3.

Opti uslovi pod kojima se uivaju ljudska prava

V. ok, Ravnopravnost ene u sistemu prava oveka, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, br. 56, 19 9 !"upplement#, str. $%5$5&' V. (. )egan, *emel+no pravo pripa,nika etniki- grupa i svi- ,rugi- gra.ana na ne,iskrimina/i+u, u 0tvoreni problemi naro,nosti u 1ugoslavi+i, 2ovi "a,, 1991, str. 6369' V. )imitri+evi4, 0,re,be o ne,iskrimina/i+i u 5e.unaro,nom paktu o gra.anskim i politikim pravima, 6nali, br. &, 1991, str. 13713 ' ). 5ertus i ,r., 8enska l+u,ska prava9 praktina primena, :eogra,, 1995' Z. 5r;evi4, 8enska prava su l+u,ska prava, :eogra,, 199%' Z. 5r;evi4, <ontrover=e afirmativne ak/i+e, 6r-iv, br. 1&, 1996, str. %35%1&' Paunovi4, str. 15 165' 5. Paunovi4, 2eki slu> a+evi primene naela ne,iskrimina/i+e u praksi evropski- organa =a =a;titu l+u,ski- prava, u ?+u,ska prava i na/i+a, :eogra,, 1997' 6. Pele;, Rasna ,iskrimina/i+a i me.unaro,no pravo, "ara+evo, 19$$. 6. @i,e *. 0psa-l, @AualitB an, 2on>)is/rimination, 2orCegian Dnstitute of Euman Rig-ts, Publi/ation 2o. 1, 1993' 1. Freenberg, Ra/e, "eG an, Religious )is/rimination in Dnternational ?aC, u *. 5eron !ur#, Euman Rig-ts in Dnternational ?aC, 0Gfor,, 19 %, str. &3$&&9' Earris 0H:oBle Iarbri/k, str. %67% ' @. Eein=e, "eGual 0rientation9 6 Euman Rig-t, )or,re/-tJ:oston, 1995' K. 6. 5a/<innon, Leminism Mnmo,ifie,, Kambri,ge, 56, ?on,on, 19 $' ). 5/Fol,ri/k, *-e Euman Rig-ts Kommittee9 Dts Role in t-e )evelopment of t-e Dnternational Kovenant on Kivil an, Politi/al Rig-ts, 0Gfor,, 1991, str. 76$&33' I. 5/<ean, @AualitB an, 2on>)is/rimination un,er Dnternational ?aC, 19 &' 5. 2oCak, M.2. Kovenant on Kivil an, Politi/al Rig-ts, str. 76$1, %5 %$9' ?. 6. "i/ilianos !ur#, 2ouvelles formes ,e ,is/rimination, Paris, 1995' van )i+k van Eoof, str. 5195% . 3.1. Naelo jednakosti 0snovno naelo savremenog prava o l+u,skim pravima +este ,a su svi l+u,i +e,naki. M tome se ono ra=liku+e o, rani+i- poku;a+a ,a se samo nekim !vi;im# grupama i slo+evima i n+i-ovim pripa,ni/ima pri=na+u prava, ali ,a se to ne o,nosi na sve lanove =a+e,ni/e, a kamoli na sva l+u,ska bi4a. *ako +e, re/imo, uvena 5agna Karta i= 1715. go,ine pre,stavl+ala u su;tini nago,bu i=me.u engleskog kral+a i plemstva, ko+a +e pre,vi.ala prava =a ove posle,n+e i n+i-ovu me.usobnu +e,nakost. 0vim pravima su se ,onekle mogli okoristiti i obini l+u,i, ko+i nisu mogli biti li;eni slobo,e ili i=gubiti imovinu be= o,luke n+ima

+e,naki- na osnovu =akona =eml+e, ;to +e, kako se o,ma- vi,i, i u su,skom postupku po,ra=umevalo ra=,va+an+e na slo+eve, g,e pripa,ni/i +e,noga stalea nisu mogli su,iti ,rugima. D u novi+e vreme, u =eml+ama g,e su osnovna l+u,ska prava i ,emokrati+a bili ustolieni, nisu svima ,ata sva prava niti su svi mogli ,a uestvu+u u ,emokratskom o,luivan+u. D u ,va,esetom veku stalno se ponovo +avl+a+u autori i politike snage ko+i smatra+u ,a ,emokrati+a treba ,a bu,e kvalitativna tako ;to vo,i rauna o vre,nosti i vanosti l+u,i, a ne me-anika, g,e su svi l+u,i isti. iN1O M ime takvi-, privi,no ra/ionalni-, argumenata u formalno ,emokratskim =eml+ama ,ugo se o,ri/alo +e,no o, na+vani+i- politiki- prava, birako pravo, l+u,ima ko+i su navo,no man+e ra=umni i o,govorni. *ako nisu imali pravo glasa siroma;ni !imovinski /en=us#, oni ko+i ne pla4a+u pore=, nepismeni i sve ,oskora ene. 6ko se ima u vi,u vre,nost o,luka ko+e su se ta,a ,onosile, nema nikakvi- ra/ionalnira=loga =a tvr,n+u ,a su one u ta stara, ,obra vremena bile bol+e no u ,ana;n+im ,emokrati+ama s op;tim pravom glasa. Pri-vatan+e ne+e,nakosti l+u,i ru;i, =apravo, /eo kon/ept l+u,ski- prava. *o su prava ko+a pose,u+u l+u,ska bi4a =ato ;to su l+u,ska bi4a. Zamena ovog univer=alnog stava time ;to 4e l+u,i biti +e,naki samo po kategori+ama, t+. bela/ ravan bel/u, 2ema/ ravan 2em/u, mu;kara/ mu;kar/u, obra=ovan ovek obra=ovanom oveku it,. u=ima =a relevantno obele+e l+u,skosti ne;to ;to ni+e svo+stveno svim l+u,ima. Pore, toga, nema nikakvi- ,oka=a ,a +e neka o, i=abrani- grupa vi;e l+u,ska nego ,ruge. 2aroito +e sumn+ivo ;to svi =agovorni/i ne+e,nakosti smatra+u ,a +e grupa ko+o+ oni sami pripa,a+u vi;a o, ,rugi-. &.1.1. Zabrana ,iskrimina/i+e. Posmatrano s ,ruge strane, naelo +e,nakosti se ispostavl+a kao naelo ne,iskrimina/i+e, t+. kao =abrana ,iskrimina/i+e me.u l+u,ima. 0no +e u samo+ osnovi Povel+e M2 i svisavremeni- instrumenata o l+u,skim pravima i formulisano +e na skoro istovetan nain, ko+i pola=i o, l. 7. Mniver=alne ,eklara/i+e9 "vakome pripa,a+u sva prava i slobo,e progla;eni u ovo+ )eklara/i+i be= ikakvi- ra=lika u pogle,u rase, bo+e, pola, +e=ika, veroispovesti, politikog ili ,rugog mi;l+en+a, na/ionalnog ili ,ru;tvenog porekla, imovine, ro.en+a ili ,rugi- okolnosti. M l. $. Mniver=alne ,eklara/i+e govori se i o +e,nakosti pre, =akonom9

