelise de, oligarik faist diktatrlk esas yapsn koruyarak srdrmtr. Sert toplumsal ve snfsal atmalar sonu vermemitir. Sonu 12 Eyll askeri darbesi olmutur. ve d konjonktr gerei (Ortad ouda ran Devrimi ve Sovyetler Birliinin Afganistan igal etmesi nedeniyle bozulan d denge, iteki devrimci mcadelenin ykseliinin durdurulamamas nedeniyle bozulan i denge) tezghlanm olan darbe, tarihsel anlamda Beyaz Trk faist sisteminin k srecine denk gelmi ve k durdurmak istemitir. Bunun iin ideolojik planda laik ulusuluk yerine Trk-slm milliyetilii esas alnm, ekonomik alanda ie kapanmaclktan kresel tekellerle btnlemeye alm salanm, brokratik arlkl burjuvaziden zel serm ayenin nclne geilmi, siyasi-iktidar alannda askeri vesayet geerli klnmtr. Bu dzenlemeyi salayan 12 Eyll Anayasas zorla kabul ettirilmitir. k dneminin vesayeti rejimi arlkl olarak son Blent Ecevit Hkmetine kadar (1999-2002) devam etmi ve tam bir i sava dzeniyle srdrlmtr. Trkiye toplumu zerinde youn bir pasifikasyon rejimi uygulan rken, Krdistanda zel savan her tr denenmitir. Belki de tarihte rneine az rastlanr bir i zel sava rejimi (kendi anayasalarn da fiilen ineyerek) tesis edilmi, dolaysyla anayasa gstermelik kalmtr. Hem devlet iinde (1993te Turgut zal ve Jandarma Genel Komutan Eref Bitlisin tasfiyesiyle balayan ok kapsaml tasfiye sreci), hem de devletten topluma mthi bir terr (binlerce Krt kynn boaltlmas, zindanlarda vahet boyutlarna varan uygulamalar, on binleri aan faili mehul braklm cinayetler, Sivasta Madmak Oteli katliam, hibir sava yasasna uymayan kontrgerilla eylemleri, yzbinleri aan tutuklamalar, krk bini aan ldrmeler) estirilmitir. Bu t emelde belki ulus-devletin k nlenmi, ama klasik anlamda devlet de 135

devlet olmaktan kmtr. Cumhuriyet aydnlanmac anlamda zaten bir trl ina edilememi ve 1980 sonrasnda da askeri vesayete teslim olmutur. Bu srete bandan itibaren PKK nclnde zellikle 15 Austos 1984 Hamlesiyle gelien ve ok zorlu geen bir direni sreciyle sadece Krt ger einin varlk olarak tasfiyesi durdurulmam, zgrlk yolunda da nemli mesafeler kat edilmitir. Bata ABD, ngiltere ve Almanya olmak zere d hegemonik glerin youn destei karlnda ekonomik olarak kresel finans sistemine teslim olma, blgesel politikalarna tam destek verme, askeri alanda NATO gizli ordusu Gladionun Trkiye blmnn byyerek savata kullanlmasna onay verme temelinde srdrlen zel savata, bir avu hain ve ibirliki dnda, varlk ve zgrlk savandaki Krtler yalnz braklm ve tecrit edilmitir. Tm ulus-devletler kat bir biimde karlarnn gereini yerine getirip, bu vahete ya taraf olmular ya da seyirci kalmlardr. zellikle srail ulus-devleti, 1958den beri yaplan gizli askeri antlamalar 1996da daha geniletmi olarak, bu zel savata Trk devletine desteini ileri boyutlara tamtr. Kapitalist modernitenin hegemonik glerinin (Buna Sovyet Rusya da dahildir) karlar gerei saladklar destek olmadan, Anadolu ve Mezop otamyada hibir toplumsal kltr soykrmdan geirilemezdi. Bunda sermay enin azami kr peinde koma eilimi sonucu belirleyici olmutur. Bu gereklik btn aklyla, hukuk ve ahlk dlyla yz yl aan bir sreden beri gittike younlaan Krt kltrel soykrmnda kendini kantlamaktadr. Se rmayenin ksa sreli karlar iin binlerce yllk kltrel varlklar ve toplulukl arn tasfiyesine ya gz yumulmu ya da aka destek verilmitir. Soykrmla ulus-devlet ve sermaye tekelleri arasndaki iliki hibir lkede Krdistandaki kadar ak biimde kendini sergilememitir. Filistin Kurtulu Hareketi bile Trkiye iktidarlaryla uzlam ve gereken destei vermemitir. savata rejimin ar ypranmas ve ABDnin Irak operasyonu (grnte provokatif El Kaide rgtnn kiz Kulelere saldrs bahane edilse de)Trkiyede yeni bir iktidar hegemonyasn zorunlu klmtr. Yeni heg emonyann i aralar 1970lerden beri zaten derlenmekteydi. Trk-slm sentezinin benimsenmesi, 24 Ocak 1980 Ekonomik Kararlar (kresel finans serm ayesine alm), 12 Eyll darbesi, Beyaz Trk ulus-devleti partilerin kapatlmas, Genelkurmayda kural d atamalar, Doru Yol Partisinde Tansu iller Operasyonu ve Hkmeti, 28 ubat sreci, Erbakan Hkmetinin drl ve en son Blent Ecevitin hem kiisel hem de hkmet olarak tasfiyesi bu srecin belirgin aamalar olarak sralanabilir. AKPyi bylesi aamalarn tm i ve d unsurlarnn bir dzenlemesi olarak deerlendirmek byk nem tar. Bu, Trkiye ada tarihinin Cumhuriyet hamlesi kadar nemli bir ha mledir; o ayarda bir dnmn addr. Nasl ki CHP Tanzimat, Birinci ve kinci Merutiyet ve Ulusal Kurtulu srecinin merkez devlet partisiyse, AKP de ayn srelerde ounlukla muhalif kalm, Abdlhamit rejimiyle uzlam, Alman hegemonyasna kar ngiltere hegemonyasn esas alm, laik ulusul ua kar slm milliyetilii gelitirmi, Siyonist milliyetilie kar Karaim Yahudi evrenselciliiyle ittifak kurmu, ordunun 12 Eyll darbesinde destekl e136

dii Trk-slm ideolojisini kendine destek yapm, bizzat ordunun 28 ubat sreciyle radikal millici Necmettin Erbakann partisini paralamas sonucu hayat bulmu uzun bir srecin merkez ulus-devlet partisidir. Deniz Baykal nderliindeki CHPnin ana muhalefet partisi olmas karlnda, R. Tayyip Erdoann nderliinde kurulmu stratejik hegemonik bir parti kimliiyle, yeni dnem Yeil Trk faizminin ina edici ve yrtc gc olar ak, uzun bir tarih gemie dayanan, hegemonik i ve d glerin desteini arkasna alarak iktidara oturmu bir partidir. AKP nderliinde somutlatrlmaya allan rejime kinci Cumhuriyet v eya Ilml slm Cumhuriyeti demek erken bir yorum olacaktr. Esas karakteri idea edilmesine ve anayasada ifadesini bulmasna ramen, rejim hibir zaman demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti haline gelememi, kuruluundan beri oligarik faist karakterini hep korumutur. Cumhuriyet rejimi klasik anlamda hep bir ad olarak kalmtr. zellikle demokratik cumhuriyet haline gelememitir. Tpk CHP hegemonyasna kar olduu gibi, AKP hegemonyasna kar da demokratik cumhuriyet ve anayasas mcadelesi gndemde ol acaktr. Dolaysyla yaanan bu srece oligarik dikta ile ona kar verilen demokratik cumhuriyet mcadelesi dnemi demek daha doru olacaktr. Her ne kadar srarla ve ok bilinli medyatik arptmalarla seksen yllk Beyaz Trk faizminin alternatifi olarak sunulsa da, znde uyutuu bu rejimi renk fa rkyla srdrme kararndadr. Ypranan, ite ve dta desteklerinin nemli bir ksmn yitiren Beyaz Trk faist rejimin hem gizli destei hem de ypra nmasnn doal sonucu olarak, AKPnin Yeil faist rejiminin n, yolu almtr. AKP iktidarnn ilk sekiz yl CHPnin ilk sekiz ylna (1923-1931) ok benzemektedir. kisinde de tek partili rejim egemendir. Tpk 1931den itibaren (M. Kemalin Serbest Frka denemesine ramen) arlaan smet nn ve Recep Peker faizmi gibi, AKPnin de 2011 seimlerinden itibaren (Hitlerin 1933 seimlerindeki konumuna olduka benzemektedir) diktatoryasn younlatrma ve kendi anayasasyla pekitirme olasl yksektir. Yine tpk dn emin CHPsinde olduu gibi srecin sancl gemesi ve i elikilerin artmas (Mustafa Kemal ile smet nn arasnda olduu gibi) AKPyi farkl rotalara saptrabilir. R. Tayyip Erdoan ile Abdullah Gl ekimesi geliebilir. Demokratik uzlaya yatan bir kesim ayrabilir. Demokratik Trkiye ve Demokratik Anayasa olasl da ciddi bir seenek olarak gndemde arln hissettirebilir. AKPnin hegemonik iktidar henz kesinlemedii gibi, demokratik anay asal bir rejimin kaderi de kesinlemi deildir. Her iki olaslktan hangisinin kesinlik kazanabileceini hegemonik glerle Trkiyenin demokratik, sosyalist ve Krdistann demokratik zerklik mcadelesinin durumu belirleyecektir. Yeni hegemonik iktidar dneminde Krt varl ve zgrln tasfiye amal zel sava rejimi daha da glendirilerek yrtlecektir. Zaten AKPnin ordu ahsnda rejimin eski iktidar sahipleriyle yapt uzlamann temelinde Krt varlnn (ontolojik gereklik) ve zgrlnn (bilin ve rgtllk) tasfiyesi ve kltrel soykrmn srdrlmesi yatmaktadr. ktidar baka trl 137

AKPye teslim edilemezdi. 1925teki Siyonist milliyetilik ve Trk ulusuluu arasndaki uzlamann temelinde de Krt varlnn inkr ve isyanc glerin iddetle tasfiye edilmesi yatmaktayd. Bu uzlama AKP dneminde sadece olduu gibi kabullenilmekle kalmam, slm argmanlarla daha da glendirilerek devam ettirilmitir. zcesi, her ana akm milliyetiliin (Siyonist Trk ulusuluu, rk Trk milliyetilii ve Trk-slm milliyetilii) ortak paydas Krtlerin kltrel soykrmdr. Her milliyetilik dier tm kon ularda birbirlerine kar darbe yapp kanl mcadelelere girseler de, Krt gereklii karsnda hep ortak tavr alrlar. Faist rejimin tun yasas denen olgu budur. Bu yasay tanmayan hibir gce sistem iinde yaama ve siyaset ya pma hakk tannmaz. AKP hegemonyasnn daha deiik taktik uygulamalar ortak stratejiye (Krt varl ve zgrlk Hareketinin tasfiyesi) ters dmedii gibi, bu str atejiyi daha yaratc biimde baaryla uygulamak iin giritii taktik manevr alar olmaktadr. rnein R. Tayyip Erdoan 2005te Diyarbakrda nce Krt sorunu bizim de sorunumuzdur diyerek Krt halknn nemli desteini ark asna aldktan sonra, 2006da ocuklar ve kadnlar kapsamna alacak biimde daha da gelitirilen tm Cumhuriyet dnemlerinin anti -Krt yasalarnn en iddetlisi olan Terrle Mcadele Kanununu sinsice karmaktan ekinmedi. ocuklarn ilk defa yaygn olarak tutuklanmalar, KCK operasyonlar, hava saldrlar bu stratejinin gereidir. Psikolojik savan her trls, ibirliki bir Krt sermaye grubunun hem Gney hem de Kuzey Krdistann nemli kentlerinde ekim merkezi olarak oluturulmaya allmas ve sahte Krt sivil toplum rgtlerinin kuruluu da bu yeni stratejiyle yakndan ilgilidir. Buna ibirliki Krt medyasn da (psikolojik sava aralar) e klemek gerekir. Spor ve sanatn birok dal da benzer stratejik amalarla kullanma almtr. Belki de en vahim uygulama, Hizbul-kontra yerine Krt Hamasnn oluturulmas deneyimleridir. Dinci yayn ve rgtlenmelerin temel hedefi, son aamada KCKye kar kendi Krt Hamasn kurup harekete geirme ve baat klmadr. rnein Filistinde MOSSADn FKy zayf drmek iin kurdurduu, mcadeleyle hibir ilgisi olmayan Hamas, bugn FKy ve zellikle temel g olan El Fetihi tasfiyenin eiine kadar getirmitir. Ayn model Krdistanda KCKye kar gelitirilmeye allmaktadr. Yeni dinci liseler ve Kuran kurslar da bizzat akland gibi bu amala aceleyle tesis edilmektedir. Diyanet leri Bakanl tm camileri kltrel tasfiyeciliin hizmetine sokmutur. Din tamamen politize edilip Krt varlnn inkrnda ve zgrlk mcadelesinin karalanmasnda kullanlan bir ara durumuna indirgenmitir. Benzer yzlerce uygulama yeni hegemonik gcn sadece niyet ve politik alarn deil, ok tehlikeli tasfiyeci planlarn da aka ortaya koymaktadr. Nasl ki CHP 1925-1940 dneminde Krt direnmesi ve varlnn kanl tasfiyeci ulus-devlet partisiyse, 2000li yllardan itibaren AKP de aynen ve daha da arlatrlm koullar temelinde Krt gerekliini ve zgrlk Hareketini tasfiye etmeyi amalayan ulus-devlet partisidir. phesiz iindeki baz aykr sesler ve farkl dnemsel uygulamalar stratejik amacn deitirmemekte, bil a138

kis dorulamaktadr. AKPnin 2002 ylnn sonundan itibaren el altndan PKK iinde yrtt tasfiye hareketi (ABD, Gney Krdistan otoritesi ve PKKli ibirliki tasfiyeci unsurlarla yrtlen tasfiye giriimi), 2006dan beri diyalog ad altnda DTP ve Avrupadaki KCK temsilcileriyle srdrlen ve Abdullah calana kadar yansyan grmeler, baz devlet yetkililerinin iyi niyetine ramen, ayn stratejinin duvarlarna arparak boa karlmtr. Ak ki, bu bar dman tasfiyeci strateji terk edilmedike, yeni AKP hegemonyas altnda zel sava younlaarak devam edecektir. AKP ve dayand i ve d gler bar konusunda stratejik bir yaklam kamuoyuna aka deklare etmedike ve demokratik bir anayasa iin balayc kararlar almadka, Krt gerekliine ve zgrlk Hareketine ynelik sergilenecek her tutum, eylem ve sylem tasfiyecilikten teye bir anlam ifade etmeyecektir. Sonu olarak, ada Krt gerekliine ve zgrlk Hareketine kar yrtlen son iki yz yllk sava giderek daha da arlaan bir kltrel soykrma dnmtr. Krtler amansz soykrm hamleleri altnda varlklarn ve zgr yaam tutkularn srdrmeye almlardr. adalaan (modernleen) Osmanl mparatorluu dneminde balatlan Krdistan beylik, airet eflii ve eyhlik otoritelerini tasfiye etme hareketleri, giderek Krt kltrel gerekliinin tasfiyesine ynelmitir. Cumhuriyetin ilk dneminde Beyaz Trk faizmi bu politikay daha da derinletirerek tm topluma yaym, Krtleri ulus-devletin iinde eriterek yok etmenin eiine kadar getirmitir. Buna kar gelien direnmeler, dayandklar sosyal temel ve nderliklerinin karakteri nedeniyle tasfiyeyi daha da derinletirmekten teye sonu vermemitir. Cumhuriyetin olgunluk dneminde Krt gereini inkr etme temelinde varlklarna izin verilen ibirliki katmanlar daha da gelitirilerek kltrel soykrm derinletirilmitir. 1980lerden itibaren iine girilen k dneminde, ABDnin kendi karlar temelinde salad destekle ei grlmedik zel sava ynte mlerine bavurularak, Krtlk sadece zgrlk Hareketi olarak deil, bizatihi varlk (dil yasanda grld gibi ontolojik varlk olarak da) olarak sona erdirilmeye allmtr. Bu ei grlmemi krm hareketlerine kar PKK nclnde gelitirilen zgrlk Hareketi, birok eksikliine ve yanllklarna ramen, sadece Krt kltrel varln kesinletirmekle kalmam, zgrleen varlk olarak da nemli bir aamaya tamtr. Bu ynl gelimeler dier Krdistan paralarn da etkisi altna alm; Irak Krdistannda ulus -devleti yan ar basan bir siyasi oluuma yol aarken, ran ve Suriye Krdistannda halkn byk uyan, zgrlk Hareketine katlm ve demokratik zerklikl erini gelitirmeleriyle sonulanmtr. Trk hegemonik glerinin KCKye kar tasfiyeci zel savann nmzdeki dnemde stratejik, politik ve toplumsal adan nemi byk olan gelimelere yol aaca kesindir. Stratejik bar karar verilmezse, Krdistan som utunda ve giderek komu corafyalarda geliecek olan en nemli bir olaslk da demokratik modernite perspektifli devrimci halk savann st boyutlarda geliimidir; zsavunma savayla i ie demokratik zerk ynetimlerin ekonomik, sosyal, kltrel, hukuksal ve diplomatik boyutlarda gelitirilmesidir. 139

b- Gney ve Bat Krdistanda ada Krt Kimlii ada Krt kimliinin zmlenmesinde, Birinci Dnya Savandan sonra oluturulan Irak ve Suriye devletlerinin snrlar ierisinde kalan Krtlerin konumu olduka retici dersler sunmaktadr. Osmanl mparatorluunun paralanmas srecinde, Sykes-Picot Antlamas (1916) gerei, ngiltere ve Fransann hegemonyasnda Irak ve Suriyede mandater rejimler oluturulmutur. Mandater rejim geici smrge ynetimi anlamna gelmektedir. Demiry olu hatt yeni Trkiye Cumhuriyeti ile Suriye devletinin snr saylmtr. Irak Trkiye snrlar Musul Antlamas erevesinde izilmi, snrlarn belirlenmesinde petrol karlar esas alnmtr. Her iki snr antlamas da kutsal ilan edilen Misak- Millinin inenmesi pahasna imzalanmtr. Birinci Dnya Savanda l tilaf Devletlerinden biri olan Fransann karlar gzetilerek, Ulusal Kurtulu Savann daha balangcnda, Ocak 1921de Ankara Antlamas imzalanmtr. Daha sonra Suriye Arap Cumhuriyeti olarak ilan edilecek devletin snrlar iinde braklan Krtlerin, hatta Trkmenlerin varl hi dikkate alnmam, sadece askeri ve siyasi g dengesi hesaba katlarak oldubittiye getirilmilerdir. Kald ki, Araplarn konumu da herhangi bir yasalla balanmam, sadece mandac devletin (Fransann) karlar gzetilmitir. Kendi bana bu durumun ne denli ciddi sorunlara yol aaca daha iin banda kurulan statkodan bellidir. Nitekim 1920den beri Suriye devleti bir trl normalleememitir. Halen resmen skynetimle idare edilmektedir. Toplumsal uzladan geen bir anayasal sisteme sahip deildir. Suriyedeki Krtlerin nemli bir ksm vatanda bile deildir, yani hukuki adan yok hkmndedir. Geriye kalanlarn hibir yasal, kltrel, ekonomik, idari ve siyasi haklar yoktur. Krtlerin durumu nce Fransann mandater ve daha sonra Arap milli karlar gerei smrge konumundan daha geri olup, varlklar zerinde (tpk Trk ulus-devlet sisteminde olduu gibi) inkr, imha ve kltrel soykrm sreci balatlmtr. Hegemonik iktidarlarn denge hesapl arna gre bu statko ksmi deiikliklerle ama sonuta younlaarak gnmze kadar devam etmitir. Irak-Trkiye snrlarnn izilmesinde Krt gereklii zerinde gelitirilen komplonun belirleyici nemi vardr. Krt btnlne ynelik bu komplo gelitirilirken yzyllar sonras hesaplanmtr. Bu komplo Krtler iin soykrm fermannn balangcdr. Krdistann bu dnemde drt paraya blnmesinin edebiyat ok yaplr, ama ne yazk ki z bir trl gereki olarak aklanp yorumlanmaz. Hlbuki bu gereklik olanca plaklyla zmlenip yorumlanmazsa, bir btn olarak Krdistanda olup bitenler, Krt gereklii ve toplumsal varl doru drst tanmlanamaz. Irak snr balamnda Krdistann ve Krtlerin paralanmas 20. yzyl t arihinin en trajik olaylarndan biridir. Bununla sadece Krtlerin deil, Arap lar, Acemler ve Trklerin de tarihlerinin temeline atom bombasndan daha etkili bir bomba konulmu gibidir. Bu dnemde TBMMde mevcut gidiata kar byk bir itiraz olumutu. O dnemin Krt aydnlar ve ordudaki subaylar ayaktayd. 1925 syannn temelinde bu gereklik yatar. Resmi tarihte uyduru140

lann tersine, ngiliz hegemonyasyla anlaan Krtler deil, Beyaz Trk rejimiydi. Beyaz Trk rejiminin komplocu niteliini srarla vurguluyorum. Bu rejimin M. Kemali bile bu komployla etkisizletirdiini ok iy i bilmek gerekir. M. Kemalin bu anlamay hayatnn en zorlu ve naho olay olarak deerle ndirdii, onaylamamas halinde Cumhuriyetin bir btn olarak tehlikeye gir eceini dile getirdii bilinmektedir. nce douda Kars Antlamasyla (1921), sonra batda Lozan Antlamasyla kazanlanlar 5 Haziran 1926daki MusulKerkk Antlamasyla stratejik bir kayba uratlmtr. Bu kaybn ne denli stratejik olduu son Irak igalinde gayet ak bir biimde ortaya km b ulunmaktadr. Yine sanldnn aksine, bu snrn izilmesiyle sadece MusulKerkk petrolleri deil, ayn zamanda Krtler kaybedilmitir, Krt -Trk tarihsel kardelii kaybedilmitir, Ortadounun tm halklarnn kltrel btnl kaybedilmitir. Halen gnlk olarak corafi kaydrmalarla szde dzeltilmeye allmas, snr boyunca duvarlar rlmesi, elektrikli tel ekilmesi, elikten rlm karakollarla donatlmas, zel orduyla savunulmas gibi yntemlerle bu snrn dzeltilebilecei ve korunabilecei sanlmaktadr. Bu yntemlere bavurmak tam bir gaflet, tarihten ders karmama, komploya bel balama veya alet olma demektir. Temel yanllklar ancak kaldrlp yerine temel dorular konularak dzeltilebilir. Kald ki, ngilizler bu oyunu tm Avrupa, Asya, Afrika ve Amer ika, hatta Avustralya ktasnda oynayarak hegemonyalarn gelitirip srdrebildiler. Yzlerce, binlerce toplumsal kltr cetvelle izilen snrlar temelinde paralanp birbirine drlerek ynetildi. Ulus-devletilik bu oyunun iktidar atmas dzeyinde gelitirilen en tehlikeli biimidir. Dnya bugnk iki yz akn ulus-devletilie blnmeden, kapitalist hegemonyann salanmas ve srdrlmesi mmkn olamazd. Gerek tarih ancak bu yntemle kimlerin kazanp kimlerin kaybettiinin, hangi ideoloji ve kltrn kazanp hangilerinin yitip gittiinin anlalmas ve aklanmasyla ortaya kabilir. ada Krt tarihi ve varl da ancak bu btnsellik iinde, Irak ve Suriye snrlar temelindeki paralanmas balamnda aydnla kavuturulabilir. Bu yle bir blnmedir ki, iinde soykrm dahil, tm imha seenekleri potansiyel olarak depolanm gibidir. zerinde ok ynl hesaplar yaplmaktadr. Birincisi, Irak Krtleri Irak Araplarn kontrol etmek iin yedeklenmitir. Irak Krt Hareketinin karakteri bu gerei yeterince kantlamtr. En son Saddam Hseyin rejimi esas olarak Krtlere dayanlarak yklmtr. kincisi, ran -Irak elikisinde en nemli kullanm aracdr. Tarih bunu da yeterince kantlar. ncs, Trkiye Cumhuriyetini kontrol altnda tutmak iin yedeklenmitir. 1925ten, hatta ilk ada Krt isyan olan Babanzade Abdurrahman Paa nderliindeki 1806 Soran syanndan beri Krdistanda yaanan tm nemli tarihsel gelimeler Osmanl ve Cumhuriyet ynetimlerini megul etme ve kontrolde tutmann en nemli aralar olmutur. Drdncs, Ortadouyu dnya hegemonik gleri olan ngiltere (Hegemonik g 1800lerden 1945lere kadar ngiltere, 1950lerden gnmze kadar ABDdir) ve ABDnin kontrolnde tutmann en elverili aralarndan biri olmutur. Beincisi ve en nemli 141

olan, bizzat Krdistann tmn ve Krt halknn devrimci potansiyelini denetim altnda tutma ve saptrmann (1920den beri Irak Krt Ynetimi szm ona statkoya kavuturulmaya allmaktadr. Ayrca Gney Krdistan ilkel aireti, dinci, modernist baml ideolojilerin merkezi yaplmaktadr) ana ss konumunda tutulmaktadr. Bu kck paraya ve ynetimine balanmak suretiyle tm Krdistan ve Krt halk stratejik bir kontrol aracna balanm olmaktadr. Altncs, kmsenmeyecek yeralt zenginlikleri, suyu ve gzel corafyas kolayca istismar edilmektedir. Alt ana balk altnda ortaya koyduumuz bu gerekler daha yakndan zmlendiinde grlecektir ki, esas olarak bir Krt ulus-devletii hep potansiyel halde yedekte tutulmakta, ha kuruldu ha kurulacak denilerek hem blge ulus-devletleri kontrol ve terbiye edilmekte, hem de kendi z glerine dayanmak yerine, d hegemonik glerden kaynakl olas bir oluum umuduna kilitlenen Krtlerin varlklarn koruma ve zgrlklerini gelitirme hareketleri fel edilmektedir. Bu temelde zgvenden yoksun klnmakta, hep d glere balanmak zorunda braklmakta, bylece deta her an katliamlara tabi tut ulabilecek bir statye mahkm edilerek efendilerinin sadk kullar ve bendeleri haline getirilmektedir. Onlarn ahsnda ayn oyun tm Krtler zerinde oynanmaktadr. Bu oyunu bozmaya alan gerek yurtsever, ulusal, demokratik ve devrimci hareketler kolayca tecrit edilerek, Krtleri tehlikeye atmakla (Bu aslnda kendilerinin ok iyi oynadklar bir oyundur), diplomasiyi (efendilerine ballk) bilmemekle, Krtleri blmekle (Krdistan ve Krtleri canevinden blen snrlar yine kendileri ba grevleri olarak merulatrmaktadr) ve dnya dengesini (hegemonik glerin yaratt staty korumak) hesaba katmamakla sulanrlar. Srekli Krt halknn kendi bana hibir ey yapamay acann (yani hegemonik glerin ltfettikleriyle yetinilmesi gerektiinin) teori ve pratiini yaparak demokratik, zgr ve eitliki bir toplumun ina edilm esini imknszm gibi gstermeye alrlar. Belki de an en devrimci halklarndan biri olabilecek Krtler, bu hegemonik zihniyetle dnyann en dipte kalm, soykrmn eiinde tutulmu kle halkna dntrlr. Krtlere avukatsz halk denilerek, hep bir sahte avukatn peinde koturulmaya allr. Kald ki, doru olan bir halkn kendi kendisinin avukat olabilmesidir. Irak snrlar iinde kalan Krtler zerinde oynanan dier nemli bir oyun da Krt ulusal kimliinin oluumundaki arpk, uyduruk Snni burjuva kara kterin ne karlmasdr. Tarihin en zengin kltrlerinden birini gnmze kadar tayan Krt halk ve kavim gereklii, onun ok zengin kabile, airet ve inan kltr yok saylarak, kapitalist modernitenin en tortumsu ilkel milliyetiliinden ve Snni slm gericiliinden beslenen yapay bir Krt ulusu ina edilmek istenmektedir. Demokratik ulusal toplum yerine ulus-devletilii kutsal topyas sayan, demokratik olmayan, zgrle ve eitlie kapal, kadn dman bir ulusal kltr deta tek toplumsal gereklikmi ve onu da kendileri temsil edebilirlermi gibi yapay bir hakikat algs yaratlmaya allmaktadr. Irak snrlar iinde yaayan Krtler zerinde yaplan derin bir hesap da Krt sorununun zmnn yegne yolunun kapitalist moderniteden getii142

ne dair bir inan oluturmaya almaktr. Hegemonik ilikilerin uzun vadeli planlamasnda Irak Krtleri hep bir laboratuar malzemesi olarak kullanlmaktadr. Krt ulusal gerekliinin vcut bulmas ancak kapitalist ilikilerle m mkn olabilecek bir olgu ve ina olarak projelendirilmitir. Devrimci, demokratik ve sosyalist nitelikli bir ulusal gereklik sanki mmkn olamazm gibi bir alg srekli gndemde tutulmaktadr. Bu konuda hegemonik glerin elleri ndeki en nemli ara Badat merkezli Arap-Snni veya ii milliyetiliidir. zerlerindeki Arap milliyeti tehdidini hep canl tutarak, Krtleri snmalk bir duruma mahkm ederler. Ayn tehdidi Krtlerden Araplara ynelik olarak da canl tutarlar. Ayn biimde Krt devleti ha kuruldu ha kurulacak diye Trkiye, Suriye ve ran devlet rejimleri tehdit edilir. te yandan bu l veya drtl eler de birer tehdit kayna halinde tutularak, Krtlerin kendilerine tam sadakati salanm olur. Grlyor ki, laboratuvar politik oyunlarn te zghlanmasnda hayli retkendir. Sistemler kurulup yklr, ama Irak Krt laboratuvarnda bir trl kalc bir malzeme (politika) oluturulup yaamsallk kazandrlmaz. Krtlerin srekli efendilerin emrinde yaatlp retken klnm alarna devam edilir. Ortadouda en eski bir sorun olmasna ramen, Krt sorununun hl zlmemesinde bu mantk temel rol oynar. Nasl ki srail Siyonizmi asndan Anadoludaki Beyaz Trk ulusuluu Proto-srail rol oynamsa, Irak Krdistanndaki Krt milliyetilii de zelli kle Barzani kabilesi zerinden benzer bir rol oynamtr. Bu bir nevi Beyaz Krt ulusuluudur. Ayn gler tarafndan ideolojik ve pratik olarak ina edilmitir. Beyaz Trk ulusuluuyla Beyaz Krt ulusuluu arasnda sadece teoride deil, pratikte de gl balar mevcuttur. KDP (Krdistan Demokrat Partisi) Krtlerin CHPsi olarak planlanm olup, 1925ten beri faaliyette olan komplocu glerin devam edegelen faaliyetlerinin bir parasdr. Komplocu gler Krtleri bir yandan 1925-1940 dneminde katliamlardan geirmeye alrken, dier yandan Krdistan 1926da sadece zorla paralamakla yetinmiyorlar; Irak paras zerinde bu sefer kurtarc pozisyonda tuttuklar bir Beyaz Krt ulusuluunun temellerini atyorlar. Aslnda tm provokasyonlar sraile giden yolda birer kilometre tadr. Ayn eyi ia ve Arap BAAS milliyetilii iin de dnmek mmkndr. Ortadoudaki milliyeti ulusu (Dinsel milliyetilik de buna dahildir) akmlar grnte ne kadar anti-Siyonist ve anti-srail geinirlerse geinsinler, ontolojik olarak (varlk olarak ina zihniyeti bakmndan) srail milliyetiliinin birer varyant konumundadrlar. Nasl ki tek tanrl dinler ilk Musevi dinin (Te vratn) birer trevi, varyant iseler, sadece blge apnda deil, kapitalist m odernite kapsamndaki tm dnya milliyetilikleri ve ulusuluklar da srail milliyetiliinin birer varyantdr. Dnya milliyetiliinin kumanda merkezinde srail milliyetilii durur ki, dier tm milliyeti, ulusu parti ve ulus -devletler ne kadar kart konumda grnrlerse grnsnler, ontolojik olarak Ana Kumanda Gcne hizmet etmekten kurtulamazlar. nk sistem (milliyetilik ve ulus-devletilik) bu temelde ina edilmitir. Saddam Hseyinin sistemi tanmamasndan ve yanl kar k tarzndan kaynaklanan trajik sonu bu 143

konuda arpc kantlayc bir rnektir. Hatta Sovyet Rusyann yetmi yllk reel sosyalizmi de son tahlilde hegemonik sistemdeki ulus-devletin ve kapitalizmin ina glerinin baat konumlar sonucunda zlmekten kurtulamamtr. Sistemleri doru deerlendirmek ne kadar gerekliyse, kendilerine kar kn sistemik olmas da bu nedenle nemlidir. Aksi halde trajedilerin nne geilemez. Kuruluunun zerinden yetmi yl da gese, yanl sistemlerin sonu hsran olur. Kapitalist moderniteye kar demokratik modernite, Irak ve Irak Krtleri bakmndan da bu nedenle byk nem tar. Dinci, milliyeti ulus devletiklere mahkm deiliz. Gerek toplum ancak milliyetiliin ve ulus devletiliin krletiren paradigmasndan kurtulunduunda kavranabilir, demokratikletirilebilir. Krtlerin Irak ve Suriye ulus-devlet oluumlar temelinde paralanmalar, bu ksa tanmlarn da gsterdii gibi, Krt ulusal toplum gereklii asndan yaralayc ve kendilik olmaktan kmaya yol ac bir etkide bulunmu; ulusal toplumun gelimesi ve btnlemesine byk darbe olmutur. Bu da bir nevi gvdenin bir kol ve bacaktan yoksun braklmasdr. Demek ki Krtlerin ulusal toplum haline gelememesi, sakat ve srekli yaral halde braklmas, Irak ve Suriye snr izimleri zerinde nemle durmay ve bunun sorumlusu olan kapitalist moderniteye kar demokratik moderniteyi gelitirmeyi gerekli klar. Krt ulusal btnl deyince bundan ulus-devleti anlamamak, tersine demokratik ulusal toplumu karsamak gerekir. Bunun iin yeni ulus devletiklerin snrlarna gerek yoktur. ie yaayan tm toplumsal kltrlerin ve zellikle komu halklarn demokratik zerk yaplanmalarna dayanan zmlere hayati ihtiya vardr. yice aa kmtr ki, kapitalist modernit enin ina ettii Ortadou ulus-devletikleri bar iinde bir arada yaayamaz ve toplumlarn mutlu klamazlar. Buna karlk binlerce yllk kltrel miraslarn zgrln, zerkliini ve eitliini hedef alan demokratik modernite sistemi, toplumsal bar ve mutlu yaamn daha doru, iyi ve gzel yoludur. c- Dou Krdistanda Krt Ulusal Kimlii ran lke olarak Krt kimliinin oluumunda nemli bir paya sahiptir. Krtler ve Farslar arasndaki dil ve kltr yaknl bu oluumda nemli yer tutar. ran ad Aryen kavramndan kaynaklanr ki, kkeni neolitik top luma kadar gider; Aryen topluluklarnn lkesi anlamna gelir. Aryen topluluklar ise, neolitik devrimi gerekletiren ifti ve oban klan ve kabile topluluklardr. Bunlardan Proto Krtler kltrel olarak tarih sahnesine kan ilk nc gruplardandr. Ari kavram esasta bu gruplar tanmlamak iin kullanlr. Bir anlamyla ard = toprak, dier anlamyla ar = ate demektir ki, her iki anlamda da ayn gereklii ifade eder. Ardn ve arn kutsall ran kavramnn temelinde yatar. Zagros eteklerinde kn ate, yazn ziraat yaamn temel unsurlardr. Hem Smer hem de ran uygarlklar Zagros eteklerindeki ateli, tarml ve hayvanl toplumsal kltrn rnleridir. Tarih boyunca Smer-Gutilerden Med-Perslere, Sasanilerden bugnk rana kadar gelen oluumlarda bu gereklii gzlemlemek mmkndr. lk kavimsel kimlie Zerdt rahipleri n144

derliinde Med Konfederasyonu dneminde nemli bir hamle yaptrlm, bu kimlikte bir aama gerekletirilmitir. Krt kimlii asndan Medler, yazl tarihte Krt kavminin bilinen ilk atalar olma unvanna sahiptir. Pers kimlii de varln esas olarak Medlere borludur. Heredot Tarihinde Medler dnemin en gelikin kavmi olarak tanmlanr ki, o dnemin Persleri ve Grekleri Medlerden kltr renen akirtler konumundadr. Medler merkez uygarlk sisteminin aama kaydetmesinde en az Smerler kadar rol oynamlardr. Pers, Ege, Helen ve Roma uygarlklarn mmkn klan ve temelini atan Med kltrdr. Ayn tarihsel miras ortaan slm kltrnn oluumunda da nemli rol oynar. Kurann byk ksm Zerdt retisinden derlenmitir. Hem inan hem de ahlki kategorilerin nemli bir blm kaynan bu gelenekten alr. zdlik bu gelenein halen yaayan kk bir blmdr. Krt Alevi, Soran ve Lor geleneklerinde de bu mirasn pay geerlidir. ia ran kategorik olarak Trkmen, Fars ve Krt kavimsel varlklarn ikt idarc Snni slma kar ittifak temelinde ina edilmitir. lk ii hanedan olan Safevilerin mezhepsel temelini eyh Safiyuddin Erdebili adl ocak sahibi bir Krt atmtr. Sre iinde Snni Osmanl Trk hanedanna kar olan ii Trkmen arlkl hanedanlar da iktidar hastalna kaplmaktan kurtulamamlardr. Demokratik gelenekleri ar basan bir siyasal konfederasyondan merkez brokratik yan ar basan bir devlet sistemine dnmlerdir. ialk da resmi iktidar ideolojisinin bir paras olmutur. nemli bir ksmnda anti iktidarc gelenekler her ne kadar bugne dek yaasa da, ia slm da Snni slm gibi iktidarc ve devletidir. lgin biimde ran Krtlerinin nemli bir kesimi kat olmayan bir Snni slm geleneiyle ia iktidarlarna kar demo kratik muhalefeti, dolaysyla gereklii temsil etmektedir. ada ran Krtl 19. yzyln balarndan itibaren kendini ia iktidarlarna kar ekillendi rmeye almtr. 1920 Simko syan, 1946 Mahabad Cumhuriyeti deneyimi bu ge rei ifade eder. Bu direni gelenei ve gereklii, en son Humeyni nderlikli ran slm Cumhuriyetine (ran despotik iktidar) kar duruuyla kendini bir kez daha kantlamtr. ster Snnilik ister ialk olsun, iktidarc slm klt rler Krtler zerinde kendilerine yakmayan, zorla giydirilmi kirli elbiseler gibi durmaktadr. Krtler zgrlk frsatn bulur bulmaz bu kirli elbiseleri atmakta ve kendi hakiki kltrel elbiseleriyle donanmaktadr. ran Krtlerinin Krdistann ve Krtlerin btnlnden kopartlmalar nda Safeviler ve Osmanllar arasnda imzalanan 1639 Kasr- irin Antlamasnn nemli pay vardr. Bu anlama Zagros Krtlerinin Krt btnlnden koparlmas anlamna geliyor. ran Krtleri Krt kimliinin kk hcresi kon umundaydlar. Zerdt gelenein zde temsilcileriydiler. ia iktidarlarna kar slm konumlar daha demokratiktir. Kuzey Krdistandaki Alevi Krtlerin Snni iktidar geleneine kar yrtt demokratik zgrlk mcadelesinin benzerini ia iktidarna kar Dou Krdistanda esas olarak Snni Krtler yrtmektedir. Bu durum iktidarn ideolojik-kltrel kaynaklaryla balantldr. ran Krt gerekliindeki hkim kltr dinsel ve mezhepsel olmaktan ok 145

etnik ve kavmi niteliktedir. ia kltr iinde Farslar ve Azerilerin kavmi nitelikleri daha ok zayflarken, resmi ia kltrne kartlklarndan tr Krtler kavmi niteliklerini nemli lde korumulardr. Buna karlk ia Krtlerinin ve Lorlarn (Krtlerin en eski kltrel kollarndan biri) kavmi nitelikleri zayflatlm olup ia kltr iinde asimile olmalar sz konusudur. Ayrca nemli bir nfusa sahip olan Horasan Krtleri ia Kurmanc olup, y oun asimile etme abalarna ve siyasal adan etkisiz bir konuma drlmelerine ramen, kimliklerini ve kltrlerini korumada srarl davranmlardr. Dou Krdistanda ada Krt kimliinin oluumunda 1806da Soran Baba nzadeler nderliinde balayp gnmze kadar devam eden direnilerin nemli etkisi vardr. 19. yzyln balarnda gelien isyanlarn etkisi geneldir. Krt beylik ve airet otoritelerinin tasfiyesini amalayan merkez iktidar gle ndirme hareketleri geleneksel ibirliki iktidarlar tasfiye etmekle beraber, to plumsal kltr zerinde pek etkili olamamlardr. Bir nevi iktidar Krtl tasfiye olmu, toplumsal Krtlk ise yeni bir evreye girmitir. syanlar daha ok kaybedilen iktidar tekrar elde etme amaldr. Tm Krtlerin ulusal varln koruma ve gelitirme amacndan yoksundurlar. Aristokratik otonomilerin bu zelliini ok iyi kavramak ve ulusal varl koruma ve zgrl geliti rme hareketlerinden farkn iyi ayrt etmek gerekir. Demokratik olmayan otonomi savalar ve atmalar, nclerinin snfsal yaps gerei ounlukla yenilgiyle sonulanm, bu da bir btn olarak Krt ulusal varl ve zgrl zerinde derin tahribatlar yaratmtr. Her yenilgi bir krma yol am, her krm ise kltrel soykrm bir adm daha ilerletmitir. Dou Krdistanda 1878deki eyh Ubeydullah Nehri, 1920lerdeki Simko ve 1945lerdeki Kad Muhammed nderliindeki hareketler benzer sonulara yol amlardr. Yenilgi ve daha ok ezilme ulusal varl ve zgrl daha da zayflatm, umutsuz duruma dlmesine yol amtr. Kad Muhammedin nderlik ettii Mahabad Cumhuriyeti deneyimi, modern halk niteliine ramen, teki isyanlarla ayn akbeti paylamaktan kurtulamamtr. Beyaz Trk faizmiyle Rza Pehlevi faizmi arasnda 1937de Sadabad Pakt adyla varlan anlama znde Kasr- irin Antlamasnn ada biimi olup, Krt blnmesini derinletirme ve zgrlk hareketini ortaklaa tasfiye etme amaldr. Gnmzde de Trkiyedeki yeil faist iktidarla ran slm faist iktidar arasnda Krdistann ulusal varln koruma ve zgrln salama mcadelesine kar yaplan ve yrtlen ok sayda gizli anlama sz konusudur. Avrupada, eski Sovyet Federasyonu ve Ortadounun birok lkesinde D iaspora Krt gereklii diyebileceimiz varlklarn ulusal duyarllklar gelimekte, ulusal kimliin nemli bir paras haline gelmektedir. Bu kesimler zellikle kltrn bilin esine daha aktrlar. Ulusal kimlikte btnln salanmasnda katalizr roln oynamak durumundadrlar. Ulusal gereklik olarak Krtln kapitalist modernite anda lmcl darbeler yedii aka ortaya serilmi bulunmaktadr. Buradan karlmas gereken en nemli sonu, kapitalist modernitenin temel aralaryla (zgrlk Sosyolojisinde kapsamlca zmlenen tekelci sermaye, ulus-devlet ve endst146

riyalizm ls) Krt ulusal varlnn salanamayaca ve korunamayacadr. Gerek hegemonik sistemin ba aktrleri (ngiltere, ABD, Almanya vb.) gerekse ibirliki unsurlar (blgesel beyaz faist rejimler, komprador kapitalizmi ve evreyi yok eden dknt sanayiler) hesaplarn Krdistann paralanmas, para para kalmas, her paras zerinde Krt ulusal varln ya tmyle asimilasyon ve soykrmdan geirmeye veya tamamlayc nitelikte uygulamalar olan yapay Krt oluumlarla egemenlik altnda tutmaya dayandrmaktadr. Bu hesaplar eer dmdz bir hatta keyiflerince ilerse, ortada ne Krdistan ne de Krt ulusal varl kalr. Hegemonik sistemin Krtlk adna her parada ortaya kard yapay, sahte ve saptrlm bir Krtl maske olarak takan ibirliki unsurlarn rol, esas olarak asimilasyon yoluyla uzun srece yaylm Krt kltrel soykrmn merulatrmaktr. Krt ulusal varl zerinde ent elektel, politik, ahlaki ve estetik alma yrtenlerin bir an bile akllarndan karmamalar ve duygu dnyalarnda canl tutmalar gereken temel hususlardan birisi bu maskeli, sahte Krtlk oluumlarnn birer tuzak olduudur. Niyetleri ne olursa olsun, bunlarn rol soykrm meru klmaktr. Bunlar grnte Krt ulusal varlnn bir unsuru olduklarn idea eder ve realizasyonuna giriirler; znde ise Krt ulusal varlnn potansiyel unsurlarn iten kemiren, aacn kkn yiyen kurtuklardr. Ne acdr ki, ou da bu aacn kurdu olma rollerini bilinsizce, gnlk karlar uruna ve en vahimi de iyi niyetlice yerine getirmektedir. O halde ada Krt ulusal gereklii zt ynl iki eilim iinde kendini var klmaya ve zgrletirmeye almaktadr. Bu eilimlerden birincisi, smrge tesi bir stat altnda kapitalist modernite kaynakl istila, igal, imha, tenkil, tedip, asimilasyon ve soykrmlara kadar varan yntemlerden oluan tasfiye etme, ulus olmaktan karma, zgr ulusal toplum haline gelmekten alkoyma ve sonuta yok etme eilimidir. Bu eilimde dikkat edilmesi gereken temel husus Yahudi, Kzlderili ve Ermeni soykrmlar gibi fiziksel yan ar basan soykrmlardan ziyade, grnte Krtlk yayormu ve kendisine dokunulmuyormu izlenimi veren sahte Krt ve bol hainli gruplarla mer ulatrlm bir kltrel soykrm ynteminin uygulanddr. kinci eilim, birinci eilime kar kendiliinden veya onunla birlikte bilinli, rgtl ve eylemli olarak yrtlen Krt ulusu olarak var olma, varln srdrme ve bu varlkla birlikte onun btn paralarnn btnletirilmesi ve zgrletirilmesi, bylelikle zgr Krt ulusal toplumunun ina edilmesi eilimidir. ada Krt kimliinde bu iki eilim ztlk halinde bulunmaktadr. ldren, yaam her geen gn ortadan kaldran ve anlamszlatran eilimin mi, yoksa yaam var klan, btnletiren anlaml ve zgr yaam eiliminin mi stnlk salayaca aralarndaki mcadeleyle belirlenecektir. Ulusal varln koruma ve zgr klma mcadelesi diyebileceimiz son iki yz yldr devam eden bu ada sreci, Krt kltrel varlnn ideolojik, askeri, siyasi, s osyal, ekonomik ve diplomatik alanlarda verdii, vermekte olduu ve verecei, lmne bir dir enii esas alan zgrlk ve demokrasi glerinin kapsaml strateji ve taktiklerle yrtecei mcadele belirleyecektir. 147

3- Krt Gerekliinde Sosyal Boyut Krt kimlii veya herhangi bir kimlik sz konusu olduunda ilk nce anl almas gereken husus, kimliin sosyal bir gereklik olduudur. Toplum insan trn kapsayan en geni olgudur. Dolaysyla toplum kavram kullanldnda, ayrca bir aidiyet kavramna ihtiya duymak fazlalk gibi gelebilir. Belki de daha doru olan, toplum kategorisini i kimliklerle tanmlamaktr. Fakat to plumlar byk bir eitlilik arz ettiinden, kendilerine ad takmak da kanlmaz oluyor. Burada nemli olan, temel toplum kavramnn evrensel olduudur. Evrenselde tm kimlikler temsil edilebilir. Evrenseli eitliliklere blmek zn etkilemez. Amerika toplumuyla Avrupa toplumu zde ayndr. Aralarndaki fark biimsellie ilikindir. Krt gereklii derken, aslnda Krt toplumunu kategorize ediyoruz. Burada tekrar toplumun toplumu demek abes kaabilir. Krt gereklii demek, maddi ve ideolojik olarak Krt toplumu demekle zdetir. Dolaysyla Krt toplumunda toplumsal boyut demek anlamsz gelebilir. Fakat burada dile getirmeye altmz incelik, evrenselle tikel arasndaki bala ilgilidir. Krt gereklii olarak toplum deimeyen, hep ayn kalan z iken, Krt toplumsal boyutu bu zn farkl biim kazanm hali oluyor. Klan boyutu da, ulus boyutu da Krt gerei kapsamndadr. Gerek ayn ik en, klan ve ulus deien, biim kazanan toplumu ifade ediyor. Bu aklamayla birlikte sosyal boyut zerinde durmak retici deer tar. Antika ve neolitik a Krtlyle modernite kskacndaki Krtlk ar asndaki byk fark hemen tespit edilebilir. Her toplumda olduu gibi Krt toplumunun da bir neolitik ve antika gereklii vardr, ama ada veya modern bir gereklii de vardr. Modern bir gereklii olup da klan, kabile, airet veya kavim kimliini kazanmam toplum olamaz. Kavim aamas kap italist moderniteye tandnda kimlik artk farkllamtr. Eer yok olmamsa, ulusal kimlik zellikleriyle tanmaya balam demektir. Ulusallk artk kavimsel toplumun ald bir st biimdir. Toplumu ulusal niteliiyle kavr amak gereklie daha uygundur. Ona etnik Krtlk demek, bilinli olarak veya bilinsizlikten kaynaklanan bir arptma demektir. Gnmzde bu arptmaya younca bavurulmaktadr. M.. 5000lerde gerekleen bir olgu olan etnis itenin gnmze tarlmasyla oktan st biim haline gelmi olan Krt ulusal toplum gereklii inkr edilmek, bu aamay yaamam saylmak gibi bir arptlmaya uratlmaktadr. Dolaysyla bu balk altnda zmlenen, ulusal kimlik haline gelmi toplum olarak Krt gerekliidir. Sosyolojinin ok girift bir bilim denemesi olduu bilindiinden, bu tr aklamalar oka gerekli olmaktadr. Daha dar anlamda sosyal boyut, snfsal zellikler kazanm toplumlar iin kullanlmaktadr. rnein kabile, klan ve kavim niteliini kazanm gerekli klerden dorudan o kabile, klan veya kavmin adyla bahsetmek doru bir yaklamdr. Dar anlamda toplum kavramn ilevselletirmeye gerek yoktur. To plum ancak snfsal nitelik kazandnda, ona Krt toplumu veya herhangi bir toplum demek daha ilevsel olur. 148

Krtlerin tarih boyunca i veya d kaynakl snflama eilimleriyle younca tantklarn rahatlkla belirtebiliriz. Neolitii derinliine ve devrimci tarzda yaayan Krt orijinler, Smer snfl toplumundan beri snflamayla tanmlardr. D boyutlu snflama giderek i boyutlu olmaya tanmaktadr. rnein Guti Hanedanl (M.. 2150-2050) Smer toplumunda snflamay yaayan Krt orijinli bir kabileler federasyonuna dayanmaktadr. Benzer saysz gelime yaanmtr. lkada Babil, Hitit, Asur ve Urartu devlet oluumlarnda Krt airet federasyonlarnn, yani somut biimiyle Hurrilerin byk etkisi vardr. Ya kendilerinden birok hanedan bu devletlerin inasnda rol alm ya da bu devletler Hurri topluluklar iinde kendilerine baml ok sayda hanedan oluturmulardr. Bu kesindir. Bunlara ramen Krt orijinleri kendi asli kabile ve airet zelliklerini korumaya byk zen gstermilerdir. Tm bu durumlarda kabileler ve airetler ancak belli bir federasyonlamayla varlklarn koruyabileceklerinin ve zgr yaayabileceklerinin derin bilincindeydiler. Med Konfederasyonu Asur mparatorluunun ykl tarihi olan M.. 600lerin bitiminde bizzat dnemin en byk imparatorluu haline dnt. Akabinde Perslerle devam eden bu imparatorluk dneminde Krt orijinlerinde snfsallk olgusu isellik kazanm ve kk salmtr. Denilebilir ki, Krt beylik sistemi bu tarihlerden itibaren toplumsal bir olgu haline gelmitir. Helenistik dnemde, Sasaniler ve Roma dnemlerinde Krt orijinler, beylik ve airet dzenleri (federasyonlar) temelinde eitli i ve d ittifaklarla varlklarn korumaya (Bu dnemlerin savalar arlkl olarak Krt orijinlerinin yaad corafyada gerekleiyordu) ve zgrlklerini savunmaya zen gstermilerdir. slmiyetin yeni bir toplumsallk olarak Krt orijinler zerindeki etkisi, dinsel cemaatlerle beylik dzenlerini gelitirme ve glendirme temelinde olmutur. Dinsel cemaatler daha ok tarikatlar biiminde sivil toplumu olutururken, geleneksel beylik dzenleri daha gelikin snfsal ve askeri dzenler halinde kendilerini yenileyip pekitirdiler. Birer sivil toplum rgt olarak tarikatlarn Zerdt rahip toplumundan sonra toplumsal bnyede daha da derinlik saladklar sylenebilir. Aslnda saf haliyle tarikatlar iktidar temelli snflamaya kar direni kurumlaryd; gnmzdekilerden daha radikal ve ilevsel sivil toplum rgtleriydi. Fakat iktidarlarn ska kendilerine el atmas ve st tabakalarnn ibirliine ekilmesiyle yozlap amalarna ters dyo rlard. Ortaa toplumu znde feodal beyliklerle tarikat cemaatlerinin ne kmasyla nitelenebilir. Krt toplumunda her iki olgu da younca yaanmtr. Beyliklerin ou daha geni devletlere dnmlerdir. 16. yzyla kadar Krt beylikleri bamszla yakn bir statde yayorlard. Halifelere sembolik ballklar sz konusuydu. Safevilere kar Osmanl mparatorluuna balandklarnda, zerkliklerini gittike yitirmeye baladlar. 1847de Bedirhan Beyin ahsnda son Botan Beyliinin tasfiye edilmesiyle sonlar geldi. Tarikatlar, zellikle Kadirler ve Nakibendler, paralel rgtlenmeler olarak sk sk beyli klere kar alternatif olarak kullanldlar. Sultanlar karlarna gre her iki k esimden de yararlandlar. 19. yzylda beyliklerin sonu getirilince ne karlan 149

tarikatlar Krt toplumundaki temsil dzeylerinde byk gelime saladlar. phesiz isyanlara kar kullanld iin bu rol olumsuzdu. Bu yzden toplum zerinde derinliine tahribata yol atlar. Hamidiye Alaylar Krt toplumunda ok daha ykc sonulara yol at. Krt st tabakasn hem kendi iinde hem de Ermeniler, Sryaniler ve Arap airetleriyle attrd. Bylece Krt ibirlik iliinde en olumsuz aamaya geildi. 19. yzylla birlikte Krt toplumunda yaanan gelimeler i dinamiklerin sonucu deildi. Gerici, ibirliki ve giderek inkrc tarz gelimelere damgasn vuruyordu. st tabakalar iktidara balanma ve rant salama karlnda Kr tlkten vazgemeyi temel politika, daha dorusu politikaszlk haline getirdiler. Krt toplumu tarihinin en byk ihanetini kapitalist moderniteyle balantl olarak son iki yz ylda yaad. Burada belirleyici olan st tabakann maddi karlaryd. Krt toplumuna ballk, ulusal toplum peinde koma ve savamay gerektiriyordu. Bu temelde gelitirilen isyanlar da baarl olamaynca, hzla iktidara teslim olma, salanan rant karlnda Krtlkten vazgeme, Krtle ihanet etme, hatta tasfiyesinde rol stlenme kanlmaz oluyordu. Aksi halde maddi yaamlarn srdremezlerdi. Geriye ndersiz ve bilinten yoksun ynlar kalyordu. Bunlar da binlerce yl nceki formlara, ilkel klan ve kabile toplumuna dnyorlard. Tarikatlarn penesine denler toplumsal gereklikten tmyle kopuyorlard. nk bu yzyllarda tarikatlar esas olarak stten itibaren ajanlamann en etkili kurumlarna dnmlerdi. Bu dnemde toplumsal boyutta gzlemlenen en nemli gelime, kabile ve airet dna tam, beylik ve tarikat rgtlenmelerinde yer bulamam, daha dorusu dlanm geni toplumsal kesimlerin olumasdr. Dolayl da olsa kapitalist gelime sonucunda oluan mlkszleme, emeini cret karlnda piyasada deerlendirme durumunda kalan bir proleterleme sz konusuydu. Bunlar yar ifti, ortak, mevsimlik cretli ii konumundaki kimseler, daha dorusu kimsesizlerdi. Saylar gittike artyordu. Tabanda oluan bu kesime kategorik olarak Kurmanc, Krt insan denilmekteydi. Giderek Kurmanclkla Krtlk akt. 19. ve 20. yzyllarda Krt denildiinde genellikle Kurmanc anlalrd. Burada ilgin olan, Trk boylarnda yaanan gelimenin bir benzerinin ge de olsa Krt airetlerinde de yaanmasdr. Bu daha ncesinde Araplarda y aanan Medeni-Bedevi (ehirli Arap-l Arap) ayrmasnn karl oluyordu. Trk st tabakas iktidar temelinde alt tabakadan ayrtka, Trkmen topl uluklar oluup geniliyordu. Trkmen kendi st tabakalar tarafndan hakir grlp idraksiz Trk olarak damgalanyordu. Hlbuki geleneksel Trklk Trkmenlerde yaanyordu. Ayn durum gecikmeli de olsa Krt toplumunun ayrmasnda da ortaya kyordu. Buradaki temel fark, Arap ve Trk st tabakalar daha ok devletin hkim unsuru iken, Krt st tabakasnn ibirliki bir kesimi oluturmasyd. Arap ve Trk st tabakas kendine zg bir Arapl ve Trkl yaarken (Trk st tabakasnda olduka gl yaanan, kozmopolit, Arap ve Fars dili ve kltr karm bir saltanat kltryd), Krt st tabakas iktidarda yer almann karl olarak Krtlkten, zellikle ulusal ve siyasi Krtlkten byk oranda kopuyor, ounlukla Krtle ihanet edi150

yordu. ktidara uaklk etmenin baka bir yolu yoktu. Dolaysyla giderek kalabalklaan kesim (Bedeviler ve Trkmenlerde olduu gibi) Kurmanclar oluyordu. Krtlk olgusu da esas olarak bu kesimin nitelii haline geliyordu. Kabile ve tarikat toplumundan ulusal topluma dnmn bu primitif, ilkel ekli bundan sonra ada Krt toplumunu oluturacak asl kesim olacaktr. Se rbest hale gelen igcnn sahibi olarak Kurmanclar sanayi devriminden yo ksun olutuklar iin ekseriyetle isizdi. Ortaklk tarmsal alanda en ok gel ien yar-proleterleme biimiydi. Ardndan mevsimlik rgatlk igc geliyordu. Smrge ve yar-smrge toplumlarda yaanan benzeri bir durumdu bu. nce kylerde gelien Kurmanclk gnmze doru kentlere doluacak, varolarn esas kitlesi olacakt. Yurtdna gn de temel kitlesiydi. Siyasi ve kltrel boluk yaayan bu kesimin ada sosyal boyutu temsil etme iddiasyla ortaya kan PKKnin temel kitlesini oluturmas tesadf deildir. Krtlerde st ve alt tabakalarda meydana gelen ada dnmler kendine zg farkllklar ierir. Krtlerdeki st tabakaya burjuva demek epey zo rlama olacaktr. Burjuvalama yaratc bir snf olarak Bat Avrupann yeni bir sisteme gei gcdr. Burjuvazi kendine zg bir kltr ve teknii birlikte gelitirdi. Siyasi kltrn iktidara tad. Kr temelli ekonomik sektrleri ne kard. Bu temelde dnya apnda hegemonyasn kurdu. Kendine bal ol uan baml corafyalardaki burjuvalama takliti olmak durumundayd. Tm hegemonik sistemlerin benzer bir zellii vardr. Ortadou kltrnde de yaanan, bu evrensel gelimenin bir biimiydi. Fakat binlerce yllk merkez uygarlk sistemine nclk eden Ortadou, kapitalist modernite karsnda daha ok direndi. Hegemonik sistemin kuklas haline gelen Osmanl ve ran mparatorluklarnda yaanan bu gereklikti. Burjuvalamaya kar uzun sre direnme yaand. Burjuvalamaya karar verildiinde de, tmyle yok olmaktansa onun brokratik biimi esas alnd. Brokratik burjuvazi devlet eliyle burjuvalama demektir. Daha genel olarak, geleneksel iktidar sahiplerinin gerici tarzda ge burjuvalamalar sz konusudur. Bu nedenle bu tr burjuv alarn yaratclklar, millilikleri snrldr; daha ok komprador niteliktedirler. Krt st tabakasnn bu tr burjuvalama imkn da yok denecek kadar azdr. Kendisi herhangi bamsz veya yar-baml bir devletin sahibi olmad ve tarihsel olarak da kkl bir ibirlikilii ve inkrcl yaad iin Krt burjuvalamas szde kalmaktadr. Ne milli pazar iin savaacak gc ne de buna ynelik bir siyasal kltr sz konusudur. Tersine, ancak kendi pazar kavgasndan ve onun milli kltrnden vazgetiinde, ok kstl da olsa y aamasna imkn tannmaktadr. Dolaysyla 19. ve 20. yzyl boyunca bireysel sesler dnda bir Krt burjuva retoriine tank olamyoruz. Tersine kraldan daha kralc bir tavrla (Tarihte bunun rnekleri oktur) Krtln tasfiyesinde rol aldka krlarn arttryorlard. deta kural haline gelen bu eilime uygun olarak, birbirleriyle ulusallkta deil, ulusal inkrclkta yaryorlard. Tarihsel kkenleri de bu eilime olduka yatknd. Bireysel unsurlar dnda yaratc ya da brokratik burjuvalar olarak bir Krt st tabakasndan bahsetmek m mkn grnmemektedir. Burjuva snf kltrnden bahsetmek daha da zordur. 151

20. yzylda kendini ttihat ve Terakki Cemiyeti ve Trkiye Cumhuriyeti olarak rgtleyen Beyaz Trk burjuvazisinin niteliini ksmen aklamtk. Gerekten de bu ablonlar altnda brokratik yan ar basan bir burjuvalama vard. Bunun iktidara dayal bir burjuvalama olduu kesindir. Ayrca dtan bir hegemonik gce dayanmakszn oluamazd. te ise daha erken burjuvalaan Hristiyan Ermeni ve Rum burjuvalarn tasfiye ettike gelieb ilirdi. Ermeni ve Rum tasfiyelerini (soykrmlarn) bu snfsal ve hegemonik gereklik temelinde zmlemek en dorusudur. Beyaz Trk burjuvazisinin hegemonik gc esas olarak Yahudi sermayedarlar ve kltrel unsurlaryd. Daha dorusu, bunlar hem maddi hem de ideolojik adan hegemonik konumdaydlar. Ayrca yzyllardan beri Ermeni ve Rum burjuvalar nlerinde bir engel konumunda bulunuyordu. Azami kr kanunu gerei bu engellerden kurtulmalar gerekiyordu. Birinci Dnya Sava ve Ulusal Kurtulu Mcadelesi kendilerine bu frsat sundu. Kendi fideliklerinde yetitirdikleri Trkleri ve Mslman aznlklardan gayri milli unsurlar kendi nderliklerinde ustaca birletirdiler. Her iki savatan hkim g olarak ktlar. Ayrca dnya apnda ngiliz hegemonyasndaki gl konumlar kendilerini bsbtn ansl klyo rdu. ngilizlerle uzlama temelinde Cumhuriyetin ilan bu kesimlere esiz bir frsat sundu. Yeni Cumhuriyet hem corafya hem de nfus olarak kapitalist azami kr iin byk potansiyel tayordu. Ermeniler ve Rumlar tasfiye edi lmi, dik bal davranan erkezler sistemin dnda braklmt. Geriye kalan Mslman Balkan ve Kafkas kkenli kesimlerden Cumhuriyetin ideal brokrat kadrolar derlenebilirdi. Araplar da dlanmt. Geriye olas tek byk tehdit kayna olarak Krtler kalmt. Her ne kadar oktan ibirliki kesilmise de, Krt st tabakasnn iktidardan daha ok pay almak ve eski statleri peinde komak istemesi tehlike oluturabilirdi. Ayrca her an ayaklanabilecek potansiyel bir halk kitlesi olumutu. Anlalyor ki, 1925te ngilizlerin senaristliini yapt Krt krm nda bu temel gereklikler belirleyici olmutur. Anadoludaki azami krn garanti edilmesi tpk Ermeni, Rum ve Sryani krmnda olduu gibi Krtlerin de kkl hallini gerektiriyordu. Hegemonik g olarak ngilizlerle Yahudi sermayedarlar ve Siyonist kadrolar bu konuda Trk brokratik burjuva unsurlarla sk gizli ve komplovari bir ittifak temelinde uzlamlard. Bu uzlama Beyaz Trk olgusunu kavramak asndan kilit nem tar. Bu ittifakn ilk meyvesi eyh Sait nderlikli gelien ve provoke edilen direniin amanszca ezilmesi, ardndan Musul-Kerkkn ngiliz hegemonyasna terk edilmesidir. Yine bu ittifak gerei sosyalistler ve slm mmetileri de amanszca tasfiye edildi. Saltanat ve hilafet lavedildi. Tarihi 1920 ile balatan, z Trk ve slm kltr ile ilikisi olmayan, ykndkleri Aydnlanmac Avrupa kltr ile de ilgisi bulunmayan, yeni bir tanrsallk diyebileceimiz tuhaf bir ideolojik ve siyasi kltr gelitirildi. Bu yeni ideoloji ve kltr kat homojen bir toplum yaratm ay hedefliyordu. Mutlak itaat peindeydi. Demokrasinin var olan unsurlar ve krntlar da bahsedildii gibi tasfiye edilmiti. Dolaysyla genelde tm Kr tlk zellikleri, zelde Krt st tabakas ya bu kat ve homojen toplum hedefi 152

iinde gnll veya zorla eritilecek ya da yok edilecekti. Yok edilmenin karl isyanlar bahanesiyle fiziki tasfiyeydi. Pozitivist felsefe gerei buna inanlm ve ayn kararllkta uygulanmt. Yoksa iddia edildii gibi o dnemde bilinli, rgtl, tehlike arz eden bir Krt direnii yoktu. Ama direniin gl bir potansiyeli oluuyordu. Sz konusu olan, isyan bahanesi veya komplolarla bu potansiyeli yok etmekti. Gerekletirilen de bu oldu. Bu tasfiyenin gerekletirilmesinde nemli rol oynayan Trk brokratik burjuva unsurlar, kr paylarn daha da arttrmak iin, kinci Dnya Sava yllarnda Yahudi zenginleri ve sermayedarlarn Varlk Vergisi ad altnda tam olmasa da Almanyadakine benzer bir uygulamaya tabi tuttular. Alman burj uvazisine ebelik eden Yahudi sermayedarlarn Hitler Almanyasnda Alman burjuvazisi tarafndan tasfiye edilip sermayelerine el konulmasnn bir benzeri, Hitlerin gl olduu yllarda gen Trk brokrat burjuvazisi tarafndan daha snrl llerde kendisine ebelik eden Yahudi sermayesine kar gerekletir ilecekti. Sermayeleri olduka krplan Yahudiler ya ok azla yetindiler ya da ou gittike hzlanan glerle Anadoluyu terk etti. Trk brokratik burjuv azisi bu tasfiye hareketini kendi dndaki dier Trk st tabakasna kar da uygulad. zellikle toprak sahibi ve tccar-esnaf erbabna gz atrlmad. Krtler ise soy olarak hep hedef olmaya devam edeceklerdi. 1950ler sonras ndaki darbeler, i sava ve komplolar sreci bu gelenein daha da younlaarak devam etmesidir. 1980ler sonrasnda Krtler zerinde dorua vardrlan komplo, imha, ikence, kylerin boaltlmas, Krtenin yasaklanmas ayn hegemonik gcn NATO-Gladio takviyeli olarak yrtt en kapsaml son uygulamalarndan baka bir ey deildir. Yani yz yllk bir gelenein hz ve kapsam bakmndan bytlen uygulamalarndan baka bir anlama gelmez. O halde Cumhuriyet Trkiyesinde Krt sosyal gereklii ar tasfiyeyi y aayan bir gerekliktir. Krt gereklii eliik bir konumu yaamaktadr. Var olmakta srar bir direnme gerekesi iken, homojen toplum yaratma adna tasfiye plan da bir yok etme gerekesidir. Dolaysyla Krt sosyal gereklii herhangi normal bir sosyal gereklik deildir. st tabakas tarihsel olarak Krt sosyal gerekliinden kltrel ve siyasal kopuu gerekletirmi, ibirliki ve ihaneti bir konuma savrulmu iken, geriye kalan ideolojisiz ve ncsz ana kitle asimilasyona yatrlmtr. Bu yetmezse, herhangi bir bahaneyle balarnn ezilmesi devreye girer. Hedef, Krtlkten kolektif olarak tamamen vazgei rmek, geriye hibir iddias olmayan, Krtlnden utanan, Krtle bulat m bana en byk tehlikeyi alan, isiz ve be para etmez bir duruma indirge nmi bir Krtlk (eer geriye bir ey kalmsa) brakmaktr. Belki de ada dnyada bu tr bir sosyal realitenin ikinci bir rnei yoktur. in daha da vahim taraf, gerein bu ynl bilincine ya ok az varlmas ya da hi var lmamasdr. Ortada ne bilinli ve kltrl olarak bir Krt burjuvazisi (Zaten buna niyet bile edilmedi) ne de ada proleter veya kk burjuva snf vardr. Bu durumda glge veya sanal snflardan bahsetmek gerekiyor. Krt yur tseverliini, ulusalln ve toplumsalln biraz da bu sanal hale getirilmi 153

gereklie kar ina etmenin ne denli zor olduu bu zmlemeler temelinde herhalde daha iyi anlalacaktr. Hareketin, zellikle PKK Hareketinin dayanmak istedii zemin, Krt varlnn kendilik olmaktan kt, hayal kabilinden bile olsa z bilin edinme cesaretinin gsterilmedii, Krt insannn direni konumuna getiine bin piman edildii, anavatan, ulusallk ve z sosyallik ideasnn ya hi edinilmed ii ya da oktan terk edildii bir zemindi. Bu zeminde bir varlk ve zgrlk ideolojisi ile direni-kurtulu hareketi olmann ne kadar zor olduu daha iyi anlalacaktr. 2000li yllarn balarndan itibaren Beyaz Trk hegemonik sisteminde bir dnm yaanmaktadr. Gemii 1970lere dayansa da, hegemonik iktidar kaymas bu yllarda gereklemeye balamtr. Dnyadaki hegemonik iktidarla balantl olan bu gelime, ABDnin Yeil Kuak teorisinin Trkiye Cumhuriyetine yansmasn ifade etmektedir. Deiiklik zde deil biimdedir. Bilindii zere Yeil Kuak teorisi Ortadoudaki hegemonik sistemle ilgilidir. Kapit alist hegemonik sistem zellikle ngiltere ve ABD nderlii altnda son iki yz ylda ina edilen hegemonik sistemin korunmas ve gelitirilmesi, deitirilmesi halinde krlmamas ve elden gitmemesi gibi sorunlarla uramakta, bu soru nlara zm bulmaya almaktadr. Birinci Dnya Savana, hatta Hitler rej imiyle birlikte kinci Dnya Savana kadar Almanlarn Ortadouya ynelik hegemonik ideas vard. Birinci Dnya Savandan sonra Sovyetler Birliinin ykselii ve kinci Dnya Savandan sonra Ortadou zerinde rekabete girimesi aralarnda Souk Savan yaanmasna yol at. Yeil Kuak asl olarak Sovyet Rusyann blgeye ynelik hegemonyasn krmaya ynelikti. Sovyet Rusyann Afganistandaki bozgunuyla birlikte baarl da olmutu. ran Devrimi Yeil Kuak teorisinde kargaaya yol amakla birlikte, zde bunu deitirmedi. Esas olarak blge halklarnn demokratik dnmn krmaya ynelik yn srdrlmeye devam etti. Trkiye Cumhuriyetinde 12 Eyll askeri darbesiyle resmi ideoloji haline getirilen Trk-slm sentezi aslnda ABD ve ngiltere patentli bir kt. O dnemdeki ran Devrimi ve Afganistandaki Sovyetler Birlii gali (1979 1980), ABD ve ngiltere arlkl hegemonik sistemi bu gelimeler karsnda TC zerinden tedbir gelitirmeye zorlad. Sonu Trkiye devrimci mcadel esinin acmaszca bastrlmas ve Krdistanda soykrm uygulamalarnn derinletirilmesiyle birlikte Ortadounun gvenilir jandarmas olmakt. Trk devlet rejimi bu ama kapsamnda btnyle Gladiolamt. Olan aslnda gizli N ATO ordusu Gladionun kapsaml biimde kullanlmasyd. Bugn Irak ve Afganistanda yaanan sava da aslnda ilk defa Trkiyede harekete geirilen bu Gladio aygtlar yrtmektedir. Son NATO Zirvesi bu sava konseptini N ATOnun yeni resmi stratejisi olarak ilan etmeye (2010 sonlarndaki Lizbon Zirvesi) hazrlanmaktadr. Beyaz Trk faizmi, Gladionun kendisine sunduu olanaklardan yararlanarak, 1985le birlikte Krtleri tmyle tarihten silmeye alt. Bu noktada ar alarnda bir eliki kt. Tpk 1923teki Musul-Kerkk elikisi gibi, ayn ba154

lamda Irak Krdistann da kontrol altna almaya alan Beyaz Trk faizmi, douunda olduu gibi karsnda yine ngiltere ve stratejik orta ABDyi buldu. Eski elikiler yine canland. Faizm grnte PKKnin tasfiyesini h edefliyordu. Fakat objektif olarak tm Krtler hedef konumuna drlyordu. Dolaysyla ilgili glerle eliki daha da artt. ran, Irak ve Suriye rejimleri de srece dahil oldu. Ayrca PKKnin 1925-1940 srecindeki direni hareketleri gibi kolay tasfiye olmayaca anlalmt. Bu durum seksen yll k (1925-2002) Beyaz Trk faist hegemonyasnn ciddi bir sarsnt geirmesi ve k ya amas anlamna geliyordu. Sosyal bakmdan tm i rakiplerinden kurtulmu Beyaz Trk brokratik burjuvazisi (lk defa Siyonist ortaklarn da epeyce darbeleyip nemli bir ksmn dlamaya balamt) tam hegemonyasn kurmuken (Trk Gladiosunun PKKyle savanda tm sistem kanallarn kontrol altna almas), karsna umulmadk biimde ABD-ngiltere kar hegemonyas kt. Aslnda Trk Gladio rejiminin (zellikle Doan Gre, Tansu iller ve S. Demirel, E. nn, M. Aar dnemi) snrsz yetkiyle donanmasnda ABD, ngiltere ve dier Batl mttefiklerin onay tamd. eliki PKKnin Irak Krdi stanndaki varlndan kaynaklanyordu. Bu amala 1984-1999 (15 Austos Hamlesinden A. calann 15 ubat 1999da komployla yakalanmasna kadar) dneminin sonuna kadar her tr kontrgerilla eylemini birlikte kararlatrp uyguladlar. Gneyli Krt ibirliki gleri de buna tam destek verdiler. Ama Beyaz Trk faizmi daha fazlasn istiyor, tm Krtlerin tasfiyesini planlyordu. Batl sistem bu noktada durdu. Ankara merkezli Beyaz Trk faist rejimi kendini yalnz bulmaktan dehete kapld. Daha ileri giderse Hitler gibi yarglanmas da sz konusu olabilirdi. Tam bu eliki younlarken, ABD ve mttefiklerinin Afganistan ve Irak operasyonlar devreye girdi. Bu durumda Trk Gladiosunun Saddam Hseyin rejimi ve Pakistan askeri istihbaratyla kurulu stratejik ilikileri aa kt. Umulmadk biimde NATO Gladiosuyla Trk Gladiosu (Bu dnemde Ergenekon adyla tam millilemiti) kar karya geldi. Sleymaniyede yaanan uval hadisesi bu savan sembolik iaretiydi. ABD ve ngilterenin farknda olduklar bu gelime sonucunda, geleneksel Beyaz Trk burjuvazisinden desteini ekme ve Yeil Kuak teorisi gerei ok nceden besleyip gelitirdikleri Yeil Trk-Krt burjuvazisini ne karma ve hegemonik g haline getirme operasyonlar pe pee devreye girdi. Bunun yzeye vuran en nemli iaretleri Sleymaniyedeki uval olayyla birlikte stanbulda bir Sinagog ile HSBC (ngiliz Kresel Bankas)nin bombalanmas, Talibann tekrar harekete geirilmesi ve Irak muhalefetinin glendirilmesiydi. Sava ABD ile El Kaide arasndaym gibi grnse de, znde Trk Gladiosuyla ABD arasna kaymt. Sonuta AKP ABD, ngiltere ve dier Batl ortaklarnn sivil grnml yeni ibirliki glerinin hegemonik ittifak ne kt. Tamamen millileen veya yalnz braklan Trk Gladiosu, ordu bnyesinde drt defa darbe giriiminde bulunduysa da baarl olamad. Cumhuriyet mitingleri, CHP ve MHPnin Kzl Elma ittifak bu tepkinin sivil toplum ve siyasi alandaki yansmalaryd. Bu 155

ittifak Rusya, in ve Almanyadan bekledii destei alamamt. Suriye ve ranla kurulan ilikiler ise pek gvenilir olmayp daha da keye skmalarna yol at. Bu arada Iraktaki Krt siyasi oluumu mesafe katetmiti. AKPnin szde baarl admlar ite bu ortamda gerekleti. Tm bu olan bitenleri AKPnin seim zaferi olarak yorumlamak ve R. Tayyip Erdoann marifetiymi gibi yanstmak bir propaganda oyunudur. Savan asl gleri rtl ve ok kapsaml hareket ediyorlard. Tpk 1920lerdeki gibi Anadolu ve Mezopotamya zerinde byk bir hegemonik sava verilmekteydi. Daha da tipik olan, Yahudi sermayesinin bu hegemonik savataki konumuydu. Seksen yllk Beyaz Trk burjuvazisinin hegemonik savanda temel mttefiki Siyonist milliyeti Yahudi sermayesiydi. srailin ina edilmesi sreci bu stratejik ittifak gerekli klyordu. srailin gnmzdeki gc bilinme ktedir. Eskisi kadar Beyaz Trk burjuvazisine muhta deildir. Bunun tersi geerlidir. Dolaysyla aralarndaki ilikinin sarsnt geirmesi beklenebilirdi. Fakat bu durum TCdeki oluumlarda ve yeni hegemonik gcn inasnda Yahudi se rmayesinin etkisiz kalaca anlamna gelemezdi. Bu sermayenin Siyonist milliyetiliine pek yatmayan, daha kresel hareket eden ve zellikle finans alan nda etkili olan kesimleri aktif olarak devreye girdiler. Trkiyeyi scak paraya boanlar bu kesimlerdi. AKPyi esas finanse eden kesim bunlardr. Evrensel, kresel Yahudi sermayesi ve ideolojisi (Evangelizm) diyebileceimiz bu kesim, Siyonist sermaye ve ideolojinin yerine kolaylkla ikame edildi. Zaten bu serm aye ve ideolojileri temsil eden iki kesim arasnda almaz in Sed di yoktur. Ksacas Konya-Kayseri merkezli (ilki ideolojik, ikincisi sermaye arlkl) yeni Yeil Trk burjuvazisinin i ve d hegemonik glerle birlikte ina ettii Ilml slm Trkiye Cumhuriyeti dnemi balyordu. Cumhuriyetin ina edildii ilk yllardan 2000li yllarn balarna kadar hegemonik sermaye ve ideolojiden sorumlu, onunla byyen ve glenen sosyal kesime Beyaz Trk derken, bununla salt Trk orijinini kastetmiyoruz. Bunun iinde d hegemonik sermaye ve ideolojinin belirleyici nderlik pay vardr. zcesi genelde Avrupa, zelde ngiltere hegemonik sermaye ve ideolojik gcn ve diplomatik uzlamasn hesaba katmadan Trkiye Cumhuriyetini kavramak mmkn deildir. Kavradn iddia etmek, rnein Cumhuriyetin mutlak bamsz milli sermaye ve z milli ideolojiyle ina edildiini sylemek kendini aldatmak ve yanla mahkm etmektir. Ayn genelleme Beyaz Trk burjuvazisinin yerine ina edilmeye allan Yeil Trk burjuva hegemonyas iin de ok daha fazlasyla yaplabilir. nk Cumhuriyetin balang yllarnda Kurtulu Savandan alnan gl bir bamszlk ruhu vard ve ite zgr hareket imknlar daha fazlayd. Ayrca kapitalist hegemonik gler Birinci Dnya Savandan byk g kaybederek kmlard. ngiltere kendi iinde bile zorbela ayakta duruyordu. Devrim tm Avrupa devletleri iin yakn tehl ike durumundayd. Daha da nemlisi, Beyaz Trk burjuvazisi hem fiili hem de objektif olarak Sovyet Rusyadan destek alyordu. Oysa yeil sermaye ve ideolojinin bylesi konjonktrel bir durumu yoktur. Mevcut birikim stanbul ve Ankara merkezli tekelci brokratik sermayenin youn denetimi altndadr. 156

Geleneksel slm ideolojisine (ktidar slm) ve slm addedilen uluslararas sermaye odaklarna dayansa da, bu imknlar hegemonya tesisi iin snrldr. Dolaysyla dnya kapitalist hegemonik sistemine nemli oranda baml olmas kanlmazdr. AKP zerinden bu bamllk durumu aka okunabilir. AKP dta kresel sermayeyle scak ilikiler gelitirerek, ite genelde demokrati kleme ve zelde Krt sorununun zmn srekli gndemde tutarak, zmek yerine zecekmi gibi bir pozisyonu kullanarak, kar hegemonik g odaklarnn (ksmen ordu, yarg, CHP, MHP ve bal sol rgtler) bu konularda tkanm zmszlk halini propaganda ederek trmann srdrd. Cumhuriyetin ilk yllarndaki hegemonik inada olduu gibi, yeni hegemonik iktidar tesisinde de motor g, d kaynakl ngiltere ve zellikle ABDydi. Bu balamda kresel finans kapitalin destei belirleyici oldu. deolojik alanda d a Siyonist milliyetiliin Beyaz Trk trevi yerine, evrensel Yahudiciliin Eva ngelist, Kabalac ve Karaimci unsurlarnn dinsel yaklamlar etkileyici rol o ynad. slmc veya Yeil Trk olarak kavramlatrabileceimiz bu yeni hegem onik trman devam etmektedir. Dayand strateji ve taktikleri kullanmakta daha da ustalamtr. Hedef olarak Cumhuriyetin 100. yldnmnde hegemonik inann tamamlanmasn ngrmektedir. Krtler asndan bu yeni hegemonya zerinde nemle durulmay gere ktirmektedir. Bu hegemonya bu konuda (Krt sorununda) bir yandan Krt krmnda byk rol oynam ve mesafe kat etmi Beyaz Trk brokratik ve tekelci (kisi hep i ie oldu) iktidar ve sermayeye yklenirken, dier yandan kendi hegemonyasn kurulu aamasndaki yntemler de dahil, daha gelikin yntemlerle pekitirip ncekini aratmayacak biimde yrtmektedir. Bu i iin esas gcn d sermaye ve ideolojik aygtlardan (think-tank kurulular) alrken, ordunun desteini salamak iin de slm kullanma ustaln pazarlamaktadr. Tm meruiyetini yitiren Beyaz Trk faist argmanlar yerine, merulatrc ideoloji olarak din kardeliini ve tarihsel beraberlii (zde deil, demagojik tarzda) kullanmaktadr. Irk milliyetiliin ve inkrc ulusalcln iflasn kullanarak, orduyu ve dier baz brokratik kurumlar ancak slmn kullanlmasyla Krtlerin hepsini olmasa da nemli bir blmn kontrol altnda tutulabilecei konusunda ikna etmeye almaktadr. zcesi, dinin Krtler zerindeki geleneksel etkisi, yeil sermayenin hegemonik hesaplarnda nemli yer tutmaktadr. Bu konuda geleneksel tarikatlarla yeni alan ve daha da alacak olan Kuran Kurslar, mam Hatip Liseleri ve benzer teki ideolojik aygtlar devreye sokulmaktadr. Naklik ve Kadirilik bata olmak zere, tarihte olduu gibi st kesimi hep iktidardan geinen ve son dnemde bizzat holdingleen tarikat nderlikleri nemli bir koz olarak kullanlmaktadr. Bazlar vurucu g (Hizbullah kanatlar) roln oynamaktadr. Yeil sermaye hegemonyas dinin istismar arac olarak kullanlmasnda byk kar ummaktadr. kinci nemli istismar aya, yapay bir Krt burjuvazisi oluturmaktr. G eleneksel feodal ibirlikilik yerine, modern Krt burjuva ibirlikilii gelitiri lmektedir. Irak Krdistanndaki siyasi oluum bu amala youn biimde kulla157

nlmaktadr. Krdistan genelinde tm sermaye gruplarna buradaki ekonomik yatrmlarda nclk ans tannmaktadr. Arabistanda Dubainin oynad roln benzeri Krdistanda Erbile oynatlmak istenmektedir. Sleymaniye ve Diyarbakr ikinci ayak olarak dnlmektedir. Bu temelde siyasi parti ve sivil toplum rgtleri kurulmaktadr. Sanki Krtlk davasna can, mal ve akl gc vermilermi gibi, sahte bir Krtlk tr de bu projede bir paravan olarak kullanlmaktadr. Bu oluumun arkasnda bulunan kresel sermaye, tpk Trkiyede olduu gibi bu ite de belirleyici rol oynamaktadr. Hem kresel sermaye hem de Trk sermayesi bir Krt burjuva oluumuna youn ilgi gstermekte, deta kendilerinin uzants, maketi durumunda olan bir sosyal oluum ina etmektedirler. Esas hedefte Krdistanda can ve mal yla ve zihinsel olarak ar bedeller demi ulusal ve toplumsal glerin devri mci demokratik hareketini blme ve etkisizletirme vardr. Bunu baardklar oranda, kendi geleneksel karlar kadar, yeni ortaya kan sermaye ve rant edinme imknlarn koruyup gelitirebileceklerini sanmaktadrlar. Daha nce Krtl inkr etme temelinde saladklar ve koruduklar karlarn bu sefer sahte Krtlkle (urunda hibir fedakrlkta bulunmad gibi, bulunanlar, can ve kan verenleri iddet yanls ilan edecek denli pervaszlaan bir Krtlk) hem devam ettirmek hem de bytmek istemektedirler. Krt ibirlikileri bu konuda tarihsel olarak tecrbeli ve esen rzgra gre hareket etmede ustadrlar. Gncel tartmaya sunulan devlet federalizmi ve Erbil merkezli Krt ulus-devletii kresel sermaye ile yakndan balantldr. Trk ve Arap ulus-devletiklerinin bir nevi Krt versiyonu oluturulmaktadr. Gelien d emokratik modernite perspektifli Demokratik zerk Krdistan projesine kar bu temelde bir alternatif sunulmaktadr. Krt sosyal gerekliine milli burjuva enjekte etme abalar i dinamikten yoksundur; yapaydr ve dtan bir dayatmadr. yle ki, soykrm uygulayan gler ok sktklarnda, yapay ibirliki bir Krt sahte aydn ve burjuva sektr yaratmaktan geri durmamaktadr. Sanki mmknm gibi, Hamidiye Alaylar ve ky koruculuu rant karl bu sahte aydn ve burjuva tabaka ile srdrlmek istenmektedir. Ky koruculuu ve itirafln entelektel, siyasal ve modern sosyal alandaki bir nevi yansmalar ile tamamlanmas sz k onusudur. Krt toplumsal gerekliindeki i dinamiklerin nemli oranda kr lm olmas, bu yapay ve sahte unsurlara cesaret vermektedir. Bu durum di kkatli ve ustaca yaklamlarla bunlarn maskelerinin drlmesini ve gerek yzlerinin ortaya karlmasn gerektirmektedir. Yeni hegemonyann hesaplar sadece geleneksel slmk ve yeni yapay unsurlarn harekete geirilmesiyle snrl deildir. Bu hegemonya Beyaz Trk faizminin kulland dier tm yntemleri de devrede tutmaktadr. Ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel hegemonyaclk, asimilasyon ve soykrma kadar varan yntemlerle ancak insan ve Krt bireysel haklar (Kolektif haklar olm adan bireysel haklarn olmayaca ve olsa bile hibir anlam ifade etmeyecei iyi bilinmelidir) argman ile zeri biraz cilalanarak srdrlmektedir. Krtlerin vatan, ulusu ve toplumsal kimlikleri tannmamaktadr. Tek dil, tek vatan, 158

tek ulus, tek toplum, tek bayrak sylemi olduu gibi devam ettirilmektedir. Krtlerin hibir anayasal ve yasal stats olmad gibi, bunu talep etmek bile su saylmaktadr. Ekonomik hak, eitim ve salk hakk, kendini diledii ul usal ve toplumsal kimlikle tanmlama haklar talep etmek bile sulanma konusudur. Siyasi haklar zaten sz konusu edilemez. Yeni hegemonya sadece tm bu kat hak gasplarn olduu gibi srdrmekle kalmamakta; terre kar mcadele ad altnda milyonluk saylara ulaan askeri, siyasi, sosyal, ekonomik, kltrel, psikolojik ve diplomatik ordularyla Krtlerin varln ve zgr y aama iradelerini yedi surlu kuatmalarla ablukaya almakta; devletin ve mtt efik devletlerin tm olanaklarn seferber ederek tasfiye etmeyi en temel grev saymaktadr. ttihat ve Terakkici CHP geleneinin (brokratik burjuva gelenek) 20. yzyl boyunca demokrasiye, sosyalizme ve kltrel varlklara kar yrtt krm ve asimilasyon, 21. yzylda AKP ile farkl cilalarla tama mlanmaya allmaktadr. Krt toplumsal gerekliinde st tabaka boyutunda ortaya kan bu ada sosyal oluumlarn kendi tarihsel kkenleriyle uygunluk iindeki bu olumsuz, kat ve yabanclam unsurlar alt tabaka boyutundaki ada gelimeleri de olumsuz etkilemitir. Ulusal ve toplumsal kltr asgari dzeyde de olsa temsil etmeleri gereken modern tabakalarn (bireysel istisnalar dnda) olumaylar, oluanlarn da yabanclam olup egemen ulusal gerekliklerin uzantlar konumunda varolular, balk batan kokar misali Kurmanc ve karker tabakalar zerinde derin tahribatlara yol amtr. Yaral ve rklerle dolu bir toplumsal gereklik... Bu gereklik ne denli yeni ve ada ise, yaralar ve rklk de o denli derin ve kapsamldr. Kendisi iin snf ve sosyal alanlar yaratmak urada kalsn, kendiliinden snf ve sosyal gereklikler haline bile gelememektedir. Kendiliindelik iin gerekli g ve abadan yoksun kalnmaktadr. Yeni snf ve sosyal kltr gelitirmeyi bir yana brakalm, geleneksel olandan bile yoksunluk yaanmaktadr. Krt sosyal gereklii alt tabakalarda ancak marjinal boyutta yaamaktadr. Kendini egemen ulus ve toplum gleri iinde eritme gcnden de yoksun olduu iin, deta toplumsal kadavralar ve ceset paralar halinde bulunmaktadr. nk egemen kltrler iinde erimek de yetenek ve g istemektedir. Bunlar olmaynca, geriye marjinal Krtlk unsurlar kalmaktadr. Aireti, dinci, Kurmanc Krtlk marjinal kalmay aamamakta, modern snf ve sosyal tabakalar halini alamamaktadr. Tm bu durumlar sadece zerinde uzunca durduumuz kapitalist modernite gdml egemen ulus ve toplum gerekliklerinin genel anlamda geerli bask ve smrlerinin sonucu deildir. Bu bask ve smr Krtleri ulusal, vatansal, toplumsal, ekonomik ve kltrel gereklik olmaktan karmay amalayan kltrel soykrm politikalaryla ilgilidir. Krt sosyal gereklii dnyada eine ender rastlanan tketme uygulamalaryla kar karyadr. Tm bu uygulamalarn doas zmlenmeden Krt olgusu kavranamaz; kavransa da byk yanllklar tar. Sonu kendinden korkan, kaan, kendini inkr eden, kendini inkr ettike modern insan halinde kimlik kazanacan sanan, gafil, sahtekr, cahil, ukala, kendini bilmez, hak tanmaz, hukuktan anlamaz, siyaset d, 159

anormal, tkenmi bir Krtlktr. Buna marjinal Krtlk de denilebilir. Belki de norm kazanan bir biimi kalmad iin tanmlanmas yaplamayan bir olgu sz konusudur. Yahudilerin kendi soykrmlarna ilikin yaptklar dnya apnda kabul gren bir edebiyatlar vardr. Yaadklar saysz filme, romana, bilimsel esere, mzie ve resme konu olduu halde, Krtlerin yaadklarna veya Krtlere yaatlanlara ilikin tersi bir durum sz konusudur. Yaadklarnn ne bir edebiyat, sinemas, ne de bilimsel incelenmesi yaplmtr. Geriye sadece mzik alannda geleneksel bir destan tr kalmtr. O da tkenmekte, tketilmektedir. Krtlk realitesi zerinde durmaya cesaret ederken, bu hakikatlerin ezici etkisini hep duydum. Onu en uygun aklama yntemi bellediim bilimle ifade etmek istedim. Aklama yetmedi, siyasetini yapmak istedim. O da yetmedi, savana soyundum. O da yetmedi, bara adm attm. O da bir trl tutm uyor. Tm bunlar Krt sosyal gerekliinin ada halinin ne denli vahim d urumda olduunu kantlyordu. Bu satrlarla gerekleri zorbela dile getirmeyi baarmann bile asla kmsenmemesi gerektiinin farkndaym. Bunlar dndke dardaki dost ve yoldalara zlrken, gerekliin ikiyzl, hiyzl ifadesiz klclarna kar fkemi koruyorum. 4- Krt Gerekliinde Ekonomik Boyut Toplumsal doay eitli alanlar veya boyutlara ayrtrarak kavramaya almak modernitenin bilim anlaynn bir rndr. Bu yntem kapitalizmin hegemonik bir sistem olarak ykselii ile balantldr. Ekonomi -politiin sosyal bilimin en gzde alan haline gelmesinde ekonomi zerindeki kapitalist etkinliin nemli pay vardr. Grnte sanki siyaset ve iktidardan bamsz bir alanm gibi kendini yanstan kapitalist etkinlik, znde siyaset ve iktid arn, dolaysyla zorun en younlam ifadesidir; zorun, iddetin, en verimli kr dediimiz ve daha ok parada somutlaan ve topluma en ok hkmeden olg unun ifadesidir. Kapitalizmin toplumdaki yabanclatrc etkisi en fazla olan sistem haline gelii, para ile iddet arasndaki ilikiyle yakndan balantldr. Para zorun en rafine biimi, damtlm halidir. Her ne kadar ideolojik olarak iktidar ve devlet kart biiminde sunulsa da, iktidar ve devletin temelindeki unsurdur. Kapitalizm sadece art-rn gaspna dayal bir sistem deildir; btn gasp, el koyucu talan sistemlerinin, dolaysyla iktidar yaplanmalarnn temelindeki zdr. Onu sadece endstriyalizmle, azami krclkla, ada retimle, pazarla nitelemek byk yanlglara yol aar. O btn baskc ve smrc yntemlerin en gelimi biimlerini kullanan, kendini maskelemi ve ideolojik hegemonyayla merulatrm, iddeti topluma azami lde zerk eden bir iktidar biimiyle (ulus-devlet) rgtlenmi, doal evreye kar endstriyalizmle (teknolojik saldr) saldrya gemi bir sistemin addr. Topl umu demir kafese kapatm, esir alm bir sistemdir. Zorun en kapsaml soykrm biimlerine kadar vardrlm ideoloji ve pratiidir. Krt gerekliinin kapitalist moderniteyle karlamasnda yaadklar, bu tanmlamalarn en arpc kantlarn sunar. Kapitalizmi, amzn bu hege160

monik sistemini kavramak isteyenler iin Krdistan ve Krt gereklii tam bir laboratuar konumundadr. Kapitalizmin gerek yzn Londra ve New Yorkta deil, Diyarbakr-Erbil, Mahabad-Qamlo hattnda tanyabiliriz. Bir lkeyi ve halkn tm toplumsal doasyla ne hale getirdiini arpc olarak anlamak iin bu hatlarn evreleriyle tanmlanmas bizi gerein plak, kendini gizleyemez ve meru klamaz halini tanmaya gtrr. Bu gerekletiinde asimilasyonu ve soykrmyla, talan ve isizliiyle, zorbaln her biimiyle, ulus-devletin snr tanmayan bitirici uygulamalaryla, brokratik ve zel sermayedarn bir gnlk kar uruna Krt gereinin toplum olmaktan, ulus ve vatan say lmaktan, insan olmaktan nasl karldnn tm sonularyla karlarz. Dolaysyla Krt gerekliinde ada ekonominin durumu sadece ekon omik yaam olmaktan kmak olarak yorumlanamaz. Bu ok dar ve yanltc bir yorumlama olur. Grnte ekonomik anlamda yzde seksenleri aan bir isizlik, tasfiye edilmi bir tarm ve hayvanclk, talan edilen yeralt ve yerst zenginlik kaynaklar temel gstergeler olarak sunulur. Bunlar doru fakat birok eksiklik tayan gstergelerdir; ekonomi denilen olgunun hakikatini eksik ifade ederler. Burada burjuva ekonomi-politiinin anlam yitirtici ve saptrc niteliini aa karmak daha da kolaylam oluyor. O da gerein para para edilerek, yani yaamn kadavralatrlarak incelemeye sunuluudur. ldr, parala, incele yntemi! Sistemin kendisi kadar vahi bir yntem, yaam inkr ettiren bir yntem! Toplum sz konusu olduunda, onu daha da btnlkl, canl, iradesi ve ahlk olan bir sistem olarak deil, paralanm, canl olmaktan karlm, nesne haline getirilmi, ahlk ve iradeden (gerek anlamyla politikadan) yoksun braklm, anlam deil anlamszl, vicdanszl ve krl gelitiren halde sunuu sz konusudur. Grnte Krt gerekliinde kapitalist modernite unsurlarnn etkisinin pek gelimedii, olup bitenlerle ilikilerinin olmad veya ok snrl olduu sanlr. Bu san ciddi bir yanlgdr. Eer kapitalist modernite unsurlar (azami kr kanunu, ulus-devlet ve endstriyalizm) olmasayd, Krt gereklii tm boyutlarnda (vatan, ulus, sosyalite, ekonomi, kltr, diplomasi) inkr ve i mhann eiinde olmazd. Sistemin z gerei bu konuda bir yok olu yaa nmaktadr. Krt gereklii diye oluturulup yaatlan unsurlar bir yandan Krt olgusunun inkrnda kullanlr ve rneine az rastlanr bir ihaneti yaarken, dier yandan ayn unsurlar karlar gerei sahte Krtlk yapmaktan, maskeli tuzak rgtler kurmak ve sistemler gelitirmekten de geri durmazlar. Bunu yatrm yapma, fabrika, yol, baraj (corafya ve tarmc yaama kar krm), okul (kltrel soykrm kurumlar) ve cami (dinin imhay rten id eolojik ara olarak kullanlmas) ina etme ve vatan savunma adna askerlik (kendi kendini vurma sanat, en azndan Krt gerekliini kabul-ret asndan) yapma ad altnda son derece ada birer hizmetmi gibi sunarken, dier yandan z varln koruma ve zgrln salama mcadelesine kar tm toplumsal cephelerden saldrya gemeyi, imhann bir paras olarak ibirlikilik yapmay, aacn kurdu misali soy aacn kemiren kurtuklar oluturmay ihmal etme z161

ler. Ekonomi bu adan bir imha arac olarak rol oynamaktan fazlasyla payn alr. Proto Krtler tarihte tarm ve hayvanclk ekonomisinin temelini atan kltrn sahibidir. Dier komu halk kltrleriyle birlikte madencilik, ticaret ve acentecilik (krum) temelinde ilk defa tarihte grnr olan paz ar ekonomisini de gelitirmilerdir. 19. yzyla gelinceye, yani kapitalist modernite kendi b lgelerine nfuz edinceye kadar dnya ekonomisinin baat unsurlarndan idiler. nsanla ekonomiyi hem maddi kurumsal kltr, hem de manevi, ahlaki bir zihniyet olarak retmilerdi. Tarihte bu denli kkl olan kltrler son iki yzylda ekonomik olarak iflasn eiine getirildiler. Modernite ekonominin gerek yaratclarndan intikam alyordu. ncelikle tarm, hayvanclk, yeralt ve yerst kaynaklar smrld, talan edildi, kurutuldu. Nfusun ezici kitlesi, emeki tabakalar muazzam bir isizler ordusuna dntrld. En az cretle en tortu ilere muhta edildi. Tm dnyada iglerini en ucuza sunmaya mahkm bir kitleye dntrld. Bir avu smrgeci hkim ve zorba gle komprador ajanlar (szde yerel burjuvalar) dnda, toplum btnyle alk, isizlik ve hastalktan kvranr durumda, eitimsiz ve aresiz brakld. Daha dorusu, bilinli olarak dayatlan bu yndeki iktidar uygulamalaryla kendisini tam teslim olmaya zorladlar. Gnmz Krdistannda ekonomi tam bir zulm ve ajanlatrma arac olarak kullanlmaktadr. Toplum a ve isiz braklarak tm toplumsal niteli klerinden soyunmaya zorlanmakta, Krtlkten vazgeirme temelinde i ve a sahibi olabilecei belletilmektedir. yi bir devlet veya irket alan olabilmek iin hkim ulusuluun tm deerlerini zmsemi olmak temel koul haline getirilmitir. Krtlk, Krt kimliinde srar gzden dmeye ve i olanaklarn yitirmeye yol amakta, alk ve yoksulluun gerekesi yaplmaya allmaktadr. Kurulan holdingler ve niversiteler birer Krtl hiletirme merkezi olarak ilevselletirilmektedir. Barajlar tarih yerleim yerlerini, tarm alanlarn, kyleri ve ekolojiyi yutan canavar roln oynamaktadr. Krt olgusuna hizmet edebilecek tm maddi ve manevi kurumlarn ii boaltlmakta, sonra smrgeletirilip Krt zelliklerini yutma aralarna dntrlmektedir. Bunun iin her trl zor ve ekonomik ara (para, i, pazar, meslek, vb.) silah olarak kullanlmaktadr. Grnte politika ve iktidarla ili dl olmamas gereken ekonomik alanlar, Krt gerekliini en ok kemirip tketen alanlar haline getirilmektedir. Bunun iin en basit bir bakkaliye faaliyeti bile koz olarak kullanlmaktadr. Banka, kooperatif, fabrika aralarna sahip olmann yolu Krtlk gereine elveda demekten gemektedir. Krt gerekliini y aatmak iin bireysel veya kolektif aralarn gelitirilmesi yasak kapsamna alnmakta, bu ynl abalar zerinde sk denetim kurulmaktadr. Kendi yerel pazarn gelitirme ve korumaya hi frsat tannmamaktadr. Pazar stnde kapitalizmin en vurguncu aralar mutlak egemen klnmaktadr. Zaten neredeyse olmayan yerel metalarla yerine getirilen metalar arasnda rekabete imkn tannmamakta, tekelci fiyatlardan korunmak olanaksz klnmaktadr. 162

Kredi, tasarruf ve vergilendirme uygulamalarnda ayn amalar, yani Krtszletirme ve hkim ulusun iinde eritme geerli klnmaktadr. Varln koruma ve zgr klma mcadelesinin yok edilemeyecei anla ldka, bu temelde direni rgtlenmesi ve zgr yaam alanlar gelitike, ekonomik alan yeniden dizayn edilmektedir. Krdistann byk kent merkezleri bata olmak zere, ekonomik potansiyeli yksek alanlarda tamamen gdml ve metropol merkezlerle balantl szde Krt burjuva ortaklarla holdingler kurulmaktadr. Hatta bu konuda ynetici Krt iadamlar ve kadnl arndan dem vurulmaktadr. Bu ynn genelevdekinden beter bir ekilde sunmaya hazr szde birok Krt, hatta Krt ve sivil toplumcu giriim balatlmaktadr. Odalar, birlikler kurulmaktadr. phesiz tm bu alanlar ve giriimlerde drst, kendi ulusal ve toplumsal kimliine bal unsurlar da vardr. Fakat her alanda olduu gibi istisnalar genel kural bozmaz, tersine dorular. Burada nemli olan, Krt gerekliine dayatlan darbe vurma ve imha amal giriimler ve unsurlarla bu gereklii yaatmaya ve korumaya dayal giriimler ve unsurlar birbirinden ayrt etmektir. Ekonomik alan to plum var olduka yaayacana gre, onu z toplumsal gerekleri darbelemek ve imha etmekten alkoymak, bunun yerine toplumsal varln gelimesine ve zgr klnmasna arac klmak gerekmektedir. Kapitalist modernite asndan son Irak igali (2003) nedeniyle stratejik nemi artan Krdistan ve Krt toplumsal gereklii zerinde, ekonomi de dahil, dntrlm temel uygulamalar sz konusudur. zellikle Gney Krdistan merkezli bir refah ekonomisi gelitirilmeye allmaktadr. Buradaki siyasi oluumla birlikte ekonomik oluumlar da tamamen hegemonik kresel, blgesel ve yerel glerin kontrolnde gelitirilmekte ve model olarak sunulmaktadr. Dnyann birok blgesinde kapitalist modernitenin yaad bu ynl dnm demokratik modernite paradigmas altnda zmlemeye ve alternatif zm aralarn gelitirmeye byk ihtiya vardr. Bu son emperyalistsmrgeci silahn zellikle ekonomik yntemlerle demokratik dnm etkisizletirmesine frsat tanmamak ok nemlidir. Bunun iin demokratik modernitenin temel aracn; demokratik ulus, ekolojik sanayileme ve kullanm amal sosyal pazar ekonomisini gelitirmek esas olmaldr. Hem ekolojik s anayileme hem de temel insan ihtiyalarna dayal, kr amal olmayan ve toplumsal dayanmaya hizmet eden toplumsal pazar ekonomisi en nemli aralar olarak deerlendirilmek durumundadr. 5- Krt Gerekliinde Kltrel Boyut Dar anlamda kltrel boyuttan bahsetmek gerekir. Kltrel boyut daha ok zihniyet durumuyla balantldr. Zihniyetin temel ifade arac olduundan dil nem tar. Dil en eski toplumsallama aralarndandr; toplumsallamada ilk aletlerden olan yontma talar kadar rol oynamtr. Daha dorusu, dilsel gelime arasal gelimelerle balantl olup, birbirlerini skca etkilerler. Simgesel dil dzeni Homo Sapiensin en nemli k nedenidir. Bu dil dzeniyle 163

insanlk dnce gcn gelitirmi, bu da akabinde pe pee devrimsel gelimelere yol amtr. nsan trnn toplumsal srama yapt bu devriml erin ana merkezi, corafi konumu gerei Toros-Zagros da sistemidir. Bunun nedenleri zerinde durmutuk. Krt analar ve atalar bu sistemin ana gruplaryd. Oluturduklar en eski dil grubu olan Aryen dil ve kltr hem neolitik devrimin, hem de kent-uygarlk srecinin geliiminde temel rol oynamtr. Tm bu ynl gelimeler yaklak yirmi bin yl ncesine kadar gtrlebilmektedir. Dolaysyla Krtlerin zihniyet dnyalarnda neolitik ve uygarlk srelerinin izlerini okumak mmkndr. Daha sonra Hint -Avrupa dil ve kltr grubu denen gelime de kkenini bu gemiten almaktadr. Bu dil ve kltr grubundakiler karlarnda hep iki farkl dil ve kltr grubunu buldular. Gneyden Afrikal kkenlerle yakndan balantl olan Semitik gruplarla (l ve scak alan kltr) kuzeyden Sibirya eteklerinden kaynakl Ural-Altay gruplarna (tundra ve souk alan kltr) nazaran durumu en avantajl gruplar orta alandakilerdi. Corafi avantaj gelimede belirleyici rol oynad. Bu nedenle orta alan gruplar tarihsel olarak gzlemlenen byk klarn gereklemesine damgalarn vurdular. Hem maddi hem de manevi kltrel gelimede baat rol oynamalar bu nedenle anlalrdr. Krt kltr tarih boyunca ana nehir kltrnn geliiminde nde gelen bir role sahiptir ve bu kltrden etkilenmitir. Fakat hep uygarlk tarihinin atma alannda yaamas, varln ancak dalarn doruklarna ekilerek koruyabilmesini beraberinde getirmitir. En eski halk olma unvann bu da yaamna borludur. Bunun olumsuz sonucu ise, bnyesinde kent kltrne fazla yer vermemesidir. Kent uygarlyla srekli ztlk iinde olmu, kenti kendisini yutan bir kar-barbar olarak grmtr. Dolaysyla geleneksel kabile ve airet kltr varln gnmze kadar koruyabilmitir. Kabile ve airet formu Krt kltrnn temel biimi, kaplar durumundadr. Airet kltrn sosyolojide tanmland gibi kan bana dayal bir kltr olarak deil, uygarla kar direniin belirledii bir varolu tarz ve zgr yaam kltr olarak tanmlamak daha dorudur. Krtlerde airet kltrnn ok gl olmasnda, tm uygarlk tarihi boyunca hep direni konumunda varln koruma ve zgr yaam iradesi rol oynamtr. Kan ba veya akrabalk durumu bunda belirleyici deildir. Zerdt gelenei bu erevede Semitik din geleneinden farkl olarak kullatrma ynnde deil, zgr yaam yolunda etkileyici olmutur. Aralarnda bu ynl kkl bir fark vardr. slm hkimiyeti dneminde Zerdt gelenein darbe yemesi beraberinde kullamay da getirmitir. ktidar slmnn Zerdt gelenee dman kesilmesinin temelinde bu slmdaki sert bir snflama ve kullama olgusu yatmaktadr. Krtlerin iktidar slmna katlmalar orannda kullatklar, kleletikleri hususu ok nemlidir. Krt kltrndeki zgr yaam iradesi iktidar slmyla byk bir krlmay ya amtr. Buna karlk Alevilik ve zdlik temelinde gsterilen direni eski Zerdt gelenekle balantl olup, zgr yaamdan ve buna imkn veren kltrnden vazgememe iradesinde esas rol oynamtr. ktidar slmndan kanan mezhepler ve tarikatlar da iktidar hastalna bulamadka, daha zgr 164

ve ahlkl bir toplum yaamna katkda bulunmulardr. Bunlar ortaan bir nevi z savunma rgtleriydi. Krt kltr ortaada esas olarak bu iki yo ldan hem varln korumu, hem de kullamay derinliine yaamam ve zgrlne tutkulu balln srdrmtr. Kapitalist modernite maddi kltr alannda olduu gibi manevi kltre ynelik olarak da asimilasyonist ve soykrmc bir tutum sergilemi, bunu da ulus-devleti imha mekanizmalar yoluyla gerekletirmitir. Kapitalist mode rnitenin ajan kurumlar ve acenteleri niteliindeki Arap, Trk ve Fars ulusdevletleri, geleneksel iktidar yaplanmalarndan yararlanarak Krt kltrn tam bir cendereye almlar, anadilde eitimin tm olanaklarndan mahrum brakmlar, geleneksel medrese dzenlerini de ykp yasaklayarak Krt dili ve kltrn ulus-devletlerin hkim dil ve kltr kurumlarnda imha olmaya terk etmilerdir. Krt milliyetiliinin Krt kltrn koruma amal clz abalar (dil ve edebiyat almalar) baarl olmad gibi, gl rakipleri karsnda ters etkiye yol amtr. Direni kltr gl olmaynca, benzer her olguda rastland gibi, giderek erime ve yok olma kanlmaz olmutur. Ayrca burj uva milliyeti formlar genel olarak da halk kltrlerini yaatma ve gelitirme kapasitesinde olmayp, tersine arptma ve znden boaltma ilevini yerine getirirler. Yazl kltrn zirve yapt modernitede, yasaklama ve asimilasyon nedeniyle kimi clz almalar dnda Krt kltr ok az rn vermitir. Bu rnlerde de zgr yaam doru bir ifadeye kavuturulmam, daha ok airet aristokrasisi, beylik dzeni ve din otoriteler ne karlmtr. Krt gerekliinde ulusal kltrn geliiminde kapitalist modernitenin r ol olumsuzdur. Burjuva ulusal kltrn oluturma asndan bile gereklie yaklalamamtr. Geerli olan kltr hkim ulus-devletin imhac, asimilasyoncu ve soykrmc kltrdr. Her gn tekrarlanan faist sloganlar olan tek vatan, tek ulus, tek devlet, tek dil, tek bayrak sylemi bu gereklii ifade eder. lk ve ortaalarn kltrel bask ve asimilasyonunun ok tesinde bir sistemi olan kapitalist modernite unsurlar, maherin atls olarak, bir an nce maheri gerekletirme peindedir. Azami kr, endstriyalizm ve ulus devlet kltr Krtlerin henz modernlemi olmaktan uzak olan geleneksel kltrn uluslamadan tketmek iin tm imhac yntemlerini uygulama ktan ekinmemektedir. Trk brokratik kapitalizminin yaratt Beyaz Trk burjuvazisinin oluum yks tmyle komplocudur. Komploculuk batan itibaren geleneksel imparatorluk kltrn kendine basamak ve maske yaparak, i ve d odakl olarak toplumu rehin almtr. Bu kltrde toplum tutsaktr. Kendine orijin sayd toplumsal kltr (Trk etnisitesi ve Snni slm) bile rehine olarak kullanan bir snfsal elit treyiin Krt kltrel gereklii zerinde ok daha tahripkr rol oynayaca aktr. Tm 20. yzyl tarihi bu ynde arpc rneklerle dol udur. Laik temelde k ideas olan ttihat ve Terakkici kltr ve onun zellikle CHP ile daha da iktidarlam biimleri Ermeni, Helen ve Sryani kltrel varlnn tasfiyesini tamamladktan sonra tm gleriyle Krt kltrnn tasfiyesine ynelmilerdir. Gerek 1925-1940 dneminde provoke edilen isyanlar 165

srecinde, gerekse daha sonraki beyaz lm sessizliinde imhac yntemler sonuna kadar uygulanmtr. Yer yer fiziki soykrmlar da uygulanmakla birli kte, uygulanan esas olarak kltrel soykrm modeli olmutur. Bu dnemde Krt kltr tm maddi ve manevi unsurlaryla mutlak bir inkra ve yasaklamaya uratlm, snrsz asimilasyon uygulamalaryla kltrel soykrm tamamlanmaya allmtr. Krtlerin kltrel varlklarn yaatmalar iin tek bir anaokulu amalarna bile imkn tannmamtr. Dnyada bir rnei daha olmayan bir uygulama sz konusudur. Tek bir yasa maddesinde bile kltrel kimlik ifadesine yer verilmemitir. Krt kltr tm unsurlaryla (edebiyat, tarih, mzik, resim, bilim vb.) hukuk d saylmtr. Bunun da yeryznde ikinci bir rnei yoktur. Krtlkle ilgili yklmas ve yok olmas gereken unsurlar yklp yok edilmi, kullanlmas gerekenler burjuva ulusdevlet kltrne entegre edilmi ve eritilerek Trk kltr saylmtr. Anadilin yasaklanmasyla birlikte tm tarihsel ky, ehir, blge ve anavatan adlar da yasaklanm, yerine Trke Beyaz Trk adlar ikame edilmi, bylece gerekliklerinin de kolayca tasfiye olacana hkmedilmitir. Krt kltrnn tm ifade tarzlar olan edebiyat, mzii, resmi, tarihi ve bilimi ayn yasaklama kapsamnda tutulmu; daha da ileri gidilerek bu alanlarda alma yapanlar sadece hukuk d ilan edilmemi, isizlie ve yoksullua mahkm edilerek fel edilmilerdir. Yaama art olarak kendilik kltrnden vazgei dayatlm ve uygulanmtr. zellikle isyan dneminden sonra ekonomi, hukuk ve siyaset en etkili tasfiye silahlar olarak kullanlmtr. Bu uygulamalardan geriye kendinden vazgemi, yanna yaklalmas bile baa en byk belay getirecek olan bir Krt kltrel kadavra kalmtr. Hazmedildike tketilen bir kadavra! Tabii ki le kargalarnn yediklerinden geriye kalan unsurlarn rmesi gibi bir kadavra! Krt kltrel olgusunda byk bir rme sreci yaanmtr, y aanmaktadr. Burjuvalam slm iktidarc gelenek Beyaz Trk yaklam ama yet eneini gsterememi, hatta onun daha da gerisinde bir tutum taknmtr. Krt kltrel varlna kar modernist laiki yntemlere ilaveten, slm gel enekleri de kullanarak, Trk-slm sentezi ad altnda milliyetilii daha da koyulatrp uygulamtr. zellikle tasfiyede laiki Trkletirme yetersiz kal nca, Trk-slmc motifler devreye sokulmutur. Nak ve Kadir tarikatlar bata olmak zere, btn dinsel aralar, bu konuda kltrel imhann aralar olarak kullanlmtr. Diyanet leri Bakanl zaten Cumhuriyetle birlikte kurul uundan beri laikilerin hizmetinde altrlmtr. zellikle Krtlerin din kltrne ball istismar edilerek, dinin komplocu tarzda kullanmna byk arlk verilmitir. Tarikatlarn geleneksel direnii zellikleri ii boaltlarak tersine amalar iin kullanlmtr. PKKnin direnii ve zgrlk yaam kltrne kar mcadelede ilevsiz kalan Beyaz Trk milliyetilii (gncel olarak somutta CHP, MHP vb.) yerine veya onunla birlikte, Trk-slmcln temsil eden (bata AKP olmak zere Milli Gr ve benzer dier akm ve partiler) oluumlarn Atatrk Cumhuriyet ilkelerine ters olduu halde, ulusdevlet politikasnn gerei olarak kullanlmasndan ekinilmemitir. Krt klt166

rel varl sz konusu olunca, birok slmc akm ve parti, bir nevi Hal Seferleri tarznda hareket etmeyi milli birlik ve btnln gerei saymlardr. Son dnemde Krt kltrel varlnn imhasnn tamamlanamayaca anl alnca, kresel hegemonyann da dayatmasyla geleneksel imhac soykrm politikalar gevetilmi, ucu sahte bir Krt ulus-devleti kltre varan oluumlara yol almtr. Bunda belirleyici etken, Krt direni ve zgr yaam kltrdr. Sahte, ii bo ve komplocu tarzda ina edilen Krtlkle esas olarak devrimci demokratik Krt ulusal toplum kltr hedeflenmektedir. Sanki bu tarz burjuva liberal bir Krtlk varm gibi aba harcanarak, Krt direni ve zgr yaam kltr yerine ikame edilmeye allmaktadr. Bu yntem kapitalist modernitenin ideolojik hegemonyas tarafndan doduklar gnden beri tm devrimci ideolojilere, reel sosyalizme ve ulusal kurtuluu gerekletiren kltrlere kar kullanlm ve bunda olduka baar salanmtr. Liberal ideolojik hegemonya son yz ylda, zellikle devrimler anda bu ilevini hem ince hem de kaba tm aralarla baaryla yerine getirmede byk bir tecrbe kazanmtr. Baar kazanm sosyalist, demokratik ve ulusalc deneyimler kendilerini kapitalist modernitenin liberal ideolojik hegemonyasndan kurtaramamlar, aralarna net izgiler ekememi olarak iinde erimekten kurtulamamlardr. phesiz bu durum direni ve zgr yaam kltrnn tmyle yok edildii anlamna gelmez; uygarlk tarihi b oyunca ska yaanan hegemonik basknn daha gelikin bir benzerinin baar yla gelitirilip uygulandn kantlar. Tarih boyunca Krt direni ve zgr yaam kltrne dayatlan hegemonik ideolojiler ve ikame kltrler en ykc ve asimilasyonist uygulamalarn kapitalist modernite srecinde sergilemilerdir. Bu durum kapitalist modern itenin faist zyle balantldr. Azami kr endstriyalizmi, endstriyalizm de ulus-devletilii zorunlu klan bir klelik sistemine dayanmak durumundadr. Evrensel apta yaanan kltrel soykrmlar bu sistemin ilerlik kazanmas iin ska bavurulan uygulamalardr. Krt kltrel soykrm sistemin bu varolusal niteliini aa vuran bata gelen bir rnektir. ddia edildii gibi soykrm, sosyolojik birer olgu olan Trk, Arap, Yahudi veya herhangi bir ulusal olgudan kaynaklanmaz. Soykrm kapitalist modernitenin smr tarzyla balantl bir olgudur. Fakat grnte soykrm sanki modern uluslar arasnda gerekleen bir olguymu gibi yanstlr. Kltrler soykrmlara varncaya dek birbirleriyle attrlmazsa, kapitalist azami kr eilimi ilemez kalr. Trk ulus-devletince Krt kltrel varlna kar yrtlen soykrm sreci, benzer biimde ve balantl olarak, teki paralayc ulus -devletler olan Arap ve ran devletlerince de iletilir. Sistemin mant gerei, birlikte par alama ve imha etme baar iin gerekli grlr. Son dnemde ran, Suriye ve Trkiye ulus-devletleri arasnda oluturulan anti-Krt koalisyonu deneyimlerinin tarihsel temeli vardr. Fakat petrol ve srailin gvenlii nedeniyle kresel hegemonyann karlar yerel ulus-devletlerinkiyle atnca, bu uygulamalar eskisi kadar rahat yrtlememektedir. eliki sistemin yer yer atlaklar ya167

amasna yol amaktadr. Bu durumda Krt kltrel direni ve zgr yaam hareketinin bir kez daha tarih bir rol oynama ans domakta; uygarln en son merkez gc olan kapitalist moderniteye kar demokr atik modernitenin kendini gl bir seenek olarak sergilemesine frsat sunmaktadr. Modern Krt kltr zgn nedenlerden tr kendini ancak demokratik modernite unsurlar kapsamnda baarya gtrebilir. Baar derken, zgr yaam kltrnn kalc, yok edilemeyen varlndan bahsediyoruz. Bu yaamn temel formlar demokratik ulus, ekolojik endstri ve sosyal pazara da yer veren komnal ekonomidir. Krdistan ve ada Krt gereklii tarihsel olarak u ygarlk sisteminin douuna beiklik ettii gibi, demokratik modernitenin de sistem olarak kendisini kantlamasna beiklik etme ansna sahiptir. Demokratik kltrn sadece Krtlerin modern yaam kltrnn deil, blgenin ve evrensel insanln da bir ans olarak bu temelde rol oynamas byk bir tarihsel nem kazanmaktadr. Sonu olarak, Krt gerekliini tanmlamaktaki glkler gerekliin bizatihi kendisinden kaynaklanmaktadr. Krtler sadece sorunlar ok ar bir toplumsal gereklik deildir; varlk olarak tanmlanmalar konusunda da glkler ne kmaktadr. Tarihte ve daha ok da kapitalist modernite srecinde Krt varlnn tartmal hale gelmesinin altndaki temel etken, Krtlere uygulanan bask ve smr sisteminin soykrma kadar varan zellikler tamasdr. Krtln kendisi sadece zgrce olumamakla kalmamakta, ayn zamanda parampara edilmekte, smrge olmaktan teye deta toplumsal kadavralara blnerek bitirilmeye allmaktadr. Fakat yine de bir trl bitirilememekt edir. Bunda esas rol oynayan, corafyasnn elverili yaps ile kabi leci ve tarikat toplumsal zelliklerini tarih boyunca hep korumasdr. Siyasal, iktidarsal ve devletsel bir toplum haline gelmek istediinde sert kuatma ve imha sefe rleriyle karlamakta, bu ynl kategorik gelimeleri yaamasna frsat tan nmamaktadr. Bylesi durumlarla karlatnda, kk toplumsal birimler halinde blnmek ve dalara snmak zorunda kalmaktadr. Bu kk biri mler neolitik adan beri oluan kabileler toplumunu aamamaktadr. Kk birimlere blnmesi toplumsal gerilikle ilgili olmayp, evresinde ve i uzantlarndaki uygarlk gleriyle (kent, snf ve devlet) balantldr. Krt kabilecilii ve airetiliindeki gereklik, bu gereklikteki srar kendi i dinamiklerinden kaynaklanmamaktadr. Merkez uygarlk sisteminin oluumu ve srdrlmesinde Krt corafyasnn stratejik konumu belirleyici olmaktadr. Corafyasnn konumu ve uygarlkla atmal sre, Krt toplumsal gerekliine dal kabile ve airet topluluklar halinde varln koruma ve srdrmeyi dayatmaktadr. Ayn hususlar Arap ve Trk toplumsal gereklikleri iin de geerlidir. Arabistan ve Orta Asya lleri ve etrafndaki uygarlk sistemleri, Araplar ve Trkleri tarih boyunca gl kabilesel ve airetsel zellikler tamak zorunda brakmtr. Krt gerekliindeki snflama ve kentleme sreci nemli toplumsal dnmlere yol amtr. Kendisini dinsel ideoloji ve kurumlar biiminde yanstan bu dnm srecinde, Krtler kabile ve airet toplumunu aan toplum 168

biimleriyle tanmlardr. ki ynl etkiye yol aan dinsel ideoloji, kabile ve airet st tabakasn devlet olmaya zorlarken, alt tabakalar tarikat toplulukl arna dntrmtr. Saf haliyle tarikatlar, iktidarlaan ve devletleen dinsel hiyerariye kar bir nevi z savunma topluluklar olarak tanmlanabilir. Krt orijinli topluluklarda yaanan ilkadaki Zerdt gelenei ile ortaadaki slm gelenekte bu ikilii youn olarak gzlemlemek mmkndr. Krtler iin Zerdtlk tarihte ifadesini bulan ahlki ve politik toplumun sekin rn ei olarak nem tamaktadr. Med Konfederasyonunda ve uzants olan Pers mparatorluunda bu ikilem gl bir biimde yaanmtr. Medler ile Persler arasndaki iktidar deiikliinde Malerin ok etkili olduklar ve youn bir mcadele verdikleri kantlanmaktadr. Ortaa slmnda bu ynl ikilem ve mcadeleler daha ak ve grnr bir hal almaktadr. slmn kndan itib aren devlet slm ile kabile slm biiminde bir ikilem yaanm veya kabil enin st hiyerarisinin devletlemesine karlk, alt tabakalarn isyanlar kendisini saysz mezhep ve tarikat atmalar biiminde yanstmtr. Tm slm topluluklarnda gzlemlenebilen bu mcadele srecinin Krt toplumsal gerekliinde de srekli ve younca yaand bilinmektedir. lkadaki Krt orijinlerinde airet ve kabile toplumu baat iken, ortaadaki slm uygarlk srecinde Krtlk hem ad olarak hem de olgusallk bakmndan ke ndini daha iyi tanmlayabilmektedir. Ama ayn sre derin bir blnmeyi de beraberinde tamtr. Krtlk nemli oranda kabilesel ve airetsel zelliklerini korurken, kentleen ve snflaan Krtlk devletli Krtlkle ona kar s avunma halinde olan sivil tarikat ve mezhep Krtl halinde bir ayrmay younca yaamtr. Ortaa toplumsal tarihi esas olarak bu l ayrma ve olgusallamaya dayanmaktadr. Anlatlar hangi ifade biimlerine brnrse brnsn, temelindeki maddi olgular airet, tarikat ve mezhep olarak kalmaktadr. Tm kavimsel ve snfsal atmalarn dayand birimler bu l kat egori iinde yer almaktadr. Bu tarz paralanmalar tm Ortadou toplumlar iin geerlidir, hatta evrensel zellikler kazanmtr. Krt gereklii asndan durum farkl deildir. Kayplar ve kazanmlar birbirini karlamakta, iktidar seeneinin tm imhac ve asimilasyonist varlna ramen airet ler, mezhepler ve tarikatlarn bask altna alnm ve smrye yatrlm kesimleri to plumsal varlklarna skca sarlmakta ve zgr yaam savunmaktadr. Merkez uygarlk sisteminin Bat Avrupaya kaymas Ortadou toplumunda kkl dnmleri beraberinde getirdi. Zaten srekli devrevi bunalmlarla kendini srdren uygarlk sistemi, bu yeni kapitalist modernite aamasnda derinliine k srecine girmiti. 19. yzylla birlikte blge zerinde gelien Bat hegemonyas, kendine baml acente ve ajan kurumlarla gerekletirdii dnmle birlikte k hzlandrd. Kapitalizmin azami kr eilimi ancak despotizmin en younlam ifadesi olan ulus-devletiklerle srdrlebilirdi. Endstri devriminden yoksun ve politik devrimin ok uzanda olan bu yeni statkonun, toplumun genelinde olduu gibi Krt gerekliinde de varlkyokluk ikilemine yol amas kanlmazd. Hem devlet hem de toplum olarak ayakta durmak olduka tartmal hale gelmiti. Osmanl ve ran mparatorluk169

larnda bu gereklii izlemek mmkndr. slmi uygarlk dneminde daha baat konumda olan Arap, Fars ve Trk egemenleri devletlerini korumay temel mesele sayarken, ezilen topluluklar ve milliyetler toplumsal varlklarn koruma sorunuyla kar karya kaldlar. Corafyasnn jeostratejik ko numu ve dank toplum yaps nedeniyle Krtler bu dnemde statkonun geleneksel bask ve smr uygulamalarndan daha fazlasna maruz kaldlar. ngiliz mparatorluu bata olmak zere, kapitalist modernitenin hegemonik glerinin gelitirdikleri acenteli ve ajan rejimler yntemi, dnya genelinde olduundan daha youn olarak blgede, zellikle Anadolu ve Mezopotamyada iktidar dnda kalm topluluklar ve kavimler zerinde tam bir felakete yol at. G eleneksel mmet ideolojileri temelinde fethedilmeleriyle oluturulan bir statye mahkm edilen Hristiyan halklar, en byk felaketi yani soykrm yaayarak, binlerce yllk kltrleriyle birlikte tasfiye oldular. Geleneksel bask ve smrye tabi klnan Mslman topluluklar da bu felaketlerden paylarn aldlar. Ermeniler, Helenler ve Sryaniler kadar, deiik biimde de olsa Arap Bedeviler ve Fellahlar, Trkmenler, Acemler, Berberiler ve Krtler de sistem olarak arkalarnda duran kapitalist modernitenin blgesel acente ve ajan kurumlar nca gerekletirilen bu byk felaketi hep birlikte yaadlar. Krt gereklii ortaa boyunca gelitirdii kavimsel varln ve kltrn byk oranda bu dnemde yitirdi. Gidi ba aaya, daha dorusu gerisin geriyeydi. Modernitenin var olma tarz olarak zne uygun bir ka pitalist sisteme, endstriye ve ulus-devlete sahip olmak urada kalsn, hegemonik glerin kendileri tarafndan ve acente-ajan kurumlarnca bu l sacaya altnda deta cayr cayr yanmaya terk edildi. 20. yzyln ortalarna geldiimizde, Krtler asndan esas tartma, ada zgrlk, demokrasi ve eitlik konular olmaktan ziyade, Var myz, yok muyuz? ikilemi etrafnda dnmekteydi. Kapitalist modernitenin hegemonik gleri, blge ulus-devletilerini blge halklar ve uluslar zerindeki soykrma kadar varan uygulamalarn sorumlular olarak yanstmaya zel nem verirler. Gerekte olan ise farkldr. Ulus devleti elitleri bizzat oluturan, onlarn hem ideolojik hem de askeri ve ek onomik donanmlarn salayan, hegemonik sermaye ve ideolojik tekellerin bizzat kendileridir. rnein Anadolu ve Mezopotamyadaki soykrm uygul amalarndan sorumlu tutulan laiki Beyaz Trk faistleri, hem ideolojik olarak hem de maddi donanm kapsamnda batan sona hegemonik glerin (ngiliz, Fransz, Alman, ABD) desteiyle ina edilmilerdir. Bunlarn destei olmadan varlk bulmalar olas deildir. Zaten kltr olarak ne slmiyet ne de Hrist iyanlk veya Musevilik soykrm pratiini retecek kapasiteyi tar. Bu kapasit eyi kapitalist modernite unsurlar tamakta, ihtiva etmektedir. Fakat grnte soykrmlardan genel kategori olarak Araplar, Trkler, Yahudiler, Krtler s orumlu tutulur. Gnmzde benzer uygulamalar slmclk ad altnda tretilen milliyeti ideolojilerle srdrlmeye allmaktadr. Hlbuki bu ideolojik ve rgtsel klarn da temelinde ngilterenin geleneksel, ABDnin gncel olarak paylar belirleyicidir. Hegemonik glerin destei olmadan, slmc g denen odaklar nefes bile alamazlar. Krt gereklii zerinde gnmzde srdrlen 170

yenilenmi soykrm uygulamalarndan sorumlu tutulmas gereken Yeil Trk faizmi de batan sona Londra, Washington ve Berlin merkezlidir. Bu merkezlerin destei olmadan Yeil Trk faizmi adm bile atamaz. Burada da soru mluluk geleneksel slm dini zerine yklr. Hlbuki Beyaz Trk faizminin sosyolojik Trklkle ok az alakas olduu gibi, Yeil Trk faizminin de gel eneksel ve sosyolojik slmla ok az ilgisi vardr. Varlk ve biimleri kesinlikle kapitalist modernite ve onun hegemonik gleri ile balantl olarak oluturulmutur. Srdrlmeleri de yakn destekleriyle mmkn olmaktadr. rn ein tm Ortadou lkelerinde olduu gibi Trkiyedeki slm tandansl iktidar oluumlar da hegemonik g merkezlerinde ina edilmekte ve laiki modellerden daha fazla desteklenip varlklarn srdrmeleri salanmaktadr. Krt gereklii, dier belli bal slm gelenekli toplumsal varlklardan farkl olarak, kendini ulusal toplum haline dntrmekte baarl olamam, onlar gibi ulus-devlet imknlarn kullanamamtr. Tersine, hkim ulusdevletler tarafndan ulusal toplum haline gelmemesi iin sistemli ve srekli olarak soykrmlara kadar varan bask ve talan rejimlerine tabi tutulmutur. Bu soykrm ve talan rejimleri hegemonik glerin destei olmadan srdrlemez. Neolitik dnemden kalma kabile ve airet kltrnn yan sra ilk ve ortaalardan kalma mezhep ve tarikat kltrlerinin de hiyerarik devleti sistemin karc ve kreltici etkileri altnda i dinamiklerden yoksun kalmas doal olarak ulusal toplum haline gelememeye yol amtr. deta toplumsal kadavra halinde tutulmaktadr. zerinde hegemonik glerin ve mahkmu olduu ulus-devletlerin snrsz imha ve talan uygulamalar gerekletirilmektedir. Varlk-yokluk tartmasnn altnda bu gereklik yatmaktadr. Son tahlilde bu gereklik tamamyla kapitalist modernite unsurlar ve ibirliki acente ajan kurumlar ile ina edilmekte, mmkn klnmaktadr. phesiz her toplumsal olguda evrensel olarak geerli olduu gibi, Krt gerekliinde de varolusal olarak direni kutuplar douundan gnmze kadar hep var olagelmitir. lk kabile ve airet oluumlarnda bile belirleyici olan, kart topluluklarn ve doal koullarn tehditlerine kar korunma re fleksidir; ilkel korunma dncesi ve rgtlenmesidir. Darwinist yoruml ar bu konuda gerei yanstmamakta ve arptmaktadr. Kabile ve airet oluumlarnn belirleyici yn kan ve akrabalk ba deil, tehditlere kar korunma, daha verimli beslenme ve remedir. Krt gerekliinde kabile ve airet kltrnd eki direnii, retici ve reyici yap bu varsaym kesinlikle dorulamaktadr. Ayn husus daha sonra oluan mezhep ve tarikat kltrlerinin saf haliyle to plumun direni, retim ve salkl reme tarz ile balants iin de geerlidir. Mezhepleme ve tarikatlamalarn i ve d iktidar odaklarna, kentin bozucu nfuzuna ve snflamaya kar toplumu savunma, varln srdrme ve zgr tutma rolleri nemlidir. Byle olduu iindir ki, ya imha edilmek istenmiler ya da ilerine ibirliki unsurlar yerletirilerek, direnii ve var klczgrletirici rollerinden uzaklatrlmaya allmlardr. Kapitalist moderniteye kar gelitirilen modern demokratik zgrlk ve eitlik hareketleri tarihsel gelenei srdrmeye almlardr. Krt gereklii171

nin zgl koullar, kapitalist modernite unsurlar eliyle modern bir ulusal toplumun oluturulmasna frsat tanmamtr. Kk burjuva ve feodal u nsurlarn bu ynl clz abalar sonusuz kalmtr. En son bavurulan yapay Krt ulus-devletii, eer kapsaml demokratik ulusal toplum oluumlaryla kuatlmazsa, soykrmla tasfiyeyi, byk felaketleri davet etmekten teye ciddi bir sonu douramaz. PKKde ifadesini bulan demokratik sosyalist toplum inacl Krt gerekliini farkl bir modernite anlayyla buluturmakta, demokratik modernite teorisi ve pratiiyle varln koruyup btnletirebil eceini ve zgr klabileceini sylemletirmekte ve eylemletirmektedir. Demokratik modernite alternatifi sadece gelecee ilikin bir topya veya gemite kalan toplumsal bir mitoloji deildir; toplumsal gerekliin doas ile paralel gelien bir seenektir. Demokratik modernite dnemlere gre biim deitirmekle birlikte hep var olan, uygarlk tarihi boyunca kendisi de kart bir tarihe sahip olan bir gerekliktir. Zorba ve smrgen glerin dnda kalan evrensel tarihin tm insanln temsil etmekte, daha dorusu sistemini ifade etmektedir. Proto Krt gereklii orijin olarak uygarln beii roln oynamsa da, evlat gadrine urayan ana gibi, uygarlk glerinden en ok darbe yiyen ve bu glerin imha amal saldrlarna urayan kltr de ifade etmektedir. Dolaysyla varln ancak geleneksel snf uygarl dnda bir uygarlkla, demokratik toplumcu uygarlkla gerekletirebilir. Eer anlaml bir Krt tarihi yazlacaksa, ancak bu erevede yazlabilir. Bunun gnmzdeki ifadesi demokratik modernitedir. Krtler geriye kalan varlk paralarn (ont olojik paralar) ancak demokratik uygarlk tarihinin altnda daha ak grebilir; bunlardan yola karak demokratik modernitenin demokratik ulus, ekolojik endstri ve sosyal pazar ekonomisi ile kendini yeniden ina ederek var klabilir. Tarihte Toros-Zagros corafyas Afrika (nsan trnn tredii kta) ile Avrasya (uygar toplumun gerekletii corafya paras) arasnda insan to plumunda Homo Sapiens devrimine, neolitik tarm ve kent uygarlk devrimler ine beiklik etmekle kalmam, bunlar yakn tarihe, Bat Avrupa endstri de vrimine kadar byterek tamtr. imdi ise kk kapitalist modernitede yatan en derin insanlk krizinde varl imha ile kar karya olan ziyaretlik mezarlk konumundadr. Tarih bir kez daha ayn corafyada insanlk adna Krtleri toplumsal varlklarn korumak ve zgr klmak iin devrime zorl amakta, demokratik modernitenin inasna armaktadr.

