Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 52:2(2011), ss.

137-155

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitimretimine Sunabilecei mknlar Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar
VAHT GKTA
DO. DR., ANKARA NVERSTES

zet Bu makalede, din ve eitim, din eitimi, tasavvuf terbiye, din eitimi ve tasavvufi terbiyede gaye, bir yaygn eitim kurumu olarak tekke ve toplumsal ilevi, gnmz din eitimine tasavvufi terbiyenin sunabilecei imknlar gibi konular genel erevede ele alnmtr. Konu ele alnrken bu disiplinin, yaygn ve rgn din eitimine katks farkl balklar altnda deerlendirilmitir. Tekkelerin yzyllar boyu eitim asndan ne tr fonksiyonlar icra ettii zerinde durulmutur. Tasavvuf disiplininin eitim retime salayaca muhtemel katklar; Eitim-retimin birliktelii asndan, zihin kalp ve nefis kavramlarnn kavratlmas asndan, sevgi hogr ve gnl kavramnn kavratlmas asndan ara balklar altnda incelenmitir. znde bir eitim messesesi olan tasavvufun, din eitim-retiminin hedefleriyle rtt noktalar tespit edilmi ve bu iki disiplinin insan eitiminde uygulad metotlarn byk oranda ayn olduu grlmtr. Anahtar kelimeler: Din, eitim, retim, tasavvuf, tekke, gnl

Abstract Opportunities That Could Be Granted By Sufi Education To Todays Religion Education This paper studies in general terms the issues of religion and education, religion education, sufi training, the purpose in religion and sufi education, and the opportunities that could be granted by sufi education to todays religion education. While analyzing the subject, the contribution of this discipline to formal and informal training have been assessed under different titles. The functions that the sufi lodges have performed for

138

VAHT GKTA

centuries are highlighted from an educational perspective. Possible contributions of the discipline of tasawwuf to training and education are examined from the point of view of the integrity of Training Education, comprehending the concepts of mind, heart and soul, and understanding the concepts of love, tolerance and feelings. The points which tasawwuf, which is originally an institution of training, overlaps with the targets of religious training and education are determined and it is demonstrated that the methods applied by these two disciplines for human education are quite the same. Keywords: Religion, education, training, tasawwuf, Sufi lodge, heart

Giri Filozoflarn insan tanmlarna baktmzda u tanmlarn n plana ktn grrz. nsan disharmonik bir varlktr. nsan dnen; bu yzden de atan bir varlktr. nsan karmak bir varlktr. nsan eksik ve zrl bir varlktr. nsan imknlar olan bir varlktr. Dnya hayat ztlar ierisinde yaratlmtr. nsann da i dnyasna takva ve fcur, isyan ve itaat birlikte yklenmitir. Bu nedenle insan i dnyasnda olduu gibi, toplumsal hayatta da srekli gelgitler yaayan bir varlktr. Bu durumu Yunus Emre u dizelerde ne gzel ifade eder:
Hak bir gnl verdi bana, h demeden hayrn olur Bir dem gelir d olur, bir dem gelir giryn olur Bir dem sanrsn k gibi, ol zemher olmu gibi Bir dem beretten doar, ho ba ile bostan olur

dnyasnda ztlarla birlikte varolan insan, eitim ve riyazetle kendini olgunlatrrsa olgun insan, hevasnn peinde koarsa azgn insan olabilmektedir. Nitekim ayet-i kerimede bu durum yle izah edilir: Nefse ve ona bir takm kabiliyetler verip de iyilik ve ktlkleri ilham edene yemin olsun ki, nefsini tezkiye eden (ktlklerden arndran) kurtulua ermi, ktlklere gmen de ziyan etmitir.1 Tasavvuf ve Din Eitimi insann bireysel ve manevi olarak geliimini salamay amalamaktadr. Dolaysyla iki alann da ortak konusu insan ve insann eitimidir. nsanlk tarihi kadar eskilere giden eitim, bireysel geliim ve sosyal yeterliliklerin kazanlmasna ynelik amal bir eylem olarak insana, kendi ftratn/isel doasn gerekletirmeye alt srete birtakm zihinsel, bedensel, duygusal ve toplumsal yetenekler, davranlar ve bilgiler kazandrlmas
1 ems, 7-10

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar

139

ynndeki faaliyetlerin tmn ifade eder.2 Medeniyeti oluturan unsurlar ele alnrken, dorudan ya da dolayl olarak din ve eitime de yer verilir.3 Modern ada eitim faaliyetlerinin bir rn olan bilim, tek gerek olarak grlmesine karn, ilk insandan beri var olan din ve ahlak fenomeninin de insanln gndemine tekrardan girdiini rahatlkla syleyebiliriz.4 Kkl bir gelenee dayanan tasavvuf, znde bir eitim messesesidir. Birey, tasavvuf terbiyenin nihayetinde, potansiyelinde var bulunan eref-i mahlkat niteliini aa karr. Bir gnl eitimi ngren tasavvufta, gerek kiisel yani dikey ve derinlik boyutunda gerekse toplumsal yani yatay genilik boyutunda sohbet, zikir, tefekkr, murakabe, hizmet ve rabta gibi ok eitli terbiye metotlar kullanldn gryoruz. Tasavvuf eitimi dier disiplinlerden hatta eitim yaklamlarndan ayran temel faktrlerden belki de en nemlisi kiisel ve toplumsal eitimin birlikte yrtlmesidir. Toplum hayatmzda, din hayatta nemli bir rol stlenen tasavvuf bilgi ve yaay biiminin pek nemli bir yeri vardr. Dolaysyla tasavvuf eitim, gnmz eitim retiminin her alannna katk salayabilecek niteliktedir. imdi muhtelif balklar altnda tasavvufun yaygn ve rgn eitime katklarn ele almaya alalm. 1. Yaygn Din Eitimine Katklar Din eitiminin bir alt disiplini olan yaygn din eitimi ve yetikinlerin din eitimi din eitiminin en nemli mevzu ve problemlerindendir. Tm dinlerde olduu gibi slam dininde de din eitimi yaygn din eimi olarak balam ve zaman ierisinde rgn halini kazanmtr.5 Tasavvuf bu manada gemite olduu gibi gnmzde de din eitiminin bu alanna nemli katklar salamaktadr. Tasavvuf okullarn insan eitimi metotlarnn banda zikir ve sohbet gelmektedir. Sohbet metodu Ayn zamanda Hz. Peygamberin de sahabeyi yetitirme metodudur. Bunun yannda popler tasavvuf kitaplar diyebileceimiz Abdulkadir-i Geyln (. 561/1116)nin Fethr-Rabbn, Yunus Emre
2 Feyyat, Gke, Deiim Srecinde Devlet ve Eitim, Eyll Yay., Ankara, 2000, s. 126. 3 Will, Durant, Medeniyetin Temelleri, ev.: Nejat Muallimolu, Boazii Yay., stanbul, 1978, s. 15. 4 Bauman, Zugmunt, Postmodern Etik, ev.: Alev Trker, Ayrnt Yay., stanbul, 1998, s. 47-48; Mmtazer Trkne, Siyasi Bir Sorun Olarak Din Eitimi, Yeni Trkiye zel Says, Ocak-ubat, 1996, Yl: 2, sy.: 7, Ankara, 1996, s. 318. 5 Cemal Tosun, Yetikinler Din Eitimi: Mahiyeti, mkanlar ve Problemleri, Uluslar aras Din Eitimi Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997, s. 222.

