PAKSA: Dula REPORTER: Allynette Vanessa E. Alaro SANGGUNIAN: Gintong Pamana ni Lolita Na !il Pluma ni Ailene G.

G. "aisa Ani#an ni $et O. Gelle%anao &iyas ng La#i ni Loren'a A(ena

Talasalitaan: ). Dula * isang uri ng !aniti ang ang !ina alayunin ay itang#al sa tang#alan. +. Tag!o * ang !agla,as*maso sa tang#alan ng mga tau#an

-. .ugto * !ag a a#ati ng isang a,uuan /. "ang#ay 0 Ito ang !ag a asunu1*suno1 ng mga !angyayari sa 1ula.

2. Dulang Se ular 0 i1inaraos na asa,ay ng !ista ng ,ayan

3. 4oil 0 tau#ang nag,i,igay*1iin sa atangian ng !rotagonist o antagonista sa !amamagitan ng !ag!a!a ita ng atula1 o a,aligtarang atangian ng mga ito I. Kahulugan Ang 1ula ay isang uri ng !aniti ang ang !ina alayunin ay itang#al sa tang#alan. Ang mga !a sang tinatala ay ay mga !angyayaring maaaring magana! o nagagana! sa ,u#ay ng mga tao anuman ang antas na anyang ina,i,ilangan sa li!unan.

II.

Kasaysayan Ang 1ula ay nag*ugat sa mga saya5 !anreli#iyon ng mga unang tao ,ilang !asasalamat6 mga saya5 !an1igma6 mga saya5 u!ang mag!aalis ng mga masasamang es!iritu6 o maaaring saya5 na nag!a!a#ayag ng tagum!ay sa 1igmaan. Pinanini5alaang ang 1ula ay nagsimula sa E#i!to noong -+77"8. Karani5an sa mga 1ulang E#i!to ay !anreli#iyon at ina!a!aloo,an ng mga rit5al at tung ol sa !agli #a ng mun1o ni "eta#6 1iyos ng 9em!#is. Sa 1aramang Griyego6 naisulat at i!inala,as noong 2-/"8 ang auna*una#ang 1ramang isinulat ni T#es!is6 itinuturing na :Ama ng Drama;. Noong 2+2"8 itinatag ni Aes%#ylus6 may*a 1a ng Oresteia6 ang 1ulang Euro!eo. I!ina ilala ni So!#o%les ang mga 1ulang tra#e1ya noong /<3"8. Noong //2"86 na!atanyag si Aristo!#anes sa !ag!a!ala,as ng ome1ya. Noong -=/"86 sumulat si Aristotle ng mga tulang tra#e1ya at noong -/+"86 itinuturing si 9enan1er na :9aster o> Ne5 8ome1y;. Sa 1ramang Romano6 noong +2)"86 sumulat si Plantus ng mga ome1ya ,unga ng aniyang !ag#anga ay 9enan1er. Noong /"86 i!ina ilala naman ni Sene%o6 manunulat ng tra#e1ya6 ang mga 1ulang arani5ang ,ina,asa sa #ali! na itinatang#al. Sa 1ramang In1ya6 inilalang !ina atanyag na man1u1ula at manunulang In1yan si Kali1asa noong -?-AD. Naitala naman noong ?27AD si "#a(a,#uti6 ang may* a 1a ng !ina a1a ilang 1ula tung ol ay Rama na isa ring 1ramatista. Sa !agsilang na muli ng 1ramang Euro!eo6 naitala ang simula ng 1ulang !ansim,a#an noong <77AD. Noong <?7AD6 inilala naman si Et#el5al16 O,is!o ng @in%#ester at sumulat ung !aano isinasa1ula sa sim,a#an ang Pas o ng

