Elementi spektralne teorije matrica

Neka je X konacno dimenzionalan vektorski prostor nad poljem K i neka je

A : X X linearni operator.
Denicija. Skalar K i nenula vektor u X se nazivaju sopstvena vrednost
i sopstveni vektor za operator A : X X ako je Au = u.
Teorema 1. Ako su sopstvena vrednost i u odgovarajuci sopstveni vektor
operatora A : X X, tada je u takode sopstveni vektor operatora
B = P(A) = a
0
I + a
1
A+ + a
n
A
n
koji odgovara sopstvenoj vrednosti P() = a
0
+ a
1
+ + a
n

n
.
Teorema 2. Neka su u
1
, u
2
, . . . , u
n
sopstveni vektori operatora A koji odgo-
varaju medusobno razlicitim sopstvenim vrednostima
1
,
2
, . . . ,
n
. Tada je
{u
1
, u
2
, . . . , u
n
} sistem linearno nezavisnih vektora.
Matricni analogon problema sopstvenih vrednosti je denisan homogenim siste-
mom linearnih jednacina
(AI)x = 0.
Netrivijalna resenja ovog sistema predstavljaju koordinatne reprezentacije sop-
stvenih vektora operatora A u bazi B. Za njih kazemo da su sopstveni vektori
matrice A. Vrednosti za koje postoje ova netrivijalna resenja predstavljaju odgo-
varajuce sopstvene vrednosti matrice A. Odredujemo ih iz karakteristicne jednacine
det(AI) = 0,
pri cemu polinom
1
2
P() = det(AI) =

a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
a
n1
a
n2
. . . a
nn

zovemo karakteristicni polinom matrice A.

Teorema 3. (Kejli-Hamilton) Neka je P() karakteristicni polinom linearnog
operatora A : X X. Tada je P(A) nula operator.
Zadaci:
1. Odrediti karakteristicni polinom i sopstvene vrednosti matrice
A =

1 2 3
2 3 1
3 1 2

.
Resenje: Karakteristicni polinom je jednak
P() = det(AI) =

1 2 3
2 3 1
3 1 2

6 2 3
6 3 1
6 1 2

6 2 3
0 1 2
0 1 1

= (6 )

1 2
1 1

= (6 )(
2
3).
Sopstvene vrednosti matrice A su
1
= 6,
2
=

3 i
3
=

3.
2. Odrediti karakteristicni polinom i sopstvene vrednosti matrice
A =

1 1 1 4
1 2 1 3
1 1 3 2
1 1 1 4

,
kao i sopstvene vrednosti matrice A
2
.
Resenje: Karakteristicni polinom je jednak
3
P() = det(AI) =

1 1 1 4
1 2 1 3
1 1 3 2
1 1 1 4

7 1 1 4
7 2 1 3
7 1 3 2
7 1 1 4

7 1 1 4
0 1 0 1
0 0 2 2
0 0 0

= (1 )(2 )(7 ).
Sopstvene vrednosti matrice A su nule polinoma P(), a to su vrednosti
1
= 0,

2
= 1,
3
= 2 i
4
= 7.
Sopstvene vrednosti matrice A
2
jednake su (
i
(A))
2
, pri cemu su
i
(A), i =
1, 2, 3, 4, sopstvene vrednosti matrice A. To su vrednosti: 0, 1, 4 i 49.
3. Odrediti sopstvene vrednosti i sopstvene vektore matrica
A =

1 3
3 1

i B = A
2
3A + I.
Resenje: Odredujemo najpre sopstvene vrednosti i sopstvene vektore matrice
A. Karakteristicni polinom matrice A je
P() =

1 3
3 1

=
2
2 8,
a njegove nule
1
= 2 i
2
= 4 su sopstvene vrednosti matrice A. Sopstveni
vektori u = [x y]
T
odreduju se resavanjem homogenog sistema jednacina, ciji je
matricni oblik
Au = u (AI)u = 0

1 3
3 1

x
y

0
0

.
Za
1
= 2 sistem postaje

3 3
3 3

x
y

0
0

,
pa se svodi na jednu jednacinu
3x + 3y = 0,
koja je zadovoljena za y = x, x R. Zato je sopstveni vektor matrice A koji
odgovara sopstvenoj vrednosti
1
= 2 svaki vektor oblika
4
u
1
=

x
x

= x

1
1

, x R \ {0}.
Za
2
= 4 sistem postaje

3 3
3 3

x
y

0
0

,
tj.
3x + 3y = 0,
3x 3y = 0,
i zadovoljen je za y = x, x R. Sopstveni vektor matrice A koji odgovara sop-
stvenoj vrednosti
2
= 4 je svaki vektor oblika
u
2
=

x
x

= x

1
1

, x R \ {0}.
Prema Teoremi 1, sopstvene vrednosti matrice B = A
2
3A + I su

1
=
2
1
3
1
+ 1 = 11,

2
=
2
2
3
2
+ 1 = 5,
a odgovarajuci sopstveni vektori su u

1
= u
1
i u

2
= u
2
redom.
4. Odrediti sopstvene vrednosti i sopstvene vektore matrice
A =

2 0 1
1 1 0
0 0 1

.
Da li su sopstveni vektori matrice A linearno nezavisni?
Resenje: Sopstvene vrednosti odredujemo kao nule karakteristicnog polinoma
P() = det(AI) =

2 0 1
1 1 0
0 0 1

= (1 + )(1 )(2 ).
Sopstvene vrednosti su:
1
= 1,
2
= 1 i
3
= 2.
Sopstveni vektori su netrivijalna resenja homogenog sistema linearnih jednacina
(AI)u = 0

