Kitabn zgn Ad

Historia Universal de la Infamia

ngilizceden eviren
Zeynep alayan

Redaksiyon
Dtirrin Tun Norman Thomas di Giovanni'nin A Universal History o l Irfamy adyla ngilizceye evirdii kitabin, Penguin Books tarafndan 1987de yaplan basksndan dilimize aktarlmtr. .ISBN 975-545-001-7

Kapak Resmi
Otto Dix ( Yedi lmcl Gnah)

KapakTasartm
Nazl Ongan

Dizgi
Huriye Zengin (Palatino 9.75)

Dzelti
Hakan Kete

Ofset Baskya Hazrlk

Idil Grafik

Kapak ve i Bask
Yn Matbaaclk

Cilt
Umut Mcellit

Birinci Basm
Austos 1990

kinci Basm
Haziran 1991

nc Basm
Haziran 1993

TELOS YAYINCILIK
Firzaa Mahallesi, Palaska Sokak, No: 14/A Beyolu - stanbul Telefon: 293 02 70 - 293 02 71

jorge luis borges

alaldn evrenset tarihi
eviren: Zeynep alayan

telos

(Bo Sayfa)

indekiler

1 54 Basksna nsz 9 ik Baskya nsz 13 ALAKLIIN EVRENSEL TARH Korkun Kurtarc Lazarus Morell nandrclktan Yoksun Dzenci Tom Castro 29 Hanm Korsan Dul Ching 39 Adaletsizlik Datcs Kei Eastman 49 lgisiz Katil Bili Harrigan 59 Onur Knc Grg Hocas Ktsuke no Suke 65 Maskeli Yn Boyaycs Mervli Hakim 73 KE TUTAN Ke Tutan 83

VESARE Dinbilimcinin lm 97 Heykel Odas 101 Rya Gren iki Adamn yks 105 Ertelenmi Byclk 109 Mrekkep Aynas 113 Muhammed'in Dublr 119 Cmert Dman 121 Bilimin Kusursuzluu zerine 123 Notlar 125 Kaynaka 127

1954 Basksna nsz

Tm olanaklarn kasten tketen (ya da tketm eye alan) ve gelip kendi parodisinin snrna dayanan slubu, b arok olarak tanm lam alym . Andrew Lang'in, daha 1880'lerde Pope'un Odysseia evirisinin b ir parodisini yapmaya kalkm as bounayd; bu yapt, kendi kendinin parodisiydi zaten. Szde parodici de zgn metnin tesine gem eyi baaram ad. 'Barok', tasm biim lerinden birinin addr; 18. yzyl bunu bir nceki yzyl m im arisi ve resm inde grlen kimi taknlklara uygulam tr. Bir slup, kendi hilelerini ak ak tehir eder ya da fazlasyla kullanrsa, varaca, son aama baroktur. Barok entelekteldir. Bernard Shaw da, tm entelektel em ein, z bakm ndan hum or olduunu belirtm itir. Humorun bylesi, Baltasar G rcian'n yaptlarnda kastl deildir, ama John Donne'un humoru kastl ya da bilinlidir. Bu sayfalarn balnn ta kendisi, onlarn barok karakterini ortaya seriyor. Bu zellie gem

vurm ak, m ahvetm ek olurdu onlar. te bu nedenle imdi yirm i yl sonra olduklar gibi yeniden baslm alarn ve u sz anm satm ay yeliyorum: "N e yazdm sa yazdm ." * (Johanna 19 : 22) yk yazm aya cesaret edem eyen, bu nedenle de (herhangi bir estetik aklam as olm akszn) bakalarnn m asallarn tahrif edip arptarak kendisini elendiren rkek b ir gen adamn sorum suzca oynad b ir oyundur bu ykler. Bu belirsiz altrm alardan sonra doru drst bir yk yazm ann zahm etine giriti bu gen adam. Byk bykbabalarndan birinin adyla, Francisco Bustos olarak im zalad, allm n dnda, akl erm eyecek lde baar kazanan 'Ke Tutan' adl ykyd bu. Eski Buenos Aires'in kenar m ahallelerindeki yaam anlatan bu ykde birka ilenm i szck kullandm dikkati ekecektir. Kullandm , nk kabaday, incelm eye zlem duyuyordu ya da (ilkini geersiz klyor am a, belki de gerek neden budur) kabadaylar birer bireydir ve her zaman bizim idealim izdeki kabadaylar gibi konumazlar. Byk Tayc'm n** teologlar, evrenin znn boluk olduuna iaret ederler. Evrenin bu kitaptan ibaret k k 'b ir paracn kastettikleri lde tm yle hakllar da. Daraalar ve korsanlar barnyor bu kitapta. Adndaki "alaklk" szc gkgrlts gibi grlyor, ama ses ve fkenin ardnda hibir ey
* H z. Isa'y yarglayan m a h k e m e y e b akanlk eden Y ah ud a Valisi Pontius Pilatus'un szleri. Ed. ** Budacln M a h a y a n a kolu kastediliyor. Ed.

yok. Kitap, b ir grnten, bir imgeler yzeyinden baka b ir ey deil. Tam da bu nedenden tr elendirici olabilir. Yazar mutsuz b ir adam d, ama ykleri yazarak elendirdi kendisini; ald hazzn yanks ulasn okura. 'Vesaire' blm ne ise yeni para ekledim .
J. L . B .

11

(Bo Sayfa)

tik Baskya nsz

Bu kitab oluturan edebi dzyaz altrm alar 1933 ve 1934 yllarnda yazld. Kaynaklar da, sanrm, batan okuduum Stevenson ve Chesterton, Stem berg'in ilk film leri ve herhalde Evaristo C arriego'nun biyografisi. yklerde kim i hilelerden ya rarlandm: rastgele sralam alar, devam llkta ani kaym alar, b ir adamn tm yaam n iki ya da sahneye blm ek (grsel am al, benzer bir kayg 'Ke Tutan' adl yky de biim lendiriyor). y kler psikolojik deil, olma iddias da tamyor. Cildi tamamlayan byclk rneklerine gelin ce, onlarn stnde evirm en ve okurdan daha faz la hak iddia etm iyorum . Kimi zaman iyi okurlarn iyi yazarlardan bile ender bulunduundan kukula nyorum . Valry tarafndan Edmond Teste'e atfedi len paralarn, genelde T estein ei ve arkadalarnmkinden daha az takdire layk olduklarn kim inkr edebilir ki? Ak ki, okum a, yazmadan sonra gelen bir etkinliktir. Daha alakgnll, daha az s knt veren, daha entelektel b ir uratr. * ]. L. B. 27 M ays 1935, Buenos Aires

13

(Bo Sayfa)

ALAKLIIN EVRENSEL TARH

(Bo Sayfa)

Korkun Kurtarc Lazarus Morell

D olayl Neden
1517'de, Antiller'deki altn m adenlerinin cehennem si derinliklerinde eriyip giden yerlilere ok acyan spanyol m isyoner Bartolom de las Casas, spanya Kral V. Carlos'a zenci ithal etm eyi nerm iti. A ntil ler'deki altn madenlerinin cehennem si derinlikle rinde zenciler eriyip gitsin diye. Bizler, her iki Amerika, bu ani, tuhaf, insancl deiiklie borlu yuz pek ok eyi: W. C. Handy'nin Blues mziini; UruguaylI avukat ve zenci tarzndan esinlenen don Pedro Figari'nin Paris'te gsterdii baary; tango nun izini zencilere kadar sren bir dier UruguaylI, don Vicente Rossi'nin yazlarn; Abraham Lincoln'n efsanevi boyutlarn; Sava'm neden ol duu 500.000 ly; 3.300.000 dolar em ekli asker maalarna harcamamz; spanyol Akademisi tara fndan hazrlanan szln 13. basksna 'lin et mek' fiilinin alnmasn; King Vidor'un Hallelujah adl takn film ini; Uruguay'da Cerrito arpm asn da Arjantinli yzba Miguel So lerin ban ektii,

17

nl "M ulattolar* ve siyahlar" blnn cokulu sng saldrsn; M artin Fierro tarafndan b ir zen cinin ldrlm esini; Kba'nn o acnas rum bas 'Fstk Satcs'n; tutuklanm ve zindanda ezilm i Toussaint L'O uverture1 N apolyonizm ini; H aiti Voo doo trenlerinin ylann ve han; papaloi bayla boaz kesilen keilerin kann; tangonun atas haba neray; b ir dier eski zenci dans olan Buenos Aires ve M onte Video kkenli candom beyi. Dahas, hain kurtarc Lazarus M orell'in o deh etli, utanlas yaam n.

Yer
Sularn atas, dnyann en byk nehri M ississippi, bu ei bulunm ayan aalk adam iin benzersiz bir sahneydi (Nehri kefeden Alvarez de Pineda'dr. Buraya ilk incelem e gezisini dzenleyen de, Pe ru'nun eski fatihi kaptan Hernando de Soto2 oldu. nka efi Atahualpa'ya kodeste vakit geirsin diye satran retm iti. De Soto ldnde, M ississippi'nin sularna gmld). M ississippi geni b ir nehir; Parana, Uruguay, Amazon ve Orinoco nehirlerinin byk, bulank bir kardeidir. am urludur sular; her yl nelVrin kustu u 400 milyon ton kum , M eksika Krfezi'ni bulan drr. teden beri biriken pislik burada b ir delta oluturm u; srekli zl ln kalntlar ktasnda dev selviler kk salm ; am ur, saz ve l balk la birentleri bu rm e kokan, alvyonlu blgenin s
* Zenci-Beyaz karm melez.

18

nrlarn geniletm i, dzenini bozm utur. Nehrin yukarsnda, Arkansa s ve Ohio arasnda bir ova da ha uzanr. Burada yaayan soluk benizli, kavgac, ateli adam lar ta ve dem ir karsnda hayrete d erler, nk evrelerinde kum, kereste ve am urlu sudan baka b ir ey yoktur.

A dam lar
19. yzyln banda (ki b izi ilgilendiren tarih budur), nehir boyunca uzanan geni pamuk tarlalar gndoum undan gnbatmma dek zenciler tarafn dan ilenirdi. Bu zenciler tahta barakalarda toprak stnde yatarlard. Ana-ocuk ilikisi dnda birbirleriyle olan akrabalklar rastgele ve belirsizdi. Adlar vard, am a soyadlar yoktu. Okuma yazma da bilm ezlerdi. Yum uak, tiz sesleriyle, nlleri uzatp yayarak konuurlard ngilizceyi. Gzetim ci nin kam s altnda iki bklm , sra sra dizilip al rlard. Kamaya kalktklarnda, sakall adamlar, gzel atlarna atlayp bir sr azgn kpekle zenci lerin izini srer, bulurdu onlar. Hayvanca m it ve Afrikallar'a zg korku kat manlarna Incil'in szleri de eklenm iti. sa'ya ina nyorlard. Btn itenlikleriyle hep bir azdan ila hiler sylerlerdi: "Aa gel, Musa." Onlar iin M ississippi, zavall eria Irm a'nm muhteem ha yali yerine geiyordu. * Bu iyi ilenm i topran ve siyahlardan oluan bu srlerin sahipleri tem bel, agzl, salar buk leli beylerdi. Oturduklar nehir manzaral byk konaklara, beyaz amdan Yunan taklidi kaplardan

19

girilirdi, iyi b ir kle bin dolar deerindeydi ve faz la dayanm azd. Kim ileri hastalktan yataa dp lecek kadar nankrd. Bunca belirsizlik arasnda, toprak sahipleri en ok kazanc salam ann yollar n bulm alyd. Klelerin, gnn ilk ndan aka ma dek tarlalarda altrlm alarnn nedeni buydu ite. Gene bu nedenle, her yl rn veren pamuk, ttn ya da ekerkam ekilirdi topraa. Agzl lkle ekilip, haddinden fazla ilenen toprak, ksa zamanda rn vermez hale gelir; yerini yosunlarn brd bataklklara brakrd. Terk edilm i ift liklerde, kasabalarn kenar m ahallelerinde, kam lklarda ve sefil bataklk kylarnda yoksul beyaz lar yaard. Balklk, kimi zaman da avclk ve at hrszl yaparlard. Sk sk alnt yiyecek dilenir lerdi zencilerden. Bu aalk durum larna ramen, yoksul beyazlar lekelenm em i, katksz kanlarnn verdii onuru tayorlard ilerinde. Lazarus M orell bunlardan biriydi.

Adam
M orell'in genelde Am erikan dergilerinde yaynla nan dagerotipleri* geree uygun deildir. Bu denli unutulm az, bu denli nl b ir adamn gerek re sim lerinin bulunm ay rastlant olamaz. Varsaya lm ki, M orell kam eradan uzak duruyordu; ncelik le, gereksiz ipular brakm am ak, ayn zamanda evresini saran giz perdesini salam latrm ak iin.

* Eski bir fotoraf teknii. Ed.

20

Gene de biliyoruz ki, genliinde d grn asndan talihsiz bir insand. Birbirine fazla yakn gzleri, dmdz b ir izgiyi andran dudaklar hi de ekici deildi. Daha sonra, geen yllar, salar aarm sahtekrlara, yaptklar yanma kr kalm cretkr sululara zg tuhaf bir asalet kazandrd ona. Sefalet iinde gpen ocukluuna ve erefsizce srdrd yaamna ramen, hep Gneyli b ir b e yefendi olarak kald. Kutsal kitab bilm esi sayesin de olaanst b ir inandrclkla vaaz verirdi. Lazarus M orell'i m inberde grdm , diyordu Ba ton Rouge kum arhanelerinin sahibi. Onun yol gs terici szlerini dinledim , gz pnarlarnda biriken yalar grdm. Biliyordum , Tanr'nn gznde, o b ir gnahkr, bir katil, b ir dolandrcyd, ama gene de gzlerim yaard. Bu kutsal, cokulu sylevlerin olduka doru b ir tanm n M orell'in kendisi yapyor: Incil'i rastgele atm, diye yazm, Aziz Paul'n uygun bir sz iliti gzm e ve bir saat yirm i dakika vaaz verdim. Bu srenin yardmcm Crenshaw ve adam lar tarafndan kt deerlendirildii sylenemez. Darda, tm dinleyicilerin atlarn toparlayp g trdler. Atlar rman Arkansas kysnda sattk, ama ilerinde doru renkli, ok evik bir tanesi var d ki, onu kendim iin ayrdm . At Crenshaw da beenm iti, am a, hayvann ona gre olm adn he men anlattm kendisine.

Yntem
Bir eyaletten at alp dierinde satmak ancak ufak

21

b ir ayrntyd M orell'in su hayatnda. Onun Alak ln Evrensel Tarihi'nde hak ettii yeri alm asn salayan yntem in habercisiydi gene de. Yntemin esizliini, onu farkl klan zel durumlarda aram a m al; gerektirdii alaklk da nem liydi. Um utlar canice ileniyor, plan, kbuslarn irene rlmesi gibi adm adm geliiyordu. Al Capone ve Bugs M oran daha sonralar ba dndrc m iktarda para ve adi makineli tfeklerle byk bir ehirde etkin lik gsterecek, ama uratklar iler hep yavan ka lacakt, M orell'e kyasla. Alt taraf tekel kurm ak iin arpacaklard. M orell'in em rinde ise bin kadar adam vard hepsi de yem inli su ortaklaryd, iki yz tanesi Beyin Takm 'n, ya da Konsey'i olutu rur ve em ir verir, geri kalan sekiz yz tanesi em ir leri yerine getirirdi. Tm riski bu faal adam lar, yani vurucular stlenirdi. Sorun ktnda adalete tes lim edilen ya da ayaklarna skca balanm talar la M ississippiyi boylayan bunlard. ok sayda mu latto vard aralarnda. eytani grevleri undan ibaretti: Sayg uyandrm ak iin parm aklarndaki y zkleri iyice gstererek Gney'in iftliklerini boy dan boya dolarlard. Gariban b ir zenci bulup ona zgrlk vaat ederlerdi. Zenci firar eder ve yeniden satlm ay gze alrsa, sat stnden belli bir miktar alacan syler, ikinci kez katnda onu zencile rin zgr olduu b ir eyalete gnderm eye sz verir lerdi. Para ve zgrlk, bam szlk ile gm do larlarn ngrts bundan daha kkrtc b ir neri olabilir miydi? Zenciye cesaret gelirdi...

22

Doal ka yolu rm akt. K ayk, buharl gem i nin am bar, duba, gkyz kadar geni b ir sal, ucunda da b ir kulbe ya da drt yerli adr nem li olan hangi aracn kullanld deil, sonsuz rm an ak ve gvenliine brakm akt kendini. Zenci baka b ir iftlie satlr, sonra yeniden kaar, kam lk ve bataklklara snrd. Korkun iyilik perileri (zenci, bunlar hakknda ciddi b ir yanlgya dtn anlamaya balam tr artk) belirsiz b ir takm harcam alar ne srerek son bir kez daha sa tlm as gerektiini sylerlerdi. D nnde iki sat tan para alacak ve zgrlne kavuacakt. Zenci yeniden satlm aya raz olur, biraz alr ve son fi rarda kpeklere ve kam lara gs gererdi. Geri dndnde ise st ba kan iinde, terli, m itsiz ve uykusuz olurdu.

Son Salverm e
lerin hukuksal yann gzden geirm eliyiz imdi. M orell'in etesi, ilk sahibi ilan verip yakalayana dl vaat edinceye dek satm azlard kaak kleyi. Bu trden ilanlar, kleyi bulan kiinin mala sahip km asn salard. Zenci, em anet mal haline dnr, bylece ye niden satlm as hrszlk deil, em anete hyanet olurdu. Benzeri hyanetlere kar m ahkem e yoluyla hak talep etm ek bounayd, nk zarar, hibir za man karlanm azd. Tm bunlar gven vericiydi, ama tm yle emin deildi. kran duygusu ya da sefalet, zenciyi ko num aya itebilirdi.

