Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.

391
ISBN 978-93-82071-76-1

meceJemejCe jevee
(eer eefleJe=<eYeeeee&-eerJeerjmesveeeee&-eerefpevemesveeeee&-eerefpevemesveeeee& ke=le
efleueeseheCCeefe-OeJeueeerkee-DeeefohegjeCe-nefjJebMehegjeCe kes DeeOeej mes)

-mebkeueveke$eeayeermeJeeR meoer kes eLeceeeee& eeefj$eeeJeleea eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes eLece efMe<e
eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe keer megefMe<ee, pewve meceepe keer meJeexe meeOJeer,
JeeiosJeer, eeefj$eeefvkee, leerLeexeefjkee, je^ieewjJe, egieeJeefle&kee, efmeevleeesejer,
250 mes DeefOeke ebLeeW keer uesefKekee, oes yeej [er.efued. keer ceeveo GheeefOe mes Deuebke=le
efoJeMeefe, hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer

MejohetefCe&cee-18 Deketyej 2013, hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes 62JeW leeieefoJeme
SJeb 80JeW pevceefoJeme-Dece=le ceneslmeJe kes DeJemej hej ekeeefMele

-ekeeMekeefoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve, pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

heesve veb.- (01233) 280184, 280994
Website : www.jambudweep.org, www.encyclopediaofjainism.com
E-mail : jambudweeptirth@gmail.com Facebook : jaintirthjambudweep

eLece mebmkejCe
500 eefleeeB

Jeerj efve. meb. 2539

Deeefeve Megkeuee hetefCe&cee, 18 Deketyej 2013

cetue
100/-.

(2)

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee
Fme evLeceeuee ceW efoiecyej pewve Dee<e&ceeie& kee hees<eCe kejves Jeeues efnvoer,
mebmke=le, eeke=le, keVe[, Debespeer, iegpejeleer, ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW
kes veee, efmeevle, DeOeelce, Yetieesue-Keieesue, JeekejCe Deeefo
efJe<eeeW hej ueIeg SJeb Je=nod ebLeeW kee cetue SJeb DevegJeeo meefnle
ekeeMeve neslee nw~ mecee-mecee hej Oeeefce&ke
ueeskeesheeesieer ueIeg hegefmlekeeSb Yeer
ekeeefMele nesleer jnleer nQ~
-: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :-

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

-: ceeie&oMe&ve :-

e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

(heerSe.[er. keer ceeveo GheeefOe mes Deuebke=le)

-: efveoxMeke SJeb mecheeoke :-

mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer

-: eyebOe mecheeoke :-

peerJeve ekeeMe pewve

meJee&efOekeej ekeeMekeeOeerve

kecheesefpebie - %eeveceleer vesJeke&

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

(3)

mecheeokeer e
-kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceer peer
Fme yeermeJeeR meoer ceW hetpe ieefCeveer ecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer ves efJehegue meeefnle me=peve kejkes Ske DehetJe&
keerefle&ceeve mLeeefhele efkeee nw pees Fefleneme ceW mJeefCe&ce De#ejeW ceW Debefkele jnsiee~ hetpe ceeleepeer ves ye[s-ye[s
DeeOeeeflceke ebLeeW kes uesKeve kes meeLe ner ess-ess meYeer ekeej kes ebLeeW keer Yeer jevee keer nw efpeveceW yeeeW kes efuees
yeeue efJekeeme, pewve yeeue Yeejleer Deeefo leLee egJeeDeeW kes efuees peerJeveoeve, Dees kee cegiee&, eefle%ee Deeefo esjCeemheo ueIeg
Gheveeme Yeer efueKes nQ~ Yeefe iebiee ceW mejeyeesj nesves kes efuees hetpe ceeleepeer ves ess-ye[s ueieYeie 40-50 efJeOeeveeW keer
jevee keer nw efpevekes ceeOece mes meYeer Yee eYeg Yeefe ceW efveceive neskej emevve nesles nQ~
hetpe ceeleepeer keer uesKeveer melele eueleer jnleer nw efpemekes eje veF&-veF& ke=efleeeW kee Godiece neslee jnlee nw~
Jele&ceeve ceW hetpeveere ceeleepeer Deheves 61 Je<eeae mebeceer peerJeve ceW mJeeOeee efkees iees hetJee&eeeeX eje eCeerle eeeerve
ebLeeW mes Deeuees[ve kejkes cenlJehetCe& SJeb meJe&peve mes Detles efJe<eeeW kees ueIeg hegmlekeeW ceW efveye kej nceW eoeve kej
jner nQ~ efpeveceW mes en nw-meceJemejCe jevee veeceke ebLe~ eLeceevegeesie, kejCeevegeesie kes ebLeeW ceW meceJemejCe
kee JewYeJe Gmekeer ceefncee kee yengle ner efJemle=le Je megvoj JeCe&ve efkeee ieee nw, efpemes meceJemejCe jevee veeceke
Fme ebLe kes ceeOece mes Deehe meYeer kes mJeeOeee kes efuees mebmLeeve eje ekeeefMele efkeee pee jne nw~ en ke=efle Deehe
meyekes jlve$ee kees Je=efbiele kejles ngS egle%eeve keer eeefhle ceW meneeke nes ener cebieue YeeJevee nw~

efJe<eeevegeceefCekee
e.meb.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.

efJe<ee
meceJemejCe Jebovee
meceJemejCe jevee (Yetefcekee)
meceJemejCe jevee (efleueeseheCCeefle mes)
meceJemejCe jevee (<edKeC[eiece OeJeuee hegmleke 9 mes)
meceJemejCe jevee (DeeefohegjeCe Yeeie-1 mes)
meceJemejCe jevee (nefjJebMe hegjeCe mes)
meceJemejCe mlees$e
YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee
eMeefmle
meceJemejCe kee Oeeve
eespeve SJeb keesme yeveeves keer efJeefOe
eewyeerme leerLekejeW keer keueeCeke efleefLeeeB

he= mebKee
1
5
7
46
51
118
137
139
162
163
165
167

(4)

Deee JeeJe
-Deeefe&kee evoveeceleer
Oece&mvesner efee hee"ke yebOegDeeW!
meceJemejCe kee veece megvekej elegLe&keeue kes egie kee mcejCe kejvee nw, peye mee#eeled leerLekej YeieJeeve kesJeue%eeve
eehle kejkes DeOej DeekeeMe ceW veerueceefCe keer ieesue efMeuee hej efveefce&le meceJemejCe veece keer efoJe meYee ceW efJejepeceeve nesles
nQ Deewj DemebKe YeJe eeefCeeeW kees efoJeOJeefve kee heeve kejeles nQ~ Deepe Yeer Ssmes meceJemejCe efJeosn #es$e ceW efJeeceeve
leerLekej YeieJevleeW kes heees peeles nQ, keeeWefke JeneB Meeelekece&Yetefce kes he ceW ncesMee elegLe&keeue keer JeJemLee jnleer nw~
Jele&ceeve cesW nceejs Yejle#es$e kes Devoj leerLekej YeieJeeve kes DeYeeJe ceW Gvekeer eefleceeSB yeveekej efpevecebefojeW ceW
efJejepeceeve keer peeleer nQ Dele: cebefoj kes oMe&ve meceJemejCe kes meceeve ner Deelcee kees heefJe$e yeveeves ceW efveefcee ceeves peeles nQ~
Fme ebLe ceW hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer ves eeeervelece Deeiece ebLeeW kes DeeOeej mes meceJemejCe kes
Deeeflece JewYeJe kee JeCe&ve emlegle efkeee nw~ Fme hetjs ebLe kees Deeeesheevle he{ves mes Deehekees mJeeb %eele nesiee efke Deeiece
meccele meceJemejCe kewmee nesvee eeefnS~ hetpe ceeleepeer kee jesce-jesce Meeeere eceeCeeW mes Devegmetle jnlee nw, ener
keejCe nw efke nefmleveehegj ceW efveefce&le pecyeterhe, lesjnerhe SJeb leerveueeske keer jeveeSB meekeej neskej YeieJeeve ceneJeerj
SJeb hejchejeiele DeeeeeeX keer JeeCeer kees peerJevlemJehe eoeve kej jner nQ~ Fmeer ekeej Meeele leerLe& DeeesOee ceW SJeb
YeieJeeve $e+<eYeosJe keer oer#ee-%eevekeueeCeke Yetefce eeeie-Fueeneyeeo ceW leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer leerLe& hej
efveefce&le meceJemejCe keer jeveeDeeW ceW Yeer Meeeere mJehe kee ner hetCe& efoioMe&ve eehle neslee nw~
Deeves Jeeues MeerIekeeueerve YeefJe<e ceW pecyeterhe-nefmleveehegj kes leerLe& heefjmej ceW Yeer YeieJeeve MeebefleveeLe kee
meceJemejCe Yeer Oejleer mes ueieYeie 50 heg keer TBeeF& hej efveefce&le neskej Deehe meYeer kees YeieJeeve kes efoJe GheosMeece=le
kee heeve kejeSiee~ hetpe ceeleepeer keer en ke=efle egie-egie leke peerJevle jns leLee YeJeelceeDeeW kees meceJemejCe kee
meceereerve %eeve eehle nes, ener meceJemejCe kes DeefOeheefle YeieJeeve efpevesv mes eeLe&vee nw~

meceJemejCe efJebMeeflekee
-oesnemejmJeleer ue#ceer peneB, efveleeefle kejW eCeece~
hegCeceeer Gme Oeece kee, meceJemejCe nw veece~~
meceJemejCe kee mJehe
bo-efJe<Cegheo (keneB iees eeer-yeejnYeeJevee)
peneB hengBeles ner oMe&ke kee heehe Meceve neslee~
peneB hengBeles ner ceeveer kee ceeve ieueve neslee~~

meyekees MejCe eoelee Jen ner meceJemejCe ceevee~

efpeveJej keer Gme Oece&meYee kees vecetB hejceOeecee~~1~~
meceJemejCe kes mJeeceer
leerLekej eYeg lehe kejkes yeveles kesJeue%eeveer~
Jes ner yeve Deefjnble keneles meceJemejCe mJeeceer~~
Fve%ee mes Oevekegyesj jelee Fke Oece&meYee~
vecetB Gmes veMe peeleer efpememes YeJe keer hetCe& JeLee~~2~~

(5)

ceevemlebYe kee cenlJe

meceJemejCe keer eej efoMee ceW ceevemlebYe yeves~
efpeveJej mes yeejn iegefCeles TBes Deeeflece Ieves~~
cegKeej ceW peeles ner Gvekee oMe&ve neslee~
vecetB Jener ceevemlebYe peneB efceLeelJe Jeceve neslee~~3~~
ewleeemeeo Yetefce
eLece kees pees Oetefuemeeue Gmemes Deeies Yetceer~
ewleYeJeve SJeb cenueeW mes meefnle eLece Yetceer~~
osJe cevegpe eer[e kejles JeneB peeles hegCeelcee~
efpeveeeflecee egle ewle Yetefce kees veceW ceneveelcee~~4~~
Keeeflekee Yetefce
Jesoer kes heeeled Keeeflekee Yet ceW heg<he efKeues~
pees veJe heg<he keneR veefnb efceueles Jes Yeer JeneB efceueW~~
peue mes Yejer Keeeflekee ceW YeJeeW kes YeJe efoKeles~
heeJeve meceJemejCe keer Yet kees vecetB meoe Megefe mes~~5~~
ueleeYetefce
hegve: Jesefokee kes vevlej nw ueleeYetefce megvoj~
peeles peneB ceveesjbpeve kejves kees Fv eJej~~
keneR ve efoKeves Jeeueer efoJe ueleeSB ceve njleeR~
vecetB le=eflee Yetceer kees pees mebleehe meYeer njleer~~6~~
GheJeve Yetefce
otpes hejkeess kes vevlej GheJeve Yetceer nw~
mehleo ebheke DeMeeske Jeve Deece keer hebeer nQ~~
ewleJe=#e eejeW efoMe ceW Skeske kens peeles~
vecetB efpevesveW keer eeflecee ceve GheJeve efKeue peeles~~7~~
OJepee Yetefce
Jesoer kes heeeled heeBeJeer OJepeeYetefce Deeleer~
oMeefevneW mes ege OJepee kesMeefjee uenjeleer~~
hejce Deefnbmee kee OJepe ueskej peie ceW uenjeDees~
Yeefemeefnle eYeg meceJemejCe kees yebOeg! MeerMe veeJees~~8~~

keuheYetefce
hejkeese le=leere kes vevlej keuheJe=#e Yetceer~
oMeefJeOe keuheJe=#e mes pevelee ceebie kejs hetjer~~
JeneB yeves efmeeLe& Je=#e ceW efmeeW keer eeflecee~
Gve efmeeW kees veceles ner efvepe keee& efmeef kejvee~~9~~
YeJeveYetefce
hegve: Jesefokee kes vevlej Fke YeJeveYetefce Deeleer~
veJe veJe mletheeW mes egle ceefncee ieeF& peeleer~~
Den&led efmeeW keer eefleceeSB GveceW jepe jneR~
Gmeer YeJeveYetceer kees JebotB pees nw hegCecener~~10~~
eerceC[heYetefce
eewLee mheefkeceeer hejkeese eerceC[heYetceer~
meceJemejCe ceW meyemes Debeflece nw DeceYetceer~~
JeneB yeves eoMe kees"eW ceW YeJepeerJe yew"W~
veceve keB Fme Yet kees efpemekes meccegKe efpeve efleW~~11~~
yeejn meYee JeCe&ve
ieCeOej cegefve mee#eeled eYet kes Jeeve enCe kejles~
eLece meYee ceW FmeerefueS mLeeve enCe kejles~~
hegve: Deeefe&kee osJe-osefJeeeB cevegpe heMet jnles~
efpeveJej keer efoJeOJeefve megvekej pevce meheue kejles~~12~~
iebOekeger keer ceefncee
meceJemejCe kes ceOe iebOekeger ceW nQ leerLekej~
cegKe nw Ske leLeeheer efoKeles meYeer Deesj efpeveJej~~
FmeerefueS lees elegce&gKeer yeee ceeves peeles~
vecetB eYet keer iebOekeger peneB efoJe megjefYe Jeehes~~13~~
leerLekej ceefncee
Oece&leerLe& pees kejW eJeefle&le leerLekej nesles~
eej Ieeefleee kece& veeMe kej Jes efpeveJej nesles~~
Gvekes keueeCeke ceW jlveeW keer Je=er nesleer~
GvnW vecetB lees efveefele ner cesjer cegeer nesieer~~14~~

(6)

keejhe efoJeOJeefve
leerLekej keer efoJeOJeefve keejceeer efKejleer~
meele Meleke Deejn Yee<eecee nes heefjCeceleer~~
meceJemejCe ceW osJe cevegpe heMeg meYeer mecePe peeles~
vecetB efoJeOJeefve kees efpemekees kesJeue%eeveer heeles~~15~~
ieCeOej keer ceefncee
eerefpevesv keer JeeCeer ieCeOej ner Pesuee kejles~
eej%eeve mes eoMeebie keer jevee Jes kejles~~
YeJeeW kes eMveeW kee Gej Gvemes ner efceuelee~
eewon meew yeeJeve ieCeOej kees vecetB oe efKeuelee~~16~~
ecegKe eeslee kee hegCe
efoJeOJeefve kees megveves Jeeues Ske ecegKe eeslee~
nesles nQ eleske meceJemejCe ceW Fke eeslee~~
eLece Yejle Debeflece esefCeke ves eMve efkees yengles~
ceQ Yeer yevetB ecegKe eeslee Jevove kej eYeg heo ceW~~17~~
meceJemejCe kee eYeeJe
peneB-peneB leerLekej kee MegYe meceJemejCe yevelee~
JeneB-JeneB ogefYe&#e Deeefo meeje mebke uelee~~
Mesj ieee Yeer Jewj es[ cew$eer OeejCe kejles~
meceJemejCe kes Fme eYeeJe kees vecetB Yeefe kejkes~~18~~
leerLekej kes eerefJenej ceW
mJeCe&keceue jevee
kesJeue%eeveer leerLekej peye eerefJenej kejles~
meceJemejCe efJeIeefle nes peelee ieceve ieceve kejles~~

osJeeYet kes ejCekeceue leue mJeCe& keceue jeles~

meesves ceW megiebefOe kees Jes eefjleeLe& leYeer kejles~~19~~
meceJemejCe oMe&ve kee cenlJe
Fme keefueegie ceW meceJemejCe mee#eeled veneR yeveles~
etBefke eneB hej leerLekej Deye pevce veneR Oejles~~
efhej Yeer es efpevecebefoj Yeer nQ meceJemejCe ceeves~
keeueelegLe& meMe Fvekes oMe&ve mes YeJe neveW~~20~~
meceJemejCe eerefJenej keer ceefncee
Ssmee ner Fke meceJemejCe Fme Oejleer hej Deeee~
$e+<eYeosJe kes GheosMeeW kees Gmeves hewueeee~~
ieefCeveer ceelee %eeveceleer keer metPeyetPe peevees~
keefueegie ceW Yeer meleegie kee oMe&ve heeee ceevees~~21~~
Ghemebnej
ns eYeg! Jej oes cegPekees meee meceJemejCe heeTB~
meceJemejCe kes mJeeceer leerLekej kee heo heeTB~~
peye leke Jen heo efceues veneR mecekelJe veneR ts~
Gmekes yeeo eboveeceefle eens meye keg ts~~1~~
-oesneJeerj mebJeled heeerme meew, eewefyeme keer ke=efle peeve~
ogefleee ke=<Ce Dee<ee{ ceW, efkeee eYet ieCeieeve~~1~~
meceJemejCe keer Yeefe en, hetCe& kejs meye DeeMe~
ener evoveeceefle oe, ceW nw MegYe DeefYeuee<e~~2~~

