Determinante.

Inverzna matrica
Neka je A = [a
ij
]
nn
kvadratna matrica. Determinanta matrice A je
det A =

a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
a
n1
a
n2
. . . a
nn

(1)
j
a
1j
1
a
2j
2
a
nj
n
,
gde se sumiranje vrsi po svim permutacijama p

= (j
1
, j
2
, . . . , j
n
) skupa {1, 2, . . . , n},
a j je broj inverzija u permutaciji p

.
n = 1 : |a
11
| = a
11
;
n = 2 :

a
11
a
12
a
21
a
22

= a
11
a
22
a
12
a
21
;
n = 3 :

a
11
a
12
a
13
a
21
a
22
a
23
a
31
a
32
a
33

= a
11
a
22
a
33
a
11
a
23
a
32
a
12
a
21
a
33
+ a
12
a
23
a
31
+ a
13
a
21
a
32
a
13
a
22
a
31
.
Kofaktor elementa a
ij
je
A
ij
= (1)
i+j
D
ij
,
gde je D
ij
determinanta reda n 1 dobijena iz det A izostavljanjem ite vrste i
jte kolone.
Laplasov razvoj determinante po elementima ite vrste (i = 1, 2, . . . , n):

a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
a
n1
a
n2
. . . a
nn

= a
i1
A
i1
+ a
i2
A
i2
+ + a
in
A
in
.
1
2
Laplasov razvoj determinante po elementima jte kolone (j = 1, 2, . . . , n):

a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
a
n1
a
n2
. . . a
nn

= a
1j
A
1j
+ a
2j
A
2j
+ + a
nj
A
nj
.
Adjungovana matrica matrice A = [a
ij
]
nn
je matrica
adj A = [A
ji
]
nn
= [A
ij
]
T
nn
=
_

_
A
11
A
21
. . . A
n1
A
12
A
22
. . . A
n2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
A
1n
A
2n
. . . A
nn
_

_
,
gde je A
ij
kofaktor elementa a
ij
(i, j = 1, 2, . . . , n).
Inverzna matrica matrice A = [a
ij
]
nn
je matrica A
1
takva da vazi
A A
1
= A
1
A = I.
Ako je det A = 0, tada je
A
1
=
1
det A
adj A.
Matrica A je regularna ako postoji njena inverzna matrica A
1
. U protivnom,
matrica A je singularna.
3
Zadaci:
1. Date su matrice A =
_
_
1 0 0
2 3 0
4 5 6
_
_
i B =
_
_
3 5 1
0 1 3
0 0 4
_
_
. Izracunati determinantu
det(AB).
Resenje: Kako je
det(AB) = det A det B
i matrice A i B su trougaone matrice, to odmah nalazimo
det(AB) = (1 3 6)
_
(3) 1 (4)
_
= 12 18 = 216.
2. Izracunati determinantu
D =

a a a a
a b b b
a b c c
a b c d

.
Odrediti pod kojim uslovima za parametre a, b, c, d R vazi D = 0.
Resenje: Radi lakseg racunanja determinante, dovedimo je na trougaoni oblik.
Ako se prva vrsta pomnozi sa 1 i doda drugoj, trecoj i cetvrtoj redom, dobija se
D =

a a a a
a b b b
a b c c
a b c d

a a a a
0 b a b a b a
0 b a c a c a
0 b a c a d a

.
Pomnozimo sada drugu vrstu sa 1 i dodajmo trecoj i cetvrtoj. Tako je
D =

a a a a
0 b a b a b a
0 0 c b c b
0 0 c b d b

.
Konacno, ako trecu vrstu pomnozimo sa 1 i dodamo cetvrtoj, determinanta do-
bija trougaoni oblik
4
D =

a a a a
0 b a b a b a
0 0 c b c b
0 0 0 d c

,
pa je njena vrednost jednaka proizvodu elemenata na glavnoj dijagonali, tj.
D = a(b a)(c b)(d c).
Ocigledno, D = 0 ako je a = 0, a = b, b = c i c = d.
3. Neka je
P(x) =

1 1 1 x
1 1 x 1
1 x 1 1
x 1 1 1

.
Odrediti sve nule polinoma P(x) i njihovu visestrukost.
Resenje: Polinom P(x), dat u obliku determinante, predstavimo u faktorisanom
obliku. Rezultat dobijamo postupkom koji se sastoji od sledecih koraka:
prvoj koloni dodamo zbir ostalih kolona,
iz prve kolone izvucemo x + 3 kao zajednicki faktor,
prvu vrstu pomnozimo sa 1 i dodamo drugoj, trecoj i cetvrtoj vrsti redom,
razvijemo determinantu po elementima prve kolone,
iz svake kolone izvucemo x 1 kao zajednicki faktor,
razvijemo determinantu po elementima prve kolone.
Tako je
P(x) =

1 1 1 x
1 1 x 1
1 x 1 1
x 1 1 1

x + 3 1 1 x
x + 3 1 x 1
x + 3 x 1 1
x + 3 1 1 1

= (x + 3)

1 1 1 x
1 1 x 1
1 x 1 1
1 1 1 1

= (x + 3)

1 1 1 x
0 0 x 1 1 x
0 x 1 0 1 x
0 0 0 1 x

= (x + 3)

0 x 1 1 x
x 1 0 1 x
0 0 1 x

= (x + 3)(x 1)
3

0 1 1
1 0 1
0 0 1

= (x + 3)(x 1)
3

1 1
0 1

= (x + 3)(x 1)
3
.
5
Iz faktorisanog oblika zakljucujemo da polinom P(x) ima nulu prvog reda x = 3
i nulu treceg reda x = 1.
4. Resiti jednacinu po realnoj promenljivoj x