140

VAHT GKTA

(. 1321)nin Risletn-Nushiyye, Krehirli Ak Paa (. 733/1332)nn Garibnme, Erefolu Rm (. 874/1470)nin Mzekkin Nfs, Ahmet Bcn (. 870/1466?)n Envrul-kn, Yazcolu Mehmet (. 857/1453)in Muhammediye, mam- Rabbn (. 1034/1624)nin Mektbt adl eserleri6 Anadolunun hemen her kesinde yzyllarca okunmu ve hatta ezberlenmitir. Bu kitaplar, din eitimiyle ilgili ara gere ve imknlarn yetersiz olduu muhtelif corafyalarda halkta dini eitim noktasnda bir bilin olumasna katkda bulunmutur. Tasavvufi hayatta pek ok yaygn eitim terbiye usulu olmakla birlikte bunlar u balklar altnda toplayabiliriz: 1. Sohbet: Hal transferi ve toplumun bilgilenmesine katklar salamtr. 2. Menkbe anlatm: Gayesi ahlak adamlar yetitirmek olan tasavvufun bunun zirvesi olan ahsiyetleri hayat hikyelerinin anlatlmas ve rnekleme metoduyla eitime katk salamtr.7 Menkbelerin gnmz eitimine katklar eitli ekillerde salanabilir. Konuyla ilgili akademik almasnn sonu ksmnda Emine Gen retmenlere tavsiye olarak unlara dikkat ekmektedir: Trk mill eitimin amalar saylrken ahlaki, manevi deerleri benimseyen, beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakmndan dengeli ve salkl ekilde gelimi bir kiilie ve karaktere sahip kiiler yetitirmekten bahsedilmektedir. Bu genel amacn ders programlar ile soyut hle geldiini grmekteyiz. zerinde durulmas gereken konu, bu temel insani deerler ve davranlar yetien yeni nesle hangi aralar kullanlarak en etkili biimde kazandrlacadr. zerinde altmz menkbelerin bu amac gerekletir6 Bu eserlerin geni tantm iin bk. Mustafa Akar, Tasavvuf Tarihi Literatr, z Yay., stanbul, 2006, ss. 293-305 7 Bir tasavvuf dnceye mensup olan insanlarn mritlerini ve tasavvuf adap ve erknn iyice tanmalarn salayan menkbnmeler, ayn zamanda propaganda arac olarak da kullanlmtr. Manzum, mensur ve manzum-mensur kark olarak yazlabilen menakpnameler, daha ziyade mensur olarak kaleme alnmtr. Bu eserler, edeb deerlerinin yannda tarih, sosyal, kltrel ve ayn zamanda manev dnyamza k tutmalar bakmndan da nemli kaynaklar arasnda yerini alr. Bkz. Mustafa Gne, Klsik Trk Edebiyatnda Menkbnameler ve Menkb- Akemseddin, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi = The Journal of International Social Research, 2011, cilt: IV, say: 16, s. 166. Ayrca menkbnmeler blge, ehir ile cmi, medrese, trbe gibi trl meknlarn tarihlerine dair bilgileri de ihtiva ederler. Bkz. Mehmet eker, Menkb-nmelerin Trk Kltr ve Eyp Tarihindeki Yeri, Tarihi, Kltr ve Sanatyla VIII. Eypsultan Sempozyumu: Tebliler (7-9 Mays 2004), , Eyp Belediyesi Kltr Yaynlar: 26, stanbul, 2004, s. 191. Menkbnmelerin kltr tarihimizdeki yeri ile ilgili olarak bkz. Ahmet Yaar Ocak, Kltr Tarihi Kayna Olarak Menkb-nmneler, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1997, 130 s.

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar

141

mede kullanlabilecek aralardan biri olmas mmkndr.8 Yani sadece din eitimi asndan deil yerine gre bir Trke, Sosyal Bilgiler, Tarih, Edebiyat vb. derslerde, gen nesil iin rnek olay ve kiiler olmas asndan menkbelerden yararlanlabilir. 3. Halkn ahlakn gzelletirmek amal herkesin anlayabilecei popler kitaplarn yazlmas her alanda bir eitim retim faaliyetini canl tutmutur.9 4. Tarkat ekolleri ierisinde yataktan kalktan gnlk hayatn her an ve alanna edebin hakim olmasn ngren grup ii grerek ve yaayarak renmeyi tatbik eden terbiye usulleri toplum ii muaeretin yerlemesini salamtr. te bu usulleri benimseyen Anadolu erenleri sz ve davranlaryla slamn dnyaya almasna vesile olmulardr. ncelikle Anadoluya slam nce bu rnek ahsiyetler vastasyla gelmitir. Pir Sultan Abdallar, Hac Bekta- Veller, Yunus Emreler hem sylemiler hem de kendileri sylediklerini yaamlar. Syledikleri dizeler bugn bile taze ve canlln korumaktadrlar. Bunun yannda tasavvuf eitim merkezleri olarak ina edilen tekkeler ise Trklerin Anadoluya yerlemesiyle birlikte balayan Trkleme ve slamlama srecinde tarih bir rol stlenmilerdir. Sfiler toplumun her kesimiyle yakn temas iinde olmulardr. Sfilerin farkl toplum kesimleriyle ilikileriyle alakal u szler nemlidir: Szgelimi lkeyi ynetenler asndan bir sf, kurulu yllarnda topra imar eden bir bahvan, el emei ile geinmeye alan bir ifti, sefer annda orduya destek olan gnll bir askerdir. Ykseli ve refah dneminde ise, bir ksm sanat ve meslek dallarnda yetimi sanatkar, sz sohbeti dinlenen bir mrid, fetihler srasnda askerin maneviyatn ykselten bir vaiz, maddi ihsanlara iltifat etmeyen kanaatkar bir dervitir. lmiye mensuplar nazarnda ise, sanatkarln yan sra ilm-i zahirle ilm-i btn cem etmi, eriattan taviz vermeyen, farkl anlaylara hogryle bakan kendinden emin bir ahsiyettir. Halk cephesinden bakldnda da tesirli konumalaryla
8 Emine Gen, Menkbnme Edebiyatnda nsan Eitimi, GEBE, Yksek Lisans Tezi, Dan.: Yrd. Do Dr. Mustafa Tat, Ankara, 2006, s. 88. 9 Osmanlnn kurulu asrlarnda yaygn olarak okunan ve okutulan baz din-tasavvuf eserlerin ksa tantmlar iin bkz. Mustafa Kara, XIV. ve VX. Yzyllarda Osmanl Toplumunu Besleyen Trke Kitaplar, UFD, Say: 8, Cilt: 8, Bursa, 1999, ss. 29-58. Din Eitimi asndan tasavvuf eserlerin incelenmesi kukusuz ok faydal olacaktr. rnek olarak bkz. brahim Cokun, Mesnev rneinde Yetikinler Din Eitiminde Kssa Kullanm, ASBE, Yksek Lisans Tezi, Dan. Prof. Dr. Cemal Tosun, Ankara, 2006, 136 s.