B:C:B:C

(7)

emleeJevee
-Deeefe&kee meg{celeer (mebIemLe)
mejmJeleer ue#ceer peneB, efveleeefle kejW eCeece~
hegCeceeer Gme Oeece kee, meceJemejCe nw veece~~
pewveMeemeve ceW Yetlekeeue ceW Deveble leerLekej nes egkes nQ, YeefJe<ekeeue ceW Yeer nesles jnWies leLee Jele&ceeve keeue ceW
eewyeerme leerLekej ngS nQ efpeveceW YeieJeeve ]$e+<eYeosJe mes ueskej YeieJeeve ceneJeerj heele nQ~ pewve Deeiece kes Devegmeej Fve
eewyeerme leerLekejeW kes ieYe&, pevce, lehe, kesJeue%eeve leLee efveJee&Ce es heeBe keueeCeke ceveeS peeles nQ~ FveceW mes
kesJeue%eeve keueeCeke nesves hej meewOece&Fv keer Dee%ee mes Oevekegyesj efoJe meceJemejCe keer jevee kejlee nw~ leerLekej
YeieJebleeW keer efoJe GheosMe meYee kee veece meceJemejCe nw DeLeJee pees meceked ekeej mes YeJepeerJeeW kees MejCe eoeve
kejves Jeeuee nw, peneB hej DemebKe YeJeelcee Ske otmejs kees yeeOee hengBeeS efyevee MejCe kees eehle kejles nQ, YeieJeeve keer
efoJe osMevee kees eJeCe kejles nQ Gmes meceJemejCe kenles nQ~
Fme hegmleke ceW hetpe ieefCeveer ecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer ves efleueeseheCCeefe, <edKeC[eieced heg. 9, DeeefohegjeCe
Yeeie 1 SJeb nefjJebMehegjeCe, Fve 4 ebLeeW kes DeeOeej mes meceJemejCe kee megboj JeCe&ve emlegle efkeee nw~ efleueeseheCCeefe
ebLe mes eewyeermeeW leerLekejeW kes meceJemejCe mebyebOeer mebhetCe& JeCe&ve kee efJemle=le efJeJeseve efkeee nw, <edKeb[eiece, OeJeuee
hegmleke 9 kes DeeOeej mes ebLekelee& YeieJeeve ceneJeerj kes peerJeve eefj$e ceW Gvekes meceJemejCe kee megboj GuuesKe nw,
DeeefohegjeCe Yeeie 1 mes YeieJeeve $e+<eYeosJe kes meceJemejCe kee leLee nefjJebMehegjeCe mes YeieJeeve vesefceveeLe kes kesJeue%eeve
Je meceJemejCe kee efJemle=le JeCe&ve efkeee ieee nw~ Jele&ceeve ceW Fme hebecekeeue ceW leerLekejeW kes pevce ve nesves kes keejCe
nce mee#eeled meceJemejCe kes oMe&ve veneR kej mekeles leLee ve ner Gme efoJe JewYeJe kees osKe mekeles nQ~ efkevleg
Deeieceheer e#egDeeW kes eje DeLee&led hetJee&eeeeX eje eCeerle ebLeeW kes DeeOeej mes nce Gme efoJe jevee keer eefleke=efle
yeveekej Gmekes oMe&ve kee hegCe eehle kej uesles nQ~ Ghejese eeeerve ebLeeW kes Devegmeej en meceJemejCe Yetefce ieesue nw,
DeekeeMe ceW DeOej nw, FvveerueceefCe keer Ske ner efMeuee hej meceleue Yeeie ceW ner 8 YetefceeeB nesleer nQ efpeveceW Dee"JeeR
eerceb[heYetefce ceW leerve keefveeeW mes meefnle iebOekeger ceW efmebnemeve mes 4 Debiegue DeOej leerLekej kesJeueer YeieJeeve
efJejepeceeve jnles nQ~ hej Deepe Deveske mLeeveeW hej 8 YetefceeeW kees keveeroej yeveekej meceJemejCe keer jevee oMee&F& ieF&
nw pees Deeiece kes DeeOeej mes veneR nw~ Deepe mes ueieYeie 100 Je<e& hetJe& Depecesj (meesveer peer keer veefMeee) SJeb megpeveeie{
ceW leLee Deve eeeerve mLeeveeW hej yeves meceJemejCe Meem$eese efJeefOe mes meceleue Yetefce hej ner yeves nQ~ hetpe ceeleepeer keer
esjCee mes efveefce&le MeeMJele leerLe& DeeesOee Deewj YeieJeeve $e+<eYeosJe keer oer#eeYetefce eeeie ceW Meem$eese meceJemejCe
jevee efveefce&le keer ieF& nw~ leLee nefmleveehegj leerLe& #es$e ceW (pebyeterhe mLeue hej) Yeer YeieJeeve MeebefleveeLe meceJemejCe keer
jevee kee keee& MeerIe ner eejcYe neskej mebgoj Deeieceese jevee kes oMe&ve neWieW~ Jele&ceeve eewyeerme leerLekejeW ceW eLece
leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe kee meceJemejCe 12 eespeve (96 ceerue) kee Lee leLee Ieles-Ieles YeieJeeve ceneJeerj kes
meceJemejCe kee efJemleej 1 eespeve (8 ceerue) kee jn ieee Lee~ en eceeCe DeJemeefhe&Ceer keeue kes leerLekejeW keer
meceJemejCe Yetefce kee nw~ Glmeefhe&Ceer keeue ceW Fmemes efJeheefjle ece nw~ efJeosn#es$e kes meYeer leerLekejeW keer meceJemejCeYetefce

(8)

kee eceeCe 12 eespeve ner nw keeeWefke JeneB ncesMee elegLe&keeue kes eejcYe pewmeer ner kece&Yetefce keer JeJemLee jnleer nw~
mejuelee mes mecePeves kes efuees Fme meceJemejCe Yetefce ceW 4 hejkeess, 5 JesefoeeB, 8 Yetefc eeeB SJeb 3 keveer nQ~
leermejer keveer hej iebOekeger nw~ efleueeseheCCeefe ebLe kes DeeOeej mes Fme meceJemejCe ceW osJe, ceveg<eeW Deewj efleeeeW kes
e{ves kes efuees eejeW efoMeeDeeW ceW mes eleske efoMee ceW Thej-Thej megJeCe&cee yeerme npeej meeref{eeB nesleer nQ~1
meceJemejCe kee Ssmee ceenelce nw efke DebOes, uetues, uebie[s, yeeueke, Je=, yeerceej Deeefo meYeer peve Fve meeref{eeW kees
Debleceg&ntle&-48 efceve ceW ner heej kej uesles nQ~ meceJemejCe ceW meyemes yeenj Oetefuemeeue veeceke hejkees e nw~ pees
hebeJeCeea jlveeW mes efveefce&le nw efpemeceW ceeie& Je DeeefuekeeSB yeveer nQ Deewj heleekeeeW henje jner nQ~
Fme hejkeess ceW hetJe& Deeefo efoMeeDeeW kes ece mes efJepee, Jewpeeble, peeble Deewj Dehejeefpele veece kes eej ieeshegj ej
nesles nQ~ pewmee efke kene nw
efJepeeb leg hegJJeoejb oefkeKeCeoejb e JeFpeebleb efle~ heefceGejoeje peebleDehejeefpeoe Ceecee2~~735~~
Skekeskeke ieesGjeCeeb yeeefnjcepPeefcce oejoes heemes~ yeeGueee efJeeflLeCCee cebieueefCeefnOetJeIe[Yeefjoe3~~737~b~
eleske ieeshegj kes yeenj Deewj ceOeYeeie ceW ej kes oesveeW heeMJe&YeeieeW ceW Dee" cebieue Je, veJe efveefOeeeB jKeer
jnleer nQ~ yengle meer hegeefuekeeSB yeveer ngF& nesleer nQ efpevekes cemleke hej OetheIe jKes ngS jnles nQ~ Fve OetheIeeW ceW ncesMee
Deefive peueleer jnleer nw efpeveceW osJeieCe Oethe Kesee kejles nQ~ es 8 cebieueJe Deewj 9 efveefOeeeB eleske 108-108 JeneB
jnles nQ~
Fme Oetefuemeeue kes DeYeblej Yeeie ceW eejeW lejhe mes Jesef<le Ssmeer eLece ewleeemeeo Yetefce nw~ FveceW Ske-Ske
efpevecebefoj TBes-TBes yeves nesles nQ Deewj Ske-Ske cebefoj kes Deblejeue ceW heeBe-heeBe eemeeo yeves nesles nQ~ pees veevee
ekeej kes Geeve, yeeJe[er Deeefo mes ceveesnj leLee leerLekej YeieJeeve keer GBeeF& mes yeejn iegves TBes nesles nQ~ Fme
eLeceYetefce ceW eejeW lejhe ieefueeeW ceW megJeCe&-jlve mes efveefce&le oes-oes veeeMeeueeSB yeveeR jnleer nw~ efpeveceW eleske ceW
32-32 jbieYetefceeeB Deewj Ske-Ske jbieYetefce ceW 32-32 YeJeveJeemeer osJeebieveeSB leerLekejeW kes efJepeeieerle ieeleer, ve=le
kejleer jnleer nQ Deewj heg<heebpeefue #esheCe kejleer jnleer nQ~ Fme ewleeemeeo Yetefce kee JeCe&ve efleueeseheCCeefe ebLe kes
DeeOeej mes nw keeeWefke Deve ebLeeW ceW 7 YetefceeeB ner yeleeF& ieF& nQ~
eLece he=efLeJeer kes yengceOeYeeie ceW eejeW ieefueeeW kes yeereeW-yeere ceevemlebYe YetefceeeB nQ~ Fve ceevemlebYe Yetefce kes
eejeW lejhe ieeshegj ejeW mes meefnle hejkeese nw~ FveceW leerve hejkeeseW ceW mes DeYeblej kees kes yeere ceW leerve keefveeeB nQ
efpeveceW leermejer keveer kes yeereeW-yeere ceW ceevemlebYe Ke[s ngS nQ~ es ceevemlebYe Deheves leerLekej keer GBeeF& mes yeejn iegves
GBes nesles nQ~ Fve ceevemlebYeeW cebW Thejer Yeeie ceW eleske efoMee ceW Ske-Ske efpevesv eefleceeSB efJejepeceeve nesleer nQ~ Fve
eefleceeDeeW ces bDee"-Dee" eeeflenee& jnles nQ~ Thej efMeKej yeves ngS nQ efpeveceW OJepeeSB henjeleer jnleer nQ~ Fve
ceevemlecYeeW kees osKeves cee$e mes efceLeeef< SJeb ceneceeefveeeW kee Yeer ceeve ieefuele nes peelee nw Fmeefuees Fvekee
ceevemlebYe en veece meeLe&ke nw~
DeeefohegjeCe kes Devegmeej kene Yeer nw
efnjCceeebiee eesegbiee cegefO&ve$e$eeebefkelee~ megjsvefveefce&leJeee eehlesvOJepeef{kee~~101~
1. efleueeseheCCeefe, Mueeske 720, he=0 233~ 2-3. efleueeseheCCeefe, he=. 236~

(9)

ceevemlebYeevceneceeve-eesieel$ewueeskeeceeveleeled~ DevJeLe&meb%eee lep%ewcee&vemlebYee ekeerefle&lee1~~102~~

DeLe&Fve ceevemlebYeeW kes Thej leerve $e efhej jns Les, Fv kes eje yeveees peeves kes keejCe Gvekee
(ceevemlebYeeW kee) FvOJepe en veece Yeer { nes ieee Lee~ Gvekes oMe&ve mes efceLeeef< peerJeeW kee meye ceeve ve<
nes peelee nw, Jes yengle GBes eceeCeJeeues Les Deewj leerveeW ueeskeeW kes peerJe Gvekee mecceeve kejles Les Fmeefuees Fvekee
ceevemlecYe en veece meeLe&ke Lee~ Fme ewleeemeeo Yetefce kees Jes{kej eLece Jesoer nw~ eLece Jesoer kes Deeies mJe
peue mes Yejer Keeeflekee Yetefce nw pees Deheves leerLekej keer TBeeF& mes elegLe&Yeeie eceeCe ienjer nesleer nw~ hegve Jesoer nw
efpemekes Deeies leermejer uelee Yetefce nw efpemeceW hegvveeie, veeie, kegypeke Deeefo keer yes ueW megboj heg<heeW mes ege nesleer nQ~ Fme
ueleeJeve kees Iesjkej otmeje keese DeLee&led hejkeese nw~ nefjJebMehegjeCe ceW kene nwmegJeCe&ceeer Fme kees kes ieeshegjejeW
kes j#eke Jeblej peeefle kes osJe ejheeue nQ pees keke Deeefo DeeYet<eCeeW mes megboj nQ, cegodiej neLe ceW efuees jnles nQ Deewj
Deheves eYeeJe mes Deeesie JeefeeeW kees otj neles jnles nQ2~ eewLeer GheJeveYetefce ceW DeMeeske, mehleo, ebhee Deewj
Deece kes yeieeres nQ~ Fve eejeW JeveeW kes yeere-yeere ceW Ske-Ske ewleJe=#e nQ~ es leerLekej keer GBeeF& mes 12 iegves GBes
nQ~ Fve ewleJe=#eeW ceW eejeW efoMeeDeeW ceW Ske-Ske Denle osJe keer ceefCecee eefleceeSB efJejepeceeve nQ~ Ske-Ske
ewleJe=#eeW kes Deeefele-eefleceeDeeW kes meeceves Ske-Ske ceevemlebYe yeves ngS nQ~ efpeveceW eleske ceW eej-eej eefleceeSB
efJejepeceeve nQ~ es ewleJe=#e he=LJeerkeeefeke jlveeW mes efveefce&le nQ~
GheJeveYetefce ceW yeveer JeeefhekeeDeeW ceW mveeve kejves mes ceveg<e Dehevee Ske YeJe osKe uesles nQ~ Deewj Gve JeeefhekeeDeeW
kes peue ceW Dehevee cegKe osKeves mes Deheves hetJe& kes leerve, Jele&ceeve kee Ske Deewj YeefJe<eled kes leerve Ssmes 7 YeJe osKe uesles
nQ~3 nefjJebMehegjeCe ceW Yeer Fve yeeJeef[eeW kee JeCe&ve yengle ner megboj nweejeW efoMeeDeeWs ceW efmLele JeeefheeeW keer hetpee
kejves hej es eceMe Goeheue, efJepeeheue, eerefleheue Deewj Keeefleheue kees osleer nQ 4~ heebeJeeR OJepeeYetefce ceW efoJe
OJepeeSB nQ~ pees efmebn, iepe Deeefo 10 ekeej kes efevneW mes efeefvnle nQ~ es eejeW efoMeeDeeW ceW eleske ekeej keer 108108 nesleer nQ Deewj FveceW Yeer eleske keer 108 #egOJepeeSB nesleer nQ pees meYeer jlveeW mes efveefce&le nQ~
"er keuheJe=#eYetefce ceW oMe ekeej kes keuheJe=#e nQ pees Deheves veece kes Devegmeej ner JemlegSB eoeve kejles nQ~
meeleJeeR YeJeveYetefce ceW GBes-TBes YeJeve yeves ngS nQ, efpeveceW efpeveeefleceeSB efJejepeceeve nQ efpevekee osJeieCe efvele
DeefYe<eske kejles jnles nQ~ Fme Yetefce ceW efmeeW keer eefleceeDeeW mes meefnle eleske efoMee ceW jlveeW mes yeves 9-9 mlethe nQ~
YeJepeerJe Fve mletheeW kee DeefYe<eske hetpeve Deewj eoef#eCee kejles nQ~ es mlethe Ssmes efo Keles nQ ceeveeW YeieJeeve keer veew
kesJeue ueefyOeeeB ner neW~5
Debeflece Dee"JeeR eerceb[heYetefce nw~ FmeceW 12 kees"s yeves ngS nQ~ efpevekes yeere ceW efvece&ue mheefkeceefCe keer
16 oerJeeueW nQ~ Fve yeejn kees"eW ceW hetJe& efoMee mes eoef#eCee kes ece mes $e+ef<e, cegefve Deeefo 12 ieCe yew"les nQ~
meceJemejCe kes eYeeJe mes meYeer kees"eW ceW yew"ves Jeeues YeJepeerJe hetJe& Jewj kees es[kej hejmhej ceW cew$eer YeeJe kees OeejCe
kejles nQ~ Dee"JeeR Yetefce kes ceOe ceW leerve keveer-heer" nQ efpeveceW eLece keveer mheefkeceCeer keer nw efpeme hej eejeW
efoMeeDeeW ceW Ske-Ske e#esv Deheves cemleke hej Oece&ee kees efuees efmLele jnles nQ leLee eneR hej Decebieue Je Yeer
1. DeeefohegjeCe heJe& 22 he=. 516~ 2. nefjJebMehegjeCe meie& 57, he=0 648~ 3. efleueeseheCCeefe De. 4. he=. 248~ 4. nefjJebMehegjeCe meie& 57,
he=. 648-649~ 5. DeeefohegjeCe he=. 533~

