Igor Milovanović - Zbirka Zadataka Iz Diskretne Matematike

Visoka poslovna kola strukovnih studija u Blacu
Ruica M. Stankovi
Igor . Milovanovi
Emina I. Milovanovi
Tatjana Z. Mirkovi
ELEMENTI DISKRETNE MATEMATIKE

- zbirka zadataka -
Blace, 2010.
Elementi diskretne matematike

- zbirka zadatakaRuica M. Stankovi
Igor . Milovanovi
Emina I. Milovanovi
Tatjana Z. Mirkovi
Recenzent:
Prof. dr Malia iovi
Izdava
Visoka poslovna kola strukovnih studija u Blacu
Za izdavaa
Tehnika priprema:
Prof. dr Emina Milovanovi
mr Tatjana Mirkovi
Tira 300
tampa
Sva prava zadrana. Ni jedan deo ove knjige ne moe biti

reprodukovan, presnimavan ili prenoen bilo kojim sredstvom,
elektronskim, mehanikim, za kopiranje, za snimanje, ili na bilo
koji drugi nain bez predhodne saglasnosti Izdavaa.
Sadr
zaj
Umesto predgovora
1 Logika
5
1.1 Zadaci za vezbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.2 Zadaci za domaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2 Skupovi. Relacije. Funkcije
41
2.1 Zadaci za vezbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.2 Zadaci za domaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
3 Rekurentni nizovi
87
3.1 Zadaci za vezbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
3.2 Zadaci za domaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
4 Permanent
113
4.1 Zadaci za vezbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
4.2 Zadaci za domaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
5 Kombinatorika
139
5.1 Zadaci za vezbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
5.2 Zadaci za domaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
6
6.1
6.2
171
Zadaci za vezbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Zadaci za domaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
7 Grafovi
203
7.1 Zadaci za vezbu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
1

SADRZAJ
7.2 Zadaci za domaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Literatura
238
Umesto predgovora
Umesto uobicajenog PREDGOVORA, citiracemo govor poglavice Sijetl, indijanskog plemena Duvamis, upucen predsedniku Sjedinjenih Americkih Drzava.
Ovaj govor smo direktno preuzeli iz knjige Umece govora autora Tihomira
Petrovica, publikovane na Univerzitetu u Nisu, Uciteljski fakultet u Vranju,
2005.
Veliki poglavica iz Vasingtona poslao je poruku da zeli da kupi nasu
zemlju. Veliki poglavica takode salje reci prijateljstva i dobre volje. To
je veoma ljubazno od njega, jer mi znamo da je njemu malo potrebno
prijateljstvo sa nase strane. Ali mi cemo razmotriti vasu ponudu.
Kako mozes kupiti nebo ili toplinu zemlje? Takva pomisao nama je
tuda. Ako mi nemamo svojinu nad svezinom vazduha ili na kapima
vode, kako vi mozete to da kupite? Mi znamo ovo: zemlja ne pripada
nama, mi pripadamo zemlji.
Svaki delic ove zemlje je svetinja za moj narod. Svaka borova iglica
koja se presijava, svaka pescana obala, svaka izmaglica u tamnoj sumi,
svaki lug, svaka buba koja zuji je svtetinja u secanju i iskustvu moga
naroda. Useci kroz drvece nose secanja na crvenokosce. Zato kada
veliki poglavica iz Vasingtona zeli da kupi nasu zemlju, on zahteva suvise
mnogo od nas...
god da se desi zemlji, desice
Ovo znamo: sve su stvari povezane. Sto
se sinovima zemlje. Covek

ne tka tkivo zivota, on je samo nit u tkanini
god radi tkanini, cini sebi. Ali cemo razmotriti vasu ponudu
zivota. Sto
da idemo u rezervate koje nudite mom narodu. Tako cemo ziveti odvojeno i u miru.
Jednu stvar znamo, koju ce i beli covek jednog dana otkriti - nas Bog je
isti Bog. Vi sada mozete misliti da vam pripada, kao sto zelite da vam
3

SADRZAJ
pripada nasa zemlja, ali to nije tako. On je Bog ljudi i njegova samilost
je ista prema crvenokoscima i prema belcima. Ova zemlja je njemu
dragocena i onaj ko je povredi uvredio je njenog tvorca. I beli ljudi ce
nestati, mozda pre nego druga plemena. Nastavite da zagadujete svoju
postelju i jedne noci cete se ugusiti u sopstvenoj prljavstini.
Ali u svojoj propasti vi cete sijati jarko, zapaljeni snagom Boga koji
nas je doveo u ovu zemlju i iz nekog razloga dozvolio da vladate njom
i crvenokoscima. Ta sudbina je za nas zagonetka, jer mi ne razumemo
(sta ce biti), kada svi bizoni budu ubijeni, kada svi divlji konji budu
pripitomljeni i kada vidik na plodna brda bude zagaden zicama koje
znaci
govore. Gde su lugovi? Nestali. Gde su orlovi? Nestali. Sta
ako se oprostimo od brzih ponija i lova? Bice to kraj zivota i pocetak
zivotarenja...
Kada poslednji Indijanac nestane sa lica zemlje i kada uspomena na
njega bude samo senka oblaka koji se krece preko prerije, ove obale i
sume ce jos uvek zadrzati duhove mog naroda. Jer oni vole ovu zemlju
kao sto novorodence voli otkucaj majcinog srca. Zato, ako vam prodamo
ovu zemlju, volite je kao sto smo je mi voleli... i sacuvajte zemlju i
vazduh i reke za decu svoje dece.
Dragi studenti, ovaj govor treba shvatiti kao lekciju pre svih lekcija koje
cete cuti u toku studija. Morate je dobro savladati. Ona mora biti prisutna
u toku studiranja, a i nakon toga, kao osnovna vodilja u zivotu. Morate
je preneti na sve one iz vase okoline koji nisu imali priliku da se s njome
upoznaju. Ne bude li tako, ostale lekcije sa kojima cete se upoznati u toku
studija gube na znacaju za vas buduci zivot i rad.
Autori
1
Logika
1.1
Zadaci za ve
zbu
1.1 Koja je od sledecih recenica iskaz?

32 = 9;
21 = 52 ;
234 25 + 9;
x2 = 7;
Beograd je glavni grad Jugoslavije;
Beograd je glavni grad Srbije;
Nisava izvire u Bugarskoj;
Nisava je velika reka;
Mesec je Zemljin prirodni satelit;
Da li treba napisati broj 7;
Rio De Zeneiro je glavni grad Brazila;
Brazil je prvak sveta u fudbalu;
Reka Drina je medunarodna reka;
5
1. LOGIKA
Broj je mali broj;
Broj 7 je veci od broja 5;
Broj 7 je veliki broj;
Za svako n iz skupa N vazi n 1 (mod 5);
Ja sada citam;
Na Juznom polu zive Beli medvedi.
Re
senje.
Recenica 32 = 9 je iskaz i to tacan.
Recenica 21 = 52 je iskaz i to lazan.
Recenica 234 25 + 9 nije iskaz. Ona nije afirmativna jer se njome
nista ne tvrdi.
Recenica x2 = 7 nije iskaz. Ona sadrzi nepoznatu promenljivu x, te
njena istinitost direktno zavisi od konkretne vrednosti ove promenljive.
Recenica Beograd je glavni grad Jugoslavije nije iskaz. Njena istinitosna vrednost zavisi od vremenskog (istorijskog) trenutka kada je
izgovorena.
Recenica Beograd je glavni grad Srbije nije iskaz, jer i ona zavisi od
istorijske distance. Ako je ona izgovorena nakon formiranja Republike
Srbije, do danasnjeg dana, ova recenica je iskaz i to tacan.
Recenica Nisava izvire u Bugarskoj je iskaz i to tacan. Naravno, sa
istorijske tacke gledista, ako je izgovorena, na primer, u staroj Grckoj,
bila bi laz.
Recenica Nisava je velika reka nije iskaz. Mi neznamo u kome se relevantnom skupu tretira pridev velika. U jugoistocnoj Srbiji, Nisava
je velika reka, ali je u Evropskim razmerama malo veci potok.
Recenica Mesec je Zemljin prirodni satelit je iskaz i to istinit.
Recenica Da li treba napisati broj 7 je upitna, te nije iskaz.

1.1. ZADACI ZA VEZBU
Recenica Rio De Zeneiro je glavi grad Brazila nije iskaz. Ona medjutim jeste iskaz, i to istinit, ako je izgovorena pocetkom XX veka.
Recenica Reka Drina je medunarodna reka nije iskaz jer zavisi od
vremensko-istorijskog trenutka kada je izgovorena. Danas je to iskaz i
to istinit.
1.2 Napisati na vise nacina negaciju sledece recenice
Petak je i pada kisa.
Re
senje.
- Nije tacno, da je petak i pada kisa,
- Nije tacno, da je petak, a pada kisa.
1.3 Pomocu simbola matematicke logike izraziti sledece recenice:
bar jedan od brojeva x i y je negativan;
tacno jedan od brojeva x i y je negativan;
oba broja x i y su negativna;
ako je broj x negativan tada je broj y negativan.
Re
senje
Formiramo sledece iskaze:
p: broj x je negativan,
q: broj y je negativan.
Date recenice, redom, mozemo prikazati u obliku
p q, p q, p q, p q.
1.4 Na osnovu iskaza
p: Krokodili su ptice koje nisko lete, i
q: Mesec je Zemljin prirodni satelit,
1. LOGIKA
formirati iskaze
p q, p q, p q, p q, p q, p q.
Da li su ovi iskazi istiniti?
Re
senje
Iskaz p q glasi:
Krokodili su ptice koje nisko lete i Mesec je Zemljin prirodni
satelit.
Ovaj iskaz je neistinit, jer je iskaz p neistinit.
Iskaz p q glasi:
Krokodili nisu ptice koje nisko lete ili je Mesec prirodni Zemljin
satelit.
Ovaj iskaz je istinit.
Iskaz p q glasi:
Ako krokodili nisu ptice koje nisko lete, tada je Mesec prirodni
Zemljin satelit.
Ovaj iskaz je istinit jer su oba iskaza p i q istinita.
Iskaz p q glasi:
Ako su krokodili ptice koje nisko lete, tada Mesec nije prirodni
satelit Zemlje, i ako Mesec nije prirodni satelit Zemlje tada su
krokodili ptice koje nisko lete.
Ovaj iskaz je istinit jer su oba iskaza p i q neistinita.
Iskaz p q, glasi:
Nije tacno, da su krokodili ptice koje nisko lete ili da je Mesec
prirodni Zemljin satelit.
Ovaj iskaz nije istinit, jer je iskaz p neistinit, a iskaz q istinit.

Iskaz p q glasi:
Nije tacno, da su krokodili ptice koje nisko lete i da Mesec nije
prirodni satelit Zemlje.
Ovaj iskaz je istinit jer je iskaz p neistinit.
1.5 Neka je iskaz p q definisan sledecom recenicom:
ako je danas utorak, tada je sutra ponedeljak.
Kog dana je ovaj iskaz istinit?
Re
senje
Kako je iskaz p q istinit u svim slucajevima, osim kada je iskaz p
istinit, a q neistinit, dati iskaz je istinit bilo kog dana u nedelji, osim
ako je izgovoren u utorak.
1.6 Iskazi p, q i r definisani su sledecim recenicama:
p : postoji nedelja koja sadrzi dva ponedeljka,
q : 5 > 3,
r : Beli medvedi zive na Severnom polu.
Naci istinitost sledecih iskaznih formula:
A = (p (q r)) q r,
B = (p q) r,
C = ((q p) q) ((p q) r) ,
D = ((p q) r) p.
Re
senje
Istinitosne vrednosti iskaza p, q i r su:
(p) = , (q) = > (r) = >.
10
1. LOGIKA
Na osnovu njih dobijamo da je

I(A) =
=
I (B) =
I (C) =
=
I (D) =
=
I, >, >) = ( ( >)) >

( >) > > = > = >.
I (, >, >) = ( >) > = > > = >.
I (, >, >) = ((> ) >) (( >) >)
( >) (> >) = > > = >.
I (, >, >) = (( >) >)
(( ) >) > = ( >) > = > > = >.
1.7 Naci sva resenja logickih jednacina:

a) I (x (y z)) = ;
b) I (x y z) = >;
c) I ((x y z) (x y) (x z)) = .
Re
senje
a) Na osnovu tablice istinitosti za iskaznu formulu A = x (y z)
1
2
3
4
5
6
7
8
>
>
>
>
>
>
>
>
z y
>
> >

>
>
> >

>
y z
>
>
>
>
>
>
x (y z)
>
>
>
>
>
>
>
zakljucujemo da logicka jednacina

I (x (y z)) =
ima samo jedno resenje
(x, y, z) = (>, , ) .

11
b) Na osnovu tablice istinitosti za iskaznu formulu

A = x y z
1
2
3
4
5
6
7
8
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
x
>
>
>
>
x y
>
>
x y z
>
>
>
>
logicka jednacina I (A) = T ima cetiri resenja:

(x,
(x,
(x,
(x,
y,
y,
y,
y,
z)
z)
z)
z)
=
=
=
=
(,
(,
(>,
(>,
,
>,
,
>,
) ,
>) ,
) ,
) .
c) Na osnovu tablice istinitosti za iskaznu formulu

A = (x y z) (x y) (x z)
1
2
3
4
5
6
7
8
>
>
>
>
>
>
>
>
z yz
>
>
>
>
>
>
xyz
>
>
>
>
>
xy
>
>
>
>
>
>
xz
>
>
>
>
>
>
(x y) (x z)
>
>
>
>
>
zakljucujemo da logicka jednacina

I (A) = ((x y z) (x y) (x z)) =
nema resenja. Iskazna formula A je tautologija.
A
>
>
>
>
>
>
>
>
12
1. LOGIKA
1.8 Piter, Dzon i Smit su okrivljeni za pljacku banke. Zna se da su nakon

pljacke banke ,tri pljackasa napustili mesto dogadjaja automobilom. U cilju
zavaravanja porote, na rocistu,
- Piter je izjavio da su se odvezli plavim Kadilakom,
- Dzon je izjavio da su se odvezli crnim Mercedesom,
- Smit je izjavio da su se odvezli Fordom, koji ni u kome slucaju nije bio
plav.
Zna se da je svaki od njih rekao istinu ili o boji ili o marki automobila, ali
ne i tacna oba podatka. Koje je boje i koje marke bio automobil?
Re
senje
Oznacimo sa A, B, C, D i F sledece iskaze:
A : auto je bio plave boje,
B : auto je bio marke Kadilak,
C : auto je bio crne boje,
D : auto je bio marke Mercedes,
E : auto je bio marke Ford.
Kako su osumnjiceni u svojim izjavama dali samo po jedan tacan podatak,
sledeci iskazi
A B, C D, E A
su istiniti. Zbog toga je i iskaz
P = (A B) (C D) (E A)
takode istinit. Sredivanjem iskaza P dobijamo da je
P =
=
(A B) (C D) (E A) =
(A C A) (A C E) (A D A) (A D E)
(B C A) (B C E) (B D A) (B D E) =
(B C A) = B C A.

13
i iskaz B C A je istinit. Na osnovu toga su iskazi B, C i A istiniti, te

je automobil bio Kadilak crne boje.
Iskazna formula A = A (x1 , x2 , . . . , xn ) je dokaziva ako postoji interpretacija
I (
x1 , x2 , ... , xn ) , xi {, >} , i = 1, 2, ... , n, za koju je I (A) = >.
Iskazna formula A = A (x1 , x2 , ... , xn ) je oboriva ako postoji interpretacija
I (
x1 , x2 , ... , xn ) , xi {, >} , i = 1, 2, ... , n, za koju je I (A) = .
Iskazne formule A1 , A2 , ... , An su koegzistentne, tj. nisu protivurecne,
ako postoji interpretacija za koju su sve istinite. Drugim recima postoji
interpretacija za koju je formula
A1 A2 ... An
istinita.
1.9 Maksim, Aleksej i Vladimir cesto izlaze zajedno u kafic pri cemu svako
od njih uvek pije isto pice, konjak ili pivo. Poznate su sledece pretpostavke
(premise):
A1 : ako Aleksej pije konjak, tada Maksim i Vladimir piju razlicita
pica,
A2 : ako Aleksej pije pivo, tada Maksim i Vladimir piju ista pica,
A3 : ako Vladimir pije pivo, tada Maksim i Aleksej piju razlicita pica.
Da li su pretpostavke koegzistentne iskazne formule? Da li mozemo sa sigurnoscu tvrditi za nekog od njih koje pice pije?
Re
senje
Oznacimo sa p, q i r sledece iskaze:
p : Aleksej pije konjak,
q : Vladimir pije konjak,
r Maksim pije konjak.
Tada se pretpostavke A1 , A2 i A3 mogu prikazati na sledeci nacin:
A1 = p q r,
14
1. LOGIKA
A2 = p (q r) ,
A3 = q p r.
Tablice istinitosti za pretpostavke su

I
1
2
3
4
5
6
7
8
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
qr
>
>
>
>
pqr
>
>
>
>
>
>
I
1
2
3
4
5
6
7
8
>
>
>
>
>
>
>
>
I
1
2
3
4
5
6
7
8
r
>
>
>
>
q
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
pr
>
>
>
>
>
>
>
>
qr
>
>
>
>
p
>
>
>
>
p (q r)
>
>
>
>
>
>
q p r
>
>
>
>
>
>
Pretpostavke su koegzistentne jer postoje dve interpretacije

(p, q, r) = (, >, >) ,
(p, q, r) = (>, >, ) ,
za koje su one istinite. Na osnovu njih sa sigurnoscu mozemo tvrditi da
Vladimir pije konjak.
1.10 Aleksej, Maksim i Vladimir igrali su fudbal u dvoristu i razbili prozor
gospodinu Mrgudu. Gospodin Mrgud je profesor matematike. Njemu su sva
trojica ispricali razlicite price.
- Aleksej je rekao da Maksim laze.
- Maksim je rekao da Vladimir laze.

15
- Vladimir je rekao da ne treba verovati ni Alekseju ni Maksimu.

Naravno, svaki je negirao svoj udeo u lomu prozora. Gospodin Mrgud, je na
osnovu njihovih izjava, lako ustanovio ko govori istinu. Ucinimo to i mi.
Re
senje
Oznacimo sa x, y i z, redom, izjave Alekseja, Maksima i Vladimira. Tada
postoje sledece pretpostavke:
H1 : Aleksej govori istinu i Maksim laze, ili, Aleksej ne govori istinu i
Maksim govori istinu,
H1 = (x y) (x y) ,
H2 : Maksim govori istinu, a Vladimir laze, ili, Maksim govori neistinu,
a Vladimir govori istinu,
H2 = (y z) (y z) ,
H3 : Vladimir govori istinu, a Maksim i Aleksej ne govore istinu, ili
Vladimir govori neistinu, a Maksim i Aleksej govore istinu,
H3 = (x y z) (z (x y)) .
Zadatak ima resenje ako postoji interpretacija za koju su sve iskazne formule
H1 , H2 i H3 istinite. Kako je
H1 H2 H3 = x y z
trazena interpretacija je
(x, y, z) = (, >, ) ,
te samo Maksim, y = >, govori istinu.
1.11 Saopstena je sledeca vremenska prognoza za naredni dan:
H1 : Bice vedro, ili, bice hladno, ili, duvace vetar,
H2 : Ako bude vedro i duva vetar bice hladno,
H3 : Ako ne bude vedro i bude hladno, duvace vetar.
16
1. LOGIKA
Da li su pretpostavke (premise) koegzistentne? Da li se na osnovi njih moze

zakljuciti:
C : Ako ne bude vedro, nece biti hladno?
Re
senje
Oznacimo sa x, y i z, sledece iskaze:
x : bice vedro,
y : bice hladno,
z : duvace vetar.
Uvedene pretpostavke u simbolima matematicke logike glase:
H1 = x y z,
H2 = x z y,
H3 = x y z,
a zakljucak C
C = x y.
Na osnovu tablice istinitosti
I
1
2
3
4
5
6
7
8
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
x
>
>
>
>
y
>
>
>
>
xz
>
>
x y
>
>
H1
>
>
>
>
>
>
>
H2
>
>
>
>
>
>
>
H3
>
>
>
>
>
>
>
C
>
>
>
>
>
>
pretpostavke H1 , H2 i H3 su koegzistentne jer, na primer, za interpretaciju

(x, y, z) = (, >, >)
su sve tri istine. Medutim, bas za ovu interpretaciju zakljucak C je neistinit,
te se ne moze izvesti.
1.12 Uvedene su sledece pretpostavke:

17
H1 : Ako je Maksim miran, tada nije nervozan,

H2 : Maksim je nervozan ako mu rastu zubi,
H3 : Maksimu rastu zubi.
Da li su pretpostavke koegzistentne? Da li na osnovu njih moze da se donese
zakljucak:
C : Maksim nije miran
.
Re
senje
Oznacimo sa x, y i z, sledece iskaze:
x : Maksim je miran,
y : Maksim nije nervozan,
z : Maksimu rastu zubi.
Pretpostavke H1 , H2 i H3 i zakljucak C u simbolima matematicke logike
glase
H1 = x y, H2 = z y, H3 = z, C = x.
Dokaz da je zakljucak C ispravan (istinit, tacan) mozemo izvesti na sledeca
dva nacina.
I na
cin: Dokazacemo da je iskazna formula
A = H1 H2 H3 C
tautologija, koristeci veze izmedu logickih veznika.
A =
=
=
=
=
=
=
=
=
=
H1 H2 H3 C = (x y) z (z y) x =
(x y) z (z y) x =
(x y) ((z z) (z y)) x =
(x y) ( (z y)) x =
(x y) ((z y)) x =
((x z y) (y z y)) x =
((x z y) ( z)) x =
((x z y) ) x =
(x z y) x = (x z y) x =
x z y x = (x x) z y = > z y = >.
18
1. LOGIKA
II na
cin: Koristeci tablice istinitosti dokazacemo da je C logicka
posledica pretpostavki H1 , H2 i H3 .
I
1
2
3
4
5
6
7
8
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
x
>
>
>
>
y
>
>
>
>
H1
>
>
>
>
>
>
H2
>
>
>
>
>
>
H3
>
>
>
>
C
>
>
>
>
Na osnovu ove tablice pretpostavke H1 , H2 i H3 su sve istinite za interpretaciju

(x, y, z) = (, , >) ,
te su one koegzistentne. Kako je za ovu interpretaciju zakljucak C
takode istinit, on je dobar (ispravan).
1.13 Dokazati da su sledece iskazne formule tautologije
a) A = x (y x) ;
b) A = (x y) (y z) x x y z.
Re
senje
I nacin - analiticki
a) A = x (y x) = x (y x) =
= x (y x) = (x x) y = > y = >,
b) A =
=
=
=
=
=
(x y) (y z) x x y z =
(x y) (y z) x x y z =
((x y) x) (y z) x y z =
((x x) (y x)) (y z) x y z =
( (y x)) (y z) x y z =
(y x) (y z) x y z =

=
=
=
=
19
((y x y) (y x z)) x y z =
((x) (y x z)) x y z =
( (y x z)) x y z =
xyz xyz =T
II nacin - pomocu istinitosnih tablica

I
1
2
3
4
I
1
2
3
4
5
6
7
8
>
>
>
>
>
>
y
>
>
>
>
y yx
>
>
>
>
>
z xy
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
A = x (y x)
>
>
>
>
yz
>
>
>
>
>
>
>
>
A
>
>
>
>
>
>
>
>
gde je L = (x y) (y z) x, D = x y z i A = L D.
1.14 Dokazati da je
a) p q, p r |= q r;
b) p, q, (r p q) |= r;
c) |= p q r (p q) (p r) .
Re
senje
Zadatak moze da se resi na vise nacina:
- analiticki,
20
1. LOGIKA
- koriscenjem logickih posledica,
- pomocu tautologije.
a) Dokazacemo da je iskazna formula
D =qr
logicka posledica pretpostavki
H1 = p q i H2 = p r.
Koristicemo
I p
1
2
3
4
5 >
6 >
7 >
8 >
istinitosnu tablicu
q r H1 = p q

>
>
>
> >
>

>
>
>
>
>
> >
>
H2 = p r
>
>
>
>
>
>
D =qr
>
>
>
>
>
>
Kad god su obe pretpostavke tacne, a to su interpretacije 3, 4, 6 i

8, zakljucak D je takode tacan. To znaci da je D logicka posledica
pretpostavki H1 i H2 .
b ) Koristeci istinitosnu tablicu dokazacemo da je iskazna formula
A = p q (r p q) r
tautologija.
I
1
2
3
4
5
6
7
8
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
q
>
>
>
>
r
>
>
>
>
rp
>
>
r p q
>
>
>
>
>
>
>
p q (r p q)
>
A
>
>
>
>
>
>
>
>

21
c) Dokaz cemo izvesti analiticki koristeci distributivnost logickih operacija

i .
p q r = p (q r) = (p q) (p r) .
1.15 Ne koristeci istinitosne tablice dokazati da je iskazna formula
A = ((x y) z) ((x y) z) ((x y) z)
tautologija.
Re
senje
Najpre dokazimo da je iskazna formula
A=pq p
tautologija. To cemo uciniti analitickim postupkom
A = p q p = (p q) p = (p q) p =
= (p q) q = p (q q) = p > = >.
Ako u iskaznu formulu
A = p q p,
koja je tautologija, uvedemo smene
p := (x y) z i q := (x y) z
dobijamo trazeni rezultat.
Neka je iskazna formula
A (t1 , t2 , ... , tn )
koja zavisi od iskaznih promenljivih t1 , t2 , ... , tn , tautologija (kontradikcija).
Ako iskazne promenljive ti , i = 1, 2, ... , n, zamenimo proizvoljnim iskaznim
formulama Ti , ti := Ti , i = 1, 2, ... , n, iskazna formula
A (T1 , T2 , ... , Tn )
je takode tautologija (kontradikcija).
22
1. LOGIKA
1.16 Sledece iskazne formule prevesti iz infiksne u pretfiksnu i postfiksnu

formu
a) p q;
b) p q;
c) (p q) (q p) ;
d) (p q) (p q) ;
e) (p q) r (p (q r)) ;
f) (p q) (p (q r)) .
Re
senje
a) p q p q
p q = p q = pq .
b) p q = pq
p q = p q = pq .
c) (p q) (q p) = (p q) (q p) = pq qp
(p q) (q p) = (p q) (q p) = pq qp .
d) (p q) (p q) = (p q) (p q) = pq pq
(p q) (p q) = (p q) (p q) = pq pqq .
e) (p q) r (p (q r)) = r pq p qr
(p q) r (p (q r)) = pq r qr p .
f) (p q) (p (q r)) = pq p qr
(p q) (p (q r)) = pq pqr .

23
1.17 Koristeci male zagrade , na osnovu hijerarhijskog niza prioriteta logickih operacija
, , , , ,
oznaciti redosled izvrsavanja operacija u sledecim izrazima:
x 6= 0 y = 1 x 6= 1,
x = 1 y > x y 6= 1,
x = y y = z x = z.
Re
senje
x 6= 0 ( y = 1 x 6= 1) ,
x = 1 (y > x y 6= 1) ,
(x = y y = z) x = z.
1.18 Dokazati da je skup veznika
B = {, , }
skup generatora, za skup veznika
V = {, , , , , , , } .
Re
senje
Dokaz sledi na osnovu jednakosti (ekvivalencija)
x y = (x y) (x y)
x y = x y
x y = (x y) (x y)
x y = (x y)
x y = (x y) .
1.19 Dokazati da skupovi veznika
B1 = {, } i B2 = {, } ,
24
1. LOGIKA
cine baze u skupu veznika

V = {, , , , , , , } .
Re
senje
Imajuci u vidu zadatak 1.18 za dokaz je dovoljno uociti sledece jednakosti
(ekvivalencije)
x y = (x y) i x y = (x y) .
1.20 Dokazati da skupovi veznika
B3 = {}
i B4 = {}
cine baze u skupu veznika

V = {, , , , , , , } .
Re
senje
Imajuci u vidu zadatak 1.18, tj. 1.19, dovoljno je uociti jednakosti (ekvivalencije)
x y = (x y) (x y) ,
ili
x y = (x x) (y y) ,
i
x = x x,
da bi dokazali da je B3 = {} baza u skupu V. Slicno, na osnovu jednakosti
x = x x,
i
x y = (x x) (y y)
ili
x y = (x y) (x y) ,
dokazuje se da skup B4 = {} cini bazu u skupu veznika V.

25
1.21 Iskaznu formulu

A = (p q) r
napisati u obliku savrsene disjunktivne normalne forme i savrsene konjuktivne normalne forme.
Re
senje
Zadatak cemo resiti koristeci tablicu istinitosti za datu iskaznu formulu
A = (p q) r.
I
0
1
2
3
4
5
6
7
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
q
>
>
>
>
p q
>
>
>
>
>
>
>
A = (p q) r
>
>
>
>
>
Konjunkti m
Disjunkti M
pqr
p q r
p q r
p q r
p q r
p q r
p q r
pqr
Na osnovu dobijene tablice istinitosti savrsena disjunktivna normalna forma

iskazne formule A , SDNF, je
A = m1 m3 m5 m6 m7 =
= (p q r) (p q r) (p q r) (p q r) (p q r) ,
a savrsena konjuktivna normalna forma, SKNF, je
A = M0 M2 M4 = (p q r) (p q r) (p q r) .
1.22 Iskaznu formulu
A = (p q) (p q)
napisati u obliku savrsene disjunktivne normalne forme i savrsene konjuktivne normalne forme.
Re
senje
Na osnovu sledece tablice istinitosti
26
1. LOGIKA
I
0
1
2
3
>
>
>
>
p
>
>
pq
>
>
p q
>
>
>
A
>
>
>
Konjunkti m
p q
p q
Disjunkti M
p q
pq
dobijamo da je
A = m0 m1 m3 = (p q) (p q) (p q)
i
A = M2 = p q.
1.23 Naci nepoznatu iskaznu formulu, koja zavisi od dve logicke promenljive, A = A (p, q) , cija je tablica istinitosti
I
0
1
2
3
>
>
>
>
>
>
Re
senje
Nepoznatu iskaznu formulu A potrazicemo u obliku savrsene disjunktivne
normalne forme i savrsene konjuktivne normalne forme. Prosiravanje date
tablice istinitosti odgovarajucim konjunktima i disjunktima dobijamo da je
I
0
1
2
3
>
>
>
>
>
>
M
pq
p q
p q
p q
A = m1 m2 = (p q) (p q)
i
A = M0 + M3 = (p q) (p q) .
Sredivanjem, bilo koje od ove dve forme, lako je uociti da je
A = p q.
1.24 Naci nepoznatu iskaznu formulu, koja zavisi od tri logicke promenljive, A = A (p, q, r) , zadatu tablicom istinitosti

1.2. ZADACI ZA DOMACI
27
I
0
1
2
3
4
5
6
7
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
A
>
>
>
>
Re
senje
Dopunimo datu tablicu istinitosti odgovarajucim konjunktima i disjunktima
I
0
1
2
3
4
5
6
7
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
A
>
>
>
>
m
p q r
p q r
p q r
p q r
p q r
p q r
p q r
pqr
Nepoznata iskazna formula A ima, redom, sledecu savrsenu disjunktivnu i

konjunktivnu normalnu formu
A = (p q r) (p q r) (p q r) (p q r)
i
A = (p q r) (p q r) (p q r) (p q r) .
1.2
Zadaci za doma
ci
1. Da li su sledece recenice iskazi:

Na ulici pada kisa;
Napisi broj 7;
5 3 (mod2);
28
1. LOGIKA
5 2 (mod3);
Ja sada spavam;
Na Juznom polu ne zive Beli medvedi;
Nis je veliki grad;
Beograd je mali grad;
Ponedeljak duginih boja;
Rad, red i disciplina.
Obrazloziti donete zakljucke.
2. Da li su sledece recenice iskazi:
Znam da nista ne znam;
Jedan Kricanin je uzviknuo: Svi Kricani su lazovi;
Jedan Kricanin je uzviknuo: To sto sada govorim je laz.
Obrazloziti donete zakljucke.
3. Napisati, na vise nacina, sledece iskaze:
Petak je i pada kisa;
Doruckujem i citam novine;
Sunce sija ili pada kisa.
Prikazati ove iskaze pomocu simbola matematicke logike i ispitati njihove istinitosne vrednosti pomocu tablica istinitosti.
4. Pomocu simbola matematicke logike izraziti sledece recenice:
Proizvod dva broja x i y jednak je nuli ako i samo ako je bar
jedan od njih jednak nuli;
Vladimir voli fudbal i nije istina da voli skijanje ili da voli vaterpolo;
Nije tacno da je Nis severnije od Beograda i reka Nisava se uliva
u Jadransko more;

29
Ako je Nis severnije od Beograda, tada se reka Nisava ne uliva u

Jadransko more.
Ispitati istinitost formiranih iskaza.
5. Pomocu simbola matematicke logike izraziti sledece recenice:
Sunce sija i pada kisa;
Sunce sija, a pada kisa;
Sunce sija, ali pada kisa;
Sunce sija, a ipak pada kisa.
6. Na osnovu iskaza
p : je racionalan broj;
q : je broj veci od jedinice,

formirati iskaze
p, q, p q, p q, p q,
p q, p q, p q, p q,
p q, p q, p q,
p q, p q,
i ispitati njihove istinitosti.

7. Na osnovu iskaza
p : Voda kljuca na 100 stepeni i
q : Prav ugao ima 90 stepeni ,
formirati iskaze
p q, p q, p q, p q, p q, p q,
p q, p q, p q, p q, p q, p q,
p q, p q, p q, p q, p q, p q, p q, p q,
i ispitati njihove istinitosti.
8. Na osnovu iskaza
p : Pada kisa, i
30
1. LOGIKA
q : Ulice su mokre,
formirati iskaze
p q,
q p,
p q,
q p,
p q,
q p,
p q,
q p.
Utvrditi istinitost ovih iskaza.

9. Neka su iskazi p, q i r definisani sa:
p : Prave a i b su paralelne;
q : Prave a i b se ne seku;
r : Prave a i b se nalaze u istoj ravni.
Formirati iskaze
p q, p q, p q, p q,
q p, q p, q p, q p,
p r, p q, q r, p q r, p q q,
q r p, p q r, p q r, p q r,
i ispitati njihovu istinitost.
p : Hektor voli tortu;
q : Na Severnom polu zive snezni majmuni;
r : Hektor ne voli macke.
Na osnovu p, q i r formirati iskaze
Hektor ne voli tortu i na Severnom polu ne zive snezni majmuni;
Ako Hektor ne voli tortu i na Severnom polu ne zive snezni majmuni, tada Hektor voli macke,
i ispitati njihovu istinitost.
11. Ako su iskazi p, q i r definisani sa:

31
p : Cetvorougao
ABCD je pravougaonik;
q : Cetvorougao
ABCD je kvadrat;
r : Cetvorougao
ABCD ima sve uglove od 90 stepeni,
opisati jezicki iskaze
q p, p q, p q, q p,
p r q, p q r, p r q.
p r,
Ispitati istinitost ovih iskaza.

12. Na osnovu iskaza
p : Hektor voli macke;
q : Macke beze od Hektora,
formirati iskaze
p q,
q p,
p q,
q p.
se moze zakljuciti?
Ispitati njihovu istinitost. Sta
p : Na Juznom polu zive majmuni;
q : Ja cu poloziti zadnji ispit na vreme;
r : Hektor voli tortu.
Pomocu logickih promenljivih p, q i r i i odgovarajucih logickih veznika
izraziti sledece recenice
Na Juznom polu ne zive majmuni i ja necu poloziti zadnji ispit
na vreme;
Ako na Juznom polu ne zive majmuni i Hektor ne voli tortu, ja
cu poloziti zadnji ispit na vreme.
Ispitati istinitost formiranih iskaza.
32
1. LOGIKA
14. Ako iskazi p i p q imaju istinitosnu vrednost >, dokazati da istu

istinitosnu vrednost imaju i iskazi
p q,
q p i q p.
se, pod navedenim uslovima moze reci, o istinitosti iskaza q?

Sta
15. Naci resenja logickih jednacina
I (x y z) = >;
I (x (y z)) = >;
I (x y z) = ;
I ((x y z) (x y) (x z)) = .
16. Maksim, Aleksej, Jelena i Vladimir cesto izlaze zajedno na veceru, pri
cemu svako od njih uvek narucuje isto jelo, cevape ili ribu. Poznate su
sledece premise:
H1 : Ako Maksim jede cevape, tada Aleksej jede isto jelo kao i
Jelena;
H2 : Ako Vladimir jede ribu, tada Maksim i Aleksej jedu razlicita
jela;
H3 : Ako Vladimir i Jelena jedu ista jela, tada Maksim jede ribu;
H4 : Aleksej i Vladimir jedu ista jela.
Da li su premise neprotivurecne (koegzistentne)? Da li mozemo sa
sigurnoscu tvrditi za nekog od njih koje jelo narucuje?
17. Proveriti valjanost sledecih argumenata
xy
yz
x
x y z
xy
yz
z
x
Svi Grci su plavi

Sokrat je plav
Sokrat je Grk
ca,
18. Uoci parlamentarnih izbora, u drzavi Bela Lada, za gospodina Soji
kandidata Stranke Zdravog Razuma, uvedene su sledece pretpostavke,
koje bi morale da obezbede njegovu pobedu:

33
c kandiduje, postace predsednik;

H1 : Ako se Soji
c dode na sastanak Stranke Zdravog Razuma,bice njen
H2 : Ako Soji
predsednicki kandidat;
c ce doci na sastanak Stranke Zdravog Razuma ;
H3 : Soji
c se ne rekreira.
H4 : Soji
c postane predsednik
Da li su predvidanja realna, da gospodin Soji
drzave Bela Lada.
19. Proveriti da li su sledece iskazne formule tautologije
a) A = x x;
b) A = (x y) (y z) (x z) ;
c) A = (x x) ;
d) A = (x y) (y z) (x z) ;
e) A = x (x y) x;
f) A = x (x y) y;
g) A = x (x y) y;
h) A = x y (x y) (x y) ;
i) A = x y x;
j) A = ((x y) x) x;
k) A = (x x) x;
m) A = ((x y) x) x;
n) A = x (x y) ;
o) A = x (x y) ;
p) A = (x y y) x.
20. Dokazati ili opovrgnuti da je
a) |= p q q;
b) |= ((p q) r) p.
21. Proveriti da li su sledece iskazne formule tautologije
34
1. LOGIKA
a) ((p q) (p r) (q r)) r;
b) ((p q) r) q;
c) (x y (z t)) (x y (x z t)) ;
d) ((x (y z)) (y z) (x z)) .
22. Elektricno kolo izmedu tacaka A i B prikazano je na sledecoj slici
y1
A
y2
y3
Iskazi T1 , T2 , T3 i T4 su definisani sa
T1 : element x je u kvaru;
T2 : element y1 je u kvaru;
T3 : element y2 je u kvaru;
T4 : element y3 je u kvaru.
Ispitati da li je elektricno kolo zatvoreno ako je iskazna formula
a) A = T1 (T2 T3 T4 ) ;
b) A = T1 (T2 T3 T4 )
istinita.
23. Inspektor Blaza je istazivao pocinjeno ubistvo. Narednog dana na stolu
ga je docekao sledeci izvestaj:
Inspektor Pera je ustanovio da ako je Mile bio pijan, to je ili
Zoran ubica ili Mile laze. Inspektor Dragan smatra da ili je Zoran
ubica ili Mile nije bio pijan i ubistvo se dogodilo posle ponoci.
Inspektor Zika
smatra da ako se ubistvo dogodilo posle ponoci to
je ili Zoran ubica ili Mile laze. Inspektor...