142

VAHT GKTA

gnlleri fetheden bir uyarc, hastalklar tedavi eden bir tabip, idarecilerle kendileri arasnda bir arac hatta hm, dilenmeyen ve fakat ihtiya sahiplerine karlksz datan bir yardmseverdir.10 Ancak Osmanl dneminde bu denli toplamsal ve ferdi bir fonksiyon icra eden tasavvufi hayatn yaygn eitim kurumu diyebileceimiz tekkelerin kapatlmas tarihi bir krlma yaanmasna neden olmutur. Trk toplumunun yaygn eitiminin merkezini tekil eden tekkelerin kapatlmas neticesinde meydana gelen boluk ok ksa srede fark edilmi ve yerini doldurmas dncesiyle alan kurumlar; Karann da ifade ettii gibi maalesef halkn eitimine katk salamad gibi kan uyumazl nedeniyle ksa srede kendiliinden kapanmak zorunda kalmtr.11 Daha sonra ve gnmzde ise Diyanet ileri bakanl yaygn din eitim hizmetlerini baarl bir ekilde yrtmeye muvaffak olmutur. 2. rgn Eitim Kurumlarnda nsan denen canl varln en temel haklarndan birisi eitim ve renim hakkdr. Eitim ve retimin ne zaman balayaca konusunda eitimciler farkl grler ortaya koymulardr. Baz pedagoglara gre eitim insann dnyaya gelmesiyle balar, bazlarna gre ise daha erken dnemde yani anne karnndayken balar.12 lkemizde din eitiminin ne zaman ve nasl verildiinin zerinde duralm sonra da bunun bireyin dini anlama ve uygulamasna olumlu ve olumsuz etkilerini tartalm. Gnmz Trkiyesinde din eitimi Milli Eitim Bakanl ve Diyanet leri Bakanl kanalyla belli bir mfredat erevesinde okutulmaktadr. Hem mfredatn hazrlan hem de okullarda okutulmas modern eitim retim metotlaryla gereklemektedir. Ancak bu kurumlarda din eitiminden ziyade din kltr retiminin verildiini sylemek daha uygundur. Zaten okullarda bu amala verilen dersin ad da Din Kltr ve Ahlak Bilgisidir. Kuran Kurslarnda ise eitim zorunlu deil, istee baldr. lkemizde gerek rgn ve gerekse yaygn din eitiminin temel amac insanlara bir din empoze etmek deil, din hakknda doru bilgiler vermek ve ya10 Reat ngren, Osmanlda Sfilerin Farkl Toplum Kesimleriyle liki Tarzlar slam Aratrmalar Dergisi, stanbul, 1999, say 3, ss. 9-22 11 Mustafa Kara, Metinlerle Gnmz Tasavvuf Hareketleri, Dergah Yay., stanbul, 2002, s. 190. 12 Suat Cebeci, Din Eitim Bilimi ve Trkiye de Din Eitimi, Ankara, Aka Yay.1996, s.38

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar

143

pacaklar tercihlerde onlara yardmc olmaktr.13 nk okullarda verilen din retiminden asl ama dinler hakknda genel bilgiler vermek ve ibadet kavramn ve yapln retmektir. Niin sorusundan ok nasl sorusuna yant vermektir. retmen sadece mfredatta olan retir, eitim yaanarak deil sadece szle ifade edilir. Bilgi oktur ama bu bilgiler bireyin ihtiyacna gre deil de mfredeta gre olduu iin gnlk hayatta yeri ok azdr. Yine retmenlerimizin din retimini ve eitimini bir inan olgusu olarak grmeyip bir meslek olarak grmeleri ise ayr bir problemdir. retmenlerin rehber ve rnek olmad alanlar verimsiz olmutur. rnein sanat okullarnda renilen bilgi atlyede deil de snfta yaplyorsa rencinin teorik bilgisini pratie aktarmas ok g olacaktr. Din eitiminde de durum ayndr. Eer retilen bilgiler yaanmyorsa halka etkisi fazla olmayacaktr. te tasavvuf gnmz din eitiminin bu eksik ynn tamamlayabilir. nk tasavvufta bilgi, amel ile yorularak hayat szgecinden geirilerek verilir. u ifadeler konuya bu adan izah getirmektedir: Modern eitim sistemlerinde verilen bilginin birtakm davranlar kazandrmas istenirken, tasavvuf eitimde davranlar vastasyla gerek bilgiye ulamak hedeflenir Tasavvuf eitimde davranlarn srekli tekrar ile bilgiye ulalr. Bu sretle elde edilen bilgi, sfiye has ve onun i tecrbelerinin neticesinde elde ettii marifetin bizzat kendisidir. 14 Mrit hem rnek bir ahsiyettir, hem retmen hem de eitmendir. Sfiler dini bilginin retiminde kl ilminden istifade ettikleri kadar hl ilminden de istifade ederler. nsan beden ve ruh ikilisinden mteekkil bir varlktr. Yani suret mana bu bilincin olumasnda szden daha ok hle nem veren tasavvufun salayaca katklar hayli fazladr. imdi de gnmz din eitimine tasavvuf terbiyenin sunabilecei imkanlar ele alalm. 3. Eitim ve retimin Birliktelii Asndan, Tekke Medrese Birliktelii Eitimbilimciler renmenin, etki ve tepkinin gcne ve tekrarna bal olarak farkl dzeylerde gerekletiine dikkat ekerler. Buna gre renme
13 Mualla Seluk, Genlik a ve nan Olgusu, s.2 14 akir Gztok, Tasavvuf Eitimde Bilginin Elde Edilmesi, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Yl:2, Say: VI, Ankara, 2001, s. 91, 102.