(10)

nesles nQ~ otmejer mJeCe&ceeer keveer-heer" nw peneB hej ceefCecee mlebYeeW hej 8 ekeej kes efevneW mes meefnle ceneOJepeeSB
jnleer nQ~ leLee Debeflece le=leere keveer hej Ske megboj iebOekeger nesleer nw pees ceeuee, ebJej efkebefkeCeer Deeefo mes megMeesefYele
jnleer nw~ eneB ebove Deeefo megieefvOele OetheeW mes meefnle OetheIe jnles nQ~ Fme iebOekeger kes ceOe mheefkeceefCe mes efveefce&le
YeieJeeve keer TBeeF& kes eesie jceCeere efmebnemeve nw~ efpeme hej DeekeeMe ceW eej Debiegu e DeOej kesJeueer YeieJeeve
efJejepeceeve nesles nQ~ efpemeceW Ske Deesj cegKe kejkes YeieJeeve yew"les nQ hej eej cegKe efoKeles nQ en kesJeue%eeve kee
DeefleMee nw~ Gme iebOekeger kes Thej efMeKej jnles nQ efpevehej kejes[eW OJepeeSB henjeleer nQ, Ssmes efMeKejeW mes meefnle Jen
iebOekeger veevee ekeej kes jlveeW mes efveefce&le nw~1 YeieJeeve kes meceJemejCe ceW 8 eeflenee& Yeer nesles nQDeMeeskeJe=#e,
megjheg<heJe=ef<, $e$ee, eecej, osJeogbogefYe, Yeeceb[ue, efmebnemeve Deewj efoJeOJeefve~ efleueeseheCCeefe ebLe ceW Fme
efoJeOJeefve kees kesJeue%eeve kes DeefleMee ceW efueee nw~ en efoJeOJeefve TBkeejcee efKejleer nw pees 718 Yee<eeDeeW ceW
heefjCele nesleer nw efpemes meceJemejCe ceW yew"s osJe, cevegpe, heMeg-he#eer meYeer Deheveer-Deheveer Yee<ee ceW mecePe uesles nQ~
YeieJeeve kes meceJemejCe ceW YeieJeeve kes e#e-eef#eCeer Yeer jnles nQ efpevnW Meemeve osJe-osJeer Yeer kenles nQ, efpevekes
veece efleueeseheCCeefe ebLe kes he=0 266-267 kes DeeOeej mes efoes ieS nQ~ meceJemejCe kes ceenelce mes yeeueke, Je=
Deeefo meYeer peerJe JeneB eJesMe kejves leLee yeenj efvekeueves ceW Debleceg&ntle& keeue kes Yeerlej ner DemebKeele eespeve eues peeles
nQ Deewj Lekeeve veneR nesleer nw~ JeneB kees"eW ceW efceLeeef<, DeYeJe Deewj cevejefnle Demeb%eer peerJe veneR nesles nQ leLee JeneB
efpevesv YeieJeeve kes eYeeJe mes Deelebke, jesie, cejCe , Jewj, #egOee, le=<ee Deeefo Yeer veneR nesles nQ2~
Fme ekeej DeleerJe ceefnceeMeeueer leerveeW ueeskeeW ceW meJe&es<" JewYeJe mes ege Fme meceJemejCe keer ceefncee kee JeCe&ve
MeyoeW ceW kejvee Deleble ogue&Ye nw~ hetpe ceeleepeer pewmes ceneve iegDeeW kes ke=heeemeeo mes nceW hetJee&eeeeX eje eCeerle Fve
Decetue ke=efleeeW ceW mes cekeKeve kes he ceW efvekeues Ssmes megvoj-megvoj efJe<eeeW kee jmeemJeeove kejves kee mJeefCe&ce
DeJemej eehle nes jne nw~ meceJemejCe ceW efJejeefpele mecemle Denle kesJeueer YeieJeeve kes ejCeeW ceW keesef-keesef Jebove
kejles ngS en DeefYeuee<ee kejles nQ efke ns eYeg! peye leke nceW Yeer mee#eeled Ssmes meceJemejCe kes oMe&veeW kee meewYeeie eehle
veneR neslee leye leke nceeje mecekelJe heer jlve ve tBs~ leLee ener mecekeoMe&ve Ske efove #eeefeke mecekelJe ceW heefjCele
neskej hejce Glke=< kesJeue%eeve heer ue#ceer kees eehle kejeves ceW eyeue keejCe yeves ener cebieue YeeJevee nw~

B:C:B:C

1. DeeefohegjeCe heJe& 23, he=. 549~ 2. efleueeseheCCeefe De. 4 he=. 266-267~

(11)

eer eefleJe=<eYe Deeeee&

eer iegCeOej Deeeee& jefele ke<eeeheeng[ ieeLee met$eeW hej etefCe&met$eeW keer jevee kejves Jeeues Deeeee& kee veece
eefleJe=<eYe nw~ peeOeJeuee erkee kes efveoxMeevegmeej Deeeee& eefleJe=<eYe ves Deee&ceb#eg Deewj veeienefmle mes kemeeeheeng[
keer ieeLeeDeeW kee meceked ekeej DeOeeve kej DeLe& DeJeOeejCe efkeee Deewj kemeeeheeng[ hej etefCe&met$eeW keer jevee
keer~ Dele efoiecyej mebeoee ceW etefCe&met$eeW kes eLece jeefelee nessves kes keejCe Fve eefleJe=<eYe Deeeee& kee
DeleefOeke cenJe nw~
mecee efveCe&eFvekes efJeeeieg kes veece Deee&ceb#eg Deewj veeienefmle yeleeS ieS nQ~ Ssmee peeOeJeuee kes
cebieueeejCe mes mhe< neslee nw~ Fmemes en %eele neslee nw efke eefleJe=<eYe ves veeienefmle Deewj Deee&ceb#eg mes %eeve eehle kej
etefCe&met$eeW keer jevee keer~ Fme ef< mes Fvekee mecee Jeer. efve. meb. keer 7 JeeR Meleeyoer Deelee nw~ etBefke es Yetleyeefue
Deeeee& kes mecekeeueerve DeLeJee Gvekes keg ner GejJeleea eleerle nesles nQ Dele eefleJe=<eYe kee mecee efJe. meb. 666 kes
heMeeled veneR nes mekelee nw~
eer vesefceebo peesefle<eeeee& ves eefleJe=<eYe kee mecee F&mJeer meved keer efleere Meleer ceevee nw1~
jeveeeefleJe=<eYe keer oes ner ke=efleeeB eefme nQ(1) ke<eeeheeng[ etefCe&met$e (2) efleueeseheCCeefe~
etefCe&met$e jevee ceneve efmeevle nw Deewj efleueeseheCCeefe keer jevee ceW leerve ueeske kee meefJemleej JeCe&ve yengle ner megvoj
efkeee nw~ leLee Fme efleueeseheCCeefe ebLe ceW eewyeermeeW leerLekejeW kes meceJemejCeeW kee Yeer mebhetCe& JeCe&ve efJemleejhetJe&ke
efkeee nw, pees Fme hegmleke ceW eLeeJeled emlegle efkeee ieee nw~ heb. nerjeueeuepeer Meem$eer kes celeevegmeej Deeeee&
eer eefleJe=<eYe keer Ske Deve jevee kecceheeef[ etefCe& Yeer nw efpemekee GuuesKe GvneWves kemeeeheeng[mege
keer emleeJevee ceW efkeee nw~
Fvekes eje jefele oesveeW ebLe ceneve eceeCelee keer keesef ceW Deeles nQ~ es Deeeee& hejceeiece he efmeevle kes Deewj
Yeewieesefueke efJe<ee kes leLee yeerpeieefCele Deeefo kes Gekeesef kes efJeeve Les Fme ekeej mes eer eefleJe=<eYe Deeeee& kes
JeeveeW keer eceeCelee kees mecePekej Gvekes ebLeeW hej hetCe& eeve jKevee nceeje kele&Je nes peelee nw~

Deeeee& eer Jeerjmesve

OeJeueeerkee keer eMeefmle ceW Deeeee& osJe ves mJeeb Deheves ieg kee veece Sueeeee& efueKee nw Deewj Fmeer eMeefmle
keer eewLeer ieeLee ceW ieg kee veece Deee&vebefo leLee oeoe ieg kee veece ebmesve kene nw~ [e@. nerjeueeue pewve kee Devegceeve
nw efke Sueeeee& Fvekes efJeeeieg Deewj Deee&vebefo Fvekes oer#eeieg Les~ Fme eMeefmle mes eer Jeerjmesveeeee& efmeevle kes
ekeeC[ efJeeve, vo, peesefle<e, JeekejCe Deewj veee kes Jesee Les, Ssmee mhe< nw~
meceekeeueFvekes efMe<e efpevemesve ves Fvekeer DehetCe& peeOeJeuee erkee kees Meke mebJeled 759 keer heeuiegve
Megkeuee oMeceer kees hetCe& efkeee nw Dele Fme efleefLe kes hetJe& ner Jeerjmesveeeee& kee mecee nesvee eeefnS~ Fmeefuees Fvekee
mecee F&mJeer meved keer 9 JeeR Meleeyoer (816) kee nw~
1. leerLekej ceneJeerj Deewj Gvekeer Deeeee& hejcheje~

(12)

jeveeSBFvekeer oes ner jeveeSB eefme nQ~ Ske OeJeuee erkee Deewj otmejer peeOeJeuee erkee~ FveceW mes
efleere erkee lees DehetCe& jner nw~ FvneWves 72000 Mueeske eceeCe ceW mecemle <edKeC[eiece hej OeJeuee veece mes
erkee jeer~ en erkee eeke=le Deewj mebmke=le Yee<ee ceW efceefele nesves mes ceefCeeJeeue veee mes eefme nw~ <edKeb[eiece
OeJeuee heg. 9 ceW ebLekelee& YeieJeeve ceneJeerj kes meceJemejCe kee megboj efJeJeseve efkeee nw~ efpemes Fme hegmleke ceW Jewmee
ner GefuueefKele efkeee ieee nw~ otmejer jevee kemeeeheeng[ mege hej peeOeJeuee veece mes erkee nw~ Fmekees Jes kesJeue
20000 Mueeske eceeCe ner efueKe heees Les efke Jes Demecee ceW mJeie&mLe nes iees~ FvneWves Deheves peerJeve ceW 92000
Mueeske eceeCe jevee efueKeer en Ske DeeMee& keer yeele nw~
Deeeee& eer Jeerjmesve mJeeceer Deheves hetJee&eeeeX kes JeeveeW kees mee#eeled YeieJeeve keer JeeCeer ceeveles Les Deewj peneB
keneR oes cele Deeles Les lees GveceW mes efkemes mele ceevee peee Fmekee efveCe&e mJeeb ve kejkes en yeele kesJeueer, eglekesJeueer
kes iece nw Ssmee kenkej oesveeW ekejCe jKeles Les~ es Fvekeer heeheYeerhee kee eesleke nw~ pewmesSke peien Jevemheefle
kes efJe<ee ceW keg eMve nesves hej Jeerjmesve mJeeceer kenles nQieesocees SlLe hegseJJees DeLee&led eneB ieewlecemJeeceer
mes hetvee eeefnS nce Fmekee Gej veneR os mekeles~ Dele Ssmes ekejCeeW mes Deepe kes meeOegDeeW SJe efJeeveeW kees efMe#ee
uesveer eeefnS efke Jes Deeiece kes efkemeer Yeer efJe<ee ceW efveCe&e osles mecee DeeeeeeX kees DeLeJee Gvekes ebLeeW kees DeeceeefCeke
kenves ceW Deeflemeenme ve kejW~

Deeeee& eer efpevemesve mJeeceer (DeeefohegjeCe kelee&)

Deeeee& eer efpevemesve efmeevle Deewj hegjeCe kes jeefelee Deheves mecee kes Ske ceneve Deeeee& ngS nQ~ FvnW Deepe
YeieJeefppevemesveeeee& SJeb Fvekes cenehegjeCe kees Dee<e&ebLe kes he ceW ceevelee eehle nw~ Fme cenehegjeCe kes Devleie&le
ner en DeeefohegjeCe ebLe nw~
FvneWves efkeme, kegue, peeefle Deewj osMe kees efJeYetef<ele efkeee en efveMeehetJe&ke veneR kene pee mekelee efhej Yeer
Fvekee mecyevOe efe$eket kes meeLe nesves mes leLee jepee DeceesIeJe<e& eje mecceeefvele nesves mes Fvekee pevcemLeeve ceneje<^
Deewj kevee&ke keer meerceeYetefce Devegceeefvele efkeee pee mekelee nw~
Deeheves Deheves oeref#ele peerJeve kee heefjee Deheves peeOeJeuee ebLe keer eMeefmle ceW mJeeb efoee nw~ eer
Jeerjmesve mJeeceer Deehekes ieg Les leLee oeoe ieg kee veece Deee&vebefo Lee~ Jeerjmesve kes ieg YeeF& peemesve Les~ ener keejCe
nw efke efpevemesve ves Deheves DeeefohegjeCe ceW peemesve kee Yeer ieg he ceW mcejCe efkeee nw~
Fvekes yeejs ceW kene peelee nw efke FvneWves yengle eser Gce ceW oer#ee ues ueer Leer~ efkebJeobleer Yeer ener nw efke Fvekee
keCe&JesOeve mebmkeej Yeer veneR ngDee Lee peye es efoiecyej cegefve kes heeme DeOeeve nsleg es[ efoes ieS Les~ Fvekee efmeevle,
keeJe, Deuebkeej, veee, bo, peesefle<e, ieefCele, jepeveerefle Deeefo meYeer efJe<eeeW hej hetCe& DeefOekeej Lee peYeer FvneWves
mJeeb kees mejmJeleer mes efJeJeenves Jeeuee kene nw~
meceepeeOeJeuee keer erkee keer eMeefmle ceW mJeeb ner Deeeee& ves efueKee nw efke Meke mebJeled 759 heeuiegve
Megkeuee 10 kes efove hetJee&Cn ceW en erkee hetCe& ngF& Dele F&meJeer meved keer 8JeeR Meleer kee GejeOe& ner Fvekee mecee nw~
jeveeSB(1) peeOeJeuee erkee (2) heeMJee&Yegoe (3) JeOe&ceeve hegjeCe (4) DeeefohegjeCe (cenehegjeCe)~

(13)

FveceW mes JeOe&ceeve hegjeCe DeYeer leke GheueyOe veneR nw~ cenehegjeCe kes hetJee&Oe& kees DeeefohegjeCe leLee GejeOe& kees
GejhegjeCe kenles nQ~ hetJee&Oe& DeeefohegjeCe ceW 47 heJe& nQ efpeveceW eejcYe kes 42 heJe& Deewj 43 JeW heJe& kes cee$e 3
Mueeske efpevemesveeeee& eje jefele nQ~ Mes<e heJeeX kes 1620 Mueeske Gvekes efMe<e eer iegCeYeeeee& eje efJejefele nQ~
Fme hegmleke ceW DeeefohegjeCe Yeeie-1 ceW JeefCe&le YeieJeeve $e+<eYeosJe kes peerJeve oMe&ve ceW mes Gvekes meceJemejCe kee
mebhetCe& efJemle=le JeCe&ve ueskej peeW kee leeW efoee ieee nw~
Fme hegjeCe kees cenehegjeCe keeeW kene Fmekes efuees Yeer efpevemesveeeee& ves kene nwen ebLe Delevle eeeerve keeue
mes eeefuele nw Fmeefuees hegjeCe hegjevee kenueelee nw~ FmeceW ceneheg<eeW kee JeCe&ve nw DeLeJee leerLekej Deeefo
ceneheg<eeW ves Fmekee GheosMe efoee nw DeLeJee Fmekes he{ves mes ceneve keueeCe keer eeefh le nesleer nw Fmeefuees Fmes
cenehegjeCe kenles nQ~ FmeceW 63 Meueekee heg<eeW kee peerJeve mebenerle nw~

