Yeler - 2006 - Türk Toplumunda Caferiler (İstanbul Halkalı Örneği)

T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İLAHİYAT ANABİLİM DALI
DİN SOSYOLOJİSİ BİLİM DALI
TÜRK TOPLUMUNDA CAFERİLER
(İSTANBUL HALKALI ÖRNEĞİ)
Yüksek Lisans Tezi
Abdülkadir YELER
İstanbul, 2006
T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İLAHİYAT ANABİLİM DALI
DİN SOSYOLOJİSİ BİLİM DALI
TÜRK TOPLUMUNDA CAFERİLER
(İSTANBUL HALKALI ÖRNEĞİ)
Yüksek Lisans Tezi
Abdülkadir YELER
Danışman: Prof. Dr. Yümni SEZEN
İstanbul, 2006
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
İÇİNDEKİLER ................................................................................................................. III

TABLOLAR LİSTESİ ...................................................................................................... VI
KISALTMALAR............................................................................................................... IX
BİRİNCİ BÖLÜM
GİRİŞ
1.ARAŞTIRMANIN KONUSU VE PROBLEMİ ...............................................................1
2.ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ..........................................................................2
3.ARAŞTIRMANIN VARSAYIMLARI .............................................................................4
4.ARAŞTIRMANIN KAPSAM VE SINIRLARI ................................................................5
5.ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ .........................................................................................5
5.1. Araştırmanın Evren ve Örneklemi ............................................................................5
5.2.Bilgi Toplama Araçları .............................................................................................6
5.3.Verilerin Analizi........................................................................................................7
İKİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
1.DİN VE MEZHEP.............................................................................................................8
2- İMAMİYYE ŞİASI VE GÖRÜŞLERİ ..........................................................................10
3. CAFERİ MEZHEBİ İNANÇ ESASLARI VE İBADET UYGULAMALARI ............14
3.1. İNANÇ ESASLARI ..................................................................................................................... 15
3.1.1.Tevhid:.................................................................................................................15
3.1.2. Adalet: ................................................................................................................16
3.1.3. Nübüvvet:............................................................................................................16
3.1.4. Mead: .................................................................................................................16
3.1.5. İmamet:...............................................................................................................17
3.1.6. İnançla İlgili Diğer Meseleler .............................................................................17
3.2. İBADET UYGULAMALARI ........................................................................................................ 19
3.2.1.Namaz:.................................................................................................................19
3.2.2.Oruç: ...................................................................................................................21
3.2.3.Zekat:...................................................................................................................21
3.2.4.Humus: ................................................................................................................22
3.2.5.Hac:.....................................................................................................................23
3.2.6.Cihad:..................................................................................................................24
3.2.7. Emr Bi’l-Ma’ruf ve Nehy Ani’l-Münker:..............................................................24
3.2.8.Tevelli ve Teberri:................................................................................................25
III
4. TÜRKİYE CAFERİLERİ YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS YAPISI.................27
4.1. TARİHİ BÖLGE’DE CAFERİLER .............................................................................................. 28
4.1.1. Iğdır Merkez........................................................................................................28
4.1.2. Aralık..................................................................................................................29
4.1.3. Tuzluca ...............................................................................................................30
4.1.4. Kars Merkez........................................................................................................30
4.1.5. Akyaka ................................................................................................................30
4.1.6. Arpaçay ..............................................................................................................31
4.1.7. Taşlıçay (Ağrı) ....................................................................................................31
4.2. GÖÇ SONRASI YERLEŞİLEN BÖLGELERDE CAFERİLER ....................................................... 31
4.2.1. İstanbul...............................................................................................................32
4.2.2. Ankara ................................................................................................................35
4.2.3. İzmir ...................................................................................................................36
4.2.4. Bursa ..................................................................................................................36
4.2.5. Turgutlu (Manisa) ...............................................................................................36
4.2.6. Gebze (Kocaeli) ..................................................................................................36
4.2.7. Diğer...................................................................................................................36
5-SOSYAL BÜTÜNLEŞME AÇISINDAN TÜRKİYE CAFERİLERİ ...........................37
5.1.SOSYAL BÜTÜNLEŞME ............................................................................................................. 37
5.2. TÜRKİYE CAFERİLERİ AÇISINDAN SOSYAL BÜTÜNLEŞMEYE KATKI SAĞLAYAN FAKTÖRLER
........................................................................................................................................................ 40
5.2.1.Ortak Coğrafya ve Ortak Tarih ...........................................................................40
5.2.2.Dini Birlik............................................................................................................41
5.2.3. Milli Birlik ..........................................................................................................43
5.2.4.Kültürel Birlik......................................................................................................45
5.2.5. Evlilik .................................................................................................................46
5.3. TÜRKİYE CAFERİLERİ AÇISINDAN SOSYAL BÜTÜNLEŞMEYE OLUMSUZ ETKİ YAPAN
FAKTÖRLER .................................................................................................................................... 48
5.3.1. Mezhep Farklılığı................................................................................................48
5.3.2. Mabed Farklılığı .................................................................................................49
5.3.3. Caferiler İçin Dini Eğitim İmkanı Olmaması .......................................................50
5.3.4. Dini Muamelattaki Farklılıklar ...........................................................................52
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
UYGULAMALI ARAŞTIRMA
1.OLGUSAL DURUM .......................................................................................................54
1.1. ÖRNEKLEM GRUBUNUN CİNSİYETİ ......................................................................................... 54
1.2.ÖRNEKLEM GRUBUNUN YAŞI ................................................................................................... 54
1.3. ÖRNEKLEM GRUBUNUN EĞİTİM DÜZEYİ ................................................................................ 55
1.4. ÖRNEKLEM GRUBUNUN MEDENİ DURUMU............................................................................. 55
1.5. ÖRNEKLEM GRUBUNUN HAYATININ BÜYÜK ÇOĞUNLUĞUNUN GEÇTİĞİ YER ...................... 56
1.6. ÖRNEKLEM GRUBUNUN DOĞUM YERİ .................................................................................... 56
1.7. ÖRNEKLEM GRUBUNUN MESLEĞİ .......................................................................................... 57
1.8. ÖRNEKLEM GRUBUNUN EKONOMİK DURUMU ....................................................................... 58
1.9. ÖRNEKLEM GRUBUNUN ÖĞRENİLMESİNİ GEREKLİ GÖRDÜĞÜ YABANCI DİLLER ............... 58
1.10. ÖRNEKLEM GRUBUNUN KİŞİSEL ALGILARI ....................................................................... 59
2. CAFERİLERİN DİNİ TUTUMLARI............................................................................63
IV
2.1. ÖRNEKLEM GRUBUNUN DİN İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELERİ ....................................................... 63
2.2. ÖRNEKLEM GRUBUNUN DİNDARLIK ALGISI ........................................................................ 64
2.3. ÖRNEKLEM GRUBUNUN DİNİ EĞİTİM ALDIĞI YERLER .......................................................... 65
2.4. CAFERİ ÇOCUKLARININ DİNİ EĞİTİMİ ................................................................................... 66
2.5. CAFERİ DİN ADAMLARININ EĞİTİMİ....................................................................................... 67
2.6. CAFERİLERE GÖRE SÜNNİ BİR İMAMIN ARKASINDA NAMAZ KILMAK.................................. 69
3. CAFERİLERİN SİYASİ TUTUMLARI .......................................................................70
3.1. CAFERİLERE GÖRE TÜRKİYE’NİN SORUNLARI ...................................................................... 70
3.2. CAFERİLERE GÖRE TÜRKİYE’NİN DIŞ İLİŞKİLERİ ................................................................. 72
3.3. CAFERİLERE GÖRE TÜRKİYE’NİN KOMŞULARI ..................................................................... 74
3.4. CAFERİLERİN TÜRKİYE’DEKİ KURUMLARA BAKIŞI .............................................................. 75
3.5. CAFERİLERİN SİYASİ TERCİHLERİ ......................................................................................... 78
3.6. İSLAM ÜLKELERİNE HANGİ DEVLET LİDERLİK YAPMALIDIR ............................................... 79
3.7. CAFERİLERİN GÖÇ ORANLARI ................................................................................................ 80
3.8. CAFERİLERİN GÖÇ ETTİKLERİ ÜLKELER............................................................................... 80
3.9. CAFERİLERİN YAŞAMAK İSTEDİKLERİ YERLER .................................................................... 81
3.10. CAFERİLERİN GÖMÜLMEK İSTEDİKLERİ YERLER ............................................................... 82
4. CAFERİLERİN SOSYAL İLİŞKİLERE YÖNELİK TUTUMLARI ..........................84
4.1. CAFERİLERE GÖRE KOMŞU SEÇMEK ...................................................................................... 84
4.2. CAFERİLERE GÖRE ARKADAŞ SEÇMEK .................................................................................. 85
4.3. CAFERİLERE GÖRE GELİN/DAMAT SEÇMEK .......................................................................... 87
4.4. CAFERİLERİN SÜNNİLERLE EVLİLİK ORANLARI ................................................................... 88
4.5. CAFERİLERİN SÜNNİLER HAKKINDAKİ KANAATLERİ ........................................................... 89
4.6. CAFERİLERE GÖRE SÜNNİLERİN CAFERİLER HAKKINDAKİ KANAATLERİ........................... 89
4.7. CAFERİLERE GÖRE SÜNNİLER VE CAFERİLER ARASINDAKİ İLİŞKİLER ............................... 91
SONUÇ VE GENELLEMELER .......................................................................................93
KAYNAKÇA ......................................................................................................................96
EKLER .............................................................................................................................100
EK 1: ANKET FORMU...................................................................................................101
V
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No
Tablo 1 : Örneklem Grubunun Cinsiyeti…………………………………………..… 54
Tablo 2: Örneklem Grubunun Yaşı………………………………………………..… 54
Tablo 3: Örneklem Grubunun Eğitim Düzeyi……………………………………..… 55
Tablo 4: Örneklem Grubunun Medeni Durumu…………………………………..…. 55
Tablo 5: Örneklem Grubunun Hayatının Büyük Çoğunluğunun Geçtiği Yer…….… 56
Tablo 6: Örneklem Grubunun Doğum Yeri…………………………………….…… 56
Tablo 7: Örneklem Grubunun Mesleği……………………………………………… 57
Tablo 8: Örneklem Grubunun Ekonomik Durumu………………………….………. 58
Tablo 9: Örneklem Grubunun Öğrenilmesini Gerekli Gördüğü Yabancı Diller….… 58
Tablo 10: Örneklem Grubunun Kişisel Algıları…………………………….………. 59
Tablo 11: Örneklem Grubunun Din ile İlgili Düşünceleri…………………….……. 63
Tablo 12: Örneklem Grubunun Dindarlık Algısı…………………………….…….... 64
Tablo 13: Örneklem Grubunun Dini Eğitim Aldığı Yerler………………….………. 65
Tablo 14: Caferilerin Çocuklarının Dini Eğitimi……………………………………. 66
Tablo 15: Caferi Din Adamlarının Eğitimi………………………………………….. 67
Tablo 16: Caferilere Göre Sünni Bir İmamın Arkasında Namaz Kılmak….………... 69
Tablo 17: Caferilere Göre Türkiye’nin Sorunları…………………………………… 70
Tablo 18: Caferilere Göre Türkiye’nin Dış İlişkileri………………………………... 72
Tablo 19: Caferilere Göre Türkiye’nin Komşuları………………………………….. 74
Tablo 20: Caferilerin Türkiye’deki Kurumlara Bakışı…………………….………… 75
Tablo 21: Caferilerin Siyasi Tercihleri……………………………………….……… 78
VI
Tablo 22: İslam Ülkelerine Hangi Devlet Liderlik Yapmalıdır……………………... 79
Tablo 23: Caferilerin Göç Oranları………………………………………………….. 80
Tablo 24: Caferilerin Göç Ettikleri Ülkeler………………………………………..... 80
Tablo 25: Caferilerin Yaşamak İstedikleri Yerler…………………………………… 81
Tablo 26: Caferilerin Gömülmek İstedikleri Yerler………………………………..... 82
Tablo 27: Caferilere Göre Komşu Seçmek………………………………………….. 84
Tablo 28: Caferilere Göre Arkadaş Seçmek………………………………………… 85
Tablo 29: Caferilere Göre Gelin/Damat Seçmek…………………………………..... 87
Tablo 30: Caferilerin Sünnilerle Evlilik Oranları…………………………………… 88
Tablo 31: Caferilerin Sünniler Hakkındaki Kanaatleri……………………………… 89
Tablo 32: Caferilere Göre Sünnilerin Caferiler Hakkındaki Kanaatleri…………….. 89
Tablo 33: Caferilere Göre Caferiler ve Sünniler Arasındaki İlişkiler……………….. 91
VII
KISALTMALAR
a.g.e. : Adı Geçen Eser
a.g.m. : Adı Geçen Makale
Bkz. : Bakınız
Bsk. : Baskı
C : Cilt
Çev : Çeviren
Der. : Derleyen
DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi
Enst. : Enstitüsü
Haz. : Hazırlayan
S : Sayı
Trs. : Tarihsiz
vb. : Ve Benzeri
vs. : Vesaire
Yay. : Yayınevi/Yayınları
Üniv. : Üniversitesi
md. : Maddesi
H. : Hicri
s. : Sayfa
IX
BİRİNCİ BÖLÜM
GİRİŞ
1.ARAŞTIRMANIN KONUSU VE PROBLEMİ
Din ve toplum konusu din sosyolojisinin esas alanı ve aynı zamanda bu disiplinin en
zor konusudur. Dinin, toplum ve diğer sosyal fenomenlerle etkileşimi, karşılıklı dinamik bir
ilişkidir. Çünkü din, hem onları etkiler hem de onlardan etkilenir, hem bağımsız değişken hem
de bağımlı değişkendir, hem neden hem de etkidir. Demek ki, din ve diğer sosyal
fenomenlerin karşılıklı etkileşiminin gerektirdiği bu diyalektik ilke, din sosyolojisi
çalışmalarında merkezi bir problem teşkil etmektedir. Zira bu çoklu etkilerin kapsamı ve
doğasını belirlemek din sosyolojisi için vazgeçilmez bir görevdir.1
Din sosyolojisi, dini grupların tipolojisine ilgi duyarak dinin toplumla olan karşılıklı
ilişkisini, din ve toplumun karşılıklı olarak birbirleri üzerine olan etkilerini inceleme konusu
yapmaktadır.2 Bu nedenle de dini gruplar, din sosyolojisinin en önemli konularından birini
teşkil etmektedir. Dinin sosyolojik anlatımı, her şeyden önce bir dini topluluk veya cemaat
oluşturma özelliğinde toplanmaktadır. Her yeni dini grup, yeni bir dünya görüşü, değerler
sistemi ve toplum düzenini de beraberinde getirmektedir. Bununla beraber dini grubun,
kültürel hayatın bütün kısımları ile yakın ilişki içinde bulunduğu açıktır.3 Buna göre dini
gruplar, gerek ortaya çıkış nedenleri, geliştirdikleri cemaat şekilleri ve dayandıkları temeller
itibariyle; gerekse, ortaya çıktığı ve varlığını sürdürdüğü toplumsal çevre ile ilişkileri
bakımından çok yönlü birer sosyal fenomen olarak din sosyolojisine konu olmaktadırlar.
İşte bu çalışma dinden doğan bir grup olan Caferileri konu edinmektedir.
Araştırmamıza konu olan Caferi mezhebine, oniki imamı kabul ettiklerinden dolayı İsnâ-
aşeriyye (onikiciler), imamlara inanmayı imanın şartlarından biri olarak gördüklerinden
İmamiyye, hem itikad hem de ibadet ve muamelatta İmam Cafer es-Sadık’ın görüşlerine
dayandıklarından Caferiyye de denilmektedir.4
Araştırmamızın uygulama sahasını oluşturan İstanbul Halkalı ve Bahçelievler
bölgelerinde yaşamakta olan Caferiler, kırsal kesimlerden göç yoluyla İstanbul’a gelmişlerdir.
Bununla birlikte kentleşmenin ve sanayileşmenin getirdiği problemlerle karşılaşmaları da
kaçınılmaz olmuştur. Bilindiği gibi, kentleşme olgusu, modernleşmeyi de beraberinde
1
Ronald L. Johnstone, Religion in Society, New Jersey, 1992, s.19.
2
Joachim Wach, Din Sosyolojisi, (Çev. Ünver Günay), Kayseri, 1990, s.443.
3
Hans Frayer, Din Sosyolojisi, (Çev. Turgut Kalpsuz), Ankara, 1964, s.64.
4
Ethem Ruhi Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, Şato Yay., İstanbul, 2001, s.156.
getirmekte ve netice itibariyle dini tutum ve geleneklerde zayıflamaya sebep olmaktadır.
Çünkü, dini tutum ve geleneklerin cemaatçi yapıya bağlı olduğu, bu bağların gevşemesi ile
ferdin dini düşünce itibariyle bireyselleştiği ve bunun da dini cemaatin yapısında bir
çözülmeye sebep olduğu kabul edilmektedir.
Araştırmanın konusu ile ilgili olarak verilen bilgilerden sonra, araştırmanın temel
problemini şu şekilde ifade edebiliriz: Dini açıdan Müslüman olan, etnik bakımdan Türk
olan, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan, bununla birlikte Türkiye’deki
Müslümanların tamamına yakını Ehl-i Sünnet itikadına sahipken, bundan farklı olarak
Şii bir itikada sahip olan ve İran ve Irak’ta yaşamakta olan Müctehitlere tabi olan
Türkiye Caferileri, sosyal bütünleşme açısından Türk Toplumu ile hangi oranda bir
bütünlük sağlamaktadır, farklılaşma varsa bile, hangi konularda ve hangi
oranlardadır?
2.ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ
Bu araştırma, Türkiye’nin toplumsal yapısında dinden doğal bir sosyal grubu sosyal
bütünleşme açısından, İstanbul Halkalı ve Bahçelievler çerçevesinde uygulamalı olarak ele
almayı, dini inançlar, tutumlar, davranışlar ve gruplaşmaları betimsel ve tipolojik olarak
incelemeyi, din ile sosyo-kültürel yapılar, koşullar ve değişmeler arasındaki karşılıklı ilişkileri
etkileri ve tepkileri ortaya çıkarmayı, Caferilerin Türkiye’nin genel yapısıyla bütünleşme
oranlarını ve alanlarını, bütünleşmeye olumsuz etki yapabilecek faktörler varsa bu faktörleri
ve etkilerini tespit etmeyi amaç edinmektedir. Böylelikle, Türkiye’de dinden doğan bir sosyal
grubun Türk toplumunun genel yapısıyla hangi açılardan ve hangi ölçülerde bir bütünlük
sağladığını, Caferiler ve Sünniler arasındaki ilişkiler bakımından İstanbul Halkalı ve
Bahçelievler örneklemesinde daha derinlemesine ve çeşitli boyutlarıyla ortaya koymak
mümkün olacaktır.
Diğer taraftan böyle bir araştırmayla uygulamalı kısımdan elde edilen verilerden
hareketle, Türkiye’deki toplumsal yapı tipleri ile din arasındaki bağların nasıl bütünleştiği
veya farklılaştığı konusunda genellemelere gidilerek, din sosyolojisi çalışmalarına katkıda
bulunmak hedeflenmektedir.
Türkiye’de yapılan sosyoloji ve din sosyolojisi çalışmaları incelendiğinde,
ülkemizdeki mevcut farklı mezheplere yönelik ampirik çalışmaların yetersizliği hemen ortaya
2
çıkmaktadır. Oya günümüzde sosyal, siyasi ve kültürel hareketliliklerin hızlı ve çok boyutlu
olarak cereyan etmesi, mezhep meselesini gündemde tutmaktadır. Çeşitli mezheplerin
bulunduğu ülkemiz söz konusu olduğunda bu durum daha da önem kazanmaktadır. Din, hem
bir toplumun sosyal bütünleşmesini sağlayan, hem de o toplumda derin ayrılmalar ve
farklılaşmalara neden olan unsur olabilmektedir. Ancak dinin yapıcı ve birleştirici rolü ayrılık
yaratı ve parçalayıcı fonksiyonunu kat kat aşmakta olup, her ne kadar toplumdaki birleşmenin
ve bütünleşmenin temini, dinin ne niyeti ne de asıl gayesi olmamakla birlikte din, neticede
sosyal bütünleşmeyi gerçekleştirmeye yönelmektedir. Çünkü bir din, herhangi bir toplumda
yayılıp yerleştiği ve kökleştiği andan itibaren, orada çeşitli inançlar, kurumlar, normlar,
değerler, adetler tavır ve davranış modelleri aracılığı ile hayatiyet bulmakta ve bu şekilde o
toplumun sosyal varlığı ile kaynaşarak, toplum fertlerini dini ve sosyo-kültürel bütünleştirici
bir fonksiyon görmektedir.5
Din geçmişte olduğu gibi bugün de toplumumuzun, sosyal yapımızın, kültürümüzün
ana unsuru ve dinamiği olma özelliğini korumakta, insanımızın değer yargılarının, sosyal
ilişkilerinin ve ahlaki hayatının oluşması ve şekillenmesinde işlevini sürdürmektedir. Bu
nedenle sosyologlar ve din sosyologları, değişen sosyo-kültürel şartlar içinde dini olayları da
toplumsal bir olgu olarak kabul edip araştırmak, yine dini inanç, tutum ve davranışların da ne
gibi değişmelerden geçmekte olduğunu özellikle deneysel araştırmaların konusu yapmak
zorunluluğu ile karşı karşıyadırlar.6
Din, toplumun kutsala ilişkilerini düzenlemesi yanında, toplumun değerler sisteminin,
sosyal ilişkilerinin ve normların şekillenmesinde en etkin kurumlardan biridir. Bu bakımdan
sosyolojik araştırmalarda, büyük bir titizlikle ve anlayışla din, toplumda ortaya çıkan şekilleri
altında ele alınması gereken çok önemli bir gerçekliktir.7 Bu araştırma, Türkiye’de dinden
doğan bir grup olan Caferilerin Türk Toplum yapısı ile olan bütünleşmesini inceleyecek
olması açısından önem kazanmaktadır.
Bu araştırmada elde edilecek verilerin, dünyada ve ülkemizde meydana gelen siyasi,
sosyal, kültürel vb. gelişmeler ve değişmeler karşısında, Caferi toplumunun dini inanç,
düşünce ve davranışlarında ortaya çıkan etki ve tepkilerin tespitine katkı sağlayacağı,
dolayısıyla da ülkemizde din ile toplum arasındaki ilişkilerin din sosyolojisinin yaklaşımından
hareketle, objektif, bilimsel ve sosyolojik incelenmesine katkı sağlayacağı umulmaktadır. Bu
sebeplerden dolayı çalışmamız, ülkemizde din toplum ilişkisinin daha doğru
5
Ünver Günay, Din Sosyolojisi, İnsan Yay., İstanbul, 1998, s.114.
6
Mehmet Bayyiğit, Sosyo-Kültürel Yönleriyle Türkiye’de Hac Olayı, Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 1998,
s.17.
7
Günay, a.g.e., s.21.
3
değerlendirilmesi, farklı dini anlayışların sosyal ve dini yapılarının objektif bir şekilde ortaya
konulması açısından önem taşımaktadır.
Diğer taraftan İslam inanç ve gelenekleriyle şekillenmiş olan bir toplumda, özel din
sosyolojileri çerçevesinde bir İslam sosyolojisi oluşturmak ne kadar önemliyse,8 mezheplerin
din anlayışlarını yine din sosyolojisinin perspektifleri açısından tespit etmek de aynı şekilde
önemli olmaktadır. Bu açıdan Türkiye’de mezhepler üzerine din sosyolojisi araştırmalarının
ne derece gerekli olduğu, dikkate değer bir gerçektir.
3.ARAŞTIRMANIN VARSAYIMLARI
Araştırma öncesi, kanıtlanmalarına gerek görülmeden doğru kabul edilebilecek olan

sayıtlılar, bir anlamda denenmeyen yargılar olduklarından iyi tespit edilmeleri gerekmektedir.
Çünkü araştırma sonuçlarının geçerliliği bu sayıtlıların doğruluğuyla orantılı olacaktır.9
Sayıltılar, araştırmanın üzerinde kurulduğu temeli oluşturmaktadırlar. Bu nedenle sağlam
sayıtlılara dayanmayan araştırmanın sonucu da çok sağlıklı kabul edilmemektedir.10
Matematik ve geometrideki çalışmalar kendiliğinden apaçık olan ama ispatı mümkün
olmayan gerçeklere “aksiyomlara” dayandırıldığı gibi sosyal bilimlerdeki araştırmalar da
sayıltılara dayandırılır. Bu sayıtlılar mantıksal ve açık olmalı, tartışılır olmamalı ve
gerekçeleri bulunmalıdır. Başka bir ifadeyle varsayılan, deneyden bağımsız bir bilimsel
araştırmanın temelinde yer alan bütün birimler için geçerli olduğu gözlenen öncül
önermelerdir. Bir anlamda sorgulayan aklın aracıdır.11
Bu araştırma, kuram ve uygulama bütünlüğünü sağlama açısından aşağıdaki
varsayımlardan hareket etmektedir:
1- Bu çalışmada uygulanacak olan metot ve teknikler, araştırmanın modelini
gerçekleştirecek güçtedir. Ayrıca örneklem ve bulguların Türkiye’deki Caferi toplumunun
sorunlarını temsil etmede yeterli olduğu varsayılmıştır.
2- Türkiye Caferilerini sosyal bütünleşme açısından değerlendirdiğimizde, bazı
faktörlerin sosyal bütünleşmeye katkı sağladıkları, bazı faktörlerin de sosyal farklılaşmaya
sebep oldukları varsayılmıştır. Sosyal bütünleşmeye katkı sağlayan faktörler; “ortak tarih ve
ortak coğrafya, milli birlik, dini birlik, kültürel birlik ve Caferilerle Sünniler arasında evlilik
yapılabiliyor olması” olarak kabul edilirken, sosyal farklılaşmaya sebep olan faktörler de;
8
Ünver Günay, Din Sosylojisi Dersleri, Erciyes Üniv. Yay., Kayseri, 1993, s.27.
9
Niyazi Karasar, Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara, 1994, s.71.
10
Zeki Arslantürk, Araştırma Metot ve Teknikleri, İstanbul, 1995, s.108.
11
Birsen Gökçe, Toplumsal Bilimlerde Araştırma, Ankara, 1999, s.55.
4
“mezhep farklılığı, mabed farklılığı, Türkiye’de Caferilerin Caferi mezhebi esaslarına göre
din eğitim imkanı olmaması ve dini muamelattaki farklılıklar” olarak kabul edilmiştir.
4.ARAŞTIRMANIN KAPSAM VE SINIRLARI
Her araştırma, özellikle de ampirik araştırmalar, kullandıkları örneklem ile sınırlı

olduklarından, bu araştırmada da elde edilecek sonuçlar belirlenecek olan örneklem ile
sınırlıdır. Araştırmamızın kapsam ve sınırları şu şekilde ifade edilebilir:
- Araştırmamızda elde edilen sonuçlar, örneklemin temsil ettiği İstanbul Halkalı semti
ve Bahçelievler ilçesinde yaşayan Caferilerle sınırlıdır. Ancak, elde edilecek verilerden
hareketle, Türkiye’nin diğer bölgelerinde bulunan Caferilerle ilgili olarak genellemelere ve
karşılaştırmalara da gidilecektir.
- Araştırmamızda elde edilecek veriler, deneklerin verdikleri cevapların doğru olduğu
varsayımıyla sınırlıdır.
- Araştırmamız belirli bir evren üzerinde ve belirli bir zaman diliminde yapıldığından,
araştırmada elde edilecek sonuçlar da kendi evreni ve zaman dilimi ile sınırlıdır.
5.ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
5.1. Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Bütün araştırmaların evreninin araştırılacak konunun amaçlarına uygun olarak ortaya

konması ve belirlenen evrenin yapı itibariyle kendine özgü belirli değişken ve özelliklere
ayrılarak tanımlanması gerekmektedir. Araştırmamızın evreni İstanbul Halkalı semti ve
Bahçelievler ilçesi olarak belirlenmiştir.
Herhangi bir gözlem alanına giren obje ya da fertlerin tümüne evren (ana kitle) denir.
Herhangi bir evrenden, belirli bir yolla seçilmiş daha küçük sayıdaki obje ya da fertlerin
oluşturduğu gruba “örnek” denir. Örnekten edinilen bilgilere dayanarak evren hakkında
vardamalarda bulunulur.12 Örneğin bir insan vücudundaki tüm kanı incelemek yerine,
alınacak bir miktar kan örneğiyle tüm vücut hakkında bir kanaate ulaşma imkanı vardır.13
Bütün alan araştırmalarında evrenin taamına ulaşmak hem zaman kaybına hem de hem de ağır
12
Zeki Arslantürk, Araştırma Metot ve Teknikleri, İFAV Yay., İstanbul, 1999, s.102-103.
13
Zeki Arslantürk ve M. Tayfun Amman, Sosyoloji, Çamlıca Yay., İstanbul, 2001, s.53-55.
5
ekonomik maliyete sebep olmaktadır.14 Bu iki faktörün önüne geçilmesi için ana kitleyi temsil
yeteneğine sahip olan ve evrenin bir modeli ya da örneği olan örneklem metodu
kullanılmıştır. Örneklem üzerinde yapılan bir çalışma, tüm evren üzerinde yapılan çalışmadan
daha verimli olabilir. Çünkü araştırmada verilerin çokluğu değil, geçerli ve güvenilir olması
daha önemlidir.15 Bu noktadan hareketle araştırmamız, evreni temsil ettiği varsayılan
örneklem üzerinde gerçekleştirilmiştir.
Araştırmamızın örneklem grubu, 206 kişiden oluşmaktadır.
5.2.Bilgi Toplama Araçları
Araştırmamızın teorik kısmını oluşturan ikinci bölümde Şia’yı tanımlamak için ilgili
mezhepler tarihi kitapları, Türkiye Caferileri ile ilgili bilgi toplayabileceğimiz eserler ve
çeşitli basın yayın araçları, sosyal bütünleşme meselesini değerlendirebilmemiz için de genel
sosyoloji ve din sosyolojisi eserleri belirli bir sistem dahilinde taranmıştır.
Araştırmamızın uygulamalı kısmını oluşturan üçüncü bölümde ise, anket, mülakat,
katılarak gözlem ve sosyolojik müdahale metodu kullanılmıştır. Anket formu önce 43 soru
olarak hazırlanmıştır. Bu anketler tesadüfi seçilen 20 Caferi üzerinde pilot olarak uygulanmış,
pilot uygulamanın sonuçlarına bakılarak, anlaşılması güç görünen sorular anlaşılır hale
getirilmiş, gereksiz görülenler çıkartılmış ve ankete eklenmesi gereken soru veya seçenekler
de eklenerek ankete son şekil verilmiştir. Yeni düzenleme ile oluşturulan anket 36 sorudan
oluşmuştur. Anket formları 400 adet çoğaltılmış ve dağıtılmış olmakla birlikte ancak 206 adet
geri dönmüştür. Anketin uygulanması Ekim 2005-Şubat 2006 tarihleri arasında
gerçekleştirilmiştir.
Diğer metotlar çerçevesinde değişik zamanlarda Caferi mollalardan 4 tanesiyle ve
Caferi halktan da 7 kişiyle birebir mülakat yapılmıştır. Aynı zamanda hem çeşitli zamanlarda
Caferilere ait camilere giderek ibadet uygulamaları gözlenmiş hem de cenaze merasimi, aile
sohbetleri vb. ortamlara katılarak katılımcı gözlem metodu uygulanmıştır. Bu katılımlarla
birlikte cami cemaati ve diğer sebeplerle bir araya toplanmış olan Caferilerle araştırmamıza
konu olan meseleler hakkında toplu halde sohbetler yapılarak sosyolojik müdahale metodu
uygulanmıştır.
14
Ali D. Arseven, Alan Araştırma Yöntemi (İlkeler Teknikler Örnekler), Gündüz Eğitim Yay., Ankara, 2001,
s.106.
15
Karasar, a.g.e., s.111.
6
5.3.Verilerin Analizi
Araştırmamızda veri elde etmek amacıyla uyguladığımız anketlerin sunduğu bilgilerin