1 a bx
1 b ax
1 x ab

= 0, a, b R.
Resenje: Primenicemo osobinu da se determinanta ne menja ako se od eleme-
nata jedne vrste oduzmu odgovarajuci elementi neke druge vrste.
Razvicemo determinantu tako sto cemo primeniti sledece korake:
1. korak: od elemenata druge i trece vrste oduzimamo odgovarajuce elemente prve
vrste;
2. korak: iz druge vrste izvlacimo zajednicki cinilac (b a), a iz trece zajednicki
cinilac (x a);
3. korak: razvijamo determinantu po elementima prve kolone;
4. korak: razvijamo determinantu drugog reda.
Imamo

1 a bx
1 b ax
1 x ab

1 a bx
0 b a (a b)x
0 x a (a x)b

= (b a)(x a)

1 a bx
0 1 x
0 1 b

= (b a)(x a)

1 x
1 b

= (b a)(x a)(x b).

Trazimo resenje jednacine
(b a)(x a)(x b) = 0
u zavisnosti od a, b R. Vidimo da za
1. a = b resenje je svako x R;
2. a = b resenje je x = a ili x = b.
5. Da li je polinom
P(x) =

1 x x
x 1 x
x x 1

deljiv sa (x 1)
2
?
6
Resenje: Vazi osobina da se vrednost determinante ne menja ako se elementima
jedne kolone (vrste) doda linearna kombinacija odgovarajucih elemenata ostalih
kolona (vrsta).
Razvijamo determinantu na sledeci nacin:
1. korak: elementima prve kolone dodajemo elemente druge i trece kolone;
2. korak: iz prve kolone izvlacimo zajednicki cinilac (2x + 1);
3. korak: oduzimamo od elemenata druge i trece vrste odgovarajuce elemente prve
vrste;
4. korak: izracunavamo vrednost dobijene trougaone determinante znajuci da je
ona jednaka proizvodu dijagonalnih elemenata.
Imamo

1 x x
x 1 x
x x 1

2x + 1 x x
2x + 1 1 x
2x + 1 x 1

= (2x + 1)

1 x x
1 1 x
1 x 1

= (2x + 1)

1 x x
0 1 x 0
0 0 1 x

= (2x + 1)(1 x)
2
= (2x + 1)(x 1)
2
.
Vidimo da je polinom P(x) = (2x + 1)(x 1)
2
deljiv sa (x 1)
2
.
6. Predstaviti polinom
P(x) =

1 1 4 4
1 3 x
2
3 3
7 7 5 5
7 7 6 x
2
3

u faktorisanom obliku.
Resenje: Uocimo da su u datoj determinanti skoro svi (tri od cetiri) odgo-
varajuci elementi prve i druge kolone jednaki i da je ista situacija i sa odgo-
varajucim elementima trece i cetvrte kolone. Zato je pogodno koristiti osobinu
da se vrednost determinante ne menja ako se od elemenata jedne kolone oduzmu
odgovarajuci elementi neke druge kolone.
Postupak za resavanje date determinante je: od elemenata druge kolone odu-
zimamo odgovarajuce elemente prve kolone i od elemenata cetvrte kolone odu-
zimamo odgovarajuce elemente trece kolone, razvijamo dobijenu determinantu
7
cetvrtog reda po elementima cetvrte kolone. U sledecem koraku razvijamo do-
bijenu determinantu treceg reda po elementima druge kolone i konacno razvijamo
determinantu drugog reda:
P(x) =

1 1 4 4
1 3 x
2
3 3
7 7 5 5
7 7 6 x
2
3

1 0 4 0
1 4 x
2
3 0
7 0 5 0
7 0 6 x
2
9

= (x
2
9)

1 0 4
1 4 x
2
3
7 0 5

= (x
2
9)(4 x
2
)

1 4
7 5

= 23(x
2
9)(4 x
2
) = 23(x 3)(x + 3)(x 2)(x + 2).
7. Naci sva resenja jednacine

1 2x 1
2 x x
3x 2 x

= 0.
Resenje: Primetimo da je u datoj determinanti zbir elemenata u svakoj vrsti
jednak. Stoga mozemo dodati elementima, na primer, prve kolone odgovarajuce
elemente ostalih kolona. U prvoj koloni su na taj nacin dobijeni svi jednaki elementi
2x + 2 i mozemo tu vrednost izvuci kao cinilac ispred determinante.

1 2x 1
2 x x
3x 2 x

2x + 2 2x 1
2x + 2 x x
2x + 2 2 x

= (2x + 2)

1 2x 1
1 x x
1 2 x

.
S obzirom da su u prvoj koloni sada svi elementi jednaki, lako cemo od tih ele-
menata (osim jednog) napraviti nule tako sto oduzmemo elemente prve vrste od
odgovarajucih elemenata druge i trece vrste. Dobijenu determinantu treceg reda
razvijamo po elementima prve kolone, a zatim racunamo determinantu drugog
reda:
(2x + 2)

1 2x 1
1 x x
1 2 x

= (2x + 2)

1 2x 1
0 x x 1
0 2 2x x 1

= (2x + 2)

x x 1
2 2x x 1

= (2x + 2)
_
x(x 1) (x 1)(2 2x)

= (2x + 2)(3x
2
3x + 2).
8
Resenja jednacine
(2x + 2)(3x
2
3x + 2) = 0
su x
1
= 1, x
2
=
3 + i