23

Anasndan tutsak doan orospu ocuu, ona as lnda koklatm ayacaklar gzel dolarlar arur et mek iin b ir kerhaneye gidebilir, bir srahi avdar viskisinden sonra baklay azndan karabilirdi. Hem u birka yldr, klelie kar birtakm kkr tclar Kuzey'i batan baa kat ediyordu; bunlar zel m lkiyet aleyhtar, klelerin serbest braklm asn savunan ve onlar firara zendiren tehlikeli bir ka klar kitlesiydi. M orell anaristlere yenik dm eye katlanam azd. Yankee deildi o, Gneyli bir beyazd, babas ve bykbabas da beyazd ve b ir gn em ekliye ay rlp beyefendi olm ay, ve kilom etrelerce uzunlukta pamuk tarlalarna ve sra sra eilm i alan klele re sahip olm ay umuyordu. H ele bunca deneyim den sonra, gereksiz riskleri gze alm aya hi de ni yetli deildi. Bu arada, kaak kle zgrle kavum ay beklerdi. Lazarus M orell'in karanlk m ulattolar kendi aralarnda bazen belli belirsiz b ir ba iaretinden ibaret olan b ir em ir verirler ve esir grm ekten, duy m aktan, hissetm ekten, gnden, alaklktan, zaman dan, iyilik perilerinden, acm adan, havadan, kpek srlerinden, dnyadan, um uttan, terden ve ken dinden kurtulurdu. Bir kurun, bir bak ya da bir darbe; M ississippi'nin yaynbalklar ve kaplum ba alar geriye kalan delillerin iini grrd.

K yam et
G venilir adam larn elinde iler iyice ilerledi. 1834 banda M orell, yetm i zenciyi "kurtarm t" bile, ve

24

daha birou an sl nclerin izinden yrm eye hazrd. M orell'in etkinlik alan geniledike yeni ortaklar alnm as gerekti. Yem in edenlerin arasnda Virgil Stew art adnda Arkansasl gen b ir adam vard ki, acm aszlyla ksa zamanda sivrildi. Birok klesi karlan b ir b e yefendinin yeeniydi Stewart. 1834'n Austos aynda, bu gen adam , andn bozup M orell ve tm etesini ele verdi. M orell'in New O rleans'daki evi yetkililerce sarld. M orell kam ay baardysa, b u nu polisin dikkatsizlii sayesinde ya da rvet yo luyla yapabilm itir ancak. Aradan gn geti. Bu zaman sresince M o rell, Toulouse Soka'nda, avlusu sarm ak ve hey kellerle dolu eski b ir evde gizlendi. Denildiine g re, az yer, evin geni, karanlk odalarnda plak ayak dolanr, dnceli dnceli ierdi. Evdeki bir kleyle N atchez'e iki, Red Irma'na bir mektup yollad. Drdnc gn adam geldi yanm a ve gndoum una dek plan yaptlar. Beinci gn M o rell alacakaranlkta yatandan kalkt, b ir jilet iste yerek sakaln dikkatlice kesti. Sonra giyindi ve k t. ehrin kuzey yakasn rahata kat etti. Krlara knca M ississippi ovalarndan uzak durarak yolu na daha hzl b ir ekilde devam etti. Plan lgm cayd. Ona eref borcu olan son adam larn, yani Gney'in m innettar zencilerinin hizm etine bavuracakt. Arkadalarnn kap bir daha geri dnm ediine tank olm utu bunlar. z grlklerine kavutuklar doruydu o halde. Morell'in am ac, zencileri beyazlara kar ayaklandr mak, New O rleans' ele geirip yam alamak ve

25

blgeye sahip olm akt. Stevvart'm ihaneti yznden alaa edilip neredeyse m ahvolan M orell, tm ulus apnda bir yant verm eye soyunuyordu yle bir yant olacakt ki bu, su unsurlar bile kurtuluun aralarym asna y celtilecek ve tarihteki yerlerini alacaklard. Bu hedef dorultusunda daha gl ol duu N atcheze yneldi. Yolculuu onun kalemin den aynen sunuyorum. Drt gn yrdm halde, at edinm e olana bula madm. Beinci gn, saat on iki sularnda, su imek ve birazck dinlenm ek zere bir dere kenarnda mola ver dim. Bir ktn stne oturm u geldiim yne doru bakarken, gzel bir atn stnde bir adam kageldi. Onu grdm anda atn almaya karar verdim. Kalktm ve k yivli tabancam zerine dorultarak inmesini sy ledim. Sonra at yularndan tuttum ve adama dereyi ia ret ederek nm e dm esini emrettim. Birka yz metre yrd ve durdu. Soyunmasn syledim . Beni ldr meye kararlysan dua etm em e zaman tan, dedi. Onun dua ediini dinleyecek zam anm olm adn syledim. Dizleri zerine dt; bann arkasndan vurdum onu. Karnn yarp barsaklarn karttm ve cesedi derenin sularna gmdm. Sonra ceplerini aradm ve drt yz dolar otuz yedi sent, ve incelem eye deer bulmadm birtakm evraklar buldum. izmeleri yepyeniydi ve ayaklarm da ok zarif dur du. Bunlar giyip eski pabularm dereye gmdm. te bylece gereksinim im olan ata kavuabildim ve Natchez 'e doru, ncesinden ok daha haval bir ekilde yneldim.

26

Ytktlt M orell onu lin etm eyi hayal eden zencilerin ayak lanm asn ynetiyor; M orell ynetm eyi hayal ettii zenci ordular tarafndan lin ediliyor acyla itiraf etm eliyim ki, M ississippi tarihi bu m uhteem ola naklar deerlendirem edi. stelik ilahi adalet (ve ilahi bakm ) sonucu, sularna tank olan rm a bile boylayam ad. 1835'in Ocak aynn ikinci gnn de Lazarus M orell, Silas Buckley adyla yatt Natchez hastanesinde bir akcier hastalna kur ban gitti. Koutaki dier b ir hasta onun kim oldu unu anlam t. Ayn ikisi ve drdnde, birka iftliin zencileri ayaklanmaya kalktlar, ama ayak lanma kan dklm eden bastrld.

(Bo Sayfa)

nandrclktan Yoksun Dzenci Tom Castro

Ben ona Tom Castro diyorum , nk 1850lerde Talcahuano, Santiago ve Valparaiso sokaklarnda ve evlerinde byle bilinirdi. Bu kylara hortlam ve elencelik okuma paras olarak da olsa dn , bu adla anlm asn hakl klar. 7 Haziran 1834 tarihli VVapping doum kaytlarnda ad Arthur O rton olarak gem ektedir. Babasnn kasap olduu, ocukluunda Londra kenar m ahallelerinin kasveti ve sefaletinden ok ektii ve iinde denizin ar sn duyduu bilinir. Bu sonuncusu hi de olaan d deildi. ngilizler iin, ana baba basksndan kurtulm ann geleneksel yolu, denize kamakt maceraya giden b ir yol. Corafya, hatta ncil, bu is tei krklem ektedir (M ezmurlar, 107): "Gem ilerle denize inenler, byk sularda i grenler; O nlar Rabbin ilerini, enginlerde harikalarn grrler"

29

O rton, aina olduu krm z tulal, pis sokak lardan kap, gem iyle denize ald. Gney Ha ta km yldzna olaan d krklyla bakp, ili'nin Valparaiso lim annda gemiyi terk etti. Hem sessiz, hem de can skc bir insand. M antken, alktan lebilirdi (lm eliydi de), ama kt zeks, iyi huyu, donuk glm seyii ve hi eksilm eyen uysall sa yesinde Castro ailesinin kanatlar altna girmeyi ba ard. leride onlarn soyadn alacakt. Bu Gney Amerika serveninden hibir iz kalm am tr, ama m innet duygulan hi azalm am olacak ki, 1861'de Avustralya'da ortaya ktnda hl ayn soyadn tayordu: Tom Castro. Orada, Sydney'de, Ebenezer Bogle adl bir zenci uakla tant. Yakkl saylm a yaca halde, gl ve gven verici bir havas vard Bogle'n. Ya ilerlem i, bedeni gekin, vakur zenci lere zg bir oturm ulua sahipti. ou insanbilim kitaplarnn onun rkna yak trm ad baka bir zellii daha vard: Aniden esinlenm e yetisi. Zam an gelince bunu kantlayaca z. Terbiyeli, drst bir insand, ilkel Afrika k kenli ehveti Kalvinizm 'in doru ve yanl kulla nmlaryla baka alanlara ynlendirilm iti. Gaipten haber alm ak dlm da (ki bunlar da ileride grece iz), Bogle'n dier insanlardan fark yoktu. Sokakta kardan karya geerken uzun uzun bekleyip do udan batdan, gneyden ve kuzeyden bir gn ca nn alabilecek aracn gelip gelm ediine bakm ak gi bi utanlas bir endie duymak dnda, ayrt edici hibir zellii yoktu. Bir akam st, Sydney'de ssz bir ke banda,, bu gereklem e olasl pek uzak lm den kendini

30

saknrken karlat O rton'la. Onu uzun sre ince ledikten sonra, O rton, zenciye kolunu uzatt, ve iki adam ayn aknl paylaarak getiler zararsz caddeyi. Bugn kaybolm u ve unutulm u o aka mst b ir ham ilik dodu; oturm u, tedirgin zenci nin VVappingli iko kt zekl zerindeki hamilii. Eyll 1865'te Bogle yerel gazetede umutsuz bir ilan okudu.

Putlatrlm l Adam
1854 N isan'nn sonlarna doru (O rton, ili m isafir perverliinin tadn karm akla m egulken) Rio de Janeiro'dan Liverpool'a gitm ekte olan Denizkz adndaki buharl gemi Atlantik'in sularna gml d. Kayplar arasnda Fransa'da bym ve ngil tere'nin bata gelen Katolik ailelerinden birinin m i rass olan Roger Charles Tichborne adnda bir subay vard. ngilizce'yi en zarif Paris aksam ile ko nuan, karsndakini yalnz Fransz akl, Fransz zeks ve Fransz bilgiliinin yaratt o esiz kinle dolduran bu Franszlam gen adamn lm, inanlm as zor da olsa, onu hi grm em i olan Arthur Orton'un yaam n deitiren b ir olay olacakt. Roger'm kederli annesi Lady Tichborne olunun lm ne inanmamakta direniyordu ve dnyann her kesinde yrek paralayc ilanlar yaynlat makta idi. Bu ilanlardan b iri Ebenezer Bogle'n yu muak, kara ellerine dt ve ortaya ustaca bir plan kt.

31

Benzem ezliin Yararlar

Tichborne ince yapl, temiz ve iyi giyim li, hatlar keskin, koyuca tenli, dz siyah sal, parlak gzl ve kendini titizlikle, aklkla ifade eden b ir beye fendiydi. Orton ise olaanst iman, su katlm a m b ir kylyd ve yz hatlar glkle ayrt edi lebiliyordu; yz belli belirsiz illerle rtlyd; kahverengi salar dalgal, gz kapaklar ikindi. Syledii ya zorlukla anlalr, ya da hi konum az d. Orton'a den grevin Avrupa'ya kalkan ilk ge miye atlayp, olu olduu iddiasyla Lady Tichborne'un besledii umudu boa karm am ak olduuna karar verdi Bogle. Plan fazlasyla dhice idi. Basit bir paralellik kuralm . Dzenbazn teki 1914'te "Al man m paratoruyum " diye ortaya km ay kafasna koysa, hemen taklit edecei zellikler; ular yukar dnm byk, zayf b ir kol, gri pelerin, atk kalar, m adalyonlarla sslenmi gs, ve sivri m ifer ola caktr. Bogle ise daha kurnazd. Ortaya, yz tra l, askeri zelliklerden, gz kam atrc sslerden yoksun ve sol kolu kuku gtrm eyecek derecede salkl olan bir kayser karrd. Karlatrm am z bir kenara brakalm artk. Anlalaca zere, Bogle'm ortaya kard Tichborne ekilsiz, kahveren gi sal, yz aptallara zg o sevecen srtla ay dnlanan, Franszca konusunda dzeltilem eyecek kadar cahil biriydi. Bogle kayplara karan Roger Charles Tichborne'a tpatp benzeyen birini bulm a nn tm yle olanaksz olduunu biliyordu. Ayrca, ne kadar baarl olursa olsun, benzerliklerin baz kanlmaz farkllklar iyice gze batracan da bi

32

liyordu. Bu yzden, benzerliklerden uzak durmaya bakt Bogle. Bu denli bariz benzem ezlikleri hibir dzenci atlayam ayacam a gre, kalkacaklar tehli keli giriim deki akl almaz kusurlar, olaya sahte krlk karm adnn kant olacakt. Zamann ok nem li katksn da unutmam ak gerekirdi. Gney yarm krede geen on drt yl ve kaderin tehlikeli oyunlar bir adam tmyle deitirebilirdi. Baarlarnn b ir baka gvencesi de, Lady Tichborne'un hi aksatm adan verm eyi srdrd l gnca ilanlard. Bu ilanlar, kadnn, Roger Tichborne'un lm ediine ilikin ne denli sarslm az bir inan beslediini, onu grnce tanm aya ne denli hevesli olduunu kantlyordu.

Buluma
Memnun etm eye her zaman hazr olan Tom Castro, Lady Tichborne'a bir mektup yollad. Kimliini kuku gtrm eyecek ekilde kantlam ak iin sol m em e ucunun yanndaki iki et beninden ve ac da olsa, unutulam ayacak bir ocukluk ansndan eekars srsnn hcumuna urad gnden sz etti. M ektup ksayd ve Bogle'n istekleri do rultusunda, en ufak yazm kuralndan yoksundu. Paris'teki otel odasnn muhteem yalnzlnda Lady mektubu sevin gzyalar arasnda tekrar tekrar okudu, ve birka gn sonra olunun istedii anlar hatrlad. 16 Ocak 1867'de Roger C harles Tichborne sz geen otele vard. Saygl ua Ebenezer Bogle, onun nnden yryerek ieri girdi. Bu k gnn

33

de gne l l parlyordu; Lady Tichborne'un yorgun gzleri yalarla buulanm t. Zenci, perde leri sonuna kadar at, ieri dolan k m aske gre vini grd ve anne, m irasyedi olunu tand, onu byk b ir evkle kucaklad. Onu imdi gerekten bulduuna gre, gnln ve Brezilyadan gn derdii m ektuplar -on drt yllk yalnzlnda onu ayakta tutan o deerli im geleri- geri verebilirdi. Ka dn bunlar gururla oluna uzatt. Bir p bile ek sik deildi. Bogle kendi kendine glmsedi. Roger Charles'm uysal hayaletine can verebilecek yolu bulm u tu artk.

Ad M ajorem Dei Gloriam *

N edense klasik sahne geleneine aitm i gibi gr nen bu sevindirici bulum a, ykmz sonuland racak doruk olabilirdi. nk tarafn gerek annenin, sahte oulun, ve baarl tasarm cnn m utluluu kesinlem i, ya da en azndan olas hale gelm iti. Kader (i ie gemi binlerce nedenin son suz, aralksz zincirine bu ad veririz) baka bir so na gebeydi. Lady Tichborne 1870'de ld ve akra balar, A rthur Orton aleyhinde sahte kim lik davas atlar. Yalnzlk ve gzyalar ile krlem em i agzll kartrm yoruz tabii ie akrabalar, A vustralya'nn derinliklerinden anszn kagelen ar iman ve neredeyse okuma yazma bilm eyen m irasyedi oula batan beri inanm am lard zaten.
Yce Tanr'nn Zaferine. Ed.

34

Orton, saysz alacakllarna gveniyordu. Paralar n alabilm ek uruna, bunlar, kendisinin Tichborne olduuna inanm aya kararlydlar. Ailenin hukuk danmam Edward Hopkins ve Tichborne ailesinin gem iini iyice bilen antika m e rakls Francis J. Baigent'e de gveniyordu O rton. Ama bu yeterli deildi. Bogle, oyunu kazanabilm ek iin kam uoyunu a r kalarna alm alar gerektiini dnyordu. Silindir apkas ve em siyesi ile, Londra'nn iyi caddelerin de esin aram aya kt. Akamstyd. Bal renkli ayn aksi, em elerin dikdrtgen havuzlarna yeni den dnceye dek dolat Bogle. Bekledii haber ulat sonunda. Bir araba evirerek Baigent'in evine gideceini syledi. Baigent, Times'a yazd uzun b ir m ektupta, Tichborne olduu sylenen kiinin utanmaz b ir dzenci olduunu belirtti. Mektubu b ir Cizvit tarikatndan Peder Goudron olarak im za lad. Bunu hem en ayn derecede papist* sulam alar izledi. Tepki hem en olutu. Her yerde nezih insan lar Sir Roger Charles'n insafsz bir C izvit oyununa hedef olduunu fark etm ekte gecikm ediler.

Fayton
Dava yz doksan gn srd. Aralarnda 6. Dragon Muhafz Alay'ndan drt subayn da bulunduu yze yakn tank, davalnn Tichborne olduuna yemin etti. M iras hakkna sahip km ak isteyen d a valnn taraflar onun dzenci olam ayacan, olsay* Papa taraftar Katolikler iin kullanlan aalayc terim. . n.

35

d kendisine m odel olarak ald insann genlik re sim lerine biraz olsun benzem eye alacan tekrar layp durdular. stelik, Lady Tichbom e onu tan mt ve bir annenin yanlmas sz konusu olam azd herhalde. H er ey iyi, ya da az ok iyi gi diyordu ki, O rton'un eski sevgililerinden biri tank olarak arld. Bogle akrabalarn bu hain manev rasndan etkilenm edi bile; silindir apkas ve em si yesi ile esin peinde b ir kez daha dt Londra so kaklarna. Bulup bulm adn hibir zaman renem eyeceiz. Prim rose H ill'e ulam asna az ka la, yllar boyunca onu izleyen korkun araba, karan ln iinden frlad. Bogle geldiini grd araba nn, bard, ama kurtulu yoktu. Ta kaldrma iddetle arpan kafas ba dndrc nal darbele riyle paraland.

H ayalet
Tom Castro, Roger Charles Tichborne'un hayaletiy di, ama bakasnn beyniyle harekete geirilen za vall b ir hayaletti o. Bogle'un lm haberini alnca kt. Yalan sylem eye devam etti, ama inandrc l azalyor ve tutarszl ortaya kyordu. Sonu nu kestirm ek zor deildi. 27 ubat 1874'te A rthur Orton, nam dier Tom Castro, on drt yl hapis cezasna arptrld. Hapis te kendini sevdirm eyi baard; Orton'un uzmanlk alanyd bu. yi halden drt yl azaltld cezas. Ko nukseverlikle karland bu son yerden, hapisten knca, ngiltere'nin ky ve kasabalarn dolap ko num alar yapt; bazen masum bazen de sulu oldu

36

unu ne sryordu. Alakgnlllk ve yaclk o denli kanma ilem iti ki, ou geceler konumasna kendisini tem ize karmakla balar, dinleyicilerin eilim ine uyum salayarak, suunu kabullenerek bitirirdi szlerini. 2 Nisan 1898de ld.