144

VAHT GKTA

alanlar 1.Bilisel (Bilgi) 2. Duyusal (Duygu) 3. Psikomotor veya devinsel (beceri) alanlardr. Bu alan birbirinden bamsz dnlemez. Bu alanlardan birinin eksik olmas renmeyi olumsuz etkileyecektir. Din eitimi, ou zaman yn verici tler, emir ve yasaklar, kurallar btn olarak ele alndnda karakter geliiminde beklenen olumlu tesiri gerekletirememektedir. Halbuki din bir ynyle iman, bir ynyle amel, bir ynyle de duyguyu ifade eden bir btnlk arz eden yapya sahiptir.15 Bu ynlerden birinin ihmal edilmesi olumsuz neticeler douracaktr. Dnin duygu yn hi phesiz tasavvufun sevgiye dayal reti ve grleriyle tamamlanacaktr. Bu manada din eitiminde tasavvufun verecei mesajlar tamamlayc rol oynayacaktr. Hz Peygamber (s.a.v) insanlar dini konularda hem bilgilendirmi, hem de onlara rnek olarak eitmitir. Peygamber eitim ve retimi paralel yapmtr. Gnmzde de din eitiminde eitim ve retim paralel gitmelidir. Bunun iinde tasavvuftaki insann eitilme yntemleri gnmze uygun hale getirilerek verilmelidir. nk gnmzde problem retim problemi deil, eitim problemidir. Bilginin, buna sahip olan insan tarafndan zmsenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde hazr bulunuluu tamamlanmam birey bilgiyi dntremeyecek ve bilgiden hasl olacak hedefe ulalamayacaktr. Tasavvufun eitim anlay, bir zamanlar ok yaygn olan medrese eitiminden farkl, hatt baz alardan ona tamamen zt idi. Bu farkllk ve ztlk konu, ama, metot ve kurumlar bakmndan idi. Medreselerde retimin ana konusu din idi. Din ise, bu dnyada ve ahirette Allahn dosdoru yolunun artlarn veriyordu. Medresenin insanlar eitme biimi, onlarn nefsan duygular arasnda dengeli biimde yaamalarn salamaya ynelikti.16 Buna ramen insann kendini gerekletirmesinde bu eitim yetersiz kalmaktadr. Bu aamada hakikat ve marifet noktasndaki eksikleri tasavvuf kapatmaktayd. Tasavvuf eitiminin rn olan rif ile medrese eitiminin rn olan lim arasnda nemli
15 Mualla Seluk, ocuun Eitiminde Dn Motifler, Trkiye Diyanet Vakf, Ankara, 1991, s. 14. 16 Tasavvufta insan daha kompleks bir varlk olarak ele alnarak sistematik bir eitim yaplr. rnein Suf psikolojisinde tekml prensiplerine dayal bir insan ruhu modeli vardr: Ruh yedi yn ya da boyuta sahiptir: Mden, nebt, hayvn, insan, rh, srr ve srlarn srr boyutlarnda. Bunlarn hepsi yedi bilin dzeyine sahiptir. Tasavvufta hedef bunlarn hepsinin denge ve uyum iinde almasdr. Bkz. Robert Frager, Kalp, Nefs ve Ruh, ev. brahim Kapaklkaya, stanbul, 2003, s. 30.

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar

145

farklar vard. lim her zaman kitaplara baldr; renme yoluyla, akl ve dnce yoluyla Allaha varmaya alr. Fuzulnin msralarnda bu durum yle ifadesini bulmutur:
lim kesbiyle pye-i rift Arzu-y muhl imi ancak Ak imi her ne var lemde lim bir kl kl imi ancak.

Tasavvuf eitimin rn olan arif ise Allahta, Allah ile yaamay zevk bilir, hakikatlar anlamada keif metodunu da kullanr. Konunun rahata anlalabilmesi iin, tasavvufun bu konulara bakn ksaca grmek gerekir. Tasavvufun din anlay, eratn din anlayndan daha farkl; kendince ondan daha ileridir. Medrese mezunlarnn savunduu erat yolu, bir takm sfilere gre menfaate dayalyd ve insanlar te dnyada Cennete ulatrmay amalyordu. Bunun iin insanlar ibadet ve dier din davranlar yapmak zorundaydlar. Mutasavvflarn amac ise, Cennet gibi, kendi nefislerinin rahat edecei bir yere ulamak deil, yce Allahn ztnda erimekti. Bu durumun veciz ve ineleyici bir tasviri Yunus tarafndan yle yaplmtr:
Cennet cennet dedikleri Birka kkle birka huri steyene ver sen an Bana Seni Gerek Seni

Tasavvuf manadaki bilgi ve ilim hibir zaman insana kendisini unutturmamal, bilakis onun kendi zn bulmasna yardmc olmaldr. Oysa uygulamada, ilim insan dnya hayatyla o kadar ok megul ediyor ki, onun kendini bilme ve renmesini uzun yllar engelliyor. Medreselerin eitim amac, genelde baz din bilgilerin rencilere ezberletilmesi veya retilmesi seviyesinde kalmtr. Halbuki eitimin ilk ve en nemli gayesi, insann kendine dnmesi, kendini tanmas ve kendini eitmesidir. Kendini tandktan sonra, kendi varoluunu anlamlandrma asndan Allah tanma din eitiminin hedefleri arasndadr.17 Bunun yannda mehur mutasavvfmz Yunus Emre insana kendisini ve dolaysyla da Hakk tantmayan bilginin yetersiz olacan, bo bir emek olacan u dizelerle ifade etmektedir:
17 Bayraktar Bayrakl, Mukayeseli Eitim Felsefesi Sistemleri, FAV Yay., stanbul, 1999, s. 153.

146

VAHT GKTA

lim ilim bilmektir, lim kendin bilmektir Sen kendini bilmezsen; bu nice okumaktr? Okumaktan mana ne; Kii, Hakk bilmektir n okudun bilmedin, ha bir kuru emektir.18

nsann tekaml iin gerekli olan bu eitim-retim birlikteliini okullarda ve kitaplarda retilen bilginin yannda, kiinin ruh dnyasn da tatmin ederek salamamz mmkndr. Dolaysyla kiinin bilgi, duygu ve beceri alanlarnn birlikte takviye edilmesi ahsiyet ve bilgi btnlnn salanmasna yardmc olacaktr. Btnsz zhir, zhirsiz btn olmad gibi insan akln muhatap alan medrese eitiminin de mutlaka insann ikinci kanad olan kalbine hitap eden bilme yannda yapmay ngren ve tevik eden tasavvufi eitim usullerinden gnmz eitiminin almas gereken ok nemli rnekler bulunmaktadr. Tekke Medrese Birliktelii Tasavvuf, bir ilim olduu kadar ayn zamanda bir hl ve eitim iidir. Bu sebeple gerek ferd gerekse toplumsal hayatta derin izler brakan nemli messeseler kurmutur. Bunlardan biri de, hedefi insan rhunu terbiye etmek ve insan d dnyann tesirlerinden kurtarp i lemine ynlendirerek iindeki mutlak hakikate ulatrmak olan tarikatlardr. Tarikatlarn gayesi, nefsi kt sfatlarndan temizleyerek rhu insan vcdunda hkim klmaktr. Bu gayenin gereklemesi iin birtakm usl ve esaslar gelitirilmitir.19 Osmanlda yzyllardr eitimin hedeflerinden biri olan birlikte yaama kltrnn geliip yaygnlatrlmasnda tasavvuf dncenin rolnn byk olduunu grmekteyiz.20 lkemiz ok sayda kltr ve dinli topluluklara ev sahiplii yapm, asrlardr farkl etnik, din ve kltr sahibi insanlar kavgasz bir arada yaatma tecrbesine sahiptir. Bu hogr ortamnn salanmasnda insanlara verilen din eitimin etkisi ve tasavvufi gelenekten beslenmi slam
18 Yunus Emre, Rislat al-Nushiyye ve Divn, (Yay. Abdlbaki Glpnarl), Eskiehir Turizm ve Tantma Dernei Yay. 1965, s. 163. 19 H. Kmil Ylmaz, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarikatlar, stanbul 2004, s. 231-236; Osman Trer, Letif-i Hamse, DA, XXVII (Ankara 2003), s. 143; Ramazan Muslu, Halvetiyyede Etvr- Seba Yazma Gelenei ve Sofyali Bl Efendinin Etvr- Seba Rislesi, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Ankara, 2007, sy.; 18, ss. 43-63. 20 Bu konuda daha geni bilgi iin Bkz.,mer Ylmaz, ok Uluslu Osmanl Devlet Tecrbesinin ok Din ve Kltrl Avrupa Birliine Katks, Diyanet lmi Dergi, c. XXXX, S. 3, 2004, ss.7-30.

