Professional Documents
Culture Documents
ZA ^ETVRTO ODDELENIE
za devetgodi{no osnovno obrazovanie
1
Recenzenti:
Prof. d -r Jelica Nikolovska
Profesor po oddelenska nastava Irena Ba{ovska
Spec. prof. po pedago{ki nauki Blagica Andreevska
UBAVI ZBOROVI
2
Zo{to `ali slavej~eto,
zo{to solzi lee?
Nitu leta po gran~iwa,
nitu pesni pee.
3
PRIKAZNA VO SLIKI
Kraj na {kolska godina Kade na odmor?
Ohrid Pelister
.
Na Ohridskoto Ezero Na Pelister
Ohrid
. e prekrasen! A Pelister? Nov po~etok
4
[TO BE[E LETOTO
5
IZRAZNO ^ITAWE
Zada~i:
Ova li go Pro~itaj go raskazot
saka{? prvin vo sebe, da se
zapoznae{ so
sodr`inata, a potoa
pro~itaj go na glas
izrazno.
Slu{aj gi vnimatelno
kako ~itaat i tvoite
drugar~iwa.
GROZD
Site znaeme {to e toa grozd, neli? ]e re~ete: ‡ ^atalesta niza so crveni
ili beli zrnca grozje, zree na sonce i slatko se topi vo ustata!
To~no e! I toa e prekrasen grozd! No ima i drugi ne{ta {to ne se grozdovi,
a sepak li~at!
Pen~o skokna i veli: ‡Deca koga visat zad nekoj kamion i se ni{aat,
kamionot vrvi, a tie se palavat.
Jas velam, to~no! ‡ i dodavam ‡ e, toa e opasen grozd!
Pen~o mi raska`uva: ‡ V~era po na{ata ulica pomina eden kamion.
Rekov: ‡ Odli~no! Tokmu takov kamion ni treba za prikaznava!
‡ Se zatr~aa desetina deca. Skoknaa, so racete se fatija za drvenata
pregrada na sandakot, a nozete im visea!
Jas se vme{av: - A potoa gi zabele`a ~i~koto voza~, zapre i gi izbrka?
‡ Ne! ‡ re~e Pen~o. ‡ toj ne mo`e{e da gi vidi. Jas gi izbrkav site!
‡ Bravo, Pen~o! ‡ go pofaliv.
‡ Go storiv toa za da mo`am da se vozam sam! se nasmea Pen~o.
Bez zdiv rekov: ‡ Lo{o si postapil! No, {to se slu~i potoa?
‡ Kamionot ja zgolemuva{e brzinata. Jas u`ivav. Veterot mi ja miluva{e
kosata. Duri i zapeav, mi be{e ubavo... No, kamionot izbi na prav pat. Brza{e
6
nadvor od gradot. Se ispla{iv! Sakav da skoknam na zemja, no kamionot prosto
leta{e! [to da pravam?! Ve}e ne mo`ev da se dr`am, racete mi bea ispoteni, se
lizgaa... Vikav, no koj }e me ~ue?!... I toga{...
‡ Padna? ‡ rekov, seriozno ispla{en.
‡ Ne! ‡ se nasmea Pen~o. ‡ Se razbudiv! Za sre}a, sum sonuval.
I jas se nasmeav i da vi ja ka`am vistinata - znaev. Pen~o e umno dete i
nikoga{ ne bi visel zad kamion! A VIE?
V. Nedelkovski
Analiza na raskaz
Za {to raska`uva pisatelot vo raskazot?
Opredeli go vremeto i mestoto na nastanot!
Koi se glavnite likovi vo raskazot?
Opi{i go vpe~atokot {to go stekna za glavnite likovi?
Koj del od raskazot najmnogu ti se dopadna?
Koi postapki na decata ne gi opravduva{, koga ova ne bi bilo son?
Kako koe drugar~e bi sakal da ~ita{ ti?
Zada~a vo parovi:
Podelete se na parovi.
1. Eden }e go ~ita raskazot brzo, bez da vnimava na pravilen,
jasen i ~ist izgovor, bez da ja menuva ja~inata na glasot i bez
pravewe pauzi.
2. Drugiot go ~ita raskazot so pravilen, jasen i ~ist izgovor i
pravi pauzi na opredelenite mesta.
Razgovaraj za razlikata me|u dvete ~itawa!
Jazi~no kat~e
Zbogati go re~nikot
Potseti se!
So zborovite: ~atalesta, palavat
So izrazite: prekrasen grozd i opasen Pronajdi gi pridavkite i
grozd. imenkite vo tekstot!
Zapomni:
^itawe so pravilen, jasen i ~ist izgovor so pauzi se vika izrazno
~itawe.
7
Zada~i:
Pro~itaj gi izrazno dadenite tekstovi.
VE@BI: Organizirajte natprevar vo pravilno i izrazno
~itawe. Proglasete <naj~ita~"!
Dramatiziraj go tekstot <Sme{ka"
SMEŠKA
Ednaš, Tošo im raskažuva na drugarite:
Zdogledav eden volk, brgu mu pritrčav i mu ja otsekov opaškata!
Vistina si junačište! No zošto ne mu ja otseče prvin glavata?
Glavata nekoj ve}e mu ja beše otsekol pred mene! - objasni Tošo.
Zada~a:
^itajte go tekstot vo parovi kako dramatiziran tekst!
PČELI
‡ Koj raboti trudoljubivo kako pčelite?
‡ Mravkite.
‡ A koj raboti kako mravkite?
‡ Luġeto.
‡ Da, ama ne sekogaš i ne site. Dobrite i vredni luġe rabotat
vo sekoe vreme. Tie ne se plašat od rabota. Taa gi nagraduva i vospituva. Zatoa, tie što rabotat
nikogaš vo životot ne gladuvaat.
‡ A pčelite, dali gladuvaat tie?
‡ Ne.
‡ A mravkite?
‡ Ni tie ne gladuvaat. Lete sobiraat hrana, a zime ja jadat
taa hrana. Pčelite i mravkite mnogu ja cenat rabotata.
Peni Trpkovski
Izrazuvawe i tvorewe
Raska`uvaj spored naslovot <Vredni kako p~ela"
Pred da po~ne{ da pi{uva{, objasni go zna~eweto na izrazot<Vredni
kako p~elite".
8
NEOBI^EN YID
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go izrazno tekstot,
pritoa obrni vnimanie na
sodr`inata i odgovori na
postavenite pra{awa!
‡ Znaete li, deca, {to vidov denes?
‡ [to?
‡ Vidov eden neobi~en yid.
‡ Kakov yid?
‡ Neobi~en yid.
‡ A kakov e toj neobi~en yid?
‡ Hm... toa e yid oboen so bela boja.
‡ Pa {to ima tuka neobi~no?
‡ Kako {to ima neobi~no? Zamislete si deka vo taa ulica `iveat mnogu
deca, ama niedno od niv ne napi{alo ni{to na yidot, nitu pak frlilo kal na nego.
Zarem toa ne e neobi~no?
‡ Da, navistina e neobi~no.
Ivan~o Mitrevski ‡ Majstorot
Da porazgovarame!
Kakov yid videl pisatelot? Zo{to yidot bil neobi~en?
[to mo`e{ da zaklu~i{ za decata od taa ulica spored ~istiot yid?
Raska`uvaj za yidovite na ku}ite i zgradite vo tvojata ulica?
Zada~a:
Napravete pano so hamer ili stavete tabla kade {to }e gi
zapi{uvate va{ite misli i poraki, a yidovite ostavete gi ~isti!
9
RASKRILENI PORAKI VO ^EST NA 8 SEPTEMVRI
DA NEMA, DA IMA
Da nema vojni, Da ima sonce,
bosi i gladni, `ita da zreat,
da nema `edni, za sre}no vreme,
bolni i stradni. pesni da peat.
Ne sakame omraza,
me|u narodot podelbi,
{to pomalku stradawa
i na sila preselbi.
Decata posakuvaat
miren svet bez karanici,
mirisni oazi
so veseli stanici.
Stojan Arsi} (Raskrileni poraki)
Zada~i:
Razgovaraj za praznikot 8 Septemvri. Povrzi go znaeweto i od predmetot
op{testvo.
Obidi se da sostavi{ pesna ili raskaz za praznikot.
Izberi koja pesna }e ja nau~i{ napamet.
10
ZAPOZNAJ JA TATKOVINATA ZA POVE]E DA JA SAKA[
Nezadol`itelno
Nau~i pove}e
Tehnika ZSU ZNAM / SAKAM DA ZNAM / U^AM
Zada~i:
Sledi gi TV i radioemisiite, koi se vo ~est na praznikot, za da
doznae{ za minatoto, sega{nosta i za idninata na tvojata tatkovina. Vo
tetratkata zapi{i gi kolonite: znam, sakam da znam i u~am. Toa {to si go
znael zapi{i go vo prvata kolona. Toa {to ne go znae{, a saka{ da go nau~i{
zapi{i go vo vtorata kolona. Tretata kolona ja ispolnuva{ po razgovorot na
istata tema na ~asovite po op{testvo i makedonski jazik.
Ovaa interesna tehnika se vika ZSU (znam, sakam da znam i u~am).
Primenuvaj ja sekoga{, po site predmeti, koga saka{ da istra`uva{. Go
razviva misleweto, qubopitnosta kon otkrivawe na novi znaewa... Eve
primer:
11
DRAMSKO ^ITAWE
SEKOGA[ PRV
12
Majkata: Dobro, a koj }e odi vo podrumot da zeme drva? (ti{ina) [to e sega?
(ti{ina) [to e Milice? (ti{ina) [to e Vlado?
Sinot: Ne sakam Milica da re~e deka jas sekoga{ prv se javuvam... Ete, ja pu{tam
taa da bide prva, jas ne sum tolku nametliv.
Aleksandar Popovi}
Zada~a:
Podelete gi ulogite i napravete mala oddelenska pretstava.
Zapomni!
Tekst napi{an po ulogi za dramska izvedba se vika dramski tekst.
Popolnuvalka i gatanka
Ete i toj brat Preku zimata
so dolgi noze nekade skital,
i predolg vrat, daleku bil.
po pokrivot va`no se {eta Dojde li prolet,
no pu{a~ ne e, gostin nam ni e!
izvalkan ne e,
a znae dobro da leta. (- - - -)
13
ZAJKO NEZNAJKO
Zada~i za samoistra`uvawe:
1. Pro~itaj go vo sebe celiot raskaz za da ja sfati{ podobro negovata
sodr`inata!
2. ^itajte go tekstot izrazno, po ulogi, za da se do`ivee vistinskiot nastan.
14
Želkata: Ni svoeto ime ne go znael?! Eeee, toa e premnogu...
Ežot: Da, ne znael ni kako se vika.
Želkata: E, navistina bil golem neznajko!
Ežot: I, ušte postrašno: ‡ toj ne znael deka ništo ne znae.
Želkata: Ama e zapletkano! A koga se doznalo deka Zajko ništo ne znae?
Ežot: Preku eden konkurs za neznaenje, raspišan vo šumata neznajna.
Želkata: Od kade Zajko doznal za konkursot?
Ežot: Ne doznal. Go odnelo tamu potočeto bez da mu kaže zošto i kade go vodi.
Želkata: Tamu na samoto mesto doznal sè!
Ežot: Ne, ništo ne doznal!
Želkata: No drugite doznale za nego?
Ežot: Točno taka! Na proverka na neznaenje bilo utvrdeno deka Zajko znae samo da gricka
morkov i ništo drugo, a drugite zajačinja znaele i drugi raboti.
Želkata: I?
Ežot: I togaš mu go stavile prezimeto Neznajko. Zajko Neznajko. A potoa mu dale svidetelstvo
za završeno morkovsko učilište.
Želkata: Sigurno zaradi toa bil mnogu sre}en?
Ežot: Da, koga go zel svidetelstvoto, Zajko pobegnal, plašej}i se deka }e mu go zemat. Pa sega,
ako vidiš nekade deka nekoj zajak trča, znaj deka bega, se plaši da ne mu go zemat
svidetelstvoto.
Aleksandar Kujunxiski
Da porazgovarame!
Zada~a:
Napravete maski od e` i od `elka.
Zboruvaj preku maskata na oddelenska
ili u~ili{na priredba!
15
NEOSTVARENATA @ELBA NA VRAP^IWATA
16
‡ ]e odmorime! Odmoreni pobrgu }e gi stigneme lastovi~kite! ‡ se soglasi
vrabecot so vrabicata.
Taka, semejstvoto na vrap~iwata dobro se najade od `itoto. No koga sakaa da
poletaat, me{iwata im nate`naa i dremka im dojde na o~ite. Koga se razbudija,
sonceto odamna ima{e zajdeno, a lastovi~kite kojznae do kade imaa stignato.
Vrap~iwata vidoa deka ne mo`at da gi stignat prijatelite i se vratija doma.
Zimata, vrap~iwata ja presedoa stisnati edno do drugo. Toga{ si vetija deka
v godina moraat i tie da zaminat na jug.
No, {tom sekoja zima ostanuvaat ovde, verojatno stigaat samo do najbliskata
niva, a taa e daleku od toplite krai{ta.
Slavka Maneva
17
RAZGOVOR
18
‡ Decata koi se vredni v u~ili{te... ‡ prodol`i kowanikot, a musta}ite
kako da se pomrdnaa.
‡ Jas sum najdobar u~enik vo oddelenieto ‡ ne se predava{e Nino, no ve}e ja
nema{e porane{nata gordelivost.
‡ Onoj {to ja slu{a majka si i rano si legnuva...
‡ Nikoj ne mo`e da re~e deka ja slu{a majka si pove}e od mene. I nikoj
ne mo`e da se pofali deka si legnuva navreme kako mene...
‡ Koj nikoga{ ne la`e...
Za mig na Nino mu se pristori deka me~ot pa|a i go se~e vozduhot. Malku se
zamisli pred da odgovori. Ama kako da ima{e ne{to vo ustata, kako da mu zastana
nekakva topka. Toj edvaj izusti:
‡ Eh, koj bi sakal da se ka~i na tvojot kow! Vidi kakov e! Siot iskriven i
kuc na ednata noga...
Go re~e toa i tr~aj}i otide pravo doma.
A taa ve~er, na plo{tadot opkolen so po`olteni lipi, ma~eto dojdeno od
kojznae kade, se nasmea pod musta}. Mese~ko go slu{na celiot razgovor i veselo mu
namigna.
Mario Skjavato (Italija)
19
ESENSKO NEBO
Dva oblaka
20
Da porazgovarame
Izrazuvawe i tvorewe
Raska`uvawe po dadeni pra{awa
21
RASKA@UVAWE PO SLIKA
ESENSKA SLIKA Razgledaj, razmisli i ka`i!
[to e pretstaveno na
ilustracijata?
[to rabotat lu|eto vo esen?
Kade se pticite?
Kakvi boi zabele`uva{?
Zada~i po nivoa:
Aktiven odmor 1. Napi{i dve raskazni, dve pra{alni i dve
Pro{etaj vo bliskata {uma, izvi~ni re~enici za esen.
park ili pod drvoredot na 2. Napi{i sostav spored dadenata ilustracija!
tvojata ulica. Soberi suvi (Koristi gi i tekstovite za esen.
lisja, semiwa i plodovi. Na 3. <@oltiot list mi {epna" Raska`uvaj spored
~asot po likovno obrazovanie ovoj naslov.
napravi umetni~ka slika. Vo tekot na raska`uvaweto upotrebi gi i ovie
izrazi: bolno ofna; pod moite noze slu{nav
lelek; `eladot {totuku go pu{ti svoeto
koren~e vo zemjata; sekoe liv~e...
22
LITERATURA
DOCNA ESEN Istra`uva~ka
Gasnat popoleka poslednite {arenikavi boi zada~a
{to tolku ubavo i li~no im stoeja Pro~itaj ja pesnata vo
sebe i odgovori na
na brezite beli. postavenite pra{awa!
***
Pominuva i nad topolite postroeni kraj patot
im ostava vo grankite po nekoi kopja goli.
Sonceto so maka niz oblacite go istegnuva vratot
i kako prezreana tikva se raspa|a
zad planinskite poli.
Del od pesnata na Jovan Strezovski
Da porazgovarame!
[to opeal poetot Jovan Strezovski vo pesnata <Docna
esen"?
Kako e opi{ana docnata esen?
Kako e opi{ano sonceto koe se obiduva da izleze zad
oblacite?
23
DOCNA ESEN
Docna esen. Vlaknestite oblaci visnea nad neboto. Veterot gi sobira suvite
lisja vo dlapkite i ludo gi isteruva nadolu niz ridovite. Mol~alivi se drvjata
sred kupi{tata mrtvi lisja. Vo bolna ti{ina taguva gorata. I svojata taga mu ja
ispoveduva na vetrot {to gi krcka golite granki. Taga {to ide od malaksanost i
starost, od nedostignatiot son za pti~ji poj, vedro nebo i proletna zelena ruba...
\or|i Abaxiev
Da porazgovarame!
Za kakva esen raska`uva avtorot \or|i Abaxiev?
Kako gi opi{al esenskite oblaci? [to pravi veterot vo esen?
Kako taguva gorata?
Na kogo se ispoveduva gorata?
Zada~a:
Zamisli deka si pisatel. Razbudi ja fantazijata i zavr{i go raskazot.
24
Potseti se! NAU^I POVE]E!
Potseti se!
Dvata teksta imaat isto ime. I temata e ista. Sepak, po
ne{to se razlikuvaat. Po {to?
Kako se vikaat lu|eto {to pi{uvaat pesni?
Kako se vikaat lu|eto {to raska`uvaat?
Zapomni!
S# {to si pro~ital: ‡ pesna, prikazna, bajka... ‡ se vika
tekst. ‡ Tekstot mo`e da bide napi{an vo: proza (raskaz,
bajka, basna...) ili poezija (pesni).
Pesnite gi pi{uvaat poeti.
Raskazite, romanite, bajkite... gi pi{uvaat pisatelite ‡
raska`uva~i.
Poetite i raska`uva~ite se avtori na svoite dela.
Delata zad koi stoi avtor se avtorski dela.
25
PROZA
ANALIZA NA TEKST NA POSO^ENI PRA[AWA
ESEN
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj ja vo sebe sodr`inata
na raskazot. Vnimavaj na
redosledot na nastanite.
26
malite rabotnici }e pojdat v selo. Ugorninata e te{ka. Svitkani pod torbite ili
navednati nad koli~kite, tie ja ~uvstvuvaat toplinata na ispotenite ~ela.
Pjer, Babeta i @an zastanuvaat da se odmorat. Gi hrabri mislata deka doma
gi ~eka ~orbata od gra{ok. Te{ko di{ej}i, najposle stignuvaat doma. Majka im gi
~eka na pragot i im podviknuva:
‡ De~iwa, ~orbata e gotova!
Na na{ite prijatel~iwa taa mnogu }e im se dopadne, bidej}i nitu edna ~orba
ne e tolku vkusna, kolku onaa {to e zaslu`ena.
Anatol Frans
27
USNO PRERASKA@UVAWE NA TEKST
PREDMETI
Vodata mie s#, samo ustata {to }e ka`e ne mo`e da go izmie!
Najgolema nesre}a e da ima{ lo{ sosed!
Zapomni!
Koga ka`uva{ usno za
sodr`inata na ne{to {to
si go pro~ital, za ne{to
{to nekoj ti go ka`al, za
film ili pretstava {to
si ja gledal... znaj deka ti
preraska`uva{ usno.
Si bile dvajca sosedi Dal i Zel. Tie qubezno si zajmuvale razni predmeti.
Vsu{nost, edniot imal s#, a zgora na toa i dobro srce, a drugiot nemal ni{to, plus
lo{a navika da zabo{otuva.
‡ Sosede, zlaten, daj mi na zaem eden stol, utre }e ti go vratam!
‡ Poveli, sosede, tvojot zbor mi e dovolen.
Si bile, zna~i, dvajca sosedi: Dal Zapomnil i Zel Nevratil.
28
‡ Sosede, prijatele, daj mi go na zaem tvoeto palto, }e ti go vratam zadutre,
zaedno so stolot!
‡ Zemi go slobodno, ti veruvam...
Po desetina dena sosedite ve}e se vikale: Dal Zapi{al i Zel Izmamil.
Sosede, aman, daj mi na zaem edno tenxere da si svaram ka{a!
‡ Nema gre{ka, odberi i zemi si.
Po eden mesec nivnite prezimiwa bile: Dal Prostil i Zel Se Posramotil.
‡ Sosede, ne mo`am da ti gi vratam predmetite, gi prodadov!
‡ Ti da si `iv, jas ja prodadov doverbata vo tebe!
Denes, ako gi sretnete, sosedite se vikaat: Dal Ama Ne Sekomu i Zel
[ipinki?! Velko Nedelkovski
Zbegati go re~nikot
Zabo{oti ‡ Objasni go!
29
MOJOT GRAD
30
RASKA@UVAWE NA DO@IVUVAWE
Da porazgovarame
Dadenata ilustracija e samo da te Zapomni!
pottikne, potseti, na edno tvoe Koga ka`uva{ za ne{to {to tebe ti
do`ivuvawe. se slu~ilo, ne{to {to si videl ili
Razgledaj ja ilustracijata i usno do`iveal, koga tvoite fantazii gi
raska`uvaj na {to te potsetuva. ka`uva{ na glas... toga{ ti
Raska`i im na drugar~iwata edno raska`uva{ usno!
tvoe do`ivuvawe. Mo`e da bide i od Ka`i ja razlikata pome|u
nabquduvawata {to gi pravite po preraska`uvawe i raska`uvawe!
op{testvo ili priroda.
31
PISMENO IZRAZUVAWE
PREPI[UVAWE
Zapomni!
Koga zapi{uva{ ne{to {to e ve}e
napi{ano od zbor do zbor, so sekoj znak,
Zada~a: ti prepi{uva{ tekst {to nekoj go
Prepi{i go tekstot so napi{al. Toa ne e tvoe delo.
rakopisni latini~ni Ako pravilno prepi{uva{, }e nau~i{
bukvi! samiot da napi{e{ ne{to tvoe.
(da raska`uva{, preraska`uva{,
izvestuva{, opi{uva{, da tvori{...).
QUBOPITNOST
Zada~a:
Prepi{i go tekstot so rakopisna kirilica!
NEKANETI GOSTI
32
KOWITE NA REKA
Zada~a:
Prepi{i go tekstot
so rakopisna
kirilica!
Dva kowa otidoa na rekata da se napijat voda. No, rekata be{e smrznata.
Edniot od kowite udri so kopitoto po mrazot, sakaj}i da go skr{i. Mrazot be{e
premnogu debel.
Toga{ kowite zastanaa eden do drug, gi podignaa kopitata i udrija
istovremeno. Udiraa, udiraa, s# dodeka mrazot ne se skr{i. Sega mo`ea da se
napijat voda.
Ova {to go napravija kowite, va`i i za lu|eto: ona {to ne go mo`e eden,
dvajca lesno go pravat.
Angliska narodna prikazna
POPOLNUVALKI I GATANKI
Ete toj brat, Ako pred nego podolgo zjapa{š i
so dolg vrat, ~u~i{, }e nema{ vreme da u - - -.
po pokrivot va`no se (t - - - - - - r) G. Popovski
{eta i znae dobro da leta.
Zada~a:
Prepi{i gi gatankite so latini~ni bukvi!
33
SEGDE LISJE, SEGDE ZLATO
34
Za jazikot
NARODEN I STANDARDEN ‡ LITERATUREN JAZIK
Jazikot e edinstvenata na{a tatkovina... Bla`e Koneski
Bez jazik si nikoj i ni{to!
RODNIOT JAZIK
Rodniot jazik e biseren |erdan
od zborovi - plodovi so~ni,
mislite tie ti gi redat
vo sliki jasni i to~ni.
Toj e izvor nepresu{en, ve~en,
niz bistri knigi- zborovi te~e.
