I KRITSKA UMETNOST

1. ARHITEKTURA palate (istraivai, gradovi, ko str!k"i#a, prostori#e$ Krit #e predstavl#ao %a a tike l#!de #ed o od svetski& !da, raskr'(e tri#! ko ti e ata (Evrope, A)rike i A%i#e$.

KRA*+E,SKI -,ORA., /A*ATE I ,I*E KRITSKE ARISTOKRATI+E Spo0e i"i kritske ar&itekt!re 1 doka% 0o(i, 0ateri#al og 2lagosta #a visoko ra%vi#e i& esteski& potre2a i !k!sa gospodara, vlas ika i itel#a ovi& rasko' i& gra3evi a. -RU4T,O I /RI,RE-A5 Kral#evski dvorovi, palate, vile !pore3iva i sa do0ovi0a o2i i& l#!di, (p!a a, 0or ara, sel#aka, ri2ara, %a atli#a, odga#ivaa 0asli a, stoke, i vi ove lo%e$, !ka%!#! a ra%like ! dr!'tve o0 poloa#!. /rava gra3a a se %as ivala a #i&ovo# eko o0sko# sit!a"i#i. S0atra se da s! epovla'(e e klase 2ile ! va%al o0 od os! sa aristokratsi0 dr!'tvo0, 'to i0 #e a0etalo o2ave%e pre0a ple0i(i0a, gospodari0a ostrva i vlas i"i0a ve"e %e0l#e, r!da, 0ora. Krit #e svo#e 2ogastvo ra%vio i%vo%e(i ! svet ( Ege#ski i Meditera ski $ svo#e proi%vode ( !l#e, vi o, 0ed, kera0iki preparati %as ova i a 2a%i !l#a$. Kera0ike va%e ( 6ka0ares6, 6palata stil6, a pose2 o 0ale ko%0atike va%e a%va e 6KA 7 RA 7 RE 1 U6$ i0ale s! svo#e k!p"e ! "elo0 0editera sko0 svet!. 8ivot "elok!p og kritskog dr!'tva dr!gog 0ile0i#!0a #e tekao ! 0ir!, 2e% ikakvi& !sta aka revolta, r!'e #a palata. /rvo ra%ara #e kritski& palata 2ilo #e posledi"a prirod e katastro)e a e l#!dske r!ke. S!de(i po 2ro#! palata i dvorova s0atra se da #e a Krit! posto#ao ve(i 2ro# kral#eva (9a a:$ i kral#i"a (9a assa$ t#. o i s! 2ili eka vrsta stare'i a odre3e og podr!#a. N#i&ovi polioa#i )! k"i#e s! se % at o ra%likovali od tada' #i& vladara Egipta i a%i#skog ;liskog istoka. 9a a: #e i0ao d! ost da isp! #eva ! i0e te %a#ed i"e i%ves e d! osti pre0a 2ogovi0a. I%vori o gra3evi a0a, dvorovi0a i palata0a, vila0a i o2i i0 k!(a0,a s! ar&eolo'ki tragovi i spisi ! literal i0 i%vori0a. Slik! o i%gled!, ko0po%i"i#i, a0e i, i dekora"i#i kritski& gra3evi a pr!a a0 opis Alki o#evog do0a,(6Odise#a6, ,II, <= 7 1>?$ /A*ATA U KNOSOSU 7 a#ve(i i a#sloe i#i spo0e ik kritske ar&itekt!re.

Art!r Eva s , oks)ordski ar&eolog otkrio ga #e 1@AA. godi e i ti0e o2eleio poetak ar&eolo'ki& istraiva #a Krita. /ro!ava #e Krita pro'ilo se posle 1@BA. godi e, i a pisa a i #e%ika dok!0e ta. T!a0e #e i de'i)rova #e spo0e ika ar&itekt!re, pred0eta pri0e #e e i likov e !0et osti, a#e'(e a gli e i0 ploi"a0a i va%a0a 2a"a ov! svetlost a % aa# Krita ! Meditera sko0 svet! K osos i0a karakteristik! dvor"a %2og svo#e velii e, prostra stva i 2ro#a i % aa#a o2#ekata otkrive i& ! #e0!. N#egove gra3evi e pokriva#! povr'i ! od #ed og &ektara i o2!&vata#! a deseti e i stoti e ra% i& prostori#a i o2!&vata#! i& ! #ed ! "eli !. Na%iva#! ga i laviri to0 %2og sloe osti !r2a istikog i ar&itekto skog pla a.