çözümlenmesinde bilgisayar ortamında istatistik programları kullanılmıştır.
Anketlere verilen cevaplardan ortaya çıkan tablolar, diğer metotlarla da elde edilen
bilgilerden istifade edilerek ve aynı zamanda bilimsel ahlakın bir gereği olarak objektiflik
ilkesine sadık kalınarak yorumlanmıştır.
7
İKİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
1.DİN VE MEZHEP
Mezhep kelimesi Arapça bir kelime olup “gidilen yol” anlamına gelmektedir. Terim
olarak ise; itikadî ve amelî, yani ,iman, ibadet, ahlak ve muamelatla ilgili konularda çözümler
üretmek için ortaya çıkan İslam düşünce ekollerini ifade etmektedir.16 Türkçe’de mezhep
dendiği zaman hem siyasi ve itikadi hem de fıkhi mezhepler anlaşılmaktadır.17 Arapça’da ise;
itikadi ve ameli konulardaki farklılıklar için genellikle “fırka” kelimesi kullanılmaktadır. “İki
şeyi birbirinden ayırmak, birinin diğerinden farklı olduğunu ortaya koymak” gibi anlamlara
gelen “fırka” kelimesinin, bir anlamda, Müslümanları ayrılıklara düşüren inançları ve
kötüleşmelere ön ayak olan fikirleri yermek ve kötülemek için” kullanıldığı söylenebilir. Bu
bağlamda “fırka” kelimesinin Kur’an’la irtibatlandırılması mümkündür. Al-i İmran sûresinin
103. ayetinde, “Toptan Allah’ın ipine sarılın, ayrılmayın (ve lâ teferrekû)” buyurulmakta,
bölünme, parçalanma, ayrılık yaratma kınanmaktadır.18
Dinler Tarihinin verilerini dikkate aldığımızda, neredeyse bütün büyük dinlerde
mezhepleşme olgusunun kaçınılmaz bir gerçek olduğunu görebiliriz. Ancak herhangi bir dine
bağlı fertler arasındaki ayrılık ve ihtilafların çoğu zaman o dinin peygamberinin vefatından
sonra ortaya çıktığını da söylememiz mümkündür.
Evrensel dinler, yayıldıkları geniş coğrafyalarda farklı eski medeniyetler, dinler ve
inançlarla karşılaşmışlardır. Bu karşılaşma, başlangıçta bir çatışmayı getirmesiyle birlikte, bir
uzlaşma ile neticelenmiştir. Aslında dinlerin yayılması ve sürekliliği, mevcut medeniyetlerle
yüzleşmesi, yeni bir medeniyet kurması ve sosyal değişmeler karşısındaki tepkisi, mezhepler
kanalıyla olmuştur. Dolayısıyla bir dine ait inanç sistemi herhangi bir coğrafi alanda yüzde
yüzlük bir kabul ile yayılma imkanı bulamamıştır.19 Bu durum Sosyoloji açısından
incelendiğinde, özünde beşer üstü bir mahiyeti haiz olmakla birlikte, dinin, dünya şartları
16
İbn-i Manzur, Lisanu’l-Arab, Beyrut, 1994, I, s. 399-94; E. Ruhi Fığlalı, Çağımızda İtikadî İslam
Mezhepleri, Şato Yay., İstanbul, 2001, s.7.; Sönmez Kutlu, İslam ve Mezhepler, Türk Yurdu, (Nisan-Mayıs
1997), Ankara, C.17, S.116-117, s.192
17
Fığlalı, a.g.e, s.7.
18
Hasan Onat, Mezheplerin İnanç Esaslarının Sistemleşmesinde Kur’an’ın Rolü, I. Kur’an Sempozyumu
Bildirileri, Ankara, 1994, s.415-416.,Ayrıca Bkz. Yunus 10/19, Maide 5/48.
19
Metin Bozkuş, İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Dini Düşüncenin Geçirdiği Evreler,
www.cumhuriyet.edu.tr/edergi/makale/339.pdf. (23.12.2005)
8
içerisinde, daima bir toplum ve kültür ortamında ve onunla bütünleşmiş bir halde hayatiyet
bulduğunu, dünya şartlarında katıksız, saf bir dini kutsalın bulunmadığını göstermektedir.20
Neredeyse bütün mezhepler ve tarikatların, karşılaştıkları yeni kültür sahalarında daha
önceden var olan inançları da bünyelerine katarak bölgeye intibak ettikleri kabul görmüş ve
genel bir prensip olarak benimsenmiştir. Bu noktada ifade edebiliriz ki, dünya tarihinde güçlü
kültür ve medeniyetler, devletlerin yıkıldığı gibi yıkılmaz, tamamen ortadan kaybolmaz,
başka kültür ve medeniyetlerle yeniden ortaya çıkarlar. Buna bir dine yeni giren birinin o dine
girmeden önceki inanç ve kültür bakiyesini de yeni girdiği dine taşıdığını ekleyebiliriz.
Hz. Peygamberin sağlığında Müslümanlar ihtilafa düştükleri konuları ona
götürüyorlardı ve mesele Hz. Peygamber tarafından çözüme kavuşturuluyordu. Dolaysıyla bu
dönemde hem ameli açıdan hem de itikadi açıdan bir birlik söz konusuydu. Ama Hz.
Peygamberin vefatından hemen sonra başta “İmamet” (Hilafet) meselesi olmak üzere çeşitli
konularda ihtilaflar ortaya çıkmıştır ve Müslümanları şiddetli tartışmalara hatta savaşlara
sevkeden bu süreç, farklı grupların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.İslam toplumunun
karşılaştığı ihtilaflar, birbiriyle iç içe girmiş ve ayırt edilmesi oldukça zor olan bir takım dini
ve siyasi sebeplere dayanmaktadır. İtikatla ilgili meseleler, Kur’an ve Sünnet’te bir bütün
olarak bildirilmiş ve ilk Müslümanlar da bunlara olduğu gibi iman etmişlerdir. Dolayısıyla
İslam’ın ilk yıllarında bu konularda fikir beyan etmek ve soru sormak Hz. Peygamber
tarafından hoş karşılanmamıştır. Daha sonraki yıllarda da itikadi meselelere dair tartışmalara
karşı bir hoşnutsuzluğun olduğunu, umumi bir ilginin olmadığını ve başta İmam Malik ve
İmam Şafii olmak üzere pek çok İslam aliminin “Allah’ın zatının niteliği ve Kur’an’ın mahluk
olup olmadığı” gibi hususlara dair konuşmayı hoş karşılamadıklarına şahit olmaktayız.21
İslam ameli meselelerde ise, her Müslüman’dan Kur’an ve Sünnet’e bağlı olarak
yaşamayı, başta ibadetler olmak üzere bütün işlerde bu ölçüye göre hareket etmeyi
istemektedir. Kur’an ve Sünnet’te bulunmayan hususlarda ise, ictihat’a başvurmayı öngörmüş
ve buna açık bir din olduğunu açıklamıştır.22 İslam dini, ibadetler ve pratik hayatla ilgili
konularda farklı düşünmeyi yadırgamamış, bilakis teşvik etmiştir. Dolayısıyla İslam
20
Joachim Wach, Din Sosyolojisine Giriş, çev. Battal İnandı, Ankara, 1987, s.7; Ünver Günay-A.Vehbi Ecer,
Toplumsal Değişme, Tasavuf, Tarikatler ve Türkiye, Kayseri, 1999, s.42-53.
21
Şehristani, el-Milel ve’n-Nihal, Lübnan, 1992, I, 79; Sönmez Kutlu, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler,
Ankara, 2000, s.45.
22
Bu konuda Muaz hadisi meşhurdur. Resullullah, Muaz b Cebel’i Yemen’e vali olarak tayin etti. O, yola çıkma
izni için geldiğinde Resulullah O’na sordu: “Hangi esasa göre hüküm vereceksin ya Muaz?”, “Allah’ın kitabına
(Kur’an’a) göre!” “Onda bulmazsan?” , “Peygamberin sünneti ile!”, “Ya onda da bulamazsan?”, “Kendi
ictihadımla hükmederim” deyince Resulullah sevinmiş ve Allah’a hamd etmiştir. Bkz. Tirmizi, Sünen, Kitabu’l-
Ahkam, Beyrut, 1987, III, 616.
9
literatüründeki yaygın anlayışa göre, mezhep denilince ictihatlar neticesinde oluşan fıkıh
ekolleri anlaşılmaktadır.
Fıkıh ekolleri, İslam fıkhının yapısından kaynaklanan dinamizmden doğmuş doğal
birer oluşumlardır. Ancak bunlar, şahsa, zamana, bölgeye ve sosyal şartlara göre meydana
gelen olaylara bağlı olarak, büyük ölçüde kendi devirlerine ait, uygun çözüm getirmişlerdir.23
Günümüzde mezhep olgusu bir gerçek olmakla birlikte, yeterince bilinmemektedir. Kimi
zaman cehalet ve taassup hakim olmakta ve Fıkıh ilminin dinamizmden uzak, mezhebi ve
mezhep imamını tanımak ve tanıtmaktan öte bir tür ifrat ve tefrite varılmaktadır. Mezhep
mensuplarının birbirleriyle olan karşılıklı ilişkileri çerçevesinde, “dini mutlakçılık”,
“tekelcilik”, “müsamahasızlık” “fanatizm”, “rekabet”, “çatışma”, “çoğulculuk” ve “hoşgörü”
gibi kavramlar öne çıkmaktadır. Burada grup psikolojisi açısından baktığımızda tekelci
hoşgörüsüz ve çatışmacı eğilim ile saygılı, uzlaşmacı ve çoğulcu eğilimi görmekteyiz.24
Netice itibariyle din ve mezhep ilişkisi bağlamında sunulan genel kuralların, bize
bütün din ve mezhepleri içine alacak olan bir sosyal olgunun, zamanları, mekanları ve
yaşayan insanları aşarak tekrarlandığını göstermektedir. Bu da dolaylı olan din ile mezhep
ilişkisinin iç ve dış etkenleri yanında, sosyolojik açıdan mezheplerin oluşmasında tabii bir
durumun varlığına da işaret etmektedir.
2- İMAMİYYE ŞİASI VE GÖRÜŞLERİ
Şia, Arapça’da (şy’a) kökünden gelme bir kelimedir ve yaygın olarak “taraftar,
yardımcı, fırka” anlamlarına gelir. Kur’anı- Kerim’de muhtelif yerlerde “fırka, bölük” ve
“taraftar, birine uyan ve yardım eden” anlamında kullanılmıştır.25
Terim olarak Şia, Hz. Peygamber (s.a.s.)’in vefatından sonra Hz. Ali ve Ehl-i Beytini
halifelik (imamet) için en layık kişi olarak gören ve onu nass ve tayinle “meşru” halife kabul
eden; ondan sonraki halifelerin de onun soyundan gelmesi gerektiğine inanan toplulukların
müşterek adı olmuştur.26
23
Metin Bozkuş, İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Dini Düşüncenin Geçirdiği Evreler,
24
Bkz. İbn-i Haldun, Mukaddime, çev. Zakir Kadir Ugan, İstanbul, 1989, II, s.483-503; Ünver Günay, Din
Sosyolojisi, İnsan Yay., İstanbul, 1998, s.427-437
25
Kelime Kur’an-ı Kerim’de: En’am (6), 65, 150; Hicr (15), 10; Meryem (19), 69; Kasas (28), 4; Rum (30), 32;
Sebe’(34), 54; Kamer (54), 51. ayetlerinde “fırka, bölük, topluluk” anlamında; Kasas (28), 15; Saffat (37), 83.
ayetlerinde “taraftar, birine uyan” anlamında ve Nur (24), 19. ayette de “yaymak” manasında kullanılmıştır.
26
Fığlalı, a.g.e., s.133.
10
Tarihi süreç içerisinde Şia bir çok farklı kola ayrılmıştır. Şehristani’ye göre Şia’nın
kolları: Keysaniyye, Zeydiyye, İmamiyye, Gulat (Aşırılar) ve İsmailiyye olmak üzere beş
fırkaya ayrılır.27
Hz. Peygamberin vefatından sonra Hz. Ali ve sırasıyla onun iki oğlu ile torunlarını
Allah’ın emri, Peygamber’in tayini ve vasiyeti ile meşru imam kabul eden ve böylece oniki
imama inanmayı dinin aslına dahil bir rükün olarak görenlerin mezhebi28 şeklinde tanımlanan
İmamiyye, aynı zamanda Şia’nın en büyük koludur.29 Bunlara, oniki imamı kabul
ettiklerinden dolayı isnâ-aşeriyye (onikiciler); imamlara inanmayı imanın şartlarından biri
olarak gördüklerinden İmamiyye; hem itikad, hem de ibadet ve muamelatta İmam Cafer es-
Sadık’ın görüşlerine dayandıklarından Caferiyye de denmiştir.30 Araştırmamıza konu olan
Türkiye Caferileri de İmamiyye Şia’sına mensup olduğundan bu araştırmada Şia’nın diğer
kolları üzerinde durmayıp, sadece İmamiyye Şiası’nın görüşleri ve yapısı üzerinde
durulacaktır.
İmamiyye şiası, bir fırka olarak tam teessüsüne, onikinci imamın kaybı ile başlayan
Gaybet-i Suğra (küçük gizlilik) döneminden sonra kavuşmuştur. Her ne kadar onikinci imam
Muhammed Mehdi’nin varlığı ve gaybetiyle ilgili rivayetler çelişkili31 olsa da, İmamiyye
Şiası’nın farklılaşma süreci onun 260/873’teki gaybetiyle önemli bir boyut kazanmıştır.32
Çünkü ancak bu devirden itibaren İmamiyye’nin görüşleri bütünüyle ortaya çıkmış, imamlar
ve onlardan sonra takibedilecek durum hakkındaki esaslar kesinlik kazanmıştır.33
Şiilere göre Hz. Ali, Resulullah (s.a.s.)’den sonra insanların en üstünüdür. Başta Hz.
Ali olmak üzere, kendisinden sonra çocukları da imamete en layık insanlardır. Zaten Hz.
Peygamber daha sağlığında, Hz. Ali’yi veda haccından dönerken Gadir-Hum34 denilen
mevkide, kendisine halife ve ümmete imam olarak tayin ettiğini açıkça bildirdiği gibi, daha
birçok vesile ile onun imametini ümmete vasiyet etmiştir; çünkü imamet (hilafet), Ehl-i
Sünnet’in dediği gibi, Ümmetin istek ve seçimine bırakılabilecek küçük işlerden değildir.
İmamet, dinin aslına dahil bir rükündür ve iman esasları arasında yer alır.35
27
Muhamed Abdülkerim eş-Şehristani, el-Milel ve’n-Nihal (İslam Mezhepleri) Çev. Mustafa Öz, Dem Yay.,
İstanbul, 2005. s.148.
28
29
M. Saffet Sarıkaya, İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler, Isparta, 2001, s.175.
30
31
Mustafa Öz, İmamiyye Şiasında Onikinci İmam ve Mehdi İnancı, İFAV Yay., İstanbul, 1995, s.43-56.
32
Sarıkaya, a.g.e.,s.175.
33
Fığlalı, a.g.e., s.156-157.
34
Gadir Hum, Mekke ile Medine arasında, Cuhfe’ye yaklaşık 4 km. mesafede bulunan ve Hz. Ali’nin imameti
bakımından Şii gruplar nezdinde tarihi önem taşıyan bir yerdir. 18 Zilhicce 10/17 Mart 632 tarihinde burada
cereyan eden olaylar hakkında geniş bilgi ve bibliyografya için bkz. E. Ruhi Fığlalı, DİA, XIII, 279-280.
35
Fığlalı, a.g.e., s.157-158.
11
Onlara göre, Hz. Peygamberin “sizin en güzel hükmedeniniz Ali’dir”36 sözü imamet
konusunda nass ve delildir. Zira ortaya çıkan her hadisede en iyi şekilde hükmedip, hasımlar
arasında çıkan olaylarda bir hükme varmayınca, İmametin bir anlamı olmaz. “Allah’a itaat
edin, Resule ve sizden olan emir sahiplerine itaat edin”37 ayetinin manası budur. Şiilerin bu
iddialarına rağmen, Hz. Ali’nin, Allah’ın emri ve Hz. Peygamberin tebliğ ve vasiyeti ile imam
tayin edildiğine dair, mevcut rivayetlerde tatmin edici sağlam bir tayinle gerçekleşmesi
yolundaki Şii iddiası, E. Ruhi Fığlalı’ya göre; Kur’an ve Sünnet’in, yani bütünüyle İslam’ın
temel prensiplerine ters düşer; çünkü Kur’an, fikri istiklal düşüncesine ağırlık vermiş ve
mü’minlerin Allah’ın emir ve yasakları karşısında akılları ile müstakil hareket gücüne sahip
varlıklar olmalarını istemiştir. İmama ve Şia’nın dediği gibi imamda mevcut olan özel bir
ilme ve onun ismet sıfatına (günahlardan korunmuş olma) sahip olduğuna inanmak, Kur’an-ı
Kerim’in mü’minlerde bulunmasını istediği hür ve müstakil akıllı varlıklar olma anlayışını
ortadan kaldırır.38
Şia’ya göre imamlar, peygamberler gibi, yiğitlik, kerem, temizlik, gerçeklik, adalet,
tedbir, hikmet ve bütün üstünlükler ve iyi huylar bakımından halkın en seçkinidirler. İmamın,
ilahi hükümlere, ilahi marifete, bütün bilgilere sahip olması, peygamber, yahut kendisinden
önceki imam vasıtasıyladır. İnsan, hayatında bazı şeyleri, bazı anlarda hads yoluyla kavrar;
insandaki bu kudret, bazı kere çoğalır, bazı kere ise azalır ve bunda, önceden çalışıp
uğraşmasına gerek yoktur. İşte bu kabiliyet, Allah tarafından imama, en üstün bir tarzda ilham
edilmiştir! İmam, herhangi bir şeyi bilmek isterse, o işin bütün gerçeği, tozdan-pastan arınmış,
yapımı güzel bir aynaya, karşısındaki şeyler, nasıl akseder, olduğu gibi görünürse, imamın
gönlüne de böyle akseder, görünür.39
İmamiyye’nin oniki imamı şöyle sıralanmaktadır:

1- Ali b. Ebî Tâlib: Künyesi Ebu’l-Hasan’dır. Ebû Turab, el-Murtaza, Haydar,
Esedullah gibi lakabları vardır. 29 Temmuz 599 yılında doğmuştur. Hz. Peygamberin amcası
Ebu Talib’in oğlu ve aynı zamanda Resulullahın damadıdır. 28 0cak 661 tarihinde vefat
etmiştir. İmamiyye, “Emiru’l-Mü’minin” unvanını ancak Ali b. Talib hakkında kullanır.40
36
Buhari, “Tefsiru Sureti’l-Bakara”, 7; İbn Mace, “Mukaddime”, 11; İbn Hanbel V,112.
37
Nisa 4/58.
38
Fığlalı, a.g.e., s.158
39
Muhammed Rıza’l-Muzaffer, Şia İnançları, (Çev. Abdülbaki Gölpınarlı), Zaman Yay., İstanbul, 1978, s.52-
53
40
12
2- Hasan b. Ali: Künyesi Ebu Muhammed’dir. Lakabı, Mücteba ve Zeki’dir. Hicretin
üçüncü yılında (624) doğmuş, 29 Safer 50 / 28 Mart 670 tarihinde zehirlenerek şehit
edilmiştir. Medine’de Baki mezarlığında gömülüdür.
3- Hüseyin b. Ali: Künyesi Ebu Abdillah’tır. Lakabı Sıbt (torun) ve Şehid’dir.
Hicretin dördüncü yılında doğmuş (625); 10 Muharrem 61 / 15 Ekim 680 tarihinde Yezid’in
ordusu tarafından Kerbela’da şehit edilmiştir.
4- Ali b. El- Hüseyin: Künyesi Ebu Muhammed ve Ebu’l-Hasan’dır. Lakabı, ibadet
edenlerin ziyneti ve secde edenlerin efendisi anlamlarına gelen “Zeyne’l-Abidin” ve
“Seyyidu’s-Sacidin”dir. Babası İmam Hüseyin, annesi son İran hükümdarı Yezdcürd’ün kızı
olan Şehribanu’dur. 5 Şaban 38 / 6 Ocak 659’da Medine’de doğmuş ve 22 Muharrem 95 / 17
Ekim 713 tarihinde vefat etmiştir. Medine’de Baki mezarlığında medfundur.
5- Muhammed el-Bâkır b. Ali Zeynelâbidin: Künyesi Ebu Cafer’dir. Lakabı, ilim
ve hikmeti yaran, ilmin derinliğine inmiş anlamına gelen Bâkır’dır. 3 Safer 57 / 16 Aralık
676’da Medine’de doğmuş ve 7 Zilhicce 114 / 29 Ocak 733’te Medine’de vefat ederek
babasının yanına defnedilmiştir. İmamiyye Fıkhının esasları ve fıkhı, İmam Muhammed ile
oğlu İmam Cafer Sadık’ın rivayetlerine dayanır.41
6- Cafer es-Sadık b. Muhammed: Künyesi Ebu Abdillah, lakabı Sadık’tır. 17
Rebiulevvel 80 / 23 mayıs 695 tarihinde Medine’de doğmuş ve 25 Şevval 48 / 15 Aralık 765
tarihinde aynı yerde vefat etmiştir. Gerçekten ilim ve fazıl birisi olup, pek çok alim
kendisinden istifade etmiştir.
7- Musa el-Kazım b. Cafer: Künyesi Ebu’l-Hasan, lakabı Kazım’dır. 7 Safer 128 / 8
Kasım 745 tarihinde Mekke ile Medine arasındaki Ebva’da doğmuş ve Harun er-Reşid
tarafından Bağdat’a getirilerek, isyan eder korkusuyla hapsedilmiştir. 25 Recep 183 / 1 Eylül
799 tarihinde Bağdat’ta vefat etmiştir. Kazımeyn’de medfundur.
8- Ali er-Rıza b. Musa: Künyesi Ebu’l-Hasan, lakabı Rıza’dır. 11 Zilkade 148 / 29
Aralık 765 tarihinde Medine’de doğmuştur. Abbasi halifelerinden Me’mun tarafından Irak’a
getirilmiş ve kendisine veliahd tayin edilmişse de, bilahare 17 Safer 203 / 24 Ağustos 818
tarihinde zehirlenerek öldürülmüştür. Meşhed şehrinde medfundur.
9- Muhammed et-Taki b. Ali: Künyesi Ebu Cafer, lakabı Taki’dir; bazen Cevad ve
İbnu’r-Rıza da denir. 15 Ramazan 195 / 11 Nisan 811 tarihinde Medine’de doğmuş ve 30
Zilkade 220 / 25 Kasım 835’de Bağdat’ta eceli ile vefat etmiş ve Kazımeyn’de defnedilmiştir.
10- Ali en-Naki b. Muhammed: Künyesi Ebu’l-Hasan, lakabı Naki ve Hadi’dir. 2
41
13
Recep 212 / 27 Ekim 827’de Medine civarında doğmuş ve 3 Recep 254 / 28 Haziran 868
tarihinde vefat etmiştir. Samarra’da medfundur.
11- Hasan el-Askeri b. Ali en-Naki: Künyesi Ebu Muhammed, lakabı Askeri ve
Zeki’dir. 8 Rebiulahir 232 / 2 Aralık 846 tarihinde Medine’de doğmuş ve 8 Rebiulevvel 260 /
2 Ocak 873’te vefat etmiştir. Samarra’da medfundur.
12- Muhammed el-Mehdi b. Hasan el-Askeri: Künyesi Ebu’l-Kasım; lakabı,
Muntazar, Huccet, Sahibu’z-Zaman ve Mehdi’dir.42 15 Şaban 255 /30 Temmuz 869 tarihinde
doğmuştur. Şiilere göre, babası Hasan el-Askeri’nin vefatından sonra gizlenmiştir. Halen
sağdır ve kıyametten önce zuhur ederek zulümle dolmuş olan dünyayı adaletle dolduracaktır.
Bu bir inanç esasıdır.43
12. İmam Muhammed Mehdi’nin 260/873 tarihinden itibaren ortadan kaybolmasına
Gaybet Dönemi denir. Bu dönem, Gaybet-i Suğra ve Gaybet-i Kübra olmak üzere ikiye
ayrılır. Gaybet-i Suğra (Küçük Gizlilik) döneminde, insanların gözünden uzaklaştığına
inanılan Onikinci imamla şiiler arasında, arka arkaya dört kişinin onunla görüşerek irtibatı
sağladıklarına ve sefirlik hizmeti gördüklerine inanılır. Bunlara Sufera-i Erbaa (Dört Sefir)
veya Nüvvab-ı Erbaa (Dört Naib) denir.44 İmam Mehdi tarafından şiilere sefirler aracığıyla
gönderilen son haberde, artık yeni elçinin gönderilmeyeceği, asıl Gaybet Döneminin başladığı
ve zuhurun ancak Allah’ın izni ile olacağı bildirilerek Büyük Gaybet (Gaybet-i Kübra)
dönemi başlatılmıştır.45
3. CAFERİ MEZHEBİ İNANÇ ESASLARI VE İBADET UYGULAMALARI
Caferilik (Ca’feriyye) en yaygın kullanımı bakımından Şia’nın ana gövdesini teşkil

eden İsnâaşeriyye’nin (Oniki İmam Şiiliği) fıkıh mezhebini ifade etmektedir. İmam (halife,
devlet başkanı) tayin etmenin Allah’a vacip olduğu, Hz. Peygamberden sonra Hz. Ali’nin
halife olacağına dair dini hüküm bulunduğu ve imamın masum olduğu gibi fikirlere dayanan
İmamiyye, diğer ana kollar gibi birtakım tali gruplara bölünmüş, bunlardan İmam sayısını
oniki ile sınırlayan İsnâaşeriyye, giderek Şia’nın da ana temsilcisi haline gelmiştir.
Başlangıçta tamamen siyasi nitelikli bir hareket olan Şia, zaman içinde hem inanç konularına
yönelik yaklaşımını işleyip geliştirerek “itikadi mezhep”, hem de dinin ameli/fıkhi yönüyle
42
E. Ruhi Fığlalı, Şiiliğin Doğuşu ve Gelişmesi, Milletler Arası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu,
İSAV Yay.,İstanbul, 1993, s.42
43
Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, s.161.
44
Fığlalı, Şiiliğin Doğuşu ve Gelişmesi, s.42-43.
45
Sarıkaya, a.g.e., s.176.
14
ilgili yaklaşımlar ortaya koyarak “fıkhi mezhep” hüviyeti kazanmış, her iki alanda da geniş
bir literatür teşekkül etmiştir.46
Caferilik, varlığını borçlu olduğu siyasi konularla ilgili yaklaşımları bir kenara
bırakılırsa, İslam’ın temel inanç esasları ve ibadet biçimleriyle ilgili –detaya ait farklı
ictihatlar dışında- yaygın İslami anlayışla (Sünnilik) paralellik arz eden bir yapıya sahiptir.47
Söz konusu yapı, iman prensiplerini, tevhid, adalet, nübüvvet, imamet ve meâd olmak üzere
beş esas üzerine oturtmuş; fıkıh görüşlerini de, namaz, oruç, zekat, humus, hac, cihad, emr-i
bi’l ma’rûf nehiy ani’l-münker, tevellî, teberî olmak üzere sıralamış, ayrıca nikahtan alışverişe
kadar birtakım muamelat konularını da yine fıkıh içinde ele almıştır.
3.1. İnanç Esasları
3.1.1.Tevhid:
Caferi mezhebine göre bir başka ifade ile İsnâaşeriyye’ye göre Allah vardır ve birdir,
eşi ve benzeri yoktur, kadimdir, evveldir, ahirdir, alimdir, hakimdir, kadirdir, hayydır, semi ve
basîrdir; haz, uzunluk, genişlik, ağırlık, hafiflik, sükûn, hareket, yer ve zamanla
vasıflandırılamaz. Yüce Allah bütün yarattıklarının sıfatlarından yücedir.48 Caferi mezhebine
göre, varlık aleminde Allah’tan başka bir müessir yoktur ve rızık vermek, yaratmak,
öldürmek, diriltmek gibi bir fiili Allah’tan başkasından bilen kişinin kafir ve müşrik
olduğuna, Müslümanlıktan çıktığına hükmedilir. Tâat ve ibadetin, öz doğruluğuyla yalnız
Allah’a olması gerekir. Allah’la beraber bir başka varlığa ibadet eden kişi, yahut ondan
başkasına tapan, yahut ona ma’nen yaklaşabilmek için bir başka varlığa, bir başkasına tapan,
ibadet eden kişi kafirdir. İbadet, ancak bir olan, şeriki bulunmayan Allah’adır.49
Caferi alimlere göre genellikle tevhid, tevhid-i zât, tevhid-i sıfat, tevhid-i fiil ve
tevhid-i ibadet diye dört başlık altında ele alınır.50 Onları bu tasnife yönelten şey imamlara
atfettikleri kutsiyetten dolayı kendilerinin yanlış anlaşılmasını önlemektir.51
46
Bkz. İlyas Üzüm, “İsnâaşeriyye” mad., DİA, XXIII., 149-153.
47
İlyas Üzüm, Alevilerin Caferi Mezhebine Mensubiyetinin Arka Planı Alevilik-Caferilik İlişkisi veya
ilişkisizliği, İslamiyat, Temmuz-Eylül, 2003, s.130.
48
Ebu Câfer Muhammed b. Ali ibn Bâbevayh el-Kummî, Şii-İmamiyye’nin İnanç Esasları, (Çev. Ethem Ruhi
Fığlalı), Ank. Üniv. İlh. Fak. Yay., Ankara, 1978, s.17-18.
49
Muhammed Huseyn Âlu Kaşifu’l-Gıtâ, Caferi Mezhebi ve Esasları, (Çev: Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul,
1983, s.42; Ethem Ruhi Fığlalı, İmamiyye Şiası, Selçuk Yay., İstanbul, 1984, s.203-204
50
Fığlalı, İmamiyye Şiası, İstanbul, 1984, s.201-205; Kaşifu’l-Gıta, s.43.
51
Avni İlhan, “Şiada Usulü’d-Din” Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, İSAV Yay.,
İstanbul, 1993, s.410-411.
15
3.1.2. Adalet:
Caferi mezhebine göre Adaletten maksat, Allahu Taâla’nın, hiçbir kimseye

zulmetmeyeceğine ve akl-ı selim’in kötü gördüğü şeyi işlemeyeceğine inanmaktır. Allah, kulu
yaratmış ve ona tercihte bulunma imkanı vermiştir. Ancak tercih etme, tüm olarak Allah’ındır,
kulun şahsına ait işlerdeki tercihler ise kula aittir ve kuldandır. Allah bir kula bir işi zorla
yaptırmadığı gibi zorla da terkettirmez, kulun dilediğini yapmasına imkan vermiştir. Bu
yüzden de kul, şer işlerse Allah’ın onu azaplandırması, iyi bir işte bulunursa onu övmesi, ona
sevap vermesi doğrudur, yerindedir.52
3.1.3. Nübüvvet:
İmamiyye Şiası, Kur’an-ı Kerim’in bildirdiği gibi bütün peygamberlerin Allah

tarafından gönderilmiş, dereceleri yüceltilmiş, nübüvvete mazhar edilmiş, melek vasıtasıyla
gelen, vahyedilen, Allah emirlerini kullara tebliğ vazifesiyle vazifelendirilmiş kullar
bulunduğuna inanır. Allah onları, halkı gerçeğe davet için göndermiştir. Hz. Muhammed
peygamberlerin sonuncusudur; şeriat sahibi olan diğer peygamberlerin en üstünü, halkın en
hayırlısı ve yücesidir. Hatadan, yanılmaktan masumdur. Bütün ömrünce Allah, onun mübarek
ruhunu kabzedinceyedek her işi, Allah rızasına uygundur, suç işlememiştir. Kur’an-ı Kerim,
Allahın mucize olarak insanlara kendi hükümlerini bildirmek, helalle haramı ayırdetmelerini
sağlamak için indirdiği kitaptır. Kur’an’da bir noksan, bir değiştirilme, bir ziyade yoktur.
İmamiyye bu inançta müttefiktir. Biri çıkar da Kur’an’da bir noksan olduğunu, değiştirilme
bulunduğunu söylerse hata eder. Bütün Caferiler, Hz. Muhammed’den sonra birisinin
peygamberliğine inananın, yahut kendisine vahiy geldiğini, kitap indirildiğini söyleyenin
küfrüne hükmeder; katlini vacip bilir.53
3.1.4. Mead:
Ahiret inancı konusunda Caferi Mezhebi de temel inançlarda diğer Müslüman

fırkalarla benzer inançlara sahiptir. Ahiret hayatı, mahşer, hesap, mizan, sırat, cennet,
cehennem gibi unsurlar nassta geçtiği şekilde benimsenir. Ancak bazı yorum farkları vardır.
Mesela kabir sualinde “İmamın kimdir?” suali sorulacak; “İmamım Ali’dir” demeyenler
cehenneme gideceklerdir. Mahşerde mü’minlerin gölgesinde duracağı sancağı Hz. Ali
52
Kaşifu’l-Gıta, a.g.e., s.52-53
53
Kaşifu’l-Gıta, Caferi Mezhebi ve Esasları, s.44-45.; el-Kummi, Şii-İmamiyye’nin İnanç Esasları., s.98; el-
Muzaffer, Şia İnançları, s.38-47.
16
tutacak kendisine tabi olmayanları sancağın altına almayacaktır. Allah ve Resulünün yanında
imamlar da şefaat hakkına sahip olanlardır.54
3.1.5. İmamet:
Caferi Mezhebini diğer İslam mezheplerinden ayıran temel inanç, imamet inancıdır.
İmamete inanmak, bu mezhebin usulündendir. Açık ve gizli nass ile Allah ve Peygamberi
tarafından lütf ile tayin ve vasiyet edilen oniki imamın imamlığını bilmek ve onlara
bağlanmak imanın gereğidir. İmamlar vehbi bir ilme sahip, her şeyi bilen, dini hükümleri
tefsir ve te’vil edebilen, dinde yeni hükümler koyabilen ve masum, her türlü hata ve kusurdan
uzak olan kimselerdir. Peygamberlerden farkları, kendilerine vahiy gelmemesidir. Ancak
ilham ile Allah’tan kendilerine gerekli bilgileri öğrenebilirler. İmamlar velayet ve vasayet
sahibidirler. Onikinci imam Sahibü’z-Zaman Muhammed b. Hasan “Mehdi” olarak
260/973’ten itibaren gaybete ermiştir; Allah’ın izin vereceği zaman zuhur edecektir. İmama
tabi olanlara düşen görev, onu beklemektir.55
3.1.6. İnançla İlgili Diğer Meseleler
Caferi mezhebine ait inançla ilgili diğer meseleler Rec’at, Beda ve Takiyye’dir.
Lügatta dönüş, dönmek anlamlarına gelen rec’at, ıstılaha göre bazı bazı halis mü’minlerin ve
bazı münafık, facir ve zalimlerin kıyametten önce dünyaya geri dönmelerini ifade eder. Bu
inanca göre, ilahi adalet hükümetinin yer yüzünün tamamına hakim olmasını isteyen halis
mü’minler, bu isteklerine ulaşmak için Allah’ın kudreti ile İmam mehdi’nin zuhurundan sonra
bu dünyaya dönecek ve bu isteklerinin yerine geldiğini göreceklerdir. Yine dünyada hakkın
önüne geçip onu yok etmek için yek vücut olan bazı facir ve zalim münafıklar bu dünyaya
geri dönecekler ve yaptıklarının cezasını halis mü’minler tarafından göreceklerdir.56
Caferi alimler Kur’an-ı kerim’de rec’at inancına “Onlar: Rabbimiz, bizi iki defa
öldürdün iki defa dirilttin. Biz de günahlarımızı itiraf ettik. Bir daha (bu ateşten) çıkmaya yol
var mıdır, derler.” (Mü’min, 40/11) ayetini delil kabul ederek, ayette geçen iki defa ölmek ve
iki defa dirilmek ifadelerinin rec’at’e delalet ettiğini ileri sürmektedirler.57
54
el-Kummi, Şii-İmamiyye’nin İnanç Esasları, s.73-74; Sarıkaya, İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler,
s.188.
55
Kaşifu’l-Gıta, Caferi Mezhebi ve Esasları, 46-51, Sarıkaya, İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler, s.188-
189.
56
Mehdi Aksu, İslam Tarihinde gerçeğe Giden Yol, İstanbul, 2003, s.391.
57
İlyas Üzüm, İnanç Esasları Açısından Caferilik, Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enst. Basılmamış Doktora
Tezi, İstanbul 1993, s.280.
17
Rec’at’la ilgili rivayetlerde dünyaya ilk gelecek kişinin Hz. Hüseyin olacağı, hem
Peygamberin, hem de Hz. Ali’nin dünyaya döneceği anlatılmaktadır. Mehdi ortaya çıktığı
zaman da her mü’minin mezarına gelerek “Ey falanca kişi, sahibin ortaya çıktı, istersen kalk
ona katıl, istersen Rabbinin nimetleriyle baş başa kal” denileceği ifade edilmektedir. Hz. Ali
ile birlikte Muaviye ve adamlarının da dünyaya döneceği, Hz. Ali’nin Muaviye ve
adamlarından intikam alacağından bahsedilmektedir.58
Rec’at ile ilgili inanışlar bazı Şii alimlerce kabul görmemiş, hatta şiddetle
eleştirilmiştir. Şii ulemadan Musa Musavi, Rec’at anlayışına katılmadığını ve konu ile ilgili
rivayetleri de uydurma bulduğunu ifade ederek, bu anlayışın Pitagor’un ortaya attığı tenasüh
fikrine benzemekte olduğunu ve İslam’la bir alakasının olmadığını ileri sürmektedir.59
Şii müelliflerden Rıza Hüseyinneseb ise, Musa Musavi’nin görüşünü kabul etmemekte
ve konuyu şu şekilde özetlemektedir: “Şia inanışındaki rec’at meselesinin tenasüh inancıyla
hiçbir alakası yoktur. Çünkü tenasüh görüşü kıyameti inkara dayalı, evrenin sürekli bir
dönüşüm halinde olduğunu savunan ve her dönemin bir önceki dönemin tekrarı olduğuna
inanan bir görüştür. Bu görüşe göre her insanın ruhu ölümden sonra yeniden dünyaya geri
döner ve başka bir bedene intikal eder. Oysa rec’at’e inananlar, İslam’daki kıyamet ve ahiret
inancına iman etmekte ve bir bedenden ayrılmış bir ruhun başka bir bedene intikalinin muhal
olduğuna inanmaktadırlar.”60
Caferi mezhebine ait bir diğer inanç konusu da Beda’dır. Ortaya çıkarılmak,
görünmek, bir işi yapmaya niyetlenmişken bilgi yahut zan bakımından o işten vazgeçip başka
bir işi yapmaya kalkışmak anlamlarına gelen61 beda, bir terim olarak olarak “Allah’ın belli bir
şekilde vuku bulacağını haber verdiği bir olayın daha sonra başka bir şekilde gerçekleşmesi”
şeklinde tarif edilmektedir.62 Beda anlayışı Caferilerde İmam Cafer Sadık’ın oğlu İsmail’in
ölümüyle ortaya çıkmıştır. Anlatıldığına göre İmam Cafer Sadık önce oğlu İsmail’in
İmametinden söz etmiş, fakat onun daha kendi sağlığında ölmesi üzerine “Allah oğlum
hakkında izhar ettiğini hiçbir şeyde izhar etmemiştir” demiştir ve onun bu sözü beda
inanışının aslını teşkil etmiştir.63
Bazı aşırı Şii fırkalar bedayı, Allah’ın ilim ve iradesinde değişiklik meydana gelmesi
olarak yorumlarken, İmamiyye Şiası bunu daha mutedil bir hale getirerek benimsemiştir.
İmamiyye Şiasına göre “ sonradan elde edilen bir bilgi sebebiyle önceden verilmiş kararın
58
İsmail Mutlu, Tarihte ve Günümüzde Caferilik, İstanbul, 1995, s. 450.
59
Musa Musavi, Şia ve Şiilik Mücadelesi, Çev. Tahir Hoca, İstanbul, 1995, s.162.
60
Rıza Hüseyinneseb, Cevaplıyoruz, Çev. Muhammed Mücahidi, İstanbul, 2004, s. 130-131.
61
E. Ruhi Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, s.183.
62
Avni İlhan, “Beda” md., DİA, V, s.290.
63
E.R. Fığlalı, İmamiyye Şiası, s.223.
18
değiştirilmesi” manasındaki beda Allah’a nispet edilemez. Çünkü böyle bir nispette Allah’ın
ilminde eksiklik olduğunu ya da Allah’ın daha önce bilmediği birşeyi sonradan bildiğini
varsayma söz konusudur.64
Caferi mezhebinde inanca dair meselelerden bir diğeri de takiyye’dir. Takıyye,
“korumak”, “sakınmak” anlamlarına gelmektedir65 ve İmamiyye Şiasına göre, İmam
Mehdi’nin gaybetinde takiyye yapmak vaciptir.66 Fığlalı’ya göre; Al-i İmran 28, Nahl, 106 ve
Mü’min 28 ayetlerinde, elinde iktidar ve kuvvet bulunan kafir ve zalimlerin can, mal ve diğer
varlıkları tehdidi üzerine takıyyeye müsaade edilmiştir. Buna göre insan, can ve malını
kurtarmak için, hakikatte sahip olduğu görüş ve inancını saklayabilir veya aksini izhar
edebilir.67
Can tehlikesi söz konusu olduğu zaman kişinin imanını, inancını gizleyebileceğine
ruhsat verildiği hemen hemen her mezhepte kabul edilmiştir. Bununla birlikte Şia’nın
takıyyeyi diğer mezheplerden farklı ve önemli bir prensip olarak alması, bir ruhsat olmaktan
öte bir azimet olarak telakki etmesi, muhtelif mezhep mensupları ve müsteşriklerce kıyasıya
tenkit edilmiştir.68
İnançla ilgili meseleler olarak bahsettiğimiz rec’at, beda ve takıyye konusunda Caferi
halkın tutumuna baktığımız da, araştırma esnasındaki görüşmelerimizden edindiğimiz kanaate
göre Caferi halkın bu konular hakkında fazla bilgi sahibi olmadığını söylememiz mümkündür.
3.2. İbadet Uygulamaları
3.2.1.Namaz:
Caferi mezhebine göre farz olan namazları şu şekilde sıralamak mümkündür: Her gün
farz olan beş vakit namaz, Cuma namazı, fıtır ve kurban bayramlarının namazları, halkın
çoğunu korkutan ve göğe, yahut yere ait herhangi bir olay ve güneş ve ay tutulması
dolayısıyla kılınan âyât namazı, hac töreninde tavaf namazı, nezir, yahut yemin yüzünden, ya
da vefat etmiş birisinin kaza namazlarını kılmayı vadeden veya ücretle kılmayı taahhüt eden
kişinin, meyyit adına kılacağı namazlar ve cenaze namazı. Caferi mezhebine göre bu
sayılanların dışında kalanlar nafile namazlardır.69
64
Üzüm, a.g.e., s.271-272.
65
E. R. Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, s.183-184.
66
Sarıkaya, İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler, s.189.
67
68
Avni İlhan, Şiada Usulü’d-Din, s.426.
69
Kaşifu’l-Gıta, Caferi Mezhebi ve Esasları, s.59.
19
Dini ibadetler konusunda diğer Müslümanlardan çok farklı pratiklere sahip olmayan
Caferiler, normal namaz abdestinde ayaklara meshi kabul eder; mest üzerine meshe ise cevaz
vermezler.70
Fıkıhlarına uygun olarak Türkiye’deki Caferiler de abdest alırken çoraplarını çıkarırlar
ve çıplak ayağa mesh ederler. Özellikle Sünnilerle birlikte yaşadıkları bölgelerde bu konuda
zaman zaman küçük atışmalar da yapılır. Karşılıklı atışmalarda en çok tekrarlanan; Sünnilerin
Caferilere, “Namaza durabilmek için ellerinizi yıkıyorsunuz, yüzünüzü yıkıyorsunuz da en az
eller ve yüz kadar kirlenen ayaklarınızı niye yıkamıyorsunuz?” demeleri; Caferilerin de
Sünnilere, “hayvan derisinden yapılmış meste mesh veriyorsunuz da, niçin ayağa mesh
verenleri kınıyorsunuz?” tarzındaki sözleridir. Yine zaman zaman her iki kesime mensup
kimseler birbirlerini bu farklı uygulamalardan ötürü abdestsiz namaz kılmakla suçlarlar.
Böyle bir değerlendirmenin taassuptan kaynaklandığı açıktır.71
Caferilerin ezan ve ikamet konusunda Sünnilerden en önemli farkı, “Eşhedü enne
Muhammeden Resulullah”tan sonra “Eşhedü enne Aliyyen Veliyyullah” ilavesinin yapılması
ve “Hayya ala’-felah”tan sonra da “Haya alâ hayri’l-amel” ibarelerinin söylenmesidir.
Türkiye’deki Caferiler ezanı şu şekilde okumaktadır:
Allahü Ekber (4 defa)
Eşhedü en lâ İlâhe illallah (2 defa)
Eşhedü enne Muhammeden Resulullah (2 defa)
Eşhedü enne Aliyyen Veliyyullah (2defa; bazı yerlerde Eşhedü enne Emire’l-
Mü’minîne Aliyyen Veliyyullah şeklinde de söylenir.)
Hayya ala’s-salâh (2 defa)
Hayya ala’l-felâh (2 defa)
Hayya alâ hayri’l-amel (2 defa)
Allahü Ekber (2 defa)
Lâ İlâhe illallah (2 defa)
İstanbul’daki Caferi camilerde ezanlar kişiler tarafından okunmaz, teypten verilir.
Caferiler bu konuda müctehitlerin sözlü izinleri olduğunu söylemektedirler. Diğer taraftan
kasetlere kaydedilmiş olan ezanlar, cami mollalarının okudukları ezanlar olduğu gibi İran’da
okutulmuş ezanlar da olabilmektedir.72 Caferilikte namazlar cem edildiği için sabah, öğlen ve
akşam olmak üzere günde 3 defa ezan okunmaktadır.
70
Abdülbaki Gölpınarlı, Tarih boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik, İstanbul, 1987.
71
Üzüm, a.g.e., s.290.
72
20
Caferilerde sabah namazı konusunda Sünnilerle bir farklılık yokken, öğle namazı ile
ikindi namazı ve akşam namazı ile de yatsı cem edilerek kılınmaktadır.
Namazla ilgili olarak Caferilik’te Ehli Sünnet’ten farklı olan bir başka husus da secde
meselesidir. Caferilere göre secde ancak toprağa ve topraktan biten şeylere (yiyecekler
dışında) yapılabilir. İstabul’daki Caferiler de Hz. Hüseyin’in şehit edildiği Kerbela
toprağından yapılmış olan mühürlere secde ederler. Mühürlerin kare, dikdörtgen, çokgen ve
daire gibi muhtelif şekillerde olanları vardır. Mühürler, Her caminin girişinde özel kutu ya da
sandıklarda bulunur. Yanında mühür olmayanlar buradan alırlar ve çıkışta tekrar buraya
bırakırlar. Günlük namazlarını kılanlar ise, mühürlerini yanlarında taşımaktadırlar. Secde
yaparken alınlar mühür üzerine konulur, böylelikle seccadeye değil, Hz. Hüseyin’in şehit
edildiği Kerbela toprağına secde edilmiş olur.
3.2.2.Oruç:
Caferi mezhebine göre oruç, İslam şeraitinin rükunlarından bir rükundur ve hüküm
bakımından farz, müstehab ve haram olmak üzere üç kısma ayrılır; farz olan oruçlar da yine,
asıl bakımından farz olanlar ve herhangi bir sebep dolayısıyla farz olanlar olarak ikiye ayrılır.
Aslen farz olan oruç, Ramazan ayı orucudur. Bir sebep yüzünden farz olanlar ise, kaza,
kefaret vb. sebeplerle tutulması gereken oruçlardır. Müstehab olan oruçlar, Recep ve Şaban
aylarında ve diğer mübarek günlerde tutulan oruçlardır. Haram olan oruçlar ise, fıtır ve kurban
bayramında ve kurban bayramının ikinci ve üçüncü günlerinde tutulan oruçtur.73
Türkiye’deki Caferiler, diğer İslam toplumlarında olduğu gibi oruç ibadetine büyük
önem verirler. İbadet hayatı güçlü olanlar bir tarafa zayıf olanlar bile ramazan ayı geldiğinde
oruç tutmaya çalışırlar. Ramazanda cemaatle teravih namazı kılmak Ömer b. Hattab
tarafından adet haline getirildiği için Caferiler Ramazanda yatsı namazından sonra camide
teravih namazı kılmazlar. Bu durumda günlük namazlarını kılanların bile tamamına yakınının
teravih ibadeti alışkanlığı olmadığını söylemek mümkündür.74
3.2.3.Zekat:
Caferi mezhebinde zekat, namazdan sonra ikinci önemli ibadettir. Bazı rivayetlere
göre zeka vermeyenin namazı makbul değildir. Caferi mezhebinde de bütün Müslümanlarda
olduğu gibi dokuz cins şeyden zekat verilir. Bunların üçü, deve, öküz ve koyundur. Geri
73
Kaşifu’l-Gıta, a.g.e., s.62
74
Üzüm, a.g.e., s.300-301
21
kalanı ise, buğday, arpa, üzüm, hurma, altın ve gümüştür. Ticaret malı ve attan, mercimek vs.
gibi yerden biten şeylerden zekat vermek müstehabdır. Nisab miktarı mala sahip olan kişi
zekat vermek zorundadır.75 Kimlere zekat verileceği ise, yine Kur’an-ı Kerim’de belirtildiği
gibi; fakirler, düşkünler, zekat işinde görevli olanlar, kalpleri İslama ısındırılmak istenenler,
köleler, borçlular, Allah yolunda olanlar ve yolda kalmışlardır.76
3.2.4.Humus:
Caferiliğe göre zekattan sonra önemli bir mali ibadet de humustur. Beşte bir anlamına
gelen humus, “Bilin ki, ganimet olarak ele geçirdiğiniz şeylerin beşte biri, muhakkak Allah'ın,
Resûlünün, yakınlarının, yetimlerin, yoksulların ve yolcularındır…”77 ayetine dayanmaktadır.
Caferilere göre humus şu yedi şeyden verilir: Savaş ganimetleri, denizden çıkan şeyler,
define, maden, kazançla elde edilen kâr, haramla karışmış olan helal mal, zımmi bir kimsenin
müslümandan satın aldığı yer. Bu saydıklarımızdan alınan humus altı paya bölünür. Üçü
Allah’a, resulüne ve resulünün yakınlarına aittir. Bunlar, eğer imam hayatta ise imama, gizli
ise, onun naibi olan adil müctehide verilir ve şeriatın, İslam dininin korunması için önemli
görülen dini işlere sarfolunur, yoksullara verilir. Humusun diğer üçü ise, Haşimoğullarından
olup kendilerine zekatın ve sadakanın haram kılındığı yoksullara verilir.78
Ayette, humusun savaş ganimetleriyle ilgili olduğu açık olduğu halde, Caferi
fakihlerin bunu her türlü kazanca da teşmil etmesi Sünni fakihlerce benimsenmediği gibi
mutedil düşünen Caferi âlim Musa Musevi tarafından da tenkit edilmiştir.79
Türkiye’deki Caferilerin inanç esasları hakkında yapılmış olan bir araştırmada80
humus konusunda “Humusla ilgili durumunuz aşağıdakilerden hangisine uymaktadır?”
şeklinde sorulan bir soruya, katılımcıların 19’u (%3.7) “Her yıl humusumu veririm”, 53’ü
(%10.3) “Bazı yıllarda humus verdim”, 371’i (%72.6) “Humus vermiyorum, ancak şartlar
gerçekleştiğinde vermek istiyorum”, 68’i (%13.3) ise “Humus vermeyi gerekli görmüyorum”
şeklinde cevap vermişlerdir.
Humus konusu mollaların yapmış oldukları vaazlarda sık sık dile getirilmektedir.
Fakat araştırma esnasında görüştüğümüz Caferi vatandaşlar genellikle humus vermediklerini
ifade etmektedirler. Türkiye’de müctehid bulunmamaktadır. Türkiye’de mukallidi bulunan
75
Kaşifu’l-Gıta, a.g.e., s.63.
76
Tevbe 9/60.
77
el-Enfal 8/41.
78
79
Musa Musevi, Tashihü’ş-Şia, Losangeles, 1988, s.66-67’den İlyas Üzüm, İnanç Esasları Açısından
Türkiye’de Caferilik, s.303.
80
22
müctehidlerin “humus toplayabileceklerine” dair izin verdiği mollalar vardır. Humusunu
vermek isteyen kimse belgesi olan mollaya humusunu takdim eder. Görüştüğümüz
mollalardan edindiğimiz bilgilere göre, toplanan humuslar müctehidlere ulaştırılmaktadır ve
müctehidler tarafından yoksullara için ve özellikle eğitim gören medrese talebelerinin eğitim
ihtiyaçları için harcanmaktadır.
3.2.5.Hac:
Caferi mezhebine göre hac, İslamın en büyük esaslarından ve en büyük direklerinden