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar

147

anlaynn katks inkar edilemez. Niyet ve dncede incitmeme ve incinmeme anlayna dayanan, pratikte ise yaratlan yaratandan tr sevmeyi prensip hline getiren bu anlay insanlk iin sevgi dolu bir hayat kaynadr. Gerekten de sadece slam toplumunun deil, tm insanlk aleminin Ahmet Yesev (.1167), Mevln (. 1273), Yunus Emre (. 1321), Hac Bekta- Vel (.1271?) vb. ahsiyetlerden hogr ve birlikte yaama kltr asndan renecei ok ey vardr.21 Bu adan Osmanl devletinde tekke ve medrese birbirini tamamlayan iki kurum olmutur. Mutasavvflarla ilmiye mensuplar arasndaki ilikiler zhir btn dengesinin kurulmasna katk salamtr. Tasavvufun sosyal messeseleri olan tekkeler ve eitim kurumu saylan tarikatlara toplumun her zaman ilgisi fazla olmutur. Tekkeler tarih boyunca toplumda birok boluu doldurabilecek nemli fonksiyonlar icra etmilerdir. Tekkeler vastasyla tasavvuf, halka gerekli dini terbiyeyi veriyordu. Gayesi kalbi kibir, kin, haset, yalan, riya, dedikodu ve eitli baya hrslardan temizleyerek ona hayr, Hakka ve Hakkn kullarna hizmet itiyak, menfaatlerden arnma, merhamet ve adalet sevgisi, derece derece ak halinde varlklara hrmet duygular doldurmaktr.22 Dolaysyla tarih boyunca medreseler ilim, tekkeler ise muhabbeti vermeyi baarmlardr.23 Tekkelerin bu fonksiyonlar ylece zetleyebiliriz: Misyonerlik faaliyetleri, slam-Hrstiyan diyalogu, Sosyal Muaeret (Davran rehabilitasyon merkezi), Sosyal doku ve rfn korunmas, Manevi Fetih (Sar Saltuk), Siyasi/ Maddi fetih, Spor Merkezi, badethane/Camii, Zikir Merkezi (Toplu ve Bireysel), Ruh Hastalklar Tedavi nitesi, Hayvanclk, Sivil Toplum rgt Fonsiyonlar, Ksleri Bartrma (Yiitbalk), maret, Yoksullara Yardm, Otel Hizmeti, Ribat, Talimgah/Orduya Yardm, Savalara katlarak dua etme, Klk kuanma grevi/Takldu seyf, Salk Merkezi, slam ilm olarak mdafaa, Msikiyle tedavi, Krsi eyhlii, Sefaret, stihbarat, Ahilik/Ticari ekonomik faaliyetler, ok ynl danmanlk/ sosyo-ekonomik, Evlilik iin eyiz yardm, Veterinerlik hizmetleri, Duahanlk, Cenaze Faaliyetleri, Genel sohbet hizmetleri, Gezi faaliyetleri, Fen ilimleri, Fenni bulular, lm faaliyetleri des21 Ali Bardakolu, slam Medeniyetinde Hogr 28 Nisan - 01 Mays 2004, Kahire 16. Uluslararas Konferans. 22 Mustafa Kara, Din Hayat Sanat Asndan Tekkeler ve Zaviyeler, (Dergah Yaynlar) stanbul 1999, s. 225. 23 Sleyman Uluda, slam Dncesinin Yaps, (Dergah Yaynlar) stanbul 1999, s. 155.

148

VAHT GKTA

tekleme, Dier tekkelerle ok ynl iletiim, Devlet kurma-devlet ynetme, Smrgecilie kar mcadele, Genel yemek sanatlar, Bcyn- Rm, slam Genlik rgt/Ftvvet, Giyim Kuam Estetik, Folklorik Elbise, Tarikat cihazlar, Tarikat sembolleri, Kabir talar(estetik)Yerleik hayata adaptasyon hizmeti/ehirleme, skan faaliyeti, Genel mimride tekke mimrisi, Vakf, Organize faaliyetleri, Deirmencilik, Gzel sanatlar akademisi ( Hat-MusikMinyatr), Bahe Bostan bakm gibi fonksiyonlarnn yannda, hemen aklmza gelen ilehane ve nsan tekamlne katk, Entelektel beyin frtna merkezi, Tekke ve seyahat, Ahlk eitim merkezi, Dnce fikir hayatna katk, iir ve edebiyat, Kitap okuma faaliyeti (ifa-i erif, Buhr, Mesnevi), Genel telift faaliyetleri, Kuran tilavet ve retimi, slami limler Enstits, Ktphane faaliyetleri gibi eitimle alakal katklar da sayszdr. 4. Zihin, Kalp ve Nefis kavramnn Kavratlmas Asndan Din eitiminin temel hedeflerinden biri de ahsiyet inasdr. Tasavvuftaki seyr u slk uygulamasnn temel gayesi insann ahsiyet yaplanmasdr.24 Birey doutan getirdii yeteneklerle evreyle etkileim sonucu davranlarn oluturur. evreyle etkileim, yeni davranlar kazanmak bir baka ifadeyle eitilmek demektir. Eitim, olmayan icat edemez, sadece olan gelitirir. Eitimin temel fonksiyonu bireyin doutan getirdii yetenekleri gelitirerek biyolojik insan kltrl insan haline getirmektir. Din eitimi de bu etkileim srecinde renciyi ve eitim alan kiiyi belli bir kalba sokmay amaladndan, eletirel dnceye yer vermez. Bylesine empoze edici, davran kalplarn dayatc din eimi, kabiliyetlerini kullanamayan bir birey oluturur. Akl yrtme, zihinsel analizler yapma, sentezlere ulama, deerlendirme, yorumlama yapmayan birey iin eitim hedefine ulaamam demektir. Sevgiye dayal eitim bu noktada kalplayc din eitiminin karsnda en gzel metot ve yoldur. Din eitiminin insann kiilik geliimine katkda bulunmas gerekmektedir. deal insann kiilik geliiminde olmas gereken unsurlar unlardr: Zihinsel Geliim, Duygusal Geliim, Ahlki Geliim, Ruhsal Geliim. Bu unsurlar iinde barndran din eitimi, genleri bilgili, salkl, eletirel dnme becerisine sahip, anlayl; iinde yaadklar din adan oulcu topluma empatik ve anla24 Hasan Kamil Ylmaz, ahsiyet nas ve Tasavvuf, Gnl Penceresinden, Erkam Yay., stanbul, 2006, s. 132.