172

KAPTALZM AINDA KRT SORUNU VE KRT HAREKET Evrensel olarak sorun kavramn, olmakta veya olmamakta zorluk ekmek, acl sre yaamak biiminde tanmlamak mmkndr. Tm varolu srel erinde yaanan bir kategoridir bu. Toplum sz konusu olduunda, sorun geni ve dar anlamda tanmlanabilir. Geni anlamda toplumsal sorun, toplumsal doann birinci doa-evre karsnda iine dt zorluklar ifade eder. rnein ar kuraklk, scaklk veya soukluk karsnda evrenin yaam biyolojik olarak srdrmede yetmez duruma dme ciddi toplumsal sorunlara yol aar. Yine benzer statde yaayan topluluklarda gl olann gsz olan karsnda bavurduu zorlayc eylemler de bu kapsamda deerlendirilebilir. Dar anlamda toplumsal sorun hiyerarik toplumun, kent, snf, iktidar-devlet olgularnn ortaya kmasyla balantl olarak yaanan bask ve smrye dayal gelimeler, uygulamalar biiminde tanmlanabilir. Sosyolojik bakmdan esas toplumsal sorunlar bask ve smr kaynakl olanlardr. Dier sorunlar farkl kapsamlarda deerlendirilebilir. Hiyerariler ve devlet, balangta u veren toplumsal sorunlar zmek amacyla oluturulmalarna ramen, sre iinde en nemli toplumsal sorun kayna durumuna dtler. Bir toplumda hiyerarik ve devletsel kurumlar ne denli arlktaysa, o toplumda o denli sorunlarn yaandna hkmedilebilir. lk hiyerari genellikle kadn zerinde gelien erkek egemenlii tarznda olduundan, ilk toplumsal soruna kadn sorunu demek mmkndr. Ardndan kadn kleliinden esinlenerek gelitirilen toplumsal snflar, kle snfnn oluumu ile birlikte cins ayrm gzetmeyen toplumsal sorunlar aamasna geildi. Bylece toplumda hiyerari ve snflamann i ie gemesiyle giderek tm toplumsal alanlarda etkili olan sorunlu toplumlar dnemi balad. Hemen her toplumsal alana cinsiyetilik ve snflk damgasn vurdu. Toplumsal gruplarn, birimlerin ite yaadklar sorunlar d topluluklara da tarld. Toplumdan topluma bask ve smr olgusu geliti. Daha somut olarak kla ndan klana, airet ve kabileden airet ve kabileye, kavim ve ulustan kavim ve uluslara doru uzanan sorunlar olutu. Kent, snf ve devletin gelimesi ile birlikte oluan uygarlklar sorunlar evrenselletirdi ve sistemik hale getirdi. lk ve ortaalardaki tm uygarlk sistemleri esas olarak bask ve smr olgusu temelinde tanmlanabilir. En son uygarlk sistemi olarak kapitalist modernite, bask ve smry azamiletirmitir. Genelde tm uygarlk aamalarnda, zelde kapitalist modernite aamasnda toplumsal sorunlar trajik krizlere ve uzun sreli kaotik ortamlara yol at. Gnmzde, zellikle 1970lerden itib aren kapitalist moderniteye damgasn vuran finans kapital sreci, toplumsal krizlerin en derinlikli ve srekli yaand a olarak deerlendirilebilir. Krdistann merkezinde yer ald Ortadou corafyasndaki toplumlar 19. yzyldan beri kapitalist moderniteden kaynaklanan derin bir krizin iinde yaamaktadr. Be bin yl aan merkez uygarlk sistemi iinde hegemonik konumlarn Bat Avrupa uygarlk merkezine kaptran Ortadou devletleri, 20. yzyln balarnda smrge toplum konumuna dmlerdi. Yaanan sadece 173

toplumsal sorunlar olmayp, tm iktidarsal, ekonomik ve ideolojik alanlar kapsayan btnsel nitelikte sistem kriziydi. Gnmzde bu kriz btn id detiyle devam etmektedir. Yaanan krizin nemli bir zellii de uzun sreli olup kaotik bir hal almasdr. Kaotik ortam tm corafyay ve yakn komularn etkisi altna alarak, Orta Asyadan Kafkaslar ve Balkanlara, Himalayalardan Kuzey ve Orta Afrikaya kadar uzanan alanlarda yaayan tm toplumlar etkilemektedir. Toros-Zagros da sisteminde insanlk tarihindeki en uzun sreli ina roln oynayan Krdistan corafyas, ilk defa gnmze doru kapitalist moderniteden kaynakl bu kaotik ortam en derinliine yaama paradoksuna dmtr. Paradoks, tarihsel byk devrimlerin ardndan insanln giderek grleen uygarlk nehrinin kapitalist modernite dneminde kurumaya yz tutmasn ifade etmektedir. En eski otantik bir halk olarak Krtler bu kaotik ortamn en ileli kurbanlar durumuna dmlerdir. Homo Sapiens devriminden neolitik, kalkolitik, tun, kent ve demir devrimlerine kadar insanl bugne tayan hemen hemen tm tarihsel alt st olulara beiklik etmi bu corafyann neredeyse tarihten silinecek bir halk durumuna gelmek phesiz byk bir trajediyi ifade eder. Yaanan basit bir toplumsal sorunlar yuma deildir. Her insan toplumunda benzer ada sorunlar yaanmaktadr. Kr tlerin kkleri tarihin derinliklerinde de olsa, yaadklar sorunlar halk o larak kapitalist modernitenin en zalim ve smrgen unsurlarnn ok sayda ve ok ynl peneleri ve mideleri arasnda can ekimeye terk edilmi olmalarndan kaynaklanmaktadr. Yaanan sorunlar, krizler ve toplumun iine drld kaotik ortam sadece kapitalizmin azami kr kanunundan kaynaklanmamakta; ulus-devletin kltrel soykrmlaryla birlikte endstriyalizmin yol at btnsel toplum olmaktan kmay, tm alt ve styap kurumlaryla yoksulluklar, yokluklar, isizlikleri, eitimsizlikleri, salkszlklar ve zihniyet kayplarn da iermekt edir. Yaanan durum sorundan teye en byk toplumsal felaket boyutundadr. Kendiliinden toplum olmaktan kmann tesinde, datlm, sinir merkezl erini yitirmi ve duyarsz klnm paralara dntrlme sz konusudur. Krt sorunu demek, herhangi bir tarihsel veya gncel toplumsal sorun demek deildir. Tm zmlemelerde aklamaya altmz gibi, Krt gerekliinin zgn konumundan kaynaklanan, uzun bir tarihsel srece yaylm ve tm toplumsal alanlar kapsayan kltrel soykrmlara kadar varan felaketleri pe pee, i ie yaamak demektir. A- KRT SORUNUNUN TARHSEL GELM VE MDK HAL Bugnk Krt sorununun kaynanda sadece Krtlerin deil, belki de i nsanln arlkl bir blmnn yaad Verimli Hilaldeki neolitik toplumun barnda gelien hiyerari, kent, snf ve devlet gereklemesi yatmaktadr. Aa Mezopotamyadaki Smer uygarl (M.. 3000-2000), bir anlamda Yukar Mezopotamya kaynakl neolitik toplumun yol at toplumsal soru nlara are olarak retildi. Sorunlar fazla nfus, yetmeyen topraklar ve artan 174

kavgalardan kaynaklanyordu. Aa Mezopotamyada Smer rahipleri gelikin bilgeliklerine dayanarak ve beslendikleri neolitik kltrn tm maddi ve manevi unsurlarn kullanarak tapnak merkezli kenti, snf ve devleti icat edip bu sorunlara tarihsel yantlar aradlar. Balangta yanlmadklar da ortaya kmt. Kent, snf ve devlet lsne dayanan yenia dnemin sorunlarna deta mucizev bir zm olmu gibiydi. Dnemin mitolojisi bouna yeni, belki de insanlk tarihinde btn gelimelerin ilki anlamna gelen tanrsal bir dzeni ifade etmiyordu. Neolitik devrim mucizesi uygarlk mucizesine dntrlmt. na edilen sistem yine belki de tarihin en uzun ve arzasz il eyen sistemiydi. Fakat barndaki elikiler olgunlatka, bu sefer de yeni to plumsal sorunlarn ebesi roln oynamaktan geri kalmad. Tarihte toplumsal sorunun en saf haliyle Smer toplumunda yaand ilk yazl belgelerde de yer almaktadr. Kendilerini tanrlarla tanrlar, tanrlarla kullar arasnda yanstan anlamazlklar aslnda toplumsal sorunlar, iktidar sahiplerinin kendi ar alarndaki ve kendileriyle kle olarak kullandklar insanlar arasndaki eliki ve atmalar yanstmaktadr. Tarihte birok ilke damgasn vuran Smer toplumu, yol at sorunlar asndan da esiz bir ilki temsil etmektedir. Krt orijinli topluluklarn yaadklar ilk ciddi toplumsal sorunlar Smer uygarlna balamak mmkndr. Glgame Destan zaten bu sorunlar z erine kurgulanmtr. Gerek El Ubeyd hiyerarik kltr (M.. 4500-3500) gerekse Uruk site kltr (M.. 3500-3000) kendini srekli olarak douya ve kuzeye doru geniletmek durumundayd. lk kentli, snfl ve devletli kltr oluumlar olarak, yaayabilmek iin her iki yn zerindeki neolitik toplumdan beslenmek zorundaydlar. Zorunluluk atmay beraberinde getirir. Glgame ve Enkidu ikilisi arasndaki iliki, tarihte ilk ve tipik olan emperyal -smrge ilikisindeki sorunsal ifade eder, yanstr. Krt orijinli topluluklar, Humbaba ahsnda emperyal smrgeci ilikiye kar direnii temsil ederler. Sorunun temelinde neolitik toplumdaki eitliki ve zgr yaam kentli, snfl ve devle tli yaama kar korumak yatar. Enkidu Uruk kentine tutsak olarak getirilme kte, evcilletirilmekte ve kent toplumu iinde geldii topluluklara kar bir ibirliki olarak kullanlmaktadr. Hurri kabileler kent uygarlnn ykseliine kar srekli direnme halindedirler. Zagros da silsilesine dayal bu direnmeler toplumsal sorunlarn ne kadar yaygnlk ve sreklilik kazandn gstermektedir. Gutiler adlarn tarihe yazdran ilk Zagros kkenli kabilelerin Smer yneticilerine kar baar k azanm konfederatif yaplanmasn ifade etmektedir. Daha sonralar uygarlk tarihi boyunca karmza kacak olan yenenlerin yenilenlerin egemen kltr iinde erimelerinin ilk rneklerini de bu srete yaknen gzlemlemekteyiz. Sava sanatnn ortaya kard hegemonlar egemen sistemi srekli gle ndirmektedir. Sorunlar zmlenmeye allrken, paradoksal olarak daha da bytlmektedir. ktidar daha fazla iktidara, devlet daha ok devlete yol amakta, bylece sorunlar da katlanarak bymektedir. Smerlerden iktidar geleneini devralan Babil ve Asur hegemonlar (M.. 1950 - M.. 600), sistemi derinliine ve geniliine yayarken benzer bir du175

rumu yaamaktadr. Kent, snf ve iktidar-devlet kaynakl bu sorunlar derinleme ve genilemeyle daha da byrken, zm ayn ksrdng iinde daha fazla genileme ve derinlemede aranmaktadr. Genileme emperyalizme ve smrgecilie, derinleme daha fazla snfsallamaya ve smrye yol amaktadr. Daha sonra gnmze kadar kendini byterek tekrarlayacak olan bu sistemin mekanizmas hep ayn kalacaktr: Dta emperyalist smrgeci yapy gelitirmek, ite snfsal egemenlik kurmak. Yenen de, yenilen de ayn sistemin kurban olmaktadr. Buna karlk Krt orijinlerin Toros -Zagros da silsilesine dayal anti-uygarlk direni dngs de kendini hep byterek tekrarlayacak olan kendi zgr mekanizmasn gelitirecektir. Direniin zgrlk mekanizmas balamnda kabile ve airet bilinci daha da geliecek, rgtlenmeleri genileyecek, bylelikle daha ok kabile ve airet zgr kalmaya alacaktr. Her iki mekanizmada da varolu diyalektii ilemekte, her iki diyalektik ileyi kendini srekli bytmektedir. Krt orijinlerin Smer kltrel yaylmaclndan kaynaklanan Babil ve Asur hegemonyasyla iddetlenen uygarlk sorunlarna verdikleri yant kendis ini Mazda-Mitra ve Zerdt geleneinde yanstr. Bu gelenein znde Smer kltrn olduu gibi benimseme deil dntrme, kendi yaratcln sergileme esastr. Dnm tarihseldir. Greko-Romen kltr geleneini mmkn klan da bu tarihsel dnmdr. Bu gelenek insanlk tarihinde kleci topl umun dogmatizmini ykmasa bile esnetme, krma ve yer yer yeni seenekler sunma stnlne sahiptir. nsan, ahlk, dolaysyla iradeyi bir st aamaya sratr. nsan zgrlnn ahlk ve iradeyle ban kurar. Daha ncesinin tanrlar ve tanr-krallar nazarnda bir hi mesabesinde, basit kullar yn durumunda olan insanlk artk isyan eden, iradesini konuturan, ahlkn yen iden ina eden zgrlk nitelikler kazanr. Zagros eteklerindeki kltr ve zellikle Zerdt cevap dnemin temel sorunlarn kavramak asndan ki lit neme sahiptir. Uygarlk kaynakl sorunlara verilen slm yant daha yakndan zmlen ebilir. slmiyeti esas olarak dnemin iki, hatta hegemonik g odan temsil eden Bizans, Sasani ve Habe uygarlklarnn drt bir yandan Arabistan Yarmadasndaki kabile yaam zerindeki etkileriyle gittike younlaan to plumsal sorunlara devrimsel bir yant olarak yorumlamak mmkndr. lka kltrnn son temsilcileri olan bu uygarlklarn, tm ilka boyunca olduka younlaan sorunlara yant olmaktan ok, sorunlar daha geni alanlara yaymak ve derinletirmekten teye bir rolleri kalmamt. brahim dinsel yant gelenei, esas olarak ilkan tanr-kral kltrnden kaynaklanan sorunlara zg bir zm tarz olarak yorumlanabilir. brahimden Musaya kadar olan aama, Smer kkenli Babil ve Asur Nemrutlaryla (dnemin tanr -krallar) Msr Firavunlar (kendisinin tanr olduunu idea eden krallar) arasnda skan toplumdan kaynaklanan sorunlara peygamberce araylar ve yantlar dnemi olarak yorumlanabilir. Tm zgnlne ramen, Musevi yant, brani kabilesinin sorunlarna karlk olarak kk bir srail Krall olmaktan teye gidememitir. Kendisini zellikle Davut ve Sleyman Peygamber figrleriyle 176

yanstan bu krallk, Babil ve Msr kltrlerinin kaba bir sentezidir; st tabakann krallk yksn ifade eder. sevi gelenek, eski gelenein Roma mparatorluu dneminde devasa b oyutlara tanan kleci toplum sorunlarna yoksullar, kleler ve isiz aylak k esimler asndan gelien bir yanttr. Hristiyanln Musevilikle olan ekimesi ilk balarda snfsaldr. Hem brani kabileleri iinde hem de dier komu kabile kltrlerinde Romann at yarlma kendini yeni bir dinsel kopu biiminde yanstmtr. sevi gelenein ilka toplumsal sorunlarnn en ok younlat ve bakaldr geleneinin kkl olduu alanda olumas, Zerdt gelenek kadar olmasa da, yine de insanlk tarihinde a atlatma potansiyelinde olmutur. Hristiyanlk tm kabile kltrlerinde yaanan sorunlara kendisini bir cevap olarak sunmutur. lk defa kapsamlca ve bir daha silinmemecesine kabile toplumlarn aan dinsel cemaat toplumlar olumutur. Her kabile ve etnisiteden insanlar yeni dinin kutsanm yeleri saylmaktadr. Toplumsallk asndan bu nemli bir aamadr. Halk topluluklarnn kendilerini tarih sahnesinde daha gr ve ak seik biimde yanstmalar sz konusudur. Ermen iler, Sryaniler, Grekler ve Latinler kendilerini daha ok Hristiyanlkla sahn elemilerdir. Muhammedilik ayn gelenein sorunlarn zemedii ve ii oktan boalm ilka despotizminin temsilcileri tarafndan drt bir yandan srekli sktrlan Arap kabilelerinin tarihsel yantdr. Hz. Muhammedin bir yandan H abe, Sasani ve Bizans imparatorlarna kar k seslendirirken, dier yandan hak dinleri olarak kabul ettii Museviliin ve Hristiyanln miadn doldurmu olduklarn ilan etmesi bu gerei yanstmaktadr. Arap kabile toplulukl arnn hem ite hem de dta had safhaya ulam sorunlarna ne Yahudilik ne de Hristiyanlk bir yant oluturabilmitir. Bu dnemin Yahudilii ve Hristiyanl devrimci zn oktan yitirmi, tutucu kabile ve kavim milliyetiliine dnmtr. Geleneksel tanr-kral despotizminin son temsilcileri olan Habe, Bizans ve Sasani Krallklarnn gerek kendi ilerinde gerekse aralarnda yaadklar sorunlar ve atmalar hem kendilerini zayf dryor hem de gereksiz klyordu. Dolaysyla Hz. Muhammedin l kabilelerinin diri zgrlk tutkularyla fetih arzusu tayan st tabakann cennet diyarlar ele geirme tutkularn yeni bir dinsel gelenekle karlamas anlalrdr. slm gelenei hem k dnemindeki Arap kabile gereini hem de uygarlk gereini hesaplayarak kendisini ina etme zelliklerine sahiptir. deol ojik ve politik olarak iki kltrel seenei, yani yoksul kabile kltr seeneiyle st tabakalarn kent, snf ve devlet seeneini sentezleme ustaln gstermitir. Dnemin gei yollar zerindeki Mekke kenti iki kltrn en ok karlat ve sentezletii bir yer olma stnln ve avantajn yaamaktadr. Hz. Muhammedin tarihsel nemi bu sentezi baaryla yapmas ve buna damgasn vurmasdr. slm Devriminin sosyal adan en nemli sonucu, kat kabileci toplumdan farkl bir mmet toplumuna gei salamasdr. Arabistan gibi izole olmu bir alanda binlerce yllk kabile gelenekli toplumdan mmet toplumuna gei yapmak byk bir sosyal devrimdir. Yeni sosyalite daha 177

bandan itibaren kendi iinde bir ikilemi barndryordu. Kabile aristokras isinden devralnan st tabakann devletli bir snfa dnme eilimiyle yoksul tabakann eitliki ve demokratik eilimi srekli atma halinde yayordu. Toplumsal sorun daha da genellemi olarak yeniden biimleniyordu. Daha Hz. Muhammed hayattayken balayan bu yeni sorunsallk ve atmalar etkis ini gnmze kadar srdrecektir. Ortaan bu en byk sosyal devrimi Krt orijinli topluluklarda da h emen etkisini gstermitir. Gerek Arap aristokrasisinin fetihi eilimi gerekse Krt st tabakasnn iktidar-devlet araylar, ilikili ve atmal geen uzun bir sre kapsamnda Krtlerde de mmet toplumunu gelitirdi. Yeni mmet toplumu da genelde yaand gibi sorunluydu. Kentli, snfl ve devleti eilimle eitliki demokratik eilim kendini mezhep ve tarikat farkllamas bi iminde yanstt. slmk iktidar hegemonyasn temsil edenler mmet toplumuna damgalarn vurduka, alttan tasavvufi tarikatlar, eski geleneklerini varlk gerekesi olarak kullanan Alevi ve Zerdet Krtler kendilerine zg direnii cemaatlerini gelitirmekte srarl davrandlar. Krt toplumu diyebileceim bir olgu olumakla birlikte, olduka paral, birbirine yabanclam snf ve katmanlara blnm olarak varln srdrd. Toplumsal sorunlar kendisini daha ok farkl tarikatlar biiminde yanstyordu. Kent ile kr arasndaki elikiler snfsal blnmelerle i ie geliiyordu. Ortaada her ey ilkadakinden daha ok blnm ve sorunsallamt. Kabile ve airetlerin yerleiklik gebelik sorunlarna kent-ky elikisine dayal ve kentteki snfsal blnmeden kaynakl sorunlar eklenmiti. Kabilelerin st tabakalar devlet biiminde younlarken, daha da klm yoksul kabile paralar yeni yoksul kabilelere dnyordu. Kye dayal yaam kltr kente dayal yaam kltr kars nda geriliyordu. Kent toplumunda sosyal eliki ve atklar artyordu. Sonuta tm bu elikilerin zm daha da glendirilmi devlet aygtnda aranyordu. Devlet ise, daha fazla parazit hanedanlar ve artan sorunlar anlamna gel iyordu. Ortaa toplumu bu tr toplumsal sorunlar dngsne mahkm o lmutu. Ortaada Krt toplumu Arap, Fars ve Trk iktidar elitlerinden farkl olarak kendi gl iktidar elidini oluturmamt. Temel sorunlarna ne birleik merkezilemi krallkla zm bulabiliyor, ne de eskinin durgun ve ie kapal geleneksel kabile toplumu halinde yaayabiliyordu. Bu elikiden doan sorunlara daha ok mezhepi ve tarikat cemaat toplumlaryla yant bulunmaya allyordu. Zerdtilik giderek paralanp zayflyordu. Alevilik ancak dalk alanda fethi zor blgelerde varln koruyordu. Kent ve ova halk zerinde hkim olan iktidar slmcl olduka istismarcyd. Sultanlarn temsilcileriyle yerel beylikler toplumu iinden klmas zor sorunlara bomulard. Bu d urumda sorunlarn zm deil, ancak sorunlardan kama sz konusu olabilirdi. Dolaysyla zm diye snlan mmetilik ve tarikatlk hzla kendi gereinden ka ve yabanclama aralarna dnyordu. Ortaa diyalekt ii kabaca bylesi bir ileyile kendini yanstyordu diyebiliriz. 178

Krt toplumunda asl sorunlar kapitalist modernite balamnda kkleti, boyutland. Sistem olarak modernitenin kendisi btn alanlar ve ynleriyle toplumu kafeslemeye alr. Kafeslemek, toplumu tmyle sorunsallatrmaktr. Azami kr kanununu iletebilmek iin toplumun stnde kapsaml bir bask ve smr sistemi kurmak kanlmazdr. Ancak bu bask ve smr sistemi derinlik ve genilik asndan ilk ve ortaalardakinden farkldr. l kalarda bir krallk hanedanln beslemek iin gerekli artk-deerle kapitalist ada sanayi tekellerinin binlercesi iin gerekli artk-deer arasnda sadece fark deil, kocaman bir uurum vardr. Kapitalizmin egemen bir sistem haline gelmemesi iin tarih boyunca ideolojik, siyasi ve ekonomik adan alnan tm tedbirler, bu tr bir smr tarznn karlanamayacandan duyulan rkntdendi. Toplum o dnemde egemen bir sistem olarak kapitalizmi karlay amazd. Kapitalizm karsnda toplumun ayakta kalmas mmkn deildir. Bundaki temel etken, kapitalist smr tarznn toplumsal doada ve evrede srdrlebilir bir karlnn olmaydr. Kapitalizmin egemen bir sistem olarak kendini gerekletirmek iin elind eki en byk silah, devlet iktidarn ulus-devlet iktidarna dntrmesidir. Ulus-devletin kendisi, iktidarn toplumun klcal damarlarna kadar yaylmasyla mmkndr. Klcal damarlarna kadar iktidarn yayld bir toplum ise sadece iliklerine kadar sorunlara boulmakla kalmaz, parampara edilerek dalmaya mahkm hale getirilir. Ulus-devlette toplum tmyle kafeslenmitir. lke snr, ulusal ordu, merkez sivil brokrasi, merkez ve mahalli idare, ulusal pazar, tekelci ekonomik hkimiyet, ulusal para, pasaport, vatandalk kimlii, milli ibadethane, ilkokul, tek dil, bayrak iaretleri, btn bunlarn hepsi btnleik olarak toplum zerinde kapitalizmin azami kr kuraln iletmek gibi asli bir sonucu doururlar. Modernite sosyologlarnca geleneksel toplumun almas ve modern homojen toplumun oluumu diye tanmlanp ilerlemenin temel gstergesi olarak sunulan bu sre, znde derinliine demirden kafese alnp kilitlenmi toplumu ifade eder. Kafesteki toplum ancak kapitalizmin kurallarna gre tamamen evcilletirildiinde serbest braklr. Liberalizm den ilen bu serbestlik ada klelikten baka bir anlam ifade etmez. Kapitalizm ann toplumunda zgrlkte srarn karl faizmdir. Faizm ise en kanl, azami smrl sistemin addr. Burada toplumun varlndan deil, yokl uundan bahsetmek daha gerekidir. amz sosyolojisi bilinli olarak kapitalist klelii zmlememekte, lib eral ideoloji gerei snfsal klelik gerekliini merulatrmay esas grev be llemektedir. Dolaysyla bilimsel deil, gerici mitik zelliklere sahiptir. Kapit alizmin en gerici, baskc dnemi olan finans kapital andaki para hk mranl hibir tarihsel tanrnn eriemeyecei gc, belki de hkmranlarn en gl tanrsn ifade etmektedir. Bu tanr olmakszn ne kapitalizm, ne ulus devlet, ne de endstriyalizm mmkndr. Para tanrs karsnda toplumu ayakta tutmak byk insani anlam ve kolektif toplumsal yaam gc ister. Bylesi bir gce sahip toplumdan pek eser kalmamtr. Bu ideayla ortaya 179

kan sosyalist toplum deneyimleri snrl baar gc gstermiler, ounlukla da yenilmekten kurtulamamlardr. Fakat kapitalist modernite karsnda ne denli mahkm yaansa da, yine toplumsallkta srar etmekten ve toplumu savunmaktan baka are yoktur. Sorunlar ne denli kanserlemi, krizli ve kaotik boyutlara trmanm olursa olsun, toplumsal varl savunmak ve zgr klmaya almak, insanca yaamn vazgeilmez kouludur. Alternatif yaam ya azami krn geerli kld tm insani deerlerden soyutlanm ucube yaam ya da mezarda rmeye terk edilmi yaamdr. Kapitalist modernitenin toplumsal gereklie dayatt kleletirici sistemi en plak haliyle Krt toplumsal gerekliinin iine drld halde gzlemleyebiliriz. Krt toplumsal gereklii, toplumsal sorunlu olmann ok t esinde, uzun sreye ve tm dokularna yaylm bir soykrmla tketilmektedir. Krt toplumu sorunlu herhangi bir toplum deildir, yaananlar sorunlu olmay da aan bir durumu ifade etmektedir. ine drld ibret verici ve dehet ykl durumun ifade ettiklerini kavramak asndan sadece diline bakmak yeterlidir. Tarihin en otantik dili zincire vurulmutur. Anaokuluna bile byk alanlar itibariyle sahip deildir. Daha da vahimi Krt dilini sahi plenmek, o uurda abalamak hkim sistem iinde isiz ve a kalmay gze almakla mmkndr. Krtln kendisi be para etmez bir nesneye dntrlmtr. Dahas, bu nesneye kim daha ok tekme vurursa, sistem ona sahip kmakta ve onun yaam ans olduuna hkmetmektedir. Kendi z toplu msal gerekliini ne denli inkr eder ve hor grrsen, hkim ulus sistemi iinde o denli ikbal kazanman, i bulman ve ykselme ansna sahip olman imkn dahiline girer. Bu durum sistemiktir ve Krt toplumsal deerlerinin tm yzeyleri iin geerlidir. Nerede sivrilmi bir Krt varsa, paras ok ve iinden eminse, o Krt mutlaka kendi toplumuna kar ya bir hile iindedir ya da bilinli bir inkr, bir yabanclama abasndadr. Her ne kadar son dnemde baz Krt figrler ulusal etiketli olarak lanse ediliyorsa da, tm bunlarn kap italist hegemonyann kresel karlaryla yakndan balantl olduunu ok iyi bilmek gerekir. Arap, Trk ve Fars fatihleri bata olmak zere egemen glerin tm kavimsel fetihiliine, smrgeciliine ve asimilasyonculuuna ramen, ortaada Krt orijinlerin toplumsallamas gelime halindeydi. Hem kabilesel hem de cemaatsel toplum kendisini kavim toplumu dorultusunda gelitiriyordu. Ortaya kan sorunlar tm toplumlar iin geerli olan hiyerarik iktidar ve devlet kaynakl sorunlard. Denilebilir ki, Krt toplumu ortaa kat ederken, an birok toplumunun ilerisindeydi. Yaad sorunlara da benzer llerde yantlar gelitirebiliyor, hatta sorunlarn zmnde birok topluma nclk de edebiliyordu. Fatihlerin tm saldrganlklarna, tecavz, istila, igal ve smrgeciliklerine ramen, toplumun z savunmas ve kendini zgr yaatma mcadelesi aralksz srdrlyordu. Bylelikle ciddi bir varlk sorunu ve benzerlerinden epeyce farkllam bir klelik sz konusu deildi. 180

Kapitalizm anda bu durum kkl olarak deimitir. Kendini azami kr kuralna gre rgtleyemedii, ulus-devlet olarak kurumlatramad ve endstriyalizmi seferber edemedii iin, Krt halk kendini tm bu unsurlar gerekletirmi olan hkim ulus-devletlerin ve onlarn tepesindeki kapitalist tekeller ve sistem hegemonlarnn ok ynl saldr, igal, smrgeletirme, asimilasyon ve soykrm hareketleriyle kar karya buldu. Bu durum ne kapitalist sistemin hegemonik trmana getii 16. yzylda yaanan Amerika ktasnn fethedilmesiyle, ne 19. yzyldaki Afrika igaliyle, ne de 18. yzylda Asyann smrgeletirilmesiyle kyaslanabilir. Krtlerin toplumsal yaamna damgasn vuran hkim gereklik daha farklyd. Krtlere hkmeden rejim ncelikle kendini Krt diye bir varl tanmamak, varsa da onu yok etmek ya da iinde eritmek amacyla rgtlemi, i ve d dayanaklar zenle olutur ulup kurumlatrlm, srekli komplocu taktikler ve stratejilerle ynetilen yok edici bir rejimdir. 19. yzyldan itibaren gittike arlaan sorunsallklar yum a ve ard sra gelien katliamlar, yeniden fetihler ve ulus-devletin kat kskac altnda kapitalist talana alma sz konusudur. Bylesi bir sistemin soykrmla sonulanmamas mmkn deildi. Yaananlar da zaten o ynlyd. Kapitalist modernitede genelde olduu gibi Krt sorunu da kendini ulusal boyutta ortaya koymaya alt. Krt sorunu deyince akla hemen ulusal sorun olarak gelmesi, kapsaml bir aratrmadan ziyade konjonktr gerei olmutur. Gerek mahiyeti tarihsel-toplumsal btnlk iinde serimlenmekten uzak bir deerlendirmeydi bu. deta dostlar alverite grsn kabilinden bir yaklama dayanyordu. Gereki tanmlamalardan ve teorik ereveden uzak yaklamlar sz konusuydu. Fakat gerek olan uydu ki, sorunlu olan sadece Krt gereklii deildi; Krtlkle ilgili olan her ey ve herkes sorunlu gibiydi. Kendini sorunlu hissetmeyen, dnmeyen kimse yoktu. Esasnda sorun olan, yaanlan gerekliin mahiyetine ilikindi; Krt toplumsal doasnn neliine ve nasllna dair farkl yaklamlard. Tabii ki her ey ve herkes sorunlu sayl nca sorunun z de gzden kayboluyor, aratrma ve incelemelerin deeri kalmyordu. ahsen kendi sorumluluumda bu ksrdngy krmay hep temel mesele saydm. Fazlasyla demagojisi yaplan ama grnenden daha arn yaayan Krt olgusuna netlik kazandrmak ve zgn ynlerini aklamak sorunun zn tekil ediyordu. Balangta ulusal sorunun evrenselliinden kalkarak gelitirmeye altm yaklamlar ksa sre iinde yine benzer bir evrensellik olan Smrge Krdistan belirlemesiyle sonulanmt. Dolaysyla smrge Krdistan sorunu iin dnlecek kurtulu reetesi, dnemin gzde teorisi olan ulusal kurtulu teorisi ve yine gzde pratii olan ulusal kurtulu sav ayd. phesiz bu kavram, teori ve uygulamalarla gerekliin barndaki sorunlarn ou yakalanmt. Ama her genellemede olduu gibi, bu genell emenin de eksik ve yanl ynleri giderek aa kacakt. zellikle sorunun muhataplar arasndaki diyalog ihtimali, gereklie daha somut yaklama zorluyordu. Dnya genelinde kapitalist modernitenin anmaya balad 1990l yllardan itibaren gelien postmodernite etkileri de bu zorlayclkta rol 181

oynuyordu. Reel sosyalizmin zl aslnda liberal ideolojik hegemonyann zl gibi bir anlam da beraberinde tayordu. Yenilen, zlen sosyalizm deil, onun saptrlm ve saplantl liberal sol mezhepleriydi. Geree daha somut yaklam, bu liberal solun zlyle yakndan balantlyd. Sonuta Marksist gereklik algsnn barndaki dogmatik-pozitivist ynler kendini ele verdike, toplumsal gerekliin daha tarihsel, felsefi, sanatsal ve bilimsel perspektifle ele aln imkn dahiline giriyordu. zellikle kapitalizmi modernite balamnda temel sacayana dayal olarak azami kr eilimi, ulus -devlet ve endstriyalizm temelinde daha btnlkl incelemek, aratrmak ve yorumlamak sosyal bilimde r ac bir nitelik tayordu. Bu temelde yaanan ey sosyal bilimde devrimdi. Kendini en ok sosyal bilim, bilimsel sosyalizm olarak serimlemek isteyen Marksizmin ve onun pratiklemesi olan reel sosyalizmin bile aslnda dogmatik, pozitivist metafizik zihniyetten kendini ayrtramad ortaya kyordu. Krt gerekliine ve barndaki sorunlu yaplara bu yeni sosyal bilim p aradigmas ile baklnca, her ey daha somut ve btnlkl olarak yorumlan abiliyordu. Mutlak yaklamlarn dogmatik nitelii anlald gibi, ar greliletirmelerin de ayn dogmatik sonulara gtrme tehlikesi tad fark edil ebiliyordu. Sonuta ok karmak, paralanm ve hzla tketilmekte olan Krt olgusal gerekliine ve onun ok kapsaml, btnlkl ve yapsal olduu kadar tarihsel kkleri de olan sorunlarna hakikate daha yakn yaklamlar geliti rmek imkn dahiline giriyordu. Daha somut zmlemeler, sorunlara pratik uygulama deeri yksek olan daha somut zmleri mmkn klyordu. Kapitalist modernite unsurlarn normlatrma ve merulatrma fonksiyonuyla ykml klnan modern sosyal bilimler ve sosyoloji, iddialarn aksine, tarihsel toplum gerekliini ele alta ortaan ak-kara, iyi-kt misali ikilemlerini yeniden retmenin tesine geememiti. Sadece ulus-devlet olgusu bile tarihsel toplum gereini byk oranda dmdz etmeye yeterliydi. Hatta denilebilir ki, retken dnce ve duygulara potansiyel tekil etmeyen en s bir metafizie dayalyd. Ulus-devlet potansiyel olarak en son aamada faizmi retmekten baka bir sonu douramazd. Azami kr dzeneklerinin toplumu ve evresini tketmekten teye bir rol yoktu. Endstriyalizme dayanabilecek ne biyolojik ne de toplumsal bir yaam sz konusu olabilirdi. Modernite kendi bilimlerinin alabildiince normlatrd ve merulatrd bu unsurlardan baka bir ey deildi. Krt sorununa derinliine yaklaldnda, sorun ve zm diye ortaya k onulan deerlendirmelerin kendilerinin sorunlu olduu grlyordu. Krt sorununun temelinde yatan, kapitalist modernite unsurlarnn kendileriydi. Dolaysyla bu unsurlara dayanarak zmleme yapmak ve pratik zm gelitirmek kendini yanltmaktan teye bir ileve sahip olamazd. Evrensel olarak yaanan bu ynl sorun-zm diyalektii, sonuta derinleen kresel finans kapitalin kriziyle zmszln kantlyordu. Ortadouda retilen modernite kaynakl ulus-devletlerin dourduu sorunlar, gnmze doru tam bir kaotik blge ve krizli toplumlarla sonulanmt. Milliyetilik ve devletilik 182

ideolojileri ve bunlarn kurumlatrlma abalar Afganistandan Lbnana, eenistandan Yemene kadar birok lkede ortal kan glne evirmiti. Her iki hattn gbeinde yer alan Snni Irak ulus-devleti, kendi somutunda geleneksel uygarlkla kapitalist uygarln deta iflasn sergileyen trajik bir belgesel film gibi oynanan somut, ok kanl ve acl bir gerei yanstyordu. Krt gerei kapsamnda zmlemeye altm tm unsurlar, modernite koullarnda uluslama deil, ulus olmaktan kma srecine girdiler. Dolaysyla Krt ulusal sorunundan ziyade, ulus olmama sorunu daha ar basmaktadr. Anavatan ulusal vatan haline getirilemiyor, tersine hkim ulus-devletlerin vatan olarak gsteriliyordu. Yani ulus olmann temel mekn anayurt olmaktan karlyor, baka uluslarn vatan aidiyeti kapsamnda deerle ndiriliyordu. Bizatihi ulusal varln kendisi Krtlemeden, Krt ulusu olumadan hkim uluslarn iinde eritilmeye allyordu. Arap, Trk ve Fars hkim ulus -devlet kltrleri tarafndan nesneletiriliyor, smrgeletiriliyor ve asimilasyonla eritiliyordu. Bunun iin modernite unsurlarnn tm gleri seferber ediliyordu. Bu noktada sorun ulus olmaktan kmaya varacak kadar arlayordu. Modernitede ulusal sorunun zm gc olarak ortaya kan sosyal tabaka ve snflar Krt sorununa yaklamda tam bir paradoks halindeydi. Geleneksel st tabaka burjuvalatka, devlet rantndan pay alma karlnda ibirlikilikten de teye, Krt inkrcl ve her tr imhann aracna dnyordu. Kk burjuva katmanlamalar gszlklerinden ve devlet rantna ihtiya duyduklarndan, sorunun demagojik unsurlarndan teye rol oynamyorlard. Bylelikle her iki modern g sorun zmleyici unsur olmaktan kyordu. Geriye kalan ou isiz, yar proleter ve dier emeki kesimler objektif olarak Krt sorun unun temel zmleyici gleri oluyordu. Bu anlamda Krt sorunu esas olarak burjuva bir sorun deil, emeki toplumun sorunu haline geliyordu. Ulus olabilmek iin gerekli siyasal irade en basit u vermelerde bile amanszca eziliyordu. Bunlar devletin birlik ve btnl saptrmas altnda yrtlyor; bir toplum iin olmazsa olmaz koul olan siyasal demokratik kltre hemen blclk ve ayrlklk damgas vurularak, soykrmlara varan uygulamalar rtbas ediliyordu. Bir toplum iin onsuz yaanmayacak olan maddi ihtiyalarn saland ekonomik alan tmyle denetime alnarak, ekonomi ulus olmaktan karmann arac olarak kullanlyordu. Ekonominin kendisi ulus olamamann en nemli aracna dntrlyordu. Krt kimliine ilikin hibir hukuki belge ve statye imkn tannmyordu. Krt kimlii ulus haline dnmede yasad ve hukuksuz klnarak bu adan da yok saylyor; hukukla hibir ilikisi olmayan, tanmsz ve adsz bir kimlie mahkm ediliyordu. Krk milyonu akn nfusa sahip bir toplumsal varlk ulusal ve uluslararas hukukta yok hkmnde saylyordu. Eitim modernitenin en nemli uluslatrma arac iken, Krtler kendi tarihsel ve toplumsal kimlikleri balamnda daha anaokulu aamasnda hkim uluslarn inkrc eitim sistemlerinde kimliklerinden koparlyordu. Eitim denilen toplumsallatrma arac, Krt kimlii asndan z kimliinden ve toplumsallndan vazgeirilme aracna dntrlyordu. Anadilde eitim ou parada yasakland gibi, egemen ulus dilleri anadil 183

yerine ikame ediliyor; anadilin kullanm toplumsallamann bir arac olarak ilev grmek yerine, toplumsallktan kamann gerekesine dntrlyordu. Krtlk kltrel zihniyet olarak kendi uuruna varmay artrmak yerine, hkim ulusal kltrlere teslim olmann gstergesi haline getiriliyordu. rnein Afrika halklaryla karlatrldnda, Krt halknn Afrika halkl arnn uluslama dzeyinin ok gerisinde brakld aka gzlemlenebilir. Bunun phesiz kapitalist moderniteyi uygulayan ulus-devletlerin farkl olmalaryla ba vardr. Krtler modernite unsurlarn kendi z iradeleriyle uygulamyorlar. Uygulayanlar hkim ulus-devletler oluyor. Byle olunca da egemenlikleri kapsamnda Krt gerekliinin ulus olma hakkn tanmayan bu devletler, Krtler asndan drt drtlk zel faist bir rejim ihdas ederek, inkr ve imha arklarn srekli iletiyorlar. Ortaya kan sonu, Krtlerin ulus olma ktan kma ve uluslaamama sorunu oluyor. Krt sorunu kendini ok farkl boyutlarda, mekn ve zaman koullarnda farkl nitelikleriyle yanstyor. Krtler tm bu boyutlar mekn ve zaman koullarna balayan ana nitelikler kadar, kendilerini farkl ve tekil klan zellikler de yayorlar. Bunlar daha da somutlatrmaya alalm. a- Trk ulus-devletinin hkimiyetindeki Krdistan ve Krt gerekliinin varolu tarz ve geliimi batan itibaren kat bir inkrc ve imhac rejimle kar karya bulunuyor. Haliyle bu durum gerekliin batan itibaren ar sorunlarla mall olmasna, sakat kalmasna yol ayor. Sre iinde z kimlik unsurl arn yitirmekle karlayor. Trk ulus-devlet sistemi uluslamadan nce uluslamamay, daha dorusu ulus olmaktan vazgemeyi, kendini ret ve inkr dayatyor. Bu durum sorunsallktan teye bir gereklii, nereden baklrsa baklsn, ad konulmam bir soykrm rejimini tanmlyor. Farkl olarak, gizli ve rtl biimde yrtlen bir soykrm rejimi sz konusudur. Ermeniler ve Helenlerden farkl olarak, bu halklar ak uygulamalarla tasfiye edilirken, Kr tler hileli, bol hainli, ibirlikili, zorluklu, isizlikli, alkl ve ikenceli yntemlerle gizlilik iinde ve rtl temelde yrtlen bir tasfiyeyi yayorlar. Ya anan bir ulus olma sorunu deil, yok etmenin yol ve yntemlerini etkisiz klma sorunudur. Bu sreci durdurmann ad da doal olarak Krtlerin var olma ve zgrleme hareketi olmak zorundadr. Baka herhangi bir yntem, zellikle sahtekr liberal burjuvalarla milliyeti ve solcu geinen ukala kk burjuval arn yntemleri inkr ve imha srecini durdurma, bunun kavram ve uygulam alarn gelitirme gcnde olamaz. Bu tip rejimlere kar varlk sorunu vardr. Onun da zm var olma sava ve doas gerei zgr yaam gcdr. b- ran ulus-devletinin hkimiyetindeki Krdistan ve Krt gerekliinin v arolu hali Trk ulus-devlet modelinden pek farkl deildir. Farkllk modernitelerinin farkl olmasndan kaynaklanmaktadr. Yaadklar farkl tarihsel ve toplumsal gereklikler uygulama modellerinde de biimsel farkllklara yol amaktadr. Her ikisinin dayand iktidar miras Krtleri ortaadan beri 1639 Kasr- irin Antlamasyla resmen paralayarak gsz brakmakta, moderniteyle birlikte Krt bakaldrlar karsnda ortak hareket etmeye gtrmekte, bylelikle ortak bir imha ve inkr rejimine yol amaktadr. kisi arasndaki 184

snr temelde Krt sorununu kendi lehlerine zme, bunun iin birlikte hareket etme esasna dayanmaktadr. Gnmzde Trk ve ran ulus-devletleri arasnda oluturulan anti-Krt ittifak bu tarihsel gerei dorulamaktadr. c- Irak ulus-devleti hkimiyetindeki Krdistan ve Krt gereklii biraz d aha farkl bir rota izlemitir. Bunda ngiliz hegemonyacl belirleyici olmutur. Arap ulus-devletinin ge ve zayf oluumu Krtlere ulusal varlklarn biraz gelitirme frsat vermitir. Rejim sertletike Krt direnii de sertlemitir. Bu karlkl sertleme durumu srdke, Krtler asndan yok olmaktan ok var olma yan ar basan bir sre gelimitir. Son dnemdeki ABD hegemonyasnn tesisiyle Krtler federe nitelikte de olsa bir ulus -devletik kurma ansn elde etmilerdir. Fakat bu ans komu ulus-devletler, hatta merkez Irak ulusdevleti nazarnda hep tehdit olarak alglanmakta ve ilk frsatta tasfiyesi amalanmaktadr. Her iki durumda uluslamaya da, ulus olmaktan kmaya da ak kap brakan Irak Krtlerinin varlk ve zgr yaama sorunlar devam etmektedir. d- Suriye ulus-devletinin hkimiyetindeki Krtlerin yaad sorunlar, sistemin iinde eritilmekten ok dlanmalarndan kaynaklanmaktadr. Krtlerin bir ksm yok hkmndedir. Snrda gelitirilen Arap Kemeri uzun vadede Krtlerin eritilmesini amalamaktadr. ngiliz ve Fransz hegemonyasnca Birinci Dnya Sava sonrasnda izilen snrlar Krtler asndan ikinci nemli paralanmayd. Amalanan, Trk hegemonyasyla birlikte ortak karlar temelinde Krtlerin tasfiye edilmesiydi. Krtler asndan bu paralanma kapitalist modernitenin en ykc admyd. Krtlerin uluslamasn engelledii gibi, ulus olmaktan kn kolaylatryordu. zellikle ngiliz hegemonyacl Ortad ouyu ynetmede Krtlerin srekli sorunsal konumda tutulmalarn karlar asndan en uygun yntem olarak deerlendiriyordu. Sorunsallk bizzat ina edilerek, sistemin kalcl iin temel payandalardan biri halinde tutuluyordu. Sonu olarak, Krt sorunu Krtlerin anavatanlarnn paralanmas ve inkr, toplumsal gerekliklerinin derinden blnerek kendilik olmaktan karlmalar, siyasi iradelerine ket vurulmas, devletlerin inkrc ve imhac y ntemleri karsnda boyun emeye zorlanmalar, ekonomik ihtiyalarn gide rmenin z kimliklerinden vazgeme aracna dntrlmesi, kendi z kimliklerine dayal bir kltrel ve ideolojik varlk haline gelmelerine frsat ve yasal stat tannmamas, ada eitim aralar ve uygulamalarndan mahrum br aklmalar, tm bu alanlarn btnleik uygulamalaryla z varlklar ve kimli klerinin yok saylmas ve zgr yaamama sorununa dnyordu. Dier bir deyile Krt sorunu bir ulusal sorun deil, ulus olmaktan kma sorunu haline geliyordu. Paralanmalarn sreklilii ve giderek her para stnde inkrc ve imhac rejimlerin glenmesiyle sorun uluslama sorunu olmaktan kyor, varln srdrme sorununa indirgeniyordu. Varln tmden ortadan kaldrma anlamnda fiziksel imha temel yntem olmasa bile, kltrel boyutlu soykrm srekli yaanan gereklik oluyordu. Ermeni ve Yahudi soykrmlarnda yaand gibi fiziksel imhann hemen gereklememesi sreci daha da sancl kl185

yordu. Ak ki, tm bu etmenler gz nnde tutulduunda, Krt sorunundan ok Krt krdmnden bahsetmek daha gerekidir. Nasl ki skenderin Gordion krdmn klla da olsa zmesi tm Asyann fethini mmkn kldysa, Krt krdmnn zm de bata Ortadouda olmak zere tm toplumlarn demokratik fethini ve zgr yaama ansn mmkn klacaktr. B- KRT HAREKETNN TARH Toplumsal hareketler bilinle ilgili olaylardr. Kendiliinden hareketlerin bile ilkel bir bilin olmadan yaanmas mmkn deildir. Toplum sz konusu olduunda, bilin ve nesnellik daha zgn bir hal alr. Evrensel anlamda har eketi mmkn klan, adna enerji dediimiz varln diyalektik olarak deiik hallere dnmesidir. Enerjinin kendisi bir muammadr; fakat dnerek h areketi, daha dorusu oluumu saladn bilmekteyiz. Hareketin varlk ve zaman olmakszn gereklemeyeceini de bilmekteyiz. Enerji denilen muammann zamanda hz kazanmas, meknda mesafe kat etmesi hareket demek oluyor. Bu da olumak, varlamak demektir. dea edilen ilk byk patlamadan (big bang) insan toplumuna kadarki geliimi yorumladmzda, dile getirile nlerin enerjinin deiik hallerinden baka bir ey olmadklarn grrz. Evrenin kendi kendisini enerjik yoldan ina etmesinden sz ediyoruz. Fizikten biyolojiye kadar bilimler bu konuda baz nemli bilimsel tanmlar gelitirmitir. Bunlarn hepsinin enerjinin madde haline dnmesiyle ilikisi vardr. Bilimin mmkn olabilmesi, en azndan Batl zihniyet ve yntem asndan, zne-nesne ayrmnn gelitirilmesini gerektirmektedir. Bat uygarlk sistemi znde zne-nesne ayrmna dayal bilimsel gelimeyle yakndan balantldr. Kapitalist modernitenin tarihi, zne-nesne ayrmna dayal zihniyet ve bilim ynteminin mutlak hakikat yolu olarak hegemonik g haline gelmesine day anr. zne-nesne ayrm bilin ve uygulama olarak derinletirilmeden, kapitalist modernitenin hegemoniklemesi mmkn deildir. Bu durumda zne-nesne ayrmna dayal hareketleri incelemek byk nem tar. Neolitik ve ncesi toplumlarn zne-nesne ayrm diye bir sorunu yoktu. Bu ayrmn temeli kentli, snfl ve devletli uygarln gelimesiyle atlmtr. lk uygarlk olan Smer uygarlnda rahiplerin tanrlar ve kullar balamnda ilk zne-nesne ayrmn gelitirdiklerini bilmekteyiz. Tanr ve kul kavramlar znde kentin kra, st snfn alt snfa, devletin topluma hkmetmesine, tekel kurup artk-deer elde etmesine dayanr. zne-nesne ayrmnn ilkel ve mitolojik olan biimidir. Mitoloji bu durumda zne-nesne ayrmna dayal ilk bilim veya bilin biimi oluyor. Smer ve Msr mitolojisine tepki olarak d oan ve Ortadou kltrnde peygamberlik gelenei denilen bilin biiminde tanr-kul kavram zne-nesne ayrmn biraz daha gelitirir. Burada tanr zne, kul ise nesne durumundadr. Fakat mitolojiden farkl olarak kulluk biraz esn etilmi, kle insana ok az da olsa hareket imkn tannmtr. Zerdt geleneinde kulluk durumuna isyan edilmekte, tanr kavram sorgulanarak kat zne-nesne ayrmna son verilmeye allmaktadr. Snrl da olsa zgr insan kavramna yaklalmaktadr. Burada insan, tanrya ihtiya 186

duymadan, zgrlk ahlkyla hareket edebilmektedir. Zerdt gelenein on kltrnde daha da gelitirilmesiyle felsefi kltrn bamszl salanmakt adr. nsann kendisi zne klnrken, nesnellik doaya yanstlmaktadr. Tanr kul zne-nesnelii yerine, zne insan-nesne doa ikilemi ikame edilmektedir. Ortaada tekrar tanr-kul zne-nesne ikilemine dnlmekte, bunun felsefesi gelitirilmektedir. Hristiyanlk ve slmiyette tanr -kul ikilemi bir nevi felsefi din halinde sunulmaktadr. Bat Avrupa zerinde gelitirilen zne-nesne ayrm (Descartes, Spinoza) ilk ve ortaada yarm kalan halinden en yetkin haline dntrlmektedir. Doann her hali, fizik, biyoloji ve toplum nesneletirilirken, insan tanr yerine geirilerek tam zne halinde sunulmaktadr. Kapitalist moderniteye ortam hazrlayan ve meruiyet salayan bu zihniyet devrimidir. nsann mutlak zneliiyle doann mutlak nesnelii kapitalist sisteme hegemon olma ans tanmaktadr. Hibir uygarlk anda kapitalizme tannmayan bu ans, ancak insann mutlak zneliiyle doann mutlak nesnelii arasnda k urulan zdelik salamaktadr. Bu ikilemde insan tmyle tanr rolndedir. Doa da her biimiyle tmyle tanr-insann hizmetindeki nesne konumundadr. Tabii mutlak zne nihai olarak kapitalist modernitenin temel unsurunun azami birliini salayan ulus-devletle ifade edilmektedir. Hegel felsefesiyle doruk noktasna varan zne insan, ancak ulus-devletle tanr yerine ikamesi srecini tamamlamaktadr. Mutlak tinin maceras ulus-devletin azami bilinli zgr insannda yeni tanrsallk olarak tamamlanmaktadr. Ulus-devlet tm tarihsel ve toplumsal boyutlaryla zmlendiinde grlecektir ki, o en gelitirilmi tanrsallk olup, vatandalk da en gelitirilmi kulluktur. Daha dor usu, uygarlk tarihinin tanrlk ideolojilerinin znelik konumlar ulus -devlette en yetkin tanrsallk, nesne kulluk ideolojisi de vatanda-kulluk halinde kendisini ifade etmektedir. kinci Dnya Savanda Hitler ahsnda tanrsal temsilini bulan ulus -devlet tanrcl, sava sonrasnda elli milyonu akn insann lmnden sorumlu tutularak sorgulanmaya baland. Aslnda ykseli halindeyken de baz filozoflarca (rnein Nietzsche) tehlikeli bulunarak eletirilmiti. 20. yzyln ikinci yarsnda maskesi drlerek en katil tanr olduu aa karlmt. z mlenmesiyle zlmesi at ba gitti. 1970lerde doruk aamasndayken zlmeye balayan ulus-devlet bu gerei ifade ediyordu. Dolaysyla kapitalist modernitenin en gl sacaya zldke, sistemin zlmesi de kanlmaz oldu. En son snd finans kapital ann (1970ler sonras) para tanrsall, zln daha da hzlanmas anlamna geliyordu. Sava tanrs olarak mask esi dtke, para tanrs olarak da bu tanrsalln ne denli iren bir doa ve insan dman olduu aa kmtr. Sanal yntemlerle tarihte ei grlmemi bir soygunculuu, toplumun kn ve doal evrenin ykmn gerekletiren gerek bir g olduu kantlanmtr. Sanal g haline gelii, uygarlk tarihinin yaln zeti olarak yorumlanmaldr. Bu durum tm maskeli tanrsa llklarn kendilerini ele verii, gerek karakterlerinin orta yere serilmesidir. 187

Toros-Zagros da silsilesinin doruklar ve etekleri bu uygarlk tanrsallnn mayaland alanlard. Neolitik toplumun barnda ama aacn kurdu misali onu yiyerek varlk kazanyordu. Mezopotamya ovalarndaki kent, snf ve devlet rgtlenmesi onun gerek genlik ve olgunluk ayd. Bat Avrupa uygarl ise onun ihtiyarlk ve lm a oldu. Vatan olarak Krdistan ve toplum olarak Krtler, kendi topraklar ve to plumlarnn barnda doan ve gelien bu tanrsalln lm anda en kahredici azaplarn ekmektedir. Kapitalist modernite unsurlarn uygarlk tanrsnn ihtiyarlk ve lm andaki halleri olarak yorumladmzda, gereklik daha da somutlar. znelik olarak kapitalist modernite i le nesnelik olarak Krt ve Krdistan gereklii, dnyann hibir alannda grlmeyen bir b oumay yaamaktadr. Birok byk devrimde olduu gibi deta btn tarih bir kez daha dirilmi, tm hnerleriyle savar gibidir. Bu savala birlikte zlen, yklan sadece ulus-devlet, azami kr kanunu ve endstriyalizm sacayaklar ve sla sor deildir; zne-nesne ayrm da yklmaktadr. Devrimin zetinin zeti bu kavram paralanmasnn ortadan kalkmasnda yatmaktadr. zne-nesne ideolojisinin ykselii, katlamas (dogmatikleme) ve zl, en azndan be bin yl aan ok kanl ve smrgen bir sistem pahasna ge rekleti. Bu sistem insanlk zerinde tam bir kbus roln oynad. nsanlk bu kbustan yeni yeni uyanmaktadr. zgr vatan ve insan olarak Krdista n ve Krtlerin bu uyan hareketi umut vermektedir. Krt orijinlerin Toros-Zagros da silsilesinde ve eteklerinde gerekletirdikleri neolitik devrim zne-nesne ayrmn tanmyordu; zne-insan ile nesnedoa ayrm da yoktu. Yaam byleyici, coku iinde geen bir mucize olarak anlam kazanyordu. Yaamn kendisi mucizelerle dolu bir servendi. Dolaysyla bu dnemin kabileler halinde toplumsallam insanlnda zgr hareket her eydi. Sadece hareket vard, o da zgrceydi ve sarho ediciydi. Yaam ana kadn etrafnda rgtleniyordu. Dolaysyla mucizeler ana kadna mal ediliyo rdu; kadnn tanralna da bu kapsamda varlmt. Tanralk kaba gle varlan bir yceli deildi, yaamn gerekletirilii ve sahipleniliiyle ilgili bir zihinsel yceliti. Neolitik toplum ana kadnn ellerinde, yreinde ve zihninde gerekletiriliyordu. Tarm ve hayvanlarla ilgili tm keifler ve icatlar onun damgasn tayordu. Gecikmeli de olsa ilk kent olan Urukun Tanras nannann ilk gasp ve kurnaz erkek Tanr Enkiye kar 104 bulu ve icadm dedii deerler iin kavgasn dile getiren ilk destan bu gerei ifade etme ktedir. lk ehirlemeye karlk ilk ehir koruyucusunun hl bir tanra olmas ve erkek tanrsallyla boumas derin bir anlam iermekte dir. Ana-kadnn toplumsal kltrnn gcn, hareketini ve uygarla kar direniini dile getirmektedir. Ana-kadn kltrn gnmzn erkek-egemen uygarlk zihniyetiyle yorumlamak gtr. Bu kltr binlerce yl sren bir gerekliktir. Be bin yl aan merkez uygarlk sisteminin hep erkek egemen bir sistem olarak gelimesi bu gereklii kantlamaktadr. Doada olduu gibi toplumda da her ey zddyla gelitiine gre, uygarlk sisteminin erkek egemen geliimi ancak ana-erk kadn sisteminin varl halinde anlam ifade eder. 188

zne-nesne ikileminin ilkin Smer toplumunda ba gsterdiini vurgulamtk. Krt orijinleri asndan bu gereklik, uzun sre boyunca ana-erk kabile toplumuyla atma anlamna gelir. Gerekten Smer uygarl boyunca Toros-Zagros da silsilesine dayal neolitik kabile topluluklar kendilerini bu uygarla kar daimi bir hareket halinde bulmulardr. Kabile, Bat sosyoloj isinin iddia ettii gibi salt kan, akrabalk bana dayal bir birlik olmayp, u ygarla kar bir z savunma, retim ve reme birimidir. M.. 50004000lerde balayan bu sre gnmze kadar srmtr. Barnda hiyerarik ve uygarlk ibirlikisi gler gelimesine ramen, kabile topluluklar esas karakterlerini korumulardr. Yani kabileler z savunma, retim ve remenin gerekletii en rantabl toplum birimleridir. Kabile bilinci ve hareketinde arlkl olan yan, zne-nesne ayrmna yer vermeyen geleneksel komnal bilin ve harekettir. Yan balarndaki uygarlatrma hamlelerine ramen, kabileler bu kolektif bilin ve hareketlerini koruyup gelitirmilerdir. Hiyerari ve uygarlk ibirlikilii gelitike kabile kltrnn paralanmas, kabile bilin ve hareketinin barnda zne-nesne ayrmnn gelimesi kanlmaz oldu. Smer ideolojik hegemonyasn yanstan bu bilin hareketine kar geleneksel ana tanra kltryle (Star Tanra kltr) birlikte yeniliki Mazda inan hareketi geliti. Mazdaik inan sistemi aydnlk-karanlk gler ikilemine dayanmaktadr. z evrensel diyalektik ikileme varmaktadr. Olu iin gerekli olan diyalektik tez-antitez hareketinin bilincine eriildiini yanstmaktadr. Bu ynyle Smer mitolojisinin kaba icad olan yaratc tanr ve yaratlan kul ikileminin ok ilerisinde bir harekettir. Mazdaik inancn z, evrensel diyalektii esas almaktadr. Yaratc tanr ve yaratlan kul-nesne ideolojisi evrensel gereklii ifade etmedii gibi, ilk defa insan bilincinde onarlm as g bir arptmaya yol amaktadr. Tm dinlere, zellikle tek tanrl dinlere damgasn vuran bu bilin hareketi, gnmze kadar gelen zne-nesne ayrmna dayal zihniyet hareketlerinin temelini tekil etmektedir. indeki Taoc uluk ve baz Hint bilin biimleriyle birlikte, Mazdaik bilin farkl bir zihniyeti temsil etmektedir. Bu zihniyette yaratc-yaratlan ikilemi yerine, kendi kendini oluturan diyalektik gelimeye kap aralanmaktadr. Mazdaik inan ve bilin biiminin devam olan Zerdt bilinci ve hareketi zgr insan ahlkn mmkn klmaktadr. Zerdt inanc yaratc tanry sorgulayan ilk bilin ve hareket biimidir. Zerdt geleneinden gnmze kalan Syle, sen kimsin? hitab, yaratc tanry sorgulayan felsefenin zn tekil etmektedir. on uygarl Medlerden ald bu felsefeyi daha da gelitir erek, amza damgasn vuran dnce biiminin temelini atmtr. Tanrlardan kopuk, insann zgcne dayal diyalektik dnce biiminin geliimiyle birlikte zgrleen insann n almtr. Medlerin son Smer uygarlk kkenli zalim Asur uygarln yenmesi byk bir tarihsel admdr. Medlerin yaklak yz yl sren bu ahlki ve politik bilin hareketi Asuru yenilgiye uratmalarnn temel etkenidir. on uygarlnn nn aan da bu tarihsel gelimedir. Her iki hareketin M.. 600lerde tarihe damgalarn vurmalar tesadf olmayp, ancak birbirleriyle balantl olarak ele alnmalar halinde 189

doru kavranabilir. Pers ve Sasani mparatorluk hareketlerinin egemenlii altnda Med-Krt unsurlarnn ikinci plana dmesiyle birlikte, zgr bilin hareketleri de darbe yedi. Daha geride kalan ilkel kabile ve airet bilin formlarna kapanma yaand. Zerdt inan ve bilin imparatorluun savunma aracna dntke, zgrlk zn yitirerek yozlat. Bu durum skenderin zaferinde (M.. 330) kendini yanstmtr. Aristoda en gl temsilini bulan on felsefesi bu zaferde belirleyici olmutur. Daha sonra gelien Helenistik uygarlk aamas (M.. 300 - M.S. 250), on felsefesinin stn bilin formuyla yakndan balantldr. lk defa Dou-Bat sentezinin gerekletii bu aamann bilinci daha sonra gelien tm inan ve dnce biimlerine damgasn vurmutur. Romann ykseliinin ve imparatorluk kltnn bu inan ve dncelerin izinde gelitii ve anlam bulduu aktr. Bu dnemde Krt uygarlk unsurlaryla yakn ba iindeki Komagene (Y ukar Frat merkezli), Abgar (Orta Frat-Urfa merkezli) ve Palmyra (Aa FratPalmyra merkezli) uygarlklar belli bir grkemi ifade ederler. Hem Romaya kar direnirler, hem de baarl uzlamalarla bilin hareketlerindeki ykselil erini srdrrler. Hristiyan bilin hareketi bu dnemi sona erdirir. Hristiyanlk ancak birinci aydnlk felsefesinin (on felsefesi) inkr, olu msuzlanmas temelinde gelimitir. Olumsuz, mutsuz bir bilin hareketidir; Roma egemenliinin yol at acmaszlklarn mutsuz bilincini ifade eder. Aydnlk felsefesi asndan byk bir gerilemeyi ifade etmesine ramen, yoksullarn kolektif hareketi asndan byk bir ilerleme anlamna gelir. Snf bilincinin en erken oluan ilkel biimini temsil eder. mparatorluk ve beylik ideolojisine dnmesi (M.S. 300ler) bu niteliini yitirmesine yol aar. Hegemonik uygarlk sistemine tepki biiminde gelien ve Zerdtlkten sonra en gelikin aydnlanma bilinci ve hareketi olan Maniheizm (M.S.250ler) olduka etkili olmutur. Eer Mani Sasani imparatorlar tarafndan mahkm edilmeseydi, belki de Avrupadan nce Ortadouda ikinci byk aydnlanma hareketine yol aabilirdi. Maninin kendisi on felsefesi, Hristiyanlk inanc ve Zerdt gelenei sentezleyerek, dneminin en byk dnce ve inan reformunu gerekletirmitir. Dicle kylarnda balayan bu hareket ksa sre iinde Romadan nds Vadisine kadar yaylmtr. Fakat yozlam Sasani imparatorluk gelenei gelimesine frsat tanmadndan (Mani derisi yzl erek idam edilmitir, M.S. 276), bu tarih frsat boa harcanmtr. Daha dorusu hak ettii yeri dolduramam, zamana damgasn vuramamtr. Manicilik ve Zerdtle kyasla Sryani rahipleri (Asur kkenli Hristiyan rahipler) daha baarl olmulardr. slm bilinci ve hareketine kadar blgeye damgasn vuran, Sryani rahip bilinci ve hareketidir. M.S. 300-600 arasnda Akdenizden Hindistan ve inin ilerine kadar gl bir bilin hareketi gelitirmi ve Hristiyan cemaatler oluturmulardr. Krt bilinci bu dnemde ne tam Zerdtlkten kopmu, ne Maniheizm'i tam benimsemi, ne de Sryani nderlerini kabullenmitir. Krtler kendi marjinal ilkel bilin formlarn muh afaza etmilerdir. Dnemin ok gerisinde kalan geleneksel kabile ideolojisi ancak kabile varlklarn ayakta tutabilmitir. Dolaysyla Krtler bu dnemde 190

i ie yaadklar Ermeni ve Asur toplumlarndaki ilerlemenin gerisinde kalmlardr. Hristiyanlk bilinci Ermeni ve Asur kkenli topluluklar daha gelimi ve btnlemi halklar halinde gelitirirken, ilkel bilin formlar Krt topluluklarn daha ie kapanmac ve ancak varlklarn koruyabilen bir k onumda tutmutur. deolojik zmszlk toplumsal gelimeye ket vurmu, bunalma yol amtr. lkan bilin bunalmndan slmiyetle k yaplmtr. slmiyet Ort adou toplumunda Yahudilik ve Hristiyanlktan sonraki dinsel boyutlu son evrensel bilin ve toplumsallama hareketidir. slm bilin formu kendini ok yeniliki tanrsal bir vahiy olarak sunsa da, belki de Ortadou bilin formlarnn en karma ve eklektik biimini ifade eder. Kkeninde eskinin tm bilin formlarnn etkisi vardr. Animizmden mutlak tek yaratcya kadar btn bilin formlar karma bir dzen sunar. zellikle Smer ve Msr mitolojik formlar brahim dinler yoluyla gl bir etkiye sahiptir. Mitolojik formlarn Yahudilik ve Hristiyanlktan sonra nc versiyonudur. Fakat yalnz bu formlarn ve versiyonlarn izlerini deil, nemli oranda Zerdt ve EflatunAristo felsefesinin etkilerini de tar. Bunlara geleneksel pagan dinlerinin etkilerini de eklemek gerekir. slmiyetin din olarak ok hzl yaylmasnn temel nedenlerinden biri de bu ok karma bilin formunda kendisini sunmasdr. Her topluluk kendine gre bir yorum yaparak benimseyebilir. Nitekim yle de olacaktr. Her derde deva gibidir. slm bilincinin bu muhtelif durumu ayn zamanda onun temel bir zaafn tekil eder; kendisini zgnlkten yoksun brakr. Ar evrensellii tekil ze lliklerini zayf brakm, basit bir ritele dnmesi tehlikesine yol amtr. Bu ynyle hem Yahudilikten hem de Hristiyanlktan daha verimsiz olmutur. Anlam gelitirmenin, bu ynl bir diyalektik dnce geliiminin formu o lmaktan ok dank, sistemsiz, hikye tr bir bilin torbasna dnmtr. slm denilen toplumlarn geri kalmasnda bu bilin torbalarnn etkisi byktr. Yahudilik ve Hristiyanlk bilincinde durum farkldr. Yahudilik kendi ta nrsallndan srekli kavram retirken, ideolojik stnln hep muhafaza eder. Hristiyanlk sk kilise rgtlenmesiyle daha somut cemaatler oluturur. Laiklie ar kapall seklarizme ve laiklie davetiye karr. Her iki dinin etkisi altnda ortaa Avrupas diyalektik gerei hem sekler, hem de laik dnce ve bilin formlarn gelitirmekte zorluk ekmez. Avrupa modernite hareketine yol aan, her iki dindeki kat dogmatizmdir. Dogmatik bilin o denli anlamszlar ki, kart temelde yeni formlarn douu kanlmaz olur. Fakat yine de Avrupa uygarlk hareketinde her iki dinsel bilin formunun belirleyici rol oynadn iyi bilmek gerekir. Aksi halde Avrupann mode rn bilin formlarn ve toplumsal hareketliliklerini doru tanmlayamayz, kavr ayamayz. slmiyet farkl bir rota izmitir. Bnyesinde karma dnce ve inancn yannda, seklarizmin ve laikliin birok unsurunu da tamtr. Hem dnyevi hem de uhrevi din olarak kendini sunuu, paradoksalla dmesine ve iten tkanmasna yol amtr. slm Rnesans diyebileceimiz 9.-12. yzyllar ara191

sndaki felsefi tartmalar, Avrupa aydnlanmasnda olduu gibi felsefenin lehinde deil aleyhinde sonulanmtr. Geriye ideolojik form olarak kalan, Smerlerden beri yaanan tanr-kral figrnn glgesi (Zllullah)dir. Bu figrlere snan despotik sultanlk ve emirlik rejimleri, 12. yzyldan gnmze kadar tutucu dogmatizmin ve keyfi iktidarn saysz rneklerini sun maktan teye bir rol oynamamlardr. Avrupa, hatta in bu yzyllarda nemli gelimeleri yaarken, tarihsel gelimenin ana blgesi en geriletici bir srece mahkm olmu; 19. yzylla birlikte kapitalist modernite karsnda dalmaktan kurtulamamtr. Bu dalma dneminde her ne kadar slm bilinci yeniden yorumlanp y aplandrlmaya allmsa da, gerek bir reform nitelii tamaktan uzaktr. Hristiyanlk kadar bile bir reformasyonu yaamamtr. Felsefi ve bilimsel devrimlerle de tanmaynca, dalma ve k kanlmaz olmutur. Aslnda modernlemekten teye bir anlam tamayan yeni slm araylar kapitalizme entegre olmaya almaktadr. Herhangi bir zgnlk ve yaratclktan uzaktr. slmiyet karsnda Krt topluluklar uzun sre direni halinde kalsalar da, st tabakann slmiyet ve onun Snni yorumuyla birlikte iktidar ansn yakalamas kkl dnmleri beraberinde getirdi. ki ynl bir toplumsa llama yaand. st tabaka deta feodal devrimle kendi beylik toplumlarn gibi oluturup bytrken, alt tabakann ve dalk alanlardaki toplum kesi mlerinin iktidar zulmne ve smrsne kar bir nevi z savunma rgt olan tarikatlar ve mezheplere ynelmeleri, bu ynde bir toplumsal gelime iine girmeleri kanlmaz oldu. Snfsal blnmeyi derinletiren farkl slm bilin formlar kendilerini mezhepler ve tarikatlar biiminde yanstyordu. Kabile ve airet bilinleri aldnda iine girilen bilin formlar st hiyerarik tabaka asndan Snni slm ve deiik mezhepleri olurken, alt tabakalar asndan Alevilik bata olmak zere tasavvufi tarikatlar biiminde somutlayordu. S nni beylik Krtl bir yandan kendini alt tabakalar aleyhinde gelitirirken, dier yandan onlarn bilin formlaryla sk bir atma iine giriyordu. Snfsal atma dinsel rt altnda srdrlyordu. te yandan Alevi ve tasavvufi Krtlk kendini sk sk siyasi ve askeri rgtlenmelere dntrp savunma konumuna geiyordu. Toplumun btnl bu atma ve blnmelerden byk zarar gryor ve ac ekiyordu. Bu durumun sona ermesi ya ahret umutlarna balanyor, ya da btnlemi gl bir krallk rejiminden umut bekleniyordu. Ortaa Krtlnde bu yndeki ideolojik araylar, formlar giderek glenecektir. dris-i Bitlisinin (16. yzylda) ve Ehmed Xannin (17. yzylda) araylar ve bilin formlar Krt toplumundaki bu ynl beklentileri karlamaya almaktadr. Buna karlk bir Krt eyh slalesine mensup Safiyuddin adl bir kii giderek ii-Kzlba harekete nclk ederken, sonuta bu hareket yeni bir iktidar hanedanl olan Safevi mparatorluuyla sonulanacaktr. Bitlisli erefhann (16. yzyln sonu) erefnamesi Krtln beylik ve krallk yorumunu yaparken, Kadirilik ve Naklik gibi tarikatlar iktidar d kalm toplumun savunusuna ynelmektedir. Krt st tabakas Safevilerle Osmanllar arasndan 192

kendisi iin en uygun koruyucuyu ararken, Ehmed Xan kkl areyi byk bir Krdistan Krallnda grmektedir. Krtlerin slm bilincinde medreselerin de byk bir yeri vardr. Gl bir Krt entelektel tabakas her zaman olumutur. Biroklar Arap, Fars ve Trk saraylarnda kendilerine yer edinmilerdir. Krtlkle ilgileri olmakla birlikte, bu ilgi bal olduklar iktidarlarn karakteriyle snrl kalmtr. Airet ve kabile bilinci varln ortaa boyunca da srdrmtr. Byyp oalan kabileler ve airetler beylik ve tarikat Krtln besleyen ana kaynak kon umundadr. slm bilin Krt topluluklarn mutlu etmemi, Hristiyanln yapt k adar homojen bir topluma da dntrememitir. Kendine olduka yabanclatrmak kadar ahret beklentisi iindeki ok sayda tarikat topluluuna dntrmtr. Yabanclama ve paralanmalardan verimli bir toplum beklemek, bylesi bir toplum ina etmek mmkn deildir. 19. yzyln balarna geldiimizde, kapitalist modernitenin etkisi altndaki merkez brokrasinin geliimi, vergi ve asker talebi Krtlerin ortaadaki statsn de bozacaktr. Bu durum karsnda Krt beylikleri ve tasavvufi tarikatlar kendi konumlarn savunmaya altka atmalar kanlmaz olacak, geleneksel toplum derin bir kriz ve kaos iine girecektir. C- ADA KRT HAREKETLER Modernite sosyal bilimince ada toplumsal hareketler snf ve ulus ko dlaryla tanmlanmaya alld, bunun iin teoriler ina edildi. Gerekliin bu pozitivist tarzda yorumlan hakikat asndan nemli bir gelimeydi. Sonularn pratikte dorulanmas, sosyal bilimcilerde kendine olan gveni arttrd. Gerein biricik doru ynteminin bu yaklam olduuna inanld. Pozitivist yntemin hakikati aratrmadaki rol giderek kat bir inanca dnt. Bilim yerine bilimcilik ikame edildi. Din ve metafizii atn idea eden pozitivizmin kendisi en kaba dine ve materyalist metafizie dnt. Byle olunca, sosyal bilimler hzla yozlat. Bir yandan sosyal bilimlerde evrensel kategoriler ina edilip somut gereklik inkr edilirken, te yandan tekillerde aklp kalnarak gerekliin btnsellii bir yana brakld. Saysz sosyal bilim dal ve tekil aratrmalar dnemi balad. Ortaa dogmatizminden kurtulal m derken, modern dogmatizm toplumsal yaam tehdit eden bir araca dnt. zellikle ekonomi-politik, ulus-devlet ve endstriyalizm teorileri toplumsal hakikatin nnde en karanlk ve kreltici bir perdeleme roln oynarken, azami kr, ulus-devlet ve endstriyel eilimler toplum zerinde birer kym mekanizmasna dntler. Ulus ve snf bazna indirgenen ada toplumsal hareketler, birer evrensellik olarak stten ayn rol oynadlar. Toplum gibi girift gereklikler son derece indirgemeci bir tarzda snfsal ve ulusal kalplara sdrlarak hareketler tanmlanmaya, teoriletirilmeye ve pratikletirilmeye alld. Milliyetilikle ilgili kavram ve teoriler ulusal olguyu tanrlatrrken, reel sosyalizmle ilgili kavram ve teoriler snf olgusunu zneletirdi veya tanrlatrd. Ortaa d193

ncesinden kurtulalm derken, bu kaba indirgemeci ablonlar altnda onu aratmayan dogmatizmlere dld. Modernitenin batan beri var olan krizi ve kaotik zellikleri sosyal bilimlerin krizine bu tarzda yansd. 1970lerde daha youn biimde yaanan kresel ve yapsal sistem krizi ekonomi, evre ve ikt idar zerinde etkilerini hissettirmeye balad. Ekonomi finansal a hegemo nyasnda, tarihte ei grlmemi bir soygun sistemi altnda can ekiirken, ulus-devletin yozlamasyla iktidar tam bir maniplasyon aracna dnt. Endstriyel yaam evre ve iklim zerinde tam bir felakete yol at. Sosyal bilimlerin bu gelimeler karsnda krize girmemesi dnlemezdi. 1990larda reel sosyalizmin zlmesiyle hem sa hem de sol liberalizmin gerek mahiyeti daha da aa kt. Sosyal bilimlerdeki krizin nemli bir esi olarak, liberal ideolojik hegemonyann krizi de bu dnemde kendini iyice hissettirdi. Pos tmodernitenin krize zm reeteleri sadece modernitenin ideolojik -bilimsel alandaki krizini kantlar. Bylelikle ada snfsal ve ulusal teorik zmlemeler ve pratik zmler modernitenin sistematik krizini amada eski rollerini oynayamaz duruma dtler. Gereklemeleri halinde bile, ulusal ve snfsal kurtulu topyalarnn toplumsal sorunlarn girift, karmak doasn anlamaya ve zmeye yeterli olmadklar ortaya kt, anlalr oldu. Bu erevede yorumlandnda, ada Krt hareketlerinin ulusallk ve snfsallk olgusunu pek yanstmadklar grlr. Modern bir ulusal kurtulu hareketiyle tanmann olduka uzanda kalmtr. lkel milliyetiliin geri ve clz bir hareketlilii sz konusudur. Modern snf hareketlerine de tank ol amyoruz. Bat tarz burjuva, proleter ve kk burjuva snf eksenli hareketl erin boy verdii pek sylenemez. Krt hareketlerini ideolojik, rgtsel ve e ylemsel olarak planl ve projeli modern ulusal ve snfsal ablonlarla tanml amak gtr. Ama yine de son iki yz yl olduka alkantl ve kanl gemitir. Bu yllar bol isyanl ve atmal yllardr. Karlarnda gittike modernleen ordular ve ulus-devletler bulunmasna ramen, isyanclarn ayn modern amal ordular ve devletlerle hareket edemedikleri, hatta hareket etmek urada kalsn, yanndan bile geemedikleri grlmektedir. Hareketleri mmkn klan, beyliklerin iktidarlarn koruma endieleri ve dinsel rtl karlardr. Daha stn donanml olan modern ordular ve ulus-devletlerin, ortaadan kalma iktidarlarn koruma ve hiyerarilerini srdrme amal bu ideolojik ve eyle msel klar bastrmas g olmayacakt. Krdistandaki geleneksel oluumlarn, ideoloji ve kurumlarn modernite gleri karsnda baarl olmalar beklen emezdi. Baz rneklerle konuyu daha da aydnlatmak mmkndr. a- Geleneksel beylik stats 19. yzyln balarnda tehdit altna girmiti. Modernleme zorunluluunu duyan Osmanl mparatorluu, zellikle Sultan kinci Mahmutla (1839) reform hareketlerine giriti. Reformlar devletin yen iden dzenlenmesiyle ilgiliydi. Ulus-devlete doru gidite merkez brokrasinin, vergi ve ordu sisteminin yeniden dzenlenmesi bata gelmekteydi. Reformlar karsnda geleneksel Krt beylik dzeni srdrlemezdi. Vergi ve askerlik sistemlerini kabul etmek, Krt beylikleri iin varlklarnn sonu demekti. Yap acaklar ya kendilerini lavetmek ya da isyan etmekti. Sleymaniye merkezli 194

olarak balayan ilk beylik ve tarikat temelli isyan (1806 Babanzade Hanedanl ve Kadir tarikat) bu srecin balangcn ifade eder. Sleymaniyenin ilgin bir zellii Krdistann u noktas olmas, rann ilerine yansyan komu kabile ve airetlerle ilikisi ve gl bir entelektel kapasiteye sahip aydnlar barndrmasdr. Ayrca geleneksel Nak ve Kadir tarikatlarnn merkezleri ndendir. Krt beyliklerinin dengelerle oynayarak siyaset yapma ustalklar gelimiti. Geleneksellikle modernitenin ilk karmlar bu blgede olumutu. Yeni dnya hegemonu olan ngiltere mparatorluunun ilk el att yerlerde ndi. Krtlk veya Krt hareketi bu koullar altnda balad. Din, milli, kabilesel ve aristokratik zelliklerin i ie rol oynad bu hareket yerel kalmaktan ku rtulamad. Geleneksel imparatorluk politikalar ve bastrma seferleri karsnda uzun sreli direnemedi. Ama bu hareket yeni bir srecin de balamas anl amna geliyordu. Nitekim daha sonra kuzeye doru pe pee benzer hareketler ba gsterdi. Bunlarn belki de en nemlisi ve sonuncusu Botan Emiri Bedi rhan Bey nderliindeki hareketti. zellikle Osmanllara isyan eden Msr rneinden ders alan Bedirhan Bey 1820lerden itibaren beyliini srekli geniletti; modern bir devlet dzenine doru tamaya balad. Erken bir milli hareket olma zellii tamaktayd. Bastrlmasayd, ulus-devlete doru geliebilirdi. Modern nitelemesine en yakn bir hareket olarak, Bedirhan Bey nderlii etrafnda gelien olaylar ve politikalar, gnmz asndan da olduka ders verici niteliktedir. ngilizler blgede daha ok Sryanilere dayal bir tampon oluum yaratma peindeydi. Tercihleri bu ynlyd. Kuzeyden Rus arl benzer bir tampon mekanizmasn Erm enilere dayanarak gerekletirmek istemekteydi. Osmanl ve hatta ran mpar atorluklar ise kendi merkez otoritelerini yayma peindeydiler. Krtler drt ynden kuatmay yaamaktayd. Kuatmadaki farkllk, bu kez gelenlerin modern aralar ve drtlerle donanm olmalaryd. Bedirhan Beyin seenekleri olmakla birlikte snrlyd. Sryanileri hedeflemesi stratejik bir hatayd. Ermenilerle ilikileri iyi olmakla birlikte stratejik olmaktan uzakt. En nemlisi, dayanabilecei hegemonik bir gten yoksundu. Msr rnei ngiltereye dayal olarak yeni bir ulus-devlete doru geliirken, Bedirhan Bey syan karsnda yer alan ngiltere ve Rus mparatorluu, Osmanl Sultanln desteklemekteydi. rann tavr da olumsuzdu. Ayrca ite gerilla tarz bir ordu kuruluu na geememi, askeri tekilatlanmas dzenli ordu anlayn aamamt. Uzun vadeli direni iin niyet ve hazrlklar yoktu. Geleneksel ideoloji ve rgtle nmelerle hareket etmekteydi. Yasal bir dzenden ziyade emirlerle ynetimini srdrmekteydi. Ailesi iinde de (Yezdanr) beylik konusunda ekime vard ve her an ihanete dnebilirdi. Tm bu hususlarn yan sra en elverili z amanda harekete geememesi ve sultann taktiklerine taklmas sonunu getirdi. 1847 yl ilkbaharndan itibaren iddetlenen atma, Yezdanrin ihanetiyle ayn yl iinde bastrld. Batl glerin desteiyle bu adala en yakn Krt hareketinin bastrlmas olumsuz ynde stratejik sonular dourdu. Geleneksel tarzda da olsa geni bir zerklie sahip olan Krt kltr k urumlar artk eski canllklarn srdremezlerdi. Merkez brokrasi adm adm 195

yerleerek otoritesini her keye yaymaya alyordu. Krdistann eyalet stats gittike daraltlyordu; 1860larda da sona erdirildi ve Krdistan cor afi bir terim olarak kald. Belki de Mitanniler ve Hititlerden (M..1600-1200) beri kkl bir gelenee sahip olan Krt beylik dzeni artk sona ermi gibiydi. Geriye kalan beylik artklar yaam anslarn modernlemede arayacaklar, smrgeci metropollere tanarak varlklarn Krt ibirlikileri olarak srdrmeye alacaklardr. Bu konuda da hem Babanzadelerin hem de B edirxanlerin ykleri hayli ilgintir. Bir yandan frsat bulduklarnda el altndan isyan kkrtcl yaptlar, dier yandan hkim ulus -devletlerin tekilinde en etkili kadrolar olarak rol oynadlar. Gerek mparatorluk gerekse Cumhuriyet kurulularnda bu ynde rol oynayan bu ailelere mensup ok sayda kadro mevcuttur. Ayrca ilkel Krt milliyetiliinin de babas rolndedirler. En arpc rnek Bedirhan Beyin torunu Celadet Ali Bedirhann hem ideolojik (gazete ve dergiler vb.) hem de rgtsel (bata Xoybun rgt) ynden ilk milliyeti abalara nclk etmesidir. Ayrca dedesinin kuramad diplomatik ilikileri gelitirmekte de ustadr. Bat dil ve kltrlerine hkimiyeti kayda deerdir. Daha da ilgin olan, kendisinden sonra gelecek olan tm Krt aristokrat evre ve ahsiyetlerin model alacaklar Krtlk politikasnn temelini atm olmasdr. Krtlk, Krtlk artk bu evre ve ahsiyetlerin elinde kendileri ni ve ailelerini yaatma aracna dntrlmtr. Btn pazarlklar kendi va rlklarn srdrmeye dayal olarak gelitirilmitir. Bamszlktan balayan pazarlk ahslarn affettirmeye kadar indirgenmitir. Bedirhan Beyle balayan bu yol, Celadet Ali Bedirhanla bir model veya yntem haline getirilmitir. Celadet Ali Bedirhan ayn pazarl Trkiye Cumhuriyeti zerinden Mustafa Kemalle de srdrmeye almtr. Bu pazarlkta Krtlk, pazarlk koullar gerei bazen ok pahallamakta bazen de ok ucuzlamaktadr. Tarihsel, toplumsal ve programsal strateji ve taktiklerle yrtlen herhangi bir Krtlk, Krt toplumsal hareketlilii sz konusu deildir. Snfsallk ve ulusallk tam da bu noktada nem kazanmaktadr. an doldurmu snf karakterleri bu ahslar bu denli darla drr ve ahsi kayglara iterken, gelimemi ulusal karakterleri kendilerini ilkel ideoloji ve rgtlenmelerin ayn sonuca yol aan hareketlenmelerine gtrmektedir. Bu karakterler bazen beyliklerin olgunluk dneminde yaayan dris-i Bitlisi ile karlatrlmaktadr. 16. yzyln balarnda hem Safevi hem de Osmanl saraylarnda etkili olan dris-i Bitlisi, dnemin geerli iktidarc politik figrn temsil etmektedir. Kendi bamsz krallk rejimini kuramayan Krt beylikleri, k hegemonik glerin saraylarnda aramaktadr. nceleri Safevi Hanedanlnn kuruluunda etkin rolleri olan Krt beylikleri, ialn resmi mezhep haline getirilmesiyle kendilerini tehdit altnda hissettiler. Snni mezhepten olular onlar Osmanl Hanedanl ile ibirliine yneltti. Bunda nemli karlar vard. dris-i Bitlisi bu yeni hanedan araynn politik ve ideolojik mimardr. Krdistan beyliklerinin byk ounluu, Osmanl Hanedanlyla eit glerin ittifakna denk bir iktidar paylamnda anlatlar. Bu, koullarn uygun kld gnll bir ittifakt. Osmanl iktidar sisteminde kendine zg bir 196

konumlanlar vard. Krt beylikleri belki kendi aralarnda karabilecekleri bir beylerbeyiyle daha ok bamsz olabilirler, gelecekte daha merkez bir saltanat gelitirebilirlerdi. Ama unutmamak gerekir ki, dnemin koullar ok sayda saltanat rejiminden ziyade, birka hegemonik gce dayal iktidar sisteml erini geerli klyordu. Dnemin statkosu kendini bu tarzda ina ediyordu. Bamsz krallklar kural deil istisnayd. Dolaysyla dris-i Bitlisi nderliinde giriilen ittifak almalar dnemine gre uygun ve baarldr. Sakncas, sonradan ortaya kacak olumlu ve olumsuz koullar hesaba katmamas, ko njonktrel kalmasdr. dris-i Bitlisinin konumu 19. yzylda beylik sisteminin k sonrasnda iine girilen tehlikeli ibirlikilikle karlatrlamaz. Bu tarz bir karlatrma dnemsel koullar hesaba katmayan, dnemleri birbirine kartran hatal bir analojiye dayanr. 19. yzyln balarna kadar Krtlerin stats, halk olarak Trkler veya Trkmenler ve Araplarn statsnn gerisinde deil, daha da ilerisindedir. Asl k ve stat farkllamas 19. yzylda gelimeye balar. Beylikler dneminin artk getiinin anlalmas, geriye kalan miraslarn, halk olarak Krtler iin herhangi bir statnn tannmas talebinde bulunmayarak, hatta daha da olumsuz tutumlar iine girip geleneksel otonomi statsnden de vazgeerek, ibirlikilik temelinde kendi ahsi ve ailevi karlarn gvenceye alan bir model gelitirmeye zorlamtr. phesiz bunlar bu yeni statye gnlllk temelinde girmi deildirler. 16. yzyln balarndaki koullar artk geerli deildir. syan etmeye almlar, geleneksel statde srar etmiler, hatta daha ileri gidip bir devlet arayna ynelmilerdir. Ama snf karakterleri ve modern an koullar gerei, bu abalarnda yenilgiyle karlamaktan kurtulamamlardr. Geriye kalan tek geerli seenek, yine snf karakterleri gerei, ahsi ikballerine ve ailesel karlarna dayanan, Krtl ucuzlam bir pazar metasna dntren yeni ve tehlikeli bir ibirlikilik trne ynelmeleridir. Hkim ulus-devletler de bu zaaflarn iyi deerlendirmiler, Krt toplumu zerinde modern bir bask ve smr rejimini gelitirmekte bunlar en etkili ve tehlikeli ara olarak kullanmlardr. Bu kesimler bir burjuva snf olmaya zenmilerdir, halen zenmektedirler. Ama maddi koullar, iktidarsal ve ekonomik balantlar, ideolojik ve rgtsel durumlar onlarn modern bir burjuva snf haline gelmelerine imkn tanmamaktadr. Kmuran Ali Bedirhann kendisi belki de idealist bir milliyeti olab ilir. Fakat yaad objektif gereklikler ondaki bu idealleri kursanda kalan bir hevese dntrmtr. Byle olmas yine de iine girilen ibirlikilik modelinin tehlikeli ve ihanete ak olmasna engel deildir. Nitekim balk batan kokar misali bu model gnmze kadar olduka etkili olmu, sanki normal bir toplumsal yaam tarzym gibi tm toplumsal snf ve tabakalar ve bunla rdan kl kiilik karakterlerini belirlemede barol oynamtr. Krt aristokratik geleneini deerlendirirken Avrupallarla, hatta dnyann herhangi bir kesindeki rneklerle kartrmamak ve karlatrmamak gerekir. Bu konuda kendine zg bir konumlanma gelitirilmitir. Bu aristokratik tabakann rol, Krdistan ve Krtler zerinde ulus-devletlerin tahakkmn 197

ve kapitalist smr tarzlarn geerli klmada arasal bir konuma indirge nmitir. Bu konumlanma son iki yz ylda zenle, bata iddet ve zorla ma yoluyla, giderek tm toplumsal alanlarn tahribini hedefleyen zel ve rtl soykrm yntemleriyle Krtln tasfiye edilmesinde temel ara olarak d eerlendirilmitir. Aristokratik ve tarikat geleneklerin Krt gerekliinde ve hareketlerindeki yansmalarn deerlendirir ve zellikle kapitalist modernitenin hkim unsurlaryla iliki modellerini zmlerken, bu ynleri zerinde ne kadar durulsa azdr. Konumlar zerinde derinliine aratrmalar gelitirmek, ideolojik ve politik yansmalarn belirlemek byk nem tar. st tabakann miras zerinde dnrken, yaplmas gereken sadece kategorik ihanet yaftalar yaptrmak deildir; kltrel soykrmdan geirilmi bir toplumsal gereklik karsnda tm toplumsal tabakalarn, snflarn, onl arn kimlik ve kiilik zelliklerinin ne anlama geldiini, ulusallk ve snfsallk balamnda nasl etkileyici olduklarn kavramaya almaktr. Krt toplumu normal bir toplum deildir ki, onun iin normal zmlemeler gelitirelim. Yahudiler yaadklar soykrm iin tekil, biricik kavramlarn srarla korur, benzersiz bir soykrm yaadklarnda srar ederler. Krtlerin yaad soykrm iin de benzer bir tanm yaplabilir. rnei olmayan, tekil, biricik olan bir kltrel soykrm yaanmtr, yaanmaktadr. Dolaysyla kendine zg inceleme ve aratrmalara ihtiya vardr. Bu kapsamda kltrel soykrmn gere klemesinde belirleyici bir konumu olan Krt st tabakasnn miras ve gncel uzantlaryla deerlendirilmesi, Krt kltrel varlnn korunmas ve zgrletirilmesi asndan hayati bir neme sahiptir. b- Beylik sisteminin kmesi dinsel hiyerariyi n plana kard. Bedirhan Bey ve Yezdanrin yenilgileri 19. yzyln ikinci yarsnda gittike glenen eyhlik kurumunun inisiyatif kazanmasna ve toplumda nderlik rolne soyunmasna yol at. zellikle Nak ve Kadir eyhleri byk nem kazandlar. Her iki tarikatn Krdistanda geleneksel olarak da gl konumlanlar va rdr. Fakat eyhlik geleneini sadece ortaaa zg bir kurum olarak grmemek gerekir. Kkeni Smer rahip devletine kadar uzanr. Devlet organizasy onunu ilk yaratanlar Smer ziggurat rahipleriydi. Devlet oluumunun bilgelikle balants vardr. Devlet yalnz kaba g organizasyonu deildir, anlam daha belirleyicidir. Smer rahip devletini uzun sre rahipler, Arapa adyla eyhler ynetmitir. Laik politikaclar ok sonralar devlet ynetimini ele geirmile rdir. Ayrca her iki elit kesim arasnda devlet iktidar zerindeki mcadele daimi olup, douundan gnmze kadar sregelmitir. Devletin douunda rahiplik kurumu esasl rol oynarken, srdrlmesi ve geniletilmesinde laik hanedanlarn rol n plana kmtr. Krt orijinlerin iktidar makamlarnn oluumunda da benzer gelimelere tank olunmutur. Hurri, Hitit, Mitanni, Urartu ve Med Konfederasyonlarnda rahipler ve laik hanedanlar arasndaki iktidar ekimesi hi eksik olmamtr. Tanr -kral kavramyla ikisi arasnda bir sentez kurulmaya allmsa da, bu ikilem tarih boyunca hep var olagelmitir. Tek tanrl dinler olarak brahim dinlerde de benzer ikilemler hep yaanmtr. lk brahim kabile organizasyonunda rahi p198

lik n plandadr. Musann kendisi peygamberdir, kardei Harun rahip badr. brani kabilesinde yaanan bu ikilem gnmze kadar devam etmitir. sann kendisi kk rtbeli bir Yahudi hahamdr. sadan yz yl sonrasnda rahip olmayan yneticilerin hkmyle tanlmtr. Avrupann son bin yllk tarihi, kilise kartlar ile laiklik kartlar arasndaki iktidar mcadelesiyle dolu gemitir. slmiyet bir din olarak k yaparken, ok erkenden siyasi iktidarla tanmtr. slm devletinin kuruluunun zerinden daha otuz yl gemeden, rahip hanedan Ehlibeyt ile laik hanedan Emeviler arasnda byk bir mcad ele ba gstermitir. Din devletle laik devlet arasndaki mcadele slm tarihinin de temel sorunlarndan biri olmutur. Krt toplumuna, ondaki iktidar ekimesine yansyan bu uzun tarihsel g elenektir. Krdistanda iktidarn oluum ve paylamnda dinsel gelenek byk rol oynar. Kabile ve airet geleneinin gl olmas dinsel gelenei snrlarken, laik beylik oluumlarn da yapsndaki eitlik ve zgrlk nedeniyle snrla ndrmtr. Krdistanda siyasal otorite tarih boyunca bu l yap arasnda paylalm, aralarndaki denge bozulunca ekime ve atmalar eksik olmamtr. Hibir otorite kurumu sistemden tmyle tasfiye edilememitir. st tabakalarda iktidar paylam kavgalar ve uzlamalar bu kurumlar arasnda yaanrken, alt tabakalarda da uzantlar etkili olmutur. Buna karlk otorit enin demokratik paylam her kurum bnyesinde de varln hissettirmitir. Mutlak iktidardan bahsedilemez. Demokratik gelenein gl biimde yapt snrlandrmalar hep var olagelmitir. Her kurum ancak taban kitlesiyle, demosuyla varln srdrebilmitir. Zaman zaman kurumlardan biri ne kmsa da, demosla birlikte dengeler hep gzetilmitir. Uzun sreli beylik inisiyatifleri 19. yzyln ikinci yarsnda nemli oranda krlmtr. Bu durum eyhlik kurumunca deerlendirilmitir. Zaten beylik kurumuna en byk darbeleri vuran Sultan kinci Mahmut Yenieri Ocan tasfiye ederken, resmi tarikat olan Bektailii de darbelemi oldu. kinci Mahmut ortaya kan meruiyet boluunu yeni bir tarikatla, Naklerle do ldurmaya almt. Bu dnemde Nak tarikatnda etkili olan Krt Nak eyhleri n plana ktlar. Bunlardan Sleymaniyeli Mevlana Halit, 1826da Yenierilerin ve Bektailiin tasfiye edilmesinden sonra sistemin ekoln ne kard en gl eyhlerden biri oldu. Sultanln yeni ibirlikileri olarak eyhler beylerin yerine ikame edildiler. Sarayda etkileri gn getike artt. Kadir tar ikatnn da benzer bir rol n plana kt. Yine Krt eyhleri n plandayd. ada Krt hareketlerinde eyhlerin rol ok az aratrlmtr. Hlbuki be ylik ve airet kurumunun zayflamas zerine, sarayla yapt ibirlii nedeniyle hzla glenen ve inisiyatif kazanan kurum eyhlik kurumu olmutur. Bunda saray ynetimleri bilinli hareket etmitir. 19. ve 20. yzyllarda Krdistanda cemaat anlayna dayal toplumun gelimesinde tarikat kurumlarnn rol belirleyici olmutur. Fakat bu denli hzl gelimelerinde sarayla iine girdikleri bir nevi ajanlk olan ibirlikilikleri nemli rol oynamtr. Sistem onlar yeni merulatrc g olarak kullanmaktadr. Kendiliinden oluan sivil toplum kategorisine girmezler. Daha dorusu, bu ynleri hep zayf kalmtr. Halk 199

eyhlik kurumunun ajan ve ibirliki ynn bilmemektedir. Bu yn hep gizli tutulmutur. Her iki yzylda da eyhlerin esas rol, beyliklerin sadakat i yerine, kendi nderliklerinde yeni ve daha gl olan bir sadakati ikame etmek olmutur. Tpk beylik aristokrasisinin sistemin merulatrlmasnda ve srdrlmesindeki rolne benzer biimde, tarikat eyhlerinin de meruiyet sala nmasnda ve srdrlmesindeki rolleri nemle aratrlmak ve aa karlmak durumundadr. Bu konuda da rnek bir olaya deinerek daha aklayc olabiliriz. eyh Ubeydullah Hareketi, Osmanl-Rus Savayla (1877-1878) balantl olarak geliim gstermitir. Osmanllarn Ruslar karsnda g duruma dmesinden yararlanlm, d glerle olan elikilerinden yararlanlmaya allmtr. Ayrca imparatorluktaki milli hareketlerden de etkilenilmitir. Krt toplumu nda yeni gelien beklentiler dikkate alnmtr. Hareket sadece din adamlarnn deil, etkili dier evrelerin de desteiyle ksa srede bymtr. Merkez brokrasiden ikyetler ve milli istekler dzenlenen toplantlarda dile getiri lmi ve ama kapsamna alnmtr. Hareket hem Osmanl hem de ran Krdi stannn geni blmlerinde etkili olmu ve askeri form kazanmtr. Resmi bir devlete dnmesi iin dnemin hegemonik glerinden birinin veya birkann destei yeterli olacaktr. Ancak bu destek gsterilmemitir. ran ve O smanl devletlerinin Batl hegemon glerin tm isteklerini kabul etmeleri, bu destein esirgenmesinde temel etken olmutur. Destek Osmanl ve ran de vletlerinden yana gsterilince, bu byk isyan hareketinin tasfiye edilmesi de kolay olmutur. Sultan kinci Abdlhamit dneminde meydana gelen bu ha reketten sultanlk nemli dersler karmtr. Bedirhan Bey ailesine uygulanan yntem aynen Ubeydullah Nehr ailesi zerinde de denenmitir. stanbula tanp onlar araclyla Krtlerin bir ksm kontrol altna alnmaya allmtr. c- Abdlhamit dneminde (1876-1909) uygulanan Krt politikas ayr bir balk altnda incelenmeye deerdir. Hamidiye Alaylar Rus Kazak Alaylar modelinden esinlenerek gelitirilmitir. Ermeni ve Krt hareketlerinin yol at gelimeler imparatorluk brokrasisini kkl tedbirler gelitirmeye yneltmitir. Birincisi, bir Ermeni-Krt elikisinin gelitirilmesi ve kullanlmas ynnde olmutur. Ayn yntem Krt-Sryani ilikilerinde de denenmitir. Yzlerce deil, binlerce yl i ie yaayan bu halklar, kapitalist moderniteni n yol at kr-kazan hrsyla birbirlerine kar elikili hale getirilmilerdir. Daha dorusu, st tabakalar arasnda hegemonik glerden kaynaklanan elikiler kullanlm, buna halklar da alet edilmitir. Tarih, Bedirhan Beyin Sryanilerle ittifaka gitmi olmas halinde her iki halkn haklar ve zgrlkl erinde daha ok kazanm salayabileceklerini dorulamaktadr. Bl -ynet politikas her iki tarafn kaybetmesi iin zenle uygulanmtr. ngiltere bu polit ikada da baroldedir. O dnemin Irak operasyonu bu yntemlerle gerekletirilmektedir. Ermeni-Krt ilikilerinin tarihi daha eskidir ve aralarnda doal bir iblm gelitirilmitir. Ermeni zanaatlyla Krt ziraatl birbirini besl e200

mektedir. Din fark eliki ve atma etkeni deildir. Ermeni milliyetiliinin tarihten ve Dounun toplum gerekliinden kopuk hareketleri, Sultana kullanmak iin ihtiya duyduu ortam sunmutur. Ortak vatan olarak deerle ndirilmesi gereken Krdistan, Sryani hareketi rneinde olduu gibi, tek mi lletli bir vatan projesi gerei saf bir Ermenistan olarak dnlmtr. Ulus devlet ideolojisindeki en byk tahribat, hep hkim bir etnisiteyi veya ulusu esas almasdr. Dierleri ya aznlk ya da teki ulus olarak yabanclatrlaca ktr. Mant bunu gerektirmektedir. Sonu kadim komular olan ve i ie yaayan halklar ve kltrlerin birbirleriyle rekabet savana girmesidir. Ayn corafya paras zerinde taraflar benzer milliyeti idealar tadka atmalar kanlmaz olmutur. Krt-Trk-Ermeni-Sryani ilikilerindeki atmalarn temelinde ulus-devleti milliyeti mantk yatmaktadr. Bylesi bir elikiden yola kan Sultan Abdlhamit, 1892den itibaren Krt airetlerinden derlenen Hamidiye Svari Alaylarn harekete geirmitir. Rus arlarnn desteine gvenen Ermeni milliyetilerinin strateji ve taktikleri, Sultann Krt airetlerinden derlenen birlikleri karsnda baarsz kalmtr. Hlbuki Ermeniler strateji ve taktiklerini komu halklarla dostluk politikasna dayandrsalard, Dounun kaderini radikal biimde dntrecek devrimsel gelimelere yol aabilirlerdi. Rus Yahudilerinin Rus Devriminde oynadklar roln benzerini Osmanl Ermenileri oynayabilirlerdi. Burjuva milliyetiliinin kreltici ayrlk mant bu ynl gelimelere ans tanmad. Fakat Hamidiye Alaylarnn (Buna Airet Mekteplerini de eklemek gerekir) asl tahribat Krtler zerinde olmutur. Hamidiye Alaylar grnte Ermeni milliyetilerinin tehditlerine kar kurulmu, znde ise modern biimlere kavumakla yz yze gelen Krt ulusal hareketlenmesine kar gelitirilmitir. Bir tala birka ku birlikte vurulmaya allmtr. Ky koruculuunun e rken bir uygulamas olarak deerlendirilmesi gereken bu hareket sadece Ermeni tehdidini (Resmi tarih yle yanstr; fakat bilinmesi gerekir ki, Ermeni halknn hakl ulusal demokratik talepleri de vardr. Asl olarak bu talepler bastrlmaktadr) ortadan kaldrmyor, olas Krt ulusal hareketini de daha domadan devre d brakyor. En vahim yn budur. Dar bir airet eliti silahlandrlp maaa ve rtbelere balanarak tm airetler ve yeleri kontrol altnda tutulmakta, Sultann diledii gibi kullanlmaktadr. Bir daha Bedirhan Bey ve Ubeydullah Nehr apnda nder hareketlerin gelimeyiinde Hamidiye Alaylar belirleyici rol oynamtr. Asl darbeyi gelimesi olas Krt ulusal demokratik hareketi yemitir. Ayrca aralarnda yaratlan elikilerle airetler de birbirlerine dman klnmlardr. Bu elikili ve atmal ortamda Krdistan tarihinin yarm asrlk en nemli dnemi boa harcanmakla kalmam, elikiler ve atmalar kendisine kar kullanlarak Krt toplumu derin olumsuzluklara itilmi, i eliki ve atmalarla iflah olmaz bir konuma duar olmutur. birliki beylik ve eyhlik kurumlarna ilaveten militarize edilmi ibirliki airet glerine dayanan bu politikalar, Krt ulusal hareketinin neden benzer rneklerde olduu gibi gelitirilemediini de gayet iyi aklar. Burada da Krt st tabakasnn modernite dneminde ok olumsuz rol oynadn veya kendi201

sine olumsuz bir rol oynatldn ok iyi grmek ve deerlendirmek byk nem tamaktadr. deta kendi toplumsal varlna ve kimliine kar savatrlan zel bir oluum sz konusudur. deta deil, gereinde de kendi z kimliine kar savatrlan ve modernitenin mhendislik imalat olan yapay oluumlarla kar karyayz. Buradaki mant ok iyi yakalamak gerekir. G eleneksel glerini, dolaysyla karlarn yitirince (Bata yenilgiyle sonulanan isyanlar olmak zere, eitli etkenler bunda rol oynar), ahsi ve a ilevi olarak ayakta kalmak iin ellerindeki tek ara, olas Krt hareketleri zerinde pazarlk yapmaktr. Olas hareketlere nderlik etmekten vazgemekle balayp, kart komplo (erken kontrgerilla) hareketlerine bavurmaya kadar her yntemi pazarlkta kullanmaktadrlar. En etkili yntem, Krtlkten bir olgu olarak vazgeip, kendisini hkim ulus olgusunun gzide bir paras sayma karl nda maddi ve manevi karlar elde etmek olmutur. Gnmze kadar tm snf ve tabakalara, bunlardaki ailelere ve kiiliklere empoze edilen, younca ve baaryla uygulanan bu yntem olmutur. Slogan haline getirilmi buyruk aktr: Krtlkten vazge, her ey olabilirsin, her eyi elde edebilirsin! Bu yntemin dier bir sonucu da sahte Krtle ok ak bir anlaya yol amasdr. Sahte Krtlk, ahsi ve ailevi etkinlik ve karlar iin bir ara olarak gelitirilip kullanlmaktadr. phesiz her toplumda etkili kii ve aileler vardr. Bunlar bu etkinliklerini kendi toplumlarna kattklar deerlere borl udur. Krtlerde ise, etkili kii ve aile olabilmek, kendi toplumsal deerlerini en hayati alanlarda pazarlk konusu yapma, bu deerlere ihanet etme, hatta bu deerlere kar savama pahasna salanabilmektedir. Vahim ve zgn olan, toplumsal gereklie bu ynl yaklamlar, hesap ve uygulamalardr. phesiz her snf ve tabakadan aile ve kiilerde deerli, olumlu rol oynayan istisnalar vardr. Fakat geerli olan istisnalar deil, kk salm lanetli yntemlerdir. d- ttihat ve Terakki Cemiyetinin, yani Beyaz Trk faizminin k dnemindeki Krt hareketine ynelik devlet politikalar, Hamidiye Alaylarnda ifadesini bulan Krt politikasnn derinletirilmesi ve ok ynl kurumlamalarla pekitirilmesidir. Hamidiye Alaylar varln korudu. Krt ibirliki elitin ocuklar ve genleri Airet Mektepleri yerine resmi okullara daha ok sayda alndlar. Geleneksel aristokrat, din ve airet elidinden kaynakl olan ve modernizmle tanan ilk Krt aydnlanmac gruplar olutu. Gazete, dergi ve c emiyetler kurarak varln duyuran bu kesim yeni bir oluumdu. Buna ilk kolektif burjuvalama hareketi de denilebilir. Beylik, eyhlik ve airet bilinciyle artk rol oynanamayacan idrak eden bu evreler, genelde de rneine oka rastland gibi snf dnmlerini gerekletiriyorlard . Rumlar, Ermeniler ve Sryaniler Avrupa kapitalizminin etkileri ve Hristiyan olmalar nedeniyle daha erken ve hzla burjuvalarken, Mslman toplumlar bu sreci geriden takip ediyorlard. Krtlerde de yaanan bu gecikmeli dnmd. Kendini ilkel milliyetilikle ifade etmesi anlalrd. Jn Trkler misali Jn Krtleri temsil ediyorlard. Zaten Jn Trklerle i ie oluuyorlard. Tamamen Bat ideolojik hegemonyasnda bir geliim gsterdiler. Orijinal bir k yapabilecek konu m202

da deildiler. Bat felsefesini ve bilimini zmsemeden, blk prk aktarmalarla yetiniyorlard. Geleneksel snf yapsnn yenik dmesi ve sistematik ibirlikilie balanmasndan tr, gen Krt entelektel klar arpk ve z kimlikten yoksundu. Krt tarihine ve toplum gereine ilikin ciddi almalar, aratrma ve incelemeleri yoktu. Ne olanaklar ne de yetenekleri buna elveriyordu. Son derece eklektik, aktarmac ve sloganclktan teye gitmeyen ilkel milliyeti argmanlar temel ideolojik gdalarn tekil ediyordu. Merutiyetten beklentileri vard. Merutiyetin ilk yllarnda gazetecilik, dergicilik ve cemiyetilikle biraz daha geliim saladlar. Milliyeti rekabete katlm gsterdiler. Trk milliyetiliinin kendini gittike etkili klmas ve devlete damgasn vurmas aralarndaki rekabeti arttrd. Ermeni milliyetiliinin daha gl olan yaps ve hareketi aralarndaki rekabeti olumsuz etkileyip kztryordu. Her milliyetiliin hzla ulus-devlete doru trman, aralarndaki ilikileri atmaya dntrd. Balkan Savalar ve Birinci Dnya Sava dnm noktas oldu. Ermeni hareketi soykrmla sonulanrken, Krt hareketi ikiye blnd. Trk burjuvazisiyle birlikte ama ayn haklar temelinde hareket e tmekten yana olanlarla ayrlmadan yana olanlar arasnda ayrma yaand. 19191922deki Ulusal Kurtulu Savana kadar yaanan bu blnme Krt hareketinin stratejik kaybyla sonuland. Ulusal Kurtulu Savana z bilin ve rgtlenmeden yoksun bir tarzda ahsi katlm gstermeleri, sava srecinde, zellikle sonraki Lozan Antlamas grmelerinde ve Cumhuriyetin ilannda ok clz bir varlk gstermekle yetinmelerine yol at. Trklerle ayn haklara sahip olma beklentileri boa kt. 1921 Tekilat Esasiye Kanunu ile 10 ubat 1922 tarihli Krt zerklik Yasasnn uygulamaya geirilmeyip kt stnde kalmas tm heves ve hayallerinin sonu oldu. Hlbuki Ulusal Kurtulu Savann asli unsurlar konumundaydlar. Krt ilkel milliyetiliinin bu deneyimi, zerinde nemle durmay ve dersler karmay gerektirir. Ayrlk eilimin Kogiri syan deneyimi (1919-1920) nemliydi. Gerekli dersler karlsayd Krt zerkliine gtrlebilirdi. Ama nderliinin yetme zlii ve ok gl olan ttihat Trk ve Yahudi ittifak (Beyaz Trk faist ol uumu) karsndaki zayflklar ve donanmszlklar erken tasfiye edilmelerine yol at. Gecikmeli oluturulan Azad Cemiyetinin (1924) tepki olarak nderlik etmek istedii isyan hareketine 15 ubat 1925teki Diyarbakr Dicle provoka syonuyla erken doum yaptrld. Yal Nak eyhi Saitin omzuna yklan dank ve rgtsz isyann gen Cumhuriyet burjuvazisi tarafndan ar bir tasf iye ile sonulandrlaca belliydi. Bu isyanda ilgin zellikler vardr. Azad Cemiyetinin kendisi milliyeti bir rgtlenmedir. nderi Cibranl Halit (syandan nce yakalanp Bitliste yarglanmakszn kuruna dizildi) Hamidiye Alaylarnn etkili bir komutandr. Kurtulu Savanda Dou cephesinde nemli katklar olmutur. Aydn nitelikleri vardr. eyh Sait, afii mezhebi ve Nak tarikatnn etkili nderlerindendir. Ayn zamanda Binglden Halepe kadar uzanan koyun ticareti trafiinde nemli bir arl vardr. Ticaret burjuvas saylabilir. Seyit Abdlkadir, 1878deki Nehr syannn nderi eyh 203

Ubeydullahn oludur. O da Nak eyhidir. Ayrca birok yerel beylik kalntlar isyanla irtibatldr. Grlmektedir ki, hepsi Hamidiye politikalarnn rn olarak gelimi bir tabakay temsil etmektedir. birliine yatkndrlar. Ama batan itibaren Jn Trk ad altnda ttihat ve Terakki Cemiyetinin ekirdek kadrosunu oluturan Almanc Trk brokrat ve Yahudi sermaye ittifak (Beyaz Trk esasta bu oluumu ifade etmektedir), kendileri dnda kalan dier tm dinler ve etnis iteleri (Hristiyanlk, Mslmanlk, Krtler, Araplar, erkezler) tasfiye etmeyi temel politika olarak belirlemilerdir. Adm adm bu tasfiye yrtlmtr. 1915te Ermeniler, 1921de erkezler, 1923te Rumlar, 1924te Sryaniler ve Trk Mslmanlar (Halifelik), 1925ten itibaren de Krtler tasfiye edilmile rdir. ster soykrm diyelim ister baka bir ey, gnmzn deyiiyle kendileri dnda (Jn Trk = Trk brokrat burjuva + Yahudi dnme ve Masonik se rmayedarlar ve kadrolar = Trk Milliyetilii + ttihat ve Terakki Cemiyeti + CHP = Beyaz Trk faizmi) kalan tm kesimleri tasfiye etmilerdir. Bu srete Mustafa Kemal Paa nderlii nemle zmlenmeyi gerektirir. M. Kemale ramen oluturulan Kemalist veya Atatrk mitoloji zmle nmeden, ne Ulusal Kurtulu Devrimi ne de Cumhuriyet gerei doru kavr anabilir. 1919-1922 Ulusal Kurtulu Savan da ynelik olmaktan ziyade, bir i s ava olarak deerlendirmek hakikatleri daha ok aa karr. Yaanan bir Anadolu ve Mezopotamya isyandr. te ve dta yaanan nemli hegemonik kaymalarla ilgilidir. te geleneksel iktidar ve hiyerarik hegemonyalar el deitirirken, dta da Batnn tam hegemonya salama abalarna kar direni sz konusudur. Anadolu ve Mezopotamya corafyasnn stratejik nemi tarih boyunca olduu gibi bir kez daha ortaya kyor. Anadolu ve Mezopota myann tam fethi Bat hegemonyasna byk stnlk salayacaktr. Geleneksel Sultanlk hegemonyas datlm olduundan, bu ynde hegemonik kay engelleyecek durumda deildir. ttihat Beyaz Trk oluumu ise ngilizlere yenik dmtr. Fakat ngiliz hegemonyas da ite ve dta ciddi glklerle kar karyadr. Sovyet Ekim Devrimi gereklemitir. Anadolu ve Mezop otamyadaki isyanla ba kurma aray iindedir. Bu koullar altnda Mustafa Kemal Paa nderliindeki hamle hem ilgin hem de ok nemlidir. ttihat iktidar kadrosundan dland bilinmektedir. ngilizci olmas da, isyanc konumu nedeniyle gtr. Durumu Fransz Devrimindeki Napolyondan ziyade Robespierree benzemektedir. Bilindii zere o dnemde Fransa Kral 16. Louis patlak veren devrime kar Avrupadaki yanda krallk glerine bavurmu ve kendilerini Fransay igal etmeye armt. Bu durum Sultan Vahdettinin ngilizlerle anlamasna ok benzemektedir. Orada, Fransada Montagnarlarn, yani kk burjuva radikal devrim partisinin nemli nderinden biri olan Robespierre, nderlii ele alp (1791-1794) cumhuriyetin ilanna gidiyor. Bunu ite ve dta ok youn geen iddet ortamnda gerekletiriyor. Fransz Devrimi tarihini ok iyi bilen Mustafa Kemal, byk ihtimalle bilinli olarak Robespierrein roln 204

stleniyor. Bilindii zere, isyann be nemli paasndan (Ali Fuat Cebesoy, Kzm Karabekir, Rauf Orbay ve Refet Bele) inisiyatifini en ok kullanan paa olarak ne kyor. Youn i ve d atmalardan sonra Cumhuriyetin ilanna kadar gidiyor. Tipik bir Cumhuriyet devrimcisi olduu aktr. Saltanat ve hilafetin kaldrlmas bata olmak zere, dier devrim admlarnda da rol belirleyicidir. Fakat dier nemli bir gereklik, ngilizlerin yakn takibe aldkl ar Mustafa Kemalin baarl olacan anladklarnda hemen taktik deitirmeleridir. Savunma Bakanlnda bulunan Fevzi Paa ile Albay smet, ngilizlerin ciddi engellemeleriyle karlamadan ihtilal kadrosuna dahil ediliyorlar, daha dorusu szdrlyorlar. Tarih almalarnn olduka gizli tutulan bu szma iini aydnlatmas r aacak nitelikte sonular verecektir. ngilizler 1922deki Sakarya Savandan sonra Yunanllardan desteini hzla ekip ihtilalc kadro ile anlamaya alyorlar. Bunda Churchill nemli rol oynuyor. syan 1922den itibaren ngilizlerin yakn denetimindedir. Radikallemesi engelleniyor, Sovyet Rusya ile aralarna mesafe ekiliyor. Komnistler, mmetiler ve Krtler tasfiye ediliyor. erkez Ethem ahsnda Kafkas kkenli ihtilalc unsurlar da tasfiye ediliyor. En nemlisi, ihtilaln en nemli be paasndan drd tasfiye ediliyor. Krt isyan bahane edilerek, Beyaz Trk olm ayan, milliyeti ve mukaddesat Trk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Frkas da tasfiyeden payna deni alyor. Krt isyanlar iktidarn el deitirmesinde ve faistletirilmesinde bir manivela rol oynuyor. Daha sava ncesinde, 1916dan beri Krt nde gelenleriyle (Bitlis, Siirt ve Diyarb akrda) iyi ilikiler ierisinde olan Mustafa Kemal, savata bu ilikiyi da ha da glendiriyor. Kogiri syann uzlamayla sonulandryor. 1921 Tekilat Esas iye Kanunuyla Krt unsurunun eitlii garanti altna alnyor. 10 ubat 1922 tarihli Krt zerklik Yasasyla karlkl gven pekitiriliyor. Cumhuriyet k urulduktan sonra, 16-17 Ocak 1924te yaplan zmit Basn Konferansnda Mustafa Kemal, Krtler iin en geni zerklikten bahsediyor. Krtler isyana zo rlandnda, babakanlk makamnda bulunan ve Mustafa Kemalin en yakn ocukluk arkada ve kadrosu olan Fethi Okyar, Ben elimi Krt katliamna bulatrmam dedii iin istifa ettiriliyor. syan bahanesi ile smet nn ve Fevzi akmak dnemine geiliyor. zmir suikast denemesi ile Mustafa Kemali etkisizletirme dnemi hzlanyor. Belki Mustafa Kemal Robespierre gibi fiziki bir imhaya maruz kalmamtr, ama gerek Topal Osmann ankayay kuatmasn gerekse zmir suikastn Mustafa Kemalin etrafndaki ngiliz yanls ttihat kadrolarn kskacn daralttn aklayan, ldrc eylemler olarak yorumlamak mmkndr. Devrimci Mustafa Kemalden geriye kalan, ankayaya mahkm edilmi, siyasi ve askeri olarak son derece etkisiz braklm tanrsal bir figrdr. Proto -faist diktatrln tm olumsuzluklar bu figre yklenirken, diktatrln tm nimetleri ise CHPde kmelenmi ttihat artklara pay edilmitir. Mustafa Kemalin 1930daki Serbest Frka denemesi bu srece tepkisidir. Fakat o kadar gszdr ki, en yakn arkada Fethi Okyar ve kz kardei Makbule Hanma kurdurduu bu partinin -ok glenmesine ramen- mr ancak ay sr205

mtr. smet nn ve Fevzi akmak nderlii, bu sefer de Menemen irtica provokasyonuyla bu nemli demokratik hamleyi tasfiye etmekten geri kalmamtr. zcesi, Mustafa Kemal gereiyle ttihat ve Terakki ve CHPnin Beyaz Trk faist gereinin ayrtrlmas, doru deerlendirmelere varabilmek ve zmlemeler gelitirmek iin byk nem tar. Cumhuriyet dneminin Krtlere, Krt hareketine ynelik inkrc ve imhac uygulamalarn, asimila syonist ve kltrel soykrm yntemleriyle yrtlen tasfiye abalarn bu yeni zmlemeler nda daha doru kavrayabiliriz. Bu savunmann ana konul arndan biri de bu ynl bir zmlemeyi gelitirebilmektir. Bana gre Krtler tarihlerinin en byk felaketini 15 ubat 1925te balatlan Beyaz Trk faist komplosuyla yaama srecine girmilerdir. 1925te Krtlere yaplan komplo, 1915te Ermenilere yaplandan ok daha kapsaml ve uzun sreye yaylm bir komplodur. Hitlerin Yahudi soykrmna ynelirken Jn Trkler Ermenileri tasfiye ettiler de kim ne yapabildi? tarzndaki yaklam, faist komplonun kkeni ve asli uygulamalarnn ne denli nemli olduunu gayet aka anlatmaktadr. Kapitalist modernite zmlemesini, ulus -devleti ideolojinin ve bizzat ulus-devletin son tahlilde faizme kaynaklk ettiini kantlamak, daha dorusu ulus-devletin nemli bir zellii olan faist dzenin nasl gelitiini gstermek, kapitalist sistemle ban ortaya sermek iin gelitirmeye altm. Kapitalizmin egemenliinin teorisyeni Hobbesun Tevrattan alnma ve devlet iktidarn ifade eden Leviathan (Canavar) kavram kendini en ok kapitalizmde, onun iktidar inasnda, bu inann faist karakterinde somutlatrr. Jn Trk (Bu kavramn sosyolojik, toplumsal, tarihsel olarak Trklerle ilgisi yoktur, daha dorusu semboliktir) iktidar deneyimi bu somutlamay arpc biimde temsil ettii ve evrensel deer tad iin zerinde nemle durulmay gerektiriyor. Taslak dzeyinde de olsa bunu denemeye altm. Cumhuriyet rejimine kar gerici ayaklanmalar olarak yarglanmaya allan 1925-1940 dnemindeki Krt hareketlilii, znde Beyaz Trk faizmine kar kendi varln savunma, Krt kimliinin tasfiye edilmesine kar direnme amaldr. Krtler halk olarak gerek Ulusal Kurtulu Savana gerek Cumhur iyetin kuruluuna samimi olarak katlmlard. Asli unsur olarak katlmlar tm nemli toplant belgelerinde, Amasya Protokolnde, Erzurum ve Sivas Kongrelerinin belgelerinde, TBMMnin birok yasasnda ve hatta 1921 tarihli Tekilat Esasiye Kanununda belirtilmitir. Ulusal Kurtulu Trk halk iin neyi ifade ediyorsa, Krt halk iin de benzer bir anlam tayordu. Cumhuriyet salt Trk etnisitesinin cumhuriyeti olarak deil, bata Krtler olmak zere oklu etnik yaplanmalara dayal olarak ina edilmi, yle anlamlandrlmt. Ayrca emeki ve slm mmet kimlikleri de kurucu kimlik saylmaktayd. Sovyetlerin destek verdii akt. ttihat gelenein tek etnisiteye dayal Tr klk akm resmi ideoloji olarak benimsenince, dier tm kurucu unsurlar kanlmaz olarak tekiletirildi. En ufak hak talepleri imhayla neticelendirildi. Krt nfusunun fazlal ve tasfiye edilmesinde yaanabilecek glkler, Misak- Milliden taviz verip Musul-Kerkkn ngiliz hegemonyasna terk edil206

mesinde ve ngiltere ile anlap Krtlerin varlk ve hareket olarak tasfiye edilmelerine karar verilmesinde nemli rol oynad. Almanya ile ittifak Ermenilerin imhasnda nasl kullanldysa, ngiltere ile Musul-Kerkk konusundaki anlama da Krtlerin imhasnda yle kullanld. oka iddia edildii gibi, Krt isyanlarnda d gler desteklerini Krtlerden yana deil, Krtlere kar faist reji mden yana kullandlar. Sovyet Rusyann destei de buna dahildir. Faist unsurlar NATO Gladiosundan ok nce Krtlere kar gizli-ak bir zel sava gelitirmilerdi. Grnte anti-Cumhuriyeti gerici unsurlara kar Cumhuriyet deerleri savunuluyordu. Hlbuki Krtlerin Cumhuriyete kar bir hareketi yoktu. Clz da olsa Ulusal Kurtulu srecinde kendilerine vaat edilen eitlik ve zgrlk haklarn talep ediyorlard. Bu talebin 1071 Malazgirt Savandan balayp, 1514 ve 1516 aldran ve Mercidabk Savalarna, oradan 1919-1922 tarihleri arasndaki Ulusal Kurtulu Savana ve geride kalan yaklak dokuz yz yllk devlet iktidarnn birlikte srdrlmesinde komu ve dost halklar olarak bir arada yaamalarna kadar uzanan tarihsel kkleri vard. Dlanmalarnn hibir tarihsel ve toplumsal gerekesi yoktu. Fakat Krtler kapitalist modernitenin faist gereini tanmyorlar, karlarndaki faist te zgh kavrayamyorlard. Geleneksel ortak devlet ve komu halklar hukukuyla hareket ediyorlard. Bu ynl beklenti iindeydiler. Aslnda Avrupada son yz yldr yrtlen homojen ulusal toplum y aratma projesinin insanlk tarihinde de bir rnei yoktu. rnein t arihin en bilinli ve zengin halk olan Yahudilerin de uradklar soykrm kadar bir uygulamay beklemedikleri akt; aksi halde tek bir Yahudi bile Avrupada durmazd. Genel olarak kapitalizm, zelde de devlet kapitalizmi olarak faist dikta, erk rgtlenmesi soykrmsz yrtlemezdi. Trkiye Cumhuriyetine tanan, dtan dayatlan kapitalist modernite unsurlar ancak devlet eliyle ve faist iktidar modeliyle yrtlebilirdi. Birok ge ulus-devlet deneyiminde faizmin daha etkili rol oynamas devlet kapitalizminden tryd. Kald ki, ulus-devlete dayanmayan bir kapitalizmden bahsedilemez. Somut koullara gre faizm deneyimleri ya ok kat ya da esnek trde olabilirdi. rnein koullar uygun olan ngiltere ve ABD gibi devletlerde snrl baz alanlar da bavurulan bir sistem olsa da, bazen liberal rejim iddialaryla birlikte uyg ulanmasna kar da klabilirdi. Sistemdeki esneklik buna imkn veriyordu. Ayrca toplumlarn demokratik mcadele deneyimleri hibir lkede uzun sreli faist rejimlere frsat tanmad. Trkiye Cumhuriyetinde yaanan gelimeler bu genel eilimle uyum iindedir. Ulusal Kurtulu Savann ve devlet iktidarnn tarih boyunca ok milletli olumas, faist kapitalist unsurlarn kalc ve her toplumsal alan kapsayan trden geliimine imkn tanmyordu. slm kltr ve emeki snf hareketleri de faizmi snrlandran unsurlard. Fakat dnemin Avrupasnda (1919-1945) etkili olan gl faist devlet deneyimleri cumhuriyet rejimini de etkiledi. Dier kurucu unsurlara da uygulanan bu faist politikalardan en byk pay Krtler ald. Uygulamalarn asimilasyonist ve soykrmc niteliinden de anlalaca gibi, isyanlarn nceden hazrlanm bir dnce temeli, plan, projesi ve pro g207

ram yoktur. Stratejik ve taktik yaklamlardan yoksundur. Hazrlklar ve uygun zamanlamas yaplmamtr. 1925 tarihli ark Islahat Kanunundan tutalm Mecburi skn Kanunlarna (1935) kadar uygulanan planlar Krtlerin varln yok etmeyi hedeflemektedir. Sadece eylem ve rgt olarak deil, varlk olarak da Krtlerin tasfiyesi ngrlmektedir. Burada da kural ayndr: Sa kalmak ve varlkl olmak istiyorsan, Krt kimliinden vazgeeceksin! Trk kapitalist modernitesinin gelitirdii Krtlere zg soykrm modeli anlalmadan, hibir ada Krt kimlik unsuru ve hareketi doru tanmlanamaz, zmlenemez. Trk kapitalist modernitesini zmlemek ise, Yahudi sermayesinin ve ideolojik tekelinin rol belirtilmeden gerekletirilemez. Soyut kapitalizm zmlemeleri, devlet tahlilleri, tarih ve toplum analizleri Trk kapitalist modernitesini kendi bana aklama gcnde deildir. Daha da nemlisi, gerek Trk kapitalist modernitesinin, gerekse bu modernitenin k skacndaki Krt kimlii ve hareketlerinin kendilerine zg tekillikleri, birici klikleri vardr. Hibir evrensel zellikleri yoktur demiyorum. Belirtilmesi gereken evrensel benzerlikler deildir. Bunlar konuyla ilgilenen herkes az ok bilmektedir. Bilinmeyen, bilinmek istenmeyen, tabu haline getirilen, gizlenen ve saptrlan gereklik, bu tekillikler ve biricikliklere rnei olmayan, kendisi rnek tekil eden zelliklerdir. Yakna Trkiyesinin ve Krt tarihinin kara nlkta braklmas, bu tabular ve biricikliklerin inkr edilmesidir; daha dorusu, zmlemesinin doru ve tam yaplmamasdr. Bunun da nedeni uygulanan rejimin gizli komplolarla, zel sava planlaryla, topyekn asimilasyonist kltrel soykrm yntemleriyle olan ilikisidir. n deneme niteliinde olan Ermeni tasfiye planlar daha sonraki benzer uygulamalar gayet iyi aklamaktadr. Kald ki, bu uygulamalar sadece etnik unsurlara, halklara dayatlmad; sosy alist, liberal ve mmeti unsurlar da paylarna deni fazlasyla yaadlar. Kendini en ak biimiyle Trk ulus-devletiliinde yanstan bu uygulamalar sistematiktir ve gnmze kadar arlatrlarak devam ettirilmitir. Geici, arzi, ara sra bavurulan uygulamalar deildir; resmi ideolojik tekele sahip ve tm stratejik kurumlara egemen olan anlay ve uygulamalardr. phesiz ada dnya gereklii, uluslararas antlamalar, en nemlisi de halklarn mcadeleleri ve toplumsal kltrlerin z savunmas faist rejimin mutlak baarsn nlemi ve nemli oranda snrlamtr. 1925-1945 yllar arasndaki dnemde Krt varl ve canll kendisinden ok eyler yitirip deta mezar sessizliine brnerek, ancak fiziki olarak ayakta kalabilmitir. Eer Ermeni tarz fiziki tasfiye gerekletirilememise, bunun nedeni uygulayclarn insaf deil, nesnelemi olarak Krtlerden daha fazla kazan (asker, tarmc, hayvanc, rgat ve yar -isizler ordusu) temin etme hesaplardr. Ermeniler, Sryaniler ve Rumlar kltrl halklardr. Sadece fiziki yaamla yetinmezler. Krtlerde ise durum farkldr. Tam nesneletirilmeleri ve ara haline getirilmeleri sz konusudur. Aradaki farkllk bu gereklikten kaynaklanmaktadr. Tasfiye d kalan dier aznlklar, zellikle Balkan ve Kafkas kkenliler, Yahudiler ancak Trkten ok daha Trk geinerek varlklarn koruyabilmilerdir. Devrimci demokratik mcadelenin yol at snrl ve 208

istisnai rnekler dnda, durumlarn halen bu biimde srdrmektedirler. Durumlar en zgn olan topluluk Yahudilerdir. Anadoludaki varlklar, ide olojik gleri ve sermaye durumlar, Siyonist stratejinin gerekleri konumlarn Beyaz Trklkte nc klmtr. Fakat Yahudiler konusunda da genelleme yapmak doru olmaz. Onlarn da Ulusal Kurtulu srecinde devrimci demokratik mcadeleye katklar kmsenemez. Paralanm Krdistann dier ksmlarnda yaananlar aa yukar Trk modernite modelinde yaananlara benzer olmutur. Dnemin Krtlk politikasna damgasn vuran ve belirleyici etkiye yol aan, Trk kapitalist modern itesinin anti-Krt modelidir. Suriyedeki Fransz manda rejiminin kinci Dnya Savana kadar srmesi, Krt aydnlar iin ksmi bir zgrlk ortam sal amtr. Dergi karma ve rgt kurmada fazla zorluklarla karlamamlardr. Fakat yasal bir Krt stats de oluturulamamtr. Celadet Ali Bedirhan ve evresinin dnemin anti-Krt uygulamalarn izlemesi ve buna kar silahl mcadele deneyimlerine girimesi (Osman Sabrinin Khta dalarndaki gerilla denemesi), Ar syan iin Xoybun (Kendi kalma, kendi olma anlamnda isabetli bir adlandrma oluyor) rgtn kurmas ve Hawar dergisini karm as bu dnemin nemli almalardr. Birok diplomatik giriimleri de olmutur. Fakat istenilen baar elde edilememitir. Dnemin hafzay yok etme giriimleri gz nne alndnda, bu faaliyetlerin nemli olduu aktr. Suriyedeki bir avu aydn hareketinin yks hazindir. Dnemi kavramak as ndan incelenmesi ve ders karlmas gereken deneyimlerdir. Bu dnemde Fransann Trkiye ile iliki gelitirmesinde ve Suriye snrlarn izmesinde, ngilt erenin Iraka ilikin yaptklar kadar olumsuz olmasa da, Krtleri koz olarak kulland nemle belirtilmesi gereken bir husustur. 1921 Ankara Antlamasyla ada dnemde Krtlerin paralanmasnda Fransa bencil davranm ve nc rol oynamtr. Bu dnemde Irak Krdistanndaki hareketlilik ok daha nemlidir. Buradaki Krtler ngiltere hegemonyasn olduu gibi kabullenmemi, Arap yanls politikalara kar direnmilerdir. Sleymaniye bu dnemde de hareketlerin merkezi konumundadr. eyh, airet lideri ve bey zelliklerini ahsnda birletiren Mahmut Berzencinin direnii nemlidir. lk defa ve aka Krdistana zg siyasal iktidar iin hareket etmitir. ngiltereye kolayca boyun ememi, uzun sre direnmesini bilmitir. Benzer bir durum daha Birinci Dnya Sav andan itibaren Barzaniler iin de geerlidir. eyh Abdlselam Barzaninin 1914te idam eyh Ubeydullah deneyimini srdrmesiyle balantldr. Krtlerin haklarn elde etmelerinde srarc olmutur. Oul Barzanilerden zellikle Mustafa Barzani nderlii dnemin dier nemli bir kdr. Trkiye -ranIrak geninde hareketli bir yaam olmutur. Her iki nderlik kinci Dnya Savana kadar geleneksel nderliklerin son temsilcileri roln oynamtr. ada Krdistan tarihindeki en olumsuz gelime, Trkiye Cumhuriyeti ile ngiltere mparatorluu arasnda Irak-Trkiye snrnn izilmesidir. Bu, Krdistann bedeninin paralanmas anlamna gelmektedir. Snrlarn izilmesi ndeki en nemli unsur, Krtlerin hzla gndeme giren ulusal demokratik har e209

ketinin nne gemedir. Eer Krt ulusal hareketi ada nitelikte geliebi lseydi, ne ngilterenin Irak petrollerine ynelik talepleri gerekleir, ne de Trkiye Cumhuriyetinin faist nitelikli ulus-devlete dnmesi mmkn olurdu. Krt ulusal hareketine ran Krtlerinin de dahil olmas durumunda, blge zerindeki ngiltere hegemonyasnn gereklemesi ok zorlard. Bylelikle Trkiye Cumhuriyetinin hedefledii Krtleri tasfiye plan da gerekleemezdi. Musul-Kerkk konusunda salanan ittifakn her iki kesim asndan mantki ifadesi budur. Bu ittifakn temeli 1920deki Kahire Konferansna dayanmakt adr. Konferansn nemli bir saptamas, Ortadouda kapitalist hegemonyann geerli olabilmesi iin Krt sorununun srekli gndemde tutulmasdr. Buna srail-Filistin sorunu da dahil edildiinde, hegemonik glerin lkeler ve halklarn paralanmasnda ve kendilerine baml statkolarn oluturulmasnda ne denli uzun vadeli dnp planlar gelitirdikleri daha sonraki gelimelerden gayet iyi anlalmaktadr. Krt sorununun zmne yaklalmamasndaki temel etken blge zerindeki hegemonik hesaplardr. Irak Krdistanndaki gelimeler bu hesaplar btn plaklyla gzler nne sermitir. Dier paralardaki sorunlarn daha da arlamasnda ayn hesaplarn pay kmsen emez. PKKye yaklamlarnda da ayn hesaplarn gncel olarak devam ettii grlmektedir. Ayn dnemde ran Krdistannda da benzer gelimeler yaanmtr. Trkiyenin uygulad tasfiye modeli ah Rza tarafndan da rnek alnmtr. Yine iki hegemonik g olan ngiltere ve Rusya ile uzlamaya varlarak, Krtlerin varlna ynelik tasfiye hareketi tm hzyla srdrlmtr. Birinci Dnya Sava sonrasnda Krdistan zerinde etkili olan Simko nderliindeki hareket, Trkiye ve ngilterenin ranla dayanmalar ve ahl desteklemeleri sonucunda tasfiye edilmitir. kinci Dnya Sava sonrasnda ilan e dilen Mahabad Krt Cumhuriyeti de ayn ittifaka Sovyet Rusyann dahil edilmesiyle ortadan kaldrlmtr. ki Dnya Sava arasndaki dnem modern Krt ulusal hareketinin geli ecei dnemdi. Krdistann paralanmas, zerindeki clz hareketlerin tasfiyesi ve ardndan ar asimilasyonist politikalarn uygulanmas, modern ulusal har eket olma ansn ortadan kaldrmtr. Hamidiye Alaylar ayn engelleyici rol Birinci Dnya Sava ncesinde oynamtr. Her iki dnem yaklak yarm asr demektir. Bu yarm asrlk dnemde dnya apnda benzer nitelikteki tm halklarda ulusal hareketler gelime ve olgunlamaya balamlard. Krtler Hamidiye Alaylar ve paralama operasyonlar sonucunda modern ulusal har eket olma ve baarma ansn kaybetmilerdi. Gnmze kadar sren zmszlkleri hesaba kattmzda, yaklak yz yldr emperyalist smrgeci oyunlarla nelerin kaybedildiini daha iyi anlayabilmekteyiz. Bu yz ylda burjuva nderlikli Krt ulusal hareketinin dnya genelinde olduu gibi gelimeyii veya ok clz kalnn nedenlerini daha kkl aratrmak gerekir. Bu durumu kaba materyalist bir yaklamla kapitalizmin, dolaysyla burjuva snfnn objektif bir olgu olarak gelimeyiine balamak doyur ucu bir aklama deildir. Benzer birok lkede daha baarl ulusal hareketler 210

gelimitir. rnein i ie yaad Trk ulusal hareketi de benzer koullara dayal olarak geliip daha baarl olmutur. Krt ulusal hareketinin gelimeyiini az aba harcanmasna ve eylemlerin, hatta savalarn gelitirilmeyiine balamak da doru deildir. Tersine, ok sayda hareket gelitirilmi ve atma yaanm ama baarl olunamamtr. Modern Krt ulusal hareketinin gelitirilemeyiinin birinci kkl nedeni, Krt st tabakasnn tarihsel oluum tarzyla ilgilidir. Med Konf ederasyonunun yklndan beri bu tabakann oluum tarznda bir arpklk sz kon udur. Heredot Tarihinde kle ilgili yle bir yk anlatlr: Medlerin son kral Astiyag kendisine ihanet eden Harpagosa yle der: Ey alak, bana ihanet ettin, krallmn ykln gerekletirdin. Bari kendin yerime geseydin. Madem bunu yapmadn, hi olmazsa krall Medlerde braksaydn. Neden alaka gtrp Persli uamz Kyrosa teslim ettin? yknn gerek olup olmadn bilmiyoruz, ama bu yk Krt ibirliki st tabakasnn oluumunu gayet iyi dile getirmektedir. st tabaka unsurlar daima basit ahsi veya ailevi karlar uruna iktidar erkini kendi halklar zerinde egemenlik kuranlara peke ekmilerdir. stisnalar olmakla birlikte, bu zihniyet ve tavr gnmze kadar etkili olmutur. Bunda kabile ve aileler arasndaki rekabetlerin de rol olsa gerek. Krtlk zihniyetinde ahsi ve ailevi zellik, bencillik tarih boyunca hep n planda olmutur. Pers ve Sasani mparatorluundaki konumlar da byledir. Ortaada slm iktidar dneminde koullar ok elverili olmasna ramen, iktidar erkini nce Emevi ve Abbasi, daha sonra Seluklu, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanl Hanedanlarna peke ekmilerdir. Rahatlkla merkez bir sultanlk kurabilecek gtedirler. Ehmed Xan bunun zlemini msralarnda zntyle yanstmaktadr. Hatta Osmanl Sultan Yavuz Selim, dris -i Bitlisiye, kendilerine bir beylerbeyi semelerini tavsiye etmektedir. Ama yirmi sekiz Krt beyi kendi aralarnda anlaamadklarn syler ve Yavuzdan bizzat bir beylerbeyi atamasn isterler. 19. yzylda Bedirhan Beye stratejik darbeyi vuran yeeni Yezdanrdir. Benzer birok hareketin yaad da ayn ykdr. En son PKK olaynda onlarca kez yaanan da bu yknn kendisidir. Tasfiye hareketlerinin tmnde ayn gereklik roln icra etmektedir. kinci kkl neden, birincisiyle balantl olarak, st tabaka unsurlarnn dnya gr, program ve rgtleni tarzyla ilikilidir. Bamszlk ve zgrlk kkl olarak zihniyetlerinden silinmitir. Dnyay kat bamllk penceresinden alglamaktadrlar. Bamszlk ve zgrlk sanki onlara dman gibidir. Biraz da byledir. nk mensubu olduklar tarihsel-toplumsal kltre ihanet ederek, o kltrn zgr yaamna deer bimeyerek ve yabanc kltrler iinde yaamay karlarna daha uygun bularak kendilerini oluturmulardr. nc kkl neden, yine ilk iki nedenle balantl olarak, alt tabakann daha da gerilemi kabile ve aile formlar iinde kalmas, ahsi ve ailevi soru nlara ve bunlardan kaynakl atmalara iyice boulmasdr. Vasat Krt iin namus, kendi bencil karlarn ve ailesini korumaktan teye gitmez. Bykl erinden rendii namus anlay byledir. Kendisi ve ailesinin namusunu to p211

lumun namusuna (namus = nomos = toplumsal kural = ahlk) ve ahlkna balamay akl etmez; ahlaki ilke ve tavr edinmez. e- Krt hareketi, kinci Dnya Savandan sonra Mahabad Cumhuriyetinin tasfiye edilmesiyle derin bir sessizlie gmlmtr. Kendini srasyla beylik, eyhlik ve ilkel milliyeti nderliklerle ifade eden hareketlerin ar yenilgisi bu lm sessizliine yol amtr. Umutsuz ve karamsar bir dnem ba gste rmitir. 1945lerde ilan edilen KDPler kendilerini ada partiler olarak tan mlamaya altlar. Doal olarak yakn gemiin ar izlerini tamaktaydlar. Burjuva snf temelleri zayft. Aydnlar ok azd. Yenilgilerin yol at umu tsuzluk yeni giriimlere kar olduka ihtiyatl yaklamalarna yol ayordu. Dnyadaki rneklerin ok gerisindeydiler. Durumlar kinci Merutiyet dn emindeki Krt aydnlanmasndan ve hareketliliinden daha geriydi. Bu da tasf iyelerin ne kadar etkili olduunu gstermektedir. Dnemin nder figr Mu stafa Barzanide temsil edilmektedir. Mahabaddaki rolnden sonra (Mustafa Barzani burada askeri yetkilidir) Sovyetler Birliine maceral bir yryle varmay baarmtr. 1958deki Irak htilali dnn yolunu amtr. Kansz bir zm ans vardr. Taraflarn karlkl beklentilerinin karlanmamas, 1961de atmal bir srecin patlak vermesine yol amtr. 1964 ylnda zerklik uzlamasna varlmasna ramen, bu anlama uygulanmamtr. 1971deki uzlama daha geni kapsamldr ama o da uygulanmamtr. 1975 ylnda Cezayirde Irak ve ran devletlerinin karlkl tavizler temelinde uzlamalar (1926daki Trkiye-ngiltere uzlamasna ok benzemektedir), hareketin bir dneminin daha sonu anlamna gelmitir. 1964 uzlamas nedeniyle Mustafa Barzani nderliine kar muhalefete geen brahim Ahmet ve Celal Talabani nderlii, geleneksel Sleymaniye temelli yeni bir ka yol amtr. 1975 ylnda YNK (Yekt Ntman Kurdistan)nin kuruluuyla daha ada bir hareketin olumasna allmtr. Radikal sol ve liberal nitelikli bu hareketin dayand corafi zemin ve kltrel yap, Krdistann btnln temsil etme idealar asndan elverili deildi. Gemite olduu gibi u bir hareket olarak kalma riskini tamaktayd. Krdistann dier paralarnda da nce KDP uzantlar, daha sonra sol alternatifler gelimeye balad. Trkiye Krdistanndaki KDP uzantlar kendilerini nce 1959da 49lar Davas, sonra 1965te Trkiye-KDP olarak yanstt. ok clzken ve daha ilk admlarnda Trk kontrgerillasnn kontrolne girmilerdi. lk T-KDP Bakan Faik Bucakn airet ii kavga ss verilerek ldrlmesiyle birlikte, mensubu olduu Siverek-Bucak aireti kontrgerillann nemli bir ss haline getirildi. Trkiye solunun Krdistan uzantlar sosyal ovenizm denilen hkim ulus hastalklarn tamaktan teye rol oynamyorlard. Krt ve Krdistann varl en temel tartma konusuydu. Tabular ncelikle bu kavramlarda krlmaya allyordu. Gereki bir program ve rgtlenme sz konusu edilmiyordu. Krt sorunu slogan olmaktan teye gidemiyordu. Yaplan sosyolojik almalar pozitivizmin kaba rnekleriydi. 1969larda kurul an DDKO (Devrimci Dou Kltr Ocaklar), kinci Merutiyet dnemindeki Krt Teali Cemiyetinin dzeyini aamyordu. 1940lar sonras lm sessizlii almasna 212

ramen, henz ada bir ulusal hareket olmann ok gerisindeydiler. Bu dnemde temelleri atlan PKK kendi z gerekliini arama abasndayd. Mahabad Cumhuriyetinden sonra ayn derin sessizlie gmlen ran Krdistannda KDP yeni bir deneyim olarak ortaya kt. -KDP bir aydn olan Abdurrahman Qasimlo nderliinde modern bir parti olma dorultusunda geliiyordu. 1979daki ran Devrimiyle baar frsat yakalanmt ama dee rlendirilemedi. ran komplosuyla ldrlen Abdurrahman Qasimlo ve sonraki nderi olan Sadiq erefkendnin ardndan hareket mltecileti. 1970lerde kurulan sol gruplar ve Komala pek etkili olamadlar. Suriye Krtlerinde gelime gsteren edebi almalar, kinci Dnya Sav andan sonra da devam etti. Cgerxwn gibi bir air yetiti. Osman Sabrinin benzer almalar oldu. Bedirhanlarn geleneini devam ettirmeye altlar. KDPnin Suriye uzantlar olutu. Komnist Partinin tekilatlar da olduka etkili oldu. Geleneksel komnist partilerin tm Krdistan paralarnda KDP misali uzantlar vard. Fakat z kimlie dayal olmadklar ve Krdistan to plumsal doasn zmleyemedikleri iin baar anslar yoktu. Genelde de reel sosyalizmin hastalklarn yayorlard. Sonu olarak, kinci Dnya Sava sonras Krt hareketleri gei aamas ndaydlar. st tabakann geleneksel nderlii yenilip tasfiye olmutu. Geriye karamsar bir tablo brakmt. Krtlerin varlna ve zgr yaam arzularna ilikin derin bir gvensizlik olumutu. Belki de tarihte ilk defa yaanan ke ndine gvensizlik, inanszlk sz konusuydu. Bir nevi Kzlderilileme olgusuna dnme korkusu ve endiesi gelimiti. Zaza ve Alevi Krtlerde bu olgu kendini daha ok yanstyordu. Krtlk ada anlamda domadan lmt. Daha dorusu, st tabaka somutunda l doum gereklemiti. Ulusal ve toplumsal kimliklerine asl sahip kmas gereken modern snf ve aydnlar sahnede pek yoktu. Uygulanan kat asimilasyonist politikalar sonu vermiti. Krtl kten vebadan kaar gibi kaan aydn geinenler sz konusuydu. Halkn tm derdi fiziki varln srdrebilmekti. Ortaya kan burjuvalama, Yahudileri nkinden ok daha dnek bir snflamayd. Krtlkten katka para kazandklarndan, Pavlovun kpekleri gibi bunun artlanmasn yayorlard. 1970lerin Krdistan ve Krt toplumu, kendileri hakknda idealleri kalmayan veya ok clz inan emareleri gsteren insanlarn memleketi ve toplumuydu. Kuyruklu Krt iftiras tutmutu. Bu durumda herkes ya kuyruklu olmadna kendini inandrabilmek iin Krtlkten kmt, ya da utanga bir biimde kuyru unun olmadn sylerken ikide bir arkasna bakmaktan da geri durmuyordu. Bu gereklii ahsmda da yayordum. k bulabilseydim Krtlk ve Krdistanllktan oktan vazgeecektim. Fakat ada bilinle tantktan sonra gereklik zerime zerime geliyor, kbus gibi stme kyordu. Modernit enin ltlar beni ekiyordu. Fakat ad konulmayan veya oktan terk edilen corafyayla ad getike utanlan halkmdan tam kopamama, bu ltlardan beni yz geri ediyordu. Trk modernite modeli mutlak anlamda Krtlk ve Krdistanllktan vazgemeyi gerektiriyordu. Bazen kendini gzel bir kadn gibi sunduunda, onunla yaayabilmek iin kendini mutlaka inkr etmen g e213

rekiyordu. Hatta dost, arkada edinmek istediin erkei de ayn dayatma p eindeydi. Azck kendilik mutlak yalnzlk demekti. Tam Araftaydm. Ne ce nnet umudum ne de cehennem korkum kalmt. Mecnun gibi dolanp duruyordum. Krtlk modernist yaam karsnda tam bir ayak ba konumuna indirgenmiti. Burjuva ulusal hareketi oluturmas gereken snf daha douunda kendini Trk olarak tanmlamak zorundayd. Entelektelin konumu Krtln inkryla yakndan balantlyd: Entelektel, Krt olmayand. 1970ler Krdistann ve Krtlerin adalk dorultusunun kkenini belirleyebilmek iin karar gerekt iren yllard. Hl hatrmdadr: Smrge Krdistan kavramn ilk defa dnceme ve yreime indirdiimde baylmtm. Ev ortam, byk insan Haki Karer o halimi grdnde, Krt olmad halde, ahadete eriinceye kadar yeni oluumun gerek nderi gibi hareket etmekten asla ekinmedi. Yoldaln gerek timsaliydi. Hareketlerin reym hali rahme dteki halden daha ar zorluklarla ykldr. Biyolojik reym hallerinin cinsel igdlerce beli rlenmi kanunlar vardr. Kendilik hkmn icra eder. Sosyal hareketler eer toplumsal yaamda iz brakacak trdense, uzun sre ve ok zorlu geen mekn koullarnda rahme dmeyi bekler. Peygamber geleneindeki daa kma, maaraya ekilme sahnesi tamamen peygamberlerin yol aacaklar sosyal hareketin rahme dme safhasn tekil eder. Hz. Muhammedin melek Cebraille ilk grmesi ve Oku! vahyini almas, sonrasnda iine girdii kendinden gei ve titreme nbetleri bu yce an ifade etmektedir. Kurulu herhangi bir gce dayanmak yeni dou anlamna gelmez. Ancak o gcn kurallarnca yaam dnglerini tekrarlamaya yarar. nan glerine dogmatik ballklar iin de ayn hususlar geerlidir. Hatta bilimsel dnce dorultusunda yol almak dahi yeni toplumsal hareket olmaya deil, olsa olsa inandrc bir hatip olmaya gtrr. 1970lerin koullarnda Krtler iin kkl bir zgrlk hareketi olmaya karar vermek, tavuk civcivinden kartal yavrusuna dnme misali, hem de etraf kartaln dmanlarnca dolu bir ortamda bymek ve umaya yeltenmek demektir. Koullar yle bir kartal uuu gerektirir ki, hep ykseklerde seyredeceksin. Byk ehitlerimizden Mazlum Doann ahsma ilikin bir belirlemesini bu satrlar yazarken hatrlamak durumunda kaldm. yle dediini duymutum: Arkadan yol yry kartal uuuna benziyor. Hem de srekli ykseklerde seyrederek uuyor.