37

(Bo Sayfa)

Hanm Korsan Dul Ching

C insi latif korsanlardan sz etmek, riski gze alm ak dem ektir. M odas gemi b ir m zikalin mahalle arasnda sahneleniini, bununla ilgili berbat anlar getirebilir akla. Bu trden prodksiyonlarda, dans eden kzlar korosu, ev kadnlarndan oluur; korsan taklidi yapp, m ukavvadan olduu hemen anlalan denizlerde tepinirler. Buna ramen kadn korsanlar vard. Gem ileri ynetmede, zalim tayfalara kaptan lk etmede, deniz aralarnn izlenm esi ve yam a lanmasnda usta kadnlard bunlar. M ary Read ile rinden biriydi. Korsanlk mesleinin herkese gre olm adn, bu ie erefiyle soyunabilm ek iin ken disi gibi yrekli adam olmak gerektiini sylemiti b ir keresinde. M esleinin aaal balangcnda, he nz em rinde tayfa bile yokken, gem inin zorbas, sevgililerinden birini hakszla uratt. Herifi del loya davet eden Mary, Bat Hint Adalar'nn eski

39

geleneine uygun olarak, iki elde iki silah kullanl m asn istedi. Sol ele idaresi g, ate alaca tart lr bir tfek, sa ele ise gvenilir bir kl alnrd. Tfek tutukluk etti, ama kl kendisinden beklene ni yerine getirdi. 1720'lerde M ary Read'in cretli kariyeri, Jam aica'da, St. Jago de la Vega'da span y o lla rn kurduu daraacnda son buldu. Bu denizlerin b ir dier kadn ekiyas da Anne Bonney idi. Dik gsleri, alev kzl salaryla g zel, grltc bir rlandalIyd. Gem ilere herkesten nce saldrp tehlikeye atm aktan ekinm ezdi kendi sini. Mary Read'in nce gem i arkadayd; sonra da raac arkada oldu. Anne'in sevgilisi Kaptan John Rackam 'm da boynuna bu son olay srasnda ilmik geirildi. Anne onu aalayarak Aye'nin Boabdil'i azarlam asn andran, ancak daha sert bir tavrla unlar syledi: Erkek gibi dvseydin, kpek gi bi alm azdn. Bu kardeliin nc halkas, daha gzpek ve daha uzun yaayabilen bir kadn korsand. Asya su larnda taa Sar D enizden Annam kysndaki r maklara dek etkinlik gsterm iti. Kdemli dul Ching'den sz ediyorum.

raklk Yllar
M uhtemelen 1797'de, in Denizi'ndeki birka kor san filosunun hissedarlar kuvvetlerini birletirip, gvenilir ve drst bir ad .m am iral atadlar. Bu adam Ching idi. Ching o de.li gaddar, kylar yam alay o denli mkem m eldi ki, deniz kysnda seksen kadar kasabann dehete den sakinleri,

40

gzyalar ve hediyelerle im paratordan yardm iste meye gittiler. Acnacak halleri ile dikkat ekmeyi baardlar. K yleri atee verip, balkl unutup, lkenin ilerine g etm eleri ve orada alm adklar b ir bilim olan tarm la uram alar em redildi. Btn bunlar yaptlar; yoldan km igalciler ise terk edilm i kylardan baka bir ey bulam adlar. Bu nun sonucunda, korsanlar gemileri avlam ak zorun da brakldlar ve bu talan ekli ticareti aksatt iin yetkililere daha pahalya patlad. m paratorluk hkm eti hemen harekete geti, bir zamanlarn b a lklarna saban ve kz brakp, alar ve krek leri onarm alar em redildi. Ama korkularndan kur tulam am olan balklar ayaklanm aya kalktlar ve yetkililer baka b ir yol bulm ak durumunda kaldlar Ching'i affedip, Kraliyet Baseyisi olarak atadlar. Ching rveti kabul etm ek zereydi. Bunu zam a nnda haber alan hissedarlar, hakl fkelerini zehirli b ir tabak sebzeli pilavla da vurdular. Bu lezzetli yem ek ldrc etkisini gsterdi; gem iin amirali ve gelecein K raliyet Baseyisi, ruhunu deniz T an rlarna teslim etti. Bu ifte ikiyzllk yznden deiim e urayan dul kars, korsan tayfasn bir araya toplayarak onlara karmak olay etraflca an latt, ve hem im paratorun hileli affn hem de zehir saan hissedarlarn tats? hizm etlerini reddetmeleri iin steledi. Bunun yerine, gemileri kendi hesapla rna yam alam ay ve yeni bir am iral sem eyi ner di. Seilen kii dul Ching idi. Uykulu gzleri ve rk dilerle bezenm i glm seyiiyle sinsi bir ka dnd. Siyahm s yal salar, gzlerinden daha

41

parlakt. ll em irleri dorultusunda tehlikeye ve ak denizlere atldlar.

gem iler

Kumanda
On yl srecek olan sistem li macera balam ol du. Donanma ayr renklerde bayrak tayan alt filo dan oluuyordu. Bayraklar krm z, sar, yeil, si yah, m or ve (amiral gem isininki) ylan ilemeliydi. Kaptanlar "Ku ve Ta", "Dou Denizinin Kams", "Tm Tayfann M cevheri", "ok Balkl Dalga" ve "Yksek Gne" olarak bilinirlerdi. Dul Ching tara fndan konulan kurallar temyiz edilem eyecek sert likteydi. Dolam basz, az ve z biem i, in yetkili lerinin birazdan bir iki kayg verici rneini sunacam z solm u ieklerle bezenm i szlerini gln derecede heybetli klan biem den olduka farklyd. im dilik dulun kurallarndan birka mad deyi aynen verm ekle yetiniyorum : Dman gem ilerinden aktarlan tm mallar kayda geirilecek ve ambarda korunacaktr. Korsanlar bu malla rn yalnz 10'da 2 sine sahip olabilecek, geriye kalan ge nel serm aye olarak ambarda kalacaktr. Bu maddenin ih lali halinde korsan lm le cezalandrlacaktr. Grev yerinden izin almadan uzaklaan korsanlarn kulaklar tm donanmann huzurunda delinecek; ayn suun tekrarnda korsan ldrlecektir. Kylerden esir alnan kadnlarla gvertede i bitir mek yasaktr; herhangi bir kadna kar iddet kullanmak gem i veznedarlnn iznine tabidir ve ancak geminin iinde uygulanr. Bu kuraln ihlali halinde korsan lm le cezalandrlr.

42

Tutuklulardan alm an bilgiye gre, korsanlarn yiyecei ounlukla peksim et, insan etiyle semirmi san ve halanm pirinten ibaretti; sava zam an larnda tayfalar ikilerine barut kartrrlard. Gn lerini kt oyunlaryla ve hileli zarlarla, fan-tan'n m adeni karesi ve ta ile, afyon dleriyle geirir lerdi. En sevdikleri silah b ir ift ksa klt; bunu iki elleriyle birden kullanrlard. Yeni b ir gemiyi ele geirm eden nce, elm ackkem iklerine ve vcutlar na, vurulmaya kar koruyucu etkisi olduu sanlan sarm sakl su srerlerdi. Tayfalar karlaryla birlikte yolculuk ederler; kaptann be alt kadnlk harem i ise her zaferde byrd.

Gen m parator K ia-K ing Konuuyor

1809'un ortalarnda bir gn, aada ilk ve son pa ragraflarn sunacam bir im paratorluk kararnam e si halka duyuruldu. Biemi epey yerildi. yle di yordu: Lanetlenmi ve kt niyetli adam lar, ekmei kirlet me yetisine sahip adam lar, vergi memurlarnn ya da kszlerin feryatlarna aldrmayan adam lar, i am ar larnda anka kuu ve ejderha ilem eleri olan adamlar, basl kitaplarn byk gereklerini reddeden adamlar, gzyalarnn K uzeye doru akmasna izin veren adamlar btn bunlar rm aklarm zdaki ticareti aksatmakta ve denizlerim izin ezeli gvenliini bozmaktadrlar. rk, denize uygun olmayan gem ilerde, sabah akam frt nalarla boumaktadrlar. Amalar iyilik etmek de de ildir. Onlar gem icilerin gerek dostu olmad

43

olamazlar. Gem iciye yardm etm ek yle dursun, en al aka biim de stne saldrp, onu ykm ve ke, onu lme arrlar. Evrenin doal kurallarn yle bir bo zarlar ki, rmaklar taar, gz alabildiine tarlalar su a l tnda kalr, oullar babalaryla savar, ve hatta yamur ve kurakln bile kkleri deiir... ...Bu nedenle, sizi bunlar cezalandrmakla grevlen diriyorum Amiral Kwo-lang. Asla unutmayn, hogr, imparatora tannan bir ayrcalktr ve kullarn byle bir hakk kendilerine tanmalar kstahlk olur. Bunun iin amansz, tarafsz, itaatkr ve muzaffer olun. Denize uygun olm ayan gem iler sz gerekleri yanstm yordu tabii. Kwo-lang' kaca sefer iin cesaretlendirm ek idi am a. Yaklak doksan gn sonra, dul Ching'in kuvvetleri Orta Krallk'n* kuv vetleriyle kar karya geldiler. Bin kadar gem i ka tld savaa, sabahn erken saatlerinden akamn ge saatlerine dek arptlar. Savaa anlar, davul lar, kfrler, gonglar, ve kehanetlerden oluan kar ma bir koro ile tehizat dairesinin raporlar elik ediyordu. mparatorun kuvvetleri datld. N e ya saklanan hogrnn ne de nerilen gaddarln gsterilm esine frsat kald. Kwo-lang gnm zn yenik askerlerinin bilm ezden gelm eyi setikleri bir treyi uygulad intihar etti.

Yerli halkn, in'in onsekiz iline, ya da dnyann merkezi ni oluturduunu sand in imparatorluuna verdii ad. . n.

D ehete Den Irm ak K ylar

Gururlu dulun alt yz yelkenlisi ve drt bin mu zaffer korsan, Xi Irma'ndan ieri szlp, iskele ve sancakta yangnlarn, tiksindirici enliklerin ve kszlerin saysn artrdlar. Btnyle yerle bir ettiler kyleri. Bir tek kyden alm an tutsaklarn sa ys bini at. evredeki kam lk ve pirin tarlalar nn karm aklndan medet uman yz yirm i kad n, bebeklerden birinin alam as ele verdi. M acao'da kle olarak satldlar. O laylara epey uzak ta da olsa, bu soygunculuun dourduu gzya ve m ahrum iyet, Gkyz'nn Olu Kia-king'in dik katini ekti. Baz tarihilere gre, bu feryatlar onu korsanlara ders verme giriim inin baarszlndan daha az zmt. Gerek udur ki, im parator, bay rak, gem ici, asker, sava aralar, erzak, falc ve ast rolog says bakm ndan artc boyutlara varan ikinci b ir giriim dzenledi. Kum anda grevi bu kez, Ting-kw ei adnda birine verildi. rktc sayda gemiden oluan filo, Xi Irma deltasndan girip, korsan donanm asnn yolunu ka pad. Dul, sava hazrlklarn tam am lam t. Zor, hat ta um utsuz b ir sava olacakt bu. G ecelerce, aylarca sren yama ve aylaklk, adam larn zayf dr mt. Al arpm as ertelendi. Gne tembel tembel ykselip, dalgalanan kam larn stne ko nuyordu. Adam lar ve silahlar bekliyorlard. le saatleri skntlyd; leden sonralar ise gem ek bilm iyor du.

45

Ejderha ve T ilki
Ama her akam st, km ltsz, ty kadar hafif ej derha bu lu tlan ykseliyordu im paratorluk filosun dan ve gelip yum uaka iniyordu dm an gverte lere ve sulara. Pirin kd ve kam tan, narin yaplard bunlar, kuyrukluyldzlar andryorlard; gm renkli ya da krm zm s kenarlar birbirine benzer ekiller tayordu. Dul, endieyle inceledi ard arkas kesilmeyen gktalarn ve okudu onlarda nankrlne ve ha talarna ramen tilkiyi daima koruyan ejderhann uzun ve insan allak bullak eden m asaln. Ay gk yznde inceldi ve her akam st kt ve kam tan ekiller ayn yky getirdiler belli belirsiz farkllklarla. Dul kederlendi ve dncelere gm l d. Ay gkyznde ve krm zm s sularda dolgun lanca, yknn sona erm ek zere olduu anlal d. Tilkiyi bekleyenin sonsuz balam a m yoksa sonsuz ceza m olduu bilinm iyordu, ama amansz son, iyice yaknd. Dul, olup biteni kavrad. ki ksa klcn rmaa att, kk bir kayn iine diz k t ve im paratorluun am iral gem isine gtrlm eyi istedi. Hava kararm t; gkyz ejderhalarla doluydu -bu kez saryd ejderhalar. Gem iye knca dul : Tilki ejderhann kanatlarna sm yor, diye m rl dand.

46

A potheosis*
Tarih gsterir ki, dul affedilip, geri kalan yllarn afyon ticaretine adad. Dul olm aktan da vazgeip, ngilizce'de "Bilgilenm e I" anlam na gelen b ir ad edindi. Bundan sonra (diye iirsel bir d ille yazm inli tarihinin biri) gem iler sknet iinde yol aldlar. Ir maklarda her ey sessizlie brnd, drt denize sknet hakim oldu. Adamlar silahlarm satp tarlalar srm ek iin kz aldlar. Kurbanlar sundular, tepelere kp dualar ettiler ve gndzleri perdeler arkasnda ar klar syleyerek sevin gsterilerinde bulundular.

* Tanr dzeyine ykseltmek. Ed.

47

(Bo Sayfa)

Adaletsizlik Datcs Kei Eastman

Bu Amerika'nn nsanlar
Mavi duvarlarn ya da ak gkyznn oluturdu u bir arka planda iyice belirginleen iki gangster aday, vcutlarna yapan kuruni giysileri ve ka ln topuklu ayakkablar ile lm cl b ir dansa ba larlar; e gte baklarn balesidir bu ve bylece dans ederler, taa ki birinin kulanda, ban hede fi bulduu yerde, bir karanfil am caya dek. Ve dans yerde, lm le son bulur. Sa kalan, sonutan memnundur; kafasndaki apkay dzeltip, m r nn geri kalan yllarn bu temiz dellonun yk sn anlatmakla geirir. Gemi yllarn Arjantin yeralt dnyas zet ve z olarak bundan ibarettir. Gemi yllarn New York yeralt dnyas ise bun dan hem daha ba dndrc hem daha hantald.

49

Dier Amerika'nn nsanlar

New York etelerinin tarihi (1928'de, H erbert Asbury bu konuda drtyz oktavo* sayfal kocaman bir cilt yazm t), barbarlarn yaratl ykleri ka dar karm ak ve acm aszdr ve ayn dev boyutlu beceriksizlikler gze arpar: zenci m ahallesi m ah zenlerine rlm bira fabrikalar; khne katl binalar New York'u; kanalizasyon labirentlerinde toplanan Bataklk M elekleri gibi eteler; on, on bir yandaki erken gelim i katilleri deviren Gndoimu ocuklar gibi eteler; kulaklarna kadar in dirip mifer olarak kullandklar ii yn dolu silin dir apkalar ve pantolonlarnn dnda Bovery m eltem leriyle uuan uzun gm lek kuyruklar ile yoldan geenlerin alayl baklarna maruz kalan, korkusuz ve irikym Silindir Gudubetleri (bunlar ellerinde kocaman coplar, ceplerinde ise tabanca ta rlar); arpm aya kaza oturtulm u tavan ls am blem iyle giden l Tavanlar gibi eteler; bura rak alnna yaptrd peremi, maymun kafasna benzetilm i sap olan bastonu ve dmann gz lerini oymak iin icat ettii, baparm ana takarak kulland bakr cihaz ile nl Dandy Johnny Do lan gibi adam lar; yirm i be sent iin tek srkta canl bir sann boynunu koparan Kit Burns gibi adam lar; onun iin gururla sokaklar arnlayan kza pezevenklik yapan, ii>, l gzl, gen ve sar n Kr Danny Lyons gibi adam lar; N oel gecesi ge lirlerini hayr kurum una balayan, New Eng-

* Bir tabaka kdn 1/8'i. Ed.

50

land'm kylerinden birinden gelm e yedi kzkardein ilettii cinsten sra sra krm z fenerli evler; a brakldktan sonra kpeklerin stne salman rh tm sanlarnn iine tkldklar san ukurlar; ucuz in kum arhaneleri; Gopher etesi'nin st ste dul kalm fiyakal sevgilisi Kzl Norah gibi kadn lar; Danny Lyons cinayetten idam edilince dul poz lar takman ve len kr adam iin kim daha ok zlyor tartm as srasnda, N azik M aggie tara fndan boynundan baklanan Kumru Lizzie gibi kadnlar; yz binann tamamen yanp ehrin nere deyse dt 1863 isyanlar gibi kitle ayaklanm a lar; insanlarn ezilip, denizdeym iesine bolduklan kalabalk sokak kavgalar; Yoske Nigger gibi hrsz ve at zehirleyicileri. New York'un karm akar k yeralt dnyas tarihini dokuyan bunlard. Bu tarihin en nl kahram an Edward Delaney, W illi am Delaney, Joseph Marvin, Joseph M orris adlary la da bilinen Kei Eastman'd. Bin iki yz adamn bayd.