Pag a,u#ay. Sa Renaissan%e Drama6 naitala noong )277*)377AD ang !agtatayo ng mga gusaling !antang#alan sa Italya at ang simula ng mga 1ulang lasi o. Sa 1ramang Ingles6 sumulat si Gammer Gurton ng unang #u5a1 na 1ulang Ingles na may !amagat na :Nee1le; noong )237AD. Sumulat ng unang 1ulang tra#e1ya sa Ingles si Gor,u1u% noong )23+. Noong )23/6 inilalang !ina a1a ilang 5entista o manunulat at manunulang 1ulang Ingles sa la#at ng !ana#on si @illiam S#a es!eare. Na!atanyag naman si 9arlo5e mula )2=?*)2==6 ang sumulat ng :Tam,urlaine t#e Great; 0 ang auna*una#ang 1ulang Ingles na naging simula ng :Gol1en Age; sa 1ramang Ingles. Noong )2<? ay naitala ang !ag a aroon ng 1ulang o!era o 1ulang inaa5it. Namatay si S#a es!eare noong)3)3 at noong )3+-6 nai!alim,ag ang anyang mga 1ula. Noong )?)?6 inilala si Da(i1 Garri% ,ilang !ina a1a ilang a%tor sa Ingles asa,ay na nai!a ilala sa tang#alan ang !antominaA!antomimeB. Na ilala naman si S%#iller noong )?2< ,ilang isang tanyag na 1ramatistang Aleman. Noong )=?)6 na!atanyag si &enry Ir(ing ,ilang 9at#ias sa :T#e "ells;. Ito rin ang simula ng :Gol1en Age; ng teatro "ritanya. At noong )</=6 sumulat si Art#ur 9iller ng :Deat# o> a Salesman; at itinatag ang A%torsC Stu1io sa Ne5 .or . Sa ,ansang Pili!inas6 !inanini5alaang mayroon ng 1ulang Pili!ino ,ago !a man 1umating ang mga manana o! sa ating ,ansa. Ayon sa mga mananali si 6 an gating mga atutu,ong Pili!ino ay li as na ma#iligin sa mga a5it6 saya5 at tula na siyang !inanini5alaang !inag*ugatan ng mga unang anyo ng 1ula natin. Nasa anyo ng tula ang mga unang a5itin. 9ayaman 1in an gating mga ninuno sa mga e!i o at 5entong*,ayan na ma1alas ay isinasalaysay sa !amamagitan ng !ag*a5it sa mga !ag1iri5ang ng aara5an6 ,inyag6 liga5an6 asalan6 amatayan6 !a i i1igma6 asa5ian6 !agtatagum!ay6 !agtatanim6 !ag*aani6 !angingis1a6 at i,a !a6 saya5 at mga rit5al na siyang itinuturing na mga sinaunang anyo ng 1ula ng mga atutu,ong Pili!ino. Sinasa,ing ang 1ulang Pili!ino ay masining na !aglalara5an ng mga !angara! n gating ,ansa. Kina!a!aloo,an ito ng mga atutu,ong ultura6 !anini5ala6 tra1isyon at 5ento ng !ag#i#ira! at !ag!u!unyagi ng mga atutu,ong Pili!ino. 9asasalamin