Deeeee& eer efpevemesve (nefjJebMehegjeCekelee&)

nefjJebMe hegjeCe kes jeefelee Deeeee& eer efpevemesve hegVee mebIe kes Les~ es cenehegjeCe (DeeefohegjeCe) kes kelee&
efpevemesve mes efYevve nQ~ Fvekes ieg kee veece keerefle&<esCe leLee oeoeieg kee veece efpevemesve Lee~ hegvvee kevee&ke kee
eeeerve veece nw Fmeefuees Fme osMe kes cegefvemebIe kee veece hegvvee mebIe Lee~ efpevemesve kes pevcemLeeve, ceelee-efhelee leLee
eejefcYeke peerJeve kee keg Yeer GuuesKe GheueyOe veneR nw~ ie=nefJejle kes efuees Fve meyekes GuuesKe keer DeeJeMekelee Yeer
veneR nw~ Deeeee& efpevemesve yengegle efJeeve Lesen nefjJebMehegjeCe kes mJeeOeee mes mhe< nes peelee nw~ nefjJebMe
hegjeCe hegjeCe lees nw ner meeLe ceW FmeceW pewve Jee*iecee kes efJeefJeOe efJe<eeeW kee Dee efveheCe efkeee ieee nw Fmeefuees
en pewve meeefnle kee Deveghece ebLe nw~ ebLekelee& ves Deheveer ieghejcheje ceW Deefcelemesve kees hegvveeieCe kee DeeCeer leLee
MeleJe<e& peerJeer yeleeee nw~
jevee mLeeve Je keeueefpevemesveeeee& ves nefjJebMe hegjeCe kes Debeflece meie& kes 52 JeW Mueeske ceW nefjJebMe kee
jevee keeue Meke mebJeled 705 efueKee nw pees efJe. meb. 840 neslee nw~ nefjJebMe hegjeCe keer jevee kee eejcYe Je&ceevehegj
(ye{JeeCe) kes heeMJe&veeLe efpeveeuee ceW pees efke vevvejepe Jemeefle kes veece mes eefme Lee ngDee leLee meceeefhle oesmleefkee
kes MeebefleveeLe efpeveeuee ceW ngF&~
nefjJebMehegjeCe ceW eer efpevemesveeeee& ves cegKeleee 22 JeW leerLekej eer vesefceveeLe YeieJeeve kee eefj$e efueKee nw
hejvleg emebieesheee Deve keLeeveke Yeer FmeceW efueKes nQ~ Ye. vesefceveeLe kes eefj$e ceW Gvekes kesJeue%eeve keueeCeke kes
JeCe&ve ceW meceJemejCe kee Deeeesheeble megvoj efJeJeseve efkeee nw efpemes Fme hegmleke kes ceeOece mes Deehe meYeer kees he{kej
%eeve SJeb hegCe kes Depe&ve kee efJeMes<e DeJemej eehle nes jne nw~

B:C:B:C

(14)

je^ieewjJe hejce hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer kee heefjee

-e%eeeceCeer Deeefe&kee eboveeceleer
kegvokegvoevJeees peereeled, peereeled eer Meebeflemeeiej:~
peereeled heeefOehemleme, metefj: eer Jeerjmeeiej:~~
eer yeeeer ieefCeveer peereeled, peereeoefvleceevovee~
peereeled %eeveceleer ceelee, ieefCeveeb ecegKee keueew~~
pewveMeemeve kes Jele&ceeve Jeesce hej efkes ve#e$eeW ceW owoerheceeve mete& keer YeeBefle Deheveer ekeeMe-jefMceeeW kees
ekeerefCe&le kej jneR hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes JeefelJe SJeb ke=eflelJe hej G"er uesKeveer keer DehetCe&lee
eeefhe DeJeMebYeeJeer nw, leLeeefhe DeelcekeueeCe keer YeeJevee mes hetpe ceeleepeer kes eerejCeeW ceW Gvekes oerIe&keeueerve
leeieceeer peerJeve kes eefle efJevece efJeveeebpeefuehe cesje en efJeveerle eeeme nw~
1. pevce, Jewjeie Deewj oer#ee-22 Deketyej meved 1934, MejohetefCe&cee kes efove efkewleveiej eece (efpe.
yeejeyebkeer, G.e.) kes eser eer essueeue pewve keer Oece&helveer eerceleer ceesefnveer osJeer kes oebhele peerJeve kes eLece heg<he kes
he ceW cewvee kee pevce heefjJeej ceW veJeerve KegefMeeeB ueskej Deeee Lee~ ceeB kees onspe ceWs eehle heevebefohebeefJebMeeflekee
evLe kes efveeefcele mJeeOeee SJeb hetJe&pevce mes eehle { Jewjeie mebmkeejeW kes yeue hej cee$e 18 Je<e& keer Deuhe Deeeg
ceW ner Mejo hetefCe&cee kes efove cewvee ves Deeeee&jlve eer osMeYet<eCe peer cenejepe mes meved 1952 ceW Deepevce yeeee&elehe
mehlece eeflecee SJeb ie=nleeie kes efveeceeW kees OeejCe kej efueee~ Gmeer efove mes Fme kevee kes peerJeve ceW 24 Iebs ceW Ske
yeej Yeespeve kejves kes efveece kee Yeer eejbYeerkejCe nes ieee~
veejer peerJeve keer ejceeslke<e& DeJemLee Deeefe&kee oer#ee keer keecevee kees Deheveer nj meeBme ceW mebpeeses ye. cewvee meved
1953 ceW Deeeee& eer osMeYet<eCe peer mes ner ew$e ke=<Cee Skeced kees eer ceneJeerjpeer DeefleMee #es$e ceW #egefuuekee
Jeerjceleer kes he ceW oeref#ele nes ieF~ meved 1955 ceW eeefj$e eeJeleea Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe keer meceeefOe
kes mecee kegbLeueefiejer hej Ske ceen leke eehle Gvekes meeefVeOe SJeb Dee%ee eje #egefuuekee Jeerjceleerr ves Deeeee& eer kes
eLece heeeee& efMe<e-Jeerjmeeiej peer cenejepe mes meved 1956 ceW JewMeeKe ke=<Cee otpe kees ceeOeesjepehegje (peehegjjepe.) ceW Deeefe&kee oer#ee OeejCe kejkes Deeefe&kee %eeveceleer veece eehle efkeee~
2. DeOeeve Deewj DeOeeheve-%eeveeeefhle keer efheheemee ceelee %eeveceleer peer kes jesce-jesce ceW eejbYe mes ner ketket kej Yejer Leer~ oer#ee uesles ner mJeeOeee-ceveve-efebleve keer Oeeje ceW ner GvneWves mJeeb kees efveye kej efueee~ %eeve
eeefhle kee meJe&es eesle yevee-mebIemLe cegefveeeW, Deeefe&keeDeeW SJeb mebIemLe efMe<e-efMe<eeDeeW kees pewveeiece kee leuemheMeea
DeOeeheve~ keeleb$e heceeuee heer yeerpe mes hetpe ceeleepeer keer %eevemeeOevee he Je=#e emhegefle ngDee, efpeme hej pees
hees, hetue-heue Fleeefo ueies, GvneWves mecemle mebmeej kees megJeeefmele kej efoee~ ieesccemeej, hejer#eecegKe, veeeoerefhekee,
ecesekeceueceele&C[, Demeneer, leJeeLe&jepeJeeefle&ke, meJee&Le&efmeef, DeveieejOecee&ce=le, cetueeeej, ef$eueeskemeej Deeefo

(15)

Deveske ebLeeW kees Deheveer efMe<eeDeeW Deewj mebIemLe meeOegDeeW kees he{e-he{ekej Deeheves Deuhe mecee ceW ner efJemle=le
%eeveepe&ve kej efueee~ efnvoer, mebmke=le, eeke=le, keVe[, ceje"er Fleeefo Yee<eeDeeW hej Deehekee hetCe& DeefOekeej nes ieee~
3. uesKeveer kee eejbYeerkejCe mebmke=le Yee<ee mes-YeieJeeve ceneJeerj kes heeeled 2600 Je<e& kes efpeme Fefleneme
ceW pewve meeefOJeeeW kes eje Meee uesKeve keer keesF& efcemeeue efieesej veneR nesleer Leer, Jen Fefleneme peeie=le nes G"e peye
#egefuuekee Jeerjceleer peer ves meved 1954 ceW meneveece kes 1008 ceb$eeW mes Deheveer uesKeveer kee eejbYe efkeee~ ener ceb$e
mejmJeleer ceelee kee Jejonmle yevekej hetpe ceeleepeer keer uesKeveer kees TBeeFeeW keer meercee leke ues iees~ meved 196970 ceW veee kes meJeexe ebLe Demeneer kes efnvoer DevegJeeo ves Gvekeer Deefleere efJeee kees mebmeej kes meeceves
Gpeeiej kej efoee~ efkeleves ner ebLeeW keer mebbmke=le erkee, efkeleveer ner erkeeDeeW kes efnboer DevegJeeo, mebmke=le SJeb efnvoer ceW
Deveske ceewefueke ebLeeW keer jevee efceuekej Deepe ueieYeie 250 mes Yeer DeefOeke mebKee nes egkeer nw~ hetpe ceeleepeer eje
efueefKele meceemeej, efveecemeej Fleeefo keer efnvoer-mebmke=le erkeeSB, pewveYeejleer, %eeveece=le, keeleb$e JeekejCe, ef$eueeske
Yeemkej, eJeeve efveoxefMekee Fleeefo mJeeOeee ebLe, eefle%ee, mebmkeej, Yeefe, Deeefoyeee, Dees kee cegiee&, peerJeveoeve
Fleeefo pewve Gheveeme, Jemeben-jlvekejC[eeJekeeeej Fleeefo kes efnvoer heeevegJeeo Je DeLe&, yeeue efJekeeme,
yeeueYeejleer, veejer Deeueeske Deeefo kee DeOeeve efkemeer kees Yeer Jele&ceeve cesW GheueyOe pewve Jeecee keer efJeefJeOe efJeOeeDeeW
kee efJemle=le %eeve kejeves ceW me#ece nw~
DeOeelce, JeekejCe, veee, efmeeble, yeeue meeefnle, Gheveeme, eejeW DevegeesieeWhe efJeef JeOe efJeOeeDeeW kes
Deefleefje hetpe ceeleepeer keer uesKeveer mes efJehegue Yeefe meeefnle Gtle ngDee nw~ FvOJepe, keuheogce, meJe&leesYe, leerve
ueeske, efmeee, efJeeMeebefle ceneJeerj efJeOeeve Fleeefo Deveskeeveske Yeefe efJeOeeveeW ves osMe kes keesves-keesves ceW efpevesv
Yeefe keer pees Oeeje eJeeefnle keer nw, Jen Delegueveere nw~ hetpe ceeleepeer kee efebleve SJeb uesKeve hetCe&leee pewve Deeiece mes
mebye nw, en Gvekeer ceneve efJeMes<elee nw~
Oeve nQ Ssmeer ceneve eefleYeeJeeved mejmJeleer ceelee!
4. efmeeble eesejer-hetpe ceeleepeer ves pewveMeemeve kes meJe&eLece efmeeble ebLe <edKeC[eiece keer meesueneW
hegmlekeeW kes met$eeW keer mebmke=le erkee efmeeble efebleeceefCe kee uesKeve kejkes ceneve keerefle&ceeve mLeeefhele efkeee nw~ eceece mes efnvoer erkee meefnle Fve hegmlekeeW kes ekeeMeve kee keee& eue jne nw~ Deepe mes ueieYeie 1000 Je<e& hetJe&
Deeeee& eer vesefceeb efmeebleeeJeleea ves efpeme ekeej n KeC[he eoMeebiehe efpeveJeeCeer kees heefjhetCe& Deelcemeele
kejkes meejhe ceW Je meben, ieesccemeej, ueefyOemeej Fleeefo ebLe Deheveer uesKeveer mes emeefJele efkees Les, Gmeer ekeej
Fme yeermeJeeR meoer keer ceelee %eeveceleer peer ves mecemle GheueyOe pewveeiece kee ienve DeOeeve-ceveve-efebleve kejkes Fme
efmeebleefebleeceefCehe mebmke=le erkee uesKeve kes cenece keee& mes efmeeble eesejer kes heo kees meekeej kej efoee nw~
Deeeee& eer Jeerjmesve mJeeceer eje 1000 Je<e& hetJe& efueefKele OeJeueeerkee kes heeeled Fme ceneve ebLe keer mejue erkee
uesKeve kee keee& eLece yeej ngDee nw~
5. efMe#eCe-eefMe#eCe efMeefJej-pewve efmeebleeW kee cece& efJeled Jeie& mecePe mekes, Fme YeeJevee mes efkeleves ner
efMe#eCe-eefMe#eCe efMeefJejeW kee Deeeespeve hetpe ceeleepeer keer esjCeemJehe efkeee ieee~ meved 1969 ceW peehegj
eelegcee&me kes ceOe pewve peesefleueesxke hej eefMe#eCe efMeefJej Deeeesefpele efkeee ieee, efpemeceW hetpe ceeleepeer eje pewve

(16)

Yetieesue SJeb Keieesue kee efJeMes<e %eeve efJeledJeie& kees kejeee ieee~ Deketyej meved 1978 ceW nefmleveehegj ceW heb.
cekeKeveueeue peer Meeeer, heb. ceesleerebo peer kees"ejer, [e. ueeue yeneogj Meeeer meefnle pewve meceepe kes Gekeesef kes
ueieYeie 100 efJeeveeW kee efJeled eefMe#eCe efMeefJej Deeeesefpele efkeee ieee, efpemeceW hetpe ceeleepeer ves efJelmecegoee kees
eLes ceeie&oMe&ve eoeve efkeee~ mecee-mecee hej Deepe leke en eb=Keuee eue jner nw~
6. je^ere-Debleje&^ere mesefceveej-meved 1985 ceW pewve ieefCele SJeb ef$eueeske efJe%eeve hej Debleje&^ere mesefceveej
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW mecheVe ngDee, hegve: Deveske mebieesefeeB mecheVe nesleer jneR Deewj meved 1998 ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe
je^ere kegueheefle meccesueve kes YeJe Deeeespeve eje osMeYej kes efJeeefJeeeueeeW mes heOeejs kegueheefleeeW kees YeieJeeve $e+<eYeosJe
kees Yeejleere mebmke=efle SJeb pewveOece& kes Jele&ceeveegieerve eCeslee heg<e kes he ceW peeveves kee DeJemej eehle ngDee~ 11 petve
2000 kees pewveOece& keer eeeervelee efJe<ee hej Deeeesefpele FeflenemekeejeW kes meccesueve eje hee"e hegmlekeeW ceW pewveOece& mebyebOeer
Yeebelf eeeW kes megOeej kes efueS efJeMes<e efoMee-efveoxMe je^ere Mew#eefCeke DevegmebOeeve SJeb eefMe#eCe heefj<eo (NCERT) leke
hengBeees iees~ Fvekes Deefleefje Deveske Deve mesefceveej Yeer mecee-mecee hej mecheVe ngS nQ, efpevekes eefleheue ceW osMe kes
mece#e mecee-mecee hej meeefnefleke ke=efleeeB (Proceedings) emlegle nes egkeer nQ~
7. efoiecyej meceepe keer meeOJeer kees eLece yeej [er.efued. keer GheeefOe eoeve kej efJeeefJeeeuee Yeer
ieewjJeeefvJele ngDee-efkemeer ceneefJeeeuee, efJeeefJeeeuee Deeefo ceW heejcheefjke ef[efeeeW kees eehle efkees efyevee cee$e mJeeb
kes Oeeefce&ke DeOeeve kes yeue hej efJeog<eer ceeleepeer ves DeOeeve, DeOeeheve, meeefnle efvecee&Ce keer efpeve TBeeFeeW kees mheMe&
efkeee, Gme DeieeOe efJeee kes mecceeve nsleg [e@. jece ceveesnj ueesefnee DeJeOe efJeeefJeeeuee, hewpeeyeeo eje 5 hejJejer
1995 kees [er.efued. keer ceeveod GheeefOe mes hetpe ceeleepeer kees mecceeefvele kejkes mJeeb kees ieewjJeeefvJele DevegYeJe efkeee
ieee leLee efoiecyej pewve meeOeg-meeOJeer hejcheje ceW hetpe ceeleepeer en GheeefOe eehle kejves Jeeueer eLece JeefkelelJe yeve
ieF~ hegve: Fmekes Ghejeble 8 Deewue 2012 kees hetpe ceeleepeer kes 57JeW Deeefe&kee oer#ee efoJeme kes DeJemej hej leerLekej
ceneJeerj efJeeefJeeeuee, cegjeoeyeeo ceW efJeeefJeeeuee kee eLece efJeMes<e oer#eeble meceejesn Deeeesefpele kejkes efJeeefJeeeuee
eje hetpe ceeleepeer kes kejkeceueeW [er.efued. keer ceeveo GheeefOe eoeve keer ieF&~
Fmeer ekeej mes mecee-mecee hej efJeefYeVe DeeeeeeX SJeb meeceeefpeke mebmLeeDeeW eje hetpe ceeleepeer kees veee eYeekej,
Deeefe&keejlve, Deeefe&keeefMejesceefCe, ieefCeveerecegKe, Jeelmeuecetefle&, leerLeexeefjkee, egieeJeefle&kee, eeefj$eeefvkee, je^ieewjJe,
JeeiosJeer Fleeefo Deveske GheeefOeeeW mes Deuebke=le efkeee ieee nw, efkevleg hetpe ceeleepeer Fve meYeer GheeefOeeeW mes efvemhe=n neskej
Deheveer DeelcemeeOevee kees ecegKelee osles ngS efveoex<e Deeefe&kee eee& ceW efveceive jnves kee ner Dehevee cegKe ue#e jKeleer nQ~
8. hetpe ceeleepeer keer esjCee mes leeie ceW ye{s keoce-leeieceeie& ceW Deemej meceier peerJe keer en
efJeMes<elee jnleer nw efke Jen mebmeej heefjYeceCe mes Deeeevle Deve YeJepeerJeeW kees Yeer cees#eceeie& kee heefLeke yeveeves nsleg
efJeMes<ehe mes eeemejle jnlee nw~ Fmeer YeeJevee keer heefjheger kejles ngS hetpe ceeleepeer ves Deveskeeveske efMe<e-efMe<eeDeeW
kee me=peve efkeee~
mebIemLe meeOegDeeW-cegefvepeveeW SJeb Deeefe&keeDeeW kees DeOeeve kejeles ngS meved 1956-57 ceW ye. jepeceue peer kees
jepeJeeefle&ke Deeefo Deveske ebLeeW kee DeOeeve kejekej hetpe ceeleepeer ves GvnW cegefveoer#ee uesves keer esjCee eoeve keer~
hegvee ye. jepeceue peer keeueeblej ceW Deeeee& Deefpelemeeiej peer cenejepe kes he ceW eeef j$eeeJeleea Deeeee&eer

