KUYUCAKLI YUSUFTA OLAY RGS ZMLEMES Nazl ESER Anlatlarda btn, olay halkalarndan oluan bir zincirdir.

Zinciri oluturan kk, anlaml birimlere halka denir. Olay rgs, bu btnln metin halkalar dzeyinde idrak edilmesidir (Tekin, 2003: 66). Anlatda, bu idrak salayan olaylarn neden-sonu ilikisiyle balanmasdr, denebilir. Btn nedensellik metnin temasn oluturur.Kral ld, arkasndan kralie de ld dersek, bu hikye olur. Kral ld, sonra zntsnden kralie de ld. dersek, olay rgs olur (Forster, 1982: 87). Eyleyenler, zaman ve mekn unsurlar olaylar zincirinin etrafnda belirginleir. u halde, anlat kurabilmek iin ncelikle anlatnn dier unsurlarnn etrafn saraca bir iskelete ihtiya duyulur. skelete ilmek ilmek balanmak suretiyle anlatnn unsurlar iskeleti okuyucu nazarnda grnmez klarak anlat btnn meydana getirir. Belli bir iskelet etrafnda ekillenen anlat, kendi yolunu bylece belirginletirir ve izer. Her bir olay halkas, anlatnn iskeletini/yolunu izmede sz sahibidir. Sz konusu yol/iskelet/olay rgs ekilde karmza kabilir: Vaka, tek bir zincir halinde nakledilir; eserin vakas, iki veya daha fazla olay zincirinden meydana gelir; bir vaka, bir baka vaka iine yerletirilerek sunulur (Akta, 2005: 73). Sabahattin Aliye ait Kuyucakl Yusuf adl romanda olay rgs, vakann tek bir zincir ve kronolojik bir zaman dizimi halinde verilmesiyle kurulmutur. KUYUCAKLI YUSUFTA OLAY HALKALARI Kuyucakl Yusufun olay rgs kuruluu, onu takdim sahnesi, aksiyon/atma noktas, ana dmn zlmesi; baka deyilerle denge durumu, dengesizlik, yeni bir denge blmlerine ayrarak deerlendirmemize frsat yaratmaktadr. Takdim/Denge Durumu Bu, asl atmaya zemin hazrlayan, okurun anlat atmosferine girdii blmdr. Burada betimlemelerle eyleyenler, mekn ve zaman dilimi hakknda bilgi verilir. Okurda merak uyandracak olaylar yer almaz. Denge korunmaktadr. Kuyucakl Yusufta Yusufun anne babasnn ekyalarca ldrlmesiyle (s. 11) kaymakamn Yusufu evlat edinmesi (s. 15) romann birinci olay halkasdr. Romann hemen

Mula niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal doktora rencisi.

banda geen bu olay halkas, roman sanatnn salad imkndan yararlanarak ustalkla okurun zihninde yer eder ve onu roman atmosferine bir rpda sokuverir. Ardndan sralanan olay halkalar ile de okur roman sonuna dek bu atmosfer iinde kalr. Salahattin Beyin tayini kmas ile Edremite tanlmas ikinci olay halkasdr. Bu iki olay halkas arasnda Salahattin Bey, kars ahinde ve evliliklerinin durumu; Yusufun evdeki ruh hali ve evin kk kz Muazzeze yaklam ayrntlandrlmaktadr (bkz. s.15-21). Bu bilgiler anlatnn yaplandrlmas asndan byk nem tar. Nitekim Yusufla Muazzezin gelecekte birbirlerine duyaca akn, Yusufun ahindeye duyaca nefretin, Salahattinin karsna duyaca uzakln, ahindenin Yusufa kar honutsuzluunun ve hatta Yusufun roman boyunca duyaca derin aidiyetsizliin temellerini yazar bu sayfalarda atar. Bylece anlat, ipular ile okuru fark ettirmeden ynlendirmeye balar. kinci olay halkasyla Edremite tanlmtr ve bu, tm anlat kiilerine, beraberinde okura, yeni bir dnya aar. Bu blm anlat kiilerinden ok, yaanan ortamn, dnemin Edremitinin, betimlenmesine ve tantlmasna ayrlr. Yusufun okul hayatna alamamas- ki onun okumamas gelecekte yaanacaklar nemli lde etkiler- (s. ), Edremit ocuklarnn yaam(s. ) , zeytinlikte alanlar (s. ), gen kzlarn eitimi (s. ), zengin ehirlilerin fakirlere zulm (s. ), ramazan ve bayram gelenekleri (s. ) ayrntlaryla sunulur. Hatta bayram elencesi romann denge durumundan dengesizlik durumuna geiine zemin hazrlamaktadr. Ayn zamanda nc olay halkasna kadar geen anlat zaman, Muazzezle Yusuf un olgunlamas iin gerekli sreyi verir. Bu sayfalarda zaman hakknda bilgi verilir, kiiler ve kiiler aras ilikiler belirlenir, kiiler belirli yaantlar edinir ve sonu olarak anlatnn hangi yoldan devam edecei az da olsa hissettirilir. Aksiyon, atma Noktas/Dengesizlik Anlat bir ya da daha ok atmaya dayanmaldr. atma olmadan anlatda deiim serveni gerekleemez ve deiim -daha ok anlat kiisi/kiilerinde grlr- bir anlatnn sylemek istedii o tek cmleyi -her anlatnn temelinde anlatmak istedii tek bir cmlesi vardr- iletmesinde nemli rol oynamaktadr. Anlatnn olmazsa olmaz atmann, anlatda belirmesine atma noktas yahut dengesizlik durumu denebilir. Anlatnn ana dm de sz konusu noktada atlr. rnein, Kelolan masallarnda atmay balatan ve ana dm temsil eden soru Kelolann