Kahraman
Kimin kim olduundan bir trl em in olunamayan maskeli balolar kadar sinir bozucu bu kiilik kay drm alar, kahram ann gerek adn unutturur. G er ek ad diye b ir ey olduunu kabul edecek olursak tabii. Kaytlara gem i gerek udur ki, kahram an mz, Brooklyn'in VVilliamsburg blgesinde Edward Osterm an olarak domu ve bu ad sonralar East man olarak A m erikallatrm tr. G ariptir ama, ye ralt dnyasnn bu frtnal yesi M usevi idi. Ha

ham sakall adam larn gelenee gre kesilip kandan arndrlm ve kez tem izlenm i dana etini kor kusuzca yedikleri b ir koer lokantasnn sahibinin oluydu. 1892'de, on dokuz yama geldiinde, b a bas ona b ir kuu dkkn at. Hayvanlara duyduu hayranlk, onlarn kk kararlarna ve akl almaz m asum luklarna gsterdii ilgi, yaam boyu srecek olan bir hobiye dnt. Yllar sonra, illi Tam m any kzlderililerinin sunduu Havana purolarn km seyerek reddettii, ya da en iyi kerhaneleri o yeni icatla, gondoln gayrim eru o cuuna benzeyen otom obille ziyaret ettii bolluk dnem inde ikinci b ir i kurdu. Bu, yz kedi ve drt yzden fazla gvercinden oluan bir cephe idi ve hayvanlardan tek bir tanesi b ile satlk deildi. Her birin i ok sever; sk sk kolunun altnda halinden honut bir kediyle dolard mahallede. Peinden de hevesle birka kedi daha gelirdi. Kavgalarda hrpalanm , dev gibi b ir adamd. Ksa, kaln b ir boynu; f gibi gs; uzun, kemikli kollar; krk bir burnu; yara iinde de olsa gvde sinden daha az gze arpan b ir yz ve kovboy ya da denizcilere has arpk bacaklar vard. Onu gm leksiz ya da ceketsiz grm ek mmknd ama ba na b ir ka numara kk gelen melon apkas, yu varlak kafasndan hi dm ezdi. nsanolu onun ansn canl tuttu. D grn asndan geleneksel sinema gangsteri Eastm anm bir kopyasdr; gdk, cinsiyetsiz Capone'un deil. Louis VVolheim'm, hat lar merhum Kei Eastm an' andrd iin Hollyvvood'da i bulduu sylenir. Eastman yeralt kral lnda cakayla yrrken omuzunda byk, mavi

b ir gvercin olurdu, tpk knda karatavuk oturan b ir boa gibi. 1890'larn New Yorkunda halka ak dans sa lonlarnn srsne bereketti. Eastman bunlardan b ir tanesinde fedai olarak alyordu. D erler ki, g nn birinde dans salonu yneticisinin teki onu ie alm ay reddedince, Kei, i kapasitesini salonun iki dev fedaisini paspas yapm akla kantlad. Tek bana herkese korku salan Kei, b j grevi 1899'a kadar srdrd. Sindirdii her belasn arayan iin, acm asz copuna bir entik att. Bir gece, birasyla ilgilenen kendi halinde kel b ir kafa grd ve sahi bini bir vuruta yere serdi. Elli olm aya bir entik kalmt, diye aklad sonradan. N fu z B lg e s i 1899'dan itibaren, Eastm an, yalnzca nl olmakla kalmayp, mahalli seim ler srasnda ehrin nem li bir blgesinin korum asn da stlendi. Sefil blgesi nin kerhanelerinden, ucuz kum arhanelerinden, so kak fahielerinden, yankesici ve hrszlarndan ko ruma paras da toplard. Tam m any politikaclar onu hr karsn diye kiralarlard; kim i ahslar da yle. Fiyat listesi yleydi:
.

D ileyerek Kulak Koparm a............ 15 $ Kol ya da Bacak K rm a.................... 19 $ Bacaa Kurun Skm a....................... 25 $ Baklam a.............................................. 25 $ Byk .................................................100 $ ve zeri V_________________________________________________/ 53

A raaa srada, alkanln kaybetm em ek iin s m arlanan ie kendisi giderdi Eastman. Snrlarla il gili (uluslararas hukuun gndem ini dolduran her hangi bir sorun kadar nazik ve dikenli) bir sorun, Eastm an' rakip etenin tannm lideri Paul Kelly ile kar karya getirdi. ki ete arasndaki rastgele yum ruklam alar ve kurun alverii, baz blgesel snrlarn izilm esine yol am t. Eastman b ir sabah erkenden at snrlar tek bana ve K ellynin be adam nn saldrsna urad. Kam niyetine sallad maymunumsu kollar ve copuyla, saldranlardan tanesini yere serdi, ama sonunda midesinden iki kurun yiyip, yerde lm e terk edildi. Ba ve iaret parm aklarn scak yaralarna bastrp, sendeleye sendeleye G ouverneur H astanesi'ne vard Eastman. O rada, hayat, yksek ate ve lm haftalarca birbirleriyle yartlar onu elde etm ek iin, ama dudakla rndan onu ldrm eye yeltenenin ad km ad. Has taneden ayrldnda sava balam t ve 19 Austos 1903'e dek, bir vurumadan dierine filiz lenerek srd.

Rivington Sokat arpm as

Her biri, polis dosyalarndaki solmaya yz tutmu fotoraflarndan biraz farkl yz kahram an; buram buram ttn ve alkol kokan yz kahram an; canl renklerde eritlerle sslenm i hasr apkalar giyen yz kahram an; rk di, solunum yollar veya bbrek bozukluklar gibi utan verici hastalklarla balar bazlarnn daha ok, bazlarnn daha az dertte olan yz kahram an; Troya ya da Bull

54

Run'da3 arpanlar kadar nemsiz ve ahane yz kahram an... kinci Cadde st geidinin kem erleri altndaki glgelerde bu yz adam bu kara cesaret iini balatverdiler. ne srlen neden, Kelly'nin adam larnn, Eastm an'm arkadann Rivington Sokanda ilettii kumarhaneyi basm a giriim iydi. G angsterlerden biri ld ve bunu izleyen kurun furyas saysz silahlarn savama dnt. st ge idin stunlar arasnda, sinekkayd tral adam lar birbirlerine sessizce ate yadrdlar ve evrelerini takviye kuvvetleri sard. Bunlarn her birinin cebin de avu dolusu cephane vard ve arplm araba larla gelip, gangsterlerin etrafnda savaa katldlar. Bu savan aktrleri neler hissediyorlard? n celikle (bence), yz tabancann anlam sz grlts arasnda her an geberebileceklerinin bilincindeydiler; kincisi (bence), ilk kurunlara hedef olm adkla r takdirde kurun ilemez klnacaklarna bo bir gven duyuyorlard. Ama gecenin ve dem ir stun larn siperinde alabildiine dvtkleri kuku g trmez. Polis iki kez araya girm eye kalkt ve iki kez pskrtld. arpmak iren ya da rkt cym esine gnn ilk klar ile kesildi hz sa van. st geidin koca kem erlerinin altnda yatakald yedi ar yaral, drt le ve b ir gvercin ls.

atrtlar
Yrenin politikaclar Kei Eastman bunlara hiz m et veriyordu kamu nnde bu tip etelerin var ln inkr eder ya da bunlarn basit spor kulpleri

55

olduunu iddia ederlerdi. Rivington Sokanda bu iki etenin patavatszca savam as onlar tedirgin ediyordu imdi. Eastman ve Kelly arasnda bir bu luma ayarladlar, onlara barn gerekliliini anla tabilm ek iin. Kelly, (Tammany Hall'un polisi en gellem ek asndan, ok sayda Colt'tan daha etkili olduunu ok iyi bild ii iin) hemen kabul etti; Eastman ise (kocaman, hantal gvdesinin verdii gururla) daha ok dvm ek iin can atyordu. Ba r reddettii iin politikaclar onu hapise attrm ak la tehdit etm ek zorunda kaldlar. Sonunda iki gang ster yzleti, ikisinin de dileri arasnda dev birer puro, ellerinde revolver ve evrelerinde sadk fedai leri vard. Tipik b ir Am erikan karar verdiler: An lam azlklarn ringde, yum ruk yumrua zecek lerdi. Kelly deneyim li bir 'boksrd. Dv Bronx'da, b ir ahrda yapld ve abartl b ir olay ol du. Yz krk kii seyre geldi, bunlarn arasnda yr tk prtk, melon apkal gangsterler ve iine silah gizlenebilecek derecede kabark sa m odelleri olan kz arkadalar vard. Gangsterler iki saat kadar d vtler ve berabere kaldlar. Bir hafta gemeden, kavga yeniden balad. Kei bilm em kanc kere tutukland. Tam m any H ail ondan kurtulm utu bylece; yarg tam tamna on yl hapis ngrd Kei iin.

Eastm an Alm anya'ya Kar

aknln zerinden atamayan Kei, Sing Singden tahliye edildiinde, etesindeki bin iki yz adam birbirleriyle arpan gruplara ayrlm lard.

56

Onlar yeniden rgtlem eyi baaram aynca, tek b a na srdrd etkinliklerini. 8 Eyll 1917'de bir anayolda sorun kard iin tutukland. Ertesi gn, daha byk sorunlara katkda bulunm ak ze re New York M illi Muhafz Bl'nn 106. Piyade Alay'na katld. Birka ay sonra, blkle birlikte yurtdna gnderildi. Seferinin eitli ynleri hakknda bilgi sahibi yiz. Esir alm aya iddetle kar ktn ve b ir kere sinde (tfeinin kabzasyla) bu iren olay engelle diini biliyoruz. Yaralandktan gn sonra hastaneden svm ay baarp, n saflarda savam a ya dndn de biliyoruz. M ontfaucon civarnda ki arpm alarda kendisini gsterdiini de b iliyo ruz. Bow ery'deki kk dans salonlarnn Avrupadaki savatan daha zorlu olduunu iddia ettiini de biliyoruz.

Gizem li, M an tkh Son

Kei Eastm an'm cesedi, 1920 ylnn N oel gn, sa baha kar, New York'un m erkezi caddelerinden b i rinde bulundu. Cesette be kurun yaras vard. lm den habersiz, mutlu bir sokak kedisi aknlk iinde dolanyordu cesedin evresinde.

(Bo Sayfa)

lgisiz Katil Bill Harrigan4

Arizona'mn vahi llerinden bir grnt; ilk ola rak, Arizona ve New M exico'nun vahi llerinden b ir grnt altn ve gm arayclarnn kam p laryla nl b ir lke, nefes kesen ak alanlar lke si, antsal tepeler, yum uak renkler lkesi, akbabalarca tem izlenm i soluk iskeletler lkesi. Bu lkede dier bir grnt atnn stnde dim dik oturan binicinin, dn verm eyen altpatlarlarn sahibi d eli kanlnn, grnm ez (byl) kurunlarla uzaktan adam ldren Billy the K idin grnts. Dam arlarnda deerli madenler barndran, kr edici parltsyla kupkuru bir l. Yirm i b ir yanda ldnde, byklerin adaletine, M eksikallar' saym azsak yirm i b ir le borlu olan ocuk.

K oza Dnemi
leride dehet ve vgyle Billy the Kid olarak isim yapacak olan ocuk, 1859'da b ir New York bodru59

munda dodu. Yorgun ve rlandalI bir rahimden kt, ama zenciler tarafndan bytld syle nir. Aalk kokularn kvrck kafalarla kart bu yerde, illeri ve kzl salar sayesinde stnl n kolayca kantlad. Beyaz olmaktan gurur du yuyordu; ayn zamanda elim siz, vahi ve kabayd. Oniki yanda Bataklk M elekleri'ne, yani m ahalle nin kanalizasyonlarnda etkinlik gsteren ilahi hay dutlar etesine katld. Yank sis tten gecelerde, le kokulu labirentlerinden kp bir Alman askerinin peine taklr, onu bir darbede bayltr, donuna va rana dek soyar ve geldikleri yerin pisliine geri d nerlerdi. Liderleri, at zehirleyicisi olarak tannan gm sal zenci Gazhane Jonas idi. Rhtm iletm elerinde alan kadnlar, pencere den bir kova kl boaltrlard bazen, umut verici bir kurbann bandan aa. Adam ksrp tks rrken, Bataklk M elekleri zerine atlar, onu bod rum katlarndan birinin iine itip soyarlard. leride Billy the Kid diye anlacak olan Bili Harrigan'm raklk yllar byle geti. Bowery tiyatro larna burun kvrm azd; zellikle kovboy melod ram larn seyretm eye giderdi (bunlarn, gelecein habercisi iaret ve sim geler olduunu belki de hi bilm eden).

Bat'ya Git!
st balkondaki sprntlerin, perde zamannda kalkmaynca "Kaldrn u paavray!" diye bardk lar Bovvery tiyatrolar, kan ve gm brtnn bol ol duu yapm larla doluyor idiyse, bunun basit akla

60

masn o yllarda Am erika'da balayan Uzak Bat hayranlnda aram ak gerekir. Gnbatm nn te sinde Nevada ve K aliforniya'nn altn m adenleri ya tyordu. Gnbatm nn tesindeydi balta balta d ev rilen kzl servi orm anlar; yaban kz srleri; Brigham Young'm susam uru apkas ve gece haya t; kzlderililerin lenleri ve fkesi; ln temiz havas; gz alabildiine uzanan otlaklar; ve toprak, yaknl denizin yaknl gibi ba dndren top rak. Cezbediyordu Bat. O yllarda sregelen bir sylenti vard binlerce Am erikal, Bat'ya sahip lenm ek iin kouyordu. 1872'deki bu kouya, ng rakl ylan kadar hain, hapis kakn Bili H arrigan da katld.

B ir M eksikal'm n k
Tarih (baz film ynetm enlerinin eserleri gibi bir d i zi kesik grntyle ilerleyerek) tehlikelerle dolu bir salon grnts karyor karm za. Bu salon ak denizlerin ortasndaym asna kudretli ln kalbi ne yerletirilm i. Zam an, 1873 ylnn rzgrl bir gecesi; yer, New M exico'nun Kazkl Ovalar. H e men hemen tm blge garip bir ekilde dz ve p lak; ama ay ve frtna bulutlarn barndran gky z, dalar ve oyuklarla dolu. Glgelerde hayvan kafataslar, akal gzleri ve ulum alar gizlenm i; s rm gibi atlar ve salondan dar szlen uzun bir k hzmesi. eride, bir grup iriyar ama yorgun adam kavga ncesi ilerini stm ak iin iiyor, ylan ve kartal kabartm al koca koca gm paralar ka rp gsteri yapyorlar. Donuk suratl b ir sarho

61

kendi kendine bir ark tutturmu. Adam larn ara snda bol s'li bir dil konuanlar var; bu dil span yolca olm al ki, onu konuan adamlara tepeden ba klyor. Krmz kafal ehir san Bili H arrigan, iki ienler arasnda. oka agardiente'yi m ideye in dirdikten sonra, bir tane daha istesem mi diye d nyor tek kuruu kalm ad iin olsa gerek. Bu l insanlar yznden biraz bunalm . Onlar hkm edici, grltc, mutlu, yaban kzlerini ve atlar idare etm ekte nefret edilesi derecede hnerli bulu yor. Bir anda ortala lm sessizlii kyor, yal nzca sarhoun uyum suz arks duyuluyor. eri bi ri giriyor kocaman, gl bir MeksikalI bu, yz de kzlderili kadnlarnkini andryor. Devasa bir sombrero var kafasnda, belinden bir ift altpatlar sarkyor. Bozuk ngilizcesi ile, iki ien orospu o cuu gringolara iyi akam lar diliyor. Bu meydan okum aya yant gelm iyor. Bili adamn kim olduunu soruyor, o Dago'nun yani Diego'nun Chihuahua'l Belisario Villagrn olduunu fsldyorlar kor kuyla. O anda b ir patlama sesi duyuluyor. Uzun boylu adam lar duvarnn ardndan davetsiz misafi re ate eden Bill'dir bu. Villagrn'n elindeki bardak dyor, sonra da adamn kendisi. kinci bir kur una gerek kalm yor bile. Gsterili lye bakmaya tenezzl etmeyen Bili, sohbeti brakt yerden sr dryor. yle mi? diyor yayvan yayvan. O hal de, ben de New Yorklu Billy the Kid'im. Aldr etm eyen sarho, ark sylem eye devam ediyor. Salondakilerin gznde Bill'in ne derece ilahlatn kolayca kestirebilir herkes. evresindekile rin elini skp vg szlerini, alklar ve viskileri

62

kabul etm ektedir Bili. Birisi tabancasnn kabzasn da entik olm adn fark edip, Villagrn'n lm iin bir izik atm ay teklif ediyor. Billy the Kid ada mn jiletini alyor ama diyor ki: M eksikallar' say maya demez. Bu bile yetm iyor Bill'e. O gece cese din yanna seriyor battaniyesini ve byk bir gsteri iinde gndoum una dek uyuyor.

ldrmek in ldrmek
O ansl kurun ile, kahram an Billy the Kid (on drt yanda) domu, kaak Bili H arrigan lm t. Beyin datan lam ocuu byyp, snrlarn adam oldu. Kendi kendine ata binm eyi ve eyerde W yoming ve Teksas tarz dik oturm ay ren di; Oregon ve K aliforniya'dakiler gibi vcudunu geriye doru atm yordu. Yaratt efsaneye hibir zaman uyum salayam ad, ama ona srekli yakla t. Kovboyun iinde New York gangsterine ait bireyler kalmt hep; nceleri, zencilere olan nefreti ni MeksikalIlara yneltti, ama azndan son kan (kfr) szckleri spanyolca idi. Kovboylarn ku ralsz yaama sanatlarn rendi. Daha zor bir sa nat olan adam ynetm e sanatn da kavrad. Bu iki sanat sayesinde iyi bir davar hrsz oldu. Zaman zaman ekiyordu onu, Eski M eksika'nn gitarlar ve genelevleri. Uykusuzluun dsel berrakl iinde, drt gn drt gece sren kalabalk partiler dzenledi. Tka basa doyunca, hesab kurunla derdi. aretparma tutukluk yapm ad srece, tm snr bl gesinin en korkulas (ve belki de en gizem li ve en

63

yalnz) adam yd. Onu ldren erif arkada Pat Garrett, b ir keresinde ona yle dedi: Tfekle ya ban kz vurarak epey deneyim kazandm. Ben de altpatlarla epey deneyim kazandm, diye karlk verdi Billy, alakgnlllkle. Teneke kutu ve adam vurarak. Ayrntlarn renem esek bile, biliyoruz ki, Billy yirm i bir adamn lm nden sorum luydu, "M eksikallar' saym azsak." Yedi yl boyunca, tam anlam yla vurdum duym azl yaad. 25 Haziran 1880 gecesi, Billy siyah-beyaz benek li atyla Fort Sum ner'm tek anacaddesinden aa indi drt nala. Scak bunaltyordu ve sokak lam ba lar henz yanm yordu. Taraada, sallanan iskem le sinde oturan erif Garrett, silahn dorultarak Kid'in karnna b ir kurun yollad. At yoluna devam etti; srcs yolun tozuna buland. Garrett ikinci bir kez ate etti. ehir sakinleri (vurulan adamn Billy the Kid olduunu bildikleri iin) kepenklerini sk skya kapattlar. lm le boum as uzun ve utan verici derecede acyd. Sabah olduunda, g ne gkte iyice ykseldii zaman, ortaya kt in sanlar ve Bill'in silahlarn aldlar hemen. Adam ru hunu teslim etmiti. Yznde llere zg o tkenm i ifadeyi grdler. Tra ettiler onu, kefene koymak yerine giydir diler ve Fort Sum ner'm en byk m aazasnn vitri nine koydular, hayran ve alayc baklar altnda. Atl, arabal adam lar gelip uzun kuyruklar olu turdular nnde. nc gn, makyaj yapm ak zo runda kaldlar ona. Drdnc gn, sevgi gsterileri arasnda gcm ld.