(17)

Meebeflemeeiej peer cenejepe keer hejcheje ceW elegLe& heeeee& kes he ceW eefleefle ngS~
meved 1967 ceW meveeJeo eelegcee&me kes ceOe hetpe ceeleepeer ves ye. ceesleerebo SJeb egJeke eMeJebble kegceej kees Iej
mes efvekeeuee, GvnW Ketye efJeeeOeeve kejeee leLee eMeJeble kegceej kees cegefveoer#ee efoueJeeeer, pees Jele&ceeve ceW Deeeee&eer
JeOe&ceevemeeiej kes veece mes eefmeef kees eehle nQ~ ye. ceesleerebo peer Yeer #eguueke ceesleermeeiej yevekej pecyeterhenefmleveehegj kes eLece heer"eOeerMe kes he ceW eefleefle ngS~
Jele&ceeve heeeee&eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe ves Yeer hetpe ceeleepeer mes jepeJeeefle&ke, ieesccemeej Deeefo ebLeeW kee
DeOeeve efkeee Lee~ cegefve eer YeJemeeiej peer cenejepe, cegefve eer mebYeJemeeiej peer cenejepe Fleeefo ves Yeer hetpe ceeleepeer mes
efJeeeOeeve efkeee leLee Gvekeer esjCee mes ner cegefve oer#ee eehle keer~ Jele&ceeve ceW hetpe ceeleepeer kes Deveve efMe<e mJeefmleeer
kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer Deleble kece&" JeefelJe kes he ceW mecemle meceepe ceW eefmeef kees eehle nQ~
Deeefe&kee ceeleeDeeW keer e=BKeuee cesW Deeefe&kee eer heeeJeleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer efpeveceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer
Deeefoceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer esceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer egleceleer ceeleepeer,
ceQ mJeeb (Deeefe&kee evoveeceleer) leLee Deeefe&kee eer meccesoefMeKejceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer kewueeMeceleer ceeleepeer
Deeefo Deve keF& ceeleepeer hetpe ceeleepeer mes eehle Jewjeieceeer mebmkeejeW SJeb DeOeeheve kee ner eefleheue nQ~ hetpe
ceeleepeer mes meJeeieerCe ebLeeW kee DeOeeve kejkes hetpe efpeveceleer ceeleepeer ves eces ekeceueceele&C[, hetpe Deeefoceleer
ceeleepeer ves ieesccemeej kece&keeC[ kee efnvoer DevegJeeo efkeee nw~ cegPes Yeer <edKeC[eiece SJeb Deve ceneve ebLeeW keer
efnvoer erkee, ceneJeerj mlees$e keer mebmke=le erkee SJeb keeflehee mebmke=le jeveeSB efueKeves kee megDeJemej hetpe ceeleepeer
keer Devegkechee mes eehle ngDee nw~
61 Je<eeX keer megoerIe& DeJeefOe ceW efkeleves ner YeJe peerJeeW ves hetpe ceeleepeer mes Deepevce yeeee& ele, hebe DeCegele,
Meefe Devegmeej eefleceeSB Fleeefo enCe kejkes mebece kes ceeie& kees Deelcemeele efkeee nw~ Jele&ceeve ceW hetpe ceeleepeer kes
mee#eeled meeefveOe ceW jnkej Deveske yeeeeefjCeer yenveW leeieceeie& ceW mebueive nQ~
9. leerLe& efJekeeme keer YeeJevee-leerLekej YeieJevleeW keer keueeCeke YetefceeeW SJeb efJeMes<e he mes pevceYetefceeeW kes
efJekeeme keer Deesj hetpe ceeleepeer keer efJeMes<e Deebleefjke efe meoe mes jner nw~ hetpe ceeleepeer kee kenvee nw efke nceejer
mebmke=efle kee heefjee eoeve kejves Jeeueer es keueeCeke YetefceeeB nceejer mebmke=efle keer ceneve Oejesnj nQ Dele: Fvekee
mebj#eCe-mebJeOe&ve-efJekeeme Deleble DeeJeMeke nw~
meJe&eLece YeieJeeve MeebefleveeLe, kegvLegveeLe, DejnveeLe keer pevceYetefce nefmleveehegj ceW hetpe ceeleepeer keer
esjCee mes efveefce&le pewve Yetieesue keer Deefleere jevee pecyeterhe Deepe efJee kes ceeveme heue hej Debefkele nes ieeer nw,
G.e. mejkeej kes hee&ve efJeYeeie ves pecyeterhe mes nefmleveehegj keer heneeve yeleeles ngS Gmes Ske Delegueveere ceeveJe
efveefce&le mJeie& (A Man Made Heaven of Unparallel Superlatives And Natural Wonders) keer meb%ee
eoeve keer nw~ meved 1993 mes 1995 leke Meeele pevceYetefce DeeesOee ceW meceJemejCe cebefoj Deewj ef$ekeeue eewyeermeer
cebefoj kee efvecee&Ce kejJeekej Gmekee efJeeJeeheer eeej, Dekeuetpe (ceneje^) ceW veJeosJelee cebefoj efvecee&Ce keer esjCee,
meveeJeo (ce.e.) ceW Ceceeskeej Oeece, eerle efJenej-efouueer ceW keceuecebefoj, ceebieerlegbieer (ceneje^) ceW meneket keceue
cebefoj, Deefn$e ceW ieejn efMeKej Jeeuee leerme eewyeermeer cebefoj Deewj YeieJeeve $e+<eYeosJe keer oer#ee SJeb kesJeue%eeve

(18)

keueeCeke Yetefce-eeeie (Fueeneyeeo) ceW leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer leerLe& kee YeJe efvecee&Ce hetpe ceeleepeer keer
ner esjCee kes eefleheue nQ~
efkeleves ner Deve mLeeveeW hej Yeer pewmes-KesjJee[e ceW kewueeMeheJe&le efvecee&Ce keer esjCee, efhe[eJee ceW meceJemejCe
jevee keer esjCee, meesueehegj (cene.) ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe keer efJeMeeue eeflecee keer mLeehevee, eer ceneJeerj peer kes
MeebefleJeerj veiej ceW ceboejJe=#e keer mLeehevee, DeefleMee#es$e eer ef$eueeskehegj ceW heeefjpeeleJe=#e keer mLeehevee, keske[er
(jepe.) ceW meccesoefMeKej keer jevee Deeefo Deveskeeveske efvecee&Ce hetpe ceeleepeer kes efveoxMeve eje mecheVe ngS Deewj nes
jns nQ~ YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer keer pevceYetefce kegC[uehegj (veeueboe-efyenej) kes efJekeeme nsleg YeieJeeve ceneJeerj
mJeeceer keerefle&mlebYe, YeieJeeve ceneJeerj keer efJeMeeue Ke[dieemeve eeflecee meefnle efJeeMeebefle ceneJeerj cebefoj, veJeien Meebefle
efpevecebefoj, ef$ekeeue eewyeermeer cebefoj SJeb vebeeJele& cenue Deeefo Deveske efvecee&Ce Deehekeer esjCee mes Fme #es$e hej ngS nQ
leLee kegC[uehegj leerLe& efJeeYej kes efueS Deeke<e&Ce kee kesv yeve ieee nw~
YeieJeeve cegefvemegeleveeLe keer pevceYetefce jepeie=ner ceW cegefvemegeleveeLe efpevecebefoj SJeb efJehegueeeue heJe&le keer
leuener ceW ceevemlebYe jevee, YeieJeeve ceneJeerj keer efveJee&CemLeueer heeJeehegjer ceW peuecebefoj kes mece#e heeC[gkeefMeuee
heefjmej ceW YeieJeeve keer Ke[dieemeve eeflecee meefnle YeieJeeve ceneJeerj efpevecebefoj, ieewlece ieCeOej mJeeceer keer efveJee&CemLeueer
iegCeeJeeb peer ceW ieewlece mJeeceer keer Ke[dieemeve eeflecee meefnle efpevecebefoj, eer meccesoefMeKej peer ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe
cebefoj Fleeefo mecemle efvecee&Ce Yeer hetpe ceeleepeer keer mebesjCee mes ner mecheVe ngS nQ~
leerLekej pevceYetefce efJekeeme keer e=BKeuee ceW YeieJeeve heg<heobleveeLe keer pevceYetefce keekeboer ceW
eer heg<heobleveeLe efpevecebefoj kee efvecee&Cekeee& neskej GmeceW YeieJeeve heg<heobleveeLe keer efJeMeeue meJee 9 heg Gegbie
heeemeve eeflecee hebekeueeCeke eefleehetJe&ke efJejepeceeve nes egkeer nQ~
leerLekejeW keer Meeele pevceYetefce DeeesOee ceW Jele&ceevekeeueerve JeneB pevceW heeBe leerLekejeW keer pevceYetefce keer eskeeW hej
efpevecebefoj efvecee&Ce keer esjCee eoeve kej Deeheves mebmke=efle kees peerJevle kejves kee DeYetlehetJe& eeeme efkeee nw~ Gme e=BKeuee ceW
eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe keer eWke hej megvoj keueelceke cebefoj yevekej GmeceW meJee eej heg heeemeve esle
eeflecee efJejepeceeve ngF& nQ leLee mejet veoer kes le hej YeieJeeve DevevleveeLe kes cebefoj kee efvecee&Ce neskej hebekeueeCeke
mecheVe nes egkee nw~ Fmeer ekeej eceMe: Deve eskeeW hej Yeer cebefojeW kes efMeueeveeme neskej efvecee&Ce eue jns nQ~
GuuesKeveere nw efke hetpe ceeleepeer kes Deeefe&kee oer#eemLeue-ceeOeesjepehegje (jepe.) ceW Yeer ieefCeveerecegKe
Deeefe&kee eer %eeveceleer oer#ee leerLe& kes efJekeeme kee keee& mecheVe efkeee pee egkee nw~ eneB megvoj ke=ef$ece meccesoefMeKej
heJe&le kee efvecee&Ce kejkes 15 heg Gegbie keeues hee<eeCe Jeeueer YeieJeeve heee&veeLe keer Ke[dieemeve eeflecee SJeb eewyeermeer
efJejepeceeve keer ieF& nQ~ Fme leerLe& keer hebekeueeCeke eeflee 21 veJecyej mes 26 veJecyej 2010 leke heer"eOeerMe
#eguueke eer ceesleermeeiej peer cenejepe kes meeefVeOe ceW SJeb kece&eesieer ye.jJeerv keg ceej pewve (Jele&ceeve heer"eOeerMe
jJeervkeerefle& mJeeceer peer) kes efveoxMeve ceW efJeMes<e ceneslmeJehetJe&ke mecheve ngF& nw~
Fmeer e=BKeuee ceW DeefleMee #es$e eer ceneJeerj peer (jepe.) ceW hetpe ceeleepeer keer esjCee SJeb DeeMeerJee&o mes
MeebefleJeerj veiej kes efveke efmLele ceneJeerj Oeece heefjmej ceW hebeyeeueeefle efoiecyej pewve cebefoj kee YeJe efvecee&Ce
keee& mecheVe ngDee nw~ eneB hej heeBeeW yeeueeefle YeieJeeve keer eefleceeSB efJejepeceeve kejkes he=Leked JesefoeeW ceW heeeJeleer,

(19)

#es$eheeue keer eefleceeSB Yeer efJejepeceeve keer ieF& nQ~ mebmLeeve eje Ge efpevecebefoj kee hebekeueeCeke efoveeBke 29
peveJejer mes 2 hejJejer 2012 leke meevebo mecheVe efkeee ieee~
efJeMes<e : lesjnerhe jevee, leerLekej$ee eeflecee SJeb leerveueeske jeveepecyeterhe-nefmleveehegj leerLe& kes efJekeeme keer Deefleerelee kees Decejlee eoeve kejves Jeeueer Fve jeveeDeeW kee
efvecee&Ce hetpe ceeleepeer keer esjCee mes Fefleneme ceW eLece yeej ngDee~ Deewue meved 2007 ceW mJeefCe&ce lesjnerhe jevee keer
hebekeueeCeke eeflee ngF&~ efJee ceW eLece yeej efveefce&le Fme jevee ceW efJejepeceeve 2127 efpeveeefleceeDeeW kes oMe&ve
kejkes ueesie Fefle heue keer eeefhle kejles nQ~ Fmekes Deefleefje nefmleveehegj ceW pevces YeieJeeve MeebefleveeLe-kegbLegveeLeDejnveeLe keer 31-31 heg Gegbie Ke[dieemeve eefleceeDeeW SJeb 56 heg Gegbie efveefce&le leerveueeske jevee keer efpeveeefleceeDeeW
keer hebekeueeCeke eeflee hejJejer meved 2010 ceW ngF& pees nefmleveehegj kes DeefleMee ceW eej eeBo ueiee jner nQ~
10. efJee ceW DeveesKeer 108 heg cetefle& efvecee&Ce keer esjCee-efJee kes Deeeflece Deeee& kes he ceW 108
heg Gegbie YeieJeeve $e+<eYeosJe keer Ke[dieemeve eeflecee kes efvecee&Ce kee keee& ceebieerlegbieer (cene.) kes heJe&le hej hetpe
ceeleepeer keer esjCee mes gleieefle mes eue jne nw~ egieeW-egieeW leke efpeveMeemeve keer ceefncee kees efJekeefmele kejves Jeeueer en
eeflecee pewve mebmke=efle kes efJeMeeue JeefelJe kee heefjee Yeer peveceeveme kees eoeve kejsieer~
11. efMej[er (ceneje^) ceW %eeveleerLe&-efMej[er (ceneje^) kees pewve mebmke=efle kesv kes he ceW mLeeefhele kejves
nsleg JeneB hej %eeveleerLe& kes efvecee&Ce keer eespevee cetle& he ues jner nw, efpemeceW hetpe ceeleepeer kes efveoxMeevegmeej YeieJeeve
heee&veeLe keer efJeMeeue eeflecee efJejepeceeve kejkes hebekeueeCeke ceneslmeJe mecheVe nes egkee nw Deewj Deye JeneB megvoj
keceue cebefoj kee efvecee&Ce efkeee pee jne nw~
12. pe=efcYekee leerLe& efJekeeme keer esjCee-YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer keer kewJeue Yetefce pe=befYekee pees Deepe
efyenej eevle ceW pecegF& kes veece mes eefme nw, JeneB Ske vetleve Yetefce hej YeieJeeve keer eeflecee efJejepeceeve nes egkeer nw
leLee Fme pe=efcYekee leerLe& kee efJekeeme nes jne nw, pees MeerIe ner YeeeW kes leerLe&ee$ee keer esCeer ceW DeeSiee~
13. Oece&eYeeJevee kes efJeefJeOe Deeeece-pecyeterhe jevee kes efvecee&Ce kee ecegKe ue#e ueskej efoiecyej pewve
ef$eueeske MeesOe mebmLeeve veeceke mebmLee kee jepeOeeveer efouueer ceW hetpe ceeleepeer keer esjCee mes meved 1972 ceW ie"ve efkeee
ieee~ Fmeer mebmLeeve ves efJeefJeOe Oece&eYeeJevee kes keeeeX kee mebeeueve efkeee nw~ meb mLeeve efmLele Jeerj %eeveesoe
evLeceeuee eje ueeKeeW keer mebKee ceW ebLe ekeeMeve, eejeW DevegeesieeW kes %eeve mes meceefvJele mecei%eeve ceeefmeke
heef$ekee kee ekeeMeve, Ceceeskeej ceneceb$e yeQke Fleeefo efkeleveer ner keee&eespeveeSB efpeveMeemeve keer keerefle& kees efvejblej
emeeefjle kej jner nQ~
hetpe ceeleepeer keer esjCee mes meved 1982 ceW lelkeeueerve eOeeveceb$eer eerceleer Fbefoje ieebOeer eje jepeOeeveer efouueer mes
GodIeeefle pecyeterhe %eeve peesefle ves leerve Je<e& leke mechetCe& YeejleJe<e& ceW pewveOece& kes efmeebleeW kee eeej-emeej efkeee
Deewj Deble ceW en peesefle DeKeC[he mes lelkeeueerve kesvere j#eeceb$eer-eer heer.Jeer. vejefmebnejeJe eje pecyeterhe mLeue
hej mLeeefhele kej oer ieeer~ Fmeer ekeej Deewue meved 1998 ceW lelkeeueerve eOeeveceb$eer eer Deue efyenejer Jeepeheseer ves
YeieJeeve $e+<eYeosJe meceJemejCe eerefJenej kee jepeOeeveer efouueer mes eJele&ve efkeee, pees mecemle eebleeW ceW eJele&ve kes
heeeled YeieJeeve $e+<eYeosJe keer oer#eemLeueer-eeeie leerLe& hej efveefce&le meceJemejCe cebefoj ceW mLeeefhele neskej egieeW-egieeW