"vi su pre, =akonom +e,naki i ima+u pravo be= ikakve ra=like na po,+e,naku =a;titu =akona. "vi ima+u pravo na +e,naku =a;titu protiv bilo kakve ,iskrimina/i+e ko+om se kr;i ova )eklara/i+a i protiv svakog po,sti/a+a na ovakvu ,iskrimina/i+u. Pakt o gra.anskim i politikim pravima !PFP# govori o ,iskrimina/i+i uop;te u tri svo+a lana.iiN7O M l. 7. se, kao i u Mniver=alno+ ,eklara/i+i, propisu+e ,a se sva prava i= PFP mora+u po;tovati i =a+emiti be= ra=likovan+a po gore pomenutim osnovama !statusu#. l. &. naroito po,vlai ravnopravnost mu;kara/a i ena u tom pogle,u. 5e.utim, l. 76. sastavl+en po u=oru na l. $. Mniver=alne ,eklara/i+e, bio +e ,ugo =anemarivan9 "vi su pre, =akonom +e,naki i ima+u pravo na po,+e,naku =akonsku =a;titu be= ikakve ,iskrimina/i+e. M tom pogle,u =akon 4e =abraniti svaku ,iskrimina/i+u i =a+emiti svim li/ima po,+e,naku i uspe;nu =a;titu protiv svake ,iskrimina/i+e, naroito na osnovu rase, bo+e, pola, +e=ika, veroispovesti, politikog i bilo kog ,rugog mi;l+en+a, na/ionalnog i ,ru;tvenog porekla, imovine, ro.en+a ili nekog ,rugog statusa. Po, uti/a+em @vropske konven/i+e, ko+a u svom l. 1%. +e,ino sa,ri pravilo, slino onom i= l. 7. PFP, prema ko+em se samo =abran+u+e ,iskrimina/i+a u pogle,u uivan+a prava =a+ameni- @vropskom konven/i+om, a ne i op;ta neravnopravnost pre, =akonom, smatralo se ,a i anti,iskrimina/i+ske o,re,be PFP ima+u isto =naen+e, t+. ,a +e ,rava n+ima ve=ana samo ka,a osigurava prava i= samoga Pakta, a ne neka ,ruga. D=la=ilo +e ,a su l. 7. i 76. istovetni, t+. ,a poton+i ni;ta na ,o,a+e pret-o,nom, ;to ni+e ,obro tumaen+e +er pretpostavl+a ,a su tvor/i PFP u tekst unosili o,re,be ko+e su se poklapale i bile suvi;ne. Dspravno tumaen+e l. 76. +este ,a on ima poseban smisao i ,a +e pravilo ne,iskrimina/i+e op;ti uslov uivan+a svi- prava, a ne samo ,eo opisa po+e,ini- prava. M na+man+u ruku, ono =nai ,a ni+e,an =akon ne sme biti ,iskriminatoran. 6ko, ,akle, ,rava o,lui ,a prui neka prava ko+a ,otle nisu posto+ala, iako na to ni+e obave=ana me.unaro,nim pravom, ona ne moe pri tom praviti ne,o=vol+ene ra=like. <omitet =a l+u,ska prava o,luivao +e povo,om pre,stavke +e,ne -olan,ske ,ravl+anke, ko+o+ ni+e pri=nato pravo na nakna,u =bog ne=aposlenosti =ato ;to +e bila u,ata, ,ok +e to pravo posto+alo =a oen+ene mu;kar/e. Eolan,i+a se pore, ostalog branila time ;to pravo u pitan+u ni+e gra.ansko ili politiko i ni+e pre,vi.eno u PFP nego u Paktu o ekonomskim, so/i+alnim i kulturnim pravima. Prema <omitetu

l. 76. ni+e puko ponavl+an+e garanti+a ko+e ve4 posto+e po l. 7. ... Dako l. 76. =a-teva ,a se =akonom =abrani ,iskrimina/i+a, on sam po sebi ne sa,ri nikakvu obave=u u pogle,u materi+e ko+a se =akonom reguli;e. *ako, na primer, on ne trai ni o, ko+e ,rave ,a ,onese =akone o so/i+alno+ =a;titi. 5e.utim, ka,a ,rava, vr;e4i svo+a suverena prava, usvo+i takvo =akono,avstvo, on,a ono mora ,a +e u skla,u s l. 76. Pakta !slua+ ZCaan>,e Vries protiv Eolan,i+e, 19 $, "ele/te, )e/isions, DD, str. 71&#. "vaka ,rava +e, ,akle, ,una ,a spreava i goni ,iskrimina/i+u u obe=be.ivan+u me.unaro,no =a+emeni- l+u,ski- prava, kako u pogle,u propisa ko+e ,onosi tako i n+i-ove praktine primene o, bilo koga sub+ekta, ukl+uu+u4i tu i privatna li/a.PQLRa=ume se, ,rava ne moe ,a na,=ire sve svo+e gra.ane i ,a i- primorava ,a ne ,iskrimini;u u svim svo+im o,nosima. 5e.utim, ona mora ,a su=bi+a ,iskrimina/i+u i tamo g,e uivan+e prava =avisi o, postupaka privatnili/a.R 2+en =akono,ava/ ni+e slobo,an ,a unese ,iskriminatorske o,re,be ni u ko+i =akon, be= ob=ira na sa,rinu. 2a primer, u nekim ,ravama osnovna lekarska pomo4 +e besplatna =a sve ,ravl+ane, =aposlene i ne=aposlene, pa i =a sve l+u,e ko+i se na.u na n+i-ovo+ teritori+i. *o ni+e nikakva me.unaro,na obave=a ti- ,rava, ali bi propisi ko+ima bi se ona uskra4ivala, re/imo, pripa,ni/ima ute rase, 1evre+ima ili ne-ri;4anima, pre,stavl+ali povre,u =abrane ,iskrimina/i+e. M tom ,u-u treba tumaiti i l. 73. Mstava "R1, ma,a =bun+u+e n+egov prvi stav, ko+i govori samo o ne,iskrimina/i+i gra.ana9 Fra.ani su +e,naki be= ob=ira na na/ionalnu pripa,nost, rasu, pol, +e=ik, veru, politiko ili ,rugo uveren+e, obra=ovan+e, so/i+alno poreklo, imovno stan+e i ,rugo lino svo+stvo. "vi su pre, =akonom +e,naki. "vako +e ,uan ,a po;tu+e slobo,e i prava ,rugi- i o,govoran +e =a to. :ol+e bi bilo svi su +e,naki ... +er bi se inae moglo s-vatiti ,a "R1 =a,rava pravo ,a vr;i ,iskrimina/i+u me.u stran/ima, rangira+u4i iprema na/ionalno+ pripa,nosti, polu, +e=iku, veri it,. l. 1&. Mstava R" +o; +e nepotpuni+i, +er nema ni o,re,bu o +e,nakosti svi- pre, =akonom i ne govori o obave=ama svi- li/a, a ne samo ,ravni- i ,rugi- organa, ,a po;tu+u prava i slobo,e ,rugi-.0,re,be ,iskriminatorskog karaktera mogu4e +e prona4i i u =akonima ko+i vae