Ova gra3evi a #e po lege di delo -edala, Ikarovog o"a. Svo#i0 re'e #i0a, od osa a0e e i "elis&od osti gra3evi e kao "eli e, i #e i& delova kao pose2 i& %a#ed i"a, a sa dr!ge stra e i%gledo0 !do2 osti i !0et iko0 dekora"i#o0, kritske ar&itekte s! 2ile daleko ispred svog vre0e a. Ca ra%lik! od gra3evi a a ;lisko0 istok! i ! Egipt!, ko#e s! odavale !tisak 0o(i, kritske gra3evi e s! 2ile pravi spo0e i"i lepote !iva #a i ivot e radosti. Kao i dvor ! K osos! , palate ! Detos!, Mali#i, E!r i#i, i Fagi#a Tri#adi, kritske ar&itekte s! s! p! ! pa #! posve(ivali pla ! gra3e #a i oda2ir! 0esta gra3e #a ( 'irok vidik a 0ore i pogledi a a#lep'e pa ora0e ! ti0 kra#evi0a$. ,elii ! i 'iri ! prostora, #ed oli e o2#ekte, kritske ar&itekte ra%2i#a#! stepe i"a0a, otvore i0 dvori'ti0a, tre0ovi0a, 'iroki0 stepe i'ti0a. KRITSKI STU;5 Kritski st!2 ( s!ava se ka 2a%i $ i0a dvo#ak! )! k"i#!, kao dekorativ o "ili dri o telo i kao ko str!ktiva ele0e t. /o0o(! #ega se ra%2i#a 'iri a i 0o oto i#a velikog %id og plat a, i do2i#a se !tisak slo2od i& va%d!' i& prostora, elasti osti i otvore osti ! i ae veliki0 %atvore i0 prostori#a0a. -a 2i i%2egavali po avl#a #e st!2ova o i stavl#a#! i piliastre %ida e od etvoro!ga og tesa ika. Kritski st!2 #e po eki0 svo#i0 oso2i a0a 2io istoveta st!2o0 ! 0ike ski0 gra3evi a0a. Kao i ! Mike sko# tako i ! Kritsko# ar&itekt!ri, gra3evi e s! i0ale istovet e odlike 7 0egaro e, tre0ove i svea e sale. Dreskoslikarstvo predstavl#a #eda od 2it i& o2ele#a !0et ike dekora"i#e. Ne pri0e #!#! se l!kovi, i okr!gli svodovi (i%!%etak 1 Destos gde s! pro ad#e a dva 0ala l!kaG k!polasti tolos1gro2ovi$. ERAHE,INSKI MATERI+A* se ra%lik!#e po 2o#i i kvalitet!5 Eips 7 0ek, 0er0er 7 sit o%r , tvrd otpora ala2aster 7 topli to ovi , pri#ata kolorit. Kre #ak 7 %a %ida #e te0el#a i %idova, kre #ake ploe %a poploava #e dvori'ta, #egova ra% o2o# ost #e sl!ila i ! dekorativ e svr&e Sta2la drve(a 7 )! k"i#a st!2a, 0ala tei a, prirod a o2o#e ost 7 prakti a i dekorativ a o2rada podova, tava i"a, vrata, pro%ora i dr. Tesa i ka0e 7 koristio se %a %ida #e pilastra /A*ATE 7 veliki grad#evi ski ko0pleksi 1 pove%ivali s! i& pravo!gao i0 dvori'ti0a (BA : ?A$ ! K osos! Detos! i Mali#i.. U dvori'ti0a s! se a#verovat i#e odravali #av i doga3a#i, igre, kao i igre sa 2ikovi0a. Otvore i prostori, prilago3e i kli0atski0 !slovi0a. UNUTRA4N+OST 7 Kritske ar&itekte s! % ali da re'e pro2le0e pod%e0 i& voda i vlaga, s ad2eva #a vode i postave prav! vodovod ! 0re! od "evi od terakote. K!patkilo ! dvor! #e 2ila prava rasko' a oda#a. Takod#e 6/resto a sala6, 6sala %a pri#e0e6, 6sala dvo# e sekire6, prostori#e %a religio% e, k!lt e i rit!al e svea osti 2ili s! a visi i egipatski&, &itski& i dr!gi& ori#e tal i& gra3evi a 'to #e i avelo Art!ra Eva sa da do3e do %akl#!ka da 0odel kritski& palata vodi poreklo sa Istoka. /otre2e %a otvore i0 prostori0a, stepe #i&ovog osvetl#e #a tre2alo #e prilagoditi 0editera sko0 kli0atsko0 podr!#! gde se i ala%e i kritski i egipatski i a adolski spo0e i"i. Tako3e posto#i pretpostavka da #e do sli osti i%0e3! ovi& spoo0e ika do'lo tako 'to s! i& podi%ali isti 0a#stori.

S/RATNOST /alate s! %ida e a spratove 'to se 0oe videti po rasko' i0 stepe i'ti0a i 0 ogo2ro# i0 svetlar i"i0a. I%gled #i&ovi& )asada prika%!#! i ploi"e od )a#a sa, ko#e s! !potre2l#ava e %a o2laga #e 0o%aika. Mo( i ka0e i 2lokovi i#a #e visi a dosti%ala i po dva 0etra, a tei a i po ekoliko to a tako3e !ka%a#! a vi'esprat ost gra3evi a ( Klasia pri0er ove ko stt!k"i#e pr!a ve a" ortostata a %apad o# stra i Mi osovog dvora ! K osos!$ S,ET*I4TA Ar&itekt!ri sred #eg i po% og 0i oskog do2a pripada i ekoliko svetli'ta. /odi%a e s% verovat o kao otvore e gra3evi e vr&ovi0a pla i a i 2rda, kao 'to s! +!ktas kod K ososa, Fagios Elias kod Mali#e, Ma%a ! /edi#i, Ka0esi i /etso)a kod /alaikastra. Cevsovo svetili'te a +!ktas! #e 2ilo ogra3e o de2eli0 %ido0 7 te0e oso0. U Ka0esi#! #e svetli'te i0alo oval ! os ovo i sl!ilo #e kao eka ostava %a %avet e darove. Tako3e posto#e i dve pe(i e ko#e s! sl!ile k!lt! i rit!al! 5 Ka0ares oe(i a a Idi, i pe(i a kod A0 isosa ko#! po0i #e i Odise# kao sedi'te 2ogi #e E!lali#e. Kritske ar&itekte s! )ro tal e )asade svo#i& gra3evi a ori#e tisali po pravil! pre0a %apad!.