35
Blaza je prekinuo da cita jutarnji izvestaj. Kako je znao da Mile, kada

je zakljucio
nije pijan, ne laze, za njega je slucaj ubistva bio resen. Sta
inspektor Blaza?
24. Sledece iskazne formule prevesti iz infiksne u pretfiksnu i postfiksnu
formu
a) A = (p q) ;
b) A = (p q r) (p (q r)) ;
c) A = (((p q) (p r)) (q r)) (p q) ;
d) A = (((p q) (q r)) p q) (q s) .
25. Dokazati da su skupovi
a) B1 = {, , } ;
b) B2 = {, , } ;
c) B3 = {, , }
skupovi generatora u skupu logickih veznika
V = {, , , , , , , } .
26. Proveriti da li skupovi
a) B1 = {, , } ;
b) B2 = {, , } ;
c) B3 = {, , }
cine baze u skupu logickih veznika
V = {, , , , , , , } .
27. Proveriti da li skupovi
a) B1 = {, } ;
b) B2 = {, } ;
c) B3 = {, } ;
36
1. LOGIKA
d) B4 = {, }
cine baze u skupu logickih veznika
V = {, , , , , , , } .
28. Sledece iskazne formule

a) (p q) p;
b) (p q) (p q) ;
c) ((p q) p) q;
d) p q;
e) ((p q) q) p;
f) ((p q) p) q
prevesti u savrsene, konjunktivne i disjunktivne, normalne forme.
29. Sledece iskazne formule
a) ((p q) r) (p q) ;
b) (p q) (q r) r p;
c) (p q) (q r) (p r) ;
d) (p q) (p (r q)) q
prevesti u savrsene konjunktivne i disjunktivne normalne forme.
30. Naci nepoznatu iskaznu formulu A, koja zavisi od dve iskazne promenljive, na osnovu tablica istinitosti.
p
>
>
q
>
>
A
>
>
p
>
>
q
>
>
A
>
p
>
>
q
>
>
>
>
p
>
>
q
>
>
A
>
>
>

37
31. Naci nepoznatu iskaznu formulu A, koja zavisi od tri iskazne promenljive, na osnovu tablica istinitosti.
p
>
>
>
>
q
>
>
>
>
r
>
>
>
>
A
>
>
>
>
p
>
>
>
>
q
>
>
>
>
r
>
>
>
>
>
>
>
p
>
>
>
>
q
>
>
>
>
r
>
>
>
>
A
>
>
>
>
>
p
>
>
>
>
q
>
>
>
>
r
>
>
>
>
>
>
>
>
>
p
>
>
>
>
q
>
>
>
>
r
>
>
>
>
>
>
>
>
p
>
>
>
>
q
>
>
>
>
r
>
>
>
>
A
>
>
>
32. Na osnovu argumentacije:

- Ako su jedine osobe bile prisutne u stanu kada je razbijen prozor
loptom Aleksej i Maksim, tada je ili Aleksej ili Maksim razbio
prozor;
- Jedine osobe prisutne u stanu kada je razbijen prozor loptom bile
su Aleksej i Maksim;
- Ako je Maksim razbio prozor, on voli da se igra loptom u stanu;
- Maksim ne voli da se igra loptom u stanu;
da li se moze izvesti zakljucak: Aleksej je razbio prozor loptom?
33. Na jednom ostrvu zive dve grupe ljudi, istinogeni i lazogeni. Putnik
namernik naide na dvojicu mestana, debelog i mrsavog. Mrsavi rece:
Mi smo obojica lazogeni.
Putnik namernik, po profesiji matematicar, odmah je ustanovio da je
mrsavi lazogen, a debeli istinogen. Kako?
38
1. LOGIKA
34. Na ostrvu zive dva plemena, pleme istinogena i pleme lazogena. Posetilac ostrva iznajmio je vodica za njegov obilazak. Tom prilikom naidu
na jednog mestanina. Posetilac upita vodica kom plemenu pripada ovaj
mestanin. Nakon kraceg razgovora sa mestaninom vodic saopsti da je
on istinogen. Kom plemenu pripada vodic?
35. Putnik namernik stigao je na ostrvo istinogena i lazogena. Naisao je
na dva mestanina, debelog i mrsavog.
- Vi uvek govorite istinu? - upita on debelog.
- Aba-daba - odgovori debeli.
- On je rekao da, protumacio je ovaj odgovor mrsavi, ali je i dodao
da je debeli veliki lazov.
Kojoj grupi mestana pripada svaki od ovih mestana.
36. U selu zive dva brata blizanca, pri cemu jedan uvek govori istinu, a
drugi uvek laze. U blizini sela je raskrsnica u kojoj se put racva na
dva kraka, od kojih samo jedan vodi u selo. Na raskrsnici sedi jedan
od brace. Putnik namernik zna osobine brace, ali ne zna koji od njih
sedi na raskrsnici. On mora jednim pitanjem, na osnovu odgovora, bez
obzira koji je od brace u pitanju, da ustanovi koji put vodi u selo. Kako
glasi postavljeno pitanje?
37. Na mestu racvanja puta na dva kraka, pri cemu jedan vodi u grad A, u
kome zive istinogeni, a drugi u grad B, u kome zive lazogeni, sedi jedan
covek. Moze biti istinogen ili lazogen. Putnik namernik zeli da stigne
u grad A. Moze da postavi samo jedno pitanje, na koje dobija odgovore
u formi DA ili NE. Na osnovu odgovora on mora jednoznacno da zna
koji krak puta vodi u grad A. Kako glasi postavljeno pitanje?
38. Na mestu racvanja puta na dva kraka, pri cemu jedan vodi u grad A,
u kome zive istinogeni, a drugi u grad B, u kome zive lazogeni, sede tri
gradanina. Jedan je iz grada A, jedan iz grada B, a jedan je prevarant,
koji ne zivi ni u jednom od ova dva grada. Putnik namernik, koji
putuje u grad A, postavlja dva pitanja, bilo kome od ove trojice, na
koja dobija odgovor u formi DA ili NE. Nakon dobijenih odgovora on
mora jednoznacno da zna koji od krakova puta vodi u grad A. Kako
glase postavljena pitanja?

39
39. Dva mladica udvaraju se istoj devojci. Ona im rece:

Napisite mi po jednu pesmu. Odabracu jednu od njih. Pogodim li
koji je od vas dvojice napisao, udacu se za njega. Ako ne pogodim,
udacu se za onog koji je napisao drugu pesmu.
Da li je pogodba postena?
40. Kineski mandarin Su-Fu-De pozvao je zatocenog mladica i rekao mu:
Treba da kazes samo jednu recenicu. Bude li istinita, bices streljan, bude li neistinita bices obesen.
Mladic se zamislio, izustio recenicu, nakon cega je bio pusten na slo je rekao?
bodu. Sta
41. Pleme hanibala zarobilo je pustolova, strpalo ga u kolibu i sprema se
da ga, uz tradicionalni ritual, skuva i pojede. Koliba ima dva ulaza, tj.
izlaza. Poglavica, poznat kao veliki dzentlmen, ponudio je pustolovu
sansu da se spasi. Saopstio mu je da jedan izlaz vodi u slobodu, a
drugi u lonac. Koji je koji izlaz zna samo poglavica i strazar. Pustolov moze, kao ispomoc, da postavi strazaru samo jedno pitanje, na
koje ce dobiti odgovor u obliku DA ili NE. Pri tome, on mora da vodi
racuna da strazar, kada je lose volje govori samo neistinu, a kada je
dobre volje samo istinu. Pustolov, naravno, nezna strazarevo trenutno
raspolozenje. Kako glasi pitanje, koje je pustolov postavio strazaru,
tako da se nakon odgovora nasao na slobodi?
42. Vladar je resio da testira svoja tri mudraca A, B i C. Imao je pet kapa,
dve bele i tri crne. Zavezao je oci mudracima i svakom od njih je stavio
na glavu po jednu kapu. Nakon skidanja poveza sa ociju mudraca, pitao
je da li neko od njih moze jednoznacno da otkrije boju kape na svojoj
glavi. Mudraci su redom dali sledece odgovore:
A : Ne, jer mogu da pogresim;
B : Ne, jer mogu da pogresim;
C : Da, ja znam da na glavi imam crnu kapu.
Kako je mudrac C dosao do svog zakljucka?
40
1. LOGIKA
2
Skupovi. Relacije. Funkcije
2.1
Zadaci za ve
zbu
2.1 Neka je struktura A definisana sa

A = {a, b} ,
A = {{}} ,
A = {a, a, b} , A = {{a} , b} , A = {} , A = {, , } ,
A = , A = {, {}} , A = {, {}} , A = {, {} , {}} .
Izdvojiti sve skupove, kolekcije i familije.

Re
senje
Skupovi su samo A = {a, b}
a sve ostalo su familije.
i A = . Kolekcija je jedna A = {a, a, b} ,
2.2 Skup svih prirodnih brojeva deljivih brojem 5, predstaviti nabrajanjem, opisom osobina i procedurom.
Re
senje
A = {5, 10, 15 , ...} nabrajanje,
A = {n| n = 5k, k N } opisom osobina,
A = {n| n := 0, n := n + 5} procedura.
2.3 Da li postoje skupovi A, B i C tako da vaze sledece osobine:
A B 6= ,
A C = i (A B) \C = .
41
42
2. SKUPOVI. RELACIJE. FUNKCIJE
Re
senje
Ako je A B 6= to znaci da postoji x tako da x A i x B. Kako je
(A B) \C =
vazi
A B C,
te element x pripada i skupu C. Element x pripada skupu A i skupu C te on
pripada skupu A C, pa je
A C 6= .
To znaci da uslov A C = nije zadovoljen, te ne postoje skupovi A, B i C
sa navedenim osobinama.
2.4 Dokazati da je
A\ (B C) = (A\B) (A\C) .
Re
senje
x A\ (B C) x A x
/ (B C)
xA xBC xA xBC =
= (x A x A) x B x C x A x A x B x C =
=xA xBxA xC xA xB xAxC =
= xAxB xAxC xAB xAC =
= x A B A C x ((A\B) (A\C)) .
2.5 Dokazati da vazi implikacija

A B B A.
Re
senje
Neka je A B. Tada je
A = (B\A) B i (B\A) B = ,
te je
B A.

43
2.6 Naci sve podskupove skupa A = {1, 2, 3, 4} koji sadrze po 2 elementa.

Re
senje
Podskupovi skupa A = {1, 2, 3, 4} koji sadrze po 2 elementa su
{1, 2},
{1, 3},
{1, 4},
{2, 3},
{2, 4},
{3, 4}.
2.7 Naci partitivni skup skupa A ako je

a) A = {a, b, c} ;
d) A = {} ;
b) A = {a, a, b} ;
c) A = {1, {1}} ;
e) A = .
Re
senje
a) 2A = {, {a} , {b} , {c} , {a, b} , {a, c} , {b, c} , {a, b, c}} .
b) 2A = {, {a} , {b} , {a, a} , {a, b} , {a, a, b}} .
c) 2A = {, {1} , {{1}} , {1, {1}}} .
d) 2A = {, {}} .
e) 2A = {} .
2.8 Koristeci korensko stablo formirati partitivni skup skupa A
A = {1, 2, 3} .
Re
senje
Resenje je prikazano na sledecoj slici
1
da
ne
2
ne
3
ne
da
ne
{3}
{2}
2
da
ne
3
da
ne
1
{2, 3} {}
da
3
da
ne
{1, 3} {1, 2}
da
{1, 2, 3}
44
Neka su dati skupovi A1 , A2 , ... , An koji su podskupovi univerzalnog

skupa U. Pod osnovnim presekom i unijom ovih skupova podrazumevaju
se skupovi
A1 A2 ... An
i
A1 A2 ... An
pri cemu je Ai jednako Ai ili Ai , za svako i = 1, 2, ..., n.
2.9 Formirati osnovne preseke i unije skupova
a) A = {1, 3, 4} , B = {1, 2, 5} ;
b) A = {1, 3, 5} , B = {1, 2} , C = {3, 4}
na univerzalnom skupu U = {1, 2, 3, 4, 5, 6} .
Re
senje
a) Komplementi skupova A i B u odnosu na dati univerzalni skup U
su
= {3, 4, 6} .
A = {2, 5, 6} i B
Osnovni preseci i unije su
= {3, 4} , A B = {2, 5} ,
A B = {1} , A B
= {1, 3, 4, 6} ,
A B = {1, 2, 3, 4, 5} , A B
= {2, 3, 4, 5, 6} .
A B = {1, 2, 5, 6} , A B
= {6} ,
A B
b) Komplementi skupova A, B i C u odnosu na univerzalni skup U su

skupovi
A = {2, 4, 6} ,
= {3, 4, 5, 6} ,
B
C = {1, 2, 5, 6} .
Osnovni preseci su
C = {3} ,
A B C = , A B C = {1} , A B
C = {5} , A B C = {2} ,
A B C = , A B
C = {4} , A B
C = {6} .
A B

45
Osnovne unije su
ABC
C
A B
C
A B
C
A B
= {1,
= {1,
= {1,
= {2,
2,
3,
2,
3,
3,
4,
3,
4,
4,
5,
4,
5,
C = {1, 2,
5} , A B
6} , A B C = {1, 2,
5, 6} , A B C = {1,
C = {1, 2,
6} , A B
3,
3,
2,
3,
5,
4,
4,
4,
6} ,
6} ,
5, 6} ,
5, 6} .
2.10 Dokazati da za proizvoljne konacne skupove A i B vazi jednakost

|A B| = |A| + |B| |A B| .
Re
senje
Za dva konacna skupa X i Y sa osobinom X Y = , vazi jednakost
|X Y | = |X| + |Y |, vidi Sl.2.1 a).
B
Y
B\A
A\B
AIB
b)
a)
Slika 2.1:
Neka su A i B dva proizvoljna konacna skupa. Kako je
A = (A\B) (A B) ,
(A\B) (A B) =
i
A B = (A\B) B,
(A\B) B = , vidi Sl. 2.1 b)
vaze jednakosti
|A| = |A\B| + |A B|
|A B| = |A\B| + |B| .
Oduzimanjem prve jednakosti od druge dobijamo trazeni rezultat (videti
Sl.2.1 b)).
46
Teorema 2.1. (Princip ukljucenja-iskljucenja) Za date konacne skupove A1 ,

A2 , . . . , An vazi jednakost
n
n
[
X
X
|Ai |
|Ai Aj | +
Ai =
i=1
i=1
1i<jn
X
+
|Ai Aj Ak | . . . + (1)n |A1 A2 . . . An |.
1i<j<kn
Posledica 2.1. Neka konacni skupovi A1 , A2 , ... , An pripadaju istom univerzalnom skupu U. Ukupan broj elemenata iz skupa U koji pripadaju bar
jednom od skupova A1 , A2 , ... , An je
R = Ai .
i=1
Posledica 2.2. Neka skupovi A1 , A2 , ... , An pripadaju konacnom univerzalnom skupu U, |U | = m. Ukupan broj elemenata skupa U koji ne pripadaju
nijednom od skupova Ai , i = 1, 2, ... , n, je
r = m R.
Posledica 2.3. Neka skupovi A1 , A2 , ... , An pripadaju konacnom univerzalnom skupu U. Oznacimo sa
N (i1 , i2 , ..., ik )
1 i1 < i2 < ... < ik n, ukupan broj elemenata koji istovremeno pripadaju
skupovima
Ai1 , Ai2 , ..., Aik .
Ukupan broj elemenata iz U koji pripadaju tacno r, 1 r n, od skupova
A1 , A2 , ..., An je
N
(r)
n
X
k=r
(1)
kr
k
r
N (i1 , i2 , ..., ik ).
2.11 Ispit iz tri predmeta: matematike (M), fizike (F) i programiranja (P),
polagao je 41 student. U sledecoj tabeli je prikazano koliko studenata nije
polozilo odgovarajuce predmete.

47
PREDMET M F
PALO 12 5
P MF MP FP MFP
8
2
6
3
1
Koliko studenata je polozilo sva tri predmeta?

Re
senje
Oznacimo sa N broj studenata koji nisu polozili bar jedan predmet. Na
osnovu principa ukljucenja-iskljucenja vazi
N = (M + F + P ) (M F + M P + F P ) + M F P =
= (12 + 5 + 8) (2 + 6 + 3) + 1 = 15.
Sva tri predmeta polozilo je
= 41 15 = 26
N
studenata.
2.12 U skupu prirodnih brojeva A = {n| 1 n 300} odrediti:
a) ukupan broj brojeva koji su deljivi bar jednim od brojeva 2, 5 i 9;
b) ukupan broj brojeva koji nisu deljivi nijednim od brojeva 2, 5 i 9;
c) ukupan broj brojeva koji su deljivi sa tacno dva broja od brojeva 2,
5 i 9;
d) ukupan broj brojeva koji su deljivi sa najvise dva broja od brojeva
2, 5 i 9.
Re
senje
Oznacimo sa A2 skup svih brojeva, iz skupa A, koji su deljivi sa 2, sa A5
deljivi sa 5, sa A9 deljivi sa 9, sa A25 deljivi sa 2 i 5, sa A29 deljivi sa 2 i 9,
sa A59 deljivi sa 5 i 9 i sa A259 deljivi sa 2, 5 i 9. Tada je
300
300
N (2) = |A2 | =
= 150,
N (5) = |A5 | =
= 60,
2
5
300
300
N (9) = |A9 | =
= 33,
N (2, 5) = |A25 | =
= 30,
9
10
300
300
N (2, 9) = |A29 | =
= 16,
N (5, 9) = |A59 | =
= 6,
18
45
300
N (2, 5, 9) = |A259 | =
= 3,
90
48
pri cemu smo sa [x] oznacili najvece celo sadrzano u broju x.

a) Na osnovu principa ukljucenja-iskljucenja ukupan broj brojeva, iz
skupa A, koji su deljivi bar jednim od brojeva 2, 5 ili 9 je
R = (N (2) + N (5) + N (9)) (N (2, 5) + N (2, 9) + N (5, 9)) +
+ N (2, 5, 9) = (150 + 60 + 33) (30 + 16 + 6) + 3 = 194
b) Ukupan broj brojeva, skupa A, koji nisu deljivi nijednim od brojeva
2, 5 i 9 je
r = |A| R = 300 194 = 106.
c) Ukupan broj brojeva, skupa A, koji su deljivi sa tacno dva broja, od
brojeva 2, 5 i 9 je
N (2) = (N (2, 5) + N (2, 9) + N (5, 9)) 3N (2, 5, 9) = 52 9 = 43.
d) Ukupan broj brojeva, skupa A, koji su deljivi sa tacno jednim brojem
od brojeva 2, 5, 9 je
N (1) = (N (2) + N (5) + N (9)) 2(N (2, 5) + N (2, 9) +
+ N (5, 9)) + 3N (2, 5, 9) = 243 104 + 9 = 148.
Ukupan broj brojeva, skupa A, koji su deljivi sa najvise dva broja od
brojeva 2, 5 i 9 jednak je
N (1) + N (2) = 148 + 43 = 191.
2.13 Naci sva moguca razbijanja skupa A = {1, 2, 3} .
Re
senje
Razbijanje koje se sastoji od jednog bloka B = {B1 } je B1 = A = {1, 2, 3} .
Razbijanja od dva bloka B = {B1 , B2 } su
1. B1 = {1} , B2 = {2, 3} ,
2. B1 = {2} , B2 = {1, 3} ,
3. B1 = {3} , B2 = {1, 2} .

49
A
B1
1
2
B1
2
1
3 B
2
B2
2
B1
B1
B1
B2
1
3
B2
B3
Slika 2.2:
Razbijanje od tri bloka B = {B1 , B2 , B3 } je B1 = {1} B2 = {2}, B3 = {3}.
Sva razbijanja skupa A su prikazana na slici 2.2
2.14 Binarna relacija iz skupa A u skup B, A B, A = {a, b, c} i
B = {1, 2}, definisana je sa
= {(a, 1) , (b, 2) , (c, 1) , (c, 2)} .
a) Naci binarne relacije 1 i ;
b) Binarne relacije , 1 i prikazati pomocu grafova i matrica susedstva.
Re
senje
a) Inverzna relacija, 1 B A, binarne relacije , je
1 = {(1, a) , (2, b) , (1, c) , (2, c)} ,
a komplementarna
= {(a, 2) , (b, 1)} .
b) Grafovi binarnih relacija , 1 i , prikazani su na Sl.2.3.
Matrice susedstva
1
M1 = 0
1
binarnih relacija , 1 i , redom su M1 , M2 i M3
0
0 1
1 0 1
1 , M2 =
, M3 = 1 0 .
0 1 1
1
0 0
50

A
-1
Slika 2.3:
2.15 Binarna relacija na skupu A, A2 , A = {1, 2, 3, 4, 5} definisana
je skupom
= {(1, 1), (1, 3), (1, 5), (2, 3), (2, 4), (3, 4),
(4, 1), (4, 2), (4, 5), (5, 3), (5, 4)}.
a) Naci binarne relacije i 1 ;
b) Binarne relacije , , i 1 prikazati pomocu grafova i matrica susedstva.
Re
senje
a) Binarne relacije i 1 , su redom, prikazane pomocu sledecih skupova
= {(1, 2) , (1, 4) , (2, 1) , (2, 2) , (2, 5) , (3, 1) , (3, 2) ,
(3, 3) , (3, 5) , (4, 3) , (4, 4) , (5, 1) , (5, 2) , (5, 5)},
i
1 = {(1, 1), (3, 1), (5, 1), (3, 2), (4, 2), (4, 3),
(1, 4), (2, 4), (5, 4), (3, 5), (4, 5)}.
b) Grafovi na Sl. 2.4, redom, prikazuju binarne relacije , i 1 . Ako
oznacimo sa M1 , M2 i M3 , redom, matrice susedstva binarnih relacija
, i 1 , vazi
M1 =
1
0
0
1
0
0
0
0
1
0
1
1
0
0
1
0
1
1
0
1
1
0
0
1
0
, M2 =
0
1
1
0
1
1
1
1
0
1
0
0
1
1
0
1
0
0
1
0
0
1
1
0
1
, M3 =
1
0
1
0
1
0
0
1
1
0
0
0
0
1
0
1
1
0
0
1
0
0
1
1
0

51
r -1
Slika 2.4:
Nije tesko uociti da je
M1 + M2 =
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
i M3 = M1T .
2.16 Na skupu A = {1, 2, 3, 4, 5} definisana je binarna relacija

= {(1, 4) , (1, 3) , (2, 3) , (2, 4) , (3, 3) , (3, 4) , (5, 4)} .
Ispitati da li je binarna relacija : refleksivna, antirefleksivna, nije refleksivna, simetricna, asimetricna, antisimetricna, nije simetricna, tranzitivna,
linearna.
Re
senje
Binarna relacija nije refleksivna, jer na primer, (1, 1)
/ , nije antirefleksivna jer (3, 3) , nije simetricna jer, na primer (1, 4) , a (4, 1)
/ .
Relacija je asimetricna jer za nijedan par (a, b) ne vazi (b, a) .
Relacija je tranzitivna jer vazi
(1, 3) i
(3, 4) (1, 4) ,
(2, 3) i
(3, 4) (2, 4) ,
52
tj. za svaka dva para (a, b) i (b, c) sa osobinom (a, b) i (b, c) , vazi
(a, c) .
Binarna relacija nije linearna.
2.17 Naci domen i kodomen sledecih binarnih relacija
a) = {(x, y) | x, y N i x|y} ;
b) = {(1, 2) , (1, 3) , (2, 2) , (2, 3) , (4, 1) , (4, 2)} .
Re
senje
a) Domen binarne relacije je skup prirodnih brojeva D = N, a kodomen
D1 = {kx| k N } .
b) Domen date binarne relacije je D = {1, 2, 4} , a kodomen D1 =
{1, 2, 3} .
2.18 Za skupove A = {1, 2} i B = {a, b, c} formirati Dekartove proizvode
A B i B A.
Re
senje
Skup A B je (vidi Sl.2.5)
A B = {(1, a) , (1, b) , (1, c) , (2, a) , (2, b) , (2, c)} ,
(1,a)
(1,b)
(1,c)
(2,a)
(2,b)
(2,c)
Slika 2.5:
Skup B A je (vidi SL. 2.6)
B A = {(a, 1) , (a, 2) , (b, 1) , (b, 2) , (c, 1) , (c, 2)} .

53
(a,2)
(a,1)
(b,2)
(b,1)
(c,1)
(c,2)
Slika 2.6:
2.19 Na skupu A = {2, 3, 6, 10, 12, 20}, binarna relacija definisana je
sa
a, b A, a =
6 b, (a, b) a|bquad( a deli b bez ostatka).
Prikazati binarnu relaciju pomocu: skupa, grafa, Haseovog dijagrama i
matrice susedstva. Naci najmanji, minimalni, najveci i maksimalni element,
u skupu A, u odnosu na binarnu relaciju .
Re
senje
Binarna relacija definisana je skupom
= {(2, 6) , (2, 10) , (2, 12) , (2, 20) , (3, 6) , (3, 12) , (6, 12) , (10, 20)} .
Njoj odgovara usmereni graf prikazan na Sl.2.7 a) i Haseov dijagram prikazan
na Sl.2.7 b).
20
12
10
20
12
10
a)
b)
Slika 2.7:
Na osnovu Haseovog dijagrama zakljucujemo da u odnosu na binarnu
relaciju , u skupu A, ne postoji najmanji i najveci element. Elementi 2 i
54
3 su munimalni, a 12 i 20 su maksimalni elementi. Matrica susedstva date

binarne relacije je
0 0 1 1 1 1
0 0 1 0 1 0
0 0 0 0 1 0
M =
0 0 0 0 0 1 .
0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0
2.20 Za date skupove
A = {1, 2, 3, 4, 5} , B = {a, b, c, d}
i C = {, , }
binarne relacije 1 A C i 2 C B su definisane sa

1 = {(1, ) , (1, ) , (2, ) , (3, ) , (3, ) , (4, ) , (5, )}
i
2 = {(, a) , (, c) , (, c) , (, a) , (, d)} .
Naci:
a) Matrice susedstva, M1 i M2 , binarnih relacija 1 i 2 , respektivno;
b) Prikazati binarnu relaciju = 1 2 pomocu skupa i naci njenu matricu
susedstva, M .
c) Naci vezu izmedu matrica M, M1 i M2 .
Re
senje
a) Matrice susedstva, M1 i M2 , binarnih relacija 1 i 2 su
M1 =
0
1
1
0
0
1
0
1
0
1
1
0
0
1
0
1 0 1 0
i M2 = 0 0 1 0 .
1 0 0 1

55
b) Binarna relacija , A B, je
= 1 2 =
{(1, a) , (1, c) , (1, d) , (2, a) , (2, c) , (3, a) , (3, c) , (4, a) , (4, d) , (5, c)} .
Njen graf prikazan je na Sl. 2.8. Matrica susedstva binarne relacije
je
1 0 1 1
1 0 1 0
.
1
0
1
0
M =
1 0 0 1
0 0 1 0
r1
r2
Slika 2.8:
c) Kako je
M1 M2 =
0
1
1
0
0
1
0
1
0
1
1
0
0
1
0
1 0 1 0
0 0 1 0 =
1 0 0 1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
1
1
0
0
1
0
vazi jednakost M = M1 M2 .
2.21 Na skupu A = {1, 2, 3, 4, 5} binarna relacija definisana je sa
= {(1, 1) , (1, 2) , (2, 2) , (2, 5) , (3, 2) , (3, 3) , (4, 1) , (4, 5) , (5, 2)} .
56
Naci restrikciju binarne relacije na skup B, B A, B = {1, 3, 5}.

Re
senje
Restrikcija date binarne relacije na skup B, B A, je binarna relacija
B = {(1, 1) , (3, 3)} .
2.22 Na skupu A = {1, 2, 3, 4} binarna relacija , A2 , definisana je
sa
= {(1, 1) , (1, 3) , (2, 4), (3, 2)} .
Naci zatvaranje, binarne relacije u odnosu na
a) refleksivnost;
b) simetricnost;
c) tranzitivnost.
Re
senje
Graf date binarne relacije prikazan je na Sl.2.9. Matrica susedstva je
1 0 1 0
0 0 0 1
M =
0 1 0 0 .
0 0 0 0
Slika 2.9:
a) Zatvaranje date binarne relacije u odnosu na refleksivnost, je binarna
relacija 1 definisana sa
1 = {(1, 1) , (1, 3) , (2, 2) , (2, 4) , (3, 2) , (3, 3) , (4, 4)} .

57
Njen grafik je prikazan na Sl.2.10,
1
0
M1 =
0
0
a i matrica susedstva je
0 1 0
1 0 1
.
1 1 0
0 0 1
Slika 2.10:
b) Zatvaranje date binarne relacije u odnosu na simetricnost, je binarna
2 = {(1, 1) , (1, 3) , (2, 3) , (2, 4) , (3, 1) , (3, 2), (4, 2)} .
Njen grafik je prikazan na Sl.2.11,
1
0
M2 =
1
0
a matrica susedstva je
0 1 0
0 1 1
.
1 0 0
1 0 0
c) Zatvaranje date binarne relacije u odnosu na tranzitivnost je binarna

3 = {(1, 1) , (1, 2) , (1, 3) , (1, 4) , (2, 4) , (3, 2) , (3, 4)} .
58
Slika 2.11:
Njen grafik prikazan na Sl.2.12, a matrica susedstva je
1 1 1 1
0 0 0 1
M3 =
0 1 0 1 .
0 0 0 0
Slika 2.12:
2.23 Na skupu A = {1, 2, 3, 4, 5} definisana je binarna relacija

= {(1, 5) , (2, 4) , (3, 1) , (5, 1) , (5, 3)} .
Naci zatvaranje, , ove binarne relacije u odnosu na osobine refleksivnost i
simetricnost. Dokazati da je binarna relacija relacija ekvivalencije. Naci
razbijanje skupa A indukovano binarnom relacijom .

59
Re
senje
Grafik date binarne relacije prikazan je na Sl. 2.13, a njena matrica
susedstva je
0 0 0 0 1
0 0 0 1 0
M =
1 0 0 0 0 .
0 0 0 0 0
1 0 1 0 0
Slika 2.13:
Zatvaranje binarne relacije u odnosu na refleksivnost je binarna relacija 1
1 = {(1, 1) , (1, 5) , (2, 2) , (2, 4) , (3, 1) , (3, 3) , (4, 4) , (5, 1) , (5, 3) , (5, 5)} .
Zatvaranje binarne relacije 1 u odnosu na osobinu simetricnost je binarna
relacija
= {(1, 1), (1, 3), (1, 5), (2, 2), (2, 4), (3, 1), (3, 3),
(3, 5), (4, 2), (4, 4), (5, 1), (5, 3), (5, 5}.
Grafik binarne relacije prikazan je
1
0
M1 =
1
0
1
na Sl. 2.14, a matrica susedstva je
0 1 0 1
1 0 1 0
0 1 0 1
.
1 0 1 0
0 1 0 1
Nije tesko uociti da je binarna relacija refleksivna, simetricna i tranzitivna,
60
Slika 2.14:
te je relacija ekvivalencije. Klase ekvivalencije su
[1] = {1, 3, 5}
i [2] = {2, 4} .
Na osnovu njih razbijanje skupa A cine blokovi B1 = {1, 3, 5} ; B2 =

{2, 4}, kao sto je prikazano na Sl. 2.15
A
3
1
B1
B2
Slika 2.15:
2.24 Na skupu A = {1, 2, 3, 4, 5} binarna relacija definisana je usmerenim grafom prikazanim na Sl. 2.16. Prikazati datu binarnu relaciju
pomocu skupa i matrice susedstva. Naci tranzitivno zatvaranje, , i redukciju, r , binarne relacije . Ako oznacimo sa M matricu susedstva binarne
relacije , dokazati da za matricu susedstva, M1 , binarne relacije vazi
M1 = M M 2 M 3 M 4 M 5 ,

61
1
Slika 2.16:
pri cemu se matrice mnoze koristeci Bulov proizvod.
Re
senje
Data binarna relacija definisana je skupom
= {(1, 2) , (1, 4), (2, 4) , (3, 2) , (4, 5)} .
Njoj odgovara matrica susedstva
M =
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
1
0
Tranzitivno zatvaranje binarne relacije , , definisano je skupom

= {(1, 2) , (1, 4) , (1, 5) , (2, 4) , (2, 5) , (3, 2) , (3, 4) , (3, 5) , (4, 5)} .
Njoj odgovara graf prikazana na Sl.
0
0
M1 =
0
0
0
2.17 i matrica susedstva
1 0 1 1
0 0 1 1
1 0 1 1
.
0 0 0 1
0 0 0 0
Kako je
M = M M =
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
1
1
0
0
0
M = M M =
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
62

1
Slika 2.17:
M4 = M5 =
0
0
0
0
0
vazi
0
0
0
0
0
M M M M M =
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
1
1
1
1
0
= M1 .
Tranzitivna redukcija binarne relacije je binarna relacija r

r = {(1, 2) , (2, 4) , (3, 2) , (4, 5)} .
Nije tesko proveriti da vazi jednakost r = .
Neka su A = (aik ) i B = (akj ) date binarne (Bulove) matrice reda n n.
Bulov (binarni) proizvod ovih matrica je binarna matrica C = (cij ) , reda
n n, u oznaci A B, definisana sa
cij = (ai1 b1j + ai2 b2j + ... + ain bnj ) mod 2,
za svako i = 1, 2, ... , n i j = 1, 2, ... , n. Bulov (binarni) zbir datih binarnih
matrica A = (aij ) i B = (bij ) reda n n, je binarna matrica C = (cij ) , reda
n n, u oznaci A B, definisana sa
cij = (aij + bij ) mod 2,
za svako i = 1, 2, ... , n i j = 1, 2, ... , n. Neka su A, B i C konacni skupovi
i 1 A C i 2 C B date binarne relacije. Ako su M1 i M2 , redom,

63
matrice susedstva binarnih relacija 1 i 2 , tada je binarna matrica M

M = M1 M2
matrica susedstva binarne relacije = 1 2 .
2.25 Binarne relacije 1 i 2 , 1 A C i 2 C B, nad skupovima
A = {a1 , a2 , a3 } , B = {b1 , b2 , b3 , b4 }
i C = {c1 , c2 }
definisane su sa
1 = {(a1 , c1 ) , (a1 , c2 ) , (a2 , c2 ) , (a3 , c1 )}
i
2 = {(c1 , b2 ) , (c1 , b4 ) , (c2 , b2 ) , (c2 , b3 )} .
Naci binarnu relaciju = 1 2 , A B. Na osnovu matrica susedstva
binarnih relacija 1 i 2 naci matricu susedstva binarne relacije .
Re
senje
Na osnovu grafikona sa Sl. 2.18 binarna relacija je definisana skupom
A
a1
b2
a2
b2
a3
b3
c1
a2
b1
A
a1
c2
a3
b3
r1
b1
r2
b4
b4
Slika 2.18:
= {(a1 , b2 ), (a1 , b3 ), (a1 , b4 ), (a2 , b2 ), (a2 , b3 ), (a3 , b2 ), (a3 , b4 )}.
Matrice susedstva M1 i M2 ,
M1 = 0
1
redom, binarnih relacija 1 i 2 su
1
0 1 0 1
1
i M2 =
.
0 1 1 0
0
64
Bulov proizvod ovih matrica
M = M1 M2 = 0
1
je
1
0 1 1 1
0 1 0 1
1
= 0 1 1 0 .
0 1 1 0
0
0 1 0 1
Nije tesko uociti da je matrica M matrica susedstva binarne relacije ,

A B.
2.26 Dati su skupovi
A = {2, 3, 5, 8} ,
B = {4, 6, 16}
i C = {1, 4, 5, 7} .
Binarna relacija 1 , 1 A B, je definisana skupom uredenih parova

(a, b) , a A, b B, pri cemu a deli b bez ostatka, a | b. Binarna relacija
2 , 2 B C, je definisana skupom
2 = {(4, 5) , (6, 7)} .
Naci matrice susedstva binarnih relacija 1 i 2 i na osnovu njih matricu
susedstva binarne relacije = 1 2 , A C, i samu relaciju .
Re
senje
Po uslovu iz zadatka binarna relacija 1 je definisana skupom
1 = {(2, 4) , (2, 6) , (2, 16) , (3, 6) , (8, 16)} .
Matrice susedstva M1 i M2 , redom, binarnih relacija
1 1 1
0 0
0 1 0
i M2 = 0 0
M1 =
0 0 0
0 0
0 0 1
Njihov Bulov proizvod
1
0
M = M1 M2 =
0
0
1
1
0
0
1 i 2 su
1 0
0 1 .
0 0
1
0 0 1 0
0
0 0 0 1 =
0
0 0 0 0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
1
0
0

65
A
2
16
r1
A
2
r2
Slika 2.19:
je matrica susedstva binarne relacije , = 1 2 , definisane skupom
= {(2, 5) , (2, 7) , (3, 7)} .
Na Sl. 2.19 prikazano je nalazenje relacije pomocu grafa.
2.27 Na skupu A = {1, 2, 3, 4} binarne relacije 1 i 2 su definisane
skupovima
1 = {(1, 1) , (1, 3) , (2, 3) , (2, 4) , (3, 4) , (4, 1) , (4, 2)}
i
2 = {(1, 2) , (2, 1) , (3, 2) , (4, 4)} .
Naci matrice susedstva binarnih relacija 1 i 2 , i na osnovu njih naci matricu
susedstva binarne relacije
= 1 2 ,
i samu relaciju .
Re
senje
Matrice susedstva M1 i
1 0
0 0
M1 =
0 0
1 1
M2 , binarnih relacija 1
1 0
0
1
1 1
i M2 =
0
0 1
0 0
0
i 2 , redom su
1 0 0
0 0 0
.
1 0 0
0 0 1
66
Matricu susedstva binarne relacije = 1 2

zbira

1 0 1 0
0 1
0 0 1 1 1 0

M = M1 M2 =
0 0 0 1 0 1
1 1 0 0
0 0
nalazimo na osnovu Bulovog

0
0
0
0

0
1
0 1
=
0 0
1
1
1
0
1
1
1
1
0
0
0
1
.
1
1
Na osnovu nje binarna relacija je definisana skupom

= {(1, 1), (1, 2), (1, 3), (2, 1), (2, 3), (2, 4),
(3, 2), (3, 4), (4, 1), (4, 2), (4, 4)}.
2.28 Na skupu
A=

1
, 1, 2, 3, e, , 4
2
binarna relacija definisana je ekvivalencijom

(a, b)
a + 3b
2,
2b
za svako a A i b A. Dokazati da je relacija relacija parcijalnog uredenja.