15
6
i x
3
=
3 i

15
6
.
8. Naci sve nule polinoma
P(x) =

1 2x 1
2x 1 1
1 1 2x

.
Rezultat: Polinom je jednak P(x) = (2x + 2)(2x 1)
2
. Nule su x
1
= 1
(prosta nula), x
2
= 1/2 (dvostruka nula).
9. Ispitati da li je polinom
P(x) =

x 1 3
1 x 1
2 0 x

deljiv sa (x + 2)
2
.
Rezultat: Polinom je jednak P(x) = (x + 2)(x 1

2)(x 1 +

2) i nije
deljiv sa (x + 2)
2
.
10. Izracunati vrednost D
n
determinante ntog reda (n N):
a) D
n
=

3 2 0 0 . . . 0 0
1 3 2 0 . . . 0 0
0 1 3 2 . . . 0 0
0 0 1 3 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 0 . . . 3 2
0 0 0 0 . . . 1 3

; b) D
n
=

4 2 0 0 . . . 0 0
2 4 2 0 . . . 0 0
0 2 4 2 . . . 0 0
0 0 2 4 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 0 . . . 4 2
0 0 0 0 . . . 2 4

.
Resenje: a) Primetimo najpre da je D
n
determinanta trodijagonalne matrice
A = [a
ij
]
nn
, ciji su dijagonalni elementi a
ii
= 3 (i = 1, 2, . . . , n), elementi iz-
nad glavne dijagonale a
i1,i
= 2, elementi ispod glavne dijagonale a
i,i1
= 1
9
(i = 2, 3, . . . , n), a svi ostali elementi jednaki 0. Razvijanjem determinante D
n
po
elementima prve kolone dobija se
D
n
=

3 2 0 0 . . . 0 0
1 3 2 0 . . . 0 0
0 1 3 2 . . . 0 0
0 0 1 3 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 0 . . . 3 2
0 0 0 0 . . . 1 3

= 3

3 2 0 . . . 0 0
1 3 2 . . . 0 0
0 1 3 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . . 3 2
0 0 0 . . . 1 3

2 0 0 . . . 0 0
1 3 2 . . . 0 0
0 1 3 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . . 3 2
0 0 0 . . . 1 3

.
Prva od dve dobijene determinante reda n 1 ima isti trodijagonalni oblik kao
polazna, pa moze da se oznaci sa D
n1
. Drugu razvijamo po elementima prve
vrste i dobijamo

2 0 0 . . . 0 0
1 3 2 . . . 0 0
0 1 3 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . . 3 2
0 0 0 . . . 1 3

= 2

3 2 . . . 0 0
1 3 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 . . . 3 2
0 0 . . . 1 3

= 2D
n2
,
jer je poslednja determinanta ponovo istog oblika kao polazna, ali je reda n 2.
Prema tome, vazi
D
n
= 3D
n1
2D
n2
,
tj. clanovi niza {D
n
} zadovoljavaju homogenu linearnu diferencnu jednacinu dru-
gog reda sa konstantnim koecijentima
D
n
3D
n1
+ 2D
n2
= 0.
Njena karakteristicna jednacina je

2
3 + 2 = 0,
sa resenjima
1
= 1 i
2
= 2. Zato je resenje diferencne jednacine
D
n
= k
1

n
1
+ k
2

n
2
= k
1
+ k
2
2
n
,
pri cemu se konstante k
1
i k
2
odreduju iz pocetnih uslova:
D
1
= | 3 | = 3, D
2
=

3 2
1 3

= 7.
10
Kako je
D
1
= k
1
+ k
2
2
1
= k
1
+ 2k
2
, D
2
= k
1
+ k
2
2
2
= k
1
+ 4k
2
,
resavanjem sistema jednacina
k
1
+ 2k
2
= 3,
k
1
+ 4k
2
= 7,
dobija se k
1
= 1, k
2
= 2. Konacno, trazena vrednost determinante je
D
n
= 1 + 2 2
n
= 2
n+1
1.
b) Postupkom opisanim u delu zadatka pod a) dobija se
D
n
=

4 2 0 0 . . . 0 0
2 4 2 0 . . . 0 0
0 2 4 2 . . . 0 0
0 0 2 4 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 0 . . . 4 2
0 0 0 0 . . . 2 4

= 4

4 2 0 . . . 0 0
2 4 2 . . . 0 0
0 2 4 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . . 4 2
0 0 0 . . . 2 4

2 0 0 . . . 0 0
2 4 2 . . . 0 0
0 2 4 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . . 4 2
0 0 0 . . . 2 4

= 4D
n1
4

4 2 . . . 0 0
2 4 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 . . . 4 2
0 0 . . . 2 4

= 4D
n1
4D
n2
,
sto znaci da D
n
zadovoljava diferencnu jednacinu
D
n
4D
n1
+ 4D
n2
= 0.
Karakteristicna jednacina ove diferencne jednacine je

2
4 + 4 = 0
i ima jedno dvostruko resenje = 2. Zato je
D
n
= k
1
2
n
+ k
2
n2
n
,
gde su k
1
i k
2
konstante odredene iz pocetnih uslova
11
D
1
= 2k
1
+ 2k
2
= | 4 | = 4, D
2
= 4k
1
+ 8k
2
=

4 2
2 4

= 12.
Resavanjem sistema jednacina
2k
1
+ 2k
2
= 4,
4k
1
+ 8k
2
= 12,
dobija se k
1
= k
2
= 1, pa je
D
n
= 2
n
(1 + n).
11. Za n N izracunati vrednost determinante n-tog reda:
a) D
n
=

5 3 0 . . . 0 0
2 5 3 . . . 0 0
0 2 5 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . . 5 3
0 0 0 . . . 2 5