?. ,ACNO S*IKARST,O

Tragovi i spo0e i"i kritskog slikarstva sa!va i s! a va%a0a, kao stari#i, i a )reska0a, %idovi0a palata i 0o !0e tal i0 sarko)a%i0a od terakote kao 0la3i o2li"i likov og stvarala'tva kritski& 0a#stora. Kritski slikari s! se ogledali ! te& i"i i to ski0 i koloristiki0 valeri0a rel#e)a i )a#a sa. S a a e0o"i#a i ista ekspresi#a s! o2ele#e 0i oskog slikarstva. -ela slikara Mi osovog Krita odi'! vedri o0, opti0i%0o0, ivot o0 rado'(! i l#!2avl#! pre0a prirodi (pti"e, "ve(e, ra%igra e 2o#e$. Slike kritski& slikara ive rit0o0 svo#i& o2lika, ivog kolorita i ople0e #e i& to ova i preliva. Sve #e a #i0a ! kreta #!, talasa #!, trepere #!. /otre2a %a slika0a i#e posto#ala sa0o ! svea i0 sala0a, prostori#a0a ! ko#i0a s! 2oravili, ve( i a sarko)a%i0a svo#i& poko# ika, rel#e)i0a a %idovi0a i stat!a0a svo#i& 2oa stava. Ca Kri(a e 0oe da se kae da s! iveli ! lepoti i %2og lepote. Egip(a i s! pre Kri(a a i0ali ra%vi#e o slikarstvo rel#e)e i okr!gl! plastik!, ali o o 'to #e #i0a edosta#alo #este ada& !(e ko#e stvara ivot a radost kao s aga ko#a #e proi0ala kritske !0et ike. *i ear a or a0etika kritskog slikarstva govori 2o#o0 i s ago0 e0o"i#a a e % ae #e0. Na kritski0 va%a0a ( aroito ka0ares stil$, i ear a or a0e tika g!2i #ed ostav ost i s!vopar ost geo0etri#ski& o2lika i od osa pa li ear i 0otivi do2i#a#! o2lik i ko0po%i"i#! ko#e aso"ira#! a slike i% prirode. To se e po#avl#!#e sa0o a krit!, ve(i ! slikarstv! 4pa i#e, Malte, Egipta i Mesopota0i#e ali ti 0otivi oivl#ava#! tek a Krit!. ,a% o slikarsvo poi #e #o' ! ra o0i osko# epo&i. Otkri(e lo arskog vitla po0oglo #e da se lak'e i%vode e sa0o o2li"i va%a ego i da se 2o#a a osi a povr'i ! va%a lak'e, sa vi'e ve'ti e i ! i#a sira i0 od osi0a. Skala dekorativ o& kolorita va%a tada #e o2!&vatala tri os ov e 2o#e5 o ! ko#! #e s!d do2i#ao pee #e0 a vi'o# ili io# te0perat!ri a %ati0 "rve !, "r !, re3e 2el!. Utisak 0 ogo2o# osti ostavl#ale s! va%e i#a povr'i a i#e i 2o#e a i slika a, ego #e dekora"i#a i%vede a i kr!stira #e0 2o#e ! !re%a e 0otive.

/oetak 0i oskog sred #eg do2a se ve%!#e %a vre0e i%0e3! 1@AA. i 1<AA. g. pre .e. ,elika katakli%0a 7 verovat o %e0l#otres ko#i se dogodio oko 1IAA. g. pre .e, i do eo ra%ara #e palate ! K osos! predstavl#a i kra# sred #eg 0i oskog perioda ko#i se %avr'ava oko 1BBA. g. pre .e. U ovo0 d!go0 ra%do2l#! ! va% o0 slikarstv! #as o se i%dva#a#! dve stilske kategori#e5 1. KAMARES stil ?. /*ATA stil >. Takod#e se po#avl#!#e i 6MARINA6 stil 7 ili STI* 0orski& 0otiva (po#avl#!#e se ! isto i0 delovi0a krita$

I #ed a i d!rga vrsta va%a ra3e a #e a lo arsko0 vitl! ko#e #e !'lo ! op't! !potre2! ! Ege#! i Erko#. ,itlo #e i0alo o2lik 0a #eg diska sa pre iko0 ?A, >A "0. /ravl#e o #e od terakote i 2ilo #e lako %a pre o'e #e. Upotre2o0 vitla pove(a a #e i olak'a a proi%vod #a va%a, ali se tako3e i%g!2iio #eda deo #i&ove !0et ike vred osti.Uporedo sa kera0iko0, kritski 0a#stori i ka0e osres"i i dal#e prave ka0e e va%e. +ed a od a#lep'i& va%a ovog tipa #e visoki ka dela2ar od "rve og gipsa, otkrive a ! isto o0 del! K ososa. ,ACE 6KAMARES6 STI*A Ova# stil d!g!#e i0e Ka0ares pe(i i i% ad Destosa a #!go%apad o# stra i Ide, as!prot -ikte#sko# pe i ! ko0e s! A0alte#a i Kori2a ti ot&ra ili Cevsa. /redstavl#a#! origi al a ar&eolo'ka i istori#sko !0et ika dok!0e ta kritske k!lt!re. /ripada#! ra%do2l#! stari#i& palata sred #eg 0i oskog do2a (?AAA 7 1JAA. g. pre .e.$ Cadovol#avale s! !0et iki !k!s sta ov ika ! sred #i0 i isto i0 o2lasti0a Krita. O e s! tako3e i trgovaka ro2a. /o0orski0 p!tevi0a s! pre o'o e e sa0o po Ege#i i #e i0 ostrvi0a, ve( s! otkrive e i ! Egipt!, a Si"ili#i i Malti. I%!%eta te& iki kvalitet 6Ka0ares6 va%e d!g!#e d!g!#! %e0l#i od ko#e s! pravl#e e i ai ! a ko#i #e ta# 0ateri#al %a#ed o sa 2o#o0, pripre0a %a kera0iarsk! !potre2!. /ravl#e e s! od a#)i i#e gli e, potp! o prei'(e e, elasti e i sa%rele %a i%rad!. Upotre2a vitla i do2ro preparira a %e0l#a o0og!ili s! i%rad! i takvi& va%a i#i s! %idovi 2ili 0alo de2l#i od l#!ske #a#eta. /o to0e #e vrsta pos!3a 7 0ale 'ol#e sa dr'ko0, 2ogato islika e 0otivi0a 6Ka0ares6 stila i do2ila a%iv 'to ! prevod! % ai 6l#!ska od #a#eta6. Koloristiki spektar ovi& va%a o2!&vata kao os ov e 2o#e "r !, "rve ! i 2el!G re3e oker, plav! i svetlo 0rk!. ;o#e i to ovi s! dati ! isti0 valeri0a 2e% akvarelski& preliva i 0e'a #a to ova. ;o#e s! strogo o'tro odvo#e e od s!sed i& 2o#a ! e0! i poiva lepota i s aga koloristiki& ko trasta kritskog slikarstva. Sa pod#ed ako0 ve'ti o0 kritski 0a#stori s! % ali da stil i sadra# va% e dekora"i#e pre es! i a 0i i#at!r e va%e visi e svega =, B "0, i a pitosi a i#a visi a prela%i pola 0etra. -ekorativ i siste0 Ka0ares o2!&vata ra%vi#e e i 0 ogo2ro# e o2like i vari#a te li ear e at!ral e, )loral e. %oo0or) e i veo0a retko a tropor) e or a0e tike. Kritski 0a#stori posta#! i spirisa i ivo0 prirodo0 ( drve(e, "ve(e, pti"e, 'kol#ke, 0orska )lora i )a! a, do0a(e ivoti #e i veo0a retko ovekov lik$. Ko02i !#! se )ig!rativ i i li ear i 0otivi, a ekad se 2o#e i or a0e ti dop! #ava#! rel#e) i0 apli"ira i0 !krasi0a. Kra# 6Ka0ares6 stila do'ao #e aglo i eoekiva o ! vre0e kada ova# stil #o' i#e dostigao a#vi'i do0et svo#e stvaralake s age. Moda 2a' ! to0e lei i eprola% ost lepote 6Ka0ares6 va%a.