Prikazati relaciju pomocu Haseovog dijagrama. Naci najmanji, najveci,
minimalni i maksimalni element skupa A, u odnosu na binarnu relaciju .
Re
senje
Za svako a A vazi
a + 3a
2, 2 2
2a
te je binarna relacija refleksivna. Ona je antisimetricna jer za svako a i b
iz A vazi
b + 3a
a + 3b
2 i
2 a b i b a a = b.
2b
2a
Relacija je tranzitivna jer za svako a, b i c iz A vazi
a + 3b
b + 3c
a + 3c
2 i
2 ab i bc ac
2.
2b
2c
2c

67
1
2
Slika 2.20:
To znaci da je binarna relacija relacija parcijalnog uredenja. Na osnovu
Haseovog dijagrama prikazanog na Sl. 2.20 zakljucujemo da je 21 najmanji
element u skupu A, i ujedno jedinstveni minimalni, a element 4 najveci, i
ujedno jedinstveni maksimalni.
2.29 Na skupovima
A = {a1 , a2 , a3 , a4 , a5 }
i B = {b1 , b2 , b3 , b4 }
definisane su binarne relacije , A B, sledecim skupovima uredenih

parova
a) = {(a1 , b1 ) , (a2 , b3 ) , (a2 , b4 ) , (a3 , b4 ) , (a4 , b4 ) , (a5 , b2 )} ,
b) = {(a1 , b1 ) , (a2 , b3 ) , (a3 , b4 ) , (a4 , b2 ) , (a5 , b1 )} ,
c) = {(a1 , b2 ) , (a2 , b3 ) , (a3 , b4 ) , (a4 , b2 ) , (a5 , b3 )} .
Da li su neke od ovih relacija funkcije koje preslikavaju skup A u skup B? Da
li je neka od ovih funkcija injektivna ili sirjektivna? Da li neka od uocenih
funkcija ima inverznu funkciju?
Re
senje
a) Binarna relacija nema funkcionalno svojstvo jer je element a2 A u
relaciji sa dva elementa iz B, b3 i b4 , videti Sl. 2.21.
b) Binarna relacija ima funkcionalno svojstvo, tj. predstavlja funkciju
skupa A u skup B. Kako za svaki element skupa B postoji element
skupa A koji se u njega slika, funkcija je sirjekcija, tj. na. Nije
injektivna jer se u elemenat b1 , b1 B, preslikavaju dva elementa skupa
A, a1 i a5 , te samim tim nije bijekcija. Binarna relacija 1 , inverzna
binarnoj relaciji , nema funkcionalno svojstvo jer se elemenat b1 , skupa
B, slika u dva elementa skupa A, a1 i a5 , videti Sl. 2.22. Samim tim
ne postoji inverzna funkcija.
68
a1
B
b1
a2
b2
a3
b3
a4
b4
a5
r
Slika 2.21:
A
a1
b1
a1
b1
a2
b2
a2
b2
a3
b3
a3
b3
a4
b4
a4
b4
a5
a5
r
r -1
Slika 2.22:
c) Binarna relacija ima funkcionalno svojstvo, jer se nijedan elemenat
skupa A ne slika u dva, ili vise, elemenata skupa B, te je funkcija. Ona
nije sirjektivna, tj. na, jer ne postoji elemenat skupa A koji se slika u
elemenat b1 skupa B. Nije ni injektivna, tj. 1-1, jer se, na primer, dva
elementa skupa A, a1 i a4 slikaju u isti element skupa B, b2 , videti Sl.
2.23. Samim tim ova funkcija nije ni bijektivna. Inverzna funkcija ove
funkcije ne postoji, jer binarna relacija 1 , inverzna binarnoj relaciji
, nema funkcionalno svojstvo. Primetimo, generalno, da zbog osobine
|A| = 5 > 4 = |B|
bilo koja binarna relacija , AB, koja ima funkcionalno svojstvo,
ne moze biti injektivna, pa samim tim ni bijektivna.

69
a1
b1
a1
b1
a2
b2
a2
b2
a3
b3
a3
b3
a4
b4
a4
b4
a5
a5
r
r -1
Slika 2.23:
Neka su A i B, |A| = n i |B| = m, dva data skupa i f funkcija koja preslikava

skup A u skup B. Da bi funkcija f bila sirjektivna, tj. na, potreban je uslov
m n.
Da bi funkcija f bila injektivna, tj. 1-1, potreban je uslov m n.
Da bi funkcija f bila bijektivna, tj. obostrano jednoznacna, potreban je
uslov m = n.
2.30 Na skupovima A = {1, 2, 3, 4} i B = {a, b, c, d, e} definisane su
binarne relacije
a) = {(1, a) , (2, c) , (3, a) , (4, b) , (4, d)} .
b) = {(1, b) , (2, c) , (3, d) , (4, a)} .
Da li je neka od ovih binarnih relacija funkcija? Da li je ona bijekcija?
Re
senje
Binarna relacija , pod a) nema funkcionalno svojstvo jer se element 4
skupa A, slika u dva elementa skupa B, b i d. Binarna relacija , pod b) ima
funkcionalno svojstvo, te je funkcija skupa A u skup B. Ona je injektivna,
ali nije i sirjektivna te nije bijekcija.
70
2.31 Na skupovima A = {1, 2, 3, 4} i B = {a, b, c, d} definisana je binarna relacija

= {(1, b) , (2, c) , (3, d) , (4, a)} .
Da li je ona bijektivna funkcija?
Re
senje
Binarna relacija ima funkcionalno svojstvo (videti Sl.2.24), te je funkcija.
Ona je sirjektivna i injektivna, te je bijektivna.
A
d
r
Slika 2.24:
2.32 Naci sve sirjektivne funkcije iz skupa A = {1, 2, 3} u skup B =
{a, b} .
Re
senje
Ukupan broj sirjektivnih funkcija za date skupove je 6. One su prikazane
na Sl. 2.25
A
1 2 3
f1 =
a a b
1 2 3
f 2 =
a b a
A
1
1 2 3
f 4 =
b b a
1 2 3
f 3 =
b a a
1 2 3
f 5 =
b a b
1
2
Slika 2.25:
1 2 3
f 6 =
a b b

71
Ukupan broj sirjektivnih funkcija iz skupa A u skup B, |A| = n, |B| =

k, k n, je
T (n, k) = k! S (n, k)
gde su S (n, k) , Stirlingovi brojevi druge vrste. Ovaj broj je jednak ukupnom broju mogucih razmestaja n razlicitih predmeta u k razlicitih kutija,
k n, pri cemu nijedna kutija nije prazna. Stirlingovi brojevi druge vrste
zadovoljavaju rekurentnu relaciju
S (n + 1, k) = S (n, k 1) + k S (n, k)
pri cemu je
S (n, 0) = 0, S (n, n) = 1, S (0, 0) = 1, i S (n, k) = 0 za k > n.
2.33 Naci sve injektivne funkcije iz skupa A u skup B, ako je

A = {1, 2}
i B = {a, b, c} .
Re
senje
Ima ukupno sest injektivnih funkcija iz datog skupa A u skup B. One su
prikazane grafikonima na sledecoj slici
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
A
1
72
2.2
Zadaci za doma
ci
1. Neka je A definisan sa
A = {a, b, c} , A = {a, b, {c}} , A = {a, b, b, c, c} ,
A = {a, a, {a}} , A = {a, a, a} , A = {a} , A = {, a} ,
A = {, a, a} , A = {{} , a} , A = {, {a}} , A = {{} , {a}} .
Izdvojiti skupove, kolekcije i familije.

2. Prikazati nabrajanjem,opisom osobina i procedurom
a) Skup svih neparnih prirodnih brojeva;
b) Skup svih parnih prirodnih brojeva;
c) Skup svih prirodnih brojeva deljivih sa 3.
3. Dokazati da je
6= {} ,
{} 6= {{}} .
4. Na osnovu skupova
A = {1, 3, 5, 8}
i B = {1, 2, 3, 7, 9}
formirati skupove
B,
A B, A B,
A B,
A B,
A,
A B, A B,
A B, A B,
A\B,
B,
A\B, A\B,
A\
AB,
B.
AB, AB,
A
5. Na osnovu skupova A i B
a) A = {x| x R i x2 + 6x + 8 0} , B = { x| x R i x2 + 3x 0}
b) A = {x| x R i 1 < |3 x| < 2} ,
B = {x| x R i |2x| < 3}

73
formirati skupove
A B, A B, AB,
A B,
A B,
A B, A B,
A\B, B\A, A\B,

A\B.
6. Naci komplement skupa A
a) A = {skup svih krokodila koji lete} ;
b) A = {skup ptica letacica} ;
c) A = {skup zmija otrovnica} ;
d) A = {skup majmuna koji su sisari} ;
e) A = {skup svih krokodila koji ne lete} .
Resiti ovaj zadatak tako sto se najpre definise univerzalni skup.
7. Da li za proizvoljne skupove A i B vaze implikacije
A\B = C A = B C
A\B = C A = B C.
8. Neka su A i B proizvoljni skupovi univerzalnog skupa U. Dokazati da
vaze ekvivalencije
A B A B = B A B = A A\B = A B = U.
9. Dokazati da za proizvoljne skupove A i B, iz univerzalnog skupa U,
vaze jednakosti:
A A = A, A A = A,
A B = B A, A B = B A,
A (B C) = (A B) C, A (B C) = (A B) C,
74

A (B C) = (A B) (A C) , A (B C) = (A B) (A C) ,
A (A B) = A, A (A B) = A,
A B = A B,
A = A, A B = A B,
A U = A, A = A, A = , A U = U,
A A = , A A = U, = U, U = ,
A\ (A\B) = A B,
A\B = A\ (A B) ,
A\ (B\A) = ,
AB = BA,
A (AB) = B,
(A B) \ (A B) = AB.
10. Dokazati da za proizvoljne skupove A, B i C, iz univerzalnog skupa U,

vaze jednakosti
A\ (B C) = (A\B) (A\C)
A (BC) = (A B) (A C)
A (BC) = (AB) C.
11. Dokazati da za proizvoljne skupove A, B, C, iz univerzalnog skupa U,
vaze sledece ekvivalencije
A B C A C i B C;
A B C A B i A C;
(A\B) B = A B A;
(A B) C = A (B C) C A.
12. Dokazati da za proizvoljne skupove A, B i C, iz univerzalnog skupa U,
vaze sledece implikacije
AB
AB
AB
AB
AB
A C B C;
A C B C;
(A \ C) (B\C) ;
(C\B) (C\A) ;
A.

75
13. Dokazati da za proizvoljne elemente nekog skupa vazi ekvivalencija

{{a} , {a, b}} = {{c} , {c, d}} a = c i b = d.
14. Naci sve podskupove skupa A = {1, 2, 3, 4, 5}
a) od 3 elementa;
b) od 4 elementa.
15. Naci sve podskupove skupa A = {1, 2, 3, 4, 5, 6}

a) od 2 elementa;
b) od 3 elementa;
c) od 4 elementa;
d) od 5 elemenata.
16. Naci sve podskupove skupa A = {a, b, c, d, e} koji sadrze

a) najvise 2 elementa;
b) najvise 3 elementa;
c) najvise 4 elementa.
17. Naci partitivni skup skupa A, ako je
a) A = {, {}} ;
b) A = {a, b, c} ;
c) A = {a, b, c, d} ;
d) A = {a, a, b, c} ;
e) A = {{a} , {b}} ;
f) A = {a, {b}} ;
g) A = {, a, b, {a, b}} ;
h) A = {, {} , {, {}}} .
18. Dokazati da za konacne skupove A i B, iz univerzalnog skupa U, vazi:
a) A B 2A 2B ;
b) 2A 2B = 2AB ;
c) 2A 2B 2AB .
76

Proveriti ova tvrdenja ako je A = {1, 2, 3} , B = {1, 2, 3, 5} .
19. Formirati skup 2A , pomocu korenskog stabla, ako je A = {1, 2, 3} .

20. Formirati osnovne unije i preseke skupova
a) A = {1, 2, 4, 5} ,
B = {2, 3, 5} ;
b) A = {1, 2, 4, 5} ,
B = {2, 3, 5} , C = {1, 3, 6} .
pri cemu je U = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} univerzalni skup.

21. Neka je U = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12} univerzalni skup. Formirati osnovne unije i preseke skupova
a) A1 = {1, 3, 7} , A2 = {1, 3, 4, 9} ,
A3 = {2, 4, 6} ;
b) A1 = {1, 2, 8} , A2 = {2, 8, 9, 11} , A3 = {3, 5, 9} .

22. Odrediti ukupan broj prirodnih brojeva, manjih od 1000, koji su:
a) deljivi bar jednim od brojeva 3, 5 i 7;
b) deljivi brojevima 3, 5 i 7;
c) nisu deljivi nijednim od brojeva 3, 5 i 7;
d) deljivi sa tacno jednim od brojeva 3, 5 i 7;
e) deljivi sa tacno dva broja od brojeva 3, 5 i 7;
f) deljivi sa najvise dva broja od brojeva 3, 5 i 7.
23. U skupu prirodnih brojeva A = { n| 1 n 500} naci ukupan broj
brojeva koji
a) su deljivi bar jednim od brojeva 2, 3, 5 i 9;
b) nisu deljivi nijednim od brojeva 2, 3, 5 i 9;
c) su deljivi sa tacno dva od brojeva 2, 3, 5 i 9;
d) su deljivi sa najvise dva od brojeva 2, 3, 5 i 9;
e) su deljivi sa tacno tri od brojeva 2, 3, 5 i 9;
f) su deljivi sa najvise tri od brojeva 2, 3, 5 i 9;
g) su deljivi sa tacno jednim brojem od brojeva 2, 3, 5 i 9;

77
h) su deljivi sa najvise cetiri od brojeva 2, 3, 5 i 9.

24. Na katedri za strane jezike zaposljeno je 30 nastavnika, lektora i saradnika. Od njih 3 govore ruski, 12 francuski, 27 engleski, 5 ruski i engleski,
5 ruski i francuski i 5 engleski i francuski. Odrediti broj clanova ove
katedre koji govore sva tri strana jezika.
25. Oznacimo sa M, L i N sifre predmeta, iz prve grupe izbornih predmeta,
od kojih svaki student moze da izabere 1, 2, 3 ili nijedan predmet. Od
300 studenata njih 50 je izabralo sva tri predmeta, njih 100 predmet
M, njih 200 predmet L, njih 150 predmet N, njih 60 predmete M i L,
njih 120 predmete L i N, njih 80 predmete M i N. Koliko studenata nije
izabralo nijedan od pomenutih predmeta? Koliko studenata je izabralo
tacno 2, a koliko najvise 2, od pomenutih predmeta?
26. Grupa od 300 gurmana testirala je na ukus tri vrste sira, koji su
oznaceni sa A, B i C. Njih 60 proglasilo je sva tri sira ukusnim. Njih 140
sir A, njih 130 sir B, njih 180 sir C, njih 70 sireve A i B, njih 90 sireve
A i C, i njih 80 sireve B i C, ukusnim. Koliko njih je proglasilo tacno
jedan sir ukusnim? Koliko njih je smatralo da nijedan sir nije ukusan?
Koliko njih je proglasilo tacno 2, a koliko najvise 2 sira, ukusnim?
27. Sledi slobodni prepev sekvence iz knjige Zvezdani dnevnik Jona Tihog, cuvenog poljskog pisca futuristickih romana Stanislava Lema
(Stanislav Lem, 1921-2006).
U klubu Medugalakticki pustolovi cuveni clan ovog kluba, Baron
Minhauzen kosmicke ere, Jon Tihi, prica dozivljaj sa svog poslednjeg
putovanja.
Iskrcavanje na planetu Hesiod bilo je veoma dramaticno. Nakon
mnogo peripetija i problema ipak je uspesno izvedeno. Taman
kada sam pomislio da zasluzujem posten odmor, pokajao sam se
sto sam i pomislio da se spustim na ovu planetu. Ka meni su
se uputila strasna cudovista, inace stanovnici ove planete, koja
su bila mnogo strasnija od onih iz grcke mitologije. Bilo ih je
ukupno 1000. Od toga 811 je bilo sa jednim okom, kao kod kiklopa Polifena, 752 je umesto kose imalo zmije, kao kod meduze
Gorgone, a 418 je umesto nogu imalo riblji rep, kao kod sirene
78

Narciole. Pri tome je 570 cudovista bilo jednooko i sa zmijama
umesto kose, 356 je bilo jednooko sa ribljim repom, 348 je bilo sa
zmijama umesto kose i ribljim repom umesto nogu, i 297 je bilo
jednooko, sa zmijama umesto kose i ribljim repom umesto nogu.
Najstarije cudoviste medu njima mi je reklo...
Slusaoci nisu culi sta je najstarije cudoviste reklo Jonu Tihom jer je
pricu prekinuo profesor Tarantoga, rekavsi da on moze mnogo toga da
poveruje Jonu Tihom, ali ne i cinjenicu da na planeti Hesiod ne vaze
zakoni matematike.
Koji je princip matematike negirao Jon Tihi u svojoj prici?
28. Naci sva moguca razbijanja na blokove skupa A = {1, 2, 3, 4} .

29. Naci sva moguca razbijanja na blokove skupa A = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8,
9, 10, 11} pri cemu
a) nijedan blok ne moze imati manje od 2 elementa;
b) nijedan blok ne moze imati vise od 4 elementa.
30. Naci sva moguca razbijanja na blokove skupa A = {1, 2, 3, 4, 5, 6} pri
cemu se razbijanje sastoji
a) od tri bloka;
b) od cetiri bloka.
31. Binarna relacija iz skupa A u skup B, A B,
A = {1, 2, 3, 4} , B = {a, b, c} ,
definisana je skupom uredenih parova
= {(1, b) , (1, c) , (2, a) , (3, a) , (3, b) , (4, b)} .
a) Naci binarne relacije 1 i , u obliku skupa uredenih parova;
b) Prikazati binarne relacije , 1 i , pomocu grafika i matrica
susedstva.

79
32. Binarna relacija na skupu A, A2 , A = {1, 3, 5, 6, 7}, pri cemu je

U = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} univerzalni skup, definisana je skupom uredenih
parova
= {(1, 5), (1, 6), (3, 1), (3, 5), (3, 7), (5, 1),
(5, 5), (6, 3), (6, 7), (7, 3), (7, 6)}.
a) Pomocu skupova uredenih parova prikazati binarne relacije i 1 ;
b) Binarne relacije , i 1 prikazati pomocu grafika i matrica
susedstva.
33. Binarna relacija iz skupa A u skup B, A B, A = {1, 2, 3} i
B = {a, b} definisana je skupom uredenih parova
a) = {(1, a) , (1, b) , (3, a)} ;
b) = {(1, b) , (2, a) , (2, b) , (3, b)} .
Binarne relacije i 1 prikazati pomocu skupova uredenih parova,
grafika i matrica susedstva.
34. Binarna relacija iz skupa A u skup B, A B, A = {2, 3, 5, 7} i
B = {2, 4, 6, 10, 21} , definisana je na sledeci nacin:
dva elementa a i b, a A i b B su u relaciji ako ne postoji
element skupa N 0 = N \ {1} koji istovremeno deli, bez ostatka,
brojeve a i b.
Prikazati relaciju pomocu skupa uredenih parova, grafa i matrice
susedstva.
35. Binarna relacija , na skupu A, A2 , A = {1, 2, 3} definisana je
skupom uredenih parova:
a) = {(1, 1) , (1, 3) , (2, 2) , (3, 2) , (3, 3)} ;
b) = {(1, 3) , (2, 1) , (2, 3) , (3, 2)} ;
c) = {(1, 3) , (2, 1) , (2, 2) , (3, 2) , (3, 3)} ;
d) = {(1, 2) , (2, 3)} .
80

Prikazati relaciju pomocu grafa, matrice susedstva i matrice incidentnosti. Naci vezu izmedu ovih matrica. Ispitati da li je binarna relacija
refleksivna, antirefleksivna, nije refleksivna, simetricna, asimetricna,
antisimetricna, nije simetricna, tranzitivna, linearna, relacija parcijalnog poretka, relacija ekvivalencije.
36. Na skupu A
a) A = {2, 3, 4, 5, 6, 8, 12} ;
b) A = {1, 2, 3, 5, 6, 9, 10, 12, 18, 20} ;
c) A = {2, 3, 5, 8, 9, 10, 12} .
definisana je binarna relacija pomocu sledece ekvivalencije
a, b A, (a, b) a|b.
Prikazati binarnu relaciju pomocu skupa uredenih parova, grafa, matrica susedstva i incidentnosti, Haseovog dijagrama. Naci minimalni i
maksimalni, najveci i najmanji element skupa A u odnosu na relaciju
. Ispitati da li je binarna relacija relacija ekvivalencije ili relacija
delimicnog poretka.
37. Naci domen i kodomen binarne relacije
a) = {(1, 1) , (1, 2) , (1, 4) , (2, 3)} ;
b) = {(1, 1) , (1, 3) , (1, 5) , (2, 2) , (2, 3) , (3, 1) , (4, 6)} ;
c) = { (x, y)| x, y N i y| x} ;
d) = { (x, y)| x, y R i x + y 0} ;
e) = { (x, y)| x, y R i 2x 3y} ;
f) = (x, y)| x, y 2 , 2 i y sin x .

38. Na skupu A = {1, 2, ... , 13} binarna relacija definisana je sa
a) = { (a, b)| a + b = 9} ;
b) = { (a, b)| a b = 4} ;
c) = { (a, b)| a3 = b} ;
d) = { (a, b)| 2a 3b} ;

81
e) = {(a, b)| a + b ab} .

Prikazati binarnu relaciju pomocu skupa uredenih parova, grafa, matrice susedstva i Haseovog dijagrama. Ispitati da li je relacija relacija
delimicnog uredenja. Ispitati da li je binarna relacija relacija poretka.
39. Na skupu N definisana je binarna relacija pomocu sledece ekvivalencije
a, b N, (a, b) 3a 4b (mod 5) .
Ispitati da li je binarna relacija relacija ekvivalencije.
40. Dokazati da ako je binarna relacija , A2 , simetricna i antisimetricna da je ona i tranzitivna.
41. Za date skupove
A = {1, 2, 3, 4} ,
B = {a, b, c, d} , i C = {, , }
definisane su binarne relacije 1 i 2 , 1 A C, i 2 C B, pomocu

skupova uredenih parova
1 = {(1, ) , (1, ) , (2, ) , (3, ) , (4, ) , (4, )}
i
2 = {(, a) , (, c) , (, b) , (, a) , (, b) , (, d)} .
a) Naci matrice susedstva M1 i M2 , binarnih relacija 1 i 2 , respektivno;
b) Binarnu relaciju = 1 2 , A B, prikazati pomocu skupa
uredenih parova, grafika, matrice susedstva, M ;
c) Dokazati da vazi jednakost M = M1 M2 .
42. Na skupu A, A = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} definisane su binarne relacije 1
i 2 pomocu skupova uredenih parova
1 = {(1, 1), (1, 3), (1, 6), (2, 1), (2, 4), (2, 6), (3, 2), (3, 5), (3, 6), (4, 3),
(4, 6), (4, 7), (5, 2), (5, 3), (5, 7), (6, 2), (6, 7), (7, 2), (7, 7)}
82

i
2 = {(1, 2), (1, 3), (1, 7), (2, 1), (2, 4), (2, 5), (3, 5), (3, 7), (4, 2),
(4, 6), (5, 1), (5, 6), (6, 1), (6, 3), (6, 6), (7, 1), (7, 2), (7, 5)}.
Binarnu relaciju , = 1 2 , prikazati pomocu skupa uredenih parova,
grafa i matrice susedstva. Da li vazi jednakost 1 2 = 2 1 ?
43. Na skupu A, A = {1, 2, 3, 4, 5} binarne relacije 1 i

redom, pomocu matrica susedstva
1 1 0
1 0 1 0 1
0 1 1
1 1 0 0 1
M1 =
0 1 1 0 0 i M2 = 0 0 1
0 0 1 0 1
1 1 0
0 1 0
1 0 0 1 1
2 definisane su,
0
1
0
1
1
1
0
1
0
0
Naci matrice susedstva binarnih relacija

3 = 1 2 i 4 = 2 1 .
Koristeci dobijene rezultate prikazati binarne relacije 3 i 4 pomocu
skupova uredenih parova i grafika. Da li vazi jednakost 3 = 4 ?
44. Na skupu A = {1, 2, ... , 8} definisane su binarne relacije
1 = {(1, 2) , (1, 4) , (2, 6) , (2, 7) , (4, 1) , (4, 5)} ,
2 = {(1, 2) , (1, 3) , (1, 7) , (2, 7) , (2, 8) , (5, 1) , (6, 3)} ,
3 = {(1, 3) , (1, 5) , (2, 3) , (3, 1) , (3, 2) , (4, 5) , (5, 7) , (8, 1)} .
Proveriti da li vaze sledece jednakosti
1
(1 2 )1 = 1
1 2 ;
1
(1 2 )1 = 1
1 2 ;
1 1
1
= 1 ;
(1 2 ) 3 = (1 3 ) (2 3 ) ;
(1 2 ) 3 = (1 3 ) (2 3 ) .
Da li navedene jednakosti vaze za proizvoljne binarne relacije na konacnom nepraznom skupu?

83
45. Na skupu A = {1, 2, 3, 4} definisana je binarna relacija , A2 ,

a) = {(1, 1) , (1, 3) , (1, 4) , (2, 3) , (2, 4)} ;
b) = {(1, 1) , (1, 2) , (2, 3) , (4, 3)} ;
c) = {(1, 2) , (1, 3) , (1, 4) , (2, 3) , (2, 4) , (3, 4)} ;
d) = {(1, 2) , (2, 4) , (3, 2) , (3, 4) , (4, 2) , (4, 3)} .
Binarne relacije 2 , 3 i 4 prikazati pomocu skupova uredenih parova,
grafova i matrica susedstva. Naci vezi uzmedu matrice susedstva binarne relacije i ovih binarnih relacija.
46. Na skupu A = {1, 2, 3, 4} definisana je binarna relacija
= {(1, 2) , (1, 3) , (2, 3) , (4, 1) , (4, 2) , (4, 3)} .
Da li je binarna relacija tranzitivna? Da li vazi da je 2 ?
47. Na skupu A = {1, 2, 3, 4, 5} definisana je binarna relacija sa
a) = {(1, 1) , (1, 3) , (2, 1) , (2, 5) , (3, 1) , (3, 4) , (4, 5)} ;
b) = {(1, 2) , (1, 4) , (2, 1) , (2, 5) , (3, 2) , (4, 1) , (4, 5) , (5, 3)} ;
c) = {(1, 3) , (1, 5) , (2, 1) , (2, 4) , (3, 2) , (3, 3) , (3, 5) , (4, 1) , (5, 2)} .
Naci restrikciju binarne relacije na skup B = {1, 3, 5}.
48. Na skupu A = {1, 2, 3} definisana je binarna relacija sa
= {(1, 1) , (1, 2) , (2, 3)} .
Naci zatvaranje binarne relacije u odnosu na
a) refleksivnost;
b) simetricnost;
d) refleksivnost i simetricnost;
c) tranzitivnost;
e) simetricnost i tranzitivnost.
Dobijena zatvaranja prikazati pomocu skupova uredenih parova, grafova i matrica susedstva. Proveriti da li je neko od zatvaranja relacija
ekvivalencije na skupu A.
84
49. Na skupu A = {1, 2, 3, 4} definisana je binarna relacija

= {(1, 1) , (1, 2) , (1, 3) , (2, 3) , (3, 2)} .
Prikazati binarnu relaciju pomocu grafa, matrice susedstva i matrice
incidentnosti. Naci zatvaranje binarne relacije u odnosu na
a) refleksivnost;
b) simetricnost;
c) tranzitivnost;
d) refleksivnost i simetricnost;
e) refleksivnost i tranzitivnost;
f) simetricnost i tranzitivnost.
Dobijena zatvaranja prikazati pomocu skupova uredenih parova, grafova i matrica susedstva.
50. Na skupu A = {1, 2, 3, 4, 5, 6} binarna relacija je definisana pomocu
usmerenog grafa prikazanog na Sl.2.26 Naci tranzitivno zatvaranje i
1
Slika 2.26:
redukciju binarne relacije . Prikazati ih pomocu skupova uredenih
parova, grafika i matrica susedstva
51. Na skupu A = {1, 2, 3, 4} binarne relacije 1 i 2 su definisane pomocu
sledecih skupova udredenih parova
1 = {(1, 1) , (1, 3) , (2, 3) , (2, 4) , (3, 4) , (4, 1) , (4, 2)}
i
2 = {(1, 2) , (2, 1) , (3, 2) , (4, 4)} .

85
Prikazati binarne relacije 1 i 2 pomocu grafova i naci njihove matrice

susedstva. Na osnovu ovih matrica susedstva naci matricu susedstva
binarne relacije = 1 2 . Binarnu relaciju prikazati pomocu skupa
uredenih parova i grafa.
52. Na skupu A = {1, 2, 3, 4, 5} binarna relacija je definisana pomocu
skupa
= {(1, 1), (1, 2), (1, 4), (2, 1), (2, 2), (2, 4),
(3, 3), (4, 1), (4, 2), (4, 4), (5, 5)}.
Dokazati da je binarna relacija relacija ekvivalencije. Naci tranzitivno
zatvaranje binarne relacije . Naci razbijanje skupa A indukovano binarnom relacijom .
53. Blokovi H1 = {1, 3} , H2 = {2, 4} cine jedno razbijanje skupa A =
{1, 2, 3, 4} . Naci binarne relacije 1 i 2 , 1 H12 i 2 H22 , tako da
je binarna relacija = 1 2 relacija ekvivalencije na skupu A.
54. Na skupu A = {1, 2, 3} binarna relacija definisana je usmerenim
grafom prikazanim na Sl.2.27. Naci zatvaranje binarne relacije u
1
Slika 2.27:
odnosu na osobinu ekvivalencije.
55. Na partitivnom skupu 2A skupa
a) A = {1, 2, 3} ;
b) A = {1, 2, 3, 4}
definisana je binarna relacija pomocu sledece ekvivalencije
(A1 , A2 ) A1 A2
86

za svaka dva podskupa A1 i A2 skupa A. Prikazati binarnu relaciju
pomocu skupa uredenih parova, grafika i Haseovog dijagrama. Naci
najmanji, najveci, minimalni i maksimalni element familije 2A u odnosu
na relaciju . Uraditi isti zadatak ako se umesto familije 2A posmatra
familija 2A \ {, A} .
56. Naci ukupan broj sirjektivnih (na) funkcija, i same funkcije, iz skupa
A u skup B, ako je
a) A = {1, 2, 3, 4} , i B = {a, b} ;
b) A = {1, 2, 3, 4} , i B = {a, b, c} ;
c) A = {1, 2, 3, 4} , i B = {a, b, c, d} .
57. Naci ukupan broj injektivnih (1-1) funkcija, i same funkcije, iz skupa
A u skup B, ako je
a) A = {1, 2} , B = {a, b, c, d} ;
b) A = {1, 2, 3} , B = {a, b, c, d} ;
c) A = {1, 2, 3, 4} , B = {a, b, c, d} .
3
Rekurentni nizovi
3.1
Zadaci za ve
zbu
3.1 Naci rekurentnu relaciju koju zadovoljavaju clanovi niza (an ), ako je
a) an = a q n , a R, q R, q 6= 0;
b) an = a + n d, a R, d R;
c) an = a 2n + b, a, b R.
Re
senje
a) an+1 = a q n+1 = q (a q n ) = q an , n N0 . Time smo dobili da niz
(an ) , n N0 , zadovoljava linearnu rekurentnu relaciju prvog reda
an+1 = q an .
Ova relacija sadrzi parametar q. Mozemo se osloboditi ovog parametra
na sledeci nacin
an+2 = q an+1 , an 6= 0,
q an+1
an+2
=
,
an+1
q an
an+2 an a2n+1 = 0.
Dobili smo da dati niz zadovoljava i nelinearnu rekurentnu relaciju,
drugog reda
an+2 an a2n+1 = 0.
87
88
3. REKURENTNI NIZOVI
b) Kako je
an+1 = a + (n + 1) d = a + n d + d = an + d,
an+1 = an + d,
an+2 = an+1 + d
an+2 an+1 = an+1 an ,
dati niz (an ) , n N0 , zadovoljava linearnu homogenu rekurentnu relaciju drugog reda
an+2 2an+1 + an = 0.
c) an+1 = a 2n+1 + b = 2 a 2n + b = 2 (a 2n + b) b = 2an b. To znaci
da dati niz (an ) , n N0 , zadovoljava nehomogenu linearnu rekurentnu
relaciju
an+1 2an = b.
Mozemo se osloboditi konstante b na sledeci nacin:
an+2 2an+1 = b,
(an+2 2an+1 ) (an+1 2an ) = 0,
te niz (an ) , n N0 , zadovoljava homogenu linearnu rekurentnu relaciju,
reda dva,
an+2 3an+1 + 2an = 0.
Neka je (an ) , n N0 , proizvoljni niz. Diferenca reda k, k an , definise se sa

0 an = an ,
1 an = an = an+1 an ,
k an = k1 an
Na primer, vazi,
2 an =
=
3 an =
(an ) = (an+1 an ) =
(an+2 an+1 ) (an+1 an ) = an+2 2an+1 + an ,
2 an = (an+2 2an+1 + an ) = (an+3 2an+2 + an+1 )

(an+2 2an+1 + an ) = an+3 3an+2 + 3an+1 an .

89
Za proizvoljno k, k N0 , vaze jednakosti

k
an =
k
X
i=0
(1)
k
i
an+ki ,
an+k
k
X
k
=
i an .
i
i=0
3.2 Naci rekurentnu relaciju koju zadovoljavaju clanovi niza (an ) , n N,

an = n3 .
Re
senje
Na osnovu jednakosti

an = n3 = (n + 1)3 n3 = 3n2 + 3n + 1
dobijamo da clanovi niza, tj. dati niz, zadovoljava nehomogenu linearnu
rekurentnu relaciju, prvog reda,
an+1 an = 3n2 + 3n + 1.
2 an = 3n2 + 3n + 1 =
= 3 (n + 1)2 + 3 (n + 1) + 1 3n2 + 3n + 1 = 6n + 6
dobijamo da clanovi datog niza zadovoljavaju nehomogenu linearnu rekurentnu relaciju, drugog reda,
an+2 2an+1 + an = 6n + 6.
Ponovnom primenom operatora konacne razlike , dobijamo
3 an = (6n + 6) = 6 (n + 1) + 6 6n 6 = 6,
te clanovi datog niza zadovoljavaju nehomogenu linearnu rekurentnu relaciju,
treceg reda,
an+3 3an+2 + 3an+1 an = 6.
Konacno, na osnovu jednakosti
4 (an ) = (6) = 6 6 = 0,
90
dobijamo da clanovi datog niza zadovoljavaju homogenu linearnu rekurentnu

relaciju, cetvrtog reda
an+4 4an+3 + 6an+2 4an+1 + an = 0.
Nije tesko uociti da za k 4 vazi jednakost

k
X
k
i
k
an =
(1)
an+ki = 0,
i
i=0
te clanovi datog niza zadovoljavaju beskonacno linearnih homogenih rekurentnih relacija.

3.3 Naci homogenu linearnu rekurentnu relaciju najmanjeg reda, koju
zadovoljavaju clanovi niza (Sn ) , n N0 , definisan sa
S0 = a0 , S1 = a0 + a1 , ... , Sn = a0 + a1 + ... + an , ...
pri cemu je an = n3 , za n N0 .
Re
senje
an = Sn Sn1 , a0 = S0 ,
za n N i rezultata iz prethodnog zadatka dobijamo da je
(Sn+4 Sn+3 ) 4 (Sn+3 Sn+2 ) + 6 (Sn+2 Sn+1 )
4 (Sn+1 Sn ) + (Sn Sn1 ) = 0,
Sn+4 5Sn+3 + 10Sn+2 10Sn+1 + 5Sn Sn1 = 0,
tj. za n := n + 1
Sn+5 5Sn+4 + 10Sn+3 10Sn+2 + 5Sn+1 Sn = 0.
Mozemo zakljuciti da ako niz (an ) , n N0 , zadovoljava linearnu homogenu
rekurentnu relaciju reda r, tada niz parcijalnih suma elemenata ovog niza
(Sn ) , n N0 , zadovoljava linearnu homogenu rekurentnu relaciju, reda r + 1.
3.4 Neka je niz (an ) , n N, definisan, redom, decimalnim ciframa koje
se dobijaju deobom broja 761 brojem 1332. Naci rekurentnu relaciju koju
zadovoljavaju clanovi niza (an ) , n N.

91
Re
senje
Kako je
761 : 1332 = 0, 57132132...
periodican broj, vazi da je
a1 = 5, a2 = 7, a3 = 1, a4 = 3, a5 = 2, a6 = 1, a7 = 3, ...
te je lako uociti da je
an+3 = an , za n 3.
To znaci da clanovi niza (an ) , n N, zadovoljavaju linearnu homogenu rekurentnu relaciju,
an+3 an = 0, n 3,
sa pocetnim vrednostima
a1 = 5, a2 = 7, a3 = 1, a4 = 3, a5 = 2.
3.5 Naci rekurentnu relaciju koju zadovoljavaju clanovi niza (an ) , n N0 ,
definisanog sa
n (n + 1) (2n + 1)
an =
.
6
Re
senje
Kako je
1
1
1
an = n3 + n2 + n
3
2
6
vazi jednakost
4 an = 0,
tj.
an+4 4an+3 + 6an+2 4an+1 + an = 0, a0 = 0.
3.6 Naci opsti clan niza (an ) , n N0 , ako je

a) an+2 4an+1 + 3an = 0, a0 = 1, a1 = 4;
b) an+3 3an+2 + 4 = 0;
c) an+2 + an = 0;
d) an+4 + 2an+2 + an = 0;
92
e) an+1 8an + 15an1 = 0, a0 = 1, a1 = 2.
Re
senje
a) Karakteristicna jednacina rekurentne relacije
an+2 4an+1 + 3an = 0
je
t2 4t + 3 = 0,
ciji su koreni
t1 = 1 i t2 = 3.
Opste resenje date rekurentne relacije je
n
n
n
a(0)
n = C1 1 + C2 3 = C1 + C2 3 ,
gde su C1 i C2 proizvoljne konstante. Kako je

a0 = 1 i a1 = 4
trazeno partikularno resenje dobijamo izracunavanjem C1 i C2 na osnovu sistema
3
1
1 = C1 + C2
C1 = , C2 = .
4 = C1 + 3C2
2
2
Tako je
an =
1 n+1
3
1 .
2
b) Karakteristicna jednacina rekurentne relacije

an+3 3an+2 + 4 = 0,
je
t3 3t2 + 4 = 0.
Njena resenja su
t1 = 1 i t2 = t3 = 2,
te je opste resenje
an = (1)n C1 + (C2 + C3 n) 2n , n N0 .

93
c) Karakteristicna jednacina rekurentne relacije

an+2 + an = 0,
je
t2 + 1 = 0,
cja su resenja
t1 = i i t2 = i.
an = r (C1 cos n + C2 sin n) = C1 cos
n
n
+ C2 sin
,
2
2
jer je za kompleksan broj z = i, z = i,

r = |z| = 1 i = arg z =
.
2
d) Karakteristicna jednacina rekurentne relacije

an+4 + 2an+2 + an = 0,
je
t4 + 2t2 + 1 = 0
ciji su koreni
t1 = t2 = i i t3 = t4 = i.
an = (C1 + C2 n) cos
n
n
+ (C3 + C4 n) sin
,
2
2
gde su C1 , C2 , C3 i C4 proizvoljne konstante.

e) Prvi na
cin
Ekvivalentni oblik date rekurentne relacije je
an+2 8an+1 + 15an = 0.
Njoj odgovara karakteristicna jednacina
t2 8t + 15 = 0,
94
cija su resenja
t1 = 3 i t2 = 5,
te je opste resenje
n
n
a(0)
n = c1 3 + c2 5 .
Kako je a0 = 1 i a1 = 2, na osnovu sistema

C1 + C2 = 1
3C1 + 5C2 = 2
dobijamo da je
1
3
i C2 = .
2
2
Trazeno partikularno resenje je
C1 =
an =
3n+1 5n
, n N0 .
2
Drugi na
cin
Odredimo najpre cele brojeve i tako da je
+ = 8 i = 15.
Takvi brojevi postoje i to su
= 3 i = 5.
Na osnovu njih mozemo datu rekurentnu relaciju
an+1 8an + 15an1 = 0
prikazati na sledeca dva nacina
an+1 5an = 3 (an 5an1 )
i
an+1 3an = 5 (an 3an1 ) .