214

PKK HAREKET VE DEVRMC HALK SAVAI Smrge Krdistan kavramnn beynimde ve yreimde yol at titreme ve ardndan baygnlk geirmem ilk ve son olayd. Gerekten tuhaf karlamtm, ancak bir kavramn neden bu denli etkili olduunu sonraki gelimeler gsterecekti. Ama ilk balardaki etkilenmeyi izah etmek bana hl zor gelmektedir. Krdistann ve Krtln lm fermannn verildii ve en koyu bi imiyle yaand dnemde Ankarada hem de tek bana kavramsal dirilie karar vermek bir romana konu olabilecek denli ciddi bir zmlemeyi ger ektirir. Hem Krt hem de Trk devrimci genlik hareketleri ortamnda bulundum. Bu hareketlerden etkilendiim aktr. DDKO ve Dev-Genin etkisini hissettirdii yllarda bu oluumlarn sempatizan olmak kmsenecek bir olay deildi. THKP-C, THKO, TKP/ML-TKKO isimlerini duymu, nderlerinin yiite ahadetlerine tank olmutum. THKP-C nderi Mahir ayann nce Hseyin Cevahirle birlikte Maltepede direnii, Hseyinin ehit dmesi, ke ndisinin yaral olarak yakalanmas ve cezaevine konulmas, ardndan ce zaevinden ka ve dokuz yoldayla Kzlderede ahadete erimesi olduka etkiley iciydi. Bu katliam protesto etmek iin SBFde yaptmz ilk boykot eylemine nderlik edecek kadar zerimde etki brakmt. THKO nderi Deniz Gezmi ve iki yoldann idama gtrllerini grmtm. TKKO nderi brahim Kaypakkayann ayn dnemde Diyarbakr Zindannda ikenceye kar diren erek ahadete ulamas da etkileyiciydi. Her nderin Krt halk ve ulus ge rekliini hayatlar pahasna dile getirilerine tank olmutum. phesiz ikinci srada gelen bir dizi baka etmenle birlikte, genliin barndan kan bu nderlerin hakikat uruna ahadetleri beni kendi z gerekliim zerine yrmeye cesaretlendiren temel etkenlerdi. z gerekliin zerine yrmeye cesaret etmek baka bir ey, nasl yrneceini bilmek ise daha baka bir eydi. lkokul dneminden ocuklardan namaz grubu ina etme deneyimine sahiptim. Baka pastoral grup deneyiml erim de vard. Fakat lmcl gerein zerine yrmeye cesaret etmek ve bunun ilk admlarn atmak benzersiz, tekil bir ktr. Sonradan ok tartlm, Emniyet neden gremedi, neden zamannda tedbir alamad? diye eletiriler yaplmt. Ancak ortada emniyetlik bir durum yoktu. Mecnun misali saylabilecek tuhaf bir k vard: Gcn ve hakikatin, dikkat edilmezse gszln ve yanlln kayna olabilecek bir k. Ne kadar akl hareketiydi, ne kadar duygu eseriydi sorularna yant vermek gtr, pek anlaml da d eildir. 1970-80 Trkiyesinde iki kelimeye dayal siyasal bir kavramla yryebilmek ve yaamak ok nemliydi. Yllar deil gnler kurun gibi ar geiyo rdu. Gereklemesi beklenen hedefin kendisi hayalden daha mulkt. Fakat grup olmann bile byk bir gerekletirim olduundan emindim. En deme emniyet istihbaratsnn gzleri nnde oynanan grup oyunumuzun ciddiye alnmadn, hatta hafife alndn ve alayl karlandn tahmin etmek zor deildi. Tpk ilk sosyal deneyimimi (Krt olabiliriz deneyimi) aktardm 215

kylnn syledii Sen kuru tahtaya laf anlatyorsun, bu tahta parasn nasl yeerteceksin? szndeki gibi bir inanszlkla karladklar akt. Kald ki, akranmz olan birok grup, bizleri Yandm Allah etesi olarak deerlendi rmekten geri durmuyordu. UKOCULAR, APOCULAR ilk adlarmz olmutu bile. Adlandrlmak gurur veriyordu. Tpk bir ocua ad vermek gibi. Fakat bu adlar kendi z seimlerimiz deildi. Grup dneminde kendimize ancak Krdistan Devrimcileri diyebiliyorduk. Kendimize gerek ad vermeye ancak grup olarak doduktan be yl sonra cesaret edebildik. Ankarann ubuk Baraj eteklerinde1973 Newrozunda balayan, ok heyecanl, mecnun misali geen yolculuk 27 Kasm 1978de Diyarbakrn Lice ilesine bal Fis Kynde PKK adn almakla sonulannca kendimizi namusu kurtarm sayacaktk. B undan daha byk hedef mi olurdu? Ne de olsa modern snfn modern rgt kurulmutu. A- PKK VE ULUS-DEVLETLK DEOLOJS Bugnden geriye bakp PKKnin ilanna gtren koullar ve bilin ortamn daha gereki yorumlayabiliriz. Buna gemeden nce zne-nesne ayrmna dayal dnce biimine ilikin deerlendirmeleri biraz daha gelitirmek kon uyu daha da aydnlatc klacaktr. Bat Avrupa kapitalist hegemonyasnn yks eliinde bu dnce biiminin temel rol oynadndan bahsetmitik. Uygarlk sisteminin dayand ve kent-snf-devlet lemesinde ifadesini bulan kkl toplumsal blnmenin merulatrc kavram olan tanr-kul ayrm azami gelimesine Bat uygarlnda zne-nesne ayrmnn en net felsefi yorumuyla eriti. zne-nesne kavram uygarlk sisteminin temel kavramdr. Bu ayrm kapitalist moderniteyi mmkn kld gibi, onunla en gelikin yorumuna kavutu. zne-nesne kavramna dayal felsefenin hakikat alannda byk gelimelere yol at bilinmektedir. Bu felsefe hakikat bilincinin oluumunda aldrd mesafeyle Bat kapitalizminin dnya apnda hegemonyasn salad. Unutmamak gerekir ki, her ada sistem kendi dnemindeki hakikat algsyla kendini baat klmaya alr. Hakikat algsnn dnda hibir yntemin kalc baar ans yoktur. Hakikat algs en yksek olan uygarlk sistemi kendini hegemonikletirdii gibi, ancak daha yksek hakikat algsna sahip sistemler onu a abilir. Bat Avrupada ykselen uygarlk sistemini dnya apnda hegemonikletiren temel etken onun hakikat algsndaki stnldr. Bunu da zne-nesne ayrmn gelitirmesine ve temel felsefesi (Kartezyen felsefe) haline getirmes ine borludur. Sorgulanmas gereken husus, bu kavramn mutlak hakikat if adesi olup olamayacadr. Kuantum fiziindeki zmlemelerle zne-nesne ayrmnn mutlaklatrlamayaca kantlanmtr. Gzlemleyen-gzlemlenen ayrm son tahlilde anlamn yitirmekte, karlkl etki esas olmaktadr. kan sonu, hakikatin greceli karaktere sahip olduudur. Mutlak nesnellik (materyalizm) olmad gibi mutlak znellik (idealizm) de mmkn olamamaktadr. Hakikat her iki u anlayta deerini yitirmektedir. zne-nesne ayrmn mutlaklatrmayan grelilik kavram hakikati retme kapasitesi en fazla olan kav216

ram niteliindedir. Zaten Albert Einsteinn fizikte yol at devrimin temelinde yatan grelilik kavramyla kantlad gereklik de hakikate ilikin yorumdur. Dolaysyla zne-nesne ayrmna dayal kapitalist modernitenin mutlak deer tamad ve almas gerektii ortaya kmt. Kapitalizmin alm as gereini K. Marksn kapitalizme ilikin yorumundan ok A. Einsteinn hakikat yorumu ortaya koymutur. K. Marks ve F. Engelsin materyalist doa, toplum ve tarih felsefesi zne-nesne ayrmn aamad iin zgr insann gereklemesini mmkn klamamtr. Daha dorusu, bu yndeki abalar yeterli olmamtr. evrenin ykl ve toplumun k zne -nesne kavramnn kapitalizmde kazand anlam ve uygulama gcyle balantldr. evresiz ve toplum olmakszn yaam mmkn olmadna gre, eer insan yaamnn srdrlmesinde srarlysak, kapitalizmin almas kanlmazdr. zne-nesne ayrmn mutlaklatrmayan grelilik felsefesi bu alma imknn verir. PKKnin inasna giderken Marksizmin bilimsel sosyalizm izgisine sadk kalmaya byk zen gsterdim, gsterdik. Reel sosyalizm olmasayd belki de PKK tr bir rgt olumayacakt. Fakat bu gereklik PKKnin dou dn eminde tam bir reel sosyalist oluum olduunu gstermez. Ondan byk oranda etkilense de, PKKnin tm gerei reel sosyalizmle izah edilemez. Burada daha doru bir yoruma varmak iin grelilik ve farkllk kavramna bavurmak gerekir. Halen hatrlyorum; reel sosyalizmdeki zne-nesne ayrmndan tr PKKnin inas iin maddi zemin aryor, materyalist yorum yapmaya alyordum. Bu aray olmazsa olmaz trnden bir ilke deerindeydi. Krtlerde, Krdistanda ii snfna benzer olgular vard. Burjuvalama hissediliyordu. Reel boyut iin bu olgular yeterli grlyordu. Ama tam emin old uumuzu sylemek doru olmaz. lke gerei bir kabulleniti bu. Byle olunca da kendimi, kendimizi tmyle dogmatik tarzda yaamn doal akna k apatmam oluyorduk. Bu yanmz giderek alm gsterecek, farkmz olut uracakt. lkelerin dogmatizme gtrme tehlikesi her zaman vardr. Dogmatizm bi zde de uzun sre etkili olmutu, etkisi hl kmsenemez. Fakat snrl da olsa grecelie ak olmamz, dogmatizmin tehlikelerine kar en nemli s avunma silahmz olacakt. Grecelik felsefesini zne-nesne ayrmndaki hakikat payndan tmyle mahrum etmeden ve kart temelde bir mutlakla dntrlmesine frsat tanmadan kullanrsak hakikatin azami yorumuna gidebilir, her kritik koulda ona bavurarak baaryla k yapmaya ve zgr insan olmaya imkn salayabiliriz. Eer bugn geriye dnp PKKyi yeniden yoru mlamaya alyorsak, bunu zne-nesne ayrmn mutlaklatrmayan, kendisini de mutlaklatrmamaya zen gsteren felsefi dnme borluyuz. zne-nesne ayrmn aan felsefi dnm kmsememek gerekir. Postmodernist savrulmalara dmeden, Marksist yorumlar da dahil, kapitalist modernitenin temelindeki felsefenin btn versiyonlarn amak en byk dnce devrimini ina etmek anlamna gelir. phesiz henz bu dnce devriminin balangcndayz. Yine de bu devrimin pratik sonular kmsenemez. Bu erevede PKKyi yeniden yorumlamak, 1970lerin balarnda hangi dnya koullarna ve 217

maddi kltr elerine dayandn, yine ayn dnemdeki hangi temel bilin, rgt ve eylem formlarn ve manevi kltr esas aldn belirlemek, PKK Hareketini doru tanmlamak kadar gnmzdeki roln de daha ok aydnlatacaktr. 1- 1970ler Dnyasnn Koullarn Doru Tanmlamak Hibir dnce hareketi insann iinde yaad maddi formlardan ba msz olarak geliemez. nemli olan dncenin hangi maddi formlar yansttdr. Toplumsal gereklik sz konusu olduunda, maddi formlarn kendileri de dnce formlarnn ina edilmi, kurumlam halidir diyebiliriz. Toplumsal formlar dil dahil, dnce ve zihniyet oranlar yksek esnek doalar olarak deerlendirilmelidir. Esnek doalar dnce enerjisinin ska dnp form kazanmasyla oluurlar. 1970ler dnyasnn hegemonik sistemi kapitalist modernitedir. Bat Avr upa merkezli bu sistemin ykselii ve hegemonik karakter kazanmas son be yz yln eseridir. Ayn sistem 16. yzyldan 18. yzyln sonlarna kadar ticari kapitalizm, 18. yzyln sonlarndan 1970lere kadar endstriyel kapitalizm, 1970lerden sonra da finans kapital hegemonyasyla kendini kreselletirerek srdrr. Dnemler arasndaki fark sermayenin niteliksel dnmyle ilgilidir; daha dorusu salad kr miktaryla balantldr. Ticari kapitalizm manifaktr sanayisinde yaanan dnm ve finans sistemlerinin gelitirilmesiyle kendini karakterize eder. Uzun mesafe ticareti kr azamiletirmektedir. Bu nedenle denizar ve ktalararas ticaret gelitirilmektedir. Sanayi kapitalizmi retimin fabrikalatrlmasyla azami kr gerekletirmektedir. Hem ticari hem de sna kapitalizmde finans aralar (para, senet vs.) esas olarak deiimi ve retimi hzlandrmada rol oynamaktadr. Kendi balarna azami kr oranlarna erime durumunu henz kazanmamlardr. Bylesi bir olanak 1970ler dnyasnda para sisteminin deitirilmesiyle, yani Dolarn altn karlnda basmndan vazgeilmesiyle elde edilmitir. Bu adan 1970ler dnyas paradan para kazanmann azami kr oranna eriimini ifade eder. nsanlk tarihi nde ilktir. lk iki dnemde hem fikir hem de mal retiminde yaratclk vardr. Fikr oluumlarda ve mal retiminde kapitalizmin dier smr sistemlerine oranla belirgin bir stnl bulunmaktadr. Ayn oranda toplum zerindeki hkimiyetinde de stnln katmerletirmektedir. Endstriyalizm ve ulus devlet iktidar kapitalizmin hegemonik zaferi anlamna gelmektedir. Azami kr ancak endstriyalizm ve ulus-devletilik toplumda egemen olduunda gereklemektedir. Finans kapital dneminde artk fikr yaratcla ve retim ahlkna gerek kalmamtr. Parann egemenlii veya tanrlatrlmas (Ulus-devlet sanayi kapitalizminin tanrs iken para finans kapitalizminin tanrsdr) finans kapitalizmine zgdr. Para finans kapital anda sadece deiim, birikim ve r etimi hzlandrma arac deildir, bizzat toplumla ilgili her eye (Buna ulus devlet de dahildir) hkmeden ara veya znedir. Bu zelliini nasl kazandn aa karmak, uygarlk tarihinin kapsaml biimde zmlenmesini gerekti218

rir. Fakat zce kavramak istersek, pazar ve iktidar olgusunun azami you nlamas olarak tanmlayabiliriz. Tanm gerei hem ekonomik pazar hem de ulus-devlet iktidarn kendine balayacak kadar stnlk kazanmasn ifade etmektedir. Geriye para aralar zerinde oynamak kalyor ki, borsa, dviz ve faiz olgular bunun iin yeterli imkn sunmaktadr. Para sahipleri hi almadan, yeni yaratc fikir ve retim yntemlerine bavurmadan, bu aralarla azami kr ilk iki dneminkiyle karlatrlamayacak denli bytmektedir. Azami krn bu gereklii toplumun kyle eanlamldr. Toplum tarih boyunca ok sk ahlaki ve politik normlarla varln gelitirip srdrmtr. Uygarlk tarihinden nce insanlk zaten kr olayn tanmamaktadr. retim ve fikir hem kr olgusuna imkn vermemekte, hem de retim fazlas ortaya ktnda armaan ekonomisiyle datmaktadr. Kr ve sermaye birikimini en byk gnah saymaktadr. Uygarlk tarihi boyunca toplumun marjinal yaplarnda, gizli dehlizlerinde reme imkn bulduunda ise kendisine ok snrl yaam ans verilmekte, ska msadere edilmektedir. zellikle dinler sermaye birikimini andran murabaha sistemini en byk gnah saymlar, tanrya irk komakla bir tutmular ve yasaklamlardr. Bu yaklamn altndaki temel etken sermaye birikiminin anti-toplumsall ve toplumsal kntyle ilikisinin erkenden fark edilmesidir. Uygar toplumun iktidar sahipleri ile ekonomiyi ynlendirenlerin kra ynelik bu yaklamlar, hkmranlklarnn ve smrleri altndaki toplumsal varln srdrlmesi ve kmemesi iindir. Bu gler kr ve sermayenin yol aaca tehlikenin farkndadrlar. Kapitalizmin ilk iki anda finans sisteminin ne kp baat rol oyna masna arlk verilmemesi ve buna ilgi gsterilmemesi de geleneksel yaklamn etkisinin halen gl olmasyla balantldr. Zaten znde kriz yaratan bir sistem olan kapitalizm binlerce yl zincire vurulmu bir canavar olup, Bat Avrupada kilisenin ve iktidarn ar bunalm geirmesinden yararlanarak kafesini paralam ve toplum zerinde yeni tanrsallk olarak hkm srmeye balamtr. Kapitalizmin normal bir toplumsal dzen olmadn, olamayac an iyi bilmek gerekir. Kapitalizm tm felsefi akmlar ve sosyal bilimleri (Buna ksmen bilimsel sosyalizm de dahildir) meru bir sistem olduuna toplumu ikna etmek iin imdadna ve yanna armtr. zellikle ekonomi -politik kapitalizmin merulatrc kutsal kitabdr. yle yorumlamak gerekir. nsanlk tarihinde, toplumsal gereklikte byle alglanan bir hkimiyet ve smr si stemi olarak finans ayla birlikte tmyle kontrolden kmakta, toplumla ve hatta evresiyle ilgili her eyi kontrol altna almaktadr. 1970lerdeki byk kardevrimi byle tanmlamak hayati nem tamaktadr. Henz taze olan hatralarmzdan bilmekteyiz ki, 1970lerin kardevrimi 1968lerde zirve yapan anti-modernist kltr devrimine kar gelitirildi. 1970lerde finans kapitalin egemenlik ana gei, takt masum ekonomik dnm maskesiyle izah edilemez. Finans kapitalin egemenlii iki Dnya Sava, tarihin en kanl yzyl olan 20. yzyln savalar, daha da tesinde son be yz yln snfsal egemenlik ve smrgecilik savalarnn miras ve topluma kar tepeden trnaa sava demek olan ulus-devlet iktidar zerinde yksel219

mektedir. Sadece azami kra bakan, ekonomiyi ekonomi olmaktan karan, bir yandan tketim lgnln krklerken, dier yandan alk ve isizlik ordul arn da gibi byten bir sisteme veya kaotik dzene dayanmaktadr. Medya hegemonyasyla insan zihni ve ahlknn yirmi drt saat bombardmana tabi tutulduu bir kar zihniyet ve ahlkszlatrma savana, insanlk adna son be yz yla devredilmi ve miras braklm ne varsa ve devrimlerle (zellikle byk Fransz ve Rus Devrimleri ile) ne kazanlmsa hepsiyle savamaya dayanmaktadr. 1970-1990 dneminin Ronald Reagan, Margaret Thatcher ve Mihail Gorbaov neo-konformizminin Fransa ve Rusyann iki yz yllk byk devrim miraslarnn tasfiyesini ifade ettiini biliyoruz. Finans kapitalin hegemonik g haline gelmesinin dnem olarak neo-konformizmle akmas tesadf deildir. 1970ler Trkiyesi yava yava dnya apnda yaanan devrim ve karde vrimin etkisi altna giren bir Trkiyeydi. Nitekim 1968 Genlik Devrimi ve 1980deki ekonomik ve askeri kardevrimler (24 Ocak Ekonomik Kararlar ve 12 Eyll askeri operasyonlar) sonucunda, kaln duvarlar rerek korumaya alt bu dnyaya dahil olmaktan kendini kurtaramad. Dnya apnda yaanan kapitalist sistem bunalm Trkiyede kendisini Beyaz Trk faizminin bunalm olarak yanstt. Kapitalist modernitenin bunalm Trk ulus devletinin bunalm demekti. 12 Mart 1971 ve 12 Eyll 1980 askeri darbeleri, sivil faist unsurlarn bastramad devrimci hareketlerin ancak askeri darbeyle durdurulabildiini gsterir. Sistemin bu en muhkem kalesi srekli kardevrimci sivil faist hareketle rle takviye edilen askeri darbelerle korunabilmektedir. 1925ten beri bata Krt kimlii olmak zere faist moderniteyi tehdit eden tm kltrel varlklara ve demokratik kprdanlara kar sava halinde olan Beyaz Trk komplocu sistemi aa kp tehir olduka daha da lgnlayordu. NATO Gladiosunun en gl operasyonel birimlerine sahipti. Tm siyasi yaplanmalar avucunun iine almt. Snrl lde bir kontrolden k ya sivil faist odaklarla bastrlyor, ya da bu gler yetmeyince tm ordu harekete geiriliyordu. Proto Siyonist bir sistem olarak rol icra ettii iin kresel hegemonik glerce de stekleniyordu. Halkn bu denli kontrole alan baka bir rnek yoktur. Dolays yla Beyaz Trk modernitesinin bunalma girmesi kresel sistemi yakndan ilgilendiriyordu. 12 Eyll faist darbesiyle bunalmdan klmak istendi. Ekonomik alanda da alma ve kresel finans sistemi ile btnleme, ideolojik alanda laik milliyetilikle birlikte Trk-slm milliyetiliine ynelme ve laiki ulus-devleti Trk-slm ulus-devletiyle takviye etme temel k politikalar oldu. 12 Eyll darbesi NATO Gladiosunun en kapsaml eylemiydi. Tm Ortadou halklarnn devrimci-demokratik eylemlerini kalc bir biimde bast rmakla grevliydi. Gnmze kadar bu roln sistemin tm sivil faist odakl ar ve yar-militer unsurlaryla birlikte yrtmeye almaktadr. ktidar ve muhalefetiyle tm siyasal partiler ayn arkn birer dilisi olarak en nemli rol oynamaktadr. 220

2- Reel Sosyalizmin Bunalm ve Devrimci k Sistemin maddi kltr alannda yaad bunalm ideolojik alana da yansmazlk edemezdi. 1968 Devrimi esas olarak manevi kltr alannda ideolojik devrim olarak patlak verdi. Modern kltre, onun tm sa ve sol liberal trevlerine bakaldryordu. Bu anlamyla nemli bir devrimdi. En az Fransz ve Rus Politik Devrimleri kadar rol oynayan ideolojik bir devrimdi. Modernitenin ideolojik hegemonyas ina edildiinden beri ilk defa krlmaya uramt. Yzlerce yldan beri homojen toplum adna tutsak alnan, asimile edilen, hatta soykrma uratlan birok kltrel, cinsel, etnik, dinsel ve yerel toplumsal unsur kimlik savana kalkt. Ayrca genliin bu savama nderlik etmesi anlamlyd. nk genlik modernitenin en az etkiledii kesimdi. deolojik devrim yalnzca kapitalist liberalizme kar yrtlmyordu, liberal ulus devlet kadar reel sosyalist ulus-devletle de kprler atlmt. Endstriyalizme ideolojik olarak kar k ilk defa gl teorik anlatmlarla ifade ediliyordu. Feminizm en az snf teorileri kadar nemli teorik argmanlara kavumutu. Geleneksel kltrel kimlikler modern kimlikler kadar deerli ve vazgeilmez olduklarn kantlamlard. Modern ulusuluk teorisinin hkim etnisitenin meruiyet argmanndan baka bir ey olmad anlalmt. Dnemin en gzde devrimci ideolojilerinden olan modern ulusal kurtuluu dnce ve pratiin sylendii kadar anti-kapitalist ve kurtuluu olmad aa kyordu. Reel sosyalizmin kapitalist moderniteyi aan deil glendiren bir sisteme dnt de iyice tartlyordu. Sosyal demokrasinin demokratl oktan kapitalizmin ayplarn rten asma yapra rolne indirgenmiti. Sistemin ideolojik bunalm Trkiyede de en gl yanklardan birisine yol at. Beyaz Trk faizminin yapsal bunalm ideolojik alana yansm, devrimci ideolojinin darbeleri altnda tehir ve tecrit olma srecine girmiti. Laik mill iyetiliin modernist cilas tutmamt. Geleneksel din ideolojisi kadar devrimci modern ideolojiler de gl yanklar buluyordu. 1970lerin devrimci hareketl eri esas olarak ideolojik hareketlerdi. Politik zellikleri gelitirilememiti. ne mleri sistemi tehir etmelerinden ileri geliyordu. Toplumsal gerekler ilk defa dile getiriliyordu. oktan mezara gmld sanlan gereklikler ideolojik mcadeleyle birer birer diriliyorlard. slmc ideolojileri sosyalist ideolojiler takip etti. Her ikisinin akabinde Krt olgusunu dile getiren ideolojik formlar yava yava kendini gsterdi. Tepki olarak rk milliyetilik ahlandrld. 1970ler Trkiyesinde tarihinin gerek anlamyla en byk ideolojik savalarna tank olundu. Irk milliyetilik Hitler Almanyas trnden daha ok glendirilmi bir ulus-devletilik peinde koarken, slmc ideolojiler laik ulusu devlete kaptrdklar geleneksel rollerini yeniden oynamak ve devlette yer kapmak istiyorlard. Sol ideolojiler derin kavramsal bunalmlar iinde soyut toplumculukla urayorlard. Toplumculukla ulus-devletilii birbirine kartrmlard. Son derece kkl idealar olmas gereken demokratik deneyimler snrl kalyordu. Demokratik halk eyleminden ok dar grup eylemlerine ak lmlard. Ama hepsi genelde toplumsal hakikatleri aklama roln oynuyorlard. 221

1970ler dnyas ve Trkiyesinde modern yaplardaki (kapitalizm, ulus devlet ve endstriyalizm) bunalmla ideolojik mcadelenin ortaya kard hakikatlerin PKKnin oluumunda nemli pay vardr. Birok eksiklik ve yanllk tasalar da, mcadele ehitlerinin oluumdaki pay belirleyici olmutur. 3- PKK ve Ulus-Devleti deoloji PKKnin oluumundaki temel sorun ulus-devleti ideoloji konusunda mulk kalmasdr. zellikle J. Stalinin ulusal sorun konusundaki tezleri bu konuda etkileyici olmutur. Stalin ulusal sorunu temelde devlet kurma sorunu olarak ele alr. Bu yaklam btn sosyalist sistemi ve ulusal kurtulu hareketlerini etkilemitir. Leninin de kabul ettii bu hakkn uluslarn kendi kaderini tayin hakk olarak devlet kurmaya indirgenmesi, tm komnist ve sosyalist partilerin ideolojik mulakla dmelerinin temel nedeni olmutur. PKKnin kndaki temel ideas olan Krt sorununu zmede esas ald model, St alinin ortaya koyduu ve Leninin de onaylad devlet kurma modeliydi. O dnemde (1950-1970ler) zirve yapan ulusal kurtulu hareketlerinin ounun ayr devletle sonulanmas bu modeli neredeyse biricik klyordu. Ayr devlet sosyalist amentnn kutsal ilkesi haline gelmiti. Sosyalist olmak ezilen ve smrge uluslar ve halklarn devlet kurma hakkndan yana olmakla eanlamlyd. Aksini dnmek sosyalist olmaktan kmak demekti. Aslnda uluslarn kendi kaderini tayin hakk ilkesi ilkin ABD Bakan Wilsonun Birinci Dnya Sava sonrasnda ortaya att ve ABDnin hegemonik kyla yakndan balantl olan bir ilkeydi. Lenin, Wilsondan geri kalmamak ve ezilen uluslarla smrge halklarn desteini Sovyetler Birliinden yana ekmek iin ayn ilkeyi daha da radikalletirerek bamsz devlet kurmaya indirgemiti. ki sistem arasnda bu ynde bir yar balamt. Bunun en bariz rnei Anadoluda yeni balayan ulusal direniin her iki g tarafndan desteklenmeye allm asyd. Daha sonra bu yaklam iki sistem arasnda trmandrlarak devam etti. Bilimsel sosyalizmin kurucular olan K. Marks ve F. Engelste bu konuda ak bir tutum yoktu. Fakat Hegel felsefesindeki temel devlet modeli olarak teoriletirilen ulus-devlete bir itiraz ve eletiride bulunmamlard. Onlar da ulus-devlet modelini an, modernitenin doal ve olmas gereken yeni devlet biimi olarak onaylamak durumundaydlar. rnein yaadklar dnemin t emel ulusal sorunlarndan biri olan Almanyann birlik sorununun merkez olarak glendirilmi ve dank federe birimlerden kurtulmu bir ulus devletle zmnden yana tavr taknmlard. Bu zm zellikle anaristl ere kar savunuyorlard. Tarih bu konuda anaristlerin hakl olduunu kantlamtr. zellikle Bakunin ve Kropotkinin grleri hem haklln hem de geerliliini korumaktadr. Bilimsel sosyalizmin ve reel sosyalist uygulamann sonunu getiren, daha dorusu iten zlmesinin temel nedenlerinden bata geleni, ar merkezletirilmi brokrasiye dayanan gl ulus -devlet modelidir. Genelde proletarya diktatrl olarak devlet, zelde onun en merkez ve toplumun klcal damarlarna kadar yanstlm biimi olan ulus -devlet iten kn ve zlmenin temel nedenidir. Dier nedenler tali rol oynar. Reel 222

sosyalizmin yz elli yl aan tarihinin byk fedakrlklar pahasna kazanlm deerlerini rmeye ve kendi kendine zlmeye terk etmesinin nedeni, bilimsel sosyalizmin devlet ve demokrasi konusunda kendi z teorisinden yoksun bulunmasdr. Marks ve Engels 1870lerin banda ina edilen Alman ulus-devletini ycelttiklerinde ve rnek olarak sunduklarnda, kendi elleri ve beyinleriyle insanln en iddial topyalarndan biri haline getirdikleri bilimsel sosyalizme en temel yanl yaptrmlard. Anaristlerin, zellikle Bakunin ve Kropotkinin kendil erine ynelik tarihsel eletirilerini dikkate alsalard, bilimsel sosyalizmin kaderi kesinlikle daha deiik ve baarl olur; sosyalizmin zgrlk, demokratik ve eitliki deerleri kapitalist modernite karsnda baarl ve kalc bir alternatif sistem haline gelirdi. Bir btn olarak kapitalist modernite unsurlar karsnda demokratik modernitenin unsurlarnn inasnda byk geliim salard. K. Marks ve F. Engelsin yaamlarnn son dnemlerinde bu temel eksikliin farkna varr gibi olduklarn, zellikle ilkel komnal toplumdan ok ey rendiklerini, kapitalist aamann zorunlu olmadn fark ettiklerini ve eski topluma dayal sosyalizm biimlerini denenmeye deer bulduklarn biliyoruz. Marks, Kapitali devlet tahlili ile tamamlamak istemiti. mrnn buna ye tmedii bilinmektedir. Engels Ailenin, Devletin ve zel Mlkiyetin Kkeni adl nl yaptnda bilimsel sosyalizme derinlik ve tarihsel boyut kazandrmt. Bilimsel sosyalizmde revizyonu kendilerinin deil Bernsteinn yapmas bilimsel sosyalist teori iin byk talihsizlik olmutur. Daha sonralar derinletirilen dorular deil yanllar olmutur. zellikle Bernsteinn demokrasi, Lenin ve Stalinin devlet ve ulusal sorun konusundaki burjuva liberal yaklamlar bilimsel sosyalizm tarihindeki en byk sapma ve yanllklar tekil etmitir. Sadece sapmaya dlmemi ve yanllklar yaplmam, temel dorularn yerine reel sosyalizm olarak ina edilmilerdir. V. . Leninin Bernsteina ynelik eletirilerinde dorular vard. Bernsteinn sosyal demokrasi hareketini (O dnemde sosyalist partilere bu ad veriliyordu) burjuva liberalizminin kuyrukusu ve sol uzants haline getirdii biimindeki eletirileri doruydu. Zaten daha sonraki gelimeler bu grn dorulamtr. Bernsteinc revizyonizm bir sa sapmayd ve bilimsel s osyalizme vurulan ilk ciddi darbeydi. Fakat bu darbenin ok etkili olmasnn altnda bilimsel sosyalizmin ok nemli bir eksiklii ve yanll yatmaktayd. O da toplumsal demokrasinin olmay ve yerine ulus-devlet inaclnn konulmasyd. Bernstein etkili klan bu temel eksiklik ve yanllkt. Bernstein sosyal demokrasiyi diktatrlk ve devlet kuramndan uzaklatrarak ve Alman ulus-devletini sosyal devlet dorultusunda esneterek, diktatrlk konusundaki yanll amak ve demokrasi eksikliini gidermek istiyordu. Her iki yaklam da oportnisteydi. Ama Leninin getirdii doru eletiriler alternatif dorulardan yoksu ndu. Leninin burjuva demokrasisi ve sol uzants olan Bernsteinc sosyal d emokrasi yerine nerdii ey proletarya diktatrl ve sosyalist devlettir. Bu konuda Lenin byk bir kmazdadr ve hayat boyunca bu kmaz aamamtr. Proletarya diktatrl ve sosyalist devlet konular Lenini ok ura223

trmtr. Bu konularda byk abalar harcam ama bir trl doru zme varamamtr. K. Marksn Paris Komn (1871) dolaysyla ancak birka kez kavram olarak dile getirdii proletarya diktatrl, teorik adan incelenmi bir konu deildi. Burjuvaziden esinlenerek, Onlarn diktatrl varsa neden proletaryann da diktatrl olmasn? denilerek kaba bir analoji yaplmt. Lenin Sovyet deneyiminden sonra 1920lerin banda sosyalist devlet teor isiyle uramtr. mrnn buna vefa etmedii bilinmektedir. Bu dnemde Kropotkinin bizzat Lenine Sovyetlerin demokratik model olarak kurumlatrlmasn ve kalc klnmasn nerdii bilinmektedir. Lenin bu neriye pek kulak asmam, zellikle Kropotkinin anarist kiiliinden tr kukulu yaklam ve scak bakmamtr. Daha sonras bilinmektedir. Stalinin elindeki proletarya diktatrl denilen ucube btn devrimci demokratik ve sosyalist eilimleri yutmu ve en son Stalinin kendisi de bu makinenin komplosu t emelinde yutulmutur. Leninin sosyalizme giden yolun en geni demokrasiden getiine dair sylemi vardr. Fakat bu sylemin zerinden stnkr geilmi, teori ve pratii yaplmamtr. Proletaryann diktatrlksz ve devletsiz yaayamayacana kendilerini o denli inandrmlardr ki, proleter demokrasi kavramn bile diktatrlk ve devlet biimi olarak tanmlamaktan geri durm amlardr. Demokrasiyi bir diktatrlk ve devlet biimi saymlardr. Kategorik yanllk buradadr. Tarihten de biliyoruz ki, demokrasi ne bir diktatrlktr ne de devlet biimidir. Tersine, hem diktatrlk hem de devlet kart veya alternatifi olan bir toplumsal ynetim biimidir. Demokratik toplum devletin veya diktatrln olmad, en azndan toplumla uzla halinde olduu ynetim sisteminin addr. K. Markstan Lenine kadar bilimsel sosyalistlerin gelit iremedikleri, yerine proletarya diktatrln ve sosyalist devleti ikame ettikleri ey demokratik toplum veya ayn anlamda sosyal demokrasi sistemidir. Bernsteinc revizyonizme frsat sunan bu yndeki byk yanllk (proletarya diktatrl ve sosyalist devlet), demokratik toplum veya sosyal demokr atik sistemin eksikliidir. Savunmamn daha nceki ciltlerinde zmlemeye altm bu konudaki dncemi zet halinde tekrarlamakla yetineceim. Demokratik toplum devlet ve diktatrlk olmayan, olmamas gereken bir toplumsal ynetim biimidir. Tm tarihsel rnekler (bata Atina demokrasisi), eer demokrasiden bahsedilecekse bunun ya devletsiz bir ynetim biimi olarak vcut bulduunu ya da tarihsel olarak bunun koullar olumamsa, devletle ilkeli uzla temelinde ynetimi paylaarak gerekletirildiini kantlamaktadr. Proletarya diktatrl ve sosyalist devlet kavram olarak da yanltr. Ontolojik olarak diktatrlk sadece ve sadece g ve smr tekelini ellerinde bulunduran snf ve elit tabakalara zg bir olgudur. Kan, ac ve smr ile yorulmu bir olgu ve onun kavramsallatrlmasdr. Emekiler, ezilenler ve smrlenlerin bylesi bir arala hem zihnen teorik olarak, hem de pratikte arasal olarak ilikisi olamaz. Olabilir denilirse, Sovyet deneyimi ve benzeri deneyimlerin neyle sonulandn kant olarak gsterip yanlln ortaya koymak, ondan (reel sosyalizmden) nceki dnemlere gre daha kolay ve arpcdr. 224

Ayn hususlar sosyalist devlet iin de belirtilebilir. Siyasi zafer kazansalar bile emekiler, ezilenler ve smrlenlerin bu zaferin ardndan kurulmas gereken bir sosyal devletleri olamaz; tersine gelitirecekleri sosyal demokras ileri veya demokratik toplumlar olur. Ad ve ierii ne olursa olsun, tmyle ilevsiz olmasa ve toplumsal ynetimle ilgili nemli ilevleri olsa bi le, devlet son tahlilde g ve smr tekeli olarak eskiden beri toplumun zerinde kurulu bir sistemdir. Ontolojik olarak varln bu gereklie borludur, onun kadim addr. Bundan sosyalist devleti yumurtlatmak mmkn deildir. Nasl inek yumurtlamayp yavru dourursa, devlet de ancak deiik biimli yavru devletler dourabilir. Ayn devlet yumurtlayp sosyalist yavrular yapma yet eneinde deildir. Benzetme belki kabadr ama gerekliinden asla kuku duyulmamaldr. Anaristlere ilikin u hususu belirtmeden geemeyeceim. Anaristlerin ar merkezilemi ulus-devlet ve diktatrlk uygulamalarna ynelik eletirileri dorudur. Tarih bu dorultudaki eletirilerini hakl karmtr. Ama onlar da alternatif olarak sunduklar bireysel zgrlk ve yeniden ilkel topluluklara dnm toplum yaklamlaryla, reel sosyalizmde yaand gibi, son tahlilde burjuva liberalizminin sol uzantlar olmaktan teye rol oynamadlar. Hakl eletiri doru uygulamayla veya doru demokratik toplum teorisi ve pratik biimlenileriyle tamamlanmaynca, boa kmaktan ve liberalizmin deiik bir versiyonu veya mezhebi haline gelmekten kurtulamaz. Burada tm bu kon ularda belirleyici olan iyi niyetli eitlik ve zgrlk istemleri deil, tarihsel ve toplumsal gereklie ilikin doru teorik yaklamlar ve pratik gereklemelerdir. PKKnin ideolojik oluum srecinde yaad mulaklk bilimsel sosyalizmin genelde yaad ve belirtmeye altmz eksiklikleri ve yanllklarndan kaynaklanyordu. Ulus-devleti ideoloji ile demokratik toplumcu ideoloji i ie kark ve eklektik olarak bir arada bulunuyordu. rnek alnan tm komnist partiler ve ii partileri reel sosyalizmin yaad eksiklikler ve yanllklardan paylarn almlard. Kurulu aamasnda devleti ideoloji ile demo kratik toplumcu ideoloji arasnda ayrm yapacak yetenek ve gte deildik. Ders aln acak doru bir rnek olmad gibi, tarihsel tecrbeyi doru yorumlayacak bilgi birikimine ve teorik kapasiteye de sahip deildik. Smrge Krdistan kavr amna dayal eklektik ulusal kurtulu teorisinin pratik gerekleri belliydi. Uzun vadeli ulusal kurtulu savana dayal ulusal bir devletti hedeflenen. Afrikada neredeyse her gn tekrarlanan ulusal kurtulu savalar ve sonrasnda ilan edilen bamsz devletler, Krt ulusal sorununun zmnde de baka hibir teoriye ve pratie ihtiya duymakszn iine girilecek yolu yeterince aklyo rdu. Genel kurtulu teorisine fazla dalmadan ulusal kurtulu pratiklerini incelemek yeterli geliyordu. Ayrca bahsettiimiz byk ustalardan (Lenin, Stalin) aldmz icazet, gerekli olan tm teorik gday ve pratik kalplar sunuyordu. Geriye kalan, bu ideolojik kapsamn gruplamasn hzla tamamlamak ve kitl eye mal etmekti. yle de yapld. 225

1973-1976 dnemini dar grup dnemi olarak alrsak, 1976-1978 yllar kitleselleme dnemiydi. Her iki dnem de baaryla atlatlmt. Sorun ondan sonra neyin nasl yaplaca sorunuydu. Genlik grubundan ve kitlelere yaylmndan sonra atlacak adm partileme mi, askeri eylem rgt m sorus unun yantlanmasna balyd. Bu teknik soruna partileme biiminde cevap vermeye altk. Ne de olsa Vietnam Devrimi bu konuda olduka baarl geen parlak bir rnek sunuyordu. Eylemler de olmuyor deildi. Trkiye S olunun ordu ve cephe rgtlenmeleri gibi deneyimleri de vard. Bir nevi ulusal kurtulu birliiyle eylemler geniletilebilirdi. Bunlar dnemin ruhuna uygun gelimelerdi. Baarl bir deneyimi Krdistan somutunda gelitiriyorduk. Ka rdevrim cephesinden 12 Eyll askeri darbesinin ayak sesleri duyuluyordu. Mara, orum ve Bahelievler katliamlar, ok sayda devrimci gen ve aydnn katledilmesi, yurtdna almadan imha edilmekten kurtulma olaslnn b ulunmadn gsteriyordu. 12 Mart 1971 darbesi deneyimi yeterince reticiydi. nder kadrolarn imha edilmesi rgtlerin belini kolay dorultamayacaklarn gstermiti. 2 Temmuz 1979da Suru zerinden Suriyeye km uzun vadeli mcadele ruhuna da uygun dyordu. Uzun vadeli halk sava ve diplomatik destek iin tam zamannda ve yerinde bir adm atlmt. 12 Eyll 1980 askeri darbesi gerekletiinde tm sol gruplar stratejik darbe yerken, PKK yeni ve daha umutlu bir dneme balang yapyordu. Ak ki, bunlar baarl taktik admlard. 1970-80 dnemini yeniden deerlendirdiimizde, Krt sorununun ilk defa dergi, gazete ve dernek konusu olmaktan karlp snf karakterli modern nc bir parti rgtlenmesine ve bu rgtlenmeyle i ie gelien eylemli yapya kavuturulduunu rahatlkla belirtebiliriz. Burada nemli olan, partinin gl rgt ve eylem kapasitesi deildi. nk bu nitelikte baka Krt partileri de sz konusuydu. KDP ve TKSP trnden partiler oktan vard. Yenilik rgtlenme ve eylemliliin ilk defa i ie gerekletirilmesinden ileri geliyordu. Krdistan corafyas ve Krt toplum gereklii asndan bu yeni bir isyan, hem de nc partili, rgtl bir isyan ve sava anlamna geliyordu. Savan uzun vadeli, stratejik aamal karakteri en azndan teoride kabul edilmiti. Dnemin hem uluslararas hem de ulusal gerekliine uygun baarl strat ejik ve taktik admlar sz konusuydu. Fakat gereklik ve irade grnte kendini byle yanstsa da, byk endieler ve eksiklikler derinden hissediliyordu. 12 Eyll askeri darbesi olmu ve devletin militarist yz btn aklyla sergilenmiti. Toplum gerek hiyerarik kocasna kavumu gibi kendini rahatlam hissediyordu. Krdistanda yakn gemite sergilenenler belliydi. nkr ve imha uygulamalar btn iddetiyle devredeydi. NATOnun onayndan gemi militarist faizmin denemeyecei bask, iddet, ikence ve katliam tr kalmayacakt. Krdistan ve Krt gereklii sz konusu olduunda, corafyadan ve tarihten silmeye kadar varan soykrmlar gndemdeydi. Ermeni, Rum, Sryani ve yakn dnem Krt direnilerinin bana gelenler hafzalarda tazeliini kor uyordu. Derin endielerin kayna bunlard. Temel eksiklik ise, ite ve dta salamca dayanlacak glerden yoksun olmakt. 226

Kapitalizm ve sosyalizm kamplamas fazla umut vermiyordu. Revizyoni zmin kokusu buram buram her tarafa sinmiti. Trk Solu i ve d nedenlerle tkanm ve stratejik darbe yemiti. Dolaysyla PKKnin nndeki yeni dnem mehullerle doluydu. 4- Bir Dnemin Ruh ve Bilin Savan Doru Yanstmak Kapitalist moderniteye kar savunma yapyorum. Bilimsel kalplarla yorulduum oranda savunmamn bilimsel ifadesini tercih ediyorum. imdiye kadar hep byle yaptm. Ama ruhum habire hep bir eylerin eksik kaldn mrldanp duruyordu. Moderniteyi bilimsel izah etme trnn hep bir e ylerden fedakrlk yapmak pahasna gerekletiini de hissediyordum. Bunun yaamn izah iin gerekli olan ama yetmeyen bir tr olduundan emindim. Konu zerinde younlatka, bu durum bana hep byleyiciliini yitiren byclerle kutsalln yitiren Smer ve Msr rahiplerinin tapnaklarna ek ilip insan yaamnn kaderine ilikin muskalar yazmalarn artryordu. Modernitenin gittike akademikleen, uzmanlaan ve simgeselleen dili ilk an daha ok umut datan bycleri ve rahiplerinin diline benzemeye balyordu. Hatta onlardan daha umutsuz, byleyiciliini yitirmi, ruhsuz ve hakikatsiz bir trevine dnmt. Son tahlilde sistemin kr szdran arkl arnn dnmesine hizmet etmekten baka bir anlam ifade etmiyordu. Bu kon uda Filozof Nietzschenin Yaam sanat daha iyi ifade eder, hakikat sanatla daha iyi aklanr trnden deerlendirmeleri dikkat ekiciydi. Beyaz Trk faist modernite okullarnn kskacndaki gnlerimi hl iyi h atrlyorum. lkokula adm attmda ne tr bir canavarla karlaacam hayal ettiim gnler hl hafzamdaki yerini koruyor. Ne tuhaftr ki, karlatm ilk canavarlarn, modern rahipler olan retmenlerin sevgili yavrusu olmutum. Beni el stnde tutmaya balamlard. Ben de onlara yumurta ve yourt gtryordum. lk Trke heceler dudaklarmdan dkldnde, modern ruh ve bilince en baarl adm attma kendimi inandrmtm. Ama orada hep gizlediim bir yanm vard. Korku iinde titreyen ruh halimi hep gizledim ve yanstmamaya altm. kiyzl kiilik herhalde byle oluuyordu. Kyn ve ailenin kiiliime ne vermi olduunu bilemiyordum, anlamyordum da. Oldum olas ailenin ve kyn hayrl bir evlad olamamtm. Herkes yavatan merin veya veyin (Adm daha ok Avdil Uveyye kmt) ocuunun, olunun umutsuz bir vaka olduunu alttan alta yayyordu. Bu durumdan utanyor, sklyordum, ama kiisel tarzmdan dn vermiyordum. Gittike yalnzlatrlyordum. Herkes ocuklarn benden zenle uzak tutuyordu. B enimle basit kr gezilerine katlmalarna bile iten rza gstermiyorlard. Ke ndimi kabul ettirmenin birka yolu vard. Ku avcl, ylan ve kertenkele ldrme gsterileri dikkatleri zerime topluyordu. lkokul sralarnda birka sure ezberlemem ve minberin nnde imamn etekleri dibinde namaza durmam dikkatleri daha ok zerime ekiyordu. Nitekim mam Mslimin hakkmdaki ilk yargs duyulmaya baland: Bu hzla gidersen uarsn trndeki bu yarg beni hayli kanatlandrmt. 227

Bu hzla ilkokulla aramzdaki bir saatlik yry mesafesinde nclk ett iim renci grubuna imamlk yaptm daha nce belirtmitim. Fakat imamlk ok erken bir dnemi ifade ediyordu ve yle kald. Gzm Trk modernitesine taklmt. Ondan kolay kolay kopamayacam anlamtm. Krtlk adna zerimde ne kalmsa modernite ile birleme nnde engel tekil edeceini de daha nce belirtmitim. Krdistan ve Krtler adna ilk grup deneyimine cesaret ettiim 1973 yl Newrozuna kadar modernite okullarnda robottan farksz geen yaammn neyi ifade ettiini yorumlamaya altmda bunun kocaman bir hilik olduunu belirtmeliyim. Trk modernitesi karsnda hiletiriliyordum. Bu durum kompleksli bir kiilie yol amakla kalmyor; ok niteliksiz, yaamla ilgisi olmayan, daha dorusu baarl olmak istediinde robottan farksz tekerlemeler yapabilen bir kiilikten baka bir seenek s unmuyordu. Benim bu yllarmn belki de kayda deer en nemli yan, bu kusu rsuz ve dolaysyla robotlam baarl kiilii gerekletirmemdi. Gerekten tanmlanmas zor bir kiilikti bu. Filminin bile yaplabileceini hi sanmy orum. Fakat yine de tekrarlamalym ki, o halimle bile tm kadnlar ve erkeklerin gzdesi, asker ve sivil retmenlerimin (ilkokuldan SBF son snfna kadar) en sevgili rencisiydim. zlmesi g bir sorun olsa gerek. Tm bu srete kendime gre doal nderlik havamdan hi taviz vermedim. Peki, tekrar nasl bir ruh halim vard diye sorarsam, bu cevab ok b elirsiz bir soru olarak kalr. Aslnda u sorunun sorulmas gerekir: Gerekte bende doal bir ruh kalm myd? Daha dorusu, karmdaki modernite bana has bir ruhu brakm myd? Belki de buradan karlmas gereken en nemli sonu, modernite karsnda kendimi her saat imtihanda tutuyormu gibi davranmamd. Snflarn hep stn baaryla geecektim, ama asla onun ist edii gibi olmayacaktm. Peki, ne olacaktm? Muallkta ol an sorun da buydu. Muallkta yani sanki havadaym gibi beklemede olmann ne denli zor old uunu bilmek gerekir. Byle geen bir yaam desem, belki bu yaamn baz hususiyetlerini aklam olabilirim. phesiz bu yaam z kimliine inkr ve imha temelinde tek tarafl dayatlan modernite karsnda kendine gre eine ok ender rastlanan bir direni tr olarak yorumlamak da mmkndr. Bu noktada kendi durumumu ska kadn kimliinin uygarlk tarihi boyunca iine drld durumla karlatrdm olurdu. Kendi ksack anti-modernist yaamm ile karlatrdm binlerce yllk anti -uygarlk kadn direnii arasnda benzerlik de kurardm. Bylelikle kadna ynelik cinsiyeti yaklamdan gittike nefret ediyor, bu yaklam irkin ve iren buluyordum. Karlk sanatnn ok drc olduunu erkenden fark etmitim. Bu arada belirtmeden geemeyeceim ok nemli bir konu da Allah kavram ile olan ilikimdi. Lise son snfa kadar namaz klacak ve oru tutacak dzeyde ballk ritellerini yerine getiriyordum. Ama varl konusunda beni neredeyse intiharn eiine getirecek kadar bir kukuya da kaplmtm. Kendimce onu evrenden bir toz zerresinin iine kadar her yerde aryordum. Bu aray phelerimi derinletirmekten teye sonu vermiyordu. Tam bu srada solun diniyle, onun yeni peygamberi Marksla tanmaya balayacaktm. 228

Solla tanmamdan nce sac mydm? Ak ki, sa-sol ikilemi gereimi, gereimizi doru ifade edecek bir ikilem deildir. Dorusunun gelenek- modernite, daha dorusu toplumsal gereklik-modernite ikilemi olmas gerekirdi. Allah kavramnn yol at sarsnt, znde geleneksel toplumun modern toplum karsnda geirdii sarsntnn kiiliim zerindeki yansmasyd. G eleneksel toplumun hkim kimlik sembol olarak Allah modern toplumun laiki tanrs olan ulus-devlet karsnda tutunamyordu. Bunu ok sonralar zmleyecektim. 1970li yllara merdiven dayadmda geirdiim byk ruhsal sarsnty byle ifade ederken, bu sarsntdan k iin areyi birbirl eriyle atma halindeki sa veya sol oluumlarda aramam tam da o anlarda devreye girdi. Namaznda niyaznda bir kii olarak nce sa yokladm hat rlyorum. Ankarada Maltepe Camiinde namaz kldm gnler 1969lara kadar uzanr. rat ettiim gnler az deildi. Hatta izinsiz de olsa, Byk stat olarak anlan Necip Fazl Ksakrekin Trk Ocandaki konferansn bizzat dinleme ansna kavutum. ok heyecanlanmtm. Byk Dou Dergisini hayal meyal hatrlyorum. Ak ki sarsnt geiren Tanr mefkreme g veren bir sesti. Komnizmle Mcadele Derneinde Sleyman Demirel ve Refik Korkutla da karlamtm. Sonra nasl olduysa yastmn dibinde Sosyalizmin Alfabesi adl kitab buldum. Kendiliinden okumaya baladm. Daha bitirm eden yle hislerimin uyandn hl hatrlyorum: Muhammed kaybediyor, Marks kazanyor. Seim ak seik bilinle deil hisle yaplyordu. Ayn dnemde yatl okulumuzun (Tapu Kadastro Meslek Lisesi) nnde dnemin Yargtay Bakan mran ktemin cenazesi geiyordu. Yine hi ki msenin etkisi altnda kalmadan, insiyaki olarak rkek birka adm atp cenaze trenine katldm. Bu bilinli ve inanl bir katlm deildi; saa ynelik heves gibi sola ynelik bir heves ve merak ortamnda gereklemiti. Ak ki, sa -sol ayrm yapacak bilinte deildim. Bu konuda yle gl araylarm da yoktu. Ruhsal buhran beni daha ok uratryordu. Din-felsefe ayrmnda fena arplmtm. Bunun da temelinde geleneksel toplum-modern toplum ayrmnn yattn ok sonralar fark edecektim. Dinde younlama ilkokul, ortao kul ve lise sralarnda hep var oldu. Seyit Kutubun kitaplaryla tanma da gerekleti, ama etkisi bendeki bunalm giderecek cinsten olmad. 1970 yl okulu bitirdiim ve devlet memuru olarak Diyarbakra atandm yld. Maa ve rvetle tanmam burada oldu. Aldm ilk rvetle sarsnt geirdim. Kayapnar (Peyas) daha ky iken, ok da bilincinde olmadan kyller lehine attm imzayla sanrm dnemin parasyla drt bin liray cebime indirdim. O gece sarsnt geirdim. Ahlaki ilkemin rvete itiraz vard. Fakat aresini hemen buldum. Bu paray ileriki dnemin toplumsal amalar iin (Krtlkle ilgili olarak) kullanma dncesi yaadm ahlaki sarsnty atr aca gibi bana daha etik de geldi. Ycelmi ama dar amac aard. Dolaysyla kent ortamnn da tevik ettii Krtlk hakkndaki ilgim giderek artt. lk yatrm Krtle yapmamn yks byleydi. Bu ayn zamanda kiiliimi yanstan bir olayd. ocukluumun hatrladm ilk gnlerinden beri hastalk derecesinde bir toplumculuk akm vard. rnein anam ve akrabalarmn 229

beni kucana almalarndan hi holanmadm halde, rakip ailelerin ocuklaryla dostluk ve arkadalk yapmak bana inanlmaz lde ekici gelirdi. Byk ehitlerimizden Hasan Bindal benim iin byle bir arkadat. Kzlar iin de kural byleydi. Ama kzlarla iliki kurma olanann snrl olduunu fark e tmitim. Ancak yasaklar ska deldiimi hatrlyorum. 1971 stanbul niversitesi Hukuk Fakltesine kayt yaptrdm yld. Hem Bakrky gibi modern yaamn gzide bir semtinde memurluk yapmak hem de stanbulla tanmak etkili olacakt. Dev-Gen ve DDKOnun hareketli gnleriydi. kisine de ilgi duydum. DDKOnun resmi yesi de oldum. Bir seminere ilikin hatram o dnemdeki kimliim hakknda ipucu verebilir. Tuhaf karl anan bir davranla, Hz. Muhammedin de Yarabbim, Krtlere devlet olma imkn verme! Krtler devlet olurlarsa dnyay dar ederler dediini sylemitim. DDKOlu genler, yeler yar kukulu gzlerle bana bakyorlard. Dernek Dou kltr derneiydi. Krtlerin devlet kurmas da ne demek oluyor?, Zaman m byle szler etmenin?, Acaba provokatr olabilir mi? trnden kukular ortamnda gnler sren ok uzun tartmalarm oldu. Bugnlerin nemli grdm bir hatras, dnemin DDKO Bakan Mehmet Tysz ile aramda geen bir diyaloga ilikindir. DDKO tipi bir rgtlenme ve savunduu grler beni pek tatmin etmiyordu. Din-devlet meselesinde grld gibi hep tartmaya yol ayordum. Ama Krt sorununda tam bir rak rolnde olduum iin tartmalarda neri sunma gcm gelimemiti. Benden daha tecrbeli olan Bakann dikkatini ekmi olmalym ki, ska yanma gelip neri gelitir Apo, neri! demesi (unutamadm ve gereklerini yapmaya altm sz) dikkat ekiciydi. O da zannmca KDP Bakan Faik Bucak gibi akraba anlamazl ss verilerek kontrgerilla tarafndan ldrld. Yine hl hatrlarm: 12 Mart darbesi olduunda, Musa Anter, kk bir sempatizan grubunu oluturan bizlere Birbirlerine girdiler, biz iimize, birl iimize bakalm demiti. Yaklam belki milliyetiydi ama anlamlyd. Zaten 12 Mart frtnas esmiti. Son bir stanbul hatram Tnn Makadaki salonunda gerekleen bir toplantyla ilgilidir. Her naslsa toplant salonundaydm. Salon olduka kalab alkt. Dev-Genin en kritik toplantlarndan birisiydi. Birden salona Mahir ayan, Yusuf Kpeli ve Mnir Ramazan Aktolga (Aktolga yanl isim olabilir, dorusu Sinan Kzm zdoru olabilir) girdiler. nder Mahirdi. Mikrofona devrimci tarzda el koydu ve uzun bir konuma yapt. Konumasndan hatrlayabildiklerim unlardr: Revizyonizm ciddi bir tehlikedir, Marksizmi sarmtr; her meselede olduu gibi Krt meselesinde de (lk defa meseleye ad k onulduunu duyuyorum) oportniste davranmaktadr. Krt meselesi uluslarn kendi kaderini bizzat tayin etmesi meselesidir. Krtler isterlerse bamsz devlet kurma haklarn kullanabilirler. Biz Marksistlere den grev Krtlerin bu haklarn elde etme mcadelesini desteklemektir. Bende ciddi bir izlenim brakt kesindi. Devrimciliin timsaliydi. Tepeden trnaa kadar eylemi ve sylemi bir olan bir devrimciydi. Ak ki beni en ok etkileyen kiilikti. Derin bir sempati brakmt. Hem de benim iin yaamsal nemi olan toplumsal 230

kimliime ilikin ne yapmam ve nasl bir kimlikle hareket etmem gerektiini o ksack anda arpc biimde ortaya sermiti. Ayn yl Maltepede Hseyin Cevahirle birlikte devletin silahl glerine kar giritii nl direni, yaral ele geii, cezaevinden karl ve 1972 Martnda Kzlderede arkadalaryla ahadete ulamas, devrimcilik denen yaama adm adm geiimi tetikleyen kilometre talaryd. Eer kendime ve toplumuma sadk kalacaksam, bu kil ometre talar temelinde yoluma devam etmekten baka seeneim olmayacakt. lk yirmi kii arasna girmemi salayan puan ortalamasyla Ankara SBFye burslu renci olarak kayt yaptrmamda Mahirlerin k nemli rol oynamt. Mahir ve dokuz yoldann Kzlderede ldrlmelerinin hemen ard ndan SBFde yaplan boykota nclk etmitim. Bu nedenle 7 Nisanda balayan ve yedi ay sren bir tutukluluk dnemi geirdim. Deniz Gezmi ve arkadal arna idam cezas veren hkimlerden biri olan Yzba Baki Tuun da yesi olduu mahkeme heyeti, rgt yelii konusundaki delil yetersizlii (Birlikte tutuklandm THKP-Cli Doan Frtnann babas dnemin hkim albaylarndand ve rgt yeliinden on be yl cezaya arptrlmaktan bu kanaln etk isiyle kl pay kurtulduumuzu sanyorum) nedeniyle ksa sreli bir hapis cez as verdi. Baki Tuun sonradan bu nedenle hayflandn biliyorum. 1972de THKP-C sempatizan olmutum. yelik snrlarndaydm, fiili olarak ye de saylrdm. Fakat gerek tutuklanmamz, gerekse Kzldere katliam sonrasnda THKP-Cnin yaad tasfiyecilik yznden ortada kaldk. 1973 balarnda zaten Smrge Krdistan tezi etrafnda grup kurma hazrlna balamtm. Ayr rgtlenme kanlmaz olacakt. Fakat milliyeti yaklam iinde deildik. Yanmda olanlar iinde ilk srada Haki Karer vard. Karadenizli, Ordu-Ulubeyli olan bu arkada gerekten tavr gelitirmemde nde gelen roln sahiplerindendi. Belirttiim ilk ve son baylma hadisem onun yannda gereklemiti. Ak ki, byk fikri doulardaki arkadalk tarih neme sahiptir. 1975 balarna kadar hibir yazl materyale bavurmadan, sanki bir srr aklyormuum gibi grup propagandasn gizlice ve szl yapyordum. Bahsettiim gibi ilk yazl tasla 1975te birlikte olduumuz bir evde ben hitap eder gibi ayakta konuurken, M. Hayri Durmu da onaylayarak kaleme alyordu. O konuma Krdistan gerei zerine taslak niteliinde bir deerlendirmeydi. Uzun bir taslak kaleme aldrmtm. ncelendiinde olduka derli toplu olduu grlecektir. Grubun dayand siyasal dnya durumu ve yerel koullar kategorik olarak deerlendirilmeye allmt. Ulalan dzey dneme gre kuramsal bir ereve iin yeterliydi. Aslnda grubumuz en derli toplu ideolojik donanma sahipti. Eylemci ynyle ne kan grup ok gl tezleriyle dier gruplarla arasndaki fark ayordu. Amentye bal bir cemaat gibiydik. Bir dncenin kaleme alnmas bir ocuun domasna benzer. Bundan sonraki temel sorun, belki de bir ocuu biyolojik ve hatta toplumsal olarak bytmekten bin kat daha zorlu bir i olan dncenin siyasal ve eylemsel olarak bytlmesi ve rtne kavuturulmasdr. Dnce ve siyasal eylem 231

tarihinde iyi dou yapan binlerce rnein erken yalarda lmne tanz. ok az rtn baaryla ispatlamtr. 1974-75 dnemi eylemsel olarak ADYD (Ankara Demokratik Yksek renim Dernei) deneyimiyle geti. Bakanlk gibi riskli bir grev stlenmitim. Teorik dncemin ilk ciddi eylem denemesiydi. Sonu, Trk Solundan stratejik kopu oldu. 1976da bir grup Trk kkenli (Haki Karer, Kemal Pir ve Duran Kalkan) arkadala birlikte kkl kopuu gerekletirdik. Grubun teorisi de buna uygundu. deamz uydu: Sosyal ovenizmin egemenliindeki Trk Solunun kendine gelmesi ancak Krdistan ulusal kurtulu hareketinin gelitirilmesiyle mmkndr. Kemal Pirin u sz durumu gayet iyi zetler: Trk halknn kurtuluu Krt halknn kurtuluundan geer. Tarih bu dncenin doruluunu kantlamtr. 1977 ylna girii Krdistana ynelik sembolik propaganda seferiyle yaptm. Ankarada Mart aynda Mimarlar Odasnn geni salonunda kalabalk bir gruba tezlerimi ilk defa bir konferans niteliinde aklamtm. Hemen ardndan pilot stemenlikten istifa edip SBFye kayt yaptrm olan Ar -Talayl Necati Kaya ile birlikte Krdistan seferine baladm. lk duram Ar ve D oubayazt oldu. Belirtilmesi gereken nemli bir husus Necati Kayann kimliine ilikindir. Sonradan ajan olup olmad tartld. Yanlmyorsam kendisi Antalyada kulland ilalama uann dmesi sonucu lmt. Benimle ilikisi kusursuzdu. ok disiplinliydi. 1977 yl Ocak ay banda ilk ciddi to plantmz Ankaradaki evinde yapmtk. Krdistandan ardmz temsilciler ve Ankara kadromuzla birlikte yaptmz bu nemli toplantda bir polis ba skn ihtimaline kar sobann azn ak tutuyorduk. Baskn halinde notlarmz hemen sobaya atp imha edecektik. Zaten elde baka yazl bir belgemiz de yoktu. Yine hatrladm kadaryla Necati, ayn toplantda yemek yerken, elinde tuzluk Kular avlayp piirir, bu tuzlukla tuzlar ve yerler mealinde bir sz sarf etmiti. Hi anlam verememitim. Daha sonra Kemal Pirle birlikte srarla para tayan bir kurye soygununun yan sra, Sabiha Gkenin (ilk kadn pilot, Atatrkn manevi kz) karlmasn nerdi. Yzba lyas Aydnn provokatif eylemlerle Mahir ayan ve grubunu ynlendirme olay aklmda olduu, ayrca grubumuzun konumunun buna elvermediine inandm iin bu tr eylemlere izin vermedim. Bu eylemler yaplsayd, bir ihtimal sonumuz gelebilirdi. En azndan bir dnem farkl kapanrd. Bu noktada ihtiyatl da vranmam yerinde olmutu. Ayrca Necati Kaya tazminat nedeniyle sahip olduunu iddia ettii parayla grup iin bol harcama yapyordu. Kendisi bana unu da bizzat sylerdi: Yeter ki sen emret. Kendimi u binann drdnc katndan perendeyle aa at arm. Szn saknmaz biriydi, yerine de getirebilirdi. Krdistana ynelik seferde Ar Da eteklerinde yaptm ilk ve en geni toplantya kendisi de katlmt. Ondan sonra ayrld. Yanlmyorsam daha sonra ya hi temasm olmad ya da ok az oldu. Darya k srecinde beni mthi arama abas iine girmiti. Mutlaka grmek istiyordu. Kydeki evimize kadar gitmiti. Yurtdna k gerekletirdikten sonra lm haberini aldmda zlmtm. Ajan olup olmad tartld, basnda da ilendi. Ben de endieli olduum 232

iin kendisi hakknda olduka ihtiyatl davrandm. Sonu olarak eer ajan deilse ve hatta ajan olup da ajanln gereklerini bilinli olarak yerine geti rmemise, kendisini grup dneminin deerli bir kadrosu olarak deerlendirmek gerekir. tibar iade edilmesi gereken bir deerdir. Eer bir kontrgerilla elemanysa planlamasnn baarl olmadn, bu planlamann yrmediini, benim ihtiyatl davranmamn bunda rol oynadn nemle belirtmek gerekir. Krdistan seferinde Ar, Doubayazt, Kars, Digor, Dersim, Bingl, Elaz, Diyarbakr, Mardin, Urfa, Gaziantep ve Ankara hattn tamamladmda, sanki gerek bir sava seferini gerekletirmiim gibi bir hisse kapldm hatrly orum. Bu sefer srasnda yaptm konumalar yazl hale getirildi. ncelenirse, Hayriye hitap ettiim taslak konumann gelitirilmi hali olduu grlecektir. Bu konumalar birka yl boyunca grubun temel ideolojik gdas oldu. Dier gruplarn gazete ve dergilerle yaptn ben bu yntemle ayakl bir gazete ve dergi misali gerekletiriyordum. Daha sonraki sre hep bu konumalarn derinletirilmesi biiminde geecektir. 1978de Serxwebn (Kendi bana olma; Xoybunu artrr) gazetesi ile yazl srece geildi. lk saysnda 1978 yaz nda kaleme aldm Krdistan Devriminin Yolu, dier adyla Manifesto adl alma yaynland. Ankarada daha birka gn gememiti ki, Antepten Haki Karerin ahadet haberi geldi. Bu haber zerine deta ykldm syleyebilirim. Ciddi bir darbe aldmz kesindi. Mhim olan ansna doru yant vermekti. Cenaze trenine bizzat katlamadm. Daha sonra Ordu-Ulubeyde mezarn ziyaret ettim. Ansna ballk temelinde verdiim sz grubu partilemeye dntrmekti. Ayn yln sonbaharnda Parti Programnn taslak metnini bizzat yazdm. Yaptm, Antepin kenar mahallelerinde bir ahadetin izinde yrme almasyd. Bu arada zel yaamla ilgili gibi grnen, znde ideolojik-siyasi anlamlar olan iki nemli olay daha yaadm. Birincisi, babamn 1976daki lmyd. Ankarada lm haberini duyduumda sakindim, gzya dktm hatrl amyorum. Bir kehaneti gereklemiti: Ben ldmde arkamdan gzya dkmezsiniz demiti. Sanrm zamann ruhunu okumutu. Modernitenin gereini dile getiriyordu. Anamla yaadm kadar kendisiyle elikilerim olmamt. En nemli elikim ky-aileye kar giritiim isyan srasnda domutu. evrenin aksine, benden umutluydu, baaracam mjdesini de vermiti. ok sonralar durumunu yorumladmda, gelenein ok drst ve yozlamam bir unsuru olarak kendisini savunduunu fark ettim. Bireysel olarak gl bir din ahlk vard. Gemite gl olan aile geleneinin zayf dm bir ferdi konumundayd. Ataerkil gcn kaybetmiti. Ailede anaerk yn daha ar basyordu. Annem ile kendisi ahsnda iki erk arasndaki denge bana k yapma imkn yaratmt. Her iki tarafn da zerimdeki iddialar neredeyse tkenmiti. Aile iinde zgrlm nemli oranda elde ettiimi belirtebilirim. Asla anlamadklar, daha dorusu fark edip de hi g getir emeyecekleri modern dnya karsnda beni yalnz braktklarnda neler hiss ettiklerini tam bilemiyorum. Ama bana gvenleri vard. Drst, gsz ve on uruna bal bir aileden olmay kmsememek gerekir. 233

kinci olay bu yllarda gittike depreen kadn tutkusuydu. Grup olu umundan nce modernite koullarnda bir kadna yaklaacak gte biri deildim. Tanmadm ve ekindiim bir dnyayd kadn dnyas. Sadece iimde byttm platonik duygularm vard. Bu duygular birine itiraf etmem asla mmkn olmayacakt. Kyden beri kadnlarn bana bak dikkat ekiciydi. Ama ben bunun anlamn hi kavrayamyordum. Sonradan yorumladmda bu ekicilikteki fark kavradm sanyorum. Onlar benim farkm ilgiyle a nlamlard. Belki de kendilerinde bana ilikin umut zerrecikleri domutu. yle der gibiydiler: Ey ocuk, sen bamza gelenleri bilmiyorsun. Durumumuz grdn gibi deil. Olup bitenleri bir bilsen! Erkek de olsan yine de sana dair umutlarmz var. Kadndaki gzellii fark etmiyor deildim. Birine, Krt bir kza ilikin, Senin iin, soyun ve kavmin iin bamszlk sava ve rmeye deer biimindeki yargya sahip olduumu hatrlyorum. Grup dneminde sanrm Mazlum Doanla hemeri olmasndan tr K esire Yldrm adndaki kiiyle tantk. Gruba ilgisinden tr onu da gruptan saymaya baladk. Gemi yaamn hi bilmiyordum. Ama grup iinde objektif olarak ihtilalci (grup dzenini bozma anlamnda) rol oynayabileceini dnerek, bandan itibaren hep endie duydum. Kendisini kontrol edecek gcm yoktu. Grubun selameti iin, tutucu ve geleneksel izler de tasa, he rhangi birimizle szlemesini nermek ihtiyacn duydum. Benimle veya grubun baka bir yesiyle szleebilirdi. Aslnda benden yana tercih yapmasn bekliyordum. Kadn kurt gibi bir kiilie sahipti. Gerei, yani kendisini kon trol etme abam anlamt. Tercihini baka birinden yana yapt. Geleneksel gururum ciddi olarak krlmt ama ses karmadm. Kar kmay gururuma yedirmedim. Yine de olmayacak duaya min demek gibi bir eydi. likisi yrmedi, yrtemedi. Tekrar kendisiyle ilikiye yneldiimde hem ben ok ypranmtm, hem de grubumuzun deerli bir yesini kaybetmitik. Depreen duygulu halim ciddi sorun olmaya balad. Geri sorunlarm hibir zaman gruba, partiye, hatta HRKye yanstmamaya byk zen gste rdim. 1960 sonlarnda Tanrya ilikin yaadm bunalmn benzeri bu kadn etrafnda tekerrr etti; bir nevi ikame oldu. Kadnn gruba yaklamasnn nedenlerini hi bilmiyorum. Cinsi bir ilgi duyduunu sanmyorum. Cins ilgiye son derece hkim birisi olduu kesindi. Bu noktada yanlmtm. Kendisini elde edecek gcm olmad halde srarl oldum. likiyi biimsel ve tek tarafl bir evlilie kadar ilerlettim. Evlilik kartvizitiyle 1978 yaz banda ilk defa uakla Diyarbakra indim. Belki de tarihte insan ilikilerinde en garip ve olumsuz bir balayn gerekletirir gibi olmutum. Kadn buzdan bir kalp kesildiinde, hibir zm ansm bulunmuyordu. Derdimi kimseye anlatacak halim de yoktu. nk tek sorumlu bendim. Kadnn bu ilikide sorumluluu yoktu. Etme bulma dnyasna dmtm. Aslnda bylesi bir kadn kimliinin olabileceine dair hibir bilgi ve beklentim olamazd. Kadn btn kurtluuyla karmdayd. Bu haliyle tam on yl, 1987 yazna yani kendi iradesiyle hareke tten koptuu ana kadar kendisine gsterdiim sabrn bir benzerinin baka iki insan arasnda denendiini sanmyorum. Mthi bir deneyimdi. 234

Bu ilikiden sa kmay mucize saymak gerekir. Glk, Ortadou kltrnde kadn statsn alt st eden gelimeler karsnda kiiliimi ayakta tutmamdan kaynaklanr. Kavga, boanmak zm olamazd. Bu kii karsndaki durumumu Tanrnn varlna ynelik kukularm karsnda yaadm bunalmla zdeletirmem bu nedenleydi. deolojik ve siyasi olarak bu ilikiyi zmem gerekirdi. Ayrca kadn zmlemeleri gelitirilmedike, ideolojik ve siyasi zm de tam olamazd. Bu dnemde kadn zmleme gcm gelimemiti. Bunu ancak 1987den itibaren gelitirecektim. Fakat Haki Karerin ahadetine karlk verdiim yant nasl Program Tasla almas olduysa, bu psikolojik savaa kar verdiim yant da Krdistan Devriminin Yolu adl almam oldu. 1978 yaznda yaptm bu almay programn teorik temeli olarak hazrladm. O ortamdaki psikolojiyle Krdistan Devriminin Manifest osunu bizzat kaleme almak byk g ve yetenek ister. Mucize derken bu gerei kastetmek istedim. Bu srecin ilk yllarn gzlemleyen Kemal Pir, Cemil Bayk ve M. Hayri Durmuun kadnn bana olan korkun saygszln asla affetmek istememel eri, benden habersiz ldrmeye niyet etmeleri, ama Kemal Pirin o esiz yolda tavryla Dokunmayalm, Arkadan bir bildii vardr biimindeki yargs durumu biraz daha aklayabilir. Babasnn daha 1925 syanndan itibaren bizzat . nnyle iine girdii ibirliki-ajan ilikisinden tr kadnn da ajan olabilecei Necati Kaya rneinde olduu gibi oka tartld. Gerekten ajan olup olmadn bilemeyiz, bilemem. Babasndan tr bir insann yargla nmamas gerektii bilincini tayordum. Bu eletiriler karsnda tavrm zetle Alevi, solcu, Krt kkenli ve kendisini olduka iyi yetitirmi birisiyle grup ilikileri iinde yaamak grup iinde olmamasndan daha ok katk sunar biimindeydi. Benim kendisiyle baarl, pozitif bir duygusallk yaayamamam hakknda olumsuz bir yargya yol amamalyd. Kendisi hakknda verilecek karar tamamen rgtsel kurallar erevesinde olmalyd. Kendisi Hareketten kancaya kadar bu tavrm korudum. Ama arkamda ok etkili tasfiye ileri yrtt, objektif olarak da bu rol oynad akt. ok olumlu zelliklerini hareketin hizmetine sunmad da belirtilebilir. O da isteseydi veya planlam olsayd beni ldrebilirdi. zellikle kaa yakn srete bir gn Korkma, seni zehirlemem dediini hatrlyorum. H lbuki o dnemde ajanlar mutlaka ldrmek iin peime dmlerdi. Yine de ihtiyatl yaklamak gerekir. likilerin son dneminde iki ofrmn intiharn eiine gelmesi, bunlardan Ferhan adl yoldan Onu drt ata balayp par alamak gerekir demesi, Sabri adl teki ofrn kamas, Ortadouya kta yanmdaki tek arkada olan Ethem Akcann Bakann arkasnda ne dolaplar evriliyor biimindeki serzenileri ve bundan duyduu acyla mide kramp ndan ahadete erimesi dndrcdr. Birok kritik tasfiyecilikte arkada durup ynlendiren kii roln oynamas nemlidir. ok sayda arkada deta hipnotize edecek kadar etkisizletirmesi gl hizip zelliklerine de balanmak istenmitir. zerinde halen nemle durulmay gerektiren bir iliki ve kiilik konumundadr. 235

Bu tr dikkati ok eken dier bir kiilik de Dilaver Yldrmd. Gelecek vaat eden nde gelen bir arkadat. 12 Eyllde hapiste kald; karma gruplarda yer ald. Tek bana Bulgaristan zerinden Avrupaya k, Avrupada bir sre dolamas, Ortadouya yanma gelii, ok az konumas, hatrlayabildiim kadaryla Byle dolaman sakncaldr deyii, Bekaadaki kampta basit karakterli bir iki bayann Sen Bakann yerine gz dikmisin demelerinden sonra bana yazd veda mektubunun ardndan intihar edii ilgin geldi. Sorutur ulup gerek kimlii aa karlmas gereken arkadalardandr. Haki Karerin ansna hazrlanan Parti Program temelinde 26 -27 Kasm 1978 tarihinde Diyarbakrn Fis Kynde iki gn sren kurucu kongre niteliindeki 22 kiilik toplantmz dnlmez yolun nemli bir baka kilometre tayd. PKK olarak adlandrlma ve ilan edilme aslnda bir dnemin sonuydu. Hem dnya ve Trkiye koullarnda, hem de grup pratiinde yaplmas ger ekenler esas olarak yerine getirilmiti. Burada devrimci tarz nemlidir. nk sadece sylemle yetinilmedi; youn bir eylemlilikle i ie yaand . Mevcut objektif koullardan anlalmas gereken ey kent, snf ve ulus-devletin barnda karker snf adna k gerekletirmekti. Teori ve pratik seviye buna denk geldi. Benzer birok grup vard. Ama hibiri bizim grubumuz kadar komple bir devrimcilii kendisinde somutlatramamt. Bu yzden askeri darbe karsnda hazrlksz yakalanacaklard. 1979 balarndan itibaren iki ynl tedbir almaya altm. Bir yandan uzun vadeli krsal mcadele hazrlklar yaparken, dier yandan yurtdna kp hareket iin yedek bir nefes borusu amak istiyordum. Baarrsam har eketin kalcl kesinleecekti. Dnemin koullarna denk gelen taktik hamleler yapmak strateji gelitirmek kadar nemlidir. ylesi bir dnem yaanyordu. Daha sonra Diyarbakr Zindannda ehit decek olan Ferhat Kurtay yln ilk aylarnda yanma armtm. Teksir makinesini tatmtk. Resmi arabasyla beni Kzltepeye kadar gtrd. Bu arada PKK Kurulu Toplantsndan yakl ak bir ay sonra Mara Katliam gerekletirilmiti. Mara etkili olduumuz bir aland. 1925ten beri Krtlerin tasfiyesinin kararlatrlp yrtld Fratn Bats denilen blgede bir Trkifikasyon hareketi sz konusuydu. Burada Kr tl ksmen canlandrmtk. Benzer biimde Malatya, Adyaman, Elaz katl iamlaryla buna yant veriliyordu. Katliamlar basit sivil faist eylemler deildi; tarihsel soykrmn devam niteliinde olup NATO-Gladio destekliydi. Diyarbakrdaki PKK ilanyla bu katliamlara yant veriyorduk. Blent Ecevit Kabines inin can ekitii ylda bu tarih admlar atlm ve buna kar katliamlar gerekletirilmiti. Kontrgerillann iyice inisiyatif ald yld. Ecevite bile suikast denemesinde bulunulmutu. Daha nceki ylda yaanan Taksim katliam da ayn g tarafndan gerekletirilmiti. 1979 yl ortalarna gelindiinde, Surulu Ethem Akcana huduttan k yapmak iin hazr olmasn sylemitim. Urfada krk gnlk bir bekleyi dnemi geirdim. Tam da brahim Halile zg bir durumu yayordum. Uygarln ve modernitenin birok putunu ykmtm. Nemrutlarn hmla ayakta olduklar o gnlerde Nemrutun ehrinde olmak ilgin bir bulumayd. br a236

himin k izlerindeydim. Kutsal Kitapta Suruun ismi Seruc diye geer. Hemen hemen isyan sonras her kta yaanan benzer durumlar sz kon usuydu. Bu arada Urfa Kalesine ktm. Kaleyi boydan boya gezdim. Efsanede geen Hz. brahimin mancnkla atee atld iki stunun yannda uzun sre durdum, aasn seyre daldm. Birka gn sonra Ethem k iin koullarn hazr olduunu bildirdi. Hazrlk dedii ey de snra ulamak iin bineceimiz bir ky dolmuunun ayarlanmasyd. Dolmua bindim, kyller arasnda bir hudut kynde indik. Halen bu modernite aracna binmemin doru olup olmadn dnrm. kardm en nemli sonu udur: Modernitenin tm zihn ve fiziki aralaryla i grmek, kaderini ilka tanrlarna emanet etme kten daha sakncaldr. Akama doru hazrln ikinci adm devreye girdi. Cehni denen kurye Haydi! deyip bizi kaldrd. Nbeti asker tel rgy ka ldrp Haydi hemehrim, abuk ol diyerek bizi geirdiinde, kei admlaryla Ethemin bast noktalardan maynl tarlay hemen atk. Benim dmdakiler iin gnlk olan bu deneyimler benim iin tarihsel ve biricikti. Donkiottan bile daha donanmszdm. Ethem tek yardmcmd. Nemrutlarn binlerce yldr kasp kavurduu bir lkeyi yeniden imana kavuturmaya alyordum. nkrn ve imhann, bitirilmenin eiine getirilmi bir halk sz konusuydu. Bu halk o kadar ar bir inkr ve imhay yayordu ki, tapnacak putlar bile kalmamt. Krlan putlar yabanc kaynakl modernite putlaryd. Hz. brahim gibi bir iki aylk yolculuktan sonra kendimi Filistinlilerin ar asnda buldum. Dilsiz, tercmansz gnlerim balamt. Amacn neminden baka hibir eyin ayakta tutamayaca gnlerdi. Ethemin fedakrlklar olmasayd bir hi olacakt abalarm. Yeni bir toplumsallk iin rgtlenme ve ilikilenmenin byk nemini ancak bu tr deneyimleri yaayanlar hakkyla bilirler. PKKde nemi ve gerei en az kavranm bir hakikatti yaadklarm. Bu alanda kurduumuz iliki belki de bir meydan savanda kazanlan zafe rden daha nemli olduu halde zerinde deta tepiildi. Kymeti hi bilinmedi, hor kullanld. Drst tm yoldalar bunun bedelini ok acl, trajik kayplarla derken, baz kurnazlar da ucuz kahramanlk biiminde kullanarak yaadlar. brahimin kabilesi yolda byk zorluklar yaamt. Bizimki de bir nevi ada kabileydi. Zorluklar ayn yolda, belki de ayn meknlarda yaand. kmz bir yanyla Hz. Musann Msrdan kna da benziyordu. Zaten ayn kabileler gibiydik. Urfa-Halep-am-Kuds-Msr hattnda Smer ve Msr firavunlarndan beri ayn yk binlerce kez yaanm olsa gerek. Bana gre insanlk tarihi ilk insan topluluklarnn Afrikadan kp Asya ve Avrupa ilerine giriinden gnmze kadar bu hat tarafndan belirlenmitir. Benim, bizim kmz da tesadf olmayp, tm kritik anlarn gerekletirmeye zorlad tarihsel klardan biriydi. 1970-1980 dnemini ideolojik ve siyasi deerlendirme dnda edebi dille deerlendirmeye ve somut yaamla ban ortaya koymaya almak tamaml ayc rol oynar. Edebiyat bata olmak zere sanatla ban kurmadan, hatta sanat zeniyle donatmadan ideolojik ve siyasi hareketleri yrtmek byk eksiklik tar. Hatta bu hareketler hastalkl olur. Hakikat sadece ideolojik ve 237

bilimsel yntemle aklanamaz; aklansa da eksik kalr. Bu tr bir aklama bir modernite saplants olarak anlalmaldr. leriki blmlerde daha da a klayacam gibi, modernitenin kiilii tek boyuta indirgeyen (ekonomist, siyaseti, ideolog, akademisyen, asker, ii, bilim insan, aydn vs.) yaklam a lmadan, kapitalist moderniteye kar tutarl ve btnlkl, dolaysyla baarl bir mcadele gelitirilemez. Devrimci klarn, kiiliklerin ve rg tlerin donanmlar btnlkl olmadka, tarihsel-toplumsal kltrle, bu kltr temsil eden imdiki halleriyle ilikilenme ve bu hallerle donanma salanmadka, liberal yaamn tuzana dmek kanlmazdr. Kapitalist modernite liberal yaamn ierdii ideolojik ve teorik silahlarla rakibini drmektedir. Liberal birey veya yaamn ok doal ve zgr birey ve yaam olduu sanlr. Hlbuki bu tr bir yaam en kat dinlerden daha dogmatik ve tek boyutlu yaamdr. Eer PKK k benzer reel sosyalist rneklerin yaad savrulma ve tasfiyeyi tam yaamamsa, tasfiye edilememise, bunun temel nedeni toplumsal hakikate btnlkl olarak bal kalmas ve yenilik ieren teorik ve pratik adml arn ayn btnlkle birletirebilmesidir. Sonuta bu tarz k ve yry, kapitalist modernite unsurlarna kar alternatifi olan demokratik modernite unsurlarnn gelimesine yol at. Devrimci klar sadece fiziki gce veya herhangi tekil bir boyuta indirgemek er veya ge yaamn btnsellii taraf ndan alacaktr. ad uygarln ve kapitalist modernite unsurlarnn ezici g dengesizlii karsnda zgr ruh ve bilin mcadelesi kayalklarda kk salarcasna ieklenmi ve meyvesini vermitir. B- PKKNN DEVRMC HALK SAVAI DENEYM VE SONULARI PKKnin temellerinin Ankarada atlmas klasik smrgecilik politikasnn tipik bir yansmasdr. Dnya genelinde smrge-metropol ilikisi balamnda ok sayda benzer rnek yaanmtr. Ankaradan kn sancl getiini b elirtmeye altm. Bunun en zor srelerden birisi olduu aktr. Zorluk kaba gten deil, Beyaz Trk faizminin zgnlnden, onun boucu psikolojik kltrel ortamndan kaynaklanyordu. Oraya giri yapmak ne denli gse, k yapmak da o denli gt. Hangi kltr ve ruhla k yapld byk nem tayordu. Kltrel soykrmn tam zaferini yaad ortamda Krt ulusal har eketini diriltmek ly mezardan sa karmaya benzer. Durum kmayan candan umut kesilmez deyiini akla getiriyordu. Canlanma emarelerini gst eren hastamz tamak, baka bir ortamda daha salkl hale gelmesini salamak temel grevdi. Urfadaki durumumuz Eyp Peygamberin hastalna da benziyordu. Terk-i diyar etmek en acil seenekti. Stratejik alma alan olarak Ortadounun en scak blgesini semenin amala ilikisi daha tutarlyd. Benzer birok g kn Avrupaya yapmt. Ancak Avrupa oktan devrimci alma merkezi olmaktan kmt. Baa bela ettii Trk modernitesinin anas babas rolndeydi. Trkiyede kaba dayakla terbiye edilmek istenen devrimc iler, Avrupada psikolojik tedaviyle szm ona kendilerine getirileceklerdi. Elbette Avrupada allabilir, ama Avrupa stratejik merkez yaplamazd. 238

lk ylmz lojistik ihtiyalarn giderilmesi ve grubun yeniden derlenip t oparlanmas abalaryla geti. yksn sonraya brakrsak, yeni mekn ve zaman doru deerlendirmek byk nem tayordu. 1970lerin Trkiye ve Krdistan PKKsi ideolojikti. Reel sosyalizmin ulus-devleti ideolojisini benimsemiti. Demokratik zellikler kendisinde potansiyel olarak mevcutt u. Ama reel sosyalizmdeki revizyonizmle mcadele edecek kapasiteden yoksunduk. El yordamyla ancak ilkel milliyeti ve sosyal oven ideolojilerle baaryla mc adele edebiliyorduk. Ortadounun yeni mekn ve zamannda buna gerek olmad gibi koullar da yoktu. Koullar ite devrimci sava PKKsini, dta da dier rgtler ve reel sosyalist devletlerle ittifak yapmay gerektiriyordu. deolojisindeki mulk unsurlara ramen, ideolojik PKK zgr yaam umudunu fazlasyla vaat ediyordu. Fakat ideolojik vaatler zgr yaam iin asla yeterli olamazd. Bunun iin sava PKKsini yaratp ilevsel klmak zorunlu bir a amayd. Sava gze almadan hibir zgrlk elde edilemezdi; brakalm zgr yaam, z kimliimizi bile kazanamazdk. Ankarada hayal edilen ey zgr yaam olmaktan uzakt; hayal edilen belki de z kimlie ilikin bir ad kaza nmakt. Bunun bile byk riskleri vard. Sonuta riskli de olsa, Krt z kimlii ad olarak kazanlmt. kinci byk adm, kazanlan tekrar etmek olamazd. Kimliin zgrlk savana giriilecekti. Burada karmzdaki temel sorun yine olduka felsefidir. Temel felsefi s orun, kimlik ve zgrlk arasndaki ilikidir. zgrlk olmadan kimlik yaan abilir miydi? Toplumsal kimlik olmadan bireysel anlamda zgrlk mmkn myd? Eer bu iki temel soruya olumlu yant verilemiyorsa, o zaman eylem ve zgrlk, dier bir deyile irade ve zgrlk arasndaki ilikiyi anlamla ndrmak gerekecektir. Krt kimliine dayatlan bask ve smr tarz, rnein herhangi bir Avrupal ulus-devletin bask ve smr tarz gibi deildir. Krdistanda uzun vadeye ve btn toplumsal alanlara yaylm kltrel soykrm yntemleri yrrlktedir. Bu yntemler yrrlkte kaldka varlk veya kimlik sz konusu olamazd. zgrlk ise ancak hkim ulus-devletin modernite unsurlar iin geerlidir. Orada da yurttalarn ezici bir ksm modern klelii yaamaktadr. Krtler ise varlk ve kimlik olarak para para tketilmekte, ortadan kaldrlmaktadr. Bunun iin tm asimilasyonist ve soykrmc aralar devrededir. Sadece siyasi bask ve ekonomik smr sz konusu deildir. Tarihsel-toplumsal varln, z kimliin kendisi imha ve inkr srecini ya amaktadr. Dolaysyla Avrupa tr siyasi ve ekonomik mcadeleyle kazanlacak bir zgrlk sz konusu olamazd. Avrupada varlk savana da gerek yoktu. ok az istisna dnda, kimlikler bask altnda da olsa, imha ve inkr srecini yaamyorlard. Her ne kadar zgr olmadan kendi kimliini yaamann pek deerli olmad sylense de, yine de varlkl ve kimlikli olmak nemlidir. Krt olgusunda durum farkldr. Krt varl ve kimliinin kendisi inkr edilmekte ve geriye kalan paralar zerinde amansz bir imha sreci yrtlmektedir. Bu durumda varlk ve zgrlk i ie gemi iki kavram oluyor. Biri kazanlmakszn dieri gerekletirilemiyor. zgrlk istiyorsan varl kazanacaksn, varl istiyorsan zgr olmay baaracaksn. nkr ve imha 239

srecinde psikolojik ve kltrel aralar (ideolojik aygtlar) da younca devrede olmasna ramen, esas uygulama yntemleri fiziksel gce dayaldr. Ordu, polis, kontrgerilla, sivil faist milisler, korucular ve milis ajanlar a halinde tm varlk gzenekleri zerinde faaliyettedirler. Arkalarnda NATO ve dier mttefik gler vardr. En azndan yz yllk tarihsel bir arka plan bulunan fiziki imha gleri geleneksel iktidarc ve hiyerarik gleri de hep kullanmaya alrlar. Bu fiziki g gereklerini gz nne almadan, onlara ynelik bir eyleme girimeden veya mcadele vermeden, ne varlk ve kimliin ne de zgrln kazanlmas sz konusu olabilir. Modern dnem Krt ibirlikiliinde grlen burjuva snf gdml baz clz klar, ilkel milliyetilikler ve hkim ulus -devlet ibirlikisi Trk sosyal ovenler, Krt varl ve kimlii zerindeki inkr ve imha sistemini, soykrmc uygulamalarn yntem ve aralarn fazla gz nne almadan, genel ve kategorik bir zgrlk mcadelesinden bahsederler. Bunlar drst olsalar bile, soykrm uygulamal staty gz ard ettikleri iin, objektif olarak bilinli inkr ve imha glerinden daha olumsuz rol oynarlar. Hi geerlilii olmayan, sahte ve demagojik azlarla kimliin ve zgrln kazanlabileceinden bahsederler. Olmayacak duaya min dedirtmek isterler. nkr ve imhann eiindeki bir varl, rnein bir kanser vakasn aspirinle tedavi etme trnden yntemler nererek tedavi etmeye, aslnda hastay ldrmeye alrlar. Yllarca bu y ntemleri denedikleri halde sonular ortadadr. Byk bir sahtekrlkla, olmayan insan haklar ve zgrlkleri varm gibi davranarak, ideolojik ve siyasi mc adeleyle z kimliklerini tam ve zgrce yaayacaklarn sanrlar. Sanmaktan da teye propagandasn yaparak, halkn bilincini ve iradesini kreltmeye al rlar. Ak ki, imha ve inkr sisteminin yntemlerine kar deiik trden de o lsa, onlarn etkisini kracak yntem ve aralarla mcadele etmek varlk, kimlik ve zgrln birlikte kazanlmas iin arttr. deolojik ve siyasi aralar g erekli olmakla birlikte, mevcut koullarda belirleyici olamazlar. Bu aralarn etkisi ancak imha ve inkr aralarn devrimci aralar ve yntemlerle snrlandrdktan sonra sz konusu olabilir ve anlaml bir rol ifade edebilir. Zaten ok yetersiz de olsa PKKnin kndaki eylemli halinin halkta gl destek bulm asnn altndaki temel etken de bu gereklikti; yani doru yol, yntem ve aralarla mcadeleyi gze almasyd. Mulaklklar da ierse, balangtaki anti smrgeci ulusal kurtulu sava stratejisi nemli dorular barndryor, bu nedenle de destekleniyordu. Yine bu stratejik dorultuda gelitirilen snrl baz eylemler olaanst bir ilgi ve destekle karlanmt. Ortadou sahasna inildiinde, varlk ve zgrlk sorunlarna ilikin bu ynl tartmalar yaanyordu. Yaanan baz olaylar eletiriliyor, daha doru ve yeni strateji ve takti kler aranyordu.

240

1- Devrimci Halk Sava, Tasfiyecilik ve hanet Devrimci halk savann gerekliliinden kuku duymuyorduk. Bylesi bir sre yaanmadan ne kimlik ne de zgrlk sz konusu olabilirdi. Bu amala daha ilk balarda tarihsel toplumda zorun ilevi zerinde younlamaya alyorduk. Kald ki her gn, her saat iliklerimize kadar kendini hissettiren plak zor gleri meydandayd. Zorla fetih sadece bir egemenlik hakk olarak deil, Allahn emrinin gerei de saylyordu. Genelde olduu gibi Krdistan zeri nde egemenlik kuran glerin geleneksel olduu kadar moderniteye dayal idealar da bu ynlyd. Krdistan gemiten beri fethedilmi bir lke veya toprak parasyd. Tanrnn emrinin gerekleri yerine getirilmiti. Modernite unsurlar sz konusu olduunda, ilave gerekelerle egemenlik hakk asla tartlmazd. Azam kr kanunu ve sanayileme ihtiyalar geni topraklar ve pazarlar zorunlu klyordu. Ulus-devleti egemenlik anlay asla blnmez ve bakalaryla paylalmaz g teorisine dayanyordu. Snrlarn bir karyla dahi oynanamazd. Bir akl ta bile verilemezdi. deta ol deyince olduran bir tanrsallk, daha dorusu ulus-devlet tanrsall kendisini eski tanrsallklardan bin kat daha fazla glendirilmi egemenlik, merkezi g, homojen toplum, mutlak kle vatanda ve her konudaki teki (tek vatan, tek dil, tek kltr, tek bayrak, tek mar vb.) anlaylar ve emrindeki glerle tartlmaz klyordu. En ufak bir tartma ve kar tez, vatann birlik ve btnlne yn elik en tehlikeli su olarak yarglanyor ve en ar cezayla cezalandrlyordu. Bylesi koullarn btn sylem ve eylemleriyle kendisini konuturduu ve geerli kld bir ortamda en ufak bir kar ideada bulunmak, ancak kendini zor yntemleriyle savunmakla mmkn olabilirdi. Tartlan bu deil, bunun stratejik ve taktik gerekleriydi. Nitekim PKKnin k dneminde meru s avunma aralar tereddtsz kullanlmt. PKK bir nevi milis g olarak kend isini rgtlemek zorundayd. Aksi halde bir gn bile ayakta duramazd. Dursa bile dier glerden fark kalmaz ve tasfiye olmaktan kurtulamazd. Dnemin devrimci halk savalar incelenmiti. zellikle Vietnam ve Afrika deneyimleri en ok incelenen rneklerdi. Reel sosyalizm ve hegemonik gler arasnda iddetli atmalarn gndemde olduu koullarda, ulusal kurtulu hareketleri byk baar salamlard. ok sayda rnek ulusal kurtulu teorisini doruluyordu. O halde kendisi de bir smrge olan Krdistan iin bu tr ulusal kurtulu sava modelini esas almak kanlmazd. Grup aamasndan Ortadoudaki hazrlklara kadar srece damgasn vuran bu tr bir sava modeliydi. Tm eitim toplantlar, konferans ve kongre belgelerinde devrimci halk sava incelenen, tartlan ve karar altna alnan konularn banda gel iyordu. Pratik hazrlklar da bu ynlyd. 12 Eyll askeri darbesinin uygulamalar, Diyarbakr Cezaevi bata olmak zere cezaevlerine doldurulan insanlara ynelik korkun ikenceler ve tmyle toplama kampna dntrlen toplumsal yaam alanlar bir an nce yeni stratejik hamleyi balatmay gerektiriyordu. damlar devredeydi. lm orular balamt. Ne yaplacaksa tam zamanyd. Tarih gecikmeyi affetmezdi. Zaten z savunma niteliindeki eylemlilikler hi durmad; azalp oalan bir seyir 241

halinde hep devam etti. Yaplmas gereken bu eylemlilii daha st bir noktaya sratmakt. Bunun hazrlklar da fazlasyla gerekletirilmiti. zgce dayal halk sava stratejisi iin fazla beklemek ve oyalanmak oportnizm anlamna gelecekti. Bu gerekelerle daha 12 Eyll gereklemeden, Temmuz 1980de Kemal Pir ve Mahsum Korkmaz nderliinde ilk grubu yeniden lkeye yoll amtk. Daha sonra ran ve Irak zerinden grup aklar devam edecekti. Dol aysyla kritik 1982 yl (zellikle Diyarbakrdaki ikence ve lm orular ned eniyle) bana gre mutlaka yeni hamle yl olmalyd. Pratik hamle merkezini lkeye, Lolana kaydrmtk. Hamleyi oradan balatmay bekliyorduk. Gerekli balantlar ve g aktarmlar oktan tamamlanmt. Beklenti hakl ve gere kiydi. Orada nderlik konumunda olanlar halen iyzn tam anlayamadm gerekelerle bana gre bariz sa sapma anlamna gelecek bir tutum iine girmilerdi. Ortadoudaki hazrlk srecini aynen tekrar etmekle, yani kopy asn gerekletirmekle urayorlard. lk ciddi sapma buydu. Bu sapma gnmze kadar da etkili oldu. Kayglarm artm, ilk ciddi eletirilere ynelmitim. Birok konuma ve talimatta bu eletirileri grmek mmkndr. En son Ocak 1984teki Merkez Komite Toplantsnda en kapsaml eletirilerle yaananlar yargland. 15 Austos Hamlesi ayn yl ok gecikmeli, ok da becerikli olmayan ve hazrlklarmza cevap vermeyen bir tarzda balatlmt. Eylemin kendisinden ziyade tarihsel ve gncel anlam nemliydi. Dolaysyla srece damgasn vurmas kanlmazd. Kendisini Krdistandaki klasik Krt isyanlarn bastrmaya gre konumlandrm olan Trk ordusu mevcut strateji ve taktiklerle hamleyi hemen bastracak gte deildi. Klasik halk savalarnn sradan gerilla takti kleri karsnda bu ordunun aresiz kalmas kanlmazd. lk gelimeler bunu kantlad. Fakat halk savann gerilla taktiklerinin ustaca uygulanmasn bir yana brakalm, sradan bir uygulamas bile yaplmyordu. Tarihsel bir frsat, bir hamle boa karlabilirdi. lke iindeki pratik nderlik srarla sorumluluk stlenmiyordu. nderliin dayatmalar karsnda kendiliinden grup faaliyetleri havasna girilmiti. Tehlikeye ilk defa Mahsum Korkmaz dikkat ekmiti. Kendisiyle hamle sonrasnda sk konumu ve sorumluluun gereklerini hatrlatarak yeniden lkeye gndermitim. Kemal Pirin talihsiz yakalanmas gibi Mahsumun da bana gre hl aydnlatlmay bekleyen ahadeti hamlenin baar ansn zay flatyordu. Bunun zerine pratik nderlik konumunda olanlar yanmza ardk. Kendilerine o kadar fkeliydim ki, tamamna katlma gerei duymadm 1986 Kongresini yaptrarak birounu Avrupaya yolladm. 1987den 1998 ylnn 9 Ekiminde Suriyeden ayrlana kadar, mthi ve ard arkas kesilm eyen hamleleri bizzat hazrlayp harekete geirerek, dayatlan oportnizmi ve bunu ok iyi kullanan JTEM ve kontrgerillay boa karmaya altm. Mcadelede sreklilik ve g bymesi salanmt. Bu abalar kendi bana zaferi salayamazd; ancak oportnizmin olumsuz etkilerini ve kontrgerillann tasfiye planlarn boa karabilirdi. yle de oldu. 1998in sonlarna geldiimizde, tarihsel devrimci halk sava hamlemiz tasfiye edilememiti. Ama beklenen 242

zaferin de ok gerisindeydik. Bunun i nedenleri zerinde ksaca durursak unlar belirtebiliriz: a- Devrimci halk sava stratejisi ve taktik zellikleri daha ilk admda bir tarafa braklmt. Benim Ortadouda slenmem, ada Krdistan tarihinde belki de ilk defa devrimci halk savann stratejik bir gereksinimini karlar nitelikteydi. stlendiim denge durumu zerimde herhangi bir dayatmaya imkn tanmyor; halk savandan taviz vermeye deil bu sava desteklemeye elverili konum ve koullar tayordu. ok nemli stratejik bir konum salanmt. Halk savann gelitirilmesi iin hem stratejik ilikilerin kurulmas, hem de zellikle eitim ve lojistik alannda taktik desteklerin salanmas asndan koullar ok uygundu. Bu koullarn sonuna kadar deerlendirilmesi doru bir yaklam olacak ve tarihsel anlam tayacakt. lke iindeki ister eski ister yeni tanm gruplarn yapmalar gereken ey, ayn rol stlenecek bir karargh gelitirmek deildi. Bouna ve hazrlklar boa karan bir aba olacakt bu. Lolan, Xakrke, Gare, Zap, Metina vb. alanlardaki kamplar B ekaann roln oynayamazlard; ancak taktik destek roln oynayabi lirlerdi. Buna ne gleri ne de gereksinimleri vard. Ayrca ran ile Irak arasndaki savatan yararlanlabilirdi. Ayn ekilde YNK ile KDP arasndaki atmalar da doru temelde ele alnabilir, devrimci savan strateji ve taktiklerine uygun olarak deerlendirilip yararlanlabilirdi. Oportnizm kendisini ncelikle bu ilikilerde gsterdi. Bekaadaki pozisyonu taklit etmekten, hem de ok geriden ve ok yetersizce taklit etmekten baka bir ey yapmad. Glerimiz objektif olarak rann, Irakn, YNK ve KDPnin yedeine sokuldu. Aslnda hepsi de devrimci halk sava lehine kullanlabilecek ve byk gelimelere yol aabilecek olan bu glerle ilikiler sa sapmann glerimiz zerindeki etkisini glendirdi. Glerimiz grtlana kadar hi beklemediim bir sorumsuzluk iine girdiler. Bir yandan uyduluk tr, dier yandan bana buyruk sorumsuz ilikiler her taraf sard. Lolan Karargh Bekaadaki tarihsel almay hie sayarcasna tarihi kendisinden balatma sevdasna derken, Kuzey Krdistana yollanan gruplar ahbap avuluun tesinde iliki gelitirmeyi akl edemiyorlard. Birok militan KDPnin eski kontrgerillac unsurlar eliyle katledildii halde tedbir gelitirdikleri yoktu. Rahatlkla hem Gneyde hem de Kuzey Krdistanda kendilerini gibi gelitirebilecek gerilla birlikleri, kendinden gemi ahbap avu birliklerine veya avare-asi gruplara dnmt. Ancak kendilerini besleyebilecek ilikiler gelitirebiliyorlard. ou da oyuna gelip avlanyordu. KDP ile YNK arasndaki atmal durumda devrimci inisiyatif gelitirip tarihsel adm atmak mmknken, halk bu glerin kon trollerinden karp zgrlk savana yneltmek ve olas katliamlara kar hazrlamak rahatlkla baarlabilecekken arabuluculuk yapma ad altnda ke ndilerini boa karyorlar, Mehmet Karasungurun ahadetinde grld gibi stratejik darbe yiyorlard. 1990lara kadar bu tr ilikilerle tarihsel bir frsat sadece deerlendirilmemekle kalmyor, daha da vahimi saa yatrlyordu. 15 Austos Hamlesi onlarca kat daha etkili biimde gerekletirilebilecekken, hem 243

gecikmeli hem de dostlar alverite grsn kabilinden batan savma bir uygulama olarak devreye sokuluyordu. Daha i blgelerde, bata Botan olmak zere tm Kuzey Krdistanda g elitirilen uyduruk karargh dzeni nc versiyon olarak kendini tekrarlyordu. Bata harcanan bin bir emek ve tarihsel abalarla hazrlanp kendilerine ulatrlan esiz gerilla adaylar olmak zere, lojistik olanaklar ve halkn ok deerli destekleri zerinde en aalk sava aal hesaplarn kurguluyorlard. Her szde st komutan bir yandan kendisi iin en st dzey komuta hesaplar yaparken, dier yandan benzer konumda olanlarn ayan kaydrmaya alyordu. Tm sorun En etkili kim olacak? sorusuna indirgenmiti. Birou ryasnda bile gremeyecei ok geni ara gere, iliki ve para zerinde egoist hesaplarn hayata geirmekle urayordu. Zincirinden boalm, kk yzyllar ncesine dayanan aalk komplekslerine meydan ayordu. Zirve yapabilecek bir halk sava deneyimi bu hesaplar nedeniyle neredeyse boa kacakt. ok deerli, drst, cesur ve fedakr gerilla adaylar bu tr alaklklar, sorumsuzluklar ve yerine getirilmeyen grevlerin kurban olacakt. Halk da giderek koruculatrlacak ve kontrgerillann etkisine girecek, girmenin de tesinde deta peke ekilip kontrollerine terk edilecekti. Btn gru plar, ilikiler, paralar, ara gereler sahte komutanlar ve hempalarn beslemek ve korumak iin seferber edilecekti. Yukardan balatlan sa sapma en alt birim sorumlusuna kadar bylesine zincirleme yanstlacakt. Tm uyarlarmz ve eletirilerimiz bu zihniyet ve uygulayclar tarafndan boa karlacakt. Daha sonralar neredeyse her blgede ortaya kan Drtler, ler, Tekler eteci anlaylar bir gnde olumad. 2002-2004 srecinde saylar bini aan hainlerin srler halinde kanda daha bandan yaanan sa sapmann b elirgin pay vardr. b- Komuta ve rgtlenme alannda bu tr rneklerle kendini iyice aa vuran sa sapmac anlayn sava tarzna yansmas ok daha tahripkr oldu. Bu anlayn temsilcileri halk savan gelitireceklerine, kendi konumlarn korumann ajanlktan beter en iren biimlerine sevdalandlar. Bu temelde en deerli gerilla adaylarn hi anlam olmayan eylemlerle harcarken, gerilla savan gelitirebilecek drst komuta adaylarn da arkadan vuracak kadar alaklatlar. zellikle Drtl ete (emdin Sakk Zeki-, ahin Bali Topal Metin-, Halil Kaya -Kr Cemal- ve Cemil Ik -Hogr-) bu konuda tam uzman kesildi. etenin elebalar Ajanlar tespit ediyoruz ad altnda yaptrdklar ikenceli sorgulamalarda byk ihtimalle yzlerce drst yoldan katledilmesine yol atlar. Terzi Cemal (Ali mrcan) ve Doktor Sleyman (Sait r kkaya) gibi kakn birok eleba kadro ve sava yeme makinesine dnt. Tm olumlu ve k saan zellikleri birer karadelik gibi yuttular. Halk savan gelitirmek yerine, en deme kontrgerilla elemanlarna ta kartacak eki lde bu sava nlemeye alan unsurlar haline geldiler. Bunlarn ezici ounl uunun ajan olduunu sanmyorum. lerinde tek tk ajan olabilir. Byk k smnn eteci pratiklerinin psiko-kltrel etkilerden kaynakland, sa sapma244

nn, yetmez devrimciliin ve yerine getirilmeyen sorumluluk anlaynn sonucu olarak gelitii kansndaym. Kendi sorumluluk sahamda da ayn veya benzer ok sayda unsur olduu halde, yeterli devrimcilik ve sorumluluk anlaym en azndan bunlarn gnbirlik tahribatlarn nlyordu. Ortaya kan halk ya da gerilla sava deil, ilkel eteci anlay ve uygulamalard. Tasfiyeyi d bir odaa bal olmakszn, kendi kendilerine uyguluyorlard. Yaptrdklar birka eylemi rgt karsnda kendilerini savunma gerekesi haline getirmilerdi. Kald ki, ahsi paylarnn bulunmad bu eylemleri en fedakr ve cesur gerilla adaylarn kullanp harcayarak gerekletiriyorlard. Her biri kendi ahsn koruyacak ve iren d rtlerini tatmin edecek ebekeler oluturmutu. Buna dokunan yanyordu. Mdahale iin grevlendirdiimiz gler, rnein Harun (Hseyin zbey) arkada ve grubunun Sasonda imhasnda olduu gibi yar yolda imha oluyordu. Yaananlar ulusal kurtulu sava olmaktan km, kiiler ahsnda ilkel snf, aile ve kiiler aras kar sava veya kavgasna dnmt. zgrlk ortam ve ans byle tketiliyordu. phesiz kontra etkilemeleri, szmalar ve tahrikleri vard, fakat belirleyici deildi. Belirleyici olan, devrimci halk partis inin sava ve yaam tarzn sabote edip kendi bencil snfsal ve ahsi karlarn tatmin etmek, nderlii er veya ge ele geirme hesaplar yapmakt. Frsatn ellerine getiini sanyorlar, bu frsat snfsal ve ailevi kimlikleri iin sonuna kadar kullanmaktan ekinmiyorlard. Kart unsurlardan sa sapma iindekilerin uygulama gcn gstermedii kolektif nderlie gz dikmeleri, yoldaa yaam ve sava tarznn canna okumalar beklenebilirdi. Olan da buydu. Devrimler tarihinin de hep dorul ad gibi zamannda, yetkince ve doru olarak doldurulamayan politik ve rgtsel alanlardaki boluklar devrim kartlarnca hem de devrim saflarnda en keskin lafazanlklar ve maskeleyici tutumlarla doldurulacakt. Devrimlerin bu kural iliyordu. Krdistanda tasfiye olan kardevrimci unsurlar ve gruplar, bunlarn arkasndaki ibirliki snf eilimleri ve kiilikleri PKK saflarnda yeniden dirilip zgr Krtlkten intikam alyorlard. Krt kimliinde bu tr u nsurlar tarihseldir, st tabakann derinlerine kaznmlardr, frsat ve haindi rler. En beklenmedik ortamlarda, mekn ve zaman koullarnda marifetlerini sergilemekten ekinmezler. Yeter ki o an karlar iin elverili olsun, mekn buna frsat tansn. Bunlarn maskesini drmek iin daha 1980lerin banda kapsaml kiilik, kimlik ve snf zmlemeleri yaptm, ama bunlarn baars snrl oldu. Ayn unsurlar bu zmlemelerin hayata geirilmemesi iin kendilerince her trl tedbiri alyorlard. Yine yaptm zmlemeleri eitimlerde yeterince kullanmama, kendilerinde tutma, saklama ve kaybetme ska bavurduklar belli bal yntemlerdi. c- Devrimci halk sava halkn sava olmaktan karlm, halka kar g kullanma ve stnlk kurma savana dntrlmt. Baarl bir halk sava iin yeterli olan halk destei inanlmaz provokatif yntemlerle tersine e vrilmi, ou kesim areyi kontra glere snmakta bulmutu. Rahatl kla kendi z savalar dorultusunda bilinlendirilip rgtlendirilerek gerilla ordu245

suna dntrebilecek halktan insanlar doru eitim ve rgtlenme biiml eriyle eitilip rgtlendirilmemiler, sadece erzak iin bavurulan kaynaklara dntrlmlerdi. Bunu frsat bilen kontrgerilla elemanlar, baz korkun cinayetleri de devreye sokup, halk hzla kendilerine snmaya mecbur etmilerdir. Devlet gleri direnen binlerce ky yakp ykmlar ve milyonlarca kyly her eylerine el koyarak a sefil yollara drp metropollere g ettirmilerdir. Tarihin en byk halk tasfiye etme hareketlerinden birini ge rekletirmilerdir. On bini akn cinayet ilemilerdir. Halkn malna el ko ymular ve namusuna gz dikmilerdir. Gerilla ynetimi, sa sapma iinde bulunan kiilikler ve onlardan da beter biimde ilkel kalm egolarn tatmin etmekten teye gidememi kyl kurnazlar ve kk-burjuva arlatanlar birer soykrm olan bu uygulamalar seyretmiler, hatta yetmez ve yanl pratikleriyle bu uygulamalarda buluna nlara en byk destei salamlardr. Tarih kendi halkna kar bu denli duyarsz ve onursuz davranan ve halkn yaad soykrm uygulamalar karsnda zavall kalan ok az rnek tanmtr. Tutarl, yeterli ve annda devrimci taktik beli rleyebilen birka gerilla grubu olsayd, bu srete rahatlkla says elli bini bulan bir gerilla ordusu yaratlabilirdi. Ancak bu ii yapmas gerekenler soykrm srecine sokulan halka ellerini bile uzatmadlar. Grlmemi ikence, gasp ve tecavzlere kar misilleme hareketleri bile gelitirilemedi. Gerillaya katlm iin gelen yzlerce gen yollarda imha olmaya terk edildi. Kendilerini koruy acak ve besleyecek g dnda her eye deta ihanet edildi, ilgi gsterilmedi. Hlbuki sa sapmann da kendine gre lleri vardr. Oysa ortaya kan gereklik sorumsuz, kendini yitirmi, ya umutsuzluktan ya da kendine sevd alanmaktan tannmaz hale gelmi, hibir anlaya smayan pratiklerin sahibi olan kiiliklerin gereiydi. Bunlar son tahlilde imha ve inkr kltrnn kusmuklar durumundaydlar. Hastalk daha derinlerdeydi, dolaysyla tedavi yntemlerinin de kktenci olmasn gerektiriyordu. d- Gerilla taktikleri bir yana braklmt. Gerilla gleri en muhkem ve saldrlmas en zor bir karakola Donkiotvari saldrarak anlamsz onlarca kayp verirken, az kaypla azam sonu alabilecekleri eylem biimlerini gelitirmeyi akllarna bile getirmiyorlard. Hibir planl halk sava taktiini gelitiremed iler. Kar taraf ne yapacaklarn ok nceden zerek ona gre tedbir gelitirirken, gerillann esas avantaj olan nerede, nasl ve ne zaman vuraca belli olmayan tarzn brakp tersini uyguluyorlard. Saldr ve savunma taktikler inin tersi neyse o yaplyordu. Yersiz ve zamansz koullarda ileri atlma ve geri ekilmenin en anlamsz ve en tehlikeli biimleri deneniyordu. ok baarl olabilecek ileri atlma ve geri ekilme biimleri dnlmek bile istenmiyordu. Yaanan, objektif olarak kontrgerillaclkt. Bu yaplanlar eski kadrolarn gerilla alanlarndan ekilmesi sonrasnda, 1987 ylndan itibaren rgt yapsn ele geirdiklerini sanan szde yeni kadronun iflah olmaz unsurlarnn marifetl eriydi. Bunlar sa sapmadan da teye, tam bir lakalk ve sorumsuzluk rnei sergilediler. rgtsel ba diye bir ba akllarna bile getirmediler. Tm hnerleri kendi kontrolleri dnda tek bir kii brakmamakt. Beni bile kontrol 246

altna almak, bu da olmazsa tasfiye etmek iin akla hayale gelmeyecek planlar peinde kotular. PKKyi ele geirmek peinde kotuklar tek ama haline gelmiti. PKKyi ele geirip ne yapacaklard? Tasfiyeyi tamamlayp ellerine geirdikleriyle, birer kadn veya erkei kollarna takp Gney Krdistan yn etimine veya ran devletine snacaklar, o da yetmezse kapa Avrupaya atp hayal hanelerindeki en aalk yaam gdlerini tatmin edeceklerdi. 20022004 tasfiyecilii bu gerei btn plaklyla ortaya koymutur. Listeyi ana maddeler halinde daha da uzatmak mmkndr. Gstermek i stediim ey halk sava adna nelerin yaplddr. Ben parti ideolojisinde ulus devletilik konusunda mulakln yaand bu dnemi deerlendirirken, halk sava stratejisinin doruluuna ve sonu alacana dair inancm hl kor umaktaym. Devrimci halk sava bu dnemin tek doru stratejisiydi. Dier yntemler soykrma hizmet etmekten teye rol oynayamazd. Temel taktik admlar da genel olarak doruydu. Ortadouda slenme, eitim yapma ve lojistik donanm salama, lkeye gei, geici s alanlarnda hazrlk ve bu amalarla taktik ilikiler kurma doru ve yeterliydi. Olmayan ey pratik nderlik ve sradan gerilla taktiklerini uygulama niyetiydi. Uygulama ustal demiyorum, nk bir ekya bile olsa, mevcut gle ok daha ileri dzeyde bir baar salayabilirdi. Yllarca bu duruma dmenin nedenlerini zmeye altm. Sonularn ve tasfiyeci etkilerini nlemek iin ayn byklkte abalar harcadm, harcadk. Kusur halkta deildi; halkn destei baarl bir sava iin yeterliydi. Kadro ve sava eksiklii de sz konusu deildi. Bunlar da fazlasyla mevcuttu. Ara gere donanm, lojistik, i ve d slenme alanlar fazlasyla yeterli ve elveriliydi. Sadece benim 1980den 1998in sonlarna kadar her yl, her ylda ner edeyse her ay yaptm kadro ve sava aktarm toplam on be binden aa deildi. Hepsinin ara gere ve mali donanmlar fazlasyla saland. En ar sorumluluklar zerimize alarak, byk ksmn byk zorluklar pahasna s alanlarna ulatrdk. Sorun, saplantlar ve ihanetler ondan sonra dayatld. Eldeki tm gstergeler, kendine sevdalanma, sapma ve ihanetler yaanmasayd, ulusal bamszlk tam gereklemese bile, uygun bir zme rahatlkla varlabileceini ortaya koymaktadr. Yrttmz almalar bunu fazlasyla hak etmiti. Bu konuda halen kendimi yarglamaktaym; eksikliklerim ve yanllklarm neydi diye younlamam srdrmekteyim. Ska kendime sorduum dier bir soru da, Acaba pratik nderlii, yani lke ii nderlii de bizzat stlenmeli miydim? biimindedir. Bu soruya halen kolay cevap veremiyorum. Hatta i nderlik akl almaz dayatmalaryla beni lke iine ekmeye alyor, bylece bilerek veya bilmeyerek objektif anlamda tasfiye edilmeme ortam hazrlyordu diye dnceler de ileri srebilmekteyim. nk dardaki varlm birokl arnn kariyer ve tasfiye hesaplarn bozuyordu. Bunun iin kendilerini almalara asgari dzeyde bile katmadlar diye dnmeden de edemiyorum. Ort adouda kal tarzm hem rgt iinde hem de dnda birok kii, g ve 247

hatta devletin hesabn bozuyordu. rgt iindeki glerin buna tepkisi grevlerini asgari dzeyde bile yerine getirmeyip boa karma biimindeydi. Tm kadro yapsn ve i nderliin hepsini sulamyorum. Byk bir k smnn drstlnden kuku duyulamaz. Kadro ve savalarn ezici ounluunun byk cesaret ve fedakrlkla sergiledikleri abalar elbette tarihseldir ve tartma ddr, bunun sz dahi edilemez. Zaten kazanm adna ne varsa bu deerli abalarn sonucudur. Sorun bu unsurlarn ortaya kan bunca yetersi zlie ve ihanete kadar varan gidiata neden dur diyemediidir. Bunda rol oyn ayan ideolojik ve politik yetersizlikleri ok eletirildi. Neden bunca yl bu yete rsizliklerini gideremedikleri sorgulanmaktadr. lke zemininde de olsaydm, bu konuda fazla yapacak bir eyim yoktu. Kald ki, dardan daha ok destek olabiliyordum. Gerekli materyaller yazl ve szl (telsiz konumalar) olarak daimi hizmetlerindeydi. O halde sorun lke iinde olmaymdan kaynakla nmyordu. D etkenlerin bundaki roln ana balklar halinde belirteceim, ama belirleyici olan i etkenlerdir. Eer demokratik siyaset temelinde bir zm gelimezse, devrimci halk sava stratejisinin kimlik ve zgrl kazanmann temel arac olarak d enenmek zorunda olduuna ilikin inancm halen korumaktaym. zmn demokratik siyasetle gerekleebileceine inanmaktaym. Bunun iin gerekli tek art Trkiye, Suriye ve ran hkmetlerinin (iktidarn belirleyici gler inin) siyaseten zm iradesi gstermeleridir. Aksi halde gndeme girecek olan, eski ama yeniliini halen koruyan devrimci halk eylemi ve bunun en gelimi biimi olan devrimci halk savadr. Gemite sradan taktiklerle denendiinde baarsn kantlayan devrimci halk savann bunca tecrbeden sonra sonu almamas dnlemez. Soykrmlar uygulansa bile sonu deimez. Bunca tehir ve tecritten sonra mevcut kltrel soykrm yntemlerinin srdrlmesi beklenemez. Bu yntemlerde srar eden gler olacaktr, ama yle olsa bile sonu daha da olumsuz biimde aleyhlerine olmaktan teye gitmez. Burada asl sorun yine eskiden baarlmayan halk savann gereklerini doru ve yeterli biimde yerine getirmektir. 2- Devrimci Halk Sava ve ttifaklar a- Her devrim bir ittifaktr. Devrimlerde saf gler deil iki dnya kar karya gelir. Devrimlerin ideolojisinde evrensel toplumun geliimi zetlenmitir. Kardevrim ideolojisinde de ayn kural geerlidir; kar glerin evrensel deneyiminin zetiyle hareket ederler. Politik gereklikte ittifaklar daha somu ttur. Politikann gncellii ittifaklar daha ok grnr klar. PKKnin ideolojisini mmkn klan reel sosyalizm deneyimidir. Reel sosyalizm ise enternasyonal karakterini aka ortaya koymu bir gerekliktir. Enternasyonalizmin kelime anlam da uluslararas dayanma ve ittifak ierir. PKK politik olarak reel sosyalizm koullarnda varlk bulmaya almtr. Ulusal ve uluslararas koullarda tercihinin reel sosyalist kamptan yana olmas, kndan itibaren nceden tayin edilmi gibidir. Sorun teorik ittifak anlayndan kaynaklanmyor, ittifakn pratikte nasl ekillenecei ile ilgilidir. Krt sorununu Trkiye 248

sosyalizmi koullarnda zme abalar doru bir tercihtir. PKKnin knda Trkiye Sosyalist Hareketinin rol yadsnamaz. Trkiye Sosyalist Hareketinin savaa cesareti olmasayd, PKKnin tek bana devrimci savaa cesaret edebil eceini idea etmek ancak varsaym deeri tar. Demek ki kaderleri ayn devlet ats altnda rlm halklarn devrimci nclerinin ncelikle kendi aralar nda ittifak iinde hareket etmeleri toplumsal doalar gereidir. Teorik olarak Trk, Krt ve dier kltrel gruplar ve snflarn dayanmas tartlamaz. Tartma konusu olan, pratikleme dzeyinde yaanan kopukluktur. Bunda da karlar zedelenen ve devrimci harekete szm olan tasfiyeci ve hain glerin abalar rol oynamtr. Trkiye Devrimci Hareketi iinde bir para olarak gelien PKK Hareketine tahamml edememek ve kendini ondan soyutlamak, kesinlikle hkim ulus ideolojisinin devrimci saflara szm bilinli veya kendiliinden ajanlar olmakla mmkndr. Farkl milliyetler ve snflardan gelmek ittifaklarn nnde engel deildir. Bilkis ittifaklar bu farkllklarn sonucu olarak daha da nem kazanrlar. Devrimci amalarda asgari birlik ittifaklar gerektirir. ttifak ayn rgt iinde olduu gibi, farkl rgtler ar asnda da gerekletirilebilir. Trkiye demokratik ve sosyalist hareketlerinde tutarl ve kalc ittifaklarn gereklemeyii, antidemokratik ve anti -sosyalist glerin abalaryla yakndan balantldr. Sosyal oven ideoloji politik g haline gelmemekle kendini belli eder. Krt sorununda ve bu sorunun zmnde uygulanan tecrit ve tekiletirme kardevrimin etkileri ve bl -ynet politikalaryla ilgilidir. PKKnin knda yaanan tm bu gerekler turnusol kd ilevi grd; devrimci mcadeleye szm tm unsurlarn gerek kiml iini aa kard. Sosyal oven gruplarn 12 Eyll darbesi sonrasnda faaliyetlerini neredeyse askya almalar sadece faizmin bask ve sindirme politikasyla izah edilemez. Bu glerin tutarllklar ve gelime salamalar ancak Krt kimlik ve zgrlk savanda taraf olmalar, dolaysyla PKK ile ittifaklara cesaret etmeleriyle mmknd. 1980 sonrasnda Ortadouda PKKnin yeniden rgtlenme ve devrimci s avaa ynelme frsatn bir kez daha tm demokratik ve sosyalist glerle paylamak istedik. Bu amala ok sayda grme ve toplant yaptk. Faizme Kar Birleik Direni Cephesi platformunu kurduk. Fakat sra pratik admlar atmaya gelince, bu glerden ou iimizdeki tasfiyecilerin daha sonra yap acaklarn daha nceden gerekletirip Avrupann yolunu tuttular. Orada kendi hareketlerinin devrimci zn tasfiye etmekle uratlar. zellikle Dev -Yoldan hkim unsurlar kendi rgtlerininkiyle birlikte PKKnin devrimci zn tasfiye etmek iin byk aba harcadlar. Halbuki Dev-Yolun ilikileri ve olanaklar, sempatizan, kadro ve kitle destei her bakmdan PKKninkinden daha gelikindi. Devrimci halk sava stratejisi kabul edilip, bu ilikiler ve olanaklar harekete geirilse ve ortak taktik admlarla hareket edilseydi, Trkiyenin demokratik ve sosyalist dnm ok daha ileri boyutlar kazanr ve farkl aamalarda olurdu. zellikle Dev-Yolun Avrupa yaplanmas olan Devrimci inin banda bulunan Taner Akam ahsnda kendisini dayatan tasfiyecilik, Trkiye demo k249

ratik ve sosyalist hareketinin tasfiye edilmesinde byk rol oynad. Bu tasfiyeci eilim birok gc kendisiyle birlikte Avrupaya srkleyerek, PKKnin de vrimci halk sava stratejisini tecrit etmeye alt. Avrupadaki PKK yetkili unsurlarn kendisine alet ederek byk tahribat yaatt. Zaten Dev -Yol ondan sonra bir daha kendine gelemedi. Eer bu grup Ortadouda slenip snrl da olsa bir direni sergileseydi, MHPnin faist gcnn ok stnde bir devrimci snf gcyle CHPnin sosyal demokrat maskesini yrtarak, dzene kar temel muhalefet partisine dnebilirdi. Dnya genelinde bu ynl ok sayda rnek yaanmtr. Ayrca bu grup PKK ile ittifak etmi olsayd, hem Krt ulusal sorununun zmnde hem de genel demokratik almlarda nc g olabilirdi. Bylece AKPnin sahte almlarna ortam sunulmam olurdu. Tasfiyeci eilim bu tarihsel frsat bilinli olarak harcad. Tutarl devrimci sosyalist elerin bu ksa tariheyi ok iyi incelemeleri gerekir. Bu tasfiyeci eilimin hareketin ok deerli elerini harcadn iyi biliyorum. Bu eilimin ahsma ynelik kara propaganday halen srdrmesi de ayrca zerinde durmay gerektirir. Dev-Sol nderlii de tutarl davranmad. Ortadouda slenmeye ve devrimci direnii Krdistan zerinden tm Trkiyeye yaymaya yanamad. Baz dosta yaklamlar gelitirmek istemedi, ortak hareket etmeye yanamad. Eer Dev-Sol kadrolarndan bazlar, zellikle bizimle ilikiye geen Bedri Yaan ve grubu stanbula ekilip imha edilmeseydi, glerimizle kardee ortaklaa hareket etselerdi, Dev-Yolun devrimcilik konusunda brakt boluu doldurabilir ve Trkiye devrimci muhalefetinin en gl hareketi olabilirdi. ttifak politikalarndaki tutarszlk onlar da tasfiyeye uratt. phesiz Trk halk geleneinden gelen ve kendilerini sol zerinden tan mlayan birok yiit kii ve grup PKKnin enternasyonalist kimlik ve zgrlk mcadelesinin iinde ve yannda oldu. PKK ile ittifak ve birlik halinde bulu ndu. Kemal Pir ve Haki Karer bata olmak zere, ok sayda Trk kkenli gen erkek ve kadn yoldamz, PKKnin en deerli kadrolar olarak, ahadete eriinceye kadar mcadelenin en n saflarnda yer alp savat. PKK saflarnda hl benzer birok yoldamz vardr. Ayrca balangtan gnmze kadar ok sayda kii ve grup dostluk ve ittifakn gereklerini yerine getirdi. Fakat sol glerin byk ounluu Beyaz Trk faizminin ideolojik ve askeri heg emonyas altnda ya susturuldu, ya da bilinli bir ekilde veya kendiliinden bu hegemonyann destekisi haline geldi. Hegemonyay bu destekleme tavr, znde modern Trk toplum unsurlarnn geleneksellik arz eden ve 1071de Malazgirtte Bizans mparatorluuna kar verilen ortak Trk-Krt sava ve zaferinden beri geerli olan veya olmas gereken stratejik ilikiyi unutmu olmalar ve bu ilikiyi kavramak istememeleri anlamna gelmektedir. Yi ne bu tavr Anadolu ve Mezopotamya arasndaki ilikilerde ortak iktidar ve ortak toplumsal yaamn tarihsel kilometre talarnn deli olduunu inkr etmel erinden kaynaklanmaktadr. Beyaz Trk modernite unsurlarnn tarihi 1925 Krt soykrmyla balatmalar, sahte ve inkrc bir tarih ve toplum bilinci ina etmelerinden ileri gelmektedir. Ayn biimde eski ve yeni dnem Trk -slm 250

sentezcilerinin Krtl dlamalar ve asimile edilmesini desteklemeleri, ayn soykrmc anlaytan etkilenen sahte slmc mmet ve kardelik paranoyasndan kaynaklanmaktadr. Doru bir tarih ve toplum bilinci genelde Anadolu ve Mezopotamya kltrleri, zelde de Trk ve Krt toplumsal kltrleri arasnda derin bir ortakln, eit ve zgr ilikilerin mevcut olduunu, bu ilik ilerin yaamsal ve stratejik anlam ifade ettiini ortaya koyabilecektir. Modern Trklk ideolojisi btn sa, sol ve merkez unsurlaryla birlikte benzer tarih ve toplum bilin biimlerini paylamaktadr. Bunlar homojen bir Trkl, tarih ve toplum bilincini kutsal ve deimez gr olarak paylarlar. Geleneksel mmet anlayn ksmen laik milliyetilie, ksmen de Trk slm sentezciliine dntrerek, ikame ederek, sahte ve inkrc yan ar basan bir ideoloji ina ettiler. Modern Trk ideolojisinde Trklk batan beri homojen ve cihangir bir ulustur. Hep bamsz ve hr yaamtr. Hibir itt ifaka dayanmadan, tek bana cihana hkmetme peinde komu ve uzun sreler hep hkmetmitir. Toplumsal yaps blnme kabul etmez bir btndr. Ordu-millettir. Askerlii en yce deer kabul eden toplumdur. Saf rktan teekkl etmitir. Aslnda yabanc, zellikle Yahudi Siyonist ideologlarca Jn Trk ad altnda ina edilen bu ideolojinin tarihsel-toplumsal gereklik olarak Trk toplum kltryle ilikisi yoktur veya bu gereklik esas alnmamtr. Mitolojik bir ifade tarzdr. Trklk maskesi altnda ina edilen kat snf dikt atrl, daha dorusu modernist unsur tekelciliidir. Proto-srail olarak tasarlanp ina edilmitir. Dolaysyla modern koullar iinde oluan ve tekiletirilen dier kltrler ve sosyal entiteler zerinde hegemonik rol oynamtr. Gerek ideolojik gerekse askeri hegemonya altnda arpk, inkrc ve asimile edilmi bir oluum btnl sz konusudur. Tarih ve toplum bilincinin hakikati yerine bu yapay, inkrc, asimilasyonist ve imhac ideolojiden payn alan tm sa, sol ve merkez grler teki, kendini beenmi ve tekiletirici oven rol oynamaktan ve ayn rol paylamaktan geri kalmazlar. Daha da vahimi, resmi ideoloji payesine ykseltildii, anaokulundan akademik seviyeye kadar zorunlu olarak herkese empoze edildii iin etkisi dnda kalmak ok zordur. Memur olma, i bulma ve kredi almann, ksacas devlet nezdinde ve hkim snf blounca yararl kabul edilmenin temel art haline getirilmesi de buna eklendiinde paylamamak ok zordur. Dzene muhalif glerin tek balarna ve tecrit edilmi olarak kalmalarnn, dostluk ve ittifak gelitirem emelerinin temelinde ina edilmi bu gereklik yatar. Sadece Krt ve Trk demokratik ve sosyalist gleri arasnda deil, tm toplumsal halk gleri arasnda anlaml dostluklarn gelitirilmesi ve ittifaklarn kurulabilmesi iin ncelikle gerekli olan, doru tarihsel ve toplumsal bilintir. Tarih boyunca kltrler arasnda yaanan iliki alveriini doru tanmlamadan gnmzde adil, eit ve zgr ilikiler ve ittifaklar gelitirilemez; bu ilikiler ve ittifaklarn en somut ifadesi olarak demokratik bir anayasa oluturulamaz. Bunun iin Trk modernitesinin Trk tarihini de inkr eden ve kltrel deerleri yok sayan teki faist zihniyeti terk etmesi, toplumun ok kltrl yapsn ve zengin tarihini kabul etmesi gerekir. En azndan karlar 251

ayn siyasi snrlar iinde dosta ve kardee birlikte yaamaktan yana olan toplumsal glerin birbirlerinin tarihsel ve toplumsal gerekliklerine saygl olmalar, birbirlerini eit ve zgrce kabul etmeleri uzun vadeli, kalc dostluk ve ittifaklarn temeli olduu gibi, gncel g ve eylem birliklerinin de esasdr; birlikte demokratik anayasal bir rejim ina etmelerinin zdr. b- PKK reel sosyalist sistem iinde varlk kazanan bir partidir. deolojik olduu kadar politik olarak da bu sistemi esas almtr. Her ne kadar bnyesine szm revizyonist sa sapmaya kar batan itibaren tavr aldysa da, PKK sosyalist sisteme saygl yaklamasn bildi. Bata Sovyetler Birlii olmak zere sosyalist lkelere eletirel ve dosta yaklat. Dier lkelerin sosyalist hareke tlerine kar da ilkeli tavrn korudu. Krt sorununu kapitalist dnya hegemo nyasnn bir meselesi olmaktan karp dnya sosyalist sisteminin bir paras haline getirmeye alt. deolojik olan bu tavrn 1980 sonrasnda lke dna kla birlikte uluslararas alana yayd. O dnemde sosyalist sistemin temsilc isi olan Sovyetler Birlii ile iliki kurdu. Avrupa sosyalist partileriyle de benzer ilikiler gelitirdi. Fakat dnya genelinde sisteme damgasn vuran revizy onizmden tr bu ilikiler umulan dzeye kartlamad; taktik ve yararlanmac amalarn tesine tarlamad. Reel sosyalist ulus -devletiliin karc yaklamlar alamad. Sosyalist sistem kapitalist ulus-devletlerin karc ve istismarc politikalarn esas ald. Sisteme bandan beri hkim olan bu anlay sosyalist kazanmlar tasfiye ettii gibi, enternasyonalist ilikilerin alterna tif geliimini de engelledi. Bu ilikiler hegemonik karlara alet edildi. Yine de PKKnin bu zemini kullanmas, daha dorusu gerek enternasyonalist bir parti gibi hareket etmesi byk nem tar. Krt Hareketini demokr atik ve sosyalist bir muhtevaya kavuturmas, uzun vadeli halk sava stratejisine balamas, dnya apnda tannr hale getirmesi ve bata Trk halk olmak zere komu halklarla eitlik ve zgrlk temelinde ortak yaama hazrlamas enternasyonalizme ballnn sonucudur. Sosyalist sistemin zld srete dimdik ayakta kalmay baarmas bilimsel sosyalizmin zne balln gsterir. PKK dier ulusal kurtulu hareketleri gibi dar milliyetilie kaymad. Balangta yaanan ideolojik mulakl amasn bildi. Bilimsel veya reel sosyalizme damgasn vuran kapitalist modernitenin ulus-devleti ve endstriyalist unsurlarna kar baarl bir mcadele yrtt. Kendini dntrerek kapitalist moderniteye alternatif demokratik modernite paradigmasnn gelitirilmesinde ve dier modernite izgileriyle arasna snr ekmede nemli bir rol oynad. 1980 sonrasnn Ortadousunda srail ve Filistin Kurtulu rgtnden sonra nc dinamik g olarak yer ald. c- PKKnin politik g olarak Ortadou, Avrupa ve dier alanlardaki itt ifaklar da nem tamaktadr. PKKnin 1980 sonrasnda slenmede Ortadounun en scak blgesini tercih etmesi kendisinin devrimci zellikleriyle balantldr. Devrimci mcadeleden kopmamas asndan bu alann rol stratejik bir neme sahipti. Avrupaya biilen rol hep taktik dzeyde brakld. Bu doru bir yaklamd ve ayn zamanda an nemli bir dinamii olan ulusal ku rtulu hareketleriyle ittifaknn da zn tekil ediyordu. Suriye, Lbnan, Fili s252

tin ve srail balamnda ulusal kurtuluu ilikiler gelitirmek, dnyann en scak, canl ve kapsaml politik gereiyle ilikilenmek demekti. Yirmi yla yakn bir sre iinde bizzat bu iliki balamnda salanan gelimeler sadece Krt kimlik ve zgrlk hareketini blge apnda tantmakla kalmad; onu dnyaya tantt gibi stratejik bir konuma da tad. Kald ki bu ilikiler b ugn de zn korumaktadr. Bata karsna ald PKKnin yol at gelim eler sraili stratejik mttefiki olan Trkiyenin karsndaki blokla dostluk pol itikasna yneltti. Bugnk Trkiye-Suriye-Lbnan-Filistin ilikileri srail iin PKK tehdidinden daha ar sonulara yol amtr. Bu da PKKnin nasl nemli dinamik bir g olduunu kantlar. Ne denli kart konumda olsalar da, tm bu gler arasndaki ilikiler son tahlilde PKKnin dinamizmi tarafndan srklenmekte, ynlendirilmektedir. Ayn dinamizm Trkiye-ran ve Trkiye-IrakABD ikili ve l ilikileri kapsamnda da geerlidir. PKK dinamizmi olmasa yd, bu yndeki ilikiler bu tarzda geliemezdi. Bu ilikiler varln PKK etr afnda rlmeye allan diplomatik harekete borludur. PKKdeki devrimci demokratik ve sosyalist z, bu iktidar glerini bu tr bloklamalara itmekt edir. Ayn hususlar TCnin Avrupa ile ilikileri iin de geerlidir. Bugn TCyi AB ile mzakere ortaklna getiren, Krt sorunu ve PKK balamndaki gelimelerdir. Bata Almanya olmak zere AB lkelerinin PKKye yaklamlar, balangta olumlu davranp Dev-Yol ve benzeri devrimci potansiyeli olan rgtlere uyguladklar gibi ilerine alp yumuak g yntemleriyle asimile etmekti. Bu iliki biimi uzun sre devam etti. Fakat Ortadouda devrimci olarak kalmakta srarl oluumuz, bu lkelerin yntem deitirmelerine yol at. nce tek tek lkelerin hkmetleri olarak, sonra AB adna PKKyi terrist ilan edip dlama yntemine bavurdular. Her iki politikann amac da Krt sorununun devrimci demokratik ve sosyalist dorultuda zmn engellemekti. Bunun yerine insan haklaryla snrlandrlm bireysel haklar ve zgrlkler dayatld. Sanki toplumsal, kolektif haklardan ayr bireysel haklar mmknm gibi ikiyzl bir tavr gelitirdiler. TC ile pazarlklarda her iki taraf, yani hem PKKyi hem de TCyi bu yntemle kendilerine balamak istiyorlard. Hegemonik iliki peindeydiler. Demokratik sosyal zmlerden kandlar. Bu yntem gerei devrimci, demokratik ve sosyalist znden boalttklar rgt ve kiileri, PKKnin tasfiyesi sonrasnda Krtlere ve Trkiyeye kendi politik unsurlar olarak ikame etmeye altlar. Misyon gleri olarak belli rollere hazrladlar. Otuz yl boyunca (NATO Gladiosuyla) bu tasfiye programnn baarsn beklediler, muazzam yatrm yaptlar. Dnya genelinde olduu gibi Trkiye ve Krdistana kardevrim sonras yenilenmede nc rol oynatmak istediler. PKKnin srarla terrist ilan edilmesi TCye destek iin deil, z karlar gereiydi. ABnin byk bir ustalkla hazrlayp uygulamaya koyduu bu Krt -PKK Hareketini tasfiye plan, Kbrs-Trk tasfiye planndan daha byk bir nemle ama gizli ve derinden yrtlmtr. TC ile nemli pazarlklar yaplmtr, halen yaplmaktadr. Krt ve Trk ilikileri asndan Sykes-Picot Anlamas 253

kadar nem tamaktadr. TCnin Krtsz ve PKKsiz zm araylar, tek tarafl szde insan haklar ve demokrasi dayatmalar bu sinsi ve gizli grmelerin sonucudur. PKK-Krt zgrlk Hareketi tasfiye edilemediinden, bu grmeler aynen srail-Filistin ilikilerindeki gibi ii bo rutin grmelere dnmtr. Birinci Dnya Sava sonras Krtler (Trk sosyalistleri ve slm mmetileri de dahil) zerinde oynanan oyunlarn benzeri denendi. Kendi karlarn garantiye aldktan sonra Krtlerin soykrm srecine yatrlmasna sadece gz yummakla kalmadlar; laik modernizm adna Beyaz Trk faizmini sonuna kadar desteklediler. Ayn oyunlar Rumlar, Ermeniler ve Sryaniler zerinde de oynand ve tasfiyeleri gerekletirildi. Gladio hareketinin bir numaras olarak ABD, batan itibaren hem 12 Eyll faist darbesinin desteklenmesinde ve tm demokratik ve sosyalist glerin tasfiyesinde, hem de bu hareketlerin bir paras olan Krt Hareketini ve PKKyi tasfiye etmede aktif rol oynad. 1984ten sonra uygulanan tm askeri imha operasyonlarn destekledi. Diplomatik ve politik tecrit uygulad. En kapsaml Gladio eylemi olarak PKK Bakan Abdullah calann tasfiye edi lmesinde tm NATO ve reel sosyalist sistemi kulland. Trkiyeyi Suriyenin z erine saldrtt. srail de zaten bu politikann bizzat hazrlaycs ve ustaca uyg ulayan gcyd. Suriye bu kapsamdaki tasfiye hareketlerine kar uzun sre direndi. Ama sonunda onlar da, Rusya da ulus-devlet karlar gerei baz gizli anlamalarla hkim sistemle uzlamaktan geri kalmadlar. Esas belirleyici h egemonyann ABD nderliindeki kapitalist modernite sistemi olduu bu tasf iye srecinde btn plaklyla kantland. Hem ite hem de dta yaad kapsaml tasfiyelere ramen PKK kendini koullara uyarlamasn bilmi, gerekli dnmleri yaratclkla gerekletirmi, demokratik modernite alternatifi ile kapitalist modernite karsndaki duru unu daha ilkeli ve politik baar temelinde sergileyebilmitir. Ortadounun devrimci demokratik dnmnde nde gelen aktr olma roln srd rmtr. 3- Devrimci Halk Sava Deneyimi ve Demokratik Ulus PKKnin nclk ettii devrimci halk sava deneyiminin en nemli sonularndan biri demokratik ulus gereine yol amasdr. Aslnda demokratik ulus gerei PKKnin ideolojik yaplanmasnda ak seik belirlenip progra mlanmamtr. deolojisine hkim olan ulus kavram ulus-devletin reel sosyalist versiyonudur. Daha da nemlisi, ulus deyince tek ve mutlak bir anlay sz konusudur; o da Hegelci devlet ulusuluudur. Bu kavram ve gereklii d nda farkl bir ulus gereklii dnlmemektedir. phesiz bunda da Marksist bilimsel sosyalizm anlaynn Hegelci yorumu esas alnmaktadr. M arks ve Engels dneminde ulus denince akla gelen, feodal itlerin almas ve dilkltr birlii snrlar kapsamnda merkezilemi devlet eliyle bir ulusal to plum oluturulmasdr. Bylelikle ulus-devlet tek ve mutlak gereklik olarak ele alnmaktadr. Ulus-devlet Hegel felsefesinin temel kategorik kavramdr. Toplumsal gelimenin ve devlet biimlenmesinin en son duradr. Bunun burj u254

vazi veya proletarya nderliinde gerekletirilmesi, kavramn teki ve mutla k zelliini deitirmemektedir. Ulus denilince akla gelen biricik olgu devlet ulusudur. Marksizmin kapitalist moderniteyi aamamas ve onun tarafndan asimile edilmesinin temelinde bu ulus-devlet anlay yatmaktadr. Ulus-devlet temel toplumsal form olarak kabul edilince (Almanyann 1871de ulus-devlet halinde ilan ok ak biimde desteklenmektedir), geriye kalan proletaryann bu snrlara ekilmesi ve kendi ulus-devletinin hizmetine girmesi, karlnda baz ekonomik ve sosyal haklarla varln srdrlebilir klmasdr. Reel sosy alizmin yz elli yl ncesinden kaderini belirleyen de bu kabul editir. Sovyetler Birlii ve in deneyimleri bata olmak zere, sonuta kapitalist modernite unsurlarnn her ulus-devlet kapsamnda zaferini ilan etmesi de bu kavram ve gerekliin kapitalizmle ban kantlamtr. Reel sosyalizmin iten kapitalizme dnm bunun dnda baka trl yorumlanamaz. Devrimci halk sava deneyiminde PKKnin reel sosyalist yaklamlar en ok ulus-devletilik konusunda zorland. Karsnda savat ulus-devleti kontrgerilla gerei, devrimci savamnn anlam ve amac konusunda tere ddtlere yol at. Daha da kts, her iki tarafn yntemleri gittike birbirine benzemeye balad. PKKnin idealist sosyalizmi ulus-devletilik gerei karsnda gittike zorland. 1995lerden itibaren giderek aa kan bunalmnn temelindeki gereklik de buydu. Ulus-devlet ne kadar sosyalist bir olgudur, ne kadar gerekletirilebilir? Bu iki temel soruya verilecek yantlara gre bunalm ya tasfiyeye yol aacak ya da deiik bir ulusal zmle sonulanacakt. Bu noktada ideolojik bunalmdan kn kilit kavram demokratik ulus kavram oldu. PKKnin grup olarak knda Ulusalclar olarak nitelendirilmesi yanl deildi. Ulusal Kurtuluular, Ulusal Kurtulu Ordusu nitelemeleri de ayn anlam artryor ve temsil edilmek istenen gerei ifade ediyordu. deolojik dnem propagandacl esas olarak Krt ulusal realitesini zmlemeyi esas alyordu. Milliyeti olarak yorumlanmak istemeyiimizin temelinde Sosyalist Enternasyonale sk ballmz vard. Fakat ulusal realiteden de kopamyorduk. Dolaysyla kavram ulusallktan ulusalcla kaynca, ulus-devletilik hedefli milliyeti, ulusalc ideolojilerle benzeme tehlikesini douruyordu. Yine de ideolojik aamada bu ince ayrm yapabilecek yetenekte deildik. 1984 Hamlesinin ulusal boyutlara trmanmas ve devrimci ulusal sava koullarna yol amas, bizi kanlmaz olarak iktidar ve ulus-devlet kavramlaryla daha yakndan yzletirdi. Sava halk gleriyle yrtyorduk. ster feod al ister burjuva olsunlar, st tabaka ile aramzda bir snr vard. Ulusal boyuta trmanmamz halk sava kavramn geersiz klmyordu. Burjuva ulusalcl yerine halk ulusalcl gibi bir kavram yava yava geliiyordu. Bu gelimeler erevesinde Krdistan btnlne baktmzda u belirlemelerde bulunabiliriz: a- Irak Krdistannda 20. yzyln balarndan itibaren, zellikle Krdi stann 1920lerdeki paralanmasndan sonra st tabakaya dayal ilkel milliyetilik diyebileceimiz kprdanmalar hzlanmt. Hareketin dar aydn erevesini amas ve kitlesel karakter kazanmas milliyetilii hzlandracakt. kinci D n255

ya Savandan sonra KDPnin ilan modern milliyetilik dorultusundaki nemli bir adm ifade eder. Mahabad Cumhuriyeti ilk milli deneyim olarak dikkat eker. Irak Krdistannda 1961de patlak veren gerilla sava tm Krdistan genelinde milliyeti duygular uyandrp glendirdi. Hareketin yaad yenilgiye ve i elikiler nedeniyle blnmesine ramen, gelimeler federe nitelikte de olsa bir Krt ulusu iktidarna, bir ulus-devletilie zorlad. Emperyalizm ve Siyonizm destekli federe Krt ulus-devletilii, en az Filistindeki srail ulus-devletilii kadar nem tayan bir model olarak devrede tutuldu. Bu husus olduka nemlidir. Trk ulus-devleti, daha dorusu cumhuriyet devriminin devlet olarak ekillenmesi 1923ten, daha dorusu 1925ten sonra ulus-devlet niteliinde kararlatrlnca nasl bir Proto-srail olarak dnlyorsa (Bu konuda kapsaml aratrmalara ihtiya vardr), biraz gecikmeli de olsa 1945ler sonrasnda KDP nderliinde de benzer bir Krt Proto -srail modeli kararlatrlm bulunmaktadr. Aradaki fark zaman fark ve glerin farkl milli zellikleridir. Yani mstakbel ve gvenilir srail iin birer Proto srail olarak Trk ve Krt ulus-devletlerinin inasna ihtiya duyulmaktadr. CHP ile tahakkuk ettirilen Proto-srail Trk ulus-devleti, Krtlerde KDP ile Proto-Krt ulus-devletii olarak gerekletirilmektedir. Daha sonra kapsaml ele almay dndm bu konuya 1990dan itibaren Birinci ve kinci Krfez Savalar balamnda devreye giren Krt Federe Blg esi oluumunu doru yorumlamak iin dikkat ektim. 1990da balatlan Birinci Krfez Savann temel amalarndan biri de Krt ulus -devletine giden yolda adm atmakt. 1990 sonras Ortadouda Krfez Sava balamnda balatlan olguyu nc Dnya Savann nemli bir versiyonu olarak deerlendiri rsek, Birinci Dnya Savandan sonra yenik Osmanl mparatorluundan minimal Proto-srail olarak bir Trk ulus-devleti, kinci Dnya Savandan sonra gerek srail Devleti ve nc Dnya Sava versiyonundan da srail Devl etinin temel gvenlik arac olarak Proto-srail Krt ulus-devleti ina edilmi olmaktadr. Dolaysyla 1990 sonrasnda PKKnin karsna kapitalist modernite hegemonik gleri bata olmak zere (ABD ve AB gleri, Japonya vb.), b lgedeki srail ve Trk ulus-devletince desteklenen Krt ulus-devletii alternatif olarak dikilmek istenmitir. 1990 sonras PKKye ynelik NATO destekli Gladio savalar bu gerei gayet ak dorulamaktadr. PKKnin devrimci halk sava alternatifinin Krdistan apnda yol at halk ulusalcl karsnda devlet ulusuluu ile tedbir alnmakta, boa karlmaya ve tasfiye edilmeye al lmaktadr. Tm yetmezliklerine ve yanllklarna ramen, 1990lardan sonraki devrimci halk sava deneyimi hem Batl hegemonik glerin, hem de blgesel g olan Trk ve srail ulus-devletlerinin Birinci Dnya Sava sonras Krdistan politikalarn boa karmt. Hem kavram hem de olgu olarak bu byleydi. Demokratik ulus kavram boyutlandka, bu gereklik iyice aa kyordu. Bu aa k kinci Krfez Savayla (2003 -2010) tamamen somutluk kazanan bir geree dnt. Bu srete kantlanan en temel husus, PKKnin Krt ulus-devletini kuramayaca, ina edemeyecei, ideolojik ve pratik olarak d urumunun buna elvermeyecei, ama ideolojik yaplanmasnda potansiyel halde 256

bulunan halk ulusalclnn da demokratik ulus alternatifi olarak gereklemekten alkonulamayacayd. b- Demokratik ulus kavram olmaktan ibaret olmayp gereklik olarak da somutlamaktadr. PKKnin ideolojik grup aamasnda hkim ve ezilen ulus milliyetiliklerine kar yrtt mcadele, devrimci halk sava deneyimi temelinde, yine her iki ulus-devletilie kar demokratik ulus mcadelesi olarak devam etmektedir. Hkim ulus-devletler ancak plak zor gleri ve paral ibirlikileriyle ayakta durmaya alrken, etrafndaki milliyetiliklere, tm i ve d destekilerine ramen, Krt ulus-devletii demokratik ulus hareketi tarafndan tecride uratlmaktan kurtulamamaktadr. Krdistan De vriminde ilk defa ulus-devlet seeneiyle demokratik ulus seenei birlikte rol oynamaya almaktadr. Fransz ve Rus Devrimleri ve dier birok modern devrimde i ie yaanan bu iki seenein Krdistan Devriminde ayrmas, aralarnda net ideolojik, politik ve eylemsel hat izmesi tarihsel neme haiz bir gelimedir. imdiye kadar tm modern devrimlerde ya tmyle st tabakann hkimiyeti ya da tersine alt tabakann stnl geerliydi. Birlik halindeyken de, ayryken de aralarnda net snrlar izmiyorlard. Kendi ilerinde birbirlerini tasfiye etmeyi temel mcadele yntemi haline getirmilerdi. Bu durum kapitalist moderniteyi glendirmekten teye bir rol oynamad. Hem iki snf hem de iki ulus arasnda yanl bir mcadele anlay sz konusuydu. Krdistan devrimci halk sava deneyiminde bu mulk durum bata kendinden nceki rneklere benzese de, yaanan youn mcadeleler sonuta ayrmay hzlandrp netletirdi. Bu srete reel sosyalizmdeki ulus-devletilik almakla kalmad; onun yerine sosyalizmin barndaki burjuva ulus-devletilii ideolojik olarak da atran, ulusal sorunu ulus-devlet kurma sorunu olmaktan karan ve halkn bizzat kendisini eit ve zgr bir ulus olarak, yani demokratik ulus kategorisinde ina eden bir modeli gelitirdi. Demokratik ulus kategorisini hem snfsal hem de ulusal sorunlarn zmnde alternatif model haline getirdi. Demokratik ulusu d emokratik modernitenin en nemli unsuru (Dier unsurlar ekolojik endstri ve kr dlayan komnal ekonomidir) kld. Bilimsel sosyalizmin bana yz elli yl akndr bela kesilen Hegelci ulus-devletilii amakla bilimsellie en yakn sosyalizmin yolunu at. Felsefi, bilimsel, ahlaki ve estetik sosyalizmin inasnda en nemli katky sundu. c- Teorik alandaki bu tarihsel katkya karlk, pratik alanda Krdistan somutunda Krt toplumsal gerekliinde de demokratik ulus ve demokratik modernite oluumlar hz kazand. lkenin drt parasndaki Krtler arasnda izilen snrlar demokratik ulus oluumuyla ilevsiz brakld. Snrlar ulus devletler iin her ey iken demokratik ulus iin hibir ey derekesine dr ld. Demokratik ulus halkn zihniyetinde en nemli bilin devrimi olarak kurgulanrken, demokratik zerklik de en nemli bedenleme devrimi olarak her parada ina edildi. Trkiye, ran, Irak ve Suriye ulus-devletlerinin kltrel soykrm mekanizmasnn arklarn nemli oranda boa dndrlrken, her paradaki Krt halk demokratik ulusun yaratc, ina edici bir paras haline 257

getirildi. Kapitalist modernitenin son iki yzyllk hegemonyasndan kaynakl anan kltrel soykrm ve ajan ulus-devletilik komplosunu aa karmakla yetinmeyen devrimci halk savann alternatif olarak demokratik ulusu her parada, her drst Krt insannn zihninde ve her Krt topluluunun bedeninde gerekletirmesi byk bir baaryd. Bu temelde bata komu halklar (Trk, Arap, Fars halklar) olmak zere tm aznlk halk kltrlerinin ve tasf iyeye uratlm halklarn (Ermeniler, Grekler, Sryaniler vb.) kendi aralarnda dosta dayanma gsterip demokratik uluslar topluluu olarak rgtlenmelerine zemin hazrlad; demokratik modernite inasndaki nclk rolyle bu tarihsel baarnn blgesel ve kresel apta gelimesinin yolunu ardna kadar at. 4- Devrimci Halk Savana Kar NATOnun Gladio Savalar Krdistanda 15 Austos 1984 Hamlesine kar savaan esas gcn N ATOnun gizli ordusu Gladio gleri olduu netlemi bulunmaktadr. Trk gvenlik sisteminin PKKye kar mcadelede yetersiz kaldn kantlayan en nemli olay 15 Austos 1984 Hamlesidir. Gvenlik sisteminin yetersizlii a slnda Ankaradan kmzla balayp Ortadouda slenmemizle kesinlemiti. Hamlenin gerekletirilmesi bu kesinlii aa kard. Ardndan 1985 ylnda Almanya merkezli NATO Gladiosu harekete geirildi. Unutmamak gerekir ki, Alman devletinin PKKyi 1985te terrist ilan eden ilk devlet olmas bu Gladio ordusuna merkezlik etmesi nedeniyledir. NATO Gladiosu ina edilirken, A vrupadaki blmden Almanyadaki merkez sorumlu klnd. Balangta bu gerekleri bilmiyorduk. Hatta Almanya bata olmak zere, AByi ve dier Avrupa lkelerini devrimci mcadelenin dostlar sayyorduk. Halklara kar (Buna Avrupa halklar da dahildir. zellikle talya, Yunanistan ve Balkan halklar bata gelmektedir) gizli yrtlen bir savan sz konusu olduu ok sonralar anlald. NATO kurulduunda bu ordu da komnizmin szmalarna kar kuruldu. ok az kimse bunun farkna vard. Gizli ordu en ok talya, Yunanistan, Trkiye ve Almanyada devrimcilere kar harekete geirildi. So vyet Rusyann tehdit olmaktan kmas ve Sovyetler Birliinin dalmasyla birlikte, Trkiye dndaki dier NATO yesi lkelerde nemini yitirdi. Trkiyede ise, tersine ok daha st dzeylere tand. ran Devrimi (1979) ve Afganistann Sovyetler Birlii tarafndan igali (1980) bunda nemli rol oynad. Ayrca Ortadouda oynad jandarma rol nedeniyle Trkiye Gladiosuna snrsz destek saland. sraili koruma istemi de bunda ne mli bir etkendir. Petrol kaynaklar ve ibirliki iktidarlarn korunmasnn gereklilii Gladioyu hep devrede tutmaya zorlayan dier nemli etkenlerdir. 15 Austos Hamlesinin beklenmedik k bu ortamda gerekleti. Trkiye Gladiosu Trk devrimcilerinin kalan son izlerini de 12 Eyll 1980 askeri darbesiyle temizlemiti. 15 Austos 1984 Hamlesi hesapta yoktu. Gerekletiinde ise, balangta basit bir sol macerac k sanld. Klasik ordu, polis ve isti hbarat gleriyle hemen stesinden gelineceine inanld. Fakat ilk ylda iinin bitirilememesi meselenin NATOya tarlmasna yol at. NATO, kurulu yas a258

snn 5. maddesine gre mdahalede bulunmay 1985te kararlatrd. Alman devletinin ayn yl PKKyi terrist rgt ilan etmesi bu karar nedeniyley di. 1985ten sonra da grnte Trk gvenlik gleriyle atyorduk. Bilinli olarak bu grnt verdirilmiti. Sava znde NATO Gladiosuyla yrtlyordu. Elbette Gladionun Trkiyedeki kolu ok byk rol oynuyordu. Ama tek kol deildi. Sayca byk olmas sonu almasna yetmiyordu. Trk gvenlik glerinin tek bana deil yllarca, bir yl bile o kapsamda sava yrtmesi zordu. Srdrse bile ksa bir sre iinde devlet olarak iflas anlamna gelirdi. Dolaysyla aktan olmasa ve mekanizmas byk oranda gizli alsa da, sava bir NATO savayd. Gnmzde Afganistanda ve Irakta, daha nceleri S omalide yrtlen savalarn ok stnde boyutlar olan ve uzun sreli yrtlen bir savat bu. PKK olarak savan bu gizli ve gerek yzn kavrayamyorduk. Avrupa ve ABDye ynelik eletirilerimiz ideolojik dzeyde kalyordu. Genelde son iki yzylda, 1920ler sonrasnda, zelde de 1984 sonrasnda Krdistanda Krt halkna ve PKKye kar yrtlen hegemonik g savalarnda kapitalist modernitenin roln zmleyebilecek kapasitede deildik. Bu nedenle NATO zmlememiz ok eksik kalmt. Reel sosyalizmin slogan dzeyindeki yakl amn amyordu. Zaten Gladiodan ad olarak bile haberdar deildik. Krdi standaki halk savann dzeyi genileyip derinlii arttka, bu gereklik yava yava aa kmaya balad. Almanyadan sonra ABD ve ngilterenin 1990 sonrasnda PKKyi terrist ilan etmeleri, daha nceki Papa suikast ve Olof Palme cinayeti de dikkate alndnda, gerei biraz daha anlalr kld. talyan Gladiosunun aa karlmas dier nemli bir aamayd. PKKye ve devrimci halk savana kar yrtlen Gladio savalarndan nce demokratik ve sosyalist muhalefete ve Krt halknn varlna kar yrtlen Cumhuriyet dnemi komplolarn hatrlamak gerekir. Mustafa Suphi nderliindeki Komnist Parti Merkezinin on be yesi 1921 ylnn Ocak ay sonlarnda Karadenizde bodurulmu, Kogiri syan 1921de bastrlm, ayn yl erkez Ethem kuvvetleri datlm, ayrca sultanlk ve halifelik yanls isyanlar bastrlmtr. Asli mttefikler olan Krtler, slm mmetiler ve Komnistler Ulusal Kurtulu Sava sonunda kurulacak yeni dzenin dnda braklmlardr. Buna kar gsterilen tepkiler daha sert bir biimde bastr lmtr. Tek partinin proto-faist dzeni merulatrlmaya allmtr. Almanya ve talyada ayn tarihlerde ykselen faizmin benzeri Trkiye Cumhuriy etine de yansmtr. Krtlerin varlna yneltilen asimilasyon ve soykrm uygulamalar 15 ubat 1925 provokasyonuyla resmen balatlm, bunlara kar gelien direniler en son 1938 Dersim katliamyla bastrlp halkn geri kalan nemli bir kesiminin mecburi isknyla sonulandrlmtr. Bu dnemde ngiliz ve Fransz emperyalizmiyle salanan anlama temelinde Krdistann paralanmas ve Krtlerin kimliklerinden uzaklatrlmas iin her trl bask, smr ve asimilasyon yntemi uygulanmtr. Ama homojen bir ulus -devlet yaratmaktr. 259

1950 balarnda NATOya girilmi, Gladionun Trkiye kolu olan Seferberlik Tetkik Kurulu oluturulmutur. Bu tarihten sonra tm muhalif gleri ve siyasi iktidar kontrol edecek g Trk Gladiosu olacaktr. 6 -7 Eyll olaylar ve Kbrs Mukavemet Tekilatnn harekete geirilmesi Trk Gladiosunun ilk eylemleridir. 1951 komnist tevkifat belki de Trk Gladiosunun balang eylemidir. 27 Mays 1960 darbesi, daha sonralar yaplan btn iktidar dze nlemeleri ve muhaliflerin etkisizletirilip tasfiye edilmesi hep Trk Gladiosunun denetiminde gerekletirilecektir. Emniyet, istihbarat ve Genelkurmay her ne kadar bamsz g gibi grnseler de, esas g kontrol ve kullanm Gladio rgtlenmesiyle gerekletirilmektedir. 12 Mart 1971 darbesiyle birlikte de vrimci ve demokratik hareketlerin tasfiyesi sisteme iyice hkim olan Gladio rgtyle yrtlmtr. Taksim ve Mara katliamlar, Ecevite suikast giriimi bata olmak zere devrimcilere, aydnlara ve halka ynelik tm suikastlar ve katliamlar NATOnun Gladio ordusunun doktrin ve uygulamalar erevesindedir. 12 Eyll askeri darbesi NATO Gladiosunun en nemli eylemlerinden biridir. Bu dneme kadar NATO ve Trk Gladiosu i ie ve dier gvenlik glerinden hem bamsz hem de onlarn stnde rol icra etmektedir. Bu dnemden itibaren PKKye ynelik bir kronoloji dzenlersek: a- Grup aamasndan 12 Eyll askeri darbesine kadar PKKye ynelik takip ve tasfiye amal saldrlar, Gladio gleri de devrede olsa bile, arlkl olarak geleneksel gvenlik glerince (MT, Emniyet ve Jandarma) yrtlmektedir. Gelimesine pek ans tannmad iin, grubumuzun daha aktif ve aktr konumunda olan dier rgtler kadar takip edilmedii kansndaym. Grup THKP-Cnin bir uzants olarak deerlendirilip yle braklm, THKP-Cnin tasfiye edilmesiyle grubun da tasfiye olaca varsaylmtr. Grup baz ahsla rca kontrol edilip elde tutulmak istenmi olabilir. 1975ten sonra grubun b amsz olduu anlalnca, KDP zerinden Strka Sor (Kzl Yldz) eliyle mdahalede bulunulduu, bunda Alaattin Kapan denilen ve Haki Kareri katleden unsurun kullanld bilinmektedir. KDPnin bandan itibaren srail paralelinde ve NATOyla balantl olarak hareket ettii ve Krdistan genelinde bir kontrol rgt olarak destek grd kesindir. Gladionun denetiminde olduu ve zellikle 1961den itibaren Trk Gladiosunun da desteiyle silahlandrlp ayaklanmaya tevik edildii belirtilebilir. Ayn destein ran ahl zeri nden srdrld ok sayda belgeyle kantlanacaktr. Dolaysyla KDP zerinden Krdistandaki sol gruplamalara yaplan mdahalelerin Gladionun dolayl desteiyle gerekletiini grmek nem tamaktadr. Strka Sorun szde Be Paracl (Krdistann kk bir parasnn da SSCBde kaldn savunuyordu!) bu gr dorular niteliktedir. Daha sonra KUK ile takviye edilen bu mdahale, grubun Ankaradan kmadan, ksa da Fratn dousuna varmadan tasfiye edilmesine yneliktir. 1976 ylndan itib aren harekete geen Pilot Necati Kaya, eer ajansa (Kesinliini bilemiyoruz, aratrlmas gerekir) Trk Gladiosuna bal olabilir. Eer gruba ynelik bir tasfiye plan varsa, bu plan uygulamaya geirme ans bulamamtr. Grup bilinli olarak bu tuzaa dmemitir. Eer babas Ali Yldrm kanalyla Kesire 260

Yldrmn bir ajanl sz konusuysa (Bu da kesin bilinmiyor, aratrmay gerektirir), geleneksel olarak MT kadrosu erevesinde dnlebilir. Dilaver Yldrm konusu da hakknda yanllk yapmamak asndan zerinde aratrma yaplmasn gerektirir. Alaattin Kapann 18 Mays 1977de Haki Kareri prov okasyonla tuzaa drp katletmesi, daha grup aamasndayken PKKye ynelik Trk ve NATO Gladiosunun ilk eylemi olabilir. 1977de grubun ilk defa ciddi olarak tasfiye kapsamna alnd belirtilebilir. Eer Parti Program yay nlanmasa, PKKnin ilanyla buna yant verilmese ve Alaattin Kapan lmle cez alandrlmasayd, grubun tmyle olmasa da ciddi bir tasfiyeyi yaamas bekl enebilirdi. 1978 sonlarndaki Mara katliam o yrede hzla gelien gruba kar Gl adionun ikinci byk eylemi olarak deerlendirilebilir. Mara eskiden beri Krtlerin tasfiyesinin dolayl ve direkt yntemlerle planland bir merkezdir. Ayn husus Fratn batsndaki tm Krtler iin geerlidir. 1925teki ark Islahat Plannda Fratn bat yresinde Krte konuan tek bir Krtn br aklmamas, hepsinin asimilasyon bata olmak zere eitli yntemlerle tasfiye edilmesi ngrlmektedir. Mara katliamn halen yrrlkte olan bu plan erevesinde dnmek gerekir. zellikle Malatya, Adyaman, Elaz, Dersim, Sivas, Erzincan ve Antep yresindeki Krtlere ynelik olarak sistematik bii mde uygulanan asimilasyon ve Gladio eylemleri bu balamda dnlmek durumundadr. zcesi, 1960lardan sonra gelien sol ve Krt muhalefeti zerinde Gl adionun giderek younlaan bir denetimi ve basks vardr. 12 Mart 1971 darb esiyle daha da younlaan bu denetim, bask, atma ve suikastlar sistematiktir ve bu rgtle balantldr. slmc ve lkc gruplar kadar sahte Trk ve Krt sol grupuklar da Gladio savalar erevesinde kullanlmlardr. Gladionun Trkiyedeki varl 1955-60tan itibaren tm hkmet oluumlarnda, sa ve sol gruplar arasndaki atmalarda, darbelerin planlanp uygulanmasnda, nemli suikastlar ve katliamlarda son derece etkilidir. Dier gvenlik ve istihbarat rgtlerinin bamsz rol giderek snrlandrlm, hatta bu rgtler ele geirilmilerdir. Tm ekonomik, sosyal, kltrel, diplomatik ve iktidara ilikin faaliyetler devletin gvenlii kapsamnda ele alnarak, Gladio stratejisi ve taktikleri erevesinde deerlendirilip ynlendirilmeye allmtr. Bata sol ve komnist hareketler, daha sonralar kontrolleri dnda gelien devrimci ve sosyalist Krt Hareketi zerinde gittike younlaan operasyonlar yrtlmtr. 1970-1980 aras dnem operasyonlarn en youn dnemi olup, 12 Eyll askeri darbesi ve solun stratejik bir darbe almasyla sonulanmtr. Krt devrimci sosyalist hareketinin 1980 sonrasnda Ortadoudaki slenmesi kendisine de yneltilen bu operasyonlar boa karmtr. b- Gladio savalarnn ikinci dnemi 12 Eyll 1980 askeri darbesiyle balar ve 1985 ylna kadar devam eder. ABD Eliliinin tezghlayanlar iin Bizim ocuklar iyi i baard! diye takdirlerini ifade ettii bu darbenin ksa dneme ilikin ama ve sonular bilinmektedir. Darbenin amac bata sol gler o lmak zere iteki tm muhalif hareketlerin ve ikyet odaklarnn susturulmas 261

ve tasfiye edilmesi, yerine rejim anayasas gereince kresel finans kapitalin hegemonyasna balanm, ihracata (d smrye alma) dayal bir ekon omik dzenle Trk-slm ideolojisine dayal yeni bir sosyal, siyasal ve kltrel faist sistemin tesis edilmesidir. Bu yle yanstlmak istendii gibi Trk i gvenlik glerinin gdmnde gerekletirilen bir sistem deildir; Gladionun 1960lar sonrasnda younlaan ve 12 Mart muhtrasyla trmandrlan saval arnn doal bir sonucudur. Belirleyici olan NATOnun, Gladionun merkezi ve Trkiye uzantlardr. Trk i gvenlik glerinin rol destekleyici olmaktan teye gitmez. Bu dnemde PKKye ynelik Gladio faaliyetleri genelde sol harekete ynelme kapsamnda deerlendirilmitir. Herhangi bir sol rgte ynelik olarak uygulanan bastrma ve tasfiye etme yntemleriyle PKKnin zerine gidilmitir. PKKye szdrlm unsurlar ve arkalarndaki glerin planlamalar, PKK nderliinin hareket tarzndan tr baarl olamamtr. Yurtdna kmdan kendim ve kuryem dnda kimsenin haberdar olmamas bunda nemli rol oynamtr. Bu srete Necati Kayann benimle mutlaka grmek istemesi ve ok gergin ruh hali zerinde durmak gerekir. Ayrca Dev-Yol bata olmak zere baz sol glerle 1982de gelitirdiimiz Faizme Kar Birleik Direni Cephesi almalar srasnda, Dev-Yol iinden baz kiilerin sergiledii kukulu tavrlar ve bu dorultudaki almalarn sabote edilmesi szmalar ve tasfiye gleriyle balantl olabilir. Dnemin Dev-Yol liderliine soyunan Taner Akam ve Sar Cemal denilen unsurun tasfiyeci pratikleri, sadece Dev -Yolun tasfiye edilmesi asndan deil, PKKye ynelik tasfiyeler kapsamnda da z erinde nemle durmay gerektirir. O dnemde ASALAya ve nderi Agop Agopyana ynelik suikast ve tasfiye abalarnn (Ki, baarl olmutur) benzeri PKKye kar da gelitirilmi ama baarya ulamamtr. Her iki tasfiye ve suikast almasnda sol maskeli unsurlar kullanlmtr. 12 Eyll faist darbesi sonrasnda solun tasfiye edilmesinde sadece kaba bask ve ikenceler rol o ynamam; rgtlerin bnyesindeki (PKK dahil, tm rgtler sz konusudur) szmalarn da bu tasfiyelerde nemli rolleri olmutur. 15 Austos Hamlesinin geciktirilmesi, Avukat Hseyin Yldrmn 1982den hemen sonra nderlik sahasna gelip baz giriimlerde bulunmas, Ortadou kkenli baz rgtlerle balantl kukulu hareketler ve KDPnin tavr bu kapsamda zerinde yeniden durmay gerektirir. KDP ile ilikiler kritiktir. KDPnin Doktor ivana (Sait Krmztoprak, Trkiye-KDP Lideri) ynelik tutumunun, yani sonuta Doktor ivan ile iki nemli yardmcsnn ldrlmesi ve dier grup elemanlarnn datlmasyla sonul anan yaklamnn bir benzeri PKKye ynelik olarak da uygulamaya konulmak istenmi olabilir. KDP temsilcileri gerillann hamle yapmasndan yana deildiler. ok youn engellemelerde bulundular. zellikle snr geerek lkeye giri aamasnda ok sayda arkadamz ehit ettiler. Daha sonra atma ve ldrmeler sreklilik kazand. 1985te Mesut Barzaninin amda benimle yapt grmede aka 15 Austos Hamlesinden vazgememizi istemesinin sadece Trk i gvenlik glerinin bir dayatmas olmadna, bunun srail ve NATO 262