; b) D
n
=

2 1 0 . . . 0 0
1 2 1 . . . 0 0
0 1 2 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . . 2 1
0 0 0 . . . 1 2

;
c) D
n
=

1 1 0 . . . 0 0
1 1 1 . . . 0 0
0 1 1 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . . 1 1
0 0 0 . . . 1 1

; d) D
n
=

1 1 0 . . . 0 0
1 1 1 . . . 0 0
0 1 1 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . . 1 1
0 0 0 . . . 1 1

.
Resenje: a) Razvijamo determinantu D
n
po elementima prve vrste i dobijamo
D
n
= 5D
n1
3

2 3 . . . 0 0
0 5 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 . . . 5 3
0 0 . . . 2 5

n1
= 5D
n1
3 2D
n2
,
pri cemu smo poslednju determinantu razvili po elementima prve kolone. Dobija
se diferencna jednacina
D
n
5D
n1
+ 6D
n2
= 0
cija je karakteristicna jednacina
12

2
5 + 6 = 0
1
= 2,
2
= 3.
Resenje ove diferencne jednacine je oblika
D
n
= K
1
2
n
+ K
2
3
n
, n N.
Koecijente K
1
i K
2
odredujemo iz uslova
D
1
= |5| = 5 = 2K
1
+ 3K
2
,
D
2
=

5 3
2 5

= 19 = 4K
1
+ 9K
2
.
Resenje dobijenog sistema je jednako
K
1
= 2, K
2
= 3 D
n
= 3
n+1
2
n+1
.
b) Razvijamo determinantu po elementima prve vrste, a zatim, dobijenu deter-
minantu n 1-og reda po elementima prve kolone:
D
n
= 2D
n1

1 1 . . . 0 0
0 2 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 . . . 2 1
0 0 . . . 1 2

n1
= 2D
n1
D
n2
D
n
2D
n1
+ D
n2
= 0.
Karakteristicna jednacina je

2
2 + 1 = 0
1
=
2
= 1.
U ovom slucaju je oblik resenja
D
n
= K
1
1
n
+ K
2
n1
n
= K
1
+ K
2
n.
Pocetni uslovi za D
1
i D
2
daju
D
1
= |2| = 2 = K
1
+ K
2
,
D
2
=

2 1
1 2

= 3 = K
1
+ 2K
2
.
Dobijamo K
1
= K
2
= 1, pa je sada D
n
= 1 + n.
c) Razvijanjem determinante po elementima prve vrste u prvom koraku i po
elementima prve kolone u drugom koraku, dobijamo
13
D
n
= D
n1

1 1 . . . 0 0
0 1 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 . . . 1 1
0 0 . . . 1 1

n1
= D
n1
+ D
n2
D
n
D
n1
D
n2
= 0.
Resavamo karakteristicnu jednacinu

2
1 = 0
1
=
1

5
2
,
2
=
1 +

5
2
.
Resenje je oblika
D
n
= K
1
_
1

5
2
_
n
+ K
2
_
1 +

5
2
_
n
.
Iz pocetnih uslova za D
1
i D
2
imamo
D
1
= |1| = 1 =
1

5
2
K
1
+
1 +

5
2
K
2
,
D
2
=

1 1
1 1

= 2 = K
1
_
1

5
2
_
2
+
_
1 +

5
2
_
2
K
2
.
Resavanjem dobijenog sistema jednacina dobijamo K
1
=
5

5
10
, K
2
=
5+

5
10
, odakle
je
D
n
=
5

5
10
_
1

5
2
_
n
+
5 +

5
10
_
1 +

5
2
_
n
.
d) Razvijanjem determinante po elementima prve vrste, a onda u drugom koraku
po elementima prve kolone, dobijamo
D
n
= D
n1

1 1 . . . 0 0
0 1 . . . 0 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 . . . 1 1
0 0 . . . 1 1

n1
= D
n1
D
n2
D
n
D
n1
+ D
n2
= 0.
Resavamo karakteristicnu jednacinu

2
+ 1 = 0
1
=
1 + i

3
2
= e
i/3
,
2
=
1 i

3
2
= e
i/3
.
Vrednost determinante D
n
, n N, je oblika
14
D
n
= K
1
cos
n
3
+ K
2
sin
n
3
.
Iz pocetnih uslova za D
1
i D
2
imamo
D
1
= |1| = 1 =
1
2
K
1
+

3
2
K
2
,
D
2
=

1 1
1 1

= 0 =
1
2
K
1
+

3
2
K
2
.
Resavanjem dobijenog sistema jednacina dobijamo K
1
= 1, K
2
=

3
3
, odakle je
D
n
= cos
n
3
+

3
3
sin
n
3
.
12. Odrediti vrednost determinante

x + x x . . . x
x x + x . . . x
x x x + . . . x
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
x x x . . . x +

n
.
Resenje: Vrednost determinante se nece promeniti ako oduzmemo prvu vrstu
od svih ostalih vrsta:

x + x x . . . x
x x + x . . . x
x x x + . . . x
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
x x x . . . x +

n
=

x + x x . . . x
0 . . . 0
0 . . . 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 . . .

n
.
U poslednjoj determinanti dodacemo sve kolone prvoj koloni:

nx + x x . . . x
0 0 . . . 0
0 0 . . . 0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 0 0 . . .

n
= (nx + )
n1
.
15
13. Odrediti inverznu matricu matrice
A =
_
_
1 2 3
0 1 2
3 0 1
_
_
.
Resenje: Kako je det A = 4 = 0, za matricu A postoji inverzna matrica A
1
.
Ona se odreduje prema formuli
A
1
=
1
det A
adj A,
gde je adj A matrica ciji su elementi kofaktori elemenata matrice A, a koji se
izracunavaju na sledeci nacin:
A
11
= (1)
1+1