95
Sukcesivnom primenom ovih jednakosti dobijamo

an+1 5an = 3 (an 5an1 ) = 32 (an1 5an2 ) =
... = 3n (a1 5a0 ) = 3n
i
an+1 3an = 5 (an 3an1 ) = 52 (an1 3an2 ) =
... = 5n (a1 3a0 ) = 5n .
Oduzimanjem prve jednakosti od druge dobijamo da je
2an = 3n+1 5n ,
tj.
an =
3n+1 5n
, n N0 .
2
3.7 Naci resenje rekurentne relacije

a) an+3 an = 0, a0 = 1, a1 = 3, a2 = 2,
b) an+7 2an+6 + 2an+4 4an+3 + an+1 2an = 0.
Re
senje
a) Rekurentnoj relaciji an+3 an = 0, odgovara karakteristicna jednacina
(t 1) t2 + t + 1 = 0,
cija su resenja
1
3
1
3
t1 = 1, t2 = + i
, t3 = i
.
2
2
2
2
Kako je
r
|t2 | = |t3 | =
1 3
+ = 1,
4 4
= arctg
3
2
12

+
2
3
opste resenje je
n
n
a(0)
n = C1 1 + (1) C2 cos
n
n
+ (1)n C3 sin
.
3
3
96
Na osnovu pocetnih uslova a0 = 1, a1 = 3 i a2 = 2 dobijamo da je
3
C1 = 2, C2 = 1, i C3 =
,
3
te je trazeno partikularno resenje
an
n
3
n
n+1
= 2 + (1)
cos
+ (1)
sin
=
3
3
3
(n + 1)
2 3
= 2 + (1)n+1
sin
, n N0 .
3
3
n+1
b) Rekurentnoj relaciji
an+7 2an+6 + 2an+4 4an+3 + an+1 2an = 0
odgovara karakteristicna jednacina
2
(t 2) (t + 1)2 t2 t + 1 = 0.
Resenja ove jednacine su
3
3
1
1
t1 = 2, t2 = t3 = 1, t4 = t5 = + i
, t 6 = t7 = i
,
2
2
2
2
te je opste resenje date rekurentne relacije
n
an = C1 2n + (C2 + C3 n) (1)n + (C4 + C5 n) cos
+
3
n
+ (C6 + C7 n) sin
.
3
3.8 Naci resenje rekurentne relacije an+2 an+1 an = 0, pri cemu je
a) a0 = a1 = 1, (Fibonaci),
b) a1 = a2 = 1,.
Re
senje
Datoj rekurentnoj relaciji odgovara karakteristicna jednacina
t2 t 1 = 0,

97
cija su resenja
1+ 5
1 5
t1 =
i t2 =
.
2
2
!n
!n
1
+
5
1
5
a(0)
+ C2
.
n = C1
2
2
a) Za slucaj a0 = a1 = 1, na osnovu sistema
C1 + C2 = 1
!
!
1+ 5
1 5
C1
+ C2
=1
2
2
dobijamo da je
1 1+ 5
1 1 5
C1 =
i C2 =
2
2
5
5
te je trazeno resenje
!n+1
!n+1
1
1+ 5
1 5
, n N0 .
an =
2
2
5
Interesantno je primetiti da su clanovi niza (an ) prirodni brojevi, sto
bas nije uocljivo na prvi pogled, na osnovu opsteg clana.
b) Za slucaj a1 = a2 = 1, na osnovu sistema
!
!
1+ 5
1 5
C1
+ C2
=1
2
2
!2
!2
1+ 5
1 5
C1
+ C2
= 1,
2
2
dobijamo da je
1
C1 =
5
1
C2 =
5
98
!n
!n !
1+ 5
1
1 5
, n N.
an =
2
2
5
3.9 ] Ako je
an = (n 1)2 3n + 2n
naci linearnu homogenu rekurentnu relaciju, koristeci karakteristican polinom, koju zadovoljavaju clanovi niza (an ) , n N0 .
Re
senje
Na osnovu opsteg clana
an = (n 1)2 3n + 2n
zakljucujemo da je 2 jednostruka nula, t1 = 2, karkteristicnog polinoma, a
3 trostruka nula, t2 = t3 = t4 = 3, karkteristicnog polinoma, odgovarajuce
homogene linearne rekurentne relacije. Kako je karakteristicni polinom
g (t) = (t 2) (t 3)3 = t4 11t3 + 45t2 81t + 54
homogena linearna rekurentna relacija glasi
an+4 11an+3 + 45an+2 81an+1 + 54an = 0.
3.10 Na osnovu opsteg clana niza (an ) , n N0 ,
an =
n (n + 1) (2n + 1)
= 12 + 22 + ... + n2 ,
6
koristeci karakteristican polinom, naci linearnu homogenu rekurentnu relaciju

koju zadovoljavaju clanovi ovog niza. Naci opste resenje ove relacije, kao i
pocetne uslove, da se na osnovu njega dobijaju clanovi datog niza (an ) , n
N0 .

99
Re
senje
Na osnovu opsteg clana datog niza
n (n + 1) (2n + 1)
1
1
1
an =
= n + n2 + n3 =
6
6
2
3
1 2 1 3
1
n + n + n 1n ,
6
2
3
zakljucujemo da je 1 cetvorostruka nula karakteristicnog polinoma g (t) , te

je
g (t) = (t 1)4 = t4 4t3 + 6t2 4t + 1.
Njemu odgovara homogena linearna rekurentna relacija
an+4 4an+3 + 6an+2 4an+1 + an = 0.
Njeno opste resenje je
n
2
3
1 .
a(0)
n = C1 + C2 n + C3 n + C4 n
(0)
Uporedujuci an i an zakljucujemo da je
1
1
1
C1 = 0, C2 = , C3 = , C4 = .
6
2
3
Trazeni pocetni uslovi su
a0 = C1 = 0, a1 = C1 + C2 + C3 + C4 = 1,
a2 = C1 + 2C2 + 4C3 + 8C4 = 5,
a3 = C1 + 3C2 + 9C3 + 27C4 = 14.
3.11 Naci resenje linearne rekurentne relacije
a) an+2 2an+1 + an = 2n , a0 = 1, a1 = 2;
b) an+3 5an+2 + 8an+1 4an = 2n ;
c) an+2 3an+1 4an = 5 4n .
Re
senje
a)Prvi na
cin
Potrazimo opste resenje homogenog dela date rekurentne relacije,
an+2 2an+1 + an = 0.
100
Karakteristicna jednacina je
t2 2t + 1 = 0 (t 1)2 = 0,
cija su resenja t1 = t2 = 1. Opste resenje je
n
a(0)
n = (C1 + C2 n) 1 = C1 + C2 n.
Slobodni clan date linearne rekurentne relacije 2n nije sadrzan u opstem

resenju, te partikularno resenje potrazimo u obliku
n
a(p)
n = C3 2 .
Zamenom u datu relaciju dobijamo

C3 2n+2 2 C3 2n+1 + C3 2n = 2n ,
(4C3 4C3 + C3 ) 2n = 2n ,
C3 = 1.
Opste resenje date linearne rekurentne relacije je
(p)
n
an = a(0)
n + an = C1 + C2 n + 2 .
Kako je a0 = 1 i a1 = 2, vazi
1 = C1 + 1
2 = C1 + C2 + 2
C1 = C2 = 0,
te je trazeno resenje an = 2n .
Drugi na
cin
an+2 2an+1 + an = 2n
an+3 2an+2 + an+1 = 2n+1
dobijamo da je
an+3 2an+2 + an+1

=2
an+2 2an+1 + an
tj.
an+3 4an+2 + 5an+1 2an = 0.

101
Karakteristicna jednacina je
t3 4t2 + 5t 2 = 0, (t 1)2 (t 2) = 0,
cija su resenja
t1 = t2 = 1 i t3 = 2.
Opste resenje je
n
n
a(0)
n = (C1 + C2 n) 1 + C3 2 .
Kako je data linearna rekurentna relacija reda 2, opste resenje ima dve
proizvoljne konstante. Mi smo njeno resavanje zamenili resavanjem
linearne rekurentne relacije koja je reda 3, te i dobijeno resenje ima 3
proizvoljne konstante. Moramo ga zameniti u datu relaciju, da bismo
eliminisali jednu konstantu
C1 + C2 (n + 2) + C3 2n+2 2 C1 + C2 (n + 1) + C3 2n+1 +
+ C1 + nC2 + C3 2n = 2n
C3 = 1.
Opste resenje je
n
a(0)
n = C1 + C2 n + 2 .
Na osnovu uslova a0 = 1 i a1 = 2, kao i malocas, dobijamo trazeno

resenje, an = 2n .
c) Homogeni deo date linearne rekurentne relacije je
an+2 3an+1 4an = 0,
cija je karakteristicna jednacina
t2 3t 4 = 0, (t + 1) (t 4) = 0.
Njena resenja su t1 = 1 i t2 = 4, te je opste resenje homogenog dela
n
n
a(0)
n = (1) C1 + C2 4 .
Kako je slobodni clan sadrzan u ovom resenju, partikularno resenje date

nehomogene rekurentne relacije potrazimo u obliku
n
a(p)
n = (C3 + C4 n) 4 .
102
Zamenom u datu relaciju dobijamo

(C3 + C4 (n + 2)) 4n+2 3 (C3 + C4 (n + 1)) 4n+1 4 (C3 + C4 n) 4n = 5 4n
1
20 C4 = 5 C4 = .
4
Kako ova jednakost vazi za svako C3 , mozemo uzeti da je C3 = 0, jer nas

zanima bilo koje partikularno resenje, te je
a(p)
n =
1
n 4n = n 4n1 .
4
Trazeno resenje je
n
n
n1
(p)
.
an = a(0)
n + an = (1) C1 + C2 4 + n 4
3.12 Naci opste resenje nehomogene linearne rekurentne relacije

an+2 2an+1 + an = n + 3.
Re
senje
Zadatak cemo resiti na dva nacina.
Prvi na
cin: svodenje na homogenu linearnu rekurentnu relaciju viseg
reda. Kako je
2 (an+2 2an+1 + an ) = 2 (n + 3) = 0
resavanje date relacije svodimo , najpre, na resavanje homogene linearne rekurentne relacije, cetvrtog reda,
an+4 4an+3 + 6an+2 4an+1 + an = 0.
Odgovarajuca karakteristicna jednacina je
t4 4t3 + 6t2 4t + 1 = 0 (t 1)4 = 0,
cije su nule t1 = t2 = t3 = t4 = 1. Opste resenje homogene linearne
rekurentne relacije je
n
2
3
1 = C1 + C2 n + C3 n2 + C4 n3 .
a(0)
n = C1 + C2 n + C3 n + C4 n

103
Zamenimo ovo resenje u datu nehomogenu linearnu rekurentnu relaciju.

C1 + C2 (n + 2) + C3 (n + 2)2 + C4 (n + 2)3
2 C1 + C2 (n + 1) + C3 (n + 1)2 + C4 (n + 1)3 +
+ C1 + C2 n + C3 n2 + C4 n3 = n + 3,
dobijamo da je C3 = 1 i C4 = 16 , te je opste resenje date relacije
1
an = C1 + C2 n + n2 + n3 .
6
Drugi na
cin: resavanje homogenog dela i nalazenje partikularnog
resenja date nehomogene relacije. Homogenom delu, date nehomogene
linearne rekurentne relacije,
an+2 2an+1 + an = 0
odgovara karakteristicni polinom
g (t) = t2 2t + 1 = (t 1)2 .
Nule ovog polinoma su t1 = t2 = 1, te je opste resenje homogenog dela
a(0)
n = C1 + C2 n.
Partikularno resenje date nehomogene relacije potrazimo u obliku
an(p) = n2 (C3 + C4 n) .
(n + 2)2 (C3 + C4 (n + 2)) 2 (n + 1)2 (C3 + C4 (n + 1)) +
+ n2 (C3 + C4 n) = n + 3
dobijamo da je C3 = 1 i C4 = 16 . Opste resenje date nehomogene
linearne rekurentne relacije je
1
1
2
an = C1 + C2 n + n 1 + n = C1 + C2 n + n2 + n3 .
6
6
104
3.13 Naci opste resenje nehomogene linearne rekurentne relacije

an+3 + an = 2n cos 3n, n N0 .
Re
senje
Podelimo datu nehomogenu linearnu rekurentnu relaciju sa 2n , i uvodeci
smenu bn = a2nn , ona se transformise u relaciju
8bn+3 + bn = cos (3n) .
Opste resenje homogenog dela
8bn+3 + bn = 0
je
n
n
bn = (1)n 2n C1 + 2n C2 cos
+ C3 sin
.
3
3
Kako je partikularno resenje transformisane nehomogene linearne rekurentne
relacije
b(p)
n =
8 cos 9
1 + 8 cos 9
cos (3n) +
sin (3n) ,
65 + 16 cos 9
65 + 16 cos 9
opste resenje ove transformisane nehomogene linearne rekurentne relacije je
n
n
n
(p)
n
n
bn = b(0)
+
b
=
(1)
C
2
+
2
C
cos
+
C
sin
+
1
2
3
n
n
3
3
1 + 8 cos 9
8 cos 9
+
cos (3n) +
sin (3n) .
65 + 16 cos 9
65 + 16 cos 9
n
n
an = (1)n C1 + C2 cos
+ C3 sin
+
3
3
1 + 8 cos 9
8 cos 9
n
+ 2
cos (3n) +
sin (3n) , n N0 .
65 + 16 cos 9
65 + 16 cos 9
3.14 Naci opste resenje sistema linearnih rekurentnih relacija
an+1 = 2an + 3bn
bn+1 = an + 2bn
a1 = 2, b1 = 1.

105
Re
senje
U prvom koraku, na osnovu datog sistema, treba eliminisati clanove niza
(an ) ili (bn ) , i svesti problem na resavanje linearne rekurentne relacije, po
clanovima jednog niza. U nasem slucaju mozemo postupiti na sledeci nacin
an+1 = 2an + 3 (an1 + 2bn1 ) = 2an + 3an1 + 2 3bn1 =
= 2an + 3an1 + 2 (an 2an1 ) = 4an an1 ,
te niz (an ) , n N0 , zadovoljava homogenu linearnu rekurentnu relaciju
an+2 4an+1 + an = 0.
Opste resenje ove relacije je
n
n
an = C1 2 + 3 + C2 2 3 .
Kako je a1 = 2 na osnovu jednakosti
2 = 2 (C1 + C2 ) +
3 (C1 C2 ) .
Zakljucujemo da je C1 = C2 = 21 , te je
an =
n
n
1
2+ 3 + 2 3
.
2
Zamenom ovog resenja u jednakost

bn =
1
(an+1 2an )
3
dobijamo da je
n
n
1
bn =
2+ 3 2 3
.
2 3
Za n = 1 dobijamo da je b1 = 1, sto odgovara pocetnom uslovu.
3.15 Resiti nelinearnu rekurentnu relaciju
an+1 =
an 1
,
an + 3
a1 = 0.
106
Re
senje
Smenom
an =
dobijamo da je
xn
, yn 6= 0,
yn
x1 = 0, y1 6= 0
xn yn
xn+1
=
, n N.
yn+1
xn + 3yn
Potrazimo resenje sistema

xn+1 = xn yn
yn+1 = xn + 3yn
Svodenjem ovog sistema na linearnu rekurentnu relaciju po clanovima niza
(xn ), dobijamo
xn+1 = xn xn1 3yn1 = xn xn1 + 3xn 3xn1 = 4xn 4xn1 ,
xn+1 4xn + 4xn1 = 0,
xn+2 4xn+1 + 4xn = 0,
xn = (C1 + C2 n) 2n , x1 = 0 C2 = C1 ,
xn = C1 (1 n) 2n .
Zamenom u drugu relaciju sistema dobijamo da je
yn = C1 (1 + n) 2n ,
te je
1n
, n N.
1+n
Direktnom proverom vidimo da je an zaista resenje date nelinearne rekurentne relacije.
an =
3.16 Naci n-ti stepen, n 1, matrice
3 2
A=
.
1 4

107
Re
senje
Neka je
A =
an bn
cn dn
n 1,
n-ti stepen matrice A. Na osnovu jednakosti
an+1 bn+1
3 2
a n bn
n+1
n
A
=
=AA =
=
cn+1 dn+1
1 4
cn dn
3an + 2cn 3bn + 2dn

=
an + 4cn bn + 4dn
dobijamo da clanovi nizova (an ), (bn ), (cn ) i (dn ) zadovoljavaju sledeci sistem
homogenih linearnih rekurentnih relacija
an+1 = 3an + 2cn

cn+1 = an + 4cn
bn+1 = 3bn + 2dn
.
dn+1 = bn + 4dn .
Na osnovu matrica
A=
3 2
1 4
i A =
11 14
7 18
dobijamo da su pocetne vrednosti

a1 = 3, a2 = 11, c1 = 1, c2 = 7, b1 = 2, b2 = 14,
d1 = 4 i d2 = 18.
Resavanjem sistema
an+1 = 3an + 2cn
cn+1 = an + 4cn ,
dobijamo
an+1 = 3an + 2 (an1 + 4cn1 ) = 3an + 2an1 + 8cn1 = 7an 10an1
tj.
an+2 7an+1 + 10an = 0, a1 = 3, a2 = 11.
108
Opste resenje ove relacije je

n
n
a(0)
n = 2 + 5 ,
a trazeno, partikularno
an =
1 n+1
2
+ 5n .
3
cn =
1
(an+1 3an )
2
dobijamo da je
1 n
(5 2n ) .
3
Slicnim postupkom dobijamo da je
cn =
bn =
2 n
(5 2n ) ,
3
2 n
5 + 2n1 .
3
dn =
Trazeni rezultat je
An =
1
3
1
3
(2n+1 + 5n )
n
(5 2 )
3.17 Naci vrednost determinante,
5 3
2 5
0 2
Dn = .. ..
. .
0 0
0 0
2
3
2
3
(5n 2n )
n1
(2
.
n
+5 )
reda n n,
0
3
5
.. ..
. .
0
0
5 3
2 5
0
0
0
..
.
0
0
0
..
.
Re
senje
Razvojem determinante Dn po prvoj vrsti i prvoj koloni dobijamo da je
Dn = 5Dn1 6Dn2 ,

109
tj.
Dn+2 5Dn+1 + 6Dn = 0
pri cemu su pocetni uslovi
D1 = 5 i D2 = 19.
Resavanjem ove homogene linearne rekurentne relacije, sa ovim pocetnim
uslovima, dobijamo da je trazeni rezultat
Dn = 3n+1 2n+1 .
3.2
Zadaci za doma
ci
1. Naci rekurentne relacije koje zadovoljavaju clanovi nizova (an ) , n N

i (Sn ) , n N pri cemu je
S0 = a0 , S1 = a0 + a1 , ... , Sn = a0 + a1 + ... + an , ...
i
a) an = n an , a R;
b) an = n2 2n ;
c) an = (n 1)2 3n + 2n ;
d) an = (n 1) 2n + 1;
e) an = a + b + cn + 18 n2 2n , a, b, c R;
f) an = a 2n + b 2n , a, b R;
g) an =
h) an =
i) an =
j) an =
pn+1 q n+1
, p, q R;
pq
A sin n
+ B cos n
, A, B
3
3
2n + cos n
;
6 n
(n 1) cos 6 + sin n
.
6
R;
110
2. Naci clanove niza (an ) , n N0 , ako je

a) an+2 6an+1 + 8an = 0;
b) an+2 4an+1 + an = 0, a1 = 1, a2 = 4;
c) an+2 4an+1 + 4an = 0, a0 = 1, a1 = 3;
d) an+2 an+1 + an = 0;
e) an+3 4an+2 + an+1 + 6an = 0, a0 = 1, a1 = 2, a2 = 3;
f) an+3 + an+2 an+1 an = 0, a0 = 2, a1 = 1, a2 = 3;
g) an+3 + 2an+2 + an = 0;
h) an+4 + 2an+2 + an = 0, a0 = 1, a1 = 2, a2 = 3, a3 = 4.
3. Naci resenje homogene linearne rekurentne relacije
a) an+2 4an+1 + 3an = 0;
b) an+2 + 3an = 0;
c) an+3 + 10an+2 + 32an+1 + 32an = 0;
d) an+3 + 3an+2 + 3an+1 + an = 0.
4. Naci clanove niza (an ) , n N, ako je
a) an+2 an+1 an = 0, a1 = 3, a2 = 1;
b) an+2 4an+1 + 3an = 0, a0 = 10, a1 = 16;
c) an+2 an = 0, a0 = 0, a1 = 2;
d) an+2 6an+1 + 9an = 0, a0 = 6, a1 = 6;
e) an+3 3an+2 + an+1 3an = 0, a0 = 3, a1 = 7, a2 = 27;
f) an+3 3an+1 + 2an = 0.
a) an+2 5an+1 + 6an = n2 ;
b) 4an+2 + 4an+1 + an = 3 2n ;

111
c) an+3 + an = 2n cos 3n;

d) 3an+4 4an+2 + an = 3n (n + 1) ;
e) an+3 6an+2 + 11an+1 6an = 5 2n + n2 ;
f) an+1 3an = n 1, a1 = 1;
g) an+1 3an = 2n , a1 = 1;
h) an+2 + 2an+1 8an = 33 5n , a1 = 9, a2 = 45;
i) an+3 6an+2 +11an+1 6an = 6n2 4n17, a1 = 3, a2 = 15, a3 =
41.
6. Resiti sisteme linearnih rekurentnih relacija

an+1 = 3an + bn
b) bn+1 = bn an
a1 = 14, b1 = 6;
a
bn = 5
a) n+1
bn+1 + an = 3;
an+1 = 2an + bn
c) bn+1 = an + 2bn
a0 = 0, b0 = 2;
an+1 = 3an 4bn

d) bn+1 = an 2bn
a0 = 1, b0 = 2.

a) an+1 =
3an
,
13an
a0 = 1;
b) 2an+1 an = 3 2an , a0 = 8;
c) an+1 =
3an 1
,
an +1
d) an+1 =
2an
,
an +2
e) an+1 =
4an 7
,
an +1
a0 = 34 ;
f) an+1 =
6an 1
,
an +4
a0 = 0.
a0 = 6;
a0 = 7;
8. Naci clanove nizova (an ) i (bn ) , n N0 , ako je

a) an+1 an bn = 0;
b) an+1 an + 3an+1 6an 4 = 0;
112
c) an+2 an+1 + an =
1
;
n!
d) an+2 + an = n1 , n 1;
e) an = (n 1) (an1 + an2 ) , n 3.
9. Naci n-ti stepen matrice A, ako je
2
1
1 0
a) A =
;
b) A =
.
5 2
2 3
10. Naci vrednost determinante D, reda n n, ako je
1 1 0 0 0
3 2
1 1 1 0 0
1 3
0 1 1 0 0
0 1
a) Dn = .. .. .. .. .. .. ;
b) Dn = .. ..
. . . . . .
. .
0 0 0 1 1
0 0
0 0 0 1 1
0 0
cos
1
0
0
0
1
2 cos
1
0
0
0
1
2
cos
0
0
c) Dn = ..
..
..
..
..
..
.
.
.
.
.
.
0
0
0
2 cos
1
0
0
0
1
2 cos
0
2
3
.. ..
. .
0
0
11. Dokazati da za clanove niza (Fn ) , n N0 , za koje je,

Fn+2 Fn+1 Fn = 0, F0 = 0, F1 = F2 = 1,
vazi jednakost
Fn+1 Fn
Fn Fn1
1 1
1 0
n
.
3 2
1 3
0
0
0
..
.
0
0
0
..
.
4
Permanent
4.1
Zadaci za ve
zbu
4.1 Naci po definiciji permanent sledecih matrica
A = [a] ,
A=
a b
c d
a11 a12 a13

A = a21 a22 a23 .
a31 a32 a33
Re
senje
Za matricu A = [a] vazi perA = a. Za matricu A =
a b
c d
vazi perA =
a d + b c. Za matricu
a11 a12 a13

A = a21 a22 a23
a31 a32 a33
vazi
perA = a11 a22 a33 + a11 a23 a32 + a12 a21 a33 + a12 a23 a31 + a13 a21 a32 + a13 a22 a31 .
4.2 Naci po definiciji permanent sledecih matrica
A=
a1 a2 a3
, A=
a11 a12 a13 a14

a21 a22 a23 a24
113
a11 a12 a13 a14

, A = a21 a22 a23 a24
a31 a32 a33 a34
114
4. PERMANENT
Re
senje
Za matricu A = a1 a2 a3 vazi per A = a1 + a2 + a3 .

Za matricu
a11 a12 a13 a14

A=
a21 a22 a23 a24
vazi
perA = a11 a22 + a11 a23 + a11 a24 + a12 a21 + a12 a23 + a12 a24 +
+ a13 a21 + a13 a22 + a13 a24 + a14 a21 + a14 a22 + a14 a23 .
Za matricu
a11 a12 a13 a14

A = a21 a22 a23 a24
a31 a32 a33 a34
vazi
per A =
+
+
+
+
a11 a22 a33 + a11 a22 a34 + a11 a23 a32 + a11 a23 a34 + a11 a24 a32 +
a14 a22 a31 + a14 a22 a33 + a14 a23 a31 + a14 a23 a32 .
Neka je A = (aij ) pravougaona matrica reda m n, m n. Oznacimo sa

A (i | j) matricu koja se dobija na osnovu matrice A izostavljanjem elemenata
i-te vrste i j-te kolone, 1 i m i 1 j n. Tada vazi razvoj
perA =
n
X
aij per A (i|j), i = 1, 2, ..., m.
j=1
U slucaju kvadratne matrice, m = n, vazi i razvoj

per A =
n
X
i=1
aij A (i | j), j = 1, 2, ..., n.

115
4.3 Naci permanent matrice
2 3 0
0 3
A= 3
5
2 1
a) Razvojem po elementima prve vrste;
b) Razvojem po elementima trece vrste;
c) Pazvojem po elementima prve kolone;
d) Razvojem po elementima druge kolone.
Re
senje
3 0
3 3
0 3
=
+ 0 per
+ (3) per
a) per A = 2 per
5 2
5 1
2 1
= 2 (0 1 + 3 2) + (3) (3 1 + 3 5) + 0 (3 2 + 0 5) =
= 12 54 = 42.
3 0
2 0
2 3
b) per A = 5 per
+ 2 per
+ 1 per
=
0 3
3 3
3
0
= 5 (3 3 + 0 0) + 2 (2 3 + 0 3) + 1 (2 0 3 3) =
= 45 + 12 9 = 42.
0 3
3 0
3 0
c) per A = 2 per
+ 3 per
+ 5 per
=
2 1
2 1
0 3
= 2 (0 1 + 3 2) + 3 (3 1 + 0 2) + 5 (3 3 + 0 0) =
= 12 9 45 = 42.
3 3
2 0
2 0
d) per A = (3) per
+ 0 per
+ 2 per
=
5 1
5 1
3 3
= (3) (3 1 + 3 5) + 0 (2 1 + 0 5) + 2 (2 3 + 0 3) =
= 54 + 12 = 42.
116
4. PERMANENT
3
2 1
0
1
A = 5 1 2
0
3 0 2
a) Razvojem po elementima prve vrste;

b) Razvojem po elementima druge vrste;
c) Pazvojem po elementima trece vrste.
Re
senje
a) per A =
+
=
+
+
=
b) per A =
+
=
+
+
+
=
c) per A
1 2
1
5 2
1
(3) per
+ 2 per
+
3 0 2
0 0 2
5 1
1
5 1 2
1 per
+ 0 per
=
0
3 2
0
3 0
(3) (1 0 + (1) (2) + 2 3 + 2 (2) + 1 3 + 1 (2)) +
2 (5 0 + 5 (2) + 2 0 + 2 (2) + 1 0 + 1 0) +
(5 3 + 5 (2) + (1) 0 + (1) (2) + 1 0 + 1 3) =
21 28 + 10 = 39.
2 1
0
3 1
0
5 per
+ (1) per
+
3 0 2
0 0 2
3 2
0
3 2 1
2 per
+ 1 per
=
0 3 2
0 3 0
5 (2 0 + 2 (2) + 1 3 + 1 (2) + 0 3 + 0 0) +
(1) ((3) 0 + (3) (2) + 1 0 + 1 (2) + 0 0 + 0 0) +
2 ((3) 3 + (3) (2) + 2 0 + 2 (2) + 0 0 + 0 3) +
((3) 3 + (3) 0 + 2 0 + 2 0 + 1 0 + 1 3) =
15 4 14 6 = 39.
2 1 0
3 1 0
= 0 per
+ 3 per
+
1 2 1
5 2 1
3
2 0
3
2 1
+ 0 per
+ (2) per
=
5 1 1
5 1 2
= 3 (9 + 6) 2 (3 + 14 + 4) = 9 30 = 39.

117
2 3 1
0 2
0
2 1
2 .
A= 3
0
1
3
0
1
Re
senje
Kako treca vrsta matrice A sadrzi najveci broj nula, dve, u poredenju sa
preostale dve vrste, permanent ove matrice potrazimo razvojem po elementima ove vreste.
3 1
0 2
2 1
0 2
per A = 0 per
+ 1 per
+
0
2 1
2
3
2 1
2
2 3
0 2
2 3 1 2
+ 3 per
+ 0 per
+
3
0 1
2
3
0
2
2
2 3 1
0
=
+ 1 per
3
0
2 1
= (2 2 + 2 (1) + 2 2 + (1) 3 + (1) (1) +
+ (1) 2 + (2) 3 + (2) 2 + (2) (1)) +
+ 3(2 (1) + 2 2 + (3) 3 + (3) (1) +
+ (3) 2 + (2) 3 + (2) (1)) +
+ (2 2 + 2 (1) + (3) 3 + (3) 2 + (3) (1) +
+ (1) 3 + (1) (1)) = 60.
Teorema 4.1. Neka je A = (aij ) kvadratna matrica reda n n. Oznacimo

sa
Ai1 ,i2 , ... ,ik ,
gde je (i1 , i2 , ... , ik ) uredena k-torka, u rastucem poretku, medusobno razlicitih brojeva skupa {1, 2, ... , n} , matricu koja se dobija na osnovu matrice A,
kada se elementi kolona sa indeksima i1 , i2 , ... , ik zamene nulama. Oznacimo
sa S (A) , tj. S (Ai1 ,i2 , ... ,ik ) , proizvod suma elemenata vrsta matrice A, tj.
matrica Ai1 ,i2 , ... ,ik . Tada vazi jednakost
per A = S (A) +
n1
X
k=1
(1)k
X
1i1 <i2 < ... <ik n
S (Ai1 ,i2 , ... ,ik )
(4.1)
118
4. PERMANENT
pri cemu se sumiranje obavlja po svim, medusobno razlicitim, k-torkama.
4.6 Na osnovu Teoreme 4.1 naci permanent
2
5
7
4 2 1 ;
b) A =
a) A =
3
1
2
matrice
1 0
3
4
2 5
7
0
4 1
1 2
0 2 2
3
Re
senje
a) Na osnovu matrice A formiramo matrice
0
5
7
A1 = 0 2 1 ,
0
1
2
2 0
7
A2 = 4 0 1 ,
3 0
2
A12
0 0
7
= 0 0 1 ,
0 0
2
2
5 0
A3 = 4 2 0 ,
3
1 0
A13
0
5 0
= 0 2 0 ,
0
1 0
A23
2 0 0
= 4 0 0 .
3 0 0
Kako je
S (A) = (2 + 5 + 7) (4 2 1) (3 + 1 + 2) = 0,
S (A1 ) = (5 + 7) (2 1) (1 + 2) = 108,
S (A2 ) = (2 + 7) (4 1) (3 + 2) = 27,
S (A3 ) = (2 + 5) (4 2) (3 + 1) = 28,
S (A12 ) = 7 (1) 2 = 14,
S (A13 ) = 5 (2) 1 = 10,
S (A23 ) = 2 4 (3) = 24,
na osnovu (4.1) dobijamo da je
per A = S (A) (S (A1 ) + S (A2 ) + S (A3 )) + (S (A12 ) + S (A13 ) + S (A23 ))
= 0 (108 27 28) + (14 10 24) = 119.

b) Kako je
0 0
3
4
1 0
3
4
0 5
2 0
7
0
7
0
,
,
A1 =
A
=
2
0 1
4 0
1 2
1 2
0 2 2
3
0 0 2
3
1 0 0
4
1 0
3 0
2 5 0
0
7 0
2 5
,
A3 =
,
A
=
4
4 1 0 2
4 1
1 0
0 2 0
3
0 2 2 0
0 0
3
4
0 0 0
4
0 0
0 5 0
7
0
0
,
,
A12 =
A13 =
0 0
1 2
0 1 0 2
0 0 2
3
0 2 0
3
0 0
3 0
1 0 0
4
0 5
2 0 0
7 0
0
,
A14 =
A
=
23
0 1
4 0 0 2 ,
1 0
0 2 2 0
0 0 0
3
1 0
3 0
1 0 0 0
2 0
2 5 0 0
7 0
,
A24 =
A34 =
4 0
4 1 0 0 ,
1 0
0 0 2 0
0 2 0 0
0 0 0
4
0 0
3 0
0 0 0
0 0
0
7 0
,
,
A123 =
A
=
124
0 0 0 2
0 0
1 0
0 0 0
3
0 0 2 0
0 0 0 0
1 0 0 0
0 5 0 0
2 0 0 0
A134 =
A234 =
0 1 0 0 ,
4 0 0 0 ,
0 2 0 0
0 0 0 0
i
S (A) = (1 + 3 + 4) (2 + 5 + 7) (4 + 1 + 1 2) (2 + 3 2) = 1344,
S (A1 ) = (3 + 4) (5 + 7) (1 + 1 2) (2 2 + 3) = 0,
S (A2 ) = (1 + 3 + 4) (2 + 7) (4 + 1 2) (2 + 3) = 216,
119
120
4. PERMANENT
S (A3 )
S (A4 )
S (A12 )
S (A13 )
S (A14 )
S (A23 )
S (A24 )
S (A34 )
S (A123 )
S (A124 )
S (A134 )
S (A234 )
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
(1 + 4) (2 + 5) (4 + 1 2) (2 + 3) = 525,
(1 + 3) (2 + 5 + 7) (4 + 1 + 1) (2 2) = 0,
(3 + 4) (7) (1 2) (2 + 3) = 49,
(4) (5) (1 2) (2 + 3) = 100,
(3) (5 + 7) (1 + 1) (2 2) = 0,
(1 + 4) (2) (4 2) (3) = 60,
(1 + 3) (2 + 7) (4 + 1) (2) = 360,
(1) (2 + 5) (4 + 1) (2) = 70,
(4) (0) (2) (3) = 0,
(3) (7) (1) (2) = 42,
(0) (5) (1) (2) = 0,
(1) (2) (4) (0) = 0,
vazi
per A =
+
S (A) (S (A1 ) + S (A2 ) + S (A3 ) + S (A4 )) +

(S (A12 ) + S (A13 ) + S (A14 ) + S (A23 ) + S (A24 ) + S (A34 ))
(S (A123 ) + S (A124 ) + S (A134 ) + S (A234 )) =
1344 (0 + 216 + 525 + 0) + (49 100 + 0 + 60 360 + 70)
(0 42 0 0) = 266.
Binarna matrica P, reda n n, naziva se permutacionom ako i samo ako

se u svakoj njenoj vrsti i koloni nalazi po tacno jedna jedinica.
Teorema 4.2. Neka je A = (aij ) proizvoljna kvadratna matrica reda n n,
i P i Q proizvoljne permutacione matrice reda n n. Tada vazi jednakost
per A = per (P AQ) .
(4.2)
Teorema 4.3. Neka je A = (aij ) proizvoljna matrica reda m n, m n, i

P proizvoljna permutaciona matrica, reda m m. Tada vazi jednakost
per A = per (P A) .
(4.3)

4.7 Dokazati da za
a)
3 1
0
A= 1
1
1
b)
121
matrice
4
0 1 0
2 , P = 1 0 0 ,
1
0 0 1
0 0 1
2 3
1
0 2 , P = 0 1 0 ,
A= 1
2
1 1
1 0 0
0 1 0
Q = 0 0 1 ;
1 0 0
0 1 0
Q= 1 0 0
0 0 1
vazi jednakost
per A = per (P AQ) .
Re
senje
a) Kako je
0 1 0
3 1 4
0 1 0
2 1
0
0 2 0 0 1 = 4 3 1 ,
B = P AQ = 1 0 0 1
0 0 1
1
1 1
1 0 0
1 1
1
per A = 3 0 1 + 3 2 1 + (1) 1 1 + (1) 2 1 + 4 1 1 + 4 0 1 = 7

i
per B = 2 3 1 + 2 (1) 1 + 1 4 1 + 1 (1) 1 = 7,
vazi
per A = per B.
b) Kako je
0 0 1
2 3
1
0 1 0
1 2 1
0 2 1 0 0 = 0 1 2 ,
B = P AQ = 0 1 0 1
1 0 0
2
1 1
0 0 1
3 2
1
per A = 2 (2) 1 + (3) 1 (1) + (3) (2) 2 + 1 1 1 = 12

i
per B = 1 1 1 + 1 (2) 2 + 2 (2) (3) + (1) 1 (3) = 12
vazi jednakost
perA = perB.
122
4. PERMANENT
4.8 Dokazati da za matrice
2 3 1 5 2
A=
1 0 1 0 1
i P =
0 1
1 0
vazi jednakost
per A = per (P A) .
Re
senje
Kako je
0 1
2 3 1 5 2
1 0 1 0 1
B = P A=
=
,
1 0
1 0 1 0 1
2 3 1 5 2
per A = 2 (1) + 2 1 + 3 1 + 3 (1) + 3 1 + (1) 1 +
+ (1) 1 + 5 1 + 5 (1) + 5 1 + 2 1 + 2 (1) = 6
i
per B = 1 3 + 1 (1) + 1 5 + 1 2 + (1) 2 + (1) 3 +
+ (1) 5 + (1) 2 + 1 2 + 1 3 + 1 (1) + 1 5 = 6
vazi jednakost
perA = perB.
Neka je A = (aij ) pravougaona matrica reda m n, m n, i matrica
B se dobija na osnovu nje tako sto se elementi proizvoljne vrste pomnoze
brojem r, r 6= 0. Tada vazi jednakost
per B = r per A.
Neka je A = (aij ) pravougaona (kvadratna) blok matrica
B C
,
A=
O D mn, mn
gde je O nula blok-matrica, a blokovi B i D imaju manji broj vrsta nego
kolona. Tada vazi jednakost
per A = per B per D.