Gladiosu ile balantl bir giriim olduuna dair kuku ve endielerim vard. KDP ile ilikiler ve atmalar sadece Trk i gvenlik glerinin ynlendird ii olaylar olarak ele almamak, NATO Gladiosu ve srail politikalar asndan da bakmak byk nem tar. zerinde kapsaml aratrma yaplmas gereken bir konudur bu. 15 Austos Hamlesi ve ilk yl nceden tahmin edilse de, sistemin kesin bilgileri dndadr. Nasl seyredecei kestirilememitir. Yn ve kapsam doru tahmin (Kendimiz asndan da byledir) edilememektedir. Yeni bir dneme yol at kesindir. Ama sistem asndan sonularnn en az 1985 yl boyunca zellikle Trk i gvenlik gleri, NATO ve Gladio bny esinde tartld kansndaym. c- Gladio savalarnn nc ve en nemli dnemi, 1985ten Turgut zaln 1993te ldrlmesine kadar sren dnemdir. NATOnun kurulu yasasnn 5. maddesindeki ye bir lkeye yaplan saldr tm ye lkelere yaplm saylr hkm 1985te uygulamaya konulmutur. Uygulamalar Gladio kapsamnda gelitirilmitir. Uygulama merkezi Almanyada olduu iin, PKKnin terrist rgt olarak ilan nce Alman devletince kararlatrlmtr. Almanya, NATOnun Gladio merkezi ve Trkiye uzantlar ile Trk i gvenlik gleri KDPyi de aralarna alarak yaplan planlama erevesinde youn bir kar saldr gelitirmilerdir. Benimle yrtlen ve zellikle KDP ve Barzaniler kanalndan srdrlen grmelerde temel talep hamleye kendiliinden son vermemizdir. Bu talep veya neri, kapitalist hegemonyann 1920deki Kahire Konferansnda Krt sorununa ilikin olarak ald kararn gncellenmesini ifade eder. Bilindii zere bu karar Ortadounun hegemonya altnda tutulmas iin Krt meselesinin zmsz braklmasn ve bu haliyle sorunun hep canl tutulmasn ngrr. Barzaniler ve KDPye biilen rol Krdistanda bu ngrnn hayata geirilmesiyle balantldr. ngr srailin varlnn ge rekletirilmesini ve kalc klnmasn da hedeflediinden, Proto -srail balamnda olmayan Krdistandaki tm oluumlara mdahale edilip etkisizletirilir. Dolaysyla 1985 sonrasnda devrimci halk sava deneyimi ardndan srail, Trkiye ve KDP glerinin NATO ve Gladio ile birlikte PKKnin zerine gelmeleri anlalr bir husustur. Arkasnda tarih bir karar ve gncel hayati me nfaatleri vardr. Mesut Barzani vastasyla iletilen mesaja ramen hamleden vazgemeyeceimiz anlalnca, 1986da JTEM ve Hizbullah rgtlenmeleri devreye sokuldu. Her trl yetkiyle donatlm olan JTEM dnemin Tekilat- Mahsusas roln oynamaktadr. Bilindii zere 1914te kurulan Tekilat- Mahsusa homojen rk bir Trk ulus-devleti yaratmak iin ncelikle Ermeni soykrmnda nemli rol oynam, katliam bata olmak zere her tr yntemi uygulamakla yetkili klnm ilk faist rgtlenmelerden biridir. Said-i Nursi ve Mehmet Akifin de iinde yer ald dinci-slmc bir kolu da bu yaplanmayla birlikte harekete geirilmitir. Bu soykrm modeli 1986da JTEM ve Hizbullah (Trkiye ve Krdistan Hizbullah) uygulamalar tarznda gncelletirilmi, her iki rgt ayn kapsamda grev ve yetkilerle donatlmlardr. ABD, NATO, Gladio ve Trk gvenlik gleriyle KDP arasnda bir koordinasyon gelitirilmitir. Hi z263

bullah hem rann hem de Suudi Arabistann slmc politikalarndan yararlanmak istemitir. Bu dnemde PKKye ynelik szmalar KDP zerinden gerekletirilmitir. Dnemin KDPsinin yeniden rgtlenmesini yrten ve adna Qiyade M uvaqat denilen rgtlenmenin ba Sami Abdurrahmandr. PKKye ynelik pratik tasfiye giriimlerini ve szmalar esas olarak Sami Abdurrahman yr tmtr. Kulland en nemli ara sahte Krt KUK (Krdistan Ulusal Kurtuluular. O dnemde biz kendimizi Ulusal Kurtuluular olarak tanmlyorduk. Her ajan rgtn esas rgtn isim veya niteliklerinden birini ku llanmas burada da sz konusudur) rgtlenmesidir. ok sayda PKKli ve Krt yurtsever bu rgt eliyle katledildi. KUKa biilen rol, ne pahasna olursa o lsun, PKKnin Bingl-Mardin hattnn dousuna geiini engellemekti. JTEMin kurucusu Albay Arif Doann da bizzat itiraf ettii gibi, bu dnemde on bin kiilik bir silahl imha ekibinin grevlendirildii anlalmaktadr. Burada ok nemli olan husus, bu gcn kanun st olmasdr. Sorgusuz sualsiz her tr cinayeti ilemeye yetkilidir. Soykrm rgt olma niteliini buradan alr. Ayn yetki halkn Hizbul-Kontra dedii Krdistan Hizbullahna da tannmtr. On bini akn faili mehul cinayet bu iki karde rgte tannan kanun ve hatta anayasa st yetkiler temelinde ilenmitir. Bu dnemin balangcnda Ozan Sefkan (Celal Ercan) ve grubunun imha edilmesi (1985), Mahsum Korkmaz yoldan katledilmesi (1986), Selahattin elik zerinden yrtlen gerillay teslim alma almalar ve PKKnin 1986daki nc Kongresindeki bunalm dolayl ve direkt JTEMle balantl nemli olaylardr. Ayrca benim iin ok deerli olan Nusaybinli brahim (Darar Akay) yoldan 1985te Silopi -ax kynde katledilmesi de bizzat Arif Doann itiraf ettii gibi JTEM tarafndan gerekletirilmitir. Olaanst hal, JTEM ve Hizbullahn etkileri 1986da PKK zerinde iyice yansmasn bulmu ve ksmi bir bunalma yol amtr. nc Kongre pek zmleyici olamamtr. Geni apta bir komuta deiimine gidilmitir. Ortadou zerinden bu olumsuz yansmalar boa karmak iin 1987den balayarak Turgut zaln ldrlmesine kadar neredeyse her yl bini akn gerilla adayn eitip donatarak hareket slerine kadar ulatrmay bizzat s tlendim. Daha nceleri ve sonralar da binlerce kiiyi aan gerilla gc, ara gere ve para yoluyla destek sunmutum. Ama en byk destei bu tasfiye ve katliam yllarnda bizzat sundum. 1987den itibaren yeniden hzlandrdmz lkeye gei abalarnda en dikkat ekici olumsuzluk, sonradan drtl ete diye adlandracamz grubun elebalarndan Cemil Ikn (Hogir) hududu geer gemez koruculara kar mcadele bahanesi ile kendi bana eylemler dzenlemesi, bu eylemlerle iinde ocuklar ve kadnlarn da bulunduu onlarca kiinin lmne yol amasdr. PKKnin bizzat ok iyi dzenlediim taktik sistemi bu eylemlerle boa karld. Bundan sonra PKK kendi z ta ktiklerini hayata geirmeye bir trl muvaffak olamad. Mahsum Korkmaz bu tehlikeyi ilk gren ve tedbir almaya alan kom utanlarmzdan biri olduu iin zenle seilen ve katledilen bir yoldamzdr. 264

Dararn ldrlmesi de bu temeldedir. Ozan Sefkan ve arkadalarnn ldrlmesi de benzer komplolar serisinin devamdr. Mahsumun lm biimi ve yaamn yitirdii koullar dardan szdrlm kiilerin bu katliamda rol oyn adn dndrmektedir. emdin Sakk ve daha sonra 1987 knda Bekaada intihar eden Ferhat kod adl Eruhlu gencin durumu, Mahsumun iten suikastla ldrlm olabileceini gl bir olaslk olarak dndrmektedir. Cemil Ikn 1987den itibaren komuta deiikliinden de istifade ederek gerillada inisiyatifi ele geirmesi PKKye ok pahalya mal olmutur. En byk olumsuzluu ise, PKKnin byk emekler sonucunda planlad ve hazrlklarn byk oranda tamamlad gerilla savann boa karlmasdr. Drtl etenin dier elemanlar olan emdin Sakk, ahin Bali ve Halil Kaya (Kr Cemal) Hogirn izinde yryp gerilla sistemini boa karmada etkili olan ve nde gelen isimlerin banda yer almaktadr. Bu isimlerin ounun KDP ve Be Paraclarla balantl olmas (Be Paraclar ve KUK da KDP balantldr. zellikle Qiyade Muvaqat ile ilikilidir) szma unsurunun gz ard edilemeyeceini gstermektedir. Bu dnemde bizzat tandm yze yakn en deerli gerilla komutan adaynn atmada ldler denilerek katledilmeleri komplonun bykln gstermektedir. Komplo oyunu ok aktr. Tarihsel temeli de vardr. ttihat ve Terakki dneminde bolca uygulanmtr. Yine Krt isyanlarnda ve Komnist Partiyi tasfiye etme giriimlerinde younca denenmitir. Temel zellikleri unlardr: Birincisi, devrimci glerin halkla ban koparmak ve halk bu glere kar karmak iin gerilla veya isyanc maskesi altnda cinayet timleri kurmak ve iletmektir. Drtl ete ve benzerleri bu konuda olduka baarl olmulardr. Bunlar halka ve zellikle karmza karmay dndkleri airetler v e ailelere ynelik birok komplo eylemi dzenlemilerdir. Bu komplo eylemlerini zenle aratrmak son derece nemlidir. Ciddi sonular douracak bu aratrmann mutlaka yaplmas gerekir. kinci komplo yntemi, gerilla komutan veya isyan nderi olabilecek deerli kadrolarn hedef alnmas ve ldrlmesidir. Bu konuda da olduka baarl olmulardr. Komutanlk yapabilecek birok yold an nedensiz lmesi veya ldrlmesi i komplonun apn gsterir. Krt isyanlarnda ve Trkiyede solcu liderlerin tasfiye edilmesinde benzer yntemler kullanlm ve komplolarla nder kadrolarn imhas gerekletirilmitir. Bunun en son halkas 1990da ahsma ynelik olarak gerekletirilen byk komplodur. ahin Bali, Mehmet ener ve Cangir Hazrn (Sar Baran) banda ye r alp hayata geirdii komplo Hasan Bindal yoldan ahadetiyle aa km ve boa karlmtr. Fakat iki nemli alanda daha baarl olmulardr. Ana kitl esini, halk PKKden koparp koruculama srecine sokmaya muvaffak olmulardr. Komuta adaylarn imha ederek gerillay basz brakmlar, gerillay temel taktik hattndan saptrp avare-asi gruplar dzeyine indirgemilerdir. ve d Gladio bu dnemde her ne kadar PKK ve nclk ettii devrimci halk sava deneyimini bastrp tasfiye etmeyi baarmadysa da, gerilla savann planland gibi kendi z taktikleri temelinde hayata geirilmesini engelley ebilmitir. 265

PKK sorumlularnn pek fark edemedikleri en nemli baarszlk konularndan biri de taktik planlamann neden pratie baaryla uygulanamad ve Gladio-JTEMin bunda oynadklar roldr. Her iki tarafn da baars yarm kalmtr. Benim bu aamada yapabildiim ey devrimci savan srekliliini salamak ve yenilgisinin nne gemek olmutur. lke ii pratik nderlik sradan tutarl bir aba gsterebilseydi, ileri dzeyde bir baar salamak mmknd. Yine de 1990 komplosunun boa karlmas ve Krfez Savann sonular, PKK Hareketinin birleik etkisinin genel anlamda ykselmeye d evam ettiini gstermektedir. Tarihsel-toplumsal anlam byk olan blge dengesi doru deerlendirildiinden, devrimci savan sradan bir uygulamas bile nemli ve baarl sonulara yol amtr. Eer taktik nderlik 1990 -93 aras dnemi doru deerlendirip hem nicel hem de nitel olarak gerillann bytlmesini srdrebilse ve taktik planlamay pratie geirebilseydi, tarihin seyri ok daha deiik olabilir, 1993 balarnda tarih bir zme gidilebilirdi. Gladio sistemi kn eiindeydi. Turgut zal bunu grd iin uzlamay daha uygun bulmu, Krdistan kaybetmektense federal balarla ortak bir devlet ats altnda bir arada tu tmann ok nemli ve halklarn birlikte yaamasnn kalc ve kardee yolu olduuna ikna olmutu. ve d Gladio bu yaklam kendilerinin tasfiyesi olarak grdkleri iin, bundan kurtulma ve k yolunu T. zal tasfiye etmekte buldular. Daha da nemlisi, T. zal Musul-Kerkkn Misak- Milli gerei federal balarla yeniden Trkiye Cumhuriyetine balanmasn ngryordu. Celal Talabani ile bu temelde youn bir iliki iindey di. Benimle diyalogu da bu amala nermiti. Gerekten tarihsel bir adm ngrlmekteydi. Jandarma Genel Komutan Eref Bitlisin de T. zal ile birlikte ayn plan etr afnda aba yrtt bilinmektedir. Iraka ynelik ayr planlar olan ABD ve srail, T. zal ve Eref Bitlisin yaklamlarn kendileri asndan son derece tehlikeli grdkleri iin, Demirel ve illeri (E. nnyle birlikte) iktidara tamaya yol aan darbeyi hayata geirdiler. 1993 yl olaanst bir yldr. Yln ilk aylarndan itibaren Uur Mumcu cinayetiyle balayan byk suikastlar (Adnan Kahveci, Turgut zal ve Eref Bitlisin katledilmeleri, Sivas-Madmak Oteli katliam, Bahtiyar Aydn cinayeti, sivil aralarla nakledilen otuz askerin ldrlmesi, ok sayda asker ve sivil yetkilinin katledilmesi) darbe erevesinde dnlmelidir. Devlet iinde ok gl bir kanat bu dnemde Krt sorununda bar zme hazrlanmt. 25 Maystaki Milli Gvenlik Kurulu Toplantsnda siyasi affn grlmesi gndemdeydi. Bu en az 12 Eyll askeri darbesi kadar etkili ve ar sonulara yol aan bir darbeydi. Zaten yasa ve anayasa st yetkilerle donatlan Gladio rgtnden tr bir askeri darbe yapmaya ihtiya duyulmuyordu. Bu seferki darbenin hedefi barl zm yanls devlet glerinin tasfiyesiydi. Dolaysyla srece yaylm darbeyle tasfiye olanlar da yine bu devlet gleriydi. Hl karanlkta kalan bu darbenin mutlaka aydnlatlmas gerekir. Darbecilerin gerek PKK gerekse devlet iindeki uzantlar aa karlmadka, barn ve siyasi zmn yolu kolay alamaz. 266

Bu dnemin sonuna doru, yani 1990 sonrasnda Dersim, Amed, Garzan ve Tolhildan eyaletinde younca yaanan tasfiyelerde Gladionun paynn beli rleyici olduunu grmek gerekir. Irak snrnn her iki yakasnda KDP ile birli kte yrtlen tasfiye abalarnn Garzan ve Amed eyaletlerinde emdin Sakk ve Sait rkkaya, Dersimde Hdr Sarkaya ve benzerleri, Tolhildan eyaleti nde Terzi Cemal unsurlar tarafndan gelitirilmi olmas ihtimal dahilindedir. Olduka kark olan bu dnemin younlaan tasfiyelerinde ok sayda unsurun bilerek veya bilmeyerek rol oynad rahatlkla ileri srlebilir. 1992 gzndeki operasyon ve KDP ile YNKnin birlikte saldrs sonucunda Botan Behdinan direni cephesi byk darbe almt. Osman calan alann nclk ettii teslimiyetle birlikte, stratejik anlam ifade edebilecek bir darbe alm ann eiine gelinmiti. Buna kar bata Ortadoudaki s blgesinde olmak zere her alanda gsterilen kararl ve ustalkl direnile stratejik tasfiyenin eiinden dnld. Hlbuki byk halk desteini arkasna alan gerillann stratejik stnl sz konusuydu. Gladionun birok il ve ilede dzenledii katliamlar, ite rgtn ve gerillann tasfiye edilmesi giriimleri KDP ve YNKnin saldrlaryla birleince iler tersine dnmeye balamt. Yine de gerillann stratejik stnl sz konusu olabilirdi. Ama taktik nderliin bir trl oturtulamamas, bu tarih frsatn laykyla kullanlmamasna yol at. PKK hi de hak etmedii kayplar bu nedenle yaad; hak ettii ok stn baarlara bu nedenle eriemedi. Bu dnemde, zellikle dnemin sonlarnda yaanan gelimeleri aydnlatmak hl temel bir sorun durumundadr. d- Gladio savalarnn drdnc dnemi 1993-1998 yllarn kapsar. zaln nclk ettii Krt sorununa barl ve siyasal zm yaklamnn kartlar bu yeni dnemi balatrken baz nemli avantajlara sahipti. Dtan zaten ABD ve srailin byk destei temelinde harekete geirilmilerdi. Dnemin Gene lkurmay Bakan Doan Gre, 1990 balarnda Londradan dndnde, PKKyi bastrmak iin bize yeil k yakld derken aslnda bu destei ka stetmekteydi. srailin TCye bu denli destek sunmas, PKKnin Ortadoudaki slenmesinden duyduu endie nedeniyleydi. srail srarla PKKnin KDP gdmne girmesini istiyordu. Krt Hareketinin kendi z gcne dayal, ba msz ve zgr gelimesini istemiyordu. Krt Hareketine tmyle kar deildi, PKK tarzna karyd. 1993-1996 yllar arasnda Trkiye-srail ilikileri PKK faktr nedeniyle en youn dnemini yaad. ABD ve ngiltere geleneksel olarak NATO Gladiosu ile Trkiyeyi kontrol ediyorlard. Esas dayanaklar Gladionun varlyd. te S. Demirel, T. iller ve E. nn blouyla anlaarak tasfiye planlarnn tm hazrlklarn tamamladlar. ANAP iinde de T. zal tecrit ederek iyice yalnzlatrdlar. Trkiyede Menderes, zal ve Ecevit ayn yntemle, Gladio almalaryla tasfiye edilmilerdi. Gladio hizaya getirmek istedii kilit neme haiz her kurum ve kiiyi bu yntemle yalnzlatrp tasfiye etmede byk deneyim kazanmtr. Trkiye ynetiminin son elli -altm ylnda Gladionun etkisi gz nnde bulundurulmadan ciddi hibir siyasi, askeri ve ekonomik olay ve sre doru drst zmlenemez. Temeli 1914te atlan, hatta daha ncesinde 1909da Abdlhamitin drlnden itibaren balat267

lan bu darbe ve komplolarn en son halkas Gladiodur. Beyaz Trk faizmini esas olarak bu komplolar zincirinde yer alan Gladio tr rgtler yrtme ktedir. Belirleyici g bunlardr. Yzeyde yanstlanlar, zellikle sivil politikaclar maske roln oynamaktadr. Aralarndaki sahte tartmalar da dipteki gerek iktidar oyunlar ve oyuncularn maskelemek ve merulatrmak iindir. 1993 ylnda devlet iindeki bar ve siyasi zm yanllar tasfiye edilirken, Krt halk ve PKK zerinde de tarihin en byk tasfiye hareketlerinden biri yrtld. Drt bine yakn ky yaklp ykld; milyonlarca kyl zorla, hibir kanuni gereke gsterilmeden gertildi. Mallar, eyalar, evleri ve tarlalar talan edildi; koruculara peke ekildi. Binlerce kyl korucular, Hizbullah ve JTEM (Zaten i ie gemilerdi) tarafndan katledildi. Kadnlara tecavz edildi. ocuklar yatl blge okullar denilen toplu imha meknlarnda (asimilasyonist yntemle aalama ve younca yaanan tecavzlerle) kimliksizletirildi. Kalan ky ve kentlere gda malzemeleri karneye baland ve denetimle datld. Kaaklk ynetimini ellerine geirerek, sadece T. iller dneminde elde etti kleri belgelerle aklanan yirmi milyar Dolarlk ganimeti aralarnda paylatlar. Drst Krt iadamlarn ve esnafn fileyip bazlarn ldrrken, hizaya getiremediklerini iflas ettirdiler. Geriye kalanlar kontrgerillann uzants haline getirdiler. Ky korucularnn saysn yz bine kardlar. Kendileriyle ibirlii iinde olmayan herkesi dman ilan ettiler. PKKye kar Cumhuriyet tarihinin en kapsaml operasyonlarn dzenlediler. Bunda KDP, korucular ve itiraflar sonuna kadar ve hem de en nde kullandlar. Yunanllarla savata kullanlan glerin ok stnde bir gle uzun sreye yaylm sava operasyonlar yrtld. Hibir sava kuralna bal kalnmad. Gerilla cesetleri bile parampara edildi. Sava i gvenlik glerinden ziyade Gladio-JTEM-Hizbullah gleri yrtyordu. Kanun ve anayasa st yetkilerle donatlan bu gler gya lm kalm sava yrtyorlard. Krt tehlikesi Yunan ve Ermeni tehlikesinden katbekat bykt. Gerekten bu konuda paranoyaya tutulmulard. Mutlak bir tasfiye peindeydiler. ok sayda zel komplo yrttler. Srf Krt s orununa ilikin rapor hazrlatt iin Sakp Sabanc suikast hedefi seildi. Bizzat Alpa slan Trke, izmeyi ayorsun diyerek Sabancy tehdit etti. Andlanmayan gazeteci braklmad. Bana kar sonuncusu 6 Mays 1996da uygulanan komploda (Abdullah atl, Sedat Bucak ve Viranehir Belediye Bakan Keleabdiolunun birlikte rol oynadklar komplo) bin kiloluk bombann patlatlmas yine bu dnemin gstergelerindendir. Ordudaki blnme daha da derinleti. smail Hakk Karadayyla (1994-1998 dnemi Genelkurmay Bakan) balayan Gladioyla araya mesafe koyma abalar da bu dnemin lgn sava tarznn bir sonucuydu. Kendisini bile etkisiz klmlard. Gladio efleri zal ve ekibinin tasfiyesinden sonra tmyle iktidarn gerek sahipleri olmulard. Yze ydekilerin siyasal figran olmaktan teye rolleri sz konusu deildi. 1998de Gene lkurmay Bakanl grevini devralan Hseyin Kvrkolunun Kbrsta kendis ine kar dzenlenen silahl saldrda kl pay kurtulmas ve hemen arkasndaki albayn ise lmesi, kendileri iin uygun grmediklerini tasfiye etme konusunda 268

ne kadar gzkara hareket ettiklerini ortaya koyan dier ok nemli bir olaydr. Tpk 1985-1993 dneminde olduu gibi, bu yeni dnemde de devrimci halk savann temposunu kaybetmemesi ve srekliliini yitirmemesi iin, Ortadoudaki slenme imkanlarn sonuna kadar kullanmay temel taktik olarak benimsedim. En etkili taktik almann bu olduu kansndaydm. Yine her yl eitilip donatlan ve tm ihtiyalar karlanan bini akn gerilla adaynn byk ounluu s alanlarna ulatrld. Gerillann lke iinde hibir alandaki slenmesinden vazgeilmedi. Baka kanallar da ald. Yaanan kayplar aacn baz dallarnn budanmasndan teye bir etkide bulunmad. Ba mszlk ve zgrlk aac her dnemde daha da grleerek bymesini srdryordu. Nefes nefese srdrlen ideolojik ve politik savatan bir adm geri atlmad. Fakat beklenen stn baar yakalanamyor, denge durumuna bir trl eriilemiyordu. Ne kadar etkili olmaya alrsa alsn, dtaki Gladio sava bunda belirleyici deildi; belirleyici olan, taktik nderliin, gerilla kom utasnn bir trl yeterince oturtulamamasyd. Bu konuda szmalarn nemli etkileri ve tasfiyeci abalar olsa da, esas sorun komutadan kaynaklanyordu. Sava hem snfsal hem de kiilik boyutunda etkisini en ok bu alanda hissettiriyordu. 6 Maystaki suikast giriimi baarsz olsa da, bu ynelimin ierdii byk tehlikeyi ok iyi fark eden Zeynep Knacnn 30 Haziranda Dersimde gerekletirdii fedai eylemi, ite taktik tkanma ve dta imhann dayatld 1996 yln taktiin nnn ald ve baar yolunun daha da netletii bir yla dntrd. Halk savalarnn ayn zamanda yaman snf savalar olduunu bu dne mde btn plaklyla grdm. Yaptm zmlemelerde bu gereklie kapsaml yer verdim. Tpk 1990larn balarnda olduu gibi, sonlarnda da stratejik baar imkn fazlasyla vard. T. zaln giriimleriyle balayan diyalog abalar 1997de dnemin Babakan N. Erbakan ve ordudan bir kanalla devam etti. Bar ve siyasi zme yine ok yaklald. Sanrm yine ayn Gladionun el atmas ve arkasnda bulunan i ve d glerin harekete gemesiyle bu diy aloglardan beklenen bar ve siyasi zm ans deerlendirilemedi, buna frsat tannmad. Hem Babakanlk hem de Genelkurmay Bakanl dzeyinde niyet edilen bar ve siyasi zme frsat tannmamas, Trkiyedeki rejim zerinde NATO, Gladio ve i uzantlarnn ne denli etkili olduunu gayet iyi ve aka ortaya koymaktadr. Cumhuriyet zerine kbus gibi km bir sistem sz konusudur. 1998 Eyllnde Trk devletinin Suriyeye ynelik sava tehdidiyle Ortadoudaki stratejik slenme konumuma son verilmek istendi. Bu noktaya geli nmesinde alann ve benim stratejik konumum temel rol oynamtr. Ama bence esas neden, bar ve siyasi zmn ciddi olarak bir kez daha devreye girm esidir. Askeri adan ok nceleri de Suriyeye yklenebilirlerdi; bu konuda nlerinde ciddi bir engel yoktu. Bu dnemin veya yln seilmesi bar ve siyasi zm olaslyla yakndan ilintilidir. zcesi, 1920de Kahire Konferansnda alnan karar halen yrrlkte tutulmak istenmektedir. Krt sorununun 269

zmsz braklmas, kendileri iin ok nemli olan Trkiyenin ve Ortad ounun kontrol asndan hayati nem arz etmektedir. PKKye ve dolaysyla Krtlere ynelik birok i ve d gcn yaklamn bu parametrede deerle ndirmek daha aydnlatc olacaktr. 1998 yl benim iin de gerekten bir dnm noktas olmalyd. zmlemelerde de younca ilediim gibi ksrdngye, daha dorusu Gladio-JTEM-Hizbullah lsne taklan gerilla sava bu dngy, bu l kskac yrtmadan sava bir st aamaya sratamazd. Bu k onuda i yetmezlikler belirleyici olmaya devam ediyordu. Bar ve siyasi zm olmazsa, devrimci halk savann bir st aamaya sratlmasndan baka yol dnlemezdi. C- KRTLERDE DEVRMC SAVAI GELTRMEK VE MLTAN YARATMAK PKKnin grup aamasnda temel sorun ideolojik ve politik nclkt. zn ise kavramsal ve kadrosal almalar oluturmaktayd. Krt sorununu zmeyi sadece Krtlerin deil btn Trkiyenin, hatta Ortadounun temel toplumsal sorunlarnn zmnde kilit nemde gren grubun ideolojik ve politik kapasitesi bunun gereklerini karlamaktan ok uzakt. Kiisel beslenme ihtiyalarn bile karlamakta glk eken, iki elin parmak saysn gemeyen, ou da sallantda olan, felein (Uygarlk da diyebiliriz) tokadn oktan yemi bu insanlarn ideolojik ve politik nclk iddialar kendi dneminde ancak bir hayal olabilirdi. phesiz hayalsiz yol alnamaz; ama yalnz hayal ve umutla da zgr ve doru yaam gerekletirilemez. Yeterli kavram ve kadro olutur abilmek ilk on yln temel faaliyet biimiydi. Dier bir deyile ideolojik ve pol itik militan olabilmekti. Bunun yksn ana izgileriyle yanstmaya altk. Ortadounun kutsal hicret alanna kn bambaka bir anlam vard. Hemerimiz brahimin Urfadan k yks her tek tanrl din kitabnn en nemli yksdr. Ne ilgintir ki, bin be yz yl akn sreden sonra ayn gerekelerle, ayn yoldan ve yaklak ayn saydaki bir inan kabilesiyle ayn mekna doru yol aldk. Yine ayn alanda benzer adrlarmz kurduk. brahimin buradaki savalar ve sonular biliniyor. Aslnda din savalar d enen olay ideolojik ve politik mcadelenin baka bir sylemle, dinsel tarzda dile getirilmesidir. Eski Ahitte brahimin olu Yakubun Tanryla greinden bahsedilir. srail adnn kendisi El ile yani Allahla Green anlamna gelme ktedir. Kullanlan dil kavga dilidir ve ideolojik mcadeleyi ifade etmektedir. Kenan ellerindeki kabilelerle olan anlamazlklar politik mcadeleyi dile g etirmektedir. brahimden yaklak yz yl sonra bu sefer brani kabilesine nderlik eden Musann Msrdan ayn mekna, Kenan ellerine doru k gereklemektedir. Olay brahimin Urfadan k yksnden biraz daha somut anl atlmaktadr. Musada simgeleen kn anlam brahiminkinden deiiktir. Artk ideolojik ve politik araytan ok kabilenin saval, sava karakter kazanmas sz konusudur. brani kabilesi dinini ve tanrsn, yani ideolojik ve politik kimliini yz yl nceden beri kazanm ve bu uzun yllarda peki270

tirmitir. Musann arad ey yeni din ve tanrs deildir; arad ey ilha mdr, o da On Emirdir. Bu emri nasl aldnn yks de dnemin hkim edebi ve dinsel diliyle anlatlmaktadr. Emir askeri bir terimdir ve komutayla ilgil idir; kabileye emretmek, kabileyi sava dzenine ekmek demektir. Tevratta anlatlan biimiyle Msrdan ktktan sonra mr Sina lnde krk yl sren savalarla geen Musann Eriha (bugnk Filistinde bir kent) eteklerinde fetih abasndayken lmesiyle bir dnem geride kalr. Demek oluyor ki, yakl ak M.. 1300 dolaylarnda gerekleen bu mcadele dneminin tarz veya dili savatr. Tevrattan yorumlayabildiimiz kadaryla bu krk yln yks gnmze ynelik armlarla doludur. brahimin hegemon Nemruttan kurtuluu iddetli bir ideolojik ve politik mcadeleyle ve Hicret pahasna gereklei rken, Musann tanr-kral Firavundan kurtuluu biim deitirmi bir mcadele yntemiyle, silahlanm militan brani kabile savalyla mmkn olmakt adr. Sava yine kutsal alana ynelik olarak yrtlmektedir. Alann kutsallk niteliini kazanmas konumuyla balantldr. brahimin kndan gnmze kadar, neredeyse uygarlk tarihi boyunca, Kuds ve evresi farkl hegemonik gler iin tampon blge roln oynamtr. Bu rol ilkin Smer ve Msr uygarlklar arasnda oynamaya balamtr. M.. 3000-2000 dneminde blge her iki temel uygarln, iki hegemon gcn u blgesi, zerk, marjinal alan konumundadr. Blgedeki kabile topl uluklar her iki uygarlkla yaptklar ticaret yoluyla zenginlemekte, nc bir uygarln tohumlarn serpmektedir. Kabileler Hz. brahimin k dneminde bu zelliklerini korumaktadr. ok sayda zerk kabile ve inan grubu blgeye ayr, zerk ve kutsal bir nitelik kazandrmaktadr. Dnemin Firavun ve Ne mrutlarnn zorba gcnden ve bu zorbaln dinsel ifadesinden kurtulmak isteyen her topluluk (Bu dnemin temel topluluk biimi kabiledir) kendi kabile gcn hem z savunmal klmakta, hem de bu yeni z savunmal kabilenin dinini ina etmektedir. Tevrat esas olarak bu alandaki kabilelerin z savunmal dinsel mcadelelerinin yksdr. brahim ve Musann gerekletirdii, belki de binlerce yl nce alanda yaanan benzer yklere kendi modellerini ekl emek olmutur. sann daha kk olan kendi inan kabilesiyle (on iki kiilik havariler grubu) Milad yln balarnda gerekletirmek istedii ey ayn yknn baka bir versiyonudur. Hedef yine Kudstr, kutsal olan evresinin fethidir. br ahim ve Musayla arasndaki nemli fark, Hz. sann brani kabilesinin hem din hem de siyasi ve askeri efi olmamasdr. ok yoksul bir khin olarak, dn emin hiyerarik yapl Yahudi dininde reform yapmak amacyla kn gerekletirmektedir. Hem dini hem de kabileyi (yerleik Yahudi kabilesi) blmeye almaktadr. Tarihin bilebildiimiz en ciddi ve belki de ilk sosyal devriml erinden biri sz konusudur. Spartaksle adatr. Spartaksn asker olarak Romada baarmak (M.. 70ler) istediini sa Mesih Kuds evresinde devrimci ideolojik grupla gerekletirmeye almakta, Kuds fethetmek ist emektedir. Bu dnemde yine iki ana hegemon g blge zerinde ekimekt edir. Roma ve Persepolis hegemonlar blgeye sk sk sefer dzenlemekte ve 271

kendi ibirlikilerini yerletirmeye almaktadr. skender sonras (M.. 300 sonu) Helenistik Krallklarn da benzer bir konumu ve bu temelde kendi ar alarnda mcadeleleri sz konusudur. sa ve grubu hem hegemonyacla hem de Yahudi ibirlikilerine kar bir nevi bamszlk ve zgrlk mcadelesine atlmaktadr. Ama koullar gerei bu mcadele ideolojik olarak (yeni bir dinsel kla) yaplmaktadr. Bu gelimenin gnmze kadarki sonular bilinmektedir. Daha yakndan bildiimiz Hz. Muhammedin k da balangta Kuds hedeflemitir. Kuranda Miracn (ge ykseli, Tanryla buluma, yani yeni dinin gereklemesi) Kudste gerekletii hikye edilmektedir. Kald ki, M edineye yaplan hicret de Kuds amaldr. lk namazlarn kblesi Kudstr. Hz. Muhammedin kabilesi farkldr. brani kabilesiyle benzer zellikler (Semitik zellikler) tasa da, kendisi dnemin (M.S. 600lerin ba) Mekke ve M edine yresindeki Arap kabilelerini temel g olarak deerlendirmektedir. Din olarak (mcadelesinin ideolojik erevesi) brahim gelenekte nc versiy onu gerekletirmektedir. Daha ok tccar toplumu hedefleyen bir ideolojik ereve sz konusudur. brahim ve Musa gereinde kabilenin st hiyerarisi dine damgasn vururken, Hz. sann dininde kabilenin yoksullar esastr. Hz. Muhammedde ise kabilenin orta tccar kesiminin karlar, dolaysyla orta snf toplumu yeni dine damgasn vurmaktadr. Hz. Muhammedin knn kendinden ncekilerden temel fark yrtt ideolojik, politik ve askeri mcadelenin btnlk arz etmesidir. slm ktaki ideolojik, politik ve askeri btnlk ok az dinde rastladmz bir olgudur. ok ksa bir zaman dilimi nde byk baarlara erimesi bu gereklikle balantldr. Bu, ada devrimlerde bile rneine ok az rastlanan bir baardr. lk knda kabile artkl arndan, babo kiilerden, tccar bir kadn ve bir kleden mteekkil iken, ksa sre iinde (yaklak krk yl) evrensel imparatorluu ( Bizans, Sasani ve Habe) kertmesi, yeni toplumsalln ideolojik, politik ve askeri olarak btnlemi gcnden ileri gelmektedir. brahim gelenein son evrensel halkasn oluturmaktadr. Kapitalist evrensellik brahim evrenselliin versiyonuna (Musevilik, sevilik, Muhammedilik) kar yrtt savala kendi hegemonyasn ina etmitir. phesiz her brahim evrensellik deeri olmasayd, kapitalizm sistem olarak evrensel deer kazanamazd. Kapitalizmin temelinde Smer ve Msr uygarlklarndan beri biriken maddi uygarlk kltrnn manevi (ruhban, din) uygarlk kltr karsndaki stnl yatmaktadr. Her iki kltrn de kent, snf ve devletle balants vardr. Aralarnda iktidar ve istismar kon usunda srekli bir mcadele sz konusudur. Bugn de ayn gelenek gncellemi haliyle devam etmektedir. Kresel gelimeleri en ok bu mcadelenin belirlediini, alandaki srail-Filistin ekimesinden anlamak mmkndr. Demek oluyor ki, 1980 sonras k zeminimizin tarihsel bir gereklii vardr. Bu tarihsel gerekliin izdm zerinde yrmz. Kapitalist modernite unsurlarnn ilka Firavun ve Nemrutlarndan hem ok daha acmasz, hem de sayca ok daha fazla olduklarn imdiye kadarki zmlemeleri272

mizden (ideolojik gerekliimiz) karsamak zor deildir. Yanl anlalmasn istemem, ancak Ankara merkezli ilk on yllk ideolojik mcadelemizle br ahimin, Musann ve sann ilk dnemlerinde yrttkleri ideolojik mcadele arasnda ilgin benzerlikler vardr. zellikle Hz. Muhammedin Mekkedeki ilk on yllk ideolojik mcadelesiyle arasndaki arpc benzerlik gz ard edilemez. Onlarn dnemin firavun, nemrut ve imparatorlarna kar yaptklar klar, biz bunlarn bin kat daha beter nitelikte oalm trevleri olan kapitalist modernite unsurlarna kar gerekletirdik. Toplumsal mcadeleler hep tari hseldir. Derin tarihsel kkenleri olmayan hibir toplumsal mcadele yoktur. Kald ki, dayandmz tarihsel-toplumsal zemini de bu savunmada aklam bulunuyoruz ki, bu da hakikatin kendisidir. zcesi, tarihsel-toplumsal akn ana nehrinde kendimiz bir kol olarak akmz. Toplumu gncel gereklii iinde ele alan analizler karsnda ok dikkatli olmak gerekir. Kapitalist modernite sosyolojisi, toplumsal gereklii imdiki ana boar. Toplumun tarihle, gemile ban ok acmaszca, ayn zamanda bilimsellik ad altnda byk bir yalan, saptrma ve maskelemeyle keser. M odernize edilen din de ayn sosyolojinin izinde yrr; bu sosyolojinin din ma skeli biimidir. Bu ynyle hakikat (din gelenei dahil) karsnda sosyolojiden (pozitivist model) daha kreltici ve yalancdr. unu demeye getiriyorum: 1980 sonrasnda balayan Cebel eyh eteklerindeki yirmi yllk sava halimiz, tari hsel-toplumsal temele dayal ve anlam ok byk olan bir mcadeledir. brahimin El Halil, Musann Sina, sann Kuds ve Muhammedin Medinedeki mcadelelerinden derin izler tar. Bununla yetinmez; Brunonun, Erasmusun, Babeufn, Bakuninin, Marksn, Lenin ve Maonun izlerinden de etkilenir. Zerdt, Buda, Konfys ve Sokratesn izlerinden yoksun kalmaz. Tanra Stardan nanna, Kibele, Meryem, Fatma ve Rosaya kadar gelen izlerden nasiplenmeyi de ihmal etmez. Kapabildii kadar toplumsal hakikatin tm gereklerinden erbetlenir. 1979 yl Temmuz banda Urfa-Surutan yaplan ka ilikin yklemeler retici olabilir. zellikle ktan nce Ferhat Kurtay ile Nisan banda Diya rbekirden ayrl, Kzltepede ve Xurs kyndeki gnler anlmaya deerdir. Byk ehidimiz Ferhat Kurtay phesiz bu anlaml gnlerin abidelemi ifadesidir. Baharn sonlarnda Kzltepeden Urfaya eriimiz, macera yan da olan heyecanl anlar ifade eder. Uradmz her noktann tarihsel bir anlam vardr ve anlatlmaya deer zellikler tar. Bu sefer yanmdaki kii byk ehidimiz Mehmet Karasungurdur. Urfada yaklak son krk gnlk kalmz tpatp brahimin Urfadaki son gnlerine benzer. Onun ayak izlerini takip ettik. Nemrutun lanetini iliklerimizde hissediyorduk. Srecin nc byk ehidi Ethem Akcann hi unutulmaz ruh hali gemi kutsallklarn somut haliydi. ktan sonraki drt be yllk pratiinde gerek balln, alkanln, i bitiriciliin sembolyd. ok az okumas olan, kendi kendini eiten biriydi. Son nefesini verii de bu gerekliinin ispatyd. Filistinli rgtlerle iliki kurduumuzda, kapitalist modernite kendilerini oktan yozlatrmt. Ama havalarnda devrimci esintiler de yok deildi. 273

PKKnin askerilemesindeki paylar inkr edilemez. Fakat ac olan odur ki, bu iliki onlardaki kapitalist zihniyeti kramad. Ksa vadeli gnlk karlar, anlam ok byk olabilecek bir diyalektik ilikiyi ksr brakt. Filistinli komutanlar zorbela bir araya getirdiimiz sava kabilemizi gelitirdikleri cretli asker stats temelinde kullanmak istiyorlard. Buna meydan vermedik. Devrimci ruhumuz ve direncimizden hi taviz vermedik. Filistinlilere sylediimiz Trk devrimcilerine sylediimizin aynsyd: Kemal Pirin deyiiyle Krdistan de vrimi olmadan ne Trk, ne Arap, ne de baka bir Ortadoulu halkn kurtuluu sz konusu olabilir diyorduk. Tarihsel ve enternasyonalist rolmz byle oynayabilirdik. Yine de alandaki somut devrimci grevlere rnek dzeyde karlk verdik. sraile ynelik zel bir hamlemiz olmad gibi, 1982de srailin Lbnan igal saldrsndan paymza den, destans direniler sonucunda on ehit vermek oldu. Bu ehitlerimizin ans orada geen yirmi ylmz besleyen ana kaynakt. Onlar asla unutulamazlar ve anlar kmsenemez. Bu lmsz ehitlerimiz gerek enternasyonal deerlerimizdir. Varlmz gittike bymekteydi. Lbnan ve Suriye Krtleriyle hemen kaynatk. Bu Krtler arlkl olarak Birinci Dnya Sava sonucunda bl nm ana Krt kitlesinin bir parasydlar. Ulus-devletlerin gadrine uramlar, bir nevi mlteci gibi yaamaya zorlanmlard. Daha az asimilasyona uram, Krtlklerini fark eden insanlard. Tipik Kurmanc Krtlerini oluturmaktaydlar. Kapitalizm gelitike isizleiyorlard. Bu nitelikleri onlar hzla sava kab ilemize itiyordu. Daha gelimi silahlar ve askeri yaamla tanmak nemliydi. Krt zgrlk Hareketinde toplu askeri eitim mevcut biimiyle ilk defa gerekleiyordu. Saldr altnda olmak sava deneyimini gelitiriyordu. Fakat yine de gittike kendini dayatan kiilik sorunlar aa kyordu. Aslnda yaanan, zannettiimizden daha derinlere giden toplumsal yenilenme ve oluumla ilgiliydi. slmiyetin ilk yllarndaki gibi farkl kabilelerden gelen, ou derme atma ve birbirinden kopuk durumda olan insanlardan yeni bir toplum rn einin oluturulmas sz konusuydu. Nitekim bu konuda tarihsel bir rnek olarak Musann brani kabile boyl arn disipline etmek iin ne kadar zorlandn Tevrattan renmekteyiz. G eleneksel kabile kltrn aan yeni bir toplumsal kltr oluturmak, bir nevi toplumsal atom bombas yapmaya benzer. sann armha gerilmesinden sonra havarilerinin dahi uzun sre varlklaryla yokluklar bir olmutu. Gl adionun amansz terr karsnda eski toplumsal kltrn savunamad insanlar ayakta tutmak bile zel yetenek ve aba gerektiriyordu. Ulusdevletlerin katlam snrlarn atrmak, kimlik kart ve yatacak yer temin etmek, karnlarn doyurmak bile byk sorunlar arz ediyordu. Gladio terr gibi an en gelimi iddeti karsnda militan ve sava bir rgt olutu rmak olaanst ikna gcyle umut vermeyi, bunun iin de inan ve bilin gelitirmeyi gerektiriyordu. Bu yetenei gsteremeyen Trk Solu ve halk dir eniilii hzla dalmt. lkedeyken en son Krdistan Devriminin Yolunu yazmtm. Manifesto nitelii tayan bu kitap genlie genel bir dorultu vermek ve ideolojik pers274

pektif kazandrmaktan teye rol oynayamazd. nemliydi ama yeterli deildi. nmzde uzun vadeli askeri yaam gibi zor bir sorun vard. Bunun iin yeni perspektifler gerekliydi. lk adm olarak 1981de Krdistanda Kiilik Sorunu, Parti Yaam ve Devrimci Militann zellikleri ad altnda kaset konumalarmdan derlenen bir kitap hazrladk. Ayn ekilde rgt adna elde olan t oparlamak iin Temmuz 1981de benim iin nemli bir snav olan B irinci Konferans dediimiz toplanty gerekletirdik. Bu toplantya sunduum Politik Rapor yazl haliyle mevcuttur. Dnemi ve sorunlarn kavramak asndan iyi bir belgedir. Bu konferans, rgt toparlamann ciddi admlarndand. Ans yaammn deerli bir kesitidir. Fakat sorunlar o denli youndu ki, dinamo gibi ideoloji, rgt ve eylem retmeyi gerektiriyordu. lk gruplar yola karlm, Lolan ve Haftaninde slenmeye balamlard. Gerilla sava balatlmak durumundayd. Diyarbakr zindanndan gelen feryatlar bir an nce harekete gemeye zorluyordu. Tam bu srada Krdistanda Zorun Rol gibi kapsaml ve idealli bir almay kaleme aldm. Bu sefer yardmcm Duran Kalkand. Bu deerlendirmeler dnemin zelliklerini kavramada ve gruplarn eitiminde ikna edici rol oynayabilirdi. Kemal Pir, M. Hayri Durmu, Akif Ylmaz ve Ali iekin ahadetiyle sonul anan Byk lm Orucu eylemine mutlaka bir yant vermek istiyorduk. Ama lke iindeki gruplarn batan itibaren iine girdikleri tutum, daha dorusu sorumlu grubun yaplanlar tekrarlama, tarihsel an doru deerlendirememe ve gereksiz keif hareketleri gibi yaklamlar yant vermemizi geciktirdi. Z amannda yant verilseydi, belki de idamlar erkenden durdurabilir ve lm orularnn lmle sonulanmasn engelleyebilirdik. 1983 bu nedenle kayp yl olarak hatrlarm. 1984teki 15 Austos Hamlesi bana gre kesinlikle 1983 baharndan itib aren daha kapsaml olarak balatlmalyd. Hazrlklarmz buna elveriyordu. Gerilla planlamamza vurulan ilk ciddi darbelerden biri bu gecikme ve yersiz, babo ve sorumsuzca yaplan keif hareketleri durumuydu. Bu durumdan sorumlu olanlarn bu sreci aydnlatmalar devrimci sorumluluklarnn bir gereidir. Aslnda daha rgtl bir mdahaleyi 1980 yaznda Kemal Pir n derliindeki grupla gelitirmeye almtk. Gney Krdistanda slenmeye g ereksinim duymadan, direkt Dersime kadar ulamay hedefleyen bir giriimdi bu. Kemal Pir tesadfen ve olmamas gereken biimde yakalanmasayd Yakalanmas Hareket iin ok talihsiz bir olayd-, PKKnin komuta gerei baka bir hal alabilirdi. Onun boluunu hibir arkada dolduramad. Bu yllarda Mazlum Doan ve M. Hayri Durmuun pe pee yakalanmalar da gerekmeyen, rahatlkla nlenebilecek olan ama gerekleen ar kayplard. Yreimiz birka paraya blnmt. Bir yandan Ortadou kaosunda de vrimci militan ve sava rgt yaratmak ve lke iine tarlan gerilla adayl arndan umut beklemek, dier yandan zindanlardaki figanlara dayanmak ve Avrupaya almak drt dnmeyi gerektiriyordu. Ethem Akcan dnda yardmc olan ok azd. Herkes bir biimde kendini dayatyordu. 275

Avrupadaki Dev-Yol efleri, Avrupa yolunu tutma konusunda youn aba harcadklar ve kendi rgtlerini tasfiye ettikleri yetmiyormu gibi, direncini krmak amacyla PKKye de yklenmilerdi. yle anlalyor ki, en azndan bir ihtimal, nlerine byle bir grev konulmutu. KDP yardmc olmak urada kalsn, Kuzey Krdistan Devrimini engelleme roln srarla srdryordu. Gittike aa kyor ki, 1926daki Musul Antlamasnda kararlatrlan Kuzey Krdistandan vazgeme ve bunun karlnda KDPyi ve Barzani ailesini destekleme politikas devam ediyordu. KDPye biilen asl rol, ran ve Trkiye Krdistan zerindeki pasifikasyon uygulamalarna destek sunmakt. Bu temelde Irak Krdistannda kendi otonomi hareketinin desteklenmesini salay acakt. Bu kat politikann gerekleriyle kar karya kalmtk. Irak -ran Sava yeni bir durum yaratmt ama i nderlik bu durumu hi deerlendiremiyo rdu. stelik Hilvan-Siverek Direniinin (1978-1980) sekin nderi Mehmet Karasunguru anlam olmayan bir giriimde, KDP ile YNK arasndaki atm alar durdurmak iin giriilen sonu vermeyecek bir arabuluculuk almasnda ehit verdik. 2 Mays 1983te kendisiyle birlikte brahim Bilgini gereksiz, ok talihsiz ve zamansz biimde kaybettik. Mehmet Karasungur belki de Kemal Pirle birlikte gerillann kaderini deitirecek arkadalardand. Mazlum Doan, Kemal Pir, M. Hayri Durmu, Akif Ylmaz ve Ferhat Kurtay bata olmak zere zindandaki arkadalarmzn ahadet haberleri geldike, yreimize ve beynimize daha ok yklenmekten baka are bulamyorduk. Gn aclara dayanma gnyd. Gecikmeli de olsa 15 Austos 1984 Hamlesinin gerekletii haberi geldiinde saatleri, gnleri geirmek mesele olmutu. Sonular nemliydi. lk defa derli toplu bir askeri eylem planlanp uygulanm, durumu kkten deitirecek gelimelere kap aralanmt. nemli olan, hamleyi daha da gelitirerek dev amn getirmekti. Bu greve olduka yklendik. Her alana gruplar hazrladk, yedekler oluturduk. 1985 daha byk bir hamle yl olabilirdi. zellikle De rsim ve Tolhildan eyaletlerine Botan eyaleti kadar arlk verilecekti. Amed, Garzan ve Serhattaki glerimiz harekete geirilmiti. Sabri Ok arkadan k ortasnda talihsizce yakalanmas, Hac (Sabri Gzbyk) ve Hdr arkadal arn komutasndaki nc grubun Bozovada ahadetleri nedeniyle Adyamana ynelik harekt gerekleemedi. Derin aclar veren kayplar yaand. Araban zeri giden Selim yoldan grupla birlikte kayb da ayn yolda oldu. Buna ramen alanda sonuna kadar kalnd. Dersim, Amed ve Garzanda ileri dzeyde varlk gstermeseler de, gerilla birimleri varlklarn hep korudular. Se rhattaki gruplar Ar Danda hareketlenmilerdi. Tandm gen hemerim Mehmet Ertrk burada ehit dmt. ok deerli Arl yiitlerin ahadet haberlerini de aldk. 1985te beklenen atlm yapamadk ama tasfiye de ge reklemedi. NATO destekli Trk ordusunun klasik anlamda en gl saldrlarnn yaand yld. ki taraf iin de bir dnemin sonu anlamna gelmekteydi. Trk ordusu asndan gerilla hamlesinin istenilen dzeyde gerekletirilememesi bir baar olsa da, gerilla varlnn kalclk kazanmas kendisi iin ne mli bir baarszlkt. Yaplan byk hazrlklar temelinde hemen her stratejik 276

alanda halkn da gl desteini kazanm bir gerilla savan gelitirmek mmknken bu ans kullanamamas PKK asndan ciddi bir kaypt. Ama hibir alandan sklememesi ve varln korumas yine de kmsenmemesi gereken bir baaryd. 1986 her iki taraf iin yeniden hazrlk yl halinde geti. 1986da benim ve Hareketimiz iin en acl haber Mahsum Korkmaz yoldan ahadetiydi. Bu bizi bekleyen btn tehlikeleri barnda tayan bir ahadetti. Etrafmda deta yeniden bir kuatma emberi oluuyor gibiydi. fkelenmitim, olup bitenleri iime sindiremiyordum. ok ucuz kayplar verilmiti. Bu acyla 1986daki Kongrenin tmne katlmadm. nc Kongremiz oluyordu. kincisini 1982de, Suriyenin gneyinde Filistin Halk Kurtulu Cephesinin kampnda yapmtk. Birinci Konferansn bir nevi tekraryd, ama lkeye youn dn balatma kongresiydi. O kongre srasnda ahadet haberini duyduum Avr upadan harekete katlan hemerim Adnan Zincirkrann Frat kysnda yak alandnda, kendisiyle birlikte bir yzbay da uurumdan aaya yuvarlamas olay hep bir yrek szs olarak hatrmdadr. Bylesi haberler o kadar oktu ki, hepsine yantm kendime daha ok yklenmek oldu. nc Kongre tam bir yarglama kongresi oldu. Herkes birbirini yarglyordu. Kesire ve Selahattin elik yolun sonuna gelmilerdi. Kongre her ikisi iin de lmcl kararlar almt. yle ki, ofrm Ferhan, Kesirenin drt ata balanp paralanmas gerektiinden bahsediyordu. kisini lmden kurt armak yine bana dmt. Selahattinin TC ile teslimiyet grmelerini Cudi Da zerinden yrtt syleniyordu. Kesirenin benim iin zmlenmesi zor olan korkun souk durularnn arkasnda neler yatyordu? Ferhan neyi tespit etmiti de bylesi bir sonuca varyordu? Mehmet Sait de (Ethem Akcan) lmeden nce Bakann ardndan ne byk dolaplar evriliyor demi, kahrndan can vermiti. 1980 sonrasnda bana ynelik komplolardan birinin Dev -Yol iinde rgtlendii kukusunu hep duydum. Eer planlandysa, Trk Gladiosu ve i gvenlik glerinin bu yoldan bir komplo denemesine giritikleri kansndaym. Avrupadaki Dev-Yol iinden bazlarnn aktan tasfiyecilik yapmalar, Alman devletinin desteini alm olmalar ve PKKyi kendileri iin ilk hedef haline getirmeleri ve 1983te yaanan provokasyonda provokatr Semire (etin Gngr) sahip karak desteklemeleri bu ihtimalin hi de kmsenmemesi gerektiini ortaya koyuyor. Kesireye ynelik byk fkenin ve ldrme kararllnn nedenlerini hibir arkada bana aka anlatmad. Kiiliime ynelik byk hakaretleri ve tahrikleri sz konusuydu. Ama bunlar ldrme karar iin yeterli gereke olamazd. Onun iin hep merak ettim, kuku duydum: Acaba ofrleri elde ederek mi bir komplo yapmay dnmt? ofrlerden birinin kamas, dierinin intihar giriiminde bulunmas ve lme koarcasna lkeye geip ahadete ulamas benim iin hep dndrc oldu. Selahattin eliki ke ndim Avrupaya yolladm. Kesire ise 1987 ortalarnda Atinada muhtemelen Yunan istihbaratnn da desteiyle kayplara kart. 277

Bu arada 1982de Bulgaristana bir gezim olmutu. Kanmca o dnemde lkelerindeki Trkleri ge zorlamak isteyen Bulgarlarn bu konudaki tut umumu renmeye altklar bir geziydi. Reel sosyalizmin durgunluunu ilk elde orada gzlemledim. Her taraf revizyonizm kokuyordu. Yine Bulgaristann da iinde olduu sosyalist lkelere ikinci gezim 1987de KGBnin desteiyle gereklemiti. Sovyetler Birliinin zl ncesinde aldm son davetlerden biriydi. Bu gezilerin ciddi bir destee yol amamas, yaadklar i soru nlardan kaynaklansa gerek. Tek yararlar belki de Suriyede gvenlikli kalmam konusunda saladklar destekti. Bu yllarda ok sayda Irak, Lbnan ve Filistinli rgtle grtk. Dostluk mesajlar alp verdik. Fakat destek szleri pek pratiklemiyordu. zellikle El Fetih Trkiye ile ilikilerinde konumumdan en ok yararlanan rgt oldu. Suriyede Esad kardelerin bize yaklam rgtsel olmaktan ziyade kiiseldi. ok tecrbeliydiler. stihbarat zerinden yaklamlar da ustacayd. steselerdi byk gelimelere yol aabilirlerdi. Trkiyeden ekiniyorlard. Amalar zerimizden Trkiyeyi dengelemekti. Bu politikal arnda da baarya ulatlar. Fakat Krt kimlik ve zgrlk hareketi de bu ilikiden tarihsel sonular elde etmesini bildi. Benzer bir iliki Yunanistan z erinden geliti. Fakat onlar Trkiyeden beklentilerini karlayamadlar. ABD ve AB lkelerinin politikalar tavan ka, taz tut biimindeydi. Bu geleneksel politikadan hi sapmadlar. Ne ldrecek kadar bastryorlar, ne de zm mmkn klacak lde destekliyorlard. zmszlkten byk yarar sal adklarnn olduka bilincindeydiler. 19. ve 20. yzylda gelitirilen bu politika 21. yzyla da yaylmak istenmektedir. PKKnin ilk gerilla hamlesi komuta yetmezliine taklmt. Ciddi bir tutuculuk ve yetmezlik aa kmt. Bekaadaki nc Kongre gerei bunu ifade ediyordu. Komuta gerei zerine zmleme yapma gerei ortadayd. lk deneme yazlarn bizzat kaleme aldm. Birok kaset konumas yaptm. Pratik tedbir olarak grubun ilk kuandan geriye kalanlar Avrupaya karld. En deerli komuta adaylarnn ahadetlerinden sonra geriye kalanlar, kurnazlklaryla sa kalmay baaranlar ve bazlar da muhtemelen szma olan unsurlar yeni dnemin komuta boluunu doldurmaya alacaklard. Bunlarn maskesi btn plaklyla 2002-2004 tasfiye ve ihanet hareketinde decekti. Ferhat (Osman calan), Botan (Nizamettin Ta), Ebubekir (Halil Ata), Serhat (Hdr Yaln), Ekrem (Hdr Sarkaya), rnakl Celal ve Doan, Kani Ylmaz (Faysal Dunlayc) ve dier ok saydaki unsur, Drtl ete ve rkkayalar etesiyle birlikte hareketin iplerini objektif olarak ele geirmi durumdaydlar. Onlara bu yolu aan, eski kuak kadrolarn merkez rollerine sahip kmamalar ve bata Mahsum Korkmaz ve Mehmet Karasungur olmak zere drst ve komuta roln gerekten stlenebilecek ok sayda arkadan arlkl ol arak komplo yntemleriyle tasfiye edilmesiydi. Birok gsterge 1990 balarnda bana kar yaplmas dnlen komplo ile rgtn tmden ele geirilmesinin planlandn ortaya koymaktadr. JTEMin kurucularndan Cem Erseverin ldrlmesi bu planla yakndan balantldr. Star TVye konuan iki ajann Bize calan l deil sa ele geirmemiz emredilmiti biimindeki itiraflar 278

konuya k tutan bir nemli ipucu niteliindedir. Ayrca Hasan Bindaln ahadeti ak bir iaretti. Amedde Sait rkkaya ve emdin Sakk gibi ete unsurlar dndaki tm drst komuta kadrosu ile Dersimde Doktor Barann tasfiye edilmesi de bu dnemdedir. Botan alan zaten Cemil Ik ve avenesine terk edilmiti. Sra Bekaadaki durumumun halledilmesine gelmiti. Gerek PKKlileme gerekse ordulama ve hatta cephelemenin (HRKleme ve ERNKleme) btn sorunlar olduu gibi duruyordu. Tm sorunlar zerime ylmt. Drst unsurlar sadece lmesini biliyorlard. Taktik sorunlarn stesinden gelme akllarndan bile gemiyordu. Byk fedakrlk ve cesaret rnekleri az deildi, ama cesaret ve fedakrlk kendi bana pratik taktik sorunlarn zm iin yeterli olamazd. 1987 baharyla birlikte bu sorunlara zm getirmek amacyla zmleme metoduna yklendim. Daha nce deindiim konulara ilikin grlerimi brorler halinde getirirken, bu kez ses ve grnt kasetlerine de kaydedilmek zere sorunlar derinliine zmeye altm. Karmda aylk devreler halinde dzenlenmi yaklak drt yz kiilik eitim gruplar durmaktayd. Ylda bin kiiyi aan sayda gerilla adaynn eitildii yeni bir eitim sreci sz konusuydu. Bu eitimlerle ierden ve dardan dayatlan tasfiyeciliin nne geilmek istenmiti. Tasfiyecilik deta imknsz klnm, bu beklenti iinde olanlarn hevesleri kursaklarnda kalmt. yle anlayor ki, bazlar drt gzle tasfiye olmam bekliyorlard . Bu beklenti olduka gldr ve izleri hl vardr. Avrupaya yolladmz eski kuaktan yoldalar Almanyann nclnde balatlan saldryla 1987den itibaren tutuklanmlard. Bu olay bile Almanyann Avrupa Gladiosunun merkezi olduunu ve PKKye ynelik Gladio hamlesini aklamaya yeter. Almanya TCden daha fazla, stelik ok daha planl ve sinsi bir biimde PKKnin tasfiyesiyle uramtr. Buna ramen Avrupadaki Krt halknn kimlik ve zgrlk talepleri etrafnda harekete olan ball, Avrupa zerinden gelitirilen tm tasfiyeci planlar fazlasyla boa karmaya yetiyordu. Bu dnemde Suriye ve Avrupadaki halkmzn esiz ball olmasayd, PKKyi ayakta tutmak ve devrimci sava srdrmek ok daha zor olurdu. Her iki alandaki halkmz hep sayg ile anmak ve kutlamak gerekir. Kadn konusuna ilikin zmlemelere ilk defa 1987 Martnda baladm. Kadn zerinden bama, dolaysyla hareketin bana ylan belay iliklerime kadar hissetmitim. Kesirenin deerli yoldalarm ldrtacak tavrlarna kar ilk defa yeni bir yntemle, zmleme yntemiyle yant vermeye altm. Bata Pazarckl Aye Akarsu, Dersimli Saime Akn ve Nusaybinli Ayten o lmak zere baz kadnlarn lmle cezalandrlmalarn iime sindiremememin de bunda rol vard. Kadn sorunu gittike ciddileen bir sorundu. Her eitim devresinde bu konudaki zmlemeleri de bir adm daha derinletiriyordum. Gen kadnlarn saflarmzda gittike birikmesi, kadn zgrlk problemine kkl yantlar bulunmasn zorunlu klyordu. Fakat bamdaki amansz Kesire belas bu almamda baat rol oynuyordu. Kendisini ldrmek doru ol amazd, fakat kendisiyle bir saat birlikte yaamay bile imknszlatrmt. ok zeki bir unsurdu. Nitekim Mahsum Korkmaz yolda ehit dtnde syledi279

i u szler ne kadar zeki ve rgt doru takip eden bir kii olduunu g sterir: En gvendiin kii olan Mahsum Korkmaz da gitti. imdi ne yapaca ksn? Geri adm atmam ve kendisine teslim olmam bekler gibiydi. Bylesi yaklamlarn dourduu byk fke ve acyla 1987 hamlesine balamtm. Geleneksel ynteme gre kendisini bin defa ldrmek gerekiyordu veya b oamakla sorunun stesinden gelinebilirdi. Ama bylesi bir tutum benim iin ideolojik ve politik yenilgi anlamna gelirdi. Ayrca rgt, partiyi kendisine teslim etmek veya kendisiyle paylamak da ayn sonuca gtrrd. Drst bir unsur olsa bile emei yoktu. Sadece ustaca gzlemde bulunur, taktik hamlel erin olumsuz anlamda tetikleyicisi olurdu. Onun ahsnda kadnla ilgili ne varsa zmek, bunun yan sra etrafmda gittike kendini dayatan kadn-erkek ilikilerine kkl zgrlk ve eitlik yantlarn gelitirmek istiyordum. Askeri rgtlenme gibi erkek egemen ideolojinin ve yzde yz erkeklerin damgasn vurduu bir almaya kadnlar katmak hayli riskliydi; almalarn iine dinamit koymak gibi bir eydi. Mevcut erkekler ve kadnlarn anlaylar kaba ve geleneksel cinsiyeti anlaytan teye varmyordu. Birbirlerini tahrik etmekten, ka gz iareti yapmaktan teye anlaylar gelimemiti. Kendi elimle bama byk bir bela sarmtm. nl gerilla komutan Che Guevara bile kadn saflara aldklarnda cinsel tatmini dlamam, zorunlu bir ihtiya olarak benimsemiti. Benim ayn eyi benimsemem, kendime ve rgt almalarna, zellikle askeri almalara kabul ettirmem, batan itibaren kendi kendimizi tasfiye etmek anlamna gelecekti. Kadn olduu gibi brakmam, mevcut haliyle tasfiye olmamz iin tek b ana yeterliydi. Cinsel gdye hkmedecek, onu doru olarak, rgt karlar ve politik sanat temelinde deerlendirecek bir ekip veya arkada yoktu. Kadn tmyle dlamak, kadnsz devrim yapmak da benim iin, rgt iin doru olamazd. Geriye bir yntem daha kalyordu: Halkn tabiriyle ba balamak ve devrimci sol rgtlerin moda haline getirdikleri devrimci evlilik de bir are olabilirdi. Ama ben bu yntemleri doru bulmuyordum. Devrimci enerj iyi boa karmann da tesinde, fiziksel koullar bile bu tr ba balamalar veya evliliklere imkn vermiyordu. Bunun tas tara toplayp kapa Avr upaya atarak mltecilemekten veya halkn arasna karp rgt adna parazit eklinde yaamaktan baka yolu yoktu. Bu da tasfiyeciliin baka bir biimiydi. Denediim yol, Ortadou kltrnde dnlmeyen, hatta akla bile get irilmeyen bir iliki tarznda karar klmak, yani zorunlu ihtiya olarak grlen evlilik dnda diyalektik iliki ve elikiler iinde bir yaam ve bunun savamn sonuna kadar gze almakt. Bu erevede hem erkei hem de zellikle kadn kendi gerek insani varoluu ve zgrlemesiyle tantrmak istiyordum. Bu byk bir i devrimcilik snavyd. ok istismar edildi, kt kullan ld, yzlerce kandrmacaya alet edildi. Ama gerekten yiit ve zl, akll ve gzel kadn da bu almalar ortaya kard. ok sayda gzel ve akll kzlar ehit verdik. zlemlerine yant olmak iin kendimi deta her gn yeniden yarattm. Ama yeterli olamadm iin de srekli acl yaadm. Kadnla zg rce tarihsel bulumay gerekletirmitim. Ama bir nevi ada Ferhat misali 280

irine kavumay asla baaramayacaktm. Fakat bu nostaljik hikyedeki durumu ap kavumay gerekletirmenin pek anlaml ve gerekli olduuna da inanmadm. Mevcut koullarda (hegemonik sistemlerde) kavumann akn lm olduunu fark edebiliyordum. Dolaysyla nemli olan btn topl umsal sorunlarn zm iin akla alabilmekti. Daha dorusu gerek ak ahlk, toplumsal sorunlarla savama ve zme yeteneinde ve gcne sahip olmak demekti. Bu yetenei ve gc olmayanlarn, bu glerini ve yeteneklerini gelitiremeyenlerin ak ve ak ahlk olamazd. Hegel felsefesinde akn gerekleebilmesinin gerekli koulu kadn ile erkek arasnda g dengesinin salanmasdr. Gerekli ama yeterli olmayan bu koul glenmi kadn ifade etmektedir. Kaba ve maddi g dengesinden bahsedi lmiyor. Sz konusu edilen fiziki, psikolojik ve sosyal g dengesidir. Yani en eski ve en derinletirilmi klelii yaayan kadnn ak olamaz denmektedir. Doruluk pay olan bu felsefi grn pratikte iini doldurabilmek iin safla rdaki kadn ok ynl (ideolojik, politik, ahlaki, estetik, fiziki, hatta askeri -z savunma iin-, ekonomik, sportif vb.) glendirmeye ncelik tandm. Kadna kar saygl olma ve tutarl davranmann, sevginin, doru, iyi ve gzel olann yolunun onu glendirmekten getiinin tamamen farknda olarak kadnla ilgileniyordum. Dolaysyla kadn glenmeden ak gerekleemezdi. Bu tanmn doruluuna kesinlikle inanyordum. Asla taviz verilmemesi gereken bir konu olduundan emindim. Giderek bu yetenei ve gc kazandktan sonra kadn almalarm deerli oluyordu. Kzlar sanki bin yllk uykudan, kbustan uyanm gibi bana bakyor ve kucaklayorlard. Bu konularda ok ihtiyatl olmama ramen, ben bile onlar sonsuz bir sevgi ve zlemle kucaklamaktan, ba tac etmekten ekinmedim. Bu konuda iki hatal anlay hep kendini dayatt: Geleneksel tarzda ba gz olma, hibir ideolojik, siyasi ve eylemsel temeli olmayan kaba cinsiyetiliin gdmyle birbirlerinin olma ad altnda frsat bulduka dknce davranlar sergileyenler bir hayli ypratc oluyorlard. Buna karlk kaba sofuluk, yani kendini bastrarak cinselliin etkilerini ama tutumu da sorunu bytmekten teye sonu vermiyordu. Demokratik zgrlk ve eitlik dorultusunda gelitirilen almalar toplumsal zgrln salam lt oldu. Pratik gelimeler ilkeli yaklamn doruluunu, iyiliini ve gzelliini kantlad. 1990larn balarna kadar ylda toplam says bin kiiyi aan eitim grupl arnda zmlemeler yaplmasna artan bir tempo ile devam edildi. Bu almalar sadece gerilla hamlesinin 1986da yaad bunalm atrmakla kalmad, stratejik denge durumuna getirecek kadar gelimesini salad gerilla savan yeni bir aamaya tad. 1991-1992 yllarnda halkn yeniden younlaan destei siyasi zm ciddi olarak gndeme getirdi. Turgut zal 1985ten itibaren yeni bir sava konseptiyle aslnda ahince bir tutum iindeydi. 1987de Ola anst Hal ynetimi kurulmutu. Kanun st yetkilerle donatlan JTEM, tm devlet organlarn yedekleyecek temelde grevlendirilmiti. 1987den itibaren Drtl etenin ve benzer unsurlarn taktik d eylemleri (kadn ve ocuklarn hedef yaplmas) dolayl ve direkt JTEMle balantlyd. Ayn tarihte Alma n281

yada yaplan tutuklamalar, Hizbullahn harekete geirilmesi hep ayn tasfiye srecinin birer paras olup, Gladionun etkin ekilde sadece PKK ve Krt zgrlk Hareketine ynelik olarak devrede olduunu gsteriyordu. Yeni devrimci sava hamlesine kar kardevrimci Gladiocu hamle gerekleiyordu. Bu karlkl hamle sreci trmandrlarak 1990l yllarn bana gelindi. Krdistan tarihinde ilk defa lkenin tm paralarnda ve her parann hemen her alannda kimlik ve zgrlk mcadelesinin btnlyle tanlmt. TC tarihinde ilk defa bu dnemde siyasi zm seenei ciddi olarak dnlmeye balanyordu. Turgut zal savan yedi yllk bilanosunu deerlendirmi ve Trkiyenin derin bir kmazn iine itildiini grmt. Radikal bir tutumla (Biz bunu zamannda tespit edemedik), hem de Musul-Kerkk (Gney Krdistan) de kapsayacak ekilde bar ve zm seeneini bizzat kendi inisiyatifinde de vreye sokmaya alt. Ordu ve muhalefet cephesinden buna kar bir diren geliti. Genelde Irak, zelde Irak Krdistann 1925ten bu yana kendi heg emonyasnda gren ABD ve ngiltere, zaln bu yeni yaklamn kabul edemezlerdi. srail ise zaten Irak Krdistann Proto -srail olarak deerlendirmekteydi. Musul-Kerkkn (Irak Krdistannn) TC egemenliinden koparlmas ya Cumhuriyet ya Musul-Kerkk ikilemiyle kar karya olan M. Kemalin ngilizlerle (sraili kurma aamasnda Siyonist hareketin hamisi durumund alar) uzlamas sonucunda gereklemiti. Yani Musul-Kerkkn ngilizlere verilmemesi halinde Cumhuriyetin tahakkuk etmesi mmkn olmayacakt. Mustafa Kemal nderliinin Musul-Kerkk mecburen ngilizlere teslim ettii bilinmektedir. Vermezse hem 1925teki Krt isyannn desteklenmesi hem de suikastlar devredeydi. Bu olaslklar kendisine hissettiriliyordu. Bu uzlama Krt sorununun altndaki en temel etkendir ve hl btn arl ile etken olmaya devam etmektedir. Bu staty ortadan kaldrmaya niyetlenen babakan bunun karln hayatlaryla dediler. Menderesin idam, zaln ldrlmesi, Ecevitin fel edilmesi ve ardndan lm Irak Krdistan politikalaryla yakndan balantldr. Yaln Kkn bu konudaki aratrmalar aydnlatcdr. Ortaya u gerekler kmtr: Krt sorununun zm btnseldir. Hibir para tek bana zme gidemez. En byk para olan Trkiye Krdistannda sorun zlmedike dier paralardaki sorunun zm yoluna girmesi zordur. Ayrca daha da dikkat ekici olan, Krt sorununun zmnn kapitalist hegemonik glerce kilitlenmi old uudur; onlarn yer almad, onlarn karlarn gz ard eden bir zmn kolay gereklemeyeceidir. zlmek istenirse karlnda ar bedeller detilecektir. T. zaln zm giriimi bu varsaymlar btn deheti ve acm aszlyla kantlamt. Siyasi ve diplomatik tecrbesizliine ramen, zaldan diyalog-zm ars (Celal Talabani araclyla) geldiinde aylarca buna inanamamtm. ki ihtimal zerinde dndm: Birincisi, zal taktik bir oyun iinde olabilirdi; ikincisi, neyle uratn bilmemekteydi. Tarih ksa srede beni dorulad. zaln vahice ldrlmesinden ac duydum. lm zerindeki sr perdesini 282

kaldrmaya ynelik gelimeleri daima takip etmeyi kendime uhde edindim. Kendini zalla kyaslayan AKP nderi R. Tayyip Erdoan ya gereini bilmiyor ya da saptrma peindedir. zal, Ben PKK nderlii ile iliki kurmam demiyordu. Bilge insan scaklyla bizzat PKKnin yapt her eyin yanl olmadn sylemiti (Bunu nakleden C. Talabaniydi). Diyalogun neden nemli olduunu ve zmn taraflar iin neden hayatiyet ifade ettiini bi zden daha uzgrl olarak dile getirmiti. Aslnda savan ykcln ve dehetini bilerek ve duyarak siyasi zm noktasna gelmiti. artl ceza indirim yasasyla baz PKKlilerin koul ne srmeden cezaevinden karlmalarn salamt. Dolaysyla R. Tayyip Erdoann kendisini zalla kyaslamas gereki deildir. Politikalar illerinkinin ok daha derinlikli ve planl bir vers iyonunu artrmaktadr. Yine de kendisi hakknda nihai hkm verebilmek iin bekleyip grmek gerekir. 1993n dramatik bir yl olduundan oka bahsettik. 1993 bana gre Gladionun devleti ele geirdii tarihtir. Sadece bir siyasi darbe ve suikast yl deil, birok gizli darbenin, komplonun ve katliamn yaand yldr. Dahas, Krdistan tarihinin en kapsaml Krtszletirme yldr. Arkasna NATO ve sraili alan Beyaz Trk faizminin 1996 ylna dek srdrd soykrm terrn sonuna kadar kullanmaya balad yldr. Soykrmn zirveleme yldr. Bu yl birok ilede (rnak, Cizre, Nusaybin, Lice bata olmak zere) korkun halk katliamlarnn yapld, says drt bini bulan kyn yaklp ykld, kylerin zorla boaltld, pek ok kylnn ldrld ve sa kalanlarn gertildii, hem de ellerine hibir ey verilmeden milyonlarca Krtn s rgnlere yolland lm kalm yldr. Bu yln dier nemli bir zellii yasal devletin tasfiye edilmesidir. Ortaya ete devleti denen yeni bir devlet tr kmt. Bunlar yapanlar Mustafa Kemalin Yunanllara kar verdii Kurtulu Savann bir benzerini, hatta daha byn kendilerinin gerekletirdiine inanmlard. illerin Anatrkl dillerde dolayordu. Hlbuki Krtlk ayn topraklarda drt bin yllk iktidar-devlet oluumlarnn asli orta konumundayd. imdiyse tmyle tasfiye edilmek isteniyordu. PKKnin nderlik ettii devrimci mcadele saflarnda eski hastalklar daha da derinleerek devam ediyordu. Bu hastalklara yeni unsurlar da eklenmiti. Eski kuan iine dt yetmezlikler ve hatalarn bin beterini gz kara bir biimde ilemekten hi ekinmeyen, utanmak nedir bilmeyen szde bir orta kuak tremiti. Bunlar ayakta kallarn kendi baarlar olarak grp zafer sarholuu havasna alabildiine kaplmlard. Hlbuki bu unsurlar 1992 ylnn yaz aylarnda yaanan ar tasfiyeciliin mimarlarndand. 1992 yl gerill ann kader yldr. Eer sahte komuta kendine sevdalanmasa ve sunduumuz tarihsel destein anlamn kavrasayd, gerilla nitel ve nicel olarak alan savunmas temelinde duruma hkim olabilirdi. Elli bin civarnda bir gerilla ordus una ulalabilirdi. Bunun iin her trl imkn vard. Bu nedenle siyasi zm olasl devreye girmiti. Bu tarihsel frsat deerlendirilemedi. Bunun yerine lgnca nderlik sevdasna kapldlar. 283

Krt tarihinde buna benzer sahneler oktur. Bedirhan Bey de Botanda 1847de benzer bir durumdayd. On be bin kiilik ordusuyla blgenin hkimi durumundayd. Osmanl ordusunun saldrlar etkisiz braklmt. Zaten uzun vadeli dayanacak halleri yoktu. Tam bu srada yeeni Yezdanrin ihaneti ba gsterdi. Ardndan Botan Beyliinin bir daha dirilmemecesine k sreci balad. Binlerce yllk bir gelenek bir hi uruna elden kmt. Yezdanrin iddias beyliin kendi hakk olduuydu. Sonunda aile Botana bir daha d nmemecesine srgne yollanacakt. Hem de Botan Beylii bir daha kurulamayacakt. Bizde de bata Osman ala olmak zere birok sahte komuta kiiliinde aslnda nderliin kendi haklar olduuna ilikin hevesler uyandrlmt. Bunlar Barzani ve Talabani geleneini kendileri iin esas almlard. Bir de Siz Apodan ok daha glsnz. O amda oturmaktan baka ne yapyor ki! Her eyin sahibi siz olmalsnz trnden sylemlerle pohpohlanmlard. Bu fi tneyi akllarna ve yreklerine iyice oturtmulard. Zaten hareketimiz tam zirve yapacakken, Trk Genelkurmayyla yakn iliki iinde olan KDP ve YNK glerinin gneyden, Trk ordusunun da kuzeyden planl ve birleik hareketleri, hareketimizi dibe vurdurup tasfiyenin eiine getirecek, yenilgisi nceden belli olan bir sava dzenine sokacaklard. Sonu vahimdi; yzlerce en deerli s ava ve militann ahadete ulamas, binlercesinin teslimiyet koullarna zo rlanmasyd. KDP ve YNKnin operasyonda aktan rol oynamalar NATO Gl adiosundan ayr dnlemez. Bunun karlnda da Trkiye eki Gn Gney Krdistanda konumlandrlmasna izin vererek Irak Krdistanndaki federe oluuma raz olmutu. Bylelikle 1925 ittifak devam ettirilmi oluyo rdu. PKK askeri zaferin eiinden dnmt. Bunda belirleyici olan iteki zaf iyetler, komplo uzantlar ve Gney Krdistanl glerin ihaneti, dtan ise 1920lerden beri Krdistann statsn belirleyen hegemonyann aynen d evam ettirilmek istenmesiydi. Kantlanan dier bir gereklik, d ve i hegemonik gler ne kadar gl olurlarsa olsunlar, temel zgrlk ve kimlik haklar uruna ayaa kalkan bir halkn baarsnn mmkn olduuydu. 1993 baharndaki atekes deneyimi ve diyalog araylarnn kaderi, aslnda 1992deki askeri baar frsatnn karlmasndan sonra belli olmutu. Turgut zal ve Eref Bitlisin karsndaki blok iktidar tmden ele geirmeye iyice yaklamt. zal tasfiye etmeye karar vermilerdi. zaln PKK nderlii ile diyalog ar ayn bir ihanet gerekesi sayacaklar ve drlmesi iin kullanacaklard. zaln drln frsat bilerek, Kuzey Krdistanda lm sessizliini salamakta kararlydlar. Karlarna kacak her gc ezecek tynetteydiler. ok gl bir kart koalisyon kurulmutu. Demirel, iller, nn, Trke, Erbakan, medya ve ordu byk oranda birlemilerdi. Krtlerin kimlik ve zgrlk arayn mutlaka bomak koalisyonun tek amacyd. ABD ve srailin tamamen, AB lkelerinin ise ksmen destekledii bu faist blok karsnda yaptm temel alma 1986 sonrasndaki almann bir be nzeri olacakt. Bekaadaki eitim kamplarmz boaltlnca, hem Lbnanda hem de Suriyenin am ve Halep bata olmak zere deiik kentlerinde kamplara 284

dntrdmz evlerde eitimlerimizi devam ettirdik. 1993ten 1998 ylnn sonuna kadar daha derinlikli zmlemeler temelinde ylda yaklak bin kiiyi eiterek hareketin hzn korumaya ve srekliliini salamaya altk. Gladionun zellikle Botan ve Behdinandaki KDP destekli 1994, 1995, 1996, 1997 ve 1998 byk operasyonlarn boa karmak iin aba harcadk. Tm ala nlardaki almalar kesintiye uratmadan glendirerek srdrmeyi esas aldk. lke ii nderlik sorun olmaya devam ediyordu. Mehmet ener, Cangir Hazr ve emdin Sakkn kamasna deta frsat yaratlmt. Komuta boluu yznden ok sayda gerilla imha edilmiti. Btn bunlara ramen hareketin hl ok geni olanaklar vard. Ancak bu olanaklar mcadeleyi bytme ve gerillann yeteneklerini aa karma ynnde kullanlamad. Gertilen halka sahip klamad. Korucu ve Hizbullah terr krda ve kentte halka nefes a ldrmyordu. Faili mehul klnan ama aka ilenen binlerce katliam sz konusuydu. Hibir ahlaki kural tannmad. Hibir halka uygulanmayan yntemler uyguland; fiziki soykrmlardan daha acl sreler dayatld. Milyonlarca insan a ve isiz brakld. Kylerine ve mallarna el konuldu. ocuklar YBO adl kamplara doldurulup Trkletirilmeye alld. Din faizmin hizmetine soku ldu. Ekonomi tmyle savaa baland. En ufack bir itiraz ve eletiri iflas ettirmeyle karlk buldu. Buna ramen yaamay ve dayanmay esas aldk. Irak Krdistan srtm zdan federe statsn kazanmasna karlk, bu alandaki glerin bize kar yrttkleri sava, glerimizi alanda tasfiye etmeye yetmedi. Tersine tm Gney Krdistana yayldk. Trk ordusu stratejik anlamda askeri baary engellemi, ama Federe Krdistana yol amakla stratejik bir darbe de almt. Eiine kadar geldii stratejik askeri zaferi karmakla birlikte, PKK siyasi ve askeri gcn nemli oranda koruyabilmiti. Uluslararas alanda tannm ve ok sayda lkede bir daha kmamacasna slenmiti. ran, Irak ve Suriye Krdistannda nc parti roln kazanmt. Avrupa Krtlerinin byk ounluunun desteini salam, birok Balkan, Kafkas ve Orta Asya lkesinde temsilcilik ama statsne ykselmiti. 1997 ve 1998 yllarnda Babakan Necmettin Erbakan ve ordu kanalyla dolayl diyalog yolu yeniden denendi. Diyalog aray srdrlemez bir durumun varlnn sonucuydu. Diyalogun sonucunu beklerken, Kara Kuvvetleri Komutan Atilla Atein 18 Eyllde Suriye snrnda Suriyeye ynelik tehditkr k onumas bir dnemin sonuna gelindiini hatrlatr cinstendi. Bu konuma hem ordu iindeki gl sava lobisinin hamlesini yanstyor, hem de diyalogun srdrlemeyeceini anlatyordu. Yine d glerle irtibatl darbe ve komplo gleri hem N. Erbakan iktidardan drmler, hem de yeni olas gvercin tutumuna (O dnemde yle deerlendirenler vard) kar Genelkurmay Bakan Hseyin Kvrkoluna suikast denemesiyle gzda vermilerdi. En az Turgut zal dnemindeki kadar nem arz eden bir bar ve siyasi zm aray bir kez daha boa karlmt. Yeni bir dnemin eiindeydik. Suriye ve Ortadoudaki ar dngnn sonuna gelmitik. Dng beni de ok yormutu. Tam da deiiklik yapma zamanyd. Bu dngnn krlmasn bekliyor 285

gibiydim. PKKnin askeri zaferinin nlenmesi gelimesi ve baarsnn sonu anlamna gelmedii gibi, her an daha byk hamlelere girime deneyimini ve potansiyel gcn kazanmas da engellenememiti. Pratik nderlik zaaflarnn giderilmesi halinde, eski hamle gcn katbekat aan yeni hamleleri ve sava srelerini balatmas ve halen devam eden gerilla eylemliliini nitelikli st bir aamaya sratmas iten bile deildi. Benim yirmi yllk Ortadou deneyimim daha ok Musann krk yllk Sina lndeki deneyimine benziyordu. Musa disiplin tanmaz brani kabile boylarn sava kabileler haline getirmek iin byk abalar harcamt. Kabile boylar Tanr Yehovann vahiylerinden kolayca dnp eski putlara tapmaya devam ediyorlar, sapkn davranlar kolayca terk etmiyorlard. Tanrnn On Emirini tanmyor, heveslere kolay kaplyorlard. Tanr tarafndan vaat edilmi Cennet lkeye doru yryemiyorlard. yks mlteci gruplarn yurt araynn ne kadar eskiden kalma bir det olduunu gsterir. Gruplar ideolojik ve sava klnmazlarsa, dalmalar ve erimeleri iten bile deildir. Bir yanyla da sann havarilerinin yklerine benzer bir yaammz vard. sann havarileri Nemrutun zulmnden kurtulalm derken Firavunun zulmne tutulmular, Roma gladiolarnn glgesinde armha gerilmilerdi. Biz de her an armha gerilme tehdidiyle kar karyaydk. Biraz da Muhammedin mcahitlerine benzemeye balamtk. deolojik, politik ve askeriydik. Yaamak iin sald rmaktan ve z savunma yapmaktan ekinmiyorduk. Sadece vaat edilmi topraklara yrmyor, o topraklardan kopmay da asla kabul etmiyorduk. Dal arnn doruklarnda ve eteklerinde hi eksik olmadk. Btn paralanmalara ramen, birlik imknn salamaktan geri durmadk. 1970-1980 dnemindeki amacm nc rgtn, partinin yaratlmasyd. Bunu baarmtm. 1980 sonrasndaki amacm, ne kadar srede olursa olsun, savaan bir halk ve onun militan rgtn yaratmakt. Ortadouda aslnda oktan bu amaca varlmt. 1990 veya en ge 1995 sonrasnda yaananlar anlamsz bir biimde kendini tekrar etmeyi ifade ediyordu. Beni bu ar tekrarlara faydac yaklam srklemiti. Krtlerin kimlik ve zgrlk mcadelesi iin alan ok nemliydi ve sonuna kadar kullanmak istiyordum. Ayrlma vakt ine oktan hazrdm. Hazr olmayanlar dier alanlardaki arkadalar, dostlar ve halktan herkesti.

286

BLMSEL SOSYALZMDE BUNALIM, BYK KOMPLO VE PKK DNM A- BLMSEL SOSYALZMN BUNALIMI PKKnin ideolojik oluumunda ulus-devlet konusunda yaad mulaklk, bilimsel sosyalizm olarak ifade ettiimiz evrensel ideolojik balantlarmzn bnyelerindeki sorunlardan kaynaklanmaktayd. Ska vurguladm gibi, kapitalist modernitenin hegemonik karakter kazanmasyla balayan ideolojik h egemonyann her alanda olduu gibi sosyal alanla ilgili olarak da kendini yeniden ina etmesi sosyal bilimin gelimesini derinden etkilemitir. Herhangi bir toplumsal sistem ykselie getiinde kendini bir btn olarak baat klmak ister. Uygarlk sistemlerinde bu husus bariz bir biimde grlebilir. Heg emonya sadece ekonomik ve askeri alanlarla snrl kalmaz; tm toplumsal alanlarda, ideolojik, hukuki, politik, sosyal, kltrel ve ekolojik olarak toplu msal yaamla ilgili her alanda kendisini tesis etmeye alr. Kapitalist uygarlk veya dier bir deyile modernite sistemindeki toplumsal alanlarla ilgili hegemonya hem ok youndur, hem de bu hegemonyaya iddet esi damgasn vurur. Kapitalist modernite Bat Avrupada ykselie getiinde (16. yzylda) ve geleneksel toplumun her alanyla atmaya girdiinde, kendini merulatrmak iin gl ideolojik aralar gelitirdi. zellikle byk tek tanrl dinle youn bir mcadeleye giriti. O dnemde daha ok Avrupada egemen olan Hristiyanln Katolik mezhebini dnme zorlad. Bilindii gibi Hristiyanln bir nevi millilemesi demek olan Protestanlk mezhebi bu srete resmen ilan edildi. lkin Almanyada Protestanln ilan edilmesi (1517) kapitalizmin ilk ideolojik zaferidir. Daha sonra gelien Rnesansla birlikte antika felsefesinin tercme edilmesi ve slm kltrn aktarm, felsefenin yeniden gl ideolojik bir tema olarak douuna yol at. 17. yzyl bir anlamda felsefi devrim yzyldr. Descartes, Spinoza, Bacon, Bruno, Erasmus gibi deerler bu devrimin yolunu aanlarn banda gelmektedir. Kapitalizmin gelimesi geleneksel dinsel ideolojinin gerilemesinde ve kendi karlarn merulatran felsefi eko llerin gelimesinde de etkili oldu. Felsefi devrimle birlikte 18. yzylda bilimsel devrim gerekleti. Ayn z amanda Aydnlanma Yzyl olan 18. yzylda, dinden bamsz laik dnce byk gelime kaydetti. Yzyln sonunda gerekleen Fransz politik devr imiyle ngiliz sanayi devrimi sosyal bilimlerde de devrime zorlad. 19. yzyl bu bakmdan sosyal bilimlerde devrim yzyl olarak da anlam ifade e der. Sosyoloji her ne kadar Auguste Comteun kavramsallatrmaya alt sosyal bili mlerin yeni ad olsa da, gerek sosyolojiyi Karl Marks ve Friedrich Engels Bili msel Sosyalizm olarak ina ve ilan ettiler. Tarihsel ve materyalist temeli olan bilimsel sosyalizm dncede diyalektik yntemi esas alyordu. Ayrca snf temelliydi ve proletaryay zne olarak deerlendiriyordu. Hem tarih felsefesinin hem de diyalektik dncenin yeni peygamberi olarak Hegel tm sosyal bilimleri, bu arada A. Comte sosyolojisi ile K. Marks ve F. Engelsin bilimsel 287

sosyalizmini derinden etkilemiti. Hegel ulus-devleti en son ve en gelikin toplumsal kategori olarak ilan etmiti. Ulus-devletle bireyin azami zgrlne kavuacan sanyordu. En gelimi toplumsal yap olarak ulus-devletin bireye azam zgrleme imkn salad ideas buydu. K. Marks ve F. E ngelsin kendileri de Alman olduklar iin, Hegelin Alman devletinin merkez ilemesi ve ulus-devlet olarak ekillenmesi gerektii yolundaki grlerini ilerlemeci bir gelime olarak yarglamaktan geri kalmadlar. Bata Bakunin olmak zere anaristler bu yargya kar ktlar. Ulus-devletin en gelimi birey zgrln deil modern klelii ifade ettiini, komniteler halinde yaam ann bireysel zgrle daha ok katk salayacan idea ettiler. Bilimsel sosyalizm kendisi iin at olarak merkez ulus -devleti ald. Her lkenin proleter snf ncelikle hem bu atnn gelimesi iin aba harcamal, hem de bu at altnda kendi snf rgtlenmesini yaratmalyd. Enternasyon alizmin yolu milli snf devletinden geecekti. Bilimsel sosyalizm realize olduka kendini reel sosyalizm olarak ifade etmeye balad; Sovyetler Birliinin in asyla kendini resmen reel sosyalist sistem olarak ilan etti. Reel sosyalizmin devleti de proleter nclkl ulus-devletti. Hatta proleter ulus-devlet burjuva ulus-devletten ok daha fazla merkezilemek ve topluma yaylmakla farkn ortaya koymaktan da geri durmad. Bir nevi proleter Firavun Sosyalizmi domutu. Geri kalm ve kapitalist hegemonyaya balanm lkeler ve uluslarn kapitalistleme modeli olan brokratik kapitalizme sosyalizm ad verildi. Bilimsel sosyalizm reel sosyalizm, reel sosyalizm olarak gerekleen brokratik kapitalizm (kolektif kapitalizm) de sosyalizm olmutu. Bu sosyalizmin i nedenlerle rye rye 1990larn balarnda gmbrtyle zldne ve ktne bizzat tank olduk. Sosyalizmin bylesi zlne inanamyorduk, ama zl ve k gerekti. Aslnda zlenin sosyalizm deil brokratik kapitalizm olduu akt; o da ulus-devletin kendisini bizzat kapitalist zne olarak rgtlemesiydi. Yani snfsz bir toplum yaratmak isteyen proletaryann kendisi en vahi kapitalist snfa dnmt. Diyalektiin bir cilvesi de byle gereklemiti. PKK ok kaln hatlaryla bir taslan sunduumuz reel sosyalizmin bu ulus-devlet anlayndan etkilenmiti. Hem de s ve kaba biimde bir etk ilenme sz konusuydu. Kltrel dzeyimiz bu kadarna elveriyordu. Daha dorusu, reel sosyalizmin devletinin tam olarak ne olduunu bilmiyorduk . Mulak, her trl yoruma ak kap brakan bir bilinten bahsedilebilirdi. Gerek ideolojik ve siyasi gr olarak douta, yani parti oluta, gerekse sav aan bir rgt haline gelite Bamsz, Birleik, Demokratik Krdistan kavr amn ska kullandk. Ama dorusu bu Krdistann tam olarak ne olduunu nete tanmlayamyorduk. Eit ve zgr bir toplum muydu ya da dnemin sosyalist devletleri gibi bir devlet mi olacakt? Daha da geri biimiyle sadece milli bir devlet olabilir miydi? Yoksa demokratik toplumlu bir Krdistan m kastediyorduk? Dorusu, tm bu sorulara ilikin net bir cevabmz yoktu. Devrimci halk savamzn ve militan rgtn hedefi bu sorular kapsam nda mulakt; her yne doru yorumlanabilirdi. inde bulunulan koullar ger e288

i sapmaya yol aabilecek sorularla kar karyaydk. Bir savan ve ordus unun hedefleri net olmadka hatalara dmesi ve hatta yozlamas daima mmknd. Zaferin eiine de gelinse, ne yaplacann tam ve net olarak bilinmemesi dalmalar da beraberinde getirebilirdi. rnein Spartaksn savalar Romay drebilecek durumdaydlar, ama Romay ne yapacaklarn ve nasl yneteceklerini bilmiyorlard. Belki yamalayabilirlerdi. Yamal amak ise yenilgiye giden yolun kendisiydi. Devrimci halk sava deneyimimiz de birok byk baarnn eiine gelmiti. Ama sonrasnda ne yapacamz tam kestiremiyorduk. Birok blgede devrimci otoritenin koullar domutu. Fakat kadro veya komuta adaylarmz devrimci otoritenin ne olduunu bile bilmiyorlard. Hatta bir ara u halk deyiini bir uyar olarak dillendirmitim: ingeneye paalk verilmi, o da nce babasn asm. Durum bizde de biraz byleydi. Devrimci otoriteyi halkmzn banda patlattk. Halen hatrmdadr: Hakkrili niversite rencisi bir gen, Drtl eteden Hogirn yanna mcadeleye hizmet etmeye ve her trl katky sunmaya gel iyor. Bu alan yapt ilk i ise ajanlkla sulayp ldrmek oluyor. Yine de stei ok kritik olan bir airetin reisinin srekli hizmet eden olu her gn en zor koullarda airet yeleriyle birlikte hizmet sunmaya gidiyor. Ayn gere keyle onu da ldryor. ok deer verdiim ve sonra ailenin tek erkek ocuu olduunu rendiim (Babas ok byk bir trajedi yaad. Hi unutamadm binlerce trajik olaydan biridir) Cihan kod adl fedakr militan arkada Dersime, Hdr Yaln (Serhat) ve Aysel rkkayann yanna destek amacyla gndermitim. Srf otoritelerine ortak olacak endiesiyle kendisini alaka katletmekten ekinmemilerdi. emdin Sakk alann da bu tarzda iledii cinayetlerin haddi hesab yoktur. ingene paas szn onun bu zellii iin kullanmtm. Fakat sadece bunlar deil, komutann ezici bir ounluu da tarihsel bir zaferin eiinde olan devrimci halk otoritesini byle alaka, haince ve amanszca kullanma ktan ekinmiyordu. Bu yntemle otorite olacaklarn, ast astk kestii kestik kalacaklarn zannediyorlard. Denilebilir ki, tam da zaferin eiine gelmiken bu otorite yozlamasn yaadk. phesiz Gladio-JTEMin bu yozlamadaki direkt ve dolayl etkileri gz ard edilemez. Ama olumsuzluklarn byk ounluu kesinlikle otorite ve iktidar hastalndan kaynaklanyordu. Halkn desteinin zirve yapt srete halka bylesine hor ve hodkm yaklalmas, bilinli yaplan en byk ihanetlerden daha tahripkr sonulara yol at. Bu yaklam kontrgerilla uygulamalaryla birleince halkn destei sadece azalmad veya kesilmedi, birok insan kendisini korumak iin korucu olmaktan bile ekinmedi. Halktan milyonlarca fedakr insanmz devrimci otoritenin kendi lerine sahip kmamasndan tr a, perian ve sefil bir biimde metropollerin varolarna yld. plklerden beslendi. Bu tipten alak komuta adaylarnn ise hibir eyleri eksik deildi. phesiz burada byk fedakrlk pahasna halk iin her eyi yapanlar, amansz koullarda a ve susuz kalanlar, karda kta son nefesine kadar direnerek ehit olanlar ve halen yaayanlar tenzih ediyoruz. 289

Otorite felsefede en ok tartlan politik, toplumsal konulardan biridir. Toplumlar gelitike otoritenin de gelimesi kanlmaz olur. Klan toplumundan gnmzn hegemonik toplumlarna kadar tm toplumlarda ok deiik ve farkl otorite trlerine tanklk edilmitir. Kural olarak otorite ktlenemez. Otoriteler kendi koullar ve ilevleri nda deerlendirilerek tanmlanmak durumundadr. Anaerk de bir otoritedir ama ok deerli ve retkendir. Ataerk daha deiik bir otoritedir. Olumlu ve olumsuz yanlar i ie gemitir. Hiy erarik otorite balangta olduka dzenleyici rol oynasa da, daha sonra gid erek yozlamtr. ktidara dnen otorite mutlak ktlk snrna dayanm otorite anlamna gelir. ktidar otoritesinin tarih boyunca ktlk kayna olarak dnlmesi gasp ve kleletirici karakterinden trdr. Devlet otoritesi olumlu ve olumsuz zellikleri i ie tar. Kamusal anlamda otoritenin zorunluluk arz eden yanlar vardr. Ska iktidar amal kullanlan ve z orunluluk arz etmeyen olumsuz yanlar da vardr. Demokratik otorite ok daha deiik bir otorite trdr. Toplumun gnlk olarak kendi kendini ynetmesi anlamna gelir. Politik ynetim kolektif tartmay ve zellikle tm halkn hayati karlarn esas almak zorunda olduundan tr ok deerlidir ve ahlaki yaamn gvencesidir, bu yaamn ke tadr. Bunlarn dnda bili msel, ekonomik, dinsel vb. birok alanda deiik otorite biimlerine tank oluyoruz. Tutuculatrlmamas, kiisel ve zmresel karlara dntrlmemesi kaydyla tm bu alanlardaki otoriteler deerli ve vazgeilmezdir. Devrimci otorite tm bu alanlarda olmas gereken otoritenin dou ann ifade eder. Daha sonra kurumlaacak olan otoritedir. lk balarda kiisel yan ar bassa da, kolektif olmas hep tercih edilir. phesiz her kiisel otorite kt deildir. Yerinde ve tarihsel-toplumsal anlamda kullanldnda kiisel otoriteler byk deerler retir. Toplumsal deiim ve dnmn daha hzl ve baarl olmasn salar. Ama bazen tersi de sz konusu olabilir. Olumlu tarihsel kiilikler kadar olumsuz kiilikler de vardr. Dolaysyla kolektif otor iteden hi vazgememek gerekir. Kiisel otorite olumlu olduunda bile, yanndan kolektif otoriteyi eksik etmemek byk nem tar. ster kolektif ister kiisel olsun, toplumun daha sonraki kurumsallamasna yol aacandan, devrimci otorite ok deerli ve hassastr. Doru ve yerinde kullanlmas hayati nem arz etmektedir. Zamannda kullanm da ok nemlidir. Bylesi koullarda devrimci otoriteyle oynamak, onu bencil kiisel karlar dorultusunda ktye kullanmak topluma, halka ve hatta devlete en byk ktlk olur. Biz otorite olabilmitik. Ama otoriteyle neyi gerekletireceimizi ya bilmiyorduk ya da ne oldum delisi misali herkes kendinden yana yontmaya alyordu. Herkes derken, ok deerli ve fedakr isimsiz kahramanlar deil, k omutaya hakkn vermeyenleri ve yetkisini oportniste kullananlar kastetmekteyim. Devlet otoritesini veya herhangi bir otoriteyi temsil etmeleri bir yana, bu tiplerin onu en aalk amalar iin kullanmaktan vazgemedikleri aa kmt. PKKdeki bunalmn temelinde otorite olma ve iktidarlamann arpk, yoz ve drc biimlerinin gelimesi yatar. Yaanan iktidarlama hastaldr. Reel sosyalizmde de younca yaanan bir hastalktr bu. Uygarlk tarihi n290

deki tm hastalklarn veya toplumsal sorunlarn temelinde arlkl olarak iktidar gcnn, zellikle bu gcn toplumu bask altna almas ve istismar etmesinin yattn iyi bilmek gerekir. PKKde bu hastalk daha ok 1990lar sonrasnda olanca arlyla etkili olmaya balad. Hi phesiz toplumlarda bu tr anlaylarn kltrel temelleri hep vardr. Bu anlay sahipleri frsat bulduklarnda sorunlar zme adna alevlendirmekten ekinmezler. Kltrel etkinin olumsuz biimlerinin stesinden gelmek iin ideolojik ve politik part iye gereksinim duyuluyordu. Fakat partinin kendisi reel sosyalizmde snrsz otorite ve iktidar kaynana dnt. Ulus-devlet modeli en ok partileme yoluyla kendini retiyordu. Ulus-devletlerde partiler, ulus-devlet iktidarn ele geirmenin veya ayn iktidar topluma tarma ve merulatrmann arac olarak rol oynadlar. Reel sosyalizm bu anlayn en ok uyguland ve tekletirildii sistem oldu. Tek partili sistem olmak, parti devleti olmak demekti. Reel sosyalizmin sonunu getiren ite bu parti devleti olma anlayyd. Krt toplumu gibi yzyllarca ezilmi bir toplumda ekillenen birey, eline geen her otoriteyi kendine uyguland gibi uygulamaktan kolay kolay vazg eemez. nk bu kltrle yorulmutur. Doru otorite anlay gelitirilmeyince, geriye dmanndan rendiini uygulamak kalr. Bu ksr dngnn reel sosyalizmde krlmas urada kalsn, daha da gelitirildiini biliyoruz. PKKnin reel sosyalizmden renmeye alt ve devlet anlay dnda yaad mulakl arttran dier nemli bir etken olan bu ynl otorite, Trkiye Cumhuriyeti ad altndaki iktidarn doasndan kaynaklanmaktadr. Ortadou ve Bizans iktidar miras zerine kurulmu olan Osmanl mparato rluu, bu miras olduu gibi Trkiye Cumhuriyetine devretti. Yeni rejim bu mirasa kapitalist modernitenin ulus-devlet unsurunu alayarak, deta toplumu yutan yeni bir canavara (modern Leviathana) dntrd. Cumhuriyet iktidarnn kuruluunda ana unsur rolnde olan Krtler, ksa bir sre sonra varlk olarak inkr edilmilerdi. Bu durum sadece Krt sorununu en acl ve kanl bir sorun haline getirmekle kalmyor, ayn zamanda iktidar sorunu konusunda ok karmak ve kreltici bir ilev gryor, Krtlerin iktidardan payn (burjuvazi veya egemen snflar iin) grnmez kld gibi, toplum olarak da Krtleri bota ve hilikte brakyordu. Bu da doal olarak yanl bir iktidar veya otorite anlayna yol ayordu. Ayrlklk denen tutumu aslnda rejimin kendisi sergiliyor, fakat inkr ettii ortan ayrlklk ve blclkle suluyordu. Falsifikasyon byle yaplyordu. phesiz ortak rgt ve ya iktidar gerei iin bu belirlemelerde bulunmuyorum; gerein nasl saptrc ve kreltici bir olguya dntrldn ifade etmeye alyorum. Bu gereklik yanl kurgulanm bir ulus-devlet talebine yol aar. Temel yanl olunca da, rgtte veya PKKde ideolojik ve politik mulakln artmas sz konusu olur. Mulakla iki katl olarak dm bulunuyoruz: Birincisi, reel sosyalizmin tek partili ulus-devleti modelini esas almamz; ikincisi, TC ad altndaki ikt idar kurgulanmasnn Krt inkrna dayal karmak ve kreltici yaps. Ayrca kendine yabanclatrlm ezik Krt kimliindeki zaaflar da buna eklenince, PKKnin iktidar ve otorite konusundaki bnyesel sorunlar daha iyi anlalm 291

olur. 1990larda iktidar ve otorite sorunlar arttka, halk n kendini koruyacak bir otoriteye ihtiyac gndemletike ve bu ihtiyaca doru yantlar verilmedi ke sorunlar bunalma dnecekti. Benim dmda ne bu sorunlar dnen, dnmek isteyen, ne de kaba da olsa yant retmeye alan kimse vard. Benim tm gcmle yerine getirmeye altm ey rgt ve eylemliliin srekliliiydi, bytlerek ortaya karlan sorunlarn zlmesiydi. Bu yakl am ise sonuta sorunlar daha da bytyordu. 1995ler ilk defa kendimde bkknlk hissettiim dnem oldu. Yntemi ar tekrarladmn farkndaydm. Bu tarz brakmann, baka bir alanda baka bir tarz gelitirmenin ok daha zmleyici ve gelitirici olacan sadece fark etmiyor, ihtiyacn da duyuyo rdum. Ama Suriyedeki stratejik konumdan vazgemeyi siyasi ve rgts el nedenlerle doru bulmuyordum. Dolaysyla bir tkanmay yaadm sylenebilir. Ama bu durum almalarn verimini asla azaltmyor, herhangi bir kayba yol amyor, ok ynl kazanmann yolunu amaya devam ediyordu. Yine de derinden bir yntem deitirme ihtiyacn hep duymaktaydm. 1997-1998de yeniden Suriye Devlet Bakan Hafz Esatn Bayardmcs Abdlhalim Haddamn arabuluculuuyla, dolayl da olsa gelien diyalog yeni bir ynteme yol aabilirdi. Suriye bu yntemin uygulanmas iin elverili bir aland. Dolaysyla alan terk etmek bu ynyle de tercih edilmedi. Ayrca zellikle 1990l yllar sonrasnda byk evler temelinde kamplarmz Suriyeye tamtk. ktidarla balarmz daha da gelimiti. Bu yeni durumun yaamm zerindeki etkisinden de ksaca bahsetmem aydnlatc olacaktr. Hafz Esat Suriyesinde yaamak byk sorumluluk ve yetenek istiyordu. Kolayca st esinden gelinecek bir konum deildi. likinin temelinde Trkiye zerinden gelebilecek tehdide kar Suriyenin varlmz bir gvence olarak deerlendirmesi yatyordu. Suriyenin tarihsel olarak da kuzey komusundan endieleri vard. Varlmz kendileri iin her bakmdan bir sigorta grevi gryordu. Suriye PKK asndan blgeye almann kilit lkesi konumundayd. Suriye Krtlerinin konumu nemimizi daha da arttryordu. Doru deerlendirilmesi halinde ilikiler stratejik bir nem kazanacakt. Ayrca Krtlerin iktidarn i dengeleri zerinde de nemli rolleri vard. Tarihte de Krt srgnlerinin ilk durak yerlerindendi; deerli dostluklarn alanyd. Blgedeki yaklak yirmi yllk yaammn ana noktalarna deindim. Sur iyedeki son dnem almalarmda iktidarn yakn etkisinden sknt duyuyo rdum. Bu sknt herhangi bir baskdan tr deildi. ktidarn bozucu etkisi nden endieleniyordum. ktidara dayal diplomasi devrimci almalarn doasna pek uymaz. Lbnandaki almam bir nevi da almasyd. Orada daha huzurluydum. Hareket imknlar ve salk artlar daha uygundu. Suriyede eve ve arabaya hapsedilmitik. zmlemelere dayal eitim Lbnandaki eitimden geri deildi; daha youn ve nitelikliydi. Adaylarla tek tek ilgilen ememeyi hep bir eksiklik saydm. Benim iin o kadar deerli adaylar vard ki, tm mrm onlarla geirmek isterdim. Ama almalar beni o kadar datyordu ki, bu yzden kendileriyle gnlmce ilgilenmeye hi frsat bulamadm. Byk ksm ehit oldu. Bunun acsn yreimde hep hissettim. Aslnda bu 292

tutumun altnda devrimci mcadelenin yceliine duyduum inan yznden kiisel ilikileri ikincil dzeye drmem yatyordu. Kolektivist yaklam bende deta bir hastalk haline gelmiti. Kiisel ilikileri zel iliki kategorisinde grp horlayc yaklayordum. Bu yzden o yce insanlarn zlemlerine tam yant vermemi olmam yreimi hep szlatr. Yine de hepsiyle sembolik de olsa gelilerinde, gidilerinde ve derslerde diyalog gelitirmekten geri durmadm. Halk ziyaretlerini de dilediimce yapamyordum. Baz yldnm kutl amalarnda halka hitap etmek ok genel kalyordu ve yetersizdi. Resmi ilikilere, iktidar kokan yaklamlara bu nedenle souk bakyordum. Bunlar beni halktan uzaklatrmann alternatifi gibi gelirdi. Yanmza gelen eitli dost kii ve gruplara yeterince ilgi gstermemek hep iktidar olmann bir sonucuydu sanki. deta halkla iktidar arasnda gidip geliyordum. ktidar ve demokrasi ikilemi zerinde derinlememde bu ilikilere ok ey borluyum. Kadnlar ayr bir halk kategorisi gibi deerlendirdim. Koullar ok elverisiz olsa da, onlara yer bulmak hep dikkat ettiim bir husustu. Kaldklar evleri onlarn sorumluluuna vermekten ekinmedim. Baz alaklar kadn kimliini doru zmleyip zmseyemedikleri iin bu yaklam ve almalar yanl deerlendiriyorlard. Kadn veya kz deyince akllarna hep kaba cinsellik ve hafif ilikiler geliyordu. Hlbuki kadn almalarnda gerei, tarihsel ve toplumsal hakikatin nemini daha ok fark ediyordum. Onlar benim iin sosyolojinin zydler. ok dar da olsa kendi z sahamda onlarn zerine kurulu olan hiyerarik dzeni ykmam, yzlerce kitaptan ok daha eitici oluyordu. Onlarla kurduum iliki platformu erkek egemen karl-kocal staty parampara ediyordu. Aslnda en ok da bu statnn paralanmasndan mutlu oluyordum. Bir cinsel obje deil, deerli bir insan olduklar aa ktka guru rlanyorduk. Bu yaklam zl sevgiye giden yolu da ayordu. Karlkl ama mutlaka hibir bask duymadan, tarihsel ve toplumsal gerein barnda ku rduumuz sevgi ve sayg dnyasnn esiz bir gc vard. Aralarnda dkn kadnl aamam bazlar ksa da, dedikodularyla lekelemeye alsalar da, ok sayda ve ok nitelikli kadnlar da kmt. Onlarn da ou ehit dt. Onlara adsz kahramanlar deil, gerek kahramanlar diyeceim. Eer yaanlacak bir toplumsal yaam olacaksa, bu ancak onlarn lmsz anlarna ballkla ve gn gibi aydnlattklar yolda yrmekle mmkndr. Kadnla ancak bu ycelikte bir yaam en deerli yaamdr. Dier yaamlar ku ty yataklarda da gese, bana gre ukurda debelenen yaamdan farkszdr. zcesi, u sonuca ulatm: Kadndaki tanrsal gzellii, iyilii ve doruyu yakala ve onunla yaa! te ok az da olsa bu yaamdan karlkl olarak paymz aldk, bu yaam paylatk, yaadk. Yaadk derken, zgr yaam felsef esinin ancak bu paylam temelinde anlam bulabileceini ve tanmlanabileceini belirtmek istedim. Birok sanat dostla bu sahada tantk. Birbirimizden ilham aldk. Sanatn gerei aklayan bir ifade tarz olduu bilgisine ulamam bu dosta ilikilere borluyum. Tabii ki benim iin bu sanatlar iinde ilk srada yer alan Aram Tigranla bu sahada tanmann byk tarihsel deerinden bahsediyorum. 293

Benim iin Onun sanat, dile gelen gerek Krt ve Krdistand. Daha lise sralarndayken Ona ait bir arky tesadfen duyduumda kendi kendime unlar sylediimi hi unutamam: Bu sesin ifade ettii gereklik mutlaka yaatlmaldr, hem de zgrce! Suriyeden ayrlmadan bir gn nce berabe rdik. Bir daha grmeyebileceimizi hi aklmdan geirmemitim. Bylesi bir ayrl hi istemezdim. Diyarbekir konserlerini gerekletirmesi Onun iin de mutluluktu. O bizi, biz Onu takip ediyorduk. lm sessizliinin geerli klnmaya alld dnemin bu davud sesi, zgr gereimizin ses sultan olarak bizimle birlikte hep yaayacaktr. B- BYK GLADO KOMPLOSU 1- Suriyeden k Suriyeden km NATO-Gladio operasyonuyla balantldr. Trk ordusundaki ayrmay ve Gladioyu dikkate almadan bu operasyonu doru yorumlayamayz. Genelkurmay Bakanlar . Hakk Karaday ve Hseyin Kvrkolu bakanlk dnemlerinde sanld kadar her eye hkim deildiler. kisi de Krt sorununda Eref Bitlisin yaklamna daha yakn durmaktaydlar. Savan Krtlerin toptan tasfiyesine yneltilmesini hem doru hem de mmkn g rmyorlard. Turgut zal ve Eref Bitlisin balatmak istedikleri bar ve siyasi zm hem yurtseverliin gerei sayyor, hem de klasik sava anlayna daha uygun buluyorlard. Sakp Sabanc da bu izgiyi TSAD iinde savunan kesimi temsil ediyordu. MT iinde Kontrgerilla Daire Bakan Mehmet Eymr ile Emniyet Tekilatndan Hanefi Avcnn yaklam da ayn izgi paralelinde ydi. Bu ekip Susurluk olayn da deerlendirerek sava lobisine kar bir hamle yapmt. Kar ekibi veya Gladiocu kanad esas olarak Doan Gre ve evik Bir temsil ediyordu. Sakp Sabanc ve Hseyin Kvrkoluna ynelik suikast giriimlerini bu ekip ynlendirmiti. Ayrca daha nceleri bata Turgut zal ve Eref Bitlis olmak zere devlet iinde baz kiileri tasfiye etmeyi amalayan ok sayda suikast da ayn ekibin selefleri, daha nceki uzantlar gerekletirmilerdi. 1990da Genelkurmay Bakanl sras ordu teamllerine gre Muhittin Fisunoluna gelmiti. Doan Gre kural d biimde Genelkurmay Bakanl grevine getirilince aralarndaki atlak byd. Dier ekip ordu iinde iki PKK sempatizan askerle Doan Gree zehirli ayla suikast giri iminde bulundu. Bu giriim tam baarya ulamad. mralda zel askeri savc bu konudaki karar kimin verdiini sorunca, iki askerin PKK sempatizan o lduunu, olaydan sonra kap gerilla saflarna katldklarn ve ehit olduklarn sylemitim. Asl kararn ordu iinden verildiini tahmin ettiimi belirtmitim. Bu yndeki soruturma bylelikle kapanmt. Ordu iinde bu nitelikteki eliki 20. yzyln bana, hatta daha ncelerine kadar uzanr. Sultan Abdlhamitin (hatta Sultan Abdlazizin) drlnden Mustafa Kemale suikasta, 15 ubat 1925te eyh Saite kar dzenlenen komployla balayan ve 18 Kasm 1937de Seyit Rzann komployla idam edil294

mesine kadar giden Krtlere ynelik soykrm uygulamalarna, Serbest Frkann kapatlmasndan (1930) nnnn babakanlktan drlne (1937), 27 Mays 1960 askeri darbesinden 28 ubat 1997deki postmodern darbeye ve en son 2000 sonras darbe hazrlklarna kadar geen yaklak yzyllk sredeki tm benzer olaylarda ayn izgi atmas vardr. nce Almanya, sonra srasyla ngiltere ve ABD hegemonik gler olarak bu atmalar dardan destekleyip kontrol ediyorlard. Tm bu komplo ve suikast olaylar znde Ortadou halklarna, zellikle Anadolu ve Mezopotamya halklarna kar yrtlen hegemonya savalarnn birer yansmasyd. Bunlardan PKKnin nclk ettii Krt direniinin payna den ve daha nceki blmlerde taslak halinde sunduum drt nemli Gladio sava dnemi vardr. Kapitalist glerin hegemonik sava Beyaz Trk faizmi klna brnerek srdrlyordu. M. Kemalden beri ordu iinde bundan rahatsz olan bir kesim de her zaman vard. Bunlar yurtsever ve Anadolucuydu. 27 Mays 1960 darbesinden 2000ler sonras darbe hazrlklarna kadar bu yurtsever ve bar yanls diyebileceimiz kesimin durumu darbeciler ve komplocularnki nden farklyd. Darbeciler ve komplocularn arkasnda esas olarak NATOGladiosu durmaktayd. Ayrca sivil toplum iinde de her iki tarafn gl uzantlar, odaklar mevcuttu. Bunlar aralarnda daimi bir iliki ve elikiyi yaarlar. Dnemlere gre birbirlerine stnlk kurarlar. Snfsal olarak da millici ve ibirliki burjuvalar temsil etmek durumundadrlar. te Suriyeden km ncesinde bu iki kesim arasnda yine rekabet ba gstermiti. Bizimle diyalogdan yana olanlarla kar olanlar arasndaki rekabet, srail ve ABDnin de desteiyle NATO-Gladiocu kanadn, yani sava ve imha yanls kesimin lehine sonulanmt. kn az ncesinde srail stihbarat dolayl yoldan srarla Suriyeden kmam gerektii mesajn vermiti. Ayrlmay uygun bulmamtm. Suriyedeki konumumuzun byk darbe almasndan ekinmitim. Stratejik ve ideolojik olarak da bunu doru bulmuyordum. Sava doal seyrinde yryecek, kaderde olan yaanacakt. Kaderci izgide deildim. Ama yaklak otuz yllk ideolojik, politik ve askeri izgiyi bir anda bir tarafa brakarak rota deitirmek de anlaml bir kadere kar k tavr olamazd. Drst olmak gerekiyordu, kendimi kurtarmay esas alamazdm. Atilla Atein NATO-Gladiosu adna yapt son uyardan sonra, ancak Suriye ve Rusyann kararl bir biimde arkamzda durmas halinde sava bir st aamaya trmandrma ansmz olabilirdi. Fakat bu destek salanmad gibi, her iki lk enin ahsi varlm kaldrabilecek gc veya niyetleri bile yoktu. Suriye iin bu gerekten mmkn olamazd. Kuzeyden Trk gneyden srail ordusu taraf ndan bir gnde igal edilebilirdi. Panik iine girmeselerdi, benim iin daha uygun bir slenme imkn yaratabilirlerdi. Bunu da gze alamadlar. Rusyann tavr daha onursuzdu. Mavi Akm Projesi ve on milyar Dolarlk IMF kredisine karlk bizi Moskovadan zorla kard. Atina ve Roma macerasna gemeden nce, k ncesini ve srasn daha yakndan grmek olduka reticidir ve byk nem tar. 295

28 ubat 1997 darbesinin ikilemini doru kavramadka olup biteni tam anlayamayz. Darbecilerin bir kanad gereki bir bar nerisi ile bize yaklamt. Sanrm arivimizde buna ilikin belgeler vardr. Tpk Turgut zal ve Necmettin Erbakann yaklamnda olduu gibi ciddi olduklarna ve bar istediklerine ikna olmutum. Darbe iinde darbeye de bu bar ve siyasi zm yanls tutum yol amt. imdi gayet aka ortaya kmtr ki, o dnemde yani yakalanmama kadar, srail ve ABD kesinlikle bar ve siyasi zmden yana deildi. Dk younluklu da olsa, savan devamn ve Krt sorununun zmsz kalmasn srarla istemekteydiler. Ortadounun kontrol, zellikle Irakn drlmesi iin buna iddetle ihtiyalar vard. Ancak bu yolla Trkiyeyi pasifize edip kendi planlarn uygulayabilirlerdi. Turgut zal, Necmettin Erbakan ve Blent Ecevit bu planlara dikkat etmedikleri, daha Anadolucu, millici ve Krt sorununda bar ve siyasi zmc yaklam gsterdikleri iin drlmlerdi. Drlmelerinin lmle sonulanp sonulanmamas sava yanllar iin o kadar nemli deildi. Zaten savan iindeydiler. Savala sonuna kadar devam ederek, nlerine kan her engeli devirip amalarna ulamak istiyorlard. Buna Krt gerekliinin askeri yoldan tamamen tasfiyesi, bir nevi soykrm da dahildi. Hegemonik gler klasik ttihat ve Terakkici izginin devam olan bu anlayn arkasnda durmadka asla baar anslar olamazd. Onlar da bunu bildikleri iin ABD, ngiltere ve srailin desteine mutlak gereksinim duyuyorlard. 1998de Suriyeden kmda bu destek salanmt. 1990larn banda ABD ve ngilterenin, 1996da da srailin (Trkiye ile srail arasnda askeri alanda stratejik ibirlii antlamalar) mutlak destei alnmt. Sra iin i yann halletmeye, yani gerekli hkmet deiikliklerini ve ordu ii tasfiyeleri yapmaya gelmiti. Onu da 1990dan itibaren adm adm hayata geireceklerdi. Genelkurmay Bakanl grevini devralan Doan Grein ngiltereye ilk gezisini yapp geri dndnde PKKnin tasfiyesi iin bize yeil k yaklmtr demesi bu gerei ifade eder. Daha sonraki srete sadece Krtlere ve PKKye ynelik imha saldrlaryla yetinilmediini, Cumhu rbakann katletmeye, hkmet deiikliklerine, ordu ii tasfiyelere, topluma ynelik pasifikasyon hareketlerine, bir dizi aydn ve iadamna ynelik suikas tlara, kitlesel katliamlara ve medyann teslim alnmasna varana kadar hangi korkun olaylar ve atmalarn sahnelendiini iyi bilmekteyiz. Eksik olan ey, tm bu olaylarn zincirleme balantlar iinde olduunu anlamaktr. NATOya giriinden 1998e kadar Trkiyenin yaad tm nemli siyasi ve sosyal olaylarn temelindeki kaln NATO-Gladiocu izgiyi grmeden hibir nemli olay, atmay ve suikast doru olarak zemeyiz. zde halklarn zgrlk, eitlik ve demokrasi isteklerine kar bir NATOcu sava alm ve bu savan son halkasna 1998deki Suriyeden km eklenmitir. kta nmde iki yol vard: Bunlardan birincisi da, ikincisi Avrupa yoluydu. Da yolunu semek savan iddetlenmesi, Avrupa yolunu tercih etmek ise diplomatik-politik zm ansn aramak demekti. Da yolu hazrlklarnn gnler ncesinden yapld bilinmektedir. Kuvvetli ihtimal daa k yn n296

deydi. Fakat tam o srada bir Yunanl heyetin yanmza gelii ve Atina temsi lcimiz Ayfer Kayann Yunanl yetkililerle yapt youn telefon grmeleri (Ki, grlenler st dzey yetkili saylmaktadr), rotay Atinaya evirmemize yol at. Suriyeli yetkililerin sorunu ok acil k yapmamd. Fakat Avrupaya kmdan pek de rahat grnmyorlard. Bu konuda alternatif yaratmamalar kendilerinin ciddi kusurudur. Atinaya k aslnda hesapta yoktu. Bir frsatt ve oradaki dostlarn ciddiyetine inanarak bu frsat deerlendirmekten kanmadm. Eer karlatm tablodaki gibi olduklarn bilseydim, kesinlikle k yapmazdm. Burada sorulmas gereken soru udur: Yunanistanda da ok gl olduu bilinen Gladio blm m acaba bu k senaryosunda rol oynad? Buna kesin yant veremiyorum. Bu konunun aratrlmas gerekiyor. Trkiyeye teslim edilmemde ABDnin Trk ynetimiyle salad uzlamada Yunanllarla olan sorunlarn zmnde ilke anlamasna varlm, en azndan bu dorultuda sz alnm olmas ihtimal dahilindedir. zellikle Ege ve Kbrs sorununun zmnde bu ynde niyet belirtmeleri kuvvetli bir ihtimaldir. Trkiyenin bu konuda snrsz tavizkr tutum iinde olduu mutlaka gz nnde bulundurulmaldr. Suriyeliler 9 Ekimde iinde bulunduum uak Atinaya indiinde rahatlamlard. Atinaya indiimde karma Kalenderidis kt. Kalenderidis uzun sre Trkiyede de kalm olan NATOda grevli bir subayd. Ayn grevi svete de srdrmt. Yunan Gladiosundan olma ihtimali vard. Olduka dost grnyordu. Aramzda ilgin bir kurye de vard. Baz NATO belgelerini bana szdrmt. Gven yaratmak iin de byle davranm olabilir. Kendisi beni ayn havaalannda bir odada bekleyen havac general ve stihbarat efi Stavrakakisin yanna gtrd. Stavrakakis, deta Nuh der peygamber demez bir tavrla, geici bile olsa Yunanistana giri yapamayacam syledi. Szlet iimiz dostlar ortalkta yoktu. Akama kadar diditik. Tesadfen devreye Mo skovadaki ilikimiz Numan Uar girdi. Bir Yunan zel uayla ynmz Moskovaya evirdik. Liberal Demokrat Parti Bakan Jirinowskinin yardmyla Moskovaya inmeyi, o srada ekonomik kaos yaayan Rusyaya giri yapmay baardk. Fakat bu sefer karmza Rus stihbarat efi kt. O da Nuh der peygamber demez havasndayd. O koullarda Rusyada kalamazdk. Yaklak otuz gn szde gizli kaldm. Yannda kaldklarm ve benimle ilgilenenler Yahudi kkenli siyasilerdi. Drst olduklarna inanyordum. Beni gerekten gizlemek istiyorlard. Ama bu yntemi doru bulamazdm. Bu sre iinde hem srail Babakan A. aron, hem de ABD Dileri Bakan M. Allbright Rusyaya gelmilerdi. Rusyada Pirimakov babakand. Hepsi de Yahudi kkenliydi. Ayrca dnemin Trkiye Babakan Mesut Ylmaz da devredeydi. Sonunda Mavi Akm Projesi ve on milyar Dolarlk IMF kredisi zerinde anlaarak Rusyadan ayrlmam saladlar. Moskovay hemen tercih etmem, Ne de olsa yetmi yllk bir sosyalizm deneyimi yaadlar; ister karlar ister enternasyonalist tutum gerei olsun, beni rahatlkla kabul ederler inancndan kaynaklanyordu. Sistemin kne ramen, moral adan bu kadar dm olabileceklerini beklemiyordum. Lib e297

ral kapitalizmden ok daha kt bir brokratik kapitalizm kntsyle kar karyaydk. En az Atinadaki dostlar kadar Moskovadaki dostlarn tutumundan da hayal krklna uradk. Daha dorusu, kurulu dost ilikilerinin pek gvenilir olmad aa kmt. nc rotamz yine tesadfen Roma ilikilerinden yararlanma temelinde oldu. Ksa sre nce iliki kurduumuz Komnist Parti-Yeniden Yaplanmadan iki dost milletvekilinin yardmyla Roma macerasna baladk. Bu sefer talyan istihbaratnn senaryosuyla bir blm hastanede geen altm alt gn srecek Roma gnlerimiz balad. Dnemin Babakan Massimo DAlemann tavr drst ama yetersizdi. Siyasi gvenceyi tam verememiti. Durumumuzu yargya terk etti. Buna fkelenmitim. lk frsatta talyadan kma kararll ndaydm. DAlema son demecinde, talyada dilediim kadar kalabileceimi belirtmiti. Ama bu bana zoraki bir tavr gibi geldi. Bu arada yanlmyorsam ortak bir Arap giriimi oldu. Aklamadklar bir yere gtrmek istediklerini sylediler. Resmiyeti ve gvencesi olmadndan kabul etmedim. Rusyaya ikinci sefer gidiim hatayd. Ama bu hatada Numan Uarn la ka tavrnn rol vard. Bu kiinin iyzn halen tam bilemediim tavrna gv enerek yola ktm. yzn bilseydim kesinlikle Romadan k yapmazdm. Yanltlmtm. DAlemann zel uayla NATO sahasndan ktmda derin bir oh ektiimi hatrlyorum. Fakat bu k yamurdan kurtulaym derken doluya tutulmak gibi bir eydi. Bu sefer Rus stihbarat beni gidiin Erm enistana olacana ikna ettikten sonra havaalanna gtrd. Sanrm hazrlanan senaryo gerei havaalannda Ermenistan iinin yattn, istersem bir haftalna Tacikistana gidebileceimi, bu bir hafta iinde alternatif yaratabileceklerini sylediler. Beni bir nevi aldatarak bir kargo uayla Tacikistann bakenti Duanbeye indirdiler. Bir hafta hi kmadan bir odada bekledik. Moskovaya tekrar dndk. Mecburen tekrar Yunanl dostlara bavurduk. ki gn iinde hayli maceral, karl souk bir Moskova gnnden sonra ynmz tekrar Atinaya evirdik. Hatrladm kadaryla bu sefer tam anlamyla Olympos tanrlarnn oyu nlarna geldiimi kendi kendime fsldar oldum. Tam da bu tanr hayaletlerinin arasnda bulunuyordum. zellikle Hades aklma dmt. Havaalannn VIP salonundan giri yaptm. Giri yapmamla Cehennem Tanrs Hadesin amansz takibinin balamas bir oldu. Dostum Nagzakisin eski an byc kadnlarna benzeyen kaynanasnn epey dank evinde bir gece kalabildim. Kadna Pangalos ne yapar? diye sormutum. Seimlerde kullanr derken, an gereklerinden ne denli kopuk olduunu anlatr gibiydi. Bana biraz da eski soylu ama ok gsz braklm Yunan halk gereini anmsatt. O geceden sonra bir nevi lm kampna doru gidi balad. Tmyle Hades devredeydi. Sylenen ve yaplan her ey sahteydi. Drst unsurlar yok muydu? Vard, fakat hepsi modernite canavar karsnda aresizdi. Afrikaya doru yola kta bu sefer Mandela figr etkili oldu: Mosk ovaya doru yola kta Lenin figrnn etkili olmas gibi. Gya Gney Afr ikaya gidecek, hem salam diplomatik iliki kuracak hem de resmi geerli 298

pasaport alacaktm. Yunan devleti sahtekrl bu oyunda da baarl olmutu. Aslnda tarih boyunca Yunan halknn demokrasisinin bu sahtekr tarafndan hep aldatldn ve byk trajedilere duar edildiini bilerek yaklamalydm. Dostluklara ocuk saflyla inanmam bu tavrmda etkili oldu. Yunanistandan k srasnda her iki havaalanna gidite iinde olduum arabann ofrleri aykp kendime gelmem ve gitmemem iin youn aba harcadlar. Byk bir komplonun yrrlkte olduunu belirtmek iin ellerinden geleni yapma drstln gsterdiler. Muhtemelen onlar da alt dzey istihbarat memurlaryd. Birincisi arabay uaa arptrarak gidii engelledi. kincisi ise arabay gizli gememiz gereken havaalanna yakn yerde yedi sefer dakikalarca bozulmu ss vererek durdurdu. Verilen szlere o kadar gvenmitik ki, hi aykmadm. Tersine, bir an nce kaderde ne varsa grmek iin aceleyle gitmek istiyordum. Bindiim uak Gladionun gizli operasyonlarda kulland bir arat. Yalnz ondan nce bir de Minsk seferimiz vard. Nairobiye gitmeden nce Minsk zerinden Hollandaya gei yapacaktm. Yine zel uakla Minskin dondurucu souu altnda iki saatten fazla bekledim. Beklenen uak gelmedi. Beyaz Rusya havaalan polisleri ua dakikalarca kontrol ettiler. Bir ihtimal ve belki de son frsat olarak beni Minsk Havaalanna brakacaklard. Gerisi Beyaz Rusya ynetiminin insafna kalmt. lgin olan odur ki, o srada Trk Milli Savunma Bakan smet Sezgin de Minske bir ziyarette bulunmutu. Beklenen uak gelmeyince, gya son frsat da kam oldu. Geriye dn bir nevi beyaz lmd. Gladio ua Akdeniz zerinden szlrken, sonraki yorumumla bu gidii Yahudi soykrmnda kurbanlarn tren seferleriyle tanmasna benzetmitim. ahsmda bir halka uygulanan soykrm rejiminin en kritik dnemine girilmiti. NATOnun gizli ve gerek yzn bu seferler srasnda grdm. Minskten dnerken, uan herhangi bir Avrupa havaalanna inmemesi iin yirmi drt saatlik alarm verilmiti. Anlalyor ki, o dnemde tek isyankr devlet olan Beyaz Rusyann Minsk Havaalan dnda inii kabul edecek tek bir havaalan braklmamt. Nairobideki cehennemde nme yol konulmutu: Birincisi, uzun sre emre itaatsizlikten atma ss verilmi bir lm; ikincisi, CIAnin bir dediini iki etmeden emrine girmem ve teslim olmam; ncs, oktan hazrlanm Trk zel sava timlerine teslim edilmem. Nairobideyken yanmda bulunan kiilerden Dilan tedirgin bir ruh hali iindeydi. Dncelerini tam aklasayd ve sivil toplum rgtlerini harekete geirebilseydi, belki de komplo ksmen bozulabilir veya boa karlabilirdi. Kendisinin bir tabancayla kendimizi savunmay nermesini yadrgamtm. Bu bizim ve benim iin intihar demekti. ntihara niyetim yoktu. Israrla silah zerimde tamam iin son ana kadar etrafmda fr dnyordu. Silah zerimde olsayd ve ekmeye alsaydm, bu tavr kesinlikle lm demek olacakt. Daha sonra sorgulama srasnda, silah kullanmam halinde vur emri olduu sylenmiti. Elilikten kmamn da lm demek olduunu sylediler. En akll tavr aldm belirttiler. Ne kadar doruyu sylediler, bilemeyiz. 299