Toj ni e zavet od dedovcite.
^uvaj go kako crnka vo okoto-
bez jazikot si nikoj i ni{to.
Izvadok - Vidoe Podgorec
So {to e sporeden rodniot jazik?
A zborovite?
Zapomni!
Vo Makedonija se zboruva makedonski jazik. Vo razni delovi od dr`avata
se zboruva makedonski naroden jazik.
Zada~i:
Objasni go izrazot roden jazik!Kako gi razbira{ gorenavedenite misli?
35
SREDBA
Istra`uva~ko ~itawe:
Pro~itaj gi vnimatelno
prikaznite i pronajdi od
koi krai{ta na Makedonija
se! Napravi razlika pome|u
naroden i literaturen
jazik!
Dodeka ~ita{, zapi{i gi
zborovite {to ne gi razbra
i zaedno so drugar~iwata
objasni gi.
SREDBA
Se oblekov, se srediv i trgnav na pazar. Mora da se odi zatoa {to vo sreda e
pazaren den. [to ne si videl, }e vidi{ na pazarot vo Valandovo...
36
U SKOPJE
Naa nedela si reku da odam u Skopje da go vidam [piro. Majka mu mi ka`a
oti bil u bolnica, cel bil sokapan, a u facta bil omodren |oa tri dni go tepale.
Kaa stigname u Skopje, ne znam ni koja strana da fanam, edna kupica
autobusi. Trgna so taksi do bolnicata, a tia taksimetarot |oa na norma samo si
vrte[e i kaa izvrte 150 denari.
Unatre, u bolnicata pred mene mi preletaa dve dokturki, a ja po nim:
‡ Aman dokturke... Mi vika ‡ ^ekaj malku, mi vika, {o si zapnal, ne li
gleda{ oti sme gladni? ^e ojme, ~e jajme, pa ~e dojme, po~ekaj malku!
Pa kaa si za~eka ‡ cel den...
I taka ja, kaa medo na Disan si se vrati u noa mojto zlatno Negotino ni
ra{etan, ni pa [piro go vidu.
VO SKOPJE
Minatata nedela re{iv da odam vo Skopje da go vidam [piro. Majka mu mi
ka`a deka bil vo bolnica, cel izudren, a na liceto bil modar kako da go tepale tri
dena...
Analiza po istra`uva~koto ~itawe
Zada~i:
Pojdi vo biblioteka i najdi narodni prikazni ili pesni napi{ani
so naroden jazik od tvojot kraj. Pro~itaj gi!
Preraska`i edna od prikaznite {to najmnogu ti se dopadna!
Istata prikazna preraska`i ja na literaturen jazik!
37
11 OKTOMVRI
Oktomvri mesec...
^etirieset i prva.
Niz Prilepsko Pole ramno
~ekori kolonata bavno.
Odedna{ pukot se slu{na
i so nego herojski vik.
Partizanite napadnaa smelo
i zadu{ija fa{isti~ki krik.
Slava i ~est na borcite smeli
koi go dadoa `ivotot svoj
za sloboda na na{iot narod
vo te{kiot i krvav boj.
Dim~e Kuzmanovski
Analiza na pesnata
1.Objasni gi poetskite izrazi: pukot se slu{a; herojski vik;
fa{isti~ki krik; slava i ~est i krvav boj.
2. Opredeli gi poetskite sliki za sekoja strofa posebno!
3. Koe e najsilnoto ~uvstvo {to te vodi niz pesnata?
4. Opredeli go motivot na pesnata!
5. Pronajdi ja rimata vo pesnata!
6. Pesnata Â11 Oktomvri" nau~i ja napamet!
38
ZA JAZIKOT
Edna{ eden golem u~itel mu re~e na svojot u~enik:
‡ Pojdi i kupi mi ne{to ubavo za jadewe!
U~enikot otide na pazar i mu kupi jazik. U~itelot povtorno go povika
svojot u~enik i mu re~e:
‡ Pojdi i kupi mi ne{to lo{o za jadewe!
U~enikot otide na pazar i, pak, kupi jazik. Toga{ u~itelot go zapra{a:
‡ Koga te prativ da kupi{ ne{to dobro za jadewe ti mi kupi jazik. Istoto
go stori i koga te prativ da kupi{ ne{to lo{o za jadewe. Zo{to?
U~enikot odgovori:
‡ Od jazikot doa|a s# {to e dobro i s# {to e zlo. Koga jazikot e dobar ‡
pomil od nego nema, no koga e pogan ‡ polo{ od nego nema.
Evrejska narodna prikazna
39
Za jazikot
VA@NOSTA NA GOVOROT
Na{a svetlost
Prvata svetlost e Sonceto.
Vtorata svetlost e Mese~inata.
Tretata svetlost e oganot.
^etvrtata svetlost, e govorot
Oton @upan~i~
Ako nastojuvame
pravilno da zboruvame i
pi{uvame!
Jas zboruvam na
makedonski jazik!
40
Koe pismo go upotrebuva{ vo Na{eto pismo e kirilicata, no koga
pismenoto izrazuvawe? u~ime stranski jazici nie znaeme da
se slu`ime i so latini~noto pismo.
41
PRIKAZNA BEZ NASLOV VO SLIKI
Zada~i:
1. Vnimatelno razgledaj gi ilustraciite edna po edna. Za
sekoja ilustracija sostavuva{ po nekolku re~enici Na krajot }e dobie{
prekrasna prikazna.
2. Spored slikite napravi plan (ka`i po edna re~enica)!
3. Daj $ naslov na prikaznata!
S# {to }e raska`e{ usno, napi{i go i pismeno.
42
USTEN I PISMEN GOVOR
Za jazikot
Da porazgovarame!
Na koj na~in razgovara deteto?
Kako doznava tatkoto {to se slu~uva vo zemjata i svetot?
Kako }e go prenese toj toa na svojata `ena?
Da zaklu~ime!
Lu|eto razgovaraat me|usebe.
Razgovaraat i decata, samo {to }e nau~at da zboruvaat. Tie
zboruvaat, prvo za igra~ki i igri, potoa za {kolo...
Razgovorot se vodi me|u dvajca ili pove}e lica.
Govor se slu{a preku televizija, radio....
Lu|eto me|usebe se razbiraat i preku pi{an zbor. Pra}aat
pisma, vesnici knigi i drugo.
Zapomni!
Ako govorot go slu{a{ izgovoren od ustata na nekoj ili od sebe
se vika usten govor.
Ako govorot e preku pi{an zbor (pismo, razglednica, od vesnik,
kniga...) se vika pismen govor.
43
Za jazikot PI[UVAWE NA GOLEMA BUKVA
Potseti se!
Kade se pi{uva golema bukva? (po~etok na re~enica, sopstveni
imenki...)
Zada~a:
Razgledaj ja tabelata. Spored primerite, samostojno i preku novi primeri
pro{iri go svoeto znaewe!
Zapomni! primeri
Golema bukva se pi{uva:
Ime, prezime i prekar na lu|e Ivan~o Mitrevski ‡ Majstorot
Aleksandar Ristevski ‡ Princ
Imiwa na narodi Makedonka, Albanec
bulevari
Ime na kniga, spisanie, Â[e}ernoto dete", ÂRazvigor"
ÂPepela{ka". <Lenka"
prikazna, pesna
44
Ve`bi
Razgledaj gi re~enicite, pronajdi gi gre{kite, a potoa prepi{i gi
vo tetratkata pravilno.
Napravi kontrola na izvr{enata zada~a preku zamena na
tetratkite so drugar~eto.
45
Za jazikot
:
PRAVOPISNI ZNACI
Potseti se! KADE KOJ ZNAK STOI
,
po edna to~ka stoi. pod navodnici gi pi{uvam
A jas, pak, zapirkata pove}e ja stavam i gledam
i kade {to treba koga mo`am edna vakva itrina
i kade {to ne treba, pravam
pismena koga pravam. ‡ po crti~kata gi stavam.
Zatoa ~esto, Vo zagradi gi pi{uvam onie
koga ne znam koj od ovie da go zborovi
napi{am znak, {to pojasnuvaat ne{to.
po sekoja zavr{ena re~enica Ete, taka de~iwa,
i zapirka na site pismeni se izvlekuvam
i to~ka si pi{uvam pak. ve{to.
Najubavo taka ovoj najte`ok problem Ova vi go zboruvam i vie da re{ite
!
znam da si go re{am. {to pomalku na znacite da
I u~itelot potoa mi veli gre{ite,
deka od site najmalku gre{am. za{to podobro e so u~itelite
A izvi~nik koga pi{uvam, sekoga{ da imame ~ista smetka
sigurno nekoj od vas }e me pra{a? i na sekoja pismena da ni lepat
Eh, toj znak go stavam po sekoe petka.
~udewe, Miho Atanasovski
po sekoja re~enica stra{na!
-
So pra{alnik pak
?
rabotata e mnogu, mnogu prosta,
‡ nego sekoga{ go pi{uvam
koga ne{to pra{uvam dosta.
46
PRAVOPISNI ZNACI
Za jazikot
NAVODNICI
Zapomni:
Navodnicite se upotrebuvaat za izdeluvawe na imiwata na
ustanovite, spisanijata i knigite vo re~enicite.
Navodnicite se pi{uvaat i koga se naveduva tekst {to nekoj go
napi{al ili ka`al.
Nasmej se!
DOMA[NA ZADA^A
Na ~as po maj~in jazik u~itelot gi pregleda doma{nite zada~i i $
re~e na Mare:
‡ Zo{to tuka si stavila navodnici, koga ne se potrebni?
‡ Potrebni se u~itelke, ‡ se pobuni Mare. ‡ Toj del od zada~ata
go navedov jas, odnosno go prepi{av od tetratkata na Blaga.
47
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
JAZIK
gramatika
pravopis
naroden i govor
upotreba na
standarden jazik
golema bukva,
usten pismen
navodnici
^ITAWE
LITERATURA
izrazno poezija
~itawe dramsko proza (pesni)
bajki, raskazi, basni
~itawe avtorski
avtorski tekstovi
tekstovi
IZRAZUVAWE I TVOREWE
prepi{uvawe
‡ usno preraska`uvawe na tekst
spored redot na nastanite, po
daden plan
‡ raska`uvawe na do`ivuvawe
48
Ubaviot zbor ‡ `elezni vrati otvora
Vidoe Podgorec
49
ANALIZA NA TEKST SPORED DADEN PLAN
]ERKATA NA DRVAROT
50
Furnaxijata se nasmea:
‡ Dobro, nemam ni{to protiv.
4. I taka, Lejla po~na da gi posetuva ku}ite vo seloto, mese{e i mesenoto go
nose{e vo furnata, go raznesuva{e po mu{teriite.
Pretpladne se vra}a{e so tepsija topol leb.
Od parite {to gi zarabotuva{e, kupuva{e hrana i lekovi za bolniot tatko i
za majka si. Lejla navistina doka`a deka e sposobna da raboti i da zarabotuva kako
ma{ko.
Hanadi ar-Rimavi
1. Siroma{niot drvar
‡ Koi likovi se opi{ani vo tekstot?
‡ Kade se slu~uva nastanot?
‡ So {to go izdr`uval svoeto semejstvo
stariot drvar?
4. Vrednata Lejla
‡ [to doka`ala Lejla so svojata rabota?
‡ Kako gi tro{ela zarabotenite pari?
51
SNAODLIVIOT VASEK
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go tekstot vo
sebe, ako po~uvstvuva{
potreba, pro~itaj go pove}e
pati.
Podeli go na sliki spored
dadeniot plan!
1. Doma{na zada~a.
2. Doma{nata zada~a na
Vasek.
3. Snaodliviot Vasek.
52
‡ ^asovnikot poka`uva dvanaeset ~asot, a vo toa vreme tatko mi e na rabota
vo fabrikata, jas sum vo u~ili{te, a brat mi e na fakultet... po~na da objasnuva
Vasek.
U~itelkata se nasmea:
‡ Vo red e Vasek, ama majka ti, kolku {to znam jas, ne odi na rabota. Zo{to
barem nea ne si ja nacrtal?
Mama? E, mama toga{ go gotvi ru~ekot i se nao|a vo kujnata....
Marija Rosinska (Polska)
Da porazgovarame
Zada~a
Raska`i edno tvoe
Kakva zada~a im dala u~itelkata na u~enicite?
do`ivuvawe koga si bil
Zo{to se zagri`il Vasek?
snaodliv i si se spasil
Kako Vasek go nacrtal svoeto semejstvo?
od nekoja nevolja!
Pro~itaj go objasnuvaweto {to Vasek go dal za
svojot crte`?
Nasmej se!
SOVET
Elka ja zamoli Maja da $ napi{e ne{to vo spomenarot. A toa
ne e mala rabota. Mora da ka`e ne{to zna~ajno {to }e ja pridru`uva
niz cel `ivot
Maja zapi{a: Odi vo priroda i di{i dlaboko!
TAJNA
Kva~kata po dvorot gi vodi piliwata, a me|u niv edno gladno pat~e.
‡ Gledaj! ‡ veli tatkoto i saka toa da $ go ka`e na Maja.
‡ Pst! ‡ {epna Maja. ‡ Ne zboruvaj glasno. Pat~eto ne treba da
znae deka koko{kata ne mu e majka.
53
LEKTIRA
SAMOSTOJNO ^ITAWE
Predlog od avtorite:
Sigurno si dobil zada~a koi lektiri treba da gi pro~ita{.
I nie ti predlagame da se dru`i{ so bibliotekite i da gi pro~ita{
delata od koi napravivme mali izvadoci za da te zainteresirame.
Vnimavaj! Ako od edno ~itawe ne si go razbral deloto, neka ne te mrzi.
Pro~itaj go povtorno. Ne gubi{ ni{to, samo dobiva{!
Na {to treba da obrne{ vnimanie?
Samostojno da ja uo~i{ temata vo deloto {to go ~ita{.
Da uo~i{ koi se glavni, a koi sporedni likovi.
Kakvi osobini imaat likovite.(pozitivni, negativni...).
Da opredeli{ kade i koga se slu~uva nastanot {to e opi{an.
Da najde{ podatoci i za avtorot na deloto. Mo`ebi }e saka{ da
pro~ita{ i ne{to drugo od nego. Sre}no!
54
‡ [to misli majstorot? Jas s# isto li }e ve~eram. Ku}i~ki, ku}i~ki,
ku}i~ki... Ene, od prvata ku}i~ka odamna ja izgrickav vratata, od vtorata go
na~nav yidot, od tretata oxakot mu go odnesov kako podarok za desetiot rodenden
na po~ituvaniot staorec od sosedniot vinarski du}an.
Naedna{ na gluv~eto mu svetnale o~ite. Go videlo {e}ernoto dete i
zamavnalo so opav~eto.
‡ Op! ‡ reklo veselo i se ispravilo na zadnite noze. ‡ Eve ne{to ubavo.
Dete od {e}er!
Izvadok od detskiot roman <[e}ernoto dete" na Slavko Janevski
Zapoznaj se so avtorot!
Slavko Janevski e eden od najplodnite makedonski pisateli.
Roden e vo Skopje. Ima napi{ano knigi za vozrasni i za deca.
Poznati negovi knigi za deca se: <Raspeani bukvi", <Senkata
na Karamba - Baramba", <[e}ernoto dete" i mnogu drugi.
55
TEATARSKI KOSTIM
OPI[UVAWE PO DADEN PLAN
Istra`uva~ka zada~a:
56
TEATARSKA SCENA
OPI[UVAWE PO DADEN PLAN
Da porazgovarame
Potseti se! Od koja pretstava e prika`anata scena?
Kako se vika mestoto kade {to Preraska`i ja usno prikaznata ako ja prepozna
se odviva teatarskata scenata!
pretstava? Opi{i ja usno scenata od ilustracijata!
Zada~a:
Opi{uvawe po daden plan:
Opi{i ja scenata od gledanata detska pretstava po dadeniot plan. Ako ne
si gledal pretstava, iskoristi ja ilustracijata.
Kade se odviva nastanot? (rakovodi se od predmetite na scenata:
{uma, soba, ulica...)
Nabroj s# {to ima na scenata!
Zo{to slu`at site tie predmeti?
57
PRERASKA@UVAWE SO PROMENA NA KRAJOT NA TEKSTOT
NE SAKAAT MRTVI PTICI
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go raskazot izrazno i odgovori na barawata:
Odredi ja temata za koja raska`uva avtorot @ivko Nikolovski?
Koga i kade se slu~uva nastanot?
Kakvi ~uvstva pobudi ovoj raskaz kaj tebe?
Pronajdi go delot od raskazot koj te rasta`i!
Pro~itaj ja re~enicata so koja se iska`uva lutina!
[to gi voznemirilo decata vo oddelenieto?
Kakov bil gulabot na nivnite crte`i?
Zo{to decata go nacrtale gulabot na toj na~in?
Ima{ li ideja za poinakov kraj na raskazot?
58
Go stavivme gulabot vrz katedrata. Ne se protive{e. Prvna u{te nekolku
pati, se zatrese i se olabavi. Glavata mu panda nastrana. Poleka mu se gasne{e
crveniot sjaj od o~ite.
‡ ]e umre! ‡ vikna drugarot do mene.
‡ Umre! ‡ rekov jas, ‡ nekoj go pogodil v glava.
Celoto oddelenie molkna. Pove}e nikoj ni{to ne saka{e da pra{uva.
Nenadejnoto doa|awe na gulabot i negovata tivka smrt n# zbuni site po red. Nikoj
od nas ne saka{e da poveruva deka pticata umre. Zarem nekoj e tolku bezdu{en za da
mo`e da ja povredi, se pra{uvavme?
U~ili{niot ~as zapo~na.
‡ Ajde da nacrtame gulab! ‡ izvika nekoe od decata.
‡ Ajde! ‡ se soglasivme i drugite.
Site crtame gulab. Pod na{ite vredni prstiwa se nayira{e ubava, bela
ptica, nevidena po svojata ubavina. Gi ima{e ra{ireno kriljata i leta{e. Go
se~e{e sinoto nebo i se prevrtuva{e vo vozduhot...
^udesno ubav gulab! Gi sobral kriljata i se ustremil kon zemjata. ^ini{,
sekoj mig }e te dopre so klunot...
Svetat na{ite o~iwa od ~udesnata igra na gulabot. A toj, vo {irokata
beskrajna nebeska modrina, niz pozlatenite son~evi zraci, se vrti sose sve`o
maslinovo gran~e vo klunot. So nego, vo detskite `elbi za mir, patuva celoto
oddelenie. Go nema pove}e mrtviot gulab vo u~ilnicata.
Decata od na{eto oddelenie ne sakaat mrtvi ptici.
@ivko Nikolovski
Izrazuvawe i tvorewe
Preraska`uvawe so menuvawe na krajot
Pro~itaj go tekstot u{te edna{ vo sebe i najdi go mestoto
od kade {to saka{ da go menuva{ krajot na tekstot!
Preraska`i go prviot del od tekstot, a potoa raska`uvaj
kako saka{ ti da zavr{i ovoj nastan! Jazi~no kat~e
Proveri go znaeweto za glagolite
[to go nau~i vo treto odd.!
59
RASKA@UVAWE PO DADEN PO^ETOK
NAJUBAVATA ULICA
Jas `iveam na najubavata ulica vo na{iot grad. Taa ne e najubava zatoa {to
ima najubavi ku}i, mnogu du}ani i slatkarnici, tuku zatoa {to e naj~ista. No, taa
ne bila otsekoga{ naj~ista i najubava. I taa be{e kako i site drugi ulici vo
golemite gradovi: ne~ista, so izgazeni trevnici, iskr{eni drvca, kartoni,
vesnici, konzervi.
Eden den postavija zelena klupa pred domot na dedo Jane. Ottoga{ toj ~esto
sede{e na taa klupa i n# gleda{e nas decata kako si igrame.
Spored istoimen raskaz na Mihajlo \uri}
Da porazgovarame
60
DVETE YVEZDI
Zada~a
Prodol`i ja prikaznata!
61
PISMENO ODGOVARAWE NA PRA[AWA OD OBRABOTEN TEKST
CAROT I KO[ULATA
Da porazgovarame
Izrazuvawe i tvorewe
Odredi ja temata prika`ana vo
raskazot! Pismeno odgovarawe na
raskazot? ozdravuvawe?
63
RADIOEMISII
Da porazgovarame
Zapomni!
Zada~i
64
SONCETO I MESE^INATA
Zo{to ...
Ajde da...
Istra`uva~ko `itawe
Pro~itaj ja prikaznata i doznaj gi pri~inite za kavgata me|u
Sonceto i Mese~inata.
Razgovaraj za odnosite i kavgite pome|u tebe i drugar~iwata!
65
Za jazikot SAMOGLASKI I SOGLASKI
AAA... OOO...
UUU...
BBB...
VVV...
Zada~i!
Izgovori gi na glas zborovite:
kniga, mrak, Stojan, cve}e, mravka, krt, strav.
Izgovori gi glasovite na dadenite bukvi: A, E, I, O, U.
B, V, G, D, \, @, Z, Y, J, K, L, Q, M, N, W, P, R, S, T, ], F,
H, C, ^, Y, \, X, [.
Da porazgovarame!
Na koi glasovi, dodeka gi izgovara{, naiduva{ na pre~ki?
Koi glasovi se izgovaraat bez pre~ki?
66
A E I O U - Nie sme samoglaski.
Nema te{kotija dodeka nas ne
izgovaraat. Na{iot glas e silen i
~ist! Iako sme samo pet, mnogu sme
va`ni!
B V GD \ @ Z Y J K L Q M N WPR
S T ] F H C ^ X [ - Zo{to n# lutite?
Nie sme soglaski. Imaat pote{kotija
decata dodeka n# izgovaraat, na{iot glas ne
e tolku ~ist i silen, no i nie sme mnogu
va`ni! Bez nas ne mo`ete da formirate
zborovi! N# ima 26 na broj..
Zapomni!
Makedonskata azbuka ima 31 bukva. Taa se vika kirilica. Za
sekoj glas ima po edna bukva.
^itame kako {to pi{uvame i pi{uvame kako {to zboruvame!
Zada~i!
Ka`i zborovi {to sodr`at edna samoglaska!
Izgovori zborovi {to ne sodr`at samoglaska!
Analiziraj gi zborovite na tekst po sopstven izbor.
Po kolku samoglaski i kolku soglaski ima sekoj zbor?
67
PODELBA NA ZBOROVITE NA SLOGOVI
Za jazikot
Z
Jane, Pelister, kniga, sonce, majka, tele
B
O kopa, ~ita, duva, te~e, gree, u~i
R Stojanov, bel, dlaboko, drveno, `olto
O
dva, petnaeset, tret, sedmi, osum
V
I
Potseti se!
Podeli gi na slogovi zborovite: mama, kniga, petnaeset
Od kolku sloga se sostaveni zborovite vo tabelata?
Kakvi vidovi zborovi se vo prvata kolona, a kakvi vo drugite
tri koloni na gornata tabela?
GR ST QU BOV GROZ D
Kade najmnogu se koristi znaeweto za podelbata na zborovite na slogovi?
68
Zapomni!
Slogovite, zborovite i drugite zborovni celini se sozdadeni od
samoglaski i soglaski.
Slog e najmala govorna celina ili slogot e del od zbor.
Sekoj slog treba da ima samoglaska.
Ponekoga{ soglaskata R zamenuva samoglaska.
Zada~i!
1. Podeli gi zborovite od tekstot na slogovi!
2. Od dadenite slogovi sostavi zborovi!
3. Od dadenite slogovi sostavi re~enici!
4. Kako }e prenese{ del od zborovite od zada~a br. 1 ?
Jazi~no kat~e
Proveri go znaeweto za samoglaski, soglaski i slogovi preku analiza
na imiwata na tvoite drugar~iwa
69
SLATKA PRŽENA RIBA
70
– Jas go davam mojot ubavo raspalen ogan! – reče Vane.