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar

149

yl bir yaklam gsteren; salam ahlaki deerleri olan ve doru ahlaki kararlar alabilme kapasitesine sahip, zengin bir ruhsal hayata sahip, bakalarnn bu tr hayatlarna saygl ve takdirkr yaklaabilen bireyler olarak eitmeyi hedefler. Bu nitelikteki bir birey iyi insan idealine yaklaacaktr. Bu noktada sayg temelli din eitimi insan iin en gzel eitim metodlarndan biridir.25 Gnmzde din eitiminin de zerinde durmas gereken temel hedefleri yle sralayabiliriz. -Zihin eitimi -Kalp eitimi -Nefis eitimi. Modern eitim sistemleri bu aamann eitimi iin tasavvufun yntemlerinden faydalanmak zorundadr. Bilince dnmemi bilgi etkisiz bilgidir. Hatta yanlglara gtren bilinci bulandran bilgidir. Bu nedenle din retimi bir bilgi verme vastas olmakla beraber bu bilginin bilince dnmesinin yollarn da gstermektedir.26 Her varlkta olduu gibi, insanda da birbirine zt iki unsur, beden ve ruh, madde ve mana birlemitir. nsana irade verilmi ve bu iradeyi kullanma yetkisi verilmitir. nsann iradesini doru bir ekilde kullanabilmesi iin nefis eitiminden gemesi gerekmektedir. rnein; mutasavvflar ve slm ahlklar, Kurndan aldklar nefs-i emmre kavram erevesinde, kiiliin ham, drtsel ve en alt derecesini ortaya koymaya almlardr. Freudun id kavramyla izh etmek istedii kiilik blm de mutasavvflarn nefs-i emmre tanmlaryla birok ynden benzerlik gstermektedir. Freudun id kavramyla bilim dnyasna kazandrd gereklik, ondan ok daha nce mutasavvflar tarafndan nefs-i emmre kavramyla, asrlar boyu kiilik eitiminde kullanlmtr.27 nsann bu ynnn eitimle terbiye edilmesi gerekmektedir. Yine bakalarnn iyiliini dnmek, yararna davranmak; hazlarn artrmak, aclarn dindirmek, bakalarnn yarar iin kendi isteklerinden zveride bulunmak ve tutkularn snrlamak sosyal hayatn ge25 John Shepherd, ngiliz Eitiminin Kiilik Geliimine Katks, Uluslaras Din Eitimi Sempozyumu, Ankara 1997, ss. 86-89; Zeynep Nezahat zeri, Okul ncesi Din ve Ahlk Eitimi, DEM Yaynlar, stanbul, 2004, s. 61. 26 Mualla Seluk, Din retiminin Kuramsal Temelleri, Uluslar aras Din Eitimi Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997, s. 29; Bilgi ile amelin uyumlu olmas gerektiini Hz. Muhammed (s. ) de yle ifade etmektedir: nsanlar helak olur da sadece limler kurtulur; limler de helak olur da sadece ilmi ile amel edenler kurtulur; amel edenler de helak olur da sadece ihlsla amel edenler kurtulur. KeflHafa, II/312; Bu konu da Kuran Kerimde iman edenler ve Salih amel ileyenler ifadelerinin pepee gelmesiyle belirtilmektedir. Yine teorik bilginin sinede yk olacan sahibini eekletireceini Allah Tel Cuma sresinde yle ifade etmektedir: Onlar kitap ykl merkepler gibidir..Cuma, 62/5. 27 Abdurrahman Kasapolu, Yusuf ve Zleyha Asndan Kuranda Nefs-i Emre Kavram Freudun d Kavramyla Bir Mukayese, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Ankara, 2006, sy.: 17, ss. 57-71.

150

VAHT GKTA

lecei asndan fevkalade nemlidir. Dier btn ahlk faziletlerde olduu gibi, diergamlk da insanda bir huy ve meleke haline gelmekle kazanlm olur. Bunun meleke halini almas da bu alandaki davranlarn rnek alnmasna ve gl bir irade eitimine baldr. Dnrler, diergaml insanln ahlk ve kltr bakmndan gelimesinin art olarak grrler. Eitim ve retim yoluyla bakalarnn karlarn kendi karlarna stn tutan insanlarn yetitirilmesine ihtiya duyulduunu belirtirler.28 Dolaysyla insanda nefsani arzularn terbiye edilmesi konusunda tasavvufun ngrm olduu yntemler din eitim retiminde amalanan bilincin olumas hususunda nemli katklar salayaca kukusuzdur.29 5. Gnl, Sevgi ve Hogr Sevgi ve hogrnn en fazla gsterilmesi gereken yerlerin banda din eitim ve retimi verilen yerler gelmelidir. zellikle gnmzde insanlarn zihinlerinin fazlaca kartrld ve neyin doru neyin yanl olduunun fazlaca ayrt edilemedii bir karmaklk yaanmaktadr. Baz kavramlarn anlam kaymasna urad, bazlarnn iinin boaltld ve anlamszlatrld bir bulanklk dnemi yayoruz. nsanlarn her biri farkl farkl yaratlmtr. nsan davranlar statik deil, dinamiktir, dolaysyla her an deiebilir. nsann dier varlklardan bir fark vardr. Dier varlklar, belli bir zaman ve mekn diliminde, kendilerinin yapacaklar ilere gre bilgi ve yeteneklerle donatlmlardr. Bu dnyada kendiliklerinden bir sistem kurup gelitirmeleri mmkn deildir. nsanlar ise, btn dier varlklardan farkl olarak, dinamik bir yapda yaratlmtr. Onlara, dier varlklardan ayr olarak dil, akl ve en nemlisi olarak Allahtan nemli mesajlar bulunan bir gnl verilmitir. Eitimin hedefi, nce kiinin gemiinden kalan zihinsel ve ruhsal yaplanmay (vaziyet allar) silerek zihnini ve bilincini berraklatrmaktr. Tasavvuf ise insann doduu andaki safln muhafaza etme abas ierisinde olmas mnasebetiyle modern eitimin bu gayesiyle rtmektedir. Din eitim- retim uygulamalarnn en nemli hedeflerinden biri rencide dini ilgi ve merak canl tutma, din hakknda dnme yetenei
28 Saffet Sancakl, Hz. Peygamberin Erdemli nsan Yetitirme Balamnda sar (Diergamlk) Kavramna Verdii nem, , Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Ankara, 2006, sy.: 17, ss. 29-56. 29 Suat Cebeci, Din Eitim Bilimi ve Trkiye de Din Eitimi, Ankara, Aka Yay.1996, s .45