2 0 1
1 1 0
0 0 1

x
y
z

0
0
0

.
5
Za
1
= 1 homogen sistem je oblika

3 0 1
1 0 0
0 0 2

x
y
z

0
0
0

3x + z = 0
x = 0
2z = 0

x = 0
z = 0
y R \ {0}
u
1
=

0
y
0

= y

0
1
0

, y R \ {0}.
Za
2
= 1 homogen sistem je jednak

1 0 1
1 2 0
0 0 0

x
y
z

0
0
0

x + z = 0
x 2y = 0

x = 2y
z = 2y
y R \ {0}
u
2
=

2y
y
2y

= y

2
1
2

, y R \ {0}.
Za
3
= 2 homogen sistem je

0 0 1
1 3 0
0 0 1

x
y
z

0
0
0

z = 0
x 3y = 0
z = 0

x = 3y
z = 0
y R \ {0}
u
3
=

3y
y
0

= y

3
1
0

, y R \ {0}.
Sopstveni vektori u
1
, u
2
i u
3
su linearno nezavisni po Teoremi 2., jer odgovaraju
razlicitim sopstvenim vrednostima.
5. Odrediti sopstvene vrednosti i sopstvene vektore matrica
A =

3 0 4
0 2 0
1 3 1

i B = A
5
+ 3I.
Rezultat: Karakteristicni polinom matrice A: P() = (2 )( 1)
2
.
Sopstvene vrednosti matrice A:
1
= 2,
2
=
3
= 1.
Sopstveni vektori matrice A:
6
u
1
= t

12
1
3

, t R \ {0}, u
2
= t

2
0
1

, t R \ {0}.
Sopstvene vrednosti matrice B:

1
= 35,

2
=

3
= 4.
Sopstveni vektori matrice B:
u

1
= u
1
= t

12
1
3

, t R \ {0}, u

2
= u
2
= t

2
0
1

, t R \ {0}.
6. Odrediti sopstvene vrednosti i sopstvene vektore matrice
A =

3 a 0
0 3 a
0 0 3

ako je:
a) a = 0; b) a = 0.
Resenje: Karakteristicni polinom matrice A je
P() = det(AI) =

3 a 0
0 3 a
0 0 3

= (3 )
3
,
pa su sve tri sopstvene vrednosti matrice A jednake:
1
=
2
=
3
= 3. Sopstvene
vektore odredujemo resavanjem sistema jednacina
(AI)u = 0, u = [x y z]
T
,
tj.

3 a 0
0 3 a
0 0 3

x
y
z

0
0
0

,
za = 3.
U razvijenom obliku sistem glasi
(3 )x + ay = 0,
(3 )y + az = 0,
(3 )z = 0,
tj.
ay = 0,
az = 0.
7
a) Ako je a = 0, sistem je zadovoljen za y = 0, z = 0, x R, pa su sopstveni
vektori oblika
u =

x
0
0

= x

1
0
0

, x R \ {0}.
b) Ako je a = 0, sistem je zadovoljen za sve vrednosti x, y, z R, pa su sopstveni
vektori oblika
u =

x
y
z

= x

1
0
0

+ y

0
1
0

+ z

0
0
1

, x, y, z R, x
2
+ y
2
+ z
2
= 0.
Vidimo da u ovom slucaju postoje tri linearno nezavisna sopstvena vektora matrice
A, na primer
u
1
=

1
0
0

, u
2
=

0
1
0

, u
3
=

0
0
1

.
7. Data je matrica
A =

2 0 1
1 1 0
0 0 3

.
a) Odrediti karakteristicni polinom matrice A.
b) Odrediti sopstvene vrednosti i sopstvene vektore matrice A.
c) Primenom KejliHamiltonove teoreme odrediti matricu
B = A
18
4A
17
+ A
16
+ 6A
15
.
d) Primenom KejliHamiltonove teoreme odrediti inverznu matricu A
1
.
Resenje: a) Karakteristicni polinom matrice A je
P() = det(AI) =

2 0 1
1 1 0
0 0 3

=
3
+ 4
2
6.
b) Kako karakteristicni polinom u faktorisanom obliku glasi
P() = ( + 1)( 2)( 3),
8
sopstvene vrednosti matrice A su
1
= 1,
2
= 2,
3
= 3. Odgovarajuci sopstveni
vektori dobijaju se resavanjem sistema jednacina
(A
i
I)u = 0, i = 1, 2, 3,
i glase:
u
1
= r

0
1
0

, u
2
= s

3
1
0

, u
3
= t

4
1
4

, r, s, t R \ {0}.
c) Matrica B moze da se predstavi kao
B = A
18
4A
17
+ A
16
+ 6A
15
= A
15
(A
3
+ 4A
2
A6I) = A
15
P(A),
gde je P() karakteristicni polinom matrice A. Prema KejliHamiltonovoj teoremi,
P(A) je nulamatrica, pa je i B = 0.
d) Kako je det A = 6 = 0, inverzna matrica A
1
postoji. Iz Kejli-Hamiltonove
teoreme imamo da je P(A) nula matrica, to jest vazi
P(A) = A
3
+ 4A
2
A6I = 0.
Ako poslednju jednakost pomnozimo sa A
1
A
3
+ 4A
2
A6I = 0 / A
1
dobijamo
A
2
+ 4AI 6A
1
= 0 A
1
=
1
6
(A
2
+ 4AI).
Racunamo
A
2
=

2 0 1
1 1 0
0 0 3

2 0 1
1 1 0
0 0 3

4 0 5
1 1 1
0 0 9

i odredujemo A
1
A
1
=
1
6
(A
2
+ 4AI) =
1
6

4 0 5
1 1 1
0 0 9

+
2
3

2 0 1
1 1 0
0 0 3

1
6

1 0 0
0 1 0
0 0 1

=
1
6

3 0 1
3 6 1
0 0 2