1 2
0 1

= 1, A
12
= (1)
3

0 2
3 1

= 6, A
13
= (1)
4

0 1
3 0

= 3,
A
21
= (1)
2+1

2 3
0 1

= 2, A
22
= (1)
4

1 3
3 1

= 8, A
23
= (1)
5

1 2
3 0

= 6,
A
31
= (1)
3+1

2 3
1 2

= 1, A
32
= (1)
5

1 3
0 2

= 2, A
33
= (1)
6

1 2
0 1

= 1.
Tako je
adj A =
_
_
A
11
A
12
A
13
A
21
A
22
A
23
A
31
A
32
A
33
_
_
T
=
_
_
1 6 3
2 8 6
1 2 1
_
_
T
=
_
_
1 2 1
6 8 2
3 6 1
_
_
,
pa je
A
1
=
1
4
_
_
1 2 1
6 8 2
3 6 1
_
_
.
Rezultat se moze i proveriti:
A A
1
=
_
_
1 2 3
0 1 2
3 0 1
_
_

1
4
_
_
1 2 1
6 8 2
3 6 1
_
_
=
1
4
_
_
4 0 0
0 4 0
0 0 4
_
_
= I.
14. Naci A
1
ako je
A =
_
_
1 0 0
1 1 0
0 1 1
_
_
.
16
Resenje: Ako je det A = 0 odredicemo A
1
iz formule
A
1
=
1
det A
adj A, adj A =
_
_
A
11
A
12
A
13
A
21
A
22
A
23
A
31
A
32
A
33
_
_
T
,
gde je A
ij
kofaktor elementa a
ij
, i, j = 1, . . . , n, matrice A. Imamo
det A =

1 0 0
1 1 0
0 1 1

= 1 = 0.
Odgovarajuci kofaktori su jednaki:
A
11
= (1)
1+1

1 0
1 1

= 1, A
12
= (1)
1+2

1 0
0 1

= 1,
A
13
= (1)
1+3

1 1
0 1

= 1, A
21
= (1)
2+1

0 0
1 1

= 0,
A
22
= (1)
2+2

1 0
0 1

= 1, A
23
= (1)
2+3

1 0
0 1

= 1,
A
31
= (1)
3+1

0 0
1 0

= 0, A
32
= (1)
3+2

1 0
1 0

= 0,
A
33
= (1)
3+3

1 0
1 1

= 1.
Inverzna matrica je jednaka
A
1
=
1
det A
adj A =
_
_
1 1 1
0 1 1
0 0 1
_
_
T
=
_
_
1 0 0
1 1 0
1 1 1
_
_
.
Napomenimo da bismo uocili i otklonili eventualne greske, mozemo proveriti da li
za nadenu matricu A
1
vazi AA
1
= I:
AA
1
=
_
_
1 0 0
1 1 0
0 1 1
_
_

_
_
1 0 0
1 1 0
1 1 1
_
_
=
_
_
1 0 0
0 1 0
0 0 1
_
_
.
15. Odrediti inverznu matricu matrice
A =
_
_
1 1 1
0 1 1
0 0 1
_
_
.
17
Resenje: Matrica A ima inverznu matricu, jer je det A = 1. Prema formuli
A
1
=
1
det A
adj A
dobija se
A
1
=
_

1 1
0 1

0 1
0 1

0 1
0 0

1 1
0 1

1 1
0 1

1 1
0 0

1 1
1 1

1 1
0 1

1 1
0 1

_
T
=
_
_
1 0 0
1 1 0
0 1 1
_
_
T
=
_
_
1 1 0
0 1 1
0 0 1
_
_
.
16. Date su matrice
A =
_
0 1
1 0
_
, B =
_
1 1
1 2
_
, C =
_
4 2
2 1
_
.
a) Izracunati det X ako je AXB = C.
b) Izracunati det
_
B
1
_
.
Resenje: a) Resavanjem jednacine AXB = C po matrici X dolazimo do izraza
X = A
1
CB
1
. (0.1)
S obzirom na osobinu determinanti
det(PQ) = det P det Q, P, Q M
nn
, (0.2)
zakljucujemo
det X = det(A
1
CB
1
) = det(A
1
) det C det(B
1
).
Ponovo, na osnovu (0.2) za regularnu matricu P vazi
P P
1
= I det P det(P
1
) = det I = 1
det(P
1
) =
1
det P
. (0.3)
Kako je
18
det A =
0 1
1 0
= 1,
det B =
1 1
1 2
= 1, (0.4)
det C =
4 2
2 1
= 0,
to je
det A = 0.
b) Na osnovu (0.4) i (0.3) nalazimo det
_
B
1
_
=
1
1
= 1.
17. Neka su matrice
A =
_
1 0 1
0 1 1
_
i B =
_
_
1 1
1 0
1 1
_
_
.
Ispitati da li postoje sledece matrice
AB, BA, A
1
, (AB)
1
, 2A, 2A + B.
Ako postoje, odrediti ih.
Resenje: Matrica A je dimenzije 2 3, a matrica B dimenzije 3 2 i kako je
broj kolona prve matrice jednak broju vrsta druge matrice proizvod AB postoji i
jednak je
AB =
_
1 0 1
0 1 1
_

_
_
1 1
1 0
1 1
_
_
=
_
2 2
0 1
_
.
Proizvod BA takode postoji jer je broj kolona matrice B jednak broju vrsta matrice
A i jednak je
BA =
_
_
1 1
1 0
1 1
_
_