biridir. Bu farzın terkedilmesi, “...Artık kim kafir olursa, bilsin ki Allah alemlerden ganidir”81
ayetinin hükmünce kişinin kafir olacağına bir işarettir. Hac, mal ve bedenle yapılan bir nevi
cihaddır, hatta hac, manevi cihaddır, cihadsa gerçek hacdır. İnsan akıllı olur, ergenlik çağına
erişir, yol azığına, bineğe kudreti olur, bedeni sıhhatte bulunur, yol da emin olursa, ömründe
bir kere haccetmesi farzdır82
Araştırma esnasında görüştüğümüz Caferlerden edindiğimiz bilgilere göre Caferiler
hac ibadetine büyük önem vermektedirler. Hac için başvuru tarihi açıkladığında mollalar
Cuma vaazları ve hutbelerinde hac üzerinde dururlar ve cemaati teşvik ederler.
Caferiler, hac ibadetinin yanında imamların kabirlerini ziyarete de büyük önem
vermektedirler. Bilindiği gibi Hz. Hüseyin’in şehit edildiği ve halen medfun bulunduğu
Kerbela şehri, Şiilerce en kutsal şehirlerden birisidir. Caferilerde, Kerbela’ya gidilip Hz.
Hüseyin vesile yapılarak dualar yapıldığında bu duaların kabul olacağı, dünyevi isteklerin
mutlaka yerine geleceği, hastaların şifa bulacağı inancı da vardır. Bu bakımdan pratikte
Caferilerin Kerbela ziyaretine verdikleri önem ve gösterdikleri ilginin hacca gösterilen ilgiden
fazla olduğu, en azından o ayarda olduğu kesindir.83
Yine Meşhed şehri de Şiiler için kutsal şehirlerden birisidir. 12 imamdan 8.si olan
İmam Ali Rıza’nın kabri burada bulunmaktadır. Bu kabirlerin ziyaret edilmesinin çok büyük
faziletleri olduğuna inanan Caferiler, Meşhed’e giymeye de büyük alaka göstermektedirler.
Caferiler arasında, hac farizasını yerine getirenlere “hacı” denildiği gibi, Kerbela
ziyaretini yapanlara “Kerbayi”, Meşhed ziyaretinin yapanlara da “Meşhedi” denilmektedir.
81
Al-i İmran 3/97.
82
83
23
3.2.6.Cihad:
Caferi mezhebine göre cihad, İslam binasının temelidir. Cihad olmasaydı İslam,
alemlere rahmet ve bütün halka bereket haline gelmezdi. Cihad, düşmana karşı koymak,
yeryüzündeki zulüm ve fesada karşı, hak için, gerçek için canla, başla, malla savaşmaktır.
Yine Caferi mezhebine göre cihad, cihad-ı ekber (büyük cihad) ve cihad-ı asğar
(küçük cihad) olmak üzere ikiye ayrılır. Cihad-ı ekber, nefisle yapılan cihaddır ve farzları
yerine getirmek, haramlardan kaçınmak için nefisle mücadele etmek demektir. Nefisle yapılan
cihad, daha önemli ve daha zor olduğu için Hz. Peygamber bu cihada cihad-ı ekber (büyük
cihad) adını vermiştir. Cihad-ı asğar ise, düşmanla yapılan savaştır, hakkın, adaletin,
düzgünlüğün, faziletin, dinin düşmanıyla savaşmaktır.84
3.2.7. Emr Bi’l-Ma’ruf ve Nehy Ani’l-Münker:
İyiliği emredip kötülüğü yasaklama demektir ve hem şer’an hem de aklen en önemli
ictimai farzlardandır, dinin dayandığı esaslardan biridir. İbadetlerin en üstünlerindendir;
itaatlerin en yücelerindendir ve cihad kapılarından bir kapıdır. Hakka davettir, doğru yolu
gütmektir, sapıklığa ve aslı olmayan şeylere karşı koymaktır. Bunu terkeden topluluğu Allah
alçaltmış ve onlara kötülük libasını giydirmiştir. Bunu terkedenler, her saldırganın saldırısına
razı olmuşlar, her zalime lokma kesilmişlerdir. Buna uymak her Müslümana farzdır.85 Ancak
Müslümanlar, bu emri yerine getirmezlerse İmam, iyiliği emr ve kötülüğü yasaklamaya bizzat
kendisi teşebbüs eder.86
İyiliği emretme ve kötülüğü nehyetmede üç merhale söz konsudur. İlk merhalede kişi
uyaracağı kimsenin yaptığı yanlışlığı, suratını ekşitme veya kaşlarını çatma gibi bazı
davranışlarıyla hissettirmeli, şayet sonuç alamazsa, ikinci merhalede sözüyle devreye girmeli,
yine netice çıkmazsa üçüncü merhalede zora başvurmalıdır.87
İyiliği emredip kötülüğü nehyetme esasını Türkiye Caferileri açısından ele
aldığımızda, özellikle mollaların bu konuda çalışmaları bulunduğunu ifade etmemiz yerinde
olacaktır. Gözlemediğimiz kadarıyla mollalar, vaaz, hutbe, ve özel sohbetlerde iyiliği
emredip kötülüğü nehyetme prensibi üzerinde durmaktadırlar. Caferilere ait camilerde vaazlar
84
85
Kaşifu’l-Gıta, a.g.e., s.69-70.
86
Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, s.192.
87
Ruhullah el-Mustafavi Humeyni, Tevzîhü’l-Mesâil Risalesi, Kum, 1988, s. 411-413’den İlyas Üzüm, İnanç
Esasları Açısından Türkiye’de Caferilik, s.316.
24
genellikle Cuma namazından önce yapılmaktadır ve ortalama yarım saat civarında
sürmektedir. Cemaat genellikle ezana birkaç dk. kala camiye geldiğinden vaazların az sayıda
kişi tarafından dinlendiğini söylemek mümkündür. Fakat hutbeler, Sünnilere ait camilerde
okunan hutbelere göre daha uzun (ortalama 40-50 dk. civarında) sürmektedir. Hutbeler
okunurken cemaat camide olduğu için mollaların daha fazla sayıda kişiye hitap etme imkanı
olmaktadır. Cuma namazlarında yapılan vaazlar ve hutbelerin dışında, birkaç gün süren taziye
meclislerinde mollalar tarafından yapılan sohbetler yapılmaktadır. Vaaz ve hutbelere nazaran,
taziye meclislerinde yapılan irşad faaliyetlerinin daha verimli olduğunu söylemek
mümkündür. Gördüğümüz kadarıyla mollaların cemaat üzerindeki etkisinde bilgi ve takva
seviyelerinin büyük önemi vardır. Özellikle şahsi hayatında dini esaslara riayet eden, ahlak ve
dürüstlüğüyle ön plana çıkmış mollalar daha çok ilgi ve takdire mazhar olmakta, toplum onun
şahsında temsil edilen dine daha sıcak bakmaktadır. İlmi yeterliliği bir yana, dini hizmetleri
şahsi çıkarlarıyla birlikte götürmeye çalışan kimseler ise rağbet görmemektedir.
3.2.8.Tevelli ve Teberri:
Tevelli, Allah, Peygamber ve İmamlarla bunları sevenleri sevmek; Teberri ise, Allah’ı
Peygamberi ve İmamları sevmeyenleri sevmemek demektir. Kur’an-ı Kerim’de Peygamberin
ve onunla birlikte olan mü’minlerin kafirlere karşı şiddetli, kendi aralarında ise merhametli
olduklarının ifade edilmesi88 ve Allah’a ve ahiret gününe inanan toplulukların, -babaları,
oğulları, kardeşleri yada akrabaları olsa da- Allah’a ve peygambere karşı gelenlere sevgi
gösteremeyeceklerinin belirtilmesi89 Tevelli ve Teberri anlayışının temelini teşkil etmektedir.
Ancak burada dikkat çeken husus, Caferilerin Allah ve Resulünü sevmenin yanına imamları
sevmeyi de koymuş olmalarıdır.90
Tevelli ve Teberri konularında fıkıh kitaplarında fazlaca detay bulunmamaktadır.
Bununla birlikte Türkiye’de mukallitleri bulunan müctehidlerin risalelerinde de bu konuda
fazlaca bilgi yoktur. Fakat Caferiler bu kavramlara yabancı değildir. Halk arasında bu
kavramlar Tevella ve Teberra olarak zikredilmekte olup, çok az dini bilgisi ve dini yaşantısı
olanlar bile bu kavramların birer cümlelik tanımlarını bilmektedirler. Mollalar sohbetlerinde
konu üzerinde durmaktadırlar.
Tevelli ve Teberri prensibi gereği genel olarak Caferilerin birbirlerini sevdikleri ve
çeşitli konularda Caferi olanı Caferi olmayana tercih ettikleri müşahede edilmiştir. Bununla
88
el-Feth 49/29.
89
El-Mücadele 58/22.
90
25
birlikte Caferilerin bu prensipler gereği Alevilere ve Sünnilere bakışına da değinmek gerekir.
Caferilerin yoğun olarak bulundukları Kars, Iğdır bölgelerinde fazla Alevi bulunmadığı için
özellikle Caferilerin göç sonrası yerleştikleri bölgelerde Alevilere karşı tutumlarına dikkat
etmek yerinde olacaktır. Araştırma esnasında gözlemlediğimiz kadarıyla Caferiler, Alevilik
kavramından ve Alevilerin sıkça dile getirdikleri Ali, Hasan, Hüseyin, Ehl-i Beyt ve oniki
imam gibi kendilerinin de temel kabulleri arasında yer alan motiflerden hoşlanmaktadırlar.
Bununla birlikte dindar olan Caferilerin büyük bir bölümü Alevilerin bazı batini inançlarından
ve dinden uzak yaşantılarından dolayı onların Caferilik içerisinde yer alamayacağını
düşünürken, bazıları da aslında Alevilerin de Caferi olduğunu, fakat dini önderleri olmadığı
için dinden uzaklaştıklarını savunarak, onların kazanılması gerektiğini düşünmektedirler.
Araştırmamız esnasında görüştüğümüz bir Caferi molla, Alevilerle ilgili bir anısını şu sözlerle
dile getirmiştir: “Bir gün Aleviler tarafından bir cenaze evinde Kur’an okumak için davet
edildim. Cenaze evinde Kur’an okumaya başladığımda Aleviler, ‘biz Arapça Kur’an
istemiyoruz, bize Türkçe oku’ diyerek Kur’an’ı Türkçe okumamı istediler. Ben de onlara, ‘o
şekilde uygun olmaz, önce Arapça okuyayım, sonra da size Türkçesini açıklayayım’ diye
cevap verdiğimde, bunu kabul etmediler ve ben de Kur’an okumadan cenaze evini terkettim.
Aleviler bugünkü yaşantılarıyla İslam’ın çok uzağındalar.”
Başka bir molla ile olan görüşmemizde de, Türkiye’deki Caferilerin tamamı
Azeri’midir, yoksa Azeri olmayıp da Caferi olanlar da var mıdır? Şeklinde bir soru
yönelttiğimizde molla; “Hayır efendim, Türkiye’de Azeriler Caferi olduğu gibi, Azeri
olmayan Caferiler de vardır. Aslında bugün Sünni itikada göre yaşayanların çoğu aslen
Caferidir. Zamanla Siyasi idare tarafından Sünnileştirilmiştir. Aleviler de Caferidir, ama
tabiki bu günkü Aleviler değil, onların ataları. Onlar, siyasi idare tarafından öndersiz
bırakıldıkları için dini öğrenememişler ve dinden uzaklaşmışlardır” sözleriyle Alevilere
yaklaşımını ifade etmiştir.
Bu örneklerle birlikte yine görüştüğümüz Caferi halktan bazıları, kız alıp verme
konusunda, Aleviler dinden uzak kaldıkları için onlara kız vermek istemediklerini ifade
ederlerken, bazıları da, onların Ehl-i Beyt’i ve Hz. Ali’yi sevdiklerini, bu vesile ile onlara kız
verebileceklerini ifade etmişlerdir.
Tevelli ve Teberri prensibi gereğince Caferilerin Sünnilere bakışına gelince, bu durum
çeşitlilik arz etmektedir. Tarihi bölgede yaşayan orta yaşlı ve yaşlı kesim Sünnilere daha
soğuk bakar. Çünkü onlara göre Sünniler yanlış yoldadır, inandıkları halde Ehl-i Beyt’e
26
düşmanlık edenlerle beraber olmuş, Muaviye gibi Hz. Ali ile savaşmış bir kimseye
“radıyallahü anh” demekten geri kalmamış, Emevi ve Abbasilerin zulümlerine müsamaha ile
bakmış ve üstelik kendilerini de “Rafızi” diyerek dışlamaya çalışmışlardır.91 Bununla birlikte
hem yeni yetişen neslin hem de göç sonrası yerleşilen bölgelerde bulunan Caferilerin
Sünnilere yaklaşımı daha sıcak olmuş ve karşılıklı ilişkiler kurulmaya başlamıştır. Göç
sonrası yerleşilen bölgelerde Caferiler ile Sünniler arasında kız alıp verme işi giderek artan bir
durum haline gelmiştir. Araştırma esnasında görüştüğümüz Caferilerden birçoğunun ailesinde
ya da akrabasında Sünni birisi ile evli olan bulunmaktadır. ve Caferiler kız alıp verme
konusunda genellikle tercihlerinin Caferi olacağını, ama ahlaki kriterler açısından uygun bir
Caferi olmaması durumunda Ahlaki özelliklerine güvendikleri bir Sünniye kızlarını rahatça
verebileceklerini ifade etmişlerdir.
4. TÜRKİYE CAFERİLERİ YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS YAPISI
Yaklaşık olarak 1 Milyar 150 milyon nüfuslu İslam dünyasının beşte birinin Şii olduğu
kabul edilmektedir. Ancak bu sayı, içinde diğer Şii ve Batıni fırkaları da barındırdığından
Caferilere ait kesin bir sayı olarak kabul edilemez. Caferilerin nüfus dağılımlarına ait tahmini
rakamlar şu şekilde verilebilir: İran 58-60 milyon, Hindistan 30-40 milyon, Pakistan 30
milyon, Irak 12-14 milyon, Azerbaycan 7 milyon, Afganistan 4-6 milyon, Yemen 4-6 milyon,
Lübnan 1 milyon, Türkiye 1-1,5 milyon, Suriye 150-200 bin, katar 30-80 bin, Birleşik Arap
Emirlikleri 375 bin. Bunların dışında Orta Asya cumhuriyetleri, Afrika, Avrupa ve Amerika
kıtasında küçük cemaatler halinde bulunan Caferiler vardır.92
Türkiye’de Caferiler denildiği zaman akla ilk gelenler Azeri Türkleridir. Çünkü
Türkiye’deki Caferilerin neredeyse tamamı Azeri Türküdür. Bununla birlikte Türkiye’de
yaşayan Azerilerin tamamı Caferi olmayıp Sünni olan Azeriler de vardır. Doğu ve Kuzeydoğu
Anadolu Bölgesinde Kars ve Iğdır çevresinde bulunan Azeri Türklerinin Sünni olanlarına
Karapapak ve Terekeme de denilmektedir.93 Karapapak (uzun tüylü kalpak) Azeri
topluluğuna bağlı bir Türk boyu olarak tanımlanmakta, Kuzey ve Güney Azerbaycan ile
Gürcistan ve İran’da yaşadıkları, 1920 yılından sonra Kafkasya’daki Karapapakların
kuzeydoğu illerimize göç ettikleri belirtilmektedir.94 Yine aynı şekilde Terekeme’nin de Azeri
91
Üzüm, a.g.e., 320.
92
Faik Bulut, “Şii Ali Aşkı”, Atlas Dergisi, S.139, Ekim 2004, s.78.
93
İlyas Üzüm, İnanç Esasları Açısından Türkiye’de Caferilik, s.24.
94
Ahmet Caferoğlu, “Karapapaklar”, TA, XXI, s.309.
27
topluluğundan bir Türk boyu olduğu ve bunların da Kafkasya’dan gelerek Türkiye’ye
yerleştikleri ifade edilmektedir.95
Türkiye’de yaşayan Caferileri tarihi süreç açısından ele alırken ilk yerleşim bölgeleri
ve daha sonraki zamanlarda Türkiye’nin farklı bölgelerine, özellikle sanayi kentlerine yapılan
göçleri de hesaba katarak, “Tarihi Bölge” ve “Göç Sonrası Yerleşilen Bölgeler” şeklinde ikili
tasnife tabi tutmak mümkündür.
4.1. Tarihi Bölge’de Caferiler
Türkiye Caferilerinin yoğun olarak bulunduğu ve tarihi bölge diye ifade ettiğimiz
Bölge Doğu Anadolu’dur. Iğdır, Iğdır’ın ilçelerinden Aralık ve Tuzluca, Kars Merkez,
Kars’ın ilçelerinden Arpaçay ve Akyaka ve bununla birlikte Ağrı İline bağlı Taşlıçay ilçesi
Caferilerin yoğun olarak bulundukları yerleşim alanlarıdır.
Türkiye’deki Azeri-Caferilerden Kars bölgesinde yaşayanların büyük bir kısmı 1918-
1925 yıllarında yapılan nüfus mübadelelerinden sonra Ermenistan’dan gelen kesimdir.96
Bununla birlikte Iğdır, Tuzluca ve Taşlıçay bölgelerinde Osmanlı döneminden beri yaşamakta
olan yerli ahali de vardır.97 Ayrıca bu bölgede Kafkaslardan göç ederek gelen Azeri-Caferiler
de bulunmaktadır. Buna göre çeşitli dönemlerde daha çok Kuzey Azerbaycan’dan olmak
üzere Azerbaycan coğrafyasından küçük sülaleler şeklinde bölgeye göçler olmuşsa da, asıl
dikkat çekici göçler 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi, 1917 Bolşevik İhtilali, 1920’de Kuzey
Azerbaycan’ın Ruslar tarafından işgali ve çok az sayıda da 1940 yılında İkinci Dünya Savaşı
sırasında gerçekleşmiş ve ağırlıklı olarak Kars ve Arpaçay bölgesine, yer yer de Iğdır ve
Tuzluca’ya yerleşilmiştir.98
4.1.1. Iğdır Merkez
Iğdır merkez, 2/3 lik bir oranla öteden beri bölgede yaşayan yerli halklardan, 1/3 ise
1878 Osmanlı-Rus Harbi ve 1914 Birinci Dünya Savaşından sonra Kafkasların çeşitli
yerlerinden gelen Azeri Türkleriyle, 1932’de Balkanlardan gelen muhacir ve Anadolunun
değişik yerlerinden gelen memurlardan meydana gelmektedir.99 Kafkas muhacirlerinin
çoğunluğu diğer yerli halk gibi Caferi-Azeri olduğu için Iğdır, gerek merkez bakımından
95
Bkz.“Terekeme” mad., TA, XXXI, s.114.
96
Peter Alford Andrews, Türkiye’de Etnik Gruplar (Çev. Mustafa Küpüşoğlu), İstanbul, 1992, s.98.
97
Kadir Can, Bütün Yönleriyle Iğdır, Iğdır, 1986, s.45.
98
99
Can, a.g.e., s.46-47.
28
gerekse etrafıyla birlikte Türkiye’deki Caferi nüfusun en yoğun olduğu il durumundadır.
1995 yılında yapılan bir araştırmada, 1990 yılında yapılan genel nüfus sayım sonuçlarına göre
Iğdır il merkezi nüfusunun 35.858 olduğu, takribi bir oranla merkezde yaşayan halkın 2/3
sinin Caferi olduğu ve bu oranın da 23.000 civarında kişiye tekabül ettiği ifade edilmiştir.100
2000 yılında yapılan genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Iğdır il merkezinin nüfusu
59.880 olarak belirlenmiştir.101 Bu hesapları dikkate aldığımızda 2/3 ‘lik bir oranla günümüz
itibariyle Iğdır il merkezinde 40.000 civarında Caferi bulunduğunu söylemek mümkündür.
4.1.2. Aralık
Iğdır’a bağlı Aralık İlçesinde, ilçe merkezinin tamamına yakını Azeri-Caferilerden

oluşmaktadır. Hatta, Aralık’ın Türkiye’de ilçe statüsünde Ca’feriliğin homojen bir görünümü
kazandığı tek ilçe olduğunu söylemek mümkündür. 1993 yılı itibariyle İlçe merkezinde en çok
500 kişi civarında Sünni olduğu, ilçeye bağlı 23 köy olduğu ve ilçenin ancak 5 köyünde
Azeri-Caferi bulunduğu ve bunların nüfusunun takriben 1.500 kişi civarında olduğu ifade
edilmiştir. 102 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Aralık İlçesinin toplam nüfusu
21.747, ilçe merkezinin nüfusu 8.115 olarak tespit edilmiştir ve 1990-2000 yılları arasında
nüfus artış hızı %19 olarak belirlenmiştir.103 Bu hesaplamaları dikkate aldığımızda İlçe
merkezinde %19.00 nüfus artış hızıyla birlikte, günümüz itibariyle 600 kişi civarında Sünni
nüfus, 7500 civarında da Caferi nüfus olduğunu, ayrıca Aralık’a bağlı 5 Caferi köyünde de
1800 civarında Caferi nüfus bulunduğunu ifade etmek mümkündür. Köylerden ve ilçe
merkezinden büyük kentlere yapılan göçlerin bizi tahminlerimizde yanıltma olasılığı olmakla
birlikte, Iğdır’dan İstanbul’a, özellikle Iğdırlı Caferilerin yoğun olarak yaşadıkları Halkalı
bölgesine yapılan göçlerin 1990 yılından sonra neredeyse tamamen durduğu ve bunun
sebebinin de, 1990 yılında Iğdır’da sınır kapısının açılması ve bölge halkının “bavul ticareti”
yaparak önemli bir gelir elde etmesi olduğu, bu vesileyle bölgede ticaretle uğraşanların
sayılarının arttığı, 1998 yılında Halkalı bölgesinde yaşayan ve bölgeye Iğdır’dan göç yoluyla
gelmiş vatandaşlar üzerine yapılan bir araştırmada ifade edilmiştir.104
100
Üzüm, a.g.e., s.84-85.
101
http://www.igdirli.com/modules.php?name=igdir&file=nufusu (05.04.2006)
102
103
http:// www.igdirli.com/modules.php?name=igdir&file=nufusu (05.04.2006)
104
Ali Ercan Kılıç, İstanbul Halkalı Zeynebiye Aytaç Mahallesinde Sosyal Kültürel ve Ekonomik Yapı
Üzerine Bir Araştırma, İst. Üniv. Sosyal Bilimler Ens. Sosyal Yapı Sosyal Değişme Ana Bilim Dalı,
Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1998, s.14.
29
4.1.3. Tuzluca
Yine Iğdır’a bağlı Tuzluca ilçesi de Caferi Nüfusun yoğun olarak bulunduğu
bölgelerdendir. İlçe merkezi, Caferi nüfus bakımından %50’nin altındadır. Tuzluca, büyük
kentlere en çok göç veren ilçelerden birisidir. İlçeye bağlı 83 köyün yarıya yakınında
Caferiler bulunmaktadır. 1993 yılı itibariyle Tuzluca’ya bağlı köylerde takriben 6.000
civarında Caferi vatandaşın yaşadığı ifade edilmiştir.105
1990 yılında yapılan genel nüfus sayımlarında 7.698 olarak tespit edilen Tuzluca ilçe
merkezinin nüfusu, 2000 yılında yapılan genel nüfus sayımlarına göre 8.827 olarak tespit
edilmiştir. Buna göre 1990-2000 yılları arasında ilçedeki nüfus artış oranı %14.66
civarındadır.106 2000 yılı nüfus sayımlarını ve Nüfus artış hızını dikkate aldığımızda
günümüz itibariyle Tuzluca merkezde takriben 4000 civarında, köylerinde ise 6900 civarında
Caferi vatandaşın bulunduğunu ifade etmek mümkündür.
4.1.4. Kars Merkez
Kars, gerek merkezde gerekse Arpaçay ve Akyaka ilçelerinde barındırdığı Caferi

nüfus itibariyle Iğdır’dan sonra ikinci sırada bir ildir. İl merkezinin kabaca bir hesapla 1/3
kadarı Caferidir. Caferiler hemen hemen her mahallede bulunmakla birlikte yoğun olduğu
yerler Yeni Mahalle ve İstasyon Caddesidir. 1993 yılı itibariyle bölgede takriben 3.000
civarında Caferinin yaşadığı ifade edilmiştir.107
4.1.5. Akyaka
Akyaka ilçesinde Sünnilerle Caferiler iç içe bulunmaktadır. İlçe nüfusunun tamamına

yakınını Azerbaycan ve Kafkasya göçmeni vatandaşlar oluşturmaktadır.108 İlçe merkezinde
Caferi nüfus Sünnilere göre daha azdır. 1993 yılı itibariyle 25 kadar köyü olan Akyaka’da 9
köy Caferi köyüdür. Diğer köylerde Caferilerle Sünniler birlikte yaşamaktadırlar. Akyaka’nın
köylerinde takriben 1993 yılı itibariyle 3.864 kişi civarında Caferinin yaşadığı ifade
edilmiştir.109
105
Üzüm, a.g.e., s.88-89.
106
http://www.igdirli.com/modules.php?name=igdir=&file=tuzluca_ilcesi (25.04.2006)
107
Üzüm, a.g.e., s.89-90.
108
http://www.kars.bel.tr/asp/sayfa_modul.asp?nedir=sayfa&id=38 (25.04.2006)
109
30
2000 yılı genel nüfus sayımlarına göre Akyaka’nın ilçe merkezi nüfusu 3816, ilçeye
bağlı bulunan 27 köyün toplam nüfusu da 10.810 olarak tespit edilmiştir.110
4.1.6. Arpaçay
Osmanlı İmparatorluğu döneminde Zarşad Sancağı olarak bilinen ilçe, 3 Kasım

1920’de Rus ve Ermeni işgalinden kurtarılmıştır. Daha önce Zarşad olan adı, 1927 yılında ilçe
sınırlarından geçen Arpaçay’a izafeten Arpaçay olarak değiştirilmiştir.111
Arpaçay ilçe merkezinde az sayıda Caferi olmasına karşılık, Caferi olan köyler çoktur.
Arpaçay İlçesi de yine Tuzluca gibi büyük kentlere yüksek oranda göç vermektedir.
Arpaçay’da da Akyaka’da olduğu gibi tamamen Caferilerden oluşan köyler ve Caferilerle
Sünnilerin birlikte yaşadığı köyler vardır. Yine 1993 yılı itibariyle Arpaçay köylerinde 3.000
civarında Caferinin yaşamakta olduğu ifade edilmiştir.112
4.1.7. Taşlıçay (Ağrı)
Taşlıçay, Ağrı’ya bağlı bir ilçedir. İlçe merkezinin yarıya yakını Caferilerden
oluşmaktadır. İlçeye bağlı köylerden Yassıkaya ve Yukarı Taşlıçay köyleri Caferi
köyleridir.113
4.2. Göç Sonrası Yerleşilen Bölgelerde Caferiler
1950’li yıllara kadar Tarihi Bölge diye ifade ettiğimiz Iğdır, Kars ve Ağrı bölgelerinde
yaşamakta olan Türkiye Caferileri, bu tarihten itibaren bir takım sosyal ve ekonomik
sebeplerle batıya göç etmeye başlamış, önce iş bulmak ve çalışmak üzere aile reisleri veya
askerliğini yapmış iş gücüne sahip kimseler büyük şehirlere gelmiş, sezonluk işlerde çalışmış,
zamanla sürekli işlere geçmiş, sonra da aile fertlerini getirmişler, böylece aileler halinde kırsal
alanlardan kentlere doğru göçler başlamıştır.114
Tarihi bölgeden batıdaki büyük sanayi kentlerine göç eden Caferilerin sayısı hakkında
ve göç sonrası yerleştikleri bölgelerdeki durumları hakkında fazla dökümanter bilgi
110
111
112
Üzüm, a.g.e., s.91-92.
113
114
31
bulunmamaktadır. İç göçler genellikle, İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Manisa ve Kocaeli gibi
batıdaki büyük sanayi kentlerine yapılmıştır.
4.2.1. İstanbul
Tarihi bölgeden göç eden Caferilerin batıda en yoğun olarak bulundukları yer
İstanbul’dur. Caferiler genellikle belirli bölgelerde toplu olarak yaşamaktadırlar. Bununla
birlikte İstanbul’un farklı yerlerinde gruptan uzak olarak yaşayanlar da vardır.
İstanbul’da Caferilerin en yoğun olduğu bölge İkitelli-Halkalı bölgesidir. Her yıl
Caferilerin toplu halde Aşure matemlikleri kutlamalarıyla da gündeme gelen Halkalı, ilk
olarak 1978’lerde kurulmuştur ve yerleşimin başlangıcı Iğdır ve Tuzluca’dan göç yoluyla
gelen Caferilerin bu bölgeye yerleşmesiyle olmuştur.115
Halkalı bölgesinde yaşayan ve Iğdır’dan göç ederek gelmiş Caferiler üzerine yapılan
bir araştırma da göç sebepleri şu şekilde tespit edilmiştir: Terör (%9.7), İşsizlik (%80.5),
Tarımdaki değişim (%7.3), Sağlık-Eğitim (%26.8)116
Caferiler göç yoluyla geldikleri İstanbul’da genel olarak toplu bir halde yaşamayı
seçmişler ve bulundukları bölgelere kendi camilerini inşa etmişlerdir. İstanbul’daki Caferi
camilerinin sayıları hakkında 1993 yılı itibariyle İlyas Üzüm, 20’nin üzerinde olduğunu ifade
ederken117, 1995 yılında Orhan Türkdoğan 15 civarında olduğunu söylemiştir.118 Camilerin
sayıları hakkında verilen rakamların farklı olması gayet doğaldır. Çünkü Caferilere ait
bulunan camilerin bazıları büyük cami şeklinde iken, bazıları küçük cami ve bazıları da küçük
mescitler halindedir. Bu araştırma vesilesiyle görüştüğümüz Caferi mollalara Camilerinin
sayılarını sorduğumuzda genel olarak 35-36 civarında olduğunu belirtmişlerdir.
Caferilerin yerleşim alanlarına dair bir bilgi vermesi sebebiyle de İstanbul’da bulunan
bazı büyük Caferi Camilerine işaret etmek yerinde olacaktır.
Valide Han Camii

İstanbul’da ticari hayatın yoğun olduğu, Eminönü belediyesi sınırları içerisinde
bulunan Mahmut Paşa Çakmakçılar yokuşunda bulunmaktadır. Vaktiyle Kafkasya’dan gelen
Şii-Azeri Türkleri için kurulmuştur. Çevrede İranlılar Camii olarak bilinen bu cami, 1979
yılına kadar sıradan bir Şii Camii iken söz konusu tarihten itibaren İran İslam Cumhuriyeti
115
Orhan Türkdoğan, Alevi-Bektaşi Kimliği, İstanbul, 1995, s.387.
116
Kılıç, a.g.e.,s.15.
117
118
Türkdoğan, a.g.e., 387.
32
camiye farklı bir renk vermiş, Cami adeta devrimin İstanbul’daki mihrabı ve kürsüsü halini
almıştır. Devam eden yıllarda caminin amacı dışında kullanıldığını ileri süren devlet
yetkilileri 1991’de Camiyi İranlılardan alarak Diyanet İşleri Başkanlığına bağlamıştır.
Zeynebiyye Camii
Bakırköy İlçesi, Halkalı mevkii, Aytaşı mahallesindedir. Caferilerin en önemli
merkezi durumundadır. Bu bölgede Caferiler oldukça fazladır. İstanbul’a göç yoluyla gelen
Caferilerin yerleşim için Halkalı bölgesini seçmelerinin sebebi yapılan bir araştırmada şu
sonucu vermiştir: Akrabalarımın bulunması dolayısıyla (%65.6), Tavsiye üzerine (%9.8),
Rastgele (%12.2), Ucuz arsa bulunduğu için (%12.2).119 bölgede yaşayan Caferilerin
çoğunluğu Iğdır ve Tuzluca’dan gelmişlerdir. Cami, Caferilerin her türlü sosyal ve kültürel
faaliyetlerinin merkezi olma özelliğine sahiptir. Caminin bünyesinde spor salonu, çalışma
salonu, kütüphane vb. bölümler vardır. Zeynebiyye Camii adını Hz. Hüseyin’in kız kardeşi
Hz. Zeynep’in isminden almıştır.120
İmam Ali Camii

İmam Ali Camii, Bağcılar ilçesi, çiftlik mahallesindedir. Çevredeki Sünni halk
tarafından Azeri Camii olarak işaret edilmektedir. Caminin bulunduğu bölgede kalabalık bir
Caferi topluluğu vardır. Iğdır ve çevresinden göç yoluyla gelenler çoğunluktadır. Caminin
kapladığı alan oldukça geniştir. Caminin altında Caferi halkın çay içip sohbet ettiği, maç
izlediği ve bilardo oynadığı geniş bir salon vardır.
Bahçelievler Merkez Mehtiyye Camii

Bahçelievler ilçesi, Haznedar semtindedir. Caminin kapladığı alan oldukça geniştir.
Bu bölgede özellikle Çamlı Kahve semti civarında çok sayıda Caferi yaşamaktadır. Caminin
avlusunda Caferi cemaatin çay içip sohbet ettiği bir çay ocağı vardır. Aynı zamanda burada
Caferiler adına bir dernek kurulmuştur. Derneğin tam ismi “Dünya Caferileri İnancını
Araştırma Tanıtma Eğitim ve Yaşatma Derneği” şeklindedir. Dernek vasıtasıyla Caferi
halktan yardıma ihtiyacı olanların ihtiyacı temin edilmektedir. Caminin alt katında da yine
Caferi cemaatine ait bir düğün salonu bulunmaktadır.
119
Kılıç, a.g.e., s.73.
120
Türkdoğan, a.g.e., s.387.
33
Ebu Talib Camii
Ebu Talib Camii, Halkalı yakınlarında bulunan İkitelli mahallesindedir. Caminin
çevresinde çeşitli yerlerden gelen Caferiler bulunmakla birlikte Iğdır ve çevresinden gelenler
yoğunluktadır.
Seyyit Ahmet Deresi Mescidi

Kadıköy İlçesi sınırları içerisinde bulunan Karaca Ahmet Mezarlığı’nın güneyinde
“İranlılar Mezarlığı” adıyla anılan mezarlığın içindedir. Mescidin önemi, vefat eden şii
cemaatin buradaki kabre defnedilmesidir. Türkiye’nin önde gelen Caferilerinden olan
Abdülbaki Gölpınarlı’da bu mezarlıkta medfundur.
İmam Hüseyin Camii