64

Onur Krc Grg Hocas Ktsuke no Suke

Bu yknn utan verici kahram an, onur krc grg hocas Kira Ktsuke no Suke, Ak kalesi be yinin erefini iki paralk ederek lm ne yol aan ve hak ettii intikam karsnda (bir soylu olarak grevi olduu halde) harakiri yapm ay reddeden talihsiz b ir saray yetkilisidir. A teli ballk yem in leri ettirdii ve lm sz b ir giriim e giden kara ka py at iin tm insanlk kran borludur ona. Bu olaya adanm yz kadar rom an, aratrm a, doktora tezi ve opera vardr porselen yaptlar, lapiz lazuli ilem eler ve tahta oym alar da cabas. y k beyaz perdede de kullanlm , Krk yedi H izm etli nin bret Verici yks film in ism i budur Japon sinem asnn en belirgin esin kaynaklarndan biri ol m utur. Bu byk ilginin de gsterdii gibi, yk nn sonsuz abalarla belgelenm i n hakl olm ak tan da teye gider ok adildir. A. B. M itford'un anlatsndan yola kyorum ; bu anlat, yerel renklere yer verm em i, grkemli 65

m acerann akclna ncelik tanm tr. Douya zg ayrntlarn eksiklii, Japonca'dan evirilmi b ir yapt olduunu gsteriyor bana.

zlen Kurdele
1702 ilkbaharnda bir gn, Ak kalesinin sekin be yi Asano Takumi no Kam i, im paratorun elisini m i safir edip, yedirip iirm ekle grevlendirildi. ki bin yz yllk (ki bunlarn b ir ksm sylenceseldi) cilalanm grg kurallar, byle b ir davet iin n grlen trenleri titizlikle belirlem iti. Eli, Mikado'yu simgesel ya da dolayl olarak temsil ediyordu bu ince ayrm abartm ak ya da nemsememek doru deildi. lm le cezalandrlabilecek hatalar nlem ek iin, Yedo sarayndan yksek rtbeli bir yetkili, grg hocas olarak nden yolland. Sarayn rahatndan uzak, ona b ir eit srgn gibi gelen kr tatiline mahkm olan Kira Ktsuke no Suke, grevi ni yerine getirmek iin hi skntya sokm ad kendi ni. K ibirli tavrn arada bir abartarak, terbiyesizliin snrn zorluyordu. rencisi olan kalenin beyi, bu m askaral grmezden gelm eye alyrdu. Buna nasl bir karlk verm esi gerektiini kestirem iyor, gl grev bilinci onu her tr iddetten alkoyu yordu. Bir gn, hocann orabnn kurdelesi zl d ve hoca, beyden onu balam asn istedi. Hntan yanan Takumi no Kami, sabrla boyun edi. Terbi yesiz grg hocas ona b ir ey renem eyecek ka dar beceriksiz olduunu ve bu denli kt b ir d m ancak hdklerin atabileceini syledi. Kalenin beyi, kamasn karp hocann kafasna doru bir

66

ham le yapt. Ktsuk no Suk6, alnnda ince ince ka nayan hafif b ir yarayla oradan kat. Birka gn sonra, askeri m ahkem enin karar belli oldu ve Takum i no Kam i kendini ldrm eye mahkm edildi. Ak kalesinin orta avlusuna krm z keeyle rtl b ir platform kuruldu, hkm giy mi adam bunun zerine kti. Ona uzatlan m cev her kakm al altn haneri ald, suunu itiraf etti, beline kadar soyundu ve iki tresel yarayla bar saklarn karp b ir sam urai gibi ld. Krmz ke eden tr, uzaktaki seyirciler akan kan grem e diler. Ak sal, zenli b ir adam (mahkmun sa kolu olan danm an O ishi Kuranosuke idi bu) T a kumi no Kami'nin kafasn, klcnn bir darbesiyle gvdeden ayrd.

Yapm ack Utan

Takum i no Kam i'nin kalesine el konuldu, sadk hiz m etlileri datld, ailesi be parasz brakld ve le kelenm i ad kfrlere hedef oldu. Sylentiye gre, kendisini ldrd gece, krk yedi hizm etlisi b ir lik oluturup dada b ir snakta bulutular ve b ir yl sonra olacaklar en ince ayrntsna kadar hesap ladlar. G erek udur ki, adm adm ilerlem ek zo runda kaldlar ve baz bulum alarn ulalm az te pelerde deil, kk bir orm an tapmanda gerekletirdiler. Bu bakm sz, ahap tapnakta, iinde b ir ayna bulunan dikdrtgen bir kutu dn da hibir ss yoktu. alm ak iin yanp tutuuyor lard ve , ulalm as zor b ir hedef gibi geliyordu onlara.

67

N efretlik grg hocas Kira Ktsuke no Suke evi nin gvenliini artrd, tahtrevann koruyacak ok lu, kll, ok sayda asker tuttu. Sadk, dikkatli ve sinsi casuslarna da gveniyordu. alclarn ba kan olduu tahmin edilen danm an Kuranosukeyi izledikleri gibi kim seyi izlem iyorlard. Kuranosuke bunu ans eseri rendi ve plann bunun stne kurdu. Kuranosuke, im paratorluun sonbahar renkle rinde, ei olmayan b ir ehrine, Kyoto'ya tand. Kendisini kumarhanelere, m eyhanelere ve en berbat ne sahip kerhanelere verdi. Aaran salarna bak madan fahielerle, airlerle ve daha beter kiilerle dirsek temasnda bulundu. Bir keresinde, aalk bir yerden atlp yere dtnde, geceyi sokakta, kafas kendi kusmuu na batm olarak geirdi. yle denk geldi, ve b ir Satsum a adam onun bu halini grd, fkeyle dedi ki : Yoksa bu, Asano Takum i no Kami'nin danm an, beyine lmde e lik eden ve onun cn alma cesareti olm adn dan, kendisini zevk ve utanca bulayan Oishi Kura nosuke mi? Sen samurai olmaya layk deilsin. Ve Kuranosuke'nin uyuyan yzn ineyerek stne tkrd. C asuslar kendisine bu sefaleti b il dirdiinde, Ktsuke no Suke olduka rahatlad. ler burada bitm edi. Danm an, kars ve kk olunu savd ve kendine kerhaneden bir m etres sa tn ald. Bu rezalet, dm annn yreine su serpti ve nlem lerini azaltm asna yol at. Ktsuke no Suke'nin m uhafzlarn yarsn yollam as ite byle oldu.

66

1703 knn en sok gecelerinden birinde, krk yedi hizm etli, Yedo'nun dnda, rzgrl, plak bir bahede, kpryle iskam bil fabrikasnn kenarnda bulutular. Beyin sancaklarn tayarak, harekete getiler oradan. Ama saldry balatm adan nce, dm anlarnn kom ularna gece hrszlar ya da haydut olm adk larn, adalet adna askeri harektta bulunduklarn, b ir mesaj gndererek bildirdiler.

Yara
Kira Ktsuke no Suke'nin sarayna iki koldan sald rld. n kapya yneltilen ilk saldry danman ynetiyor; kincisini onalt yam a basacak olan ve o gece len byk olu ynetiyordu. Tarih bu canl karabasann deiik anlarn eksiksiz olarak kaydet m eyi bilm itir; ip m erdivenlerle avluya tehlikeli ini; saldry haber veren davullar; savunma tela; dam n drt bir kesine yerletirilm i okular; okun, insann hayati organlarna ynelen uuu; ka na bulanm porselenler; lm, nce yakc, sonra buz gibi; kymn am aszl ve kargaas. Dokuz hizm etli canlarn verdiler; savunm adakiler de daha az cesur olmayp, pes etmeyi reddettiler. Ne var ki, gece yarsndan biraz sonra direni krld. Bu sadakat gsterisinin aalk kkeni Kira Ktsuke no Suk ortalklarda yoktu. Sarayn tm gird isi kts arand halde alayan kadn ve o cuklardan baka bir ey grnm yordu. Hizm etli ler onu bulma um utlarn tam yitiriyorlard ki, da'nman, hocann yatann henz scak olduunu

69

fark etti. Yeniden aram aya koyulunca, bronz b ir ay nann ardnda gizli kalm dar bir pencere kefetti ler. Aadaki kk, karanlk avludan beyazlar gi yinm i b ir adam bakyordu yukarya. Sa elinde titrek b ir kl tutuyordu. Aaya indiklerinde di renm eden teslim oldu adam. Alnndaki yara izi h l belirgindi. Takumi no Kami'nin hanerinin eski im zasyd bu. Kana bulanm askerler o an nefretlik dm an lar karsnda diz kp, lm ve akibetinden grg hocasnn sorumlu olduu Ak kalesi beyinin hizm etlileri olduklarn sylediler ve ona bir samurai gibi kendini ldrm esini nerdiler. Bu denli dlek bir kiiye byle onurlu b ir lm sunm ak bounayd. Ktsuke no Suke gibi bir adam onurdan anlam azd. Gn doarken boazn kes mek zorunda kaldlar.

T anklk
leri (kzgnlk, karklk ya da acma olmadan) alnm olan hizm etliler, beylerinin gml olduu m abede doru ilerliyorlar. Kira Ktsuke no Suke'nin inanlm az kellesini bir kovada tayor, onu srayla kolluyorlar. Krlar ve Yedo ilini gpegndz kat ediyorlar. Yol boyunca evrelerini insanlar saryor, gzyalar ve hayr du alaryla. Sendai Prensi onlar sofrasna davet edi yor, ama geri eviriyorlar onu, beylerinin yaklak iki yldr beklediini syleyerek. Karanlk mezara varp, dm anlarnn kafasn sunuyorlar.

Yce Divan hkm veriyor. H izm etlilerin istek leri gerekleiyor kendini ldrm e ayrcal tan n yor onlara. H epsi de yle yapyor, hatta kim ileri hevesli bir sknet iinde lyor ve beylerinin ya nnda topraa veriliyor. Erkek, kadn ve ocuklar dua ediyor bu sadk adam larn m ezar banda.

Satsum a Adam
Gelenlerin arasnda, uzun b ir yolculuk yapt anla lan tozlu ve yorgun b ir ocuk var. Kendini O ishi Kuranosuke'nin m ezar tann nne atp sesleni yor: Seni Kyoto kerhanelerinden birinin nnde sarho yatarken grdm , ve beyinin cn alm ay planladn dnem edim ; seni nankr bir asker sandm ve yzne tkrdm. im di zrlerim i sunmaya geldim . Byle diyerek harakiri yapt. M abedin rahibi bu hareketi ok beenerek, onu hizm etlilerin yanma gmd. Krk yedi sadk adamn yks burada b iter ama aslnda sonu yoktur yknn, nk bizler gi b i, belki de hi sadk olm ayan, ama, b ir gn olma umudundan vazgem eyenler, onlar szcklerle onurlandrmaya devam edeceiz.

71

Maskeli Yn Boyaycs Mervli Hakim

Anglica Ocampo'ya

Yanlm yorsam , Horasan'n Peeli (ya da M askeli) Peygam beri Mokanna hakknda yalnzca drt ana b ilgi kayna var : a) Baladhuri' nin derledii H ali feler Tarihin d en blm ler; b) Abbasilerin resm i ta rihisi tbn abi Tahir Tayfur'un yazd Devin Elkitab, ya da Kesinlik ve Dzeltme K itab ; c) Peygamber' in kutsal kitab olan Karanlk Gl, ya da Gizli G/'deki iren dalaletleri rten Arap elyazm as m etin, Gl'n mhas; d) M hendis Andrusov tara fndan, H azar Demiryolu'nun yapm srasnda gn na karlm okunaksz dem ir paralar. Tahran N m izm atik Koleksiyonu'nda sergilenen bu parala rn stnde, Gl'n tmhas'nm anahtar blm lerinin ksaltlm ya da dzeltilm i eklini ieren Farsa m sralar bulunur. Gl'n asl kayplara karm tr; 1899'da bulunup, M orgenlndisches Archiv'in ar abuk yaym lad metnin ise sahte olduunu nce H orn, sonra da Sir Percy Sykes kantlam tr. Pey73

gam ber, Bat'daki nn Thom as M ooreun, m illi yeti b ir trlandal'm n duygusallyla ykl, fazlaca uzun b ir iirine borludur.

Kz/ B oya
Hakim, H icret'in 120. ylnda (M. S. 736) Trkis tan'da dodu. Zam annn ve lkesinin insanlar Pe eli Peygam ber adyla anacakt onu sonradan. Hakim 'in evi, balan , baheleri ve ayrlar hznle le bakan eski Merv ehrindeydi. ehir sakinlerinin nefesini tkayan, kara zm salkm larnn zerinde gri b ir tabaka oluturan toz bulutlarnn yokluunda, le vakitleri, bembeyaz ve gz alc olurdu Merv'de. Hakim , bu i skc ehirde byd. Amcalarn dan birinin onu kum a boyam a iine rak olarak ald bilinir. Kfirlerin, kalpazanlarn, dzenbazla rn sanatyd bu. Azgnlkla srdrd m eslek ya amnn ilk m elanetleri iin bu adam lardan esinlenecekti. Gl'n m has'mn iyi bilinen b ir sayfasnda, Hakim 'in yle dedii yazar : Yzm altn rengidir, ama ben demlendirdim boya larm. Taranmam yn ikinci gece boyaya bastrdm, ilenmi yne nc gece emdirdim boyay. Adalarn hkmdarlar hl yarr dururlar bu kzl kuma iin. Tanr'nn yaratt gerek renklerle oynayarak gnah i ledim genlik gnlerimde. M elek, bana ko ile kaplann ayn renkte olmadn syledi. eytan ise, Kadiri Mut lak yle olmalarn isterdi, o senin hnerin ve boyalarn dan yararlanyor, dedi. A rtk biliyorum ki, melek de ey

74

tan da hakikatten saptlar ve biliyorum ki, tm renkler irentir. H icret ya da r'mn 146. ylnda, Hakim, M erv'de grlm ez oldu. K azanlar, boya flan, bir irazi haneri ve bronz b ir aynayla parampara hal de bulundular.

Boa
158 ylnn aban aynn sonlarmda l havas d u ruydu. M erv yolu zerindeki b ir kervansarayn ka psnn nnde oturan bir grup adam gzlerini ak am gne dikmi, nefsini tutma ve oru dnem ini balatan Ramazan ayn aramaya koyul m ulard. Kle, dilenci, at tccar, deve hrsz ve kasaptlar. Vakarla yere km bekliyorlard gele cek iareti. G nbatm n seyrettiler, ve gnbatm kum rengindeydi. Gnei alev alev yakan, ay insan rperten tit rek kl ln dier ucundan, dev boyutlarda siluetin yaklatn grdler, tnsand bunlar, ve ortadakinin ba boa bayd. yice yaklatklarnda, bu adamn m askeli; yanndakilerin de kr olduu anlald. Binbir Gece M asallar'nda olduu gibi, birisi adam dan bu keram eti aklam asn- istedi. Onlar kr, dedi m askeli adam, nk yzme baktlar.

Leopar
Abbasiler'in resm i tarihisine gre, lden gelen adam (ki sesi fevkalade yum uakt ya da m askesi

75

nin kabalyla karlatrldnda insana yle geli yordu), kervanclara, pim anlk ayn balatacak ia reti beklediklerini bildiini, ama kendisinin daha byk b ir iaretin vaizi olduunu syledi. Hayat boyu pim anlk ve ehitlik m ertebesi vaat ediyordu. Kendisini Osman olu Hakim olarak tantan adam, Ir'nn 146. ylnda evine bir yabancnn girdiini, kendisini arndrp dua ettikten sonra palayla kafa sn kestiini ve cennete gtrdn syledi. Ya bancnn (Cebrail'di bu yabanc) sa elinde tuttuu Hakim 'in kafas, cennetin en yksek katnda, Tanr'nm huzuruna karlm ve orada, Tanr, Peygam berlik grevi verm iti ona. yle szckler retm i ti ki Tanr, syleyen insann az yanard. yle bir nur gelm iti ki yzne, bakm aya dayanamazd lm llerin gzleri. .Maske kullanm asnn nedeni de buydu. Yeryzndeki tm insanlar yeni retiye inanlarn ikrar edince aacakt yzn ve meleklerin daha nce tapt gibi lm ller de tapabileceklerdi ona. Grevini akladktan sonra, Ha kim, kervanclar kutsal savaa (cihada) ve ehitlie davet etti. Kleler, dilenciler, at tccarlar, deve hrszlar ve kasaplar arsna kulak vermediler. Biri, "By c!" diye bard, dier biri "Sahtekr!" diye. lerin den birinin yannda b i; leopar vard. Pers avclar nn yetitirdii cinsten, kana susam , srm gibi bir hayvand. Ve her nasl olduysa, zincirlerini kopard leopar. M askeli peygam ber ve iki yardm cs dn da herkes birbirini inedi kaaym derken. Geri dndklerinde peygam ber hayvan kr etm iti. Leo parn parlayan l gzlerinin karsnda, adam lar

76

H akim 'e tapnp onun doast glerini kabul et tiler.