1itto ang i,aCt i,ang anyo ng ating !ama#alaan at uri ng ating li!unan. III. Bahagi Ito ay na#a#ati sa ilang yugto at ang ,a5at yugtoCy maraming tagpo. Ang yugto ay ang !ag a a#ati ng isang a,uuan Ang tag!o ay ang !agla,as*maso sa tang#alan ng mga tau#an. IV. Elemento A. Tau#an 0 Sila ang mga umi ilos at nag,i,igay*,u#ay sa 1ula. Ang mga tau#an ay maaaring mauri sa mga sumusuno1: ). Protagonista 0!anguna#ing tau#an +. Antagonista 0 ang atunggali ng !rotagonist -. 4oil 0 tau#ang nag,i,igay*1iin sa atangian ng !rotagonist o antagonista sa !amamagitan ng !ag!a!a ita ng atula1 o a,aligtarang atangian ng mga ito /. 8on>i1ant 0 mas ilala sa taguring :si1e i% ; ". Tag!uan 0 Ito ang lugar at !ana#on ung saan at alian nagana! ang 1ula 8. "ang#ay 0 Ito ang !ag a asunu1*suno1 ng mga !angyayari sa 1ula. Tula1 ng 5ento6 ,inu,uo ito ng limang ,a#agi: !animula6 !a!ataas na a syon6 asu 1ulan6 a alasan at 5a as. D. Suliranin 0 Ito ang !ro,lemang nilulutas ng mga tau#an. 9aaaring mag aroon ng iisa o #igit !ang suliranin ang isang 1ula E. Tunggalian 0 ItoCy maaaring magana! sa !agitan ng tau#an la,an sa a!5a tau#an6 tau#an la,an sa anyang sarili o tau#an la,an sa anyang !aligi1 u!ang malutas ang suliranin. Palaging ginagamit sa !aniti an. 4. Dayalogo 0 Tumutu oy ito sa mga salita o !a#ayag ng mga tau#an. Ang 1aloy ng 5ento ng 1ula ay mauuna5aan sa !amamagitan ng mga usa!an o 1ayalogo.

V.

Anyo A. Iisa#ing.ugtong Dula o Dula*1ulaan 0 mai li ". Tatlu#ing .ugtong Dula * ,inu,uo ng tatlong yugto 8. Da1ala5a#ing .ugtong Dula 0 atamtaman lang ang #a,a. arani5ang 1a1ala5a#ing yugto lamang.

VI.

Uri A. Dulang Se ular 0 i1inaraos na asa,ay ng !ista ng ,ayan ). Du!lo 0 Ito ay isang larong ginagana! sa ,a#ay o sa ,a uran ng namamatayan. I1inaraos ito sa i asiyam ng ga,i mata!os na maili,ing ang !atay. Nilalayon nitong ali5in ang mga naulila. Ang !a sa ay tung ol sa na5a5alang i,on at ang !agnanais ng #ari na matu oy ung sino ang maysala. +. Karagatan 0 Ito rin ay isang laro na ang 5ento ay tung ol naman sa na5a5alang singsing ng !rinsesa na sa1ya niyang ini#ulog sa aragatan sa !agnanais na ang ma!angasa5a ay ang aniyang asinta#ang ma#ira! na ,inata. -. Karilyo 0 Isang 1ula na ang mga tau#an ay ginu!it na arton. 9as tanyag ito sa asalu uyan sa ta5ag na !u!!et s#o5. /. 9oro*moro 0 tung ol sa !anunuyo ng isang Kristyanong !rinsi!e sa isang 9orang !rinsesa. I!ina i ita rito ang !agtutunggali ng mga Kristiyano at 9oro. 2. Kome1ya 0 ItoC isang 1ulang atata5anan na arani5ang nagtata!os sa masayang 5a as. ". Dulang Panreli#iyon 0 ginaga5a u!ang ilara5an ang mga litur#iya ng sim,a#an gaya ng Pas o ng Ninos Ino%enter6 ng Tatlong &ari6 ng Linggo 1e Ramos o ng Linggo ng Pag a,u#ay. ). Sina ulo 0 Nagsisimula sa !agli #a at nagtata!os sa muling !ag a,u#ay at !ag*a yat sa langit ng Panginoong &esu risto. Itinatang#al ito sa !ana#on ng