On be gnlk Nairobi srecinde Bykeli Kostulasn tavr anlalmaya deer. Acaba kullanlm myd? Yoksa ok nceden plann bir paras olarak m hazrlanmt? Kendim bunu zemedim. Teslim edilmemden nce kendi ikametgh olan eve hi gelmedi. Elilikten bir nevi zorla karlmak istenmem yznden Nairobi zebanisine biraz sert kt. Ama bu tavr sahtekrca da olabilir. Bu sefer de gya Hollandaya gidi iin Pangalos izin karmt. Buna pek inanmamtm. nk Yunan zel timleri evden kmamam halinde zorla saldrp karmak iin pusuda bekliyorlard. Kenya polisi de ayn eyi yapmaya hazrlanmt. Tabii Gney Afrika Cumhuriyetine gidi oktan bir aldatl yks olarak kalmt. Kiliseye, BMye snma gibi neriler hep kukuluydu. kmamakta diretmitim. 9 Ekim 1998den 15 ubat 1999a kadarki drt aylk sre mthi gemiti. Dnya hegemonu ABD dnda hibir g bu srete bu drt aylk operasy onu dzenleyemezdi. Trk zel sava glerinin (Bu glerin bakan General Engin Alanm) bu sreteki rol sadece beni uakla mralya, o da kontroll olarak tamakt. Sre kesinlikle NATO tarihinin en nemli operasyonunun gerekletirildii bir sreti. Bu o kadar akt ki, gidilen yerlerde hi kimse aykr bir tavr sergileyemiyordu. Sergileyenler annda etkisizletiriliyordu. Byk Rusya bile ok ak bir biimde etkisizletirilmiti. Yunanllarn tavr zaten her eyi aklamaya yetiyordu. Romada kaldm evin iinde ve dnda alnan gvenlik tedbirleri durumu olduka aklaycyd. Tutsakla zg ol aanst tedbirler almlard. Darya adm bile attrmadlar. zel gvenlik timleri odamn kapsna kadar her yeri yirmi drt saat kontrol altnda tut uyorlard. DAlema Hkmeti sol demokrat bir hkmetti. DAlema tecrbesizdi, kendisi yalnz bana karar alamad. Tm Avrupay dolat. ngiltere ona kendi z kararn almas gerektiini belirtti; kendisine pek dayanma gstermedi. Brkselin tavr net deildi. Sonuta yargya havale edildik. Bu tavrda Gladionun etkisini grmemek mmkn deildi. Zaten talya Gladionun en gl olduu lkelerden biriydi. Berlusconi tm gcn harekete geirmiti. Kendisi Gladionun adamyd. talyann beni kaldramayacan bildiim iin ayrlmak zorunda kalmtm. Tabii Trkiye bunun karlnda ABD ve srailin en gvenilir ama en uydu lkesi haline getirilmiti. lgnca kreselletii iddia edilen sre aslnda Trkiyenin kresel finans kapitalizmine peke ekilmesi yksnden baka bir ey deildi. Irakn igal senaryosu da benim teslim edilmemle sk skya balantldr. gal aslnda bana ynelik operasyonla balatlmtr. Ayn husus Afganistann igali iin de geerlidir. Daha dorusu, Byk Ortadou Projesinin hayata geiriliinin kilit admlarndan biri ve ilki bana ynelik olan operasyondu. Ecevitin calann niin teslim edildiini bir trl anlamadm demesi bo una deildi. Birinci Dnya Sava nasl Avusturya Veliahdnn bir Srp milliye tisi tarafndan vurulmasyla balatldysa, bir nevi nc Dnya Sava da bana ynelik operasyonla balatlmt. Operasyondan sonraki sreci anlamak iin operasyon ncesinde ve srasnda olup bitenleri iyice anlamak gerekir. ABD Bakan Clinton Suriyeden 300

karlmam sorununu grmek iin Bakan Hafz Esadla biri amda, dieri svirede toplam drt saatten fazla sren iki toplant yapt. Hafz Esad o grmelerde konumumun nemini fark etti. Srece yaymay kendisi as ndan daha uygun grd. Geici bile olsa, Suriyeden kmam konusunda bir talepte bulunmad. Beni Trkiyeye kar iyi bir dengeleyici unsur olarak s onuna kadar deerlendirmek istiyordu. Ben ise Suriyeyi stratejik tavr almaya zorladm. Ama gcm veya durumum bunu baarmaya elvermiyordu. randa olsaydm belki de stratejik bir ittifak gelitirilebilirdi. O konuda da ben rana gvenemiyordum; geleneksel tavrlarndan (Simko ve Qasimlo cinayetleri ve bunun gibi komplolar, Med Kral Astiyagn Harpagos tarafndan drlne kadar eskiye giden oyunlar) ekiniyordum. Clinton ve iliki iinde olduu Irak Krt liderleri Suriyede bulunmam kendi stratejik amalar iin uygun grmyorlard. nk Krdistan ve Krtler giderek kontrollerinden kyordu. srail de bu durumdan ok rahatszd. Krdistandaki gelimelerin seyri ve Krtlerin kontrolnn ellerinden kmas onlar iin kabul edilemez bir d urumdu. Krdistan kontrolleri altnda tutmak, zellikle Irakla ilgili planlar iin hayati rol ifade ediyordu. Mutlaka ayrlmam ve bamsz Krt kimlii ile zgrlk izgisine son vermem dayatlyordu. Bizim varlk nedenimiz ise, partimiz ve zgrlk izgisiydi. ABD ve ngilt ere 1925ten beri Trkiyeye verdikleri sz (Irak Krdistanna dokunmamak artyla Trkiye Krdistann feda etmek) tutmak durumundaydlar. Trkiye bu temelde NATOya girmi, kendisiyle bu temelde Krt sorunu zerinde anlamlard. Konumumuz ve stratejimiz, geleneksel ve gncel olarak byk nem arz eden Ortadoudaki bu dengeyi ve hegemonyay tehdit ediyordu. Ya bu hegemonyann yrngesine girecek ya da tasfiye edilecektik. Trkiye Cumhuriyeti 1925ten beri bu hegemonik glerle yapt antlamalar (1926da Musul-Kerkk konusunda anlama, 1952de NATOya giri, 1958 ve 1996da sraille yaplan anlamalar) Krtleri tarihten silme temelinde kullanmak i stiyordu. Laik milliyeti pozitivist ideoloji bu imkn veriyordu. Cumhuriyet kadrosu buna inandrlmt. Bu aslnda tarihsel Trk -Krt ilikilerinin ruhuna ve ittifakna ok aykr bir durumdu. Ama srailin kurulu hesaplar nedeniyle sistemin yapamayaca lgnlk yok gibiydi. Beyaz Trk gerei denilen yapay ideoloji, kadro ve snf oluumu bu temelde ina edilmiti. Ayrca PKK bu oluuma ldrc darbe vurmutu. nk Krt kimliinin kabul ve zgrlnn tannmas bu oluumun inkr anlamna geliyor, en azndan bu lmcl politikalarn terk edilmesini gerektiriyordu. sraille yaplan antlamalar bu oluum iin hayati anlam ifade eder. Zaten Trk ulus-devleti Protosrail olarak ina edilmiti. KDP balamnda da benzer bir Beyaz Krt oluumu ina edilmeye alld. Ayn merkez hem Trklerde hem de Krtlerde benzer ama aralarnda elik iler bulunan iki g yaratmay varlklar iin (ABD ve ngiltere bata olmak zere, Batnn Ortadoudaki hegemonik karlar ve srailin gvenlii iin) hayati nemde grmekteydiler. Kendilerine bal ama aralarnda hep problemler olan bu iki g balamnda blgedeki karlarn kollamak son derece ak l301

lca bir politikayd. PKKnin k, tarihsel olduu kadar gncel geerlilii de olan bu oyunu bozuyordu. 1993 ve 1998deki zm ve bar imknnn domas bu oyunun sonu demekti. Onun iin bu tarz bir zme msaade edi lmedi. Byk suikastlar ve komplolar dzenlendi. PKKnin Krtleri denetim altndan karp, bata Trkler olmak zere dier toplumlar ve devletlerle bartrmas, bu glerin Ortadoudaki hegemonik oyunlar ve karlarnn devam asndan stratejik bir darbeydi. Gerekelerini daha da kapsaml b iimde sralayabileceimiz bu hususlar, 1998 komplosunun neden byk ve stratejik amal olduunu yeterince kantlamaktadr. Clinton o dnemde Ortadoudaki hegemonik hamleye byk nem veriyor ve Trkiyenin rolnn bundaki nemini hep vurguluyordu. zel Danman General Galtieri bana ynelik operasyonu Clintonn emriyle ynettikl erini bizzat aklamt. nc Dnya Sava meselesine gelince, Irak, Afganistan, Lbnan, Pakistan, Trkiye, Yemen, Somali ve Msr bata olmak zere belli bal lkelerde olup bitenlerin bilanosunun oktan Birinci ve kinci Dnya Savalarndaki bilanolar birok ynden am olmas bu savan gerekliinin anlalmas iin yeterlidir. Zaten nkleer silahlar nedeniyle nc Dnya Savann paral olaca, uzun bir srece yaylaca ve deiik tekn olojilerle yrtlecei anlalr bir husustur. NATOnun son Lizbon Zirvesi, ABDnin ran etrafndaki ablukay derinletirmesi, nc Dnya Savann seyri hakknda gereken bilgiyi vermektedir. nc Dnya Sava bir gerektir ve arlk merkezi Ortadou corafy as ve kltrel ortamdr. Sadece nc Dnya Savann younluk merkezi olan Irakta yaananlar bile buradaki savan bir lke ile ilgili olmadn, d nya hegemonik glerinin karlar ve varl ile ilgili olduunu gayet iyi a klamaktadr. Bu sava ancak rann tamamen etkisizletirilmesi, Afganistan ve Irakn istikrara kavuturulmas, inin ve Latin Amerikann tehdit olmaktan karlmasyla sonlandrlabilir. Dolaysyla savan daha ortalarndayz. Kesin bir ey sylemek sosyal bilimler asndan doru olmasa da, sava en az on yllk (NATOnun son stratejik planlar da on yllk bir sreyi ngrmektedir) bir sre daha devam edebilir. Bazen diplomasi, bazen iddet younlaacaktr. Gndeme iddetli ve kontroll ekonomik krizlerle mdahale edilecektir. Alanlarn ncelii deiecek, ama yle veya byle sava komple olarak birok alanda cereyan edecektir. Ancak savan bu temel doas gz nne getirildiinde, bana ynelik 1998 operasyonunun neden uluslararas apta yrtld ve NATOnun en byk Gladio operasyonu olduu daha iyi anlalacaktr. phesiz byk savalarda hep hegemonik gler kazanmazlar, halklar da ok ey kazanabilirler. Hatta hegemonik gler sistemsel kaybedebilir, halklar sistemsel kazanabilirler. Bu konuyu bundan sonraki blmn ana konusu olarak zmleyeceim. 2- mral Sreci Byk Gladio komplosunun en nemli blm mralda yaama geiri lmeye allmtr. Beni Adaya getiren birimin efi General Engin Alann gr e302

vi bile bu gerei aydnlatmaya yeter. Engin Alan dnemin zel Kuvvetler Komutanlnn, yani Trk Gladiosunun resmi efi durumundayd. Adada beni karlayan AB Konseyi yetkilisinin yaklam, komplonun AB boyutunu daha da aklayc nitelikteydi. ABD, AB ve Trk ynetimi arasndaki antlama bylece aa km durumdayd. Operasyonun batan sona ABD ve ABnin siyasi sorumluluu altnda NATO Gladiosu tarafndan yrtldn bu gstergeden (ABD Bakan Clintonun zel danman General Galtierinin aklamalar, AB Siyasi Komiserliinden bayan yetkilinin yaklam ve Trk zel Kuvvet Komutanl efi Engin Alann rol) daha aklayc kant olamaz. Daha sonra ortaya kan bu gereklerden nce de beni etkisizletiren gcn Trk hkmeti gvenlik gleri olmadndan phe etmiyordum, ama operasyon mekanizmasn tam kavrayamamtm. Sre gerekte olduundan ok farkl yanstlyordu. Trk hkmeti bastryor ve sonu alyor gibi bir hava srarla yaratlyordu. Babakan Blent Ecevitin beni niin yakaladklarn ve Trkiyeye iade ettiklerini anlamadn sylemesi bile bu iddiam dorulayc nemli bir kanttr. Gelimeler zmlenip netletirildike iddiam daha da dorulanacaktr. Adada beni ilk karlayan kii resmi niformal albay rtbesinde bir aske rdi. Kendini Genelkurmayn temsilcisi olarak tantt. kili ve gizli olmasnda yarar grdn belirttii nemli konumalar yapt. Daha sonra sorgulama resmen baladnda da ayn yetkilinin ayr ve nemli konumalar olmutu. Drt gvenlik biriminden (Genelkurmay, Jandarma, Emniyet ve Milli stihb arat) oluan bir heyetin apraz sorgulamas on gn srmt. Bu arada kuvvet komutanlklarna hitaben bir kaset konumam oldu. Daha sonra da aylarca sren sohbet niteliinde karlkl konumalar oldu. Baka kiiler de ara sra devreye giriyor, Avrupadan da ara sra heyetler geliyordu. mral srecinin uluslararas komplo niteliini gz nnde bulunduran bir savunma anlayna ncelik tandm. Yaadklar kat Trklk bilinci, Trklk adna hareket edenlerin gerekle balarn kopartmt. Komplonun ardndaki felsefeyi kavramalar doalarna aykryd. nk onlar da en az yzyllk bu komplo felsefesinin ina ettii yaplanmalarn rnydler. Dolaysyla ina edilmi bu yaplanmalarn inkr etmeleri ve eletirel yaklamalar beklen emezdi. ster yarglanma komedisi srasnda ister hkmllk srecinde olsun, kendilerinden herhangi olumlu bir deiim iradesi beklemek anlamsz olurdu. Genelkurmay Bakanl temsilcisinin fslt halinde sylediklerine uygun da vranlacana inanmak, mevcut koullarda safdillik olurdu. Zaten szlerini uygulayabilecek bir karar gcnden yoksundular. Benim iin ABDnin arkasnda durduu ve ABnin kontrol ettii bir sistem icat edilmiti. Bu sistemi kurgul ayan ngiltereydi, icras da Trklerin payna dmt. Komplonun ardndaki felsefi ve politik zihniyeti anlamak byk nem t ar. Ska komplonun asrlk bir temeli olduundan bahsediyor, dne dolaa bunu aklyorum. Her dnemin kilometre ta olan komplolardan bahsettim. Bunlardan sadece Krtlere ynelik olanlarndan Hamidiye Alaylar komplosu, 1914 Bitlisteki Melle Selim, 1925 eyh Sait, 1930 Ar ve 1937 Dersim komplo303

lar, 1959da 49lar ve 1960ta 400ler Davalar, Faik Bucakn ldrlmesi ve Sait Krmztoprakn KDP tarafndan katledilmesi, yine PKKnin ideolojik a amasndan gnmze kadar ayn zihniyet tarafndan organize edilen yzlerce komplo bir rpda sralanabilir. Komplolar dzenleyenler bunu ustaca dze nlenmi iktidar sanat saymaktadrlar. Yani komplo iktidar sanatnn en nemli arac ve ruhu durumundadr. Bu sanat Krtler iin kesinlikle komplo temeli nde yrtlmek durumundayd. Komplonun aktan bir yntemle uygulanmas, ykdeki ocuun Anne bak, kral plak demesine benzer bir duruma yol aacakt. Hedefinde soykrma dek giden uygulamalar bulunan bir iktidar gcnn elinde komplo dnda bir ara ve buna yn veren zihniyet yoktur. Burada nemli olan, komploya dahil olan glerin doru tannmas ve tan mlanmasdr. mral srecinde bu konuda zorlandm belirtmeliyim. yle ki, kompl onun iinde birbirleriyle olduka elikili glerin varl sz konusudur. ABDden Rusya Federasyonuna, ABden Arap Birliine, Trkiyeden Yunanistana, Kenyadan Tacikistana kadar birok devlet komploya dahil olmutu. Asrlk dmanlar olan Trkler ve Yunanllar birletiren neydi? Neden benim srtmdan bu kadar ilkesiz ittifaklar veya kar birlikleri kuruluyordu? Ayrca hedeflenmeme iin iin sevinen Trk ve Krt sol ve ulusal ibirlikilerin says hesaplanmayacak kadar oktu. Resmi dnya sanki benim ahsmda en tehlikeli rakibini kstrm gibiydi. PKK iinde bile kendileri iin ikbal gnl erinin geldiine ve diledikleri gibi yaamalar frsatnn doduuna inananlarn says kmsenemezdi. phesiz en bata ve en genel bir gzlem tm bu glerin kapitalist modernitenin liberal karlar peinde koan nde gelen kesimleri nden olutuunu ortaya koyuyordu. Ben birounun liberal faist zihniyetini ve karlarn tehdit etmekteydim. rnein ngiltere bu gler iinde en tecrbelisidir. Benim Avrupada politika yapmamam iin ilk iaret fieini skan gtr. Avrupaya adm atar a tmaz beni hemen persona non grata, yani istenmeyen kii ilan etmiti. Bu basit bir adm deildi, sonucu nceden belirleyen admlardand. Peki, Hume yni iin, Lenin iin bile alnmayan bylesi bir tavr neden hemen benim iin alnmt? Savunmamn birok blmnde buna ynelik birok ipucunu aklamaya altm. Bu nedenle fazla tekrarlamaya gerek yoktur. zcesi, Ortad ouya ynelik iki yz yllk hegemonik hesaplar nnde, zellikle Krdistan politikasndan tr (zetle Ver Kerkk-Musulu, yok et kendi snrlarndaki Krtleri politikas nedeniyle) ciddi bir engel olarak ortaya kmtm. Btn planlar ve uygulayclar karsnda tehlikeli olmaya balamtm. ABDnin derdi daha bakayd. BOP devreye konulmak istenmekteydi. B unun iin Krdistandaki gelimeler kilit nemdeydi. Mutlaka etkisizletirilmem en azndan konjonktr gereiydi. Tasfiye edilmem o gnler iin kresel polit ikalarna uygun dmekteydi. Tarihinin ok nemli bir ekonomik krizini ya ayan Rusyann o dnemde ok acil krediye ihtiyac vard. Eer derd e derman olacaksa, bana kar dzenlenen komploda yer alp roln oynamamas iin neden kalmayacakt. Zaten dierleri Byk Aabeyin uslu kk kardeleri y304

di. Aabey ne sylese balar zerinde yeri vard. Trk solculuu (istisnalar hari), Krt ibirlikileri ve PKKdeki rahatszlar iin ciddi bir rakipten kurtulma frsat sz konusuydu. Hepsinin bu tavrlarnn derinindeki felsefe son tahlilde liberalizmin gnlk karclnn, pragmatizminin, egoizminin felsef esidir. Bunlar sylerken sanrm gerei biraz daha aydnlatm oluyorum. O gnlerde Krdistann zgrlnden ve Krtlerin kimliini kazanmalarndan yana olmak, her trl gnbirlik liberal karlar, pragmatizmi ve bencillii amay gerektiriyor; sa ve soluyla kapitalist modernite yaamndan vazgemeyi veya bu yaamn karsna dikilmeyi emrediyor, buna zorluyordu. Tersine o gnlerin dnyas kresel liberalizmin dnyay fethetme savanda ahla nd gnlerin dnyasyd. Liberal faizmin dnya apnda egemenliini ilan ettii yllar yaanmaktayd. Politik adan ise, Ortadou hegemonik mcadelenin merkezi konumundayd. Krdistan zerindeki mcadele hegemonik hesaplar asndan kilit roldeydi. PKKnin ideolojik ve politik konumu hegemonik hesaplarla ak eliki iindeydi. Dolaysyla tasfiye edilmem bu hesaplarn nnn almas anlamna geliyordu. mral dngsnde tm bu tarihsel hesaplar ahsmda yeniden canlandr ld. mral srecini zmleyebilmem iin uzun bir tarihsel temeli bulunan gncel kar atmalarnn farkna varabilecek bir bilince sahip olmam gerekiyordu. Hegemonik sistemin komplo hesaplarnda ok dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de ustaca planlanm ve son iki yzylda uygulanan blgeye ilikin bl-ynet politikalarna alet olmamak, zellikle derinletirilmesi hedeflenen Trk-Krt atmasnda bu gler yararna kullanlmamakt. Bu politik alara alet olan Ermeniler, Grekler, Balkanlardaki etnik yaplar, Araplar, Sryaniler, Trkler ve Krtler ok ey yitirmilerdi. Bunlardan bazlar binlerce yllk vatanlarndan ve kltrel varlklarndan olmular, hatta ulusal toplum olmaktan karlmlard. Ayrca Trklerle birlikte yaadklarndan tr birok g Krtlere kar fke iindeydi. Malazgirt Savandan beri stratejik nemini her zaman koruyan bu birlik, zellikle 1925ten bu yana uygulanan inkr ve imha politikasyla berhava edildi. Cumhuriyetin bu asli unsurunun inkr ve tasfiyesine ynelik sre derinliine aratrlp tarih felsefesiyle yorumlandnda, znde bu stratejik birliin hedeflendii aa kyordu. ngilizler ve i uzantlarnn Mustafa Kemali zorlamalar komplonun en nemli admyd. Geleneksel Trk ynetim olgusunda, felsefesinde Krt dmanl ve asimilasyo nculuu yoktu. Bu dmanlk zel amalarla gelitirilmiti. syan sreleri ve sonrasnda yaananlar bu gerei doruluyordu. mralda olduka dikkatimi eken ve zerinde daha da younlatm bu durum, politik felsefemde kkl bir dnme yol at. versiyon halinde gelitirdiim savunmalarmda bu siyasi dncenin geliimini grmek mmkndr. Vardm sonular ana hatlaryla yleydi: a- Komplo ahsmda sadece Krtlere deil, Trklere de yaplmt. Teslim edili biimi ve bunda rol oynayanlarn niyeti terrn sona erdirilmesi ve zm olmayp, bir yzyl daha srecek ekilde anlamazln temelini derin305

letirmekti. Beni komploya drmeleri bu niyetleri iin ideal bir frsat su nmutu. Bu frsat sonuna kadar kullanmak isteyeceklerdi. Aksini dnmek mmkn deildi. nk isteselerdi bu yndeki ok olumlu gelimelere katk sunabilirlerdi. Oysa ileri srekli kmaza srklyorlar, sorunu zmek yerine tam bir krdme dntryorlard. Tipik bir srail -Filistin ikilemi yaratlmak isteniyordu. Nasl ki srail-Filistin ikilemi yzyldr Ortadouda Bat hegemonyasna hizmet etmise, ondan ok daha byk boyutlu olan Trk-Krt ikilemi de en azndan bir yzyl daha hegemonik hesaplarna hizmet edebili rdi. Zaten 19. yzylda blgedeki birok etnik ve mezhepsel sorunun gelitiri lmesinde ve zmsz braklmasnda ayn ama gdlmtr. mral gerei bu yndeki ham bilgilerimi iyice olgunlatrd. Fakat karmda duran en nemli sorun, bunu Trk ynetici elitine kavratabilmekti. b- Dolaysyla komplonun benden, Krtlerden daha ok Trklere yapldn kavratabilmek en nemli sorunum haline gelmiti. Bunu sorguculara ska vurguluyordum. Ama onlar kendilerini baar ehvetine kaptrmlard. 2005te Krt kimlik ve zgrlk hareketinin eskisinden daha diri olduunu kavradkl ar zamana kadar bu yaklamlar devam etti. Konu zerinde daha derinliine younlatmda, Merutiyet ve Cumhuriyet dnemlerindeki komplo unsurlarn daha yakndan grdm. Trk bamszl denilen olayn en fena bamllk trlerinden biri olduunu fark ettim. Trklerin bamll ideolojik ve politikti. na edilen milliyetilik ve ulusuluun yabanc meneli olduunu, Trk toplumsal olgusu ve tarihiyle pek az ilgisinin bulunduunu gittike daha iyi fark edebiliyordum. Hegemonik gler Trk ynetici elitinin iktidar kon usunda ne denli zaafl olduunu biliyorlar ve bu zaaf kullanyorlard. Krtler zerinde kurduklar snr tanmaz hkimiyet de ayn zaaftan ileri geliyordu. Bu hkimiyet ayn zamanda mahkmiyetleri demekti. Hkimiyetleri hep gd mlyd, z ideolojileri yoktu; daha dorusu, hkimiyet her ey, ideoloji hibir ey kural iletiliyordu. c- Hegemonik glerin Trk-Krt ikileminin derinletirilmesinde kullandklar yntem tavan ka, taz tut yntemiydi. yle ki, hem taz hem de tavan bu kovalamacada yorgun decekler, sonuta her ikisi de sahiplerinin hizm etine ve kullanmna gireceklerdi. Bana bizzat uygulananlar bu yntemin dorulanmas anlamna geliyordu. Gerek AB Konseyinin yaklamlar gerekse AHMnin kararlar tam da bu politikann uygulanmasna hizmet ediyordu. ki taraf da kendine sonsuz balama mant geerliydi. Ama adalet ve zm deildi. Savunmalarm daha ok bu mant tehir amacyla gelitirdim. Hibir NATO lkesinde grlmeyen bir biimde Gladio rgtlenmesini devletin tepesine oturtmak iyi niyet ve gvenlikle izah edilemez. pleri kendi ell erinde olduu ve lkeyi diledikleri gibi ynetmelerine esiz bir frsat sunduu iin, hegemonik gler Gladionun Trkiye uzantsna gz yummulard. Bir btn olarak Gladio yakndan incelendiinde ve felsefesi aa karldnda grlecektir ki, hedef en ksa yoldan lkeyi igal etmek, halkn blp paralamak ve attrmakt. zellikle Ortadoudaki uzantlarnda bu gereklik ska yaanan uygulamalarla kendini ortaya koyuyordu. Bir halk ynetmenin en etkili ar a306

cyd. Hem halkn devlete kar kartyorlar, hem de ikisini birbirine ezdiriyorlar, tehlikeli grdklerini bu yntemle tasfiye ediyorlard. Trkiyenin son altm yllk ynetim gereinde bu olgu ok arpcyd. lke deta Gladio atmalarnn laboratuvar haline getirilmiti. Sadece PKK tarihinin tm nemli srelerinde yaanan Gladiodan kaynakl atmalar devletin ve halklarn yzyllarca sren geleneksel dostluklarnn sonunu getirmeye yeterli o lmutu. d- mral srecini bu oyunu bozmak iin ideal bir platform olarak dee rlendirdim. Bunun iin gerekli olan teorik temelimi glendirdim. Barn ve siyasi zm koullarnn btn felsefi ve pratik argmanlarn gelitirdim. Demokratik siyasi zmn zgnl zerinde younlatm. Zorlu ve sabr isteyen bu almalar komplonun ksrdnglerini krabilir ve zm alternatiflerini gelitirebilirdi. Bu konuda kendime gvenmekten baka arem yoktu. Aslnda komplo srecinde rol alanlarn niyeti farklyd. Benim ahsmda PKKnin ve zgrlk Hareketinin bitiriliini salamak istiyorlard. Cezaevi uygulamalar, AHM ve ABnin tm yaklamlar bu ana amala balantlyd. Benden arndrlm bir Krt Hareketi hedefleniyordu. di edilmi, efendil erinin hizmetinde olan geleneksel ibirlikiliin modern bir versiyonu olut urulmak isteniyordu. zellikle ABD ve ABnin uzun vadeli almalar bu dorultudayd. Trk ynetici elitiyle bu temelde ittifaklara aklard. zcesi, ze llikle ngiliz hegemonyaclnn nce ii snf hareketinde, daha sonralar ulusal kurtulu hareketleriyle devrimci-demokratik hareketlerde baaryla uygulad bu idi etme modeli, liberal insan haklar ve zgrlkleri ynt emiyle baarya ulamt. Devrimci nderleri ve rgtleri tasfiye etmilerdi. Yzlerce yldr uyguladklar tasfiye yntemlerinin bir benzeri PKKye ve de vrimci, kolektif zgrlk ve eitlik hareketine uygulanyordu. mral srecinden beklenen esas sonu buydu; zerinde oka allan ve ustaca uygulanmak istenen plan buydu. Strateji ve taktikler bu plan erevesinde gelitiriliyordu. Benim bunlara mukabil gelitirdiim savunma ne klasik ortodoks dogmatik tutuma, ne de kendimi kurtarmaya ve koullarm iyiletirmeye dayanyordu. Savunmama yn veren ey ilkeli, halklarn tarihsel ve toplumsal gerekliine uygun onurlu bar ve demokratik zm yolu oldu. C- PKKDE RADKAL DNM Bilimsel sosyalizmde bunalmn Sovyetler Birliindeki i zlle kendini aa vurmas ve 1998 Byk Gladio Komplosu PKKyi kkl dnme zorl ad. deolojik grup aamasndaki mulaklk, devlet sorununun zmlenmemi olmas, devrimci halk sava deneyiminde ortaya kan i ve d komplolarn alamamas PKKyi uzun sren bir ksrdngye, kendini tekrarlamaya, gid erek tkanmaya ve zle srklyordu. Bu gerei ok nceden grmtm. Mevcut entelektel dzey ideolojik yetenekleri snrlyordu. Krt kimliindeki tahribatn derinlii var olma savan umutsuzlua srklyordu. Liberal a nlamda bile zgrlk tutkular gelimemi kadro adaylaryla grup inas bin bir glkle gelitirilmeye allyordu. Bir hatram dile getirirse m vaziyet daha 307

iyi anlalr. Tm gcmle grubu var etmeye alrken, gruptan iyi diye bell ediim smail adl Vartolu bir arkada yara bere iinde sargl haliyle grnce ne olduunu sorduumda, Halkn Kurtuluunun bez afilerini direkler arasna asarken dtm ve bu hale geldim cevabn vermiti. Kendisine umutsuz umutsuz bakarken, neden bunu yaptn sorma gerei bile duymadan, kendi kendime yle demitim: Bunlarla bu ii ne kadar ilerletebilirsin! Benzer unsurlar bu tip davranlar sadece sol gruplar iinde deil, faist ve dinci gruplar iinde de sergiliyorlard. Kendi z kimlikleri ve zgrlkleri uruna mcadele etme sz konusu olduunda ortadan kayboluyorlard. Krt karakt erine iyice sinmi bir yabanclama sz konusuydu. En ezileni ve emek isinden kompradoru, aas ve airet reisine kadar hepsi byleydi. Grupsal gelimeyi asl bu maddi kltrel zemin ve neredeyse olmayan z kltrel deerler veya deersizlikler zorluyordu. PKK adn kendimize yaktrdmzda, aslnda bir nevi namusu kurtarma adna son mecalle bir adm atyorduk. Baarl olmasa bile tarihe iyi bir miras olarak kalacakt. Ortadouya hicret sreci hem rgt olma, hem de bunu daha derli toplu bir halk savayla i ie gelitirme ansn dourmutu. Belirttiim gibi Musann zorbela yrtt brani kabileleri misali Altn Buzaya tapnmaktan, yani sevdalandklar kendi yabanclatrlm yaamlarndan bir trl kopu salayamyorlard. Ne kadar ans dosa da, ne kadar Musa gibi haykrsam da, mesajmz lde bir serap gibi kalyordu. Sabr ve inat en byk silahlarm olmutu. Modernist rgt tipolojisini bir tarafa brakm, topran ve yerelin diline dnmtm. Peygamberce yaama dnten bouna veya kendimi kutsallatrmak iin bahsetmiyordum. Hakikatin dilini yakalamak ii n bu ynteme bavuruyordum. Resmi toplantlar anlamn yitirmiti. Reel sosy alizmin resmi rgt terminolojisi artk ilemiyordu. Sadece 1986 nc Kon gremiz deil, benzer birok toplant ok az anlam ifade ediyordu. Devrimci rgtlenmeye ve siyaset yapmaya kar direnme yaanyordu. rgtl ve siyasi anlam ifade eden yaam tarzna kar iten ie isyan vard. Trkiye Solu denilen yaplanmalar ayn nedenle kendilerini oktan tasfiy eye uratmlard. Bu glerin tasfiye olmalarnn temel nedeni sanld gi bi 12 Eyll faizmi deil, kendi i yaplanmalarnn devrimci rgtlenmeye ve siyasi yaam tarzna gelememesiydi. PKKde de younca yaanan bu gereklii, ayn younluktaki devrimci siyasi rgtlenme ve yaam tarzndan vazgememe inadyla, bu yaam tarzn dayatmakla boa karmaya alyordum. 1990dan itibaren Gladio savalar younlatka ve i komplolara yansmas arttka, rgtte ve onun devrimci yaam tarznda yozlamay da arttrd. Avare -asi ete anlay ve sava aal gittike zemin kazand. Partilemeye uygun en deerli kadrolar ve savalarn artan kayplar PKKyi tasfiyenin eiine kadar getirdi. PKK adna yaplanlar aka ve ska anti-PKKlilik olarak eletirmeye, hatta sulamaya balamtm. 1986daki Kongrenin tmne katlmamakla, yine daha Romada bulunduum srada 1998deki Kongreye gnderdiim mesajda Byle devam ederse ben PKKden istifa ederim demekle bu gere kleri dile getirmek istiyordum. 308

mral sreci PKKde yaanan gereklii iyice aa kard. Ben dardayken daha rtl hareket eden kiilikler, tutsaklmdan istifade ederek kendi gerek kimliklerini sergilemekten ekinmediler. Ortada ok ciddi bir PKK miras vard. ekime denilen olay aslnda gelecee ilikin baar umudunu tmden yitirmi, bunun hesabn bir tarafa brakm olanlarn miras kavgasyd. Sk gruplamalara gittikleri anlalmaktayd. Grupulukla liberalizm i ie yaanyordu. Keyfi bireysel yaam ancak grupulukla mmknd. Bunun iin parti ii mcadele adna hrslar ve arzularn sonuna kadar sergilenmesinden ekinilmedi. Sonu hzla PKKnin btnsel olarak tasfiye olmasna doru gidiyordu. Daha dardayken n alnamayan tasfiyeci grupuluk, yeni durumu nihai hesaplama iin bulunmaz frsat sayd. Bu dnemde komplonun bir gerei olarak AB de PKKyi terrist rgtler listesine almaya hazrlanyordu. Bu karar almak iin uzun sre beklemesi, baz Avrupa lkelerinin buna raz olmamasndan ileri geliyordu. Benim esaretim bu lkelerin de umudunu k rm olsa gerek. Ayrca ABD ve ngilterenin de bu dorultuda planl abalar vard. Trkiyeyle sk dayanma iindeydiler. Bu dayanmann en nemli gerekelerinden biri, PKKnin terrist rgt ilan edilmesiydi. Artan basklar ve ABye verilen szler PKKnin terrist rgt olarak ilan edilmesiyle sonuland. Biz daha erken davranp KADEK ilanna gittik. KONGRA GELi oluturmaya ardk. 1- KADEK ve KONGRA GEL Deneyimi ve PKKnin Dnm Mevcut koullarda PKK adna siyaset yapmak sadece riskli deil, kendi kendini tasfiye etmek anlamna da geliyordu. PKK zaten znden boaltlmt ve ismen de tasfiyecilie hizmet ediyordu. En azndan mirasn korumak ve iine girilen somut krizden en az zararla kmak iin zgrlk Hareketinin yeni bir isim altnda faaliyetini srdrmesini uygun grdk. Hem dnemin d koullarn hem de bunalma yol aan i koullar hesaba katan yeni bir te rminolojiye ihtiya vard. Yeni terminolojik araylar PKKnin inkr anlamna gelmiyordu. Ayrma tamamlanncaya kadar PKK adn geici olarak bir tarafa brakmak taktik adan daha uygun gelmekteydi. PKK adn tasfiyecilerin elinde kullanlan bir silah olmaktan karmak istiyorduk. KADEK ve KONGRA GEL tr organizasyonlar bu ihtiyaca cevap verebilirdi. Daha da nemlisi, ciddi bir dnm yayorduk. Bu radikal bir yenilikti ve dolaysyla hareket yeni bir isim altnda daha baarl olabilirdi. Birok reel sosyalist lkede de benzer deneyimler yaanyordu. Bizim yapmaya altmz, onlar taklit e tmek anlamna gelmiyordu. Tersine, anlaml ve farkl bir yaratclk yaanyordu. Savunmalarmn ilk versiyonlarnda ve PKKye yolladm yazlarda dnmn ana hatlarn ifade etmeye almtm. Dnmn kilit kavram demokratik zmd. Demokratik kavramna ilikin ilk zmlemelerim oldu ka dar ve yetersizdi. Fakat bir husus benim iin ok akt: Reel sosyalizmin dalmasndan sonra eski solun ve komnist partilerin nemli bir kesiminin yneldii liberal demokrasiye kar kesin tavrlydm. Reel sosyalizmi liberali zmi glendiren bir sistem olarak deerlendiriyordum. Her ikisini de mahkm 309

eden araylar iindeydim. Demokratik kavram aray abalarmda kilit bir rol kazanmt ama yetersizdi. Ardndan siyasa-politika kavram zerinde younlatm. Devlet olmayan ve toplumun hayati karlarnn ifadesi olarak siyaset (politika) kavram, ikinci nemde bir kavram olarak gndemimde yer etti. Siyaseti devlet idaresinin zdd olarak dnmekteydim. Dolaysyla demokratik ve politik bir felsefe, toplumun devlet tarafndan ynetilmesinin alternatifi olarak anlam buluyordu. Devlet eliyle sosyalizm inasnn iflas beni, sosyalizmi doru ina anlayn aratrmaya sevk etmiti. Demokratik siyaset felsefesi bu dorultuda atlacak ok nemli bir adm olabilirdi. Pratikte de halkmz devlete kar ok nemli bir diren yaamt. Fakat PKKnin yaratc olmayan kadrolar veya alanlar yznden bu diren heba edilmek zereydi. Bunu nlemenin yolunu aratr rken, demokratik siyaset ynteminin ve ardndaki felsefenin en uygun yaklam olduuna ikna olmutum. Sovyet Rusya deneyiminden karlacak en nemli ders bu olmalyd. Reel sosyalizmin oktan tkanm ve i zlmeyle sonulanm klasik komnist parti anlaynda srar etmek tutuculuk ve zms zlk olurdu. Zaten bu partilerin bilimsel sosyalizmin tkanmasndaki rolleri aka ortaya kmt. PKKyi bu temelde muhafaza etmek, tutuculua ve tasfiyecilie anak tutmaya devam etmek anlamna gelirdi. Buna ramen reel sosyalizmin mirasn toptan reddeden ve ktleyen liberal demokrasiye savr ulu da kabul edilemezdi. Liberal demokrasi sahte demokrasicilikti. Onun solu anlamndaki liberal solculuk ve sosyalizm anlay tmyle tasfiyecilik anlamna gelirdi; daha dorusu reel sosyalizmin bnyesindeki kapitalizme sahip kmak, onu zel kapitalizm olarak dntrmek demekti. PKK ve halkn diren deerlerini bu iki tehlikeli anlay ve uygulamadan korumak byk nem arz ediyordu. Acil grev buydu. Bu greve doru sahip kmak, hem PKK mirasn kendi bencil emellerine alet etmeye alanlara, hem de halkn tarihsel diren deerleri zerinde kof bir burjuva liberalizmini ina etmek isteyenlere en gerekli ve anlaml cevap olacakt. KADEK ve KONGRA GEL bu anlamda PKKnin ve halkn devrimci savamnn tarihsel mirasna en doru tarzda sahip kabilecek dnemsel iki ara olarak dnld. Rollerini baaryla yerine getirebilmeleri, sreci zl deerlendirmeleriyle ve grevlerini doru belirleyip sahip kmalaryla mmkn olabilecekti. Devletle yaanan sre bir sorgulanma ve yarglanmadan teye siyasal zm araylar halinde geiyordu. Tm koullar aleyhte olmasna ve PKKnin btn gcyle sava iddetlendirme ynelimine ramen, mral srecinin bir siyasi zm frsat olarak deerlendirilmesini daha uygun bulmaktaydm. damm pahasna da olsa, ncelikle denenmesi gereken yolun bu olmasn nemli gryordum. Komplonun ancak bu biimde boa karlabileceine inanyordum. Savan iddetlendirilmesi ve ar kayplar verme ve yenilgiler yaama olasl, 1925-1940 yllar arasnda yaanan tablonun bir benzerini ortaya karabilirdi. Komplo plannn ngrs de bu ynlyd. Genelkurmay temsilcisi de durumu komplo olarak deerlendiriyordu. Amalar her ne kadar 310

deiik de olsa, bu yaklam da dikkate alnmak durumundayd. PKK ile y azmama da izin verilmiti. Yazmalarda grme sonular da iletiliyordu. Tek tarafl geri ekilmeyi bu koullarda bavurulmas gereken bir taktik olarak deerlendirdim. Bu aceleyle ve koullar pek dnlmeden alnan bir tavrd. Devletin bu ynl bir dayatmas sz konusu deildi. Fakat esas olarak beni bu tr bir nleme ynelten, Trkiyede yaratlan ar ovenizm havas ve komplo zihniyetiydi. Geri ekilme srasnda younlatrlan operasyonlar ve verilen kayplar, gvenlik gleri ve kurumlarnn bu geri ekilmeyi tasfiye sreci olarak deerlendirmek istediklerini gsterdi. yi niyetli bir adm tasfiye etme mant ile kullanlmak istendi. Bu ciddi bir yanllkt. D glerin kkrtm alar kadar Babakan Blent Ecevitin yaad salk sorunu ve kendisini tasfiye etme abalaryla birlikte MHPnin olumsuz yaklamlar ve erken seime zorlama karar bunda nemli bir rol oynad. Beklenen bar ve demokratik zm zemini gereklememiti. En az 1993 ve 1998 yllarndaki bar ve siyasi zm olasl kadar 2000 balarndaki olasln deerlendirilmemesinde de Trkiyeyi 1925ten beri anti-Krt batanda tutarak kontrol etmek isteyen glerin pay nemli yer tutar. Krt s orunu grndnden ok daha fazla hegemonik sistemin maniplasyon aracdr. zmsz braklmas hegemonik sistem asndan en arzu edilir sonutur. Beyaz Trk faistleri asndan ise, i politikay sava psikozuyla ynetme aracdr. Krt sorunu zmsz brakldka, lkeyi hep i sava mant ile ynetmek kanlmaz olur. ve d tehdit, lkenin blnmez btnl sylemleri her zaman devrede tutularak sava hali devam ettirilir. Bylelikle tekelci devlet kapitalizmi eine az rastlanr bir ulus-devlet despotizmiyle lkeyi istedii gibi smrme imkn kazanr. Yani Krtler sadece toplum ve insan olmaktan karlmyorlar, kapitalizmin azami kr kanunu iin en elverili ara konumunda deerlendiriliyorlar. Krtlere dayatlan i sava politikas olmadan, Trkiyedeki ulus-devletilik ve kapitalizm yrtlemez. Daha da vahimi, bu i sava politikas tek tarafl ve devrim politikas olarak yrtlmektedir. ve d dmanlara kar ulusal birlik ve btnlk iin yrtld iddia edilen bu politikalar ise, zde hegemonik sistemin bizzat oluturduu ve kontrol altnda yrtt politikalardr. 2000li yllarn balarnda Krt bar ve d emokratik zm nne dikilen, ayn geleneksel hegemonik politikalardr. Her ne kadar milliyetilik ve ulusalclk adna uyguland iddia edilse de, znde emperyalist, smrgeci ve soykrmc politikalardr. mralda ilk savunmalarm gelitirirken bu Krt krdmn zml emeyi esas aldm. Dorusu da buydu. yice aa kmt ki, Krt gereklii ndeki karanlklar aydnlatlmadka kendimi savunma gerekliim de anlam ifade edemeyecekti. Bar ve zm iin her ey denendikten sonra, sra k aranln oluumundaki tarihsel-toplumsal nedenleri zmlemeye gelmiti. Mahkemedeki ilk ksa savunmam mtevaz bir bar arsyd. kinci byk savunmam krdm zecek nitelikteydi. AHMe ynelik bu savunma znde Krt gereini ve Krtlerin uygarlk ve modernite karsndaki varln aratrmaya ynelikti. Krt sorununun douunda asl sorumluluun kapi311

talizmden kaynaklandn aklamakta, zmn demokratik zn ilk defa ulus-devletilikten ayrtrmaktayd. PKKdeki dnmn zn de bu yakl am tekil etmekteydi. Grup aamasndan beri netletirilemeyen devleti ve demokratik zm biimleri arasndaki fark ortaya koymaktayd. Bu noktada reel sosyalizmden ve arkasndaki klasik Marksist-Leninist doktrinden ayrmaktayd. Uluslarn kendi kaderini tayin hakkn burjuva hak kapsam nda olmaktan karm, toplumsal demokrasi kapsamna dahil etmiti. Yani Krt sorunu devletilie hi bulamadan, ulus-devleti araylara ynelmeden ve o kapsamlar altnda zmlere zorlanmadan, toplumun demokratik ynetim modelleri iinde zmlenebilirdi. PKKdeki dnmn z buydu. KADEK ve KONGRA GEL de terminolojik olarak bu gerei ifade ediyordu. Tm bu aamalarda gelitirdiim savunmalarmn zne ters i tasfiyeler 2002-2004 yllarnda bir kez daha hem de kapsaml bir biimde gndeme girmiti. Geni apl bir tasfiyecilikle birlikte avukatlarn beni gelimeler kon usunda zamannda ve yeterli bilgilendirmeyileri, bata kadro ve savalar olmak zere partinin ve halkn maddi ve manevi deeri ok byk olan deerlerini ve kazanmlarn boa harcad. Dnm srecinde parti ve halk sava genelde devrimlerde yaand gibi iki keskin u arasnda tarihimizin en byk tasfiyesine urad. 2- 2002-2004 Dnemi Tasfiyeciliinin Anlam ve Tasfiyecilie Kar Mc adelenin nemi PKK tarihi tasfiyecilikle birlikte gelien bir tarihtir. PKK daha grup aam asndan beri ska tasfiye giriimleriyle karlamtr. Parti gelitike tasfiyeler de daha hacimli olmutur. 2002-2004 yllar arasnda yaanan, tasfiyecilikten teye komplonun iteki yansmalaryd. Daha dorusu komploculukla tasfiyecilik i ie gemiti. Ne kadarnn bilinli, ne kadarnn kendiliinden olduu ayrt edilemiyordu. Mevcut zemin aralarnda ayrm yapmaya imkn vermiyo rdu. Dayandklar zemin itibariyle kiilikler tasfiyecilii ve komploculuu ayn anda yaamaya elveriliydi. Bu zeminden kaynaklanan kiilikleri denetleyen bir ynetimin varl hayati nem tamaktayd. Buna hep dikkat etmi ve dikkat ekmitim. Devrimci toplumsallk oluturulurken, bunun ne denli g bir ura olduunun derin bilincinde olmadan, Krt toplumsallndan rgt ve hareket oluturmak ok zordu. Parti ynetimi ve sava rgt bu anlamda nasl ayakta tutulduklarnn bilincinde bile deillerdi. Ayrca szde Trk S olundan ve tarihsel mezhepilik kltrnden de etkilenmi olduklar iin, devrimci toplumsallk ve eylemliliin farkn ve nemini kavramaktan uzaktlar. Yakn denetimimiz sz konusuyken, bu temeldeki zaaflarn sergilemekten ekiniyorlard. ten olmasalar da rgtsel havaya uyum gstermeye alyo rlard. rgtsel ve eylemsel disiplini zgr yaamn bir gerei olarak deerle ndirmek yerine, keyfi yaamlarnn nnde bir engel gibi gryorlard. Kabileci ve aileci zihniyet iliklerine dek ilemiti. Buna birey olarak yaadklar hileme de eklenince, tahamml ve idare edilmesi ok g bir yap sergiliyorlard. Saydmz tm bu hususlar genel dorular olarak anlalabilir. Fakat btn 312

bunlar PKK ve nclk ettii devrimci halk sava tarihinin en kritik dn eminde i ie gemi bir komplo ve tasfiye hareketi halinde olumaya yz tutmularsa, kendilerini bu tarzda dayatyorlarsa, en byk ihanet hareketi gndeme girmi demektir. 2002-2004 dnemindeki tasfiyeciliin daha ncekilerden fark ve nemi bu kkl ihaneti zelliinden kaynaklanmaktadr. Krt tarihinde kronikleen hastaln bir benzeri ile kar karyaydk. Otuz yllk ideolojik, rgtsel ve eylemsel mcadeleye ramen, ayn hastaln hor tlamas ciddi tehlikeydi. Olutuu dnem ve mekn koullar da bunun iin son derece elveriliydi. Sistemin hegemonik gc ABD Irakn igaline balam, AKPyi yeni uzants olarak semiti. Tarihte olduu gibi Krt Hareketini yine tek elden maniple etmeye alyordu. PKKye ve bana ynelik Gladio savalarnn arkasndaki temel gt. Elinde gl ibirlikiler vard. Trk Gladiosunu yeniden oluturuyordu. Tm bu etmenler bir araya gelince, PKK iinde bir operasyon kanlmazd. Daha nce dta ve ite dayatlan opera syonlarn nihai olannn hayata geirilmesi amalanmt. Otuz yldr peinde koulan ama tahakkuk ettirilmek durumundayd. Bilinen bu klasik operasyonun amac, PKK iinde de kendilerine ibirliki kanat yaratarak dierlerini tasfiye etmekti. Tarihte denedikleri ve oka baarl olduklar bir yntemdi bu. Byk Komplo ile birletirilince, bu sefer tam baaracaklarna inanmlard. Komplonun Trk zel sava boyutundaki gler, bu sefer yeil maskeli AKP emas iinde hareket etmekteydiler. Krt uzantlar Irak Krdistannda kendilerine sunulan federe opsiyon uruna her trl ibirlikilie oktan hazrd. Zaten 1985ten beri Gladionun tm hamlelerine gizli veya ak destek sunmulard. Bu sefer PKKden ve halk savamndan kurtulma umuduyla ellerinden gelen her eyi yapacaklard. Yaptlar da, i tasfiyecilere her trl olana sundular. Mirasn szde en byk pay sahibiydiler. Ne acdr ki, tasfiyeci gruh kendini hem partinin hem de halk savann gerek sahibi sayarken, hangi efendilere hizmet ettiinin farknda deildi. Tasfiyecilerin kendilerine hep gereke yaptklar tutucu ve dogmatik eler ahsi savunmalarn yapma gcnden yoksundular. Baarl olmu bir tarihsel k kendi ellerinde byle tketerek sonunu getirmek istiyorlard. Fakat PKK miras byle tketil ecek bir miras deildi. Bu duruma nasl gelindiini daha iyi kavramak iin yakn gemi e bakmak gerekir. ncelikle kurulu srecinde kimlik tahribi ve zgrlk noksanlndan kaynaklanan kiisel noksanlklar ve iradesizlikler bu duruma gelite en temel rol oynad; genel bir zaaf olarak etkiledi. Bu zaaflarn almas iin gl aba harcanmad. Sre gelitike bnyesel zaaflar kendini daha ok gsterdi. 1986 Kongresine dek bu durumdaki kadrolara ar bir tahamml gstererek birlikte yrmeye altk. 15 Austos 1984 Hamlesini zorbela yaptrdktan sonra, bunlar ba gsteren 1986 krizinde artk bizden bu kadar dercesine bir tutum iindeydiler. zellikle birinci kuak kadrolar fazla zorlamak doru olmazd. Bunlar kendilerine defalarca tannan merkez rollere sahip kamamlard. 313

Yaratclk gstermek bir yana, hazr olan bile sahiplenmekten uzaktlar. Kemal Pir, Mehmet Karasungur ve Mahsum Korkmaz bata olmak zere umut vaat eden komuta adaylar etkisizletirilince, geriye kalan ikinci kuak diyebil eceimiz kadro adaylaryla 1987 hamlesine girimek zorunda kaldk. Bu haml eye deta tek bamza yklendik. 1992 sonlarna kadar ylda saylar bini aan eitilmi, donanm ve mali olarak glendirilmi kadro ve sava aktarm bata olmak zere her trl destek sunulmutu. te kmsenmeyecek halk destei ve dta s imkn ve diplomatik destek de buna dahildi. Tm blgelerde sler varln koruyordu. Orta kuak dediimiz yeni komuta adaylar bu esiz hazrlklarn zerine oturunca, kerameti kendinden menkul eyhler gibi kendilerine sevdalanmaya baladlar. Hareketin tekrar ykseliini kendi marifetleri sandlar. Aslnda rolleri bostan korkuluundan teye gemiyordu. Kiilik zaaflar ile kendine sevdalanma birleince, giderek kendilerini eski kuak kadrolardan ok daha beter bir yetmezlik iinde buldular. Birinci kuan hi olmazsa belli b ir siyasi ve rgtsel ahlk ve ilkeleri vard. Yeni yetmelerde bu da yoktu. Krntlar var idiyse de, sert mcadele koullar bunlar besleyeceine yok etmiti. Ortad ouda slenen nderlik ve halk destei kendilerini besledike daha da mardlar. Drtl ete bu konuda zellikle Botan eyaletinde ba ekiyordu. Grevleri drtl etenin tahribatlarn soruturmak ve etkisizletirmek olanlar ise, onl arn glgesine snarak gnlerini gn ettiler. Bunlarn banda da Nizamettin Ta (Botan), Halil Ata (Ebubekir), Osman calan (Ferhat) ve rnakl Celal geliyordu. Bylelikle Botan, Behdinan ve Zagros alanlar fiilen bu tasfiyeci grubun etkisine girdi. Amed eyaleti (Diyarbakr, Bingl, Mu ve civar yreler) Sakkn ve rkkaya kardelerin iftlii haline getirildi. Bunlar ok sayda kadrosal g desteini ve mdahaleyi boa kardlar. Amed byk ihtimalle JTEMin kontrol altna giren ilk eyalet konumundayd. Botan, Behdinan ve Zagrosta da KDPye dayal olarak JTEM ve i komplocu faaliyet giderek etkili oluyordu. Dersimde Doktor Barann halen iyz aydnlatlamam biimde lmyle birlikte, Hdr Sarkaya (Ekrem) gibi unsurlarn inisiyatifi gelimiti. Tasfiyeciliin yan sra dier sol glerle yaanan anlamsz atmalar ve yersiz kayplar hzlanmt. Tolhildan eyaletinde (Mara, Adyaman ve civar) Terzi Cemal (Ali mrcan), Mardin eyaletinde Serhat (Hdr Yaln) benzer tasfiy eci ve tutucu eilimi egemen klmlard. Ortadouda ise nderlik JTEMle balantl olarak tasfiye edilmenin eiine getirilmiti. 1990 yl Ocak ay banda Hasan Bindal yoldan katledilmesine yol aan komplo bu erevede stratejik imha roln oynayacakt. Tm bu komplocu ve tasfiyeci eilimlere ramen kadro, sava ve halk direniilii kahramanlk boyutlarnda sergilenmeye ve ykselmeye devam etti. Nitekim 1991lerden itibaren devlet katnda siyasi diyalog ihtiyacnn hissedi lmesi bu gelimenin rnyd. Fakat Gladiocu, JTEMci faaliyet de hibir kural tanmadan btn dehetiyle devreye sokulmutu. Devlet iinde de ciddi bir atlak ba gstermiti. Bu koullar altnda batan itibaren ya ak etecilik 314

biiminde ya da daha sinsice ve alttan kendini dayatan tasfiyeci unsurlar ad amakll palazlanmlard. ahsi tahminlerimin ok stnde kendilerini halkn ve partinin yeni ve gerek sahipleri sanacak kadar ileri gitmilerdi. Kendilerine olduka sevdalanmlard. Ama bu tutumlarn gizlemekte de olduka ustalamlard. Bu durumu amak iin klasik parti yntemlerine bavuruldu. Merkez to plantlar, konferanslar ve kongrelerle sorunlar almaya alld. Komite yenilenmeleri, yeni temsilci atamalar, g bytme zm olarak dnld. Ak ki, bu tip zmler teknik ve rgtsel boyutluydu; ideolojik ve politik temell ere inemiyordu. Dolaysyla ekilsel baz sonular dourmaktan teye gidemezdi. Olup bitenler aslnda Sovyetler Birliindeki deneyimin dnya apnda yaadklarnn partimizin bnyesinde de aa kmasyd. Reel sosyalizmde yetmi yln sonunda gerekleen zl, PKKde kuruluundan yirmi be, otuz yl sonra tekrarlanyordu. Devlet sahibi olunsa bile benzer zller yine mmknd. Ulus-devleti perspektiften kurtulamayan ideolojik ve politik modeller bnyesel olarak problemlidir, antidemokratiktir, toplumun sosyalist dnmn salayamaz. ster devlet ister parti temelinde olsun, tekelci, despotik ve iktidarc elitler ve kiilikler oluturmas doas gereidir. Fakat bu gerei kavramamz daha yakc olarak 2002-2004 tasfiyeciliiyle birlikte netlik kazand. Tasfiyeci hainler sadece mcadele geleneinden kopmadlar, kendi aralarnda da koputular. Baz nemli taktik hesaplar vard. ncelikle Kurucu nderlik gereini kesin etkisizletirilmi sanyorlard. Onlara gre hibir g nderlii kurtaramazd. Dolaysyla Ondan gelecek tehlikeden kendilerini muaf sayyorlard. Dayandklar gler bu konuda kendilerine yeterli gvence veriyorlard. kinci taktik hesaplar karlarndaki dogmatik yanlar (ilkeli o lmakla birlikte) ar basan eski kadrolarn kendileri iin tehdit olmaktan k arlmasyd. Bunun iin hazrlklydlar. Partinin ve mcadelenin birok deeri kontrolleri altndayd. Kadrolarn ve savalarn nemli bir ksmn batan karmlard. Yllarca mcadele saflarnda deneyimledikleri kurnazlk kendilerini stte tutuyordu. ncs, kendilerini btn deerlerin gerek sahibi sanyorlard. Ne de olsa sava onlar ynetmiti, halkn ve savalarn gvenini elde etmilerdi! nderlik dahil btn eski kuak rollerini oynamt ve bir tarafa braklmalyd! Rtn ispatlam kiiler olarak artk her eyi kon trol etmeleri, sz ve eylem sahibi olmalar kendi haklaryd! Tipik aileci ve miras gelenekle hesap yapyorlard. Drdncs, dayandklar gler onlar meru kabul eden dnya apnda zafer kazanm kresel yeni liberalizmdi. Cahili de olsalar, neo-liberalizm eilim olarak tam da kendilerine greydi. Bu etkenler altnda kendilerini tutmak zordu. Kald ki, hep arzuladklar bireysel yaam tutkularn gerekletirme imknn da kazanmlard. Birbirini karan ok sayda erkekli kadnl grup olarak, kelleleri pahasna da olsa, kimse onlar bu yeni aklarndan ayramazd. Yllarca hasretini ektikleri aklarna nihayet grkemli bir ihanet hareketiyle kavumulard. Daha nceleri de ska yaanan ve itirafla kadar giden bireysel kalarn benzerini on lar grup olarak, hem 315

de yeni liberal hareket biiminde gerekletirmilerdi. Bununla da avunabili rler, kendilerini temize karabilirlerdi! PKK gibi nl bir hareketin zerinden liberal taslaklar olarak kendilerini peke ekmeleri para edebilirdi. Bata T C olmak zere, ABD ve yandalar kendilerine sahip kabilirdi. Buna karlk parti ve mcadele deerlerine saygl olmak ve ilkesel davranmakla beraber dogmatizmi aamayan, yerinde taktik hamleler gelitirem eyen baz eski kuak kadrolar bata olmak zere nderlik geleneini sonuna kadar gzeten kesimler tasfiyecilere kar dursalar da, deerleri korumakta baarsz kaldlar. Bu konuda epeyce kusurluydular. Gereken yaratclkla tasf iyecilerin nlerini kesip hesap soramyorlard. Yetersizlikleri, tedbirsiz likleri ve hibir eye benzemeyen hareket tarzlaryla tasfiyeci unsurlarn nn ardna kadar ak brakmlard. Onlarn yaptklar, kiisel namuslarn korumak veya kurtarmakt. Yllarn yetmezlikleri ve dogmatizmi olup biteni aresizce se yretmelerine yol amt. Yeni ihanet dalgasnn bykln fark edip tedbir gelitirmekten uzaktlar. Bir nevi eski komnist partilerin bakiyesine benziyorlard. ktidar liberaller kapm, onlar seyretmiti. Ortaya kan durum reel sosyalizmin PKKde vard sonutu. Fakat gelitirdiimiz hareket reel sosyalizmi oktan aan, toplumun temellerine kadar kk salan nitelikteydi. Reel sosyalist kalp ansa da, zl nitelikler kazanlmt. Hem Krt kimlii ve varl konusunda, hem de toplumsal zgrlk dz eyinde byk gelimeler yaanmt. Hareketin kendisinde deil, klavuzluunda sorunlar kmt. Hareket diriliini ve geliimini srdrmekteydi. Eer durum doru deerlendirilirse, kimlik ve zgrlk hareketinin daha da glenerek k yapmas iten bile deildi. Tasfiyeciliin boyutlarn gz nnde bulundurarak, savunmalarmn devam niteliindeki Bir Halk Savunmak adl versiyonu yant olarak gelitirmeye altm. Bir halk kurtulua gtrme, hatta sosyalist toplum halinde ina etme, bamsz bir devlet ats altnda toplama hedefinden geri adm atarak savunma yapmaya gemek ilk bakta gerileme anlamn tasa da, aslnda durum farklyd. Bunun anlam ideolojik sylemden toplumsal somuta yak nlamakt; ideoloji ile pratik arasnda doan byk boluu ve elikili durumu amakt. Reel sosyalist, hatta bilimsel sosyalist sylem ortaya kan yeni d uruma yant veremiyordu. Dnya genelinde olduu gibi PKKde de yaanan zl, ne kadar aba harcanrsa harcansn, eski tarzla ne durdurulabilir ne de nlenebilirdi. deolojik ve bilimsel yann yeniden inas gerekliydi. Ayrca somutta ortaya kan Krt halk gereklii ve zgrleen toplumsal alanlar eski tarzla ne srdrlebilir ne de korunabilirdi. Sadece yeni sylem ve eylem biimlerine deil, toplumsal bilim, siyaset ve ahlk anlaynda kkl dnmlere de ihtiya vard. Sorun sadece yerel deil evrenseldi. Bilim felsefesi ve toplumla ilgili disiplinler zerinde younlamam dnm ihtiyacn iyice bilince karyordu. Liberalizmin tm ideolojik taarruzlarna ramen kapitalist modernite, tarihinin en derin bunalm srecini yayordu. Reel sosyalizmin zl ile gl bir dayanan kaybetmiti. Aslnda Birinci Dnya Savanda zlen kapitalist 316

modernitenin mrn reel sosyalizm uzatmt. Reel sosyalizmin zl liberalizmin zaferi olmayp, en gl mezhebinden yoksun kalmas anlamna geliyordu. Bunun anlalmas ok uzun srmeyecekti. 1990lar sonrasnda daha da younlaan ekonomik bunalma are olarak dnlen ve planlanan Irak ve Afganistan igalleri ile hayata geirilmeye allan Byk Ortadou Projesi ok gemeden sistemin yapsal bunalmn btnyle aa kard. Reel sosy alizmden geriye kalan in de kapitalist moderniteyi kurtaramayacak, bilakis yeni hegemonik g merkezi olarak tehdit edici rol oynayacakt. Dnyann iine girdii yeni durum, kapitalist modernitenin srdrlemezlii ve yeni alternatiflerin gelimemiliiydi. Sosyal bilimde, siyaset, etik ve estetikte ya anan dnm ortaya kan bu durumla balantlyd; hem nedeni hem de sonucuydu. Sonu olarak, bir yandan pratik, somut kazanmlar tahribattan korumak iin yeni politik modeller gelitirmeye alrken, dier yandan siyaset felsef esinde ve yaam tarznda da yantlar arand. Eski ideolojik ve politik gelim elerden tmyle kopmuyorduk. Engel tekil edici unsurlardan arnyor, daha gelitirici elerle ortaya kan sorunlara ve ihtiyalara yant vererek daha kalc ve tasfiye edilemez bir srece evriliyorduk. Bunun ak gstergesi PKK ismini yeniden taknmak, halkn kimlik ve zgrlk kazanmlarn KCK (Koma Civakn Kurdistan) adlandrmasyla somutlatrmakt. Bylelikle hem gelenek hem de deiim birlikte yeni bir aamada yaamsal klnmaya allyordu. Bu ynl tm gelimelerin teorik izahn eldeki son savunma ile sunmaya altk. Bu nedenle insan trnn kndan toplumsallna, uygarlktan kapitalist moderniteye, oradan demokratik moderniteye kadarki tm sreci kendi ha lkmn kimliiyle ve kiiliimle birlikte zmleyerek savunmam sonlandrmay tercih ettim.

317

318

PKK, KCK VE DEMOKRATK ULUS 2003 yl PKK ve KCKnin kendini demokratik modernite kuram erev esinde resmen ilan ettii dnemin balangcn ifade eder. nc byk dou dnemi olarak da anlamlandrabiliriz. Birinci byk dou evrensel devrimci ideolojiden ulusal toplum kendiliinin zihnen douunu ifade eder. Ulusal toplum kimlii esas olarak zihinsel ele alnmaktadr. Ulusal toplum, ister gereklemi olsun ister olmasn, zihnen bir dou olarak tasarlanmakta, planlanmaktadr. lke olarak Krtlk esas alnmakta, fakat ortada nasl bir Krtln olduu youn bir ekilde tartlmaktadr. Blk prk de olsa, tarihsel ve meknsal olarak Krt varoluu deerlendirilmektedir. Nasl bir toplum olduu, lkesi, dili, snrlar, paralanml, gerilii veya adal en kab a bilgilerle tartma konusu edilmektedir. Tartmay yapan ekirdek grup ilk yllarda iki elin parmak saysn gememektedir. nemi nicelikte deil niteliktedir. Ortaya karlmaya allan gerein doru ifadelendirilmesi, hakikati nemli olmaktadr. Ankaradan k ve Krdistanda yayl olarak geen 1973-1979 dneminin esas z, bu gerekliin dile gelii ve yeni Krt hakikati olarak anlam bulmasdr. PKK bu yeni hakikatin ismidir. Bu dnemin byk ehidi Haki Karerdir. Bir elin parmak saysn gemeyen ehitleri vardr. 1980den 2005e kadar geen sre ise, esasnda nesne olarak Krt olgusundan bilinlenen, rgtlenen ve savaan, bylelikle zgrleen ve zneleen Krt ulusal toplumuna dn ifadelendirir. Nesne Krtlkten zgrleen ve zneleen Krtle gei sz konusudur. Buna eski kadavra ve kle Krtlkten yeniden canlanan ve zgrleen Krtle gei de diyebiliriz. Burada kk bir grubun zihnen ve ismen douu deil, saylar milyonlar aan bir halkn nesne durumu ve kle gemiinden kendini zgrce ifadelendiren, rgtlendiren, eylemlendiren ve savatran halk gereine dn sz konusudur. Buna tipik olarak ada (modern) bir halk, demokratik ulus toplumu halinde yeniden olu da diyebiliriz. Olu srecinin ilk isimleri HRK (Hzn Rizgariya Kurdistan) ve ERNK (Eniya Rizgariya Netewa Kurdistan)dir. Saylar otuz bini aan, sadece Krtler ve Trkler iin deil, tm insanlk iin de anlam byk olan ehitleri vardr. Yz binlercesi ikenceden gemi kadrosu, sempatizan ve halk vardr. On binleri aan zindan tutuklusu vardr. Hicretleri ve milyonlar katbekat aan gertilenleri vardr. Savaan halk ge reine bu koullar altnda varlmtr. Gemiinde yaanan ve kapitalist modernite koullarnda soykrm boyutlarna varan inkr ve imha nedeniyle haini, dnei, ibirlikisi ve katliamcs ok olan, bunlara karlk veren direniisi, ehidi ve kahraman da bol olan bir ulusal halk, demokratik ulus toplumu oluu sz konusudur. 2005 ve sonras yllarda yaanan farkllk, olutan yeni bir zde kimlik kazanma, kalc varlk halini alma ve zgr yaamda srardan kaynaklanmaktadr. Dou, olu gibi ok sancl bir sreten sonra, baarl geen bu douun ayn hassasiyetler temelinde, tpk bir bebein bytl gibi z savunmal 319

olmas, zehirlemeyen gdalarla beslenmesi gibi beslenip bymesi, varln zgrce ifadelendirmesi ve farkllaarak yaamas gndemdedir. Sorunlar artk dou, olu sorunlar deil, byme, korunma ve farkllamadan kaynaklanan z kimlik ve zgr yaam sorunlardr. Zihnen dou yerini bedensel doua, oradan bedenin farkl organlarna dnmeye brakmaktadr. Dou, olu bebeklik ve ocukluk ann tm hastalklarna aktr. Bebein lmemesi iin ok byk ustalk isteyen abalara ihtiya vardr. Ondan nceki zihnen dou da ok sancldr. Bir nevi rahme dmeye benzeyen oluun salkl, soylu olmas ve pilememi biimde gereklemesi gerekir. Bu da ideolojik haml enin Krt toplumsal olgusunu doru ifadelendirmesi, onun hakikati olmasyla mmkndr. Unutmamak gerekir ki, zerinde binlerce yl tepiilen, uruna kavgalar ve savalarn verildii Krdistan anann tecavzden kaynaklanmayan, kendi zgr iradesiyle kendi znden soylu bir douu zgr bir halk biiminde gerekletirmesi varlk haline gelmenin ilk ve en zor kouludur. nc dnem, sz konusu varoluun varlk haline gelmesi, kimliini ve zgrln kazanm bir varlk olarak anlam ifade etmesidir. Yeni oluan olgu eski tandk varlk, eskinin kendi olmaktan karlm, paralanan ve yutulan bir nesnesi deildir. Eski Krtlk sadece nesne olarak vard. Her fetihi, igalci, ilhak, smrgeci ve soykrmc g zerinde diledii uygulamay, imhay ve asimilasyonu ge rekletirebilirdi. Bir kullanm malzemesi durumundayd. Kolektif znellii ve kimlii gelimemi veya gelimekten alkonulmutu. Kendini ifade etmekten ve savunmaktan uzakt. deta salmay bekleyen bir inek, le kargalarna terk edilmi bir mevta konumundayd. Bu gereklie toplumsal bakmdan varlk denemezdi. Daha ok varlk ve z kimlik olmaktan karlmaya allan bir nesne deeri atfedilebilirdi. 2000li yllar sonrasnn Krdistan ve Krtleri nesnel deer olmaktan karlm, son otuz ylda reym halini ve douunu baaryla geekletiren bir varlk deeri haline gelmitir. Kendi gerekliini ifadelendirebilen, hakikat olarak sunan ve savunabilen bir Krt kimlii ve zgr yaam sz konusudur. phesiz bu gereklik ve hakikat kendini bir ulus-devlet olarak ifadelendirmedi. Balangta var olan bu ynl ideasn terk etti. Daha dor usu sosyalizm sand, ama zellikle reel sosyalizmin zlnden sonra sosyalizm deil kapitalizm olduu aa kan bu gereklikle arasna snr koydu. Balangtaki mulk ulus-devletilikle i ie dnlen demokratik toplumculuu ayrtrd. Ulus-devletilii terk ederken, tm gcn demokratik toplum zerinde younlatrd. Ulusal demokratik toplum artk bir hayal ve topya deil, zgrce yaanan bir gereklik haline geldi. Yeni gerekliin baz sorunlar olsa da, bunlar reym halinden ve doutan, olutan kaynaklanan sorunlar olmayp, varoluun kimlik ve zgr yaam varl haline gelmesinden kaynaklanan s orunlardr. Benzetmeyi srdrrsek, ocukluk halini de am, artk kendi z gcyle ayakta durabilecek bir delikanl ve gen kadn ana girmitir. Sorunlar delikanllk ve gen kadnlk anda olmaktan kaynaklanyordu. Bu dnemde zellikle zgr yaam sorunlar byk nem kazanmt. Eer dikkat 320

edilmezse, eski Krtlk hastalklar her an depreebilirdi. ve d ihanetler, ibirlikiler eskisinden beter biimde yeni varln, zgr Krt kimliinin c anna okuyabilirlerdi. Yan banda varln srdren eski hiyerarik ve kapit alist modernite unsurlar, bu taze varl her an paralayp aralarnda pay ed ebilirlerdi. Daha dorusu eski zihniyetle mlkiyetlerinde ve zilyetlerinde sandklar varl eski-yeni ayrm yapmadan smrmeye, yemeye devam etmek ist eyebilirlerdi. Sorunlar ok ynl olup tm bu kapsamlardan kaynaklanmaktayd. ster eski uygarlk ve kapitalist moderniteden ister zgr kimlikli yaamdan kaynaklansn, yaananlar eski sorunlardan daha kapsaml ve farkl sorunlardr. Dolaysyla zm yntemleri ve aralar da farkl olacaktr. Ne eskinin Krt ve Krdistan gibi olunabilir, ne de yakn gemiin Ulusalclar, PKKsi, HRKsi ve ERNKsi gibi mcadele edilebilirdi. Dman da eski dman olmaktan kmt. Pek gvenilmese de, utangaa da olsa, Krt ve Krdi stan kabul edebilen, zgr Krt kimliini toptanc bir yaklamla reddetmeyen bir dnme uramt. Tm bu tarihsel-toplumsal dnmlerin yeni bir Krtlk ve PKK tanm gerektirdii, yeni sistem kavramlar ve kuramlarna ihtiya gsterdii aktr. Bu temelde yeni PKK ve Krtlk tanmyla yeni si stem kavram ve kuramlarn gelitirmeye alacaz. A- PKK VE DEMOKRATK ULUS YAAMI Bu satrlar hareketin kendini PKK olarak adlandrmasnn 32. yldnmnde yazyorum. Otuz iki yl modern bir partinin kimliini, roln ve ba arsn deerlendirmek iin yeterli bir sre olsa gerek. Buna grup dnemini de eklediimizde -ki, yle olmaldr- krk yl aan frtnal bir yaam sz konusudur. Gerek grup aamas gerekse adlandrma yllar 15 Austos 1984 Hamles ine kadar esas olarak partizan tarznda yaanan bir dnemdir. Evrensel ideoloji olarak etkilendiimiz dnya reel sosyalizm dnyas ve bal olunduu sanlan arkasndaki bilimsel sosyalist grt. PKKnin kimliini kavramak asndan, bal kalnan ve kalnd sanlan deerler ve bilimsel sosyalist dnya paradi gmas nemli bir nirengi noktasdr. Bir benzetmeyle yorumlamaya alrsak, kendine sosyalist kabile diyen bir toplumun yeni bir ubesini kurmaya talip olmutuk. Bu tarzda ok sayda ubenin kurulduunu varsayarsak, kk bir grup olarak kendimizde byle bir ube kurma hakkn gryorduk. Objektif olarak bir lke (Krdistan bir lke olarak varsayyorduk) ve halk (Krtlerin bir halk olarak varln kesinlikle kabul ediyorduk) gerekliine dair oluan bilincimiz ve inancmz bylesi bir hakk kullanmamzn temel gerekesiydi. Dnya grmz gerei kendimizi halkn en ezilen ve emeki kesimlerinin nc gc olarak adlandrmaya almamz beklenirdi. Karker kelimesi ko njonktrel olarak hem ezilen hem de alan halk anlamna gelmekteydi ki, setiimiz bu adlandrma gerekliimize uygundu. Dikkat edilirse, dou ve partizanlk yllar PKKsinde sorgulanmakszn kabul edilmi bir bilin ve inan dnyas geerlidir. Sosyalist kabilenin yeni yesi derken bu gerei kastetmekteyim. Tpk doan her ocuk kabilesini nasl 321

sorgulamadan kabul etmek durumundaysa, biz de bilimsel sosyalizmi ve reel sosyalist dnya kabilesini sorgulamadan kabul etmek durumundaydk. Klasik kabilelerden bir farkmz vard ki, o da yeni dnya kabilemizin kuku duyu lmaz bilimsel bir temele dayanmasyd. Fakat her ne kadar temelimizin bilimsel olduu sanlsa da (Daha nceki ciltlerde bilimsel sosyalizm konusunda yaptmz eletirilerde dogmatik ynlerini ortaya koymaya almtk), balan tarzmz ok az bilinli ve daha ok inan temelliydi. Dolaysyla dogmatik yn ar basmaktayd. Dogmatizmi tmyle ktlemek iin belirtmiyorum. nsan doasnda dogmatizm iermeyen hibir gr yoktur. denin, fikrin kendisinde bir dogma, bir inan deeri vardr. Buna ilke deeri de diyebiliriz. Bir ilkeye, bir bilince, bir inan dogmasna inanmadan insann yaamn s rdrmesi ok zordur. Ancak ilahlamas gerekir ki, hibir ilkeye ve dogmaya dayanmadan yaayabilsin. Bylesi insan olduunu iddia eden ok kii kmsa da bu pek mmkn olamaz. Byle olan kimse ya hi yoktur ya da varsa mrnn baz snrl anlarnda bunu yakalamas sz konusu olabilir. Bu konuda hatal olan anlay dogmalar kat ve deimez hakikatler olarak kabul etmektir. Nitekim ounlukla byle kavranan dinsel dogmalar insanlk tarihini trajedilere bomutur. Felsefe ve bilimsel dnce dogmalarn bu tarz dogmatiklemesine kar gelien daha salkl pozitif dnce biimleridir. Felsefe ve bilimin dogmatizme stnl evrensel yaam gereini btn farkll ve canll iinde kavramalarndan ileri gelir. Felsefe ve bilimde ile rleyen her toplum, bu nedenle inan dogmatizmini aamayan veya bu dogmatizmin hkimiyetinde kalan toplumlar karsnda daima stnlk tamtr. Toplumlarn mcadelesinde belirleyici olan, hep tadklar dnya grleri ndeki felsefi ve bilimsel deerlerdir; daha dorusu evrensel yaam gereini btn farkll ve canll iinde kavrama dzeyleridir. Bu durumlarda, yani toplum iinde ve dndaki dier tm topluluklar, hatta doal evre karsnda baar kazanmak, evrensel bak tarzndaki farkllklar ve canllklar kavray dzeyiyle balantldr. lkesel klara, bir nevi dogmalara ancak dogmatike balanldnda s akncalar ve riskleri ortaya kmaya balar. PKKnin ortaya k ve partizanlk yllarnda baland bilimsel sosyalizm dogmalar esasta olumlu rol oynamtr. Bilimsel sosyalizm her ne kadar tmyle metafizikten arnmamsa da, toplumsal gereklie ilikin bilim ve tarih felsefesine en yakn ideolojiydi. Toplumun bilimsel ve felsefi kavraynda dnemine gre en ileri paradigmay sunuyordu. Reel sosyalizmde yaanan tkanma bir anlamda bilimsel sosyalizmin dogmatik ynlerinin de bir sonucuydu. Balangtan itibaren kendisine yneltilen eletirilerin doruluk ve hakllk pay vard. Zamannda dzeltilmeyince bnyesel dogmalar reel sosyalizmin zlyle sonularn gsterdi. PKKde de her ne kadar ulus-devlet dzeyinde olmasa da, pro ulus-devlet olarak benzer bir sonu yaand. Devrimci halk sava yllarnda PKKdeki dogmalardan bilimsellie ve tarih felsefesine gei yapamayan unsurlar do gmatikleti. Bunda en ok iktidarc ve ulus-devleti unsurlar ne kt. ne ktka da dogmatizm kkleti. ktidarc yaklamlar demokratik yaklamlar 322

bastrd. Parti yetkisi komuta yetkisine, komuta yetkisi kiisel iktidara yol at. Bir nevi mikro ulus-devletikler olutu. Leninist parti modelindeki otorite anlaynn demokratik deil iktidarc ve ulus-devleti yorumu reel sosyalist dnyada olduu gibi PKKde de etkili oldu. Bu anlay tmyle egemen olunca iktidar yozlamas kanlmaz oldu. Sonuta reel sosyalist toplumlarn, dolaysyla ulus-devletlerin zl gerekleti. PKK amalad Birleik Demokratik Krdistan ulus-devletine ulamamakla birlikte, onu birok alanda mikro dzeyde yaad. 1984-1998 dnemi arlkl olarak mikro Krt ulus-devletiliklerin yaand dnemdi. Reel sosyalist devletlerdeki zl PKK gecikmeli olarak daha younca 1998den sonra yaamaya balad. Bunda nderliin kresel liberal faist ulus-devletlerce etkisizletirilmesi rol oynasa da, bu esas olarak ok nceden, zellikle 1995ten sonra ite yaanmaya balanan bir sreti. Dnya genelinde de benzer yapl birok partide ayn sreler yaand. zlten sonra iki ana akm var olmaya alt. Birincisi, eski Ortodoks reel sosyalist anlayta srar eden komnist partiler; ikincisi, gemite kapitalist lkelerde kk parti roln oynayan liberal partinin liberal demokrat kanadna dnen partilerdi. PKKde zl sonrasnda benzer eilimler olsa da, bunlar hkim kanat haline gelemediler. zellikle 2002-2004 yllarnda kanatlar arasndaki hkimiyet mcadelesi ok tahripkr oldu, ancak baarl olamad. Liberal maskeli sahtekr eteciler ka ve ihaneti boylarken, tutucu, dogmatizmi aamam geleneki kanat veya unsurlar ana akmda kalmay tercih ettiler. Ana akmn yks hayli ilgintir. ki kanat kendi aralarnda kyasya mcadele ederken, partinin tmyle kendilerinden ibaret olduunu sanyorlard. Her iki kanat da PKKnin oluum diyalektiini anlamak istemiyordu. Daha dorusu, PKKnin diyalektik gelimesinin farknda deillerdi. Hlbuki PKKnin benzerlerinden en nemli fark, diyalektik gelimeyle ban koparmamasyd. Gerek dou ve partizanlk gerekse devrimci halk savam yllarnda, tm saptrma giriiml erine ramen, parti diyalektik gelimeye uygunluunu esas olarak korumutur. PKKde gelimi bir diyalektik dnce birikimi olumamsa da, yaamda devrimci diyalektik ilkeler fiilen ilemekteydi. Kendilii diyalektik olarak var olmaktayd. Kanatlar veya eitli sapkn unsurlar bu gereklii bir trl kavr ayamyorlard. Her sapmada veya ihanette lmcl darbe vurduklarna inanrken, partinin daha da hzlanan gelimesini bu nedenle anlayamyorlard. st elik sapma veya kala birlikte biten parti deil kendileri oluyordu. Buna mukabil PKK daha arnm ve biraz daha diyalektik z kazanm olarak gelimesini srdryordu. Tm kritik srelerde bu ynl gelimelere tank olundu. 2002-2004 byk zl srecinde o gne kadar baarlamayann bu s efer baarlaca, partinin kendilerinden ibaret kalaca sanlmt. yle olmad ok yetersiz bir mdahaleyle birlikte ksa sre iinde anlald. Avukatlar olup bitenlerden doru drst haber vermiyorlard. nlerinde hibir engel de yoktu. Sanrm onlar da kanatlarn pozisyonlarna bakarak tutumlarn ayarlyorlar, beni ise ayaa kalkmas g olan bir aresize benzetiyorlard. Gerekten o anki durumum fazla umut vaat etmiyordu. Ama ben o anki bir oldubit323

tiden ibaret deildim ki. ahsmda bir tarihi sadece canlandrmam, fiziki varlmdan sonra da toplum kolektif olarak ayakta durduka, zellikle Krtler zgr yaadka hep zgr yaayacak olan bir gereklik haline oktan gelmitim. Kendimi bu tarzda bir gereklik ve anlam gc olarak kurgulamtm. Bu gereklikten ve anlamdan habersizdiler veya kavramaya gleri yetmiyordu. Sonuta bir grup yoldan el yordamyla PKK adn yeniden kullanmas temelinde ana akma sahip kmas gerektiini aklamamla birlikte, eskisinden daha da gelikin bir PKK sreci yaanmaya baland. Sa liberal sahtekrlar etesinin gvendii dalara oktan kar yam, kendileri de donmaktan kurtulamamlard. Sol sekter gelenekiler ise bu sefer biraz daha ciddi bir zeletiri sreciyle ana akmla btnlemeye altlar. Tabii en ac olan, bu srete aslnda ana akmla yryebilecek durumda olan bini akn unsurun, ok miktarda maddi deerin ve ok nemli manevi moral deerlerin heba olmasna yol almasyd. PKK bylelikle byk zlten sonra nc dou veya yenilenme hamlesini gerekletirirken, farkl bir toplumsal dnemin, demokr atik ulus dneminin partisi olma srecine girmiti. 1- Yeni Dnemde PKKnin Kimlii ve Anlam PKKnin yeniden yaplandrlmas farkl bir kimlik kazanmas anlamna gelmiyordu, ama nceki dnemlerin bir kopyas da deildi. Yaanan basit bir niceliksel gelime olmayp niteliksel gelimeydi. Sadece kimlik olarak PKKde deil, yenilenen Krt toplumunda da yaanan niteliksel bir dnmd. Kald ki, ikisi arasndaki sk diyalektik gelime sonucunda bu kimliksel dnmler yaanmtr. Dolaysyla olgunluk dneminin varln kesinletirmi ve rtn ispatlam PKKsinin kimlik tanmn daha somut olarak yapmak ve baz evrensel sonular karmak mmkn olmaktadr. a- ncelikle genelde parti, zellikle PKK reel sosyalizmin eski ulus -devleti partisi deildir. Sosyalist partilerin bir btn olarak devlet amal ina edilmemeleri gerektiini ilkesel olarak kabul etmektedir. Sosyalizm modern devlet cihazyla ina edilemez. Devlet cihaz sosyalizmin doasna aykrdr. Kapitalist modernitenin ulus-devleti, kapitalizmin azami kr kuralnn temel yaptalarndandr. Kapitalist kr sistemi ulus-devletsiz gerekletirilemez. Ulus-devletin olduu her sistem kapitalist krn gerekletirilmesiyle balantldr. Reel sosyalizmde durum farkl deildir; hatta brokratik kapitalizmin varl ulus devlete daha ok ihtiya gsterir. Reel sosyalizmin sosyalizm haline gelememesinde ulus-devleti yaps belirleyici rol oynamtr. Partiden devlete, devletten partiye ynelik her ak sosyalist demokrasinin inkryla sonulanr. Kuramda devletsiz toplum olarak dnlen komnist topluma hibir aamada ve hibir gerekeyle devlet aracna bavurmadan gei, sosyalizmin z ve biimi gereidir. Sosyalizm ancak liberalizmin ikiyzlce kulland ve aslnda znde elitii demokrasinin tm boyutlarda yaanmasyla gerekleebilir. Sosyalizm demokrasisiz dnlemeyecei gibi, demokrasi dnda bir yolla da asla ina edilemez. Sosyalizm ancak en geni katlml demokratik yaamla ina edileb ilir. 324

Dolaysyla sosyalist partilerin birinci zellii, demokrasinin bir pro totipi olarak ina edilmi olmalardr. Kendini demokratikletirmeyen bir partinin toplumu demokratikletirmesi dnlemez. Demokrasi otoritesizlik deildir. Devlet otoritesinden farkl olarak demokratik otorite siyasi toplum koullar nda mmkndr. Devlet siyasi toplumun yadsnmas temelinde gerekleirken, demokrasinin gereklemesi siyasi toplumun varln gerektirir. Siyasi toplum ise zgrln gerekletiren toplumdur. Siyaset olgusu toplumun kendi hayati karlar konusunda dnce, karar ve eylem gc kazanmasdr. Siyasilemeyen toplumlarn kendi kaderlerini tayin etmeleri mmkn olmad gibi, kendilerini demokratikletirmeleri de gerekleemez. Siyaset, zgrlk ve demokrasi olgular arasnda kopmaz bir ballk geerlidir. Biri olmadan die rleri olmaz. Bu durumda sosyalist partiler ancak demokratik, zgr siyasi toplumun bir prototipi olarak kimlik kazanabilirler. Genelde iktidar, zelde devlet iktid ar modellerini kendilerine rnek alamazlar. ktidar ve devlet varlk olarak farkl olgular olmakla birlikte, esas olarak younlam g ve smr tekelleridir. Toplum ilerinin ynetilmesini salayan unsurlar da tamakla birlikte, bu unsurlar tali rol oynarlar. Belirleyici rol oynayan smr ve g tekellerini merulatrmakta kullanlrlar. Tm bu gerekeler sosyalist bir partinin neden iktidarc ve devleti amalar dorultusunda ina edilemeyeceini yeterince netletirmektedir. Yine neden demokratik olarak ina edilmeleri dnda baka bir yolla kurulamayacan da kantlamaktadr. b- Sosyalist partiler modern kurulular olmakla birlikte, tarihsel olarak k apitalist moderniteye kar alternatif modernite gelitirmekle ykmldr. Modernite ntr bir kavram deildir; snfsal, siyasal ve ideolojik temelleri olan bir kavramdr. Hkim modernite kapitalist nitelikte olmakla birlikte, baka modernite tipleri de vardr. Demokratik modernite bunlarn banda gelme ktedir. Moderniteler aralarnda kkl farkllklar bulunan toplumsal dnemleri ifade ederler. Her modernite dneminin ideolojik, siyasi, ekonomik, teknik ve bilimsel yapsnn kendisine gre zgnlkleri vardr. lk, orta ve yaknalarn her biri kendine gre bir moderniteyi temsil eder. Ayrca her modernitenin kendine gre hkim snfsal, teknik, ideolojik, siyasi ve ekonomik biimleri vardr. Her biri bu hkim biimlere gre karakterize olur. amza yani m odern yaam koullarmza balangcndan itibaren kapitalist birikim tarz da mgasn vurmakla birlikte, bu a her eyiyle kapitalizme mal edilemez. Eer reel sosyalizm kapitalizmle sonulanmasayd, kendisi de moderniteye damgasn vurabilirdi. Nitekim uzun bir dnem byle algland. Sosyalist partiler belli bal kapitalist modernite unsurlarn (kapitalist birikim tarz, ulus -devlet ve endstriyalizm) amadan, onlarla mcadele etmeden moderniteye damgalarn vuramazlar. Reel sosyalizm kapitalist modernite unsurlar ile mcadele etmedii, tersine bu unsurlara klf dikmekle megul olduu iin kapitalizmle sonulanmtr. Sosyalist partiler ancak kendi modernite unsurlarn (demokratik ulus, ekolojik endstri ve sosyalist pazar ekonomisi) gelitirmekle kapitalist moderniteyi ap kendi modernitelerine baat rol kazandrabilirler. 325

PKK sadece ulus-devletilii amakla yetinemez; ancak kendini demokratik modernite unsurlarnn prototipi olarak ina etmek suretiyle nclk roln oynayabilir. Krt toplumunun demokratik ulus olarak ina edilmesi, PKKnin yeni kimlik dneminin bata gelen grevidir. Bu grevini baarmas ncelikle kendi sistemini kapitalist modernite unsurlarnn alternatifi klmasyla mmkndr. Demokratik modernitenin prototipi olmakla kendisi olmak arasnda nemli bir fark vardr. Demokratik modernitenin prototipi olmadan kendisinin toplumsallamas ve baatlk kazanmas zordur. Zaten partiler bu zorluu yenmek iin vardr; bu zorluu da ancak nc bir ekirdek olmakla atrabilirler. Modernitelerin unsurlar arasnda ideolojik, politik, ekonomik her alanda youn bir mcadele vardr. Hangi modernitenin baat rol oynayacan aral arndaki mcadelenin sonucu belirler. Partiler bu mcadelelerin nc gleridir. Marksizmde mcadele arlkl olarak ekonomizme indirgenmi olduu iin sonu vermedi. nk modernitenin, hatta kapitalist modernitenin dier tm unsurlarn olduu gibi yaayarak komnizme gideceini sand. Sonucu belirleyen ise, kapitalizmin tm unsurlarnca verilen modernite mcadelesi oldu. Demokratik moderniteye bu temel nedenle ihtiya vardr. Alternatifinin gelitirilmesi temelinde verilmedike, kapitalizme ve onu yaatan tm unsurlarna kar mcadelenin baarl olmas mmkn deildir. Sadece kapitalizmin zmlenmesi teorisiyle yetinmemek, demokratik modernite teorisi ve bu teorideki alternatif modernite unsurlarn aydnlatarak mcadele vermek ilk arttr. O halde sosyalist partiler esas olarak kapitalizme kar demokratik modernite teorisiyle aydnlanp mcadele ederler. Sadece teorik mcadele ile yetinemezler. Bununla birlikte pratikleme aralarn, yani demokratik ulus olmak, ekolojik endstriyel teknikler gelitirip uygulamak ve sosyalist pazar olgusunu geerli klmakla kapitalist modernite unsurlarna kar baarl olab ilirler. PKKnin yenilenmi kimliinde eskiden olduu gibi kapitalist smr biimine ilikin krnt bilgiler deil, bir btn olarak kapitalist modernitenin zmlenmesine dayal salam bir ngr ve kendi demokratik modernite teorisinin yeni paradigmas geerlidir. Sadece kapitalist moderniteyi btn unsurlar ile zmlemekle yetinmemekte; ona alternatif demokratik modern itenin tarihsel temelleriyle birlikte gnmze, imdiye ilikin kazanmak d urumunda olduu unsurlar ve bu unsurlarn baarl olmas iin program, strat eji ve taktiklerini gelitirmekle ykml bir nc g olarak ortaya kmakt adr. c- nc g olma her ne kadar klasik parti modellerini artrmaktaysa da, aralarnda zsel farklar vardr. Yeni nc g demokratik toplumun prototipidir. Demokratik ulus toplumunun n modelini tekil etmektedir. Eskisi gibi program, strateji ve taktik btnln ifade etse de, bu kavramlarn ierii nemli bir dnm geirmitir. Stratejisi demokratik modernite unsurlarn temel almaktadr. Program ayn unsurlarn nasl ina edileceini ilkesel olarak belirlemektedir. Taktii ise, programatik ilkelerin strateji dorultusunda hangi 326

gler, aralar ve mcadele biimleriyle yaamsallatrlacan ortaya koymaktadr. Program demokratik modernite paradigmasna uygun olarak politik, ekonomik, sosyal, kltrel, z savunma ve diplomatik hedefleri belirlerken, stratejisi bu hedeflerin hangi temel ve taktik glerle gerekletirileceini ngrmektedir. Demokratik ulus, ekolojik endstri ve sosyalist pazar etrafnda topluluk ekonomisi temel stratejik unsurlardr. Temel taktik unsurlar ise temel hedefler ve stratejik unsurlar yaamsallatracak ve somut inalar iin gerekli olan rgt ve mcadele biimleriyle belirlenmektedir. rgt ve mcadele sz konusu olduunda, kadro sorunu ne kmaktadr. Modern toplumda nderler ve kadrolar nemini yitirmezler. Tersine, toplum daha da karmaklat iin rolleri daha ok nem kazanr. Burada nemli olan, yine hangi perspektifleri esas aldklardr. Partili nderler ve kadrolar kapitalist modernite dnyasn aamazlarsa, er ge kapitalist iktidar ve smr unsurlarna dneceklerdir. Eer demokratik modernite unsurlarnda srarl davranlrsa, ona gre nderler ve kadrolar ekillenecektir. ktidar ve devlet perspektifi yerine demokratik otorite, politik ve ahlaki toplum perspektiflerinden vazgeilmedike, demokratik nderler ve kadrolarn yetimesi partinin yeni kimlii gereidir. PKKnin yeni dnemdeki temel grevi eski dnemlerdekinden farkldr. Grup dnemindeki ideolojik etkiyle eylem ve savan esas olduu dnemdeki politik etkiyi yine yaamak ve yaatmakla birlikte, kazanlm Krt kimliini ve zgr yaam arzusunu demokratik ulus inasna evirmek durumundadr. lk iki aama demokratik ulus inas iin ok deer biriktirdi. Ama demokratik ulus inas halen bir grev olarak nnde durmaktadr. Dolaysyla yeni dnemin program, strateji ve taktik btnl bu inay gerekletirmekle ykmldr. Bu konunun ayrntlarn KCK blmnde ileyeceiz. PKKnin KCK ile ilikisi burada nem kazanmaktadr. PKKnin ideolojik, politik ve rgtsel gc KCK kapsamnda yerine getirilmesi gereken grevler iin yeterli olmak durumundadr. d- Tm bu anlatlanlardan anlald gibi, PKKnin ideolojik kapasitesi bilimsel sosyalizmin ve reel sosyalist sistemin eletirisiyle glenmitir. Dogmatik yaklam yerine sk bir sorgulayc yaklam sergileyebilmektedir. Diyalektik dnebilme ve eyleme geebilmesinde gelime vardr. Somutu deerlendirebilme ve gerekli dnmleri salayabilmesi eskiye gre daha niteliklidir ve zgr yaama g kazandrmaktadr. deolojiyle sosyoloji arasndaki mesafe ksalmtr. Sosyolojiyle bilimsel sosyalizm arasndaki fark da azalmtr. de olojik, sosyolojik ve bilimsel sosyalist dnce arasndaki alveri btnlk kazanm olup, giderek daha tutarl bir toplumsal bilime doru evrilmektedir. PKK bu konuda idealli partilerin banda gelmektedir. Bir sosyalist partinin esas gc toplumsal bilime yatknlyla llr. Belirleyici gc toplumsal bilimle balantsndan kaynaklanmaktadr. deolojik ve sosyolojik kapasitesinde bilimsellik payesi ne denli geliirse, nclk rolnde de o denli gelime salar. PKKnin politik seviyesi de eskiye kyasla yeni dnemde hayli gelimitir. Politik kapasite daha ok deneyimle kazanld iin, PKK bu ynde dnyada 327

sayl partilerden biri konumundadr. Kapitalist modernitenin hegemonik seviyede youn kuatmasn yaamasna ramen tasfiye edilememesi ona politik tecrbe, dolaysyla g kazandrmtr. Krt toplumundaki politikleme PKKdeki politiklemeyle i ie ve birbirini glendirici temelde olmutur. Krt halk tarihindeki en gl politikleme dnemini yaarken, bu gereklik PKK iin de geerli olmaktadr. PKKde i ve d politika sk bir i ielikle yaanmaktadr. Yaanan politik seviyenin hem tarihsel hem de gncel evrensel gereklikle ba kurulmu durumdadr. Ayrca politikayla ahlk arasndaki ba da salam kurulmutur. Ahlaki ve politik toplum i ielii esas alnmaktadr. Politikasnn temelinde ideolojik ve sosyolojik eler, dolaysyla bilimsellik esi kadar ahlaki ve etik eler de geerlidir. Sanatsallkla ban ihmal e tmemeye de zen gstermektedir. Politikann sadece ideolojik ve ahlaki deil , sanatsal olarak da varlk ve anlam kazanmasna geerlilik kazandrmaktadr. Kuru politikadan uzaklap bylesine zenginlemi bir politik olguya ve onun hakikatine varlmaya allmaktadr. PKKde rgtsel bakmdan nicel kadro sknts olmamakla birlikte, btn dnemlerde esas sorun kolektivist olamamaktan kaynaklanmtr. Ne bireysel roller oynanmakta ne de kolektivizmin gc yeterince gerekletirilebilmekt edir. Bireysel rolleri oynamama kadar kolektivizme girmekten kanma da ska yaanan zaaflardr. Bu nedenle de bireyler ve rgtlenmeler muazzam g kaybna uramaktadr. rgtl kadro olabilme, bireysel roln rgtlenmeden, rgtlenmenin de inisiyatifli kadrolardan getii sorunu gndemdeki yerini korumaktadr. 2- PKKnin Demokratik Ulus Yaamndaki Yeri Modern partilerin roln daha nceki alarda toplumlarn bilge kiilikleri, rahipleri, politik taraflar ve dinsel mezhepleri oynard. Somutta atan han edanlar, brokrasinin askeri ve ilmiye kanatlar yanlarna ok sayda mttefik alarak etkinlik ve stnlk kazanmaya alrlard. Toplumsal sorunlarn do uuyla birlikte farkl zm nerileri ve yntemlerine sahip partiler de berab erinde doarlar. Gizli veya ak, alar boyunca partiler hep var olagelmitir. Herhangi bir toplumsal soruna mdahale etmek, dta ve ite ynetimlere kar koymak iin bireysel g yetmeyince parti gcne bavurmak en rasy onel yoldur. Her kar koymann bir partisi vardr. Dinler ve dinlerdeki me zhepler ve tarikatlar bile kta parti roln oynamaktadr. deolojik, politik ve ahlaki olarak kendilerini hangi kimlikle adlandrrlarsa adlandrsnlar sonuta birer partidirler. Modernite dneminde bu tarihsel gelenekler yeni biimlere evrilmiler, adm adm gnmzdeki parti anlamna kavumulardr. Partiler dayandklar veya hedefledikleri toplumsal kesimleri grnr k lmak, temsil etmek, hak sahibi yapmak, yeniden ve daha ada llerde ekillendirmek gibi nemli roller oynarlar. Tm bu gerekeler parti gereinin toplumlardaki rolnden kolay vazgeilemeyeceini kantlamaktadr. Gelimek ve kendini savunmak isteyen bir toplum iin partinin gereksizliini savunmak kolay deildir. Fakat bu durumlar partilerin hi gereksizlemeyecekleri anl a328

mna gelmez. Bir toplum gelitike ve kendi ilerini tm mensuplaryla birlikte yaptka partilemenin anlam kalmaz. Yine bir toplum ilkel klan halindeyken ve kabile boylar halinde yaarken partileme ihtiyac duymaz. Tm klan veya kabile zaten bir parti gibidir. Partilerin olumas toplumda kart snflar ve karlarn varln gerektirir. Snfsal farkllklar ortadan kalktka ve karlar ortaklatka ayr partilemelerin anlam kalmaz. Bazen de ayn toplumsal ilev iin birden fazla parti kurulur. Bu tr partiler de tutarll ve rol oynayab ilirliiyle kendini kantlayan bir parti karsnda tasfiye olmaktan kurtulamazlar. Anlatlanlar toplumsal partilerden neden vazgeemeyeceimizi ortaya koymaktadr. Devlete sahip olmak bile partileme ihtiyacn tmyle gidermeye ye tmez. PKKnin daha douta byk ilgiyle karlanmas, Krt toplumunda byk bir boluu doldurmasndan ve hayati bir ihtiyac gidermesinden kaynaklanr. PKK sylem ve eylemiyle tutarlln ne denli kantladysa, toplumda kabul grmesi de o denli artt. Tm yetmezliklerine, hatta verdii zararlara ramen toplumdaki itibarn ve vazgeilmezliini koruyabilmesi, tarihsel -toplumsal bir ihtiyac karlamasndan, byle bir rol oynamasndan ileri gelmektedir. PKKnin yeni dnemde de roln oynayabilmesi, tarihsel ihtiyaca cevap ve rmesine ve gncel grevlere doru sahip kmasna baldr. Krt kimliinin tannmas ve zgr yaam iradesinin belirmesi toplumsal sorunun tmden zme kavutuu anlamna gelmez; sadece nemli bir aamann kat edildiini gsterir. Kimlik ve zgrlk arzusunun salam gvencelere kavuturularak sreklilik kazandrlmas zm beklenen sorunlarn banda gelmektedir. Hibir yasal, ekonomik, politik ve savunma gvencesi olmayan Krt kimlii ve zgr yaam arzusu dmanlar tarafndan her an bastrlabilir ve katliamlara tabi tutulabilir. PKKnin bu nedenlerle asl bundan sonra pozitif roln ba aryla oynamas gerekir. PKK imdiye kadar negatif grevleri, yani olumsuzlu klarn nlenmesi anlamndaki grevleri baarmak istedi. Bundan sonra ise poz itif yn ar basan ina grevlerini baarmas gerekir. PKK temelinde demokratik ulusun inasnn yatt bu grevleri ancak aklanmaya allan kimlii ve bu kimliin anlamn kazanmakla baarabilir. Herhangi bir PKKlilikle bu grevler baarlamaz. Demokratik ulus inas sosyalizmin inasndan ncelikli olup, sosyalizme giden yolu da aar. Bu ina sosyal bilimde devrimi gerektirirken, ahlaki ve politik grevleri birlikte yerine getirmekle de balantldr. Kapitalist modern itenin tm kuatmalarna ramen, PKK ncl bu erevede rolne sahip ktka baarl olabilir. Bu durumda kadrolarn kendilerini eitmeleri ve zgr yaam felsefesini yaam tarz haline getirmeleri arttr. Parti bir btn olarak kardan ve iten her trl saldrya kar kendisini ancak ideoloji k ve politik kimliiyle savunabilir; hamle gcn kazanp toplumla btnleebilir. Parti kadrolar tamamyla ideolojik ve politik yeterlilikle birlikte, zellikle her koul altnda zgr yaam ahlkna ball sergileyecek gte olmak dur umundadr. Ortadou kltrnde insan- kmil denilen kendi kendine yeterli birey olma gcn gncelletirerek salamak durumundadr. Tm iktidarc, 329

milliyeti, cinsiyeti, dinci ve liberal kreltici ve hakikatten uzaklatrc ideol ojileri ve yaam tarzlarn boa karacak gc sergileyebilmelidir. alar boyunca insan- kmillere duyulan ihtiya en ok gnmz iin gerekli olup, bu da ancak modern sosyalist kadrolar olmakla mmkndr. Ancak bylesi kadrolarn varl temelinde demokratik ulusal yaamn ina srecine giriilebilir. Her kadro gerektiinde kendini yzlerce demokratik ulus rgtne dntrerek grevini baarabilir. Yoksa ad geen ideolojiler ve yaam tarzlarnn etkisi altnda yaayan bir kadro ve rgt ancak sorunlarn kayna olabilir. deolojik, politik, ahlaki ve rgtsel yeterlilik her nder kadronun demokratik ulus inasndaki baar gvencesidir. Yoldalk ilikilerini iyi kavramak gerekir. Yoldalk ilikileri toplumsal ilikilerin zn yanstr veya yanstmak durumundadr. Tarihsel toplumu old uu kadar gelecein toplumunu da yanstr. Esas olarak ideolojik ilikilerdir; ideolojinin aa vurduu ve ortaya kmasna yol at hakikat ilikileridir. ki yoldan birlii bu anlamda sadece ideolojik birlik olmayp, ideolojik kapasit enin yol at hakikat birlii olarak yaanmak durumundadr. ki yolda eer gerekten yoldalk srrna erip birlik olmularsa, bunu hakikatin gl temsili olarak kavramak gerekir. Yoldalarn yolda olmak, temsil edilen hakikatten pay almak demektir. Bunun dnda bouna yolda tanm aramamak gerekir. Byk hakikat derdi olmayanlarn yola girmemeleri gerekir. Basit hevesler, gdler ve karlarn peinde olanlar asla yolda olamazlar. Bunlarla yoldalk yaplamaz. Kr inanlarn, fanatik duygularn meczubu gibi olanlar da yolda olamaz. Hele hele kar-koca ideolojisini amam, basit erildiil ilikisini krp zihniyet dnyasn zgrletirememi olanlar yoldalktan dem vurmamal ve bu yola girmeye bouna heves etmemelidir. Yoldalk ilikisi para, mal, mlkiyet, karlk-kocalk, tketim eyalarna heves etme, nefsinin peinde koma, iktidar derdine dme, kr cesaret veya korkuya kaplma gibi hakikat yolcusu olmaktan ve temsil edici kimliine varmaktan alkoyucu her trl iliki, dnce, sylem ve eylemden uzak tutulmaldr. Bu ynl tehlikelere baaryla kar koymal; ayn zamanda byk hakikatleri her koul altnda sylemletirecek ve eylemletirecek ideolojik, politik, ahlaki ve rgtsel don anmla ykl olmaldr. Birleilmesi, birlik olunmas dnlen parti ancak bu kapsamdaki yoldalk ilikileriyle gerekletirilebilir, tarihsel toplumun ve geleceinin szcs ve iradesi olabilir. PKK de ancak bu llerdeki yoldalk ilikileriyle tarihsel ve toplumsal roln oynayabilir. PKK somut ve gncel olarak dev gibi iki sorunla kar karyadr. Birbirleriyle sk diyalektik ba iinde olan bar ve sava sorunlarndan bahsediyoruz. Demokratik ulus olma hakknn kabul Krt sorununda barl zme en yakn asgari zm formldr. Fakat Krdistan ve Krtler zer indeki soykrm statsnde srar eden gler, ulus-devlet btnl iinde bir barl demokratik zm formlne bile yaklamak istememektedir. nkr ve imha hakkna ve gcne sahip olmakta srar etmektedir. Krdistan ve Krtleri aralarnda paylaan ulus-devleti gler ve smr tekelleri, Krt kkenli ibirlikileri ve ajanlar, soykrm siyasetini bireysel haklar kandrmacas alt n330

da ssleyip maskeleyerek tekrar srdrmek istiyorlar. Bunu vazgeilmez ulusal ve snfsal haklar saymaktadrlar. Bu tutum ulus-devlet btnl iinde bile bara ve demokratik zme imkn vermez. Bar ve demokratik zm olmaynca, bunun karl tm boyutlaryla askeri, siyasi, sosyal, kltrel, ekonomik, diplomatik ve psikolojik yntemlerle soykrm savann btnlk iinde yrtlmesidir. Zaten yrrlkte olan da byk ksm gizli ve rtl olarak yrtlen bu Krt soykrm savadr. Yzyl akn sredir byk ksm tek tarafl yrtlen ve Krtleri tarihten silmeyi ve zgr toplum olmaktan karmay hedefleyen sava pek ok mttefikle yrtlen soykrm savadr. Son otuz yllk savamdan karlacak derslerle anlaml bir bar ve demokratik zm gerekleebilirdi. Krt ulus-devletiliine ihtiya duymadan, hatta hkim ulus-devletleri federasyon tarz biimlere dntrmeden gerekletirilmesi mmkn olan en baarl zm demokratik ulus olma hakknn kabulyd. Bu temelde devletle gelitirilen diyalog sonucunda sunduum 160 sayfalk Yol Haritas bunun iin gereken zm ve bar ilkelerini yeterince ifade ediyordu. Ama soykrm geleneinin gl etkilerini tayan devlet ii kesimlerle politik oligari (devlet propaganda aygt) bara ve demokratik zme bir trl karar verememektedir. eitli defalar gelitirdii tek tarafl atekes denemelerine ramen, KCK gereken karl bulamamtr. Srekli diken stnde bir durum hkm srmektedir. ok ak ki, bu durum uzun sremez. Ya iki tarafn da zerinde ana ilkelerde uzlat kalc, anlaml ve onurlu bir bar ve demokratik zm srecine girilecek, ya da otuz yllk sava srecinin ok stnde, youn geecek yeni ve nihai bir sava aamas daha yaanacaktr. PKK her iki sre zerinde tm ynleriyle younlamak durumundadr. Onurlu bir bar ve demokratik zm byk entelektel ve politik yetenek ister. Dnlen bar ve demokratik zmn tm halka paylalmas gerekir. Sadece anlalmasn deil, bu temelde halkn eitilmesini, rgtlendirilmesini ve eylemli klnmasn gerektirir; binlerce tartma ve karar toplantsn, binlerce rgtlenme ve eylemini gerektirir. Sz konusu olan, tarihsel bir bar ve tm blge halklarna ve insanla rnek tekil edecek bir demokratik siyasal zm tarzdr. Daha gl bir olaslk gibi duran sava sorunlar zerinde de kafa patlatmak gerekir. Geen otuz yllk sava deneyimi en acemice, hatta provokatr bol olan, gerilla tarzn asgari dzeyde bile tutturamayan, yar -isyana yargerillaya benzeyen bir tarzda yrtld. nmzdeki sava tarz byle ol amaz. Her eyden nce halk eski halk deildir; savan gerek halk sava boyutunda yrtlmesini dayatmaktadr. Otuz yllk deneyimden sonra sava nderlii yani HPG de kendini btnleik bir kr-kent savana hazrlamak, gecegndz, yaz-k, ky-kent, da-ova demeden, on binlerin ayn anda her alanda cereyan etmesi muhtemel olan savan gelitirmek, yrtmek ve denetlemekle ykmldr. KCK kapsamnda yrtlse de, PKK yeni sava dneminin ideolojik, politik, ahlaki ve karar sorumluluunu paylamak durumundadr. Eskisi gibi partizan sava, yar-isyan yar-gerilla, hatta avare-asi tr atmalar dneminin tekrarlanamayacan, tekrarlansa da kabul gremeyeceini bilmek 331

ve buna gre yeteneini gelitirmek durumundadr. Yeni sava aamas ne denli geliirse gelisin, ortaya kacak tm sorunlara ideolojik, politik ve ahla ki yetkinlik ve kararllk yeteneiyle her bakmdan zamannda cevap vermek zorundadr. Tm i ve d koullar deerlendirmek kadar, savan alabilecei tm boyutlarn sonularna zamannda katlanma ve lehe evirme sorumluluu da buna dahildir. Yeterli olamamak ve cevap verememek, PKKde eskisi gibi anlayla karlanacak durumlar olamaz. Hesap vermek kadar hesap almak da daha yakc olacaktr. Eskisi gibi sorumluluu birilerine ykarak veya tasfiyeci pratiklere bel balayarak kurtulmak veya syrlmak mmkn deildir. Mevcut halk ve parti gerei buna imkn vermez. Kald ki, eski tasfiyeci ve kaak unsurlarn akbeti belli olmad gibi pek parlak da deildir. Devletler bile gemie ilikin kendi gereiyle yzlemeye ve kendisini temizlemeye al rken, itiraf, ibirliki ve tasfiyeci unsurlarn durumu vahametini aka ortaya koymaktadr. Bundan sonra her ey ya onurlu bir bar ve demokratik zm, ya da topyekn nihai bir savala balantl olarak anlam bulacak ve yaam deeri kazanacaktr. Arada kalanlar inenip geilecektir. Tarihsel dnemler tarihsel kararlar ve eylemlerle geer. Gerisi uup gidecek olan yalanlar ve hayallerdir. Kendini birey, rgt ve halk olarak, devlet ve parti olarak bylesi dnemlere hazrlayamayanlar, hazrlayp da yant oluturamayanlar tarihin p sepetine atlmaktan kurtulamazlar. PKK ancak gemiin deneyiminden karlacak der sler temelinde gnceli tm ynleriyle deerlendirip gerekli hazrlklar yeterince yapmak ve pratiin zerine ayn cesaret ve kararllkla yrmekle nndeki iki tarih grevin stesinden gelebilir. Sreten byk zaferler veya yenilgiler beklemek gereki deildir. Sonu mutlaka onurlu bir bar ve daha da ne tlemi demokratik ulusal zm lehine olacaktr. Gerisi soykrm girdabnda kaybolmaktr ki, mevcut insanlk durumu buna imkn vermeyecektir. Tm koullar nmzdeki srecin olas gelimelerini ada tarihteki byk Fransz ve Rus Devrimleri kadar nemli klmaktadr. ster sava ister barla gereklesin, Krt halk kendisi iin sadece ulusal demokratik sorunu zmyor, btn Ortadou blgesi ve insanlk iin byk anlam ifade edecek olan bir k gerekletiriyor. Bu kla saylar her gn oalan kapitalist modernitenin ulus-devlet aygtlarna bir yenisini eklemiyor; modernitenin oktan hazrlam olduu kapitalist statye, tekellere ve sanayi dnyasna katlmyor; yeni bir uygarln, modernitenin klarn sayor. Demokratik modernite olarak da adlandrlabilecek bu modernite k, tarihinin en kaotik dnemlerinden birini yaayan Ortadou kltrne gerekli zm yolunu gsterebilecektir. Bu rol zmleyici deerini daha imdiden zellikle Irak (Uruk) zerinden kantlam bulunmaktadr. Yaanan ve bir nevi nc Dnya Sava diyebileceimiz bu sre, PKKyi tpk uygarlk tarihinin af ak vaktinde Zagros-Toros eteklerinde Proto Krtlerin oynad roln bir benzerini bu sefer snfsz, devletsiz, ekolojik kent, krsz ekonomi ve demokratik toplum dorultusunda yeni uygarlk ve demokratik modernite lehine oynamaya aday klmaktadr. 332

PKK kendini batan beri bu tarihsel role uygun olarak tanmlad. Birok eksii ve yanl olsa da, frtnal geen son otuz yl bu roln oynayabilece inin kantdr. Seslendii Krdistan halk kendisine olumlu yant vermitir. Krdistan artk eski mezar sessizliinde deildir. nmzdeki sre ister bar ister savala kazanlsn, sonu demokratik uluslarn ina a olacaktr. Bylece binlerce yldr sren snfl, kentli ve devletli uygarlk oyunlarnn kan deryasna evirdii, kabilelerin, dinlerin, mezheplerin ve uluslarn birbirini boazlad Ortadou uygarlk kltrnde, demokratik uluslarn btnl zerinde ykselen demokratik modernite a olacaktr. B- KCK VE DEMOKRATK ULUS ZM Denilebilir ki, PKKnin imdiye kadarki mcadelesi esas olarak Kr t sorununu grnr klma amacna ynelikti. Ortaya k koullarnda Krt realit esinin inkr edilmesi doal olarak varlk sorununu gndeme getiriyordu. PKK de nce ideolojik argmanlarla sorunun varln kantlamaya alt. Trk Solunun dahi soruna realist yaklamamas, lke ve ulus bazl dnme ve rgtlenme gereini ortaya kard. PKKnin ad olarak ortaya kmas da ya anan srele balantldr. nkrcln ince yntemlerle solda da srdrlmesi, ayr kimlikler temelinde rgtlenme ve eylemlilii gndeme tad. Geleneksel inkr ve imha politikasnda srar eden Trk ulus-devleti bu srecin herhangi bir politik zm arayyla ele alnmasna imkn vermeyince, tersine bu ar ay 12 Eyll darbesine doru trmandrlan faist terrle karlaynca, PKKnin devrimci halk sava hamlesi tek seenek olarak gndeme geldi. Bu durumda PKK ya Trkiyenin demokratik sol gruplar gibi tasfiye olacak ya da direnite karar klacakt. Krt sorununun ideolojik kimlik sorunu olmaktan kp sava sorununa dnmesinde, sistemde rtl olarak yrtlen inkr ve imha politikasnn 12 Eyll faizmiyle ak terr halinde srdrlmeye allmasnn belirleyici pay vardr. 15 Austos 1984 Hamlesini bu erevede deerlendi rmek daha gereki olacaktr. Hamle kurtulu hareketinden ziyade, varln kantlanmas ve srdrlmesi amacna ok daha yakndr. nkr ve imha politikas sadece gizli ve rtl olarak srdrlmyordu. Bu politikann seksen yllk uygulamalar Krtlerde nemli bir yabanclamaya yol amt. Krtler kendi varlklarn terk etmeye zorlanmt. Zorla ve ekonomik aralarla salanan bu terk edi nemli oranda iselletirilmiti. Kendine y abanclatrlan bir halk ve toplum gereklii sz konusuydu. 15 Austos Hamlesi esas olarak bu yabanclamay kracak, bylelikle inkr ve imha politikasn ve sonularn boa karacakt. Bu anlamda nemli oranda baarl olunduunu belirtmek gerekir. Krtlk yeniden gn yzne kyor, Krtlerin kendil erince kabul edilen bir olguya, realiteye dnyordu. Kabul grme devletl er katnda da gereklemiti. Ancak sorunun kabul grmesi zlmesi anlamna gelmiyordu. zm niyetleri ortaya kmaynca, atma ve snrl sava ortam yozlaarak devam etti. Her iki taraf da sorunu askeri zorla zme konumu ndan uzakt. Zaman zaman bu ans elde etseler de, kullanma yeteneini gsteremediler. 1993teki zm ans sabote edilince, atma sreci daha da ac333

maszca ve yozlaarak devam etti. Bu anlamda1993-1998 dnemi taraflar asndan askeri zm ansnn boa karlmas biiminde de ifade edilebilir. 1993teki politik aray komplo ve suikastlarla boa karlmasayd, hem Krt sorununun zmnde hem de TCnin yaplanmasnda ok daha pozitif bir dnem balayabilirdi. Kaan veya karlan bu tarih frsat oldu. 1997 -98deki zm araylar da ayn akbete urad veya uratld. Ayn komplocu ve suikast gler siyasi zme ans tanmadlar. mraldaki grme sreci elikili bir durumu ortaya kard. A. calan ahsnda zm yanllaryla kartlar arasnda byk bir ekime yaand. atma balangta her iki tarafn i bnyesinde de devam etti. Fakat PKKnin 2005ten itibaren kendisini KCK temelinde zmleyici bir g olarak netletirip sunmas TC iindeki iktidar tartmasn ve atmasn hzlandrd. Bu tartma ve atma Krt sorununun zmnde kilit rol oynuyordu. A. calan hem PKKye hem de TCye kar tavrn KCK zmnden yana koydu. Bu durumda tam uzlam olmasalar da, PKK ile devlet kurumlar arasnda yeniden diyalog sreci balad. Diyalogda AKPnin pay pek yo ktu. Bu bir devlet inisiyatifiydi. AKPnin 4 Mays 2007de Dolmabahe gizli mutabakatyla Genelkurmay Bakanlyla, daha sonra 5 Kasm 2007de ABD ile uzlamas durumu daha da karmak hale getirdi. AKP Hkmeti PKKyi tasfiye temeli nde zm arayna girdi. Gstermelik baz haklar (Krte kurs, ok kstl yayn serbestisi) karlnda d destekler de salanarak sava yeni boyutlara tand. Babakan R. Tayyip Erdoan, 2005te Diyarbakrdaki konumasnda nemli bir taktik hamle yaparak Krt sorununa zm vaadinde bulundu. Bu vaatlerde PKKyi tecrit etme ve AKPye destek salama temelinde ad geen szde bireysel haklara dayal niyetler sz konusuydu. zerinde olduka allm, ABD, AB ve komu lkelerin yan sra ite dier devlet partileri, birok basn yayn kuruluu ve sivil toplum rgtyle yeniden rgtlendirilmi, Krt ibirlikilerin desteinin saland bir tasfiye plan demokratik alm ad altnda piyasaya sunuldu. Ayrca pratikte eskisinden katbekat arttrlm, ask eri, siyasi, ekonomik, kltrel, psikolojik ve diplomatik cephede younlatrlm topyekn bir seferberlik ve eylem hamlesi planla birlikte uygulamaya konuldu. Yeni milis gler eskinin lkcleri ve Hizbullah deil, bizzat AKP Hkmetinin ynetimi altnda gelitirilen ve ok paral ina edilen bir nevi Krt Hamasyd. Deniz Baykaln CHPsiyle ordu iinde baz komutanlarn da balangta uzlat ve destekledii plan ve hamle buydu. Devlet iinde baz kurumlarn nemli muhalefetiyle karlasa da, bu plann yrtlmesi nden ekinilmedi. KCK operasyonlar bu plan ve uygulamalarn can alc bir par asyd. Hava saldrlar ve Gney Krdistana icazetli operasyonlar da ayn plan kapsamndayd. Plann ve uygulamalarn arkasnda 2002-2004 tasfiyecilerinin sergiledikleri tavrn ve gelitirdikleri ilikilerin de nemli pay olduunu nemle belirtmek gerekir. Aslnda plan ve uygulamalardan AKP ve ibirlikileri tam baar bekliyorlard. Karmak ve ok boyutlu olan bu plan kendilerince bu sefer tarih bir baaryla sonulanabilirdi. Gerekten karmak olan ve kurnazca sahnelenen 334

bu plann baars nndeki tek engel PKK gibi grnyordu. Dolaysyla hamle tm ynleriyle PKKnin tecridine ve silahszlandrlmasna kilitlendi. Bu temelde tm gler kullanld. Takke dt kel grnd misali kendini aa vurmayan g neredeyse kalmad. Ama hem kendini KCK olarak demokratik ulus zm temelinde sunmas ve pratikletirmesi, hem de daha nceki yetersizlikler ve saplantlardan nemli lde arndrmas PKKnin tasfiyesini imknsz klyordu. Eskisi kadar bile darbe almas mmkn deildi. Dnm ve dzeltme hareketi yeni olmasna ramen, olduka ilerleme ve gelime salamt. AKPnin belki de ilk defa ordunun nemli bir kesimiyle hayata gei rmeye alt bu plann boa kaca aslnda daha bandan belliydi. Ama AKP bu plan ordunun da dolayl desteiyle iktidara iyice oturma temelinde kullanmaktan geri durmad. Denedike ve iktidardaki konumunu pekitirdike, Krt sorununun zm konusunda teorik ve pratik olarak ciddi ve drst hibir hazrl, abas ve inanc olmad halde, mal bulmu maribi misali sarld demokratik alm szcklerini sakz gibi inemeye devam etti. ktidar merkezli, tam gnbirlik, kra bakan bir tccar hesab sz konusuydu. Krt sorunu bu kapsamda daha da karmak bir hal ald. Karsnda anlaml ve onurlu bir bar ve demokratik zm ansn bulamazsa, bu sefer varln koruma ve zgrln z gcyle salamay esas alaca topyekn bir d irenme ve zgr yaam aamasna girecektir. 1970lerin balarnda yola kan PKKnin bu aamada nndeki grev Krt varln tartlr olmaktan karmak ve Krt sorununu reel sosyalist bir de vlet anlayyla zmeye almakt. Krt varln tartlr olmaktan karmasna ramen, ulus-devletilikte deta aklp kald. Yaanan zeletiri sreci ulus-devletiliin anti-sosyalist ve anti-demokratik zn ortaya koydu. Demokratik toplum olmadan sosyalizmin ina edilemeyeceini nete yaayan PKK, Krt sorununun zmn demokratik ulus inasnda grd. imdi grdmz sorundaki kayma bu amaca demokratik yasal siyasetle mi, yoksa topyekn devrimci halk savamyla m varlacana ilikindir. 1- TCde Hegemonik ktidar Kaymas Anadoluda 1920lerin balarnda verilen Trk-Krt Ulusal Kurtulu Savam sonrasnda Osmanl devlet enkaz zerinde Misak- Milli erevesinde demokratik cumhuriyet ans domutu. 1919daki Amasya Tamimi ile Erz urum ve Sivas Kongrelerinde bu ynde temel admlar atlmt. 1920de alan TBMMnin ilk Anayasasnda (1921) kurulacak rejimin demokratik nitelikleri aka yanstlmaktayd. Krtlere ilikin 10 ubat 1922 tarihli Krt zerklik Yasas TBMMde ezici ounlukla kabul edilmiti. M. Kemal 1924 balarnda dzenledii zmit Basn Konferansnda, Krtler iin zm modeli olarak snrlara dayanmayan en geni muhtariyetten, yani demokratik zerklikten bahsetmekteydi. Misak- Milli kapsamnda olan bugnk Irak Krdistan zerinde ngilizlerle varlan uzlama srecinde, Krtlere ynelik en tehlikeli komplo srecine de adm atld. ngilizlerin M. Kemal nderliine dayatt ya Cumhuriyet ya Musul-Kerkk ikilemi bu komplonun temelindeki politik giri335

imdi. Sonuta Musul-Kerkkn ngilizlere braklmasna karlk TCnin payna den Krdistann inkr ve imhas oldu. Bu ikilem Cumhuriyeti hzla tek parti diktatrlnn klf haline getirdi. 15 ubat 1925te eyh Sait nderl iine dzenlenen komployla Krtlerin ipi ekildi. Bundan nceki ilgili bl mlerde zerinde uzun uzadya durduumuz bu konuyu ana tezler halinde d eerlendirirsek unlar belirtebiliriz: a- ttihat ve Terakkinin kinci Merutiyet iktidarnda Yahudi kadrolar ve sermayesince desteklenen Jn Trklerin, yani gen Trk burjuvazisinin gelimesi Cumhuriyetle birlikte daha da hzland. Ulusal Kurtulu Savanda m ttefiki olan komnistleri, mmetileri ve Krtleri sadece iktidardan dlamakla kalmad, tekiletirdi. Sadece ngiltere destekli Yahudi Siyonist kadrolarla sermayedarlar kendisine mttefik seti. ktidar ve ekonomik tekel esas olarak bu iki g arasnda paylald. Yahudiler asndan bu sistem Proto-srail anlamna gelmektedir. Rejime verilen ngiliz destei de bu erevededir. Asl mttefiklerinden kopartlan ve eitli komplolar ve suikastlarla etkisizletirilen M. Kemal, tanrsal nitelikler atfedilen bir sembol olarak ankayadaki yeni tapnaa mahkm edildi. Cumhuriyetin dier kurucu kadrolarnca oluturulan Terakkiperver Cumhuriyet Frkas (1925) ve Serbest Frka (1930) tasfiye edilerek, tek partili proto-faist Beyaz Trk rejimi kesinletirildi. Cumhuriyetin demokratik ina ans bylece ortadan kaldrld. b- Bu rejimi gerek Osmanl dnemine gerekse Cumhuriyete yol aan Ul usal Kurtulu Savandaki rollerine ihanet sayan Krtler, kendilerini 15 ubat 1925 komplosuyla kar karya buldular. Krtler tarihte Trklerle karlatklarnda, ortak stratejik karlar nedeniyle hep ortakla yakn bir mttefiklik statsnde yaamay tercih etiler. Bu yaam fethedildikleri ve zorla boyun edirildikleri iin deil, karlarna uygun bulduklar iin benimsediler. Mala zgirt (1071), aldran (1514) ve Ridaniye (1517) Savalar ile Ulusal Kurtulu Savann (1919-1922) neredeyse be yz yllk aralklarla ayn stratejik gerekeler temelinde ortaklaa giriilmi ve kazanlm savalar olmas bu gereklii dorular. Trk-Krt ilikileri tarih boyunca karlkl rzaya dayanan ve gl stratejik, dinsel, siyasal, ekonomik ve kltrel temelleri bulunan ilikilerdir. Krtler proto-faist Beyaz Trk komplosuyla birdenbire tek tarafl bir inkr ve imha emberine alnnca varlklarn savunma konumuna dtler. Bu srece isyan bile denilemezdi. Tek tarafl komplolarla yrtlen ve amac etnik ve ulusal kimlik olmaktan karmak, yani tasfiye etmek olan saldrlar karsnda Krtler daha da ezilmekten kurtulamadlar. 1938lere kadar fiziki olarak srdrlen bu inkr ve imha kampanyas, daha sonrasnda arlkl olarak asimilasyonist yntemlerle srdrld. Krtler Krt olarak tm askeri, siyasi, ek onomik, sosyal ve kltrel sahalardan silindiler. Krte adlar bile yasakland. Pazarlarda bile dillerini kullanamaz oldular. Homojen, tek tip vatandalk zerinden bir ulus-devlet ina ediliyordu. Ak ki, Prusya modelini esas alan bu devlet Hitlerle varlan Alman faist devletinin de prototipini oluturuyo rdu. yle kkleti ki, tm Cumhuriyet tarihi boyunca sacs, solcusu, slmcs ve liberali ile bu modelden etkilenmeyen dnce, siyasi elit ve evre kalma336

m gibidir. Ksacas bu dneme Birinci Cumhuriyet dnemi de diyebiliriz. Banisi yani kurucusu 1930larn proto-faist CHPsidir. Deiik pratiklerle de icra edilse, bu sistem 1980lere kadar tanabilmitir. c- 12 Eyll 1980 askeri darbesi ite halklarn artan muhalefeti, dta de ien Ortadou konjonktr (ran slm Devrimi, Sovyetler Birliinin Afgani stan igali) nedeniyle ilk Cumhuriyetin laik Beyaz Trk milliyetilii yerine Trk slm-Yeil Trk milliyetiliine dayal kinci Cumhuriyetin inasna giriti. Bu ina giriiminin hedefinde de esas olarak demokratik ve sosyalist Trk muhaliflerle Krt ulusalc muhalifler vard. mmetileri, daha dorusu slmc Evangelistleri (Musevi-slm yeniliki tarikat) kendisine ideolojik zemin seti. Aslnda Nurculardan tutalm tm Nak ve Kadir tarikatlar kendilerini hzla yenileyip ABDdeki Hristiyan-Yahudi Evangelistlerin Trkiye versiyonu olan modern slm-Yahudi ekolne dntler. 12 Eyll faizminin esas ideolojik zemini bu ekoldr. Reagan-Thatcher-Kohl hegemonyasnn Trkiye versiyonu oluturulmutu. Bu yeni sistemde ilk etapta demokratik ve sosyalist gler tasfiye edildikten sonra, tmyle PKK nclnde direnie geen Krtlere yklenildi. Cumhuriyetin bir nevi 1925-1938 sreci tekrarlanr gibiydi. Yani 1984-1998 dneminin kinci Cumhuriyeti, Birinci Cumhuriyetin 1925-38 dneminin tekraryd. Sistemin kmazn gren ve siyasi yntemle zmden yana olanlarn tasfiyesiyle birlikte rejim kendini iyice kurumlatrd. kinci Cumhuriyet de faizm ile sonuland. Fakat bu seferki ideolojik maya beyazdan yeile almaktayd. Daha muhafazakr bir cumhuriyet anlamn da tamaktayd. Krtlerin payna den ayn inkr ve imha siyasetiydi. 1925-45 dneminde inkr ve imha politikasnn arkasndaki kresel hegemonik g, esas olarak kresel sistemin de hegemonik gc olan ngiltereydi. kinci Cumhuriyetin arkasndaki kresel hegemonik g ise yine kresel sistemin de hegemonik gc olan ABDydi. Hegemonik sistemin 1920lerden beri Krtlere bitii sorunlu tutma stats 2000lerin balarna kadar deimeden srd. d- 1980 darbesiyle balayan kinci Cumhuriyet 2000lerin balarnda yaanan iddetli bir bunalmla Birinci Cumhuriyetten kopmay yaad. Birinci Cumhuriyetten kalma ideolojik, politik, ekonomik ve sosyal yaplar krizden ar darbe alarak zayf dtler. ABDnin de destek vermesiyle temeli 1980 ncesinde atlan Evangelist slm-Yahudi ideolojik ve ekonomik tekelleri, AKP (Adalet ve Kalknma Partisi) somutunda devlet iktidarna da el attlar. Zayf den Birinci Cumhuriyetin zihniyet ve kurumlarna kar kinci Cumhuriyetin ideolojik ve altyapsal kurumlarn hzla ina etmeye yneldiler. AKP iktidar denilen olgunun arkasnda ABD Neo-conlaryla (yeni liberal muhafazakrlar) hzla palazlanan Konya-Kayseri merkezli Anadolu sermaye tekellerinin ibirlii yatmaktadr. Bir anlamda 1923lerden beri iktidardan dlanan slmc anlaya devletin kaps tekrar alm oluyordu. Fakat sosyalistler, radikal demokratlar ve kolektif Krt kimlik ve zgrlklerine devlet kaplar smsk kapal tutulmaya devam ediyordu. 337

AKP bir anlamda CHPnin Birinci Cumhuriyetteki roln daha ksa b ir sre iinde kinci Cumhuriyette oynam olmaktadr. phesiz sermaye ve iktidar tekelleri arasnda bir hegemonik kaymadan bahsedilebilir. ki hegemonik g arasnda elbette in Seddi yoktur. Cumhuriyetin birok ideolojik ve politik kurumunu ortaklaa paylamaktadrlar. Fakat yine de aralarnda nemli farklar, dolaysyla elikiler vardr. Grnte atmalar laiklik -eriat ekseninde, daha ok da sembollemi olarak trban tartmalarnda gemektedir. znde ise iki hegemonik kesim arasnda ciddi ideolojik, politik, ekonomik ve kltrel elikiler vardr. elikiyi tarihsel arka planyla balantlandrrsak, Osmanl-Cumhuriyet elikisi Yeni Osmanlclar-Laik Cumhuriyetiler elikisi olarak devam etmektedir. AKPyi 12 Eyll rejiminin ideolojik, politi k, ekonomik ve kltrel kurumlamas olarak deerlendirmek daha gerekidir. Birinci Cumhuriyetin CHPsi neyse, 12 Eylln kinci Cumhuriyetinin AKPsi de odur. AKP hegemonik iktidarn kendi anayasasyla (Aslnda 12 Eyll anayas asnn liberal versiyonudur) talandrmak istemektedir. 2011 seimlerinin temel hedefi budur. e- AKP hegemonyasnn Krt politikas CHP hegemonyasnn politikalar ndan farkl deildir. Her iki parti de Krtleri inkr ve imha politikasn eskisi gibi srdremiyorsa, bunun temelinde PKKnin yrtt ve bastrlamayan mcadelesi yatmaktadr. Yoksa kendisine kalsa, AKPnin Krt inkrcl ve imhacl CHPninkinden geride kalmaz. Hatta baz ynleriyle, zellikle dinci ideoloji fanatikliiyle (Hizbul-Kontra rneinde grld gibi) CHPninkine ta kartr. PKKde yaanan 2002-2004 tasfiyeciliinin arkasndaki tevik edici g esas olarak AKPdir. Yine devlet iinde balayan siyasi zm araylarn tkayan g de esas olarak AKPdir. AKP devletin zm eilimini kendi h egemonik trman iin kullanmaktadr. Hem bu eilimin ieriini sulandrmakta, hem kendi propagandas iin kullanmakta, hem de iini boaltp boa karmaktadr. Bu ynyle daha ak tavrl MHP ve CHPden ok daha tehl ikeli olmaktadr. Ergenekon davalarn da ayn amala kullanmaktadr. Gerek darbecilerle Krtleri tasfiye etmede uzlap ayak takmn yarglar gibi gzk erek meruiyet kazanmaktadr. Ordunun vesayetine kar kmas ve demokr atik davranmas sz konusu deildir. Krt meselesinin bastrlmasnda orduyla uzlama, ilk defa AKP dneminde daha planl ve kapsaml olarak hayata geirildi. Bu politikann kilit kavramlarndan biri olan bireysel ve kltrel haklar, znde Krt sorununu zme ad altnda kolektif ve zgr Krt kimliini tasfiye etme plann ve uygulamalarn maskelemek iindir. 2002-2004 tasfiyeciliinin boa karlmasndan sonra gelitirilen bireysel ve kltrel haklar zm, KCK zmne kar ordunun komuta kesimiyle birlikte ABD, AB, Irak Arap ve Krt ynetiminin desteiyle 2005ten itibaren uygulamaya konuldu. Ayrca ran ve Suriye ile yaplan baka destekleyici bir ittifak daha devreye sokuldu. Babakan R. Tayyip Erdoann deyimiyle terre kar askeri, politik, ekonomik, kltrel, diplomatik ve psikolojik boyutlarda topyekn bir seferberlik ve mcadele dnemine geildi. 338

AKP Hkmetinin hibir hkmetin ykmlenmeye cesaret edemedii kapsamda kendi Gladiosunu da (Beinci Gladio Sava Dnemi) oluturarak yrtt bir sava sz konusudur. AKP savatan vazgemedi; savan kapsam ve boyutlarn gelitirip derinletirerek devam ettirdi. AKP kendisinden nceki btn devlet partilerinden daha fazla devlet partisi, hkmeti de tm nceki hkmetlerden daha fazla zel sava hkmetidir. JTEM balantl tetiki Hizbullah rgtnden daha kapsaml bir slm kontra rgtlenmesi yaratma peindedir. Bata Diyanet lerinin kadrolu imamlar olmak zere, birok tarikat cemiyetinin yelerini Hamas tarz bir at rgtlenmesi halinde ok amal olarak kullanmaktadr. Ekonomi zerindeki denetimini zel savan hizmetinde yrtmektedir. Dinsel yaam kltrn ayn amala deerlendi rmektedir. Diplomasinin arlk merkezi ayn ynde iletilmektedir. zcesi, hkmetin faaliyetlerinin merkezinde Krt zgrlk Hareketinin tasfiyesi vardr. AKP Hkmeti sadece adm adm devlet iktidarn ele geirmiyor, ayn zamanda hegemonikletiriyor. Tpk Cumhuriyetin kurulu dneminde olduu gibi k srecinde de iktidar hegemonikletirerek srdrmek istiyor. Kur ulu srecinde Krtlere ynelik tasfiye hareketi nasl Beyaz Trk faist hegemonyasna gtrdyse, faizmin zl srecinde de Krt zgr kimlik h areketi hedeflenerek ayn hegemonya yeniden ina edilmektedir. Krtlerin tasf iye edilmesi Cumhuriyeti tm aydnlanmac ve demokratik znden uzaklatran etkenlerin banda gelmektedir. Nasl ki Krtlerin tasfiyesi Cumhuriyetteki tm olumsuz gelimelerin temel etkeniyse, bunun tersi de dorudur. Yani bata demokratikleme olmak zere, Cumhuriyetin olumlu temelde ilerlemesi de Krtlerin zgrletirilmesiyle balantldr. Doksan yllk Cumhuriyet tarihi bu gerei btn plaklyla artk gn yzne karm bulu nmaktadr. f- nmzdeki aamada TC tam bir yol ayrmyla kar karya gelecektir. Kurulu aamasnda ngilizlerce anti-Krt savamna ynlendirilen Cumhuriyet, ne yazk ki yine ayn ngiltere ve bir numaral mttefiki olan ABD taraf ndan ynlendirildii anti-Krt savamyla kendini daha byk bir kmazn iinde bulacaktr. Zaten kinci Cumhuriyetin son otuz yl bu kmaz iinde debelenmekle geti. Yaanan sadece bir dk younluklu sava deildi; toplumsal deerlerin hcrelerine kadar ayrmas ve yozlamasyd. k veya zlten daha ar bir toplumsal rme ve dalma yaand. Bir Gladio organizasyonu olarak kendini icra eden irade her tipten karanlk bir rejim olabilir ama asla cumhuriyet rejimi olamaz. Savata srar ancak Gladionun son hamlesi olabilir ki, bunun da bertaraf edilmesi iin sadece kozmik odadan karlp aydnlatlmas yeterlidir. Cumhuriyetin nndeki kavakta beliren ikinci yol, Ulusal Kurtulu Savanda yaanan demokratik birliktelii tekrar Cumhuriyetin temeli yaparak yrnecek yoldur. Cumhuriyeti cumhuriyet yapan, 1919-1922 yllar arasndaki ulusal demokratik sava ittifakdr. Anti-hegemonik yn de olan bu ittifakn reddi, demokratik cumhuriyet ansnn kaybedilmesi ve yerine komplocu, 339

proto-faist ve Gladiocu darbe ve ete iktidarlarnn kurulmasyla sonulanmtr. Defalarca denenip baarszl kantlanan bu yolun Cumhuriyetin gerek yolu olamayaca aktr. Daha balangta iine girilmesi gereken demokratik cumhuriyet yolu, nmzdeki aamada toplumsal barn ve soru nlarn zmnn yegne yoludur. AKP ve hkmeti iin son ans olan bu yolda KCK bir engel deil zm frsatdr. 2-Yahudilik, Trk-srail likileri ve Krt Sorunu Yahudi-srail gereini doru kavramadan Krt sorununu kavramak ve zmek gtr. Savunmada braniler meselesini ayr bir blm olarak ilemeyi bu nedenle gerekli grdk. Marks bile sosyalizme ilikin sorunlar zmeye alrken, Yahudi Meselesi adl bir kitap kaleme almak zorunda kalmtr. Yahudi meselesi Smer ve Msr uygarlklar dneminden beri varln gittike arttran bir sorun olarak gnmze kadar gelmitir. brahimin Babil Nemrutlar ve Musann Msr Firavunlaryla olan sorunlarndan dolay k yaptklar, brani kabilesiyle Kenan-Filistin diyarna doru yola ktklar Ahdi Atikte ayrntlaryla anlatlmaktadr. Davut peygamberle balayan ve yaklak bin yl sren Yahudi-srail Krallnn oluumu ve srdrlmesi sorunun zn oluturmutur. nceleri Kenan lkesindeki kabilelerle balayan yerleime ilikin sorunlarla dinsel sorunlar (M.. 1600-1300 brahim ile balayan dnem; M.. 1300-1000 Musa ile balayan dnem) Davut Peygamberle (M.. 1020-980) birlikte kk bir krallkla zmlenmeye allmtr. Sleyman Peygamber dnemi bu kk kralln altn adr. yks Kutsal Kitaplarda renkli bir biimde anlatlr. Krallk daha sonra dalr. nder denilen kabile eyhleriyle peygamber denilen bilge adamlar (lerinde ok az da kadn vardr) ok uramalarna ramen krall bir daha toparlayamazlar. Ahdi Atik aslnda bu kk krallk sorunu etrafnda gelien ykler toplamdr. nce Asur mparatorluunun (M.. 720), ardndan Med-Pers mparatorluunun (M.. 546) denetimine geen blgede Yahudi sorunu daha da arlar. Direnmeler ve isyanlar geliir. lk defa Babil Kral Nabokadnazar dneminde (M.. 596) toptan Babile srlrler. Krk yllk srgn dnemi denilen dnem balar. Pers Kral Kyros tarafndan kurtarlarak yeniden Yahuda-srail lkesine gnderilirler. Bu dnemde Zerdt retisinden younca etkilenirler. Sleymann yklan mabedini tekrar ina ederler. brani kabilesinin maceral arn ilk defa Ahdi Atik ad altnda yazl hale getirirler. Bunda en nemli rol aya Peygamber oynar. Kendi kabile yklerini Smer ve Msr mitolojileriyle Zerdt retisinden esinlenerek, Ahdi Atik (Kitab - Mukaddes) ad altnda yazl olarak sunmu oluyorlar. Pers mparatorluunda saray ilerinde nemli rol oynarlar. Muhtemelen bu dnemde Proto-Krtlerle ilikileri ve elikileri olmutur. Kutsal Kitapta bunun izlerine rastlanabilir. Daha ok Pers krallar yla ibirlii yapmlardr. Zaten brahimin Urfadan knda da izlerine rastl admz gibi, Hurri (Proto Krtler) kabile kltrleriyle ilikilerine tanklk edilmektedir. brani kabilesinin de bir yar Hurri olabilecei tartlmaktadr. 340

Semitik ve Aryenik kltr arasnda bir gei kltrn temsil etmesi kuvvetle muhtemeldir. Yahudiler Helen ve Roma kral ve imparatorlar dneminde (M.. 300 M.S. 70) srekli direnme halinde olmulardr. Roma tarafndan M.S. 70te Sleyman Mabedi ikinci defa yklarak, bu sefer ok daha uzun srecek bir srgne tabi tutulmulardr. Srgn ynleri tm uygarlk alanlarna doru olmutur. Asya, Afrika ve Avrupa ilerine kadar gerekleen srgnler ve gleri sz konusudur. Gittikleri her yerde en ok parasal, ticari ve entelektel ilerle uramlardr. Sermayeyi en iyi biriktiren kimseler bu Yahudiler ar asndan kacaktr. Ayrca en iyi yazarlar da Yahudiler arasndan kmaya balar. Yazarlar bir nevi peygamberlerin geleneini devam ettiren ardllardr. sann yoksullar ve ezilen kavimlerce daha ok tutulan mezhebinin Hristiya nlk dini haline gelmesiyle birlikte, Yahudi st tabakann khinleri ile Hristiyanlar arasnda anlamazlklar geliir. Resmi Musevilik ile Hristiyanlk arasndaki iliki ve elikilerle bunlardan kaynakl atmalar aslnda klasik Antikan (M.S. 30-300) en nemli snf mcadelesidir. Ortaada Yahudilik, slmik kla birlikte daha da sorunlu hale geldi. zellikle Arap Yarmadasndaki Yahudilere tekrar g yolu grnd. G etmek istemeyenler kendi varlklarn korumak iin slm maskelere brnmek zorunda kaldlar. Bylelikle hem slm ii tartma ve elikileri derinletirdiler, hem de kendilerini korumaya altlar. slmn merkezi Badata tannca, Yahudi-Hristiyan-slm karmas olan ve gnmz Evangelist tarikatna benzeyen Karaim tarikatn oluturdular (M.S. 850). Bylece hem Hr istiyanlar ve Mslmanlarla daha uzlar bir yaam iine girdiler, hem de gebe Trk kavimlerine szarak Hazarn kuzeyinde Hazara Trk Devletini kurdular. Trk etnisitesi iinde ilk defa devletleen Yahudi Trk elit arasnda Seluklu ve Osmanl Hanedanlklarna yol aan Seluk Bey de vard. Kendisi Subayd. Yahudi Trk Devletinden ald kltrle Seluklu hanedanlk devletleri dnemini balatmt. Burada nemli olan, Trk iktidar eliti iinde gl bir Yah udi etkisinin ekilmi olmasdr. Batda Marip ve ber Yarmadasnda tekilatlanan slm devletlerde kurucu rol oynadlar. Mali ve entelektel ynden gelimelerine katkda bulundular. Hristiyanlkla elikileri artt iin Yahudiler 12. yzyln sonlarnda Lat eran Konslnn kararyla gettolara kapatldlar. Bundan sonra Hristiyanla kar iki koldan eylem gelitirdiler: Laik Mason kanadn oluumu ve Hristiyanlkta milli reform hareketleri. Ortaadan kta bu iki hareketin gl etkisi vardr. ber Yarmadasndan Mslmanlarla birlikte en son 1492de kovulmalaryla yeniden bir g dalgasn yaadlar. Gler daha ok Dou Akdeniz ve Anadoluyla birlikte, Hollanda bata olmak zere Bat Avrupa kylarna doru oldu. Dou Avrupada ise gittike daha ok Hristiyanlarn basksna uradlar. Yahudi pogromlar denilen katliamlar yaamaya baladlar. Yahudi st tabak asnn, sermaye ve aydn-yazar kesimlerinin buna verdii yant, kapitalizmi bir sistem olarak gelitirmek iin nc rol oynamak oldu. Hollanda ulusal direniindeki rolleriyle spanya merkezli katolik (evrensel mezhep) imparatorlua 341

stratejik bir yenilgi yaattlar. Hollanda Prenslii tarihte ilk ulus -devlet olarak bu direni srecinde ortaya kt. 1550-1650 yllarnda ok kanl geen mezhep savalaryla hem Katolik dnyas paraland, hem de kapitalizm sistem olarak ykselie geti. Bunda Yahudi sermayesi ve aydn-yazarlar nemli rol oynad. Ardndan Britanya-Londra merkezli ulus-devletin kuruluuyla birlikte, ngilterenin imparatorluk olma srecinin gelimesine katkda bulundular. Bylece laiklikle ve Protestan modeliyle kendilerine zulmeden Katolik ve Ortodoks dnyadan intikam aldlar. Daha dorusu ulusal ve snfsal mcadeleyi modernist temelde younlatrarak Katolik ve Ortodoks ortaan kapattlar. phesiz Yenia yalnzca Yahud ilere mal edilemez. Ama Yahudilerin rol olmadan veya bu rol grlmeden, yenian balamas ve gelimesi laykyla deerlendirilemez. Fransz ve Rus Devrimlerinde hem Katolik Fransz kraln hem de Ortodoks Rus arn ldrlmesinde ve hanedanlklarna son verilmesinde Yahudi kkenli nderlerin ve laik ideolojinin rol ok daha aktr. Bu rol hi inkra gelmez. Avrupann benzer tm sermaye ve devrim hamlelerinde Yahudiliin rol ortaya konu lmadan doru izahlar tam yaplamaz. Konumuzla daha ok balantl olan Anadolu ve Mezopotamyadaki Yahudi varl ve yol at sorunlar ayn tarihsel srecin nemli bir parasdr. Yah udiler tarihleri boyunca her iki alanda hi eksik olmadlar. Zaten kkenleri Mezopotamya kltryle yakndan balantldr. Anadolu ilk elde younlatklar blge olmutur. Bu yerleme Pers dnemine kadar gider. Gerek ber Y armadasndan kovulmalarnda, gerekse Dou Avrupadaki pogromlardan (katliamlardan) kalarnda Anadolu kendileri iin nemli bir snak olmutur. Osmanl mparatorluunun batda Katolik ve kuzeyde Ortodoks dnyasyla sistem atmas iinde olmas da phesiz bunda nemli rol oynamtr. K uruluundan yklna kadar Osmanl mparatorluunda Yahudilerin rol s anldndan ok daha fazla olmutur. Bu imparatorluu Krtsz ve Yahudisiz dnmek mmkn deildir. zellikle Kanuni Sleyman ve Hrrem Sultan dneminde bu rol her ikisi asndan zirve yapmtr. Ayrca 1650lerde pe ygamberlik iddiasyla ortaya kan Sabetay Sevinin zmir zerinden balayan hareketinin etkisi ok daha byk olmutur. Sultann kar kmas zerine Sabetay Sevi dnmecilik denilen gelenei balatmtr. Dnme Yahudiler bu dnemden itibaren bata Bektailik ve Naklik olmak zere tm slm tar ikatlara girerek, yeni tarikatlar kurarak ve biroklarnda reform yaparak byk bir ideolojik etkinlik kurdular. Ayrca mparatorluun maliyesini byk oranda kontrolleri altna aldlar. Yahudi burjuva milliyetiliinin dzenledii 1896daki ilk Siyonist Kongre ile yeni bir dnem balad. Yahudiler hem Bat Avrupada ykselen milliyeti saldrganlk hem de Dou Avrupada devam eden pogromlar nedeniyle zorunlu olarak kendileri iin bir yurt arayna girdiler. lk balarda Afrikada k urulmas dnlen Yahudi yurdu plan tutmaynca, dikkatler Osmanl mpar atorluuna evrildi. Bata zmir, Selanik, Edirne ve Mezopotamyann bir k smnda dnlen yurtlama plan da tutmaynca, sonunda tekrar eskiden 342

Kenan olarak bilinen Filistinde karar klnd. Fakat bunun nnde ibirliine pek fazla yanamayan Sultan kinci Abdlhamit (1876-1909) engeli vard. O da ayn nedenlerle Fransz Kral ve Rus mparatoru gibi artk hanedanlyla birlikte devrilmeyi hak eden bir konuma gelmiti. Yahudi sermayesinin Mason localar ve Sabetayistlerin ttihat ve Terakki Cemiyeti zerinde younlaan faaliyetleri, kinci Merutiyetle ilk sonularn verdi. Meruti Anayasa rejimi yrrle girdi. Sultann yetkileri kstland. Ardndan 31 Mart 1909 provoka syonuyla Abdlhamit iktidardan drld. Hzlanan srete Yahudi milliyetilii iki kanat halinde hareket ediyordu. Birincisi, Alman ve Trk brokratik burjuvazisiyle hareket eden kanat; ikincisi, ngiliz liberal burjuvazisiyle ortaklaa hareket eden kanat. Birinci kanat O smanl mparatorluunun btnl iinde bir yurt aryordu. zerinde younlalan alanlar iinde zmir-Manisa, Selanik-Edirne ve bugnk Irak Krdistan ncelik tamaktayd. mparatorluu bir btn olarak yerellere ayrmadan yurt olarak kabullenenler de vard. zellikle dnmeler, yani kendilerini Trk Yahudisi sayan Sabetayistler daha ok bu gruptand. ttihat ve Terakki Cemiy etinin nde gelen tm kadrolarnn (Arap, Krt, Arnavut, erkez ve dierleri) Mason olmalar ve Trkle oynamalar bu anlayn ne denli gl olduunu ortaya koymaktadr. Bunlar bir nevi Trk olmayan Trkler koalisyonunu tekil etmekteydiler. Gerek ttihat ve Terakki Cemiyetinin gerekse CHPnin iktidar kadrolarn da bu anlayta olanlar tekil edecekti. Felsefeleri kaba Durkheimci pozitivizmdi. Trk grnmelerine ramen, koullar elverdiinde her biri kendi aslna dnyor; Arap, Krt, Arnavut, erkez, Ermeni, Rum, Bulgar vb. milliyetisi kesiliyordu. Avrupada yaanan deneyimlerin nc dereceden kopyalar olarak hareket ediyorlard. zellikle Fransz ve Alman ulus-devletiliinden etkilenmilerdi. kinci kanat daha zayf olan ngiliz yanls kesimlerden oluuyordu. Kendileri iin nce Afrikada bir yurt dnlmekteydi. Fakat giderek arlk kaz anan eilim, Osmanl mparatorluunun paralanmas sonucunda geleneksel Yahudi-srail Krallnn kurulmu bulunduu Filistini en uygun alan olarak semiti. Bu kesim mparatorluun mrn tamamladn ve paralanmas gerektiini dnmekteydi. Napolyon Fransas ile arlk Rusyas arasnda varlan 1807de Tilsit Anlamas da bu gr iin temel tekil etmekteydi. ttihat ve Terakki Cemiyeti iinde temsil edilmelerine ramen byk bir kanat durumundaydlar. mparatorluun dalmasn kanlmaz grmekle kalmyorlar, bunun iin ngiliz yanls koalisyonda da var gleriyle alyorlard. anakkale ve Filistin cephesinde (Birinci Dnya Savanda) kendi zel birlikleri yle ngilizlerin yannda savayorlard. Sykes-Picot Plan (1916), Balfour Deklarasyonu (1917) ve Filistindeki ngiliz manda rejimi (1920) anlamasnn bu kesimlerin ibirliiyle hazrland bilinmektedir. Osmanl mparatorluu yerine Ortadouda ok sayda ulus-devletiin kurulmas, bu plan ve antlamalarn doal sonucuydu. ki kanadn da ortak zellikleri vard. Modernistlerdi, kapitalist moderni zmin nclne oynuyorlard. ou Masondu. ngiliz yanllar batan beri 343

Hollanda ve Britanya ulus-devletlerinin kurulduu 16. yzyldan gnmze kadar- imparatorluklar ve byk devletlerin paralanp yerlerine ngiliz hegemonyasna kar kamayacak ve hep onunla ibirlii etmek zorunda kalacak kk ulus-devletlerin kurulmas peindeydi. srail bu zihniyetin sonucu ol arak kurulacakt. Bir farkla, ngiltere ve daha sonra ABD ile birlikte kresel kapitalizmin hegemonik gc olmak kaydyla. Uluslararas gereklik de zaten bu temelde ina edilmitir ve halen geerliliini srdrmektedir. Kapitalizmi kresel hegemonik bir sistem olarak ina edenler de esas olarak bu kesimlerdi. Yanl anlalmasn, dnyay sanki bu kesimler gizli bir planla idare etmektedir demiyoruz. Bu ynl grler olmakla birlikte, bunlar abartl grlerdir. Bu kesimlerin rol (ki, sadece Yahudilerden olumamaktadr, ilerinde her ulu stan bireyler vardr; Yahudiler daha ok nc konumundadr) bir nevi katal izrlk yapmak; sistemin ideolojik, politik, sosyal, ekonomik ve sanatsal inasnda nc rol oynamaktr. Alman yanllar balangta glyd. Son dneminde Osmanl mparatorluunu ele geirmilerdi. ttihat ve Terakki Cemiyeti esas olarak bunlarn damgasn vurduu bir rgtt. ktidar da bunlar ynlendirmekteydi. kinci Merutiyet, 31 Mart Olay, Birinci ve kinci Balkan Savalaryla Birinci Dnya Sava nemli rol oynadklar olaylard. Almanyann yenilgisi ve Osmanl mparatorluunun dalmas, ardndan Hitler faizminin ykselii bu kanadn k anlamna geldi. Geriye kalanlar Anadolu Ulusal Kurtulu Savana katldlar. Olduka glydler. Fakat Enver, Talat ve Cemal Paalarn ldrlmeleri ndersiz kalmalarna yol amt. Ayrca Sultan Vahdettinle birlikte ykl ncesinde ngilizci kanat yeniden hamle yapm ve devlet kalnts iinde nemli bir g konumlandrmt. Bunlar da Ulusal Kurtulu Savana katldlar. Esas nderleri smet nn ve Fevzi akmakt. ngiltere savan galibi olarak kt iin, ngiliz yanllarnn konumu giderek glenmekteydi. Burada karmza Mustafa Kemal olgusu kmaktadr. M. Kemal, o dn emin Rusyas ve ininde de ortaya kt gibi, igal koullarndaki tipik kk burjuva radikalizmini temsil etmektedir. M. Kemali ortaya karan esas olgu, Anadolu ve Mezopotamyann fiili igalidir. Fiili igal olmasayd M. Kemal de olmazd. Fransz Devriminde de benzer bir olay yaanmtr. Tpk o dnemin Vahdettini gibi davranan 16. Louis 1791de eer Avrupa monarilerini kendis ine yardm etmeleri iin Fransaya armasayd, kk burjuva radikalleri olarak Robespierre ve arkadalar ortaya kamazd. Onlar ortaya karan ve Birinci Cumhuriyetin ilanna gtren, 1791-1794 dnemindeki igal ve buna kar gelien direni gereidir. Nitekim igal koullar sona erer ermez, kk burjuva radikalizmi de ortadan kaldrlmtr. Trkiye Cumhuriyetine de be nzer koullarla varlmtr. M. Kemalin kk burjuva radikalizmi olmasayd Cumhuriyetin kurulmas ok zordu. Cumhuriyet varln kesinlikle M. K emalin radikalizmine borludur. Ama Lozanla birlikte igal konumunun resmen sona ermesi ve Cumhuriyetin yeni anayasasna (1924) kavumasyla M. Kemalin radikalizmi de esas olarak mttefikleriyle birlikte tasfiye edilmitir. 344

Trk tarihiliinde en ok karanlkta braklan bu tasfiye olgusu anlalmadan, TC olgusunu gereki bir biimde deerlendirmek mmkn deildir. M. Kemalin Cumhurbakan yaplmas radikalizminin devam ettiinin deil, ort adan kaldrldnn bir kantdr. Trkiye tarihiliinde sosyolojik analizden uzak, din ve pozitivizm kartrlm bir modelle izahlar ve kronolojiler yap lmaktadr. Sanki ittifaklar, snflar, milliyetleri ve farkl ideolojileri yokmu, her ey deta gkten inmi, Ulusal Kurtulu Sava homojen ve yekpare bir kimlikle gerekletirilmi gibi bir anlay hkim klnmtr. M. Kemal gereini anlatmada en ok bu anlay ifadesini bulur. Bilimsel bir tanmdan srarla kanlr. M. Kemali kmsemenin de, abartmann da hakikatinin anlalmasnda yarar deil, daha ok zarar vardr. gal koullarnn M. Kemali ile statkonun oluturulduu dnemin Atatrk farkldr. deta devrimde kardevrim yaplmtr. Kardevrim de 1950lerde deil 1925lerde yaplmtr. Tekrar Yahudi gereine dnersek, Yahudilerin 1925lerin kardevrimindeki rollerini kavramak gerekir. M. Kemal, tabiat gerei, kk burjuva radik alizmini igal sreci dnda srdremezdi. Solundaki Sovyet yanls gler oktan tasfiye edilmilerdi. 15 ubat 1925te eyh Saite ynelik provokasyonla yaratlan kardevrimci ortamda, ttihat ve Terakki Cemiyetinin zihniyet ve kadrolar bu sefer CHPde yeni devleti olduu gibi kontrolleri altna almlard. deoloji ve politikasn kendileri oluturmulard. M. Kemale verilen Cumhu rbakanl payesi sembolikti. M. Kemalin sreten duyduu byk rahatszlklar bu gerei kantlar. Ayrca Serbest Frka deneyimi de dier ciddi bir kan ttr. 1935te CHPde Recep Peker sekreterliinde hazrlanan program Mussolini faizmininkine benzemekle eletirir. Olup biten znde udur: ttihat ve Terakki Cemiyetinin iktidar dneminden beri aznlklarn tasfiyesiyle palazlanan Trk brokratik burjuvazisi kendine ite Yahudi kadro ve sermaye tekellerini esas alm, dta ise gittike ngiltere hegemonyasn esas alan bir politikaya ynelmitir. Ortaya kan ittifak iki ortakl Beyaz Trk faizmi veya proto -faizmidir. Musul-Kerkkn Misak- Milliden koparlmasyla koldan Proto-srail projesinin uygulanmasna giriilir. Trkiye Cumhuriyeti, Filistindeki ngiliz manda rejimi ve Kuzey Iraktaki Krt milliyetiliinin kendi somutunda benzer rolleri vardr. Hepsi de sraile giden yolda birer basamaktr. srailin kuruluuna giden yolda en ok kabul gren proje bu temeldeydi. TC zerindeki sis perdesi, sk ie kapallk ve Kuzey Iraktaki Krt oluumunda grlen benzer durum srailin ortaya k yksyle balantldr. Trk burjuvazisi ad altnda oluturulan sosyal tabakann gerek Trklkle alakas yoktur. Mitik bir oluumdur. Ayn ey Kuzey Iraktaki Krt oluumu iin de geerlidir. Trk burjuvazisinin drdnc elden kopyasdr. O da sosyolojik deil mitik bir oluumdur. Her iki oluum etrafnda gerekten bir mitoloji oluturulmutur. Her ikisi de tarihsel-toplumsal gereklerle alkas olmayan yapay oluumlardr. Rollerini ancak srailin oluumu balamnda tam olarak kavrayabiliriz. Trk Mustafa Kemaline karlk Krt Mustafa Barzani mitletirilmeye allmtr. ki kimlii kmsemek veya abartmak iin deil, sosyolojik anlamda Trk ve Krt to p345

lum gereklerinin nasl sislere boulduunu ve zmlenemez klndn aklamak iin srarla belirtiyorum. Trkler ve Krtler halk olarak demokrati kleme srelerine girdiklerinde, zerlerine eine az rastlanr komplo ve darb elerle tekrar faist bir rt ekilir. damlar, suikastlar, karde atmalar, i savalar bitmez tkenmez klnr. Sahte sa-sol atmalar, mezhepsel ve etnik atmalar retilir. Rayndan karlm, znden kopartlm, saptrlm sosyal mcadeleler ve halk hareketleri sz konusudur. Ama hepsinin sonunda daha da arlatrlm sosyal ve halksal sorunlara yol atklar grlr. Komplo, darbe ve provokasyon mantn en iyi anlatan bu sonu gereklikleridir. 1948de srailin ilanyla ayn l proje daha da gelitirilmi bir kapsam temelinde devam ettirilir. Kar kanlar, kimliine ve amacna bal kalmak isteyenler sa-sol, ilerici-gerici, Trk-Krt denilmeden en ar cezalarla tasfiye edilirler. 1960, 1971, 1980, 1993, 1997 ve 2002den itibaren hayata geirilmi ok sayda darbede bu acmasz gereklikler vardr. 1925ten itibaren Krtlere, solculara, slmclara, hatta Alman yanls Trk milliyetilerine ynelik imha, gertme, tutuklama, ikence ve asimilasyonlarda da arlkl olarak ayn zi hniyet rol oynar. NATOnun Gladio rgtlenmeleriyle bu zihniyet daha da gelitirilmi olarak tm emeki toplum kesimlerinin, Trk ve Krt demokratlar ve sosyalistlerinin zerinden bir buldozer gibi geer. phesiz Yahudi Trk-Krt st tabaka modernlemesi balamnda bu zmlemeyi yaparken amacmz ne anti-Semitizm ne de anti-Trklk veya anti-Krtlk yapmaktr. Tersine, alt tabaka balamnda Yahudi-Trk-Krt demokratlar ve sosyalistlerinin st tabaka ittifaklarna kar dayanma halinde byk direni mcadel eleri sz konusu olmutur. kinci Merutiyetten gnmze kadar emekilerin ve ezilen halklarn -Buna Yahudi halk da dahildir- ortak mcadeleleri hep devrede olmutur. Sosyalizm ve demokrasiyi tpk tm Avrupada ve Rusyada olduu gibi Yahudiler olmakszn dnmek mmkn deildir. Ne ilgintir ki, gnmzde srail-Krt ilikisinde tarihsel bir ittifaka doru zorlanma yaanmaktadr. srail-Trk ittifak yerine veya onun benzeri olarak, srail-Krt ittifak tarihin gndemine girmektedir. Bunda 1980lerden, zellikle 2000lerden sonra Trkiye Cumhuriyetinde yaanan hegemonik kaymann byk rol vardr. Balangta srail, ABD ve ABnin desteiyle ibana getir ilen AKP hkmetlerinin PKKyi tecrit ve tasfiye etmek amacyla ran ve Suriye devletleriyle gelitirdii ittifak tersine sonular dourmaya balam; srail, ABD ve AB lkelerinin tepkisine ve TCyi eksen kaydrmakla sulamalarna dnmtr. Gelinen aamada Krt sorunu balamnda Trkiye, ran ve Suriye hkmetlerinin anti-Krt ittifakna karlk ABD, AB, srail ve Krtler blou olumaya balamtr. Neredeyse Ortadouyu temelinden dntrecek olan bu ittifak bloklarnn her ikisinin de hedefinde PKK -KCK vardr. Burada PKKnin ideolojik ve politik hattyla KCKnin demokratik modernite dorult usundaki daha somut pratik hattnn hakikatle olan ba ortaya kmaktad r. Tarihsel-toplumsal olaylarda sonucu belirleyecek olan byk demagojik yalanlar ve ittifaklar deil hakikatin kendisidir. Bir kez daha kendisini aa vuran, hakikatin bu adil ve ac gereidir. Tarih kendisi adna dzenlenmi demagoji346

ler ve mitik efsanelerden deta intikam almaktadr. Gereklik daha plak biimde, yani hakikat olarak ortaya kmaktadr. Tarih imdide younlarken, imdi de her zamankinden daha ok tarihlemektedir. Mcadele esas olarak Erbil-Diyarbakr hattnda gncelletii kadar tarihlemektedir. Blgenin ve hatta nc Dnya Savalar anlamnda dnyann kalbi hzlanan bir ritimle bu hatta arpmaktadr. Bir dnem Amsterdam-Londra-Paris, PetersburgMoskova hattnda arpan devrim ve kardevrimin kalbi, imdi Diyarbakr Erbil-Badat hattnda arpmaktadr. srail-Filistin krdm kadar Afganistan ve Pakistan dm, bunlarla balantl olarak tm Mslman Afrika corafyas, Asyada Rusyadan in ve Hindistana kadar uzanan slm kltr kendi demokratik zmnn merkezini aramaktadr. Gelinen aamada en zmleyici merkez hat Irak-ran-Suriye ve Trkiye balamndaki, dolaysyla Ortadoudaki devrimci demokratik zm hatt, insanlk tarihinin ok ey borlu olduu Kuzey ve Gney Mezop otamyann kalbinin att Diyarbakr-Erbil hattdr. brani kabilesi ilk sorunsaln bu hatta yaad. Srekli yaad bu sorunsaln zmn bin be yz yllk mthi bir servenden sonra yine k kaynanda aramaktadr. Halk deyimiyle, her ot kendi kkleri zerinde biter. Yahudi sorunu da doduu kkler zerinde zmlenip sonulanacaa benziyor. TC elitlerinin byk bir telala birbirine zt iki kutup olan ABD-AB-srail kutbuyla ran-Suriye-Irak bloklamas arasnda rmeye alt kardevrimci an gerekleme ve baar ans yoktur. ki yz yldr blgede kapitalist modernitenin zmek bir yana, hep krkleyip alevlendirdii toplumsal sorunlar ancak demokratik modern iteyle zmlenebilecek aamaya evrilmitir. KCKnin demokratik ulus inas bu yolda aydnlatc bir k, arc bir sestir. 3- Trk-Krt likilerinde ktidar ve Devlet Sorunu Krt-Trk ilikilerini zmlemek sosyolojinin belki de en zor konusudur. Krt sorununun zmlenmesindeki glk, bu ilikinin mahiyetinin hi b ilinmemesi ve bilinmek istenmemesi kadar yanl ve keyfe gre tanmlanmasndan, hibir bilimsel temeli olmayan beylik laflarla kestirilip atlmak iste nmesinden kaynaklanmaktadr. Bu nedenle bu savunmamda sosyal bilimin tm gcn kullanarak ilikiyi doru belirlemeye ve bu temelde zme gitmeye byk nem vermekteyim. 15 ubat 1925 soykrm komplosundan sonra, str atejik olduu kadar ayn mmetten olmaya dayal dokuz yz yllk tarihsel toplumsal ilikiler bir gnde yok sayld. Tanrnn Ol! emriyle bile olmayacak eylerin gerekleecei, yani Yok ol! deyince Krtlerin yok olaca sanld. Avrupa faizminin ideolojik temeli olan pozitivizmden kaynakl bu en kaba metafizik materyalizm, iktidar hkimiyeti altnda haklarnda imha ve inkr ferman karlnca, Krtlerin ksa srede yok olaca inancna dayanr. Sz konusu olan, ttihat ve Terakki Cemiyetinin Ermeni tasfiyesinde baaryla uygulad dnlen yntemleri ve yaklamlarnn Krtler iin de ayn son ucu vereceine inanan ayn oluumun kadro artklardr. Bunlar kendi halkn 347

ve ulusunu bu yalan ve inkr siyasetine inandrdklar gibi, dnyaya kar da sanki Krt diye bir olgu yokmu gibi davranmaktan geri durmadlar. Ayn gereklik tarih bilimi iin de geerlidir. Denilebilir ki, ok az tarih ilikisi, Anadolu ve Mezopotamyada ina edilen uygarlklar ve devletlerin tarihindeki kadar kendi aralarnda ok nemli bir diyalektiksel btnl ifade edecek gce sahiptir. nsanlk tarihinin gelimesinde MezopotamyaAnadolu hatt belkemii niteliindedir. Tarihin ilk uygarlklarn ve devletlerini kuran Msr ve Smer toplumundan gnmz toplum gerekliine kadar bu hat bu diyalektik btnlk ve belkemiini tekil etme roln oynamaya d evam etmektedir. Buna ramen ulus-devlet modernizmi bu tarih zerine krmz bir inkr izgisi ekerek tarihi sfrdan yani kendisinden balatmay bilim sayar. Halklarn kltrel gereini inkr etmeyi ulusuluk sayan bu kltrel soykrm barbarln kesinkes bir tarafa brakarak tarihi bilmeye almak gerekir. Savunmamda bu inkr ve imha kltrnn iyzn aa karmak iin tarih izgisini srarla sunmaya almaktaym. Hem snfl, kentli ve devletli uygarlk kltr, hem de bu lye kar varln koruyan toplum kltrleri bir btndr. Btnlk hem birbirlerine kartlk temelinde hem de kendi ilerinde geerlidir. Bu geree tarih boyunca en ok Anadolu ve Mezopotamya kltrleri arasnda rastlamaktayz. Uygarln st tabakalar iin geerli olan iktidar ve devlet olgular, bu iki corafya iinde hep i ie olup bir btnlk tekil etmitir. Btnlk her alanda gee rlidir. zellikle ekonomik, siyasal ve kltrel alanlarda kendini hep belli eder. Smer, Akad, Babil, Asur, Hitit, Mitanni, Urartu, Med, Pers, Helen, Roma, Bizans ve Osmanllardan Trkiye Cumhuriyetine kadar ana nehir halinde btnsellik arz eden bir toplumsal kltr yaanr. ster egemenler ister boyun edirilmiler asndan olsun btnlk esastr. Btnlkle birlikte kavranmas gereken dier husus yerel farkllktr. Btnln olabilmesi iin farkllk g erekir. Farklla dayanmayana btnlk denmez; zoraki veya gnmz deyiiyle faist tek tip yaam denir. Tarih boyunca Krt-Trk ilikilerine bu tarihsel btnlk iinde bakmak gerekir. Bu nedenle ilgili blmlerde 1071 Malazgirt Savandan 1919-1922 Anadolu ve Mezopotamyadaki Ulusal Kurtulu Savalarna kadarki sre tanmlanmaya alld. Dikkat ekmekle yetiniyorum. Bu hususa unun iin srarla deiniyorum: Deniliyor ki, tarihte belirgin bir Krt egemenlii ve devlet sistemi olumamtr. Bu zihniyete kar btnsellik ve farkllk kavramn tanmlamaya altm. Smerlerden gnmze kadar Anadoluda ve Mezopotamyada oluan tm uygarlklarda, bu uygarlklara yol aan iktidar ve devle tlerde hkmranlk ortaktr. Btnlk arz eder. Egemenlii ve devleti ulus devlet gibi dnrsek byk hatalara deriz. Ulus-devlet kapitalizmin son iki yzyln amayan iktidar formudur. Binlerce yllk iktidar formunda ulus devlet geersizdir. Yaygn egemenlik formu kent devleti ve evrensel imparatorluktur. Bunlarda da kltrler ortaklaa temsil edilirler. Anadoludaki ilk devlet olan Hitit devleti Mezopotamyasz dnlemez. Kald ki, tarih Hitit prensleri ve prensesleri ile krallarnn Hurri kkenli yani 348