P eeli Peygam ber

Hi de cokulu deildi Abbasi halifelerinin tarihi si, Peeli Peygam ber'in Horasan'da ykseliini ya zarken. En nl kabile reislerinin baarszl ve arm ha gerilm esinden epeyi huzursuz olan H ora sanllar, um utsuzluk ve hararetle sarldlar N ur Yzl'nn retilerine ve karlnda kanlarn ve altnlarn dktler (Artk kaba m askesinden vazge en H akim , deerli talarla ilenm i drt kat beyaz ipekle yzn rtm eye balam t. lkeyi yneten Banu Abbas hanedanln sim geleyen renk siyaht; koruyucu peesi, sancak ve trbanlar iin Hakim, tam zt rengi beyaz seti). Sefer iyi balad. T a bii, K esinlik Kitabt'na gre H alife'nin ordular her cephede m uzafferdi ama, bu zaferlerin deim ez sonucu, generallerin grevden alnm alar veya g l kalelerden ekilm ek olduuna gre, dikkatli oku yucunun gerekleri grmesi zor olm ayacaktr. 161 ylnn Recep ay sonunda, nl N iapur kenti m a deni kaplarn M askeli'ye at; 162 ylnn banda, Astera ehri de ayn eyi yapt. H akim 'in askeri et kinlikleri (ondan daha ansl b ir peygam berin de yapt gibi), en etin arpm alarn ortasnda kz lm s devesinin stnde Allah'a iyice yaklam ola rak tenor sesiyle dua etmekten ibarettir. Sandan solundan vzldayarak geen oklarn b ir tanesi bile isabet etm ezdi ona. Belasn aryor gibiydi. Bir grup iren czzam lm n sarayn evresinde topland

77

gece, onlar ieri aldrm , pm ; altn ve gm verm iti onlara. nem siz bir grev olan ynetim iini alt yedi sadk adam stlenm iti. H uzur ve m editasyona ol dum olas dkn olan Peygam ber, kutsal bedeni nin gereksinim lerini en iyi ekilde doyurabilm ek iin ellerinden geleni yapan yz on drt kr kadn dan olum u b ir harem kurm utu.

ren A ynalar
Ne kadar patavatsz ya da tehlikeli olurlarsa olsun lar, szleri kat inanlara ters dm edike, slam d i ni, Tanr'yla aralarnda m ahrem iyet olm ayanlar hogrr. Peygam ber'in kendisi bu lm ll aalam azd belki de, ama m ritleri, kazand ok say da zafer ve H alife'nin yani Muhammed elM ehdi'nin aa vurduu fkesi, dalalete dm e sine yol at sonunda. kne neden olan bu uyum azlk, kiisel inanlar dorultusunda yeni b ir dinin kurallarn belirlem esine de yarad. Eski G nostik* inanlarn izleri gze arpar bu yeni re tide. Kinatn yaratln, hayaletim si bir Tanr'ya at feder Hakim. Bu ilahi varln balangc olm ad gibi, ad ya da yz de yoktur. Deimeyen bir Tanrdr ve grntsnn dokuz glgesi ltfedip yaratl balatm ; ilk cenneti peydahlayp ynet mitir. Bu ilk yaratl halkasndan, kendi m elekleri,
Hristiyanln balangcnda, ruhani srlar bilmek iddia snda olan mezhepler. Ed.

78

gleri ve tahtlar olan bir kincisi dom u ve b u n lar, ilkinin sim etrik aksi olan b ir alt cennet olutur m ulardr. Bu ikinci topluluk b ir ncsne, ncs ise b ir alttakine yansm ve bu 999 kere tekrarlanm tr. En alt cennetin Tanrsdr bizi y neten, glgelerin glgesinin glgesidir ve Tanrlk derecesi sfra yaklar. inde yaadm z dnya, b ir hata, beceriksizce, gln b ir taklittir. Taklidi oaltp doruladklar iin aynalar ve babalk ire nilecek eylerdir. En yce erdem , irenm ektir. Pey gamberin b izi sem ekte zgr brakt iki yoldan ulalr bu erdem e: Dnyevi zevkleri reddetm ek ya da bunlarn peinden kom ak, bedeni btnyle reddetm ek ya da stne dmek. Hakim'in kiisel cenneti ve cehennem i daha az umutsuz deildir: Kutsal A n la ty tanm ayanlar, Pee ve Yz tan mayanlar {diye lanet okum u G izli G ld e ] muhteem bir cehennem bekler: Yoldan km her ruh, 999 ate krallnda ve her krallkta 999 ate danda ve her da da 999 ate kalesinde ve her kalede 999 ate odasnda ve her odada 999 ate yatanda yanacak ve her yatakta kendi yznn biim ini alm , kendi sesiyle konuan 999 alev, sonsuza dek eziyet edecek ona. Bunu, gnm ze ulaan dier b ir msra doru-
la r:

Tek bir bedenle ile ekersiniz bu yaam da; lm ve Ceza da ise, saysz bedenle ekeceksiniz ileyi. Cennet, daha az belirgindir Hakim'in retisin de: Karanln sonu yoktur burada, ta emeler ve h a vuzlar vardr. Bu cennetteki m utluluk, ayrln, kendi-

79

ni inkrn ve uyumakta olduklarn bilenlerin mutlulu udur.

Surat
H icret'in 163. (ve N ur Yzl'nn 5.) ylnda, Hakim, Sanam 'da H alife ordusu tarafndan kuatld. Erzak ve ehit ktl ekilm iyordu; ok sayda altn mele in belirm esi pek yaknd. te tam bu sralarda, or tal telaa dren bir sylenti yayld kaleye. Zinakr b ir kadn, harem aalarnca boulm ak zereyken, Peygam ber'in sa elinde yzk parm a olm adn ve btn trnaklarnn dm olduu nu haykrm t. M ritleri arasnda yayld bu sy lenti. H akim , cem aatin ortasnda, Tanr'nm kendisi ni zafere ulatrm as ya da zel b ir iaret gnderm esi iin dua ediyordu yksek bir terastan. Saanak yamurdan saknrcasm a, balar kle gibi ne eik iki yzba, Peeyi skp aldlar. nce bir titrem e ald kalabal. Resul'n kutsal yz, cenne te gitm i olan o yz, gerekten beyazd, ama czzama zg b ir beyazlkt bu. O denli im i ve inanl mazd ki H akim in yz, seyirci kitleye maskeymi gibi geldi. Kalar yoktu; sa gznn alt kapa, prsm yanann zerine sarkm ; koca b ir yum rucuk km esi dudan kem irm iti; insana ait deil mi izlenim ini veren yasslm burnu b ir aslanm kini andryordu. Hakim, son b ir taktik izlem eye yelten di. Balanm ayacak gnahlarnz, benim grkem i me tank olmanza izin verm ez, dem eye balad. Buna aldrm ayan yzbalar, m zraklaryla delik deik ettiler onu.

80

KE TUTAN
Enrique Amorim 'e

(Bo Sayfa)

Ke Tutan

Rahmetli Fransisco Reali, bunca insan arasndan gelip de bana sorm an ok garip dorusu. Evet, bu ralardan deildi ama tanrdm onu. Etkinlik alan Kuzey yakasyd. G uadalupe Gl'nden eski Topu Klalar'na kadar uzanan blge. Onu kereden fazla grm edim , ve de ayn geceydi, ama yle geceleri unutm ak olanakszdr. La Lujanera'nn evi m e gelip benim le yatmaya karar verdii ve Rosen do Jurez'in M aldonado'dan b ir daha dnm em ek zere ayrld geceydi. Tabii, bu ad sana pek bir ey ifade etm eyecek. Ama Villa Santa Rita civarn da Rosendo Jurez biz ona 'Kesici' derdik ol duka nl b ir adamd. Don N icols Paredes'in etesindendi (Paredes de, M orell'in adam yd) ve bak kullanm adaki hneri sayesinde evresinde hayranlk uyandrrd. yi de giyinirdi stelik. G e neleve siyah at stnde, gm paveli binici kya fetiyle giderdi. Ona sayg duym ayan ne adam bula bilirdin ne de kpek. Buna kadnlar da dahildi elbette. Birka adam n lm nde pay olduu her kese bilinirdi. Geriye yatrd uzun salar vard.

83

Ona seksi b ir hava veren dar kenarl, yksek, yu m uak b ir apka takard. Kadnlar ipak ekim alanna alrd ve Villa civarnda, ondan daha gen olan herkes tkrm e biim ine varana dek ona benzem eye alrd. Ama bir gece, Rosendonun gerek yz ortaya kt. Btn bunlar aslsz gelebilir sana, ama o gece olacaklar, gsterili, krm z tekerlekli bir arabann, ii tklm tklm olarak, kirem it frnlar ve atl ara zilerin arasndaki sert toprak yoldan yuvarlanarak gelm esiyle balad. Siyahlar iinde iki adam gitarla rn tngrdatarak grlt yapyor, src de atlarn bacaklarm kapmaya alan sokak kpeklerine kam sn aklatyordu. Tam ortada, panosuna sa rnm b ir adam sessizce oturuyordu. nl K asapt bu adn hayvan pazarlarnda alarak edinm i ti ve b ir kavga, hatta belki de sava iin gelm i gibiydi. Gecenin serinlii iyi geliyordu insana. ki ya da adam , arabann katl duran glgeliinin stnde, karnaval zam an anacaddede geit treni yapyorm ucasna oturm ulard. O akam ok baka olaylar da olm u, ama daha nce olanlardan ancak sonra haberim iz olabildi. etem iz erkenden toplanm t Julia'da. Julia'nm Guana yolu ve rm an arasnda kalan dans hol, aslnda oluklu dem ir levhalardan olum u koca b ir baraka idi. n cephede asl kr m z lam ba ya da darya taan grlt sayesinde birka blok teden fark edebilirdiniz buray. Julia zenci idi, am a, ilerin her zaman stesinden gelebi lecek kadar dikkatliydi. oka mzisyen, iyi iki ve btn geceyi gslem eye hazr dans arkada bu

84

lundururdu hep. Ama Rosendonun kadn La Lujanera dierlerine ta karrd dorusu. Artk hayat ta deil ve sana unu syleyebilirim ki, yllardr, b ir an b ile aklm a gelm iyor, ama zamannda g re cektin onu hele gzlerini! Ona b ir kez bakm ak, b ir erkein uykusunu karm aya yeterdi. Rom, m zik, kadnlar, Rosendo'nun klhanbeyi m uhabbeti ve hepimizin srtna aplak indirm esi, ki, bu benim iin gerek dostluk sim gesiydi ksacas, alabildiine mutluydum . Admlarm izle m ekte zorluk ekm eyen iyi b ir eim vard ayrca. Tangonun etkisi altnda kendim izi kaptryor, b irb i rim izden ayrlyor, sonra yeniden buluuyorduk. Birdenbire, btn bunlarn arasnda, mziin arta rak glendiini hisseder gibi oldum , iin asl, ara badaki iki gitarcnn gittike yaklayor olm alar ve m ziklerinin bizim kiyle karm asyd. Sonra rzgr dnd, onlar duyamaz olduk ve dncelerim i ye niden kendim e, eime ve dansn inceliklerine ver dim. Yarm saat sonra kapnn yum rukland ve kaln b ir sesin bard iitildi. Polis olabilecei iin, her ey b ir anda sessizlie brnd. Bundan hem en sonra, birinin kapy om uzladn grdk ve birden, ieriye bir adam dald. G ariptir ama, ay nen sesine benziyordu. Bizim iin o henz Fransisco Real deil, koca bir kabadayyd sadece. Tepeden trnaa si yahlar iindeydi, b ir om uzundan aa sarkan kr m zm s kahverengi b ir atk dnda. Kem ikli ve yerlilerinkini andran yzn ok iyi hatrlyorum . Kap uarak ieri dp bana arpm t. N e yaptm dnm eye frsat kalm adan kendim i da

85

vetsiz m isafirin tepesinde buldum , sol elim le adam kavrayarak sa elim le ceketimin cebindeki baa ulamaya altm . Ama olanak vermedi. Dengesini salayp kolunu uzatt ve beni kenara silkeledi. Yerdeydim im di adam n arkasna dtm ve elim hl ceketim in iindeki ba yoklam aktayd. Ve ilerliyordu im di o, hibir ey olm am gibi. He pimizden tam b ir kafa daha uzundu, ileri doru yryor ve yokm uuz gibi davranyordu. Bizim ocuklar azlar ak duran o wop* srs yo lundan ekildiler. Ama yalnz ndekiler. Kzlkafa srasn bekliyordu ve yabanc omuzuna dokunamadan, Kzl, ban karm , yass tarafyla Real'in suratna vuruyordu. Dierleri bunu grnce stne atladlar. Hol uzundu, sekiz dokuz metre ederdi ve ocuklar tokatlayarak, tekm eleyerek, tkrerek, Kasap bir utan dierine srdler. nce yum ruklar n kullanyorlard, sonra, onlar uzaklatrm aya yel tenm ediini grnce, avularyla tokat atmaya ve atklar ile kam lam aya baladlar. Tm bunlar onu, en u duvara yaslanm duran ve tek kan oynatm ayp tek kelim e etmeyen Rosendo'ya sakla mak iindi. Sigara imekten baka bir ey yapm yordu Rosendo, yz biraz endieliydi ve belki, bi zim sonradan anlayacam z eyin farkna varm t bile. Kasap ayakta kalm ay baarm t ama bir iki yerinden kan akyordu. Uluyan sr arkasm dayd imdi ve onu Rosendo'ya yaklatryorlard gittike. kisi kar karya gelince konutu Real. Rosendo'ya dik dik bakt, yzn koluna silip una benzer bir
* Argoda talyan anlam na gelen aalayc bir terim.

86

ey syledi : Adm Fransisco Real ve Kuzey yaka sndan geliyorum . Bu aptallarn bana dokunm asna izin verdim , nk aradm baka biriydi. Sylen tiye gre burada, am ur diyarnda, bak kullanm a y iyi bilen biri varm. Ona K esici diyorlar. Klhanbeyiym i kendisi, onu tanm ak isterim dorusu. Benim gibi b ir hiin ondan renecei bireyler ol mal. Rosendo'nun gznn iine bakarak konum u tu ve b ir anda gm leinin kolunda gizledii uzun bak elinde parlad. Bastrm ay brakp kavga iin yer ayordu im di herkes. lm sessizlii iinde iki adama bakyorlard. Keman alan kr zencinin kaln dudaklar bile onlara doru evrilm iti. Arkamdaki kargaay o an fark ettim ve kapnn ardnda Kasap'n etesinden olduu anlalan alt yedi adam grdm . Aralarnda en yals, koca b e yaz bykl, kyl grnl ve ksele suratl adam birka adm att ieri doru ve kadnlar ve klar yznden aknla derek, sayg iinde apkas n kard. D ierleri, gizli kapakl b ir ey oluyor mu diye grebilm ek iin, gzlerini drt atlar. Rosendo'nun nesi vard da pabu dilliyi dar atm ak iin harekete gem iyordu? Hl sessizdi, h l dikiliydi yere gzleri. Sigarasn tkrd m, yoksa azndan m dt bilem iyorum . Sonunda b ir-iki szck m rldanabildi, ama sesi yle alakt ki, dans pistinin dier ucundaki bizler ne dediini duyam adk. Fransisco Real ona yine meydan okudu ve Rosendo km ldam ay yine reddetti. O anda, ya banclardan en genci slk ald. La Lujanera onu delip geen b ir bak att ve salar omuzundan aa

87

 serbeste sallanarak kalabaln arasndan geti. Erkeinin ban karp ona uzatt. Rosendo, dedi, buna ihtiyacn olacak bence. Tavann hem en altnda, rmaa alan uzun bir pencere vard. Rosendo ba iki eliyle tutarak da ha nce hi grm em icesine inceledi. Sonra kollar n kaldrarak aniden arkaya doru frlatt onu pencereden dar uup M aldonado'nun sularna gm ld bak. im den rpertinin getiini hisset tim. Seni doram aym n tek nedeni, m idem i bu landrman, dedi Kasap, Rosendo'ya vuracakm gi bi yaparak. O anda La Lujanera kollarn Kasap'm boynuna dolad, nl gzlerini dikti ve hrsla, Onu rahat brak, biz de onu erkek sanrdk, dedi. Fransisco Real bir iki dakika beyninden vurul mua dnd. Sonra kollarn La Lujanera'ya sararak m zisyenlere hzl ve gl alm alarn, bize de dans etm em izi em retti. M zik, holn bir ucundan dierine alev alev yayld. Real sert hareketlerle dans ediyordu, ama eini skca tutuyordu ve kad n ksa zamanda bys altna ald. Kapya yakla tklarnda yol an ocuklar, o benim artk! diye bard. Yanak yanaa, tangoyla szlrm esine ktlar dar. Utantan kzarm olm alym . Kadnn biriyle pistte bir iki kez dndm , sonra braktm dans. Scak ve kalabalk bunaltt, diye aklama yaptm , ve odadan dar syrldm . Gzel b ir geceydi, am a, kimin iin gzel? Araba sokan kesinde duruyordu, iki gitar, insanm gibi oturuyordu iindeki koltukta. Ucuz bir gitar

88

arabilecek kadar yeteneim iz olm adn gsteri yordu bu. Birer hi olduumuz dncesi beni ger ekten m ahvediyordu. Kulam n arkasndaki ka ranfili kaptm gibi nm deki su birikintisine frlattm ve dncelerim i olaylardan uzaklatr mak iin uzun sre baktm iee. Yeni b ir gne balam ay ve o gecenin bitm i olm asn yle istiyor dum ki! Ne olduum u anlam adan b ir dirsek tara fndan kenara itildim skntlarm datt biraz bu. Yalnz kalm , kk b ir Rosendo'ydu. Hep yolum dasm ocuk, diye homurdand. Belki de b ir konuda iini dkyordu; tam anlam a dm. M aldonado'ya doru ilerleyerek karanln iinde gzden kayboldu. Onu son grm d. Tm hayatm boyunca grdm eylere baka rak ylece durdum geni gkyz, nn grm e den akan rm ak, yar uyuklayan b ir at, toprak yol lar, kirem it frnlar ve otlar; p ynlarnn ve bu terk edilm i m ahallenin ortasnda ot gibi bym ek ten baka b ir ey yapm adm fark etmeye b ala dm. Bizim gibi pabu dilli ve dlek sprntler den baka ne kabilirdi ki buradan? Sonra, 'hayr' diye dndm , yer ne kadar berbat olursa, o denli sert olm as gerekiyordu insann. Dans holnde m zik tm hzyla devam ediyor, rzgr, hanm eli kokusuyla ykl esiyordu. Gzel bir geceydi gerekten ve o denli ok yldz vard ki bazlar st steydi onlara bakm ak insann b a n dndryordu. Olanlarn, benim iin hibir an lam tam adna kendim i inandrm aya altm . Yi ne de, Rosendonun korkakln ve yabancnn gzpekliini hazm edem iyordum . stelik, Real ge

ceyi geirm ek iin b ir kadn bulm utu kendine o geceyi, ertesi geceyi, ve belki de tm geceleri geir mek iin. N ereye gittiklerini Tanr bilirdi ancak; uzaklam olam azlard. im diye dek ukurun te kinde ii piirm eye balam lard herhalde. Geri dndm de dans doruktayd. Kalabaln arasna sessizce kartm da bizim ocuklardan b ir kann ayrldn ve birka Kuzeylinin herkes gibi dans ediyor olduunu grdm. Ama, iti kak so na erm iti. M zik, uykulu b ir hal alm t ve yaban clarla tango yapan kzlar syleyecek pek bir ey bulam yorlard. Tetikteydim ama bu kadarn beklem iyordum dorusu. Darda alayan bir kadn sesi duyduk ve artk tandm z b ir ses izledi bunu -ama imdi ok alakt ses, fazla alak. eri g ir haydi, dedi kadna. H krk sesi art t. A kapy, duyuyor musun? im di ses umut suz bir hal alm t. A kapy orospu, a. Paralanm kap aniden ald ve ieri La Lujanera girdi yalnz bana. Gdlyordu sanki. Darda bir hayalet var galiba, dedi Kzlkafa. lm bir adam var, dostum . eri sendeleye rek giren adam Kasap't, yz b ir sarhounkini an dryordu. Ona atm z yerde b ir iki kr, dengesiz adm att, sonra ktk gibi ylverdi. Arkadala rndan b iri onu srtst evirerek kafasn atksyla kaldrd, ama sadece kana bulanm asna yarad bu. Real'in gsndeki koca yar grebiliyorduk. Ya rann iinde kan birikiyor, atknn altndaki parlak