123
4.9 Dokazati da za matrice
2 1 3
A = 1 5 2
2 1 2
2 1 3
i B = 2 10 4
2 1 2
vazi jednakost
perB = 2 perA.
Re
senje
Kako je
per A = 2 5 2 + 2 2 1 + 1 (1) 2 + 1 2 2 + 3 (1) 1 + 3 5 2 = 53
i
per B = 2 10 2 + 2 4 1 + 1 (2) 2 + 1 4 2 + 3 (2) 1 + 3 10 2 = 106
data jednakost vazi.
2
1 1 1
2
4 1 0
0
3
A=
0
0 5
2
1
0
0 0
4 2
Re
senje
Na osnovu blok-razbijanja
2
1
4 1
A=
0
0
0
0
1 1
2
0
0
3
= B C
O D
5
2
1
0
4 2
vazi
2 1
5 2
1
per A = per B per D = per
per
=
4 1
0 4 2
= (2 (1) + 1 4) (5 4 + 5 (2) + 2 (2) + 1 4) = 20.
124
4. PERMANENT
4.11 Koristeci razbijanje na blokove matrice A
1 0 0 0
1 1 0 1
A=
1 1 1 1
1 1 0 0
naci njen permanent.
Re
senje
Najpre cemo koristeci odgovarajuce permutacione matrice svesti matricu
A = P AQ na oblik
B C
A=
.
O D
Na osnovu permutacionih matrica P i Q
0 1 0 0
0 0 1 0
P =
0 0 0 1 i Q=
1 0 0 0
0
0
1
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
1
0
0
dobijamo
0
0
A = P AQ =
0
1
1
0
0
0
0
1 0
1 1
0
1 1 1
0
1 1
0
1
0
0
te je
per A = per A = per
0
0 0
0 0
1
1 1 0
0
0 1
0
0
1
0
0 1
1 1
per
4.12 Proveriti da li za matrice
1 1
1 0
a) A =
i
B=
;
0 1
1 1
b) A =
1 1
0 1
B=
1 1
0 1

0
0 1
1 1
1
=
0 0 0
0
0 0
1
0
0
0
0 1
1 0
= 1 1 = 1.
1
1
0
1
1
1
,
1
0

125
vazi jednakost
per A B = per A per B.
Re
senje
a) Kako je
C =AB =
1 1
0 1
1 0
2 1
=
,
1 1
1 1
per A = 1, per B = 1 i per C = 3,

vazi
per A B 6= per A per B.
b) Kako je
C =AB =
1 1
0 1
1 1
1 2
=
,
0 1
0 1
per A = 1, per B = 1 i per C = 1,

vazi jednakost
4.13 Da li za matrice
0 1 0
1 0 0
a) A = 0 0 1 , B = 0 0 1
1 0 0
0 1 0
0 1 0
3 0 0
b) A = 0 0 2 , B = 0 0 2
3 0 0
0 1 0
1 0 0
1 1 1
c) A = 1 1 0 , B = 0 1 1
1 1 1
0 0 1
vazi jednakost per A B = per A per B.
126
4. PERMANENT
Re
senje
a) Kako je

0 0 1
0 1 0
1 0 0
AB = 0 0 1 0 0 1 = 0 1 0
1 0 0
0 1 0
1 0 0
per A = 1,
per B = 1
per A B = 1,
vazi jednakost
b) Kako je

0 0 2
3 0 0
0 1 0
AB = 0 0 2 0 0 2 = 0 2 0
9 0 0
0 1 0
3 0 0
per A = 6,
per B = 6 i per A B = 36,
vazi jednakost
c) Kako je
1 0 0
1 1 1
1 1 1
AB = 1 1 0 0 1 1 = 1 2 2
1 1 1
0 0 1
1 2 3
per A = 1,
per B = 1 i per A B = 19,
jednakost
per A B = per A per B
ne vazi.
Niz brojeva (Fn ) , n N0 definisan sa

Fn = Fn1 + Fn2 , n 2, F0 = F1 = 1,

127
naziva se Fibonacijev. Eksplicitna formula za generisanje Fibonacijevih brojeva je
!n+1
! n+1
1 1+ 5
1 5
Fn =
2
2
5
T5 =
1
1
0
0
0
1
1
1
0
0
0
1
1
1
0
0
0
1
1
1
0
0
0
1
1
Re
senje
Permanent matrice T5 potrazicemo koristeci razvoj
vrste
1 1 0 0
1 1
1 1 1 0
0 1
per T5 = per
0 1 1 1 + per 0 1
0 0 1 1
0 0
Razvojem permanenta druge matrice,
bijamo da je
1 1
per T5 = per T4 + per 1 1
0 1
po elementima prve
0 0
1 0
.
1 1
1 1
u ovom zbiru, po prvoj koloni, do

0
1 = per T4 + per T3 .
1
Kako je
per T1 = per [1] = 1 i per T2 = per
1 1
1 1
= 2,
per T5 je peti clan niza Fibonacijevih brojeva, F5 . Na osnovu jednakosti

F3 = F2 + F1 = 2 + 1 = 3
F4 = F3 + F2 = 3 + 2 = 5
F5 = F4 + F3 = 5 + 3 = 8,
128
4. PERMANENT
dobijamo da je per T5 = F5 = 8.
4.15 Neka je
Tn =
1 1 0
1 1 1
0 1 1
..
..
.
.
0 0 0
0 0 0
0 0
0 0
0 0
1 1
1 1
kvadratna trodijagonalna matrica, reda n n, sa jedinicnim dijagonalama.

Naci permanent matrice Tn .
Re
senje
Razvojem po prvoj vrsti dobijamo
1 1 0 0 0
1 1 1
0 0
per Tn = per ..
+
0 0 0
1 1 (n1)(n1)
1 1 0 0 0
0 1 1
0 0
+ per ..
.
0 0 0
1 1 (n1)(n1)
Ponovnim razvijanjem druge matrice, ove jednakosti, po prvoj koloni dobijamo jednakost
per Tn = per Tn1 + per Tn2 .
Kako je
per T1 = 1 i per T2 = 2
vazi per Tn = Fn , gde je Fn n-ti clan, n 1, Fibonacijevog niza.
J5 =
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

129
Re
senje
Razvojem po elementima prve vrste dobijamo da je
per J5
1
1
= per
1
1
1
1
+ per
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
+ per
1
1
1
1
+ per
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1 1
1
1 1
1
+ per
1 1
1
1 1
1
1
1
= 5 per J4 .
1
1
1
1
1
1
1
1
+
1
1
Kako je per J1 = per [1] = 1, ponavljanjem ovog postupka dobijamo da je

per J5 = 5 per J4 = 5 4 per J3 = 5 4 3 2 per J1 = 5 4 3 2 1 = 5!.
J4,5
1
1
=
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
.
1
1
Re
senje
Razvojem po elementima prve vrste dobijamo da je
per J4,5
1 1 1 1
= per 1 1 1 1 + per
1 1 1 1
1 1 1 1
+ per 1 1 1 1 + per
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1 + per 1 1 1 1 +
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1 = 5 per J3,4 .
1 1 1 1
Kako je per J1,2 = per [11] = 2, vazi

per J4,5 = 5 per J3,4 = 5 4 per J2,3 = 5 4 3 per J1,2 = 5 4 3 2 = 120.
130
4. PERMANENT
H5 = J5 I5 =
0
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
0
1
1
Re
senje
Razvojem po prvoj vrsti dobijamo
1 1 1 1
1 0 1 1
per H5 = per
1 1 0 1 + per
1 1 1 0
1 0 1 1
1 1 0 1
+ per
1 1 1 1 + per
1 1 1 0
1
1
1
0
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
0
1
0
1
1
1
1
0
1
1
1
1
+
1
0
1
1
.
0
1
Sve cetiri matrice na desnoj strani jednakosti mogu da se permutacijom vrsta

i kolona svedu na oblik
1 1 1 1
1 0 1 1
1 1 0 1 .
1 1 1 0
Kako je
1
1
per
1
1
1
0
1
1
1
1
0
1
1
0+1
1
1
= per
1
1
0
1
0 1
1 0
= per
1 1
1 1
1+0 1+0 1+0

0
1
1
=
1
0
1
1
1
0
1 1
1 0 0 0
1 1
+ per 1 0 1 1 =
0 1
1 1 0 1
1 0
1 1 1 0
0 1 1
= per H4 + per 1 0 1 = per H4 + per H3 ,

1 1 0
4.2.
ZADACI ZA DOMACI
131
vazi jednakost
per H5 = 4 (per H4 + per H3 ) .
Iteriranjem ove jednakosti i koriscenjem pocetnih uslova
per H2 = 1 i per H1 = 0
dobijamo da je
per H5 = 4 3 (per H3 + per H2 ) + 4 2 (per H2 + per H1 ) =
= 12 (2 (per H2 + per H1 ) + 1) + 8 = 12 3 + 8 = 44.
4.2
Zadaci za doma
ci
1. Naci permanent sledecih matrica
3 1
2
5 1
4 1 ,
A =
,
A= 1
4
2
3
2
1
4
5
2
1 2 3 ,
A =
A = 5 3 2 1 ,
4 2
7
3 0 2
7
2 1
3 7
3 .
A =
,
A = 2 4 1
5
2 1 3
2 2 0 3
3 0
1 2
5 7 1
0
,
A =
1 2
1
3
4 0
5
1
A=
2
1 2 1 3
3
2 0 0
4
0 2 0 3
5
,
1
0 4 0
2
2 3 0 3
3
132
4. PERMANENT
3 1 2
5
2
0
A =
4
5
1
0
3
3
2
3 0
1
1 0
A =
2 3 0
0
0 1
7
3
,
0
2
2 0 1 2
5
A = 0 1 0 2 1 ,
2 1 3 0
2
1 2
5
7
,
0
2
1
3
2 3 4 5
7
0
5 1
2 .
A= 5
0
1
3
0 1
1 0 0
I = 0 1 0 ,
0 0 1
1
0
I=
0
0
0
0
P =
1
0
1
1
J4 =
1
1
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
,
0
1
0
0
0
1
1
0
0
0
0
1
,
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
,
1
1
0 1 0
0 0 1
P = 0 0 1 , P = 1 0 0 ,
1 0 0
0 1 0
0
1
P =
0
0
In =
0
0
1
0
0
0
,
0
1
0
0
P =
1
0
1 0 0
0 1 0
.. ..
.. .. ,
. .
. .
0 0 1
J2,3 =
1
0
0
0
1 1 1
1 1 1
J3,4
0
1
0
0
1
0
,
0
0
1 1 1
J3 = 1 1 1 ,
1 1 1
0
0
0
1
1 1 1 1
= 1 1 1 1 .
1 1 1 1
4.2.
ZADACI ZA DOMACI
133
4. Koristeci Teoremu 4.1. naci permanent sledecih matrica
A =
A =
1 2 3
5
7 4 ,
2
3 9
3
2 1
5
0
3
2 1
2
1
2
1
3
0
4
2
1 3
5
0
2
1
A=
3
5
4
3
2
.
1
1
0 3 4
2
3 5
,
7
4 2
3
0 1
5. Koristeci Teoremu 4.1. naci permanent sledecih matrica
0
1
H4 =
1
1
1
0
1
1
1
1
0
1
6. Pokazati da za
2
a) A = 3
5
1
1
,
1
0
T5 =
1
1
0
0
0
1
1
1
0
0
0
1
1
1
0
0
0
1
1
1
0
0
0
1
1
1 1 1
1 1 1
, J4 =
1 1 1
1 1 1
1
1
.
1
1
date matrice
1 1
0 0 1
1 0 0
7
4 , P = 0 1 0 , Q = 0 0 1 ;
0
2
1 0 0
0 1 0
2 1 3 4
0 5 3 2
,
b) A =
1 2 1
2
3 1 3
1
0 0 0 1
1 0 0 0
Q=
0 1 0 0 ;
0 0 1 0
0
1
P =
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
,
0
1
134
4. PERMANENT
c) A =
Q=
1
3
0
0
0
2
1
3
0
0
0
2
1
3
0
0
0
2
1
3
0
0
0
2
1
0
0
0
1
0
1
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
P =
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
vaze jednakosti
per A = per (P A) ,
per A = per (A Q) ,
per A = per (P A Q) .
7. Naci permanent matrice A na osnovu njenog pogodnog razbijanja na

blokove
1 1 0 1 1
a) A = 2 0 1 0 2 ;
0 0 0 1 2
1 0
0 1
0
2 1
3 0
2
;
b) A =
0 0 1 2
2
0 0
0 0 3
1 2 3 4 1 1 2
3 1
2 1 0 0 3
2
3 4 1 0
c) A = 0 1
.
0 0
1
2 0 0 4
0 0
0
1 2 3 0
8. Pomocu matrica transformacija sledece matrice prevesti u oblik pogodan da se permanent izracuna pomocu razbijanja na blokove,
A=
0
0
1
2
1
2 2 0 0
1 1 0 0
0
0 2 3
,
1
2 1 0
0
1 3 2
A=
0
3
2
0
0
0 2
0 2
1
0
2 0
1
1 3 0
0
1
0 1
2
2
1 1
4.2.
ZADACI ZA DOMACI
135
T3
1 1 0
1 1 1 ,
=
0 1 1
T9
T7 =
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
1
0
0
0
1
1
1
D4
1
1
=
0
1
D7
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
0
,
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
1
1
1
0
D6 =
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
136
4. PERMANENT
0 1 1 1 1 1
1 0 1 1 1 1
1 1 0 1 1 1
,
H6 =
1
1
1
0
1
1
1 1 1 1 0 1
1 1 1 1 1 1
0 1 1 1 1 1 1
1 0 1 1 1 1 1
1 1 0 1 1 1 1
1 1 1 0 1 1 1
H9 =
1 1 1 1 0 1 1
1 1 1 1 1 0 1
1 1 1 1 1 1 0
1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1
H7 =
1
1
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
0
1
1
12. Dokazati da za permanent matrice
1a
a
, 0 a 1,
A=
a
1a
vazi nejednakost
1
per A .
2
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
1
1 1 1 1
2
A = 2 2 2 2 , A =
3
3 3 3 3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
.
3
4
1
2
A=
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
,
A
=
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
0
4.2.
ZADACI ZA DOMACI
137
A4
T7
0 0
1 0
=
1 1
0 1
0 0
1 0
1 1
=
1 1
1 1
1 1
1 1
1
0
0
1
1
1
,
0
0
1
0
0
1
1
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
1
1
0
0
1
1
H5 =
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
1
1
0
0
0
1
1
1
0
0
0
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
0
0
138
4. PERMANENT
5
Kombinatorika
5.1
Zadaci za ve
zbu
5.1 Naci sve permutacije elemenata skupa A =

A = {, {} , {, }}.
Re
senje
2e5
e 25
2e5
5 2e
2e5
e 25
25e
5 2e
{} {, }
{} {, }
2e5
e 25
e 25
5e 2
25e
e5 2
e5 2
5e 2
{, } {}
{, } {}
2, e, , 5 i familije
25e
e5 2
5 2e
5 2e
{} {, }
{, } {} .
5.2 Naci permutacije kolekcije = {a, a, b, b, c}.

Re
senje
aabbc
abcab
baabc
bbaca
caabb
aabcb
abcba
baacb
bbcaa
cabab
aacba
acabb
babac
bcaab
cabba
ababc
acbab
babca
bcaba
cbaba
139
abacb abbac abbca

acbba
bacab bacba bbaac
bcbaa
cbbaa.
25e
e5 2
5e 2
5e 2
140
5. KOMBINATORIKA
5.3 Na prvoj godini studija student polaze ispite iz cetiri predmeta. Da bi

ostvario pravo na stipendiju nesme da dobije jedinicu ili dvojku iz nijednog
predmeta, ocene su od 1 do 5, i ostvari ukupan zbir ocena 17. Na koliko
nacina mogu da se rasporede ocene po predmetima, da on ostvari pravo na
stipendiju.
Re
senje
Oznacimo sa P (a, b, c, d, e) broj mogucnosti da se dobije a petica, b
cetvorki, c trojki, d dvojki i e jedinica. Da se ostvari zbir ocena iz cetiri
predmeta 17, pri cemu nema nijedne jedinice i dvojke, moze na dva nacina
1. dve petice, jedna cetvorka i jedna trojka;
2. jedna petica i tri cetvorke.
Ocene mogu ravnopravno da se rasporede po predmetima, te je ukupan broj
povoljnih mogucnosti
(2, 1, 1, 0, 0)
P = P4
(1, 3, 0, 0, 0)
+ P4
4!
4!
+
= 16
2! 1! 1! 0! 0! 1! 3! 0! 0! 0!
5.4 ] Naci sve permutacije elemenata skupa Z4 = {1, 2, 3, 4}, pri cemu
elemenat a, a Zn , ne moze biti na poziciji osnovne permutacije. Osnovne
permutacije su definisane sa
a) P1 = (1, 2, 3, 4) ,
b) P2 = (2, 4, 1, 3) ,
c) P3 = (1, 3, 2, 4) .
Re
senje
a) (2, 1, 3, 4), (2, 1, 4, 3), (2, 4, 1, 3), (3, 1, 4, 2), (3, 4, 1, 2), (3, 4, 2, 1),
(4, 1, 2, 3), (4, 3, 1, 2), (4, 3, 2, 1) .
b) (1, 2, 3, 4), (1, 3, 2, 4), (1, 3, 4, 2), (3, 1, 2, 4), (3, 1, 4, 2), (3, 2, 4, 1),
(4, 1, 3, 2), (4, 2, 3, 1), (4, 2, 3, 1) .
c) (2, 1, 4, 3), (2, 4, 1, 3), (2, 4, 3, 1), (3, 1, 4, 2) , (3, 2, 4, 1), (3, 4, 1, 2),
(4, 1, 3, 2), (4, 2, 1, 3), (4, 2, 3, 1) .

141
5.5 Permutacije elemenata skupa S4 = {1, 3, 7, 9} poredati u leksikografski poredak, u odnosu na osnovnu permutaciju P1 = 1379.
Re
senje
Trazeni leksikografski poredak je
1379 < 1397 < 1739 < 1793 < 1937 < 1973 < 3179 < 3197 < 3719 <
< 3791 < 3917 < 3971 < 7139 < 7193 < 7319 < 7391 < 7913 <
< 7931 < 9137 < 9173 < 9317 < 9371 < 9713 < 9731.
5.6 Naci sve moguce varijacije elemenata skupa S4 = {1, 2, 3, 4} ,
a) druge klase;
b) trece klase.
Re
senje
a) Ukupan broj varijacija elemenata skupa S4 druge klase je
V42 = 4 (4 1) = 12.
To su
12 13 14 21 23 24 31 32 34 41 42 43.
b) Ukupan broj varijacija elemenata skupa S4 trece klase je
V43 = 4 (4 1) (4 2) = 24.
To su
123 124 132 134 142 143 213 214 231 234 241 243
312 314 321 324 341 342 412 413 421 423 431 432
.
5.7 Naci sve moguce varijacije druge klase sa ponavljanjem, bez ogranicenja, elemenata skupa S4 = {1, 2, 3, 4}.
Re
senje
Ukupan broj varijacija, bez ogranicenja, elemenata skupa S4 druge klase
je V42 = 42 = 16. To su
11 12 13 14 21 22 23 24 31 32 33 34 41 42 43 44.
5.8 Naci sve kombinacije elemenata skupa S6 = {1, 2, 3, 4, 5, 6},
142
5. KOMBINATORIKA
a) druge klase;
b) trece klase.
Re
senje
a) Ukupan broj kombinacija, druge klase elemenata skupa S6 je

6 (6 1)
6
=
= 15.
2
2!
To su
12 13 14 15
23 24 25
34 35
45
16
26
36
46
56
b) Ukupan broj kombinacija, trece klase elemenata skupa S6 je

654
6
=
= 20.
3
3!
To su
123 124 125 126 134 135 136 145 146 156
234 235 236 145 146 156
.
345 346 356
456
5.9 Napisati sve varijacije trece klase elemenata skupa S4 = {1, 2, 3, 4} ,

pri cemu se element 2 moze ponavljati najvise tri puta, a element 3 najvise
dva puta.
Re
senje
Varijacije, sa navedenim ogranicenjem za ponavljanje elemenata, trece
klase elemenata skupa S4 = {1, 2, 3, 4} , su prakticno varijacije trece klase
elemenata kolekcije Z7 = {1, 2, 2, 2, 3, 3, 4} . To su
122
212
312
412
123
213
313
413
124
214
314
421
132
221
321
422
133
222
322
423
134
223
323
431
142
224
324
432
143
231 232 233 234 241 242 243
.
331 332 334 341 342 343
433

143
5.10 Napisati sve kombinacije trece klase elemenata skupa S4 = {1, 2, 3, 4} ,

pri cemu element 2 moze da se ponavlja najvise tri puta, a element 3 najvise
dva puta.
Re
senje
Treba naci sve kombinacije trece klase kolekcije Z7 = {1, 2, 2, 2, 3, 3, 4} .
To su
122 123 124 133 134
222 223 224 233 234 .
334
5.11 Napisati sve kombinacije trece klase, sa ponavljanjem, elemenata
skupa S3 = {1, 2, 3} .
Re
senje
Ukupan broj kombinacija sa ponavljanjem, trece klase, elemenata skupa
S3 = {1, 2, 3} je
543
3
+
3
1
3
C3 =
=
= 10.
3
32
To su
111 112 111 122 123 133

222 223 233
.
333
Osnovni principi u kombinatorici

Princip bijekcije. Dva neprazna skupa A i B su iste kardinalnosti ako
i samo ako postoji bijekcija
f :AB
U slucaju konacnih skupova A i B kazemo da imaju isti broj elemenata.
Princip zbira. Ako je
A = A1 A2 ... An ,
pri cemu je
Ai Aj = , i 6= j,
za svako i = 1, 2, ... , n i j = 1, 2, ... , n, tada vazi jednakost
|A| = |A1 | + |A2 | + ... + |An | .
144
5. KOMBINATORIKA
Princip proizvoda. Za neprazne skupove A1 , A2 , ... , An vazi jednakost
|A1 A2 ... An | = |A1 | |A2 | ... |An | .
Princip sirjekcije. Neka su dati konacni skupovi
A = {a1 , a2 , ... , an }
B = {b1 , b2 , ... , bm }
m n, i funkcija
f :AB
takva da tacno ki , ki > 0, elemenata iz A slika u elemenat bi , za i =
1, 2, ... , m. Tada je
m
X
ki = n
i=1
Dirihleov princip. Ako se n + 1 predmet razmesti u n kutija tada ce se

najmanje dva predmeta naci u istoj kutiji.
Druga formulacija. Ako su A i B konacni skupovi i |A| > |B| ,
tada ne postoji injektivna funkcija iz skupa A u skup B.
Dirihleov princip (generalizacija). Ako se nk+1 elemenat razmesti
u n kutija tada ce u bar jednoj kutiji biti k + 1 element.
5.12 Uocimo sve osmocifrene prirodne brojeve. Da li medu njima ima vise
onih ciji je zbir cifara jednak 36 ili onih ciji je zbir prve cetiri cifre jednak
zbiru zadnje cetiri cifre.
Re
senje
Uocimo sve osmocifrene prirodne brojeve
a1 a2 a3 a4 b1 b2 b3 b4
sa osobinom
a1 + a2 + a3 + a4 = b1 + b2 + b3 + b4 ,
i preslikavanje
f (ai ) = 9 ai , i = 1, 2, 3, 4.

145
Ovo preslikavanje je bijekcija. Kako je zbir cifara svakog broja

(9 a1 ) (9 a2 ) (9 a3 ) (9 a4 ) = b1 b2 b3 b4
jednak 36, zakljucujemo na osnovu principa bijekcije da osmocifrenih prirodnih brojeva ciji je zbir cifara 36, ima isti broj kao i osmocifrenih prirodnih
brojeva ciji je zbir prve cetiri cifre jednak zbiru zadnje cetiri cifre.
5.13 Na koliko razlicitih nacina moze da se popuni listic sportske prognoze
od 9 parova, pri cemu ako tipujemo na pobedu domace ekipe pisemo 1, ako
tipujemo na pobedu gostujuce ekipe pisemo 2 i ako tipujemo na neresen
rezultat pisemo 0?
Re
senje
Trazeni rezultat je skup svih uredenih 9-torki.
M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 = {(m1 , m2 , ... , m9 ) | mi Mi }
pri cemu je Mi = {0, 1, 2} , za svako i = 1, 2, ... , 9. Tada na osnovu principa
proizvoda vazi
|M1 M2 ... M9 | = |M1 | |M2 | ... |M9 | = 3 3 ... 3 = 39 .
5.14 Na koliko nacina moze da se popuni listic sportske prognoze od 9
parova, ako za tri susreta koristimo troznak, za tri susreta dvoznak, a tri
susreta fiksiramo?
Re
senje
Iskoristicemo opet princip proizvoda pri cemu cemo, na primer, uzeti da
je
|M1 | = |M2 | = |M3 | = 3, |M4 | = |M5 | = |M6 | = 2, |M7 | = |M8 | = |M9 | = 1.
Trazeni rezultat je
|M1 M2 ... M9 | = |M1 | |M2 | ... |M9 | = 33 23 13 .
5.15 U razredu je 25 ucenika. Treba izabrati predsednika, potpredsednika,
sekretara i blagajnika, odeljenske zajednice, pri cemu su svi ravnopravni
kandidati. Na koliko se nacina to moze obaviti?
146
5. KOMBINATORIKA
Re
senje
U pitanju su uredene cetvorke Dekartovog proizvoda
M1 M2 M3 M4
pri cemu je M1 skup svih kandidata za predsednika, te je |M1 | = 25, M2 skup
svih kandidata za potpredsednika, te je |M2 | = 24, M3 skup svih kandidata za
sekretara, te je |M3 | = 23 i M4 skup svih kandidata za blagajnika, odeljenske
zajednice, te je |M4 | = 22. Trazeni rezultat je
|M1 M2 M3 M4 | = |M1 | |M2 | |M3 | |M4 | = 25 24 23 22.
Rezultat smo mogli dobiti i trazeci sve moguce varijacije od 25 elemenata
cetvrte klase
V254 = 25 24 23 22.
5.16 Na koliko razlicitih nacina mozemo formirati permutacije od n elemenata, n 3, u kojima m elemenata, 2 m < n, se ne nalaze u neprekidnom
nizu, bez obzira na medusobni poredak?
Re
senje
Shvatimo m brojeva kao jedan broj. Tada je ukupan broj permutacija u
kojima oni stoje u neprekidnom nizu
m! (n m + 1)!.
Trazeni broj je
n! m! (n m + 1)!
5.17 U dvoristu je 5 decaka, a Deda Mraz ima tri bombone, te ih moze
dati samo trojici od njih. Na koliko razlicitih nacina to moze uciniti ako su
sve
a) bombone iste,
b) bombone razlicite?
Re
senje.
a) Ako su sve bombone iste broj mogucnosti raspodele je

54
5
5
= 10.
=
=
3
2
2

147
b) Ako su sve bombone medusobno razlicite u pitanju su varijacije trece

klase, od pet elemenata,
V35 = 5 4 3 = 60,
te ima 60 mogucnosti.
Mozemo zadatak resiti i koristeci princip proizvoda. Neka je
- A1 je broj mogucnosti da se prva bombona raspodeli nekom od decaka,
te je A1 = 5.
- A2 je broj mogucnosti da se druga bombona raspodeli jednom od 4
decaka, jer je jedan decak vec dobio bombonu, te je A2 = 4.
- A3 je broj mogucnosti da se treca bombona raspodeli jednom od preostala 3 decaka, koji jos nisu dobili bombonu, te je A3 = 3.
Trazeni rezultat je A1 A2 A3 = 5 4 3 = 60.
5.18 Cetiri
autora treba da napisu knjigu koja se sastoji od 17 poglavlja,
pri cemu prvi i treci treba da napisu po pet, drugi cetiri, a cetvrti tri
poglavlja. Na koliko razlicitih nacina moze da se rasporedi pisanje knjige
po poglavljima?
Re
senje
Knjiga koju treba napisati je skup koji se sastoji od 17 elemenata, tj. 17
poglavlja. Prvom autoru, koji mora napisati pet poglavlja, mozemo poglavlja
rasporediti na
17
5
razlicitih nacina. Drugom autoru, koji mora da napise cetiri poglavlja, preostalih 12 poglavlja mozemo dodeliti na
12
4
razlicitih nacina. Trecem autoru, koji mora da napise pet poglavlja, preostalih 8 poglavlja mozemo dodeliti na

8
5
148
5. KOMBINATORIKA
razlicitih nacina. Cetvrtom

autoru, koji treba da napise tri poglavlja, dodelimo preostala 3 poglavlja, sto cinimo na jedan moguci nacin. Ukupan broj
mogucih raspodela poglavlja po autorima je, po principu proizvoda,

17
12
8
1
= 171531360.
5
4
5
1
Drugi nacin za resavanje ovog zadatka je koriscenje formule
17!
= 171531360.
5! 4! 5! 3!
Pokusajte da opisete ovaj postupak.
5.19 Registarska tablica automobila se sastoji od niza tri slova i cetiri
broja. Ako se slova biraju iz azbuke od 30 razlicitih slova, a brojevi iz skupa
N = {0, 1, 2, . . . , 9}, koliko ima razlicitih registarskih tablica automobila?
Re
senje
Na prvom mestu registarske tablice moze biti bilo koje slovo, od 30 iz
azbuke, a isto vazi i za drugu i trecu poziciju. Na cetvrtoj, petoj, sestoj
i sedmoj poziciji u tablici moze biti bilo koji broj od 10 brojeva iz skupa
N = {0, 1, 2, ... , 9} . Zbog toga je ukupan broj, mogucih registracija
30 30 30 10 10 10 10 = 27 107 .
5.20 Iz grada A u grad B vodi pet nezavisnih puteva, a iz grada B u grad
C sedam. Na koliko nacina mozemo stici iz grada A u grad C?
Iz grada A do novog grada D izgradena su dva nezavisna puta. Grad
D je povezan sa gradom C pomocu tri nezavisna puta. Koliko sada postoji
nacinada se stigne iz grada A u grad C?
Re
senje
Oznacimo sa skup puteva koji vode iz grada A u grad B, i sa skup
puteva koji vode iz grada B u grad C. Skupovi i su disjunktni. Prilikom
izbora puta iz grada A u grad C, izbor puta iz grada A u grad B, je potpuno
nezavistan od izbora puta iz grada B u grad C. Iz grada A u grad B mozemo
birati put na 5 nacina. a iz grada B u grad C na 7 nacina. Po principu
proizvoda broj mogucnosti da se stigne iz grada A u grad C je
| | = || || = 5 7 = 35.

149
Nakon izgradnje novog grada D, mozemo formirati jos dva nova skupa i ,
pri cemu je skup puteva iz grada A u grad D, a skup puteva koji vode iz
grada D u grad C. Ovi putevi su medusobno disjunktni, te je broj mogucih
nacina da se stigne iz grada A u grad C, preko grada D,
| | = || || = 2 3 = 6.
Mogucnosti da se stigne iz grada A u grad C, preko grada B i preko grada
D, su nezavisne. Zbog toga na osnovu principa zbira vazi
|( ) ( )| = |( )| + |( )| = 35 + 6 = 41,
tj. postoji 41 mogucnost da se iz grada A stigne u grad C.
5.21 Koliko ima brojeva od 10 cifara koji sadrze bar dve jednake cifre?
Re
senje
Zadatak cemo resiti tako sto cemo naci ukupan broj brojeva koji sadrze
10 cifara, a od tog broja oduzeti ukupan broj brojeva, od 10 cifara, cije su
sve cifre razlicite.
Kako su moguce cifre 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 i 9, broj koji sadrzi 10 cifre ne
moze imati na prvoj poziciji cifru 0, vec neku od preostalih 9. Na svim ostalim
pozicijama ravnopravno mogu biti sve cifre, te je, po principu proizvoda,
ukupan broj brojeva od 10 cifara
9 109 .
Ako fiksiramo prvu cifru, koja nije 0, svih brojeva sa 9, preostalih cifara, cije
su cifre sve razlicite ima 9!. Kako fiksirana cifra moze biti bilo koja osim nule,
ukupan broj brojeva od 10 cifara, cije su sve cifre razlicite je 9 9! Trazeni
broj je
9 109 9 9!.
5.22 Iz spila od 52 karte izvuceno je 6. Koliki je broj mogucnosti da medu
izvucenim kartama budu karte svih boja?
Re
senje
Neka je A skup svih mogucnosti kada se izvuku 3 karte jedne iste boje i
po jedna karta preostalih boja
3 + 1 + 1 + 1,
150
5. KOMBINATORIKA
a B skup svih mogucnosti da medu izvucenim kartama budu po dve karte

dve boje, i po jedna karta preostalih boja
2 + 2 + 1 + 1.
Broj elemenata skupa A je
|A| =
4
1
13
3
13
1
3
,
a elemenata skupa B
|B| =
4
2
13
2
13
1
te je po principu sume
|A B| = |A| + |B| =
4
1
13
3
13
1
3
+
4
2
13
2
13
1
trazeni rezultat.
5.23 Dokazati da u grupi od 8 ljudi bar njih dvojica su rodena istog dana
u nedelji.
Re
senje
U najnepovoljnijem slucaju, po nas, 7 od 8 ljudi je rodena u 7 razlicitih
dana u nedelji, ali tada dan rodenja osmog coveka se mora poklopiti sa jednim
od njih.
5.24 Neka su a i b uzajamno prosti prirodni brojevi, (a, b) = 1. Tada
postoji prirodan broj n tako da je broj an 1 deljiv brojem b. Dokazati.
Re
senje
Po Dirihleovom principu, bar, dva broja medu brojevima
a1 , a2 , ... , ab+1 ,
imaju isti ostatak prilikom deljenja brojem b, jer ima b + 1 brojeva. Naime,
poznato je da prilikom deobe prirodnih brojeva brojem b, postoji b razlicitih
ostataka 0, 1, ... , b 1. Neka su to brojevi am i ak , m > k. Tada je broj
am ak = ak amk 1

151
deljiv brojem b. Kako ak nije deljiv brojem b, to je broj amk 1 deljiv

brojem b, te je trazeni broj n jednak broju m k.
Particija je rastavljanje prirodnog broja n na sabirke
n = n1 + n2 + ... nk , 0 < ni n,
koji su takode prirodni brojevi, pri cemu redosled sabiraka u zbiru nije bitan.
Kompozicija je rastavljanje prirodnog broja n na sabirke, kao kod particije, samo je redosled sabiraka bitan.
5.25 Naci sve particije i kompozicije prirodnog broja n, za n = 1, 2, 3, 4, 5.
Re
senje
Particije datih prirodnih brojeva su
1=1
2 = 2, 2 = 1 + 1,
3 = 3, 3 = 2 + 1,
4 = 4, 4 = 3 + 1,
5 = 5, 5 = 4 + 1,
5 = 2 + 1 + 1 + 1,
3 = 1 + 1 + 1,
.
4 = 2 + 2, 4 = 2 + 1 + 1, 4 = 1 + 1 + 1 + 1,
5 = 3 + 2, 5 = 3 + 1 + 1, 5 = 2 + 2 + 1,
5 = 1 + 1 + 1 + 1 + 1.
Kompozicije datih prirodnih brojeva su

1=1
2 = 2, 2 = 1 + 1,
3 = 3, 3 = 2 + 1, 3 = 1 + 2, 3 = 1 + 1 + 1,
4 = 4, 4 = 3 + 1, 4 = 1 + 3, 4 = 2 + 2, 4 = 2 + 1 + 1, 4 = 1 + 2 + 1,
4 = 1 + 1 + 2, 4 = 1 + 1 + 1 + 1,
.
5 = 5, 5 = 4 + 1, 5 = 1 + 4, 5 = 3 + 2, 5 = 2 + 3, 5 = 3 + 1 + 1,
5 = 1 + 3 + 1, 5 = 1 + 1 + 3, 5 = 2 + 2 + 1, 5 = 2 + 1 + 2,
5 = 1 + 2 + 2, 5 = 2 + 1 + 1 + 1, 5 = 1 + 2 + 1 + 1,
5 = 1 + 1 + 1 + 2 + 1, 5 = 1 + 1 + 1 + 2, 5 = 1 + 1 + 1 + 1 + 1.
5.26 Naci particije broja 6 duzine a) tri, b) cetiri, c) najvise tri, d) najmanje duzine 4.
152
5. KOMBINATORIKA
Re
senje
a) 6 = 4 + 1 + 1, 6 = 3 + 2 + 1, 6 = 2 + 2 + 2,
b) 6 = 3 + 1 + 1 + 1, 6 = 2 + 2 + 1 + 1,
c) 6 = 6, 6 = 5 + 1, 6 = 4 + 2, 6 = 3 + 3, 6 = 4 + 1 + 1, 6 = 3 + 2 + 1,
6 = 2 + 2 + 2,
d) 6 = 3+1+1+1, 6 = 2+2+1+1, 6 = 2+1+1+1+1, 6 = 1+1+1+1+1+1.
5.27 Odrediti razlaganje prirodnog broja n, za n = 5, 6, 7 i 8, na zbir
prirodnih brojeva, pri cemu redosled sabiranja nije bitan, a sabirci su
a) neparni prirodni brojevi;
b) parni prirodni brojevi,;
c) prosti brojevi.
Re
senje
a) 5 = 5, 5 = 3 + 1 + 1 + 1, 5 = 1 + 1 + 1 + 1 + 1, 6 = 5 + 1, 6 = 3 + 3,
6 = 3 + 1 + 1 + 1 + 1, 6 = 1 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1, 7 = 7, 7 = 5 + 1 + 1,
7 = 3 + 3 + 1, 7 = 3 + 1 + 1 + 1 + 1, 7 = 1 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1, 8 = 7 + 1,
8 = 5 + 3, 8 = 5 + 1 + 1 + 1, 8 = 3 + 3 + 1 + 1, 8 = 3 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1,
8 = 1 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1.
b) 6 = 6, 6 = 4 + 2, 6 = 2 + 2 + 2, 8 = 8, 8 = 6 + 2, 8 = 4 + 4, 8 = 4 + 2 + 2,
8 = 2 + 2 + 2 + 2,
c) 5 = 5, 5 = 3 + 2, 6 = 3 + 3, 6 = 2 + 2 + 2, 7 = 7, 7 = 5 + 2, 7 = 3 + 2 + 2,
8 = 5 + 3, 8 = 3 + 3 + 2, 8 = 2 + 2 + 2 + 2.
5.28 Naci sve moguce razmestaje 3 razlicita predmeta u 2 razlicite kutije,
pri cemu
a) nisu dozvoljene prazne kutije;
b) su dozvoljene prazne kutije.
Re
senje
a) Oznacimo predmete sa a, b i c, a kutije sa 1 i 2. Ukupan broj mogucih
razmestaja je 6, i prikazani su na Sl.5.1

a
b
a
c
153
b
c
b
c
a
c
a
c
a
b
Slika 5.1:
a
b
c
1
a
,
2
1
b
c
b
c
a
b
a
b
c
,
2
a
a
c
a
b
,
1
Slika 5.2:
b) Ukupan broj mogucih razmestaja je 8, kao sto je prikazano na Sl. 5.2.
5.29 Naci sve moguce nacine da se 3 razlicita predmeta rezmesti u 2 razlicite kutije, pri cemu prazne kutije nisu dozvoljene, a raspored predmeta u
svakoj kutiji je bitan.
Re
senje
Ukupno ima 12 mogucih rasporeda, kao sto je prikazano na Sl.5.3
a
b
c
a
a
c
c
b
b
c
b
c
c
a
a
c
b
a
a
b
b
a
c
b
,
Slika 5.3:
5.30 Naci sve moguce nacine da se 3 razlicita predmeta rezmesti u 2 razlicite kutije, pri cemu su prazne kutije dozvoljene i raspored predmeta u
svakoj kutiji je bitan.
154
5. KOMBINATORIKA
Re
senje
Ukupno ima 24 mogucih razmestaja, kao sto je prikazano na Sl.5.4
a
b
c
a
c
b
a
b
c
2
a
c
b
b
a
c
2
b
a
c
b
c
a
c
a
b
2
b
c
a
2
c
a
b
c
b
a
2
c
b
a
a
b
b
a
a
c
c
a
b
c
c
b
b
c
c
b
a
c
c
a
a
b
b
a
,
1
,
1
Slika 5.4:
5.31 Naci sve moguce nacine da se 3 razlicita predmeta rezmesti u dve
istovetne kutije, pri cemu
a) prazne kutije nisu dozvoljene;
b) prazne kutije su dozvoljene.
Re
senje
a) Broj mogucih razmestaja je 3 i prikazan je na Sl. 5.5 a).
a
b
a
c
b
c
a
b
c
a
b
2
b)
a)
Slika 5.5:
b
c
,
2
a
c

155
b) Broj mogucih razmestaja je 4, i prikazan je na Sl. 5.5 b).