– Jas ja davam mojata nova, sina tava! – reče Cane.
– Jas go davam moeto neotvoreno šiše maslo! – reče Jane.
– Jas ja davam mojata golema sveža riba! – reče Dane.
I, na ubavo razgoreniot ogan, vo novata sina tava, so masloto, ja ispržija
golemata sveža riba.
Taka, četvoricata prijateli ubavo se najadoa slatka, pržena riba.
Boško Sma}oski
Falbata e r|a!
Analiza na tekst!
Koj {to imal i so {to se falel?
Do koga se falele ~etvoricata prijateli?
[to znael gladot, {to ne znaele prijatelite?
Koga slatko se najale prijatelite so pr`ena riba?
Koja poraka ti ja pra}a pisatelot Bo{ko Sma}oski?
Jazi~no kat~e
Zborovite od poslednata re~enica podeli gi na slogovi!
71
Za jazikot IMENKI
Potseti se!
1. stol, yid, traktor, kniga, staklo, kompjuter
zaja~e, dete, drvo, cvet, riba, ptica
znaewe, svest, se}avawe, vozduh
2. Stojan, Skopje, Vardar, <Razvigor", OU <Goce Del~ev".
Razgledaj gi imenkite pod broj 1 i 2! Kakvi imenki se prvite
primeri, a kakvi imenkite vo primerite pod broj 2?
Zada~a:
Pronajdi gi imenkite vo dadeniot tekst! Vo tetratkata na edna
stranica, prepi{i gi op{tite, a na drugata stranica sopstvenite
imenki!
UBAVA E TATKOVINATA
72
Za jazikot KONKRETNI I APSTRAKTNI IMENKI
Zada~i:
Razgledaj gi ilustraciite, imenuvaj gi i ka`i {to ozna~uvaat tie?
Zo{to na tretata kolona do imenkite ima pra{alnici?
Mo`e li da se naslika: rastewe, qubov, u~ewe, stareewe, qubopitnost?
? rastewe
? radost
Zapomni!
Imenkite: dete, tele, stol...ozna~uvaat imiwa na su{testva i
predmeti. Niv mo`e{ da gi: vidi{, dopre{, slu{ne{, mirisne{ ili
vkusi{. Tie se konkretni imenki!
Imenkite ozna~eni so pra{alnici nemaat oblik, nemaat vkus nitu
miris, ne mo`e{ da gi dopre{. Tie ozna~uvaat:
prirodna pojava: ( ne{to {to se slu~uva, proces): rastewe, su{ewe;
osobini: skromnost, upornost.
~uvstva: radost, strav, sre}a;
mislovni dejnosti: doka`uvawe, u~ewe.
Da zaklu~ime:
Konkretnite imenki ozna~uvaat ime na ne{to konkretno, ne{to kade
{to mo`e da se upotrebat setilata za: vid, sluh, vkus i dopir.
Apstraktnite imenki ozna~uvaat: prirodni pojavi, osobenosti,
~uvstva i mislovni dejnosti.
73
PODAROK
74
`enite {to razgovaraa. Si spomnuva{e za drugarite {to tolku go navredija. Koga
}e ozdravi, }e im poka`e.
Slu{na ~ukawe na vratata. Vo sobata vlegoa tokmu tie - Pavle i Jovica.
Navednuvaj}i go zasrameno pogledot, Pavle mu ja podade na bolniot drugar istata
kniga za koja se spre~kaa.
– Eve ‡ re~e – ti donesov podarok.
Na liceto od Ranko osamna radosna nasmevka. Se podigna na laktot i
zapo~na da ja razgleduva knigata.
Milenko Ratkovi}
Analiza na tekst
Za kogo stanuva zbor vo raskazot?
Opredeli ja temata i mestoto na nastanot!
Zo{to se zagri`eni drugarite?
Kako Pavle go navredil Ranko?
Zo{to Ranko ne izlegol na ulicata?
[to se dogovorile drugarite?
Kako go izraduvale svojot drugar Pavle i Jovica?
[to nau~i od ovoj tekst?
Ka`i pogovorki za drugarstvoto!
Izrazuvawe i tvorewe
Preraska`uvawe na poznat tekst po daden plan:
Preraska`i go tekstot po dadeniot plan:
1. Zagri`eni drugari.
2. Ranko v krevet.
3. Radosta na Ranko.
Jazi~no kat~e
Pronajdi gi konkretnite i apstraktnite imenki.
75
ROD KAJ IMENKITE
Za jazikot
Zada~i:
Imenuvaj gi ilustraciite!
Odredi go rodot kaj imenkite: majka, tatko, dete; vol, tele, krava;
pile, koko{ka, petel!
Koga }e gi izgovara{ imenkite, pred niv stavi eden od zborovite: toj, taa,
toa! (toa dete). I ka`i od koj rod e imenkata!
PETEL I SLON
Sonceto tuku{to izgrea koga petelot sretna slon. Go pogledna i mu re~e:
– Koj od nas e pogolem jada~?
– Slonot go pogledna petleto i zamavna so golemoto uvo:
– Da se oblo`ime!
– Da se oblo`ime! – se soglasi petelot.
Slonot po~na da korne treva, da jade listovi, zelen~uk i plodovi. A petelot
samo si kolva{e.
76
Okolu pladne slonot zaspa. Koga se razbudi, go vide petelot kako s# u{te
buri~ka – crv~e po crv~e, zrnce po zrnce.
Slonot pak po~na da jade i pak go zatvori prvin ednoto, pa drugoto oko, i
zaspa.
Petelot se u{te si jade{e crv~iwa i zrnca, pa po~na da kolve i po grbot na
slonot.
– [to pravi{? – go zapra{a slonot.
– Ni{to. Vo trevata ve}e nema ni crvci ni zrnca, zatoa zbiram buba~ki od
tvojata ko`a.
Slonot se ispla{i. Petelot navistina be{e nenasiten. Go strese od sebe i
izbega. Petelot go dobi oblogot.
I do den – denes, ako slonot go vidi petelot – bega.
Pigmejska prikazna
Zada~a:
1. Po sodr`inskata razrabotka na tekstot, vo tetratkata zapi{i gi
imenkite. Pred sekoja imenka stavi go zborot {to odgovara: toj, taa, toa!
2. Pronajdi gi gre{kite vo tabelata, a vo tetratkata napi{i gi pravilno!
Zapomni!
Imenkite vo makedonskiot jazik imaat rod, osobini spored koi se
77
DVAJCA VERNI DRUGARI
Si bile dvajca drugari koi živeele posložno i od bra}a. No, mnogumina im zaviduvale na
ubavata razbiračka što si ja imale meġu sebe, pa sakale da im go rasturat drugarstvoto i da gi
skaraat. Najposle, kaj carot go naklevetile edniot od niv božem nešto lošo zboruval za nego.
Carot go zatvoril čovekot i rešil po nekolku dena da go obesi.
No, nekolku dena pred besenjeto došol negoviot drugar kaj carot i go zamolil da go
oslobodat zatvorenikot tri dena, za da bide so semejstvoto, a toj samiot }e ostane v zatvor mesto
nego. Duri i neka go obesi, ako ne se pojavi drugar mu po trite dena.
Carot se začudil, no ne rekol ništo. Go oslobodil zatvorenikot, a na negovo mesto go
zatvoril drugarot. Sakal da vidi dali navistina nivnoto drugarstvo e tolku golemo.
Navistina, po tri dena osudenikot se pojavil pred carot za da go obesat i da go oslobodi
negoviot drugar, koj ostana vo zatvorot mesto nego.
Carot togaš gi oslobodil i dvajcata i gi zamolil i nego da go zemat za drugar, štom e tolku
silno i verno nivnoto drugarstvo. Drugarite taka i storija, a site što vidoa i bea čule rekoa:
Pravina planina turka!
Makedonska narodna prikazna
78
Analiza na tekst po dadeni pra{awa
Zada~a:
Odgovarawe na pra{awa od obraboten tekst
Vo tetratkata odgovori na gorepostavenite pra{awa!
Jazi~no kat~e
Proveri go znaeweto
Po obrabotka na
raskazot pronajdi gi
imenkite, ka`i kakvi se
tie imenki, a potoa
opredeli go nivniot
rod!
79
Za jazikot BROJ KAJ IMENKITE
Da porazgovarame!
80
Da razgovarame!
Ka`i ja razlikata {to ja zabele`a vo dadenite re~enici!
Za kolkav broj stanuva zbor vo re~enicite od prvata kolona,
a za kolkav broj vo re~enicite od vtorata kolona?
Do kakov zaklu~ok dojde?
Zapomni!
Imenkite vo makedonskiot jazik razlikuvaat dva broja:
ednina i mno`ina.
Sopstvenite imenki nemaat mno`ina. Tie pretstavuvaat
edinka, sopstvenost na imeto.
Istra`uva~ko ~itawe!
Pro~itaj go tekstot vnimatelno. Tenko podvle~i gi imenkite,
a potoa vo tetratkata postavi gi na odredenoto mesto.
81
KLUPA ZA IZLO@BA
82
Celoto oddelenie po~na da se smee. Magdalena se vcrvi kako domat, a Bor~e
za prvpat `alno ja pogledna drvenata povr{ina pred sebe.
– Kutrata klupa! – izusti toj, vozdivnuvaj}i.
Sledniot den Bor~e go frli no`eto, a Magdalena si kupi blok i re{i
otsega da crta kade {to treba. Klupata, namesto na izlo`ba, zavr{i vo
stolarskata rabotilnica. [tom }e ja popravat, Bor~e i Magdalena }e znaat da ja
~uvaat.
Velko Nedelkovski
Zada~i za analiza:
Opredeli gi: temata, mestoto i vremeto na nastanot!
Preraska`i go tekstot spored dadenite naslovi:
1. Tretata klupa vo sredniot red.
2. Klupata e premestena
3. U~ili{na izlo`ba.
4. Klupata e vo stolarskata rabotilnica
Jazi~no kat~e
Popolnuvalka i gatanka
Proveri go znaeweto za:
Prvin za ne{to v raka {to vi sedi, rod i broj kaj imenkite!
Za ne{to malo, premnogu {to vredi.
Alatka e toa {to ~esto vi slu`i,
I cel `ivot taa so vas }e se dru`i.
Taa i tebe te vozvi{uva i mislite ti gi
--------
(moliv ili penkalo) G. Popovski
83
NAJSKAPOCENOTO
I den – denes vo gustite i mra~ni {umi `ivee [umskiot duh. Toj e star
kolku {to se stari {umite i gi znae site nivni tajni, bidej}i go razbira
{umoleweto na lisjata, `uborot na potocite i jazikot na `ivotnite i na pticite.
Sekoj mo`e da go ~ue negovoto peewe i svirewe, samo ako pojde vo {umata.
Se slu~i edna{, eden ranet gulab, inaku prijatel na [umskiot duh, da padne
vo blizinata na eden srebrostruen potok. Od skr{enoto krilo mu solzea kapki krv
i tonea vo pesoklivata zemja.
Gulabot be{e mo{ne `eden. Le`e{e so otvoren klun i go slu{a{e `uborot
na vodata, no nema{e sila da se dovle~ka do nea i da se napie.
– S# bi dal za kapka voda – si pomisli ranetata ptica.
Vo toj mig pokraj gulabot se stvori [umskiot duh prepraven vo mlad lovec.
Toj go zede gulabot v race i mu re~e:
– Vo ovoj ~as s# }e dade{ za kapka voda. Eve, jas }e ti pomognam, ne samo da ja
izgasne{ `edta tuku i sosema da ozdravi{. No, toa }e go storam samo pod eden
uslov, ako mi veti{ deka }e mi go dade{ najskapocenoto {to go ima{!
84
@eden do umira~ka i so neizdr`livi bolki vo ranetoto krilo, gulabot si
pomisli deka lovecot saka da mu go zeme `ivotot, pa mu odgovori:
– Mislam deka `ivotot e najskapocenoto ne{to. [tom si re{il da mi go
zeme{ zemi go koga }e ti se prisaka. Samo, te molam, podaj mi edna kapka voda pred
smrtta za da ne umram `eden.
Lovecot ja pogledna ranetata ptica i se nasmea:
– Ne ti go sakam `ivotot, tuku kriljata!
Koga gi slu{na ovie zborovi, gulabot siot zatreperi:
– Kriljata? Zo{to mi e `ivotot bez krilja? Ako ne mo`am da letam
vo son~eviot prostor i od visoko da im se voshituvam na zelenite {umi, na
ramnite poliwa, na rekite, na lozjata, toga{ podobro vedna{ da umram. @ivotot
}e mi bide ma~ewe, a ne radost; robuvawe, a ne sloboden let.
Lovecot zadovolno se nasmea koga go ~u odgovorot na gulabot:
– Letaj, gulabe, i raska`uvaj im na drugite {to e najskapoceno na svetot.
Navistina, od slobodata nema ni{to poskapoceno i poubavo!
Vidoe Podgorec
Analiza na tekst
Opredeli gi: temata, mestoto i vremeto na nastanot!
Od kade [umskiot duh gi znael site tajni na {umite?
[to posakal ranetiot gulab, le`ej}i pokraj potokot?
[to pobaral lovecot za vozvrat od gulabot? Jazi~no kat~e
Kakov bil odgovorot na gulabot? potseti se!
Pronajdi gi pridavkite vo
Kakva poraka krie tekstot vo sebe? raskazot. Dopolni go
[to ne e vistinsko vo ovoj tekst? objasnuvaweto so novi primeri!
Kakvi se tekstovite vo koi e opi{ano ne{to nevistinito?
Zbogati go re~nikot
Objasni go zborot: srebrostruen
85
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
JAZIK
gramatika imenki:
konkretn i apstraktni.
rod i broj kaj imenkite
samoglaski i slog
LITERATURA
soglaski
poezija
proza
(pesni)
^ITAWE bajki, raskazi, basni
avtorski
avtorski
tekstovi
tekstovi
izrazno
dramsko analiza na tekstovi...
~itawe
~itawe
LEKTIRA
samostojno ~itawe IZRAZUVAWE I TVOREWE
MEDIUMSKA KULTURA
radioemisii
86
Koj gi pameti Ubavite zborovi
zborovite `elezni vrati
stanuva umen, a otvaraat.
koj gi pameti
bajkite
stanuva mudar.
Vistinskoto
prijatelstvo e najretka
ptica na zemjata.
Te{kata rana
zazdravuva, a
lo{iot zbor ne se
zaborava.
87
ANALIZA NA LIK
BUKVAROT NA PINOKIO
Istra`uva~ko
~itawe
Pro~itaj go vo sebe
tekstot i obrni
vnimanie na likot na
Pinokio!
88
– Se setiv! – odedna{ izvika \epeto.
Toj go oble~e iznoseniot kaput i istr~a nadvor. Koga se vrati, dr`e{e
bukvar, a kaputot go nema{e iako nadvor pa|a{e sneg.
– Kade ti e kaputot, tatko? – pra{a Pinokio.
– Mi be{e toplo!
Pinokio vedna{ razbra vo {to e rabotata. Ima{e dobro srce i ne ja krie{e
svojata qubov. Se frli vo tatkovata pregratka.
Karlo Kolodi
Da porazgovarame!
Zo{to Pinokio sakal da se zapi{e na u~ili{te?
Kakva obleka mu so{il \epeto?
[to prodal starecot za da mu kupi bukvar na Pinokio?
Kako ja poka`al Pinokio svojata qubov?
Si gledal li film ili kuklena pretstava so Pinokio? Raska`i!
Analiza na lik
Prvin usno, a potoa pismeno opi{i go likot na Pinokio!
\epeto bil osamen i eden den re{il da si napravi dete. Go
zemal alatot i ...
a) Od {to e napraven Pinokio?
b) Opi{i ja negovata glava: nos, usta, u{i, kosa.
v) Opis na teloto, nozete ( ~evlite), racete.
g) Negovoto odnesuvawe.
Zada~a
Poseti ja bibliotekata, zemi ja knigata za Pinokio, pro~itaj ja,
potoa preraska`i ja!
Za avtorot
Karlo Kolodi e italijanski pisatel koj e roden 1826 godina,
po~inal 1890 godina. Svetska slava steknal so negovoto delo
ÂPinokio"
89
Nezadol`itelno
TEHNIKA – PAJAKOVA MRE@A
Nau~i pove}e
PINOKIO
90
IZVOR
Trojca patnici edno utro se sretnaa kraj eden izvor. Tuka zabele`aa natpis:
ZEMETE PRIMER OD MENE!
Trojcata patnici po~naa da se raspravaat okolu toa kakva e vistinskata
smisla na natpisot, kakva poraka im pra}a.
– Potokot {to }e se sozdade od ovoj izvor, ‡ re~e prviot – }e te~e niz
{iroka dolina, }e gi sobira vo sebe site drugi poto~iwa i }e stane golema reka.
Natpisot n# u~i deka sekoga{ treba da se stremime napred, da se trudime bez
prekin ako sakame da se zbogatime.
– Spored moeto mislewe, natpisot ima drugo zna~ewe – re~e vtoriot.
– Izvorot mu ja gasne `edta na sekoj `eden {to }e pomine tuka. Toj ni slu`i
kako primer kako treba velikodu{no da im slu`ime na svoite bliski.
A tretiot patnik na ovoj na~in go objasnil zna~eweto na natpisot:
‡ Nie ja pieme vodata od izvorot ako taa e bistra i ~ista. Matnata voda ne ja
pijat duri ni yverovite. Ako saka{ da bide{ sakan i cenet od site, bidi isto taka
bistar i ~ist.
Elin Pelin
Da porazgovarame!
Kako go objasnuva{ natpisot nad izvorot?
Razmisli kakva pouka mo`e{ da izvle~e{ od natpisot.
Pronajdi gi pou~nite re~enici i nau~i gi napamet.
91
Istra`uva~ko ~itawe
EDEN GOLEM UM I EDNO
Pro~itaj go tekstot vnimatelno.
MALE^KO SRCE Obrni vnimanie na opisite na
likovite!
@ivee{e nekoga{ na svetot eden visok suv starec, so ostar dolg nos i retka
brada. Be{e mnogu nesimpati~en, se vika{e Em Iks.
92
od radioto. Vo N. se slu~uva ne{to ~udno. Nad gradot odnenade` se pojavija
iljadnici baloni. Sekoj balon nosi vrzana golema ubava torba. Vo celiot grad od
~e{mite namesto voda, te~e ubavo slatko vino!...
Potoa Em Iks ne saka{e da slu{a. Toj pritr~a kon ÂGolemiot um" i se
nafrli vrz nego so kreskav, lut glas:
– Glupaku, ti treba{e da go razurne{ N. Treba{e da go izbri{e{ od liceto
na zemjata. Ti ni{to ne razbra! Ti ne si golem, tuku `alen i ni{to`en um! Sekoj
majmun i sekoja koko{ka se poumni od tebe. Ti...
No, ÂGolemiot um" se poka`a kako ma{ina {to ne mo`e da podnesuva takvi
navredi. Toj optegna edna od svoite `elezni race, go zgrap~i nau~nikot i go
isfrli niz prozorecot tolku daleku, {to od toa vreme nikoj nikoga{ nitu slu{na
nitu go vide Em Iks.
A Luixi stana poznat nau~nik i, ÂGolemiot um" go slu{a{e sega samo nego.
Zasluga na Luixi be{e i toa {to gradot N. se spasi od propast. Koga Luixi
doa|a{e eden ~as porano od Em Iks, vo utrobata na golemata ma{ina prave{e
male~ko metalno srce, metalno, no blagorodno, koe rabote{e kako vistinsko.
Luixi misle{e na dobri dela i negovite izumi mu slu`ea na ~ove{tvoto.
Da porazgovarame!
Po sodr`inskata obrabotka, opi{i go likot {to sam }e go izbere{.
Koristi gi zborovite {to se odnesuvaat na nivnite nadvore{ni
karakteristiki.
Pronajdi go delot od tekstot kade {to se dadeni opisite na likovite!
Pronajdi go delot od tekstot od koj mo`e{ da otkrie{ kakvi osobini
imaat Em Iks i Luixi!
Razgovaraj za porakata na avtorot na tekstot.
Do kakov zaklu~ok dojde?
Jazi~no kat~e
Proveri go znaeweto za imenki: sopstveni,
op{ti, konkretni, apstraktni, za rodot i
brojot kaj imenkite!
93
POEZIJA
POETSKA SLIKA
GATANKA
@itata ja znaat
i no}nite rosi,
kandilceto taa
so sebe go nosi.
(s - e - - - ka)
Zbogati go re~nikot
Objasni go zborot kandilce
.
94
Zada~i:
Zapomni!
Pro~itaj gi prvite dva stiha od pesnata
(poetskata tvorba) <Svetulka" vo sebe! Slikite {to gi zabele`a
[to zabele`a i {to po~uvstvuva dodeka dodeka ja ~ita{e pesnata,
gi ~ita{e stihovite? a potoa gi opi{a ili
Opi{i so zborovi vo tetratkata ili
naslika, se vikaat
naslikaj go toa {to go zabele`a!
Istoto napravi go i so drugite stihovi! poetski sliki.
Nau~i pesnata da ja ka`uva{ izrazno!
SONCE KOSIDBA
Sonceto e trkalce i malce Stari zajko seno kosi,
prilega na carski ven~an prsten. a lisa go zbira vredno,
ne ostava zrno edno.
Sonceto e skapa para
koja {to sekade se bara. Ni muvata nema mrza,
vo kolata seno nosi.
Sonceto e vre}a polna zlatni zrna
sekojdnevno od neboto {to vrnat. Komarecot, i toj brza,
Zagorka P. Todorovska seno frla, seno klava
i ne kreva duri glava!
Proveri go svoeto znaewe
Od kolku stiha e sostavena sekoja
strofa od pesnite ÂSonce" i <Na tavanot ne se iska~uvam,
ÂKosidba"? od tamu da padnam mo`e sekoj ~as.
Pronajdi gi rimuvanite zborovi! I noga da skr{am kutra, jas,
Objasni gi poetskite sliki vo pa sakate da se izma~uvam".
dvete pesni! Ivan Ivanovski
95
NE ZAKLUČUVAJTE GI VRATITE
Ne zaklučuvajte gi vratite,
širum neka se otvoreni,
igrite neka počnat,
žagorot neka se širi.
Zejnel Beksač
Zada~a
Opredeluvawe poetski sliki spored dadeni pra{awa
Spored dadenite pra{awa opredeli gi poetskite sliki vo pesnata:
1. Na kogo se odnesuva molbata da ne se zaklu~uvaat vratite?
2. Na {to li~at ulicite bez deca?
3. [to se {iri koga se otvoreni vratite?
Zada~ata izvr{i ja po tvoj izbor: na crte` ili preku tekst.
Da porazgovarame
96
IZVESTUVAWE ZA SOBIRNA AKCIJA
Zada~i
Usno napravi izve{taj za opredelen nastan vo u~ili{teto ili za
okolinata kade {to `ivee{. Rakovodi se spored nasokite:
Koga se slu~i nastanot? Kade? Koja be{e pri~inata za nastanot?
Ako zavr{i, kako zavr{i. Ako e so potrajno dejstvo, ka`i koga
}e prodol`i izvestuvaweto!
Dadenite izve{tai (primeri) se patokaz za pravewe izve{tai.
Zapomni!
Ako saka{ da izvesti{ za ne{to {to si videl, {to si
do`iveal, izvesti navreme, to~no i kuso!
97
TV – EMISII
aparati.
Ja sledi{ li emisijata na
Obrazovnite programi obrazuvaat, makedonskata TV za jazikot?
te podu~uvaat, ti go pro{iruvaat
Koi TV – filmovi gi gleda{
znaeweto!
na TV – programite?
Nau~nopopularnite programi ti
ka`uvaat za nau~nite dostigawa od Koi od detskite TV – filmovi
pove}e oblasti. gleda{?
98
MOLBA DO TELEVIZOROT
Od sreda do sreda
vo na{iot dom
TE – VE se gleda.