Proto-Krt olduunu kantlam bulunmaktadr. Yine komusu ve akrabas olan Mitanniler Kuzey Mezopotamya merkezli ilk devlet olarak Hititlerle i iedir. Birinin snrnn nerede balad, dierininkinin nerede bittii belli deildir. Asur ve Urartularda da ayn gereklik sz konusudur. Med-Persler zaten i ie geliip yaygnlamlardr. Helen, Roma, Bizans ve Osmanlda da Krt gerei balamnda ayn gerein yaandn iyi bilmekteyiz. Sadece iktidar ve devlet kltrnde deil, tm toplumsal kltr alanlarnda benzer ortaklklar yaanr. slmiyet, Hristiyanlk ve Musevilik ayn kkenli dinlerdir. Kltrel ortakln en belirgin rneini tekil ederler. Bat kapitalist modernitesi Ortadou kltrlerinde ulus-devlet formunu bilinli olarak egemen kld. Eskiden hep tek evrensel imparatorluk formuyla temsil edilen iktidar ve devlet olgusu yerine, halklarn onlarca paraya blnp birbirlerine kartlatrlmas zerinde ina edilen zayf ulus-devletler temelinde Ortadounun kltrel paralanmas ve yeni-smrge haline getirilmesi salanmtr. Bylelikle blge kapitalist sistemin hegemonyas altna alnmtr. Bir alt hegemonik g olarak ina edilen Trkiye Cumhuriyeti bile, dayand temel olan Misak- Millinin en nemli paralarndan biri olan Musul-Kerkk yani Irak Krdistan kopartlarak, topal rdek misali daha douunda topal yaamaya mahkm edilmitir. Geleneksel Anadolu ve Mezopotamya btnl bilinli olarak, hem de birbirlerini inkr ve kartlk temelinde paralanmtr. Btnlk faist tek tip y aama kurban edilirken, btn farkl kltrler de inkr ve imhaya yatrlarak yoklua terk edilmilerdir. Krt st tabakas yani iktidar ve devlet meselesiyle ilgilenen kesimler, Su ltan Alparslandan M. Kemale kadar ortak iktidar ve devlet kltryle hareket etmiler, bu tutumu halka da benimsetmilerdir. Kendi kltrel farkllklar iin bir gvence ve stat gelitirmi olamamalar snfsal yaplaryla balantl olsa da, halkn kendisi de hem stratejik hem de tarihsel-toplumsal adan ortak bir devlet kltrn karlarna daha uygun bulmutur. Uygun bulduu iin de sulanamaz. Sulanmas gerekenler halklarn bu tarihsel beraberliini hukuki statye balamak ve demokratik ynetime kavuturmak yerine, inkra ve imhaya yeltenenlerdir. Sonradan yanlln kabul edip zeletirisel temelde asa da, PKKnin d ouunda bu imha ve inkr kltrne kar reel sosyalist bir ulus-devleti zihniyetle k yapmas anlalr bir husustur. Sosyalist bakla da olsa, ayrc ve blc ulus-devletilie kar ayr bir ulus-devletilikle karlk vermek kapitalizmin oyununa dmek olur. Dnya halklar bu temelde bl-ynet politikasnn tuzana drlmlerdir. Sosyalistler hibir koul altnda ulus devletilii savunamazlar. Kapitalizme kar olmann en bata gelen ilkesi, ister ezen ister ezilen uluslar veya halklar adna olsun, ulus-devlet formunu kabul etmemektir. Genelde olduu gibi Krt-Trk ilikilerinde de tarih boyunca ortak kltrel temellerde yaanan btnsellii her koul altnda savunmak, sosyalist olmann dier bir ilkesidir. Kald ki, en son Cumhuriyetin kurulu una giden yolda, Misak- Milli ilannda, Amasya Tamiminde ve TBMMde ortak bir strateji etrafnda hareket etme dndaki her tavrn iki halkn da mahvna 349

yol aaca, bata nder M. Kemal olmak zere srecin tm nemli simalar tarafndan dile getirilmi ve belgelenmitir. Ortak bir stat hem de adalk adna birlikte ve gnll olarak kabul edilmitir. Sonraki komplocu ve darbeci yaklamlar, Cumhuriyetin asli unsurlar olarak Trkler ve Krtlerin gnll ortak stat gereini ortadan kaldramaz. Cumhuriyet tarihi boyunca ayn komplocu ve inkrc zihniyet tarafndan dayatlan asimilasyonist, kltrel soykrmc yntemler de gnll olduu kadar belirleyici tarih deeri olan ve ilk Anayasada (1921) da belirlenen staty geersiz klamaz. Bu gereklik Krdistann dier blgelerindeki Krt toplumsal yaam iin de geerlidir. Krtler hibir devlet tarafndan fethedilmemilerdir. Kendilerine ynelik hibir fetih, igal ve ilhak stats yoktur. Siyasal ve hukuki adan statleri iinde yaadklar devletlerle gnll ortaklk temelinde olumutur. Modernitenin ulus-devletilii tarafndan kendilerine pahalya mal edilse de, hem tarihsel zihniyetleri hem de toplumsal kltrleri asndan bu ynl bir gelenei yaamay esas almlardr. Bu gelenek halen varln srdrmektedir. lgili ulus-devletlerin bu gerei ok doru kavrayp, dayattklar inkr ve imha siyasetini terk ederek, tarih ve toplumla bararak hakikate deer vermeleri gerekir. Aksi halde oktan anlald gibi sadece topal yrmekle kalmayacaklar, her faist ulus-devletin bana geldii, yaad gibi kendi felaketlerini de bu imha ve inkr siyaseti ve uygulamalarnda yaayacaklardr. KCK, bu tarihsel ve toplumsal gereklerin bilince karlmas ve ulus devletiliin kapitalizmin bir tuza olduunun anlalmas sonucunda, PKK tarafndan halkn kendi demokratik ynetim sistemi olarak ilan edilmitir. KCK ulus-devletilie karlk Krt ulus-devletilii deildir. lkesel olarak bunu reddeder. ster bir ulus-devlet ats altnda (eer demokrasiye balln kabul ediyorsa) ister kendi bana bamsz olsun, Krt halknn kabul edecei siyasi otorite kendi demokratik zerk ynetimidir. KCK bu modelin Krtlerin payna denidir. Trke karl zce toplumun demokratik olmas anlamna gelir. Sistem olarak btn halklarn ulusal ovenizme, snr kavgalarna, brokrasiye, milliyetilie ve ulus-devletilie dmeden, ortaklaa ve gnll siyasi otoritelerini ina etmeleri demektir. Ulus -devletlerin ats altnda yaamay ancak demokratik zerk ynetimlerinin tannmas artyla kabul ederler. Bu yaam tarz devletlerin federal veya konfederal temelde dzenlenmesi anlamna da gelmemektedir. Devletlerle bu temelde anayasal uzlamaya gidilmemektedir. Toplumun demokratik zerk ynetiminin tannmas temelinde demokratik anayasal uzlamaya gidilmektedir. kisi arasnda kkl farklar vardr. KCK Trkiye, ran, Irak ve Suriye ulus-devletleri iinde, ayrca Irak Krt Federe Devleti karsnda da demokratik zerk bir oluum olarak en ideal ortak, eit ve zgr yaam projesidir. Tarihsel-toplumsal gerekliin de kantlad gibi, tm bu devletlerle var olan sorunlarn ancak demokratik zerklik temelinde, bar iinde ve demokratik siyasal yntemlerle zlebileceine inanmaktadr. Bunun bilinci, kararll ve hazrlklar iindedir. Eer ulus devletler bu gerekleri ve demokratik anayasal zmleri kabul etmezlerse, 350

kendini demokratik zerk bir siyasi otorite olarak yaatabilecek ve savunabil ecek g ve kararllktadr. 4- Bar, Demokratik zm ve Demokratik Ulus nas PKK Krt sorununun zmnde yaad tkanmay ulus-devlet iktidarn kapsaml bir zmlemeye tabi tutarak amaya alt. PKKnin ideolojik ve politik oluumundaki reel sosyalist ulus-devlet etkisi kendisini en ok devrimci halk savamnn trmand 15 Austos 1984 Hamlesinde gsterdi. Giderek tkanmaya yol aan bu etki zmlenmeden ilerleme zor grnyordu. Reel sosyalizmin 1990lardaki hzl zl bunalmn temelindeki etkinin daha iyi kavranmasna katkda bulundu. Reel sosyalizmi zen, iktidar ve reel sosyalist ulus-devlet sorunsalyd. Daha dorusu sosyalizm, iktidar ve devlet sorununun zmlenemeyiinden ileri geliyordu. Tm dnyada yaanan sosyalizmin b unalmnda bu sorun etkiliydi. Krt sorununun youn yaad devlet ve iktidar elikisi reel sosyalizmin dnya genelindeki bunalmyla btnleince, devlet ve iktidar konusunu kkl zmlemeye tabi tutmak kanlmaz oldu. Savunmamn nemli bir ksmnda bu amala uygarlk tarihi boyunca ikt idar ve devlet olgusunu zmlemeye altm. En nemli younlamay ise, gnmzn hkim uygarl olan kapitalist modernite balamnda devlet ve iktidar olgusundaki dnmde sergiledim. zellikle iktidarn ulus -devlete dnmnn kapitalizmin temeli olduunu ortaya koydum. Bu nemli bir tezdi. ktidarn ulus-devlet modeli biiminde rgtlenmesi olmadan kapitalizmin hegemonik sistem haline gelemeyeceini zmlemeye altm. Ulus devlet kapitalist hegemonyay mmkn klan en temel ara konumundayd. Dolaysyla anti-kapitalizm olarak, kendini tarihsel-toplum eklinde sunan sosyalizmin ayn devlet modeline dayanarak, yani reel sosyalist ulus-devlet olarak kendisini ina edemeyeceini kantlamaya altm. Marks ve Engelsten kaynaklanan sosyalizmin ancak merkez ulus-devletler temelinde ina edilebileceine ilikin grlerinin bilimsel sosyalizmin sistemik hatas olduunu sergilemeye altm. Sosyalizmin genelde devlete, zelde ulus-devlete dayanlarak ina edilemeyeceini, bunda srarn bata Rus ve in reel sosyalizmi olmak zere birok rnekte yaand gibi kapitalizmin en yoz biimi yle sonulanaca tezini ileri srdm. Tarih boyunca yaanan merkez uygarlk sistemini, iktidar kavramn ve amza zg hkim biim olan kapitalist modernitenin iktidar ve devlet biimini bu tezin gerei olarak zmlemelere tabi tutmak iin youn aba harcadm. kardm temel sonu, sosyalistlerin ulus-devlet ilkesinin olamayaca, ulusal soruna ilikin temel zm ilkesinin demokratik ulus olmas gerektiidir. Bunun somuttaki ifadesi ise KCK den eyimidir. PKKnin iktidara ilikin ikinci nemli dzeltmesi daha somut olan bir konuya dairdir. Trk-Krt ilikileri kavimsel ve devletsel balamda ele alnrken, Anadolu ve Mezopotamyann jeopolitik ve jeostratejik balar dikkate alnmadan doru zmlere varlamayaca iyice fark edilir oldu. ki toplumun younlat corafyalar arasnda tarih boyunca sk jeopolitik ve jeostratejik 351

yaklamlar da belirleyen youn kltrel alveriler yaanmaktadr. Gnceli, imdiyi de belirleyen bu ilikiler ancak btnsel bir yaklamla doru z mlenebilir. ktidar ve devlet sorunsalyla daha ok karlaan Krt hiyerarik st tabakas, tarih boyunca arlkl olarak kaderini nispi bir zerklik temelinde hep kendisinden daha gl olan iktidarlara ve devletlere balamtr. Krt toplumuna zg bamsz iktidar ve devlet sistemleri peinde pek komamtr. Tarihsel ve toplumsal koullar nedeniyle bu ynde bir giriim karlarna uygun dmemitir. Trklerle geen yaklak son bin yllk tarihi de bu teme lde deerlendirmitir. Gnll olarak Seluklu Sultan Alparslanla birlikte zafere eritirdikleri Malazgirt Savayla Anadolu ve Mezopotamya corafyas nda slm temelde yeni bir iktidar ve devlet paylamn gerekletirmilerdir. Her iki corafyadan kaynaklanan jeopolitik ve jeostratejik gerekler, iki kavmin st tabakas arasnda slm iktidar ve devlet paylamn zorunlu klmtr. Halklarn bu iktidar ve devlet paylamnda pek karlar olmasa da, iktidar ve devletin ortak ats altnda yaamay sk sk direnile karlasalar da, ortak yaamn gerekleri ve dnemin din ve mezhep savalar nedeniyle bir arada yaamaktan geri kalmamlardr. Trk kavimsel st hiyerarisiyle Krt st tabakasnn yaad bu ortaklk hep gnlllk temelinde olmutur. Trk fetih geleneinde Krdistann fethi diye bir olgu pek yoktur. Zaman zaman yaplan fetih seferleri ancak Krt nde gelenlerinin katklaryla olmutur. Dolaysyla bu tip seferlere de fetih denilemez. Trk-Krt ilikilerindeki bu tarihsel gereklik, gnmzde Krt sorununun zm asndan tm derinliiyle anlalmak durumundadr. Tarihin bu ilikilerdeki ana kavaklar olan Osmanl mparatorluunun Yavuz Sultan Selim ile Douya alm politikalarnda (1512 -1521), Sultan Abdlhamit dnemindeki (1876-1909) Hamidiye Alaylarnn tekilinde, Osmanllarn ttihat ve Terakki Cemiyetinin oldubittisiyle katld Birinci Dnya Savanda ve dev amnda, en nemlisi de Mustafa Kemal nderliinde gelitirilen modern Ulusal Kurtulu Savanda bu gereklik hem esas alnm hem de sonuta belirleyici olmutur. Cumhuriyetin demokratik temelinin yadsnmas anlamna gelen 15 ubat 1925 komplosuyla bu tarihsel ve corafi iktidar ve devlette ortaklaa ve gnll temsil ilk defa sona erdirilmeye allmtr. lgili blmlerde uzunca zerinde durduumuz bu komplonun gelitirilmesinde dnemin kapitalist hegemon gc olan ngiliz mparatorluunun Cumhuriyeti etnik ayrtrmaya tabi tutma, bylelikle petrol blgesi olan Musul-Kerkk (Irak Krdistann) hkimiyeti altna alma hesaplar belirleyici rol oynamtr. ngilterenin min imal Cumhuriyet veya ulus-devlet projesi, dnya genelinde olduu gibi Ort adouda da, Anadolu ve Mezopotamya corafyasnda da baarl olmutur. Hem toplumsal hem de devletsel olarak blnen Ortadounun tm kltrel gleri, halklar, hatta devletleri bu politikayla byk g kaybna uram, srekli paralanp aralarnda atmaya girerek zayflam, dolaysyla ngiliz hegemonyas baaryla gelitirilmitir. Cumhuriyetin anti-Krtletirilmesi geleneksel ittifak bozmu, Krtler tmyle sistemden dlanmtr. Krt st tabakasnn nne konulan proje, 352

Krtlkten ve Krt kimliinden vazgeme karlnda birer Trk birey yurtta olarak varlklarn koruyabilecekleri temel ilkesine dayanr. Hatta daha da ileriye gidilerek, sistemde g kazanma ve ykselme yolunun, Krtln inkr ve imhasna karlk Beyaz Trkln yceltilmesi ve gelitirilmesinden getii belletilir. Cumhuriyette varlk sahibi olmann tun kanunu byle formle edilir. st tabakann balangta ksmen itirazlar ve isyanlarla gsterdii tavr, sistemin sert tedip ve tenkil harektlar sonrasnda uysal bir ba emeye dntrlr. Krt toplumunun tarihinde belki de ilk defa st tab akann (stisnalar kural bozmaz) kendi z toplumunun varln toptan inkr ve imhaya yatrmasna karlk, kendi varln gvenceye almas sz konusudur. Varln ve gelimesini artk Beyaz Trkle (Bu kavram srarla kullanyorum. nk geleneksel Trklkten ayr, Bat hegemonyasnn komplo y ntemiyle belirlenmi, objektif ve sbjektif olarak hazrlanm ajan bir kesimdir. Levantenlerin keskin Trk milliyetisi kesilmi ve sonuna kadar iddet yklenmi ultra bir biimidir) hizmete borlu olacak, ona hizmet ettii oranda varln koruyacak ve gelitirecektir. Basz ve ndersiz olarak geriye kalan halk kesimleri ise artk nesne, eya durumundadr. Her trl inkr, imha ve asimilasyon uygulamalarna ak haldedir. Krtle en ufak bulama lm demektir. Krtl terk etmek artk tek kurtulu ve yaam yoludur. Krtlk sadece olgu olarak deil, tm sembo lleri ve isimleriyle de tasfiye edilmeye allr. Tm Cumhuriyet tarihinin Krtle ilikin rtl kltrel soykrm projesi (Sz edilen proje dier kltrler iin de sz konusudur, ama esas olarak Krtle ilikin gelitirilmitir) gn gn, adm adm hayata geirilir. Tm i ve d politikann ana hedefi bu Tun Kanununa bal olmak ve hizmet etmektir. Byk oranda gizli yrtld iin, bu politikalarn farknda olmadan gelitirdiimiz partiler, sivil toplum rgtleri, ekonomi ve siyaset dnyas da ayn Tun Kanununa endekslenmitir. BM, NATO ve AB gibi d organizasyonlar da ayn Tun Kanununa hi zmet temelinde deerlendirilir. Darbeler, komplolar, suikastlar, her trl ikence ve tutuklamalarda bu kanunun pay belirleyicidir. a- PKKnin ortaya knda bu gerekliklere dair bilin snrldr. Anadolu ve Mezopotamya arasndaki kltrel btnlk, jeopolitik ve jeostratejik birlik, bunlarn Krt-Trk ilikilerine yansmas yeterince kavranmamtr. Kapitalist modernitenin hegemonik gleri olan ngiltere ve ABDnin minimal ulusdevlet politikalar tm sosyal bilimleri olduu gibi, bilimsel sosyalizmi de etkilemitir. PKKnin payna den kendi sosyalist ulus-devletiliiydi. Temel zeletiriyle alan bu ulus-devleti sapmayd. Dnya apnda solda ve Trkiye Solunda bu sapma alamad iin zlme kanlmaz oldu. Sosyalizmin halen devam eden bunalmnn ana nedeni de bu konuda iine dt kmazdr. b- Dnm geiren PKKnin Krt sorunu temelinde ulusal sorunlara getirdii yeni zm modeli her tr ulus-devletilikten soyutlanm, arnm demokratik ulustur. Kapitalizmde uluslarn ina tarz azami kr kanununa hizmet etmek durumundadr. Bunun yolu da modernitenin yeni dini olan 353

milliyetiliin hedefledii ulus-devlettir. Milliyetilik ulus-devleti, ulus-devlet milliyetilii dourur. Kapitalizmin younlaan bunalm dnemlerinde milliyetilik ve ulus-devlet faistleir. Sosyalizm ancak kapitalizmin milliyetiliini ve yol at ulus-devletilii at oranda kendisini alternatifletirebilir ve sistem olarak gelitirebilir. Bunun yolu demokratik ulus ve krsz sosyal piyasa ekonomisidir; kapitalizmin azami kr amal endstriyalizmine karlk ekolojik endstridir. c- KCK, Krt sorununda ulus-devletilikten arnm, sadece Krtler iin deil tm etnik ve ulusal topluluklar iin geerlilii olan demokratik ulusu zm modeli olarak nerme ve pratikletirmenin ifadesidir. Kapitalist m odernite tarihi boyunca tm ulusal sorun dnemlerinde tek zm yolu olarak dayatlan ulus-devleti zmler tarihi kan banyosuna evirmitir. Ulusdevleti zm sorunlar zme yolu deil derinletirme, iddetletirme ve sava trmandrma, bylelikle azami kr ve endstriyalizmi gerekletirme ve srekli klma yoludur. KCK barn ve zmn yolunu kapitalist modernit enin bu l sacayan (ulus devlet, azami kr ve endstriyalizmi) terk etme kte ve ona kar demokratik modernite unsurlarn (demokratik ulus, krsz sosyal pazar ekonomisi ve ekolojik endstri) alternatif klmakta bulur. d- Bata Trk ulus-devleti olmak zere ran, Irak ve Suriye ulus-devletleri ve hatta Krt Federe Devletiyle Krt sorununda barl ve siyasi yaklamla zm, ancak Krt halknn demokratik ulus olma hakkn (Bu hak dier halklar iin de geerlidir) ve bu hakkn doal sonucu olarak demokratik zerk ynetim statsn kabul etmeleriyle mmkndr. Ulus-devleti zmlerin yurdu olan ABnin imdiden demokratik ulus zmne kap aralamas olu mlu ve umut verici bir admdr. Bu zm gelitirebilmesi iin adm adm ulus-devletiliin alann daraltmas ve demokratik sivil toplumun alann geniletmesi gerekir. Trkiye, ran, Irak ve Suriye ulus-devletleri de Krt sorunundan kurtulmak istiyorlarsa, ilk adm olarak ABninkine benzer bir yola girmek durumundadrlar. KCKnin pozisyonu bu temelde bara ve siyasi zme elverir durumdadr. Bar ve siyasi zmn nndeki engel, bu de vletlerin Krtlere dayattklar rtl kltrel soykrm projesi, politikalar ve uygulamalardr. Bunlardan vazgemeleri ve demokratik ulus bata olmak zere demokratik modernitenin dier temel unsurlar olan kr snrlandrmay amalayan sosyal pazar ekonomisini ve ekolojik endstriyi sisteme entegre etmeyi ve statye (demokratik anayasaya) kavuturmay kabullenmeleri halinde kalc barn ve siyasi zmn yolu alm olacaktr. e- Kresel kapitalist hegemonyann BOP kapsamnda kltrel soykrmc ulus-devletlere dayatt zm iki ynl gelitirilmeye allmaktadr. Birinci yn Erbil merkezli Krt federe ulus-devlet oluumudur ve uzun vadeli ulusdevleti zmn ilk adm olarak hayata geirilmektedir. kinci yn Diyarb akr merkezli bireysel ve kltrel haklar temelli Krt sorunu zmdr. AB ve ABDnin zellikle AKP Hkmeti zerinden hayata geirmeye alt bu proje dolayl veya direkt olarak Erbil merkezli Federe Krt Devletiyle btnlk iinde yrtlmeye allmaktadr. PKKden ve KCK somutunda demokratik 354

siyaset zmnden kurtulma ve onlar tasfiye etmenin karl olarak, kltrel soykrmc ulus-devletlere bu iki ynl k yolunu dayatmaktadr. Halk desteinden kopuk olduu iin, kresel kapitalist hegemonyann dayatt bu zm projesinin baar ans azdr. Krdistan daha imdiden bir bakma 21. yzylda devrimin ve kardevrimin oda durumuna gelmitir. Kapitalist modernitenin en zayf halkas d urumundadr. Krdistan halknn ulusal ve toplumsal sorunlar liberal reetele rle, bireysel ve kltrel haklar demagojisiyle rtbas edilemeyecek kadar arlamtr. Krt sorunu sz konusu olduunda, kltrel soykrma kadar varan uygulamalara yol aan ulus-devletilik, ister ezen ister ezilen uluslar asndan olsun, artk sorun zen deil reten kaynak durumuna oktan gelmitir. Kapitalist modernite iin bile sorun olmaya balayan ulus-devletilik giderek zlmektedir. Daha esnek demokratik ulusal gelimeler an zmleyici gelimelerinin banda gelmektedir. Demokratik modernite bu yndeki gelimelerin teorik ifadesi ve pratik admlar anlamna gelmektedir. Demokratik ulusal dnmlerin Krdistandaki somut ifadesi olarak KCK, Ortadoudaki demokratik modernite zmnn yolunu aydnlatmaktadr. f- Gnmzde KCK zm bir yol azndadr. Ya sorunlarn bar ve demokratik siyaset yoluyla zm demokratik anayasa yntemiyle geekletirilecektir. Bu durumda ilgili ulus-devletler sadece inkr ve imha politikalarndan vazgemekle kalmayacaklar, sorunun gereki tanmn kabul edip zmn evrensel demokratik anayasada arayacaklar, demokratik anayasann hem ieriini hem de yntemini muhataplaryla paylaacaklardr. lkelerin hem devlet hem de ulus olarak btnln mmkn klan bu zm radikal demokratik dnmleri gerektirmektedir. Ya da eer ncelikle arzu edilen bu yol srarla engellenirse, geriye KCKnin tek tarafl ve devrimci tarzda kendi demokratik otoritesini ina etme ve savunma yolu kalacaktr. Bu yolda ba aryla yrmenin birok unsuru mevcuttur. Otuz yl akn bir tecrbeye sahip olan PKKnin ideolojik ve politik klavuzluu, halkn devrimci savamla denenmi gl destei, z savunmay her alanda yapabilecek askeri gc, geni i ve d iliki alar KCKnin demokratik ulusu ina etmesine, ynetmesine ve korumasna imkn vermektedir. Bu yol bir daha eskiden yaanan tkanmaya uramayacaktr. Devlet ulusuluunu deil demokratik ulusu hedeflediinden, her zaman zm ve bar yanls, ulus-devlet gleriyle diyalog ve mzakereye ak olduu gibi, bunda baarl olmazsa kendi asli yolunda zgleriyle demokratik ulusu baaryla ina etmeyi srdrecek, ynetmesini ve korumasn bilecektir. C- KCK VE DEMOKRATK ULUSLAMANIN BOYUTLARI Krt sorununda uluslarn kendi kaderini tayin hakknn devleti olmayan demokratik yorumunu ifade eden KCK, ulusal sorunun zmnde kkl bir dnm olarak deerlendirilmelidir. Kapitalist modernitenin yol at ulusal sorunlar hep ulus-devleti ve milliyeti zihniyet ve paradigmalarla zmlenmeye allmtr. Ulus-devletin kendisi zmn temel aktr olarak sunul355

mutur. Ulusal sorun denildiinde hemen akla Bizim de bir ulus-devletimiz olsun dncesi gelmektedir. Neredeyse her etnisite ve milliyet iin bir devlet ngrlmtr. Bu yaklam zellikle dnya apnda hegemonyaclk peinde koan, karsndaki imparatorluk gibi byk devletlerle ehir devletleri gibi kk devletleri engel olmaktan karmak ve bl-ynet politikasn yrtmek isteyen ngiltere gelitirmitir. Ulus-devlet kapitalist sisteme dayal hegemonyacln iktidar dzenlemesidir; azami kr ve endstriyalizmin gerekletiri ldii en uygun devlet dzenlemesidir. Ulus-devletleri doru kavramak iin hegemonik sistemdeki yerlerini, kapitalizm ve sanayicilikle balarn doru zmlemek gerekir. Her etnisiteye veya mezhebe ve kavme bir devlet demek, kapitalizmin kresellemesine, dolaysyla smrnn ve ekolojik ykmn azamilemesine katkda bulunmak demektir. Reel sosyalizmi zle gtrenin de esasta bu katkda bulunma eylemi olduunu srarla vurguladk. Yola kta reel sosyalist sistemi esas alan PKKnin ulusal sorunda tkanmasnn da znde bu yaklamdan kaynaklandn zmlemeye altk. PKKnin zeletiriyle bu konuda dnm geirdiini belirttik. Ulusal sorunda dnmn ana izgisi ulus-devleti zmden vazgemek, alternatif olarak demokratik zm esas almaktr. Demokratik zm, ulus-devlet dnda toplumun demokratiklemesindeki araylar ifade eder. Kavram olarak ulus-devleti kapitalizmle birlikte toplumsal sorunlarda zmn deil, daha da artan sorunlarn kayna olarak deerlendirmektedir. Ulusal ve toplumsal sorunlarn zmnn ulus-devlete balanmas modernitenin en zorbaca ynn tekil eder. Bizzat sorunlarn kayna olan bir aratan zm beklemek, sorunlarn gibi bymesine ve toplumsal kaosa yol aar. Kapitalizmin kendisi uygarlk sisteminin en krizli aamasdr. Bu krizli aamada gndeme getirilen ulus-devlet, toplum tarihi boyunca en ok gelitirilmi iddet rgtdr. ktidar iddetinin tm toplumu kuatmasdr; kapitalizmin azami kr ve endstriyalizmle zlmeye uratt toplumu ve evreyi zorla bir arada tutma aracdr. Ar lde iddetle yklenmesi, kapitalist sistemin azami kr ve kesintisiz birikim eiliminden ileri gelmektedir. Ulus-devlet tipi bir iddet rgtlenmesi olmadan kapitalist birikim yasalar iletilemez, endstriyalizm srdrlemez. Gelinen son aama olan kresel finans kapitalizmi anda toplum ve evre tam bir dalmayla kar kary adr. Balangta devrevi olan bunalmlar, srekli ve yapsal bir karakter k azanmtr. Bu durumda ulus-devletin kendisi de sistemi tamamen kilitleyen bir engele dnmtr. Kendisi krizli bir yap olan kapitalizm bile ulus -devlet engelinden kurtulmay gndeminin bana tamtr. Ulus-devlet egemenlii sadece toplumsal sorunlarn kayna deil, ayn zamanda zmn nndeki temel engeldir. Egemen kapitalist snf asndan byle olan bir sistemi toplum iin, halklar ve emekiler iin bir zm arac olarak dnmek toplumun doasna terstir, bu doann inkr anlamna gelir. Toplumsal sorunlarn en nemli paras olan ulusal sorunlarn zmnde hem toplumun, halklarn ve emekilerin doas gerei, hem de hegemonik sistemin ulus-devlet engeli nedeniyle demokratik model esas alnmak durumundadr. 356

Demokratik zm modeli sadece bir zm seenei deil balca zm yntemidir. Sosyalizm ve ulusal kurtulu hareketleri baarl olmak istiyorlarsa, demokrasi dnda zm arac aramamaldr. Sa, sol ve merkez her trl diktatrlk eilimi ancak zmszl derinletirir; kapitalizmi daha talanc, apulcu ve sanal klar. Demokratik zm modelini niter ulus-devletin federe veya konfedere biimlere dnm hali olarak dnmemek gerekir. Ulusdevletin federe ve konfedere hali demokratik zm deildir. Bunlar farkl devlet biimlerine dayal zmlerdir ki, yine sorunlar arlatrmaktan teye rol oynayamazlar. Belki kapitalist sistem mant iinde kat merkeziyeti ulus devletin federe ve konfedere biimlere dntrlmesi sorunlar yumuatp ksmi zmler getirebilir, ama kkl zmlere yol aamaz. Demokratik zm gleriyle ulus-devleti gler arasnda zm aralar olarak federe ve konfedere biimler denenebilir. Ama bu aralar kullanld diye kkl zmler beklemek, kendini bir kez daha yanltmak olur. Ulusal kurtulu devleti veya reel sosyalist devlet dediimiz devlet biiminin ulus -devletin sol maskelisi olduunu biliyoruz. Bunlarn daha diktatrce ve faizme yatkn sistemler olduu aa kmtr. Demokratik zm modelinin ulus-devletten tmyle bamsz olmadn nemle belirtmek gerekir. ki otorite olarak demokrasi ve ulus-devlet ayn siyasi at altnda rol oynayabilirler. kisinin etkinlik alann demokratik anay asa belirler. AB bu dorultuda baz admlar atmakla birlikte, bunlardaki hkim yan ulus-devlet egemenliidir. Ama dnya genelinde kayma ulus-devletin almas dorultusundadr. Dnyada yaanan en temel siyasi dnm ulusdevletin teorik ve pratik olarak almasna dayanmaktadr. Demokratik zm kendini ne denli zerk klar ve sistematize ederse, siyasi dnme o denli katkda bulunabilir. Ulus-devletin olumlu ynde dnm demokratiklemenin, demokratik zerk ynetimin, demokratik ulus inasnn, yerel demokrasinin ve demokrasi kltrnn tm toplumsal alanlarda gelitirilmesiyle yak ndan balantldr. KCK Krt sorununda demokratik zmn somut ifadesi olup geleneksel yaklamlardan farkldr. zm devletten pay almada grmez. Hatta zerklik anlamnda bile Krtler iin devlet peinde deildir. Federe veya konfedere devleti hedeflemedii gibi kendi zm olarak da grmez. Devletten temel talebi, Krtlerin zgr iradeleriyle kendi kendilerini ynetme hakkn tanmas, demokratik ulusal toplum olmalarna engel koymamasdr. Eer hkim ulusdevletler demokratik ilkeye szde deil de zde ballarsa, demokratik topl umu desteklemeseler bile engellememeleri ve yasak koymamalar gerekir. Demokratik zm devletler veya hkmetler gelitirmez. zmden toplumsal glerin kendileri sorumludur. Toplumsal gler devlet veya hkmetlerle demokratik anayasa balamnda uzla ararlar. Demokratik toplumsal glerle devlet veya hkmet gleri arasnda ynetim paylam anayasalarla belirlenir. Mutlak devlet ynetimi kadar mutlak demokrasi talep etmek de gereki olmad gibi zmn ruhuna da aykrdr. 357

Demokratik zm znde demokratik ulus olma ve toplumun kendini demokratik ulusal toplum olarak ina etmesi olgusudur. Devlet eliyle ne ulus olma ne de ulus olmaktan kmadr; toplumun kendini demokratik ulus olarak ina etme hakkn bizzat kullanmasdr. Bu durumda ulus tanmn yeniden yapmak gerekir. ncelikle ulusun tek bir tanmnn olmadn bel irtmek gerekir. Ulus-devlet eliyle ina edildiinde ulusun en genel tanm devlet-ulustur. Birletirici unsur ekonomiyse, buna pazar-ulus demek de mmkndr. Hukukun egemen olduu ulus hukuk-ulustur. Politik ve kltrel ulus tanmlar da mmkndr. Dinin birletirdii topluma zaten millet denir. mmet tm milletleri birletiren ayn dinden milletler topluluudur. Demokratik ulus ise, zgr birey ve topluluklarn kendi z iradeleriyle oluturduklar ortak to plumdur. Demokratik ulusta birletirici g, ayn ulustan olmaya karar veren toplumun birey ve gruplarnn zgr iradesidir. Ulusu ortak dil, kltr, pazar ve tarihe balayan anlay devlet-ulusunu tarif eder ki genelletirilemez, yani tek bir ulus anlay olarak mutlaklatrlamaz. Reel sosyalizmin de be nimsedii bu ulus anlay demokratik ulusun zdddr. zellikle Stalinin Sovyet Rusya iin gelitirdii bu tanm, Sovyetler Birliinin zlnn temel nedenleri nden biridir. Kapitalist modernitenin mutlaklatrd bu ulus tanm almad ka, ulusal sorunlarn zm tam bir kmaz yaamaya devam eder. yzyl akn bir zaman boyunca ulusal sorunlarn halen olanca arlyla devam etmesi bu eksik ve mutlak tanmla yakndan balantldr. Kat ulus-devlet snrlarna mahkm edilmi ve iktidarn en kk hcrelerine kadar szm olduu bu tip ulusal toplumlar milliyeti, dinci, cinsiyeti ve pozitivist ideolojilerle deta serseme evrilmilerdir. Toplumlar iin ulus devlet modeli tam bir bask ve smr tuzadr, ebekesidir. Demokratik ulus kavram bu tanm tersine evirir. Kat siyasi snrlara, tek dile, kltre, dine ve tarih yorumuna balanmam demokratik ulus tanm oulcu, zgr ve eit yurttalarla topluluklarn bir arada dayanma iinde yaam ortakln ifade eder. Demokratik toplum ancak bu tr bir ulus modeliyle gerekletirilebilir. Ulus-devlet toplumu doas gerei demokrasiye kapaldr. Ulus-devlet ne evrensel ne de yerel bir gereklii ifade eder; tersine evrenselin ve yerelin inkr anlamna gelir. Tek tipletirilmi toplum vatandal insann lmdr. Buna mukabil demokratik ulus yerel ve evrenselin yeniden inasn mmkn klar. Toplumsal gerekliin kendini ifade etmesini salar. Dier btn ulus tanmlar bu iki ana model arasnda bir yerde durur. Ulus ina modellerinin geni yelpazeli tanmlar olsa da, hepsini birletiren genel bir tanm da mmkndr; o da ulusun zihniyet, bilin ve inanla ilgili tanmdr. Bu durumda ulus ortak zihniyet dnyasn paylaan insanlar topl uluudur. Bu ulus tanmnda dil, din, kltr, pazar, tarih ve siyasi snrlar belirleyici deil bedensel rol oynarlar. Ulusu esasta bir zihniyet durumu olarak tanmlamak dinamik bir karakter tar. Devlet ulusunda ortak zihniyete da mgasn vuran milliyetilik iken, demokratik ulusta zgrlk ve dayanma bil incidir. Fakat uluslar sadece zihniyet durumlaryla tanmlanrsa bu eksik bir tanm olur. Nasl zihniyetler bedensiz olmazsa, uluslar da bedensiz olamaz. 358

Milliyeti zihniyetli uluslarn bedeni devlet kurumudur. Zaten bu beden ned eniyle bu tr uluslara devlet-ulus denir. Hukuk ve ekonomi kurumlar ar bastnda, bu tr uluslar ayrt etmek iin pazar veya hukuk -ulus demek mmkndr. zgrlk ve dayanma zihniyetli uluslarn bedeni demokratik zerkliktir. Demokratik zerklik esas olarak benzer zihniyeti paylaan bireyler ve topluluklarn kendilerini z iradeleriyle ynetmeleri anlamna gelir. Buna demokratik ynetim veya otorite demek de mmkndr. Evrensellie ak bir tanmdr. Ulusa ilikin bu genel tanmlarn nda KCK, Krt ulusal sorununun zmnde devlet-ulusu yaklamlar reddederek demokratik ulusu modeli, Krtlerin ulus olma hakkn veya ulusal toplum olgusuna dnmn demokratik zerklikle gerekletirmeyi esas alr. Burada dier uluslarla, rnein Trk ulusuyla st bir ulus tanmna ak tek bedenli ulus tanm sz konusudur. st ulus tanmn birok ulusu kapsayacak tarzda geniletmek mmk ndr. slm mmetini bu tanmn prototipi olarak dnebiliriz. Ortadou toplumsal kltrlerini er veya ge ortak bir millet-ulus, yenilenmi mmet iinde btnletirmek yksek bir olaslktr. Krtlerin uluslamasn bu temel kavramlar balamnda ncelikle iki boyutlu dnmek mmkndr. Birincisi, zihinsel boyuttur. Kendi dil, kltr, tarih, ekonomi ve nfus younlamalarn ihmal etmeden, bu temel alanlara ilikin bilinli hallerini ortak dayanma duygusuyla birletiren zihinsel dny ay (ORTAK ZHNYET DNYASI) paylaanlarn varlk boyutlarndan bahsed iyoruz. Bu boyutta temel kstas, farkllklara dayanan eit ve zgr bir dnya hayalini, projesini zihinsel olarak paylamaktr. Bu zihniyet dnyasna zgr bireylerin komnal dnyas veya topyas da diyebiliriz. Mhim olan farkll klar reddetmeyen bir eitlik ve zgrlk zihniyetini kamusal alanda, toplumun ahlaki ve politik dnyasnda SREKL yaatmaktr. YRM DRT SAAT DEMOKRATK ZHNYETLE YAAMAKTIR. kinci boyut, zihniyet dnyasnn dayanaca bedendir. Bedenle kastedilen, toplumsal varoluun zihniyet dny asna gre yeniden dzenlenmesidir. Ortaklaa paylalan ulus zihniyeti dny asna gre toplum nasl yeniden dzenlenecektir? Bedensel varoluuna hangi mimariyi uygulayacaktr? Ksacas gemiten, gelenekten geriye kalan ve kapitalist modernitenin kendi amalarna gre son derece hastalkl, krizli, baskl ve smrl (Buna kltrel soykrma varan uygulamalar da eklemek gerekir) olarak dzenledii veya dzensizletirdii toplumsal doann ve evresinin yeniden dzenlenmesi bedensel boyutu tanmlar. Zihinsel boyut, ulus olmak isteyen birey ve topluluklarn dnce ve hayal dnyasn ve dayanma duygusunu ilgilendirdiinden snrl bir dzenlenmeyi gerektirir. Bunun iin bilim, felsefe ve sanat (din de dahil) eitimini geliti rmek ve bu amala okullar amak bata gelen pratik almalardr; ulus olmaya ilikin zihniyet ve duygu eitimi bu okullarn grevleridir. Tarihsel-toplumsal varla ilikin olduu kadar imdiyi, ala ilikili toplumsal kltr bilince karmak, doru, iyi ve gzel olan ynlerini ortak dnce ve duygular halinde paylamak esastr. zcesi, KCK somutunda temel zihniyet grevi, Krtleri 359

kendi varolularna ilikin ortaklaa paylalan Y, DORU VE GZEL dnce ve duygu dnyasnda bir ulus olarak tasarlamaktr. Dier bir deyile bili msel, felsefi ve sanatsal devrimle Krtlerin uluslamasn, bu uluslamann temel zihniyet ve duygu dnyasn yaratmaktr; Krt gereinin bilimsel, felsefi (id eolojik) ve sanatsal hakikatinin aklanmasn zgrce paylamaktr. Bunun yolu z dnmek ve z eitilmektir, iyiyi paylamak ve gzel yaamaktr. Zihinsel boyutta egemen ulus-devletlerden yerine getirilmesi talep edilebilecek temel husus dnce ve ifade zgrlne tam ballktr. Ulus-devletler Krtlerle ortak normlar altnda yaamak istiyorlarsa, Krtlerin kendi zihniyet ve duygu dnyalarn oluturmalarna ve kendilerini farkllklar temelinde ulusal bir toplum haline getirmelerine sayg gstermeli, bunun iin gerekli olan dnce ve ifade zgrln mutlaka anayasal gvenceye kavuturmaldr. Ortak ulus tekil etmenin yolu dnce ve ifade zgrlne tam ballktan geer. Demokratik ulus olmann ikinci boyutu, bedensel varoluun yeniden dzenlenmesidir. Bedensel boyutun temelinde demokratik zerklik yatar. D emokratik zerklii geni ve dar anlamda tanmlamak mmkndr. Geni anlamda demokratik zerklik demokratik ulusu ifade eder. D emokratik ulusun daha geni yelpazeye ayrlm boyutlar vardr. Kltrel, ekonomik, sosyal, hukuki, diplomatik ve dier boyutlaryla genie tanmlanabilir. Dar anlamda demokratik zerklik siyasi boyutu ifade eder, dier bir deyile demokratik otorite veya ynetim anlamna gelir. Demokratik ulus olmann demokratik zerklik boyutu egemen ulus-devletlerle ok daha problemlidir. Egemen ulusdevletler genel olarak demokratik zerklii yadsrlar. Zorunlu olmadka hak olarak tanmak istemezler. Krtler asndan ulus-devletlerle uzlamann temelinde demokratik zerkliin kabul yatar. Demokratik zerklik hkim etnisiteli ulus-devletlerle ortak bir siyasi at altnda yaamann asgari kouludur. B unun altnda bir tercih, sorunun zm deil, zmszln derinlemesi ve atmann artmasdr. zellikle son dnemde gelitirilen ve ngiliz kapitalizminin ii snfn ve smrgelerini daha kolay ynetmek iin gelitirdii lib eral bireysel ve kltrel haklar projesi TCde de AKP eliyle uygulanmak iste nmektedir. Ortadou kltrne yabanc olan bu proje sadece atmay by tmeye hizmet eder. Demokratik zerklik ulus-devlet lehine olabilecek en elverili zm projesidir. Bunun altndaki her dnce ve deneyim, byyen atma ortamna ve savaa hizmettir. Demokratik zerklik zm iki yolla uygulanabilir: Birinci yol ulus devletlerle uzlamay esas alr. Somut ifadesini demokratik anayasal zmde bulur. Halklar ve kltrlerin tarihsel-toplumsal mirasna sayg gsterir. Bu miraslarn kendilerini ifade etme ve rgtlenme zgrlklerini vazgeilmez temel anayasal haklardan sayar. Demokratik zerklik bu haklarn temel ilkesidir. Bu ilkenin balca koullar egemen ulus-devletin her trl inkr ve imha politikasndan vazgemesi, ezilen ulusun da kendi z ulus-devletiini kurma fikrini terk etmesidir. Her iki ulus bu ynl devleti eilimlerden vazgem edike demokratik zerklik projesinin hayata geirilmesi zordur. AB lkelerinin yz yl aan ulus-devlet deneyimlerinin sonunda vard aama ulus devlet360

lerin blgesel, ulusal ve aznlksal sorunlarn zmnde demokratik zerklii en iyi zm modeli olarak kabul etmeleridir. Krt sorununun zmnde de ayrlkla ve iddete dayanmayan, tutarl ve anlaml olan esas yol demokratik zerkliin kabul edilmesinden geme ktedir. Bu yolun dndaki tm yollar ya sorunlar ertelemeye ve bylece kmaz derinletirmeye, ya da sert atmalara ve ayrmaya gtrr. Ulusal sorunl arn tarihi bu ynl rneklerle doludur. Ulusal atmalarn yurdu olan AB lkelerinin son altm yl bar iinde zenginlik ve refahla geirmeleri demokratik zerkliin kabul, onun blgesel, ulusal ve aznlksal sorunlarna esnek ve yaratc yaklam ve uygulamalar gelitirmeleriyle mmkn olmutur. TCde ise tersi geerli olmutur. Krtleri inkr ve imha politikasyla tamamlanmak istenen ulus-devletilik, Cumhuriyeti zln, devasa problemlerin, srekli krizlerin, her on ylda bir bavurulan askeri darbelerin ve Gladio ile yrtlen bir zel sava rejiminin iine ekmitir. Trk ulus-devleti ancak tm bu ynl i ve d politikalardan ve rejim uygulamalarndan vazgetike, genelde tm kltrlerin (Trk, Trkmen kltr de dahil), zelde Krt kltrel varlnn demokratik zerkliini kabul ettike, normal, hukuki, laik ve demokratik bir cumhuriyet halinde kalc bar, zenginlik ve refaha eriebilir. Demokratik zerkliin ikinci zm yolu, ulus-devletlerle uzlamaya dayal olmayan, kendi projesini tek tarafl pratikletirme yoludur. Geni anlamda demokratik zerkliin boyutlarn hayata geirerek, Krtlerin demokratik ulus olma hakkn gerekletirir. phesiz bu durumda bu tek tarafl demokratik ulus olma yolunu kabul etmeyecek olan egemen ulus-devletlerle atmalar younlaacaktr. Krtler bu durumda ulus-devletlerin ister tek tek ister ortaklaa (ran-Suriye-Trkiye) saldrlar karsnda varlklarn korumak ve zgr yaamak iin topyekn seferberlik ve sava pozisyonuna gemekten baka are bulamayacaktr. Sava iinde olas bir uzlama veya bamszlk salan ncaya kadar, z savunmalar temelinde demokratik ulus olmay tm boyutlaryla ve z gleriyle gelitirmek ve gerekletirmekten geri durmayacaklardr. Bu iki boyut temelinde ina edilebilen demokratik ulusun daha ayrntl boyutlar yle sralanabilir: 1- Demokratik Ulusta zgr Birey-Yurtta ve Demokratik Komn Yaam Demokratik ulusal yaam boyutlandrrken bir yanla dmemek iin p einen bir uyarda bulunmak gerekir. O da demokratik ulusun veya baka tr bir ulus yaamnn daima zihinsel ve kurumsal btnlk tadna ilikind ir. Genelde toplumlar, zelde demokratik ulusal toplumlar zmlemelerde kolaylk olsun diye eitli alanlara ve boyutlara ayrlr. Fakat bu ayrmlarn her biri kendi bana, btnlkten kopuk ekilde var olmaz. Toplumlar, zellikle amzdaki demokratik uluslar canl bir organizmaya benzetirsek, tm alanlar ve boyutlar itibariyle birbirlerine bal bir canl organizma btnl iinde yaarlar. Dolaysyla boyutlarn her biri tek tek ele alnsa da, bir btnn paralar olduu daima gz nnde tutulmaldr. 361

Demokratik ulus birey-yurtta zgr olduu kadar komnal olmak durumundadr. Kapitalist bireyciliin topluma kar kkrtlm sahte zgr bireyi znde en derinletirilmi klelii yaar. Fakat liberal ideoloji yle bir imaj oluturur ki, birey sanki toplumda sonsuz zgrlklere sahiptir. Gerekte ise, tarihin hibir dneminde gerekletirilemeyen azami kr eilimini gereklet irip hegemonik sisteme dntren cretli emek klesi birey, kleliin en gelitirilmi biimini temsil eder. Bu tr bire y ulus-devletiliin acmasz eitim ve yaam pratiinde retilir. Yaamas parann egemenliine baland iin, cret sistemi bir kpein boynuna taklan tasma gibi kendisini balayp istenilen yne evrilmesini salar. nk yaamak iin baka aresi yo ktur. Kasa yani isizlii tercih etse, bu da bir nevi ayakta can ekimek demektir. Ayrca kapitalist bireycilik toplumu inkr temelinde ekillenmitir. Her trl tarihsel toplum kltrn ve geleneini yadsd oranda kendini gereklet ireceini sanr. Liberal ideolojinin en byk arptmas budur. Balca slogan Toplum yoktur, birey vardr biiminde dile getirilir. Kapitalizm esas olarak toplumu tketme temeline dayal hastalkl bir sistemdir. Buna karlk demokratik ulusun bireyi kendi zgrln toplumun komnalitesinde, yani daha ilevsel kk topluluklar halindeki yaamnda bulur. zgr ve demokratik komn veya topluluk, demokratik ulus bireyinin gere kletii temel okuldur. Komn olmayann, komnsel yaamayann bireysellii de gerekleemez. Komnler son derece eitlidir ve toplumsal yaamn her alannda geerlidir. Farkllklarna uygun olarak, birey birden ok komnde, toplulukta yaamn gerekletirebilir. nemli olan bireyin yeteneklerine, em eine ve farkllklarna uygun olarak komnal topluluk iinde yaamay bilmesidir. Birey komne veya bal olduu toplumsal birimlere kar sorumluluunu ahlaki olmann temel ilkesi sayar. Ahlk toplulua, komnal yaama sayg ve ballk demektir. Komn veya topluluk da bireylerine sonuna kadar sahip karak onlar korur ve yaatr. Zaten insan toplumunun temel kurulu ilkesi bu ahlaki sorumluluk ilkesidir. Komnn veya topluluklarn demokratik karakteri kolektif zgrl, dier bir deyile politik komn veya topluluu gere kletirir. Demokratik olmayan komn veya topluluk politik olamaz. Politik olmayan topluluk veya komn ise zgr olamaz. Komnn demokratiklii, politiklii ve zgrl arasnda sk bir zdelik vardr. O halde demokratik ulusun ilk temel boyutu, esas ald birey ve komn balamnda byle tanmlanmak durumundadr. Demokratik ulus olmann ilk koulu bireyin zgr olmas ve bu zgrln bal olduu komn veya toplulukla birlikte demokratik politika temelinde gerekletirmesidir. Demo kratik ulusun birey-yurtta ulus-devletle ayn siyasi at altnda yaadnda tanm biraz daha geniler. Bu durumda anayasal vatandalk erevesinde kendi demokratik ulusunun olduu kadar ulus-devletin de birey-yurttadr. Burada nem kazanan husus demokratik ulus statsnn tannmas, yani demokratik zerkliin ulusal anayasada bir hukuki stat olarak belirlenmesidir. Demokratik ulusal stat iki ynldr: Birincisi, kendi iinde demokratik zerklik stats, yasas veya anayasasnn gerekletirilmesini ifade eder. ki n362

cisi, zerklik statsnn ulusal anayasal statnn bir alt blm olarak dzenlenmesidir. Birok AB lkesinin, hatta dnya lkelerinin anayasasnda bu ynlerde stat dzenlemeleri mevcuttur. KCKnin tek tarafl, zgr birey-yurtta ve komn birlikteliine dayal demokratik ulus inas esas olmakla birlikte, egemen ulus-devletlerle demokratik zerklik statsn kabul eden ulusal demokratik anayasal stat altnda zme gitmesi de mmkndr. KCK yaplanmas her iki zgr birey -yurtta ve topluluk yaamna, bu yaamn yasal ve anayasal statye balanmasna ak bir yaplanmadr. KCK yeliini demokratik ulusun zgr birey-yurtta olarak tanmlamak da mmkndr. Fakat bu yelii, yurttal ulus-devlet yurttalyla kartrmamak gerekir. Ulus-devlet yurttal kapitalizmin modern klelik statsn belirler. Kapitalist bireycilik ulus-devlet tanrsna mutlak kulluu, demokratik ulus yurttal ise gerek anlamyla zgr birey haline gelii ifade eder. Krtlerin kendi demokratik ulus yurttal KCK stats altnda gerekletir ilebilir. Dolaysyla KCK yeliine demokratik ulus yurttal kimliini atfetmek daha uygun bir tanmlama olacaktr. Krtlerin kendi demokratik ulusl arnn yurtta olmalar hem vazgeilmez haklar hem de grevleridir. Kendi ulusunun yurtta olamamak byk bir yabanclamay ifade eder ve hi bir gereke ile savunulamaz. Burada karmza kan sorun, egemen ulus-devlet yurttalnn ne olacana ilikindir. Aslnda her iki tr yurttal i ie te msil etmek mmkndr. Eer Krt sorunu ilgili lkede demokr atik anayasal vatandalk stats altnda bir zme kavuturulursa, iki yurttal da birli kte tamak toplumsal gereklie daha uygundur. Hatta eer Trkiye AB yesi olsayd, l yurttalk tarifi de mmkn olurdu. Nasl spanyada Katalonya spanya-AB yurttal l bir anlama sahipse, Krdistan-Trkiye-AB yurttal da ayn anlama sahip olurdu ve mmknd. KCK dneminde ilgili her ulus-devlette her Krt bireyi kendini iki yurttalk erevesinde tanmlamaya zen gstermeli, zen gstermekten ok iki yurtta kimliini gerekletirmelidir. KCK kendi demokratik ulus bireylerine zg ikili veya uzlamayla bu gerekletirilemezse tekli yurtta kimliini gerekletirmelidir. Bunun iin egemen ulus-devletlerin baskc durumlarn gz nnde bulundurarak, her bireyine uygun ebatta ve amblemli yazl yurtta kimliini kazandrma grev ini yerine getirmelidir. Her KCK yesi-yurtta, kapitalizmin bireycilikle bir hi durumuna indi rgedii bireyini amak ve komn yesi olarak yaamak durumundadr. Komnal yaam olmayann bireyselliinin de mmkn olmayacan temel ahlaki bir ilke olarak bilmek ve benimsemek durumundayz. Komn veya topluluk yesi olmann ayn zamanda demokratik bir yn olduunu daimi olarak gz nnde bulundurmak gerekir. Komn veya topluluk ancak demokratik ileyile politik, dolaysyla zgr olabilir. Bylece her komnn veya topluluun ayn zamanda ahlaki ve politik bir toplum birimi olduu kavranm olur. KCKnin her komn ve topluluu ayn zamanda ahlaki ve politik bir birim konumundadr. Birey-yurttalar da ahlaki ve politik birey-yurttalardr. Ko363

mn veya topluluklardan sz ederken, toplumun her alannda ilevsel olan insan gruplarn kastediyoruz. rnein komn artlarn tayan bir ky bir komn veya topluluk olduu gibi, bu tanm mahalle ve kent dzeyine kadar tarabiliriz. Bir kooperatif, fabrika, vakf, dernek ve sivil rgtlenme de k omn olabilir. Ayn zamanda demokratik olmalar gerektii iin bunlara d emokratik komnal dzen de diyebiliriz. Komn yaamn tm alanlarna, eitsel, kltrel, sanatsal ve bilimsel alanlara tamak mmkn olduu gibi, sosyal ve politik yaam da hem komnletirmek hem de demokratikletirmek mmkndr. zgr birey-yurtta ancak bu demokratik komnal yaam iinde gerekleebilir. Genelde demokratik ulus birey-yurttal, zelde ve daha somutlam biimi olarak KCK birey-yurttal sorumlu, ahlaki ve politik yaamn bir gereidir. Bu gereklilik ayn zamanda temel hak ve grevimiz olarak da anlalmaldr. Ulus-devletler bu temel hak ve grevlerimizi kabul ettiklerinde, Krtler de o devletlerin temel yurttalk hak ve grevlerini kabul edebilirler. 2- Demokratik Ulusta Politik Yaam ve Demokratik zerklik KCKnin demokratik ulus inasnn politik boyutunu demokratik zerklik olarak kavramlatrmak mmkndr. zynetimsiz demokratik ulus dnlemez. Genelde tm ulus biimleri, zelde demokratik uluslar kendi zyn etimleri olan toplumsal varolulardr. Bir toplum kendi z ynetiminden ma hrum olursa ulus olmaktan da kar. ada toplumsal gerekliklerde ynetimsiz ulus dnlemez. Hatta smrge uluslarn bile, yabanc kkenden de gelseler, bir ynetimleri mevcuttur. Ancak dalma srecine giren toplumlarn ynetiminden bahsedilemez. Olsa olsa datan gcn kontroll datmas veya srece yaylm tasfiye ynetimi sz konusudur. z rgtsz olduklar dnemde Krtlerin konumu byleydi. Sadece ulus olmaktan alkonulmuyorlar, toplum olmaktan da karlyorlard. PKK ncl ve KCK politikas sadece bu sreci durdurmakla kalmad, politik toplumdan demokratik ulus olmaya doru bir sre balatt. Gelinen aamada Krtler youn politikleen toplum olmak kadar, bu politik gereklii demokratik ulus olma dorultusunda rgtleyen bir konumu da younca yaamaktadr. amzda politik toplum olma ana hatlaryla iki dorultuda ulusallamaya gtrr: Geleneksel kapitalist yol ulus-devlete gtren yoldur. Kapitalist modernite koullarnda bir toplum devletsizse, devleti yklmsa veya zlme durumundaysa, milliyeti ve dinci politikalar o toplumu yeni bir devlete, u lusdevlete gtrr. Eer o toplumun geleneksel bir devleti varsa ve gszse, o devleti daha gl olan ulus-devletle ikame eder. kinci uluslama yolu demokratik uluslama yoludur. zellikle ulus-devletlerin sorun douran karakteri gnmzde politik toplumlar ve onlarn ynetim glerini demokratik ulus olma dorultusunda hareketlendirmekte, ya reformla ya da devrimle demokr atik ulus olmaya zorlamaktadr. Kapitalizmin ykselie getii dnemde ulus devletler hkim eilim iken, k yaad gnmz koullarnda daha ok demokratik ulus olma dorultusunda evrim geirmektedir. Bu konuda politik 364

gc devlet iktidaryla zdeletirmemek byk nem tar. Politika iktidar ve onun norm kazanm biimi olan devletle zdeletirilemez. Politikann do asnda zgrlk vardr. Politikleen toplumlar ve uluslar zgrleen toplumlar ve uluslardr. Devlet ve iktidar gc kazanan her toplum ve ulus zgrlemedii gibi, eer demokratik zellikleri varsa, var olan zgrlklerini de kaybetmeyle kar karya kalr. Onun iin bir toplumu devlet ve iktidar olgularndan ne denli arndrrsak, o denli zgrle ak hale getiririz. O toplum ve ulusu zgr klmak iin gerekli temel art ise, kendisini daimi politik bir konumda tutma ktr. Devlet ve iktidardan arnm ama politik olamam bir toplum, anariye veya kaosa teslim olmu toplum veya ulus konumuna der. Eer toplumlar ve uluslar anari veya kaostan ksa srede kurtulamazlarsa rr, dalr ve yabanc kozmoslarn malzemesi olurlar. Kaos ve anari ancak geici ve ksa sreliine dourgan bir rol oynayabilir. Bunun iin de politik olgunun devreye girmesi arttr. Politika sadece zgrletirmez, ayn zamanda dzenler. Politika esiz dzenleyici bir gtr, bir nevi sanattr. Devletlerin, iktidarlarn baskc dzenlemelerinin zddn temsil eder. Bir toplum ve ulusta politika ne kadar glyse, devlet ve iktidar gleri o denli zayftr, zayflamak durumundadr. Bunun tersi de geerlidir: Bir toplum veya ulusta devlet veya iktidar gc ne denli fazlaysa, politika, dolaysyla zgrlk o denli zayftr. Demokratik ulus inasnda omurga rol oynayan KCK -Trke karl Krdistan Demokratik Topluluklar Birliidir- demokratik zerkliin karl olarak da evrilebilir. KCKnin demokratik politika organ roln oynayabilm esi demokratik uluslamann vazgeilmez gereidir. Ulus-devletle kartrlmas bilinli bir saptrmadr. KCK ilkede ulus-devletilii kendi zm arac olmaktan karmtr. Ulus-devletiliin ne ilk ne de son aamasdr. Her ikisi birbirinden nitelik olarak farkl otorite kavramlardr. rgtsel ema olarak ulusdevletin kurumlamasna benzeyen zellikler tasa da zde farkldr. KCKnin karar organ olarak KONGRA GEL, Halk Meclisi anlamndadr. nemini halkn kendini z karar sahibi klmasndan almaktadr. Halk Meclisi veya KONGRA GEL demokratik bir organdr. Uluslamann st tabaka veya burjuva unsurlarn nclnde gelimesinin alternatifidir. KONGRA GEL uluslamann halk snflar ve aydn tabakalarnn nclnde gelimesini ifade eder. Burjuva parlamenter sistemden zde ayrlr. Egemen ulus-devletlerin basksndan tr seim sistemini ve toplant merkezini uygun koullar altnda dzenlemek durumundadr. KCKnin Yrtme Konseyi younlatrlm ve merkeziletiri lmi gnlk ynetim piramidini ifade eder. Halk arasna dalm alma birimlerinin koordinasyonunu salar. Demokratik uluslamann gnlk rgtsel eylemsel abalarn koordine etmek, ynetmek ve savunmak durumundadr. Konseyin devletlerin hkmet organlaryla kartrlmas doru deildir. D emokratik sivil toplumlarn konfederasyon sistemine daha yakndr. KCKnin halkn seimine dayanan Genel Bakanlk Kurumu demokratik ulusun en genel st temsil dzeyini ifade eder. Tm KCK birimleri arasndaki uyumu ve temel politikalarn uygulanmasn gzetir, denetler. 365

KCKnin egemen ulus-devletler nezdinde legalleme sorunu vardr. ncelii legal faaliyetlere vermesine ramen, ulus-devletin bunu kabul etmemesi Krdistanda ikili bir otorite ve ynetime yol aar. Devlet ynetimiyle KCK ynetiminin ayn topraklarda ve toplumlarda geerli klnmaya allmasnn gerginlie ve atmaya yol aaca aktr. lgili devletlere nerilen legalleme, yasallama talepleri karlk bulmazsa, tersine takip, tutuklama ve iddete bavurulursa, ak ki KCK de kendi otorite ve ynetimini tek tarafl olarak uygulamaktan geri kalmayacaktr. KCKnin 2005te ilan edilmesinden beri ilgili ulus-devletlerle direkt ve dolayl diyaloglar imdiye kadar yasal zmle sonulanmamtr. Diyaloglarn olumlu sonu vermemesi halinde, nmzdeki dnemde KCKnin ynetim gc ve otoritesi olarak kendisini Krdistanda Krt toplumu, birlikte yaad dier halklar ve topluluklar arasnda tek tarafl uygulamas kanlmaz olacaktr. KCKnin kendini tek tarafl olarak demokratik ulusun btn boyutlarnda uygulamas yeni bir dnemi balatacaktr. Bu dnem PKKnin kendini ina ettii dnemle devrimci halk savan gelitirmeye alt dnemden farkl olacaktr. Bu dnemde sadece parti ve sava ynetimi sz konusu olmayacaktr. Yine PKK ve HPG almalar ve savunma savalar olmakla birlikte, bu dnemde esas grev demokratik ulusun tm boyutlarnda ina edilmesi ve ynetilmesi olacaktr. Ak ki, bu dnemde yeni koullar altnda ulus -devlet kurumlar ve gleriyle KCKnin kurumlar ve gleri arasnda byk rekabet, ekime ve atmalar yaanacaktr. Kentlerde ve krsal alanlarda farkl otorite ve ynetimler sz konusu olacaktr. 3- Demokratik Ulus ve Sosyal Yaam Demokratik uluslama srecinde sosyal yaamda nemli dnmler gerekleir. Kapitalist modernitede geleneksel yaam byk deiikliklere urar. Eski toplum radikal dnmler yaar. Modernite kendini en ok sosyal yaam deiikliklerinde hissettirir. Deiikliklerin byk ksm modaya ilikindir, biimseldir. Uygarln temel kategorileri varln srdrr. Kentin, snfn ve devletin geliimi ve dnm ze ilikin deildir. Her kategoride de byk ikinlik ortaya kar. Toplumun kentli, snfl ve devletli yaps kapitalist birikim sistemiyle kanser tr bymeye urar. Eski uygarlk sistemi z itibariyle elikilerin sk sk bunalmlara yol at bir yapda olmakla birlikte, bu elikiler toplumun gelimesini btnyle tehlikeye atacak, zdrecek ve kanser tr doku bymelerine yol aacak nitelikte deildir. Kapitalizmin birikim tarz, doas gerei ileyebilmek iin toplumsal bymeyi kanser ta rzna dntrr. Eer gnmzde nfusu yirmi milyonu aan megapollerde toplumun klcal damarlarna kadar szm ulus-devlet iktidarna, tekdze homojen toplum peindeki snfsallamaya tank olmakla kalmyor, bunu sosyal yaamn hkim eilimi olarak normal karlyorsak, bunun ad toplumsal ka nsere yakalanmaktr. Btn bilimsel gstergeler gezegenimizin, evrenin ve toplumun bu hzdaki bymeyi kaldramayacan kantlamaktadr. Bu d urumda yaayan bir toplumdan deil, nne kan her eyi tketen bir can a366

vardan bahsetmek gerekir. Eski toplumda Leviathan sadece devlet iktidarn nitelerken, kapitalist modernitenin kendisi gnmzde gezegendeki tm canl yaam tketen bir canavara dnmtr. Kapitalist modernitenin kendisi bir canavar, bir modern Leviathandr. Hkim modern yaam en eski kle olan kadn etrafnda tam bir tuzaa dnmtr. Kapitalizmde kadn yle bir hale getirilmitir ki, metann kral iesi demek yerinde bir deyim olacaktr. Sadece ev kadn stats altnda cretsiz altrlan deildir, evin dnda en az cretlidir ve cretleri drmenin temel aracdr. Esnek altrmann nde gelen unsurudur. Sisteme srekli yeni nesil reten bir endstriyel dourgan makinedir. Reklam endstrisinin ba aracdr. Cinsiyeti iktidarn gerekletirilme aracdr. Kresel i mparatordan aile iindeki kk imparatora kadar btn egemen erkeklerin snrsz haz ve iktidar aracdr. Hi iktidar olmayanlarn iktidarn douran nesnedir. Kadn tarihin hibir dneminde kapitalist modernitede olduu kadar istismar edilmemitir. Dier klelikler -ocuk ve erkek klelikleri- kadn kleliinin izinde gelitii iin, kapitalizmin dayatt sosyal yaamda efendiler dnda herkes ocuklatrld kadar kleletirilmitir de. Gnmz toplumunun sosyal yaam hem bir yalnn ocuklatrlmas gibi ocuklatrlm hem de kadnslatrlmtr. Hitlerin mehur Halklar ve toplumlar bir kadn gibi ynetilmeyi sever sz bu gerei ifade eder. Kadn etrafnda oluan ve toplumun en eski kurumu olan aile, yine kadn etrafnda ama bu sefer tam bir zlmeyi yayor. Aileyi zen kapitalizmin birikim tarzdr. Bu tarz toplumu tkettike gerekletii gibi, ancak toplumun temel hcresi olan aileyi z d lde toplumu tketebilecei ve atomlatrabilecei de beklenen bir s onutur. Tp ne kadar gelitirilirse gelitirilsin, toplumdaki hastalklarn gibi bymesini durduramamaktadr. Tbbn gelimesinin kendisi, diyalektik olarak hastalklarn ne kadar gelitiinin de kantdr. Kendisi nevrotik ve kanserolojik olan kapitalist sistemin toplum bireylerini bu tr hastalklara bomas da beklenen dier nemli bir sonutur. Milliyetilik, dincilik, iktidarclk ve cinsiyetilik hem kurumsal hem de bireysel olarak srekli hastalk reten kapitalizmin zihinsellik ve duygusallk genleridir. Artan bnyesel hastalklar zihinsel ve psikolojik hastalklarn gstergesi olup, bu hastalklarn tm kapitalizmin zd ve datt toplumun yol at doal sonulardr. Modern sosyal yaamda eitim sistemi anti-toplumsal bireyci tipi yetitirmekle ykmldr. Gerek liberal bireyci yaam gerekse ulus-devleti yurtta yaam kapitalizmin ihtiyacna gre programlanarak gerekletirilir. Bu amala eitim sektr denilen muazzam bir endstri oluturulmutur. Bu sektrde birey yirmi drt saat zihnen ve ruhen bombardmana tabi tutularak anti toplumsal bir varlk haline getirilir. Bu birey ahlki ve politik olmaktan k arlmtr. Gnlk tketim peinde koan, parac, seksist, oven ve iktidar yalakas haline getirilmi bireylerle toplum doas kknden tahrip edilir. Eitim toplumun salkl ileyii iin deil ykm iin kullanlmaktadr. Sosyal yaama 367

ilikin daha da gelitirilebilecek zmlemelerin kantlad gereklik ya toplum ya hilik snrna oktan dayanlddr. Kapitalizmin karlar dorultusunda gelitirilen bilimcilikler adna ne tr arlatanlklar yaplrsa yaplsn, insan yaam ncelikle toplumsal bir yaamdr. Devlet ve kapitalizm olmadan nce de toplum vard. nsan toplumla insan oldu. Beenmediimiz ve milyonlarca yl sren ve basit bir aileye benzeyen klan toplumu olmasayd ne kent, ne snf, ne devlet, ne de uygarlk olurdu. Toplumu gelitiren kent, snf, devlet ve uygarlk deildir, tersine bu olgularn hepsini gerekletiren varlk toplumdur. nsan yaamnda hibir ey toplumun yerini tutamaz. Toplumdan vazgemek, toplum olmaktan kmak, insanlktan vazgemek ve insan olmaktan kmak demektir. Demokratik ulus ncelikle toplum olarak kalmakta srarldr; kapitalist modernitenin karsna ya toplum ya hi iaryla dikilir. Modernite arklarnda zdrlen toplumun kalclnda, tarihsel-toplumsal bir gereklik olarak yaanmasnda srarldr. neminden tr savunmamda kadn ve aileye ilikin ayr bir madde ayrmakla birlikte, toplumu esasta byk bir aile olarak ele almak gerektiini belirtmeliyim. ns an tarih boyunca gerekletiren bu ailedir. Gnmzde her eyin indirgendii para, iktidar, seks, futbol ve benzeri modernite dinleri ok sonrada n ortaya kmlardr; bireyi oluturamazlar, tersine tketirler. Demokratik ulus zgr birey-yurttan gerekletii alternatif modernitedir. Demokratik ulus toplumsal hiletirmeye kar alternatif toplumdur; ikt idar ve devlet toplumuna veya toplumsuzluuna kar demokratik toplumdur. Eitsizliin ve kleliin her biimiyle uyguland ve iselletirildii toplumsal tketilie kar zgrce ve eite varolua kavuan toplumdur. Toplumsal yaam asndan demokratik ulusu deerlendirdiimizde, rahatlkla bu tanmlamalara varabiliriz. Demokratik ulus toplumu olmak salkl toplum halinde yaamann bata gelen kouludur. Ulus-devletin tkettii toplumu yeniden aslna iade eder. Salkl toplum salkl birey yetitirir. Zihinsel ve ruhsal salna kavuan bireyin fiziki hastalklara kar direnci daha da artar ve hastalklar azalr. Demokratik ulusun eitim anlay toplumsall ve zgr birey-yurtta hedef aldndan, bireyin toplumla ve toplumun bireyle gelime diyalektii yeniden kurulur. Bilimlerin toplumsallatrc, zgrletirici ve eitletirici rol yeniden ortaya kar. Demokratik ulus, varoluu hakknda doru bilin kazanm toplumun ulusalldr. Kapitalist modernitenin imhann eiine getirdii Krt toplumunu demo kratik ulusa dntrmenin omurgas roln oynayan KCK, zgr birey ve demokratik toplum yaamnn gvencesidir. Krt birey ve toplumunun z varlk bilincine ulamasnn temel aracdr. Toplumun ahlaki ve politik boy utunu gelitirerek, kendi gerekliinin bilincine varmasn salar. amzda demokratik ulus, kendi varoluunun bilincine varan ve bu bilinciyle kendini savunan toplumdur. Ulus-devletilik kskacnda kltrel soykrma tabi tutulan Krt toplumu kendisine dayatlan bu imha ve inkr rejimini ancak demokratik ulus olmakla aabilir. Demokratik ulus, KCK ve zgr birey ayrlmaz bir btndr. 368

4- Demokratik Ulusta zgr E Yaam Canl yaamn her biriminin temel fonksiyonu olduunu bilmekteyiz. Bunlar beslenme, varln koruma ve soyunu srdrmedir. Sadece canl y aam dediimiz biyolojik birimlerin deil, kendilerine gre canllk ilevi olan her evrensel varoluun benzer fonksiyonlar vardr. Bu temel fonksiyonlar insanda farkl bir aamaya gelir. nsan toplumunda rasyonalite yle bir geliim aamasna varr ki, eer oluruna braklrsa, dier tm canllarn varln sona erdirebilir. Biyolojik evren belli bir eikte durdurulursa, insan trnn srdrlemezlii de kendiliinden gerekleir. Bu ciddi bir paradokstur. Daha i mdiden nfusu yedi milyara varan insan tr bu hzla oalmaya devam ederse, ok ksa bir sre sonra biyolojik eik alr ve insan yaamnn srdrlemezlii ortaya kar. Bu duruma yol aan insan rasyonalitesidir. Dolaysyla ayn rasyonalitenin biyolojik eie varmadan insann ar oalmasn da durdurmas gerekir. Varolu ve oalma garip bir olaydr. Doann akl diyebileceimiz bir makine hep dengeleyici rol oynayarak, varolu ve oalma arasndaki dengeyi salar. Fakat insan rasyonalitesi ilk defa bu denge mekanizmasna kar durur. Tanrlama kavram da aslnda bu rasyonaliteden domutur. Tanr rasyonalitede snr tanmayan insan demektir. nsann rasyonel zellikl eri tanrlar, dinler ve dier yaratc sistem inalarna yol amtr. Tek hcreli canlnn yok olmaya kar kendini hemen blp oaltmas yaamn sreklilii asndan anlalrdr; insana kadar gelen her canl birimin oalma gds sonsuz yaam arzusunu ifade eder. Sonsuz yaam arzusu bilincine varlmam bir arzudur; bilincine varma yetenei de son derece sn rldr. Yaam arzusunun bilincine varmann gerekli olup olmamas ayr bir tartmadr. Fakat yaam arzusunun bilincine varldktan sonra, soy srd rmekle yaamn anlamna varlamayaca da anlalr. Bir kiinin de, milyonlarca kiinin de yaam ayndr. oalma yaam anlamlandrmad gibi, ortaya kan bilin gcn de arptabilir ve zayflatabilir. Kendisi hakknda bilin sahibi olmak, hi phesiz evrende harika bir oluumdur. Bouna tanrsallk unvan da yaktrlmamtr. Kendisi hakknda bilin gcne kavutuktan sonra, insan iin temel sorun soy srdrmek olamaz. Bilinli insann soy s rdrmesi sadece dengeyi dier tm canllarn aleyhine bozmakla kalmyor, insann bilin gcn de tehlikeye atyor. zcesi, bilinli insann temel sorunu soy srdrmek olamaz. Doa insanda yle bir aamaya gelmitir ki, kendi soyunu srdrmemeyi bir sorun olmaktan karmtr. Denilebilir ki, her canl gibi soy srdrme gds insanda da bakidir ve hep devam edecektir. Dorudur, ama bilin gcyle elikiye den bir gddr bu. Dolaysyla bilince ncelik vermek kanlmaz olur. Eer evren bilebildiimiz kadaryla kendisi hakknda ilk defa insanda en st dzeyde kendini bilebilme gcne erimise, bundan byk bir heyecan duymak, yani evreni anlamak belki de yaamn gerek anlamdr. Bu da artk yaam-lm dngsnn ald anlamna gelir ki, bundan daha byk coku ve insana zg bayram dnlemez. Bu bir nevi Nirvanaya, Fenafillha, mutlak bilince erimedir ki, bundan daha te ne yaamn anlam kalr ne de mutluluk gerei! 369

Krt toplumunda yaamn tkeniini en ok kadn olgusu etrafnda gzlemlemek mmkndr. Yaam ve kadn adlarn gereki olarak birletiren bir toplumsal kltrde (Jin, jiyan, can, en, cihan szckleri hep ayn kkten kar ki, hepsi yaam ve kadn gerekliini ifade eder) kadnda yaamn tketilii toplumsal tketiliin de temel gstergesidir. Tanra kltrne yol am kadn etrafnda uygarln temelini atm bir kltrden geriye kalan, kadnla yaam konusunda kocaman bir krlk ve gdlere dknce teslim olmakt r. Geleneklerin, imha ve inkr peinde koan kapitalist modernitenin kskacnd aki toplumsal yaam tmyle kadn aresizliine mahkm edilen yaamdr. Elde kalan son savunma mevzisiymi gibi savunulan kadna dayal namus anlay, aslnda nomosun (nomos = kural veya kanun) anlamndan uzaklam bir hali ifade eder. ok keskin kadn namusuluu ok keskin bir toplumsal namussuzluu ifade eder. Toplumun namusundan, yani onu ayakta tutan temel deerlerden ne kadar uzaklalm veya uzaklatrlm bir konumda yaanyorsa o kadar kadn namususu kesilmek tam bir paradokstur. Krtlerin toplum namusunu yitirdikten sonra kadnn namusunu da kor uyamayacaklarn kavrayamamalar sadece cehalet deil, ahlk adna ahlkszl ktr. Kadn namusu ad altnda yaatlmak istenen namus anlay, ahlki ve politik olarak tkenmi Krt erkeinin kendi gcn kadn kleliinde kantlama abasndan veya gszlnden ileri gelmektedir. Yabanc hkimiyetin ona ve toplumuna yaptklarnn acsn o da kendi hkimiyetini kadna dayat arak karmak istiyor. Kendini bir nevi terapi ediyor. Ak ki, dnya genelinde de ar olmakla birlikte, belki de hibir yerde Krt kadnnn statsnde grld kadar arlatrlm bir klelik sz konusu deildir. Krt toplumunda yaanan ok ocukluluk bu gerein dier bir yzdr. Cehalet ve zgrlkszlk, benzer toplumlarda da varln srdrmenin tek aresi veya aresizl ii olarak ok sayda ocuk dourmaya gtrr. z bilincin gelimedii her toplumda yaanan bir olgudur bu. Paradoks uradadr ki, yaamn dier vazgeilmezleri olan gvenlik ve beslenme olmad iin ok ocukluluk byk sorunlara yol aar. sizlik gibi byr. Zaten kapitalist kr sisteminin ist edii dk cretli klelii besleyen de bu ar nfustur. Uygarlk gelenei ve modernite el ele vererek, btn ykmn kadn zerinde bylece gerekletirir. Jin ve jiyann kadn ve yaam olmaktan kt koullarn toplumun k ve zln yansttn hep sylyoruz. Bu gereklii zmeden ve zgrlk yoluna seferber etmeden adna devrim, devrimci parti, nc ve militan diyebileceimiz unsurlarn rol oynayabilmeleri dnlemez. Kendileri krdm olmu olanlarn bakalarnn krdmn zmesi ve bakalarn zgrletirmesi mmkn olamaz. PKKnin ve devrimci halk savamnn bu konuda dourduu en nemli sonu, toplumun kurtuluu ve zgrlnn kadn olgusunun zmlenmesinden, kurtuluu ve zgrlnden getiine ilikindir. Fakat belirttiimiz gibi Krt erkei de ok arptlm olan kendi namusunu veya bilimsel olarak daha doru bir tanmlamayla namussuzluunu kadna mutlak egemen olmakta gryor. Asl zlmesi gereken bu yaman elikidir. 370

Daha nceki blmlerde bu ynl abalardan bahsettiimiz iin tekrarl amayacaz. Demokratik ulus inasna gidite bu deneyimin de nda yaplmas gereken ey, imdiye kadar namus adna yaplanlarn tersinin yaplmasdr. Tersyz edilmi Krt erkekliinden, biraz da kendimden bahsediyorum. O da yle olmaldr: Kadna ilikin mlkiyet anlaymz tamamen terk etmel iyiz. Kadn sadece ve sadece kendi kendisinin (Xwebn) olmaldr. Hatta sahipsiz olduunu, tek sahibinin kendi kendisi olduunu bilmelidir. Karasevda, ak dahil, hibir ballk duygusuyla kadna balanmamalyz. Ayn biimde kadn da kendisini baml ve sahipli olmaktan karmaldr. Devrimciliin, militanln ilk art byle olmaldr. Bu deneyimden baaryla geenler, bir anlamda kiiliinde zgrl gerekletirenler, yeni toplumu ve demokratik ulusu kendi zgrlemi kiiliklerinden balatarak ina edebilirler. Tam da burada akn gerek tanmna ulayoruz. Ak kendi toplumunun k ve zln durduramayanlarn ancak kadn etrafnda karlkl olarak kurduklar namus anlayndan ve bilimsel olarak daha doru olan namussuzluktan vazgeip demokratik ulus inasna militanca girimesi halinde toplumsal anlamna kavuabilir ve ok zor da olsa gerekleme potansiyeline ulaabilir. Demokratik uluslama srecinde kadn zgrlemesi byk nem tar. zgrleen kadn zgrleen toplumdur. zgrleen toplum ise demokratik ulustur. Erkein roln tersine evirmenin devrimci neminden bahsettik. Bunun anlam, kadna dayal soy srdrme ve kadna egemen olma yerine demokratik uluslamann kendini zgcyle srdrmesi, bunun ideolojik ve rgtsel gcn oluturmas ve kendi politik otoritesini egemen klmasdr; kendini ideolojik ve politik olarak retmesidir. Fiziki oalmadan ziyade zihi nsel ve ruhsal glenmeyi salamasdr. Toplumsal akn doasn bu gerekler salar. Ak kesinlikle iki kiinin duygudalna ve cinsel cazibesine indirgememek gerekir. Hatta kltrel anlam olmayan ekilsel gzelliklere de kaplmamak gerekir. Kapitalist modernite akn inkr zerine kurulu bir sistemdir. Toplumun inkr, bireyciliin azgnlamas, cinsiyetiliin her alan kaplamas, parann tanrsallatrlmas, ulus-devletin tanr yerine ikame edilmesi, kadnn cretsiz veya en az cretli bir kimlie dntrlmesi akn maddi temelinin inkr anlamna da gelir. Kadn doasn iyi tanmak gerekir. Kadn cinselliini biyolojik olarak eki ci bulup yaklamak, bu temelde kadnla ilikilenmek akn batan kayb deme ktir. teki canl trlerindeki biyolojik birlemelere nasl ak diyemiyorsak, i nsandaki biyolojik temelli cinsel birlemeye de ak diyemeyiz. Buna canllarn normal reme faaliyetleri diyebiliriz. Bu faaliyetler iin insan olmaya bile g erek yoktur. Hayvan-insanlar zaten en rahat biimde bu faaliyetleri yrtrler. Gerek ak isteyen, bu hayvan-insan reme tarzn terk etmek durumundadr. Cinsel cazibe objesi olarak deerlendirmeyi atmz oranda, kadn deerli bir dost ve yolda klabiliriz. En g olan iliki, cinsiyetilii am kadn dos tluu ve yoldaldr. Kadnla zgr e yaam koullarnda yaandnda bile, ilikilerin temelinde toplumun ve demokratik ulusun inas yatmaldr. Kadn 371

hep geleneksel snrlardaki ve modernitedeki gibi e, anne, kz karde ve sevg ili rolnde grmeyi amalyz. ncelikle anlam birliine ve toplum inaclna dayal gl insan ilikisini hkim klmalyz. Bir kadn veya erkek gerektiinde einden, ocuundan, annesinden, babasndan, sevgilisinden vazgemeli, ama ahlki ve politik toplumdaki rolnden asla vazgememelidir. Gl erkek asla kadna yalvarmaz, peinden komaz, dvmez ve svmez, kskanmaz. Kendi ei ve sevgilisi dahi olsa, ayrlmak istediinde bir fiske bile vurmaz. Hatta varsa eletirilerini yaptktan sonra istedii gibi yaamasna yardmc olur. Kadnla gl ideolojik ve toplumsal temeli olan bir iliki yaamak istiyorsa, tercihi ve aranmay kadna brakmas gerekir. Kadnn zgrlk dzeyi, zgr tercihi ve zgcne dayal hareket kabiliyeti ne denli gelimise, kendisiyle o denli a nlaml ve gzel yaanabilir. Kadn ile erkein en ideal zgr e yaam gnmz koullarnda, toplu msal gerekliimizde, demokratik ulusun zorlu ina almalarnda byk baarlar salandnda yaanabilir. Gnmz Krdistannda Krt toplum gereinde anlaml bir ak diyalektii byk oranda platonik olmak, yaanmak durumundadr. Bu ak deerlidir. Platonik ak fikir ve eylem akdr. Bunun iin deerlidir. Dnya gzeli bir kadnla her an beraber yaamak ak deildir. Zaten ak olmad iin ksa bir birleme dneminden sonra ikiyzllkler sergilenecektir. nk anlamsz kurulmu veya biyolojik temelli bir iliki iht iyacndan kaynaklanmtr. Buna karlk PKK ve KCK pratiinde hi bir arada, birlikte olmam dnn klesi birok gen kadn ve erkek, kendi halklarnn demokratik ulus inasnda birlikte platonik bir akla byk iler baararak ne kadar gl kiilikler olduklarn da kantlamlardr. Bu konuda yzlerce kahraman ehit deerimiz vardr. Bunlar Mem Zn olmay baarm byk kahramanlardr. Kendi deneyimlerimi de bu vesileyle dile getirmeyi bir bor bilmekteyim. Hatrlayabildiim kadaryla ocuk yataki ilk oyunlarmda kzlarla birlikte olmay zgrln gerei saymtm. Baclarm da dahil, evlilik srelerinde sanki hepsini kaybetmi gibi bir duyguya kaplmtm. Biraz byyp topl umun kat namus ahlkyla karlanca hepten geri ekildim. Ama bu geri ekili krgnlkla geen bir geri ekiliti. Kadnlar oktan kaybettiimizin yava yava farkna varyordum. Kurulan kadn-erkek statsnden hi memnun olmadm. Bu statnn yanllklar zerine kurulu olduuna dair hep phelerim vard. Kabullenmediim bir statyd. Bu statye dayal kad nla birlikte olma istemim hi gelimedi. Bu halimi annem erken yalarda fark etmi olmal ki, bana Bu halinle kadnla olamazsn demiti. Bir kadnmn olmasn gerekten ben de hi istemedim. stesem bile kadnla nasl yaayac am hi bilmiyordum. Bydke kocaman bir bebee dnmtm. Yan bamdaki erkekler birer kadn kurdu olmulard. Ben ise bir zavall gibi ka lmtm. Kadnlarn bana ynelik ilgilerini hayal meyal hatrlyorum. Galiba beni bir umutsuz vaka gibi gryorlard. Daha dorusu, sevimli bir yaratk olduumu ama zamana gre olmadm hissettiriyorlard. Herkes kendine bir e, bir sevgili bulurken, ben bu konularda nefes bile alamyordum. Tanr ak 372

gibi baka eylere ynelik aklarm da yoktu. lgi duyduum tek husus iyi arkadalklara sahip olmakt. Aniden yaadm kof evlilik hadisesine gelmeden nce, platonik ak diyebileceim ilgilerim vard. Kadndaki tanrsal gzellii fark ettike derin etkisine giriyordum. Ama ne bunu kar tarafa belirtecek gcm ne de istemim vard. Bu platonik akn temelinde hep yitik lkeyi, Krdistan, kaybedilmi kimlii ve Krt gryordum. Bana gre lkesini ve kimliini yitirenin gl, arzulu, iradeli ve gerekleebilir ak olamazd. Ne yazk ve acdr ki, bu tespitim doruydu. Kof ve tehlikeli evliliimin temelinde duygu yoktu desem yalan olur. Sadece politik amalyd desem ikiyzllk yapm olurum. Duygu da, politik ama da vard. O mu yoksa ben mi ilk kapy aldm, bilmiyorum. Tesadf olduunu sylemem de pek gereki olmaz. Bana gre bu ilikinin tek izah, yitik lkenin ve kaybedilmi toplumsal kimliin aknn gerekleemeyeceidir. Olup bitenler bu gerei doruluyor. O yllar akn asla gereklemeyecei yllard. Zaten Aramn dinlediim mzik paras da bu imknszl anlatyo rdu. Bu koullarda akn gerekleemez oluuna duyduum byk fkeyle PKK ve devrimci halk sava inasna giritiimi belirtebilirim. almalarma ok sayda kadn katldnda, kendileriyle yaadm kolektif akt. Bireysel ak koullar yoktu. Benim dmda PKK iinde ve dnda saysz kiinin denedii bireysel aka hi cesaret edemedim. Yine korkaklm tutmutu. Daha dor usu, hep bu tr aklarn imknszln dnyordum. Bu dncem de doruydu. O zamanlar aklma hep topran gelini fikri gelirdi. Benim gelinim dncesine asla yer yoktu. Benden cesur ve zeki yzlerce kz vard. Byk bir ksm ehit dt. Onlarn olduumu hep hissettirmek istedim. Ama bu nafile bir abayd Bu durumlarda bireyde, ak unsurlarnda lkenin zgrlemesi, bir topl umun ve ulusun kurtuluu temsil edilmek durumundadr. Bu ise ok youn askeri ve politik savalar gerektirir; ok byk ahlaki ve ideolojik g ister. Ayrca estetiksizlii, gzellikten yoksunluu kabul etmez. Platonik aklar olduunu iddia edenlerin aklarn zelletirip somut yaamak istediklerinde, tm bu koullar karlamalar gerekir. Bu koullara gleri yetmiyorsa ya platonik aka devam etmeleri gerekir, ya da buna da g getiremiyor ve anlam veremiyorlarsa, biyolojik kurallarn veya klecil cinsel birli kteliklerin geerli olduu geleneksel uygarlk ve modernite evliliklerini yaamalar sz konusu olacaktr. zgr ak ile biyolojik-klecil evlilik ya da evlilik d ilikiler bir arada olmaz. Akn kanunu bu tr ilikileri kaldrmaz. Byk kadn ehitlerimizden, o yce deerlerden kadnn deerli bir varlk olduunu sonuna kadar rendim. Onlarla yaanan, belki de yitik lkenin ve kaybedilen toplumsal kimliin yeniden ve zgrce kazanl akyd. Kald ki, bu da ok deerli, byk ve hakiki ak saylrd. Haini ve ikiyzls de ok olan bir akt ki, ben de bylelikle Mem Zinin ansn hem canlandrm hem de gerekletirmi oluyordum.

373

5- Demokratik Ulus ve Ekonomik zerklik Ulus-devlet kapitalist modernitenin azami kr gerekletirmeye dayanan ekonomi zerindeki hkimiyetinin iktidar aracdr. Bu ara olmakszn azami kr ve sermaye birikimi gerekletirilemez. Uygarlk tarihinde ekonomik tal ann azami dzeyde ve belli bir meruiyet temelinde gerekletirilmesini ifade eder. Azami kr ve sermaye birikimleriyle ilikisi doru zmlenmeden, ulusdevletin doru tanm yaplamaz. Ulus-devlet tek bana bir iktidar ve zor sistemi olarak da tanmlanamaz. Devlet iktidar ancak ulus-devlet olarak dzenlendiinde kapitalist modernite, zellikle onun ekonomi zerinde gerekletirdii azami kr ve sermaye birikimi gerekletirilebilir. Bunun anlam toplumun ekonomik yaam zerindeki ulus-devlet hkmranlnn tarih boyunca en ok artk-deer gasp eden devlet payesine erimesi, bu tr bir devletin gerekletirilmi olmasdr. Milliyetilik ve yurtseverlikle cilalanmas, eitimle tanrsallatrlmas ve toplumun en ince damarlarna kadar szdrlmas ekonomi zerinde gerekletirdii gasp sistemini merulatrmak iindir. Hukuk, ekonomi-politik, diplomasi ve dier tm alanlarda gelitirilen kavram, kuram ve kurumlar ayn amala hep meruiyet peinde koarlar. Ekonomik alan zerinde amansz bir terr ile azami krn birlikte yrtlmesi, toplumu bir yandan karn tokluuna cretli iilie mahkm ederken, dier yandan byk ksmn isizler ordusuna dntrr. Dk cret klelii ve muazzam isizler ordusu azami krn, ulus devletin ve endstriyalizmin doal sonulardr. Kapitalist modernitenin bu ana unsurunun gerekletirilmesi ancak toplumun ekonomik yaam zerindeki zgrlnn ortadan kaldrlmasyla, cret kleliine mahkm edilmesinin yan sra byk ksmnn isizler ordusu haline dntrlmesiyle, kadnn cretsiz veya az cretli klelie mahkm edilmesiyle gerekletirilir. Kapitalizmin genelde sosyal bilimleri zelde ekonomi-politik bilimi bu gerekleri grnmez klmak ve arptmak iin dze nlenmi mitolojilerdir ki, bunlara asla inanmamak ve iyzn bilmek gerekir. Krdistan ve Krt toplumu dnyada belki de kapitalist modernitenin ana unsurunun ekonomik yaam zerinde kltrel soykrma kadar varan bir talan sistemini kurma, asgari cretli kadnlar ve erkekleri byk isizler ord usuna dntrme eylemine tank olunan en nadir rneklerden biridir. Krdi stan egemen ulus-devletlerin rtl ve sreklilik kazandrlm kltrel soykrmnn tek tarafl zel savayla lke olmaktan karlmaya allmtr. Son iki yz yllk tarihi, aslnda bu temelde lke olmaktan karlma ve zerinde egemenlik kuran ulus-devletlerin tek vatan olgusu iinde eritilme tarihidir. Krt toplumu iinse bu tarih asimilasyona ve katliamlara maruz braklmas, isizletirilmesi ve en az cretli klnmasnn, bunun iin ekonomik yaam zerindeki zgrlnn elinden alnmas sonucunda dalmas, nesneletirilmesi ve kendisi olmaktan karlmasnn tarihidir. Krt toplumu uygarlk tarihi boyunca karlat fetih, igal, istila, talan, smrgecilik ve asimilasyon uygulamalarna kapitalist modernitenin ana unsurunun (azami kr talan, ulus-devlet zulm, endstriyalizmin teknoloji yoluyla tahribat) eklenmesiyle birlikte, yaad kltrel soykrm sonucunda 374

kendine sahip kmaktan korkar hale getirilmi bir toplumdur. Ekonomisi (tarihte ilk kurulan ve insanl besleyen ekonomi) zerinde hkimiyetini ve zgr tercihini kaybetmi, tmyle yabanc ve ibirliki unsurlarn ayakl modern canavarnn kontrolne gemi bir toplumdur. Karn tokluuna almas (oltaya taklan balk misali) bile soykrm amacna balanm bir toplum olduunu gsterir. Ekonomiyi ina eden kadnlarnn tmyle isiz ve en deersiz emek sahibi klnd bir toplumdur. Erkeklerinin szde aileyi yaatmak iin dnyann drt tarafna savrulmu olduu bir toplumdur. Bir tavuk ve bir kar tarla iin insanlarn birbirini ldrd bir toplumdur. Ak ki bu toplum, toplum olmaktan km, kertilmi ve zlm bir toplumdur. Ekonomik igal igallerin en tehlikelisidir. Ekonomik igal bir toplumu drme, kertme ve zmenin en barbar yntemidir. Krt toplumu zerindeki ulus-devlet basks ve zulmnden ok, ekonomik aralarna el konularak, ekonomik yaam denetlenerek nefessiz hale getirilmitir. Bir toplumun kendi retim aralar ve pazar zerinde kontroln kaybettikten sonra yaamn zgrce srdrmesi mmkn deildir. Krtler sadece retim aralar ve ilikileri zerindeki kontrollerini byk lde kaybetmediler; retim, tketim ve ticaretin kontrol de ellerinden alnd. Daha dorusu, kendi kimliklerini inkr etme temelinde egemen ulus-devletlere balandklar oranda mal varlklarn kullanmalar, ticaret ve sanayide rol oynamalar mmkn oldu. Ekonomik tutsaklk, kimlik inkrclnn ve zgrlkten yoksunluun en etkili arac klnd. zellikle akarsular ve petrol yataklar zerinde kurulan tek tarafl iletmeler tarihsel kltrel varlklar olduu kadar verimli arazileri de yok etti. Siyasi ve kltrel smrgecilikten sonra daha da younlatrlan ekonomik smrgecilik, lmcl darbelerin sonuncusu oldu. Sonuta gelinen nokta Ya toplum olmaktan k, ya da l! oldu. Demokratik ulusun ekonomik sistemi sadece bu barbar uygulamalar durdurmakla kalmaz, toplumun ekonomi zerinde yeniden denetim kurmasn esas alr. Ekonomik zerklik ulus-devletle demokratik ulus arasnda varlacak asgari uzlamadr; onun altndaki bir uzlama veya zm teslimiyet ve yok ol buyruu anlamna gelir. Ekonomik zerklii bamszla tarmak kar bir ulus-devlet kurma anlamna gelir ki, bu da sonuta kapitalist moderniteye teslim olmaktr. Ekonomik zerklikten vazgemek ise, hkim ulus -devlete teslimiyettir. Ekonomik zerkliin ierii ne zel kapitalizmi ne de devlet kapitalizmini esas alr. Demokrasinin ekonomiye yansm biimi olarak ekol ojik endstriyi ve komn ekonomisini esas alr. Endstriye, kalknmaya, tekn olojiye, iletmelere ve mlkiyete biilen snr ekolojik ve demokratik toplum olma snrdr. Ekonomik zerklikte ekolojiyi ve demokratik toplumu yadsyan endstriye, teknolojiye, kalknmaya, mlkiyete, ky-kent yerleimciliine yer yoktur. Ekonomi zerinde kr ve sermaye birikiminin gerekletii bi r alan olarak braklamaz. Ekonomik zerklik kr ve sermaye birikiminin asgariye indii bir modeldir. Pazar, ticareti, rn eitliliini, rekabeti ve verimlilii reddetmemekle birlikte, zerinde kr ve sermaye birikiminin egemenliini kabul etmez. Finans ve mali sistem ekonomik verimlilie ve ileyie hizmet 375

ettii oranda geerli klnr. Paradan para kazanmay en zahmetsiz smr tipi olarak kabul eder ki, ekonomik zerklik sisteminde bu smr tipi kend ine yer bulamaz. Demokratik ulusun ekonomik zerklii almay bir zahmet, bir angarya olarak deil, bir zgrleme eylemi olarak deerlendirir. almak zgrlktr ana ilkesidir. almann zahmet ve angarya olarak karlanmas emein sonularna yabanclamaktan kaynaklanr. Emein sonular z kimliine ve birey zgrlne hizmet ettiinde, bu seve seve ve mutlulukla katl anlan bir eylem olur. stismara yer vermeyen ekonomik faaliyet bata neolitik toplumda olmak zere btn topluluklarda bayram cokusuyla kutlanmtr. Demokratik ul usun ekonomik zerklii bu cokunun tekrar gerekletii bir sistemdir. Krdistann akarsular zerinde kurulan barajlar tam bir tarih katliamna ve ekolojik felakete yol amtr. Ekolojiyi, verimli topra ve tarihi dikkate alm ayan hibir baraja msaade edilemez; hatta ina edilenler mrn doldurunca yerlerine yenileri ina edilemez. Mmknse erken tasfiyelerinden de kanl amaz. En byk toplum ve canl dmanl olan ormanszla ve erozyona tam bir seferberlik ruhuyla kar durur. Topra koruma ve evreyi ormanlatrmay en kutsal emek trleri olarak ilan eder ki, kendi bana bu iki alandaki almalar isizlii yzyllarca ortadan kaldrmaya kfidir. Ulus-devlette kr ve sermaye birikimi iin en kutsal faaliyet alan nasl en ok kr getiren alansa, demokratik ulusta toplumu tarih boyunca yaatm toprak ve orman alanlar almann en kutsal alanlardr. Kapitalizm ve endstriyalizm olmadan to plumsal yaam varln srdrr; ama toprak ve orman olmadan toplumsal yaam srmez. Zaten isizliin kkeninde kapitalizm tarafndan topraktan, kyden ve ormandan koparlmak vardr. Ucuz igc ve isiz deposu kapit alizmin azami kr iin hep gerekli olup, bilinli ve zorla yaratlm bir olgudur. Tekrar topraa ve ormanlatrmaya, ksacas ekolojik yaama dn sadece isizlii ortadan kaldrmaz; kanserli kent toplumundan da kurtarr. Bylelikle kenti de kurtarr. Ur gibi byyen kent bir kanser hastaldr. Zaten bireysel kanserler de dier birok hastalk gibi bu kentsel yaamn rndr. Dolaysyla topraa, orman faaliyetine, ekolojik tarma, gdaya dn sadece isizlie temel are deildir; tm modernite ve kent hastalklarnn da panzehiridir. Ekonomik zerkliin komn ekonomisini devlet kapitalizmi ve ekonomisi yle kartrmamak gerekir. Reel sosyalizmin kolektifletirme abalarna da benzemez. nsan doasna ve evreye en uygun ekonomik birimlerden bahsediyoruz. Komnde angaryaya ve zgrletirmeyen almaya, emee yer yoktur. Toplumun tarih boyunca esas ald, onunla kendini var kld, kutsal sayd ve cokuyla karlad z yaam kaynandan, modelinden bahsediyoruz. Nerede verim, bereket ve coku varsa, orada komn ekonomisi vardr. Demokratik ulusun omurgas olan KCK ekonomik zerklii ve komn ekonomisini en az toplumun z savunmas kadar gerekli grr ve esas alr. Nasl z savunma olmadan toplum varln srdremezse, ekonomik zerklik olmadan, topran korunmasna, ormanlatrmaya, ekolojiye ve komne da376

yanmadan da toplumun beslenmesi, dolaysyla varln srdrmesi mmkn olamaz. Ekonomik zerklik iin yasal bir temel de gereklidir. Egemen ulus-devlet yasalarndaki tekdzelik ve merkeziyetilik, hukuk birlii ad altnda ekonomik yaratcla, ekolojiye ve rekabete kstek olmaktadr. znde ekonomik smrgecilie dayanan bu hukuk anlay yerine, ulusal ekonomiyle koordinasyonu dikkate alan yerel ekonomiye ve onun zerk ileyiine iddetle ihtiya vardr. Ulusal pazar olgusunu inkr etmeyen, ama yerel pazar dinamiklerini de gz nnde bulunduran bir ekonomi hukuku elzemdir. Tek merkez hukuk sistemi en byk tutuculuk etkenidir. Tamamen siyasi gerekelidir ve ekonomik mant yoktur. Krt ulusal sorununun demokratik ulus zmnn ekonomik boyutunda ekonomik zerkliin bir yasal stats de olmak durumundadr. Ekonomik altyaps olmadan KCKnin srdrlemeyecei aktr. Krt toplumunun varln ve zgrln yakndan ilgilendiren ekonomik alanlar zerinde yerel hukukun geerlilik oran hayatiyet arz eder. Mlkiyet dzenlemesi, irket bykl, akarsular, yeralt ve yerst maden yataklarnn deerlendirilmesi, pazar kurulular, banka sistemi, yerel demokratik ynetimlerin bte yaps, vergiler ve benzeri konularda yerel ekonomik yasalar esastr. Ulusal ekonomik yasalarla yerel ekonomik yasalarn uyumu salanabilir. KCKnin ekonomi ynetimi byk nem tamaktadr. Ekonomik temeli iflas ettirilmi bir toplumun yaama kabiliyeti yoktur. Tam ekonomik bams zlk hibir zaman gerekleemeyecek bir ekonomik topya olup, karlkl yararllk temelinde ama i zerklii geni olan bir ekonomi andayz. Kapitalist modernitenin kresel finans anda ne kadar gereksiz, insanl tehdit eden ve srdrlemez bir sistem olduu aa kmtr. Buna karlk demokratik ulusal birimlere dayal demokratik modernite ekonomik krizlerden, isizlikten ve alktan kurtuluun alternatif sistemi olarak anlalmak durumundadr. 6- Demokratik Ulusun Hukuk Yaps Demokratik hukuk eitlilie dayanan hukuktur. Daha da nemlisi, hukuk dzenlemesine az bavurur ve basit yapldr. Egemen ulus-devlet tarih boyunca hukuki dzenlemeleri en ok gelitiren devlet biimidir. Bunun nedeni toplumun her eyine karmas, zellikle ahlaki ve politik toplumu tasfiye etmeye almasdr. Eski toplumlar byk lde ahlaki ve politik dzenlemelerle sorunlarn zmeye alrlard. Kapitalist modernite btn meruiyetini hukuka dayandrmaya alt. Topluma ar mdahalesi ve onu smrmesi hukuk denilen adaleti biimselletiren, karmak araca bavurmasna yol at. Hukuk oka sylendii gibi birey ve toplum haklarn ve grevlerini d zenleyen yasalar btnl olmaktan ok, kapitalizmin tarih boyunca yol at byk hakszlklar biimsel adalet anlayyla merulatrmaya dayal ar sayda yasalarla ynetme sanatdr. Ahlaki ve politik kurallarla ynetmek yer ine yasalarla ynetmek daha ok kapitalist moderniteye zgdr. Ahlk ve politikay inkr eden burjuvazi kendisine muazzam g salayan hukuk erkine 377

bavurur. Burjuvazinin elinde hukuk byk bir silahtr. Kendisini hem eski ahlaki ve politik dzene, hem de alttaki emekilere kar hukukla savunur. Ulus-devlet gcn byk oranda tek tarafl dzenlenmi hukuk erkinden alr. Hukuk ulus-devlet tanrsnn bir nevi ayetleridir. Toplumunu bu ayetlerle ynetmeyi tercih eder. Demokratik ulus bu nedenle hukuka, zellikle anayasa hukukuna kar duyarldr. Demokratik ulus hukuk ulusundan ok ahlaki ve politik ulustur. Ulus devletlerle ortak bir siyasi at altnda uzlaarak yaama esas alndnda h ukuka ihtiya duyulur. Bu durumda ulusal yasalar ve yerel ynetim yasalar ayrm nem kazanr. Tek yanl merkez brokratik karlar esas alan ulus devlet hukuku srekli demokratik yerel ve kltrel gruplarn direniiyle karlatnda zorunlu olarak yerel ynetim yasalarn benimser. Bata ABD ve AB lkeleri olmak zere, dnyann birok lkesinde federal ve federe hukuk sistemleri geerlidir. Merkez brokrasi ve tekelci kapitalizme kar yerel halkn karlarn dengeleyen sistemler daha ok gelimektedir. Krdistan ve Krtlerin varl inkr ve imhay yaadndan, kendilerine zg bir hukuklar olmamtr. Osmanl sisteminde Krtlerin hem yazl hem de geleneksel bir hukuklar vard. Ulusal kurtulu srecinde de Krt ve Krdistan kimlii, hatta Krt Reform Yasas resmen kabul edilmesine ramen, 1925ten itibaren komplo, darbe ve asimilasyon yntemleriyle kimlikleri yok saylp tarihten silinmek istendiler. PKKnin direnii Krt varln kesinleti rmesine karlk yasal tanmn henz salayamamtr. Bu dnemde ulus devletleri Krt varln yasal olarak da tanmaya zorlayacak, bunun gere klememesi halinde kendi zerklik hukukunu tek tarafl gelitirmeyi esas alacak olan KCK, ulusal anayasalar iinde kendine yer bulmaya ncelik tanyacaktr. Bu ncelikte kendi demokratik zerklik statsnn ulusal demokratik anay asalar iinde ifade edilmesine alacaktr. TCnin katlmaya alt ABnin birok ye lkesinde bu ynl dzenlemeler mevcuttur. Zaten Krt sorun unun barl ve demokratik zmnden kastedilen de demokratik zerklik statsne dayal ulusal demokratik anayasal uzlamadr. Irakta gerekletirilen, Trkiye ve Krdistanda youn olarak tartlan bu ynl bir zmdr. KCK ncelik verdii uzlamaya dayal demokratik zerklik statl ulusal d emokratik anayasal zmde baarl olamazsa, ikincil ncelik tanyaca yol olan tek tarafl Demokratik zerklik Ynetimine gei yapacaktr. Krdistanda Demokratik zerklik Ynetimi bir ulus-devlet hukuk ynetimi olmayp, yerel ve blgesel apta demokratik modernite ynetimidir. 7- Demokratik Ulus Kltr Kltrel boyut uluslarn oluumunda nemli bir unsurdur. Kltr dar anlamda toplumlarn geleneksel zihniyetini ve duygusal hakikatini ifade eder. Din, felsefe, mitoloji, bilim ve eitli sanat alanlar dar anlamda bir toplumun kltrn olutururlar. Toplumun bir nevi ruhsal ve zihniyet durumunu yanstrlar. Ulus-devlet veya devlet eliyle uluslar oluturulurken, kltr dnyas byk bir arptma ve krma uratlr. Kapitalist modernite, 378

gelenei olduu gibi btn hakikatiyle kabul etmez. Ondan iine geleni szerek ve kendi karlar temelinde dnme uratarak alr. Kltrel tarih diye kendi damgasn vurup toplumun ve bireyin nne koyduu bambaka bir eydir; tarih adna tarihsizlik, kltr adna kltrszlktr. Dier bir deyile tm insanlk tarihini ve kltrn kapitalizmin kar gzl ve gdsyle seime tabi tutarak, yeni bir resim izer gibi nmze serer. Kapitalist m odernite ve onun en nemli unsuru olan ulus-devlet, bu anlamda muazzam bir gelenei, kltr karartma ve arptma hareketidir; hakikat olarak tarihe ve kltre byk bir darbedir. nk gerekletirdii azami kr ve sermaye birikimi kuraln baka trl merulatramaz. Modernite ve ulus -devlet, tarih ve kltr kendine gre yeniden ina etmeden kendini gerekletiremez. O rtaya kan modernite ve ulus devlet gereklii, tarih ve kltrden farkl bir gereklik, hakikat olarak farkl bir anlam ifade eder. Demokratik ulus tarihe ve kltre gerek anlamn iade ederek kendini oluturmaya alr. Saptrlm ve krma uratlm tarih ve kltr demokratik uluslamada deta Rnesansn yaar. Zaten Avrupada ortaadan kta yaanan Rnesans, Grek ve Roma tarih ve kltrnn yeniden canlanmas veya douu anlamna gelmekteydi. Daha sonra Avrupann tm lkeleri ve kavimleri talya rneinden yola karak kendi Rnesanslarn gerekletirip demokratik uluslamay baardlar. Her halkn kendi z tarihi ve kltryle Katolik evrensellii aarak yeniden bulumas ve kendini demokratik ulus olarak ina etmesi anlamna gelmekteydi. Avrupa uluslamasnda balangta tarih ve kltrden kaynaklanan unsurlar hkimdi. Bu unsurlar da esas olarak halklar ve kavimlerin tarihi ve kltryd. Dolaysyla oluan uluslarda d emokratik eilim ar basmaktayd. Daha sonra burjuvazinin snf eiliminin gelimesi ve zellikle Fransz Devriminde hegemonyasn kurmas, demokratik ulus karakterini iktidar ve devletin damgasn tayan devlet-ulusuna dntrd. Aslnda bata byk Fransz Devrimi olmak zere btn Avrupa de vrimlerinde -Buna gecikmeli de olsa Rus Devrimi de dahildir- yaanan, demokratik ulusa ve demokratik ulus devrimine kar ulus-devlet kardevrimiydi. Ulus-devlet Avrupa halklar ve emekilerinin byk demokratik devrimlerine kar gerekletirilen en byk kardevrim hareketiydi. Avrupada ve daha sonra tm dnyada her ulus-devlet veya devlet eliyle gerekletirilen ulusuluk, kapitalizmin ve burjuvazinin sosyalizme ve proletaryaya, onlarn demokratik ulus devrimlerine, devrimci uluslar ve halklar dayanmasna, enternasyonalizmine kar birer byk kardevrim hareketidir. zcesi her ulus-devlet bir kardevrimdir; kapitalizmin, burjuvazinin ve ortaklarnn diktasdr, faizmidir. Kapitalist sistem ve kurucusu burjuva snf her ne kadar daha verimsiz bir sistem olan feodalizme ve onun temsilcisi feodal prenslikler ve krallklara kar devrimci maske takndlarsa da, bunlara kar savaanlar znde halklard; halklarn devrimci demokratik ulus hareketleriydi. Zafer de bunlarn hakkyd. Burjuvazi tm bu halk devrimlerine ve demokratik ulus hareketlerine szd. Ekonomik gcn kullanarak, demokratik ulus devrimlerine kar milliyeti milli-devlet ve devleti-ulusun kardevrimini 379

ok ynl gelitirerek kendi hegemonyas altnda aa damgasn vurdu. Kap italist an dnya apnda yeni uygarlnn yani modernitesinin hegemonyasn kurup ykseltti. Bilimsel sosyalizmin kurucular K. Marks ve F. Engelsin en byk hatalar 19. yzyln ortalarnda en son Almanya ve talyada zafere erien bu ulus devlet kardevrimlerine kar kacaklarna bunlar desteklemeleri oldu. Bu hata gnmze kadar halklarn demokratik ulus devrimleri ve hareketlerine burjuvazininkinden sonra vurulan en byk darbe oldu. Sonularndan btn emekiler, halklar ve uluslar byk kayplar ve aclar yaadlar. 1919-1922de Anadolu ve Mezopotamyada gelien demokratik ulus devrimleri gerekten halklarn eseriydi. Bu devrimlerin zaferini halklarn ittifak salamt. Bu devrimlere nderlik eden M. Kemalin o dnemdeki btn demeleri bu gerei ifade eder. Ulusal devrimin iki asli unsuru Trk ve Krt halklaryd. deolojik ve politik olarak da Trk, Krt, Yahudi (Sabetayist) ve erkez yurtseverlii, slm mmetilii ve komnistlik ittifak halindeydi. Dolaysyla bu ittifakla kazanlan zafer emperyalizme ve ibirlikilerine kar bir demokratik ulusal devrimdi. Peki, burjuvazi diyebileceimiz klik ne yapt? Jn Trkler (Ezici ounl uunun Trklkle ilgisi yoktur) denilen ve ttihat ve Terakki Cemiyeti ad a ltnda bir araya gelen Masonik burjuvazi kimlerden oluuyordu ve hangi komplolarla iktidara ve ulusal devrime damgasn vurdu? ttihat ve Terakki Cemiyetinin bir komplo ve darbe rgt olduunu btn vicdanl bilim insanlar ve aydnlar bilmektedir. ktidar gasp ederek nce kinci Merutiyet Devrimine, Birinci Dnya Savanda da tm iktidara damgasn vurduunu konuyla ilgili herkes bilmektedir. 1919-1922 ulusal devrimine nasl szdklarn, zellikle ngiliz hegemonyasyla ibirlii iinde olanlarn gelitirdikleri komplo, suikast ve darbeleri de ok iyi bilmek gerekir. TKP (Trkiye Komnist Partisi) nderi Mustafa Suphi ve on be kiilik tm Me rkez Komite yelerini komployla Karadenizde boduranlar bunlard. Hlbuki temsil ettikleri Bolevikler ulusal devrimin baarsnda stratejik rol sahibiyd iler. Yine komployla Yunan ordusuna snmak zorunda braktklar erkez Ethem ve gleri ulusal devrime gidite birok kardevrimci ayaklanmay bastrmlard. Yobaz diye ldrdklerinin byk ksm yine ulusal kurtuluta stratejik rol oynayan slm mmetileriydi. Zaferden sonra srgne gnderilen Mehmet Akif ve Said-i Nursi zafere kadar ulusal devrimin hizmetindeydiler. Kogiriden Dersime, Sleymaniyeden Diyarbekire kadar M. Kemalin strat ejik ittifak arlarna olumlu yant veren Alevi ve Snni Krtlerini, ulusal de vrimin zaferindeki rolleri stratejik olmasna ramen, gerek devrim srasnda ve gerekse devrim sonrasnda acmaszca imha ve inkr edenler de bu komplocu glerdir. nce zmir suikastyla, sonra mitolojik tanrsallklarla M. Kemali etkisizletirenler ve derin bir bunalma itenler de bunlardr. Kimdir bunlar? Arlkl kesimi Trk olmayan Beyaz Trkler diyoruz bunlara, ttihat ve Terakki Cemiyetinin artklar diyoruz. smi nemli deil, z nemlidir bunlarn. ok aktr ki, bunlar ele geirdikleri devlet iktidar vasta380

syla burjuvalaan, hem Merutiyet hem de Cumhuriyet srelerinde gelien demokratik ulusal hareketi komplolar, darbeler ve suikastlarla vuran ve kontroln ele geiren, Hitlerin bile kendilerini rnek aldn itiraf etmekten ekinmedii devlet-ulusu kardevrimcilerdi. Eer Anadolu ve Mezopotamyann, Trkiye ve Krdistann modern tarihini, ittifak halinde gerekletirilen ulusal devrimini ve demokratik ulusal toplumunu gereki olarak anlamak istiyorsak, devlet-ulusu kardevrimi ve bu kardevrimin kardevrimcilerini ok iyi tanmak zorundayz. Baka trl yakn tarihi ve Cumhuriyet tarihini doru kavrayamayz. zellikle insanlk kadar eski bir tarihe ve kltre sahip olan Anadolu ve Mezopotamya halklarnn inkr edilen ve imhaya uratlan tarihlerini ve kltrlerini doru ve yeterli olarak renemeyiz. renip z msemedike de ayn corafyalarda halklarmzn demokratik ulus ittifaklarn ve hareketlerini baaryla ina edip gelitiremeyiz. Krt sorununun demokratik ulus zm ncelikle Krt tarihinin ve kltrnn doru tanmlanmasyla balantldr. Tarihinin ve kltrnn doru tanmlanmas toplumsal varlnn tannmasn beraberinde getirir. Ulusal toplum olmak tarih ve kltr bilincine ve ruhuna sahip olmak demektir. Cumhuriyet tarihinde Krtlerin inkr ve imhas (Dier ulus-devletlerin tarihlerinde de benzer uygulamalar vardr) ilkin Krt tarihinin inkr ve kltrel varlnn imhasyla balatlmtr. nce manevi kltrel unsurlar, daha sonra maddi kltr unsurlar tasfiyeye uratlmtr. PKKnin inasna tarih ve kltr bilinciyle balamas bu nedenle doru bir balang olmutur. Krt tarih ve kltrn dnya halklarnn tarih ve kltryle mukayese ederek aklamaya almas, bunu Krdistan Devriminin Yolu adl manifestoyla ilan etmesi Krt tarihi ve kltrnn yeniden yaam bulmasnda devrimci Rnesans roln oynamtr. Denilebilir ki, Krtlerin demokratik uluslamas bu manifestoyla radikal bir balang yapmtr. 1984 Austos Hamlesiyle savata denenen Krt kltrel varl birok kahramanlk olayyla yaamsalln kantlamtr. Eer PKK ve nclk ettii halk savalnn ideolojik-politik izgisi doru olmasa ve Krt tarihini ve kltrn doru yanstmasayd, Krtler varlklarn srdremezlerdi. Nitekim bu dnemde birok grup ve kiilik benzer idealarla soruna yaklam, ama hepsi Krt tarihine ve kltrne doru sahip kamadklarndan tasfiyeye uramaktan kurtulamamlardr. Krt demokratik ulusunun inas milliyeti ve devleti yaklamlarla gelit irilmek istenen ulus inasndan nitelik bakmndan farkldr. Egemen ulusdevlet ulusuluundan farkl olduu gibi, Krt milliyeti ve devleti yakla mlarndan da farkl olup, onlara kar emekiler ve halklarn tarihlerine ve k ltrlerine dayal alternatif ulus inasdr. KCK Krt demokratik ulusunun inasnda Cumhuriyet tarihi boyunca inkr edilen ve Krtlerin asli unsur olarak katld 1919-1922 ulusal devrimindeki rolne sahip kar. Bu ulusal devrimi Trklerin olduu kadar Krtlerin ve katlm gsteren dier mttefiklerinin de ulusal devrimi olarak grr. Daha sonraki srelerde mttefiklerin dlanmasn, tarihleri ve kltrlerinin inkr edilmesini devrimin halk karakterine kar darbe sayar. Bu darbeye kar 381

Krtlerin direniini meru, ilerici ve zgrlk olarak deerlendirir. Ayrca Krtlerin Trklerle Malazgirt Savayla (1071) balayan stratejik ittifaknn gnlllk esasna dayandn, eitli kopmalara uratlsa da bu tarihten beri iktidar ve devlet oluumlarnda Krtlerle Trklerin iki esasl ortak olduunu, dolaysyla her iki halkn tarihi ve kltr arasnda sk bir ortaklk ve i ielik bulunduunu beyan eder. Trklerle Krtlerin Ortadounun son bin yllk tarihinde ortaklaa stratejik bir rol oynadn kabul eder. Krt tarihine ve kltrne ilikin bu savunmada kapsam daha da alan grlerle PKK ve KCKnin ideolojik ve politik yaklamlar daha da netletirilip glendirilmitir. Dier halklarla ucu ak demokratik ulus anlayyla daha geni demokratik ulusal birlikler ve ittifaklara aktr. Tarih boyunca Ortadou kltrnde yaanan birlikleri, evrensellikleri (En ak rnei slm mmetiliidir) gncelletirip ina etmeyi Ortadou halklarnn gerek kurtulu ve zgrlk yolu sayar. KCK dneminde giderek daha da yapsal bir nitelik kazanacak olan Krt demokratik ulusu tm boyutlaryla Ortadou halklarna model olacak bir yeniden ulusal ina deneyimi sunacaktr. Bat modernitesinin ajanl roln aamayan ulus-devletlerin tarih ve kltr inkrclna kar devrimci ve demokratik ulus Rnesansyla yeni bir a, demokratik modernite ann ykselie geiini balatacaktr. 8- Demokratik Ulusun z Savunma Sistemi Canllar dnyasnda her trn kendine gre bir savunma sistemi vardr. Savunmasz tek bir canl tr yoktur. Hatta evrendeki her element in, her paracn varln korumak iin gsterdii direnci z savunma olarak yorumlamak mmkndr. Bozunmaya, kendisi olmaktan kmaya kar gsterdii diren ak ki z savunma kavramyla ifade edilir. Bu diren yitirildi mi o element veya parack bozunur, kendisi olmaktan kar, baka bir unsura dnr. Canllar leminde ise z savunma direnci krld m, o canl ya baka canllara yem olur ya da lr. Ayn sistem insan tr ve toplumu iin de fazlasyla geerlidir. nsan gibi narin bir tr ve toplumu gibi tehditlere ak bir varolu, gl bir z savunma olmadan varln uzun sre ayakta tutamaz. nsan trnde savunma biyolojik olduu kadar toplumsaldr. Biyolojik savunma her canl varlktaki savunma gdleri tarafndan yerine getirilir. Toplumsal savunmada ise, topluluun tm fertleri ortaklaarak kendini savunur. Hatta savunma olanaklarna gre topluluun says ve rgtlenme biimi srekli deiir. Savunma toplul uun asli bir ilevidir. Onsuz yaam asla srdrlemez. Bilindii gibi canllar dnyasnn dier iki asli ilevi beslenme ve remedir. Beslenme ve reme olmadan nasl ki canl varlklar yaamlarn srdremezlerse, z savunma olmadan da yaamlarn srdremezler. Canllar dnyasnn z savunmasndan karabileceimiz dier nemli bir sonu, bu savunmann sadece varlklarn korumaya ynelik olmasdr. Kendi trnden, hatta baka trlerden varlklar zerinde hkimiyet kurma ve smrgeletirme sistemleri yoktur. lk defa insan trnde hkimiyet ve smrge sistemleri gelitirilmitir. Bunda smr 382

olanaklarna yol aan insan trnn zihniyet gelimesi ve buna bal olarak artk-rn elde edilmesi rol oynar. Bu durum varln korumayla birlikte emek deerlerini savunmay, yani sosyal savalar da beraberinde getirir. Krtler asndan z savunma yaadklar somut koullara gre tarih boyunca hep byk nem tamtr. Neolitik devrimi en derinlikli ve uzun sreli yaayan topluluklarn birinci elden ardllar olduklar iin hep saldrlara maruz kalmlardr. Verimli Hilaldeki tarm devriminden kaynaklanan rn fazlalklar saldrlara srekli davetiye karmtr. Binlerce yl byle gemitir. rn fazlalklarna dayal uygarlk sistemleri gelitike kent, snf ve devlet yaplanmalarna dayal glerin sistemli ve planl saldr dnemi balamtr. Smer uygarlndan gnmzdeki hkim uygarln son hegemon gc ABDye kadar saysz uygarlk gcnn ayn blgeye ve topluluklara dolayl ve direkt saldrlar hi eksik olmamtr. Kapitalist moderniteyle birlikte gelien son iki yz yln saldrlar farkl bir nitelik almtr. lkadan beri kabile ve airet birimleri halinde dalk alanl arna dayal olarak gelitirdikleri varlklarn koruma, yani z savunma sisteml eri, kapitalist sisteme dayal saldr aralar karsnda yeterli olamamtr. lk defa varlklarn yitirme tehlikesi gndeme girmitir. Kapitalist modernitenin ulus-devlet yaplanmas Krtler asndan sadece zgrlklerini yitirmelerine deil, varlklarn yitirme tehlikesiyle de kar karya gelmelerine yol amtr. Siyasi snrlar iinde tek dil, tek ulus, tek vatan yaratma program ve eylemi, o snrlar dahilindeki dier diller, uluslar ve vatanlarn inkr ve imhayla karlamalarna yol amtr. Krtler zorla blndkleri tm vatan paralarnda, ulus-devletler tarafndan inkr ve imha srecine alndlar. Hegemonik gler tarafndan desteklenen ulus-devletler Krtleri ve Krdistan tasfiye etmeyi temel politika bellediler. Yetersiz kalan z savunma direnileri krlnca, sra toplumun kertilmesi ve zdrlmesine, asimile edilerek tasfiyesine geldi. Btn younluuyla srdrlen bu srece tepki olarak doan PKK Har eketi, balang itibariyle esas olarak Krt halknn z savunma hareketidir. nceleri ideolojik ve politik olarak yrtlen z savunma hareketi ksa srede karlkl iddete dayanan bir z savunma aamasna geti. Balangta sadece kadro ve sempatizanlarn varln savunmaya dayal silahl savunma 15 Au stos 1984 Hamlesiyle halk da kapsamna alarak geniledi. Halkn z savunma savana dnen hareket tm ilgili hegemonik glerin, zellikle NATOGladio glerinin planl saldrlarna urad. Krdistanda kendi kaderi zeri nde sz sahibi olacak Krtlerin blgedeki dengeyi alt st etmelerinden ekinen tm gler bu saldrlarn arkasnda yer aldlar. Buna ramen bu direnme savalar dayatlan inkr, imha ve asimilasyon politikalarna byk darbe vurdu. Halkn kimliine sahip kma ve zgr yaama arzusunda srar etme tavrn kesinletirdi. Ulus-devletlerin Krt halk zerindeki eski tasfiyeci emelleri tmyle sona ermemise de, eskisi kadar iddialar kalmamtr. Krt kimliinin kabul ve zerk yaama sayg aamasna gelinmitir. Bu durum z savunma sava asndan yeni bir durumdur. PKK bu yeni durumu KCK araclyla deerlendirmeye almtr. 383

KCKde demokratik ulus ina programnn nemli ve vazgeilmez bir bal da z savunmann nasl kalc bir sistematie balanaca hususudur. Tek silahl g tekeli olan ulus-devletlerin frsat bulduka uygulamaktan kanmayaca yeni inkr, imha ve asimilasyon politikalar KCKnin z savunma sistemini kalc olmaya zorlamtr. Ulus-devletlerle ortak yaamann asgari koulu, Krt z kimliinin ve zgr yaamnn anayasal gvenceye kavumasdr. Anayasal gvence yetmez, ayrca yasalarla belirlenecek statlerle bu gvencenin somut koullar aranacaktr. Da kar ortak ulusal savunma dnda, gvenlik ilerinin Krt toplumunun kendisi tarafndan karlanmas gerekir. nk bir toplum i gvenliini en iyi ve ihtiyalarna en uygun biimde ancak kendisi salayabilir. Dolaysyla ilgili ulus-devletlerin (Trkiye, ran, Irak ve Suriye merkez ulus-devletleri) i gvenlik politikalarnda nemli reformlar gerekletirmeleri gerekir. KCKnin de bar ve demokratik zmn salanmas halinde, z savunma glerini yani HPGyi (Halk Savunma Gleri) yeniden dzenlemesi gerekir. phesiz yeniden dzenlenme yeni yasalar gerekt irir. Eski Hamidiye Alaylar ve yeni ky korucular gibi bir sistemin sz kon usu olamayaca aktr. Ancak ulus-devletlerle uzlamaya dayal ve yasal olan i gvenlie ilikin yeni g dzenlemeleri yaplabilir. lgili ulus-devletlerle uzlama olmazsa, KCK tek tarafl olarak kendi d emokratik ulus inasn btn boyutlaryla koruma temelinde, kendi z savu nma glerinin nicel ve nitel durumunu yeni ihtiyalara gre dzenlemeye alacaktr. Yeni dzenlenen HPG gleri, demokratik uluslamay her alanda ve her boyutta savunmakla ykml olacak, demokratik ulusal otoriteyi laykyla tesis edecektir. Demokratik ulus birey-yurttalarnn can ve mal gvenliinden sorumlu olacaktr. Kltrel soykrmlara kadar varan btn ulus-devlet uygulamalarna (askeri, politik, kltrel, sosyal ve psikolojik savalarna) kar srekli savam halinde olacaktr. Krdistann ve Krtlerin varl ve zgrl z savunmasz olamaz. 9- Demokratik Ulus Diplomasisi Ulus-devletin en ok gelitirdii bir faaliyet da ulus-devletler arasndaki diplomasi faaliyetidir. Diplomasi devletler arasnda yaanan savalar ncesi ndeki faaliyet biimlerini tanmlamaktadr. Ulus-devletlerin tarihindeki savalarn hazrlk safhas olarak da deerlendirilebilir. Tarih boyunca her trl to pluluk birimleri arasndaki komuluk ilikilerinin geleneksel ifade edili biiml erinin belli ritelleri vardr. Bunlara yksek deer biilir. Ulus -devletlerin bu ilikiyi kurumlatrmalar kapitalist modernitenin kr eilimiyle balantldr. Eer ilikiler bar dneminde daha ok kr getiriyorsa savaa gerek yoktur. Diplomasi ile krl ilikiler kotarlr. Azami kr eilimi savala balantlysa, btn diplomatik gler bir araya gelseler de krl sava engelleyemezler. Dolaysyla diplomasinin ii bitmitir. Kr mantna indirgenen diplomasinin tarih boyunca grlen toplumlar aras en deerli iliki tarzyla ba kalmamtr. Diplomasi ulus-devletler arasnda krl sava oyunlarnn bir maniplasyon 384

arac haline getirilmitir. Artk barn deil savalarn hazrlayc aracna dnmtr. Demokratik ulus geleneiyle tekrar toplumlar arasnda daha ok bar ve dayanmann, yaratc alverilerin aracna dnen diplomasi esas olarak sorunlarn zmyle urar. Demokratik ulus diplomasisi savalarn deil, barn ve yararl ilikilerin aracdr. Bilge insanlarn rol oynad ahlki ve politik deeri yksek bir misyonu ifade eder. zellikle komu halklar ve ak raba topluluklar arasndaki dostane ilikilerin, karlkl yarar getiren srelerin gelitirilmesi ve srdrlmesinde nemli rol oynar. Ortak toplumsallklarn, daha st seviyede toplum sentezlerinin ina gcdr. Krtlerin tarihinde olumlu veya olumsuz ynde ok sayda diplomatik iliki sreci varln hep srdrmtr. ok paralanmlk ve topluluklar arasndaki yaltlmlk elilik faaliyetlerine yksek deer biilmesine yol am, doru ifa edildiinde toplumsal yaama deerli katklarda bulunmutur. Kt niyetle ve farkl kiisel ve zmresel karlar peinde ifa edildiinde ise dmanlklara ve atmalara hizmet etmitir. Gnmzde Krtler gerek kendileri ile komular arasnda, gerekse kresel apta anlaml bir diplomasiye iddetle ihtiya duymaktadr. Varlklarn korumada ve zgrlklerini salamada olumlu diplomatik faaliyetlerin byk rol vardr. Yakn dnemde, kapitalist modernite srecinde belki de dnyada en ok diplomatik oyunlara kurban edilen halk Krtler olmutur. Btn 19. ve 20. yzylda Ortadounun paralanmasnda ve kapitalist sistemin hegemonyas altna alnmasnda Krtler kurbanlk rol oynamtr. zellikle Birinci ve kinci Dnya Savalarnn en trajik kurbanlar olmulardr. Ortadou ulus-devlet diplomasisinde Krtlere biilen rol hep piyonluk olmu ve bu durum ok ar sonular dourmutur. Krtler soykrma varan ac tablolarla karlamlardr. Bunda phesiz Krt ibirlikileri kadar Krt direnilerinin modern ynte mlerden kopukluklarnn da nemli pay vardr. Hem konjonktrel hem de snfsal adan birleik bir Krt ulus-devletinin ansnn az olduu gz nne getirildiinde, bu amala yrtlen diplomas ilerin zmleyici ansnn olduka az olduu grlecektir. Son iki yz ylda bu amala yrtlen faaliyetlerden baarl sonu alnmad bilinmektedir. Krt sorununun doas bu tr faaliyetlerin baarl olmasna elvermemektedir. Krtlere ilikin ulus-devlet diplomasisi zmleyici deil tkayc, Krdistan paralar arasnda elikiyi arttrc ve dman ulus-devletlere ak davetiye karan birok olumsuz role tanklk etmitir. Bu nedenle yeni bir diplomasiye, demokratik ulus diplomasisine iddetle ihtiya vardr. Demokratik ulus diplomasisi, ncelikle paralanm ve farkl karlar etrafnda blnm Krtler arasnda ortak bir platform gelitirmek durumundadr. Krtlerin en ok ve iddetle ihtiyacn duyduklar bu platform, diplomatik faaliyetlerin merkezine oturmak durumundadr. Dier btn diplomatik faal iyetler, zellikle her rgtn kendi bana ve karna gre gelitirmek istedii diplomatik faaliyetler imdiye kadar grld gibi faydadan ok zarar geti rmi, daha ok Krtler arasndaki paralanmaya, blnmeye ve atmalara 385

hizmet etmitir. Dolaysyla Krtler arasnda btnsel bir diplomasiyi geliti rmek temel ulusal grevlerdendir. Bunun iin Demokratik Ulusal Kongreyi kurup ilevselletirmek Krt diplomasisinin en hayati grevidir. Demokratik Ulusal Kongre hem tm Krt rgtleri ve ahsiyetlerinin temel hedefi olmal, hem de Kongrenin bir an nce kurulmasyla ona dayal tek azdan konuan, tek politikas olan, kurumlam bir Krt diplomasisi gerekletirilmelidir. Hibir rgt hibir gerekeyle bu hayati grevleri erteleyemez, savsaklayamaz. Bu grevleri srekli erteleyenler ve savsaklayanlar farkl kiisel ve rgtsel karlar peinde koanlardr. Tarihte bu tip zihniyetler ve kiiliklerin yol at klar byk felaketler ve zararlar iyi bilinmektedir, bilinmek durumundadr. Irak Krt Federe Devletine dayal diplomasi nemli olmakla birlikte, btn Krtlerin ihtiyacn karlayamaz. Bu devletin ne bu ihtiyaca cevap verecek yetenei vardr ne de koullar buna msaade eder. Btn Krtlerin ihtiyacna cevap verecek diplomasi ancak Demokratik Ulusal Kongreye dayal olarak gelitirilebilir. Dolaysyla ncelikli grev Demokratik Ulusal Kongrenin toplanmas ve kalc bir genel btnleyici ulusal demokratik rgt olarak ilandr. Demokratik Ulusal Kongrenin temel grevleri yle sralanabilir: a- Demokratik Ulusal Kongre kalc bir rgt olmaldr. Ulusal demokr atik her snf ve tabakadan uygun bileimle kiiler ve rgtlerin temsili salanm aldr. Bunda nfus ve paralarn rol, mcadele azim ve kararllklar gz nnde bulundurulmaldr. b- Kongre daimi bir icra yani Yrtme Konseyi semelidir. Yrtme Ko nseyi btn Krtlerin pratik-politik ilikilerinin yrtlmesinden sorumlu olmaldr. ve d diplomatik faaliyetler, ekonomik, sosyal ve kltrel ilikiler Konseyce kurumsal olarak yrtlmelidir. c- Btn rgtler z savunma glerini ortak bir Pemerge rgtnde birletirmeli, ortak Halk Savunma Gleri Komutanl kurulmaldr. Her rgtn gc orannda z savunma gleri zerinde belli bir inisiyatifi olmaldr. d- Konseye bal D likiler Brosu veya Komitesi, bata Krtlerin bal yaad ulus-devletler olmak zere dier tm devletler ve sivil toplum gl eriyle ilikilerden tek bana sorumlu olmaldr. KCK ile Irak Blgesel Krt Ynetiminin Demokratik Ulusal Kongreyle ilikileri uygun bir stat altnda dzenlenmelidir. Her iki organizasyon bir biimde Kongre Yrtme Konseyiyle balantl alabilir. Bu iki organizasyonla birlikte almak zerinde tartlp zme kavuturulmas gereken nemli bir sorundur. Ak ki, KCKnin demokratik ulus inasyla Irak Krt Federe Ynetiminin ulus-devleti inacl arasnda ideolojik ve siyasi kapsamda iliki ve elikiler uzun sre devam edecektir. Bu konuda Demokratik Ulusal Kongre zmleyici bir at rgt olabilir. Demokratik ulus diplomasisi ulus devlet diplomasisinin byk bir kaosa ve atmaya gtrd Ortadou halklar ve uluslar arasnda demokratik modernite balamnda kalc zml eyici rol oynayabilir.