90

krm z boyunban karartyordu. Kadnlardan biri rom ve biraz paralanm paavra getirdi. Aklama yapacak durum da deildi Real. La Lujanera ona hayret iinde bakyordu, kollar iki yannda sallanarak. Herkesin suratnda b ir tek soru iareti vard ve sonunda yantlad kadn: Holden ayrldklarnda b ir tarlaya gittiklerini ve o srada, nereden geldii b elli olm ayan b ir adamn belirdii ni, Kasap' dve davet ettiini ve onu baklad n anlatt. Adamn kim olduunu bilm ediine ye min etti, ama Rosendo olm adn syledi. Ona inanp inanm ayacaklarn m erak ediyordum. Ayaklarmzn dibindeki adam lyordu. Bana ^le geliyordu ki, ii kim yaptysa iyi becerm iti. Ama adam direniyordu. lm ikinci kez kapya da yandnda, Julia, mat* hazrlyordu. Bardak elden ele dolaarak bana geri geldiinde son nefesini ver mek zereydi Real. Sonunda, alak b ir sesle, yzm rtn, dedi. Ona kalan tek ey onuruy du; yz aclar iindeyken biz seyredelim iste miyordu. Biri, yzne apkasn kapad, ve ite y le ld t karm adan yksek tepeli siyah apkann altnda. Gsnn inip kalkm as durun ca cesaret ettiler yzn am aya. llerin yorgun ifadesini tayordu. Zam annda Topu Klala rn d an Gney yakaya kadar, buralarn en cesur adam larndan biriydi. ldn ve konuam ayaca n anladm an ondan nefret etm ekten vazge tim. lmek iin hayatta olm ak yetiyor, dedi kala baln iindeki kzlardan biri. Baka biri, Adam
Paraguay ay. Ed.

91

alabildiine onurlu ve im di bakn, sinekleri ek mekten baka ie yaram yor. Kuzey yakas etesi yeleri, aralarnda fsltyla konum aya baladlar. Sonra iki kii birden sz ala rak onu kadn ldrd, dedi. Sonra ilerinden bi ri kadnn yzne haykrd sulam ay ve dierleri evresini sardlar. Dikkatli olmam gerektiini unu tarak aralarna daldm . Bama uzanm am ne en gelledi bilm iyorum . Hemen hemen herkesin az alm bana bakyordu. Onlar azarlayarak, u ka dnn ellerine bakn. Bir adam baklayacak beden sel gc ve cesareti var m? dedim. Sakinleerek ekledim ardndan: Arka bahesin de kendine koca bir isim yapan adam n sonunun byle olacan kim dnebilirdi? stelik buras gibi hibir olayn olm ad yerde? Kim se kar kmaya yeltenm edi. O anda, lm sessizlii, yaklaan atllarn sesiy le yrtld. Polisti bu. H erkesin kanundan uzak durm ay gerektirecek az ya da ok nedeni vard. En iyisi, cesedi Maldonado'ya atmakt. Ban dar utuu pencereyi hatrlyor musun? ite karalar iindeki adam da oradan kt. Birka kii kaldrd onu. stndeki her kuru ve eya, grnm ez ellerce topland ve bi ri yzn alm ak iin parm aklarndan birin i bile kesti. Onlardan daha gl birinin yere serdii ko runm asz bir cesede gelince cesaretlerine diyecek yoktu. Sk bir omuz darbesi... Ve aknt gerisini halletti. Suyun stnde yzm esin diye barsaklar n boaltm olabilirler. Bilem iyorum , bakm ak iste medim. Beyaz bykl eski toprak, gzlerini benden

92

ayrm yordu. Kargaadan- yararlanan La Lujanera ortadan kayboldu. Polis gelip etrafa baktnda, dans yeniden ba lam t. Kr algc, kemanndan artk duyam ad mz cinsten canl paralar karm ay baard. Darda gn aaryordu. Yaknlardaki bir ya m ata, it sopalar yapayalnz duruyor gibiydiler, gndoum unda aralarna gerilm i teller gzkm yordu. G ayet rahat b ir ekilde iki b lo k tedeki ev i me yrdm . Pencerede b ir mum yanyordu, sonra birdenbire snd. Sana unu syleyeyim , mumu grnce adm larm sklatrdm . Sonra, Borges, eli m i ceketim in iine soktum buraya, sol koltuk alt mn yannda durduu yere ve bam b ir kez daha kardm . Elim de yavaa evirdim . Yepyeni ve masum duruyordu ve stnde en ufak bir kan izi yoktu.

93

(Bo Sayfa)

VESARE
Nstor Ibarra 'ya

(Bo Sayfa)

Dinbilimcinin lm

M eleklerin bana anlattna gre, M elancthon ld nde, dnyadaki evine son derece benzeyen bir ev verilm i ona (bu, sonsuzlua ulaanlarn ounun bana gelir oraya vardklarnda, ldklerini fark etm ezler bu yzden, ve hl yeryznde olduklar n sanrlar). M elanchton'un odasndaki her ey, n ceden sahip olduklarna benziyordu m asa, ekmeceli yazhane, raflarca kitap. M elancthon yeni yurdunda uyanr uyanm az, m asasna oturup al maya koyuldu, ve birka gnn her zam anki gi b i sularndan inanla arnma konusunda yaza rak geirdi, ama m erham etle ilgili tek la f etmem iti. Bu hatay fark eden m elekler onu sorgulam ak iin haberci gnderdiler. Tersi iddia edilem eyecek e kilde kantladm ki, diye yantlad M elancthon on lar, m erham et ruh iin gerekli olm ayp, selam ete erm ek iin inan yeterlidir. Byk b ir gvenle konuuyordu, ldn ve sonunun cennetten kovulm ak olduunu bilm eden. M elekler byle eyler sylediini duyunca yann dan ayrldlar.

97

Birka hafta sonra, odasndaki eyalar solmaya ve yok olm aya balad, taa ki sonunda yalnzca kol tuk, m asa, kt ve m rekkep hokkas kalana dek. Dahas, odann duvarlar kirele kaplanp taban sa r bir kla aydnland. M elancthon'un elbiseleri iyi ce sertlem iti stelik. Bu deiiklikler onu dndryordu ama mer ham eti reddederek inan hakknda yazmaya devam etti, ve m erham eti dlam akta o denli kararlyd ki, birdenbire kendini, ona benzeyen dinbilim cilerle birlikte b ir eit yeralt atlyesinde buldu. Birka gn kilitli kalan M elancthon, doktrini konusunda kukuya dt ve eski odasna dnm esine izin ve rildi. Derisi kllanm t, ama kendi kendisini olup bi tenlerin halsinasyondan baka bir ey olmadna inandrm aya urat ve inanc vm eye, merhameti km sem eye koyuldu yeniden. Bir akam , dn hissetti M elancthon. Evi incelem eye balad ve dier odalarn yeryzndeki eski evine uym adn fark etti. Birine neye yarad n anlam ad aletler ylm t, dier b ir tanesi yle klm t ki girm ek olanakszd, b ir ncs deim em iti ama kap ve pencereleri usuz bu caksz kum tepeciklerine alyordu. Evin arka oda larndan biri, ona tapman ve ondan daha bilge bir dinbilim cinin olm adn syleyen insanlarla doluy du. vgler houna gitti, ama baz m isafirlerin y z yoktu, dierleri de lye benziyorlard. Sonunda nefret etti onlardan, gvenini yitirdi. te bu sralarda m erham et stne bireyler yaz maya karar verdi. ektii tek glk, bir gn nce

98

yazdklarn ertesi gn grem em esiydi. Bunun ne deni, o sayfalarn inanmadan yazlm olm alaryd. M elancthon yeni lm kiiler tarafndan oka ziyaret edildi, ama bu denli ykk dkk b ir b ar nakta grlm ek onu utandryordu. Onlar cennette olduuna inandrabilm ek iin komu bycy tut tu; byc m isafirleri bar ve grkem grntle riyle kandryordu. M isafirler gider gitm ez hatta bazen daha nce bu ssler yok oluyor, yerini eski allar ve hava akm lar alyordu. M elancthon hakknda aldm en son habere g re, byc ve yz olm ayan adam lardan biri onu kum tepeciklerine gtrm ; orada eytanlarn tut sa haline gelm i. Emmanuel Swedenborg Arena Coelestia.'dan (1749-1756).

99

(Bo Sayfa)

Heykel Odas

Arap kaynaklara dayanan bu yknn yazar belir sizdir. yknn ieriine baklrsa, yazarn M sl man bir spanyol olduunu dnebiliriz. Yzyllar nce, Endls K rallnda, Lebtit, Centa, ya da Jan isim li bir ehir vard ve krallar burada otururlard. Bu ehirdeki gl kalenin ka plar ieri girm ek ya da dar km ak iin deil kilitli tutulmak iin yaplm t. Krallardan biri ld nde, yce tahta geen dier kral, kapya kendi elleriyle yeni bir kilit takard; yle ki, kilitlerin sa ys yirm i drd bulmutu her kral iin bir kilit duruyordu kapda. Bir dnem sonra, soylu olm ayan kt b ir adam taht ele geirdi ve yeni bir kilit eklem ektense yirmi drt eski kilidi ap kalenin iini grm ek istedi. Ve zir ve em irler bunu yapm am as iin yalvardlar, de m ir anahtarl ondan gizleyip, yirm idrt kilidi zorlam aktansa yeni b ir tanesini eklem enin daha kolay olduunu sylediler ona. Ama kral artc b ir u s talkla diretti, kalenin ierisinde neler olduunu grm ek istiyorum, diyerek. Ona srler, kutsal

101

heykelcikler, gm ve altnlar eriebildikleri tm zenginlikleri nerdiler. N e yaparlarsa yapsnlar, vazgeirem ediler ve kral kendi (sonsuza kadar yanasca) sa eliyle kilitleri kard. Kalenin iinde madenden ve tahtadan yaplm Arap heykelleri buldular; evik at ve develerin sr tnda, trbanlar om uzlarndan, palalar bellerinden sarkan bu heykeller ellerinde uzun m zraklar tutu yorlard. Hepsi de yontuydu ve glgeleri yere vuru yordu. Atlarn n ayaklar aha kalkyorm ucasm a yerden kesilm iti, ama gl hayvanlar sarslp dm yorlard bile. Kral byk b ir korku ald bu hnerli heykeller karsnda; korkusu onlarn disip lini ve m kem m el sessizliiyle depreti, nk hep si ayn yne Bat'ya bakyordu ve ne bir sz ne de b ir borazan sesi duyuluyordu burada. lk oda bundan ibaretti. ikinci odada Davud'un olu Sleym an iin sofra kurulmutu ikisi de huzur iinde yatsn! Masa tek b ir para yakuttan yontulmutu. Yakutun rengi, herkesin bildii gibi yeildir ve gerek, ama tanm lanam ayacak gizli zellikleri vardr: frtnalar din dirmek, sahibinin safln korumak, kanl basur ve kt ruhlar def etm ek, davalar kazanm ay sala mak ve doumu kolaylatrm ak gibi. nc odada iki kitap buldular. lki siyaht ve madenlerin, zelliklerinden, tlsm larn kullanm la rndan, gk kanunlarndan, zehir ve panzehirlerin hazrlanndan bahsediyordu. kinci kitap beyazd ve harfler ok belirgin olduu halde kim se retile rini zm eyi baaram ad. Drdnc odada tm krallklar ve ehirleri ve denizleri ve kaleleri ve

102

tehlikeleri her birini gerek ism i ve ekliyle gsteren bir dnya haritas buldular. Beinci odada Davud'un olu Sleym an huzur iinde yatsn ikisi de! iin yaplm yuvar lak, paha biilm ez bir ayna vard; eitli m adenler den yaplm t ve o aynaya bakan, Adem 'den b ala yarak kyamet borazann duyacak olanlara dek, atalarnn ve oullarnn yzlerini grebiliyordu. Altnc odada yle bir iksir vard ki, tek dam las yz yirm i kilo gm yz yirmi kilo altna evir meye yetiyordu. Yedinci oda bo grnyordu. O denli uzundu ki, en yetenekli okular b ile b ir ucun dan dier ucunu vuramazlard oklaryla. O dann sonundaki duvarda korkun bir yaz kazlyd. Kral bunu okudu ve anlad; unlar yazlyd duvarda: "H er kimin eli bu kalenin kapsn ama cretinde bulunursa, buradaki yontulmu figrlere benzeyen canl askerler krall ele geirecekler." Bu olaylar H icri 89 ylnda m eydana geldi. H e nz on ikinci ay dolm adan, Tark Bin Ziyad ehri kuatt, kral yendi, kraln karlarn ve ocuklarn satt; lkeyi yakp ykt. Ve Araplar incir aalary la, susuzluk bilm eyen sulak ayrlarla bezenm i En dls Krall'na byle yayldlar. H zinelere gelin ce, herkese bilindii zere, Tark, yani Ziya'nm olu, onlar efendisi olan halifeye yollad ve halife, hzineleri bir piram idin ortasna istif etti. Binbir Gece Masallar ndan. No: 271-272

103

(Bo Sayfa)

Rya Gren tki Adamn yks

Halife Me'mun (MS 786 - 833) zam annda geen bu yky, Arap tarihi El-Ehaki yle anlatr: Gvenilir adam larn kaytlarna gre (ama yal nz Allah Kerim, her eye Kadir ve balaycdr; uyumaz), b ir zam anlar Kahire'de ok zengin bir adam otururdu, ama yle cm ert ve eli akt ki, babasnn evi dnda her eyini kaybetti ve geim i ni kendi el em eiyle salam ak zorunda kald. O denli ok alyordu ki, b ir gece, bahesinde, incir aacnn altnda uykuya yenik dt ve ryasnda, srlsklam slanm bir adam grnd. Azndan altn para kartarak yle dedi adam : Ksmetin s fahan'da, Pers K rall'nda; oraya git ve onu ara. Adam ertesi sabah erkenden uyand ve uzun bir yolculua kt. Yolda ller, gem iler, korsanlar, putperestler, rm aklar, vahi hayvanlar ve insanlar dan gelebilecek tm tehlikelere gs gerdi. Sonun da sfahan'a vard, ama ehrin kapsndan girer gir mez gece bastrd ve adam b ir cam i avlusunda 105

uyuyakald. Cam inin yaknnda b ir ev vard. Her eye kadir A llahn em riyle bir haydut etesi camiye girip bitiikteki eve doru ilerledi. Ama evin sahip leri, haydutlarn grltsyle uyanp "im dat" diye bardlar. Kom ular da im dat lklar atyorlard. Sonunda polis efi adam laryla olay yerine geldi; haydutlar ise dam dan dam a atlayarak katlar. ef, caminin aranm as iin em ir verdi. Kahire'den gelen adam bulununca, ef ona kam sopalarla yle bir dayak att ki, adam neredeyse lecekti. Adam, iki gn sonra geldi kendine. Zindanday d. Polis efi onu huzuruna artarak, kim sin ve nereden geldin, diye sordu. nl Kahire ehrinden geliyorum ve adm Muhammed El-M aribi, dedi adam. sfahana ne yapmaya geldin, diye sordu ef. Adam gerei an latm ay yeledi ve efe yle dedi: Ryamda biri bana sfahana gitm emi em retti nk ksm etim be ni orada bekliyordu. Ama sfahan'a geldiim de, s zn ettii ksm etin, bana cm erte sunduunuz dayak olduu anlald. Bunu duyan ef, yirm i ya dileri grnene dek gld ve sonunda dedi ki: ey akl kt adam, ben de ryamda kez Kahire'deki b ir evi grdm; evin avlusunda bir bahe, bahenin ucunda bir g ne saati, gne saatinin tesinde b ir incir aac, ve incir aacnn tesinde b ir eme, ve em enin altn da byk miktarda para vard. Ama bu yalana bir kez bile inanmadm ben; ama eytanla katrn ocu u olan sen, ehir ehir dolatn b ir rya uruna. Bir daha sfahanda grmeyeyim seni. Al u paralar ve ayrl buradan.

106

Adam paray ald ve evine doru yola koyuldu. Bahesindeki em enin altndan (efin ryasnda grd em eydi b u ), byk b ir hazine kard. V e bylece Allah, ona bolca nim et yadrd; ve onu dllendirdi ve yceltti. Grnm ez Allah ltufkrdr.