6/A*ATA STI* 6 ,ACE 7 -,ORSKI STI* -o2ile s! i0e po vre0e ! kada se #avl#a#! i 0esti0a a ko#i0a s! otkriva e. Svo#e poetke ove va%e ve%!#! %a o2 avl#a #e palate ! K osos! oko 1BBA. g. pre .e. Ca ra%lik! od 6Ka0ares6 va%a i#a #e proi%vod #a !glav o0 ogra ie a a Destos, ove va%e s! prete o ve%a e %a K osos. Oko 1BBA. g. pre .e. 0i o#ska !0et ost !la%i ! ov! )a%! svog ra%vo#a. Tei'te !0et ikog stvara #a prela%i tada i% Destosa ! K osos. Tada !stvari poi #e vre0e poleta i ovog pro"vata kritske k!lt!re i !0et osti i da#e k!lt!ri 0i oskog po% og do2a ov prava" ra%vo#a. I%vo% kritski& proi%voda kretao se pre0a isto i0 o2ala0a Meditera a a od 1=AA. i do grkog kop a. /retpostavl#a se da #e ! to vre0e do'lo do #aa #a i stvara #a kako eko o0ski& tako i dr!'tve i& od osa i%0e3! Krita i Mike e (Na to a0 !ka%!#e kritski akit a3e a podr!#! Mike e. U0esto pre0a Egipt! i ;lisko0 istok!, Krit se okre(e grko0 kop ! 'to dovodi do 2reg ra%vo#a K ososa i dr!gi& asel#a 2lii0 grko0 tl! pogod i0 %a ko0! i"ara #e sa #i0a. U0et ost 6dvorskog stila6 ve%a a #e prete o %a K osos. ,a%e 6/A*ATA STI*6 s! #ed ostav i#i& o2lika od KAMARES va%a , ali s! i0 pro)ili aroito o2od otvora i vrat #ae pro)ilisa i. Kritska kera0ika se o2oga(!#e ovi0 0otivi0a, koloristiki i to ski i%raa# i#i0 sredstvi0a 6MARINA STI*6 i 6D*ORA*NI STI*6. Ti 0otivi predstavl#a#! slike pe#%aa i prirode kao okvir ko0po%i"i#a ! ko#e kritski slikari !vode ivoti #e, pti"e i l#!de. Dig!rativ ! or a0e tik! i% ive prirode o i ko02i !#! sa li ear i0 i geo0etri#ski0 0otivi0a. Koloristiki spektar i dal#e posed!#e 2ogat! skal!. ;o#e s! kao i ! )resko1slikarstv! pravl#e e od ra%liiti& 0ateri#ala i 0i erala5 "r a 7 od !gl#e isa i& 0ateri#a 2ela 7 od gipsa i krea plava 7 od silikata 2akra %ele a 7 0e'a #e0 plave i !te "rve a 7 0leve #e0 &e0atita. ,a%e -,ORSKOE STI*A poka%!#! #as ! i !ol#iv! ra%lik! od va%a stari#i& epo&a po ai ! !potre2! 2o#e i preparira #! os ove. U0esto "r e os ove 6KAMARES6 stila, kod dvorskog stila se po#avl#!#e 2ela. Mog!(e #e da s! kritski slikari opredelili %a ovakav od os svetle os ove i ta0 i& or a0e ta pod !ti"a#e0 kritskog i 0ike skog va% og slikarstva ! ko#i0a se tako3e #avl#a el#a %a si0etri i0 prika%iva #e0 i geo0etri%ira #e0 dekorativ i& 0otiva. /ored toga a va%a0a 6MARINA STI*6 slikari s! sa!vali slo2od! i%raava #a. Sa0i 0otivi 0orske )lore i )a! e, #i&ovi esi0etri i o2li"! s! prika%a i ! skald! i rit0! ! ko#i0a o i ive. Cato #e va% a dekora"i#a sa ovakvi0 0otivi0 sa!vala svei ! i s ag! realisti og i at!ral og stila epo&e sred #eg 0i oskog do2a. Coo0or) e i a tropor) e va%e s! tako3e %ast!pl#e e ali ! veo0a 0alo0 2ro#!. ,a%e postepe o postepe o poi #! da g!2e trgovi ski % aa#, #er s! #i&ov! prod!k"i#! osvo#ile sve ra%vi#e i#e 0editera ske %e0l#e. ,i'e is! l!ks!% a ro2a a #i&ovo 0esto %a!%i0a#! %lato i sre2ro. Epo&a va%a kao % aa# og pol#a slikarstva se polako %avr'ava a svo# preporod (e po ovo doiveti ! grko# !0et osti.