İmam Hüseyin Camii, Kadıköy Belediyesi sınırları içerinde bulunan Kayışdağı
Mahallesindedir. Anadolu yakasındaki Caferilerin Cuma namazını kıldıkları en büyük Şii
Camiidir.
Muhammediyye Camii
Muhammediyye Camii, Kartal İlçesi, Topselvi Mahallesindedir. Çevrede Caferiler az
fakat Aleviler çoktur. Bu bölgede Caferilerin az olmasına rağmen Caminin kurulmasının
sebebinin Alevilere yaklaşmak ve onları Şiiliğe ısındırmak olduğu ifade edilmiştir.121
Alevileri Şiiliğe ısındırmak için kurulan bu camii, başlangıçta fazlaca antipati toplamamış,
camiye yarım eden, namaz kılmaya başlayan epeyce Alevi de bulunmuş, ancak bir süre sonra
çok küçük bir grup hariç dağılmışlardır.122
Bu saydığımız camilerin dışında İstanbul’da Yakacık, Ortaköy, Zeytinburnu,
Tepebaşı, Esenyayla, Arnavutköy, Altınşehir, Küçük Çekmece, Gülsuyu, Mahmutbey gibi
yerlerde irili ufaklı Caferi camii bulunmaktadır. Daha önce de ifade ettiğimiz gibi –
Mollalardan aldığımız bilgilere göre- bugün İstanbul’da 35-36 civarında Caferi Camii
bulunmaktadır.
İstanbul’da yaşamakta olan Caferilerin nüfusları ile ilgili bir veri bulunmamaktadır.
Nüfus sayımlarında haklı olarak kişilere mezhepleri sorulmamaktadır. Bu nedenle de
Caferilerin sayılarını tespit imkanımız yoktur. Yukarıda camiler hakkında bilgi verirken
değindiğimiz bölgeler özellikle Halkalı, Bahçelievler, Bağcılar ve Zeytinburnu Caferilerin
121
Üzüm, a.g.e., s.96-97.
122
İlyas Üzüm, Günümüz Aleviliği, İsam Yay. İstanbul, 2000, s.123.
34
yoğun olarak yaşadıkları yerlerdir. Bununla birlikte bir cemaat ortamında olmadan
İstanbul’un farklı yerlerinde dağınık halde yaşamakta olan Caferiler de bulunmaktadır.
Türkiye Caferileri olarak bilinen Selahattin Özgündüz bir röportajında İstanbul’daki Caferi
nüfusun 500 binin üzerinde olduğunu ifade etmiştir.123 Yine araştırmamız esnasında konu ile
ilgili düşüncelerini sorduğumuz Caferi mollalar da, konu hakkında detaylı bir bilgiye sahip
olmadıklarını ama tahmini olarak İstanbul’da 500-600 bin civarında Caferi olduğunu ifade
etmişlerdir. Belirtilen rakamları dikkate aldığımızda, mollaların konu ile ilgili kesin bir
bilgiye sahip olmadıklarını da hesaba katarak rakamların biraz abartılı olduğunu söylememiz
mümkündür.
4.2.2. Ankara
Caferi nüfusun İstanbul’dan sonra en çok bulunduğu yer Ankara’dır. Caferiler

Ankara’ya 1950’lerden itibaren gelmeye başlamışlar ve gecekondu muhitlerine
yerleşmişlerdir.124
Ankara’nın çeşitli ilçe ve semtlerinde de Caferi bulunmaktaysa da Caferiler genellikle,
Keçiören İlçesi sınırları içerisinde bulunan Kamil Ocak Mahallesi ve Yayla Mahallesi
civarında yoğun olarak bulunmaktadırlar. Bu bölgede yaşayan Caferiler genel olarak Kars,
Arpaçay ve Arpaçay’ın köylerinden göç yoluyla gelenlerden oluşmaktadır. Günümüz
itibariyle Keçiören’de yaklaşık olarak 4500 civarında Caferi bulunmaktadır. Yayla
Mahallesinde “Muhammediye Camii” ve Kamil Ocak Mahallesinde de “Allahü Ekber Camii”
olmak üzere Keçiören’de Caferilere ait iki adet cami bulunmaktadır. Bu iki cami dışında
Kızılay’da bulunan Bab-ı Ali Vakfı da Caferiler için önemli bir merkez durumundadır. Sünni,
Alevi, Caferi olmak üzere her kesime açık olan bu vakıf, sadece Cumartesi günleri öğleden
sonra açılmakta ve hem ilmi tartışmaların yapıldığı bir eğitim yeri hem de sosyo-kültürel
konuların konuşulduğu bir sivil toplum örgütü işlevi görmektedir.125
123
Dünya Gazetesi, Cumartesi-Pazar Eki, 18-19 Haziran 2005, s.12.
124
125
Ali Albayrak, Caferilerde Dini ve Sosyal Hayat (Ankara Keçiören Örneği) Ankara Üniv. Sosyal Bilimler
Enst. Basılmamış Yüksek Lisan Tezi, Ankara, 2006, s.83-84.
35
4.2.3. İzmir
İstanbul ve Ankara’dan başka İzmir’de Caferilerin göç ettikleri bir yerdir. İzmir’in
muhtelif yerlerinde Caferi bulunmakla birlikte yoğun olarak yaşadıkları yer Bayraklı semtidir.
Burada da Caferilere ait cami bulunmaktadır.126
4.2.4. Bursa
Bursa da Caferilerin göç ettikleri yerler arasındadır. Hem Bursa’nın merkezinde hem
de bazı ilçelerinde küçük gruplar halinde Caferiler bulunmaktadır.
4.2.5. Turgutlu (Manisa)
Manisa’ya bağlı Turgutlu İlçesi de Caferin yoğun olarak bulundukları bir yerdir. 1993
yılı verilerine göre İlçe merkezinde 2000 civarında Caferi bulunduğu ifade edilmiştir.127 Fakat
günümüzde bölgede yaşayan Caferilerin sayısı hakkında herhangi bir veriye ulaşılamamıştır.
4.2.6. Gebze (Kocaeli)
Kocaeli’ye bağlı büyük bir Sanayi merkezi olan Gebze ilçesi de Caferilerin toplu
halde bulundukları yerleşim merkezlerindendir. Hem Gebze’nin merkezinde hem de
Gebze’ye bağlı Çayırova beldesinde Caferiler bulunmaktadır.
4.2.7. Diğer
yukarıda saydığımız yerleşim merkezleri dışında Yalova ve Lüleburgaz gibi yerleşim

merkezlerinde çok az sayıda Caferi bulunmaktadır.
Caferilere ait vermeye çalıştığımız coğrafi yerleşim ve nüfus bilgileri genel olarak bu
şekildedir ve bu tespitler Caferilerin toplu halde yaşadıkları bölgeler dikkate alınarak
yapılmıştır. Bununla birlikte Türkiye’nin farklı bölgelerinde öğrencilik, memurluk vb.
sebeplerle dağınık halde Caferiler bulunmaktadır. Özellikle İstanbul’u dikkate aldığımızda,
toplu halde bir bölgeye yerleşmelerin İstanbul’a göç yoluyla gelen Caferilerin toplu olarak
belirli bölgelere yerleştiklerini ve yerleştikleri bölgelerde mülk edindiklerini söylemek
mümkündür. Bununla birlikte hayata atılma safhasında olan gençler evlilik vb. durumlarda
aileden ayrılarak kendilerine ait bir eve yerleşmekteler. Gençlerin yerleşeceği yerler,
126
127
36
İstanbul’daki konut sıkıntısı, kira bedeli vb. sebeplerle İstanbul’un farklı semt ve ilçelerine
olabilmektedir.
Caferi nüfus hakkında şunu da belirtmeliyiz ki; Türkiye’de nüfus sayımlarında doğal
olarak insanlara hangi mezhebe ait oldukları sorulmamaktadır. Bu sebeple Türkiye’deki
Caferilerin toplam nüfusu hakkında kesin bir rakam vermemiz mümkün değildir. İlyas Üzüm,
1993 yılı itibariyle Türkiye’de Caferi nüfusun en çok 1-1,5 milyon civarında olabileceğini
belirtmektedir.128 Günümüzde ise, hem Caferi mollalar tarafından hem de çeşitli yayın
organları tarafından Türkiye’de 3 milyon civarında Caferi olduğu belirtilmektedir.129
Türkiye’deki Caferi nüfustan bahsederken özellikle vurgulamak gerekir ki, nüfus hakkında
verilen rakamlar, herhangi resmi bir kayıta dayanmayan, sadece gözlemler ve yorumlar
üzerine tahmini olarak verilmiş rakamlardır.
5-SOSYAL BÜTÜNLEŞME AÇISINDAN TÜRKİYE CAFERİLERİ
5.1.Sosyal Bütünleşme
Beşer hayatının, bilim ve teknik alanındaki büyük ilerlemeler, sanayileşme ve

şehirleşmenin beraberinde sürüklediği hızlı sosyal, ekonomik ve kültürel değişmelere sahne
olduğu çağımızda, toplumların karşı karşıya bulundukları en önemli meselelerden biri, hiç
şüphesiz sosyal bütünleşme problemidir. Sanayi inkılâbının toplumların sosyal yapılarında ve
yaşayışında meydana getirdiği büyük değişiklikler, bunları takiben ortaya çıkan toplumsal
istikrarsızlık, çalkantılar, çözülmeler ve bunalımlar, sosyologların dikkatini bütünleşme
konusu üzerine çekmiş olup, Fransız Sosyoloji Ekolünün kurucusu E.Durkheim, sosyal
bütünleşme konusunda modern sosyologlar arasında öncülük vazifesi görmüştür.130 Diğer
taraftan dinin sosyolojik rolü ve inancın bütünleştirici gücü dikkatleri sosyal bilimlere ve
özellikle Din Sosyolojisi’nin bu konuda vereceği cevaba çevirmiştir.131
Sosyal bütünleşme, derecesi ne olursa olsun, toplum şeklindeki teşkilatlanmanın bir
özelliğidir. Ancak, toplumların hiçbirinde sosyal bütünleşmenin tam olarak var olduğu iddia
edilemez.132
128
129
Dünya Gazetesi, Cumartesi-Pazar Eki, 18-19 Haziran,2005, s.12.
130
Amiran K. Bilgiseven, Genel Sosyoloji, İstanbul, 1985, s.38; Ünver Günay, Din Sosyolojisi, İnsan Yay.,
İstanbul, 1998, s.309.
131
Joachim Wach, Din Sosyolojisi (Çev. Ünver Günay), İstanbul, 1995, s.68.
132
Mustafa Erkal, Sosyoloji, İstanbul, 1993, s.263.
37
Sosyal bütünleşme ile ilgili farklı tanımlar söz konusudur. Sosyal bütünleşmeye,
sosyalleştirme süreci de denilebilmektedir. Buna göre, “sosyalleştirme, grupla bütünleşmeyi
sağlamak için ferde, hedefli ve amaçlı, dış ve iç davranış örneklerinin aktarılmasını sağlayan,
belli şahıslar arasındaki bir etkileşim sürecidir”.133
Başka bir ifadeyle sosyal bütünleşme, cemiyetteki her bir sosyal grubun kendi
hakkında vardığı şuurun, kendi birliği hakkındaki şuurun yoğunluğunun, toplumdaki
bütünleşmeyi bozmayacak seviyede olmasıdır.134
Geniş bir açıdan “bütünleşme”, sosyolojide topumdaki küçük ya da alt gruplar,
cemaatler, menfaat birlikleri, müesseseler gibi sosyal yapının çeşitli unsurları arasındaki
tamamlanma ve kaynaşma durumunu ifade etmektedir. Sosyal bütünleşme, bir toplumu
meydana getiren fertlerin, farklı gruplarının ve daha geniş muhtelif ünitelerin karşılıklı
bağımlılık ve ahenk içerisinde bir düzen teşkil edecek şekilde birleşme sürecinden ibarettir.
Bunun sonucu, bir toplum ve sosyal grup içerisinde hakim olan kültürel değerlerin toplumu
meydana getiren fertler tarafından alınarak kendine mal edilmesi ve böylece fertlerin
toplumun sosyo- kültürel değerlerini kazanarak onunla uyumlu bir şekilde yaşama durumuna
gelmeleri süreci de sosyal bütünleşmeyi ifade etmektedir.135
Sosyal bütünleşmenin normatif, fonksiyonel, manevi ve kültürel türleri vardır.
Normatif Bütünleşme: Bir topluma mensup kişilerin fiil ve davranışlarının, o
toplumun ilişkilerini yöneten normlarla ahenkli bir şekilde koordine edilmiş olması halinde
ortaya çıkan bütünleşmeye “normatif bütünleşme adı verilmektedir.136 Normatif bütünleşme,
toplumun normlarla koordine edilmesidir. Parson’a göre toplumda böyle bir bütünleşmenin
meydana gelebilmesi, toplumun ortak değerlerinin, sosyal sistemlerinin yapısal unsurlarında
müesseseleşmiş olması şartına bağlıdır. Toplumda yüksek derecede bir normatif (sosyal
değerler) bütünleşme, sosyal istikrarı ve böylece sosyal bir sistemin sürekliliğini sağlar.137
Fonksiyonel Bütünleşme: toplumsal statüler ve roller arasındaki uyumdur. Buna göre;
fonksiyonel bütünleşme toplumdaki iş bölümünün ahenkli bir şekilde gerçekleşmesinin bir
sonucu olmaktadır.138 Başka bir ifadeyle fonksiyonel bütünleşme, kültür unsurlarının topluma
işleyen bir bütün özelliğini kazandırmak üzere birbirini tamamlama halidir. Fonksiyonel
bütünleşmenin hakim olduğu toplumlardaki şahsiyet tipi, faydacı, mukaveleci ve mekanik
133
Zeki Arslantürk-M. Tayfun Amman, Sosyoloji, Çamlıca yay., İstanbul, 2001, s.349.
134
Erkal, a.g.e., s.266.
135
Ünver Günay, Din Sosyolojisi, İnsan Yay., İstanbul, 1998, s.311.
136
137
Özcan Güngör, Kur’an’da Sosyal Bütünleşme, Diyanet İlmi Dergi, C.1, S.3, (Temmuz-Ağustos-Eylül),
2004, s. 35.
138
38
alakalara yöneliktir. Ferdin bu yönelişlerini kapsayan şahsiyet tipi, günümüzde sanayileşmiş
ve modernleşmiş toplumlarda yaygındır.139
Manevi Bütünleşme; inanç, saygı-sevgi ve zevkler gibi manevi değerlerde ortaklık
sağlanabilmesidir.140
Kültürel Bütünleşme; uzun yıllar sonucu toplumun hafızasında oluşmuş olan ortak
değer ve inançlar etrafında gerçekleştirilen bütünleşmedir. En ideal bütünleşme şekli budur.
Çünkü, bu seviye diğerlerini içine aldığı gibi zıtlık ve çelişkilerin de olmamasını ihtiva
eder.141
Sosyal bütünleşmeden anlaşılması gereken husus, homojenlik ve hatta durgunluk
değil, fakat dinamik bir yapı içinde farklılaşma ile birlikte bütünleşebilmektir.142
Gerçek anlamda bütünleşme sağlanabilmiş toplumlarda fertler, sosyal rolünü bulmuş
ve benimsemiş, çeşitli faaliyetlere rahatlıkla katılabilecek hale gelmişlerdir. Yani; toplumun
istekleri ile kendi istekleri arasında bir denge kurabilmiş, yerine göre toplum yararına kendi
egoizmlerini terk edebilecek bir seviyeye ulaşmışlardır. Sözün özü; madde ve mana hedefleri
arasında bir ahenk kurulmuş, ilimle din, dünya ile ahiret, fert ile cemiyet bütünleşmiştir.143
Sosyal bütünleşme ile ilgili tanımlamaları ve bakış açılarını çoğaltmak mümkündür.
Ama kısaca ifade edecek olursak, genel hatlarıyla sosyal bütünleşme, bir toplumu meydana
getiren fertlerin, her ne kadar farklı özelliklere sahip olsalar da, içinde yaşadıkları toplumun
tarihine, medeniyetine, kültürüne, inancına, örf ve adetlerine vb. sosyal değerlerine sahip
çıkarak, toplumda farklılıklar içerisinde bir bütünlüğün gerçekleşmesine katkıda
bulunmalarını ifade etmektedir diyebiliriz.
Sosyal bütünleşme meselesine, araştırmamıza konu olan Türkiye Caferileri açısından
da baktığımızda dikkate değer hususlar söz konusudur.
Etnik köken itibariyle Türk ( Azeri Türkü) olan, Türkiye’de yaşayan ve Türkiye
Cumhuriyeti vatandaşı olan, ama aynı zamanda, Türkiye’nin geneline hakim olan Ehl-i
Sünnet itikadı dışında olup, Şii bir inanca sahip olan ve dini merkez olarak da İran ve Irak’ta
yaşamakta olan müctehitlere tabi olan Türkiye Caferilerinin Türk toplumu ve Türkiye
Cumhuriyeti devletiyle hangi oranda bir bütünleşme sağladığı, bütünleşmeye engel olabilecek
farklılıklar varsa bile bunların tespiti, sosyal bütünleşme açısından dikkate değer bir konudur.
139
Erkal, a.g.e., s.274
140
Güngör, a.g.e., s.36.
141
Amiran Kurktan Bilgiseven, Sosyal İlimler Metodolojisi, İstanbul, 1982, s.266-268.
142
Erkal, a.g.e., s.279.
143
Amiran Kurktan Bilgiseven, Din Sosyolojisi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1985, s.429.
39
5.2. Türkiye Caferileri Açısından Sosyal Bütünleşmeye Katkı Sağlayan Faktörler
5.2.1.Ortak Coğrafya ve Ortak Tarih
Dünya tarihi, aynı milletten toplumların büyük oranda vatan farklılığından dolayı aynı
çatı altında toplanamadıklarının örneğini verdiği gibi; aynı kültürü paylaşmasalar da farklı
milletlerden toplumların coğrafya birliğinden dolayı birleşik bir yapılanmayı tercih ettikleri
tecrübesini de bize göstermiştir. Coğrafya birliğinin toplumların hayatında bu denli pratik bir
önemi vardır.144
Bir toplumun millet seviyesinde bir bütünleşmeye sahip olabilmesi için ortak tarihin
ve ortak medeniyetin de büyük rolü vardır.
Türkiye Caferilerinin Türk toplum yapısı ile bütünleşmeleri konusuna ortak tarihi
geçmiş ve ortak coğrafyada yaşama açısından bakıldığında, Türkiye’deki Caferilerin hem
tarihi süreci Türk toplumu ile beraber tecrübe ettiklerini, hem de aynı coğrafi mekanda
yaşayarak daima bir bütünlük görünümü arzettiklerini söylememiz yerinde olacaktır. Burada
ayrıca ifade edilmelidir ki, Türkiye Caferilerinin Türkiye’de hiçbir zaman öne çıkan bir sosyal
problemin unsuru olmamaları da ayrıca dikkate değer bir konudur.
Türkiye’de Caferilerin yoğun olarak bulundukları ve bu çalışmamızda da “Tarihi
Bölge” diye ifade ettiğimiz Kars, Iğdır, Tuzluca ve Aralık’ı içine alan bölge, tarih boyunca
Pers, Roma ve Bizanslıların hakimiyetinde kalmış, Hz. Ömer zamanında Müslüman Arapların
eline geçmiş, Iğdır 457/1064 ’te Selçuklu Sultanı Alparslan tarafından, Tuzluca 473/1080’de
Alparslan’ın oğlu Melikşah tarafından Türk topraklarına katılmış, bilahare Celayirliler,
Karakoyunlu ve Akkoyunlu Türkmen devletlerinin idaresinde kalmış, Timur istilası görmüş
ve Safevilerin eline geçmiştir. Muhtemelen Safeviler döneminde bazı Türkmen boylarının
Şiileşmesine müvazi olarak Şiiliği benimseyenler olmuş ve nihayet Iğdır, Tuzluca ve Aralık
991/1583’te III.Murat zamanında Osmanlı idaresine girmiştir. Bundan sonra zaman zaman
kısa sürelerle İranlıların eline geçen bölge 1049/1639 Kasr-ı Şirin antlaşmasıyla Osmanlılarda
kalarak istikrara kavuşmuştur. Birkaç defa Ruslar tarafından işgal edilen bölge, Birinci Dünya
Savaşında İngilizler tarafından istila edilmiş, Ermenilere bırakılmış, Ermeni zulmüne uğramış
ve XV. Kolordu ile birlikte Ekim 1920’de kurtarılmıştır.145 Özetle Türkiye Caferilerinin
yoğun olarak bulundukları bu bölge asırlar boyunca Türk toprağı olma özelliğine sahiptir.
144
Özkan Açıkgöz, Avrupa Birliğinde Kültürel Entegrasyon ve Türkiye’nin Durumu, Stratejik Öngörü,
Tasam Yay., S.1, Mayıs, 2004, s.61.
145
Üzüm, a.g.e., s.24-25.
40
Türkiye Caferilerinin bir kısmı Tuzluca, Iğdır ve Taşlıçay bölgelerinde uzun yıllardır
yaşayan yerli ahali olma özelliğine sahipken, diğer bir kısmı da göçler yoluyla Türkiye’ye
gelmişlerdir. Caferilerin özellikle Kuzey Azerbaycan olmak üzere Azerbaycan coğrafyasından
küçük sülaleler halinde Türkiye’ye çeşitli dönemlerde göçleri olmakla birlikte, asıl dikkat
çekici göçler 1877-78 Osmanlı-Rus harbi, 1917 Bolşevik İhtilali, 1920’de Kuzey
Azerbaycan’ın Ruslar tarafından işgali ve çok az sayıda da 1940’da İkinci Dünya Savaşı
sırasında gerçekleşmiş ve ağırlıklı olarak Kars ve Arpaçay bölgesine, yer yer de Iğdır ve
Tuzluca’ya yerleşilmiştir.146 Netice itibariyle hem ifade ettiğimiz bölgede yerli ahali olarak
yaşayan Caferiler, hem de Osmanlı’nın son döneminde Azerbaycan’dan göç yoluyla
Türkiye’ye gelen Caferiler uzun yıllardır Türk toplumu ile aynı tarihi tecrübeyi yaşamış ve
aynı coğrafyayı paylaşmıştır. Aslen Doğu Anadolu bölgesinde yoğun olarak bulunan
Caferiler, 1950’lerden sonra Türkiye’nin değişik sanayi kentlerine göç etmişler ve bugün
Türkiye’nin birçok bölgesinde bulunmaktadırlar.
Araştırma vesilesi ile görüştüğümüz Caferilerden edindiğimiz bilgilere göre,
Osmanlı’nın son dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarını kapsayan ve Türkiye’nin
her bölgesinde yoğun mücadelelerin yaşandığı o dönemler, Caferiler için de milli bilincin
oluşmasında büyük bir etken olmuştur.
Katıldığımız bazı sohbetlerde özellikle 60 yaş üzerinde bulunan Caferiler, Doğu
Anadolu bölgesinde halkın Ermeni zulümlerini nasıl yaşadığını ve Ermenilere karşı nasıl bir
direniş sergilediğini gururla anlatmışlardır.
Aynı tarihi sürecin tecrübe edilmesi ve aynı coğrafyanın paylaşılmış olması, oluşan
bilinç vasıtasıyla Türkiye Caferilerinin, Türk toplumunun asli bir unsuru olmasında önemli
bir yere sahiptir.
5.2.2.Dini Birlik
Günümüzün modern toplumlarında, Ortaçağın geleneksel toplumlarına oranla

insanların statüleri ve rollerinde büyük değişmeler meydana gelmiştir. Günümüzde eğitim ve
öğretimin yaygınlaşması ve aynı şekilde kitle iletişim araçlarının son derece gelişip
yaygınlaşması, sosyo-kültürel farklılıkları azaltmada önemli roller oynasalar bile, ferdin
davranışları ile toplumun arzuları arasındaki uyumsuzluklar, müesseseler, gruplar ve tabaklar
arası ahenksizlikler, siyasi ve ideolojik farklılıklar ve nihayet maddi kültür alanındaki hızlı
gelişmelere karşılık, manevi kültür alanındaki gelişme ve değişmelerin aynı tempoda
146
Üzüm, a.g.e., s.24-25.
41
seyretmeyişi, günümüzün modern ve dinamik toplumlarını, önemli sosyal bütünleşme
sorunları ile karşı karşıya bırakmaktadır. Bu nedenledir ki, dinin toplum hayatındaki
birleştirici ve bütünleştirici rolünün önemi günümüzde daha da artmıştır. Öyle ki, bu rolü
dolduracak başka hiçbir mutlak değer de mevcut görünmemekte ve modern toplumların,
ancak dinin manevi bütünleştirici etkisi sayesinde çalkantı ve çözülme problemlerinin pek çok
yönleriyle üstesinden gelebilecekleri anlaşılmaktadır.147
Nitekim dinin, toplum hayatındaki en önemli fonksiyonlarından birinin sosyal
bütünleşmenin sağlanmasına yönelik olması, onun öteden beri toplumda daha çok bir istikrar
faktörü şeklinde değerlendirilmesine yol açmıştır. Bunda da şüphesiz, Fransız Sosyoloji
Ekolünün büyük temsilcisi E. Durkheim’in, toplumsal anominin temelinde, dini gevşemeye
paralel olarak toplumsal dayanışma bağlarının çözülmesini görmesinin önemli bir rolü
olmuştur.148
Bir din herhangi bir toplumda yayılıp yerleştiği ve kökleştiği andan itibaren, orada
çeşitli inançlar, müesseseler, normlar, değerler, adetler,tavır ve davranış modelleri aracılığı ile
hayatiyet bulmakta ve bu şekilde, o toplumun sosyal varlığı ile kaynaşarak, toplum fertlerini
dini ve sosyo-kültürel bütünleştirici bir fonksiyon görmektedir.149 “Tevhid” akidesi üzerine
kurulmuş olan ve esas kaynağı Kur’an-ı kerim olan İslam dini, Kur’an-ı Kerim’in getirdiği
vahyi esaslara dayanmakta, Müslümanlar topluluklar temelde onun inanç esasları etrafında
toplanmış bulunmakta ve İslam medeniyeti her şeyden önce ondan aldığı ruh sayesinde
vücuda gelmiş bulunmaktadır.
Esasen din, -özellikle İslam dini- temelde, milli birlik ve bütünleşmenin vazgeçilmez
asli unsurudur.150
Türkiye Caferilerinin Türk toplumu ile bütünleşmelerine dini açıdan baktığımızda da,
dinin bu toplumsal bütünleşmeyi sağlamada çok önemli bir faktör olduğunu belirtmemiz
gerekir. Nitekim bugün Türk toplumunun millet seviyesinde bir bütünleşmeye sahip
olduğunu iddia edebiliyorsak, şüphesiz ki bunda aynı dine inanmanın çok büyük tesir olduğu
bir gerçektir.
Dikkat edilirse, bugün çok geniş coğrafyalara yayılmış olan Türklerden milli
kimliklerini koruyanların tamamının Müslüman olduğunu görürüz. Müslüman olmayan
147
Günay, a.g.e., s. 319-320
148
Ali Coşkun, Sosyal Değişme ve Dini Normlar, Dem Yay., İstanbul, 2005, s.64.
149
150
42
Türklerin de tarihi süreçte asli kimliklerini neredeyse kaybettikleri ve farklı inanç ve
kültürlerin etkisi altında asimile olduklarını söylememiz mümkündür.151
Türkiye Caferilerini dini yaşantı açısından değerlendirdiğimizde, halkın büyük bir
bölümünde dini ritüellerin ve merasimlerin önemini koruduğunu iddia edebiliriz. Her ne kadar
Türkiye’nin genel yapısına hakim olan Sünni inancın dışında Şii bir inanca ve anlayışa sahip
olsalar da, bu farklılığın dinin bütünleştirici gücüne çok fazla olumsuz etki yaptığını
söyleyemeyiz. Nitekim Caferiler, aynı dine inanmış olmayı, aynı kıbleye yönelmiş olmayı ve
genel anlamda aynı dini değerlere sahip olmayı birlikte yaşamayı kolaylaştırıcı etkenler olarak
görmektedirler.
Görüşmelerimizde “Alevilere veya Sünnilere kız verir misiniz ya da onlardan kız alır
mısınız?” şeklinde soru yönelttiğimiz Caferiler genellikle, Alevilerin dini uygulamalar
açısından İslam’ın çok uzağında olduğunu vurgularken, kişiliğine ve ahlakına güvendikleri
Sünnilere kız verebileceklerini ifade etmişlerdir. Ayrıca Osmanlının son dönemlerinde
Kafkaslardan ve Azerbaycan bölgesinden göç yoluyla gelen Caferilerin Türkiye’yi tercih
etmelerinin temel sebebinin dini ve milli bir bütünlük olduğu vurgulanmıştır.
5.2.3. Milli Birlik
İnsanların bir araya gelip, ortak bir eylemde bulunmaları ve ortak bir yapı meydana
getirebilmeleri için bu insanlar arasında bir takım ortak çıkarların, müşterek değerlerin
bulunması gerekir. Bu çok genel bir kaidedir. Her ne kadar toplum, fertlerin matematiksel
toplamı olmayıp, ayrı ve kendine özgü bir şahsiyetse de, yukarıdaki kural birbirinden farklı
toplumlar için de geçerlidir. Yani bir toplumun bir araya gelebilmesi için, bu toplumu
meydana getiren toplum altı fert ve sosyal grupların arasında ortak bir çıkar ve yine onlar
arasında müşterek değerlerin varlığı şartı aranacaktır. Bu birlikteliğe çeşitli toplum bilimciler
sosyal tekamül demekte ve sosyal tekamülün de en olgun ve ideal safhası olarak da milli
yapıyı görmektedirler. Milli yapı ne kabile ve aşiret benzeri millet altı sosyal gruplarda
olduğu gibi tamamen kan bağına dayalı ve ne de bu bağdan tamamen yoksun bir toplumsal
yapıdır. Buna ilave olarak milli yapı, kültür ve tarihi tecrübeleri de içeren kompleks ve o
nispette kararlı bir sosyal birlikteliktir. Ulus-devlet diye ifade edilen siyasi örgütlenme şekli,
aslında millet esasına dayalı toplum safhasının siyasi alandaki örgütlenmesi olup, millet
yapılanmasının, sosyal tekamülün en olgun ve kararlı safhası olduğunun da bir delilidir.
151
Geniş Ayrıntı için Bkz. Özkan Açıkgöz, Din Değiştiren Türkler Benliklerini Yitirirlerken İslam’a
Girenler Nasıl Türk Olarak Kalabildiler, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.126 Haziran, 2000, s.79-88.
43
Günümüzde bu siyasi yapının meydana getirilebilmesi için bir millet bütünleşmesine ihtiyaç
vardır. Millet bütünleşmesini sağlayabilecek faktörler de genel olarak ortak tarih, vatan,
kültür, ve ortak çıkarlar olarak sıralanmaktadır.152
Türkiye’de Caferi Mezhebine mensup olan asıl grup Azeri Türkleri’dir. Türkçe’nin
Azerbaycan coğrafyasında yaşayanlar tarafından kullanılan lehçesi demek olan Azeri terimi,
aynı zamanda hem tekil hem de çoğul olarak bu lehçeyi kullanan kişi ya da kişiler anlamında
“etnik” bir ad olarak kullanıldığı gibi, Azerbaycan’da etnoğrafya bakımından “Azeri
lehçesiyle konuşan Türklerin ülkesi” anlamına gelmektedir.153
Türkiye Caferileri, hem Türk milletinin tarihi süreçteki varlığını tecrübe etmiş, hem de
İslamlaşma konusunda yine Türk Milleti ile aynı tarihi süreci paylaşmış bir neslin devamıdır.
Modern Şii sosyologlardan Ali Şeriati, Şia’yı, Safevi Şiası ve Ali Şiası olarak ikili bir
tasnife tabi tutmaktadır. Şeriati’ye göre, Şiiliğin birbirinden bütünüyle bağımsız ve iki ayrı
dönemi vardır. Biri, birinci yüzyıldan başlayarak –ki Şiiliğin kendisi- “kurum İslamı”
(Sünnilik) karşısında bulunan “hareket İslamı”ndan ibarettir. Safeviye döneminin başlangıcına
kadar ki zamanı kaplayan, Şia’nın hareket ve devinim dönemidir. Öteki ise “hareket Şiası”nın
“kurum Şiası”na dönüştüğü Safeviye döneminden bugüne kadar ki dönemdir.154 Kin ve
düşmanlık, Safevi Şiası ile Emevi Sünniliğine özgü bir harekettir. Yoksa Ali Şiası ile
Muhammedi Sünnilik eş anlamlıdır. Şiiliğin iki yüzü –Ali ve Safevi Şiası- arasında mutlak
güzellikten mutlak çirkinliğe varan bir mesafe vardır.155
Yine Şeriati’ye göre Ali Şiası, yedi yüz yıl boyunca devrimci ruhun, özgürlük
isteğinin, adaletin, halkçılığın ve zulümle yapılan barış kabul etmez savaşımın tecellisi olan
“Al Şia” idi. Daha sonra Savefilik geldi ve Şiilik, “Halkın Cami Mescidi”nden kalktı ve “Şah
Mescidi”nde “Ali Kapu Sarayı” ile duvar duvara komşu oldu. Böylece “Al Şia”, “Kara Şia”
oldu; “şehadet mezhebi” ise “matem mezhebi”.156
Ali Şeriati’nin bu yaklaşımından hareketle Orhan Türkdoğan, İran’ın Türkiye
Caferiliği-Aleviliğini (Safevi Şiasını) kendi kültürünün ürünü olan Ali Şiasından (Şiizm)
ayırmakta olduğunu ifade etmektedir. Türkdoğan’a göre bir senkretizm olarak şia olgusu,
içinde yeşerdiği toplumun kültür değerleri, tarihi gelişimi ve yapısal unsurlarıyla bağlantılı
olarak biçimselleşmektedir. İran modeli Şiilik, İran kültür değerleri, sosyal yapısı ve tarihi
152
Özkan Açıkgöz, Avrupa Birliği’nde Kültürel Entegrasyon ve Türkiye’nin Durumu, Stratejik Öngörü,
Tasam Yay., S.1, Mayıs, 2004, s.59.
153
154
Ali Şeriati, Ali Şiası Safevi Şiası, Ekin Yay., İstanbul, 2005, s.33-34.
155
Şeriati, a.g.e., s.54.
156
Şeriati, a.g.e., s.23.
44
gelişim biçimiyle yoğrulmuş bir modeldir. Safevi Şiası ise Türk toplum yapısının bir unsuru
olarak gözükmektedir.157
Türkiye Caferileri de kendilerini bu bağlamda Türk toplum yapısının bir unsuru olarak
görmektedirler. Araştırma vesilesi ile görüştüğümüz Caferiler, kendilerinin Türk toplumunun
asıl unsurlarından olduğunu vurgulayarak, “aramızda sadece mezhep farkı var, oysa hepimiz
aynı kıbleye dönüyoruz, aynı dine inanıyoruz ve aynı milletin insanlarıyız” sözleriyle milli bir
bütünlüğe vurgu yapmaktadırlar.
Çeşitli platformlarda Türkiye Caferilerinin lideri olarak takdim edilen Selahattin
Özgündüz; “Biz Türkiye’ye göç ederek gelmedik, biz Azeri Türkleri bu ülkeye toprağımızla
beraber geldik. Yani buraya yama gibi gelip kimsenin üzerine oturmadık. Rus, Ermeni
egemenliği altında kalmaktansa kendi dindaşımız, kardeşimiz, soydaşımız olan Türklerle
beraber olmayı, bu ülkede yaşamayı, bu ülkeyle birlikte olmayı tercih etmişiz. Ve hiçbir
zaman camia olarak bu ülkede milli birliğe, toprak bütünlüğüne yönelik fesat ya da fitne
unsuru olmamışız. Mezhep farkını da bir sorun olarak görmeyiz. Mezhep ve ictihad farklılığı
bir milletin kökten farklılığı değil; renkliliği, kültürel zenginliği, güzelliğidir”158 diyerek,
mezhep farklılığının bir sorun teşkil etmeyeceğini, zaten millet olarak bir bütünleşme
olduğunu vurgulamaktadır.
5.2.4.Kültürel Birlik
Toplum, kendisini meydana getiren parçaların birbiriyle fonksiyonel ilişkileri

sonucunda oluşan anlamlı bir bütündür. Kültür ve toplum birlikte var olan gerçeklerdir.
Ancak bütünleşmeye katkıları aynı oranda değildir. Sosyo-kültürel bütünleşme, aynı zamanda
sosyal grubun yapı ve kurumları arasındaki fonksiyonel ilişkilerin bir bütünlük meydana
getirmesi durumudur. Toplumun bütünleşmesi için önce kültürün bütünleşmesi gerekir.
Kültürün bütünleşmesi toplumun bütünleşmesinden önce gelir. Kültür de aynı zamanda belli
bir toplumun sınırlarını tayin eder ve kendine özgülüğü belirler. Bu nedenle kültür ve toplum
arasında en alt düzeyde de olsa bir koordinasyon ve bütünleşmenin olması gerekir.159
Kültür bir toplumun çimentosudur. Kültürel bütünleşmenin kaybolduğu toplumlarda
sosyal çözülme ortaya çıkar. Kültürel bütünleşme olmaksızın sosyal kişiler davranış
örneklerini ve rollerini bilemezler ve yerine getiremezler, sosyal gruplar kurumlarını devam
ettiremezler; toplumda ilişkiler sisteminin bütünlüğü kaybolur. Sosyal problemler ortaya
157
Orhan Türkdoğan, Etnik Sosyoloji, Timaş Yay., İstanbul, 1997, s.483.
158
Dünya Gazetesi, Cumartesi-Pazar Eki, 18-19 Haziran, 2005, s.12.
159
Arslantürk ve Amman, a.g.e., s.353-355.
45
çıkar; toplumun parçaları, parçalarla bütün arasındaki fonksiyonel bağlar kopar. İnsanlar su
üstünde yüzen eşyalara dönerler. Hatta birbiriyle çatışan sosyal gruplar ortaya çıkar. Toplum
dağılma sürecine girer.160
Kültür’ün, insan, aile, sosyal çevre, eğitim, sosyal değerler vb. gibi insani; bayrak,
millet, vatan, dil, din, tarih, örf, adet, gelenek vb. gibi evrensel boyutları vardır. Kültür aynı
zamanda milletleri birbirinden ayıran özelliklerdir. Kültür, toplumu oluşturan bireyler, gruplar
arasındaki kurumlaşmış ilişkiler bütünüdür. Her türlü toplumsal olgu, kültür potasında
eriyerek içerik ve bütünlük kazanır. Kültür, kişilik mekanizmaları yoluyla çevreye yansır,
aktarılır. Milli kültür ise, bütün yöre kültürlerinin matematiksel toplamıdır. Milli kültür
denince, yerellikten çıkmış, onu aşarak yurt bütünlüğünde, bütün bir millet tarafından
benimsenmiş ortak değerleri, yaşama biçimlerini ve bunlara bağlı unsurları anlıyoruz.
Ziya Gökalp’e göre milli kültürün iki önemli görevi vardır: Bunlardan ilki, sosyal
yapıyı güçlendirmek. İkincisi de medenileştirmektir. Bir millet, kültürel şuuru, yani milli
kültürü kazanmadıkça, o milletin medenileşmesi mümkün değildir. Zira medeniyet, milli
kültür ağacına aşılandığı zaman meyvelerini verir. Milli kültür, medenileşme sürecinin ön
şartıdır.161
Bugün Türkiye Caferilerine baktığımızda, millet, vatan, bayrak, dil, din, adet, gelenek
vb. gibi kültürün asli unsuru olan özelliklerde Türk toplumu ile aynı kategoride olduğunu
görmekteyiz. Bu unsurlarda birliğin sağlanmış olması, hem milli birliğin hem de kültürel
birliğin sağlanması demektir. Bu açıdan bakıldığında, kültürel birlik faktörü, Caferilerin Türk
toplumu ile bütünleşmesinde çok önemli bir faktör olarak dikkat çekmektedir.
5.2.5. Evlilik
Bir toplumda farklı sosyal grupların üyeleri arasında evlilikler yapılabiliyor olması,
gruplar arasında sosyal bütünleşmenin gerçekleşmesine olumlu katkıda bulunur. Toplumun
genel yapısından oldukça farklı olduğunu düşünen gruplarda, grup şuurunun bir yansıması
olarak, diğer gruplarla evliliğin normal karşılanmadığı ve büyük oranla da gerçekleşmediği
görülebilmektedir. Türkiye’de farklılık şuurunu taşıyan bazı sosyal gruplar açısından da bu
durum söz konusu olabilmektedir. Mesela Anadolu Aleviliği diye isimlendirdiğimiz Türkiye
Aleviliği bu duruma açık bir örnektir. Türkiye’de Aleviler ile Sünniler arasında evlilikler
160
Arslantürk ve Amman, a.g.e., 354.
161
Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, İstanbul, 1976, s.41.
46
neredeyse hiç yapılamamaktadır. Bu iki gruba mensup olan bireyler arasında evlilik olsa bile
çok çeşitli sosyal problemler oluşturabilmektedir.
Türkiye Caferileri, belirli özellikler bakımından farklı bir grup olarak görünse bile,
Türkiye’nin genel yapısını temsil eden Sünni kesimle evlilik konusunda dikkate değer bir
farklılık söz konusu değildir. Araştırmamız esnasında hem mollalarla hem de halktan çeşitli
kişilerle bu konuda görüşmelerimiz olmuştur. Bir Caferi molla, “Sünnilerden kız istediğimiz
zaman, bizi Alevi zannediyorlar ve kız vermekte tereddüt ediyorlar, fakat zamanla bizi
tanıyorlar, camilerimizi, ibadetlerimizi görüyorlar, bizim Alevilerden farklı olduğumuzu
anlıyorlar, bize göre bu durum Caferileri tanımamaktan kaynaklanan bir ön yargıdır” şeklinde
durumu özetlemektedir.
Eğitim seviyesi düşük olan ve geleneksel yapıyı muhafaza etmeye çalışan Caferiler
için evlilikte Caferiliğin kısmen bir kriter olduğunu belirtsek bile, eğitim seviyesi yüksek
olan, memur vb. statülerde kamu kurumlarında çalışan Caferiler için mezhep farklılığının
evlilikte önemli bir kriter olmadığını söyleyebiliriz.
Araştırmamız esnasında Sünni bayanlarla evli olan ve kamu kurumunda çalışan
Caferilerle de görüşmelerimiz olmuştur. Görüştüğümüz Caferilerden bazıları, ilk başta aileler
tarafından durumun normal karşılanmadığını, özellikle kız ailelerinin kendilerini Alevi
zannettikleri için olaya sıcak bakmadıklarını, fakat ilerleyen zamanlarda herhangi bir sorun
kalmadığını ve evliliklerinde de mezhep farklılığından kaynaklanan herhangi bir sorun
yaşamadıklarını belirtmişlerdir. Yine bir Caferi molla konu ile ilgili olarak “biz Sünnilerle kız
alıp veriyoruz, Sünni gelinlerimiz var, ibadetlerini kendi mezheplerine göre rahatça
yapıyorlar” şeklinde bir açıklamada bulunmuştur. “Peki Caferi ile Sünni’nin evliliğinden
doğan çocuklar hangi mezhebe mensup oluyorlar, anne ve babanın farklı mezheplere mensup
olmaları çocuklar açısından bir sıkıntı olmuyor mu?” diye bir soru yönelttiğimizde, “anne ve
babadan hangisi dinine ve ibadetlerine daha bağlıysa, çocuklar da onun mezhebine tabi
oluyorlar, bizim akrabamız olan bir bayan, Sünni bir beyle evlenmişti. Kadın dindardı,
namazlarını kılıyordu, Sünni olan kocası ise, namazlarını kılmıyordu. Onlardan doğan
çocuklar, dini eğitimlerini annelerinden aldılar ve Caferi fıkhına göre ibadet etmeye
başladılar, büyüdüklerinde de Caferi mezhebine mensup kişilerle evlendiler” şeklinde bir
açıklamada bulunarak Caferi-Sünni evliliğinden doğan çocukların mezhep açısından bir
sıkıntı yaşamadıklarını açıklamaya çalışmıştır. Evlilikle ilgili olarak, bazı Sünni vatandaşların
hem İlahiyat fakültelerindeki bazı hocalara, hem de Müftülüklere, “kızımı bir Caferi istiyor,
47
Caferi birisine kız verilir mi?” diye müracaat ettikleri görülmüştür.
Netice itibariyle diyebiliriz ki, Türkiye’de Caferiler ve Sünniler arasında evlilikler
yapılmaktadır. Bu evliliklerin Türkiye Caferilerinin Türk toplumu ile bütünleşmesinde önemli
bir etken olduğunu söylememiz yerinde olacaktır.
5.3. Türkiye Caferileri Açısından Sosyal Bütünleşmeye Olumsuz Etki Yapan