Jas: – Mamo...
A taa: - ^ekaj...
da go vidam ova samo.
]e {epnam: – Tato...
Da porazgovarame
Kakov problem ti opi{al poetot Van~o Polazarevski?
Kakva poetska slika si pretstavuva{ dodeka ja ~ita{ pesnata?
Dali ja prepoznava{ istata slika i vo tvojot dom?
Dali i ti si zavisnik od TV?
Koj od tvoeto semejstvo najmnogu gleda televizija?
Zada~a
Opi{i preku prozen ili poetski sostav eden tvoj den so semejstvoto
pred TV!
99
KOMPJUTEROT E I SREDSTVO ZA KOMUNIKACIJA
Da porazgovarame!
Koristi{ li kompjuter?
[to naj~esto pravi{ na kompjuterot?
Za {to mo`e da slu`i kompjuterot?
Zapomni!
Kompjuterot e sredstvo so koe mo`e: da igra{ razni igri, da
slu{a{ muzika, da gleda{ filmovi, da go zbogatuva{ svoeto
znaewe od site oblasti, da se dopi{uva{, da komunicira{ sekade
vo svetot (ako si priklu~en na Internet), da gleda{ TV, da
slu{a{ radio...
E-mail ( I – mejl) e elektronska po{ta koja se ispra}a preku
kompjuter.
100
DENES SUM PISATEL ILI POET
RAZBUDI JA FANTAZIJATA!
Kreativna zada~a
Zamisli deka si pisatel, (raska`uva~ ili poet)! Izberi kako
inspiracija edna od dvete sliki, razbudi ja fantazijata i tvori!.
Obrni vnimanie na redot na nastanite, vremeto i mestoto.
Naslov izmisli sam.
101
ZABAVNIOT PARK NA TATKO MI
102
– Nikulecot na Diznilend nikna koga tebe i sestra ti ve nosev vo sabotite
i nedelite po zabavnite parkovi i vo Zoolo{kata gradina. Tie denovi bea
najsre}ni vo mojot `ivot - mi re~e edna{.
– Mojot zabaven park nikoga{ nema da bide zavr{en. Toj e ne{to {to ve~no
mo`am da go razvivam i pro{iruvam. Duri i drvjata }e rastat i sekoja godina }e
bidat s# poubavi. ]e vidi{, sekoe dete na Zemjinata topka }e znae {to e toa
Diznilend!
Navistina, nekolku godini potoa, Diznilend gi primi svoite prvi
posetiteli.
Dajana Dizni (SAD)
Da porazgovarame
Za kogo se zboruva vo tekstot?
[to znae{ za Diznilend i za Volt Dizni?
Dali si posetil eden od zabavnite parkovi na Diznilend?
Koj ja raska`uva prikaznata <Zabavniot park na tatko mi?"
Koga i kade se rodila idejata za gradewe zabaven park?
Zbogati go re~nikot
avtogram – svoera~en potpis na nekoja li~nost
Diznilend – grad na junacite od crtanite filmovi na Volt Dizni
nikulec – za~etok na ne{to
103
DRVO NA @IVOTOT
Velat, si bil nekoj sultan koj bil mo{ne bogat. Imal tolku pari, {to
mo`el da gi napolni }esiwata ne samo na `itelite od celata imperija ami i
podaleku. No, sultanot bil tolku skr`av i ma|epsan od bogatstvoto, {to ne go
napolnil ni }eseto na svojot sin – prestolonaslednikot ]emal.
Toj duri vovel poseben propis so koj im bilo zabraneto na gra|anite da
~uvaat pari doma. S# {to imale, morale da prijavat kaj sultanot.
No, koga sultanot napolnil 77 godini i 7 meseci, se razbolel. Koga mu
ka`ale deka nema da `ivee u{te dolgo, toj podripnal i viknal na siot glas:
– [to ~ekate?! Vedna{ da ste ja podgotvile grobnicata i da me zakopate
zaedno so moeto bogatstvo. Samo, vnimavajte: ne sakam nikoj da znae kade sum
zakopan i kade mi se parite!
Dvorjanite se za~udile.
– Veli~estvo, pa vie ste s# u{te `iv! – rekol glavniot sovetnik koj imal
samo polovina jazik.
– Tokmu i zatoa sakam da me zakopate, da vidam dali }e storite onaka kako
{to vi e naredeno – odgovoril sultanot.
104
Sepak, izleglo kako {to namislil skr`aviot sultan. Ve~erta nekolkumina
najverni slugi go prenele vo grobnicata, koja poslana so `olticite li~ela na
zlatno more. Gi zatvorile vratite od grobnicata i go ostavile sultanot da umre
me|u svoite pari.
No, po nekoe vreme, na mestoto kade {to se nao|ala sultanovata grobnica,
izniknalo drvo. Toa bilo najneobi~noto drvo na svetot. Najnapred od nego
rascutile nekakvi rozovi cvetovi, a potoa negovite granki oplodile tolku pari
{to od niv mo`el sekoj siromav da kine i da se obogatuva.
– Nikoj ne smee da se dobli`uva do drvoto! Tuka e zakopano sultanovoto
bogatstvo! – vikale dvorjanite. – Toa mu pripa|a samo nemu!
Sodr`inska razrabotka
Opredeli go mestoto, vremeto i temata na tekstot!
Kako se bogatel sultanot?
Zo{to sultanot im naredil na dvorjanite da go zakopaat `iv?
Na {to mislel pisatelot koga ja sporedil grobnicata so zlatno more?
Kakvo drvo izniknalo od grobot na sultanot?
[to im rekol prestolonaslednikot ]emal na siroma{nite?
Koga se isu{ilo drvoto?
Ka`i go tvoeto mislewe za likovite na sultanot i likot na ]emal!
Zbogati go re~nikot
}esiwata – pari~nici; imperija – carstvo
sultan – turski golemec; dvorjani – slu`benici na sultanot
105
Za jazikot PRIDAVKI
Potseti se!
BABA JANA
Da porazgovarame!
1. Koi od dvata teksta ti davaat pojasna slika za baba Jana?
Pronajdi gi i ka`i gi pridavkite vo tekstot!
Zapomni:
Zborovite {to poka`uvaat kakvo e ne{toto (stara, {arena, mala...), ~ie e
ne{toto (babino, Janina,. selsko...), od {to e napraveno ne{toto
(volnena, slamena, drveno...) se vikaat pridavki.
106
Za jazikot OPISNI PRIDAVKI
Imenki pridavki
stari
pi`ami svileni
letni
iskinata
tantela
crvena
sino
platno obeleno
leneno
Zapomni!
Predmetite i su{testvata imaat pove}e osobini. Osobinite na
predmetite i su{testvata se objasnuvaat so pridavki, koi to~no
ili pribli`no gi opi{uvaat.
Pridavkite koi gi opi{uvaat osobinite i ka`uvaat kakvo e
ne{toto se vikaat opisni pridavki.
107
PRV VO VSELENATA
108
Celo vreme vnimatelno ja nabquduvav rabotata na instrumentite.
Zavr{en del na letot, se vra}ame na Zemjata. Vo 10 ~asot i 25 minuti avtomatski
se vklu~ija uredite za ko~ewe. Bezvozdu{nata sostojba ja snema,
pogolemoto optovaruvawe me pritisna na sedi{teto i od golema sre}a glasno
zapeav. Visinata se namaluva{e. Deset iljadi metri... devet iljadi metri... osum...
sedum...
* * *
Dolu blesna linijata na rekata Volga. S# mi be{e dobro poznato; i golemite
predgradija, i proletnite poliwa, i {umi~kite, i pati{tata, i Âku}ite {to se
gledaa kako detski igra~ki od gore".
Vo 10 ~asot i 55 minuti, po obletuvaweto na Zemjinata topka, sre}no se
spu{tiv na odredenoto mesto.
Koga zastanav na cvrsto tlo, zdogledav `ena i devoj~e, koi so interes me
gledaa. Mi trgnaa vo presret. No, {to pove}e mi se dobli`uvaa, nivnite ~ekori
stanuvaa s# pobavni i pobavni. Bev oble~en vo svoeto bleskavo portokalovo
vselensko odelo, pa mojot neobi~en izgled malku gi zbuni. Ni{to sli~no nemaa
videno.
– Na{inec, drugari, na{inec – vikav vozbudeno, vadej}i go
hermo{lemot.
Toa be{e Ana Akimovna – Tahtarova so {estgodi{nata vnuka Rita.
Zada~i za istra`uvawe
Po sodr`inskata razrabotka zemi enciklopedija od u~ili{nata
ili gradska biblioteka. Pronajdi materijali za kosmonautite i zbogati
go svoeto znaewe, a i fantazijata.
Eve {to nau~iv jas: "Dodeka se nao|aat vo vselenata,
astronautite mo`at da porasnat za 5 sm." Zo{to, kako, istra`uvaj!
109
NAJUBAVIOT KOW
Nekoga{ imalo eden bel, najbel, najubav kow na svetot, so srebreni grivi, so
zlatni potkovici i telo mazno kako svila. Nikoj ne uspeal da go javne toj kow.
110
Samo edno mom~e veruvalo deka }e go fati najbeliot, najbrziot, najubaviot
kow na svetot. Nekolku meseci go demnelo, nekolkupati bilo na dofat do nego, no
kowot sekoga{ uspeval da mu izbega.
Eden den dodeka kowot piel voda od potokot, od najbliskata granka mom~eto
skoknalo vrz beliot i mazen grb na kowot, uspealo da go javne, dr`ej}i se za
negovata srebrena griva.
Kowot tr~al po planini i dolini, preskoknuval reki i potoci, protr~uval
niz livadi i poliwa. Mom~eto cvrsto se dr`elo za grivata, no poleka po~nalo da
ja gubi silata i nemo}no padnalo na trevata.
So prstite go doprelo svoeto lice i se v~udovidelo koga sfatilo deka e
nabr~kano, a kosata i bradata sosem mu obelele - po nekolku miga na beskrajna
sre}a na ple}ite na najubaviot kow, mom~eto stanalo belokos starec.
Vo rakata mu ostanale samo nekolku vlakna od srebrenata griva, kako dokaz
deka nekoga{ go javalo najubaviot, najbeliot, najprekrasniot kow na svetot. A
kowot so seta svoja mladost, rasko{ i ubavina i natamu tr~al niz poliwata i
planinite i gi predizvikuval smelite mom~iwa.
Du{ko Kralevski
Da porazgovarame!
Postojat li ednorogi kowi? Mo`at li da se pripitomat?
Kako se obedinuva mitskoto so stvarnoto? Odgovorite na ovie
pra{awa pobarajte gi vo skaznata ÂAleksandar i ednorogot" od
Du{ko Kralevski, koja pobedi na Konkursot za najdobra skazna na
ÂDetska radost" vo 2000 g.)
Jazi~no kat~e
Pronajdi gi pridavkite vo raskazot i ka`i kakvi se. Dopolni go
opisot so pridavki {to sam }e gi smisli{!
111
Za jazikot LI^NI ZAMENKI
i nie sme u~enici
jas, ti i toj a tie?
sme u~enici!
Da porazgovarame!
Prva dojde Anastasija. Vleguva i @arko, a Boban be{e u{te na ulica.
Jas i ti }e vlezeme, a toj neka vleze koga }e dojde, predlo`i
Anastasija.
Na kogo se odnesuva zborot jas? (na onoj {to zboruva, na Anastasija)
Na kogo se odnesuva zborot ti ? (na onoj {to e najblisku, na onoj komu
mu se obra}a{, na @arko)
Na kogo se odnesuva zborot toj? ( na onoj {to e podaleku, na Boban)
Grupa deca sedea okolu golemata masa, drugi deca bea malku ponatamu na malata
masa , a ima{e deca i vo detskata soba, koja be{e malku podaleku.
– Nie jadevme od tortata, sega zemete i vie! Gi poslu`ivte li i
tie {to se vo detskata soba ? – pra{aa decata {to sedea okolu golemata masa.
112
Da porazgovarame!
Na kogo se odnesuva zborot nie? ( na site onie {to se vo taa
prostorija, vo edna grupa)
Na kogo se odnesuva zborot vie? ( na onie {to se vo blizina, so koi
mo`e{ da razgovara{)
Na kogo e upaten zborot tie? ( na onie {to se podaleku, so koi vo
momentot ne se razgovara)
Zapomni!
Zborovite: jas, ti, toj, taa, toa; nie, vie, tie gi zamenuvaat
imiwata na licata ili n# upatuvaat kon odredeni lica. Zatoa
ovie zborovi se nare~eni li~ni zamenki.
ednina mno`ina
li~ni zamenki glagoli li~ni zamenki glagoli
Zada~a!
Napi{i nekolku povrzani re~enici vo koi{to }e
upotrebuva{ samo sopstveni imenki. Istite re~enici prepi{i gi,
no na nekolku mesta sopstvenite imenki zameni gi so li~ni
zamenki!
113
[TURECOT I MRAVKATA
114
Duva veter, magla nosi, Prijatelke, ti letovo
do`d istura, te~e, kaj gi mina dnite?
mravkata nad pragot yirna – Vo poleto svirev, peev
i na {tur~eto mu re~e: gi veselev site!
115
Za jazikot
ZBOROVI KOI IMAAT ISTO ILI SLI^NO ZNA^EWE
SILEN HRABAR
SAKAM QUBAM
SMEL JAK
DEVOJKA TROPAV
SLU[NAV MOMA
^UKAV ^UV
Zada~i:
Prodol`i da ka`uva{ zborovi {to imaat isto ili sli~no zna~ewe!
Koga ~ita{ nekoj tekst, zapi{uvaj gi zborovite so isto ili sli~no
zna~ewe za da si go zbogati{ fondot na zborovite vo tvojot re~nik.
Zapomni!
Ovie zborovi poretko se upotrebuvaat vo usniot i vo pismeniot
govor. Glavno se koristat za da se izbegne upotrebata na ist zbor
pove}epati.
116
Za jazikot
RAZGOVOR
To{o pla~e, a dedo go te{i:
Dedo: – Ne pla~i To{o, ti si golem, sramota e da pla~e{.
To{o: – ]e pla~am, ne sum golem, jas sum mal!
Dedo: – Ti si dobro dete!
To{o: – Jas sum lo{o dete. Zapomni!
Dedo: – Stani, studeni se kamewata! Ovie zborovi ~esto se
To{o: – Ne se studeni, topli se! koristat vo usniot i
Dedo: – Grd si koga pla~e{!
pismeniot govor. Koristat
To{o: – Ubav sum, ubav sum!
za verodostojno opi{uvawe
Dedo: – Temno e ve}e, stani da odime doma.
na predmetite, su{testvata i
To{o: – Ne e temno, svetlo e!
Dedo se naluti i trgna. pojavite.
To{o se ispla{i deka }e ostane sam,
pa trgna po nego.
Zada~i po nivoa:
1. Napi{i gi zborovite so sprotivno zna~ewe na: ostar, te`ok,
visok, prazen.
2. Povrzi gi izrazite kako {to e primerot podolu!
Kako da si bez glava! Napravi golemo bezredie vo ku}ata.
Glavata ti e v torba! Razmisluva{ za ne{to.
Se ka~uva{ na site na glava! Vnimavaj {to pravi{.
Izvalkan si od glava do petici! Vo opasnost si.
Pametot v glava! Dosaden si ve}e.
Ti se mota po glavata! Celosno si izvalkan.
Ja svrte ku}ata na glava! Raboti{ bez da razmisluva{.
117
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
JAZIK
opisni pridavki
li~ni zamenki
LITERATURA
izrazno
dramsko analiza na prozni i poetski
~itawe
~itawe tekstovi
analiza na lik poetska slika
IZRAZUVAWE I TVOREWE
preraska`uvawe, raska`uvawe,
izvestuvawe
analiza na likovi
opis na lik
izvestuvawe
MEDIUMSKA KULTURA
TV – emisii, kompjuterot – sredstvo za
komunikacija
Zapomni!
Po~ituvaj gi drugite
Da porazgovarame! za da te po~ituvaat
Kakov praznik e praznikot Bo`i}? tebe!
119
NOVA GODINA SE BLI@I
120
ZBIRAJTE SE DE^IWA
121
NOVOGODI[NA ^ESTITKA
GATANKI
Zada~i
Koja godina trae
Vo tetratkata napi{i edna
samo eden den?
koledarska pesna od krajot vo koj
(N - - - g - - - - -)
{to `ivee{!
Opi{i edno tvoe koledaruvawe!
Eden belobrad dedo
donese igra~ki razni:
baloni, topki, kukli
i knigi so bezbroj skazni.
.........................
122
SNEGOT E UBAV
Snegot e ubav, koga vo no}ta
na prozorecot tivko }e sleta.
Snegulki koga po cel den veat
i bela pokrivka pletat.
Analiza na pesna
Ako odgovori{ na pra{awata, }e gi otkrie{ i poetskite
sliki vo pesnata <Snegot e ubav".
Kakva pokrivka plete snegot tivko letaj}i vo no}ta?
Zaradi koi igri decata go sakaat snegot?
Od {to se vcrvuvaat detskite nosiwa v zima?
Koja od ovie zimski sliki najmnogu ti se dopadna? Zo{to?
Naslikaj ja slikata {to ti se dopadna so vodeni boici!
Pronajdi gi zborovite vo pesnata {to se rimuvaat.
123
RADOST PRED BO@I]
Istra`uva~ko
~itawe!
Opredeli ja temata
vo raskazot!
Koi se glavnite
likovi vo raskazot?
Zo{to se ta`ni
babata i dedoto?
Kakvi ~uvstva pobudi
ovoj raskaz kaj tebe?
Raska`i eden praznik
kaj baba i dedo!
Taa godina zimata rano se javi od zad ridjeto. Na esenta u{te od daleku i gi
poka`a svoite sne`no beli zabi. Mnogu rano be{e se razdiplila po visokite
planinski vrvoj i samo go ~eka{e migot da se vturne kon u{te neobranite poliwa.
Dedo Gija, taka go vikaa stariot \or|ija, sekoj den ita{e kon gradinata za da
gi obere crvenite piperovi vrvolinki, poslednite zacrveneti domati i na baba
Marija buket od docnite cve}iwa.
Stariot Gija so godini si ima{e svoja voobi~aena pateka na dvi`ewe.
Maliot dvor so tro{nata ku}i~ka be{e celo negovo carstvo. Zapo~nuva{e so
pu{tawe na gulabite koi ostanaa po zaminuvaweto na sinot vo golemiot grad, na
koko{kite da im frli zrnca `ito, da ja nahrani kozata Belka koja taa prolet mu
okozi dve prekrasni jariwa. No Gija najmnogu se zadr`uva{e vo {talata so
[arenka, a taa so mle~noto vime gri`livo go hrane{e svoeto telence.
No, sepak, nego go ma~e{e ne{to drugo. Razmisluva{e za negoviot milenik,
na kogo kako mal, dr`ej}i go na koleno mu pee{e pesni~ki. Tomi taa esen trgna vo
vtoro oddelenie. Razmisluva{e za dale~inata i te{kite migovi na razdelbata.
Poleka, so naramok drva vo racete se dvi`e{e kon domot. Gi ostavi drvata
do {poretot, i se {mugna vo sobata kade {to be{e go ostavil pismoto. Go zede vo
raka i po koj znae koj pat po~na da go ~ita.
124
‡ Te ~ekam odamna, vnu~ko moj. Dvorot i ku}ata zapustea bez tebe. Ni
cve}iwata ne cvetaat kako koga be{e ti so nas. Otkako zaminavte vo gradot,
ottoga{ kataden ko gladno orle me kluka jadot. Samo vo zima koga vetrot }e duvne
kako da slu{am, ~edo, i srceto mi treperi od glasot dale~en: ‡ Evemee... dedoo... No
{tom }e mine toj glas no}en, ti{inata zlokobno pa|a, samo likot tvoj snaga mi
dava i nade` vo mene ra|a. Te ~ekam so netrpenie vnu~ko moj."
Tvojot dedo Gija
Na den pred Bo`i}, nekade okolu pladne, dodeka baba Marija go mese{e
lep~eto za badnik vo dvorot zastana avtomobil. Gija be{e vo {talata so Ku~kata
Sivka, koga slu{na;
‡ Dedooo, babooo...! Vo istiot moment se {treknaa dve stare~ki srca.
‡ Marija se str~a so sitoto v raka, a Gija samo {to ne poleta kon Tomi.
Pregratkata kako da trae{e ve~no. Solzi radosnici se slivaa po izbr~kanite
~ela na Gija i Marija.
‡ Vleguvajte, zar snegot treba da ni stasa do kolenici. Sigurno ste umorni i
gladni od patot, vleguvajte mili moi - prva se osvesti baba Marija.
‡ Toj badnik be{e no} na najgolema sre}a. Pari~eto padna vo zala~eto na
Tomi, koj od sre}a potskoknuva{e od edniot do drugiot kraj na odajata. Sledniot
den po predanieto se be{e rodil Isus Hristos. Taa no} i Sivka na svet donese pet
prekrasni {arplanin~iwa. Na radosta i nema{e kraj.
Stojan Arsi}
125
BELI GULABICI
Snegulki – beli gulabici,
razveale krilja na planini,
nad gradovi, sela, nad ulici,
nad mnogute detski ramenici.
A decata – sanki napravija
i natprevar `estok najavija,
niz padini, strmni udolnici,
se spu{taat senki - krilatici.
[al~iwa – {irum razveani,
MRAZOT SE TOPI
LICA: BO@O I BOLE
SCENA: Sekoj sedi na po eden star sandak
BOLE: Bo`o dali znae{ kako se probiva mrazot?
BO@O: Ne znam, zo{to toa te interesira koga mraz nema nigde osven vo
fri`ider?
BOLE: Ne znaev deka tolku si zakr`laven ! Jas zboruvav za onoj drugarskiot mraz,
a ti si zapnal!
BO@O: Kakov ti e toj rebus!? Vo posledno vreme mnogu fantazira{, vo {to e
rabotata?
BOLE: Sakam na koj bilo na~in da $ doka`am na voobrazenana Gordana deka sum
dobar drugar, ama nikako da go probijam mrazot!
BO@O: Slu{aj, jas znam, toj mraz ne se probiva, tuku se topi, a toa zna~i...
BOLE: [to zna~i toa?
126
BO@O: Toa zna~i poleka, postepeno malku po malku...
BOLE: Probav... Prvin i go ukradov molivot i $ go skr{iv... Potoa $ ja
skriv kapata... Potoa ja butkav koga izleguvavme od u~ili{te... Potoa $ go zemav
ranecot i $ go zaka~iv na drvo... i ni{to, i ni{to... Taa se pravi kako ni{to da ne
razbira.
BO@O: Toga{ ti ostanuva samo ona poslednoto.
BOLE: Koe?
BO@O: Srce i strela!
BOLE: A, toa nikako, ne sakam! Dosta i dadov ~vrgi, zaka~ki i kubewe na kosa. Zar
sega i da ja ubijam!? Ti si pobudalel, strela vo srce, pa toa e sigurna smrt, zar
nema{ videno nieden kauboec kako gine od indijanska strela!
BO@O: Ti mene mi ka`uva{ deka sum zakr`lavel, a ne znae{ deka pokraj
indijanskata strela postoi i onaa drugata – nacrtana strela i srce!
(zavesa)
Aleksandar Popovi}
Zada~i:
Pro~itaj go dramskiot tekst izrazno!
Odredi ja temata!
Razgledaj ja ilustracijata, a potoa spodeli gi tvoite
iskustva na istata tema!
Tekstot iskoristete go za dramskata sekcija!
127
DVE RAZLI^NI PRIKAZNI ZA ISTO DEVOJ^E
Istra`uva~ko ~itawe!
Pro~itaj , razmisli, fantaziraj, tvori!
Pro~itaj gi vo sebe dvete prikazni!
Po {to se sli~ni, a po {to se razlikuvaat dvete prikazni?
