You are on page 1of 4

Guun Gaal Thelnah Leeng| - Endikpi: T.

Zokhai: Melbourne, AUS;


Hawmkhiatna Vaaihawmpi: Pa Langh Sian Khai (Laaitui): USA,
1
Thumaanna-in
Minam Vaanglian sak-hi!
Paunaak 14.34
Sisan kikhat laaizomte Zo Tuunnu min-tawh khut hong leen-ing!
Zomite Piangsakpa leh Zo Tuunnu Gualzawhna
Eite khempeuh tung-ah hongtung tahi!
Athu: Kawlgam Milipsimna 2014 Census-ah Iminam min amaanpen gelhding
Tukum 2014 March Khabei-a kipan-in
saangsiate makaai-in milipsim hong
kipan ngeingai dinghi. Tua ciang-in
eima minam min amaanpen gelhtheih
nading hunlempen I biak I paai
Vaantung Vaannuai Pasian-in hong
bawlsak ahihman-in Ama min kiphat
tawntung tahen!
Ei Zomite-pen Kawlgam-in Suahtaakna
angah 1948 January 4 ni-a kipan-in ei
minam min amaan hongki zatsak lo-in,
Bawmpua mite hong cihna-in Chin
hong kici tosuak-a, minam minkip aneilo
zahdong-in kum 65 sung khempeuh
minlopi-tawh sapna vawhna I-thuak
khin-hi. Kum 65-sung cihpen khangkhat
hi-a, naakpi-in kisumh-in Ivaangbei
mahmah khinzo-hi. Tua hun sung-a
asuakte khempeuh phial-in ei pau-a
khiatna anei kilkello Chin-pen
Iminam min-maan asa zahdong-in
minam hong susia cihzong I-theih ahihi.
Zomi hongbawl Pasian-in hong nusia lo-
in khangkhat sungbang Isuplawh dikdek
khit nung-ah hih milipsimna hongpian
man-in ei-Zomite ading mahmah-a
Pasian geelna-hi ci-in I min-maan
hongki-theih bek hilo, I hihna maan-
tawh Ingah ding-a kilawm mihing
hihtheihna (human rights: . . .. )
mihing-a piang mite neih, kuamah-in
asutsiat theihloh, neih-theihna, lei-
theihna, up-theihna, saan-theihna, gen-
theihna, teen-theihna, thukhaam akalh
mawhnate longal mimal kimneih
hihtheihna khempeuh I ciapkhaak
nading lampi hoih-pen hongtung hita-hi.
Iminam min amaanpen ZOMI ahihi.
Pulehpate khanggui zuui-a akisuut thute
leh aki-awi late khempeuh-in Zo-tawh
kizom longaal minam-a akigenna-uh om
ngeilo-hi. Zomi koipan-a hongpiang
cihzong I theihloh hang-in Zomi I
hihlam I-kithei uh-a, Zomi kicihding a-
angtang leh alawpte I-hihi. Hih I
angtanna leh I lawpna-pen ataksuah
nading-in hih milipsimna hongpiang
ahihi. Democracy maleep-a hong paipih
thuneite vaaihawmna hi sawnsawn
ahihman-in Zomi I hihna hong nungta
kiik-in, hongpo, hongkhang, hong
paakpalh-in nang leh kei kihualna-tawh
honggah hongguui theiding hita-hi.
Guun Gaal Thelnah Leeng| - Endikpi: T. Zokhai: Melbourne, AUS;
Hawmkhiatna Vaaihawmpi: Pa Langh Sian Khai (Laaitui): USA,
2
Pupate thuciin, Logam zonkhialh kum khat kigim, zii zonkhialh khang khat kithuak
kici-hi, Minam kalsuan khialhna-in khang sawm hong tavaai sak ding-hi.