Faktörler
5.3.1. Mezhep Farklılığı
Bilindiği gibi Türkiye’deki Müslümanların tamamına yakını Ehl-i Sünnet itikadına

sahiptir. Bundan farklı olarak Caferiler Şii itikadına sahiptirler. Şia genel olarak İran ve
Azerbaycan bölgelerinde yayılma alanı bulmuştur. Türkiye’de de diğer ülkelerde olduğu gibi
sınırlı sayıda Şii-Caferi bulunmaktadır. Caferilerin Türkiye’nin genel yapısından farklı
mezhebe tabi olmaları, onların toplumun büyük kesimi tarafından farklı bir grup olarak
algılanmalarına sebebiyet vermektedir.
Yazılı ve sözlü geleneğimizde Bektaşilik, Kızılbaş, Tahtacı ve Rafizi gibi değişik
isimler verilen Anadolu Aleviliği, Sünniler tarafından Türkiye’deki genel dini yapının
oldukça uzağında olan bir fırka olarak algılanmaktadır. Caferilerle Alevilerin Ehl-i Beyt’e ve
Hz. Ali’ye fazlaca vurgu yapan dini ve kültürel anlayışları onların bu noktada ortak düşünce
sistemleri olarak algılanmalarına sebebiyet vermektedir. Bu şekilde Caferiler de Aleviler gibi
algılanmaktadır. Araştırmamız esnasında görüştüğümüz bir Caferi molla, “Sünni
vatandaşlarla ortak bir iş yapacağımız zaman ya da kız alıp vereceğimiz zaman, bizim Alevi
olduğumuzu düşünüyorlar ve bizden uzak durmaları gerektiği fikrine kapılıyorlar. Fakat
zamanla, bizim camilerimizi, ibadetlerimizi gördüklerinde, bizim Aleviler gibi olmadığımıza
kanaat getirerek bize karşı daha rahat davranabiliyorlar” diye görüş belirtmiştir.
Caferiler tarafından Aşure Gününde uygulanan matemlikler vb. bazı dini uygulamalar,
Caferilik hakkında bilgisi olmayan kesimler tarafından yadırganmaktadır. Bu durum da
onların farklı bir grup olarak algılanmalarında önemli bir etkendir.
Netice itibariyle, Caferilerin Türkiye’nin geneline hakim olan Sünni anlayışın dışında
olmaları sosyal bütünleşme açısından ele alındığında, sosyal bir farklılaşmaya sebebiyet veren
bir etken olarak gözükmektedir.
48
5.3.2. Mabed Farklılığı
Camiler, Müslümanların toplu halde ibadet ettikleri merkezler olmakla birlikte, aynı
zamanda Müslümanlar bir araya getiren, onların aralarında sosyal dayanışmayı ve kaynaşmayı
sağlayan, yerine göre de dini ilimlerin tahsil edildiği ve dini sohbetlerin icra edildiği
merkezler olma özelliğine sahiptir. Türkiye’nin herhangi bir yerinde herhangi bir kişi, farklı
bir beldeye gitmiş olsa, ibadet için orada bulunan camilere rahatlıkla gidebilir. Türkiye’de
Sünni itikadi yapı içinde bulunan mezhepler arasında Mabed/Mescid farklılığı açısından göze
batan herhangi bir farklılık söz konusu değildir. Mesela Şafi mezhebine mensup olanlarla
Hanefi mezhebine mensup olanlar, ibadet için aynı camileri kullanmaktadırlar ve imamın
hangi mezhebe mensup olduğu genellikle sorgulanmaz.
Türkiye’deki din hizmetleri Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından idare edilmektedir.
Bütün Camiler Diyanet İşleri Başkanlığına bağlıdır ve yine aynı teşkilat tarafından teftişe
tabidir. 1999 yılında bir kanunla Caferilere ait camiler de Diyanet İşleri başkanlığına bağlı
hale getirilmiştir.162 Fakat Caferilerin duruma itiraz etmeleri sebebiyle bu kanun
uygulanmamıştır. Çorum’da bulunan ve Caferilere ait olan Çorum Ehl-i Beyt Camii’ne
Diyanet İşleri başkanlığı tarafından bir imam tayin edildiğinde Caferiler “biz Sünni bir
imamın arkasında namaz kılmayız” diyerek durumu Avrupa İnsanları Mahkemesine
taşımışlardır ve bunun inanç ve ibadet özgürlüğüne vurulan bir darbe olduğunu ifade
163
etmişlerdir.
Günümüz itibariyle de Türkiye’de Caferilere ait olan Camiler, Diyanet İşleri
Başkanlığına bağlı değildir. Bu sebeple de, söz konusu kurum tarafından Türkiye’deki bütün
camiler teftiş edilebiliyorken, Caferi camilere herhangi bir kontrol ve teftiş söz konusu
değildir. Konu ile ilgili olarak görüştüğümüz Caferi mollalar, “biz Diyanete bağlı olmak
istemiyoruz. Diyanetin sadece Sünnilere dini hizmet verdiğini ve bizi de asimile etmeye
çalıştığını düşünüyoruz. Mesut Yılmaz’ın başbakan olduğu dönemde Ankara’ya giderek
kendisiyle görüştük, ‘bizi Diyanete bağlamayın, İçişleri Bakanlığına bağlayın, bizi bakanlık
denetlesin diye bir rica da bulunduk’ kendileri de bu ricamızı kabul etti. O sebeple biz direk
İçişleri Bakanlığına bağlıyız” diyerek durumu özetlemektedirler.
Araştırmamız esnasında ulaştığımız tespitlere göre Caferilere ait camiler Sünni halkın
çoğu tarafından Azeri Camii, Caferi Camii, Şii Camii yada İranlılar Camii olarak işaret
edilmektedir. Camilerin bu şekilde farklı bir sosyal grubun camileri olarak isimlendirilmeleri,
162
Abdülkadir Sezgin, Sosyolojik Açıdan Alevilik-Bektaşilik, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002, s.??
163
http://www.blogcu.com/kafkasturk (11.04.2006)
49
aynı zamanda o sosyal grubun farklı bir grup olarak yorumlanmasına da sebebiyet
vermektedir. Burada özellikle belirtmeliyiz ki, Müslümanlar açısından ibadet için, ortak
mabedlerin/mescidlerin kullanılması, onlar arasında nasıl bir bütünleşme ve dayanışmaya
imkan sağlıyorsa, aynı şekilde mabedlerin/mescidlerin belirli bir sosyal gruba ait olması
toplumun geneli açısından, o sosyal grubun genel yapının uzağında farklı bir grup olarak
algılanmasına, dolayısıyla da sosyal bir farklılaşmaya sebebiyet vermektedir.
5.3.3. Caferiler İçin Dini Eğitim İmkanı Olmaması
Önceki bölümlerde Türkiye’de ki Müslümanların tamamına yakınının Sünni bir

ikitada sahip olduğunu, Caferilerin ise, hem inanç esasları bakımından hem de ibadetlerle
ilgili bazı uygulamalar açısından Ehl-i Sünnet’ten farklı bir yapı arzeden Şia’ya mensup
olduklarını ifade etmiştik. Türkiye’de Caferilere ait olan camilerde, Caferi mollalar imamlık
yapmaktadır. Mollalar aynı zamanda Caferi halkın dini önderleridirler. Türkiye’de Caferi
mezhebi ve Caferi fıkhı ile ilgili bir eğitim kurumu bulunmamaktadır. Bu sebeple Caferi
mollalar, Irak ve İran’da bulunan medreselerde yetişmektedir. Türkiye’deki mollaların
medrese eğitimleri takriben 20 yıl civarında sürmüştür. Caferi mollaların İran ve Irak’ta
yetişmiş olmaları ve günümüzde de imam ihtiyacını karşılamak için (Irak’tan ziyade İran’ın
Kum kenti tercih edilmektedir) çocuklarını ve gençlerini İran’a göndermeleri Caferiler
açısından hem sosyal hem de siyasi açılardan sıkıntı doğurabilmektedir.
Hem çeşitli yayın organları tarafından yapılan röportajlardan hem de bu çalışmanın
hazırlanması esnasında görüştüğümüz Caferi mollaların ve vatandaşların konu hakkındaki
düşüncelerinden anladığımıza göre Caferiler bu durumdan son derece rahatsız olmaktadırlar.
Türkiye Caferileri Lideri olarak takdim edilen Selahattin Özgündüz bu konuda; “Mütedeyyin
camiamız dinî ihtiyaçlarını karşılamak durumundadır. Türkiye Cumhuriyeti yurtiçinde eğitim
konusunda bir çözüm sunmamış; aileler, çocuklarını göndermek zorunda bırakılmıştır. Bizim
kuşağa kadar Necef tercih edilirdi. Orada tahsilimizi yaptık. 20 yaşından 80 yaşına kadar
âlimlerimiz var. İran’a gidişler, İslam inkılabıyla ilişkilendirilir fakat öyle değil. Saddam
yüzünden Irak’ta okumak imkânsız hâle gelmiştir. 12-13 yaşındaki çocuğu gurbete
göndermek ana babalar için kolay değil. Gitmeye zorlamak birinci ayıp niye orada okudun
diye fişlemek ikinci ayıp. ‘Demek ki oranın ajanısın’ gibi telakki etmek doğru değil. Maalesef
fişlemeler devam ediyor. Din âlimi diye geçinen bazı ilahiyatçılar çıkıp hakkımızda beyanat
50
veriyor”164 sözleriyle bu durumdan rahatsız olduklarını ifade etmektedir. Araştırmamız
esnasında görüştüğümüz ve konu ile ilgili düşüncelerini sorduğumuz Caferi mollalar ve
halktan bazı kimseler, Türkiye’de din eğitimi kurumlarının tamamen Sünni bir anlayışa göre
eğitim verdiğini, özellikle Hanefi mezhebinin öğretildiğini, bu durumun kendileri için
olumsuz bir durum olduğunu ifade etmişlerdir. Okullarda çocuklarına din eğitimi aldırma
imkanı bulunmadığından yakınan Caferiler, yine Türkiye’de kendi imamlarını
yetiştirebilecekleri bir eğitim kurumu olmadığından bu ihtiyacı temin etmek için çocuklarını
küçük yaşta İran’da bulunan medreselere göndermek zorunda kaldıklarını belirtmişlerdir.
Türkiye’de bulunan çocuklarının dini eğitimlerini nasıl gerçekleştirdiklerini sorduğumuzda
ise Caferiler, ailesinden eğitim alma imkanı olanların ailesinden eğitim aldığını, aynı zamanda
camilerde Caferi mezhebi esaslarına göre eğitimler verildiğini ifade etmişlerdir.
Günümüz itibariyle Türkiye’de 500 civarında molla olduğu söylenmektedir. Caferi
mezhebine göre ictihad seviyesine gelmeyen kişilerin bir müctehidi taklit etmesi şarttır.
Türkiye’de Caferi bir müctehid bulunmamaktadır. Dolayısıyla bütün Caferiler mukallid
durumundadır.165
Türkiye’de Caferiler için imam yetiştirilecek bir kurumun bulunmayışı ve Türkiye
Caferilerinin farklı ülkelerde bulunan müctehitlere tabi olmaları, Caferilerin günümüzdeki
sorunlarındandır. Diyanet İşleri Başkanlığı Baş Müfettişi Abdülkadir Sezgin, 1999 yılında
Türkiye’de bir İlahiyat Fakültesine bağlı olarak Caferi din adamı yetiştirecek bir kürsü
açılması için ilgili kurumlara bir proje sunduğunu, fakat bu projenin hayata geçirilemediğini
ifade etmektedir.166 Yine bu durum Diyanet İşleri başkanı Ali Bardakoğlu’nun da dikkatini
çekmiştir. Türkiye’de 300 civarında Caferi camii olduğunu vurgulayan Bardakoğlu, “İstanbul,
Kars, Ağrı, Van ve Iğdır'da yaşayan Caferi cemaati için imam yetiştirmemiz gerekiyor. Bu
cemaati de bünyemize almalıyız. Bizim imamlarımız 600-700 YTL aylık alırken, cemaatten
toplanan paralarla ödeme yapılan imamların aylığı 2 bin YTL'yi buluyor. "Devlet memurunun
arkasında namaz kılınmaz" diyerek cemaati etkiliyorlar. Caferi cemaate, kendi mezheplerine
göre namaz kıldırmalıyız”167 diyerek durumun sosyal sıkıntılarına kısmen temas etmiştir.
Türkiye’de Caferiler söz konusu olduğunda onların Türkiye’de din eğitimi alma
imkanı olmaması sık sık gündem oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu durum da sosyal
bütünleşme açısından değerlendirildiğinde, bütünleşmeye olumsuz etki yapan bir faktör
olarak ön plana çıkmaktadır.
164
http://aksiyon.com.tr/detay.php?id=16673&yorum=2120 (18.04.2006)
165
166
Sezgin, a.g.e., s.
167
Sabah Gazetesi, 25.12.2005.
51
5.3.4. Dini Muamelattaki Farklılıklar
Daha önce de belirttiğimiz gibi Türkiye Caferileri, Caferi mezhebi fıkhına göre
ibadetlerini yapmaktadırlar. Türkiye’nin geneline hakim olan ibadet anlayışından farklı olarak
ibadet etmeleri, onların çevredeki halk tarafından farklı bir grup olarak algılanması ve
değerlendirilmesi sonucunu doğurmaktadır.
Camileri diyanete bağlı olmayan Caferiler, namazlarını Caferi fıkhı esasına göre
kılmaktalar ve Öğle namazı ile ikindi namazını, akşam namazı ile de yatsı namazını
birleştirerek kılmaktalar, namaz kılma şekli de yine Sünni mezheplerdeki namaz kılınış
şeklerine göre farklılıklar arz etmektedir. Türkiye’deki bütün camilerde günde 5 vakit ezan
okunurken, Caferilere ait camilerde sabah, öğle ve akşam olmak üzere günde 3 vakitte ezan
okunmaktadır. Yine ezanlar da bir müezzin tarafından okunmayıp, ses kaydı vasıtasıyla
okunmaktadır.
Bu farklılıklar, çevrede yaşayan Sünni halk tarafından çoğu zaman bir eleştiri unsuru
olmakta ve Caferiliği İslam’ın içinde Çok farklı bir grup olarak yorumlamalarına sebebiyet
vermektedir. Bu farklı algılayıştan hareketle Sünniler, Caferilere ait camilere ibadet
maksadıyla gitmemekteler, nadiren de olsa Caferi camii olduğunu bilmeden bu camilere
gidenler, oradaki uygulamaları daha sonra çevrelerinde anlatmakta ve yadırganacak bir durum
olarak yorumlamaktadırlar.
Caferiler, namaz kılarken secde yerine Kerbela toprağından yapılmış mühürleri
koyarak, mühürler üzerine secde ederler. Caferi cemaatten devamlı namaz kılanlar, genellikle
mühürlerini beraberinde taşımaktadırlar, yanında mühürü olmayanlar için de camilerin
girişinde bir sandık içinde mühürler bulunmaktadır. Bu durum, “Caferiler mühüre secde
ediyorlar” şeklinde bir tepkiye sebep olmaktadır. Caferiler ise, “biz yerleri necasetliğinden
ötürü reddederiz. Bu sebepten Necef’ten getirdiğimiz, o topraklardan yoğrulan bu taşlara baş
koyarız. Üzerlerindeki mühür, sadece ve sadece taşın o toprakların özünü oluşturmasından
kaynaklanıyor. Biz de Sünniler gibi Allah’a secde ederiz, taşa hiç secde edilir mi? Kur’an’a,
Allah’a inanan insan bir taş parçasına niçin secde etsin? Kanaatimizce Aleviler bunu
saptırıyorlar. Mühürün bir anlamı da peygamberlik işaretinin temsilidir”168 sözleriyle
kendilerine yönelik eleştirileri cevaplamaktadırlar.
Her yıl Aşure gününde Caferiler tarafından yapılan matemlikler, basın yayın
168
Türkdoğan, a.g.e., s.395.
52
organlarında yer almakta ve Türkiye’nin her tarafından hem televizyonlarda seyredilmekte
hem de gazetelerde okunmaktadır. Söz konusu törenlerde öne çıkan bir takım unsurlar
Türkiye’de geniş halk kesimine farklı bir uygulama olarak gelmekte ve genellikle
eleştirilmektedir. Bilindiği gibi Caferiler Aşure matemliklerinde siyah elbiselere bürünerek ve
kendilerini zircirlerle bağlayarak törenler düzenlemektedirler ve bu uygulamayla şehit edilen
Hz. Hüseyin’in acısını paylaştıklarına inanmaktadırlar. Bu uygulamalar esnasında oluşan
görüntülerin Türkiye’de geniş kesimler tarafından eleştirilmesi Caferileri de olumsuz
etkilemektedir. Bu konuda Caferiler, kendileri için “beşinci mezhep, mezhepsiz, ve Kızılbaş”
gibi ifadelerin kullanıldığına dikkat çekerek, bu durumun ortamı gerginleştireceğini, bunun da
ancak ülkemiz üzerinde kötü emelleri bulunan düşmanların işine yaracağını
vurgulamaktadırlar.169
İbadet uygulamalarındaki farklılıklar şüphesiz ki toplumsal ilişkilere de olumsuz
yansımaktadır. Çocuklarının hangi mezhepten olacağı konusunda sorun yaşamamak isteyen
ve dindar olan Caferiler genellikle kendi aralarında evlenmeyi tercih ediyorlar. Farklı
mezhepten birisiyle evlendiği zaman sorun yaşayabileceğine dikkat çeken bir Caferi bayan,
“Namazı eli açık kılıyorum, eşim eli bağlı kılınca çocuğum bunun farkını soracak. Anneye
daha yakın olduğu için beni örnek alınca, baba sorun yaratacak”170 sözleriyle ibadet
uygulamalarındaki farklılıkların oluşturacağı sosyal sıkıntılara dikkat çekmektedir. Burada
şunu da ifade etmeliyiz ki, bu durum genellikle dindar olan Caferiler için önem taşımaktadır.
Düzenli bir dini hayatı olmayan Caferilerin evlilik konusunda mezhep farklılığını çok fazla
dikkate almadığını söylememiz mümkündür. Gözlemlediğimiz kadarıyla bir çok Caferi,
Sünniler arasında namaz kılarken, herhangi bir eleştiri ile karşılaşmamak adına Sünniler gibi
namaz kılmaya gayret etmektedir. Hatta çoğunluğunu Sünnilerin oluşturduğu iş ortamında
çalışan ya da Türkiye’de çeşitli okullarda öğrenci olan ve arkadaş çevresi Sünnilerden oluşan
Caferiler, çoğu zaman Caferi kimliğini gizlemek durumunda kalmaktadırlar.
İbadet uygulamaları açısından Caferilerin bu tür farklılıklara sahip olması, onların
Türkiye’de geniş bir kesim tarafından anormal karşılanması sonucunu doğurmaktadır. Doğal
olarak Caferiler de bu durumdan fazlasıyla rahatsız olmakta, çoğu zaman da Caferi
olduklarını gizlemek ihtiyacı göstermektedirler. Bu durum da doğal olarak sosyal bütünleşme
açısından olumsuz bir tablo örneği sergilemektedir.
169
Aksam gazetesi, 04.03.2004.
170
53
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
UYGULAMALI ARAŞTIRMA
1.OLGUSAL DURUM
1.1. Örneklem Grubunun Cinsiyeti
Tablo 1
Cinsiyetiniz Frekans %
Erkek 146 70.9

Kadın 60 29.1
Toplam 206 100
Araştırmamızın örneklem grubu 206 kişiden oluşmaktadır. Örneklem grubunun

cinsiyete göre dağılımına baktığımızda 146 erkek ve 60 kadın olduğunu görmekteyiz.
Bunların birbirlerine oranı ise %70.9 erkek ve %29.1 kadın şeklindedir.
1.2.Örneklem Grubunun Yaşı
Tablo 2
Yaşınız Frekans %
18-24 57 27.6
25-34 41 19.9
35-44 39 18.9
45-54 24 11.6
56 ve Üzeri 45 21.8
Toplam 206 100
Örneklem grubunun yaş gruplarına göre dağılımına baktığımızda, ankete katılan

toplam 206 kişiden 18-24 yaş grubuna giren 57 kişi (%27.6), 25-34 yaş grubuna giren 41 kişi
(%19.9), 35-44 yaş grubuna giren 39 kişi (%18.9), 45-54 yaş grubuna giren 24 kişi (%11.6)
ve 56 ve üzeri yaşa sahip olanlar da 45 kişi (%21.8) olarak şekillenmiştir.
54
1.3. Örneklem Grubunun Eğitim Düzeyi
Tablo 3
Eğitim Düzeyiniz Frekans %
Okur-Yazar Değil 8 3.9

İlkokul 55 26.7
Ortaokul 32 15.5
Lise 48 23.3
Üniversite 47 22.8
Master/Doktora 16 7.8
Toplam 206 100
Deneklerin eğitim düzeyleri çeşitli sosyal, siyasi ve dini olaylara yaklaşımlarını

belirleyen en önemli değişkenlerden biri olmakla birlikte aynı zamanda sosyal bir varlık olan
insanın davranışlarını belirleyen temel etkenlerden de biridir. Tablodan anlaşıldığı kadarıyla
ankete katılan deneklerin %3.9’u (8 kişi) okur-yazar değil, %26.7’si (55 kişi) ilkokul mezunu,
%15.5’i (32 kişi) ortaokul mezunu, %23.3’ü (48 kişi) lise mezunu, %22.8’i (47 kişi)
üniversite mezunu ve %7.8’i (16 kişi) master/doktora düzeyinde bir eğitime sahiptir. Buradan
anlaşıldığı kadarıyla deneklerin tamamına yakını bir okula gitmiş ve oradan mezun olmuştur.
Bununla birlikte deneklerin %53.9’unun (111 kişi) lise ve üstü bir eğitime sahip oldukları
anlaşılmaktadır. Ayrıca ifade edilmelidir ki, anketimize katılan deneklerden bazıları Türkiye
standartlarında ilkokul mezunu gözükmekle birlikte, İran, Irak ve Suriye gibi ülkelerde Caferi
fıkhına göre uzun süreli din eğitimi almış olup, dikkate değer bir entelektüel birikime
sahiptirler.
1.4. Örneklem Grubunun Medeni Durumu

Tablo 4
Medeni Durumunuz Frekans %
Evli 128 62.1

Bekar 65 31.6
Boşanmış 4 1.9
Dul (eşi ölmüş) 5 2.4
Cevapsız 4 1.9
Toplam 206 100
55
Deneklerin medeni durumuna bakılacak olursa, 128 kişinin (%62.1) evli, 65 kişinin
(%31.6) bekar, 4 kişinin (%1.9) boşanmış ve 5 kişinin dul (eşi ölmüş) (%2.4) olduğu
anlaşılmaktadır. Bununla birlikte 4 kişi (%1.9) bu soruyu cevapsız bırakmıştır.
1.5. Örneklem Grubunun Hayatının Büyük Çoğunluğunun Geçtiği Yer
Tablo 5
Hayatınızın Büyük Frekans %
Çoğunluğunun Geçtiği Yer
Köy 9 4.4
Kasaba 8 3.9
İlçe 64 31.1
İl Merkezi 32 15.5
Büyükşehir 93 45.1
Toplam 206 100
Tablo 5’ten anladığımıza göre deneklerden 9 kişinin (%4.4) hayatının büyük

çoğunluğu köyde ve 8 kişinin de (%3.9) kasabada geçmişken, 64 kişinin (%31.1) hayatının
büyük çoğunluğu ilçede, 32 kişinin (%15.5) il merkezinde ve 93 kişinin de (%45.1)
büyükşehirde geçmiştir. Özetle belirtecek olursak toplam 125 kişinin (%60.6) hayatının
büyük çoğunluğunun il merkezi ve büyükşehirde geçmiş olduğu anlaşılmaktadır. Şüphesiz ki
deneklerin çoğunluğunun uzun süreli şehir hayatı yaşamış olmaları, onların kişisel ve sosyal
gelişmelerinde etkili olduğu gibi, sosyal olayları yorumlamalarında da etkin bir faktör olma
özelliğine sahiptir.
1.6. Örneklem Grubunun Doğum Yeri

Tablo 6
Doğum Yeriniz Frekans %
İstanbul 60 29.1
Ankara 4 1.9
Iğdır 61 29.6
Kars 59 28.6
Kocaeli 5 2.4
Londra 1 0,5
Manisa 4 1.9
Tokat 4 1.9
Cevapsız 8 3.9
Toplam 206 100
56
Ankete katılan deneklerin doğum yerlerine baktığımızda, deneklerden 60 kişi (%29.1)
İstanbul’da doğmuş, 4 kişi (%1.9) Ankara’da, 61 kişi (%29.6) Iğdır’da, 59 kişi (%28.6)
Kars’ta, 5 kişi (%2.4) Kocaeli’de, 1 kişi (%0.5) Londra’da, 4 kişi (%1.9) Manisa’da ve 4 kişi
de (%1.9) Tokat’ta doğmuştur. Ankete katılanlardan 8 kişi de (%3.9) bu soruyu cevapsız
bırakmıştır. Deneklerin doğum yerlerine dikkat edildiğinde İstanbul, Kars ve Iğdır toplam 180
kişi (%87.3) ön plana çıkmaktadır. Araştırmamızın teorik bölümünde de ifade ettiğimiz gibi
(Bkz. Sayfa 28) Türkiye Caferilerinin asıl yerleşim bölgesi Doğu Anadolu’da Kars ve Iğdır
bölgeleridir. Caferiler 1960’lı yıllardan itibaren Batıdaki büyük sanayi kentlerine göç etmeye
başlamışlardır. En fazla göç alan şehir de İstanbul olmuştur. Nitekim Araştırmamız da
İstanbul’da yapılmıştır. Bu noktadan hareketle doğum yeri değişkeninde İstanbul Kars ve
Iğdır’ın bu kadar yüksek bir orana sahip olması belirtilen sebeplerle birlikte daha iyi
anlaşılmaktadır.
1.7. Örneklem Grubunun Mesleği
Tablo 7
Mesleğiniz Frekans %
Öğrenci 52 25.2
Memur 25 12.1
Esnaf 21 10.2
Kamu İşçisi 13 6.3
Emekli 28 13.6
Ev Hanımı 30 14.6
İşsiz 13 6.3
Diğer 16 7.8
Cevapsız 8 3.9
Toplam 206 100
Ankete katılanların mesleki durumlarına baktığımızda ilk sıralarda yer alanlar %25.2
(52 kişi) ile öğrenciler, %14.6 (30 kişi) ile ev hanımları, %13.6 (28 kişi) ile emekliler, %12.1
(25 kişi) ile memurlar ve %10.2 (21 kişi) ile de esnaflar olarak sıralanmıştır. Bununla birlikte
ankete katılanlardan %6.3’ü (13 kişi) kamu işçisi ve yine %6.3’ü de (13 kişi) işsiz olarak
tespit edilmiştir. Deneklerden 8 kişi (%3.9) bu soruyu cevapsız bırakırken, 16 kişi de (%7.8)
diğer seçeneğini işaretlemiştir. Diğer seçeneğini işaretleyenler, mesleki durumlarını serbest
meslek olarak niteleyenler ve cami imamlarından (mollalar) oluşmaktadır.
57
1.8. Örneklem Grubunun Ekonomik Durumu
Tablo 8
Ailenizin Aylık Net Frekans %
Geliri
350-600 YTL 72 35
601-800 YTL 60 29.1
801-1000 YTL 28 13.6
1000-1250 YTL 12 5.8
1250-1500 YTL 17 8.3
1500 YTL’den fazla 9 4.4
Cevapsız 8 3.9
Toplam 206 100
Örneklem grubunun ekonomik durumunu sorgularken kişisel kazançları değil de,

ailenin toplam geliri sorulmuştur. Ankete katılan denekler, ailelerinin aylık toplam gelirini
dikkate alarak cevap vermişlerdir. Bu göre verilen cevaplara baktığımızda, örneklem
grubunun %35’i (72 kişi) aylık 350-600 YTL tutarında bir ailevi gelire sahipken, %29.1
(60 kişi) aylık 601-800 YTL, %13.6 (28 kişi) 801-1000 YTL, %5.8 (12 kişi) 1000-1250 YTL,
%8.3 (17 kişi) 1250-1500 YTL ve %4.4 de (9 kişi) aylık 1500 YTL’den fazla bir ailevi gelire
sahiptir. Ankete katılan deneklerden 8 kişi (%3.9) bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Tabloya
dikkat edilirse, ailevi aylık net geliri 1000 YTL’nin altında olanlar 160 kişidir ve bunların
örneklem grubunun tamamına oranı %77.7 şeklindedir.
1.9. Örneklem Grubunun Öğrenilmesini Gerekli Gördüğü Yabancı Diller

Tablo 9
Aşağıdaki yabancı dillerden
hangisi öncelikli olarak
Frekans %
öğrenilmeli
İngilizce 57 27.7
Arapça 46 22.3
Almanca 42 20.4
Fransızca 29 14.1
Farsça 20 9.7
Rusça 4 1.9
Diğer 8 3.9
Toplam 206 100
58
Örneklem grubuna “Aşağıdaki Yabancı dillerden hangisini öncelikli olarak öğrenmek
gerekir?” diye bir soru yönelttiğimizde verilen cevaplar tablodan da anlaşıldığı gibi; ilk sırada
57 kişi (%27.7) İngilizce’nin öğrenilmesi gerektiğini düşünürken ikinci sırada 46 kişi (%22.3)
Arapça’nın öğrenilmesi gerektiğini düşünmektedir. Bununla birlikte Almanca’nın öğrenilmesi
gerektiğini düşünenler 42 kişi (%20.4), Fransızca’nın öğrenilmesi gerektiğini düşünenler 29
kişi (%14.1), Farsça’nın öğrenilmesi gerektiğini düşünenler 20 kişi (%9.7) ve Rusça’nın
öğrenilmesi gerektiğini düşünenler de 4 kişi (%1.9) olarak tespit edilmiştir.
1.10. Örneklem Grubunun Kişisel Algıları
Tablo 10
Hiç
Aşağıdaki özelliklere Çok Oldukça Önemli Önemli
sahip olmak sizin Önemli Önemli Önemli Değil Değil Cevapsız Toplam
için ne derece
önemlidir? F % F % F % F % F % F % F %
Gelenekçi Olmak 33 16 40 19.4 57 27.7 0 0 12 5.8 64 31.1 206 100
Yenilikçi Olmak 66 32 38 18.4 42 20.4 4 1.9 0 0 56 27.2 206 100
Modern Olmak 61 29.6 20 9.7 44 21.4 21 10.2 0 0 60 29.1 206 100
Milliyetçi Olmak 95 46.1 28 13.6 35 17 8 3.9 8 3.9 32 15.5 206 100