Zo{to Martina ne sakala da gi pu{ti do`dot i snegot vo sobata?
Vo prvata prikazna avtorot samo ni ka`a deka Martina sonila
~uden son. Fantaziraj i ti i otkrij {to sonuvala Martina?
Pro~itaj go sostavot pred drugar~iwata. Istoto neka go napravat
i drugite. Sostavite stavete gi na pano kaj tvorbite na
literaturnata sekcija. Mo`e{ da raska`e{ i nekoj tvoj ~uden son.
Koj znae, mo`ebi i Martina go sonila istiot son.
1. Prikazna za do`dot
Si be{e edno krevet~e na trkalca, na koe ima{e edna pernica prepolna so
soni{ta. Iljadnici najrazli~ni sni{ta.
Edna ve~er Martina skokna vo krevet~eto, se zavitka do bradata i go zalepi
uvoto vrz pernicata:
– Perni~ke, perni~ke, ka`i mi {to }e sonuvam ve~erva?!
No, pernicata nikoga{ ne odgovara pred da zaspie devoj~eto.
I tokmu koga Martina zaspiva{e, nekoj tropna na prozorecot:
– Trop, trop, trop!
– Koj e? – pra{a Martina.
Odnadvor se slu{na glas:
– Jas sum, do`decot! Pu{ti me vnatre, Martino! Sakam da se stoplam i da
napravam poto~e na kilim~eto pred krevetot! ]e si igrame do utre izutrina!
Martina se potkrena vo krevet~eto.
– [to ka`uva{, poto~e na kilim~eto?! Samo u{te toa mi nedostasuva!
Martina se vovre pod jorgan~eto, a do`dot odnadvor tropa{e i ja vika{e da mu
otvori.
128
– Neka si tropa, neka si vika. Se pu{ta li do`d v soba?
Martina zaspiva{e, zaspiva{e, zaspiva{e. I takov ~uden son soni. Znae{ li
kakov? Ne znae{! Tuku ajde, pobrgu i ti da zaspie{, mo`ebi }e go sonuva{ tokmu
istiot son!
2. Prikazna za snegot
Slednata ve~er Martina pak si legna vo krevet~eto, se zavitka do bradata i
go zalepi uvoto vrz pernicata.
– Perni~ke, perni~ke, ka`i mi {to }e sonuvam ve~erva?!
A pernicata mol~i i ~eka Martina da zaspie. Naedna{ nekoj tropna na
prozorecot.
– Trop, trop, trop!
– Koj e?- pra{a Martina.
– Jas sum, Martino, snegot! - se slu{na glas odnadvor – pu{ti me vnatre da se
stoplam. ]e si napravi{ sne`en ~ovek od mene i }e go stavi{ vrz kilim~eto. ]e si
igrame do utre izutrina!
– Ama {to izmisluva{?! Sne`en ~ovek na kilim~eto?
Martina se vovre pod jorganot, a snegot nadvor tropa{e i ja vika{e.
Neka si tropa, neka si vika! Se pu{ta li sneg vo soba?
Mratina zaspiva{e, zaspiva{e... A ti s# u{te li si budno detence? Brgu
zatvori gi o~iwata! Mo`ebi }e go soni{ istiot son {to go sonuvala Martina.
Ota [afrenek (^e{ka)
129
SPOREDUVAWE
MAMICA
Da porazgovarame!
Zapomni!
Izraznoto sredstvo so koe se vr{i sporeduvawe me|u
predmeti, su{testva ili prirodni pojavi se vika sporedba.
130
RAZBUDI GI ^UVSTVATA VO SEBE
PRIJATELI
Andrej~o gi nahrani,
prijateli stanaa,
pa, srnata i vrap~o
zimovo kaj nego ostanaa.
Kiro Donev
Zada~a:
Razbudi ja fantazijata i raska`uvaj na istata tema pod naslov
<Korka leb za prijatelot".
Da porazgovarame!
Opredeli ja temata i mestoto na nastanot {to go opeal
poetot Kiro Donev!
Koi likovi se zastapeni vo pesnata?
Kakvi ~uvstva se razbudija kaj tebe dodeka ja ~ita{e pesnata?
Zo{to srnata i vrap~o ostanale preku zimata kaj Andrej~o?
Kakvo dete e Andrej~o?
Kako se gri`i{ ti za `ivotnite?
131
BELA PRIKAZNA
Po zapoznavawe so sodr`inata
na raskazot, po razgleduvawe i
analiza na tehnikata
ÂPetored", obidi se sam
(spored primerot na novata
tehnika), na tekst od
u~ebnikot ili od tvoeto detsko
spisanie, da napravi{ takva
tabela.
132
I niz gradskite park~iwa i pred zgradite po~naa da niknuvaat
sne{kovci kako golemi beli pe~urki. Majkite od prozorcite zagri`eno vikaa po
svoite deca:
133
OD ILUSTRACIJA DO POETSKA SLIKA
Da porazgovarame
So {to u{te bi gi
dopolnil zimskite sliki?
134
ZAVIST
Jas znam deka ne e ubavo, no sepak mu zaviduvam na svojot drugar koj vo igrata
e podobar i pouspe{en od mene. Kako da si pomognam?
– S# zavisi od toa kako gleda{ na svetot - go podu~i Starecot.
– Da pretpostavime deka site lu|e zaedno so~inuvaat edna ko{arkarska ekipa.
Zar }e se luti{ dokolku na eden igra~ od tvojata ekipa mu trgne od raka i
postignuva ko{ za ko{ postojano? Dali toa ne e pri~ina site od ekipata da se
raduvaat, kako i site prisutni vo salata da gi podigne na noze. Sekoj ko{ se dodava
na vkupniot rezultat i donesuva zaedni~ka pobeda. So sekoja pobeda ekipata
triumfira, a i tvojata vrednost i slava. Bitkata me|u zaedni~kite dobra i
sopstvenata sebi~nost ne e samo tvoja. Taa bitka se bie vo sekoe ~ove~ko srce. Vo
sekoe ~ove~ko srce taa ili dobiva ili gubi. Sekoe srce e vitez koj mora da pomine
mnogu isku{enija i borbi za da se izbori za svojata plemenitost. Bidi i ti igra~
od svojata ekipa. Ako taka nau~i{ da gleda{ na svetot, nikoga{ pove}e nema da
ima{ pri~ina za zavist i qubomora. Vo tvoeto srce, za takvi ~uvstva ve}e
nikoga{ nema da ima mesto.
Bo`idar Prosewak
Da porazgovarame
Zo{to mom~eto mu zaviduvalo na svojot drugar?
Koj go podu~uva mom~eto?
Na koj na~in starecot go podu~uva mom~eto?
So {to se pobeduva zavista?
[to se slu~uva koga zavista }e te pobedi tebe, a {to koga ti }e ja
pobedi{ nea?
Zbogati go re~nikot
zavist – Da nastojuva{ nekomu da mu se slu~i ne{to lo{o,
135
FILM
Filmot e sedma umetnost
Da porazgovarame
Zapomni!
136
Nezadol`itelno
nau~i pove}e Tehnika GROZD
Avtor po izbor
Crno bel ili
vo boja
Ja prika`uva
Igran film
stvarnosta onakva
kakva {to e
VOVED VO FILMSKO
OSTVARUVAWE
Vo boja ili crni
bel Sodr`ina po
izbor
Ima filmska
prikazna Animiran
film
Animiran
Crtan film Kuklen film film
 Sne`ana i
sedumte xuxiwa"
137
EKO PESNA
138
Razmisli, odgovori, objasni!
Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na opi{aniot nastan!
Kakvi ~uvstva se pobudija dodeka ja ~ita{e <Eko pesna"
Komu mu se naluti za nesre}ite {to se opi{ani vo pesnata?
Koja e pri~inata za smrtta na pticata?
Zo{to ribarot zaludno ~eka?
Zo{to poetesata Jan~evska rekata ja narekla "mrtva reka"?
[to se slu~ilo so srni~kata?
Od {to se silnite bolki kaj deteto?
Dali si si slu{nal ili pro~ital za sli~ni nezgodi od TV ili od
vesnik?
[to pravi{ ti za za~uvuvawe na ~istata sredina vo koja {to
`ivee{?
Ima li vo tvoeto oddelenie i u~ili{te EKO – PATROLA
Koja e zada~ata na Eko kontrolata?
Zbogati go re~nikot
Ekologija e nauka koja gi prou~uva odnosite na rastenijata i
`ivotnite so nivnata sredina.
Izrazuvawe i tvorewe
Iskoristi gi za govorni i pismeni ve`bi delovite od
Povelbata na Obedinetite nacii i mudrite izreki za prirodata:
139
EKOBOMBA
Scena: (Dejstvoto se slu~uva vo u~ilnica. Voobi~aena vreva i {epotewe.)
Goce: (Vleguva zadi{en) Ej, drugar~iwa, stra{ni raboti se slu~uvaat!
Jana: Stra{ni, kako stra{ila za vrap~iwa!
Goce: U{te postra{ni, katastrofalni! (decata se smeat)
Goce: Kikotete se u{te malku, a potoa }e se zboguvate!
Don~o: So tebe li? ( Goce kima so glavata deka ne e zboguvaweto so nego)
Jana: Ami so kogo?
Goce: Podobro da ne vi ka`uvam...
U~enicite: Ka`i, ka`i...
Goce: ]e vi ka`am – so `ivotot! ]e se zboguvate so `ivotot!
U~enicite: Auu, ama ni iznaka`a pred ~asovi!
Jana: Ih, ama si zagado~en! Ajde odgatni ja tajnata!
Goce: Vo u~ili{niot dvor ima bomba!
U~enicite: Auuu!
Goce: Da, da, vistinska bomba! I sega go baraat podmetnuva~ot. Direktorot $ re~e
na na{ata u~itelka deka i na{eto oddelenie e zame{ano...!
Jana: Nie zame{ani vo bombata, ajde ne izmisluvaj!
Goce: Ne izmisluvam! Ti mo`e{ da zboruva{ za sebe, a ne i za drug!
Jana: ]e zboruvam za site! Nie ne sme bomba{i, ne podmetnuvame bombi...
Goce: Da sum na tvoe mesto ne bi rekol taka... Ete, na primer... Don~o...
U~enicite: Auuu, Don~o podmetnuva~ na bomba?! La`e{!
Goce: Mislam deka ne e kako Don~o {tipjan~eto, ama deka si go biva zaa...
Don~o: Jas sum podmetnal bomba, jas? Znae{, ako ti svetnam edna! (se luti)
(vleguva u~itelkata so direktorot)
U~itelkata: Dobro utro, deca! Na{iot direktor saka ne{to da vi soop{ti i zatoa
vnimatelno sakam da go slu{ate!
Direktorot: Blagodaram kole{ke!(se vrti kon u~enicite) - Dragi u~enici, imam
neprijatno ~uvstvo... !Imeno, sakam da vi ka`am deka nie se nao|ame pred edna
katastrofa, pri {to ni se zakanuva bomba!
140
U~enicite: Auuu, bomba!
Direktorot: Da, da, bomba, vistinska ekolo{ka bomba vo koja, za `al, ste zame{ani
i vie! Va{eto ~etvrto tri mi se ~ini kako da ima prednost! (se zagleduva kon site,
a potoa zapira na Don~o) Kako se vika{?
Don~o: (ispla{eno) Don~o!
Direktorot: Zna~i, ti si Don~o!
Don~o: Jas ne sum podmetnuva~! Jas ne sum Don~o {tipjan~eto...
Direktorot: Znam, no ne zna~i i deka ne si podmetnuva~ na bombi?!
Don~o: Jas podmetnuva~ na bombi?!
Direktorot: Pred malku vo dvorot jade{e li burek?(Don~o kima so glava)
Direktorot: Hartijata kade ja frli?
Don~o: Vo dvorot!
Direktorot: Zna~i, ti si podmetnal ekolo{ka bomba!
U~itelkata: I ne samo toj, tuku site ~esto podmetnuvate ekolo{ki bombi!
Direktorot: Ne ti, tuku jas }e im ka`am na site, a i tebe! Za pet minuti da go
is~istite dvorot i pove}e da ne vidam vakvi ekolo{ki bombi!
U~itelkata: Ajde site vo dvorot i najmaloto liv~e da se najde vo kontejnerot! Od
utre }e imame i ekokontrola protiv ekobombite! Direktorot: Kole{ke, se
nadevam deka sme spaseni od ekobombite!
Sowa Aleksovska
Zada~i:
1. Izlezete vo dvorot i is~istete go od ekobombite. (Za{titete gi racete)
2. Nau~ete go dramskiot tekst po ulogi i napravete me|uoddelenska
pretstava, razgovarajte i za higienata vo u~ili{teto.
141
EKOLOGIJA VO SLIKA
RASKA@UVAWE PO SLIKA
DETE: SONČKO:
– Navistina, Sončko, odiš Nemam zlatni kuli, dete,
na spienje seka večer? jas nikade ne se krijam,
Zad planini kuli, što gi imaš, zlatni zraci segde pliskam
denes baba mi mi reče. i nikojpat ne se skijam.
Ako slušam }e me kreneš Tuka štom go minam patot
so tvojata zlatna raka? zad planini jas ne gasnam,
}e me nosiš v zlatni kuli? v drugi zemji brzam, dete,
Da gi vidam - mnogu sakam! zorata ja nosam jasna.
Duri spieš, dete drago,
bezbroj luġe od son budam,
razni zemji gledam, dete,
pa sum tažno i se čudam:
– Zošto ušte ima vojni?
Zošto ima majki stradni?
Zošto ima bezrabotni?
Zošto ima deca gladni?
Pa od taga i od žaloj
vo oblaci bi se skrilo…
Eh, da rasnat site taka
kako ti što rasneš, milo.
Nasekade jas da grejnam,
kako tebe što ti svetam!
što e sloboda i radost
Zada~i: site dečinja da setat!
Nau~i ja pesnata napamet!
Prepi{i ja so kirili~na azbuka. Bistrica Mirkulovska
Vnimavaj na ubavoto pi{uvawe.
143
TEATAR
144
Da porazgovarame
Zapomni!
Za teatarska pretstava, e potrebno: scenario, re`iser, akteri,
teatarska scena i mnogu drugi podgotovki.
Za kuklena pretstava se potrebni istite raboti, samo ima i
kukli. Zad kuklite govorat akterite.
Scena e mestoto kade {to se izveduva pretstavata. Taa mora da
odgovara na vremeto i na mestoto kade {to se slu~uva dejstvoto
opi{ano vo scenarioto.
Scenario e tekstot izgotven od scenaristot. Vo nego e opi{ana
scenata i govorot na akterite.
Zada~i po grupi:
Vo u~ebnikot imate dramski tekstovi. Zaedno so drugar~iwata
dogovorete se za eden od tekstovite i napravete pretstavi:
1. Kade {to vie }e bidete akteri.
2. Pretstava so kukli, koi }e gi izrabotite sami ili so pomo{
na likovniot umetnik vo u~ili{teto.
145
NAJMO]NOTO SU[TESTVO
Eden ubav proleten den, bra}ata [turci legnaa na trevata so violinite pod
glava.
– Znae{ li {to sonuvav, Milko? - pra{a Ilko.
– Ne znam - se po~e{a Milko zad uvoto.
– Sonuvav deka sum najmo}noto su{testvo na svetot!
– Jas ne bi rekol taka! – se nasmevna Milko.
Ilko poleka se svrte kon svojot brat.
– Ne zboruvaj ni{to, tuku pogledni go neboto i ka`i mi {to gleda{?
– Gledam oblaci – gi okokori o~ite Milko.
– A {to pravat oblacite?
– [to mo`at da pravat, osven da begaat!
– To~no, begaat, no od kogo begaat? – pra{a Ilko i gordo se nasmevna.
– Od kade da znam pak, jas...
– Begaat, za{to se pla{at od mene!
– Od tebe? – se za~udi Ilko.
[tur~eto Ilko ne uspea da ka`e ni zbor za{to vo toj mig, dodeka stoe{e
taka ispraven, go zdogleda edna lastovi~ka i sleta vo trevata. Za sre}a, najmo}noto
su{testvo na svetot navreme se skri pod eden zelen list.
Ondrej Zimka
146
Analiza na tekst po dadeni pra{awa
Opredeli gi: temata, vremeto i mestoto opi{ani vo tekstot!
Kakov son sonil Ilko?
Na kogo go raska`al sonot?
[to mu ka`al Milko na Ilko?
Od kogo begale oblacite?
[to se slu~ilo so Ilko?
Zo{to Ilko se skril vo trevata?
Gatanka
Nadaleku se pro~ul glas
kolkav veselnik sum jas.
So pesna svoja preku leto
razigruvam pole seto
Zada~a po nivoa
Izberi sam {to }e raboti{
1. Prepi{i gi re~enicite
Nasmej se! {to gi ka`al Milko!
TELE FALBAXI^E 2. Preraska`i go tekstot!
Vakvo pismo ni isprati edno 3. Dramatiziraj go tekstot!
tele:
– Sekoja ti ~est i slava, eve ti za Jazi~no kat~e
basna tema: <Od mojata majka -
Prepi{i gi konkretnite i
krava, poubava majka nema."
apstraktnite imenki i odredi go
Miho Atanasovski rodot i brojot kaj imenkite.
147
KAVGA
Kavgata e lo{a rabota, a najlo{o e koga se karaat o~ite i racete. Eve kako e
toa kaj Lena. ]e se vrati Lena od u~ili{te, }e ja otvori ~itankata i }e pogledne
{to ima za doma{na zada~a.
Toga{ o~ite }e re~at:
‡ Lele, kolku ima za pi{uvawe! Nikoga{ nema da stigne{ seto ova da go
napi{e{!
A racete }e re~at:
‡ ]e se obideme! Zo{to da ne go napi{e{?
Za `al, Lena gi slu{a o~ite i gleda ispla{eno vo tetratkata, a vremeto si
vrvi. Koga po izvesno vreme, so vozdi{ka }e po~ne da pi{uva, vrednite race brgu
}e rabotat i pi{uvaweto odi lesno. No, se razbira, pak }e se zame{aat o~ite i }e
re~at:
‡ U{te mnogu ti ostana za pi{uvawe!
Lena ispla{eno gleda vo tetratkata, a vremeto u{te pobrgu minuva. Taka kaj
Lena postojano se karaat o~ite i racete, a toa, se razbira, ne e ubavo.
A kako e kaj mama? Kaj mama o~ite }e re~at:
148
– Mnogu ima za rabota, no brgu }e se zavr{i!
Racete }e dodadat:
– Sekako deka }e se zavr{i!
I taka o~ite i racete slo`no rabotat i na site im se ~ini deka mama lesno
si gi vr{i rabotite. Mo`ebi e navistina lesno, za{to nejzinite o~i i race ne se
karaat.
Kako e kaj baba? Kaj baba o~ite }e re~at:
– Mnogu ima rabota, no brgu }e se zavr{i!
Racete }e dodadat:
– Sekako deka }e se zavr{i!
Racete }e se obidat da im pomognat na o~ite, no na baba racete se stari i
izmoreni i ne mo`at da gi stignat o~ite i po~nuva kavgata. I kaj baba se karaat
o~ite i racete, no baba `ali poradi toa, za{to kavgata nikoga{ ne e ubava.
Slavka Maneva
Zada~a
Raska`i usno, a potoa i pismeno kako se slo`uvaat
tvoite o~i i race. Naslovot izmisli go sam.
149
KRAL PRILI^NO MAL
Vo kralstvoto Golema [a{arma vladee{e eden kral. Pa sigurno, kral. A
ovoj kral, nare~en [a{arko, po cel den se bawal i toa zatoa {to sakal da ima
svila namesto ko`a. Toa malkucka e ~udno, neli?
No ako se znae deka ovoj kral bil vquben do u{i vo princezata Kadifka
^ojska, od kralstvoto Tekstilija, i deka taa izjavila deka }e se oma`i samo so
~ovek koj ima svilena ko`a, toga{ s# e jasno.
Kralot [a{arko zna~i ne bil {vrknat, ami – vquben. I taka, [a{arko
svoite kralski denovi gi minuva{e vo golemite kralski bazeni i od tamu gi
izdava{e svoite kralski naredbi, koi{to bea sekoga{, ova... kako da ka`eme, pa
bea prili~no vla`ni.
Kralot po cel den si pliva{e, se kape{e, nurka{e i potoa go bara{e
golemoto ogledalo za da vidi do kade stignal so svileeweto na ko`ata.
Za `al, toa ne samo {to ne ode{e lesno, ami be{e prili~no te{ko.
Zatoa, pak, eden kadifen i po malku esenski den, vo kralstvoto pristigna
poznatiot istra`uva~ na jabolka nare~en Deli{es Najumniot.
Toj vedna{ na negovoto kralsko viso~estvo mu ponudil pra{ok za svileewe
na ko`ata.
150
A besen bil kralot mal. Mnogu besen. Ama, kolku mo`e da bide besen eden
tolku mal kral? Pa malku.
Lele, majko moja, kral pokus od svoeto kralstvo za celi tri broja!
A ~are!? Dali imalo ~are?
– Mora da ima. ^are mora da ima! – viknal i proviknal kralskiot minister
za iznao|awe ~are i drugi iznao|awa. Toj, vo imeto na kralot naredil, celoto
kralstvo da se smali to~no za tri broja.
Se nabavilo pra{ok. Se perelo po celi denovi i no}i, ama xabe.
Videl, – nevidel, kralot [a{arko mal, od taga u{te pove}e si se zbral, pa
si gi sobral svoite kralski partali i si oti{ol vo edna druga prikazna.
Svoeto kralstvo go ostavil isto kako porano, od bubalka do diva yverka site
so obi~na, prirodna merka.
Van~o Polazarevski
Zada~a po nivoa:
Sam izberi {to }e raboti{
1. Prerasaka`i go raskazot po dadenite para{awa:
Koj e kral vo kralstvoto Golema [a{arma?
Kade gi minuval denovite kralot [a{arko?
Zo{to kralot sakal svilena ko`a?
[to se slu~ilo po upotrebata na pra{okot?
Kakva naredba dal kralskiot minister? Kade si zaminal kralot?
2. Preraska`i go raskazot, so izmenet kraj!
3. Preraska`i go raskazot vo uloga na kralot!
151
GRADSKA BIBLIOTEKA
[TO ZBORUVAAT KNIGITE - PRIKAZNA VO SLIKI
Nema nikoj da me
Prestanete da se `alite!
prelista, vo racete
Ta, ete, tuka se decata.
da me zeme...
Od nivnite veseli lica,
`elba za ~itawe zra~i!
A toa, sestri, za nas
od sre}a pove}e zna~i!
152
Da porazgovarame!
Zapomni!
Enciklopedija e izvor na znaewa, kniga od koja mo`e{ da razjasni{
mnogu ne{ta koi ne ti se jasni ili ne gi znae{..
Eve nie od edna detska nau~na enciklopedija nau~ivme deka
Mese~inata ne sveti, nie ja gledame zatoa {to taa ja odbiva son~evata
svetlina. Prodol`i da istra`uva{, sigurno }e otkrie{ mnogu
interesni raboti za koi ne si znael!
Ve`bi za izrazuvawe:
Dadenata strofa neka ti bide tema za raska`uvawe!
Prestanete da se `alite!
Ta, ete, tuka se decata!
Od nivnite veseli lica –
`elba za ~itawe zra~i!
A toa, sestri, za nas –
153
Za jazikot
GLAGOLI
Potseti se!
JA SPASIV PTICATA
Istra`uva~ko ~itawe!
Pro~itaj go tekstot vo sebe i odgovori na pra{awata:
Koga se slu~uva dejstvoto? Kade se slu~uva?
Kakvo delo napravilo deteto?
Pronajdi gi zborovite so koi se iska`uva dejstvo, rabota ili
sostojba!
Zapomni:
Zborovi so koi se iska`uva dejstvo ili sostojba se vikaat glagoli.