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar

151

gelitirmedir.30 Sevgiye dayal eitim, kiinin gnlne hitap eden eitim31 bu ihtiyac karlayabilecektir. Beklenir ki, insan duyu organlaryla toplad alglar dzenleyip daha st bilgi sistemleri kursun, birbirleriyle anlaabilsin, dnsn, gnlndeki kilidi aarak Allahn oradaki mesajn okuyabilsin. Burada insana yardm edecek akl, gnl ve duyu organlarnn yan sra, gemi insanlarn binlerce yllk tecrbeleri, bilgi birikimleri, Allahn peygamberleri vastasyla gnderdii kitaplar ve bu peygamberlerin rnek yaaylar da insann gerei arayp bulmasnda en deerli yardmclardr. Eitimde gnl faktr, bireyin ahsiyet yaplanmasnda ve toplumun iindeki birlik ve dirlik balarnn gelimesinde nemli bir rol stlenmektedir. Sevgi ve merhamet merkezli bir eitim, zgvenin salanmas bireylerin kabiliyetlerinin ortaya karlmas ve din eitiminin hedeflerinden biri olan ferd ve toplumsal bar ve huzurun salanmasna katk salayacaktr.32 Eitim iinin iki nemli unsuru vardr; eitilen ve eiten. Eitimin olabilmesi iin rencide uygun bir tabiat, akl, yetenek ve renme ihtiyac bulunmaldr. Eitimdeki artlardan biri verilen grevlerin harfiyen yerine getirilmesidir. Tasavvuf eitiminin birinci art da, mride teslimiyettir. nk mrit, rencilerinin zelliklerini ok iyi tanyarak onlara uygun eitim metotlarn uygular. Modern eitim anlaynda da bireysel farkllklar, yetenekler ve ilgiler dikkate alnarak eitimden beklenen verimin daha st seviyede olmas hedeflenmektedir. Mridler bu anlamda insan/recisini/mridini yakndan tanma konusunda ok baarl eitmenlerdir. Mridin verdii dersler hem genele ayn, hem kiiye zel farkl olabilmektedir. Mridlerin yaptklar eitim iki trldr. Birincisi herkese ak olarak yaptklar vaaz ve sohbet tarznda kendini gsterir. Bu tr vaaz ve sohbetlerle mridler toplumun din ve ahlak ynden eitilmesine gayret sarfederler. Ehliyetli mridlerin yaptklar vaaz ve sohbetler hem daha ok kimse tarafndan
30 Beyza Bilgin, Eitim Bilimi ve Din Eitimi, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yay., Ankara, 1988, s. 95. 31 Tasavvufta bilgi kayna olarak kalp kabul edildii iin din hitaplar da kalbe yneliktir. Gnl yce Allahn nazar kld yerdir: Gnl alabn taht alab gnle bakt/ki cihan bedbaht kim gnl ykar ise (Yunus Emre) Bunun iin tasavvufta nas ile akl, kalplerde din bir heyecan meydana getirip, slam gereklerin gnllerde yaanr ve duyulur hale gelmesine vasta olduu lde bir deer ifade eder. Suflere gre gnlden gelen sz gnle girer. Sleyman Uluda, slam Dncesinin Yaps, Dergah Yay., stanbul, 2009, s. 183, 190. 32 H.Kamil Ylmaz, alar Aan Mevln ars, Ak Frn Gnl, Erkam Yay., stanbul, 2008, ss. 7-79.

152

VAHT GKTA

takip edilmekte hem de daha etkili olmaktadr. lmi, irfan ve manev otoritesiyle tannm mridler, toplumda genellikle ehli tarik olmasn veya olmasn herkes tarafndan sevilip saylmakta, bu yzden toplum zerinde dern ve manev bir otorite kurarak onlarn eitimi ve ird konusunda msbet tesirler icra etmektedir. kincisi tarikat ii bir eitim olarak eyh-mrid ilikisi zerine kurulu, gnll bir balanma ile balayan eitim srecidir.33 Sonu olarak ifade etmek gerekirse genlik dnemi din eitimi ideolojik, felsefi, psikolojik ve sosyolojik ynlerden temellendirilmektedir. Din eitiminde ahlak eitimi Allah inanc erevesinde gelimektedir. Genlik anda din eitiminin en ok uygulayabilecei metotlardan biri sevgiye dayal; kiinin kendi zihin szgecinden geirerek kabullenebilecei, kendi ahsiyetinin ortaya konularak nihayete ulalabilen, aka dayal bir eitim metodudur. Tasavvuf literatr, gnmzde lise ve niversite andaki genlere; i dnyalarndaki sevgi ve ak bytmeleri hususunda ilham verebilecek malzeme ve materyallerle doludur. Bu; yerine gre bir edebiyat kitabndaki hikayenin konusunda olabilecei gibi, yerine gre de tarih kitabndaki bir kahramanlk destannda olabilir. Dolaysyla tasavvuf tarih bir hadisenin yneliine, mzikte bir ritme, psikolojinin insan zmleme yollarna dolaysyla insann kendini tanmasna katk salayacak her disipline bilgi ve dokman hususunda kaynaklk edebilecek ve ilham verebilecek zengin bir literatre sahiptir. Din Eitim Bilimcilerinin zerinde durduu; eitimde insanda bulunmas gereken drt istidatn34; yani irade kuvveti, muhakeme akl, ince duygu ve ruhun derinden harekete geirilmesinin tasavvuftaki karlklar yledir: rade kuvveti- Nefs Terbiyesi, Muhakeme Akl- Muhasebe-MurakabeTefekkr, nce Duygu- Sempati-Tasavvuftaki Merhamet ve Sevgi, Ruhun Derinden Harekete Geirilmesi-Ak ve Cezbedir.35 Dolaysyla din eitiminin kavramsal erevesi de tasavvufun kavramlaryla rtmektedir. Bu, u demektir; her iki alan da insann tekml ve geliimi iin elindeki materyalleri paylaabilecek bir yaknla sahiptir. Nasl ki gerek kuramsal gerekse tarihsel
33 Osman Trer, Bir Eitim Messesesi Olarak Tasavvuf, slmda Aile ve ocuk Terbiyesi (I), Tartmal lm Toplantlar Dizisi, SAV, Edtr. Prof Dr. brahim Canan, 2005, s. 288; Ayrca bkz. hsan Kara, Din Eitimi, Din Hizmetleri ve Tasavvuf, Diyanet lmi Dergi, cilt: XLII, say: 2, Ankara, 2006, s. 116-117. 34 H. Mahmud amdibi, Gazalide ahsiyet Terbiyesi, stanbul, 1983. 35 H.Kamil Ylmaz, alar Aan Mevlana ars Ak Frn Gnl, Erkam Yay., stanbul, 2008, ss. 76-79.