(20)

leke kes efueS YeieJeeve $e+<eYeosJe kes JeemleefJeke meceJemejCe keer eeo efouee jne nw~ YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefcekegC[uehegj (veeueboe) mes meved 2003 ceW YeieJeeve ceneJeerj peesefle jLe kee efJeefJeOe eebleeW ceW meheue eJele&ve Yeer Fmeer
e=BKeuee keer efJeefMe ke[er nw~
pewveOece& keer eeeervelee leLee YeieJeeve $e+<eYeosJe kes veece SJeb efmeebleeW kees peve-peve leke hengBeeves kes efueS hetpe
ceeleepeer ves meved 1997 ceW jepeOeeveer efouueer ceW efJeMeeue eewyeerme keuheogce ceneceC[ue efJeOeeve Deeeesefpele kejeee, efpemekee
PeC[ejesnCe hetJe& je^heefle [e@. Mebkejoeeue Mecee& ves efkeee SJeb efouueer kes cegKeceb$eer eer meeefnye efmebn Jecee&, ceOeeosMe kes
cegKeceb$eer eer efoefiJepee efmebn leLee eerceleer meg<ecee mJejepe Deeefo Deveske kewefyeves cebef$eeeW ves GheefmLele neskej Oece&ueeYe
efueee~ meeLe ner YeieJeeve $e+<eYeosJe pevcepeebleer Je<e& (meved 1997-1998 ceW) leLee YeieJeeve $e+<eYeosJe Debleje&^ere
efveJee&Ce ceneceneslmeJe Je<e& (meved 2000 ceW lelkeeueerve eOeeveceb$eer eer Deue efyenejer Jeepeheseer eje GodIeeefle) Yeer hetpe
ceeleepeer keer esjCee eje efJeefJeOe Oece&eYeeJevee kes keee&eceeW meefnle mecheVe ngS~ efJeefYeVe er.Jeer. ewveueeW eje hetpe ceeleepeer
kes leerLekej peerJeve oMe&ve (meefe$e) SJeb Deve efJe<eeeW hej eYeeJeke eJeeve uecyes mecee leke emeeefjle ngS SJeb nes jns
nQ~ hetpe ceeleepeer keer esjCee mes mLeeefhele DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve ceefnuee mebie"ve Deheveer mewke[eW F&keeFeeW eje
efoiecyej pewve meceepe keer veejer Meefe kees me=peveelceke keeeeX nsleg mebieef"le kej jns nw~
Fmekes Deefleefje efkeleves ner Deve Oece&eYeeJevee kes keee& hetpe ceeleepeer ves mecheVe efkees nQ efpevekee eneB uesKeve
lees mebYeJe veneR nw, efkevleg Deepe hetje meceepe Gvekes keee&keueeheeW mes heefjefele neskej GvnW kece&"lee keer cetefle& kes he ceW
heneevelee nw~
14. mebIe<e& efJepes$eer-hetpe ceeleepeer ves eejbYe mes Dehevee ecegKe ue#e yeveeee- eleske keee& Deeieceevegketue ner
kejvee~ hegve: Gve keeeeX kes efve<heeove ceW pees Yeer efJeIve Deeles nQ, GvnW yengle ner MeebeflehetJe&ke Pesuekej hetjer levceelee kes
meeLe Gme keee& kees heefjhetCe& kejvee Gvekeer efJeMes<elee jner nw~ Gvekee hetje peerJeve Dee<e& hejcheje kee mebj#eCe kejles ngS
Deheves cetueiegCeeW ceW yeeOee ve Deeves oskej efpeveOece& keer DeefOekeeefOeke eYeeJevee kes meeLe Jeleerle ngDee nw~
15. YeieJeeve heee&veeLe pevcekeueeCeke le=leere meneeefyo ceneslmeJe kee Deeeespeve-23JeW leerLekej
YeieJeeve heee&veeLe keer pevceYetefce JeejeCemeer ceW 6 peveJejer 2005 kees hetpe ceeleepeer keer esjCee SJeb memebIe meeefveOe ceW
YeieJeeve heee&veeLe pevcekeueeCeke le=leere meneeefyo ceneslmeJe kee GodIeeve efkeee ieee~ YeieJeeve keer kesJeue%eeve
keueeCeke Yetefce Deefn$e, efveJee&CeYetefce eer meccesoefMeKej peer Fleeefo Deveskeeveske leerLeeX hej efJeefJeOe DeeeespeveeW
kes meeLe en Je<e& ceveeee ieee~ Je<e& 2006 kees meccesoefMeKej Je<e& kes he ceW ceveeves keer esjCee hetpe ceeleepeer ves
eoeve keer, leeefke leve-ceve-Oeve mes efoiecyej pewve meceepe Deheves ceneve leerLe&jepe eer meccesoefMeKej peer kes eefle
meceefhe&le nes mekes~ hegve: efomecyej 2007 ceW Deefn$e ceW Deeeesefpele meneeefyo cenecemlekeeefYe<eske kes meeLe Fme
ef$eJe<eeae ceneslmeJe kee meceeheve efkeee ieee~
16. Meleeyoer kee DeYetlehetJe& DeJemej : oer#ee mJeCe& peebleer -JewMeeKe ke=<Cee otpe, Jeer.efve.meb. 2532
DeLee&led 15 Deewue 2006 kees Deheveer Deeefe&kee oer#ee kes 50 Je<e& hetCe& kejves Jeeueer eLece meeOJeer hetpe ceeleepeer
Jele&ceeve efoiecyej pewve meeOeg hejcheje ceW meJee&efOeke eeeerve oeref#ele nesves kes ieewjJe mes ege neskej nce meYeer kes efueS
DeefleMeekeejer eeeerve eeflecee kes meMe yeve ieF~ pecyeterhe-nefmleveehegj ceW 14 mes 16 Deewue 2006 leke ieefCeveerecegKe

(21)

eer %eeveceleer ceeleepeer Deeefe&kee oer#ee mJeCe& peebleer ceneslmeJe kee YeJe Deeeespeve kejkes mecemle meceepe ves
hetpe ceeleepeer kes eerejCeeW ceW Deheveer efJevece efJeveeebpeefue Deefhe&le keer~
17. efJeeMeebefle Deefnbmee meccesueve kee GodIeeve efkeee je^heefle peer ves-21 efomecyej 2008 kees
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW hetpe ceeleepeer keer esjCee mes Deeeesefpele efJeeMeebefle DeeEnmee meccesueve kee GodIeeve Yeejle keer
eLece ceefnuee je^heefle eerceleer eefleYee osJeerefmebn heeerue kes kejkeceueeW mes ngDee~ hegve: meved 2009 Meebefle Je<e& ceW
hetjs osMe ceW efJee keer Meebefle kes efueS Oeeefce&ke Devegeve SJeb mebieesefeeW kes keee&ece Deeeesefpele efkeS ieS~
18. eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej Je<e& ceveeves keer esjCee-yeermeJeeR meoer kes eLece efoiecyej pewveeeee&
eeefj$eeeJeleea eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes ceneve GhekeejeW mes peve-peve kees heefjefele kejeves kes GsMe mes hetpe
ceeleepeer ves Je<e& 2010 kees eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej Je<e& kes he ceW ceveeves keer esjCee mecemle meceepe kees eoeve keer~
Fme Je<e& kee GodIeeve pes ke=. elego&Meer, 11 petve 2010 kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW YeieJeeve MeebefleveeLe pevce-oer#ee
SJeb efveJee&CekeueeCeke kes MegYe efoJeme efkeee ieee leLee pes ke=. elego&Meer, 31 ceF& 2011 leke en Je<e& hetjs osMe kes
efJeefYeVe DebeueeW ceW Deveske Oece&eYeeJeveelceke keee&eceeW kes meeLe efJeefYeVe DeeeespeveeWhetJe&ke ceveeee ieee~
19. eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej Je<e& ceveeves keer esjCee-MejohetefCe&cee-2011 kes MegYe DeJemej hej
hetpe ceeleepeer eje eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes eLece heefMe<e Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe,
pees hetpe ceeleepeer kes oer#ee ieg Yeer nQ, kee Je<e& ceveeves keer Iees<eCee keer Dele: en Je<e& meceepe eje efJeefYeVe Deeeespeve
hetJe&ke meevebo ceveeee ieee~
20. eeefj$eJeOe&veeslmeJe Je<e&-efpevekeer oerIe&keeefueke lehemee kes Je<eeX keer efieveleer peevekej Deveske Deeeee&,
cegefve, Deeefe&keeSB Fleeefo Yeer Fme yeele kees kenles ngS ieewjJe kee DevegYeJe kejles nQ efke Deepe efpeleveer cesjer Gce Yeer veneR
nw Gmemes DeefOeke lees hetpe ceeleepeer keer oer#ee keer Deeeg nw, DeLee&led 18 Je<e& keer Gce mes leeie ceeie& hej efpevneWves keoce
jKee, GvneWves Deheveer pevceefleefLe-MejohetefCe&cee kees Yeer leeie mes meeLe&ke kej Gme leeieceeer peerJeve kes 60 Je<e& Yeer
GvneWves efveefJe&IveleehetJe&ke hetCe& efkees~ FmeerefueS Fvekes 79JeW pevceefoJeme SJeb 61JeW leeieefoJeme hej nceves DeefKeue
Yeejleere efoiecyej pewve ceefnuee mebie"ve kes Deeeve hej eeefj$eJeOe&veeslmeJe Je<e& 2012-2013 ceveeves keer Iees<eCee keer~
Fme Je<e& ceW meYeer kees Meefe Devegmeej eeefj$e enCe kejves kee mebosMe efoee ieee~
21. cebieuecee Dece=le ceneslmeJe-Deye hetpe ceeleepeer kes 80JeW pevceefoJeme kees MejohetefCe&cee-18 Deketyej
2013 kees ieefCeveer %eeveceleer Dece=le ceneslmeJe kes he ceW je^ere mlej hej ceveeee pee jne nw~ Fme DeJemej hej
meccesoefMeKej efJeOeeve kes 80 ceeb[ues yeveekej 80 heefjJeejeW kes eje Gvekeer hetpeve kejves kee efJenbiece Me
GheefmLele nesves pee jne nw~ %eeleJe nw efke hetpe ceeleepeer keer esjCeevegmeej Meeele efme#es$e meccesoefMeKej ceW Deeeee&
Meebeflemeeiej Oeece veeceke mceejke kee efvecee&Ce efkeee pee jne nw, pees Deeeee& eer keer meccesoefMeKej ee$ee (meved
1927-28 ceW keer ieF&) keer Ssefleneefmekelee kee efoioMe&ve kejeSiee~
Fve elegceg&Keer eefleYee keer Oeveer hetpe ceeleepeer kes ejCeeW ceW keesefMe: veceve nw leLee YeieJeeve efpevesv mes ener
eeLe&vee nw efke Gvekes Fme heefJe$e leeieceeer peerJeve kee nceW Meleeyoer ceneslmeJe Yeer ceveeves kee ueeYe eehle nes SJeb
Deehekes eje veee-veee meeefnle pevelee kees eehle neslee jns, ener cebieuekeecevee nw~

(22)

YeieJeeve $e+<eYeosJe meceJemejCe eerefJenej jLe kee Yeejle YeceCe

(Ske efoJe DevegYetefle)
-ye. keg. Fvog pewve (mebIemLe)
leerLekej YeieJeeve kees peye efoJe kesJeue%eeve keer eeefhle nesleer nw leye meewOece& Fv keer Dee%ee mes Oevekegyesj
DeOe&efveefce<e cee$e ceW DeekeeMe ceW DeOej efoJe meceJemejCe keer jevee kej oslee nw efpemeceW Dee" YetefceeeB SJeb 3
keveer nesleer nQ efpemekes Thej iebOekeger ceW leerLekej YeieJeeve efJejepeceeve nesles nQ~ Gme meceJemejCe keer Deefevle
ceefncee nw efpemeceW hetJe& efoMee ceW cegKe kejkes efJejepeceeve YeieJeeve eejeW efoMeeDeeW ceW efoKeves mes elegceg&Keer yeee
kenueeles nQ~ yeejn meYee ceW yew"s cegefve, Deeefe&kee, ceveg<e, osJe-osefJeeeb, efleee Deeefo YeieJeeve keer GBkeejceeer
efoJeOJeefve kees Deheveer-Deheveer Yee<ee ceW mecePe uesles nQ~ DevOes, hebieg, jesieer, yeeueke Deeefo Devleceg&ntle& ceW 20 npeej
meer{er heej kej peeles nQ~ peneb hejmhej ceW pevcepeele efJejesOeer heMeg Yeer efce$elee kes meeLe jnW Ssmeer JeJemLee pewveMeemeve kes
Deefleefje keneR Yeer veneR efceueleer nw~ Ssmeer Deveskeeveske efJeMes<eleeDeeW mes meceefvJele Gme efoJe meceJemejCe kee oMe&ve Fme
Yejle#es$e ceW hebecekeeue ceW mecYeJe veneR nw efkevleg Gmekeer Deeieceese eefleke=efle kes oMe&ve kee meewYeeie meved 1998 ceW
Yeejle keer pevelee kees Iej yew"s Gme mecee eehle ngDee peye pewve meceepe keer meJeexe meeOJeer, mee#eeled mejmJeleer
mJehee, hejce hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kees %eele ngDee efke ueewefkeke efMe#ee kes hee"eece ceW YeieJeeve
ceneJeerj kees pewveOece& kee mebmLeeheke kenkej he{eee peelee nw~ Gme mecee hetpe ceeleepeer keer heeJeve esjCee mes efo0
pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje YeieJeeve $e+<eYeosJe meceJemejCe eerefJenej jLe SJeb SsjeJele neLeer jLe kee
MegYeejcYe 22 ceee& 1998, ew$e ke=0 veJeceer-$e+<eYe peevleer kes heeJeve efove jepeOeeveer efouueer kes ueeue efkeuee cewoeve
mes ngDee hegve pewveOece& keer eeeervelee SJeb YeieJeeve $e+<eYeosJe kes Deefnbmeeceeer-meJeexoeer efmeevleeW SJeb Meekeenejmeoeeej keer YeeJevee kees Yeejle kes keesves-keesves ceW hengBeeves nsleg ew$e Megkeuee $eeesoMeer, ceneJeerj peevleer kes heeJeve efove
9 Deewue, 1998 kees jepeOeeveer efouueer kes leeuekeesje Fv[esj msef[ece mes Yeejle kes lelkeeueerve eOeeveceb$eer ceeveveere
eer Deueefyenejer Jeepeheseer kes eje eer Jeer0 Oevevpee kegceej peer pewve (efJeejepe ceb $eer-Yeejle mejkeej) keer
DeOe#elee ceW Yeejle YeceCe nsleg Fmekee eJele&ve kejeee ieee~
jepeOeeveer efouueer ceW 22 ceee& mes 2 ceF& 1998 leke efJeefYeVe keeueesefveeeW ceW meheue eJele&ve kes meeLe Oece& keer
OJepee kees henjelee ngDee en jLe nefjeeCee eeble ceW hengBee, ieg[ieebJee mes 2 ceF& kees eejcYe neskej 26 veiejeW ceW jLe
eJele&ve eje DeYetlehetJe& Oece&eYeeJevee ngF&, hegve jepemLeeve eeble kes eflepeejepeer DeefleMee #es$e mes eejcYe neskej 416
veiejeW ceW meheue eJele&ve kej pewvelJe keer eeeervelee kee efyeiegue yepeelee ngDee, vewefleke, DeeOeeeflceke SJeb meeceeefpeke
cetueeW kees Gelee kes DeeefMeKej hej hengBeelee ngDee en meceJemejCe jLe ceOeeosMe ceW hengBe ieee, veercee mes
eejcYe ngF& en Oece&ee$ee 353 veiejeW ceW YeceCe kejleer ngF& DehetJe& Oece&eYeeJeveehetJe&ke Deeies iegpejele eeble ceW eefJe<
ngF&, oeneso mes MegYeejcYehetJe&ke 45 veiejeW ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe kes Deefnbmeeceeer-meJeexoeer efmeevleeW keer Devegietbpe
kejles ngS Fme jLe kee heoehe&Ce ceneje<^ eeble ceW ngDee, hejYeCeer mes eejcYe Fme meceJemejCe jLe kee efvejvlej 5