_
1 0 1
0 1 1
_
=
_
_
1 1 0
1 0 1
1 1 0
_
_
.
Matrica A
1
ne postoji jer matrica A nije kvadratna.
Da bi postojala inverzna matrica kvadratne matrice AB potrebno je da vazi
det AB = 0. Kako je
det(AB) =

2 2
0 1

= 2 = 0,
19
onda je inverzna matrica jednaka (AB)
1
=
1
det(AB)
adj(AB). Ako je C = AB,
odredicemo kofaktore
C
11
= (1)
1+1

= 1, C
12
= (1)
1+2

= 0,
C
21
= (1)
2+1

= 2, C
22
= (1)
2+2

= 2.
Inverzna matrica je jednaka
C
1
= (AB)
1
=
1
2
_
1 0
2 2
_
T
=
1
2
_
1 2
0 2
_
=
_
1/2 1
0 1
_
.
Matrica 2A postoji
2A = 2
_
1 0 1
0 1 1
_
=
_
2 0 2
0 2 2
_
i njena dimenzija je 2 3.
S obzirom da su dimenzije matrica 2A i B razlicite (matrica 2A je dimenzije
2 3, a matrica B dimenzije 3 2), one se ne mogu sabirati.
18. Date su matrice
A =
_
1 2 3
0 2 5
_
, B =
_
_
3 0
0 1
1 2
_
_
.
Ako postoje, odrediti matrice
AB, B
T
A
T
, A + B, A
1
, (AB)
1
.
Resenje: AB =
_
1 2 3
0 2 5
_

_
_
3 0
0 1
1 2
_
_
=
_
0 8
5 8
_
,
B
T
A
T
= (AB)
T
=
_
0 5
8 8
_
.
A+B nije denisano jer nisu matrice istog tipa. A
1
ne postoji jer A nije kvadratna
matrica.
Kako je det(AB) = 40 = 0 to matrica (AB)
1
postoji i iznosi
(AB)
1
=
1
det(AB)
adj(AB) =
1
40
_
8 8
5 0
_
.
20
19. Date su matrice
A =
_
1 0 1
0 1 1
_
, B =
_
1 1
1 2
_
.
Ispitati da li postoje sledece matrice
A + 2B, AB, BA, A
1
, B
1
, (A
T
A)
1
.
Ako postoje, odrediti ih.
Resenje: Matrica A je dimenzije 2 3, a matrica B (pa i matrica 2B) je
dimenzije 2 2, sto znaci da se A i 2B ne mogu sabirati.
Proizvod AB matrica dimenzija 23 i 22 ne postoji (broj kolona prve matrice
se razlikuje od broja vrsta druge matrice).
Proizvod BA matrica dimenzija 2 2 i 2 3 postoji i jednak je
BA =
_
1 1
1 2
_

_
1 0 1
0 1 1
_
=
_
1 1 2
1 2 1
_
.
Inverzna matrica A
1
ne postoji jer A nije kvadratna matrica.
Za kvadratnu matricu B postoji B
1
jer je det B = 2 + 1 = 3 = 0. Vazi
B
1
=
1
det B
adj B, adj B =
_
B
11
B
12
B
21
B
22
_
T
.
Kofaktori su B
11
= 2, B
12
= 1, B
21
= 1, B
22
= 1. Imamo
B
1
=
1
3

_
2 1
1 1
_
T
=
1
3

_
2 1
1 1
_
=
_
2/3 1/3
1/3 1/3
_
.
Matrica A
T
A se moze odrediti i jednaka je
A
T
A =
_
_
1 0
0 1
1 1
_
_

_
1 0 1
0 1 1
_
=
_
_
1 0 1
0 1 1
1 1 2
_
_
.
Medutim, determinanta ove matrice je jednaka nuli

1 0 1
0 1 1
1 1 2

1 0
0 1
1 1
= 2 + 0 + 0 1 1 0 = 0,
odakle zakljucujemo da inverzna matrica (A
T
A)
1
ne postoji.
21
20. Ako postoje, odrediti (A
T
B)
1
i (AB
T
)
1
, gde su
A =
_
2 0 1
1 1 0
_
, B =
_
0 1 1
1 0 2
_
.
Resenje: Oznacimo A
T
B = C i AB
T
= D. Tada je
C = A
T
B =
_
_
2 1
0 1
1 0
_
_

_
0 1 1
1 0 2
_
=
_
_
1 2 0
1 0 2
0 1 1
_
_
,
D = AB
T
=
_
2 0 1
1 1 0
_

_
_
0 1
1 0
1 2
_
_
=
_
1 4
1 1
_
.
Kako je det C = 0, matrica C nije regularna, tj. ne postoji C
1
. Matrica D je
regularna, jer je det D = 5, pa postoji njena inverzna matrica i ona je jednaka
D
1
=
1
5
_
1 4
1 1
_
.
21. Date su matrice
A =
_
1 1 0
1 2 1
_
, B =
_
_
0 1
1 1
1 0
_
_
.
Ako postoje, odrediti matrice C
1
i D
1
, gde su C = AB i D = BA.
Rezultat:
C =
_
1 2
3 1
_
, det C = 5, C
1
=
1
5
_
1 2
3 1
_
,
D =
_
_
1 2 1
2 1 1
1 1 0
_
_
, det D = 0, D
1
ne postoji.
22. Resiti matricnu jednacinu AX = B ako je
A =
_
_
3 0 1
0 2 1
1 0 0
_
_
, B =
_
_
1 2
0 3
1 1
_
_
.
22
Resenje: Matricna jednacina AX = B ima resenje
X = A
1
B
ukoliko inverzna matrica A
1
postoji. Kako je
det A =
3 0 1
0 2 1
1 0 0
=
0 1
2 1
= 2 = 0,
Razviti determinantu po tre coj vrsti.
zakljucujemo da postoji
A
1
=
1
det A
adj A.
Odredimo matricu adj A :
adj A =
_