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar

153

adan bakldnda din ile eitim arasnda i ie gemi bir ilikinin olduu inkr edilemezse, tasavvuf ve din eitimi arasndaki iliki de inkar edilemez. Ztlar dnyasnda yaayan insann eitimi iin tasavvufun kulland metotlar gnmz eitiminde uygulanabilecek metotlardr. Yazmz Yunus Emrenin ztlar iinde yaayan insan ok gzel ifade eden beyitleriyle sonlandralm:
Bir dem kar Ar zere, bir dem iner tahtes-ser Bir dem sanrsn katredir, bir dem taar ummn olur Bir dem cehlette kalr, hi nesneyi bilmez olur Bir dem dalar hikmetlere, Clnus u Lokmn olur Bir dem gelir s gibi, lmleri diri klar Bir dem girer kibr evine, Firavn ile Hmn olur

Kaynaka Akar, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatr, z Yay., stanbul, 2006. Bardakolu, Ali slam Medeniyetinde Hogr 28 Nisan - 01 Mays 2004, Kahire 16. Uluslararas Konferans. Bauman, Zugmunt, Postmodern Etik, ev.: Alev Trker, Ayrnt Yay., stanbul, 1998. Bayrakl, Bayraktar Mukayeseli Eitim Felsefesi Sistemleri, FAV Yay., stanbul, 1999. Bilgin, Beyza, Eitim Bilimi ve Din Eitimi, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yay., Ankara, 1988. Cebeci, Suat, Din Eitim Bilimi ve Trkiye de Din Eitimi, Ankara, Aka Yay.1996. Cokun, brahim, Mesnev rneinde Yetikinler Din Eitiminde Kssa Kullanm, ASBE, Yksek Lisans Tezi, Dan. Prof. Dr. Cemal Tosun, Ankara, 2006. amdibi, H. Mahmud, Gazalide ahsiyet Terbiyesi, stanbul, 1983. Frager, Robert, Kalp, Nefs ve Ruh, ev. brahim Kapaklkaya, stanbul, 2003. Gen, Emine, Menkbnme Edebiyatnda nsan Eitimi, GEBE, Yksek Lisans Tezi, Dan.: Yrd. Do Dr. Mustafa Tat, Ankara, 2006. Gke, Feyyat, Deiim Srecinde Devlet ve Eitim, Eyll Yay., Ankara, 2000.

154

VAHT GKTA

Gztok, akir Tasavvuf Eitimde Bilginin Elde Edilmesi, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Yl:2, Say: VI, Ankara, 2001. Gne, Mustafa, Klsik Trk Edebiyatnda Menkbnameler ve Menkb- Akemseddin, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi = The Journal of International Social Research, 2011, cilt: IV, say: 16. John Shepherd, ngiliz Eitiminin Kiilik Geliimine Katks, Uluslaras Din Eitimi Sempozyumu, Ankara 1997. Kara, Mustafa, Metinlerle Gnmz Tasavvuf Hareketleri, Dergah Yay., stanbul, 2002. Kara, Mustafa XIV. ve VX. Yzyllarda Osmanl Toplumunu Besleyen Trke Kitaplar, UFD, Say: 8, Cilt: 8, Bursa, 1999. Kara, Mustafa, Din Hayat Sanat Asndan Tekkeler ve Zaviyeler, (Dergah Yaynlar) stanbul 1999. Kara,hsan, Din Eitimi, Din Hizmetleri ve Tasavvuf, Diyanet lmi Dergi, cilt: XLII, say: 2, Ankara, 2006, s. 116-117. Kasapolu, Abdurrahman, Yusuf ve Zleyha Asndan Kuranda Nefs-i Emre Kavram Freudun d Kavramyla Bir Mukayese, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Ankara, 2006. Muslu, Ramazan, Halvetiyyede Etvr- Seba Yazma Gelenei ve Sofyali Bl Efendinin Etvr- Seba Rislesi, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Ankara, 2007. Ocak, Ahmet Yaar, Kltr Tarihi Kayna Olarak Menkb-nmneler, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1997. ngren, Reat Osmanlda Sfilerin Farkl Toplum Kesimleriyle liki Tarzlar slam Aratrmalar Dergisi, stanbul, 1999. zeri, Zeynep Nezahat, Okul ncesi Din ve Ahlk Eitimi, DEM Yaynlar, stanbul, 2004. Sancakl, Saffet, Hz. Peygamberin Erdemli nsan Yetitirme Balamnda sar-Diergamlk Kavramna Verdii nem, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Ankara, 2006. Seluk, Mualla, Din retiminin Kuramsal Temelleri, Uluslar aras Din Eitimi Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997. Seluk, Mualla, ocuun Eitiminde Dn Motifler, Trkiye Diyanet Vakf, Ankara, 1991.

Tasavvufi Terbiyenin Gnmz Din Eitim-retimine Sunabilecei mknlar

155

eker, Mehmet, Menkb-nmelerin Trk Kltr ve Eyp Tarihindeki Yeri, Tarihi, Kltr ve Sanatyla VIII. Eypsultan Sempozyumu: Tebliler (7-9 Mays 2004), , Eyp Belediyesi Kltr Yaynlar: 26, stanbul, 2004. Tosun, Cemal, Yetikinler Din Eitimi: Mahiyeti, mkanlar ve Problemleri, Uluslar aras Din Eitimi Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997. Trer, Osman, Bir Eitim Messesesi Olarak Tasavvuf, slmda Aile ve ocuk Terbiyesi (I), Tartmal lm Toplantlar Dizisi, SAV, Edtr. Prof Dr. brahim Canan, 2005. Trer, Osman Letif-i Hamse, DA, XXVII (Ankara 2003). Trkne, Mmtazer, Siyasi Bir Sorun Olarak Din Eitimi, Yeni Trkiye zel Says, Ocak-ubat, 1996, Yl: 2, sy.: 7, Ankara, 1996. Uluda, Sleyman, slam Dncesinin Yaps, Dergah Yay., stanbul, 2009. Will, Durant, Medeniyetin Temelleri, ev.: Nejat Muallimolu, Boazii Yay., stanbul, 1978. Ylmaz, H. Kmil Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarikatlar, stanbul 2004, s. 231236;; Ylmaz, H.Kamil, alar Aan Mevln ars, Ak Frn Gnl, Erkam Yay., stanbul, 2008, ss. 7-79. Ylmaz, Hasan Kamil, ahsiyet nas ve Tasavvuf, Gnl Penceresinden, Erkam Yay., stanbul, 2006, s. 132. Ylmaz, mer, ok Uluslu Osmanl Devlet Tecrbesinin ok Din ve Kltrl Avrupa Birliine Katks, Diyanet lmi Dergi, c. XXXX, S. 3, 2004, ss.7-30. Yunus Emre, Rislat al-Nushiyye ve Divn, (Yay. Abdlbaki Glpnarl), Eskiehir Turizm ve Tantma Dernei Yay. 1965.