5.32 Naci sve moguce nacine da se 3 razlicita predmeta rezmesti u dve
b) prazne kutije su dozvoljene;
i raspored predmeta u svakoj kutiji je bitan.
Re
senje
a) Broj mogucih razmestaja je 6, i prikazan je na Sl. 5.6.
a
b
b
a
a
c
c
a
b
c
c
b
Slika 5.6:
b) Broj mogucih razmestaja je 12, i prikazan je na Sl. 5.7.
a
b
c
a
c
b
b
a
c
b
c
a
c
a
b
c
b
a
a
b
b
a
a
c
c
a
b
c
c
b
Slika 5.7:
5.33 Naci sve moguce nacine da se 4 istovetna predmeta rezmesti u 2
razlicite kutije, pri cemu
156
5. KOMBINATORIKA
,
1
Slika 5.8:
,
1
Slika 5.9:
Re
senje
a) Broj mogucih razmestaja je 3, i prikazani su na Sl. 5.8
b) Broj mogucih razmestaja je 5, i prikazani su na Sl. 5.9.
5.34 Naci sve moguce nacine da se 5 istovetnih predmeta rezmesti u dve
Re
senje
a) Broj mogucih razmestaja je 2, i prikazani su na Sl. 5.10 a).
,
1
,
1
b)
a)
Slika 5.10:
b) Broj mogucih razmestaja je 3, i prikazani su na Sl. 5.10 b)

157
5.35 Naci sve moguce nacine da se 4 razlicita predmeta rezmesti u 2 razlicite kutije, tako da se u prvoj kutiji uvek nade jedan predmet, a u drugoj
3.Pri tome
a) raspored predmeta u svakoj kutiji nije bitan;
b) raspored predmeta u svakoj kutiji je bitan.
Re
senje
a) Broj mogucih razmestaja je 4, i prikazani su na Sl. 5.11.
a
b
c
d
a
c
d
a
b
d
a
b
c
Slika 5.11:
b) Broj mogucih razmestaja je 24, i prikazani su na Sl. 5.12.
a
b
c
d
a
c
d
c
b
d
a
d
c
c
a
d
a
d
b
a
c
b
a
c
d
a
b
d
a
b
c
,
1
,
1
d
b
c
c
d
a
c
d
b
b
a
d
b
a
c
,
1
Slika 5.12:
b
d
a
,
1
b
c
a
,
1
d
c
b
d
c
a
d
a
b
d
b
a
c
b
a
d
a
c
c
a
b
158
5. KOMBINATORIKA
Binomna formula. Neka su a i b realni, a n prirodni broj. Tada vazi

jednakost
n
X
n
n
(a + b) =
ank bk .
k
k=0
Ova jednakost vazi i kada je n proizvoljni ceo broj.

5.36 Koliko ima racionalnih brojeva u razvoju
a)
b)
2+
100
4
3
;
2+
300
3
3
?
Re
senje
a)
100
2+ 43
=
1
1
2 /2 + 3 /4
100
=
100
P
k=0
100
k
2100 2 3 4 .
Resenje su svi prirodni brojevi od 1 do 100 deljivi sa 4, i k = 0, te je

trazeni broj
100
+ 1 = 26.
4
b)
300
2+ 33
=
1
1
2 /2 + 3 /3
300
=
300
P
k=0
300
k
2300 2 3 3 .
Resenje su svi prirodni brojevi od 1 do 300 deljivi sa 6, ukljucujuci i

slucaj k = 0, te je trazeni broj
300
+ 1 = 51.
6
5.37 Naci najveci koeficijent polinoma po x u razvoju
1 2
+ x
3 3
10
.

159
Re
senje
10
10
1 2 10
P
P
10 1 10k 2 k k
+
x
ak xk . Potrazimo indeks
=
x
=
3
3
3
3
k
k=0
k=0
k, 1 k 10, tako da je
ak1 ak .
Na osnovu nejednakosti
10k+1 k1
10k k
1
2
1
2
10
10
,
k1
k
3
3
3
3
1
2
22
, k
10 k + 1
k
3
zakljucujemo da je k = 7, te vazi
a0 a1 ... a7 .
Za k >
22
3
vazi
ak1 > ak
te je trazeni indeks k = 7, a najveci koeficijent

3 7
9
1
2
2
10
a7 =
=5
.
7
3
3
3
5.38 Dokazati da za svako n, n N, i k, 0 k n, vazi

n
n
a)
=
;
k
nk
n+1
n
n
b)
=
+
.
k+1
k
k+1
Re
senje
a)
n
k
n(n 1) (n k + 1)
k!
n(n 1) (n k + 1)
=
k!
n!
n!
=
=
(n k)!k!
(n k)!
=
(n k)(n k 1) 1
=
(n k)(n k 1) 1
160
b)
5. KOMBINATORIKA
n
k
n
k+1
n(n 1) (n k 1)
+
k!
n(n 1) (n k)
=
+
(k + 1)!
nk
n(n 1) (n k + 1)
1+
=
=
k!
k+1
n(n 1) (n k + 1) n + 1
n+1
=
=
.
k+1
k!
k+1
=
5.39 Dokazati da za svako n, m i r iz N , vaze jednakosti
n
X
n
a)
= 2n
k
k=0
n
X
n
k
=0
b)
(1)
k
k=0
r
X
m
m+n
c)
=
k
r
k=0
Re
senje
Na osnovu razvoja
n
X
n
xk
(1 + x) =
k
n
k=0
za x = 1 dobijamo tvrdenje pod a), a za x = 1 tvrdenje pod b).

(1 + x)n (1 + x)m = (1 + x)m+n
i odgovarajucih razvoja
m+n
m
n
X m+n
X
X
m
n
r
k
x =
x
xk =
r
k
k
r=0
k=0
k=0
!
m+n
r
X X
m
n
xr
=
k
rk
r=0
k=0

161
dobijamo da je
r
X
m
n
m+n
=
.
k
rk
r
k=0
5.2
Zadaci za doma
ci
1. Permutacije elemenata skupa

S=
o
2, e,
poredati u leksikografski poredak, ako je osnovna permutacija
a) p1 =
2, e, ;
b) p2 = e, 2, ;
c) p3 = , 2, e .
2. Permutacije elemenata skupa
V = {1, 2, 3, 4}
poredati u leksikografski poredak, ako je osnovna permutacija
a) p1 = (1, 2, 3, 4) ;
b) p1 = (2, 3, 1, 4) ;
c) p1 = (3, 4, 2, 1) ;
d) p1 = (4, 3, 2, 1) .
3. Na koliko nacina mogu sedmoro ljudi da formiraju red ispred kase u

samoposluzi?
4. Na koliko nacina se mogu elementi skupa
S = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8} ,
poredati, tako da
a) parni brojevi budu na prvim mestima;
b) prosti brojevi budu na mestima koje imaju u skupu S?
162
5. KOMBINATORIKA
5. U skupu od 20 decaka su i dva brata blizanca. Na koliko razlicitih

nacina mogu ovi decaci da formiraju vrstu, a da pri tome braca blizanci
nikada ne stoje jedan do drugog? Na koliko razlicitih nacina oni mogu
da se rasporede oko okruglog stola, pod istim uslovom?
6. Naci sve permutacije elemenata kolekcije V, ako je
a) V = {1, 1, 1, 2, 2, 3} ;
b) V = {1, 1, 2, 2, 3, 3} ;
c) V = {1, 1, 2, 3, 3, 3, 4, 4} .
7. Naci sve permutacije elemenata familije V, ako je
a) V = {, {} , {, } , {, {}}} ;
b) V = {1, 2, {1} , {1, 2}} .
8. Naci sve permutacije elemenata skupa S = {1, 2, 3} pri cemu nijedan

elemenat a, a S, ne moze biti na poziciji koji ima u osnovnoj permutaciji
a) p1 = (1, 2, 3) ;
b) p1 = (3, 2, 1) ;
c) p1 = (2, 3, 1) .
9. Naci ukupan broj permutacija, i same permutacije, elemenata skupa

S = {1, 2, 3, 4, 5, 6} , pri cemu nijedan element ne stoji na poziciji
koju ima u osnovnoj permutaciji p1 = (1, 2, 3, 4, 5, 6) .
10. Naci ukupan broj permutacija elemenata skupa S = {1, 2, 3, 4} , pri
cemu se
a) element 1 javlja 2 puta, element 2 javlja 3 puta, element 3 javlja
jednom i element 4 javlja 2 puta;
b) element 1 javlja jednom, element 2 javlja 2 puta, element 3 javlja
3 puta i element 4 javlja 4 puta.
11. Naci sve moguce varijacije elemenata skupa S = {a, b, c, d, e}
a) trece klase;
b) cetvrte klase;

c) najvise trece klase;
163
d) najmanje cetvrte klase.
12. Naci sve moguce varijacije elemenata familije

V = {, {} , {, } , {, {}}} ,
a) druge klase;
b) trece klase;
c) najvise trece klase;
d) najmanje druge klase.
13. Naci ukupan broj varijacija elemenata skupa

S8 = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7}
a) trece klase;
b) cetvrte klase;
c) seste klase.
14. Naci ukupan broj varijacija sa ponavljanjem elemenata skupa S =

{1, 2, 3} druge klase. Ispisati trazene varijacije.
15. Naci ukupan broj varijacija sa ponavljanjem i same varijacije, elemenata kolekcije V = {1, 2, 2, 3, 3, 3, 4}
a) druge klase;
b) trece klase;
c) pete klase.
16. Naci ukupan broj kombinacija i same kombinacije elemenata skupa

S6 = {1, 2, 3, 4, 5, 6}
a) cetvrte klase;
c) pete klase.
17. Naci ukupan broj kombinacija sa ponavljanjem i same kombinacije,

elemenata skupa S4 = {1, 2, 3, 4} druge i trece klase.
18. Napisati sve kombinacije druge, trece, cetvrte, pete i seste klase elemenata kolekcije
V = {1, 1, 2, 2, 3, 4, 4, 4} .
164
5. KOMBINATORIKA
19. Na koliko nacina moze da se za okruglim stolom razmesti 10 muskaraca

i 10 zena, a da dva lica istog pola ne budu susedni?
20. Iz spila od 52 karte izvucene su 10. U koliko se slucajeva u izvucenim
kartama moze naci:
a) bar jedan kralj;
b) tacno jedan kralj;
c) ne manje od dva kralja;
d) tacno dva kralja?
- ak polaze prijemni ispit na fakultetu iz 4 predmeta, pri cemu su ocene

21. D
od 1 do 5. Da bi polozio prijemni iz nijednog predmeta nesme dobiti 1
ili 2, a ukupni zbir ostvarenih ocena nesme biti manji od 17. Na koliko
mogucih nacina on moze da polozi prijemni ispit?
22. U novcaniku se nalazi po jedna moneta od 1, 2, 5, 7, 10, 15, 20, 25 i 40
dinara. Na koliko mogucih nacina moze da se kupi roba koja kosta
a) 75 dinara;
b) 83 dinara;
c) 57 dinara;
d) 54 dinara.
Podrazumeva se da nema kusura.

23. Na raspolaganju su postanske marke od 2, 6 i 10 dinara. Na pismo
treba zalepiti marke u ukupnoj vrednosti od
a) 16 dinara;
b) 18 dinara;
c) 20 dinara.
Na koliko nacina se to moze ostvariti ako se marke lepe u nizu i njihov

raspored je bitan? Koliko je nacina ako raspored nije bitan? Ispisati
sve mogucnosti.
24. Koliko dijagonala ima konacni n-tougao?
25. Na prvoj, od dve paralelne prave, izabrano je 10, a na drugoj 20 tacaka.
Koliko se moze formirati trouglova pomocu ovih tacaka?
26. Koliko se moze sastaviti, medusobno razlicitih, prirodnih brojeva od 10
cifara, koristeci samo cifre 1 i 2?

165
27. Reci Morzeove azbuke formiraju se pomocu simbola tacka i crta.

Koliko ima reci formiranih Morzeovom azbukom, od 4 simbola?
28. U odredu od 30 vojnika biraju se 2 pozarna. Na koliko nacina se to
moze uciniti ako
a) je jedan vojnik glavni;
b) su oba vojnika ravnopravna?
29. Na koliko, medusobno razlicitih nacina se moze formirati dvocifrenih

prirodnih brojeva, na osnovu cifara 1, 2, 3 i 4, pri cemu se
a) svaka cifra javlja samo jednom;
b) svaka cifra moze javljati visestruko?
30. Od cifara 1, 2 i 3 su satavljeni svi moguci cetvorocifreni brojevi. Koliko
je medu njima parnih?
31. U jednokruznom fudbalskom turniru, svaki sa svakim jedan put, odigrano je 153 utakmica. Koliko je tima ucestvovalo na turniru?
32. U vodu je 3 podoficira i 30 vojnika. Na koliko se nacina moze formirati
patrola od jednog podoficira i dva vojnika?
33. Koliko ima razlicitih reci formiranih od slova reci
a) vodovod; b) abrakadabra; c) matematika; d) metamatematika;
bez obzira na njihov smisao?
34. Na koliko razlicitih nacina mozemo 28 plocica domina, razdeliti cetvorici igraca, tako da svaki dobije po 7 plocica?
35. Trener hokejaske ekipe ima na raspolaganju 2 golmana, 7 beka i 10
napadaca. Na koliko nacina on moze formirati ekipu koju cine jedan
golman, dva beka i tri napadaca?
36. Iz kutije u kojoj se nalazi 3 bele, 4 crne i 5 crvenih kuglica, izvucena je
jedna kuglica. Koliko postoji mogucnosti da je ona
166
5. KOMBINATORIKA
a) bela;
b) crvena;
c) bela ili crna;
d) bela ili crvena?
37. Bacaju se dve kocke, cije su strane oznacene brojevima od 1 do 6.

Koliko ima mogucnosti da
a) zbir dobijenih brojeva bude 8;
b) zbir dobijenih brojeva bude 9;
c) zbir dobijenih brojeva ne bude 7;
d) zbir dobijenih brojeva bude deljiv sa 5;
e) zbir dobijenih brojeva bude paran broj.
38. Covek
je stavio stvari u sef, cija se sifra sastoji od pet brojeva. Ubrzo
je zaboravio sifru, ali pamti da su bili prisutni brojevi 23 i 37. Koliko
najmanje mora da istestira brojeva, da bi otkljucao sef?
39. Koliko ima sestocifrenih prirodnih brojeva, kod kojih su cifre
a) u opadajucem;
b) u rastucem;
c) u nerastucem;
d) u neopadajucem;
poretku.
40. Od prvih n prirodnih brojeva izabrano je njih vise od n+1
. Dokazati da
2
medu njima postoje bar dva pri cemu jedan deli drugi.
41. Dokazati da u grupi od 100 ljudi postoji bar njih 15 koji su rodeni istog
dana u nedelji.
42. U kutiji se nalazi 20 kuglica i to: 2 bele, 2 crne, 2 crvene, 2 zelene i 2
plave. Koliko najmanje kuglica treba izvuci, u jednom izvlacenju, da
sa sigurnoscu izvucemo bar dve kuglice iste boje?
43. U kutiji je 100 kuglica i to: 28 crvenih, 20 zelenih, 12 zutih, 20 plavih,
10 belih i 10 crnih. Koliko najmanje kuglica treba izvuci u jednom
izvlacenju, da medu njima ima bar 15 kuglica iste boje?

167
44. Dokazati da u grupi od 30 ljudi, koji nisu stariji od 13 godina, postoje

bar tri osobe rodene iste godine.
45. Grupa od dvadeset jednog sabiraca kokosovih oraha sakupila je 200
oraha. Dokazati da postoje bar dve osobe, u ovoj grupi, koji su sakupili
isti broj oraha.
46. Iz niza brojeva 1, 2, 3, , 199, 200 izabran je jedan broj manji od 16 i
jos 99 drugih. Dokazati da medu izabranim brojevima postoje bar dva
sa osobinom da jedan deli onaj drugi.
47. Deset fudbalskih ekipa ucestvuje na kruznom turniru, svako sa svakim.
Dokazati da ce se nakon svakog kruga naci dve ekipe koje su odigrale
isti broj meceva.
48. Neka je S podskup skupa {1, 2, ... , 2008} koji se sastoji od 756 brojeva.
Dokazati da postoje dva broja, a i b, iz skupa S, sa osobinom 8 | (a + b) .
49. Dokazati da u nizu brojeva
n, n + 1, n + 2, n + 3, n + 4, n + 5, n + 6, n + 7, n + 8,
n N, postoji bar jedan broj koji je uzajamno prost sa preostalim.
50. Na raspolaganju je 13 tegova, pri cemu je tezina svakog od njih oznacena odgovarajucim prirodnim brojem. Poznato je da proizvoljnih 12
tega, od ovih 13, mogu da se rasporede na dva tasa, po 6, tako da
nastupa ravnoteza. Dokazati da su tada svi tegovi istih tezina.
51. Test iz matematike radilo je 30 ucenika. Jedan ucenik je napravio 12
gresaka, a svi ostali manje. Dokazati da postoji bar tri ucenika koji su
napravili isti broj gresaka.
52. Naci sve particije i kompozicije prirodnog broja n, n = 6, 7, 8 i 9.
53. Naci sve particije prirodnog broja n, n = 10, 11, 12, 13, 14 i 15, duzine
a) tri;
b) cetiri;
c) pet;
168
5. KOMBINATORIKA
d) najvise pet;
e) ne manje od cetiri.
54. Odrediti sva moguca razlaganja prirodnog broja n, n = 10, 11, 12, 13, 14
i 15, u vidu zbira
a) neparnih prirodnih brojeva;
b) parnih prirodnih brojeva;
c) prostih brojeva;
d) uzajamno prostih brojeva;
e) brojeva deljivih sa 2 ili 3 ili 5.
55. Naci sve moguce razmestaje
a) 4 razlicitih predmeta u 2 razlicite kutije;
b) 4 razlicita predmeta u 3 razlicite kutije;
c) 5 razlicita predmeta u 2 razlicite kutije;
d) 5 razlicitih predmeta u 3 razlicite kutije;
e) 5 razlicitih predmeta u 4 razlicite kutije;
pri cemu ni jedna kutija nesme biti prazna. Resiti ovaj zadatak u
slucaju da su prazne kutije dozvoljene.
56. Naci sve moguce nacine da se 4 razlicita predmeta razmeste u 3 razlicite
kutije, a da pri tome 2 kutije budu uvek zauzete.
57. Naci sve moguce nacine da se 5 razlicitih predmeta razmesti u 3 razlicite
kutije, a da pri tome jedna kutija bude uvek prazna.
58. Naci sve moguce nacine da se
a) 4 razlicita predmeta razmesti u 2 razlicite kutije;
b) 4 razlicita predmeta razmesti u 3 razlicite kutije;
c) 5 razlicitih predmeta razmesti u 2 razlicite kutije;
d) 5 razlicitih predmeta razmesti u 3 razlicite kutije;

169
pri cemu prazne kutije nisu dozvoljene, a raspored predmeta u svakoj

kutiji je bitan. Resiti ovaj zadatak ako su prazne kutije dozvoljene, a
raspored predmeta u svakoj kutiji je bitan.
a) 4 istovetna predmeta razmesti u 2 istovetne kutije;
b) 4 istovetna predmeta razmesti u 3 istovetne kutije;
c) 5 istovetnih predmeta razmesti u 3 istovetne kutije;
pri cemu prazne kutije nisu dozvoljene.
a) 4 razlicita predmeta razmesti u 2 istovetne kutije;
b) 4 razlicita predmeta razmesti u 3 istovetne kutije;
c) 5 razlicitih predmeta razmesti u 3 istovetne kutije;
pri cemu prazne kutije nisu dozvoljene, a raspored predmeta u svakoj
kutiji je bitan.
kutije, pri cemu je u prvoj kutiji uvek 1, a u drugoj 2 predmeta. Pri
tome
a) raspored predmeta u svakoj kutiji nije bitan;
b) raspored predmeta u svakoj kutiji je bitan.
Resiti ovaj zadatak ako su kutije istovetne.
kutije, tako da u prvoj kutiji bude najvise dva predmeta. Prazne kutije
nisu dozvoljene, a raspored predmeta u svakoj kutiji je bitan.
63.
13
2 33 ;
8
5 2 koji su celi brojevi;

b) Naci sve clanove u razvoju
a) Naci sedmi clan u razvoju
170
5. KOMBINATORIKA
c) Naci ukupan broj celih brojeva u razvoju
d) Naci clanove u razvoju
1
x
3+
124
4
5
;
12
x , x > 0; koji ne zavise od x.
64. Dokazati da vaze sledece jednakosti

n
n1
a) k
=n
, n N, 0 k n;
k
k1

n
P
n
k1
b)
(1)
k
= 0;
k
k=1
2
n
P
n
2n
c)
=
;
k
n
k=0

n
P
n
k
= n 2n1 .
d)
k
k=1
65. Naci n, n N, koje zadovoljava sledecu jednakost
n+4
n+3
a)
= 15 (n + 2) ;
n+1
n

n
n+2
b) 5
=
;
3
4
3n
n+3
5
+ 19n2 = 6.
c)
2
n+1
6
Brojevi
6.1
Zadaci za ve
zbu
6.1 Naci potrebne i dovoljne uslove da je prirodan broj n, n N, deljiv

brojem 3.
Re
senje
Neka prirodan broj n u dekadnom sistemu ima prezentaciju
n = nk 10k + nk1 10k1 + ... n1 10 + n0 , nk 6= 0.
Za m0 = 0 i m = 3, na osnovu jednakosti
10 mi1
10 mi1
mi = m
, i = 1, 2, ... , k,
m
m
dobijamo da je mi = 1, za svako i. Broj f3 (n) je
f3 (n) = n0 + n1 + ... + nk .
To znaci da je potreban i dovoljan uslov da je prirodni broj n, zadat u
dekadnom brojnom sistemu, deljiv brojem m = 3, da je zbir njegovih cifara
takode deljiv sa 3.
Paskalov kriterijum
Za date prirodne brojeve n i m, m n, na osnovu jednakosti
n = nk 10k + nk1 10k1 + ... + n1 10 + n0 = (nk nk1 ... n0 )10 , nk 6= 0,
171
172
6.
mi = m
10 mi1
10 mi1
, m0 = 1, i = 1, 2, ... , k,
m
m
formira se novi broj

fm (n) = n0 m0 + n1 m1 + ... + nk mk .
Brojevi n i fm (n) su istovremeno ili deljivi ili nisu deljivi sa m.
Bilo koji izraz ni mi , i = 1, 2, ... , k, moze se po potrebi zameniti izrazom
ni m
i , gde je m
i odgovarajuci nedostatak
6.2 Odrediti najmanji prirodan broj n koji pri deobi brojem 5 daje ostatak
4, prilikom deobe brojem 6 daje ostatak 5, a prilikom deobe brojem 7 daje
ostatak 6.
Re
senje
Neka je n trazeni broj. Ostatak deljenja ovog broja brojem 5 je 4, sto je
za 1 manje od 5, brojem 6 broj 5, sto je za 1 manje od 6 i brojem 7 broj 6,
koji ima istu osobinu. To znaci da je
n = (a, b, c) 1 = 210 1 = 209,
gde je (a, b, c) NZD prirodnih brojeva a, b i c.
Euklidov algoritam
Za date cele brojeve a i b, b > 0, NZD (a, b) = (a, b) se moze naci pomocu
sledeceg algoritma
Algorithm 1
r1 := a, r2 := b (inicijalizacija)
{
q := rr12 ;
r := r1 q r2 ;
r1 := r1 q r2 ;
}
NZD (a, b) := r1 ;
pri cemu je
r1
r2
j k
=
r1
r2

r
q = 1
r2
a
q =
b
173
r1
r2
r1 = a r2 = b
r = r1 - q r2
r = a -qb
r1
r2
r1
r2
r1
r2
r1
r r
q = 1 = 1 ,
r2
r2
(a , b ) = r1
Slika 6.1:
Sam proces nalazenja (a, b) i q moze se opisati tablicom prikazanom na
Sl.6.1. U ovoj proceduri korak r := r1 q r2 moze da se napise u obliku
r := r1 (mod r2 ) . On moze, po potrebi, da se zameni korakom
r := min {r1 (mod r2 ) , r2 r1 (mod r2 )} ,
u cilju minimizacije broja izracunavanja.
6.3 Koristeci Euklidov algoritam naci NZD za brojeve a = 8619 i b = 527.
Re
senje
Zadatak se moze resiti koristeci Euklidov algoritam (vidi Sl. 6.2) i modifikovani Euklidov algoritam (vidi Sl. 6.3). Nije tesko uociti da se modifikacijom broj koraka smanjio za 1.
174
6.
korak
r
q = 1
r2
r1
r2
16
8619
527
187
527
187
153
187
153
34
153
34
17
34
17
17
r = r1 - q r2
(a , b ) = (8619, 527 ) = 17
Slika 6.2:
korak
r
q = 1
r2
r1
r2
16
8619
527
187
527
187
34
187
34
17
34
17
17
r = min{r1 (mod r1 ), r2 - r1 (mod r2 )}
(a , b ) = (8619, 527 ) = 17
Slika 6.3:

175
6.4 Naci NZD brojeva a = 1760 i b = 2740, koristeci Euklidov algoritam.

Na osnovu dobijenog rezultata naci NZS ovih brojeva.
Re
senje
Kako je (a, b) = (|a| , |b|) > 0, umesto broja a u Euklidovom algoritmu
posmatracemo broj |a|. Dobili smo da je (a, b) = 20 (vidi Sl.6.4) Na osnovu
k
r
q = 1
r2
r1
r2
1760
2740
r = 1760
2740
1760
r = 980
1760
980
r = 780
980
780
r = 200
780
200
r = 180
200
180
r = 20
180
20
20
r = r1 - q r2
Slika 6.4:
jednakosti
[a, b] =
dobijamo da je [a, b] =
17602740
20
|ab|
(a, b)
= 25 5 11 137.
Neka su a1 , a2 , . . . , an celi brojevi. NZD ovih brojeva Dn = (a1 , a2 , . . . , an )

dobija se sukcesivno
D2 = (a1 , a2 ) , D3 = (D2 , a3 ) , . . . , Dn = (Dn1 , an ) .
176
6.
Prirodni brojevi a1 , a2 , . . . , an su uzajamno prosti ako je

Dn = (a1 , a2 , . . . , an ) = 1.
Prirodni brojevi a1 , a2 , . . . , an su uzajamno prosti u parovima ako je
(ai , aj ) = 1, i 6= j,
za svako i = 1, 2, . . . , n i j = 1, 2, . . . , n.
6.5 Naci NZD za brojeve a = 2520, b = 84 i c = 1760.
Re
senje
Koristeci Euklidov algoritam nadimo najpre (a, b) . Kako je
2520 = 84 30 + 0
dobijamo da je d1 = (a, b) = 84. Nadimo sada d2 = (d1 , c) :
1760 = 84 20 + 80,
84 = 80 1 + 4
80 = 4 20 + 0.
Tako je d2 = 4, tj. (a, b, c) = 4.

Za izracunavanje partikularnog resenja Diofantove jednacine
ax + by = (a, b) ,
x0 i y0 , moze da se iskoristi sledeca generalizacija Euklidovog algoritma
Algorithm 2
r1 := a;
r2 := b;
(b > 0)
x1 := 1, x2 := 0; ( inicijalizacija)
y1 := 0;
y2 := 1
{
j k
q := rr21 ;
r := r1 q r2 ;
r1 := r2 ; r2 := r ; ( a )
x := x1 q x2 ;
x1 := x2 ; x2 := x;
y := y1 q y2 ;

177
y1 := y2 ; y2 := y;
}
(a, b) := r1 ; x := x1 ; y := y1
Ovaj algoritam slikovito mozemo prikazati na sledeci nacin
r1
r2
x1
x2
y1
y2
a
b
r1
r2
x1
x2
y1
y2
r1
r2
x1
x2
y1
y2
r1
x1
y1
(a , b ):= r1 , x := x1 , y := y1
Neka je data Diofantova jednacina
ax + by = c,
(a, b)|c
Ako je x0 i y0 , (x0 , y0 ), partikularno resenje Diofantove jednacine ax + by =

(a, b), tada je
c
c
x0 = x0
,
y0 = y0
(a, b)
(a, b)
partikularno resenje date Diofantove jednacine. Opste resenje je
x = x0
b
t,
(a, b)
y = y0 +
a
t,
(a, b)
tZ
6.6 Naci opste resenje Diofantovih jednacina

a) 527x + 8619y = 17,
b) 6x 27y = 21,
c) 11x + 99y = 41.
178
6.
Re
senje
a) Za nalazenje partikularnog resenja jednacine 527x + 8619y = (527, 8619)
iskoristicemo generalizaciju Euklidovog algoritma, kao sto je prikazano na
Sl.6.5.
k
a
q =
b
r1
r2
x1
x2
y1
y2
527
8619
527
16
8619
527
187
- 16
527
187
153
- 16
33
-2
187
153
34
- 16
33
- 49
-2
153
34
17
33
- 49
229
-2
- 14
34
17
- 49
229
- 507
- 14
31
17
229
- 14
(a , b ) = (527, 8619) = 17; x1 = 229; y1 = -14
Slika 6.5:
Partikularno resenje Diofantove jednacine 527x + 8619y = 17 je
x0 = x1 = 229 i y0 = y1 = 14.
Opste resenje je
x = 229 507 t i y = 14 + 31t, t Z.
b) Uslov, mada ne znacajan, za primenu generalisanog Euklidovog algoritma
je b > 0. Zbog toga cemo uvesti smenu y := y i umesto polazne jednacine
posmatrati jednacinu
6x + 27y = 21.
Nadimo partikularno resenje jednacine 6x + 27y = (6, 27) = 3. Partikularno
resenje jednacine 6x + 27y = 3 (videti Sl.6.6) je
x1 = 4 i y1 = 1.

179
r
q = 1
r2
r1
r2
x1
x2
y1
y2
27
27
-4
-4
-2
-4
(6, 27 ) = 3, x1 = -4, y1 = 1
Slika 6.6:
Partikularno resenje jednacine 6x + 27y = 21 je
x0 = 28 i y0 = 7,
(x0 = 7 (4),
y0 = 7 1)
a opste resenje
x = 28 9t, y = 7 + 2t, t Z.
Opste resenje polazne Diofantove jednacine 6x 27y = 21 je
x = 28 9t i y = 7 2t, t Z.
c) Potrazimo partikularno resenje Diofantove jednacine 11x+99y = (11, 99) .
Partikularno resenje Diofantove jednacine 11x + 99y = 11 (videti Sl.6.7) je
x1 = 1 i y1 = 0.
Kako (11, 99) = 11 - 41, jednacina
11x + 99y = 41
nema partikularno, pa ni opste resenje.
6.7 Za gradnju vodovoda od 70 kilometara mogu se koristiti cevi duzina
3 i 5 kilometara. Na koliko nacina mozemo da odaberemo ove cevi, a da
nijedna ne bude skracena?
180
6.
k
r
q = 1
r2
r1
r2
x1
x2
y1
y2
11
99
11
99
11
-9
11
y1 = 0
x1 = 1
(11, 99) = 11
Slika 6.7:
Re
senje
Potrazimo opste resenje Diofantove jednacine 5x + 3y = 70.
Na osnovu Euklidovog algoritma nadimo partikularno resenje Diofantove
jednacine
5x + 3y = (5, 3) = 1
Partikularno resenje Diofantove jednacine 5x + 3y = 1 (videti Sl. 6.8) je
x1 = 2 i y1 = 3.
k
a
q =
b
r1
r2
x1
x2
y1
y2
-1
-1
-2
-1
-1
-3
-1
-3
-3
(5, 3) = 1
x1 = 2
-3
y1 = -3
Slika 6.8:
Partikularno resenje Diofantove jednacine 5x + 3y = 70 je x0 = 140 i
y0 = 210.

181
Opste resenje ove jednacine je

x = 140 3t i y = 210 + 5t, t Z.
Kako broj cevi ne moze biti negativan broj treba naci t, t Z, za koje su i
x i y nenegativni. To su brojevi t = 42, 43, 44, 45 i 46, te su trazena resenja
x = 14 i y = 0;
x = 5 i y = 15;
x = 11 i y = 5;
x = 2 i y = 20.
x = 8 i y = 10;
6.8 Za prirodne brojeve m = 5 i m = 6 odrediti

- primarni sistem ostataka,
- potpuni sistem ostataka,
- simetricni sistem ostataka,
- uravnotezeni sistem ostataka,
- reducirani sistem ostataka.
Re
senje
Neka je m = 5. Primarni sistem ostataka, koji je jedinstven, je
R5 = {0, 1, 2, 3, 4} .
Potpuni sistem ostataka nije jedinstven. To moze biti primarni sistem ostataka, ali i, na primer, ostaci
{1, 0, 1, 2, 3} , {2, 1, 0, 1, 2} , {6, 7, 8, 9, 10} .
Simetricni sistem ostataka je jedinstven i glasi
R5s = {2, 1, 0, 1, 2}
Uravnotezeni sistem ostataka se poklapa sa simetricnim
R5u = R5r
182
6.
Reducirani sistem ostataka se dobija iz primarnog sistema ostataka, kada se

iz primarnog sistema ostataka odstrane svi brojevi koji nisu uzajamno prosti
sa brojem 5. To je
R5r = {1, 2, 3, 4} .
Za m = 6, primarni sistem ostataka je
R6 = {0, 1, 2, 3, 4, 5} .
Potpuni sistemi ostataka, a ima ih beskonacno, su, na primer,
{1, 2, 3, 4, 5, 6} , {7, 8, 9, 10, 11, 12} , {3, 2, 1, 0, 1, 2} .
Postoje dva simetricna sistema ostataka i to su
6s = {3, 2, 1, 0, 1, 2} .
R6s = {2, 1, 0, 1, 2, 3} i R
Uravnotezeni sistem ostataka je jedinstven i glasi
R6u = {3, 2, 1, 0, 1, 2, 3} .
Reducirani sistem ostataka je
R6r = {1, 5} .
6.9 Formirati tablice za sabiranje, oduzimanje i mnozenje u m-aritmetici,
sa primarnim sistemom ostataka Rm = {0, 1, 2, . . . , m 1} , za m = 5 i
m = 6.
Re
senje
Za m = 5 odgovarajuce tablice su
+
0
1
2
3
4
0
0
1
2
3
4
1
1
2
3
4
0
2
2
3
4
0
1
3
3
4
0
1
2
4
4
0
1
2
3
0
1
2
3
4
0
0
4
3
2
1
1
1
0
4
3
2
Za m = 6 odgovarajuce tablice su
2
2
1
0
4
3
3
3
2
1
0
4
4
4
3
2
1
0
0
1
2
3
4
0
0
0
0
0
0
1
0
1
2
3
4
2
0
2
4
1
3
3
0
3
1
4
2
4
0
4
3
2
1

+
0
1
2
3
4
5
0
0
1
2
3
4
5
1
1
2
3
4
5
0
2
2
3
4
5
0
1
3
3
4
5
0
1
2
4
4
5
0
1
2
3
5
5
0
1
2
3
4
183
0
1
2
3
4
5
0
0
5
4
3
2
1
1
1
0
5
4
3
2
2
2
1
0
5
4
3
3
3
2
1
0
5
4
4
4
3
2
1
0
5
5
5
4
3
2
1
0
0
1
2
3
4
5
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
2
3
4
5
2
0
2
4
0
2
4
3
0
3
0
3
0
3
4
0
4
2
0
4
2
5
0
5
4
3
2
1
Primetimo, na osnovu datih tablica, da se za m = 5, m- je prost broj,

operacije +, i , obavljaju u R5 , jednoznacno. Za m = 6, m- nije prost
broj to ne mora da vazi. Operacije + i se obavljaju jednoznacno, ali to za
operaciju mnozenja ne mora da vazi. Tako je na primer
20=0 i 23=0
i ako je 0 6= 3, kao i
3 1 = 3 i 3 3 = 3 i 3 5 = 3,
i ako je 1 6= 3 6= 5. Ako za a R6 , vazi (a, 6) = 1, onda je za svako
b R6 , mnozenje a b jednoznacno. To vazi za a = 1 i a = 5. Drugim
recima, mnozenje je jednoznacno ako a pripada reduciranom sistemu ostataka
R6r = {1, 5} .
Neka je m prorodan broj, m 2, i Rm = {0, 1, 2, . . . , m 1} primarni
sistem ostataka. Za svako a i b iz Rm operacije +, i su definisane sa
(a + b)m = (a + b) modm,
a b, a b 0
(a b)m =
m + a b, a b < 0,
(a b)m = (a b) modm.
Navedene racunske operacije se mogu jednoznacno prosiriti na skup celih
brojeva Z. Neka je r, r Rm , proizvoljni ostatak, tj. element skupa Rm .
Njemu jednoznacno odgovara podskup skupa Z, Sr , definisan sa
Sr = {a | a (modm) = r} , r = 0, 1, . . . , m 1.
Skupovi Sr , r = 0, 1, 2, . . . , m 1, su medusobno disjunktni i imaju osobinu
m1
[
r=0
Sr = Z.
184
6.
Zbog toga se navedene operacije jednoznacno mogu prosiriti na skup Z na

sledeci nacin:
Za svako a Sr1 i b Sr2 , r1 6= r2 , vazi
(a + b)m = (r1 + r2 )m ,
(a b)m = (r1 r2 )m ,
(a b)m = (r1 r2 )m .
6.10 U m-aritmetici, za m = 5 i m = 6, sa primarnim ostatkom Rm =

{0, 1, . . . , m 1} , izracunati sledece izraze
1271 + 242, 1271 242, 242 1271, 1271 242.
Re
senje
Za m = 5 vazi
(1271+242)5 = (1+2)5 = 3,
(1271242)5 = (12)5 = 5+12 = 4,
(2421271)5 = (21)5 = 21 = 1,
(1271242)5 = (12)5 = 12 = 2.
Za m = 6 vazi
(1271 + 242)6 = (5 + 2)6 = 1,
(1271 242)6 = (5 2)6 = 3,
(242 1271)6 = (2 5)6 = 6 + 2 5 = 3,
(1271 242)6 = (5 2)6 = 4.
Neka je m ceo broj, m 2, i Rm = {0, 1, . . . , m 1} primarni sistem

ostataka. Deljenje u m-aritmeticije definisan na sledeci nacin: Za svako a i b
iz Rm , b 6= 0
a
(a : b)m
b m
je broj x, x Rm , ako postoji, tako da je
(x b)m = a.
Kako mnozenje u m-aritmetici ne mora biti jedinstveno, ne mora da vazi
osobina
a 6= 0 i b 6= 0 (a b)m 6= 0.

185
Deljenje u m-aritmetici ne mora egzistirati, a ako egzistira ne mora biti jedinstveno.

Deljenje u m-aritmetici se prosiruje sa skupa Rm na skup Z na sledeci
nacin: Za svako a Sr1 i b Sr2 , r1 6= r2 , b 6= 0, (b) mod m 6= 0,

a
r1
.
=
b m
r2 m
6.11 U m-aritmetici, sa primarnim sistemom ostataka Rm = {0, 1, . . . , m

1}, za m = 5 i m = 6, izracunati, ako postoje, vrednosti sledecih razlomaka
(kolicnika)
1
,
2
1
,
5
1
,
3
2
,
3
3
,
5
4
,
5
27
,
35
152
,
137
koristeci tablice za mnozenje u m-aritmetici iz zadatka 6.9.