_
2 1
0 0

0 1
0 0
0 1
2 1

0 1
1 0
3 1
1 0

3 1
0 1
0 2
1 0

3 0
1 0
3 0
0 2
_

_
=
_
_
0 0 2
1 1 3
2 0 6
_
_
.
Onda je
A
1
=
_
_
0 0 1
1/2 1/2 3/2
1 0 3
_
_
.
Konacno,
X = A
1
B =
_
_
0 0 1
1/2 1/2 3/2
1 0 3
_
_

_
_
1 2
0 3
1 1
_
_
=
_
_
1 1
1 2
2 1
_
_
.
23. Odrediti matricu X tako da je
_
1 3
3 4
_
X =
_
3 5
5 9
_
.
23
Resenje: Neka je
A =
_
1 3
3 4
_
i B =
_
3 5
5 9
_
.
Ako postoji inverzna matrica A
1
, tada je resenje date matricne jednacine AX = B
jednako X = A
1
B (vodimo racuna sa koje strane mnozimo matricu B matricom
A
1
jer mnozenje matrica nije komutativno). Matrica A
1
postoji jer je det A =
4 9 = 5 = 0. Odredicemo A
1
=
1
det A
adj A. Kofaktori matrice A su:
A
11
= 4, A
12
= 3, A
21
= 3, A
22
= 1.
Inverzna matrica je jednaka
A
1
=
1
5
_
4 3
3 1
_
T
=
1
5
_
4 3
3 1
_
.
Resenje ove jednacine je
X = A
1
B =
1
5
_
4 3
3 1
_

_
3 5
5 9
_
=
1
5
_
3 7
4 6
_
=
_
3/5 7/5
4/5 6/5
_
.
24. Resiti matricnu jednacinu AX = B ako su date matrice
A =
_
_
1 0 2
0 2 1
1 2 3
_
_
i B =
_
_
1 0 1
1 1 1
1 0 1
_
_
.
Resenje: Pod uslovom da postoji inverzna matrica A
1
, resenje date jednacine
je X = A
1
B. Zbog toga prvo odredujemo A
1
. Racunamo determinantu
det A =

1 0 2
0 2 1
1 2 3

1 0
0 2
1 2
= 6 + 0 + 0 4 + 2 0 = 4 = 0
i nalazimo kofaktore
A
11
=

2 1
2 3

= 8, A
12
=

0 1
1 3

= 1, A
13
=

0 2
1 2

= 2,
A
21
=

0 2
2 3

= 4, A
22
=

1 2
1 3

= 1, A
23
=

1 0
1 2

= 2,
A
31
=

0 2
2 1

= 4, A
32
=

1 2
0 1

= 1, A
33
=

1 0
0 2

= 2.
24
Imamo da je matrica
A
1
=
1
det A
adj A =
1
4
_
_
8 1 2
4 1 2
4 1 2
_
_
T
=
1
4
_
_
8 4 4
1 1 1
2 2 2
_
_
.
Resenje jednacine je matrica
X = A
1
B =
1
4
_
_
8 4 4
1 1 1
2 2 2
_
_

_
_
1 0 1
1 1 1
1 0 1
_
_
=
1
4
_
_
0 4 0
1 1 1
2 2 2
_
_
.
25. Resiti matricnu jednacinu
AX = B + 2X,
pri cemu je
A =
_
3 5
1 1
_
, B =
_
4 5
8 3
_
.
Resenje: I nacin. Transformisemo najpre jednacinu na sledeci nacin:
AX = B + 2X,
AX 2X = B,
(A2I)X = B.
Ako oznacimo A2I = C, jednacina postaje
CX = B.
Mnozenjem jednacine sa C
1
(ako postoji) sleva dobijamo
C
1
CX = C
1
B,
X = C
1
B.
Kako je
C = A2I =
_
3 5
1 1
_
2
_
1 0
0 1
_
=
_
1 5
1 3
_
, det C =

1 5
1 3

= 2,
matrica C
1
postoji i jednaka je
C
1
=
1
2
_
3 5
1 1
_
,
25
pa je
X = C
1
B =
1
2
_
3 5
1 1
_

_
4 5
8 3
_
=
_
26 15
6 4
_
.
II nacin. Potrazimo matricu X u obliku
X =
_
a b
c d
_
.
Zamenom odgovarajucih matrica u jednacini, sledi
_
3 5
1 1
_

_
a b
c d
_
=
_
4 5
8 3
_
+ 2
_
a b
c d
_
,
_
3a 5c 3b 5d
a c b d
_
=
_
4 + 2a 5 + 2b
8 + 2c 3 + 2d
_
,
_
a 5c 4 b 5d 5
a 3c + 8 b 3d + 3
_
=
_
0 0
0 0
_
.
Resavanjem sistema jednacina
a 5c 4 = 0,
b 5d 5 = 0,
a 3c + 8 = 0,
b 3d + 3 = 0,
dobijaju se elementi matrice X:
a = 26, b = 15, c = 6, d = 4.
26. Resiti matricnu jednacinu
ABX = 4X + 2C,
ako je
A =
_
_
1 1
0 2
3 1
_
_
, B = A
T
, C =
_
_
1
0
1
_
_
.
Resenje: Sredivanjem jednacine dobijamo
ABX = 4X + 2C ABX 4X = 2C (AB 4I)X = 2C.
Data jednacina moze se resavati na dva nacina.
26
I nacin: X = 2(AB 4I)
1
C, pod uslovom det(AB 4I) = 0
AB =
_
_
1 1
0 2
3 1
_
_

