Toplum Bilimleri Dergisi

Vahit Gkta (*) & Ali TENK (**)

MUHAMMED ESAD ERBL (1847/1931)NN ZKRLE LGL GRLER

z Bu makalede Osmanlnn son dnemine ve Cumhuriyetin ilk yllarna ahitlik etmi olan Kelm Dergh eyhi Muhammed Esad Erbilnin zikirle ilgili grlerine yer verilmitir. Kendisi tarkat eyhi olan Esad Erbili, konuyu ele alrken tarkatlarda pratik olarak uygulanan zikrin pratik anlamn ve uygulama ynn ilemitir. Ayrca Esad Erbili, zikr-i kl, cehr zikir, haf zikir, hatm-i hcegn ve rabta gibi konular da irtibatl olarak ele almtr. Bunun yannda Esad Efendi, zikrin faydalarndan da bahsetmektedir. Makalede Esad Efendinin konuyla ilgili grleri ele alnrken, Esad Efendinin zikir halkasndan da baz rnek olaylar ifade edilmitir. anahtar kelimeler Esad Erbili, Zikir, Tarikat, Kelm Dergh abstract Opinions of Muhammed Esad Erbili (1847/1931) on Dhikr This article studies the opinions of Muhammed Esad Erbili (1847/ 1931) who was a Master of the Kelami Dergah, and who witnessed the last period of Ottoman Empire and the first years of the Republic, and who is also shown as instigator of Menemen event, which is one of the most important events of the history of Republic, Himself being a Sheikh of the Sufi Order, Esad Erbili has

Toplum Bilimleri Temmuz - Aralk 7 (14) : 257-266

258 Toplum Bilimleri Temmuz 2013 7 (14)

evidenced the issue through dhikr which is practiced in various Sufi paths. Esas Efendi also takes account of the issue within the context of dhikr al-kull, the explicit dhikr, the hidden dhikr, and hatm al hajegan. In addition to this, Esad Efendi also mentioned about the befits of dhikr. The article also deals with the importance , effects and benefits of dhikr while dealing with the opinions of Esad Efendi about the subject. keywords Esad Erbili, Dhikr, Sufi Order (Tariqa), Kelm Dergh

Giri

Muhammed Esad Erbil, Musulun Erbil kasabasnda 1264/1847 ylnda domu olup, Erbilde bulunan Hlid tekkesinde postnin eyh Muhammed Saidin oludur. Dedesi, Halid-i Badadnin halifelerinden eyh Hidyetullahtr. (Vassaf, 2306: 191). Hem baba hem de anne tarafndan Seyyid olduu sylenmektedir. Erbilde eyhi Tahl-Harirnin vefatndan sonra, ird vazifesine balar. Esad Efendi hem Nak hem de Kdir tarkatndan iczetli bir sfdir. Esad Efendi, ilk tahsilini Mevln Hlid Baddnin Erbilde yaptrm olduu ve babasnn postniin olduu tarihlerde bu hankh ve medresede tamamlamtr. Devrinin mehr limlerinden saylan Davud Efendiden zel dersler grerek, bu zattan 23 yanda icazet almtr. Esad Efendi, 23 yanda ThlHarrden manev ders alr. eyh Thl- Harr, onu tarkata yeni girenlere zhiri ilimleri retmekle memur eder. Bu, onun zhiri ilimlerde daha bu yata iken yeterli seviyeye ulam yetkin bir kii olduunu gsterir. Be senede seyr u slkunu tamamladktan sonra 1292/1875 tarihinde eyhi Thl-Harrnin de veft zerine, ondan ald emir dorultusunda, yine onun makamnda ird vazifesine balar. lm iczetnmesini Davud Efendiden 1287/1870 ylnda alan Esad Efendi, Nak iczetnmesini de 1294/1877te Thl-Harrden almtr. Daha sonra, 1303/1883 senesinde Badadda bulunan Kadir sitanesi eyhi, Seyyid Abdulhamid Rifkniden de Kdirlik iczeti almtr. (Cebeciolu, 2013: 11-19). eyh Esad Efendi, intisb ettii Nak eyhi Thal-Harrden seyr u slkunu tamamlayp iczet ald 1875 senesinde, hac vazifesini if etmek zere Hicza gider. Hacda iken eyhinin veftn renmesi zerine, stanbula gelir ve buraya yerleir ve II. Abdlhamidin damad Dervi Paazdeye sarayda dersler verir. Fatih Cami-i erifinde Hfz Dvn ve Mevln Caminin Lccetl-Esrr adl eserini okutur. Ancak Esad Efendinin asl eitim merkezi Kelm Derghdr. Zr dnemin bir ok st dzey yneticisi ve ilim adam bu derghda ondan feyz alrlar. Kelm Derghnda yetienlerin hadd-i hesab yoktur. (Gkta, 2013: 40-44).