Chin I hihlohna:
Zomi min abei nading-a ahaanciam
laaisiam akisa pawlkhat-in Seen Gam-a
minam lianpi ahi Chin (Qin/Qing) te
suanlehkhaak hihang, amaute kumpi
namlian hi-in, kumpi mun akisuan ciang-
in mat leh thahding lau-a Kawlgam lam-
ah ataaisuk minamte hihang ci-in Seen
Gam-a minam lian khat taangthu-tawh
mawkbulh uhhi. Hih-pen phuahtawm
taktak hi-a, bullehbaal neilo, phung leh
zung neilo deihkaih thusuutna ahihi,
banghanghiam cihleh Zomite-pen 1900
kum kiim-a pat-in puansilh niikteen
akipan phiingte I-hihi. Seente taangthu-
tawh kipaaikaan khalo hihang,
banghanghiam cihleh Seente-pen BC
1500 (tuma kum 3500) laaipek-in laai
anei, ngeina anei, sahkhua (social)
lamsang kipatna thuguipi asuut siampi
tampi anei khinte ahihi. Tua ahihman-in
ei Zomite-pen Seen Gam-a kumpi nam
ahi-ngei minamte hilo hihang. Azenzen-
in amau suanlehkhaak hilehang, kizep
kipuahna, laai leh siamna cihte tu-a
Kawlte sang-in naakpi-a asaang
zawtham dingte I-hihi. Laai kinei-a,
sagun tung-a kigelh ahih man-in sagun
ui-in neeksak-a, laai anei nawnlo ci-in
upmawh phuahtawm agen om laailaai-hi.
Amaan hizenzenleh sagun ui-in ane
tazong-in akhuak uh-a thaamlaai buang
ding-a, gelhkiik lelsaamding ahihman-in
phuahtawm thu-tawh hong kibum ahihi.
Zomi I hihna:
Pulehpate la leh ngeina kipte-in akician
leh akip nampi I-hihna naakpi-in teci
pang-hi. La aphuah-uh ciang-in Chin
cih kammal kihel ngeilo-a, Zomi, Zo-
,.. kammal kihel zeuhzeuh-hi. La-pen
laai neilote ading-a, kamngah laaibu
laaibu kician mahmah khat ahihi. Zomi
I hihna-tawh kisai Zomi I hihlam athei
kimsa I-hih man-in I-tamgen nawnlo-in
Kawlmaangte hong bumna suut lehang:
Ataangpi-in I zaakzaak ahi mah-sah-lah
(..) kiukna-tawh Kawlgam hongki
paipih nungsang-in I Zomi hihna abei
nading-in ei Zomi-sung mahmah-a mite
hong kizangh-in Tiddim Chin cih
kammal hongki paksak mahmah-hi. Tua
atawsawn nading-in milipsimna form
abawl-uh ciang-in Chin nuai-a namkee
(namneu zawdeuhte) bang-in I Zomi
hihna akinusia ding-in Kawl Gamukte-
in, Tiddin Chin/ Haii Dim, Dim, Guite,
Saaizaang, Teizaang, Sihzaang, Khuano,
Thado, Zoci-in minam hong ekkham-hi.
I Zomi sung-a kumpi naseem ulian I
neihsunsunte hongzangh-in hih minam
ekkhapna nasia tak-in hongzat man-in I
Zomi kumpi naseem ulian khempeuh
phial-in mah-sah-lah hun mialpi sung-
ah Tiddim Chin-tawh hong paipih uhhi.
Pulehpate laphuakte hitaleh taangthute
hitaleh atung-a Chin mahbang-in
Tiddim/Tedim cihte kiza ngeilo-a,
Zomi, Zogam, Zovon, Zotui Kaangpi,..
cihte-bek kiza hinapi, mipi-in thuneihna
neilo I-hih man-in daai tak-a akithuak
gige ahihi. Tu-in mipi lungdeih-tawh
ki-ukna ahi democracy kalsuanzia-tawh
leitung buppi-in hong theihding
ahaanciam Gamukte-in hong makaih
laaitak ahihman-in Zomi anungta
kiikta ahihi. Naakpi-in I hihna maanpen
pulaak-in mapang khawmding hihang!
Guun Gaal Thelnah Leeng| - Endikpi: T. Zokhai: Melbourne, AUS;
Hawmkhiatna Vaaihawmpi: Pa Langh Sian Khai (Laaitui): USA,
3
Nupa kilungtuak khua khat-in zolo, khua khat kilungtuak khua kua-in zolo pupa
thuciin I-thei kim-hi. Minam kilungtuak namdangten zolo ahihna ciingding hihang!