padiahn kzyla evlenip evlenemeyeceidir. Anlatdaki dier atma unsurlarnn da bu ana dme bir ekilde bal olduu grlmektedir. Yusufun Muazzezle ilgilenen akiri dvmesiyle (s. 37) Yusuf-akir atmas balar. Bu olay halkasyla akirin hrslanp ana dm

Muazzezi istetmesi (s. 56) olay halkasyla anlatdaki denge bozulur, anlat boyunca srecek olan atlan akir/zenginler/ktler/adaletsizlik mi, yoksa Yusuf/fakirler/iyiler/adalet mi kazanacak sorusudur. Yeni bir dengenin kurulduu noktaya kadar gerekleen olay halkalar, bu ana dm atan olay halkasna baldr. Nitekim, dier olay halkalarnn douuna zemini hazrlayan, akirin Muazzezle evlenmeyi kafasna takmasdr. Bu olay halkalar Karlnda Muazzezi alabilmek iin Salahattin Beyin kumarda Hac Etheme hileyle borlandrlmas (s. 54), Alinin, Salahattin Beyin kumar borcunu demesi iin Yusufa para vermesi (s. 78), akirin hsann dnnde Muazzezi isteyen Aliyi vurarak ldrmesi (s. 99) eklinde sralanabilir. Kuyucakl Yusufta kronoloji de ana dme baldr. Anlatnn olay kurgusunun dz, tek zincirli olmasndan dolay anlatnn ulaaca nokta kurgunun zmlenecei yerdir. ineli Kbrann akir ve babas Hilmi Beyin tecavzne uramas ile yine bu kiilerce suu zerine atmak maksadyla Yusufa gnderilmesi (s. ) sonucu Yusufun bu kz ve annesine sahip karak eve almas (s. ) herhangi bir sonuca ulatrlmayan, dolaysyla anlatda ilevini tamamlayamayan bir olay halkas olarak yer alr. Yusufun, Muazzezi karmak iin Hilmi Beyin iftliine doru yola kmadan hemen nce Kbrayla girdii diyalogla ve ardndan bu kzla ilgili dncelerini dile getirdii cmlelerle (s. ) anlatnn bir yerinde Kbrann Yusufun karsna kaca ve bu olay halkasnn baka bir olay halkasyla btnlenecei intiba yaratlsa da bu gereklemez. Anlatnn ikinci cildi yazlmadndan ve dolaysyla bu halka btnlenemediinden, bu durum anlatda kurgusal bir eksiklie yol aar. Ana Dmm zlmesi/Yeni Bir Denge Anlatda yeni bir denge olumasn tetikleyen olay halkas Muazzezin Yusufa onu sevdiini belli etmesi (s.85)dir. Bunun zerine Yusufun Muazzezi kararak onunla evlenmesi (s. 133) bir dmn zld nokta olsa dahi Kim/ne kazanacak? sorusunun kesin bir cevab olmad, anlatnn devamndan anlalmaktadr. Anlatnn devam ediyor olmas bunun bir denge durumu olmadnn ipucudur. Anlat, ana dmle belirlenen atma durumunu srdrmektedir. Yusufun kaymakamlkta memur olmas (s. 153) ndan

ksa sre sonra Salahattin Beyin lmesi (s. 172) bunun gstergesidir. Yeni kaymakamn Yusufu tahsildar olarak kylere gndermesi (s. 190), Yusufun uzakln frsat bilen ahindenin kzn yanl bir hayata srklemesi (s. 200), Yusufun, yokluunda olanlar anlamas (s. 207) ve Muazzezi karmak iin eve dnmesi (s.224) olay halkalar hep bu ana dme/ atmaya baldr. Nitekim Yusuf ile akir, zengin ile fakir, adalet ile adaletsizlik, iyilik ile zulm kavgasna kyasya devam etmektedir. Muazzezin ald kurun yarasndan yolda lmesi (s. 229)nin ardndan, Yusufun Muazzezi gmerek yeni hayatna yol almas (s. 230) anlatnn son olay halkasdr ve Yusuf/ iyilik/adalet kaybetmi grnmektedir. Anlat bu son halka zme ulamadan sonlanm olur. Anlatnn banda anne ve babasnn cansz bedenleri yannda yalnzken bulunup yeni bir hayata srklenen Yusuf, anlatnn sonunda Muazzezin cansz bedenini brakp yine, mehule yol almaktadr.

KAYNAKA Ali, Sabahattin, (2010), Btn Romanlar, Kuyucakl Yusuf, YKY, stanbul. Akta, erif, (2005), Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Aka Yay., Ankara. Tekin, Metin, (2003), Roman Sanat, tken Yay., stanbul.