3. ZIDNO SLIKARSTVO Kritski slikari s! a o i0 i tvor"i #ed e velike !0et osti, ko#i s! prvi ! Evropi pro a'li slikarskog i%raava #a. a#kra(i p!t do

KRITSKE DRESKE Kritski slikari iako s! slikali ! dvor"i0a, is! sl!ili s!#eti vladara i aristokrati#i. O i is! veliali #i&ove li osti i po2ede iti s! i& predstavl#ali kao 2ogove ili kao 2i(a vi'eg ra ga, kao 'to #e 2io sl!a# ! Egipt!. O i s! 2ili i spirisa i lepoto0 ko#! s! osili ! se2i i svo#i0 ose(a #i0a ko#a s! videli sv!da oko se2e. Kritsko slikarstvo odi'e svei o0, opti0i%0o0 i ivot o0 rado'(!. Ta i #e i"a ide ! prilog t!0ae #! Mi osovog Krita, gde siste0 ivota i orga i%a"i#a poiva#! a os ovi0a slo2od i& od osa, t# #ed e vrste de0okrati#e. -ela kritski& slikara i va#ara ra3e a s! ! gra i"a0a prirod i& ra%0era. Ca sk!lpt!r! 2i se 0oglo re(i da #e 0i i#at!r a i da e dostie velii ! 0odela ko#e prika%!#e. Iako povr'i e %idova ! dvorovi0a i palata0a i vila0a sa0e po se2i 0og! da a0et ! potre2! %a veliki0 ko0po%i"i#a0a, o i s! ostali dosled i i ver i svo0 ai ! i%raava #a.To #e stil ! ko0e s! o2lik i velii a slikarski& 0otiva 2ili podre3e i % ae #! i e)ekti0a 2o#e. Ako se %a va% o slikarstvo 0oe re(i da #e ! ovo0 s0isl! 0a #e odre3e o, da s! #egove 0otive %2og trgovi e diktirali prakti i ra%lo%i, %id o slikarstvo potvr3!#e i ti0 i a)i itet Kri(a a pre0a !0et osti, #i&ov! s a ! potre2! da iska! s ag! i lepot! svo#i& i spira"i#a i e0o"i#a. Sli o ai ! a ko#i #e i%vede ivopis a eki0 sred #ovekov i0 0a astiri0a a ;alka !, i a kritski0 gra3evi a0a s! )reska0a !kra'ava e i spol#a i ! !tra' #a stra a %idova. Na#ve(i 2ro# )resaka, #i&ovi& ko0po%i"i#a, po#edi a i& )ig!ra i #i&ovi& ostataka otkrive #e ! dvor! K osos! i palata0a ! Fagi#a Tri#adi i A0 isos!, edaleko od K ososa, a sever o# o2ali Krita. Dreske pripada#! !glav o0 ra%do2l#! ko#e ve%!#e kra# sred #eg i poetak po% og 0i oskog do2a (dr!ga polovi a II 0ile i#!0a p. .e.$. Me3!ti0 otkri(e ostataka )resaka ! palati ! Destos! (%a ko#! se ver!#e da #e pripadala Mi osovo0 2rat! Rada0a t!$ !ka%!#e a0 a to da #e )resko 7 slikarstvo posto#alo i pre ovog vre0e a. I po te& iki0 odlika0a i po ko0po%i"i#i, kritske )reske s! podse(ale a %id o slikarstvo ovog do2a ! Mike i i Tiri t!. MOTI,I *+I*+ANA Te0e ovog slikarstva se 0og! podeliti a ekoliko kategori#a5 pro)a e, sakral e, rit!al e, dekorativ e i ge re 7 0otive. U a#ve(e0 2ro#! )resaka po#avl#!#! se )loral i 0otivi. Neke vrste "ve(a kao 'to s! l#il#a i, 0oda s! i0ali pored dekorativ og i i%ves o religio% o si02oli o % ae #e, a 'ta !p!(!#e 2ela 2o#a i #i&ov i%gled kao i 0esta gde s! o i slika i (po#avl#!#! se ! presto o# dvora i a #ed o# )res"i sa gri)o i0a ! K osos!, kao i a )res"i ! A0 isosil! ! ko0e s! l#il#a i glav i dekorativ i 0otivi$. C2og svo#e e e 2ele 2o#e i lepote, l#il#a #e i% klasi og slikarstva pre'ao ! &ri'(a sk! iko ogra)i#!. Ova# "vet #e postao si02ol evi osti pa #e esto -evi"a Mari#a 2ila prika%iva a sa l#il#a o0 ! r!"i. I a #ed o# gr!pi va%a otkrive i& ! svetli't! ! K osos! 2eli "vetovi l#il#a a a visoki0 sta2il#ka0a !kra'ava#! povr'i ! ovi& visoki& s!dova ko#! s! 2ili a0e #e i religio% o0 rit!al!.