Re
senje

1
= 3, jer je (3 2)5 = 1,
2 5

1
nema resenje jer ne postoji a, a R6 tako da je (a 2)6 = 1
2 6

1
nije definisano jer je 5 (mod 5) = 0,

5 5

1
= 5 jer je (5 5)6 = 1,
5 6

1
1
4

=
=
= 3 jer je (3 3)5 = 4
3 5
3 5
3 5

1
5

=
nema resenja, jer ne postoji a, a R6 tako da je
3 6
3 6
(a 3)6 = 5

2
= 4, jer je (4 3)5 = 2
3 5
186
6.

2
nema resenje, jer ne postoji a, a R6 , tako da je (a 3)6 = 2
3 6

3
nije definisano .
5 5

3
= 3 jer je (3 5)6 = 3.
5 6

4
nije definisano
5 5

4
2
=
= 4 jer je (4 5)6 = 2.
5 6
5 6

27
nije definisano jer je 35(mod5) = 0.
35 5

3
27
=
= 3 jer je (3 5)6 = 3
35 6
5 6

2
152
=
= 1 jer je (1 2)5 = 2.
137 5
2 5

2
152
=
= 4 jer je (4 5)6 = 2.
137 6
5 6
6.12 U 6-aritmetici, R6 = {0, 1, 2, 3, 4, 5} , naci vrednosti sledecih izraza

2
,
2
2
,
4
3
,
3
0
,
2
0
,
3
1
,
2
1
.
5
Re
senje

2
2
2
ima dva resenja
= 1 i
= 4 jer je (1 2)6 = 2 i
2 6
2 6
2 6
(4 2)6 = 2

2
2
2
ima dva resenja

= 2 i
= 5 jer je (2 4)6 = 2 i
4 6
4 6
4 6
(5 4)6 = 2.

187

3
2
2
2
ima tri resenja
= 1,
=3i
= 5 jer je (1 3)6 =
3 6
2 6
2 6
2 6
3, (3 3)6 = 3 i (5 3)6 = 3

0
0
0
ima dva resenja
= 0 i
= 3 jer je (0 2)6 = 0 i
2 6
2 6
2 6
(3 2)6 = 0.

0
0
0
0
ima tri resenja
= 0,
=2i
= 4 jer je (0 3)6 =
3 6
3 6
3 6
3 6
0, (2 3)6 = 0 i (4 3)6 = 0.

1
nema resenje, jer ne postoji a, a R6 , tako da je (a 2)6 = 1.
2 6

1
= 5, jer samo za 5 iz skupa R6 vazi jednakost (5 5)6 = 1.
5 6
Neka su a, b i c celi brojevi, b > 0, pri cemu (a, b)| c. Za nalazenje partikularnog resenja modularne jednacine
ax c (mod b)
moze da se iskoristi modifikovani Euklidov algoritam. Naime, ova jednacina
se moze napisati u obliku
ax + by = c
te za nalazenje partikularnog resenja jednacine
ax + by = (a, b)
x = x1 , koristimo proceduru prikazanu na Sl.6.9
Partikularno resenja polazne jednacine je
x0 = x1
c
.
(a, b)
Opste resenje date modularne jednacine je

x = x0 +
tb
, t Z.
(a, b)
188
6.
k
r
q = 1
r2
r1
r2
x1
x2
x1
x2
r1
r2
x1
x2
r1
r2
x1
x2
r1
x1 - q x 2
(a , b ):= r
x1
x = x1
Slika 6.9:
Postoji konacno mnogo resenja date jednacine po modulu b
tb
x = x0 +
(mod b)
(a, b)
za t = 1, 2, ... , (a, b) .
Ako je (a, b) = 1 data jednacina ima jedinstveno resenje x = x0 (mod b) .
6.13 Koristeci modifikovani Euklidov algoritam naci partikularno resenje

modularne jednacine
159x 615 (mod 717) .
Naci opste resenje ove jednacine. Naci najmanje pozitivno resenje.
Re
senje
Partikularno resenje jednacine 159x + 717y = (159, 717), je x1 = 9
(videti sledecu sliku ), te je partikularno resenje date modularne jednacine e
x0 = 9 205 = 1845.

189
a
q =
b
r1
r2
x1
x2
159
717
159
717
159
81
-4
159
81
78
-4
81
78
-4
-9
16
78
-9
- 139
r := r1 - q r2 ,
x := x1 - q x 2 ,
r1 := a , r2 := b,
x1 := 1, x 2 := 0.
-9
(159, 717 ) = 3
x1 = -9
Opste resenje date modularne jednacine je

x = x0 + 717 t = 1845 + 717 t, t Z.
Najmanje pozitivno resenje je
xp = 1845 + 3 717 = 306
Teorema 6.1. (Kineska teorema o ostacima)

Neka su n1 , n2 , ... , nk dati prirodni brojevi koji su u parovima uzajamno
prosti. Sistem modularnih jednacina
x c1 (mod n1 )
x c2 (mod n2 )
..
.
x ck (mod nk )
ima jedinstveno resenje po modulu n, n = n1 n2 ... nk .
Ako je Zj , j = 1, 2, ... , k, resenje modularne jednacine
Mj Zj cj (mod nj )
190
6.
gde je
Mj =
trazeno resenje je
x=
k
X
n1 n2 ... nk
nj
!
Mj Zj
(mod n) .
j=1
6.16 Naci minimalno pozitivno resenje sistema modularnih jednacina

x 5 (mod 4)
x 7 (mod 11) .
Re
senje
Kako je (4, 11) = 1 ispunjeni su svi uslovi egzistencije resenja zadatog
sistema modularnih jednacina. Naravno, umesto prve jednacine lakse je posmatrati jednacinu x 1 (mod 4) , te sistem glasi
x 1 (mod 4)
x 7 (mod 11) .
Koristeci jednakosti n = n1 n2 = 4 11 = 44 i M1 =
prelazimo na resavanje modularnih jednacina
44
4
= 11 i M2 =
44
11
= 4,
11z1 1 (mod 4)
4z2 7 (mod 11)
tj.
3z1 1 (mod 4)
4z2 7 (mod 11) .
Osnovna resenja ovih jednacina su z1 = 3 i z2 = 10, sto su i minimalna
pozitivna resenja. Trazeno resenje je
x = (11 3 + 4 10) (mod 44) = 29.

191
6.15 Grupa majmuna zeli da podeli gomilu kokosovih oraha. Ako ih

razvrstavaju u grupice od po 5 oraha, visak je 4 oraha, u grupice od po
4 oraha, visak je 3 oraha, u grupice od po 7 oraha visak je 2 oraha i grupice
od po 9 oraha visak je 6 oraha. Koliko je najmanje bilo oraha na gomili?
Re
senje
Odgovor na postavljeno pitanje daje minimalno pozitivno resenje sistema
modularnih jednacina
x
x
x
x
4
3
2
6
(mod 5)
(mod 4)
(mod 7)
(mod 9) .
Brojevi 5, 4, 7 i 9, po parovima su uzajamno prosti,pa su ispunjeni uslovi

egzistencije resenja ovog sistema. Kako je n = 5 4 7 9 i
5479
= 252,
5
5479
=
= 180,
7
5479
= 315,
4
5479
M4 =
= 140,
9
M1 =
M3
M2 =
prelazimo na resavanje modularnih jednacina

252 z1
315 z2
180 z3
140 z4
4
3
2
6
(mod 5)
(mod 4)
(mod 7)
(mod 9) ,
tj.
z1
z2
5z3
5z4
2
1
2
6
(mod 5)
(mod 4)
(mod 7)
(mod 9) .
Minimalna pozitivna resenja ovih modularnih jednacina su

z1 = 2, z2 = 1, z3 = 6 i z4 = 3,
192
6.
x = (M1 z1 + M2 z2 + M3 z3 + M4 z4 ) (mod n) =
= (504 + 315 + 1080 + 420) (mod 1260) = 1059.
To znaci da je na gomili bilo, najmanje 1059 oraha.
6.2
Zadaci za doma
ci
1. Naci potrebne i dovoljne uslove da je prirodni broj n, n N, deljiv

brojevima
a) m = 2;
b) m = 5;
c) m = 7;
d) m = 9;
e) m = 11.
2. Dokazati da je prorodni broj

P = an 10n + an1 10n1 + ... + a1 10 + a0 , an 6= 0
deljiv brojem 4 ako i samo ako je broj q = a1 10 + a0 deljiv brojem 4.
3. Ispitati koji su od navedenih brojeva
a) 137853462
b) 237457324
c) 34 33
3} 1232
| {z
nputa
deljivi brojem 4, ne koristeci operaciju deljenja.

4. Dokazati da je prorodni broj
P = an 10n + an1 10n1 + ... + a1 10 + a0 , an 6= 0,
deljiv brojem 8 ako i samo ako je broj q = a2 102 + a1 10 + a0 deljiv
brojem 8.
5. Ne koristeci matematicku indukciju dokazati da je broj
A = n (2n + 1) (7n + 1)
deljiv brojem 3, za svako n, n Z.

193
6. Ne koristeci operaciju deljenja ispitati da li je broj

a) n = 739843 deljiv brojem 7,
b) n = 87398437 deljiv brojem 11.
7. Naci sve prirodne brojeve n za koje je broj 2n 1 deljiv brojem 7.
8. Dokazati da je za svako n, n N0 , broj 10n+1 10 (n + 1) + n deljiv
brojem 81.
9. Neka je a proizvoljni prirodni broj veci ili jednak 10. Broj a
dobija
se tako sto se precrta poslednja cifra broja a i dobijenom broju doda
dvostruka precrtana cifra. Dokazati da su brojevi a i a
istovremeno
deljivi ili nisu deljivi brojem 19.
10. Koristeci zadatak 9 proveriti da li su brojevi
a) a = 1375492;
b) a = 2603;
c) a = 19019
deljivi brojem 19.

11. Ako je n, n N, deljiv brojem 4, dokazati da je broj 1n + 2n + 3n + 4n
deljiv brojem 5.
12. Broju 10 dopisati sa leve i desne strane po jednu cifru tako da dobijeni
broj bude deljiv brojem 36.
13. Naci sve sedmocifrene prirodne brojeve, cije su cifre samo iz skupa
{1, 2} i koji su deljivi brojem 36.
14. Dokazati da ako je zbir tri cela broja deljiv brojem 6, tada je i zbir
njihovih kubova deljiv brojem 6.
15. Moze li broj n2 + 9n + 12, n N, biti deljiv brojem 121?
16. Dokazati sledeca tvrdenja:
194
6.
a) ako prirodni broj n nije deljiv brojem 3, tada je broj n2 1 deljiv
brojem 3;
b) ako prirodni broj n nije deljiv brojem 5, tada je broj n4 1 deljiv
brojem 5;
c) ako prirodni brojevi m i n nisu deljivi brojem 3, tada je broj
m2 + n2 + 1 deljiv brojem 3.
17. Ako se od neparnog prirodnog broja, sa neparnim brojem cifara, oduzme broj sa obrnutim redosledom cifara, dobijeni broj (razlika) je deljiv
sa 39. Dokazati.
18. Dokazati da se NZD prirodnih brojeva a i b moze naci pomocu sledecih
koraka:
1. ako je a = b tada je (a, a) = a;
2. ako je a > b tada je (a, b) = (a b, b) ;
3. ako je a < b tada je (a, b) = (a, b a) .
Koristeci ovo naci NZD za brojeve a i b ako je
a) a = 84
c) a = 2740
b = 32;
i
b) a = 460
b = 1760;
d) a = 84
b = 200;
i
b = 2520.
19. Sedamnaest jabuka treba podeliti Maksimu, Alekseju i Vladimiru, tako

da Maksim dobije 12 , Alekseju 13 , i Vladimir 91 jabuka, a da se pri tome
nijedna jabuka ne sece. Koliko je ko od njih dobio jabuka?
20. Naci prirodne brojeve n i m ako je (n, m) = 24 i [n, m] = 504, pri
cemu n - m i m - n.
21. Dokazati da je NZD brojeve
n2 + 1 i (n + 1)2 + 1,
n N,
jednak 1 ili 5. Dokazati da je to broj 5 ako i samo ako je

n 2 (mod 5) .

195
22. Ako su prirodni brojevi m i n uzajamno prosti, (m, n) = 1, dokazati

da je
(m n, n + m) = 1 i m n, m2 + n2 = 1.
23. Dokazati da proizvod dva uzastopna prirodna broja prilikom deobe sa
3 daje ostatak 0 ili 2.
24. Dokazati da se prilikom deobe kvadrata bilo kog prirodnog broja brojem
3 kao ostatak dobije 0 ili 1.
25. Naci moguce ostatke deobe kuba bilo kog prirodnog broja brojem 9.
26. Dokazati da su brojevi n, n + 1 i 2n + 1, za svako n N, u parovima
uzajamno prosti.
27. Neka je niz brojeva (Fn ) , n N0 definisan sa (Fibonaci)
Fn = Fn1 + Fn2 , F0 = F1 = 1.
Dokazati da je za svako n N (Fn , Fn+1 ) = 1.
28. Koristeci Euklidov algoritam naci (a, b) ako je
a) a = 2740, b = 1760;
b) a = 321, b = 843;
c) a = 2166, b = 6099;
d) a = 6787, b = 7194;
e) a = 23521, b = 75217.
Naci (a, b) koristeci modifikaciju Euklidovog algoritma, ako za to ima
potrebe.
29. Naci NZS brojeva a i b ako je
a) a = 2520, b = 84;
b) a = 4200, b = 220;
196
6.
c) a = 3700, b = 660;
d) a = 2740, b = 1760;
e) a = F1000 , b = F770 , gde su F1000 i F770 odgovarajuci Fibonacijevi
brojevi.
Koristeci dobijeni rezultat naci NZD.
31. Resiti zadatak 30, ali tako sto se pomocu Euklidovog algoritma nade
najpre NZD za date brojeve.
30. Naci NZD brojeva
a) a = 6, b = 10, c = 15;
b) a = 8, b = 13, c = 21;
c) a = 36, b = 84, c = 147;
d) a = 81719, b = 52003, c = 33649, d = 30107.
Ispitati da li su dati brojevi uzajamno prosti po parovima.
31. Ako su prirodni brojevi a1 , a2 , ... , an , uzajamno prosti po parovima
tada je i
(a1 , a2 , ... , an ) = 1.
Dokazati. Dokazati da obrnuto ne vazi.
32. Naci opste resenje Diofantovih jednacina
a) 527x 8619y = 17;
b) 299x + 533y = 13;
c) 2x + 7y = 20;
d) 6x + 27y = 21;
e) 3 sin 7x + cos 20x = 4.
33. Naci (a, b) i opste resenje Diofantove jednacine ax + by = (a, b) ako je
a) a = 3809, b = 2743;

197
b) a = 5773, b = 3749;
c) a = 4997, b = 3439;
d) a = 4777, b = 3247.
34. Pretpostavimo da u dzepu imamo monete od 12 i 7 dinara. Na koliko
nacina mozemo platiti racun od 43 dinara, a da pri tome nema kusura?
35. Deda poseduje 41 zlatnik i zeli da ih podeli svojoj deci i unucima, ali
tako da svako njegovo dete dobije 5 zlatnika vise od bilo koga unuceta.
Ako je ukupan broj dece i unucadi 18, koliko je deda imao dece, a koliko
unucadi? Po koliko je zlatnika dobilo svako njegovo dete,a po koliko
svako njegovo unuce?
36. Naci opste resenje Diofantove jednacine
a) 16x + 4y = 1830;
b) 13x + 7y = 1;
d) 1994x+171y = 1;
e) 1994x+171y = 1;
g) 16x + 4y = 1;
h) 16x 4y = 1830;
c) 19x 21y = 5;
f) 1994x171y = 1;
i) 16x 4y = 1830.
37. Americki farmer je potrosio 1000 dolara za kupovinu 100 novih grla
stoke. Kupio je krave, svinje i ovce. Svaku kravu je placao po 1oo
dolara, svinju po 30 dolara i ovcu po 5 dolara. Koliko je on kupio
krava, svinja i ovaca?
38. Za prirodne brojeve:
a) m = 2;
b) m = 3;
d) m = 8;
e) m = 10;
c) m = 7;
f) m = 11
odrediti:
primarni sistem osataka;
potpuni sistem ostataka;
simetricni sistem ostataka;
uravnotezeni sistem ostataka;
198
6.
reducirani sistem ostataka.
Formirati tablice za sabiranje, oduzimanje i mnozenje u svakoj maritmetici.
39. Da li u proizvoljnoj m-aritmetici za svako a, b i c, iz primarnog sistema

ostataka Rm , vazi
b=
6 c ab 6= ac?
Ako ne vazi, kada vazi ova implikacija?
40. Da li u proizvoljnoj m-aritmetici za svako a i b iz primarnog sistema
ostataka Rm , vazi implikacija
a 6= 0 i b 6= 0 a b 6= 0?
Ako ne vazi uvek, kada vazi?
41. U m-aritmetici, sa primarnim sistemom ostataka Rm , naci vrednost
izraza:
273 + 123,
273 123,
123 273,
273 123,
za m = 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10 i 11.
42. Dokazati da u p-aritmetici, p je prost broj, sa primarnim sistemom
ostataka Rp = {0, 1, ... , p 1} , jedino za brojeve 1 i p 1 vaze jednakosti:
1 1 = 1 i (p 1) (p 1) = 1.
ako p nije prost broj? Ilustrovati to za slucajeve m = 6, m = 8 i
Sta
m = 10.
43. U m-aritmetici, sa primarnim sistemom ostataka Rm = {0, 1, . . . , m
1}, naci vrednost sledecih izraza, ako postoje:
1
,
2
1
,
3
1
,
4
1
,
5
1
,
6
1
,
7
1
,
8
1
9
za m = 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11. Dati komentar dobijenih rezultata.

199

1}, ispisati tablice deljenja za m = 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.
1}, resiti sledece jednacine:
2x = 0, 2x = 1, 2x = 2, 2x = 3, 2x = 4, 2x = 5, 2x = 6, 2x = 7;
3x = 0, 3x = 1, 3x = 2, 3x = 3, 3x = 4, 3x = 5, 3x = 6, 3x = 7;
4x = 0, 4x = 1, 4x = 2, 4x = 3, 4x = 4, 4x = 5, 4x = 6, 4x = 7;
5x = 0, 5x = 1, 5x = 2, 5x = 3, 5x = 4, 5x = 5, 5x = 6, 5x = 7
za m = 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.
46. Naci partikularno, opste i minimalno nenegativno resenje sledecih modularnih jednacina
a) 3x 1 (mod 5) ;
b) 7x 26 (mod 5) ;
c) 459x 525 (mod 651) ;
d) 207x 585 (mod 741) ;
e) 189x 345 (mod 681) .
47. Naci partikularno, opste i minimalno nenegativno resenje sledecih modularnih jednacina
a) 6x 5 (mod 11) ;
b) (3x + 5) 4 (mod 5) ;
c) 7x 8 (mod 19) ;
d) (9x + 4) 12 (mod 7) ;
e) 31x 3 (mod 29) ;
f) (232x + 42) 248 (mod 50) ;
g) 7x 8 (mod 15) ;
h) 7x 15 (mod 17) ;
i) 3x 15 (mod 8) ;
j) 28x 28 (mod 13) .
48. Naci x ako je

a) 6100 x (mod 7) ;
b) 6100 x (mod 35) ;
200
6.
c)
10
1010 + 10100 + ... + 1010
x (mod 7) ;
d) (3099 + 61100 ) x (mod 31) ;

f) (43101 + 23101 ) x (mod 66) ;
g) (1110 1) x (mod 100) ;
h) (7200 1) x (mod 143) .
49. Neka je x 2 (mod 3) i x 3 (mod 5) . Naci x (mod 15) .
50. Naci resenje sledecih sistema modularnih jednacina:
a)
x 5 (mod 4)
x 7 (mod 11) ;
x 5 (mod 7)
b) x 7 (mod 11)
x 3 (mod 13) ;
x 5 (mod 6)
c) x 3 (mod 10)
x 8 (mod 15) ;
x 7 (mod 13)
d) x 18 (mod 19)
x 23 (mod 29) ;
x 5 (mod 11)
e) x 8 (mod 19)
x 3 (mod 29) ;
x 8 (mod 13)
f) x 15 (mod 17)
x 28 (mod 31) .
51. Naci prirodni broj x koji pri deobi sa 3 daje ostatak 2, pri deobi sa 5
daje ostatak 3 i pri deobi sa 7 daje ostatak 2.
52. Moze li se novcanica od 25 dinara rasitniti u 10 novcanica, sa nominalnim vrednostima od 1,3 i 5 dinara?

201
53. Deca su razvrstavala jabuke iz korpe na gomile sa ciljem da svaka gomila

sadrzi jednak broj. Kada su ih razvrstavali na 5 gomila visak je bio
4 jabuke, na 4 gomile visak je bio 3 jabuke, na 3 gomile visak je bio
2 jabuke i na 2 gomile visak je bila jedna jabuka. Ako se zna da je
u korpi bilo manje od 60 jabuka, da li su uopste deca mogla da rese
ovaj problem? Koliko jabuka je najmanje trebalo da bude u korpi da bi
deca uspesno resila zadatak? Na koliko bi tada gomila bile razvrtane
jabuke?
54. Naci najmanji prirodni broj koji prilikom deobe sa 7 daje ostatak 6, a
prilikom deobe sa 9 daje ostatak 8.
55. Naci najveci trocifreni broj koji prilikom deobe sa 4 daje ostatak 3, a
prilikom deobe sa 6 daje ostatak 5.
56. Naci sve prirodne brojeve n, 200 < n < 1500 koji prilikom deoba sa 7
i sa 21 daju iste ostatke.
57. Naci sve prirodne brojeve n, n < 1500 koji prilikom deoba sa 6 i 8 daju
isti ostatak, 5.
58. Ispitati da li postoji prost broj p takav da je 2p + 1 sedmi stepen nekog
prirodnog broja.
59. ] Naci sve proste brojeve p i q koji zadovoljavaju jednacinu p2 2q 2 = 1.
60. Neka su p1 , p2 , ... , pn prvih n prostih brojeva. Dokazati da broj
p = p1 p2 ... pn + 1
ne mora biti prost.
61. Neka je = (n) ukupan broj delioca broja n, n N, ukljucujuci i brojeve
1 i n.
a) Ako je n, n N, oblika n = p1 1 p2 2 ... pnn , dokazati da je
= (n) = (1 + 1) (2 + 1) ... (n + 1) .
202
6.
b) Naci = (n) za brojeve 12, 36, 1176 i 19200.
62. Naci najmanji prirodni broj n, n N, koji ima dva medusobno razlicita
prosta delioca i za koga je = (n) = 6.
63. Naci prirodni broj n oblika n = 2x 3y 5z , ako se zna da je njegova
polovina za 30, trecina za 35, a petina za 42 manja od ukuonog broja
delioca ovog broja, tj. = (n) .
64. Naci prirodni broj n koji je deljiv brojevima 2 i 9, pri cemu je = (n) =
se dogada ako je = (n) = 15? Sta
se dogada ako je = (n) = 17?
14. Sta
7
Grafovi
7.1
Zadaci za ve
zbu
7.1 Dat je graf G = (V, E) , definisan skupovima

V = {1, 2, 3, 4, 5}
i E = {{1, 2} , {1, 3} , {1, 5} , {2, 5}} .
a) Prikazati graf u ravni;

b) Odrediti stepen svakog cvora;
c) Odrediti matricu incidentnosti i matrice susedstva po cvorovima i granama;
d) Odrediti broj puteva i same puteve, duzine 3 koji povezuju cvorove 1 i
5.
Re
senje
a) Dati graf je prikazan na Sl. 7.1.
b) Stepeni cvorova su
(d1 , d2 , d3 , d4 , d5 ) = (3, 2, 1, 0, 2) .
c) Ako oznacimo cvorove i grane sa
(x1 , x2 , x3 , x4 , x5 ) = (1, 2, 3, 4, 5)
203
204
7. GRAFOVI
1
Slika 7.1:
i
(l1 , l2 , l3 , l4 ) = ({1, 2} , {1, 3} , {1, 5} , {2, 5}) ,
matrica incidentnosti, B, matrica susedstva po cvorovima, A i matrica
susedstva po granama, C, su
1
1
B=
1
0
1
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
, A =
0
1
1
0
1
1
0
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
1
, C =
1
0
1
0
1
0
,
1
0
1
1
0
1
respektivno.
d) Kako je
A =
0
1
1
0
1
1
0
0
0
1
1
0
0
0
0
= AA =
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
2
4
3
0
4
4
2
1
0
3
3
1
0
0
1
A =AA=
0
0
0
0
0
4
3
1
0
2
3
1
0
0
1
1
2
1
0
1
0
1
1
0
1
0
0
0
0
0
1
1
1
0
2
broj puteva koji povezuju cvorove 1 i 5, duzine 3, je 4. To su putevi

1 7 2 7 1 7 5, 1 7 3 7 1 7 5, 1 7 5 7 1 7 5, 1 7 5 7 2 7 5.

205
7.2 Data je binarna matrica
1
1
B=
0
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
.
0
1
1
0
1
1
Odrediti graf G = (V, E) za koji bi matrica B bila matrica incidentnosti.

Re
senje
Data matrica je dimenzije 4 5, sto znaci da odgovarajuci graf ima 5
cvorova i 4 grane. Za skup cvorova mozemo uzeti skup V = {1, 2, 3, 4, 5} ,
a skup grana je E = {{1, 4} , {1, 2} , {2, 4} , {4, 5}} . Ovaj graf je prikazan
na Sl. 7.2
1
Slika 7.2:
A=
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
Oderediti graf G = (V, E) za koji je matrica A matrica susedstva po cvorovima.

Re
senje
Matrica A je reda 5 5 i odgovarajuci graf ima 5 cvorova, te mozemo
uzeti da je V = {1, 2, 3, 4, 5} . Kako je a12 = a14 = 1 cvor 1 je incidentan
sa cvorovima 2 i 4, te postoje grane {1, 2} i {1, 4}. Kako je a21 = a23 =
a25 = 1, cvor 2 je incidentan sa cvorovima 1, 3 i 5, te postoje i grane {2, 3}
i {2, 5}. Kako je a32 = a34 = 1 postoji i grana {3, 4}, a zbog toga sto je
206
7. GRAFOVI
a41 = a43 = a45 = 1 i a52 = a54 = 1 postoji i grana {4, 5}. Dobijamo da je
skup E definisan sa
E = {{1, 2} , {1, 4} , {2, 3} , {2, 5} , {3, 4} , {4, 5}} .
Graf G je prikazan na Sl. 7.3
1
Slika 7.3:
C=
0
1
1
0
0
1
0
1
1
0
1
1
0
1
1
0
1
1
0
1
0
0
1
1
0
Naci graf G = (V, E), sa minimalnim brojem cvorova, za koga je matrica

C matrica susedstva po granama.
Re
senje
Na osnovu matrice C, koja je reda 5 5, graf G = (V, E) ima 5 grana.
Oznacimo ih sa l1 , l2 , l3 , l4 i l5 . Grana l1 je susedna sa granama l2 i l3 , a kako
trazimo graf sa minimalnim brojem cvorova, mozemo usvojiti da je
l1 = {x1 , } ,
l2 = {x1 , } i l3 = {x1 , } .
Grana l2 je susedna sa granama l1 i l3 sto je vec zadovoljeno, i granom l4 .

Grana l4 nije susedna sa granom l1 , ali je susedna sa granama l2 i l3 , te mora
biti
l4 = {x2 , x3 } ,
pri cemu je
l2 = {x1 , x2 }
i l3 = {x1 , x3 } .

207
Grana l3 je susedna sa svim preostalim granama, a grana l5 nije susedna

sa granom l1 , te je grana l5 oblika
l5 = {x3 , x4 } .
Preostaje zbog navedenih uslova da je
l1 = {x1 , x5 } .
Nakon sprovedene analize dobijamo da je
V = {x1 , x2 , x3 , x4 , x5 }
i
E = {{x1 , x2 } , {x1 , x3 } , {x1 , x5 } , {x2 , x3 } , {x3 , x4 }} .
Dobijeni graf G = (V, E) prikazan je na Sl.7.4. Ostavljamo citaocu da ustanovi da je dobijeni graf G = (V, E) jedinstven.
x1
l2
l3
x2
l4
l5
l1
x5
Slika 7.4:
7.5 Da li postoji graf G = (V, E) , |V | = 10, ciji cvorovi, redom, imaju
stepene susedstva
a) (2, 2, 2, 3, 4, 5, 5, 5, 7, 7) ;
b) (2, 2, 2, 3, 5, 5, 5, 7, 7, 7) .
Re
senje
a) Kako je
2m =
n
X
i=1
d (xi ) =
10
X
d (xi ) = 42
i=1
to odgovarajuci graf noze da postoji i ima 10 cvorova i 21 granu.
208
7. GRAFOVI
b) Kako je
2m =
n
X
d (xi ) =
10
X
i=1
d (xi ) = 45,
i=1
a m mora biti prirodan broj, graf G ne postoji.

7.6 Dokazati da u grafu G = (V, E) , V = {x1 , x2 , ... , xn } , n 2, postoje
bar dva cvora sa istim stepenom.
Re
senje
Bez smanjenja opstosti mozemo pretpostaviti da je graf G povezan. Pretpostavimo, suprotno tvrdenju u zadatku, da ne postoje dva cvora sa istim
stepenom, tj. da vazi
1 d (x1 ) < d (x2 ) < . . . < d (xn ) n 1.
Medutim, po Dirihleovom principu (princip golubova), iz kombinatorike to
je nemoguce, jer bi postojalo n! razlicitih prirodnih brojeva izmedu 1 i n..
7.7 Da li su grafovi G = (V1 , E1 ) i G = (V2 , E2 ) , prikazani na Sl. 7.5
izomorfni? U slucaju potvrdnog odgovora definisati izomorfizam.
1
x1
x3
x5
x2
x4
Slika 7.5:
Re
senje
Grafovi G1 = (V1 , E1 ) i G2 = (V2 , E2 ) imaju po 6 cvorova, pri cemu je
stepen svakog cvora 3. Mozemo uzeti da je V1 = {1, 2, 3, 4, 5, 6} i V2 =
{x1 , x2 , x3 , x4 , x5 , x6 } . Skupove E1 i E2 mozemo definisati na sledeci nacin
E1 = {{1, 2} , {1, 4} , {1, 6} , {2, 3} , {2, 5} , {3, 4} , {3, 6} , {4, 5} , {5, 6}}

209
i
E2 = {{x2 , x3 }, {x2 , x5 }, {x1 , x2 }, {x3 , x4 }, {x3 , x6 },
{x4 , x5 }, {x1 , x4 }, {x5 , x6 }, {x1 , x6 }}.
Grafovi G1 = (V1 , E1 ) i G2 = (V2 , E2 ) su izomorfni, pri cemu je izomorfizam
definisan sa
1 2 3 4 5 6
=
.
x2 x3 x4 x5 x6 x1
7.8 Da li su grafovi G1 i G2 prikazani na Sl. 7.6 izomorfni?

G2
G1
Slika 7.6:
Re
senje
Grafovi G1 i G2 imaju jednak broj cvorova, 5, grana, 5, i iste stepene
cvorova (1, 3, 2, 2, 2) i (1, 2, 3, 2, 2) . Medutim ova dva grafa nisu izomorfna.
Ne postoji obostrano jednoznacno preslikavanje koje bi preslikalo cvorove
grafa G1 u cvorove grafa G2 i pri tome sacuvalo susedstvo.
7.9 Prikazati
a) kompletne grafove, Kn , za n = 1, 2, 3, 4, 5 i 6;
b) 2-regularne grafove za n = 3, 4, 5 i 6;
c) 3-regularne grafove za n = 4, 5 i 6;
Re
senje
a) Kompletni grafovi, Kn , za n = 1, 2, 3, 4, 5 i 6, redom su prikazani na
Sl. 7.7
b) 2-regularni grafovi za n = 3, 4, 5 i 6 prikazani su redom na Sl. 7.8.
210
7. GRAFOVI
K1
K2
K3
K4
K5
K6
Slika 7.7:
n =3
n=4
n =5

n=6
n=6
Slika 7.8:
n=4
n=6
Slika 7.9:
c) 3-regularni grafovi za n = 4 i 6 prikazani su na Sl.7.9. 3-regularan graf
sa 5 cvorova ne postoji. Kako je broj grana u r-regularnom grafu sa n
cvorova
nr
m=
2
bar jedan od brojeva r i n mora biti paran.
7.10 Za graf G sa Sl.7.10 prikazati jedan njegov podgraf, delimicni graf, i
delimicni podgraf.
Re
senje
Podgraf G1 , delimicni graf G2 i delimicni podgraf G3 , grafa G, prikazani
su na Sl. 7.11

211
Slika 7.10:
G1
G2
G3
Slika 7.11:
7.11 Graf G = (V, E) definisan je skupovima V = {1, 2, 3, 4, 5, 6} i
E = {{1, 2} , {1, 3} , {2, 3} , {3, 4} , {3, 5} , {3, 6} , {4, 5} , {4, 6} , {5, 6}} .
Naci put u ovom grafu koji vise puta prolazi nekim cvorovima i nekim
granama, prost put, elementarni put, kruzni put, ciklus i prost ciklus.
Re
senje
Dati graf je prikazan na Sl.7.12
6
Slika 7.12:
Trazeni putevi su na primer:
212
7. GRAFOVI
- Put
1 7 3 7 6 7 4 7 5 7 6 7 3 7 2
povezuje cvorove 1 i 2. On je duzine 7. Dva puta prolazi kroz cvorove
3 i 6, i dva puta sadrzi granu {3, 6} .
- Put
1 7 3 7 5 7 4 7 3 7 2
povezuje cvorove 1 i 2. On je duzine 5. On je prost put, tj. lanac. Nije
elementarni put, tj. prost lanac, jer dva puta prolazi kroz cvor 3.
- Put
1 7 3 7 2
povezuje cvorove 1 i 2. On je duzine 2. To je elementarni put, tj. prost
lanac.
- Put
1 7 3 7 6 7 4 7 5 7 6 7 3 7 2 7 1
je kruzni put, iz cvora 1 u cvor 1. On je duzine 8. Dva puta prolazi
kroz cvorove 3 i 6 i dva puta sadrzi granu {3, 6} .
- Put
1 7 3 7 5 7 4 7 3 7 2 7 1
je ciklus. On je duzine 6. Nije prost ciklus jer dva puta prolazi kroz
cvorove 3.
- Put
1 7 2 7 3 7 1
je prost ciklus. On je duzine 3.
7.12 Dat je graf G = (V, E) definisan skupovima V = {1, 2, 3, 4, 5} i

E = {{1, 2} , {1, 3} , {1, 4} , {2, 3} , {3, 4} , {3, 5} , {4, 5}} .
Na osnovu matrice susedstva po cvorovima naci stepen svakog cvora i broj
ciklusa duzine 3 za svaki cvor. Za svaki cvor prikazati sve cikluse koji prolaze
kroz njega.

213
Re
senje
Matrica susedstva po cvorovima je
0 1
1 0
A=
1 1
1 0
0 0
1
1
0
1
1
1
0
1
0
1
0
0
1
1
0
te je
A =AA=
3
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
4
2
1
1
2
2
3
1
2
1
1
1
2
i A =AA =
4
5
7
7
3
5
2
6
3
3
7
6
6
7
6
7
3
7
4
5
3
3
6
5
2
Stepensvakog
cvora mozemo odrediti i pomocu matrice A = (aij ) i matrice
(2)
2
A = aij . Stepen cvora 1 je zbir elemenata prve vrste ili prve kolone
matrice A
d (1) = a11 + a12 + a13 + a14 + a15 = a11 + a21 + a31 + a41 + a51 = 3.
(2)
Takode, stepen cvora 1 odreduje i element a11 = 3 matrice A2

(2)
d (1) = a11 = 3.
Slicno, za ostale cvorove vazi
d (2) = a21 + a22 + a23 + a24 + a25 = a12 + a22 + a32 + a42 + a52 = 2
ili
(2)
d (2) = a22 = 2,
d (3) = a31 + a32 + a33 + a34 + a35 = a13 + a23 + a33 + a43 + a53 = 4
ili
(2)
d (3) = a33 = 4,
d (4) = a41 + a42 + a43 + a44 + a45 = a14 + a24 + a34 + a44 + a54 = 3
214
7. GRAFOVI
ili
(2)
d (4) = a44 = 3,
d (5) = a51 + a52 + a53 + a54 + a55 = a15 + a25 + a35 + a45 + a55 = 2
ili
(2)
d (5) = a55 = 2.
Broj ciklusa koji prolaze kroz
cvor odredujemo na osnovu dijagonalnih
svaki
(3)
3
elemenata matrice A = aij . Broj ciklusa, duzine 3, koji prolaze kroz
cvorove 1, 2, 3, 4 i 5 su redom
(3)
(3)
(3)
(3)
(3)
a11
a
a
a
a
= 2, 22 = 1, 33 = 3, 44 = 2, 55 = 1.
2
2
2
2
2
5
Slika 7.13:
Na osnovu slike datog grafa (Sl. 7.13) zapazamo da kroz cvor 1 prolaze
sledeci ciklusi duzine 3
1 7 3 7 4 7 1 i 1 7 2 7 3 7 1,
kroz cvor 2
2 7 3 7 1 7 2,
kroz cvor 3
3 7 1 7 2 7 3, 3 7 1 7 4 7 3 i 3 7 4 7 5 7 3,
kroz cvor 4
4 7 3 7 1 7 4 i 4 7 5 7 3 7 4,

215
kroz cvor 5
5 7 3 7 4 7 5.
7.14 Naci komponente povezanosti i stepen povezanosti grafa G = (V, E)
definisanog skupovima
V = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7}
E = {{1, 2} , {1, 3} , {1, 4} , {5, 6}} .
se uocava kod matrice susedstva po cvorovima ovog grafa?

Sta
Re
senje
Komponente povezanosti datog grafa su prikazane na sledecoj slici
3
Na osnovu ove slike zakljucujemo da je stepen povezanosti 3. Matrica susedstva po cvorovima ovog grafa je
0 1 1 1 | 0 0
0
1 0 0 0 | 0 0
0
1 0 0 0 | 0 0
0
1 0 0 0 | 0 0
.
A=

0 0 0 0 | 0 1 | 0
0 0 0 0 | 1 0 | 0
|
0 0 0 0 | 0 0 | 0
Nije tesko primetiti da se matrica A sastoji od 3 bloka, pri cemu je svaki
blok matrica susedstva po cvorovima odgovarajuce komponente povezanosti
datog grafa.
- Dati graf G = (V, E) , |V | = n, je r-povezan 1 r < n, ako se

udaljavanjem r 1 cvorova dobija graf koji je takode povezan.
216
7. GRAFOVI
- Cvor
cijim se udaljavanjem iz datog grafa povecava broj njegovih komponenti povezanosti naziva se artikulacioni cvor.
- Grana grafa G cijim se udaljavanjem povecava broj njegovih komponenti povezanosti naziva se most. Grana koja je incidentna sa cvorom
stepena 1, naziva se viseci most.
- Najmanji broj cvorova koje treba udaljiti iz grafa G tako da on postane
nepovezan, naziva se povezanoscu po cvorovima i oznacava sa K (G) .
- Najmanji broj grana koje treba ukloniti iz grafa G tako da on postane
nepovezan, naziva se povezanoscu po granama i oznacava sa (G) .
7.14 U grafu prikazanom na sledecoj slici naci artikulacione cvorove, mostove i visece mostove
Re
senje
Ako oznacimo sa a artikulacioni cvor, sa m most i mv viseci most resenje
zadatka je dato na sledecoj slici
a
m a
mv
m
mv
m
mv
a
m
7.15 Na teniskom turniru, koji se odigrava po kruznom sistemu, svako sa

svakim, ucestvuje 7 takmicara. Poznato je da je Vladimir odigrao 6 meceva,
Aleksej 5, Maksim i Jelena po tri, Goran i Olja po dva, a Vera jedan. Sa kim
je igrao Maksim?