Muhafazakar
Olmak 0 0 16 7.8 38 18.4 19 9.2 17 8.3 116 56.3 206 100
Sos. Demokrat-Laik
Olm. 26 12.6 14 6.8 12 5.8 13 6.3 25 12.1 116 56.3 206 100
Vatanperver Olmak 92 44.7 25 12.1 17 8.3 4 1.9 8 3.9 60 29.1 206 100
Dindar Olmak 71 34.5 26 12.6 21 10.2 4 1.9 4 1.9 80 38.8 206 100
Türk Olmak 104 50.5 29 14.1 17 8.3 12 5.8 4 1.9 40 19.4 206 100
Caferi Olmak 107 51.9 21 10.2 30 14.6 0 0 8 3.9 40 19.4 206 100
Alevi-Bektaşi Olmak 4 1.9 0 0 0 0 26 12.6 60 29.1 116 56.3 206 100
Anketimize katılan Caferilerin kendilerini nasıl algıladıklarını tespit etmek amacıyla

yönelttiğimiz bu soruya verilen cevapları dikkate aldığımızda; Caferilerden gelenekçi olmayı
59
çok önemli görenler 33 kişi (%16), oldukça önemli görenler 40 kişi (%19.4), önemli görenler
57 kişi (%27.7) olarak tespit edilirken, 12 kişi (%5.8) gelenekçi olmak konusunda hiç önemli
değil şeklinde görüş belirtmiştir. Yine aynı şekilde yenilikçi olmayı çok önemli görenler 66
kişi (%32), oldukça önemli görenler 38 kişi (%18.4), önemli görenler 42 kişi (%20.4) ve
önemli değil şeklinde de görüş belirtenler sadece 4 kişidir (%1.9). hiç önemli değil seçeneğine
ise deneklerden hiçbirinin katılmadığı görülmektedir.
Modern olmanın Caferiler tarafından ne kadar önemsendiğine baktığımızda, ankete
katılan deneklerden 61 kişinin (29.6) modern olmayı çok önemli gördüğü, 20 kişinin (%9.7)
oldukça önemli gördüğü ve 44 kişinin de (%21.4) önemli gördüğü anlaşılmaktadır. Bununla
birlikte modern olmak hakkında önemli değil şeklinde görüş belirtenler 21 kişi %10.2)
olmakla birlikte hiç önemli değil seçeneğine deneklerin hiçbirisi cevap vermemiştir.
Buraya kadar ki tespitlerimizden hareketle, gelenekçi olmak, yenilikçi olmak ve
modern olmak seçeneklerini değerlendirdiğimizde gelenekçi olmayı önemli, oldukça önemli
ve çok önemli görenlerin toplam sayısı 130 kişidir ve ankete katılan deneklerin %63.1’ine
tekabül etmektedir. Yenilikçi olmayı önemli, oldukça önemli ve çok önemli görenlerin toplam
sayısına baktığımızda toplam 146 kişidir ve deneklerin %70.8’ine tekabül etmektedir. Aynı
şekilde modern olmayı önemli, oldukça önemli ve çok önemli görenlerin toplam sayısı da 125
kişi ve örneklem grubunun %60.7’sidir. Bu üç faktöre verilen cevaplara dikkat ettiğimizde
örneklem grubunun yarısından fazlasının bunları önemsediği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte
gelenekçi olmak ve yenilikçi olmak faktörleri arasında fazla bir farkın bulunmayışı, toplumun
bir yandan geleneklere bağlı kalmaya gayret ederken, diğer taraftan yeniliklere de açık
olduğunu göstermektedir. Yine bu seçenekleri olumsuz görüş belirtmekten ziyade cevapsız
bırakanların sayılarının ortalama 60 kişi (%29.1) civarında olması, bu faktörlerin toplumun bir
kesimi tarafından fazla önemsenmediğini göstermektedir.
Caferilerin milliyetçilik algılarına baktığımızda milliyetçi olmayı çok önemli görenler
95 kişi (%46.1), oldukça önemli görenler 28 kişi (%13.6) ve önemli görenler de 35 kişi (%17)
olarak tespit edilmiştir. Bu seçeneğe önemli değil şeklinde cevap verenler 8 kişi (3.9) iken hiç
önemli değil şeklinde cevap verenler de yine 8 kişidir (%3.9). Burada dikkat çeken bir başka
husus, bu seçeneği cevapsız bırakanların toplam 32 kişi (%15.5) olmasıdır. Dikkat edilirse
yukarıdaki faktörler arasında cevapsız oranının en az olduğu seçeneğin bu seçenek olduğu
görülmektedir.
Ankete katılan Caferilerin kendilerini muhafazakar olmak açısından nasıl
60
değerlendirdiklerine baktığımızda çok önemli seçeneğini kimsenin işaretlemediğini
görmekteyiz. Bu seçeneğe oldukça önemli şeklinde cevap verenler 16 kişi (%7.8) ve önemli
şeklinde görüş belirtenler de 38 kişidir (18.4). Muhafazakar olmak konusunda önemli değil ve
hiç önemli değil şeklinde görüş belirten Caferilerin toplam sayısı da 36 kişi (%17.5) iken bu
seçeneği cevapların sayısı 116 kişidir (%56.3). Örneklem grubunun yarısından fazlasının bu
seçeneği cevapsız bırakması, muhafazakar olmanın aslında geniş bir kesim tarafından fazla
önemsenmediğini göstermektedir.
Sosyal demokrat yada laik olmak konusunun da Caferiler tarafından fazla
önemsenmediğini söylememiz mümkündür. Tabloya baktığımızda bu seçeneğe önemli,
oldukça önemli ve çok önemli şeklinde cevap verenlerin toplam sayısı 52 kişi (%25.2) iken,
önemli değil ve hiç önemli değil şeklinde görüş belirtenlerin toplam sayısı 38 kişidir ve
örneklem grubunun geneline oranı %18.4’tür. bu seçeneği de yine örneklem grubunun
yarısından fazlasının (116-%56.3) cevapsız bırakması bu faktörün Caferiler tarafından fazla
önemsenmediğini göstermektedir.
Caferilerin vatanperver olmak konusundaki görüşlerine baktığımızda yine milliyetçilik
seçeneğinde olduğu gibi bu faktörü çok önemli görenlerin sayısının (92 kişi, %44.7) diğer
seçeneklere oranla oldukça yüksek olması bu faktörün de Caferiler tarafından ciddi manada
önemsendiğini göstermektedir. Vatanperver olmak konusunda çok önemli seçeneğini tercih
edenlerin dışında 25 kişi (%12.1) oldukça önemli ve 17 kişi de (%8.3) önemli şeklinde görüş
belirtmişlerdir. Bu seçeneğe önemli değil ve hiç önemli değil şeklinde cevap verenlerin
toplam sayısı sadece 12 kişidir ve örneklem grubunun tamamına oranı %5.8’dir.
Caferilerin dindarlık olgusunu değerlendirmelerine baktığımızda, dindar olmayı çok
önemli görenler 71 kişi (%34.5), oldukça önemli görenler 26 kişi (%12.6) ve önemli görenler
de 21 kişidir (%10.2). dindarlık konusunda önemli değil ve hiç önemli değil şeklinde görüş
belirtenlerin toplam sayısı 8 kişidir (%3.8). bu seçeneğe toplam 80 kişi (%38.8) cevap
vermemiştir. Bu durumdan hareketle örneklem grubunun ortalama üçte birinin dindar olma
konusunu fazla önemsemediğini söylememiz mümkündür.
Araştırmamızın teorik bölümünde Türkiye Caferilerinin neredeyse tamamının Azeri
Türkü olduğunu ifade etmiştik (Bkz. Sayfa 27). Caferilerin kendilerini Türk olarak
algılamalarının onlar için ne derece önemli olduğuna baktığımızda; bu faktöre verilen önemin
diğerlerine oranla daha yüksek olduğunu görmekteyiz. Türk olmak konusunda çok önemli
şeklinde görüş belirten Caferilerin sayısı 104 (%50.5)’tür. Bununla birlikte oldukça önemli
61
şeklinde görüş belirtenler 29 kişi (%14.1) ve önemli diye görüş belirtenlerin sayısı da 17
kişidir (%8.3). Bu faktöre önemli, oldukça önemli ve çok önemli şeklinde cevap veren
deneklerin toplam sayısı 150 kişi (%72.9) ve önemli değil veya hiç önemli değil şeklinde
görüş belirtenlerin toplam sayısı da 16 kişidir (%7.7). verilen bu cevaplara baktığımızda
anketimize katılan Caferilerin büyük oranının Türk olmayı önemsedikleri görülmektedir.
Caferiler için Caferi olmanın ne derece önemli olduğu konusuna baktığımızda da yine
Türklük konusunda olduğu gibi Caferilerin Caferi olmaya ciddi derece önem verdikleri
anlaşılmaktadır. Bu faktör hakkında çok önemli diye görüş belirtenlerin sayısı 107 kişidir
(%51.9).Bu sayıya Caferilik hakkında oldukça önemli ve önemli şeklinde görüş belirtenleri
sayılarını da eklediğimizde toplam 158 kişiye (%76.7) tekabül etmektedir. Bu faktör hakkında
önemli değil seçeneğini hiçbir denek cevaplamışken hiç önemli değil şeklinde görüş
belirtenlerin sayısı sadece 8 kişidir (%3.9). Ayrıca bu seçeneği toplam 40 kişinin (%19.4)
cevapsız bıraktığı görülmektedir.
Burada Caferilerin kendilerini nasıl algıladıklarını tespit maksadıyla bir takım
faktörlere verilen önem tespit edilirken, Alevi-Bektaşi olmak faktörünün de sorulmasının
sebebi, Türkiye’de Alevilerle Caferilerin Ehl-i Beyt, Oniki İmam Hz. Ali vb. meselelere
verdikleri önemden dolayı birbirine karıştırılmalarını göz önünde bulundurarak Caferilerin
kendilerini Alevilerle aynı kategoride algılayıp algılamadıklarını tespit etmek amaçlanmıştır.
Ankete katılan Caferilerden sadece 4 kişi (%1.9) bu konuda çok önemli seçeneğini
işaretlemiştir. Bunun haricinde önemli değil veya hiç önemli değil şeklinde görüş belirtenlerin
toplam sayısı 86 kişidir (%41.7) ve bu seçeneği toplam 116 kişi (%56.3) cevapsız bırakmıştır.
Bu seçenek tablodan da anlaşıldığı gibi diğer seçenekler arasında Caferilerin hiç önem
vermedikleri bir faktördür.
Bütün bu bulgulardan sonra Caferilerin büyük oranının önem verdikleri faktörlere
baktığımızda Caferi olmak, Türk olmak, milliyetçi olmak ve vatanperver olmak örneklem
grubunun diğer faktörlere oranla ciddi derecede önem verdikleri faktörler olarak ön plana
çıkmaktadır. Bu verileri dikkate aldığımızda Caferilerin Caferilik kimliği yanında Türklüğü
de bir kimlik olarak benimsedikleri görülmektedir. Bu durum da sosyal bütünleşme açısından
değerlendirildiğinde milli birlik faktörünün sosyal bütünleşmedeki önemli katkısına işaret
etmektedir.
62
2. CAFERİLERİN DİNİ TUTUMLARI
2.1. Örneklem Grubunun Din ile İlgili Düşünceleri
Tablo 11
Katılmıyorum
Katılmıyorum
Katılıyorum
Katılıyorum
Katılıyorum
Tamamen
Cevapsız
Oldukça
Toplam
Aşağıdaki din ile ilgili
düşüncelere ne derece
Hiç
katılıyorsunuz?
F % F % F % F % F % F % F %
Din Allah tarafından
konulmuş bir dünya ve
ahiret nizamıdır 182 88.3 4 1.9 4 1.9 4 1.9 0 0 12 5.8 206 100
Din gereklidir, ancak alanı
dünya değil ahirettir 28 13.6 20 9.7 0 0 57 27.7 41 19.9 60 29.1 206 100
Din laiklikle bağdaşmayan
bir düşünce sistemidir 20 9.7 0 0 13 6.3 31 15 38 18.4 104 50.5 206 100
Bilimin gelişmesi ile dine
olan ihtiyaç ortadan
kalkacaktır 8 3.9 4 1.9 9 4.4 27 13.1 66 32 92 44.7 206 100
Din Gereksiz bir şeydir. 0 0 0 0 0 0 21 10.2 97 47.1 88 42.7 206 100
Caferilerin din ile ilgili düşüncelerine baktığımızda ankete katılanların %88.3’ünün

(182 kişi) tamamen katılıyorum şeklinde görüş belirttiği, %3.8’lik bir oranında (8 kişi)
oldukça katılıyorum ve katılıyorum şeklinde görüş belirttikleri görülmüştür. 4 kişi (%1.9) bu
düşünceye katılmadığını ifade ederken 12 kişi de (%5.8) bu seçeneği cevapsız bırakmıştır.
Yukarıdaki tabloda yer alan diğer seçenekleri de göz önünde bulundurduğumuzda bu ilk
seçeneğe verilen cevapların diğer seçeneklere verilenlere kıyasla oldukça yüksek olduğu,
dolayısıyla Caferilerin tamamına yakının bu düşünceye katıldıkları görülmektedir.
“Din gereklidir, ancak alanı dünya değil ahirettir” şeklinde bir düşünceye tamamen
katılıyorum şeklinde görüş belirtenler 28 kişi (%13.6) ve oldukça katılıyorum şeklinde görüş
belirtenler 20 kişidir (%9.7). bununla birlikte katılmıyorum ve hiç katılmıyorum şeklinde
görüş belirtenlerin toplam sayısı 101 kişi (%47.6) ve cevapsız bırakanlar da 60 kişidir
(%29.1).
“Din laiklikle bağdaşmayan bir düşünce sistemidir” şeklinde bir düşünceye yine
tablodan anlaşıldığı gibi 20 kişi (%9.7) tamamen katılıyorum şeklinde görüş belirtirken 13
63
kişi de (%6.3) katılıyorum şeklinde görüş belirtmiştir. Bu düşünceye katılanların toplam sayısı
33 kişi ve ankete katılanların tamamına oranı %16’dır. Bununla birlikte bu düşünceye
katılmıyorum ve hiç katılmıyorum şeklinde görüş belirtenlerin toplam sayısı 69 ve örneklem
grubunun tamamına oranı %33.4’tür. ayrıca bu seçeneği 104 kişinin (%50.5) cevapsız
bırakması aslında örneklem grubunun böyle bir düşünceyi fazla önemsemediğini
göstermektedir.
Bilimin gelişmesi ile dine olan ihtiyacın ortadan kalkacağı şeklinde bir düşünceye de
yine Caferilerin fazla önem vermedikleri ve olumlu görüş belirtmedikleri görülmektedir.
Böyle bir düşünceye örneklem grubundan tamamen katılıyorum, oldukça katılıyorum ve
katılıyorum şeklinde cevap verenlerin toplam sayısı 21 kişidir (%10.2). bununla birlikte böyle
bir düşünceye katılmıyorum ve hiç katılmıyorum şeklinde cevap verenlerin toplam sayısı 93
kişi ve örneklem grubunun tamamına oranı %45.1’dir. ayrıca bu seçeneği de deneklerin
%44.7’si (92 kişi) cevapsız bırakmıştır.
Caferilerin Dinin gerekliliği konusundaki düşüncelerine baktığımızda “Din gereksiz
bir şeydir” şeklinde bir düşünceye hiç kimsenin katılmadığını ve böyle bir düşünceye 21 kişi
(%10.2) katılmıyorum şeklinde cevap verirken 97 kişi de (%47.1) hiç katılmıyorum şeklinde
cevap vermiştir.
Bütün bu bulguları dikkate aldığımızda Caferilerin Tamamına yakının Dinin Allah
tarafından konulmuş bir ilahi nizam olduğuna ve gerekliliğine inandıkları, diğer düşünceleri
de çok fazla önemsemedikleri görülmektedir.
2.2. Örneklem Grubunun Dindarlık Algısı
Tablo 12
Kendinizi dindarlık
bakımından nasıl Frekans %
algılıyorsunuz?
Din Karşıtı 0 0
Dinle İlgisiz 4 1.9
Az Dindar 50 24.3
Dindar 124 60.2
Çok Dindar 16 7.8
Cevapsız 12 5.8
Toplam 206 100
64
Caferilerin dindarlık konusunda kendilerini nasıl algıladıklarına baktığımızda, din
karşıtı seçeneğini kimsenin işaretlemediği, dinle ilgisiz seçeneğini işaretleyenlerin 4 kişi
(%1.9), az dindar olanların 50 kişi (%24.3), dindar olanların 124 kişi (%60.2) ve çok dindar
olanların da 16 kişi (%7.8) olduğu tespit edilmiştir. Bu soruyu 12 kişi (%5.8) cevapsız
bırakmıştır. Tablodan elde edilen verilere baktığımızda örneklem grubunun az dindar olarak
görüş belirtenler de dahil olmak üzere neredeyse tamamına yakınının kendisini dindar olarak
algıladığını ifade etmemiz mümkündür.
2.3. Örneklem Grubunun Dini Eğitim Aldığı Yerler
Tablo 13
Dini eğiminizi nereden Frekans %
aldınız?
Din Eğitimi Almadım 115 55.8
Aile ve Okuldan 4 1.9
Aileden 26 12.6
Camiden 41 19.9
İran’dan 8 3.9
Şam’dan 8 3.9
Vakıftan 4 1.9
Toplam 206 100
Araştırmamızın teorik bölümünde de ifade ettiğimiz gibi (Bkz. Sayfa 50-51),

Türkiye’de örgün öğretim kurumlarında Caferi mezhebi esaslarını da kapsayan bir dini eğitim
söz konusu değildir. Bu nedenle Caferiler için dini eğitim almak belirli oranda bir zorluğu da
beraberinde getirmektedir. Türkiye’de Caferilere imamlık yapacak din adamlarının Türkiye
dışında İran ve Irak gibi ülkelerde eğitim almaları söz konusudur. Bununla birlikte ülke dışına
gitme durumu olmayanların ya da din adamı olmayı düşünmeyenlerin de gerekli din
eğitimlerini aileden ve Caferilere ait camilerden aldıkları görüşmüştür. Anketimize katılan
örneklem grubunun din eğitimine baktığımızda 115 kişinin (%55.8) din eğitimi almadığını, 4
kişinin din eğitimini (%1.9) aile ve okuldan aldığını, 26 kişinin (%12.6) aileden, 41 kişinin
(%19.9) camiden, 8 kişinin (%3.8) İran’dan, 8 kişinin (%3.8) Şam’dan ve 4 kişinin de (%1.9)
65
vakıflardan dini eğitim aldıkları görülmektedir.
2.4. Caferi Çocuklarının Dini Eğitimi
Tablo 14
Çocuklarınızın
din eğitimini Çok Fikrim Hiç
nereden ve İsterim İsterim Yok İstemem İstemem Cevapsız Toplam
kimden
almalarını
istersiniz? F % F % F % F % F % F % F %
Sünni bir
hocadan 0 0 21 10.2 26 12.6 30 14.6 13 6.3 116 56.3 206 100
Caferi bir
hocadan 115 55.8 54 26.2 17 8.3 0 0 0 0 20 9.7 206 100
Sünni bir eğitim
kurumundan 0 0 25 12.1 30 14.6 14 6.8 21 10.2 116 56.3 206 100
Caferi bir eğitim
kurumundan 108 52.4 61 29.6 21 10.2 0 0 0 0 16 7.8 206 100
Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi Türkiye’de resmi eğitim kurumlarında Caferi mezhebi
esaslarını da içeren bir din eğitimi verilemektedir. Bu nedenle Caferiler çocuklarına genellikle
kendi imkanları ölçüsünde evlerinde yahut camilerde din eğitimi vermektedirler. Caferiler,
Türkiye’de okullarda Sünni bir anlayışa göre din eğitimi verildiğini ve Hanefi mezhebinin
öğretildiğini, oysa kendilerinin Caferi mezhebine mensup olduklarını ve çocuklarının da
Caferi mezhebi esaslarına göre din eğitimi almalarını gerektiğini ifade etmektedirler.
Yukarıdaki tablodan da anladığımız gibi, çocuklarının Sünni bir hocadan din eğitimi almaları
konusunda çok isterim seçeneği cevapsız bırakılmışken, isterim seçeneği 21 kişi (%10.2)
tarafından işaretlenmiştir. 26 kişi (%12.6) bu konuda fikri olmadığını ifade ederken, 30 kişi
(%14.6) istemem şeklinde ve 13 kişi de (%6.3) hiç istemem şeklinde görüş belirtmişlerdir.
Aynı şekilde Sünni bir eğitim kurumundan din eğitimi alınması konusunda da, çok isterim
seçeneği cevapsız bırakılmış, isterim seçeneği 25 kişi (%12.1) tarafından tercih edilmiş, 30
kişi (%14.6) fikrim yok şeklinde görüş belirtirken, 14 kişi (%6.8) istemem ve 21 kişi de
(%10.2) hiç istemem şeklinde görüş belirtmişlerdir. Dikkat edilirse hem Sünni bir eğitim
kurumundan hem de Sünni bir hocadan din eğitimi alınması konusunda ciddi bir isteksizlik
söz konusudur. Ayrıca bu iki faktöre örneklem grubunun yarısından fazlası (116 kişi/%56.3)
cevap vermemişlerdir. Bu durumda Caferilerin bu konuda isteksiz olduklarını ifade
etmektedir.
66
Caferilerin çocuklarının din eğitimlerini Caferi bir hocadan ve Caferi bir eğitim
kurumundan almaları konusunda tablodan da anlaşıldığı üzere ciddi bir istek söz konusudur.
Bu iki faktörü cevapsız bırakanlar, diğer iki faktördeki cevapsızlara oranla çok azdır. Caferi
bir hocadan ve Caferi bir eğitim kurumundan din eğitimi alınması konusunda istemem ve hiç
istemem seçenekleri hiç tercih edilmemişken, Caferi bir hocadan din eğitimi alınması
konusunda ankete katılan deneklerden 115 kişi (%55.8) çok isterim şeklinde görüş belirtmiş,
54 kişi (%26.2) isterim şeklinde görüş belirtmiş ve 17 kişi de (%8.3) bu konuda fikri
olmadığını ifade etmiştir. Yine benzer şekilde Caferi bir eğitim kurumundan din eğitimi
alınması konusunda çok isterim şeklinde görüş belirtenler 108 kişi (%52.4), isterim şeklinde
görüş belirtenler 61 kişi (%29.6) ve fikrim yok şeklinde görüş belirtenler de 21 kişidir
(%10.2). özetle ifade etmek gerekirse Caferiler çocuklarının dini eğitimlerini Caferi bir
hocadan ve Caferi bir eğitim kurumundan almasını istemektedirler.
2.5. Caferi Din Adamlarının Eğitimi
Tablo 15
Caferi din adamlarının

eğitimini aşağıdaki kişi Çok Fikrim Hiç
ve kurumlardan İsterim İsterim Yok İstemem İstemem Cevapsız Toplam
almalarını ne derece
istersiniz? F % F % F % F % F % F % F %
Türkiye’deki Din
Eğitimi Kurumlarından
(İHL-İlahiyat) 82 39.8 29 14.1 13 6.3 21 10.2 9 4.4 52 25.2 206 100
İran’daki
Medreselerden 21 10.2 29 14.1 12 5.8 36 17.5 8 3.9 100 48.5 206 100
Türkiye’de Açılacak
Caferi Eğitim
Müesseselerinden 139 67.5 43 20.9 16 7.8 0 0 0 0 8 3.9 206 100
Irak’taki
Medreselerden 4 1.9 28 13.6 25 12.1 28 13.6 17 8.3 104 50.5 206 100
Türkiye’de Caferilere ait camilerde yine Caferi mezhebi esaslarına göre din eğitimi
almış Caferi imamlar görev yapmaktadırlar. Türkiye’deki eğitim kurumlarında böyle bir
eğitim imkanı bulunmadığı için Caferiler imam yetiştirmek için çocuklarını küçük yaşta
İran’a göndermektedirler. Bugün Türkiye’de bulunan Caferi mollaların da bir kısmı İran’ın
Kum kentinde bir kısmı da Irak’ın Necef kentinde Caferi mezhebi esaslarına göre eğitim
veren medreselerde eğitim görmüşlerdir. Selahattin Özgündüz’ün ifadelerine göre eskiden
67
eğitim için Necef’e giden Caferiler, Saddam Hüseyin’in baskılarından sonra İran’a gitmeye
başlamışlardır.171 Bu durum da iki ülke arasındaki siyasi ilişkiler nedeniyle çeşitli sosyal
problemlere sebep olmaktadır. Araştırmamızın teorik bölümünde de ifade ettiğimiz gibi (Bkz.
Sayfa 51) Diyanet İşleri Başkanlığı Baş Müfettişi Abdülkadir Sezgin Türkiye’de bir İlahiyat
Fakültesi bünyesinde Caferilere imam yetiştirecek bir kürsü açılması konusunda bir proje
hazırlamıştır. Fakat çeşitli nedenlerle bu proje hayata geçirilememiştir. Diyanet İşleri Başkanı
Ali Bardakoğlu’da aynı şekilde meselenin sosyal sorunlarına dikkat çekmiş ve Türkiye’de
Caferilere ait 300 civarında cami olduğunu ve ülke olarak Türkiye’de Caferilere imam
yetiştirmemiz gerektiğini ifade etmiştir.
Caferi mollaların eğitimleri konusunda fikirlerini sorduğumuz Caferiler de yukarıdaki
tablodan da anlaşıldığı gibi, Caferi din adamlarının Türkiye’de açılacak Caferi eğitim
müesseselerinde eğitim görmesini istemektedirler. Anket verilerine dikkat ettiğimizde
mollaların Türkiye’deki İmam hatip Lisesi ve İlahiyat Fakültesi gibi eğitim kurumlarında
eğitim almasını çok isteyenler 82 kişi (%39.8), isteyenler 29 kişi (%14.1), bu konuda fikri
olmadığını ifade edenler 13 kişi (%6.3) ve istemem diyenler 21 kişi (%10.2), hiç istemem
diyenler de 9 kişidir (%4.4). İran’daki medreselerden din eğitimi alınması konusunda da
Caferilerin fazla istekli oldukları söylenemez. Tabloya dikkat edilirse İran’da eğitim
konusunda çok isterim şeklinde görüş belirtenler 21 kişi (%10.2), İsterim şeklinde görüş
belirtenler 29 kişi (%14.1), bu konuda fikri olmadığını ifade edenler 12 kişi (%5.8) olmakla
birlikte, 36 kişi (%17.5) istemem şeklinde görüş belirtmiş ve 8 kişi de (%3.9) hiç istemem
şeklinde görüş belirtmişlerdir. Ayrıca bu seçeneği 100 kişi (%48.5) cevapsız bırakmıştır. Aynı
şekilde Irak’taki medreselerden eğitim alınması konusunda da Caferilerin istekli olmadıkları
görülmektedir. Bu seçeneğe sadece 4 kişi (%1.9) çok isterim şeklinde cevap vermiş ve 28 kişi
de (%13.6) isterim şeklinde cevap vermiştir. Bu konuda fikri olmadığını ifade edenler 25 kişi
(%12.1), istemem şeklinde cevap verenler 28 kişi (%13.6) ve hiç istemem şeklinde cevap
verenler de 17 kişidir (%8.3).
Hem Irak’ta hem de İran’da eğitim alınması konusunda isterim veya çok isterim
şeklinde cevap verenlerin sayılarının örneklem grubunun tamamına göre oldukça düşük
olması ve bu iki seçeneğe ankete katılanların yaklaşık olarak yarısının cevap vermemesi,
Caferilerin Türkiye dışında bir dini eğitim alınması konusunda isteksiz olduklarını
göstermektedir.
Araştırma esnasında konu ile ilgili görüşlerini sorduğumuz Caferi mollalar ve Caferi
171
http://aksiyon.com.tr/detay.php?id=16673 (23.05.2006)
68
halk, kendi din adamlarının Türkiye’de yetişmelerini istediklerini, fakat Türkiye’de
kendilerine imama yetiştirecek bir müessesenin bulunmadığını ve bu durumun da kendileri
için ciddi bir sıkıntı olduğunu ifade etmişlerdir. Tabloya dikkat ettiğimizde Caferi din
adamlarının eğitimlerini Türkiye’de açılacak Caferi eğitim müesseselerinde almaları
konusunda ciddi bir istek olduğu görülmektedir. Bu seçeneğe örneklem grubunun %67.5’i
(139 kişi) çok isterim şeklinde cevap vermiş, %20.9’u (43 kişi) isterim şeklinde cevap
vermiştir ve %7.8’i (16 kişi) de fikrim yok şeklinde cevap vermiştir. Bu seçeneğe örneklem
grubundan hiç kimse istemem ya da hiç istemem şeklinde cevap vermemişken sadece 8 kişi
(%3.9) bu seçeneği cevapsız bırakmıştır. Diğer seçeneklere oranla bu seçeneği cevapsız
bırakanların sayılarının oldukça az olması da Caferilerin bu konuda isteklerini göstermektedir.
Özetle ifade etmek gerekirse ankete katılan toplam 206 Caferiden 182 kişi (%88.4) Caferi din
adamlarının eğitimlerini Türkiye’de açılacak Caferi eğitim müesseselerinden almalarını
istemektedirler.
2.6. Caferilere Göre Sünni Bir İmamın Arkasında Namaz Kılmak
Tablo 16
Sünni bir imamın
arkasında namaz Frekans %
kılarmısınız?
Kılarım 80 38.8
Zorunlu Olursa Kılarım 65 31.6
Asla Kılmam 48 23.3
Diğer 5 2.4
Cevapsız 8 3.9
Toplam 206 100
Bilindiği gibi Caferilerde namaz kılma şekli Sünnilere göre oldukça farklılıklar
arzetmektedir. Caferiler namazlarını yine Caferilere ait camilerde Caferi mezhebi esaslarına
göre din eğitimi almış mollalara tabi olarak kılmaktadırlar. “Sünni bir imamın arkasında
namaz kılar mısınız” şeklinde sorduğumuz bir soruya ankete katılanlardan 80 kişi (%38.8)
kılarım cevabını vermiş, 65 kişi (%31.6) zorunlu olursa kılarım cevabını vermiş, 48 kişi
(%23.3) asla kılmam şeklinde cevap vermiş ve 5 kişi (%2.4) diğer seçeneğini
işaretlemişlerdir. Diğer seçeneğini işaretleyenler namaz kılmadıklarını ifade etmişlerdir. Bu
69
soruyu 8 kişi (%3.9) cevapsız bırakmıştır.
Verilen cevapları dikkate aldığımızda ankete katılan Caferilerin yarısından fazlasının
Sünni bir imama tabi olarak namaz kılabileceği anlaşılmaktadır. Bu durum da sosyal
bütünleşme açısından olumlu bir faktör olarak dikkat çekmektedir.
3. CAFERİLERİN SİYASİ TUTUMLARI
3.1. Caferilere Göre Türkiye’nin Sorunları
Tablo 17
Katılmıyorum
Katılmıyorum
Katılıyorum
Katılıyorum
Aşağıdaki
Fikrim Yok
Tamamen
faktörlerin
Cevapsız
Toplam
Türkiye’nin önemli
sorunlarından
Hiç
olduklarına ne
derece
katılıyorsunuz F % F % F % F % F % F % F %
Enflasyon-İşsizlik 116 56.3 42 20.4 4 1.9 0 0 0 0 44 21.4 206 100
Yolsuzluk ve Rüşvet 90 43.7 56 27.2 0 0 0 0 0 0 60 29.1 206 100
Mezhep Çatışması 8 3.9 24 11.7 19 9.2 30 14.6 13 6.3 112 54.4 206 100
Demokratikleşme 16 7.8 20 9.7 28 13.6 17 8.3 9 4.4 116 56.3 206 100
Milli ve Manevi
Duyguların Zayıflaması 45 21.8 38 18.4 17 8.3 13 6.3 5 2.4 88 42.7 206 100
Caferilerin Türkiye’nin sorunları ile ilgili düşüncelerine baktığımızda, enflasyon ve

işsizliğin önemli bir sorun olduğuna örneklem grubunun %56.3’ü (116 kişi) tamamen
katılıyorum cevabını vermiş ve %20.4’ü (42 kişi) de katılıyorum cevabını vermiştir. Bu
konuda 4 kişi (%1.9) fikri olmadığını ifade ederken diğer seçenekler cevapsız bırakılmıştır.
Hiç cevap vermeyenlerin sayısı da 44 kişidir (%21.4). Yine yolsuzluk ve rüşvet konusunda
ankete katılanların %43.7’si (90 kişi) tamamen katılıyorum cevabını vermiş ve %27.2’si (56
kişi) de katılıyorum şeklinde cevap vermiştir. Diğer seçenekler cevapsız bırakılırken bu
soruyu toplam 60 kişi (%29.1) cevapsız bırakmıştır. Türkiye’de mezhep çatışmasının bir
sorun olabileceği konusunda Caferilerden sadece 8 kişi (%3.9) tamamen katılıyorum cevabını
70
vermiş, 24 kişi (%11.7) katılıyorum cevabını vermiş ve 19 kişi (%9.2) de bu konuda fikri
olmadığını ifade etmiştir. Yine ankete katılanlardan Mezhep çatışmasının bir sorun olduğuna
katılmayanlar 30 kişi (%14.6) ve hiç katılmayanlar da 13 kişidir (%6.3). Bu soru toplam 112
kişi tarafından cevapsız bırakılmıştır. Demokratikleşme meselesinin Türkiye’nin önemli bir
sorunu olduğu konusuna tamamen katılıyorum şeklinde cevap verenler 16 kişi (%7.8),
katılıyorum şeklinde cevap verenler 20 kişi (%9.7), bu konuda fikri olmadığını ifade edenler
de 28 kişidir (%13.6). Bununla birlikte 17 kişi (%8.3) demokratikleşmenin bir sorun olduğu
fikrine katılmadığını ve 9 kişi (%4.4) de hiç katılmadığını ifade etmişlerdir. Bu soruyu da 116
kişi (%56.3) cevapsız bırakmıştır. Milli ve manevi duyguların zayıflamasının Türkiye’nin
önemli sorunlarından biri olduğunu fikrine ankete katılanlardan 45 kişi (%21.8) tamamen
katılıyorum şeklinde cevap verirken, 38 kişi (18.4) de katılıyorum şeklinde cevap vermiştir.
Bu konuda fikri olmadığını ifade edenler 17 kişi (%8.3) olmakla birlikte hiç böyle bir fikre
katılmayanlar 13 kişi (%6.3) ve hiç katılmayanlar da 5 kişidir (%2.4). Yine bu soru da 88 kişi
(%42.7) tarafından cevapsız bırakılmıştır.
Yukarıdaki verilere dikkat ettiğimizde seçeneklerin ilk ikisi hariç diğerlerine cevap
vermeyenlerin sayısı bir hayli yüksektir. Seçeneklerin bu şekilde cevapsız bırakılmış olmaları,
ankete katılanların aslında bu meseleleri fazla önemsemediği fikriyle ifade edilebilir. Bununla
birlikte bu seçeneklere cevap verenlerin düşüncelerine dikkat edersek, genel olarak enflasyon
ve işsizlik, yolsuzluk ve rüşvet ve aynı zamanda milli ve manevi duyguların zayıflaması
faktörlerinin Caferilerin büyük bir bölümü tarafından Türkiye’nin önemli sorunlarından kabul
edildiği, mezhep çatışması ve demokratikleşme faktörlerinin ise, toplumun bazı kesimleri
tarafından önemli bir sorun olarak görülürken, bazı kesimleri tarafından da sorun olarak
görülmediği anlaşılmaktadır.
71
3.2. Caferilere Göre Türkiye’nin Dış İlişkileri
Tablo 18
Çok Öncelik
Hiç Öncelik
Fikrim Yok
Vermemeli
Vermemeli
Sizce Türkiye dış
Cevapsız
ilişkilerinde
Vermeli
Vermeli
Öncelik
Öncelik
Toplam
aşağıdakilerden hangisine
ne derece öncelik
vermelidir?
F % F % F % F % F % F % F %
Avrupa Ülkeleriyle
İşbirliğine 70 34 67 32.5 0 0 13 6.3 4 1.9 52 25.2 206 100
Amerika İle İşbirliğine 9 4.4 30 14.6 18 8.7 12 5.8 21 10.2 116 56.3 206 100
Arap Ülkeleriyle İşbirliğine 29 14.1 37 18 27 13.1 12 5.8 5 2.4 96 46.6 206 100
İran’la İşbirliğine 21 10.2 38 18.4 15 7.3 12 5.8 4 1.9 116 56.3 206 100
Türk Cumhuriyetleriyle
İşbirliğine 88 42.7 30 14.6 0 0 8 3.9 0 0 80 38.8 206 100
Türkiye’nin Avrupa Birliğine üyelik sürecine girdiği ve uluslar arası ilişkiler

bakımından yorumların çeşitlendiği ve yoğunlaştığı günümüzde şüphesiz ki Türkiye
Caferilerinin de Türkiye’nin dış ilişkilerine yönelik düşünceleri dikkate değer bir durumdur.
“Sizce Türkiye dış ilişkilerinde aşağıdakilerden hangisine ne derece öncelik
vermelidir” şeklinde görüşlerini sorduğumuz Caferilerden Avrupa ülkeleriyle işbirliği
konusunda çok öncelik vermeli diyenler 70 kişi (%34), öncelik vermeli diyenler 67 kişi
8%32.5), öncelik vermemeli diyenler 13 kişi (%6.3) ve hiç öncelik vermemeli diyenler de 4
kişidir (%1.4). ankete katılanlardan 52 kişi (%25.2) bu seçeneği cevapsız bırakmıştır. Bu
seçeneğe verilen cevaplar aynı zamanda Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi konusunda
Caferilerin düşüncelerini yansıtmaktadır.
Türkiye’nin Amerika ile işbirliği kurması konusu ise, Caferilerden tarafından Avrupa
ülkeleriyle işbirliğine olumlu bakılmasının aksine daha olumsuz bir görüş arz etmektedir.
Amerika ile işbirliğine çok öncelik verilmesini düşünenler sadece 9 kişi (%4.4), öncelik
verilmesini düşünenler de 30 kişidir (%14.6). Bu konuda 18 kişi (%8.7) herhangi bir fikri
olmadığını ifade ederken 12 kişi (%5.8) öncelik verilmemesi gerektiğini düşünürken, 21kişi
(%10.2) de hiç öncelik verilmemesi gerektiği yönünde görüş belirtmişlerdir. Ayrıca bu
72
seçeneği 116 kişi (%56.3) yani örneklem grubunun yarısından fazlası cevapsız bırakmıştır.
Cevapsız bırakanların sayısının bu derece yüksek olması da Caferilerin bu konuyu fazla
önemsemediklerine işaret etmektedir.
Arap ülkeleriyle işbirliği konusunda yine Caferilerin düşüncelerine baktığımızda çok
öncelik vermeli diyenler 29 kişi (%14.1), öncelik vermeli diyenler 37 kişi (%18) ve bu
konuda fikri olmadığını ifade edenler de 27 kişidir (%13.1). bununla birlikte bu seçeneğe
öncelik verilmemeli şeklinde cevap verenler 12 kişi (%5.8) ve hiç öncelik verilmemeli
şeklinde görüş belirtenler de 5 kişidir (%2.4). bu seçeneği de yine ankete katılanların yarısına
yakını (96 kişi/%46.6) cevapsız bırakmıştır.
İran’la işbirliği konusunda Caferilerin düşüncelerine baktığımızda tablodan da
anlaşıldığı gibi çok öncelik verilmesi gerektiğini düşünenler 21 kişi (%10.2), öncelik
verilmesi gerektiğini düşünenler 38 kişi (%18.4) ve bu konuda fikri olmadığını ifade edenler
de 15 kişidir (%7.3). Yine İran’la işbirliği konusunda öncelik verilememeli şeklinde görüş
belirtenler 12 kişi (%5.8) ve hiç öncelik verilmemesi gerektiğini düşünenler de 4 kişidir
(%1.9). Bu seçeneği de yine örneklem grubunun yarısından fazlası cevapsız bırakmıştır.
Cevapsız bırakanların sayısının bu derece yüksek olması, bu faktörün Caferiler tarafından
fazla önemsenmediği şeklinde yorumlanabilir.
Türkiye’nin diğer Türk Cumhuriyetleriyle işbirliği kurması konusunda Caferilerin
düşünceleri diğer seçeneklere oranla bir farklılık arz etmektedir. Türk Cumhuriyetleriyle
işbirliği kurulmasına çok öncelik verilmeli şeklinde görüş belirtenler 88 kişi (%42.7) ve
öncelik verilmeli şeklinde görüş belirtenler de 30 kişidir (%14.6). bu konuda öncelik
verilmemesi gerektiğini düşünenler 8 kişi (%3.8) iken hiç öncelik verilmemesi gerektiği
yönünde görüş belirten olmamıştır. Bu seçeneği de 80 kişi (%38.8) cevapsız bırakmıştır.
Bu verileri dikkate aldığımızda çok öncelik verilmeli ve öncelik verilmeli şeklinde
görüş belirtenleri dikkate alarak genel bir değerlendirmede bulunacak olursak, ankete katılan
Caferilerin %66.5’i (137 kişi) Avrupa ülkeleriyle işbirliğine öncelik verilmesi gerektiğini,
%57.3’ü (118 kişi) Türk Cumhuriyetleriyle işbirliğine öncelik verilmesi gerektiğini, %32.1’i
(66 kişi) Arap ülkeleriyle işbirliğine öncelik verilmesi gerektiğini, %28.6’sı (59 kişi) İran’la
işbirliğine öncelik verilmesi gerektiğini ve %19’u (39 kişi) da Amerika ile işbirliğine öncelik
verilmesi gerektiğini düşünmektedirler.
73
3.3. Caferilere Göre Türkiye’nin Komşuları
Tablo 19
Size göre
Hiç Tehlikeli
Tehlikelidir
Tehlikelidir
Fikrim Yok
Türkiye’nin
komşularından
Cevapsız
Tehlikeli
Değildir
Değildir
Toplam
hangisi
Çok
Türkiye için ne
derece
tehlikelidir?
F % F % F % F % F % F % F %
Rusya 56 27.2 51 24.8 25 12.1 26 12.6 4 1.9 44 21.4 206 100
Yunanistan 80 38.8 62 30.1 24 11.7 12 5.8 4 1.9 24 11.7 206 100
Bulgaristan 40 19.4 24 11.7 21 10.2 49 23.8 12 5.8 60 29.1 206 100
Suriye 4 1.9 14 6.8 17 8.3 45 21.8 17 8.3 109 52.9 206 100
İran 12 5.8 13 6.3 12 5.8 55 26.7 17 8.3 97 47.1 206 100
Irak 0 0 31 15 12 5.8 37 18 25 12.1 101 49 206 100
Türkiye’nin komşularının hangisinin Türkiye için daha tehlikeli olduğu konusunda