Muhammed Esad Erbili (1947/1931)nin Zikirle lgili Grleri 259

Esad Efendi, 1316/1900 senesinde Abdlhamid Han tarafndan, memleketi Erbile grevli olarak gnderilir. Esad Efendi, Erbilde kald 10 yllk sre ierisinde ird faaliyetlerini srdrm, buradaki Trkleri, ngiliz idaresine iltifat etmemeleri hususunda organize etmitir. Bu arada Olu Muhammed Efendiyi, Trk Muhibban Cemiyetini kurmak ve Trkleri, Cemiyet-i Akvama (Birlemi Milletlere) mracaata tevikle grevlendirmitir. ngilizlerin Musulu igaliyle (1918) Trkler lehine yapt almalardan dolay Muhammed Efendi ngilizler tarafndan Basraya srgn edilmitir. Esad Efendi, Erbilde kald on yl sresince ngilizlerin misyonerlik faaliyetlerine kar almalarda bulunmutur. (Cebeciolu, 2013: 36). Esad Efendi, on yl memleketi Erbilde kaldktan sonra, Merutiyetin ilanyla birlikte 1324/1908de sevenlerinin dveti zerine stanbula dnerek Kelm Derghndaki grevine tekrar balar. Ayn zamanda, Erenkydeki adrl kkte de sohbetler yapmaktadr. skdardaki Selimiye Dergh eyhlii boalnca buras da Esad Efendiye verilir. Ad geen dergha, niybeten mahdmu Mehmed Ali Efendiyi tayin eder. Kendisi de ara sra gelip ird hizmetini oluyla birlikte yrtr. (Vassaf, 192: Gkta, 2013: 60). Esad Efendi meclis-i meyih reislii yapar, Cerde-i Sfiyye adl bir derginin ve Cemiyet-i Sfiyye adl bir yaplanmann ncln yapar, Padiah Sultan Reat tarafndan Srre Emini olarak grevlendirilir. (Topba, 2012: 483; Ylmaz, 1994: 210) Osmanlnn ykl ve Trkiye Cumhuriyetinin kuruluuyla birlikte ve 1925te tekke ve zviyelerin kapatlmas kanunu neticesinde Esad Efendi Erenkydeki kknde inzivaya ekilir. Esad Efendi, 23 Aralk 1930 ylnda vuku bulan Menemen olayyla ilgisi bulunduu iddia edilerek, olu Muhammed Ali Efendi ile beraber, Menemene gtrlp idam talebiyle yarglanr. Olu Mehmed Efendi idam edilirken, Esad Efendi hakknda verilen idam cezas, yall sebebiyle mebbet hapse evrilir. Esad Efendi Menemendeki askeri hastanede remiden tedavi grd srada, 84 yanda iken 3-4 Mart 1931 gecesi vefat eder.(Ylmaz, 1994: 212) Esad Efendinin tasavvuf, tefsir hadis ve edebiyatla ilgili eserleri ve yazlar vardr. Eserleri unlardr: Kenzl-rfn, Mektbt, Dvan, Risle-i Esadiyye, Ftiha-i erfe Tercmesi, Makleleri ve Tevhid Rislesi Tercmesi Kaside-i Mnferice Tercmesi adl eserleri bulunmaktadr. (Gkta, 2013: 80-89)