217
Re
senje.
Vladimiru, Alekseju, Maksimu, Jeleni, Goranu, Olji i Veri pridruzimo
redom cvorove 1, 2, 3, 4, 5, 6 i 7 grafa G, pri cemu su dva cvora susedna ako
i samo ako su odgovarajuci takmicari odigrali medusobni mec. Po uslovu u
zadatku ovi cvorovi imaju sledece stepene
d (1) = 6, d (2) = 5, d (3) = d (4) = 3, d (5) = d (6) = 2, d (7) = 1.
To znaci da je cvor 1 susedni sa svim ostalim cvorovima, a cvor 7 samo sa
cvorom 1. Ovom odgovara podgraf G1 prikazan na Sl.7.14 Ako izostavimo
1
7
6
G1
Slika 7.14:
cvorove 1 i 7, iz grafa G, dobijamo podgraf G2 koji ima skup cvorova V1 =
{2, 3, 4, 5, 6} pri cemu je
d (2) = 4, d (3) = d (4) = 2, d (5) = d (6) = 1.
U podgrafu G2 , koji ima 5 cvorova, kako je d (2) = 4, cvor 2 je susedan sa
svim ostalim, a cvorovi 5 i 6 samo sa cvorom 2.
Izostavljanjem cvorova 2,5 i 6, dobijamo podgraf G3 koji ima skup cvorova
V2 = {3, 4}, kao sto je prikazano na Sl. 7.15, pri cemu je
d (3) = d (4) = 1.
Spajanjem podgrafa G3 , sa nepotpunim podgrafovima G2 i G1 , dobijmo
G3
Slika 7.15:
trazeni graf G, prikazan na Sl. 7.16 Na osnovu ovog grafa zakljucujemo da je
218
7. GRAFOVI
1
Slika 7.16:
cvor 3 susedan sa cvorovima 1,2 i 4, tj. da je Maksim odigrao svoje meceve
sa Vladimirom, Aleksejom i Jelenom.
7.16 Na fudbalskom turniru, po kruznom principu, svako sa svakim, ucestvuje 20 ekipa, pri cemu je odigrano 8 kruga. Dokazati da postoje tri ekipe
koje jos nisu medusobno igrale. Da li bi vazio ovaj zakljucak da je na turniru
19 ekipa, a sta ako je manje od 19 ekipa?
Re
senje
Datom turniru pridruzimo graf G = (V, E) gde je V skup cvorova, |V | =
20, pri cemu svakoj ekipi odgovara jedan cvor, a grane povezuju cvorove koji
odgovaraju ekipama koje su vec odigrale medusobni mec. Na osnovu uslova
zadatka za svaki cvor x, x V, vazi d (x) = 8. Treba dokazati da postoje tri
cvora koja medusobno nisu povezana.
Neka je x proizvoljni cvor grafa G, x V. On nije susedan sa 11 cvorova
ovog grafa. Medu njima postoje bar dva cvora y i z koja nisu susedna. Ovo
vazi jer bi u protivnom stepen svakog od ovih 11 cvorova bio 10 sto je suprotno
uslovu zadatka. To znaci da su cvorovi x, y i z medusobno nepovezana, a
odgovarajuce ekipe nisu medusobno igrale. Zadatak vazi i kada bi ucestvovalo
19 ekipa. Ako je broj ekipa manji od 19 ne mozemo izvesti trazeni zakljucak.
7.17 Na teniskom mecu izmedu plave i crvene ekipe, svaki igrac plave
ekipe igra sa svakim igracem crvene ekipe, pri cemu je broj igraca svake
ekipe isti. Poznato je da je plava ekipa ostvarila 4 puta vise pobeda od
crvene. Po koliko je igraca bilo u ekipama?
Re
senje
Pridruzimo mecu potpuni bipartitni graf G = (V, E) , V = X Y, X
Y = , pri cemu cvorovi X odgovaraju igracima plavog, a cvorovi Y
igracima crvenog tima. Po uslovu zadatka |X| = |Y | = n > 1. Ukupan

219
broj grana u grafu je n2 . Ako oznacimo sa x, broj grana, koje odgovaraju

pobedama crvenog tima, broj grana koje odgovaraju plavom timu je 4x.
4x + x = n2 5x = n2 ,
zakljucujemo da su se ekipe sastojale od po 5 igraca.
7.18 Tri osnovne skole u Nisu, A, B i C, imaju po 100 ucenika. Svaki
ucenik jedne skole ima 101 poznanika u preostale dve skole. Dokazati da
mozemo izabrati po jednog ucenika iz svake skole tako da se medusobno
poznaju.
Re
senje
Svakom uceniku pridrizimo jedan cvor grafa G = (V, E) , |V | = 300. Ako
sa A, B i C oznacimo cvorove grafa G, koji odgovaraju ucenicima skola A, B
i C, respektivno, tada je |A| = |B| = |C| = 100. Izaberimo cvor X koji
moze pripadati bilo kom skupu cvorova A, B ili C, koji ima najveci stepen
susedstva, d (x) = p, u nekom od preostala dva skupa cvorova. Bez smanjenja
opstosti mozemo pretpostaviti da x A, i da je susedan sa p cvorova iz skupa
cvorova B. Neka je y proizvoljan cvor iz skupa C, y C. Ako cvorovi x i
y imaju susedni cvor u skupu B zadatak je resen. Pretpostavimo da takav
cvor u skupu B ne postoji. Ali je tada cvor y susedan sa 100 p cvorova u
skupu B. Kako je stepen cvora y 101 on je susedan sa
101 (100 p) = 1 + p > p
cvorova u skupu corova A. Ovo medutim znaci da cvor x nije cvor koji ima
najvise susednih cvorova p, u nekom od skupova kome ne pripada. To je
suprotno uvedenoj pretpostavci. Znaci da postoji cvor z, z B, koji je
susedan sa cvorovima x i y.
7.19 Maksim je leto proveo u decijem odmaralistu Pcelica, u kome se
odmaralo ukupno 53 skolarca. Na rastanku, pre povratka sa letovanja, neki
skolarci su medusobno razmenili kucne adrese. Svaki skolarac je poneo kuci
najmanje 26 adresa. Nakon odredenog vremena Maksimu je zatrebala adresa
Alekseja, sa kojim nije razmenio adresu. Dokazati da postoji skup skolaraca,
od kojih je Maksim sa bar jednim razmenio adresu, tako da, putem pisanja,
od jednog do drugog, moze da dozna adresu Alekseja.
220
7. GRAFOVI
Re
senje
Skolarcima
pridruzimo graf G = (V, E) , |V | = 53, pri cemu su dva cvora
susedna, ako su odgovarajuci skolarci medusobno razmenili adrese. Po uslovu
zadatka stepen svakog cvora iz V nije manji od 26. Treba dokazati da je graf
G povezan. Pretpostavimo da graf G nije povezan. Neka je H komponenta
povezanosti ovog grafa, sa minimalno mogucim brojem cvorovima. Ona ima
ne vise od 26 cvorova. Ali je teda stepen svakog njenog cvora manji ili jednak
25. To je suprotno uslovu zadatka, sto znaci da je graf G povezan.
7.20 Grupa od 15 turista, u kojoj je bio i Maksim, letovala je u Antaliji.
Vrativsi se kuci on je rekao da je svaki od clanova grupe bio poznanik od
ranije sa 5 od preostalih clanova ove grupe. Da li je to moguce?
Re
senje
Pridruzimo svakom turisti u grupi cvor grafa G = (V, E) , |V | = 15,
pri cemu su dva cvora susedna, ako su se odgovarajuci turisti poznavali od
ranije. Na osnovu izjave Maksima ovaj graf bi bio regularan, sa stepenom
regularnosti 5. Tada bi broj grana u ovom grafu bio
l=
15 5
2
sto je nemoguce. Izjava Maksima ne moze biti istinita.

7.21 Za dati graf G = (V, E) definisan skupovima V = {1, 2, 3, 4, 5} i
E = {{1, 2} , {1, 3} , {2, 4} , {3, 4} , {3, 5}}
Sta
se moze zakljuciti na osnovu zbira
naci njegov komplementarni graf G.
matrica susedstva po cvorovima ovih grafova? Koji se graf dobija preklapan
jem odgovarajucih cvorova grafova G i G?
Re
senje
= V, E definisan
Komplement datog grafa G = (V, E) je graf G
skupovima
V = {1, 2, 3, 4, 5} i E = {{1, 4} , {1, 5} , {2, 3} , {2, 5} , {4, 5}} .

221
1
Slika 7.17: Graf G i njegov komplement, graf G.

Matrice susedstva
0
1
A=
1
0
0
A i A,
su
po cvorovima, redom, grafova G, G,
0 0 0 1 1
1 1 0 0
0 0 1 0 1
0 0 1 0
0 0 1 1
i A = 0 1 0 0 0 .
1 0 0 0 1
1 1 0 0
1 1 0 1 0
0 1 0 0
Njihov zbir je matrica
A+A=
0
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
0
= J5 I5 ,
koja odgovara kompletnom grafu K5 . To znaci da se preklapanjem po odgovarajucim cvorovima dobija graf K5 , prikazan na Sl. 7.18
1
K5
Slika 7.18:
222
7. GRAFOVI
Graf je samokomplementirajuci ako je izomorfan svom komplementu.

7.22 Ako je graf G = (V, E) , |V | = n, samokomplementirajuci tada je
n 0 (mod 4) ili n 1 (mod 4) .
Dokazati.
Re
senje
dobijamo kompletan graf, Kn , koji ima
Preklapanjem grafova G, i G
m=
n (n 1)
,
2
oni moraju imati isti broj grana,

grana. Zbog izomorfizma grafova G, i G
po,
n (n 1)
m
=
.
4
Kako je m
prirodan broj, ili broj n ili broj n 1 mora biti deljiv sa 4, odakle
neposredno sledi trazeni rezultat.
7.23 Prikazati sva moguca neizomorfna stabla sa n = 2, 3, 4, 5, 6 cvorova.
Re
senje
n=2
n=3
n=4
n=5
n=6
Slika 7.19:

223
7.24 Za polarnu ekspediciju od 8 kandidata A, B, C, D, E, F, G i H, treba

odabrati 6 specijalista: biologa, hidrologa, meteorologa, vezistu, mehanicara
i doktora. Za svaku specijalnost bira se jedan covek, koji ne moze da obavlja
dva ili vise poslova. Poslove biologa mogu da obavljaju kandidati E i G,
hidrologa B i F, meteorologa F i G, veziste C i D, mehanicara C i H,
doktora A i D. Kandidati imaju sledece svoje uslove: F ne moze ucestvovati
u ekspediciji bez B, D bez H i C, C ne moze da bude zajedno sa G, a A
ne moze ucestvovati u ekspediciji zajedno sa B. Na koliko nacina se moze
organizovati ekspedicija?
Re
senje
Za nalazenje mogucih sastava ekspedicije iskoristicemo stabla. Formiracemo ih tako da ni na jednom putu kroz stablo ne bude istih elemenata
(vidi Sl. 7.20).
E
F
G
D
H
A A
Slika 7.20:
Na osnovu ovih grafova moguci izbori clanova ekspedicije su
m1
m3
m5
m7
m9
m11
m13
m15
=
=
=
=
=
=
=
=
{E,
{E,
{E,
{E,
{E,
{E,
{G,
{G,
B, F, C, H, A} ,
B, F, D, C, A} ,
B, G, C, H, A} ,
B, G, D, C, A} ,
F, G, C, H, A} ,
F, G, D, C, A} ,
B, F, C, H, A} ,
B, F, D, C, A} ,
m2 = {E, B, F, C, H, D} ,
m4 = {E, B, F, D, H, A} ,
m6 = {E, B, G, C, H, D} ,
m8 = {E, B, G, D, H, A} ,
m10 = {E, F, G, C, H, D} ,
m12 = {E, F, G, D, H, A} ,
m14 = {G, B, F, C, H, D} ,
m16 = {G, B, F, D, H, A} .
224
7. GRAFOVI
Kako F ne moze da ucestvuje u ekspediciji bez B, mogucnosti m9 , m10 ,

m11 , m12 , ne dolaze u obzir. Kako D ne moze da ucestvuje u ekspediciji bez
H i C, mogucnosti m3 , m4 , m7 , m8 , m15 i m16 ne dolaze u obzir. Kako C ne
moze da ucestvuje u ekspediciji zajedno sa G, mogucnosti m5 , m6 , m13 , m14 ,
ne dolaze u obzir. Kako A ne moze da ucestvuje u ekspediciji sa B, mogucnost
m1 , ne dolazi u obzir. Preostaje samo jedna mogucnost (videti Sl. 7.21)
m2 = {E, B, F, C, H, D} .
C
D
H
Slika 7.21:
7.25 Graf G = (V, E) definisan je skupovima V = {1, 2, . . . , 14} i
E = {{1, 2}, {1, 3}, {1, 4}, {2, 3}, {2, 4}, {5, 6}, {5, 8}, {5, 9}, {6, 7},
{6, 8}, {7, 8}, {8, 9}, {10, 11}, {10, 12}, {10, 13}, {10, 14},
{11, 12}, {11, 13}, {11, 14}, {12, 13}, {13, 14}}.
Skicirati graf. Naci broj ciklusa u datom grafu. Formirati sumu, na osnovu
ovog grafa, i naci njen rang.
Re
senje
Graf G = (V, E) ima n = 14 cvorova, m = 21 grana i r = 3 komponente
povezanosti (videti Sl.7.22). Ciklomatski broj ovog grafa, , je
= m n + r = 21 14 + 3 = 10.

225
10
11
12
14
n 2 = 5, m 2 = 7
n1 = 4, m1 = 5
13
n 3 = 5, m 3 = 9
Slika 7.22:
1
10
11
12
14
13
Slika 7.23:
To znaci da graf sadrzi 10 ciklusa. Da bi se formirala suma treba izbaciti 10
grana. Primer sume, ciji je rang n r = 14 3 = 11, tj. koja ima 11 grana
prikazan je na Sl. 7.23
7.26 Dokazati da svako stablo sadrzi bar dva cvora stepena 1.
Re
senje
Neka je G = (V, E) , V = {x1 , x2 , . . . , xn } , |E| = n 1 stablo. Pretpostavimo da ono ne sadrzi nijedan cvor stepena 1, tj. da je d (xi ) 2, za
svako i = 1, 2, . . . , n. Tada je
2 (n 1) =
n
X
d (xi )
i=1
n
X
2 = 2n
i=2
sto je nemoguce.
Pretpostavimo da stablo G = (V, E) , sadrzi samo jedan cvor stepena 1.
Neka je to, na primer, cvor x1 , a za svako xi , i = 2, . . . , n, vazi d (xi ) 2.
Tada je
2 (n 1) =
n
X
d (xi ) = d (x1 ) +
i=1
n
X
i=2
d (xi ) 1 +
n
X
2 = 1 + 2 (n 1)
i=2
sto je, opet, nemoguce.

7.27 Dokazati da potpuni pentagraf, K5 i potpuni bitrigraf, K3,3 , nisu
planarni grafovi.
226
7. GRAFOVI
K3 , 3
K5
Slika 7.24:
Re
senje
Graf K5 ima n = 5 cvorova i m = 10 grana. Pretpostavimo da je on
planaran. Tada bi na osnovu Ojlerove teoreme ovaj graf delio ravan na
f = m n + 2 = 10 5 + 2 = 7
oblasti. Svaka oblast je ogranicena sa najmanje 3 grane, te je
2m > 3f,
20 21
sto je nemoguce.
Graf K3,3 ima n = 6 cvorova i m = 9 grana. Ako pretpostavimo da je on
planaran, na osnovu Ojlerove teoreme, on bi delio ravan na
f =mn+2=96+2=5
oblasti. Svaka oblast bi bila ogranicena sa najmanje 4 grane te bi bilo
2m > 4f 18 > 20
sto je nemoguce.
7.28 Mravi drzave Mravostan zive u sobama ogranicenim grancicama,
pri cemu su grancice spojene samo krajevima i sve su povezane. U svakoj
sobi zivi po jedan mrav, jer je standard drzave Mravostan veoma visok. Za
svoj raskosni smestaj iskoristili su 58 grancica, koje su spojene u 30 krajeva.
Koliko ima ukupno stanovnika drzava Mravostan?
Re
senje
Sobe mrava cine planarni graf koji ima 58 grana i 30 cvorova. On deli
ravan na
f = m n + 2 = 58 30 + 2 = 30

227
oblasti. Ako izostavimo spoljasnju oblast, unutrasnjih ima 29, te drzava

Mravostan ima 29 stanovnika (mrava).
7.29 U drzavi Mravostan ima 5 nezavisnih naseobina, u kojima zive
mravi, a koje se ne granice. Sobe za stanovanje u svakoj naseobini gradene
su po principu iz zadatka 7.28. Za to su upotrebili 1200 grancica, koje su
spojene na 300 mesta. Koliko ukupno stanovnika ima drzava Mravostan?
Re
senje
U pitanju je planarni graf, koji ima 5 komponenti povezanosti, 1200 grana
i 300 cvorova. On deli ravan na
f = m n + p + 1 = 1200 300 + 5 + 1 = 906
oblasti. Kako u spoljasnjoj oblasti niko ne zivi, jer nije soba, drzava Mravostan
ima 905 stanovnika.
7.30 Zbog nedostatka materijala sve sobe u drzavi Mravostan, opisane
u zadatku 7.28, su ogranicene samo sa tri grancice. Koliko je neophodno
grancica i koliko mrava zivi u ovoj drzavi, ako su grancice spojene u 1200
mesta i cela drzava je od spoljasnosti ogradena sa 500 grancica?
Re
senje
Opet je u pitanju planarni graf koji ima m grana, n cvorova i f oblasti u
ravni, koje su tipa trougla. Zbog toga vazi jednakost
3f = 2m.
Na osnovu Ojlerove formule f = m n + 2 dobijamo da je
m = 3n 6
f = 2n 4.
Ostavljamo citaocu da zavrsi zadatak i dokaze da je neophodno 3097 grancica

i da drzava Mravostan ima 1897 stanovnika.
7.2
Zadaci za doma
ci
1. Dat je graf G = (V, E) definisan skupovima

a) V = {1, 2, 3, 4, 5} i E = {{1, 4} , {1, 2} , {2, 4} , {3, 5}} ;
228
7. GRAFOVI
b) V = {1, 2, 3, 4, 5} i
E = {{1, 3} , {1, 4} , {2, 3} , {2, 5} , {3, 4} , {4, 5}} ;
c) V = {1, 2, 3, 4, 5} i
E = {{1, 2} , {1, 3} , {1, 5} , {2, 4} , {3, 2} , {3, 5} , {4, 5}} .
Prikazati grafove u ravni. Naci matrice incidentnosti, matrice susedstva
po cvorovima i granama, kao i stepen svakog cvora. Odrediti broj
puteva, kao i same puteve, koji spajaju cvorove 2 i 4.
2. Koje uslove mora da zadovolji binarna matrica B = (bkj ) , reda m n,

da bi bila matrica incidentnosti grafa G = (V, E) , |V | = n i |E| = m.
Proveriti da li sledece binarne matrice
1 0 0 1
1 1 0 0 0
1 0 1 0
1 0 1 0 0
0 1 0 1 ;
;
a) B =
b)
B
=
0 1 0 1 0
0 0 1 1
1 0 0 0 1
1 0 1 0
1 0 0 1 0
0 1 1 0 0 0
0 1 1 0 0
0 1 0 1 0 0
d) B =
c) B = 0 0 1 1 0 ;
1 0 1 0 0 0
0 1 1 0 1
0 0 1 0 1 0
0 0 0 1 1
0 0 0 0 1 1
mogu biti matrice incidentnosti nekog grafa. U slucaju negativnog
odgovora, dati obrazlozenje. U slucaju pozitivnog odgovora prikazati
odgovarajuce grafove. Da li su jedinstveni?
3. Da li datom grafu G = (V, E) , |V | = n, |E| = m, odgovara jedinstvena matrica incidentnosti?
4. Koje uslove treba da zadovolji binarna matrica da bi bila kandidat
za matricu susedstva po cvorovima nekog grafa G = (V, E) , |V | =
n, |E| = m. Da li je ona jedinstvena? Da li je odgovarajuci graf
jedinstven?

229
5. Neka su B = (bij ) , reda m n i A = (aij ) , reda n n, redom, matrica

incidentnosti i matrica susedstva po cvorovima grafa G = (V, E) , V =
{x1 , x2 , . . . , xn } i |E| = m. Dokazati da vazi jednakost
BT B D = A
gde je D = (dij ) dijagonalna matrica, reda n n, pri cemu je dii =
d (xi ) , i = 1, 2, ... , n.
6. Da li binarne matrice A = (aij )
0 1 1 0 1
1 0 1 1 0
b) A =
a) A = 1 1 0 1 0 ;
0 1 1 0 1
1 0 0 1 0
0 1 1 0 1
1 0 1 1 0
.
1
1
0
0
0
c) A =
0 1 1 0 0
0 0 1 1 0
0
1
1
0
1
0
0
1
1
0
1
1
0
1
1
0
1
1
0
1
1
0
1
1
1
moze biti matrica incidentnosti nekog grafa. U slucaju negativnog

odgovora dati obrazlozenje. U slucaju pozitivnog odgovora prikazati
odgovarajuci graf.
7. Koje uslove mora da ispuni binarna matrica C = (cij ) , reda m m,
da bi bila kandidat za matricu susedstva po granama nekog grafa G =
(V, E) , |E| = m.
8. Neka su binarne matrice B = (bij ) , reda m n i C = (cij ) , reda
m m, redom matrica incidentnosti i matrica susedstva po granama
grafa G = (V, E) , |V | = n i |E| = m. Dokazati da vazi jednakost
C = B B T 2Im ,
gde je Im jedinicna matrica, reda m m.
230
7. GRAFOVI
9. Proveriti da li sledece binarne matrice mogu biti kandidati za matrice

susedstva po granama nekog grafa,
0
0
a) C =
1
0
1
0
1
1
1
1
0
1
0
0
1
1
; b) C =
1
1
0
0
1
0
1
0
1
1
1
0
0
0
1
0
; c) C =
1
0
1
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
1
.
1
0
U slucaju negativnog odgovora dati obrazlozenje. U slucaju pozitivnog

odgovora naci odgovarajuci graf sa minimalnim brojem cvorova.
10. Graf G = (V, E) definisan je skupovima V = {1, 2, 3, 4, 5, 6} i
E = {{1, 2} , {1, 4} , {1, 6} , {2, 5} , {3, 4} , {3, 6} , {4, 5} , {5, 6}} .
Naci stepen svakog cvora. Proveriti da li je njihov zbir jednak dvostrukom broju grana ovog grafa.
11. Dokazati da ako je G = (V, E) , |V | = n, r-regularan graf pri cemu je
r neparan broj, tada je n paran broj.
12. Ako stepen svakog cvora datog grafa nije manji od 2 on sadrzi ciklus.
Dokazati.
13. Da li postoje grafovi koji imaju
a) 3 cvora stepena 2, 2 cvora stepena 3 i 1 cvor stepena 4;
b) 2 cvora stepena 2, 3 cvora stepena 3 i 1 cvor stepena 5;
c) 3 cvora stepena 2, 1 cvor stepena 4 i 2 cvora stepena 5.
U slucaju potvrdnog odgovora prikazati primer odgovarajuceg grafa.
14. Koje raspodele stepena po cvorovima moze imati povezan graf koji ima
6 cvorova, 7 grana, i sadrzi cvor stepena 2 i cvor stepena 3? Za svaki
moguci raspored skicirati odgovarajuci graf.
15. Naci primere grafa koji ima 6 cvorova i
a) 4 komponente povezanosti;

231
b) 3 komponente povezanosti;
c) jednu komponentu povezanosti, 7 grana i 2 cvora stepena 1.
16. Naci primer 4-regularnog grafa, r = 4, koji nema (sprezni) ciklus koji
sadrzi sve cvorove.
17. Naci primere grafova, ako postoje, koji imaju
a) 1 cvor stepena 2, 2 cvora stepena 3 i 2 cvora stepena 4;
b) 2 cvora stepena 1, 4 cvora stepena 3 i 1 cvor stepena 5.
18. Dokazati da za svako n, n > 3, postoji povezan graf sa n cvorova, pri
cemu n 1 cvor ima razlicite stepene.
19. Dokazati da su grafovi G1 i G2 , prikazani na Sl. 7.25 a)izomorfni, a
grafovi H1 i H2 , prikazani na Sl. 7.25 b), nisu
G1
G2
H1
a)
H2
b)
Slika 7.25:
20. Pronaci izomorfne grafove medu parovima grafova prikazanih na Sl.

7.26
21. Dokazati da su trodimenzionalni grafovi sa Sl. 7.27 izomorfni odgovarajucim dvodimenzionalnim grafovima. Definisati odgovarajuce izomorfizme .
232
7. GRAFOVI
a)
b)
c)
Slika 7.26:
.
.
. ..
j
.
.. ..
.. j
..
. . ..
.
.
.
. .
.
. . .
. . j ..
.
.
.
Slika 7.27:
22. Dokazati da, do izomorfizma, postoji 4 razlicita grafa koji imaju 3 cvora
i 11 grafa koji imaju 4 cvora. Prikazati ove grafove. Kakva je situacija
ako grafovi imaju oznacene cvorove?
23. Graf G = (V, E) definisan je skupovima
a) V = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} i
E = {{1, 2} , {1, 3} , {1, 7} , {2, 3} , {2, 7} , {3, 4} , {3, 5} ,
{3, 6} , {3, 7} , {4, 5} , {4, 6}};
b) V = {1, 2, 3, 4, 5, 6} i
E = {{1, 2}, {1, 4}, {1, 6}, {2, 3}, {2, 4}, {2, 6}, {3, 4},
{4, 5} , {4, 6} , {5, 6}}.

233
Naci put, u grafu G, pod a), koji povezuje cvorove 1 i 4, koji nije
prost. Naci prost put izmedu ova dva cvora, koji nije elementarni.
Naci elementarni put izmedu ova dva cvora. Naci kruzni put, iz cvora
1 u cvor 1, koji nije ciklus, ciklus koji nije prost ciklus i prost ciklus.
Sve isto pronaci u grafu G, pod b), izmedu cvorova 1 i 5, tj. 1 i 1.
24. Graf G = (V, E) definisan je skupovima
a) V = {1, 2, 3, 4} i
E = {{1, 2} , {1, 3} , {1, 4} , {2, 3} , {2, 4}} ;
b) V = {1, 2, 3, 4, 5} i
E = {{1, 2} , {1, 3} , {1, 4} , {2, 3} , {2, 4} , {2, 5} , {3, 5}} ;
c) V = {1, 2, 3, 4, 5} i
E = {{1, 2} , {1, 3} , {1, 4} , {1, 5} , {2, 3} , {2, 4} , {2, 5} ,
{3, 5} , {4, 5}}.
Na osnovu matrice susedstva po cvorovima naci stepen svakog cvora
grafa G, broj ciklusa, duzine 3, za svaki cvor i, i = 1, 2, 3, 4, 5, i same
cikluse.
25. U grafu prikazanom na slici 7.28 naci artikulacione cvorove, mostove i
visece mostove.
Slika 7.28:
26. Naci komplement grafa G = (V, E) definisanog skupovima
a) V = {1, 2, 3, 4, 5},
E = {{1, 3} , {1, 5} , {2, 3} , {2, 4} , {3, 5} , {4, 5}}
234
7. GRAFOVI
b) V = {1, 2, 3, 4, 5, 6},
E = {{1, 2} , {1, 4} , {1, 6} , {2, 4} , {2, 6} , {3, 5}}
c) V = {1, 2, 3, 4, 5, 6}
E = {{1, 3} , {1, 5} , {1, 6} , {2, 4} , {2, 6} , {3, 5} , {4, 6}} .
27. Dat je graf G = (V, E) , |V | = n.

povezan.
a) Dokazati da je bar jedan od grafova G i G
sadrzi ciklus.
b) Ako je n > 5 tada bar jedan od grafova G i G
Dokazati.
c) Ako je x artikulacioni cvor u grafu G, da li je on artikulacioni cvor
u grafu G?
28. Da li su sledeci grafovi samokomplementirajuci?
a)
29.
b)
a) Dokazati da u skupu grafova G = (V, E) , |V | = n = 4 postoji

samo jedan samokomplementirajuci graf, a za n = 5 dva.
b) Dokazati da je svaki samokomplementirajuci graf povezan.
c) Neka je dat graf G = (V, E) , V = {x1 , x2 , ... , xn } , pri cemu je
d = max {d (x1 ) , d (x2 ) , ... , d (xn )} .
Dokazati da ako je 2d > n 1 graf G je povezan.
30. Prikazati sva, neizomorfna, stabla koja imaju

235
a) 6 grana i 3 cvora stepena 1;

b) 6 grana i 4 cvora stepena 1;
c) 7 grana i 3 cvora stepena 1.
31. Da li postoji stablo ciji je komplenemt takode stablo?
32. Dokazati da ako suma sadrzi k stabla i n cvorova ima n k grana.
33. Graf G = (V, E) definisan je skupovima V = {1, 2, ... , 20} i
E = {{1, 2}, {1, 4}, {2, 3}, {2, 4}, {3, 4}, {5, 6}, {5, 7},
{5, 10}, {6, 7}, {6, 9}, {6, 10}, {7, 8}, {7, 9},
{8, 9}, {8, 10}, {9, 10}, {11, 12}, {11, 13}, {11, 14},
{11, 15}, {12, 13}, {12, 14}, {12, 15}, {13, 14}, {13, 15},
{14, 15}, {16, 18}, {16, 19}, {17, 19}, {17, 20}, {18, 20}}.
Naci broj prostih ciklusa u datom grafu. Naci rang sume, sadrzane u
ovom grafu. Dati primer takve sume.
34. Graf G = (V, E) definisan je skupovima V = {1, 2, ... , 16} i
E = {{1, 2}, {1, 3}, {1, 4}, {2, 3}, {2, 4}, {2, 5}, {3, 5},
{3, 6}, {4, 5}, {5, 6}, {7, 8}, {7, 11}, {7, 12},
{8, 9}, {8, 13}, {9, 10}, {9, 14}, {10, 11}, {10, 15},
{11, 16}, {12, 14}, {12, 15}, {13, 15}, {13, 16}, {14, 16} }.
Naci ukupan broj prostih ciklusa u grafu G. Naci rang sume, sadrzane
u ovom grafu i primer sume.
35. Na teniskom turniru, koji se odvija po kruznom sistemu svako sa svakim, ucestvuje n takmicara.Ne koristeci Dirihleov princip, dokazati da
u proizvoljnom trenutku postoje dva igraca koja su odigrala isti broj
meceva.
236
7. GRAFOVI
36. Na teniskom turniru, koji se odvija po kruznom sistemu svako sa svakim, ucestvuje 5 takmicara. Maksim i Aleksej su, u jednom vremenskom trenutku, odigrali jednak broj meceva, a svi ostali medusobno
razliciti broj meceva. Koliko su meceva, odigrali Maksim i Aleksej.
37. U drustvu od 5 ljudi, izmedu proizvoljne tri osobe postoje dve koje se
medusobno poznaju i dve koja se medusobno ne poznaju. Dokazati da
ovo drustvo mozemo razmestiti oko okruglog stola tako da levo i desno
od svakog sede njihovi poznanici.
38. Svaki od 7 decaka ima ne manje od 3 brata u ovoj grupi. Dokazati da
su svi oni, medusobno, braca.
39. Dokazati da u svakoj grupi od 6 ljudi uvek postoji tri osobe koje se
medusobno poznaju ili ne poznaju.
40. Sedam ucenika, raznih Evropskih gradova, se medusobno dopisuje na
engleskom, francuskom ili ruskom. Dokazati da se najmanje 3 ucenika
medusobno dopisuju na istom jeziku.
41. Proizvoljna dva stanovnika Nisa su ili prijatelji ili neprijatelji, pri cemu
u proizvoljnoj grupi od 3 stanovnika su svi medusobno neprijatelji ili
su dvoje prijatelji. Dokazati da, ako nisu svi gradani Nisa medusobno
neprijatelji, postoji gradanin koji ima vise neprijatelja nego prijatelja.
42. Jedanaest ucenika jedne skole otputovalo je na odmor. Dogovorili su se
da se svaki od njih razglednicom javi nekoj trojici od preostalih. Da li
je moguce da je neko dobio razglednicu bas od onih kojima je i pisao?
43. Jedna bakterija se podelila na tri bakterije. U daljem postupku deobe
bakterije se mogu deliti na 4, 2 ili nijednu bakteriju. Nakon izvesnog
vremena razvilo se 102 bakterije. Naci ukupan broj deoba ako se zna
da je ukupan broj bakterija koje su se delile na 2 sest puta veci od
broja bakterija koje su se delile na 4 bakterije.
44. Dokazati da grafovi prikazani na Sl. 7.29 nisu planarni.

237
a)
b)
Slika 7.29:
Slika 7.30:
45. Da li je graf prikazan na Sl. 7.30 planaran?
46. Dokazati da je kompletan graf Kn planaran ako i samo ako je broj
cvorova n manji ili jednak 4.
47. U dvoristu su tri kuce i tri bunara. Da li je moguce svaku kucu povezati
sa svakim bunarom, a da se staze medusobno ne seku.
48. Cetiri
brata su sagradili svoje kuce i sve ih medusobno povezali stazama
koje se ne seku. Tada je peti brat takode sagradio svoju kucu i pozeleo
da je poveze sa kucama brace stazama, tako da se i dalje nikoje dve
staze ne seku. U tome nije uspeo. Zasto?
49. Koliko maksimalno mozemo dodati novih grana planarnom grafu G =
(V, E) , definisanom skupovima V = {1, 2, 3, 4, 5, 6} i
E = {{1, 2} , {1, 3} , {2, 3} , {4, 5} , {4, 6} , {5, 6}} ,
tako da novoformirani graf i dalje bude planaran.
238
7. GRAFOVI
50. Da li postoje planarni grafovi koji imaju

a) 7 cvorova i 6 grana;
b) 8 cvorova i 17 grana?
Literatura
[1] M. Aigner, Combinatorial theory, Springer, 1997.
[2] J. M. Anderson, Diskretna matematika sa kombinatorikom, Racunarski
fakultet, CET, Beograd, 2005.
[3] D. Cvetkovic, S. Simic, Diskretna matematika, Prosveta, Nis, 1996.
[4] D. Cvetkovic, S. Simic, Kombinatorika - klasicna i moderna, Naucna
knjiga, Beograd, 1990.
[5] E. B. Dnkin, S. A. Molqanov, A. L. Rozental, A. K. Tolmto,
Matematiqeskie zadaqi, Nauka, Moskva, 1971.
[6] G. P. Gavrilov, A. A. Sonoenko, Zbornik zadaq po diskretnomatematike, Nauka, Moskva, 1997.

[7] S. G. Gindikin, Algebra logiki v zadaqah, Nauka, Moskva, 1972.
[8] O. I. Mel~nikov, Zanimatel~nye zadaqi po teorii grafov, NTOO
Tetra Cistems, Minsk, 2001.
Milovanovic, E. I. Milovanovic, Diskretna matematika, Univerzitet
[9] I. Z.
u Nisu, Elektronski fakultet, Nis, 2000.
Milovanovic, E. I. Milovanovic, B. M. Randjelovic, Diskretna
[10] I. Z.
matematika - zbirka zadataka, Univerzitet u Nisu, Elektronski fakultet,
Nis, 2001.
Milovanovic, E. I. Milovanovic, R. M. Stankovic, B. M. Randjelovic,
[11] I. Z.
Elementi diskretne matematike, Visoka poslovna skola strukovnih studija
Blace, 2008.
239

Igor Milovanović - Zbirka Zadataka Iz Diskretne Matematike

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Igor Milovanović - Zbirka Zadataka Iz Diskretne Matematike

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Visoka poslovna kola strukovnih studija u Blacu

ELEMENTI DISKRETNE MATEMATIKE

Elementi diskretne matematike

Sva prava zadrana. Ni jedan deo ove knjige ne moe biti

7.2 Zadaci za domaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

se sinovima zemlje. Covek

1.1 Koja je od sledecih recenica iskaz?

Na osnovu njih dobijamo da je

I, >, >) = ( ( >)) >

1.7 Naci sva resenja logickih jednacina:

zakljucujemo da logicka jednacina

b) Na osnovu tablice istinitosti za iskaznu formulu

logicka jednacina I (A) = T ima cetiri resenja:

c) Na osnovu tablice istinitosti za iskaznu formulu

zakljucujemo da logicka jednacina

1.8 Piter, Dzon i Smit su okrivljeni za pljacku banke. Zna se da su nakon

i iskaz B C A je istinit. Na osnovu toga su iskazi B, C i A istiniti, te

Tablice istinitosti za pretpostavke su

Pretpostavke su koegzistentne jer postoje dve interpretacije

- Vladimir je rekao da ne treba verovati ni Alekseju ni Maksimu.

Da li su pretpostavke (premise) koegzistentne? Da li se na osnovi njih moze

pretpostavke H1 , H2 i H3 su koegzistentne jer, na primer, za interpretaciju

H1 : Ako je Maksim miran, tada nije nervozan,

Na osnovu ove tablice pretpostavke H1 , H2 i H3 su sve istinite za interpretaciju

II nacin - pomocu istinitosnih tablica

Kad god su obe pretpostavke tacne, a to su interpretacije 3, 4, 6 i

c) Dokaz cemo izvesti analiticki koristeci distributivnost logickih operacija

1.16 Sledece iskazne formule prevesti iz infiksne u pretfiksnu i postfiksnu

cine baze u skupu veznika

cine baze u skupu veznika

1.21 Iskaznu formulu

Na osnovu dobijene tablice istinitosti savrsena disjunktivna normalna forma

Nepoznata iskazna formula A ima, redom, sledecu savrsenu disjunktivnu i

1. Da li su sledece recenice iskazi:

Ako je Nis severnije od Beograda, tada se reka Nisava ne uliva u

q : je broj veci od jedinice,

i ispitati njihove istinitosti.

Utvrditi istinitost ovih iskaza.

Ispitati istinitost ovih iskaza.

14. Ako iskazi p i p q imaju istinitosnu vrednost >, dokazati da istu

se, pod navedenim uslovima moze reci, o istinitosti iskaza q?

Svi Grci su plavi

c kandiduje, postace predsednik;

22. Elektricno kolo izmedu tacaka A i B prikazano je na sledecoj slici

Blaza je prekinuo da cita jutarnji izvestaj. Kako je znao da Mile, kada

28. Sledece iskazne formule

32. Na osnovu argumentacije:

39. Dva mladica udvaraju se istoj devojci. Ona im rece:

2.1 Neka je struktura A definisana sa

Izdvojiti sve skupove, kolekcije i familije.

i A = . Kolekcija je jedna A = {a, a, b} ,

2. SKUPOVI. RELACIJE. FUNKCIJE

=xA xBxA xC xA xB xAxC =

= xAxB xAxC xAB xAC =

2.5 Dokazati da vazi implikacija

2.6 Naci sve podskupove skupa A = {1, 2, 3, 4} koji sadrze po 2 elementa.

2.7 Naci partitivni skup skupa A ako je

2. SKUPOVI. RELACIJE. FUNKCIJE

Neka su dati skupovi A1 , A2 , ... , An koji su podskupovi univerzalnog

b) Komplementi skupova A, B i C u odnosu na univerzalni skup U su

2.10 Dokazati da za proizvoljne konacne skupove A i B vazi jednakost

(A\B) B = , vidi Sl. 2.1 b)

2. SKUPOVI. RELACIJE. FUNKCIJE