;ERAK 4ADRANA Dreska potie i% dvor"a ! K osos!, datira a pod kra# 1J.veka pre ove ere. Kritski slikari s! !vodili ! ko0po%i"i#e )resaka l#!dske i ivoti #ske )ig!re, a#e'(e 0ake i pti"e. .ve(e i dr!ge )ig!re s! 2ili #as o odva#a e koloristiki od dr!gi& )ig!ra s'to se #as o vidi a )res"i 6;era 'a)ra a6, gde slikar p! ! pa #! posve(!#e koloristiko0 prika%! a e sa0o# pre"i% o'(! "rtea. Os ov i pe#%a #e isp! #e svetli0 gotovo 2eli0 'a)ra ovi0 "ve(e0 ko#e sa svi& stra a okr!!#e )ig!r! deaka. *ik deaka #e aslika to ovi0a %le e i plave 2o#e sa "rve i0 po#aso0 ko#i ! ko tras o0 od os! pre0a plavo#, sivo# i %ele o# 2o#i po#aava koloristiki e)ekat ove )reske. /retpostavl#a se da #e ova slika astala ! el#i a!tora da ostvari #edi stvo 0otiva )ig!re i pe#%aa ! #ed o# ko0po%i"i#i. EOS/OHE U /*A,OM 6 *adies i 2l!e6 Ova ko0po%i"i#a pripada e sko0 del! dvor"a K ososa. 8e e s! prika%a e ! tre !tk! eke %a2aveG sve s! vedre, 0la3e i as0e#a e. ,idi se i po #igovo0 i%gled!, po odel! i 2ogato0 akit!, stavl#e o0 ! kos! i a i%a o0 oko vrata0 da predstavl#a#! lepoti"e dvorske aristokrati#e. O2!e e s! ! 'iroke %vo olike s!k #e, tes o steg !te ! pas! i #eleke ko#i i0 ostavl#a#! o2 ae e gr!di. U kral#ii o0 0egaro ! ! K oso! #e pro a3e a ko0po%i"i#a ! ko#o# #e tako3e prika%a a lepota e a. Na )res"i #e prika%a rit!ala ples ! pe#%a! %ele ila i 0asli #aka. 8e e s! prika%a e ! 0i i#at!r i0 ra%0era0a ali #e a!tor !speo da i& prikae ! p! o0 s#a#! #i&ove lepote i 'ar0a. -E*DINI KOM/OCI.I+A U isto# ovo# %gradi, ko#a se ala%i ! isto o0 kril! dvor"a pored predvor#a 6dvo# e sekire6, aslika a #e i% ad vrata ko#a vode ! kral#ii 0egaro ko0po%i"i#a sa gr!po0 del)i a ! #at! 0ali& ri2a. O e pliva#! ! ra% i0 prav"i0a, a tako3e #e aslika i rel#e) 0orskog d a sa 2okori0a korala. ,edri ! at0os)ere ko#! stvara ova )reska po#aava#! 'iroke plave povr'i e 0ora, ko#e s! !2lae e topli0 !ti0 to ovi0a ko#i0a #e islika a do #a polovi a tela del)i a i ostali& ri2a. U Dilakopi#! a ostrv! Melos otkrive a #e #ed a ko0po%i"i#a, tako3e sa 0orski0 0otivi0a a ko#o# s! prika%a e ri2e od ko#i& eke pliva#! sk!pl#e i& pera#a, dok dr!ge lete ! va%d!&! sa ra'ire i0 pera#i0a kao krili0a. Ca ra%lik! od pret&od e slike ko#a odi'e 0iro0 i svei o0 0orske p!i e, ova #e p! a pokreta, di a0ike i e0ira. MA*A /ARI8ANKA /redstavl#a #ed o od a#vi'i& dostig !(a ! likov o0 i terpretira #! e e ! kritsko0 slikarstv!. Osta"i ove )reske otkrive i s! ! %apad o0 kril! palate, !stvari ! #ed o0 !#d!2l#e #! ! ko#e s! pali posle poara i ra%ara #a palate. Na plavo# os ovi lik 0ale /aria ke, oivie #e sa gor #e i %ad #e stra e stra e traka0a ko#e s! ! oker, 2elo0 i "rve o0 to !, ko#e ! ose topli ! ! &lad o plavi kolorit ove slike. *i"e devo#i o #e asliak o 2elo0 2o#o0, #elek #e od ta ke gotovo pro%ir e tka i e. Oi s! vrata kr!p e 2ade0aste i predstavl#e e kao da se slika ! a )as!. Kosa #e "r a sa !vo#"i0a, a po%adi i%a vrata #e aslikao sakral i vor kao %avr' i deo #e og )i og 2olera. A ali%o0 #e %akl#!e o da ta# vor e0a religio% o % ae #e ve( s0ao predstavl#a stvar 0ode #ed og vre0e a. Tre2a apo0e !ti da se pro)il ove devo#ke ala%i ispred glave #ed og 2ika. Ako #e 2ik igra 2it ! !log! ! kritsko# religi#i, o da to 0oe da i0a 2ita % aa# %a tre !tak ! ko0e #e prika%a a devo#ka, %a )! k"i#! )reske, kao i %a ai odeva #a ko#i ta )! k"i#a trai.