Binbir Gece Masallar ndan. No: 350

107

(Bo Sayfa)

Ertelenmi Byclk

Santiago ehrinde byclk sanatn renm ek iin yanp tutuan b ir bapapaz vard. Toledolu don Illn'n by konusunda herkesten daha bilgili olduunu duyunca, onu aramaya Toledo'ya yollan d. Sabah ehre varr varmaz, doruca don Illn'a gitti ve onu evin arka odalarndan birinde oturur ken buldu. Don Illn bapapaz ok iyi karlad ve ziyaret nedenini yem ekten sonra sylem esini rica etti. M isafirini rahat b ir odaya alan don Illn, pa pazn ziyaretinden m em nuniyet duyduunu syle di. Yem ekten sonra, bapapaz, don Illn'a neden geldiini aklad ve kendisine byclk retm e si iin yalvard. Don Illn m isafirinin saygdeer ve gelecei parlak b ir bapapaz olduunu bildiini, ama, bilgisinin tm n ona aktarrsa hizm etinin belki de karlksz kalacan syledi nk yk sek rtbeli insanlar ounlukla buna eilim lidir. Bapapaz, don Illn m cm ertliini hibir zaman unutm ayacana ve daima onun em rinde olacana yem in etti. Anlam aya vardklarnda don Illn b-

109

yclk sanatnn ancak inzivaya ekilerek reni lebileceini syledi ve bapapaz elinden tutarak, ortasnda koca bir dem ir halka olan dier odaya g trd. Yalnz, bunu yapm adan nce, hizm eti kza akam yem ei iin keklik hazrlam asn, ama o em ir verm eden kzartmaya balam am asn syledi. Don Illn ve misafiri halkay kaldrdlar ve iyice anm , dne dne uzanan b ir m erdivenle o denli derine indiler ki, papaza Tajo Irm a'nn altnday m lar gibi geldi. M erdivenin dibinde kk bir oda, odada da bir ktphane ve iinde by aletleri bulunan bir dolap vard. Tam kitaplar kartryor lard ki, ieri iki adam girdi ve papaza, am cas olan piskopostan bir m ektup getirdiler. Amcas amansz b ir hastala tutulmutu ve bapapaz onu lmeden grm ek istiyorsa acele etm eliydi. Bu haber papaz ok sarst b ir yandan am cas hastaland iin; di er yandan da, alm alarn yarda kesm ek zorun da kalaca iin. Sonunda kalm ay seti, bir zr mektubu yazd ve piskoposa gnderdi. gn geti aradan ve yas giysileri iinde bir ka adam , papaza yeni bir m ektup getirdiler. Pisko pos lmt; yerine birisi seilecekti ve herkes Tanr'm n inayetine snarak bapapazn seilmesini diliyordu. Mektupta ona olduu yerde kalm as, se im srasnda kendisini gsterm em esi salk verilm i ti. On gn geti ve iki iyi giyim li haberci gelip kendilerini bapapazn ayaklarna attlar ve ellerini pp piskopos olarak onu selam ladlar. Bunlar g ren don Illn byk b ir m utlulukla yeni piskoposa dnd ve bu denli iyi b ir haberin evine ulam ol

110

masndan dolay Tanr'ya krettiini syledi. Son ra, boalan bapapazla olunun getirilm esini iste di. Piskopos, bapapazl kendi kardeine ayrd n, ama bycnn oluna kilisede b ir grev bulacan syledi ve nn birden Santiagoya gitm esi iin yalvard. Santiago'ya vardklarnda trenle karlandlar. Alt ay geti ve papann habercileri piskoposa g e lip, Toulouse bapiskoposluunu nerdiler ve boa lan yerine birini atama iini ona braktlar. Don Illn bunu duyunca bapiskoposa eski szn ha trlatp, olu iin istedi boalan grevi. Bapiskopos piskoposluu kendi amcasna ayrdn ama don Illn' kayrmaya sz verdii iin olunu da yanla rna alarak, hep beraber Toulouse'a gitm eleri gerek tiini syledi. Don Illn'm kabul etm ekten baka aresi yoktu. Toulouse'a ulatklarnda byk b ir kalabalk trenlerle karlad onlar. ki yl geti ve papann habercileri bapiskoposa gelip, onu kardinallie ykselttiler, yerine birini atama iini de ona brak tlar. Don Illn bunu renince kardinale eski sz n hatrlatt ve olu iin istedi boalan grevi. Ama kardinal bapiskoposluu iyi b ir adam olan da ysna ayrdn, gene de don Illn ve olu ona Roma'ya kadar elik ederse gzel b ir frsat doaca ndan emin olduunu syledi. Don Illn kar kt nce, ama sonunda kabul etm ek zorunda kald.. Roma'ya vardnda, byk bir kalabalk, trenler ve kutlam alarla karlad onlar. Drt yl geti, papa ld ve bizim kardinal, dierleri tara fndan papala seildi. Bunu renen don Illn,

111

Yce Efendi'nin ayaklarm perek eski szn ha trlatt ve boalan kardinallii olu iin istedi. Papa, don Illn'a, ard arkas kesilm eyen isteklerinden ar tk bktn, kendisini rahatsz etmeye devam eder se onu hapise attracan, nk don Illn'm by cden baka bir ey olm adn ve Toledo'da byclk rettiini bildiini syledi. Zavall don Illn yalnzca Ispanya'ya geri dne ceini aklayabildi bunun zerine ve uzun deniz yolculuu srasnda yiyebilecei bireyler istedi pa padan. Papa bir kez daha reddedince, don Illn (y z garip bir ifadeye brnm olarak) sert b ir sesle yle dedi: O halde, bu akam iin sm arladm keklikleri yemek durum unda kalacam. H izm eti kz kageldi ve don Illn, keklikleri kzartm asn emretti. O anda papa kendini Toledodaki yeralt odasnda, b ir bapapaz olarak buldu ve utantan yle fena oldu ki, ne diyeceini bilem e di. Don Illn bu snavn yeterli olduunu syledi, bapapaz keklik yem einden mahrum ederek ona kapy gsterdi ve gayet kibar bir ekilde uurlaya rak iyi b ir yolculuk geirm esini diledi. Juan Manuel Libro de ios enxiemplos del Conde Lucanor et de Patronio'dan (1335).

112

Mrekkep Aynas

Tarihte bilinir ki, Sudan'n en zalim hkm dar, l kesini M srl vergi memurlarnn agzllne terk eden ve 1842nin Bermahat aynn on drdnc gnnde b ir saray odasnda len M arazl Yakup'tu. Bazlarna gre, hkmdar hanerleyerek ya da ze hirleyerek ldren kii byc Abder-Rahm an-alM asm udi'dir (bu ad, "Balayc Allah'n Ua" olarak evrilebilir). Ama doal b ir lm le can ver mi olm as daha inandrcdr, nk, lkab M araz l idi. Kaptan Richard F. Burton, bycyle 1853'te konum u ve aada sunduum yky anlatm tr: Kardeim brahim 'in, ona ihanet eden zenci Kordofan eflerinin hain ve ie yaram az desteiyle hazrlad suikast sonucu, M arazl Yakup'un kale sinde tutuklu yattm dorudur. Kardeim in kafas A daletin kan krm zs tezgh zerinde klla ke silm iti, ama ben kendim i M arazl'nn iren ayak larna atp byc olduumu ve canm balarsa ona sihirli lambanmkinden ok daha grkem li ekil ve grntler sunacam syledim. Zorba, hemen

113

kantlam am istedi. Bir dolm akalem , m akas, byk b ir yaprak V enedik kd, mrekkep hokkas, iin de yanan km r bulunan bir mangal, birka kini otu tohum u, ve krk gram aselbent istettim . Kd alt erit halinde kestim , ilk be eride m uskalar ve dua szleri yazp, sonuncusuna Yce Kuran'dan alnm u ayeti yazdm: "Ve senin yzrtn kal drdk; ve bugn bakn delicidir." Sonra Yakup'un sa elinin avucuna sihirli b ir kare izdim ve ukurlatrd avucunun ortasna m rekkep dktm, iinde kendi aksini grp grm ediini sordum , gr dn syledi. Aselbent ve kini tohumlarn m angala attm ve m uskalar km rlerin stnde yaktm . Sonra ondan grmek istedii grnty ta nm lam asn istedim . Bir iki dakika dnp ln snrnda otlayanlarm en gzelinden vahi b ir ks rak, dedi. Avucuna baknca sakin, yeil b ir otlak grd, ve biraz sonra yznde beyaz b ir leke olan, leopar gibi evik bir at yaklat, ilki kadar gzel at larn bulunduu bir sr istedi benden, ve ufukta bir toz bulutu, sonra da sry grd, ite bu an canm n balandn anladm. O gnden sonra, gkyznn dousu gnn ilk klaryla aydnlandnda, hcreme iki asker girer, beni M arazl'nm yatak odasna gtrrd; tts, mangal ve mrekkep hazrlanm olurdu odaya gir diim de. Ve bylece benden istediini, dnyann grnebilir eylerini, ona g -sterirdim. Hl nefretle andm bu adam, imdi lm olanlarn ve yaa yanlarn tm grdklerini avucunda tutuyordu: kentler; iklim ler; dnyann blnd krallklar; yerkrenin brnde sakl defineler; denizlerinde

114

sefer yapan gem iler; sava, mzik ve am eliyat alet leri; gzel kadnlar; hareketsiz yldzlar ve gezegen ler; Allahszlarn, iren resim lerini yapm ak iin kullandklar renkler; m adenlerin ve bitkilerin ile rinde sakl tuttuklar gizem ler; tek besinleri Tanr'y yceltm ek ve ona tapnm ak olan gms m elek ler; okullarda d l datm ; piram itlerin yreinde gml ku ve kral putlar; dnyay banda ta yan kzn ve onun altndaki balklarn glgesi; her eyi balayan Allah'n kum lleri; Gaz lam balaryla aydnlatlm sokaklar ve insan lyla len balina gibi, anlatlm as olanaksz eyler grd. Bir keresinde benden, Avrupa adl ehri gsterm e mi istedi. A nacaddesini grm esini saladm ve sa nrm orada, ou siyahlar giymi ve gzlkl in san selinin arasnda gzne iliti ilk kez o M askeli Adam. Kimi zaman Sudan giysileri iinde, kimi zaman niform al, ama yz hep rtl olan bu adam , bundan sonra grdm z her eyde vard. H ibir grntden eksik olm ad, kim olduunu anlam aya kalkmadk bile. M rekkep aynasndaki grnt ler nceleri uucu ya da hareketsiz olduu halde imdi iyice ayrntl hale gelm ilerdi; em irlerim e ge cikmeden uyuyorlar ve zorba onlar aka grebili yordu. Sahnelerin gittike artan deheti ikim izi de yor gun dryordu tabii. Cezalardan, idam lardan, k ymlardan, cellat ve acm aszlarn duyduu hazdan baka bir ey grm yorduk. Bylece geldik Berm ahat aynn on drdnc gnnn sabahna. Zalim in eline mrekkep dkl

115

m, aselbent ve kini tohum u mangala atlm , tl smlar yaklm t, ikim izden baka kim se yoktu odada. O gn yrei idam sahnesi grm e isteiyle kabaran M arazl, bana hem adil hem de geri dn olm ayan b ir ceza gsterm em i em retti. D avul a lan askerleri, tezgha serilm i buza derisini, seyir ci olma ansna sahip insanlar, Adalet'in klcn kullanan cellat grm esini saladm. Onu grnce hayrete den M arazl bana, bu cellat, kardein b rahim 'i adaletin gerektirdii ekilde ldren, ve yardm n olmadan bu grntlere ulaabildiim gn, senin de kaderini balayacak olan Ebu Kir'dir, dedi. idam edilecek adam n ne km asm istedi ben den. istei yerine gelince, idam lk m ahkmun gi zem li M askeli Adam olduunu grd, yz soldu zorbanm. Adalet yerini bulm adan nce adamn y zndeki rty am am em redildi. Bunun zerine kendim i zorbanm ayaklarm a attm ve yalvardm, ey gelm i gem i zam alarm en byk kral, bu in san dierlerine benzem ez, nk, ne adn, ne de doduu ehri biliyoruz. Hesab benden sorulacak b ir gnah ilem emek iin, grnty kurcalamay gze alamam. Marazl gld ve kahkahalar dinince, eer bir gnah varsa, onu kendi stne alacana yemin et ti. Klc ve Kuran stne yemin etti. Bunun zeri ne, tutuklunun soyulup buza derisine balanm as n, ve maskesinin karlm asn emrettim. Emirlerim yerine geldi. Yakup'un fal ta gibi alm gzleri, yz sonunda grebildi kendi yzyd bu. l gnca bir korku kaplam t iini. Titreyen elini sa-

116

am elim in iine alarak, kendi lm trenine tank lk etmeyi srdrm esini em rettim . Aynann yle etkisindeydi ki, ne gzlerini aynadan ayrabiliyor, ne de avucundaki m rekkebi dkebiliyordu. Grnt deki kl sulunun kafasna indii an, Yakup ben de acma hissi uyandrm ayan b ir inilti kopard ve yere yuvarland; lm t. vgler sana; sonsuza dek var olan, snrsz af ve tkenmeyen cezann anahtarn elinde bulundu ran. R. F. Burton Orta Afrika'nn Gller Blgesi'nden.

117

(Bo Sayfa)

Muhammed'in Dublr

M slm anlar iin M uham m ed'in ad din ile yle yakndan balantldr ki, H azreti sa, onlarn cen nette M uhamm ed'i canlandran b iri tarafndan y netilm elerini em retm itir. Bu grevi her zaman ayn kii stlenm ez. Bir keresinde, yeryzndeki yaa mnda C ezayirliler tarafndan tutsak alnan ve M s lm an olan b ir Saksonyal, bu grevde bulunm utu. nceleri H ristiyan olduu iin, onlara sa'dan bah setmeye, ve O'nun Hz. Yusuf'un deil, Tanr'nn olu olduunu sylem eye yeltendi; bu adam n g revden alnm as uygun bulundu. M uhamm ed'in tem silcisinin m akam , yalnz M slm anlar tarafn dan grlebilen m ealem si bir alevle evrelenm i tir. Kuran' yazan gerek M uhamm ed, ona inanan lara grnm yor artk. Bana anlatlanlara gre, n celeri onlara bakanlk etm i, ama Allah gibi ynet meye altndan dolay azledilm i ve gneye gnderilm iti. M slm an cem aatinden bir grup, k t ruhlar tarafndan, M uham m edi Allah yerine koym alar iin kkrtldlar. Huzursuzluu yattr

119

m ak iin M uhammed topran derinliklerinden ge tirildi ve onlara gsterildi; bu vesileyle onu ben de grdm . Ferasetten yoksun, sradan ruhlara benzi yordu ve yz ok karanlkt. unlar sylediini duydum : Sizin M uhamm ed'iniz benim . Ve bunun zerine yeniden gm ld topraa. Emanuel Swedenborg Vera Christiana Religio'dan (1771).

120

Cmert Dman

1102 ylnda, M agnus Barfod5 rlanda Krallklar'nn tmn fethetm iti. lm eden nceki gn Dublin Kral M uirchertach'dan aadaki tebrik mektubunu ald sylenir: SlCtn ve frtna stninle birlikti savasn, Magnus 'Barfod Bahtn ak, olsun arprken yarn, kxattmn ovalarnda. yldrm gibi vursun soylu ellerin, k}h an rerken, 'KizC kuuya yem olsun klcna kar duranlar. Saysz Tanrn grktme Bosun seni, kana Bosun. n doumunda yengi senin olsun, rlanda'y ineyip g e en kral. yarn tm gnlerinden dafa parlak. olsun. nkfi son gnn olacak.- yemin ediyorum Buna, "Kral Mag nus. nkji gn kararmadan yeneceim seni ve karanla gmece im, Magnus B arfod.

H. Gering, Anhang zur Heimskringla (eviren: W. S. Merwin) 1893.

121

(Bo Sayfa)

Bilimin Kusursuzluu zerine

...O m paratorlukla H aritaclk Sanat o denli Mkem m ellik'e ulam t ki, T ek b ir eyaletin H aritas btn bir ehir'i ve m paratorluk'un kendisinin Ha ritas btn b ir Eyalet'i kaplyordu. Zam an ierisin de, bu Ayrntl H aritalar biraz eksik bulundu ve Haritaclk O kulu, im paratorlu kla b ire b ir lekte b ir m paratorluk H aritas gelitirdi, yle ki, harita, noktas noktasna gereiyle akyordu. H aritac lk Bilimine daha az nem veren sonraki Kuaklar, bu Boyuttaki b ir haritann kullansz olduuna ka rar verdiler ve biraz saygszlk da ederek onu G ne ve Yam ur altnda ypranm aya terk ettiler. Bat llerinde H aritann yrtlm P aralan bugn bile b ir Hayvana ya da dilenciye Barnak olabiliyor; Corafya Bilim inden Tm Ulusa kalan yalnzca budur. ' J. A. Surez Miranda vgye Deer Adamlarn Seyahatleri (1658).

123

(Bo Sayfa)

NOTLAR

1) Toussaint L'Ouverture: Haitili siyah siyaseti. Si yah cumhuriyeti kurmak iin alt. Napolon Bonaparte'n Haiti'yi almak zere gnderdii Leclerc komutasn daki Fransz ordusuna yenildi; Fransa'da zindana atld ve burada ld (1803). Ed. 2) Kaptan Hernando de Soto, (1500 - 1542): Peru'yu fetheden ve Mississippi Irma'n kefeden Ispanyol k if. Ed. 3) Bull Run arpmalar: Amerikan I Sava nda Bull Run Irma kysndaki arpmalar (1861-1862). 4) Billy the Kidin asl ad: Henry McCarty. Yargla nrken verdii ad: William H. Boney. Ed. 5) Magnus Barford ya da Barfod, (1073-1103): 111. Magnus. Norve kral. Lakab, plak Ayakl Magnus (eski zlanda dilinde Magnus Barfod). Ed.

125

(Bo Sayfa)

K A YN A K A

* Korkun Kurtarc Lazarus Morell Mississippi'de Hayat, Mark Twain, New York, 1883. Mark Twainin Amerikasi, Bernard de Voto, Boston, 1932. * nandrclktan Yoksun Dzenci Tom Castro Britannica Ansiklopedisi, (11. Bask), Cambridge, 1911. * Hanm Korsan Dul Ching Korsanlk Tarihi, Philip Gosse, Londra, New York, Toronto, 1932. * Adaletsizlik Datcs Kei Eastman New York eteleri, Herbert Asbury, New York, 1928. * lgisiz Katil Bili Harrigan Silahl Adamlarn Yzyl, Frederick Watson, Londra, 1931. Blly the Kid Destan, Walter Noble Burns, Gordon ' City, 1926. * Onur Krc Grg Hocas Ktsuke no Suke Eski Japon Masallar, A. B. Milford, Londra, 1871. * M askeli Yn Boyaycs, M ervli Hakim ran T arihi, Sir Percy Sykes, Londra, 1915. Gl'n imhas, Arapa kaynak metinden aktaran: Alexander Schulz, Leipzig, 1927.

127