386

10- Demokratik Ulus zmnn Arays Olmak nsan yavrusu iin en zor sorun herhalde toplumsal olmakla balar. Gemie dnp baktmda aklma gelen en zor iliki, anamla tututuum kavgann konusu olan namus ilikisiydi. yle anlalyor ki, o dnemin ky koull arnda toplumsal olmann ilk art namuslu olmaktan gemekteydi. Namuslu olmak da ailenin kurallarna, yani namusuna bal olarak yaamakt. ocuk olarak bu namus bilincine anadan doma sahip olamazdm. Namuslu olmak sonradan renilen toplumsallkla ilgili bir husustu. Anam da herhalde kend ine gre beni toplumsallatrmaya alyordu. Bunun yolunu da ailenin kura llarna tam bal olmakta buluyordu. Bu yzden aramzda iddetli bir kavga geti. Belli ki, ben daha ocuk halimle ailenin kurallarn yeterli ve doru bu lmuyormuum. lk defa gelenee bakaldrmam sz konusu olmutu. Bu ynl eliki uzun sre devam etti. Aile sorunu kadn sorununa, kadn sorunu zgrlk ve demokrasi sorununa, demokrasi sorunu da en son demokratik ulus sorununa dnt. Camiyle, dinle olan ilikimi anlatmtm. lk bata dine rnek dzeyde u ymutum. Otuz e yakn sure ezberlemi, mamn gzdesi olmutum. lkokul ocuklarndan oluturduum gruba namazda imamlk da yapmtm. Bu k onuda notum tamd. Ama dinin tanrsyla zihni sorunlarm da ba gstermiti. Bu tanr nedir, nerededir, nasldr sorular gittike kafam kurcalyordu. Dinde derinleme bu sorunu zmyor, tersine daha da arlatryordu. Bu ynl elikiyi felsefe ile zmeye alrken, sosyal hareketlilikle tanma ve bilimsel sosyalizmde karar klma takip ettiim dier admlar oldu. Altndan kalklmas zor tercihler yapmtm. Asl toplumsallk ba olan Krt kimlik sorunu ise, eitimin Trke olduu ilkokula gidi nedeniyle erkenden varln hissettiriyordu. Sorun beni derinden yaralyordu, ama zm iin uzun sre adm atacak halim yoktu. Teorik birikimim kadar pratik kapasitem de en ufak bir adm atmama elvermiyordu. Sonuta aile, din, felsefe ve sosyalizm sorunlarnn kaynanda Krt kimlik sorunundan kan yer aldn fark ettike, sor una younlamaktan ve zm aramaktan kurtulamayacam anladm. Krt kimliinin kabul ve sorun olarak kavran 1970lerden itibaren tm yaamm kuatmt. Kiiliimle ilgili ortaya kan tm sorunlar kimlie balyordum. Dolaysyla Krt kimliini zmedike, maddi ve manevi hibir s orunumu zemeyeceimi kavram ve inanmtm. Bundan sonra bal ayan ideolojik ve rgtsel serven bir nevi kendimi yeniden aray yksne dnmt. Krt kimliinin aratrlmas ve zm abalar bir anlamda da kendimi yeniden tanmlamam, zmem ve toplumsallatrmam demekti. Bu araylara ilikin yklere yer yer deindiim iin tekrarlamayacam. Fakat yklerin ksmen felsefi yorumlar dikkat ekicidir. Krt kltrnn kendini zihnime ve duygularma net yanst ok kstl imknlar olan mzik yoluyla gerekleiyordu. ocukluktan beri Krte klamlar (ezgileri) dinlemitim. Meryemxan, Cizrawi Kardeler ilk elde duyulan seslerdi. Fakat Ankara koull arnda ilk defa Aram Tigrann sesini duymam farkl bir etki yaratmt. ok sonralar yorumladmda, Aramn Krt gerekliine, zellikle Krt halk ge r387

ekliine, onun hakikatinin dile getiriliine ok daha yakn bir ses olduu sonucuna varmtm. Sanatn hakikatin dier bir aklayc biimi olduunu bu nedenle kabul etmitim. O sesin ieriinde hem Krt halk gerekliine bir ar vard, hem de ierik olarak umutsuz ak dile geliyordu. Dolaysyla yaadm gereklikle olduka uyumluydu. Bir yandan ideolojik araylarla Krt sorununu aklamaya alrken, dier yandan bunun mzikle takviye edilii anlalr bir husustu. Mzik ve ideolojik aray Krt sorunu iin artk el ele gidiyordu. Kadna ilgim de bu yllarda benzer biimde geliti. Doal olarak her gencin bu ilk yllarnda yaayabilecei tutkulu balanlar benim iin de sz konusu olabilirdi. Kadna biyolojik ve geleneksel yaklamdan olduka uzaklamtm, bu ynl ilgim de uyanmamt. Kent koullarnda kendini yanstan kadn modern grntlyd. Dikkatimi ekiyordu, ama Trk modernitesi gerei yetimi bir kza yaklamam benim iin Kaf Da kadar uzak bir olaslkt. Ne bu gc kendimde buluyordum, ne de elde etmek iin bir ura iindeydim. Krt kkenli baz kzlar gzlemlediimde, bende ayn mzikte geen umutsuz ak yklerini artryordu. Daha nce de belirttiim gibi, baz simalara ilikin Bu kzn soyu da zgr olmaya layk bir soy olmal deyiim Krt gereklii ve sorunuyla yakndan balantlyd. Aramn mzii ne kadar Krt gerekliinin umutsuz vaka durumunu yanstyorsa, kzn simasnda yakal adm grnt de Krt gerekliinin yine o kadar umutsuz bir vaka olduunu, ama eer snrl bir namus anlaym varsa, bu umutsuz vakann, yani Krt gerekliinin peine dmem gerektiini srarla dayatyordu. Anamn gzle mledii halimle geleneksel tarzda kadnla olamayacam anlalmt. Modernite kadn ise Trk olduunda Kaf Da kadar uzak, Krt olduunda da umutsuz bir ak grntsnde kendisini hissettiriyordu. Yanmdaki Krt ve Trk genlerinin kadna ilgisi bana ne ahlki ne de estetik grnyordu. Dolaysyla onlara yknp bir kzla yaknlk kurmay asla dnmedim. Buna ramen aniden evlilik saplantsna dmem anlalmaya deer. lgili blmlerde akladm gibi bu ideolojik, etnik, politik ve psikolojik boyutlar i ie gemi bir yaklamd. O yalarda evlilii denemeyi bir nevi meydan okuma olarak bellemitim. Ruhen ve geleneksel olarak asla evlenmedim. Fakat kadn etrafndaki ideolojik ve politik rnty zmek asndan bunun o lduka nemli bir deneyim olduunu ve yaamaktan ok korkmamak gerektiini zor da olsa kendime kabul ettirmitim. zellikle bu ilikiyle Krt, Alevi ve kadn gerekliine ulamamn, bunun Krt kimliiyle ve sorunun kendisi ve zmyle balantsn kurmamn mthi zor, fakat ok retici geen bir ders olduunu nemle belirtmeliyim. Bu sorun almasayd ve beni yenseydi, Krt gerekliine ynelik klarmn baarl geeceini sylemem olduka zor olurdu. Kendi amdan zetlersem, 1950-1960 yllarn aile toplumculuunu reddetme, 1960-1970 yllarn geleneksel toplumu benimsememe, 1970-1980 yllarn da modern toplumu benimsememe sreci olarak deerlendirebilirim. Toplumsallamayan yalnz adam konumunda bir kiiliktim. ocukluun kr 388

gezisi gruplar, dinsel ve sol ideolojik gruplar kendi etrafmda gelitirdiim deneysel toplumsal admlard. Apoculuk ve PKK gibi iddial admlar kendine zg yeni toplumsallklarn ynn gstermekle birlikte, henz birer idea olmaktan teye gidemiyordu. Aranan ve kabul ettirilmek istenen Krt toplu msallyd. Krtler asndan hakikat arayl sz konusuydu. slmiyetin Krtler asndan ifade edilebilecek bir hakikati yok gibiydi. Milliyetilikle kaynatrldndan, daha ok inkrclk rolnde kullanlyordu. Sol dnceyle gerein ad konuluyor ama z aklanamyordu. 1980lere doru bavurulan kendini silahl savunu, balanlan gereklie saygyla balantlyd. 12 Eyll 1980 darbesi hakikat asndan nemli bir snavd. Dayanmak ve gelimek, balanlan gerein hakikat olarak deerini kantlayc argmanlard. Eer dayanmayp kala karlasaydm, balanmak istenilen Krt gereklii byk darbe yiyecekti. Dolaysyla 1980 sonras direni ve ideolojik-politik gelimeler, Krt gerekliinin hakikat olarak ifade edilmesinde byk anlam tayacakt. Silahl direnie gemek ve halk savaa ekmek tarihsel admlar olacakt. Herkesin pes ettii ortamlarda hakikat sesini daha gr duyurabilirdi. Silahl mcadele tam da bu tr dnemlerde hakikatin en gl ve adil sesi olarak yank bulacakt. Byle de oldu. Teknik ve taktik olarak ok iyi balatlamamasna ramen, 15 Austos 1984 Hamlesi Krt gerekliinde byk yank buldu. Aranan Krtler varlklarn hissettiriyorlar, tm olumsuzluklarna ramen dalga dalga katlm gster iyorlard. Ozanlar ve mzik gruplar oalyor, dostlarn says artyordu. Yalnzl yrtyor ve toplumsallayordum. zlemini duyduum hakikat gerei, gerek hakikati glendiriyordu. Bu yllarda ozanlarn bizzat gerilla ortamna gelileri, Newrozlarda kamp alanlarnda on binleri aan halktan insanlarn toplan olduka dirilticiydi. Aram Tigrann sahama gelii ve Med TVnin al umutsuz ak umutlandrmaya balamt. Kzlarn ak da cokuluydu. lk defa onurla onlar kucaklyordum. Tekrar birlikte oynuyor, bazen omuzlara kaldryor, kadndaki utanc yerle bir ediyordum. Onlarn ahsnda zgr y aamn gerekletiini grdke yaamn anlam daha da geliiyor ve gzelleiyordu. Byk aclar ve ihanetler yaamasna ramen, Krt halknn bu yllarda d ayanma ve balanma gcn gstermesi, kendi hakikatinin farkna varmas ve bunun en nemli insani onur ve temel ahlki ilke olduunu kavramasyla balantldr. Yoksa dnyann en gelimi hegemonik glerinin en sinsi sava biimi olan Gladio savalarna bu kadar dayanmas baka trl izah edilemezdi. Bu yllarda Bamsz, Birleik, Demokratik Krdistan slogann oka ku llanyorduk. Aka sylemeliyim ki, ben bu slogann gerekliine pek snamamtm. Beni en ok stan ve glendiren gereklik halkn ayaa kalkyd. Kendi savana kalkan, ona her trl destei veren, en deerli oullarn ve kzlarn birer kurban gibi sunan bir halk karsnda heyecanlanmamak ve byk sayg duymamak mmkn deildi. Benim tm yaptm, onlarn bu onurlu hakikat savana btn akl ve duygu glerimi kullanarak katkda bulunmakt. Hibir aba bu dorultudaki almalardan daha deerli olamazd. 389

Benim gibi muazzam kukulu bir zihni ve oturmam duygular olan birisini bile halkn ve nclerinin bu fedakrlklar kendine getirmi, deta yeniden canlandrmt. Ben onlar kefetmeye alrken, onlar beni yeniden yaratmlard. Gerektiinde, varlklar sz konusu olduunda, zgrlk ve onurlarn yitirmekle kar karya kaldklarnda halklarn savamalar kanlmaz olur. Sava dnda hibir yntem varlklarn, zgrlklerini ve onurlarn korum aya gtrmez. Bu dnem Krtler asndan bylesi bir dnemdi. Savamak, zgrlkten ve kurtulutan nce bir varolu yntemiydi. 12 Eyll faizmi dil yasa gibi tarihte rnei olmayan bir uygulamayla aslnda daha nceleri rtl yrtlen Krtlerin kimliksel imhasn aktan yrtp sonulandrma kararndayd. Krtler iin tek varolu yntemi savat. Zaten kendini ifade etmenin dier yollar tmyle kapatlmt. Kapatlma derken dier gruplar kastetmekteyim. Krtler iin hibir biimde ne varln kantlama ne de zgr yaama imkn braklmt. Ne pahasna olursa olsun, sonu nasl geliirse gelisin, sava sadece varoluun ve zgr yaama ansnn tek yolu deil, deta ayakta kalmann ilac gibiydi. Nitekim dier gler bu araca laykyla bavur amadklar iin gndemden, toplumsal yaamdan dmlerdi. Temsil ettikleri gereklik onlar yaatmaya yetmemiti. Benim iin bu dnemde ilgin olan, anamn dayatt namus savann gerek anlamn bulmasyd. Anam aslnda bana bir toplumsal yaam kuraln belletmek istemiti. Ama yaanan gereklii doru ifade etme gcnde olmad iin yanl hedef, zamanlama ve uygulama peindeydi. Bu z varlk sav ayla aslnda toplumsal namus, Krt varl ve onuru kurtulmutu. Bu savala ilk defa onurluca yaam hakk kazanlmt. Ayaa kalkan ve kendi varlk sav ana sahip kan btn Krtler asndan yaam hakknn kazanlmas sz konusuydu. Bu yllarda lmek veya hayatta kalmak pek fark etmiyordu. nemli olan onurlu yaam hakkn kazanmakt. Bunun bir rnei de Diyarb akr Zindan Direniinde sergilenmiti. Mazlum Doann Newroz eyle mi, Ferhat Kurtay, Necmi ner, Eref Anyk ve Mahmut Zenginin bedenlerini atee vermeleri, Kemal Pir, M. Hayri Durmu, Akif Ylmaz ve Ali iekin lm orucunda ahadete erimeleri de tamamen onur savalaryd. Halk savamnn birer edeeriydi. Hep birlikte haykrdklar Onur sava kazanacaktr slogan bu gerei ifade ediyordu. 1978in sonlarnda PKKnin ilanna karar verdiimizde de benzer bir durumu yaamtk. Kazanlan ideolojik ve politik savat. Ama gittike artan taraftar gruplar, onurlu yaam ve varlk kantlama yoluna girildiinin de ak kantyd. 1998 sonlarnda yaananlar kant olmaktan ok gerein kendisiydi. Gladio sistemi en st dzeyde direkt ahsma mdahale ettiinde daha nceki yllarn tela hi yoktu. Hatta kendimi bir nevi hafiflemi hissediyordum. Ayrt etmekte zorluk ektiim konu nelerin kazanlm haklar, nelerin atlmas ger eken ykler olduuna ilikindi. Moskova-Roma gnlerinde dncemi megul etmeye balayan bu ikilemdi. Geriye baktmda, o gnlerde bana yitik geleni n ulus-devlet topyas olduunu daha iyi kavryordum. Bilimsel sosyalizmi hem 390

bilim hem de ideoloji olarak kavramaya altmdan tr, iktidar ve ulus devlet meselesinde pek rahat deildim. Sadece konjonktrn elvermemesinden tr deil, ideolojik ve bilimsel araymda da devlete yer bulamyordum. Kald ki, Ortadoudaki iktidarms zentiler beni olduka rahatsz etmiti. Ulus-devlet cazibesi beni pek ekmiyordu. Yzlerce rnee Krt ulus devletiyle bir yenisini eklemek, daha evrensel araylar peinde olan dnyamla uyumuyordu. Ama yllarca reel sosyalizmin etkisi nedeniyle k da yapamyordum. Romadayken yine bir mzikle tanmam sz konusu oldu. Skntl hastane hapisliimde dinlediim para Bav Salihin Derw Evd yorumuydu. Dest ann yksn bilmiyordum ama mzii etkileyiciydi. Ozann bu destan oku rken ieriinin ne kadar farknda olduu belli deildi. Bana gre bu destan daha Ahmed Xanden beri zlemi duyulan Krt devletiliinin can ekimesini ifade ediyordu. Yine yaadm gereklie denk gelmiti. Yitirdiim, yitirmekte olduum duygu, Krt ulus-devletiliine ilikindi. Mevcut dnya dengesinde, Moskova-Roma hattnda, Gladionun amansz takibinde bu duygum can ekiiyordu. Mziin ritmik sesleri bunu iliklerime kadar hissettiriyordu. Bilindii zere Dewr Evd hem son zidilerin hem de onlarn ahsnda asimilasyona ve imhaya kar ayakta kalmaya alan Krtln Edul ahsnda dile getirilen umutsuz direniini ifade ediyordu. Erkek ozann dilinden sylenmesine ramen, Edulnin her sz, binlerce yl ayakta kalan bir kltrn son nefesini verii gibi geliyordu. Derw Sincar Dalarndan Musul Ovasna her dalnda, aslnda Mslman Arap feodalizmine kar bir kahramanlk direniini sergiliyordu. Bu da binlerce yllk bir gelenekti. Kk Smerlere, belki de daha ncesine kadar gidiyordu. Semitik l kabileleriyle Aryenik daova kabilelerinin atmasna kadar giden bir kkene sahipti. Derw Evd bu gelenein son temsilcisiydi. Derwin attan d ve yaralanmas, aslnda bir tarihin ve toplumsalln d ve yaralanyd. Yaral Derwin yava yava lm Edulnin dilinde yle bir syleme dnmt ki, on bin yllk bir tarihi ve en eski bir halk geleneini rahatlkla ifade etmeye yeterliydi. Daha nceleri sanrm 1995te Med TV aldnda, Aram Tigrann konuk olarak yer ald programa ben de telefonla katlp kendisiyle sylei yapm, en sevdiim olan ark Delalo parasn okumasn istemitim. Bana gre o dnemde bu paray seslendirmesi muhteemdi. Sonradan Delalo arksnn da Derw Evd Destannn ksa bir fragman yani paras olduunu rendim. Ayn sonuca gtryordu. Hayret ettiim nokta, Edul gibi bir kadn figrnn nasl olup da bu denli derin bir tarihsel ve toplumsal gereklii ifade edebildiiydi. Bence bu Krt edebiyatnn halen akla kavuturulmas gereken temel bir sorunudur. Konunun ahsmla ilgili ynleri elbette vard. Bana da sadece engal Danda ve Musul Ovasnda deil, am-Halep-AtinaMoskova-Duanbe-Roma-Nairobi hattnda darbe vurulmaya allyordu. kisi arasnda benzerlik kurmamak mmkn deildi. Tuhaf olan, kaseti defalarca dinlettiim halde, etrafmda bulunan ok sayda kadn ve erkekten hibirinin benimle ayn duyguyu paylamamasyd. Hatta Romadayken ozan ivan 391

Perwer ile air-edebiyat Mahmut Baksi de ziyaretime gelmilerdi. ivan kendi eski havasndayd. Tarihsel-toplumsal derinlii yakalamas beklenemezdi. Mahmut Baksinin durumu daha da hzn vericiydi. Son syleiyi onunla yaptm. Benden dilei ehit gerillalarn gmld herhangi bir daa gmlmesiydi. Midesi harap olmutu. Sayl gnleri vard. O da azar azar lyordu. Bana Avrupa modernitesinin yava yava ldrd, ada olduu kadar karikatr karlm bir Derw Evd gibi gelmiti. Aleyhimde ok kullan lmaya allm, ama gnlden balln asla yitirmemiti. Romadaki son gnlerimde bir kez daha geleneksel trajik Krt yklerinin etkisine kaplmak bana ilgin olduu kadar anlaml gelmiti. Daha sonra hi detim olmad halde Derw Evd Destannn hatrasna u msralar aklma dt: Sincar Dalarnda Derw Evdnin yannda olsaydm! Beyaz atlarn srtnda Musul Ovasna dalsaydm Derw vurulduunda srtlayp Krdistan dalarna gtrseydim Ona, Bak, binlerce Edul ve On kiler var deseydim Tanralarn taht kurduu bu dalarda rahat uyu, deseydim lm nereden ve nasl gelirse gelsin artk gam yeme, Kesinleen Krtlk ve zgr yaam ebedi gerekliktir deseydim! Urfadan son kmda da brahim ve Eyp peygamberlerin ansyla balantlandrlan baz msralar aklma dt. Aslnda eski yazm dilinde ska bavurulan bu yntem daha deerli olmasna ve bilimcilie gre hakikati daha gl ifade etmesine ramen, modern yazm hastalnn bir sonucu olarak bavurmamam mazur grlmelidir. Olmayan ulus-devleti kaybettiimi dnmem aslnda milliyetiliin zi hnimi ve duygularm kreltici etkisinin bir sonucuydu. Bunlardan kurtulmann benim iin byk ans olduunu daha sonra fark edecektim. Genelde devlet ilie, zelde ulus-devletilie gmlm bir zihnin ve duygu dnyasnn boalmasyd yaanan. Lenini ldrtan, Stalini ise ldren bir hastalkt. Maonun Kltr Devriminin bile deva olamad bir hastalkt. Benim korkum, ulus-devleti zihniyetin kaybedilmesinin uruna savalan Krt gereklii ve zgrl iin nelere mal olabileceiydi. Tarihten ok iyi biliyoruz ki, devletin elden gitmesi tm hanedanln, dinin ve toplumun elden gitmesi oluyordu. Geri olmayan ve kazanlmam bir devleti, bir Krt ulus -devletini kaybetmek sz konusu deildi. Ama yapt armlar tehlikeliydi. Gladio ua Akdeniz zerinden Nairobiye szlrken, az da olsa garip bir duyguya kaplmtm. ahsmda tpk Yahudilerin trenle lm kamplarna gnderilmeleri gibi bir Krt soykrm yolculuu balatlmt. Bunda tavrm belirleyici rol oynayacakt. 20. yzyl biterken ahsmda yaanan, ulus-devlet tanrsnn intikamyd. Uygarln tanrsal dzeni olan ulus-devlet de en kat putlama dnemini yayordu. mraldaki yaamm bu tanrnn etkisinden tmyle kurtulma cehdi yle geti. Byk komplolar dnemi byk dnmleri de beraberinde getirir. Ulus-devlet son drt yz yln insan zihnini youran ve yeniden ekillendiren modern olgularnn banda gelmekteydi. Kapitalizm gibi toplumsal doann 392

uzun sre dayanamayaca bir smr sistemi onun sayesinde mmkn olmutu. Sosyalizme ynelirken, aslnda bu canavarlarn en bynden kurtulmak istemitim. Fakat ayn canavarn sosyalizmi de tahakkm altna alm olmas beni yanltmt. mralnn en byk yarar bu gerein farkna varmam salamas oldu. Gramscinin de kavramaya olduka yaklat bir hak ikatti bu. Savunmalar derinletirdike zihnimin kurtuluu tamamen gerekleti. ok byk bir cesaretle ulus-devletle balantl tm sistemi reddetmek asla toplumculuktan kopmay ifade etmedii gibi, ona hakikat pay olduka bym bir paradigma ve yntemle yaklama anlamna geliyordu. Kapitalist moderniteyi bu erevede kavramlatrmaya almam zor olmad. Savunmamn nceki ciltlerinde bu konu yeterince aydnlatlmaktadr. Alternatif modernite kavram olarak demokratik moderniteyi kavramlatrmak diyalektik gereiydi. K. Marksn Hegelin diyalektik metafiziini diyalektik materyalizme dntrmesi gibi, ben de kapitalist moderniteyi demokratik moderniteye dntrmeye almtm. Sonular elbette tarihsel akla belirginlik kazanacakt. Kapitalist sisteme ne kadar yant verdii tarihsel materyalizmin bu yeni yor umunun ii olacakt. Krt sorununu Demokratik Modernite kuram ile yantlamaya almak hem PKK asndan radikal bir zeletiri hem de demokratik zmn temeliydi. Toplumsal doay bilimsel olarak aklama imkn yeni paradigmayla g kazanmt. Toplumun tarihsellii ve inasndaki zihniyet pay, esnek ele al nmasn mmkn klyordu. Bu yaklam ise dogmatizme tari hsel olarak en byk darbenin vurulmas anlamna geliyordu. Ulus-devlet meselesinde tm zihniyetlere damgasn vuran modern dogmatizm teki yaklamyla znde eski teolojiyi devam ettirdii gibi, demokrasiye de lmcl bir darbe vurmutu. Sa, sol ve merkez tm modern zihniyet biimlerini ortak paydasnda birletiren modern dogmatizm, ulus-devleti biricik klmakla znde hem onun somutunda tek tanrcl gerekletiriyor, hem de her modern kabileye yani ulusa birer putunu egemen klmakla sahte oulculuk ideasnda bulunuyordu. Tm dinler ulus-devletle tekleir ve tanrsallklarn birletirirken, dileyen her yeni kabileye (ulus-devlete) birer put armaan ediyordu. Tanr imalatlnda byk tecrbeye sahip Yahudi ideolojisi bunda elbette belirleyici rol oynuyordu. Eski tanrnn kabileleri de bu imalatlar kap kap almakta yarr hale gelmekten geri kalmyorlard. Yahudi sermaye nderlii Bat Avrupada mal imalat ve satlarna hegemonik anlamda nclk eder ve yine Yahudi ideolojik nderleri ulus-devlet tanrsn ayn meknda Panteona yerletirirken, yzlerce putunu da dnyann her tarafna pazarl amakta zorluk ekmiyorlard. Marks gibi Yahudi ideologlar, hem yeni maldaki hileyi (azami kr eilimini) hem de yeni tanrsall (burjuva idealizmini) sezmekten ve gerei aklamaktan geri durmuyorlard. Fakat Marks da ksa srede sann akbetine uramaktan kurtulamayacakt. ok garip olan, bu ideolojik gelenein kurucu figr olarak yanstlan brahimin doduu yerde domam ve ayn ekilde putlar krmak gibi bir role soyunmam, hem de Onun gelenei adna her taraf istila eden putlara kar Onun gibi davrana393

rak Onun yrtt yerde bir put krma hareketini yrtmeye almam, yine Onunki gibi bir k gerekletirerek yola devam etmemdi. mral adasnda on ikinci ylm doldurmama az kald. Tarihen de sabittir ki, mral deniz ortasndaki iklimi itibariyle insan fiziini alabildiine ypra tmakla mehur bir yerdir. Bizans mparatorluundan beri devletin en tehlikeli grd mahkmlarn srgn ve lm yeri olarak kullanlmaktadr. Eer ok byk hakikat gerekeleri yoksa, bir insann buradaki koullara bu denli uzun bir sre dayanmas zordur. Beni bu Ada Zindanna kapatan hegemonik ulus devlet tanrsnn sadece etkisinden kurtulmak asndan deil, tm maskelerini drmek asndan da mral mkemmel bir okul mekn oldu. Krtlerin sadece bu tanrnn etkisinden kurtulmalar iin deil, kendi doalarnn bili msel yorumuna dayal yeni dzenlerini ina etmeleri iin de mraly gerek bir okul gibi deerlendirdim. mral okulunun retileri sadece halkmz, halkl armz deil, modern Trkiyeyi de eskisinden daha iyi hale getirmitir. D emokratik Trkiyenin temellerinin mralda kifayetle atldn belirtmeliyim. Bunda tek tarafl bir biimde sadece kendi paymdan bahsetmiyorum. Bizzat devletin dnm de mraldan alnan cesaretle mmkn olmutu. Kald ki, byk komployla (1999) balantl olsa bile, modern Krdistann douu da mralda ortaya kan hakikatle direkt balantldr. Hem modern d emokratik Trkiye, hem de henz balang halinde de olsa modern zgr Krdistan, i ie ve birbirleriyle balantl olarak mraldan alnan dersler sonucunda ina edilmeye allmlardr. Krdistanda demokratik ulus inacl hem kuram hem de pratik adan zerinde younlamay ve dnm geirmeyi gerektiren Krt varl ve zgr yaamnn yeni tarihsel ve toplumsal ifadesidir. Kendini gerek ak der ecesinde adamay gerekli klan bir hakikati ifade etmektedir. Bu yolda hibir sahte aka yer olmad gibi sahte yolcusuna da yer yoktur. nsanlk tarihinden olumlu anlamda szlm bal kvamnda gerekli olan ne varsa bu yolun yo lcusuna sunulmutur. Bu yolda demokratik ulus inaclnn ne zaman t amamlanaca gereksiz bir sorudur. nsanlk durduka tamamlanamayacak bir inadr sz konusu olan. Evrende kendini her an yaratan varolular kadar, insann kendi kendisini zgr bilinle her an yaratan bir varlk olmas gibi, demokratik ulus inacl da kendini her an yeniden yaratma zgrlne sahiptir. Toplumsallk asndan ne bundan daha iddial bir topya ne de bir gereklik sz konusu olabilir. Tarihsel ve toplumsal gerekliklerine de uygun olarak, Krtler demokratik ulus inaclna gl bir biimde ynelmilerdir. Zaten inanmadklar ve etkisine de zoraki olarak girdikleri ulus-devlet tanrsndan zihnen kurtulmakla kaybetmemiler; ar bir ykten, hem de kendilerini imhann eiine getiren bir ykten kurtulmular; buna karlk demokratik ulus olma imknn kazanmlardr. Kymeti ne denli bilinirse o denli deerli olan bir kazanmdr bu. Birey ve toplum olarak Krtler demokratik ulus inacln kendi tarihleri ve toplumsallklarnn derinliklerindeki tm hakikatlerinin, direnilerinin, en eski tanra inanlarndan Zerdtle ve slma kadar srp gelen btn 394

ifade edililerinin bir sentezi, bir szlme younluu olarak kavramal, z msemeli ve pratikletirmelidir. Gemiin tm mitolojik, dinsel ve felsefi retileri kadar ada sosyal bilimin de retmek istedii, yine tm direni savalar ve isyanlarnn tek tek ve toplu olarak dile getirmek istedikleri hakikatler d emokratik ulus inaclnn zihninde ve bedeninde temsil edilmektedir. Kendimi sadece dnem dnem yeniden yaratrken deil, gnmze doru neredeyse her an yeniden yaratmaya alrken, bu gereklikten ve onun hakikat olarak ifadesinden hareket ettim. Bylelikle kendimi zgr olarak toplu msallatrdm, demokratik ulus klarak (Krt) somutlatrdm, demokratik modernite olarak tm insanla, mazlum Ortadou halklarna ve bireylerine s undum. Gelecee ilikin kiisel bir topyam olabilir mi? nsan mrnn snrlar iinde gelecee ilikin topyalarn umutlar ve gemie ilikin altn alarn zlemiyle yaamaya almak, dikkat edilmezse yaamn kendisini boa ka rtabilir. Mhim olan ann hakkn vererek yaamaktr. En iyisi an gemisiz ve geleceksiz yaamamaktr. Bilgece yaam gemiin ve gelecein anda dile gelip zgrce yaanmasdr. Kapitalist modernitenin ve onun kleletirici kltrnn temelinde insan gemisiz ve geleceksiz klarak ann hayvanca tketicisi haline getirme vardr. Demokratik modernite bireyi, kapitalist bireyciliin bu hayvanlatrc yaam kltrne kar altn al gemi zlemiyle topyal gelecek umudunu ann demokratik komnal topluluklarnda birletirip, almay zgrlk sayarak alternatif olmay baarmak durumundadr. Duyulan derin tarihsel ve toplumsal ihtiya nedeniyle imdiye kadar Krtler iin kolektif ve zgr bir kimlik, demokratik ulus kimlii iin altm. Bir an iin bile olsa bireysel yaamaya frsat bulamadm. Bundan sonra frsatm doar m, bilemiyorum. Ama gryorum ki, halkmzdan ve dostlarmzdan milyonlarca insan sanki yaplacak bir i yokmu gibi avare avare dolayor. Bu yaam tarz bende byk fke yaratr. Buna en aalk ve sorumsuz yaam tarz da demeyeceim, yaamn inkr diyeceim. Bu anti-yaam her birey ve toplulukta mutlaka almaldr. Gerilla yaamnda da bu tr avareliklerin younca yaandn ve bu d urumun bende byk fke yarattn hep belirtmitim. Silahl militan eer snrsz zgr yaam yaratcsysa, bu yaamn ak derecesinde tutkulusuysa, bir kar yerde-da parasnda destanlar yazacak denli bilgili, akll ve idealli yse daa k yapmaldr. Sradan da yryleri ve turistler kadar bile bir heyecan ve iradeden yoksun kiilerin dalarn, ormanlarn ve llerin gerillas olamayaca aktr. Bu avare isiz insanlar nasl byle yaama kyarlar diyo rdum hep. Kendini isiz avare durumuna dren insan her kimse en byk namussuzluu yapm, onursuzlua ve alakla dmtr derdim. unu da sylemitim: siz karnca ve ar var mdr? Karncalar ve arlar isiz oldular m hemen lrler. Onlar bile isizlii onursuzluk sayarak buna lmleriyle yant verirler. Demokratik ulusun inas koullarnda her insanmz iin, yedi yandaki ocuundan yetmi yedi yandaki yalsna, kadnndan erkeine kadar, eitim seviyesi ne olursa olsun herkes iin bir i mmkndr. Herkes iin 395

hem de ibadet edercesine uraaca, kendini hem koruyarak, hem besleyerek, hem de oaltarak yerine getirebilecei ve onunla zgrleebilecei bir veya birok i vardr. Yeter ki demokratik ulus bilincinden ve iradesinden azck da olsa nasibini alm olsun! Mesela ben olsaydm, kendi kyme, Cudi Dana, Cilo Da eteklerine, Van Gl evresine, Ar, Munzur ve Bingl dalarna, Frat, Dicle ve Zap kylarna, Urfa, Mu ve Idr ovalarna kadar yolum nereye derse dsn, her yerde sanki korkun tufandan kan Nuhun gemisinden inmi gibi davr anr, brahimin Nemrutlardan, Musann Firavunlardan, sann Roma mparatorlarndan, Muhammedin cehaletten kamas misali kapitalist moderniteden kaar, Zerdtn ziraat tutkusuna ve hayvan dostluuna (ilk vejetaryen) dayanr, bu tarihsel kiiliklerden ve toplum gereklerinden ilham alarak L ERME koyulurdum. lerimin says dnlemeyecek kadar ok olurdu. Hemen ky komnclnden ie balayabilirdim. deale yakn bir ky veya kyler komn oluturmak ne kadar cokulu, zgrletirici ve salkl bir i olurdu! Bir mahalle veya kent komn, konseyi oluturmak ve altrmak ne kadar yaratc ve zgrletirici olurdu! Kentte bir akademi, bir kooperatif, bir fabrika komn oluturmak nelere yol amazd ki! Halkn genel demokrasi kongrelerini, meclislerini oluturmak, bu kurumlarda sz sylemek, i yrtmek ne kadar kvan ve onur verici olurdu! Grlyor ki, zlemlerin ve umutlarn snr olmad gibi, gerekletirilmesi iin bireyin kendisinden baka nnde ciddi bir engel de yoktur. Yeter ki biraz toplumsal namus, biraz da ak ve akl olsun!

396

ORTADOU BUNALIMI ve DEMOKRATK MODERNTE ZM Ortadou kltrnde bunalm ve k-zm evrensel kltrdeki konumunu halen srdrmektedir. lgili ciltte konu zerinde kapsaml durulduundan tekrarlamayp dikkat ekmekle yetineceim. zerinde daha younluklu durulmay gerektiren konu merkez iktidar olgusudur. Toplumsal bunalmlarn temelinde iktidar olgusunun yatt bilimsel bir tespittir. zmlerin de bu nedenle iktidarla balantl olarak gelitirilmesi gerekir. Be bin yl aan bir sre boyunca Ortadou kltrnde merkez uygarlk sisteminin baat rol oynadn uzunca deerlendirdik. Merkez uygarlk me rkezileen iktidarla balantldr. Uygarlk bir anlamda iktidarn merkezilem esiyle at ba gider. Be bin yllk merkez uygarlk, ayn sre bo yunca merkezileen iktidar anlamna da gelir. ktidarn dalp merkezilemesi hkim tarih anlaynn en ok iledii konudur. Dier bir ifadeyle hegemonik merkez ve evre oluturma ayn tarih anlaynn izledii temel diyalektiktir. Hegemonik gler her zaman derin bir bunalmn ardndan yeniden oluturulur. Her hegemonik sistem yeni bir iktidar ve retim tekniine dayal olarak olut uundan, bu iktidar ve retim tekniinin eskimesiyle birlikte almas da kanlmaz olur. Yeni iktidar ve retim teknikleri genellikle eski hegemonik merkezin evre ilikileri iinde ortaya kar. evre ilikilerinde daha gl iktidar teknikleri ve verimli retim aralar yeni gler ortaya karr. Bu yeni gl erin eski hegemonik gce stnlk salamas, genellikle eski glerin kendini yenileyemeyip bunalma dmesiyle balar. Bu sre atmal geer. Eski gler merkez iktidar tekelini kolay kolay kaybetmek istemezler. Yeni g merkezi ise ayakta durmak ve daha da glenmek istiyorsa eski merkezin yerini almak zorundadr. Bunalm zaten bu srecin atmal karakterinden domaktadr. Hegemonik bir g kendi kendine bunalma dmedii gibi, yeni bir g de hegemonik sisteme kart olmadan geliemez. Ortadou kltrnde ve uygarlk sisteminde bu ynl ok sayda gelgitler olumutur. Kentlerin, snflarn ve devletlerin ykselileri ve dalmalar, beylikler ve imparatorlukl arn kurulu ve ykllar, hanedanlklarn ykselip dmeleri hep bu hegemonik merkez-evre ilikilerindeki bunalmlarla balantl olarak gerekleir. Tarihi doru okumak istiyorsak, tm bu srelerin temelindeki diyalektii doru kavramamz zorunludur. Hegemonik g merkezinin nasl olutuu tarihsel diyalektiin kilit sor usudur. Hegemonyann olumas ncelikle yerel g odaklarnn olumasn gerektirir. Bunlar genellikle krsal beylikler, kabilesel ve airetsel hiyerariler ve kentsel devletiklerdir. Yerel g odaklar olutuktan sonra, aralarnda dayandklar art-rnden kaynaklanan pay arttrma savalar balar. Payn arttrma savalar snrlar meselesini ortaya karr. Snrlar daha nceki alarn aile ve kabilelerinden kalma mlkiyet snrlarnn yerel iktidarlarn snrlarna dnmesi anlamna gelir. Her yerel iktidar daha da geniletilmi aile hanedanl veya kabile birlikleri demektir. Ne denli byrlerse snrlarn da o denli bytrler. Sonuta snrlar birbirleriyle akr. Her snr dahilindeki glerin 397

dengesiz gelime durumlar vardr. Dengesizlii douran, yeni iktidar teknikl eri (yeni silahlar, ulam aralar vb.) ve verimli retim aralardr. Gcn srekli arttrmak sermaye birikiminin ilkel halidir. Kapitalist sermaye nasl birikimini srekli arttrmadan ayakta duramazsa, yerel iktidar gleri de glerini bytmeden ayakta duramazlar. Snrlarn bo alanlarda genilemesi tamamlannca, farkl gler kar karya geldiklerinde atma yani bunalm dnemi kanlmaz olur. Kanlmazlk oluan yerel glerin artk -rn bymesi olmadan glerini koruyamamalarndan kaynaklanmaktadr. nk artan brokrasi, oalan hanedanlklar ve kabileler nedeniyle mevcut nfus imeye balar. ktidar byyen kanser hcreleri gibi dier tm toplumsal alanlar zerinde yaylmak ister. Bu ise, kendini korumak isteyen canl hcreler rn einde grld gibi korunma savana yol aar. lk Smer ehir devletlerinde ve hanedanlk savalarnda bu sreci ok arpc olarak izlemekteyiz. Gnmz Iraknda da ayn sre btn plaklyla devam etmektedir. Uruk Tanras nannann laneti yznden olsa gerek. Yerel iktidarlarn atma sreci ya birbirlerini hep birden tketmeleri ya da birinin bu atma veya bunalmdan stn kmasyla sona erer. stn kan site veya hanedanln etrafnda yeni hegemonik merkez oluur. Tm alt ve styapsyla, yani maddi retim teknikleri ve mlkiyetleriyle manevi ideol ojik ve politik yaplanmalar yeniden dzenlenir. Yeni hegemonya kendini kutsallatrp tanrsallatrr. Ya eski dini kendi karlarna uyarlar, ya mezhepletirerek farkn ortaya koyar, ya da yeni bir din veya mitoloji ile ideolojik y nden de kendini kalc, ebedi klmak ister. Ortadounun merkez uygarlk sistemi, be bin yl aan bir sre boyunca bu diyalektik ileyi temelinde kendini hep merkeziletirerek bunalmlardan k yapt. Her ekime ve atma sr eci daha da byyen merkez iktidarla sonuland. Zaten bunun sonucudur ki, merkez uygarlk sistemi olmay hep baard. Artan merkezileme sadece yerel iktidarlarn g kayb pahasna gereklemedi. Genel olarak toplumlarn zynetim haklarn da srekli gasp ederek, gerek merkezindeki gerekse e vresinde ve hatta dndaki aile ve kabilelerin doal demokratik dzenlerine de srekli mdahale ederek, onlarn zynetim haklarn elinden alp kendine balayarak hegemonik merkezi glendirdi. Gerek hegemonik iktidar gerekse yerel ikt idarlar hep doal ilkel komnal dzeni yaayan kabile, airet, ky ve hatta kent zynetimlerinin geriletilmesi veya yklmas pahasna gerekleti. Hegemoniklemi merkez iktidar her zaman yerel demokratik otoritelerin aleyhine gerekleir. Ortadou kltrnde demokratik ruhun ve zihniyetin ok zayflatlm olmasnda binlerce yllk hegemonik iktidarlarn belirleyici pay vardr. Avrupada iktidar kltr yakn bir tarihe dayand iin demokr atik ulus eilimleri hep gl olmutur. Ortadouda ilkel komnal otorite imkn kalmadndan, geliim gsteren muhalif dinsel ve mezhepsel akmlar arpk bir demokratik gelenei yanstr. znde iktidar muhalifi olan her hareket demokratiktir. Hegemonik gelenein 16. yzyldan itibaren Bat Avr upaya kaymas, Ortadouda siyasi ve ekonomik bunalmn sistemik karakterde yaanmasna yol aar. slm hegemonyann Osmanl mparatorluunda bu 398

yzyln sonlarndan itibaren gerilemesine karlk, Avrupa hegemonik iktidar ykselie geer. Hegemonik iktidar bir sistem olarak dnmek gerekir. Bir blgede bir yzylda d ve bunalm yaarken, baka bir blgede baka bir yzylda ykselile karlk bulur. Gittike merkezileir ve kreselleir. 19. ve 20. yzyllar hegemonik sistemde merkezileme ve kresellemenin en ok yaand yzyllardr. Son iki yz ylda arlkl olarak ngiltere ve ABD heg emonyasnn gelitii Ortadou, derin bir bunalm yaayan evre kltr k onumundadr. Osmanl hegemonyasnn dalmasndan sonra, binlerce yllk merkez hegemonik iktidar kltrnde yaanan bunalm daha da derinlemitir. ngiltere ve ABDnin temsil ettii hegemonik iktidar sistemi son drt yz ylda ina edilip ykselie geen ulus-devletlerle icra edilir. Ulus-devletlerin doasn ok iyi tanmak gerekir. Kk burjuva ideolojisinin iktidar a indirgedii bamsz ve yar-bamsz devlet yorumlar iktidar gereini rtbas etmekten teye bir rol oynamaz, ulus-devlet gereini aklamaz. zellikle Ortadouda hegemonik glerce kurulan ulus-devletler hakkndaki bu tr kk burjuva yorumlar devlet ve demokrasi sorunlarn gizlemeye ve kapitalist sistemden soyutlamaya yarar. ok iyi bilinmesi gerekir ki, ngilterenin kendi hegemonyasnda nce Avrupada, sonra btn dnyada ina edilmesine nclk ettii ulus-devletlere ilikin iki temel amac vardr. Birincisi, hegemonyas nnde engel tekil eden imparatorluklar ve byk devletleri paralayarak kltmek ve bylece engel olmaktan karmaktr. kincisi, ortaadan kta oluan demokratik ulus geleneini kapitalizmin gelimesi nnde engel olmaktan karmaktr. Her iki amacn baars sonuta kapitalist hegemonyann tesisine yol aacaktr. Hegemonik ulus-devlet tekeli son drt yz yldr Anglosakson ngiltere ve ABDnin elindedir. Dier tm ulus-devletlerin hegemonik ulus-devletin karlaryla btnletirilinceye kadar minimize edilmeleri kanlmazdr. Her hegemonik sistem bunu gerektirir. Tarih boyunca da bu byle olmutur. Kapitalist hegemonya dneminde devlet dzenlenmeleri daha ok sistematize edilmilerdir. Dolaysyla sanki dnyada sistem dnda tamamen bamsz devletler mmknm gibi grler ileri srmek, kastl deilse kk burjuva ukalaldr. Son be bin yllk tm hegemonik sistemlerde bamsz devlet olgusuna yer yoktur. Kapitalizm gibi son derece iddet ve emperyalizm ykl bir sistem hegemonyasnda bamsz devletlerden, keyfince devlet kurmalardan ve var olan devletlerin varlklarn bamszca srdrmelerinden bahsetmek bir safsatadr. Kapitalist sistem neden hegemonik ulus-devlete ihtiya duyar? Ak ki, sistem baka tr bir devletle srdrlemez de ondan. mparatorluklar datlmadan, zellikle ortaadan kta kentlerde younlaan demokratik cumhuriyetler ortadan kaldrlmadan, bylelikle demokratik uluslamann n kesi lmeden kapitalizm hegemonik sistem halinde ykselemez. Ulus-devlet olarak iktidar yeniden dzenlenmeden, kapitalizm varln koruyup gelitiremez. ngiltere hegemonyas zellikle Hindistana kadar olan egemenlik yolu z erinde bulunan Ortadouya stratejik bir rol bimiti. Napolyondan sonra 399

Ortadou zerindeki denetimini adm adm gelitirirken sistemin btnselliini gz nnde bulunduruyordu. spanya ve Fransa mparatorluklarn bu amala minimize etmiti. Rus mparatorluunun gneye inmesinin nne set ekmiti. Osmanl mparatorluunu da kulland sre boyunca tampon statsnde tuttu. Ykselen Alman hegemonyasyla ittifaka girince de paralanma srecine soktu. Birinci Dnya Sava ile amacna ulat. Bu tarihten sonra Ortadouda kurulan tm ulus-devletler nce ngilterenin, sonra stratejik mttefiki ABDnin damgasn tarlar. Bata TC olmak zere kurulan tm ulus-devletler merkez ulus-devletin rzas olmadan varlklarn srdremezlerdi. Sovyet Rusyann kuruluundan yetmi yl sonra zl, inin halen kapitalizm yolunda ilerlemesi bu gerei dorular. Balangta baz elikilerin -rnein TCnin kurulu yllarnda yaanan elikiler- olmas, sonucun byle gelimesinin nnde engel tekil edemez. Drt yz yl akn hegemonik bir birikimi olan sistem bunu kolay kolay terk edemez ve bamsz devletler adyla baka ulus-devletlerle de paylaamaz. Hegemonyay paylamak sistem mantna aykrdr. Ya sava olur, biri kazanr, hegemonya onda kalr, ya da daha verimli yeni bir sistem doar. Eski hegemonyann ona gc yetmez. O da diyalektik btnlk iinde gerektiinde savunma savalaryla gerektiinde uzlamalarla varln srdrr. Kapitalizmi tercih edip de sistem dnda bamszlk taslamak kendini kandrmaktan veya ukalalktan teye anlam t amaz. O halde Ortadou kltrnde ina edilen ulus-devletleri hegemon ulusdevletin en younlam ajan kurumlar olarak yarglamak gerekidir. rnein yirmi iki minimal Arap ulus-devletinin varl ancak hegemon ulusdevletin karlaryla izah edilebilir. Baka trl bir izah olamaz. Osmanl b akiyesi olan TCnin varl ancak minimal bir ulus-devlet olmay kabul edince tannd. Baka trl vcut bulamazd. Genelde olduu gibi Ortadouda da ulus-devletler bunalmdan kn deil, bunalmn derinlemesinin aralardr. Amalar hegemonik ulus-devletlerin kresel istikrarn salamaktr. Bu da sonuta kapitalizmin bunalmn kreselletirir. Ortadou ulus -devletleri blge kltrnden beslenen aralar olmadklarndan hep bir eliki yaarlar. Geleneksel iktidar bunalmna kendi yabanclklarndan kaynaklanan unsurlar eklerler. Bylece blge toplumlarnn kltrel gereinden tmyle koparlar. Hibir toplumsal sorunu zemeyen bu ajan kurumlar gittike gereksizleirler. Blgedeki ulus-devletler kapitalizmin balang dneminde devlet kapitalizmi ile varlklarn biraz merulatrdlarsa da, ksa bir sre iinde toplumsal sorunl arn altnda nefessiz kaldlar. Sadece antidemokratik olmakla kalmadlar, anti toplumsal da oldular. Ulus-devletlerin doular mantklar gerei demokratik ulusa kartlk temelindeydi. Ge dnemlerinde bu kartlk toplumsallk kartlna dnr. evreyi ke gtrr. Gnmzdeki konumlarn somut ele alarak gerekliklerini daha iyi kavrayabiliriz.

400

A- TRKYE CUMHURYETNN KURGULANII Osmanl mparatorluu slm hegemonyann son byk temsilcisiydi. nce Bizans hegemonyasna, sonra ban Habsburg Avusturyasnn ektii A vrupa Hal hegemonyasna, ayrca kuzeyden Rus arlnn gneye doru yaylna, en son ngiliz hegemonyasna kar savalarla geen alt yz yln sonunda ykld. mparatorluun enkazndan karlan Cumhuriyeti sk sk zmlemeye tabi tuttuk. Osmanl mparatorluunun ykln Almanya ile ittifakna balayanlar yanlmaktadr. Almanlar kazansayd bile yine dalacakt. Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunu da nce Hristiyan halklarn, sonra mttefikleri olan komnistlerin, slm mmetilerinin, erkezlerin ve Krtlerin tasfiyesine, Yahudi-Siyonist milliyetilii ile Trk brokratik burjuvazisinin ittifakna balamak mmkndr. ngiltere hegemonyasnda kurulan bu ittifakla Ortadouda srailin oluumuna giden yolda nemli bir kilometre ta denmiti. Btn gstergeler Trkiye Cumhuriyetinin minimal gereini Proto sraile balamaktadr. Kuzey Krdistanda Krt varlnn tasfiyesiyle Gney Krdistanda minimal bir Krt siyasi oluumuna gidilmesi de Cumhuriyetin Proto-srail rolyle yakndan balantldr. O dnemin konjonktr bunu e mretmektedir. Araplarn ok sayda ulus-devletie blnmesi de srailin oluumuyla balantldr. Gnmzde yeni kurulmakta olan Filistin ve Krt ulusdevletikleri de ayn program kapsamndadr. 1919-1922 Ulusal Kurtulu Savanda iki temel unsur olarak rol oynayan Trkler ve Krtlerin bu tavr tarihsel geleneklerine uygundu. Seluklu, Eyyubi ve Osmanl Hanedanlklarnda grld gibi, kurulan tm iktidar-devlet oluumlarnda ortak bir tutum benimsemilerdi. 19. yzylda her iki tarafla oynayan ngiltere hegemonyasnn etkisiyle bu ortaklk bozulmak istendiyse de, bunda baarl olunamad ve ortaklk srdrld. Dizginleri Yahudi milliyetilii ve Masonluun ellerinde olan Jn Trklerin, sonraki adlaryla ttihat ve Terakki Cemiyetinin komplo ve provokasyonlar da ayn tarihsel ortaklk geleneini bozamad. Ulusal Kurtulu Savann zaferini belirleyen de son tahlilde bu tarihsel ortaklkt. Burada sorulmas gereken temel soru, dokuz yz yllk stratejik mttefik ve Cumhuriyetin asli kurucu unsuru olan Krtlerin varlnn neden yads nddr. Trkiye Cumhuriyetinin kurgulan mantn zmlerken, Fransz ve Rus Devrimlerindeki Yahudi milliyetiliinin etkisini ve sermayesinin gcn kesinlikle hesaba katmak gerekir. Bilindii gibi Fransz krallar kat Katolik olup Yahudi aleyhtaryd. Ortaadan beri Yahudileri gettolara kapatmada ve antisemitizmi gelitirmede nemli rol oynamlard. Rus arlar da kat Ortodokstular ve Katoliklerden daha fazla Yahudi pogromlarnda (katliamlarnda) rol oynadlar. Gerek Yahudi entelektelleri (Yazarlar da diyebiliriz; daha nc eleri peygamber unvann tayorlard) gerekse Yahudi sermayedarlar (Tarih boyunca marjinal sermayenin nde gelen birikimcileriydi) bu krallk hanedanlarn iyi tanyorlar ve bunlara di biliyorlard. Uygun bulduklar zamanda bunlardan intikam almak iin bileniyorlard. Fransz ve Rus Devrimleri onlar a bu frsat fazlasyla sundu. Her iki devrime de bouna burjuva devrimleri 401

denmemitir. Devrimlerin ideolojik ve pratik hazrlannda etkindiler. Her iki kraln idam edilmesinde ve devrimlerin burjuvazinin hegemonyasnda gelimesinde rolleri katalizr dzeyinde belirleyiciydi. phesiz bunlarn etkileri niceliklerinden deil niteliklerindendi. Kald ki, burjuvaziye nclk edecek kadar sermaye arlklar da vard. LondraAmsterdam hattnda bir hegemonik ykselii yaayan Protestan Anglosakso nlarla ittifaklarnn her iki devrim zerindeki etkisi olduka yksekti. Liberal veya reel sosyalist izgide gelien devrimlerin arkasndaki temel itici glerdi. Anglosakson Protestan burjuva ulus-devletilii Avrupadaki Katolik ve Ortodoks imparatorluklar hegemonik amalarla ykp paralarken, temel yol gstericileri ve mttefikleri Yahudi entelektelleri ve sermaye gleriydi. Yahudi entelektellerinin ve sermaye glerinin etkisini hesaba katmadan, Avrupa burjuva devrimlerini zmlemek ok yetersiz ve dogmatik kalacaktr. Anglosakson ulus-devlet hegemonyasna kar kan Prusya burjuvazisiyle (Alman Habsburg Hanedanlarnca ynetilen spanya ve Avusturya Katolik mparatorluklarn da buna eklemek gerekir) Rus arl ve burjuvazisinin Yahudilere kar soykrmlara kadar varan tavrlarnn altnda, giritikleri hegemonik savalar kaybetmelerinde Yahudilerin bu iki ynl etkisinin, yani Anglosakson ulus-devlet projesine ve kapitalist moderniteye sunduklar destein belirleyici rol oynadna inanmalar yatar. Ayn hususlar Osmanl mparatorluunun k iin de geerlidir, hatta daha fazla geerlidir. nk mparatorluk 1896da toplanan ve Filistini Yahudi anayurdu olarak kabul eden Siyonist Kongrenin kararlar nnde bir engel konumundayd. Yahudi militanlar ve sermaye sahipleri nce dostlukla Abdlhamitten Filistine Yahudi gnn yolunu amasn istediler. Abdlhamit istedikleri gibi davranmaynca (Yine de Yahudilerle sk fkyd) veya yaptklar yetersiz kalnca, ttihat ve Terakki Cemiyetini kuran (Dnemin ngiliz Elisi, Jn Trklerle ttihat ve Terakki Cemiyetinin iktidara geliini Yahudilerin mparatorlua el koyuu olarak deerlendirir) Jn Trkler mparatorluu etkileri altna aldlar. kinci Merutiyet (1908) ve 31 Mart 1909 darbeleriyle Abdlhamiti de tpk Fransz Kral ve Rus ar gibi etkisizletirdiler. Cumhuriyetin kuruluuyla Anadolu ve Mezopotamyadaki etkilerini zirveye kardlar. ok daha arpc olan bir benzerlik daha vardr. Fransz ve Rus Devrimlerindeki demokratik ulusularn yani komnarlarn, Sovyetilerin ve radikallerin tasfiyesiyle ulus-devlet diktatrlklerinin kurulmas tarzndaki gelimenin Trkiye Cumhuriyetinde de tekrarlandn grmekteyiz. Fransz Devrimi esas olarak halkn demokratik ulusal devrimiydi. Babeuf ve Robespierre gibi nderler bu gerei kantlar. Tpk Kral 16. Louis gibi onlarn da balarnn giyotinle kesilmesi, ulus-devleti diktatrle giden yolda atlan temel bir admd. Ulus devlet Anglosakson modelinde gelitii gibi, onlarn fiili denetiminin etki sini de tayordu. Tarihilerin zerinde birletikleri gr, Fransz Devriminin ulus-devletilikle sonulanmasnn ngiliz Anglosakson kapitalizminin hegemonik g haline geliinde en byk admlardan biri olduudur. 402

Tam olmasa da, ayn gr Rus mparatorluunun ykl sonrasnda kurulan Rus ulus-devleti iin de ileri srlebilir. Devrimin balangcnda sadece arlk tasfiye edilmedi, demokratik Rus ulusuluu da Sovyetler Birlii somutunda tasfiye edildi. yi bir Rus demokratik ulususu yani Sovyeti si olan Kropotkin bizzat Lenine, Sovyetlerin ulus-devlet diktatrlne kaymamas konusunda neri ve uyarda bulunmutu. Daha sonra Rus ulus-devletinde olup bitenler Kropotkinin neri ve uyarlarn hakl karmtr. Osmanl mparatorluunda kademeli olarak nce kontrol, sonra iktidar eline geiren ttihat ve Terakki Cemiyeti, znde Yahudi militanlar ve serm aye glerinin ideolojik ve pratik ncln ifade eder. Cemiyette dier milliyetlerden kurucular ve yneticilerin rol belirleyici deildir. Trk ve Krt katlmclar da buna dahildir. Trk ve Krt eler daha ok Yahudi etkinliinin maskeleyicisi roln oynadlar. Kuruluunda Cumhuriyetin ulusal kurt uluu yn kadar demokratik kurtulu yn de vard. Devrim olarak balangta demokratik ulusal glerin ittifak ile baarlmt. Komnistler, slm mmetileri, erkezler, Krtler ve Trklerden oluan bir ittifak sz konusuydu. Fransz ve Rus Devrimlerinde olduu gibi Anadolu Devriminde de demo kratik ulus karakterli yap komplocu yntemlerle diktatoryal ulus-devlete dntrld. Burada da barol oynayan ngiliz hegemonyaclyd. Fakat Cumhuriyet ulus-devletiliinde sadece demokratik ulusal unsurlar tasfiye edilmedi. Yine nc rol oynayan be paadan Mustafa Kemal dndakilerin tasfiyesiyle de yetinilmedi. ngilterenin yeniden dzenlemek istedii Ortad oudaki minimal (ngiliz hegemonyasnda kalacak byklkte ulus-devletler) ulus-devlet sisteminin ke talarndan olan Trkiye Cumhuriyeti, Ulusal Kurtulu Savanda dnlenden ok farkl biimde deta yeniden tasarlanp ina edildi. srailin kuruluuna giden yolda Proto-srail olarak kurguland. Musul-Kerkk meselesi (Krdistann paralanmas) bu konuda bir manivela olarak kullanld. Mustafa Kemal Paann nne konulan ya Cumhuriyet y a Musul-Kerkk ikilemi bu anlama gelmekteydi. Burada da bir tala iki ku vuruluyordu. Hem Musul-Kerkk ellerinden alnyor (Misak- Milliye aykr olarak), hem de orada srailin kuruluuna giden yolda bir ikinci Proto-srail Krt oluumunun temeli atlyordu. Byk Kuzey Krdistan paras ise Cumhuriyet tarihi boyunca kan revan iinde braklarak kprdayamaz hale getiril iyordu. Kendi mmet dincileri, ba mttefikleri komnistler ve Krtlerle srekli kavgal olan, onlarn varln srekli inkr eden, sk sk provokasyonlarla imha ve idam eden bir Cumhuriyetin gelime ve byme ans elbette olamazd. Kk bir aznlk olan brokratik Trk burjuvazisiyle Yahudi unsurlarn bu yeni snf jargonuna Beyaz Trkler denilmektedir. Bunlar laik milliyetilii ok kat bir din olarak benimseyip Cumhuriyetin tm demokratik unsurlarn tekiletirmilerdi. Cumhuriyet tarihi bu zn korunmasndan ibarettir. Me nderes, zal, Erbakan ve Ecevit gibi baz devlet adamlar Cumhuriyetin bu zn biraz ap ierde demokratikletirme, darda ise Ortadouda minimalizmi ap maksimize etme srecine girmek istediklerinde hemen tasfiye edi l403

diler. Minimal diktatoryal zn tun kanunu srarla korundu. Bunun iin Krtlere, Mslmanlara ve Komnistlere, hatta erkezlere ynelik provokasyonlar ve komplolarla tasfiyeler srekli gndemde tutuldu. Katliamlar, tutuklamalar ve idamlar hi eksik olmad. NATOya girildi. 1952den bu yana Trkiyeyi fiilen Alman merkezli Gladio adl gizli NATO ordusu ynetti. Ordu ves ayeti ve darbeleri denilen srelerin arkasnda hep Gladio vard. Gladio ynetimi iin sa-sol, Alevi-Snni, Trk-Krt gerginlikleri srekli zmsz braklarak askeri ve sivil diktatrle gereke klnd. 1925ten sonra benzer rol Krtlere ynelik provokasyonlar oynuyordu. Souk savatan sonra Trkiye Cumhuriyetine yeni roller biilmek istendi. Ne de olsa srailin kuruluu t amamlanm, Ortadoudaki hegemonya ilerleme salamt. Sovyet Rusya te hdidi ortadan kalknca (1990), Ortadouda ABDnin tam hegemonyas iin tarih gn domutu. Bu tarih gnn nemini anlamak iin temel gstergemiz yine srailin k onumu olmak durumundadr. srail kurulmu ama gvenlik sorunlar halledilememiti. Arap milliyetilii tarafndan her an yutulabilirdi. Bunun iin kalc mttefiklere, yeni strateji ve taktiklere ihtiyac vard. 1920lerde Trkiye Cu mhuriyetinde Beyaz Trk ulus-devleti diktatrln oynad rol bu sefer Krdistanda Beyaz Krt ulus-devletilii oynayacakt. 1990lar dnemi ikinci bir 1920ler dnemidir. 2000lerin balang yllarndaki kinci Krfez Sava iin de ayn eyleri syleyebiliriz. 1990larn balarnda Sovyetler Birliinin zl, kapitalist dnya hegemonyas (nder g ABD) iin yeni bir dman belirleme sorununu ortaya karmt. Sonuta srailin gvenlii temel alnarak, slm radikalizmi yeni tehdit veya dman olarak ilan edildi. Aa kan bu yeni gereklik srailin blgedeki konumu zerinde yeniden dnmeyi zorunlu klmaktadr. srailin inas herhangi bir blge ulus devletinin inas deildir, olamaz da. srail sadece bir Yahudi ulus-devleti de deildir. Byle anlamakla yetinilemez. srailin kuruluuna giden sreci yeniden gz nne getirdiimizde, Siyonist Kongrenin toplanmas (1896), Sultan Abdlhamitin kska altna alnmas (1876-1909), kinci Merutiyet darbesi, 31 Mart 1909da Abdlhamitin drl, 23 Ocak 1913te ttihat ve Terakki Cemiyetinin bir darbe ile iktidar ele geirmesi, 1914te bir oldu bittiyle Birinci Dnya Savana girilmesi, Sykes-Picot Antlamas temelinde Ortadounun ngiltere ile Fransa arasnda paralanmas, Balfour Deklarasyonu (1917 Filistinde bir Yahudi yurdunun, srailin kurulmas plan), Filistinde ngiliz ma ndaclnn kurulmas ve TBMMnin ilan (ayn tarih, 1920), Ulusal Kurtulu Sava sonrasnda Lozan Antlamasnn kabul ile birlikte Beyaz Trk ulus devletiliinin demokratik ulus cumhuriyetiliini tasfiye edip (Ulusal Kurt ulu Savandaki ittifak datma ve aznlk diktatrln kurma) CHP dikt atrln kurmas (1923), 15 ubat 1925te eyh Saitin provoke edilmesiyle Krt katliamlar srecinin balatlmas (1925-1938), ngiltere-TC ittifak (1939), srailin kuruluunun resmen ilan (1948), TCnin NATOya girii (1952), 27 Mays darbesi (1960), 12 Mart darbesi (1971), 12 Eyll darbesi (1980), illerDemirel darbesi (1993), evik Bir darbesi (1997) ve en son Ecevite darbe ve 404

AKPnin hkmete getirilii (2002), bunlara ek olarak Birinci (1990) ve kinci Krfez Savalar (2001de grnteki Afganistann igali aslnda kinci Krfez Sava ve Irakn igali iin bir prova niteliindedir) gibi olaylarn ve benzer birok olayn birbirlerine zincirlemesine bal ve srail eksenli olduklarn grrz. Ayrca blgede kurulan ulus-devletleri de (Bunlar iin ayr bir blm ayrmak gerekir) bu olaylar balamnda dnmek ve bu zincire eklemek gerekir. Kilometre talar niteliindeki tm bu olaylarn i balantsna girm eden rahatlkla diyebiliriz ki, srailin ina sreci blgede Anglosakson heg emonyasnn gelimesinin temel gstergesi durumundadr. srail, Osmanl mparatorluunun bilinli yktrlndan sonra blgenin yeni hegemonyasnn EKRDEK GC olarak tasarlanm ve ina edilmitir. ngiltere -ABD hegemonyas dnyada neyse, blgenin yeni hegemonik gc olan srail de Ortad ou iin odur. srail kk bir Yahudi ulus-devleti deildir sadece, ayn zamanda byk bir hegemonik gtr. AKP Hkmetinin damgasn vurmaya alt Cumhuriyetin temel kurgulan deimemekle birlikte, hegemonik sistemin yeni ba dman tespitine gre ksmi bir dnme uratlmaktadr. 1920lerde esas olarak sraile giden yolda bir n oluum olan laik ve milliyeti Cumhuriyet, 2000lerde slm rad ikalizmi ile ran ve Arap milliyetiliini sraile ynelik tehdit olmaktan ka rmay amalayan bir Ilml slm Trk Cumhuriyetine dntrlmek istenmektedir. CHPnin damgasn vurduu Birinci Cumhuriyet dneminde, esas olarak toplumda egemen olan slm mmetilii laik-ulusu devletle tasfiye edilmek istenmitir. Alt yz yllk slm hegemonik g olan Osmanl Sulta nlarnn ayn zamanda halife unvann da ellerinde bulundurmalar, Cumhur iyete gl bir slm mmeti miras brakmtr. slm leminde bu slm mmet btnl korunduka, ngiliz hegemonyasnn ve bunun blgedeki ekirdei olacak srailin inas son derece g olacakt. Laik ulusu CHP diktatrl altndaki Cumhuriyete biilen rol, bu mmeti btnlkte par alanmaya giden yolu amasyd. ngiltere ulus-devlet silahn bu amala dnyann birok kesinde kullanmt. Ortadou iin de bu son derece ger ekli ve etkin bir silah olacakt. Cumhuriyetin demokratik ulus temelinden kopartlp, acele ve ok kanl biimde kat Beyaz Trk ulus-devletine dntrlmesi ancak bu stratejik rol ile izah edilebilir. Daha sonraki kilometre ta niteliine sahip gelimeler bu strateji dorultusunda olacaktr. 1920lerde ulus-devlet olarak Cumhuriyetin nne konulan ikinci misyon, Sovyet Rusyann Ortadouya ynelik yaylmasn ve ayrca Cumhuriyet Trkiyesinde komnizmin gelimesini nlemeye ynelikti. Trkiyenin i ve d politikas esas olarak bu iki temel amaca gre ekillenmiti. Denetleyici g ngiltere idi. 1979da ran slm Devrimi ve ayn tarihte Afg anistanda balayan Sovyet Rusya igali blgede tesis edilen ulus-devlet dengesini kkten sarsmt. Birinci Cumhuriyet dneminde Ortadouda ngiliz ve ABD himayesinde kurulan ulus-devlet dengesi srail balamnda tamamlanmt. Eksik halka Krt ulus-devletiydi; o da kurulma aamasndayd. u hususu nemle belirtmek gerekir ki, 1979 ran slm Devrimi ve Sovyetler Birliinin 405

Afganistan igaline kadarki srete, Ortadouda srail (mttefikleri ngiltere ve ABD ile ortak olarak) hegemonyasnda ulus-devlet dengesine varlmt. Ortadoudaki ulus-devletiliin iddia edildii gibi bamsz ulus gerei olmayp kapitalist modernitenin blgedeki hegemonik hesaplarna uygun olarak dzenlenmi olmas, srailin hegemonik ekirdek g olarak varoluunu gayet iyi izah etmektedir. Ortadouda ulus-devlet sistemi srailin gereklemesinin nkoullar niteliinde olup hegemonyann, dolaysyla srailin varlnn sreklilik kazanmas iin gerekli bir sistemdir. Sistemin bu mant Trkiye Cumhuriyetine ilikin minimalizmi de gayet iyi aklamaktadr. 1979lardan itibaren sisteme ynelik olarak iki kanaldan gelen tehdit (Sovyet Rusya ve slm ran) Trkiye Cumhuriyetindeki dnmn temel d nedeni olmakla birlikte, ite st boyutlara varan demokratik ulus muhalefeti de tehdit tekil etmekteydi. Bu iki tehdit yznden zaten gl bir konumda olan Gladio erevesinde 12 Eyll 1980 darbesinin gerekletirilmesi sistemin vazgeilmez karlar gereiydi. Birinci Cumhuriyet dneminin laik ulusu ideolojisi yeni tehditler nedeniyle yetersiz kalmaktayd. Trk -slm sentezi her iki tehdidi nlemek asndan gerekliydi. kinci Cumhuriyet dneminin resmi ideolojisinin Trk-slm sentezi olarak gelitirilmesi bu balamda anlamn bulur. ran slm radikalizmine Trkiyenin lml Trk-slm sentezcilii ile yant verilecek, ayrca demokratik ulus hareketleri de faist terrle imh a edilecekti. Gladionun denetiminde esas olarak bu iki ynl i ve d tehdide kar bylesi bir darbe cumhuriyetiyle -kinci Cumhuriyet ile- yant verilecekti. Uygulamalar da bu yeni ideolojik konsept temelinde oldu. AKP 1980de bal ayan kinci Cumhuriyet dneminin daha yaygn ve oturmu aamasnn hegemonik partisi olarak tasarland. kinci Cumhuriyetin temel i ve d politikal arna bal, ama artk hegemonyasn tamamlamak isteyen bir parti olarak kurguland. Bir nevi kinci Cumhuriyetin CHPsi olarak tasarland. Geen sekiz yllk uygulamalar da bu ifadeyi dorulamaktadr. Gnmzde AKPnin sraille yaad yapay elikiler kimseyi artmamaldr. Aralarnda hi eliki olmad da iddia edilemez; fakat bu elikiler ayn hegemonik sistem iinde zlebilir kar elikileridir. Birinci Cumhuriyet dneminde de Proto-srail olarak ciddi ve kanl geen elikiler yaanmt. Gen Trk brokrat burjuvazisi Yahudi sermayesiyle olan ittifakn srekli kendisinden yana yontmaktayd. Yahudilerin, Masonlarn payn srekli azaltmak istiyordu. ngiliz yanls Maliye Bakan Cavit Beyin (ttihat ve Terakki Cemiyetinin nde gelen liderlerinden) 1926da idam edi lmesinden 1943te Varlk Vergisi ad altndaki el koymalara kadar varan birok uygulama Yahudi sermayesini srekli krpma amalyd. Tm bu olaylara ramen, Trk Yahudilii sistemin ideolojik, politik ve ekonomik yapsna hep damgasn vuran belirleyici g konumunda kald. Ordu ve d politikada da arlklar hep belirleyici oldu. AKP ile Trk burjuvazisinin yeni bir kanad, Konya ve Kayseri merkezli Anadolu zel sermayesi, Yahudi sermayesinden ve devletteki (Birinci Cumhuriyetteki) gcnden daha fazla pay istemektedir. ABD-ngiltere-srail geni406

nin Ortadoudaki hegemonyasna hizmet etmek iin bizzat bu l tarafndan oluturulan AKP, hegemonyaya hizmet karlnda paynn arttrlmasn talep etmektedir. Bunun yolu da ordunun kendisine ynelik vesayetinin hafi fletilmesi, kendisine kar yeni darbelerin dzenlenmemesi ve Ortadoudaki smr pastasndan daha fazla pay ayrlmasdr. srail bu yeniyetme Anadolu burjuvazisini biraz ar bulmakta, taleplerini ksmasn beklemektedir. Ayrca blgesel g, kresel g teranelerini fazla abartl bulmakta, blgede ve dnyada kimin hegemon olduunu doru okumasn istemektedir. AKPye biilen rol, ran ii milliyetilii ile Arap radikal slmcln ve laik milliyet ilii yumuatp hegemonik sisteme entegre etmektir. Bunun iin ordu ve dilerinde kendisine bir rol tandklar aktr. AKP de bu rol oynuyor. Bu ksma ilikin atma grnts dankl dvtr, ama pay arttrmna ilikin elikileri gerektir, ancak bunlar sistem iinde zlebilecek elikilerdir. Orta ve uzun vadede AKPnin hegemonik sistemle tam uyumu kanlmazdr. Dik kafallk ederek, hele ranla ve radikal slmla, hatta Ilml slmclkla ittifak kurup hegemonik sistemi zorlarsa, eski seleflerinin ve CHPnin bana gele nlerden farkl bir durum yaamayacaktr. Trkiyenin sistemin zayf halkas olduu rahatlkla syleneb ilir. Sistemden kopmas ihtimali zayf bir olaslk deildir. Kopma iki eksende geliebilir: B irinci eksen, eer aldatmaca deilse, ran, Suriye, hatta Rusya ve dier BRIC lkeleriyle (Brezilya, Rusya, Hindistan, in) gelitirmek istedii, eksen kaymas olarak da yorumlanan ve kresel g olmaya kadar varacak kuvvetli bir blg esel g olma, bylelikle srail, ABD, ngiltere ve AB hegemonyasna kar kma yoludur. mknsz olmasa da, mevcut Trkiye Cumhuriyetinin z varl ve somut dengeleri itibariyle bu yol ok zor geilebilecek bir yoldur. kinci kopma eksenine giri, Cumhuriyetin Ulusal Kurtulu Savandaki ittifaklarnn demokratik ulus temelinde gncellemesiyle mmkndr. Kapitalist moderniteden kopmayla sonulanabilecek bu yolda, ulusal ve blgesel dzeyde yaanan temel sorunlar ancak demokratik modernite ile kkl zm ansna kavuabilir. B- ARAP ULUS-DEVLETLER VE SRALN KURGULANII Ortadounun yaad bunalmn temel kaynaklarndan bir dieri, Arap ulus-devletlerinin ve srailin birlikte ina sreleridir. ngiltere 19. yzyln bandan itibaren Osmanl mparatorluu zerinde operasyonlara balad nda, Arap eyhlerini koba olarak kulland. Balkanlarda Grek kkenli Ortodoks din adamlarn kullanp Yunan ulus-devletinin inasna destek vererek, mparatorluun Balkanlardaki zln hzlandrd. mparatorluun gneyinde bulunan ve Hindistan yolu zerinde stratejik bir konuma sahip olan Arabistan Yarmadasnda benzer bir faaliyeti, yani Arap ulus-devletiliini Mslman din adamlarnn st hiyerarisini temsil eden eyhler araclyla desteklemeye balad. Ayn dnemde Krdistan zerinde de Sleymaniye kkenli tarikat nderleriyle (Nakiler ve Kadirler bata olmak zere) benzer giriimlerde bulundu. ran ahlnn gneyi zerinde de gittike artan kontroln geli407

tirdi. nce isyanlarla balayan sre, Birinci Dnya Savandan sonra mand ater rejimlerle, kinci Dnya Savayla da tam teekkll ulus-devletlerle sonuland. Bu arada Osmanl mparatorluu tasfiye oldu. Blgede byk bir boluk olutu veya oluturuldu. ngilterenin kendisi Hindistanda yaptnn aksine direkt bir smrgeci g olarak blgeye yerlemedi. Ama rakip bir g de brakmad. Trkiye Cumhuriyetini Arap manda rejimleriyle ayn erevede (Sivas Kongresinin ana tartma konusu ngiliz veya ABD mandacl zerineydi) ve ayn tarihte (1920) kurgulamak istedi. M. Kemalin radikal duruu (Fransz Devriminde ngiliz tasarm olan Meruti Anayasal Kralla kar Montagnarlarn, Robespierre ve arkadalarnn radikal cumhuriyeti klarna olduka benzeyen duruu) sonucu cumhuriyete doru evirdi. Fakat zde deien hibir ey yoktu. Arap manda rejimleri de ksa bir sre sonra benzer ulus-devletlere dnmlerdi. Krallk veya cumhuriyet adlarn takmalar minimalist ulus-devleti zlerini deitirmiyordu. srailin douunun hzlanmas da tam bu srece denk der. Yahudi kab ilesi zerine daha nceki blmlerde ifade edilenlere ilaveten, srailin kkeninin bu kabilelere ve ideolojilerine (Yahudi ideolojisi-tek tanrl dinler ve milliyetilikler) dayandrldn bir kez daha belirtmeliyiz. srail znde 1550lerde Amsterdam-Londra hattnda modern devlet olarak gelien, yaklak drt yz yl sren ve Avrupay kan deryasna eviren ulus-devlet savalarnn doal bir rndr. Ulus-devlet inaclnda Yahudi entelektalizmi ve sermayecilii (kapitalizmi) hep nc rol oynamtr. Ancak Katolik, Ortodoks ve slm mparatorluklarn paralanmasyla Yahudilerin zgrlklerine kavuacaklarna ve giderek sre iinde gelien Yahudi milliyetiliinin Siyonist idealar temelinde bir srail-Yahudi devletinin kurulacana inanlmaktayd. Birinci Dnya Sava ncesi, sras ve sonrasnda bu inanl, bilinli ve rgtl almalar sonu verdi. Osmanl mparatorluunun enkaz zerinde kurulan minimalist Trkiye Cumhuriyeti ulus-devletiliiyle birlikte, ok sayda minimalist Arap ulus-devletiinin yol at ortamda, kutsal Sion ideolojisinin amalad Yahudi ulus-devleti srail (1948) resmen ilan edildi. Trkiye Cumhuriyeti kendi Proto-srail zn kantlarcasna, bu devleti tanyan ilk ulus-devlet oldu. srailin kurulu ve ilan sradan bir olay deildir. srail blgede hegemonik rol oynayan en son gler olan Osmanl mparatorluu ve ran ahlnn baml minimalist ulus-devletlere dntrlmelerinden doan iktidar boluunu dolduran kapitalist modernite hegemonyaclnn ekirdek hegemon gc olarak domutur. srailin ekirdek bir hegemon g olarak kurgulan ok nemli bir husustur. Bu demektir ki, blgedeki dier ulus-devletler hegemon g olan srailin varln tandka meru kabul edilecekler, tanmamal ar halinde savalarla hizaya getirilinceye kadar ypratlarak tanyacak hale get irileceklerdir. Trkiye Cumhuriyeti, Msr, rdn ve baz Krfez lkeleri sraili ilk tanyanlardan olduklar iin meru birer ulus-devlet olarak kabul edilip sistem iine alnmlardr. Geriye kalanlaryla srail ve mttefikleri ve dier lkelerle birlikte sava devam etmektedir. Filistin sorunu erevesinde Ara plarla, Krfez sorunu erevesinde dier slm lkeleriyle yrtlen savalar ve 408

atmalar srailin blgedeki hegemonik varlyla yakndan balantldr. srailin hegemonyas tannncaya kadar bu atma, komplo, suikast ve savalar devam edecektir. Kapitalist modernitenin Ortadoudaki hegemonik kurgulann doru kavramadka, neden yirmi iki Arap ulus-devletinin ina edildiini de doru kavrayamayz. Ulus-devleti kk-burjuva bamszlklnn sa-sol, dincimezhepi, etniki ve kavmiyeti tarih yorumlaryla Ortadouda kurgulanan kapitalist modernite doru zmlenemez. Bu balamda Arap sorununun gereklikte olduu gibi kavranmas (tpk Trkiye Cumhuriyeti ve dier Trki cumhuriyet ve topluluklarn sorunlarnn doru kavranmasnda olduu gibi), ncelikle kapitalist modernite hegemonyaclnn Ortadoudaki kurgulan ve tesis edilmesinin doru kavranmasn gerektirir. Kendi bana filan ulus devletin anl kuruluu gibi gereklerle alay eden tarih ve toplum zihniyetl eriyle hibir devlet ve toplum sorunu kavranamaz. Dolaysyla Arap sorunu sadece srail ile ilgili bir sorun olmad gibi, bir Filistin -srail sorununa da indirgenemez. Arap toplumlarnn yaad en derin birincil sorun, ncelikle Araplarn yirmi iki ulus-devletie blnmesinden kaynaklanmaktadr. Bu yirmi iki devlet kapitalist modernitenin kolektif ajan rgt olmaktan teye bir rol oynayamaz. Varlklar Arap halklar asndan en temel sorundur. Bu balamda Arap sorunu blgede kapitalist modernitenin kurgulan ve tesisiyle ilgili bir sorundur. Ancak bu kapsamda, yani kapitalist modernitenin blgedeki hegemonik gc olarak srail ile ilgili bir sorunlar olabilir. Fakat unutmayalm ki, sraili ina eden glerle yirmi iki Arap -ulusdevletini ina eden gler ayndr. Dolaysyla sraille ilikileri ve elikileri kamuflaj nitelii tar. zde onlar da ayn hegemonik sistemi paylatklar iin, bu elikiler gl olsa bile, ancak kapitalist modernitenin dna kmaya cesaret ettiklerinde anlam tayabilir. Hem ayn kapitalist modernite heg emonyas iinde kalacaksn, hem de sraili tanmayacaksn! Maskeli, sahte di plomasi ite bu gerei inkr etmekten kaynaklanmaktadr. ster radikal slm, ister Ilml slm, ister ia slm olsun, kapitalist modernite yerine ikame edilmek istenen btn slm milliyeti yaklamlar koca bir sahtekrlktan ibarettir. nk bu slmclk 19. yzyln bandan itibaren kapitalist mode rnitenin hegemonyasnda gelien bir milliyetilik trevi olup, slm uygarlyla da ilikisi olmayan, kapitalizmin Ortadoudaki slm lkelerine zg bir ideolojik aracdr. Son iki yz yldaki siyasal slmclklar, kapitalist hegemonyann maskeli ajanlar olmaktan teye bir rol oynayamazlar. nk kapitalist modernite balamnda byle kurgulanp harekete geirilmilerdir. Zaten son iki yzylda Ortadoudaki ulusal ve toplumsal sorunlar daha da derinletirmekten teye rol oynayamamalar bu gereklii dorular. Komnalizmin, demokratik ulusalcln nndeki temel ideolojik ve politik engellerdir. Kltrel slm farkl bir konu olup, bu slm gelenek balamnda savunma ve sahip kmann anlaml ve pozitif bir yn vardr. Eer kapitalist modernite balamn aamazsa, Arap-srail ve Filistin-srail atmalar kedi ile fare arasndaki kavgaya benzemekten kurtulamaz. Sonuta 409

ortaya kan, yaklak yz yldr btn Arap halklarnn yaam enerjisinin sonucu nceden belli olan bu atmalarla heba edilmesidir. Bu atmalar icat edilmeseydi, sadece petrol gelirleri zerinde on tane Japonya bedelinde bir Arabistan sz konusu olabilecekti. Bu saptamadan kan en nemli sonu, Ortadoudaki ulus-devlet sistematiinin iddia edildii gibi temel ulusal ve toplumsal sorunlarn zm kayna olmad, tersine sorunlar gelitirmenin, arlatrmann, derinletirmenin ve iinden klmaz hale getirmenin kayna durumunda olduudur. Ulus-devlet sorun zmez, sorun retir. Daha da tesi, ayn sistem sadece Ortadou devletlerini deil, toplumlarn da gleri tkeninceye kadar birbirleriyle attrarak tketmenin aracdr. Irak gerei bu tespiti gayet iyi dorulamaktadr. Burada sorumluluu tmyle kapitalist moderniteye ykamayz. Sorun zc ve kurtuluu olarak ortaya kan slmc ve solcu (reel sosyalist) ideolojiler ve politik organizasyonlar da en az kapitalist modernitenin tayc unsurlar (Jn Trk, Jn Krt, Jn Arap, Jn Fars) kadar sorumludur. Yaklak yz yldr halklarna nerdikleri hibir y ntem ve program baarl olmad gibi, bunlar kapitalist modernitenin blgesel inasna hizmet etmekten ve bu temelde kullanlmaktan teye rol oynayamamlardr. Arap ulus-devleti ideolojiler ve politik rgtlenmeler balamnda da bu gerekliklerin roln inkr edemeyiz. Arap sorunlar da Trk, Trkiye sorunlar gibi zlmez sorunlar deildir. Burada sorunlar iki ana eksen zerinde zmlenmeye ve zlmeye allmaktadr: Birinci eksen, ayn sistem iinde kendi devlet ve toplum paylarn arttrarak, bunun iin gdml atmalar yaratarak sonu almaya dayanma ktadr. Filistin Kurtulu rgt de dahil, Arap ulus-devletlerinin son elli yldr denedikleri atma yntemiyle varmak istedikleri sonu budur. Msr ile varlan Camp David benzeri anlamalarla bu eksen er ya da ge tamamlanmak istenecektir. Fakat bu yol Arap toplumsal sorunlarn daha da arlatrmaktan ve radikal zmlere zorlamaktan teye bir anlam ifade etmez. Bu yol petrole dayal Arap oligarik ulus-devletilerini tatmin edebilir; ama halklarnn ok derin olan ekonomik ve demokratik taleplerini asla karlayamaz. Arap halkl arnn tarih boyunca da gibi birikmi ekonomik ve demokratik sorunlar vardr. Kapitalist modernitenin uydusu olan Arap ulus-devletleri bu sorunlar zmek bir yana, zmn adn bile azlarna almak istemezler. Srekli arlatrlarak, sahte dinci ve mezhepi atmalarla gizlenerek sorunlar yle bir noktaya doru evrilmektedir ki, ya Irak rneinde grld gibi sonuna kadar zlme, dalma ve atmalara gtrmekte, ya da kkl ekonomik, sosyal, kltrel ve demokratik ulusal zmler istemektedir. Arap sorunlarnn zmnde ikinci ana eksen ancak kapitalist modernitenin almas temelinde sz konusu olabilir. Burada sistemden kopu sz kon usudur. slm radikalizmin veya siyasi slmn alternatif modernite tekil ed emeyeceini ok iyi bilmek gerekir. slm kltr olarak ancak kapitalist mode rniteye alternatif bir modernite yaamnda rol oynayabilir. Tm Ortadou halklarnn tarihsel ve toplumsal gerekliklerine uygun modernite paradigmas Arap halklar iin de en gl ve doru seenektir. Halklar iin alternatif 410

modernite, kapitalist moderniteye kar hep mcadele iinde olmu, demokratik ulus, sosyalist, ekolojist, feminist ve kltrel hareketlerin btnlnden oluan demokratik modernitedir. Arap sorunlar balamnda ikinci nemdeki sorunlar demeti srailin varlyla balantldr. Arap milliyetilii, slmcl ve ulus-devletiliinin sraile bak bizzat srail-Yahudi ideolojisinin hegemonyasnca gdmlenmitir; srail-Yahudi ideolojisi ve devleti tarafndan izilen snrlarn iinde kalmaktadr. Ayn modernite iinde kaldka, kk bir nfusu bulunan srail hegemonyasnn oyunca olmaktan teye rol ifade edemez. srailin kendisi de kendi icad olan kapitalist modernitenin tutsa olmaktan kurtulamaz. Arap denizinin ortasnda kendisini her an bomaya hazr glerin varln evresinde hissettike, srail, atom da dahil, teknolojik silah stnl ile kendini savunmaktan asla geri kalmayacaktr. srail ya kendi hegemonyasnda kendisiyle barm bir Ortadou ulus-devlet dengesini yaratacaktr ki, anlatmaya altmz nede nlerle bunun ne kadar g olduu ortaya km bulunmaktadr; ya da kendi var ettii sistemin tutsaklndan kurtulmak istiyorsa, kapitalist modernitenin almasn gze almak durumundadr. Demokratik modernite Ortadou canglnda sadece Yahudi sorunu iin deil, etraf kendi yaratt milliyeti ve dinci canavarlklarla kuatlm srail devlet sorunu iin de kalc zm yolunu oluturan seenek konumundadr. C- RAN ULUS-DEVLETL VE ORTADOUDAK ROL Trkiye Cumhuriyetinin aksine, ran devlet gelenei minimalizme ekilmeyi kolayca kabul etmemektedir. Modern adaki ran ahl bile Cumhuriyetten daha ok minimalizme kar direndi. 1979 ran slm Devrimi Ortad ouya zg snrlar izilen ulus-devlet minimalizmine ve denge sistemine kar nemli bir tavr gelitirdi. Bandan itibaren srail hegemonyasna kar kendi hegemonyasn dayatt. Trkiye Cumhuriyeti ve Arap ulus-devletleri sraili mmkn klan ulus-devlet sisteminin meruiyetini kabul etmi olduklar halde, ran slm Devrimi tm tutarszlna ramen izilen staty olduu gibi kabul etmemi, kar hegemonyay oluturma abasna girimitir. Gnmzde gzlemlenen ran-srail gerginlii sadece iki ulus-devlet arasnda olmayp, hegemonya peinde koan iki g sistemi arasnda cereyan etmektedir. Hegemonya peinde koan ikinci bir g olmas nedeniyle ran zerinde daha yakndan durmak gerekir. Savunmann dier ciltlerinde de bahsettiim gibi, ran devlet geleneinin kkeni Med Konfederasyonuna kadar (M.. 1000550) gitmektedir. Med-Krtlerle benzer bir kltr paylamaktadr. Zerdtlk ve Mitraizm bu kltrn tarihte varln duyuran iki nemli kaynadr. lk rani devlet olan Pers mparatorluu tamamen Med Konfederasyonunun izleri zerinde kurulmutur. Bir nevi Medlerin de baat rol oynad bir imparatorluk aamasna denk dmektedir. lka kleliinden antika (M.. 1000-500) kleliine geite temel rol sahibidir. Grek ve Roma antik klecilii varln Pers-Med yaylmaclna borludur. skender fetihleriyle balayan Helenistik a (M.. 300-M.S. 300) Dou-Bat kltr arasnda yaratc bir 411

sentezi ifade eder. Roma ile Partlar ve Roma (Bizans) ile Sasaniler (yaklak M.. 100 - M.S. 630) arasnda yzlerce yl sren dnya hegemonya savalarnn yaratt derin bunalm slmiyetin hegemonik g olarak ykseliiyle sonulanmtr. ran devlet gelenei slm fetihlerden Safevi Hanedanlnn kuruluuna kadar geen (M.S. 650-1500) yaklak bin yllk sre boyunca kendi kltrne yabanc Arap, Trk ve Mool Hanedanlklar tarafndan temsil edilmitir. iilik Safevi Hanedanlyla devlet ideolojisi haline gelmitir. Modern rann temelleri bu dnemde atlmtr. Krdistan zerinde Osmanl mparatorluuyla giritii hegemonik sava 1639 Kasr- irin Anlamasyla sonulanmtr. Krdistan modern aa girite ilk defa bu anlamayla ikiye blnmtr. Krdistanda olas modern bir devlet oluumu bu blnmeyle nemli darbe almtr. Krt beyliklerinde i zerklik temelinde hegemonik gle ortak yaama politikas iyice yerlemitir. Birka hanedan deitiren ran devleti, Birinci Dnya Savandan sonra tpk Trkiye Cumhuriyeti ve Afgan ahl rneinde olduu gibi ngilterenin hegemonik hesaplar sonucu modern bir ulus-devlet olarak yeniden ina edilmitir. Tpk M. Kemalle uzlald gibi, Rza aha da iktidar minimal bir ran karlnda tevdi edilmitir. ngiltere bu dnemde minimize ettii Trk iye Cumhuriyeti, ran ve Afgan ahln Sovyet Rusyann gneye ini yolu zerinde birer tampon ulus-devlet olarak kurgulam ve tesis etmitir. Bu alanlar klasik smrge rejimlerine dntrmemesi gszlnden deil, Sovyet Rusyann yaylmasndan ekindii iindir. Tampon devlet politikas 19. yzyln balarndan gnmze kadar genellikle baaryla uygulanan bir ngiliz sistemidir. Rza ah Hanedanl ran kltr geleneini bir tarafa brakan Bat taklidi bir modernite program uygulad. nce ngiltere, sonra ABD ve hatta srailin uydu bir rejimi olarak ayakta tutulmaya alld. Ortadou ulus devletlerinin uydu devlet nitelii en ak biimiyle son Pehlevi Hanedanlyla sergilenmitir. Asker ve polis gcyle ayakta tutulan bu devletler hegemonik gcn desteini ekmesiyle bir gnde devrilmilerdir. Pehlevi Hanedanlnn sonu da byle olmutur. 1979 ran slm Devrimi siyasi olduu kadar kltrel bir devrimdir. Bu devrim gcn sadece ii ulemann rgtlenmesinden almad; tersine esas gcn ran halknn kkleri tarihin derinliklerinde olan toplumsal kltrnden ald. Devrim balangta tpk Fransz, Rus ve Anadolu Devrimlerinde yaand gibi demokratik ulusal nitelikteydi. Geni bir demokratik ulusal gler ittifakna dayanyordu. Komnistlerden, ii mmetilerinden ve bata Krtler olmak zere dier rani halklarn yurtsever kesimlerinin geni day anmasndan kaynaklanan demokratik ulus ittifak zaferin esas sahibiydi. Ama tarihsel ve toplumsal ynetim gelenei daha gl olan ii ulema ve orta tccar (bazar) zmresi ksa sre iinde kendi hegemonyasn kurdu. Dier mttefiklerini acmaszca ezdi. 1920lerin Trkiye Cumhuriyetinde d e benzer hegemonik bir sre yaanmt. Devrimin demokratik ulus temeli ii ulema tarafndan saptrlsa da, znde kapitalist moderniteye aykrlk tekil etme kteydi. ii oligari tarihsel ve kltrel anlam olduka byk olan bu anti 412

kapitalist birikimi kapitalist sistemin hegemonik glerine kar varln merulatrmada bir koz olarak kullanmak istedi. Halen de bu temelde kullanmak istemektedir. ran oligarisinin tm abas devrimin anti -modernist (antikapitalist) temelini Batl hegemonik glere kar bir silah olarak kullanarak, Ortadou ulus-devlet dengesinde onaylanm ve itibarl bir konuma yerlemektir. Farkl bir modernite anlamnda znde kapitalist moderniteyle elik isi yoktur. Sistemle var olan eliki, tpk Arap ulus-devletlerinde ve Trkiye Cumhuriyetinin birinci ve ikinci aamalarnda taktik hesaplarla sistem iinde azami pay elde etme, onaylanma ve desteklenme karlnda yararlanmalarna benzer bir amala kullanlarak, ayn sonular elde edilmek istenmektedir. ran geleneinde gl bir konumda olan bazarn tipik tccar pazarl sz kon usudur. randa eliki tam da bu noktada balamaktadr. Gl kltrel gelenek kapitalist moderniteyle uzlam bir ia oligarisini de kabul etmemekt edir. Dolaysyla randaki elikinin iki alternatif modernite arasnda bir mcadeleye dnme ans her zaman vardr. Trkiye ve Arap ulus-devletlerinin aksine kolayca tasfiye edilecee de benzememektedir. Arlkl olarak sylem dzeyinde srdrlse de, ran oligarisi gnmzde sraille Ortadou zerinde hegemonik bir atmaya girimi bulunmaktadr. zellikle nkleer almalarn bu amala ikinci bir koz olarak kullanmaya almaktadr. ia gelenei tarihte de hegemonya peinde komutur. Arkas nda binlerce yllk hegemonik bir ran silah olarak tutmakta, fakat kapitalist modernite koullarnda kendi gcn abartmaktadr. Sistemin azami krese lletii bir ada, eer kkl modernite tercihine ynelmezse, ran ia oligarisinin baar ans ok zayftr. Kendisini BRIC lkelerine benzeterek blo k oluturma hesaplar da yapmaktadr. AKPnin kinci Cumhuriyeti ile de anti -PKK temelinde kurmaya alt ittifak Suriye ile birlikte geniletmek istemektedir. Tm bu hesaplarn hibir kymet-i harbiyesi yoktur. Dier blge ulusdevletleri gibi ran ulus-devletinin nnde de sorunlarn iki eksenli zme yolu vardr. Birinci eksenin zm vaadi, tpk ahlk rejimi gibi sistemle uzlamaktr. Aslnda ia oligarisi buna hazrdr. Ama sistem kendisini olduu gibi kabul etmemektedir. Fakat yrtlen uzlama grmeleri ya bar yolla ya da sava yoluyla kapitalist hegemonik gler lehine sonulanmak durumundadr. kinci olarak sorunlarn zm gndeme girdiinde, sistemden radikal bir kopu sz konusu olacaktr. Bu da hem ia oligarisi hem de Batl hegemonik gler (bata srail) zmsz ve gsz kaldklarnda devreye girmesi kanlmaz olan demokratik modernite zm olacaktr. D- IRAK, AFGANSTAN VE PAKSTANDA ULUS-DEVLETN ZL VE KAPTALST MODERNTENN YAPISAL IKMAZI 11 Eyll 2001de New Yorktaki kiz Kulelere dzenlenen komplo olasl yksek saldr, aslnda kapitalist sistemin nc Dnya Savan balatma giriimiydi. NATO tarafndan, dolaysyla dnya hegemonik sistemince Sovyet Rusyann 1990lardaki zlnden sonra oktan yeni dman olarak ilan edilen radikal slm aslnda ideolojik maske olarak kullanlmaktayd. znde 413

ise ama, Birinci Dnya Savandan sonra Ortadoudaki Mslman kltrl lkelerde yarm kalan kapitalist hegemonyann tam tesisini salamakt. ze llikle asi, ekya devletler denilen ran, Irak, Suriye, Libya vb. devletleri sisteme dzgn biimde entegre etmek, genelde de ABDnin dnya hegemonyasn pekitirmekti. ABD hegemonyasnda giriilen nc Dnya Sava ile Sovyet sisteminin k sonrasnda doan hegemonik boluk doldurulacakt. Ayrca muhtemel yeni rakip olan inin ykseliinin de nne geilecekti. Afgani stana ynelik ilk hamlenin amac, Orta Asyada doan hegemonik boluu Rusya ve inin doldurmamas iin acil davranp inisiyatif almakt. El Kaide ve Taliban bu amala kullanlan paravan aralard. stense yirmi drt saat iinde sonlar getirilebilirdi. Fakat savan meruiyeti iin varlklarnn gndemi srekli igal etmesi gerekirdi. Yaplan hazrlklar dorultusunda savan ilk ha mlesi baaryla geti. Irak hamlesi teknolojik stnlkle ayn hzla amacna ulat. Ama Saddam Hseyin rejimini drmekti. Bu ama gerekleti, ama asl zorluk siyasi alanda ba gsterdi. Irak gibi asi bir rejim (Sistemin isyan eden valilii de denilebilir) devrildikten sonra, uygarlklar tarihi boyunca biriktirilen tm ktlkler Pandorann Kutusu almasna bir bir dklmeye balad. Irak herhangi bir lke deildi. Merkez uygarlk sisteminin ilk kurulduu blge olup, binlerce yl ona beiklik etmiti. Tm etnisite, din ve mezheplerin biriktii blgeydi. Siyasi olarak ya kat despotik bir rejimi ya da en radikali nden demokratik bir sistemi gerektirirdi. Batl liberal siyasal rejimlerin uyg ulanma ans yoktu. Ayrca Batl sosyolojiyle zmlenecek bir alan da deildi. zcesi, Batl ideolojik ve siyasal paradigmalarla kolayca stesinden gelinecek bir kltr de deildi. Ortaya kan durum, Birinci Dnya Sava sonrasnda ngilterenin karsna kan durumla benzerlik arz ediyordu. Askeri olarak elde edilen zafer siyasi alanda ayn rol oynayamyordu. Bilakis geleneksel despotik rejimlerin devrilmesiyle asl toplumsal sorunlar ortaya dklm ve kapitalist modernitenin ba edebilecei sorunlar olmaktan kmt. Smerle rden beri ayn dng tekrar ediyordu. zm amacyla atlan her adm sorunlar daha da bytyordu. En ok Irak blgesindeki kltrler ulus -devlet uygulamalarnn ne denli zmszlk ve sorun bytme kaynakl olduunu ortaya koymaktayd. Bat modernitesinin elinde ulus -devletten baka bir ara da yoktu. Onun yklmasndan sonra yaanacak olan tipik bir kaos ve anarik durumdu. Afganistandaki durum da Iraktakinden farkszd. Orada da ulus-devlet sonrasnda ikame edilecek elde hazr bir ara yoktu. Aslnda tm blgede ulus-devlet kabuu krldktan sonra ortaya kan durum birbirine benziyordu. Ulus-devlet cilas sadece yzeyde bir modernite algsna yol amt. Bu cila kazndnda ortaya kan gereklik, binlerce yldr biriken kltrel sorunlar oluyordu. Geleneksel despotik rejimler sadece kltrleri baskyla sindirmilerdi. Bu kltrleri yok etmeleri mmkn deildi. Modernite cilas ok yzeyse ldi. En ufak bir kprdanta dklecek ve gerek tablo ortaya kacakt. ABD hegemonyas Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan oluyordu. Modernite hegemonlarnn kmaz tam tamna bu nitelikteydi. Irakta Saddam Hs e414

yinin idamyla iine girilen sre Ortadou ulus-devletilii asndan Fransz Devriminde 16. Louisnin idamyla monarik rejimlerin sona ermesine benz iyordu. Nasl 16. Louisnin idamyla monarik rejimler bir daha kendilerine gelemeyip tkeni ana girdilerse, Saddam Hseyinin idamyla da ulus devletlerin faist rejimleri bir daha kendilerine gelemeyecek ve tkeni ana gireceklerdi. Hegemonik sistem tm gcn kullanmasna ramen, 1815-1830 dneminde Avrupada monarik rejimlerin restorasyonlarnn tutmamas gibi, Irakta ve Afganistandaki ulus-devleti yeniden restore etme almalar da tutmamaktadr: Ulus-devletin zln yaayan sadece Irak ve Afganistan deildir. i n snrnda bulunan Krgzistandaki ulus-devletten Atlas Okyanusu kysndaki Fasa, Yemen ve Sudandaki ulus-devletten Bosna-Hersek ve Gney Kafkasyadaki (Kuzeydekiler de benzerdir) ulus-devletlere kadar btn ulus devletlerde benzer krizler yaanmaktadr. Pakistann daha imdiden Afganistandan fark kalmamtr. Lbnan, Yemen ve Sudan srekli kaynamaktadr. Msr en ufak bir demokratik yumuamada rejimin kyle kar karya gelmitir. Cezayir henz i savatan tmyle km deildir. Kendini istikrar adas ilan eden Trkiye ancak Gladionun zel harektlaryla ayakta tutulmaktadr. S orun yaamayan tek bir Ortadou lkesi yok gibidir. ABD ve mttefikleri tm askerlerini ysalar da krizleri zmekten uzaklar. Kald ki, sorunlar askeri olarak zmlenecek sorunlar deildir. slm terristler diye ilan ettikleri kendilerinin yaratt ajanlardr. Karlarnda askeri olarak savaacak bir g yoktur. Belki bir ran vardr. ran vurulsa bile katbekat daha fazla sorunlu g ortaya kacaktr. Ortadou bunalmna ilikin tm gstergeler ulus-devletlerin restorasyonlarla k bulmasnn zayf bir olaslk olduunu gstermektedir. Aslnda 1990lar sonrasnda ABD hegemonyasnn yapmak istedii, 1815 -1830daki monarik rejimlerin restorasyonuna benzeyen bir ulus-devlet restorasyonuydu. Fakat monarik rejimlerin restorasyonu nasl tutmadysa, ulus-devlet restorasyonlar da zellikle Ortadouda tutmamaktadr. Kald ki, ulus-devletin dou alan olan AB lkelerinin son yaad ve giderek derinleen kriz de ze linde bir ulus-devlet krizidir. AB eer krizi amak istiyorsa, ulus-devlette radikal dnmler gerekletirmek durumundadr. Ulus-devletler mevcut egemenlik durumlarn koruduka kriz daha da derinleecektir. Hlbuki Avrupa Birlii altm yldr ulus-devlet egemenliini snrlandrarak kendini gelitirmeye alyordu. Bu abalar bile yetmediine gre, ulus-devlet krizinin kresellii aka ortaya kmaktadr. Sorun artk ulus-devletlerin, dolaysyla kapitalist modernitenin yapsal kriz yaayp yaamamas deildir; krizden sonra neyin nasl yaanacana ilikindir. Bunalm, kaos neyle ve nasl alacaktr? Eer durumu Roma veya Osmanl mparatorluunun kleri sonrasna benzeti rsek, ulus-devletlerin yerine nelerin, ne tip rejimler, siyasi oluumlar ve ortak toplumsal yaam biimlerinin gelieceini tartmak ve zm bulmak gerek ecektir. 415

Ulus-devlet krizi ve sonrasn deerlendirmek iin demokratik modernite tartmalarn gelitirmek istedik. Ortadouda trajedi boyutunu oktan aan ve byk felaketler anlamna gelen ok sayda olay ilgili halklarla (Ermeniler, Sryaniler, Helenler, Yahudiler, Filistinliler, Krtler, Trkler, Araplar, Afganlar vb.) snrl olmaktan km, blgenin tm toplumsal yaamn sarm duru mdadr. Kendileri bu byk trajedi ve felaketlerin nedeni olan kapitalist modernite ve ulus-devlet rejimleri, artk bu sistemi ve rejimlerini yeniden zm olarak sunamazlar. Modernite tartmalarn younlatrmak ve demokratik modernitenin bunalmdan k ve zm olanaklarn deerlendirmek bu nedenle byk nem tamaktadr. E ORTADOUDA ULUS-DEVLET DENGES VE KRT SORUNU Ortadounun gncel temel sorunlarnn altnda ulus-devletlerin kurgulanmas yatt gibi, Krt sorunu da esas olarak bu kurgulamadan kaynakla nmaktadr. Birinci Dnya Savanda kurgulanan Ortadou siyasi haritas, en az yzyl srecek sorunlar olusun diye izildi. Avrupa iin Versailles Antlamas neyse, Ortadou iin de Sykes-Picot Antlamas oydu. Avrupada Bara Son Veren Bar olarak rol oynayan Versailles Antlamas kinci Dnya Savana yol at. Sykes-Picot Antlamas da ayn rol oynad. Osmanl bar yerine Ortadouyu derin bir bunalma ve kmaza srkledi. Savan sonunda ortaya kan tm ulus-devletler ite kendi halklarna, dta birbirlerine kar savatrlan organizasyonlar durumundayd. Geleneksel toplumun tasfiyesi halklara kar sava demekti. Cetvelle izilen haritalar ise, yapay devletler arasndaki savalara ar demekti. Sadece srailin kurgulan mevcut haliyle yz yllk sava geride brakmtr. Daha ne kadar byk savalara yol aabilecei kestirilememektedir. Kck Lbnan srekli sava halindedir. Suriye srekli skynetim altnda ve srail ile sava halindedir. Irak devleti zaten kuruluu boyunca i ve d sava demekti. rann farkl bir konumu yoktur. Ortadounun tm ulusdevletlerinin inasndaki mantk var olan toplumsal sorunlar zmeye deil, sorunlar daha da oaltarak bu ulus-devletleri daimi i ve d sava rejimleri halinde tutmaya dayanr. Bunun temel nedeni srailin hegemonik glerin ekirdei olarak ina edilmesidir. sraili hegemonik ekirdek olarak kavramadka, Ortadou ulus-devlet dengesinin veya dengesizliinin nasl kurgulandn ve tesis edildiini de kavrayamayz. Bu saptamann en ak kantlayc unsuru Krt sorunu ve Krdistann paralanmasdr. Sykes-Picot Antlamas (Ortadounun ngiltere ve Fransa arasnda paylalmas) Sevr Anlamasnn da temelidir. Sevr Anlamas Anadolu ve Yukar Mezopotamyann paralanmasn dzenlemektedir. Ulusal Kurtulu Sava yle iddia edildii gibi Sevri tmyle ortadan kaldrmad; ksmen etkisiz klnmasna yol at. Anlama nemli oranda uyguland. Minimal Cumhuriyet Sevrin gerei olarak kabul edilmitir. Yine Musul-Kerkkn ngilizlere braklmas Sevrin sonucudur. Dolaysyla Krdistann modern dnemindeki ikinci nemli paralanmas (Birinci paralanma modern dnemin balangc 416

ncesine, 1639 Kasr- irin Antlamasna dayanr) Krt sorununun ana nedenidir. Irakta ve Anadoluda kurulan iki minimal ulus-devlet, Krdistann ve Krtlerin bedenlerini paralayan iki sava eylemi demektir. Ulus-devleti byle kavramadka, ne Krdistann blnmesini ne de Krt sorununun bu kadar uzun srmesini ve zmsz braklmasn kavrayabiliriz. 1920den beri, yani temeli atldndan gnmze kadar Irak devletinin yalnz Krtlere uygulad rejim bile doksan yllk sava olmutur. Bu devletin kendi toplumuna kar da bir sava rejimi olduunu gnmzde yaananlar gayet iyi aklamaktadr. Sadece Krtler asndan bakldnda bile Beyaz Trk ulus-devletinin de soykrmlara kadar varan seksen be yllk bir zel sava rejimini uygulad artk herkesin itiraf ettii bir gerekliktir. Rejimin kendi iindeki kavgalar da batan gnmze kadar eksik olmamtr. Krtlere yaatlan sorunlar kendiliinden olumu sorunlar deildir, planl gelitirilen sorunlardr; Ortadouyu problemlere boarak ynetmenin en nemli bir paras olarak planlanm ve srekli klnm sorunlardr. Kapitalist modernitenin hegemonik glerinin yaklak iki yz yldr Krtleri nce ran ve Osmanl mparatorluuna, Birinci Dnya Savandan sonra da Trkiye, ran, Irak ve Suriye ulus-devletlerine ezdirmelerinin nedenlerini ok iyi zmlemek gerekir. Bunda sadece bir deil birok ama vardr. Biri nci ama, Krtlerin tarih boyunca birlikte yaadklar ve aralarnda az ok meru bir stat bulunan Arap, Trk ve ran halklar ile elikilerini derinletirmek, var olan staty bozarak kargaa iine itmek ve birbirleriyle daimi savar halde tutmaktr. kinci ama, Krtlerin tasfiyesiyle tasarladklar Ermeni, Sryani ve Yahudi ulus-devletlerine geni yurtluklar kazandrmaktr. Bylelikle hem kendilerine mutlak bal durumda kalacak tampon ve arac halka rol oynayacak ulus-devlet kazanm olacaklar, hem de Krtleri Mslman, Hristiyan ve Yahudi komularyla daimi attrarak ve sorunlar iinde tutarak, hepsini ve bir anlamda ekirdek Ortadouyu kendilerine baml halde tutmay baaracaklardr. Tabii kapitalist modernitenin hegemon gleri bu paralanm Krdistana ve soykrmlara kadar varan sorunlara boulmu Krtlere kendilerini zaman zaman kurtarc melek gibi sunmaktan da geri durmayacaklardr. Gnmze kadar yaanan gelimelere baktmzda, bu bara son veren bar antlamalaryla planlananlarn byk lde uygulandn rahatlkla belirtebiliriz. Irak Krdistanndaki gelimeleri bu grlerimizin kantlayc argman olarak gsterebiliriz. Bugnk Irak Krdistanndaki Krtlere ilk balarda nderlik etmeye alan btn Krt nde gelenleri nce Osmanllara, daha sonra Irak ynetimlerine ezdirildi. ngiltere bunda bizzat g kulland. Arapl ar ve Krtleri daimi atma konumunda tutarak, iki kesimi de kendine bal ad. Bu arada bamsz yurt vaadi ile Sryanileri Krt beyliklerine, Bedirhan Beye, Bedirhan Beyi de Osmanllara ezdirerek hepsini kendisine balad. kinci Dnya Savandan sonra hegemonik ekirdek olarak kurulan srail devreye girdi. ok nceleri alanda bulunan Irak Krt Yahudilerini esas alan srail, kuruluundan ok nce Anadoluda Trk brokratlaryla birlikte dnme 417

denilen Sabetayc Trk Yahudilerine dayal olarak ina edilen bir Beyaz Trk ulus-devletini (CHP diktatrl) nasl bir Proto-srail olarak kendine dayanak klmsa, bir benzerini de Krtlere (esas olarak KDPye) dayal ikinci stratejik bir oluum olarak tasarlayp tesis etmek istemitir. Gelitirilmek istenen Krt siyasi oluumunu elbette sadece d hegemonik hesaplara balayamayz. Beli rtilmek istenen husus, Ortadouda ulus-devlet dengesinin kapitalist modernite hegemonik glerince tasarlanp uygulanddr. ddia edildii gibi belirleyici irade iteki st tabaka gleri deildir. Milli burjuvazinin ncl tam bir safsatadr. Baz radikal burjuva veya kk burjuva unsurlarn nderlik rol oynamalar sistemi belirleyen g olduklar anlamna gelmez. rnein M. Kemal, Cemal Abdlnasr, Saddam Hseyin gibi nderlerin kmas bunlarn ulus-devlet sistemini belirleyen nderler olduklarn kantlamaz. Zaten sistem bu kiiliklerin ulus-devlet inasndaki rollerini tersyz etmede de beceriklidir. Tersyz etmitir de. Hatta Lenin ve Stalin gibi Rus ulus -devlet sistemini sosyalizme dayal olarak ina etmek isteyen sosyalist nderlerin roln bile, z erinden yetmi yl gese de, tersyz etmekte byk beceri gstermitir. Ayn hususlar Maonun ini iin de belirtilebilir. Burada nemle belirtmek istediimiz, kapitalist modernite paradigmas btn boyutlaryla almadka, beli rleyici esas gcn o modernite ve onun hegemon gleri olacadr. Gecikmeli de olsa Krt ulus-devlet ekirdeinin kurgulanp tesis edilmesi ancak kapitalist modernite balamnda doru kavranabilir. zellikle srailin blgedeki hegemonik hesaplar iinde Krdistan ve Krt ulus -devlet ekirdei ok nemli rol oynar. Nasl Anadoludaki Trk ulus-devleti srailin ortaya knda nc (Proto-srail) rol oynamsa, Krt ulus-devleti de srailin ran, Irak, Suriye ve Trkiyeye ynelik hegemonik hesaplarnda ok nemli bir rol oynamaktadr. sraili kuran glerin daha 1945lerde KDPnin inasna destek olmalar ve 1960lardan itibaren Trkiye zerinden fiili destekte bulunmalar, blgedeki stratejik ve hegemonik hesaplaryla balantldr. 1990lardan itib aren Gladio ile i ie geen Krtlerin PKKyi tasfiye temelinde Krt Federe Devletini oluturmalar bu stratejik hegemonik hesaplardan ayr dnlemez. Zaten PKKnin zerine birleik hareket halinde gelmeleri bu gerei gayet iyi aklar. 2000lerdeki kinci Krfez Sava hamlesinin en nemli amalarndan biri de Irakta Krt ulus-devlet ekirdeinin kalc olarak tesis edilmesidir. Bu karar verip uygulayanlarla son yzylda Krdistan paralayp Kr tleri katliam snrlarnda tutanlar ayn glerdir. Sistemin hesaplar neyi gere ktiriyorsa o yaplmaktadr. Gnmzde ekirdek Krt ulus-devleti kapitalist sistem asndan en az srail kadar gerekli bir unsurdur. Gler ve ulus devletler dengesinde Ortadou son derece vazgeilmez stratejik bir role sahi ptir. Genelde sistemin gvenlii ve petrol ihtiyac, zelde srailin gvenlii ve hegemonyas iin Krt ulus-devlet ekirdeinden vazgeilemeyecei gibi, glendirilmesi iin ne gerekliyse o yaplmaya allacaktr. Bylece sisteme 1920lerde tasarlanan en nemli bir halka daha eklenmektedir. Sistemin balangc iin Beyaz Trk ulus-devletinin nemi ne ise, tamamlanmas iin de Beyaz Krt ulus-devletinin nemi de odur. 418

Bu konuda yanl bir anlamay nlemek iin u hususlar da nemle b elirtmeliyiz. Ulus-devletler sistem mantnca ina edildi diye halklar asndan nemsizdir veya mutlak dmandr sonucu karlmamaldr. Tam tersine, ulus-devletleri ok nemli kurulular olarak grmek ve halkn demokratik toplum programyla iliki ve elikilerini dzenlemek gerekir. Demokratik toplum programlar ulus-devletleri ykp kendilerinin devlet olmasn hedeflemezler. Ulus-devletlerden kendi demokratik toplum projelerine anayasal uzlama temelinde saygl olmalarn beklerler. Birlikte bar iinde ortak ya amn temel art olarak, demokratik toplum projeleri ve uygulamalarnn temel anayasal bir hak olarak kabuln isterler. Birbirlerinin varlklarn karlkl olarak tanmay, bunu anayasal hkm haline getirmeyi esas alrlar. Ak ki, Krdistan ve Krtler, 2000ler Ortadousunun hem ulus-devlet hem de demokratik toplum dengesinde etkin ve dinamik bir realite olarak yerlerini almlardr. Trkiye Cumhuriyeti nderliinde ran ve Suriye ile giriilen anti-Krt ittifaknn fazla baar ans yoktur. nk kapitalist sist emin hesaplarna terstir. Bu yndeki ittifak abasnn temelinde Krtsz ve Krdistansz bir sistem ibirlikilii yatmaktadr. Ama zellikle srail ve ABDnin bu yaklam kabul etmesi artk mmkn deildir. 1920-2000 yllar arasnda uygulanan bu Krtsz ve Krdistansz emperyalizm ibirlikilii artk uygulanabilir bir politika olmaktan kmtr. Irakla zaten ittifak iinde ina edilen Krt ulus-devletinin yaknda ran, Suriye ve Trkiye tarafndan tan nmas gl bir olaslk dahilindedir. Fakat glk bu tannma karlnda PKK ve KCKnin tasfiyesinin dayatlmasndan kaynaklanmaktadr. Bu da bo bir taleptir. Bundan sonra Krdistann ve Krtlerin kaderini hem KCKnin d emokratik toplum gerei, hem de Krt burjuva ittifakn ulus -devlet gerei i ie ve belli bir yasal uzlama temelinde belirlemeye alacaklardr. Ortadou modern tarihinde ilk defa demokratik toplum erki ile ulus-devlet erki birlikte rol oynamaktadr. zellikle Irak, Afganistan ve srail-Filistinde, hatta Trkiyede yaanan savalar ve yol atklar derin kmazlar Krtler iin nemli dersler iermektedir. Kat snrlara sahip ulus-devleti politikalarn kanl gemilerini tekrarlamamak iin ikili bir sistemi, yani demokratik moderniteyi esas alan KCK ile kapitalist moderniteyi esas alan Irak Krt ulus -devletinin uzlamasna dayal bir sistemi esas alacaklardr. Bylece reel sosyalizmin ulusdevletiliinden de ders alnm olacaktr. Krtler ve Krdistan ne ikinci bir srail ne de dier ulus-devletler gibi olacaktr. Hepsinin de iinde boutuu temel sorunlar aan yeni bir modernite sentezinin nc gleri ve mekn olacaktr. F- ORTADOUDA MODERNTE SAVALARI VE OLASI SONULARI Ortadouda son iki yz ylda yaanan atmalar doru kavramak gerekir. Her eyden nce yaanan atmann uygarlk hegemonyas erevesinde deil, kltrel erevede getiinin bilinmesi byk nem tar. Avrupayla, yani Bat ile son uygarlk hegemonyas atmalar Kanuni Sultan Sleymandan sonra Avrupa lehine sonulanma srecine girmiti. 19. yzyla kadar yaanan srete 419

merkez uygarlk sisteminin hegemonyas Bat Avrupa kapitalizmi lehin e sonulanmt. 19. yzylla birlikte fiziki olarak da blgeye tanan Avrupa lkel eri hegemonyas, karsnda iktidar hegemonyas sava veren gleri deil, kapitalist modernite kltrn zmsemeye kar direnen sosyal gleri bu lmutu. Osmanl ve ran imparatorluklar iktidar hegemonyas anlamnda Avrupa lkeleriyle atacak durumda deillerdi. Ayakta durmaya almaktaydlar. Bunu da ucuz iktidar dengelerini hesaplayarak yapyorlard. Fakat toplumsal kltr, dnyann birok smrge alanndan farkl olarak, Avrupa modern kltrn hemen zmsemek yerine, arlkl olarak direnle karlyordu. Blgenin tam smrgeletirilememesi de kltrel gcnden ileri gelmekteydi. zellikle hkim kltrel gelenek olarak slmiyet bu dnemde direniin aktif znesi durumundayd. Burada ayrt edilmesi nemli olan nokta, direnenin iktidarc ve devleti slm deil toplumsal kltr olarak slm olduudur. Siyasi slmc hareketler de vard, fakat bunlar belli karlar karlnda kola yca ibirliine ekiliyorlard. Srekli direnen, dipteki byk dalga olarak akan slm sosyal geleneklerdi. 19. yzyldan gnmze kadar slm adna yrtlen siyasal iktidarc gelenekle toplumcu gelenei ayrt etmek bu nedenle nem tar. Sorulmas gereken soru, kltrel slmla kapitalist modernite arasndaki atmann ne trden bir atma olduuna ilikindir. Ortada iki hegemonik iktidar atmas olmadna gre, atma kapitalist modernite kltryle slm gelenek kltr arasnda gemektedir. Daha ok sosyal kltr alannda cereyan eden modernite savalar sz konusudur. Ortadouda kltr sz konusu olduunda, bunu sadece slmiyetle snrlamamak gerekir. Bunu dier brahim dinler olan Hristiyanlk ve Yahudilikle tamamlamak, hatta din d veya tek tanrl dinler dnda maskeli de olsa yaanan laik ve aman-pagan dinsel etkileri de dahil ederek btnlkl ele almak gerekir. ada insanl oluturan esas kltr alan Ortadou corafyasdr. Homo Sapiens kltrn de dahil edersek, tarih ncesi alardan 19. yzyla kadar tahminen yz bin yl boyunca insanl besleyen esas kltrel blgedir. Kapitalist modernite kltr esas olarak son iki yz yln hegemonik kltrdr. Son iki yz yllk kltrn merkez olarak olumu yz bin yllk bir kltr bu ksa sre iinde asimile etmesi beklenemez. Kltrel atmann uzun srmesi ve blgenin yerleik kltrnn kolayca teslim olmamas, hatta kltrel hegemonik savaa kalkmas beklenmelidir. Dolaysyla gnmzde younca yaanan blgesel atmalar modernitenin kltrel hegemonik savalar dnemi diye yorumlamak mmkndr. st boyutta iktidarsal alanla t anmlanan atmalar farkl yorumlamak bu nedenle daha byk nem tar. Bu adan Ortadoudaki atmalar ne dar anlamdaki Batl snfsal ve ulusal sava paradigmasyla ne de radikal ve lml siyasal slmn iktidar ve devlet savalaryla nitelemek yeterlidir. phesiz atmalarn bu boyutlar da vardr. Bu boyutlardaki atmalar daha ok iktidar ve devlet alanlarn ilgilendirir. Fakat savalarn tm bu iktidar boyutlarn aan nitelii daha nemlidir. Kald ki, iktidar ve devlet boyutlu atmalar ne kadar kapsaml ve uzun sreli olu r420

larsa olsunlar, hegemonik iktidar alannn dna kacak gte deildirler. Buna karlk modernite boyutlarndaki atmalarn karakteri farkl ve hkim moderniteyi aacak niteliktedir. 1- Kapitalist Modernitenin Ortadoudaki Kaderi Her ot kendi kkleri zerinde biter zdeyiine uygun olarak, son merkez uygarlk sistemi olan kapitalist modernitenin kaderinin, tm ekincelere ramen, Ortadoudaki atmalarla belirlenmesi yksek bir olaslktr. Kapitalist modernitenin gnmzdeki ezici hkimiyetine ramen, kken itibariyle kap italizm insanlk tarihinde hep marjinal kalm bir toplumsal sapklk olarak deerlendirilmitir. nsanln ana akm izgisine zttr. Doann evrensel diy alektiine de zt veya sapak durumdadr. Kapitalizmin 16. yzyldaki ykselii ve kresel hegemonyasn kurmas biraz da Krk Haramiler yksne benzer. Bat Avrupa corafyasnn ve oradaki topluluk kltrlerinin uygarlk ana akmna gre ok sapak kalmas, slmiyet ve Hristiyanlk dnyasndaki mezhep atmalar, Mool saldrlar trnden yakp ykc saldrlar ve inde han edanlk tarznda srp giden kapal dnyalar olmasayd, kapitalizmin Bat Avrupada frsattan yararlanp hegemonyaya geii mmkn olamazd. Unutmamak gerekir ki, bu hegemonik k Amsterdam-Londra hatt gibi ktann birletii byk corafyann en bat ucunda, hi beklenmeyen bir adackta (Britanya Adas) gerekleti. Adaya deta srgn edilmi ufak bir iktidar ve sermaye elidi, kta karasndaki imparatorluklar tarafndan yutulmamak iin lmne direni savana giriti ve sava kazand. Bu elit bu savata yenilik ieren byk silah oluturmutu. 16. yzy ldan 19. ve hatta 20. yzyln ortalarna kadar baaryla uygulanan bu silah, kapitalist modernitenin temel unsuru olan sermayenin sreklileen azami kr eilimi, iktidarn ulus-devlet olarak dzenlenmesi ve manifaktrden sanayi devrimine geile balayan endstriyalizmdi. Son iki yz ylda bu unsurla fethedilen dnya, gerekten garip ve sapak bir dnyadr. phesiz gkten dm bir tanrsal sistem deildir bu, olamaz da. Merkez uygarlk sisteminin be bin yllk atlaklarnda, gizli dehlizlerinde hep sulu muamelesi grm, insanlk tarafndan hep Krk Haramiler olarak yarglanm, sapk ve gizil potansiyel bir gcn hegemonik dnyasdr sz konusu olan. Avrupada t utunmas ve kresellemesi, kullanm olduu temel silahn ldrc niteliinden ileri gelmektedir. deolojik olarak topluma ve doaya hkmetmek amacyla oluturduu bilim dnyas, politikann inkr pahasna oluturduu ulus devletler dnyas, toplumu ve evreyi yutan azami kr ve endstriyalizm d nyas ile gelinen aama toplumun, bireyin ve evrenin bir btn olarak tkenii veya iflasdr. 1970lerden itibaren hegemonyaya damgasn vuran finans kapitalizmi ise doaya ve topluma tmyle ters bir sistemdir. Sanal rakamlar veya kt paralaryla oynayp bir gnde trilyon Dolara varan kazan elde et mesi, herhalde bu sistemin Krk Haramilerden krk kat daha beter bir hrszlk, haramlk ve barbarlk (fiziki ve manevi ldr) sistemi olduunu kantlamaya yeterlidir. 421

Herkes iine girilen son bunalm kapitalizmin yapsal bunalm olarak d eerlendirmektedir. Aslnda son bunalm demeye de gerek yoktur. Kapitalizmin kendisi uygarlk sisteminin sreklilik kazanan en lmcl bunalmdr. Son be yz yllk hkmranl yol at imha ve soykrm savalaryla, korkun smrge talanlaryla, emek smrsyle, evre ykmyla, sonuta birey ve toplumu tketiiyle ana zelliklerini fazlasyla sergilemitir. Sadece son yz yllk savalarn bilanosunun btn insanlk tarihindeki sava bilanolarndan katbekat daha fazla olduunu gz nne getirdiimizde, sistemin sadece bunalml karakterini deil, insan toplumu ve evresi iin kanserojen zellikler tadn da rahatlkla ileri srebiliriz. Kendi ana merkezlerinde ve kresel odaklarnda bu nitelikleri oktan aa km sistemin insanln tarihsel kltr merkezi olan Ortadouda iinin ok zor olmas anlalr bir husustur. Son yzyldaki ulus-devlet dzenlemesi kapitalist moderniteyi kurtarmaya yetmemektedir. Ortadoudaki minimalist ulus-devletiliin kapitalist modernitenin tahakkm arac olduu gayet aka ortaya kmtr. Bir dnemler Roma mparatorluunun blgedeki valilikleri hangi anlam tayorduysa, gnmz ulus-devletleri de blgede ayn anlam tamaktadr. Rolleri belki de Roma valiliklerinden ok daha ibirlikidir; blgenin kltrel gelenekl erinden uzaktr, yaklamaya altnda ise hepten elikili konumdadr. Kapitalist modernitenin ar kr ve endstriyalizm unsurlar blge kltrne derinliine ilemekten uzaktr. En ok kullanlan ulus-devlet aralar da dnya genelinde olduu gibi hzl bir anmay yaamaktadr. Ulus-devlet aralar derinlemekte olan bunalm srdrmekte bile yetersiz kalmakta, varlklar bunalm gittike derinletirmektedir. Ulus-devletin blgedeki son durumunu ve olas gelimeler karsnda varoluunu deerlendirdiimizde unlar belirtebiliriz: a- Arap ulus-devletilii oktan halklarnca da byk fke duyulan ba eliki konumuna gelmi durumdadr. En gls gibi grnen Irak ulus-devleti mevcut durumda ulus-devletiliin mezarl konumundadr. Yklan eskisi yerine yenisi kurulamad gibi, olaslk dahilinde olan yeni ulus -devlete blnme, problemleri daha da arlatracak ve atmalar soykrm boyutl arna taracaktr. ii Arap-Snni Arap ve Krt ulus-devletilii, herhalde 21. yzyln en kanl sahnelerine tanklk edecektir. Mevcut duruma bakldnda, ayrca yakn gemite yaanan Halepe katliam ve dier tm etnik ve me zhepsel katliamlarla kyaslandnda, gelecein ulus-devleti atmalarnn korkunluu daha iyi anlalacaktr. Smer tarihindeki kent devletlerinin birbirlerini yok etmelerine olduka benzeyen bir imdi ve gelecek sz konusudur. Fastan Yemene, Sudandan Suriyeye ve Lbnana kadar tm Arap ulusdevletlerinin imdiki halleri ve yakn geleceklerinin Iraktan farkl olmadn ve olmayacan deerlendirmek yanl olmayacaktr. Grnte sraille atmalarna ramen, zde sraili mmkn klan ve objektif olarak yaatan ibi rliki konumundadrlar. Varlklar srailin hegemonyas ile mmkn olmakt adr. Belki de sraile en ok ihtiyac olan Arap ulus-devletleridir. 422

Arap leminde milliyetilik olarak siyasi slmclk, laik milliyetilikten ve onun ulus-devletiliinden ok daha fazla problemlidir. Kltrel slm istismar etmeye dayal bu milliyetilikler ge faist hareket olmaktan teye rol oynayamazlar. Hatta El Kaide rneinde olduu gibi, ulus-devletlerin hepten kullandklar paravan birer provokasyon rgt olmaktan teye gidemedikleri de kantlanm bir gerekliktir. ster eskileri ister yeniden ina edilmek isten ilenleri olsun, Arap ulus-devletilii toplumsal yaam zerinde ve slm gelenek karsnda mezar kazc rolnden teye gidememitir ve gidemeyecektir. Kapitalizmin dier unsurlar olan ar kr ve endstriyalizm kurumlar ulus devletilikten daha parlak bir konumda deildir. Petrol ve inaata dayanan kr ve endstricilik gelecein en byk problem kaynaklardr. Petrol bittiinde ve ur gibi byyen kentlerin varlnda yakn gelecek Araplar iin gerek bir maher olabilir. b- ster ABD-AB ister Rusya gdmnde olsunlar, Trk ulus-devletilikleri minimalist yaplanmalaryla eski Trk kkenli iktidarlar ve devletlerin roln asla oynayamaz ve bal olduklar sistemin eyaletleri konumunu aamazlar. Zaten kurulular itibariyle kapitalist ve reel sosyalist hegemonyalarn blgesel ihtiyalarna gre gdmlenmilerdi. Gemiin engel oluturucu ykn t emizlemek ve halklarnn bakaldrlarn nlemekle grevlendirilmilerdi. Son doksan yllk gemilerine bakldnda bu rollerini oynadklar rahatlkla beli rtilebilir. Trklerin son bin yllk tarihte oynadklar rol tersyz etmekle grevlendirilmi gibidirler. Hepsi de minimalizme, ie kapanmacla oynamaktadr. Blge kltrne ve halklarna kar sanki hi sorumluluklar yokmu gibi davranmakta, hatta birbirlerine kar bile olumlu rol oynayamamaktadrlar. Bu durum iine drldkleri dar milliyeti ve devleti zihniyet ve yaam alkanlklaryla ilgilidir. Mevcut halleriyle oka eletirdikleri veya bazen yk ndkleri gemiin glgesi bile olamazlar. Yakn gelecekte en ok reform yaamas gereken ulus-devletler konumundalar. Fakat son dnemlerde Trk-slm sentezi adyla sahnelenen model reform olmaktan ok, yine hegemonik sistemin n karakol ihtiyacna gre ekille nmektedir. zde herhangi bir dnm yaamadklar gibi, efendilerle iine girdikleri ekimeden herhangi bir pay kapmalar da zayf bir olaslktr. Tpk Araplarda olduu zere hepsi toplansa bir srail edemeyecei gibi, srail h egemonyasna balanmaktan teye bir anslar da yoktur. Nasl ki varolular srailin dou koullaryla balantlandrldysa, ge dnemlerinde de kaderleri srailin varlyla belirlenecektir. Tabii mevcut zihniyetleri ve yaam kalplarn amadka. Kapitalist modernitenin dier unsurlar kendileri iin de fazla umut vaat etmemektedir. Trkiye Cumhuriyetinde zellikle petrol, gaz ve baz maden iletmeleriyle turizm, otomobil ve tekstil sektrleri zerine kur ulan endstriyalizm yaanan topraklar imdiden mezarla evirmitir. Gzkara ar krclk, Frat-Dicle havzasnn tarihsel kltrn ve ekolojisini imha ederek, bu alanda yaayan Krt halkn Ermeni ve Sryani halklarnn akbetine uratmaya almaktadr. Trk ulus-devleti son Krt soykrmyla lkesi ve milletiyle btnlemi bir ulus-devlet olarak ebedileeceini sanmaktadr. Ak 423

ki, yakn gelecek iin Trk ulus-devletilii ve modernitesi paradigmasn deitirmedike, bata Trk ve Krt halklar olmak zere dier blge halklar ve toplumsal kltrleri iin mezar kazc roln oynamaktan teye gidemey ecektir. c- ran ve dier ulus-devletlerin konumu daha da problemlidir. Zaten Afganistan ve Pakistan ulus-devletiliin bunalmn btn dehetiyle yaamaktadr. Son yzyllk ulus-devlet savalar bu halklar ve kltrlerin bana belki de atom bombasndan daha ar bir felaketi getirmitir. Sz edilen halklar tarihlerinin hibir anda yaamadklar ykmlar, suikastlar ve komplolara uramaktadr. ran her an atom felaketiyle de karlaabilir. ran kltr b andan itibaren ulus-devletilik bata olmak zere kapitalist modernite ile kavgaldr. Dayatlan tm bu unsurlara kar direnmektedir. ok yerel ve tarihsel bir olguymu gibi dayatlan iacln bile bir milliyetilik olduunu, kapitalist modernitenin bir trevini oluturduunu ve ran slm Devriminin bu maskeyle boa karldn ran halklar daha imdiden kavramakta ve ayaa kalkmaktadr. Afganistan ve Pakistanda da yaananlar farkl deildir. Hizbullah, El Kaide ve Taliban cambazlklarna ramen gereklik rtbas edil ememektedir. Unutmamak gerekir ki, her maskeli kuruluu, yani Hizbullah, El Kaide ve Taliban da uak ulus-devletler kurmu olup, imdi de bunlar ABD ve AB gibi hegemonik efendilerinden daha ok pay kapmak iin antaj arac olarak kullanmaktadr. Birlikte ina ettikleri bu komplo, suika st ve katliam aralarn birbirlerini terbiye etmek ve daha ok pay elde etmek iin birbirlerine kar kullanmaktadrlar. Belki de tarihte en iren komplo oyunl ar iin icat edilen aralarla kar karyayz. Bu komplocu oyun aralaryla deta elik omak oynar gibi oynanarak halklar ve kltrleri katledilmektedir. Ak ki bu aralarla ne sistem Ortadouda daha ok yer bulabilir, ne de ibi rlikileri olan ulus-devletler iflah olabilir. zellikle ran ok eski olan devlet geleneini kullanarak szm ona kapitalist modernite ile ba edeceini, daha dorusu bylesi bir imaj yaratarak si stem tarafndan kabul greceini sanmaktadr. Tarihi bu temelde kullanmak herhalde tkenmiliin en gzkara biimi olsa gerek. Moderniteyi bu kadar tarihsel gelenekle, gelenei bu kadar moderniteyle kartrp ulus-devletiliini kurtaracan sanmak ancak Acem kurnazlklar ile izah edilebilir. Bu nede nlerle yakn gelecein Ortadousu belki de ran zerinden ekillenecektir. ran gerekten modernite tartmalarnn ana merkezi konumundadr. ia milliyetilii ne kadar saptrsa da, modernite zerindeki ideolojik ve politik tartma byyerek devam edecektir. ran halklar kapitalist moderniteyi dier halkla rdan daha fazla tanmaktadr ve ona boyun ememekte kararl grnmekt edir. Mevcut ia milliyetilii ne kadar sahte anti-srailcilik, anti-Amerikanclk ve anti-Batclk yaparsa yapsn, uzun sreli olarak ran halklarnn kendileri iin uygun modernite araynn nne geemez; hatta ABD ve sraille uzlasa bile halklarn bu aray karsnda maskeli duruunu kurtaramaz. ran kltrnde hakikat aray gldr. Ayrca randa tarih kadar eski bir komnal yaam gelenei vardr. Dolaysyla rann yakn geleceinde gerek anlamda bir m o424

dernite savana tank olabiliriz. Aslnda 1979daki slm Devrim de bir modernite savayd, ama saptrld. ran halklar bu devrimden ve tarihlerinden kardklar derslerle yakn gelecekte tm Ortadou halklar iin r ac olacak modernite savalaryla tarihlerine, Ortadou tarihine layk gelimelere yol aabilirler. Bu nedenle demokratik modernite tartmalar ve pratik den eyimleri byk nem arz etmekte ve yol gsterici olmaktadr. 2- Ortadou Bunalmnda Demokratik Modernite zm Toplumsal olgular esnektir. En bunalml olanlarnda bile oklu zm olaslklar hep vardr. Sorun zmlerin dayandrlaca tasarmlarn toplumsal hakikatle balantl olmasndan kaynaklanmaktadr. Toplumsal olgular herhangi bir fiziksel veya kimyasal olgu gibi llp kanunlara balanamaz. Hakikat sahibi bireyin kendisini belirleyen toplumdur. Hibir birey ya da hakikat sah ibi, bal olduu toplumsallk gz ard edilerek kavranamaz. Bu yzden sosy oloji en ge gelien bilim olduu gibi, ska yetkinleme ihtiyac duyan biliml erin de banda gelmektedir. Toplumlar anlamadan yaadklar sorunlara ilikin hakikat pay yksek zmler tasarlanamaz. Toplumsal bunalmlar anlayabi lmek iin de toplumlarn hakikat algsna daha ok ihtiya vardr. Bunalm anlar toplumlarn zld, dolaysyla hakikatlerinin deiime urad anlardr. Bunalm eski topluma dayal bilgilerle -ki, bunlar ounlukla mitolojik, dinsel ve bilgelik tr bilgilerdir- zmlenemez. zmlenemedike, zmde doruluk pay olan alternatifler de gelitirilemez. Sonuta zm belirleyecek olan kapsad hakikat paydr. Dier bir deyile toplumsal eyle mde baary belirleyen tad hakikat gcdr. Hakikatin kendisi ise, toplu msal olgunun ierdii anlam ve yaam glerinin ifade edilme paylardr. Hak ikat pay yksek ifadeler toplumsal olgunun ihtiva ettii anlam ve yaam gcnn temsiline baldr. Kapitalist modernitenin Ortadouyu fethetmesi, son tahlilde kendi to plumsallnn Ortadoudaki toplumsallklar karsnda ihtiva ettii hakikat temsilinin stnlnden ileri gelmektedir. Kapitalist modernite karsnda artk geleneksel toplum durumuna den Ortadou kltrnn hakikat temsilcileri, modernitenin hakikatleri karsnda baarlar mmkn olmayan bir konuma srklenmilerdi. Ksacas Batl hakikat karsnda Doulu hakikat zayft ve yenilmeye mahkmdu. Yenilgi tm topluma mal edilemezdi. Yenik denler hakikatin resmi temsilcileri, yani iktidar ve devlet sahipleriydi. nk hkim hakikat onlarn temsil ettii hakikatti. Yenilgi kendi devlet sistemini var eden tm alt ve styap kurumlarnda yaand. Yenilenler lmne direnmedike, yeni hakikat temsilinde artk hegemonik gce bal olarak yaamak durumundadr. Kendi toplumlarnn zihniyetini ve yaam iradesini artk bu gler belirleyemez. Hegemonik gcn ibirlikileri ve ajan kurumlar olarak, bunlar yaamlarn garantiye alma karlnda hizmetlerini sunmakla mkellefler. Fakat geriye basz kalan gvde misali bir toplumsal beden yerinde kvranmaktadr. Bahsettiimiz gibi, bu kvranmayla ya ryp zlerek modernitenin yeni toplumsallnda, iktidarnda eriyip yok olacak, ya da esnek 425

karakterinden tr teslim olmayan bedenine ilikin zgr bir zihniyetle zgr yaam kararlln ortaya koyacak, yani bunalmdan daha zgr bir zihniyetle k yapacaktr. phesiz bu yeni zihniyet nclndeki k tad yeni hakikat payyla balantldr. Kapitalist modernitenin fethini mmkn klan bilimi, felsefeyi, sanat, ideolojiyi ve ekonomik retimi aan yeni bir bilim, felsefe, sanat, ideoloji ve ekonomik retim bu kn baarsn tayin edecektir. Bu ise yeni bir modernite anlamna gelmektedir. Ancak yeni lmi geleneksel toplumdan yengiye doru giden bir toplum kapitalist modern iteyi aan alternatif moderniteyle bunalmdan baarl bir k gerekletireb ilir. Reel sosyalist toplum kendisini farkl bir modernite haline getiremedii iin zld. Kapitalist modernitenin unsurunu da aamad. Amak urada kalsn, brokratik kapitalizmle her unsurun daha da ar bir kullanmna gitti. Sonuta ina ettii toplumsal yaplarn ihtiva ettii hakikat paylar liberal kapitalist modernitenin hakikat payndan zayf kald iin yenilmekten ve zlmekten kurtulamad. Burada yenilen, liberal kapitalizme kar brokratik kapitalizmdi. Brokratik kapitalizm kendini farkl bir modernite olarak tasarmlayamad gibi, liberal kapitalist moderniteyi aan yeni bir kapitalist m odernite haline bile getiremedi. Ancak sapkn hareketler olarak tanmlanabil ecek iktidarc ve devleti slmc hareketler, reel sosyalizmden ok daha ger i hakikat paylaryla daha ideolojik haldeyken yenilmekten kurtulamayacak arpk olgulardr. Kendilerini daha ok Msrdaki El Ezher niversitesinde Snni gelenein, rann Kum kentindeki medreselerde de ia geleneinin moder nlemesi olarak sunan ideolojik ve toplumsal yaplanmalar, tadklar hakikat paylaryla liberal kapitalist modernitenin eiine bile varamazlar. Onca abal arna ve direnilerine ramen, Bat kapitalist modernitesinin hegemonik eki rdei olan srail karsnda birleseler bile yenilmekten kurtulamazlar. Bunun nedeni srailin nkleer silah veya teknolojik stnl deildir; son tahlilde kartlarn tad hakikat paylardr. srailin rgtledii hakikat pay kars ndakilerin toplamndan katbekat fazladr. Kendilerini farkl bir dnya olarak sunmak istediklerinden kuku duyulmasa bile, farkl bir dnya ancak kapitalist modern dnyay hakikat pay bakmndan atnda hakikat pay daha yksek bir toplumsal yaam ve dolaysyla moderniteyi temsil etme hakkn idea edebilir. Bu olmaynca, farkl modernite ideas bo bir idea olmaktan teye gidemez. Olsa olsa kendine modern maske takm gelenein bir varyant ol abilir. Ksacas slm kltrel geleneini farkl modernite olarak sunmak, kalpazanlarn eski eserlerin kopyasn hazrlayp satmalarndan farkl olmayan bir uratr. zellikle gnmzdeki ran resmi iktidarnn bu ynl modernite ideas, mevcut haliyle kalpazanlktan teye anlam ifade etmez ve yaam ans sunmaz. mralda yaptmz ilk savunmada tartmaya altmz demok ratik moderniteyi bu eletiriler nda daha doru tanmlayabiliriz. ncelikle demokratik modernitenin reel sosyalizmi eletirisi doru anlalmaldr. Bu eletiri ne sosyalizmin reddi ne de dogmatik kabuldr. Bir deneyim olarak zmleyip 426

ierdii anti-kapitalist modernite hakikatini zmler. Teori ve pratik olarak reel sosyalizmdeki anti-modernizmi deerlendirir, yanllklarn aar, dorularn zmser. Ortadounun geleneksel kltrnn bilimsel zmlemesini yaparak, ondaki hakikati de en nemli kaynak olarak gncelletirir. Demokratik modernite sadece gelecee ilikin bir topya deildir. Kkleri daha ok binlerce yllk kltrel gelenee baldr. Bu kltrn gncel gerei var olan toplumudur. Bu toplum ne kadar zmsz ve aresiz braklm olursa olsun yine de bir gerekliktir. Gereklik olduu iin de nemli bir hakikat pay va rdr. zmlenmesi bu pay ifadelendirir. Gelenei muhafazakrlkla kartrmamak gerekir. Tutuculuk olarak muhafazakrlk toplumsal gelenein kendisi deildir; aslnda liberalizm karsnda tutunmaya alan yenilmi hkim gel enek temsilciliidir. Kklerini gelenee balamayan demokratik moderniteden bahsedilemez. Toplumsal gelenek demokratik modernitenin tarihsel gerekliidir. Tarihsiz toplum olamayacana gre, tarihsiz demokratik modernite de olamaz. Ekolojist ve feminist hareketlerin kapitalist moderniteye ynelik eletiril erini de nemsemek gerekir. Ekoloji zaten endstriyalizmin kurban ettii e vrenin bilimi olarak anti-kapitalisttir; demokratik modernitenin vazgeilmez dier temel kaynaklarndan biridir. Feminist k, tm yetmezliine ramen, kadn hakikatine katks orannda deerlidir. Demokratik modernitenin kendisi de kadn gerekliini bizzat zmleyerek kendini hakikatletirir. Bununla birlikte feminist eletiri ve hareketini kendisinin vazgeilmez bir esi klmak iin yaklar. zgr kadn temel yaam esi olarak sistemine katar. Modernite tartmalar ve atmalar balamnda kapitalist modernitenin Ortadou kltrndeki kaderini kestirebilmek kolaylar. Yaptmz tm zmlemeler bu kaderin kendiliinden belirlenmeyeceini gstermektedir. Kapitalist modernitenin hakikat ideas ancak ondan gl alternatif modernite tasarmlaryla alabilecektir. Bu da demokratik modernitenin kapitalist m odernitenin temel unsurlarna ynelik eletirileriyle birlikte, ona kar yaplan ancak onu aamayan geleneksel kltr, reel sosyalist, ekolojist ve feminist hareketlerin eletirilerini btnletirerek demokratik modernitenin temel unsurlarnn zm gcn sergileyebilmekle mmkndr. Btn bu konularda sylenenleri Ortadou toplumsal bunalmna uyarladmzda zm olaslklarn kestirebiliriz. a- Demokratik ulus kuram demokratik modernitenin bata gelen zmleyici unsurudur. Demokratik ulus kuram dnda, kapitalist modernitenin ulus-devlet kuramnn kasaplar gibi dorad evrensel insanlk toplumunu yeniden btnletirip zgrlk iinde yaatacak bir toplumsal kuram yoktur. teki toplumsal kuramlar gnmz sorunlar karsnda marjinal bir rol o ynamaktan teye anlam ifade edemezler. Kapitalist liberal kuramlar, kapitalizmin insanla yaatt en sreen ve kanserolojik hastalklar zmek ve to plumu salna kavuturmaktan ziyade, ancak baz ilalarla biyolojik kanserli hastann mrn uzatacak tarzda etkide bulunabilirler. Bu kuramlarn nerdii tm zmler sorunlar devletirip kapitalist modernitenin mrn biraz 427

daha uzatmaktadr. Ortadouda son yzyl iinde olup bitenler bu yargmz iyice dorulamaktadr. Tarih boyunca, hatta on binlerce yl tele rden beri kltrel btnlk iinde bir yaam ina eden Ortadou toplumu, Birinci D nya Savann scak atei iinde kapitalist modernite glerince bir kasabn doramasna benzer biimde doranp, ulus-devlet denen canavarlarn insafna terk edildi. Ulus-devletler, gerekten Kutsal Kitapta devletle zdeletirilen Leviathann en somut hali olarak, i ve d politika denen yalanlarla toplumsal ge rekleri paralayp yutmaktan teye bir rol oynamadlar. Modern ulusal toplum dedikleri ey, tarihin muazzam btnlk arz eden birikimli toplumsal kltrn paralara blp inkr ve imhaya yatrma ameliyesinden baka bir ey deildi. Tarihi ve toplumsal kltr ne denli paralayp inkr ve imha etmilerse, kendilerini o denli baarl saydlar. Kapitalist modernitenin kasaplar roln oynayan ulus-devletler, gemiin inkr ve imhasn baardklar ve yerine sistemin ajan kurumlarn ve oryantalist zihniyetlerini egemen kldklar oranda, kendilerini yeni efendileri karsnda baarl ve mutlu saydlar. Ort adou kltr asndan son yzylda ulus-devlet blnmeleri ve i-d politika denilen uygulamalar genel anlamda bir krm hareketidir. Zihniyetten tutalm ekonomik dnyasna kadar yaatlanlar, btnsel gerekliin paralanp kapitalist modernite unsurlarnca yenilip yutulur hale getirilmesidir. Sadece gnmz Iraknda olup bitenler son yzyl deerlendirmemiz iin hayli reticidir. Demokratik ulus kuram her eyden nce bu kasap tarz kltrel btnl paralayp dorama hareketinin, yani ulus-devletiliin durdurulmas ve btnln yeniden balamasnn zihniyet dnyasnn kurgulanmasdr. D emokratik ulus kuram, Ortadounun kltrel dnyasn Demokratik Uluslar Birlii kavram altnda btnletirmeye ilkesel bir deer ve ncelik atfeder. na edildii tm tarih alar boyunca olanca eitlilii iinde btnlk arz eden kltrel dnyamz, kapitalist moderniteye alternatif olarak bu kavram altnda btnletirilmek durumundadr. Son yzyla bakalm: Gidiat hep paralanmaya doru evrilmitir. Arap kavmi sadece yirmi iki ulus-devlete blnmemitir; birer proto-ulus-devletik olarak habire birbirlerine zt yzle rce elikili zihniyete, rgtlenmeye, airet ve mezhebe blnmektedir. Liberal felsefenin amac da smrgesel anlamda budur. Kapitalist bireyciliin to plumu atomize etme potansiyeli sonsuzdur. Dolaysyla demokratik ulus kuram yeniden zgr ve demokratike btnlemeye giden yolda temel ilkesel btnl ifade eder. Demokratik ulus kuramn savunmamn teki ciltlerinde zmlediim iin ieriini fazla amayacam. zcesi, bu kuram ulus olmak iin kat siyasi snr anlay olmayan, ayn meknlarda ve hatta kentlerde farkl uluslar eitli btnlkler iinde daha st ulusal topluluklar halinde ina etmeyi mmkn klan bir ulus anlayn ngrr. Bylece birbirleriyle snrlar yznden srekli savatrlan byk ulusal topluluklarla daha kk olan ulusal topluluklar, aznlklar ayn ulusal btnlk iinde eit, zgr ve demokratik klar. Sadece 428

bu ilkenin uygulanmas bile hegemonik sistemin bl-ynet ve tavan ka, taz tut politikalarn boa karmaya yeterlidir. Bu ilkenin muazzam bar, zgrlk, eitliki ve demokratikletirici deeri, sadece bu ynleriyle bile ulus-devleti fesadn btn sava, kleletirici, katmanlatrc ve despoti k faist uygulamalarn boa karmak suretiyle stn zmleyici roln kan tlar. Teki ve mutlaklatrc ulus-devleti milliyetilik ancak demokratik ulus zihniyetiyle durdurulabilir. Sadece Araplarn sonsuz blnmelerini ve par alanmalarn deil, Trklerin de benzer blnmelerini ve paralanmalarn durdurucu en uygun kuram ve ilkedir. Balkanlardan Kafkaslara, Orta Asyadan Ortadouya kadar dnyann birok yresinde Trk dnyas da yaad blnml, paralanml, krce ulus-devletilik tanrsna tapnmay, oryantalist, pozitivist ve metafizik zihniyetler temelinde birbirleriyle boumay ancak demokratik ulus kuramyla aabilir ve bylece yeniden eit, zgr ve demokratik ilkelerde btnleebilir. ran gibi her an paralanmaya ve blnmeye uygun potansiyele sahip bir lke iin ulus-devletilik, dibine yerletirilmi atom bombas gibidir. Srekli ulus-devletilii daha da katlatran ia milliyetilii de, tm modernite ca mbazlklarna ramen, rann blnmesini ve paralanmasn durduramayaca gibi daha da hzlandrr. zellikle ran iin demokratik ulus kuram gnlk olarak kullanlmas gereken bir ila gibidir. Kapitalist moderniteye kar o lduka direngen olan ran kltrn ve halkn tarih boyunca peinde kotuu eit, zgr ve demokratik bir dnyaya ancak demokratik ulus zihniyeti tayabilir. nndeki attrc ve savatrc ulus -devleti komplo ve suikastlar boa kartp onurlu bir bara kavuturabilir. Ulus-devletilik kmaznn en byk felaketlerinden birisi gnmzde Afganistan-Pakistan hattnda yaanmaktadr. Ayrca bununla balantl olarak yaanan Kemir sorunu da tamamen ulus-devletilikten kaynaklanmaktadr. Pakistan-Hindistan, Pakistan-Banglade sorunlar ayn milliyeti zihinlerin sonucu olarak yaanmtr, halen yaanmaktadr. Doas gerei, ulus-devlet zmleri ve barlar, zmszlk ve sava dourur. Bu somut rnekler de bu gerei olduka aklayc niteliktedir. Afganistana ulus-devletiliin hem cumhuriyeti, hem kralc, hem de reel sosyalist modelleri uygulanmak istendi. Sonu rndan km, hibir ilkesi olmayan bir kr iddet ortamnda, zlm ve kendini srdrme yeteneini kaybetmi bir Afganistan toplumudur. Demokratik ulus kuram ve kavramlar dnda bu toplumlar yeniden toparl ayp daha zgr ve demokratik bir yaama kavuturacak baka bir zihniyet ve irade dnlemez. Toplumsal sorunlar zihnen zmlenmedike, yapsal olarak da zme kavuamazlar. Demokratik ulus zihniyeti Orta Asyadan Hindistana kadar ok byk bir eitlilik gsteren kltrler ve halklar iin en uygun btnletirici ereveyi oluturmaktadr. Kald ki, bu meknlardaki kltrler ve halklar tarih boyunca konfederal trden ortak siyasi atlar, imp aratorluklar altnda yaayarak, ideal olmasa da varlklarn ve zgnlklerini koruyabilmilerdir. ster dincilik ister laik milliyetilik tarznda olsun, ulus devletilik zihniyeti devam ettike, bu toplumlarn daha da zlmeleri ve 429

atmalar kanlmazdr. oka bal olduklarn iddia ettikleri slmiyeti de bir terr ideolojisi olarak sunarak, bu gelenei de olduka olumsuzlamaktadrlar. ran iin olduu gibi bu geni corafyalar iin de nce blgesel, onunla i ie olacak ekilde demokratik ulusal birlikleri Ortadou apnda gelitirmek gerekir. zellikle Pakistan tr ulus-devletlerin daha imdiden yaad youn zln en uygun alternatifi Ortadou apnda gelitirilecek bir Demokratik Ulusal Birlik projesidir. Ulus-devletin hegemonik ekirdei olan srail gerei asndan da demokratik ulus kuram ve kavramlar hayati lde zmleyici rol oynar. srailin gelecei iin iki yol vardr. Birinci yol, mevcut izgisiyle hegemonyasn s rdrmek iin srekli savalar kararak blgesel bir imparatorlua dnmes idir. srailin Nilden Frata kadar, hatta daha telere ilikin bir hegemonik projesinin olduu bilinmektedir. Osmanl mparatorluu sonras iin gelitir ilen bir projedir bu. Bu projenin uygulanmasnda olduka mesafe alnmsa da, amacna ulama konusunda henz yetersiz olduu belirtilebilir. Son zamanlarda karsna kan rann da benzer hegemonik hesaplarnn olmas aralarnda gerginlie yol amaktadr. Trkiye ile de ne kadar ciddi olduu bilinm eyen benzer bir gerginlii yaamaktadr. Dolaysyla olduka atmal geecek bir blgesel hegemonik mcadele sreci de sz konusudur. Daha da bymesi kanlmaz ulus-devlet kaynakl sorunlar bizzat bu karlkl hegemonik hesaplar dourmaktadr. srail ve Yahudi halk iin ikinci yol, etraf habire dmanlarla kuatlan bir ember iinde olmaktan kp Ortadou Demokratik Uluslar Birlii projesine katlmak, bu temelde k iin olumlu inisiyatif almaktr. srailin arkasndaki entelektel ve maddi sermaye Demokratik Uluslar Birlii projesi iin ok nemli rol oynayabilir. Hem kendini demokratik bir ulus halinde daha da salamlatrr, hem de bunu Ortadou apnda gelitirilmi demokratik uluslar birlii kapsamna alarak, ok muhta olduu kalc bir bara ve gvenlie kavuabilir. Ulus-devletiliin yol at en byk felaketler Ortadounun soykrm y aayan halklarna ilikindir. Anadolu ve Mezopotamyada erken milliyetiliin tuzana den Helen, Ermeni, Sryani ve Krt halklar, tarihin en eski yerel kltrlerini temsil etmelerine ramen, ulus-devletiliin son yzyllk deneyimleri kendilerini tasfiyenin eiine kadar getirdi. Egemen ulus milliyetiliinin kat snrlar dahilinde homojen ulusal toplum yaratma lgnl bu halklar iin gerek anlamda bir felaket oldu. Kapitalist modernitenin ulusuluk anlay olmasayd, bu byk felaketler yaanmazd. Beyaz Trk elidini yaratan kapitalizmdir. Homojen ulus yaratma programlar sermaye birikimi ihtiyacndan bamsz dnlemez. Soykrmdan sorumlu tutulmas gerekenler kategorik olarak Trkler deil, tpk Almanlarda yaand gibi bir dnem milli kapit alizm peinde koan marjinal bir gruptu. Bunda sadece egemen ulus milliyetileri deil, ezilen ulus milliyetileri de ulus-devlet canavarn uyandrmalar nedeniyle sorumlulukta pay sahibidir. mha edilmileri diriltmek artk m mkn olmadna gre, geriye kalan aznlk halleriyle bu halklar ancak demokratik ulus zihniyeti ayakta tutabilir. rnein stanbula Beyaz Trk ulus 430

devletilii egemen klnmak istendiinde, bu kentteki tm tarihsel kltrler iin lm ferman karlm veya lm anlar alnm olur. Srekli kltr tasfiyecilii yaanmasyla geriye kalan tek kltrl bir Beyaz stanbul olur ki, o da kltrel faizmden baka bir ey olmayacaktr. Demokratik ulus zihniyetinin yaand stanbul ise, ak ki tarihsel kltrel zenginlik iindeki stanbul olur. Anadolu ve Mezopotamya kltrlerine de bu adan baklabilir. Ancak d emokratik ulus zihniyeti tm tarihsel kltrleri bar, eitlik, zgrlk ve d emokrasi iinde bir arada tutabilir. Her kltr bir yandan kendini demokratik ulusal bir grup olarak ina ederken, te yandan i ie yaad dier kltrlerle daha st dzeyde demokratik ulusal birlikler iinde yaayabilir. Teki ulus anlay aldktan sonra birbirini eritmeye ihtiya kalmaz. Bunun yerine kltrel btnlkler halinde tarih boyunca yaand gibi yaanr. Artk Ermeniler, Helenler ve Sryaniler kendileri iin ulus-devleti snrlar izemeyeceklerine ve varlklarn da srdrmek zorunda olduklarna gre, en uygun seenein demokratik ulusal birliktelik zihniyeti ve demokratik zerklik yaplanmas olduu aktr. Demokratik modernite ge de olsa blgenin her tarafndaki benzer sreleri yaayan kltrel gruplar ve halklar iin bir zihniyet sna, demo kratik zerklik ise uygun yeniden bedenlenme modelidir. Blgede zengin bir miras tekil eden sadece etnik ve ulusal varlklar deildir. Dinler ve mezhepler de geni bir gruplar yelpazesini tekil eder. Gelene ksel ve modern biimleriyle dinlerin ve mezheplerin ald yeni grnmlerin temsili ciddi bir sorundur. Ulus-devletilik bunlarn da byk ksmn tasfiye etti. Fakat artk kendisi and iin, tarihsel kltrn bu zengin miraslar iin kendilerini ifade etmek ancak demokratik ulus kuram ve kavramlar erev esinde mmkndr. Hem zihniyet alglamalar hem de yaplanmalar iin d emokratik ulus ve demokratik zerklik en uygun modeldir. Tarihsel-toplumun benzer tm alanlar iin ulus-devlet felaketine kar demokratik ulusal toplum modeli barn, eitliin, zgrln ve demokratik yaamn gvencesidir. Ortadouda ulus-devletiliin paralad, her parasnda deiik imha ve asimilasyonlar dayatt Krtlerin durumu tam bir felakettir. Ne tam fiziki ne de kltrel tasfiyeleri hemen gerekletirilebilmektedir. Krtler deta uzun sreli can ekimeyi yaayan bir varlk konumundadr. Dnyada bir benzeri daha olmayan halktr. Sadece zihnen sakatlanm deildir, beden olarak da paralanmtr. Toplumsal yaral olmak bir yaam tarz haline getirilmitir. Ne eski geleneksel yaam ne de modern yaam geerlidir. Zaten tercihte bulunma ans son dneme kadar elinden alnmt. phesiz bu durum kapitalist modernitenin kurdurduu hkim ulus-devletlerden kaynaklanmaktadr. Krtlerin ulus-devletilik dorultusundaki giriimleri ise ayn baar ansn yakalay amam, kapitalist modernitenin karlarna denk dmedii iin ans yaver gitmemitir. Gnmzde Irak Krdistannda gelitirilmek istenen ulus devletilik ise, kapitalist modernitenin hegemonik hesaplaryla yakndan balantldr. Minimalist bir Krt ulus-devletilii sistemin karna olabilir. Tehlike uradadr: Sistem karma gre deildir dediinde her an yeni soykr m431

lar ve katliamlara da yol aabilir. Savunmann byk ksmn Krt olgusu, sorunu ve zmne ayrdmdan, ksaca yeniden tanmladm bu vahim stat veya statszlkten kurtulmann en uygun modelinin demokratik ulus olduu aktr. Zihniyet ve yaplanma olarak demokratik ulus ve demokratik zerklik, mevcut ulus-devletleri de ykma gtrmeden, dnya genelinde de younca yaand gibi ynetimleri paylaarak bir arada yaama imknn salar. Bunun iin gerekli olan demokratik anayasal rejimdir. Krtlerin aments, Bamsz, Birleik Krdistan Cumhuriyetine alternatif olarak, mevcut snrlara dokunmayan, tersine bu snrlar Ortadounun D emokratik Ulusal Birliinin gerekesi yapan Demokratik Konfederal Krdistandr. Bu model iinde birok kltr ve halk grubu kendilerini federe birli kler halinde rgtleyebilir. Ayn yerelde, ayn kentte her trl etnik, dinsel, mezhepsel ve cins adan eit, zgr ve demokratik gruplar bar iinde b ir arada yaayabilirler. Demokratik Konfederal Krdistan kendi demokratik ulus modelini gelitirdike, her parasnn birlikte yaad komu toplumlarla da benzer birliklere rahatlkla gidebilir. Benzer oluumlarn Trkiye, ran, Irak ve Suriyede gelitiini dnrsek, belirtmeye altmz Demokratik Konfed eral Krdistann Ortadou Demokratik Ulusal Birliinin ekirdei olaca aktr. Her iki olgunun i ie gerekleme ans da vardr. Zaten Ortad ounun tarihsel-toplumsal btnl de bunu gerektirir. Buna kar son zamanlarda ABDnin gndemletirmek istedii Byk O rtadou Projesinin baar ans pek yoktur. Zaten bu proje ulus -devletlere dayaldr. Benzer birok proje Ortadouyu daha ok karkla itmitir. Son projenin yol at durumlar da farkl olmamtr. Ulus-devletilik mant almadka, hibir proje Ortadouyu yaad derin bunalmlar ve sorunla rdan kurtaramaz, atmalar ve savalardan alkoyamaz. Gerek var olan Arap Birlii gerekse slm Konferans rgtleri ayn ulus-devlet mantyla sakatlanm olduklar iin, hibir sorunu zmleyici rolleri olmamtr. Mevcut zihniyet ve yaplanmalarn amadka zm anslar da olamaz. Ayrca ABD ve yerel hegemon g sraile kar gerek rann gerekse Trkiyenin Hizbullah ve El Kaide zerinden yrttkleri nfuz savalar, sorunlar daha da iinden klmaz hale getirmekten baka bir rol oynayamaz. Pay koparma hesaplar da her an ters tepebilir. Tm bu eski ve yeni ulus-devlet oyunlarnn Ortadouyu getirdii durum gzler nndedir. Sorun zyoruz, sfr sorun diplomasisi uyguluyoruz ad altnda, daha da bym ve iinden klmaz bir hal alan sorunlar yuma haline getirilmi Ortadounun bu durumu, btn a klyla sergilediimiz gibi yapsaldr ve bu da ulus-devletilikten kaynaklanmaktadr. Ayn aklkla belirttiimiz gibi, demokratik modernitenin demokr atik ulus zihniyeti ve demokratik zerklik yaplanmas bu kaotik durumdan kn en uygun eitliki, zgrlk ve demokratik modelidir, yeni paradi gmasdr. Herkese, her topluma kalc barn ve gvenliin yolunu gsteren bir modeldir. b- Demokratik komn ekonomisi kapitalizmin azami kr eiliminin ii ve isiz kleler haline getirdii toplumun yeniden insanca yaamn mmkn 432

klmann zm yoludur. Tarih boyunca ekonomi her zaman komn ile gerekletirilen bir olgudur. Komnsz ekonomi dnlemez. Ekonomi kelimesinin kk anlam bile aile komn yasas demektir. Yani bir komn olarak ailenin geimlik ileridir. Toplumun varolu tarz hepten komn biimindedir. Tarih bireyle balayan bir ekonomiye tanklk etmez. zel ekonomi tarihin ve toplumun tanmad, en az ulus-devlet kadar kapitalizmin rettii bir canavardr. zel ekonomi tarih boyunca hep hrszlkla e tutulmu ve marjinal braklmtr. Kapitalist modernitenin ykselie geiiyle birlikte yeni bir kategori olarak piyasaya kmtr. Bir nevi srekli yer altnda kalm bir farenin kedileerek piyasalara dalmasna benzer. Tarihte zel ekonomi veya sermaye peinde olanlar hep hrsz olarak yarglandklarndan kendilerini grnmez klmlard. Ykselen kapitalist hegemonyayla birlikte piyasa zerinde egeme nlik kuran bu kedi-fareler insan toplumu iin gerekten felaket oldular. Tarihi Braudelin ok yerinde bir tespitiyle, ekonomi olmayan kapitalizm piyasa zerinde kr amacyla egemenlik kuran tekelciliktir. ster zel kiilerin ister devletin tekelleri olsun, ekonomi zerinde tahakkm kuranlar, insanlarn yaamsal ihtiyalarn temin etmek iin belki de bavurduklar ilk rgtlenme olan komn yktklar oranda hrszlklarn gerekletirdiklerinin bilincindeydiler. zel veya devlet tekelcilii, komnal ekonomi zerinde soygunculuk demektir. Kapitalist modernitenin kendini bin bir klkla maskeleyerek gere kletirdii bu soygunculuk, komnn ve dolaysyla toplumun temelinin kertilmesi demektir. Tm ekonomik krizler ve hastalklar toplumun temeli olan komn ekonomisinin zdrlmesi ve yklmasyla balar. Kapitalizmin tarihi komn ekonomisini ykm tarihidir. Sonu, tarihin en byk toplumsal fel aketlerinin yaanmasdr. Ekonomideki zl ve ykm tm toplumsal alann, ahlkn ve siyasetin zl ve yklnn gerek nedenidir. Ekonomik zl toplumsal zln kendisidir. Bu durumda geriye isiz, ahlksz ve politikasz toplum artklar kalr. Kapitalizmin zel ve devlet tekelcilii budur. Tm dnyada son drt yz ylda, zellikle gnmz finans kapital anda yaanan ve zirve yapan yapsal bunalmn bir ylda drt yz milyon isiz d ourmas bu nedenledir. Ortadou toplumundaki zl daha da arpcd r. Komnal yaamn son elli yldaki zl toplumun topyekn isizlemesine yol amtr. Ortadou toplumu tarihin hibir dneminde bu denli zlmedi. Kald ki, Ortadou toplumu komnal ekonomiyi hem ilk gerekletiren, hem de kapitalist hegemonik aamaya kadar dnya apnda nclk eden toplumdur. Gnmzde yaad bunalm yz bin yl akn bir sreden beri aklyla ina ettii komn yaamnn kaybyla eanlamldr. Topyekn bir felaketi yaamas bu tarihsel nedenledir. Yaanan bunalmn sonular tarihte yaanan hibir barbarlk felaketiyle karlatrlamaz. nk barbar saldrlarnda bile komnal yaam hep esast. Kimse ona dokunmay aklna bile getirmezdi. Kapitalist barbarlk ilk defa en iblis mantyla komn zmeyi akl etti ve baa rd. Sonu, son drt yz yln savalar, smrge talanlar, toplumun klasik klecilikten beter modern cret kleliine tabi tutulmas ve daha da acmasz olan isizletirilmesidir; ahlaki ve politik btnln yitirmesidir; evreyi 433

tahrip etmesi ve biyolojik dnyann dengesini ykmasdr; yerin altn boaltmas, stn kirletmesidir; iklim felaketleridir. Ak ki, demokratik modernitenin komnal ekonomisi dnda herhangi bir yolla kapitalist modernitenin liberal ve devleti ekonomik tahakkmnn sonular olan bu ykmlarla ba etmek olduka zordur. Komn ekonomisini yeni bir icat veya doktrin olarak dnmemek gerekir. Komn ekonomisi yeni bir plan veya proje de deildir. nsan toplumunun onsuz yaayamayaca bir varolu tarz olarak dnmek veya hakikat olarak kavramak gerekir. Eer toplum ayakta durmak ve varln srdrmek istiyorsa, komn ekonomisini esas almak zorundadr. Zorundadr demek belki kat bir yasall iermektedir. Ama ekonomisiz yaanamayacana ve bu ekonomi de komnsz gerekle emeyeceine gre, buradaki zorunda olmak fiili yerindedir. Sadece Ortadouda deil, tm dnyada toplumsal yaam srdrmek istiyorsak, komn ekonomisini baat klmak zorundayz. Baat diyorum, zira zel kapitalizmi ve devlet kapitalizmini bakla keser gibi bir tarafa atamayz. Eskiden olduu gibi onu marjinal klarak yaatrken, komn de baat klmak durumundayz. Ortadou toplumu Avrupa ve dnyann dier blgelerinde olduu kadar kapitalizmle bark deildir. Onu zmsemi olmaktan uzaktr. Dolaysyla komnal kkenleri gldr. an bilim ve teknolojisiyle desteklenmi demokratik modernitenin komnal ekonomik unsuru sadece kapitalizmin rtc, zc ve ykc etkileriyle ba etmekle kalmaz; tm toplumsal alanlarn yeniden inasna gl bir temel salar. Fakat kapitalizm son yzylda insan bireylerini o denli aylak, isiz ve anti-toplumsal yapmtr ki, onlar yeniden komnal ekonomik dzene kazandrmak gerek bir sosyal devrim ister. Lib eral bireycilik kanser kadar tehlikeli bir hastalktr. Onu ancak zenle tedavi ettike komnal yaama katabiliriz. Bunda zihniyet ve ahlaki eitim byk rol oynar. Fakat komnal ekonomiye giderken, bunun demokratik siyasetsiz ina edilemeyeceini btn nemiyle kavramal ve gereini yerine getirmeliyiz. Ayrca ahlaki boyut ihmale gelmez. Ksacas, komn ekonomisini yeniden ina etmek sk bir ideolojik, politik ve ahlaki eitim ister. Komn ekonomisi derken, onu salt birka alanla ilgili olarak deil, tar mdan sanayiye, hizmetlerden bilime ve zanaatlarn her alanna ilikin o larak dnmeliyiz. Komn ekonomisi kyde olduu kadar kentte de gelitirilmesi gereken bir sistemdir. Hatta kapitalist modernitenin yok ettii kyl -tarm ekonomisiyle kanserletirdii kent ekonomisinin alternatifi olarak gelitirilmesi gereken ky-kent ekonomisi, esas olarak ancak komn ekonomisi etrafnda ina edilebilir. ada komn ekonomisi arlkl olarak bir ky -kent ekonomisidir. Ky-kent ekonomisini yanl kavramamak gerekir. Bu ne kyn ehirletirilmesi ne de kentten kye dnm demektir. Ky-kent ekonomisi komnal toplumun ada nitesi olarak kavranmak durumundadr. Tarihte hkim eilim elbette ky-kent karakterindedir. Ky ve kentin arpk ayrmas kapit alist moderniteyle balantldr. Tarih boyunca bata Frat, Dicle, Nil, ndus ve Pencab olmak zere, nehir kylarnda gerekletirilen ekonomilerin hepsi komnaldir. Zaten uygarl mmkn klan da bu komnal ekonomilerdir. 434