u "R1. Primer +e Zakon o posebnim uslovima prometa nepokretnosti Republike "rbi+e i= 19 9. go,ine iiiN&O. 0vim =akonom propisano +e ogranien+e prometa nepokretnosti i=me.u fi=iki- li/a i fi=iki- i gra.anski- pravni- li/a u perio,u o, 13 go,ina na po,ru+u ko+e obu-vata ,eo teritori+e Republike "rbi+e be= teritori+e "6P Vo+vo,ine !l. 1#. 0,ma- +e uol+iva neravnopravnost gra.ana u "rbi+i ko+i ive u n+enim ra=liitim ,elovima. 1o; +e sumn+ivi+a o,re,ba ovoga =akona ko+om se pre,vi.a ,a 4e posebna komisi+a "kup;tine !sa,a 5inistarstvo finansi+a "rbi+e Mprava =a imovinsko>pravne poslove# o,obravati promet nepokretnosti ka, o/eni ,a se tim prometom ne utie na promenu na/ionalne strukture stanovni;tva ili na isel+avan+e pripa,nika o,re.enog naro,a, o,nosno naro,nosti i ka, ta+ promet i=a=iva nespoko+stvo, o,nosno nesigurnost ko, gra.ana ,rugog naro,a, o,nosno naro,nosti !l.&#. "klonost ,rava, /eli- ,ru;tava i ,ru;tveni- grupa, pa i svakoga l+u,skog bi4a ,a pravi ra=like i=me.u l+u,i i neke smatra ,osto+nim a ,ruge man+e ,osto+nim vrlo +e stara i ilava. )iskrimina/i+a +e o=bil+an me.unaro,ni problem. Zato su, pore, o,re,aba u nave,enim op;tim instrumentima, borbi protiv ,iskrimina/i+e posve4eni i bro+ni posebni ugovori, ko+i se bave spe/ifinim ispol+avan+ima ,iskrimina/i+e, kao na primer <onven/i+a o rasno+ ,iskrimina/i+i, <onven/i+a o ,iskrimina/i+i ena, 5e.unaro,na konven/i+a o su=bi+an+u i kan+avan+u =loina apart-e+,a !&3. novembar 19$&#, <onven/i+a 50R o ,iskrimina/i+i u pogle,u =apo;l+avan+a i =animan+a !75. +una 195 #, <onven/i+a M2@"<0 protiv ,iskrimina/i+e u oblasti obra=ovan+a !1%. ,e/embar 1963# it,. &.1.7. Po+am ,iskrimina/i+e. 0p;ti instrumenti o l+u,skim pravima ne ,efini;u u potpunosti ,iskrimina/i+u. Zato se po+am ,iskrimina/i+e u prvom re,u mora gra,iti na osnovu opisa u nekim posebnim ugovorima, kao ;to su <onven/i+a o rasno+ ,iskrimina/i+i i <onven/i+a o ,iskrimina/i+i ena. Dako se prva o,nosi na rasnu ,iskirimina/i+u a ,ruga na ,iskrimina/i+u ena, sr opisa +e istovetna9 ona +e svako ra=likovan+e, iskl+uivan+e, ograniavan+e ili ,avan+e prvenstva ko+e se =asniva na nekom ne,o=vol+enom ra=logu i ima =a /il+ ili posle,i/u ugroavan+e ili onemogu4avan+e l+u,ski- prava i osnovni- slobo,a !l. 1. <onven/i+e o rasno+ ,iskrimina/i+i, l. 1. <onven/i+e o ,iskrimina/i+i ena#. 0riginalno =naen+e rei ,iskrimina/i+a, ko+a +e preu=eta i= latinskog +e=ika, +este ra=likovan+e, ali +e vremenom ova+ i=ra=, bar u pravu, i=gubio neutralnost i ,obio negativno =naen+e ne,o=vol+enog ra=likovan+a. M oblasti l+u,ski- prava, ,iskrimina/i+a pre,stavl+a

ra=likovan+e u pogle,u pose,ovan+a i obima prava ko+e ni+e ,o=vol+eno =bog osnova i naina ra=likovan+a. :e= ob=ira na i=vore ko+i obra4a+u posebnu pan+u na neke osnove ,iskrimina/i+e, u savremenom me.unaro,nom pravu =abran+eno +e ra=likovan+e na osnovu rase, bo+e, pola, +e=ika, veroispovesti, politikog ili ,rugog uveren+a, na/ionalnog i so/i+alnog porekla, imovine, ro.en+a i ,rugog statusa. <ao ;to se vi,i, ovo nabra+an+e ni+e =avr;eno9 =abran+eno +e ra=likovan+e i =bog ,rugog statusa, ;to =nai ,a se mora+u imati u vi,u i ,rugi slini osnovi. Zato +e vano utvr,iti ;ta +e nabro+anim ra=lo=ima =a+e,niko. Dspostavl+a se ,a su to osobine l+u,skoga bi4a ko+e ono uglavnom ne stie svo+om vol+om i ko+e ga ine pripa,nikom neke ;ire grupe !protiv ko+e +e, =apravo, ,iskrimina/i+a upravl+ena#. *o +e sasvim oigle,no ko, uro.eni- obele+a, kao ;to su rasaPQLPo+am rase +e ;iri o, biolo;ki- rasa l+u,i9 prema l. 1. <onven/i+e o rasno+ ,iskrimina/i+i, rasna ,iskrimina/i+a se =asniva na rasi, bo+i, pre/ima, na/ionalnom ili etnikom poreklu.R, bo+a koe, pol, na/ionalno i so/i+alno poreklo i ro.en+e. 5e.utim, ve4ina l+u,i isto tako nasle.u+e i +e=ik !ko+i se posle rane mla,osti te;ko savr;eno naui#, pa i religi+u, ko+a +e po pravilu vera ro,itel+a, ko+u samo mali bro+ o,rasli- l+u,i svesno men+a, pa i on,a ne moe ,a se oslobo,i svoga verskog porekla, ko+e utie na stav okoline prema n+ima. Politika i ,ruga uveren+a su, me.utim, kao i imovina, steeni, t+. posto+i mogu4nost ,a i- svo+om slobo,nom o,lukom ovek i=meni ili, ako +e re o imovini, nasto+i ,a i=meni. "teene ra=like nisu ob+ektivno ,ate, ali se unose u spisak =abran+eni- osnova ,iskrimina/i+e i= ,va ra=loga9 +e,an +e u tome ;to su one plo, kori;4en+a ovekovog prava ,a se slobo,no opre,el+u+e, a kao ,rugi =ato ;to su to u mnogim sre,inama esti i o,vratni osnovi =a ,iskrimina/i+u. M nekim sistemima posto+i naroito +ako protivl+en+e uki,an+u ,iskrimina/i+e na osnovu politiki- uveren+a i pripa,nosti politikim strankama i pokretima. M tome su pre,n+aile =eml+e realnog so/i+ali=ma =bog navo,ne opasnosti o, l+u,i ko+i nisu bili =a so/i+ali=am ili komuni=am po stvar revolu/i+e i bol+e bu,u4nosti oveanstva. D=a toga se, kako se sa,a +asno vi,i, krio interes vla,a+u4e parti+e ,a ostane veito na vlasti.

2i Mstav "LR1 o, 19$%. go,ine ni+e =abran+ivao politiku ,iskrimina/i+u, a u pogle,u politiki- prava ra=likovao +e ra,ne l+u,e i gra.ane.