_
1 0 3
1 2 1
_
=
_
_
2 2 4
2 4 2
4 2 10
_
_
,
AB 4I =
_
_
2 2 4
2 4 2
4 2 10
_
_

_
_
4 0 0
0 4 0
0 0 4
_
_
=
_
_
2 2 4
2 0 2
4 2 6
_
_
,
det(AB 4I) =
2 2 4
2 0 2
4 2 6
= 8
1 1 2
1 0 1
2 1 3
= 8
1 1 2
1 0 1
2 0 0
= 16,
adj(AB 4I) =
_

_
0 2
2 6

2 4
2 6
2 4
0 2

2 2
4 6
2 4
4 6

2 4
2 2
2 0
4 2

2 2
4 2
2 2
2 0
_

_
=
_
_
4 4 4
4 28 12
4 12 4
_
_
.
Tada je
(AB 4I)
1
=
1
det(AB 4I)
adj(AB 4I) =
_
_
1/4 1/4 1/4
1/4 7/4 3/4
1/4 3/4 1/4
_
_
,
pa je trazeno resenje
X = 2(AB 4I)
1
C = 2
_
_
4 4 4
4 28 12
4 12 4
_
_

_
_
1
0
1
_
_
=
_
_
0
1
0
_
_
.
II nacin: Jednacinu (AB4I)X = 2C predstavimo u njenom skalarnom obliku.
Uvodenjem nepoznatih koordinata X = [x, y, z]
T
polazna jednacina postaje sistem
_
_
_
2x + 2y + 4z = 2,
2x + 2z = 0,
4x + 2y + 6z = 2.
Sredivanjem matrice i prosirene matrice sistema dobija se
_
_
2 2 4 2
2 0 2 0
4 2 6 2
_
_

_
_
1 0 1 0
1 1 2 1
2 0 0 0
_
_

_
_
1 0 1 0
0 1 3 1
0 0 1 0
_
_
.
27
I korak: Podelimo celu matricu sa 2. Zamenimo mesta prvoj i drugoj vrsti. Zbir prve
i druge vrste oduzmemo od tre ce. II korak: Tre cu vrstu podelimo sa 2. Prvu vrstu
dodamo drugoj, a oduzmemo od tre ce.
Transformisani sistem, ekvivalentan polaznom, tada glasi
_
_
_
x + z = 0,
y + 3z = 1,
z = 0,
sto nas ponovo dovodi do resenja x = 0, y = 1, z = 0, tj X = [0 1 0]
T
.
27. Date su matrice A =
_
_
1 1 1
2 0 1
3 1 2
_
_
i B =
_
_
0 5 1
3 0 3
4 8 4
_
_
. Resiti matricnu
jednacinu
AX = B A
T
X.
Resenje: Kako je
AX = B A
T
X AX + A
T
X = B
_
A + A
T
_
X = B,
to je
X =
_
A + A
T
_
1
B,
pod uslovom da je A + A
T
regularna matrica, tj. det
_
A + A
T
_
= 0.
Potrazimo ove matrice
28
A + A
T
=
_
_
1 1 1
2 0 1
3 1 2
_
_
+
_
_
1 2 3
1 0 1
1 1 2
_
_
=
_
_
2 3 4
3 0 0
4 0 4
_
_
,
det
_
A + A
T
_
=
2 3 4
3 0 0
4 0 4
= 3
3 4
0 4
= 36,
adj
_
A + A
T
_
=
_

_
0 0
0 4

3 4
0 4
3 4
0 0

3 0
4 4
2 4
4 4

2 4
3 0
3 0
4 0
2 3
4 0
2 3
3 0
_

_
=
_
_
0 12 0
12 8 12
0 12 9
_
_
,
_
A + A
T
_
1
=
1
det
_
A + A
T
_ adj
_
A + A
T
_
=
_
_
0 1/3 0
1/3 2/9 1/3
0 1/3 1/4
_
_
,
X =
_
A + A
T
_
1
B =
_
_
0 1/3 0
1/3 2/9 1/3
0 1/3 1/4
_
_

_
_
0 5 1
3 0 3
4 8 4
_
_
=
_
_
1 0 1
2 1 1
2 2 0
_
_
.
28. Resiti matricnu jednacinu AX = B 2X, ako je
A =
_
1 3
5 2
_
, B =
_
15 12
24 19
_
.
Resenje: Preuredenjem jednacine AX = B 2X dobija se
AX = B 2X AX + 2X = B (A + 2I)X = B
X = (A + 2I)
1
B,
pod uslovom da (A + 2I)
1
postoji, tj. det(A + 2I) = 0. Potrazimo ove elemente.
A + 2I =
_
1 3
5 2
_
+
_
2 0
0 2
_
=
_
3 3
5 4
_
,
det(A + 2I) =
3 3
5 4
= 12 15 = 3 = 0.
29
Zaklucujemo da inverzna matrica postoji. Kako je
(A + 2I)
1
=
1
det(A + 2I)
adj(A + 2I),
za odredivanje inverzne matrice neophodno je poznavanje adjungovane matrice
adj(A + 2I).
adj(A + 2I) =
_
4 3
5 3
_
,
pa je
(A + 2I)
1
=
1
3
_
4 3
5 3
_
.
Konacno,
X =
1
3
_
4 3
5 3
_

_
15 12
24 19
_
=
_
4 3
1 1
_
.