(23)

cenerves leke 210 veiejeW SJeb 28 efpeueeW ceW meheue YeceCe ngDee Deewj efJeMes<e Oece&eYeeJevee ngF&~ DeeMeeleerle meheuelee kes
meeLe en jLe Oece&OJepee kees henjeles ngS GejeosMe ceW eefJe< ngDee~ Devevleevevle leerLekejeW keer MeeMJele pevceYetefce
SJeb Jele&ceeve eewyeermeer kes heeBe leerLekejeW keer pevceYetefce nesves kes meeLe-meeLe Fme jLeeJele&ve keer esjCeeeesle het0
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer pevceYetefce nesves kee ieewjJe Fme Gej eosMe kees eehle nw~ jepeOeeveer ueKeveT mes
jLeeJele&ve kee MegYeejcYe neskej 135 veiejeW ceW meceJemejCe kee YeceCe efJeMes<e Guueemeceeer JeeleeJejCe ceW ngDee, eneb
en efJeMes<elee jner efke hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kee eeeie Fueeneyeeo leerLe& keer Deesj heoefJenej nesves
mes keVeewpe, keevehegj SJeb Fueeneyeeo ceW Gvekee memebIe cebieue meeefveOe eehle ngDee~
Fme ekeej eee meYeer eevleeW ceW YeceCe kes heMeeled hetJeeeue ceW efyenej, yebieeue, PeejKeC[, Deemeece, veeieeuewC[
Deewj ceefCehegj ceW jLe kee Oece&eYeeJeveehetJe&ke eJele&ve ngDee efpemekee MegYeejcYe Devebleeveble leerLekejeW keer efmeYetefce
meccesoefMeKej peer efme#es$e mes ngDee Deewj ueieYeie 84 veiejeW ceW jLe kee YeceCe neskej en ee$ee mechetCe& ngF&~ ueieYeie
leerve Je<eeX leke Fme jLe kee DeeMeeleerle meheuelee kes meeLe Yeejle kes keesves-keesves ceW YeceCe ngDee efpememes peve-peve ves
YeieJeeve $e+<eYeosJe kes keueeCekeejer, Deefnbmeeceeer-meJeexoeer efmeevleeW kees oebiece kej Deefnbmee, Meekeenej Deewj
efJeMJecew$eer Deeefo keer esjCee eehle keer, meeLe ner ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes eefle efJeveeeJevele ngS~
Fme meceJemejCe jLe eJele&ve kes ceOe peneB ueieYeie 80 leerLe&#es$eleerLekej pevceYetefce, efme#es$e Deewj
DeefleMee#es$eeW kes oMe&ve kee ueeYe eehle ngDee, JeneR 20 Deeeee& mebIe, 39 cegefvejepeeW, 5 ieefCeveer Deeefe&kee mebIe, 30
Deeefe&kee mebIe Deewj 10 Ssueke, #eguueke cenejepeeW kee efJeefYevve eebleeW ceW cebieue meeefveOe Deewj DeeMeerJee&o eehle ngDee~
ueieYeie 220 vesleeDeeW ves Deheveer ieefjceeceeer GheefmLeefle eoeve kej YeieJeeve $e+<eYeosJe SJeb hetpe ceeleepeer kee
iegCeevegJeeo kejles ngS YeieJeeve $e+<eYeosJe kes efmeevleeW kees Deheveeves kee mebkeuhe efueee efpemeceW ceneceefnce jepeheeue
eer Sve. Sue0 efyejsJeeue (jepemLeeve mejkeej), eer iegueeyeefmebn peer meeeJele (menkeeefjlee ceb$eer jepe mejkeej),
peMeJeble YeeF& Yeeceesj-ceb$eer iegpejele mejkeej, eer ueeuepeer b[ve DeeJeeme-efJekeemeceb$eer SJeb megeer meercee efjpeJeer Ge
efMe#ee ceb$eer (G. e. mejkeej), eer DeefveueYet<eCe eewOejer ece jepeceb$eer-Demece mejkeej Deeefo Deveske ceb$eer,
GhecegKeceb$eer, Meemeve-eMeemeve DeefOekeejer, [er. Sce., Sme. [er. Sce., efJeOeeeke, lenmeeru eoej, JeeFmeeebmeuej,
veiejheeefuekee DeOe#e, eece hebeeele DeOe#e, eece eOeeve, mejhebe, Sce. Sue. S., veeeeOeerMe, meebmeo, cesej,
ceneheewj, Jeefj<" he$ekeej, eeshesmej, mJelev$elee mesveeveer Deeefo ecegKe Les~ Fme jLeeJele& ve keer kesvere meefceefle kes
meeLe-meeLe eevleere meefceefleeeB Yeer yeveeF& ieF efpevneWves leve, ceve, Oeve mes FmeceW Dehevee hetCe& meneesie eoeve efkeee~
Yeejle kes keesves-keesves ceW Fme jLe kee meheue eJele&ve kejves kee mebeespekelJe heb0 eer megOece&ev Meem$eer peyeuehegj
(ce0 e0) SJeb heb0 efJepeekegceej pewve, pecyeterhe nefmleveehegj ves efveYeeee pees meeOegJeeo kes hee$e nQ~
efee yevOegDees! keF& yeej ueesieeW kes cegKe mes megveves ceW Deelee nw efke Deepe kes mecee ceW nceW YeieJeeve ceneJeerj kees
ceefvojeW mes efvekeeuekej eewjens hej ueevee eeefnS efkevleg ceeleepeer ves lees Gmes meekeej kejles ngS YeieJeeve $e+<eYeosJe kes
Fme meceJemejCe kees veiej-veiej ceW, [iej-[iej ceW, ieueer-ieueer ceW ner veneR Deefheleg nj Iej kes ojJeepes-ojJeepes hej
hengBeekej Oece& kee pees MebKeveeo efkeee Gmekeer Devegiebtpe peve-peve kes ceevemeheue hej egieeW-egieeW leke Debefkele jnsieer~
cegPes Yeer Fme jLeeJele&ve ceW Deveske mLeeveeW hej ye0 yenveeW SJeb kece&eesieer yeeue ye0 eer jJeervkegceej peer (YeeF& peer) kes

(24)

meeLe peeves kee meewYeeie eehle ngDee Deewj Gve veiejeW keer Yeefe, GlkeC"e, Guueeme Deeefo kee pees JeeleeJejCe, hetpe
ceeleepeer kes eefle pees Deveve Yeefe Deewj nce meYeer kes eefle pees mvesn, Jeelmeue ceQves cenmetme efkeee Jen JeCe&veeleerle nw~
hetpe ceeleepeer keer esjCee mes yeveer meceJemejCe keer en ceveYeeJeve eefleke=efle SJeb meved 1994 ceW MeeMJele leerLe& DeeesOee
ceW yeveer meceJemejCe keer megvoj jevee efleueeseheCCeefe ebLe kes DeeOeej mes meceleue Yetefce hej yeveer ngF& nw~ hetpe ceeleepeer
kee meowJe ener kenvee jnlee nw efke jevee efvecee&Ce ceW megvojlee kes meeLe-meeLe Gmes Deeiece kes Devegketue ner efveefce&le
kejvee eeefnS~ Fme meceJemejCe eJele&ve mes eehle DeLe&jeefMe kee meogheeesie efo0 pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve,
pecyeterhe-nefmleveehegj kes ceeOece mes YeieJeeve $e+<eYeosJe keer oer#ee SJeb kesJeue%eeve mes heefJe$e Yetefce eeeie-Fueeneyeeo
ceW leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer veeceke leerLe& kee efvecee&Ce kejkes efkeee ieee leLee JeneR hej Gme meceJemejCe keer
mLeehevee keer ieF&~ Jele&ceeve ceW hetpe ceeleepeer keer esjCee mes efveefce&le Jen leerLe& peve-peve keer DeemLee kee kesv nw~
Fme ekeej hejce hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer heeJeve esjCee SJeb cebieue DeeMeerJee&o, hejce hetpe
e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer kes kegMeue ceeie&oMe&ve SJeb heer"eOeerM e #eguuekejlve eer ceesleermeeiej
cenejepe Je kece&eesieer yeeue ye0 eer jJeerv kegceej peer kes kegMeue efveoxMeve ceW Fme jLeeJele&ve eje mechetCe& Yeejle ceW
pewveOece& kes meJeexoeer efmeevleeW keer Jeeheke eYeeJevee ngF&~ YeieJeeve $e+<eYeosJe kes meceJemejCe keer en heefJe$e
eefleke=efle mechetCe& je<^ kes efueS cebieuekeejer nesJes ener cebieue YeeJevee nw~

B:C:B:C

(25)

Ske Deefleere pewve kesv

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

-kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceer (DeOe#e)
jepeOeeveer efouueer mes 110 efkeceer. otj GejeosMe kes efpeuee cesj" eqmLele heewjeefCeke leerLe& neqmleveehegj ceW meved 1974 mes
pecyeterhe veece mes Ske je^ere-Debleje&^ere kesv DeJeefmLele nw~ 200 Heg kes Jeeme ceW efvee|cele pewve Yetieesue keer Deefleere jevee
pecyeterhe kes Devoj nukes iegueeyeer mebiecejcej mes efvee|cele 101 Heg TBes megces heJe&le keer MeesYee Deepe eleske Jeefe kes
ceve kees Deekee|<ele kejleer nw~
eeeerve pewve meeefnle SJeb Yetieesue kes heefjeeeke, Jew%eeefvekeeW kes efueS MeesOe kesv, DeeOeeeqlceke GVeeve kes efueS heefJe$e
mLeeve, ceeveefmeke Meebefle SJeb efpevesv YeieJeeve keer hetpeve-Yeefe kes mechetCe& meeOeveeW leLee mecemle DeeOegefveke megefJeOeeDeeW keer
GheueyOelee meefnle Fme Deveghece leerLe& keer peveke mebmLee kee veece nw-efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve (jefpe.)~ pewve
meceepe keer meJeexe meeOJeer hetpe ieefCeveerecegKe Deee|ekeeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer keer heeJeve esjCee mes 1972 ceW Fme
mebmLeeve keer mLeehevee ngF&~ efoiecyej pewve Fbmeret Dee@He kee@mceesieeefHeke efjmee& (Digambar Jain Institute of
Cosmographic Research) kes veece mes eefme Fme mebmLeeve kee DeeOeejYetle ue#e Lee-pecyeterhe kee efvecee&Ce Deewj
en pecyeterhe ner Deblele: mebmLeeve kee cegKe keeee&uee yeve ieee~
pebyeterhe keer 35 Ske[ heefJe$e Yetefce hej mebmLeeve kes eje mebeeefuele efJeefYeVe eespeveeDeeW/jeveeDeeW kee mebef#ehle efJeJejCe
efvecveebefkele nw1. pebyeterhe jevee-efpevesv YeieJeeve keer 207 eefleceeDeeW mes heeJeve Yeejleere efMeuhe Deewj pewve Yetieesue kee Deefleere
GoenjCe, DeeOegefveke Deeke<e&CeeW-efyepeueer kes HeewJJeejs, veewkee-efJenej Fleeefo meefnle~
2. keceue cebefoj-YeieJeeve ceneJeerj keer DeefleMeekeejer Ke[dieemeve eeflecee Fme cebefoj ceW efJejepeceeve nQ~
3. Oeeve cebefoj-24 leerLekej YeieJevleeW keer eefleceeDeeW meefnle eR jevee Fme cebefoj ceW efJejepeceeve nQ, pees efke Oeeve
(Meditation) kejves nsleg Geceesece ceeOece nQ~
4. ef$ecete|le cebefoj-YeieJeeve DeeefoveeLe, Yejle SJeb yeengyeueer keer Ke[dieemeve eefleceeDeeW mes Fme cebefoj kee veece meeLe&ke
nw~ keceue hej efJejepeceeve YeieJeeve vesefceveeLe SJeb heee&veeLe mes Fme cebefoj keer MeesYee efiegefCele nes ieeer nw~
5. Jeemeghetpe cebefoj-Fme cebefoj ceW 12JeW leerLekej-Jeemeghetpe mJeeceer keer Ke[dieemeve eeflecee efJejepeceeve nQ~
6. MeebefleveeLe cebefoj-efpeve YeieJevleeW kes ieYe&, pevce, lehe Deewj %eeve keueeCekeeW mes neqmleveehegj keer Yetefce hejce-heeJeve
ngF& nw, Gve Meebefle-kegbLeg Deewj DejnveeLe YeieJebleeW keer Ke[dieemeve eefleceeSB Fme cebefoj ceW efJejepeceeve nQ~
7. cebefoj-Deefjnble, efme, Deeeee&, GheeOeee Deewj meeOeg hejcesefeeW keer eefleceeDeeW meefnle (Deesce) jevee Fme
cebefoj ceW efJejeefpele nw~
8. efJeeceeve yeerme leerLekej cebefoj-Fme cebefoj ceW efJeosn #es$e kes efJeeceeve 20 leerLekejeW keer eefleceeSB yeerme keceueeW
hej efJejepeceeve nQ~
9. meneket cebefoj-efpevesv YeieJeeve keer 1008 eefleceeDeeW meefnle~
10. YeieJeeve $e+<eYeosJe cebefoj-Oeeleg efvee|cele YeieJeeve $e+<eYeosJe keer cetueveeeke eeflecee SJeb Deve efpeve eefleceeDeeW
meefnle~

(26)