1. Esad Erbili ve Zikir

Zikir lgatte, bir eyi hatrda tutmak, unutmamak, yad etmek, anmak, elde edilen bilgiyi ezberlemek gibi anlamlara gelir. Mecaz olarak da eref, an, hret, du, namaz manasna da gelmektedir (Ragb, 1324, 179; bn Manzur, 1955, 308). Tasavvuf stlahnda ise, Allah belirli kelimeler veya cmlelerle anmak,

260 Toplum Bilimleri Temmuz 2013 7 (14)

Onun kainattaki bin bir tecellisini grp, onu tesbh etmektir (Kelbz, 1992: 154; Ate, 1966: 295). Kuran- Kerimde Zikir kelimesi mtaklaryla birlikte 200n zerinde yerde gemektedir (Abdlbaki, 1990: 271-275). Esad- Erbil ise zikri u ekilde tarif etmektedir: Cenab- Hakk medh sen ve zametini ifade etmek kastyla sylenilen gzel, ho, temiz, ve kalbde muhafaza edilen Allah sevgisinin neticesinde oluan fikir ve ince dnten ibarettir (Erbili, 1341: 12). Zikir, insann Yaratc ile olan irtibatn salamlatrmaya ynelik en mhim ibadetlerden biridir ve insann psikolojik anlamda da kalbinin gdasdr (TenikGkta, 2008: 219). Esad Efendiye gre zikir, Cenb- Hakkn bir emridir. Tarkatlar esas itibariyle birdir ve zikir de tm tarkatlarn zdr (Erbili, 1341: 12). Bu emir ise nce Hz. Muhammed (s.) efendimize ikinci olarak mmetine emredilmitir. Hz. Muhammed (s.) bu emri, Cebrail (a.) vastasyla hakikatini anlayarak aldktan sonra, lisan ve kalb zikr-i erifin icrasna giriti. Esad Efendiye gre snnete tabi olmak dille ve kalple olan zikre baldr. Bu nedenle bu zikirlere duyulan ihtiyacn aikr olduu bilinen bir gerektir. Zikri ftratn bir gerei olarak gren ve biroklarnn savunduunun aksine, tarkat ve zikrin menbann Hz. Muhammed (s.) olduunu syleyen ve dolaysyla bu temellendirmeyi Kurna gtren Esad- Erbil, eserlerinde bize zikrin sistemlemi eklini de sunmaktadr. Esad Efendiye gre tek dost, Onun zikridir. nsan ne kadar Allahtan uzaksa da, kalbi ve rhuyla srekli Allahla beraberdir. Zikir, kulun kendisinde bulunan ilh yn ortaya karmak zere yaplr. nsanda ise, Allahn saysz isim ve sfatlar gizlidir. Bu ynlerin ortaya karlmas, zikir sayesinde mmkn olabilmektedir. nsan bu ilh ynlerini ortaya karamazsa, insann rha ait olan yn eksik kalacak, bedene ait olan hayvan yn n plana kacaktr. Meleklerde en fazla drt kanat olmasna mukabil, insanda Allaha vsl olabilmesi iin otuz kanat bulunmaktadr. Bu kanatlarn altrlmas da, ancak zikir ile mmkndr. Kii Onu her n zikretmezse ilh gzellikleri duyamaz, gremez olur. Dp ll perian Esad- b iyn cn Ne mmkn mstefd olmak lisnndan haylinden (Erbili, 1337: 158). beytinde olduu gibi, kii sevgiliyi duyamaz, hayalinden istifade edemez olur. te Gzler kr olmaz, ancak sadrlardaki kalpler kr olur (Hac, 22/46) yeti bunu anlatmaktadr. Esad Efendi, zikr-i haf: gizli zikir ve zikr-i cehr: ak zikir konusunda, Rabbini iinden yalvararak ve korkarak, hafif bir sesle sabah akam zikret. Gafillerden olma!(Araf, 7/205) yetinin gizli zikrin faziletine iaret ettiini syler (Erbili, 1341: 22). Rabbinize yalvararak ve gizli olarak du ediniz. nk O, haddi tecvz edenleri sevmez (Araf, 7/205) yetine gre ise cehr zikrin de caiz olduunu kaydeder (Erbili, 1341: 23).