Zada~i:
Napi{i po dve re~enici vo koi }e ima glagoli koi iska`uvaat dejstvo
ili sostojba!
154
SEGA[NOST, MINATOST, IDNOST
Za jazikot
Sega u~am od
u~ebnikot za
~etvrto odd.
Istra`uvaj!
Razgledaj ja ilustracijata i ka`i {to zabele`a!
Koga deteto u~elo od ~itankata za treto oddelenie?
Od koja ~itanka u~i sega?
Koga }e u~i od drugite ~itanki?
Zada~i:
1. Pro~itaj go tekstot ÂJa spasiv pticata". Pronajdi gi
glagolite i ka`i koj glagol poka`uva sega{nost, koj minatost, a koj
glagol poka`uva deka dejstvoto }e se vr{i vo idnina?
2. Odredi koga se izvr{uva dejstvoto vo re~enicite:
Marko i Mirko }e igraat fudbal.
Ilija i Filip sedat na klupata.
Darko vozel velosiped na igrali{teto.
155
POGRE[EN PODAROK
Kako dobar tatko, Nenad koga se vra}a od nekoj podale~en pat, }e donese
podarok na pomaloto i pogolemoto }erki~e.
Ovoj pat na pomalata $ kupi interesna barbika. Na pogolemata ubavo
avion~e.
Letot trae{e kratko. Dojde doma. [tom zayvoni, dvete }erki vo eden glas
svikaa:
– Tato, {to ni kupi?
– ^ekajte, tato da gi izmie racete, da ve gu{ne i potoa }e vi gi dadam
podarocite.
Po kratko vreme, dodeka devoj~iwata negoduvaa {to pobrgu da im gi dade
podarocite, Nenad so nasmevka im prijde i ja pra{a pomalata:
– Pogodi {to ti donese tato?
– Kukla.
– Bravo! Pogodi. Sega }e ti ja donesam.
Koga male~kata ja vide se izraduva i po~na da go gu{ka.
Potoa $ prijde na pogolemata }erka.
– Ajde, milo, pogodi {to ti donese tato?
– Kow~e.
156
Nenad se vxa{i.
– Kako kow~e. Kaj mo`e kow~e da se donese so avion.
– Jas za toa ni{to ne znam. Jas o~ekuvav kow~e.
– Tato ti kupi avion~e. Samo da vidi{ kolku e li~no.
– Jas sakam kow~e, a ne avion~e.
Nenad se rasta`i. @enata go uspokojuva{e, no toj taa no} ne zaspa.
Eden den otidoa na gosti v selo.
Koga vlegoa vo seloto, pogledni v desno, pogledni v levo, o~iwata im
zaigraa veselo po livadite, po nivite, kraj me|ite, kraj {umi~kite, jagniwata,
prasiwata, piliwata, `ivo i razigrano e nasekade.
– Ene kow~e! svika pogolemoto devoj~e, se razveseli. Kow~eto si {eta{e
po dvorot....
Tome Momirovski
Da porazgovarame:
Opredeli ja temata, vremeto i mestoto na opi{aniot nastan!
[to im donese tatkoto na }erki~ite?
Koj ne be{e zadovolen od podarokot?
[to sakala pogolemata }erka? Jazi~no kat~e
Kako go ocenuva{ odnesuvaweto na pogolemoto devoj~e?
Pronajdi gi
Kako se ~uvstvuval tatkoto? glagolite vo
raskazot i
[to trebalo da napravi devoj~eto koga videlo deka
opredeli vo koe
podarokot e pogre{en? vreme e vr{eno
dejstvieto.
Koga se roditelite na pat, {to vi e najva`no?
Zada~a:
Raska`uvawe so daden po~etok
Raskazot ne e zavr{en. Zemi ja poslednata re~enica ÂKow~eto
si {eta{e po dvorot" kako naslov, i raska`uvaj. napravi nova
prikazna (vtor del na raskazot)!
157
Za jazikot RE^ENICA
Potseti se!
ISPREVRTENA PRIKAZNA
Samo {to izgrea rid~eto odzad sonceto, a krevetot ripna od
{irokople}niot ~i~ko, gi pikna opincite vo nozete, ja stavi glavata na kapata i ja
otvori ku}ata na vratata.
Izvadok od raskaz Branko ]opi}
Pro~itaj, razmisli, odgovori!
[to razbra od pro~itaniot tekst? Zo{to ne razbra ni{to?
Kakvo zna~ewe ima pravilniot red na zborovite vo re~enicite?
[to e re~enica?
Zada~i:
1. Sredi ja isprevrtenata re~enica da stane celina so koja {to se
iska`uva nekoja misla i zapi{i ja vo tetratkata!
2. Napi{i po dve re~enici: raskazni, pra{alni i izvi~ni!
158
Za jazikot PODMET I PRIROK VO RE^ENICATA
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj gi vnimatelno tekstovite eden po eden. Obrni
vnimanie na sekoja re~enica:
Koj ja vr{i rabotata i kakva rabota vr{i!
Da porazgovarame!
Koj sedi vo klupata pred Pero? (Pred Pero sedi Mira.)
[to pravi Mira? (Mira sedi.)
Koj stavi pandelka na pletenkata?
Koj misle{e da ja povle~e za pletenkata Mira?
[to prave{e Pero?
Dali mo`e da bide re~enica: [turecot violina?
Do kakov zaklu~ok dojde so tretata grupa re~enici?
Koj razmisluva? Koj ja zede violinata?
159
vr{itel na dejstvo
dejstvo
Yidarot yida.
Zapomni!
Zborovite koi ka`uvaat koj go vr{i dejstvoto, ili za kogo se zboruva vo
re~enicata se vikaat podmet.
3. ? razmisluva
Zapomni!
Sekoja re~enica mora da ima prirok.
Re~enicata mo`e da nema podmet. Ako podmetot e spomnat vo prethodnite
re~enici, }e znaeme za kogo stanuva zbor, koj go vr{i dejstvoto.
Zada~i za ve`bi:
Zaedno so nastavnikot izberi tekst od u~ebnikot, napravi tabela kako
{to e prikazot, i vnesi gi podmetot i prirokot od sekoja re~enica.
160
PADNA SNEG
Jazi~no kat~e
PROVERI [TO SI NAU^IL
Istra`uva~ko ~itawe:
Pro~itaj go vnimatelno raskazot, a potoa vo tetratkata:
1. Prepi{i po edna: raskazna, izvi~na i pra{alna re~enica.
2. Prepi{i tri re~enici po tvoj izbor, vo koi{to }e gi ozna~i{
podmetot i prirokot.
3. Pronajdi gi imenkite i opredeli vo koj rod i broj se.
4. Vo posebni grafi postavi gi op{tite i sopstvenite imenki!
5. Pronajdi gi opisnite pridavki.
6. Prepi{i gi i glagolite {to poka`uvaat: sega{nost, minatost i
idnost.
161
IZNENADUVAWE
Zada~a:
Od u~ili{nata biblioteka zemi ja knigata ÂDvojnata Lota" i
pro~itaj ja. Razgovaraj za sodr`inata.
162
Nezadol`itelno
TEHNIKA - SKELETEN PRIKAZ
nau~i pove}e
PO PRO^ITANA KNIGA
DVOJNATA LOTA od Erih Kestner
BOJA
(izrazuva predizvikani
raspolo`enija ili
~uvstva)
163
PITA SO JABOLKA
[to e ova/
Pomirisaj
pita so...
{to ti
donesov...
164
– Ima{ supernastinka ili nekoj grip. Zatnata si i ne ~uvstvuva{ nikakov
miris. Taka li e? E, {tom e taka – vozdivnuva Levata nozdra – {tom e taka, go
gubi{ i apetitot. I, {to pravime? Da se prostime od zdravjeto!
Taka ja prekoruva svojata sestra i $ go podgotvuva ~ajot od boliva~.
– O mi se pu{ti. Mi olesna. Lele, kakva pita so jabolka! Zarem e mo`no. Daj
vamu!...
Cane Andreevski
Da porazgovarame!
[to e ~udno vo ovoj raskaz?
Zo{to go zagubila apetitot Desnata nozdra?
So {to ja lekuvala sestra $?
Kako ve lekuvaat va{ite majki?
Dali e ubavo da se zemaat lekovi vedna{, samo za obi~ni
nastinki, koga prirodata ni dava tolku mnogu bilki {to
lekuvaat?
Zada~a:
Neka ti bide model ovoj tekst, a ti izmisli nov tekst za drugi delovi na
tvoeto telo!
Gatanki: jazik
165
Za jazikot
BROEVI
Zapomni:
Zborovi koi ozna~uvaat koli~estvo ( kolku na broj ima ne{to) se
vikaat broevi. Broevite od 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 se glavni ili
osnovni broevi .
166
Zada~i:
Od broevite 1 i 5 mo`e da se napravat broevite 15 i 51.
Napi{i gi broevite so zborovi!
Koi broevi }e gi napravi{ od : 1 i 1 od 2 i 9 od 7 i 1?
Pro~itaj gi zatemnetite zborovi od vtoriot del na tekstot!
[to poka`uvaat tie?
Zapomni:
Zborovite koi poka`uvaat kako stojat ne{tata po red se redni broevi.
Zada~a:
Zapi{i gi rednite broevi i imiwata na drugar~iwata od tvojata redica!
Napi{i gi so zborovi broevite: 14, 11, 96, 49, 431
Od dadenite broevi napi{i redni broevi: 3, 7, 38, 59.
Spored godinite, koj reden broj go ima{ ti vo semejstvoto?
GATANKI
1. Eden stava, vtor pie, tret raste. ------------------
2. Osameno drvo
Na drvoto dvanaeset granki; --------------------------------
Na sekoja granka ~etiri gnezda; -------------------------------
Vo sekoe gnezdo po sedum ptici; -------------------------------
Sekoja znae po dvaeset i ~etiri pesni. -----------------------
( 1. do`d, zemja, rastenije; 2. godina, sedmici vo mesec, sedmica, den i no})
167
Za jazikot IZGOVARAWE I PI[UVAWE NA BROEVITE
1653 g.
Zada~a:
Pro~itaj:
Na ilustracijata ima: 1 ku}a, 1 drvo od 99 god. Na drvoto ima 217
granki. Ku}ata e izgradena 1653 god.
Ve`bi:
Pro~itaj gi re~enicite. Pravilno izgovori gi broevite {to se
napi{ani, a potoa prepi{i gi re~enicite vo tetratkata.
Broevite zapi{i gi so zborovi!
Makedonija dobi nezavisnost vo 1990 god.
Skopje e razru{eno od golem zemjotres vo 1963 god.
Vo bazenot ima{e 235 ribi.
Baba slavi 72 rodenden.
Milka e 103 na red.
Milka ima 200 denari, a Marko 300 denari. Kolku denari
vkupno imaat dvajcata?
168
Za jazikot
Da porazgovarame
Kolku kup~iwa drva ima na slikata?
Kolku drva ima sekoe kup~e?
Mo`e li to~no da ka`e{ po kolku drva ima vo sekoe kup~e?
Ka`i pribli`no?
Kolku drvja ima na tvojata ulica?
Ako ne si siguren, ka`i pribli`no!
Zapomni!
Koga ne si siguren za to~nosta na nekoja brojnost, a si blisku do
to~nosta, se vika pribli`na brojnost.
169
JUNACI I NASTANI OD NA[ETO MINATO
Da porazgovarame!
Za kogo se zboruva vo pesnata?
Kolku poetski sliki ima vo
pesnata? Opi{i gi!
[to znae{ za Goce Del~ev?
Za koi drugi junaci od na{eto PESNA ZA GOCE
minato si slu{nal? Proklrta da e taa raka
Zapej ako znae{ pesna za Goce! {to kur{um istrela,
Zada~a: {to snaga mu rastrgna,
Poseti spomenik na Goce Del~ev. {to krv juna~ka razlea.
Iskoristi go znaeweto od
predmetot op{testvo i Site majki se rasplakaa,
pro~itanite pesni i raskazi za site planini `alea,
nego, a potoa sostavi raskaz ili mil sin zagubija,
pesna za Goce! du{mani go ubija.
Raspra{aj se i, ako ima, poseti gi
kulturnite i istoriskite Cela zemja v bol se zavi,
spomenici vo tvojot kraj. Nabavi za junakot svoj `ali.
sliki ili fotografii, zapisi i Koj li sega }e n# vodi!
koristi gi na ~asovite po Majka takov sin ne }e rodi.
makedonski jazik i na ~asot po
op{testvo. Ne! Goce `iv e u{te,
go slu{am i jas, i toj, i ti.
Ve~no }e `ivee vo nas,
vo pesni i stihovi.
Julijana Zoksimovska
170
SIRMA VOJVODA
Deka se ~ulo, videlo,
moma vojvoda da bidit,
na sedumdeset sejmeni,
na tie gori zeleni,
na tija vodi studeni?
Moma im vele, govore:
‡ Tova sos qudba ne bivat!
Zemete prsten od r'ka,
vrzete prsten na buka,
frlejte redum na ni{an;
koj }e udarit prstenot,
toj }e si bidet vojvoda
i mene }e me }erdosat.
Site frlija so redum,
nikoj mi prsten ne udri.
Moma si vele, govore:
‡ Podaj mi, ~au{, pu{kata! Pesnata nema da ja u~i{ napamet.
Pu{kata pukna od r'ka, Taa e samo da ti ka`e za minatoto
padna mi prsten od buka. na tvojata zemja. Za junacite koi gi
Pak moma vele, govore: dadoa svoite `ivoti za slobodna
‡ Zemejte, kamen frlejte, Makedonija.
koj }e me mene natfrlit, Zada~i:
toj mene neka }erdosat,
1. Nau~i edna narodna pesna
toj mlad vojvoda da bidet.
za na{eto minato!
Site mi redum frlaja,
2. Od bibliotekata zemi
nikoj si kamen ne natfrli;
kniga za u~estvoto na tvojot
Sirma mi kamen natfrli
kraj vo borbata protiv
deset ~ekori potamo.
osmanliskoto ropstvo!
I sedumdeset dru`ina
odbra Sirma – vojvoda. Makedonska narodna pesna
171
PEČALBA
Sekoj den maloto dete Trajče go paseše konjčeto Dorčo po selskite livadi. Dorčo beše
mnogu mirno konjče. Dopuštaše Trajče da mu se kačuva, da igra so nego, da trča po livadite i
bea najdobri drugari.
Tatko mu na Trajčeta, selanecot Tane, dvapati nedelno odeše vo Karaorman, bereše drva
i gi prodavaše vo Struga i Ohrid.
No, ete, nastapija teški i mačni godini, neplodni godini i vojni. Luġeto počnaa da odat na
pečalba.
Eden den so mnogu drugi selani od Mackovo, trgna da odi na pečalba vo Belgrad i tatko
mu na Trajčeta, Tane.
Trajče i majka mu go ispratija duri do krajot na seloto. Toj gi pregrna, izbaci i trgna...
– Koga }e se vrati!?...
Izvadok od „Volšebnoto samarče” Vančo Nikoleski
Da porazgovarame
Spored naslovot, odredi ja temata i razgovaraj za sodr`inata!
Mediumska kultura
Zaedno so nastavnikot pogledaj go filmot ÂVol{ebnoto
samar~e" i opi{i go likot na Traj~e!
<Tu|inata pusta da ostane!"
Jazi~no kat~e
Napravi si samokontrola
Pronajdi gi imenkite vo izvadokot od romanot i podredi gi:
op{ti, sopstveni; konkretni i apstraktni!
Pronajdi gi glagolite i podredi gi spored toa koga e izvr{eno
dejstvoto: vo sega{nost, vo minatost ili vo idnina!
Izvr{enata zada~a proveri ja so drugar~eto. Razgovarajte na ~as!
Literaturno kat~e
Pro~itaj go romanot, a potoa napravi sodr`inska razrabotka!
172
EDNA TATKOVINA IMA[
ni ja
do
ke
Letni, sokole letni, Ma
vo prostorot sloboden i {irok
i pak vrati se tuka,
vo moeto toplo krilo.
Pro~itaj, razmisli i
razgovaraj!
Pesnata nema da ja u~i{
napamet. Taa e samo da ti ka`e za
minatoto na tvojata zemja. Za
173junacite - ma`i i `eni.
Zada~a
Nau~i edna narodna pesna za
SILATA ZA NIKOJ NE E MILA
ZO[TO?
Da porazgovarame!
Koj e posilen od tebe?
Silata za nikoj ne e mila. Od kogo si posilen ti?
Nad silata isto ima sila. Koga treba da ja upotrebuva{
svojata sila?
Nad dzverkata isto ima dzverka. Koga si lut nekomu, {to treba da
Koja čeka, koja merka. pravi{?
174
DETSKI I DNEVEN PE^AT
-КОЛИБРИ-
Da porazgovarame!
175
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
JAZIK
pravopis
gramatika
ve`bi
sega{nost,
minatost
broevi: glavni i redni; i idnost
pravilno izgovarawe i pi{uvawe na is
broevite so pribli`na brojnost; glagoli:
sega{nost, minatost i idnost;
re~enica-podmet i prirok vo re~enicata
^ITAWE poezija
proza
bajki, raskazi, basni (pesni)
izrazno
dramsko analiza na prozni i poetski
~itawe
~itawe tekstovi...raska`uvawe,
preraska`uvawe...
sporeduvawe
IZRAZUVAWE I TVOREWE
usno izrazuvawe
pismeno izrazuvawe
176
Ajde, ajde povelete,
ajde site star i mlad
na balovi i sedenki
vo poznatiot Skaznograd.
178
– Mene nikoj ni{to ne mi mo`e, ae edno obi~no lav~e! Jas sum sultan,
najsilen i najumen vladetel vo celoto carstvo! Lisicata ve}e mi zdodea so svoite
soveti!
– Utre }e razmislime i }e re{ime {to }e storime - $ veti leopardot na
lisicata . – Odi si, ve}e ne si mi potrebna!
Lisicata sfatila deka popusto go sovetuva leopardot i si zaminala.
No lavot rasnel i porasnal.
Eden den so svojata sila i re{itelnost go prisvoil ona {to mu pripa|alo.
Leopardot moral da mu go otstapi sultanskoto mesto. Lavot sednal na
prestolot i se proglasil za car na site `ivotni.
Lafonten
Analiza na tekst
Jazi~no kat~e
Literaturno kat~e
Razgovaraj za skaznite (bajkite)! Zborovite: leopard, rasnel i
re{itelnost podeli gi na
slogovi. Za sekoj zbor vo tabela
napi{i gi soglaskite i
samoglaskite
179
SONOT NA E[KO
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go vnimatelno tekstot.
1. Pronajdi gi glagolite i podredi gi vo grafite vo
rabotnite listovi! ( sega{nost, minatost i idnost.)
2. Dali se isplati upornosta?
NASMEJ SE
– Tatkoto go pra{al To{o:
– Kakvi ti se ocenkite, sinko?
– Pa, mar{iraat, tato!
– [to zboruva{?
– Paa ... }e vidi{ vo dnevnikot. Vaka izgledaat: eden, dva, eden, dva...
180
POU^NI BASNI
MAGARETO VO LAVOVSKA KO@A
Eden den magareto na{lo ko`a od lav i re{ilo da ja oble~e za da gi pla{i
drugite `ivotni. Taka i bilo, site `ivotni {to go videle, izbegale. Za sre}a,
naletal na Labrador, koj zabele`al deka pod ko`ata izleguvaat dolgi u{i i go
skr{il od }otek magareto poradi stravot {to mu go priredil.
Lafonten
Ne obiduvaj se da bide{ ne{to {to ne si.
181
KAKO NASTANALA GUGUTKATA
Istra`uva~ko
~itawe
Pro~itaj go
tekstot izrazno i
razmisli {to e
vistinito, a {to
ne. Kako se vikaat
ovie tekstovi?
182
Sonceto $ ja ispolnilo `elbata na mladata devojka. Ja pretvorilo vo
gugutka. Okolu vratot i obesilo crn |erdan na taga, a vo srceto vsadilo gugawe, cel
den da guga i da se javuva so pesna i taka da si go pronajde mom~eto.
No, dali go na{la, {tom s# u{te guga po cel den?
Zvonimir Stojanovi}
Da porazgovarame!
Zada~a
Zbogati go re~nikot
Poseti ja bibliotekata, zemi kniga
So pomo{ na sodr`inata na
so legendi, vo koja e opi{ano kako
tekstot ili so drugar~iwata
nastanalo nekoe drugo `ivotno,
objasni go zborot nebare!
pro~itaj ja, a potoa raska`i im ja na
183
PRIKAZNA ZA XUXETO TRILEVIP
184
No, kutrata preda~ka, namesto da se raduva {to }e se oma`i za princot, taa
se rasta`ila zatoa {to vo mislite nikako ne mo`ela da go zaboravi dadenoto
vetuvawe na xuxeto. Najposle sobrala sili i edna ve~er s# mu priznala na xuxeto.
Xuxeto se nalutilo i vikalo li, vikalo, no najposle malku se primirilo:
]e te oslobodam od vetuvaweto {to mi go dade ako za tri dni go pogodi{
moeto ime. Mo`e{ da pogoduva{ samo tri pati!
Devojkata po~nala da razmisluva kako bi mo`elo da se vika xuxeto, no
zaludno. Koga pove}e ne mo`ela da ja ~uva tajnata samo za sebe, $ se doverila na
edna od sluginkite. Taa $ raska`ala kako dvorskiot lovec slu{nal xuxe {to pee
vo {umata. A pesnata bila:
Ve{t sum so pre|a i so vretena,
zatoa devojka mi e vetena!
Tiri – tip! Imeto mi e Trilevip!
Devojkata se izraduvala i ve~erta mu go pogodila imeto na xuxeto.
Dobroto xuxe prodol`ilo da $ pomaga na devojkata. Na svadbata donelo tri
mnogu grdi babi. Ka`ale deka se: majka, baba i prababa na devojkata. Princot ne
izdr`al, pa gi pra{al od {to stanale tolku grdi.
– Grdi sme od nespiewe i od predewe vo dolgite no}i.
Koga zavr{ila svadbata i koga trite grdi gostinki si zaminale, princot $
rekol na nevestata:
– Ne sakam nikoga{ pove}e da fati{ vreteno v raka. Ne sakam da stane{
grda.
Toga{ taa razbrala kolku xuxeto $ pomognalo i ovoj pat.
Danska narodna prikazna
Gatanka
Zada~i:
Bez furka i vreteno
Po sodr`inskata obrabotka na tekstot prepi{i
prede tenko predeno,
ja pesni~kata na xuxeto so latini~ni bukvi!
plete mre`i novi
Objasni gi iskazite: lagata $ se strkala niz
muvi da si lovi.
ustata i brza na jazik.
(_ _ _ _ _)
185
]ERKATA NA SOSEDOT
Istra`uva~ko ~itawe
Opredeli ja temata na nastanot!
Zabele`i gi podarocite {to gi
kupile mom~iwata!
Koj podarok so {to pridonel za
ozdravuvawe na devojkata?
Opredeli {to e vistinito, a {to
fantazija!
Pronajdi ja porakata!
Eden bogat ~ovek ima{e tri sina. Nivniot sosed isto taka be{e mnogu bogat
i tie go po~ituvaa. Toj ima{e mnogu ubava }erka i sekoj od sinovite na bogatiot
ode{e i ja bara{e za `ena.
Sosedot toga{ im re~e na trojcata momci:
– Deca moi. Ako ja dadam }erka mi na eden od vas, znam deka drugite dvajca }e
se nalutat. Zatoa na sekoj od vas }e mu dadam po sto zlatnici. ]erkata }e mu ja
dadam na onoj {to za zlatnicite }e kupi ne{to najvredno.
Bra}ata se soglasija, gi zedoa zlatnicite i trgnaa na pat. Sekoj od niv
bara{e da ja najde i da ja kupi najkorisnata i najubavata rabota.