Kapitalizmin azami kr eilimiyle ina ettii barajlar politikas sadece bu n ehirlere bal olarak kurulan ky ekonomilerini ykmakla kalmad; en verimli arazileri, bitki rtsn, hayvan trlerini, arkeolojik dnyann en gzel eserl erini de yuttu. Toplumsal imhalar kadar ekolojik ve arkeolojik imhalar da gerekletirdi. Tm bu ykmlarn stesinden ancak demokratik siyaset balantl komn ekonomisi gelebilir. Komn ekonomisine devrimci ideoloji ve politikalar tarafndan ok az d einilmitir. zellikle reel sosyalizmin devlet kapitalizmini sosyalizmle zdeletirmesi byk felaketlere yol am, sosyalizmi yozlatrmak kadar komnal ekonomiyi de gerek ilevinden yoksun brakmtr. Kolektivizm adna kapit alizme en byk destei devlet kapitalizmiyle salamtr. Komn ekonomisinin zel ekonomi kadar devlet eliyle ekonomiyi, daha dorusu ekonomik tahakkm de reddetmesi gerekir. zellikle devlet tekelciliini komn kolektivizminin yozlamas olarak deerlendirip her koulda mcadele etmesi gerekir. Ayrca u hususlar da iyi bilmek gerekir: Kapitalizm de gnmze doru kendini aile irketlerinden oluan ve profesyonel CEOlarla ynetilen bir nevi kapitalist komnlere dntrme srecindedir. Bu sreci her alanda yaatmaya almaktadr. Bunu liberal kapitalizmin nemli bir tuza olarak grmek gerekir. Kendini holding sistemi olarak komn tarz kalplara uyduran kapit alizm, en ok da bu biimiyle komnal ekonominin ve toplumun dmandr. Kapitalizm her ne kadar grnrde eski toplumsal biimlenileri atn iddia etse de, kendini bir kabile toplumu gibi rgtlemekten de geri kalmaz. Bir nevi modern kabilecilik ve klanclk yapar. nk toplum esas olarak klan ve kabilenin, yani komnal toplum birimlerinin oluturduu temel zerinde ykselir. Fakat kapitalist modernite kendini znde temel toplumsal biiml enilerin inkr zerinde kurgulayp gerekletirir. Gerekletiri rken de eski kalplar kendine uyarlamaktan geri kalmaz. Ulus-devletilik kapitalist tekellere gre ekillendiinden, komn ekonomisini tanmak istemez. Daha dorusu, o da tekelcilik gibi zerinde egemenlik kurmak ister. Ulus-devletilik Ortadou komnal yaamn datarak homojen toplumu gerekletirme ideasndadr. Komnal yaam, cemaat toplumunu kendi nnde engel olarak grr. Ulus-devletiliin ideal toplumu tm tarihsel komn ve cemaat kimliini yitirmi, kimliksiz, kiiliksiz, karnca tr alan kle insan yndr. Aslnda toplum bu ynlama temelinde bitirilmitir. Nietzsche ve Foucault gibi filozoflar Toplum veya insan modernite tarafndan ldrld derken bu gerei anlatmak isterler. Kiilikli, kimlikli ve komnl toplumun kertilmesiyle kiiliksiz ve kimliksiz bireylerden oluan yn toplumu kapitalist moderniteye zgdr ve ulus-devletiliin yurtta tipini oluturur. Demokratik modernitenin temelinde yer alan ve tarihsel nitelik tayan tm gelenekler deerlidir. Bunlarn en banda gelen dayanma komn ekonomileri temel birim roln oynar. Komn ekonomisi demokratik ulusun da temel birimidir. Nasl ki ekonomik tahakkm tekelleri ulus -devletin temel ekonomik smr birimleriyse, komn ekonomik birimleri de demokratik 435

ulusun temel ekonomik yaam birimleridir. Demokratik ulus ve demokratik modernite komn ekonomisi zerinde ykselir. Komn ekonomisinin ieriini fazla ama gerei duymuyoruz. Bir aile komnnden tutalm bir demokratik ulusa kadar, ihtiyaca gre nicelik olarak byk ve nitelik olarak saysz birim ina edilebilir. deal tarm ve fabrika komnleri en bata gelenleridir. Ayrca ok amal kooperatif, ulam, salk ve eitim komnleri de nde gelen k omn tipleridir. Mhim olan nceden komnleri belirlemek deil, ihtiyaca ve ilevine gre komnal birimlerin her eidini uygun sayda ve nitelikte ina etmek, komnsz hibir birey brakmamaktr. Demokratik ulus tm yelerini komnlerde rgtleyen ve grevlendiren ulustur. Bu sistemde komnsz birey mmkn olmad gibi, olduunda da hastalanm ve yozlamaya yatm demektir. Demokratik ulus bireylerinin, zellikle onun inac kadrolarnn temel grevi, tm bireyleri mutlaka bir veya birka komnn aktif alan yapma ktr. Gnmz Ortadou toplumlar yaadklar ar bunalmdan ancak bata ekonomik komnler olmak zere her alanda komnlemeyi gerekletirdikleri oranda k yapabilirler. Komnsz k olamaz. Tarihsel ve kltrel gelene kler ancak komnal yaamla gncellikte yer tutup varlklarn devam ettirebili rler. Gelenek taklit edilemez ama gelenee dayanmadan da yaanamaz. Ancak gelenek gelenein inkrna ve taklidine dayanmayan gncel yaratc deerlerle beslendiinde tarihsel-toplumsal yaam hakiki anlamna kavuur. Bunda ekonomik komnal gelenek barol oynar. Ekonomik komnler tm lkeler iin gereklidir. sizlii ve toplumsal zl nlemenin yolu komnal alma dnemine geitir. zellikle yenilenmi komn zihniyeti ve rgtlenmesi t emelinde tarma ve kye dn en deerli DEVRMC FAALYETTR. Gerek devrimcilik, tarihsel varoluumuzu gerekletiren komnal yaam, bata ekonomik alan olmak zere tm toplumsal alanlarda gerekletirmektir. Nasl ki demokratik federalizm ve demokratik zerklik demokratik ulusun politik y aam rgtlenmesi ve kurumlamas ise, komnal ekonomik birlikler federasyonu da ekonomik yaamn rgtlenmesi ve kurumsallamasdr. Komnal Ekonomik Birlikler Federasyonu yerel, ulusal ve blgesel apta Ortadou Demokratik Uluslar Birliinin ekonomik temelini ifade eder. Heg emonik g ekirdei srailin Kibbutz adl ekonomik birimlerinin komnal ekonomiye olduka benzeyen birimler olmas, komnal ekonominin stnln kantlar. srailin ulus-devlet hegemonyacl almak isteniyorsa, ekonomik alanda komnal ekonomiye geiin dnda baka yol yoktur. Ayrca dnya kapitalist hegemonyasndan ve onun her trl tekelci smrsnden kurtuluun yolu da eitliin, zgrln ve demokrasinin maddi temeli olan yeni komnal ekonomiyi gerekletirmekten geer. Krdistanda halen zorbela da olsa ayakta durmaya alan komnal ekonomik gelenekler, ulus-devletin toplumu kertmesiyle oluan isiz ynlar, dk cret kleliinden ve rgatlktan tr yaamn anlamn ve onurunu yitirenler iin yenilenmi komnal ekonomik yaam tek kurtulu yoludur. Tarihin ve toplumun komnle olutuu topraklar gnmzde kapitalist mo436

derniteye, onun ulus-devletiliine, endstriyalist talanna ve azami kr peindeki ykm faaliyetlerine kar ancak demokratik modernitenin ve demokratik ulusun komnal ekonomisi ve ekolojik endstrisiyle en byk devrimlerini gerekletirebilir. Bylece eit, zgr ve demokratik bir toplumda bar iinde, gvenlikli, onurlu ve gzel yaanacak alanlar haline gelebilir. c- Demokratik modernitenin nc bata gelen zm unsuru, kapitalist endstriyalizme kar ekolojik endstridir. Endstriyalizm kapitalizmin azami kr gerekletirmek iin teknii snrsz kullanm biiminde tanmlanabilir. Azami kr eilimi nasl devleti azami iktidar arac olarak ulus-devlet biiminde yeniden rgtlediyse, teknik donanm da azami kr amal kullanmay ifade eden endstriyalizm biiminde rgtledi. Endstriyalizmin asl tehlikesi, canl ve duygulu bir dnyas olan toplumu mekanik aletler mezarlna evirmesi, toplumu robotlatrmasdr. Endstriyalizme snr konulmadan hibir toplum salkl duygular dnyas halinde yaamn srdremez. Toplumun makineletirilmesi belli bir eikten sonra toplumun ykmna dnr. Kapitalizmin belki de savatan daha tehlikeli olan yn endstriyalizmi azamiletirme e iliminde olmasdr. Daha imdiden dnya doal evresinden kopuk kentlerin ve sanal aletlerin tutsa haline gelmi bulunmaktadr. Kentlerin kanser tarz bymesini mmkn klan endstriyalizmdir. Kentler canl gezegenimizi y utan canavarlara dnmlerdir. Milyonluk, on milyonluk kentlerin hibir sosyal anlam olmad ve bu tr kentlerin varl hibir ihtiyatan kayna klanmad halde halen kanser tarz bymeleri hastalktan baka anlam tamaz. Buna bal olarak sadece yol atklar kazalarla ulam aralarn n ortaya kard lm olaylar sava bilanolarn oktan amtr. Yol atklar gr lt, hava kirlilii ve insan fiziini dumura uratmalar itibariyle ulamda k olaylk salayan aralar olmaktan oktan kmlardr. Endstriyalizmin dier bata gelen alanlarndan biri olarak sanal, grsel ve yaznsal iletiim aralar, hakikatle balarn kopardklar insanl sanal bir dnyann bamls yapmlardr. Toplumla hakikat temelinde balarn yitiren birey ynlar toplumun atomize olmasn ifade eder. zlm ve toplum olmaktan km ynlar ve sava aralar endstrisi insanl tm evresiyle yutacak boyutlar oktan amtr. Ancak evresiyle var olabilen bir canl olarak insan, dier ok sayda evresel canlyla birlikte -Bitkiler ve ormanlar da buna dahildir- endstriyalizm tarafndan ekolojik anlamda da yutulmaktadr. phesiz btn dnya iin ykm aralarna dnen endstriyalizm tekniklerine ve onu mmkn klan kapitalist moderniteye kar demokratik modernitenin endstriye yaklam tamamen ekolojiktir. Ekolojik olmayan endstri en az kapitalizm ve ulus devlet kadar toplumu ykm aracdr. Demokratik modernitenin demokratik ulus ve komnal ekonomi unsurlar pratiklemek iin elbette teknikten ve endstriden yoksun kalamazlar. Tersine, bu modernite ve unsurlar bilimin ve teknolojinin geliimini ve endstride kullanlmasn gerekli klar. Endstrinin toplum asndan asl anlam da burada ortaya kar. Endstri btnlk hali nde toplumun varlna, onun ahlaki ve politik yetkinliine, demokratik ve 437

ekonomik geliimine katkda bulunduu oranda deerlidir. phesiz katk eiini belirlemek, ahlaki ve politik ynetimin bata gelen grevidir. Ortadou toplumlar kapitalizmin endstriyalizmi tarafndan henz me tropol lkelerde olduu kadar bir ykm yaamyorlarsa da, merkez uygarlk sisteminin binlerce yllk evreyi tahrip etme zellikleri ve ondan nceki neol itik toplumun yol at baz olumsuzluklar nedeniyle bu ynde uzun sreli bir ykma maruz kalmlardr. Be bin yl aan sre merkez uygarla beiklik etmesi ykmn ileri boyutlarda gereklemesine yol amtr. Ormanszlama oktan ve ok ileri boyutlarda gereklemitir. Bir dnem bitkilerin ve hayva nlarn cenneti olan blge imdi cehennemine dnmektedir. Blge ekolojik yaama en ok ihtiya duyulan bir konumdadr. Tmyle ekolojik bir endstri blgeyi yeniden eski verimliliine kavuturabilir. Toplumsal sorunlarn yle bir zellii vardr: Nerede sorunlar arlamsa, orada zm yollar da o kadar olgunlam demektir. zmsz sorun dnlemez. Sorunlarn gelitii mekn ve zaman koullar zm koullarn da beraberinde tar. Dnya genelinde olduu gibi Ortadouda da ekolojik zm ilkesi, en az siyasi devrimler kadar zmleyici nem tayan bir k onuma erimi bulunmaktadr. srail bu konuda da baarl rnekler sunmaktadr. Bilim ve teknolojideki stnln ekolojik endstride kullanarak, llerde bile cennetimsi yaam evresini mmkn klmaktadr. Tm blge lkelerinde komn ekonomisiyle birlikte kullanlacak ekolojik endstriler, toplumun en ok ihtiya duyduu zgr, eit, demokratik ve srdrlebilir inasn yeniden mmkn klacaktr. Endstriyalizm yerine ekolojik kalknma gerek ve ncelikli ihtiyatr. Gelimi Avrupa lkeleri ekolojik olmayan endstrilerini ekolojik endstriyle ikame ederken, onlarn otomobil, tekstil ve turizm ted arikisi olmak toplumsal sorunlar ancak arlatrabilir. Kapitalizm bu yolla da insanl ykm unsurlarn kreselletirmektedir. Demokratik modernitenin teknik altyaps ekolojik olmak durumundadr. Endstriyalizme ve endstri inkrclna kamadan gelitirilecek bir komnal ekolojik ekonomi, demokr atik modernitenin ve demokratik ulusal yaamn btnleyici ve salam gere kletirici gc olacaktr. Kapitalizmin, ulus-devletiliin ve endstriyalizmin en az gelitii bir lke olarak Krdistan, bu konumunu ekolojik ve komnal ekonomik ina iin en iyi ekilde deerlendirebilecek durumdadr. Bu yndeki geri konumunu avantaja dntrebilir. Tm insan ynlarn, isizlerini ekolojik ve komnal ekonomide rgtleyerek, eskinin cennet lkesini demokratik uygarlk yolunda demo kratik ulus olarak yeniden ina edebilir. Bunun iin yeter ki zgr lkede ve demokratik toplumda yaamann onuru ve ak olsun! G- ORTADOUDA ZHNYET DEVRM Kapitalist modernite kresel apta olduu gibi Ortadouya da ncelikle hegemonik zihniyetle giri yapt. Oryantalizm denilen zihniyet hegemonyacl yzyllar ncesine dayanr. Belki de Greko-Romen kltr yaylmaclna kadar uzanr. Ortaa Hal Seferleri arlkl olarak zihniyet savalaryd. Fakat asl 438

dnce fethi kapitalist modernitenin ykseliiyle geliti. Unutmamak gerekir ki, Bat Avrupann ykseliine yol aan temel e hakikat bilincindeki st nlktr. Dou tecrbesini kendi somut koullarna uyarlamann bunda belirleyici pay vardr. Rnesans, Reformasyon ve Aydnlanma alar Bat Avr upann hakikat algsn dnya apnda stn kld. Kendisini zmledii ora nda dnyay, zellikle Ortadouyu da zmledi. Kapitalizm yeni domakta olan birok olumlu gelimeyi sahiplendii gibi, hakikat algs zerinde de tekel kurdu. 19. yzyl balarna gelindiinde Avrupa hakikat algs zerinde oktan tekelini kurmutu. Ortadouya da hakikat algsndaki stnlkle giri yapt. ncelikle misyonerler blgenin yeniden kefini balattlar. Daha sonra gezginler ve bilimsel aratrmaclarn blge hakkndaki alglamalar oryantalizm ol arak bir dnce ekolne dnt. Oryantalizm Bat Avrupa uygarlnn zi hniyet hegemonyas demektir. 19. yzyldan itibaren Dou zihniyet bamszln giderek yitirdi. Oryantalist dnceler egemen klnd. Doulu aydnlar ve elitler de oryantalist dncenin egemenliine girdi. Milliyetilik bata olmak zere liberalizmin tm dnce versiyonlar Dou zihniyetini istila etti. Yeni slmc ve dier din dnce hareketleri bile oryantalist kalplar zerinde geliti. 20. yzylla birlikte gelien ulus-devletilik hareketleri znde oryantalist dncenin ajan kurumlar niteliindeydi. Ulus-devlet kurucular, oka iddia ettikleri gibi bamszlk dnceye sahip deildiler, olamazlard da. Sol dnce de dahil, 20. yzyln btn dnce formlar Ortadouda oryant alizmin damgasn tamaktayd. Sosyal bilim adna blgeye uyarlanan dnc elere her ne kadar evrensel bilim hakikatleri dense de, znde hepsi oryantalistti. Oryantalizm gcn elbette eski zihniyet kalplarna gre hakikate ok daha yakn olmasndan almaktadr. Oryantalizmi eletirenlerin dnceleri ndeki hakikat pay oryantalistlerinkine gre zayf olduu iin baarl olamyorlard. Ayn ey oryantalist iktidar elitleri iin de sylenebilir. Oryantalist ikt idar elitleri, rnein Jn Trkler, ttihat ve Terakki Cemiyeti gibi elitler glerini eski zihniyetlere gre daha gl olan oryantalist zihniyetlerinden alyorlard. Bu durum onlarn hem Merutiyet hem de Cumhuriyet dnemindeki iktidar savamndan baarl kmalarnn temel nedenidir. Trk milliyetili inin arkasndaki g kaynann Bat oryantalizmi olduunu iyi bilmek gerekir. ktidar elitlerinin kblelerini oktan Mekkeden Parise doru evirmelerinin nedeni, oryantalist dncenin kendilerinde yol at glenme ve baaryd. Ulus-devlet inalaryla oryantalist dnce zirveye yerleti. Dier tm zihniyetler zerinde tekel kurdu. Oryantalizm sadece ideolojik alanda deil, sanat alannda de tekelini kurdu. Geleneksel ahlk zerek Batnn etik kalplarnn hkimiyetine yol at. 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren, dnya genelinde olduu gibi Ort adouda da zihniyet tekelleri anmaya balad. 1968lerdeki kltrel devrim oryantalizm tekelinde gedikler amaya balad. Bu dnem liberal ideolojinin ve pozitivist bilimciliin stnln yitirmeye balad yllard. 1990da reel sosyalizmin hzlanan zl, liberal pozitivist dncenin egemenliini daha 439

da sarst. zellikle sosyal bilimcilik byk yara ald. Kapitalist modernitenin zihniyet tekeli ilk ciddi sarsnty yaad. Postmodern denen birok akm ort aya kt. Feminizm, ekoloji, kltralizm ve yeni sol dnce ekolleri geliti. 1970lerde derinleen kapitalizmin yapsal bunalm zihniyet bunalmyla birli kte yaand. Bu gittike derinleen bir bunalmd. Eski dnce tekeli bir daha kurulamazcasna ykld. Liberal ideolojinin bir varyant olan oryantalizm de bu ykltan payn ald. Dou hakkndaki dnce egemenlii paraland. Bata Gordon Childe, Samuel Krammer ve Andre Gunder Frank olmak zere, Ortadounun merkez uygarlk sistemi olarak roln aa karan ok sayda dnr dnce devrimine nemli katkda bulundu. Kapitalist modernitenin snrlarn ve Dounun merkez uygarlk sistemlerine bal geliimini ortaya koyduka gerek bir dnce Rnesans yaand. Savunmalarda gittike derinleen ve genileyen halkalar halinde gelitirmeye altmz demokratik siy aset ve demokratik modernite hakkndaki dncelerimiz, farknda olmadan bu dnce insanlarnn dncelerini tamamlayc nitelikte oldu. Merkez uyga rlk sisteminin douundan Bat Avrupada kapitalist modernitenin ykselii ndeki rolne kadar yaplan deerlendirmeler ana hatlaryla doruydu. Liberal ve oryantalist zihniyete kar tm bu devrimci dnce etkenler inin birleik etkisi, 1990lardan itibaren hzlanan bir zihniyet devrimine yol amt. Bu zihniyet devrimlerinin de snrl bir etkisi olmakla birlikte, savu nmalarmn arlkl yn bamszca gelitirilen dnce evrimi ve devrimi niteliindeydi. Ortadouda liberalizmin hem merkez hem de sa ve sol me zheplerinin etkisinden kurtulmu ve oryantalizmi am zihniyet devrimi byk nem tar. Unutmamak gerekir ki, zihniyet devrimi yaanmadan hibir kalc toplumsal devrim yaanamaz. Savunmalarmn son be ciltlik varyant, Ort adouda zihniyet devrimiyle neyi kastettiimizi ana hatlaryla ortaya koyma ktadr. Tekrarlamak yerine pratikletirmenin nemini vurgulamam gerekir. En deerli, yani hakikat pay ok gl olan dnceler bile uygulanmadka anlam ifade etmezler. Btn dnya yanl veya hakikat pay zayf olan d ncede birlese dahi, bir kii bile temsil etse, hakikat pay daha stn olan bir dnceyi hepsine kar baaryla savunabilir ve sonuta bu dncenin zaferini salayabilir. nsanlk tarihi bunun rnekleriyle doludur. Buna yol aan, hakikatlerin her zaman galebe alan gcdr. Hakikati ifade eden dnceler bastrlabilir, cezalandrlabilir ama asla yenilgiye uratlamaz. Balangta hakikat pay ok snrl olan dncelerle pratie balamtm, balamtk. Drste pratii gelitirdike dncedeki hakikat payn artt rdk. Hakikat pay artm dncelerle pratie yneldike daha baarl pratiklerin yaanmas kanlmaz oldu. karlmas gereken temel sonu, daha byk hakikatin ve bu hakikatlerin yol at byk yaamsal eylemlerin gerektiinde tek bir szle baladdr. Sze drste ballk ve yaamla btnletirme abasndan vazgeilmedike hakikatin bymesi ve toplumda kendini zgr yaamn zaferi gibi sunmas kanlmazdr. Toplumlar deta suya hasret to praklar gibi hakikate susam olgulardr. Bu hasret giderildike topran yee rmesi gibi toplumlar da zgr ve demokratik yaamla tanrlar. 440

Kapitalist modernite ortaa boyunca kilisenin elinde tuttuu zihniyet egemenliini laiklik yanls niversite kurumlar vastasyla krd. niversiteler zerinde kurduu tekelle Rnesans, Reformasyon ve Aydnlanma ann bilimsel, felsefi ve sanatsal kazanmlarn kendisine mal etti. 19. yzyl bu bakmdan kapitalizmin bilim, felsefe ve sanat zerindeki egemenliinin kesinletii yzyldr. 20. yzyln sonlarnda sistemin genel yaplanmasndaki bunalm ve zlmelere uygun olarak, yaklak iki yzyl sren bu egemenliin kendisinde de bunalm ve zlmeler yaand. Felsefe uygulamal bilimsel teknikler karsnda eski nemini yitirmi, bilimin kendisi says bilinmeyen aratrma tekniklerine dnm, sanat ise klasik adan sonra ekol deerini yitirerek yn endstrisi halinde kaba bir metaya indirgenmiti. Sonuta kapitalizmin, ulus-devletiliin ve endstriyalizmin basit kar aralar haline gelmilerdi. Bylece esas ilevleri olan hakikati aratrma ve ifade etme yeteneklerini kaybetmilerdi. Bilim, felsefe ve sanatn bunalmyla kastedilen, bu hakikati aratrma ve ifade etme yeteneklerinin kaybyd. Ortadouda benzer sre, 12. yzylda slm medrese dogmatizminin fe lsefe, bilim ve sanat karsnda egemenlik kazanmasyla yaanmt. Batda bilim, felsefe ve sanatta yaanan bunalm Ortadouda oryantalizmin gzden dmesiyle anlam buldu. Bu ynyle olumlu bir gelimeydi ama alternatif zihniyet devrimini gerekletiremedii iin riskler tamaktayd. Blgede B atnn hegemonik zihniyetine, sanat ve yaam tarzna kar snrl baz gelimeler ortaya kmasna ramen, kkl bir devrim yaanmamtr. Her alanda olduu gibi bu alanda da bunalm devam etmektedir. Ortadou bu bunalmn dourduu riskleri frsata dntrebilir. Bunun iin demokratik modernitenin demokratik ulus, komnal piyasa ekonomisi ve ekolojik endstri unsurlarna ilham ve yn veren, kendi tarihsel ve kltrel temellerine uygun olan felsefe, bilim ve sanat devrimini gerekletirebilir. Dier anlamda Rnesans, Reformasyon ve Aydnlanma alarn i ie ve younca yani devrimci tarzda gerekletirip yaamsallatrabilir. Bu dorultuda Baty taklit etmesine gerek yoktur. Evrensel kazanmlar paylalmakla birlikte, esas olan kendi meknsal ve tarihsel yaratcln sergilemek ve kendi z devrimini gerekletirmektir. Demokratik modernite kuram ve kavramlarna uygun olarak gelitirilen Krdistan Devriminin bir ans da, kapitalist modernitenin yaad zihniyet ve yaam tarzndaki bunalm dneminde gereklemekte oluudur. Fransz ve Rus Devrimleri bata olmak zere, 19. ve 20. yzyldaki devrimlerin byk ksm kapitalist modernitenin zihniyet ve yaam tarzn aamayan devrimlerdi. Soylu abalarna ve alternatif olma hayallerine ramen baarlar snrl oldu. phesiz geriye deerli bir miras, halen yaayan hakikat pay yksek zihniyet kazanmlar ve etik-estetik yaam deerleri brakmlardr. Krdistan Devrimi bu deerli zihniyet ve yaam kazanmlarn kendi z pratiinde birletirerek ansn ok iyi deerlendirebilir. Kapitalist modernitenin tuzak ykl, hakikati yutan ve lgn tketim canavarlar haline getirdii bireycilie ve bireycilii douran azami krclk, ulus-devletilik ve endstricilik unsurlarna kar demokratik ulus, komnal ekonomi ve ekolojik endstrinin i ie ina edilmesi441

nin toplumsal yaam tarzna dntrlmesiyle gerekletirilecek demokratik ve sosyalist bireyi yaamsallatrabilir. Kendi zihniyet, etik, estetik devrimini alabildiine derinletirip bireye mal ederek Ortadou halklarna tarabilir. Ortadounun her zaman btnsellik ve evrensellik arz eden tarihsel kltrne kendi z devrimiyle nemli katkda bulunabilir. Bunun iin yaamn kend isini ve her alann bir okul olarak deerlendirebilir. Her eyini yitirmi halklar ve bireylerin olumlu anlamda bir ans da devrimsel deerleri, zgr, etik ve estetik ykl yaamlar susamasna beni msemeleri ve zmsemeleridir. Varsn kapitalist modernitenin kusmuklar bize bulamasn. yi ki ya bulamam ya da ok az bulamtr. Daha grkemli olan, kendi toplumsal doamza ve bireysel etkinliimize uygun demokratik modernite deerlerini, onun demokratik ulus, komnal ekonomik ve ekolojik yaam tarzn, bunun bilimini, felsefesini ve sanatn zgrce, eite ve demo kratike paylamak ve topluma mal etmektir.

442

SONU Kiisel bir savunmann evrensel boyutlarla sunulmas artc ve abartl gelebilir. Savunmann kantlamak istedii de yerelle evrenselin birbirinden kolayca ayrt edilemeyeceidir. Krtler gibi tamamen unutulmaya ve tarihin tozlu sayfalarna terk edilmeye allan snk bir olgudan yola k servenimiz, bu olgudan kaynaklanan sorunun zmnn ancak evrensel boyutlarda mmkn olabileceini ortaya koymutur. nsann kendisi evrensel bir varlktr. Evrenle ilgili tm srlarn insanda sakl olmas insann evrensel bir varlk olmasndan ileri gelmektedir. Bu, tekilin, yerelin ve ann deeri ve fark yoktur demek deildir. Bilakis evrensellik tekillikle mmkndr. Evrensellik tm tekillerin toplamdr. Her tekilin evrenselde bir karl vardr. Buna mukabil her tekilde de evrensel bir iz bulunmaktadr. Oluum denen olaylar sreci tekille evrensel arasndaki diyalektik ileyitir. Felsefenin bu en temel ilkesine ska bavurmamzn nedeni, Krtlerin inkr ve imhay en youn yaayan tarihsel ve toplumsal olgulardan biri olmasdr. Devletli uygarlk mantndaki bask ve smr tekeli tarih boyunca Krtler zerinde hi eksik olmamtr. Neolitik devrimi btn grkemiyle yaayan kabile toplumunun en eski mirass olarak Krtler bu insanlk ana o denli aklmtr ki, neredeyse halen on be bin yl nceki yaamn izlerini tamaktadr. Dier yandan an kresel hegemonik gcnn etkilerine kaplmaktan da geri kalmamaktadr. Birey olarak neyi yaayacaktk? Toplumsal olmaktan kmak mmkn myd? Yerel olmadan nasl kresel olunacakt? Yaama henz ilk admlarmz attmzda Krtlk bir zincir gibi ayaklarmz balamt. Krtlkten kmak belki bir zm gibi dnlebilirdi. Ama ne pahasna? O zaman insanlktan geriye bir eyimiz kalr myd? Krt sorunu herhangi bir ulusal sorun deildi, herhangi bir toplumsal sorun da deildi. Eer Krtlk denilen son derece silik bir sfattan bahsediyorsak, onu marjinal boyutlarda yaamaya mahkm edilmi bir nevi vahiler gibiydik. Marjinal bir vahi olarak yaamak ok ar bir cezadr. Savunma gittike derinleen ve genileyen bir kuyu gibi insan kendine ektike ancak toplumsal gerekliimizi tanyabiliyorduk. Bir yandan tarihin derinliklerinde kendimizi ararken, dier yandan an, modernitenin kalan paralarmz da yutan hamlelerinde gerekliimizi tanmlamaya alyorduk. Onurlu insan bireyi olmakta srar, hakik atimizi tm ynleriyle kefetmeyi bir grev olarak dayatyordu. Bylesi bir grev Hegelin mehur Gerek Btndr belirlemesi balamnda araya karacakt. Kiisel yaamm savunmam, savunmam kiisel yaamm gerekelendirir. Herkes gibi deil, sorunlu bir Krt gibi yaama zorunluluu sorunlu Krt olgusunun bir sonucudur. Liberalizmin tm gcyle gerekletirmek istedii topluma ve sorumsuz birey olma yaklamna kar direnmek, toplum olarak ayakta kalmann gereidir. z savunma gcnden yoksun klnan Krt topl umundan kopmak nispeten kolaydr. Zaten srece yaylm toplumsal krm mekanizmas kolayca kopuun btn nkoullarn oktan hazrlamtr. Eyva llah demeden Krtlkten kopmak mmkndr. Savunmasz bir halkn sorgu443

lama gcnn olmay tm bu vahim sonular dourur. Kendiliinden kop uun bu denli kolay olduu bir halkn modern toplumlara, ulus -devlet toplumlarna has bir biimde vatann, ekonomisini, zgr yaamn ve kimliini savunmasn beklemek nafile bir aba olur. Emperyalizm ve smrgecilik hep savunmasz toplum ve bireyler oluturma peindedir. Tm gcyle bunu gerekletirmeye alr. Krtlerin durumu sz konusu olduunda durum daha da vahim bir hal alr. Krtler sadece toplumsal varln, vatann ve zgrln savunamaz durumda braklmamlar, ayn zamanda kendilerinden korkan, kaan ve utanan bir konuma drlmlerdir. Krt olgusuna ve sorunsal haline ilikin benzeri birok niteleme yaplabilir. Sk sk kiisel yaam ykme bavurmamn nedeni de bu nitelemelere katk salamay amalamamdr. Fakat bu nitelikler gkten dmedi, bizzat insan eliyle yaratld. Kimdi bu insanlar, hangi glerin insanlaryd? Bu sorular ve sorunlarn yant gerekliin btnselliini kantlayacakt. Beni tutsak klan elbette bu glerdi. Hepsi de maskeliydi. Hibiri olduu gibi grnmyor, grnd gibi de olamyordu. rtl gerekleri kavramak byk ceht ister. Benim iin yaam macerasna cesaret etmek ve onu devam ettirmek, ilkel insanlarn ormanlarda geen yaamndan belki de daha zordu. nk bir toplumsal varl tasfiye etmeye hazrlanm modern insanlar, hibir an canavarlar ve vahi insanlaryla karlatrlamayacak kadar tehlikeli, planl, rgtl ve ldrmeyi sanat haline getirme ayrcalna sahip insanlard. Yaamm Krtlkle, Krtl de yaammla zdeletirmeden hibir z aman gereki bir toplumsall anlayamazdm. Tutarl yaamn vazgeilmez ls toplumsal gereklikle ilintilidir. Kapitalist modernite tarihinde sosyal bilimlere yklenen rol toplumsal gereklikten kopmann meru, hatta ilerleme ynnde bir gelime olduunu empoze etmesidir. Bilim adna toplumsalla vurulan en nemli darbe budur. Krtlk sz konusu olduunda kopu kurt ulula zdeletirilir. Bizzat Krtler kendiliklerinden kopuu bir kurtulu gere kesi haline getirmilerdir. Kendilie kar hibir sorumluluunun kalmadn belirtmek rahatlk da salar. Bu eylemin karl ise, ayn bireyler nlerine kan hangi kimliklerle birlemilerse, o kimliklerin gzkara savunucusu kesilmeleridir. Tm bu gerekeler Krt olgusunun tekilliini doru belirlemek iindir. Krtln tekilliini doru belirlemeden, evrensellikteki yerini de belirleyem eyiz. Krt olgusunun prototiplerini tarihin derinliklerinde aramak, yerelliini doru kavramak iindir. Toplumsal olgularn ancak tarihsel olarak kavranab ileceini bildiimiz iin bu aratrmay yapyoruz. Kaba da olsa, savunmann byk ksm bu aratrmann sonularn sergilemektedir. Fakat Krt tekillik ve yerellikte ne kadar aramak durumunda kaldysak, evrensellikte ne anlama geldiini de kavrama zorunluluu duyduk. Yerellik ve zgnlk tek bana hi aklayc olamyordu. Tam veya yeterli bir aklama ancak evrensellikteki konumunu zmlediimizde mmkn olabiliyordu. Byle olunca da tarih boyunca tm yerelliklere hkmeden evrensellikleri bizzat evrensel tarih olarak 444

aratrmaya giritik. Uygarlk tarihi ve kapitalist modernite hakkndaki akl amalar bu aratrmann sonularyd. Sadece olgu olarak aratrmak Krtl tanmlamak iin yetmez. Bir de iin nasl vardr. Krtlk olgu olarak ekillendiinden beri sorunluluu en youn biimde yaama talihsizliine uramtr. Jeopolitik koullar sorunlu yaamay kader diye belletmitir. Tm tarih alar boyunca bunun byle olduunu grdk. Sz konusu kapitalist modernite olunca, sorunlar tam bir soykrma dnr. Artk varln koruyup koruyamayaca, hatta var olup olmad sorunsallklar tartlmaya balanr. Olgusu ve sorunlar bylesine tarihsel ve kapsaml olan Krtl sahiplenmek, bir dan ykn omuzlamak gibi bir eydir. PKK ve varyasyonlarn yk omuzlama gereiyle arac kldk. Toplumsal ykler kolay srtlanmaz. Hele bu ykler soykrm kskacndaysa, arac ve kurtuluu abalarn sahiplerinin ne denli riskli yaayacaklar da anlalrdr. PKK ve trevleri hem sorunlu bir olgu olarak Krt yerelliini, hem de ayn sorunlu olgunun evrensellikteki karlnn ne olduunu hakikat olarak ifade etmektedir. Kendilerini Krt hakik atinin balca szcs ve eylemcisi olarak ilan etmektedirler. Artk Krt olgusu ve hakikatinin ifadesi olarak PKK ve trevleri bylece diyalektik bir yolculua balam olmaktadr. Olgu-bilin (hakikat) gereklik kazannca, diyalektik oluum dediimiz sre veya kurtulu hareketinin kendisi ortaya kar. PKKnin sylem ve eylemini Krt tikelinin, kimliinin tannmas ve evre nsellemesi biiminde tanmlamak da mmkndr. Sylem ve eylem Krt olg usunda youn kriz olarak yaanan soruna zm ideas ve pratii olarak anlam bulmaktadr. Kapitalist modernitenin hegemonik g haline gelmesiyle to plumda byyen sorunsal olgulara benzer sylem ve eylem biimleriyle karlk verildi. zellikle reel sosyalizm, sosyal demokrasi ve ulusal kurtulu hareketleri bu nitelikte hareketlerdi. Kapitalist modernite bu eitliki ve zgrlk kurtulu hareketini kendi unsurlar iinde eritmeyi baarmt. Snrl da olsa, PKK de bilimsel sosyalizmin bu trevinden etkilenmiti. Onlarn yaad sorunlar yaamas beklenebilirdi. PKKnin ideolojik, politik ve askeri olarak zm olanaklarn zorlarken karlat sorunlarn bir ksm bu trevin karlatklar ile benzerdi. PKK kendi ideolojik ve politik izgisinden kaynakl anan bu tip sorunlar demokratik moderniteye ilikin kavram ve kuramlarla amaya alt. Sz konusu olan, dnya apnda gzden den ve zlen reel sosyalizmin, ulusalcln ve sosyal demokrasinin akbetine uramamak iin gerekli ideolojik ve politik klar gerekletirebilmekti. Kapitalist modernit e unsurlarnca eritilmemek iin alternatifinin gelitirilmesi kanlmazd. Kapitalist modernitenin temel unsuru olan azami kr, ulus-devlet ve endstriyalizme kar demokratik ulus, komnal ekonomi ve ekolojik endstri silahlarn ne sren demokratik modernite kuram idealli bir k gerekletirdi. Modernite kavram tartlmadan kapitalizmden radikal bir kopu gerekletirilemezdi. Bata bilimsel sosyalist ve anarist eilimler olmak zere, anti-kapitalist geinen birok sol ve sa ideolojik alternatif, kapitalizmi hegemonik modernite olarak zmleyip aamad iin baarsz kalmt. Bu 445

durumda modernite tartmasn gelitirmek ve farkl modernite kavram ve kuramlarna yeniden anlam kazandrmak mmknd. Bizim gelitirmek ist ediimiz demokratik modernite seenei bu farkl modernite paradigmalar ndan biriydi. phesiz baka modernite araylar da mmknd. Demokratik modernite kuramnn stnl, sorunlara iktidarc ve devleti perspektiften bakmamasyd. Hem tarihte iktidar ve devlet eksenli gelitirilen uygarlk sistemleri, hem de tarihsel uygarlklarn amzdaki temsilcisi olan kapitalist modernite toplumsal sorunlara iktidar ve devlet perspektifli olarak yaklarlar. Hlbuki iktidar ve devlet iddet boyutuyla zmek istedikleri sorunlarn bizzat kaynaklar durumundadr. iddet rgtlenmesi olarak iktidar ve devlet ne denli byk olur ve topluma mdahale ederse, sorunlar da o denli gelitirir, bytr ve zmsz klar. Tarih boyunca yaanan uygarlk ve modernite deneyimleri, bu yndeki abalarn ne denli sorun retme kabiliyetinde olduunu saysz rnekle kantlamtr. Bu savunmada demokratik modernite k uram temelinde iktidar ve devlet perspektifli sorun zme modelleri eletiril erek, iktidar ve devlet odakl olmayan zm seenei zerinde younlald. Demokratik zm kavram bu younlamann sonucu olarak gelitirildi. Fakat demokratik zm kavram liberalizmin gelitirdii demokratikleme ve insan haklar kavram ile ilgili olmayp ok daha farkl bir gerei ifade eder. Sosyalizm ve birey haklarn yozlatrmak isteyen liberalizm, demokrati kleme ve insan haklar kavramna sarlmtr. Liberalizmin kendisi demokratik olmad halde demokratik kisveye brnr. nsan haklarn ortadan kaldran sistemin ideolojisi olduu halde, insan haklarnn bir numaral savunucusu kesilir. Demokratik modernite kuram gelitirdii demokratik zm ve ins ann zgrl ve eitliine ilikin kavram ve kuramlarla liberalizmin maskesini drr ve bu ynl saptrmalarn boa karr. Ayn eyi uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkna ilikin olarak da gerekletirir. Kapitalist modernit enin ideolojisi olan liberalizm, ulusal sorunu douran bizzat szcln ya pt kapitalist sistem olduu halde, zm olarak yine iktidarc ve devleti modeller nerip dayatr. Bylece azami kr eiliminin sermaye birikimini srekli arttrmas gibi, iktidarc ve devleti modeller de iktidar ve devletleri srekli oaltarak ulusal sorunlar iinden klmaz hale getirir. Bu modele gre devlet iktidarlar sonsuz oaltlarak, her ulusal sorun ve aznlk sorunu zlebilir. Saylar iki yz akn mevcut resmi devletlerin yanna yerel o rganlarn ve yenilerini ekleyerek binlercesini oluturmak zm demek oluyor. Hlbuki bir nevi kurumsal sermaye birikimi olan iktidar ve ulus-devletler arttka bask ve smr, dolaysyla her tr toplumsal ve ulusal sorun da oalm oluyor. amzn iktidar ve devlet gerei bu deerlendirmeleri fazlasyla dorulamaktadr. Demokratik modernite kuram bu konuda da demokratik zmn son ucu olarak demokratik ulus yaklamn gelitirdi. Demokratik ulus halkn iktidar ve devlete dayanmadan kendini bizzat uluslatrmasdr, bunun iin gerekli olan politiklemeyle gerekletirdii uluslamadr. Sadece politikleme deil, hi devletlemeden ve iktidarlamadan da z savunma, ekonomik, hukuki, 446

sosyal, diplomatik ve kltrel zerklik kurumlaryla uluslaabileceini, kendini demokratik ulus olarak ina edebileceini kantlamaya almaktadr. Kapitalist modernite kutsalna gre amz iin tek bir devlet biimi mmkn olabilir ve o da ulus-devlettir. Sanlann aksine, liberalizmdeki ulus-devlet laik de deildir. Tersine, ortaaa zg teokratik devlet anlaynn ulusuluk cilas ekilen modern biimidir; Hegelin deyiiyle Fransz Devrimi ile yeryzne inen tanrnn somut halidir. ok doru bir yarglamadr Hegelin bu yorumu. Ulus-devletin stn ne denli kazrsak, altndan o denli ortaa ve ilkan tanr putlar hortlar. Ulus-devletin iyzn byle kavramadka, hibir ulusal ve toplumsal sorunu ne kavrayabilir ne de zebiliriz. Demokratik ulus zm, kapitalist modernitenin son drt yz yllk ulus-devletilik savalaryla kan deryasnda boduu ve parampara ettii insan toplumlarnn, etnik toplulu klarn ve eitli toplumsal kategorilerin en kansz, barl, zgr ve adil ulusal sorun zmdr. Kapitalist modernitenin azami krn gerekletirilmesinde bavurduu endstriyalizm iin de ayn deerlendirmeleri gelitirmek mmkndr. Endstr iyalizmin azami krn gerekletirilmesindeki rol amzn btn toplumsal ve ulusal sorunlarnn temelidir. evre sorunlarnn biricik nedenidir. Sadece azami kra ve sermaye birikimine hizmet eden endstriyalizme bile gezeg enimiz iki yz yl dayanamamtr. Mevcut gidiiyle sermaye birikimini s rdrmek iin birka gezegene daha ihtiya olacaktr. Gezegenimiz Dnya ise iflasla kar karyadr. Demokratik modernite, komn ekonomisi ve ekolojik endstri kavram ve kuramlaryla kapitalist modernitenin azami kr ve endstriyalizm kuramna dayal olarak gelitirilen yok edici lgnlklarna kar toplumu ve bireyi en iyi savunan sistematik zm olanadr. Azami krcl ve endstriyalizmi de ulus-devlet gibi kutsallatran ve biricik hakikat olarak sunan liberal ekonomi-politik bilimciliinin eletirisi doru yapldnda, bunlarn evresi ile birlikte toplumun ykmn gerekletiren aralar olduu anl alr. Bilimsel sosyalizmin endstriyalizmi hi eletirmemesi, azami krcla kar da ekonomik bir indirgemecilikle devlet ekonomisini alternatif olarak sunmas hatayd. Bu bir nevi sol liberalizmdi; toplumsal sorunlarn zmn devlet iktidarna havale etmekti. Sonuta reel sosyalizmin iten zl, devlet eliyle uygulanan ekonomi ve endstriyalizmin de toplumsal sorunlar zen aralar olmadklarn aa kard. Kapitalist modernitenin kendini hegemonik klp tek gerek olarak dayatmas ve meru klmas btn muhaliflerini etkisizletirmede nemli rol oynad. Tartmalar modernite kapsamnda gelitirilmek yerine, sadece sermaye birikimi boyutuyla snrlandrld. Modernite ise ou unsurlar ile birlikte benimsendi. Modernite yaklamlar tm muhaliflerin eritilmesinde belirleyici oldu. Reel sosyalizmin ar modernist yaklam kendi kendisini tasfiye etmesinin esas nedeniydi. Demokratik modernite kuram sadece kapitalizmin ekonomi-politiini deil, tm sistematiini eletirir. Hegemonik bir sistem olarak uygarlk tarihi ile ilikisini, kent, snf ve devlet olgularnda yol at deii mleri, kendi modernitesini hangi unsurlar temelinde kurguladn bir btn 447

olarak eletirip gerekliini aa karr. Kapitalist modernite bilim, felsefe ve sanat zerinde kurduu ideolojik hegemonyayla kendini srekli merulatrr. Bu temel zihniyet alanlarn ieriinden boaltp arasallatrarak toplum z erindeki ykmn derinletirir. Bilim, felsefe ve sanat artk hakikati aklamann alanlar olmaktan karr. Tmyle kapitalizmin hizmetine soktuu aralar olarak, rollerini sistemin merulatrlmas ve azami krn salanmasyla sn rlandrr; ortaa dnyasnda olduundan daha tehlikeli dogmalara boar. Demokratik modernitenin zihniyet alanlarna ynelik eletirileri sadece bu alanlardaki dogmatizmi zmekle snrl kalmaz. Bilim, felsefe ve sanatn to plumdaki rollerini laykyla oynayabilmelerinin yolunu da aar. Demokratik modernitenin kendisi de ancak kapitalist modernitenin bilimsel, felsefi ve sanatsal adan eletirisi ile kuramlar; kendi kavramsal aralarn gelitirir. Kapitalist modernitenin niversite ve akademi dnyasndaki bunalmn zgr niversite ve toplumun her alanna ilikin akademik kurumlarn inasyla zmeye alr. Sistemin ideolojik hegemonyas zldke, demokratik modernite zihniyetinin n alm olur. Bu ise demokratik modernitenin yeniden inasna yol aar. Demokratik modernite kavram ve kuramlaryla yeniden kurgulanan Krdistan Devrimi pratik gelimesini laykyla srdrrse, sadece Krt sorununun demokratik zmn gerekletirmekle kalmaz; devrimin yerel zm ayn zamanda evrensel zmn en salam bilekesi olur. Her devrim tm gemi devrimlerin zeti olduu gibi, ayn zamanda onlar ama anlamn da tar. Krdistan Devrimi potansiyeli ve boutuu gler kapsamnda hem tarihle hem de moderniteyle hesaplamay gerektirir. Bu devrim hesaplamasn bu dorultuda baaryla yaparsa, evrensellie en nemli katky yapm olur. E vrensellie giden yolda Ortadou dura stratejiktir. Gnmzde dnya devr imi yeniden gelitirilecekse, tm gstergeler bunun ancak Ortadou kltr balamnda gelitirilebileceini ortaya koymaktadr. Avrupa devrimlerinin yansmas olan Rusya, Uzakdou, Latin Amerika ve Afrikadaki devrimler hibir zaman kapitalist moderniteyi aamadlar. Hatta ounlukla kapitalist modernitenin hizmetinde nemli roller oynadlar. K omnist Partilerin nderliindeki Rus ve in Devrimlerinin kapitalist modernitenin dnya apnda yaylmasndaki rolleri gz nne getirildiinde sylenmek istenenler daha iyi anlalr. Kapitalist modernite balamndaki dnya devri mlerinin uzantlar Ortadouda baarl olamadlar. phesiz blge kltr bunda nemli rol oynad. Modernite kltr blge kltrn tmyle fethedememektedir. Bu konuda gl bir kltrel direni sz konusudur. Sadece slm kltr ile direnilmiyor, slm kltrn aan blge kltr tm tarih alarnn mirass olarak direniyor. Direni tek bana modern hegemonyay ykmaya ve alternatifini geliti rmeye yetmez. Kar moderniteyi ina etme ustaln gerektirir. Krdistan Devrimi bu konuda gerekli olan ina grevine nclk edebilir. Krdistann konumu her bakmdan buna uygundur. ncelikle blgenin byk ulusunun ortasnda yer almaktadr. Arap, Trk ve Fars ulusunca kuatlmtr. Z a448

ten bu uluslar Krdistann birer parasn kendi ulus-devletlerinin egemenliinde bulundurmaktadr. Ayrca Krdistan lke olarak da kendi iinde dier kadim kltrler ve halklar barndrmaktadr. Bata Ermeniler ve Sryaniler olmak zere Trkmen, Arap ve dier birok ulusal ve kltrel unsurlar Krdistanda az veya ok yerleiktirler. Krdistan tarih boyunca birok din ve mezhebin de k ve z savunma merkezi konumundadr. Tarihin Homo Sapiens insan devrimi bata olmak zere mezolitik, neolitik, antik klecilik ve ortaa feodal devrimlerinin beii roln de oynamtr. Gnmzde kapit alist modernitenin bir nevi nc Dnya Savann kaderi de Krdistandaki gelimelerle belirlenebilecektir. Tm bu etkenleri gz nnde bulundurduumuzda, demokratik modernite balamnda geliirse, Krdistan Devriminin Ortadounun demokratik de vrimine dnmemesi iin fazla neden kalmadn grrz. nnde engeller olsa bile gelime kanlmazdr. Krdistanda Krt sorununun demokratik ulus kapsamnda zlmesi Ortadoudaki ulus-devlet bunalmna ve yol at zmszlklere kar muazzam bir etkide bulunacaktr. Daha imdiden Irak, ran, Suriye ve Trkiyedeki ulus-devletlerin yol at bunalm, atma ve kmazlarn almasnda demokratik ulus zm dnda bir olaslk pek gzkmemektedir. Ulus-devletilikte srar daha fazla sorun ve atma demektir. Velev ki baka ulus-devletler (rnein Krt ve Filistin ulusdevletikleri) ina edilmek istensin, bunlar zm gelitirmez, ancak var olan sorunlara ek sorunlar katabilir. zm olarak sunulacak ey daha fazla kapitalizm ve e ndstriyalizm ise, dnyann her kesinde grld gibi bu durum daha fazla kriz, isizlik, atma, evrenin yklmas ve iklim dzensizlii demektir. D emokratik modernitenin sadece demokratik ulus unsurunda deil, komn ek onomisi ve ekolojik endstri unsurlarnda da yaanacak bir Krdistan Devrimi gemi devrimlerin miras zerinde ykselerek ve onlar da aarak, 21. yzyl devrimlerinin salam balanglarndan ve ke talarndan biri olabilir. Ortadou toplumlarnda yaanan sorunlarn kaynanda daha fazla iktidar ve devlet yatmaktadr. Uygarlk tarihi boyunca sorun zmek amacyla ortaya kan her g daha fazla gce ve devlet erkine snmaktan baka bir are bulamad. Tepedeki imparatordan ailedeki kocaya kadar her gcn sorunlarn zmnde g kullanmas, iktidara gelme ve devlet olmann sihirli denei oldu. Bat uygarl bu gelenein modern biimlerini yaratt. Demokrasi cilasn ekerek iktidar ve devletin demokratikletirilebileceini sand veya liber alizm bu sahtekrla bavurdu. Gnmz Ortadousunda temel sorunlar hl iktidar ve devlet olma temelinde zlmeye allmaktadr. rnein Irakta bir ulus-devlet yerine veya daha fazla ulus-devletle, Filistinde imdiden e km devletle, Afganistanda airet says kadar devletiklerle sorunlar zmlenmeye allmaktadr. Zaten yeterince yk tekil eden iktidar ve devlet elitlerine yenilerini eklemek, daha fazla bask ve smrden baka sonu ve rmez. Bu da daha fazla toplumsal sorun ve atma demektir. Krdistan Devrimi demokratik ulus zmn konfederal ynetimler ve demokratik otorit enin tesis edilmesiyle kurumsallatrrsa, bu model Ortadounun binlerce yllk 449

iktidar krdmlerini ve devletilik hastalklarn zmede kkl dnml ere yol aabilir. Ortadou halklar ve kltrlerinin iddetle ihtiyacn duyduu ey demokratik otoritedir. Bunun dnda g denemesine ve devlet erkine dayanan her zm hamlesi, imdiye kadar denenen tm rneklerde gzlemlendii gibi, arlaan sorunlar altnda srdrlmesi g bir toplumsal yaama yol aacaktr. Ortadouda yaam adna sadece hastalk vardr. e kapanmac ulus-devlet modeliyle sorunlar bolua brakld. Batl hegemonya kendini Ortadouda kurumlatrma gcn gstermemekle birlikte, en azndan minimalist ulusdevletlerle blgeyi sistemine balamay baard. Gelinen aama bu yntemin iflasdr. Krdistan Devriminin demokratik ulus boyutlarnda retecei, ina edecei kurumlar bu gelenei tersine evirebilir. Tarihte paylalan ortak k ltrler temelinde Demokratik Uluslar Birliini gelitirebilir. Ortadou kltrl erinin demokratik elerini kmsememek gerekir. Halen gl olan kabile ve airet gelenekleriyle din ve mezhebi cemaat gelenei demokratik uluslamann ilke ve kurumlaryla btnletirilirse demokratiklemenin gcne dntrlebilir. Unutmamak gerekir ki, despotik iktidar ne denli geerliyse, demokrasiye duyulan ihtiya da o denli gereklidir ve gerekleebilir. ktidarn gl olduu her yerde demokrasinin byk potansiyel gc de vardr. Ortad ounun mevcut ulus ve iktidar anlaylaryla ynetilemeyecei fazlasyla aa kmtr. Ulusal ve blgesel sorunlarn zmnde Demokratik Uluslar Birlii ats daha imdiden ivedilikle kurulmay gerektirmektedir. Tek bana hibir devletin giderek byyen sorunlarla ba edemeyecei ortadayken, birlikten kamak iddiaszlk ve zmszlkle zdetir. Krdistann ulus-devletlemesi Krtler iin devrimci bir gelime olarak nitelenemez. Sadece ar blgesel sorunlara ok daha ar bir sorun eklenmi olur. Irakta denenen Krt ulus devleti ancak demokratik uluslamayla kuatlr ve bu srecin uzlamac bir yedei haline getirilirse, Krdistan ve Ortadou apnda olumlu rol oynayab ilir. Aksi halde srail-Filistin sorunsalndan daha ar sorunlara yol amas beklenebilir. Demokratik ulus modelinin dayatt zm ulus-devletlerin inkrn deil, onlarn demokratik anayasal zme bal olmasn gerektiriyor. Bat Avr upada i ie gemi devlet-demokrasi izdivac yegne zm modeli deildir. Tersine, sorunlar ok olan ve zmn erteleten bir modeldir. Ortadouda denenmesi gereken model, devlet-ulusuyla demokratik ulusun varln ve zerkliini esas alan demokratik anayasal zmdr. Aksi halde ortaya kacak birlik modelleri rolleri bakmndan slm Konferans ve Arap Birlii (Bunlara Trki Devletler Konseyini de eklemek gerekir) gibi oluumlarn tesine gemez. te demokratik anayasal sisteme bal uluslarn (Buradaki ulus kavram ile devlet-ulusuyla demokratik ulusun uzlamasndan doan st ulus veya uluslar ulusu kastedilmektedir) kendi aralarnda oluturacaklar Demokratik Uluslar Birlii phesiz byk bir gelime olacaktr. Sadece kalc barn salanmas deil, isizlikten tmyle kurtulmu ynlarn komnal ekonomi ve 450

ekolojik endstrinin birlikteliiyle ekonomik retkenlii ve kltrel Rnesans yaamas anlamna da gelecektir. Hi kimse mevcut bilgi ve teknoloji anda blgedeki isizlii, verimsiz ekonomiyi ve umut vermeyen kltrel yaam bir kader olarak gremez. Byle grenler ideolojik krlk iinde olanlar veya sistemin ideolojik hegemonyasn yaayanlardr. Ortadou ancak Demokratik Uluslar Birlii ats altnda tarihte ok uzun srm olan evrensel roln yeniden oynayabilir. Her zaman syl ediim gibi, Krtler tpk uygarln afak vaktinde oynadklar roln bir benz erini bu sefer demokratik uygarlk temelinde oynayabilirler. Krdistan Devriminin potansiyeli ve Krt demokratik ulus zm bunun iin gerekli olan her trl gc (entelektel ve fiziki g) fazlasyla sunmaktadr. Krdistan Devrimi her zamankinden daha fazla bir Ortadou Devrimidir. Krt demo kratik uluslamas da Ortadou Demokratik Uluslar Birliidir. O halde Krdistan Devriminin evrensellie giden yolu Ortadou Demo kratik Uluslar Birliinden geecektir. Kapitalist modernitenin ulus-devlet birimlerine dayal birok blgesel birlik (Avrupa, Asya, Amerika ve Afrikadaki ulusdevlet birlikleri) ve BM, kurulduklarndan beri hibir kresel ve blgesel sor una zm bulamamlardr. nk ulus-devletin bnyesel olarak yaad zmszlk, sorun gelitirme ve erteletme kapasitesi bu tr blgesel birlikl er ve BM birimleri iin de fazlasyla geerlidir. Bu baarsz rneklerin yerine ulus-devlet birimlerini aan birimlerle yeni birliklerin oluturulmas ertelen emez bir ihtiyatr. Blgesel Demokratik Ulusal Birliklere ihtiya olduu gibi, mevcut BM yerine ulus-devletleri aan demokratik ulusal birimlerden oluan Dnya Demokratik Uluslar Birliine (DUB) de iddetle ihtiya vardr. ster blgesel ister kresel dnelim, Demokratik Uluslar Birliinin sadece devlet birimlerinin deil, demokratik sivil toplum rgtlerinin de katld bir birlik olmas gerekir. Dnya bar savan kayna olan ulus-devletlerle salanamaz. Ayn zamanda krizlerin kayna olan modernite kurumlaryla kalknma da salanamaz. Mevcut rnekler bu gerei fazlasyla kantlamaktadr. Dnya bar demokratik uluslardan getii gibi, dnya halklarnn alma hakk ve temel ihtiyalarnn giderilmesi de kapitalizmin lgn kr peindeki finans tekellerinden deil, herkesin alt ve almann zgrlk sayld komnal ve ekolojik ekonomi ve ekolojik sanayileme birliklerinden geer. Kapitalist modernitenin sadece ekonomik, sosyal ve politik bunalmn y apsal olarak yaamyoruz; beraberinde kkl bir hakikat bunalmn da yay oruz. nsanln gelimesi hep hakikat algsndaki gelimelerle birlikte olmutur. Hakikat algsn sanallatran kapitalizm, insanlk tarihinde en kt, irkin ve yanl yaamn yolunu amtr. Yanl yaam yolunda DORU yaanmaz. Kt ve irkin yaam yolunda da Y ve GZEL yaanmaz. Yaam iin krizler ve savalardan da daha ar bir felaket, hakikat algsndan kkl kopulara yol aan sanal yaam kutularna klece balanmadr; oktan izilmi yanl, irkin ve kt yolda yaamadr. Genelde modernite, zelde demokratik modernite tartmalar hakikat algmz yeniden gelitirebilir. Yanl, irkin ve kt yollarda heba olan yaamlardan kopup doru, gzel ve iyi yaam yollarna yn e451

lebiliriz. Bunun iin demokratik modernitenin zihniyet devrimiyle, toplumsa llaan felsefe, sanat ve bilim yoluyla hakikat algmz glendirip doru, iyi ve gzel yaam gerekletirebiliriz. SONSZ Bir insann yaamnda yaad gerekliklerin hakikatine varmaktan daha deerli bir ey olamaz. Hakikat aray en deerli insan faaliyetidir. zetlemek gerekirse insan, hakikati mmkn klan varlktr. Yaam servenine baladmda mthi donanmszdm. zlm bir toplumun zlen ve glkle ayakta durabilen bir ailesinde doan bir ocuk olarak bymek ok zordur. Zorluun temelinde de ailenin kendi dorularn oktan yitirmesi ve ocua verebilecek pek bir eyinin kalmam olmas yatar. Geriye hkmranlarn snrsz yalanlarna ak hale getirilmi bo bir zihniyet dnyas kalr. Yalanlara kar koyacak gten yoksun bu zihniyetler deta baa beladr. Smrge veya smrgeden te toplumlarda, belli bir aamadan sonra yalanlara ya zorla dahil edilmek ya da ikna edilerek kanmak kanlmazdr. Hkmranlk dnyasnn bu konuda son derece gelimi deneyimleri vardr. Yalan nerede durduracaklarn, kendi yalanlarnn nasl etkili olacan iyi bilirler. Bu eikler alrsa devrim denen sre balam demektir. Byle isti snalar her zaman olur. Eik meik, dur durak nedir bilmeyenlerdendim. Yaam kouturmacas beni er ge toplumsal hakikatlerle yzletirecekti. Savunmann yaam ykmle ilgili ksmlarnda, toplumsal hakikatlerle nasl karlatm ok snrl da olsa dnemler itibariyle anlatlmaktadr. deolojik ve bilimsel abalarla hakikat avcln nasl yrttm de sunmaya altm. Tm bu aklamalar kime kar yaptm? nsani ve toplumsal kimliimi inkr edenlere, imha peinde koanlara, sulu muamelesi yapp ar cezalara ur atanlara kar yapyorum. Bir de sistemin adaletini bireylerine uygulamaktan sorumlu olanlara kar yapyorum; ABDye, ABye, TCye ve ibirlikilerine kar yapyorum. Ak hava zindanndaki mcadelemde mthi sylem ve eylemde bulunurken, hakikat algsna fazla frsat bulamyordum. Kapal zindan koullar byk sorunlar olanlar iin yaman bir reticidir. Bu nedenle kapal zindanlar sylem ve eylemin mcadele alanlar olmaktan ok, byk sorunlar olup da altnda ezilmeyenler iin, hakikat algs ve mcadelesinin gl ve baarl getii yerlerdir. Byk davalar olanlar iin zindan ancak kefi uruna her gn mcadele ettike hakikatlerin kazanlaca bir alan anlamn tar. Zamann anlar hakikat kazanmlaryla dolu getike zindandaki yaam da katla nmaya deer olur. mralya getiriliim hegemonik sistemin, ABD ve ABnin nderlik ettii k apitalist modernite sisteminin gcyle gerekletirildi. Daha da nemlisi, meru glerini ve hukuki yollar kullanarak deil, meru olmayan ve hukuk d bir yolla, sistemin ortak askeri rgt NATOnun gayri nizami ve yasad alan rgt Gladionun byk bir operasyonuyla mralya getirildim. Grnte 452

TC gvenlik gleri baarl bir operasyonla beni etkisizletirip Adaya geti rmilerdi. Dnyaya bylesi bir grnmn yanstlmas planlanmt. Trkiyeye getirili tarihim 15 ubatt. Bu tarih, 15 ubat 1925 tarihi eyh Saite ynelik komplonun balang gnyd. Tiyatroluk bir Ada Mahkemesindeki yarglamadan sonra, 29 Haziran 1999da hakkmda idam karar verildi. 29 Haziran da eyh Sait ve bir grup arkadann idam edildii gnd. Belli ki yetmi be yldr (1999 yl itibariyle) Krtler zerindeki byk inkr ve imha operasyonlar aralksz srdrlmekteydi. AB Konseyi ve ABD ile idam cezas ile gzda verme zerinde uzlalmt. Ama AHM yoluyla infaz engelleme ve ahsmda kontrolleri dndaki devrimci hareketin, Krdistan zgrlk Mcadelesinin ve PKKnin tasfiyesi amacyla yararlanma, zerinde uzlatklar asl ortak politikayd. Bunu byk bir gizlilik iinde yapyo rlard. Terristle mcadelede meru yollarn inenmesi hususunda da anlamlard. AHMnin gstermelik bir organ olarak kullanlmak istenmesi benim iin byk bir savunma olanana dntrlebilirdi. yle yapmaya altm. Bu amala pe pee savunmalar gelitirdim. Eldeki bu son savunmayla pei nden kotuum hakikatlerin byk ksmna ulatm beyan etmek istedim. Ana hatlaryla da kalsa ortaya serdiklerimin insanla, halkmza ve nclk mcadelemize ilikin hakikatleri sunduu kansndaym. Yaptm savunmayla hukuki bir kazanm elde etme beklentisi iinde deilim. AHM balangta komployu gizlemekle sistemin emirlerine gre hareket ettiini ortaya koymutu. Burjuva hukuku llerinde bile olsa adaletin tecelli etmeyecei ilk kararlarnda anlalmt. Fakat yapacam savunmann siyasi sonular ok nemliydi. Bu alana ilikin sadece beklenti iinde olmadm; byk sylem ve eylem gcm de ok snrl ve kukulu karlanabilecek yollarla denemeye altm. Dolaysyla hem hakikat hem de siyaset yolunda geen on iki yllk kapal zindan pratiini zihnin ve iradenin zgrlne dnt rmeyi baardm. Benim ve varlk ve zgrlk mcadelesi veren halkm iin nemli olan buydu. Gelinen aama komplocularn ok kapsaml olan planlar asndan baarl saylmaz. Belki de Krtler ve Krt sorunu konusunda ilk defa yaklak seksen be yldr yrtlen inkr ve imha politikasndan (rtl kltrel soykrm sreci) dn yapma gerei duyulmaktadr. Bu nemli bir gelimedir. mral sreci devlet iradesinin bu ynl dnmnde nemli rol oynad. Abartmakszn diyebilirim ki, bana ynelik komplo Birinci Dnya Savana gidite Avusturya Veliahdnn bir Srp milliyetisi tarafndan ldrlmesinin oynad rolden ok daha fazla rol yklenmi bir ierie ve amalara sahiptir. Komplo ile balantl olarak gelitirilen Ortadouya ynelik ABD ve mttefi klerinin igalleri iin nc Dnya Sava demek belki abartl kaabilir. Fakat yol at gelimeler ve sonular itibariyle rahatlkla nc Dnya Savann en youn ve sonu alc aamalarndan biri olarak tanmlanabilir. Bu kapsamda deerlendirirsek bana ynelik harekt gerek anlamna kavutur abiliriz. Birinci Dnya Savann Srbistanna karlk nc Dnya Sav ann Krdistan diyebiliriz. Krdistan jeopolitik ve jeostratejik adan Ort a453

dou kaynakl nc Dnya Savann balatlnda, gelitirilmesinde ve sonu alnmasnda merkez alan konumundadr. Napolyonun 1798de Msr zerinden gelitirmek istedii igal iin Krdistan ve Ermenistann stratejik neminden bahsetmesi bu gerein ok erken kavrandn gstermektedir. Napolyon sonras blge zerinde igalini gelitirmek isteyen ngiliz mparatorluunun att ilk admlardan birinin 1800lerin banda Gney Krdistanda Sleymaniye zerinden atldn bilmekteyiz. Bunun sonucu olarak modern ilk Krt isyan Sleymaniyede Baban airetinden Abdurrahman Paa nderliinde balatlmt. ngilizler Ortadouyu igal etmek ve her trl etkinlii salamak bakmndan Krdistann stratejik nemini en iyi bilen g kon umundaydlar. Gerek Osmanl ve ran mparatorluklarna, gerekse Ermeniler ve Sryanilere ilikin politikalarnda Krtlerin roln tamamen stratejik maksatlar iin amanszca kullanmaktan ekinmemilerdir. Amalar iin kullandklar glerin hepsi kaybetmitir. Ama en ok ve trajik olarak kaybeden glerin banda Krtler gelmektedir. Birinci Dnya Savandan sonra Ortadouda gelien igallerin ban ngiltere ekmekteydi. gal ve etkinlik asndan Krdistan ve Krtler yine stratejik nemini korumaktayd. ngilterenin 1920lerdeki Krdistan ve Krt politikas rann gneyi zerinde denetimini glendirmek, Iraktaki kukla Arap ynetimini kendine baml klmak, en nemlisi de kendisine kafa tutan Mustafa Kemal nderliinde kurulan Trkiye Cumhuriyetini minimalist bir izgide (ie kapanmac, Ortadouda genilemeci olmayan, Osmanllarn eskiden hkmettikleri alanlardan ve Gney Krdistandan uzak tutma izgisi) tutmak iin oluturulup uyguland. Krtlere ynelik bu politika TC kapsamnda gnmze kadar uyguland. 1920lerden sonra Trk egemenlerinin Ortadou zerindeki geleneksel hkimiyet emellerinin nne gemek iin de ustalkl bir minimalist cumhuriyet projesi hayata geirildi. ngiltere, srail ve ABD heg emonyas iin gerekli altyapnn ilk harc Trkiye Cumhuriyetinin oluumu erevesinde atld. Trkiye Cumhuriyeti Trk brokratik burjuvalaryla Yah udi ve ngiliz burjuvazisinin Anadolu ve Mezopotamya topraklar zerinde uzlamalar sonucunda oluturuldu. Uzlamada her ortak da eit gte hareket etti. Cumhuriyetin temelindeki bu l uzlamay kavramadan daha sonraki gelimeleri zmleyemeyiz. 1926da Musul-Kerkkn ngilizlere braklmas, 1938de Hatayn alnmas, 27 Mays 1960 darbesi, 12 Mart 1971 muhtras, 1980 askeri darbe rejimi, 1993te Turgut zaln ldrl, 1997 1998de postmodern darbe sreci, 2002de Blent Ecevit Kabinesinin drl ve AKPnin iktidara getirilii bu l koalisyonun sonucu olarak dnlrse, Trkiye Cumhuriyetindeki nemli gelimeler daha doru anlalr. Bu ksa tarih hatrlatmamn nedeni, bana uygulanan komplonun Trkiye Cumhuriyetine biilen roln sarslmasyla olan balantsndan kaynaklandn belirtmektir. Rol, ilevi, ierii ve Ortadoudaki konumu kat anti -slm, anti-Krt ve anti-komnist temelde programlanm minimalist bu Cumhuriyeti kim sarsar ve izgisinden saptrrsa dman bellenecek ve imhasndan ekinilmeyecektir. Kim bu program aarsa ezilecektir. Krt direncinin kr l454

mas, muhalefetin tasfiyesi, NATOya girilmesi, Gladionun darbelerle inisiyatifi eline almas, idamlar, suikastlar ve devrimci harekete ynelik provokasyonlar bu program gerei gerekletirilmitir. 15 Austos 1984 Hamlesiyle bu program gereiyle daha derinliine karlatk. PKKnin 1985te Almanya taraf ndan balatlan anti-terr kampanyasnn hedefi yaplmas, 1990larn balarnda Genelkurmay Bakan Doan Grein PKK ve Krt Hareketini ezmek iin Londra bize yeil k yakt demesi, Turgut zaln Krt -Trk ilikilerini bar iinde adilce yeniden dzenlemeye niyet etmesiyle birlikte tasfiye edilmesi, 1993 sonrasnda Krtlere ynelik olarak gelitirilen topyekn imha seferleri, Gneyli Krt rgtleriyle ortaklaa operasyonlar dzenlenmesi, Necmettin Erbakann babakanlktan drlmesi, Genelkurmay Bakanln devralmas beklenen Hseyin Kvrkoluna suikast dzenlenmesi, 1998de bana ynelik komplo srecinin yeni bir aamasnn fiilen balatlmas, Gladio inisiyatifinde bu program (l koalisyonun oluturduu minimalist Cumhuriyet) dorult usunda PKKnin ve benim payma den uygulamalardr. Avrupaya ilk ktmda beni hemen persona non grata (istenmeyen kii) ilan eden ngiltere yine bu programn gereini yapmaktayd. ABD Bakan Clintonn zel Danman Galtierinin benim zel olarak Bakan Clintonn emriyle derdest edildiimi aklamas, Avrupa hava sahasnn bindiim uaa kapatlmas, srailin beni Moskovadan Kenyaya kadar youn biimde takip etmesi, mralda karlatm birok uygulama hep ayn program kapsamnda gerekletirildi. mraldaki yarglanma mizanseni, tecrit koullar, idam cez asyla verilen gzda, psikolojik savalar ve AHMnin komployu meru kabul etmesi, Trkiye Cumhuriyetinin gerek kurucular ve koruyucularnn kimler olduklarn gittike netleen biimde gsterdi. Dile getirdiim bu yakn tari hsel gerekler bazlar iin belki tatmin edici olmayabilir. Dolaysyla savunm ann btnlne biraz daha k tutmas iin, komploya yol aan nedenleri, karlar sarslan gleri ve yol alan gelimeleri baz ynleriyle detayland rmak daha da kantlayc ve retici olacaktr. PKKnin ortaya k ngilterenin son iki yz ylda gelitirdii Krdistan ve Krtlerle ilgili projeye aykr dmekteydi. Aykrlk ideolojik, politik ve strat ejik birok alan ilgilendiriyordu. Bu projenin temelinde Krdistan ve Krtlerle oynayarak, stratejik corafyasnn yan banda hizaya getirmek istedii Trk, Arap ve Fars egemen glerini diledii ekilde yeniden dizayn etme politikas yatmaktayd. Krdistann ve Krtlerin bu komusunun egemenleri taraf ndan oktan etkisizletirilmi olmas ve asi tabiatlar, bu proje ve politikalar iin konumlarn son derece elverili klmaktayd. Ayrca ayn corafyada 19. yzyldan itibaren Ermeniler, Sryaniler ve Yahudiler iin bamsz birer yurt kurma projesi de adm adm gelitirilmekteydi. Bu milliyet iin de birer projenin gelitirilmesi ngiltere mparatorluunu yakndan ilgilendirmekteydi. Her ne kadar Sevr Anlamasyla Krtler iin de bir yurt kurulmas projesi gelitirilmek istenmise de, bu iten bir talep deildi. Bir nevi sus payyd. Krdistan bylelikle tam bir satran tahtas haline getirilmi, Krtler de piyon rolne layk grlmt. Acmasz ama gerek bir oyun kurgulanmt. M. 455

Kemalin dta Franszlar ve Ruslarla, ite Krtlerle kurduu ulusal kurtuluu ittifak ngiliz projesine nemli darbe vurmutu. Fakat ngiltere ylmad. Daha 1921de M. Kemal ynetimiyle kurduu ilikilerle kendisine yn deiiklii yaptrmada zorluk ekmedi. Jn Trk Hareketinde nc rol oynayan Sabetayc Yahudilerle kendi yanls Siyonist Yahudileri yeni Cumhuriyet projesinde d eerlendirdi. Bahsettiimiz bu l koalisyonla Cumhuriyet tahakkuk ettirildi. Ulusal Kurtulu ittifakndan kkten farkl bir rejim altnda Cumhuriyet yen iden dizayn edilmiti. Bylelikle Ortadouya zg hegemonik politikas min imalist Cumhuriyetle salam bir dayanaa kavuturuldu. Devrimde kardevrim dediimiz trden bir gelime byle olmutu. Cumhuriyeti kendine dayanak yapan ngilizlerle ibirlii iindeki Yahudil erin Krdistanda yurt arama abas yerini Filistinde bir yurt kurma projesine brakmt. Boleviklerin himayesinde Kk Ermenistann kurulmas, Anadolu Ermenilerinin tasfiyesi ve Mezopotamyadaki Sryanilerin ayn akbete ur amas ngilterenin Krtler ve Krdistan politikasnda ksmi deiiklikler ya pmasna yol at. ngiltere Musul-Kerkk, yani bugnk Irak Krdistann alma karlnda, Kuzey Krdistan tmyle yeni Cumhuriyet rejiminin ins afna terk etti. Krdistan ve Krtler iin bu stratejik ve lmcl bir gelimeydi. Rejim de bunun karlnda sadece Musul-Kerkk vermekle yetinmiyor, korunmas karlnda sonuna kadar ballk ve birlik iinde kalmay vaat ediyordu. Buna ilikin olgular tek tek yeniden sralamaya gerek yoktur. Mhim olan, bu ittifaktan l Krdistan ve ldrlmesi gereken Krtler politik asnn kmasyd. NATOya girile birlikte bu politikann sorumlulu u ABD ve dier mttefiklerle paylald. Bu ittifakn mmeti Trklerle emeki Trk zgrlk ve eitlik hareketlerini de hedeflediini belirtmeye gerek yoktur. Ak ki, bu kadar antiden sonra rejimi nitelemek zor deildir. PKK ortaya karken bu statden habersizdi. Genelde sol muhalif gler iinde kk bir grup olarak 1980lere kadar zel bir dikkat ekmemiti. Sadece Gladio denetiminde olduu tahmin edilen KDP kaynakl baz provokasyon rgtleri zel olarak ynelim gelitiriyorlard. Muhtemelen KDP milliyetilik balamnda Krdistan zerinde kendini sorumlu grdnden, baka hareketlere snrl ama getirmek istiyordu. 12 Eyll askeri darbesinden beklenen, iteki gelimelere ilikin olarak Krt-Trk, sa-sol, Alevi-Snni ayrm yapmadan, kontrol dnda olan tm gleri tasfiye etmekti. NATO Gladiosunun Trkiye kapsamnda da 1960lardan itibaren younlaan denetimi 12 Eyll 1980 darbesiyle zirve yapmt. Dolaysyla tasfiye plannn arkasnda tm ittifak gleri vard. Bylelikle kuruluundan itibaren Cumhuriyete biilen rol, ufak deiikliklerle esas olarak devam etmekteydi. 15 Austos 1984 Hamlesi hi hesapta yoktu. Benim daha 1979da Ortadounun sistem kart scak alanna gidiimin sonular tahmin edilemezdi. Sovyetler Birlii ile yaanan son hegemonik hesaplamalar Krdistanda zgrlk Hareketini gelitirmek iin elverili bir ortam yaratmt. Bunu dee rlendirmem zor olmad. Gecikmeli ve yetersiz de olsa 15 Austos Hamlesi baladnda, ben dahil hi kimse sonularn kestiremezdi. Zaten bu mmkn de 456

deildi. nk gnlk mdahaleler her an yeni gelimelere yol ayordu. Hamle ilk yln doldurduunda, iddia edilenin aksine, NATO 5. maddeyi ilk defa Almanya zerinden balatt saldryla kulland. Ama bu uygulama resmi ve meru erevede deil, gayri resmi ve meru olmayan Gladio tarafndan gelitirildi. Cumhuriyetin kuruluundan beri (Daha ncesi de var) Trkiyenin politik yaam zerindeki etkilerini hi yitirmeyen hegemonik gler, 1950lerden sonra Trkiyenin NATOya giriiyle birlikte, bu etkilerini ok daha glendirdiler. Ayrca nce Proto-srail roln oynayan Cumhuriyet, srailin resmen kuruluundan sonra blgedeki tek izdivac oldu. likileri ittifaktan da te gayri meru evlilik dzeyindeydi. Ortakln biimleri deiiyor, z deimiyordu. Hegemonik glerin 1945ler sonras Krt politikas (ngilizlerin yerini ABD alyordu. Ama hep stratejik ittifak halinde kaldlar) Irak Krdistann nce otonomi, sonra kk bir ulus-devlet olarak ina etmekti. Dier Krdistan paralarndaki Krtleri ibirlikileri olan Fars, Arap ve Trk ulus devletiliklerin inkr ve imha politikalarna terk etmilerdi. Irak Krt Hareketi esas olarak 19. yzyldan beri Krtlere ilikin izilen roln gerekleri iin yete rliydi. Bu hareket zerinden hem ran ve Trkiyeden, hem de Irak ve Suriyeden beklentilerini hissettirebiliyorlard. Dolaysyla ayakta tutmak iin var gleriyle destekliyorlard. srail de benzer amalarla bu hareketin arkasndayd. karlar gerei bazen ihanet etmekten de geri kalmyorlard. Bu temelde dier paralardaki Krtlere l muamelesi yapmak sistemin kar mant asndan anlalrdr. 1984ten itibaren trmandrlan Krt zgrlk Hareketi, son iki yz yldr gelitirilen bu Krt politikasn iyice sarsm oluyordu. Bu tarih ten sonra Gladio gdmnde bir kontrgerilla sava balatlyordu. KDP de bu srete en azndan denetim altnda kullanlyor, bazen de bizzat kontrgerilla gc olarak hareket ediyordu. JTEM denilen kuruluun Gladionun harekete getii 1985lerden sonra kurulmas tesadf deildi. JTEM Gladionun kirli sava koluydu. Bu oluumun geleneksel Trk ordusunu tehdit edecek denli glendirilmesi Gladio olmakszn dnlemezdi. Yeni Krt zgrlk Hareketi ve nc gc PKKnin tasfiyesi gn getike daha ok gndeme oturdu. Tasfiye edilmemesi halinde hegemonik sistemin son iki yz yllk plan, proje ve ulus devlet uygulamalar byk darbe alabilir, bir daha kapanmayacak yrtlmalar ve boluklara yol aabilirdi. Yllar pe pee geip hareketin tasfiye edilemey ecei anlaldka tampon mekanizmalara ynelindi. Liberalizmin tarihi boyunca uygulad kam ve eker politikasna geildi. zellikle Avrupa zerinden PKKye ynelik artan basklara paralel olarak, alternatif gruplar daha ok be slenmeye ve sisteme entegre edilmeye alld. Bu srete ahsma ynelik olarak gelitirilen komplolara ilaveten, psikolojik ypratma hareketlerine daha ok arlk verildi. PKKnin iinde de hem cezaevlerinde hem de KDP zerinden sesli itirazlarn ve yozlatrc hareketlerini gittike arttran, tehlikeye dtklerinde de hemen KDPye, devlete kaan kii ve gruplar eliyle ok say457

da komplo hareketi gelitirildi. Neredeyse her yla byk bir i komplo dyordu. u hususu da nemle belirtmeliyim ki, 1990lardan itibaren ngiltere YNK (Celal Talabani nderliindeki Krdistan Yurtseverler Birlii), srail -MOSSAD ise KDP zerinden kendilerine deta snmamz istiyorlard. lkeli hareket ettiimiz iin ideolojik ve politik iflas anlamna gelebilecek bu dolayl ilikilere prim vermedim. zellikle 1992deki Eyll-Ekim atmalar ve 2000lerdeki atmalardan sonra gelitirilen teslimiyet hareketinin (Osman calan, Niz amettin Ta ve ok sayda komutan geinen unsurun yrtt teslimiyet hareketi) n alnmasayd, topyekn tasfiyecilik ve ibirlikilik sonu alabilirdi. Sistem bu ynl bir kapy da hem KDP hem de daha sonralar YNK zeri nden ak tutmutu. 1998 Ekimine bu koullar altnda geldik, geldim. Benden beklenen Irak zerinden daa ekiliti. Fakat bu yol zerinde byk tedbir aldklarn tahmin ediyorduk. Ayrca daa k demek, her trl yntemle askeri imhann d enenmesi demekti. Sistem bunun iin gerekli onay vermiti. Kara Kuvvetleri Komutan Atilla Atein 18 Eyll 1998de Krkhan zerinden Suriyeyi aka tehdit etmesi, ibirliki Msr Lideri Hsn Mbarekin devreye girmesiyle sonu verdi. Suriyeden k ben de ok arzu ediyordum. Ama bunun hep daha deiik koullar altnda olmasn beklemitim. Ayrca Suriyedeki kon umum Krt zgrlk Hareketi asndan istisnai str atejik bir rol oynuyordu. Zorunlu olmadka bu rolden vazgemek doru olmazd. k yks ve sonular bilindii iin tekrarlamayacam. Ksacas enterne edilmemden sonra beklenenler, a- Irak Krt Hareketinin giderek daralan etkinlik alanlarn hem liderlik hem de hareketleri asndan yeniden glendirmek ve tm Krdi stana yaymak; b- PKK ve nderlik ettii zgrlk Hareketi yerine alternatif gler gelitirmek, yerletirmek; c- PKK iinden teslimiyeti ve ibirliki gruplar gelitirmek biiminde zetlenebilir. Bylece son otuz ylda sistemin Krdistanda bozulan dengelerini yeniden restore etmek mmkn olacakt. Bu arada Trkiyeyi ABye aday ye yapmak ayn mantk erevesinde gerekletirildi. Krdistan boyutunda ve PKK balamnda sistemin yrtt tm bu abalar, ABDnin Ortadouya ynelik Byk Ortadou Projesinin (BOP) birer paras durumundayd. Projenin son on yllk uygulamalarn daha nce nc Dnya Savann en nemli aamas olarak tanmlamtm. Bu projenin baars iin ilk elden benim tasfiye edi lmem gerekiyordu. Bu dorultudaki ilk giriimleri daha 1992den beri iki defa yapt Suriye ziyareti ile bizzat Clinton balatmt. O dnemde Hafz Esatla drt saati geen (Bu kadar uzun sren grmeler ender gerekleir) uzun grmelerin temel konusu benim durumum ve PKK idi. Benzer birok di plomasi hareketi sz konusuydu. En az Saddam Hseyinin tasfiyesi kadar tasf iye edilmesi veya etkisizletirilmesi gereken bir kii olarak grldm tm bu ileri srdm argmanlar fazlasyla kantlamaktadr. BOP erevesinde Irak Krdistannda ina edilen Krt ulus-devletii tm bu iki yz yllk gelimelerin ve blgedeki hegemonik hesaplarn doal sonucudur. Sistemin 458

beklentisi gemite olduu gibi bu yeni arala hem Krtleri hem de komu gleri denetim altnda tutmak, gerektiinde aktan mdahale etmektir. Amalarnn byle olmas Irak Krdistanndaki oluumun, ulus-devletin nemsiz ve hepten olumsuz olduunu gstermez. Krdistanda gelitirilecek demokratik ulus inasnn ve buna nclk etme konumunda olan KCKnin birlikte ve uzlama iindeki tavryla tm Krdistanda ve Ortadounun komu ulus-devletlerinde nemli ve olumlu gelimelere yol amas kanlmazdr. Geleneksel inkr ve imha politikalar daha imdiden ilemez duruma gelmitir. mraldaki yaam srecinin 12. yldnmnde ortaya kan gelimeleri ilgili gler asndan ksaca deerlendirirsek: a- Kapitalist hegemonyann bandaki ABD, ngiltere ve srail ittifak asndan Suriye-ran-PKK geninde ortaya kan gelimelerin PKK aya etkisi zletirilmitir. Fakat bu ynl gelimenin sistemin karna olduu pek de s ylenemez. PKKnin yerine taktik amal da olsa Trkiyenin ikamesi gerekletirilmitir. Anti-Krt kapsamnda da olsa, Trkiye-Suriye-ran dayanmas hegemonik sistem iin son derece rahatsz edicidir; hatta PKKnin konumundan daha tehlikeli sonulara gebedir; zellikle srail asndan asla kabul edilemez bir durumu ifade etmektedir. Trkiye bu dayanmann iine elindeki kozlar glendirmek iin girmitir. Trkiyenin ABD-ngiltere-srail bloundan beklentisi, Irak Krtlerinin kontroln kendine brakmas ve zerk veya bamsz herhangi bir egemenlik peine dmemelerinin garanti edilmesi, Ortadoudaki ranttan kendisine biraz daha fazla pay braklmas ve rann Irakn durumuna drlmemesidir. Hegemonik sistemin son iki yz yldr uygulad politikalar asndan bu beklentiler gereki deildir. Trkiye ya sisteme uyacak ya da Irak ve rana uygulanan politikalarn kendisine de uygulanmasna katlanacaktr. Sisteme tam uymas Krtlerle uzlamasn, Suriye ve ranla olan ilikilerine mesafe koymasn gerektirmektedir. Sistemden kopup yeni eksenler aramas veya oluturmas halinde, kesinlikle Iraktakine benzer bir operasyona tabi olmay gze almas gerekmektedir. Bu durumda sistem tm gcyle Krt ulus-devlet hareketini destekleyecek ve Iraktaki Krt ulus-devlet ekirdeini geniletecektir. Blgede byk sonular olacak srail-Irak Krt ynetimi-KCK bloklamas beklenebilir ki, bu da Ortadouyu byk dnmlere zorlayacaktr. Trkiye imdilik Araftadr. Kesin tercih yapamamakta, her iki tarafla klasik dengeci bir politika gtmektedir. Hegemonik sistem Ortadouda geri adm atamaz. Atmas durumunda srailin tasfiyesinden tutalm irili ufakl birok Arap devlet inin ortadan kaldrlmasna kadar dnyay kknden sarsacak gelimeler kanlmaz olacaktr. nc Dnya Sava derken, bu olas gelimeleri de gz nnde bulu nduruyoruz. Nkleer silah dahil en gelikin silahlar kullanlacaktr. Sonu herhalde kinci Dnya Sava sonrasnn Avrupasndan pek farkl olmayacak, hatta ok daha ar olacaktr. u son on yllk aamadaki gelimelerle kya slandnda, olas gelimelerin deheti daha anlalr olacaktr. Blgede kalmas halinde hegemonik sistem mevcut durumla yetinemez. Her hegemonik sistem 459

gibi galebe almak isteyecektir. Bu da rann ia eksenli blgesel etkinliinden vazgeip, ahlk dnemindeki gibi uysal bir konuma gelmesini gerektirecektir. ran rejiminin olas bu durumu kabul etmesi lmyle zdetir. Btn belirt iler blge zerindeki etkinlik abalarnn artarak devam edeceini gstermektedir. nc Dnya Savann yeni bir aamas olaslk d deildir. u anki kararsz denge durumu uzun sre devam edemez. Her durumda da Krdistann corafya olarak ve Krtlerin de mttefiklik asndan konumlar stratejiktir. Dengenin hangi taraf lehine veya aleyhine sonulanacan belirl eyecek konumdadr. Krdistan ve Krtler tarihin bundan sonras iin geleneksel satran tahtas ve piyon olma rollerini terk edip zne konumuna gelebili rler. Bunda takip edilecek siyaset, i ve d ittifaklar belirleyici rol oynayacaktr. mraldaki yaam deneyimimin srecin bu ynl gelimesindeki pay k msenemez. Sistemin ve Trkiyenin komplocu gleri asndan kesinlikle olu msuz olmu, uzlamac gler asndan ise nemli bir frsat sunmutur. b- Trkiye-ran-Suriye arasndaki dayanma anti-Krt odakl gelise de, sonular ok nemli olacaktr. Bu dayanma direkt benim mralya alnmamla balantl geliti. Trkiyenin eksen kaydrd iddias bouna deildir. Eer Trkiye Batl hegemonik sistem iinde kalacaksa, mevcut durumu uzun sre devam edemez. Trkiyenin beklentisi l dayanmann belli tavizler karlnda sisteme entegre edilmesidir ki, bu durumda srailin akbeti tehlikelere ak hale gelecektir. Siyonist hareketin bu durumu kabul etmesi olanak dah ilinde deildir. Tersine, srail sistemin blgedeki en nemli mttefiki ve heg emonik ekirdei olarak etkisini srekli arttrmak durumundadr. ran, Trkiye ve Suriyenin artan etkinliini mutlaka durdurmak ve geriletmek zorunda kalacaktr. Trkiye, ran ve Suriye ile srail arasnda bir nevi ad konmam blgesel hegemonik ekime sz konusudur. ran ve Suriyenin anti-srailci konumlar olduka bellidir. Fakat farkl amalarla da olsa, Trkiyenin bu konuma dahil olmas, ne kadar istenmese de, blgede hegemonik atmay kztracaktr. Yani beklentisinin tersine sonu vermesi kuvvetle muhtemeldir. Bu durumun i politika zerinde giderek byyen etkisi olacaktr. AKPye yol aan gler ittifaknn dalmas ve yerine yeni bir i gler koalisyonunun kurulmas beklenebilir. Bu adan CHPdeki gelimeler dikkat ekicidir. Trkiyeyi bu elikili konuma iten Krt sorunu asndan tam bir yol azna g elinmitir. Trkiye ya kendi Krt sorununu barl, tutarl ve ierii en az ndan Demokratik zerklie ak demokratik yoldan zmeye raz olacaktr. yle ki, bu durum farkl koullarda Ulusal Kurtulu ittifakna drst ve programl olarak yeniden dn anlamna gelecektir. Komplocu temelde saptrlan Cumhuriyet yeniden demokrasiye ve demokratik uluslamaya ak bir rejime dnecektir. Ya da giderek daha fazla ran ve Suriyeye baml hale gelip Krtlerle savaa daha ok arlk verecektir. Suriye ve ran kendileri asndan Krtlerle sava trmandrmayacaklardr. Geleneksel politikalarn daha ok uzlama yanls klacaklar, savan arln Trkiyenin omzuna ykacaklardr. imdiye kadar olduu gibi Krdistandaki savalara daha da artan bir arlkta katlmas, Trkiyeyi Afganistan ve Iraktan farksz, belki de daha beter hale 460

getirecektir. Trkiye askeri yolla alabilecei mesafeyi oktan almtr. Bundan sonras ancak politik ve demokratik diyalogla lehine geliebilir. Tabii ok kkl olan komplocu ve darbeci gelenek buna izin verirse. c- mralya alnmam ABnin direkt sorumluluu altnda yaanan bir gelimeydi. mralda zel hapishaneye alnmda beni ilk karlayan kiinin AB Konseyi yetkilisi olmas bu gerei ifade etmekteydi. Benim zerimden Trk iye ile bir uzlamaya varmlard. ABye aday yelik karlnda, bata idam cezasnn kaldrlmas olmak zere ok sayda yasal deiiklie gidilmesi bu uzlama kapsamndayd. Demokratikleme ve insan haklar asndan bu uzlama snrl da olsa baz gelimelere yol at. Trkiye Bat hegemonyasndan benim teslim edilmem olurunu aldktan sonra bu uzlamaya varmt. Direkt mralya alnmamla ilgili derken, oktan aa kan bu uzlamay kastediyorum. Avrupa Birlii uzlama karl ayrca PKKyi de terrist ilan etmeyi kabul etmiti ve bunu uygulamaya geirdi. Doan boluu da uzun sredir besledii veya kullanmak istedii kii ve gruplardan bir alternatifle doldurmak istiyordu. Bu konuda da Trkiye ile birlikte zellikle sve zerinden ok ynl faaliyetler yrtlmt. Krt Hareketi devrimci, demokratik ve zgrlk karakterinden soyutlanp, tek tarafl demokratikleme ve insan haklarnn gelitirilmesi erevesine sdrlacakt. Bu ynde birok hazrlk yapld daha sonraki gelimelerden anlalmt. ngiliz liberalizminin bu konudaki tarihsel tecrbesi ve muhtemelen nerileri dikkate alnmaktayd. AKP ile bu konuda iyz pek bilinmeyen bir ittifaka girildiini yine gelimelerden anla yabilecektik. Trkiye AB ile ilikiler balamnda demokratikleme ve insan haklarna taktik amalarla yaklayordu. Reform yapmada samimi deildi. Kendisi iin mutlak ihtiya olan reformlar bile pazarlk konusu yapyordu. Bunun iin komplocu ve darbeci gleri gerektiinde kullanlacak bir sopa gibi tutuyordu. Komplo ile etkisizletirilmem ok ak olduu halde, AHMnin bu ynde doru karar vermemesi de iine girilen uzlamann dier nemli bir maddesi veya unsuruydu. ngiltere bu konuda da nclk ediyordu. AHMdeki ngiliz hkim ye, kararn doru verilmemesi, yani karlmama ilikin srecin uluslararas hukuka uygun olduu konusunda ok srarl olmu ve dediklerini de kabul ettirmiti. AB Trkiyeyi kendine ok daha baml hale getirmek iin beni, PKKyi ve Krt zgrlk Hareketini ok kt kulland. Trkiye de AB ile uzlamak iin beni, PKKyi ve Krt zgrlk Hareketini ayn biimde ok kt kulland. Geleneksel Krt politikalarnn bir benzeri de benim ve PKKnin tasfiyesi zerinden yaatlmak istendi. Burjuva hukukunun lehimde olan hibir hkm drste uygulanmad. Halen AHMde devam eden bu ynl birok itiraz davas vardr. Trkiye benimle ilgili hususlarda kendi hukukunu aka inedii halde, AHMnin bu durumlar karsnda da nasl tavr taknaca merakla beklenmektedir. Avrupa-Trkiye uzlamasnda baka konular da vardr. Ben, PKK ve Krtler konusunda Trkiyenin diledii gibi serbest hareket etmesi karlnda Ermenistan, Kbrs ve Yunanistanla olan sorunlarn zmnde tavizkr t u461

tum iine girildi. Trkiye bu konuda ciddi szler verdi. Geleneksel Osmanl politikasn takip etti. Bunun karlnda ilgili taraflardan PKK zerinde basklarn arttrmalar, serbest almasn engellemeleri ve snrl destek sunan evreleri bundan vazgeirmeleri istendi. Bu konuda on iki yldr oyalamac politikalar uyguland. Trkiye bylelikle benim tmden keceimi, PKKnin dalacan ve Krtlerin hsrana urayacan sanmt. d- Trkiyenin bir de tek bana uygulad mral politikalar vardr. Bunlara Milli mral Politikalar (MP) demek gerekir. Trkiye mralya getiriliimi ikinci Sakarya Zaferi saymt. zellikle komplocu-darbeci kesim benim ve PKKnin tasfiyesini Doudaki kinci Yunan Harbi olarak mitletirmiti. Kr tlerin bin yllk Trk tarihinde ok kesin ve belirleyici rol oynayan zelliklerini unutmu, Yunanllar ve Ermenilerden daha tehlikeli dman konumuna yerletirmiti. Ne de olsa eyrek asrdr srdrdkleri sava zaferle kapatmak zereydiler. Adaya getiriliimi iliklerine kadar bir milli zafer havasnda kutladlar. Adaya ayak bastmda sorguculara unlar sylemitim: Beni siz yakal amadnz, buna gcnz de yoktur. Uzun vadede sizin de ok aleyhinizde ol acak bir komplo ile size teslim edildim. Sorgucular soukkanl ve rasyonel yaklayorlard. Ama son otuz ylda yaratlan ovenist dalga herkesi rasyonel tutum almaktan fazlasyla kanmaya itmiti. Ben kendilerinin bunu bir bar frsat olarak deerlendirmeleri iin hayli lml tavr almtm. Sanrm aral arnda yaptklar birok toplant sonrasnda benim zlmekte olduuma, PKKnin de benzer bir konumda bulunduuna, kendiliinden dalmasnn kuvvetli bir ihtimal olduuna, bylelikle bu 29. isyann da sonunun geldiine kendilerini inandrmlard. Ayrca koalisyon yesi MHPnin ok olumsuz tutumuyla birlikte hava bartan ve demokratik zmden yana gelimedi. Buna frsat tannmad. Bunu ABD-ngiltere-srail ls de istemiyordu. Daha nceleri de benzer birok engelleyici tavrlar sz konusuydu. Trkiyeye dayattklar tavan ka, taz tut politikalarn baaryla srdryorlard. MP sorumlular bu sefer benim ahsmda tavann artk kaacak hali olmadna kendilerini iyice ina ndrm, kendiliinden zlmelere umut balamt. Kendisine kalsa belki de bar bir zme engel olmayacak Babakan Blent Ecevite sanrm bu frsat tannmad. nk arkada Irakn igali plan vard. Blent Eceviti dren ve AKPyi hazrlayan gler asndan bar ve demokratik zm ham hayaldi. zellikle Irakn igali gibi bir konu dururken, bu igal sresince ve sonrasna kadar benim mahkm kalmam bir zorunluluktu. Sanrm Irak Krt gleri de benzer bir beklenti iindeydiler. Tencere yuvarlanm, kapan bulmutu. AKP hkmetleri dneminde de mral sreci ok kt istismar edildi. slm tandansl AKPnin Krtleri kontrol altnda tutmas karlnda, zellikle ordunun bir ksmnca hkmette kalmas uygun karlanmt. Dolaysyla mahkmiyetim ve PKKnin tasfiyesi AKP asndan da bir varlk nedeniydi. Bu yzden her ey gnlk taktik hesaplara kurban edildi. Bar ve demokratik zm iin hibir adm atlmad. Sabrmz kt kullanld. 2002 -2004 tasfiyecilii beklenti yaratarak bunda ok olumsuz rol oynad. AKP slmiyeti Trk 462

milliyetiliinin hizmetinde kullanrken, hibir din ve ahlki ilkeye uymad. Vicdann ve inancn gereini yapmad. Bu yzden binlerce gen daha ld. Devletin byk maddi ve manevi kayplar oldu. Olumlu olan tek yan, devlet iinde daha Cumhuriyetin kuruluundan beri var olan darbeci -komplocu kesimle kartlar arasndaki gerginliin ilk defa benim mral srecine al nmamla birlikte darbeci-komplocu kesime kar olanlarn lehine gelimesi ve stnlk kazanmasyd. Belki de son seksen be yln en nemli gelimesi buydu. lk defa bar ve demokrasiye doru adm atlabileceine dair umutlar yeermiti. Bunda benim sabrm ve bar ve demokratik zme ynelik s avunmalarm byk rol oynamt. Trklerin tarihinde Krtlerin yeri anlalr olmaya balamt. Ayrca tm tasfiye abalarna ramen, PKKnin ve Krt zgrlk Hareketinin salam bir temele dayand anlalmt. Bu yeni bir durum deildi, daha Turgut zal dneminden beri seslendirilen bir tema idi. Ama ilk defa bir politika olmaya doru gidiyordu. Benim Trk -Krt ilikilerinin yeniden dzenlenmesine ilikin ok eskiye dayanan fikirlerim vard. lk defa birlikte yaamaktan bahsetmiyordum. Ama sabrm ve savunmalarmla inandrc ve salam argmanlar en ok mral srecinde gelitirdiim de bir gerekti. Son yllarda baz devlet yetkilileri ile gelitirdiimiz diyaloglar darbe ve komplo kartlar iin gelimeleri ok daha olumlu etkiledi. Gelinen aamada AKP Hkmeti devlet iindeki her iki eilim karsnda denge politikasn takip ederek glenmeye almaktadr. AKP son dnemlere kadar iten bir bar ve demokratik zm yanls deildi. zellikle Ergenekon yarglamalar srecinde bu tutum aka yansd. AKP halen denge politikasna dayanarak, zellikle Krt oylarna gvenerek vazgeilmezliini srarla dayatma amacndadr. Fakat Krtlerin anlaml bir bar ve demokratik zm yaklamn grmemesi onlar da benzerleri konumuna itebilecektir. Ancak olduka tecrbe kazanm AKPnin bar ve demokratik zmn rantndan kolay vazgemeyecei ak olduu gibi, AKP kendine gre sras geldiinde bu k onuda inisiyatif almaktan ekinmeyeceini giderek ska ifade etmektedir. Krt sorunu konusunda Cumhuriyet rejimi imdiki dnemde tam bir yol azndadr. Ya darbeci-komplocu sava yoluna devam edecek ya da onurlu bar ve anlaml bir demokratik zme gelecektir. Hem toplumda hem de devlette her iki yol konusunda youn bir ayrma yaanmaktadr. Bar ve demokratik zm ans artm olsa da, halen tarihte gl kkleri olan da rbeci-komplocu eilim tmden zel sava yntemlerinden ve topyekn tasfiy ecilikten vazgemi deildir. Her eyi taraflar arasndaki karlkl mcadele kadar, Krtlerin bar ve demokratik siyaset yoluyla yrtecekleri mcadelenin baars belirleyecektir. e- mralya alnmam Krt halknn ezici ounluu iin tam bir milli matem havas yaratmt. Krtler ada dnemde yeerttikleri zgrlk umutl arnn mral srecinde tasfiye olmasndan derin endie duyuyorlard. Yaadkl ar tm ada direniler ayn trajik sonular paylamt. Bu nedenle 15 ubat Kara Gn olarak anld. Buna bir de 15 ubat 1925in ans eklenince dur umun ciddiyeti daha iyi anlalyordu. 15 ubat komplosuna gsterilen tepkiler 463

sonucunda birok deerli ahadet yaand. Bu ahadetler bata olmak zere, her yl gsterilen diren, bu sefer gemiin tekrarlanmasna izin verilmeyeceini kantlyordu. Her parann sreten farkl etkilenmesi sz konusu oldu. TrkiyeKrdistan Krtleri sreci byk bir tedirginlik ve endie ile karlamlard. Sonucu kestirmeye alyorlard. Gerillann Gneye ekilmesini ner mem yeterince doru anlalp gerekleri tam anlamyla yerine getirilememiti. Ama neriye gsterdikleri ballk ve bu yolda yaadklar glkler ve ahadetler anlamlyd. Ayrca Avrupadan ve Kandil Dandan birer grubun bar mesaj ile attklar adm ayn deerdeydi. Geri ekilme panik iinde olmad gibi, halkn moralinde d de yaratmad. Yine de 2005e kadar zorlu bir sre yaand. 2002-2004 tasfiyecilii harekete dtan dayatlan komplodan daha ar darbe vurmutu. Halkta yaanmayan ihanet PKK iinde geliti. Uzun sreden beri deerli yiitlerin omuzlar zerinde kendilerini yaatanlarn h areketin bir daha kendini toparlayamayacan sanarak dayattklar ihanet tari hte eine az rastlanr cinstendi. Hem bu ihanete hem de AKPnin sorumsuz tutumlarna karlk, PKK ve KCKnin dnm geirmi izgisi temelinde yeni bir dnemi ilan etmeleri nemli bir gelimeydi. Bu, devlet ve AKP Hkmetince beklenmeyen bir gelimeydi. Bu durum devletle diyalogun yolunu at. Bu dnemde HADEP ve DTPnin attklar admlar da kayda deerdi. Halkn sreklileen gsteri ve mitingleri birok gelimeyi barnda tayordu. Birok belediyede ynetimin stlenilmesi de etkisini gsteriyordu. Btn bu gelimeler AKP Hkmetinin tutarl bir bar ve demokratik zm iin adm atmasna yetmedi. Tasfiye politikasn daha sessiz ve derinden yrtmeye devam etti. Devletin diyalog yolunda att admlarn siyasi soru mluluunu stlenip gerekli hukuki deiiklikleri yapmad. Tersine, Krt zg rlk Hareketine ynelik tm yasalar daha da katlatrd. Son bir iki ylda dillendirdii Demokratik Alm edebiyat maskesinin dmesini nlemekten teye rol oynamyordu. Benim, halkn ve PKK-KCKnin tm iyi niyetli giriimlerine ve tek tarafl atekes denemelerimize ramen, zmszlkten, g ve rant derlemekten vazgemedi Bu durum karsnda sivil toplum rgtlerinin at rgt konumundaki Demokratik Toplum Kongresi sreci Demokratik zerlik boyutunda glendirebilir. Fakat AKPnin ve dier ulus-devleti partilerin demokratik zm modelinin temel zelliklerinden uzak olular, zihnen ve pratik olarak hi hazr olmaylar ve hatta engel tekil edici konumlar, yaanan tarih sreci olumsuz etkiledi. Devletle yaanan diyalog srecinin siyasi sorumluluunu stlenmediler. Bu deneyimle aa kt ki, gerek demokratik almn gerekse bunun bir paras olan Krt almnn baarl olmamasnda temel sorumluluk devlete deil siyasi oligariye dmektedir. Esas kilitlenmeyi devlet rant peindeki siyasi oligarik yaplar oluturmaktadr. Bu durum Krtleri ve zgrlk Hareketini yeniden yol azna getirdi. letilen mesajlara verilecek yantlar ya byk, onurlu bar ve anlaml -ierii en azndan Demokratik zerklik olan- bir demokratik zm yolu dorultusunda olacak, ya da son otuz yln dk 464

younluklu savalarnn ok zerinde, KCKnin tek tarafl ynetimi ile i ie kapsaml bir z savunma savalar dnemine girilecekti. Bu srece yeni bir sava dnemi demek yeterli olmayacaktr. PKK-KCKnin basna yansyan hazrlklarndan anlald kadaryla demokratik otoriteye dayanan yeni bir Krdi stann, Demokratik zerk Krdistan Ynetiminin ilan sz konusu olacaktr. Demokratik ulusun tm boyutlar temelinde gelitirilecek Demokratik zerk Krdistan Ynetimi farkl bir durum yaratacaktr. ki otorite sz konusu olacaktr: Trk ulus-devlet otoritesi ile Krt Demokratik zerk Ynetimi veya otoritesi. Son derece karmak bir srecin yaanaca aktr. z savu nmaya dayal zerk ynetim alaca tek tarafl binlerce kararla, kuraca bir o kadar rgtlenmeyle srail-Filistin atmasndan daha ar sonulara yol aabilir. Ancak ciddi ve onurlu bir bar kadar tek tarafl olmayan, karlkl mzakerelerden geen, anayasal ve yasal temeli olan Demokratik zerklik zm bylesi muhtemel bir srecin nn alabilir. Cumhuriyetin btnln demokraside gren bu yndeki abalarn gecikmeye tahammlnn olmad aktr. Gnler ya Krt-Trk ilikilerinin tarihsel ruhuna uygun ve stratejik anlamna cevap veren yaklamlar temelinde reforme edilmi ilikilerle gerekleecek kardelik, btnlk, zgr ve eit birliktelik temelinde geecek, ya da zgr birliktelik ans kullanlmad takdirde her iki otoritenin tek tarafl kararlarla ynetmeye alaca bir sre sz konusu olacaktr ki, bu durumda her geen gnn daha ok atmaya ve ayrmaya yol amas yksek bir olaslktr. imdiki Irak Krtleri ngiliz hegemonyasnn Krfez blgesinde gelitii 19. yzyln balarndan beri zel bir grup olarak hedeflendiler. Onlar kanalyla Krdistan ve Krtlerin derinliklerine nfuz edilmeye alld. ngiliz misyonerler ve ajanlar airetler ve tarikatlarn st hiyerarisinden elit gruplar derley erek hizmetlerinde kullanmaya altlar. kinci Dnya Savana kadar byle gelindi. Bu dnem ilkel milliyetilik dediimiz dnemi tekil eder. kinci Dnya Savandan sonra KDPler araclyla ayn politikalar srdrlmek istendi. Farkl olarak ABD ve srailin de gittike artan etkileri sz konusu oldu. 1960tan itibaren ABD, srail ve rann destei ile isyan ve gerilla tarzyla otonomiye yaklatlar. Fakat uluslararas konjonktr ve ran-Irak uzlamas tasfiyelerine yol at. 1975ten sonra iki kanat halinde ayn hegemonik glerle ilikilerini daha da gelitirerek, federe ulus-devlet dorultusunda mesafe kat ettiler. ABD-ngiltere-srail hegemonyasnn amalar ortakt: Irak Arap rejimini sktrmak, bu oluumu dier komularna kar bir koz olarak ellerinde bulundurmak gibi. PKKnin 1985 sonrasnda devreye girmesi onlarda rahatszlk yaratt. Krdistan genelinde otoritelerinde ciddi bir daralma meydana geldi. Modern ittifaklara, Kongre tipi ortak organizasyonlara yanamamalar bunda etkili oldu. Gler arasnda gvensizlik ve rekabet geliti. Geleneksel KDP-YNK atmalarna PKK-KDP ve PKK-YNK atmalar eklendi. 1990lardan itibaren eki Gn blgeye yerlemesiyle birlikte, Trkiyedeki Gladio -JTEM gleriyle ilikilerini gelitirip birlikte PKKnin tasfiye edilmesine altlar. mral 465

srecine kadar birok ortak operasyon gelitirdiler. PKK ile TC arasnda ar abuluculua soyunmakla birlikte, YNK tasfiyeci abalarndan da vazgemedi. KDP youn askeri operasyonlara aktif katlarak PKKyi tasfiye etmeye alt. mral srecini iten ie rahatlayarak karladlar. Benden ve PKKden kurtu lmay bir nevi Saddamdan kurtulmak olarak alglayanlar oldu. Ancak halk ayn kanda deildi. PKK olmazsa Irak Krt rgtleri ve liderlerinin deer bulamayacan, politika yapma anslarnn ok az olduunu biliyordu. Gney Krdi stan halk da mral srecini derin bir endie ile karlad. ok sayda yurtsever kii ve grubun bu endielerini dile getirdiklerini ve dayanma iinde oldukl arn biliyoruz. 2000ler sonrasnda Irakn igali tarih bir frsat kadar yeni tehlikelere ak bir ortam da oluturmutu. Blgesel Krt Ynetiminin oluturulmas atlmas gereken bir admd. Fakat demokratik ierii tartmalyd. TC ile ilikileri Krtlerin geneli asndan bir trl ilkeli olamyordu. Fakat TCnin darbeci komplocu kanadndan kopmaya, bar ve uzlama yanls kanatla ilikilerini gelitirmeye daha ok arlk verdiler. Kerkkn stats bu konuda etkili oldu. PKK-KCKyi blgeden zorla tasfiye etmeye glerinin yetmeyeceini ve bunun karlarna da uygun olmadn grmelerinden tr, gler arasnda yeni bir platform oluabilir. Gney Krdistanda demokratik toplum ve ulusal birlik almalar Blgesel Krt Ynetiminin yasal zorluk karmas nedeniyle fazla gelime imkn bulamamaktadr. PKKnin bu blgedeki pratiinden s orumlu birok kiinin ka ve ihanetinin de bunda rol vardr. Ayrca sa sapmac anlaylarn kendilerine dayanak kldklar bir alan olmas devrimci izginin pratiklemesini darbelemitir. Yine de Krdistanda pratikleme dzeyi gelikin olan bu blge halkmz arasnda Krdistan Demokratik zm Partisi (PDK)nin almalar nem tamaktadr. Ulus-devleti zihniyete kar demokratik ulus zihniyetini ve Demokratik zerklik otoritesini gelitirmek ve Demokratik Ulusal Kongreye katlmak nnde duran temel grevlerdir. D emokratik Ulusal Kongre (DUK) platformu diyebileceimiz bu tr bir oluumla ilikiler stat kazanabilir. Kongrenin seecei Yrtme Konseyi ile silahl glerin birletirilmesini ifade eden z Savunma Birlikleri Konseyi, Krtlerin geneli itibariyle i ve d ilikilerini dengeleyip ortak bir ifadeye kavuturabilir. Bylelikle Krtler arasnda hem i bar ve demokratik zm yetenei, hem de bata komularyla olmak zere dtaki glerle birleik diplomatik ilikiler kurabilme yetenei kazanm olurlar. ran Krtleri mral srecini derin bir milli matemle karladlar. Dzenledikleri protesto gsterilerinde birok ehit verdiler. Destek ve dayanmada bulundular. PJAKn (Krdistan zgr Yaam Partisi) kuruluuyla tavrlarn kurumsallatrdlar. zmsz kalan KDP ve benzeri oluumlarn dourduu hayal krklklarn PJAKla umuda ve yeniden dirilie dntrmeye altlar. Bu giriim ulusal ve uluslararas alanda olduka yank ve destek buldu. PJAK KCK ats altnda etkin bir g olarak yer almaktadr. z savunma yolunda birok ehit ve militanyla halk iin canl umut kayna olmay srdrmektedir. Halkn olumlu tarihsel-kltrel mirasyla demokratik modern kavram ve 466

kuramlar nda gelitirilecek demokratik ulusal kurumlamalar, ran Krtleri ve Krdistan iin gerek bir devrimci k ifade eder. ran gelenei ile modernite arasnda rnek bir sentezi sunar. rann btnln demokratik modernite balamnda alternatifli klarak nc rol oynar. ran tarihi boyunca Zagros eteklerinde ve doruklarnda hep yanan ate misali, PJAK -KCK hamlesi de tm blge ve ran iin k ve s olmaya devam edecektir. Demokratik Ulusal Kongrenin salam glerinden biri olma konumunu srdrecektir. Suriye Krtleri mral srecinin Suriyeden 9 Ekim 1998de km sonr asnda gereklemesinden tr komployu derin bir hzn ve fke ile karlamlard. Komploya byk tepki gsterdiler, ehitlerine yeni ehitler kattlar. Ballklarn asla yitirmediler, daha da glendirdiler. Benim orada geirdiim yaklak yirmi yl boyunca en byk maddi ve manevi destekim olmulard. Snrsz maddi desteklerinin yan sra binlerce oullarn ve kzlarn saflara katarak tarihsel bir rol oynadlar. Binleri aan ehitleri oldu. Halen tm Krdistan genelinde binlerce sava ve siyasi katlmcyla aktif desteklerini s rdrmektedirler. Suriye Krtleri Demokratik Birlik Partisiyle (PYD) randa Krdistan zgr Yaam Partisi (PJAK)nin ve Irakta Krdistan Demokratik zm Partisinin (PDK) oynad roln benzerini baaryla oynamaktadr. Binlerce ehidi ve yzlerce tutuklusuyla demokratik siyaset ve z savunmac bir tutumun sekin rneini sunmaktadr. Suriye Krtleri ve Demokratik Birlik Partisi, Demokratik Ulusal Kongrenin de nde gelen katlmc gleri nden biridir. Krdistann geneli ve Krtlerin btnl iinde bundan sonra da rollerini baaryla yerine getirecekleri kesindir. Gerek Suriye-Lbnan-Filistin halk iinde, gerekse devlet ynetimi ve rgtlerinde birok dostluklarmz olumutu. Ayrl biimim onlar iin de zntl geti. stedikleri gibi bir k deildi. Karlkl hatalarmz olmakla birlikte, daha ok olumlu yn arlkta olan tarihsel ilikiler yaand. Umarm ileride Ortadou Demokratik Uluslar Birlii platformunda kendileriyle yeniden btnlk ve dayanma salanr. MRALI ADASINDA CEZAEV YAAMIMA DAR imdiye kadarki tm yazl savunmalarm ve szl diyaloglarmda kiisel yaamma pek deinmedim. Genel geer salk sorunlar ve cezaevi idaresiyle ilikiler dnda, sistemin zel olarak hazrlad ve sadece bana uygulanan tecride kar nasl direndiimi ve yalnzla nasl dayandm anlatmadm. Sanrm en ok merak edilen konu bu mutlak yalnzla ve duraanla kar gelitirdiim yaam deneyimlerimdir. Daha ocukluk dneminde kyn gngrmlerinden olan ve bilge saylan biri hal ve hareketlerimi gzlemlerken, halen hatrmda olan yle bir cmle sarf etmiti: Lo li ciy xwe rne, ma di te de ciwa heye? Trkesiyle, Yerinde otur, sende cva m var? demiti. Bilindii gibi cva ok akkan bir elementtir. Ben de ite yle hareketli birisi ydim. Mitolojik tanrlar dnselerdi, mral kayalarna balamak kadar ar bir cezay herhalde akl edemezlerdi. Buna ramen tek kiilik hcredeki on iki ylm doldurmu bulunuyorum. 467

mral tarihte devletin st yetkililerine verilen cezalarn infaz edildii bir ada olmakla nldr. klimi hem ok nemli hem de serttir. Fiziki olarak ins ann bnyesini kertmeye yatkndr. Kapal oda tecridi de buna eklenince, bnye zerindeki ypratc etkisi daha da artar. Ayrca yalanma srecinin balangcnda adaya alndm. Uzun sre zel Kuvvetler Komutanlnn denetiminde tutuldum. Son iki yldr sanrm Adalet Bakanlnn denetimi devreye girdi. Birer kitap, gazete, dergi ve tek kanall bir radyo dnda iletiim imknm yoktu. Tabii birka ayda bir yarm saatlik karde ziyaretleri ve hava muhalefeti gerekesiyle ska kesilse de haftalk avukat grmeleri iletiim evrenimi tekil ediyordu. phesiz bu iletiim etkenlerini kmsemiyorum, ama ayakta durmak iin yeterli iliki olamazlar. Ayakta durmay, rme meyi zihnim ve iradem belirleyecekti. Daha dardayken kendimi hem yalnzlatrm hem de yalnzla kar h azrlamtm. ok nemli bir bamllk ilikisi olan aile, yakn akraba, hatta yakn arkada ve yolda ilikisini soyutlatracak deneyimlerim olmutu. Kadnla iliki nemli olmakla birlikte, o da soyutlatrdm bir iliki alanyd. Nazm Hikmetin tam tersiydim. ocuk edinmemeye ahdm vard. Daha lisedeyken edebiyat hocasndan on puan alan kompozisyon yazmn bal yleydi: Sen benim iin hi domayacak ocuksun! Sanrm bu yazyla zorlu geen ocukluk yaamlarn konu edinmek istemitim. Fakat tm bu deneyimler mr aldaki dayanma gcm izah etmeye yetmez. unu da belirtmeden gememeliyim. mral srecinde bana dayatlan komplo umudun zerresini brakmayan cinstendi. dam cezasnn infaz ve psikolojik savan uzun sre gndemde tutulmas bu amalayd. lk gnlerde nasl dayanabileceimi ben bile tahayyl edemiyordum. Yllar bir yana bir yl bile nasl geirebileceimi dnemiyordum. yle bir dncem olumutu: Milyonlarca kiiyi darack bir odada nasl tutabilirsiniz! Gerekten Krt Ulusal nderlii olarak, zindana giri koullarnda kendimi milyonlarn sentezi haline getirmi veya getirilmitim. Halk da byle alglyordu. nsan ailes inden ve ocuklarndan yoksun kalmaya bile hi dayanamazken, ben bir daha hi kavumamacasna lmne birlemi milyonlarn iradesinden ayrlmaya uzun sre nasl dayanacaktm! Halktan insanlarn birka satrlk mektuplar bile verilmiyordu. imdiye kadar zindandaki yoldalarn byk ksm verilmeyen sk denetimden gemi az saydaki mektuplar dnda ve birka istisna har icinde, dardan hi mektup almadm. Mektup gnderemedim. Btn bu hususlar tecridin yol at durumu ksmen anlalr klabilir. Fakat benim konumumun zgn ynleri vard. Krtlere ilikin birok ilke k yaptran kii konumundaydm. Yarm kalan bu klarn hepsi zgr yaamn olmazsa olmazlaryd. Halkmzdan herkese, her toplumsal alana ilikin ilk k ya ptrm, ama hibirini gvenilir eller ve koullara terk edememitim. Bir a dnn: Ak iin ilk k yapm, ama tam tutuacakken elleri hep havada kalm. Benim toplumsal alanlardaki zgrlk klarm da hep byle havada kalmt. Kendimi toplumsal zgrlk alanlarnda deta eritmi, ben diye bir 468

eyi pek geride brakmamtm. Toplumsal adan zindan sreci bylesi bir anda balamt. Aslnda d koullar, devlet, cezaevi idaresi ve cezaevinin kendisi saraylara zg bir donanmda olsa dahi, bana zg tecride nasl dayanldn aklamaya yetmez. Temel etkenler koullarda ve devletin yaklamlarnda aranmamaldr. Belirleyici olan benim kendimi tecrit koullarna ikna etmemdir. yle byk gerekelerim olmalyd ki tecride dayanabileyim, tecritte de olsa byk bir yaamn sergilenebileceini kantlayaym. Bu temelde dnnce, ncelikle iki kavramsal gelimeden bahsetmeliyim. Birincisi, Krtlerin toplumsal statsne ilikindi. yle dnyordum: B enim zgr yaam arzulamam iin toplumun, bal olduum toplumun zgr olmas gerekirdi. Daha dorusu bireysel zgrleme toplumsuz gerekle emezdi. Sosyolojik adan birey zgrl tam tamna toplumun zgrlk dzeyiyle balantlyd. Bu varsaym Krt toplumuna uygulaynca, alglamam oydu ki, Krtlerin yaam etrafna duvar rlmemi zifiri karanlk bir zindandan farkszd. Bu algy edebi bir anlatm olarak sunmuyorum, tamamen ya anan gerein hakikati olarak ifade ediyorum. kincisi, kavram tam anlayabi lmek iin ahlaki bir ilkeye ballk ihtiyac vardr. Kendini mut laka bir topluma bal olarak yaanabilecei konusunda bilinli klacaksn. Modernitenin yara tt en nemli bir alg da toplumsal ball olmadan da kendini yaatabilec ei konusunda bireyi ikna etmesidir. Bu ikna abas sahte bir anlatdr. yle bir yaam yoktur aslnda, ama imal edilmi sanal bir gereklik olarak kabul ettir ilir. Bu ilkeden yoksunluk ahlkn zlm olduunu da ifade eder. Burada hakikatle ahlk i iedir. Liberal bireycilik ancak ahlaki toplumun zl ve hakikat algsyla ilikisinin kesilmesiyle mmkndr. amzda hkim yaam biimi olarak sunulmas doruluunu kantlamaz. Tpk szcs olduu kapitalist sistemin ancak ahlaki toplumun zlmesi ve hakikat algsn yitirmesi yle mmkn olmas gibi. Krt olgusu ve sorunu zerinde younlamamn bir sonucu olarak sz konusu yargya ulatm. Yaammda ikili bir yan iyi kavramak gerekir. O da Krtlkten ka ve tersine Krtle ynelitir. Uygulanan kltrel soykrm gerei ka iin koullar her yerde her an hazr ve nazrdr. Ka daimi tevik edicidir. Ahlaki ilke tam da burada devreye girer. Bireysel kurtulu pahasna kendi toplumu ndan ka ne derecede doru veya iyidir? niversitenin son snfna kadar gelebilmek, aslnda o dnemde bireysel kurtuluumun da garantiye alnd anlamna geliyordu. Tam da bu dnemde Krtle yneliin balamas veya kesinlemesi ahlaki ilkeye dn ifade ediyordu. Sosyalist anlamda bu toplum Krt olmayp baka bir toplum da olabilirdi. Yine de bir toplumsal olguya mutlaka balanmalsn ki, ahlkl bir birey olabilesin. Benim ahlksz bir birey olamayacam aa kyordu. Burada ahlk kavramn etik yani ahlk teorisi anlamnda kullanyorum. Yoksa ilkel ahlaklktan, rnein mr boyunca herhangi bir aile veya benzer toplulua bal yaamaktan bahsetmiyorum. nk Krt olgusuna ve onun sorunsal haline balan ancak etik olarak ahlkla mmknd. 469

Krtlerin mutlak kle hali -Ki, halen yledir- benim zgr yaam mmknm gibi hayal kurmam kesin olarak engelledi. una ikna oldum: Benim iinde zgr yaayacam bir dnyam yoktur! Burada i ve d cezaevi aras nda epey mukayesede bulundum. Sonuta dardaki tutsakln birey iin daha tehlikeli olduunu fark ettim. Bir Krt bireyinin kendini darda zgr san arak yaamas byk bir yanlgdr. Yanlg ve yalann egemenlii altnda geecek bir yaam, kaybedilmi ve ihanete uram bir yaamdr. Bundan kardm sonu darda ancak bir artla yaanabilecei, onun da gnn yirmi drt saatinde Krtlerin (kapitalizm koullarnda Trk emekilerinin) varlk ve zgrl iin savam iinde olmakla mmkn olabileceidir. Ahlkl ve onurlu bir Krt iin yaam kesinlikle gnn yirmi drt saatinde varlk ve zgrlk savas olmakla mmkndr. Dardaki yaamm bu ilkeye vurduumda ahlkl yaadm kabul ediyordum. Bunun karlnn lm veya cezaevi olmas savan doas gereidir. Savasz bir yaam koca bir sahtekrlk ve onursuzluktan ibaret olduuna gre, lme hazr olmak veya cezaevine katlanmak da iin, eylemin doasnda vardr. Cezaevi koullarna dayanmamak yaam gerekeme aykrdr. Mcadeleden, varlk ve zgrlk savann her biiminden nasl kanlamazsa, ceza evinden de kanlamaz. nk o da uruna savalan zgr yaamn bir ger eidir. Krtler sz konusu olduunda ve sosyalist olduuna da inandnda, kapitalizmin, liberalizmin veya arpk bir dinsel fanatizmin buyruunda dei lsen, ahlaki ve etik bir yaam iin savamak dnda darda yapacak hibir eyin ve yaanacak bir dnyan yoktur! Bu kavram nda cezaevindeki arkadalarn yaamna baktmda ciddi yanlglar iinde olduklarn grdm. Onlar darda yaanacak zgr bir y aama inandrlmlar veya kendilerini inandrmlard. Zaten sosyolojik olarak zmlendiinde anlalacaktr ki, cezaevlerinin rol bireyde youn bir sahte zgrlk zlemi yaratmaktr. Modernite koullarnda cezaevleri zenle bunun iin ina edilmitir. nsanlar cezaevlerinden darya ktklarnda ya yalan ve sahtekrlkla yaamay kabul etmilerdir. Bu durumda onlardan herhangi bir devrimcilik, ahlaki ve onurlu bir yaam beklemek beyhude, bo bir beklentidir. Ya da cezaevi pratiinin verdii olgunlukla toplumsal mcadelelerini daha da baaryla yerine getireceklerdir. Cezaevleri slah olma evleri olmayp, topluma kar ahlaki ve iradi grevlerin yetkince yerine getirilmesinin de renildii meknlardr. Ayn hususlar dalara km zgrlk savalar iin de geerlidir. zgrlk gerillas olmak, toplumsalla ilikin ahlaki ve politik grevlerini en st dzeyde yerine geti rmek demektir; bu bilin ve ahlaki grev iinde olmak demektir; zgrlemenin z savunmaya ilikin gereklerini yerine getirmek demektir. zgrlk gerillas olmak bireysel etkinlik kurmak veya iktidar olmak iin deildir. Bu artk zgrlk saval deil, iktidar saval olur. Byle olanlarn daa k da, inii de ahlaki ve toplumsal deildir. Zaten byleleri umduklarn bulamaynca kolayca ihanet ederler. Toplumsal grevlerinin gereini hibir alanda yerine getiremezler. Demek istediim udur: Toplumsal varlklar mutlak klelik 470

iinde olanlar, hatta dalmay yaayanlar iin her yer benzer zellikler tar. erisi kt dars iyi, silahls kt silahsz iyi gibi yersiz ayrmlar varlk ve zgrlk mcadelesinin asli abasn deitirmez. nsan yaam ancak zgr olduunda anlam tadna gre, zgrlksz nerede yaanrsa yaansn, oras her zaman karanlk bir zindandr. kinci kavram, birincisiyle balant iinde hakikat algsnn gelimesidir. Zindanda tahamml gcnn tek ilac hakikat algsn gelitirmektir. Yaamn geneline ilikin olarak hakikat algsn gl yaamak yaamn en keyifli anna, daha dorusu yaamn anlamna erimektir. nsanlar niin yaadklarn doru kavramlarsa, herhangi bir yerde yaamak kendileri iin sorun olmaz. Yaam srekli hata ve yalanlar iinde geerse anlamn yitirir. Bylece yaamn yozlamas denen olgu ortaya kar. Keyifsizlik, rahatszlk, kavga, kfr yoz y aamn doal sonucudur. nsan yaam hakikat algs gelikin olanlar iin tam bir mucizedir. Yaamn kendisi byk heyecan ve coku kaynadr. Yaamda evrenin anlam gizlidir. Bu gizi fark ettike, zindanda da olsa yaama katla nmak diye bir sorun olmaz. Zaten zindan zgrlk iinse, orada byyecek olan hakikat algsdr. Hakikat algsyla byyen yaam en zor aclar bile mu tlulua dntrebilir. Benim iin mral Cezaevi Krt olgusunu ve sorununu alglamak ve zm olanaklarn kurgulamak asndan tam bir hakikat sava alanna dnt. Darda daha ok sylem ve eylem geerliyken, cezaevinde anlam geerliydi. Bu savunmada daha kapsaml ve somut olarak dile getirdiim siyaset felsef esine ilikin dnceleri darda gelitirmem ok zor olurdu. Siyaset kavramnn kendisini kavramak bile byk aba ister; hakikatin gl alglanmasn gerektirir. Pozitivist bir dogmatik olduumun derinliine farkna varmam tecritle olduka ilikilidir demem mmkndr. Farkl modernite kavramlarn, ulus inalarnn ok eitli modellerinin olabileceini, genelde toplumsal yaplanmalarn insan eliyle yaratlm kurgusal yaplar olduunu ve esnek bir doalar bulunduunu tecrit koullarnda daha ok idrak ettim. zellikle ulusdevletilii amak benim iin ok nemliydi. Bu kavram benim iin uzun sre Marksist-Leninist-Stalinist bir ilkeydi; asla deitirilmemesi gereken bir dogma niteliindeydi. Toplumsal doa, uygarlk ve modernite zerinde younlatmda bu ilkenin sosyalizmle ilgili olamayacan, snfl uygarln bir tortusu ve kapitalizm eliyle merulatrlm azami toplumsal iktidarclk olduunu kavramam nemliydi. Dolaysyla reddetmekte tereddt etmedim. Eer sylendii gibi gerekten bilimsel sosyalizm olacaksa, bu konuda deimesi ger ekenler reel sosyalizmin ustalar, yani Marks, Engels, Lenin, Stalin, Mao ve Castro gibi insanlarn kendileriydi. Bunlarn kapitalist bir kavram olan ul usdevleti sahiplenmeleri byk bir hatayd ve sosyalizm davasna byk zarar vermiti. Kapitalist liberalizmin ok gl bir ideolojik hegemonya olduunu deri nliine kavradka modernite zmlemelerini de gl yapmaya baladm. Demokratik modernitenin sadece mmkn deil, kapitalist moderniteden hem daha gerek hem de daha ada ve yaanlr olduunu kavradm. Reel sosya471

lizm ulus-devlet kavramn aamad ve temel modernite gerei olarak kavrad iin baka tr bir ulusuluun, rnein demokratik ulusuluun olabileceini hi dnememitik. Ulus dediin illa devleti olmas gereken bir e ydi! Krtler bir ulus ise, mutlaka bir devletlerinin de olmas gerekirdi! Halbuki toplumsal olgular zerinde younlatka, ulusun kendisinin son birka yzyln en los gerei olduunu, kapitalizmin gl etkisi altnda ekillendiini ve zellikle ulus-devlet modelinin toplumlar iin demirden kafes olduunu kavradka, hem zgrlk hem de toplumsallk kavramnn daha deerli olduunu fark etmitim. Ulus-devletilik uruna savamann kapitalizm iin savamak olduunu fark ettike, siyaset felsefemde byk dnmler sz konusu oldu. Dar ulusuluk ve snflk (kisi de znde ayn kapya gtrr) mcadelesi sonunda kapitalizmi glendirmekten teye sonu vermiyordu. Bir bakma kapitalist modernitenin kurban olduunu fark ettim. Modernitenin dayatt sosyal bilgilerin bilim deil, ada mitolojiler olduunu fark ettike, tarih ve toplum bilincim daha da derinlik kazand. Hakikat kavraymda tam bir devrim yaand. Kapitalist dogmalar yrttka, toplumu ve tarihi daha byk bir zevkle ve hakikat ykl olarak tanmaya baladm. Bu dnemde kendime koyduum ad Hakikat Avcsyd. Kapitalist modernitenin Krtlere dayatt tavan ka, taz tut tekerlemesini, anlam itibariyle Kapitalist moderniteyi avla tekerlemesine dntrmtm. Hakikat algs bir btn olarak gelitiinde, hangi toplumsal, hatta fiziki ve biyolojik alanlara ilikin dnrsek dnelim, eskisiyle kyaslanmayacak bir anlam stnl salyordu. Cezaevi koullarnda istediim kadar gnlk hakikat devrimlerini yap abilirdim. Bunun verdii direnme gcn baka hibir eyin veremeyeceini belirtmem gereksiz kalacaktr. Hakikat kavraynn glenmesi, pratik zmlerin gelitirilmesi zerinde de etkisini gsterdi. Trk devletilik zihniyetine hep kutsallk ve tekillik atfedilir. Ynetim deyince hep devlet olmak akla gelir. Bu zihniyet Smer orijinli olup, tanrsallkla skca kaynam olarak, Arap ve ran iktidar kltrlerine de srekli devredilmitir. Tek tanr kavramnn kkeninde de iktidar olgusunun gl bir yeri vardr. Trklerde iktidar elitleri olutuka, bu kavramn belki de drdnc, beinci versiyonlarn gelitirmilerdi. Etimolojik anlamn bilmeden, hep sonularndan etkilenmilerdi. Seluklu ve Osmanl uygulamalarnda devlet tam bir kara anlama, daha dorusu anlamszla brnmt. ktidar iin bazen bir rpda onlarca karde, akraba idam edilir olmutu. Cumhuriyetle bu anlaya bir klf daha geirildi; daha dorusu, Avrupann gelitirdii ulusal egemenlik ve ulus-devlet anlaylar olduu gibi iktidara monte edildi. Byl elikle Trk ulus-devleti daha da tehlikeli bir Leviathan haline getirilmiti. Ona dokunan idam ediliyordu. Ulus-devlet mutlak kutsallarn banda geliyordu. Brokratik snf iin bu zellikle byleydi. ktidar ve devlet sorunu tarihinin en karmak toplumsal sorunu haline gelmiti. mralda en ok younlatm kavramlardan olan iktidar ve devlet kavramlarnn Trk ve Krt ilikilerinde nasl bir rol oynadn kavradka, daha somut pratik zmlere ynelme gereini kuvvetle hissettim. Genelde olduu 472

kadar Trk-Krt ilikilerinde de iktidar ve devlet dzenlemelerinin yaklak bin yllk geliimini Hititlere kadar gtrme gereini duydum. Mezopotamya ve Anadolu iktidar ve devlet kltrleri arasnda sk bir jeopolitik ve jeostratejik iliki olduunu iyice kavradka, bunu Trk ve Krt ilikilerine uyarladmda, iktidar ve devlet ayrtrmalarnn akll bir yntem olmadn rahatl kla grebiliyordum. Demokrasi kavramnn aleyhine gelien kavramlar olduklarndan, iktidar ve devlet kavramlarn benimsemiyordum. Tm ynetimi ikt idar ve devlet glerine terk etmenin toplum iin byk bir kayp olduunu grdke demokrasinin nemi daha iyi anlalyordu. Fakat iktidar ve de vletin anariste inkrnn pratikte olduka zmszle yol atn fark ettii mden, tercih ettiim bir zm yntemi olmasa da, iktidar ve devlet paylamn inkr etmenin tarihsel gereklere uygun olmadn derinliine fark ettim. Demokratik ynetim esas tercihimizdi. Ama tarih boyunca teklemi iktidar ve devlet kltrlerini inkr ettike, paylalmas toplumsal adan hak olan ynl erini kavramadka, bunun sonucu olarak salkl pratik zmlere varamay acam grdke, ortak iktidar ve devlet kavramlarnn nemini ok daha iyi kavradm. Tarih boyunca Anadolu ve Mezopotamyadaki iktidar ve devlet politikalar ve stratejilerinde younca ilikiler yaanm, ska ortaklaan modeller denenmiti. Trk-Krt ilikilerinde de tm kritik dnemlerde benzer modeller tercih edilmiti. Bu model en son Ulusal Kurtulu Savanda denenmiti. Savu nmamda bu konular younca iledim. Teorik bir model halinde sunmann yan sra, pratik zm projesine dntrmenin sadece Trk-Krt ilikileri deil, Ortadounun byk kmaz yaayan benzer sorunlarnn zm iin de muazzam deeri vard. zellikle kapitalist modernitenin dayatt pozitivist dogmatizme kar hem tarih gereklerle olduka uyumlu, hem de pratik zm iin herkesin ideallerine en yakn unsurlar ieriyordu. Tarihsel gelimelerin nda iktidar ve devlete ilikin olarak demokratik modernite, demokratik ulus ve demokratik zerklik kavramlar zerinde younlamamn nemli etkisi vard. Dier bir tarihsel gereklik, merkez iktidarn istisnai, yerel iktidarlarn ise kural olduuna ilikin tespitti. Gnmzde merkez ulus-devlet modelinin bu balamda tek ve mutlak model olarak sunulmasnn kapitalizmle ban doru kavradka ve iyzn daha anlalr kldka, yerel zmlerin demo krasi iin tad nem daha iyi kavranyordu. iddet ve iktidar arasndaki iliki iin de benzer sonulara varmtm. i ddetle iktidar ve ulus olmann tercihimiz olamayaca akt. Zorunlu z s avunma gerekleri sz konusu olmadka, iddetle toplumsal avantajlar elde etmenin sosyalizmle de alakas yoktu. z savunma dnda tm iddet bii mleri ancak iktidar ve smr tekelleri iin geerli olabilirdi. Bu yndeki ka vramsal geliim, bar sorununa daha ilkeli ve anlam ykl olarak yaklamaya byk nem atfediyordu. Dolaysyla Krtlere, hatta bask ve smr altndaki tm kesimlere bask uygulayan iktidar ve devlet elitlerinin ayrlk ve terrist yaftalamalarn boa karacak epey kavramsal ve kuramsal birikime ulamtm. Bu kavramsal ve kuramsal birikim temelinde devlet yet kilileriyle 473

gelitirdiimiz diyaloglar daha verimli oluyor ve pratik zm yollar iin yaratclk salyordu. Savunmann deiik blmlerinde izlenebilecei gibi, benzer birok alanda toplumsal zgrlk ve hakikat algsndaki gelimelerin katksyla teorik ve pratik zmleri gelitirmek mmkn oluyordu. Salk sorunlarna yol aan fiziki nedenler dnda, mraldaki yaamn ka tlanamayacam bir yn yoktur. Moral, bilin ve irade gcm eskiye nazaran kesinlikle gerilememi; tersine daha rafine hale gelmi, estetikle beslenmi ve gzel gelime ynyle zenginlemitir. Toplumsal hakikatlerin bilim, felsefe ve estetikle aklanmasn gelitirdike daha doru, iyi ve gzel yaamann ol anaklar da artyor. Kapitalist modernitenin yoldan, hakikat yolundan kard insanlarla yaamaktansa, hcremde son nefesime kadar tek bama yaamay tercih ederim. mraldaki yaammla balantl olarak halkmzca merak edilen bir soru, cezaevinden k halinde nerede ve nasl yaayacamla ilgilidir. Pek hayalcilik yapacak bir kiilik deilim. Devrimci gerekilik denilen bir yaam tarznn sahibi olduum ok iyi bilinmelidir. Cezaevinden ktan sonraki yaamma deil, daha ocukluktan itibaren geen yaam izgime baklrsa, bu tr sorul arn cevab daha iyi verilebilir. Benim daha on ya alt snrlarda aile otoritesine kar yrttm ilk isyanlar bu konuda nemli ipular tar. Daha o z amandan beri yalnz bir isyancydm. Ky ve ehir toplumuna ynelik itirazl arm savunmada yer yer ortaya koymaya altm. lgile nenler gereken sorular ve cevaplarn birlikte bulabilirler. ok ksaca zetlemeliyim ki, benim iin yaam zgr yaandka mmkndr. zgr yaamn ne olduunu be ciltlik bu son savunmamn temeli olarak aklamaya altm. Etik, adil ve politik olmayan yaam toplumsallk asndan yaanmamas gereken bir yaamdr. Genelde uygarlk ve zelde kapitalist modernite, oluturduu ideolojik bask ve smr tekelleriyle, kleliin her biimine bulanm, bol yalanl, demagojik ve bireyci yaamlarla yanl yaamay mmkn klar ve kabul ettirir. Toplumsal sorun denen gelimeler de byle ortaya kar. Adn ister sosyalist, ister zgrlk, ister demokrat veya komnist koy alm, kendine devrimci diyen her kii snf, kent ve iktidarn ar bask ve smrsne dayal uygarla ve modern dnemlerin egemen yaam tarzlarna itiraz etmek ve kar kmak durumundadr. Baka trl adil, zgr, demokr atik ve toplumsal yaam tarz gereklemez; dolaysyla yaanmaz. Bol yalanl, yanl, kt ve irkin yaamlar yaanr. Buna doru temelli olmayan yanl yaam tarz denilir. Benim yaamm boyunca sorun yaptm veya zaten s orunlu olan bu yaam tarznn reddine ilikin byk abam iyi anlalmak d urumundadr. Aksi halde benim ne kiilik ne de nderlik olarak kavranmam mmkndr. Kavramadan kiiliime veya nderliime katlmak ve ondan yararlanmak isteyenler byk hayal krklna urayabilir. Doru kavramak ve katlm gstermek kiisel deil toplumsal bir sorundur. Bu konuda ok merak edilen bir soru da kadnla yaam tarzna ilikindir. Kadnla nasl yaanlr sorusuna da savunmamn btn ciltlerinde yer yer deindim. zellikle modernite koullarnda kadnla yaamak byk nem 474

tar. Bu yle kz istemek, aramak ve kandrmakla, genel veya zel evlerde, ocuklu veya ocuksuz birlikte yaamakla zmlenecek bir sorun deildir. Toplumsal sorunlarn kalbinde ve beyninde bakeyi igal eden bu sorunu zmek iin bilimsel, felsefi, etik ve estetik yaklam temel alnmak durumu ndadr. amzda, kapitalist modernite koullarnda kadnla zgr e yaam byk sorumluluk gerektiren ve bilimsel, felsefi, etik ve estetik yaklam gc isteyen bir yaamdr. Kadnn uygarlk tarihinde ve modern ada iine konu lduu staty bilmeden, etik ve estetik yaklam gc gstermeden, birlikte hangi tr denenirse denensin, iine girilecek her yaam yanllk, ahlkszlk ve irkinlikle sonulanmak durumundadr. Yaam heba etmemek iin ncelikle kadnla yaamn doru, ahlkl ve estetik biimlerini gerekletirmek arttr. Tm klelik biimlerinin kiiliinde denendii ve zmsetildii kadn kimliini zmlemek, zgrlk ve eitlik davasnn yolda ve yaamda yapmak doru, ahlkl ve gzel erkek olmann da temel kouludur. Savunmadaki ilgili satrlar doru okunursa, bu ynl yaam tarzna neden nem verdiim ve ilkesel kldm daha iyi anlalacaktr. Modernitenin iktidar eksenli uygarlk ahlknn dayatt kadn becerme (biyolojik cinselliin bile yozlatrld iliki biimi) cinsiyeti ilkellii iindeki yaam tarz byk ahlkszlk ve irkinlik retir. Buna kar yrttm byk savam ve sonular doru kavranrsa, yaam kadnla daha ahlkl ve gzel yaanr. Bunun iin sorumluluktan pay alan her erkek ve kadnn, zellikle kadnn glenmesi, zgrlemesi ve tm toplumsal alanlarda denk bir seviye kazanmas iin bilimsel, felsefi, etik ve estetik yaklam ve pratikleri srekli gelitirmesi ve rgtlemesi, demokratik ulusun zihniyet ve kuruml arnda yaamsallatrmas gerekir. ster ieride ister darda, ister ana karnnda ister fezann herhangi bir annda ve meknnda olsun, insan yaam ancak toplumsal olarak zgr, farkllk iinde eit ve demokratik yaanabilir. Bunun dndaki yaam biimleri sapaktr, dolaysyla hastalkldr. Yaamn doruya getirilmesi ve salkl kl nmas iin devrim dahil eitli toplumsal sylem ve eylemlerle mcadele edilir. Bunun iin de etik, estetik, felsefi ve bilimsel zihniyet ve irade oluturulur. O halde olas bir cezaevinden kta her nerede olursam olaym, hangi anda yaarsam yaayaym, mensubu olmaya altm toplumsallk iin, bunun en trajik bir gereini yaayan Krtler iin, onlarn zm ve kurtulu yolu olan demokratik uluslamalar iin, paras olduklar komu halklar bata olmak zere tm Ortadou halklarnn zm ve kurtulu yolu olan Demokratik Uluslar Birlii iin, onlarn da bir paras olduklar dnya halklarnn zm ve kurtulu yolu olan Dnya Demokratik Uluslar Birlii iin sonuna kadar gerekli olan her sylem ve eylem tarzyla srekli mcadele iinde olac am doaldr. Bunun gerekli kld etik, estetik, felsefi ve bilimsel gle byk pay kazanan hakikat kiiliimle yryeceim, yaam kazanacam ve herkesle paylaacam. 21 Aralk 2010 Abdullah CALAN 475

mral Kapal F Tipi Tek Kiilik Oda Hkmls

476

AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES BAKANLIINA STRASBOURG/FRANSA Sayn Mahkeme Bakan ve yeleri, Halen gndeminizde bulunan eitli davalarm hakknda avukatlarmn yapt savunmalara ilikin mahkemenizin kararlarn beklemekteyim. Bu itiraz ve savunmalar daha ok TCnin Avrupa Birliine yelik stats erevesinde kendi yasalarnda yapt deiikliklerin lehimde olan ksmlarn gemitekileri de dahil ederek olumsuzlua evirmesine, bylelikle evrensel hukuk ilkelerine ve kendi anayasasna da ters dme pahasna gerekletirmesine yneliktir. Bunlarn iinde bata geleni, idam cezasn kaldrrken yasaya ek bir hkm koyarak bu cezay arlatrlm mebbete evirmesidir. Halbuki idam cezas dtkten sonra, hakkmda ve lehimde olan eski mebbetlik maddesinin uygulanmas gerekirdi. Bu da anayasa ve yasalarda aka belirtilmi ve infaz hkmlerine balanm bir maddedir. Avukatlarm bata bu konuda olmak z ere, birok konuda kiiliimi hedefleyen, evrensel ve ulusal hukuka aykr olan birok yeni yasann hkmlerine ilikin itirazlarn makamnza iletmi bulunuyorlar. Fazla ekleyecek bir grm yoktur. Sadece dikkat ekmeye ve ger ekenin yaplmasnn benim de arzu ve isteim olduunu belirtmeye altm. Deineceim ikinci nemli husus udur: Her ne kadar yeniden hkm konusu olmas g olsa da, komploya ilikin kararnzn tarihsel, toplumsal ve pratik gelimeler karsnda doru olmadn, Avrupa hukukunun zne ters dtn belirtmek ve tarihe not dmek asndan, be cilt halinde sunmaya altm savunmalarmn son cildini hazrlayp bitirdim. imdiye kadar drt cildi elinize ulam bulunuyor. Beinci cildini bu iki sayfalk dilekemle birlikte 22 Aralk 2010 tarihi itibariyle mral F Tipi Cezaevi Mdrl kan alyla elden teslim edip gnderiyorum. Eer inceleme frsatn bulursanz, peinde kotuum dava temelinde neyi savunduumu, ahsmda hedeflenen Krtlerin kim olduklarn, tarih boyunca nasl bir toplumsal yaam iinde gnmze kadar geldiklerini, modernite anda nasl kltrel bir soykrmla kar karya bulunduklarn rahatlkla grebileceksiniz. ster mral srecimde ister daha ncesi ve sonrasnda olsun, benim yakalanmamda NATO gizli ordusu Gladionun payn da yakinen greceksiniz. Sadece bana ynelik deil, son otuz ylda Krtlere ynelik Gladio savalarna yakinen tank olacaksnz. Bildiim kadaryla Avrupa lkelerinde olsun, uzantlarnn olduu alanlarda olsun, Gladio rgtnce yrtlen eylemler Avrupa Birlii hukukuna, dolaysyla Avrupa nsan Haklar Szlemesinin hkmlerine aykrdr. Mahkemeniz birinci byk kararnda yakalanmamn gayrimeru olduunu grmezlikten gelerek bence objektif davranmamtr. nk hukuk d yolla, komployla, hem de gayrimeru bir rgt tarafndan yakalanmam, uluslararas hukuka ve Avrupa Birlii hukukuna da aykrdr. Mahkeme yelerinin nemli bir ksmnn zellikle ngiliz yenin etkisi altnda kalarak ald karar meru kabul etmem mmkn deildir. 477

Yeni bir kararla veya son alacanz kararla bu yanl hkm dzeltmek keyfiyeti uhdenizdedir. Ben sadece hakszla dikkat ekmek istedim. Benim ve halkmn yaadklarna benzer birok olay yaanmtr. Anadolu ve Mezop otamyadaki Ermeniler, Helenler ve Sryanilerin yaadklar trajediler yakn hafzalardadr. Avrupa ulus-devletlerinin hukuku ve diplomasisi bu halklar destekleme ad altnda imhaya terk ederken, binlerce yllk en eski insanlk kltrne sahip olan bu halklarn yaad dramatik sonularda sorumlulu unu grmek ve kabul etmek istememitir. Trk ulus-devletinin ince diplomasi oyunlaryla Avrupa lkelerinin karlarna uyum gstermesiyle bu halklar da tarihin sayfalarnda unutulmaya terk edildi. Hibir hukuki sonu elde edemediler. Ayn durum imdi Krtlerin bana gelmektedir. ahsmda komploya urayan Krt halkdr, onun hukukudur. Komplo yle sradan bir olay deildir, bir halk iin lmcl nitelie sahiptir. zellikle ngiltere, ABD ve srailin Trkiye lehindeki tavrlar bana ynelik komplonun baarya ulamasnda belirleyici olmutur. Btn bu hususlar son byk savunmamda teorik ve ampirik argmanlarla yeterince ortaya konulmu olsa da son bir kez daha dikkat ekmek istedim. Sayn Bakan ve Yarglar, Gerek mral Cezaevinde ahsma zel tecrit uygulanmasnn, gerek bahsettiim Trkiyenin Avrupa hukukuna uysun diye kard yasalarn znde hukuka ters dtn bir kez daha belirtiyorum. Konseyin lehimde yeniden yarglamay gerekletirmeyiinin de birinci kararnza, yani yeniden yarglanma kararnza aykr olduunu da bir kez daha belirtiyorum. Konseyin benzeri hi kimseye ilikin almad yeniden yarglamann gerekli olmadna ilikin karar sizlerin de kabul etmeniz byk hakszlktr ve komploya alet olmaktr. Hi olmazsa bu yndeki kararnz son vereceiniz kararla lehimde deitirmenizi, bylelikle yeniden yarglanma hakkma geerlilik kazandrmanz nemle belirtiyor ve sayglarmla arz ediyorum. 22 Aralk 2010 Arlatrlm Mebbet Hapis Hkmls Abdullah CALAN (mza)

478

479

480