Muhammed Esad Erbili (1947/1931)nin Zikirle lgili Grleri 261

Esad- Erbil, zikrin haf, rzkn kf olan efdldir hadsindeki gibi, gerek gizli gerek ak zikirle, on letifin zikrullah ile uyanmas ve btn cesedin erit dabyla nurlandrlmas gereini vcdun ve kalbin ifas iin gerekli grmektedir. Bunun ise ancak Cenab- Hakka teslm olmu fen-fillaha ermi bir mridin feyz ve bereketi sayesinde mmkn olabileceini ifde etmektedir (Erbili, 1341: 48). Esad Efendiye gre, gizli zikir, aktan yaplan zikirden daha faziletlidir. Cehr zikir ise, yeni balayanlar iin daha tesirlidir. Esad Efendi, Kehf suresi 28. yeti tarkatlerdeki Hatm-i Hcegnn halka ile yaplmasna delil gsterir (Erbili, 1341: 25). Yine, Ey iman edenler! Allah ok ok zikredin! (Ahzab, 33/41) yet-i kerimesindeki zikir emrinin namaz, zekt ve oru gibi btn erkek ve kadnlara ummen mil olduunu ifade eder. Esad Efendi, zikrin camide yaplmasnn bakalarn rahatsz etmeyecek ekilde faziletli olduunu belirtir. Kadnlarn zikre itirakleri hususunda ise kadnlarn da erkekler gibi zikrullah ile memur buyurulduunu ve kapal olarak geride kendilerine ayrlm hususi yerlerde cemaatle namazlara itiraklerinin meru olduu gibi, zikir iin de seslerini iittirmemek kaydyla caiz olduunu belirtir (Erbili, 1341: 42). Allahn zikri kalplerin ifasdr hads-i erifinde akland ekliyle kalp tedavi edilmedike cennetin yce mevkilerine ulatrc kurtulu tarkatnn seyr u slknde baarl olunamaz. (Erbili, 1343: 116). Kalbin hastalklarndan bir ksm ise unlardr: Haset, riy, kibir. Esad Efendi zikri, kalbin cilas olarak grr. Zikir-kr irtibatn Esad- Erbil u ekilde anlatmaktadr: krn birincisi sr, yani merhamete lyk mmet-i Muhammedin istifadesi iin yaplandr. kincisi ise letif-i aere ile yaplan zikir ve fikir olsa gerektir. (Erbili, 1343: 156). Nefs tezkiyesi ve kalp tasfiyesi zikrin balangtaki en nemli iki hedefidir. Esad- Erbil, zikirde ve rbtada ve dier bir ok hususta sevgiyi temel alr. Zira sevgi gerek olunca mminin kalbinde zikrullah meydana gelir. Nitekim bu: yle adamlar vardr ki, ne bir ticaret ne bir alveri, onlar Allahn zikrinden alkoymaz (Nur, 24/37) yetine uygun der ve bu ekilde kalp, selamet bulur. Esad Efendiye gre, Benim gzlerim uyur, lakin kalbim uyumaz (Buhari, Tehecct, 16) hadsinde belirtilen ise zikrullahtan bir an gafil olmamaktr. (Erbili, 1989: 46). Esad Efendiye gre; Kelime-i Tevhid (imann esasn tekil ettii iin) zikirlerin en mkemmeli ve hamd, (Allahn nimetlerini artrmaya vesile olduu iin) dularn en efdldr. Yine Esad Efendi, Ey iman edenler! Allah ok ok zikredin! (Ahzab, 33/41) yet-i kerimesindeki zikir emrinin, namaz, zekt ve oru gibi btn erkek ve kadnlara mil olduunu syler. Allah ok ok zikreden erkekler ve