Caferilerin düşüncelerine baktığımızda tablodan da anlaşıldığı gibi Rusya için çok tehlikeli
diyenler 56 kişi (%27.2), tehlikeli diyenler 51 kişi (%24.8) ve fikrim yok diye görüş
belirtenler de 25 kişidir (%12.1). bununla birlikte yine Rusya için tehlikeli değildir diyenler
26 kişi (%12.6) ve hiç tehlikeli değildir diyenler de 4 kişidir (%1.9). bu seçeneği örneklem
grubundan 44 kişi (%21.4) cevapsız bırakmıştır.
Yunanistan’ın ne derece tehlikeli olup olmadığı konusunda yine çok tehlikelidir
şeklinde görüş belirtenler 80 kişi (%38.8), tehlikelidir şeklinde görüş belirtenler 62 kişi
(%30.1) ve bu konuda fikri olmadığını ifade edenler de 24 kişidir (%11.7). Yunanistan
konusunda örneklem grubundan 12 kişi tehlikeli değildir şeklinde görüş belirtirken 4 kişi
(%1.9) hiç tehlikeli değildir şeklinde görüş belirtmiştir. Bu seçeneği de 24 kişi (%11.7)
cevapsız bırakmıştır.
Bulgaristan konusunda çok tehlikelidir ve tehlikelidir şeklinde cevap verenlerin
toplam sayısı 64 kişi ve genel katılıma oranı %31.1’dir. Bulgaristan konusunda 21 kişi
74
(%10.2) herhangi bir fikri olmadığını ifade ederken tehlikeli değildir ve hiç tehlikeli değildir
şeklinde görüş belirtenlerin toplam sayısı 61 kişi ve genel katılıma oranı %29.6’dır. bu
verilerle birlikte Suriye için çok tehlikelidir ve tehlikelidir diyenlerin toplam sayısı 18 kişi
(%8.7), İran için çok tehlikelidir ve tehlikelidir diyenlerin toplam sayısı 25 kişi (%12.1) ve
Irak için de çok tehlikelidir şeklinde görüş belirtilmemişken tehlikelidir diyenlerin sayısı 31
ve genel katılıma oranı %15’tir.
Tablodaki verilere dikkat edilirse Rusya ve Yunanistan için çok tehlikelidir ve
tehlikelidir şeklinde görüş belirtenlerin sayısı diğer seçeneklere oranla fazladır ve tehlikeli
değildir yada hiç tehlikeli değildir şeklinde görüş belirtenlerin sayısı da yine diğer seçeneklere
oranla daha azdır. Bulgaristan konusunda tehlikeli olması ve tehlikeli olmaması konusunda
ortalama bir sonuç söz konusu iken İran, Irak ve Suriye seçeneklerinde çok tehlikelidir veya
tehlikelidir şeklinde görüş belirtenleri sayısı diğer seçeneklere oranla oldukça az ve aynı
zamanda tehlikeli değildir yada hiç tehlikeli değildir şeklinde görüş belirtenlerin sayısı da
yine diğer seçeneklere oranla oldukça fazladır. Özet olarak ifade etmemiz gerekirse Caferiler
Türkiye’nin komşularından Rusya ve Yunanistan’ın diğer komşu ülkelere oranla Türkiye için
daha tehlikeli olduğu düşüncesine sahiptirler.
3.4. Caferilerin Türkiye’deki Kurumlara Bakışı
Tablo 20
Güvenmiyorum
Güvenmiyorum
Güveniyorum
Güveniyorum
Fikrim Yok
Türkiye’nin geleceği
Cevapsız
Toplam
açısından hangi
kurumumuza ne derece
Çok
Hiç
güveniyorsunuz?
F % F % F % F % F % F % F %
Türkiye Büyük Millet
Meclisine 82 39.8 55 26.7 12 5.8 13 6.3 0 0 44 21.4 206 100
Türk Silahlı Kuvvetlerine 140 68 21 10.2 4 1.9 17 8.3 4 1.9 20 9.7 206 100
Emniyet (Polis) Teşkilatına 71 34.5 38 18.4 8 3.9 12 5.8 5 2.4 72 35 206 100
HukukKuruluşlarına 21 10.2 26 12.6 13 6.3 33 16 9 4.4 104 50.5 206 100
Diyanet İşleri Başkanlığına 24 11.7 35 17 25 12.1 16 7.8 38 18.4 68 33 206 100
75
Caferilerin Türkiye’deki kurumlara bakılarını değerlendirdiğimizde tablodan da
anladığımız gibi TBMM’ye çok güveniyorum diyenler 82 kişi (39.8), güveniyorum diyenler
55 kişi (26.7) ve bu konuda fikri olmadığını ifade edenler de 13 kişi (%6.3) olmakla birlikte
güvenmiyorum diyenler 13 kişidir (%6.3) ve bu seçenek 44 kişi (%21.4) tarafından cevapsız
bırakılmıştır.
Yine tabloda görüldüğü gibi Türk Silahlı Kuvvetlerine çok güveniyorum şeklinde
görüş belirtenler 140 kişi (%68), güveniyorum şeklinde görüş belirtenler 21 kişi (%10.2) ve
fikrim yok diyenler de 4 kişidir (%1.9). bu seçenek için güvenmiyorum şeklinde görüş
belirtenler 17 kişi (%8.3) ve hiç güvenmiyorum şeklinde görüş belirtenler de 4 kişidir (%1.9).
bu seçenek 20 kişi (%9.7) tarafından cevapsız bırakılmıştır. Dikkat edilirse tablodaki
seçenekler arasında cevapsız oranının en az olduğu seçenek bu seçenektir. Aynı zamanda
Türk Silahlı Kuvvetlerine çok güveniyorum veya güveniyorum diye görüş belirtenlerin oranı
diğer seçeneklere göre oldukça yüksektir. Bu da göstermektedir ki Caferiler, Türkiye’nin
geleceği açısından öncelikli olarak Türk Silahlı Kuvvetlerine güvenmektedirler.
Emniyet teşkilatı ile ilgili düşüncelere baktığımızda çok güveniyorum şeklinde görüş
belirtenler 71 kişi (%34.5), güveniyorum şeklinde görüş belirtenler 38 kişi (%18.4) ve fikrim
yok diyenler de 8 kişidir (%3.9). Yine bu seçenek için güvenmiyorum diyenler 12 kişi (%5.8)
ve hiç güvenmiyorum diyenler de 9 kişidir (4.4). Bu seçenek de 72 kişi (%35) tarafından
cevapsız bırakılmıştır.
Hukuk kuruluşları için çok güveniyorum ya da güveniyorum şeklinde görüş
belirtenlerin toplam sayısı 47 kişi ve genel katılıma oranı %22.8’dir. Yine hukuk kuruluşları
için güvenmiyorum veya hiç güvenmiyorum şeklinde görüş belirtenlerin toplam sayısı 49 kişi
ve genel katılıma oranı %20.4’tür. Bu seçenek örneklem grubunun yarısı tarafından (104
kişi/%50.5) cevapsız bırakılmıştır. Tablodaki seçenekleri göz önüne aldığımızda cevapsız
oranının en yüksek olduğu seçenek bu seçenektir. Yine bu seçenek için güveniyorum ya da
çok güveniyorum şeklinde görüş belirtenlerin sayısının da diğer seçeneklere göre daha düşük
olmasından hareketle Caferilerin hukuk kuruluşlarına fazla güvenmediklerini söylemek
mümkün olacaktır.
Caferilerin Diyanet İşleri Başkanlığı ile ilgili düşüncelerine baktığımızda çok
güveniyorum veya güveniyorum şeklinde görüş belirtenlerin toplam sayısı 59 kişi ve genel
katılıma oranı %28.7’dir. bu seçenek hakkında fikri olmadığını ifade edenler 25 kişidir
(%12.1) ve dikkat edilirse fikrim yok şeklinde görüş belirtenler en çok bu seçenek için görüş
76
belirtmişlerdir. Diyanet İşleri Başkanlığına güvenmiyorum ya da hiç güvenmiyorum
diyenlerin toplam sayısı 54 kişidir (%26.2). yine bu seçenek de 68 kişi (%33) tarafından
cevapsız bırakılmıştır.
Yukarıdaki verileri dikkate alıp Caferilerin Türkiye’deki kurumlar ile ilgili düşünceleri
ekseninde çok güveniyorum ya da güveniyorum şeklinde cevap verenleri dikkate alarak genel
bir değerlendirmede bulunacak olursak, ifade edebiliriz ki Ankete katılan Caferilerden
%78.2’si Türk Silahlı Kuvvetlerine güvenmekte, %66.5’i Türkiye Büyük Millet Meclisine
güvenmekte, %52,9’u Emniyet Teşkilatına güvenmekte ve %28.7’si de Diyanet İşleri
Başkanlığına güvenmekte iken %22.8’i de hukuk kuruluşlarına güvenmektedir.
Yine benzer şekilde güvenmiyorum ya da hiç güvenmiyorum şeklinde ifade edilen
düşünceleri dikkate aldığımızda en yüksek oran Diyanet İşleri Başkanlığı için söz konusudur.
Caferiler Türkiye’de en fazla güvenilen kurum olarak Türk Silahlı Kuvvetlerini
görmektedirler. Araştırmamız esnasında görüştüğümüz Caferilerin düşüncelerinden
anladığımız kadarıyla, onları bu düşünceye sevk eden sebep, Türkiye’de siyasi iktidarların
yönünü hep batıya çevirmesi ve Orta Asya’daki Türk devletlerinin, hükümetler tarafından
ihmal edilmesi ve aynı zamanda bölgeye siyasi iktidarlardan ziyade Türk ordusunun yatırım
yapması yönündeki düşünceleridir. Burada tekrar belirtmeliyiz ki Türkiye Caferilerinin
neredeyse tamamı Azeri Türküdür.
Yine verilere dikkat edilirse Diyanet İşleri başkanlığına güvenmiyorum ya da hiç
güvenmiyorum şeklinde görüş belirtenlerin sayısı diğer seçeneklere oranla daha fazladır.
Bizim de araştırmamız esnasında elde ettiğimiz verilere dayanarak genel kanaatimiz,
Caferlerin Diyanet İşleri Başkanlığına tepkili oldukları yönündedir. Bazı Caferi mollalar ve
hatta sohbetlerine katıldığımız Caferi vatandaşlar, Diyanet İşleri Başkanlığının Türkiye’de
sadece Sünnilere hizmet verdiğini, kendilerine herhangi bir dini hizmeti bulunmadığını ve
ayrıca kendilerini asimile etmeye çalıştığını ifade etmişlerdir.
77
3.5. Caferilerin Siyasi Tercihleri
Tablo 21
Çok Önemlidir
Hiç Önemli
Önemlidir
Önemlidir
Seçimlerde oy kullanırken
Cevapsız
Oldukça
Değildir
Değildir
Toplam
Önemli
aşağıdaki özellikler sizin
için ne derece önemlidir?
F % F % F % F % F % F % F %
Dini Esaslar 53 25.7 12 5.8 17 8.3 12 5.8 35 17 77 37.4 206 100
Laiklik 49 23.8 8 3.9 27 13.1 17 8.3 12 5.8 93 45.1 206 100
Liberallik 21 10.2 12 5.8 22 10.7 16 7.8 26 12.6 109 52.9 206 100
Milliyetçilik 78 37.9 29 14.1 21 10.2 4 1.9 21 10.2 53 25.7 206 100
Seçimlerde oy kullanırken Caferilerin hangi faktörü ne derece önemsediklerine

baktığımızda tablodaki verilerden de anlaşıldığı gibi, dini esaslar için 53 kişi (%25.7) çok
önemli derken, 12 kişi (%5.8) oldukça önemli ve 17 kişi (%8.3) de önemli şeklinde görüş
belirtmiştir. Dini esaslar için önemli değil diyenler 12 kişi (%5.8) ve hiç önemli değil diyenler
de 35 kişidir (%17). Bu seçenek 77 kişi tarafından cevapsız bırakmıştır.
Laiklik konusunda yine Caferilerden 49 (%23.8) kişi çok önemli şeklinde görüş
belirtmiş, 8 kişi (%3.9) oldukça önemli şeklinde görüş belirtmiş ve 27 kişi (%13.1) önemli
şeklinde görüş belirtmiştir. Bu konuda önemli değil veya hiç önemli değil diyenlerin toplam
sayısı 29 ve genel katılıma oranı %14.1’dir.
Liberalliğin seçimlerde bir kriter olması açısından bakıldığında, ankete katılanlardan
çok önemli, oldukça önemli ve önemli şeklinde görüş belirtenler toplam 55 kişidir (%26.7).
bununla birlikte önemli değil veya hiç önemli değil şeklinde görüş belirtenler de toplam 42
kişidir (%20.4).
Milliyetçilik faktörü açısından bakıldığında diğer seçeneklere oranla daha fazla bir
katılım olduğu görülmektedir. Milliyetçilik faktörü dikkat edilirse diğer seçeneklere oranla
daha az sayıda denek tarafından cevapsız bırakılmıştır. Bu faktör için çok önemli diyenler 78
kişi (%37.9), oldukça önemli diyenler 29 kişi (%14.1) ve önemli diyenler de 21 kişidir
(%10.2). Bu verilerin toplamı 128 kişiye tekabül eder ve bu da genel katılımın %62.2’sidir. bu
78
faktör için önemli değil veya hiç önemli değil şeklinde görüş belirtenlerin toplam sayısı 25
kişidir (%12.1).
Verilere dikkat edildiğinde Caferilerin seçimlerde kriter olarak Milliyetçilik faktörünü
diğer faktörlere oranla daha önemli gördüğü anlaşılmaktadır. Dini esaslar ve laiklik
konusunda önemli şeklinde görüş belirtenlerin oranı hemen hemen aynı olmakla birlikte, dini
esaslar için önemli değil veya hiç önemli değil şeklinde görüş belirtenlerin oranının laikliğe
oranla daha yüksek olması da başka bir açıdan dikkat çekmektedir. Liberallik konusu ise
verilen cevaplar dikkate alındığında Caferiler tarafından çok fazla önemsenmeyen bir faktör
olarak gözükmektedir.
3.6. İslam Ülkelerine Hangi Devlet Liderlik Yapmalıdır
Tablo 22
Sizce İslam ülkelerine
hangi devlet liderlik Frekans %
yapmalıdır?
Türkiye 155 75.2
Mısır 0 0
Suudi Arabistan 8 3.9
İran 18 8.7
Diğer 17 8.3
Cevapsız 8 3.9
Toplam 206 100
İslam ülkelerine hangi devletin liderlik yapması gerektiği konusunda Caferilerin

düşüncelerine baktığımızda ankete katılanların %75.2’si (155 kişi) Türkiye’nin İslam
ülkelerine liderlik yapması gerektiğini ifade etmiştir. Bununla birlikte 8 kişi (%3.9)Suudi
Arabistan’ın ve 18 kişi (%8.7) de İran’ın İslam ülkelerine liderlik yapması gerektiğini ifade
etmiştir. Diğer cevabı veren 17 kişinin (%8.3) görüşlerine baktığımızda, deneklerden bazıları
“hiçbiri” şeklinde cevap verirken bazıları “lider kendiliğinden oluşur” ve bazı denekler de
“her ülke kendi halkının dini eğitimini kendisi vererek kendi liderliğini kendisi yapmalıdır”
şeklinde görüş belirtmişlerdir.
79
3.7. Caferilerin Göç Oranları
Tablo 23
Ailenizde ya da
akrabalarınız arasında
Türkiye’de doğup daha Frekans %
sonra başka bir ülkeye
yerleşen var mı?
Evet 96 46.6
Hayır 102 49.5
Cevapsız 8 3.9
Toplam 206 100
Ankete katılan Caferilere Ailenizde ya da akrabalarınız arasında Türkiye’de doğup

daha sonra başka bir ülkeye yerleşen var mı? Şeklinde bir soru yönelttiğimizde tablodan
anlaşıldığı gibi örneklem grubundan 96 kişi (%46.6) evet cevabını vermiş, 102 kişi (%49.5)
hayır cevabını vermiş ve 8 kişi (%3.9) de bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Türkiye’de doğup
daha sonra başka bir ülkeye yerleşenlerin hangi ülkelere yerleştikleri konusunda ise aşağıdaki
tablo bu konuda bilgi vermektedir.
3.8. Caferilerin Göç Ettikleri Ülkeler
Tablo 24
Frekans %
Almanya 61 29.6
Amerika 15 7.2
Fransa 12 5.8
Hollanda 4 1.9
İngiltere 4 1.9
Cevapsız 110 53.4
Toplam 206 100
Tablo 24’te evet cevabı veren deneklerin verdikleri cevaplar dikkate alınarak
oluşturulan bu tablodan da anlaşıldığı üzere Türkiye’de doğan ve daha sonra başka bir ülkeye
yerleşen Caferilerden 61 kişi (%29.6) Almanya’ya yerleşmiş, 15 kişi (%7.2) Amerika’ya, 12
kişi (%5.8) Fransa’ya, 4 kişi (%1.9) Hollanda’ya ve 4 kişi (%1.9) de İngiltere’ye yerleşmiştir.
80
Bu tabloda cevapsız olarak belirtilenler tablo 24’te hayır cevabını verenlerdir.
Türkiye Caferilerinin hemen hemen tamamının Azeri Türkü ve Şia’ya mensup
olmalarını dikkate aldığımızda, göçlerin Azerbaycan veya Şia’nın merkezi konumunda
bulunan İran’a değil de Türkiye’den birçok vatandaşın ekonomik sebeplerle göç etmiş
oldukları Batı ülkelerine yapılmış olduğunu görmekteyiz. Bu duruma dikkat edildiğinde,
Caferiler için katı cemaatçi bir yapıdan ziyade ekonomik beklentilerin hayatı
şekillendirmelerinde daha etkili olduğu yorumu yapılabilir.
3.9. Caferilerin Yaşamak İstedikleri Yerler
Tablo 25
İstemem
Eğer seçme
Cevapsız
İstemem
Toplam
Hiç
İsterim
İsterim
Fikrim
imkanınız olsaydı
hangi ülkede
Çok
Yok
yaşamayı ne
derece istersiniz?
F % F % F % F % F % F % F %
Yine Türkiye’de 128 62.1 37 18 9 4.4 0 0 0 0 32 15.5 206 100

Bir Avrupa
ülkesinde 8 3.9 58 28.2 21 10.2 18 8.7 9 4.4 92 44.7 206 100
Amerika’da 0 0 12 5.8 16 7.8 28 13.6 34 16.5 116 56.3 206 100
İran’da 0 0 17 8.3 21 10.2 18 8.7 26 12.6 124 60.2 206 100

Arap ülkelerinden
birinde 0 0 12 5.8 17 8.3 31 15 26 12.6 120 58.3 206 100
Caferilerin hangi ülkede yaşamak istediklerini sorduğumuzda tablodaki verilerden de

anlaşıldığı üzere, ankete katılanlardan Türkiye’de yaşamak konusunda çok isterim diyenler
128 kişi (62.1), isterim diyenler 37 kişidir (%18) ve sadece 9 kişi (%4.4) de fikrim yok
şeklinde cevap vermiştir. Diğer seçeneklerde cevapsız oranları oldukça yüksek olmasına
rağmen bu ilk seçenekte cevapsız oranı diğerlerine göre oldukça düşüktür. Türkiye’de yaşama
isteğinin bu oranda yüksek olmasına binaen, Caferiler için vatan ve coğrafya bilincinin
yüksek olduğunu ve bunun da sosyal bütünleşmeyi sağlamada önemli bir faktör olduğunu
ifade etmemiz mümkündür.
Yine Caferilerden Avrupa’da yaşamak konusunda çok isterim ve isterim şeklinde
görüş belirtenlerin toplam sayısı 66 kişidir ve genel katılıma oranı %32.1’dir. Avrupa ülkeleri
81
konusunda istemem veya hiç istemem diyenlerin oranı az olmakla birlikte seçeneği cevapsız
bırakanların oranı oldukça yüksektir.
Amerika, İran veya Arap ülkelerinden birinde yaşamak konusunda ise, Caferilerin
fazla istekli olmadıkları görülmektedir. Bu ülkelerde yaşamak konusunda çok isterim seçeneği
hiçbir denek tarafından tercih edilmemişken, isterim şeklinde görüş belirtenler de tabloda da
görüldüğü gibi çok küçük sayıdadır. Bu üç ülke hakkındaki fikirler konusunda cevapsızların
oranı oldukça yüksek olmakla birlikte, seçeneklere cevap verenlerin büyük bölümünün
istemem veya hiç istemem şeklinde cevap vermeleri de, Caferilerin bu ülkelerde yaşamak
istemediklerini ifade etmektedir.
Özetle ifade etmemiz gerekirse Caferilerin büyük çoğunluğu herhalükarda Türkiye’de
yaşamaktan memnun bir görünüm arz ederken, ankete katılanların üçte birlik bir bölümü
Avrupa ülkelerinde yaşamayı istediklerini ifade etmektedirler. Tablo 25’teki verilere dikkat
edilirse Caferilerin göçlerinin de büyük bölümünün Avrupa ülkelerine yapılmış olduğu
görülmektedir. Amerika, İran veya Arap ülkeleri konusunda ise Caferilerde bir isteksizlik söz
konusudur. Tablo 18’deki verilere dikkat edildiğinde de anlaşılacağız üzere Caferilerin büyük
bölümü Türkiye’nin Avrupa ülkeleriyle işbirliğine sıcak bakarken, Amerika, İran veya Arap
ülkeleriyle işbirliği konusunda ise fazla istekli görünmemektedirler.
3.10. Caferilerin Gömülmek İstedikleri Yerler
Tablo 26
İstemem
Cevapsız
İstemem
Toplam
Öldüğünüz zaman
İsterim
İsterim
Fikrim
Hiç
(imkanınız olsa)
Çok
Yok
nereye gömülmeyi
istersiniz?
F % F % F % F % F % F % F %
Doğduğum Yere 84 40.8 48 23.3 9 4.4 17 8.3 4 1.9 44 21.4 206 100
İstanbul’a 44 21.4 34 16.5 14 6.8 4 1.9 10 4.9 100 48.5 206 100
Daha mukaddes biryere
(Mekke-Medine-
Kerbela) 38 18.4 58 28.218 8.7 4 1.9 0 0 88 42.7 206 100
Türkiye’nin Herhangi
bir yerine 28 13.6 41 19.9 12 5.8 12 5.8 17 8.3 96 46.6 206 100
Neresi olursa olsun
farketmez 9 4.4 21 10.2 10 4.9 17 8.3 25 12.1 124 60.2 206 100
82
Şüphesiz ki vatan kavramının önemini kavrayan ve bir vatan bilincine sahip olan her
insan, öldükten sonra kendi memleketinde, kendi vatanında gömülmek ister. Caferilerin bu
konudaki düşüncelerine baktığımızda “doğduğum yere” gömülmeyi çok isterim diyenler,
ankete katılanların %40.8’ini (84 kişi) oluşturmaktadır. Yine bu konuda 48 kişi (%23.3)
isterim cevabını verirken 9 kişi (%4.4) bu konuda fikri olmadığını ifade etmiş, 17 kişi (&8.3)
istemem şeklinde ve 4 kişi (%1.9) de hiç istemem şeklinde cevap vermiştir. Bu verilerden
hareketle Caferiler için doğdukları yere gömülmenin büyük oranda önemi olduğunu
söylememiz mümkündür.
İstanbul’a gömülmek konusunda ise 44 kişi (%21.4) çok isterim şeklinde cevap
verirken 34 kişi (%16.5) isterim şeklinde cevap vermiştir. Bu konuda fikri olmayanlar 14 kişi
(%6.8), istemem diyenler 4 kişi (%1.9) ve hiç istemem diyenler de 10 kişidir (%4.9). Bu
seçenek deneklerin neredeyse yarısı tarafından cevapsız bırakılmıştır.
Diğer seçeneklere baktığımızda Mekke, Medine ve Kerbela gibi daha mukaddes
yerlere gömülmek isteyenlerin oranı yüksek, istemeyenlerin oranı ise oldukça azdır. Yine
Türkiye’nin herhangi bir yerine gömülmek isteyenlerin belirli bir oranda olduğu gibi bunu
istemeyenler de söz konusudur. Neresi olursa olsun şeklinde ifade edilen seçenek ise Caferiler
tarafından fazla ilgi çekmemiştir.
Bu verilerden anladığımız gibi Caferiler, öldükten sonra gömülecekleri yer konusunda
“öldükten sonra neresi olursa olsun, farketmez” şeklinde sorumsuzca bir anlayıştan ziyade bu
konuda da bir seçicilik örneği sergilemektedirler. Dikkat edilirse ilk seçenek yani “doğduğum
yere” seçeneği diğer seçeneklere oranla daha fazla istenmektedir. Bu durumun Caferilerde
vatan ve memleket bilincinin bir sorumluluk düzeyinde olduğunu kanıtlayıcı bir veri olarak
gözükmektedir. Mekke, Medine ve Kerbela gibi mukaddes beldelerde gömülmek isteyenlerin
oranı da yine katılımcıların yarısına yakındır. Bu noktadan hareketle Caferiler için
mukaddesata verilen önem ve duyulan özlem de ayrıca dikkate değer bir durumdur.
83
4. CAFERİLERİN SOSYAL İLİŞKİLERE YÖNELİK TUTUMLARI
4.1. Caferilere Göre Komşu Seçmek
Tablo 27
Cevapsız
Oldukça
Toplam
Önemli
Önemli
Önemli
Önemli
Önemli
Komşularınızı
Değil
Değil
Çok
Hiç
seçerken aşağıdaki
özellikler sizin için ne
derece önemlidir?
F % F % F % F % F % F % F %
Sünni olması 4 1.9 8 3.9 0 0 40 19.4 54 26.2 100 48.5 206 100
Caferi olması 65 31.6 21 10.2 16 7.8 22 10.7 50 24.3 32 15.5 206 100
Alevi-Bektaşi olması 4 1.9 0 0 0 0 31 15 63 30.6 108 52.4 206 100

Müslüman ve ahlaklı
olması 127 61.7 12 5.8 22 10.7 4 1.9 21 10.2 20 9.7 206 100
Caferilerin sosyal ilişkilerindeki tutumlarını tespit ederken kendilerine komşu

seçmekte hangi kriterin ne derece önemli olduğunu sorduğumuzda tablodan da anlaşıldığı
üzere komşunun Sünni olması hakkında çok önemli ve oldukça önemli diyenlerin toplam
sayısı 12 kişi (%5.8) ve önemli değil veya hiç önemli değil şeklinde görüş belirtenlerin de
toplam sayısı 94 kişidir (%45.6). Bu seçenek örneklem grubunun yaklaşık olarak yarısı
tarafından cevapsız bırakılmıştır.
Komşunun Caferi olması konusunda ise çok önemli diyenler 65 kişi (%31.6), oldukça
önemli diyenler 21 kişi (%10.2) ve önemli diyenler de 16 kişidir (%7.8). Bununla birlikte
yine komşunun Caferi olması hakkında önemli değil diyenler 22 kişi (%10.7) ve hiç önemli
değil diyenler de 50 kişidir (%24.3). Bu seçenek de 32 kişi tarafından cevapsız bırakılmıştır.
Bu verilere dikkat edildiğinde Komşunun Caferi olması, Ankete katılan Caferilerin yarısı
tarafından önemli olarak değerlendirilmektedir.
Komşunun Alevi ya da Bektaşi olması, tabloda da görüldüğü gibi Caferiler tarafından
herhangi bir önem arz etmemektedir. Bu konuda 31 kişi (%15) önemli değil derken 63 kişi
(%30.6) de hiç önemli değil demiştir. Bu seçenek örneklem grubunun yarısından fazlası
84
tarafından cevapsız bırakılmıştır.
Komşunun Müslüman ve ahlaklı olması kriteri Caferilerin büyük bölümü açısından
son derece önem arz etmektedir. Tabloya dikkat edilirse, komşunun Müslüman ve ahlaklı
olması konusunda 127 kişi (%61.7) çok önemli şeklinde görüş belirtirken, 12 kişi (%5.8)
oldukça önemli ve 22 kişi (%10.7) de önemli şeklinde görüş belirtmiştir. Yine komşunun
Müslüman ve ahlaklı olması konusunda önemli değil diyenler 4 kişi (%1.9) ve hiç önemli
değil diyeler de 21 kişidir (%10.2).
Tablodaki verilerden hareketle genel bir değerlendirmede bulunacak olursak
söyleyebiliriz ki; Caferiler için komşu seçerken en başta gelen kriter komşunun Müslüman ve
ahlaklı olmasıdır. Bununla birlikte komşunun Caferi olması da yine Caferilerin büyük bir
bölümü tarafından önemli görülmektedir. Böylesine bir durumda Müslüman ve ahlaklı olmak
gibi bir kriterin diğer seçeneklere oranla daha fazla önem arz etmesi, çeşitli sosyal ilişkilerde
muhatabın Caferi olmasına dikkat edilmekle birlikte, Müslüman ve ahlaklı olmasının daha
gerekli ve daha kapsayıcı bir kriter olarak görülmesi sosyal bütünleşme açısından önemli bir
etken olarak görülmektedir.
4.2. Caferilere Göre Arkadaş Seçmek
Tablo 28
Arkadaşlarınızı
Hiç Önemli
Cevapsız
Oldukça
seçerken aşağıdaki Toplam

Önemli
Önemli
Önemli
Önemli
özellikler sizin için

Değil
Değil
Çok
ne derece
önemlidir?
F % F % F % F % F % F % F %
Sünni Olması 4 1.9 8 3.9 0 0 39 18.9 42 20.4 113 54.9 206 100
Caferi Olması 57 27.7 12 5.8 24 11.7 35 17 29 14.1 49 23.8 206 100
Alevi-Bektaşi Olması 0 0 0 0 8 3.9 39 18.9 37 18 122 59.2 206 100

Müslüman ve
Ahlaklı olması 102 49.5 30 14.6 18 8.7 8 3.9 12 5.8 36 17.5 206 100
Caferilerin arkadaş seçmedeki kriterlere baktığımızda tablodan da anlaşıldığı gibi
85
arkadaşın Sünni olması konusunda çok önemli veya oldukça önemli seçenekleri sadece 12
kişi (%5.8) tarafından tercih edilmiş bununla birlikte 39 kişi (%18.9) önemli değil şeklinde
görüş belirtirken 42 kişi (%20.4) de hiç önemli değil şeklinde görüş belirtmiştir. Bu seçenek
toplam 113 kişi (%54.9) tarafından cevapsız bırakılmıştır.
Arkadaş seçimi konusunda Caferi bir arkadaş hakkındaki tutuma baktığımızda 57 kişi
(%27.7) çok önemli şeklinde cevap vermiş, 12 kişi (%5.8) oldukça önemli şeklinde ve 24 kişi
(%11.7) de önemli şeklinde görüş belirtmiştir. Arkadaşın Caferi olması konusunda önemli
değil diyenler 35 kişi (%17) ve hiç önemli değil diyenler de 29 kişidir (%14.1).
Yine arkadaşın Alevi ya da Bektaşi olması konusunda tabloda da görüldüğü gibi
sadece 8 kişi (%3.9) önemli derken, 39 kişi (%18.9) önemli değil ve 37 kişi de (%18) hiç
önemli değil şeklinde cevap vermiştir.
Yukarıdaki tabloda bulunan seçenekler arasında en dikkat çeken seçenek arkadaşın
Müslüman ve ahlaklı olması konusuna yönelik tutumdur. Bu konuda 102 kişi (%49.5) çok
önemli derken, 30 kişi (%14.6) oldukça önemli ve 18 kişi (%8.7) önemli cevabını vermiştir.
Bu seçenek için önemli değil diyenler 8 kişi (%3.9) ve hiç önemli değil diyenler de 12 kişidir
(%5.8).
Tablodaki verilerden hareketle genel olarak ifade edebiliriz ki, bir Caferi için
arkadaşının Sünni olması ya da Alevi olması dikkate değer bir önem arz etmiyor. Bu
sebepledir ki bu iki seçeneği ankete katılan deneklerin yarısından fazlası cevapsız bırakmıştır.
Yine Caferiler için arkadaş seçmede Caferi olmanın önemli bir kriter olduğunu belirtmemiz
mümkündür. Bu toplumun tamamının üzerinde durduğu bir konu olmasa bile büyük bir
kesimin önem verdiği bir meseledir. Arkadaşın Caferi olması bu şekilde önemli görülürken,
Caferi olup olmaması bir tarafa, Müslüman ve ahlaklı olması daha fazla önem verilen bir
değer olarak ön plana çıkmaktadır. Araştırma esnasında görüştüğümüz Caferilerin
ifadelerinden de anladığımız kadarıyla, her türlü sosyal ilişkide (arkadaşlık, alış veriş, evlilik
vs.) muhatabın Caferi olması dikkate alınırken, Müslüman ve ahlaklı olması Caferi
olmasından daha fazla önemli görülen, daha üst bir değere sahip olan bir kriter olarak
değerlendirilmektedir. Bu tercihlerde Caferilerin, Caferilik kimliğinin daha üstünde
Müslüman ve ahlaklı olmak gibi bir özelliği dikkate almaları toplumun bütünleşmesinde
önemli bir faktör olarak dikkat çekmektedir.
86
4.3. Caferilere Göre Gelin/Damat Seçmek
Tablo 29
Cevapsız
Gelin ya da damat
Oldukça
Toplam
Önemli
Önemli
Önemli
Önemli
Önemli
seçerken aşağıdaki
Değil
Değil
Çok
özellikler sizin için
Hiç
ne derece
önemlidir
F % F % F % F % F % F % F %
Sünni Olması 4 1.9 4 1.9 16 7.8 36 17.5 30 14.6 116 56.3 206 100
Caferi Olması 81 39.3 8 3.9 37 18 19 9.2 29 14.1 32 15.5 206 100
Alevi-Bektaşi Olması 4 1.9 0 0 0 0 27 13.1 55 26.7 120 58.3 206 100

Müslüman ve
Ahlaklı olması 127 61.7 21 10.2 22 10.7 4 1.9 12 5.8 20 9.7 206 100
Caferilerin evliliklerinde mezhep farklılığının etkili bir unsur olup olmadığı

konusundaki tutumlarına baktığımızda tablodan da anlaşıldığı gibi gelinin ya da damadın
Sünni olmasına çok fazla önem verilmezken, bu konuda 36 kişi (%17.5) önemli değil
görüşünü benimsemiş ve 30 kişi de (%14.6) hiç önemli değil şeklinde görüş belirtmiştir.
Gelinin ya da damadın Caferi olması konusunda ise örneklem grubunun yarısından fazlasının
bu konuyu önemli gördükleri anlaşılmaktadır. Gelinin ya da damadın Caferi olması
konusunda ankete katılardan 81 kişi (%39.3) çok önemli görüşünü benimserken, 8 kişi (%3.9)
oldukça önemli şeklinde cevap vermiş ve 37 kişi (%18) önemli şeklinde cevap vermiştir.
Yine tablodan anlaşıldığı gibi Caferilerin oğullarını ya da kızlarını evlendirecekleri
zaman gelin ya da damat adayının Alevi-Bektaşi olması konusunu hemen hemen hiç kimsenin
önemli görmediğini ifade edebiliriz. Bu konuda önemli değil ya da hiç önemli değil diyenler
ise toplam 82 kişidir (%39.8).
Gelin ya da damadın Müslüman ve ahlaklı olması ise Caferilerin büyük bir bölümü
tarafından önemli görülmektedir. Bu konuda gelinin ya damadın Müslüman ve ahlaklı olması
çok önemli diyenler 127 kişi (%61.7), oldukça önemli diyenler 21 kişi (%10.2) ve önemli
diyenler de 22 kişidir (%10.7).
Caferilerin sosyal ilişkilerdeki tutumlarını tespite yönelik olan sorulardan elde edilen
cevapları değerlendirirken tablo 27, 28 ve 29’daki verilerin paralel eksende olduğunu
söylememiz mümkündür. Caferiler için komşu seçiminde, arkadaş seçiminde ve gelin yada
87
damat seçiminde Sünniliğin veya Aleviliğin önemli bir kriter olmadığı, Caferiliğin önemli bir
kriter olarak görülmesiyle birlikte, Müslüman ve ahlaklı olmanın daha fazla önemli görüldüğü
anlaşılmaktadır. Dikkat edilirse bu tablolarda Sünnilik veya Alevilik seçenekleri deneklerin
yarısından fazlası tarafından cevapsız bırakılmıştır. Diğer iki seçeneğe ise katılım daha
fazladır. Buradan da anlaşılmaktadır ki, Caferiler sosyal ilişkilerinde muhatabın Caferi
olmasını dikkate almakla birlikte, Müslüman ve ahlaklı olan, aynı zamanda güvenilir kişiliğe
sahip olan Sünnilerle de çeşitli birliktelikler kurabilmektedirler. Caferilerin Alevilere ve
Sünnilere bakışlarını mukayese ettiğimizde ise, Hz. Ali’ye, oniki imama ve Ehl-i Beyt’e olan
ilgileri sebebiyle Alevilere sempati beslenmekle birlikte, onların gerçek İslamdan oldukça
uzaklaştıklarını düşünerek özellikle kız alıp verme hususunda Alevilere fazla sempatiyle
bakmadıklarını söylememiz yerinde olacaktır. Bu tür sosyal ilişkilerde Caferiler, Sünnilere
daha yakın görünmektedirler. Türkiye’de Caferilerle Sünniler arasındaki evlilik oranları da
dikkate değer bir orana sahiptir.
4.4. Caferilerin Sünnilerle Evlilik Oranları
Tablo 30
Ailenizde yada
akrabalarınız arasında bir
Sünni ile evli veya nişanlı Frekans %
olan var mı?
Evet 166 80.6
Hayır 32 15.5
Cevapsız 8 3.9
Toplam 206 100
Tabloda görüldüğü gibi “Ailenizde yada akrabalarınız arasında bir Sünni ile evli veya
nişanlı olan var mı?” şeklindeki sorumuza ankete katılan deneklerin %80.6’sı (166 kişi) evet
cevabını vermiştir. Hayır cevabını verenler ise 32 kişidir (%15.5). Bu verilerden anlaşıldığı
gibi Türkiye’de Caferiler ile Sünniler arasında ciddi bir oranda evlilikler yapılabilmektedir.
Aynı coğrafya üzerinde aynı kültürü yaşayan sosyal grupların mezhep farkını fazla ön plana
çıkarmadan evlilik gibi son derece kutsal bir müessesede birliktelik sağlamaları, sosyal
bütünleşme açısından değerlendirildiğinde son derece önemli bir etken olarak dikkat
çekmektedir. Bu tablodan elde edilen veriler, araştırmamızın teorik bölümünde, Caferiler ile
Sünniler arasında evliliklerin yapılabiliyor olmasının sosyal bütünleşmeye olumlu katkı
88
yaptığı yönündeki düşüncelerimizi (Bkz. Sayfa 47-48) destekler gözükmektedir.
4.5. Caferilerin Sünniler Hakkındaki Kanaatleri
Tablo 31
Sünniler hakkında genel
olarak nasıl bir kanaate Frekans %
sahipsiniz?
Çok olumlu 40 19.4
Olumlu 58 28.2
Ne olumlu ne olumsuz 79 38.3
Olumsuz 17 8.3
Çok olumsuz 4 1.9
Cevapsız 8 3.9
Toplam 206 100
Caferilere “Sünniler hakkında genel olarak nasıl bir kanaate sahipsiniz?” şeklinde bir
soru sorduğumuzda ankete katılan Caferilerden 40 kişi (%19.4) çok olumlu diye görüş
belirtirken, 58 kişi (%28.2) olumlu ve 79 kişi (%38.3) de ne olumlu ne olumsuz şeklinde
görüş belirtmiştir. Bununla birlikte Sünniler hakkında olumsuz kanaat taşıyanlar 17 kişi
(%8.3) ve çok olumsuz kanaat taşıyanlar da 4 kişidir (%3.9). Bu tablodaki verilerden
hareketle ifade edebiliriz ki, Caferilerin yarısı Sünniler hakkında olumlu bir kanaate
sahiptirler.
4.6. Caferilere Göre Sünnilerin Caferiler Hakkındaki Kanaatleri
Tablo 32
Size göre Sünniler
Caferiler hakkında nasıl Frekans %
bir kanaate sahip?
Çok olumlu 16 7.8
Olumlu 40 19.4
Ne olumlu ne olumsuz 63 30.6
Olumsuz 67 32.5
Çok olumsuz 8 3.9
Cevapsız 12 5.8
Toplam 206 100
89
Tablo 31’de Caferilerin Sünniler hakkındaki kanaatleri yer alırken, tablo 32’de
Caferilerin, Sünnilerin kendilerini nasıl algıladıkları yönündeki görüşlerine yer verilmiştir.
Buna göre, ankete katılan Caferilerden 16 kişi (%7.8), Sünnilerin kendileri hakkında çok
olumsuz bir kanaate sahip olduklarını düşünürken, 40 kişi de olumlu kanaat taşıdıklarını
düşünmektedirler. Bu sorumuza ne olumlu ne olumsuz şeklinde cevap verenler 63 kişi
(%30.6) olmakla birlikte, Sünnilerin kendileri hakkında olumsuz bir kanaate sahip olduklarını
düşünenler 67 kişi (%32.5) ve çok olumsuz bir kanaate sahip olduklarını düşünenler de 8
kişidir (%3.9).
Tablo 31 ve 32’deki verileri dikkate alarak genel olarak ifade edebiliriz ki, Caferilerin
büyük bir bölümü Sünniler hakkında olumlu kanaatler taşıdıklarını ifade etmekle birlikte, aynı
zamanda Sünnilerin kendileri için olumsuz bir kanaate sahip olduklarını düşünmektedirler.
Buradan hareketle, Caferilerin Sünniler hakkındaki olumlu kanaatlerini sosyal bütünleşme
açısından olumlu bir faktör olarak görürken, yine Caferilerin, Sünniler tarafından olumsuz bir
bakış açısıyla değerlendirildiklerini düşünmelerini de sosyal bütünleşme açısından olumsuz
bir faktör olarak değerlendirmemiz mümkündür.
Caferiler, Sünnilerin büyük bir bölümünün kendilerini dışladıklarını düşünmektedirler.
Araştırma esnasındaki gözlemlerimize ve tecrübelerimize istinaden ifade edebiliriz ki,
Caferilerle Sünniler, bu özelliklerini ön plana çıkarma gereği duymadıkları alanlarda, bazen
de birbirilerinin Caferi yada Sünni olduklarını bilmeden, sağlıklı sosyal ilişkiler
kurabilmektedirler. Bununla birlikte, Caferilerin dini muamelattaki bazı uygulamaları, Sünni
toplumun geniş bir kesimi tarafından olağan dışı dini merasimler olarak görüldüklerinden,
Caferiler hakkında olumsuz bir kanaatin oluşmasına sebebiyet vermektedir. Şüphesiz ki böyle
bir neticede, Türkiye’de Caferiliğin yeterli derecede bilinmemesinin büyük bir payı vardır.
90
4.7. Caferilere Göre Sünniler ve Caferiler Arasındaki İlişkiler
Tablo 33
Katılmıyorum
Katılmıyorum
Katılıyorum
Katılıyorum
Katılıyorum
Türkiye’de Sünniler
Tamamen
Cevapsız
Oldukça
ve Caferiler
Toplam
arasındaki ilişkiler
Hiç
bakımından aşağıdaki
düşüncelere ne derece
katılıyorsunuz?
F % F % F % F % F % F % F %
Caferiler Sünnilerle
genellikle iyi geçinmek
isterler 98 47.6 16 7.8 52 25.2 0 0 4 1.9 36 17.5 206 100
Caferiler Sünnileri
genellikle tehdit unsuru
olarak görürler 0 0 0 0 32 15.5 51 24.8 51 24.8 72 35 206 100
Caferiler Sünnileri
genellikle sevmezler 0 0 0 0 42 20.4 52 25.2 44 21.4 68 33 206 100
Her iki taraf da birbirini
sevmektedir 40 19.4 24 11.7 40 19.4 42 20.4 4 1.9 56 27.2 206 100
Her iki taraftaki ön
yargılar ilişkileri
olumsuz etkilemektedir 30 14.6 29 14.1 59 28.6 8 3.9 4 1.9 76 36.9 206 100
Caferilerin Türkiye’de Sünniler ve Caferiler arasındaki ilişkileri nasıl

değerlendirdiklerine baktığımızda tabloda da görüldüğü gibi; “Caferiler Sünnilerle genellikle
iyi geçinmek isterler” şeklinde bir düşünceye ankete katılanların %47.6’sı (98 kişi) tamamen
katılıyorum şeklinde görüş belirtirken %7.8’i (16 kişi) oldukça katılıyorum ve %25.2’si (52
kişi) de katılıyorum şeklinde görüş belirtmiştir. Bu seçenek 36 kişi (%17.5) tarafından
cevapsız bırakılmıştır. Genel olarak bu düşünceye katılanların toplam sayısı 166 kişi ve genel
katılıma oranı da %80.6’dır.
“Caferiler Sünnileri genellikle tehdit unsuru olarak görürler” şeklinde bir düşünceye
katılıyorum şeklinde cevap verenler 32 kişi (%15.5) olmakla birlikte, 51 kişi (%24.8) bu
düşünceye katılmadığını ve yine 51 kişi (%24.8) de hiç katılmadığını ifade etmektedir. Yine
benzer bir şekilde “Caferiler Sünnileri genellikle sevmezler” şeklindeki bir düşünceye
Caferilerden 42 kişi (%20.4) katılıyorum şeklinde cevap verirken, 52 kişi (%25.2)
katılmıyorum şeklinde ve 44 kişi (%21.4) de hiç katılmıyorum şeklinde cevap vermiştir.
“Her iki taraf da birbirini sevmektedir” düşüncesine tamamen katılıyorum şeklinde
görüş belirtenler 40 kişi (%19.4), oldukça katılıyorum şeklinde görüş belirtenler 24 kişi
91
(%11.7) ve katılıyorum şeklinde görüş belirtenler de 40 kişidir (%19.4). Bu düşünceye
katılmayanlar 42 kişi (%20.4) ve hiç katılmayanlar da 4 kişidir (%1.9).
“Her iki taraftaki ön yargılar ilişkileri olumsuz etkilemektedir” şeklindeki bir
düşünceye yine tabloda görüldüğü gibi tamamen katılıyorum şeklinde görüş belirtenler 30 kişi
(%14.6), oldukça katılıyorum şeklinde görüş belirtenler 29 kişi (%14.1) ve katılıyorum
şeklinde görüş belirtenler de 59 kişidir (%28.6).
Bu verilerden hareketle genel olarak ifade edecek olursak, Caferilerin büyük
çoğunluğu, Sünniler ve Caferiler arasındaki ilişkiler bakımından, Caferilerin Sünnilerle iyi
geçinmek istediklerini, hem Caferilerin hem de Sünnilerin birbirilerini sevdiklerini ve her iki
taraftaki bazı ön yargıların zaman zaman ilişkilere olumsuz yansıdığını düşünmektedirler. Bu
düşüncelerden hareketle ifade edebiliriz ki Caferiler, toplum olarak belirli ortak değerlerin
etrafında bütünleşilmesi gerektiği fikrini savunmaktadırlar. Bu yönde bir tavır, hem farklı
sosyal gruplar arasındaki ilişkiler bakımından hem de genel bir sosyal bütünleşmenin
sağlanması açısından dikkate değer bir önem taşımaktadır.
92
SONUÇ VE GENELLEMELER
İstanbul’da Bahçelievler ve Halkalı bölgelerinde yapılmış olan bu çalışma, bir alan