Od mnogute ne{ta, prviot od niv odbra kilim koj ~ine{e sto zlatnici. Toj
kilim mo`e{e za mig da go prenese onoj {to }e sedne{e na nego tamu kade {to }e
posaka.
Vtoriot brat za sto zlatnici kupi eden limon. Onoj {to }e go ispie negoviot
sok }e mo`e da `ivee s# dodeka ne posaka da umre.
Tretiot brat kupi ogledalo za sto zlatnici. Toa ogledalo ja ima{e mo}ta da
go poka`uva ~ovekot kade i da se nao|a.
186
I taka se slu~i site trojca bra}a da se sretnat vo ist grad. Se izraduvaa eden
na drug, pa sekoj poka`a {to kupil. Dvajcata bra}a mu rekoa na onoj {to go kupil
ogledaloto:
– Daj da ja vidime devojkata.
Tie poglednaa i vidoa deka devojkata umira, a okolu nea sedat lu|e i pla~at.
[tom go vidoa toa, bra}ata mu rekoa na onoj so kilimot:
– Ajde da odletame so tvojot kilim!
Toj se soglasi i za mig stignaa tamu kade {to sakaa, pa toga{ mu rekoa na onoj
brat {to kupi limon:
– O`ivej ja devojkata!
Toj vedna{ go prese~e limonot i $ dade na devojkata, taa o`ive.
Za devojkata se o`eni onoj {to go donese limonot.
– Sopstvenikot na ogledaloto samo vide deka e devojkata na umirawe i mnogu mu
blagodarime za toa. Ogledaloto mu ostana i toj ni{to ne zagubi. Isto taka i
sopstvenikot na kilimot. Toj gi prenese site kade {to treba{e i ne mu mu
blagodarime za toa.
Onoj {to go donese limonot, toj $ go vrati `ivotot na devojkata, no
negoviot limon ve}e be{e iskoristen. Toj gi potro{i svoite sto zlatnici za
`ivotot na devojkata i zatoa e najpravi~no taa da mu pripadne.
Somaliska narodna prikazna
Zada~i po nivoa:
1. Preraska`i ja prikaznata!
2. Preraska`i nastan od
tvojot `ivot. „ Imav vek pa se najde
lek"
3. Prepi{i gi prvata i
~etvrtata re~enica i podvle~i gi
podmetot i prirokot; na imenkite
odredi gi rodot i brojot, a na
glagolite odredi go vremeto na
dejstvieto!
187
BUVOT I GAVRANOT
Mnogu odamna, buvot letal i prez den i od ni{to ne se pla{el. Toga{ toj
bil bojaxija. Kaj nego doa|ale razni ptici i toj gi bojadisuval so bojata {to si ja
odbirale tie: so crvena, siva, `olta, zeleno – sina i so drugi boi.
Koga go videl toa gavranot, posakal i nego buvot da go bojadisa so najubavata
boja, za{to bil golem gizdavec. Oti{ol kaj nego:
– Buvu, buvu, te molam, bojadisaj me i mene so nekoja posebna boja, kakva {to
nema nikoja druga ptica. Celiot svet sakam da go iznenadam so svojata ubavina.
U - gu - u - gu, dobro! – se soglasil buvot.
Setne, dolgo vreme si ja ~ukal glavata kako da go bojadisa gavranot. Najposle
go piknal vo }upot so najdobrata precrna boja. Koga go izvadil od }upot, mu rekol:
– Ete, sega ti nema ramen me|u pticite!
Gavranot se izraduval, pa poital pred ogledaloto samiot sebesi da se
voshituva na li~otata. No koga se videl – kriknal!! Od glava do petici bil crn,
tolku crn {to ne se poznavalo kaj mu se o~ite, a kade klunot.
188
Gavranot se razlutil:
– So kakva boja me bojadisa, prokletniku?
Buvot po~nal da se pravda:
– Ama ti samiot saka{e da te bojadisam so neobi~na boja kakva {to nema
niedna ptica.
– ^ekaj, ~ekaj, }e vidi{ ti! Sega stanavme krvni neprijateli! – zlobno
zagrakal gavranot.
– ]e ti se odmazdam jas tebe.
Ottoga{ buvot ve}e ne leta prez den za{to se pla{i od odmazdata na
gavranot. Zatoa vezden se krie.
Kolumbiska skazna
Da porazgovarame
Za kogo velime:
– [eta no}e kako buv!
– Graka kako gavran!
189
ITAR PEJO MU VADI ZAB NA SELANEC
Eden od Pejovite selani go boli zab. Kaj }e odi da go vadi ako ne kaj Peja.
Otide i go pra{al:
– Znae{ li, Pejo, da vadi{ zab?
– Znam, kako da ne znam – odgovori Pejo. – Od toa polesno {to ima? Samo ti
sedi na stol~evo i bidi miren.
Sedna selanecot, a Pejo se zasuka da raboti. Naostri eden kol i go zabode
pred selanecot. Potoa isuka eden debel konec i go vrza edniot kraj za kolot, a
drugiot za zabot od selanecot. Se svrte zad nego i si zede edna igla babu{ka ta
poleka, poleka, go bocna vo zadnikot, a zabot ostana na konecot,
Fa}aj}i se selanecot za bocnatoto mesto po~na da vika:
– T – i – i – i! Kolkav koren imal ovoj zab, duri dolu me zabole – si otide
zadovolen od Pejoviot majstorlak, uveren deka korenot od zabot bil dolg duri do
debeloto meso i deka bolkite od iglata se bolki od izvadeniot zab.
Stale Popov
Da porazgovarame!
Za kakov nastan ni raska`uva pisatelot Stale Popov?
Koj e glavniot, a koj sporedniot lik?
Kako e opi{an Itar Pejo vo tekstot?
Itar Pejo e makedonski {egobiec.
Dali znaete od kade poteknuva?
Ste slu{nale li druga prikazna za nego?
Imate li slu{nato i za drugi takvi {egobijci?
Zada~a:
Od gradskata ili {kolskata biblioteka, zemi knigi vo koi gi ima
prikaznite za Itar Pejo ili Nasradin – oxa.
Najubavite prikazni preraska`i gi pred drugar~iwata od
oddelenieto.
190
LEGENDA ZA DOJRANSKOTO EZERO
Zada~a:
Vo bibliotekata pobaraj legenda za tvoeto mesto na `iveewe.
Razgovaraj so postari lu|e ili so nastavnikot za legendite od
tvojot kraj.
191
ELENOT I ROGOVITE
Ne e va`no {to ima{ na glavata, tuku {to ima{ vo glavata!
Zada~i za
istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj ja basnata
vnimatelno sledej}i go
razvojot na celoto
dejstvo!
Razmisli i za porakata
{to ti e ispratena!
Napi{i po edna raskazna
re~enica za sekoja slika
od basnata!
192
Analiza na tekst
Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na nastanot!
Napravi plan so pra{alni re~enici!
Razgovaraj za porakata {to ja dobi preku basnata!
Jazi~no kat~e
Pronajdi gi opisnite pridavki. Dopolni go opisot so pridavki {to sam
}e gi smisli{!
193
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
.
JAZIK
gramatika
pravopis
utvrduvawe
utvrduvawe
LITERATURA
proza poezija
^ITAWE
bajki, raskazi, basni (narodni pesni)
pismeno izrazuvawe
Usno izrazuvawe
MEDIUMSKA KULTURA
Teatarski pretstavi spored tekstovite
194
195
PROLETNI PRAZNICI
VELIGDEN
Babooo, dedoo!!!
– Aj ne stojte zdrveni,
dojdete da vidite
~udoto se slu~ilo –
na{ite beli koko{ki,
snele jajca crveni!
Da porazgovarame
No {tom zora frli zraci
i petelot klikna,
Za koj praznik pee poetot Arsi}?
– Stanuvajte, Veligden e!
Zo{to bil iznenaden Vele?
Baba Kata vikna.
Koj mu namestil na Vele takvo
iznenaduvawe?
I toga{ na vnukot Vele
 Hristos voskrese – navistina
S# mu stana jasno,
– Zna~i, baba gi vapsala! voskrese!"
Vikna Vele glasno.
S. Arsi}
196
PROLETNI ZRACI
Prokapaa streite: tik ‡ tak, tik – tak
toa e prviot proleten znak.
197
VELIGDENSKA RADOST
198
– ]e ti pomognam da ja suredime ku}ata! – veli Elena.
– Ako nema{ za u~ewe, dobredojdena }e mi bide tvojata pomo{!
– ]e go izmetam dvorot. ]e ja doteram leata so cve}iwa. ]e gi nagrnam i
trendafilite... - kako da be{e vo ubav son devoj~eto. – Neka bide s# ubavo i
poubavo...
– Taka e. Koga }e si dojdat od rabota majka ti i tatko ti, }e se iznenadat.
– Pa Veligden e, babo!
– Ah, sè treba da bide ~isto i izmeteno. Treba da se napravat i
kola~iwa, da ima vkusen ru~ek, da ja ukrasime i sobata... – nabrojuva Elena.
– Taka e ~edo... – prodol`uva da se raduva babata.
– Mnogu ne{ta nabroja, no, sepak, ne{to ispu{ti...
– [to babi~ke? – se ~udi Elena. – {to e toa {to zaboraviv!?
– Najva`noto... – se sme{ka babata. – Ne{to bez koe praznikot ne bi bil
ona {to e...
– Rumen i prerumen... – ja nadopolnuva devoj~eto. – So najcrvena boja...
– A vapsuvaweto jajca, vnuko moja? – ja potsetuva babata.
– Ah! Ne sum zaboravila! – izvikuva Elena. – Samo sega si mislev na drugi
raboti {to treba da gi zavr{ime, pa zatoa...
– Zatoa sum jas tuka za da mislam na s# i da podgotvam s# {to treba...
– Mo`e li jas da gi vapsam jajcata? – pra{uva devoj~eto.
– Ne, vapsuvaweto ne e ednostavna rabota! I baba Roza izvadi polna
ko{nica so beli jajca, prebeli. ]e gi stavat da se svarat, a potoa }e gi vapsuvaat. I
s# okolu niv }e bide rumeno kako izgrevot na sonceto. Taka e koga doa|a praznikot.
Za Veligden i radosta e rumena.
Gorjan Petreski
Zada~a:
Obidi se i ti kako pisatelot Gorjan Petreski da ni go
opi{e{ praznikot Veligden vo tvojot dom. Izberi sam kako
}e pi{uva{ – vo proza ili poezija!
199
PISMO DO NEPOZNATO DRUGAR^E
200
Eh, s# e ubavo, samo da imam drugar~iwa so koi }e ja podelam
ubavinata!
Preku pismoto bi sakal da zapoznaam novi drugar~iwa.
Va{ite pisma }e gi ~uvstvuvam kako razgovori i zatoa ve molam,
odgovorete mi {to poskoro! Nestrplivo go o~ekuvam po{tarot!
Nepoznato drugar~e
selo Podr`ikow, Kriva Palanka
U~itelkata go zatvori pismoto i n# pogledna. Ne n# pra{a ni{to za{to
znae{e kakvi u~enici ima.
Se razbira, nie vedna{ }e mu ispratime poedine~no pisma na Ilija za da
mo`e podolgo vreme da se dru`i so nas.
Liljana S. Eftimova
Da porazgovarame
[to po~uvstvuva dodeka go ~ita{e tekstot?
Kolkava e radosta da dobie{ pismo i da go pro{iri{ tvojot krug na
prijateli?
[to opi{alo deteto vo svoeto pismo?
Opi{i go tvoeto mesto na `iveewe?
[to treba da znae{ za da napi{e{ i isprati{ pismo?
1. Zapoznaj go so sebe: tvoeto ime, prezime i adresata na `iveewe.
2. Tvoeto semejstvo.
3. U~ili{teto.
4. Opis na mestoto na `iveewe.
5. Pozdravi.
6. Adresata na kogo go pra}a{, na prednata strana od plikot.
7. Tvojata adresa na zadnata strana.
201
BUKET STIHOVI ZA MAJKATA
S# mo`e{ da izbira{ sam, no majkata e samo edna!
PRISPIVNA
Koj li }e te gu{ne Nadvor lisje {umi,
so racete mali rojot yvezden bega.
i so zlatna kosa Jas te sakam mnogu,
sano} }e te gali? moj si, moj si sega.
Koj srebrena pesna Nadvor rosa rosi
na son }e ti pee: i zokumon spie.
ÂNadvor vetre duva, Spij mi, spij mi, sonot
mese~ina gree! ubav neka ti e!"
Bla`e Koneski
202
PODAROK ZA MAMA
]e ja skinam sinata temjanu{ka,
}e zemam lastovi~ini krilja,
}e go zajmam glasot
od slavej~eto milo,
}e go simnam vino`itoto
i yvezdite od siniloto,
}e ja soberam ne`nosta
i sve`inata na zeleniloto
i so mojata male~ka raka
}e naberam mnogu cve}a,
za da ti ispletam venec, mamo,
venec, nare~en ‡ sre}a!
]e go ispletam so qubov
i so `elbi samo
i }e ti go podaram ‡
za tvojot praznik, mamo!
F. Bojku
Analiza na pesna
Na koj praznik poetot Bojku ja posvetil pesnata ÂPodarok za
mama"?
[to saka da $ podari deteto na majka si?
Od kade }e go nabere najubavoto cve}e?
[to }e napravi od cve}eto?
Kako }e go nare~e venecot?
Kako ti $ go ~estita{ praznikot na tvojata majka?
Zada~a:
Grupen oblik na rabota
Napravete zaedni~ki sostav. Sekoj od oddelenieto }e ka`e po
edna re~enica za majkata. Gi zapi{uvate na tablata. Potoa gi
sreduvate re~enicite i dobivate sostav za majkata. Sostavot
zaka~ete go na panoto vo u~ilnicata.
Izberi pesna }to }e ja nau~i{ napamet.
203
NA MAJ^INIOT DEN
Letka: Eve, mamo,
tolku za{tedi tvojata Letka,
mo`e{e da ti kupi samo
edna violetka.
Da imav mnogu pari,
bi ti kupila ku}a,
nadvor od bu~niot grad,
sekoga{ da se odmora{
vo ti{ina i lad.
I u{te bi dobila od }erkata svoja
avtomobil so najubava boja,
da mo`e{ da patuva{ kade {to saka{ –
na more, v planina - bez trud i maka.
I u{te mnogu ne{ta bi ti dala,
draga mamo, tvojata }erka mala.
Majkata: Samo ne{to ne mo`e{ da mi kupi{,
ne{to {to e najskapo,
premila moja, Letka –
ne mo`e{ da mi ja kupi{ sre}ata
i tvoeto radosno lice
vo mig koga ja dobiv
ovaa violetka!
Grigor Vitez
Prepev Vidoe Podgore
Nasmej se!
ZA MAJKATA
Vakvo pismo ni isprati edno tele:
– Sekoja ti ~est i slava, eve ti za basna tema: <Od mojata majka
– krava, poubava majka nema."
204
ZLATA MAJKA I DOBRATA TETKA
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go vnimatelno, vo sebe, tekstot. Obrni vnimanie na
redosledot na nastanite.
Kakva e majkata na Da{enka?
Zo{to Da{enka vo po~etokot mislela deka majka $ e zla?
Koga Da{enka ja sfati vrednosta na majka si?
<Da{enka }e se rasta`e{e i }e ja navedne{e glavata" – zo{to?
Odgovara li naslovot so vistinata?
Izmenete go naslovot, ako se uverivte deka majkata ne e zla.
Zada~a:
Opi{i ja svojata majka. Prvin so zborovi, a potoa so likoven izraz.
205
ZAVIST
Zavist e mnogu te{ka bolest.
Begaj od virusot na zavista!
Vo ovaa skazna nema da go sretneme Orhan, no postojano }e go ~uvstvuvate
negovoto prisustvo.
– Najubava majka vo ovaa ku}a e mojata – re~e Sevima.
– Ne, najubava e mojata – dofrli \ulbina.
Toga{ poglednaa kon yidot i gi zabele`aa zborovite {to toa utro gi be{e
napi{al Orhan:
ÂNe postojat ubavi i neubavi majki, za{to site majki se najubavi".
– A kade li e Orhan? - pra{a Sevima.
– Pojde da kupuva karanfili – re~e \ulbina.
– Zo{to?
– Bidej}i denes e praznik na majkite. ]e kupi trieset i {est karanfili.
– Zo{to?
– Za{to vo ku}ata ima trieset i {est majki.
Vo ku}ata navistina ima{e trieset i {est semejstva, no samo trieset i pet
majki. Pred tri meseci \unerovata majka prvo ja odnesoa v bolnica, a ottamu na
grobi{ta. Orhan saka{e na sekoja majka od ku}ata da $ dari po eden karanfil.
– [tom znaeme deka \uner e bez majka, toga{ izleguva deka Orhan na svojata
majka }e $ dari dva karanfila – re~e Sevima.
– Ne, – ostro odgovori \ulbina. – Orhan e dobro dete i sigurno edniot od
karanfilite }e go ostavi na grobot na \unerovata majka.
– Ti pak ne dozvoluva{ da se zboruva protiv nego.
– Se razbira.
– A zo{to?
Toa e moja rabota.
***
– Taka li e, go saka{ neli?
– Pa {to ako go sakam?
206
Literaturno kat~e
– ]e $ ka`am na majka ti. Napravi razlika pome|u bajka,
– Zarem so toa }e me ispla{i{. basna i ovoj tekst!
Potseti se:
– ]e mu ka`am na tatko ti.
Raskaz e literaturna tvorba vo
– Ka`i mu. koja pisatelot raska`uva slu~ka,
– Ne e ubavo da se saka. nastan ili do`ivuvawe od
– Koj go veli toa? sekojdnevniot `ivot.
Vo toj mig pak poglednaa kon yidot. Orhan go be{e napi{al slednoto:
ÂAko se sakaat decata, na{ata nova ulica }e bide poubava".
– Lo{ e Orhan – re~e Sevima...
Nexati Zekirija
Analiza na raskaz
207
PROLETNO BUDEWE
Edno utro Pol`avot slu{na ~ukawe na vratata od svojata ku}i~ka.
– ^uk, ~uk, ~uk!
– Koj ~uka? Koj me budi? – sonlivo zapra{a Pol`avot.
– Do`dot? – slu{na odgovor.
– Koj do`d?
– Topliot proleten do`d!
– Aj, proletta do{la, a jas u{te spijam! – re~e Pol`avot i ja podotvori
vratata od svojata ku}i~ka. Go podade ednoto rok~e, go pomirisa sve`iot proleten
vozduh, pa koga se uveri deka proletta vistinski do{la, {irum ja otvori vratata.
– Dobro utro, spanko! – slu{na Pol`avot eden potsme{liv, poznat glas. –
Si mislev deka nema da se razbudi{, deka nikoga{ ve}e nema da izleze{ od svojata
ku}i~ka.
Glasot doa|a{e od visoko, od grankite na trnot pod koj spie{e Pol`avot.
Na najvisokoto rascvetano gran~e se lulee{e...?
Gligor Popovski
Izrazuvawe i tvorewe
Preraska`uvawe – raska`uvawe so daden po~etok!
Pro~itaj go tekstot. Razgovaraj za sodr`inata, a potoa zamisli si koj go
~eka{e pol`avot da se razbudi. Razbudi ja i ti tvojata fantazija!
Prvin preraska`uvaj go dadeniot tekst, a potoa raska`uvaj {to se
slu~ilo!
Sogovornikot mo`ebi e vrap~e, bubamara, peperutka ili site zaedno.
Razmisli i raska`uvaj!
208
SVEDI SE ZELENA VRBO
Od makedonskoto narodno
tvore{tvo - \ur|ovdenska
209
RANOBUDNIOT CVET
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go raskazot,
razmisli i ka`i dali va`i
pogovorkata <Koj rano rani,
dve sre}i grabi" i za
ranobudniot cvet?
210
A proletta na poljanata se razbudija iljada cvetovi. Site bea prekrasni.
Sonceto ve}e ja pobedi zimata i po cel den gi miluva{e...
]osot sre}no pee{e na grankata do novoto gnezdo.
Samo najranobudniot cvet svenato mol~e{e.
Gorjan Petrevski
Zapoznaj se so avtorot
211
MAJSKO POPLADNE
Majsko popladne. Toplo kako somun toga{ izvaden od furna. Niz gradot ~ekori
proletta nasmevnata. Taa ~udna ubavica se ni{ka tivko niz ulicite. ^ini{ deka e
li~no devoj~e pove}e, promeneto vo sivo fustan~e od neboto, izvezeno so zlatni
treperlivi ni{ki {to gi tkae{e toploto proletno sonce. I u{te ~ini{ deka e
nakiteno so ven~iwa {areni, ispleteni od raznobojni mirizlivi cve}iwa.
Prolet. Nejzinata mila nasmevka gi uramuva {irno otvorenite prozorci na
ku}ite, a nejziniot topol zdiv probiva vo srcata i gi zbogatuva so novi radosni
~uvstva i vedrini. I mami nadvor na pro{etki i na igri.
Eve go: Jov~e ve}e juri so svojot trotinet. Kole go vozi svojot male~ok
tricikl. Dim~e napravi golem zmej i go krena visoko vo vozduhot, pa sega go gleda
vozbuden i radosen.
Ene gi site deca. Site izlegle nadvor vo ubavoto majsko pretpladne i igraat,
igraat... Nivnite radosni glasovi kako yvon~iwa yvonat i treperat {umno vo
vozduhot...
Genadi Bolinovski
Analiza na tekst
[to ni opi{al avtorot Bolinovski so ovoj raskaz?
Kolku sliki mo`e{ da naslika{ ~itaj}i go raskazot?
So {to e sporedena proletta?
Pro~itaj gi zborovite so koi avtorot ja opi{uva ubavinata na
majskoto popladne!
Kakvi zborovi se tie?
Zada~a
Opi{i edno majsko pretpladne!
(izberi sam dali }e bide vo proza
ili poezija)
212
TELEFON
ALO...
213
DETE I CVE]E
Istra`uva~ko ~itawe
Potseti se!
Pro~itaj go tekstot i
odredi go mestoto i
vremeto na razgovorot!
Obidi se da go imitira{
glasot na cve}eto!
214
nema da ostane ni{to. ]e ovenam i }e se isu{am.
DETETO: Ne taguvaj, cve}ence. Jas }e go zamolam sonceto da ti podari toplina. ]e
gi zamolam lo{iot veter i studeniot veter d ate odminat na svojot pat.
CVE]ETO: Oh, koga bi bilo taka! Mi se ~ini deka sè ova {to mi go zboruva{ e
samo eden ubav son. Gotovo e so mene. Gi nema ve}e moite najdobri prijatelki
p~elite i peperutkite da sletaat na moite cvetovi. Samo sum.
DETETO: Ne zboruvaj taka, milo moe cve}ence. Tebe ne te zaboravile nitu
p~elite, nitu peperutkite. No tie se ve}e skrieni vo svoite topli domovi, a
naprolet vie pak }e bidete zaedno, pak }e drugaruvate i }e se raduvate na proletta.
CVE]ETO: Do proletta ima u{te mnogu. Koj }e gi izdr`i studenite denovi?
A nikade sonce. A koga }e dojde zimata, mrazot I snegot i jas nema nikoga{ pove}e
da bidam rascuteno.
DETETO: E, cve}ence, cve}ence. Za toa }e se pogri`am jas. Edno tolku ubavo cve}e
{to nè raduva{e i {to ni gi ispolnuva{e denovite so prijatna mirizba nema da
dozvolam da ovene.
CVE]ETO: Jas ne gledam spas od ova moja polo`ba. Kako misli{ da mi pomogne{,
drago moe dete?
DETETO: Zar navistina ne se se}ava{ kako mo`am da ti pomognam?
CVE]ETO: Ne, ne mo`am da razberam. Za{to gledam okolu mene samo studenilo.
A ve}e mo`e da padne i slana. I toga{ e svr{eno so mene.