262 Toplum Bilimleri Temmuz 2013 7 (14)

kadnlar diye biten el-Ahzb 33/35 de bunun aka ifade edildiini dolaysyla kadnlarn da erkekler gibi zikr ile memur olduunu belirtir. Esad Efendi, Sabah akam Rablerinin rzasn dileyerek Ona yalvaranlarla beraber sen de sabret (Kehf, 18/28) yet-i kerimesini ise tarkatlerdeki Hatm-i Hcegnn halka ile yaplmasna delil gsterir (Erbili, 1341: 12). Ve yine Esad Efendiye gre zikir, sadaka, cihd ve nafile orutan daha faziletlidir. Esas itibariyle Allah sevmenin, Allahn zikrini sevmek olduu hatrdan karlmamaldr. Yani seven sevdiini dnr onu syler onula konuur. (Erbili, 1343:86) Esad Efendi, Terciindeki u beyitte ifade ettii cmleler hislerine tercman oluyor: Mnisem yd- tst subh u mes lfetem zikr-i tst srr u haf Geri drem bezhir ez ber-i to nnemel kalb vel fud ledeyke 1 (Erbili, 1337: 117) yani tek dost Onun zikridir. nsan ne kadar Allahtan uzaksa da kalbiyle ruhuyla srekli Allahla beraberdir. Ey iman edenler! Allah ok ok zikredin (Ahzab, 33/41) yetini Esad Efendi, tarkatte bir makam olarak bilinen zikr-i klle ve bu makam ihrz etmek iin de, bir mride intisb etmeye ve ona rbta yapmaya delil ve brhn olarak yorumlamtr. Allah, ayakta, otururken ve yanlar zere yatarken zikreden kimseler (Al-i mran, 3: 191) yetinden yola karak zikrin ayakta m oturarak m yaplaca hususunu ifade etmitir. (Erbili, 1343: 71). Zikrin neticesi murkabedir. Esad Efendiye gre tarkatlardaki murkabe-i maiyyet Raslullah (s.a.v)in uygulamasndan farkl bir ey deildir. (Erbili, 1327: 45). Esad Efendi, Kalplerinizi murkabeye altrnz hadsi erifini hatrlatr. Murkabede ise kii huzurda bulunduunu hisseder. Ona gre, murkabe neticesinde kalb evi msiva bataklk ve bulanklndan kurtulacak ve buras muhabbet evi, marifet kuunun yuvas olacaktr. (Erbili, 1343: 101) Esad Efendi, bir kalp zikri uygulamasn yle anlatr: Peygamberimizin mbarek ve erefli kalbine ondan da eyhimizin kalbine varncaya kadar mteselsilen varislerin erefli kalplerine ihsn buyurduun kalb zikrini Efendimizin kalbinden benim kalbime ihsn buyur diyerek istirham eder. Ve sol memenin altnda olan ve gerek kalbin meskeni bulunan huni eklindeki kalbine ar- ilahi olan mridinin kalbinden semedn feyzlerin inmesini bekleyerek yalvarr. Ve istedii kadar bu yalvarmaya devam eder. Ondan sonra kl ile zikre balar. Bu zikirde dilin boazn hibir medhali yoktur. Zkir olan kimse mtefekkirdir. Sanki sol memenin altndaki kalb bir insan gibi Allah birdir der. Zkir de onu hem dinler. Hem de elinde tesbih kalbin zikrini sayar. Bu tefekkr, bu istirak ile birka

Muhammed Esad Erbili (1947/1931)nin Zikirle lgili Grleri 263

yz veya birka bin defa ism-i cell zikreder. Allahn izniyle o gnl, zikrullahn kalbine yerleip nakolunduunu idrak eder. (Erbil, 1341:20). Bir tahmisinde ise Esad Efendi zikir meclislerini u ekilde tavsif eder: Zikr-i Mevl ile hotur meclis-i rindnemiz Fikr-i Leyl ile endir kalb-i mecnnnemiz Sanmanz kim hubb-i dnydr bizim cnnemiz Ak olup rz-i ezelden ski-i peymnemiz lemi gavgya salm nara-i mestnemiz. (Erbili, 1337: 166)

2. Esad Efendinin Derghnda Zikir Uygulamasndan rnekler

Ak havada, yanan bir ate kmesinin etrafnda zikir ekilme deti olan (ki Kdir zikri) Iraktaki derghnda, ok hasta mrdlerinden biri, zikre henz baland srada manev gcn skca toparlayp, kendisini hemen yanmakta olan ate beinin ortasna atm. On be dakikadan biraz fazla, zikir bitinceye kadar orada kalmt. Zikre itirak edenlerin hibiri olanlarn farknda deildi. nk zikir esnasnda derviler, etraflarnda ne olduunun veya kendilerine tesir edecek hibir eyin farknda olmayacak ekilde vecde gark olmulard. Zikir bittii zaman, atein ortasnda oturur vaziyette grdkleri arkadalarn hemen oradan kardlar. O dervi, kendine geldii zaman, zerinde en ufak bir yara veya yank izi bile yoktu. Elbisesinde de yann emaresine rastlamak mmkn olmad. Atee niin atladn, hatrlayp hatrlayamayacan sordum. Bana u cevab verdi: imdeki ate beni o denli yakp kavuruyordu ki, darda yanmakta olan odun atei bana daha serin geldi. Dardaki ate, serin iekli bir yatak gibiydi. Bu sebeple iimdeki ate serinlesin diye darda yanan atee atladm (Vett, 1993: 200).

Esad Efendinin derghnda iki hafta kalp derghtaki izlenimlerini not tutan Psikolog Carl Vett, Esad Efendinin ynettii zikir halkasnn manevi atmosferini yle anlatr:

Yine konuyla ilgili bir baka ilgin hadiseyi Carl Vette Esad Efendi yle anlatr: Yakn zamanlarda, tekkeye bir felli hasta getirdiler. Ona hastalnn ifas olmadn sylemiler. Zikir halkamza onu da kattlar. Dualarmzla ona fayda salamak zere, zikir halkasnda bulunan dervilerle birlikte tevecch ettik. Zikir treni bittii zaman hastaya ayaa kalk! dedim, o da kimsenin yardm olmadan rahata ayaa kalkt. Yine kimsenin yardm olmadan yryerek eve gitti. (Vett, 1993: 203) Btn mahlktn zikre itirak edebilecekleri hususuyla ilgili olan bir baka hadiseyi bizzat Esad Efendinin azlarndan dinleyelim: Bir zamanlar, yle

264 Toplum Bilimleri Temmuz 2013 7 (14)

byle otuz yl kadar nce (1895li yllar) bir grup ihvnmla kra gezmeye kmtk. Uzun imenler zerine byk bir hal serilmiti. Yemei yemi, zikre balamtk. O anda hepimizin bu gzel tabiat iinde kaybolduunu ve onunla senkronize halinde hareket ettiini hissettim. Zikir esnasnda hepimiz birden manev lemlerden gelen bir mziin tatl namelerini iittik. Tabiat, Allah hamd ile tesbih ediyordu. Zikrimiz tabiatnkiyle birbirine kart. Zikrin sarholuundan ilk syrlan ben olmutum. Hemen yan bamda, hal zerinde havaya dikilmi vaziyette bir ylan ba ile karlatm. Fakat vcdunun bir ksm hal altndayd. Ses karmadan, kmldamadan, sadece titreyen gzlerle ylece duruyordu. Bana, o esnada zikir halkamza onun da katld kefoldu. Hepimiz vecd halinden syrlnca, hemen kafasn evirip, abucak kap gzden kayboldu. Selefim, eyh Thal-Harr Hazretleri, hayvanlarn Allaha insanlardan daha ok ibdet ettiini sylerdi. Verdii derslerle manev kemltn yceliklerine vsl olmu cin tifesinden yz kiilik bir cemaat ona intisblyd.(Vett, 1993, 237; Cebeciolu, 2013: 115). Esad- Erbil Hazreteri (k.s) zikrin gyesini anlatrken yle diyor: Zikrin gyesi, Allah (c.c) bilebilmemiz ve Ona kredebilmemiz iin bizi gafletten uyandrmaktr. Zira sen farkna varmadan kalbinde yeni bir kuvvet oluturur. Bir gn Allah (c.c) tarafndan sana lutfedilen ve kitaplarda bulunmayan bir ilim ve hikmete sahip olduunu greceksin. Zikrin gayesi yine udur: nsan rhu ilh lemlerden gelir ve giderek kesfeti artan madd lemlerden geerek kafese hapsolmu bir ku gibi bedene girer. Balangta kendini beden iinde bir esir gibi (zindanda) hissettiinden mutsuzdur. Fakat zamanla bu zindana alr. Bunun sonucunda da asl geldii lemi unuttuundan hapiste olduu halde kendini vatannda gibi rahat hissetmeye balar. te zikrin gayesi, ona gerek vatannn bir hatrasn hatrlatarak o vatana zlem duymasn salama ve oraya giden yolu bulmasn retmektir. (Cebeciolu, 2013, 122-123; Carl Vett, 1993: 94-95) Carl Vett Esad Efendi tarafndan icra edilen Cuma zikir ayinini yle anlatr : -Cuma namaz klnana kadar derghn dnda bir saat kadar gezintiye ktm. Dndmde Cuma namazn klmlard. nce Kurn- Kerim tilavet olundu. Kurn okunurken derghn salonu yava yava ziyaretilerle dolmaya balad. Ziyaretilerin ou uzaklardan gelmiti. Zikir halkas rengarenk Asyallardan oluuyordu. Arada tek tk Avrupa tarzda giyinmi Trkler de vard. Derghn nndeki dar sokaklarda zel arabalar ve sra halinde hamallar bekliyorlard. Zikre katlanlar arasndaki yksek rtbeli subaylar, st dzey brokratlar, entelekteller ve nde gelen iadamlar ve pejmrde giyimli fakirler, hepsi bir arada kardelik ruhu iinde yan yana yere oturmulard. Cemaat yerdeki zmir hallar zerinde bada kurduklar halde ancak sabiliyorlard. Esad- Erbil Hazretlerinin grnmesiyle Kurn tilaveti sona erdi. Herkes ayaa kalkarak, eyh mihraptaki yerini alana kadar saygyla ayakta beklediler. Esad Erbil Hazretleri (k.s)

Muhammed Esad Erbili (1947/1931)nin Zikirle lgili Grleri 265

yzn cemaate dnerek mihraba oturdu. Biraz daha Kurn- Kerim tilavet edildikten sonra eyh (k.s) zikrin balamas iin iaret verdi. L ilhe illallah sesi koro halinde yavaa ykselerek salonda yanklanmaya balad. Be yz kii ayn beden ve ba hareketleriyle zikre elik ediyordu. ok gemeden dervilerden bazlar cezbeye kaplarak hykrmeye, alamaya, lk atmaya ya da uuldamaya baladlar. Derken cemaatin iinden ok keskin bir Allah l ykseldi. lk beyaz sakall, ufak boylu bir derviten gelmiti. ok iddetli bir cebeye kaplmt. lklar atyor ve ylesine titriyordu ki zplyor gibiydi. Onunla beraber birok kii cezbeye kaplarak kendinden gemi durumdayd. Onbe dakika sonra bu cezbe frtnas dindi. Zikre ksa bir ara verildi. Cemaat iinde zikirden etkilenmi usta bir hfz ok tatl ve hafif bir sesle Kurn okumaya balad. Kurnn sakinletirici etkisi cezbeye kaplanlar teskin etti. Bylece ksa srede normal hale dndler. Herkes tamamen sakinletiinde Allah Allah ism-i erifi ile zikrin ikinci blm balad. Bu da ncekine benzer ekilde on dakika sren byk bir tesir meydana getirdi. Zikir sona erdi ve misafirlerin ou tekkeden ayrld. Geri kalanlara Esad Efendi Hazretleri (k.s) bizzat imamlk yaparak namaz kldrd. (Cebeciolu, 2013, 89-90). Netice itibariyle Esad Efendi, bireyde zikir bilinci olumasn hedeflemektedir. nsann hayatnn her ann anlaml yaayabilmesi iin srekli mensup olduu varl hatrda tutmas gerekir. Bu nedenle ona gre zikir ftratn bir gereidir. Rhun doyumu iin zikir gerekmektedir. Bu nedenle arzu edilen ahsiyet hibir eyin onu Allahn zikrinden alkoymad bir ahsiyettir. Bu ekilde varlklar arasnda duyarllk kapasitesi en yksek olan insann bu kapasitesini maksimum dzeyde aa karmas sz konusudur. Tarkatlardaki kalp, latifeler ve murakabe annda sistemli bir ekilde yaplagelen zikir, bunun gereklemesi iin bir eitim eklidir.

(*) Do. Dr. Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi 1 Gece gndz benim dostum senin zikrindir. Gizli, aikr senin zikrinle melufum. Geri zhiren senden uzak isem de Kalbim ve ruhum senin yanndadr. Ate, S, (1996). Zikir AFD, c. 14, s. 295, Ankara.

(**) Yard. Do. Dr. Harran niversitesi lahiyat Fakltesi

Notlar

Abdlbaki, M.F., (1990). Muceml-Mfehres li elfzil-Kuran, stanbul. Cebeciolu, E. (2013). Allah Dostlar 7(Muhammed Esad Erbili (k.s.), Erkam Matb., st. Erbil, E. (1341). Risle-i Esadiyye f Tarkatil-liyye, Dersaadet, st.

Kaynaklar

266 Toplum Bilimleri Temmuz 2013 7 (14)

Erbil, E. (1343). Mektbat, Dersaadet, st. Erbili, E. Kenzl-rfn, Erkam Yay., st. Erbili, E. (1337). Divn- Esad, Ghazali, A. H. (1982). hya u Ulmud-Dn, Beirut. Gkta, V. (2013). Muhammed Esad- Erbili Hayat Eserleri ve Tasavvuf Felsefesi, lahiyat Yay., Ank. bn Manzur. (1955). Lisanl-Arab, Beyrut. sfehn. R. (1324). el-Mfredt fi Garibl-Kuran, Msr. Kelbz, E.M, (1992). et-Taarruf (Dou Devrinde Tasavvuf), Dergah, st. Tenik, A. Gkta, V. (2008). Importance and Effect of Remembrance (dhikr) in SocioPsychological Terms AFD, c. 49, s. 217-236, Ankara. Topba, O.N. (2012). Altn Silsile, Altnoluk, st. Vassaf, H. Sefne-i Evliya, Sleymaniye Ktp, Yazma B, no: 2306, II. Ylmaz, H. K, (1994). Altn Silsile, Erkam Yay., st. Vett C. (1993). Kelm Derghndan Hatralar, ev.:Ethem Cebeciolu, Muradiye K.V.Y.\ Ankara.