Milipsimna (Census) Vaai:
Abeisa kum 65 sung Kawl gamukte
hong tenkhapzia lungngai phading
hihang: Kawlgam minam ciaptehna
sung-ah code akici malsim hong piaksak
namkee te-pen bangzah-in khial-hiam
cihleh Tiddim, Dim, Saaizaang,
Teizaang, Sihzaang, Thado, Zo,
Khuano, Guite, Hualngo, Ngawn
cihbang hongguan limlim-pen lungngai
lehang Guite longal pau awsuah zuui-a
I-kilawhna hi-a, pau-awsuah zuui-a
thukhual takpi-a hongguang hilehzong
Losau, Paite, Phaaileeng, Vaangteh,
Daap, Simte, Mizo, Vaaiphei cihte
aguanding ahihi. Thukhual hilo kisa-in
aguanloh tengleh aguanteng hong sutuah
hizaw-a, theihlohna leh dikna ziak-in ei
Zomite akitawnglo Ihihman hikeileh
akiutawng aki-el ding-a ageelna-uh
ahihi. Ei Zomite hongki suktuah hang-in
atheilo bang-in iip keeikaai-in I thuakna
Pasian-in thei ahihman-in tu-in hih aki-it
minam hong buptuah kiik, hong gawm
kiik nading lampi hoihpen hongtah ahihi.
Hih lampi hopihpen bangci zuihding I-
hihiam cihleh hih Kawkmaangte hong
tenkhapna minte minam/nam min hilo-
hi cih uplehsaanna-tawh maainawtding
hihang. Lahpakding-in, Dim awsuah
sung-ah Gualnam, Haatlangh, Haatzaw,
Naulak a-om mahbang-in Teizaang
awsuah sung-ahzong om-a, Paite awsuah
ahzong om-hi. Hihbekbek lungngai
lehang awsuah huam-a minam sehna
khial cihna ahihi. Minam sukkhap
nading-a hih Kawlmaangte lamzawikaih
(_. -..) -pen nang leh kei sukkhap
loh-in I Zomi sung-ah guu akizuut ling
bang-in thaamden dinghi. Hih ling aki
kuaihtan nading-in sumlehpaai leh
thauvuui thautang kisam peuhmah lo-in
milipsimna laaipa (census form) I huk
ciang-in hongki guansak khinsa code te-
ah bangmah gelh selo-in malsim 914
(adangte) akicihna mun-ah laaimal
kiciantak-in ZOMI ci-a gelhna-tawh
tua minam ling aki kuaitanding ahihi.
Zomi gelhlehang kumpi-in hong
nawngkaai sakdiam?
Hihvaai-pen minam code thak ngetna
namkhat hi-a, Kachin gam-ah Kawlgam
Immigration (.) ulianpipa U Khin
Ye apai laai-in kidong-hi. Ama dawnna-
ah, adangteng akicihna 914-ah na-guan
un ci-hi. 914-ah guang lehang gamneilo
bang-a hong kiseh khaakding-pen mi
tampi lunghimawh uhhi. Ei Zomite
lunghihmawh nading om peuhmah lo-hi,
banghanghiam cihleh gammi leh gammi-
lote khenna-pen milipsimna form tung-
ah Hihna Kaat huk nading om-a, tua-
ah ei hukding-pen ( ... ---.. ..
...) mun-ah gelhding I-hih man-in
Kawl Gammi (Myanmar Citizen) I-hihna
kician mahmah-a, lunglau nading omlo-
hi. Kawl Gamukte-in gammi kaat
(... ---.. ...) apiakloh Rohinya,
Vaaite leh Seen, Seensante nangawn-in
phuutsawm ahihman-in ei Zomite
masuanbel limci mahmah-in, thalawp-
huai mahmah-hi. Bullehbaal kician anei
lawpna ahihman-in awsuah-tawh hong
tenkhapna code-te I-nusia ding-a, 914-ah
Zomi I gelhkimna-tawh minam
kongpi akihong hiuheuding ahihi.
Guun Gaal Thelnah Leeng| - Endikpi: T. Zokhai: Melbourne, AUS;
Hawmkhiatna Vaaihawmpi: Pa Langh Sian Khai (Laaitui): USA,
4
Hih Laaihawmnaading mapanpihte:
Laaitui Siamsin Pawlpi baan-ah,
Pa Hau Van Nang (Heilei: Australia)
Pa Ciipau (Tungzaang: Australia)
Tg. Suan Sian Lian (Anlangh: Australia)
Tg. Khup Lam Thang (Haopi: Australia)
a. Kaduang baanna Zo Tui Kaang-aw, Nasakminluun theibang lawhnuam-e;
b. Nasakminluun theibang lawhnuam, Zovontawite damtui luang aw-e.
2015 Kiteelna leh Milipsimna:
Ei Zomi sung-ah 2015 Kiteelna-
tawh kisai hih milipsimna pan-in m
(vote) zonna bang-in angaihsun ki-om
thei-hi. Hih milipsimna-pen Zomi
akici minamte mimal bangzah pha-
hiam cihthu-bek liuleu hi-a, Kiteelna-
ah mimal kim-in ama muan, ama deih
Party khatpeuhpeuh-ah m khia thei-hi.
Kiukna lamsang party te-pen term-nih
asep lehzong kum 10-bek (gam pawl
khatte-ah kum 8) asaupen hi-a, hih
milipsimna-ah Zomi I pulaak man-in
leitung bei dong-a akip akho dending
mapanna ahihman-in atuamtuak ahihi.
Zomi I-cih man-in bang phatuam?
Zomi-pen nampi khat-a hong kiseh theih
nading-a mimal phazahding akiciangtan
zah vaal-in phungcing hihang. Nampi
khat-in hong kiseh theih nading-in ei
Zomi khempeuh-in hih milipsimna-ah
Zomi I-cihding akisam ahihi. I tam
mahmah hang-in Zomi gelhkei lehang
hong kiciamteh ngeilo dinghi. Nampi
khat-in hongki ciamtehleh minam min-
tawh Kawlgam-a kipan leitung buppi-ah
Zomite kisap bulpi cidamna, siamsinna
leh sahkhua khangkhaanna namcinte
phuuttheih nading, ngettheih nading
lampi kihong theiding-hi. Tualo-in hih
code omsate (Dim, Saaizaang, ) cihte-
tawh kalsuan lehang munlehmual (D)
bih-a huamna neilo ahihman-in mah-sah-
lah hun mialpi mahbang-in minam
phattuam nang phuuttheih nading lampi
omloding, Kawl Gamukten lawmhsum-
pen munlehmual bih-a hong zeek dinghi.
Zomi cihding Taangko tuamtuamte:
Milipsimna-ah Zomi kicihding zotna
cialna leh taangkona-pen kipawlna
tuamtuam-in hong neihna ziak-in
akitukalh bangmah omlo-hi. Hih GGTL-
zong minam-vei mahmah sanggamte
pawlkhat leh keima veina gawmkhawm
-a hong kihawmkhia hi-a, Zomi Congrss
for Democracy (ZCD), Global Zomi
Alliance (GZA), Leitungbup Zomi
Innkuan (LZI) leh Zomi Innkuan
Singapore (ZIS) hih kipawlna-a makaai
adiak-in thuzeekpite mah-tawh kithuza-
in hongki hawmkhia ahihi. Milipsimna-
ah Zomi kicihding longal Zomipihte
tungpan-in bangmah lametna kinei lo-hi.
Tua hi-a, hih GGTL-in milipsimna-ah
Zomi gelhding longal bangmah hong
lamen lo-hi. Zomi tungpan-a lametna
nei-a hong taangko a-om phial-a, amau
lamet sumlehpaai-hiam, m-hiam ahih
zenzen lehzong hih Zomi I hihna
gelh veve-in, amau lamet-bel amau
aituam ahihteh mimal khensat bangbang
hiding-hi. Zomi ahihleh eitesisan
luankhopna, I minam dinkip nading hi-
a, hongki taangko keiphial zong-in eite
mimalkimmawhpuak ahihi.

You might also like