Pre,log ,a se ,iskrimina/i+a po ovom osnovu =abrani, vla,a +e po,nela tek 1993. go,ine, ali on ni+e mogao biti usvo+en.ivN%O 2eki osnovi ra=likovan+a se otvoreno i=u=ima+u, o,nosno ,opu;ta+u. 2a+upa,l+ivi+e u tom pogle,u +e ,ravl+anstvo, iako +e ono osobina ko+a se stie be= sopstvenog uti/a+a !poreklom ili mestom ro.en+a# i kasni+e te;ko men+a. l. 1. st. 7. <onven/i+e o rasno+ ,iskrimina/i+i i=riito utvr.u+e ,a se ra=likovan+e i=me.u ,ravl+ana i ne,ravl+ana ne smatra rasnom ,iskrimina/i+om, a ostali instrumenti samom formula/i+om !svako ili svi gra.ani# o=naava+u ko+a se prava ne mora+u =a+emiti stran/ima. 0b+a;n+en+e ni+e su;tinsko, ve4 proistie i= stepena ra=vi+enosti me.unaro,ne =a+e,ni/e. )rave, +e,nostavno, ne ele ,a se o,reknu prava ,a slobo,no o,luu+u o tome ko 4e im biti ,ravl+anin, ko 4e mo4i ,a ula=i na n+i-ovu teritori+u, ,a uestvu+e u politikom ivotu i u raspo,eli kolektivno stvorenog bogatstva n+i-ovog ,ru;tva it,. 2e sme se, me.utim, praviti ra=lika i=me.u samistrana/a na osnovu nekog o, =abran+eni- obele+a. @vropski su, +e utvr,io ,a +e M+e,in+eno <ral+evstvo povre,ilo =abranu ,iskrimina/i+e po polu time ;to n+egovo =akono,avstvo pravi ra=liku i=me.u strani- ,ravl+ana, ena i mu;kara/a, ko+i ve4 legalno borave u M+e,in+enom <ral+evstvu i ele ,a koriste prava ve=ana =a poro,i/u, t+. ako trae ,o=volu ,a im se pri,rue brani ,rugovi. )a su bile mu;kar/i, trima tuil+ama bi bilo mnogo lak;e ,a u :ritani+u ,ove,u osobe s ko+ima su u braku ili verene. :ritanska vla,a +e ovo ra=likovan+e prav,ala time ;to su u pitan+u stran/i i ;to ona tako ;titi tri;te ra,a o, ne=aposlenosti, ko+u bi i=a=vali strani usel+eni/i mu;kar/i. 0ve argumente "u, ni+e usvo+io !6b,ula=i=, Kabales, :alkan,ali, 19 5#. 0vo se esto ini =bog sklonosti ,a se i=+e,nae na/i+a i ,rava9 u nekim +e=i/ima termin ,ravl+anstvo o=naava se i=ra=ima ko+i vo,e poreklo o, latinskog natio ! eng. nationalitB, fran/. nationalitS#. )ravl+anstvo +e u pravu ve=a s ,ravom, a ne s na/i+om ili na/i+ama u n+o+, bile one velike ili male. 2a primer, me.u rumunskim ,ravl+anima ima i "rba i 5a.ara, kao ;to su mnogi l+u,i srpske i rumunske naro,nosti ,ravl+ani 5a.arske, a rumunske i ma.arske, ,ravl+ani 1ugoslavi+e. Ra=likovan+e =bog ovekovi- lini- osobina, be= ob=ira +esu li uro.ene ili steene, ne bi smelo ,a se s-vata kao ,iskrimina/i+a. 6ko neko ,obi+a pre,nosti =ato ;to +e ,arovit, sposoban, inteligentan, spretan, obra=ovan it,. i ako su te osobine potrebne u ,atim okolnostima, ili ako +e =apostavl+en +er +e bio kan+avan, niko se na to ne moe aliti. <onven/i+a M2@"<0 protiv ,iskrimina/i+e u obra=ovan+u o, 1963.

go,ine ,o=vol+ava ra=liito postupan+e u obra=ovan+u samo na osnovu =asluga ili potreba i =abran+u+e pre,nosti ko+e se ,a+u samo na osnovu toga ;to ueni/i pripa,a+u o,re.eno+ grupi !l. &#. vN5O )rugi elemenat ,iskrimina/i+e +e nain ra=likovan+a. M ve4ini pravnisistema smatra se ,a se mogu ,opu;tati ra=likovan+a, ako su ona ob+ektivna i umesna. Ra=liito postupan+e se on,a pore,i s /il+em ko+i se eli posti4i. 2eka ra=likovan+a su ;tavi;e i propisana normama o l+u,skim pravima. l. 6. PFP =abran+u+e, kao i mnogi na/ionalni krivini =akoni, ,a se li/e mla.e o, 1 go,ina osu,i na smrt i ,a se smrtna ka=na i=vr;i na, tru,nom enom. Prema l. 13. maloletni/i treba ,a i=,rava+u vremenske ka=ne o,vo+eno o, punoletniosu.enika. M pogle,u nasle.ivan+a, ,opu;tene su, i smatra+u se potpuno priro,nim, ra=like i=me.u sro,nika i nesro,nika, ,akle, ra=likovan+e na osnovu porekla. 2eposre,ni /il+ ne moe, me.utim, ,a oprav,a =abran+enu ra=liku. esto se ,iskrimina/i+a kri+e i=a o,re,aba ko+e i=gle,a+u ob+ektivne +er +e,nako vae =a sve. M pro/eni ovakvi- mera treba imati stalno na umu ,a +e,nakost ne moe biti samo formalna, nego mora biti i stvarna, ;to =nai ,a se ne mogu primen+ivati +e,naka merila na ne+e,nake situa/i+e. 0vu ,istink/i+u na+bol+e +e formulisao "talni su, me.unaro,ne prav,e u svom po=natom saveto,avnom mi;l+en+u o man+inskim ;kolama u 6lbani+i. 6lbanska vla,a +e, naime, bila ukinula sve privatne ;kole i =amenila i- ,ravnim, u ko+ima +e nastava bila iskl+uivo na albanskom +e=iku. 0na +e prav,ala tu meru time ;to se ona po,+e,nako o,nosila na sve n+ene gra.ane. "u, +e ustanovio ,a iskl+uivo ;kolovan+e na albanskom ne ,elu+e na isti nain na etnike 6lban/e i na pripa,nike nealbanski- man+ina. )a bi i=begla ,iskrimina/i+u, albanska vla,a ne mora, ,o,u;e, ,a uve,e nastavu na man+inskim +e=i/ima u ,ravnim ;kolama, ali ne sme ,a onemogu4i otvaran+e privatni- ;kola g,e 4e posto+ati takva nastava. 2e bi bilo prave +e,nakosti i=me.u ve4ine i man+ine ako se ova posle,n+a primora ,a se o,rekne svo+i- ustanova, ko+e pre,stavl+a+u samu su;tinu man+inskog statusa !5an+inske ;kole u 6lbani+i "aveto,avno mi;l+en+e o, 6. aprila 19&5# viN6O 5a;ta =akono,ava/a ko+i poku;ava+u ,a ,iskrimini;u putem naoko neutralni- propisa, neverovatno +e bogata. 0vakve o,re,be su ,iskriminatorne ako se unapre, =na ,a se primen+u+u na l+u,e u ne+e,nakom poloa+u ili ako se u praksi lako mogu =loupotrebiti. M +unim ,ravama "6) to +e bio =aklon =a rasnu ,iskrimina/i+u. 2a primer, o, svakog gra.anina se trailo ,a ra,i upisa u biraki spisak

pokae ,a +e pismen i ,a po=na+e osnove ustavnog sistema "6) i o,govara+u4e fe,eralne +e,ini/e !,rave# u ko+o+ ivi. Pri tom se ,obro =nalo ,a su /rn/i po pravilu siroma;ni+i i man+e obra=ovani i ,a 4e tee poloiti ispite i pre, na+ob+ektivni+om komisi+om, a kamoli pre, onom sastavl+enom o, pristrasni- beli- gra.ana, ko+i 4e o, n+i- traiti gramatika =nan+a ko+a nema ni ve4ina bela/a i postavl+ati im na+sloeni+a ustavna pitan+a, na ko+a moe o,govoriti samo obra=ovan pravnik. "lini su navo,no ob+ektivni uslovi ko+i se oslan+a+u na =nane posto+e4e ra=like, ko+e su neprimerene /il+u ko+i se eli posti4i. )a bi i=begli =apo;l+avan+e li/a meksikog i a=i+skog porekla, ko+a su po pravilu nia rastom o, prosenog 6merikan/a, vlasni/i ben=inskistani/a u nekim ,elovima "6), uveli su minimalnu visinu =a pri+em u slubu. 0va +e praksa s pravom osu.ena kao rasna ,iskrimina/i+a +er nema nikakvog val+anog ra=loga =bog koga bi ra,ni/i na ben=inskim pumpama morali ,a bu,u visoki. 2aravno, ove uslove mogli su ,a ispune obra=ovani /rn/i i i=u=etno visoki 5eksikan/i, ali +e oigle,no ,a su oni bili generalno upravl+eni protiv velike ve4ine pripa,nika ovigrupa. Ra=likovan+e moe ,a bu,e umesno i ob+ektivno iako bi moglo ,a ima uinke ko+i nisu +e,nako raspore.eni na sve grupe. 6ko se, re/imo, trai minimalna ili maksimalna telesna visina =a pri+em u neke vrste poli/i+ski- i vo+ni- +e,ini/a i to =nai ,a 4e biti favori=ovani l+u,i i=vesnog porekla, ni+e re o ,iskrimina/i+i ka,a se moe o=bil+no tvr,iti ,a +e telesna gra.a bitna =a obavl+an+e neki- =a,ataka, kao ;to su npr. kontrola mase u nere,ima ili sluba u tenkovskim +e,ini/ama.2aroito su te;ki slua+evi g,e se postavl+a pitan+e ,iskriminatorski- postupaka privatni- li/a, kao ;to su npr. poslo,av/i. 2+ima se mora pri=nati ve4a slobo,a u biran+u osobl+a ali ne i pravo ,a ne=akonito ,iskrimini;u. "ve +e vi;e =a-teva na/ionalnim su,ovima ,a utvr,e ko+i su sve novi naini ra=likovan+a i ko+e sve okolnosti !statusi# ne bi smeli ,a bu,u osnov =a ra=likovan+e. 2eki tra,i/ionalni stavovi sve su e;4e i=loeni sumn+i. 0rgani=a/i+e ena napa,a+u +e,an o, elemenata patri+ar-alnog ,ru;tva po,elu na mu;ke i enske poslove i =animan+a. M nekim =eml+ama ene su uspele ,a u.u me.u vo+ne pilote, ,oka=av;i uspe;no ,a su fi=ike ra=like i=me.u polova be= =naa+a =a upravl+an+e mo,ernim mla=nim avionima. Po, istim pritiskom protestantske /rkve u "kan,inavi+i i 6nglikanska /rkva pri-vatile su ene kao sve;tenike. 5u;kar/i, s ,ruge strane, tvr,e ,a =au=vrat treba ukinuti tra,i/ionalni stereotip ma+ke kao bol+eg ro,itel+a i smatra+u ,a su su,ovi i so/i+alne slube pristrasni =ato ;to prilikom ra=vo,a po pravilu ,o,el+u+u ,e/u ma+/i na staran+e.

Pokret protiv ,iskrimina/i+e, ko+i +e u i=vesnim sre,inama vrlo +ak, poeo +e ,a osporava ra=likovan+a na osnovu uslova ko+i se ne navo,e i=riito u me.unaro,nim instrumentima. "matra se ,a treba ispitati pre,nosti ko+e se ,a+u =bog go,ina starosti !ageism#, bilo ,a se favori=u+u mla,i !=ato ;to su +ai i svei+i# ili stari !=ato ;to su iskusni+i# tako ;to 4e se strogo ,ovesti u ve=u s namenom ra=likovan+a i konkretno ispitivati, +er posto+e i iskusni mla,i4i i snani star/i. 1e,na amerika televi=i+ska vo,itel+ka ,obila +e spor protiv poslo,av/a ko+i +u +e otpustio +er +e ostarela. 2e treba se i=rugivati sa =a-tevima ,a se ne ,iskrimini;e po fi=iko+ spol+a;n+osti !lookism#, +er se ispostavl+a ,a privatni poslo,av/i esto ima+u ob+ektivno neoprav,anu sklonost ,a o,bi+a+u ili otpu;ta+u osobe ko+e po trenutnom ukusu vae =a rune, naroito one ko+e su go+a=ne. M toku su sporovi protiv neki- va=,u-oplovni- kompani+a ko+e otpu;ta+u ,oma4i/e aviona ako prema;e i=vesnu telesnu teinu. Ds-o, 4e =avisiti o, toga ,a li poslo,av/i mogu ,a ,okau ,a go+a=na st+uar,esa ne moe ,a obavl+a svo+e poslove u kabini ili 4e tuio/i ,oka=ati ,a se i=a svega kri+e pre,rasu,a ,a osobl+e u avionima treba ,a bu,e lepo prema savremenim s-vatan+ima, ;to naravno ni+e garanti+a ,e 4e ono bol+e ra,iti o, runog. <oliko +e pitan+e osetl+ivo vi,i se i= toga ;to neki poslo,av/i tvr,e ,a imi, i uspe- firme =avisi o, toga ,a li +e u o,nosima s publikom pre,stavl+a+u osobe pri+atne spol+a;nosti. &.1.&. Po=itivna ,iskrimina/i+a mere =a ispravl+an+e posle,i/a rani+e ,iskrimina/i+e. <ao ;to se moglo primetiti, neke ,ru;tvene grupe ula=e u eru ne,iskrimina/i+e s teretom pro;losti. <ao posle,i/a rani+e ne+e,nakosti pravne, ekonomske, kulturne i ,ruge uslovi po, ko+ima n+i-ovi pripa,ni/i posta+u +e,naki s ,rugima nepovol+ni+i su tako ,a, =a ra=liku o, formalne, stvarna ne+e,nakost i ,al+e opsta+e. Zato se smatra ,a su ,rave ovla;4ene ,a u korist istori+ski =apostavl+enigrupa pre,u=ima+u po=itivne mere, ko+e se esto na=iva+u preferen/i+alni tretman ili afirmativna ak/i+a. <onven/i+a o rasno+ ,iskrimina/i+i opisu+e ovakve korake ko+e ne smatra ,iskrimina/i+om kao posebne mere, ,onete +e,ino ra,i obe=be.ivan+a o,govara+u4eg napretka i=vesni- rasni- ili etniki- grupa ili li/a ko+ima +e potrebna =a;tita ra,i garantovan+a, uivan+a i ostvarivan+a l+u,skiprava i osnovni- slobo,a po, +e,nakim uslovima ... po, uslovom ,a nema+u =a posle,i/u o,ran+e ra=liiti- prava =a rasne grupe i ,a se ne o,rava+u na sna=i ka,a se postignu /il+evi =bog ko+i- su ... bile pre,u=ete !l. 1. st. %#.

0,govara+u4u o,re,bu o po=itivno+ ,iskrimina/i+i u korist ena sa,ri i <onven/i+a o ,iskrimina/i+i ena !l. %#. 5e.utim, ona +e ,o=vol+ena ne samo u korist ena i pripa,nika rasni- i etniki- skupina, ko+i su u praksi na+e;4e bili rtve ,iskrimina/i+e, ve4 posta+e op;te pravilo ako op;ti uslovi u ko+ima se nala=i neki ,eo stanovni;tva onemogu4ava+u ili spreava+u n+egovo uivan+e l+u,ski- prava.viiN$O Kil+ ovakvi- mera +e ,a se ispravi istori+ska neprav,a i ,a se svi l+u,i postepeno ,ove,u u stan+e stvarne +e,nakosti. 0ne se ispol+ava+u kao privremeno favori=ovan+e pripa,nika grupa =a ko+e se ob+ektivno =na ili se veru+e ,a su sistematski =apostavl+ane u pro;losti. Vratimo li se amerikim /rn/ima i n+i-ovom niem stan+u obra=ovan+a, on,a 4emo ra=umeti propise "6) ko+i primorava+u vi;e i visoke ;kole, pa i one na+elitni+e, ,a prime i=vestan postotak stu,enata i= re,ova /rnaki-, meksikanski-, in,i+anski- i ,rugi- man+inski- kan,i,ata, makar oni poka=ivali gori uspe- o, neki- bela/a ko+i ne4e mo4i ,a u.u u kvotu novi- stu,enata. "lino +e u mnogim =eml+ama s privilegisanim =apo;l+avan+em ena9 poslo,av/i ili mora+u ,a =aposle o,re.eni postotak ena, be= ob=ira na kvalifikovani+e mu;kar/e, ili bar ,a se i=me.u ,va inae +e,naka kan,i,ata opre,ele =a enskog. 2orve;ka i Dslan, i,u ,otle ,a propisu+u u,eo ena u parlamentu. "tranke mora+u ,a istaknu o,re.eni postotak enski- kan,i,ata i ,a postignu ,a se mesta ko+e su ,obile na i=borima o,govara+u4e raspore,e. 2eka,a su ra=lo=i privilegisan+a pripa,nika po+e,ini- grupa me;oviti9 pore, el+e ,a se oni stvarno i=+e,nae, ra=log moe ,a bu,e o,ravan+e opstanka grupe. *ako se uspostavl+a monopol pripa,nika neki- ,omoro,aki- naro,a na neke privre,ne ,elatnosti, kao ;to +e npr. ga+en+e irvasa, ko+im u Tve,sko+, 2orve;ko+ i Linsko+ mogu ,a se bave samo pripa,ni/i naro,a "ami !?apon/i# !vi,i DD.1$#. 5ere po=itivne ,iskrimina/i+e mora+u ,a bu,u privremene, t+. ,a tra+u ,ok se pripa,ni/i =anemarene grupe u proseku ne i=+e,nae s ostalima. 6ko se nastave, ,ove;4e ,o nove ne+e,nakosti, sa,a u korist ,o +ue =apostavl+eni-. Pore, toga, preferen/i+alni tretman nika,a ne sme ,a i,e ,otle ,a privilegi+e ,obi+a+u potpuno nekvalifikovani kan,i,ati, kao na primer ka,a se, ,a bi se ispunila rasna ili polna kvota, prima+u i oni ko+i ne =a,ovol+ava+u minimalne uslove konkursa. "o/i+alistike =eml+e istone i sre,n+e @vrope su posle preu=iman+a vlasti o, strane stal+inista uvele privilegi+e u korist ra,nike klase, ko+a +e, prema =vaninom uen+u, ,otle bila obespravl+ena. M nekima o, n+i-,

kao ;to su na primer bile e-oslovaka i Rumuni+a, ,e/a i+i ro,itel+i nisu bili ra,ni/i nisu se neko vreme uop;te mogla upisivati na univer=itet. 0vakvo ,iskriminisan+e ne samo ;to +e bilo ,ispropor/ionalno, ;tetno po ,ru;tvo i ;to +e ,ugo tra+alo, nego se sasvim kompromitovalo time ;to su pripa,ni/ima ra,nike klase smatrani i ,ravni i parti+ski funk/ioneri ko+i su o,avno prestali ,a bu,u ra,ni/i ili to nika,a nisu ni bili. *ako se stvorio novi povla;4eni slo+, navo,no ra,nikog porekla, po=nat po, na=ivom nomenklatura. M to vreme u 1ugoslavi+i nisu =abeleena tolika preterivan+a, ma,a +e pripa,an+e ra,niko+ klasi ili tru,beni/ima igralo vanu ulogu i= istii,eolo;ki- ra=loga. D Mstav "LR1 o, 19$%. go,ine pravio +e op;tu ra=liku u ,ru;tvenom poloa+u gra.ana i ra,ni- l+u,i9 punopravni politiki sub+ekt bio +e samo ,ravl+anin "LR1 ko+i +e bio i +e,no i ,rugo. 5erila nisu bila sasvim +asna, ali su ra,ni l+u,i bili samo oni ko+e su =apo;l+avali ,rava, ,ru;tveni sektor ekonomi+e ili slube pove=ane s n+ima. *ragovi ovakvog s-vatan+a vi,e se i u aktuelnim +ugoslovenskim ustavima, ko+i stalno ,ele korisnike l+u,ski- prava na l+u,e i gra.ane. *ako na primer naslov DD glave Mstava Republike "rbi+e glasi "lobo,e, prava i ,unosti oveka i gra.anina.viiiN O *rebalo bi tako.e ispitivati ,a li se konkretan ovek stvarno nala=i u istom poloa+u kao i ostali pripa,ni/i =anemarene grupe ko+o+ on inae pripa,a. M Fani su, na primer, veliko u=bu.en+e i=a=vale vesti kako ,e/a neki- na+imu4ni+i- gra.ana, pa ak i ministara u vla,i, i ,al+e koriste povlasti/e ko+e ima+u =ato ;to su poreklom i= neki- =aostaliplemena. 0prav,avan+e preferen/i+alnog tretmana pripa,nika neki- grupa suoava se, naravno, i s o=bil+nim prigovorima, o, ko+i- +e na+vani+i ta+ ,a +e neprave,no ,a =a minule neprav,e prema ,iskriminisano+ grupi pla4a+u slua+no i=abrani sa,a;n+i lanovi neka,a privilegovane grupe, t+. beli i mu;ki kan,i,ati na konkursima =a upis u ;kole ili =a ,obi+an+e =aposlen+a. Zloupotrebe i pogre;na tumaen+a po=itivne ,iskrimina/i+e ipak nisu tolike ,a bi oprav,ale nemir ko+i i=a=iva+u ,emago=i. 5e.utim, n+i-ove su parole opasno primaml+ive +er se temel+e na po+e,inanim slua+evima ka,a su navo,no s+a+ni pripa,ni/i ve4inske grupe =aobi.eni u korist nametl+ivi- lanova nii- grupa i na op;to+ sklonosti ,a se veru+e u na/ionalne i ,ruge stereotipe, prema ko+ima su ,rugi uvek inferiorni+i o, pripa,nika sopstvene grupe. )o,atni argumenat rasista i ekstremni- na/ionalista +e u tome ,a +e =aostalost =apostavl+eni- grupa u stvari priro,na. 0na se moe i nauno ,oka=ivati, re/imo slabi+im re=ultatima ko+e poka=u+u ,e/a i=

takvi- grupa prilikom ispitivan+a inteligen/i+e, ;to po rasistikim nauni/ima ni+e =bog rani+e po,re.enosti nego +e posle,i/a biolo;ke inferiornosti. 3.2. Ugroene kategorije 2eke se kategori+e l+u,i nala=e u takvom pravnom ili faktikom poloa+u ,a posto+i velika verovatno4a ,a im prava bu,u uskra4ena ili povre.ena. 5e.unaro,ni instrumenti naroito vo,e rauna o onima ko+i ne uiva+u =a;titu svo+e ,rave. M ,oba ka,a su l+u,ska prava posto+ala samo kao re=ultat obave=e ,rave ,a korektno postupa sa stran/ima kao ,ravl+anima ,rugi- ,rava s ko+ima +e ve=u+u naela o u=a+amnom po;tovan+u, poela su se ra=vi+ati pravila o =a;titi oni- ko+i i=u=etno ne mogu ,a se oslone na svo+u ,ravu. &.7.1. ?i/a ume;ana u oruane sukobe. 2a+rani+e +e =apaeno ,a u ratu i=vesne kategori+e l+u,i gube =a;titu i po,r;ku svo+e ,rave ka,a se na.u u vlasti ,ruge =ara4ene strane. Zato +e =apravo =a;tita l+u,skiprava poela u ovo+ oblasti i o,nosila se na ran+enike, bolesnike, =arobl+enike i /ivilno stanovni;tvo u vlasti nepri+atel+ske strane. Za;titom osnovni- prava i interesa ti- kategori+a bavi se -umanitarno pravo. &.7.7. ?i/a be= ,ravl+anstva !apatri,i#. D= ra=liiti- ra=loga ovek se moe ro,iti ili kasni+e na4i u poloa+u ,a nema ,ravl+anstvo ni+e,ne ,rave !vi,i DD.6.7#. ?i/e be= ,ravl+anstva u te;kom +e pravnom i faktinom poloa+u +er +e svu,a strana/ a ne uiva =a;titu ni+e,ne ,rave. M na+bol+em slua+u on uiva samo ona prava ko+a su ,ata svim l+u,ima, be= ob=ira na ,ravl+anstvo, g,e +e naroito pogo.en nepotpunom slobo,om kretan+a, ;to moe ,a ,ove,e ,otle ,a nig,e ne moe ,a se nastani, +er ,rave nisu ,une ,a prima+u stran/e. Povr- toga, n+emu ne,osta+u ,okumenti potrebni =a ostvarivan+e mnogi- prava, me.u ko+ima +e i paso;, be= koga na+e;4e ne moe ,a i=a.e i= =eml+e u ko+o+ se =atekao i ni+e nika,a siguran ,a se u n+u moe vratiti. )a bi se olak;ala su,bina ove ugroene kategori+e, sklopl+eni su mnogi me.unaro,ni ugovori, me.u ko+ima su na+vani+i konven/i+e M2 o uman+en+u apatri,i+e o, 1961. i 19$&. go,ine i <onven/i+a o statusu li/a be= ,ravl+anstva o, 195%. go,ine. Prve obave=u+u ,rave ,a sara.u+u u otklan+an+u u=roka po+ave apatri,i+e time ;to 4e, na primer, ,avati ,e/i svo+e ,ravl+anstvo ako im preti opasnost ,a ostanu be=

ikakvog ,ravl+anstva, ;to ne4e o,u=imati ili ,avati otpust i= ,ravl+anstva ako se ne uvere ,a +e li/e steklo ili 4e br=o ste4i novo ,ravl+anstvo it,. <onven/i+a o statusu li/a be= ,ravl+anstva ,o=vol+ava i nalae ,ravama u ko+ima apatri, prebiva ,a ga ;tite u nekim oblastima i snab,eva+u potrebnim ,okumentima, me.u ko+ima +e i putna isprava =a apatri,e. &.7.&. D=begli/e. D=begli/e su li/a ko+a =bog stra-a o, progan+an+a napuste =eml+u u ko+o+ prebiva+u, ko+a +e na+e;4e =eml+a n+i-ovog ,ravl+anstva. ak i ka,a im ga n+i-ova ,rava !,rava porekla# ne o,u=me, oni su samo formalno n+eni ,ravl+ani !oni su ,e fa/to apatri,i# +er o, n+e ne mogu oekivati =a;titu' tani+e reeno, n+i-ova vla,a pre eli ,a im nau,i nego ,a im pomogne. Zato im +e poloa+ ak i tei o, poloa+a apatri,a. Veliki potresi u UU veku, kao ;to su pokol+i 1ermena u *ursko+, 0ktobarska revolu/i+a i fa;istiki teror u 2emako+, Dtali+i i ,rugim =eml+ama i=a=vali su ogromne talase i=begli/a. M el+i ,a im se olak;a su,bina sklopl+en +e ni= ugovora, o, ko+i- su ,anas na+vani+e <onven/i+a o statusu i=begli/a o, 1951. go,ine i Protokol u= n+u o, 196$. go,ine, kao i <onven/i+a 0rgani=a/i+e afrikog +e,instva o posebnim vi,ovima i=beglikog pitan+a u 6fri/i o, 1969. go,ine. 0vim ugovorima se garantu+e i=+e,naavan+e s ,ravl+anima ,rave u ko+o+ se i=begli/a nala=i !,rave pri+ema# u mnogim oblastima, ime se postie ,a i=begli/e mogu stvarno ,a uiva+u skoro sva svo+a l+u,ska prava. D i=begli/e, kao apatri,i, ,obi+a+u poseban putni list, neka,a na=van 2ansenov paso;, po Lri,t+ofu 2ansenu, norve;kom istraivau i -umanisti, ko+i se istakao organi=ovan+em pomo4i i=begli/ama posle Prvog svetskog rata. 5e.utim, ove se olak;i/e po <onven/i+i o, 1951. go,ine ne o,nose na sve l+u,e i=begle o, opasnosti i be,e, nego samo na povla;4ene i=begli/e, t+. one ko+i mogu ,a ,okau ,a +e n+i-ov stra- o, progan+an+a bio osnovan i ,a +e u=rok progan+an+a bio neki o, sle,e4iosnova ,iskrimina/i+e9 rasa, vera, na/ionalna pripa,nost, pripa,nost ,ru;tveno+ grupi ili politiko uveren+e. 0va ,efini/i+a se poka=ala o,ve4 uskom u praksi, +er su mnogi obini l+u,i te;ko mogli ,a ,okau ,a su politiki potresi ili surovi reimi ba; bili usmereni na svakog o, n+iponaosob. Pomenuta afrika <onven/i+a pro;irila +u +e tako ,a se o,nosi na one ko+i su primorani ,a napuste svo+u =eml+u =bog spol+ne agresi+e, okupa/i+e, strane ,omina/i+e ili ,oga.a+a ko+ima +e o=bil+no