KOM/OCI.I+E U DRICO,IMA Slika 0ale /aria ke predstavl#a sa0o #eda deo i #eda detal# ko0po%i"#e ! ko#o# #e prika%a ve(i 2ro# 0ladi(a i devo#aka, a )ri%ovi0a i#a #e 'iri a i% osila >? "0. Dig!re s! raspore3e e ! etiri &ori%o tal e treke, tako da s! se ala%ile ! redovi0a #ed e i% ad dr!gi&. Slika #e ko0po%i"i#a ! )ri%ovi0a i%vod#e o #e a#e'(e a %idovi0a &od ika i tre0ova. N#i&ova d!i a dop!'tala #e pravl#e #e itavi& gr!pa l#!di, ko#i s! po ekad dosti%ali 2ro# od ekoliko deseti a oso2a. 6Dri% toreadora6 ! isto o0 del! 0alog dvori'ta ! K osos! poka%!#e da kritska korida i#e 2ila 2or2a sa 2ikovi0a do #i&ovog s!rovog !2i#a #a, ve( s! 2ile s0ele ve2e akro2ata, i#a #e &ra2rost i%a%ivala divl#e #e gledala"a. ;IK ,rlo #e verovat o da s! igre sa 2ikovi0a i0ale i rit!ala a e sa0o %a2ava karakter. ;ik #e %a!%0ao pose2 o 0esto ! ivot!, privredi i religi#i Krita. Dig!ra 2ika #e 2ila esta te0a kritski& i 0editera ski& !0et ika. Isti"a #e #egovog svakog 0i'i(a i tetive prika%a o #e a vr&! ski0 deli0a kritske !0et osti. 6Dreska toreadora6 #e a#ve(a i a#di a0i i#a slika ko#e do da as otkrive a (visi a oko <A "0$. 6/RIN. MEHU *+I*+ANIMA6 7 6/RIN. SA KRUNOM UKRA4ENOM /ER+EM6 Rel#e) a )reska prika%!#e 0ladog oveka ko#i sa kr! o0 !kra'e o0 per#e0 'eta 0e3! l#il#a i0a. Ta )reska #e redak pri0er kritske slike a ko#o# predstavl#e a )ig!ra % at o prela%i or0al ! visi ! oveka. 6/ri "6 #e visok oko ?,?A 0etara, a pre0a #egovo# visi i #e odre3e a i d!i a sta2l#ika l#il#a a. Ova# lik #e prika%a ! o'tro0 pro)il! dok 0! #e oko a a"rta o ! a )as!. Ova )reska se ala%i ! tre0! %apad og krila dvor"a ! K osos! i verovat o #e #ed a od )ig!ra svea og kortea ! ko0e o2i o !estv!#! 0ladi(i ko#i ose visoke i !%a e rito e. Takva #ed a pro"esi#a #e prika%a a ! #! o0 predvor#! K ososa. Dig!re pol! agi& 0ladi(a ko#i ose rito e i dr!ge rit!al e i %avet e darove prika%a e s! ! d!gi0 )ri%ovi0a. /ovorke od ekoliko deseti a li"a kre(! se pd vrata pre0a &odik!. Slike s! i% posled #eg ra%do2l#a ovi& palata (1BAA. 7 1=BA. g. pre .e.$ 4. SARKOFAG IZ HAGIJA TRIJADE Ko0po%i"i#a a sarko)ag! i% gro2 e oda#e otkrive e edaleko od Fagi#aTri#ade, poka%!#e eposred ! ve%! i%0e3! slikarstva i religio% og rit!ala. I0ao #e o2lik kovega i%d!2l#e og ! kre #ak!. -!i a 0! #e i% osila 1,>J 0 a visi a A,@? 0. /ripada posled #e0 ra%do2l#! po% o 0i oskog do2a 7 oko 1=AA g. pre .e. Na povr'i i ovog sarko)aga ko#i #e slia po di0e %i#a0a i o2lik! sarko)a%i0a od terakote, ! te& i"i )reskoslikarstva i%vede i s! dekorativ i )ri%ovi. Ko0po%i"i#e sa l#!dski0 )ig!ra0a ra3e e s! a isti ai i ! isto0 likov o0, to sko0 i koloristiko0 tret0a ! kao i )reske a %idovi0a kritski& palata. Dig!re s! 0a #i& propro"i#a 7 oko A,1B0. Dig!rativ i deo )reske !okvire #e li ear o0 i geo0etri#sko0 or a0e tiko0, od ko#i& prve tek! ! &ori%o tak2! a dr!ge ! vertikal i0 %o a0a. Na d!i0 stra a0a prika%a e s! s"e e i% rit!ala, Na #ed o# stra i s! aslika e dve gr!pe po tri oso2e5 Na levo# stra i s! predstavl#e i 2ogato i svea o odeve i dve e e i #eda 0!'kara" ko#i svira #e0 ! kitar! prati svea i i li2a"i#e. Ova# i o2avl#a prva e a sipa#!(i te ! rtv! ! #eda krater postavl#e i%0e3! dva st!2a. U0esto kapitela a ovi0 st!2ovi0a ala%e se dva para dvo# i& sekira, la2risa, si02ola 2oga Cevsa. Na #i&ovo0 vr&! prika%a a #e po #ed a pti"a ko#o# se e 0oe odrediti vrsta.