çalışmasıdır. Çalışmamızda anket, mülakat, gözlem ve kaynak taraması gibi teknikleri
kullanarak araştırmamızı sonuçlandırdık. Giriş bölümünde de ifade ettiğimiz gibi, bu çalışma,
Türkiye Caferilerini sosyal bütünleşme açısından değerlendirip, onların Türk toplumu ile
hangi konularda bir bütünlük sağladığını ve farklılaşmalar varsa, onların da hangi alanlarda
olduğunu tespit etmeyi amaçlamıştır.
Araştırmamızın ikinci bölümünde İmamiyye Şiası genel görüşleri, Caferi mezhebi
inanç esasları ve ibadet uygulamaları ile birlikte sosyal bütünleşme kavramı ele alınmış ve
Türkiye Caferilerinin Türk toplumu ile bütünleşmesine katkı sağlayan faktörler ve yine sosyal
bütünleşmeye olumsuz etki eden faktörler tetkik edilmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise,
anket ve mülakat teknikleri uygulanarak elde edilen verilerin değerlendirilmesi yapılmıştır.
Bu bölümde Caferilerin olgusal özellikleri ile birlikte, dini konulardaki tutumlarına, siyasi
konulardaki tutumlarına ve çeşitli sosyal ilişkilerdeki tutumlarına yer verilmiştir.
Araştırma sonucunda ortaya çıkan verileri şu şekilde özetleyebiliriz:
• Türkiye Caferilerinin Türk toplumu ile ortak tarihi geçmişe sahip olması, ortak
coğrafyada yaşaması, milli, dini ve kültürel bir birliğe sahip olması, aynı zamanda Sünnilerle
evlilikler yapabiliyor olması, sosyal bütünleşmeye olumlu katkı yapan etkenlerdir. Bununla
birlikte, Caferilerin Türkiye’deki Müslümanların büyük çoğunluğu Sünni olmalarına karşın
Şii bir inanca sahip olmaları, dini muamelattaki bazı uygulamalarının farklı olması, bununla
birlikte camilerinin kendilerine ait olması ve kurumsal bir denetime tabi olmaması,
Türkiye’de Caferilerin çocuklarının Caferi mezhebine göre dini eğitim imkanı bulunmaması
ve kendilerine imam yetiştirmek için çocuklarını küçük yaşlarda İran, Irak gibi farklı ülkelere
göndermek zorunda olmaları sosyal bütünleşmeye olumsuz etki yapan faktörler olarak dikkat
çekmektedir.
• Araştırma esnasında anketimize 146 erkek ve 60 kadın olmak üzere toplam 206
kişi katılmıştır. Caferilerin kendilerini nasıl algıladıkları tespit edilmeye çalışılırken, onların
kendilerini Müslüman, Türk ve Caferi olarak tanımladıkları görülmüştür. Caferiler için Caferi
olmaları önemli olmakla birlikte Müslüman ve Türk olmak da daha geniş bir kabulle
önemlidir. Bu sebeple ifade edebiliriz ki; Caferiler Caferiliği bir alt kimlik olarak
kabullenmekle birlikte, Müslüman ve Türk olmanın da kendileri için bir üst kimlik olduğunu
ifade etmektedirler.
93
• Hem Caferi çocuklarının Türkiye’de kendi mezheplerine göre dini eğitim
alamaması, hem de aynı sebepten dolayı Caferi din adamlarının Türkiye dışında farklı
ülkelerde eğitim almak zorunda olmaları, Caferilerin bugünkü sorunlarındandır. Araştırmadan
elde edilen verilere göre Caferiler, Türkiye’deki İmam Liseleri ve İlahiyat Fakültelerinde
Hanefi mezhebi esaslarına göre din eğitimi verildiği düşüncesiyle çocuklarının okullardan
dini eğitim alamadıklarını düşünmekle birlikte, çocuklarının din eğitimlerini Caferi bir eğitim
kurumundan ve Caferi bir hocadan almalarını istemektedirler. Caferi din adamlarının
yetişmesi hususunda ise yine aynı durum söz konusudur. Bu konuda Caferiler, Türkiye’de
kendilerine imam yetiştirecek bir kurumun bulunmasını istemektedirler.
• Enflasyon, işsizlik, yolsuzluk, rüşvet ve milli ve manevi duyguların
zayıflaması gibi faktörleri Türkiye’nin bugünkü sorunları olarak gören Caferiler, Türkiye’nin
Avrupa birliğine katılmasını istemekle birlikte, Türk Cumhuriyetleriyle de ilişkilerini
güçlendirmesini ve çeşitli projelerde işbirliği içerisinde olmasını istemektedirler.
• Caferiler kendilerine arkadaş seçerken, komşu seçerken, ya da oğullarını veya
kızlarını evlendirecekleri zaman, muhatabın Caferi olmasına önemli ölçüde dikkat
etmektedirler. Bununla birlikte muhatabın Müslüman ve ahlaklı olması, Caferi olmasından
daha önemli görülmektedir. Araştırma esnasında görüştüğümüz Caferilerin bazıları, bu tür
konularda muhatabın öncelikle Caferi olmasını istediklerini belirmişlerdir. Onlara göre,
evlilik gibi çok özel bir meselede, aynı mezhebe mensup olan insanların birbirilerine uyum
sağlaması daha kolay olacaktır. Bununla birlikte, aradıkları özelliklerde Caferi bulunmaması
durumunda Müslümanlığına ve ahlakına güvendikleri kişilerle rahatça çeşitli sosyal ilişkilere
girebildiklerini ifade etmektedirler. Nitekim tablo 30’da da görüldüğü gibi Caferilerin
Sünnilerle evlilik oranları %80.6 olarak gözükmektedir. Buradan da anlaşılmaktadır ki
Türkiye’de Caferiler ve Sünniler arasında büyük oranlarda evlilikler yapılabilmektedir. Böyle
bir netice ise, bu çalışmanın teorik bölümünde ifade ettiğimiz gibi, Sünnilerle Caferiler
arasında büyük oranlarda evliliklerin yapılabiliyor olması, sosyal bütünleşmeye büyük ölçüde
olumlu katkı yapar, yönündeki düşüncemizi destekler gözükmektedir.
• Caferilerin büyük çoğunluğu, kendilerinin Sünniler hakkında olumlu
kanaatlere sahip olduklarını, bununla birlikte Sünnilerin kendileri hakkında fazla olumlu bir
kanaate sahip olmadıklarını düşünmektedirler. Caferileri böyle bir düşünceye sevk eden sebep
ise, kanaatimizce, onların dini merasimlerdeki bazı farklı uygulamaları, konu hakkında
fazlaca bilgisi olmayan, Caferi mezhebini ve görüşlerini bilmeyen geniş bir kesimin,
94
Caferilerin ibadetlerdeki farklı uygulamalarını görerek onlara daha mesafeli yaklaşmalarıdır
diyebiliriz. Araştırmamızın teorik bölümünde, Caferilerin dini ibadetlerindeki bir takım farklı
uygulamaların, toplumun geniş kesimi tarafından yeterince bilinmediği için eleştirilebildiğini,
bu durumun da sosyal bütünleşmeye olumsuz bir etkisi olabileceğini ifade etmiştik.
Caferilerin, Sünnilerin kendileri hakkında fazla olumlu kanaate sahip olmadıklarını
düşünmeleri, belirttiğimiz sebepten olabilir ve bu da bizim bu yöndeki düşüncemizi destekler
görünmektedir.
• Göze çarpabilecek bütün farklılıklara rağmen Caferiler, Türkiye’nin kendileri
için anavatan olduğunu, kendilerinin Türk milletinin asli unsuru olduklarını düşünmektedirler.
Türkiye’de toplumun geniş kesiminden farklı olarak Caferi mezhebine mensup olduklarını
ifade eden Caferiler, Türkiye’de dini kurumların, özellikle Diyanet İşleri Başkanlığının
tamamen Hanefi mezhebi esaslarına göre dini hizmet verdiğini, kendilerinin bu anlamda bir
hizmetten mahrum olduklarını ve bu durumun da kendilerini mağdur ettiğini
düşünmektedirler. Genel olarak Caferiler, Türkiye’de hem kendi inançlarını rahatça
yaşayabilecekleri bir ortamın olmasını, çocuklarının Caferi mezhebi esaslarına göre dini
eğitim alabilmelerini, hem de kendilerine imam yetiştirebilmek için çocuklarını küçük
yaşlarda farklı ülkelere göndermek yerine, Türkiye’de kendilerine imam yetiştirecek bir
hizmetin sağlanmasını istemektedirler.
• Bütün bu verilerle birlikte ifade edebiliriz ki; Türkiye Caferilerinin Türk
toplumu ile bütünleşmesine katkı sağlayan oldukça önemli faktörler söz konusudur. Bununla
birlikte bu bütünleşmeye olumsuz etki yapan bazı farklılıklar da vardır. Bu farklılıkların
asgari bir düzeye indirilmesi, toplumsal bir bütünleşme adına çok olumlu neticeler
doğuracaktır kanaatindeyiz.
95
KAYNAKÇA
Basılı Eseler
AÇIKGÖZ, Özkan, Avrupa Birliğinde Kültürel Entegrasyon ve Türkiye’nin Durumu,

Stratejik Öngörü, Tasam Yay., S.1, Mayıs, 2004.
-------------; Din Değiştiren Türkler Benliklerini Yitirirlerken İslam’a Girenler Nasıl Türk
Olarak Kalabildiler, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.126 Haziran, 2000.
AKSU, Mehdi, İslam Tarihinde gerçeğe Giden Yol, İstanbul, 2003.
ALBAYRAK, Ali, Caferilerde Dini ve Sosyal Hayat (Ankara Keçiören Örneği), Ankara
Üniv. Sosyal Bilimler Ens. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2006.
ANDREWS, Peter Alford, Türkiye’de Etnik Gruplar (Çev. Mustafa Küpüşoğlu), İstanbul,
1992.
ARSEVEN, Ali D., Alan Araştırma Yöntemi (İlkeler Teknikler Örnekler), Gündüz Eğitim
Yay., Ankara, 2001.
ARSLANTÜRK, Zeki ve AMMAN, M. Tayfun, Sosyoloji, Çamlıca Yay., İstanbul, 2001.
-------------------; Araştırma Metot ve Teknikleri, İFAV Yay., İstanbul, 1999.
-------------------; Araştırma Metot ve Teknikleri, İstanbul, 1995.
BAYYİĞİT, Mehmet, Sosyo-Kültürel Yönleriyle Türkiye’de Hac Olayı, Diyanet Vakfı Yay.,
Ankara, 1998.
BİLGİSEVEN, Amiran Kurktan, Din Sosyolojisi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1985.
-----------------; Sosyal İlimler Metodolojisi, İstanbul, 1982.
-----------------; Genel Sosyoloji, İstanbul, 1985.
BOZKUŞ, Metin, İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Dini Düşüncenin Geçirdiği Evreler,
Buhari, “Tefsiru Sureti’l-Bakara”, VII.
BULUT, Faik, “Şii Ali Aşkı”, Atlas Dergisi, S.139, Ekim 2004.
CAFEROĞLU, Ahmet, “Karapapaklar”, TA, XXI.
CAN, Kadir, Bütün Yönleriyle Iğdır, Iğdır, 1986.
COŞKUN, Ali, Sosyal Değişme ve Dini Normlar, Dem Yay., İstanbul, 2005.
Dünya Gazetesi, Cumartesi-Pazar Eki, 18-19 Haziran 2005.
EL-KUMMÎ, Ebu Câfer Muhammed b. Ali ibn Bâbevayh, Şii-İmamiyye’nin İnanç Esasları,
96
(Çev. Ethem Ruhi Fığlalı), Ank. Üniv. İlh. Fak. Yay., Ankara, 1978.
ERKAL, Mustafa , Sosyoloji, İstanbul, 1993.
EŞ-ŞEHRİSTANİ, Muhamed Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihal (İslam Mezhepleri) Çev.
Mustafa Öz, Dem Yay., İstanbul, 2005.
----------------------; Muhammed Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihal, Lübnan, 1992
FIĞLALI, Ethem Ruhi, Şiiliğin Doğuşu ve Gelişmesi, Milletler Arası Tarihte ve Günümüzde
Şiilik Sempozyumu, İSAV Yay.,İstanbul, 1993
-----------; Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, Şato Yay., İstanbul, 2001,
-----------; İmamiyye Şiası, Selçuk Yay., İstanbul, 1984
FRAYER, Hans, Din Sosyolojisi, (Çev. Turgut Kalpsuz), Ankara, 1964.
GÖKÇE, Birsen, Toplumsal Bilimlerde Araştırma, Ankara, 1999.
GÖLPINARLI, Abdülbaki, Tarih boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik, İstanbul, 1987.
GÜNAY, Ünver - ECER, A.Vehbi, Toplumsal Değişme, Tasavuf, Tarikatler ve Türkiye,
Kayseri, 1999.
----------; Din Sosylojisi Dersleri, Erciyes Üniv. Yay., Kayseri, 1993.
----------; Din Sosyolojisi, İnsan Yay., İstanbul, 1998.
----------; Özcan, Kur’an’da Sosyal Bütünleşme, Diyanet İlmi Dergi, C.1, S.3, (Temmuz-
Ağustos-Eylül), 2004.
HUMEYNİ, Ruhullah el-Mustafavi, Tevzîhü’l-Mesâil Risalesi, Kum, 1988.
HÜSEYİNNESEB, Rıza Cevaplıyoruz, Çev. Muhammed Mücahidi, İstanbul, 2004.
İBN-İ HALDUN, Mukaddime (Çev. Zakir Kadir Ugan), İstanbul, 1989.
İBN-İ MANZUR, Lisanu’l-Arab, Beyrut, 1994.
İLHAN, Avni, “Şiada Usulü’d-Din” Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik
Sempozyumu, İSAV Yay., İstanbul, 1993.
---------; “Beda” md. DİA, V.
MUTLU, İsmail, Tarihte ve Günümüzde Caferilik, İstanbul, 1995.
JOHNSTONE, Ronald L., Religion in Society, New Jersey, 1992.
KARASAR, Niyazi, Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara, 1994.
KAŞİFU’L-GITÂ, Muhammed Huseyn Âlu, Caferi Mezhebi ve Esasları, (Çev: Abdülbaki
Gölpınarlı), İstanbul, 1983.
KILIÇ, Ali Ercan, İstanbul Halkalı Zeynebiye Aytaç Mahallesinde Sosyal Kültürel ve
Ekonomik Yapı Üzerine Bir Araştırma, İst. Üniv. Sosyal Bilimler Ens. Sosyal Yapı
97
Sosyal Değişme Ana Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1998.
Kur’an-ı Kerim
KUTLU, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Ankara, 2000.
----------; İslam ve Mezhepler, Türk Yurdu, (Nisan-Mayıs 1997), Ankara, C.17.
MUSAVİ, Musa, Tashihü’ş-Şia, Losangeles, 1988.
-----------; Şia ve Şiilik Mücadelesi, Çev. Tahir Hoca, İstanbul, 1995.
ONAT, Hasan, Mezheplerin İnanç Esaslarının Sistemleşmesinde Kur’an’ın Rolü, I. Kur’an
Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1994.
ÖZ , Mustafa, İmamiyye Şiasında Onikinci İmam ve Mehdi İnancı, İFAV Yay., İstanbul,
1995.
RIZA’L-MUZAFFER, Muhammed, Şia İnançları, (Çev. Abdülbaki Gölpınarlı), Zaman Yay.,
İstanbul, 1978.
Sabah Gazetesi, 25.12.2005.
SARIKAYA, M. Saffet, İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler, Isparta, 2001.
SEZGİN, Abdülkadir, Sosyolojik Açıdan Alevilik-Bektaşilik, Yeni Türkiye Yay., Ankara,
2002.
ŞERİATİ, Ali, Ali Şiası Safevi Şiası, Ekin Yay., İstanbul, 2005.
Tirmizi, Sünen, Kitabu’l-Ahkam, Beyrut, 1987.
TÜRKDOĞAN, Orhan, Alevi-Bektaşi Kimliği, İstanbul, 1995.
-------------------; Etnik Sosyoloji, Timaş Yay., İstanbul, 1997.
ÜZÜM , İlyas, “İsnâaşeriyye” mad., DİA, XXIII.
---------; Alevilerin Caferi Mezhebine Mensubiyetinin Arka Planı Alevilik-Caferilik İlişkisi
veya ilişkisizliği, İslamiyat, Temmuz-Eylül, 2003.
----------; Günümüz Aleviliği, İsam Yay. İstanbul, 2000.
----------; İnan Esasları Açısından Türkiye’de Caferilik, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara
Üniv. Sos. Bil. Ens. İstanbul, 1993.
WACH, Joachim, Din Sosyolojisi (Çev. Ünver Günay), İstanbul, 1995.
---------; Din Sosyolojisi, (Çev. Ünver Günay), Kayseri, 1990.
---------; Din Sosyolojisine Giriş (Çev. Battal İnandı), Ankara, 1987.
GÖKALP, Ziya, Türkçülüğün Esasları, İstanbul, 1974.
98
İnternet Siteleri
http://aksiyon.com.tr/detay.php?id=16673&yorum=2120
http://www.blogcu.com/kafkasturk
http://www.igdirli.com/modules.php?name=igdir&file=nufusu
http://www.igdirli.com/modules.php?name=igdir=&file=tuzluca_ilcesi
http://www.kars.bel.tr/asp/sayfa_modul.asp?nedir=sayfa&id=38
99
EKLER
100
EK 1: ANKET FORMU
ANKET FORMU
Kıymetli Kardeşim;
Bu anket formu, “Türk Toplumunda Caferiler (İstanbul- Halkalı Örneği)” isimli
yüksek lisans çalışmasının bir parçasını oluşturmaktadır. Anket içerisinde Caferîlerin dini ve
sosyal kimliklerini tespit etmeye yönelik sorular bulunmaktadır.
Anket sorularına vereceğiniz cevaplar tamamen bilimsel bir amaç için kullanılacaktır.
Bu nedenle lütfen anket formuna isimlerinizi yazmayınız ve hiçbir soruyu cevapsız
bırakmayınız.
Anket sorularının cevaplanması konusunda göstereceğiniz dikkat ve ilgi, araştırma
sonuçlarının sıhhati açısından son derece önem taşımaktadır. Bu sebeple bütün soruları
dikkatlice okuyarak, durumunuza en uygun olan seçeneği işaretleyiniz.
İlgi ve samimiyetinize şimdiden teşekkür ederim.
Abdülkadir YELER
M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü
Din Sosyolojisi Bilim Dalı
Lütfen durumunuza uygun olan seçeneğin önündeki paranteze (x) işareti koyunuz.
1. Cinsiyetiniz?
1-( ) Kadın 2- ( ) Erkek
2. Yaşınız?
(Lütfen yazınız:……………………………)
3. Eğitim durumunuz ?
1-( )Okur-yazar değil 2-( )İlkokul 3-( )Orta okul 4-( )Lise 5-( )Üniversite/Y.Okul 6-( )Master/Doktora
4. Medeni durumunuz ?
1-( )Evli 2-( )Bekar 3-( )Boşanmış 4-( )Dul (Eşi ölmüş) 5- ( )Evli ama ayrı yaşıyor
5. Hayatınızın büyük çoğunluğunun geçtiği yer?

1-( ) Köy 2-( ) Kasaba 3-( ) İlçe 4-( ) İl merkezi 5- ( ) Büyük şehir
6. Doğduğunuz Ülke ve şehir?

( Lütfen yazınız)…Ülke:…………………Şehir:..........................
7. Mesleğiniz?
1- ( ) Öğrenci 2-( ) Memur 3- ( ) Esnaf 4- ( ) Kamu İşçisi 5-( ) İşadamı 6- ( ) Emekli
7- ( ) Ev Hanımı 8-( ) İşsiz 9- ( ) Diğer (Lütfen yazınız……………………………………….)
8. Ailenizin aylık net geliri ne kadar?

1-( ) 350 YTL-600 YTL 2-( ) 601 YTL- 800 YTL 3-( ) 801 YTL- 1000 YTL
4-( ) 1000 YTL- 1250 YTL 5-( ) 1250 YTL- 1500 YTL 6-( ) 1500 YTL’ den fazla
9. Aşağıdaki dillerden hangisinin öncelikli olarak öğrenilmesi gerektiğini düşünüyorsunuz?

1-( ) İngilizce 2-( ) Fransızca 3-( ) Almanca 4-( ) Rusça
5-( ) Farsça 6- ( ) Arapça 7-( ) Diğer(yazınız……………………………………….…)
101
10. Aşağıdaki özellikler bakımından kendinizi tanımlarken size uygun olanları ve bunları ne derece
önemsediğinizi işaretleyiniz.
Çok önemli Oldukça önemli Önemli Önemli değil Hiç önemli değil
1-( ) Gelenekçi olmak () () () () ()
2-( ) Yenilikçi olmak () () () () ()
3-( ) Modern olmak () () () () ()
4-( ) Milliyetçi olmak () () () () ()
5-( ) Muhafazakar () () () () ()
6-( ) Sosyal demokrat-Laik olm( ) () () () ()
7-( ) Vatanperver olmak () () () () ()
8-( ) Dindar olmak () () () () ()
9-( ) Türk olmak () () () () ()
10-( ) Caferi olmak () () () () ()
11-( )Alevi-Bektaşi olmak () () () () ()
11. Dînî eğitim aldıysanız; nereden aldınız?

(Lütfen Yazınız……………………………………………………………………………..)
12.Kendinizi dindarlık bakımından nasıl algılıyorsunuz?

1- ( ) Din karşıtı 2- ( ) Dinle ilgisiz 3-( ) Az dindar 4-( ) Dindar 5-( ) Çok
Dindar
.
Katılmıyorum
katılmıyorum
Katılıyorum
katılıyorum
katılıyorum
Tamamen
Oldukça
13.Aşağıdaki din ile ilgili düşüncelere ne derece
Hiç
katılıyorsunuz?
Din Allah tarafından konulmuş bir dünya ve ahiret
nizamıdır.
Din gereklidir, ancak alanı dünya değil ahirettir.
Din Laiklikle bağdaşmayan bir düşünce sistemidir.
Bilimin gelişmesi ile dine olan ihtiyaç ortadan
kalkacaktır.
Din gereksiz bir şeydir.
14.Çocuklarınızın dini eğitimlerini aşağıdaki kişi ve kurumlardan almalarını ne kadar istersiniz?

Çok isterim İsterim Fikrim yok İstemem Hiç istemem
1-Caferi bir hocadan () () () () ()
2- Sünni bir hocadan () () () () ()
3- Caferi bir eğitim kurumundan () () () () ()
4- Sünni bir eğitim kurumundan () () () () ()
102
15.Caferi din alimlerinin dini eğitimlerini nereden almalarını, ne kadar istersiniz?
Çok Hiç
isterim İsterim Kararsızım İstemem istemem
1-Türkiye’deki din eğitimi kurumlarından(İ:H:L- İlahiyat) ( ) () () () ()
2-İran’daki medreselerden () () () () ()
3-Türkiye’de açılacak Caferi eğitim müesseselerinden () () () () ()
4-Irak’taki medreselerden () () () () ()
16. Komşularınızla ilişki kurarken aşağıdaki özellikler sizce ne kadar önemlidir?
1-Sünni olması () () () () ()
2-Caferi olması () () () () ()
3-Alevi-Bektaşi olması () () () () ()
4-Müslüman ve ahlaklı olması () () () ()
17. Kızınızı ya da oğlunuzu evlendireceğiniz zaman, damadınızın ya da gelininizin

aşağıdaki özelliklere sahip olması sizin için ne kadar önemlidir?
1- Sünni olması () () () () ()
2 Caferi olması () () () () ()
3- Alevi-Bektaşi olması () () () () ()
4- Müslüman ve ahlaklı olması () () () () ()
18.Seçimlerde oy kullanırken aşağıdaki özellikler sizin için ne kadar önemlidir?
1- Dini esaslar () () () () ()
2- Laiklik () () () () ()
3- Liberallik () () () () ()
4- Milliyetçik () () () () ()
103
19. Eğer seçme şansınız olsaydı hangi ülkede yaşamayı ne kadar isterdiniz?
Çok isterdim İsterdim Kararsızım İstemezdim Hiç istemezdim

1- Yine Türkiye’de () () () () ()
2- Avrupa ülkelerinden birinde () () () () ()
3- Amerika’da () () () () ()
4- İran’da () () () () ()
5- Arap ülkelerinden birinde () () () () ()
20. Aşağıdaki sorunların Türkiye’nin önemli sorunlarından olduklarına ne derece katılıyorsunuz?
Tamamen Hiç
Katılıyorum Katılıyorum Fikrim yok Katılmıyorum Katılmıyorum
1-Enflasyon -işsizlik () () () () ()
2-Yolsuzluk ve rüşvet () () () () ()
3-Mezhep çatışması () () () () ()
4-Demokratikleşme () () () () ()
5-Milli ve manevi duyguların zayıflaması ( ) () () () ()
21.Sizce Türkiye, dış ilişkilerinde aşağıdakilerden hangisine ne derece öncelik vermelidir?

Çok öncelik Öncelik Öncelik Hiç öncelik
vermeli vermeli Fikrim yok vermemeli vermemeli
1- Avrupa ülkeleriyle işbirliğine () () () () ()
2- Amerika ile işbirliğine () () () () ()
3- Arap ülkeleriyle işbirliğine () () () () ()
4- İran’la işbirliğine () () () () ()
5- Türk cumhuriyetleriyle işbirliğin () () () () ()
22.Sizce Türkiye’nin komşularından hangisi Türkiye için ne kadar tehlikelidir? Hiç

Çok tehlikelidir Tehlikelidir Fikrim yok Tehlikeli değildir tehlikeli değildir
1- Rusya () () () () ()
2- Yunanistan () () () () ()
3- Bulgaristan () () () () ()
4- Suriye () () () () ()
5- İran () () () () ()
6- Irak () () () () ()
23. Türkiye’nin geleceği açısından Hangi kurumumuza ne kadar güveniyorsunuz?

Çok Hiç
güveniyorum Güveniyorum Fikrim yok Güvenmiyorum güvenmiyorum
1-Türkiye Büyük Millet Meclisine ( ) () () () ()
2-Türk Silahlı Kuvvetlerine () () () () ()
104
3-Emniyet (Polis) Teşkilatına () () () () ()
4-Hukuk kuruluşlarına () () () () ()
5-Diyanet İşleri Başkanlığına () () () () ()
24. Ölünce (imkanınız olsa) nereye gömülmeyi ne kadar istersiniz?

Çok isterim İsterim Fikrim yok İstemem Hiç istemem
1- Doğduğum yere () () () () ()
2- İstanbul’a () () () () ()
3- Daha Mukaddes bir yere (Mekke-Medine gibi) ( ) () () () ()
4- Türkiye’nin herhangi bir yerine () () () () ()
5- Ben öldükten sonra Neresi olursa olsun () () () () ()
25. Size göre İslam ülkelerine hangi devlet liderlik yapmalıdır?

1-( ) S. Arabistan 2-( ) Mısır 3-( ) Türkiye 4-( ) İran 5-( ) Başka (Yazınız………………….……….)
26. Sünni bir imamın arkasında namaz kılar mısınız?

1-( )Kılarım 2-( )Zorunlu olursa kılarım 3-( )Asla kılmam 4-( )Namaz kılmıyorum 5-( )Başka (
yazınız……………)
27. Sünni Türkler hakkında genel olarak nasıl bir düşünceye, yargıya sahipsiniz?
1-( ) Çok olumlu 2-( ) Olumlu 3-( ) Ne olumlu ne olumsuz 4-( ) Olumsuz 5-( ) Çok olumsuz
28. Sizce Sünni Türkler, Caferi Türkler hakkında nasıl bir düşünceye, yargıya sahip?
1-( ) Çok olumlu 2-( )Olumlu 3-( ) Ne olumlu ne olumsuz 4-( ) Olumsuz 5-( ) Çok olumsuz
Katılmıyorum
katılmıyorum
Katılıyorum
katılıyorum
katılıyorum
Tamamen
29.Türkiye Sünnileri ve Türkiye Caferileri arasındaki Oldukça

ilişkiler bakımından aşağıdaki ifadelere ne derece
Hiç
katılıyorsunuz?
Caferiler Sünnilerle genellikle iyi geçinmek isterler.
Caferiler Sünnileri genellikle tehdit unsuru olarak
görürler.
Caferiler Sünnileri genellikle sevmezler.
Her iki taraf da birbirlerini sevmektedirler.
Her iki taraftaki ön yargılar ilişkileri olumsuz
etkilemektedir.
30. Arkadaşlarınızı seçerken aşağıdaki özellikler sizin için ne derece önemlidir?

1- Sünni olması () () () () ()
2- Caferi olması () () () () ()
3- Alevi-Bektaşi olması () () () () ()
4- Müslüman ve ahlaklı olması () () () () ()
5- Türk olması () () () () ()
105
31. Ailenizde ya da akrabalarınız arasında Türkiye’de doğup daha sonra başka bir ülkeye
yerleşen var mı?
1-( ) Evet 2-( ) Hayır
32. Cevabınız evet ise Hangi ülkeye yerleşti.

( Lütfen yazınız………………………………………………………………..)
33. Ailenizde, akrabalarınız arasında Sünni bir Türk’le evli/nişanlı olan kimse var mı?
1- ( ) Evet 2- ( ) Hayır
TEŞEKKÜR EDERİM
ANKETE EKLEMEK İSTEDİĞİNİZ HUSUSLARI veya TENKİTLERİNİZİ LÜTFEN YAZINIZ
106

Yeler - 2006 - Türk Toplumunda Caferiler (İstanbul Halkalı Örneği)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yeler - 2006 - Türk Toplumunda Caferiler (İstanbul Halkalı Örneği)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

TÜRK TOPLUMUNDA CAFERİLER

(İSTANBUL HALKALI ÖRNEĞİ)

Yüksek Lisans Tezi

TÜRK TOPLUMUNDA CAFERİLER

(İSTANBUL HALKALI ÖRNEĞİ)

Yüksek Lisans Tezi

Danışman: Prof. Dr. Yümni SEZEN

İÇİNDEKİLER ................................................................................................................. III

Tablo 2: Örneklem Grubunun Yaşı………………………………………………..… 54

Tablo 3: Örneklem Grubunun Eğitim Düzeyi……………………………………..… 55

Tablo 4: Örneklem Grubunun Medeni Durumu…………………………………..…. 55

Tablo 5: Örneklem Grubunun Hayatının Büyük Çoğunluğunun Geçtiği Yer…….… 56

Tablo 6: Örneklem Grubunun Doğum Yeri…………………………………….…… 56

Tablo 7: Örneklem Grubunun Mesleği……………………………………………… 57

Tablo 8: Örneklem Grubunun Ekonomik Durumu………………………….………. 58

Tablo 9: Örneklem Grubunun Öğrenilmesini Gerekli Gördüğü Yabancı Diller….… 58

Tablo 10: Örneklem Grubunun Kişisel Algıları…………………………….………. 59

Tablo 11: Örneklem Grubunun Din ile İlgili Düşünceleri…………………….……. 63

Tablo 12: Örneklem Grubunun Dindarlık Algısı…………………………….…….... 64

Tablo 13: Örneklem Grubunun Dini Eğitim Aldığı Yerler………………….………. 65

Tablo 14: Caferilerin Çocuklarının Dini Eğitimi……………………………………. 66

Tablo 15: Caferi Din Adamlarının Eğitimi………………………………………….. 67

Tablo 17: Caferilere Göre Türkiye’nin Sorunları…………………………………… 70

Tablo 18: Caferilere Göre Türkiye’nin Dış İlişkileri………………………………... 72

Tablo 19: Caferilere Göre Türkiye’nin Komşuları………………………………….. 74

Tablo 20: Caferilerin Türkiye’deki Kurumlara Bakışı…………………….………… 75

Tablo 21: Caferilerin Siyasi Tercihleri……………………………………….……… 78

Tablo 23: Caferilerin Göç Oranları………………………………………………….. 80

Tablo 24: Caferilerin Göç Ettikleri Ülkeler………………………………………..... 80

Tablo 25: Caferilerin Yaşamak İstedikleri Yerler…………………………………… 81

Tablo 26: Caferilerin Gömülmek İstedikleri Yerler………………………………..... 82

Tablo 27: Caferilere Göre Komşu Seçmek………………………………………….. 84

Tablo 28: Caferilere Göre Arkadaş Seçmek………………………………………… 85

Tablo 29: Caferilere Göre Gelin/Damat Seçmek…………………………………..... 87

Tablo 30: Caferilerin Sünnilerle Evlilik Oranları…………………………………… 88

Tablo 31: Caferilerin Sünniler Hakkındaki Kanaatleri……………………………… 89

Tablo 32: Caferilere Göre Sünnilerin Caferiler Hakkındaki Kanaatleri…………….. 89

Tablo 33: Caferilere Göre Caferiler ve Sünniler Arasındaki İlişkiler……………….. 91

a.g.e. : Adı Geçen Eser

a.g.m. : Adı Geçen Makale

DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi

1.ARAŞTIRMANIN KONUSU VE PROBLEMİ

2.ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ

Araştırma öncesi, kanıtlanmalarına gerek görülmeden doğru kabul edilebilecek olan

4.ARAŞTIRMANIN KAPSAM VE SINIRLARI

Her araştırma, özellikle de ampirik araştırmalar, kullandıkları örneklem ile sınırlı

5.1. Araştırmanın Evren ve Örneklemi

Bütün araştırmaların evreninin araştırılacak konunun amaçlarına uygun olarak ortaya

5.2.Bilgi Toplama Araçları

Araştırmamızda veri elde etmek amacıyla uyguladığımız anketlerin sunduğu bilgilerin

2- İMAMİYYE ŞİASI VE GÖRÜŞLERİ

İmamiyye’nin oniki imamı şöyle sıralanmaktadır:

3. CAFERİ MEZHEBİ İNANÇ ESASLARI VE İBADET UYGULAMALARI

Caferilik (Ca’feriyye) en yaygın kullanımı bakımından Şia’nın ana gövdesini teşkil

3.1. İnanç Esasları

Caferi mezhebine göre Adaletten maksat, Allahu Taâla’nın, hiçbir kimseye

İmamiyye Şiası, Kur’an-ı Kerim’in bildirdiği gibi bütün peygamberlerin Allah

Ahiret inancı konusunda Caferi Mezhebi de temel inançlarda diğer Müslüman

3.1.6. İnançla İlgili Diğer Meseleler

3.2. İbadet Uygulamaları

Caferi mezhebine göre hac, İslamın en büyük esaslarından ve en büyük direklerinden

3.2.7. Emr Bi’l-Ma’ruf ve Nehy Ani’l-Münker: