Metis Yaynlar pek Sokak 9, 34433 Beyolu, stanbul Tel: 212 2454 9 !

aks: 212 2454519 e"posta: in#o$%etiskitap&'o% (((& %etiskitap&'o% Metis ) *+lt+r n'ele%eleri Ya%uk Bak%ak ,op+ler *+lt+r-en .a'/ues 0a'an1a 2iri3 Sla4o5 2i6ek n7ili6'e Bas%: 0ookin7 8(ry 8n )ntro-u'tion to .a'/ues 0a'an T9rou79 ,opular :ulture MT, 1992 ; Sla4o5 <i6ek, 19=9 ; Metis Yaynlar, 1999 Bu >e4irinin b+t+n yay% 9aklan Metis Yaynlar1na aittir& lk Bas%: Mays 2??4 kin'i Bas%: @yl+l 2??5 Yay%a Aa6rlayan: *apak !otora#: 8& Ait'9'o'k1un 8rka ,en'ere #il%in-en& *apak Tasar%: Se%i9 SBk%en Ci67i 4e Bask Dn'esi Aa6rlk: Metis Yayn'lk 0t-& Bask 4e :ilt: Yayla'k Matbaa'lk 0t-& )SBE 9F5"342"4 9"= Sla4o5 <i6ek Ya%uk Bak%ak ,G,H0@I *H0THIC@E .8:GJ@S 08:8E18 2IK Le4iren: Tun'ay Birkan metis

Yamuk Bakmak
POPLER KLTRDEN JAC !ES LACAN"A #$R$% &evi'e() Tu(*a+ Bi'ka( metis
,,,-iske(.e'i+ekutu/0a(esi-*om

Slavoj Zizek

Sla4o5 <i6ek 19491-a Slo4enya1-a -o-u& Coktorasn #else#e 4e B6ellikle -e 8l%an i-ealist #else#esi konusun-a yapt& 19 ?1lar boyun'a psikanali6e 4e 0a'an -+3+n'esine yakn il7i -uy%u3 ol-uu i>in, F?1ler-e ,aris1e 7i-erek .a'/ues 8lain"1ille' ile psikanali6 alann-a >al3t& 19=?1ler-e ken-isi 7ibi 0a"'an' psikanali6 konusun-a >al3an Mla-en Colar, 8lenka <u"pan'i' 4e Ienata Sale'l 7ibi isi%lerle olu3tur-uu 7rup 84rupa1nn entelekt+el >e4relerin-e etkili ol%aya ba3la-& Yu7osla4ya1nn par>alan%as srasn-a, 0yublyana okulu Slo4en"ya1nn ba%s6l 4e totaliter re5i%in ykl%as s+re>lerine akti# olarak katlarak, liberallerle i3birlii yapan an'ak ba%s6ln koruyan bir Marksist >ekir-ek olu3tur-u& Aalen 0yublyana Hni4ersitesi Toplu%sal 8ra3tr%alar @nstit+s+1n-e Breti% +yesi-ir& n7ili6'e1-eki ilk kitab olan -eolo5inin Y+'e Eesnesi 19=91-a yay%lan%3tr& Ya6arn, MarM" Ae7el"0a'an",op+ler *+lt+r arasn-aki balantlarn >B6+%len%esin-en 9areketle ra-ikal bir ta4r al3n ipu>larn ara%aya yBnelen ta4r bu ilk kitabn-a -a belir7in-ir& 0ookin7 8(ry NYa%uk Bak%ak, 1992O 4e @n5oy Your Sy%pto% NSe%pto%unun *ey#ini Lkar, 1993O kitaplarn-a 0a'an1 Aolly44oo- sine%as 4e B6ellikle -e Ait'9'o'k #il%lerinin >B6+%len%esi +6erin-en bir yeni-en oku%a -ene%esine 7iri3ir& 19941te yay%lanan T9e Metasta"ses o# @n5oy%ent N*ey#in Metasta6larO Pka-n 4e ne-ensellikP +6erine -ene%eler-en olu3ur& 19991-a yay%la- T9e Ti'klis9 Sub5e't N2-klanan D6neO 4e 2???1-e yay%la- T9e !ra7ile 8bsolute N*rl7an MutlakO kitaplarn-a -in 4e #else#e ile 7+n'el politik ta4r al3 arasn-aki balantlar sor7ular& 2??1 1-e yay%lanan Ci- So%ebo-y Say Totalitarianis%Q NBiri Totalitari6% %i Ce-iQO kitabn-a ise 2?& y+6yln sonun-a solun liberali6%in Preel sosyali6%P ele3tirisine kayts6 3arts6

tesli% olu3unu ele3tir%ekte-ir&

i>in-ekiler DnsB6 F Te3ekk+r 11 ) 2er>eklik Ee *a-ar 2er>ektirQ 13 1 2er>eklikten 2er>ee 15 2 2er>ek 4e Maru6 *al- Cei3i%ler 3F 3 8r6unun 2er>ein-en *a>%ann ki Yolu F3 )) Ait'9'o'k Aakkn-a 8sla Lok Key Biline%e6 9F 4 *+lyut%a6lar Easl YanlrQ 99 5 Ait'9'o'k>u 0eke 122 ,orno7ra#i, Eostal5i, Monta5: Bir Bak3 H>l+s+ 14 ))) !anta6i, B+rokrasi, Ce%okrasi 1 F F -eolo5ik Sint9o%e 1 9 = ,ost%o-ernliin M+ste9'en Eesnesi 19? 9 Bi>i%sel Ce%okrasi 4e Au6ursu6luklar 2? SB6l+k 22F DnsB6 R80T@I B@E.8M)E teorik a>-an 4eri%li 4e yk' bir i3le% olarak bir k+lt+r+n en y+ksek tinsel +r+nlerini, ayn k+lt+r+n sra-an, baya, -+nye4i +r+nleriyle birlikte oku%ay ta4siye e-iyor-u& Bunu sBylerken -e akln-a B6ellikle, Mo6art1n Si9irli !l+t1+n-e sunulan y+'e S3k >i#t i-ealini, NMo6art1n >a-a3O )%%anuel *ant1n a9lak> >e4reler-e b+y+k in#ial uyan-r%3 olan e4lilik tan%yla birlikte oku%ak 4ar-& @4lilik, -iye ya6yor-u *ant, Pkar3 'insten iki yeti3kin 3a9s arasn-a 'insel or7anlarn kar3lkl olarak kullan%a konusun-a yaplan bir sB6le3%e-ir&P Bu kitapta -a ben6er bir 3ey yapl%aya >al3lyor: .a'/ues 0a'an1n en y+'e teorik %oti#leri >a-a3 kitle k+lt+r+n+n nu%unelik Brnekleri yoluyla 4e onlarla birlikte okunuyor: Bu Brnekler arasn-a, ne -e olsa P'i--i bir sanat>P ol-uu konusun-a artk 7enel bir %utabakata 4arl%3 bulunan 8l#re- Ait'9"'o'k1un yan sra, #il% noir, bili%kur7u, -etekti# ro%anlar, -uy7usal ki> eserler, 9atta 4e 9atta Step9en *in7 bile 4ar& Yani 0a'an1a ken-i +nl+ #or%+l+ P*ant1la Sa-eP N*ant1n eriini Sa-e1' sapklk a>sn-an yoru%lay3nO uy7uluyoru6& Gkur kitapta bir -i6i P0a'an1la &&&P 7Bre'ek: 0a'an1la 8l#re- Ait'9'o'k, !rit6 0an7, Iut9 Ien-eli, ,atri"'ia Ai79s%it9, :olleen M':ullou79, Step9en *in7, 4b& N*itapta ara sra S9akespeare 4e *a#ka 7ibi Pb+y+kP isi%ler 6ikre-il-iin'le, te-ir7in ol%aya l+6u% yok: Gnlar -a kesinlikle ki> ya6arlar olarak, M':ullou79 4e *in71le ayn -+6ey-e ele a9n%aktalar&O Bu 7iri3i%in iki a%a' 4ar& *itap, bir yan-an 0a'an1n Nteri%in ila9iyattaki anla%ylaO P-o7%atikPine bir t+r 7iri3 olarak tasarlan%3tr& *itapta pop+ler k+lt+r a'%as6'a sB%+r+l+yor, sa-e'e 0a'an' teorik yapnn %ulak 9atlarn a>kla%ak i>in -eil, 6a%an 6a%an 0a'an1n arlkl olarak aka-e%ik nitelikteki al%lan3 y+6+n-en 7B6ler-en ka>an in'e ayrntlar -a "Bretisin-eki kopu3lar, onu post"yapsal'lar alann-an ayran %esa#eyi, 4b&" a>kla%ak i>in el" = Y8MJ* B8*M8* 4eri3li bir %al6e%e olarak kullanlyor& 0a'an1a bByle Pya%uk bak%akP, P-+67+nP bir aka-e%ik bak3n >ounlukla 7B6-en ka>r- B6ellikleri sapta%ay %+%k+n klyor& Dte yan-an 0a'an' teorinin, kitapta, ken-ini utanp skl%a-an pop+ler k+lt+r+n key#ini s+r%eye brak%ak i>in bir ba9ane i3le4i 7Br-++ -e a>k& 0a'an, Ait'9'o'k1 un Terti7o1sun-% *in71in Aay4an Me6ar91%,

M':ullou791un 8n )n-e'ent Gbsession1%-an Io%ero1nun Ya3ayan Dl+lerin 2e'esi1ne -eli 7ibi ko3tur%ay %e3rula3tr%ak i>in kullanlyor& Bu iki 9areket arasn-aki -ayan3%a, Ce Uuin'ey1nin 'inayet sanatyla il7ili +nl+ '+%lelerine N9e% 0a'an 9e% -e Ait'9'o'k bu '+%lelere sk sk 7Bn-er%e-e bulunurlarO 7etirile'ek iki 3er9le 7Bsterilebilir: @er bir 3a9s 0a'an1 re--e-iyorsa, ksa bir s+re sonra ona psikanali6in ken-isi -e 3aibeli 7el%eye ba3laya'aktr, bun-an 9e%en sonraki a-% Ait'9"'o'k1un #il%lerini 9or 7Br%ek 4e korku e-ebiyatn elinin tersiyle it%ektir& G sralar-a pek -e %+9i%se%e-ikleri 0a'an1la la# arasn-a alay et%ekle ba3layp -a Step9en *in71e ta% bir e-ebiyat >Bpl++ %ua%elesi yap%aya ka-ar 4aran ki% bilir ka> ki3i 9elak olup 7ittiV @er bir 3a9s Step9en *in71i re--e-iyorsa, ksa bir s+re sonra ona Ait'9'o'k1un ken-isi -e 3aibeli 7el%eye ba3laya'aktr, bun-an 9e%en sonraki a-% psikanali6i 9or 7Br%ek 4e 0a'an1 elinin tersiyle it%ektir& G sralar-a pek -e %+9i%se%e-ikleri Step9en *in71le la# arasn-a alay et%ekle ba3layp -a 0a'an1a #allosantrik bir obsk+rantist %ua%elesi yap%aya ka-ar 4aran ki% bilir ka> ki3i 9elak olup 7ittiV Bu iki 4ersiyon-an 9an7isini ter'i9 e-e'ei okura kal%3& *itabn teorik sa4nn 7enel 9atlaryla il7ili bir iki 3ey sByleyeli%& 0a'an1n P!reu-1a -Bn+3+P, 7enellikle Pbilin>-3, -il 7ibi yaplan%3trP -+sturuyla, yani i%7esel b+y+len%enin %askesini in-ir%e 4e onu yBnlen-iren si%7esel yasay a>a >kar%a 7ayretiyle ili3kilen"-irilir& 2el7eleli% 0a'an1n Bretisinin son yllarn-a, 4ur7u i%7esel ile si%7esel arasn-aki yarl%a-an 7er>ei Nsi%7esel olarak yaplan%3O 7er>eklikten ayran bariyerin +6erine kay%3tr& Bu y+6-en, bu kitabn birin'i ks%n-a "P2er>eklik Ee *a-ar 2er>ektirQP" 0a'an' 7er>ek ka4ra% i3lenirken, Bn'e P7er>eklikP -e-ii%i6 3eyin, 7er>ein Pkara -eliiPni -ol-uran bir #anta6i %ekSn #a6las i>er-ii beti%lenerekW sonra 7er>ein #arkl kiplikleri -ile 7etirilerek N7er>ek DESD< 9 7eri -Bner, 'e4ap 4erir, si%7esel #or%un ken-isi yoluyla i#a-e e-ilebilir 4e 7er>ekte bil7i 4ar-rOW en sonun-a -a okura 7er>ekle kar3la3%aktan ka>%ann iki yolu sunula'ak& Bu sonun'usu polisiye ro%an"lar-aki iki ana -etekti# #i7+r+ yoluyla Brneklene'ek: *lasik P%antk y+r+tenP -etekti# 4e sert -etekti#& 8l#re- Ait'9'o'k1la il7ili biti%si6 literat+r-e onunla il7ili 9er 3ey >oktan sBylen%i3 7ibi 7Br+n+yorsa -a, kitabn ikin'i ks%n-a +> yeni yakla3% 7etir%e riskine 7iriliyor: Dn'e Ait'9'o'k1un #il%lerin-e i3ba3n-a olan al-at%a -iyalektii, 7enel-e k+lyut%a6larn al"-an- -iyalektik anlatlyorW sonra Ait'9'o'k1un +nl+ kay-r%al >eki%i, a%a' bir PlekeP, 7Br+nt+n+n ken-isinin seyir'iye bakt bir nokta, PDteki1nin bak3P noktas +ret%ek olan bi>i%sel bir yBnte% olarak yoru%lanyorW en sonun-a -a 193?1larn Gi-ipal yol'uluun-an 19 ?1larn anne s+pere7osunun 9Ski%iyeti altn-aki Ppatolo5ik narsisi6%ine Ait'9'o'k1un 7eli3i%in-eki ana sa#9alar ka4ra%a%6 salaya'ak bir Bneri-e bulunuluyor& H>+n'+ ks%-a "P!anta6i, B+rokrasi, Ce%okrasiP" 0a'an1n i-eolo5i 4e siyaset alanyla il7ili son -Bne% teorilerin-en ba6 >kar%lar yaplyor& Dn'e, i-eolo5ik sint9o%e N%esela s+pere7oya ait bir sesO b+t+n i-eolo5ik kur7ularn 7Bbein-e i3ba3n-a olan 4e -olaysyla P7er>eklik 9issiP%i6i ayakta tutan bir keyi# >ekir-ei olarak ele alnyor& Sonra *a#ka1nn eserlerin-e anlatl- 9aliyle b+rokratik ay7tn %+ste9'enliin-en yola >karak, %o-erni6% ile post%o-er"ni6% arasn-aki kopu3u ka4ra%salla3tr%ann yeni bir yolu Bneriliyor& *itap, -e%okrasi ka4ra%nn b+nyesin-eki para-okslarn anali6iyle sona eriyor: Bu para-okslarn kayna, si%7esel e3itlik alan, 7Bre4ler,

9aklar, 4b& ile #anta6i %ekSnnn, yani bireyler 4e topluluklarn keyi#lerini Br7+tle%e tar6larnn P%utlak tikelliiP arasn-aki ni9ai kyaslana%a6lktr& Te3ekk+rler Ba6 %al6e%elerin ilk 4ersiyonlar 3u ya6lar-a bulunabilir: PAit'9'o'kP, G'tober, no& 3= N2+6 19= O, P0ookin7 8(ryP, G'tober, no& 5? N2+6 19=9O, PJn-er7ro(t9 o# @n5oy%entP, Ee( !or%ations, no& 9 N19=9O 4e PT9e Ieal an- )ts Ti'issitu"-esP, Ee(sletter o#t9e !reu-ian 0e#t, no& 5 N199?O& .oan :op5e'1in kitabn tasarlan3 srasn-a bile ya6arn yann-a bulunup onu ya6%aya te34ik ettiini, onun >al3%alarnn -a ya6ar i>in teorik bir re#erans i3le4i 7Br-++n+ 4e elya6%as %etni -+6elt%ek i>in baya %esai 9ar'a-n belirt%eye 7erek ol%a- i>in, belirt%eye'ei6V ) 2er>eklik Ee *a-ar 2er>ektirQ 2 2er>eklikten 2er>ee Gb5et ,etit 81nn ,ara-okslar <@EGE1JE ,8I8CG*S08I)E8 Y8MJ* B8*M8* Teorik %oti#lere Pya%uk bak%aP 7iri3i%in-e sB6 konusu olan, sa-e'e y+ksek teoriyi PBrnekle%ePye, onu Pkolay'a ula3labilirP 4e bByle'e bi6leri sk -+3+n%e 6a9%etin-en kurtar%aya yBnelik 6orla%a bir >aba -eil-ir& Mesele -a9a >ok, teorik %oti#lerin bu 3ekil-e Br"nekleni3inin, bu 3ekil-e sa9neleni3inin, aksi tak-ir-e -ikkati >ek%eye'ek yBnleri 7Br+n+r klyor ol%as-r& Bu i3le%in Ritt7enstein1n ikin'i -Bne%in-en Ae7el1e say7n #else#i Bn'elleri 4ar-r 6aten& Ae"7el1in Tinin !eno%enolo5isi1n% te%el strate5isi, 4erili bir teorik konu%u, onu B6nel bir 4arolu3sal ta4r N>ile'ilik ta4r, P7+6el ru9Pun ta4r, 4b&O olarak sa9neleyerek 4e bByle'e ba3ka t+rl+ 7i6li kalan tutars6lklar% a>a >kararak, yani ta% -a B6nel sB6'ele%e konu%unun ken-i PsB6'ele-iiP 3eyi, ken-i po6iti# i>eriini nasl baltala-n te39ir e-erek baltala%ak -eil %i-irQ BByle bir yakla3%n ne ka-ar -our7an olabile'eini 7Bster%ek i>in, 7elin 7er>ek anla%-aki ilk #ilo6o#a, Tarln Bir ol-uunu ileri s+r%+3 olan ,ar%eni-es1e -Bneli%& Bura-a, ,ar%eni-es1in %+ri-i <enon1un e#en-isinin te6ini a 'ontrario, >okluk 4e 9areketin 4arl 9ipote6inin yol a>t sa>%a, >eli3kili sonu>lan a>a >kararak kantla%aya >al3rken ba34ur-uu +nl+ para-okslarla il7ileniyoru6& Bu para-okslar ilk bak3ta "tabii ki 7eleneksel #else#e tari9>isine ait bak3tr bu" sa#, i>i bo3, yapay la# salatasnn nu%unelik Brnekleri, bari6 bir sa>%al, en te%el -eneyi%leri%i6e aykr bir 3eyi kantla%aya >al3an 6orla%a %antk oyunlar 7ibi 7Br+n+rler& 8%a .ean":lau-e Milner, P<enon1un ,ara-okslarnn @-ebi TekniiP a-l parlak ya6" 1 8MJ* B8*M8* 2@IL@*0*T@E 2@IL@X@ 1F sn-a1, bu para-okslar bir bi>i%-e Psa9nele%ePyi ba3arr: Bi6e, <e"non1un 9areketin i%kSns6 ol-uunu kantla%aya >al3rken ba34ur-uu -Brt para-oksun -a asln-a e-ebi kli3elere 7Bn-er%e-e bulun-uu sonu'una 4ar%a%6 salaya'ak 7erek>eler sunar& Hstelik, bu para-okslarn 7elenei%i6in bir par>as 9aline 7el-ii #or%, tra5ik, soylu bir konuyu, Iabelais1nin son -Bne%lerini 9atrlatr bir tar6-a, kaba saba, baya %ua-iliyle yan yana 7etiren tipik karna4al"burlesk i3le%inin +r+n+-+r& <enon1un para-okslarnn en +nl+s+n+, 8k9ille"us 4e kaplu%baayla il7ili olan ele alal%& Bu para-oks ilk olarak, Ylya-a1n% 8k9illeus1un Aektor1u yakala%ak i>in bo3una ura3t ZZ))& *itabnn 199&" 2??& satrlarna 7Bn-er%e-e bulunur& Ca9a sonra bu soylu 7Bn-er%e, pop+ler %ua-iliyle, @6op1un

ta43an 4e kaplu%baayla il7ili #ablyla >apra6lanr& Yani bu7+n 9erkesin bil-ii P8k9illeus 4e kaplu%baaP 4ersiyonu asln-a bu iki e-ebi %o-elin -a9a sonra i> i>e 7e>iril%i3 9ali-ir& Milner1n sa4nn il7in>lii sa-e'e <enon1un para-okslarnn, salt bir %antksal akl y+r+t%e oyunu ol%ak 3Byle -ursun, ta% olarak tan%lan%3 bir e-ebi t+re ait ol-uunu, yani, soylu bir %o-eli onun kar3sna sra-an, ko%ik %ua-ilini >kartarak alt +st et%eyi salayan yerle3ik bir e-ebi teknii kullan-klarn kantla%asn-an 7el%e6& Bi6i% "0a'an'" perspekti#i%i6-en asl Bne%li olan, <enon1un e-ebi 7Bn-er%elerinin i>erii-ir& G ilk, en +nl+ para-oksa -Bneli%W -a9a Bn'e -e belirtil-ii 7ibi, bu para-oks aslen Ylya-a 1n% 3u satrlarna 7Bn-er%e-e bulunur: PBir r+ya-a ol-uu 7ibi, takip e-en ki3i pe3ine -+3t++ ka>a yakala%ay 9i>bir 6a%an ba3ara%a6, ke6a ka>ak -a pe3in-eki ki3i-en 9i>bir 6a%an ta% %anasyla kurtula%a6W i3te 8k9illeus -a o 7+n Aektor1u yakala%ay ba3ara%a-, Aektor -a on-an ta% olarak ka>a%a-&P Yani bura-a, r+ya 7Br+rken 9epi%i6in ya3a- B6ne"nesne ili3kisiyle kar3 kar"3yay6: Eesne-en 96l olan B6ne ona 7ittik>e yakla3r, a%a 9i>bir 6a%an yakalaya%a6 " r+ya-a ken-isine s+rekli yakla3l- 9al-e yine -e sabit bir %esa#eyi koruyan nesnenin para-oksu-ur bu& 0a'an %eselenin 8k9illeus1un Aektor1u Nya -a kaplu%baayO 7e>e%eye'ek ol%as -eil "Aektor1-an 96l ol-uuna 7Bre, onu kolay'a 7eri-e brakabilir" -a9a >ok onu yakalaya%aya'ak ol%as ol-uunu 4ur7ularken, nesnenin bu ula3l%a6lnn 'an al' B6elliine 9o3 bir bi>i%" -e -ikkat >ek%i3tir: Aektor 9er 6a%an ya >ok 96l ya -a >ok ya4a3tr& Bununla Bre'9t1in H> *uru3luk Gpera 1s%-aki 3u +nl+ para-oks arasn-a a>k bir paralellik 4ar-r: Kansn pe3in-en #a6la ate3li ko3%a, 6ira onu sollayabilirsin, o 6a%an -a 3ans arkan-a kalr& Bura-a 8k9illeus 4e kaplu%baa 4akasnn libi-inal ekono%isi netlik ka6anr: SB6 konusu para-oks, B6ne ile ar6usunun 9i>bir 6a%an yakalana"%aya'ak olan nesne"ne-eni arasn-aki ili3kiyi sa9nele%ekte-ir& Ees"ne" ne-en 9er 6a%an el-en ka>rlrW tek yapabile'ei%i6 onu bir -aire i>ine al%aktr& *sa'as, <enon1un bu para-oksunun topolo5isi, onu el-e et%ek i>in ne yaparsak yapal% eli%i6-en ka>an ar6u nesnesinin para-oksal topolo5isi-ir& Cier para-okslar i>in -e ayn 3ey sBylenebilir& Bir sonrakine 7e>eli%: Belli bir an-a %ekSn-a belli bir noktay i37al ettii i>in 9areket et%esi %+%k+n ol%ayan okla il7ili olanna& Milner1a 7Bre, bu para-oksun %o-eli G-ysseia1n% Z)& *itabnn ? &" ?F& satrlarn-a anlatlan bir sa9ne-ir, Aerakles1in yayyla s+rekli ok att sa9ne& Ae"rakles bu eyle%i tekrar tekrar yapar, a%a s+rekli bu #aaliyeti yap%asna ra%en, ok 9areketsi6 kalr& Bunun -a r+yalar-a sk ya3anan P9areketli 9areketsi6likP -eneyi%ine ne ka-ar ben6e-iini 9atrlat%ak nere-eyse ayp ka>a'ak: Ll7n'a -ebelen%e%i6e ra%en, ayn yere >aklp kalr6 ya 9ani& Milner1n i3aret ettii 7ibi, bu Aeraklesli sa9nenin en Bne%li B6ellii 7e>iii yer-ir: G-ysseus1un, s+rekli ayn 9areketi yap%aya %a9k[% e-il%i3 "aralarn-a Tantalos ile Sisyp9os1 un -a bulun-uu" birka> a'l 3a9siyetle kar3la3t yeralt -+nyasn-a 7e>er bu sa9ne& Tantalos1un\ >ektii e6iyetlerin libi-inal ekono%isi -ikkate -eer: Bu e6iyetler 0a'an1% i9tiya>, talep 4e ar6u arasn-a yapt ayr%W yani, i9tiya>lar%6-an birini kar3la%as beklenen sra-an bir nesnenin, talep -iyalektiine yakalanr yakalan%a6 bir t+r -Bn+3+%-en 7e>ip ar6u +retir 9ale 7el%esini Brneklerler& Birin-en bir nesne talep ettii%i6-e, o nesnenin Pkullan% -eeriP Nba6 i9tiya>lar%6 kar3la%aya 9i6%et e-iyor ol%asO, eo ipso, P-ei3i% -eeriPni i#a-e et%enin bir bi>i%i 9aline 7elirW sB6 konusu nesne bir B6neleraras ili3kiler ann bir 7Bster7esi i3le4ini 7Br+r& Talepte bulun-uu%u6 ki3i istei%i6e uy-uun-a bi6e kar3 belli bir ta4r ser7ile%i3 olur& Ce%ek ki belli bir nesneyi talep et%e%i6in ni9ai 1& .ean":)au-e Milner, Cete'tions#i'ti4es, @-itions -u Seuil, 19=5, s& 45"F1& 1 2i2ek, bura-a Mi-as1 Tantalos1la kar3tr%3, N>&n&O

1=

Y8MJ* B8*M8*

a%a', o nesneye bal bir i9tiya' kar3la%ak -eil, Btekinin bi6e kar3 ta4rn onayla%aktr& Mesela bir anne >o'uuna s+t 4er-iin-e s+t se47isinin bir ni3anesi olur& Yani 6a4all Tantalos, ele 7e>ir-ii 9er nesne Pkullan% -eeriPni yitirip P-ei3i% -eeriPnin sa#, i3e yara%a6 'isi%le3%esine -Bn+3t++n-e, ta%a9kSrlnn NP-ei3i% -eeriP pe3in-e ko3%asnnO be-elini B-e%ekte-ir: )sr- yiye'ek, ann-a altna -Bn%ekte1-ir& 2el7eleli% bura-a bi6i asl il7ilen-iren Sisyp9os1tur& Gnun tekrar tekrar a3a yu4arlanan kayay s+rekli tepeye ta3%as, Milner1a 7Bre, <enon1un para-okslarnn +>+n'+s+n+n e-ebi %o-eli i3le4ini 7Br%+3t+r: Terili bir Z %esa#esini 9i>bir 6a%an kat e-e%eyi6, >+nk+ bunu yap%ak i>in Bn'e bu %esa#enin yarsn kat et%e%i6, onu kat et%ek i>in -e >eyreini kat et%e%i6 7erekir 4e bu sonsu6a ka-ar 7i-er& Bir 9e-e#, bir kere ula3l-ktan so%a, 9er 6a%an yeni ba3tan 7eri ka>ar& Bu para-oksta, psikanali6-eki -+rt+ ka4ra%nn -oasn, -a9a -orusu 0a'an1n -+rt+n+n a%a' ile 9e-e#i arasn-a yapt ayr% 7Br%+yor %uyu6Q Ae-e# ni9ai 4ar3 yeri-ir, oysa a%a> yap%ak iste-ii%i6 3ey, yani yolun ken-isi-ir& 0a'an1n sByle%ek iste-ii, -+rt+n+n 7er>ek %aksa-nn 9e-e#i Nta% olarak tat%in e-il%ekO -eil, a%a' ol-uu-ur: C+rt+n+n ni9ai a%a' -+rt+ olarak ken-ini yeni-en +ret%ek, -airesel yoluna -Bn%ek, 9e-e#e 7i-ip 7elen yolunu s+r-+r%ektir& 8sl keyi# kayna bu kapal -airenin tekrara -ayal 9areketi-ir&2 Sisyp9os1un para-oksu -a bura-a yatar: Ae-e#ine bir kere ula3n'a, eyle%inin asl a%a'nn yolun ken-isi ol-uunu, bir inip bir >k%ak ol-uunu ka4rar& ,eki, iki e3it k+tlenin 6t yBnler-e 9areket et%elerin-en, belli bir 6a%an %iktarnn yarsnn bu 6a%ann iki kat%a e3it ol-uu sonu'una 4aran son <enon para-oksunun libi-inal ekono%isi nasl-rQ Ee 6a%an bir nesne k+>+lt+l%eye 4e yok e-il%eye >al3lsa libi-inal etkisinin art%as 3eklin-eki para-oksal -eneyi%le nere-e kar3la3r6Q Ya9u-i #i7+r+n+n Ea6i sByle%in-e nasl 2& PBirine bir 7Bre4 y+kle-iini6-e, a%a> 7eri 7etir-ii 3ey -eil, i6le%esi 7ereken 7+6er7S9tr& 8%a> i6lenen yol-ur&&& @er -+rt+, biyolo5ik bir i3le4 b+t+nsel"le3tir%esi a>sn-an bakl-n-a, yeni-en +retil%e 9e-e#inin 7er>ekle3%esi ola'ak 3eyi el-e e-e%e-en tat%in e-ilebiliyorsa, bunun ne-eni ks%i bir -+rt+ ol%as 4e a%a'nn sa-e'e -e4reye bu 3ekil-e 7eri -Bn%ek ol%as-r&P .a'/ues 0a'an, T9e !our !un-a%ental:on'epts o#,sy'9o"8nalysis, 0on-ra: Ao7art9 ,ress, 19FF, s& 1F9& 2@IL@*0*T@E 2@IL@X@ 19 i3le4 7Br-++n+ ele alal%: Ya9u-iler ne ka-ar i%9a e-ilir, yok e-ilir, saylar ne ka-ar a6alrsa, a-eta te9-itleri 7er>eklikteki a6al%ala"nyla orantl olarak artyor%u3>asna 7eri kalanlar -a o ka-ar te9likeli 9ale 7elir& D6nenin, art]#a6la key#ini 'isi%le3tiren korkun> nesneyle kur-uu ili3kinin -e nu%unelik bir Brnei-ir bu: Gna kar3 ne ka-ar sa4a3rsak, +6eri%i6-eki 7+'+ o ka-ar artar& B+t+n bunlar-an >karla'ak 7enel sonu>, <enon1un para-okslarnn b+t+n+yle 7e>erli ol-uu belli bir alann ol-uu-ur: D6nenin ken-i ar6usunun nesne"ne-eni ile kur-uu i%kSns6 ili3kinin alan, sonsu6'a bu nesne"ne-enin etra#n-a -Bnenen -+rt+n+n alan& 2el7eleli%, buras ta% -a, <enon1un #else#i Bir1in 9+k+%ranlnn kurulabil%esi i>in Pi%kSns6P -iye -3la%ak -uru%un-a kal- alan-r& Yani, -+rt+n+n 4e etra#n-a -olan- nesnenin 7er>einin 'l3lan%as-r #else#eyi kuran 3eyW i3te bu ne-enle-ir ki <enon1un 9areket 4e >okluun i%kSns6ln 4e -olaysyla yokluunu kantla%aya >al3rken ba34ur-uu para-okslar, ilk 7er>ek #ilo6o# olan ,ar"%eni-es1te Bir1in, 9areketsi6 Tarln Bb+r y+6+n+ olu3tururlar&3 0a'an1n, ob5et petit a, P#else#i -+3+n'enin ken-ini bir yere

oturtabil%ek, yani 9+k+%s+6l++n+ ta9kik e-ebil%ek i>in yoksun ol-uu 3ey-ir,P -erken neyi kastettiini belki 3i%-i anlayabiliri6&4 !8ET8<C@ A@C@! T@ 8M8L Ba3ka bir -eyi3le, <enon ta% -a #anta6i boyutunu -3lar, 6ira 0a'an"' teori-e #anta6i, B6nenin a ile, ken-i ar6usunun nesne"ne-eni ile kur-uu Pi%kSns6P ili3kiye kar3lk 7elir& !anta6i >ounlukla B6nenin ar6usunu 7er>ekle3tiren bir senaryo olarak tasarlanr& Bu te%el tan%, onu -+6 anla%yla kabul et%e%i6 ko3uluyla, 7ayet yeterli-ir: 3& Ba3ka bir -eyi3le, <enon1un para-okslarnn ni9ai para-oksunu, B6nenin PsByle%eye niyetlen-iiP 3ey ile P#iilen sByle-iiP 3ey arasn-a Ae7el1in yapt ayr% Nbu ara-a sB6 konusu ayr% 0a'an1n anla%lan-r%a ^si7ni#i'ation_ ile i%le%e ^si7ni#ian'e_ arasn-a yapt ayr%la Brt+3+rO sayesin-e saptayabiliri6& <enon1un PsByle%ek iste-iiP, niyeti, ob5et petit a ile ili3ki%i6in para-oksal -oasn, onun 4ar ol%a-n kantlayarak -3la%aktrW #iilen yapt N-a9a -orusu sByle-iiO ise, ta% -a bu nesnenin stat+s+n+ i%kSns6"7er>ek olarak tan%layan para-okslar -ile 7etir%ektir& 4& .a'/ues 0a'an, PIesponses a -es etu-iants en p9ilosop9ieP, :a9ierspour l1analyse 3, ,aris: 2rap9e, 19 F, s& F& 34 Y8MJ* B8*M8* 2@IL@*0*T@E 2@IL@X@ 21 !anta6inin sa9nele-ii 3ey, ar6u%u6un 7er>ekle3tiril-ii, b+t+n+yle kar3lan- bir sa9ne -eil, ta% tersine ar6unun ken-isini 7er>ekle3tiren, sa9neye koyan bir sa9ne-ir& ,sikanali6in te%el-e sByle-ii, ar6unun Bn'e-en 4erili bir 3ey -eil, in3a e-il%esi 7ereken bir 3ey ol-uu-ur " B6nenin ar6usunun koor-inatlarn 4er%ek, nesnesini sapta%ak, B6nenin onun i>in-e beni%se-ii konu%u belirle%ek ta% -a #anta6iye -+3en rol-+r& D6ne an'ak #anta6i yoluyla ar6ulayan B6ne olarak kurulur: !anta6i yoluyla, ar6ula%ay Breniri6&5 Bu >ok Bne%li teorik noktay Brnekle%ek i>in, +nl+ bir bili%kur7u 9ikSyesini, Io"bert S9e'kley1nin PC+nyalar CeposuP ] PStore o# t9e Rorl-sP+n+ ele alal%& AikSyenin ka9ra%an Bay Rayne, 3e9rin terk e-il%i3 bir kB3esin-e, >er>Bple -olu 9arap bir kul+be-e tek ba3na oturan ya3l 4e esraren7i6 To%pkins1i 6iyaret e-er& SBylentiye 7Bre To%pkins B6el bir ila> sayesin-e, insanlar b+t+n ar6ularnn 7er>ekle3tii paralel bir boyuta ta3yabil%ekte-ir& Bu 9i6%etten yararlana'ak ki3inin ise kar3ln-a To%pkins1e en -eerli e3yalarn-an birini 4er%esi 7erekir& TTayne, To%pkins1i bul-uktan sonra, onunla so9bete ba3lar, To%pkins %+3terilerinin >ounun ya3a-klar -eneyi%-en tat%in ol%u3 4a6iyette -Bn-+klerini sBylerW sonra-an ken-ilerini al-atl%3 9isset%iyorlar, -er& 8%a Rayne tere--+tte-ir, To%pkins -e ona a'ele et%eyip karar 4er%e-en Bn'e 9er 3eyi iyi'e bir -+3+n%esini ta4siye e-er& Rayne e4e -Bnerken s+rekli bu konuyu -+3+n+rW a%a e4-e kars 4e olu onu bekle%ekte-ir, ksa s+re-e ken-ini aile 9ayatnn se4in>lerine 4e k+>+k -ertlerine kaptrr& Eere-eyse 9er 7+n, ken-i ken-ine i9tiyar To%pkins1i tekrar 6iyaret e-ip ar6ularn 7er>ekle3tir%e -eneyi%ini ya3aya'ana sB6 4erir, a%a 9er 6a%an yapl%as 7ereken bir 3ey, 7it%esine en7el olan, 6iyaretini ertele%esine ne-en olan bir aile %eselesi >kar Bn+ne& Dn'e karsyla bir yl-Bn+%+ toplantsna 7it%esi 7erekirW sonra olunun okul-a ba6 skntlar olur, ya6n tatil 6a%an-r 4e oluyla tekne 7e6intisine >k%aya sB6 4er%i3tirW sonba9arla birlikte yeni %e37aleler >kar& B+t+n yl bByle 7e>er: Rayne karar 4er%eye 6a%an bula%a6, a%a aki%in bir yerlerin" 5& Sine%ayla balantl olarak bu t+r bir #anta6i ka4ra%nn 7eli3tiril%esi i>in bk6& @li6abet9 :o44ie,

SeMual Ci5#eren'e an- Iepresentation in t9e :ine%a, 0on-ra: Ma'%illan, 199?& -e To%pkins1i enin-e sonun-a kesinlikle 6iyaret e-e'einin 9ep #arkn-a-r& <a%an bByle 7e>ip -urur, ta ki&&& bir-en kul+be-e To%p"kins1in yann-a uyanp onun %+3#ik bir sesle sor-uu 3u soruyu -uyana ka-ar: P@e, 3i%-i naslsnQ Me%nun ol-un %uQP Rayne, 3a3kn, ka#as kar3%3 bir 9al-e Pe4et, e4et, tabii,P -iye %rl-anp yann-aki b+t+n e3yalar Npasl bir b>ak, eski bir konser4e kutusu 4e birka> par>a k+>+k e3yaO ona 4erip >abu'ak ora-an ayrlrW >e4re-eki >+r+yen ykntlar arasn-an 96la 7e>er, ak3a%ki patates taynn ka>r%a%a tela3na -+3%+3t+r& S>an s+r+lerinin -eliklerin-en >karak n+kleer sa4a3 art yery+6+n-e e7e%enliklerini ilan ettikleri 4akitler olan karanlk bas%a-an yeraltn-aki snana 4arr& Bu 9ikSye, n+kleer sa4a3 "ya -a ben6er bir olayn" uy7arl%6n >Bk%esine ne-en ol%asn-an sonraki 7+nl+k 9ayat anlatan #ela"ket"sonras bili%kur7u t+r+n+n bir Brnei-ir elbette& 2el7el-i%, 9ikSyenin bura-a bi6i il7ilen-iren yBn+, 9ikSyenin okurunun ka>nl%a6 olarak -+3t++ tu6ak, 9ikSyenin b+t+n etkisinin bal ol-uu 4e ta% -a ar6unun para-oksunu olu3turan tu6aktr: PKeyin ken-isiPnin ertelen%esini 6aten P3eyin ken-isiP olan 3eyle kar3trr6, ar6uya B67+ ara%a 4e karars6l asln-a ar6unun 7er>ekle3tiril%esi ile kar3trr6& Yani ar6unun 7er>ekle3tiril%esi, Pkar3lan%asP, Pta%a%en tat%in e-il%esiP -eil-ir, -a9a >ok ar6unun ken-isinin yeni-en +re" til%esiyle, ar6unun -airesel 9areketiyle Brt+3+r& Rayne ta% -a, ken-ini bir sanr i>in-e, onu ar6usunun ta% olarak tat%in et%eyi sonsu6a ka-ar ertele%esini salayan bir -uru%a, yani ar6unun kuru'u B6ellii olan eksii yeni-en +reten bir -uru%a ta3yarak P7er>ekle3tir%i3tir ar6usunuP& 0a'an' en-i3e anlay3nn B67+ll++n+ -e bu 3ekil-e ka4rayabiliri6: @n-i3e, ar6unun nesne"ne-eni eksik ol-uun-a ortaya >k%a6W en-i3eyi -ouran 3ey, nesnenin eksiklii -eil, nesneye #a6la yakla3%a%6 4e bByle'e eksiin ken-isini kaybet%e%i6 te9likesi-ir& @n-i3e ar6unun orta-an kalk%asyla olu3ur& Bu na#ile -airesel 9arekette ob5et a ta% olarak nere-e-irQ Cas9i"el Aa%%ett1n Malta Ka9ini1nin ka9ra%an Sa% Spa-e, yerle3ik i3ini 4e ailesini bir-enbire terk e-ip orta-an kaybolan bir a-a% bul%ak +6ere tutulu3unun 9ikSyesini anlatr& Spa-e a-a%n i6ini bul%ay ba3ara%a6, a%a birka> yl sonra a-a%n ba3ka bir 3e9ir-e ol-uu anla3lrW ora-a tak%a bir a-la, in3aattan -+3en bir kiri3in ta% ka#asna in%esin-en klpay kurtul-uu sra-a, asln-a ka>t 9ayata >ok ben" 33 Y8MJ* B8*M8* 6eyen bir 9ayat ya3a%akta-r& 0a'an' teri%lerle bu kiri3 onun i>in -+nyann tutars6lnn i3areti 9aline 7el%i3tir: s N8O& PYeniP 9ayat eskisine >ok ben6e%esine ra%en, 9er 3eye yeni ba3tan ba3la%asnn bo3una ol%a-na, yani balarn koparp yeni bir 9ayata ba3la%aya -e-iine kesinlikle e%in-ir& Bura-a ob5et petit a i3le4ini en sa# 9aliyle 7Br+yoru6& PSa-uyuP a>sn-an, a-a%n ya3a- kopu3 6a9%ete -e%e6W son ta9lil-e, ken-i%i6i 9er 6a%an ka>%aya >al3t%6 konu%-a buluru6, bu ne-enle -e ol%aya'ak 3eylerin pe3in-e ko3%ak yerine, ks%eti%i6e ra6 ol%ay 4e 7+nl+k 9ayat%6n k+>+k ayrntlarn-an 9a6 al%ay Bren%e%i6 7erekir& Gb5et petit a1y nere-e buluyoru6Q Gb5et petit a, ta% -a, a-a% 9ayatn -ei3tir%eye iten o #a6la, o al-at' sa9teliktir& P2er>ekteP, 9i>bir 3ey -eil-ir, bo3 bir y+6ey-en ibarettir Nkopu3tan sonraki 9ayat Bn'ekiyle ayn-rO , a%a onun sayesin-e bu kopu3 yine -e 6a9%ete -e%i3tir& 2er>eklikteki Bir *ara Celik ALBIK@ 1C@E E8S)0BIK@Y L)*8IQ ,atri'ia Ai79s%it91in P*aranlk @4P a-l 9ikSyesi, #anta6i %ekSnnn bo3 bir y+6ey olarak, ar6ularn yanstla'a bir t+r per-e olarak i3leyi3ini kusursu6 bi>i%-e 7Bsterir: 8r6unun po6iti# i>eriinin

b+y+leyi'i 4arl belli bir bo3luu -ol-ur%aktan ba3ka bir 3ey yap%a6& Glay, erkeklerin ak3a%lar bar-a toplanp 9er 6a%an bir 3ekil-e kasaba yaknlarn-aki bir tepe-e bulunan ss6, eski bir binayla balantl olan nostal5ik anlar, yerel e#saneleri "7enellikle 7en>lik %a'eralarn" ya- ettikleri k+>+k bir 8%erikan kasabasn-a 7e>er& Bu esraren7i6 Pkaranlk e4Pin +6erin-e bir lanet, erkekler arasn-a -a oraya yakla3%ann yasak ol-uu konusun-a +st+ kapal bir #ikir birlii 4ar-r& @4e 7ir%enin Bl+%'+l te9like 7etir-ii 4arsaylr Ne4in perili ol-uu, e4-e yaln6 ya3ayan 4e b+t+n -a4etsi6 %isa#irleri Bl-+ren bir -elinin otur-uu 7ibi sBylentiler 4ar-rO, a%a Pkaranlk e4P ayn 6a%an-a, 9epsinin er7enlik anlarn birbirine balayan bir yer, kurallar, B6ellikle -e 'insellikle il7ili kurallar ilk ke6 Pi9lalP ettikleri yer-ir -e Na-a%lar, yllar Bn'e, ilk 'insel -eneyi%lerini kasabann en 7+6el k6yla ora-a ya3a-klarna, ilk si7aralarn ora-a i>tiklerine -air 9ikSyeler anlatp -ururlarO& AikSyenin ka9ra%an kasabaya yeni ta3" 2@IL@*0)*T@E 2@IL@X@ 23 nan 7en> bir %+9en-istir& P*aranlk e4Ple il7ili b+t+n e#saneleri -inle-ikten sonra, %e'listekilere bu esraren7i6 e4i ertesi ak3a% ara3tr%ak niyetin-e ol-uunu sByler& 8-a%lar bu sB6lere sessi6 a%a youn bir 9o3nutsu6lukla tepki 4erirler& @rtesi ak3a% 7en> %+9en-is e4i 6iyaret e-er, ba3na korkun>, en a6n-an beklen%e-ik bir 3ey 7el%esini bekle%ekte-ir& Bu youn beklenti i>in-e karanlk, eski 9arabeye yakla3r, 7'r-ayan %er-i4enleri tr%anr, b+t+n o-alar in'eler, a%a 6e%in-eki >+r+yen birka> kili% -3n-a 9i>bir 3ey bula%a6& Ae%en bara -Bner 4e %e'listeki a-a%lara 6a#er ka6an%3'asna bir e-ayla Pkaranlk e4P -e-ikleri yerin eski, boktan bir 9arabe ol-uunu, esraren7i6 ya -a b+y+leyi'i 9i>bir yan ol%a-n sByler& 8-a%lar -e93ete kaplrW %+9en-is ta% ora-an ayrla'a sra-a a-a%lar-an biri 9i--etle +6erine sal-rr& M+9en-is kBt+ -+3er yere 4e a6 sonra -a Bl+r& 8-a%lar yeni 7el%i3 bu %+9en-isin yaptklar kar3sn-a niye bu ka-ar -e93ete kaplrlarQ Cuy-uklar 9n', 7er>eklik ile #anta6i %ekSnnn PBteki sa9nesiP arasn-aki #arka -ikkat >ekerek anlayabiliri6: P*aranlk e4P erkeklere yasakt, >+nk+ nostal5ik ar6ularn, >arpk anlarn yanstabile'ekleri bo3 bir %ekSn i3le4ini 7Br+yor-uW 7en> %+9en-is Pkaranlk e4Pin eski bir 9arabe-en ba3ka bir 3ey ol%a-n alenen sByleyerek, onlarn #anta6i %ekSnn 7+nl+k, sra-an 7er>eklie in-ir7e%i3 oluyor-u& 2er>eklik ile #anta6i %ekSn arasn-aki #ark 9+k+%s+6le3tir%i3, a-a%lar ar6ularn -ile 7etirebile'ekleri bir yer-en yoksun brak%3 oluyor-u& & Bu bak%-an, ,9il Iobinson1% !iel- o#Crea%s #il%in-e bir bey6bol sa9asna -Bn+3t+r+len %sr tarlasnn oyna- rol, Pkaranlk e4Pinkiyle tpatp ayn-r: !anta6i #i7+rlerinin ortaya >kabile'ei alan a>an bir a>klktr buras& !iel- o# Crea%s1in b+t+n+yle bi>i%sel yBn+n+ 7B6-en ka>r%a%a%6 7erekir: Tek yap%a%6 7ereken tarla-a bir kare olu3turup etra#n bir >itle >e4ir%ektir, 9e%en bura-a 9ayaletler 7Br+n%eye ba3laya'ak 4e sa9ann arkasn-aki sra-an %sr tarlas %u'i6e4i bir bi>i%-e 9ayaletler -ouran 4e onlarn srlarn kollayan esraren7i6 bir orta%a -Bn+3e'ektir " ksa'as, sra-an bir tarla bir P-+3ler tarlasP 9aline 7elir& !il% bu bak%-an Saki1nin +nl+ ksa 9ikSyesi P,en'erePye ben6er: Bir kr e4ine bir %isa#ir 7elir 4e !rans6 tar6 7eni3 pen'ere-en e4in arkasn-aki tarlaya bakarW ailenin onu kar3layan tek +yesi olan k6 ona ailenin -ier b+t+n +yelerinin yaknlar-a bir ka6a-a Bl-++n+ sBylerW ksa bir s+re sonra, %isa#ir tekrar pen'ere-en baktn-a, bu insanlarn a4 -Bn+3+ tarla-an 7e>ip ya4a3 ya4a3 yakla3tklarn 7Br+r& 2Br-+klerinin Blenlerin 9ayaletleri ol-uuna inanp -e93et i>in-e ka>ar&&& NTabii ki k6 6eki, patolo5ik bir yalan'-r& Misa#irin niye panik i>in-e e4i terk ettiini a>kla%ak i>in -e ailesine >abu'ak ba3ka bir 9ikSye uy-urur&O Yani, pen'ereyi yeni bir 7Bn-er" 35

Y8MJ* B8*M8* 2@IL@*0*T@E 2@IL@X@ 36 Bar-aki a-a%larn, nor%al bir bak3n sra-an 7+n-elik bir nesne-en ba3ka bir 3ey 7Br%e-ii yer-e ar6u nesnesinin b+y+leyi'i 9atlarn se>ebilen bak3lar, -+pe-+6, 9i>lii 7Brebilen, yani S9akes" peare1in en il7in> oyunlarn-an biri olan ]]& Ii'9ar-1-aki ksa bir sa9ne-e #or%+le ettii 7ibi P9i>ten >kanP bir nesneyi 7Brebilen bir bak3tr& ]]& Ii'9ar-, S9akespeare1in 0a'an1 oku%u3 ol-uunu 9i>bir ku3kuya yer brak%aya'ak bi>i%-e kantlar, >+nk+ oyunun te%el sorunu bir kraln 9isterikle3%esi-irW yani kraln onu kral yapan ikin'i, y+'e be-eni yitirerek si%7esel PkralP un4an -3n-a ken-i B6nellii%e >er>e4esiyle >e4releyen birka> sB6 onu %u'i6e4i bir bi>i%-e bir #anta6i >er>e4esine -Bn+3t+r%eye 4e >a%ur i>in-eki e4 sa9iplerini korkun> 9ayaletler 9aline 7etir%eye yeterli-ir& !iel- o#Crea%s1-e B6ellikle -ikkat >eki'i olan, 9ayalet 7Br+len sa9nelerin i>erii-ir: !il%in 6ir4esi ka9ra%ann babasnn 9ayaletinin 7Br+n-++ an-r Nka9ra%an babasn an'ak -a9a sonraki yllarn-an, bey6bol kariyerinin utan> 4eri'i bir bi>i%-e sona er%esi y+6+n-en >Bk%+3 biri olarak 9atrla%akta-rO " 3i%-i ise onu 7en> 4e 3e4k -olu, ken-isini bekleyen 7ele'ekten 9abersi6 bir 9al-e 7Br%ekte-ir& Ba3ka bir -eyi3le, babasn, N!reu-'u bir r+yann +nl+ #or%+l+n+ anarak sBylersekO babann >oktan Bl%+3 ol-uunu bil%e-ii bir -uru%-a 7Br+r 4e onun 7eli3ini PGna baksanaV Dn+n-e -a9a ko'a bir 9ayat 4ar 4e ben -a9a onun 7B6+n-eki bir 3lt bile -eili%VP sB6leriyle sela%lar ki bu sB6ler #anta6i sa9nesinin te%el iskeletinin 7ayet sala% bir tan%-r: nsann -ou%un-an Bn'e, -a9a -orusu ta% -a ra9%e -+3t++ an-a sa# bir bak3 olarak 4ar ol%as& 0a'an' #anta6i #or%+l+ NSGaO, ta% -a B6ne ile nesnenin bu i%kSns6 bak3 olarak para-oksal bir bi>i%-e yan yana ol%as 3eklin-e ka4ran%al-rW yani #anta6inin PnesnesiP, #anta6i sa9nesinin ken-isi, i>erii N%esela anne ile babann 'insel birle3%esiO -eil, ona tanklk e-en i%kSns6 bak3tr& Bu i%kSns6 bak3 bir t+r 6a%an para-oksu, B6nenin -a9a -o%a-an Bn'e %e4'ut ol%asn salayan bir P7e>%i3e yol'ulukP i>erir& Ca4i- 0yn'91in Blue Tel4et1% 9atrlayal%W bir sa9ne-e ka9ra%an%6 -olap kapsn-aki bir yarktan )sabella Iossellini ile Ceni3 Aopper arasn-aki, Aopper1n Iossellini1yle kS9 bir baba, kS9 bir oul ili3kisi kur-uu sa-o%a6o3ist 'insel oyunu seyre-er& Bu oyun #anta6inin PB6nePsi, i>erii-ir, oysa ka9ra%ann ken-isi sa# bir bak3n %e4'u-iyetine in-ir7en-ii i>in, nesne-ir& !anta6inin te%el para-oksu, ta% -a bak3 olarak B6nenin ken-isin-en Bn'e 7el-ii 4e ken-i -ou3una tanklk ettii bu 6a%ansal ksa -e4re-en ibarettir& Mary S9elley1nin!rankenstein1%-a -a bir Brnek bulunabilirW Cr& !rankenstein 4e %+stakbel kars, %a9re% bir anlarn-a bir-en ken-i ra9%e -+3+3+n+n -ilsi6 bir tan -uru%un-aki, yapay olarak yaratl%3 'ana4ar Nonlarn P>o'uuPO tara#n-an i6len-iklerinin #arkna 4arp kalakalrlar: P!rankenstein %etnini -Blleyen #anta6inin i#a-esi bu-ur: *en-i anne babann key#ini, o Bl+%'+l key#i yanstan bak3 ol%ak&&& Lo'uk neye bak%akta-rQ 8sli sa9neye, en arkaik sa9neye, ken-i ra9%e -+3+3 sa9nesine& !anta6i bu i%kSns6 bak3tr&P .ean".a'/ues 0e'er'" le, !rankenstein: Myt9e et ,9ilosop9ie, ,aris: ,resses Jni4ersitaires -e !ran'e, 19==, s& 9="9& nin bo3luuyla kar3 kar3ya kal- 4e bu y+6-en -e ken-ine a'%aktan alay', soytarlara yara3r bir -elilie, >e3itli teatral, 9isterik #e4eranlar-a bulun%aya %e'bur kal- s+re>tir&F 8%a bi6 bura-a ))& ,er-e, ))& Sa9ne1nin ba3larn-a *rali>e ile *raln u3a Bus9y arasn-a 7e>en ksa bir -iyalo7u ele al%akla yetine'ei6& *ral bir se#ere >k%3tr 4e *rali>e kBt+ Bnse6ilerle, ne-enini anlaya%a- bir +6+nt+yle -olu-ur& Bus9y onu ke-erinin yanlsa%aya -ayal, 9ayaleti an-ran yapsna -ikkat >ekerek teselli et%eye >al3r: Bus9y: @le%in 9er 'e49erinin yirrni 7Bl7esi 4ar-r

@le%in ken-isi -eil-ir 9i>biri, a%a Byle sanlr& *Br e-en 7B6ya3laryla buulann'a 9+6n+n 7B6+ Bir s+r+ nesneye bBler b+t+n olan C+67+n bakn'a kar%a3a-an ba3ka bir 3ey 2Br+n%eyenW a%a ya%uk bakn'a bi>i%i 8yr3trlabilen perspekti#ler 7ibi: G y+6-en Aa3%et%eap 0or-unu6un kaybna ya%uk bak%ak 8lana'ak Byle ele% 3ekilleri bulur ki ken-isin-en #a6la-r 8%a ol-uu 7ibi bakarsan6, ol%ayan bir 3eyin 2Bl7elerin-en ibarettir& Dyleyse +> ke6 kutsan%3 *rali>e% 0or-unu6un kaybn-an #a6lasna ala%aynW 7Br+l%e6 -a9a #a6las 2Br+lse bile 9+6n+n sa9te 7B6+yle-ir, *i 9akiki olan yerine, 9ayallerin ar-n-an at yakar& *rali>e: Dyle-ir belki, a%a ru9u%un -erinleri 8ksine inan-ryor beniW nasl olursa olsun H6+l%e%ek eli%-e -eil, +6+nt+ >Bker +st+%e Tpk -+3+n-++% 9i>bir 3eyi -+3+n%ese% bile Ai>bir 3eyin +st+%e >Bk+p k+>+k, 6ay# -+3+r-++ 7ibi& Bus9y: *en-ini6i al-at%ak bu 0ey-i%, ba3ka bir 3ey -eil *rali>e: Tabii Byle, al-an3 -a ele%in 8talarn-an 7elirW beni%ki Byle -eil, L+nk+ beni% ele%i% 9i>bir 3ey-en >k%a- Ee -e yasn tuttuu% 9i>bir 3ey-en, bir 3ey @li%-e olan tek 3ey 7eri-e kalan-r, 8%a ne-ir, -a9a bilin%e6W a-lan-ra%a-% Bu isi%si6 yeistir bil-ii% 3ey&\ \ Le4iri B+lent So%ay1a ait& *en-isine >ok te3ekk+r e-iyoru%, N>&n&O F& Bk6& @rnst *antoro(i'61in klasik >al3%as: T9e *in71s T(o Bo-ies, ,rin'e"ton: ,rin'eton Jni4ersity ,ress, 19 5& 2 Y8MJ* B8*M8* Bus9y, *rali>e1yi ke-erinin 9i>bir te%eli ol%a-na, sun-uu ne-enlerin 9+k+%s+6 ol-uuna, ana%or#o6 %eta#oruyla ikna et%eye >al3r& 8%a 'an al' nokta, kullan- %eta#orun yarl%as, ken-i ken-ini >oalt%as, yani Bus9y1nin ken-i ken-ini >eli3kiye -+3+n%esi-ir& Dn'e Pken-i i>in-ekiP, 7er>eklikteki 9aliyle bir 3ey ile onun P7Bl7eleriP, 7B6leri%i6-eki yanslar, en-i3eleri%i6 4e +6+nt+leri%i6in >oaltt B6nel i6leni%leri arasn-aki basit, sa-uyuya uy7un kar3tlktan %e-et u%ar NP*Br e-en 7B6ya3laryla buulann'a 9+6n+n 7B6+ ]Bir s+r+ nesneye bBler b+t+n olanPO& @n-i3elen-ii%i6 6a%an, k+>+k bir 7+>l+k -e4 boyutlara ula3r, %esele bi6e 7er>ekte ol-uun-an >ok -a9a beter 7Br+n+r& Bura-a i3ba3n-a olan %eta#or, bir>ok 7Br+nt+ yay%asna ne-en ola'ak 3ekil-e kesil%i3 'a% y+6ey %eta#oru-ur& *+>+'+k tB6 yerine, onun Pyir%i 7Bl7esiPni 7Br+r+6& 2el7el-i%, 9e%en ar-n-an 7elen satrlar-a i3ler kar3r& lk bak3ta, S9akespeare sa-e'e P9+6n+n 7B6+n+n &&& b+t+n olan bir s+r+ nesneye bBl-++n+P resi% alann-an al- bir %eta#orla NPC+67+n bakn'a kar%a3a-an ba3ka bir 3ey ] 2Br+n%eyenW a%a ya%uk bakn'a bi>i%i ] 8yr3trlabilen perspekti#ler 7ibiPO Brnekliyor%u3 7ibi 7Br+n+r, a%a asln-a ra-ikal bir alan -ei3iklii yap%akta-rW kesil%i3 bir 'a% y+6eyi %eta#orun-an, >ok #arkl bir %ant olan ana%or#o6 %antna 7e>%ekte-ir: Bir res%in, -os-oru bakl-n-a bulank bir nokta 7ibi 7Br+nen bir ayrnts, ona Pya%ukP, yani belli bir a>-an bakt%6-a a>k se>ik, net bir bi>i% ka6anr& Eiteki% *rali>e1nin en-i3e 4e +6+nt+s+ne bu %eta#oru uy7ulayan satrlar #ena 9al-e %+p9e%-ir: PG y+6-en Aa3%et%eap ] 0or-unu6un kaybna ya%uk bak%ak ] 8lana'ak Byle ele% 3ekilleri bulur ki ken-isin-en #a6la-r ] 8%a ol-uu 7ibi bakarsan6, ol%ayan bir 3eyin ] 2Bl7elerin-en ibarettir&P Yani, eer *rali>e1nin bak3 ile ana%or#otik bak3 arasn-a yaplan kyasla%ay -+6 anla%yla kabul

e-ersek, *rali>e1nin ta% -a Pya%uk bakarakP, yani belli bir a>-an bakarak, sa-e'e kar%akar3k bir 3eyler 7Bren P-os-oruP bak3n tersine, %eseleyi a>k se>ik olarak 7Br-++n+ sByle%ek 6orun-a kalr6 Nbu ara-a, oyunun ilerki bBl+%lerin-e olanlar *rali>e1nin en karanlk Bnse6ilerini bile b+t+n+yle 9akl >kara'aktrO& 8%a Bus9y tabii ki bunu PsByle%ek iste%e6P, niyeti ta% tersini sByle%ektir: Laktr%a-an ilk %eta#ora Nkesil%i3 'a% %eta#orunaO -Bner 4e PsByle%eye niyet ettii 3eyi sBylerP: H6+nt+ 4e en-i3e bak3n >arptt i>in, *rali>e panie kapl%asna yol a>an 2@IL@*0*T@E 2@IL@X@ 37 3eyler 7Br+r, 9albuki %eseleye -a9a yakn-an, nesnel bakan bir 7B6 orta-a kork%asn 7erektire'ek bir 3ey ol%a-n anlar& Ce%ek ki bura-a iki 7er>eklikle, iki PtB61le kar3 kar3yay6& Birin'i %eta#or -+6eyin-e, Pyir%i 7Bl7esi olan bir tB6P, B6nel bak3%6 y+6+n-en yir%i yansya bBl+n%+3 bir 3ey olarak, ksa'as, B6nel perspekti#i%i6in >arptt tB6el bir P7er>eklikP olarak sa-uyu alanna ait 7er>eklikle kar3la3yoru6& Bir 3eye -os-oru bakarsak, onu P7er>ekte ol-uu 7ibiP 7Br+r+6, 9albuki ar6u 4e en-i3eleri%i6in kar3tr- bak3 NPya%uk bak3PO bi6e >arpk, bulank bir 7Br+nt+ 4erir& 2el7el-i%, ikin'i %eta#or -+6eyin-e ta% tersi bir ili3ki sB6 konusu-ur: Bir 3eye -os-oru, yani 7ayri 3a9si, nesnel bir bi>i%-e bakarsak, 3ekilsi6 bir nokta-an ba3ka bir 3ey 7Bre%eyi6, nesne, ona an'ak Pbelli bir a>-anP, yani ar6u1nun -estekle-ii, n+#u6 ettii 4e P>arpttP P3a9siP bir bak3la bakt%6 tak-ir-e a>k se>ik B6ellikler ka6anr& Bu -a ob5etpetit a1%n, ar6unun nesne"ne-eninin kusursu6 bir tari#i-ir: Bir bak%a, bi6ati9i ar6u tara#n-an koyutlanan bir nesne& 8r6unun para-oksu, ken-i ne-enini 7eri -Bn+3l+ olarak koyutla%a"s-r, yani a nesnesi, sa-e'e ar6u tara#n-an P>arptl%3P bir bak3la al7lanabilen bir nesne, PnesnelP bir bak3 i>in 4ar ol%ayan bir nesne-ir& Ba3ka bir -eyi3le, a nesnesi 9er 6a%an, tan% 7erei, >arptl%3 bir bi>i%-e al7lanr, >+nk+ bu >arpt%ann -3n-a, Pken-i i>in-eP 4arl yoktur, 6ira ta% -a bu >arpt%ann, ar6unun Pnesnel 7er>eklikP -enen 3eye soktuu bu kar7a3a 4e kar3klk #a6lasnn 'isi%le3%esin-en, %a--ile3%esin-en ba3ka bir 3ey -eil-ir& Gb5etpetit a, Pnesnel a>-anP 9i>bir 3ey -eil-ir, a%a belli bir perspekti#ten bakl-n-a, Pbir 3eyP bi>i%ine b+r+n+r& *rali>e1nin Bus9y1ye 'e4ap 4erirken son -ere'e B6l+ bir bi>i%-e i#a-e ettii 7ibi, P9i>bir 3eyP-en Pbir 3ey olan yeisiP >k%3tr& 8r6u, Pbir 3eyP Nar6unun nesne"ne-eniO onun P9i>liiPni, bo3luunu 'isi%le3tir-ii, ona po6iti# 4arolu3 ka6an-r- 6a%an PkanatlanrP& Bu Pbir 3eyP -e, an'ak Pya%uk bakarakP a>k se>ik al7layabile'ei%i6 ana%or#otik nesne-ir, sa# bir surettir& Me39ur P9i>ten 9i> >kar,P -+sturunu yalanlayan 3ey-ir ta% -a ar6unun %ant N+stelik bunu yapan tek 3ey-irO: 8r6unun 9areketi i>in-e, P9i>ten bir 3ey >karP& 8r6unun nesne"ne-eninin sa# bir suret ol-uu -oruysa -a, bu onun P%a--iP, P#iiliP 9ayat%6 4e eyle%leri%i6i -+6enleyen bir sonu>lar 6in'iri ba3lat%asn Bnle%e6& 2= Y8MJ* B8*M8* !8ET8< M@*`E)E)E PGE HLHE:H *8T)P S9akespeare1in P9i>ten bir 3ey >k%asPyla il7ili para-okslara bu ka-ar -ikkat et%esi a*ral 0ear1% kalbin-e -e ayn sorun yatarO tesa-+# -eil-i, >+nk+ kapitali6%"Bn'esi toplu%sal ili3kilerin 96la >B6+l-++ 4e kapitali6%e ait unsurlarn 'anl bir bi>i%-e su y+6+ne >ktklar bir -Bne%-e ya3yor-uW yani, P9i>eP, sa# bir surete yaplan bir 7Bn-er%enin N%esela, P7er>ekP para s#atyla ken-i ken-isinin P4aa-in-en ibaret olan P-eersi6P kSt paralarla yaplan spek+lasyonlarnO, yery+6+n+n y+6eyini -ei3tiren bir +reti% s+re'inin %ua66a% %ekani6%asn nasl tetikle-iini 9er 7+n 7B6le%leyebil-ii bir -Bne%-e ya3yor-u&= S9akespeare1in, parann 9er 3eyi kar3tna

-Bn+3t+ren, bir sakata ayak 4eren, bir 9ilkat 7aribesini yak3kl bir a-a% 9aline 7etiren Nbunlar, 8tinal Ti%on 1-6n MarM1n -Bne -Bne alntla- unutul%a6 -i6eler-irO para-oksal 7+'+ne kar3 -uyarll bura-an 7elir& 0a'an, art"keyi# Nplus"-e"5ouirO ka4ra%na, MarM1n art"-eer ka4ra%% %o-el al%akta 9akly-: 8rt"keyi# -e 3eyleri N9a6 nesneleriniO tersine -Bn+3t+r%eyi, 7enellikle 7ayet 9o3 Pnor%alP bir 'insel -eneyi% olarak 7Br+len 3eyi iren>le3tir%eyi, 7enellikle iren> bir eyle% olarak 7Br+len 3eyleri -e Nse4ilen ki3iye i3ken'e yap%ay, a' 4eri'i a3alan%aya ta9a%%+l et%eyi, 4b&O #ena 9al-e 'a6ip kl%ay salayan o para-oksal 7+'e sa9iptir& BByle bir tersine >e4ir%e, 3eylerin sa-e'e neyseler o ol-uklar, onlar -os-oru al7la-%6, bak3%6n ana%or#otik lekeyle 9en+6 >arptl%a- P-oalP -uru%a yBnelik nostal5ik bir B6le% yaratr tabii ki& 2el7eleli%, iki PtB6P+ birbirin-en ayran, nesnel bir bak3ta a>k se>ik 7Br+nen 3eyi an'ak Pya%uk bakl-P tak-ir-e a>k se>ik al7lanabilen Pkeyi# tB6+Pn-en ayran snr >i67isi, bir t+r Ppatolo5ik yarl%aPnn 9aber'isi ol%ak 3Byle -ursun, ta% -a psiko6a -+3%e%i6i Bnleyen 3ey-ir& Si%7esel -+6enin bak3 +6erin-e bByle bir etlisi 4ar-r& Cilin ortaya >k3 7er>eklikte bir -elik a>ar, bu -elik -e bak3%6n eksenini kay-rr& Cil, P7er>ekliiP 4e Key1in an'ak ya%uk baklarak -ol-urulabile'ek bo3luunu ken-i i>in-e >i#tler& Bunu Brnekle%ek i>in, yine bir pop+ler k+lt+r +r+n+n+, Iobert =& Bk6& Brian Iot%an, Si7ni#yin7<ero, 0on-ra: Ma'%illan, 19= & 2@IL@*0*T@E 2@IL@X@ 29 lleinlein1n .onat9an Aoa71un Ea9o3 Meslei ) Jnpleasant ,ro#es"sion o# .onat9an Aoa7 a-l bili%kur7u ro%ann ele alal%& Glay 7+n+%+6 Ee( York1un-a 7e>erW .onat9an Aoa7 -iye biri 8'%e binasnn N4ar ol%ayanO on +>+n'+ katn-aki i3yerine 7ir-ikten sonra ken-isine neler ol-uunu bul%as i>in B6el -etekti# Ian-all1 tutar ") loa7 bu s+re 6ar#n-a ora-a neler yaptn 9i> bil%e%ekte-ir& @rtesi 7+n Ian-all Aoa71u i3e 7i-erken takip e-er, a%a on ikin'i 4e on -Br-+n'+ katlar arasn-a Aoa7 bir-en orta-an kaybolurW Ian-all on +>+n'+ katn yerini bul%ay ba3ara%a6& 8yn ak3a%, yatak o-asn-aki ayna-a Ian-all1n bir iki6i belirir 4e onu pe3in-en aynann Bb+r tara#na 7e>%eye >arr, ko%ite onu >ar%akta-r& 8ynann Bb+r tara#n-a, iki6i Ian-all1 b+y+k bir toplant salonuna 7Bt+r+r, bura-a on iki ki3ilik ko%itenin ba3kan ona 3u an-a on +>+n'+ katta ol-uunu, ara sra sor7ulan%ak a%a'yla buraya >arla'an sByler& Ca9a sonra yaplan sor7ula%alar srasn-a Ian-all bu esraren7i6 ko%itenin +yelerinin, ken-i -our-uu k+>+k ku3lar yeti3tirip e4reni onlarla birlikte yBnettii 4arsaylan bir B+y+k *u31a inan-klarn Brenir& AikSyenin sonu: Aoa7 en sonun-a 7er>ek ki%liinin #arkna 4arr 4e Ian-all1la kars :ynt9ia1y kr-a bir piknie -a4et e-ip onlara b+t+n 9ikSyeyi anlatr& Gnlara bir sanat ele3tir%eni ol-uunu sByler " a%a -ei3ik t+r-en bir sanat ele3tir%eni& nsani e4reni%i6 4ar olan e4renler-en sa-e'e biri-irW b+t+n -+nyalarn 7er>ek e#en-ileri bi6i% bil%e-ii%i6, sanat yaptlar niyetiyle #arkl -+nyalar, #arkl e4renler yaratan esraren7i6 4arlklar-r& Bi6i% e4reni%i6 bu e4ren sanat>larn-an biri tara#n-an yaratl%3tr& Bu sanat>lar, +r+nlerinin estetik b kusursu6luunu -enetle%ek i>in, 6a%an 6a%an yarattklar e4renlere ken-i t+rlerin-en birini, sB6 konusu e4renin sakinlerin-en biri klna sokarak N%esela Aoa71u insan klna sokarakO 7Bn-erirler, onlar -a bir t+r e4rensel sanat ele3tir%eni rol+n+ oynarlar& NAoa71-a bir ksa -e4re ol%u3, asln-a ki% ol-uunu unutup Ian-all1-an yar-% iste%ek 6orun-a kal%3trO& Ian-all1 sor7ulayan esraren7i6 ko%itenin +yeleri, 7er>ek PtanrlarP olan e4ren sanat>larnn i3lerini bo6%aya >al3an -a9a al>ak stat+-e, kBt+'+l bir tanrnn te%sil'ileri-ir sa-e'e& Aoa7 -a9a sonra Ian-all1la :ynt9ia1ya, e4reni%i6-e Bn+%+6-eki birka> saat i>in-e 9e%en onarla'ak birka> u#ak te#ek kusur ke3#ettiini anlatr& @er arabalaryla Ee( York1a

-Bnerken "ne olursa olsun, neler 7Br+rlerse 7Brs+nler" arabalarnn pen'eresini a>%a6larsa, bun" 84 Y8MJ* B8*M8* larn #arkna bile 4ar%aya'aklar-r& Sonra Aoa7 ayrlrW 9SlS 9eye'anl olan Ian-all1la :ynt9ia e4lerine 7it%ek +6ere arabaya binerler& Yasaa uy-uklar i>in i3ler yolun-a 7i-er& 8%a -a9a sonra bir ka6aya 3a9it olurlar, bir >o'uk bir arabann altn-a kalr& Li#ti%i6 ba3ta s+k[netlerini koruyup yollarna -e4a% e-erler, a%a bir -e4riye 7Br+n'e 7Bre4 -uy7ular ar basar 4e ona ka6ay 9aber 4er%ek i>in arabay -ur-ururlar& Ian-all :ynt9ia1-an yan 'a% bira6 a>%asn ister: G -a 'a% a>t, sonra -a -erin bir soluk alp >ln i>in-e tuttu& Ian-all >lk at%a-, a%a iste%e-iin-en -eil& 8>k pen'erenin -3n-a 7+n 3, polis, >o'uk yoktu " 9i>bir 3ey yoktu& 8-eta r+3ey% 9alin-e bir 9ayatla ar ar 6onklayan 7ri, 3ekilsi6 bir sisten ba3ka 9i>bir 3ey yoktu& Sisin i>in-en 3e9rin 9i>bir yerini 7Bre%iyorlar-, sis >ok youn ol-uu i>in -eil, bo3 ol-uu i>in& Sisten 9i>bir ses 7el%iyor-uW i>in-e 9i>bir 9areket 7Br+l%+yor-u& Sis pen'erenin >er>e4esine ka-ar 7el-i 4e i>eri 7ir%eye ba3la-& Ian-all P*apa pen'ereyiVP -iye bar-& :ynt9ia kapa%aya >al3t, a%a ellerin-e 9i> 7+> kal%a%3tW Ian-all onun +6erin-en u6anp sk'a yu4asna bastrarak ken-i kapatt& 2+ne3li sa9ne 7eri 7el-iW 'a%-an -e4riye 7e6en polisi, 7+r+lt+l+ orta%, kal-r% 4e arka-a u6anan 3e9ri 7Br+yorlar-& :ynt9ia elini Ian-all1n kolunun +6erine koy-u& PS+r 3u arabay, Te--yVP PBir -akika,P -e-i Ian-all ters ters 4e yann-aki pen'ereye -Bn-+& Lok -ikkatli bir bi>i%-e in-ir-i " a6'k, bir santi% ka-ar& Bu ka-ar yet%i3ti& Kekilsi6 7ri ak3 9SlS ora-ay-W pen'ere-en 3e9ir tra#ii 4e 7+ne3li 'a--e a>k>a 7Br+l+yor-u, a%a pen'erenin +st+n-eki a>klktan 9i>bir 3ey 7Br+n%+yor-u& Bu Pa-eta r+3ey% 9alin-e bir 9ayatla ar ar 6onklayan 7ri, 3ekilsi6 sisP, 0a'an' 7er>ek, yani si%7e"Bn'esi tB6+n iren> 9ayatiye"tiyle 6onkla%as -eil -e ne-irQ 8%a bura-a bi6i% i>in 'an al' nokta, bu 7er>ein sBk+n ettii yer-ir: C3ary i>eri-en ayran Nbu Brnekte pen'ereyle 'isi%le3enO snr >i67isi& Bura-a, bir araba i>in-e bulun%u3 9erkesin ya3a- te%el #eno%enolo5ik -eneyi%-en, i>eri ile -3ar arasn-aki uyu%su6luk, orants6lk -eneyi%in-en ba9set%e%i6 7erekir& C3ar-an araba k+>+k 7Br+n+rW i>ine 7irerken ba6en klostro#obiye kaplr6, a%a i>ine 7ir-ikten sonra araba bir-enbire >ok -a9a b+y+k 7Br+n+r 4e ken-i%i6i 7ayet ra9at 9isse-eri6& Bu ra9atlk i>in B-enen be-el, Pi>eriP ile P-3arP arasn-aki 9er t+rl+ s+rekliliin yitiril%esi-ir& Bir arabann i>in-e oturanlara, -3ar-aki 2@IL@*0*T@E 2@IL@X@ 31 7er>eklik bira6 u6ak, 'a%n 'isi%le3tir-ii bir en7el ya -a ekrann Bte tara#n-ay%3 7ibi 7elir& C3 7er>eklii, arabann -3n-aki -+nyay, arabann i>in-eki 7er>eklikle -olays6 bir s+reklilik i>in-e ol%ayan Pbir ba3ka 7er>eklikP, bir ba3ka 7er>eklik tar6 olarak al7lar6& Bu s+reksi6liin kant, pen'ereyi bir-enbire in-irip -3 7er>ekliin, %a--i %e4'u-iyetinin b+t+n yaknlyla bi6e >arp%asna i6in 4er-ii%i6 6a%an +st+%+6e >Bken te-ir7inliktir& Te-ir7inlii%i6, bir t+r koruyu'u per-e i3le4i 7Bren pen'erenin e%niyetli bir %esa#e-e tuttuu 3eyin asln-a ne ka-ar yakn ol-uunu bir-enbire -eneyi%le"%ekten 7elir& 8%a arabann i>in-e, kapal 'a%larn ar-n-a e%niyette ol-uu%u6-a, -3sal nesneler, -eyi% yerin-eyse, bir ba3ka %o-a ta3nrlar& Sanki 7er>eklikleri askya aln%3, parante6e aln%3 7ibi te%el-e P7er>ek-3P bir 7Br+n+% 4erirler " ksa'as, pen'ere per-esine yansyan bir t+r sine%atik 7er>eklik 7ibi 7Br+n+rler& Aeinlein1n ro%ann-a son sa9nenin

-e93et 4eri'i etkisini yaratan 3ey, ta% -a i>eriyi -3ar-an ayran bu en7elin 9isse-il-ii, -3arnn son kerte-e Pkur7usalP ol-uunun 9isse-il-ii bu #eno%enolo5ik -eneyi%-ir& Sanki, bir an i>in -3 7er>ekliin Pyanstl%asP kesil%i3, sanki bir an i>in 3ekilsi6 7rilikle, per-enin bo3luuyla, "belki bu bala%-a -ensi6 ka>a'ak a%a, Mallar%e1-an bir alntyla sByleyeyi%" Pyer-en ba3ka 9i>bir 3eyin ol%a- yerPle y+6 y+6e 7el%i3i6-ir& >eri ile -3ar arasn-aki bu uyu%su6luk, bu orants6lk *a#ka1 nn %i%arisinin -e te%el B6elliklerin-en biri-ir& @serlerin-eki bir -i6i binann NCa4a1-a %a9ke%enin bulun-uu -aireler, 8%erika1-a a%'ann saray, 4b&O ortak B6ellii, -3ar-an %+te4a6 bir e4 7ibi 7Br+nen yerin, i>ine 7ir-ii%i6-e %u'i6e4i bir bi>i%-e %er-i4enler 4e salonlar-an olu3an biti%si6 bir labirente -Bn+3%esi-ir& N,iranesi1nin 9apis9ane %er-i4enleri 4e 9+'reler-en olu3an yeralt labirentlerini res%e-en +nl+ >i6i%leri 7eliyor akl%6a&O Bir yeri -u4arla ya -a >itle >e4irir >e4ir%e6, Pi>eriPyi -3ar-an bakan bir 7B6+n 7Brebile'ein-en -a9a 7eni3 bir yer%i3 7ibi -eneyi%leri6& S+reklilik, orant %+%k+n -eil-ir >+nk+ orants6lk NPi>eriPnin P-3arPya 7Bre sa9ip ol-uu #a6la]artO, ta% -a i>eriyi -3ar-an ayran en7elin 6orunlu, yapsal bir sonu'u-ur& Bu orants6lk an'ak en7eli ykarak, -3arnn i>eriyi yut%asna i6in 4erilerek orta-an kal-rlabilir& 83 8MJ* B8*M8* PLG* KH*HI, S8C@:@ IHY8YM)KVP ,eki i>erisi b+y+kl+k bak%n-an ne-en -3arsn 7e>erQ >erinin bu #a6las neleri i>erirQ K+p9esi6 #anta6i %ekSnn i>erir: Drnei%i6-e, esraren7i6 ko%itenin toplan- on +>+n'+ kat& Bu P#a6la]art %ekSnP bili%kur7u 4e 7erili% 9ikSyelerinin -ei3%e6 %oti#i-ir 4e klasik sine%ann %utsu6 son-an ka>%aya yBnelik bir>ok 7iri3i%in-e 7Br+l+r& Glay katastro#ik 6ir4esine ula3t 6a%an, olaylarn b+t+n katastro#ik 7i-i3at% ka9ra%ann 7Br-++ kBt+ bir r+ya-an ibaret%i3 7ibi yeni-en -+6enleyen ra-ikal bir perspekti# -ei3iklii -e4reye sokulur& 8kla 7elen ilk Brnek !rit6 0an71n Titrin-eki *a-n #il%i-ir: Yaln6 ya3ayan bir psikolo5i pro#esBr+n+n akl, %+-a4i%i ol-uu kul+b+n 7iri3inin yann-aki %aa6ann 4itrinin-e asl olan bir#e%%e #atale N%e3u% ka-nO portresine taklr& 8ilesi tatile 7ittikten sonra, kul+pte uyuyakalr& 2Bre4liler-en biri saat on bir-e pro#esBr+ uyan-rr, o -a kul+pten ayrlr, bu ara-a -a 9er 6a%anki 7ibi 4itrin-eki portreye 7B6 atar& 8%a bu ke6, 4itrin-eki resi% pro#esBr-en ate3 isteyen, sokaktaki 7+6el bir ku%raln 'a%-aki yans%asyla Brt+3+n'e portre 'anlanr& ,ro#esBr -a9a sonra ka-nla ili3kiye 7irer, bir ka47a srasn-a onu Bl-+r+rW polis %+#etti3i olan arka-a3n-an bu 'inayetle il7ili soru3tur%ann nasl 7ittii konusun-a bil7i alr, tutuklan%asna a6 kal-n anlayn'a bir san-alyeye oturup 6e9ir i>er 4e uykuya -alar& Ca9a sonra bir 7Bre4li onu uyan-rn'a b+t+n bunlarn r+ya ol-uunu anlar& Ia9atlayan pro#esBr, te9likeli ku%rallar-an u6ak -ur%as 7erektiinin bilin'iyle e4ine -Bner& 2el7el-i%, son-a ya3anan bu tersine -Bn+3+, Aolly(oo- kurallarna 4erilen bir ta4i6 olarak 7Br%e%e%i6 7erekir& !il%in %esa5 teselli e-i'i -eil-ir, Psa-e'e r+yay%3, asln-a katil -eil 9erkes 7ibi nor%al bir a-a%%,P -eil-ir, 3u-ur: Bilin>-3%6-a, ar6u%u6un 7er>ein-e, 9epi%i6 katili6& Dl+ olu kar3sna >kp onu PBaba, 7Br%+yor %usun yanyoru%QP -iye su>layan babayla il7ili !reu-'u r+yann 0a'an' yoru%unu 3er9 e-erek, pro#esBr+n N9erkes 7ibi nor%al bir insan ol%ayla il7iliO r+yasn s+r-+r%ek i>in, yani ar6usunun 7er>ein-en NPpsi3ik 7er>ekliin-enO ka>%ak i>in uyan-n sByleyebiliri6& 2+n-elik 7er>eklik i>in-e uyanp ken-i ken-ine Psa-e'e r+yay%3VP -iye o9 >ekerken, uyankken Pr+yasnn bilin'in-en ba3ka bir 3ey ol%a-Pn 7B6-en ka" 2@IL@*0*T@E 2@IL@X@ 33 9 >r%akta-r& Ba3ka bir -eyi3le, 0a'an1n -a sk>a alntla- <9uan7 <i 4e kelebek r+yasn-an\

uyarlayarak sBylersek, kar3%6-aki bir an bir katil ol-uunu -+3leyen sakin, kibar, ne6i9, bur5u4a bir pro#esBr -eil-irW ta% tersine, 7+nl+k 9ayatn-a, sa-e'e ne6i9, bur5u4a bir pro#esBr ol-uunu -+3leyen bir katil-ir&1? P2er>ekP olaylarn bByle 7eri -Bn+3l+ olarak kur%a'aya Nr+yayaO 9a4ale e-il%esi, an'ak Pkat 7er>eklikP ile Pr+ya -+nyasP arasn-aki nai# i-eolo5ik kar3tla bal kal-%6 tak-ir-e, bir Pta4i6P olarak, bir i-eolo5ik kon#or%i6% e-i%i olarak 7Br+ne'ektir& 8r6u%u6un 7er>eiyle ta% -a 4e sa-e'e r+yalar-a kar3la3t%6 9esaba katar kat%a6, 4ur7u b+t+n+yle -ei3ir: Sra-an 7+nl+k 7er>eklii%i6in, bil-ik kibar, ne6i9 insanlar rolleri%i6i oyna-%6 toplu%sal e4renin 7er>ekliinin, belli bir Pbastr%aPya, ar6u%u6un 7er>eini 7B6-en ka>r%aya -ayal bir yanlsa%a ol-uu ortaya >kar& Ce%ek ki bu toplu%sal 7er>eklik, 7er>ein %+-a9alesiyle 9er an par>alanabile'ek krl7an, si%7esel bir Br+%'ek an-an ba3ka bir 3ey -eil-ir& @n sra-an 7+n-elik konu3%a, en sra-an olay, 9er an te9likeli bir -Bne%e'e 7irebilir, tela#isi %+%k+n ol%ayan 6ararlar 4erebilir& Titrin-eki *a-n bunu, spiral4ari ilerleyi3i yoluyla 7Bsterir: Glaylar, bi6 ken-i%i6i bir-enbire, ta% -a katastro#ik >Bk+3 noktasn-a, yine ba3lan7> noktasn-a bulana ka-ar >i67isel bir bi>i%-e ilerler& !elakete 7i-en yolun, bi6i ba3lan7> noktasna 7eri -Bn-+ren kur7usal bir yan yol ol-uu ortaya >kar& Titrin-eki *a-n, bByle 7eri -Bn+3l+ bir kur7usalla3tr"%a etkisi yarat%ak i>in, ayn olay tekrar ettirir Npro#esBr bir san-alye +6erin-e uyuyakalr, 7Bre4li onu saat on bir-e uyan-rrO& Tekrar, ara-a olup bitenleri 7eri -Bn+3l+ olarak bir kur7u 9aline 7etirir, yani P7er>ekP uyan3 sa-e'e bir kere ya3anr, iki uyan3 arasn-aki %esa#e kur7unun yeri-ir& .o9n B& ,riestley1nin Te9likeli *B3e ] T9e Can7erous :orner oyunun-a, pro#esBr+n uyan3nn rol+n+ bir sila9 patla%as oynar& Gyun kr e4lerin-eki o'ak ba3n-a toplanan 6en7in bir aileyi anlatr, aile \ Bk6& Sla4o5 2i2ek, -eolo5inin Y+'e Eesnesi, >e4& T& Birkan, stanbul: Metis, 2??2, s& 1& 9& 0a'an, T9e !our!un-a%ental :on'epts o# ,sy'l#o"8nalysis, s& F5" & 1?& Ste4en Spielber71+n 2+ne3 %paratorluu #il%in-e asln-a .i% ol-uunu -+3leyen bir u>ak olan .i% 7ibi ya -a Terry 2illian1n Bra6A1in% asln-a bir insan, bir b+rokrat ol-uunu -+3leyen -e4 bir kelebek olan ka9ra%an 7ibi& 34 Y8MJ* B8*M8* +yeleri a4-an -Bn%ekte-ir& Bir-enbire arka plan-a bir patla%a sesi -uyulur 4e bu patla%a konu3%ay te9likeli bir %e'raya s+r+kler& J6un s+re-ir su%en altn-a tutulan aile srlar a>a >kar 4e en sonun-a 9er 3eyi netle3tir%ekte, b+t+n srlar 7+n 3na >kar%akta srar et%i3 olan aile reisi, baba kr7n bir 9al-e e4in birin'i katna >ekilir 4e ken-ini 4urur& 8%a bu patla%ann oyunun ba3n-a -uyulan patla%a ol-uu anla3lr 4e ayn konu3%a -e4a% e-er, a%a bu se#er te9likeli %e'raya 7ir%ek yerine, bil-ik y+6eysel aile so9beti -+6eyin-e kalr& Tra4%alar 7B%+l+ kalr 4e aile %asals ye%ek so#rasnn ba3n-a %utlu bir bi>i%-e yeni-en birle3ir& ,sikanali6in sun-uu 7+n-elik 7er>eklik i%7esi-ir bu: Tra4%ann 7ayet beklen%e-ik 4e olu%sal bir bi>i%-e a>a >kt 9er9an7i bir an-a yklabile'ek 9assas bir -en7e& 2eri -Bn+3l+ olarak, kur%a'a ol-uu anla3lan %ekSn, iki uyan3 ya -a iki patla%a arasn-aki %ekSn, bi>i%sel yaps bak%n-an, Aeinlein1n ro%ann-aki 8'%e binasnn 4ar ol%ayan on +>+n'+ katnn ayns-r: 8r6u%u6un 9akikati an'ak bu kur7usal %ekSn-a, bu Pba3ka sa9neP-e -ile -Bk+lebilirW 0a'an, i3te bu y+6-en 9akikat Pkur7u 7ibi yaplan%3tr,P -er& ,S*GT* LD<HM: DT@*EE DT@*S >eri ile -3ar arasn-aki orants6lkla balantl olarak *a#ka1y 6ik"re-i3i%i6 kesinlikle tesa-+# -eil-i: *a#kaesk Ma9ke%e, o abes, %+ste9'en, su> y+kleyi'i #ail, ta% -a i>erinin -3aryla ili3kili

olarak sa9ip ol-uu bu #a6la olarak, 4ar ol%ayan on +>+n'+ katn bu #anta"6i %ekSn olarak ka4ran%al-r& Ian-all1 sor7ulayan esraren7i6 ko%ite-e, *a#kaesk Ma9ke%e1nin, kBt+'+l, s+pere7oya ait yasann %+ste9'en #i7+r+n+n yeni bir 4ersiyonunu 7Br%ek 6or -eil-irW bu ko%itenin +yelerinin kutsal *u31a tap%alar, sa-e'e, k+lt+r+%+6+n ta9ayy+l+n-e "ki buna Ait'9'o'k1un *u3lar1 -a -a9il-ir" ku3larn a'%as6 4e %+ste9'en, s+pere7oya ait bir #ailin 'isi%le3%i3 9ali i3le4ini 7Br-+klerini -orular& Aeinlein P-eli bir TanrPnn %+ste9'en 9Ski%iyeti altn-aki bir -+nyay Bne >karan bu *a#kaesk bak3 a>sn-an ka>ar, a%a bunun be-elini e4reni%i6in bilin%eyen yarat'lara ait bir sanat eseri ol-uu 7ibi paranoyak>a bir kur7u yaratarak B-er& Bu te%a +6erin-eki en esprili "esprinin ken-isiyle, 3akalarla il7ili ol-uu i>in keli%enin ta% anla%yla esprili" >e3itle%e )saa'8si" 2@IL@*0*T@E 2@IL@X@ 35 %o41un PKaka'P a-l ksa Byk+s+n-e bulunur& Kakalar +6erine ara3tr%a yapan bir bili% a-a%, insan 6ekSsnn ta% -a 3aka yap%a yeteneiyle birlikte ba3la- sonu'una 4arrW binler'e 3akay iyi'e anali6 ettikten sonra, Pasli 3akaPy, 9ay4anlar Sle%in-en insanlar Sle%ine 7e>%eyi salayan ba3lan7> noktasn, yani insan+st+ 6ekSnn NTanr1nnO insana ilk 3akay ileterek yery+6+n-eki 9ayatn 7i-i3atna %+-a9ale ettii noktay te'rit et%eyi ba3anr& Bu t+r usta i3i Pparanoyak>aP 9ikSyelerin ortak noktas, bir PDtekinin DtekisiPnin 4arol-uu i%as-r: B+y+k Dteki1nin Nsi%7esel -+6eninO iplerini elin-e tutan, +stelik bunu ta% -a sB6 konusu Dteki1nin PB6erkliiPn-en ba9set%eye ba3la-, yani 3akalar-a ya -a r+yalar-a ol-uu 7ibi, anla%s6 bir olu%sallk yoluyla, konu3an B6nenin bilin>li niyeti -3n-a bir anla% etkisi +rettii noktalar-a yapan 7i6li bir B6nenin 4ar ol-uu i%as& Bu PDtekinin DtekisiP ta% -a paranoyann Dteki1si-ir: Bi6 #arkn-a ol%a-an bi6i% a6%6-an konu3an, -+3+n'eleri%i6i kontrol e-en, Pken-iliin-en ortaya >kyor%u3 7ibi 7Br+nen 3akalar yoluyla bi6i %anipule e-en Dteki ya -a Aeinlein1n ro%ann-a ol-uu 7ibi -+nya%6n onun #anta6i yarat% ol-uu sanat>& ,aranoyak>a kur7u, PDteki1nin 4ar ol%a-P N0a'anO "tutarl, kapal bir -+6en olarak 4ar ol%a-" 7er>ein-en ka>%a%6, kBr, olu%sal oto%ati6%-en, si%7esel -+6enin kuru'u bu-alaln-an ka>%a%6 salar& BByle paranoyak>a bir kur7uyla kar3la3t%6-a !reu-1un uyarsn akl%6-a tutup onu P9astalnP ken-isiyle kar3tr%a%6 7erekir: Ta% tersine, paranoyak>a kur7u ken-i%i6i saalt%a, bu ika%e #or%asyon yoluyla ken-i%i6i 7er>ek P9astalkPtan, P-+nyann sonun-an, si%7esel e4renin >Bk+3+n-en >ekip >kar%a >abas-r& @er bu >Bk+3 "7er>ek]7er>eklik bariyerinin >Bk+3+" s+re'ine en sa# 9aliyle tanklk et%ek istiyorsak, 8%erikan soyut -3a4uru%'uluunun en tra5ik 3a9siyeti olan Mark Iot9ko1nun 19 ?1lar-a, 9ayatnn son on yln-a +rettii resi%lerin yolunu i6le%e%i6 yeterli ola'aktr& Bu resi%lerin -ei3%e6 bir Pte%aPs 4ar-r: Aepsi sa-e'e 7er>ek ile 7er>eklik arasn-aki ili3kiye -air bir -i6i renk >e3itle%esin-en ibarettir& *asi%ir Male4i>1in +nl+ res%i <a%an%n Lplak Ler>e4esi6 konu1 nun, 7eo%etrik bir soyutla%ayla, beya6 bir #on +6erin-eki basit bir siya9 kareyle sun-uu ili3ki-ir bu& P2er>eklikP Nbeya6 #on y+6eyi, PB67+rle3%i3 9i>likP, i>in-e nesnelerin 7Br+nebile'ei a>k %ekSnO tutarlln, an'ak ortasn-aki Pkara -elikP N0a'an' -as Cin7, keyi# 3 Y8MJ* B8*M8* tB6+n+ ete ke%ie b+r+n-+ren KeyO sayesin-e, yani 7er>ein -3lan%as sayesin-e, 7er>ein stat+s+n+n %erke6i bir eksik 9aline 7etiril%esi sayesin-e ka6anr& Iot9ko1nun son -Bne% resi%lerinin 9epsi, 7er>ei 7er>eklikten ayran bariyeri kurtar%aya, 7er>ein N%erke6-eki siya9 kareninO 9er yere ta3%asn Bnle%eye, kare ile ne pa9asna olursa olsun onun #onu olarak kal%as

7ereken 3ey arasn-aki %esa#eyi koru%aya >al3an bir %+'a-elenin te6a9+rleri-ir& @er kare 9er yeri i37al e-erse, eer #i7+r ile #onu arasn-aki #ark kaybolursa, psikotik bir oti6% +retil%i3 olur& Iot9ko bu %+'a-eleyi, 7ri bir #on ile te9-itkSr bi>i%-e bir resi%-en Btekine yaylan %erke6-eki siya9 nokta arasn-aki bir 7erili% olarak res%e-er N19 ?1lann sonun-a, Iot9ko1nun tu4allerin-eki 'anl kr%6 4e sarlar yerlerini a3a%a a3a%a siya9 ile 7ri arasn-aki %ini%al kar3tla brakr&O Bu resi%lere Psine%atikP bir tar6-a baka'ak olursak, yani rBpro-+ksiyonlar +st +ste koyup s+rekli bir 9areket i6leni%i 4ere'ek 3ekil-e 96la >e4ire'ek olursak "sanki Iot9ko ka>nl%a6 Bl+%'+l bir 6orunluluun pe3in-en 7it%i3 7ibi" ka>nl%a6 sona 7i-en bir 9at >i6ebiliri6 nere-eyse& Dl+%+n-en 9e%en Bn'eki tu4aller-e, siya9 ile 7ri arasn-aki %ini%al 7erili% yerini son bir ke6 'anl kr%6 ile sar arasn-aki yak' >at3%aya brak%3trW bu >at3%a 9e% son, >aresi6 bir kurtulu3 >abasna tanklk e-er 9e% -e sonun eli kulan-a ol-uunu -orular& Iot9ko bir 7+n Ee( York1taki -airesin-e, bilekleri kesil%i3 4a6iyette, bir kan 7Bl+n+n ortasn-a Bl+ bulun%u3tur& Key, yani ta% -a Aeinlein ro%annn iki karakterinin a>k pen'erelerin-en 7Br-+kleri Pr+3ey% 9alin-eki 9ayatla ar ar 6onklayan 7ri 4e 3ekilsi6 sisP tara#n-an yutul%aktansa Bl+%+ ter'i9 et%i3tir& G 9al-e, 7er>ei 7er>eklikten ayran bariyer, bir P-elilikP ala%eti ol%ak 3Byle -ursun, as7ari bir Pnor%alliinP Bnko3ulu-ur: PCelilikP Npsiko6O, bu bariyer ykl-n-a, Notistik >Bk+3ler-e ol-uu 7ibiO 7er>ek, 7er>eklie ta3tn-a ya -a bi6ati9i NPDtekinin DtekisiP, %esela paranoyaa 6ul+% e-en ki3i bi>i%ine b+r+nerekO 7er>eklie -a9il ol-uun-a ortaya >kar& 2er>ek 4e Maru6 *al- Cei3i%ler 2er>ek Easl 2eri CBner 4e :e4ap TerirQ Y8K8Y8E D0H0@IE CDEHKH C+rt+ i>in kullanlan 0a'an' %ate%atiksel #or%+l ne-en SGC1-irQ Buna 4erilebile'ek ilk 'e4ap, -+rt+lerin tan%lar 7erei Pks%iP ol%alar, 9er 6a%an be-enin y+6eyin-eki belli par>alara, y+6eysel 7Br+n+3+n tersine, biyolo5ik olarak belirlen%eyip be-enin anla%lan-"r' bBl+n+3+n+n +r+n+ olan Pero5en bBl7elerP -enilen par>alara bal ol%alar-r& Be-enin y+6eyinin ba6 par>alan, anato%ik konu%lar sayesin-e -eil, be-enin si%7esel aa yakalan%a bi>i%i sayesin-e erotik a>-an ayr'alkl-r& Bu si%7esel boyut #or%+l-e C olarak, yani si%7esel talep N-e%an-O olarak belirtilir& Bu 7er>ein ni9ai kant, 9isterik se%pto%lar-a sk sk kar3la3lan bir ol7u-a-r: Be-enin 7enel-e 9i>bir ero5en -eeri ol%ayan bir par>as Nboyun, burun, 4b&O ero5en bBl7e i3le4i 7Br%eye ba3lar& 2el7el-i% klasik a>kla%a yetersi6-ir: Bu a>kla%a -+rt+ ile talep arasn-aki %a9re% ili3kiyi 7B6-en ka>rr& Bir -+rt+, ta% -a ar6unun -iyalektiine yakalan%ayan, -iya"lektikle3tiril%eye -irenen bir taleptir& Talep 9e%en 9er 6a%an belli bir -iyalektik -olay% i>erir: Bir 3ey talep e-eri6, a%a asln-a bu talep yoluyla ba3ka bir 3eyi "9atta ba6en talebin -+6 anla%nn re--ini" 9e-e#leri6& Aer taleple birlikte, 6orunlu olarak 3u soru 7+n-e%e 7elir: PBen bunu talep e-iyoru%, a%a asln-a bununla neyi istiyoru%QP C+rt+ ise, tersine, belli bir talepte srar e-er, alen7irli -iyalektie yakalan%ayan P%ekanikP bir srar-r -+rt+: Bir 3ey talep e-eri% 4e bun-a sonuna ka-ar srar e-eri%& Bu ayr%a 7Bster-ii%i6 il7i, Pikin'i Bl+%Ple arasn-aki ili3ki-en 7eliyor: Pki Bl+% arasn-aP ortaya >kan 9ayaletler bi6-en ko3ulsu6 89 Y8MJ* B8*M8* bir talepte bulunurlar, bu y+6-en -e ar6usu6 sa# -+rt+y+ 'isi%le3tirir"ler& 8nti7one ile ba3layal%W 0a'an1a 7Bre, 8nti7one iki Bl+% arasn-aki, si%7esel 4e #iili Bl+%+ arasn-aki alana 7ir-ii an-a +6erin-en y+'e bir 7+6ellik 3%aya ba3lar& @n -erinlerin-eki ta4rna -a%7asn 4uran 3ey, 9i>bir 3ekil-e 4a67e>%eyi kabul et%eye'ei ko3ulsu6 bir talep +6erin-eki srar-r: *ar-e3inin usul+n'e

7B%+l%esi talebi-ir bu& Aa%let1in ken-i kepa6e Bl+%+n+n intika%n al%as talebiyle %e6arn-an >kan babann 9ayaleti i>in -e ayn 3ey sB6 konusu-ur& *o3ulsu6 talep olarak -+rt+ ile iki Bl+% arasn-aki alan arasn-aki bu balant, pop+ler k+lt+r-e -e 7Br+l+r& Ter%inatBr #il%in-e, 8rnolS'944ar6ene77er, 7ele'ekteki asi bir li-erin annesini Bl-+r%e niyetiyle 7ele'ekten 7+n+%+6 0os 8n7eles1%a -Bnen bir sibor7u oynar& Bu #i7+r+n korkun>luu, on-an 7eriye sa-e'e %etalik, ba'aks6 bir iskelet kal-n-a bile talebin-e srar e-en 4e 9i>bir ta4i6 ya -a tere--+t e%aresi 7Bster%e-en kurbannn pe3ine -+3en pro7ra%lan%3 bir robot i3le4i 7Br%esin-en 7elir& Ter%inatBr ar6u-an yoksun -+rt+n+n 'isi%le3%i3 9ali-ir&1 Biri ko%ik, -ieri a'kl"tra5ik iki #il%-e -a9a ayn %oti#in iki 4ersiyonuyla kar3la3r6& 2eor7e Io%ero1nun :reeps9o( #il%in-e Nsenaryo Step9en *in71inO bir aile, babalarnn Bl+% yl-Bn+%+n-e onu an%ak +6ere ye%ek %asas ba3n-a toplanr& Yllar Bn'e, k6 kar-e3, a-a%n -ou% 7+n+ kutla%as srasn-a -ur%a-an tekrar ettii PBaba pastasn istiyorVP talebine kar3lk ka#asna 4urarak onu Bl-+r%+3t+r& Bir-enbire, e4in arkasn-aki aile %e6arln-an 7arip bir ses -uyulurW Bl+ baba %e6arn-an >kar, 'ani k6 kar-e3i Bl-+r+r, karsnn ka#asn kesip bir tepsiye koyar, kre%ayla kaplar, %u%larla s+sler 4e %e%nuniyetle, PBaba pastasn al-VP -iye %rl-anr "a-a% Bl%esine ra%en, talep, kar3lanana ka-ar Bl%e%i3tir&2 Turula" 1& C+rt+ ile ar6u arasn-aki bu ili3kiyle balantl olarak, psikanalitik etiin 0a"'an' Par6un-an 4a67e>%eP -+sturuna k+>+k bir -+6elt%e yap%ay 7B6e alabiliri6 belki: 8r6unun ken-isi 6aten, yola 7el%e6 -+rt+ kar3sn-aki belli bir tesli%iyet, bir t+r ta4i6, %etoni%ik bir yer-ei3tir%e, 7eri >ekil%e, sa4un%a -eil %i-irQ P8r6ula%akP -+rt+ye tesli% ol%ak -e%ektir " 8nti7one1yi i6leyip Par6u%u6a sa9ip >kt%6-aP ta% -a ar6u alann-an >kyor, ar6u kipliin-en sa# -+rt+ kipliine 7e>iyor ol%a6 %y6Q 2& Sa# -+rt+n+n bu 'isi%le3%i3 9alleri, kural olarak %aske takarlar " ne-enQ Bunun 'e4abn, 0a'an1n bira6 esraren7i6 7er>ek tan%lan yoluyla bulabiliri6 belki: 0a'an, Tele4isioriSa P7er>ein y+6 buru3tur%asPn-an ba9se-er N.a'/ues 0a" 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 39 tuk Bl-+r+len 4e -a9a sonra 4+'u-unun b+t+n par>alarnn yerine yapay prote6ler 7e>irilerek 'anlan-rlan bir polisle il7ili #+t+rist bir 9ikaye olan k+lt #il% Iobo'op -a9a tra5ik bir tn-a-r: *en-ini keli%enin %e'a6i ol%ayan anla%yla Piki Bl+% arasn-aP bulan "klinik anla%-a Bl%+3t+r a%a ayn 6a%an-a yeni, %ekanik bir be-ene ka4u3%u3tur" ka9ra%an -a9a Bn'eki PinsanP 9ayatn-an par>alar 9atr)a%aya ba3lar 4e bByle'e bir yeni-en"B6nele3%e s+re'in-en 7e>er, i- -+rt+n+n ete ke%ie b+r+n%+3 9alin-en a3a%a a3a%a bir ar6u 4arlna -Bn+3+r&3 ,op+ler k+lt+r-en bu ka-ar kolay'a Brnekler bulunabil%esi 3a3rt' sayl%a%al-r: @er P>a-a3 kitle k+lt+r+n+n te%el #anta6isiP a-n b+t+n+yle 9ak e-en bir ol7u 4arsa, o -a bu ya3ayan Bl+lerin -Bn+3+ #anta6isi-ir: Dl+ kal%ak iste%eyip ya3ayanlar te9-it et%ek +6ere s+rekli 7eri -Bnen bir ki3i #anta6isi& Aallo(een1-eki psikotik katil-en Gn H>+n'+ :u%a 1-aki .ason1a u6un bir serinin 9SlS a3la%a%3 arketipi 2eor7e Io%ero1nun Ya3ayan Dl+lerin 2e'esi #il%i-irW % #il%-e Pya3ayan Bl+lerP sa# kBt+l++n, basit bir Bl-+r%e ya -a intika% al%a -+rt+s+n+n 'isi%le3%i3 9alleri olarak -eil, a' >eken, kurbanlarnn pe3ine be'eriksi6'e, sonsu6 bir 9+6+n tnsna sa9ip bir srarla -+3en ki3iler olarak beti%lenirler NRerner Aer6o71un Eos#era"tu 1sun-a -a 4a%pir, -u-aklarn-a sinik bir 7+l+%se%eyle -ola3an ba'an, Tele4ision, G'tober, no& 4?, Ba9ar 19=F, s& 1?O& Eiteki% 7er>ek si%7eselle3"lir%e kat%anlar altn-a 7i6lenen ula3l%a6 bir >ekir-ek -eil-ir, y+6ey-e-ir " tpk Bat%an #il%in-e .oker1% y+6+n-eki 7+l+%se%eye ben6eyen sabit -uru3 7ibi, 7er>ekliin bir t+r

a3r 3ekilsi6le3tiril%esi-ir& Ceyi% yerin-eyse, .oker ken-i %askesinin kBlesi-ir, onun kBr 6orla%asna itaat et%eye %a9k[%-ur " Bl+% -+rt+s+ y+6ey-eki bu -e#or%asyon-a-r, onun altn-a yatan 3ey-e -eil& 8sl -e93et 4eri'i olan aptal'a srtan bir %aske-ir, %askenin 7i6le-ii >arpk, a' >eken y+6 -eil& Bir >o'ukla ya3anan 7+nl+k bir -eneyi% bunu -orulaya'aktr: Gnun yann-a bir %aske takarsak, onun altn-a a3ina ol-uu y+6+%+6+n ol-uunu bil%esine ra%en >ok korkar " sanki %askenin ken-isin-e a6a aln%a6 bir kBt+l+k 4ar-r& Eiteki% bir %askenin stat+s+ ne i%7esel-ir ne -e si%7esel Noyna%a%6 7ereken si%7esel bir rol+ i3aret et%e6O, kesinlikle 7er>ek1tk " tabii, bura-a 7er>ei, 7er>ekliin Py+6 buru3tur%asP olarak ka4ryoru6& 3& Ii-ley S'ott1n Bla-erunner1%-a& ayn %oti#i, bir sibor7un PB6nele3%esiP %oti#ini 7Br+r+6: *a9ra%ann an-roi- k6 arka-a3 ken-i ki3isel tari9ini Nyeni-enO i'at e-erek PB6nele3irPW bura-a, 0a'an1n ka-n Perkein bir se%pto%u-urP te6i beklen%e-ik %e'a6i"ol%ayan bir -eer ka6anr: *6 -+pe-+6 ka9ra%ann sint9o"%e1u-ur, Psentetik ta%a%lay'sP-r, yani 'insel #ark insan]an-roi#arkyla Brt+3"%+3t+r& 4? Y8MJ* B8*M8* sit bir 3er %akinesi -eil, kurtulu3u B6leyen %elankolik, a' >eken biri-irO& G 6a%an bu ol7uya -air nai# 4e te%el bir soru soral%: Dl+ler niye 7eri -BnerlerQ 0a'an1n 'e4ab pop+ler k+lt+r-e bulunanla ayn-r: usul+n'e 7B%+l%e-iHeri i>in, yani 'ena6e tBrenlerin-e bir 3eyler yanl3 7ittii i>in& Dl+lerin 7eri -Bn+3+ si%7esel ayin-eki, si%7esel"le3tir%e s+re'in-eki bir bo6ukluun ala%eti-irW Bl+ler ba6 B-en%e%i3 si%7esel bor>lar B-et%ek +6ere 7eri -Bn%ekte-irler& 0a'an1% 8nti7one 4e Aa%let1ten >kar- te%el -ers bu-ur& Aer iki oyunun olay Br7+s+n-e -e usul+n'e yapl%a%3 'ena6e tBrenleriyle kar3la3lr 4e Pya3ayan Bl+lerP "8nti7one 4e Aa%let1in babasnn 9ayaleti "si%7esel 9esaplar kapat%ak +6ere 7eri -Bnerler& Ce%ek ki ya3ayan Bl+lerin -Bn+3+ #i6iksel yok olu3tan sonra bile baki kalan belli bir si%7esel bor'u te%sil e-er& Si%7eselle3tir%enin bi6ati9i si%7esel 'inayetle ayn kapya >ktn sByle%ek S-et 9aline 7el%i3tir: Bir 3ey-en ba9se-erken, onun 7er>ekliini askya alr, parante6 i>ine koyar6& 3te ta% -a bu ne-enle 'ena6e tBreni si%7eselle3tir%enin en sa# 9alini Brnekler: Bu tBren sayesin-e, Bl+ler si%7esel 7elenein %etnine kay-e-ilir, onlara, Bl%+3 ol%alarna ra%en 'e%aatin bellein-e Pya3a%ay s+r-+re'ekleriP konusun-a te%inat 4erilir& PYa3ayan Bl+lerin -Bn+3+P ise usul+n'e yapl%3 bir 'ena6e tBreninin ta% tersi-ir& :ena6e tBreni belli bir u6la3%ay, kaybn kabul+n+ i>erirken, Bl+lerin -Bn+3+ 7elenein %etninin i>in-e uy7un yerlerini bula%a-klarna i3aret e-er& ki b+y+k tra4%atik olay, 9olokost 4e 7ula7, yir%in'i y+6yl-a Bl+lerin -Bn+3+n+n nu%unelik Brnekleri-ir, elbette& Bu olaylarn kurbanlarnn 7Bl7eleri, bi6 onlar usul+n'e 7B%ene ka-ar, Bl+%lerinin tra4%asn tari9sel bellei%i6e yerle3tirene ka-ar Pya3ayan Bl+lerP olarak pe3i%i6-en 7el%eyi s+r-+re'ekler-ir& 8yn 3ey, bi6ati9i tari9i kur%u3 olan Pasli '+r+%P, yani !reu-1un Tote% 4e Tabu1-a Nyeni-enO in3a ettii Pilk babaPnn Bl-+r+l%esi i>in -e sBylenebilir4: Babann Bl-+r+l%esi si%7esel e4rene -a9il e-ilir, >+nk+ Bl+ baba, Babann"8- -enen si%7esel #ail s#atyla 9+k+% s+r%eye ba3la%3tr& 2el7eleli%, bu -Bn+3+%, bu -a9il e-i3, 7eri-e 9er 6a%an belli bir artk brakrW 4& Bk6& Si7%un- !reu-, Tote% an- Taboo, T9e Stan-ar- @-ition o#t9e :o%p"lete ,sy'9olo7i'al Rorks o#Si7%un-!reu- Nbun-an bByle S@ olarak 6ikre-ile'ekO i>in-e, '& 13, 0on-ra: Ao7art9 ,ress, 1953W T+rk>esi: Tote% 4e Tabu, stanbul: Sosyal, 199 & 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 41 Aer 6a%an, sB67eli%i @l% Sokan-a *Sbus 1taki !re--ie 7ibi a'%a""6 intika% ile >l7n 7+l+3 arasn-a bBl+nen o %+ste9'en 4e intika%' *ey#in"Babas #i7+r+ klna b+r+nerek 7eri -Bnen belli

bir kalnt 4ar-r& A8YT8E M@<8I0)X)E)E DT@SEC@ Gi-ipus %iti 4e Tote% 4e Tabu 1nun ilk baba %iti, >ounlukla ayn %i""in iki 4ersiyonu olarak ka4ranr, yani ilk baba %iti, B6nenin bireyo"lu3unun te%el i#a-esi olarak Gi-ipus %itinin %itik, tari9Bn'esi 7e>%i3ine yaplan soyolu3sal bir yanst%a olarak 7Br+l+r& 2el7eleli% -a9a yakn-an bakl-n-a, iki %itin #ena 9al-e asi%etrik, 9atta birbirlerine kar3t ol-uklar 7Br+le'ektir&5 Gi-ipus %iti, key#e Nyani en"seste, anneyle 'insel ili3kiyeO ula3%a%6 Bnleyenin yasaklay' #ail s#atyla baba ol-uu Bn'+l+ne -ayal-r& 8lttaki i%a, baba katlinin bu en7eli orta-an kal-ra'a 4e bByle'e yasak nesnenin key#ini ta% olarak >kar%a%6 salaya'a 3eklin-e-ir& lk baba %iti bunun nere-eyse taban tabana 6tt-r: Baba katlinin sonu'u bir en7elin kal-rl%as -eil-ir, keyi# en ni9ayet %en6ili%i6e 7iriyor -eil-ir& Ta% lersine, Bl+ babann ya3ayan-an -a9a 7+>l+ ol-uu ortaya >kar& Baba katlin-en sonra, Babann"8- s#atyla, yasak keyi# %ey4esine ula3%ay 7eri >e4rile%e6 bi>i%-e %ene-en si%7esel yasa #aili 3i#alyla Bl+ baba 9+k+% s+rer& Bu >i#tle%e ne-en 6orunlu-urQ Gi-ipus %itin-e, key#in yasaklan%as, son kerte-e, 9SlS -3sal bir en7el i3le4i 7Br+rW bu en7el ol%asa ta% anla%yla keyi# s+rebil%e%i6 olasln a>k brakr& 8%a keyi# 6aten, ken-i i>in-e, i%kSns6-r& 0a'an' teorinin kli3elerin-en biri, konu3an 4arln, ta% -a konu3an bir 4arlk ol-uu i>in key#e ula3%asnn %+%k+n ol%a--r& Baba #i7+r+, i>kin i%kSns6la si%7esel bir yasak bi>i%i 4ererek bi6i bu a>%a6-an kurtarr& Tote% 4e Tabu1--ki ilk baba %iti, bu i%kSns6 key#i %+ste9'en *ey#in"Babas #i7+r+n-e, yani ta% -a yasaklay' #ail rol+n+ +stlenen #i7+r-e 'i"si%le3tirerek Gi-ipus %itini ta%a%lar c -a9a -orusu bu %ite eklenir& Yanlsa%a, ta% anla%yla keyi# s+rebilen en a6n-an bir B6nenin Nb+t+n ka-nlara sa9ip olan ilk babannO 4ar ol-uu yanlsa%as-rW 5& Bk6& :at9erine Millot, Eobo-a--y, ,aris: 0e ,oint Aors"0i7ne, 53 Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 58 bu 9aliyle *ey#in"B abas #i7+r+, babann en ba3tan beri Bl+ ol-uunu "yani 9i>bir 6a%an ya3a%a-n, tabii >oktan Bl%+3 ol-uunu bil%e%esini say%a6sak" 7B6 ar- e-en nBrotik bir #anta6i-ir& Bun-an >karla'ak -ers, s+pere7onun basksnn, onun sB6-e Pakl-3P, P4eri%si6P, PkatP basksnn yerine akl' bir bi>i%-e kabul e-ilen #era7atler, yasalar 4e kurallar koyularak kesinlikle a6alt"la%aya'a-r& Mesele -a9a >ok, key#in bir ks%nn -a9a en ba3tan yitiril%i3 ol-uunu, ta% key#in Pba3ka bir yer-eP, yasaklay' #ailin konu3tuu yer-e younla3%3 ol%ayp -oas 7erei i%kSns6 ol-uunu kabul et%e %eselesi-ir& Bu -a Celeu6e1+n 0a'an1n Poi-ipali6"%iPne kar3 7iri3tii pole%iin 6ay# noktasn sapta%a%6a yar-%' olur& Celeu6e ile 2uattari1nin 9esaba kat%ay ba3ara%a-klar 3ey, en 7+>l+ anti"Gi-ipus1un, Gi-ipus1un ken-isi ol-uu-ur: Gi-ipal baba "si%7esel yasann #aili s#atyla, Babann"8- s#atyla 9+k+% s+ren baba" ken-i i>in-e 6orunlu olarak >i#tlen%i3tir, otoritesini an'ak s+pere7oya ait *ey#in"B abas #i7+r+ne yaslanarak kullanabilir& 3te ta% -a Gi-ipal babann "-+6en 4e u6la3%ay 7aranti altna alan si%7esel yasa #ailinin" bu ba%ll y+6+n-en-ir ki 0a'an sapkl Nper4ersioriO, pere"4ersion, yani baban% 4ersiyonu -iye ya6%ay ter'i9 e-er& Babann P4ersiyonuP ya -a Baba1ya yBneli3, sa-e'e oi-ip"Bn'esi, P>okbi>i%li sapklP kstlayp onu 5enital yasaya tabi klan si%7esel #ail olarak -a4ran%ak 3Byle -ursun, en ra-ikal sapklktr&

Step9en *in71in Aay4an Me6arl "ki belki -e Pya3ayan Bl+lerin -Bn+3+Pn+n ni9ai ro%ansalla3tnl3 saylabilir" %+ste9'en 9ayalet #i7+r+ olarak 7eri -Bnen Bl+ baba %oti#ini bir t+r tersine >e4ir%eye tabi tuttuu i>in bi6i B6ellikle il7ilen-irir& Io%an, kars Ia'9el, iki k+>+k >o'uklar alt ya3n-aki @llie 4e iki ya3n-aki 2a7e 4e ke-ileri :9ur'91le birlikte, +ni4ersite re4irin-e >al3%ak +6ere Maine1-eki k+>+k bir kasabaya ta3nan 7en> bir 9eki% olan 0ouis :ree-1in 9ikSyesi-ir& H6erin-en s+rekli ka%yonlarn 7e>tii bir otoyolun yaknlarn-a b+y+k, kon#orlu bir e4 tutarlar& *asabaya 4ar3larn-an ksa bir s+re sonra, ya3l ko%3ular .u- :ran-all onlar e4lerinin arkasn-aki korulukta bulunan, otoyol-aki ka%yonlarn >arpt ke-i 4e kBpeklerin 7B%+l-++ PAay4an Me6arlPna 7Bt+r+r& Ca9a ilk 7+n, bir B" #en'i 0ouis1in kollarn-a Bl+r& 2el7el-i%, Bl-+kten sonra ani-en -orulup 0ouis1e, PEe ka-ar 7it%en 7erekirse 7ereksin, Bteye 7it%e& Bariyerin ykl%a%as 7erekP -er& Bu uyarnn -ikkat >ektii yer ta% -a Piki Bl+% arasn-akiP yer, Key1in yasak alan-r& 83l%a%as 7ereken bariyer -e, 8nti7one1nin kar3sna >karlan bariyer-ir, NIo%ero1 n #il%in-eki ya3ayan Bl+ler 7ibiO P4arln a' >ek%ekte srar ettiiP yasak snr"bB l7e-ir& 8nti7one1-e bu bariyer Yunan'a ate, yani 9e"luk, %a94olu3 teri%iyle a-lan-rlr: PBi6ler ate1n% Btesin-e an'ak ksa bir s+re kalabiliri6, 8nti7one i3te buraya 7it%eye ura3yor&PF Blen Bren'inin kS9in'e uyars, ksa bir s+re sonra, :ree- ken-ini bariyerin arkasn-aki bu %ekSna -oru kar3 kon%a6 bir bi>i%-e >ekiliyor 9issettiin-e anla% ka6anr& Birka> 7+n sonra :9ur'9 yol-an 7e>en bir ka%yonun altn-a kalr& *e-inin Bl+%+n+n k+>+k @llie1yi ne ka-ar sarsa'ann #arkn-a olan .u-, :ree-1e Aay4an Me6arl1 in ar-n-aki sr-an "kBt+'+l bir ru9 olan Ren-i7o1nun yerle3tii eski bir *6l-erili 7B%+tl++n-en" ba9se-er& *e-i 7B%+l+r, a%a erte" i 7+n 7eri -Bner " le3 7ibi kok%akta-r, iren> bir 9al-e-ir, 9er a>" an eski 9aline ben6eyen bir ya3ayan Bl+-+r, tek #ark i>ine kBt+ bir 9 yerle3%i3 7ibi-ir& :ree- bir ba3ka ka%yon tara#n-an e6ilen olu 2a7e1i 7B%er, a%a k+>+k 2a7e bir 'ana4ar >o'uk olarak 7eri -B" +p ya3l .u-1u 4e sonra annesini Bl-+r+n'e babas onu tekrar Bl-+"r& 8%a :ree- 7B%+tl+e karsnn 'ese-iyle bir ke6 -a9a -Bner, bu e#er 9er 3eyin -+6ele'eine inan%akta-r& Io%an sona ererken, iut#akta tek ba3na otur%u3 kSt oyna%akta 4e karsnn -Bn+3+n+ ekle%ekte-ir& Aay4an Me6arl, :ree-1in %o-ern, !aust>u ka9ra%ann %ant% te%sil ettii bir t+r -oru yol-an >k%3 8nti7one1-ir -e%ek ki& nti7one kar-e3inin usul+n'e 7B%+l%esi i>in ken-ini #e-a e-er, oy"a :ree- nor%al bir 'ena6e tBrenini kasten baltalar& Dl+y+ ebe-i 9u"ura terk et%ek yerine onu ya3ayan Bl+ olarak 7eri -Bn%eye k3krtan sapkn bir 'ena6e ayini yapar& Gluna olan se47isi o ka-ar snrs6-r ki ate bariyerinin bile Btesine 7e>ip 9elak alanna u6anr " olunun 'ani bir 'ana4ar olarak 7eri -Bn%esine ne-en olur, sr# onu 7eri alabil%ek i>in ebe-iyen lanetlen%eyi 7B6e alr& Bu :ree#i7+" & Bk6& 2illes Celeu6e 4e !eliM 2uattari, 8nti"Ge-ipus, Ee( York: Tikin7 ,ress, 19FF& F& .a'/ues 0a'an, 0ese%iaire, li4re T)): 01et9iaue -e lapsy'9analyse, ,aris: euil, 19= , s& 3?5& 44 Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 45 r+, yapt bu 'ana4ar'a 9areketle, 8nti7one1nin 3u satrlarna anla% 4er%ek +6ere tasarlan%3tr

a-eta: PC+nya-a bir>ok korkun> 3ey 4ar, a%a 9i>biri insan ka-ar korkun> -eil&P 0a 'an 8nti7one ile il7ili olarak, So#okles1in bi6e a4ant la lettre bir 9+%ani6% ele3tirisi sun-uunu, 9+%ani6%in ken-i ken-ini yk' boyutunu Bn'e-en, -a9a 9+%ani6% -iye bir 3ey ortaya >k%a-an Bn'e ortaya koy-uunu sByle%i3tir&= BI THI0H D0M@Y@E :@S@T Eeyse ki, Ait'9'o'k1un Aarry1yle Ba3%6 Bela-a ) T9e Trouble (it9 Aarry #il%in-e ol-uu 7ibi, Bl+ler iyi'il -e%esek bile -a9a elen'eli bi>i%ler-e -e 7eri -Bnerler& Ait'9'o'k Aarryyle Ba3%6 Bela-a1y bir ol-uun-an"9a#i#"7Bster%e e76ersi6i -iye a-lan-r%3tr& !il%in Ait'9'o'k1un -ier #il%lerinin te%el yBnte%ini ironik bir bi>i%-e alt +st e-i3in-e, n7ili6 %i6a9nn te%el bir bile3eni 7Br+lebilir& Bu #il%-e Ait'9'o'k1un +nl+ PM'2u##inP rol+n+ oynayan Aarry1nin 'ese-i, 7+n-elik 9ayata ait 9u6urlu bir -uru%u un9ei%li'91e Ntekinsi6eO >e4ir%ek 3Byle -ursun, 9ayatn sakin ak3n bo6an tra4%atik bir 3eyin, PlekePnin ortaya >k3 i3le4i 7Br%ek 3Byle -ursun, asln-a pek -e Bne%i ol%ayan, 9atta nere-eyse 4aka"i a-iye-en k+>+k, %ar5inal bir sorun i3le4ini 7Br+r& *By+n toplu%sal 9ayat -e4a% e-er, insanlar 9al 9atr sor%ay s+r-+r+r, 'ese-in ba3n-a bulu3%ak i>in sB6le3ir, 7+nl+k i3lerini yaparlar& Yine -e, #il%-en alna'ak 9isse P9ayat #a6la 'i--iye al%ayal%W Bl+% 4e 'insellik, son ta9lil-e, 9a#i# 4e bo3 3eyler-ir,P 7ibilerin-en ra9atlat' bir -+sturla B6etlene%e6, 9o37Br+l+, 9a6' bir ta4r -a yanst%a6& Tpk !reu-1un PS>an 8-a%P anali6inin sonlarn-a beti%le-ii takntl ki3ilik 7ibi, Aarry1yle Ba3%6 Bela-a1-aki karakterlerin a>k, 9o37Br+l+ Pres%i e7o1lar -a ar-n-a 9er t+rl+ 9a66 Bnleyen bir kural 4e ketle%eler an 7i6le%ekte-ir&9 *arakterlerin Aarry1nin 'ese-i kar3sn-aki ironik %esa#esi, altta yatan tra4%atik bir ko%pleksin takntl bir bi>i%-e nBtrle3tiril-iini 7Bsterir& 8sln-a, nasl takntl kural 4e ketle%eler, babann 7er>ek 4e si%7esel Dl+%+ arasn" S&8&7&y&, s& 319& 9& Bk6& Si7%un- !reu-, PEotes upon a :aseo# Gbsessional EeurosisP, S@, '& 1?& -aki aynl% +r+n+ olan si%7esel bir bor>tan -ouyorlarsa NPS>an 8-a%Pn babas Paralarn-aki 9esap kapan%a-anP Bl%+3t+O, PAarry1 nin yol a>t -ertP -e be-eninin si%7esel -+6ey-e Bl%eksi6in %e4'ut olu3un-an 7elir& !il%in altba3l PBir T+rl+ Dl%eyen :esetP olabilir-i, 6ira 9er birinin ka-eri bir 3ekil-e Aarry1ye bal olan k+>+k kByl+ topluluu onun 'ese-iyle ne yapa'aklarn bil%e%ekte-ir& AikSyenin sa9ip olabile'ei tek son Aarry1nin si%7esel Bl+%+-+r: Eiteki% 9esap 7Br+lebilsin, 'ena6e tBreni en sonun-a yaplabilsin -iye >o'uun 'ese-e tekrar rastla%as kararla3trlr& Bura-a, Aarry1nin sorununun Aa%let1inkiyle ayn ol-uunu 9atrla%a%6 7erekir NAa%let1in kusursu6 bir taknt 4akas ol-uunu 4ur7ula%aya 7erek 4ar %QO: Aa%let, sonu> olarak, si%7esel bir P9esap kapa%aPnn e3lik et%e-ii 7er>ek bir Bl+%+n 9ikSyesi-ir& ,olonius 4e Gp9elia 7erekli tBrenler yapl%a-an 7i6li'e 7B%+l+rler, Aa%let1in uy7unsu6 bir 6a%an-a Bl-+r+len babas -a 7+na9kSr kalr, Tann1yla 7+na9 >kart%a-an kar3 kar3ya 7elir& Aayalet i3te bu ne-enle Nyoksa sa-e'e Bl-+r+l%+3 ol-uu i>in -eilO 7eri -Bner 4e oluna intika%n al%as e%rini 4erir& Bir a-% -a9a 7eri atp ayn sorunun NpekSlS P,olyni'es1le Ba3%6 Bela-aP a- -a 4erilebile'ek olanO 8nti7one1 -e -e kar3%6a >ktn 9atrlayabiliri6: Glay, *reon1un 8nti7one1ye kar-e3ini 7B%+p 'ena6e tBrenlerini yap%ay yasakla%asyla ba3lar& BByle'e PBat uy7arlnn si%7esel bor> konusunu ele alrken kat ettii yolu Bl>ebiliri6: Yapl%as 7ereken i3i sor7ulana%aya'ak, kabul e-il%i3 bir 3ey olarak 7Bren, 7+6ellii 4e i> 9u6uruyla 3l 3l 3l-ayan 8nti7one1nin y+'eliin-enW en sonun-a elbette eyle%e 7e>en, a%a bunu i3 i3ten 7e>tikten sonra, eyle%i si%7esel a%a'n 7er>ekle3tir%eyi

ba3ara%aya'ak 9ale 7el-ikten sonra yapan Aa%let1in te"re--+t+ 4e takntl 3+p9esineW ora-an -a b+t+n %eselenin Bne%si6 bir uy7unsu6luk 7ibi, -a9a 7eni3 toplu%sal balar kur%ay salayan 9o3 bir 4esile 7ibi ele aln-, a%a yine -e ol-uun-an"9a#i#"7Bster"%enin bile kesin bir ketlen%enin 4ar ol-uunu Nbu ketlen%eyi Aa%let1te ya -a 8nti7one 1-e -e ara%a%6 bo3una ola'aktrO a>a 4ur-uu PAarry1nin -er-iPne 4aran yol-ur bu& Gl-uun-an"9a#i#"7Bster%e bByle'e babann be-eninin 7er>einin yaratt PlekePyi -ikkate al%ann B67+l bir yolu 9aline 7elir: P0ekePyi te'rit et, sanki 'i--i bir 3ey -eil%i3 7ibi -a4ran, s+k[netini bo6%a " Baba Bl-+, ey4alla9, a%a 9eye'ana l+6u% yok& P0ekeP 4 Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 4F nin bByle te'rit e-ili3inin, si%7esel etkisinin bByle bloke e-ili3inin en kusursu6 i#a-esi, o bil-ik P#elaket a%a yine -e 'i--i sayla%aya'ak -uru%P para-oksu-urW !reu-1un -Bne%in-e PTiyana #else#esiP -enen 3ey& Eiteki% ol-uun-an"9a#i#"7Bster%enin ana9tar N7er>ekO bil7i ile Nsi%7eselO inan> arasn-aki yarl%a-a yatyor%u3 7ibi-ir: PN-uru%un #elaket ol-uunuO 7ayet iyi biliyoru%, a%a&&& Nona inan%yoru% 4e 'i--i -eil%i3 7ibi -a4ran%aya -e4a% e-e'ei%O&P @kolo5ik kri6 kar3sn-a 7+n+%+6-e taknlan ta4r bu yarl%ann kusursu6 bir Brnei-ir: 8rtk i3 i3ten 7e>%i3 olabile'einin, >oktan #elaketin N84rupa or%anlarnn >ektii Bl+% san'lar bu #elaketin 9aber'isi-irO e3iin-e ol-uu%u6un pekSlS -a #arkn-ay6-r, a%a yine -e buna inan%ay6& Sanki -+pe-+6 9ayatta kal%a%6la il7ili bir sorun -eil%i3 -e sB6 konusu olan, birka> aa>la, birka> ku3la il7ili abartl bir kay7-an ibaret%i3 7ibi -a4ranr6& 8yn ko-la%a, 19 =1 -e ,aris binalarnn +6erine ya6lan P2er>ek>i Gl, %kSns6 steVP slo7ann -a, si%7esel inan'%6n >er>e4esi i>in-e Pi%kSns6P 7Br+nen 3eyi isteyerek ba3%6a 7el%i3 olan #elaketin 7er>eiyle y+6le3%eye e9il ol%aya yBnelik bir >ar olarak anla%a%6 salar& P?1-uun-an"9a#i#"7Bster%ePnin bir ba3ka yoru%u -a Rinston :9ur'9ill1in +nl+ para-oksun-a bulunabilir& Ce%okrasiyi yolsu6luk, -e%a7o5i 4e otorite 6ay#lna yol a>an bir siste% olarak 7Br+p karalayanlara 'e4ap olarak :9ur'9ill 3Byle -e%i3ti: PCe%okrasinin %+%k+n b+t+n siste%lerin en kBt+s+ ol-uu -oru-urW sorun, ba3ka 9i>bir siste%in on-an -a9a iyi ol%aya'ak olu3u-ur&P Bu '+%le, P9er 3ey %+%k+n, -e%ek ki aynP %antna -ayal-r& lk Bn'+l+ bi6e, sor7ulanan unsurun N-e%okrasininO, aralarn-a en kBt+s+ 7ibi 7Br+n-++ P%+%k+n b+t+n siste%lerP 7rupla3%asn sunar& kin'i Bn'+l ise P%+%k+n b+t+n siste%lerP 7rupla3%asnn 9er 3eyi kapsa%a-n 4e eklenebile'ek unsurlara kyasla, sor7ulanan unsurun i-are e-ebilir konu%-a ol-uunun anla3l-n belirtir& Bura-a eklenebile'ek unsurlarn 7enel P%+%k+n b+t+n siste%lerP 7rubuna -a9il olanlarla ayn ol%as, aralarn-aki tek #arkn -a bu ek unsurlarn artk kapal bir b+t+nl++n unsurlar i3le4ini 7Br%e%esi ol%asn-an 9areket e-en bir oyun sB6 konusu-ur& YBneti% siste%lerinin b+t+nl++yle bantl olarak, -e%okrasi en kBt+s+-+rW a%a b+t+nle3tiril%e%i3 siyasi siste%ler -i6isi i>in-e, on-an iyisi ola%a6& Eiteki%, P9i>bir siste%in on-an iyi ola%aya'aPn-an >karak, -e%okrasinin Pen iyiP ol" -u sonu'una 4ara%ay6W a4anta5 kesinlikle kyasla%a kipiyle snrl-r& Dner%eyi PenPlerle #or%+le et%eye kalkt%6 an-a, -e%okrasiyi Pen kBt+P ile nitele%eye ba3lar6& !reu- 8%atBr ,sikanali6i Sorunu1na ya6- PSonsB6P-e, %i6a9i Tiyana 7a6etesi Si%pli'issi%us1-aki bir -iyalo7u 9atrlayarak, ayn P9epsi"-eilP para-oksunu ka-nlarla il7ili olarak yeni-en +ret%i3tir: PBir a-a% ba3ka bir a-a%a 'insi lati#in 6aa#larn-an 4e %+3k+lpe"sentliin-en yak%yor-u& 1Yine -e1 -iye 'e4ap 4er-i beriki, 1t+rlerinin en iyileri ka-nlar&1P1? @rkein se%pto%u

olarak ka-nn %ant -a bura-an 7elir: Cayanl%a6-r " yani, on-an 9o3u yokturW onla birlikte ya3a%ak i%kSns6-rW yani onla ya3a%ak -a9a -a 7+>t+r& Eiteki% PAarry1nin -er-iP, 7eneli kapsayan bak3 a>sn-an bakl-n-a #elakettir, a%a P9epsi"-eilP boyutunu 9esaba katt%6-a, 'i--i bir sorun bile sayl%a6& P?1-uun-an"9a#i#"7Bster%ePnin srr, ta% -a bu P9epsi"-eilP Npas"tou#O boyutunu ara3tr%akta yatar& PAepsi"-e"dJPi 9atrlat%ann uy7un bir yolu-ur& 3te bu ne-enle 0a'an bi6i Pen kBt+ +6erine ba9se 7ir%ePye Nparter sur lepireO -a4et e-er: N2enel >er>e4e i>in-eO, P9epsi"-eilP kate7orisine ta3np unsurlar tek tek birbirleriyle kar3la3trlr kar3la3trl%a6, Pen kBt+P 7ibi 7Br+nen-en -a9a iyisi ola%a6& Grto-oks psi"kanalitik 7elenein 7enel >er>e4esi i>in-e, 0a'an' psikanali6 3+p9esi6 Pen kBt+s+P-+r, ta% bir #elakettir, a%a onu tek tek -ier teorilerle kyasla-%6-a, 9i>birinin on-an iyi ol%a- anla3lr& 2@IL@XE :@T8B) 2el7eleli%, 0a'an' 7er>ein oyna- rol son -ere'e %ulaktr: Ta%a%, 7+nl+k 9ayatlar%6n -en7esini bo6an tra4%atik bir 7eri -Bn+3 #or%un-a ortaya >kar, a%a ayn 6a%an-a bu -en7enin -estek>isi i3le4ini -e 7Br+r& 2er>ein 'e4abn-an 9er9an7i bir -estek al%ayan bir 7+nl+k 9ayat nasl olur-uQ 2er>ein bu -ier 4e>9esini Brnekle%ek i>in, Ste4en Spielber71in Kan7ay1-a kin'i C+nya Sa4a31 nn kar7a3asna yakalanan bir n7ili6 olann, .i%1in 9ikSyesini anlatt 2+ne3 %paratorluu #il%ini 9atrlayal%& .i%1in te%el sorunu 9ayatta kal%aktr " 9e% -e sa-e'e #i6iksel anla%-a -eil, ayn 6a" 1?& Si7%un- !reu-, T9e Uuestion o#0ay 8nalysis, S@, '& 2?, s& 25F& 4= Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 49 %an-a 9atta Bn'elikle psi3ik anla%-aW yani -+nyas, si%7esel e4reni keli%enin ta% anla%yla para%par>a ol-uktan sonra P7er>eklii kay"bet%ekPten ka>%ay Bren%esi 7erekir& !il%in en ba3n-a Lin1-eki 7+nl+k 9ayatn se#aleti ile .i% 4e ailesinin -+nyasnn kar3 kar3ya 7etiril-ii sa9neleri 9atrla%a%6 yeter N.i%1le ailesinin n7ili6lere D67+ te'rit e-il%i3 -+nyalarnn r+yay an-ran karakteri, %askeli balo kya#etlerini 7iy%i3 4a6iyette yerle3tikleri li%u6inleriyle Linli %+lte'ilerin kaotik ak3 i>ine -al-klar sa9ne-e, bira6 #a6la bari6 bi>i%-e 4ur7ulanrO& .i%1in Ntoplu%salO 7er>eklii ailesinin te'rit e-il%i3 -+nyas-r, Linlilerin se#aletini u6aktan al7la%akta-r& Yine i>eriyi -3ar-an ayran bir bariyer, .onat9an Aoa71n Ea9o3 Meslei1n"-eki 7ibi araba pen'eresiyle 'isi%le3en bir bariyer ke3#e-eri6& .i%, Lin1-eki 7+nl+k 9ayatn kaos 4e se#aletini, ailesinin Iolls Ioy'e1u"nun pen'eresin-en bir t+r sine%atik Pyanst%aP 7ibi, ken-i 7er>ekli"iyle 9i>bir s+reklilii ol%ayan kur7usal bir -eneyi% 7ibi seyre-er& Bariyer ykl-n-a, yani o 6a%ana ka-ar belli bir u6aklkta tutabil-ii %+ste9'en 4e a'%as6 -+nyaya #rlatl%3 bul-uun-a ken-ini, 9ayatta kal%a sorunu ba3lar& .i%1in bu 7er>eklik kaybna, 7er>ekle bu 3ekil-e kar3 kar3ya 7el%eye 4er-ii ilk, nere-eyse oto%atik tepki, si%7eselle3tir%enin te%el P#allikP 5estini tekrarla%ak, yani %utlak 7+>s+6l++n+ ka-iri %utlakla >e4irerek 7er>ein -e4reye 7iri3in-en kesinlikle ken-ini soru%lu 7Br%ektir& Bu tersine >e4ir%enin ya3an- Sn ta% olarak belirle%ek %+%k+n: .apon sa4a3 7e%isin-en a>lan top ate3inin, .i%1le ailesinin sn- oteli 4urup -ar%a-an ettii an-r bu& .i%, ta% -a P7er>eklik 9issiPni koru%ak i>in, oto%atik olarak bu ate3in soru%luluunu +stlenir, yani bunu ken-isinin su>u olarak 7Br+r& 8te3 a>l%a-an Bn'e, .apon sa4a3 7e%isinin 3k i3aretlerini seyret%i3 4e elin-eki pilli #enerle onlara 'e4ap 4er%i3tir& Top ate3i otel binasna 4urup babas o-aya ko3tuun-a, .i% +%itsi6'e PBen bunu kastet%e-i%V Sa-e'e 3akay-VP -iye bar%akta-r& !il%in

sonuna ka-ar sa4a3n ken-isinin -ikkatsi6'e 4er-ii 3k sinyalleri y+6+n-en >ktna inanr& 8yn abartl ka-iri %utlaklk 9issi -a9a sonra, esir ka%pn-a bir n7ili6 ka-n Bl-++n-e -e ortaya >kar& .i% ka-na u%utsu6'a %asa5 yapar 4e ka-n Bl%+3 ol%asna ra%en kan -ola3%nn uyarl%as y+6+n-en 7B6lerini bir anlna a>n'a .i% 4e'-e kaplr, Bl+leri -irilt%e 7+'+ne sa9ip ol-uun-an e%in-ir& Bura-a, 7+>s+6l++n bByle P#allikP bir bi>i%-e ka-iri %ut" lakla >e4ril%esinin, 7er>ein 'e4abyla balantl ol-uunu 7Br+r+6& Ta%a%en olu%sal ol%asna ra%en B6nenin ken-i ka-iri %ut"laklna -uy-uu inan'n -orulan%as, -esteklen%esi olarak al7lanan Pk+>+k bir 7er>ek par>asP ol%al-r 9er 6a%an&11 2+ne3 %pa"rutorluu 1n-a bu Bn'e .apon sa4a3 7e%isin-en a>lan 4e .i%1in ken-i 4er-ii i3aretlere P7er>ein 'e4abP olarak al7la- top ate3i-ir, sonra Bl+ n7ili6 ka-nn a>lan 7B6leri, 4e en ni9ayet, #il%in sonuna -oru Airo3i%a1ya atlan ato% bo%basnn 7B6 ka%a3tr' 3& .i% B6el bir 3n ken-isini ay-nlattn, ellerine ben6ersi6 bir saalt% 7+'+ 4eren yeni bir ener5iyle -ol-uunu 9isse-er 4e .apon arka-a3nn be-enini 9ayata -Bn-+r%eye >al3r&12 Bi6et1nin :ar%en1in-e s+rekli Bl+% Bn7Br+s+n-e bulunan Pa'%as6 kartlarP ya -a Ra7ner1in TrYstan un- ) sol-e 1sin-e, Bl+%'+l ili3kinin ne-eni i3le4ini 7Bren a3k iksiri -e ayn P7er>ein 'e4abP i3le4ini 7Br+rler& Bu P7er>ein 'e4abP, Ppatolo5ikP -enen -uru%larla snrl ol%ak 3Byle -ursun, B6neleraras ileti3i% -enen 3eyin 7er>ekle3%esi i>in 3arttr& Bir P7er>ek par>asPnn, tutarlln 7aranti altna al- bir t+r piyon rol+n+ oyna%a- 9i>bir si%7esel ileti3i% yoktur& Iut9 11& Bk6& .a'/ues"8lain Miller, P0es reponses -u reelP, 8spe'ts -u %alaise -ans la 'i4ilisation i>in-e, ,aris: Ea4arin, 19==& 12& 2+ne3 )%paratorluu 1r%a ironik"sapk>a ba3ars, "bir>ok kayp 6a%an i%7esinin ken-ilerini ar6unun nesne"ne-eni olarak sun-uklar bir post%o-ern nostal5i >an-a ya3ayan" bi6lere, tari9i%i6in 7er>einin]i%kSns6nn tra4%atik noktasn olu3turan topla%a ka%plarn nostal5ik bir nesne olarak sun%asn-an 7eliyor ku3kusu6& 2+ne3 )%paratorluu 1%% ka%ptaki 7+nl+k ya3a% beti%le%e bi>i%ini -+3+neli%: @l arabalar +6erin-e ne3eyle bayr-an inen >o'uklar, -oa>la%a 7ol# oynayan ya3l 'entil%enler, >a%a3rlarn +t+lerken 3en so9betlere -alan 9an%e#en-iler 4e onlar arasn-a saa sola 9aber 7Bt+ren, >a%a3rlar tesli% e-en, ayakkab 4e seb6e -ei3 toku3u yapan, bir i3e yarayan 4e ken-ini -eni6-e balk 7ibi 9isse-en .i% " 4e b+t+n bunlara e3lik e-en, 7eleneksel Aolly(oo- kurallarna 7Bre, k+>+k kasaba 9ayatnn 9ayat -olu i-iline i3aret e-en %+6ik& K+p9esi6 yir%in'i y+6yln tra4%atik P7er>eiP i3le4ini, yani b+t+n #arkl toplu%sal siste%ler-e Paynen 7eri -BnenP 3ey i3le4ini 7Bren bir #eno%en, topla%a ka%p bu i%7eyle sunulur& Topla%a ka%p y+6yl ba3larn-a n7ili6ler tara#n-an Boerler1e kar3 sa4a3rken i'at e-il%i3 4e sa-e'e ba3l'a iki totaliter 7+> NEa6i 8l%anyas, Stalinist SS:BO tara#n-an -eil, 8BC 7ibi bir P-e%okrasi kalesiP tara#n-an -a Nkin'i C+nya Sa4a3 srasn-a .aponlar te'rit et%ek a%a'ylaO kullanl%3tr& Bu y+6-en topla%a ka%pn P7BreliP bir 3ey 7ibi sun%aya, onu bi>i%lerin-en birine in-ir7e%eye, onu B67+l bir toplu%sal ko3ullar k+%esinin sonu'u olarak ka4ra%aya "Ptopla%a ka%pP yerine P2ula7P ya -a P9olokostP teri%ini ter'i9 et%eye" yBnelik 9er 7iri3i%, >oktan 7er>ein -ayanl%a6 arln-an ka>l-na i3aret e-er& 64 Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 51 Ien-ell1n son ro%anlarn-an biri, Talkin7 to Stran7e Men, bu te%ay konu alan bir t+r Pte6li ro%anP NSartre1n ken-i oyunlarnn, #else#i Bner%elerini Brnekleyen Pte6li oyunlarP ol-uun-an

ba9se-erken ba34ur-uu anla%-aO olarak okunabilir& Io%an, ileti3i%in Pba3arl bir yanl3 anla%aP ol-uu 3eklin-eki 0a'an' te6i %+ke%%elen Brnekleyen bir B6neleraras 7rupla3%a kurar& Ien-ell1-a sk sk 7Br+l-++ +6ere N0ake o#Carkness, T9e *illin7 Coll, T9e Tree o#Aan-s ro%anlarna -a bakl%alO, olay Br7+s+ iki -i6inin, iki B6neleraras an olu%sal kar3la3%as +6erine kurulu-ur& Io%ann ka9ra%an, kars yakn bir tari9te ba3ka bir a-a% uruna ken-isini terk et%i3 ol-uu i>in +%itsi6 -uru%-a olan 7en> bir a-a%-r& *a9ra%an%6 bir ak3a% e4e -Bn-++n-e, ta%a%en 3ans eseri, %a9allenin ss6 parkna -ikil%i3 bir 9eykelin eline bir kSt par>as koyan bir >o'uk 7Br+r& Glan 7ittikten so%a, a-a% kS- alr, +6erin-eki 3i#reli %esa5 ba3ka bir yere ya6ar 4e kS- tekrar yerine brakr& 2i6li 3i#releri >B6%ek 9obisi ol-uu i>in, 9e4esle bu 3i#re +6erin-e >al3%aya ba3lar 4e epey >aba 9ar'a-ktan sonra 3i#reyi kr%ay ba3arr& 8nla3l- ka-aryla, kStta bir 'asusluk te3kilatnn a5anlarna yBnelik 7i6li bir %esa5 4ar-r& 2el7eleli%, ka9ra%an%6n bil%e-ii 3ey, bu %esa5lar yoluyla 9aberle3en ki3ilerin 7er>ek 7i6li a5anlar -eil, 'asus>u"luk oynayan bir 7rup 7en> ol-uu-ur: 2en>ler iki P'asus 3ebekesiPne ayrl%3lar, 9er biri 9as%nn P3ebekePsine bir PkBstebekP yerle3tir%eye, onlarn ba6 PsrlarPna ula3%aya N%esela -+3%anlarn-an birinin e4ine 7i6li'e 7irip kitaplarn-an birini >al%ayaO >al3%akta-rlar& Bunu bil%eyen ka9ra%an%6, Bren-ii 7i6li 3i#reyi ken-i yararna kullan%aya karar 4erir& Aeykelin eline, Pa5anPlar-an birinin, karsnn uruna ken-isini terk ettii a-a% tas#iye et%esi buyruunu 4eren 3i#reli bir %esa5 yerle3tirir& BByle'e, 7en>ler arasn-a iste%e-en bir -i6i olay ba3latr ki bu olaylarn sonu'u -a karsnn se47ilisinin ka6ara Bl%esi-ir& 8-a% bir rastlant-an ba3ka bir 3ey ol%ayan bu olay ken-i ba3arl %+-a9alesinin sonu'u olarak yoru%lar& Io%ann 'a6ibesi iki B6neleraras a "bir yan-a ka9ra%an%6 4e onun karsn 7eri ka6an%ak i>in 4er-ii +%itsi6 %+'a-ele, Bte yan-a -a 7en>lerin 'asus>uluk oyunlar" birbirine paralel olarak anlat%asn-an 7elir& Bunlar arasn-a bir etkile3i%, bir t+r ileti3i% 4ar-r, a%a bu ileti3i% iki tara#>a -a yanl3 al7lanr& *a9ra%an%6 e%rini yerine 7etirebile'ek 7er>ek bir 'asus 3ebekesi ile te%asa 7e>tii" i 6anne-erW 7en>ler ise %esa5 -ola3%larna bir yaban'nn kar3tn-an 9abersi6-irler Nka9ra%an%6n %esa5n ken-i +yelerin-en birine at#e-erlerO& Pleti3i%P 7er>ekle3ir, a%a katl%'lar-an birinin bun-an 9i> 9aberi yoktur N7en>ler %esa5 -ola3%larna bir yaban'nn kar3%3 ol-uunu bil%e6lerW Pyaban'lar'a -eil ken-i aralarn-a konu3tuklarn 6annet%ekte-irlerO, -ieri ise Poyunun %a9iyetiPni b+t+n+yle yanl3 anlar& Yani ileti3i%in iki kutbu asi%etriktir& 2en>lerin P3ebekePsi b+y+k Dteki1ni, anla%s6, bu-ala'a oto%ati6%i i>in-e 7Bsterenin %ekani6%asn, 3i#reler 4e ko-lar e4renini 'isi%le3tirir 4e bu %ekani6%a kBrle%esine i3leyi3i sonu'un-a bir 'eset +rettiin-e, Bteki tara# Nka9ra%an%6O bu olu%sall P7er>ein 'e4abP olarak, ileti3i%in ba3arsnn onaylan%as olarak okur: Cola3%a bir talep sokar 4e bu talep #iilen 7er>ekle3tirilir&13 *a6ara +retil%i3 bir Pk+>+k 7er>ek par>asP NBl+ be-enO ileti3i%in ba3arl ol-u una tanklk e-er& !al'lk 4e yl-6 #allarn-a -a ayn %ekani6%ayla kar3la3r6: B+t+n+yle olu%sal bir rastlant aktar%n 7er>ekle3%esi i>in yeterli-irW Pon-a bir 3eyler ol-uunaP ikna oluru6& Glu%sal 7er>ek, si%7esel Bn7Br+ an +%itsi6'e P7er>ek 9ayat%6n olaylarna bala%aya ura3an sonsu6 yoru% >al3%asn tetikler& Bir-en P9er 3ey anla% ka6anrPW eer bu anla% net -eilse, bunun tek ne-eni bir ks%nn 9en+6 7i6li kal%as, 3i#resinin >B6+l%esini bekliyor ol%as-r& 2er>ek bura-a, si%7eselle3tiril%eye -irenen bir 3ey, si%7esel e4rene -a9il e-ile%eyen anla%s6 bir artk i3le4i -eil, ta% tersine, onun son -ayana i3le4ini 7Br+r& Keylerin anla%l olabil%eleri i>in, bu anla%n bir Pala%etP olarak okunabile'ek olu%sal bir 7er>ek par>as tara#n-an -orulan%as 7erekir& 8la%et

sB6'++n+n ken-isi bile, key#i bir 3ey olan i3aretin tersine, P7er>ein 'e4abPyla ili3kili-ir& P8la%etP, 3eyin ken-isi tara#n-an 7BsterilirW en a6n-an 13& 8yn 6a%an-a, paralel anlat 9atlarnn olu%sal kesi3i%lerinin yaratt kaosu -+6enleyen %ekani6%a olarak b+y+k Dteki1nin ko%ik"iyi'il bir yan -a 4ar-r& lk bak3ta 9i> alakas yok%u3 7ibi 7Br+nen iki #il%i, Cesperately Seekin7 Susan ile Ait'9'o'k1un son #il%i olan 8ile Gyunu 1na ele alal% " bunlarn ortak yan ne-irQ Aer ikisin-e -e, iki 9at rastlantyla i> i>e 7e>er 4e bu kaotik 7Br+nen Pkar%a3aP, %utlu sonu 7arantileyen ironik bir bi>i%-e iyi'il, 7Br+n%e6 bir el tara#n-an yBnlen-irilir& NCesperately Seekin7 Susan B6ellikle il7in>tir, >+nk+ iki 9attn kar3%asna, sra-an PusluP bir k6n ^Iosanna 8r/uette_ bir-enbire P4a93iP Ma-onna karakterine -Bn+3%esi ne-en olur& Bu ikisi -+pe-+6 Pyer -ei3tirirPler 4e in'elikli bir B6-e3le3%e oyunu 'ereyan e-er&O 52 Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 53 belli bir nokta-a, 7er>ei si%7esel 3ebeke-en ayran u>uru%un a3l%3 ol-uuna, yani 7er>ein ken-isinin 7Bsterenin >arsna uy-uuna i3aret e-er& Toplu%sal kri6 6a%anlarn-a Nsa4a3lar, sal7nlarO, beklen%e-ik 7Bk olaylar Nkuyrukluyl-6lar, tutul%alar, 4b&O ke9anet ala%etleri olarak okunur& P*I80 BI K@YCIP Bura-a 'an al' nokta, si%7esel 7er>eklii%i6in -ayana 9i6%etini 7Bren 7er>ein +retil%i3 -eil, bulun%u3 7ibi 7Br+n%esi-ir& Bunu netle3tir%ek i>in, bir ba3ka Iut9 Ien-eli ro%anna, T9e Tree o# Aan-s1e 7B6 atal%& !rans6larn >e4ir-ikleri ro%anlarn ba3lklarn -ei3tir%e al3kanl, kai-e olarak, #e'i sonu>lar yaratrW a%a bu ke6, neyse ki bu kai-enin bir istisnasn 7Br+yoru6& Jn en#antpour l1aut"re NBir Lo'uk Yerine Ba3kasO ba3l, k+>+k olu bir-enbire Bl+%'+l bir 9astalk y+6+n-en Blen 7en> bir annenin %e3u% 9ikSyesinin anlatl- bu ro%ann B67+nl++n+ 7ayet iyi aktaryor& Ll7n b+y+kanne kayb tela#i et%ek i>in ayn ya3ta ba3ka bir >o'uk >alar 4e onu bunal%-aki anneye bir ika%e olarak sunar& > i>e 7e>%i3 bir -i6i entrika 4e rastlant-an sonra, ro%an bira6 %ara6i bir %utlu sonla biter: 2en> anne ika%eye ra6 olur 4e Pbir >o'uk yerine ba3kasPn kabul e-er& lk bak3ta Ien-eli, !reu-'u -+rt+ ka4ra%na -air te%el bir -ers 4eriyor%u3 7ibi-ir: C+rt+n+n nesnesi son kerte-e Bne%si6 4e key#i-ir " bir annenin >o'uuyla kur-uu P-oalP 4e Psa9i'iP ili3ki-e bile, nesne">o'uun yerine ba3kasnn konabil-ii anla3lr& 8%a Ien"-ell1n Byk+s+n+n 4ur7usu #arkl bir -ers 4erir: @er bir nesne libi-i"nal bir %ekSn-a yerini ala'aksa, key#ilii 7i6li kal%al-r& D6ne ken-i ken-ine Pnesne key#i ol-uuna 7Bre, -+rt+%+n nesnesi olarak ne isterse% onu se>ebiliri%,P -iye%e6& Eesne bulun%u3 7ibi 7Br+n%eli, ken-i% -+rt+n+n -Bn7+sel 9areketinin -ayana 4e 7Bn-er%esi olarak sun%al-r& Ien-ell1n ro%ann-a, anne -ier >o'uu an'ak ken-i ken-ine P8sln-a yapabile'ei% bir 3ey yok, onu 3i%-i re--e-erse%, i3ler -a9a -a kar3a'ak, >o'uk #iilen bana -ayatl%3 -uru%-a,P -iyebil-ii 6a%an kabul e-er& Aatta, T9e Tree o#Aan-s1in Bre'9t'i tiyatronun ta% tersi bir 3ekil-e i3le-iini sByleyebiliri6: Io%an, a3ina bir -uru%u yaban'la3tr%ak yerine, a'ayip 4e %ara6i bir konu%u e3a%a a3a%a nasl a3inala3tr-%6 7Bsterir& Bu yBnte%, Bre'9t1in til-ik yBnte%in-en >ok -a9a alt+st e-i'i-ir& Bura-a 0a'an1n 4er-ii te%el -ersi -e 7Br+r+6: Key1in bo3 yerini n rlan7i bir nesnenin -ol-urabile'ei -oruysa -a, nesne bunu an'ak 9er 6a%an 6aten ora-a ol-uu, yani oraya bi6i%

tara#%6-an yerle3tiril%ek yerine ora-a P7er>ein 'e4abP olarak bulun-uu yanlsa%as yoluyla yapabilir& Aer nesne "etkile%e 7+'+ ken-i -olays6 7+'+ ol%a-, yap i>in-e i37al ettii yer-en kaynaklan- s+re'e" ar6unun nesne"ne-eni i3le4ini 7Brebil%esine ra%en, bi6ler yapsal 6orunluluk 7erei, etkile%e 7+'+n+n nesnenin ken-isine ait ol-uu yanlsa%asna kurban -+3%eliyi6-ir& Bu yapsal 6orunluluk, P#eti3ist tersine >e4ir%eP %antnn ki3i")'raras ili3kiler a>sn-an yaplan klasik ,as'al'"Marks> tas4irine yeni bir perspekti#ten yakla3%a%6 salar& Tebaa belli bir ki3iye kral %ua%elesi yap%asnn ne-eninin onun 6aten ken-i i>in-e kral ol%as ol-uunu -+3+n+r, 9albuki asln-a bu ki3i an'ak tebaa ona kral %ua%elesi yapt s+re'e kral-r& ,as'al1le MarM1n yapt te%el tersine >e4ir%e i3le%i, kraln kari6%asn, ki3i olarak kraln -olays6 B6ellii olarak -eil, tebaasnn -a4ran3larnn P-+3+n+%sel bir belirleni%iP olarak ya -a "sB6"eyle% teorisinin teri%leriyle" si%7esel rit+ellerinin e-i%sel bir etkisi olarak tan%la%alar-r elbette& 8%a 'an al' nokta, bu e-i%sel etkinin 7er>ekle3%esinin po6iti#, 6orunlu ko3ulunun, kraln kari6%asnn ta% -a ki3i olarak kraln -olays6 B6ellii olarak ya3an%as ol-uu-ur& Tebaann kraln kari6%asnn e-i%sel bir etki ol-uunu i-rak et%esiyle sB6 konusu etki orta-an kalkar& Ba3ka bir -eyi3le, #eti3ist tersine >e4ir%eyi P>karpP e-i%sel etkiye -oru-an bak%aya kalkarsak, e-i%sel 7+> -alp 7i-e'ektir& 8%a, -iye sorabiliri6, e-i%sel etki niye an'ak i9%al e-il%esi ko3uluyla 7er>ekle3ebiliyorQ @-i%sel %ekani6%ann a>a >k%as niye yaratt etkiyi ille -e %a94e-iyorQ Aa%let1ten uyarlayarak sBylersek, kral niye bir 3ey-ir N-eOQ Si%7esel %ekani6%ann ne-en bir P3eyeP, bir 7er>ek par>asna takl%as 7erekirQ *u3kusu6 0a'an' 'e4ap 3u ola'aktr: Si%7esel alan ken-i i>in-e 9er 6a%an 6aten +st+ne >arp atl%3, sakatlan%3, 7B6enekli, -3"%a9re% NeMti%ateO bir >e"ir-ek, bir i%kSns6lk etra#n-a yaplan%3 bir alan ol-uu i>in& *+>+k 7er>ek par>asPnn i3le4i ta% -a si%7eselin kalbin-e 6onkla"an bu bo3luun yerini -ol-ur%aktr& 54 Y8MJ* B8*M8* Bu P7er>ein 'e4abPnn psikotik boyutu, onunla ba3ka t+r-en bir P7er>ein 'e4abP arasn-a bir kar3tlk kurul-uun-a net bir bi>i%-e ka4ranabilir: Bi6i 3a3rtp ba3 -Bn-+r+'+ bir 3ok yaratan rastlant-an ba9se-iyoru6& 8kl%6a ilk 7elen >ar3%lar %itik Brnekler oluyor, %esela ate3li bir tonla PTek bir yalan sByle-i%se 8lla9 >arpsnVP -e-ikten sonra +6erin-e -ur-uu plat#or% >Bken siyaset>i 7ibi& Bu Brneklerin ar-n-a eer #a6la yalan sByler, insanlar #a6la al-atrsak, 7er>ein ken-isinin %+-a9ale e-ip bi6i -ur-ura'a korkusu yatar "Con 2io4anni1nin k+sta9>a ye%ek -a4etine ba3n sallayarak olu%lu 'e4ap 4eren :o%%en-atore 9eykeli 7ibi& Bu t+r P7er>ein 'e4abPnn %antn >B6+%le%ek i>in, :asano"4a1nn, G'ta4e Mannoni1nin P.e sais bien, %ais /uan- %e%e&&&P a-l klasik ya6sn-a ayrntl olarak >B6+%le-ii elen'eli %a'erasn 9atrlayal%&14 :asano4a 7iri#t yalanlarla sa# bir ta3ral k6 ba3tan >kar%aya ura3%akta-r& <a4all k6n sa#ln sB%+r+p onun +6erin-e uy7un bir i6leni% brak%ak i>in, usta bir b+y+'+ nu%aras yapar& 2e'enin kBr+n-e b+y+'+ elbiselerini 7iyer, yere b+y+l+ ol-uunu ilan ettii bir -aire >i6er, b+y+l+ sB6ler %rl-an%aya ba3lar& Bir-enbire, 9i> beklen%e-ik bir 3ey olur: Yl-r% -+3er, 9er tara#ta 3i%3ekler >akar 4e :asano4a korkuya kaplr& Bu yl-r%n basit bir -oa olay ol-uunu 4e ta% -a o b+y+ yaparken -+3%esinin b+t+n+yle rastlant ol-uunu 7ayet iyi bil%esine ra%en, panie kaplr >+nk+ yl-r%n 6n-k>a b+y+ yap%aya kalk%asna 4erilen bir 'e6a ol-uuna inan%akta-r& Ter-ii yar"oto%atik tepki, ken-i >i6-ii b+y+l+ -airenin i>ine 7ir%ektir, ken-ini bura-a e%niyette 9isse-er: P*apl-% korkuyla, yl-r%larn -aireye 7ire%eye'ekleri i>in beni >arp%aya'aklarna inanyor-u%& Bu sa9te inan> ol%asa, ora-a bir -akika bile kala%a6-%&P *sa'as, :asano4a ken-i yalan%a kurban -+3er& 2er>ein 'e4ab Nyl-r%O bura-a sa9te'ilik %askesini >ekip >karan bir 3ok i3le4i 7Br%+3t+r& ,anie kapl-%6-a, tek >k3 yolu ken-i yalan%6 P'i--iye alpP ona sk sk

sarl%ak%3 7ibi 7Br+n+r& P2er>ein 'e4abP, yani Nsi%7eselO 7er>eklik i>in bir -ayanak 9i6%eti 7Bren psikotik >ekir-ek, :asano4a1nn sapk ekono%isi i>in-e ters bir i3le4, 7er>eklik kaybn ta9rik e-en bir 3ok i3le4i 7Br+r& 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 55 PCGX8 YG*TJIP Bu7+n ekolo5ik kri6-e 9epi%i6 P7er>ein 'e4abP%n ni9ai bi>i%iyle kar3 kar3ya 7el%iyor %uyu6Q Coann bo6ul%as, >rn-an >k%as, si%7esel -+6enin P-olay%la-P 4e or7ani6e ettii insan praksi"sine, insann -oay te'a4+6+ne P7er>ein 4er-ii bir 'e4apP -eil %iQ @kolo5ik kri6in ra-ikallii ne ka-ar 4ur7ulansa a6-r& *ri6, sa-e'e yaratt #iili te9like y+6+n-en, yani sa-e'e insann 9ayatta kalp kal%a%as sB6 konusu ol-uu i>in ra-ikal -eil-ir& @n sor7ulan%ayan Bn4arsay%lar%6, anla% u#ku%u6, -+6enli, rit%ik bir s+re> olarak P-oaPya -air 7+nl+k ka4ray3%6 sor7ulan%akta-r& Ritt"7enstein1% son -Bne% teri%leriyle sBylersek, ekolo5ik kri6 Pnesnel kesinliiP "yerle3ik Pya3a% bi>i%i%i6P i>in-e, 9akkn-a 3+p9e besle%enin anla%s6 ol-uu apa>k kesinlikler alann" a3n-r%akta-r& @kolo5ik kri6i ta% anla%yla 'i--iye al%a isteksi6lii%i6 -e bura-an 7elirW ona 4erilen tipik, yay7n tepkinin 9SlS 3u +nl+ tek6ibin bir 4aryasyonun-an ibaret ol%as -a: PNMeselenin #ena 9al-e 'i--i ol-uunu, 9ayat %e%at %eselesi ol-uunuO 7ayet iyi biliyoru%, a%a yine -e &&& Nasln-a buna inan%yoru%, bunu si%7esel e4reni%e -a9il et%eye asln-a 9a6r -eili%, bu y+6-en -e ekolo5i 7+nl+k 9ayat% i>in kal' bir sonu> yarat%a6%3 7ibi -a4ran%ay s+r-+r+yoru%O&P @kolo5ik kri6i 'i--iye alanlarn tipik tepkisinin "libi-inal ekono%i -+6eyin-e" takntl ol%as -a bura-an 7elir& Gbsesi#, takntl ki3inin libi-inal ekono%isinin >ekir-ei ne-irQ Takntl ki3i >l7n bir #aaliyete 7irer, -e4a%l -eli 7ibi >al3r " ne-enQ @er o #aaliyette bulun%ay keserse 7er>ekle3e'ek olaan+st+ bir #elaketten ka>%ak i>inW -eli 7ibi >al3%as P@er ben bunu N6orlantl rit+eliO yap%a6sa%, a6a alna%aya'ak korkun> bir Z ola'akP +lti%ato%una -ayal-r& 0a'an' teri%lerle, bu Z, +st+ne >arp atl%3 Dteki, yani Dteki1-eki eksik, si%7esel -+6enin tutars6l olarak a-lan-rlabilirW bura-aki Brnei%i6-e, -oann yerle3ik rit%inin bo6ul%asna kar3lk 7elir bu& PDtekinin 4ar ol%a-P N0a'anO 7+n 3na >k%asn -iye s+rekli #aal ol%a%6 7erekir&15 @kolo5ik kri6e 4erilen +>+n'+ tepki 14& G'ta4e Mannoni, P.e sais bien, %ais /uan- %e%e&&&P, :le#spour l1i%a7ina"ire i>in-e, ,aris: Seuil, 19 =& 15& Ba3ka bir -eyi3le, takntl >e4re'inin B6nel konu%unun sa9telii, bi6i s+rekli yakla3an #elakete kar3 uyarrken, bi6i kayts6lkla su>larken, 4b&, 'ann asl 5 Y8MJ* B8*M8* onu P7er>ein 4er-ii bir 'e4apP olarak, belli bir %esa5 olan bir ala%et olarak 7Br%ektir& P89laki >ounluunP 7B6+n-e 8CS -e bu 3ekil-e i3 7Br+r, onlar 8CS1i 7+na9kSr 9ayatlar%6 i>in 4erilen ila9i bir 'e6a olarak okurlar& Bu perspekti#ten bakl-n-a, ekolo5ik kri6, -oay a'%as6'a sB%+r+3+%+6, -oaya bir -iyalo7un %u9atab ya -a 4arl%6n te%eli olarak -eil -e kullanlp atlan nesne 4e %al6e%eler te%in ettii%i6 bir -epo %ua%elesi yap%a%6 y+6+n-en 4erilen bir P'e6aP olarak 7Br+l+r& Bu 3ekil-e tepki 4erenlerin >kar- -ers, >rn-an >k%3, sapkn 9ayat tar6lar%6 brakp -oann par>as olarak ya3a%a%6, ken-i%i6i onun riti%lerine uy-ur%a%6, onun i>in-e kBk sal%a%6 7erektii-ir& 0a'an' bir yakla3% ekolo5ik kri6 konusun-a bi6e ne sByleyebilirQ Sa-e'e 3unu: @kolo5ik kri6in 7er>ekliini anla%s6 #iiliyat i>in-e, ona bir %esa5 ya -a anla% y+kle%e-en kabul et%eyi Bren%e%i6 7erekir& Bu anla%-a, ekolo5ik kri6e yBnelik yukar-a anlatlan +> tepkiyi "P7ayet iyi

biliyoru%, a%a yine -e&&&PW takntl #aaliyetW kri6i 7i6li bir anla%a sa9ip bir ala%et olarak ka4ra%ak" 7er>ekle y+6le3%ekten ka>%ann +> yolu olarak okuyabiliri6: !eti3ist bir yarl%a, kri6 7er>eini onun si%7esel etkinliini nBtrle3tire'ek 3ekil-e kabullen%eW kri6in nBrotik bir bi>i%-e tra4%atik bir >ekir-ee -Bn+3t+r+l%esiW 7er>ein ken-isine psikotik bir bi>i%-e anla% yanstl%as& lk tepkinin kri6in 7er>einin #eti3ist bir bi>i%-e tek6ibini i>er-ii apa>k orta-a-r& 8%a -ier iki tepkinin -e kri6e -oru -+r+st bir tepki 4eril%esini Bnle-ii o ka-ar a>k>a 7Br+l%e6& <ira, eer ekolo5ik kri6i takntl #aaliyet yoluyla u6akta tutula'ak tra4%atik bir >ekir-ek olarak ya -a bir %esa5n ta3y's, -oa-a yeni kBkler bul%aya yBnelik bir >ar olarak ka4rarsak, 9er iki -uru%-a -a 7er>ei, si%7e" selle3tir%e tar6larn-an ayran in-ir7en%e6 %esa#eye 7B6leri%i6i kapa%3 oluru6& Tek %+nasip ta4r, bu %esa#eyi #eti3ist>e tek6ip yoluyla askya al%aya, takntl #aaliyet yoluyla 7i6li tut%aya ya -a 7er>ee Nsi%7eselO bir %esa5 yanstarak 7er>ek ile si%7esel arasn-aki u6akl a6alt%aya >al3%a-an sB6 konusu %esa#eyi 'on-ition 9u"%aine1i%i6i Ninsanlk -uru%u%u6uO tan%layan bir 3ey olarak kabul skan 3eyin #elaketin 7el%eye'ek olu3u ol%asn-an 7elir& Gna 4erile'ek %+nasip 'e4ap teskin e-i'i bir bi>i%-e srt% s4a6la%aktr: PSakin ol, en-i3elen%ene 7erek yok, #elaket kesinlikle 7ele'ekVP 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 67 e-en ta4r-r& nsann konu3an bir 4arlk ol%as ta% -a, -eyi% yerin-eyse kurulu3u itibariyle P>rn-an >k%3P, si%7esel yapnn bo3unu onar%aya >al3t kapan%a6 bir yarkla -a%7alan%3 ol-uu anla%na 7elir& Bu yark 6a%an 6a%an seyirlik bir bi>i%-e 7+n 3na l kp bi6lere si%7esel yapnn krl7anln 9atrlatr " bunun son Brneini Lernobil a-yla tanyoru6& Lernobil1-en yaylan ra-yasyon ra-ikal bir olu%salln -e4reye 7iri3i% te%sil e-iyor-u& PEor%alP ne-en"sonu> 6in'iri a-eta bir anlna askya aln%3t " ta% sonu>larnn neler ola'an ki%se bile%iyor-u& J6%anlar 9er9an7i bir Pte9like e3iiP sapta%asnn key#i ol-uunu kabul e-iyorlar-W ka%uoyu panik i>in-e, 7ele'ek #elaketleri bekle%ek ile panie ne-en ol%a-n kabul et%ek arasn-a 7i-ip 7eliyor-u& Ia-yasyonu 7er>ek boyutuna yerle3tiren 3ey, ta% -a onun si%7eselle3%e tar6 kar3sn-aki bu kayts6lktr& Bi6 onun 9akkn-a ne sBylersek sByleyeli%, ra-yasyon yayl%ay, bi6i ikti-ars6 tanklar rol+ne in-ir7e%eyi s+r-+r+r& Ia-yoakti# 3nlar te%sil e-ile%e6, 9i>bir i%7e onlar te%sile yeterli -eil-ir& )3nlar 7er>ek olarak, kar3sn-a b+t+n si%7eselle3tir%elerin ba3ars6 kal- Psert >ekir-ekP olarak sa9ip ol-uklar stat+ sayesin-e, sa# suret 9aline 7elirler& Ia-yoakti# 3nlar 7Bre%eyi6 ya -a 9isse-e%eyi6W b+t+n+yle %u9ayyel nesneler-ir, bili% sByle%inin ya3a% -+nya%6 +6erin-eki krn%nn etkileri-ir& Me-ya-aki b+t+n patrt kuru 7+r+lt+-en ibaret kal- 4e bu ara-a 7+n-elik 9ayat%6 9er 6a%anki 7ibi -e4a% etti& 8%a bili% sByle%inin otoritesi tara#n-an -esteklenen ka%u ileti3i% ara>larnn bByle bir panii tetikle%i3 ol%alar, bili%in 7+n-elik 9ayat%6a >oktan n+#u6 et%i3 ol-uunu 7Bsterir& Lernobil bi6i 0a'an1n Pikin'i Bl+%P a-n 4er-ii 3eyin te9-i-iyle y+6le3tir-i: Bili% sByle%inin 9+k+%ranlnn sonu'u, Mar/uis -e Sa-e 6a%ann-a e-ebi bir #anta6i-en ibaret olan 3eyin Nya3a% s+re'ini kesintiye uratan kBkl+ bir yk%O bu7+n 7+n-elik 9ayat%6 te9-it e-en bir %elanet 9aline 7el%i3 ol%as-r& 0a'an1n ken-isi -e ato% bo%basnn patla%asnn Pikin'i Bl+%+P Brnekle-ii 7B6le%in-e bulun%u3tu: Ia-yoakti# Bl+%-e, a-eta sonsu6 olu3 4e bo6ulu3 -Bn7+s+n+n te%eli, -ai%i -ayana olan %a--enin ken-isi -alr, orta-an kaybolur& Ia-yoakti# >B6+l%e P-+nyann a>k yarasP, P7er>eklikP -e-ii%i6 3eyin -ola3%n >rn-an >karan 4e bo6an bir kesiktir& PIa-yasyonla birlikte ya3a%akP, bir yer-e, Lernobil1-e 4ar" 5=

Y8MJ* B8*M8* lk 6e%ini%i6i sarsan bir Key1in 6u9ur et%i3 ol-uu bil7isiyle ya3a%aktr& Yani Lernobil1le ili3ki%i6, SGa 3eklin-e ya6labilir: C+nya%6n te%elinin ken-i ken-ini >B6+yor%u3 7ibi 7Br+n-++ o te%sil e-ile%e6 nokta-a, B6ne en %a9re% 4arlnn >ekir-eini 7Br%ek -uru%un-a-r& Yani, -+nyann bu Pa>k yarasP, son ta9lil-e, insann ken-isin-en "Bl+% -+rt+s+n+n ta9akk+%+ altn-a ol-uu s+re'e, Key1in bo3 yeri +6erin-eki taknts onu >nn-an >kar-, ya3a% s+re>lerinin -+6enlilii i>in-e -ayanaktan yoksun brakt s+re'e insan-an" ba3ka ne-ir kiQ nsann ortaya >k3 bile 6orunlu olarak, 9ayat s+re>lerine B67+ -oal -en7enin, 9o%eostasisin kaybe-il%esini 7erektirir& 2en> Ae7el insann olas bir tan% olarak, bu7+n ekolo5ik kri6in ortasn-a yeni bir boyut ka6anan bir #or%+l Bner%i3tir: PDl+%'+l 9asta -oa&P nsan ile -oa arasn-a yeni bir -en7e kur%aya, insan #aaliyetin-en a3r karakterini >karp onu -oann -+6enli -en7esine -a9il et%eye yBnelik b+t+n 7iri3i%ler, kBkensel 4e kapatl%a6 bir %esa#eyi -ik%eye yBnelik bir -i6i >aba-an ba3ka bir 3ey -eil-irler& 2er>eklik ile insann -+rt+ potansiyeli arasn-aki ni9ai uyu%su6luktan ba9se-en klasik !reu-'u te6 i3te bu anla%-a ka4ran%a9-r& !re"u-1un i--ias, bu kBkensel, kuru'u uyu%su6luun biyolo5iyle a>kla"na%aya'a-rW sB6 konusu uyu%su6luun, Pinsann -+rt+ potansiyelinin, insan 9ayatn -Bn7+sel 9areketin-en sonsu6a -ek -3layan 4e bByle'e o i>kin ra-ikal #elaket olasln, Pikin'i Bl+%P olasln a>an bir Key1e, bo3 bir yere yBnelik tra4%atik ballklar y+6+n-en >oktan -oallklarn kaybet%i3, >nn-an >k%3 -+rt+ler-en olu3%asnn sonu'u ol-uu-ur& !reu-'u bir k+lt+r teorisinin te%el Bn'+l+n+ belki -e bura-a ara%a%6 7erekir: Aer t+rl+ k+lt+r, son kerte-e, insanlk -uru%unun ken-isine B67+ korkun>, son -ere'e 7ayri insani bir boyuta 4erilen bir tepki-en, bir ta4i6 olu3u%un-an ba3ka bir 3ey -eil-ir& Bu !reu-1un Mi'9elan7elo1nun Musa 9eykeline -uy-uu taknty -a a>klar: !reu- bu 9eykel-e, Bl+% -+rt+s+n+n yk' B#kesine tesli% ol%ann e3iin-e ol-uu 9al-e yine -e B#kesine 9Ski% olup Tanr1nn e%irlerinin kay-e-il-ii tabletleri par>ala%aktan kurtula'ak 7+'+ bulan bir insan 7Br+yor-u1 Ntabii ki yanl3 bir bak3t bu, 1 & *r3& Si7%un- !reu-, PT9e Moses o# Mi'9elan7eloP, S@, 'ilt 13& 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 59 u%a asl Bne%li olan bu -eilO& Bili% sByle%inin 7er>eklie >arp%asyla ura- krn%n %+%k+n kl- #elaketler kar3sn-a, tek nu-u%u6 Musa1nn bu 5estini yap%aktr belki -e& Ce%ek ki, bil-ik ekolo5ik tepkinin te%el 6aa#, takntl libi-inal ekono%isi-ir: Aer 3eyi -oal -en7e korunabilsin -iye, korkun> bir kar7a3a -oann yerle3ik -+6enliliini bo6%asn -iye yap%a%6 7erekiyor-un *en-i%i6i bu yay7n takntl ekono%i-en kurtar%ak i>in, bir a-% -a9a atp PBl+%'+l 9asta -oaP olarak insann %+-a9alesiyle bo6ul-uu 4arsaylan P-oal bir -en7eP ol-uu #ikrinin ken-isini re--et%e%i6 7erekir& 0a'an' P*a-n yokturP Bner%esine ben6er bi>i%-e, belki -e Coa yoktur -e%e%i6 7erekir: nsann -ikkatsi6lii y+6+n-en yolun-an >kan periyo-ik, -en7eli bir -Bn7+ ola"ruk -oa yoktur& @n ni9ayet, -oann -en7eli -Bn7+s+ kar3sn-aki bir Pa3rlkP olarak insan anlay3nn ken-isin-en 4a67e>%ek 7erekir& Son -Bne%-eki kaos teorilerinin 4er-ii -ers 3u-ur: PCoaP 6aten ken-i i>in-e, >alkantl-r, -en7esi6-irW -oann PkuralP sabit bir >eki% noktas etra#n-aki -en7eli bir saln% -eil, kaos teorisinin Ptu9a# >eki%'iP Nattra'to#O -e-ii 3eyin, yani kaosun ken-isini yBnlen-iren bir -+6enliliin snrlar i>in-eki kaotik bir -al%a-r& *aos teorisinin ba3arlarn-an biri, kaosun ille -e kar%a3k, n+#u6 e-il%e6 bir ne-enler a i>er%esinin 7erek%e-ii-ir: Basit ne-enler PkaotikP -a4ran3lar +retebilir& Eiteki% kaos teorisi, klasik #i6iin, ken-i ba3na brakl-n-a 9er s+re'in bir t+r -oal -en7eye Nbir -ur%a noktasna ya

-a -+6enli bir 9areketeO ula3a'an i--ia e-en Pse67isiPni alt +st e-er& Bir siste%in PkaotikP, -+6ensi6 bir bi>i%-e -a4ran%as, yani bir Bn'eki -uru%a 9i>bir 6a%an -Bn%e%esi 4e yine -e onu -+6enleyen bir P>eki%'iP sayesin-e #or%elle3tirilebil"%esi %+%k+n-+r " Ptu9a#P bir >eki%'i-ir bu, yani bir nokta ya -a si%etrik bir #i7+r #or%unu -eil, belli bir #i7+r+n konturlar i>in-e sonsu6'a birbirine -olan%3 ylanlarn, Pana%or#otik bir bi>i%-eP -e#or%e e-il%i3 bir -airenin, bir PkelebekPin #or%unu alr& nsann i>in-en, Pnor%alP bir >eki%'i Nbo6ul%u3 bir siste%in -Bne'ei 4arsaylan bir -en7e ya -a -+6enli saln% -uru%uO ile Ptu9a# bir >eki%'i arasn-aki kar3tlk 4e 9a6 ilkesinin ula3%aya >al3t -en7e ile key#i 'isi%le3tiren !reu-'u Key arasn-aki kar3tlk arasn-a bir ben6e3i% kur%ak 7eliyor& !reu-'u Key, psi3ik ay7tn -+6enli i3leyi3ini bo6an, onun bir -en7eye ula3%asn Bnleyen bir t+r PBl+%" ? Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 1 '+l >eki%'iP -eil %i-irQ PTu9a# >eki%'iP -enen #or%un ken-isi, 0a"'an' ob5etpetit a1n% bir t+r #i6iksel %eta#oru -eil %i-irQ Bura-a .a'/ues"8lain Miller1in ob5et a 1n% sa# #or% ol-uu te6inin bir ba3ka -orulan3n buluyoru6: Bi6i kaotik saln%a >eken bir >eki%'inin #or%u-ur bu& *aos teorisinin sanat, ta% -a kaosun #or%unu 7Br%e%i6e i6in 4er%esi, nor%al-e 3ekilsi6 bir -+6ensi6likten ba3ka bir 3ey 7Br%e-ii%i6 yer-e bir Br+nt+, bir -esen 7Br%e%i6e i6in 4er%esi-ir& BByle'e P-+6enP ile PkaosP arasn-aki 7eleneksel kar3tlk askya alnr: Borsa-aki ini3 >k3lar 4e sal7n 9astalklarn 7eli3i%in-en 7ir-aplarn olu3u%u 4e bir aa>taki -allarn yayl3na ka-ar kontrol e-ile%eyen bir kaos 7Br+nt+s+ 4eren 3ey belli bir kural i6le%ekte-ir: kaos bir P>eki%'iP tara#n-an -+6enlenir& Mesele Pkaosun ar-n-aki -+6eni sapta%akP -eil, kaosun ken-isinin, onun -+6ensi6 -al%nn #or%unu, Br+nt+s+n+ sapta%aktr& Tekbi>i%li yasa N-+6enli ne-en"sonu> balar, 4b&O ka4ra% +6erine o-aklanan P7elenekselP bili%in tersine, bu teoriler %+stakbel bir P7er>ek bili%iPnin, yani si%7esel oto%atlar yerine olu%sallk, tu'9e +reten kurallar 7eli3tiren bir bili%in ilk taslaklarn sunarlar& La-a3 bili%-eki 7er>ek Ppara-i7%a kay%asP, sB6-e eski P%ekanikP -+nya 7Br+3+n+n yerine 7e>e'ek yeni bir b+t+n'+, or7anik yakla3% Bne >kar%ay a%a>layan 4e par>a'k #i6ii ile Cou %istisi6%i arasn-a bir Psente6P-en -e% 4uran karanlk> -ene%eler-e -eil, bura-a aran%al-r&1F 2er>ek Easl Terilir 4e Easl BilirQ 2@IL@X T@IM@* 0a'an' 7er>ein %ulakl, si%7esel -+6en-e tra4%atik P7eri -Bn+3lerP 4e P'e4aplarP #or%una b+r+nerek bir-enbire 6u9ur e-i4eren si%7eselle3tiril%e%i3 bir >ekir-ekten ibaret -eil-ir& 2er>ek ayn 6a%an-a ta% -a bu si%7esel #or% i>in-e i>erilir: 2er>ek bu #or% tara#n-an -olays6 olarak 4erilir Nren-ere-O& Bu 'an al' noktay netle3" ) ir%ek i>in, 0a'an1n @n'ore se%inerinin, Pstan-artP 0a'an' teori ssn-an bira6 tu9a# 7Br+nen bir B6elliini 9atrlayal%& Yani, Pstan"tlntP 0a'an' 7Bsteren teorisinin b+t+n >abas, si%7eselle3tir%e s+"t4inin bal ol-uu sa# olu%sall 7Br%e%i6i sala%ak, yani anla%n bir -i6i olu%sal kar3la3%ann sonu'u ol-uunu, 9er 6a%an P+st"belirlen%i3P ol-uunu 7Bstererek anla% etkisini P-oalln-an ann"'lr%akPtr& 2el7eleli%, 0a'an @n'ore1-a& 3a3rt' bir 3ey yaparak, )#Bster7e ka4ra%n, ta% -a 7Bsterene kar3tl i>in-e, yani 7er>ekle olan s+reklilii koruya'ak bi>i%-e tasarlanan 7Bster7e ka4ra%n re"labilite e-er&a Bu 9a%leyle ne yapl%ak isten%i3tir " tabii bunun )%sit bir teorik P7erile%eP ol%as olasln 7B6 ar- e-ersekQ

2Bsterenin -+6eni bir #arklla3%a ksr -Bn7+s+yle tan%lanr: ) ler bir unsurun ekle%leni3i tara#n-an +stbelirlen-ii, yani 9er un"Eurun, 7er>ek i>in-e 9er9an7i bir -ayana ol%aks6n -ierleriyle rasn-aki #arktan ibaret Pol-uuP bir sByle% -+6eni-ir bu& 0a'an P7Bster7eP ka4ra%n re9abilite e-erek, 7Bsteren boyutuna in-ir7ene"%eyen, yani sByle%"Bn'esi olan, 9SlS keyi# tB6+yle -olu olan bir %ektup stat+s+ne i3aret et%eye >al3r& 0a'an 19 21-e P5ouissan'e, konu3ana yasaktr,P19 -erken, 3i%-i %a--ile3%i3 keyi#ten ba3ka bir 3ey ol%ayan para-oksal bir %ektubu teorile3tir%ekte-ir& Bunu a>kla%ak i>in, yine #il% teorisine 7i-eli%, >+nk+ Mi'9el :9ion ren-u ka4ra%yla ta% -a bu %ektup"key#in stat+s+n+ snrlan-r%akta-r& Ien-u, Ni%7eselO si%ulakru% 4e Nsi%7eselO ko-un kar3sna, sine%a-a 7er>eklii 4er%enin +>+n'+ bir yolu olarak konur: i%7esel bir taklit ya -a si%7esel olarak ko-lan%3 te%sil yoluyla -eil, -olays6 P4er%eP yoluyla&2? :9ion Bn'elikle, sa-e'e PB67+nP, P-oalP sesi ta% %anasyla yeni-en +ret%e%i6i -eil, ayn 6a%an-a ken-i%i6i #il%in kay-ettii P7er>eklikP i>in-e bulsay-k ka>a'ak olan ayrntlar -a i3itilir 9ale 7etiren >a-a3 ses tekniklerin-en ba9set%ekte-ir& Bu t+r bir ses bi6e n+#u6 e-er, bi6i -olays6"7er>ek -+6eyin-e yakalarW tpk ,9ilip *au#%an1n T9e )n4asion o#t9e Bo-y Snat'9ers 4ersiyonun-a insanlarn u6ayllarn klonlarna -Bn+3+rken 1F& Bk6& .a%es 2lei'k, :9aos: Makin7 o# a Ee( S'ien'e, Ee( York, Tikin7 ,ress, 19=F,5& bBl+% NT+rk>esi: *aos, 8nkara: T+bitak, 2??3O 4e lan Ste44art, Co"es 2o-,lay Ci'e Q T9e Mat9e%ati's o# :9aos, :a%bri-7e, Mass&: Basil Bla'k(ell, 19=9& 1=& Bk6& .a'/ues 0a'an, 0ese%inaire, li4reZZ& @n'ore, ,aris: Seuil, 19F5& 19& .a'/ues 0a'an, @'rits:8 Sele'tion, 0on-ra: Ta4isto'k, 19FF, s& 319& 2?& Bk6& Mi'9el :9ion, PIe4olution -ou'eP, 0a toile trouee i>in-e, ,aris: :a"9iers -u :ine%a]@-itions -e l1@toile, 19==& 2 Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 3 >kan o %+ste9'en, yap3 yap3, iren> seslerin, 'insel eyle% ile -ou% eyle%i arasn-aki belirsi6 bir 3eyleri >ar3tran seslerin yapt 7ibi& :9ion1a 7Bre ses kay-nn Nsoun-tra'kO stat+s+n-eki bu kay%a, 7+n+%+6 sine%asn-a s+r%ekte olan ya4a3 a%a >ok kapsa%l bir Pyu%u3ak -e4ri%eP i3aret e-er& 8rtk sesin 7Br+nt+ ak3na Pe3lik ettiiniP sByle%ek uy7un -eil-ir, >+nk+ Byk+sel N-ie7eti'O %ekSn-a yBn bul%a%6 salayan te%el P7Bn-er%e >er>e4esiP i3le4ini ses kay- 7Br%ekte-ir artk& Ses kay-, bi6i #arkl yBnler-en ayrntlarla bo%bar-%ana uratarak N-olby stereo teknikleri, 4b&O, 7iri3 >eki%inin Nestablis9in7 s9otO i3le4ini -e4ralr& Ses kay- bi6e te%el perspekti#i, -uru%un P9aritaPsn 4erir 4e s+rekliliini 7aranti altna alr, bu ara-a 7Br+nt+ler ses ak4aryu%unun e4rensel %e'ras i>in-e serbest>e y+6+p 7e6en yaltl%3 par>alara in-ir7enir& ,siko6 i>in bun-an -a9a iyi bir %eta#or i'at et%ek 6or olur-u: 2er>ein bir eksik, si%7esel -+6enin ortasn-aki bir -elik NIot9ko1nun resi%lerinin ortasn-aki kara leke 7ibiO ol-uu Pnor%alP -uru%un tersine, bura-a yaltl%3 si%7esel a-a'klarnn etra#n ku3atan bir 7er>ek Pak4aryu"%uPyla kar3 kar3yay6-r& Ba3ka bir -eyi3le, anla%lan-r' 3ebekenin etra#n-a olu3tuu %erke6-eki bir Pkara -elikP i3le4ini 7Brerek 7Bsterenlerin >oal%asn PyBnlen-irenP keyi# -eil-ir artkW ta% tersine, si%7esel -+6enin ken-isi y+6er"7e6er 7Bsteren a-a'klar, yu%urta 3ans konu%un-aki keyi# -eni6i i>in-eki beya6 Yles #lottantes Ny+6en a-alarO stat+s+ne in-ir7enir&21 Bu 3ekil-e P4erilenP 7er>ein, !reu-1un Ppsi3ik 7er>eklikP a-n 4er-ii 3ey ol-uunu, Ca4i- 0yn'91in

!il 8-a% #il%inin, #il a-a%n B6nel -eneyi%ini, -eyi% yerin-eyse, Pi>eri-enP aktaran esraren7i6 -ene'ek Bl>+-e 7+6el sa9neleri -e 7Bster%ekte-ir& PC3salP, P7er>ekP ses 4e 7+r+lt+lerin %atrisi askya alnr ya -a en a6n-an arka plana atlrW tek -uy-uu%u6, kalp at3n ya -a bir %akinenin -+6enli rit%ini an-ran, ne i-++ belirsi6 rit%ik bir 4uru3tur& Bura-a en sa# 9aliyle ren-u ile, 9i>bir 3eyi taklit et%eyen ya -a si%7ele%eyen, a%a bi6i 9e%en PyakalayanP, 3eyi 9e%en P4erenP bir nab6la kar3 kar3" 21& Bu y+6-en Ea6i6%in, psikotik libi-inal ekono%isi bak%n-an, C+nya1n% etra#n-a sonsu6 bir bo3 alan bulunan bir 7e6e7en -eil, ta% tersine sonsu6 bu6un ortasn-aki yu4arlak bir tuta%ak, etra# p9tla3%3 keyi#le >e4rili bir si%7esel a-as ol-uunu sa4unan ko6%olo5ik teoriye niye %eylettii a>k>a orta-a ol%al-r& 4y]-r " iyi -e ne-ir bu 3eyQ Gnu tas4ir et%eye en >ok, yine Pr+"*'yn 9alin-eki 9ayatla ar ar 6onklayan 7ri 4e 3ekilsi6 sisPin rit%i ol-uunu sByleyerek yakla3abiliri6& 2Br+n%e6 a%a yine -e %a--i 3nlar 7ibi i>i%i6e n+#u6 e-en bu sesler Ppsi3ik 7er>ekliinP 7erilei-irler& Bu seslerin baskn %e4'u-iyeti, bil-ik P-3 7er>ekliiP askya alr& !il a-a%n Pken-i ken-ini -uy%aP 3eklini, B6neleraras Pka%usal ileti3i%P-en -3lann'a ken-i otistik -airesinin kapallna nasl yakalan-n 4erir bi6e bu sesler& !il%in 3iirsel 7+6ellii, 7er>ek>i anlat%n bak3 a>sn-an bakl-n-a, b+t+n+yle 7ereksi6 4e anla3l%a6 olan, yani tek i3le4i 7er>ein nab6n 7Brselle3tir%ek olan 9ir -i6i >eki% i>er%esin-en 7elir& Mesela -oku%a te67S9nn i3leyi3ini 7Br-++%+6 7i6e%li >eki%i -+3+n+nW i3ittii%i6 te%poyu rit%ik 9areketi sayesin-e bu te67S9 +retiyor-ur sanki&22 Bu ren-u e#ekti, 3u an-a sine%a-a 7er>ekle3%ekte olan Pyu%u3ak -e4ri%Ple snrl -eil elbette& Cikkatli bir anali6, bu e#ektin klasik Aolly(oo- sine%asn-a, -a9a -orusu bu sine%ann, 194?1larn sonlaryla 195?1lerin ba3larn-a >ekil%i3 4e ortak bir B6ellie sa9ip #iln"noir t+r+ ba6 u> +r+nlerin-e >oktan %e4'ut ol-uunu 7Bstere'ektir " bura-aki +> #il%in +>+ -e sesli bir #il%in Pnor%alP anlat yolunun te%el bir bile3eni konu%un-aki bi>i%sel bir unsurun yasaklan%as +6erine kurulu-ur: b Iobert Mont7o%ery1nin 2Bl-eki *a-n #il%i, PnesnelP >eki%in asaklan%as +6erine kurulu-ur& Cetekti#in N,9ilip Marlo44eO -o%an ka%eraya bakp olaylarn sunu3unu 4e yoru%unu yapt 7iri3 4e &sonu> bBl+%leri -3n-a, 7e>%i3e"-Bn+3l+ N#las9ba'kO 9ikSyenin ta%a% B6nel >eki%lerle anlatlr, yani sa-e'e ba3 karakterin 7Br-+klerini 7Br+r+6 N%esela onun y+6+n+ an'ak ayna-a ken-ine bakt 6a%an 7Br+r+6O& b 8l#re- Ait'9'o'k1un p #il%i ise %onta5n yasaklan%as +6erine kurulu-ur& B+t+n #il% tek bir u6un >eki%-en ibaret%i3 i6leni%ini 4e" irW teknik snrlar y+6+n-en bir kes%e 3art ol-uun-a bile N194=1-e 22& Iesi% alann-a, ren-u 1ye& tekab+l e-en 3ey, soyut -3a4uru%'uluun uy7u"a- bi>i%iyle a'tion paintin71-ir& Seyir'inin res%e, onun kar3sn-aki Pnesnel %esa#ePsini yitirip -olays6'a ona P>ekile'eiP ka-ar yakn-an bak%as 7erekir& Iesi% 7er>eklii ne taklit e-er ne -e si%7esel ko-lar yoluyla te%sil e-er: seyir'iyi PyakalayarakP 7er>ei P4erirP& 4 Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 5 >ekilebile'ek en u6un sa9ne on -akika s+r+yor-uO, #ark e-il%e%esine B6en 7Bsteril%i3ti N%esela biri -oru-an ka%erann kar3sna 7e>er 4e b+t+n 7Br+nt+y+ bir anlna karartrO& b Iussell Iouse1un bu +> #il% arasn-a en a6 tannan 4e %ane4i bask altn-a en sonun-a >B6+l+p

ken-ini !B)1a tesli% e-en bir ko%+nist a5ann NIay Millan-O 9ikSyesini anlatt Ars6 #il%i ise sesin yasaklan%as +6erine kurulu-ur& Sessi6 #il% -eil-ir buW arka plan-aki bil-ik sesleri, insanlarn 4e arabalarn yapt 7+r+lt+leri, 4b& s+rekli i3itiri6, a%a u6aklar-an 7elen birka> %rlt -3n-a, 9i> konu3%a sesi, konu3ulan tek bir keli%e -uy%ay6 N#il% -iyalo7a ba34ur%ak 6orun-a kalna'ak b+t+n -uru%lar-an u6ak -ururO& Bu sessi6liin a%a', ko%+nist bir a5ann toplu%-an te'rit e-il%i3liini 4e +%itsi6 yaln6ln 9isset%e%i6i sala%aktr& Bu +> #il%in 9epsi -e yapay, 6orla%a bi>i%sel -eneyler olarak kal%3trW iyi -e, inkSr e-ile%eye'ek ba3ars6lk 9issi nere-en kaynaklanyorQ Bunun ilk ne-eni 9epsinin bir 9apaM\ ol%as, 9epsinin t+r+n+n tek Brnei ol%as-r& Ai>birin-eki Pnu%araP tekrar e-ile%e6, >+nk+ etkili bir bi>i%-e an'ak bir kere kullanlabilir& 8%a -a9a -erin bir ba3ars6lk kayna -a bulunabilir& Aer +> #il%in -e ayn klostro#obik kapan%3lk 9issini uyan-r%as rastlant -eil-ir& Sanki ken-i%i6i si%7esel a>kl ol%ayan psikotik bir e4ren-e bul%u3 7ibiyi6-ir& Aepsin-e 9i>bir 3ekil-e a3la%ayan belli bir bariyer 4ar-r& Bu bariyer -e4a%l 9issettirir 4arln 4e bByle'e #il% boyun'a nere-eyse -ayanl%a6 bir 7erili% yaratr& 2Bl-eki *a-ri-a, olay en ni9ayet PB67+rP, nesnel bir bak3 a>sn-an 7Brebileli% -iye -etekti#in bak3nn PserasPn-an >k%ay isteri6 s+rekliW )p1te, bi6i kSbusu an-ran s+reklilikten kurtara'ak bir kes%e bekleri6 +%itsi6'eW Ars61-a&, anla%s6 seslerin te%el-eki sessi6liin-en, yani konu3ulan keli%e eksikliinin -a9a -a elle tutulur 9ale 7etir-ii o kapal, otistik e4ren-en bi6i >ekip >kara'ak bir ses -uy%ay iple >ekeri6 s+rekli& Bu +> yasan 9er biri ken-ine B67+ bir psiko6 yaratr: H> #il%i re#erans alarak, +> te%el psiko6 tipini i>eren bir sn#lan-r%a yapabiliri6& 2Bl-eki *a-n Pnesnel >eki%P yasayla paranoyak bir etki yaratr Nka%era a>s 9i>bir 6a%an PnesnelP ol%a- i>in, 7Br+lenler \ Sa-e'e bir kere kullanlan sB6& N>&n&O llu% s+rekli 7Br+n%eyenlerin te9-i-i altn-a-r, nesnelerin ka%era" yaknlklar bile +rk+t+'+ olurW b+t+n nesneler potansiyel olarak ti l-itkSr bir nitelie b+r+n+rler, 9er yer te9likeyle -olu-ur " %esela bir ka-n ka%eraya yakla3tn-a, bunu %a9re%iyet alan%6a yapln sal-r7an bir %+-a9ale olarak 7Br+r+6O, ip, %onta5 yasayla psi"kolik bir passa7e S l1a'te\ yaratr N#il%in a-n-aki PipP son kerte-e Pkeli%eleriP 4e Peyle%leriP birbirine balayan PipPtir elbette, yani A%7esel1in a-eta 7er>ein i>ine -+3t++ Sn i3aret e-er: Ca9a sonralar >ekilen Tren-eki Yaban'lar #il%in-eki Bruno1-a -a ayn -uru% iti6 konusu-ur: :ani e3'insel >i#t keli%eleri Pbire birP anla%laryla ka4rayarak onlar-an 9e%en Peyle%lereP 7e>er, pro#esBr+n N.a%es Sl'(art1nO ta% -a yasak -iye bir 3ey ol%a-, P+stinsanlaraP, 9er 3eyin %uba9 ol-uu 3eklin-eki sB6-e"Eiet6s'9e'i teorilerini 7er>eklesin itler& Son olarak, Ars6 psikotik bir oti6%i, B6nelerarasln sByle% an-an te'rit e-il%i3lii 4erir& 8rtk ren-u boyutunun bu #il%le" % psikotik i>eriklerin-e -eil, i>eriin ta% -a #il%in bi>i%i tara#n-% NPtas4ir e-il%esiPn-e -eilO -olays6 olarak P4eril%esiPn-e yattn 7Brebiliri6 " bura-a, #il%in P%esa5P -olays6 olarak i>eriin ken-isi-ir&23 \ 0a'an1n Peyle%e koyu3Ptan ayrt e-erek, Peyle%e 7e>i3P anla%n-a kullan- ka4ra%W bu kitapta bk6& s& 1=F& N>&n&O 23& Ait'9'o'k1un eserlerin-eki en a>k ren-u Brnei, 3+p9esi6 :innet1teki +nl+ 7eri kay-r%ak >eki%-irW bura-a 9areketin ba3la- apart%ann kaplar ar-n-a neler ol-uunu, ta% -a ka%erann bir kra4atn +6erin-en ka4isli 9areketlerle inip, sonra -a -+%-+6 yukar >kan 9areketi sayesin-e anlar6: Bir Pkra4at 'inayetiP -a9il i3len%i3tir& !ran>ois Ie7nault, Ait'9'o'k 9akkn-aki %etni PSyste%e #or%el l1llit'9'o'kP-a N:a9iers -u 'ine%a, 9ors"serie =: 8l#re- Ait'9'o'k, ,aris, 19=?O, Pbi>i%P ile Pi>erikP arasn-aki bu ili3kinin bi6e Ait'9'o'k1un b+t+n eserleri i>in 7e>erli bir ipu'u sun-uu 4arsay%n-a bulun%ay 7B6e al%3tr: P>erikP 9er 6a%an belli bir bi>i%sel B6ellikle

aY+kseklik *orkusu 1n-a spiral 9alkalar, Sapk1ta kesi3en ei67iler, 4b&O 4erilir& Bir ba3ka -+6ey-e, bu 6a%ana ka-arki b+t+n Aolly(oo- tari9in-e -e 4ur7unun >erikten >er>e4eye kay-rl- ben6er bir aktar% 7Br+l+rW bura-a >er>e4e, olayl% onun perspekti#in-en 7Br-++%+6 Aolly(oo- ka9ra%anna B67+ B6nellik bi>i%in-en ibarettir& Bu aktar% en kolay, Aolly(oo-1un 7+n'el, tra4%atik bir toplu%-aV te%ay Nrk>lk, H>+n'+ C+nya sa4a3lar, 4b&O ele al- -uru%lar-a 7Br+lebilir: PBat 7a6ete'ilii 4e H>+n'+ C+nyaP ile il7ili +> te%sili #il% NSal4a-or, 8te3 8lln-a, T9e Year o#0i4in7Can7erouslyO, H>+n'+ C+nya1n% %+3k+latna se%patiyle yakla3salar -a, yine -e son ta9lil-e H>+n'+ C+nya sorunlaryla -eil, H>+n'+ C+nya1-aki b+y+k kar7a3alarn NSo%o6a1n% -e4ril%esi, @n-one6ya1-aki askeri Y8MJ* B8*M8*
Bu #il%ler-e i3ba3n-a olan a3l%a6 en7el son kerte-e neyi yasakla%akta-rQ Bu #il%lerin ba3ars6 ol%alarnn ni9ai ne-eni, kar3%6-aki yasan #a6la key#i 4e kaprisli bir %a9iyeti ol-uu 9issin-en kurtula%a%a%6-r: Sanki yBnet%en Pnor%alP bir sesli #il%in kilit bile3enlerin-en birin-en N%onta5, nesnel >eki%, sesO sr# bi>i%sel bir -eney uruna 4a67e>%eye karar 4er%i3 7ibi-ir& Bu #il%lerin +6erine kurul-uu yasak, pekSlS yasaklan%asa -a olabile'ek bir 3eyin yasak"lan%as-r: <aten ba3l ba3na i%kSns6 olan bir 3eyin yasaklan%as N0a'an1a 7Bre, Psi%7esel kastrasyonuP, Pensest yasanP tan%layan -arbeO bir t+r #on 9i6%eti 7Br-++, N8%erikalO ka9ra%ann ol7unla3%asyla il7ili-irler& *ya%et1ten M+#re6e1ye te%sili -eeri olan b+t+n Tietna% #il%lerin-e 6ir4eye ula3a'aktr bu #or%+lW bu #il%ler-e sa4a3n ken-isi ka9ra%ann Gi-ipal Pi> yol"'uluuPnun 7er>ekle3tii e76otik bir sa9ne-en ibarettir 4e M+#re6e1nin rekla%larn-a kullanlan '+%leyle sBylersek, sa4a3n ilk kurban Nka9ra%annO %asu%i"yetNiOtir& Bunun en son Brnei Mississippi Yan yor #il%i-irW yurtta3 9aklar >al3anlarn Bl-+ren *u *luM *lan %ensubu katilleri bul%a aray3, #il%in P7er>ek te"%aPs, yani iki ka9ra%an N#ena 9al-e b+rokratik liberal rk>lk"kar3t Ca#oe ile onun ayaklan yere -a9a >ok basan, ka4ray3 7+'+ y+ksek %eslekta3 Aa'k%annO arasn-aki 7erili% i>in -ra%atik bir #on i3le4i 7Br+r& !il%in 'anal' Sn, en son-a, Ca#oe1nun Aa'k%ann1a ilk ke6 ilk is%iyle seslen%esi-ir& Gn seki6in'i y+6yl ro"%anlar tar6n-a, #il%e Pba3ta birbirlerin-en 9i> 9a66et%eyen iki polisin nasl en ni9ayet birbirlerine ilk isi%leriyle 9itap e-ebil-iklerinin 9ikSyesi-irP altba3l 4erilebilir-i& Tari9sel 7er>ekliin ka9ra%ann Pi> >at3%alarPnn bir t+r #onuna Nya -a %e"ta#orunaO in-ir7en-ii bu B67+l B6nellik bi>i%i, Rarren Beatty1nin *6llar #il%in-e u> noktasna 7Bt+r+l%+3t+r& 8%erikan i-eolo5isinin perspekti#in-en, yir%in'i y+6yln en tra4%atik olay ne-irQ K+p9esi6 @ki% Ce4ri%i1-ir& Rarren Beatty -e @ki% Ce4ri%i1ni Pre9abilite et%ePnin, onu Aolly44oo- e4renine -a9il et%enin bir yolunu, olas tek yolunu i'at et%i3tir: Bu -e4ri%i #il%in ana karakterleri .o9n Ie"e- NBeattyO ile se47ilisi NCiane *eatonO arasn-aki 'insel ili3kinin %eta#orik bir #onu olarak sa9nele%i3tir& !il%-e, @ki% Ce4ri%i bu karakterlerin ili3kisin-eki bir kri6in 9e%en ar-n-an 7er>ekle3ir& Beatty 9eye'anl bir kalabala ate3li, -e4ri%'i bir nutuk >ekerken, *eaton ile birbirlerine i9tirasl bak3lar #rlatrlar " kalabaln 9aykr3lar se47ililer arasn-aki yenilen%i3 i9tiras patla%asnn %eta#oru i3le4ini 7Br+r& Ce4ri%1in 'anal', e#sane4i sa9neleri Nsokak 7Bsterileri, *3lk Saray1a sal-rO, se47ililerin tutkulu se4i3%eleriyle art ar-a 7Bsterilir& Bu kitle sa9neleri 'insel eyle%in kaba %eta#orlar i3le4ini 7Br+rler& B+y+k bir salon-a 4ekillere 9itap e-en 0enin1in ken-isi 'insel ili3kinin ba3arsn 7arantileyen bir t+r baba #i7+r+ 7ibi 7Br+n+rken, b+t+n sa9neye @nternasyonal %ar3 e3lik e-er& Bura-a se47ililerin a3klarn sosyali6% %+'a-elesine bir katk olarak ya3ayp -e4ri%in ba3ars i>in 9er 3eylerini #e-a et%eye, ken-ilerini kitlelere a-a%aya ye%in ettikleri So4yet

toplu%'u 7er>ek>iliinin ta% 6ttyla kar3 kar3yay6-r& *6llar1-u -e4ri%in ken-isi ba3ar"l 'insel ili3kinin %eta#oru olarak 7Br+l+r& 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I :7 )'%el para-oks: e-inil%esi 6aten ba3l bas%a i%kSns6 olan5ouis"san'e1% yasaklan%as -rO -eil-ir& !il%lerin yaratt -ayanl%a6, "nsesti >ar3tran 9a4as6lk 9issi bura-an 7elir& Si%7esel -+6eni kuran te%el yasak NPensest yasaP, P7er>eklikP kar3sn-a si%7esel bir %esa#e ka6an%a%6 salayan Pipin kesil%esiPO eksiktirW onun yerine 7e>en key#i yasak ise sa-e'e bu eksii, bu eksiin eksikliini 'ini %le3tirir, ona tanklk e-er& 2@IL@*T@* B02 8rtk son a-% at%aya %e'buru6: @er, 9er si%7esel #or%asyon-a, 7er>ein -olays6'a 4eril%esini salayan psikotik bir >ekir-ek 4arsa 4e eer bu #or% son ta9lil-e anla%lan-r' bir 6in'irin, yani bir bil7i 6in'irinin NS2O #or%uysa, o 6a%an, en a6n-an belli bir -+6ey-e, 7er>ein ken-isin-e i3leyen bir t+r bil7i sB6 konusu ol%al-r& 0a'an' P7er>ekteki bil7iP ka4ra%, ilk bak3ta 7+nl+k -eneyi%i%i6-en u6ak, ta%a%en spek+lati#, s bir abart 7ibi 7Br+n+yor ol%al-r& Coann ken-i yasalarn bil-ii 4e ona 7Bre -a4ran-, %esela Ee(ton1un +nl+ el%asnn yer>eki%i yasasn bil-ii i>in -+3t++ #ikri abes 7Br+n+r& 2el7eleli%, bu #ikir i>i bo3 bir espri-en ibaret olsa -a, insan >i67i #il%ler-e bu #ikre ne-en bu ka-ar sk rastlan-n %erak et%e-en -ura%yor& *e-i ileri-e bir u>uru% ol-uunu #ark et%e-en >l7n 7ibi #areyi ko4alarW a%a ayaklarnn altn-aki 6e%in orta-an kalkt 6a%an bile ke-i -+3%e6, #areyi ko4ala%ay s+r-+r+r 4e an'ak a3aya bakp 9a4a-a y+r+-++n+ 7Br-++ 6a%an -+3er& Sanki 7er>ek uy%as 7ereken yasalar bir anlna unut%u3 7ibi-ir& *e-i a3aya baktn-a, 7er>ek, yasalar P9atrlarP 4e ona 7Bre -a4ranr& Bu t+r sa9nelere sk rastlan%as, belli bir te%el #anta6i senaryo tara#n-an -esteklen%eleri 7erektiine i3aret e-er& Bu 4arsay%n le9ine 7etirilebile'ek ba3ka bir ar7+%an, !reu-1un I+yalarn Yoru"%(1n-a anlatt, Bl+ ol-uunu bil%eyen baba ile il7ili +nl+ r+ya-a -a ayn para-oksu bul%a%6-r:24 8-a% Bl+ ol-uunu bil%e-ii i>in ya3a%ay s+r-+r+r, tpk ayaklarnn altn-a yer ol%a-n bil%e-ii i>in ko3%ay s+r-+ren ke-i 7ibi& H>+n'+ Brnei%i6 @lbe1-eki Ea" 24& Si7%un- !reu-, T9e)nterpretation o#Crea%s, S@, '& 4"5, s& 43?W T+rk>esi: C+3lerin Yoru%u, 1" 2, stanbul: ,ayel, 199 & = Y8MJ* B8*M8* 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I 9 polyon1-ur: Eapolyon tari9sel olarak >oktan Bl%+3t+ Nyani %ia- -ol%u3, rol+ bit%i3tiO, a%a Bl-++n-en 9aberi ol%a%as onu 9ayatta Ntari9 sa9nesin-eO tutuyor-u, bu y+6-en -e Piki kere Bl%esiP, Ra"terloo1-a ikin'i ke6 kaybet%esi 7erek%i3ti& Belli -e4let ay7tlar ya -a i-eolo5ik ay7tlar kar3sn-a -a >ounlukla ayn 9isse kaplr6: 8>k>a anakronik ol%alarna ra%en, bunu bil%e-ikleri i>in 9ayatta kalrlar& Birilerinin kabal 7B6e alp onlara bu na9o3 7er>ei 9atrlat%a 7Bre4ini +stlen%esi 7erekir& 8rtk 7er>ekteki bil7iye ait bu #eno%eni -estekleyen #anta6i senaryonun ana 9atlarn -a9a a>k se>ik olarak >i6ebile'ek konu%-ay6: P,si3ik 7er>eklikPte, -+pe-+6, sa-e'e belli bir yanl3 anla%a sayesin-e, yani B6ne bir 3eyi bil%e-ii s+re'e, bir 3ey konu3ul%a-an kal-, si%7esel e4rene -a9il e-il%e-ii s+re'e 4ar olan bir -i6i ken-ilikle NentityO kar3la3r6& D6ne P>ok #a6la bil%eyeP ba3lar

ba3la%a6, bu #a6laln, #a6la bil7inin be-elini PteniyleP, 4arlnn tB"6+yle B-er& @7o Bn'elikle bu t+r bir ken-iliktirW B6nenin 4arlnn tutarllnn bal ol-uu bir -i6i i%7esel B6-e3le3%e-en ibarettir, a%a B6ne P>ok #a6la bil-iiP, bilin>-3 9akikate #a6la yakla3t 6a%an, e7osu -alr& Bu t+r bir -ra%n para-i7%atik Brnei Gi-ipus1 tur: @n sonun-a 9akikati Bren-iin-e, Payaklarnn altn-aki 6e%iniP yitirir 4e ken-ini -ayanl%a6 bir bo3luun i>in-e bulur& Bu para-oks, belli bir yanl3 anla%ay -+6elt%e%i6i salaya'a i>in ele aln%aya -eer& *ural olarak, bilin>-3 ka4ra% ters bir yol-an ka4ranr: D6nenin, bastr%a -enen sa4un%a %ekani6%as y+6+n-en, 9akkn-a 9i>bir 3ey bil%e-ii Nbil%ek iste%e-iiO bir ken-ilik ol-uu 4arsaylr N%esela sapk>a, 7ayri %e3ru ar6ulanO& Aalbuki bilin>-3, tutarlln an'ak belli bir bil%e6lik Nnonkno(le-7eO te%elin-e koruyabilen po6iti# bir ken-ilik olarak ka4ran%al-r " bi"lin>-3nn po6iti# ontolo5ik ko3ulu, bir 3eyin si%7eselle3tiril%e%i3 kal%ak 6orun-a ol%as, bir 3eyin sB6e -Bk+l%e%i3 ol%as-r& Bu, se%pto%un -a en te%el tan%-r: 8n'ak B6ne ken-isi 9akkn-aki te%el bir 9akikatten bi9aber ol-uu s+re'e 4ar olan belli bir olu3u%W Byle ki anla% B6nenin si%7esel e4renine -a9il e-ilir e-il%e6, se%pto% ken-i ken-ini >B6e'ektir& @n a6n-an, ilk -Bne%lerin-e yoru% prose-+r+n+n ka-iri %utlakl%a inanan !reu-1un sa4un-uu konu% buy-u& )saa' 8si%o4, PTanr1nn Coku6 Milyar s%iP a-l ksa Byk+s+n-e\, bi6ati9i e4reni se%pto%un %ant a>sn-an sunarak 0a'an1 % 3u te6ini -orular: PC+nyaPnn ken-isi, P7er>eklikP 9er 6a%an bir se%pto%-ur, yani belli bir kilit 7Bsterenin %ene-il%esine -ayal-r& 2er>ekliin ken-isi si%7ele3tir%e s+re'in-eki belli bir tkan%ann 'isi%e3%esin-en ba3ka bir 3ey -eil-ir& 2er>ekliin 4ar olabil%esi i>in, bir 3eyin konu3ul%a-an brakl%as 7erekir& Ai%alayalar1-aki 9r %anastra bal ke3i3ler bir bil7isayar 4e iki 8%erikal bil7isayar u6%an kiralarlar& KByle bir ne-enle: *e3i3lerin -ini inan>larna 7Bre, Tanr1nn snrl say-a is%i 4ar-rW bunlar -a anla%s6 seriler N%esela pe3 pe3e +> sessi6 9ar# i>eren serilerO 9ari>, -oku6 9ar#in olas b+t+n ko%binasyonlarn-an ibarettir& C+nya b+t+n bu isi%lerin tela##u6 e-il%esi ya -a kS-a -Bk+l%esi i>in yaratl%3trW bu yapl-n-a, yaratl3 a%a'n 7er>ekle3tir%i3 ola'ak, -+nya -a ken-i ken-ini orta-an kal-ra'aktr& J6%anlarn i3i, tabii ki bil7isayar ya6'snn Tanr1nn olas -oku6 %ilyar is%ini ya6a'a 3ekil-e pro7ra%la%aktr bil7isayar& ki u6%an i3lerini yaptktan sonra, ya6'-an sonsu6 say-a kSt >k%aya ba3lar, bun-an sonra iki u6%an %+3terilerinin '76antrik talebi 9akkn-a alay' yoru%lar-a bulunarak 4a-iye 7eri -Bn+3 yol'uluklarna ba3larlar& Bir s+re sonra biri saatine bakp 7+lerek, ta% bu sralar-a bil7isayarn i3ini bitir%esi 7erektiini belirtir& Sonra -a karanlk 7Bky+6+ne >e4irir ba3n 4e 9ayretten -onakalr: Yl-6lar sBn%eye, e4ren yok ol%aya ba3la%3tr& Tanr1nn b+t+n isi%leri ya6l-ktan, bu isi%ler topyek[n si%7eselle3tiril-ikten sonra, se%pto% olarak -+nya ken-i ken-ini orta-an kal-r%akta-r& Bura-a akla 7elen ilk su>la%a, bu P7er>ekteki bil7iP %oti#inin sa-e'e %eta#orik bir -eeri ol-uu, sa-e'e psi3ik 7er>ekliin belli bir 6elliini Brnekle%e ara' olarak kabul e-il%esi 7erektii-ir 3+p9esi6& 2el7eleli% bu nokta-a >a-a3 bili% na9o3 bir s+rpri6le pusu-a ekle%ekte-ir: 8to%alt par>a'k #i6ii, yani Ppsikolo5ikP tnlar-an urtul%u3, PsanP NeMa'tO ol-uu 4arsaylan bili%sel -isiplin, son ir%i, otu6, 9atta krk yl-r, P7er>ekteki bil7iP sorununun ku3at%as atn-a-r& Yani yerel ne-en ilkesini askya alyor%u3 7ibi 7Br+nen eno%enlerle, ba3ka bir -eyi3le, 7Brelilik teorisine 7Bre %+%k+n lan a6a%i 96-an -a9a 96l bir bil7i aktar%nn 4arln i%a e-en eno%enlerle kar3la3%akta-r tekrar tekrar& @instein",o-olsky"Io"en etkisi a- 4erilen 3ey-ir buW 8 alann-a yapt%6 3ey B alann" \ 8si%o41un -eil, 8& :& :larke1n Byk+s+-+r, N>&n&O 2@IL@* T@ M8IJ< *80C)X) C@XKM0@I

F1 Y8MJ* B8*M8* -akini etkiler, a%a bu 3k 96nn i6in 4er-ii nor%al ne-en"sonu> 6in'iri i>in-e %+%k+n -eil-ir& Ba3lan7>taki topla% eksenel -Bn+3leri s#r olan iki par>a'kl bir siste%i ele alal%: Bu t+r bir siste%-eki par>a'klar-an birinin YJ*8I) -oru bir eksenel -Bn+3+ 4arsa, -ier par>a'n 8K8X) -oru bir -Bn+3+ 4ar-r& Ki%-i bu iki par>a', eksenel -Bn+3lerini etkile%eye'ek bir 3ekil-e ayr-%6 4arsayal%: ,ar>a'klar-an biri bir yBne, -ieri onun ta% tersi yBne 7i-er& Bunlar ayr-ktan sonra, par>a'klar-an birini ona YJ*8I) -oru eksenel -Bn+3 4eren bir %anyetik alan i>in-en 7e>iriri6: Sonu>ta, -ier par>a'k 8K8X) -oru bir -Bn+3 ka6anr Ntabii bunun tersi -e 7e>erli-irO& 8%a bunlar arasn-a bir ileti3i% ya -a nor%al bir ne-en"sonu> ba ol%as i%kSns6-r, >+nk+ -ier par>a'n, bi6 ilk par>a'a YJ*8I) -oru bir eksenel -Bn+3 4er-ikten 9e%en sonra, 8K8X) -oru bir -Bn+3+ ol%u3tur Nyani ilk par>a'n YJ*8I) -oru -Bn+3+ -ier par>a'n 8K8X) -oru -Bn+3+ne olas en 96l yol-an "3k 96yla sinyal 7Bn-ererek bile olsa" ne-en ola%a-an Bn'eO& G 6a%an 3u soru ortaya >kar: Cier par>a'k, bi6i% ilk par>a'a YJ*8I) -oru bir -Bn+3 4er-ii%i6i nasl Pbil%i3tirPQ P2er>ekte bir t+r bil7iP ol-uunu 4arsay%ak 6orun-a kalr6, sanki bir eksenel -Bn+3 -ier alan-a neler ol-uunu PbiliyorP 4e ona 7Bre -a4ranyor 7ibi-ir& La-a3 par>a'k #i6ii bu 9ipote6i snaya'ak -eney ko3ullarn yarat%a N19=?1lerin ba3larn-aki +nl+ 8lain" 8spe't -eneyi bu 9ipote6i -orula%3trO 4e bu para-oks i>in bir a>kla%a bul%a sorunuyla 'ebelle3%ekte-ir& Bu tek Brnek -e -eil-ir& 0a'an1n P7Bsterenin %antPyla ura3rken #or%+le ettii bir -i6i ka4ra%, sr# abesle i3ti7al e-en entelekt+el nu%aralar, para-okslarla oynanan 4e 9i>bir bili%sel -eeri ol%ayan oyunlar 7ibi 7Br+nen ka4ra%lar, 3a3rt' bir bi>i%-e ato%al"t par>a'k #i6iinin ba6 te%el ka4ra%larna tekab+l et%ekte-ir NBelli B6elliklere sa9ip ol%asna 4e bir -i6i etki +ret%esine ra%en P4ar ol%ayanP bir par>a'k 7ibi para-oksal bir ka4ra%la kar3la3r6 %eselaO& 8to%alt #i6iin, 9er par>a'n po6iti# bir ken-ilik olarak -eil, -ier par>a'klarn olas ko%binasyonlarn-an biri olarak tan%lan- katks6 bir #arklla3%a alan Ntpk ki%lii, -ier 7Bsterenlerle arasn-aki #arklarn topla%n-an ibaret olan 7Bsteren-e ol-uu 7ibiO ol-uunu 9esaba katt%6-a bun-a tu9a# bir yan yoktur& Ce%ek ki son -Bne% #i6iin-e 0a'an' P9epsi -eilP Npas" toutO %antn, yani PerilP tara# #allik istisna yoluyla kurulan e4rensel bir i3le4, P-i3ilP tara# -a P9epsi"ol%ayanP, e4rensel"ol%ayan, a%a istisna i>er%eyen bir k+%e olarak tan%layan 'insel #ark anlay3n bile bulursak 3a3%a%a%6 7erekir& Stepnen Aa44kin71in Psanal 6a%anP Npsikolo5i-eki Psa-e'e 9ayal-e 4ar olanP anla%n-a -eil, sa# %ate%atikteki anla%yla, sa-e'e sanal saylarla 9esaplanabil%e anla%n-a PsanalPO 9ipote6i ara'lyla >i6-ii e4renin snrlarn-an >kan sonu>lara i3aret e-iyoru6 bura-a&25 @6'+%le, Aa(kin7 e4renin e4ri%ini a>kla%ak i>in, #i6iin e4rensel yasalarnn askya aln- bir PtekillikP [nn Bn4arsay%a%6 7erektiren stan-art b+y+k patla%a teorisine bir alternati# in3a et%eye >al3r& Eiteki% b+y+k patla%a teorisi, 7Bsterenin %antnn PerilP tara#na tekab+l e-e'ektir: @4rensel i3le4 N#i6iin yasalarO belli bir istisnaya Ntekillik noktasnaO -ayal-r& 2el7ele"li% Aa44kin71in 7Bster%eye >al3t 3ey, eer Psanal 6a%anP 9ipote6ini kabul e-e'ek olursak, bu PtekilliinP 6orunlu 4arolu3unu koyut"la%a%6a 7erek kal%aya'a-r& PSanal 6a%anP -e4reye sokul-uun-a, 6a%an ile u6ay arasn-aki #ark b+t+n+yle orta-an kalkar, 6a%an 7Brelilik teorisin-eki u6ayla ayn 3ekil-e i3le%eye ba3lar: Sonlu ol%asna ra%en, snr yoktur& P@ikP, -Bn7+sel, sonlu olsa bile, onu snrlaya'ak bir -3sal noktaya 7erek kal%a6& Ba3ka bir -eyi3le, 6a%an 0a'an' anla%-a P9epsi"-eilP-ir, P-i3i-irP& Aa(kin7, P7er>ekP 4e PsanalP 6a%an arasn-aki bu ayr%

konusun-a, a>k>a e4reni ka4"ra%salla3tr%ann iki paralel yoluyla kar3 kar3ya ol-uu%u6a i3aret e-er: B+y+k patla%a teorisin-e P7er>ekP 6a%an-an, ikin'i teori-e ise PsanalP 6a%an-an ba9set%e%i6e ra%en, bun-an, iki 4ersiyon-an birinin ontolo5ik Bn'elie sa9ip ol-uu, yani bi6e P-a9a yeterliP bir 7er>eklik res%i sun-uu sonu'u >k%a6: n-ir7en%e6 bir ikiy+6l+l+kleri Nkeli%enin 9e% -+6 9e% -e %e'a6i anla%ylaO 4ar-r& G 9al-e, #i6iin en yeni spek+lasyonlar ile 0a'an' 7Bsteren %antnn para-okslar arasn-aki bu beklen%e-ik uyu3%a-an ne sonu> >kar%a%6 7erekirQ Sonu>lar-an biri, bir t+r .un7'u karanlk" >lk ola'aktr 3+p9esi6: P@rilP 4e P-i3ilP sa-e'e antropolo5iyi il7ilen-ir%e6ler, ko6%ik ilkeler-ir -e, e4renin yapsn bu kutupla3%a belirlerW insani 'insel #ark, PerilP 4e P-i3ilP ilkeler, yin ile yan7 arasn" 25& Bk6& Step9en Aa(kin7, 8 Brie# Aistory o# Ti%e, Ee( York: Banta% ,ress, 19==W Tiirk>esi: <a%ann *sa Tari9i, stanbul: Coan& F2 Y8MJ* B8*M8* -aki bu e4rensel ko6%ik anta7oni6%ann B6el bir te6a9+r+n-en ibarettir& 0a'an' teorinin bi6i ta% tersi bir >kar%a, ra-ikal bir Pinsan"%erke6'iP, -a9a -orusu si%7e%erke6'i bir 4ersiyona yBnlen-ire'eini sByle%ek bile 7ereksi6 nere-eyse: @4ren 9akkn-aki bil7i%i6, 7er>ei si%7eselle3tir%e& bi>i%i%i6 son kerte-e 9er 6a%an -ilin ken-isine B67+ para-okslarla balantl-r, onlar tara#n-an belirlenirW PerilP 4e P-i3ilP ayr%nn, yani bu #arkn -a%7asn 4ur%a- PnBtrP bir -ilin i%kSns6 olu3unun Bne >k%asnn ne-eni, si%7eselle3tir"%enin, tan% 7erei, belli bir %erke6i i%kSns6lk etra#n-a, bu i%kSns6ln yapla3trl%asn-an ba3ka bir 3ey ol%ayan bir >k%a6 etra#n-a yapla3%3 ol%as-r& Si%7eselle3tir%enin bu te%el >k%a6n-an en sa# ato%alt #i6ii bile ka>a%aya'aktr& 8r6unun 2er>ein-en *a>%ann kiYolu S9erlo'k Aol%es1un Yolu C@T@*T! 0@ 8E80ST Lan ru9u -enen 3ey-e ortaya >kan -ei3iklikleri sapta%ann en kolay yolu, belli bir sanatsal Ne-ebi, 4b&O #or%un Pi%kSns6la3tP Sna NsB67eli%i 192?1ler-e 7eleneksel psikolo5ik"7er>ek>i ro%an i%kans6la3%3tO -ikkat et%ektir& 2?1li yllar P%o-ernP ro%ann 7eleneksel P7er>ek>iP ro%an kar3sn-aki ni9ai 6a#erini ka6an- yllar-& P2er>ek>iP ro%anlar ya6%ak #iilen sonralar -a %+%k+n-+ elbette, a%a nor%lar %o-ern ro%an koyuyor-uW 7eleneksel #or% "Ae7el'i teri%le sBylersek" >oktan onun tara#n-an P-olayunlanyor-u&P Bu kopu3tan sonra-r ki yay7n Pe-ebi beeniP yeni ya6lan 7er>ek>i ro%anlar ironik pasti3ler olarak, kayp bir birlii yeni-en yakala%aya yBnelik nostal5ik >abalar olarak, -+pe-+6 sa9i'ilikten yoksun bir P7erile%eP olarak ya -a artk sanat alanna ait sayla%aya'ak bir 3ey olarak al7lya'akt& 2el7el-i% ta% bu nokta-a >ounlukla #ark e-il%eyen bir ol7u B6ellikle il7iye layktr: 2eleneksel P7er>ek>iP ro%ann 2?1li yllar-aki >Bk+3+, pop+ler k+lt+r alann-a 4ur7unun -etekti# 9ikSyesin-en N:onan Coyle, :9esterton, 4b&O -etekti# ro%anna N:9ristie, Sayers, 4b&O kay%asyla Brt+3+r& :onan Coyle1-a ro%an #or%u 9en+6 %+%k+n -eil-ir, ki bunu ro%anlarn-an -a anla%ak %+%k+n-+r: Bunlar asln-a bir %a'era 9ikSyesi bi>i%in-e ya6l%3 u6un bir 7e>"%i3e"-Bn+3+n eklen-ii u6atl%3 ksa 9ikSyeler-ir a*orku Ta-isiO, ya -a ba3ka bir t+r+n, 2otik ro%ann ba6 B6elliklerini barn-rrlar aBasker4ille1lerin *BpeiO& 2el7eleli%, 2?1li yllar-a bir t+r olarak -etekti# 9ikSyesi 96la orta-an kaybolur 4e yerini P%antk 4e >karsa" 75

Y8MJ* B8*M8* %aPya -ayal klasik -etekti# ro%an #or%una brakr& P2er>ek>iP ro%ann ni9ai >Bk+3+ ile -etekti# ro%annn y+kseli3i arasn-aki bu Br"t+3%e b+t+n+yle rastlantsal %, yoksa bir anla% 4ar %Q Mo-ern ro%an ile -etekti# ro%an, onlar birbirin-en ayran b+t+n o u>uru%a ra%en, ortak bir 3eye %i sa9iplerQ Ta% -a >ok bari6 ol-uu i>in buluna%ayan t+r-en bir 'e4ab 4ar bunun: Mo-ern ro%an -a -etekti# ro%an -a ayn bi>i%sel sorun etra#n-a o-aklanrlar: Bir 9ikSyeyi >i67isel, tutarl bir bi>i%-e anlat%ann, olaylarn P7er>ek>iP s+rekliliini 4er%enin i%kSns6l& Mo-ern ro%ann 7er>ek>i anlat%n yerine, bireyin ya67sn anla%l, Por7anikP bir tari9sel b+t+nl+k i>in-e bir yere oturt%ann i%kSns6lna tanklk e-en >ok >e3itli yeni e-ebi teknikler Nbilin> ak3, sB6"-e"bel7esel +slup, 4b&O 7e>ir-iini sByle%ek artk bir kli3e 9aline 7el%i3tir& 8%a bir ba3ka -+6ey-e -etekti# 9ikSyesinin sorunu -a ayn-r: Tra4%atik eyle% N'inayetO bir ya3a% 9ikSyesinin anla%l b+t+nl++ i>ine yerle3tirile%e%ekte-ir& Cetekti# ro%ann-a belli bir B6-+"3+n+%sel -a%ar 4ar-r: Cetekti#in 9ikSyeyi anlat%a, yani 'inayet esnasn-a 4e Bn'esin-e P7er>ekte neler ol-uunuP yeni-en in3a et%e >abasnn 9ikSyesi-ir 4e ro%an, P*i% yaptQP sorusunun 'e4abn al-%6-a -eil, -etekti#in P7er>ek 9ikSyePyi >i67isel bir anlat bi>i%in-e en ni9ayet anlatabil-ii 6a%an biter& Buna 3Byle bari6 bir tepki 4erilebilir: @4et a%a %o-ern ro%an bir sanat bi>i%i-ir, oysa -etekti# ro%an ba6 -ei3%e6 u6la3%larn yBnlen-ir%esi altn-aki elen'elik bir +r+n-+r, ki bu u6la3%larn ba3n-a -a, en sonun-a, -etekti#in b+t+n 7i6e%i a>kla%ay 4e P7er>ekten neler ol-uunuP yeni-en in3a et%eyi ba3ara'an-an kesinlikle e%in olabil%e%i6 7elir& 2el7el-i%, -etekti# ro%anna yBnelik stan-art a3alay' teorilerin tBke6le-ii yer ta% -a -etekti#in bu Pyanl%a6lP 4e Pali%i%utlaklP-r: Bu teorilerin -etekti#in 7+'+n+ sal-r7an bir e-ayla bertara# et%eleri, bu 7+'+n nasl i3le-iini 4e tart3l%a6 Pi9ti%al -3Plna ra%en okura ne-en bu ka-ar Pikna e-i'iP 7el-iini a>kla%a konusun-aki bir ka#a kar3kln, te%el bir yeteneksi6lii a>a 4urur& Bu 7+'+ a>kla%a 7iri3i%leri 7enel-e birbirine ters iki yBn-e-ir& Bir yan-a, -etekti# #i7+r+ Pbur5u4aP bili%sel rasyonali6%inin ki3ile3tiril%i3 9ali -iye yoru%lanrken, Bte yan-a, ba3ka bir insann 6i9ninin esrarna n+#u6 e-ebile'ek akl-3, ya"r"-oa+st+ bir 7+'e sa9ip olan ro%antik kS9inin %iras>s olarak 7B" 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J F5 l+r& yi bir %antk 4e >karsa%a 9ikSyesine 9ayran olan 9erkes bu ki yakla3%n -a yetersi6liini apa>k 7Br+r& AikSyenin sonu sa# bil%sel bir yBnte%le 7etirilirse N%esela katil sa-e'e 'ese-in +6erin-eki lekelerin ki%yasal anali6i yoluyla belirlenirseO %ua66a% bir 9ayal krklna urar6& PBura-a bir 3eyler eksikP, Pbu ta% %anasyla >karsa%a sayl%a6,P -eri6& 8%a -etekti#in kitabn sonun-a, katili bul-uktan sonra, Pen ba3tan beri 3a3%a6 bir i>7+-+n+n ona yol 7Bster-ii Pni sByle%esi 9alin-e uraya'a%6 9ayal krkl -a9a -a b+y+k ola'aktr " bura-a a>k bir al-at%aya kurban 7it%i3i6-ir, -etekti# >B6+%e sa-e'e Pse67iP -eil, %u9ake%e yoluyla ula3%al-r&1 Bu bil%e'eye 9e%en bir >B6+% bul%aya >al3%ak yerine, 7elin -ikkatleri%i6i ayn ka#a kar3kln yaratan bir ba3ka B6ne"konu%u"na, psikanali6 s+re'i i>in-e analistin konu%una >e4ireli%& Bu konu%u belirle%e >abalar, -etekti#i bir yere oturt%a >abalarna ko3uttur: 8nalist, bir yan-an, ilk bak3ta insan ru9unun en karanlk 4e akl-3 kat%anlarna ait 7ibi 7Br+nen #eno%enleri akl' te%ellerine in-ir7e%eye >al3an biri olarak 7Br+l+rW Bte yan-an, yine ro%antik kS9inin %iras>s olarak, bili%sel -orula%aya a>k ol%ayan P7i6li anla%larP +reten bir karanlk i3aretler yoru%'usu olarak 7Br+l+r& Bu ko3utluun te%elsi6 ol%a-n 7Bsteren bir -i6i ikin'i -ere'e -elil 4ar-r: ,sikanali6 ile %antk 4e >karsa%a 9ikSyesi ayn -Bne%-e, ayn yer-e Ny+6yl ba3n-a 84rupa1-aO ortaya >k%3lar-r&

!reu-1un en +nl+ 9astas P*urt 8-a%P, anlarn-a, !reu-1un S9erlo'k Aol%es 9ikSyelerini, sr# elen'e i>in -eil, ta% -a -etekti#le analistin yBnte%leri arasn-aki ko3utluktan -olay -+6enli olarak 4e -ikkatle oku-uunu anlatr& S9erlo'k Aol%es pasti3lerin-enbiri, Ei'9olas Meyer1in Y+6-e Ye-ilik Sol+syon ) Se4en ,er":ent Solution 1%%& te%as !reu-1la S9erlo'k Aol%es1un kar3la3%as-rW 0a'an1n f'n1te1sinin, @-7ar 8llan ,oe1 nun -etekti# 9ikSyesinin arketiplerin-en biri olan PLaln%3 MektupP Byk+s+n+n ayrntl anali6iyle ba3la- -a unutul%a%al-r ki 0a'an bura-a 8u7uste Cupin1in ",oe1nun a%atBr -etekti#i" B6nel konu%u ile analistin konu%u arasn-aki ko3utluu 4ur7ular& 1& Cetekti# #i7+r+n+ bur5u4a rasyonalitesi ile onun ta% 6tt olan irrasyonel se67inin >eli3kili bir kar3% olarak 7Bren bir sB6-e P-iyalektikP sente6 yap%a 7iri3i%lerinin -e -a9a iyi bir sonu> 4er%e-iini sByle%ek bile 7ereksi6: ki tara# bir ara-a, 9er birin-e 6aten eksik olan 3eyi sun%ay ba3ara%a6& F Y8MJ* B8*M8* ,J:J Cetekti# ile analist arasn-a sk sk analo5i kurulur& Cetekti# 9ikSyesinin psikanalitik tnlarn a>a >kar%aya >al3an >ok >e3itli >al3%alar 4ar-r: 8>klan%as 7ereken ilk su> baba katli-ir, -etekti#in prototipi ken-isi 9akkn-aki korkun> 9akikate ula3%aya >abalayan Gi-ipus1tur& 2el7el-i% bi6 bura-a %eseleyi #arkl, Pbi>i%selP bir -+6ey-e ele al%ay ter'i9 e-e'ei6& !reu-1un *urt 8-a%1a la# arasn-a sByle-ii sB6leri i6leyerek, -etekti# ile psikanalistin ba34ur-uklar bi>i%sel yBnte%ler +6erin-e o-aklana'a6& G 9al-e, bilin>-3 olu3u%larnn "%esela r+yalarn" psikanalitik yoru%larn ayrt e-en ne-irQ !reu-1un I+yalarn Yoru%u kitabn-an alnan 3u pasa5 7iri3 niteliin-e bir 'e4ap sunuyor: I+ya"-+3+n'eleri, bi6 onlar Brenir Bren%e6, 9e%en anla3lrlar& Dte yan-an r+ya"i>erii, karakterlerinin tek tek r+ya"-+3+n'elerinin -iline >e4ril%esi 7ereken bir resi%ya6yla i#a-e e-ilir a-eta& Bu karakterleri si%7esel ili3kilerine 7Bre -eil -e resi%sel -eerlerine 7Bre okursak, yanla'a%6 a>ktr& Dn+%-e resi%li bir bul%a'a ol-uunu kabul e-eli%& Bu bul%a'a-a >atsn-a bir tekne olan bir e4, al#abenin bir 9ar#i 4e ka#as ol%ayan ko3an bir a-a% #i7+r+ res%e-ilsin& Ki%-i yanlp itira6lar-a bulunabilir 4e bir b+t+n olarak res%in 4e onu olu3turan par>alarn sa>%a ol-uunu ilan e-ebiliri6& Bir teknenin e4in >atsn-a i3i ola%a6, ka#as6 bir a-a% -a ko3a%a6& Hstelik a-a% e4-en b+y+kt+r 4e eer b+t+n res%in a%a' bir %an6aray te%sil et%ekse, al#abenin 9ar#lerinin bura-a yeri yoktur 6ira -oa-a bByle nesnelere rastlan%a6& 8%a resi%li bul%a'aya -air -oru bir yar7y, an'ak b+t+n ko%po6isyona 4e par>alarna yBnelik bu t+r ele3tirileri bir kenara koyup, bunun yerine tek tek 9er bir unsurun yerine sB6 konusu unsurun 3u ya -a bu 3ekil-e te%sil e-iyor olabile'ei bir 9e'e ya -a sB6'++ koyarak olu3turabiliri6& Bu 3ekil-e bir araya 7etirilen sB6'+kler artk sa>%a ol%ak 3Byle -ursun, %+t9i3 7+6el 4e anla%l 3iirsel bir '+%le olu3turabilirler& Bir r+ya bu t+r bir resi%li bul%a'a-r 4e r+ya yoru%u alann-aki sele#leri%i6 resi%li bul%a'aya resi%sel bir ko%po6isyon %ua%elesi yap%a 9atasn i3le%i3ler-ir: Bu y+6-en -e r+ya onlara sa>%a 4e -eersi6 7Br+n%+3t+r&2 !reu- bir r+ya kar3sn-a, Psi%7esel anla%P -enilen 3eyi ara%aktan kesinlikle ka>n%a%6 7erektii konusun-a 7ayet nettirW P@4 ne -e%ekQ @4in +6erin-eki teknenin anla% neQ *o3an bir a-a% #i7+r+ 2& !reu-, T9e )nterpretation o#Crea%s, s& 2FF"=& 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E )*) YG0J FF neyi si%7elerQP 7ibi sorular sor%a%a%6 7erek%ekte-ir& Yap%a%6 7ereken, nesneleri tekrar keli%elere ter'+%e et%ek, 3eylerin yerine onlar a-lan-ran keli%eleri koy%aktr& Iesi%li bir

bul%a'a-a, 3eyler -+pe-+6 isi%lerine, 7Bsterenlerine kar3lk 7elirler& *eli%e te%sillerin-en NRort"Torstellun7enO 3ey te%sillerine NSa'9"Torstellun"ZenO 7e>i3i "bir r+ya-a i3ba3n-a olan %a9ut Pte%sil e-ilebilirlik kay7lanP%", ne-en -il-en -ilBn'esi te%sillere 7i-ilen bir t+r P7erile%eP olarak 7Br%e%e%i6 7erektiini artk anlayabiliri6& Bir r+ya-a, P3eylerPin ken-ileri >oktan Pbir -il 7ibi yapla3%3lar-rP, tertipleri kar3lk 7el-ikleri anla%lan-r%a 6in'iri tara#n-an -+6enlen%ekte-ir& Bu anla%lan-r%a 6in'irinin, P3eyleriP tekrar Pkeli%elereP ter'+%e e-erek el-e e-ilen 7Bsterileni, Pr+ya"-+3+n'esiP-ir& 8nla% -+6eyin-e, bu Pr+ya"-+3+n'esiP i>erii bak%n-an, r+ya-a beti%lenen nesnelerle 9i>bir surette balantl -eil-ir Ntpk >B6+%+ 9i>bir surette beti%le-ii nesnelerin anla%yla balantl ol%ayan bir resi%li bul%a'a-a ol-uu 7ibiO& @er r+ya-a 7Br+len #i7+rlerin P-a9a -erin-eki, 7i6liP anla%larn ararsak, ken-i%i6i r+ya-a -ile 7etirilen Brt+k Pr+ya"-+3+n'esiPne kar3 kBrle3tir%is oluru6& Colays6 Pr+ya"i>eriiP ile Brt+k Pr+ya"-+3+n'esiP arasn-aki balant, an'ak keli%e oyunu -+6eyin-e, yani sa>%a anla%lan-r' %al6e%e -+6eyin-e %e4'uttur& 8rte%i-orus1un anlatt 9ikSyeyi, 8ristan-er1in Make-onyal sken-er1in r+yasna 7etir-ii +nl+ yoru%u 9atrlar %sn6Q sken-er PTyre1nin etra#n >e4ir%i3 4e ku3at%ay ba3lat%3t a%a ku3at%ann >ok 6a%an al%as y+6+n-en ken-ini ra9ats6 4e te-ir7in 9isse-iyor-u& sken-er r+yasn-a kalkan +6erin-e -ans e-en bir satir 7Br-+& Tesa-+#, 8ristan-er -a Tyre 'i4arlarn-ay-&&& Satir keli%esini sa 4e lyros 9e'elerine ayrarak, kral 3e9rin 9Ski%i olabil%esi i>in ku3at%ay skla3tr%aya te34ik etti&P 2Brebile'ei%i6 +6ere, 8ristan-er -ans e-en satirin olas Psi%7esel anla%Pyla Nate3li ar6u %uQ ne3e %iQO 9i> il7ilen%e6: Bunun yerine keli%e +6erine o-aklanr 4e keli%eyi ikiye bBlerek r+yann %esa5na ula3r: sa Tyros g Tyre senin-ir& 2el7el-i%, resi%li bul%a'a ile r+ya arasn-a belli bir #ark 4ar-r ki bu #ark resi%li bul%a'ay yoru%la%ay >ok -a9a kolay klar& Bir resi%li bul%a'a, bir bak%a, Pbirle3tir%e 6orunluluuPh kar3la%ay a%a>layan Pikin'i 7B6-en 7e>ir%eP-en 7e>%e%i3 bir r+ya 7ibi-ir& Bu ne-enle, resi%li bul%a'ann Panla%s6P bir 3ey, balants6, 9etero5en unsurlar-an olu3an 4r 64r bir 3ey ol-uu 9e%en al7lanr, F= Y8MJ* B8*M8* oysa bir r+ya, sa>%aln, ona en a6n-an y+6eysel bir b+t+nl+k 4e tutarllk 4eren Pikin'i 7B6-en 7e>ir%eP yoluyla 7i6ler& Eiteki% -ans e-en satir i%7esi or7anik bir b+t+n olarak al7lanr, on-a 4arlnn tek ne-eninin sa Tyros 3eklin-eki anla%lan-r%a 6in'irine 9ayali bir 3ekil 4er%ek ol-uunu 7Bsteren 9i>bir 3ey yoktur& PI+ya">al3%a"sPnn ni9ai sonu'u olan 9ayali Panla% b+t+nl++Pn+n oyna- rol -e bu-ur: Tar ol%asnn #iili ne-eni kar3sn-a bi6i "or7anik birlik 7Br+nt+s+ yoluyla" kBrle3tir%ek& 2el7eleli%, psikanalitik yoru%un te%el Bn4arsay%, yBnte%sel Bnseli 3u-ur: I+ya">al3%asnn 9er ni9ai +r+n+, 9er belirtik r+ya"i>erii, ken-isin-e 6orunlu olarak eksik olan 3eyin yerini alan bir -ol7u i3le4i 7Bren en a6n-an bir bile3en i>erir& lk bak3ta belirtik 9ayali sa9nenin or7anik b+t+n+ne ta% %anasyla oturan, a%a asln-a bu 9ayali sa9nenin ken-i ken-ini kurabil%ek i>in Pbastr%asP, -3la%as, 6orla -3ar at%as 7ereken 3eyin yerini tutan bir unsur-ur bu& Aayali yapy Pbastrl%3P yapla3%a s+re'ine balayan bir t+r 7Bbek ba-r& D6etle, ikin'i 7B6-en 7e>ir%e 9i>bir 6a%an ta% anla%yla ba3arl ola%a6, a%pirik ne-enlerle -eil, Bnsel bir yapsal 6orunluluk y+6+n-en& Son ta9lil-e, bir unsur 9er 6a%an P>k%a yaparP, r+yann kuru'u eksiine i3aret e-er, yani onun i>in-e -3arsn te%sil e-er& Bu unsur, para-oksal bir e36a%anl eksik 4e #a6la -iyalektiine yakalan%3tr: 8%a bu y+6-en-ir ki ni9ai sonu> Nbelirtik r+ya"%etniO b+t+n 9alin-e kala%a6, bir 3ey eksik ola'aktr& I+yann or7anik bir b+t+n ol-uu 9issini yarat%ak i>in bu unsurun %e4'u-iyeti kesinlikle 3arttr& 2el7eleli% bu unsur yerine yerle3tikten sonra, bir 3ekil-e P#a6lalkP yapar, %a9'ubiyet

4eri'i bir 3i3kinlik i3le4i 7Br+r& Bi6 9er yap-a al7lanan 3eyin olu3tur-uu bir tu6ak, bir eksik ika%esi ol-uu, a%a bunun ayn 6a%an-a 4erili bir -i6i i>in-eki en 6ay# 9alka, salnp -uran 4e salt #iili -+6eye ait%i3 7ibi 7Br+nen nokta -a ol-uu kansn-ay6: B+t+n Nyapla3%a %ekSnO -+6eyi onun i>in-e sk3trl%3 -uru%-a-r& Bu unsur 7er>eklikteki akl-3-r4e ona -a9il olarak on-aki eksiin yerini i3aret e-er&3 I+ya yoru%larnn ta% -a bu para-oksal unsuru, Peksiin ika%e"siPni, 7Bsterenin anla%s6lk noktasn te'rit e-erek i3e ba3la%as 7e" 3& .a'/ues"8lain Miller, P8'tion -e la stru'tureP, :a9ierspour l18nalyse 9, ,aris: 2rap9e, 19 =, s& 9 "F& 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J F9 rektiini sByle%eye bile 7erek yok& Bu nokta-an yola >kan r+ya yoru%u, belirtik r+ya"i>eriinin 4er-ii sa9te anla% b+t+nl++ 7Br+nt+s+n+ -at%al, P-oallktan >kar%alP, yani ora-an Pr+ya" >al3"%asPna n+#u6 et%eli, 9etero5en bile3enlerin ken-i ni9ai sonu'u tara#n-an silin%i3 olan %onta5n 7Br+n+r kl%al-r& Bununla, analistin yBnte%i ile -etekti#in yBnte%i arasn-aki ben6erlie 7el%i3 oluyoru6: Cetekti#in kar3 kar3ya 7el-ii su> sa9nesi, ayn 6a%an-a, kural olarak, katilin ken-i eyle%inin i6lerini sil%ek i>in bir araya 7etir-ii sa9te bir i%7e-ir -e& Sa9nenin or7anik, -oal nitelii bir tu6aktr 4e -etekti#in 7Bre4i Bn'e >k%a yapan, y+6ey-eki i%7enin >er>e4esine otur%ayan belir7in ayrntlar ke3#e-erek onu -oallktan >kar%aktr& Cetekti# anlatlarnn sB6'+k -aar' bu ayrnt "ipu'u" i>in bir -i6i s#atla birlikte kullanlan sari9 bir teknik teri%ler listesi i>erir: P1tu9a# "1a'ayip1 " 1yanl31 " 17arip1 " 13+p9eli1 " 13aibeli1 " 1anla%s61W kate7orik bir 1i%kSns61a ka-ar u6anan 1%e3u%1, 17er>ek-31, 1inanl%a61 7ibi -a9a 7+>l+ i#a-eler-en ise 9i> ba9set%iyoru6&P4 Bura-a ken-i ba3na >ounlukla 7ayet Bne%si6 olsa -a Nbir #in'ann sapnn krl%3 ol%as, bir san-alyenin yerinin -ei3%i3 ol%as, bir tann la# arasn-a sByle-ii bir sB6, 9atta ol%ayan bir olay, yani bir 3eyin ol%a%3 ol%asO, yine -e yapsal konu%u itibariyle su> sa9nesinin -oalln bo6an 4e yar"Bre'9t>i bir yaban'la3tr%a e#ekti yaratan "9ani +nl+ bir resi%-e k+>+k bir ayrnt -ei3tirilir -e bir-enbire b+t+n resi% 7arip 4e tekinsi6 bir 9al alr ya onun 7ibi" bir ayrntyla kar3 kar3yay6-r& Bu t+r ipu>lar an'ak sa9nenin anla% b+t+nl++n+ parante6e alp -ikkati%i6i ayrntlar +6erin-e younla3tr-%6 6a%an saptanabilir elbette& Aol%es1un Ratson1a 4er-ii Pte%el i6leni%leri Bne%se%e, ayrntlar -ikkate alP B+-+, !reu-1un psikanali6in yoru%la%ay topyek[n -eil ayrntlar-a kullan- i--iasyla Brt+3+n P,sikanali6 r+yalara en ba3tan itibaren kar%a yap-a 3eyler, psi3ik olu3u%lar-an %ey-ana 7elen ynlar olarak bakar&P5 Ce%ek ki ipu>larn-an yola >kan -etekti#, katilin sa9neye koy-uu 9aliyle su> sa9nesinin 9ayali birliinin %askesini in-irir& Cetekti# sa9neyi, katilin %i6anseni ile P7er>ek olaylarP arasn-aki ba" 4& Ii'9ar- 8le(yn, P8nato%ie -es Cetekti4ro%ansP, .o'9en To7t N-er&O, Cer *ri%inalro%an i>in-e, M+ni9: JTB"Terla7, 19F1, '& 2, s& 35& 5& !reu-, T9e )nterpretation o#Crea%s, s& 1?4& =? Y8MJ* B8*M8* lantnn, belirtik r+ya"i>erikleri ile Brt+k r+ya"-+3+n'esi arasn-aki ya -a resi%li bul%a'a-aki 3ekiller ile >B6+%+ arasn-aki balantya ta% ta%na tekab+l ettii, 9etero5en unsurlar-an olu3an bir yaptak>"lk olarak ka4rar& LB6+%, tpk Bn'e -ans e-en satir #i7+r+, sonra -a PTyre senin-irP anla%na 7elen PsatirP 7ibi Piki kere ya6l%3P anla%"lan-r' %al6e%e-e yatar& Ti'tor Kiklo4ski bu Piki kere ya6l%3l"nP -etekti# 9ikSyesi i>in ta3- Bne%i epey Bn'e #ark et%i3tir: PYa6ar aralarn-a bir %+tekabiliyet ol%ayan iki 3eyin yine -e belli bir B6ellikte Brt+3t+kleri -uru%lar arar&P Kiklo4ski bu t+r Brt+3%enin ayr'alkl Brneinin bir keli%e oyunu ol-uuna -a -ikkat

>ek%i3tir: :onan Coyle1un PT9e 8-4enture o# t9e Spe'kle- Ban-P 9ikSyesine 7Bn-er%e yapar, bu 9ikSye-e >B6+% ka-nn Bl+rken sByle-ii Pspe'kle- ban-P sB6+n-e 7i6li-ir& Yanl3 >B6+%, n7ili6'e-e iki anla%a 7elen ban- Pban-oP -iye oku%ann sonu'u-ur 4e 'inayet %a9allinin yaknlarna bir >in7ene ban-osunun 7el%i3 ol%as y+6+n-en akla 9e%en o Pikna e-i'iP e76otik >in7ene katil i%7esinin 7el%esi bu 4arsay% -estekler, a%a 7er>ek >B6+%e an'ak S9erlo'k Aol%es ban- ikin'i anla%yla, Pkur-eleP -iye yoru%la- 6a%an ula3lr& Lou -uru%-a, bu Piki kere ya6l%3P unsur -ilsel"ol%ayan %al6e%eler-en olu3ur elbette, a%a bu -uru%lar-a bile sB6 konusu unsur bir -il 7ibi yapla3%3tr NKiklo4ski1nin ken-isi -e bir 'entil%enin ak3a% kost+%+ ile bir u3ak kya#eti arasn-aki ben6erlikle il7ili bir :9esterton 9ikSyesini 6ikre-erO& PY8E0)K LD<HMP EY@ <GIJE0JCJIQ *atilin 9a6rla- sa9te sa9neyi olaylarn 7er>ek ak3n-an ayran %esa#eyle il7ili 'an al' nokta, yanl3 >B6+%+n yapsal 6orunluluu-ur, bu >B6+%e, "en a6n-an klasik bir %antk 4e >karsa%a 9ikSyesin-e" 7enellikle Pres%iP bil7inin te%sil'ileri NpolislerO tara#n-an sa4unulan sa9nenin Pikna e-i'iP karakteri y+6+n-en %eyle-eri6& Yanl3 >B6+%+n stat+s+ episte%olo5ik olarak -etekti#in son, -oru >B6+%+ne i>sel-ir& Cetekti#in yBnte%inin ana9tar, ilk, yanl3 >B6+%lerle kurulan ili3kinin sa-e'e -3sal bir ili3ki ol%a%as-r: Cetekti# bunlan & Ti'tor S9klo4sky, PCie *ri%inaler6ae9lun7 bei :onan CoyleP, .o'9en To7t N-er&O, Cer *ri%inalro%an i>in-e, M+ni9: JTB"Terla7, 19F1, '& 1, s& =4& 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J =1 9akikati el-e et%ek i>in bir kenara atl%as 7ereken basit en7eller olarak 7Br%e6, an'ak onlar sayesin-e 9akikate ula3abilir, 6ira -oru-an -oruya 9akikate >kan bir yol yoktur&F :onan Coyle1un P*6l Sa>llar BirliiP 9ikSyesin-e, S9erlo'k Aol%es1a ba34uran k6l sa>l bir %+3teri ona ba3n-an 7e>en 7arip %a'eray anlatr& Bir 7a6ete-e, k6l sa>llara +'reti iyi bir 7e>i'i i3 Bnren bir ilan oku%u3tur& Belirlenen yere 7ittiin-e, >ounun sa>lar ken-isininkin-en >ok -a9a k6l olan bir>ok insan arasn-an o se>ilir& 2er>ekten -e iyi +'ret B-eniyor-ur, a%a i3 son -ere'e anla%s6-r: Aer 7+n, -oku6-an be3e, n'il1in belli bBl+%lerini kopyalyor-un Aol%es %ua%%ay 9e%en >B6en 8-a%n otur-uu N4e i3si6ken >ounlukla 7+n boyu kal-O e4in yann-a, b+y+k bir banka 4ar-r& Su>lular 7a6eteye ilan o ba34ursun -iye 4er%i3ler-ir& 8%a>lar, ken-ileri a-a%n %a96enin-en bankaya 7i-en bir t+nel ka6abilsinler -iye onun e4-e ol%a%asn 7aranti altna al%aktr& Sa> ren7ini B6ellikle belirt%elerinin ne-eni onu tu6aa -+3+r%ektir& 87a9ta :9ristie1nin 8l#abe :inayetleri ro%ann-a, kurbanlarn isi%lerinin kar%a3k bir al#abetik sray i6le-ii bir -i6i 'inayet i3lenir: Bu -a ka>nl%a6 olarak patolo5ik bir %oti4asyon ol-uu i6leni%ini yaratr& 8%a olay >B6+l-++n-e %oti4asyonun >ok #arkl ol-uu anla3lr: *atil asln-a, F& *lasik -etekti# 9ikSyesinin stan-art 3a9siyetlerin-en birinin oyna- rol+, yanl3 >B6+%+n bu yapsal 6orunluluu te%elin-e a>klayabiliri6: Cetekti#in, >ounlukla anlat' -a olan nai#, sra-an arka-a3n-an ba9se-iyoru% NAol%es1un Ratson1u, ,oirot1nun Aastin7s1i, 4b&O& 87at9a :9ristie1nin ro%anlarn-an birin-e, Aastin7s ,oirot1ya ken-isi 7+n-elik Bnyar7larla -olu sra-an, ortala%a bir insan ol-uu 9al-e -etekti#lik i3in-e ona ne yar-% ol-uunu sorar& ,oirot -a Aastin7s1e ta% -a bu y+6-en, yani ta% -a -oMa, ken-iliin-en ka%uoyu ala% -iyebile'ei%i6 3eyi 'isi%le3tiren sra-an bir insan ol-uu i>in ona i9tiya' ol-uu 'e4abn 4erir& Yani katil, 'inayeti i3le-ikten sonra, 7eri-e brakt i6leri 'inayetin 7er>ek 7+-+lerini 7i6leyen 4e yanl3 bir 6anlya i3aret e-en bir i%a5 olu3turarak sil%eli-ir N*lasik bir %e46u: :inayet, kurbann yakn akrabalarn-an biri tara#n-an i3len%i3tir, a%a katil 9er 3eyi, olayn kurbann bir-enbire 7el%esi y+6+n-en 3a3knla kaplan bir

9rs6 tara#n-an 7er>ekle3tiril-ii i6leni%i 4ere'ek 3ekil-e -+6enlerO& *atil bu sa9te sa9neyle ta% olarak ki%i kan-r%ak iste%ekte-irQ Sa9te sa9neyi 9a6rlarken nasl bir P%u9ake%eP y+r+t+rQ *an-rl%ak istenen, ta% -a -etekti#in sa-k arka-a3nn 'isi%le3tir-ii -oMa, Pka%uoyuP alan-r elbette& Sonu> olarak, -etekti# Ratson1una, ken-i 7B6 ka%a3tr' 6ekSs ile arka-a3nn sra-an insanl arasn-aki kar3tla -ikkat >ek%ek i>in i9tiya> -uy%a6W katilin sa9te bir sa9ne 9a6rlayarak yarat%ak iste-ii etkiyi %+%k+n olan en berrak bi>i%-e 7B6ler Bn+ne ser%ek >in, Ratson 4e onun 9erkesinkine ben6eyen tepkileri el6e%-ir& =2 Y8MJ* B8*M8* Ppatolo5ikP ne-enlerle -eil 7ayet Panla3lrP %a--i bir ka6an> sala%ak i>in tek bir ki3iyi Bl-+r%eyi a%a>la%3tr& 8%a polisi yanlt%ak i>in isi%leri al#abetik bir sra takip e-en #a6la-an birka> ki3i -a9a Bl-+r%+3 4e bByle'e 'inayetlerin ka>n tekinin i3i olarak al7lan%asn 7aranti altna al%3tr& Bu iki 9ikSyenin ortak yan neQ Aer ikisin-e -e, yanlt' ilk i6leni% bir patolo5ik a3rlk i%7esi, bir>ok insan kapsayan Pka>k>aP bir #or%+l Nk6l sa>, al#abeO sunarken, asln-a 9er 3ey tek bir ki3iyi 9e-e#le%ekte-ir& LB6+%e, y+6ey-eki i6leni%in olas 7i6li anla% ara3trlarak ula3l%a6 N*6l sa> +6erin-eki patolo5ik taknt ne anla%a 7elirQ 8l#abetik srann anla% ne-irQO: Ta% -a bu t+r akl y+r+t%eler yap%aya ba3la-%6 an-a tu6aa -+3eri6& Tek akla uy7un yBnte% yanlt' ilk i6leni%in bi6e -ayatt anla% alann parante6e al%ak 4e b+t+n -ikkati%i6i -ayatlan anla% alanna -a9il ol%alarn -ikkate al%aya'a%6 ayrntlara o-akla%aktr& Bu insan, k6l sa>l olsun ol%asn, bu anla%s6 i3e ne-en aln%3trQ Belli birinin Bl+%+n-en, bu ki3inin is%inin ilk 9ar#i ne olursa olsun, ki% ka6an> el-e et%i3tirQ Ba3ka bir -eyi3le, bi6e Pka>k>aP yoru% >er>e4esini -ayatan anla% alanlarnn Psa-e'e 4arolu3 ne-enlerini 7i6le%ek i>in 4arol-uklarnP 9ep akl%6-a tut%a%6 7erekir:= Tek anla%lar, Pba3kalarnn N-oMa1n%, ka%uoyununO onlarn bir anla% ol-uunu -+3+ne'ek ol%as-r& *6l sa>n tek Panla%P i3 i>in se>ilen ki3inin, bu se>i%-e sa9ip ol-uu k6l sa>n bir rol oyna%3 ol-uuna inana'ak ol%as-rW 8B: srasnn tek Panla%P polisi al-atp bu srala%ann bir anla% ol-uunu -+3+n%elerini sala%aktr& Yanl3 i%7eye ait anla%n bu B6neleraras boyutu, en a>k se>ik bi>i%-e, .o9n Ci'kson :arr ile 8rt9ur1un olu 8-rian :onan Coyle1 un ya6-klar bir S9erlo'k Aol%es pasti3i olan PAi797ate Mu'i6esi Ma'erasPn-a 7Br+l+r& <en7in bir %irasa kon%u3 bir ka-nla e4li bir t+''ar olan Bay :abpleasure, bir-enbire bastonuna Ppatolo5ikP bir ballk 7eli3tirir: Gn-an 9i> ayrl%a6, 7e'e 7+n-+6 yann-a ta3r& Bu ani P#eti3ist>eP balln anla% ne-irQ Baston Bayan :abpleasure1n >ek%e'esin-en yaknlar-a kaybolan el%aslarn saklan- yer i3le4ini %i 7Br+rQ Baston ayrntl bir in'ele%eye tabi tutulun'a bu olaslk orta-an kalkar: Sra-an bir baston-ur i3te& @n sonun-a, S9erlo'k =& Miller, P8'tion -e la stru'tureP, s& 9 & 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J =3 ) lol%es bastona -uyulan bu balln, :abpleasure1n Psi9irliP yok olu3 sa9nesine inan-r'lk ka6an-r%ak i>in sa9nelen-iini ke3#e"l#i& 8-a%, planl ka>3n-an Bn'eki 7e'e, ki%seye #ark ettir%e-en r4-'n >kar, s+t>+ye 7i-er 4e ken-isine kya#etini 4er%esi 4e yerine ^i>%esine i6in 4er%esi i>in a-a%a r+34et 4erir& @rtesi saba9 s+t>+ kln-a e4inin Bn+ne 7elir, s+t>+ arabasn-an bir 3i3e >karr 4e 9er 6a%anki 7ibi 3i3eyi %ut#aa brak%ak i>in e4e 7irer& @4e 7irin'e, 96"& ken-i paltosunu 4e 3apkasn 7iyip yanna bastonunu al%a-an -"nn >karW ba9>enin ortasna 7el-iin-e sanki bir-enbire se47ili bas"lonunu 9atrla%3 7ibi y+6+n+ buru3turur 4e 96la e4e ko3ar& 2iri3 kapsnn ar-n-a yine s+t>+ kya#etlerini 7iyer, sakin sakin arabaya y+r+r 4e >eker 7i-er& 3in asl

anla3lr: :abpleasure karsnn el%aslarn >al%3trW karsnn ken-isin-en 3+p9elen-iini 4e 7+n boyun'a e4i 7B6etle%eleri i>in -etekti#ler tuttuunu bil%ekte-ir& Ba9>enin ortas "u ka-ar y+r+y+p -e bastonunu yan%a al%a-n #ark e-in'e y+6+n+ buru3turup e4e 7eri ko3%asnn, e4i 7B6etleyen -etekti#lere -oal 7el%esini sala%ak i>in bastona -uy-uu Pka>k>aP balln ser7ile%i3 ol%asna 7+4eniyor-un *sa'as, bastona ballnn tek Panla%P ba3kalarna bunun bir anla% ol-uunu -+3+n-+rt%ektir& Cetekti#in yBnte%ini Ppo6iti#P -oa bili%lerine B67+ yBnte%in bir 4ersiyonu olarak 7Br%enin niye b+t+n+yle yanlt' ol-uu artk anla3l%3 ol%al: PEesnelP bili% a-a%nn -a Pyanl3 7Br+n+3e n+#u6 e-ip 7i6li 7er>eklieP ula3t -oru-ur -oru ol%asna -a onun ura3%ak 6orun-a ol-uu yanl3 7Br+n+3 al-at%a boyutun-an yoksun-ur& *Bt+, al-at' bir Tanr 9ipote6ini kabul et%e-ii%i6 s+re'e, 9ili% a-a%nn nesnesi tara#n-an Pal-atl-nP, yani kar3sn-aki yanl3 7Br+n+3+n Psa-e'e 4arolu3 ne-enini 7i6le%ek i>in 4arol-uunuP 9i>bir surette sByleye%eyi6& 2el7el-i%, PnesnelP bili% a-a%nn tersine, -etekti# 9akikate, yanl3 7Br+n+3+ basit>e iptal e-erek ula3r: Gnu 9esaba katar& Aol%es, :abpleasure1n bastonunun esra"ryla kar3la3tn-a, ken-i ken-ine PBunun anla%n bir kenara brakal%, bu sa-e'e bir tu6ak,P -e%e6, ken-ine >ok #arkl bir soru sorar: PBastonun 9i>bir anla% yok, sB6-e ona at#e-ilen B6el anla% tabii ki sa-e'e bir tu6akW a%a su>lu, bi6i tu6aa -+3+r+p bastonun ken-isi i>in B6el bir anla% ol-uuna inan%a%6 salayarak ta% olarak ne ka6anyorQP Aakikat al-at%a alannn PBtesin-eP yat%a6, ta% -a al-at%ann PniyetiPn-e, B6neleraras i3le4in-e yatar& Cetekti# yanl3 95 Y8MJ* B8*M8* 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J =5 sa9nenin anla%n 7Br%e6-en 7eliyor -eil-ir sa-e'e: Gnu ken-i ken-ine 7Bn-er%e yap%a noktasna, yani tek anla%nn, ba3kalarnn onun bir anla%a sa9ip ol-uunu -+3+n%esin-en ibaret ol-uunun bari6 bi>i%-e ortaya >kt noktaya iter& *atilin sB6'ele%e konu%unun belli bir seni al-atyoru% konu%u ol-uu nokta-a, -etekti# en ni9ayet ona %esa5nn -oru anla%n 7eri 7Bn-ereb+%ekte-ir: Seni al-atyoru%, -etekti#in katili bekleyip, #or%+le 7Bre, onun ken-i %esa5n -oru anla%yla, yani tersine >e4ril%i3 olarak ona 7eri -Bn-+r-++ nokta-a ortaya >kar& Cetekti# katile 3Byle -er " bu seni al-atyoru%1la, bana %esa5 olarak 7Bn-er-iin 3ey beni% sana i#a-e ettii% 3ey-ir 4e sen bunu yaparak 9akikati sByl+yorsun Q PB0CX !8I<@C0@E D<E@P G08I8* C@T@*T! @n ni9ayet, -etekti#in a- kBt+ye >k%3 Pali%i%utlaklkP 4e Pyanl"%a6lPn uy7un yerine oturtabile'ek konu%a 7el-ik& Gkurun, en sonun-a -etekti#in olay >B6e'ein-en e%in ol%as, onun 9akikate 9i>bir al-at' 7Br+n+3+n tu6ana -+3%e-en ula3a'a 4arsay%n i>er%e6& Mesele -a9a >ok, onun katili -+pe-+6 al-at%a esnasn-a yakalaya'ak, yani onu onun kurna6ln 9esaba katarak tu6aa -+3+re'ek ol%as-r& *atilin ta% -a ken-ini kurtar%ak i>in i'at ettii kan-r%a'a >Bk+3+n+n ne-eni olur& Bi6i a>a 4urann ta% -a al-at%a >abas ol-uu bu t+r para-oksal bir -uru%, 3+p9esi6, an'ak Panla%P alann-a, anla%lan-r' bir yap alann-a %+%k+n-+rW -etekti#in Pali%i%utlaklP i3te bu bak%-an psikanalistinkinin tpa tp ben6eri-irW psikanalist -e 9asta tara#n-an Pbil-ii #ar6e-ilen B6neP Nle su5et suppose sa4oirO olarak kabul e-ilir " peki neyi bil-ii #ar6e"-ilirQ @yle%i%i6in 9akiki anla%n, ta% -a 7Br+nt+n+n al-at'ln"-a 7Br+n+rl+k ka6anan anla%& Eiteki% -etekti#in alan, tpk psika"nalistinki 7ibi, Pol7ularP -eil, anla% alan-r b+t+n+yle: Ca9a Bn'e -e

belirttii%i6 7ibi, -etekti#in anali6 ettii su> sa9nesi tan% 7erei Pbir -il 7ibi yaplan%3tr&P 2Bsterenin te%el B6ellii #arklla3%aya -ayal bir karakteri ol%as-r& Bir 7Bsterenin ki%lii -ier 7Bsterenlerle arasn-aki #arklarn topla%n-an ibaret ol-uuna 7Bre, bir 9& 0a'an, T9e!our!un-a%ental:on'epts o#,sy'9o"8nalysis, s& 139"4? N8lnt, a%a>lar%6a uy-ur%ak a%a'yla bira6 -ei3tiril-i tabii kiO& B6elliin na%e4'u-iyeti -e po6iti# bir -eere sa9ip olabilir& 3te bu y+6-en -etekti#in 9+neri, PBne%si6 ayrntlarnP olas anla%n ka4rayabil%ekten >ok na%e4'u-iyetin ken-isini Nbelli bir ayrntnn yokluunuO anla%l 7Brebil%ekte yatar"b+t+n S9erlo'k Aol%es -iyalo7larnn en +nl+s+n+n P2+%+3 8le4P-e 7e>en 3u -iyalo7 ol%as raslant -eil-ir belki -e: PCikkati%i >ek%ek iste-iini6 bir 9usus %+ 4arQP P*Bpein 7e'eleyin ser7ile-ii tu9a# -a4ran3&P P*Bpek 7e'eleyin bir 3ey yap%a%3 ki&P PTu9a# -a4ran3 -e-ii% -e bu 6aten,P -e-i Aol%es& Cetekti# katili i3te bByle tu6aa -+3+r+r: Sa-e'e #iilin katilin sil%eyi ba3ara%a- i6lerini 7Brerek -eil, aslen bir i6 yokluunun ken-isini bir i6 olarak 7Brerek&1? Ce%ek ki Pbil-ii #ar6e-ilen B6neP olarak -etekti#in i3le4ini 3Byle a-lan-rabiliri6: Su> sa9nesi >ok >e3itli ipu>lar, bari6 bir Br+nt+s+ ol%ayan anla%s6, -ank ayrntlar i>erir Ntpk psikanali6 s+re'in-e anali6 e-ilen 9astann Pserbest >ar3%larP 7ibiO 4e -etekti#, sr# 4arlyla bile, b+t+n bu ayrntlarn 7eri -Bn+3l+ olarak anla% ka6ana'an 7aranti altna alr& Ba3ka bir -eyi3le, Pali%i%utlaklP aktar%n sonu'u-ur N-etekti#le aktar% ili3kisi i>in-e olan ki3i, Bn'elikle, onun Ratson konu%un-aki arka-a3-r, -etekti# bu arka-a3na anla%n kesinlikle ka4raya%a- bil7iler 4erirO,11 Cetekti# Byk+s+n+n -Bn7+sel yapsn, ta% -a -etek" 1?& 3te bu y+6-en, son S9erlo'k Aol%es 9ikSyelerin-en birin-eki Pe%ekli boya'P, 7ayet 6eki'e bir 3ey yap%asna ra%en, 7Bsteren -+6enine B67+ b+t+n 9ileler-en yararlanyor, -ene%e6 asln-a& 2en> bir se47iliyle beraber ka>t #ar6e-ilen kars kayp olan bu ya3l %e%ur bir-enbire e4i yeni-en boya%aya ba3la%3tr "ne-enQ Ta6e boya kokusu %isa#irlerin bir ba3ka kokuyu, Bl-+r+p e4e sakla- kars ile S3nn >+r+yen 'esetlerinin kokusunu al%asn Bnlesin -iye& Ca9a -a 6eki'e bir 9ile, -u4arlar boyayarak, boya kokusunun ba3ka bir kokuyu bastr%ak a%a'n 7+tt++ i6leni%ini k3krt%ak, asln-a saklana'ak bir 3ey ol%a- 9al-e bir 3eyler saklyor%u3u6 i6leni%ini k3krt%ak olur-u& 11& PBil-ii #ar6e-ilen B6neP konusun-a, bil7i ile onu 'isi%le3tiren B6nenin aptal'a, anla%s6 %e4'u-iyeti arasn-aki bu balanty ka4ra%ak >ok Bne%li-ir& PBil-ii #ar6e-ilen B6neP, sr# %e4'u-iyetiyle, kaosun anla% ka6ana'an, Pbu -elilikte bir %antkP ol-uunu 7aranti altna alan biri-ir& Aal 8s9by1nin aktar%n sonu>laryla il7ili #il%inin ba3l Bein7 T9ere NPGra-a Gl%akP anla%n-a " a%a T+rkiye1-e PAo37el-ini6 Bay Tali9P a-yla oyna%3 " >&n&O i3te bu ne-enle 7ayet yeterli saylabilir: ,eter Sellers1n oyna- 6a4all ba9>4an :9an'e1n NBa9>4ann a- Y8MJ* B8*M8* = ti#in Panla% 7arantBr+P olarak i37al ettii bu B67+l konu%-an yola >karak ay-nlatabiliri6& Ba3lan7>ta eli%i6-e a>klan%ayanlar-an, -a9a -orusu anlatl%ayanlar-an olu3an bir bo3luk 4ar-r NPEasl ol-uQ :inayet 7e'esi neler ol-uQPO Bu bo3luun etra#n ku3atan 9ikSye -etekti#in eksik anlaty ipu>larn yoru%layarak yeni-en in3a et%eye yBnelik >abalaryla 9arekete 7e>irilir& BByle'e, ba3lan7> -e%eye layk bir ba3lan7'a an'ak en son-a, -etekti# b+t+n 9ikSyeyi Pnor%alP, >i67isel bi>i%iyle en ni9ayet anlatabil-ii, P7er>ekten neler olup bittiiniP b+t+n bo3luklar -ol-urarak yeni-en in3a e-ebil-ii 6a%an ula3r6& Eiteki% ba3lan7>ta 'inayet 4ar-r " tra4%atik bir 3ok, Pnor%alP ne-en"sonu> 6in'irini kesintiye uratyor 7ibi 7Br+n-++ i>in si%7esel 7er>eklie -a9il e-ile%eyen bir olay 4ar-r& Bu patla%a Snn-an sonra, 9ayatn en sra-an olaylar bile te9-itkSr

olaslklarla -ol%u3 7Br+n+rW ne-en ile sonu> arasn-aki Pnor%alP ba askya aln- i>in 7+n-elik 7er>eklik kSbus 9aline 7elir& Bu ra-ikal a>l%a, si%7esel 7er>ekliin bu >B6+l+3+ olaylarn kurall ar-3klnn bir t+r Pkurals6 art ar-alaP -Bn+3%esini 7etirir beraberin-e 4e bu y+6-en si%7eselle3tiril%eye -irenen Pi%kSns6P 7er>ekle bir y+6le3%e ya3an-na tanklk e-er& Bir-enbire, i%kSns6 -a9il P9er 3ey %+%k+n-+rP& Cetekti#in rol+ ta% -a Pi%kSns6n %+%k+n ol-uunuP 7Bster%ek N@llery UueenO, yani tra4%atik 3oku yeni-en si%"7eselle3tir%ek, si%7esel 7er>eklie -a9il et%ektir& Cetekti#in %e4'u-iyeti bile kurals6 ar-3kln kurall ar-3kla -Bn+3%esini, ba3ka bir -eyi3le, Pnor%alliinP yeni-en tesis e-ile'eini pe3inen 7aranti e-er& PTali9, KansP anla%na 7eliyor " >&n&O ken-ini "ta%a%en tesa-+# eseri bir yanl3 anla%a y+6+n-en" belli bir yer-e bul%as, ba3kalar i>in aktar% yerini i37al et%esi yeterli-ir: Ae%en bil7e PTali9li Ba9>4anP i3le4i 7Br%eye ba3lar& Ba9>4ann aptal'a la#larnn, ba9>e'ilik te'r+belerin-en 4e s+rekli seyrettii tele4i6yon-an 9atrla- krk -Bk+k par>alarn, bir-enbire bir ba3ka, P%eta#orikP, P-a9a -erinP anla% i>er-ii #ar6e-ilir& Mesela k3n 4e ba9ar-a ba9>eye nasl bak%ak 7erektiiyle il7i li >o'uksu la#lar, s+per 7+>ler arasn-aki ili3kiler-e bu6larn >B6+l%esine yaplan -erin kinayeler -iye yoru%lanr& !il%-e basit insann sa-uyusuna bir B47+, onun u6%anlarn y+6eysellii kar3sn-a ka6an- bir 6a#er 7Bren ele3tir%enler kesinlik le yanl%akta-rlar& !il%, bu bak%-an kesinlikle 9i>bir ta4i6 4er%e6, :9an'e bii t+n+yle 4e a' 4eri'i Bl>+-e bu-ala biri olarak beti%lenir, onun Pbil7eP biriy%i3 7i bi 7Br+l%esi Pora-a ol%aPsnn, aktar% yerin-e ol%asnn sonu'u-ur& 8%erikan psikanali6 kuru%u 0a'an1 9a6%e-e%e%i3 olsa -a, Aolly44oo- onun sapta%alar% -a9a a>k ol%u3tur neyse ki& 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J =F Bura-a 'inayetin, -a9a -orusu 'ese-in B6neleraras boyutu 'an al' Bne%-e-ir& Eesne olarak 'eset bir 7rup bireyi birbirine balaya'ak 3ekil-e i3ler: :eset onlar bir 7rup N3+p9eliler 7rubuO olarak kurar, ortak su>luluk 9isleri yoluyla onlar bir araya 7etirir 4e bir ara-a tutar " 9epsi -e katil olabilir-i, 9epsinin bunu yap%ak i>in ne-eni 4e yapa'ak #rsat 4ar-& Cetekti#in rol+, yine, bu e4renselle3tiril%i3, y+"6er"7e6er su>luluk 9issinin yaratt >k%a6, ta% -a tek bir B6neye yerle3tirip b+t+n -ierlerini te%i6e >kararak orta-an kal-r%aktr&12 7el7eleli%, bura-a analistin yBnte%i ile -etekti#in yBnte%i arasn-a kurulan ben6e3ikliin snrlar ortaya >k%aya ba3lar& Yani, aralarn-a bir ko3utluk olu3turup, psikanalist Pi>P, psi3ik 7er>eklii anali6 e-erken, -etekti# P-3salP, %a--i 7er>eklikle snrl-r -e%ek yet%e6& Yapl%as 7ereken 3ey 3u 'an al' soruyu sorarak bu ikisinin Brt+3"t++yeri tan%la%aktr: 8nalitik yBnte%in bu 3ekil-e P-3salP 7er>eklieP ta3n%as, Pi>selP libi-inal ekono%i alannn ken-isini nasl etkilerQ :e4aba -a9a Bn'e i3aret et%i3tik: Cetekti#in yapt, 7ruptaki 9erkesin katil olabile'ei Nyani, #iili i3leyen 9er ki%se, 'eset tara#n-an kurulan 7rubun ar6usunu 7er>ekle3tir-ii i>in, ar6u%u6un bi"lin>-3n-a 9epi%i6in katil ol-uuO 3eklin-eki libi-inal olasl, Pi>leVP 9akikati, Nara%6-an se>ilen su>lunun katil ol-uu 4e bByle'e bi6i% %asu%iyeti%i6i 7aranti altna al-O P7er>eklikP -+6eyin-e orta-an kal-r%aktan ibarettir& Cetekti#in >B6+%+n+n te%el 9akikatsi6lii, 4arolu3sal yanl3l -a bura-an 7elir: Cetekti# ol7usal 9akikat Nol7ularn -oruluuO 4e ar6u%u6la il7ili Pi>selP 9akikat arasn-aki #ark +6erine oynar& Gl7ularn -oruluu a-na, Pi>selP, libi-inal 9akikat """" B-+n 4erir 4e 9epi%i6i ar6u%u6un 7er>ekle3%esin-en -uy-uu%u6 su>luluk 9issin-en kurtarr, >+nk+ bu 7er>ekle3tir%e i3i sa-e'e su>luya isnat e-ilir& Bu ne-enle, libi-inal ekono%i a>sn-an -etekti#in P>B6+%+P bir t+r 7er>ekle3tiril%i3 sanr-an ba3ka bir 3ey -eil-ir& Ce-ekti#, aksi tak-ir-e su>luluk 9issinin sanrsal bir bi>i%-e bir 7+na9 ke>isine yanstl%asn-an ibaret kala'ak 3eyi Pol7ularla kantlnP, yani 7+na9

ke>isinin 7er>ekten -e su>lu ol-uunu kantlar& Ce" 12& 87at9a :9ristie1nin Kark @kspresin-e :inayet1i 6eki'e bir istisnayla bunu -orular: Bura-a 'inayet b+t+n 3+p9eliler tara#n-an i3len%i3tir 4e ta% -a bu ne-enle su>lu ola%a6lar, yani para-oksal a%a 6orunlu sonu> 3u-ur: Su>lu kurbanla bP lii3+r, yani 'inayetin 9ak e-il%i3 bir 'e6a ol-uu ortaya >kar& == Y8MJ* B8*M8* 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J =9 tekti#in >B6+%+n+n yaratt %ua66a% 9a6, bu libi-inal ka6an>tan, on-an el-e e-ilen bir t+r art kSr-an kaynaklanr: 8r6u%u6 7er>ekle3%i3tir 4e bi6 bunun be-elini B-e%ek 6orun-a bile -eili6-ir& BByle'e psikanalist ile -etekti# arasn-aki kar3tlk ayan beyan ortaya >kar: ,sikanali6 kar3%6a ta% -a ar6u%u6a ula3%a kar3l B-e%ek 6orun-a ol-uu%u6 be-eli, tela#isi ol%ayan bir kayb NPsi%7esel kast"rasyonuPO >kar%akta-r& Cetekti#in Pbil-ii #ar6e-ilen B6neP i3le4ini 7Br%e tar6 -a ona 7Bre -ei3e'ektir: Ee-ir -etekti#in sr# 4arlyla bile 7aranti altna al-Q Ta% -a 9er t+rl+ su>luluk 9issin-en kurtula'a%6, ar6u%u6un 7er>ekle3%esin-en -uya'a%6 su>luluun 7+na9 ke>isin-e P-3salla3trla'aP 4e sonu> olarak, be-elini B-e%e-en ar6u -uyabile'ei%i6-ir 7aranti altna alnan& ,9ilip Marlo44e1un Yolu *08S* C@T@*T!@ *8IK) S@IT C@T@*T! *lasik -etekti# anlatlarnn belki -e en 'a6ip yan, %+3terinin en ba3ta -etekti#e anlatt 9ikSyenin b+y+leyi'i, tekinsi6, r+yay an-ran nitelii-ir& 2en> bir 9i6%et>i Aol%es1a, 9er saba9 tren istasyonun-an i3e 7elirken, y+6+n+ 7i6leyen utan7a> bir a-a%n bisikletle belli bir %esa#e-en ken-isini takip ettiini, ken-isi ona yakla3%aya >al3t an-a ise ka>tn anlatr& Ba3ka bir ka-n Aol%es1a i34ereninin ken-isin-en talep ettii 7arip 3eyleri anlatr: Aer ak3a% eski %o-a bir elbise 7iyip sa>larn Brerek birka> saat pen'erenin yann-a otur%as kar3ln-a 7ayet 7+6el bir +'ret al%akta-r& Bu sa9neler Byle ku44etli bir libi-inal 7+> uy7ularlar ki insann i>in-en nere-eyse -etekti#in Prasyonel a>kla%aPsnn asl i3le4inin bu sa9nelerin +6eri%i6-e yaratt b+y+y+ kr%ak, yani bi6i bu sa9nelerin sa9nele-ii ar6u%u6un 7er>eiyle y+6le3%ekten kurtar%ak ol-uunu sByle%ek 7elir& Sert -etekti# ro%an bu bak%-an b+t+n+yle #arkl bir -uru% sunar& Bura-a, -etekti#, yanl3 sa9neyi anali6 e-ip b+y+s+n+ orta-an kal-r%asn salaya'ak %esa#eyi yitirirW kaotik, yo6 bir -+nyayla kar3 kar3ya 7elen akti# bir ka9ra%an 9aline 7elir, bu -+nyaya ne ka-ar %+-a9ale e-erse bu -+nyann kBt+l+klerine -e o ka-ar bula3r& Bu ne-enle klasik -etekti#le sert -etekti# arasn-aki #ark, P-+3+nselP #aaliyete kar3 P#i6ikselP #aaliyet -iye belirle%ek, klasik %antk 4e >karsa%a -etekti#i %u9ake%eyle %e37ulken sert -etekti#in aslen takip 4e -B4+3le %e37ul ol-uunu sByle%ek kesinlikle yanlt' ola'aktr& 2er>ek kopu3, 4arolu3sal a>-an, klasik -etekti#in 9i> -e P%e37ulP, 9i> -e an7a5e ol%a%as-r: G -3sal konu%unu 9ep korurW 'ese-in kur-uu 3+p9eliler 7rubu arasn-a ya3anan ili3kiler-en -3lanr& Cetekti# ile analist arasn-a kurulan ben6e3ikliin te%elin-e ta% -a -etekti#in konu%unun Ntabii ki bu konu%u PnesnelP bili% a-a%nn konu%uyla kar3tr%a%ak 7erek: Bili% a-a%nn ara3tr%a nesnesine kar3 takn- %esa#e ba%ba3ka bir nitelik ta3rO bu -3sall"-r& ki -etekti# tipi arasn-aki #arka i3aret e-en ipu>larn-an biri, %ali B-+l kar3sn-a takn-klar ta4rlar-r& *lasik -etekti# 4akay >B6-+kten sonra 4er-ii 9i6%etin kar3l olan B-e%eyi belir7in bir 9a6la kabul e-er, oysa sert -etekti# kural

olarak paray 9or 7Br+r 4e elin-eki 4akay a9laki bir %isyonu 7er>ekle3tiren birinin ki3isel a-an%3lyla >B6er, a%a bu balan%3lk -a >ounlukla sinik bir %askenin ar-na 7i6lene'ektir& Bura-a sB6 konusu olan klasik -etekti#in ta%a9kSr ya -a insani a'lar 4e a-aletsi6lik kar3sn-a 9i>bir 3ey 9isset%eye'ek ka-ar ka3arlan%3 ol%as -eil " >ok -a9a in'e bir nokta 4ar: D-e%e onun libi-inal Nsi%7eselO bor> 4e bor> B-e%e -Bn7+s+ne kar3%aktan ka>n%asn salar& D-e%enin si%7esel -eeri psikanali6-e -e ayn-r: 8nalistin al- +'ret onun PkutsalP %+ba-ele 4e #e-akSrlk alann-an u6ak -ur%asn, yani anali6 ettii ki3inin libi-inal -Bn7+s+ne kar3%aktan ka>n%asn salar& 0a'an B-e%enin bu boyutunu, ta% -a, PLaln%3 MektupP Byk+s+n+n sonun-a, polis 3e#ine %ektubun elin-e ol-uunu, a%a onu an'ak uy7un bir +'ret kar3ln-a 4erebile'eini sByleyen Cupin1le balantl olarak 7+n-e%e 7etirir: G 6a%ana ka-ar 9ayranlk 4eri'i, nere-eyse abartl -ene'ek Bl>+-e aklseli% sa9ibi bir a-a% olan Cupin1in, bir-enbire k+>+k 9esaplar pe3in-e ko>an bir a-a% 9aline 7el-ii anla%na % 7elir buQ Ben bu 9arekette %ektuba bal kBt+ %ana 1%n yeni-en satn aln3n 7Br%ekte tere--+t et%iyoru%& 2er>ekten -e Cupin +'retini al- an-an itibaren oyunun -3na >k%3 olur& Bunun ne-eni sa-e'e %ektubu ba3ka birine 4er%i3 ol%as -eil, 7+-+lerinin 9erkes i>in 7ayet a>k ol%as-r " parasn al%3tr, olay artk onu il7ilen-ir%e%ekte-ir& Bala%, +'retin kutsal -eerini a>k>a 7Bster%ekte-ir&&& <a%an%6 9astalarn b+t+n >aln%3 %ektuplarnn ta3y'ln yap%akla 7e>iren bi6ler -e epey bir para alr6& Bu konu-a -ikkatli -+3+n%ek la6% " para al%asay-k, 8treus ile T9ysestes1in oyununa, 7elip 9akikatlerini bi6e e%a" 9? Y8MJ* B8*M8* net e-en b+t+n B6nelerin -a9il ol-uu oyuna bi6 -e -a9il olur-uk&&& Aerkes bilir ki parayla sa-e'e nesneler satn aln%a6, bi6i% k+lt+r+%+6-e en a3a #iyattan 9esaplanan +'retler parayla B-e%e yap%aktan >ok >ok -a9a te9likeli bir 3eyi, yani birine bir 3ey bor>lu ol%ay nBtrle3tir%e i3le4ini 7Br+r&13 *sa'as, Cupin +'ret talep e-erek, %ektuba sa9ip olanlarn yakalan- PlanetiP "si%7esel 3ebeke i>in-eki yeri" Bnle%i3 olur& Sert -etekti# ise, tersine, en ba3tan beri Pi3in i>in-eP-ir, -Bn7+ye yakalan%3tr& Bir kere onu esrar >B6%eye iten 3ey, belli bir na%us bor'u ol%as-r& Mi'key Spillane1in ro%anlarn-a Mike Aa%%er1n 7+tt++ ilkel kan -a4as et9osun-an :9an-ler1n ,9ilip Marlo44e karakterine -a%7asn 4uran in'elikli yaralan%3 B6nellik 9issine ka-ar u6anan 7eni3 bir %en6il-e bu PNsi%7eselO 9esaplarn 7Br+l%esiP -uru%uyla kar3la3r6& kin'isinin nu%unelik bir Brnei, :9an-ler1n ilk ksa 9ikSyelerin-en P*6l I+67SrP-r& 0ola Bursley1nin se47ilisi beklen%e-ik bi>i%-e Bl%+3t+r& Gna -uy-uu b+y+k a3kn bir ni3anesi olarak, ken-isine 9e-iye ettii pa9al bir in'i kolyeyi sakla%akta-r, a%a ko'asnn 3+p9elen%e%esi i>in ona kolyenin taklit ol-uu yalann uy-urur& 0ola1nn eski 3o#Br+ kolyeyi >alar 4e kolyenin 7er>ek ol-uunu 4e onun i>in >ok Bne%li ol-uunu ta9%in e-erek 3anta5 yapar& *olyeyi 7eri 4er%ek 4e 0ola1nn ko'asna kolyenin sa9i'i ol-uunu sByle%e%ek i>in para ister& Kanta5' Bl-+r+l-+kten sonra, 0ola NMar"lo(e1un Bn'+s+ -enebile'ekO .o9n Cal%as1tan kayp kolyeyi bul%asn ister, a%a Cal%as kolyeyi bulup pro#esyonel bir kuyu%'uya 7Bster-iin-e, kolyenin sa9te ol-uu anla3lr& 8nla3lan 0ola1nn b+y+k a3k -a sa9tekSrn teki-ir, ans -a bir yanlsa%a-an ibarettir& 2el7el-i% Cal%as ka-n in'it%ek iste%e6, o y+6-en -e u'u6 i3ler >karan bir kalpa6ana taklit kolyenin B6ellikle a'e%i'e yapl%3 bir takli-ini yaptrr& 0ola tabii ki Cal%as1n ona 4er-ii kolyenin ken-i"sininki ol%a-n 9e%en anlar, Cal%as -a 3anta5'nn %u9te%elen ona bu takli-i ia-e e-ip Bb+r+n+ -a9a sonra satabil%ek i>in ken-isine sakla%a niyeti 7+tt++ a>kla%asn 7etirir& 0ola1nn b+y+k a3knn, 9ayatna anla% 4eren ans

bByle'e bo6ul%a%3 olur& BByle bir iyilik e-i%inin bir t+r a9laki 7+6ellii ol%a- sBylene%e6 tabii ki, a%a yine -e bu e-i% psikanali6 etiine aykr-r: Bu e-i%, Btekini 13& .a'/ues 0a'an, T9e @7o in !reu-1s T9eory an- in t9e Te'9ni/ue o#,sy'9o"analysis, Ee( York: Eorton, 19==, s& 2?4& 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J 91 e7o"i-ealini ykarak onu in'ite'ek bir 9akikatle y+6le3%ekten kurtar%ay a%a>la%akta-r& Bu t+r bir %+-a9ale, klasik -etekti#in Pbil-ii #ar6e-ilen B6ne Pye ben6er bir rol oyna%asn salayan P-3salP konu%un kaybe-il%esini beraberin-e 7etirir& Yani, kural olarak klasik -etekti# ro%annn anlat's 9i>bir 6a%an -etekti# -eil-ir, bu ro%anlarn anlat's ya Pali%i%utlakP bir anlat' ya -a olayn 7e>tii 6+%renin se%patik bir +yesi, ter'i9en -e -etekti#in Ratson4ari yar-%'s-r " ksa'as, onun i>in -etekti#in Pbil-ii #ar6e-ilen B6neP ol-uu ki3i-ir& PBil-ii #ar6e-ilen B6neP bir aktar% +r+n+-+r 4e bu y+6-en -e birin'i tekil 3a9sta anlatl%as yapsal olarak i%kSns6-r: Tan% 7erei bir ba3kas tara#n-an Pbil-ii #ar6e-ilirP& Bu ne-enle, -etekti#in Pi> -+3+n'elerine 7ir%ek kesinlikle yasaktr& Mu9ake%e tar6, ara sra sorulan 4e sBylenen, -etekti#in ka#asnn i>in-e olup bitenlerin ula3l%a6ln -a9a -a 4ur7ula%a i3le4i 7Bren 7i6e%li sorular 4e sB6ler 9ari>, 6a#er ka6anlan en son Sna ka-ar 7i6li kal%al-r& 87at9a :9ristie bu t+r sB6lerin +sta--r, a%a ba6en %aniyerist u>lara kayar 7ibi olur: ,oirot, >etre#il bir soru3tur%ann orta yerin-e, >ounlukla P0ey-inin 9i6%et>isinin ne renk >orap 7iy-iini tesa-+#en -e olsa 7Br-+n+6 %+QP 7ibi bir soru sorarW 'e4ab al-ktan sonra -a byklarn titreterek PG 9al-e olay ta%a%en a>kVP -iye %rl-anr& Sert -etekti# ro%anlar ise >ounlukla birin'i tekil 3a9s tara#n-an anlatlr, anlat' -etekti#in ken-isi-ir Nbunun -ikkate -eer 4e enikonu yoru%lan%as 7ereken bir istisnas, bir>ok ro%anyla Cas"9iel Aa%%ett1trO& 8nlat perspekti#in-eki bu -ei3i%in, -oruluk ile al-at%a -iyalektii i>in -erin sonu>lar 4ar-r elbette& Sert -etekti#, en ba3ta bir 4akay kabul e-erek, +6erin-e kontrol kura%a- bir -i6i olaya kar3rW bir-enbire Penayi yerine kon-uuP ortaya >kar& Ba3ta kolay%3 7ibi 7Br+nen i3, >apra3k bir oyuna -Bn+3+r 4e -etekti#in b+t+n >abas i>ine -+3t++ tu6an ne i-++n+ anla%aya yBneliktir& Jla3%aya >al3t P9akikatP, sa-e'e aklna yBnelik bir %ey-an oku%a -eil-ir, etik a>-an 4e >ounlukla -a a' 4eri'i bir bi>i%-e 3a9sn il7ilen-irir& Bir par>as 9aline 7el-ii al-at%a oyunu B6ne olarak sa9ip ol-uu ki%lii te9-it e-er& *sa'as, sert -etekti# ro%ann-a al-at%ann -iyalektii, peylerinin ne ol-uunu ka4raya%a- karaba"san4ari bir oyuna yakalan%3 akti# bir ka9ra%ann -iyalektii-ir& @yle%leri Bn7Br+l%e%i3 bir boyut ka6anr, birine bil%e-en 6arar 4ere" 92 Y8MJ* B8*M8* bilir " bByle'e iste%e-en i>ine -+3t++ su>luluk 9issi onu Pna%us bor'unu B-e%eyeP 6orlar&14 Ce%ek ki bu -uru%-a, bir t+r P7er>eklik kaybP ya3ayan, ken-ini ki%in 9an7i oyunu oyna-nn 9i>bir 6a%an anla3la%a- r+yay an-ran bir -+nyann i>in-e bulan ki3i "P3+p9eliler 7rubuPnun +rk%+3 %ensuplar -eil" -etekti#in ken-isi-ir& Te e4renin bu al-at' karakterini, te%el-eki bo6ul%u3luunu ete ke%ie b+r+n-+ren ki3i, -etekti#i al-atan 4e Penayi yerine koyanP ki3i, kural olarak, # e%%e #a"tale1-iW bu y+6-en -e son P9esapla3%aP >ounlukla -etekti#in bu ka-nla kar3la3%asn-an ibarettir& Bu kar3la3%a Aa%%ett 4e :9an-"ler1-a ol-uu 7ibi +%itsi6'e bir tesli%iyet 4eya sini6%e ka>3tan, Mi'key Spillane1-e ol-uu 7ibi enikonu bir katlia%a ka-ar >ok >e3itli tepkiler -ourur N], t9e .ury1nin son say#asn-a Mike Aa%%er, Bl%ek +6ereyken ona

se4i3%enin ortasn-a ken-isini nasl Bl-+rebil-i"ini soran 9ain se47ilisine Pkolay ol-uP -iye 'e4ap 4erirO& @4renin bu %ulakl, bu al-at'l 4e bo6ul%u3luu, niye art"keyi# 4aa-inin ar-n-a Bl+%'+l bir te9likeyi 7i6leyen bir ka-n-a 'isi%le3tirilirQ Bu te9like ta% olarak ne-irQ Bi6i% 'e4ab%6, 7Br+n+3+n tersine, #e%%e #atale1%& ra-ikal bir etik ta4r, Par6usun-an 4a67e>%e%eP, asl %a9iyetinin Bl+% -+rt+s+ ol-uunun ortaya >kt en son an-a bile on-a 14& Cikkati Nya Pbil-ii #ar6e-ilen B6neP olarak ya -a birin'i 3a9s anlat' olarakO -etekti#ten kurbana NBoileau"Ear'e5a'O ya -a su>luya N,atri'ia Ai79s%it9, Iut9 Ien-eliO o-aklayan sa4a3" sonras Psu> ro%a%P%n son -ere'e il7in> y+kseli3ini 9esaba kat%a-k 3+p9esi6& Bu kay%ann 6orunlu sonu'u, anlatnn b+t+n 6a"%ansal yapsnn -ei3%i3 ol%as-r& AikSye Pbil-ikP >i67isel tar6-a sunulur, 4ur7u su>tan Bn'e olanlar +6erin-e-ir, yani artk su>un sonrasyla 4e olaylarn ona yol a>an 7i-i3at% yeni-en in3a et%eye yBnelik 7iri3i%lerle il7ilen%eyi6& Boileau"Ear"'e5a'1n ro%anlarn-a N%esela Ciaboli/ues1SsO 9ikSye >ounlukla, ba3na korkun> bir 'inayeti Bn'e-en 9aber 4eren tu9a# 3eylerin 7el-ii bir ka-n olan %+stakbel kurbann perspekti#in-en anlatlr, a%a bi6 en sonuna ka-ar b+t+n bunlar 7er>ek %i yoksa sa-e'e kurbann sanrlan % e%in ola%ay6& Dte yan-an, ,atri'ia Ai79s%it9 7B%n+3te Pnor%alP bir insan bir 'inayet i3le%eye itebile'ek >e3itli olu%sallklar 4e psikolo5ik >k%a6lar beti%ler& lk ro%an Tren-eki Yaban'lar1\ bile, te%el %atrisini kur%u3 -uru%-a-r: :inayet i3leyebile'ek psikotik bir katil ile ar6usunu psikotie at#la or7ani6e e-en, yani -+pe-+6 4ekaleten ar6ulayan bir 9isterik arasn-aki aktar% ili3kisin-en ba9se-iyoru6 NAit'9'o'k1un bu %atris ile ken-i Psu>luluk aktar%P arasn-aki yaknl 9e%en #ark et%i3 ol%as 3a3rt' -eil-irO& Bu ara-a PkurbanP ro%an ile Psu>luP ro%an arasn-aki bu kar3tlkla balantl il7in> bir Brnek Mar7aret Millar1n ba3yapt Beast in Tie(1-(& Bura-a bu ikisi Brt+3+r: Su>lunun su>un kurban, patolo5ik bir yarl%a ya3ayan bir ki3ilik ol-uu anla3lr& 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J 93 srar et%e ta4rn 'isi%le3tir-ii 3eklin-e-ir& !e%%e #atale1 re--e-erek etik ta4rn bo6an, ka9ra%ann ken-isi-ir& P8I<JSJEC8E T8<2@LM@Y@EP *8C)E ura-a Petik1le ne kaste-il-iini Bi6et1nin :ar%eri1%% +nl+ ,eter Brooks 4ersiyonuna ba34urarak netlie ka4u3turabiliri6& Yani bi6i% te6i%i6, Brooks1un B67+n %etin-e yapt -ei3ikliklerle, :ar%en1i sa-e'e tra5ik bir 3a9siyet -eil, -a9a ra-ikal bir bi>i%-e, 8nti7one soyun-an etik bir 3a9siyet 9aline 7etir-ii-ir& Yine, ilk ba3ta 8nti7one1 nin soylu #e-akSrl ile :ar%en1in %a94na ne-en olan se#a9at arasn-aki kar3tlktan -a9a b+y++ ola%a6%3 7ibi 7elir insana& 8%a :ar%en 4e 8nti7one, N8nti7one1nin 0a'an' oku%asna 7BreO Bl+% -+rt+s+n+n kayts6 3arts6 kabul+ olarak, benliin ra-ikal ta9ribine, 0a'an1n -eyi%iyle, salt #i6iksel yk%n Btesine 7e>en, yani ta% -a si%7esel olu3 4e bo6ulu3 -okusunun silin%esini 7erektiren Pikin'i Bl+%eP -uyulan bir B6le% olarak tan%layabile'ei%i6 ayn etik ta4rla balanrlar birbirine& Brooks, Pinsa#s6 kartPla il7ili aryay b+t+n eserin te%el %+6iksel %oti#i 9aline 7etir%ekte >ok 9akly-: PAer 6a%an Bl+%+ 7BsterenP kartla il7ili N+>+n'+ per-e-ekiO arya, ta% -a :ar%en1in, Bl+%+n+n >ok yaknla3%3 ol-uunu 7B6+n+ krp%a-an kabul e-erek etik bir stat+ ka6an- Sna kar3lk 7elir& Tesa-+#i a>l3larn-a 9er 6a%an Bl+%+ 9aber 4eren kartlar, :ar%en1in Bl+% -+rt+s+n+n bal ol-uu Pk+>+k 7er>ek par>asP-r& 3te :ar%en ta% -a sa-e'e "kar3la3t erkeklerin ka-erine -a%7asn 4uran bir ka-n olarak" ken-isinin -e ka-erin kurban ol-uunu, 9Ski% ola%aya'a 7+>lerin elin-e oyun'ak ol-uunu #ark ettii 6a%an -eil, ayn 6a%an-a ar6usun-an 4a67e>%eyerek ka-erini -e b+t+n+yle kabul ettii 6a%an, keli%eye 0a'an1n 4er-ii anla%-a bir PB6neP 9aline 7elir& 0a'an1a 7Bre bir B6ne son ta9lil-e,

+6eri%i6e -ayatlan 3eyi, Bl+% -+rt+s+n+n 7er>eini B67+r'e beni%se-ii%i6 bu Pbo35estPin a--r& Ba3ka bir -eyi3le, Pinsa#s6 kar# la il7ili aryaya ka-ar, :ar%en erkekler i>in bir nesne konu%un-ay-, b+y+le%e 7+'+ onlarn #anta6i %ekSnn-a oyna- role ba%ly-, Piplerin ken-i elin-e ol-uuP ya"nlsa%asyla ya3a%asna ra%en erkeklerin se%pto%un-an ba3ka bir 3ey -eil-i& Ei9ayet ken-isi i>in -e bir nesne 9aline 7el-iin-e, yani libi-inal 7+>lerin etkile3i%i i>in-eki pasi# bir unsur-an ibaret ol-uu" 94 Y8MJ* B8*M8* 8I<JEJE 2@IL@XEC@E *8LM8E)E * YG0J 95 nu anla-n-a, ken-ini PB6nele3tirirP, bir PB6neP 9aline 7elir& Eiteki% 0a'an' perspekti#ten bakl-n-a, PB6nele3%eP ken-ini bir PnesneP, P>aresi6 bir kurbanP olarak ya3a%ayla sk skya bal-r: Earsisist 3i3in%eleri%i6in kesin 9+k+%s+6l++yle y+6le3%e%i6i salayan bak3a 4erilen a--r& Brooks1un bunun b+t+n+yle #arkn-a ol-uunu kantla%ak i>in, en usta i3i %+-a9alesini 6ikret%e%i6 yeterli ola'aktr: Gperann sonunu kBkten -ei3tirir& Bi6et1nin B67+n 4ersiyonu iyi bilinir& Mata-or @s'a%illo1nun 6a#er ka6an%a pe3in-e ko3tuu arenann Bn+n-e, :ar"%en1in yanna 7elen +%itsi6 .ose ona tekrar ken-isiyle ya3a%as i>in yal4arr& Talebine al- 'e4ap terslen%ektir 4e #on-aki 3ark @s'a%illo1nun son 6a#erini ilan e-erken, .ose :ar%en1i b>aklayp Bl-+r+r " re--e-il%i3 4e kaybna ta9a%%+l e-e%eyen se47ilinin bil-ik -ra"%as-r bu& Gysa Brooks1un yoru%un-a, olay ba%ba3ka 7eli3ir& .ose :ar%en1-en al- son ret 'e4abn 9+6+nle kabul e-er, a%a :ar%en on-an u6akla3rken, u3aklar ona @s'a%illo1nun Bl+ be-enini 7etirirler " ka47ay kaybet%i3tir, boa onu Bl-+r%+3t+r& Ki%-i >Bk%e sras :ar%en1e 7el%i3tir& .ose1yi arena yaknlarn-aki ss6 bir yere 7Bt+r+p -i6 >Bker 4e b>akla%as i>in ken-ini ona sunar& Bun-an -a9a +%itsi6 bir son 4ar %-rQ @lbette 4ar-r: :ar%en .ose1yi, bu 6ay# a-a% terk e-ip se#il 7+nl+k 9ayatn ya3a%ay s+r-+rebilir-i& Ba3ka bir -eyi3le, P%utlu sonP b+t+n sonlarn en +%itsi6i olur-u& Sert -etekti# ro%anlarn-a 4e #il% noir1-aki #e%%e #atale #i7+r+ i>in -e ayn 3ey 7e>erli-ir: *a-n 9e% a-a%larn 9ayatlarn %a94e-er 9e% -e bir ikti-ar ar6usu taknts ol-uu i>in ken-i keyi# 3e94etinin kurban-r, 9e% birlikte ol-uu ki3ileri #ena 9al-e %anipule e-er 9e% -e ne i-++ belirsi6, +>+n'+ bir ki3iye, 9atta ba6en ikti-ars6 4e 'insel ki%lii belirsi6 bir a-a%a kul kBle olur& Gna bir 7i6e% 9alesi 4eren 3ey, ta% -a, e#en-i"kBle kar3tl i>in-e net bir yere oturtula%a%as-r& Youn bir 9a6 ya3yor%u3 7ibi 7Br+n-++ an-a, bir-enbire #e'i a' >ektii anla3lrW korkun>, a6a aln%a6 bir 3i--etin kurbany%3 7ibi 7Br+n-++ 6a%an, bir-enbire bun-an keyi# al- anla3lr& *eyi# %i alyor, a' % >ekiyor, insanlar %anipule %i e-iyor yoksa ken-isi -e %anipulasyon kurban % 9i>bir 6a%an e%in ola%ay6& !il% noir1-a Nya -a sert -etekti# ro%ann-aO #e%%e #atale1 in >Bkt++, %anipulasyon 7+>lerini yitir-ii 4e ken-i oyununa kurban 7ittii anlara o son -ere'e %ulak karakteri 4eren -e bu-ur& Bu Al bir >Bk+3+n ilk %o-elini, Malta Ka9ini1n-e Sa% Spa-e ile Bri7i- i1S)au79nessy arasn-aki son y+6le3%eyi ele alal%& Bri7i- -uru% llerin-eki kontrol+n+ kaybet%eye ba3layn'a, bir 9isteri nBbeti 7e"Tir, 9e%en bir strate5i-en Bb+r+ne 7e>er& Dn'e te9-itler sa4urur, Eonra alar 4e ken-isine 7er>ekte ne ol-uunu bil%e-iini sByler, % %ra bir-enbire yine souk 4e alay' bir %esa#e taknr, 4b& *sa'an, tutars6 9isterik %askeler yelpa6esinin b+t+n+n+ ser7iler& !e%%e #titale1% bu son >Bk+3 Sn "ka-n artk tB6+ ol%ayan bir ken-ilik, tu"lrl bir etik ta4r-an yoksun bir -i6i tutars6 %aske 7ibi 7Br+n%ekte-ir", b+y+le%e 7+'+n+n bu9arla3p bi6i bulant 4e tiksinti 9isleriyle ba3 ba3a

brakt bu an, -a9a Bn'eleri %ua66a% bir ba3tan >kar%a 7+'+ne sa9ip a>k se>ik bir bi>i% 7Br-++%+6 yer-e Pol%ayann 7Bl7elerin-en ba3ka bir 3ey 7Br%e-ii%i6P bu an, bu tersine -Bn+3 #tn, ayn 6a%an-a sert -etekti#in 6a#er Sn-r& 8rtk, b+y+leyi'i #e%"%e#atale #i7+r+ -alp 9isterik %askeler-en olu3an tutars6 bir yap"bo6a -Bn+3t++ 6a%an, -etekti# ni9ayet ona kar3 belli bir %esa#e ka6anp onu re--e-e'ek 7+'+ el-e et%ekte-ir& !e%%e #atale1in #il% noir1-aki ka-eri, en son-aki 9isterik >Bk+3+, 0a'an1n P*a-n yokturP Bner%esinin %+ke%%el bir Drnei-ir: *a-n Perkein se%pto%uPn-an ba3ka bir 3ey -eil-ir, b+y+le%e 7+'+ 4ar ol%ay3nn bo3luunu %askeler, -olaysyla ni9ayet re--e-il-iin-e, b+t+n ontolo5ik tutarll kaybolur& 8%a ta% -a 4ar ol%ayarak, yani ta% -a 9isterik >Bk+3+ y+6+n-en 4ar ol%ay3n beni%se-ii an-a, ken-ini PB6neP olarak kurar: Aisterikle3%enin Btesin-e onu en sa# 9aliyle Bl+% -+rt+s+ bekle%ekte-ir& !il% noir 9akkn-aki #e%inist ya6lar-a sk sk#e%%e #atale 1in erkee Nsert -etekti#eO Bl+%'+l bir te9-it olu3tur-uu, yani snrs6 key#inin erkein B6ne olarak sa9ip ol-uu ki%lii te9likeye att te6iyle kar3la3r6: Cetekti#, en sonun-a ka-n re--e-erek, ki3isel b+t+nl+k 4e ki%lik 9issini yeni-en ka6anr& Bu te6 -oru-ur, a%a 7enel-e anla3l-nn ta% tersi bir anla%-a& !e%%e#atale1in bu -enli te9-itkSr ol%as, erkei etkisi altna alp onu ka-nn oyun'a ya -a kBlesi 9aline 7etiren snrs6 key#i y+6+n-en -eil-ir& Yar7 yeti%i6i 4e a9laki ta4r%6 kaybet%e%i6e ne-en olan 3ey, b+y+le%e nesnesi olarak *a-n -eil-ir, ta% tersine, bu b+y+leyi'i %askenin ar-n-a 7i6li kalan 4e %askeler -+3t++n-e ortaya >kan 3ey-ir: Dl+% -+rt+s+n+ b+t+n+yle kabullenen sa# B6ne boyutu-ur& *ant1n ter%inolo5isiyle sBylersek, ka-n patolo" B8*M8* 5ik key#i 'isi%le3tir-ii i>in, belli bir #anta6inin >er>e4esi i>ine 7ir-ii i>in te9-it e-iyor -eil-ir erkei& Te9-i-in 7er>ek boyutu, #anta6i"yi Pkat ettii%i6-eP, 9isterik >Bk+3 y+6+n-en #anta6i %ekSnnn koor-inatlar kaybol-uun-a ortaya >kar& Ba3ka bir -eyi3le, #e%%e#a"tale1in asl te9-itkSr yBn+, erkekler i>in Bl+%'+l ol%as -eil, ken-i ka-erini b+t+n+yle kabullenen Psa#, patolo5ik"ol%ayan bir B6ne Brnei sun%as-r& *a-n bu noktaya ula3tn-a, erkee sa-e'e iki ta4r kalr: Ya Par6usun-an 4a67e>erP, ka-n re--e-er 4e 9ayali, nar"sisist ki%liini yeni-en ka6anr aMalta Ka9ininin sonun-a Sa% Spa"-e1in yapt 7ibiO ya -a se%pto% olarak ka-nla B6-e3le3ir 4e inti9ar an-ran bir eyle%e 7iri3erek ka-eriyle bulu3ur Nbelki -e en Bne%li #il% noir saylabile'ek, .a'/ues Tourneur1+n Gut o#t9e ,ast #il%in-e, Iobert Mit'9u%1un yapt 7ibiO&15 Ait'9'o'k Aakkn-a 8sla Lok Key Biline%e6 15& Bunun, ar6unun #anta6i"sonras bir Part%P ol-uunu 3u 6eki'e ayrnt -a 7Bsterir: Son sa9ne-e, .ane 2reer1in 7ar-robu kesinlikle bir ra9ibeninkine ben6e%ekte-ir& 4 *+lyut%a6lar Easl YanlrQ PBilin>-3 C3ar-a-rP 0@I, 2@I @n +nl+ Aolly44oo- e#sanelerin-en biri :asablan'-n% son sa9nesiyle il7ili-ir& Leki% srasn-a bile, yBnet%enle ya6arlarn 9ikSyenin sonunun #arkl 4ersiyonlar arasn-a 7i-ip 7el-ikleri ri4ayet e-ilir N)n7ri- Ber7%an ko'asyla birlikte 7i-erW Bo7art1la kalrW a-a%lar-an biri Bl+rO& 8yn t+r-en >ou e#sane 7ibi bu -a yanl3trW :asa9lan'a %itinin sonra-an in3a e-ilen bile3enlerin-en biri-ir Nasln-a, olas sonlar konusun-a ba6 tart3%alar yapl%3tr, a%a tart3%alar >eki%-en epey Bn'e >B6+%e balan%3trO, a%a yine -e Pkapitone noktasPnn Npoint -e 'apitoriO anlat-a nasl i3le-iini kusursu6 bir bi>i%-e Brnekler& Me4'ut sonu NBo7art a3kn #e-a e-er 4e Ber7%an ko'asyla 7i-erO, Bn'eki eyle%lerin P-oalP 4e Por7anikP sonu'u olan bir 3ey 7ibi ya3ar6, a%a ba3ka bir son 9ayal etsey-ik "

%esela Ber7"%an1n ka9ra%an ko'as Blsey-i 4e 0i6bon u>ana onun yerine Ber7%an1la birlikte Bo7art binsey-i" i6leyi'iler bu sonu -a Bn'eki olaylarn P-oalP sonu'u olarak ya3aya'aklar-& Aer iki -uru%-a -a Bn'eki olaylarn ayn ol-uu a>kken, nasl %+%k+n oluyor bu pekiQ Bunun tek 'e4ab, tabii ki, >i67isel Por7anikP bir olay ak3 ya3antsnn, Bn'eki olaylara or7anik bir b+t+n tutarlln 7eri -Bn+3l+ olarak sonun 4er-iini %askeleyen bir yanlsa%a Na%a 6orunlu bir yanlsa%aO ol-uu-ur& Maskelenen 3ey, anlat 6in'irinin ra-ikal olu%sall-r, 9er nokta-a i3lerin ba3ka t+rl+ 7eli3ebile'ei-ir& 8%a eer bu yanlsa%a ta% -a anlatnn >i67iselliinin sonu'uysa, olaylar 6in'irinin ra-ikal olu%sall nasl 7Br+n+r klnabilirQ ,ara-oksal 'e4ap 3u-ur: Tersten 7i-erek, olaylar 7eriye -oru, son-an ba3a suna" 1?? Y8MJ* B8*M8* *J0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 1?1 rak& Bu yBnte%, #ara6i bir >B6+% ol%ak 3Byle -ursun, birka> kere uy7ula%aya kon%u3tur: b .& B& ,riestley1nin Ti%e an- t9e :on(ay1i :on(ay ailesinin ka-erini konu alan +> per-elik bir oyun-ur& Birin'i per-e-e, Nyir%i yl Bn'e yen%i3O bir aile ye%eini i6leri6, ailenin b+t+n +yeleri 7ele'ek i>in 9eye'anl planlar yap%akla %e37ul-+rler& kin'i per-e bu7+n-e, yani yir%i yl sonra 7e>er, artk planlar suya -+3%+3 bir 7rup %utsu6 insan 9aline 7el%i3 olan aile yine bir araya toplan%3tr& H>+n'+ per-e bi6i 7ene yir%i yl Bn'eye 7Bt+r+r, birin'i per-e-eki ye%ein -e4a%n i6leri6& Bu 6a%ansal s>ra%a #ena 9al-e kas4et 4eri'i, 9atta -+pe-+6 -e93et 4eri'i bir etki yaratr& 2el7eleli%, bu -enli -e93et 4eri'i olan birin'i per-e-en ikin'iye 7e>il%esi -eil NBn'e 9eye'anl planlar, sonra +6+'+ 7er>eklikO, ikin'i-en +>+n'+ye 7e>il%esi-ir& Aayat pro5eleri insa#s6'a tkan%3 bir 7rup insann kas4et 4eri'i 7er>ekliini 7Br%ek 4e sonra -a ayn insanlarn yir%i yl Bn'eki 9allerini, 9SlS u%utla -olu 4e 7ele'ein onlar i>in neler 7etire'einin #arkn-a ol%ayan 9allerine tanklk et%ek, u%u-un ykl3n ta% %anasyla ya3a%ak -e%ektir& b Aarol- ,inter1n senaryosuna -ayal 9anet #il%i sra-an bir a3k ili3kisini anlatr& !il%in P9ilesiP epi6otlarn ters srayla -+6enlen%esin-en ibarettir: Dn'e ayrl%alarn-an bir yl sonra bir bar-a birbirleriyle kar3la3an S3klar, sonra ayrl%a sa9nesini, sonra ilk ka47alarn, sonra ili3kilerinin tutkulu 6ir4esini, sonra ilk 7i6li bulu3%alarn, en sonun-a -a bir parti-e ilk ke6 kar3la3%alarn 7Br+r+6& 8nlat srasn-aki bu t+r tersine >e4ir%elerin b+t+n'+l bir ka-er'ilik etkisi yarat%alar beklenebilir: Aer 3ey Bn'e-en kararla3trl%3tr, oysa ka9ra%anlar #arkn-a ol%a-an, kukla 7ibi, Bn'e-en ya6l%3 bir senaryo-aki rollerini oynarlar& 2el7eleli% -a9a yakn-an anali6 e-il-iin-e, olaylarn bu 3ekil-e sralan%asnn yaratt -e93etin ar-n-a ba%ba3ka bir %antn, #eti3ist5e sais bien, %ais /uan- %e%e yarl%asnn bir 4ersiyonunun ol-uu 7Br+le'ektir: PEeler ola'an 7ayet iyi biliyoru% N>+nk+ 9ikSyenin sonunu ba3tan biliyoru%O, a%a yine -e buna inanas% 7el%iyor, bu y+6-en -e en-i3eyle -oluyu%& *a>nl%a6 olan 7er>ekten ola'ak %QP Ba3ka bir -eyi3le, anlat srasnn ni9ai olu%salln, yani 9er -Bn+% noktasn-a olaylarn ba3ka t+rl+ -e 7eli3ebile'ek olabile'eini nere-eyse elle tutulur bir bi>i%-e ya3a%a%6 salayan 3ey, ta% -a 6a%ansal srann tersine >e4ril%esi-ir& 8yn para-oksun bir ba3ka Brnei, %u9te%elen -in tari9inin en b+y+k tu9a#lklarn-an biri-ir -e: Takip>ilerini kesintisi6, >l7n'a #aaliyete iten bir -in olan *al4ini6% ka-er inan' +6erine kurulu-ur& *al4inist B6ne, ka>nl%a6 olann belki -e ol%ayabile'ei yolun-a en-i3eli bir Bnse6iyle 9arekete 7e>er a-eta&

Iut9 Ien-ell1n, oku%a ya6%a bil%e-ii anla3lrsa re6il ola'an-an korkup i34ereninin b+t+n ailesini, ken-isine 9er a>-an yar-%' ol%ak isteyen liberal 4elini%etlerini Bl-+ren bir 9i6%et>inin Byk+s+n+ anlatt %+ke%%el 'inayet ro%an Ta3tan A+k+% 1-t ayn en-i3eyi 7Br+r+6& AikSye >i67isel bir bi>i%-e 7eli3ir, sa-e'e en ba3ta Ien-eli i3in sonunu a>klar 4e 9er -Bn+% noktasn-a -ikkati%i6i il7ili b+t+n ki3ilerin ka-erini belirleyen rastlantsal olaya >eker& Mesela, ailenin k6 bir s+re oyalan-ktan sonra 9a#ta sonunu erkek arka-a3yla -eil -e e4-e 7e>ir%eye karar 4er-iin-e, Ien-eli -oru-an -oruya, P*a-erini bu key#i karar belirle-i: *en-isini bekleyen Bl+%-en kurtul%ak i>in son 3ansn ka>r-,P yoru%un-a bulunur& @n son-aki #elaketin bak3 a>snn -e4reye 7ir%esi, olaylarn ak3n 6in'irle%e bir ya67ya >e4ir%ek 3Byle -ursun, olaylarn ra-ikal olu%salln elle tutulur 9ale 7etirir& PDT@* A@I K@Y B0M@M@0CIP PB+y+k Dteki1nin 4ar ol%ay3Pn-an, yani b+y+k Dteki1nin 7er>ein ra-ikal olu%salln %askeleyen 7eri -Bn+3l+ bir yanlsa%a-an ibaret ol%asn-an, bu Pyanlsa%aPy askya alp P9er 3eyi naslsa Byle 7Brebile'ei%i6P sonu'una 4ar%ak yanl3 olur& :an al' nokta, bu Pya%lsa%aPnn i>in-e ya3a-%6 Ntoplu%salO 7er>ekliin ken-isini yaplan-r%as-r: Bu yanlsa%ann >B6+l%esi bir P7er>eklik kay" bPna yol a>ar " !reu-1un Bir Yanlsa%ann 2ele'ei1n-e -ini bir yanlsa%a olarak tasarla-ktan sonra sor-uu 7ibi: PSiyasi -+6enle%eleri%i6i belirleyen 4arsay%lara -a yanlsa%a -e%ek 7erek%e6 %iQP1 Ait'9'o'k1un SabotBr #il%in-eki kilit sa9neler-en biri, bir sosyete 9an% klna 7ir%i3 6en7in Ea6i 'asusunun sarayn-aki yar-% balosu, b+y+k Dteki1nin y+6eyselliinin Na-ab %ua3eret, toplu%sal 1& Si7%un- !reu-, T9e !uture o# an )llusion, S@, '& 21, s& 34& 1?2 Y8MJ* B8*M8* kural 4e S-etler alannnO 9akikatin belirlen-ii yer, -olaysyla Poyunun oynan-P yer olarak kal-% 9arika bir bi>i%-e 7Bsterir& Bu sa9ne-e %asals y+6ey Nyar-% balosunun ne6a9atiO ile 7i6lenen 7er>ek eyle% Nka9ra%ann k6 arka-a3n Ea6i a5anlarnn elin-en kurtarp onunla birlikte ka>%ak i>in 4er-ii +%itsi6 %+'a-eleO arasn-a bir 7erili% kurulur& Sa9ne b+y+k bir salon-a, y+6ler'e %isa#irin 7B6leri Bn+n-e 7e>er& *a9ra%an%6 -a 9as%lar -a bu t+r olaylara uy7un a-ab %ua3eret kurallarna uy%ak 6orun-a-rW bil-ik so9betlere 7ir%eleri, bir -ans -a4etini kabul et%eleri, 4b& beklenir 4e 9er birinin 9as%na kar3 yapt eyle%lerin 'e%aat oyununun kurallarna uy%as 7erekir NBir Ea6i a5an ka9ra%ann k6 arka-a3n 7Bt+r%ek iste-iin-e, onu -ansa kal-rr, kibarlk kurallar 7erei k6n re--e"-e%eye'ei bir taleptir buW ka9ra%an%6 ka>%ak iste-iin-e, balo-an ayrl%ak +6ere olan %asu% bir >i#te katlr " Ea6i a5anlar onu 6orla -ur-ura%a6lar, >+nk+ bByle yapn'a >i#t onlarn 7er>ek ki%liini anlaya'aktr, 4b&O Bunun eyle%i 7+>le3tir-ii -oru-ur N9as%a bir -arbe in-ir%ek i>in, eyle%i%i6 y+6ey-eki 'e%aat oyununun -okusuna kaytl ol%al 4e toplu%sal a>-an kabul e-ilir bir eyle% sayl%al-rO, a%a 9as%%6 +6erin-e -a9a -a kat bir snrla%a 4ar-r: @er bi6 bByle P>i#te kaytlP bir eyle% bul%ay ba3arrsak, o ikti-ars6 7B6le%'i rol+yle snrl kalr, bir -arbe -e o 4ura%a6, >+nk+ kurallar i9lal et%esi yasaktr& Bu -uru% Ait'9'o'k1un bak3 ile ikti-ar]ikti-ars6lk ikilisi arasn-aki yakn ili3kiyi 7eli3tir%esini salar& Bak3 ayn 6a%an-a ikti-ara N-uru% +6erin-e kontrol kur%a%6, e#en-i konu%unu i37al et%e%i6i salarO 4e ikti-ars6la Nbir bak3n ta3y'lar olarak, 9as%%6n eyle%inin pasi# tanklar rol+ne in-ir7eniri6O kar3lk 7elir& *sa'as, bak3 Ait'9'o'k e4reninin ba3l'a #i7+rlerin-en biri olan Pkti-ars6 @#en-iPnin kusursu6 te'ess+%+-+r& Ae% ikti-ar 9e% -e ikti-ars6lkla balantl bu bak3 -iyalektii ilk ke6 ,oe1nun PLaln%3 MektupP Byk+s+n-e -ile 7etiril%i3tir& Bakan su>la%a

%ektubunu on-an >al-n-a, *rali>e olup bitenleri 7Br+r, a%a ikti-ars6 bi>i%-e onun eyle%lerini i6le%ekten ba3ka bir 3ey yapa%a6& Yapabile'ei 9er9an7i bir eyle%, onu yine ayn orta%-a bulunan 4e N%u9te%elen *rali>e1nin a3kla il7ili bir srrn -a i#3a e-enO su>la%a %ektubuyla il7ili 9i>bir 3ey bil%eyen 4e bil%e%esi 7ereken *ral1a yakalan%asna ne-en ola'aktr& Cikkat e-il%esi 7ereken 'an al' nokta, Pikti-ars6 bak3P -uru%unun 9i>bir 6a%an ikili *H0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 1?3 ol%a%as, 9i>bir 6a%an bir B6ne ile 9as% arasn-aki basit bir 9esapla3%a-an ibaret ol%a%as-r& 3e 9er 6a%an, 7er>ek tasarlar%6 ken-isin-en sakla%a%6 7ereken b+y+k Dteki1nin N'e%aat oyununun kurallarnnO %asu% bil7isi6liini ki3ile3tiren +>+n'+ bir unsur kar3r NPLaln%3 MektupPta *ral, SabotBr1-e 9i>bir 3ey-en 9aberi ol%ayan %isa#irlerO& Ce%ek ki eli%i6-e +> unsur 4ar: Aer 3eyi 7Bren a%a 7Br-+klerinin 7er>ek anla%n ka4raya%ayan bir %asu% +>+n'+W sa-e'e 'ereyan e-en 'e%aat oyununun kurallarn i6liyor%u3 klna b+r+nerek 9as%na ar bir -arbe in-iren #ail 4e son olarak, eyle%in 7er>ek i>eri%ini ta%a%en ka4rayan, a%a yine -e yapa'a kar3"ey"le% %asu%, bil7isi6 b+y+k Dteki1nin 3+p9esini uyan-ra'a i>in pasi# bir tank rol+ne %a9k[% kalan 9as%n ken-isi, ikti-ars6 7B6le%'i& Eiteki% 'e%aat oyununun aktBrlerini birle3tiren te%el akit, Dteki1nin 9er 3eyi bil%e%esi 7erektii-ir& Dteki1nin bu bil7isi6lii, -eyi% yerin-eyse, bi6e soluk ala'ak alan brakan, yani eyle%leri%i6e toplu%sal olarak kabul e-ilenin Btesin-e ila4e bir anla% y+kle%e%i6i salayan belli bir %esa#e yaratr& Ta% -a bu ne-enle, 'e%aat oyunu Na-ab %ua3eret kurallar, 4b&O, ta% -a rit+ellerinin bu-ala'a olu3uyla, 9i>bir 6a%an basit>e y+6eysel sayla%a6& 2i6li sa4a3lar%6 an'ak Dteki onlarn #arkna 4ar%a- s+re'e s+r-+rebiliri6, 6ira Dteki onlar artk 7Br%e6-en 7ele%e6 9ale 7el-ii an-a, toplu%sal ba ken-i ken-ini >B6er& %paratorun >plak ol-uunu sByleyen >o'uun ba3lattna ben6er bir #elaket -oar& Dteki 9er 3eyi bil%e%eli-ir: To" taliter"ol%ayan toplu%sal alann %+nasip bir tan%-r bu&2 PSJL0J0J* 8*T8I)M)P B+y+k Dteki Nsi%7esel -+6enO ka4ra%nn ken-isi, MarM bira-erlerin Cu'k Soup #il%in-eki bir sa9ne-e 7Br+n+r klnan B6el bir t+r >i#te al-at%aya -ayal-r, bu sa9ne-e 2rou'9o %+4ekkilini %a9ke%e-e -eli ol-uunu i--ia e-erek 3Byle sa4unur: PBu a-a% aptal 7ibi 7Br+n+yor 4e aptal 7ibi -a4ranyor " a%a bu si6i kesinlikle al-at%asn: G 2& Ae% Gtu6 Coku6 Basa%ak1ta 9e% -e 2i6li Te3kilatta, SabotBr1-tki sa9neye ben6eyen sa9neler 7Br+r+6: Gtu6 Coku6 Basa%ak1ta&, beklenen konu3%a' 6anne-ilen Aannay1nin siyasi bir toplant-a -oa>la%a olarak sa>%a sapan bir siyasi konu3%a yapt sa9neW 2i6li Te3kilatta T9orn9ill1in polis 7elsin -iye kaba 4e anla%s6 9areketler yapt a>k artr%a sa9nesi& 1?4 Y8MJ* B8*M8* S8AC@E aptalVP Bu Bner%enin para-oksu, 0a'an' teorinin 9ay4ani 4e insani al-at%a arasn-aki #arkla il7ili klasik topos1unun kusursu6 bir Brnei-ir: Sa-e'e insan, bi66at -oruyu kullanarak al-at%a yeteneine sa9iptir& Bir 9ay4an 7er>ekte ol-uun-an ba3ka bir 3ey%i3 7ibi yapabilir, 7er>ekte iste-iin-en ba3ka bir 3eyi ister%i3 7ibi yapabilir, a%a sa-e'e insan, yalan sayla'an bekle-ii bir -oruyu sByleyerek yalan sByleyebilir& Sa-e'e insan al-atyor%u3 7ibi yaparak al-atabilir& 0a'an1n sk sk 6ikrettii, iki ,olonyal Ya9u-i 9akkn-aki !reu- #krasnn %ant -a bu-ur elbette& 8-a%lar-an biri Bb+r+ne 7+'en%i3 bir tonla 3unu sorar: PEiye asln-a *rako441a 7ittiin 9al-e, ben 0e%ber71e 7ittiini -+3+neyi% -iye *rako(1a 7ittiini sByl+yorsunQP 8yn %antk

Ait'9'o'k1un bir -i6i #il%inin olay Br7+s+n+n yapsn-a -a 7Br+l+r: `3k >i#t ba3ta -+pe-+6 bir rastlant ya9ut -3sal bir kstla%a sayesin-e birle3irler, yani ken-ilerini e4liy"%i3 ya -a a3k%3 7ibi -a4ran%alar 7ereken bir -uru% i>in-e bulurlar 4e en sonun-a 7er>ekten S3k olurlar& Bu -uru%un para-oksu 2ro"u'9o1nun sa4un%asn 3Byle -ei3tir-ii%i6-e uy7un bir bi>i%-e tan%lan%3 olur: PBu >i#t S3k bir >i#t 7ibi 7Br+n+yor 4e S3k bir >i#t 7ibi -a4ranyor " a%a bu si6i kesinlikle al-at%asn: Bunlar S8AC@E S3k bir >i#tVP Bunun belki -e in'elikli 4ersiyonunu 7Br-++%+6 Eo"torious a83ktan -a Hst+nO #il%in-e, 8%erikan a5anlar 8li'ia 4e Ce4lin, 6en7in bir Ea6i -estek>isi 4e 8li'ia1nn ko'as olan Sebastian1n e4in-e, 3a%panya 3i3elerine ne 7i6len%i3 ol-uunu ara3tr%ak i>in 7i6li'e 3arap %a96enine 7irerler& Bura-a, Sebastian bir-enbire 7elerek onlar #aka bastrr& Ma96ene yaptklar 6iyaretin 7er>ek a%a'n 7i6le%ek i>in, 9e%en birbirlerine sarlp iki S3n ka>a%ak bulu3%as rol+n+ oynarlar& :an al' 9usus, tabii ki, 7er>ekten S3k ol%alar-r: Nen a6n-an bu se#erlikO ko'ay al-at%ay ba3arrlar, a%a ona al-at' bir tu6ak olarak sun-uklar 3ey 9akikatin ta ken-isi-ir& Bu t+r P-3ar-an i>eriP 9areket, Ait'9'o'k1un #il%lerin-eki B6ne"leraras ili3kilerin kilit bile3enlerin-en biri-ir: Bi6 6aten bir 3ey%i3i6 7ibi yaparak 7er>ekten o 3ey oluru6& Bu 9areketin -iyalektiini anla%ak i>in, 'an al' bir ol7uyu, bu P-3arPnn 9i>bir 6a%an insanlar arasn-a takt%6 bir P%askeP -eil, si%7esel -+6enin ken-isi ol-uunu 9esaba kat%a%6 7erekir& PBir 3ey%i3 7ibi yaparakP, Psanki bir 3ey%i3i6 7ibi -a4ranarakP B6neleraras si%7esel a-a belli bir yer e-iniri6 4e 7er>ek konu%u%u6u -a bu -3sal yer tan%lar& @er -erin" *H0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 1?5 leri%i6-e bir yerler-e Pasln-a Byle ol%a-%6P -+3+n+r, Poyna-%6 toplu%sal roleP kar3 i>eri-en bir %esa#e koyarsak, ken-i%i6i iki kere al-at%3 oluru6& Ei9ai al-an%a, toplu%sal 7Br+n+3+n al-at' ol-uu -+3+n'esi-ir, >+nk+ toplu%sal"si%7esel 7er>eklikte 3eyler son ta9lil-e ta% -a ney%i3 7ibi yapyorlarsa o-urlar& NCa9a -orusu, bu Ait'9'o'k1un 0esley Brill tara#n-an PironikP #il%leri arasn-a -eil -e Pro%anslarP arasn-a 7Bsterilen #il%leri i>in 7e>erli-ir sa-e'e& PIo%anslarP, 'e%aat oyununun a3a%a a3a%a sa9i'i bir B6neleraras ili3kiye -Bn+3t++ ,as'al' %antn 9+k%+ altn-ayken, PironikP #il%ler N%esela SapkO ta% bir ileti3i% tkankln, P%askePnin #iilen %aske-en ba3ka bir 3ey ol%a-, yani B6nenin si%7esel -+6enle ken-isi arasn-aki, psiko6lara B67+ %esa#eyi koru-uu psikotik bir yarl%ay tas4ir e-erler&O Io9%er ile :9abrol1e 7Bre Ait'9'o'k e4reninin te%el %oti#i olan3 Psu>luluk aktar%P% -a bu arka plan 7B6 Bn+n-e bulun-urarak ka4ra%a%6 7erekir& Ait'9'o'k1un #il%lerin-e, 'inayet 9i>bir 6a%an katil ile kurban arasn-aki bir %esele-en ibaret -eil-irW 'inayet 9er 6a%an +>+n'+ bir tara#, +>+n'+ bir ki3iye yaplan bir 7Bn-er%eyi i>erir " katil bu +>+n'+ ki3i i>in 'inayet i3ler, eyle%i onunla yaplan si%7esel bir %+ba-elenin >er>e4esi i>ine kaytl-r& *atil eyle%i yoluyla bastrl%3 ar6usunu 7er>ekle3tirir& Bu ne-enle, +>+n'+ ki3i, olaya ken-isinin nasl kar3tyla il7ili 9i>bir 3ey bil%ese, -a9a -orusu bil%eyi re--etse bile ken-isini su>luluk 9issiyle -olu bulur& Mesela Tren-eki Yaban'lar1S-i, Bruno 2uy1n karsn Bl-+rerek, 'inayetin yaratt su>luluk 9issini 2uy1a aktarr, oysa 2uy, Bruno1nun ba9settii P'inayete kar3lk 'inayetP ak-i 9akkn-a 9i>bir 3ey bil%eyi iste%e%ekte-ir& Tren-eki Yaban'lar, b+y+k Psu>luluk aktar% +>le%esiPnin ortan'a unsuru-ur: p, Tren-eki Yaban'lar, tira# @-iyoru%& Bu +> #il%-e -e 'inayet B6neleraras %+ba-ele %antn-a ortaya s+r+len pey i3le4ini 7Br+r, yani katil eyle%i kar3ln-a +>+n'+ ki3i-en bir 3ey bekler " Np1teO ken-isini #ark et%esini, NTren-eki Yaban'lar 1-aO ba3ka bir 'inayet i3le%esini, Ntira# @-iyoru%1-aO %a9ke%e-e sessi6 kal%asn&

2el7eleli% 'an al' nokta 3u-ur ki bu Psu>luluk aktar%P psi3ik 3& Bk6& @ri' Io9%er 4e :lau-e :9abrol, Ait'9'o'k: T9e !irst !orty"!our !il%s, Ee( York: Jn7ar, 19F9& 1? Y8MJ* B8*M8* *J0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 1?F bir i> -+nyayla, kibarlk %askesinin ar-n-a -erinlere 7i6len%i3 bas" b trl%3, tek6ip e-il%i3 bir ar6uyla -eil, ta% tersine kBkten -3sal bir B6neleraras ili3kiler ayla balantl-r& D6ne ken-ini bu a i>in-e belli bir yer-e bul-uu Nya -a bura-aki belli bir yeri kaybettiiO an-a su>lu olur, 9albuki psi3ik i> -+nyas%-a b+t+n+yle %asu%-ur& 3te bu y+6-en "Celeu6e1+n i3aret ettii 7ibi" Mr& an-Mrs& S%it9 b+t+n+yle Ait'9'o'k>u bir #il%-ir& @4li bir >i#t, beklen%e-ik bi>i%-e e4liliklerinin yasal a>-an 7e>erli ol%a-klarn Brenir& Yllar-r e4liliin 4er-ii 9akla ya3a-klarn -+3+n-+kleri 'insel 9a6lar bir-enbire 7+na9kSr'a bir 6inaya -Bn+3+r, yani ayn #aaliyet 7eri -Bn+3l+ olarak b+t+n+yle #arkl bir si%7esel -eer ka6anr& PSu>luluk aktar%P -a bununla il7ili-ir, Ait'9'o'k1un e4renine o ra-ikal %ulakl 4e kay7anl 4eren 3ey bu-ur& Toplu%sal kurallar y+6eyinin altn-an Nuy7ar %aske%i6in altn-a, 9epi%i6in 4a93i 4e katil ol-uu%u6u sByleyen yay7n anlay3a baklrsaO %e3u% bir 3i--et >kt i>in -eil, "si%7esel B6neleraras ili3kiler -okusun-aki beklen%e-ik -ei3iklikler sonu'un-a" bir an Bn'e kurallarn i6in 4er-ii eyle% Neyle% -olays6, #i6iksel 7er>eklii bak%n-an ayn kalsa bileO bir-enbire iren> bir 3er 9aline 7el-ii i>in 7+nl+k olay ak3nn %asals -okusu 9er an par>alanabilir& Bu ani -ei3i%i -a9a -a ay-nlat%ak i>in, ayn %elankolik, a'l %i6a9n -a%7asn 4ur-uu +> b+y+k :9arlie :9aplin #il%ini 9atrla%ak yeterli ola'aktr: B+y+k CiktatBr, MBsyB Ter-auM, Sa9ne )3klar& Bu +> #il% -e ayn yapsal sorun etra#n-a -Bner: Tar ya -a yok olu3u nesnenin si%7esel stat+s+n+ kBkten -ei3tiren a%a po6iti# B6ellikler -+6eyin-e saptan%as 7+> olan belli bir B6ellii tan%la%a, bir ayr% >i67isi >i6%e sorunu-ur bu& J#ak te#ek Ya9u-i berber ile -iktatBr arasn-aki #ark, byklan arasn-aki #ark ka-ar i9%al e-ilebilir boyutlar-a-r& Yine -e bu #ark, birbirlerin-en kurban ile 'ellat ka-ar u6ak, o ka-ar kar3t iki -uru%a ne-en olur& *e6a, MBsyB Ter-au 1-a ayn a-a%n iki 4e>9esi ya -a -a4ran3, ka-n katili ile #el>li bir ka-nn se47i -olu ko'as arasn-aki #ark o ka-ar 6ay#tr ki, a-a%n bir 3ekil-e P-ei3%i3P ol-uunu kars kolay'a se6er& &&Sa9ne )3klari%n yak' sorusu: ,alya>onun ko%ik 9areketlerini usan-r' bir 7Bsteriye -Bn+3t+ren o P9i>P, o ya3lan%a ala%eti, o k+>+k bay a-a%3lk #ark ne-irQ4 4& 2illes Celeu6e, 0 1i%a7e"%ou4e%ent, ,aris: @-itons -e Minuit, 19=3, s& 2F3W n7ili6'e >e4irisi T9e Mo4e%ent")%a7e, Minneapolis: Jni4ersity o# Minnesota ,ress, 19= & Belli bir po6iti# nitelie balana%ayan bu #ark yarat' B6ellik, 0a'an1n le trait unaire, Pbirle3tiri'i B6ellikP -e-ii 3ey-ir: D6nenin 7er>einin balan- bir si%7esel B6-e3le3%e noktas& D6ne bu B6ellie bal kal- s+re'e, kari6%atik, b+y+leyi'i, y+'e bir 3a9s 4ar-r kar3%6-aW bu ba kopar kop%a6 3a9sn boyas -Bk+l+r& :9aplin1in bu B6-e3le3%e -iyalektiinin 7ayet iyi #arkn-a ol-uunu kantla%ak i>in, olayn Ait'9'o'k1un 2i6li Te3kilat)Eort9 by Eort9"(est #il%inin ba3n-aki ka6aya ben6er t+r-en bir rastlantyla ba3la- -a9a Bn'eki #il%i Ke9ir )3klar 1% 9atrla%ak yeterli ola'aktr: Bir arabann kapan%a sesiyle -+kkSn-an ayrlan bir %+3terinin ayak seslerinin rastlantyla >ak3%as, >i>ek satan kBr k6n, Karlo1yu 6en7in arabann sa9ibi 6annet%esine ne-en olur& Ca9a sonra tekrar 7Br%eye ba3layan k6, a%eliyatnn parasn 4eren iyilikse4erin Karlo

ol-uunu anla%a6& lk bak3ta sra-an, %elo-ra%atik bir olay 7ibi 7Br+nen bu t+r bir entrika, B6neleraras -iyalektik konusun-a, >ou P'i--iP psikolo5ik -ra%a-a rastlanabile'ek olan-an >ok -a9a 4a69 bir ka4ray3a tanklk e-er& Tra5e-i son kerte-e bir PkarakterP %eselesi ise, yani son-aki #elakete 7Bt+ren i>kin 6orunluluk ta% -a tra5ik ki3iliin yapsn-a kaytl iseW B6nenin si%7esel yap i>in-e ken-isinin yerini belirleyen, yani Ponu -ier 7Bsterenler i>in te%sil e-enP 7Bsterene balan%a bi>i%in-e -e, ta% tersine, 9er 6a%an ko%ik bir 3ey 4ar-r& Bu ba son kerte-e te%elsi6-ir, Pakl-3P-r, B6nenin PkarakteriyleP kesinlikle ba-a3%ayan kBkten olu%sal bir %a9iyette-ir& Ait'9'o'k e4reninin bu bile3enini en a>k se>ik bi>i%-e ser7ileyen Mr& an- Mrs& S%it9 #il%inin bir ko%e-i ol%as rastlant -eil& Ait'9'o'k1un #il%lerinin olay Br7+lerin-e rastlanan says6 tesa-+#i kar3la3%a, rastlant, 4b& esasen ko%ik bir %a9iyette-ir N%esela Eort9 by Eort9(est1% en ba3n-a T9orn9+Tin yanl3lkla 4ar ol%ayan P*aplanPla B6-e3le3tiril"%esini 9atrlayal%O& Ait'9'o'k1un bu t+r beklen%e-ik tesa-+#lerin tra5ik yann a>a >kar%ak iste-ii #il% N%+6isyen Balestrero1nun yanl3lkla 9rs6 6anne-il-ii Yanl3 8-a%O, bu ilkeyi ta% -a ba3ar"s6lyla, tersin-en kantla%akta-r& 1?= Y8MJ* B8*M8* A)ISTY8E0)* E8S)0 AST@I*0@KTI0IQ Dteki1nin ra-ikal -3salln B6nenin 9akikatinin -ile 7etiril-ii yer 9aline 7etiren Ait'9'o'k, 0a'an1n Pbilin>-3 -3ar-a-rP te6ini yanklyor& Bu -3sallk >ounlukla, B6nenin %a9re% B6-eneyi%ini yBnlen-iren bi>i%sel si%7esel yapnn -3sal, psikolo5ik"ol%ayan karakteri olarak ka4ranr& 2el7eleli% bByle bir ka4ray3 yanlt'-r: NAit'9"'o'k>u 4e ayn 6a%an-a 0a'an'O Dteki, Nsi%7esel -+6enin %it %al6e%elerini, akrabalk ili3kilerini, 4b& yaplan-ran e4rensel si%7esel yasalara e3-eer ol-uu 0e4i"Strauss1-a ol-uu 7ibiO olu%sal, i%7esel i>eriklerle -ol-urulan e4rensel bi>i%sel bir yap-an ibaret -eil-ir& Dteki1nin yaps, ta% tersine, en sa# B6nel olu%sallk 7ibi 7Br+nen 3eyin patlak 4eri3iyle kar3la3t%6 yer-e bile >oktan i3ba3n-a-r& Ait'9'o'k #il%lerin-e a3kn rol+ne -ikkat e-eli%: 83k, P9i>liktenP >kp 7elen 4e Ait'9'o'k >i#tinin kurtul%asn %+%k+n klan bir t+r %u'i6e-ir& Ba3ka bir -eyi3le a3k, .on @lster1n Pesasen yan"+r+n olan -uru%larP a-n 4er-ii 3eyin nu%unelik bir Brnei-ir: Ba3tan plan"lana%ayan ya -a bilin>li bir kararla 4arsayla%ayan -erin bir -uy7u-ur N*en-i ken-i%e P3i%-i 3u ka-na S3k ola'a%P -iye%e%: Belli bir an-a ken-i%i S3k ol%u3 buluru%O&5 @lster1n bu t+r -uru%lar srala- liste en ba3ta Psay7P 4e P9aysiyetP 7ibi ka4ra%lar i>erir& @er bilin>li olarak 9aysiyetli 7Br+n%eye ya -a say7 uyan-r%aya >al3rsa%, 7+l+n> bir sonu> el-e e-e'ei%-irW bunun yerine, se#il bir %ukallit i6leni%i yarata'a%-r& Bu -uru%larn te%el para-oksu, en Bne%li 3eyler bunlar ol-uklar 9al-e, onlar #aaliyeti%i6in -olays6 a%a' 9aline 7etir-ii%i6 an-a eli%i6-en ka>%alar-r& Gnlar yarat%ann tek yolu, #aaliyeti%i6i onlar +6erine o-akla%a%ak, onun yerine ba3ka 9e-e#ler pe3ine -+3+p bunlarn Pken-iliin-enP ortaya >ka'an u%%aktr& Bunlar #aaliyetleri%i6le il7ili ol%alarna ra%en, son kerte-e ne yapt%6a -eil ne ol-uu%u6a 7Bre bi6e ait saylrlar& !aaliyetleri%i6in bu Pyan" +r+n+Pne 0a'an'larn 4er-ii a- ob5et petit a1-r, o 7i6li 9a6ine, o Pbi6-e bi6-en #a6la11 olan 3ey, po6iti# nitelikleri%i6-en 9er9an7i birine in-ir7ene%ese -e b+t+n yapp ettikle" 5& Bk6& .on @lster, Sour 2rapes, :a%bri-7e, :a%bri-7e Jni4ersity ,ress,, 19=2& *J0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 1?9 ri%i6e bir b+y+ 9alesi 4eren o ele a4u'a s%a6, ula3l%a6 Z1tir& Ei9ai Pyan"+r+nP -uru%u, b+t+n -ier -uru%larn %atrisi olan aktar%n i3leyi3ini ob5et a sayesin-e anlayabiliri6& D6ne ba3kalarn-a

aktar%a yol a>%a tar6na 9i>bir 6a%an ta% %anasyla 9Ski% ola%a6W aktar%n 9er 6a%an Pb+y+l+P bir yan 4ar-r& *i3i, bir-enbire belirsi6 bir Z1e, b+t+n eyle%lerine -a%7asn 4uran, onlar bir t+r 83ai Iabbani ayinine\ tabi tutan bir 3eye sa9ip%i3 7ibi 7Br+n+r& Bu -uru%un en tra5ik te'ess+%+, sert -etekti# ro%anlarnn iyi y+rekli #e%%e #atale1i-k %u9te%elen& @sasen onurlu 4e -+r+st biri olan bu ka-n, -e93etle sr# 4arlnn bile etra#n-aki b+t+n a-a%larn a9lakn bo6-uunu #ark e-er& 0a'an' perspekti#ten bakl-n-a, Dteki sa9neye i3te bura-a 7irer: P@sasen yan"+r+n olan -uru%larP, esasen b+y+k Dteki tara#n-an +retilen -uru%lar-r c Pb+y+k DtekiP ta% -a bi6i% yeri%i6e karar 4eren #aile 4erilen a--r& Bir-enbire ken-i%i6i belli bir aktar% konu%unu i37al e-erken bul-uu%u6-a, yani sr# 4arl%6la bile Psay7P ya -a Pse47iP uyan-r-%6-a, bu Pb+y+l+P -Bn+3+%+n Pakl-3P bir ken-iliin-enlikle 9i>bir alakas ol%a-n-an e%in olabiliri6: Cei3i%i yaratan b+y+k Dteki1-ir& Bu y+6-en, @lster1n bu Pesasen yan"+r+n olan -uru%larP, Ae7el"'i Pakln kurna6lP ka4ra%yla Brnekle%esi tesa-+# -eil-ir& D6ne iyi tan%lan%3 bir 9e-e#e ula3%a a%a'yla belli bir #aaliyete 7irerW bun-a ba3arl ola%a6 >+nk+ eyle%lerinin ni9ai sonu'u #arkl, b+t+n+yle a%a>lan%a%3 bir -uru%-urW 7el7eleli% B6ne -oru-an -oruya ona ula3%ay a%a>lasay- bu -uru%a -a 7eline%e6-i& Ei9ai sonu> an'ak ba3ka bir 9e-e#e ula3%ay a%a>layan bir #aaliyetin yan"+r+n+ olarak -oabilir& Ae7el1in 4er-ii klasik Brnei, .+l Se6ar1n Bl-+r+l%esini ele alal%& Se6ar1a kar3 olan ko%plo'ularn -olays6, bilin>li a%a', tabii ki, :u%9uriyet1i yeni-en kur%aktW 7el7eleli% ko%plolarnn ni9ai sonu'u "Pesas yan"+r+n+P" %paratorluu yerle3tir%ek, yani a%a>larnn ta% tersi ol-u& Ae7el'i teri%lerle, Tari9in 8kl1nn onlar ken-i a%a'n 7er>ekle3tir%ek i>in kullan-n sByleyebiliri6& Tari91in iplerini elin-e tutan bu 8kl, 3+p9esi6, 0a'an' Pb+y+k DtekiP i>in Ae7el1in kullan- %e'a6-an ibarettir& Ae7el 8kl i3ba3n-a sapta%ann yolunun tari9sel #aillere kla4u6luk et%i3 \ *atolikler 4e Grto-okslar bu ayin-e kullanlan ek%ek 4e 3arabn sa1nn et 4e kanna -Bn+3t++ne inanrlar, N>&n&O 11? Y8MJ* B8*M8* olan b+y+k a%a> 4e i-ealleri ara%ak -eil, -ikkati%i6i onlarn #aaliyetlerinin #iili Pyan"+r+nlerineP yBnelt%ek ol-uunu sByler bi6e& 8yn 3ey, Ae7el1in Pakln kurna6lP #ikrinin tari9sel kaynaklarn-an biri olan, 8-a% S%it91in Ppiyasann 7Br+n%e6 eliP #ikri i>in -e 7e>erli-ir& ,iyasa-a, 9er katl%' ken-i ben'il >karlarn takip e-erek #arkn-a ol%a-an ortak iyiye katk-a bulunur& *i3inin #aaliyeti a-eta iyi'il, 7Br+n%e6 bir el tara#n-an yBnlen-iriliyor%u3 7ibi-ir& Bura-a -a, Pb+y+k DtekiPnin bir ba3ka %e'a6n 7Br+yoru6& 0a'an1n PDteki yokturP te6ini bu arka plan 7B6 Bn+n-e bulun-urarak oku%ak 7erekir& B+y+k Dteki tari9in B6nesi olarak yokturW Bn'e-en 4erili -eil-ir 4e #aaliyetleri%i6i teleolo5ik bir bi>i%-e -+6enle%e6& Teleolo5i 9er 6a%an 7eri -Bn+3l+ bir yanlsa%a-r 4e Pesasen yan"+r+n olan -uru%larP kBkten olu%sal-r& *onu3an ki3inin Btekin-en, 7er>ek, ters >e4ril%i3 9aliyle ken-i %esa5n al-n ileri s+ren klasik 0a'an' ileti3i% teorisine -e bu arka plan 7B6 Bn+ne alarak yakla3%a%6 7erekir& Ter-ii %esa5n 7er>ek, #iili anla% B6neye, #aaliyetinin Pesas yan"+r+nlerin-eP, a%a>lan%a%3 sonu>larn-a 7eri -Bner& Bura-aki sorun, kural olarak, B6nenin eyle%lerinin sonu'u olan kar7a3a i>in-e onlarn 7er>ek anla%n 7Br%eye 9a6r ol%ay3-r& Bu -a bi6i Ait'9'o'k1a 7eri 7Bt+r+yor: PSu>luluk aktar%P +>le%esinin ilk iki #il%in-e, 'inayetin %u9atab Np1te ,ro#esBr :a--ell, Tren-eki Yaban'lar -a 2uyO 'inayetle ken-isine aktarlan su>luluk 9issini beni%se%eye 9a6r -eil-ir& Ba3ka bir -eyi3le, partnerinin 7er>ekle3tir-ii 'inayette bir ileti3i% e-i%i 7Br%eye 9a6r

-eil-ir& *atil, %u9atabnn ar6usunu 7er>ekle3tirerek, ona ken-i %esa5n 7er>ek bi>i%iyle ia-e e-er N]p1in sonun-a, iki katil ona tek yaptklarnn onun sB6lerini keli%esi keli%esine kabul e-ip Hstinsan1n Bl-+r%e 9akkyla il7ili inan'% eyle%e 7e>ir%ek ol-uunu 9atrlattklarn-a ,ro#esBr :a--ell1n 9issettii 3oku -+3+n+nO& Ee 4ar ki +>le%enin son #il%i olan tira# @-iyoru% Bne%li bir istisna sunuyor& Bura-a, ,e-er 0o7an -a9a en ba3tan 'inayetinin %u9atabnn ken-isi ol-uunu anlar& EiyeQ *en-isine itira#ta bulunul-uu]7+na9 >karl- i>in& tira# @-iyoru%, Psu>luluk aktar%P %oti#ini N,e-er 0o7an1n >ektii a'larla sa1nn Lilesi arasn-a bir -i6i ko3utluk kurarakO -oru-an -oruya Aristiyanlk1la balantlan-"rarak, Ait'9'o'k1un Aristiyanlk1la kur-uu ili3kinin alt+st e-i'i karakterini ser7iler& !il% Aristiyanln, -a9a sonralar takntl rit+el" *H0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 111 lerin kuru%salla3trl%asyla bulan-rl%3 olan 9isterik, Pskan-al yarat'P >ekir-eini 7Br+n+r klar& Yani ,e-er 0o7an1n >ektii a', su>luluk aktar%n kabul et%esin-en, yani Btekinin NkatilinO ar6ularn ken-i ar6ular olarak 7Br%esin-en ibarettir& Bu perspekti#ten bakl-n-a sa1nn ken-isi, insanln 7+na9larn +stlenen %asu% sa, yeni bir 3k altn-a 7Br+n+r: sa 7+na9kSrlarn su>larn +stlen-ii 4e bunun be-elini B-e-ii i>in, 7+na9kSrlarn ar6usunu ken-i ar6usu olarak 7Br+r& )sa Btekinin N7+na9kSrnO bulun-uu yer-en ar6ular, 7+na9kSrlara -uy-uu %er9a%etin te%eli bu-ur& @er 7+na9kSr, li"bi-inal ekono%isi a>sn-an, bir sapksa, sa -a a>k>a bir 9isteriktir& <ira 9isterik ar6u Btekinin ar6usu-ur& Ba3ka bir -eyi3le, bir 9isterik kar3sn-a sorula'ak soru, PG ne ar6uluyorQ 8r6usunun nesnesi neQP -eil-ir& 8sl %ua%%ay Po nere-en ar6uluyorQP sorusu i#a-e e-er& Yapl%as 7ereken, 9isteriin ken-i ar6usuna ula3abil%ek i>in B6-e3le3%esi 7ereken B6neyi sapta%aktr& *aybolan 0ey-iler P*8C)E YG*TJIP 8l-at%ann si%7esel -+6enle balantl olarak i37al ettii %erke6i stat+ -ikkate aln-n-a, ra-ikal bir >kar%-a bulun%ak 7erekir: 8l-an%a%a%n tek yolu si%7esel -+6enle ara%6a bir %esa#e koy%aktr, yani psikotik bir konu% beni%se%ektir& Bir psikotik, ta% -a si%7esel -+6ene al-an%ayan bir B6ne-ir& 2elin bu psikotik konu%u, P9erkesin inkSr ettii kaybolu3P te%as +6erin-eki %u9te%elen en 7+6el 4e en etkili >e3itle%eyi sunan Ait'9'o'k1un Bir *a-n *aybol-u ) T9e 0a-y Tanis9es #il%i yoluyla ele alal%& AikSye >ounlukla, tesa-+#en 9o3, bira6 e76antrik bir ki3iyle tan3an bir ka9ra%ann bak3 a>sn-an anlatlrW ksa bir s+re sonra bu ki3i kaybolur 4e ka9ra%an%6 onu bul%aya >al3tn-a, onlar birlikte 7Br%+3 olan ki%se -ieri 9akkn-a 9i>bir 3ey 9atrla%a%akta-r N9atta ba6lar ka9ra%ann yaln6 ol-uun-an e%in-irlerO, o y+6-en -e bu kayp ki3inin 4arl bile ka9ra%ann sanrsal bir sabit #ikri 7ibi 7Br+l+r& Ait'9'o'k, Tru##aut1yla yapt sByle3iler-e, bu >e3itle%eler -i6isinin ilk Brnein-en ba9se-erW 1==9 yln-a, B+y+k Ser7i srasn-a ,aris1teki otel o-asn-an kaybolan ya3l bir ley" 112 Y8MJ* B8*M8* *J0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 113 -inin 9ikSyesi-ir bu& Bir *a-n *aybol-u1-an sonra, en +nl+ >e3itle%e 9i> 3+p9esi6 :ornell Roolri'91in ro%an noir1 olan ,9anto% 0a-y1-iW bu ro%an-a ka9ra%an 7e'eyi bir bar-a kar3la3t 7+6el, %e>9ul bir ka-nla 7e>irir& Ca9a sonra orta-an kaybolan 4e ki%senin 7Br-++n+ kabul

et%e-ii bu ka-nn, ka9ra%ann bir 'inayet su>la%asna kar3 ken-ini sa4unabile'ek tek tank ol-uu ortaya >kar& Bu t+r 9ikSyelerin kesinlikle %+%k+n ol%a%asna ra%en, onlar-a Ppsikolo5ik bak%-an ikna e-i'iP bir 3ey 4ar-r " a-eta bilin>"-3%6-aki bir tele -okunurlar& Bu 9ikSyelerin insana niye P%akulP 7el-iini anla%ak i>in, Bn'e kaybolan ki3inin kural olarak son -ere'e ley-iyi an-ran bir ka-n ol-uuna -ikkat et%e%i6 7erekir& Bu 3a9siyette, *a-n 9ayaletini, erkekteki eksii -ol-urabile'ek ka-n 9ayaletini, 'insel ili3ki kur%ann en ni9ayet %+%k+n ola'a i-eal partneri, ksa'as, 0a'an' teorinin ta% -a 4ar ol%a-n sByle-ii *a-n1 7Br%ek 7+> -eil-ir& *a9ra%an bu ka-nn 4ar ol%a-nn #arkna, onun toplu%sal"si%7esel a-a kay-n 7Br%eyerek 4arr: *a9ra%ann B6neleraras 'e%aati, sanki ka-n yok%u3 7ibi, sanki onun sabit #ikrin-en ibaret%i3 7ibi -a4ran%akta-r& Bu P9erkesin inkSr ettii kaybolu3P te%asnn Psa9teliiPni 4e ayn 6a%an-a 'a6ibesini, kar3 kon%a6 >eki'ilii% nereye oturta'a6Q Bu t+r 9ikSyelerin olaan sonuna 7Bre, orta-an kaybol%u3 olan ley-i, aksi yBn-eki b+t+n kantlara ra%en, ka9ra%ann uy-ur-uu bir 9ayal-en ibaret -eil-ir& Ba3ka bir -eyi3le, *a-n 4ar-r& Bu kur7unun yaps, bir 9astasnn yatann altn-a bir ti%sa9 ol-uun-an yakn- psikiyatristle il7ili %e39ur #krann yapsyla ayn-r& ,siki"yatrist 9astay, bunun sa-e'e bir sanr ol-uuna, 7er>ekte yatann altn-a ti%sa9 #alan ol%a-na inan-r%aya >al3r& Bir sonraki seansta, 9asta yakn%ay, psikiyatrist -e ikna >abalarn s+r-+r+r& 8-a% +>+n'+ seansa 7el%eyin'e, psikiyatrist 9astann iyile3tiini -+3+n+r& Bir s+re sonra a-a%n arka-a3larn-an birine rastlayan psikiyatrist, ona eski 9astasnn nasl ol-uunu sorarW a-a% 3Byle 'e4ap 4erir: P*i%i soruyorsunu6Q Ku ti%sa9n ye-ii arka-a3% %QP lk bak3ta, bu t+r 9ikSyelerin -er-i, B6nenin Dteki1nin -oMa1s%a kar3 >k%akta 9akl ol-uunu i%a et%ek%i3 7ibi 7Br+n+r: Aakikat B6nenin sabit #ikrin-e-ir, bu konu-aki srar onu si%7esel 'e%aatten -3la%a te9likesi yaratsa bile bu bByle-ir& Ee 4ar ki bu t+r bir oku%a, P7er>ekle3en sanrP te%as +6erin-eki bir ba3ka, bira6 #arkl bir >e3itle%e olan Iobert Aeinlein1n bili%kur7u 9ikSyesi PGnlarP yoluyla ele alnabile'ek te%el bir B6ellii karanlkta brakr& AikSyenin t%ar9aneye kapatl%3 ka9ra%an, -3, nesnel -+nyann ta%a%nn ken-isi al-at%ak i>in PonlarP tara#n-an sa9neye konan -e4asa bir %i6ansen ol-uuna inanr& *ars -a -a9il etra#n-aki 9erkes bu -+6enba6ln bir par>as-r& NAer 3eyi, birka> ay Bn'e bir pa6ar 7+n+ ailesiyle birlikte bir araba 7e6isine >karken Pa>k>aP anla%3tr& G arabaya >oktan bin%i3tir, -3ar-a ya%ur ya%akta-r, bir-enbire u#ak bir 3ey unuttuunu 9atrlayp e4e -Bn%+3t+r& kin'i kattaki arka pen'ere-en Bylesine baktn-a 7+ne3in prl prl parla-n 7Br+r 4e PonlarPn k+>+k bir 9ata yaparak e4in arkasn-aki ya%ur sa9nesini unuttuklarn ka4rarVO yi y+rekli psikiyatristi, 7+6el kars, b+t+n arka-a3lar +%itsi6'e onu P7er>eklieP -Bn-+r%eye >al3rlarW a-a% karsyla yaln6 kalp ka-n ona olan a3kn anlattn-a bir an nere-eyse al-anp ona inana'ak 7ibi olur, a%a eski inan' baki-ir& AikSyenin sonu: *ars rol+n+ oynayan ka-n a-a% terk ettikten sonra ne i-++ belirtil%e%i3 bir kurulu3a rapor 4erir: PKa9s Z1-e ba3arl ola%a-k, 9SlS 3+p9eleniyor, bunun te%el ne-eni -e ya%ur"e#ektin-e yapt%6 9ata: @4in ar-n-a ya%ur ya-r%ay unut%u3u6&P Ti%sa9 #krasn-a ol-uu 7ibi bura-a -a, 4arlan son yoru%la il7ili -eil-ir, bi6i bir ba3ka 7Bn-er%e >er>e4esine ta3%a6& Sonu>ta, en ba3ta 7eri -Bneri6: Aasta yatann altn-a bir ti%sa9 ol-uuna inanr 4e 7er>ekten -e yatann altn-a bir ti%sa9 4ar-r: Aeinlein1n ka9ra%an nesnel 7er>ekliin PonlarP tara#n-an -+6enlenen bir %i6ansen ol-uunu -+3+n+r 4e nesnel 7er>ekliin 7er>ekten -e PonlarP tara#n-an -+6enlenen bir %i6ansen ol-uu ortaya >kar& Bura-a bir t+r ba3arl kar3la3%a

Brnei 4ar-r Bn+%+6-e: Son-aki s+rpri6i yaratan 3ey, belli bir %esa#enin NPsanrPy P7er>eklik1ten ayran %esa#eninO orta-an kalk%as-r& P*ur7uP Nsanrnn i>eriiO ile P7er>ek"likPin bu 3ekil-e >Bk%esi psikotik e4reni tan%layan 3ey-ir& 2el7e"leli%, i3ba3n-aki 'an al' B6ellii an'ak ikin'i 9ikSye NPGnlarPO sayesin-e te'rit e-ebiliri6W bura-a b+y+k Dteki1nin al-at3 al-an%ayan bir ba3ka #aile, B6neye NPonlarPO yerle3tirilir& Si%7esel -+6ene B67+ al-at%ann iplerini elin-e tutan bu B6ne, 0a'an1n PDteki1nin DtekisiP a-n 4er-ii 3ey-ir& Bu Bteki, paranoya-a al-at%a oyununu yBnettii #ar6e-ilen 6ul%e-i'i bi>i%in-e ortaya >kar, 7Br+l+r bir 4arolu3 ka6anr& 114 Y8MJ* B8*M8* Ce%ek ki 'an al' B6ellik 3u-ur: ,sikotik B6nenin b+y+k Dteki1 ne -uy-uu 7+4ensi6lik, NB6neleraras 'e%aatte 'isi%le3enO b+y+k Dteki1nin onu al-at%aya >al3t 3eklin-eki sabit #ikri, 9er 6a%an 4e 6orunlu olarak, tutarl bir Dteki1ye, bo3luklar ol%ayan bir Dteki1ye, PDtekinin DtekisiPne NAeinlein1% 9ikSyesin-eki PonlarPaO -uyulan sarsl%a6 bir inan>la -esteklenir& ,aranoyak B6ne si%7esel 'e%aatin, Pka%uoyuPnun Dteki1sine -uy-uu 7+4ensi6lie sk skya sarl-n-a, Pbu Dteki1nin bir DtekisiPnin, -i67inleri elin-e tutan k+lyut"%a6 bir #ailin 4arol-uunu i%a et%i3 olur& ,aranoyan 9atas ra-ikal inan>s6ln-a, e4rensel bir al-at%a ol-uuna inan%asn-a -eil-ir "bura-a son -ere'e 9akl-r, si%7esel -+6en son kerte-e te%el bir al-at%ann -+6eni-ir", -a9a >ok, bu al-at%a'ay %anipule e-en, %esela onu kan-rp P*a-n1n 4ar ol%a-nP kabul ettir%eye >al3an 7i6li bir #ail ol-uuna inan%asn-a-r& Ce%ek ki P*a-n yok"turPun paranoyak 4ersiyonu 3u-ur: *a-n kesinlikle 4ar-rW onun 4ar ol%a- i6leni%i, ko%plo'u Dteki1nin sa9neye koy-uu bir al-at%a'ann sonu'un-an ba3ka bir 3ey -eil-irW tpk Bir *a-n *aybol-u #il%in-e ka-n ka9ra%an kan-rp kaybolan ley-inin 9i>bir 6a%an 4ar ol%a-na inan-r%aya >al3an ko%plo'ular >etesinin yapt 7ibi& Eiteki% kaybolan ley-i son kerte-e, 'insel ili3kiye 7ir%enin %+%k+n ola'a ka-n-r, sa-e'e bir -ier ka-n-an ibaret ol%aya'ak *a-n1n ele 7e>irile%eyen 7Bl7esi-irW i3te bu y+6-en, ka-nn kaybol%as, sine%a-a ro%ansn P*a-n yokturP 4e -olaysyla 'insel ili3ki -iye bir 3ey -e yoktur ol7usuna -ikkat >ek%ek i>in ba34ur-uu yollar-an biri-ir& .osep9 Mankie(i'61in kaybolan bir ka-nn Byk+s+ niteliini -e ta3yan klasik Aolly(oo- %elo-ra% H> *a-na Bir Mektup, 'insel ili3kinin bu i%kSns6ln ba3ka, -a9a ra#ine bir bi>i%-e sunar& Bura-a kaybolan ka-n, per-e-e 9i> 7Br+n%e%esine ra%en, Mi'9el :9ion1un la 4oiM a'ous%ati/ue a-n 4er-ii 3ey bi>i%ine b+r+nerek s+rekli %e4'uttur& AikSye, bir kasaba, #e%%e #ata"le1i olan 8ttie Ioss1un sesiyle anlatl%aya ba3lar: 8ttie ne9rin a3alarn-a pa6ar 7e6%esine >k%3 +> ka-na 7Bn-erile'ek bir %ektup ya6ar& Mektupta, kasaba-an u6akla3tklar o 7+n ken-isinin onlarn ko'alarn-an biriyle ka>a'an ya6%akta-r onlara& 2e6i srasn-a, & 8'ous%ati/ue ka4ra% i>in bk6& ileri-e F& BBl+%, s& 1F?& *H0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 115 +> ka-n -a e4liliklerinin 6orluklarn 9atrlar " 7e>%i3e"-Bn+3 tekniiyle 7Bsterilir bunlarW +>+ -e 8ttie1nin ka>%ak i>in ta% -a ken-i ko'alarn se>%i3 ola'an-an korkar, >+nk+ +>+ i>in -e 8ttie i-eal ka-n, ken-ilerin-e eksik ol-uu i>in e4liliklerinin kusursu6 ol%asn Bnle%i3 olan Pbir 3eyeP sa9ip se>kin bir ka-n te%sil et%ekte-ir& lk ka-n, 9astane-e tan3t 6en7in bir a-a%la e4len%i3 eiti%si6, basit bir 9e%3ire-irW ikin'isi ko'asn-an >ok -a9a #a6la para ka6anan, bira6 kaba saba, %eslek sa9ibi bir ka-n-r, pro#esBr 4e ya6ar-rW +>+n'+s+ 9er9an7i bir a3k yanlsa%asna kapl%a-an, sr# %ali 7ele'eini 7+4en'e altna al%ak a%a'yla 6en7in bir t+''arla e4len%i3, i3>i sn#n-an, sonra-an 7Br%e bir ka-n-r& Sa# sra-an k6, %eslek sa9ibi ka-n, kurna6 sonra-an

7Br%e " e4lilii bo6%ann +> yolu, kar rol+n-e yetersi6 kal%ann +> yolu 4e +>+ -e 8ttie Ioss1u ken-ilerin-e eksik olan 3eye sa9ip PBteki ka-nP olarak 7Br+rler: Ceneyi%e, ka-n 6ara#etine, %ali ba%s6la sa9ip bir ka-n&F Sonu> tabii ki %utlu son-ur, a%a bu sonun il7in> bir alt"tonu -a 4ar-r& 8ttie1nin +>+n'+ ka-nn ko'as olan 6en7in t+''arla ka>%ay planla- anla3lrW a%a a-a% son an-a #ikrini -ei3tirir, e4e -Bner 4e karsna 9er 3eyi itira# e-er& *a-n a-a% bo3ayp y+kl+'e bir ta6%inat alabile'ei 9al-e, ko'asn se4-iini ke3#e-er 4e onu a##e-er& Eiteki% #il%in sonun-a +> >i#t yeni-en birle3ir, e4liliklerine %usallat olan te9-it orta-an kalkar& 2el7eleli%, #il%in 4er-ii -ers ilk bak3ta 7Br+l-++n-en -a9a ikir'ikli-ir& Mutlu son asla katks6 -eil-ir, 9er 6a%an bir t+r #era7at i>erir " insann birlikte ya3a- ka-nn 9i>bir 6a%an *a-n ol%a-nn, s+rekli bir uyu%su6luk te9-i-i ol-uunun, 9er an e4lilik ili3kisin-e eksik 7Br+nen 3eyi 'isi%le3tire'ek bir ba3ka ka-" F& J> *a-na Bir Mektup ile Ao##%ann1n i>ki %e'lisin-e anlatt +> 9ikSyenin 'insel ili3ki-eki +> uyu%su6luk tar6n 7B6ler Bn+ne ser-ii G##enba'91n Ao##"%ann 1n Masallar arasn-a ayrntl bir ko3utluk kur%ak il7in> ola'aktr: Kairin ilk a3knn %ekanik bir ta3bebekten #arks6 ol-uu ortaya >karW ikin'isi er-e%-en nasibini al%a%3 yalan' bir ka-n-rW +>+n'+s+ ise 3ark'lk %esleine arlk 4erir N9astal y+6+n-en son 3arksn sByler 4e bunun #arkn-a-r, bu 3ark onun Bl+%+ -e%ek ola'aktrO& 2el7eleli%, operann 'anal' bile3eni, bu +> 9ikSyeyi birle3tiren >er>e4e-ir: Ao##%ann bu 9ikSyeleri -inleyi'ilere, kaprisli bir pri%a-onna olan b+y+k a3kn beklerken anlatr& Bu anlat yoluyla a3k %a'eralarnn ba3ars6ln or7ani6e e-er bir bak%a, Byle ki ya3a- ni9ai yenil7i Npri%a-onna 7Bsteri-en sonra ona 7el-iin-e, onu kBrk+t+k sar9o3 bulur 4e rakibiyle birlikte 7i-erO onun asl ar6usunu i#a-e e-er& 11 Y8MJ* B8*M8* nn ortaya >kabile'einin kabul+n+ i>erir& Mutlu sonu, yani ilk ka-na -Bn%eyi salayan 3ey, ta% -a Dteki *a-n1% P4ar ol%a-Pn%, onun son kerte-e bir ka-nla ili3ki%i6-eki bo3luu -ol-uran bir #anta6i #i7+r+n-en ibaret ol-uunun 7Br+l%esi-ir& Ba3ka bir -eyi3le, %utlu son an'ak ilk ka-nla %+%k+n-+r& @er ka9ra%an Nnu%unelik Brnei elbette #il% noir1Saki#e%%e#atale olanO Dteki *a-n le9in-e karar 4erirse, bu se>i%in be-elini ille -e #elaketle, 9atta Bl+%le B-eye'ektir& Bura-a ensest yasan-akiyle, yani 6aten ken-i i>in-e i%kSns6 olan bir 3eyin yasaklan%asn-akiyle ayn para-oksla kar3la3r6& Dteki *a-n P4ar ol%a-P i>in yasaklanrW bu ka-n, #anta6i #i7+r+ ile tesa-+#en ken-ini bu #anta6i yerini i37al e-erken bulan Pa%pirikP ka-n arasn-aki ni9ai uyu%su6luk y+6+n-en Bl+%'+l -ere'e-e te9likeli-ir& Ait'9'o'k1un Y+kseklik *orkusu1nun konusu, ta% -a, Dteki *a-n -e-ii%i6 #anta6i #i7+r+ ile ken-ini bu y+'e yere y+kseltil%i3 bulan Pa%pirikP ka-n arasn-aki bu i%kSns6 ili3ki-ir& YH:@0TM T@ E@SE@EE CHKHKH *aybolan bir ka-n konu alan bir ba3ka 9ikSye, ka9ra%an y+'e bir i%7enin pen>esine -+3en bir #il% olan Ait'9'o'k1un Y+kseklik *orkusu, sanki 0a'an1n P'insellikten ann-r%aPyla 9i>bir alakas ol%ayan y+'elti%in aslen Bl+%le alakal ol-uu te6ini Brnekle%ek i>in >ekil%i3 7ibi-ir: Y+'e bir i%7enin uy7ula- b+y+le%e 7+'+ 9er 6a%an Bl+%'+l bir boyutun 4arln ilan e-er& Y+'elti% >ounlukla 'insellikten arn-r%ayla, yani libi-inal yatr%n te%el bir -+rt+y+ tat%in ettii 4arsaylan PkabaP nesne-en Py+'eltil%i3P, Pi3len%i3P bir tat%in bi>i%ine kay-rl%asyla e3itlenir& Bir ka-na -oru-an -oruya 9+'u% et%ek yerine, onu a3k %ektuplar 4e 3iirler ya6arak ba3tan >kar%aya 4e #et9et%eye >al3r6W -+3%an%6 -ayak %anya yap%ak yerine, onu yer-en yere 4uran bir ele3tiri ya6s ya6ar6 " sra-an psikanalitik Pyoru%P, 3iirsel #aaliyeti%i6in be-ensel

i9tiya>lar%6 kar3la%ann y+'e, -olayl bir yolu, >etre#il ele3tiri%i6in -e #i6iksel sal-r7anl%6n y+'e bir kanala yBneltil%esi ol-uunu sByleye'ektir& 0a'an, bir y+'elti% s+re'in-en 7e>en tat%inin " s#r" -ere'esi ile il7ili bu sorunsal-an b+t+n+yle kopar& Gnun kalk3 noktas sB6-e -olays6, PkabaP tat%in -eil, onun tersi, -+rt+n+n etra#n-an -ola3t asli bo3luk, 3ekilsi6 Key *J0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 11F N!reu-'u -as Cin7, key#in i%kSns6"ula3l%a6 tB6+O bi>i%in-e po6iti# bir 4arolu3 ka6anan eksiktir& Y+'e nesne ta% -a PKey ol%a onuruna y+kseltil%i3 bir nesneP-ir,= bir t+r 83ai Iabbani1-en 7e>erek B6nenin si%7esel ekono%isi i>in-e i%kSns6 Key1in te'ess+%+, yani ete ke%ie b+r+n%+3 Ai>lik i3le4ini 7Br%eye ba3layan sra-an, 7+n-elik bir nesne-ir& 3te bu y+6-en y+'e nesne an'ak 7Bl7e-e, iki ara-a bir -ere-e, Brt+k, 6%ni bir 3ey olarak ayakta kalabilen bir nesne para-oksu sunar: TB6+ a>a >kar%ak i>in 7Bl7eyi bir kenara at%aya >al3t%6 an-a, nesnenin ken-isi -alr 7i-erW 7eriye sa-e'e sra-an nesnenin '+ru#u kalr& .a'/ues :ousteau -eni6 9ayatnn 9arikalarn konu alan tele4i6yon bel7esellerin-en birin-e, okyanusun -erinlikleri i>in-eki -oal orta%n-a 6ara#etle -e4inen 4e +rk+t+'+ a%a ayn 6a%an-a %u9te3e% bir b+y+le%e 7+'+ ser7ileyen, a%a su-an >karl-n-a iren> bir s+%+k yn 9aline 7elen bir t+r a9tapot 7Bster%i3ti& Ait'9'o'k1 un Y+kseklik *orkusu1n-a, .u-y"Ma-eleine ben6er bir -Bn+3+%-en 7e>er: PCoal orta%Pn-an >karlr >karl%a6, artk Key yerini i37al et%eyi brakr brak%a6, b+y+leyi'i 7+6ellii kaybolur 4e iti'ile3ir& Bu 7B6le%lerle, bir nesnenin y+'e niteliinin b+nye4i ol%aktan >ok #anta6i %ekann-aki konu%una bal ol-uunu sByle%ek istiyoru6& !il%in ikili 4e6ni, yani birin'i 4e ikin'i bBl+%leri arasn-aki kopu3, kip -ei3i%i Ait'9'o'k1un -e9asnn eseri-ir& Ba3ka bir -eyi3le, sa9te Ma-eleine1in Pinti9arPna ka-arki ilk bBl+%+, ka9ra%ann Ma"-eleine1in b+y+leyi'i 7Br+nt+s+n+ ya4a3 ya4a3 taknt 9aline 7etir%esinin, bunun -a ka>nl%a6 olarak Bl+%le sonu>lan%asnn 9ikSye e-il-ii bBl+% %u9te3e% bir tu6aktr& 2elin bu nokta-a bir t+r 6i9insel -eney yap%a l+ks+n+ tanyal% ken-i%i6e: @er #il% bu nokta-a, ka9ra%ann kalbinin -erin-en krl-, ken-i ken-ini teselli-en S'i6 9ale 7el-ii, se47ili Ma-eleine1ini kaybettiini kabul et%eyi re--ettii nokta-a bitsey-i, sa-e'e b+t+n+yle tutarl bir 9ikSyeyle kar3 kar3ya ol%akla kal%aya'ak, ta% -a bu ksalt%a sayesin-e ek bir anla% bile +retebile'ektik& Se4-ii ka-n 7e>%i3inin iblislerin-en kurtar%aya +%itsi6'e ura3rken, ta% -a a3knn a3rl y+6+n-en onu iste%e-en Bl+%e iten bir a-a%n tutkulu 9ikSyesini i6le%i3 ola'aktk& Aatta bu 9ikSyeyi 'insel ili3kinin i%kSns6l te%as +6erin-e =& 0a'an, 0e se%inaire, li4re T)): 01et9iaue -e lapsy'9analyse, s& 133& 11= Y8MJ* B8*M8* bir >e3itle%e olarak yoru%layp ona 0a'an' bir 4ur7u bile katabilir-ik " ne-en ol%asnQ Sra-an, -+nye4i bir ka-nn y+'e nesne -ere'esine >karl%as, Key1i 'isi%le3tir%e 7Bre4iyle y+klen%i3 6a4all %a9luk i>in 9er 6a%an bir Bl+% te9likesini beraberin-e 7etirir, >+nk+ P*a-n yokturP& 8%a #il%in -e4a% arkasn-aki sra-an arka plan ser7ileyerek bu tutkulu 9ikSyeyi >Bkertir: 2e>%i3ten 7elen iblislerin %usallat ol-uu bir ka-% 9akkn-aki b+y+leyi'i 9ikSyenin ar-n-a, a3knn a3rl y+6+n-en bir ka-n Bl+%e s+r+kleyen bir a-a%n 4arolu3sal -ra% ar-n-a, %iras uruna karsn bertara# et%ek isteyen bir ko'ann kur-uu, 6eki'e -e olsa sra-an bir plan buluru6& Bunun #arkn-a ol%ayan ka9ra%an%6 #anta6isin-en 4a67e>%eye 9a6r -eil-ir: *ayp ka-n ara%aya ba3lar 4e ona ben6eyen bir k6la kar3la3tn-a, +%itsi6'e bu k6 Bl+ Ma-eleine suretin-e yeni-en yarat%aya >abalar& 3in in'elii 3ura-a-r elbette: Bu, onun -a9a Bn'e PMa-eleineP olarak tan-

ka-n-r NMarM bira-erler-en 3u +nl+ replii 9atrlayal%: PBana @%%anuel Ia4elli1yi 9atrlatyorsun&P P8%a ben @%%a"nuel Ia4elli1yi%VP PTe4ekkeli -eil, ona bu ka-ar ben6iyorsunVPO& 2el7eleli%, Pben6e%eP ile Pol%aPnn bu ko%ik B6-e3lii Bl+%'+l bir yaknl 9aber 4erir: @er sa9te Ma-eleine ken-ine ben6iyorsa, bunun ne-eni bir bak%a >oktan Bl%+3 ol%as-r& *a9ra%an onu Ma-eleine olarak, yani Bl+ ol-uu s+re'e se4er " 3a9snn y+'elti%i 7er>ekte Bl%esiyle e3-eer-ir& Ce%ek ki #il%in %esa5 3Byle-ir: 2er>eklii #anta6i yBnetir, insan be-elini etiyle B-e%e-en asla %aske taka"%a6& Y+kseklik *orkusu, %+n9asran eril bir perspekti#ten >ekil%i3 ol%asna ra%en, ka-nn erkein bir se%pto%u ol%as >k%a6 konusun-a bi6e bir>ok Pka-n #il%iPn-en -a9a #a6la 3ey anlatr& Ait'9'o'k1un ustal, 3u basit alternati#ler-en ka>%ay ba3ar%3 ol%asn-a-r: Ya Pi%kSns6P bir a3kn ro%antik 9ikSyesi ya -a y+'e 7Br+nt+ ar-n-aki sra-an entrikann %askesinin in-iril%esi& Maskenin ar-n-aki srrn bu 3ekil-e te39ir e-il%esi, %askenin ken-isinin uy7ula- b+y+le%e 7+'+n+ 9i> -okunul%a-an brak%3 ola'akt& D6ne *a-n1n bo3 yerini -ol-ura'ak bir ba3ka ka-n, bu ke6 ken-isini al-at%aya'ak bir ka-n aray3na 7irebilir-i yine& Bura-a Ait'9"'o'k kyaslana%aya'ak Bl>+-e, >ok -a9a ra-ikal bir tutu% taknr: Y+'e nesnenin b+y+le%e 7+'+n+ i>eri-en ta9rip e-er& .u-y1nin, PMa ben6eyen k6n, ka9ra%ann ona ilk ke6 rastla- sra-a *J0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 119 nasl tak-i% e-il-iini 9atrlayal%& *aba, 6ara#etten u6ak bir ta4rla 9areket e-en, boya #>sna -+3%+3 7ibi %akya5 yap%3 sra-an bir k6l-r " krl7an 4e 6ari# Ma-eleine1in ta% tersi& *a9ra%an b+t+n 7ayretini .u-y1yi yeni bir PMa-eleinePe -Bn+3t+r%eye, y+'e bir nesne +ret%eye sar# e-erken, bir-enbire PMa-eleinePin .u-y, yani bu sra-an k6 ol-uunun #arkna 4arr& Bu tersine >e4ir%enin %era% -+nye4i bir ka-nn y+'e i-eale asla ta% %anasyla uya%aya'a -eil-irW ta% tersine, b+y+le%e 7+'+n+ kaybe-en y+'e nesnenin ken-isi-ir NPMa-eleine1-irPO& Bu tersine >e4ir%eyi -oru yere oturtabil%ek i>in, Y+kseklik *orkusu1%% ka9ra%an S'ott1n ya3a- iki kayp arasn-aki, Bn'e PMa-eleinePi kaybet%esi ile -a9a sonra .u-y1yi kaybet%esi arasn-aki #arka -ikkat et%ek 3arttr& Birin'isi basit bir kayp, se4ilen bir nesnenin kayb-r " bu 9aliyle -e ro%antik 3iire 9Ski% olan 4e en pop+ler i#a-esini @-7ar 8llan ,oe1nun bir -i6i 3iir 4e Byk+s+n-e N%esela, P*u67unP-aO bulan, krl7an, y+'e bir ka-nn, i-eal a3k nesnesinin Bl+%+ te%as +6erine yapl%3 bir >e3itle%e-en ibarettir& Bu Bl+% korkun> bir 3ok yaratsa -a, asln-a beklen%e-ik bir yan ol%a-n sByleyebiliri6: 8-eta -uru%un ken-isi -a4et et%ekte-ir bu Bl+%+& -eal a3k nesnesi Bl+%+n e3iin-e ya3a%akta-r, 9ayat >ok yaknla3%3 Bl+%+n 7Bl7esi altn-a-r " ka-n 7i6li bir lanete ura%3 ya -a onu inti9ara s+r+kleyen bir -elilie yakalan%3tr, ya9ut narin ka-na yara3an bir 9astal 4ar-r& Bu B6ellik Bl+%'+l 7+6elliinin esasl bir par>as-r " en ba3tan beri, P#a6la u6un s+re%eye'ek ka-ar 7+6el ol-uuP a>ktr& Bu ne-enle, Bl+%+ b+y+le%e 7+'+n+ kaybet%esine yol a>%a6W tersine, B6ne +6erin-eki %utlak 7+'+n+ Psa9i'ile3tirenP 3ey-ir Bl+%+& *a-nn kayb B6neyi %elankolik bir -epresyona iter 4e ro%antik i-eolo5iye 7Bre, B6ne ken-ini bu -epresyon-an an'ak 9ayatnn 7eri kalann kaybe-ilen nesnenin e3si6 7+6elliini 4e 6ara#etini 3iirle B4%eye a-ayarak >ekip >karabilir& Kair an'ak ley-isini kaybettii 6a%an-r ki en ni9ayet 4e 7er>ek anla%-a onu el-e et%i3 olur, ka-n B6nenin ar6usunu yBneten #anta6i %ekSn i>in-eki yerini an'ak bu kayp yoluyla ka6anr& 2el7el-i% ikin'i kayp ba%ba3ka bir %a9iyet ar6e-er& S'ottie Ma-eleine1in ".u-y1-e tekrar yarat%aya ura3t y+'e i-ealin" .u-y ol-uunu Bren-iin-e, yani 7er>ek PMa-eleinePin ken-isini 7eri al-n-a, PMa-eleineP #i7+r+ >B6+l+r, 4arlna tutarllk 4eren b+t+n

12? Y8MJ* B8*M8* #anta6i yaps -alr 7i-er& Bu ikin'i kayp bir anla%-a birin'inin tersine >e4ril%esi-ir: Ta% 7er>eklikte onu ele 7e>ir-ii%i6 an-a #anta6i -ayana olarak nesneyi yitiriri6: L+nk+ Ma-eleine 7er>ekten .u-y1yse, eer 9SlS 4arsa, o 6a%an 9i> 4ar ol%a%3tr, 9i>bir 6a%an Byle biri ol%a%3tr&&& *a-nn ikin'i Bl+%+yle birlikte S'ottie -a9a kesin 4e +%itsi6 bir bi>i%-e ken-ini kaybe-er >+nk+ sa-e'e Ma-eleine1i -eil ona ili3kin anlarn, 9atta onun %+%k+n olabil-iine olan inan'n -a kaybe-er&9 Ae7el'i bir tabirle, Ma-eleine1in Pikin'i Bl+%+P Pkaybn kaybP i3le4ini 7Br%ekte-ir: Eesneyi el-e e-erek, kaybn ar6u%u6u yakalayan 3ey olarak sa9ip ol-uu b+y+le%e boyutunu kaybe-eri6& Ta%a%, .u-y en sonun-a ken-ini S'ottie1ye 4erir, a%a "0a'an1-an uyarlayarak sBylersek" ken-ini bu 3ekil-e 4eri3i, 9e-iye e-i3i Panla3l%a6 bir bi>i%-e bir bok 9e-iye et%eye -Bn+3+rP: Baya, 9atta iren> bir ka-n 9aline 7elir& S'ottie1nin >an kulesinin tepesin-en .u-y1yi -a9a yeni yut%u3 u>uru%a bakt, #il%in son sa9nesinin ra-ikal %ulakl bura-an 7elir& Bu son ayn 6a%an-a 9e% P%utluP-ur NS'ott iyile3%i3tir, u>uru%-an a3a bakabil%ekte-irO 9e% -e P%utsu6P-ur Nen sonun-a >Bk%+3t+r, 4arlna tutarllk 4eren -ayana kaybet%i3tirO& ,sikanali6 s+re'inin #anta6inin kat e-il-ii son Sn -a ben6er bir %ulaklk ta3rW psikanali6in sonun-a 9er 6a%an bir Pne7ati# terapB" tik tepkiP te9-i-inin ol%as -a bu y+6-en-ir&1? S'ottie1nin en ni9ayet bakabil-ii u>uru%, ta% -a Dteki1-eki Nsi%7esel -+6en-ekiO -eliin, #anta6i nesnesinin b+y+leyi'i %e4'u-iyetiyle 7i6lenen u>uru%u-ur& Ee 6a%an ba3ka birinin 7B6lerinin ta% i>ine bakp bak3nn -erinliini 9issetsek ya3ar6 bu -eneyi%i& Y+kseklik *orkusu1nan 5eneriine e3lik e-en, i>in-e karabasans bir ks%i nesnenin 7ir-aba kapl- bir ka-n 7B6+ne 6u% yaplan >eki%ler-e bu u>uru% 7Br+l+r& !il%in sonun-a, S'ottie1nin en ni9ayet 9& 0esley Brill, T9e Ait'9'o'k Io%an'e, ,rin'eton: ,rin'eton Jni4ersity ,ress, 19==, s& 22?& 1?& !il%in biti%in-en 9e%en Bn'e, bir an, S'ottie N.a%es Ste(artO .u-y1yi Ma-eleine1in yeni-en -o%u3 9ali olarak -eil -e Pol-uu 7ibiP kabul et%eye, k6n ona -uy-uu a'l a3kn -erinliini #ark et%eye 9a6r%3 7ibi 7Br+n+r& 8%a bir ba3"ra9ibenin bir-enbire bir 9ayalet 7ibi ortaya >k%as bu %utlu son i%kSnn aki% brakr, .u-y korkuyla 7eri >ekilir 4e kilise kulesin-en -+3er " Pba3ra9ibeP N%ot9er superiorO teri%inin annesel s+pere7oyu akla 7etir-iini sByle%eye bile 7erek yok& *H0YJTM8<08I E8S)0 Y8E)0)IQ 121 Pbir ka-nn 7B6lerinin i>ine bakabile'ekP, yani #il%in 5eneriin-e 7Bsterilen %an6araya ta9a%%+l e-ebile'ek 9ale 7el-iini sByleyebiliri6& Ba3na -ert olan Py+kseklik korkusuPna, PDteki1-eki eksikPin bu u>uru%u ne-en olur& Ae7el1in 1=?5"? tari9li Iealp9ilosop9ie el"ya6%alarn-an +nl+ bir pasa5, Y+kseklik *orkusunun 5enerii 9akkn-a >ok Bn'e-en yapl%3 teorik bir yoru% olarak okunabilir& Bu elya6%as, Btekinin bak3n, konu3ulan sB6-en Bn'eki sessi6lik olarak, *i% Eo4ak1n 7B6+n-e 7ir-aplanan tu9a# 3ekiller 7ibi karabasans ks%i nesnelerin P9i>bir yer-enP >kp 7el-ikleri P-+nyann 7e'esinin bo3luu olarak te%atikle3tirir& Basitlii i>in-e 9er 3eyi i>eren bu 7e'e, bu bo3 9i>liktir insan " 9i>biri aklna 7el%eyen ya -a %e4'ut ol%ayan bit%ek bil%e6 bir te%siller, i%7eler 6en7inlii& Bu 7e'e, bura-a #anta6%a7orik te%siller i>in-e 4ar olan bu i> -oa " bu sa# benlik&&& bura-an kanl bir ba3, 3ura-an beya6 bir 3ekil >karr&&& nsanlarn 7B6lerinin i>ine bakl-n-a bu 7e'e 7Br+l+r " korkun> bir 9ale b+r+nen bu 7e'e kar3sn-a -+nyann 7e'esi 9+k+%s+6 kalr&11 11& 2& R& !& Ae7el, 2esa%%elte Rerke, '& =, Aa%bur7: Meiner, 19F , s& 1=FW n7ili6'e >e4iri

3ura-an alntlan-: C& ,9& Terene, Ae7el1s Ie'olle'tion, 8lbany: SJEY ,ress, 19=5, s& F"=& Ait'9'o'k>u 0eke !al M k 8na%or#o6 GI80, 8E80, !800* Yaban' Mu9abir1-e, Ait'9'o'k yBnte%inin te%el 9+'resi, asli %atrisi -enebile'ek 3eyi Brnekleyen ksa bir sa9ne 4ar-r& Bir -iplo%at ka>ran ki3ilerin pe3ine -+3en ka9ra%an ken-ini lale tarlalar 4e -eir%enlerle -olu %asals bir Aollan-a kBy+n-e bulur& Bir-enbire -eir%enler-en birinin r+67Srn tersi yBn-e -Bn-++n+ #ark e-er& Bura-a 0a'an1n point -e 'apiton Nkapitone noktasO -e-ii 3eyin en sa# 9aliyle kar3la3r6: Son -ere'e P-oalP 4e Pa3inaP bir -uru%, bi6 ona k+>+k bir ek B6ellik, Pona ait ol%ayanP, sark%a yapan, Pyersi6P olan, %asals sa9ne >er>e4esi i>in-e anla% i#a-e et%eyen bir ayrnt ekler ekle%e6 -oalln kaybe-er, Ptekinsi6le3irP, +rk+t+'+ olaslklarla 4e -e93etle -olar& 2Bsterileni ol%ayan bu sa# P7BsterenP b+t+n -ier unsurlara ila4e, %eta#orik bir anla% %ayas >alar: G 6a%ana ka-ar son -ere'e -oal 7Br+len ayn -uru%lar, ayn olaylar bir tu9a#lk 9a4asna b+r+n+rler& Bir-enbire >i#te anla% -+nyasna 7ireri6, 9er 3ey Ait'9'o'k>u ka9ra%an, P>ok 3ey bilen a-a%P tara#n-an yoru%lan%as 7ereken 7i6li bir anla% i>eriyor%u3 7ibi 7Br+n+r& BByle'e -e93et i>selle3tirilir, P>ok 3ey bilen a-anT1n bak3na -ayal 9ale 7elir&1 1& Bu perspekti#ten bakl-n-a :inayet Tar1n sonu, Ait'9'o'k1un #il%lerin-eki al3l%3 -uru%u tersine >e4ir-ii i>in son -ere'e il7in>tir: PLok bilen a-a%P %asals orta%n ar-n-aki korkun> srr se6en ka9ra%an -eil, katilin ken-isi-ir& Yani, %+#etti3 2ra'e *elly1nin 'ani ko'asn belli bir art" bil7i sayesin-e tu6aa -+3+r+r " katil %asu% olsay- bil%esinin %+%k+n ol%a- bir 3eyi Napart%annn Bb+r ana9tarnn yeriniO bilin'e ken-ini ele 4erir& Bu sonun ironik yan 3u-ur ki katilin #aka bas%asna ta% -a 96l 4e 6eki'e akl y+r+t%esi ne-en olur& *a#as bira6 AT:A:G:*LJ 0@*@ 123 Ait'9'o'k sk sk P#allus%erke6'ilikPle su>lanrW ele3tiri niyeti ta"3sa -a bu a-lan-r%a yerin-e-ir " a%a #allik boyutu ta% -a bu Psark%a yapanP ila4e B6ellie yerle3tir%e%i6 ko3uluyla& Bunu a>kla%ak i>in, per-e-e bir olay sun%ann +> ar-3k yolunu, B6nenin li"bi-inal ekono%isi i>in-e PoralP, PanalP 4e P#allikP e4relerin sralan3na tekab+l e-en +> yolu ele alal%& PGralP e4re, -eyi% yerin-eyse, #il% yap%ann s#r -ere'esi-ir: Sa-e'e bir olay #il%e >eker 4e seyir'i olarak Ponu 7B6leri%i6le yeri6PW anlatsal 7erili%leri -+6enle%e-e %onta5n 9i>bir i3le4i yoktur& ,rototipi sessi6 ko%e-i #il%i-ir& PCoallkP, P7er>ekliinP -olays6 P4erili3iP e#ekti, tabii ki yanl3tr: Bu e4re-e bile, belli bir Pse>i%P sB6 konusu-ur, u6ay"6a%an s+rekliliin-en 7er>ekliin belli bir par>as >karlp >er>e4elenir& 2Br-++%+6 3ey belli bir P%anipulas"yonPun sonu'u-ur, >eki%lerin art ar-a 7eli3i %etoni%ik bir 9areket %a9iyetin-e-ir& Ai>bir 6a%an 7Bsteril%eyen bir b+t+n+n sa-e'e par>alarn 7Br+r+6, bu y+6-en -e 7Br+nen ile 7Br+n%eyen, Nka%erann >er>e4ele-iiO alan ile -3ars arasn-aki, 7Bsteril%eyeni 7Br%e ar6usunu -ouran -iyalektie >oktan yakalan%36-r& B+t+n bunlara ra%en, PnBtrP ka%erann kay-ettii 9o%o5en bir eyle% s+rekliliine tanklk ettii%i6 yanlsa%asna tutsak kalr6& P8nalP e4re-e %onta5 -e4reye 7irer& @yle%i keser, par>alara ayrr, >oaltrW 9o%o5en s+reklilik yanlsa%as u>ar 7i-er& Monta5 ta%a%en 9etero5en unsurlar bir araya 7etirebilir 4e bile3enlerinin PbirebirP -eeriyle 9i>bir alakas ol%ayan yeni bir %eta#orik anla% yaratabilir N@isenstein1% P-+3+nsel %onta5P ka4ra%n -+3+neli%O& Monta5n 7eleneksel anlat -+6eyin-e neler ba3arabile'einin nu%unelik Brnei, 3+p9esi6 Pparalel %onta5P-r: Birbirine bal iki eyle% 9attn %+na4ebeli olarak 7Bsterir, olaylarn >i67isel 7eli3i%ini iki eyle% 9attnn yatay bir"ara-a" 4arolu3una >e4irir 4e bByle'e ikisi arasn-a -a9a ya4a3 i3lesey-i, yani 'eketin-eki ana9tar apart%annn kapsn a>a%ay%'a ne ol%u3 ol%as

7erektiini 9e%en >karta%a%3 olsay-, a-aletin ellerin-en sonsu6a ka-ar kurtulabilir-i& M+#etti3, katile tu6ak 9a6rlarken 7er>ek bir 0a'an' ana"list 7ibi -a4ran%3 olur: Ba3arsnn 'anal' bile3eni, PBtekine n+#u6 et%eP, onu anla%a, onun akl y+r+t%e tar6na a-apte ol%a be'erisi -eil, B6neler arasn-a -ola3p onlar +6erlerin-e 9Ski%iyet kura%a-klar bir aa -olayan belli bir nesnenin " i:inayet Tar18a& N4e 83ktan -a Hst+ri-e&O ana9tar, @-7ar 8llan ,oe1nun PLaln%3 MektupPun-a %ektup, 4b&" yapsal rol+n+ 9esaba kat%a yetenei-ir& 124 Y8MJ* B8*M8* AT:A:G:*LJ 0@*@ 125 #a6la-an bir 7erili% yaratr6& Mesela, 6en7in bir ailenin, etra# sal-r%aya 9a6rlanan bir 9rs6lar >etesiyle ku3atl%3 ss6 e4ini beti%leyen bir sa9ne -+3+neli%W e4in i>in-eki 9u6urlu 7+n-elik 9ayat -3ar-aki 9rs6larn te9likeli 9a6rlklaryla kar3la3trrsak, so#ra ba3n-a toplan%3 %utlu aileyi, 7+r+lt+'+ >o'uklar, babann tatl sert a6arlarn, 4b& ile bir 9rs6n Psa-ist>eP srt3n, bir ba3kasnn b>an 4eya sila9n kontrol e-i3ini, bir +>+n'+s+n+n e4in par%aklna >oktan tr%an-n&&& %+na4ebeli olarak 7Bsterirsek sa9nenin etkisi %ua66a% artar& P!allikP e4reye 7e>i3 neleri i>erirQ Ba3ka bir -eyi3le, Ait'9'o'k ayn sa9neyi nasl >eker-iQ SBylen%esi 7ereken ilk 3ey, bu sa9nenin i>eriinin, 9u6urlu i> %ekSn ile te9-itkSr -3ars arasn-a kurulan basit bir kar3tla -ayan- i>in Ait'9'o'k>u 7erili%e %+sait ol%a--r& Bu y+6-en bu P-+6P, yatay eyle% >i#tle%esini -ikey bir -+6eye ta3%a%6 7erekir: *orkun> -e93et 9u6urlu i> %ekSnn -3na, yanna -eil, i>ine, -a9a -orusu onun Pbastrl%3P i>erii olarak altna yerle3tiril%eli-ir& Drnein, ayn %utlu aile ye%einin %isa#irleri olan 6en7in bir a%'ann bak3 a>sn-an 7Bsteril-iini -+3+neli%& Ye%ein ortasn-a, %isa#ir N4e onunla birlikte bi6 seyir'ilerO bir-en P>ok 3ey 7Br+rP, #ark et%e%esi 7ereken 3eyi #ark e-erW alakas6 bir ayrnt on-a, %irasna kon%ak i>in e4 sa9iplerinin ken-isini 6e9irle%eyi planla-klar 3+p9esini uyan-rr& BByle bir Part bil7iPnin, e4 sa9ibinin N4e onunla birlikte bi6lerinO perspekti#i +6erin-e, -eyi% yerin-eyse -ipsi6 bir etkisi olur: Glay bir bak%a ken-i i>in-e katlanr, ikili bir ayna oyunun-a ol-uu 7ibi sonsu6'a ken-i ken-ini yanstr& @n sra-an, 7+n-elik olaylar bir-enbire +rk+t+'+ tnlarla -olar, P9er 3ey 3+p9eli 9ale 7elirP: Ye%ekten sonra ken-i%i6i iyi 9isse-ip 9isset%e-ii%i6i soran kibar e4 sa9ibesi, belki -e 6e9rin etkisini 7Bster%eye ba3layp ba3la%a-n Bren%ek istiyor-urW %asu% bir 'o3kuyla etra#ta ko3u3an >o'uklar, belki -e ana babalan >ok yakn-a l+ks bir yol'ulua >kabile'eklerini i%a et%i3 ol-uu i>in 9eye'anl-rlar&&& Aer 3ey ayn kal%asna ra%en, ta%a%yla #arkl bir 3k altn-a 7Br+n+r& Bu t+r P-ikeyP bir >i#tle%e libi-inal ekono%i-e ra-ikal bir -ei3iklii beraberin-e 7etirir: P8slP eyle% bastrlr, i>selle3tirilir, B6"nelle3tirilir, yani B6nenin ar6ular, sanrlar, 3+p9eleri, takntlar, su>luluk 9isleri bi>i%ine b+r+n-+r+lerek sunulur& !iilen 7Br-+kleri%i6, alt sapk 4e %+ste9'en i%alarla kaynayan al-at' bir y+6ey-en, yasaklananlarn bulun-uu alan-an ibaret 9ale 7elir& Bi6 ken-i%i6i P7er>eklikPin nere-e bitip PsanrP%n Nyani ar6ununO nere-e ba3la-n bil%e-ii%i6 b+t+n'+l bir %ulaklk i>in-e bul-uk>a, bu alann te9-it e-i'ilii -e artar& C+3%ann sakin 4e souk bak3, att 4a93i >lklar-an >ok -a9a te9-it e-i'i-ir, ya -a "ayn tersine >e4ir%eyi 'insellik alanna ta3ya'ak olursak" Ait'9'o'k1un 9atrlatt +6ere, ken-i%i6i bir taksinin arka koltuun-a onunla birlikte bul-uu%u6-a bir>ok 3eyi ayn an-a yap%ay bilen souk bir sar3n, alenen ta9rik e-i'i bir es%er-en >ok -a9a 9eye'an 4eri'i-ir& Bura-a 'an al' Bne% ta3yan 3ey, sessi6liin en korkun> te9-it i3le4ini 7Br%eye ba3la%asn, souk bir kayts6lk 7Br+nt+s+n+n

en i9tirasl 9a6lan 4aat et%esini "ksa'as, eyle%e 7e>%e yasann, bir kere a>a >ktktan sonra, 9i>bir P7er>eklik1le tat%in ol%as %+%k+n ol%ayan sanrsal bir ar6uya yer a>%asn" salayan bu tersine >e4ir%e i3le%i-ir& ,eki a%a bu tersine >e4ir%enin P#allikP e4reyle ne alakas 4arQ P!allikP olan, ta% -a, Pyerine otur%ayanP, y+6ey-eki %asals sa9ne-en Psark%a yapanP 4e onun -oalln bo6an, onu tekinsi6le3tiren ayrnt-r& Bir resi%-eki ana%or#o6 noktas-r: Cos-oru bakl-n-a anla%s6 bir leke 7ibi 7Br+nen, a%a res%e ta% olarak belirlen%i3 yanal bir perspekti#ten bakt%6 an-a, bir-enbire belir7in 9atlar ka6anan unsur& 0a'an Aolbein1n @l>iler tablosuna 7Bn-er%e-e bulunur sk sk2: Tabloya bakan ki3i, res%in alt tara#n-a, iki el>i #i7+r+n+n altn-a 3ekilsi6, yayl%3, Pkalk%3P bir leke 7Br+r& <iyaret>i an'ak, ta% tablonun ser7ilen-ii o-ann e3iin-e, res%e son bir yanal bak3 att 6a%an bu leke bir ka#atasnn 9atlarn ka6anr 4e res%in 7er>ek anla%n "9er t+rl+ %al %+lk+n, res%in 7eri kalann -ol-uran sanat 4e bil7i nesnelerinin bey9u-eliini" te39ir e-er& 0a'an #allik 7Bstereni i3te bu 3ekil-e, P7Bsterileni ol%ayanP Nbu 9aliyle -e 7Bsterilenin etkilerini %+%k+n klanO P7BsterenP olarak tan%lar: Bir res%in P#allikP unsuru, onun P-oalln bo6anP, b+t+n bile3enlerini P3aibeliP klan 4e bByle'e bir anla% aray3 u>uru%unu a>an anla%s6 bir leke-ir " 9i>bir 3ey 7Br+n-++ 7ibi -eil-ir, 9er 3eyin yoru%lan%as 7erek%ekte-ir, 9er 3eyin ila4e bir anla%a sa9ip ol-uu 4ar" 2& Mesela bk6& 0a'an, T9e !our !un-a%ental :on'epts o#,sy'9o"8nalysis, s& 92& 12 Y8MJ* B8*M8* saylr& Yerle3ik, a3ina anla%lan-r%a 6e%ini yarlrW ken-i%i6i b+t+n'+l bir %ulaklk alann-a buluru6, a%a ta% -a bu eksik bi6i yepyeni P7i6li anla%larP +ret%eye iter: Biti%si6 bir 6orlantnn N'o%pul"sionO iti'i 7+'+-+r& @ksik ile art anla% arasn-aki 7i-i3 7eli3 B6nellik -enen boyutu kurar& Ba3ka bir -eyi3le, baklan resi% P#allikP leke sayesin-e B6nellesin Bu para-oksal nokta Ptara#s6P, PnesnelP 7B6le%'i konu%u%u6u ta9rip e-er, bi6i 7B6le%lenen nesnenin ken-isine %9lar& 2B6le%'i i3te bu nokta-a 7B6le%lenen sa9neye >oktan -a9il ol%u3, kay-ol%u3tur " bir bak%a, res%in ken-isinin bak3%6a kar3lk 4er-ii nokta-r bu&3 DT@*EE B8*)K) G08I8* 0@*@ 8rka ,en'ere1nin sonu, yoru%la%a 9areketini ba3latan b+y+leyi'i nesnenin son kerte-e bak3n ken-isi ol-uunu kusursu6 bir bi>i%-e 7Bsterir: Ba9>enin kar3sn-aki esraren7i6 apart%an-a olup bitenleri 7B6etleyen .e## in N.a%es Ste44art1nO bak3, Btekinin NkatilinO bak3yla kar3la3tn-a bu yoru%la%a 9areketi askya alnr& Bu nokta" 3& Bu Ptekinsi6P ayrntnn Ait'9'o'k1un #il%lerin-e >ok >e3itli bi>i%ler-e i3 7Br-++ne -ikkat et%e%i6 7erek& Sa-e'e be3ini 7Breli%: b Dl+% *arar: Bura-a Bn'e lekeyi Ntra4%atik 'inayet e-i%iniO, sonra -a onu 7i6le%ek i>in in3a e-ilen asu-e 7+nl+k at%os#eri NpartiO 7Br+r+6& b Lok Bilen 8-a%: *a9ra%ann N.a%es Ste44artO 9ay4an postlar -ol-uran 8%brose :9appell1 6iyarete 7ittii ksa sa9ne-e, ka9ra%ann 7e>tii 'a--e uursu6 bir at%os#erle y+kl+y%+3 7ibi tas4ir e-ilirW oysa asln-a 9er 3ey nasl 7Br+n+yorsa Byle-ir N'a--e 0on-ra1nn kenar %a9allelerin-eki sra-an 'a--eler-en biri-ir, 4b&O, yani #il%-eki tek PlekeP ka9ra%ann ken-isi-ir, onun 9er yer-e te9-it 7Bren 3+p9e'i bak3-r& b Aarry1yle Bas%6 Bela-a: 8su-e Ter%ont krlar bir PlekePyle Nbir 'esetleO kirlenir, a%a bu leke tra4%atik tepkiler yarat%a6, yanl3lkla 'ese-e taklanlar ona u#ak bir %+nasebetsi6lik %ua%elesi

yapar 4e 7+nl+k i3lerini s+r-+r+rler& b Bir K+p9enin 2Bl7esi: Bura-aki PlekeP #il%in ana karakteri, k+>+k bir 8%erikan kasabasn-a ya3ayan k6 kar-e3inin e4ini 6iyaret e-en patolo5ik bir katil olan :9arlie -ay-r& *asaba 9alknn 7B6+n-e, :9arlie -ost 'anls, 6en7in bir 9ayrse4er-irW P>ok bilenP 4e onu neyse o olarak 7Bren tek ki3i yeeni :9arlie1-ir " ne-enQ Bunun 'e4ab a-larnn ayn ol%asn-a yatar: Bu ikisi ayn ki3iliin iki ayr par>asn olu3tururlar Ntpk Sapktaki Marion 4e Eor%an 7ibi, a%a bu #il%-e aynla bu iki a-n birbirlerini tersten yanst%asyla -ikkat >ekilirO& b Te son olarak *u3lar 1-a 7+nl+k 9ayatn ak3n bo6an 3ey ku3lar-r, yani -oann ken-isi-ir Nki bu -a Ait'9'o'k1un ni9ai ironisi-irO& A)T:A:G:*LJ 0@*@ 12F -a .e## tara#s6, alakas6 7B6le%'i konu%unu kaybe-er 4e olaya kar3r, yani 7B6le%le-ii 3eyin bir par>as olur& Ca9a -orusu, ken-i ar6usunun sorusuyla y+6le3%ek 6orun-a kalr: Bu olay-an ne istiyor-ur 7er>ektenQ Bu :9e 4uoiQ sorusu, onunla 3a3r%3 katil arasn-aki ni9ai kar3la3%a-a apa>k sorulur -aW a-a% ona tekrar tekrar PSen ki%sinQ Ben-en ne istiyorsunQP -iye sorar& *atil yakla3rken .e## in pro5ektBrlerin 7B6 ka%a3tr' 3yla +%itsi6'e onu -ur-ur%aya >al3t bu son sa9nenin ta%a% b+t+n+yle P7er>ek>ilikten u6akP bir bi>i%-e >ekil%i3tir& A6l 9areketler, youn, 96l bir >at3%a beklerken, olaylarn Pnor%alP rit%i a-eta bir t+r ana%or#otik -e#or%asyon" -an 7e>%i3 7ibi ya4a3latl%3, en7ellen%i3, tkan%3 9areketlerle kar3la3r6& Bu -a #anta6i nesnesinin B6ne +6erin-eki 9areketsi6le3"tiri'i, #el> e-i'i etkisini kusursu6 bir bi>i%-e 4erir: Se%pto%larn %ulak kay-nn ba3latt yoru% 9areketin-en, atl %e4'u-iyetiyle yoru% 9areketini askya alan #anta6i alanna 7e>%i3i6-ir& Bu b+y+le%e 7+'+ nere-en 7elirQ *arsn Bl-+ren ko%3u, ka9ra%an%6 i>in ne-en ar6u nesnesi i3le4ini 7Br%+3t+rQ Bunun olas tek 'e4ab 4ar: *o%3u .e5#in ar6usunu 7er>ekle3tir%i3tir& *a9ra%an%6n ar6usu ne pa9asna olursa olsun 'insel ili3ki-en ka>%ak, yani 6a4all 2ra'e *elly1-en kurtul%aktr& ,en'erenin bu tara#n-a, ka9ra%an%6n apart%ann-a olanlar "Ste44art ile *elly arasn-aki yanl3 a3k %a'eras" 9i>bir surette #il%in te%el %oti#iyle alakas ol%ayan basit bir alt" Byk+, elen-iri'i bir -ol7u %al6e%esi -eil-ir, ta% tersine bu %oti#in arlk %erke6i-ir& .e## in N4e bi6lerinO Bb+r apart%an-a olanlara ka#aya tak%3 ol%as Nol%a%6O, .e## in N4e bi6lerinO pen'erenin bu tara#n-a, ta% -a onun kar3ya bakt yer-e olup bitenlerin 'an al' Bne%ini 7B6-en ka>r%a%6 salay' bir i3le4 7Br+r& 8rka ,en'ere, son ta9lil-e, bir 'insel ili3kiye 7ir%ekten, #iili ikti-ars6ln bak3 yoluyla, 7i6li 7i6li 7B6etle%e yoluyla ikti-ara -Bn+3t+rerek ka>an bir B6nenin 9ikSyesi-ir: Bu B6ne, ken-ini ona sunan 7+6el ka-n N#il% bu nokta-a %esa5 7ayet net 4erir: 2ra'e *elly bir sa9ne-e +st+n+ -ei3tirip 3e##a# bir 7e'elik 7iyerO kar3sn-aki soru%luluun-an ka>%ak i>in >o'uksu bir %eraklla P7erilerP& Bura-a yine Ait'9'o'k1un te%elPko%pleksPlerin-en biriyle, bak3 ile ikti-ar]ikti-ars6lk >i#ti arasn-aki kar3lkl bala kar3la3r6& 8rka ,en'ere, bu bak%-an, !ou'ault tara#n-an kullanl- 9aliyle Bent"9a%1n P,anoptikonPunun ironik bir tersine >e4rili3i 7ibi okunur& 12= 8MJ* B8*M8* Bent9a%1a 7Bre, ,anoptikon1un korkun> etkili olu3u, B6nelerin N%a9k[%larn, 9astalarn, Bren'ilerin, #abrika i3>ilerininO 9er 3eyin 7Br+l-++ %erke6i kontrol kulesin-en 7er>ekten 7B6etlenip 7B6etlen%e-iklerin-en 9i>bir 6a%an e%in ola%a%alarn-an 7elir " bu belirsi6lik te9-it 9issini, Dteki1nin bak3n-an ka>%ann i%kSns6 ol-uu 9issini younla3trr& 8rka ,en'ere1-e, ba9>enin kar3 tara#n-aki apart%ann sakinleri Ste(art1n -ikkatli 7B6leri tara#n-an #iilen s+rekli

7B6etlenirler, a%a bun-an -e93ete kapl%ak 3Byle -ursun, bil%e6-en 7elip 7+nl+k i3lerini s+r-+r+rler& Ta% tersine, -e93ete kaplan, Bne%li bir ayrnty 7B6-en ka>rr% en-i3esiyle s+rekli pen'ere-en -3ar bakan Ste(art1n ken-isi-ir, ,anoptikon1un %erke6i, 9er yere yeti3en 7B6+-+r& ,eki a%a ne-enQ 8rka pen'ere esasen bir #anta6i pen'eresi-ir N0a'an resi%-e pen'erenin #anta6%atik -eerine -ikkat >ek%i3tirO: *en-ini eyle%e 7e>%eye %oti4e e-e%eyen .e## N'inselO eyle%i belirsi6 bir tari9e erteler 4e pen'ere-en 7Br-++ 3ey, ta% -a, ona 4e 2ra'e *elly1ye1 olabile'eklerin #anta6i-e >i6ilen resi%leri-ir& Yeni e4li %utlu bir >i#t olabilirlerW o 2ra'e *elly1yi terk e-ebilir, o -a bunun +6erine e76antrik bir sanat> ya -a Miss 0onely Aearts\ 7ibi +%itsi6, yaln6 bir 9ayat s+rebilirW 6a%anlarn k+>+k bir kBpekleri olan sra-an >i#tler 7ibi 7e>irip ken-ilerini altta yatan +%itsi6lii 6ar 6or 7i6leyen bir 7+n-elik rutine tesli% e-ebilirler, ya -a en ni9ayet, 2ra'e *elly1yi Bl-+rebilir& *sa'as, ka9ra%an%6n pen'ere-en 7Br-+klerinin anla%, pen'erenin bu yann-aki #iili -uru%una bal-r: >in-e bulun-uu >k%a6n bir -i6i 9ayali >B6+%+n-en olu3an ser7iyi 7Br%ek i>in Ppen'ere-en bak%asP yeterli-ir& !il%in ses kay-na, B6ellikle Ait'9'o'k1un -a9a sonraki #il%leri 7B6 Bn+n-e bulun-urularak -ikkat e-ilirse, ka9ra%ann Pnor%alP 'insel ili3kiye 7ir%esini Bnleyen unsurun ne ol-uu -a a>k>a anla3la'aktr: Bir 4oiM a'ous%ati7ue1-e, 9er9an7i bir ta3y'ya balan%ayan y+6er"7e6er bir seste 'isi%le3en annesel s+pere7o N%aternal supere7oO& Mi'9el :9ion #il%in ses kay-nn tu9a#lna, -a9a -orusu #il%in arka plann-aki seslere -ikkat >ek%i3tir: *i%lerin >kar" \ 2a6ete-e insanlarn 7+n-elik sorunlarna >are bul%aya >al3an ki3i& Bi6-eki P2+6in 8blaPnn 8%erikan %ua-ili& 8%a 2i6ek bura-a B6ellikle 8%erikal ya6ar Eat9anel Rest1in ayn a-l kitabnn karakterine at#ta bulunuyor 7ibi& N>&n&O A)T:A:G:*LJ 0@*@ 129 -% 9er 6a%an belirleyebil-ii%i6 >ok >e3itli sesler -uyar6 #il%-e& Biri 9ari>W 7a% yapan 4e 7enel-e Ste(art ile *elly arasn-a 'insel birle3%enin 7er>ekle3%esini ta% 6a%ann-a ortaya >karak Bnleyen, ki%e ait ol-uunu bil%e-ii%i6 bir sopranonun sesi 9ari>& Bu esraren7i6 ses a4lunun pen'ere-en 7Br+len Bb+r tara#n-a oturan birin-en 7el%e6, ka%era 3ark'y 9i>bir 6a%an 7Bster%e6: Ses, a'o"us%ati/ue nitelikte 4e sanki kBkeni i>i%i6-ey%i3 7ibi bi6e tekinsi6 Bl>+-e yakn kalr&4 8rka ,en'ere i3te bu B6elliiyle Lok Key Bilen 8-a%1, Sapk1 4e *u3lar1 9aber 4erir: Bu ses Bn'e Coris Cay1in ka>rlan oluna ula3%asn salayan o tu9a#, a'kl 3arkya N+nl+ Uue sera seraO, sonra Eor%an Bates1in ru9unu ele 7e>iren Bl+ annenin sesine -Bn+3+r, en sonun-a -a ku3larn kaotik 7akla%alar arasn-a kaybolur 7i-er& *8YC)IM80) L@*M 0ekeyi, 7er>ein bu Psark%a yapanP kalntsn te'rit et%ek i>in kullanlan stan-art Ait'9'o'k>u bi>i%sel yBnte%, 3+p9esi6, +sta-n +nl+ kay-r%al >eki%i-ir& Bu >eki%in %ant an'ak sB6 konusu yBnte%in uy7ulan- b+t+n >e3itle%eleri 9esaba katt%6 tak-ir-e ka4ranabilir& *u3lar1-an bir sa9neyle ba3layal%, ku3larn sal-r- bir o-aya bakan ka9ra%ann annesi 7B6leri >k%3, pi5a%al bir 'eset 7Br+r& *a%era Bn'e 'ese-in b+t+n+n+ 7BsterirW -a9a sonra ya4a3 bir kay-r%ayla i> 7'klay' ayrntya, kanl 7B6 yu4alarna 7e>il%esini bekleri6& 8%a Ait'9'o'k bi6e bunun yerine bekle-ii%i6 i3le%in tersini 4erir: Ya4a3la%ak yerine, #e'i 96lanrW 9er biri bi6i 'ese-e bira6 -a9a yakla3tran iki ani kes%eyle, bi6e 96la 'ese-in ka#asn 7Bsterir& Bu 96l >eki%lerin alt +st e-i'i etkisi, korkun> nesneye -a9a yakn-an bak%a ar6u%u6u kar3larken bile bi6-e 9ayal krkl yarat%alarn-an kaynaklanr: Eesneye >ok 96l, Pka4ra%a 6a%anPnn, nesnenin kaba al7sn

P9a6%et%ekP i>in 7ereken %olann +6erin-en atlayarak yakla3r6& PEor%alP 96 ya4a3latarak 4e yakla3%ay erteleyerek nesne"leke"ye belli bir arlk ka6an-ran bil-ik kay-r%al >eki%in tersine, bu" "F& 4& Bk6& Mi'9el :9ion, P0e /uatrie%e 'BteP, :a9iers -u 'ine%a 35 N19=4O, s& 13? Y8MJ* B8*M8* AT:A:G:*LJ 0@*@ 131 ra-a nesne ta% -a ona tela3la, >ok 96l yakla3t%6 i>in Pka>rlrP& Ce%ek ki, bil-ik kay-r%al >eki% taknt9ysa, kay-r%ann arl y+6+n-en bir leke i3le4i 7Br+r 9ale 7elen bir ayrnt +6erin-e o-aklan%aya 6orluyorsa bi6i, nesneye bu 96l, tela3l yakla3% -a ken-i 9isterik te%ellerini 7B6ler Bn+ne serer: Eesneyi 96 y+6+n-en Pka>rr6P, >+nk+ bu nesne ken-i i>in-e 6aten bo3tur " ona an'ak P>ok ya4a3P ya -a P>ok 96lP yakla3labilir, >+nk+ Pnor%al 6a%an-aP bir 9i>tir& Yani ertele%e 4e tela3, ar6unun nesne"ne-enini, ob5etpetit a1y, sr# suretin P9i>liiPni yakala%ann iki yolu-ur& BByle'e Ait'9'o'k">u PlekePnin nesnesel Nob5e'talO boyutuna -ein%i3 oluyoru6: 0ekenin anla%lan-r' boyutu-ur buW anla% >i#tle%e, 7Br+nt+n+n 9er unsuruna yoru%la%a 9areketini i3leten ila4e bir anla% y+kle%e etkisi-ir& 2el7el-i% bunlar, lekenin Bb+r 4e>9esi, yani 9er9an7i bir si%7esel 7er>ekliin ortaya >kabil%esi i>in atl%as 7ereken atl, opak bir nesne ol%as kar3sn-a 7B6leri%i6i kBrle3tir%e%eli-ir& Ba3ka bir -eyi3le, %asals bir tablo-a leke yaratan Ait'9'o'k>u kay-r%al >eki% a-eta 0a'an1n 3u te6ini Brnekle%ekte-ir: P2er>eklik alan a nesnesinin >karl%asna -ayal-r, a%a yine -e bu alan a nesnesi >er>e4eler&P5 .a'/ues 8lain"Milller1in te#sirin-en alntlayal%: 2er>ek olarak nesnenin +st+ kapal bir bi>i%-e bir kenara kon%asnn, 7er>ekliin Pbir 7er>eklik par>asP olarak istikrar ka6an%asn ko3ulla-% anlyoru6& 8%a eer ob5et a yoksa, nasl olup -a yine -e 7er>eklii >er>e4e"leyebil%ekte-irQ

+;A a Gb5et a ta% -a 7er>eklik alann-an >karl- i>in onu >er>e4eler& @er bu res%in y+6eyin-en i>i taran%3 -Brt7enle te%sil ettii% par>ay >karrsa%, bir >er>e4e -iyebile'ei%i6 3eyi el-e e-eri%: Bir -eliin >er>e4esi, 5& .a'aues 0a'an, @'rits, ,aris: Seuil, 19 , s& 554& a%a ayn 6a%an-a y+6eyin 7eri kalannn -a >er>e4esi& BByle bir >er>e4e 9er9an7i bir pen'ereyle yaratlabilir& Gb5e a -a bByle bir y+6ey par>as-r 4e 7er>eklik, on-an ob5et [1nn >karl%asyla >er>e4elenir& D6ne, +st+ne >arp atl%3 B6ne olarak "4arlk"eksiklii olarak" bu -eliktir& Tarlk olarak, >karlan par>a-an ba3ka bir 3ey -eil-ir& D6ne ile ob5e a1nn e3-eerlii -e bura-an 7elir& Miller1in 3e%asn Ait'9'o'k1un kay-r%al >eki%inin 3e%as olarak okuyabiliri6: 2enel bir 7er>eklik %an6arasn-an ona >er>e4esini 4eren lekeye Ni>i taran%3 -Brt7eneO -oru ilerleri6& Ait'9'o'k>u kay-r%al >eki%in ilerleyi3i, bir MBbius 3eri-inin yapsn 9atrlatr: 2er>eklik tara#n-an u6akla3rken, ken-i%i6i bir-enbire >ekip >karl%asyla 7er>eklii kuran 7er>ein yan ba3n-a buluru6& Bura-a i3le% %onta5n -iyalektiini tersine >e4irir: Monta5-a %esele, kes%elerin

s+reksi6lii yoluyla yeni bir anla%lan-r%a, yeni bir By"k+sel 7er>eklik s+reklilii +ret%e, balants6 par>alar birbirine bala%a %eselesi-irW oysa bura-a bi6lere res%in 7eri kalannn si%7esel bir 7er>ekliin tutarlln el-e e-ebil%esi i>in atl, anla%s6 bir PlekeP olarak kal%as 7ereken 9etero5en unsuru 7Bstererek, ra-ikal bir s+reksi6lik, bir k+%elen%e etkisini +reten 3ey s+rekli ilerle%enin ken-isi-ir& Bura-an #il% %al6e%esinin Br7+tlen%esin-e birbirini i6leyen PanalP 4e P#allikP e4relere -Bnebiliri6: @er %onta5 en %+ke%%el 9aliyle PanalP bir i3le%se, Ait'9'o'k>u kay-r%al >eki% -e PanalP ekono%inin P#allikle3tiiP noktay te%sil e-er& Monta5, birbirine bal par>alar yan yana 7etirerek ila4e, %eta#orik bir anla%lan-r%a +ret%eyi i>erir ki 0a'an1n ,sikanali6in CBrt Te%el *a4ra%1n-a 4ur7ula- 7ibi, %eta#or, libi-inal ekono%isi bak%n-an, bari6 bi>i%-e anal bir i3le%-ir: Ai>lii -ol-ur%ak, yani sa9ip ol%a-%6 3eyi tela#i et%ek i>in bir 3ey NbokO 4eriri6&F 2eleneksel anlat >er>e4esi i>in-e kalan N4e Pparalel %onta5Pn tipik bir Brnei ol-uuO %onta5n yan sra, 7eleneksel anlatnn >i67isel 9areketini bo6%ak +6ere tasarlan%3 bir -i6i Pa3rP strate5i -e 4ar kar3%6-a N8y6en3tayn1n & .a'/ues"8lain Miller, PMontre S ,re%ontreP, 8nalyti'a 3F N19=4O, s& 2="9& F& 8nal -+6ey %eta#orun o-a-r " Pbir nesne yerine bir ba3kasn koy-uunu6-a, #aliusun yerine -3k 7e>erP& 0a'an, T9e !our !un-a%ental :on'epts o# ,sy'9o"8nalysis, s& 1?4& 132 Y8MJ* B8*M8* P-+3+nsel %onta5P, Relles1in Pi> %onta5P 4e %al6e%eyi 9er9an7i bir bi>i%-e %anipule et%eyi brakarak anla%lan-r%ann tesa-+#i kar3la3%alara -ayal P%u'i6eP-en >k%asna i6in 4er%eye >al3an Iossellini1nin anti"%onta5O& B+t+n bu i3le%ler ayn %onta5 alan i>in-eki >e3itle%eler 4e tersine >e4ir%eler-en ibarettir, oysa Ait'9"'o'k kay-r%al >eki%leriyle alann ken-isini -ei3tirir: Monta5n "aralarn-a s+reklilik ol%ayan par>alar bir araya 7etirerek yeni bir %eta#orik s+reklilik yarat%ann" yerine, ta% -a kay-r%al >eki%in s+rekliliinin +rettii ra-ikal bir s+reksi6lii, 7er>eklikten 7er>ee 7e>i3i -e4reye sokar& Yani kay-r%a 9areketi, 7enel bir 7er>eklik %an6arasn-an bu 7er>ekliin ana%or#o6 noktasna -oru bir 9areket olarak tari# e-ilebilir& Aolbein1% @l>iler1int -Bne'ek olursak, Ait'9'o'k>u kay-r%al >eki% res%in b+t+n alann-an arka plan-aki kalkk, P#allikP unsura, -+3%esi, sa-e'e >l7n bir leke olarak kal%as 7ereken unsura "ka#atasna, B6nenin ken-isinin Pi%kSns6P e3-eeri olan NSGaO atl #anta6i nesnesine" -oru ilerle%esi 7erekirW ta% -a bu nesneyi Ait'9'o'k1un ken-i eserlerin-e N*apri Yl-6, SapkO bir>ok ke6 7Br%e%i6 tesa-+# -eil-ir& Ait'9'o'k1ta bu 7er>ek nesne, leke, kay-r%al >eki%in biti% noktas, ba3l'a iki bi>i%e b+r+nebilir: Ya seyir'i ol%a konu%u%u6 #il%in i>ine >oktan kay-e-il%i3tir, bu -uru%-a Btekinin bak3-r biti% noktas " yani res%in ken-isinin bak3%6a 'e4ap 4er-ii nokta Nka#atasn-aki 7B6 yu4alar ya -a Ait'9'o'k1un en +nl+ kay-r%al >eki%lerin-en biri, 2en> 4e Masu%1-a -a4ul'unun krp3p -uran 7B6lerine yaplan 6u%OW ya -a en %+ke%%el 9aliyle Ait'9'o'k>u nesne, 7Brselle3tirile%eyen %+ba-ele nesnesi, bir B6ne ile Bteki arasn-a -ola3arak onlar arasn-aki si%7esel %+ba-eleler-en olu3an yapsal a 'isi%le3tiren 4e 7aranti altna alan P7er>ek par>asP-r Nen +nl+ Brnek: 83ktan -a Hst+n1 -e, 7enel kabul salonu %an6arasn-an )n7ri- Ber7%an1n elin-eki ana9tara yaplan u6un kay-r%al >eki%O& 2el7eleli%, Ait'9'o'k1un kay-r%al >eki%lerini, biti% noktalarn olu3turan nesnelerin %a9iyetine 7Bn-er%e-e bulun%a-an, yani bi>i%sel i3le%in ken-isin-e yaplan >e3itle%eler-en yola >karak -a kate7orile3tirebiliri6& N2enel 7er>eklik %an6arasn-an onun 7er>ek ana%or#o6 noktasna 9areket e-enO kay-r%ann s#r -ere'esinin yan sra, Ait'9'o'k1ta en a6 +> ba3ka >e3itle%e -a9a 7Br+r+6:

A)T:A:G:*LJ 0@*@

133 b Tela3l, P9isterikle3%i3P kay-r%al >eki%: Mesela *u3la#-a ka%erann lekeye >ok 96l, 96l kes%elerle yakla3t, yukar-a anali6 ettii%i6 sa9ne& b Tekinsi6 ayrntyla ba3layp 7enel 7er>eklik %an6arasna u6anan ters kay-r%al >eki%: Mesela Bir K+p9enin 2Bl7esi1n-e Teresa Rri79t1% 'ani a%'asnn ken-isine 4er-ii y+6++ takt eliyle ba3layan 4e ora-an Teresa1nn >er>e4enin ortasn-aki k+>+k bir nokta 7ibi 7B6+kt++ k+t+p9anenin oku%a o-asnn 7enel %an6arasna 7e>en u6un >eki%W ya -a :innet1teki +nl+ ters kay-r%al >eki%&= b Son olarak, ka%erann 9areket et%e-ii P9areketsi6 kay-r%al >eki%P para-oksu: Bura-a 7er>eklikten 7er>ee 7e>i3 >er>e4eye 9etero5en bir nesnenin sokul%asyla salanr& Drnek olarak, u6un, sabit bir >eki%le bu t+r bir kay%ann yapl- *u3lar1a -Bnebiliri6& *u3larn sal-r- k+>+k kasaba-a ben6inle te%as e-en bir si7ara i6%ariti y+6+n-en yan7n >kar& Bi6i 9e%en olayn i>ine >eken bir -i6i ksa 4e P-ina%ikP o%u6 4e boy >eki%in-en sonra, ka%era 7eri 4e yukar -oru >ekilir 4e b+t+n kasabann yukar-an 7enel %an6arasn 7Br+r+6& lk an-a bu 7enel >eki%i, bi6i a3a-a s+ren -olays6 -ra"%a-an ayran 4e ken-i%i6i olay-an kopar%a%6 salayan PnesnelP, PepikP bir panora%a >eki%i olarak 7Br+r+6& Bu %esa#e en ba3ta belli bir Ppasi#le3tiri'iP etki yaratrW olaya P+st-ilselP -enebile'ek bir %esa#e-en bak%a%6 salar& Sonra, bir-enbire >er>e4eye sa-an, a-eta ka%erann arkasn-an, yani bi6i% arka%6-an 7eliyor%u3 9issi 4eren bir ku3, sonra +> ku3, en sonun-a -a s+r+n+n ta%a% 7irer& 8yn >eki% b+t+n+yle #arkl bir 'ep9e ka6anr, ra-ikal bir B6nele3"%e-en 7e>er: *a%erann yukar >k%3 7B6+, panora%ik bir %an6araya yukar-an bakan tara#s6, PnesnelP bir seyir'inin 7B6+ ol%aktan >kar 4e bir-enbire a4larna ayn an-a 9+'u% et%eye 9a6rlanan ku3larn B6nel 4e te9-itkSr bak3 9aline 7elir&9 =& Bk6& 2& BBl+%1-e 23& -ipnot& 9& !anta6%atik bir etki yaratan bu sa9ne ayn 6a%an-a, B6nenin ille -e 7B6le%'i olarak #anta6%atik sa9neye kaytl ol%as 7erek%e-iini, ayn 6a%an-a 7B6le%lenen nesneler-en biri -e olabile'ei te6ini -e Brnekler& Bi6lerin "yani ka%erann"bak3 a>s a4larn -eil ku3larn bak3 a>s ol%asna ra%en, kasabann sakinleri s#atyla sa9neye -a9il e-il%i3 ol-uu%u6, yani te9like altn-aki sakinlerle B6-e3le3tii%i6 i>in, ku3larn B6nel bak3 a>s te9-itkSr bir etki yaratr& 134 Y8MJ* B8*M8* 8nnesel S+pere7o *JK08I E@C@E S80C)I)IQ Bu Ait'9'o'k>u lekenin libi-inal i>eriini akl%6-a tut%a%6 7erekir: SB6 konusu leke, #allk bir %ant ol%asna ra%en, Babann"8- kuraln bo6an 4e Bnleyen bir unsuru 9aber 4erir " ba3ka bir -eyi3le, leke annesel s+pere7oyu 'isi%le3tirir& Bunu kantla%ak i>in, yukar-aki kate7orilerin sonun'usuna, *u3lar1a -Bneli%& *u3lar ne-en sal-rrQ Iobin Roo-, k+>+k bir ku6ey *ali#orniya kasabasnn 9u6urlu 7+nl+k 9ayatn >rn-an >karan bu i6a9 6or, Pakl-3P eyle%e -air olas +> yoru% Bnerir: Pko6%olo5ikP, Pekolo5ikP 4e Paile4iP&1? lk, Pko6%olo5ikP yoru%a 7Bre, ku3larn sal-rsnn Ait'9'o'k1un e4ren tasa44urunu, 9er an bo6ulabile'ek, sr# rastlantlar y+6+n-en kaosa s+r+klenebile'ek "y+6ey-e 9u6urlu, nor%al bir 7i-i3at olan"bir siste% olarak NinsaniO ko6%os tasa44urunu 'isi%le3tir-ii sBylenebilir& Bu e4renin -+6eni 9er 6a%an al-at'-rW 9er an tari#i i%kSns6 bir -e93et ya3anabilir, tra4%atik bir 7er>ek ortaya >kp si%7esel -Bn7+y+ bo6abilir& Bu yoru% ba3ka bir>ok Ait'9'o'k #il%ine at#ta bulunarak

-esteklenebilir ki bunlar arasn-a +sta-n en kas4etli #il%i 0ekeli 8-a% -a4ar-r& Bu #il%-e, ka9ra%ann sr# rastlant y+6+n-en yanl3lkla bir 9rs6 6anne-il%esi, 7+nl+k 9ayatn a3alan%ayla -olu bir 'e9enne%e >e4irir 4e karsnn akln kaybet%esine %al olur " bura-a -e4reye Ait'9'o'k1un eserinin teolo5ik boyutu, 9er an #elaket yaratabile'ek 6ali%, key#i 4e ne i-++ anla3l%a6 bir Tanr tasa44uru 7irer& kin'i, Pekolo5ikP yoru%a 7Bre, #il%in ba3l C+nyann B+t+n *u3lar, Birle3inV olabilir-i: Bu yoru%a 7Bre, ku3lar insann u%ursa%a6 sB%+r+s+ne kar3 en ni9ayet ayaklanan sB%+r+l%+3 -oann younla3%as i3le4ini 7Br+rler& Bu yoru%u -estekle%ek a-na, Ait'9'o'k1un sal-ran ku3larn nere-eyse %+n9asran yu%u3ak, sal-r7anlktan u6ak yaplaryla tann%3 t+rler-en, ser>eler-en, %artlar-an, kar7alar-an se>%i3 ol-uuna -ikkat >ekebiliri6& 11 & 1?& Iobin Roo-, Ait'9'o'k1s !il%s, Ee( York: 8& S& Barnes an- :o&, 19FF, s& AT:A:G:*LJ 0@*@ 135 H>+n'+ yoru% #il%in ana9tarn ana karakterler NMelanie, Mit'9 4e annesiO arasn-aki B6neleraras ili3kiler-e 7Br+r, buna 7Bre bu ili3kiler PaslP 9ikSyenin, yani ku3lann sal-rsnn yann-a Dne%si6 bir Ptali yolP ol%ann >ok Btesine 7e>er: Sal-ran ku3lar yaln6'a bu ili3kiler-eki te%el bir uyu%su6luu, bir ra9ats6l, bir >rn-an >k"%3l P'isi%le3tirirlerP& *u3lar1 Ait'9'o'k1un Bn'eki N4e sonrakiO #il%leri bala%n-a ele al-%6-a bu yoru%un ne ka-ar yerin-e ol-uu ortaya >karW ayn 3eyi, 0a'an1n e3seslilerin-en biriyle oynayarak sByleye'ek olursak, #il%leri an'ak seri 9alin-e aseriallyO ele alrsak, 'i--iye NseriouslyO alabiliri6&P 0a'an, ,oe1nun PLaln%3 MektupPu 9akkn-a ya6arken, bir %antk oyununu 6ikre-er: G1lar 4e 1 1ler-en olu3an rastlantsal bir seri "%esela 1??1?11??" alal%W seri balantl +>l+ler N1??, ??1, ?1?, 4b&O 9alin-e i#a-e e-il-ii an-a, raka% srasyla il7ili kurallar ortaya >ka'aktr N%esela sonu ?1la biten bir +>l+n+n pe3in-en ortasn-a l olan bir +>l+ 7ele%e6, 4b&O&12 8yn 3ey Ait'9'o'k1un #il%leri i>in -e 7e>erli-ir: Gnlar bir b+t+n olarak ele al-%6-a tesa-+#i serilerle kar3la3r6, a%a onlar birbiriyle balantl +>l+ler 9aline 7etirir 7etir%e6 N4e PAit'9'o'k e4reniPnin bir par>as ol%ayan #il%leri, +sta-n 4er%ek -uru%un-a kal- >e3itli B-+nlerin +r+nleri olan PistisnalarP -3lar -3la%a6O, 9er +>l+ belli bir te%ayla, ortak bir yap ilkesiyle birbirine balan%3 7ibi 7Br+lebilir& Drnein, 3u be3 #il%i ele alal%: 0ekeli 8-a%, Y+kseklik *orkusu, 2i6li Te3kilat, Sapk 4e *u3lar& B+t+n bu #il%leri bByle birbirine seri balayan tek bir te%a buluna%a6, a%a bu #il%leri +>er +>er ele al-%6-a bByle te%alar bulunabilir& lk +>l+ Pyanl3 ki%likPle il7ili-ir: 0ekeli 8-a% 1-a ka9ra%an yanl3lkla 9rs6 6anne-ilir, Y+kseklik *orkusu1n-a ka9ra%an sa9te Ma-eleine1in ki%lii konusun-a yanlrW 2i6li Te3kilatta So4yet a5anlar #il%in ka9ra%ann yanl3lkla esraren7i6 :)8 a5an P2e"or7e *aplanP 6anne-erler& Y+kseklik *orkusu, 2i6li Te3kilat 4e Sapk1 tan olu3an %+t9i3 +>le%eye 7elin'e, insann i>in-en bu +> kilit Ait'9'o'k #il%i i>in Dteki1-eki bo3luu -ol-ur%ann +> #arkl 4ersiyonu -e%ek 7eliyor #ena 9al-e& Bu #il%lerin bi>i%sel sorunu ayn-r: Bir eksik ile onu tela#i et%eye >al3an bir etken Nbir ki3iO arasn" 11& 0a'an, 0ese%inaire, li4reZZ: @n'ore, s& 23& 12& 0a'an, @'rits, s& 54"9& 13 Y8MJ* B8*M8* -aki ili3ki& Y+kseklik *orkusu 1n-a, ka9ra%an se4-ii ka-nn, anla3l- ka-aryla bir inti9arn sonu'u olan yokluunu keli%enin ta% anla%yla i%7esel -+6ey-e tela#i et%eye ura3r: @lbise, sa> kesi%i, 4b& yoluyla kayp ka-nn i%7esini yeni-en yarat%aya >al3r& 2i6li Te3kilatta, si%7esel

-+6ey-eyi6-ir: Bo3 bir a-la, 4ar ol%ayan bir insann a-yla NP*aplanPO, ka9ra%an%6a sr# rastlant y+6+n-en balanan ta3y's6 bir 7Bsterenle ura3r6& Son olarak, Sapk1ta 7er>ek -+6eyine ula3r6: 8nnesinin elbiselerini 7iyen, onun sesiyle konu3an, 4b& Eor%an Bates ne annesinin suretini -irilt%ek ne -e onun a-na -a4ran%ak ister: onun 7er>ekteki yerini al%ak ister " ki bu -a psikotik bir -uru%un belirtisi-ir& Colaysyla, eer orta +>l+ Pbo3 yerPle il7iliyse, sonun'u +>l+ -e annesel s+pere7o %oti#i etra#n-a birle3%i3tir, -enebilir: Bu +> #il%in ka9ra%anlar babas6-r, P7+>l+P, Psa9ipleniriP, Pnor%alP 'insel ili3kileri bo6an bir anneleri 4ar-r& 2i6li Te3kilatn en ba3n-a #il%in ka9ra%an Io7er T9orn9ill N:ary 2rantO 9erkesi k+>+k 7Bren, alay' annesiyle birlikte 7Bsterilir, ka9ra%an%6n niye -Brt ke6 bo3an-n ta9%in et%ek 7+> -eil-ir: Sapk1ta, Eor%an Bates N8nt9ony ,erkinsO -oru-an -oruya Bl%+3 annesinin sesi tara#n-an kontrol e-ilir 4e bu ses ona 'insel >eki% 9issettii 9er ka-n Bl-+r%esini e%re-erW *u3lar1% ka9ra%an Mit'9 Brenner1in annesin-e, alay' k+>+%se%enin yerini olunun ka-erine yBnelik 'e44al bir alaka alr ki bu alaka olunun 9er9an7i bir ka-nla kal' bir ili3ki kur%asn Bnle%ekte belki -a9a -a etkili olur& Bu +> #il%in ortak bir B6ellii -a9a 4ar-r: Bir #il%-en Btekine 7e>ilirken, ku3lar bi>i%ine b+r+n%+3 te9-it 7ittik>e belir7inle3ir& 2i6li Te3kilat1ta Ait'9'o'k1un belki -e en +nl+ sa9nesin-e, 7+ne3in ka4ur-uu, -+6l+k bir ara6i-e ka9ra%an%6 ko4alayan u>an ">elik ku3un" sal-rsn 7Br+r+6W Sapk1ta Eor%an1% o-as -ol-urul%u3 ku3larla -olu-ur, %u%yalan%3 annesinin be-eni bile -ol-urul%u3 bir ku3u 9atrlatrW N%eta#orikO >elik ku3 4e N%etoni%ikO -ol-urul%u3 ku3lar-an sonra, *u3lar1-a ni9ayet kasabaya sal-ran 7er>ek, 'anl ku3lar 7Br+r+6& Dne%li olan bu iki B6ellik arasn-aki ba al7la%aktr& *orkun> ku3lar #i7+r+ asln-a B6neleraras ili3kiler-eki bir uyu%su6luun, >B6+%s+6 kal%3 bir 7erili%in 7er>ekteki 'isi%leni3i-ir& !il%-e, ku3lar Gi-ipus1un Teb 3e9rini 4uran 4ebay an-rrlar: 8ile ili3kilerin-eki te" A)T:A:G:*LJ 0@*@ 13F %el bir bo6ukluun ete ke%ie b+r+n%+3 9alleri-irler " baba yoktur, babalk i3le4i Npasi#le3tiri'i yasa i3le4i, Babann"8-O askya aln%3tr 4e bu bo3luk Nan'ak baba %eta#orunun yol 7Bsteri'iliin-e %+%k+n olabilenO Pnor%alP 'insel ili3kiyi en7elleyen key#i, kBt+'+l, Pakl-3P annesel s+pere7o tara#n-an -ol-urulur& *u3lar1% 7er>ekte konu al- >k%a6, 3+p9esi6, %o-ern 8%erikan ailesinin >k%a6-r: Baba-an 7elen kusurlu e7o"i-eali, yasann 4a93i bir annesel s+pere7o yBn+n-e P7erile%ePsine yol a>ar 4e 'insel key#i etkiler " Ppatolo5ik narsisi6%Pin libi-inal yapsnn tayin e-i'i B6ellii-ir bu: P8nneye ili3kin bilin>-3 i6leni%leri o ka-ar 3i3iril%i3 4e sal-r7an itkiler-en o ka-ar >ok etkilen%i3tir 4e annenin il7i tar6 >o'uun i9tiya>laryla o ka-ar alakas6-r ki >o'uun #anta6ilerin-e anne a-a% yiyen bir ku3 olarak 7Br+l+r&P13 GC,80YG0:J0J*T8E P,8TG0G.* E8ISS<M@P Ait'9'o'k1un eserinin b+t+n+ i>in-e bu annesel s+pere7oyu nereye oturt%a%6 7erekirQ Ait'9'o'k1un kariyerinin +> ana e4resi, ta% -a 'insel ili3kinin i%kSns6l te%as +6erin-eki +> >e3itle%e olarak 7Br+lebilir& Ait'9'o'k1un ilk klasii olan Gtu6 Coku6 Basa%akla ba3layal%: !il%-eki b+t+n o 96l aksiyon bi6i bir an bile al-at%a"%al " aksiyonun 9e-e#i son ta9lil-e S3k >i#ti sna4a tabi tut%ak 4e bByle'e en sonun-a yeni-en birle3%elerini %+%k+n kl%aktr& Gtu6 Coku6 Basa%ak i3te bu B6ellii sayesin-e Ait'9'o'k1un 193?1larn ikin'i yarsn-a n7iltere1-e >ektii #il%ler -i6isinin ba3lan7'n olu3tururW sonun'usu N.a%aika AanO 9ari> bu #il%lerin 9epsi -e S3k bir >i#tin eri3kinlik tBreniyle il7ili ayn 9ikSyeyi anlatrlar& Aepsi -e rastlantyla birbirine balan%3 Nba6en keli%enin -+6 anla%yla balan%3: Gtu6 Coku6 Basa%ak1ta kelep>elerin oyna- rol+

9atrlayal%O 4e sonra -a bir -i6i >ile-en 7e>erek ol7unla3an bir >i#ti anlatan 9ikSyeler-ir& Eiteki% b+t+n bu #il%ler asln-a, ilk 4e belki -e en soylu i#a-esini Mo6art1n Si9irli !l+t1+n-e bulan te%el bir %oti#, bur5u4a e4lilik i-eolo5isi +6erin-e yaplan >e3itle%eler-ir& 8ra-aki ko3utluk ayrntlan-rlabilir: *a9ra%ana 7Bre4 4eren esraren7i6 ka-n 13& :9ristop9er 0as'9, T9e :ulture o#Ear'issis%, 0on-ra: 8ba'us, 19=?, s& 1F & 13= B8*M8* NGtu6 Coku6 Basa%ak1ta Aannay1in apart%ann-a Bl-+r+len yaban'W Bir *a-n *aybol-u1-a orta-an kaybolan 9o3 ya3l ka-nO, bu ka-n P2e'e *rali>esiPnin bir t+r reenkarnasyonu -eil %i-irQ <en'i Mo"nostatos, 2en> 4e Masu% 1-aki karartl%3 suratl 'ani -a4ul'u-a yeni-en -o%u3 sayl%a6 %Q Bir *a-n *aybol-u 1-a, ka9ra%an %+stakbel se47ilisinin -ikkatini ne >alarak >ekerQ !l+t >alarak, elbetteV Bu eri3kinlik yol'uluu srasn-a kaybe-ilen %asu%iyet, en iyi, o unutul%a6 Bay Bellek karakteriyle anlatlrW #il% onun %+6ik9ol-eki 7Bsterisiyle a>lr 4e kapanr& Bay Bellek P9er 3eyi 9atrlayanP bir a-a%, sa# oto%ati6%in ki3ile3%i3 9ali 4e ayn 6a%an-a %utlak 7Bsteren etii-ir N#il%in son sa9nesin-e, Aannay1in 1Potu6 -oku6 basa%ak1 ne-irQP sorusunu, 'e4abnn 9ayatna %al olabile'eini bil-ii 9al-e 'e4aplar " a-na layk ol%aya, 9er t+rl+ soruyu 'e4apla%aya %e'bur-urO& `3k >i#tin ili3kisinin en sonun-a yerle3iklik ka6anabil%esi i>in Bl%esi 7ereken bu yi :+'e #i7+r+n-e peri %asallarn an-ran bir yan 4ar-r& Bay Bellek sa#, aseks+el bo3luksu6 bir bil7iyi, kesinlikle oto%atik olarak, yoluna 9i>bir tra4%atik en7el >k%a-an i3leyen bir anla%lan-r%a 6in'irini 'isi%le3tirir& Ta% ne 6a%an Bl-++ne -ikkat et%e%i6-e #ay-a 4ar: 1PGtu6 -oku6 basa%ak1 ne-irQP sorusunu 'e4apla-ktan, yani M'2u##in1i, 9ikSyeyi s+r+kleyen srr a>k ettikten sonra Bl+r& Srr %+6ik9ol-eki Nbura-a ka%uoyu -enen b+y+k Dteki1ye kar3lk 7elenO 9alka i#3a e-erek, Aannay1i o tu9a# P6ul%e-ilen 6ali%P konu%un-an kurtar%3 olur& ki 9alka NAannay1i ko4alayan polis ile 7er>ek su>lunun pe3ine -+3en Aannay1in ken-isiO tekrar birle3ir, Aannay b+y+k Dteki1nin 7B6+n-e te%i6e >kar 4e 7er>ek su>lularn %askesi -+3er& AikSye, sa-e'e bu iki ara-a bir -ere-e -uru% sayesin-e, Aannay1in b+y+k Dteki kar3sn-aki %ulak konu%u Nb+y+k Dteki1nin 7B6+n-e su>lu olan Aannay ayn 6a%an-a 7er>ek su>lularn pe3in-e-irO sayesin-e ayakta kal- i>in bu nokta-a bitebilir-i& Bu P6ul%e-ilen 6ali%P konu%u, Psu>luluk aktar%P %oti#ini ser7iler: Aannay yanl3lkla su>lan%akta-r, su> ona aktarl%3tr " a%a ki%in su>u-ur buQ :asus 3ebekesinin esraren7i6 li-erinin ki3ile3tir"-ii %+ste9'en, PanalP babann su>u& !il%in sonun-a pe3 pe3e iki Bl+% 7Br+r+6: Dn'e 'asus 3ebekesinin li-eri Bay Bellek1i Bl-+r+r, sonra -a b+y+k Dteki1nin ara' olan polis onu 4urur, o -a tiyatro-aki lo'asn-an sa9neye -+3er NSa9ne, Ait'9'o'k1un #il%lerin-e nu%une" A)T:A:G:*LJ 0@*@ 139 lik bir #inal yeri-ir: :inayet, Sa9ne *orkusu, tira# @-iyoru%O& Bay Bellek 4e 'asus 3ebekesinin li-eri ayn pre"Gi-ipal bile3i%in iki yann te%sil e-erler: Bo3luksu6, bBl+n%e%i3 bil7isiyle yi :+'e 4e al"> a k Panal babaP, bu bil7i"oto%atnn iplerini elin-e tutan e#en-i, kesil%i3 k+>+k par%an Ni-i3 e-il%i3liine yaplan ironik bir an3tr%a-r buO %+ste9'en bir bi>i%-e ser7ileyen bir baba& NIobert Ios"sen1n T9e Austler1%-a, sa# oyun etiinin ete ke%ie b+r+n%+3 9ali olan pro#esyonel bilar-o oyun'usu ".a'kie 2leason" ile na%ussu6 patronu "2eor7e :& S'ott" arasn-aki ili3ki-e ben6er bir bBl+n%eyle kar3la3r6&O AikSye ka9ra%an B6nele3tiren, yani M'2u##in1e, onun ar6usunun nesne"ne-enine NAannay1in apart%ann-a katle-ilen esraren7i6 yaban'nn, P2e'e *rali>esiPnin %esa5O ba34urarak onu ar6ulayan bir 4arlk olarak kuran bir P>ar%aP e-i%iyle ba3lar&

!il%in b+y+k bBl+%+n+ olu3turan, baba pe3in-eki Gi-ipal yol'uluk, PanalP babann Bl+%+yle sona erer& 8-a% Bl%esi sayesin-e %eta#or ol%a, Babann"8- ol%a stat+s+n+ ka6anr 4e bByle'e S3k >i#tin en sonun-a yeni-en birle3%esini, 0a'an1a 7Bre an'ak baba %eta#orunun yol 7Bster%esiyle 7er>ekle3ebile'ek olan Pnor%alP bir 'insel ili3ki kur%asn %+%k+n klar& Gtu6 Coku6 Basa%ak1taki Aannay ile ,a%ela1nn yan sra, rastlantyla birbirlerine balanan 4e >e3itli >ileler-en 7e>en >i#tler, 2i6li 85an 1-aki 8s9en-en ile @lsa, 2en> 4e Masu% 1-aki Iobert ile @ri'a 4e Bir *a-n *aybol-u 1-aki 2ilbert ile )ris1-ir& Bu -Bne%-eki tek -ikkate -eer istisnay olu3turan Sabota#-a, Syl4ia, 'ani ko'as Terlo' 4e -etekti# Te- +>l+s+, Ait'9'o'k1un bir sonraki e4resine NSel6ni'k -Bne%ineO B67+ bile3i%i Bn'eler& Bura-a 9ikSye, kural olarak, iki erkek arasn-aW ya3l kBt+ a-a% Ntipik Ait'9'o'k #i7+rlerin-en biri olan, ken-in-eki kBt+l++n bilin'in-e olan 4e ken-i ken-ini %a94et%eye >al3an kBt+ a-a% #i7+r+n+ 'isi%le3tiren babas ya -a ya3 7e>kin ko'asO ile ka-nn en sonun-a ter'i9 ettii 7en>, bira6 ya4an Piyi a-a%P arasn-a kal%3 bir ka-nn bak3 a>sn-an anlatlr&14 Sabo" 14& Bura-a ka-nn perspekti#i ile be67in, ikti-ars6 @#en-i #i7+r+ arasn-aki balantnn %antn ka4ra%ak el6e%-ir& !reu-1un +nl+ PRas (ill -as Reibl "NAisterikO *a-n ne isterQP sorusuna 0a'an1n 'e4ab 3u-ur: Bir @#en-i, a%a 9+k%e-ebile'ei bir @#en-i& Bu 9isterik #anta6inin kusursu6 Brnei :9arlotte Bronte1 nin .ane @yre ro%an-rW ro%ann sonun-a ba3 ka-n ka9ra%an kBr, u%ars6 baba'an a-a%la %utlu bir e4lilik yapar NK+p9esi6, Iebe''a -a ayn 7elenee aittirO& 14? 8MJ* B8*M8* ta5-aki Syl4ia, Terlo' 4e Te-1in yan sra, bu t+r +>7enlerin ba3l'a Brnekleri, Yaban' Mu9abir1-e Ea6i yanls babasna -uy-uu ballk ile 7en> 8%erikal 7a6ete'iye -uy-uu a3k arasn-a kalan :arol !is9erW Bir K+p9enin 2Bl7esi1n-e ken-isiyle ayn isi%-eki 'ani a%'as ile -etekti# .a'k arasn-a kalan :9arlieW 4e elbette, 83ktan -a Hst+n 1-e ya3l ko'as Sebastian ile Ce4lin arasn-a kalan 8li'ia1-r& NBura-a kay-a -eer bir istisna olu3turan *apri Yl-61n-a&, ka-% ka9ra%an 7en> ba3tan >kar'nn 'a6ibesine -irenir 4e ko'asnn %a9k[% e-il-ii su>u ken-isinin i3le-iini itira# ettikten sonra ya3l, su>lu ko'asna -Bner&O H>+n'+ a3a%a, 4ur7uyu yine, annesel s+"pere7onun Bn+n+n kapatp Pnor%alP bir 'insel ili3ki kur%asn yasakla- erkek ka9ra%ana NTren-eki Yaban'lar -aki Bruno1-an :innet1teki Pkra4at katiliPneO >e4irir& :insel ili3kinin Ni%kSns6lnnO bu +> bi>i%inin birbirini i6leyi3ine bir t+r teorik tutarllk ka6an-r%a%6 salaya'ak -a9a 7eni3 bir re#erans >er>e4esini nere-e ara%a%6 7erekirQ Bura-a, 7e>tii%i6 y+6yl-a B6nenin libi-inal yapsnn kapitalist toplu%-a ser7ilenen +> bi>i%ine ba34urarak, bira6 96l bir Psosyolo5ikP 'e4ap 4er%eyi -eneye'ei6: ,rotestan a9laknn PB6erkP bireyi, ya-erk PBr7+t a-a%P 4e bu7+n yay7nlk ka6anan tip, Ppatolo5ik narsisistP& Bura-a 4ur7ulan%as 7ereken en Bne%li 3ey, %e39ur P,rotestan a9laknn >Bk+3+P 4e PBr7+t a-a%Pn% ortaya >k3nn, yani bireysel soru%luluk etiinin yerine ba3kalarna yBnel%i3 ya-erk birey eriinin 7e>i3inin, te%el-eki e7o"i-eali >er>e4esini aynen brak%as-r& Cei3en sa-e'e i>erii-ir: @7o" i-eali, bireyin ait ol-uu toplu%sal 7rubun beklentileri 3eklin-e P-3salla3rP& 89laki tat%in kayna, artk orta%%6n basksna -irenip ken-i%i6e Nyani baba-an 7elen e7o"i-eali%i6eO sa-k kal-%6 9issi -eil, 7ruba ballk 9issi-ir& D6ne ken-ine 7rubun 7B6leriyle bakar, onun se47i 4e say7sn 9ak et%eye >abalar& P,atolo5ik narsisis# in ortaya >kt +>+n'+ a3a%a, ta% -a ilk iki bi>i%-e ortak olan te%el e7o"i-eali >er>e4esin-en kopar& Si%7esel bir yasann b+t+nl++ yerine, i6lene'ek bir>ok kural 4ar-r eli%i6-e " bi6e Pnasl ba3arl oluna'aPn anlatan intibak kurallar& Earsisist B6ne sa-e'e ba3kalarn

%anipule et%esini salayan PNsosyalO oyunun kurallarPn bilirW sosyal ili3kiler onun i>in uy7un si%7esel 7Bre4ler -eil, >e3itli ProllereP b+r+n-++ bir oyun alan olu3tururW uy7un bir si%7esel B6-e3le3%e i%as ta3yan 9er t+rl+ balay' taa9" A)T:A:G:*LJ 0@*@ )<< 9+tten, an7a5%an-an u6ak -urur& Ia-ikal bir kon#or%isllir, a%a pNJ& 1 -oksal bir bi>i%-e ken-ini bir kanun ka>a olarak 7Br+r& Bulun lj la#lar >oktan sosyal psikolo5inin kli3eleri 9aline 7el%i3tir tabii kiW 7el7el-i% 7enel-e #arkna 4arl%ayan 3ey, e7o"i-ealinin bu >B6+l+3+n+n, key#i yasakla%ayan, ta% tersine key#i -ayatan 4e Psosyal ba3ars6lP >ok -a9a a'%as6 bir bi>i%-e, benlii ta9rip e-en -ayanl%a6 bir en-i3e yoluyla 'e6alan-ran bir PanneselP s+pere7onun yerle3iklik ka6an%asn beraberin-e 7etir-ii-ir& PBaba otoritesinin >Bk+3+Pyle il7ili b+t+n o la# salatas, sa-e'e bu kyaslan%a6 Bl>+-e -a9a bask' #ailin -irili3ini 7B6ler& Bu7+n+n P%+sa%a9akSrP toplu%u, b+rokratik kuru%un o takntl, obsesi# u3a PBr7+t a-a%Pn% >an-an -a9a a6 Pbask'P -eil-ir kesinlikle: ara-aki tek #ark, Psosyal ili3ki kurallarna itaat talep e-en, a%a bu kurallar bir a9laki -a4ran3 ko-u i>in-e te%ellen-ir%eyi re--e-en bir toplu%P-an,15 yani toplu%sal talebin e7o"i-eali i>in-e kat, 'e6alan-r' bir s+pere7o bi>i%ine b+r+n%esin-en kaynaklanr& Saul *ripke1nin beti%le%eler teorisine yBnelttii ele3tiri-en, yani *ripke1nin NB6el ya -a 'insO bir is%in anla%nn 9i>bir 6a%an onun a-lan-r- nesneyi niteleyen bir -i6i beti%leyi'i B6ellie in-ir7ene"%eye'ei te6in-en yola >karak -a yakla3abiliri6 Ppatolo5ik narsisi6%eP& si% 9er 6a%an bir P-ei3%e6 a-lan-r'P i3le4ini 7Br+r, anla%nn i>er-ii b+t+n B6elliklerin yanl3 ol-uu anla3lsa bile ayn nesneye 7Bn-er%e-e bulunur&1 SByle%eye bile 7erek yok, *ripke1 nin P-ei3%e6 a-lan-r'P ka4ra% 0a'an1n Pana"7BsterenP Nyani, B6nenin po6iti# bir B6elliini i3aret et%e-ii 9al-e, ken-i sB6'elen%e e-i%i 4astasyla konu3%a' ile -inleyi'i arasn-a yeni bir B6nelera"ras ili3ki tesis e-en bir 7BsterenO ka4ra% 7ayet iyi Brt+3+r& Mesela birine PSen beni% usta%snVP -erse%, ona, ken-i po6iti# B6ellikleri arasn-a yer al%ayan a%a ta% -a beni% sB6'e%in per#or%ati# Ni'raiO 7+'+n-en kaynaklanan bir 7Bre4 y+kle%i3 4e bByle'e yeni bir si%7esel 7er>eklik, iki%i6 arasn-aki bir usta">rak ili3kisi, i>in-eyken 9er biri%i6in belli bir taa99+-e 7ir-ii%i6 bir ili3ki yarat%3 oluru%& 2el7eleli%, Ppatolo5ik narsisistPin para-oksu, onun i>in -ilin 7er>ek" 15& 0as'9, :ulture o#Ear'issis%, s& 12& 1 & Bk6& Saul *ripke, Ea%in7 an-Ee'essity, :a%bri-7e, Mass&: Aar4ar- Jni"4ersity ,ress, 19F2& 142 %G: B8*M8* ten -e beti%le%eler teorisine 7Bre i3liyor ol%as-r& SB6'+klerin anla% i3aret e-ilen nesnenin po6iti# B6elliklerine, B6ellikle -e onun narsisist >karlarn il7ilen-iren B6elliklerine in-ir7enir& 2elin bunu, ka-nlarn e6eli, usan-r' sorusuyla Brnekleyeli%: PBeni niye se4iyorsunQP s%ine layk bir a3kta, bu sorunun tabii ki 'e4ab yoktur Nki ka-nlar -a bunun i>in sorarlar 6atenO, yani tek %+nasip 'e4ap 3u-ur: PL+nk+ sen-e sen-en #a6la bir 3ey, beni ken-ine >eken a%a 9er9an7i bir po6iti# nitelie balana%ayan belirsi6 bir Z 4ar&P Ba3ka bir -eyi3le, bu soruyu po6iti# B6elliklerin bir katalo7uyla 'e4apla%ak NPMe%elerinin 7+6ellii i>in, 7+l+%seyi3in i>in se4iyoru% seniPO, is%ine layk bir a3kn alay' bir takli-i olur-u olsa olsa& Dte yan-an, Ppatolo5ik narsisistP, bByle bir soruyu belirli bir B6ellikler listesi sralayarak 'e4aplayabilen biri-ir& 83kn, onun isteklerini kar3layabile'ek bir -i6i nitelie ball a3an t+r-en bir taa99+t ol-uu #ikri i-rakine s%a6&1F P,atolo5ik narsisistiP 9isterikle3tir%enin yolu, ona bu B6ellikler-e te%ellen-irile%eye'ek si%7esel bir 7Bre4 -ayat%aktr& BByle bir 9esapla3%a 3u 9isterik soruyu yaratr: PBen niye senin ol-uu%u sByle-iin 3ey olay% kiQP

Ait'9'o'k1un 2i6li Te3kilat1n"-aki Io7er T9orn9ill1i -+3+neli%W eer katks6 bir Ppatolo5ik narsisistP 7el-iyse bu -+nyaya, o -a bu a-a%-r -iyebile'ei%i6 T9orn"9ill, bir-enbire, 7Br+n+3te 9i>bir ne-en ol%aks6n ken-ini P*aplanP 7Bsterenine %9lan%3 bulurW bu kar3la3%ann 3oku onun narsisist ekono%isini bo6ar 4e onun ya4a3 ya4a3 Baba%n"8-1n% kla4u6luun-a Pnor%alP 'insel ili3kiler kurabil%esinin yolunu a>ar Nbu y+6-en -e 2i6li Te3kilat, Gtu6 Coku6 Basa%ak1n #or%+l+n+n bir >e3it "le%esi-ir&O1= 1F& Stanley :a4ell1% ,ursuits o#Aappiness: T9e Aolly(oo- :o%e-ies o#Ie"%arria7e N:a%bri-7e, Mass&: Aar4ar- Jni4ersity ,ress, 19=1O a-l kitabn-an >karlabile'ek -ersi belki -e bu sorunun arka plann 7B6 Bn+n-e bulun-urarak ka4"ra%aly6W Ae7el1in tari9te tekrar teorisinin bir 4ersiyonu-ur sB6 konusu -ers: 8sl e4lilik ikin'isi-ir& Dn'e narsisist ta%a%lay'%6 olarak Btekiyle e4leniri6W an'ak ilk e3i%i6in al-at' 'a6ibesi sol-uu 6a%an, Btekiyle 9ayali B6elliklerinin Btesine 7e>erek kurulan bir ba olarak e4lilie 7iri3ebiliri6& 1=& 2i6li Te3kilat Gi-ipal yol'uluk %antn tekrar ettii i>in-ir ki bi6e babann i3le4inin 7B6 ka%a3tr' bir t+r anali6ini sunar& !il% bu i3le4i +>e bBler: Io7er T9orn9iJ1in i%7eseli 9ayali babas N2enel Me'lis salonun-a b>aklanan BM -iplo%atO, si%7esel babas NT9orn9ill1e yap3trlan P*aplanP is%ini i'at e-en :)8 P,ro#esBr+PO 4e 7er>ek babas, yani be67in, sapk kBt+ a-a% Tan Ca%%& A)T:A:G:*LJ 0@*@ 143 Ait'9'o'k1un #il%lerin-e 'insel ili3kinin i%kSns6lnn +> 4ersiyonunun bu +> libi-inal ekono%i tipine kar3lk 7el-iini artk anlayabiliri6& Li#tin yeni-en birle3%e ar6usunu ka%>layan en7ellerle -olu er7inle3tiri'i yol'uluu, >ileler-en 7e>erek 7+>lenen klasik PB6erkP B6ne i-eolo5isin-e te%ellenirW Ait'9'o'k1un sonraki e4resinin be67in baba #i7+r+, kar3sna %u6a##er, ya4an Pya-erkP ka9ra%ann kon-uu bu PB6erkP B6nenin >Bk+3+n+ i%a e-erW 4e son olarak 195?1li 4e ?1l yllarn tipik Ait'9'o'k ka9ra%ann-a, annesel s+pe"re7onun %+ste9'en #i7+r+n+n 9Ski%iyeti altn-aki Ppatolo5ik narsi"sis#1in B6elliklerini 7Br%ek 7+> -eil-ir& Ce%ek ki Ait'9'o'k 7e>"kapitalist toplu%-a ailenin ya3a-klarn tekrar tekrar sa9neye koy%akta-rW #il%lerinin 7er>ek PsrrP, son kerte-e 9er 6a%an aile srr-r, onun kas4etli Bb+r y+6+-+r& <AES@0BI C@E@Y: *JK08I)E G0M8C)X) *JK08I Ait'9'o'k1un ku3lar annesel s+pere7oyu 'isi%le3tir%elerine ra%en, yine -e asl %esele belirttii%i6 iki B6ellik "sal-r7an 4a93i ku3larn ortaya >k3 4e Pnor%alP 'insel ili3kilerin annesel s+pere7o"nun %+-a9alesiyle ketlen%esi" arasn-aki balanty, 7Bster7e -eeri ta3yan bir ili3ki olarak, bir Psi%7eP ile Pi%le%Pi arasn-aki korelasyon olarak ka4ra%ak -eil-ir: *u3lar annesel s+pere7oyu Pi%le%e6lerP, ketlen%i3 'insel ili3kileri, sa9ipleni'i anneyi, 4b& Psi%7ele%e6lerPW onlar -a9a >ok, si%7eselle3tir%e -+6eyin-e bir 3eyin Pi3le%e-iiP ol7usunun 7er>ek -+6eyine ta3n%as, nesnele3tiril%esi, te"'ess+%+-+rler, ksa'as ba3ars6 bir si%7eselle3tir%enin nesnelle3"tiril%esi" po6iti#le3tiril%esi-irler& Sal-ran ku3larn -e93et 4eri'i %e4'u-iyeti i>in-e, belli bir eksik, belli bir ba3ars6lk po6iti# 4arolu3 ka6anr& Bu ayr% ilk bak3ta 6orla%a 4e %ulak 7Br+nebilirW o y+6-en bunu en basit -+6ey-e bir sna4 sorusu yoluyla a>%la%aya >al3a'a6: *u3lar 7er>ekten -e ketlen%i3 'insel ili3kilerin Psi%7esiP i3le4ini 7Brsey-i #il% nasl in3a e-ilir-iQ :e4ap basittir: @n ba3ta, *u3lar ku3larn ol%a- bir #il% olarak ta9ayy+l et%e%i6 7erekir& G 6a%an kar3%6-a, oulun ken-ini sa9ipleni'i bir annenin basksn-an kurtara%a- i>in bir ka-n-an Bb+r+ne s+r+klen-ii aileyle il7ili tipik bir 8%erikan -ra%, B6ellikle 195?1ler-e 8%erikan sa9ne 4e per-elerin-e 7Bsteril%i3 onlar'a" 144 8MJ* B8*M8*

sn-an pek bir #ark ol%ayan bir -ra% olur-u: G 7+nler-eki -eyi%le annenin Pken-i 9ayatn ya3a%aP, Pya3a% ener5isini 9ar'a%aP be'eriksi6lii y+6+n-en 'insel 9ayat kaosa s+r+klenen bir oulun ya3a- tra5e-i 4e en ni9ayet bir ka-n olunu elin-en al%ay ba3ar- 6a%an annenin ya3a- -uy7usal >Bk+nt+W b+t+n bunlar @u7ene G1Eeill ya -a Tennessee Rillia%s tar6 bir 7-% Ppsikanali6P tu6uy"la soslanr 4e %+%k+nse psikolo5i arlkl, 8'tors1s Stu-io +slubuyla oynanr- " y+6yl ortasn-a 8%erikan tiyatrosunun ortak 6e%ini bByley-i& Bun-an sonraki a-% olarak, bByle bir -ra%-a, B6ellikle 'an al' -uy7usal entrika anlarn-a Noulun %+stakbel karsyla ilk kar3la3%as, annenin sinir kri6i, 4b&O, arka plan-a, a%biyansn bir par>as olarak ku3larn 7Br+n-++n+ ta9ayy+l et%e%i6 7erekir: 8>l3 sa9nesi NMit'9 ile Melanie1nin e4'il 9ay4an -+kkSnn-a kar3la3%alar, %u9abbetku3u al%alarO 9er9al-e aynen kalr-W sonra anne ile oul arasn-aki -uy7u y+kl+ >at3%a sa9nesin-en sonra, +67+n anne -eni6 kysna >ekil-iin-e, ku3larn 7akla%alar% -uyar-k& BByle bir #il%-e, ku3lar 9ikSyenin 7eli3i%in-e -olays6 bir rol oyna%a%alar"na ra%en, -a9a -orusu bu y+6-en Psi%7eP ol%u3 olurlar-, annenin tra5ik #era7atte bulun%a 6orunluluunu, >aresi6liini 4eya bil"%e%nesini Psi%7elerlerP-i " 9erkes -e ku3larn neyi i%le-iini bilir-i, 9erkes #il%in ken-i ba3ars6lnn be-elini ona aktar%aya >al3an sa9ipleni'i bir anneyle kar3 kar3ya olan bir oulun -uy7usal -ra%n anlattn a>k>a #ark e-er-i 4e ku3larn oyna- Psi%7eselP role, -ei3tiril%eye'ek olan ba3lkla -ikkat >ekilir-i: *u3lar& ,eki, Ait'9'o'k ne yap%3trQ Gnun #il%in-e, ku3lar 9i>bir surette Psi%7eP -eil-ir, a>klana%ayan bir 3ey, rasyonel olaylar 6in'irinin -3n-a kalan bir 3ey olarak, yasas6 i%kSns6 bir 7er>ek olarak 9ikSye-e -olays6 bir rol oynarlar& !il%in Byk+sel aksiyonu ku3lar-an o ka-ar etkilen%i3tir ki onlarn etkileyi'i 4arlklar e4 i>i -ra%n b+t+n+yle 7Bl7e-e brakr: Cra% "keli%enin -+6 anla%yla" Bne%ini kaybe-er& P*en-iliin-enP seyir'i *u3lar1, ku3larn B6nelerara"s ili3kileri 4e 7erili%leri Psi%7ele-ikleriP bir aile -ra% olarak al7la%a6W 4ur7u b+t+n+yle ku3larn tra4%atik sal-rlar +6erin-e-ir 4e bu >er>e4e i>in-e, -uy7usal entrika ba9ane-en, #il%in ilk yarsn olu3turan 7+nl+k olaylarn #arklla3%a%3 -okusunun bir par>asn-an ibarettirW bByle'e bu #on +6erin-e, ku3larn a'ayip, a>kla%as ol" A)T:A:G:*LJ 0@*@ 145 %ayan B#kesi -a9a -a 7+>l+ bir bi>i%-e 4ur7ulanabilir& Eiteki% ku3lar, Pi%le%Pi belirlenebile'ek bir Psi%7eP i3le4i 7Br%ek 3Byle -ursun, ta% tersine, baskn %e4'u-iyetleriyle, #il%in Pi%le%Pini kapatr, %askelerler, i3le4leri ba3 -Bn-+r+'+ 4e 7B6 ka%a3tr' sal-rlar esnasn-a bi6e son ta9lil-e %e46uu%u6u Nbir anne, olu 4e olann se4-ii ka-n-an olu3an +>7eniO unuttur%aktr& @er Pken-iliin-enP seyir'inin #il%in Pi%le%Pini kolay'a al7la%as istensey-i, o 6a%an ku3lar #il%e -a9il e-il%e6ler-i& Yoru%u%u6u -estekleyen >ok Bne%li bir ayrnt 4arW #il%in en sonun-a, Mit'91in annesi Melanie1yi olunun kars olarak Pkabul e-erP, onu onaylar 4e s+pere7o rol+n+ terk e-er Nbuna araba-a anneyle Melanie arasn-aki 9a#i# 7+l+%se%e teatisiyle -ikkat >ekilirO "o an-a ku3larn te9-i-i altn-aki %allarn i3te bu ne-enle terk e-ebile'ekler-ir: *u3lara artk i9tiya> yoktur, rolleri ta%a%lan%3tr& !il%in #inali "etra# sakin ku3 s+r+leriyle -olu bir 9al-e u6akla3an arabann yer al- >eki%" bu ne-enle b+t+n+yle tutarl-r 4e bir t+r PB-+nP+n sonu'u -eil-irW ba3ka bir #inal sa9nesini Naraba, +6erine kon%u3 ku3larla b+t+n+yle karar%3 bir 2ol-en 2ate kBpr+s+ne 7elirO ter'i9 ettii 9al-e st+-yonun basklarna boyun e%ek 6orun-a kal- sBylentisinin bi6ati9i Ait'9'o'k tara#n-an yayl%3 ol%as, eserinin 7er>ek konusunu 7i6le%eye >abalayan yBnet%enin k3krtt bir>ok e#sane-en biri-ir sa-e'e& Bu y+6-en, *u3lar1% "!ran>ois Ie7nault1ya 7Bre19" ne-en Ait'9'o'k siste%ini kapatan #il% ol-uu

a>ktr: Ait'9'o'k1ta *Bt+ Ees"ne1nin ni9ai te6a9+r+ olan ku3lar, anne yasasnn 9+k+%ranlnn %ua-ili-ir, ki Ait'9'o'k>u #anta6inin >ekir-eini tan%layan 3ey, ta% -a, b+y+leyi'i *Bt+ Eesne ile anne yasasnn bu yanyanal-r& 19& Bk6& !ran>ois Ie7nault, PSyste%e #or%el -1Ait'9'o'kP, :a9iers -u 'ine%a, 9ors"serie =& ,orno7ra#i, Eostal5i, Monta5: Bir Bak3 H>l+s+ Sapk *sa Ce4re E@SE@ G08I8* S8CST Mi'9ael Mann1% Man9unter1, sapk, sa-ist katillerin 6i9nine se67ile"riyle, Paltn' 9issiP yoluyla 7irebil%esiyle +nl+ bir polis -etekti#ini konu alan bir #il%-ir& Cetekti#in 7Bre4i, ta3ra-a, 9u6ur i>in-e ya3ayan bir 7rup aileyi katlet%i3 son -ere'e 6ali% bir seri katili bul%aktr& Cetekti#, 9epsin-e ortak olan 4e katile 'a6ip 7elip se>i%ini yBnlen-ir%i3 olan trait unaire1e ula3%ak i>in katle-il%i3 aileler tara#n-an >ekil%i3 = %ili%etrelik e4 #il%lerini tekrar tekrar seyre-er& 8%a bu ortak B6ellii i>erik -+6eyin-e, yani ailelerin ken-ilerin-e ara- i>in b+t+n >abalan bo3a >kar& *atilin ki%liinin ana9tarn, 7B6+ne belli bir tutars6lk >arpt 6a%an bulur& Son 'inayet %a9allin-e yaplan soru3tur%a, katilin e4e 7ir%ek, arka kapy kr%ak i>in tu9a#, 9atta l+6u%su6 bir alet kullan%3 ol-uunu 7Bsterir& @ski arka kap, 'inayetten birka> 9a#ta Bn'e yeni bir kapyla -ei3tiril%i3tir& Yeni &kapy krp a>%ak i>in ba3ka bir alet kullan%ak >ok -a9a yerin-e olur-u& G 9al-e katil bu yanl3, -a9a -orusu eski%i3 bil7iyi nere-en al%3trQ = %ili%etrelik e4 #il%in-e arka kap a>k>a 7Br+lebil%ektey-i& Ce%ek ki katle-ilen ailelerin tek ortak yanlar e4 #il%lerinin ken-ileriy-i, yani katilin ailelerin B6el #il%lerine ula3abil%esi 7erekiyor-u, onlar birbirine balayan ba3ka bir ba yoktu& Bu #il%ler B6el ol-uuna 7Bre, aralarn-aki tek B6el ba banyo e-il-ikleri laboratu4ar-r& A6l bir kontrolle b+t+n #il%lerin ayn laboratu4ar-a banyo e-il-ikleri -orulanr 4e ksa bir s+re sonra katilin laboratu4ar-aki i3>iler-en biri ol-uu tespit e-ilir& Bu sonun teorik Bne%i ne-irQ Cetekti# katile ula3" ,GIEG2I8!, EGST80., MGET8. 14F %asn salaya'ak ortak B6ellii e4 #il%lerinin i>eriin-e arar, yani bi>i%in ken-isini, bir s+re-ir bir -i6i e4 #il%i seyrettii 7er>eini i9%al e-er& Tayin e-i'i -Bn+% noktas, ta% -a e4 #il%lerini seyre-erek katille >oktan B6-e3le3%i3 ol-uunun, #il%lerin b+t+n ayrntlarna -ikkat e-en takntl bak3nn katilin bak3yla Brt+3t++n+n #arkna 4ar- an-r& D6-e3le3%e i>erik -+6eyin-e -eil, bak3 -+6eyin-e 7er>ekle3ir& Bak3%6n >oktan Btekinin bak3 ol-uunu #ark ettii%i6 bu -eneyi%-e son -ere'e na9o3 4e %+ste9'en bir yan 4ar-r& Ei>inQ 0a'an' 'e4ap, bu t+r bir bak3 Brt+3%esinin sapn konu%unu tan%la--r& N0a'an1a 7Bre, PerkekP 4e Pka-nP %istik arasn-aki, -iyeli% ki 86i6e T9eresa ile .a'ob Boe9%e arasn-aki #ark -a bura-a-r& P*a-nP %istik, #allik" ol%ayan, P9er"3eyi"i>er%eyenP Nnot"allO bir key#i i%a e-erken, PerkekP %istik ta% -a bByle bir bak3 Brt+3%e"sin-en ibarettirW bu Brt+3%e sayesin-e Tanr se67isinin, Tann1n% *en-isine bak3n-an ibaret ol-uunu ya3antlar: P*en-i te%a3a' 7B6+n+ Tanr1nn ken-isine bakt 7B6le kar3tr%ak, kesinlikle sapk>a bir5ouissan'e %a9iyetin-e-ir&PO1 D6nenin bak3nn b+y+k Dteki1nin bak3yla bu Brt+3%esi Nki bu sapkl tan%layan 3ey-irO, Ptotalitari6%Pin i-eolo5ik i3leyi3inin te%el B6elliklerin-en birini ka4ra%salla3tr%a%6 salar: @er PerkekP %istisi6%inin sapkl, B6nenin Tanr1y te%a3a e-erken ba34ur-uu bak3n ayn 6a%an-a Tanr1nn *en-isini te%a3a ettii bak3 ol%asn-an ibaretse, o 6a%an Stalinist *o%+ni6%in sapkl -a, ,arti1nin tari9e bakarken ba34ur-uu bak3n, tari9in ken-i ken-ine bak3yla -olays6 bir bi>i%-e Brt+3%esin-en ibarettir& Bu7+n >oktan yar yarya unutul%u3 eski 7+6el Stalinist 5ar7ona

ba34urursak, *o%+nistler -olays6 bir bi>i%-e Ptari9sel ilerle%enin nesnel yasalarP a-na 9areket e-erlerW onlarn a6n-an tari9in ken-isi, 6orunluluu konu3ur& 3te bu y+6-en, 0a'an1n P*ant ile Sa-eP ya6sn-a #or%+le ettii 3ekliyle Sa-e1' sapkln te%el #or%+l+, Stalinist *o%+ni6%in B6nel konu%unu a-lan-r%ak i>in 7ayet el4eri3li-ir& 0a'an1a 7Bre, Sa-e1' B6ne ken-isini kuran bBl+n%e-en, onu ken-i Btekisine Nkurba" 1& .a'/ues 0a'an, P2o- an- t9e .ouissan'e o# t9e Ro%anP, !e%inine SeMu"a+ty: .a'/ues 0a'an ant9e @'ole !reu-ienne i>in-e, .uliet Mit'9ell 4e .a'/ueli"ne Iose N-er&O, Ee( York: Eorton, 19=2, s& 14F& 14= Y8MJ* B8*M8* naO aktararak 4e ken-ini nesneyle B6-e3le3tirerek ka>ar, yani "ken-i isten'i -eil, PHst+n *Bt+ TarlkP bi>i%ine b+r+n%+3 b+y+k Dtekinin isten'i olan" keyi# al%a"isten'inin N4olonte"-e"5ouirO nesnesi"ara' konu%unu i37al e-erek ka>ar& 0a'an bil-ik Psa-i6%P anlay3n-an i3te bu nokta-a kopar: Bu anlay3a 7Bre, Psa-ist sapkP Btekinin be-enin-en snrs6'a keyi# al%a 9akk% 7asp e-en, onu ken-i ira-esini tat%in et%enin nesnesine"ara'na in-ir7eyen bir %utlak B6ne"ko"nu%unu beni%ser& 2el7eleli%, 0a'an nesne"ara> konu%un-a, ken-isine son -ere'e -3sal bir ira-enin i'ra's konu%un-a olann Psa"-istPin ken-isi ol-uunu, bBl+n%+3 B6nenin -e onun Btekisi NkurbanO ol-uunu ileri s+rer& Sapk ken-isi 9a6 al%ak i>in -eil, Dteki1nin key#i i>in #aaliyette bulunur " o key#i ta% -a bu ara>salla3%a-a, Dteki1nin key#i i>in >al3%a-a bulur&2 G 9al-e, 0a'an1n sapklk i>in kullan- %ate%atiksel #or%+l+n ne-en #anta6i #or%+l+n+n tersi ol-uu Na G SO a>k>a anla3la'aktr&3 Bu #or%+l+n ne-en ayn 6a%an-a Stalinist *o%+nistin B6nel konu%unu -a i#a-e ettii a>k>a anla3la'aktr: G kurbanna Nkitlelere, Psra-anP insanlaraO sonsu6 bir e6iyet >ektirir, a%a bunu b+y+k Dteki1nin NPtari9in nesnel yasalarP%n, Ptari9sel ilerle%enin ka>%l%a6lPnnO ara' olarak yapar, ki bu b+y+k Dteki1nin ar-n-a -a Sa-e1-aki Hst+n *Bt+ Tarlk #i7+r+n+ 7Br%ek 6or -eil-ir& Stalini6% Brnei, sapklkta Btekinin NkurbannO ne-en bBl+n%+3 ol-uunu 7ayet iyi 7Bsterir: Stalinist *o%+nist 9alka 6ul%e-er, a%a bunu onlarn sa-k 9i6%et>isi olarak, onlar a-na, onlarn ken-i ira-esinin NP7er>ek, nesnel >karlarTnnO i'ra's olarak yapar&4 2& Bu bak%-an, sapn B6nel konu%u takntl ne4rotik ile psikotiinkin-en a>k>a #arkl-r& Ae% sapk 9e% -e takntl b+y+k Dteki1nin 9i6%etin-e >l7n'a bir #aaliyet i>in-e-irlerW 7el7eleli% takntlnn #aaliyetinin a%a' b+y+k Dteki1nin keyi# al%asn Bnle%ek iken Nyani #aaliyeti keserse patlak 4ere'ein-en korktuu P#elaketP son kerte-e Dteki1nin key#i-irO, sapk ta% -a b+y+k Dteki1nin Pkeyi# isten"'iPnin yerine 7etiril%esini sala%ak i>in >al3r& 3te bu y+6-en sapk, takntl ki3iye -a%7asn 4uran sonsu6 3+p9e 4e iki kutup arasn-a 7i-ip 7el%ekten kurtul%u3tur: Yapt #aaliyetin Dteki1nin key#ine 9i6%et ettiini sor7usu6 sualsi6 kabul e-er& Gysapsikotik, bi6ati9i Dteki1nin key#inin nesnesi-ir, onun Pta%a%lay'sP-r Nken-ini Tanr1nn 'insel e3i olarak 7Bren S'9reber 7ibiO: Dteki i>in >al3an bir ara>tan, nBtr bir aletten ibaret olan sapn -uru%unun tersine, Dteki onun +6erin-e >al3r& 3& Bk6& 0a'an, @'rits, s& FF4"5& 4& PTotalitari6%Pin N-a9a B6el-e, a3n sa totalitari6%inO bunu ba6 bak%lar-an ta%a%layan bir -ier belirleni%i -e bir t+r ksa -e4re i>erir, a%a bu ke6 B6ne ile nesne arasn-a -eil NB6ne Dteki1nin nesnesine"ara'na in-ir7enirO, si%7esel ko" ,GIEG2I8!, EGST80., MGET8. 149 ,GIEG2I8! Man9unter1n ni9ai ironisi 3u-ur -e%ek ki: Cetekti#, sapk"sa-ist>e bir i>erikle kar3la3tn-a, bir

>B6+%e, an'ak ken-i i6le-ii yBnte%in -e, bi>i%sel bir -+6ey-e, >oktan Psapk>aP ol-uunu 9esaba katarak 4arabil%ekte-ir& Bu -a onun bak3 ile Btekinin NkatilinO bak3 arasn-a bir Brt+3%e ol-uunu i%a e-er& *en-i bak3%6n Btekinin bak3yla bu Brt+3%esi, bu >ak3%as porno7ra#iyi anla%a%6a -a yar-%' olur& 2enellikle anla3l- 3ekliyle porno7ra#i, P7Bsterile'ek 9er 3eyi 7Bster-iiP, 9i>bir 3eyi 7i6le%e-ii 4e P9er 3eyiP kay-e-ip bak3%" -un Nb+y+k Dteki1ninO +rettii i-eolo5ik i%le% ile i-eolo5inin b+y+k Dtekisi1nin ken-i tutars6ln, eksiini 7i6le%ek i>in kullan- #anta6iler arasn-a& 0a'an1n Par6u 7ra#iiPn-eki %ate%atiksel si%7elerle sBylersek, bu ksa -e4re sN8O ile S a arasn-a 'ereyan e-er Nbk6& 0a'an, @'rits: 8 Sele'tion, s& 313O& Yeni"%u9a#a6akSr"lk Brneini ele alal%: Bu i-eolo5i, 7Bsterilen "4N8O" -+6eyin-e bi6e, sek+ler, e3itlik>i 9+%ani6% ile aile, kanun 4e ni6a%, soru%luluk 4e ken-ine yet%e -eerleri arasn-aki kar3tlk etra#n-a yaplan%3 bir anla% alan sunar& Bu alan i>in-e, B67+rl++n sa-e'e *o%+ni6% tara#n-an -eil, re#a9 -e4leti b+rokrasisi, 4b& 4b& tara#n-an -a te9-it e-il-ii #ar6e-ilir& 2el7eleli%, bu i-eolo5i Psatr aralarn-aP, -ile -Bk+l%eyen bir -+6ey-e, yani bu te9likeleri -oru-an -oruya 6ikret%eyip bunla"n ken-i sByle%inin sessi6 bir kanaati olarak i>ererek -e i3ler& Bir -i6i #anta6i -e4reye 7irer ki onlar ol%a-an yeni"%u9a#a6akSr9n etkililiini, B6neleri bu -enli tutkulu bir bi>i%-e ken-isine balayabil%esini a>klayanlay6: 86l, PB67+rle3%i3P ka-n 'inselliinin erkekler i>in yaratt te9like 9akkn-aki 'insiyet>i #anta6ilerW R8S,1n NBeya6, 8n7lo"Sakson, ,rotestanO nsan olarak nsan1n te'ess+%+ ol-uu 4e 9er siya9, sar, 4b& -erilinin altn-a a>a >k%ak isteyen bir beya6 8%erikal ol-uu yolun-aki rk> #anta6iW PBtekiPnin "-+3%ann" bi6i key#i%i6-en %a9ru% et%ek iste-ii, bi6i% ula3a%aya'a%6 7i6li bir key#e ula3abil-ii 3eklin-eki #anta6i, 4e ben6erleri& Yeni"%u9a#a6akSrlk bu #arkla ya3ar, sB6lere -Bke%eye'ei, i-eolo5ik anla%lan-r%a alanna -a9il e-e%eye'ei bu #anta6ilere -ayal-r& Ta% anla% alan ile bu #anta6iler arasn-a bir ksa -e4re ol-uun-a, yani #anta6iler anla%lan-r%a alann -olays6'a i37al ettiklerin-e, bunlar-an -olays6'a ba9se-il-i"in-e "%esela anti"Se%iti6%in -ayana i3le4ini 7Bren b+t+n 'insel 4e -ier #anta"6ileri a>k>a -ile 7etiren Nken-i i-eolo5ik anla% alanna -a9il e-enO Ea6i6%1-e ol-uu 7ibi", yeni"%u9a#a6akSrl sa' totalitari6%-en ayran snr 7e>il%i3 olur& Ea6i i-eolo5isi, Ya9u-ilerin %asu% k6lar%6 ayarttn, sapk 6e4kler pe3in-e ko3tuklarn, 4b& a>k a>k sBylerW bu i-eolo5i bu P7er>ekleriP bul%a i3ini %u9atabna brak%a6& P)l%lP 4e Pra-ikalP sa arasn-aki b+t+n #arkn ilkinin sByle%eye '+ret e-e%e-en -+3+n-++ 3eyleri ikin'isinin a>k>a sByle%esin-en ibaret ol-uunu sa4unan beylik 7Br+3teki 9akikat pay -a bura-an 7elir& 15? Y8MJ* B8*M8* 6a sun-uu 4arsaylan t+r-+r& Yine -e, -3ar-an bak3la al7lanan Pkey#in tB6+P ta% -a porno7ra#ik sine%a-a ra-ikal bir bi>i%-e kaybolur " ne-enQ 0a'an1nZ)& Se%iner1-e bak3 ile 7B6 arasn-a kur-uu kar3tlk ili3kisini 9atrlayal%: Eesneye bakan 7B6 B6nenin tara#n-a, oysa bak3 nesnenin tara#n-a-r& Bir nesneye bakt%-a, nesne 9er 6a%an >oktan 4e beni% onu 7Bre%eye'ei% bir nokta-an bana bakyor-un 2Br%e alann-a, 9er 3ey kar3t bir bi>i%-e 9areket e-en M teri% arasn-a ekle%lenir " 3eyler tara#n-a bak3 4ar-r, yani 3eyler bana bakarlar a%a ben onlar 7Br+r+%& n'il1-e son -ere'e 7+>l+ bir bi>i%-e 4ur7ulanan 3u sB6leri bByle anla%ak 7erekir: 2B6lerin 4ar, a%a 7Br%e6ler& Eeyi 7Br%e6lerQ Ta% -a 3eylerin onlara baktn&5 Bak3 ile 7Br+3 arasn-aki bu kar3tlk porno7ra#i-e orta-an kalkar " ne-enQ L+nk+ porno7ra#i

b+nyesi 7erei sapk>a-rW sapkl o bari6 Psonuna ka-ar 7i-ip bi6e b+t+n kirli ayrntlar 7Bster%esiP ol7usun-an 7el%e6W bu sapklk kesinlikle bi>i%sel bir bi>i%-e ka4"ran%al-r& ,orno7ra#i-e, seyir'i Bnsel olarak sapk>a bir konu% i37al et%eye 6orlanr& Bak3, 7Br+len nesnenin tara#n-a ol%ak yerine, bi6i%, seyir'ilerin +6erine -+3er, per-e-e 7Br-++%+6 7Br+nt+n+n bi6e bakt 9i>bir y+'e"7i6e%li nokta i>er%e%esi -e bu y+6-en-ir& PAer 3eyi 7BsterenP 7Br+nt+ye salak salak bakan sa-e'e bi6i6-ir& ,orno7ra#i-e Btekinin Nper-e-e 7Br+nen ki3ilerinO bi6i% rBnt7en'i 9a6" 6%6n bir nesnesi -erekesine -+3+r+l-++n+ ileri s+ren beylik 7Br+3+n 9ila#na, nesne konu%unu #iilen seyir'inin ken-isinin i37al ettiini 4ur7ula%a%6 7erekir& 2er>ek B6neler bi6i 'insel a>-an uyar%aya >al3an per-e-eki aktBrler-irW bi6 seyir'iler ise #el> ol%u3 bir nesne"bak3a in-ir7eniri6& Yani porno7ra#i Btekin-eki nesne"bak3 noktasn 7B6-en ka>rr, in-ir7er& Yani Pnor%alP, porno7ra#ik ol%ayan bir #il%-e, bir se4i3%e sa9nesi 9er 6a%an belli bir a3l%a6 snr etra#n-a in3a e-ilirW P9er 3ey 5& 0a'an, T9e!our!un-a%ental:on'eptso#,sy'9o"8nalysis, s& 1?9& & Ta% -a porno7ra#i-e, resi% bak3%6a kar3lk 4er%e-ii i>in, PbaskP ol-uu, belir7in bir #or%a ka4u3%ak i>in Pya%ukP bakl%as 7ereken 9i>bir 7i6e%li PlekeP i>er%e-ii i>in-ir ki per-e-eki aktBrlerin bak3 yBnlerini belirleyen te%el yasak askya alnr: ,orno7ra#ik bir #il%-e, aktBr "kural olarak, ka-n" youn 'insel 9a6 Snn-a -oru-an -oruya ka%eraya bakp bi6 seyir'ilere 9itap e-er& ,GIEG2I8!, EGST80., MGET8. 151 7Bsterile%e6&P Belli bir nokta-a 7Br+nt+ bulanr, ka%era u6akla3r, sa9ne kesilir, PolayP N'insel or7anlarn birle3%esini, 4b&O asla -oru-an -oruya 7Br%eyi6& PEor%alP a3k 9ikSyesini ya -a %elo-ra% tan%layan bu te%sil snrnn tersine, porno7ra#i Bteyi 7i-er, P9er 3eyi 7Bsterir&P 2el7eleli%, para-oks 3ura-a-r ki porno7ra#i snr i9lal e-erken 9er 6a%an#a6la ileri 7i-er, yani Pnor%alP, porno7ra#ik ol%ayan bir se4i3%e sa9nesin-e 7i6li kalan 3eyi skalar& Bre'9t1in H> *uru3luk Gpera 1sn-a 7e>en o +nl+ la#a bir ke6 -a9a 7Bn-er%e-e buluna'ak olursak, %utluluun pe3in-en #a6la 96l ko3arsan, onu sol"layabilirsin, %utluluk arka-a kalabilir& PSa-e-eP 7el%ek i>in #a6la a'ele e-ersek, Pi3in aslP% 7Bsterirsek, pe3in-e ol-uu%u6 3eyi %utlaka kaybe-eri6& Yaratt etki N9er9an7i bir 9ar-"'ore porno #il%i i6le%i3 9erkesin -orulaya'a 7ibiO son -ere'e kaba 4e kas4et 4eri'i-ir& Eiteki% porno7ra#i, 0a'an1a 7Bre B6nenin ar6usunun nesnesiyle kur-uu ili3kiyi tan%layan 8k9illeus 4e kaplu%baa para-oksu +6erine yaplan bir ba3ka >e3itle%e saylabilir& 8k9illeus -oal olarak kaplu%baay ra9at>a 7e>ip arka-a brakabilir, a%a onu yakalaya%a6, ona yeti3e%e6& D6ne 9er 6a%an #a6la ar ya -a #a6la 96l-r, 9i>bir 6a%an ar6usunun nesnesiyle ayn 96 tuttura%a6& PEor%alP a3k 9ikSyesinin yakla3t a%a 9i>bir 6a%an ula3a%a- ula3l%a6]yasak nesne "'insele-i%" an'ak 7i6len%i3, i3aret e-il%i3, Puy-ur%aP olarak 4ar-r& Gnu P7Bster-ii%i6P an-a, b+y+s+ bo6ulur, P#a6la ileri 7it%i3i6-ir&P Y+'e Key yerine, kaba, a9l o9lu bir >i#tle3%eyle kalakalr6& Bunun sonu'u, sine%asal anlat N9ikSyenin 7eli3i%iO ile 'insel e-i%in -olays6 te39iri arasn-a bir uyu% kur%ann yapsal olarak i%kSns6 ol-uu-ur: Birini se>in'e, Bb+r+n+ 6orunlu olarak kaybe-eri6& Ba3ka bir -eyi3le, eer bi6i Pkapp 7Bt+renP, i>i%i6e -okunan bir a3k 9ikSyesi istiyorsak, Pyolun sonuna ka-ar 7i-ip 9er 3eyi N'insel birle3%enin ayrntlarnO 7Bster%e%e%i6P 7erekir, >+nk+ P9er 3eyi 7Bster-ii%i6P an-a 9ikSye artk P'i--iye aln%a6P 4e sa-e'e >i#tle3%e e-i%lerine pe3re4 kabilin-en bir ba9ane i3le4i 7Br%eye ba3lar& Bu bo3luu, aktBrlerin #arkl #il% t+rlerin-e -a4ran3 tar6larn belirleyen bir t+r P7er>ekteki bil7iP yoluyla 7Brebiliri6& Dyk+sel 7er>eklie -a9il e-ilen karakterler 9er 6a%an sanki 9an7i t+r #il%-e oyna-klarn biliyor%u3 7ibi tepki 4erirler& Mesela,

bir korku #il%in-e bir kap 7'r-arsa, aktBr ba3% en-i3eyle ona -oru >e4irerek tep" 152 Y8MJ* B8*M8* ki 4ere'ektirW a%a bir aile ko%e-isin-e kap 7'r-arsa ayn aktBr k+>+k >o'uuna bararak e4-en u6akla3%a%asn sByleye'ektir& 8yn tespit PpornoP #il% i>in -a9a -a 7e>erli-ir: :insel #aaliyete 7e>%e-en Bn'e, ksa bir 7iri67S9a "nor%al-e, aktBrlerin >i#tle3%eye ba3la%alar i>in bir ba9ane 9i6%eti 7Bren aptal'a bir 9ikSyeye Ne4 ka-n %usluk ta%ir'isini >arr, yeni bir sekreter %+-+r+ne birtak% bel7eler 7etirir, 4b&O" i9tiya'%6 4ar-r& 8ktBrler bu 7iri3 i>in rol keserken bile, bunun Pasl i3eP ba3la%a-an Bn'e %+%k+n ol-uun'a >abuk atlat%alar 7ereken aptal'a a%a 7erekli bir #or%alite ol-uunu a>a 4ururlar&F *usursu6 bir porno7ra#i eserinin #anta6i i-eali, ta% -a anlat ile 'insel ili3kinin aleni tas4iri arasn-aki bu i%kSns6 uyu%u, -en7eyi koru%ak, yani bi6i iki kutuptan birini kaybet%eye %a9k[% e-en 6orunlu 4e]1 -en\ ka>%ak olur-u& 2elin Gut o# 8# ri'a 7ibi eski %o-a, nostal5ik bir %elo-ra% ele alal% 4e #il%in #a6la-an bir on -akika -3n-a ta% -a sine%alar-a 7Bsterilen #il% ol-uunu 4arsayal%& Io"bot Ie-#or- ile Meryl Streep ilk ke6 se4i3tiklerin-e, "#il%in bu bira6 -a9a u6un 4ersiyonun-a" sa9nenin kesil%e-iini, ka%erann P9er 3eyiP, oyun'ularn uyarl%3 'insel or7anlarn, -u9ul Snn, or7a6%, 4b& ayrntlaryla P7Bster-iiPni -+3+neli%& Glay-an so%a, 9ikSye bil-ii%i6 7ibi -e4a% etsin, 9epi%i6in bil-ii #il%e 7eri -Bneli%& Sorun 3u-ur ki bByle bir #il% yapsal olarak i%kSns6-r& BByle bir 3ey >ekilsey-i bile, Pi3le%e6-iPW o #a6la-an on -akika 9epi%i6i ray-an >karr-, #il%in 7eri kalann-a -en7e%i6i yeni-en salayp anlaty Byk+sel 7er>eklie -uyulan o bil-ik a%a tek6ip e-ilen inan>la i6leye%e6-ik& :insel birle3%e, 7er>ein, bu Byk+sel 7er>ekliin tutarlln bo6an bir %+-a9alesi olarak i3le4 7Br+r-+& \ 4el N0at&O ya o ya bu& N>&n&O F& ,er-e-eki ki3ilerin -a4ran3 bi>i%lerine kaytl bu Pi%kSns6 bil7iP para-oksu ilk bak3ta 6anne-il-iin-en >ok -a9a il7in>tirW Brnein bi6e Ait'9'o'k1un ken-i #il%lerin-e rol al%asnn %antn a>kla%ann bir yolunu sunar& Ait'9'o'k1un en kBt+ #il%i 9an7isi-irQ Topa6& Bu #il%-e Ait'9'o'k, sanki bi6e yarat' 7+'+n+n #ena 9al-e sakatlan%3 ol-uunu bil-ir%ek ister'esine, bir 9a4aalan bekle%e salonun-a bir tekerlekli san-alye +6erin-e 7Br+n+r& Son #il%i 8ile Gyunu1n-a ise, sanki bi6e Bl+%e yakla3tn bil-ir%ek ister'esine, kayt o#isinin pen'eresin-eki bir 7Bl7e olarak 7Br+n+r& !il%lerin-e 9er oynay3, sanki Ait'9'o'k bir anlna bir sa# Bte-il konu%u alabilir%i3, ken-isine PnesnelP olarak bakp ken-ini resi%-e bir yere yerle3tirebilir%i3 7ibi, bu t+r bir Pi%kSns6 bil7iPyi a>a >karr& ,GIEG2I8!, EGST8J, MGET8. 153 EGST8J Ce%ek ki porno7ra#i-e, nesne"o]araf"bak3, B6ne"seyir'inin tara#na -+3er 4e bu -a kas4et 4eri'i bir -es+bli%asyona, bayala3tr%a etkisine yol a>ar& 3te bu y+6-en, bak3"nesnesini sa#, bi>i%sel stat+s+ i>in-e a>a >karabil%ek i>in porno7ra#inin 6t kutbuna, nostal5iye -Bn%e%i6 7erekir& Bu7+n sine%a alann-a a- belki -e en kBt+ye >k%3 nostal5ik b+y+len%e kaynan, 194?1larn 8%erikan #il% no"ir1% ele alal%& Bu t+r-e bu -enli b+y+leyi'i olan ne-irQ 8rtk bu t+rle B6-e3le3e%e-ii%i6 a3ikSr-r& :asablan'a, Mur-er, My S(eet ya -a Gut o#t9e ,ast1% en -ra%atik sa9neleri bu7+n seyir'ileri 7+l-+r+r, a%a bu %esa#e, t+r+n b+y+le%e 7+'+ne bir te9-it olu3tur%ak 3Byle -ursun, sB6 konusu t+r+n ko3ulu-ur& Yani, bi6i b+y+leyen 3ey, ta% -a belli bir bak3tr, PBtekiPnin bak3, #il% noir1n e4reniyle -olays6'a B6-e3le3ebil-ii 4arsaylan 4?19 yllarn #ara6i,

%itik seyir'isinin bak3& Bir #il% noir i6lerken asln-a, Btekinin bu bak3n 7Br+r+6: PBunlar 9SlS 'i--iye alabilenP, ba3ka bir -eyi3le bunlara bi6i% a-%6a, bi6i% yeri%i6e PinananP %itik Pnai#1 seyir'inin bak3 bi6i b+y+ler& Bu ne-enle, #il% noir1la kur-uu%u6 ili3ki 9er 6a%an b+y+len%e ile ironik %esa#e arasn-a bBl+n%+3t+r: !il%in Byk+sel 7er>eklii kar3sn-a ironik %esa#e, bak3la b+y+len%e& Bu bak3"nesnesi, en sa# 9aliyle, nostal5inin %antnn ken-i ken-isine 7Bn-er%e-e bulun-uu bir -i6i #il%-e 7Br+l+r: Bo-y Aeat, Cri4er NS+r+'+O, S9ane NTa-iler 8slanO& !re-ri' .a%eson1n post%o"-erni6% 9akkn-aki +nl+ ya6sn-a 7B6le%le-ii 7ibi,= Bo-y Aeat, nostal5i nesnesi i3le4i 7Bren 7e>%i3 par>asnn tari9sel bala%n-an, s+rekliliin-en kopartlp bir t+r %itik, ebe-i, 6a%ana3r bu7+ne -a9il e-il-ii, bil-ik nostal5i yBnte%ini tersine >e4irir& Bura-a "Couble )n-e%nity1nin, 7+n+%+6 !lori-as1n-a 7e>en %ulak uyarla%as niteliin-eki" bu #il% noir1-a, 7+n+%+6e 4?19 yllarn #il% noir1nn 7B6leriyle baklr& 2e>%i3in bir par>asnn 6a%ana3r, %itik bir bu7+ne ta3n%as yerine, bu7+n+n ken-isini %itik 7e>%i3in bir par>asy%3 =& Bk6& !re-ri' .a%eson, P,ost%o-ernis%, ort9e :ultural 0o7i' o# 0ate :api"talis%P, Ee( 0e#t Ie4ie(, 14 N19=4OW T+rk>esi: ,ost%o-erni6% i>in-e, stanbul: *y, 1994& 154 Y8MJ* B8*M8* 7ibi 7Br+r+6& P4?1l yllara ait bu bak3P 9esaba kat%a-%6 tak-ir-e, Bo-y Aeat 7+n+%+6le il7ili 7+n'el bir #il% olarak kalr 4e bu 9aliyle 9i>bir 3ekil-e anla3l%a6& !il%in b+t+n b+y+le%e 7+'+, bu7+ne %itik 7e>%i3in 7B6leriyle bak%asn-an 7elir& Ralter Aill1in Cri4er1 n-a -a ayn bak3 -iyalektii i3ba3n-a-rW bu #il%in kalk3 noktas -a, yine 4?19 yllarn 4ar ol%ayan #il% noir1-r& Bu t+r, an'ak 5?1li yllar-a !rans6 ele3tir%enler tara#n-an ke3#e-ilin'e ba3la%3tr 4ar ol%aya Nn7ili6'e1-e bile bu t+r+ a-lan-r%ak i>in kullanlan teri%in !rans6'a ol%as tesa-+# -eil: !il% noirO& Bi66at 8%erika1-a ele3tir%enlerin 7B6+n-e pek bir -eeri ol%ayan, bir -i6i -+3+k b+t>eli B" pro-+ksiyonu olarak 7Br+len 3ey, !rans6 bak3nn %+-a9alesiyle, %u'i6e4i bir bi>i%-e y+'e bir sanat nesnesine, #else#i 4arolu3>uluun sine%a-aki u6antsna -Bn+3t+& 8%erika1-a olsa olsa be'erikli 6anaatkarlar stat+s+ne sa9ip olan yBnet%enler, 9er biri #il%lerin-e ken-ilerine B67+ tra5ik bir e4ren anlay3n sa9neye koyan auteur1ler 9aline 7el-iler& 8%a i3in il7in> yan, #il% noir1a& ili3kin bu !rans6 anlay3 !rans6 #il% +reti%i +6erin-e -e kay-a -eer bir etki yaratt 4e bByle'e !ransa1-a -a 8%erikan #il% noir1%a ben6eyen bir t+r yerle3tiW bu t+r+n en se>kin Brnei .ean" ,ierre Mel4ille1in Sa%urai #il%i-ir %u9te%elen& Aill1in Cri4erk Sa%urai 1-en yaplan bir uyarla%a, !rans6 bak3n 8%erika1nn ken-isine 7eri ta3%aya yBnelik bir >aba-r " 8%erika1nn ken-i ken-ine !rans6 7B6+yle bak%as para-oksuyla kar3la3r6 bura-a& Yine Cri4er1 sa-e'e 8%erika1yla il7ili bir 8%erikan #il%i olarak 7Br+rsek, anla3l%a6 olur: P!rans6 bak3Pn 9esaba kat%a%6 7erekir& Son Brnei%i6 2eor7e Ste4ens1n klasik 44esterni S9ane& yi bilin-ii +6ere, 4?1larn sonu bir t+r olarak (esternin ya3a- ilk b+y+k kri6e tanklk et%i3ti& Sa#, basit 44esternler bir yapaylk 4e %ekanik"lik etkisi 9issettir%eye ba3la%3lar-, #or%+lleri t+ken%i3 7Br+n+yor-u& Yarat' yBnet%enler bu kri6e, (esternlere ba3ka t+rlere ait unsurlar katarak 'e4ap 4er-iler& BByle'e#il% noir 44esternler NIaoul Rals91in nere-eyse i%kSns6 bir i3 olan, (esterne]]F% noir1% karanlk e4renini ta3%a i3ini ba3aran Takip 1iO: %+6ikal ko%e-i 44esternle"ri NYe-i *ar-e3e Ye-i 2elinOW psikolo5ik 44esternler N2re7ory ,e'k1in oyna- Sila93orOW tari9sel epik 44esternleri N:i%arron uyarla%asO, 4b& ile kar3la3r ol-uk& 5?1ler-e 8n-re Ba6in bu yeni, Pyans%alP tar6 +st"(estern -iye 4a#ti6 et%i3tir& S9ane1in i3leyi3 bi>i%i an'ak P+st"

,GIEG2I8!, EGST80., MGET8. 155 (esternP ka4ra% 7B6 Bn+n-e bulun-urularak ka4ranabilir& S9ane, P+stP boyutu (esternin ken-isi olan bir (estern para-oksu ser7iler& Ba3ka bir -eyi3le, k4esternlerin e4renine nostal5ik bir t+r %esa#e i>eren bir (estern-ir: Ceyi% yerin-eyse, ken-i %iti olarak i3leyen bir 44estern& S9ane1in +rettii etkiyi a>kla%ak i>in, yine bak3n i3le4ine 7Bn-er%e-e bulun%a%6 7erekiyor& Yani sa-uyu -+6eyin-e kalrsak, bak3 boyutunu 9esaba kat%a6sak, basit 4e anla3lr bir soru belirir: @er bu 44esternin +st"boyutu 44esternin ken-isiyse, iki -+6ey arasn-aki %esa#eyi a>klayan ne-irQ Hst" (estern niye 44esternin ken-isi ile Brt+3%e6Q Eiye sa# 4e basit bir 44esternle kar3 kar3ya -eili6Q :e4ap, S9ane1in yapsal bir 6orunluluk y+6+n-en +st"44estern bala%na ait ol-uu-ur: Colays6 Byk+sel i>erii bala%n-a 3+p9esi6 sa# 4e basit bir 44estern-ir, 7el%i3 7e>%i3 en sa# 44este%ler-en biri-ir& 8%a tari9sel bala%nn bi>i%i onu +st"44estern olarak al7la%a%6 belirler, yani ta% -a Byk+sel i>erii bak%n-an, sa# bir 44estern ol-uu i>in, tari9sel bala%n a>t P44esternin BtesiP boyutu an'ak 44esternin ken-isi tara#n-an -ol-urulabilir& Ba3ka bir -eyi3le, S9ane sa#(esternlerin artk %+%k+n ol%a- bir -Bne%-e, 44esternin >oktan belli bir nostal5ik %esa#e-en, kayp bir nesne olarak al7lan- bir -Bne%-e >ekil%i3 sa# bir 44estern-ir& Bu y+6-en 9ikSyenin bir >o'uun perspekti#in-en N4a93i sr yeti3tiri'ilerine kar3 bir-enbire ortaya >k4eren %itik ka9ra%an S9ane tara#n-an korunan bir >i#t>i ailesinin #er-i olan k+>+k bir olan >o'uunun perspekti#in-enO anlatl%as 7ayet %ani-ar-r& Eostal5i-e bi6i b+y+leyen Btekinin %asu%, nai# bak3, son ta9lil-e 9er 6a%an bir >o'uun bak3-r& Ce%ek ki nostal5ik #il%ler-e nesne"olarak"bak3n %ant >kar ortaya ta% olarak& 2er>ek b+y+len%e nesnesi te39ir e-ilen sa9ne -eil, bu sa9nenin %e#tun ettii nai# PBtekiPnin bak3-r& Mesela S9ane #il%in-e, S9ane1in esraren7i6 3ekil-e ortaya >k%as bi6i asla -olays6 olarak -eil, P%asu%P >o'uun bak3 ara'lyla b+y+ler& D6nenin nesne-e Nbakt 7Br+nt+-eO ken-i bak3n 7Br%esini, yani baklan 7Br+nt+-e Pken-ini 7Br+rken 7Br%esiniP salayan bu b+y+len%e %ant, 0a'an tara#n-an, ta% -a ken-i +6erine -+3+nen B6neyi Bne >karan *arte6yen #else#e 7eleneine -a%7asn 4uran ken-ini kusursu6 yanst%a yanlsa%as olarak tan%lanr&9 ,eki a%a bura-a 7B6 9& 0a'an, T9e !our !un-a%ental :on'epts o#,sy'9o"8nalysis, s& F4& 15 Y8MJ* B8*M8* ile bak3 arasn-aki kar3tla ne olurQ 0a'an1n sa4nn b+t+n a%a', #else#i B6nelliin ken-i ken-ini yanst3nn kar3sna, nesne"olarak"bak3 ile B6nenin 7B6+ arasn-aki in-ir7en%e6 uyu%su6luu >kar%aktr& Eesne"olarak"bak3, ken-ine yeterli bir ken-i ken-ini yanst%a noktas ol%ak 3Byle -ursun, 7Br+len 7Br+nt+n+n say-a%ln bulan-ran bir leke 7ibi i3ler& Dtekinin bak3%a 'e4ap 4er-ii noktay 9i>bir 6a%an -oru -+r+st 7Bre%e%, 9i>bir 6a%an 7Br+3 alan%n b+t+nl++ i>ine -a9il e-e%e%& Aolbein1n @l>iler res%in-eki yay7n leke 7ibi, bu nokta -a 7Br+3+%+n uyu%unu bo6ar& Soru%u6un 'e4ab a>ktr: Eostal5ik nesnenin i3le4i, b+y+l+ 7+'+ sayesin-e, ta% -a 7B6 ile bak3 arasn-aki kar3tl "yani nesne"ola"rak"bak3n tra4%atik etkisini" 7i6le%ektir& Eostal5i-e, Btekinin bak3 bir bak%a e9lile3tirilir, P%utenala3trlrPW tra4%atik, uyu%su6 bir leke 7ibi ortaya >k4eren leke yerine, Pken-i%i6i 7Br+rken 7Br%eP, bak3n ken-isini 7Br%e yanlsa%asna kaplr6& Bir bak%a, bu b+y+len%enin i3le4i ta% -a bi6i, Btekinin >oktan-r bi6e bak%akta ol-uu 7er>eine kar3 kBrle3tir%ektir& *a#ka1nn PYasa *apsP %eselin-e, %a9ke%enin 7iri3in-e bekleyen ta3ral a-a%, 7e>%esinin yasaklan- kapnn arkasn-aki srla b+y+len%i3 -uru%-a-r& Sonu>ta,

%a9ke%enin b+y+le%e 7+'+ orta-an kalkar& 8%a ta% olarak naslQ *ap' a-a%a bu 7iri3in en ba3tan beri onun i>in yapl-n sByle-ii 6a%an kaybolur bu 7+>& Ba3ka bir -eyi3le, kap' ta3ral a-a%a onu b+y+leyen 3eyin, bir anla%-a, en ba3tan beri onun bak3na 'e4ap 4er-iini, ona 9itap ettiini sByler& Yani a-a%n ar6usu -a9a en ba3tan beri Poyunun bir par>asP ol%u3tu& Yasa *aps 4e onun ar-n-aki sr %i6anseni sa-e'e onun ar6usunu yakala%ak i>in sa9nelen%i3tir& B+y+le%e 7+'+n+n etkili olabil%esi i>in, bu 7er>ein 7i6li kal%as 7erekir& D6ne Btekinin ken-isine baktn Nkapnn sa-e'e onun i>in 9a6rlan-nO #ark e-er #ark et%e6, b+y+ kaybolur& .ean",ierre ,onelle, Bayreut91-a sa9neye koy-uu Tristan un- )sol-e1-a, Ra7ner1in B67+n 9ikSyesin-e son -ere'e il7in> bir -ei3iklik, ta% -a b+y+le%e nesnesi olarak bak3n i3leyi3iyle il7ili bir -ei3iklik yap%3tr& Ra7ner1in librettosun-a 9ikSyenin sonu %itik 7elenei i6le%ekle yetinir& Yaralanan Tristan :orn(all1-eki 3atosuna snr 4e )sol-e1nin ken-isini takip et%esini bekler& )sol-e1nin teknesinin yelkeninin ren7iyle il7ili bir yanl3 anla%a y+6+n-en )sol-e1nin 7el%eye'eini 6anne-in'e a' i>in-e Bl+r& )sol-e yasal ko'as *ral ,GIEG2I8!, EGST80., MGET8. 15F Marke ile birlikte 3atoya 7elir, *ral 7+na9kSr >i#ti a##et%eye 9a6r-r& 2el7eleli% artk >ok 7e>tir: Tristan >oktan Bl%+3t+r& M+t9i3 bir a'ya kaplan )sol-e -e Bl+ Tristan1 ku'aklayarak Bl+r& ,onelle1nin yapt -ei3iklik ise, son per-eyi P7er>ekP olayn sonu Tristan1n Bl+%+y%+3 7ibi sa9nele%ektir& Bun-an sonra olan 9er 3ey ")sol-e ile Marke1nin 7eli3leri, )sol-e1nin Bl+%+" Tristan1n Bl+rken kapl- 9e6eyanlar-an ibarettir& 2er>ekte )sol-e se47ilisine 4er-ii sB6+ tut%a%3 4e yaptklarn-an pi3%an olarak ko'asna -Bn%+3t+r& BByle'e Tristan un- )sol-e1nin >ok +nl+ sonu, )sol-e1nin a3ktan Bl+%+ asln-a neyse o 9aliyle ortaya >kar: Li#tin Bl+% 4e'-i i>in-e sonsu6a ka-ar birle3tikleri, -a9a -orusu ka-nn 4e'itle kar3k bir #era7at e-i%iyle erkeini i6leyip Bl-++, en ni9ayet 7er>ekle3tirilen 'insel ili3kiye -air erkek#anta6isi 9aliyle& 8%a bi6i% i>in asl Bne%li nokta, ,onelle1nin )sol-e1nin bu 9e6eyan-aki 9ayaletini sa9nele%e bi>i%i-ir& )sol-e, Tristan1a 7Br+n-++ i>in, onun Bn+n-e -ur%asn 4e bak3% b+y+le%esini bekleri6& 8%a ,onelle1nin %i6ansenin-e Tristan -oru-an -oruya bi6e, salon-aki seyir'ilere bakarken, 7B6 ka%a3tr' 3klarla ay-nlatlan )sol-e Tristan1n arkasn-a, Pon-a on-an #a6laP olan 3ey olarak belirir& Yani Tristan1n b+y+len%i3 bir 9al-e bakt nesne, -+pe-+6 Nbi6 seyir'iler-e 'isi%le3enO Btekinin bak3-r, )sol-e1yi 7Bren bak3, yani sa-e'e Tristan1 -eil onun y+'e Btekisini, ken-isin-e ken-isin-en #a6la olan 3eyi, on-aki a7al%a1y, P9a6inePyi -e 7Bren bak3tr& Bu nokta-a ,onelle, )sol-e1nin sByle-ii sB6ler-en usta'a yararlanr& )sol-e, otistik bir transa 7ir%ek yerine s+rekli Btekinin bak3na 9itap e-er: PCostlarV Tristan nasl 7ittik>e -a9a >ok parl-yor 7Br%+yor %usunu6, 7Bre%iyor %usunu6QP " Tristan1-a P7ittik>e -a9a >ok parl-ayanP 3ey, 3+p9esi6, onun arkasn-aki ay-nlatl%3 9ayalet konu%un" b -aki lsol-e1-en ba3kas -eil-ir& @er nostal5ik b+y+len%enin i3le4i, nesne"olarak"bak3n uyu% bo6u'u 6u9ur e-i3ini 7i6le%ek, teskin et%ek ise, bu bak3 sonu> olarak nasl +retilir1_ S+rekli 7Br+nt+ ak3 i>in-e nesne"olarak"bak3n bo3luunu 9an7i sine%asal yBnte% a>arQ Bi6i% te6i%i6, bu bo3luun %onta5n sorunlu kalntsn-an ibaret ol-uu-ur, yani porno7ra#i, nostal5i 4e %onta5n, nesne"olarak:"bak3n stat+s+yle balantl bir t+r yar"Ae7el'i P+>l+P olu3tur-uklar-r& 15= Y8MJ* B8*M8* Ait'9'o'k>u *es%e MGET8. Monta5 7enellikle, 7er>ek par>alarn-an "#il% par>alarn-an, birbiriyle alakas6 tek tek

>eki%ler-en" bir Psine%asal %ekSnP e#ekti, yani B67+l bir sine%asal 7er>eklik +ret%e yollarn-an biri olarak 7Br+l+r& Yani, Psine%asal %ekSnPn -3sal, P#iiliP 7er>ekliin basit bir tekrar ya -a takli-i -eil, %onta5n bir sonu'u ol-uu 9erkes>e kabul e-ilir& 2el7eleli%, 7er>ek par>alarnn sine%asal 7er>eklie -Bn+3t+r+l%esinin, bir t+r yapsal 6orunluluk yoluyla, belli bir kalnt, sine%asal 7er>eklikten b+t+n+yle #arkl bir 'insten ol%akla birlikte yine -e onun tara#n-an i>erilen, onun bir par>as olan bir #a6la +rettii >ounlukla 7B6-en ka>rlr&1? Bu 7er>ek #a6lasnn, son ta9lil-e ta% -a nesne"olarak"bak3 ol-uunu, Ait'9'o'k1un eserin-e 7Br+r+6 en iyi bi>i%-e& Ait'9'o'k>u e4renin te%el bile3eninin PlekeP -e-ii%i6 3ey ol-uunu belirt%i3tik: 2er>ekliin etra#n-a -Bn-++, +6erin-en 7er>ee 7e>ilen lekeW Psark%a yapanP, si%7esel 7er>eklik ana Puy%ayanP 4e bu 9aliyle -e Pbir 3eylerin eksikP ol-uuna i3aret e-en esraren7i6 ayrnt& Tren-eki Yaban'lar #il%in-eki +nl+ tenis kortu sa9nesi N2uy1n %a> seyre-en kalabal seyrettii sa9neO bu lekenin son kerte-e Btekinin te9-itkSr bak3yla Brt+3t++n+, nere-eyse kBr kBr par%a% 7B6+ne -orular& *a%era Bn'e u6un bir >eki%le kalabal 7Bsterir bi6eW b+t+n ba3lar topun pe3in-en bir saa bir sola -Bn%ekte-ir, ka%eraya, yani 2uy1a sabit na6arlarla bakan bir tanesi 9ari>& *a%era -a9a sonra 96la bu 9areketsi6 ba3a yakla3r& 2uy1a bir 'inayet anla3%asyla bal olan Bruno1-ur bu ba3n sa9ibi& Bura-a, yaban' bir b+nye 7ibi sark%a yapan 4e te9-it e-i'i bir boyutu -e4reye sokarak 7Br+nt+n+n uyu%unu bo6an kat, 9areketsi6 bak3 sa#, i%bikten 7e>iril%i3 9aliyle 7Br+r+6& 1?& Bu sorun ilk ke6 Eoel Bur'9 tara#n-an, per-e"-3 alan teorisi, yani ta% -a >eki%]kar3">eki% etkile3i%inin i>er-ii, kur-uu B67+l bir -3 alan teorisi i>in-e -ile 7etiril%i3tir: bk6& Eoel Bur'9, T9e T9eory o# T+% ,ra'ti'e, Ee( York: ,ra"e7er, 19F3& ,GIEG2I8!, EGST80., MGET8. 159 Ait'9'o'k1un +nl+ Pkay-r%ak >eki%Pinin i3le4i, ta% -a bir leke +ret%ektir: *ay-r%ak >eki%-e ka%era sabit bir >eki%-en, 7er>ek bi>i%i an'ak ana%or#otik bir Pya%uk bak3Pla anla3labile'ek bulank bir leke olarak kalan bir ayrntya o-aklanan bir yakn >eki%e 7e>er& Leki%, si%7esel 7er>eklie -a9il e-ile%eyen, beti%lenen 7er>ekliin tutarlln koru%as i>in -e b+nyeye yaban' kal%as 7ereken unsuru ya4a3 ya4a3 yaltr orta%n-an& 8%a bura-a bi6i il7ilen-iren 3ey, belli -uru%lar-a %onta5n kay-r%ak >eki%e %+-a9ale e-iyor ol%as, ka%erann s+rekli yakla3%nn kes%elerle kesintiye uratlyor ol%as-r& ,eki bu -uru%lar neler-irQ *estir%e-en sBylersek, kay-r%ak >eki%, PB6nelP ol-uun-a, ka%era bi6e nesne"lekeye yakla3an bir ki3inin B6nel bak3n 7Bster-iin-e kesintiye uratl%ai-r& Yani bir Ait'9'o'k #il%in-e sa9nenin etra#n-a kurul-uu bir ka9ra%an, bir ki3i ne 6a%an bir nesneye, bir 3eye, ba3ka bir insana, keli%enin !reu-"'u anla%yla Ptekinsi6P aun9&ei%&li'*O olabile'ek bir 3eye yakla3sa, Ait'9'o'k kural olarak, bir bu ki3iyi 9areket 9alin-e, tekinsi6 Key1e yakla3rken 7Bsteren PnesnelP >eki%i, bir bu ki3inin 7Br-++ 3eyi 7Bsteren B6nel bir >eki%i, yani B6nel bir Key 7Br+3+n+ kullanr %+na4ebeli olarak& Bu, Ait'9'o'k>u %onta5n te%el prose-+r+, s#r -ere'esi-ir, -eyi% yerin-eyse& Birka> Brnek 4ereli%& Sapk1n sonlarna -oru, 0ila9 esraren7i6 eski e4e, PEor%an1n annesiPne ait ol-uu 4arsaylan e4e >kan yoku3u tr%anrken, Ait'9'o'k srayla bir yoku3u >kan 0ila91 7Bsteren nesnel >eki%i, bir onun eski e4e ili3kin B6nel 7Br+3+n+ 7Bsterir& *u3"lar1n, Iay%on- Bellour tara#n-an anali6 e-il%i3 olanP o +nl+ sa9nesin-e, Melanie1nin k+>+k kiralk bir tekneyle kBr#e6i 7e>tikten sonra, Mit'91in annesiyle k6kar-e3inin e4e -oru yakla3t sa9ne-e -e ayn 3eyi yapar& Yine, bir e4in %a9re%iyetine -a4et e-il%e-en 7ire'einin #arkn-a olan te-ir7in Melanie1yi 7Bsteren nesnel >eki%le, onun esraren7i6 bi>i%-e sessi6 e4e ili3kin B6nel 7Br+3+n+ %+na4ebeli olarak kullanr&12 Says6 ba3ka Brnek arasn-an, sa-e'e Sapk11ta Marion

11& Bk6& Iay%on- Bellour, 01analyse -u#il%, ,aris: @-itions 8lbatros, 19F9& 12& Aer ikisin-e -e, ka9ra%ann yakla3t nesnenin bir e4 ol%as rastlant -eil-ir " ,as'al Bonit6er, 83ktan -a Hst+n 1-en yola >karak, Ait'9'o'k1un eserlerin-e bir ensest srrnn o-a olarak e4le il7ili ayrntl bir teori 7eli3tir%i3tirW bk6& ,as'al Bonit6er, PEotoriousP, :a9iers -u 'ine%a 35= N19=?O& 1 ? Y8MJ* B8*M8* ,GIEG2I8!, EGST80., MGET8. 1 1 ile bir araba sat's arasn-a 7e>en ksa, Bne%si6 bir sa9neyi 6ikret%ekle yetineli%& Ait'9'o'k bura-a %onta5 yBnte%ini birka> kere kullanr NMarion araba sat'sna yakla3rkenW sa9nenin sonuna -oru, ayn saba9 onu otoyol-a -ur-ur%u3 olan bir polis Marion1a yakla3rken, 4b&O& Bu salt bi>i%sel yBnte% sayesin-e, b+t+n+yle Bne%si6, 7+n-elik bir olaya, Byk+sel i>eriiyle Nyani Marion1un >alnt parayla yeni bir araba alyor ol%as 4e olayn anla3la'an-an kork%a"sylaO yeterin'e a>klana%aya'ak 9u6ursu6 e-i'i, te9-itkSr bir boyut ka6an-rlr& Ait'9'o'k>u %onta5 7+n-elik, Bne%si6 bir nesneyi y+'e bir Key -+6eyine >karr& Sr# bi>i%sel %anipulasyon yoluyla, sra-an bir nesneye en-i3e 4e te-ir7inlik 9alesi y+kler&13 Eiteki% Ait'9'o'k>u %onta5-a iki >eki%e i6in 4erilirken, iki t+r >eki% -e yasaklanr& 6in 4erilenler, bir 3eye yakla3an ki3inin nesnel >eki%i ile Key1i ki3inin onu 7Br-++ 7ibi sunan B6nel >eki%-ir& Yasaklananlar ise Key1in, Ptekinsi6P nesnenin nesnel >eki%i ile "-a9a -a Bne%lisi" yakla3an ki3inin Ptekinsi6P nesnenin perspekti#in-en B6nel >eki%i-ir& 2elin bir ke6 -a9a Sapk1ta tepenin +6erin-eki e4e yakla3an 0ila91 7Bsteren sa9neyi ele alal%& Ait'9'o'k1un te9-itkSr Key1i Ne4iO %+n9asran Jla91n bak3 a>sn-an 7Bster%esi >ok Bne%li-ir& @er araya e4in PnBtrP bir nesnel >eki%ini ekle%i3 olsay-, b+t+n esraren7i6lik kaybolur-u& Bi6 Nseyir'ilerO ra-ikal bir -es+bli%asyon ya3a%ak 6orun-a kalr-kW bir-enbire e4in ken-isin-e Ptekinsi6P bir 3ey ol%a-n, e4in ",atri'ia Ai79s%it91in ksa 9ikSyesin-eki Pkaranlk e4P 7ibi" sra-an eski bir e4 ol-uunu #ark e-er-ik& Te-ir7inlik etkisi ra-ikal bi>i%-e Ppsikolo5ikle3ir-iPW ken-i ken-i%i6e PBu sa-e'e sra-an bir e4W etra#n-aki b+t+n o esrar 4e en-i3e ka9ra%ann ya3a- psi3ik kar7a3ann etkisin-en ibaretVP -er-ik& 13& Ait'9'o'k seyir'iye tatl tatl, alay' bir e-ayla e6iyet e-erken, ta% -a bi>i%sel yBnte% ile bu yBnte%in uy7ulan- i>erik arasn-aki bu %esa#eyi, yani en-i3enin salt bi>i%sel bir yBnte%in +r+n+ ol-uunu 9esaba kat%akta-r& Dn'e bi>i%sel %anipulasyon yoluyla 7+n-elik, sra-an bir nesneye bir esrar 4e en-i3e 9alesi 4erilirW -a9a sonra -a bu nesnenin asln-a 7+n-elik bir nesne-en ibaret ol-uu a>a >kar& Bunun en bilinen Brnei, Lok Bilen 8-a% 1% ikin'i 4ersiyonun-a 4ar-r& .a%es Ste(art, 0on-ra1nn kenar %a9allelerin-en birin-eki bir 'a--e-en tek ba3na 7e>en bir yaban'ya yakla3rW a-a%la ikisi birbirlerini s+6erlerken bir 7erili% 4e en-i3e at%os#eri yaratlrW yaban' Ste(art1 te9-it e-iyor%u3 7ibi 7Br+n+r& 8%a bira6-an Ste(art1n 3+p9esinin b+t+n+yle yersi6 ol-uunu anlar6 " yaban' tesa-+#en ora-an 7e>en biri-ir& Ait'9'o'k araya Key1i PB6nele3tirenP bir >eki%, yani e4in i>in-en B6nel bir >eki% ekle%i3 olsay- -a Ptekinsi6likP etkisi kaybolur-u& ) 0ila9 e4e yakla3rken, e4in per-eleri arasn-an 0ila91 7Bsteren 4e e4in i>in-en birinin onu seyrettiine -ikkat >eken bir soluk alp 4er%e sesinin e3lik ettii titrek bir >eki% 9ayal e-eli%& Stan-art 7erili% #il%lerin-e -e4a%l kullanlan bByle bir yBnte%, 7erili%i 3+p9esi6 younla3trr-& *en-i ken-i%i6e P*orkun> ya9uV @4-e 0ila91 seyre-en biri 4ar NEor%an1% annesi %i a'abaQOW k6 #arkn-a -eil a%a Bl+% te9likesiyle kar3 kar3yaVP -er-ik& 8%a bByle bir

B6nele3tir%e yine bak3n nesne olarak sa9ip ol-uu stat+y+ askya alr, onu bir ba3ka Byk+sel ki3iliin B6nel bak3 a>sna in-ir7er-i& Ser7ei 8y6en3"1 tayn, 192?1lerin sonlarn-a So4yet tar%nn kolekti#le3tiril%esin-e ka6anlan ba3arlar B4en bir #il% olan @ski 4e YenYSeki bir sa9ne-e bByle bir B6nele3tir%e riskine 7ir%i3tir& Coann -a ken-ini kolekti# >i#t>iliin yeni kurallarna tabi kl%aktan 9a6 al-n, ineklerle boalarn bile kil9o61lara konun'a -a9a ate3li >i#tle3tiklerini 7Bsteren 9a#i# 0isenko'u bir sa9ne-ir bu& *a%era 96l bir kay-r%al >eki%le bir inee arka-an yakla3r, bir sonraki >eki%-e ka%erann bu bak3 a>snn bir inein +6erine >kan bir boann bak3 a>s ol-uu anla3lr& SByle%ek bile 7ereksi6, bu sa9ne %+ste9'en -ene'ek Bl>+-e, Bylesine kaba saba bir etki yaratr ki insann nere-eyse %i-esi bu"lanr& Bura-a bir t+r Stalinist porno7ra#iyle kar3 kar3yay6-r& G 9al-e, bu Stalinist %+ste9'enlikten Ait'9'o'k1un Aolly(oo- usul+ ne6a9atine -Bn%ek akll'a ola'ak& 0ila91n PEor%an1% annesinin ya3a- 4arsaylan e4e yakla3t sa9neye -Bneli%& Bu sa9nenin Ptekinsi6P boyutu nere-en 7elirQ Bu sa9nenin yaratt etkiyi en iyi, 0a'an1n sB6lerin-en uyarla%a yapp bir bak%a Jla91a bakan, e4-ir 6aten -iyerek anlata%a6 %y6Q 0ila9 e4i 7Br+r, a%a yine -e onun ken-i bak3na 'e4ap 4er-ii nokta-a 7Bre%e6& Bura-aki -uru%, 0a'an1n Z)& Se%iner1-e anlatt 7en>lik ansn-aki -uru%la ayn-r: 0a'an okul tatili srasn-a balk>larla birlikte bir a4a >k%3& Tekne-eki balk>lar arasn-a bulunan ,etit".ean -iye biri 7+ne3te parlayan bo3 bir sar-alya konser4esi kutusunu i3aret e-ip 0a'an1a P*utuyu 7Briiyo %usunQ 2Br+yo %usunQ G seni 7Br%+yo a%aVP -e%i3& 0a'an 3Byle -iyor: P@er ,etit".ean1n bana sByle-ii 3eyin, yani kutunun beni 7Br%e%esinin bir anla% 4arsa ki 4ar-, bunun ne-eni bir anla%-a bana bakyor ol%asy-&P *utu ona bakyor-u, >+n" 1 2 Y8MJ* B8*M8* k+, 0a'an1n Ait'9'o'k e4reninin kilit ka4ra%larn-an birini kullanarak a>kla- 7ibi, Pbir resi%-eki leke 7ibi i3le4 7Br+yor-u%&P14 Aayatlarn binbir 7+>l+kle ka6anan bu eiti%si6 balk>lar arasn-a bu P>ok bilen a-a%Pn yeri yoktu& D0HM CHITHSH Ki%-iye ka-ar anali6 ettii%i6 Brnekler kasten basit olanlar arasn-an se>il-iW 3i%-i 7elin Ait'9'o'k>u %onta5% -a9a kar%a3k bir b+t+n+n par>as ol-uu bir sa9nenin anali6ini yaparak bitireli% bu bBl+%+& Sabota5 #il%in-e, Syl4ia Sy-ney1nin Gs'ar Ao%olka1y Bl-+r-++ sa9neyi ele alal%& ki karakter e4-e birlikte ye%ek yiyorlarW *o'as Gs'ar1in bir otob+se konan bo%ba y+6+n-en 9a4aya u>an erkek kar-e3inin Bl+%+n-en soru%lu olan PsabotBrP ol-uunu yeniler-e Bren%i3 olan Syl4ia 9SlS 3okta& Syl4ia seb6e taban so#raya 7etir-iin-e, tabaktaki b>ak bir %knats sanki& 8-eta eli, ira-esine ra%en b>a ka4ra%aya 6orlanr 7ibi, a%a o bunu yap%aya bir t+rl+ karar 4ere%iyor& Bu Sna ka-ar sra-an, 7+nl+k so#ra %u9abbeti yapan Gs'ar karsnn b>ak tara#n-an b+y+len%i3 ol-uunu 4e bunun ken-isi i>in ne anla%a 7el-iini #ark e-er& 8yaa kalkp %asann etra#n-an ona -oru yakla3r& Y+6 y+6e 7el-iklerin-e, b>aa u6anr a%a 9areketini ta%a%laya%a6, b>a Syl4ia1nn ka4ra%asna i6in 4erir& G an-a ka%era yakla3p ikisinin -e yaln6 y+6lerini 4e o%u6larn 7Bsterir, elleriyle ne yaptklar belli -eil-ir& Bir-en Gs'ar ksa bir >lk atp yere -+3er, onu Syl4ia % b>akla- yoksa inti9ar et%e isteiyle ken-ini b>an +6erine %i brakt bile%eyi6& Cikkat et%ekte #ay-a olan ilk 3ey, 'inayet e-i%inin iki en7ellen%i3 te9-it 5estinin kar3la3%asn-an kaynaklan--r&15 Ae% Syl4ia1 nn9e% -e Gs'ar1n b>aa -oru yaptklar 9a%le, 0a'an1n te9-it " kSr5est tan%na uyar: *esintiye uratl%3 bir 5est, yani -e4a% ettiril%ek, ta%a%lan%ak isten-ii

9al-e -3sal bir en7el tara#n-an -ur-urul%u3 bir 5est -eil-ir bu& Ta% tersine, 7er>ekle3tiril%e%e]:, so" 14& 0a'an, T9e!our!un-a%ental:on'epts o# ,sy'9o"8nalysis, s& 95" & 15& Bk6& Mla-en Colar, P01a7ent se'ret: le spe'tateur /ui en sa4ait tropP, Tout 'e /ue Tous a4e6 tou5ours 4oulu sa4oir sur 0a'an sans5a%ais oser le -e%an-erS Ait'9'o'k i>in-e, Sla4o5 2i2ek N-er&O, ,aris: Ea4arin, 19==& ,GIEG2I8!, EGST80., MGET8. 1 3 nuna 4ar-rl%a%ak +6ere >oktan ba3la%3 bir 5esttir&1 Eiteki% te9"-itkSr 5estin yaps, teatral, 9isterik bir e-i%, ikiye bBl+n%+3, ken-i ken-ini en7elleyen bir 5est yaps-r: C3sal bir en7el y+6+n-en -eil, bi6ati9i >eli3kili, ken-iyle >eli3en bir ar6unun i#a-esi ol-uu i>in 7er>ekle3tirile%eye'ek bir 5esttir " bu Brnekte, Syl4ia1nn Gs'ar1 b>akla%a ar6usu 4e ayn 6a%an-a bu ar6unun 7er>ekle3tiril%esini Bnleyen yasak sB6 konusu-ur& Gs'ar1n 9a%lesi Nkarsnn niyetinin #arkna 4ar-ktan sonra, ayaa kalkp onun yanna 7it%esiO -e ayn 3ekil-e >eli3kili-ir, b>a on-an >ekip alarak 9akkn-an 7el%eye yBnelik Pken-ini koru%aP ar6usu ile ken-ini b>aa sun%aya yBnelik, %ara6i su>luluk 9issinin besle-ii P%a6o3istP ar6u arasn-a bBl+n%+3t+r& Eiteki%, ba3arl e-i% NGs'ar1n b>aklan%asO, iki ba3ars6, en7ellen%i3, bBl+n%+3 e-i%in kar3la3%asnn sonu'u-ur& Syl4ia1 nn Gs'ar1 b>akla%a ar6usu, Gs'ar1n ken-isinin 'e6alan-rl%a 4e en ni9ayetin-e Bl-+r+l%e ar6usuyla bulu3ur& 8nla3lan, Gs'ar ken-ini koru%ak i>in 9a%le e-er, a%a bu 9a%le ayn 6a%an-a b>aklan%a ar6usun-an -a -estek alr, bByle'e sonu>ta 'an al' 5esti ikisin-en 9an7isinin P7er>ektenP yapt NSyl4ia % b>a sok%u3tur, yoksa Gs'ar ken-ini b>an +6erine %i brak%3trQO Bne%li -eil-ir& P:inayetP ikisinin ar6ularnn Brt+3%esinin, >ak3%asnn sonu'u-ur& Gs'ar1n P%a6o3ist>eP ar6usunun yapsal yeri konusun-a, !reu-1 un PBir Lo'uk CB4+l+yorP ya6sn-a 7eli3tir-ii #anta6i %antna ba34ur%a%6 7erekir&1F !reu- bura-a #anta6i sa9nesinin NPbir >o'uk -B4+l+yorPO ni9ai #or%unun -a9a Bn'e 7elen iki e4reyi Bn7erektir-i"ini sByler& lk, Psa-ist>eP e4re Pbaba% >o'uu Naabeyi%i, beni% rakip iki6i% olan biriniO -B4+yorP-ur: ikin'isi bunun P%a6o3ist>eP tersine >e4ril%esi-ir: PBaba% tara#n-an -B4+l+yoru%PW #anta6inin +>+n'+ 4e ni9ai #or%u ise, Pbir >o'uk -B4+l+yorPun e-il7in >ats i>in-e B6neyi -e Nki% -B4+yorQO nesneyi -e N9an7i >o'uk -B4+l+yorQO belirsi6le3tirir, nBtrle3tirir& !reu-1a 7Bre, 'an al' rol+ ikin'i, P%a6o3ist>eP e4re oynar: 2er>ek tra4%a bura-a yatar, kBkten PbastrlanP e4re bu-ur& Lo'uun #anta6ilerin-e bunun 9i>bir i6ini bula%a" 1 & PBir 5est ne-irQ Te9-itkSr bir 5est, sB67eli%iQ *esintiye uratlan bir -arbe -eil-ir& Grta-a kalp askya aln%as i>in yaplan bir 3ey-ir kesinlikle&P 0a'an, T9e !our !un-a%ental:on'epts o# ,sy'9o"8nalysis, s& 11 & 1F& Bk6& Si7%un- !reu-, P8 :9il- )s Bein7 BeatenP, S@, '& 1?& 1 4 Y8MJ* B8*M8* y6, onu an'ak Pbaba% >o'uu -B4+yorP ile Pbir >o'uk -B4+l+yorP arasn-a bir 3eyin eksik ol-uuna i3aret e-en Pipu>larPn-an 9areket e-erek, 7eri -Bn+3l+ olarak in3a e-ebiliri6& Birin'i #or%u +>+n'+, belirli #or%a -Bn+3t+re%e-ii%i6 i>in, !reu- ara #or%un -e4reye 7ir%esi 7erektii %u9ake%esini yapar: Bu ikin'i e4re en Bne%li 4e en 'i--i e4re-ir& 8%a ona ili3kin olarak, bir anla%-a 9i>bir 6a%an 7er>ek bir 4arolu3u ol%a-n sByleyebiliri6& Ai>bir 6a%an 9atrlan%a6, bilin'e >k%ay 9i>bir 6a%an ba3ara%a6& 8nali6e ait bir kur7u-ur, a%a sr# bu ne-enle 7erekli ol%a- sBylene%e6&1=

Yani #anta6inin ikin'i #or%u 0a'an' 7er>ektir: PNSi%7eselO 7er>eklikle 9i>bir 6a%an yer e-in%e%i3, si%7esel -okuya 9i>bir 6a%an kay-e-il%e%i3, a%a yine -e si%7esel 7er>eklii%i6in tutarlln 7aranti altna alan bir t+r Pkayp 9alkaP olarak Bn4arsayl%as 7ereken bir nokta& Bi6i% te6i%i6, Ait'9'o'k #il%lerin-eki 'inayetlerin aSabota#-a Gs'ar1% Bl+%+n+n yan sra, en a6n-an, SabotBr1-e sa"botBr+n A+rriyet Aeykeli1n-en -+3+3+n+ 4e @srar ,er-esin-e 2ro"%ek1in i3le-ii 'inayeti 6ikre-ebiliri6O ben6er bir #anta6i %ant tara#n-an yBnlen-iril-ii-ir& lk e4re 9er 6a%an Psa-ist>eP-ir, en sonun-a kBt+ a-a%n i3ini bitir%e #rsatn bulan ka9ra%anla B6-e3le3%e%i6-en ibarettir& Syl4ia1nn kBt+ ru9lu Gs'ar1n i3ini bitir-iini, e#en-i 8%erikalnn Ea6i sabotBr+ kBpr+-en a3a ittiini, ,aul Ee("%an1n 2ro%ek1ten kurtul%asn, 4b& 7Br%eye 'an atar6& Son e4re, 3+p9esi6, %+3#ik tersine -Bn+3 e4resi-ir& P*Bt+ a-a%Pn asln-a >aresi6, kalbi krk bir 4arlk ol-uunu 7Br+n'e, i>i%i6 3e#kat 4e su>luluk 9isleriyle -olar, Bn'eki Psa-ist>eP ar6u%u6 y+6+n-en 'e6alan-rlr6& SabotBr1-e ka9ra%an, -iki3leri ya4a3 ya4a3 sBk+len yenin-en asl kal%3 kBt+ a-a% kurtar%ak i>in +%itsi6'e >abalarW Sabota#-a Syl4ia Bl%ekte olan Gs'ar1a 3e#katle sarlp yere >arp%asn BnlerW @srar ,er-esi1n-e 'inayet e-i%inin >ok u6un s+r%esi, ,aul Ee("%an1n be'eriksi6lii 4e kurbann +%itsi6'e -ireni3i b+t+n olay a3r a' 4eri'i, 6or -ayanlr bir 9ale 7etirir& lk bak3ta #anta6inin ilk e4resin-en +>+n'+s+ne, yani kBt+ a-a%n i3inin yakn-a bite'ek ol%asn-an -uyulan sa-ist>e 9a6-an bir su>luluk 4e 3e#kat 9issine -oru-an 7e>%ek %+%k+n%+3 7ibi 7Brii" lS&8&7&y&,s& 1=5& ,GIEG2I8!, EGST80., MGET8. 1 5 n+r& 8%a 9epsi bun-an ibaret olsay-, Ait'9'o'k bi6e Psa-ist>eP ar6u%u6 y+6+n-en B-en%esi 7ereken be-eli 9atrlatan bir t+r a9lak> olur >kar-: P*Bt+ a-a%n Bl-+r+l%esini iste%i3tini6, 3i%-i iste-iini6 ol-u, sonu>larna katlann bakal%VP 8%a Ait'9'o'k1ta 9er 6a%an bir ara e4re 4ar-r& *Bt+ a-a%n Bl-+r+l%esine yBnelik Psa-ist>eP ar6unun 9e%en ar-n-an, bi66at PkBt+ a-a%Pn -a +st+ kapal -a olsa kesin bir bi>i%-e ken-i kBt+l++n-en ikra9 7etir-iini 4e bu -ayanl%a6 y+kten 'e6alan-rlp Bl-+r+lerek Pkurtul%akP iste-iini #ark e-eri6 bir-en& *a9ra%ann N4e -olaysyla bi6 seyir'ilerinO PkBt+ a-a%P orta-an kal-r%a ar6usunun 6aten PkBt+ a-a%Pn ken-isinin -e ar6usu ol-uunu anla-%6 en 9assas an-r bu& Mesela Sabota#-a Syl4ia1nn Gs'ar1 b>akla%a ar6usunun Gs'ar1n Blerek ken-ini te%i6e >kar%a ar6usuyla Brt+3t++n+n belli ol-uu an 7ibi& Bir ken-i ken-ini yok et%e eili%inin, ken-i %a94n k3krt%aktan alnan key#in, ksa'as Bl+% -+rt+s+n+n bu s+rekli, Brt+k %e4'u-iyeti, Ait'9'o'k1un PkBt+ a-a%Pna o B6el b+y+y+ 4eren 3ey-irW ayn 6a%an-a -a ba3taki Psa-i6%P-en en son-a kBt+ a-a%a -uyulan %er9a%ete -olays6'a 7e>%eyi Bnleyen 3ey-ir& Bu %er9a%et]3e#kat kBt+ a-a%n ken-isinin -e su>luluunun #arkn-a ol-uunun 4e Bl%ek iste-iinin #arkna 4ar%aya -ayal-r& Ba3ka bir -eyi3le, an'ak kBt+ a-a%n B6nel konu%un-aki etik ta4rn #arkna 4ar-%6 6a%an %er9a%et -uyar6& ,eki a%a b+t+n bunlarn Ait'9'o'k>u %onta5la ne il7isi 4arQ Sabota5n bu son sa9nesin-e, Syl4ia sa9nenin -uy7usal %erke6i ol%asna ra%en, yine -e sa9nenin nesnesi konu%un-a-r " B6ne olan Gs'ar1-r& Yani, sa9nenin rit%ini belirleyen onun B6nel perspekti#i-ir& Ba3ta, Gs'ar bil-ik so#ra %u9abbetini s+r-+r+r 4e Syl4ia1nn a3r i> 7erili%ini 9i>bir 3ekil-e #ark e-e%e6& Syl4ia 7B6lerini b>aktan ayra%a6 9ale 7el-iin-e, 3a3ran Gs'ar ona bakar 4e ar6usunun ne ol-uunu anlar& lk kesinti bura-a olur: Gs'ar Syl4ia1nn ne -+3+n-++n+ anlayn'a bo3 la#lar kesilir& Bu nokta-a Gs'ar ayaa kalkar 4e ona -oru a-% atar& Glayn bu ks% Ait'9'o'k>u %onta5 anlay3yla >ekil%i3tir, yani ka%era Bn'e %asann etra#n-an Syl4ia1ya yakla3an Gs'ar1, sonra -a Gs'ar1n bak3 a>sn-an,

ken-isine a-eta karar 4er%esine yar-%' ol%asn ister 7ibi +%itsi6'e bakan -onup kal%3 Syl4ia1y 7Bsterir bi6e& *en-ilerini y+6 y+6e 7el%i3 9al-e bul-uklarn-a, bu se#er Gs'ar -onup kalr 4e Syl4ia1nn b>a ka4ra%a" 1 Y8MJ* B8*M8* sna i6in 4erir& Sonraki >eki%-e bak3%alarn 7Br+r+6, yani bellerinin altn-a neler ol-uunu 7Br%eyi6& Bir-en, Gs'ar anla3l%a6 bir >lk atar& Sonraki >eki%: Yakn >eki%-e Syl4ia1nn Gs'ar1n 7Bs+ne 7B%+l%+3 b>a tuttuunu 7Br+r+6& Sonra Syl4ia bir 3e#kat 9issiyle, Gs'ar yere -+3%e-en Bn'e ona sarlr& Gs'ar 7er>ekten -e ona yar-%' ol%u3tur: Gnun yanna 7elerek, onun ar6usunu ken-i ar6usu olarak kabul ettiini, yani ken-isinin -e Bl%ek iste-iini ona bil-ir%i3tir& Ceyi% yerin-eyse, onu yolun ortasn-a kar3la%3, onu o -ayanl%a6 7erili%-en kurtar%3tr&19 Yani Ait'9'o'k1un %onta5 Sn "Gs'ar1n Syl4ia1ya -oru yakla3t an" Gs'ar1n Syl4ia1nn ar6usunu ken-i ar6usu olarak kabul ettii an-r, ya -a 0a'an1n 9isteriin ar6usunu Btekinin ar6usu olarak tan%la%asn-an yola >karak sBylersek, Gs'ar1n 9isterikle3tii an-r& Syl4ia1y Gs'ar1n 7B6leriyle, Syl4ia1ya yakla3an ka%erann B6nel >ekintiyle 7Br-++%+6-e, Gs'ar1n ka-nn ar6usunun ken-isininkiyle Brt+3t++n+, yani ken-isinin -e Bl%ek iste-iini #ark ettii Sna "Btekinin Bl+%'+l bak3n y+klen-ii Sna" tanklk et%i3 oluru6& ))) !anta6i, B+rokrasi, Ce%okrasi 19& !ran>ois Tru##aut, bu sa9nenin Pnere-eyse 'inayeti -eil inti9an i%a ettiineP -ikkat >ek%ekle kal%a6, Gs'ar ile :ar%en1in Bl+%leri arasn-aki ko3utlua -a i3aret e-er: PGs'ar Ao%olka, Syl4ia Si-ney tara#n-an Bl-+r+l%eye i6in 4eriyor 7ibi-ir a-eta& ,rosper Meri%-e, :ar%en1in Bl+%+n+ ayn -ra%atik ilkeye, kurbann katilin Bl+%'+l b>an kar3la%ak i>in 4+'u-unu ileri #rlat%as ilkesine -ayanarak sa9nele%i3ti&P !ran>ois Tru##aut, Ait'9'o'k, 0on-ra: ,ant9er Books, 19 9, s& 12?& F -eolo5ik Sint9o%e Eesne"Glarak"Bak3 4e Ses 8:GJSM8T)GJ@ BGYJTJ La-a3 teoriyi yakn-an takip e-en okur, Pbak3P 4e PsesPe Cerri-a"' yapbo6u% >abasnn asli 9e-e#leri olarak baka'aktr %u9te%elen: Bak3, P3eyin ken-isiPni ken-i #or%unun %e4'u-iyeti i>in-e ya -a ken-i %e4'u-iyetinin #or%u i>in-e ka4rayan t9eoria 1-an ba3ka ne-ir kiW ses, konu3an B6nenin ken-iyle kai% ol%asn salayan sa# PB6"-uy7ulan%P ara'n-an ba3ka ne-ir kiQ PYapbo6u%Pun a%a' ta% -a bak3n 9er 6a%an >oktan PaltyapsalP 3ebeke tara#n-an belirlen-iini 7Bster%ektirW bu 3ebeke 7Br+lebile'ek 3eyleri, 7Br+l%e-en kalan 3eylerle snrlar 4e -olaysyla bak3 tara#n-an, yani PB6-+3+"n+%selP bir yeni-en te%ell+k et%eyle a>klana%aya'ak snr 4eya >er>e4e tara#n-an saptan%aktan illaki ka>ar& *e6a, yapbo6u% sesin B6%e4'u-iyetinin 9er 6a%an >oktan, ya6nn i6i tara#n-an yarl%3]ertelen%i3 ol-uunu -a 7Bsterir& 2el7el-i%, bura-a, postyap"sal' yapbo6u% ile bak3 4e sesin i3le4ini nere-eyse taban tabana 6t bir 3ekil-e tari# e-en 0a'an arasn-a kBkl+ bir uyu3%a6lk ol-uunu belirt%e%i6 7erek& 0a'an1a 7Bre, bu nesneler B6ne tara#n-a -eil, nesne tara#n-a-rlar& Bak3, nesne-eki Nresi%-ekiO Byle bir noktaya kar3lk 7elir ki o noktaya bakan B6neye >oktan bakl%akta-r, yani bana bakan nesne-ir& Eiteki% bak3, B6ne ile B6nenin bak3 a>snn B6%e4'u-iyetini 7arantiye al%ak 3Byle -ursun, resi%-e, onun say-a% 7Br+n+rl++n+ bo6an 4e resi%le kur-uu% ili3kiye in-ir7en%e6 bir bBl+n%e sokan bir leke i3le4i 7Br+r& Ies%i 9i>bir 6a%an, onun bana bakt nokta-a 7Bre%e%, yani 7B6 4e bak3 kurulu3lar itibariyle asi%etriktirler& Eesne"olarak"bak3, res%e e%in, PnesnelP bir %esa#e-en bak%a%, onu beni% ka4ray' bak3%a a%a-e bir

1F? Y8MJ* B8*M8* 3ey olarak >er>e4ele%e%i Bnleyen bir leke-ir& Bak3, -eyi% yerin-eyse, ta% -a Nbeni% bak3%nO >er>e4esinin, baklan res%in Pi>eri"iPne >oktan -a9il e-il%i3 ol-uu nokta-r& 8yn 3ey nesne olarak ses i>in -e 7e>erli-ir elbette: Bu ses "%esela 9er9an7i tikel bir ta3y'ya bal ol%aks6n bana 9itap e-en s+pere7osal ses" yine bir leke i3le4i 7Br+r, atl %e4'u-iyetiyle yaban' bir b+nye 7ibi araya 7irer 4e ken-i%le B6-e3le3ebil%e%i Bnler& Bunu netle3tir%ek i>in, 7elin bir ke6 -a9a, bir Bn'eki bBl+%-e anlatt%6 klasik Ait'9'o'k>u yBnte%i 9atrlayal%: Ait'9'o'k, B6nenin 7i6e%li, Ptekinsi6P bir nesneye, 7enellikle -e bir e4e yakla3t bir sa9neyi nasl >ek%ekte-irQ Yakla3lan nesneyi Ne4iO 7Bsteren B6nel >eki%le, 9areket 9alin-eki B6neyi 7Bsteren nesnel >eki%i %+na4ebeli olarak kullanarak >eker& Bu bi>i%sel yBnte% niye en-i3e uyan-rr, yakla3lan nesne Ne4O ne-en Ptekinsi6le3irP pekiQ Bura-a ta% -a yukar-a ba9settii%i6 7B6 4e bak3 -iyalektiiyle kar3 kar"3yay6-r: D6ne e4i 7Br+r, a%a en-i3e -ouran 3ey, e4in ken-isinin -e bir 3ekil-e >oktan-r ona bak%akta ol-uu, 9e% -e onun 7B6+n-en b+t+n+yle ka>an 4e onu kesinlikle >aresi6 klan bir nokta-an bak%akta ol-uu yolun-aki tan%lana%ayan 9istir& 0a'an1n Pbana 9i>bir 6a%an beni% seni 7Br-++% yer-en bak%a6snP '+%lesi bu -uru%u 7ayet iyi anlatr&1 Mi'9el :9ion nesne olarak sesin stat+s+n+, la 4oiM a'ous%ati/ue ka4ra%yla, yani ta3y's ol%ayan, 9er9an7i bir B6neye at#e-ile%e"yen 4e bu y+6-en -e belirsi6 bir ara%ekSn-a -ola3an ses ka4ra%yla ele al%3tr& Bu ses ne Byk+sel P7er>ekliinP ne -e e3lik>i sesin Nolaylar yoru%layan bir ses, %+6ikO par>as ol%a-, -a9a >ok 0a'an1n Piki Bl+% arasn-aP -iye a-lan-r- 7i6e%li alana ait ol-uu i>in -oru -+r+st bir yere yerle3tirile%e6& Bu nokta-a akla 9e%en Ait'9"'o'k1un Sapk #il%i 7eliyor 7ene& :9ion1un 9arikula-e anali6in-e 7Bster-ii 7ibi, Sapk1n te%el sorunu bi>i%sel bir -+6eye yerle3tiril%eli-ir, belli bir sesin NPannenin sesiPninO ara- be-enle kur-uu 1& 0a'an, T9e!our!un-a%ental:on'eptso#,sy'9o"8nalysis, s& 1?4& Bak3 nesne tara#n-a ol-uu i>in, B6nelle3tirile%e6: BByle bir 3ey yap%aya >al3t%6 an-a, %esela #il%e e4in ken-isin-en yapla'ak B6nel bir >eki% Ntitrek ka%era per-elerin arkasn-an yakla3an 0ila91a bakarO ila4e et%eye >al3t%6 an-a, sra-an 7erili% #il%i -erekesine -+3eri6, yani ne5ne"olarak"bak3 ile -eil, bir ba3ka B6nenin bak3 a>syla il7ilen%i3 oluru6& C@G0G.* S)ETAGM@ 1F1 ili3kiyle il7ili-ir bu sorun&2 Sonu>ta, ses bir be-en bulur, a%a bu annenin be-eni -eil-irW yapay bir bi>i%-e Eor%an1n be-enine Pyap3rP& Ba3bo3 sesin yaratt 7erili%, P-ea'ous%atisationPk% "sesin en sonun-a ta3y'sn bul-uu Snn" yaratt ra9atla%a etkisini, 9atta 3iirsel 7+6ellii -e a>klayabilirW 2eor7e Miller1n Ma- MaM )) NT9e Ioa- RarriorO #il%in-e ta% -a bununla kar3la3r6& !il%in ba3n-a, bi6e yol-a yaln6 ba3na y+r+yen Ma- MaM1in ne ol-uu ta% anla3la%ayan 7Br+nt+s+ sunulurken, ya3l bir a-a%n sesi 9ikSyenin sunu3unu yapar& Bu sesin 4e bu bak3n ki%e ait ol-uu an'ak en son-a anla3lr: Sonra-an kabilesinin 3e#i olup 9ikSyeyi torunlarna anlatan bu%eran7l k+>+k 4a93i >o'ua aittir bu ses 4e bu bak3& Son-aki tersine >e4ir%enin 7+6ellii beklen%e-ikliin-en 7elir: ki unsur -a "ses"bak3 4e bunlarn ta3y's olan ki3i" en ba3ta sunulur sunul%asna a%a aralarn-aki balant an'ak en son-a kurulur, yani ses"bak3 Byk+sel 7er>ekliin ki3ilerin-en birine an'ak #il%in en sonun-a PbalanrP&3 Belli bir kaynaa balan%a-, belli bir yere oturtul%a- i>in, 4oiM a'ous%ati7ue 9er yer-e kol 7e6en bir te9-it i3le4i 7Br+r NMi'9el :9ion, Sapk1ta Pannenin sesiPnin yaratt b+t+n etkinin,

#il%in ses kay- -olby"stereoyla kay-e-il%i3 olsay- %a94olup 7i-e'eine i3aret e-er #erasetle4 " sesin y+6er"7e6er %e4'u-iyeti, B6nelle3tiril"%e%i3 bir nesnenin, yani onun kayna i3le4ini 7Bren bir B6ne-en 2& Bk6& Mi'9el :9ion, 0a 4oiM ait 'ine%a, ,aris: :a9iers -u 'ine%a]@-itions -el1@toile, 19=2, s& 11 " 23& 3& Ioal- Ca9l1in 9ikSyelerin-en biri NPCou3 4e !elaketPO ben6er bir e#ekte -ayal-rW 9ikSye 1==? yl 'i4arn-a 8l%anya1-a 7e>er 4e son -ere'e 7+> bir -ou%u anlatr& Coktorlar korkuyla >o'uun 9ayatta kalp kala%aya'an beklerler& AikSyeyi >o'uun 9ayat i>in b+y+k bir 3e#kat 4e korku -uyarak okuru6, neyse ki 9er 3ey tatlya balanrW -oktor alayan bebei annesine u6atr 4e 3Byle -er: PGl-u -a bitti, !rau Aitler, k+>+k 8-ol# unu6 iyi ola'akVP @ri' !rank Iussell1n bili%kur7u 9ikSyesi PTek LB6+%P bu %ant u>lara ta3r: AikSye-e 3+p9eyle -olu birinin, bir t+rl+ karara 4ara%ayan, -ur%a-an plan +st+ne plan yapp birin-en Bb+r+ne 7e>en, 4b& birinin i> -uy7ular anlatlr& Sonun-a karar 4erir 4e 3Byle -er: P)3k olsunVP AikSye boyun'a ka#as kar3k bir bu-alann %6l-an%as 6annettii%i6 3eyin, Tanr1nn yarat%-an 9e%en Bn'eki tere--+-+ ol-uu ortaya >kar& Bu ara-a bu -a, S'9el"lin71in PTanr -+nyay niye yarattQP sorusuna 4erilebile'ek tek tutarl 'e4abn Pken-ini -elir%ekten kurtar%ak i>inP ol-uu 3eklin-eki teorisini -orular& 2+n+%+6 psikiyatrisinin ter%inolo5isiyle sBylersek, Yarat% bir t+r la9i Pyarat' terapiPy-i& 4& Bk6& :9ion, 0a 4oiMau 'ine%a, s& 122& 1F2 Y8MJ* B8*M8* -estek al%ayan bir ses"nesnenin 9er yer-e 9a6r 4e na6r ol%asn salar& Cea'ous%atisation i3te bu anla%-a B6nele3tir%e ile e3-eer-e-irW bunun bir Brneini bir yaban'nn tele#onla birini ta'i6 e-ip korkut%as te%as +6erine yapl%3 belki -e en iyi >e3itle%e ol-uu 9al-e %aalese# 9ak ettii il7iyi 7Bre%e%i3 bir #il% olan R9en a Stran7er :alls1-a& i6leri6& !il%in ilk bBl+%+ 3e9rin 4aro3larn-aki b+y+k bir e4-e >al3%akta olan 7en> bir >o'uk bak'snn bak3 a>sn-an anlatlr& ki >o'uk ikin'i katta -erin uyku-a-rlar, k6 ise alt kattaki otur%a o-asn-a tele4i6yon seyret%ekte-ir& Yaban' bir ses tekrar tekrar tele#on e-ip 9ep ayn soruyu, PLo'uklar kontrol ettin %iQP sorusunu sorun'a, k6 polisi arar, polis -e ona b+t+n kap 4e pen'ereleri kapatp bir -a9aki se#ere ara-n-a ta'i6'iyi la#a tut%aya >al3%asn ta4siye e-er, bByle'e tele#onun nere-en e-il-iini saptayabile'ekler-ir& Ca9a sonra, ta'i6'i birka> kere -a9a ara-ktan sonra, polis k6 arar: *onu3%alarn ayn e4-eki ba3ka bir tele#on-an yapl-n sapta%ay ba3ar%3lar-r& B+t+n o 6a%an 6ar#n-a ta'i6'i e4-e-ir, k6n yaknlarn-a-rW >o'uklar >oktan a'%as6'a Bl-+r%+3t+r 4e onlarn o-alarn-an ara%akta-r& Bu noktaya ka-ar %e>9ul 'ani, sa-e'e be-ensi6 bir 4oiM a'ous%ati/ue 9aliyle %e4'ut olan 3ekilsi6 bir te9-it olarak, B6-e3le3%enin i%kSns6 ol-uu bir nesne olarak sunul%u3tur& 8%a #il% bu nokta-a 6eki'e bir kay-r%a yaparak bi6e bi66at patolo5ik katilin anlat perspekti#ini sunar& !il%in orta bBl+%+n+n ta%a%n-a, 7e'elerini Sela%et Gr-usu %+lte'ileri arasn-a, ss6 barlar -ola3arak 4e +%itsi6'e insanlarla te%as kur%aya >al3arak 7e>iren bu yaln6, ki%sesi6 a-a%n se#il 7+nl+k 9ayat anlatlrW Byle ki Blen >o'uklarn ailesinin tuttuu -etekti# a-a% bir kB3e-e kstrp b>akla%ak +6ereyken, b+t+n se%pati%i6 >oktan onun tara#n-a-r& Bu iki anlat perspekti#i ba3l ba3na 7ayet sra-an-r: @er b+t+n #il% 7en> >o'uk bak'snn bak3 a>sn-an anlatl%3 olsay-, Ptele#on-a -e93etPle, %asu% bir kurban -e93ete -+3+ren %e>9ul bir yaban'yla il7ili bir ba3ka 9ikSye ola'akt kar3%6-aki& Dte yan-an, sr# ta'i6'inin bak3 a>sn-an anlatlsay-, bi6i katilin patolo5ik e4renine ta3yan sra i3i bir psikolo5ik 7erili% seyret%i3 ola'aktk& B+t+n alt+st e-i'i etki, perspekti#teki kay%a-anW katil bi6e korkun>

bir 7er>ek noktas, B6-e3le3%enin i%kSns6 ol-uu bir nokta olarak sunul-uktan sonra ken-i%i6i onun bak3 a>sna ta3n%3 bul%a%6-an 7elir& Bu kay%a 9eye'an 4eri'i bir -eneyi% yaratr: G 6a%ana ka-ar C@G0G.* S)ETAGM@ 1F3 bi6e ula3l%a6"i%kSns6 7Br+nen nesnenin ken-isi, bir-enbire konu3%aya ba3lar, ken-ini B6nele3tirir&5 C@G0G.C@* 8E08M0)"*@Y! ToiM a'ous%ati/ue1n bir Pi-eolo5i ele3tirisiP i>in en kapsa%l sonu>lar -ouran Brnei Terry 2illian1n Bra6il #il%i-ir& PBra6ilP #il% boyun'a saplantl bir bi>i%-e >alnan, 195?1li yllara ait aptal'a bir 3ark-r& Stat+s+ Nne 6a%an Byk+sel 7er>ekliin bir par>as ol-uu, ne 6a%an ses kay-nn bir par>as ol-uuO 9i>bir 6a%an belli ol%ayan bu %+6ik, a' 4ere'ek Bl>+-e 7+r+lt+l+ nakarat sayesin-e, s+pere7o"nun bu-ala'a keyi# al buyruunu 'isi%le3tirir& *sa'as PBra6ilP, #il%in ka9ra%annn #anta6isinin i>erii, onun key#inin -ayana, 7Bn-er%e noktas-r 4e ta% -a bu saye-e #anta6inin te%el %ulakln ser7ile%e%i6e i6in 4erir& !il% boyun'a, PBra6ilPin bu-ala'a, %+te'a4i6 rit%i totaliter key#in -ayana i3le4ini 7Br+r 7ibi-ir, yani #il%in anlatt P>l7nP totaliter toplu% -+6eninin #anta6i >er>e4esini yo"unla3trr 7ibi-ir& 8%a en sonun-a, %aru6 kal- i3ken'e y+6+n-en -iren'inin krl%3 7ibi 7Br+n-++ an-a, ka9ra%an%6 i3ken'e'ilerin-en PBra6ilP 3arksn slkla >alarak ka>arV Totaliter -+6enin -ayana i3le4i 7Br%esine ra%en, #anta6i ayn 6a%an-a toplu%sal"si%7esel 3ebeke-en Pken-i%i6i >ekip >kar%a%6P, onunla ara%6a bir %esa#e koy%a%6 salayan 7er>ek kalnts-r -a& Bu-ala'a keyi# taknt%6 >l7nlk ra--esine ula3tn-a, totaliter %anipulasyon bile bi6e ula3a%a6& !assbin-er1in 0ili Marleen #il%in-e -e ayn 4oiM a'ous%ati/ue #eno%eniyle kar3la3r6: !il% boyun'a 8l%an askerlerinin >ok se4-ii a3k 3arks insan be6-irin'eye ka-ar tekrar tekrar >alnr 4e bu sonsu6 tekrar 9o3 bir %elo-iyi bi6i bir an bile ra9at brak%ayan, a' 4eri'i Bl>+-e tiksin-iri'i bir asalaa >e4irir& Bura-a -a 3arknn stat+s+ belirsi6-ir: 2oebbels1in ki3ile3tir-ii totaliter ikti-ar onu %ani" 5& :inayet ro%an alann-a, Pi%kSns6P nesnenin bak3 a>sna yaplan bu t+r 7e>i3in tart3%as6 +sta- ,atri'ia Ai79s%it91-ir& Belki -e Ai79s%it91in en belirleyi'i ro%an ol-uu sBylenebile'ek 8 Co71s Iansorrik ele alal%W ro%an-a orta sn#tan Ee( Yorklu bir >i#tin 7+nl+k 9ayat, kBpeklerinin >alnp kar3ln-a #i-ye isten%esiyle rayn-an >kar& Bir s+re sonra, 3anta5'nn ken-isinin "o -a %anas6 bir B#keyle -olu bir ba3ka >aresi6 yaratktr" konu%una 7e>eri6& 1F4 B8*M8* pule et%eye, yor7un askerlerin 9ayal7+'+n+ ate3le%ek a%a'yla kullan%aya >al3r, a%a 3ark tpk 3i3e-en sal4erilen bir 'in 7ibi, ikti-arn pen>esin-en ka>ar& *en-ine B67+ bir 9ayat s+r%eye ba3lar "yaratt sonu>lar ki%se -enetleye%e6& !assbin-er1in #il%inin 'an al' B6ellii, P0ili MarleenPin kesin %ulakl +6erin-eki bu srar-r: B+t+n propa7an-a ay7tlarnn yay- bir Ea6i a3k sark3-r elbette a%a, ayn 6a%an-a, ken-i ken-ini, onu -estekleyen i-eolo5ik %akineyi patlatabile'ek alt+st e-i'i bir unsura -Bn+3t+r%enin -e e3iin-e-ir, -olaysyla 9er 6a%an yasaklan%a te9likesiyle kar3 kar3ya-r& Bu-ala'a keyi#le -olu bByle bir 7Bsteren par>as, 0a'an1n Bretisinin son e4resin-e, le sint9o%e a-n 4er-ii 3ey-ir& 0e sint9o%e, se%pto% -eil-ir, yani 3i#resi yoru% tara#n-an >B6+le'ek 3i#reli %esa5 -eil-ir, -olays6 olarak5ouis"sense, yani Panla%l" keyi#1 yaratan anla%s6 9ar#tir& -eolo5ik yapnn in3asn-a sint9o%e 1un oyna- rol+ ele

al-%6-a, Pi-eolo5i ele3tirisiPni yeni-en -+3+n%ek 6orun-a kalr6& -eolo5i >ounlukla bir sByle% olarak ka4ranr: 8nla%lar B67+l ekle%leni3leri tara#n-an, yani bir P-++% noktasPnn N0a"'an' ana"7BstereninO onlar 9o%o5en bir alan 9alin-e b+t+nselle3tir"%e bi>i%i tara#n-an +stbelirlenen unsurlarn olu3tur-uu bir 6in'ir olarak ka4ranr& Bura-a belli i-eolo5ik unsurlarn Py+6er"7e6er 7BsterenlerP "ki bu 7Bsterenlerin anla% -a 9e7e%onyann i3leyi3i tara#n-an 7eri -Bn+3l+ olarak sabitlenir" i3le4ini 7Br%eleriyle il7ili >oktan-r klasikle3%i3 0a'lau'u anali6lere ba34urabiliri6 N%esela Pko%+ni6%P -ier b+t+n i-eolo5ik unsurlarn anla%n B67+lle3tiren bir P-++% noktasP i3le4ini 7Br+r: PD67+rl+kP, Pbi>i%sel bur5u4a B67+rl++ne kar3 P#iili B67+rl+kP 9aline, P-e4letP, Psn# basksnn ara'P 9aline 7elir, 4b&OF 8%a sint9o%e boyutunu 9esaba katt%6-a, i-eolo5ik -eneyi%in PyapayP karakterini su>la%ak, i-eolo5i tara#n-an P-oalP 4e P4eriliP bir 3ey%i3 7ibi ya3anan nesnenin asln-a sByle%sel bir in3a ol-uunu 7Bster%ek yet%eye'ektir artkW i-eolo5ik %etni bala% i>ine yerle3tir%ek, 6orunlu olarak i9%al e-ilen snrlarn 7Br+n+r kl%ak artk yeterli -eil-ir& Ta% tersine, yap%a%6 & -eolo5ik5ouis"sense ka4ra% i>in bk6& Sla4o5 #eek, -eolo5inin Y+'e Eesnesi, >e4& T& Birkan, stanbul: Metis, 2??2& F& Bk6& @rnesto 0a'lau 4e :9antal Mou##e, Ae7e%ony an- So'ialist Strate7y, 0on-ra: Terso Books, 19=5W T+rk>esi: Ae7e%onya 4e Sosyalist Strate5i, >e4& 8& *ar-an, M& Coan3a9iner, stanbul: Biriki%, 1992& C@G0G.* SETAGM@ 1F5 7ereken N2illian ya -a !assbin-er1in yaptO 3ey, sint9o%e1un ni9ai bu-alaln te39ir et%ek a%a'yla, onu, bir b+y+le%e 7+'+ne sa9ip ol%asn salayan bala%-an te'rit et%ektir& Ba3ka bir -eyi3le, -eerli ar%aan N0a'an1n Z)& Se%iner1-e sByle-ii 7ibiO= boktan bir ar%aana -Bn+3t+r%e i3le%ini, bu b+y+leyi'i, 9ipnoti6e e-i'i sesi iren>, anla%s6 bir 7er>ek par>as olarak 7Br%e i3le%ini 7er>ekle3tir%e%i6 7erekir& Bu t+r bir Pyaban'la3tr%aP Bre'9t1in Ter#re%"-un71un-% -a9a ra-ikal-ir belki -e: Bura-a #eno%eni tari9sel b+t+nl++ i>ine yerle3tirerek -eil, sB6 konusu #eno%enin Ptari9sel -o"lay%P-an ka>an -olays6 7er>ekliinin, bu-ala'a, %a--i 4arolu3unun ni9ai 9+k+%s+6l++n+ bi6e 9issettirerek %esa#e yaratlr& Bura-a -iyalektik -olay%, #eno%ene anla% 4eren bala% ekle%eyi6, >kartr6& Colaysyla Bra6il ya -a 0ili Marleen, Ptotalitari6%in bastrl%3 9akikatiPni #alan sa9neye koy%a6W totaliter %antn kar3sna ken-i P9akikatiPni >kart%a6& >er-ii 9abis bu-ala'a keyi# >ekir-eini te'rit e-erek etkili bir toplu%sal ba olarak totalitari6%i >B6+n-+r+r& Spielber71in 2+ne3 %paratorluu1n-aki o y+'e a%a ayn 6a%an-a a' 4eri'i sa9ne i3te ta% bu snr >i67isin-e-ir& Kan79ay yaknlarn-aki bir .apon ka%pn-a 9apse-il%i3 olan k+>+k .i%, son u>u3larn-an Bn'e tBrenlerini yap%akta olan ka%ika6eleri seyre-er& Gnlarn sByle-ii 3arkya, kilise-e Bren-ii Lin'e bir ila9iyle e3lik e-er& Gra-aki 9i> ki%senin, n7ili6ler ka-ar .aponlarn -a anlaya%a- bu kanto bir #anta6i sesi-ir& SB6leri PpisP ol-uu i>in -eil, .i% onun sayesin-e en -erinler-e yatan benliini, 4arlnn en %a9re% alann te39ir ettii i>in %+ste9'en bir etki yaratr& .i% ila9i sayesin-e i>in-eki nesneyi, a7al%a1y, yani ki%liini ayakta tutan 7i6li 9a6ineyi alenen ortaya serer& Bu ne-enle, bu sesi i3iten 9erkes, 3arky tan%s6 bir say7yla -inlerken bile bir 3ekil-e %a9'up olur " biri ken-ini bi6e P#a6laP a>tn-a ol-uu%u6 7ibi& @n Bne%lisi, .i%1in sesinin niteliin-eki -ei3%e-ir: Belli bir nokta-a, bouk, >atlak, ki%sesi6 sesi uyu%lu tnlar >karan bir sese -Bn+3+r 4e bir or7la bir koro ona e3lik et%eye ba3lar& ,erspekti#i, ba3kalarnn onu -uyu3un-an .i%1in

=& PSana ken-i%i 4eriyoru%&&& a%a ken-i%-en yapt% bu ar%aan&&& a>klan%a6 bir bi>i%-e boka -Bn+3+yorP N0a'an, T9e !our !un-a%ental :on'epts o# ,sy'9o"8nalysis, s& 2 =O& 1F Y8MJ* B8*M8* ken-i ken-isini -uyu3una, 7er>eklikten #anta6i %ekSnna kay-r%3 ol-uu%u6 a>ktr& H> #il%in -e, B6nenin an'ak onun P7er>eklii b+t+n+yle kaybet"%ekPten ka>%asn salayan bir s+pere7o sesine N#il%lere a-larn -a 4eren PBra6ilP 4e P0ili MarleenP 3arklar 4e .i%1in ila9isiO tutunarak 9ayatta kalabil-ii totaliter bir e4reni anlat%as tesa-+# -eil-ir& 0a"'an1n i3aret ettii 7ibi, P7er>eklik 9issiP%i6 9i>bir 6a%an sa-e'e bir P7er>eklik testiPn-en NIealitatspru#un7O -estek al%a6W 7er>eklik, ayakta kalabil%ek i>in, 9er 6a%an belli bir s+pere7o buyruuna, belli bir PBByle olsunVPa i9tiya> -uyar& Bu buyruu 4eren sesin stat+s+ ne i%7esel ne si%7esel-ir, 7er>ektir& PSint9o%e1unu *en-in%i3 2ibi Se4VP SDY0@ME DT@SEC@ BI M@*TJ, BByle'e 0a'an1n son -Bne%ini, teorisinin Pstan-artP 4ersiyonun-an ayran kopu3un en ra-ikal boyutuna 7el%i3 ol-uk& P*lasikP 0a'an1-a snr sByle%1n snr-rW sByle% ta% -a psikanali6in alan-r 4e bi"lin>-3 PDteki1nin sByle%iP olarak tan%lanr& 19 ?1larn sonlarna -oru, 0a'an sByle% teorisine, -Brt sByle% Ne#en-i, +ni4ersite, 9isterik, analistO, yani -Brt olanakl toplu%sal ba tipi ya -a B6neleraras ili3kileri yBnlen-iren 3ebekenin -Brt olanakl ekle%leni3i yoluyla ni9ai bi>i%ini 4er%i3tir&9 Bunlar-an birin'isi e#en-inin sByle%i-ir& Belli bir 7Bsteren NSO, B6neyi N=O bir ba3ka 7Bsteren i>in, -a9a -orusu -ier b+t+n 7Bsterenler NS2O i>in te%sil e-er& Sorun, bu anla%" lan-r' te%sil i3le%inin 9i>bir 6a%an, k+>+k bir a ile a-lan-rlan ra9ats6 e-i'i bir artk, bir kalnt ya -a P-3kP +ret%e-en 7er>ekle3%e%esi-ir elbette& Cier sByle%ler bu kalntyla N+nl+ ob5et petit a ileO Pba3a >k%ayaP yBnelik +> #arkl 7iri3i%-en ibarettir& b Hni4ersite sByle%i bu art 9e%en ken-i nesnesi, PBtekiPsi kabul e-er 4e onu bir Pbil7iP 3ebekesine NS2O uy7ulayarak bir PB6neP 9aline -Bn+3t+r%eye >al3r& ,e-a7o5ik s+re'in te%el %ant bu-ur: 9& Yay%lan%3 se%inerler arasn-a bk6& 0a'an, le se%inaire, li4re ZZ: @n'o" re& C@G0G.* S)ETAGM@ 1FF P@4'ille3%e%i3P bir nesne-en NPtoplu%salla3%a%3P >o'uktanO, bil7i y+kle%esi yoluyla bir B6ne +retiri6& Bu sByle%in Pbastrl%3P 9akikati, Btekine y+kle%eye >al3t%6 tara#s6 Pbil7iP suretinin ar-n-a, e#en-i 5estini 9er 6a%an saptayabil%e%i6-ir& b Aisteriin sByle%i i3e Bb+r yan-an ba3lar& Te%el bile3eni, e#en-iye yBneltilen 3u soru-ur: PBen niye senin ol-uu%u sByle-iin 3ey olay% kiQP Bu soru, 0a'an1n 5?1li yllarn ba3larn-a Pkuru'u sB6P a-n 4er-ii 3eye, beni a-lan-rarak si%7esel 3ebeke i>in-eki yeri%i tan%layan, kuran si%7esel bir 7Bre4 y+kle%e e-i%ine "PSen beni% e#en-i%sin Nkar%sn, kral%sn&&&OP" 9isteriin 4er-ii tepki olarak ortaya >kar& Bu Pkuru'u sB6Ple balantl olarak 9er 6a%an PBen-e, beni e#en-i Nkar, kralO klan ne 4arQP sorusu 7+n-e%e 7elir& Ba3ka bir -eyi3le, 9isterik soru beni te%sil e-en 7Bsteren Ntoplu%sal 3ebeke i>in-eki yeri%i belirleyen si%7esel 7Bre4O ile beni% ora-a"olu3u%un si%7eselle3tiril%e%i3 art arasn-a bir yark, kapatla%ayan bir %esa#e ol-uu -eneyi%ini -ile 7etirir& Bunlar birbirin-en ayran bir u>uru% 4ar-rW tan% 7erei bir per#or%ati#, bir i'ra stat+s+n-e ol-uu i>in-ir ki si%7esel 7Bre4 9i>bir 6a%an beni% P#iili B6ellikleri%P-e te%ellene%e6, onlarla a>klana%a6& Aisterik bu P4arlk sorunuPnu 'i"si%le3tirir: Te%el sorunu Nb+y+k Dteki1nin 7B6+n-eO 4arolu3unu nasl 9akl >kara'a, nasl i6a9 e-e'ei-irl?

b 8nalistin sByle%i e#en-ininkinin tersi-ir& 8nalist artk]#a6la nesne yerini i37al e-erW ken-isini -oru-an -oruya sByle% 3ebekesinin artyla B6-e3le3tirir& 3te bu ne-enle analistin sByle%i ilk bak3ta 6anne-ilebile'ein-en >ok -a9a para-oksal-r: Ta% -a sByle% 3ebekesin-en ka>an, on-an P>kanP, onun P-3kPs olarak +retilen unsur-an yola >karak bir sByle% Br%eye >al3r& CBrt sByle% %atrisinin B6neleraras ileti3i% 3ebekesi i>in-eki olanakl -Brt konu%un %atrisi ol-uunu unut%a%aly6& Bura-a, 0a" 1?& Aalbuki sapklk ta% -a bir soru eksikliiyle tan%lanr& Sapk yapt #aaliyetin Dteki1nin key#ine 9i6%et ettiin-en kesinlikle e%in-ir& Aisteri ile takntl ne4ro6, ne4ro6un Ple9>esiP, B6nenin 4arolu3unu 7erek>elen-ir%eye >al3%a tar6 bak%n-an #arkl-r: Aisterik bunu ken-ini Dteki1ye onun se47i nesnesi olarak sunarak yaparken, takntl ki3i >l7n'a #aaliyette bulun%a yoluyla Dteki1nin talebine uy%aya >al3arak yapar& Eiteki% 9isteriin 'e4ab se47i iken, takntlnnki >al3%a-r& 1F= Y8MJ* B8*M8* 'an1n bu teri%leri ka4ra%salla3tr3nn i>er-ii b+t+n para-okslara ra%en "-a9a -orusu, bu para-okslar sayesin-e" anla% olarak ileti3i% alan i>in-eyi6-ir& leti3i%, 7Bn-eri'inin al'-an ken-i %esa5n ters, asl bi>i%iyle 7eri al- para-oksal bir -aire yapsn-a-r, 3+p9esi6, yani sByle-ii%i6 3eyin asl anla%na karar 4eren, %erke6 "si6 Dteki1-ir Nbu anla%-a 7eri -Bn+3l+ olarak S1e anla% y+kleyen asl ana"7Bsteren S21-irO& Si%7esel ileti3i%-e B6neler arasn-a -ola3an 3ey, 3+p9esi6 son ta9lil-e eksiin, yokluun ken-isi-ir 4e Ppo6iti# anla%n ken-i ken-ini kura'a alan -a bu yokluk a>ar& 8%a b+t+n bunlar anla% olarak ileti3i% alanna i>kin para-okslar-r: Ta% -a anla%s6ln 7Bstereni, P7Bsterileni ol%ayan 7BsterenP b+t+n -ier 7Bsterenlerin anla%l ol%asnn olanakllk ko3ulu-ur, yani bura-a il7ilen-ii%i6 Panla%s6Pn anla% alanna kesinlikle i>sel ol-uunu, bu alan i>eri-en Pbu-a-Pn asla unut%a%aly6&11 2el7el-i%, 0a'an1n son yllarn-a b+t+n >abas bu anla% olarak ileti3i% alann ykp 7e>%eye yBneliktir& 0a'an, -Brt sByle% %atrisi yoluyla, ileti3i%in, toplu%sal ban ni9ai, %antksal olarak artl%3 yapsn kur-uktan sonra, 7Bsterenlerin ken-ilerini sByle%sel balan3larn-an, ekle%leni3lerin-en Bn'e bul-uklar belli bir Py+6er"7e"6erP %ekSnn 9atlarn >i6%eye yelten%i3tir& Toplu%sal ban PByk+s+n-en Bn'e 7elen belli bir Ptari9Bn'esiPnin, yani sByle%sel 3ebeke-en ka>an belli bir psikotik >ekir-ein %ekSn-r bu& Bu, 0a'an1n ZZ& Se%iner1inin N@n'oreO bir ba3ka beklen%e-ik B6elliini a>kla%a%6a yar-%' olur: 2Bsteren-en 7Bster7eye yaplan kay%aya ben6eyen, Dteki1n-en Bir1e yaplan kay%a-an ba9se-iyoru6& Son yllarna ka-ar 0a'an1n b+t+n >abas Bir1-en Bn'e 7elen belli bir Bteki"lii tari# et%eye yBnelikti: Dn'e #arklla3tr' bir 3ey olarak 7Bsteren alann-a, 9er Bir, Dteki1siyle arasn-aki #arklla3tr' ili3kilerin topla% olarak tan%lanrW yani 9er Bir, pe3inen PBtekiler"arasn-aki"birP olarak 7Br+l+rW sonra, ta% -a b+y+k Dteki Nsi%7esel -+6enO alann-a, 0a'an onun eM"ti%e1sini N-3sallnO i%kSns6"7er>ek >ekir-eini te'rit et%eye, Payr%ayaP >al3%3tr Nob5etpetit a bir anla%-a PDte"c& P8nla% olarak ileti3i%P >+nk+ bu ikisi son kerte-e Brt+3+rler: Mesele sa-e'e -ola3%-aki PnesnePnin 9er 6a%an anla% N4e ne7ati# #or%uyla, anla%s6lkO ol%as -eil-ir, -a9a >ok anla%n ken-isinin 9er 6a%an B6neleraras ol%as, ileti3i% -Bn7+s+yle kurul%as %eselesi-ir NSByle-ii% 3eyin anla%n 7eri -Bn+3l+ olarak belirleyen Bteki-ir, %u9atab%-rO& C@G0G.* S)ETAGM@ 1F9 ki1nin ken-isinin ortasn-aki BtekiP, kalbin-eki yaban' bir b+nye-irO& 8%a ZZ& Se%iner1-e

bir-enbire, Btekiler"arasn-aki"bir ol%ayan, Dteki1nin -+6enine B67+ ekle%len%e %a9iyetin-e ol%ayan belli bir Bir1e NYa -1JriO taklr6& Bu Bir, 3+p9esi6 ta% -a5ouis"sense1n, 9en+6 bir yerlere balan%a%3, -a9a >ok keyi#le -olu bir 9al-e serbest>e y+6en 7Bsterenin Bir1i-ir: Gnun bir 6in'ire ekle%len%esini bu keyi# Bnler& Bu Bir boyutuna i3aret et%ek i>in, 0a'an le sint9o%e teri%ini uy-ur%u3tur& Bu nokta B6nenin tutarllnn ni9ai -ayana i3le4ini, Psen busunP noktas i3le4ini, PB6ne-e ken-isin-en #a6la olanP 4e bu y+6-en -e Pken-isin-en #a6la se4-iiP 3ey boyutuna i3aret e-en nokta, yine -e ne se%pto% NB6nenin Dteki1n-en ken-i %esa5n tersine >e4ril%i3 bir bi>i%-e 7eri al- 3i#reli %esa5O ne -e #anta6i Nb+y+leyi'i %e4'u-iyeti sayesin-e, Dteki1n-eki, si%7esel -+6en-eki eksii, bu -+6enin tutars6ln, yani ta% -a si%7eselle3tir%e e-i%inin i%a ettii belli bir te%el i%kSns6l, P'insel ili3kinin i%kSns6l"Pn per-eleyen 9ayali senaryoO ol%ayan nokta i3le4ini 7Br+r& E@SE@ T8I E@SE@ T8I Bu ka4ra% -a9a belir7inle3tir%ek i>in, ksa 9ikSyelerin-e sk sk B6nenin key#ini %a--ile3tiren, yani onun nesnel %ua-ili 4e -ayana 9i6%etini 7Bren -oann patolo5ik PtikPi ya -a -e#or%asyonu %oti#i +6erin-e >e3itle%eler yapan ,atri'ia Ai79s%it91in eserlerine ba34ural%& P2BletP a-l 9ikSye-e, k+>+k bir olu olan, yeni bo3an%3 bir ka-n arka ba9>esin-e -erin, karanlk bir 7Bleti olan bir ta3ra e4ine ta3nr& >in-en tu9a# kBkler #3kran bu 7Blet olan +6erin-e tu9a# bir 'a6ibe yaratr& Bir saba9 anne olunu bu kBklere -olanp boul%u3 9al-e bulurW +%itsi6lik i>in-e ba9>e i3leri yapan bir 3irkete tele#on e-er& 8-a%lar 7elip 7Bletin etra#na yabani otlar Bl-+r%ek +6ere 9a6rlan%3 bir 6e9ir sa>arlar& 8%a bu i3e yara%a6: *Bkler -a9a -a 7+>lenir, en ni9ayet anne i3 ba3a -+3t+ -eyip takntl bir kararllkla kBkleri kesip bu-ar& *Bkler artk ona 'anly%3 7ibi, ken-isine tepki 4eriyorlar%3 7ibi 7el%ekte-ir& Gnlara ne ka-ar sal-rrsa, o ka-ar >ok yakalanr alarna& @n sonun-a -iren%eyi brakp ku'aklay3larna tesli% olur, onlarn >eki'i 7+>lerin-e Bl%+3 olunun >arsn 7Br+r& Bura-a sint9o%e1un bir Brneiyle kar3la3r6: 2Blet P-oann a>k yarasP, bi6i ayn an-a 9e% >eken 9e% iten keyi# >ekir-e" 1=? Y8MJ* B8*M8* i-ir& P@sraren7i6 Me6arlkPta ayn %oti# +6erine ters yBn-en yaplan bir >e3itle%e 7Br+r+6: *+>+k 84usturya kasabasn-a, yBre 9astanesinin -oktorlar Bl%ekte Blen 9astalar +6erin-e tu9a# ra-yoakti4ite -eneyleri yap%akta-rlar& Aastanenin arkasn-a, 9astalarn 7B%+l-++ %e6arlkta tu9a# 3eyler ol%aya ba3lar: Me6arlar-an olaan+st+ yu%rular, b+y+%esi -ur-urula%ayan kr%6, s+n7eri%si 9eykeller #3krr& *asaba 9alk, ba3ta bira6 te-ir7in olsa -a, kasabalarna turist >ek%eye ba3layan bu uru an-ran yu%rulara al3r& Ca9a sonra bu Pkeyi# #ili6leriP 9akkn-a 3iirler ya6lr& 2el7el-i%, bu tu9a# yu%rular 0a'an1n ob5et petit a1syla, ar6unun nesne"ne-eniyle B6-e3le3tir%ek teorik bir 9ata olur-u& PGb5et petit aP bir ba3ka ,atri'ia Ai79s%it9 9ikSyesin-eki Pkaranlk e4P olabilir %esela Nbk6& 1& BBl+%O: 2ayet sra-an, 7+n-elik bir nesne, PKey %ertebesine >karlr >karl%a6P, bir t+r ekran]per-e i3le4ini, B6nenin ar6usuna -ayanak olu3turan #anta6ileri yanstt bo3 bir %ekSn i3le4ini, bi6i tekrar tekrar 5ouissan'e ile ya3a-%6 ilk tra4%atik kar3la3%alar%6 anlat%aya iten bir 7er>ek art i3le4ini 7Br%eye ba3lar& P*aranlk e4P Brnei, Pob5et petit aPnn sa# bi>i%sel -oasn a>k>a 7Bsterir: Aerkesin #anta6isi tara#n-an -ol-urulan bo3 bir bi>i%-ir& Gysa, 84usturya %e6arln-aki yu%rular #a6la belir7in-irler, bir anla%-a bi6e %ua66a%, atl %e4'u-iyetlerini, %i-e bulan-r', yap3kan 4arlklar -ayatan bi>i%si6 bir i>eriktirler& Bu kar3tlkta, ar6u ile -+rt+ arasn-aki kar3tl 7Br%ek 6or ol%asa 7erek: Gb5et petit a, ar6u%u6u

9arekete 7e>iren o ula3l%a6 artn]#a6lann bo3luunu a-lan-rrken, 7Blet -+rt+n+n etra#n-a -olan-, key#in %+'esse% 9ali olan atl nesneyi Brnekler& 8r6u ile -+rt+ arasn-aki kar3tlk ta% -a, ar6unun tan% 7erei belli bir -iyalektie yakalan%3 ol%asn-a, 9er 6a%an tersine -Bn+3ebil%esin-e ya -a bir nesne-en Btekine 7e>ebil%esin-e, 9i>bir 6a%an nesnesi 7ibi 7Br+nen 3eyi 9e-e#le%eyip 9er 6a%an Pba3ka bir 3ey iste%esiPn-e yatar& Gysa -+rt+ atl-r, -iyalektik bir 9areketin ana -+3%eye -irenirW nesnesi etra#n-a -Bner -urur, etra#n-a -Bn-++ noktaya o-aklan%3tr& 8%a bu kar3tlk bile psikanali6-e kar3la3t%6 nesnelerin kapsa%n t+ket%eye yet%eye'ektir: Yukar-a anlatlan ar6u nesnesi ile -+rt+ nesnesi arasn-aki kar3tlktan ka>an +>+n'+ bir t+r -a9a 4ar ki belki -e en il7in'i o& ,atri'ia Ai79s%it91in ayn a-l 9ikSyesin-eki -+%e bByle bir nesne olabilir %esela& Mon7oloi- bir >o'uklar olan C@G0G.* S)ETAGM@ 1=1 Man9attanl bir ailenin 9ikSyesi-ir buW 9er9an7i bir 3eyi anla%aktan S'i6 u#ak te#ek, 3i3%an bir 9ilkat 7aribesi olan >o'uk sa-e'e aptal aptal 7+l%ekte 4e ye-iklerini -3ar p+sk+rt%ekte-ir& Baba, -ou%un-an beri u6un bir s+re 7e>%i3 ol%asna ra%en bu Mon7oloi- >o'ua bir t+rl+ al3a%a6: Lo'uk ona anla%s6 7er>ein bir %+-a9alesi 7ibi, Tanr1nn ya -a *a-er1in bir kaprisi 7ibi, 9i>bir 3ekil-e 9ak e-il%e%i3 bir 'e6a 7ibi 7el%ekte-ir& Lo'uun >kar- aptal'a sesler ona 9er 8lla91n 7+n+ e4renin tutars6ln 4e kayts6 olu%salln, yani ni9ai anla%s6ln 9atrlat%akta-r& Bir 7e'e ilerle%i3 saatler-e, >o'uktan N4e ken-isi -e tiksin-ii 9al-e, k+>+k 9ilkat 7aribesini se4%eye ura3an karsn-anO be6en baba ss6 sokaklar-a y+r+y+3e >kar& *aranlk bir kB3e-e ayya3n tekine >arpar, a-a%la -B4+3%eye ba3lar 4e ka-erin ken-isine 9aks6lk yapt -uy7usuyla -a beslenen bir B#keye kaplarak a-a% Bl-+r+r& Sonra-an ayya3n paltosun-an bir -+%enin elin-e kal-n #ark e-erW #rlatp at%ak yerine, bir t+r 9atra e3yas olarak saklar& Bu -+%e k+>+k bir 7er>ek par>as-r, 9e% ka-erin sa>%aln 9e% -e 9i> -eilse bir kere en a6 onun ka-ar anla%s6 bir eyle%le intika%n alabil%i3 ol-uunu 9atrlatan bir nesne-ir& C+%e ona ileriki 6a%anlar-a ken-ine 9Ski% ol%a 7+'+n+ 4erir, bir 9ilkat 7aribesiyle birlikte 9er 7+n ya3a- 9ayatn se#aletine -ayanabile'eini 7arantileyen bir t+r ni3ane-ir& ,eki bu -+%e nasl bir i3le4 7Br+rQ Gb5et petit a1nn tersine, onun %etoni%ik"ula3l%a6 bir yan yoktur: Ba3ka 9er9an7i bir nesne 7ibi eli%i6-e tutup kullanabile'ei%i6 k+>+k bir 7er>ek par>asn-an ibarettir& Te %e6arlk yu%rularnn tersine, korkutu'u bir b+y+le%e nesnesi -e -eil-ir: Ta% tersine, 7+4en'e 4e ra9atlk 4erir, sr# 4arl bile e4renin tutars6lna 4e sa>%alna ta9a%%+l e-ebile'ei%i6in 7arantisi i3le4ini 7Br+r& ,ara-oksu 3u-ur -e%ek ki: @4renin ni9ai anla%s6lna tanklk e-en k+>+k bir 7er>ek par>as-r, a%a bu nesne e4renin anla%s6ln ken-isi i>in-e younla3tr%a%6a, 'i"si%le3tir%e%i6e, ona yerle3tir%e%i6e i6in 4er-ii i>in, bu anla%s6l te%sil et%e i3le4ini 7Br-++ i>in tutars6ln ortasn-a ayakta kal%a%6 salar& Bu -Brt tip nesnenin NPkaranlk e4P, %e6arlk yu%rular, -+%e, 7BletO %ant, 0a'an1n @n'ore1unun F& bBl+%+n+n ba3larn-a yer alan bir 3e%ayla i#a-e e-ilebilir&12 12& 0a'an, 0e se%inaire, li4re ZZ)& @n'ore, s& =3& 1&=2 Y8MJ* B8*M8* %7esel S=A> Sim?esel #e'@ek

.a'/ues"8lain Miller1n i3aret ettii 7ibi, bu 3e%a-aki +> 4ektBr bir sebep"sonu> ili3kisi i>er%e6: ""jS, Pi%7esel si%7eseli belirlerP anla%na 7el%e6, -a9a >ok i%7eselin si%7eselle3%esi s+re'ini i3aret e-er& Eiteki% ob5etpetit a, si%7eselle3tir%eyi 9arekete 7e>iren P7er>ekteki -elikPtir N%esela Pkaranlk e4P: #anta6i anlatlar%6 yanstt%6 per-e]ekranOW p9i, P7er>ein i%7eselle3%esiP, %i-e bulan-r' key#i 'isi%le3tiren belli bir i%7e-ir N%esela 84usturya %e6arln-aki yu%rularO, son olarak S N8O, yani b+y+k Dteki1-eki Nsi%7esel -+6en-ekiO eksiin, onun tutars6lnn 7Bstereni, PNkapal, tutarl bir b+t+nl+k olarakO Dteki1nin 4ar ol%a-Pnn i3areti, Nsi%7eselO e4renin ni9ai anla%s6lnn 7Bstereni i3le4i 7Bren k+>+k 7er>ek par>as-r N%esela -+%eO& Grta-aki u>uru% N. 9ar#inin "5ouissan"'e1n" etra#n ku3atan balonO, 9epi%i6i yut%a te9-i-in-e bulunan keyi# 7ir-ab-r, Bl-+r+'+ bir 'a6ibesi olan >ukur-ur 3+p9esi6 N,atri"'ia Ai79s%it91in Byk+s+n-eki 7Blet 7ibiO& H>7enin kenarlarn-aki +> nesne, %erke6-eki bu tra4%atik u>uru%la araya bir %esa#e koy%ann +> yolun-an ba3ka bir 3ey -eiller-ir belki -eW yani 0a'an1n 3e%asn, ona ,atri'ia Ai79s%it91in Byk+lerin-eki nesnelerin a-larn koyarak tekrarlayabiliri6:13 13& ,op+ler k+lt+r-eki en +nl+ ob5etpetit a, 3+p9esi6, Ait'9'o'k1un M'2u#"#in1i-ir, eyle%i ba3latan a%a ken-i i>in-e b+t+n+yle kayts6 bir P9i>likPten, belli bir bo3luktan ibaret olan PsrP-r N3i#reli bir %elo-i, 7i6li bir #or%+l, 4b&O& 8yr'a, yukar-a anlatt%6 nesneler +>l+s+ Ait'9'o'k1un #il%lerin-e bulunan +> tip nesneyle kusursu6 bir bi>i%-e Brneklenebilir: Gb5et petit a olarak M'2u##nW b+y+k p9i olarak key#in korkun> te'ess+%+ Nku3lar, -e4 9eykeller, 4b&OW SN8O olarak -o" C@G0G.* S)ETAGM@ 1=3 C+%e !&4P S@M,TGM08 D<C@K0@KM@ Grtak 7er>eklikten sark%a yapan bu t+r >kntlarn NSN8O, G, ya -a aO ontolo5ik stat+s+ kesinlikle %ulaktr: Bunlarla kar3la3t%6-a, bunlarn ayn an-a 9e% P7er>ekP 9e% -e P7er>ek-3P ol-uklar 9issine kapl%aktan ken-i%i6i ala%ay6& Sanki ayn an-a 9e% P4ar-rlar 9e% -e Pyok&P Bu %ulaklk 4arolu3 teri%inin 0a'an1-aki iki kar3t anla%yla ta% olarak Brt+3+r: b Birin'isi, 9er9an7i bir ken-iliin NentityO 4arolu3unu si%7esel olarak -orula-%6 bir P4arolu3 yar7sP anla%n-a 4arolu3tur: Bura-a 4arolu3, si%7eselle3%eyle, si%7esel -+6ene -a9il ol%akla e3anla%l-r " an'ak ta% olarak si%7eselle3tiril%i3 olan P4ar-rP& 0a'an P*a-n yoktur,P ya -a P:insel ili3ki -iye bir 3ey yoktur,P -erken 4ar ol%ay bu anla%-a kullan%akta-r& Ee *a-n ne -e 'insel ili3ki ken-ilerine ait bir 7Bsterene sa9iptir, ikisi -e anla%lan-r' 3e" la3%-aki P7er>ek par>asP NnikS9 y+6++, >ak%ak, 4b&O& Bk6& 2i6ek, -eolo5inin Y+'e Eesnesi, 5& BBl+%& Bu nesneler +>l+s+ sayesin-e +> tip Pkaybolan ka-nP arasn-aki ili3kiyi bi>i%" selle3tirebiliri6:80etterto T9ree Ri4es]H>*a-na BirMeklup1t1-ki 8ttieIoss, Psra-anP bir e4liliin ba3ars6ln 4e >k%a6n ser7ileyen PDteki *a-nP, SN8O1n% ete ke%ie b+r+n%+3 9ali, Dteki1ni tutars6lnn 7Bstereni -eil %i-irQ Bir *a-n *aybol-u 1-aki kaybolan 9o3 ya3l 9an%, ob5et a i3le4ini, ar6u%u6u esrar si%7e"selle3tir%eye, srr a>a >kar%aya iten nesne"ne-en i3le4ini 7Br%e6 %iQ Y+kseklik *orkusu 1n-aki Ma-eleine Bl+%'+l key#in b+y+leyi'i bir i%7esi, G -eil %i-irQ Te son olarak, bunlarn +>+ -e, ta% -a %erke6-eki . ile ara%6-aki %esa#eyi koru%ann, onun u>uru%un-an u6ak kal%ann J> yolu -eil %i-irQ 1=4 Y8MJ* B8*M8*

bekeye -a9il e-ile%e6, si%7eselle3tiril%eye -irenir& Bura-a sB6 konusu olan 3ey, 0a'an1n 9e% !reu-1a 9e% -e Aei-e77er1e an3tr%a-a bulunarak Pasli Be5a9un7P -e-ii 3ey-irW yani inkSr-an Bn'e 7elen bir onay, P3eyin 4ar ol%asna i6in 4erenP, 7er>ei Pken-i 4arlnn arn%3lnaP -al%akta serbest brakan bir eyle%-ir&14 0a'an1a 7Bre, belli ol7ular kar3sn-a kapl-%6 +nl+ P7er>ek-3lk 9issiP ta% -a bu -+6eye yerle3tiril%eli-ir: Bu, sB6 konusu nesnenin si%7esel e4ren i>in-eki yerini kaybettiini i3aret e-er& b kin'isi, 6t anla%-a, yani -3"4arolu3 NeM"sisten'eO anla%n-a, si%7eselle3tiril%eye -irenen i%kSns6"7er>ek >ekir-ek olarak 4arolu3tur& BByle bir 4arolu3 ka4ra%nn ilk i6leri, -a9a ]]& Se%iner18t bile 7Br+lebilirW 0a'an bura-a PAer t+rl+ 4arolu3un Bylesine i9ti%al -3 bir yan 4ar-r ki insan asln-a onun 7er>eklii konusun-a s+rekli ken-isini sor7ula%akta-r,P15 -er& Si%7esel -+6enin 7eli3iyle birlikte -3lanan 3ey, ta% -a 7er>ein, i%kSns6 key#i 'isi%le3tiren Key1in bu -3" 4arolu3u-ur tabii ki& Aer 6a%an belli bir 4e]1e, ya o ya buya yakalan-%6, 9er 6a%an anla% ile -3"4arolu3 arasn-a se>i% yap%ak 6orun-a kal-%6 sByleyebiliri6: 8nla%a ula3%ann kar3l olarak B-e%ek 6orun-a ol-uu%u6 be-el, -3"4arolu3un -3lan%as"-r& N!eno%enolo5ik epok9e1nin\ 7i6li ekono%isinin bura-a yatt sBylenebilir belki: -3"4arolu3u askya alarak, parante6e alarak anla% alanna ula3%ak&O Te bu -3"4arolu3 ka4ra%na at#la, P4ar olanPn, yani anla%n Btesin-eki, si%7eselle3tiril%eye -irenen bir keyi# art olarak 4arln s+r-+renin ta% -a ka-n ol-uunu sByleyebiliri6W bu y+6-en -e, 0a'an1n -e-ii 7ibi, ka-n Perkein sint9o%e1u-ur&P Eiteki% bu -3"4ar olan sint9o%e boyutu se%pto% 4eya #anta6i boyutun-an -a9a ra-ikal-ir: Sint9o%e ne Nse%pto% 7ibiO yoru%lanabilen ne -e N#anta6i 7ibiO Pkat e-ilebilenP psikotik bir >ekir-ektir "peki ne yaplr onunlaQ 0a'an1n 'e4ab Nki bu ayn 6a%an-a 0a'an1n \ epok9e Nyun&O 9i>bir konu-a ni9ai 4e kesin bir yar7 beyan et%e%ek, ara3tr%aya -e4a% et%ek, an'ak 9+k+% 4er%ekten ka>n%akW 7Br+n+3ler-en yola >karak 7er>eklere ula3la%aya'an -+3+nerek, bil7iyi toptan re--et%e ya -a askya al%a ta4r, N>&n&O 14& 0a'an, @'rits, s& 3=F"3& 15& 0a'an, T9e Se%inar o#.a'/ues 0a'an, Bookll: T9e @7o in !reu-1s T9eory an- in t9e Te'9ni7ue o# ,sy'9oanalysis, s& 229& C@G0G.* SETAGM@ ABi" psikanali6 s+re'inin son Snna ili3kin son tan%-rO sint9o%e19 B6 -e3le3%ektir& Ce%ek ki sint9o%e, psikanali6 s+re'inin ni9ai snrn, psikanali6in te%elini olu3turan kayal te%sil e-er& 8%a bir yan-an -a, bu sint9o%e1un ra-ikal i%kSns6l -eneyi%i, psikanali6 s+re'inin sonuna ula3%3 ol-uunun ni9ai kant -eil %i-irQ 0a'an1n P.oy'e se%pto%uP 9akkn-aki te6inin 4ur7usu -a bu-ur: .oy'e1un psiko6una yaplan at#, 9i>bir suretle bir t+r uy7ula%al psikanali6e i3aret et%iyor-u: SB6 konusu olan, ta% tersine, ta% -a analistin sByle%ini .oy'e se%pto%u yoluyla sor7ula%akt, 6ira se%pto%uyla B6-e3le3%i3 olan B6ne yaptna kapal-r& Bir anali6in bun-an -a9a iyi bir sonu ola%a6 belki -e&1 Si%7esel etkinlie, sByle%in i3leyi3 tar6na kar3 a-eta ba3kl olan bu keyi# >ekir-eini te'rit ettii%i6 6a%an psikanali6 s+re'inin sonuna ula3a'a6-r& 0a'an1n, !reu-1un +nl+ Ro es (ar, sol le9 (er-en N-1in ol-uu yer -e e7o -a ola'aktr " ben -e ola'a%O -+sturuna 7etir-ii son yoru% -a bu-ur: Se%pto%unun 7er>ein-e, 4arlnn ni9ai -ayanan 7Br%elisin& Se%pto%unun >oktan bulun-uu yer-e, B6-e3le3%en 7ereken yer-e, onun Ppatolo5ikP tekilliin-e, tutarlln 7aranti altna alan unsuru 7Br%elisin& 0a'an1n Bretisinin son on yl i>in-e teorisinin Pstan-artP 4ersiyonun-an ne ka-ar u6akla3%3 ol-uunu 7Brebiliyoru6& 0a'an ?19 yllar-a, se%pto%u 9SlS

PB6nenin ar6usuna tesli% ol%asnn bir yoluP olarak, B6nenin ar6usun-a srar et%e%i3 ol-uuna tanklk e-en bir ta4i6 olu3u%u olarak ka4ryor-uW bu ne-enle ar6unun 9akikatine ula3%ak an'ak se%pto%u yoru%la >B6+n-+r%e yoluyla %+%k+n olabilir-i& 2enel-e, P#anta6i-en 7e>%ek"se%pto%la B6-e3le3%ekP #or%+l+n+n, nor%al-e Psa9i'i bir 4arolu3sal konu%P ol-uunu -+3+n-++%+6 3eyi, yani Pse%pto%lar >B6+n-+r%ek " #anta6iyle B6-e3le3%ekP konu%unu tersine >e4ir-iini sByleyebiliri6& Belli bir B6nel konu%un Psa9i'iliiP, ta% -a ken-i%i6i patolo5ik PtikPler-en ne ka-ar kurtarp #anta6iyle, Pte%el 4arolu3 pro5e%i6Ple ne ka-ar B6-e3le3tii%i6le Bl>+l%e6 %iQ Gysa 0a'an1n son -Bne%in-e, anali6, #anta6iye kar3 belli bir %esa#e taknp key#i%i6in tutarllnn bal ol-uu patolo5ik tekillikle B6-e3le3tii%i6 6a%an bit%ekte-ir& 1 & .a'/ues"8lain Miller, P,re#a'eP, .oy'e a4e' 0a'an, ,aris: Ea4arin, 19==, s& 12& 1= Y8MJ* B8*M8* 0a'an1n, Z)& Se%iner1inin son say#asn-a kar3la3lan, Panali6in ar6usu sa# bir ar6u -eil-irP te6ini nasl ka4ra%a%6 7erektii an'ak bu son e4re-e a>a ka4u3ur&1F 0a'an1n anali6 s+re'inin son Sn, yani anali6 e-ilenin analist konu%una P7e>%esiP NpasseO 9akkn-a -a9a Bn'e yapt b+t+n belirle%eler, 9SlS ar6unun bir t+r Psa#la3trl"%asPn, Psa# 9aliyle ar6uPya ula3%ak i>in yaplan bir t+r atl% i>eriyor-u& Dn'e ta4i6 olu3u%lar olarak se%pto%lar-an kurtul%a%6 7erekiyor-u, sonra -a key#i%i6in koor-inatlarn belirleyen >er>e4e olarak #anta6iyi Pkat et%e%i6P 7erekiyor-u: BByle'e Panalistin ar6usuP keyi#ten arn-rl%3 bir ar6u olarak ka4ranyor-u, yani Psa# ar6uya ula3%a%6n be-eli 9er 6a%an key#in kaybe-il%esiyle B-eniyor-u& Ee 4ar ki son e4re-e b+t+n perspekti# tersine >e4rilir: Ta% -a key#i%i6in tikel bi>i%iyle B6-e3le3%e%i6 7erekir& 8%a se%pto%la bu B6-e3le3%enin, 7enel-e bu teri% kapsa% i>in-e tasarla-%6 3ey-en, yani 9isterinin tipik bi>i%-e P-elilieP -Bn+3%esin-en Nbura-a bi6i 9isterikle3tiren unsur-an kurtul%ann tek yolu onunla B6-e3le3%ek, bir t+r Ponlar yene%iyorsan, onlara katlP ta4r beni%se%ektirO ne #ark 4ar-rQ Se%pto%la B6-e3le3%enin bu ikin'i, 9isterik tar6n Brnekle%ek i>in, 7elin yine Iut9 Ien-ell1a, onun 9arika ksa 9ikSyesi PLi>ek 8>%3 SaatPe ba34ural%& Ya3l bir k6kurusu olan TriMie k+>+k bir kasaba-a bir arka-a3n 6iyaret e-erken, yBrenin antika' -+kkSnn-an 7+6el bir eski saat >alar& 8%a >al- saat on-a s+rekli te-ir7inlik 4e su>luluk 9isleri uyan-rr& TriMie Bylesine sBylenen 9er la#ta ken-i k+>+k '+r+%+ne an3tr%a yapl-n -+3+n%eye ba3lar& Bir arka-a3 antika' -+kkSnn-an ben6er bir saatin >aln%3 ol-uunu sByle-ii 6a%an panie kaplan TriMie, yakla3%akta olan %etro treninin Bn+ne iter ka-n& Saatin tik taklar on-a bir taknt 9aline 7elir& Ca9a #a6la -ayana%aya'ak 9ale 7elin'e krlk bir yere 7i-er 4e saati kBpr+-en bir -ereye #rlatr& 8%a -ere s-r, TriMie1ye kBpr+-en bakan 9erkes saati a>k>a 7Brebile'ek%i3 7ibi 7elirW o y+6-en suya 7irer, saati eline alp ta3la par>alar 4e krk par>alar -Brt bir yana #rlatr& 8%a par>alar etra#a -attk>a, ona b+t+n -ere saatlerle -olup ta3yor%u3 7ibi 7elir& Bir s+re sonra 'i4ar-an bir >i#t>i onu srlskla%, tir tir titrer 4a6iyette 4e 9er yan yara bere i>in-e su-an >karn'a, TriMie kollarn saatin yelko4an 7ibi >e4irip s+" 1F& 0a'an, T9e!our!un-a%ental:on'eptso#,sy'9o"8nalysis, s& 2F & C@G0G.* S)ETAGM@ 1=F rekli PTik tak& Tik tak& Li>ek a>%3 saatP -e%eye ba3lar&1= Bu t+r B6-e3le3%eyi, psikanali6 s+re'inin son Snna kar3lk 7elen B6-e3le3%e-en ayrt et%ek i>in, eyle%e koyu3 ile 0a'an1npassa7e a l1a'te -e-ii 3ey arasn-aki ayr% -e4reye sok%a%6 7erekir&

*aba'a sBylersek, eyle%e koy%ak 9SlS si%7esel bir e-i%, b+y+k Dteki1ye 9itap e-en bir e-i%-ir, oysa Peyle%e 7e>i3P Npassa7e to a'iO b+y+k Dteki boyutunu askya alr, >+nk+ bura-a eyle% 7er>ek boyutuna ta3nr& Ba3ka bir -eyi3le, eyle%e koyu3 si%7esel bir a>%a6 Nbir si%"7eselle3tir%e, sB6'+klere -Bk%e i%kSns6lnO bir eyle% yoluyla Nbu eyle% 9SlS 3i#reli bir %esa5n ta3y's i3le4ini 7Brse bileO ykp 7e>%e 7iri3i%i-ir& Bu eyle% sayesin-e Nta%a%, P>l7n'aP bir yol-an -a olsaO belli bir bor'u B-e%eye, belli bir su>luluk 9issini sil%eye, Dteki1ye yBnelik belli bir site%i 'isi%le3tir%eye, 4b& >al3r6& <a4all TriMie, en sonun-a saatle B6-e3le3erek Dteki1ye %asu%iyetini 7Bster%eye, yani su>luluk 9issinin -ayanl%a6 y+k+n-en kurtul%aya >al3r& Aalbuki Peyle%e 7e>i3P si%7esel a-an >k%ay, toplu%sal ban >B6+l%esini beraberin-e 7etirir& @yle%e koyarak, ken-i%i6i 0a'an1n 5?1li yllar-a tasarla- bi>i%iyle NDteki1ye yBnelik 3i#reli %esa5 olarakO se%pto%la B6-e3le3tirirken, passa7e a l1a'te ile, tpk Ser"7io 0eone1nin Bat-a *an Tar #il%in-e N:9arles Bronson1un oyna-O P%6ka a-a%Pn yapt 7ibi, key#i%i6in 7er>ek >ekir-eini yaplan-ran patolo5ik PtikP olarak si9t9o%e1km B6-e3le3tii%i6i sByleyebiliri6& Bronson 7en>liin-e tra4%atik bir sa9neye tank, -a9a -orusu iste%e-en ortak ol%u3tur: Ars6lar onu boynuna bir il%ek 7e>iril%i3 aabeyini o%u6lan +6erin-e ta3%aya 6orla%3lar-r& 8yn 6a" 1=& Conal- Cu'k >i67i #il%lerin-en birin-e ben6er bir yap 7Br+r+6& Conal- Cu'k bir turist 7rubuyla beraber balta 7ir%e%i3 bir or%ann ortasn-aki bir a>kla 7elirW re9ber -ikkatlerini 7+6el %an6araya >eker, a%a ayn 6a%an-a onlar bu a>kln etra#n-a -ola3an a3alk bir ku3a kar3 uyarr " bu ku3un u6%anlk alan turistlerin #otora#larn berbat et%ektir& !otora# %akinelerini %an6araya >e4ir-ikleri an-a, ku3 9er se#erin-e ayn salak>a nakarat 7aklayarak >er>e4eye 7irer& Bu %+te'a4i6 ku3 tabii ki Conal- Cu'k1n b+t+n #otora#larn %a94e-er& Conal- -eliye -Bner, onu Bn'e u6akla3tr%aya, sonra -a yok et%eye >al3r, a%a ku3 onun b+t+n tu6aklarn-an ka>arW Conal7ittik>e -a9a #a6la +%itsi6lie kaplr 4e en sonun-a >Bk+p >aresi6'e ala%aya ba3lar& !il%in son sa9nesi: 8>kla yeni bir turist ka#ilesi 7elir, re9ber yine ka#ileyi %+te'a4i6 ku3a kar3 uyarr 4e ta% ilk turist %akinesini -orultup #otora# >eke'ei an-a >er>e4eye bu se#er Conal- Cu'k1n ken-isi 7irer, >l7n'a el salla%akta 4e ku3tan Bren-ii salak>a nakarat sByle%ekte-ir& 1== Y8MJ* B8*M8* %an-a %6ka >al%as -a e%re-il%i3tir& Yor7unluktan yere >Bk+n'e, aabeyi 9a4a-a asl kal%3 4e Bl%+3t+r& Bronson Pnor%al 'insel ili3kilerP kur%aktan S'i6, sra-an insani i9tiras 4e korkularn Btesin-e bir t+r Pya3ayan Bl+P olarak ya3a%akta-r& Belli bir tutarll %u9a#a6a et%esini salayan, yani Pke>ileri ka>r%aP sini, otistik bir katato"niye -+3%esini Bnleyen tek 3ey, ta% -a ki3isel Pka>klP, ken-ine B67+ P-elilikP tar6, se%pto%uyla N%6kasylaO B6-e3le3%esi-ir& 8rka-a3 :9eyenne onun 9akkn-a P*onu3%as 7erektiin-e %6ka >alyor, %6ka >alsa -a9a iyi ola'ak yer-e -e konu3uyor,P -er& 8-n ki%se bil%e6, sa-e'e PM6kaP -iye >arlrW !rank "en ba3taki tra4%atik sa9nenin soru%lusu olan 9rs6" ona a-n sorun'a, an'ak intika%larn al%ak iste-ii Bl+lerin a-n 6ikre-erek 'e4ap 4erebilir& 0a"'an' ter%inolo5iyle sBylersek: M6ka a-a% PB6nel bir %a9ru%iyetP ya3a%3tr, a- yoktur N0eone1nin en son (esterninin a-nn Beni% 8-% Ai>ki%se\ ol%as tesa-+# -eil-ir belki -eO, onu te%sil e-en 9i>bir 7Bsteren yoktur, bu y+6-en tutarlln an'ak se%pto%uyla B6-e3le3erek korur& Bu PB6nel %a9ru%iyetP y+6+n-en, 9akikatle kur-uu ili3ki bile ra-ikal bir -ei3i%-en 7e>er: Aisteri-e N4e onun P3i4esiP olan takntl ne4ro6-aO, 9er 6a%an 9akikatin -iyalektik 9areketine katlr6,19 bu y+6-en -e 9isteri kri6inin -oruk noktasn-a yaplan eyle%e koy%a, ba3tan u'a 9akikatin koor-inatlar tara#n-an belirlen%eyi s+r-+r+r, oysapassa7e S l1a'te, -eyi% yerin-eyse, 9akikat boyutunu askya alr& Aakikat Nsi%7eselO bir kur7u yapsn-a

ol-uu i>in, 9akikat 4e key#in 7er>ei birbiriyle ba-a3%a6& Siyaset alann-a bir t+r Pse%pto%la B6-e3le3%eP i>eren bir -eneyi% 4ar -enebilir belki: G +nl+ patetik PAepi%i6 &&&y6VP -eneyi%i, -ayanl%a6 bir 9akikatin -e4reye 7iri3i i3le4ini, toplu%sal %ekani6%ann Pi3le%e-iiPni 7Bsteren bir ala%et i3le4ini 7Bren B6-e3le3%e \ T+rkiye1-e P8-s6 *a9ra%anP a-yla oyna-, N>&n&O 19& D67+n 9isteri konu%u, P9akikati bir yalan bi>i%in-e sByle%ekPle nitelenir: C+6 anla%-a P9akikatP NPkeli%elerP ile P3eylerP arasn-aki %+tekabiliyetO a>sn-an, 9isterik 3+p9esi6 Pyalan sByle%ekte-irP, a%a ar6usunun 9akikati ta% -a bu #iili PyalanP sayesin-e -ile 7etirilir& Takntl ne4ro6 P9isterinin bir le9>esiP N!reu-O ol-uu i>in, bu ili3kinin bir t+r tersine >e4ril%esini i>erir: Takntl ki3i P9akikat bi>i%in-e yalan sByler&P Takntl ki3i 9er 6a%an Pol7ulara sa-ktrPW bByle'e ken-i B6nel konu%unun i6lerini sil%eye >al3r& @n ni9ayet Pyalan sByle%eyi ba3ar-P 6a%an, %esela bir -il s+r>%esiyle Pol7ular yalanla-P 6a%an P9isterikle3irP, yani ar6usu a>a >kar& C@G0G.* S)ETAGM@ 1=9 -eneyi%i& Mesela Ya9u-i aley9tan ayaklan%alan ele alal%& Le3itli strate5ilerle "-+pe-+6 bil7isi6likW olay knan%as 7ereken a%a ara%6a %esa#e koyabile'ei%i6 4a93i bir tBren ol-uu i>in asln-a bi6i il7ilen-ir%eyen korkun> bir 3ey olarak 7Br%ekW kurbanlara Psa%i%iyetle a'%akP 7ibi strate5ilerle", Ya9u-ilere e6iyet et%enin uy7arl%6n belli bir bastrl%3 9akikati ol-uu 7er>ein-en ka>ar6& 8n'ak "bir anla%-a 9i> -e sa-e'e %eta#or sayla%aya'ak" P9epi%i6 Ya9u-i1yi6P -eneyi%ine ula3t%6 6a%an sa9i'i bir ta4r 7Bster%i3 oluru6& Toplu%sal alana, ente7rasyona -irenen Pi%kSns6P bir >ekir-ein i3in i>ine 7ir-ii b+t+n tra4%atik anlar i>in ayn 3ey 7e>erli-ir: PAepi%i6 Lernobil1-e ya3yoru6VP, PAepi%i6 7B>%eni6VP, 4b& Bu -uru%larla ili3kili olarak, Pse%pto%la B6-e3le3%eP ile P#anta6i-en 7e>%eP arasn-a kar3lkl bir bant ol-uu -a a>k>a 7Br+l%eli-ir: NToplu%salO se%pto%la bByle B6-e3le3erek, toplu%sal anla% alann, belli bir toplu%un i-eolo5ik B6ka4ray3% belirleyen #anta6i >er>e4esiniW yani i>in-e Pse%pto%Pun %e4'ut toplu%sal -+6enin ba3ka t+rl+ 7i6li kalan 9akikatinin a>a >kt nokta olarak -eil -e, yaban', ra9ats6 e-i'i bir te'a4+6 7ibi 7Br+n-++ >er>e4eyi kat e-er 4e alt+st e-eri6& = ,ost%o-ernliin M+ste9'en Eesnesi ,ost%o-e%ist *opu3 MGC@IE<M@ *8IK) ,GSTMGC@IE<M PYapbo6u%'uP >e4reler-e Ppost%o-erni6%P konusu tart3l-n-a, Aaber%as1a olu%su6 bir 7Bn-er%e-e bulunarak, onunla araya bir t+r %esa#e koyarak i3e ba3la%ak el6e%-ir " -eyi% yerin-eyse, a-ap 7er"rei-ir& Bi6 -e bu S-ete uyarken yeni bir 4ur7u ekle%ek, Aaber%as1n ken-isinin -e ken-ine B67+ bir bi>i%-e, #arkn-a ol%a-an ,ost%o-e%ist ol-uunu ileri s+r%ek istiyoru6& Bu te6i -estekle%ek i>in, ta% -a Aaber%as1n %o-erni6% Nbir akl e4rensellii i--ias, 7elenein otoritesinin re--i, inan>lar sa4un%ann tek yolu olarak rasyonel %u9ake%eyi kabul et%esi, kar3lkl anlay3 4e tan%ann 4e kstla%a yokluunun 9+k%+n-eki bir ortak 9ayat i-eali ile tan%lanrO ile post%o-erni6% NEiet6s'9e1-en Ppostyapsal'laP bu e4rensellik i--iasnn yapbo6u%a uratl%as olarak, bu e4rensellik i--iasnn 6orunlu olarak, kurulu3u itibariyle Pyanl3P ol-uunu, belli bir 7+> ili3kileri an 7i6le-iiniW e4rensel akln bi6ati9i, bi>i%i 7erei Pbask'P 4e PtotaliterP ol-uunu 4e bu akln -oruluk i--iasnn bir -i6i retorik #i7+r+n yaratt bir etki-en ba3ka bir 3ey ol%a-n kantla%a 7iri3i%i olarak tan%lanrO arasn-a kar3tlk kur%a bi>i%ini sor7ulaya'a6&1 Bu kar3tlk kesinlikle yanl3tr: <ira Aaber%as1n Ppost%o-erni6%P olarak beti%le-ii 3ey, bi66at %o-ernist pro5enin Bb+r y+6+-+r 4e bu y+6 ona i>kin-irW %o-erni6% ile post%o-erni6% arasn-aki 7erili% olarak beti%le-ii 3ey, %o-erni6%i en ba3tan beri ta"

1& Bk6& .+r7en Aaber%as, T9e ,9ilosop9i'al Cis'ourse o#Mo-e%ity, :a%b"ri-7e, Mass&: MT ,ress, 19=F& ,GSTMGC@IE0XE MHST@A:@E E@SE@S 191 n%la%3 olan i>kin 7erili%-ir& Bireyin ken-i 9ayatn bir sanat eseri olarak bi>i%len-ir%esine -ayal estetist, e4rensel'ilik"kar3t etik, %o-ernist pro5enin 9er 6a%an bir par>as -eil %iy-iQ @4rensel kate7orilerle -eerlerin %askelerinin in-iril%esi, akln e4renselliinin sor7ulan%as en %+ke%%el, en ol7unla3%3 9aliyle %o-ernist bir i3le% -eil %i-irQ Teorik %o-erni6%in B6+, b+y+k MarM" Eiet6s'9e"!reu- +>l+s+ tara#n-an Brneklenen, i-eolo5inin, a9lakn, e7onun Pyanl3 bilin'iPnin ar-n-aki P#iili i>eriklerinP a>a >karl%as i3le%i -eil -e ne-irQ 8kln, sa4a3t bask 4e ta9akk+% 7+'+n+ bi6ati9i ken-in-e 7Br-++ ironik, ken-i ken-ini sakatlayan 5est "Eiet6s'9e1-en 8-orno ile Aork9ei%er1in 8y-nlan%ann Ciyalektii1ne i3ba3n-a 7Br-++%+6 bu 5est" %o-erni6%in en +st e-i%i -eil %i-irQ 2elenein sor7u sual e-il%e6 otoritesin-e >atlaklar belirir belir%e6, e4rensel akl ile onun ka4ray3n-an ka>an tikel i>erikler arasn-a ka>nl%a6 4e in-ir7ene%e6 bir 7erili% olu3ur& Ce%ek ki %o-erni6% ile post%o-erni6% arasn-aki ayr% >i67isi ba3ka bir yer-e ol%al-r& 3in il7in> yan, teorisinin ba6 >ok Bne%li B6ellikleri 4esilesiyle bi66at Aaber%as -a post%o-erni6%e aittir: !rank#urt okulunun birin'i 4e ikin'i ku3aklar arasn-aki, yani bir yan-a 8-orno, Aork9ei%er 4e Mar'use ile Bte yan-a Aaber%as arasn-aki kopu3, ta% -a %o-erni6% ile post%o-erni6% arasn-aki kopu3a tekab+l e-er& 8-orno ile Aork9ei%er1in 8y-nlan%ann Ciyalektii1n-e,2 Mar'use1nin Tek Boyutlu )nsan1n-a3 >a-a3 -+nyann tari9sel b+t+nl++ i>in-e ra-ikal bir -e4ri% yarat%ak 4e Pyaban'la3%3P ya3a% alanlar arasn-aki, sanat ile P7er>eklikP arasn-aki #arkn +topik bir bi>i%-e orta-an kal-rl%as a%a'yla Para>sal aki%P bask' potansiyelini 7B6ler Bn+ne ser%elerin-e, %o-ernist pro5e B6ele3tirel 6ir4esine ula3r& Gysa Aaber%as ta% -a %o-erni6%in yaban'la3%ann B6bi>i%i 7ibi 7Br-++ 3ey-e Nestetik alann B6erkliin-e, #arkl toplu%sal alanlarn i3le4sel bBl+n+3+n-e, 4b&O olu%lu bir B67+rl+k 4e B67+rle3%e ko3ulu 7Br-++ i>in post%o-ern-ir& Mo-ernist +topyann bu 3ekil-e terk e-il%esi, B67+rl++n an'ak belli bir te%el Pyaban'la3%aP te%elin-e %+%k+n ol-uunun bu yolla kabul 2& T9eo-or 8-o%o 4e MaM Aork9ei%er, Ciale'ti' o#@nli79ten%ent, 0on-ra: 8ilen 0ane, 19F3& 3& Aerbert Mar'use, Gne"Ci%ensional Man, Boston: Bea'on ,ress, 19 4& 192 Y8MJ* B8*M8* e-il%esi, post%o-ernist bir e4ren-e ol-uu%u6u 7Bsterir& Mo-erni6% ile post%o-erni6% arasn-aki kopu3la il7ili bu ka#a kar3kl, Aaber%as1n postyapsal' yapbo6u%un 7+n+%+6 #else#i post%o-erni6%inin ba3at bi>i%i ol-uu te39isin-e kritik bir noktaya ula3yor& Aer iki -uru%-a -a Ppost"P Bnekinin kullanl%as bi6i ya"%lt%a%al-r N9ele o >ok Bne%li ol%asna ra%en sklkla i9%al e-ilen ol7uyu, Ppostyapsal'lkP teri%inin !rans6 teorisin-eki belli bir ak% a-lan-r%asna ra%en bir 8n7losakson 4e 8l%an i'a- ol%asn 9esaba katarsak& Bu teri% 8n7losakson -+nyasnn Cerri-a, !ou"'ault, Celeu6e 4e ben6erlerinin teorilerini al7la%a 4e bir yere oturt%a tar6na kar3lk 7elir " !ransa1-a ise Ppostyapsal'lkP teri%ini 9i> ki%se kullan%a6O& Yapbo6u%'uluk %+ke%%elen %o-ernist bir pro5e-irW anla% -eneyi%inin b+t+nl++n+n anla%lan-r' %ekani6%alarn sonu'u Nan'ak ken-isini +reten %etinsel 9areketi 7Br%e6-en 7el-ii s+re'e 7er>ekle3ebile'ek bir sonu>O olarak ka4ran- P%aske in-ir%eP %antnn belki -e en ra-ikal 4ersiyonu-ur& P,ost%o-ernistP kopu3 an'ak 0a'an1la birlikte %ey-ana

7elir, >+nk+ 0a'an stat+s+ son -ere'e belirsi6 belli bir 7er>ek, tra4%atik >ekir-ei te%a" tikle3tirir: 2er>ek si%7eselle3tiril%eye -irenir, a%a ayn 6a%an-a ken-i ken-inin 7eri"-Bn+3l+ +r+n+-+r& Bu anla%-a yapbo6u%'ula"rn te%el-e 9SlS Pyapsal'P ol-uklarn 4e tek Ppostyapsal'Pn%, key#i P7er>ek KeyP olarak, b+t+n anla%lan-r' 3ebekelerin onun etra#n-a yaplan- %erke6i i%kSns6lk olarak 7Bren 0a'an ol-uu bile sBylenebilir& ,GSTMGC@IEST G08I8* A)T:A:G:* G 9al-e post%o-ernist kopu3 neleri i>erirQ 2elin i3e, belki -e son b+y+k %o-ernist #il% olan 8ntonioni1nin Blo( Jp ) :inayeti 2Br-+% #il%iyle ba3layal%& !il%in ka9ra%an bir parkta >ekil%i3 #otora#lar banyo e-erken, #otora#larn birinin kenarn-a 7Br+len bir leke >eker -ikkatini& 8yrnty b+y+t+n'e, bu leke-e1bir 'ese-in ana 9atlarn #ark e-er& 2e'e yars ol%asna ra%en parka ko3ar 4e 7er>ekten -e 'ese-i bulur& 8%a ertesi 7+n tekrar 'inayet %a9alline 7ittiin-e 'ese-in tek bir i6 bile brak%a-an orta-an kaybol%u3 ol-uunu 7Br+r& Bura-a -ikkat >ekil%esi 7ereken ilk 3ey, 'ese-in, -etekti# ro%an ko-larna 7Bre, %+ke%%el 9aliyle ar6u nesnesi, -etekti#in N4e okurunO yo" ,GSTMGC@IE02E MHST@A:@E E@SE@S 193 ru%la%a ar6usunu ba3latan ne-en ol-uu-ur: Easl ol%u3Q *i% yap%3Q 8%a #il%in ana9tar bi6e an'ak en son sa9ne-e 4erilir& 8ra3tr%alarnn >k%a6a saplan-n kabullenen ka9ra%an, bir 7rup insann "ellerin-e bir tenis topu ol%a-an" tenis oynar 7ibi yaptklar bir tenis kortunun yaknlarn-a y+r+y+3e >kar& Bu #ara6i oyunun >er>e4esin-e, 9ayali top kortun -3na >kp ka9ra%ann yaknlarna -+3er& *a9ra%an%6 bir an -uraksar, sonra -a oyunu kabul e-er: @ilip, ol%ayan topu yer-en alyor%u3 4e korta 7eri #rlatyor%u3 7ibi yapar& Bu sa9nenin #il%in 7eri kalanyla %eta#orik bir ili3kisi 4ar-r tabii ki& *a9ra%ann Poyunun nesnesi6 oynan-Pna ra6 ol-uuna i3aret e-er: ,anto%i% tenis %a> top ol%a-an oynanabil-iine 7Bre, ken-i %a'eras -a 'eset ol%a-an s+rebilir& P,ost%o-erni6%P bu s+re'in ta% tersi-ir& Gyunun bir nesne ol%a-an -a oynan-n, oyunun %erke6i bir yoklukla 9arekete 7e>tiini 7Bster%ek yerine, -oru-an -oruya nesneyi te39ir et%ekten, onun ken-i kayts6 4e key#i karakterini 7Br+n+r kl%asna i6in 4er%ekten ibarettir& 8yn nesne pe3 pe3e iren> bir atk 4e y+'e, kari6%atik bir 9ayalet i3le4i 7Brebilir: 8ra-aki kesin yapsal #ark, nesnenin P#iili B6ellikleriPn-en -eil, si%7esel -+6en i>in-eki yerin-en 7elir& Mo-erni6% ile post%o-erni6% arasn-aki bu #ark, Ait'9'o'k #il%lerin-e -e93et etkisinin nasl yaratl- anali6 e-ilerek ka4ranabilir& Ba3ta, Ait'9'o'k NGresteia 1-a 8iskylos1un bile kullan-O klasik kurala uyuyor%u3 7ibi-ir& Bu kurala 7Bre, -e93et 4eri'i nesne ya -a olay sa9ne -3na yerle3tiril%eli 4e sa9ne-e sa-e'e onun yans%alar 4e sonu>lar 7Bsteril%eli-ir& @er nesne -oru-an 7Br+l%e6se, onun yokluu #anta6i yanst%alarla -ol-urulur N7er>ekte ol-uun-an -a9a -e93et 4eri'i 7Br+l+rO& Ce%ek ki -e93et 9issi yarat%ann en te%el yBnte%i ken-ini -e93et 4eri'i nesnenin tank ya -a kurbanlarn"-aki yans%alaryla snrla%aktr& yi bilin-ii +6ere, 194?1lar-a e#sane4i yap%' Tal 0e(ton1n korku #il%lerin-e N:at ,eople, T9e Se4ent9 Ti'ti%, 4b&O 7er>ekle3tir-ii -e4ri%in 'an al' ekseni bu-ur& *orkun> 'ana4ar N4a%pir, katil 9ay4anO -oru-an 7Bsteril%ek yerine, %e4'u-iyeti sa-e'e ekran -3n-an 4erilen seslerle, 7Bl7elerle, 4b& i3aret e-ilir 4e bByle'e >ok -a9a korkun> 9ale sokulur& 2el7el-i%, ta% anla%yla Ait'9'o'k>u yakla3%, bu i3le%i tersine >e4ir%ektir& Ya3a%ak stiyoru6 #il%in-en, -eni6 ka6asna ura%3 M+tte#ikler 7rubunun, i%9a e-ilen -eni6al" 194 Y8MJ* B8*M8*

tn-an bir 8l%an -eni6'isini ken-i #ilikalarna al-klar sa9ne-en k+>+k bir ayrnty ele alal%: *urtarlan ki3inin bir -+3%an ol-uunu anla-klar 6a%an ya3a-klar 3a3knl& Bu sa9neyi #il%e al%ann 7eleneksel yolu bi6e yar-% >lklarn -uyur%ak, %e>9ul birinin teknenin kenarn sk sk ka4rayan ellerini 7Bster%ek 4e sonra -a 8l%an -eni6'iyi 7Bster%eyip ka%eray 7e%ileri bat%3 ka6a6e-elere >e4ir%ek olur-u: Ceni6-en beklen%e-ik bir 3ey >kar-klarn y+6lerin-eki 3a3kn i#a-e-en anlar-k& Beklen%e-ik bir 3ey a%a neQ @n ni9ayet 7erekli 7erili% olu3turulun'a, ka%era en sonun-a 8l%an -eni6'iyi 7Bsterir-i& 8%a Ait'9'o'k1un yBnte%i bunun ta% 6tt-r& Ait'9'o'k ta% -a ka6a6e-eleri 7Bster%e%eyi ter'i9 e-er& !ilikaya tr%anp -ostane bir 7+l+%se%eyle PCanke s'9BnT -iyen 8l%an -eni6'iyi 7Bsterir& Sonra ka6a6e-elerin 3a3kn y+6lerini yine 7Bster%e6W ka%era 8l%an1in +6erin-e kalr& @er 7Br+nt+s+ -e93et 4eri'i bir etki yarattysa, bu an'ak ka6a6e-elerin tepkisine onun 4er-ii tepkiyle anla3labilir: 2+l+%se%esi -onar kalr, bak3lar kar3r& Bu, ,as'al Bonit6er1in -eyi%iyle4 Ait'9'o'k1un ,roust>u yann 7Bsterir, >+nk+ bu i3le% S(ann 1n 83k 1n-a, G-ette1in S44ann1a le6biyen %a'eralar ya3a-n itira# ettii sa9ne-e ,roust1un uy7ula- i3le%e bire bir kar3lk 7el%ekte-ir& ,roust sa-e'e G-ette1i beti%ler " G-ette1in anlatt 9ikSyenin S(ann +6erin-e korkun> bir etki yarat%3 ol-uu, an'ak yol a>t #e'i etkiyi #ark ettii 6a%an 9ikSyesinin tonun-a yapt -ei3iklikten anla3lr& Sra-an bir nesne ya -a bir #aaliyet 7Bsterilir, a%a bir-enbire, etra#n bu nesneye 4er-ii, nesnenin ken-isin-e ken-ilerini yanstan tepkiler yoluyla, anla3l%a6 -e93etin kaynayla kar3 kar3ya olun-uu anla3lr& Bu nesnenin, 7Br+n+3+ itibariyle, b+t+n+yle sra-an ol%as -e93eti younla3trr: Ca9a a6 Bn'e b+t+n+yle sra-an 7Br-++%+6 bir 3eyin, 3errin ete ke%ie b+r+n%+3 9ali ol-uu ortaya >kar& Bu post%o-ernist i3le% bi6e bil-ik %o-ernist i3le%-en >ok -a9a alt+st e-i'i 7Br+n+yor, >+nk+ %o-ernist i3le%, Key1i 7Bster%eyerek, %erke6-eki bo3luu bir Pna%e4'ut TanrP perspekti#in-en ka4ra%a i%kSnn a>k brakr& Mo-erni6%in 4er-ii -ers, Key eksik olsa -a, %akine bir bo3luk etra#n-a -Bnse -e yapnn, B6neleraras %akinenin i3le-ii-irW post%o-ernist tersine >e4ir%e, Key1in ken-isini ete 4& ,as'al Bonit6er, P0on7s #euMP, 018ne 1 N19=4O& ,GSTMGC@IE0XE MHST@A:@E E@SE@S 195 ke%ie b+r+n%+3, 'isi%le3%i3 bo3luk olarak 7Bsterir& Bu -a korkun> nesneyi -oru-an -oruya 7Bstererek 4e sonra -a yaratt korkutu'u etkinin, yap i>in-e i37al ettii yerin sonu'un-an ibaret ol-uu ortaya koyularak 7er>ekle3tirilir&& *orkutu'u nesne, rastlantyla, Dte"ki1-eki Nsi%7esel -+6en-ekiO -elii -ol-ur%a i3le4i 7Br%eye ba3layan 7+n-elik bir nesne-ir& Mo-ernist bir %etnin prototipi, Sa%uel Be'kett1in 2o-ot1yu Beklerken 1i-ir& Gyunun b+t+n na#ile 4e anla%s6 olaylar en sonun-a Pbir 3ey olabilirP u%u-uyla 2o-ot1nun 7el%esini beklerken 7er>ekle3irW a%a P2o-o# nun 9i>bir 6a%an 7ele%eye'ei 7ayet iyi bilinir, >+nk+ 9i>lie, %erke6i bir yoklua 4erilen bir a--an ba3ka bir 3ey -eil-ir& Bu 9ikSyenin Ppost%o-ernistP yeni-en ya6% nasl bir 3ey olur-uQ Sa9ne-e 2o-ot1nun ken-isi olur-u: Tpk bi6e ben6eyen biri, bi6i%le ayn bo3, sk' 9ayat ya3ayan, ayn aptal'a na6lar-an keyi# alan biri olur-u& Tek #ark, #arkn-a ol%a-an, ken-ini rastlantyla Key %ertebesin-e bul%as olur-u: 2el%esi beklenen Key1in ete ke%ie b+r+n%+3 9ali olur-u& !rit6 0an71n pek tann%ayan, Se'ret Beyon- t9e Coor ) 0eylaklar 8>arken a-l #il%i, -as Cin7 %ertebesine >kan bir 7+n-elik nesnenin %antn katks6 Ninsann i>in-en Pi%bikten 7e>iril%i3P -e%ek 7eliyor nere-eyseO bir bi>i%-e sa9neye koyar& 2en> bir i3 ka-n olan :elia Barrett aabeyinin Bl+%+n-en sonra bir Meksika seya9ati yapar& Mark 0a%p9ere1le ora-a tan3r, onunla e4lenir 4e onun e4ine ta3nr& *sa bir s+re sonra >i#t, sa%i%i arka-a3larn e4e kabul et%eye ba3lar

4e Mark %isa#irlere %alikSnelerinin bo-ru% katn-a yeni-en in3a e-il%i3 tari9sel o-alar 7alerisini 7Bsterir& 8%a ye-i nu%aral o-aya 7ir%elerini yasaklar& Bu tabu y+6+n-en iyi'e %eraklanan :elia bir ana9tar yaptrp o-aya 7irerW o-ann ken-i o-asnn ta% bir kopyas ol-uu anla3lr& @n sra-an 3eyler, ba3ka bir yer-e, Puy7unP ol%ayan bir yer-e kar3%6a >ktklarn-a tekinsi6 bir boyut ka6anrlar& Te 7erili% etkisi, ta% -a bu Key1in yasaklan%3 yerin-e bulunan 3eyin a3ina, e4'i%en karakterin-en kaynaklanr " bura-a !reu-1un -as Jn9ei%li'9e ka4ra%nn te%el %ulaklnn kusursu6 bir Brneiyle kar3 kar3yay6-r& Ce%ek ki %o-erni6% ile post%o-erni6% arasn-aki kar3tlk basit bir arts+re%lilie in-ir7ene%e6W 9atta post%o-erni6%in bir anla%-a %o-erni6%-en Bn'e 7el-iini bile sByleyebiliri6& <a%ansal olarak ol%asa -a %antksal olarak .oy'e1-an Bn'e 7elen *a#ka 7ibi, 19 Y8MJ* B8*M8* Dteki1nin post%o-ernist tutars6l, %o-ernist bak3 tara#n-an ta"%a%lan%a%3lk olarak al7lanr& .oy'e %+ke%%ellik -+6eyin-e %o-ernist ise, se%pto%un N0a'an1n -eyi%iyle P.oy'e se%pto%uPO, sonsu6a 7i-en yoru%la%a 9e6eyannn, 9er sabit Snn >oul bir anla%lan-r%a s+re'inin Pyounla3nasPn-an ba3ka bir 3ey ol%a- 6a%ann "yoru%la%a 6a%annn" ya6ar ise, *a#ka -a bir bak%a >oktan post%o-ernisttir, .oy'e1un taban tabana kar3t, #anta6inin, iren> atl bir %e4'u-iyetle -olu %ekSnn ya6ar-r& .oy'e1un %etni yoru%u ta9rik e-erken, *a#ka1nnki ketleye'ektir& @ksiin, na%e4'u-iyetin yerini tutan ula3l%a6, na%e4'ut, a3kn #aili NKato, Ma9ke%eO Bne >karan %o-ernist *a#ka oku%as, ta% -a bu -iyalektie %+sait ol%ayan, atl %e4'u-iyet boyutunu yanl3 anlar& Bu %o-ernist perspekti#ten bakl-n-a, *a#ka1%n srr, b+rokratik %ekani6%ann kalbin-e sa-e'e bir bo3luk ol%as, 9i>bir 3ey ol%a%as ola'aktr& B+rokrasi, oyunun bir 'eset"nesne ol%a-an -a oynanabil-ii Blo( Jp 1ta ol-uu 7ibi, Pken-i ba3na i3leyenP >l7n bir %akine ola'aktr& Bu ba iki 6t a%a yine -e ayn teorik >er>e4eyi payla3an yol-an okunabilir: teolo5ik 4e i>kin'i& Bir oku%a, %erke6in NKato1nun, Ma9ke%e1ninO kaypak, ula3l%a6, a3kn karakterini Pna%e4'ut TanrPnn i3areti olarak yoru%lar N*a#ka1%n e4reni, Tanr1nn terk ettii ke-erli bir e4ren-irOW Bteki oku%a ise bu a3k%9n bo3luunu bir Pperspekti# yanlsa%asP olarak, ar6unun i>kinlii 7Br+nt+s+n+n tersine >e4ril%i3 bi>i%i olarak yoru%lar NBuna 7Bre ula3l%a6 a3knlk, %erke6i eksik, ar6unun, onun +retken -e4ini%inin te%siller olarak nesneler -+nyas kar3sn-aki #a6lal 7Br+nt+s+n+n ne7ati# bi>i%in-en ibarettirO&5 Bu iki oku%a, birbirlerine kar3t ol%alarna ra%en, ayn noktay 7B6-en ka>rrlar: Bu na%e4'u-iyet, bu bo3 yer, atl, %+ste9'en, tiksin-iri'i bir %e4'u-iyet tara#n-an 9er 6a%an >oktan -ol-urul%u3tur& Ca4a 1-aki %a9ke%e basit>e na%e4'ut -eil-ir, asln-a, 7e'e sor7ular srasn-a porno7ra#ik kitaplar kar3tran %+ste9'en yar7>larn 3a9sn-a %e4'uttur& Bu ne-enle *a#ka1-aki Pna%e4'ut TanrP #or%+l+ 9i> %i 9i> i3le%e6: L+nk+ *a#ka1%n sorunu, ta% tersine, bu e4" 5& Bk6& 2illes Celeu6e 4e !eliM 2uattari, *a#ka: To(ar-a MinBr 0iterat+re, Minneapolis: Jni4ersity o# Minnesota ,ress, 19= W T+rk>esi: *a#ka: MinBr Bir @-ebiyat >in, >e4& D& J>kan, )& @r7+-en, stanbul: Y*Y, 2???& ,GSTMGC@IE0XE MHST@A:@E E@SE@S )1O] ren-e Tanr1nn >e3itli %+ste9'en, %i-e bulan-r' ol7ular kln-a #a6la %e4'ut ol%as-r& *a#ka1%n e4reni bir Pen-i3e e4reni-irPW e4et, ne-en ol%asnQ " a%a en-i3enin 0a'an' tan%n 7B6 Bn+n-e bulun-ur%ak 3artyla N@n-i3eye yol a>an 3ey, ensest nesnesinin kaybe-il%esi -eil, ta%

tersine, >ok yakn ol%as-rO& Cas Cin71e #a6la yak"n6-r, post%o-erni6%in 4er-ii teolo5i -ersi bu-ur: *a#ka1%n >l7n, %+ste9'en Tanr1s, bu PHst+n Ker TarlP, Hst+n yi olarak Tanr1 nn tpatp ayns-r " tek #ark ona #a6la yakla3%3 ol%a%6-r& B+rokrasi 4e *eyi# Y8S8E)E * *8,)S) *a#kaesk %+ste9'en key#in stat+s+n+ -a9a -a B67+lle3tir%ek i>in, Ca4a1-aki yasa kapsyla il7ili +nl+ kssay, ra9ibin *&1ya yasa kar3sn-aki -uru%unu a>kla%ak i>in anlatt 9ikSyeyi kalk3 noktas olarak kabul e-eli%& Bu kssann b+t+n Bne%li yoru%larnn bari6 ba3ars6l, ra9ibin Pyoru%lar >ounlukla sa-e'e yoru%'unun 3a3knln i#a-e e-erler,P 3eklin-eki te6ini -oruluyor%u3 7ibi-ir& 2el7el-i% 9ikSyenin esrarna n+#u6 et%enin bir yolu -a9a 4ar: Coru-an -oruya anla%n ara%ak yerine, onu :lau-e 0e4i"Strauss1un bir %iti ele al- 7ibi ele al%ak ter'i9 e-ilebilir: Yani bir -i6i ba3ka %itle arasn-aki ili3kileri belirleyerek 4e bu %itlerin -Bn+3+% kurallarn saptayarak& ,eki Ca4a1-a, yasa kapsyla il7ili kssann bir >e3itle%esi, bir tersine >e4rili3i i3le4ini 7Bren ba3ka bir P%itPi nere-e bulabiliri6Q Lok u6aklara bak%a%6a 7erek yok: kin'i bBl+%+n NPlk sor7uPO ba3larn-a, .ose# *& ken-ini bir ba3ka yasa kapsnn Bn+n-e Nsor7u salonunun 7iri3in-eO bulurW bura-a -a, kap' ona bu kap-an yaln6'a onun 7e>ebile'eini sByler& La%a3r' ka-n *&1ya, Parkan6-an kilitle%e% 7erekiyor kapy, artk ki%se salona 7ire%e6,P -er ki bu a>k>a ra9ibin kssasn-a kap'nn ta3ral a-a%a sByle-ii son sB6lerin bir >e3itle%esi-ir: PBu kap-an sen-en ba3kas 7ire%e6-i, >+nk+ yaln6 senin i>in-i bu kap& 2i-eyi% -e kapayay% bari&P 8yn 6a%an-a, yasa kapsyla il7ili kssa N0e4i"Strauss tar6n i6leyerek, buna %1 -iyeli%O ile ilk sor7u N%2O arasn-a, bir -i6i ayr' B6ellikten yola >karak bir kar3tlk -a olu3turulabilirW n81-e %u9te3e% bir a-a" 19= Y8MJ* B8*M8* let saraynn 7iri3inin Bn+n-eyi6-ir, %21-e pislik 4e bin t+rl+ %+ste9'enlik -olu bir i3>i e4leri bloun-ay6-rW %r-e kap' %a9ke%enin >al3anlarn-an biri-ir, %21-e >o'uk >a%a3rlar ykayan sra-an bir ka-n-rW %r-e erkektir, %21-e ka-n: %11-e kap' ta3ral a-a%n kap-an 7e>ip %a9ke%eye 7ir%esini Bnler, %21-e >a%a3r' ka-n *&1y o pek -e iste%e%esine ra%en sor7u o-asna iter& *sa'as, 7+nl+k 9ayat yasann kutsal yerin-en ayran snr %r-e i9lal e-ile%e6ken, %21-e kolay'a i9lal e-ilir& :an al' B6ellii yerin-en anla3lr %21nin: Ma9ke%e kar%akar3k 4a6iyetteki i3>i konutlarnn ortasna yerle3tiril%i3tir& Ieiner Sta'9 bu ayrnt-a *a#ka1nn e4reninin ayr' bir B6elliini, P9ayat alann 9ukuk alann-an ayran snrn i9laliPni 7Br%ekte 9akl-r& Bura-aki yap MBbius 3eri-inin yaps-r elbette: Toplu%un yeraltna ini3i%i6-e yeterin'e ilerilere 7i-ersek, ken-i%i6i bir-enbire y+'e 4e soylu yasann ortasn-a buluru6& Bir alan-an Bb+r+ne 7e>ilen yer, ba3n-a ta9rik e-i'i bir 3e94anilikteki sra-an bir >a%a3r' ka-n% nBbet tuttuu bir kap-r& *ap' %11-e 9i>bir 3ey bil%e6, oysa bura-a ka-n bir t+r ileri 7Br+3e sa9iptir& *&1nn ken-isi onun bulun-uu o-aya rastlantyla, u6un 4e na#ile -ola3%alar-an sonra 7ir%i3 ol%asna ra%en, *&1nn sa#-il kurna6ln, 0an6 -iye bir %aran7o6u ara- ba9anesini -uy%a6-an 7elip ona u6un 6a%an-r 7el%esinin beklen-iini 9issettirir: *+>+k o-a-a 9epsin-en Bn'e bir -u4ar saatine ili3ti 7B6+& Gn1u 7Bsteriyor-u saat& P8'aba 0an6 a-n-a bir %aran7o6 oturuyor %u bura-aQP -iye sor-u& Bir leen-e >o'uk >a%a3r ykayan 4e kara 7B6leri 3l 3l parl-ayan bir ka-n, slak eliyle biti3ik o-ann a>k kapsn 7Bstererek PBuyrunVP -iye 'e4apla-&&& PBen bir %aran7o6 sor%u3tu%, 0an6 a-n-a biri,P -e-i *& P@4etP -iye 'e4apla- ka-n, Pl+t#en i>eri buyrunVP Belki sByleneni yap%aya'akt *&W a%a ka-n ona -oru yakla3t, elini kapnn

tok%ana u6atarak P8rkan6-an kilitle%e% 7erekiyor kapy& 8rtk ki%se salona 7ire%e6P -e-i&F Bura-aki -uru% Binbir 2e'e Masallar 1n-aki +nl+ olayn tpatp ayns-r: Iastlantyla bir yere 7irersini6 4e u6un 6a%an-r 7el%eni" & Ieiner Sta'9, *a#kas erotis'9er Myt9os, !rank#urt: !is'9er Terla7, 19=F, s& 3=& F, !ran6 *a#ka, T9e Trial, Ee( York: S'9o'ken, 19=4, s& 3F NT+rk>esi: Ca4a, >e4& *& Kipal, stanbul: :e%, 19=4& Bun-an sonraki b+t+n alntlar bu >e4iri-enO& ,GSTMGC@IE0)2)E MHST@A:@E E@SE@S 199 6in beklen-iini Brenirsini6& La%a3r' ka-nn para-oksal Bnbil7isinin o Pka-n se67isiP -enen 3eyle 9i>bir alakas yoktur " bu Bnbil7i basit bir ol7uya, ka-nn yasayla balants ol%asna -ayal-r& Yasa kar3sn-aki konu%u Bne%si6 bir %e%urunkin-en >ok -a9a Bne%li-irW *& %a9ke%e Bn+n-eki tutkulu konu3%as %+ste9'en bir %+-a9aleyle kesil-ikten bira6 sonra bunu ken-isi -e ke3#e-er: G an-a salonun ta bir u'un-an 7elen >lk +6erine konu3%asna ara 4er-i *& @lini 7B6lerine siper e-ip, sesin 7el-ii yere baktW >+nk+ 7+n 3 puslu 9a4aya ak%s bir renk 4eriyor, 7B6 ka%a3tryor-u& Ce%in salona 7ir%esi ken-isini 9ayli ra9ats6 et%i3 N>a%a3r'O ka-nn bulun-uu yer-en 7eliyor-u ses& 8%a 3i%-i su> ka-n-a %, -eil %i, anla3la%yor-u& *&1nn b+t+n 7Brebil-ii, bir a-a%n ka-% kapnn yan ba3n-a bir kB3eye sk3tr%3, ku'akla%aya >al3%asy-& 8%a ka-n -eil, a-a%- baranW a6n yay%3 ta4ana bakyor-u&= ,eki bu ka-nla Ma9ke%e arasn-aki ili3ki ne-irQ *a#ka1nn eserin-e, bir Ppsikolo5ik tipP olarak ka-n, Gtto Reinin7er1in anti"#e%i"nist i-eolo5isiyle b+t+n+yle uyu%lu-ur: *a-n -oru -+r+st bir benlii ol%ayan bir 4arlktr, etik bir ta4r takn%aktan a'i6-ir Netik 7erek>elerle -a4ranyor%u3 7ibi 7Br+n-++ 6a%anlar-a bile, eyle%lerin-en ala'a key#i 9esaplyor-urOW -oruluk boyutuna 9i>bir 3ekil-e ula3a%ayan bir 4arlktr NsByle-ikleri -+6 anla%-a -oru olsa bile, B6nel konu%u sonu'un-a yalan sBylerO& BByle bir 4arlk i>in, bir erkei ba3tan >kar%ak a%a'yla -uy7ulanyor%u3 7ibi yaptn sByle%ek yet%e6, >+nk+ sorun bu taklit %askesinin ar-n-a 9i>bir 3ey&&& ka-nn tB6+n+ olu3turan belli bir ta%a9kSr, kirli keyi#ten ba3ka 9i>bir 3ey ol%a%as-r& BByle bir ka-n i%7esi kar3sn-a, *a#ka bil-ik ele3tirel"#e%inist ayartya Nbu 3a9siyetin B67+l toplu%sal ko3ullarn i-eolo5ik +r+n+ ol-uunu 7Bster%eW onunla bir ba3ka tip ka-nln ana 9atlar arasn-a kar3tlklar kur%a ayartsnaO kapl%a6& *a#ka, >ok -a9a alt+st e-i'i bir 5est yaparak bir Ppsikolo5ik tipP olarak ka-na -air bu Reinin7er'i portreyi b+t+n+yle kabul e-er, a%a onu i3itil%e-ik, e3i 7Br+l%e-ik bir yere, yasann yerine oturtur& Sta'91n -a i3aret ettii 7ibi, *a#ka1nn te%el i3le%i bu-ur belki -e: ka-ns PtB6P NPpsikolo5ik tipPO ile yasann yeri arasn-aki bu ksa -e4re& M+ste9'en bir 9ayatiyetle lekelenen yasann ken-isi "ki 7ele" =&8&7&y&, s& 4 & 2?? Y8MJ* B8*M8* neksel olarak katks6, nBtr bir e4rensellik -iye 7Br+l+r" key#in n+#u6 ettii 9etero5en, tutars6 bir bri'ola7e1% B6elliklerine b+r+n+r& MHST@A:@E Y8S8 *a#ka1nn e4renin-e, Ma9ke%e "9er 3ey-en Bn'e" bi>i%sel anla%-a, yasas6-r: Sanki sebeplerle sonu>lar arasn-aki Pnor%alP ili3kiler 6in'iri askya, parante6e aln%3tr& Ma9ke%e1nin i3leyi3 tar6n %antki %u9ake%eyle belirle%eye yBnelik b+t+n 7iri3i%ler pe3inen ba3ars6la %a9k[%-urlar& *&1nn -ikkat >ektii b+t+n kar3tlklar Nyar7>larn B#kesi ile sralar-a oturan 9alkn 7+l+3+ arasn-akiW 9alkn ne3eli sa yan ile 'i--i sol yan arasn-aki kar3tlklarO taktiklerini onlar

+6erine bina et%eye >al3t an-a #os >karW *&1nn 4er-ii basit bir 'e4aptan sonra 9alk ka9ka9alarla 7+ler: NSor7u Yar7', -e#terin yapraklarn kar3trp otoriter bir 9a4aylaO P@4ler-e boya'lk yapyorsunu6 Byle %iQP -iye sor-u& PAayr,P -e-i *& PB+y+k bir banka-a birin'i 3e#i%&P Aani bu 'e4ab sa tara#takiler arasn-a Bylesine i>ten bir 7+l+3%eye yol a>t ki, *& -a 7+l-+ ken-ini tuta%ayarak& @llerini -i6lerine -aya%3lar, sanki inat> bir Bks+r+k nBbetine yakalan%3 7ibi sar"sla sarsla 7+l+yorlar-&9 Bu tutars6ln Bb+r, po6iti# yan, keyi#tir elbette: *eyi#, *&1nn konu3%as aleni bir 'insel birle3%e e-i%iyle kesil-iin-e a>k>a ortaya #3krr& 83r aleni ol-uu i>in al7lan%as 6or olan N*& olan biteni 7Brebil%ek i>in Pelini 7B6lerine siper et%ekP 6orun-a kalrO bu e-i%, tra4%atik 7er>ein #3kr- Sna kar3lk 7elirW *&1nn 9atas bu %+ste9'en kar7a3a ile Ma9ke%e arasn-aki -ayan3%ay i9%al et%esin-en kaynaklanr& G 9erkesin tela3la yeni-en -+6eni kur%aya >al3a'an 4e ra9ats6 e-i'i >i#tin -3ar atla'an 6anne-er& 8%a salonun Bb+r yanna seirttiin-e, kalabalk yolunu kapatr& Biri arkasn-an u6anp kolunu tutar " bu nokta-a, oyun bit%i3tir: *a#as kar3an *& konu3%asn bir -a9a toparlaya%a6W elin-en bir 3ey 7el%e%esine B#kelenerek salonu terk e-er& *&1nn Bl+%'+l 9atas Ma9ke%e1ye, yasann Dteki1sine tutarl bir %u9ake%e yoluyla ula3labilen 9o%o5en bir 4arlk%3 7ibi 9itap et" 9&8&7&y&, s& 4?& ,GSTMGC@IE02E MHST@A:@E E@SE@S 2?1 %esiy-i, oysa Ma9ke%e ona an'ak 3a3knlk e%areleriyle kar3k %+ste9'en bir 7+l+3le kar3lk 4erebilir& *sa'as *&, Ma9ke%e1-en eyle% N9ukuki eyle%ler, kararlarO bekler, a%a bunun yerine bir e-i% Naleni bir >i#tle3%eO ile kar3la3r& *a#ka1nn P9ayat alann 9ukuki alan-an ayran snrn bu 3ekil-e i9lal e-il%esiPne olan -uyarll Ya9u-iliine bal-r: Ya9u-i -ini bu alanlarn en ra-ikal bi>i%-e birbirlerin-en ayrl-klar uraa kar3lk 7el%ekte-ir& Ca9a Bn'eki b+t+n -inler-e, N%esela tBrensel or5iler bi>i%in-eO kutsal key#e ait bir yerle, bir alanla kar3la3r6, oysa Ya9u-ilikte kutsal alan b+t+n 9ayatiyet i6lerin-en arn-rl%3 4e 'anl tB6 Ba9a1nn yasasnn Bl+ la#6na tabi kln%3tr& *a#ka te4ar+s ettii -inin ayr%larn i9lal e-erek, 9ukuki alan bir ke6 -a9a keyi# seline boar& Bu ne-enle -e *a#ka1nn e4reni Bn'elikle s+pere7onun e4reni-ir& Si%7esel yasann Dteki1si olarak Dteki Bl%+3 ol%ann -a Btesin-e N!reu-1un r+yasn-aki korkun> 3a9siyet 7ibiO Bl-++n+ bile bil%e6W key#in 'anl tB6+ne b+t+n+yle -uyars6 ol-uu i>in bile%e6 bunu& S+pere7o ise ta% tersine, .a'/ues"8lain Miller1e 7Bre Po 6a%an-an bu7+ne 7elen s+pere7onun -a tanklk ettii 7ibi, Dteki1nin 9en+6 Bl%e-ii bir 6a%an-an yola >kanP bir yasa para-oksu sun%akta-r& S+pere7onun P*ey#ini >karVP buyruu, Bl+ yasann %+ste9'en s+pere7o #i7+r+ne >e4ril%esi, 9u6ursu6 e-i'i bir -eneyi%i 7etirir beraberin-e: Bir-enbire bir -akika Bn'e Bl+ bir la#6 san-%6 3eyin asln-a 'anl ol-uunu, soluk alp 4er-iini, nab6nn attn #ark e-eri6& 8liens #il%in-en ksa bir sa9neyi 9atrlayal%& *a9ra%anlar%6 ta3 -u4arlar sa> belikleri 7ibi k4r%l u6un bir t+nel-en 7e>%ekte-irler& Bir-en belikler k%l-ayp, yap3 yap3 bir s4 sal7la%aya ba3lar, ta3la3%3 'eset tekrar 'anlan%3tr& Ce%ek ki Bl+, bi>i%sel la#6n, bir asalak ya -a 4a%pir 7ibi, 'anl, -iri 7+'+ e%-ii o bil-ik Pyaban'la3%aP %eta#orunu tersine >e4ir%e%i6 7erekiyor& :anl B6neler artk Bl+ bir Br+%'ek ann tutsaklar olarak 7Br+le%e6& Yasann Bl+, bi>i%sel karakteri artk B67+rl++%+6+n ol%a6sa ol%a6 9aline 7elirW 7er>ek totaliter te9like an'ak yasa artk Bl+ kal%ak iste-iin-e ba3 7Bsterir&

G 9al-e %11in sonu'u, -oruluun -oru bir yan ol%a--r& Yasann 9er yetkisi bir suret stat+s+n-e-irW yasa -oru ol%aks6n 6orunlu-ur, %V1-eki ra9ibin sB6leriyle, P9er 3eyi -oru kabul et%ek 6orunlu -eil-irW sa-e'e onu 6orunlu kabul et%ek 7erekir&P *&1nn >a" 2?2 8MJ* B8*M8* %a3r' ka-nla kar3la3%as buna, >ounlukla sessi6'e 7e>i3tirilen Bb+r y+6+ ekler: Yasa -orulukta te%ellen%e-iine 7Bre, keyi#le -olu-ur& Eiteki% %1 4e %2, eksikliin iki tar6n te%sil e-erek birbirlerini ta%a%larlar: Ta%a%lan%a%3lk eksiklii 4e tutars6lk eksiklii& Yasann Dteki1si ta%a%lan%a%3 7Br+n+r %1Me& *albin-e belli bir bo3luk 4ar-rW yasann son kapsna asla ula3a%ay6& *a#ka1nn Pna%e4'u-iyetin ya6arP olarak yoru%lan%as, yani *a#ka e4reninin ne7ati# teolo5i-en 9areketle na%e4'ut bir Tanrnn %erke6-eki bo3luu etra#n-a kBrle%esine -Bn+p -uran >l7n bir b+rokratik %ekani6%a olarak okun%as, an'ak rn8e at#la %+%k+n-+r& Gysa %21-e, yasann Dteki1si ta% tersine tutars6 7Br+n+r: Gn-a 9i>bir 3ey eksik -eil-ir, a%a buna ra%en yine -e Pb+t+nP -eil-ir, tutars6 bir bri"'ola7e, key#in tesa-+#i %antn i6leyen bir topla%a olarak kalr& *a#ka1nn P%e4'u-iyetin ya6arP ol-uu i%7esi -e bura-an 7elir "peki neyin %e4'u-iyeti-ir buQ Ta% -a keyi# bolluu ol-uu i>in 9i>bir 3eyin eksik ol%a- kBr bir %ekani6%ann %e4'u-iyeti-ir& Mo-ern e-ebiyat Pokunaks6P olarak nitelenebilirse eer, o 6a%an *a#ka bu B6ellii .a%es .oy'e1-an #arkl bir bi>i%-e Brnekliyor -e%ektir& !inne7ans Rake Pokunaks6P bir kitaptr 3+p9esi6W onu sra-an bir P7er>ek>iP ro%an oku-uu%u6 7ibi okuya%ay6& Metni takip e-ebil%ek i>in, bir t+r Poku%a kla4u6uPna, ar- arkas kesil%eyen 3i#reli an3tr%alar a i>in-e yolu%u6u 7Brebil%e%i6i salayan bir te#sire i9tiya'%6 4ar-r& 8%a bu Pokunaks6lkP ta% -a biti%si6 bir oku%a, yoru%la%a s+re'ine -a4et i3le4i 7Br+r N.oy'e1un !inne7ans Rake1le e-ebiyat bili%'ilerini en a6n-an Bn+%+6-eki -Brt y+6 yl boyun'a %e37ul et%eyi u%-uu yolun-aki 3akasn 9atrlayal%O& Gnunla kyaslan-n-a, Ca4a 7ayet PokunaklP-r& AikSyenin ana 9atlar yeterin'e a>ktr& *a#ka1nn B6l+ 4e -illere -estan arlkta bir +slubu 4ar-r& 8%a ta% -a bu PokunakllkP, a3r te39ir e-il%i3 karakteri y+6+n-en, ra-ikal bir opaklk yaratr 4e 9er t+rl+ yoru% -ene%esini ketler& *a#ka1nn %etni yap3 yap3 bir keyi# #a6lalyla, anla%lan-r%a >abalarn 7eri p+sk+rten p9tla3%3, -a%7alan%3 bir anla%lan-r%a 6in'iri-ir a-eta& ,GSTMGC@IE0XE MHST@A:@E E@SE@S 2?3 SH,@I@2G LG* B0I *a#ka1nn ro%anlarn-a tas4ir e-ilen b+rokrasi "kBrle%esine 9areket e-en 4e -ayanl%a6 bir Pakl-3P su>luluk 9issi yaratan b+t+n+yle i3e yara%a6, #u6uli bil7iler-en %ey-ana 7elen -e4asa %ekani6%a"s+pere7oya ait bir bil7i N0a'an1n %ate%atiksel si%7eleriyle sBylersek, S2O i3le4i 7Br+r& Bu ken-iliin-en ka4ray3%6a aykr -+3er& S+pere7o ile 0a'an' ana"7Bsteren S arasn-aki ba ka-ar bari6 bir 3ey ola%a6%3 7ibi 7Br+n+r& S+pere7o, sr# ken-i sB6'ele%e s+re'ine yaslanan 4e ba3ka bir 7erek>e 7Bster%e-en itaat talep e-en Pakl-3P buyruun %o-eli -eil %i-irQ 2el7el-i% 0a'an' teori bu ken-iliin-en se67iye kar3 >kar: S ile S2 arasn-aki, yani ana"7Bsteren ile bil7i 6in'iri arasn-aki kar3tlk, e7o"i-eali NPbirle3tiri'i B6ellikP, si%7esel B6-e3le3%e noktasO ile s+pere7o arasn-aki kar3tlkla Brt+3+n S+pere7o S21nin tara#na -+3erW bil7i 6in'irinin bir par>as-r, bu par>ann en sa# 6u9ur et%e bi>i%i -e Pakl-3 su>luluk 9issiP -e-ii%i6 3ey-ir& Ee-en ol-uunu bil%eksi6in, yap%a-%6-an e%in ol-uu%u6 e-i%lerin sonu'u olarak su>luluk 9isse-eri6& Bu para-oksun !reu-'u >B6+%+, tabii ki, bu 9issin sala% 7erek>eleri ol-uu-ur: Bastrl%3 bilin>-3 ar6ular%6 y+6+n-en su>luluk 9isse-eri6& Bilin>li e7o%u6 bunlar 9akkn-a bir 3ey bil%e6

Nbil%ek iste%e6O, a%a s+pere7o P9er 3eyi 7Br+r 4e bilirP 4e bu y+6-en -e #arkn-a bile ol%a- ar6ularn-an Bt+r+ B6neyi soru%lu tutar: PS+pere7o, bilin>-3 i- 9akkn-a e7o-an -a9a #a6la 3ey biliyor-u&P1? Ce%ek ki bilin>-3nn 4a93i, 7ayri %e3ru -+rt+lerle -olu bir t+r Pre6er4P ol-uu 3eklin-eki bil-ik ka4ray3 bir yana brak%a%6 7erekiyor: Bilin>-3 ayn 6a%an-a Ninsann i>in-en PBn'elikleP -e%ek bile 7eliyorO tra4%atik, a'%as6, kaprisli, Panla3l%a6P 4e Pakl-3P bir yasa %etninin par>alar-r, bir -i6i yasak 4e buyruktur -a& Ba3ka bir -eyi3le, Pnor%al bir insann, yaln6'a inan-n-an >ok -a9a a9laks6 ol%ayp ayn 6a%an-a bil-iin-en >ok -a9a a9lakl ol-uu 1?& Si7%un- !reu-, PT9e @7o an- t9e i-P, S@, '& 19, s& 51W T+rk>esi: Aa6 lkesinin Dtesin-e " Ben 4e -, >e4& 8& Babaolu, stanbul: Metis, 2??1& !reu-1un P@7o 4e -P ba3lnn en 9o3 yan, bu ya6nn asl teorik yeniliini i>eren +>+n'+ 'ana"l' ka4ra% -3ar-a brak%as-r: Ba3lk P@7o 4e -1le li3kileri Bak%n-an S+pere7oP ol%aly-& 2?4 Y8MJ* B8*M8* 3eklin-e, para-oksal bir Bner%e-eP bulun%a%6 7erekir&11 8-eta bir -il s+r>%esinin +r+n+y%+3 7ibi 7Br+nen 4e @7o ile --e aktarlan '+%leye -+3+len notta bile unutul%u3 olan, inan>la bil7i arasn-aki bu ayr% ta% olarak ne anla%a 7elirQ !reu- sB6 konusu notta ayn Bner%eyi, Pasln-a basit>e insan -oasnn 7erek iyi-e, 7erekse kBt+-e ken-i inan-n-an N7laubtO, yan *en-i bilin>li al7la%asyla bil-iin-en >ok -a9a ileri 7i-ebile'eini anlat%akta-r,P -iyerek i#a-e e-er&12 0a'an bi6e, bir an belirip 9e%en unutulan bu t+r ayr%lara >ok -ikkat et%e%i6 7erektiini Bret%i3tir, >+nk+ !reu-1un en 'an al' #ikirlerine, bi66at ken-isinin -e b+t+n boyutlarn ka4raya%a- #ikirlerine bunlar sayesin-e ula3abiliri6 N0a'an1n e7o"i-eali ile i-eal e7o arasn-aki ben6er bir Ps+r>%e +r+n+P ayr%-an neler >karabil-iini 9atrlayal%&O nan> ile bil7i arasn-aki bu 7e>i'i ayr%n Bne%i ne-ir pekiQ Son ta9lil-e, bu soruya sa-e'e tek bir 'e4ap 4erilebilir: @er insan Nbilin>li olarakO inan-n-an -a9a a9laks6 4e Nbilin>li olarakO bil-iin-en -a9a a9lakl ise, ba3ka bir -eyi3le, i-le N7ayri %e3ru -+rt+lerleO kur-uu bir ili3ki bir inan> Ninan%a%aO ili3kisi, s+pere7oyla Nonun tra4%atik yasak 4e e%irleriyleO kur-uu ili3ki -e bir bil7i Nsi6likO, yani 'e9alet ili3kisi ise, o 6a%an 3u sonu'a 4ar%a%6 7erek%e6 %i: i- ken-i i>in-e 6aten bilin>-3, bastrl%3 inan>lar-an ibaretken, s+pere7o bilin>-3 bir bil7i-en, B6nenin bil%e-ii para-oksal bir bil7i-en ibarettir& 2Br-++%+6 7ibi, !reu-1un ken-isi s+pere7oya bir t+r bil7i %ua%elesi yapar NPs+pere7o, bilin>-3 i- 9akkn-a e7o-an -a9a #a6lasn biliyor-uPO& ,eki a%a bu bil7iyi elle tutulur bi>i%-e nere-e ka4rayabiliri6, bu bil7i "-eyi% yerin-eyse" %a--i, -3sal bir 4arolu3u nere-e el-e e-erQ PAer 3eyi 7Bren 4e bilenP bu #ailin 7er>ek i>in-e, P-+3+n'eleri%i6i okuyabilenP ali%i%utlak 6ali%in 3a9sn-a 'isi%le3tii paranoya-a& konusun-a ise, 0a'an1n -inleyi'ilerine yBnelttii +nl+ %ey-an oku%ay, onlar-an ken-isine, ken-i Bl+%s+6l++ne, Tanr1ya bilin>-3 olarak inan%ayan tek bir ki3i 7Bster%elerini isteyi3ini 9atrla%a%6 yeterli-ir& 0a'an1a 7Bre, atei6%in, tanrtan%a6ln -oru #or%+l+ 3u-ur: PTanr bilin>-3 -r&P Bi6ati9i -ile ait olan te%el bir inan> "Dteki1nin te%el-e tutarl ol-uuna -uyulan inan>" sB6 konusu-ur& Sr# konu3arak bile, anla%%6n 7arantBr+ olarak b+y+k Dteki1nin 4arln 4ar" il& 8&7&y&, s& 52& 12& 8&7&y& ,GSTMGC@IE0XE MHST@A:@E E@SE@S 2?5 sayar6& @n kl krk yaran analitik #else#e-e bile, bu te%el inan>, Co"nal- Ca4i-son1% ba3arl ileti3i%in ko3ulu olarak 7Br-++ Piyi niyet ilkesiP bi>i%ine b+r+nerek korunur&13 Pyi niyet ilkesiPni

#iilen bir kenara atabile'ek, yani si%7esel -+6enin b+y+k Dteki1siyle kur-uu ili3ki te%el bir inan>s6lkla karakteri6e olan tek B6ne, psikotiktir, %esela etra#n-aki si%7esel anla% an-a kBt+ 4e 6ali% birinin sa9neye koy-uu bir ko%plo 7Bren bir paranoyaktr& 13& Bk6& Conal- Ca4i-son, PMental @4entsP, @ssays on 8'tions an- @4ents i>in-e, Ee( York: GM#orJni4ersity ,ress, 19=?& Bi>i%sel Ce%okrasi 4e Au6ursu6luklar Bir !anta6i @tiine Coru !8ET8< M@*`E)E)E A0800@I ,atri'ia Ai79s%it91in ksa 9ikSyesi PCeliliin @sasP, P9ay4an %e6arlP %oti#i +6erine yapl%3 bir >e3itle%e 7ibi okunabilir& :9ris"top9er Ra77oner1n kars ,enolope1un e4'il 9ay4anlarna patolo5ik bir ball 4ar-r: @4in arkasn-aki ba9>e-e, Bl%+3 b+t+n ke-i 4e kBpeklerini i>leri -ol-urul%u3 bir 9al-e ser7ile%ekte-ir& Bu a'ayiplii 9aber alan 7a6ete'iler ka-n 9akkn-a bir ya6 ya6abil%ek 4e tabii ki ba9>enin #otora#larn >ekebil%ek i>in ka-na 6iyaret ba34urusun-a bulunurlar& :9ristop9er e4inin %a9re%iyetinin bu 3ekil-e bo6ul%asna 3i--etle kar3 >karW a%a en sonun-a karsnn kararn kabul et%ek 6orun-a kaln'a, a'%as6 bir intika% tasarlar& 2i6li 7i6li eski se47ilisi 0ouise1in bal%u%un-an bir 9eykelini yapar 4e 9eykeli ba9>enin ortasn-aki ta3tan bir bankn +6erine yerle3tirir& @rtesi saba9 ,enelope 7a6ete'ileri ba9>e-e 7e6-irirken 0ouise1in 9eykelini 7Br+n'e kalp kri6i 7e>irir N:9ris1in ken-isini 9i>bir 6a%an se4%e-iini, tek 7er>ek a3knn 0ouise ol-uunu 7ayet iyi bil%ekte-irO& *a-n 9astaneye kal-rl-ktan sonra :9ris e4-e yaln6 kalr& @rtesi saba9 ba9>e-e Dl+ bulunur " se47ili 0ouise1inin ku'an-a bir ta3bebek 7ibi kaskat yat%akta-r& Bu 9ikSyenin etra#n-a -Bn-++ #anta6i :9ris1e -eil, ,enelope1a aittir 3+p9esi6: Ba9>e %ekSn, i>i -ol-urul%u3 e4'il 9ay4anlar-an olu3an #anta6i e4reni, ,enelope1un e4liliinin ni9ai ba3ars6ln %askele%ek i>in kullan- bir kur7u-ur& :9ristop9er1n -a4ran3nn -+3+n'esi6 a'%as6l, bu #anta6i %ekSnna ta% -a -3ta tutul%as 7ereken nesneyi, yani %e4'u-iyetiyle BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I) 2?F #anta6iyi para%par>a e-en nesneyi koy%asn-an 7elir: :9ris ile ,enelope arasn-aki 'insel ili3kinin ba3ars6ln 'isi%le3tiren Dteki *a-n #i7+r+-+r bu nesne& :9ristop9er1n bu -a4ran3nn sonu'u, tabii ki ,enelope1un >Bk%esi-ir: *a-nn b+t+n ar6u ekono%isi bo6ulur, ki3iliine tutarllk ka6an-ran -ayanak, 9ayatn Panla%lP ya3a%asn salayan koor-inatlar >er>e4esi elin-en alnr& Bu, 7+na9n tek olas psikanalitik tan%-r belki -e: Dtekinin #anta6i %ekSnna 6orla 7irip P9ayallerini %a94et%ekP& :9ristop9er1n son eyle%i -e i3te bu y+6-en kesinlikle etik bir eyle%-ir, yani se47ilisinin 9eykelini karsnn #anta6i %ekSnna yerle3tirerek, ken-isine -e 0ouise1in 9eykelinin yann-a bir yer a>%3tr& Yapt -+3+n'esi6lik onu oyunu bir t+r nesnel %esa#e-en kontrol e-en bir %anip+latBr konu%una yerle3tir%e6, >+nk+ %anipule ettii %ekSn i>in-e iste%e-en ken-ine -e bir yer belirler& Colaysyla, 7eriye yapla'ak tek 3ey kal%3tr, o -a ken-i eseri olan resi%-eki yerini al%ak, on-aki bo3luu ken-i be-eniyle -ol-ur%aktrW -eyi% yerin-eyse, bunun be-elini ayniyle "Bl+%+yle" B-e%esi 7erekiyor-un Bu, 0a'an1n son kerte-e tek sa9i'i eyle%in inti9ar ol-uunu sBylerken ne kastettiini netle3tir%e%i6e yar-%' olur belki -e& MaM Gp9uls1+n, Step9an <44ei71in ayn a-l ksa 9ikSyesin-en uyarla- Me>9ul Bir *a-nn Mektubu #il%in-e -e ayn t+r-en etik bir inti9arla kar3la3r6& !il%-e Tiyanal bir piyanistin 9ikSyesi anlatlrW ta% bir 6e4k a-a% olan piyanist bir ak3a% e4ine 7e> saatler-e -Bn+p u3ana ba4ullarn 96la 9a6rla%asn e%re-er, ertesi saba9 erken saatler-e 3e9ri terk e-e'ektir& Bir -+elloya -a4et e-il%i3tir, a%a 9er 6a%anki 7ibi ka>%a niyetin-e-ir& J3ak ba4ullarla ura3rken,

piyanist %asasn-a %e>9ul bir ka-n-an 7el%i3, ona ya6l%3 bir %ektup bulur, %ektubu oku%aya ba3lar& *en-isini se4%i3 bir ka-nn tra5ik itira# 4ar-r %ektupta, piyanist #arkn-a ol%aks6n ka-nn 9ayatn-a %erke6i bir rol oyna%3tr& *a-nn ona 9ayranl -a9a er7enlik ya3larn-a ba3la%3tr, a%a o ka-nn a3kn >o'uksu bir se47i 7B6+yle 7Br%+3t+rW ka-n -a9a sonra ona yakla3abil%ek i>in bir #ille -e5oie rol+ yap%3, a%a a-a% onun eski a3k ol-uunu bile #ark e-e%e%i3tir " ona 7Bre ka-n ta4la- bir s+r+ ka-n arasn-a bir tanesin-en ibarettir& *a-n a-a%la bir ili3kiye 7ir%i3, 9a%ile kal%3, >o'uu ra9ibelerin 7B6eti%ine e%anet e-ip inti9ar et%i3tir, o %ektubunu okurken, ken-isi >oktan Bl%+3 ola'aktr& Mektup pi" 2?= Y8MJ* B8*M8* yanisti o ka-ar sarsar ki u3ana 9a6rla- ba4ullar bo3alt%asn sByler: Bunun kesinlikle Bl+%+ -e%ek ola'an bil-ii 9al-e, -+elloya 7i-e'ektir& Bura-a #il% ile <(ei71% 9ikSyesi arasn-aki #ark B6ellikle il7in>tirW #il%in +st+nl++n+ -orulayan N4e Aolly(oo-1un e-ebi 3a9eserleri 9ep Pbayala3tr-P kli3esini >+r+tenO bir #arktr bu& AikSye-e, piyanist %ektubu alr, okur 4e ka-n >ok belli belirsi6 anlarla 9atrlar " ka-n onun i>in 9i>bir 3ey i#a-e et%iyor-ur& C+ello -a4eti 4e piyanistin bunun inti9ar ola'an bile bile kabul et%esi 9ikSyesinin ta%a% #il%in ila4esi-ir& *a9ra%ann ni9ai 5esti etik bir bak3 a>syla son -ere'e tutarl-r: Ba3ka bir ki3inin e4renin-e oyna%3 ol-uu 'an al' rol+n 4e ne-en ol%u3 olabile'ei -ayanl%a6 a'nn #arkna 4ar-ktan sonra, bu 7+na9 ba3latabil%esinin tek yolu inti9ar et%ektir&1 Sy-ney ,olla'k1n 7erili% #il%i Yaku6a ayn %oti# +6erin-e bir ba3ka >e3itle%e sunar: Bura-a ba3lat' -a4ran3 -oru-an -oruya inti9ar -eil, say7 ne-eniyle yaplan bir #e-a tBreni-ir& Iobert Mit'9u%, erkek kar-e3iyle birlikte ya3ayan 7+6el .apon ka-na S3k olan 8%erikal bir -etekti# rol+n -e-ir& *a-nn se47ilisi ol-uktan ksa bir s+re sonra, ka-nn kar-e3i rol+ yapan a-a%n asln-a onun ko'as ol-uunu Brenir, a-a% kar-e3 rol+n+ Mit'9u%1% yar-%na i9tiya' ol-uu 4e Mit'9u%1% ar6usunu tat%in et%esi en7ellenirse onun -esteini kaybet%ekten korktuu i>in oyna%3tr& Mit'9u% -+3+n'esi6'e a3knn ne-en ol%u3 olabile'ei a' 4e a3alan%ay #ark e-in'e ko'a-an .apon 7eleneklerine uy7un bir bi>i%-e B6+r -iler: *+>+k par%ann +st bou%unu kesip bir %en-ile sararak ko'aya 4erir& Mit'9u% bu 5estle .apon etik ko-unu beni%se-iini i3aret et%i3 ol%a6W .apon e4reni ona 9er 6a%anki ka-ar yaban'-r 9SlS& Bu 1& Ait'9'o'k1un Y+kseklik *orkusu1n-a bira6 ben6er bir -uru%la kar3la3r6: Bura-a ka9ra%an N.a%es Ste(artO ka-n 7Br%e6-en 7el%e%esine, 9atta aksine, onu taknt 9aline 7etir%esine ra%en, onun perspekti#ini 9i> 9esaba kat%a6 " ka-n onun i>in onun #anta6i >er>e4esine 7ir-ii s+re'e Bne%li-ir& Gnu 7er>ekten se4en .u-y1nin onun se47isini ka6anabil%esinin tek yolu, onun #anta6isine uy%ak, Bl+ bir ka-n bi>i%ine b+r+n%ektir& Ste44art ile kaba, k6l sa>l .u-y olarak *i% Eo4ak arasn-aki ilk kar3la3%a-an sonraki 7e>%i3e"-Bn+3 sa9nesinin bu ka-ar alt+st e-i'i ol%asnn ne-eni -e bu-ur: *sa bir an i>in, ka-nn erkein ko3ulsu6, Bl+%'+l a3kn 'isi%le3tir%enin be-eli olarak katlan%ak 6orun-a kal- sonsu6 strab 7Br+r+6& BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I) 2?9 5est sa-e'e, Btekinin si%7esel e4renini -+3+n'esi6'e i9%al e-erek yol a>t korkun> a3alan%a 4e a' i>in -uy-uu pi3%anl i#a-e e-er& Belki -e bunu psikanalitik etiin bir -+sturu, 0a'an1n +nl+ Par6un-an 4a67e>%eP -+sturunun bir t+r B6neleraras ila4esi 9aline 7etir%eyi 7B6e alabiliri6: Dtekinin #anta6i %ekSnn 9er9an7i bir bi>i%-e i9lal et%ekten %+%k+n ol-uun'a ka>n, yani Btekinin Ptikel %utlaPna, ken-i anla% e4renini %utlak

bir bi>i%-e ken-ine B67+ bir yol-an -+6enleyi3ine %+%k+n ol-uun'a say7 7Bster& BByle bir etik ne i%7esel-ir N%esele ko%3u%u6u ken-i%i6%i3 7ibi, bi6e ben6e-ii s+re'e, yani on-a ken-i%i6e -air bir i%7e 7Br-++%+6 s+re'e se4%e %eselesi -eil-irO ne -e si%7esel N%esele, Btekine, si%7esel B6-e3le3%esinin, bi6i%le ayn si%7esel 'e%aate ait ol%asnn "bi6 bu 'e%aati %+%k+n olan en 7eni3 anla%-a tasarlasak 4e Pbir insan olarakP ona -uy-uu%u6 say7y korusak bile" ona 4er-ii 9aysiyetten -olay say7 7Bster%e %eselesi -e -eil-irO& Dtekine bir Pki3iP ol%a 9aysiyetini 4eren 3ey 9er9an7i bir e4rensel"si%7esel B6ellik -eil, ta% -a onun P%utlak bi>i%-e tikelP olan yan, #anta6isi, asla payla3a%aya'a%6-an e%in ol-uu%u6 par>as-r& *ant1n teri%leriyle sBylersek: Btekine 9er biri%i6in i>in-e bulunan e4rensel bir yasa-an -olay -eil, ni9ai Ppatolo5ikP >ekir-ein-en -olay, 9er biri%i6in P-+nya%6P %utlak Bl>+-e tikel bir bi>i%-e P9ayal et%e%i6-enP, key#i%i6i bByle tikel bir bi>i%-e Br7+tle%e%i6-en -olay say7 7Bsteriri6& yi a%a psikanali6 i3le%inin a%a', ta% -a anali6 e-ilen ki3inin te%el #anta6isinin te%ellerini sars%ak, yani B6nenin Nsi%7eselO 7er>ekliinin son -ayana konu%un-aki te%el #anta6isine kar3 bir t+r %esa#e ka6an%asn salayan PB6nel %a9ru%iyetiP yarat%ak -eil %i-irQ G 9al-e psikanali6 i3le%inin ken-isi, in'elikli, -e%ek ki >ok -a9a a'%as6 bir a3ala%a yBnte%i, B6nenin ayaklarnn altn-aki 6e%ini >ek%e, onu b+t+n key#inin onlar etra#n-a kristali6e ol-uu o Pila9i ayrntlarn ni9ai 9+k+%s+6l++n+ 7Br%eye 6orla%a yBnte%i -eil %i-irQ Si%7esel -+6en-eki bir kusuru, bir tutars6l %askeleyen bir Pyalan'ktan inan%aP olarak #anta6i, 9er 6a%an tikel-ir " ti"kellii %utlaktr, P-olay%aP -irenir, -a9a b+y+k, e4rensel, si%7esel bir %e'rann par>as 9aline 7etirile%e6& Bu ne-enle Btekinin #anta6isinin 9aysiyetini, an'ak ken-i%i6inkine kar3 belli bir %esa#e taknarak, #anta6inin ni9ai olu%salln ya3antlayarak, onu 9erkesin ken" 21? Y8MJ* B8*M8* -ine B67+ bir tar6-a ken-i ar6usunun >k%a6n 7i6le%e bi>i%i olarak ka4rayarak anlayabiliri6& , 0B@I80<ME L)*M8<) Ii'9ar- Iorty Glu%sallk, ironi 4e Cayan3%a a-l kitabn-a ayn sorunu 3u soruyu 'e4apla%aya >al3arak ele alr: @4rensel"akl' te%ellerinin ba3ars6ln-an sonra nasl, ne +6erine liberal" -e%okratik bir etik kurabiliri6Q2 Iorty1ye 7Bre, bu7+n 8y-nlan%a1nn insan 9ak 4e B67+rl+klerini, tari9sel s+re'in ra-ikal olu%salln-an %ua# a3kn bir -ayanak Ninsann P-oal 9aklarP, e4rensel akl, 4b&O +6erine, tari9sel s+re'i yBnlen-ire'ek "bir t+r *ant> -+6enleyi'i #ikir niteliin-e" bir i-eal N%esela Aaber%as1n kstla%as6 ileti3i% i-ealiO +6erine oturt%a >abalarnn ni9ai >Bk+3+ne tanklk et%ekteyi6-ir& Glaylarn tari9sel 7i-i3at bile artk -enetleyi'i bir +st"anlat tara#n-an tekil bir s+re> olarak ka4rana%a6 NMarksistlerin sn# %+'a-elesi tari9i olarak tari9 anlats artk 7e>erli -eil-irO& Tari9 9er 6a%an 7eriye -oru yeni-en ya6l%akta-r, 9er yeni anlat perspekti#i 7e>%i3i yeni-en yaplan-rr, anla%n -ei3tirirW #arkl anlatsal si%7e"selle3tir%eleri koor-ine e-ip b+t+nle3tir%enin %+%k+n ola'a nBtr bir konu% beni%se%ek Bnsel olarak i%kSns6-r& G 6a%an a>k>a an"ti"-e%okratik, rk>, 4b& olanlar -a -a9il b+t+n etik pro5elerin "bunlar-an birine an'ak olu%sal olan belli bir anlat perspekti#ini beni%seyerek Bn'elik 4erebile'ei%i6 yeterin'e a>k ol-uuna 7Bre, yani bunlar-an biri le9ine 7etirilebile'ek 9er sa4 tan% 7erei -Bn7+sel ola'ana, pe3inen ken-i bak3 a>sn Bn7erektire'eine 7Bre" son kerte-e e3-eer ol-uklar 3eklin-eki ka>nl%a6 sonu'a ula3%a6 %y6Q PMeta#i6ik>iPye kar3t olarak, teri%e Iorty1nin 4er-ii anla%-a PironistPe uy7un etik ta4r ne olur-uQ NP1ronist1 teri%ini, ken-i ken-isinin en %erke6i inan> 4e ar6ularnn olu%sallyla y+6 y+6e 7elebilen ki3iyi a-lan-r%ak i>in kullanyoru%&PO3 2& Ii'9ar- Iorty, :ontin7en'y, )rony an- Soli-arity, Ee( York: :a%bri-7e Jni4ersity ,ress, 19=9

NT+rk>esi: Glu%sallk, roni 4e Cayan3%a, >e4& M& *+>+k"8& T+rker, stanbul: 8yrnt, 1995& *+>+k -ei3ikliklerle b+t+n alntlar bu >e4iri-en aln-O& 3& 8&7&y&, s& M4& BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I) 211 Meta#i6ik>i Bb+r insanlarn a9laki a>-an anla%l boyutunun onlarn -a9a 7eni3 bir ortak 7+>le "Brnein rasyonellik, Tanr, 9akikat ya -a tari9" ili3kileri ol-uunu kabul et%esine kar3lk, ironist, bir ki3inin, a9laki bir B6nenin a9laki a>-an anla%l tan%nn, Pa3alanabilir bir 3eyP ol-uunu sByler& ronistin insan -ayan3%asna -air -uy7usu ortak bir te9like -uy7usuna -ayanr, ortak bir %+lkiyete ya -a ortak bir 7+'e -eil&&& 0iberal %eta#i6ik>i, entelekt+elin 7Bre4inin liberali6%i birtak% 7eni3 kapsa%l konular 9akkn-a ba6 -oru Bner%elerle -estekleyerek koru%ak 4e sa4un%ak ol-uunu -+3+n+r, a%a liberal ironist bu 7Bre4in bireylerin ya -a 'e%aatlerin #anta6i" lerine 4e ya3a%larna %erke6 al-klar #arkl t+r-en k+>+k 3eyleri tan%a 4e beti%le%e be'eri%i6i artr%ak ol-uunu -+3+n+r&4 Bu P#arkl t+r-en k+>+k 3eylerP, Eaboko41un Pila9i ayrntlarP -e-ii 3eyler, 3+p9esi6 te%el #anta6iyi, onun i>in-eyken 3eyler 4e olaylarn bi6e anla%l 7el-ii bir >er>e4e i3le4i 7Bren o Ptikel %utlakP a-lan-rrlar& Bu y+6-en Iorty -ayan3%ann te%eli olarak ba6 ortak B6elliklere, -eerlere, inan>lara, i-eallere sa9ip ol%ay -eil, Btekini bi6i% inanp ar6ula-%6 3eylere inanp ar6ulayan biri olarak 7Br%eyi -eil, Btekini strap >ekebilen, a' >ekebilen biri olarak 7Br%eyi Bnerir& Bura-a a' aslen #i6iksel -eil 9er 3ey-en Bn'e P6i9insel a'P-r5, bir ba3kasnn #anta6isine 6orla 7ir%enin yaratt a3ala%a-r& Gr(ell1in 19=41+n-e, G1Brien, Rinston1u en sonun-a, #are te9-i-i sayesin-e onun .ulia1yla olan ili3kisini bo6arak ykar: Rinston +%itsi6'e PBunu .ulia1ya yapnVP -iye bararak 4arln te%el-en >Bkerten bir 3ey yap%3 olur& PAepi%i6 bir '+%le ya -a bir 3eyle ayn ili3ki i>in-eyi6-irP " 0a'an bu ili3kiyi #anta6i #or%+l+ olan SGa ile a-lan-r%aya >al3%3tr& Ee 4ar ki ta% bu nokta-a, Iorty1nin ba6 #or%+lasyonlar sorun yarata'ak Bl>+-e belirsi6lesin Iorty Pkesin a3alan%aPnn ken-i%i6i Pken-i%e ken-i% 9akkn-a anlatt% Byk+n+n "-+r+st, sa-k ya -a sa%i%i biri olarak ken-i%e >i6-ii% tablonun" artk anla% i#a-e et%e-iiPF -uru%-a bul%ak ol-uunu sByle-iin-e, P6i9insel a'Py B6nenin si%7esel 4e]4eya i%7esel B6-e3le3%esinin >Bk%esine in-ir7er& Bura-a, eyle%leri%i6-en birinin ken-i B6ka4ray3%6n u#kunu >i6en Nolu%salO si%7esel anlatya -a9il e-ile%e-ii bir -uru%la kar3 kar3yay6-rW bu ba3ars6lk, i>in-eyken ken-i%i6i beenilebilir 7Br-++%+6 i%7enin >Bk+3+n+ 96lan-rr& 2el7el-i%, Pbir '+%le 4& 8&7&y&, s& 91,93& 5& 8&7&y&, s& 1F9& & 8&7&y& T& 8&7&y& 212 Y8MJ* B8*M8* ya -a bir 3eyleP kurulan o ol-uk>a 7i6e%li Pili3kiP, si%7esel 4e]4eya i%7esel B6-e3le3%e-en >ok -a9a kBkl+ bir -+6ey-e-ir: 8r6unun nesne"ne-eniyle, yani Par6ula%a yeti%i6iP yBnlen-iren te%el koor-inatlarla il7ili-ir& Bu ka#a kar3kl 9i> -e Bne%si6 sayla%a6, 6ira Iorty1nin kur-uu teorik yap-a po6iti# bir rol oynar: Pironi6%in&&& e4rensel ol-uu bir liberal +topyaP= pro5esini an'ak bura-an yola >karak #or%+le e-ebil%i3tir Iorty& Bu Pliberal +topyaP neler i>erirQ Iorty1nin te%el Bn'+l+ Pka%usal ile B6el1i birle3tiren bir teori talebin-en 4a67e>%ek,P 4e PB6yarat%% 4e insan -ayan3%asnn taleplerinin birbiriyle e3it Bl>+-e 7e>erli ol-uklarn, a%a 9i>bir 6a%an ortak bir Bl>+tle kyaslana%aya'aklarn beni%se%ekle yetin%ekP 7erektii-ir&9 Ce%ek ki i-eal, +topik toplu% Pka%usalP 4e PB6elP alanlarn birbirin-en net

bir bi>i%-e ayr3tklar bir toplu%, 9er birey 4e 'e%aatin P#anta6ilerine 4e ya3a%larna %erke6 al-klar #arkl t+r-en k+>+k 3eylerPin pe3ine B67+r'e -+3%elerini %+%k+n klan bir toplu%, toplu%sal 9ukukun rol+n+n 9er bireyi B6el alanna yaplabile'ek 3i--etli i9laller-en koruyarak bu B6yarat% B67+rl++n+ 7+4en'eye alan bir -i6i nBtr kurala in-ir7en-ii bir toplu%-ur& Bu liberal r+yann sorunu ka%usal ile B6el arasn-aki yarl%ann 9er 6a%an 7eriye belli bir artk brakyor ol%as-r& Bura-a, %ari#et 7Bsterisi yapp ka%usal"B6el ayr%nn ken-isinin toplu%sal olarak ko3ullan%3 ol-uunu, B67+l bir toplu%sal yapnn +r+n+ ol-uunu, 9atta B6nel B6-eneyi%in en %a9re% tar6larnn bile >oktan toplu%sal ili3kilerin yay7n #or%u tara#n-an P-ola"y%lan%3P ol-uunu 7Bstere'ek olan, liberalist birey'ilie yBnelik klasik Marksist re--iyeyi 7+n-e%e 7etiriyor -eili%& Bir liberal bu noktalar kolay'a kabullenip yine -e konu%unu s+r-+rebilir& 2er>ek >k%a6 6t yBn-e-ir: Bir t+r nBtr kurallar k+%esi olarak estetik B6ya"rat%%6 snrla%as 4e bi6i -ayan3%a a-na key#i%i6in bir ks%n-an %a9ru% et%esi 7ereken toplu%sal yasann ken-isine, %+ste9'en, Ppatolo5ikP, art]#a6la keyi# 9er 6a%an >oktan n+#u6 et%i3tir& Eiteki% %esele ka%usal"B6el ayr%nn %+%k+n ol%a%as -eil, ka%usal yasa alannn, an'ak ken-isinin -e %+ste9'en bir PB6elP keyi# boyutu tara#n-an Pkirletil%esiP ko3uluyla %+%k+n ol%as-r: *a%usal yasa, B6ne +6erin-e uy7ula- basknn Pener5iPsini, ta% =& 8&7&y&, s& M4& 9& 8&7&y& BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I) 213 -a bir yasak #aili olarak -a4ranarak B6neyi %a9ru% brakt keyi#ten alr& ,sikanali6 teorisin-e, bu %+ste9'en yasann ta% bir a- 4ar-r: s+pere7o& !reu-1un ken-isi -e, s+pere7onun, bastr- 4e o %+ste9'en, kBt+'+l, %+ste96i nitelii -e43ir-ii i- 7+>lerin-en beslen-iine i3aret et%i3tir " B6nenin %a9ru% e-il-ii keyi# ta% -a s+pere7onun yasann sB6'elen-ii yer-e birik%i3tir a-eta&1? Cilbili%in Bner%e B6nesi ile sB6'ele%e B6nesi arasn-a yapt ayn% bura-a kusursu6 kullan%n bul%akta-r: Bi6e keyi#ten #era7at et%eyi -ayatan a9laki yasa Bner%esinin ar-n-a, 9er 6a%an bi6-en >al- key#i biriktir%ekte olan %+ste9'en bir sB6'ele%e B6nesi 7i6li-ir& S+pere7o, -eyi% yerin-eyse, ken-i otoritesin-en %ua# bir yasa #aili-ir: Bi6i% yap%a%6 yasakla- 3eyi ken-isi yapar& S+pere7onun te%el para-oksunu 3Byle a>klayabiliri6: Ee ka-ar %asu% olursak, yani s+pere7onun e%rini ne ka-ar takip e-ip keyi#ten ne ka-ar #era7at e-ersek, ken-i%i6i o ka-ar su>lu 9isse-eri6, >+nk+ s+pere7oya ne ka-ar itaat e-ersek, on-a biriken keyi# 4e -olaysyla +6eri%i6-e uy7ula- bask o ka-ar artar&11 S+pere7o 7ibi i3leyen toplu%sal bir #ailin nasl bir 3ey ola'ana -air bir #ikir e-inebil%ek i>in, B6nenin *a#ka1nn b+y+k ro%anlarn-a NKato, Ca4aO kar3 kar3ya 7el-ii b+rokratik %ekani6%ay 9atrla%ak yeterW bu -e4asa ay7tn 9er yerine %+ste9'en keyi# n+#u6 et%i3tir& *8ET 0@ M::J00GJ2A 8rtk Iorty1nin Pliberal +topyaPsnn kusurunu ta% olarak saptayabiliri6: Bu +topya Ppatolo5ikP bir keyi# lekesiyle kirletil%e%i3, yani s+pere7o boyutun-an kurtul%u3 e4rensel bir toplu%sal yasann %+%k+n ol-uunu 4arsayar bir Bn'+l olarak& Ba3ka bir -eyi3le, N7+n+%+6+n ki> >ok"satarlarn-an bir tabir B-+n> alrsakO Pb+t+n takntlarn en a9laks6P ol%aya'ak bir 7Bre4in %+%k+n ol-uunu bir Bn'+l olarak kabul e-er& *ant1n, bu kayts6 3arts6 7Bre4 #ilo6o#unun bil" 1?& !reu-, PT9e @7o an- t9e i-P, S@, '& 19& 11& 0a'an1n PB6nenin su>lu olabile'ei tek 3ey, son ta9lil-e, ar6usun-an 4a67e>%ektir,P #or%+l+ s+pere7onun para-oksunun ta% tersine >e4ril%i3 9ali-ir, bu y+6-en -e #ena 9al-e !reu-'u-ur& 214 Y8MJ* B8*M8*

%e-ii 3eyi, 7+n+%+6+n baya, -uy7u sB%+r+'+s+ e-ebiyat, ki>i 7ayet iyi bil%ekte-ir& 0a-y1ye -uyulan a3k en +st+n 7Bre4 olarak 7Bren Psarayl a3kP 7eleneinin ta% -a bu e-ebiyatn e4renin-e 9SlS ya3a- -+3+n+l+rse, bu -a 3a3rt' bir 3ey -eil-ir& Sarayl a3k t+r+n+n nu%unelik bir Brnei :olleen M':ullou791un8n )n-e'ent Gb"session ) 89laks6 Taknt ro%ann-a bulunabilir& Gkuna'ak 7ibi ol%ayan, bu y+6-en -e !ransa1-a .1ai lu NBen Gku-u%O -i6isi i>in-e yay%lanan bu ro%an, kin'i C+nya Sa4a31%n sonlarn-a ,asi#ik1teki k+>+k bir 9astane-e akl 9astalarna bak%akla 7Bre4li, %esleki 7Bre4i ile 9astalar-an birine -uy-uu a3k arasn-a bBl+n%+3 bir 9e%3irenin 9ikSyesi-ir& Io%ann sonun-a ar6usunu yener, se4%ekten 4a67e>er 4e 7Bre4ine -Bner& Yani ilk bak3ta son -ere'e ya4an bir a9lak>lkla kar3 kar3yay6-r: 2Bre4in tutkulu a3ka 7alebe >al%as, 7Bre4 uruna Ppatolo5ikP a3kn terk e-il%esi& 2el7el-i% bu terkin 7+-+leri bira6 -a9a in'elikli-irW ro%ann son '+%leleri 3Byle-ir: Bura-a bir 7Bre4i 4ar-&&& Sr# bir i3 -eil-i bu " 7Bnl+ -e on-a, onun #er"sa9lar'a -erinlerin-ey-iV 2er>ekten iste-ii d#y buy-u&&& Ae%3ire 0an7try 'anl a-%larla 4e 9i>bir korku -uy%a-an tekrar y+r+%eye ba3la-, ken-isini en ni9ayet anla%3t& B+t+n takntlarn en a9laks6 olan 7Bre4in a3ka 4erilen ba3ka bir a--an ibaret ol-uunu anla%3t&12 Ce%ek ki bura-a 7er>ek bir -iyalektik Ae7el'i tersine >e4ir%e ile kar3 kar3yay6: 2Bre4in ken-isinin Pa3ka 4erilen ba3ka bir a--an ibaret ol-uuP anla3ln'a a3k ile 7Bre4 arasn-aki kar3tlk Pi>erilerek a3lrP Nau#7e9obenO& Bu tersine >e4ir%e "Polu%su6la%ann olu%su6 "la%asP" sayesin-e, en ba3ta a3kn olu%su6lan%as olan 7Bre4, -+nye4i nesnelere kar3 -uyulan -ier b+t+n Ppatolo5ikP a3klar silen, 0a"'an1n teri%leriyle sBylersek, -ier b+t+n Psra-anP a3klarn Pkapitone noktasP Npoint -e 'apitonO i3le4ini 7Bren +st+n bir a3kla Brt+3e'ektir& 2Bre4 ile a3k arasn-aki "7Bre4in sa#l ile tutkulu a3kn a9laks6l ya -a patolo5ik %+ste9'enlii arasn-aki" 7erili%, 7Bre4in ken-isinin kBkten %+ste9'en nitelii -eneyi%len-ii an-a >B6+l+r& Io%ann ba3larn-a sa#, e4rensel olan 7Bre4-ir, tutkulu a3k ise patolo5ik, tikel, a9laks6 7Br+l+rW 7el7el-i% son-a, 7Bre4in Pb+t+n takntlarn en a9laks6P ol-uu ortaya >kar& yi1nin kBkten, %utlak 12& :olleen M':ullou79, 8n )n-e'ent Gbsession, 0on-ra 4e Sy-ney: Ma'-o"nal-an-:o&, 19=1, s& 314& BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I) 215 *Bt+1n+n %askesin-en, -as Cin71in, %en#ur, %+ste9'en Key1in takt Pa9laks6 takntP %askesin-en ibaret ol-uunu sa4unan 0a'an' te6 bu 3ekil-e anla3l%al-r& yi1nin ar-n-a, kBkten *Bt+ 4ar-r: yi, tikel, patolo5ik bir stat+s+ ol%ayan Pbir *Bt+1n+n bir ba3ka a-P-r& M+ste9'en bir bi>i%-e bi6-e taknt yaratt i>in, olaylarn nor%al 7i-i3atn bo6an tra4%atik, yaban' bir 'isi% i3le4i 7Br-++ i>in, -as Cin7 ken-i%i6i tikel -+nye4i nesnelere -uy-uu%u6 Ppatolo5ikP ballktan kurtar%a%6 %+%k+n klar& PyiP, bu kBt+ Key ile ara%6-a bir %esa#e, onu ta9a%%+l e-ilebilir klan bir %esa#e brak%ann bir yolu-ur sa-e'e& Y+6yl%6n ki> e-ebiyatnn bilip -e *ant1n bil%e-ii 3ey i3te bu-ur: 7Bre4in ken-isinin Bteki, %+ste9'en y+6+& Bu y+6-en *ant -as Cin7 ka4ra%na an'ak ne7ati# #or%u i>in-e, sa>%a bir olanakl "lk]olanaks6lk olarak ba34urabiliyor-u " %esela ne7ati# ni'elikler 9akkn-aki in'ele%esin-e %antksal >eli3ki ile 7er>ek kar3tlk arasn-aki #ark konusun-a ya6-klarna bakal%& Leli3ki 7er>ek bir 4arolu3u ol%ayan %antksal bir ili3ki-ir, oysa 7er>ek kar3tlk e3it Bl>+-e po6iti# iki kutup arasn-aki kar3tlktr& Bu son ili3ki bir 3ey ile onun eksiklii arasn-a -eil, iki po6iti# 4eri arasn-a-r& Bunun bir Brnei 9a6 4e a'-r N9i> -e rastlantsal bir Brnek -eil-ir bu, 6ira 7er>ek kar3tlktan ba9settii%i6 6a%an bulun-uu%u6 -+6eyi, yani 9a6 ilkesi -+6eyini a>a >karrO: PAa6

4e a' birbirleriyle ka6an> 4e ka6an> yokluunun kyaslan- 3ekil-e Nn 4e " -iyeO kyaslan%a6lar& Ba3ka bir -eyi3le, birbirleriyle sa-e'e >eli3%e6ler N'ontra-i'toire s& lo7i'e oppositu%O, birbirlerine kar3ttrlar -a a'ontrarie s& realiter oppositu%O&PP1 *en-i i>lerin-e po6iti# ol7ular olan 9a6 4e a' 7er>ek bir kar3tln kutuplar-r& Biri an'ak Bb+r+yle ili3kili olarak ne7ati#tir, 9albuki yi 4e *Bt+ >eli3kili-ir, aralarn-a bir n 4e ? ili3kisi 4ar-r& Bu y+6-en -e *Bt+ po6iti# bir ken-ilik NentityO -eil-ir& Sa-e'e yi1nin eksiklii, yokluu-ur& Bir >eli3kinin ne7ati# kutbunu po6iti# bir 3ey 7ibi ele al%ak, Ptikel t+r-en bir nesne -+3+n+p ona ne7ati# bir 3ey -e%ekP14 sa>%alk olur-u& 2el7el-i% -as Cin7, 0a'an' ka4ra%sal" 13& )%%anuel *ant, P8nt9rBpolo7ieP, Rerke 8ka-e%ie"TeMtaus7abe i>in-e, Berlin, 19?F"191F, '& F, s& 23?& 14& )%%anuel *ant, PTersu'9&&&P, T]erke i>in-e, '& 2, s& 1F5& 21 Y8MJ* B8*M8* la3tnl3n-a, ta% -a bu t+r bir Pne7ati# 3eyP-ir, Dteki1-eki ya -a si%7esel -+6en-eki bir eksiin, bir -eliin 'isi%le3%esin-en ba3ka bir 3ey ol%ayan para-oksal bir Key1-ir& P@te ke%ie b+r+n%+3 *Bt+l+kP olarak -as Cin7, 7er>ekten -e 9a6 ilkesin-en, 9a6 ile a' arasn-aki kar3tlktan ka>an bir nesne-ir: Teri%e *ant1n 4er-ii anla%-a Ppatolo5ik ol%ayanP bir nesne-ir 4e bu 9aliyle -e *ant1a 7Bre -+3+n+l%esi %+%k+n ol%ayan bir para-okstur& 3te 6aten bu y+6-en-ir ki *ant1, 0a'an1n Bner-ii 7ibi, PSa-e ileP "ya -a en a6n-an M':ul"lou79 ile" birlikte ele al%ak 7erekir& Jlus"Key C@MG*I8T* SGYJT08M8 B+t+n bunlar -e%okrasi ka4ra%nn ken-isi i>in >ok kapsa%l sonu>lar yaratr elbette& Ca9a ?19 yllar-a bile 0a'an ileriki yir%i otu6 yl i>in-e rk>ln yeni-en y+kseli3e 7e>e'eini, etnik 7erili%lerin 4e etnik partik+lerliin, tikelliin sal-r7an'a ortaya kon%asnn arta'an Bn7Brebil%i3ti& 0a'an Bn'elikle Batl toplu%lar 9e-e# al%3 olsa -a, Preel"sosyalistP +lkeler-e %illiyet>iliin son 6a%anlar-aki ale4leni3i, 0a'an1n Bnse6isini ken-isinin bile ta9%in e-e%eye'ei Bl>+-e teyit et%i3tir& @tnik Ca4a1nn, etnik Key1in Nbu teri% bura-a ta% -a 0a'an1n 4er-ii anla%-a, ar6u%u6u sabitleyen tra4%a"tik, 7er>ek bir nesne anla%n-a ka4ran%al-rO bu ani etkisi nere-en al%akta-r 7+'+n+Q 0a'an bu 7+'+, kapitalist uy7arl%6n te%elini olu3turan e4rensellik aray3nn Bb+r y+6+ olarak 7Br+r: MarM1n ken-isi -e 9er t+rl+ tikel, PtB6elP etnik, kaltsal balarn >B6+l%esini kapitali6%in 'an al' bir B6ellii olarak ka4ra%3t& Son yir%i otu6 yl-a bir -i6i ekono%ik, teknolo5ik 4e k+lt+rel s+re> e4rensellik aray3na yeni bir atl% ka6an-r-: @kono%i alann-a ulusal snrlarn a3l%asW yeni ileti3i% ara>lar Nbil7isayar -e4ri%i, uy-u-an en#or%asyon aktar%O yoluyla salanan teknolo5ik, k+lt+rel 4e -ilsel 9o%o5enle3%eW P7e6e7enP Bl>ein-eki siyasi %eselelerin art3 Ninsan 9aklar kay7s, ekolo5ik kri6O, 4b& 2e6e7enin Pb+t+nle3%esiPne yBnelik 9areketin b+t+n bu #arkl bi>i%lerin-e, e7e%en bir ulus"-e4let, ulusal bir k+lt+r, 4b& 7ibi ka4ra%lar ya4a3 ya4a3 a%a ka>nl%a6 olarak arlklarn kaybe-iyor 7ibi 7Br+n+yorlar& P@tnik tikelliklerP -e" BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I) 21F nilen 3eylerin 9epsi korunuyor 3+p9esi6, a%a ta% -a e4rensel b+t+nle3%e %e'ras i>ine 7B%+l+ bir 9al-e " artk ba%s6 bir bi>i%-e 7eli3%eyen bu tikellikler, e4rensel >ok"yBnl+l++n tikel 'ep9eleri olarak 7Br+l+yor& Mesela 7+n+%+6 %e7alopolislerin-e Pulusal %ut"#aklarPn ka-eri ta% bByle bir 3ey: Aer kB3e-e kar3%6a >kan Lin, talyan, !rans6, Aint, Meksika, Yunan lokantalar asln-a sa-e'e bu %ut#aklarn sa9i'i etnik kBklerini >oktan yitir%i3 ol-uklarn -oruluyorlar&

2+n+%+6 %u9a#a6akSr Pk+lt+r ele3tirisiPnin kli3elerin-en biri-ir bu 3+p9esi6& G 9al-e, 0a'an rk>ln y+kseli3ini e4renselle3%e s+re'ine balayarak, ken-isini, 7+n+%+6 uy7arlnn insanlarn kBklerini, belli bir 'e%aate ait ol%a 9islerini kaybet%elerine ne-en olarak %illiyet>iliin 3i--etli bir bi>i%-e 7eri -Bn%esini 96lan-r- uyarsn-a bulunan bu i-eolo5ik ar7+%anla ayn sa#lara % yerle3tir%i3 oluyorQ 0a'an Nbu bak%-an MarM1n takip>isi sayl%al-rO bu nostal5ik, %u9a#a6akSr ta4r-a bir 9akikat ura 7Brse bile, yine -e bu ta4rn b+t+n perspekti#ini ra-ikal bi>i%-e alt+st et%ekte-ir& Te%el bir soruyla ba3la%a%6-a #ay-a 4ar: Ce%okrasinin B6nesi ki%-irQ 0a'an1n 'e4ab 7ayet nettir: Ce%okrasinin B6nesi bir ki3i, i9tiya>larnn, >karlarnn 4e inan>larnn b+t+n 6en7inliiyle PinsanP -eil-ir& Ce%okrasinin B6nesi, tpk psikanali6in B6nesi 7ibi, b+t+n tikel i>eriklerini >kar-ktan sonra ula3t%6 b+t+n o soyutluu, bo3 noktasall ile *arte6yen B6ne-en ba3kas -eil-ir& Ba3ka bir -eyi3le, bir kalnt olarak bo3 bir nokta-an ya -a -+3+n+%sel, re#lek"si# bir ken-i ken-ine 7Bn-er%e-en ibaret olan 'o7ito1yu +ret%i3 *arte6yen ra-ikal 3+p9e prose-+r+ ile, b+t+n -e%okratik beyanlarn Prkna, 'insiyetine, -inine, ser4etine, toplu%sal stat+s+ne bakl%aks6n b+t+n insanlarP 3eklin-eki %uka--i%esi arasn-a yapsal bir ben"6e3iklik 4ar-r& Bu Pbakl%aks6nP -a 3i--etli bir soyutla%a e-i%inin i3ba3n-a ol-uunu 7B6-en ka>r%a%a%6 7erekirW bu, b+t+n po6iti# B6elliklerin soyutlan%as, b+t+n tB6el, i>kin balarn >B6+l%esi -e%ektir 4e sa#, tB6el"ol%ayan bir B6nellik noktas olarak *arte6yen 'o7ito1ya tekab+l e-en bir ken-ilik +retir& 0a'an, Pakl-3P -+rt+lerle -olu bir 9a6ine olarak 7Br+len Ppsikanalitik insan i%7esiPne al3%3 olanlar >ok 3a3rta'ak bir 3ey yaparak psikanali6in B6nesini bu ken-ilie ben6etirW B6neyi +st+ne >arp atl%3 bir S ile a-lan-rarak, B6neye po6iti#, tB6el bir ki%lik]B6-e3lik suna'ak 9er9an7i bir -aya" 21= Y8MJ* B8*M8* nak ol%a-na, bu eksiin -e kuru'u nitelikte ol-uuna i3aret e-er& Bu ki%lik]B6-e3lik eksiklii y+6+n-en-ir ki )-enti#i'ation NB6-e3le3%eO ka4ra% psikanali6 teorisin-e bu -enli 'an al' bir rol oyna%akta-r: D6ne kuru'u nitelikteki eksikliini B6-e3le3%e yoluyla, ken-isinin si%7esel a i>in-eki yerini 7aranti altna alan bir ana"7Bs"terenle B6-e3le3tirerek -ol-ur%aya >al3r& Bu 3i--etli soyutla%a e-i%i, i-eolo5ik a>-an #a6la 6orla%a bir -e%okrasi i%7esini, P7er>ek 9ayatta 9i> kar3la3l%ayan bir abartPy i#a-e et%e6, ta% tersine, bi>i%sel -e%okrasi ilkesini kabul ettii%i6 an-a i6le-ii%i6 %antn bir par>as-r: PCe%okrasiP te%el-e Pan"ti"9+%anistPtir, PNso%ut, #iiliO insanlarP -eil, bi>i%sel, kalpsi6 bir soyutla%ay PBl>+P alr ken-isine& Ce%okrasi ka4ra%n-a so%ut insani i>eriin -oluluuna, 'e%aat balarnn sa9i'iliine yer yoktur: Ce%okrasi soyut bireyler arasn-aki bi>i%sel bir ba-r& Ce%okrasiyi Pso%ut i>eriklerPle -ol-ur%aya yBnelik b+t+n 7iri3i%ler, 7+-+leri ne ka-ar sa%i%i olursa olsun, er ya -a 7e> totalitari6% ayartsna yenik -+3erler&15 Eiteki% -e%okrasiyi ele3tirenler bir bak%a 9akl-rlar: Ce%okrasi soyut 'itoyen Nyurtta3O ile tikel, Ppatolo5ikP >karlarn bur5u4a ta3y's arasn-aki bir bBl+n%eyi i>erir 4e bu ikisi arasn-a bir u6la3%a yapsal olarak i%kSns6-r& Ya -a 2esells'9a#t Nato%i6e bireylerin %ekanik, -3sal yl% olarak toplu%O ile 2e%eins'9a#t Nor7anik balarla bir ara-a tutulan bir 'e%aat olarak toplu%O arasn-aki 7eleneksel kar3tlk +6erin-en 7i-e'ek olursak: Ce%okrasi kesinlikle 2esells'9a#t1a& bal-rW -+pe-+6 Pka%usalP ile PB6elP arasn-aki ayrl%a sayesin-e ayakta kalr 4e an'ak, bir 6a%anlar Marksi6%1in sesinin 9SlS -uyulabil-ii 6a%anlar-a Pyaban'la3%aP -enen 3eyin >er>e4esi i>in-e %+%k+n-+r& 15& Bu nokta-a ki3isel'iliin kuru'usu @%%anuel Mounier1nin ya67sn -+3+n%ek u#uk a>' ola'ak&

Mounier, teori-e, ikili liberal birey'ilik 4e totaliter kolekti4i6% te9-itlerine kar3 ki3inin 9aysiyetinin 4e biri'ikliinin tann%as i>in >abala%3tr " 9er 3ey-en Bn'e -e !rans6 -ireni3inin ka9ra%anlarn-an biri olarak 9atrlanr& 2el7eleli%, biyo7ra#isinin 'anal' bir ayrnts, kural olarak, sessi6likle 7e>i3tirilir: Mounier, !ransa1nn 194?1taki yenil7isin-en sonra b+t+n bir yl u%u-unu, or7anik 'e%aat ru9unu yeni-en kur%ak i>in e3si6 bir #rsat olarak 7Br-++ ,e"tain1in korporati4i6%ine bala%3tr& 8n'ak -a9a sonralar, Ti'9y1nin Pa3rlklarn-anP 9ayal krklna urayn'a -Bn%+3t+r -ireni3e& *sa'as Mounier, Pinsan y+6l+ bir #a3i6%P i>in >abala%3, kirli Bb+r y+6+ ol%ayan bir #a3i6% iste%i3tir 4e bun-an an'ak bu u%u-unun yanl3ln anla-ktan sonra 4a67e>%i3tir& BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I) 219 Bu7+n, -e%okrasi ile Pyaban'la3%3P 2esells'9a#t arasn-aki bu yaknl, Pyeni toplu%sal 9areketlerP -enen 3ey-e Nekolo5i 9areketi, #e%ini6%, bar3 9areketiO 7Brebiliri6& 2eleneksel siyasi 9areketler NpartilerO ile aralarn-a belli bir ken-i ken-ini snrla%a #ark 4ar-r ki bu snrla%ann Bb+r y+6+n-e belli bir #a6la -a 4ar-rW 7eleneksel partiler-en ayn an-a 9e% P-a9a a6nP 9e% -e P-a9a >ounuP isterler& Yani, Pyeni toplu%sal 9areketlerP rutin siyasi %+'a-eleye 7ir%eye 7Bn+ls+6-+rlerW s+rekli -ierleri 7ibi siyasi parti ol%ak iste%e-iklerini 4ur7ularlar, ken-ilerini ikti-ar %+'a-elesi alann-an %ua# tutarlar& 2el7eleli%, ayn 6a%an-a a%a>larnn sra-an siyasi partile"rinkin-en >ok -a9a ra-ikal ol-uunu -a a>k>a belirtirler: ,e3in-e ol-uklar 3ey, b+t+n eyle% 4e inan> tar6nn te%el-en -Bn+3%esi, en %a9re% ta4rlar%6 etkileyen Pya3a% para-i7%asnn -ei3%esi"-ir& Drnein, -oaya kar3 yeni bir ta4r, ta9akk+% -eil, -iyalo5ik bir etkile3i% ta4n takn%ay BnerirlerW sal-r7an PerkekP akla kar3, >oul'u, Pyu%u3akP, Pka-nP akl'ln-an yana-rlar, 4b& Ba3ka bir -eyi3le, insann Batl bir bi>i%sel -e%okrasi-e bir %u9a#a6akSr ya -a bir sosyal -e%okrat ol-uu 3ekil-e, >e4re'i ya -a #e%inist ol%as %+%k+n -eil-ir& Bura-a sa-e'e siyasi bir inan> -eil, b+t+n bir ya3a% ta4r sB6 konusu-ur& PYa3a% para-i7%asn-a bBylesine ra-ikal bir -ei3i% 9e-e#leyen N4e bir 6a%anlar siyasi bir pro7ra% olarak #or%+le e-ilenO bu t+r bir pro5e, bi>i%sel -e%okrasinin te%ellerini 6orunlu olarak ta9rip et%ekte-ir& Bi>i%sel -e%okrasi ile Pyeni toplu%sal 9areketlerP arasn-aki anta7oni6%a in-ir7ene%e6 nitelikte-irW i3te bu y+6-en -e bu anta7oni6%a b+t+n+yle kabullen+%eli-ir " %a9ut Pya3a%"-+nyasPnn b+t+n >e3itliliini %asse-e'ek bir Pso%ut -e%okrasiP kur%aya yBnelik +topik pro5elerle bu anta7oni6%a"-an ka>la%a6& Ce%okrasinin B6nesi 9er t+rl+ i>erikten arn-rl%3, b+t+n tB6el balarn-an kurtul%u3 sa# bir tekilliktir -e%ek kiW 0a'an1a 7Bre, bu B6nenin sorunu yeni"%u9a#a6akSrln san- yer-e -eil-ir& Sorun -e%okrasiye B67+ bu soyutla%ann 9er t+rl+ so%ut tB6el ba >B6%esi -eil, bunlar 9i>bir 6a%an >B6e%e%esi-ir& Ce%okrasinin B6nesi, ta% -a o bo3luu i>in-e, belli bir Ppatolo5ikP lekeyle %alul-+r& PCe%okratik kopu3P "bili%in ken-ini i-eolo5ik ka4ra%lar alann-an kurtararak kur%asn salayan Pepiste%olo5ik kopu3aP ben6er bi>i%-e, -e%okratik B6neyi kuran tikel i>eriklerin bir yana atl%as" 7eri" 22? Y8MJ* B8*M8* ye 9er 6a%an belli bir artk brakr& 8%a bu artk, kopu3un ba3ars6 ol%asna ne-en olan a%pirik bir snrla%a olarak 7Br+l%e%eli-ir& Bu artk Bnsel bir stat+ye sa9iptir, P-e%okratik kopu3Pun po6iti# ko3ulu-ur, ona ayakta tutan -ayanaktr& Ce%okrasi, ta% -a Psa#, Pbi>i%selP ol-uunu i--ia ettii i>in, sonsu6a ka-ar olu%sal bir po6iti#lik, %a--i Pi>erikP Snna bal kalr: Bu bi>i%, bu %a--i -ayanan kaybettiin-e, ken-i ken-ini -atr& &&&T@ *80)ET)S)

Bi>i%sel -e%okrasinin bal ol-uu, b+t+n po6iti# i>erikleri >kar%ay %+%k+n klan bu kalnt, 3+p9esi6, PulusP olarak ka4ranan etnik uraktr: Ce%okrasi 9er sa%an Ppatolo5ikP ulus"-e4let ol7usuna bal ol%u3tur& PC+nya yurtta3larP s#atyla b+t+n insanlarn olu3tur-uu toplulua -ayal P7e6e7enP Bl>ein-e bir -e%okrasi ba3lat%aya yBnelik 9er 7iri3i% ksa bir s+re sonra ikti-ars6ln 7B6ler Bn+ne serer, siyasi 3e4k yarat%ay ba3ara%a6& Bura-a e4rensel i3le4in bir istisnaya -ayal ol-uu 0a'an' 9epsi"-eil %antnn nu%unelik bir Brneiyle kar3 kar3yay6 yine: B+t+n toplu%sal #arkllklarn i-eal bir tes4iyesi, -e%okrasinin B6nesi olan yurtta3n +reti%i an'ak tikel bir ulusal Ca4a1ya balan%a sayesin-e %+%k+n ol%akta-r& @er bu Ca4a1y !reu-'u Key N-as Cin7O, yani ete ke%ie b+r+n%+3 keyi# olarak ka4rarsak, key#in toplu%sal alana #3kr- ayr'alkl alann ne-en ta% -a P%illiyet>ilikP ol-uu anla3lr: Jlusal Ca4a son kerte-e 4erili bir ulusun B6nelerinin kolekti# keyi#lerini ulusal %itler yoluyla Br7+tle%e, -+6enle%e tar6lar-r& @tnik 7erili%ler-e 9er 6a%an ulusal Key1in %+lkiyeti sB6 konusu-ur: PDtekiP NP9ayat tar6%6P bo6arakO key#i%i6i >al%ak iste%ekte-ir 4e]4eya 7i6li, sapk>a bir key#e ula3%akta-r& *sa'as, PBtekiPnin siniri%i6i bo6an, 'an%6 7er>ekten skan yan, ken-i key#ini Br7+tle%e bi>i%i-ir Nye%eklerinin kokusu, P7+r+lt+l+P 3ark 4e -anslar, a'ayip -a4ran3lar, i3 kar3sn-aki ta4r " rk> perspekti#te, PBtekiP ya i3i%i6i >alan bir i3ko"liktir ya -a bi6i% e%ei%i6le ya3ayan bir aylakO& Te%el para-oks, Key1i%i6in 9e% Btekinin ula3a%aya'a 9e% -e onun tara#n-an te9-it e-ilen bir 3ey olarak 7Br+l%esi-irW bu, !reu-1a 7Bre, P7er>ekte ola%aya'akP bir 3ey 7ibi ya3anan, a%a yine -e ol%a i9ti%ali bi6i -e93ete -+3+ren kastrasyona ben6e%ekte-ir& BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I) P) Jlusal Key1in b+t+n 3i--etiyle #3kr%as, uluslararas -ayan3% tara#tarlarn 9er 6a%an 3a3rt%3tr& Bunun belki -e en in4%il& oj nei, Birin'i C+nya Sa4a3 ari#esin-eki P4atanse4erP 'o3ku kar3sn -a uluslararas i3>i 9areketinin ya3a- bo67un-ur& Iusya 4e Srbis tan1-aki Bol3e4ikler 9ari>, b+t+n +lkelerin sosyal -e%okrat partilerinin, P+lkesi ol%ayanP i3>i sn# -ayan3%as la#larn unutarak 3o4e"nist yay7aralara tesli% ol-uklar 4e P4atanse4er'eP Pken-iP 9+k+%etlerinin arkasn-a -ur-uklar o an-a @-ouar- Bernstein1-an 0enin1e b+t+n sosyal -e%okrat ak%larn li-erlerinin ne ka-ar tra4%atik bir 3ok ya3a-klarn ta9ayy+l et%ek 7+>t+r bu7+n: Bu 3ok key#in 7er>eiyle kar3la3l-na tanklk e-er& 8%a bu 3o4enist P4atanse4erlik 9isleriP patla%alar ba6 bak%lar-an 9i> -e beklen%e-ik -eil-i: Sa4a3n patlak 4er%esin-en yllar Bn'e, sosyal -e%okrasiler i3>ilerin -ikkatini e%peryalist 7+>lerin yeni bir -+nya sa4a3na 9a6rlan-klarna >ek%i3 4e P4atanse4er'eP 3o4eni6%e kapl%a%ak 7erektii konusun-a uyarlar-a bulun%u3lar-& Sa4a3n 9e%en ari#esin-e, yani Saraybosna suikastn i6leyen 7+nler-e, 8l%an sosyal -e%okratlar i3>ileri, e7e%en sn#n suikast sa4a3 ilan et%ek i>in bir ba9ane olarak kullana'aklar konusun-a uyar%3t& Hstelik, Sosyalist @nternasyonal b+t+n +yelerini sa4a3 -uru%un-a sa4a3 kre-ileri aley9in-e oy kullan%aya %e'bur tutan res%i bir karar -a al%3t " a%a sa4a3n patlak 4er%esiyle birlikte, enternasyonalist -ayan3%a bu9ar olup u>tu& Bir 7e'e-e 7er>ekle3en bu tersine -Bn+3 0enin1i 3a3rt%3t: 2a6ete-e sosyal -e%okrat 4ekillerin sa4a3 kre-ileri le9in-e oy kullan-klarn oku-uun-a, 7a6etenin bu n+s9asnn 8l%an polisi tara#n-an i3>ileri yol-an >kar%ak i>in 9a6rlan-n -+3+n%+3t+ ilk Bn'eV Sonu> olarak, Psa#P -e%okrasinin %+%k+n ol%a-n sByle%ek yet%e6: 8sl %esele, bu i%kSns6l nereye yerle3tir-ii%i6-ir& PSa#P -e%okrasinin i%kSns6l, ta% olarak 7er>ekle3%esini Bnleyen a%a -e%okrasinin -a9a -a 7eli3%esiyle a3a%a a3a%a orta-an kal-rlabile'ek a%pirik bir atalet y+6+n-en -eil-irW -e%okrasi, an'ak ken-i i%kSns6l te%elin-e %+%k+n-+rW snr olan in-ir7en%e6 Ppatolo5ikP kalnt onun po6iti# ko3ulu-ur& Bir -+6ey-e, bunu MarM -a biliyor-u Nbu

y+6-en, 0a'an1a 7Bre, Pse%pto%P ka4ra%nn kBkeni MarM1ta-rO: ,iyasann Pbi>i%sel -e%okrasisiP, e3-eerli %+ba-elesi, PsB%+r+Py+, art"-eerin te%ell+k+n+ i>erir, a%a bu -en7esi6lik e3-eerli %+ba-ele ilkesinin PeksikP 7er>ekle3tir-iinin 7Bs" 222 Y8MJ* B8*M8* ter7esi -eil-ir, e3-eerli piyasa %+ba-elesi ta% -a PsB%+r+Pn+n, art"-eerin te%ell+k+n+n b+r+n-++ bi>i%-ir& Yani bi>i%sel e3-e"erlik, ta% -a i>eriklerin e3-eerli ol%ay3nn b+r+n-++ bi>i%-ir& Gb5etpetit a, art"keyi# ile Marks> art"-eer ka4ra% arasn-aki ba -a bura-a yatar N0a'an art"keyi# teri%ini art"-eer ka4ra%n Brnek alarak uy-ur%u3tuO: 8rt"-eer, ta% -a ser%aye ile i37+'+ arasn-aki e3-eerli %+ba-ele bi>i%i yoluyla kapitalist tara#n-an te%ell+k e-ilen P%a--iP artktr, art i>eriktir& 2el7eleli% bur5u4a bi>i%sel e3itlik ilkesinin -en7esi6liini, para-okslarn ke3#et%ek i>in Mara1 bekle%ek -e 7erek%e6W 7+>l+kler -a9a Mar/uis -e Sa-e ile birlikte ba3 7Bster%i3ti& Sa-e1% Pkeyi# -e%okrasisiP pro5esi "Yatak G-asn-a !else#e1ye -a9il e-il%i3 P!rans6lar, :u%9uriyet>i ol%ak istiyorsan6 bira6 -a9a >abalayn&&&P ba3lkl risale-e 7eli3tiril-ii 9aliyle1 " -e%okrasinin sa-e'e bir B6ne N7BsterenO -e%okrasisi olabile'ei ol7usuna taklr: Bir nesne -e%okrasisi yoktur& !anta6i alan ile si%7esel yasa ala% arasn-a kBkl+ bir uyu%su6luk 4ar-r& Yani e4renselle3tiril%eye -iren%ek #anta"6inin -oas-r: !anta6i, 9er biri%i6in tra4%atik Key1le ara%6-aki Pi%kSns6P ili3kiyi yaplan-rrken ba34ur-uu%u6 %utlak bi>i%-e tikel yol-ur& Aer biri%i6in, i%7esel bir senaryo sayesin-e, tutars6 b+y+k Dteki1nin, si%7esel -+6enin te%el >k%a6n >B6%e 4e]4eya 7i6le%e yolu-ur& Gysa yasann, P9aklarP ile P7Bre4lerPin alan, -oas 7erei e4rensellik alanna aittir, e3-eerli %+ba-elenin 4e kar3lklln yaratt e4rensel e3itle%e]e3itlen%e alan-r& Eiteki% ob5et petit a1y, ar6u%u6un art"key#i 'isi%le3tiren nesne"ne-enini ta% -a e4rensel %+ba-ele an-an ka>an #a6la olarak tan%layabiliri6W e4rensellik boyutuna in-ir7ene%eyen bir 3ey olarak #anta6inin #or%+l+n+n SGa, yani bu Pi%kSns6P #a6layla kar3 kar3ya 7elen B6ne ol%asnn ne-eni -e bu-ur& Sa-e1n pro5esinin Pka9ra%an'aP ol%as, ta% -a keyi# alanna Nkey#i yaplan-ran #anta6i alannaO bur5u4a e4rensel yasallk #or%unu, e3-eerli %+ba-ele #or%unu, e3it 9ak 4e 7Bre4lerin kar3lkll #or%unu 4er%eye yBnelik i%kSns6 bir >abaya 7ir%i3 ol%asn-an 7e" 1 & Bk6& C& 8& !& Ce Sa-e, ,9ilosop9y in t9e Be-roo% an- Gt9er Rritin7s, Ee( York: 2ro4e ,ress, 19 W T+rk>esi: Yatak G-asn-a !else#e, >e4& *& Sa-i, stanbul: 8yrnt, 2??2& BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I) 223 lir& Sa-e, !rans6 -e4ri%inin ilan ettii Pinsan 9aklarP listesine Pkeyi# 9akkPn -a eklerW ken-ini i>ine yerle3tir%eye ura3t e4rensel 9aklar alann 7i6li'e alt+st e-en a'ayip bir ila4e-ir bu& Bura-a yine 9epsi"-eil %antn 7Br+r+6: @4rensel Pinsan 9aklarP alan belli bir 9akkn Nkeyi# 9akknnO -3lan%asna -ayal-rW oraya bu 9akk -a -a9il e-e'ek olsak, e4rensel 9aklar alannn -en7esi bo6ula'aktr& Sa-e !rans6 -e4ri%inin yar yol-a kal- Bner%esin-en yola >kar: Ce4ri%, keyi# alann-a, -e4ri%"Bn'esi, ataerkil, B67+rle3%e%i3 -eerlerin tutsa olarak kal%3tr& 8%a 0a'an1n P*ant ile Sa-eP-a 7Bster-ii 7ibi, Pkeyi# 9akkPna, Pkate7orik buyruaP uy7un olarak e4rensel bir nor% bi>i%i 4er%eye yBnelik 9er 7iri3i% 6orunlu olarak >k%a6 sokaa saplanr& Bu t+r Sa-e1' bir nor%, "'insiyeti, ya3, toplu%sal stat+s+, 4b& ne olursa olsun" 9erkesin, ar6ularn akla 7elebile'ek 9er yol-an tat%in et%ek i>in be-eninin 9er par>asn-an serbest>e yararlan%a 9akkna sa9ip ol-uunu sByler-i& 0a'an1n kur7usal yeni-en in3asn-a bu 3u -e%eye 7elir: PAerkes bana 3unu

-iyebilir: Senin be-enin +6erin-e keyi# al%a 9akk% 4ar 4e ben bu 9akk akl%a esen 9er t+rl+ 'ebri uy7ula%a konusun-a 9i>bir snr tan%a-an uy7ulaya'a%&P1F 0a'an, bu t+r e4rensel bir nor%un, *ant1n kate7orik buyruk Bl>+tlerini kar3la%asna ra%en, kar3lkll -3la- i>in ken-i ken-ini 7e>ersi6le3tir-iine i3aret e-er: Son kerte-e, 9erkes al-n-an #a6lasn 4erir, yani 9erkes ken-ini kurban konu%unu i37al e-erken bulur& Bu ne-enle, PAerkes ken-isine B67+ #an"ta6iyi uy7ula%a 9akkna sa9iptirVP 3eklin-e onayla%ak %+%k+n -eil-ir keyi# 9akkn& @r ya -a 7e> ken-i ken-i%i6in yolunu tkar6W #anta6iler, tan%lar 7erei nBtr bir orta%-a Pbar3 i>in-e bir ara-a 4ar ola%a6lar&P Drnein, 'insel ili3ki -iye bir 3ey ol%a-na 7Bre, bir erkek bir ka-nla, an'ak ka-n onun ken-ine B67+ sapk>a #anta6isinin >er>e4esine 7ir-ii tak-ir-e katlanlabilir bir ili3ki 7eli3tirebilir& ,eki, an'ak klitorisi kesil%i3 ka-nlarla 'insel ili3ki kurabilen biri 9akkn-a ne -iye'ei6Q Ca9as, bunu kabul e-en 4e o a' 4eri'i klitoris kestir%e tBrenin-en 7e>%e 9akkn talep e-en ka-n 9akkn-a ne -iyebiliri6Q Bu, o ka-nn Pkeyi# 9akkPnn bir par>as %-r, yoksa Batl -eerler a-na onu key#ini Br7+tle%enin bu Pbarbar'aP yolun-an kurtar%a%6 % 7erekirQ Mesele bura-an >k3 ol%ay3-r: Bir ka-" 1F& 0a'an, @'rits, s& F ="9& 224 Y8MJ* B8*M8* %n bunu ken-i ira-esiyle yapt s+re'e, isterse ken-ini a3alayabile'ei% sByleyebilsek -e, ken-i ira-esine ra%en onu a3ala%ay s+r-+ren bir #anta6inin i3ba3n-a ol%as -a pekSlS %+%k+n-+r& G 9al-e -e%okrasinin bu te%el >k%a6yla kar3la3t%6 6a%an ne yap%ak 7erekirQ PMo-ernistP prose-+r NMarM1n -a bal ol-uu prose-+rO "bi>i%sel -e%okrasinin P%askesininP bu 3ekil-e in-iril%esin-en, yani -e%okratik bi>i%in 9er 6a%an i>erikteki bir -en7esi6lii 7i6le-iinin te39ir e-il%esin-en" bi>i%sel -e%okrasinin bu 9aliyle orta-an kal-rl%as 4e yerine -a9a +st+n so%ut -e%okrasi #or%unun 7e>iril%esi 7erektii sonu'unu >kar%ak olur-u& P,ost%o"-ernistP yakla3% ise, tersine, -e%okrasinin bu kuru'u para-oksunu beni%se%e%i6i 7erektirir-i& P8sln-a -uru%un bByle ol%a-nP 7ayet iyi bil%e%i6e ra%en bu si%7esel kur7uyu kabul e-erek bir t+r Pakti# unut%aP 7er>ekle3tir%e%i6 7erekir-i& Ce%okratik ta4r 9er 6a%an belli bir #eti3ist bBl+n%eye -ayal-r: NCe%okratik #or%un Ppatolo5ikP -en7esi6lik lekeleriyle bo6ul%u3 bir #or% ol-uunuO 7ayet iyi biliri%, a%a yine -e Nsanki -e%okrasi %+%k+n%+3 7ibi -a4ranr%O& Bu bBl+n%e -e%okrasinin Bl+%'+l kusurunu i3aret et%ek 3Byle -ursun, ta% -a onun 7+'+n+n kayna-r: Ce%okrasi, snrnn ken-i i>in-e, i> Panta7oni6%aPsn-a yattn #ark et%eye %ukte-ir-ir& Bu y+6-en, ba3ars6lklarn i6a9 et%ek i>in s+rekli -3 P-+3%anlarP i'at et%eye %a9k[% olan Ptotalitari6%Pin ka-erin-en kurtulabilir& Ce%ek ki !reu-1un P*opernik -e4ri%iP, insann ken-isini %erke6 alan i%7esini alt+st e-i3i, 8y-%lan%a1nn re--i olarak, B6erk B6ne, yani -3sal otoritenin snrla%alarn-an kurtul%u3 B6ne ka4ra%nn yapbo6u%u olarak 7Br+l%e%eli-ir& !reu-1un P*opernik -e4ri%iPnin 9e-e#i, B6nenin son ta9lil-e, ka4raya%a- %e>9ul 7+>lerin Nbilin> "-3 -+rt+lerin, 4b&O elin-eki bir kukla-an ibaret ol-uunu 7Bster%ek -eil-ir& Bu nai#, -oal' bilin>-3 anlay3nn yerine bilin>-3n, B6neyi -ilin ken-isinin konu3tuu yer 9aline, yani %erke6si6 anla%lan-r%a %ekani6%alarna tabi bir #ail 9aline 7etiren Pb+y+k Dte"ki1nin sByle%iP olarak 7Bren -a9a kar%a3k bir anlay3 7e>ir%ek -e %eseleyi 9allet%e6& 0a'an1% bu yapsal' anlay3 yanklayan ba6 Bner%eleri ol%asna ra%en, bu t+r bir P%erke6si6le3tir%eP 0a'an1n P!reu-1a -Bn+3P+n+n 9e-e#ini yakalaya%a6& 0a'an1a 7Bre !reu-, Pakl-3P -+rt+lerin kurbanP 3eklin-e, 0ebensp9ilosop9ie1ye B67+ BLMS@0 C@MG*I8S T@ AJ<JISJ<0J*08I)

225 bir insan i%7esi Bner%e6 9i>bir 3ekil-eW 8y-%lan%a1nn te%el 5estini ko3ulsu6 beni%ser: 2elenein -3sal otoritesini re--e-er 4e B6neyi bo3, bi>i%sel bir ne7ati# B6ili3ki noktasna in-ir7er& Sorun 3u-ur ki ken-i ken-inin 7+ne3i olarak Pken-isi etra#n-a -BnenP bu B6erk B6ne ken-in-e Pken-in-en #a6la bir 3eyPle, %erke6in-e yaban' bir be-enle kar3la3r& 0a'an1n uy-ur-uu eMti%ite teri%i ta% -a bunu, %a9re%iyetin ortasn-aki yaban'y a-lan-r%ay 9e-e#ler& D6ne, ta% -a Psa-e'e ken-isi etra#n-a -BnerekP, Pken-in-e ken-in-en #a6laP olan bir 3eyin, 0a'an1n 8l%an'a -as Cin7 sB6'++yle at#ta bulun-uu tra4%atik keyi# >ekir-einin etra#n-a -Bner& D6ne bu -Bn"7+sel 9arekete, >ok yaknna yakla3l%aya'ak ka-ar Ps'akP olan Keyle arasn-aki %esa#eye 4erilen bir a--an ba3ka bir 3ey -eil-ir belki -e& D6ne, i3te bu Key sayesin-e-ir ki e4renselle3tiril%eye -irenir, si%7esel -+6en i>in-eki bir yere "bu bo3 bir yer olsa bile" in-ir7ene%e6& 3te bu Key y+6+n-en-ir ki ko%3una -uy-uun se47i bir nokta-a 6orunlu olarak yk' bir ne#rete -Bn+3+r& Ee -iyor-u 0a'anQ Seni se4iyoru%, a%a sen-e sen-en #a6la bir 3ey, ob5et petit a 4ar, bu y+6-en -e seni sakatlyoru%& SB6l+k a(amo'Coz NY& ana%orp9osisO 2Br%e -uyusuyla -olays6 olarak al7lana"%ayan, belirli bir bi>i%e sa9ip -eil%i3 7ibi 7Br+nen nesnelerin B6el bir bak3 a>sn-an al7lanabilir ol%as anla%na 7elir& 8na%or#otik 'isi%ler, an'ak belirli N4e sra-an ol%ayan, aykrO bir bak3 a>sn-an, Pya%uk bakarakP al7lanabilir, an'ak bu saye-e Si%7esel -+6en-e bir yere oturtulabilir& 0a'an1n bak3]na6ar N!& re7ar-, & 7a6eO anlay3na 7Bre an'ak belirli bir konu%-an 4e belirli bir a>-an bakl-n-a N7B"6u'uylaO 7Br+nebilir P7ibi olanP ana%or#otik nesneye en iyi Brnek, Aol"bein1n PSe#irlerP tablosu-ur& Bu tablo-a iki se#irin Bn+n-e, yer-e -uran 4e anla%s6 bir -B3e%e -eseniy%i3 7ibi 7Br+nen 3ey, tabloya yan-an 4e 9a#i#>e ba3n6 yana eerek NPya%ukPO baktn6-a, bir ka#atas olarak al7lanr& a'zu N!& -esir, 8& Runs'9, & -esireO !reu-1un Runs'9 ka4ra% n7ili6'e1ye (is9 NistekO olarak >e4rile7el%i3tir& 0a'an1-a ise bu ka4ra% i9tiya> Nbe"soiriO ile talep N-e%an-eO arasn-a bir konu%a sa9ip ol-uu i>in 'insel >ar3%lar -a9a #a6la olan ar6u N-esirO ile kar3lanr& stek tikel 4e a-lan-rlabilir-ir, tat%ini %+%k+n-+rW ar6u ise nesnesinin belirsi6lii ile 4e kesintisi6, tat%in e-ile%e6 6orlay'9 ile tan%lanr& 0a'an1a 7Bre, i9tiya> ile onun -ile 7etiril%esi olan talep Nki -il talepler-en ibarettirO arasn-a -ol-urul%as i%kSns6 bir bo3luk 4ar-rW ar6u ta% bu bo3lua yerle3ir& 9tiya>, tan% 7erei si%7elerle i#a-e e-ile%e6, talep ise 6orunlu olarak si%7esel-ir& 8r6u bu iki B6ellii bir-en ta3- i>in, ona ne-en olan nesne ile onu tat%in e-e'ek olan nesne -ai%a #arkl-r 4e bu ne-enle -e 7er>ek ar6u asla tat%in e-ile%e6& 2i6ek1in +6erin-e srarla -ur-uu P:9e 4uoiQP NP8r6ula-n ne-irQP, P8sln-a ne istiyorsunQPO sorusu, ar6unun ne-eni ile nesnesi arasn-aki bu Brt+3%e6liin B6ne-e yaratt belirsi6liin i#a-esi-ir& D6ne -ai%a bir 3eyi ar6ula%akta ol-uunu bilir, a%a bunun ta% olarak ne ol-uun-an asla e%in ola%a6& BaDa(<(EA.< N!& no%"-u"pere, & Ea%e"o#"t9e"!at9erO 0a'an, !reu-1 un anne"baba">o'uktan olu3an Gi-ipus +>7eninin te%el B6elliini, si%7esel -+6ey-e Babann"8- ile tari# e-er& Babann"8-, 7er>ek babaya ya 22= Y8MJ* B8*M8* -a i%7esel babaya Nbaba i%a7o1sunaO ba%l ol%ayan, si%7esel -+6ene ait bir ka4ra%-r, o -+6enin N-ilin 4e YasannO kuru'u ka4ra%-r& 0a'an Pno%"-u"perelnon"-u"pereP NBabann"8-] Babann" Aayr1O keli%e oyunuyla, babann PAayrVP -e%esiyle, yani koy-uu yasaklar 4e snrlarla, si%7esel

-+6enin, Yasa -+6eninin kuru'u ka4ra% ol-uuna i3aret e-er& 2er>ek babann ki%liin-en, 9atta 4arln-an 4e yokluun-an ba%s6 olarak, Babann"8- >o'uk i>in tanrnn 4e -e4letin, yasa koyu'u 4e yasaklay' otoritenin si%7eselle3tiril%esi anla%na 7elir& D6neyi yasakl]+st+ >i6il%i3 B6ne N=O -uru%una 7etirerek B6ne ol%a i3le4ini -a9a ba3tan bir i%kSns6lkla 9a-% e-en, Babann"8-1-r& !reu-1un Tote% 4e Tabu 1-a anlatt, oullarn birle3erek Bl-+r-+kleri Tanr"*ral"Baba Byk+s+, Yasa -+6eninin ta% -a bu yolla y+r+rl+e 7ir-iini, %itik, si%7esel Baba1nn Bl+%s+6l+e an'ak 7er>ek babann Bl-+r+l%esiyle ula3tn 4ur7ular& eksik N!& %an/ue, & la'kO 9tiya> ile talep arasn-aki -ilsel bo3lua yerle3en ar6unun Pi9tiya>P kana-, orta-a bir PeksikPin ol-uunu 7Bsterir& lksel eksik, -o%u3 ol%a -uru%u-ur& Lo'uun annenin be-enin-en ilksel ayrl%asnn yaratt ilk 9a-% e-il%e, bir u64u eksik ol%a, ya -a -a9a -orusu, ken-isi birinin eksik bir u64u ol%a -uru%u-ur& Bu -uru% -il Bn'esin-e, kop%u3 ol-uu be-ene 7eri -Bn%e i9tiya' olarak ortaya >kar& D6ne -ilin alann 7irip bu eksiklii si%7esel olarak i#a-e et%eye kalkt 6a%an ise eksik, tat%ini %+%k+n ol%ayan bir ar6u, asla ele 7e>irile%eye'ek bir nesneye -uyulan bir ar6u olarak belirir& 8r6u N8nne"ar6usuO anneyi el-e et%e ar6usu -eil, onunla yeni-en b+t+nle3%e, yeni-en onun bir par>as ol%a Nyani ken-ini bir B6ne olarak orta-an kal-r%a, yoket%eO ar6usu ol-uu i>in, -ilsel bir i#a-esi yokturW si%7eselin alann-a ken-ini anla%lan-ra%a6& Bu el-e e-il%esi %+%k+n ol%ayan ar6u nesnesi, 0a'an1-a Pob5etpetit aP a-n alr& 2er>ek N!& reel, & t9e IealO 2er>ek, 0a'an1% ar-3k +> -+6enin-e N2er>ek"%7esel"Si%7eselO ilk yeri i37al et%esine ra%en, 0a'an1n -+3+nsel 7eli3i%in-e en son ortaya >kan, Bne%i 7i-erek artan bir ka4ra%-r& Tan% an'ak olu%su6 yol-an yaplabilir, ki bu olu%su6luk tan%n ken-isin-e -e i>kin-ir: 0a'an1a 7Bre 2er>ek, Si%7esel tara#n-an i>eri"le%eyen sert bir >ekir-ektir& 2er>ek1i Si%7esel1e olan bu -3sall ile tan%la%ak, onu 9er 3ey-en Bn'e, -il Bn'esi, yani insan Bn'esi bir konu%a yerle3tir%ektir& Colaysyla onto7enetik a>-an, 9en+6 konu3a%ayan 4e i%7eler olu3tura%ayan bebein t+% -eneyi%i NBrnein ra9i% i>in-eki 4arlO 2er>ek1in alanna 7ir-ii 7ibi, #ilo7enetik a>-an -a, insan Bn'esi olan 9er 3ey, -olaysyla PCoaP -e-ii%i6 3ey -e P2er" SD<0H* 229 >ekPtir& Coal nesne 4e ol7ular 9er ne ka-ar Pkontrol altna alarakP Si%7esel1in alanna >eksek -e, P2er>ek 9er 6a%an ayn yere -BnerPW -olaysyla tan%lana%ayan bir sal7n 9astalk NBrnein Grta>a1-a 4eba, 2?& y+6yln sonun-a 8CSO, kanser, -epre%, #rtna, yl-r%, -ai%a 2er>ek1in 7eri -Bn+p ken-i si%7eselle3tirile%eyen >ekir-eini ortaya koy%as-r& 0a'an1n -eyi3iyle, P%kSns6 olan-r 2er>ek&P Bu anla%-a Bl+% -eneyi%i, aktarla%a6, yani si%7eselle3tirile%e6 ol%asyla -ai%a 2er>ek1tir& Si%7esel siste%, bir eksik1in i9tiya'a -Bn+3erek ken-ini bir talep bi>i%in-e i#a-e et%e 6orunluluu sonu'u ortaya >kar& Si%7esel1in ne-eni 4e a%a' NP7Bbek baPO olan bu eksik, asln-a 2er>ek1in ta ken-isi-ir& !else#e-e 4e insan bili%lerin-e kullan-%6 te%el ka4ra%lar-an biri olan P2er>eklikPin NP-3salP ya -a PnesnelP 7er>eklik anla%n-aO, 0a'an1n P2er>ekPiyle Brt+3%e-iini -e belirt%ek 7erekir& 2er>eklik, 2er>ek1in si%7eselle3tirilebilen ka-ar-rW #else#e 4e insan bili%lerinin anla%lan-r%ay N-ilin alanna >ek%eyiO ba3ara%a- bir artk, bir #a6la 9er 6a%an 4arola'aktr, ki 0a'an1n 2er>ek1i ta% -a bu #a6la-r& $m?esel N!& i%a7inaire, & t9e )%a7inaryO %7esel 0a'an1n +>l+ -+6enin-e ilk a-lan-r-, orta a3a%a-r& %7esel, 9en+6 -ile sa9ip ol%ayan >o'uun ayna e4resin-e Nyani bir ayna-a ya -a ayna i3le4i 7Bren bir y+6ey-e, ya -a be-ensel bir e3-eerin-e, 9en+6 4arol%ayan be-ensel b+t+nl++n+n i%7esini 7Br-++ "1= ay aras -Bne%-eO olu3tur-uu B6-e3le3%eler-ir& %7esel, 2er>ek 4e Si%7esel ile ayr ayr balantl-r, a%a bu ikisinin arasn-a bir kBpr+ -eil-ir& 2er>ek1i i%7elere

9apse-erek onunla ba3a >k%aya >al3r, an'ak 9en+6 i%7eleri a-lan-r%aya, aralarn-a anla%sal ili3kiler kur%aya 7ayret et%e6& %7esel bu anla%-a, -+nyann 9en+6 kate7oriler, ikili kar3tlklar, Pya o]ya buPlar 3eklin-e par>alan%a-, b+t+nselliini koru-uu bir e4re-ir& D6ne -ilin, yani 7Bsterenler -+6eninin e7e%enlii altna 7ir-iin-e, i%7eler Ntpk -a9a Bn'e ken-ilerinin 2er>ek1e yap%aya >al3tklar 7ibiO a-lara ya -a -ilsel ili3kilere 6orunlu olarak kar3lk -+3erek, onlarn snrlar i>ine 9apso"lurlar& jouissa(*e N& en5oy%entO 0a'an1% bu teri%i yaln6'a T+rk>e1ye -eil, ba3ka -illere -e >e4ril%esi son -ere'e 7+> olan bir teri%-ir& n7ili6'e1ye bliss 4e son 6a%anlar-a -a en5oy%ent olarak >e4rilse -e, >ou ke6 bu teri%ler 5ouissan'e1% anla%n ta% olarak kar3la%akta yetersi6 kal- i>in, teri% n7ili6'e %etinler-e -e 6a%an 6a%an !rans6'a olarak braklr& .ouir kBk+, !rans6'a1-a ar7o]'insel bir anla%-an NPbo3al%akPO, 9ukuki bir anla%a ka-ar N5ouir -e -roit g 9aktan isti#a-e et%ekO 23? Y8MJ* B8*M8* 7eni3 bir yelpa6eyi kapsar& .ouissan'e 0a'an1n !reu-1un P9a6 ilkesininP Btesine yerle3tir-ii bir ka4ra%-r& !reu-1 -a 9a6 N0ustO be-ensel]ru9sal bir 7erili%in bo3al%asn-an ibarettir Nayn 3ekil-e Jnlust -a bu 7erili%in s+rekli kln%as-rO& Colaysyla 9a6, bir tat%in 4e ra9atla%a -uy7usuyla birlikte anl%al-r& Gysa 5ouissan'e basit bir tat%inin Btesin-e, bir P-+rt+ tat%iniP-irW -olaysyla i%kSns6-r& Drnein ilksel eksiin Nanne-en koparl%3 ol%annO 7i-eril%esi ar6usunun 7er>ek bir tat%ini yoktur, an'ak psikotik bir -uru%-a %+%k+n-+r bu tat%inW oy"sa5ouissan'e bu eksiin 7i-eril%esi #anta6isini yaratarak ken-ini 2er>ek1te te%ellen-irir& Aa6, benliin]tinin i> -en7esini kur%aya ]koru%aya yBneliktirW 5ouissan'e ise bu -en7eyi -ai%a bo6arak P9a6 ilkesinin BtesineP 7e>er& 8'-a, Bl+%-e, se%pto%larn s+r-+r+l%esin-e bulun-uu #ar6e-ilen para-oksal 9a6, asln-a 9a6 -eil 5ouissan'e1% ta ken-isi-ir& <i6ek5ouissan'e k yer yer ol-uu 7ibi brakarak, yer yer ise en5oy"%ent ile kar3layarak kullanr& T+rk>e1-e -e bu kullan% korunarak 5ouissan'e korun%u3, en5oy%ent ise keyi# teri%iyle kar3lan%3tr& ka/ito(e (oktas< N!& lepoint -e 'apitonO Yapsal' -il kura%n-a, 7Bsterenler siste%i 9i>bir 6a%an 7Bsterilenler setine bire bir tekab+l et%e6: 2Bsteren 4e 7Bsterilen, P7Bster%eP e-i%ine -irenen bir >i67iyle ayrl%3 iki #arkl -+6en-ir& 2Bsteren -ai%a Py+6er7e6erP-ir& Bunun en basit Brnei, PbenP, PsenP 4e PoP 7Bsterenlerinin asla ayn 7Bsterilenlere tekab+l et%e%esi-irW PbenP 4e PsenP konu3ana 7Bre, PoP ise konu3ulan konuya 7Bre sonsu6 bir >e3itlilik 7Bsterir& Gysa anla3abil%ek i>in belirli sByle%ler i>in-e 7Bsterenleri sabitle%ek, belirli 7Bsterilenlere, tabir 'ai6se, raptiyele%ek 7erekir& Bu Praptiyele%eP i3le%i, -ilsel yapnn y+6eyin-e tpk kapitone e-ilen bir yor7an-a, kanepe-e Nya -a psikanali"tik re#eransla bir P-i4an-aPO ol-uu 7ibi belirli >Bk+nt+ noktalan, sabitlik anlar olu3turur, ki Panla%P -e-ii%i6 3ey an'ak bu noktalar re#erans alarak ortaya >kabilir& 0a'an yapsal' 7elenei i6leyerek, bu noktalara points -e 'apiton, kapitone noktalar a-n 4erir& *apitone noktalar, -il1in y+6eyin-e yarattklar Br+nt+yle bir i-eolo5ik siste%, bir sByle% >er>e4esi olu3tururlar& *u3kusu6 #arkl kapitone noktalar, ayn -ilsel y+6ey-e #arkl bir i-eolo5ik yap, #arkl bir sByle% olu3tura'aklar-r& oDjet /etit a +a .a oDjet a 0a'an1% -ier -illere yaplan >e4irilerin-e !rans6'a olarak korun%asn-a srar ettii bu ka4ra%, T+rk>e1ye kaba'a Pk+>+k Bteki nesnesiP olarak >e4rilebilir Nbura-aki PaP, !rans6'a-a PBtekiP anla%na 7elen autre keli%esinin ba3 9ar#i-irO& Gb5et petit a, 7er>ek bir nesne -eil-ir, bir #anta6i nesnesi-ir& D6ne, si%7esel siste%in bir t+rl+ snrlar i>ine ala%a- 2er>ek1in bir t+rl+ a>klana%a"

SD<0H* 231 yan, anla%lan-rla%ayan bu P#a6laPs ile ba3a >kabil%ek i>in, -a9a bir PbenP olarak ilk olu3tuu yllar-an ba3layarak bir #anta6i nesnesi yaratr& Bu nesne, ar6u nesnesi asln-a PyokPtur, B6nenin ne ol-uunu bil%e-ii, sa-e'e 7B6 u'uyla 7Brebil-ii ilksel eksik1inin #anta6%atik e3-eeri-ir& 8n'ak B6ne bir yan-an -a bu nesnenin #anta6%atik B6elliini, 7er>ekten 4arol%a-n bilir N0a'an1n -eyi3iyle, P.e sais bien, %ais /u"an-%e%e&&&P " P8sln-a >ok iyi biliyoru%, a%a 7ene -e&&&PO& Ta% -a bu ne-enle bilin>si6 olarak ob5et petit a1ya ula3%aktan, tat%in-en ka>nrW yolu u6atr, >k%a6a sokar& 8ra%aktan 4a67e>e%e6, a%a asla bul%ak iste%e6& Fteki;Gteki N!& autrel7ran-8utre, & ot9erlbi7 Gt9erO 0a'an1a 7Bre B6nenin olu3u%u -ai%a PBtekiPyi 4arsayar& Ben1in ortaya >kabil%esi i>in, >o'uun ken-isini PBtekiP olarak 7Brebile'ei bir ayna e4resi 6orunlu-ur& 8yna-a 7Br+len N4e be-ensel bir b+t+nl+k, ta%lk yanlsa%as yaratanO Bteki, ben1in te%eli-ir& Bu ilk PBtekiP, 0a'an1a 7Bre Pk+>+kP Bte"ki1-ir Nk+>+k PaP ile ya6lan autreO& <a%anla >o'uk ba3ka k+>+k Btekiler -e al7larW bu al7lar be-ensel ta%lk yanlsa%asn bo6-uu i>in -e par>alan%aya, eksik1e sal-r7anlk tepkisiyle kar3lk 4erir& 8n'ak t+% bu Bteki1ler i%7esel -+6ey-e 4arolurlar& B+y+k P8P ile ya6lan Dteki N8utreO ise, si%7esel -+6enin ta ken-isi-ir& Bir %u9atap -eil, 9itap e-enin i>in-e 4arol-uu si%7esel siste%in belirleyi'ilerinin topla%-r& D6ne k+>+k Bteki ile i%7esel -+6en-e kar3la3p bir ben in3a et%eye ba3la-ktan sonra, keli%enin psi3ik 4e 7ra%atik anla%n-a bir PB6neP olabil%esi i>in, si%7esel -+6en-e -e b+y+k Dteki ile kar3la3%ak 6orun-a-r& B+y+k Dteki, ora-an ken-i%i6e bakarak, ken-i%i6i ol%ak is"te-ii%i67ibi7Br-++%+6 konu%-ur& B+y+k Dteki, bir eksik1i ol%a- 4arsaylarak Neksik1i 7i6li tutularakO, t+% ar6unun %ekSn olarak kurulurW bu %ekSn Babann"8-, -e4let, tanr, yasa, ksa'as B6ne i>in si%7esel -+6enin b+t+nl++n+ te%sil e-en 9er9an7i bir 3ey -ol-urabilir& ,sikanalitik terapi pratiin-e bu yer, psikanalist tara#n-an i37al e-ilir& 0a'an #or%+llerin-e b+y+k Dteki1yi +6eri >i6ili b+y+k P8P N8O olarak ya6ar& B6ne N!& su5et, & sub5e'tO A+%ani6%in PBenP -iyen bBl+n%e%i3, yekpare B6nesinin tersine, 0a'an1-a B6ne bBl+n%+3l++yle tan%lanr& 0a'an1n PbenP ka4ra%nn te%eli %7esel1-e ol-uu i>in, bu ben b+t+nl+k, ta%lk yanlsa%asyla %al[l-+r& Gysa konu3an B6ne, Si%7esel -+6en i>in-e 4arolur& Bu ikisi arasn-aki Brt+3%e6lik, yani Si%7esel1in ben i%7elerini ya si%7elere -Bn+3t+rerek i>er%e ya -a yok say%a eili%i ile ben1in si%7esel -+6enin kate7oriler 4e ikilikler bi>i%in-eki par>alan" 232 Y8MJ* B8*M8* %3lna -ireni3i, yekpare bir B6ne1-en sB6et%eyi i%kSns6la3trr& D6ne %7esel ile Si%7esel, sB6'ele%e ile sB6'e arasn-a bBl+n%+3l++y"le 4ar-r& 0a'an1a 7Bre, psikanalitik terapinin ni9ai a%a' ben1in 9Ski%iyeti eline alp yekparele3%esi Nyekpare ol-uu yanlsa%asn kur%asO -eil, B6nenin ken-i bBl+n%+3l++n+n #arkna 4ar%as-r& Bu anla%-a 0a'an1n P=P N+6eri >i6ili]yasakl B6neO i3areti, yaln6'a B6nenin Si%7esel -+6enin yasaklarna tabi ol-uunu -eil, bBl+n%+3l++n+ -e 7Bsterir& PSPnin +6erin-en 7e>en 4ere4 >i67i, onu yaln6'a yoksay%akla, 7e>ersi6]ikti-ars6 kl%akla kal%a6, ayn 6a%an-a ikiye -e bBler& /e'Co'mat<C =$- per#or%ati4eO Cilbili%e 4e B6ellikle 7ra%ere ait bir teri%ken, .u-it9 Butler tara#n-an #e%inist literat+re 4e 7i-erek t+% k+lt+rel ara3tr%alar literat+r+ne ka6an-rlan bir ka4ra%-r N.u-it9 Butler, 2en-er TroubleO& ,er#or%ati# #iiller, saptay' N'onstati4eO #iillerin aksine, sBylen%elerinin 4e 7er>ekle3%elerinin e36a%anl]B6-e3 ol-uu 4arsaylan #iiller-ir& PSi6i kar"ko'a ilan e-iyoru%,P i#a-esi Neer yetkili]ikti-ar sa9ibi biri, bir nikS9 %e%uru ya -a ra9ip

tara#n-an sByleniyorsaO, yaln6'a bir -uru%u -ile 7etir%ekle kal%a6, o -uru%u yaratr -a& Butler bu 7ra%atik tan%-an 9areketle, Pka-nP 4e PerkekP ka4ra%larnn per#or%ati# ka4ra%lar ol-uunu, yani ka-nn Pka-n 7ibi -a4ranarakP Nka-n per#or%ans 7BstererekO ka-n ol-uunu sByler& *a-n, Bteki1si NerkekO tara#n-an ka-n olarak a-lan-rl- 4e bunu kabul ettii s+re'e ka-n-r& Biyolo5ik #ark N-i3i]erkekO bu per#or%ans sayesin-e toplu%sal 'insiyete -Bn+3+r Nka-n]erkekO& Aer par#or%ati# e-i%, i>in-e bir e7e%enlik ili3kisi -e barn-rr& PSi6i kar"ko'a ilan e-iyoru%,P ya -a PT+rkiye :u%9uriyeti Ce4leti1nin ba%s6ln ilan e-iyoru%,P i#a-eleri, ilan e-en B6nenin ikti-arna, onun 4arolan e7e%enlik ili3kileri i>in-eki stat+s+ne bal olarak per#or%ati# nitelik ka6anrlar& Colaysyla PSen ka-nsnVP i#a-esinin per#or%ati# -eeri, yani nesnesini bir per#or%ans, bir toplu%sal 'insiyet olarak Pka-nP kl%as, bu i#a-eyi kullanan erkek B6nenin e7e%en stat+-e ol%asna bal-r& @r"kek"e7e%en ol%ayan bir toplu%sal yap-a, bir toplu%sal 'insiyet olarak Pka-nP -a N-olaysyla PerkekP -eO ola%a6& Sim?esel N!& sy%boli/ue, & t9e Sy%boli'O Si%7esel, 0a'an1n +> ar-3k -+6eninin sonun'usu-ur& %7esel e4re-e olu3%akta olan ben1in, i>in-e PbenP -iyerek B6nele3ebile'ei -ilsel, 7ra%atik 4e k+lt+rel yap-r Si%7esel& D6ne si%7esel -+6eni 9a6r bulur 4e onun yasalarna uy%ak 6orun-a ol-uunu Baba%n"8- yoluyla Brenir& Si%7esel ka4ra%, 0a'an1n -+3+n'esini Saussure 4e .a'obson1un te%sil ettii -ilbili% >er>e" SD<0H* 233 4esine balayan te%el ka4ra%lar-an biri-ir& 0a'an PSi%7eselP i#a-esini, ken-i ba3na anla% ta3%ayan, 7eli3i7+6el i3aretler olan, an'ak birbirleriyle ili3kileri i>in-e anla% -enilen 3eyi olu3turan 7Bsterenlerin, -ilsel]k+lt+rel kapal -+6enini tan%la%akta kullanr& Si%7esel -+6en, bir yan-an ben1in i%7esel B6-e3le3%elerini, bir yan-an -a an'ak 7B6 u'uyla 7Br+lebilen 2er>ek1in tan%s6 bo6bulankln, kapal bir kate7oriler, 6tlklar, ikili kar3tlklar siste%i i>ine 9apset%eye >al3arak B6neyi par>alar& *onu3%aya ba3la- an-a Si%7esel1in alanna 7iren B6ne, ben1i 4e onun i%7eleri arasn-aki ili3kiyi Si%7esel Yasa1ya tabi kl%ay ba3ara%aya'a i>in Nbu i%7elerin -ilsel kar3lklar ol%a- i>inO -a9a ba3tan par>alan%3, ikiye bBl+n%+3t+r& Colaysyla B6neyi olu3turan -a, par>alayan -a Si%7esel -+6enin ta ken-isi-ir& sB6'e, sFz*eleme N!& enon'e, enon'ia+on, & state%ent, enun'iatioriO Bu iki ka4ra% arasn-aki 6tlk, 0a'an1n -ilbili% teorisin-en psikanali6 alanna yapt Bne%li aktar%alar-an biri-ir& SB6'e, sBylenen 3ey-ir, a6-an Nya -a kale%-en, 4b&O >kan-r& SB6'ele%e ise, bunun sByleni3 s+re'inin, sB6'enin olu3u% s+re'inin a--r& SB6'e 4e sB6'ele%e 9i>bir 6a%an ta% olarak >ak3a%a6lar& Si%7esel -+6en, yani -il, sB6'eler-en olu3ur& 8n'ak sB6'elerin ken-i olu3u% s+re>leri, -il tara#n-an i>erile"%eye'ek olan 2er>ek #a6lalar 4e ben i%7eleri tara#n-an s+rekli bir bi>i%-e etkilen%ekte-ir& SB6'e bilin>li ileti3i%in kuru'u Besi-ir, an'ak sB6'ele%e bilin>-3yla balantsn kopar%ayarak, B6nenin sB6'e-e i>eril%eyen %7esel B6-e3le3i%lerini 4e 7B6+'uyla 7Br+len 2er>ek #a6alasn -e4reye sokar& "son"
,,,-iske(.e'i+ekutu/0a(esi-*om