DETETO: Pogledni, milo moe cve}ence, vo ova svetla soba. Nema da ni bide nitu
studeno, nitu zdodevno. ]e bideme zaedno. ]e si raska`uvame mnogu interesni
prikazni. Se dodeka ne dojde proletta.
CVE]ETO: Nemam zborovi da ti ja iska`am svojata blagodarnost. Vo tebe
navistina imam prijatel. A jas }e se trudam i natamu da si ostanam isto cve}e,
ubavo i mirisno.
Nenad Xambazov
Zada~i:
Ka`i {to znae{ za dramski tekst, scena, kostimi, teatar, film...
Poka`i go tvoeto izrazno ~itawe preku ~itawe na ulogite vo tekstot.
215
MAJSKI YVON^IWA
Gi ni{a vetrot majskite yvon~iwa,
a tie zanosno yvonat,
nebare stotina vranesti kow~iwa
topot v dale~ina ronat!
216
Da porazgovarame:
Za {to pee poetot Bo{ko Sma}oski?
Kolku poetski sliki mo`e{ da oddeli{ vo pesnata?
Kakva slika se sozdade pred tebe od prvata strofa?
A kakva od drugite strofi?
Vo koe godi{no vreme e mesecot maj?
Mnogumina mesecot maj go narekuvaat najubav mesec. Zo{to?
Zada~i:
Nau~i ja napamet pesnata. Ka`uvaj ja izrazno.
Ilustriraj gi strofite. Ubavo e da se poslu`i{ so tehnika - kola`.
Koristi raznobojni hartii, stari vesnici, kalendari.
Zamisli deka si poet ili raska`uva~. Napi{i pesna ili raskaz za
proletta ili za mesecot maj. Tvorbite isprati gi vo tvoeto detsko
spisanie.
Literaturno kat~e
Pronajdi gi sporedbite vo pesnata!
Ka`i gi rimuvanite zborovi!
Koi ~uvstva se pobudija kaj tebe so ~itawe na
sekoja strofa?
217
APTEKA VO VRE]A
Za sekoja bolka ima bilka!
Zorka re{i letoto da go pomine kaj baba $ i dedo $ na selo. A seloto na baba
Vena i dedo Done se nao|a{e visoko vo planinata.
Doma ja najdoa samo baba Vena.
– Sakam da go vidam i dedo! – re~e Zorka.
Baba Vena vedna{ ja povede vnu~kata kon edna poljanka malku pogore od
seloto. Tuka go najdoa dedo Done, kako vo edna golema platnena vre}a stava mali
vrzop~iwa od najrazli~ni trevki.
– [to pravi{, dedo? [to e ova? – Zorka qubopitno po~na da go raspra{uva
deda si, koj se izraduva na nejzinata poseta.
– Apteka vo vre}a! – se nasmevna dedoto i ja stegna na gradite.
Zorka se za~udi, a baba Vena pobrza da $ objasni:
– Dedo ti od rana prolet do docna esen, katadnevno sobira lekoviti bilki,
~edo, i gi nosi vo bilnata apteka... Veli deka na toj na~in im pomaga na lu|eto...
– Da, – potvrdi i dedoto, – sum izlekuval mnogu lu|e od najrazli~ni bolesti,
za{to ~ajot od ovie bilki, ne samo {to e vkusen tuku e i lekovit!
- Veli{, dedo, deka ovie trevki mo`at da le~at sekakva bolka! – Na Zorka
kako da ne $ se veruva{e.
– Da, vnu~e! Vo poleto i planinata ima sekakvi lekoviti bilki. Prirodata e
najgolema prirodna apteka i vo nea za sekoja bolka ima i bilka! Samo treba da se
pronajde!
218
Potoa starecot so ednata raka ja narami vre}ata, a so drugata go povede
devoj~eto.
‡ Jas i ti }e imame letovo dovolno vreme da razgovarame za bilkite. ]e te
nau~am i ti da gi prepoznava{, da gi sobira{ i da gi su{i{, a baba ti }e te nau~i
kako da pravi{ ~aevi vo site godi{ni vremiwa i za bolest i za zdravje!
Kiro Donev
GATANKA
Bilkata e lekovit
razni bolki le~i
a koga ja dopira{
silno `ari pe~i.
(k------)
219
AJ NA RASPUST!
Mesec juni. Krajot dojde.
Leten raspust, eve, stasa.
^anti, petki, zdravo, zdravo!
Sekoj segde ve}e vjasa.
Igri letni, igri cvetni.
Ni{to tolku milo ne e!
Reka, gora, ptica, pla`a,
cela zemja pesna pee!
Kade sega sekoj od nas?
Sekoj negde }e se vivne.
Yvon~e srce }e ni `egne,
pekot son~ev {tom }e stivne.
Aj, na raspust,
deca, site!
Sre}no leto!
Sre}ni dnite!
Aleksandar Kujunxiski
220
POTSETI SE [TO SI NAU^IL OBAA U^EBNA GODINA
JAZIK
gramatika pravopis
naroden; standarden (literaturen) jazik; usten i slog; navodnici;
pismen govor; samoglaski; soglaski; slog; upotreba na
konkretni i apstraktni imenki; rod i broj kaj golema bukva;
imenkite; opisni pridavki; li~ni zamenki; pribli`na
glagoli(kategorija vreme); broevi, pribli`na brojnost;
brojnost; podmet i prirok; zborovi so sprotivno pove}ecifreni
zna~ewe; zborovi so isto ili sli~no zna~ewe broevi
Usno izrazuvawe
preraska`uvawe; raska`uvawe; pismeno izrazuvawe
opi{uvawe; izvestuvawe prepi{uvawe;
preraska`uvawe;
raska`uvawe; opi{uvawe;
MEDIUMSKA KULTURA izvestuvawe; pismo
radio emisii; detska
radiodrama; TV – emisii:
obrazovni, nau~no Nezadol`itelno
popularni, narodni prikazni, Nau~i pove}e
detski kvizovi; film:
dolgometra`en, crtan,
igran; teatar: pretstava, ZSU; PAJAKOVA MRE@A;
scena, akteri, kuklena PETORED; GROZD;
pretstava (kukli) SKELETEN PRIKAZ
221
DOKA@I SI SAM DEKA ZNAE[
Drag u~eniku!
Ako znae{ da doka`e{ so primer, vedna{ po pro~ituvawe ili ka`uvawe na
praviloto, bidi siguren deka znaeweto e trajno!
222
Zborovi so koi se iska`uva: dejstvo ili sostojba se vikaat glagoli.
Govorna ili pismena celina kade {to e iska`ana edna zavr{ena misla se
vika re~enica.
Zborovite koi ka`uvaat koj go vr{i dejstvoto, ili za kogo se zboruva vo
re~enicata se vikaat podmet.
Zborovite koi ka`uvaat {to pravi podmetot se vikaat prirok.
Zborovite koi ozna~uvaat koli~estvo (kolku na broj ima ne{to) se vikaat
broevi.
Broevite od 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 se glavni ili osnovni broevi.
Zborovite koi poka`uvaat kako stoi ne{toto po red se redni broevi.
Koga ne si siguren za to~nosta na nekoja brojnost, a si blisku do to~nosta se vika
pribli`na brojnost.
^itawe so pravilen, jasen i ~ist izgovor so pauzi se vika izrazno ~itawe.
Tekst napi{an po ulogi za dramska izvedba se vika dramski tekst.
Izrazno ~itawe po ulogi na dramski tekst se vika dramsko ~itawe.
S# {to si pro~ital - pesna, prikazna, bajka...- se vika tekst. - Tekstot mo`e
da bide napi{an vo: proza (raskaz, bajka, basna...) ili poezija (pesni).
Pesnite gi pi{uvaat poeti.
Raskazite, romanite, bajkite... gi pi{uvaat pisatelite - raska`uva~i.
Poetite i raska`uva~ite se avtori na nivnite dela.
Delata zad koi stoi avtor se avtorski dela.
Koga ka`uva{ usno za sodr`inata na ne{to {to si go pro~ital, za ne{to
{to nekoj ti go ka`al, za film ili pretstava {to si ja gledal... znaj deka ti
preraska`uva{ usno.
Koga ka`uva{ za ne{to {to tebe ti se slu~ilo, ne{to {to si videl ili
do`iveal, koga tvoite fantazii gi ka`uva{ na glas... toga{ ti raska`uva{
usno!
Koga zapi{uva{ od ne{to {to e ve}e napi{ano od zbor do zbor, so sekoj
znak, ti prepi{uva{ tekst {to nekoj go zapi{al. Toa ne e tvoe delo.
Vo Makedonija se zboruva makedonski jazik. Vo razni delovi na dr`avata se
zboruva makedonski naroden jazik.
Vo upotreba e makedonski literaturen (standarden) jazik.
Literaturniot jazik se upotrebuva vo: u~ili{ta, teatri, televizii i dr. potrebno
e da se zboruva i vo me|usebnite razgovori.
223
Ako govorot go slu{a{ izgovoren od ustata na nekoj ili od sebe, se vika
usten govor.
Ako govorot e preku pi{an zbor ( pismo, razglednica, od vesnik, kniga...) se
vika pismen govor.
Slikite {to gi zabele`a dodeka ja ~ita{e pesnata, a potoa gi opi{a ili
naslika se vikaat poetski sliki.
Izrazno sredstvo so koe se vr{i sporeduvawe me|u predmeti, su{testva ili
prirodni pojavi se vika sporedba.
Ako saka{ da izvesti{ za ne{to {to si videl, {to si do`iveal, izvesti:
navreme, to~no i kuso!
Izvestuvaweto mo`e da bide usno ( izvestuva{ nekogo, na radio, TV...) ili
pismeno (pismo, vo detski ili dneven pe~at, Internet)...
TV‡ emisii mo`at da se sledat preku: TV priemnici, preku Internet, na
kompjuteri i drugi aparati.
Obrazovnite programi obrazuvaat, te podu~uvaat, ti go pro{iruvaat
znaeweto!
Nau~no popularnite programi ti ka`uvaat za nau~nite dostignuvawa od
pove}e oblasti.
Preku radio, tranzistor, mobilen telefon, kompjuter i drugi aparati se
slu{aat radioprogrami.
Od radiostanicite do tvojot dom ima radiopredavateli. Preku niv se
prenesuva radioprogramata.
Ima radioemisii za: deca, mladinci i za vozrasni.
Ima: zabavni, nau~ni, informativni... programi.
Za teatarska pretstava e potrebno: scenario, re`iser, akteri, teatarska
scena i mnogu drugi podgotovki.
Za kuklena pretstava se potrebni istite raboti, samo ima i kukli. Zad
kuklite govorat akterite.
Scena e mestoto kade {to se izveduva pretstavata. Taa mora da odgovara na
vremeto i mestoto kade {to se slu~uva dejstvoto {to e opi{ano vo scenarioto.
Scenario e tekstot podgotven od scenaristot. Vo nego e opi{ana scenata i
govorot na akterite.
Enciklopedija e izvor na znaewa, kniga od koja mo`e{ da doznae{ mnogu
ne{ta koi ne ti se jasni ili ne gi znae{..
224
SODR@INA
225
Za jazikot Evrejska narodna prikazna ---------------------------------------------------- 39 39
Va`nosta na govorot ----------------------------------------------------------------------------- 40 40
Prikazna bez naslov vo sliki --------------------------------------------------------------- 4242
Usten i pismen govor --------------------------------------------------------------------------- 43 43
Pi{uvawe na golema bukva --------------------------------------------------------------------44 44
Kade koj znak stoi ‡ Miho Atanasovski -------------------------------------------------- 46 46
Pravopisni znaci ‡ navodnici ------------------------------------------------------------- 47 47
Potseti se {to si nau~il -------------------------------------------------------------------- 4848
UBAVI ZBOROVI Vidoe Podgorec
Analiza na tekst spored daden plan --------------------------------------------------------50 50
]erkata na drvarot ‡ Hanari ar‡Rimavi ------------------------------------------------ 50 50
Snaodliviot Vasek ‡ Marija Rosinski -------------------------------------------------- 5252
Lektira ‡ samostojno ~itawe ---------------------------------------------------------------- 54 54
Lakomoto gluv~e ‡ Slavko Janevski ------------------------------------------------------- 54 54
Teatarski kostim ‡ opi{uvawe po daden plan ------------------------------------------ 56 56
Teatarska scena ‡ opi{uvawe po daden plan ----------------------------------------------57 57
Preraska`uvawe so promena na krajot na tekstot ------------------------------------- 58 58
Ne sakaat mrtvi ptici ‡@ivko Nikolovski ------------------------------------------- 58 58
Raska`uvawe po daden po~etok --------------------------------------------------------------- 60 60
Najubavata ulica ‡ Mihajlo \uri} --------------------------------------------------------- 60 60
Dvete yvezdi ‡ Petko Domazetovski ------------------------------------------------------ 61
Pismeno odgovarawe na pra{awa od obraboten tekst -------------------------------- 62 62
Carot i ko{ulata ‡ Lev Tolstoj ----------------------------------------------------------- 64
Radioemisii ---------------------------------------------------------------------------------------- 64
64
Sonceto i mese~inata ‡ Afrikanska narodna prikazna ----------------------------- 65 65
Samoglaski i soglaski --------------------------------------------------------------------------- 66 66
Podelba na zborovi na slogovi --------------------------------------------------------------- 68 68
Slatka pr`ena riba ‡ Bo{ko sma}oski -------------------------------------------------- 70 70
Imenki ---------------------------------------------------------------------------------------------- 72
72
Konkretni i apstraktni imenki ------------------------------------------------------------ 73 73
Podarok ‡ Milenko Ratkovi} --------------------------------------------------------------- 74 74
Rodot kaj imenkite -------------------------------------------------------------------------------- 76 76
Petel i slon ‡ Pigmejska narodna prikazna --------------------------------------------- 76 76
Dvajca verni drugari ‡ Makedonska narodna prikazna ------------------------------- 78 78
Brojot kaj imenkite ----------------------------------------------------------------------------------80 80
Klupa za izlo`ba ‡ Velko Nedelkovski ----------------------------------------------------82 82
Najskapocenoto ‡ Vidoe Podgorec ------------------------------------------------------------8484
Potseti se {to si nau~il ---------------------------------------------------------------------86 86
226
5
6
6
MUDRIOT MALKU ZBORI - MNOGU TVORI
Analiza na lik ------------------------------------------------------------------------------------------
88 88
Bukvarot na Pinokio ‡ Karlo Klodi ------------------------------------------------------------ 88 88
Nau~i pove}e tehnika Pajakova mre`a --------------------------------------------------------- 90 90
Izvor ‡ Elin Pelin ----------------------------------------------------------------------------------- 91 91
Eden golem um i edno male~ko srce ‡ Elio Repel ------------------------------------------92 92
Poezija Poetska slika -----------------------------------------------------------------------------94 94
Svetulka ‡ Jovan Strezovski ---------------------------------------------------------------------- 94 94
Sonce ‡ Zagorka Todorovska ---------------------------------------------------------------------- 95 95
Kosidba Ivan Ivanovski --------------------------------------------------------------------------95 95
Ne zaklu~uvajte gi vratite‡ Zejnel Beksa ---------------------------------------------------96 96
Izvestuvawe ----------------------------------------------------------------------------------------- 97 97
TV‡ emisii ------------------------------------------------------------------------------------------- 98 98
Molba do televizorot ‡ Van~o Polazarevski -------------------------------- ---------- 99 99
Kompjuterot e i sredstvo za komunikacija ‡ Jadranka Vladova ---------------- 100
100
Razbudi ja fantazijata ------------------------------------------------------------------------- 101 101
Zabavniot park na tatko mi ‡ Dajana Dizni (SAD) ----------------------------------- 102 102
Drvo na `ivotot ‡ Risto Dav~evski ------------------------------------------------------- 104 104
Pridavki ------------------------------------------------------------------------------------------ 106 106
Opisni pridavki --------------------------------------------------------------------------------- 107 107
Prv vo vselenata ‡ Jurij Gagarin ---------------------------------------------------------- 108
108
Najubaviot kow ‡ Du{ko Kralevski ------------------------------------------------------- 110 110
Li~ni zamenki ------------------------------------------------------------------------------------- 112 112
[turecot i mravkite‡ Gligor Popovski ------------------------------------------------ 114 114
Zborovi koi imaat isto ili sli~no zna~ewe ------------------------------------------- 116 116
Zborovi koi imaat sprotivno zna~ewe -------------------------------------------------- 117 117
Potseti se {to si nau~il ------------------------------------------------------------------- 118
118
ZIMSKI PRAZNICI HRISTOS SE RODI
Nova godina se bli`i‡Stojan Tarapuza------------------------------------------------- 120 120
Zbirajte se de~iwa ‡ Narodna pesna za deca---------------------------------------------- 121 121
Nova godina ‡ Prikazna vo sliki ----------------------------------------------------------- 121 121
Novogodi{na ~estitka ------------------------------------------------------------------------- 122 122
Snegot e ubav ‡ Vasil Mukaetov ----------------------------------------------------------- 123 123
Radost pred Bo`i} ‡ S Arsi} --------------------------------------------------------------- 124 124
Beli gulabici ‡ Kosara Go~kova ---------------------------------------------------------- 126
126
Mrazot se topi ‡ Aleksandar Popovi} -------------------------------------------------- 126 126
Dve razli~ni prikazni ‡ Ota [afrenek ( ^e{ka)---------------------------------- 128
128
Sporeduvawe ------------------------------------------------------------------------------------- 130
130
Mamica ‡ Du{ko Avramov ------------------------------------------------------------------- 130
130
Razbudi gi ~uvstvata vo sebe -------------------------------------------------------------------- 131 131
227
Prijateli ‡ Kiro Donev ------------------------------------------------------------------------- 131
Bela prikazna ‡ Kiro Donev -------------------------------------------------------------------- 132
Nau~i pove}e ‡ tehnika Petored-------------------------------------------------------------- 133
Od ilustracija do poetska slika --------------------------------------------------------------- 134
Zavist ‡ Bo`idar prosiwak -------------------------------------------------------------------- 135
Film ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 136
Ne{to pove}e - tehnika Grozd ---------------------------------------------------------------- 137
Ekopesna ‡ Makedonka Jan~evska ------------------------------------------------------------- 138
Eko bomba ‡ Sowa Aleksovska -------------------------------------------------------------------- 140
Ekologija vo slika ------------------------------------------------------------------------------------ 142
Deteto i sinceto ‡Bistrica Mirkulovska -- -------------------------------------------- 143
Teatar --------------------------------------------------------------------------------------------------- 144
Najmo}noto su{testvo ‡ Ondrej Zimka ------------------------------------------------------- 146
Kavga ‡ Slavka Maneva ----------------------------------------------------------------------------- 148
Kral prili~no mal ‡ Van~o Polazarevski -------------------------------------------------- 150
Gradska biblioteka --------------------------------------------------------------------------------- 152
[to zboruvaat knigite ‡ Nikola Drenovac ------------------------------------------------- 152
Glagoli --------------------------------------------------------------------------------------------------- 154
Sega{nost, minatost i idnost -------------------------------------------------------------------- 155
Pogre{en podarok ‡ Tome Momirovski ------------------------------------------------------- 156
Re~enica ------------------------------------------------------------------------------------------------ 158
Podmet i prirok vo re~enicata ----------------------------------------------------------------- 159
Padna sneg ---------------- ---------------------------------------------------------------------------- 161
Iznenaduvawe ‡ Erik kesner --------------------------------------------------------------------- 162
Ne{to pove}e tehnika Skelet ----------------------------------------------------------------- 163
Pita so jabolka ‡ Cane Andreevski------------------------------------------------------------ 164
Broevi - glavni (osnovni) i redni broevi --------------------------------------------------- 166
Izgovarawe i pi{uvawe na broevite --------------------------------------------------------- 168
Broevi za iska`uvawe na pribli`na vrednost --------------------------------------------- 169
Junaci i nastani od na{eto minato ------------------------------------------------------------ 170
Pesna za Goce ‡ Julijana Zoksimoska -------------------------------------------------------- 170
Sirma Vojvoda ‡ Makedonska narodna pesna ------------------------------------------------ 170
Pe~alba ‡ Van~o Nikoleski ---------------------------------------------------------------------- 172
Edna tatkovina ima{ ‡ [ukri Ramo----------------------------------------------------------- 173
Silata na nikoj ne e mila ‡Qubivoe R{umovi} -------------------------------------------- 174
Detski pe~at ------------------------------------------------------------------------------------ 175
Potseti se {to si nau~il -------------------------------------------------------------------------- 176
228
VO SKAZNOGRAD I BASNOGRAD SEKOJ DA SVRATI ‡ M. Jan~evska
Lavot, leopardot i lisicata ‡ Lafonten --------------------------------------------------- 178 178
Sonot na e{ko‡ E{ref Berbik ------------------------------------------------------------------180 180
Pou~ni basni:
Magareto vo lavovska ko`a Lafonten --------------------------------------------------------181 181
Lavot i divoto magare ‡ Ezop ---------------------------------------------------------------------181 181
Trojca pla~kovci ‡Harenbu{ ---------------------------------------------------------------------181 181
Kako nastanala gugutkata ‡ Zvonimir Stojanovi}-----------------------------------------182 182
Prikazna za xuxeto Trilevip ‡ Danska narodna prikazna -------------------------------184 184
]erkata na sosedot ‡ Somaliska narodna prikazna --------------------------------------- 186 186
Buvot i gavranot ‡Kolumbiska skazna --------------------------------------------------------- 188 188
Itar Pejo mu vadi zab na selanec ‡ Stale Popov ------------------------------------------190 190
Legenda za Dojranskoto Ezero ‡ Makedonsko narodno tvore{tvo- legenda------- 191 191
Elen na ezero‡ Ezop --------------------------------------------------------------------------------- 192
192
194
Potseti se {to si nau~il -------------------------------------------------------------------------- 194
PROLETNI PRAZNICI - HRISTOS VOSKRESE
Proletni praznici - Veligden Stojan Arsi}----------------------------------------------- 196 196
Proletni zraci ‡ Vidoe Podgorec -------------------------------------------------------------- 197 197
Veligdenska radost ‡ Gorjan Petreski --------------------------------------------------------198 201
Pismo do nepoznato drugar~e ‡ Liljana S. Eftimova ----------------------------------- 200 200
Buket stihovi za majkata ------------------------------------------------------------------------- 202 202
Koga mama me pregrnuva ‡ Miroslav Kova~evi} ----------------------------------------- 202 202
Mama ‡ Du{ko Avramov -------------------------------------------------------------------------- 202 202
Prispivna ‡ Bla`e Konevski ------------------------------------------------------------------ 202 202
Podarok za mama ‡ F. Bojku --------------------------------------------------------------------- 203 203
Na maj~iniot den ‡ Gligor Vitez ------------------------------------------------------------ 204
Zlata majka i dobrata tetka Valentina Oseeva ------------------------------------------ 205
Zavist ‡ Nexati Zekirija ----------------------------------------------------------------------- 206
Proletno budewe ‡ Gligor Popovski -------------------------------------------------------- 208 208
Svedi se zelena vrbo ‡ Makedonska narodno tvore{tvo ----------------------------- 209 209
Ranobudniot cvet ‡ Gorjan Petreski -------------------------------------------------------- 210 210
Majsko popladne ‡ Genadi Bolinovski ------------------------------------------------------ 212 212
Telefon Telefonira ili slonira ‡ Qubomir R{umovi} --------------------------- 213 213
Dete i cve}e ‡ Nenad Xambazov ---------------------------------------------------------------- 214 214
Majski yvon~iwa Bo{ko Sma}oski ------------------------------------------------------------ 215 215
Apteka vo vre}a ‡Kiro Donev ---------------------------------------------------------------------218 218
Aj na raspust ‡ Aleksandar Kojunxiski ------------------------------------------------------- 220 220
Potseti se {to si nau~il ova u~ebna godina ---------------------------------------------- 222 222
229
230