Na des o# stra i tri 0!'kar"a, ! d!gi0 s!k #a0a i o2 ae og tr!pa pri ose darove5 tele, psa i 2ark!, poko# ik! ko#i sto#i pred svo#o0 ve o0 k!(o0. To #e 0ali &ra0 7 naiskos, od koga #e prika%a #eda deo portala i ar&itrav. Na s!prot o# !%d! o# stra i ovog sarko)aga predstavl#e a #e tako3e povorka e a ko#e pri ose a rtve ik #ed og vola ko#i lei a veliko0 ka0e o0 stol!. Ispod stola s! aslika e #o' dve ivoti #e verovat o ko%e ko#e (e verovat o tako3e 2iti pi ese e a rtv!. Ova# i se i%vodi !% %v!ke )r!le, ko#! svira #edi i 0aldi( a to# ko0po%i"i#i, a ispred #ega, pored rtve ika (kra# koga #e tako3e aslika st!2 sa la2risi0a, "r o0 pti"o0 kotari"o0 s vo(e0 ala%! se 0lada sve'te i"a ko#a i%vodi i rtvova #a. 8rtve ik se ala%i ispred ve(e gra3ev! e, i#i se ar&itrev %avr'ava sakral i0 rogovi0a, si02oli0a epo% ati0 a0 2oa stva Krita. I%a pevaa, prva od tri#! e a osi a glavi kr! ! ( oda #e to kral#i"a La assa, ko#a !pravl#a "elo0 ovo0 religio% o0 "ere0o i#o0. ,rlo #e verovat o da s! e e a krit! i0ale poloa# sve'te i"a, a 'ta a0 !ka%!#e )ig!ra %0i#ski& 2ogi #a. Na !i0 stra a0a sarko)aga, prika%a e s! po d"e )ig!re 0ladi& e a ko#e se vo%e a dvokoli"a0a 'tp i& v!k! dva gri)o a. Ni#e #as o da li ove e e i0a#! ve%e sa religio% i0 rit!alo0 i "ere0o i#a0a ili s! #o&ove ko0po%i"i#e ovde prika%a e %2og dekora"i#e ovi& stra a sarko)aga. Ko0po%i"i#e a sarko)ag! 0og! se s0atrati visoki0 ako e i a#vi'i0 dostig !(e0 kritskog sliakrstva. A!tor #e oigled o 2io veliki po% avalav svog %a ata i slikarske ve'ti e. /od#ed ako do2ro po% avao #e te& ik! "rtea, ta# ! slaga #a 2o#a, %ako e ko trasta i &ar0o i#e, o2lika i ekspresi#e. M oge od ovi& vred osti s! pre'le ! grk! klasi ! a preko ove i ! 0oder ! svetsk! !0et ost. 6CMI+SKA ;OEIN+A6 Kritska plastika #e ra3e a ! 0i i#at!r i0 propor"i#a0a, e0a karakter realistikog portreta ak i kada ver o predstavl#a l#!dski lik. +ed o od 2i(a ko#e #e 2ilo ve%a o %a 2rige prola% og sveta i %a 2oa ske ta# e 2ila #e 6%0i#ska 2ogi #a6. Otkrive e s! dve )ig!ri e ovog 2oa stva od )a#a sa, ! pod%0e o# ri% i"i glav og svetli'ta ! K osos!. /ripada#! sred #e0 0i osko0 period! (i%0e3! 1IAA. 7 1B<A. godi e pre .e.$ O2e )ig!ri predstavl#a#! 0lade e e , odeve e ! 2ogat! rasko' ! kritsk! ode(!, 2l!%e steg !te ! str!k! sa d!2oki0 dekolteo0 ko#i ostavl#a age gr!diG s!k #e s! i0 %vo olike, sa slika i0 or a0e ti0a. ,e(a )ig!ri a #e visoka oko >=,? "0. I0a a glavi visok! ti#ar! oko ko#e se o2avi#a s a o telo #ed e %0i#e. C0i#e s! o2avi#e e tako3e i oko r!k! ko#e s! sp!'te e i ispr!e e apred sa otvore i0 dla ovi0a. C0i#e o2avi#a#! i #e str!k, tako da !pravo ta 2liskost i%0e3! e e i %0i#e kao si02ola &to ski& 7 pod%e0 i& sila 7 !ka%!#e a 2oa sko % ae #e ove si02oli e )ig!re. Tako3e posto#i pretpostavka da ova )ig!ra predstavl#a sa0o kritsk! sve'te i"! ko#e preko %0i#a odrava ve%! sa pod%e0 i0 2oa stvi0a, a 'ta a0 !ka%!#e tipi a e ska ode(a a#vi'e aristokrati#e, i gotovo realistia prika% lika e e. -r!ga, 0a #a stat!eta, visoka #e oko ?@, B "0, prika%a a sa ra'ire i0 r!ka0a ! ko#i0a dri po #ed ! 0a #! %0i#!. ;!# e gr!di s! #o# o2 ae e, a s!k #a #o# ! vola i0a podel#e a ! I ko "e tri i& plasti i& a2ora. Na glavi i0a kap!, ili ek! vrst! kr! e a ko#o# #e predstavl#e lik eke divl#e ivoti #e, kao atri2!t #e e 2oa ske )! k"i#e. O2e )ig!re s! s#edi ile ! se2i pored sk!lptor i& i slikarske kvalitete. N#i&ova povr'i a #e o2o#e a a ai ko#i odgovara 2o#i l#!dskog tela, i 2o#i rasko' e e ske ode(e.

Svo#i0 i%gledo0 i atri2!ti0a kao i 0esto0 a ko0e s! otkrive e, predstavl#a#! ili 6,elik! Ma#k! 2ogova i l#!di6 (Mag a Mater$ ili sve'te i"e ko#e sl!e #e o0 k!lt!. C0i#ske 2ogi #e s! 2ile glav i o2lik sk!lpt!re pro a3e e a Krit!. C2! #!#! istraivae #er e % a#! % ae #e i )! k"i#!. ;ilo #e predpostavki da %2og %0i#a ko#e si02oli%!#! 0!'k! io2 ae i& e ski& gr!di ko#e si02oli%!#! e sk! plod ost o e predstavl#a#! k!lt plod osti alito i#e doka%a o. O2%iro0 da a krit! i0a #ako 0alo %0i#a po0i'l#alo se da s! !vee e sastra e a to #e opovrgla i #e i"a da s! o e a3e e sa0o a Krit! a da se po stil! 0og! 0oda! porediti sa deli0a dr!gi& k!lt!ra pr. Mesopota0i#ske !0et osti.