poreme4en +avni re, !l. D st. 7#. 0vi blai uslovi ne vae =a neafrike =eml+e, ali su mnoge evropske =eml+e sopstvenim propisima olak;ale uslove =a privremeni pri+em ve4i- grupa i=begli/a be= potrebe ,a svaki o, n+i- ,okae ,a +e lino bio progon+en !t=v. i=begli/e sa statusom :#. M tom su poloa+u mnogi l+u,i i=begli posle 1997. go,ine o, ratni=bivan+a u :osni i Eer/egovini. "tatus i=begli/e presta+e ka,a nestanu uslovi ko+i su ,oveli ,o i=begli;tva, ,obrovol+nim povratkom u =eml+u porekla ili sti/an+em ,ravl+anstva neke ,ruge ,rave. Pomo4 i=begli/ama i=isku+e velika sre,stva i napore, ko+i se mogu ostvariti samo inten=ivnom me.unaro,nom sara,n+om. 2+u uskla.u+e u prvom re,u Visoki komesar M2 =a i=begli/e, +e,an o, pomo4niorgana M+e,in+eni- na/i+a. &.7.%. 8ene. M mnogim ,ru;tvima se osobe enskog pola stavl+a+u u nepovol+ni+i poloa+ o, mu;kara/a. 0va se vrsta ,iskrimina/i+e propisu+e otvoreno, pravnim normama, a +o; e;4e sprovo,i u praksi. M na+ra=vi+eni+im =eml+ama ,iskriminatorni propisi se gube, ali ne i stav prema enama kao inferiornim bi4ima ko+a nisu ,orasla svim poslovima i ulogama =a ko+e +e pre,o,re.en mu;kara/. M man+e ra=vi+enim =eml+ama stan+e +e mnogo gore. Problem se kompliku+e na ta+ nain ;to ,ru;tvo, pa i same ene, pri-vata ovakav stav kao priro,an i prave,an. )iskrimina/i+a prema enama +e vrlo pro;irena i u posle,n+e vreme skre4e na sebe veliku pan+u. Posto+i itava literatura o enskim l+u,skim pravima. Zato se i u ovom tekstu vo,i rauna ,a se, g,e go, +e to mogu4e, ukae na opasnosti o, ,iskrimina/i+e prema polu. &.7.5. 0sobe ,ruki+e seksualne ori+anta/i+e. 5u;kar/i i ene i+e se seksualne naklonosti i praksa ra=liku+u o, ve4inski-, -eteroseksualni-omoseksual/i i le=bi+ke i=loeni su u skoro svim =eml+ama sveta napa,ima, po,sme-u, ,iskrimina/i+i i gon+en+u. "ve ,o skora u ve4ini =emal+a, pa i ko, nas, seksualni o,nos i=me.u osoba istoga pola smatrao se krivinim ,elom. ak i ka,a se krivino ne gone, li/a ,ruki+e seksualne ori+enta/i+e iskl+uu+u se i= neki- =animan+a !;kolstvo, vo+ska it,#, ne prima+u u lanstvo u,ruen+a, vre.a+u i u/en+u+u, smatra+u be=be,nosnim ri=ikom i progla;ava+u =a nenormalne i bolesne. "eksualna ori+enta/i+a +e svakako +e,na o, uro.eni- osobina mu;kar/a i ene te +e be= sumn+e =abran+en osnov =a ,iskrimina/i+u. 0vakvo se

tumaen+e polako ali pou=,ano probi+a u ra=vi+eni+im =eml+ama, ko+e pre svega uki,a+u o,re,be krivini- =akona o kan+ivosti -omoseksualni- akata ,a bi =atim postepeno otklan+ale prepreke -omoseksualnim osobama ,a obavl+a+u i=vesna =animan+a. Praktikovan+e seksualni- o,nosa preme;ta se u privatnu sferu t+. pravo svakog oveka ,a sle,i svo+e sklonosti, pa i seksualne, be= me;an+a ,rave i ,rugi-, po, uslovom, naravno, ,a time ne ugroava tu.a prava i +avni interes. <ao posle,i/a toga, -omoseksual/i i le=bi+ke slobo,no i=la=e u +avnost, presta+u ,a se kri+u i= stra-a o, pre=ira okoline i time osloba,a+u tipini- u/en+ivaki- pritisaka. 2a+novi+i pro,or se kre4e ka legali=a/i+i -omoseksualnog partnerstva. "-vatan+e braka kao =a+e,ni/e ko+a +e usmerena prvenstveno na fi=iku repror,uk/i+u men+a se time ;to se osobama istog pola ,opu;ta ,a stupa+u u brak i usva+a+u ,e/u !)anska, Tve,ska, 2orve;ka#. 3.3. Zabrana zloupotrebe ljudski prava

5ogu4nost ,a se +e,no pravo i slobo,a iskoristi protiv ,rugi- prava ili prava ,rugi- li/a uvek posto+i i pre,stavl+a +e,no o, na+osetl+ivi+ipitan+a ,emokratskog ,ru;tva. Pri tom se ne misli na uobia+ene alopo+ke autoritarni- reima i linosti kako ima suvi;e ,emokrati+e i kako l+u,i ima+u suvi;e prava, ko+a on,a neo,govorno tro;e. 2e, re +e o kori;4en+u prava i slobo,a s +asnom i +avnom namerom ,a se oni ukinu. 0 tome vo,i rauna Mniver=alna ,eklara/i+a u svom l. &39 2i+e,na o,re,ba ove )eklara/i+e ne moe se tumaiti kao pravo =a ma ko+u ,ravu, grupu ili li/e ,a obavl+a bilo ko+u ,elatnost ili ,a vr;i ma kakvu ra,n+u usmerenu na poni;tavan+e prava i slobo,a ko+i su u n+o+ sa,rani. "line o,re,be posto+e i u ,rugim instrumentima, kao npr. u l. 1$. @vropske konven/i+e i u l. 5. PFP, g,e se +o; ,o,a+e ,a se ,rave ne mogu po=ivati na me.unaro,ne ugovore ,a bi ukinule posto+e4a prava =bog toga ;to u n+ima nisu pomenuta. *ime se stavl+a na =nan+e ,ravama potreba =a pravnom sigurno;4u po;tovan+em steenil+u,ski- prava. 2e moe se =ato, na primer, tvr,iti ,a se +e,nom ukinuta smrtna ka=na moe ponovo uvesti =ato ;to +e PFP ,onekle toleri;e !vi,i DD.5.1.1# ili ,a se ustavna prava man+ina mogu sman+iti, +er su bila i=na, me.unaro,nog stan,ar,a. Privilegi+e se mogu uki,ati samo ako se utvr,i ,a su postale ,iskriminatorne, kao npr. ka,a afirmativna ak/i+a postigne svo+u svr-u.

)obar primer ovakvi- ,ilema su politike stranke i pokreti ko+i koriste sva raspoloiva politika prava, kao ;to su slobo,a u,ruivan+a, slobo,a okupl+an+a, slobo,a i=raavan+a i pravo na ue;4e u i=borima stavl+a+u4i +asno pri tom na =nan+e ,a 4e, ako ,emokratski ,o.u na vlast, smesta ukinuti i ,emokrati+u i sve te slobo,e. *ako +e na vlast u 2emako+ ,o;la 2a/ionalso/i+alistika parti+a i takva opasnost sa,a preti nekim =eml+ama s muslimanskim stanovni;tvom o, islamskifun,amentalista, ko+i se =ariu ,a 4e uvesti teokrati+u, ,iktaturu u ime boga. "vakom ,ru;tvu povremeno preti opasnost o, ,emagoga, ko+e kasni+e otren+en+e masa ne4e ukloniti s vlasti. Re;en+e ne treba traiti u olakom uki,an+u prava, vanre,nim stan+ima it,., ve4 u umesnom kori;4en+u ogranien+a ko+e instrumenti o l+u,skim pravima ,opu;ta+u, ukl+uu+u4i tu i =abranu politikiorgani=a/i+a usmereni- protiv same i,e+e i sami- osnova l+u,skiprava. <a,a su se pripa,ni/i +e,ne politike stranke u Eolan,i+i, ko+a =agovara proterivan+e svi- nebeli- ra,nika migranata i sline ,ruge ak/i+e, alili ,a im +e =abranom rasturan+a letaka povre.eno pravo na slobo,u i=raavan+a, @vropska komisi+a prvo se po=vala na ogranien+a slobo,e i=raavan+a ko+u garantu+e @vropska konven/i+a pa on,a nastavila9 ... gore pomenute ,unosti i o,govornosti +o; su +ae i=raene u op;ti+o+ o,re,bi l. 1$. ... i+i +e glavni /il+ ,a sprei totalitaristike grupe ,a u svo+e svr-e iskoriste naela <onven/i+e. !Pre,stavke br. & %J19$ , i %36J19$ #.

i ii iii iv v vi vii viii