K5aresma at Linggo ng Pag a,u#ay. +. Panana!atanAPanunuluyanB 0 Tung ol sa !ag#a#ana! ng mag*asa5ang sina "ir#eng 9aria at San $ose ng matutuluyan sa!ag at isisilang na si &esus. &a#antong sila sa isang sa,sa,an at ang #uling ,a#agi ay ang !ag1ating ng mga !astol at ng tatlong #ari na mag,i,igay !arangal sa ,atang &esus na isinilang. Ginagana! ito t5ing ,ago 1umating ang Pas o. -. Ti,ag 0 Tung ol ito sa !agtiti,ag sa ,un1o na inalalagyan ng rus na inamatayan ni &esus. /. 4lores 1e 9ayo * ginaga5a ung 9ayo. Sa isang altar ng "ir#en 9aria ay nag*aalay ng mga ,ula la ang mga !iling a1alaga#an na may tiya na mga #a ,ang na sinusuno1 sa sali5 ng !ag*a5it ng mga ito. 2. Salu,ong 0 ginagana! sa me1aling ara5 ng Pas o ng Pag a,u#ay. Ang mga orosa ng ima#en ng na,u#ay na Panginooong $esu%risto at ng Inang "ir#en na nag1alalam#ati ay magsasalu,ong sa isang itina 1ang lugar at 1itto ay may ang#el na ,atang ,a,ae na ,a,a,a mula sa itaas sa !amamagitan ng alo at aalisin ng ang#el ang itim na lam,ong ng "ir#en 9aria. Pag ata!os mag asama nang ,a,ali sa sim,a#an ang !rusisyon. 3. Santa%ru'an 0 tinata5ag 1ing santa%ru' 1e mayo sa!ag at ,u5an 1in ng 9ayo ung itoCy itang#al. DitoCy i!inu!rusisyon ang rus na ina!a uan ng Panginoon $esu%risto. ?. Pangangalu5a 0 ginaga5a sa ga,i ng to1os los santos. Nag!a!angga! na mga alulu5ang mula sa !urgatory ang mga ala#o na nanana!atan sa ,a#ay* ,a#ay at umaa5it at nang#i#ingi ng limos. 8. Pana#on ng Ameri ano ). Sars5ela 0 ome1ya o melo1ramang may tatlong*yugto na sinasali5an ng a5it at tung ol sa 1am1amin ng tao 0 !ag*i,ig6 !oot6 !ag#i#iganti6 alu!itan6 atu5aan6 at,!. +. O!era 0 1ulang !aa5it aya ang mga tau#ang gumagana! ay ma#usay sa !ag* a5it. VII. Mga Uri Ayon sa Paksa o Nilalaman

). Tra#e1ya* ina!a!aloo,an ng ma!u!uso at maa!oy na 1am1aming #uma#antong sa a!a#ama an o amatayan ng !anguna#ing tau#an. Ang temaCy ma,igat o na asasama ng loo, aya na aiiya 6 na alulunos ang mga tau#an6 arani5ang sila ang nasasa1la sa amalasan6 a,iguan6 a5alan6 at maging sa amatayan6 aya nag5a5a as na malung ot. +. Kome1ya* ,anaya1 ang tunggalian6 masaya at a5ili*5ili ang mga !angyayaring nag5a5a as nang asiya*siya sa ma,u,uting tau#an -. 9elo1rama o Soa! O!era* 1i gaano ang tunggalian6 malung ot ang mga !angyayari ngunit nag5a5a as nang asiya*siya at masaya sa ma,uting tau#an Kung itoCy sa1yang namimiga ng lu#a sa manonoo1 na !arang 5ala ng masayang ,a#agi sa ,u#ay ng ta#anan un1i !a5ing !ro,lema na lamang ang nangyayari sa ara5*ara5. ItoCy arani5ang ma!a!anoo1 sa mga 1e seryeng !ala,as sa tele,isyon tula1 ng &iram at 4ore(er in 9y &eart. /. Parsa* Ang layunin ay mag!ata5a sa !amamagitan ng usa!an6 ilos at mga !angyayari sa 1ula. 2. Saynete* Ang layunin 1in nito ay mag!ata5a. Ang mga !angyayari6 usa!an at ilos ay arani5an lamang. 3. Tragi ome1ya* Kung mag a#alo ang atata5anan at asa5ian gaya ng mga 1ula ni S#a es!eare na lagging may mga tau#ang ata5a*ta5a tula1 ng !ayaso !ara magsil,ing taga!ag!ata5a6 su,alit sa #uliCy nagiging malung ot na 1a#il nasasa5i o namamatay ang ,i1a o ang mga ,i1a.