11. YeieJeeve $e+<eYeosJe keere|lemlebYe-YeieJeeve $e+<eYeosJe Devleje&<^ere efveJee&Ce ceneceneslmeJe Je<e& ceW efvee|cele,
YeieJeeve kes peerJeve eefj$e kees eoe|Mele kejves Jeeuee, 8 eefleceeDeeW mes meceeqvJele 31 Heg TBee keere|lemlebYe~
12. lesjnerhe efpeveeuee-Fme cebefoj kes Deboj ceOeueeske kes lesjnerheeW keer Deke=ef$ece jevee kee Deefle megvojlee kes
meeLe efoioMe&ve kejeee ieee nw, efpemeceW hebeces heJe&leeW kes meeLe-meeLe kegue 2127 eefleceeSB efJejepeceeve nQ~
13. Deeheo efoiecyej pewve cebefoj-Fme cebefoj kes Deboj eLece pewve leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe keer efveJee&CeYetefce
Deeheo-kewueeMeheJe&le keer Deeke<e&ke eefleke=efle efJejepeceeve nw~ kewueeMeheJe&le kee ner otmeje veece Deeheo nw~ 4 HejJejer 2000
kees ueeue efkeuee cewoeve, efouueer ceW lelkeeueerve eOeeveceb$eer eer Deue efyenejer Jeepeheseer eje Fme eefleke=efle kes mece#e
efveJee&Ceuee[t e{ekej Fmekee GodIeeve efkeee ieee~
14. veJeen Meeefvle efpevecebefoj-hetpe ceeleepeer keer heeJeve esjCee mes Gej Yeejle ceW eLece yeej efveefce&le Fme
veJeenMeebefle efpevecebefoj ceW veJeen Deefj efveJeejke veJe leerLekejeW keer Oeeleg efveefce&le megvoj eefleceeSB efJejepeceeve nQ, efpevekes oMe&vehetpeve kejkes YeeieCe Deheves eneW keer Meebefle kejles ngS osKes peeles nQ~
15. leerLekej$ee keer efJeMeeue eefleceeSB-nefmleveehegj ceW pevces leerLekej eer MeebefleveeLe-kegbLegveeLe-DejnveeLe
YeieJeeve keer 31-31 heg keer Ke[dieemeve eefleceeSB hetpe ceeleepeer keer esjCee mes pecyeterhe mLeue hej efJejepeceeve ngF& nQ, efpevekee
efJeMeeue cebefoj Yeer emleeefJele nw~
16. leerveueeske keer YeJe jevee-ef$eueeskemeej, efleueeseheCCeefe Deeefo kejCeevegeesie ebLeeW kes Devegmeej leerve ueeske keer
megvoj jevee kee efvecee&Ce Yeer hetpe ceeleepeer keer esjCee kee ner megheue nw~ FmeceW DeleeOegefveke megefJeOee kes efueS efuehe ueieeF& ieF&
nw, efpememes meYeer YeeieCe efmeefMeuee leke kes oMe&ve eehle kej mekeles nQ~
17. pecyeterhe hegmlekeeuee-eeeerve nmleefueefKele SJeb ekeeefMele ueieYeie 15000 iebLeeW SJeb hegmlekeeW kes mebien meefnle~
18. pecyeterhe Deew<eOeeuee
19. %eeveceleer nerjke peebleer Skemeesme-efJeMes<e ke=ef$ece jsue, efpemeceW eewyeermeeW leerLekejeW keer 16 pevceYetefceeeW kee
efJeefJeOe PeeBefkeeeW SJeb efe$eeJeueer kes ceeOece mes ceveceesnke emlegleerkejCe efkeee ieee nw~
20. Jeerj %eeveesoe iebLeceeuee-1972 ceW mebmLeeefhele Fme iebLeceeuee eje Deye leke ueeKeeW keer mebKee ceW 300 mes
DeefOeke ebLeeW SJeb hegmlekeeW kes mebmkejCeeW kee ekeeMeve nes egkee nw~
21. mecei%eeve ceeefmeke heef$ekee-en heef$ekee meved 1974 mes ueieeleej ekeeefMele nes jner nw, efpemeceW pewve MeeeeW
kes meejhe uesKeeW SJeb Deve cenlJehetCe& keee&eceeW kee mebkeueve Ske mLeeve hej eehle neslee nw~
22. jepee eseebme YeespeveMeeuee-Deeves Jeeues oMe&veee|LeeeW kees eefleefove Meg (pewveeee& kes Deveghe) Yeespeve
GheueyOe kejeves Jeeuee en efoiecyej pewve meceepe kee eLece Yeespeveeuee nw, peneB Ske meeLe 500 ueesie yew"kej Yeespeve kej
mekeles nQ~
23. Oece&MeeueeSB-200 mes DeefOeke heuew, yebieues Fleeefo, efpeveceW "njves mebyebOeer meYeer DeeOegefveke megef JeOeeSB
GheueyOe nQ~
24. ceveesjbpeve kes meeOeve-lejn-lejn kes Petues, yeeeW keer jsue, nBmeer kes ieesueiehhes, veewkee efJenej, HeewJJeejs, njsYejs uee@ve, hetjs kewcheme ceW Ietceves kes efueS SsjeJele neLeer (ceesj mes mebeeefuele), efyepeueer keer Deeke<e&ke JeJemLee, megvoj
eeke=efleke Me Fleeefo yejyeme ner oMe&veee|LeeeW kees Fme YeJe jevee keer leguevee mJeie& mes kejves kes efueS esefjle kejles nQ~

(27)

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje Deeeesefpele meeceeefpeke SJeb Mew#eefCeke keee&ece
Deketyej 1981-pecyeterhe (neqmleveehegj) mLeue hej pecyeterhe %eevepeesefle mesefceveej~
31 Deketyej 1982-efHekekeer Dee@ef[esefjece-efouueer ceW pecyeterhe mesefceveej efpemekee GodIeeve eer jepeerJe
ieebOeer, lelkeeueerve mebmeo meome eje efkeee ieee~
Deewue 1985-pecyeterhe (neqmleveehegj) mLeue hej pewve ieefCele Deewj ef$eueeske efJe%eeve efJe<ee hej Debleje&^ere
mesefceveej, efpemekee GodIeeve G.e. kes lelkeeueerve ceb$eer eesHesmej JeemegosJe eEmen eje efkeee ieee~
petve 1982 mes Deewue 1985-ueeueefkeuee cewoeve, efouueer mes lelkeeueerve eOeeveceb$eer eerceleer FbefojeieebOeer eje 4
petve, 1982 kees hetjs osMe ceW YeceCe kejves nsleg pecyeterhe %eevepeesefle jLe kee GodIeeve efkeee ieee~ pevemeeOeejCe ceW
DeeEnmee, eeefj$e-efvecee&Ce leLee efJee yevOeglJe kes mebosMe kee eeej-emeej kejles ngS 1045 efove leke osMe Yej ceW YeceCe kejves
kes heeeled en %eeve peesefle lelkeeueerve j#eeceb$eer eer heer.Jeer. vejefmecne jeJe (YetlehetJe& eOeeveceb$eer) eje pecyeterhe kes cegKe ej
kes mece#e meowJe kes efueS mLeeefhele kej oer ieF&~
1992-Debleje&peere eefj$e efvecee&Ce mebieeser kee pebyeterhe mLeue hej eer vesceerebo pewve, efJeOeeeke (ceOeeosMe)
keer DeOe#elee ceW Deeeespeve efkeee ieee~
pewve ieefCele SJeb eeefj$e efvecee&Ce Deeefo efJe<eeeW hej ngF& mebieesefeeB cesj" efJeeefJeeeuee SJeb efoiecyej pewve
ef$eueeske MeesOe mebmLeeve kes mebege lelJeeJeOeeve ceW Deeeesefpele keer ieF~
1993-DeeesOee ceW DeJeOe efJeMJeefJeeeuee-Hewpeeyeeo kes mebege lelJeeJeOeeve ceW Yeejleere mebmke=efle kes Deee
eCeslee YeieJeeve $e+<eYeosJe efJe<ee hej mebiees<"er~
Deketyej 1995-cesj" efJeMJeefJeeeuee kes mebege lelJeeJeOeeve ceW hebeefoJemeere ieefCeveer Deee|ekee eer %eeveceleer
meeefnle mebieeser-95~
ceee&-Deewue 1998-lelkeeueerve eOeeveceb$eer eer Deue efyenejer Jeepeheseer eje 9 Deewue 1998 kees leeuekees je
msef[ece, efouueer mes osMe Yej ceW YeceCe kejves nsleg YeieJeeve $e+<eYeosJe meceJemejCe eerefJenej jLe kee GodIeeve~ 3 Je<e&
leke osMeYej ceW leerLekej YeieJevleeW kes meJeexoeer efmeebleeW SJeb pewveOece& keer eeeervelee kee eeej-emeej kejves kes heMeeled en
meceJemejCe Fueeneyeeo Ge veeeeuee kes lelkeeueerve cegKe veeeeOeerMe eje leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer eeeie leerLe&
(Fueeneyeeo) ceW mLeeefhele kej efoee ieee~
Deketyej 1998-pecyeterhe mLeue hej je^ere kegueheefle meccesueve, efpemekee GodIeeve efkeee ieee-mJeieeae eer
jepesMe heeeue (lelkeeueerve mebmeo meome eje)~
HejJejer 2000-lelkeeueerve eOeeveceb$eer eer Deue efyenejer Jeepeheseer eje 4 HejJejer 2000 kees ueeue efk euee
cewoeve, efouueer ceW Ske Je<e& leke eueves Jeeues YeieJeeve $e+<eYeosJe Debleje&^ere efveJee&Ce ceneceneslmeJe Je<e& kee
GodIeeve efkeee ieee~
Fme egie ceW pewveOece& kes eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe hej 1008 mebieesefeeW keer e=bKeuee, YeieJeeve $e+<eYeosJe
keere|lemlebYeeW kee efvecee&Ce leLee Deve Deveske meeceeefpeke SJeb Mew#eefCeke keee&ece je^ere SJeb Debleje&^ere mlej hej Fme Je<e& kes
Debleie&le Deeeesefpele efkees iees~
esjCes, kevee[e, vetpemeea Deeefo efJeosMe keer YetefceeeW hej Yeer FvneR esjCeeDeeW kes ceeOece mes 4 HejJejer 2000 kees efveJee&Ce
ceneceneslmeJe ceveeee ieee~

(28)

petve 2000-pecyeterhe mLeue hej 11 petve 2000 kees pewveOece& keer eeeervelee efJe<ee hej je^ere mesefceveej
Deeeesefpele efkeee ieee~
HejJejer 2001-YeieJeeve $e+<eYeosJe keer oer#eeYetefce-eeeie (Fueeneyeeo) ceW leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer
leerLe& kee veJeefvecee&Ce~ Fme leerLe& hej YeieJeeve kes oer#ee keueeCeke kes eleerkemJehe Oeeleg kes JeJe=#e kes veeres Oeeve ceW ueerve
ceneeesieer $e+<eYeosJe keer meJee heebe Heg Gegbie efheer-keceC[ueg meefnle Ke[dieemeve eeflecee, kesJeue%eeve keueeCeke kes
eleerkemJehe YeieJeeve keer elegceg&Keer eeflecee meefnle efoJe meceJemejCe jevee leLee efveJee&Ce keueeCeke kes eleerke mJehe 51
Heg Gegbie kewueeMeheJe&le keer YeJe jevee hej YeieJeeve $e+<eYeosJe keer 14 Heg Gegbie Deleble ceveesnejer ueeueJeCeea heeemeve
eeflecee leLee leerve eewyeermeer kes eleerke mJehe 72 efpeve eefleceeSB efJejepeceeve nQ~ $e+<eYeosJe keere|lemlebYe Yeer mLeeefhele nw~ 4 mes
8 HejJejer 2001 leke YeieJeeve $e+<eYeosJe hebekeueeCeke eeflee SJeb 1008 cenekegbYeeW mes kewueeMeheJe&le hej eefleefle
YeieJeeve $e+<eYeosJe kee cenekegbYecemlekeeefYe<eske keee&ece~
meved 2003-2004-YeieJeeve ceneJeerj keer pevceYetefce kegC[uehegj (veeueboe) ceW vebeeJele& cenue leerLe& kee
efvecee&Ce~ YeieJeeve ceneJeerj cebefoj, YeieJeeve $e+<eYeosJe cebefoj, veJeienMeebefle efpevecebefoj, ef$ekeeue eewyeermeer cebefoj Deewj vebeeJele&
cenue (YeieJeeve ceneJeerj kee pevce cenue) SJeb GmeceW mLeeefhele YeieJeeve MeebefleveeLe efpeveeuee Fme leerLe& kes cegKe Deeke<e&Ce nQ~
ceneJeerj keer pevceYetefce kes eeej-emeej nsleg YeieJeeve ceneJeerj peesefle jLe mechetCe& YeejleJe<e& ceW eJele&ve kej egkee nw~
meved 2005-2007-YeieJeeve heee&veeLe pevcekeueeCeke le=leere meneeefyo ceneslmeJe-6 peveJejer 2005 kees
pevceYetefce JeejeCemeer mes Fmekee YeJe GodIeeve neskej hetjs Ske Je<e& leke (27 efomecyej 2005 leke) Fmes efJeefYeVe DeeeespeveeW
kes meeLe ceveeee ieee~
hegve: meved 2006 ceW hetpe ceeleepeer ves YeieJeeve heee&veeLe efveJee&CeYetefce meccesoefMeKej Je<e& Ieesef<ele efkeee leLee
efomecyej 2007 ceW kesJeue%eeve Yetefce Deefn$e leerLe& hej YeieJeeve heee&veeLe meneeefyo ceneslmeJe kee je^ere keee&ece
Deeeesefpele kejkes 4 peveJejer 2008 kees YeieJeeve heee&veeLe pevcekeueeCeke le=leere meneeefyo ceneslmeJe kee meceeheve efkeee~
efJeMes<ehe mes Fme mebmLeeve eje 21 efomecyej 2008 kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW efJeeMeebefle Deefnbmee
meccesueve kee Deeeespeve efkeee ieee, efpemekee GodIeeve hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer memebIe kes meeefveOe
ceW Yeejle ieCeleb$e keer je^heefle ceneceefnce eerceleer eefleYee osJeerefmebn heeerue kes kejkeceueeW eje mecheVe ngDee~ Fme
DeJemej hej je^heefle peer Deheves heefle [e@. osJeerefmebn MesKeeJele kes meeLe meccesueve ceW heOeejeR~ keee&ece ceW GejeosMe
kes jepeheeue eer er.Jeer. jepesej leLee mJeemLe ceb$eer eer Deveble kegceej efceee Yeer heOeejs~ Fmeer DeJemej hej hetpe
ceeleepeer eje Je<e& 2009 kees Meebefle Je<e& kes he ceW ceveeves keer Iees<eCee keer ieF&~ en Meebefle Je<e&-2009
Jele&ceeve ceW mecemle pewve meceepe eje Yeejle kes efJeefYeVe eevleeW ceW Deveske keee&eceeW kes ceeOece mes ceveeee ieee~
meved 2010 ceW hetpe ceeleepeer keer esjCee mes ieef"le DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve leerLekej pevceYetefce efJekeeme
keceser eje YeieJeeve heg<heobleveeLe keer pevceYetefce keekevoer (efveke ieesjKehegj-G.e.) kee efJekeemekeee& mecheVe efkeee ieee nw~
leerLe& hej YeieJeeve heg<heobleveeLe keer meJee 9 heg heeemeve eeflecee megvoj efpevecebefoj ceW efJejepeceeve neskej hebekeueeCeke eeflee
mes eefleefle nes egkeer nQ leLee YeieJeeve heg<heobleveeLe keerefle&mlebYe leerLe& keer keer efle& kees efoied efoievleJeeheer Keeefle eehle kejeves ceW
efveefceeYetle nw~
meved 2012 ceW DeefleMee #es$e eer ceneJeerj peer (jepe.) ceW hetpe ceeleepeer keer esjCee SJeb DeeMeerJee&o mes MeebefleJeerj
veiej kes efveke efmLele ceneJeerj Oeece heefjmej ceW hebeyeeueeefle efoiecyej pewve cebefoj kee YeJe efvecee&Ce keee& mecheVe ngDee nw~
eneB hej heeBeeW yeeueeefle YeieJeeve keer eefleceeSB efJejepeceeve kejkes he=Leked JesefoeeW ceW heeeJeleer, #es$eheeue keer eefleceeSB Yeer

(29)

efJejepeceeve keer ieF& nQ~ mebmLeeve eje Ge efpevecebefoj kee hebekeueeCeke efoveeBke 29 peveJejer mes 2 hejJejer 2012 leke meevebo
mecheVe efkeee ieee nw leLee efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve kes Devleie&le Fme pewve cebefoj kee mebeeueve megee he mes efkeee
pee jne nw~
Fme mebmLeeve kes eje mecee-mecee hej efJeefJeOe hebekeueeCeke eefle<"eSb SJeb Oeee|ceke keee&ece mecheVe nesles jnles nQ~
mebmLeeve kes DeodYegle keee&keueehe keer esCeer ceW nw-Ceceeskeej ceneceb$e yeQke, peneB eefleJe<e& eeueg YeeeW eje ueeKeeW keer
mebKee ceW Ceceeskeej ceb$e efueKekej pecee kejeS peeles nQ~ es kejes[eW ceneceb$e efJeMJeMeebefle keer efkejCeW emeeefjle kejves ceW DeefleMee
OejesnjmJehe nQ~

mebmLeeve eje efoes peeves Jeeues hegjmkeej

ieefCeveer %eeveceleer hegjmkeej-meved 1995 mes eleske heeBe Je<e& ceW en hegjmkeej pewve Oece& hej Gemlejere MeesOe leLee
mebmLeeve keer Mew#eefCeke ieefleefJeefOeeeW ceW meneesie nsleg efkemeer Yeer pewve efJeeve ee meceefhe&le keee&kelee& kees 1,00,000/-(Ske
ueeKe) hees keer veieo jeefMe, eMeeqmle-he$e Fleeefo kes meeLe eoeve efkeee peelee Lee~ Deewue 2006 ceW ieefCeveerecegKe eer
%eeveceleer ceeleepeer Deeefe&kee oer#ee mJeCe& peebleer ceneslmeJe kes DeJemej hej mebmLeeve eje eefleJe<e& Fme hegjmkeej kees osves kee
efveCe&e efueee ieee Dele: Deye en hegjmkeej eefleJe<e& efkemeer Jeefj efJeeve DeLeJee efJeefMe meceepemesJeer kees eoeve efkeee peelee nw~
Deee|ekee jlveceleer hegjmkeej-meved 1999 ceW mLeeefhele 25,000/- hees keer veieo jeefMe meefnle eefleJe<e& eoeve efkeee
peeves Jeeuee hegjmkeej~
pecyeterhe hegjmkeej-meved 2000 ceW mLeeefhele 25,000/- hees keer veieo jeefMe meefnle eefleJe<e& eoeve efkeee peeves
Jeeuee hegjmkeej~
vebeeJele& cenue hegjmkeej-meved 2004 mes eejbYe 25000/-hees keer veieo jeefMe meefnle eefleJe<e& eoeve efkeee peeves
Jeeuee hegjmkeej~
eer essueeue pewve hegjmkeej-meved 2003 ceW mLeeefhele 25,000/-hees keer veieo jeefMe meefnle eefleJe<e& eoeve efkeee
peeves Jeeuee hegjmkeej~
pecyeterhe yeeue eefleYee hegjmkeej-meved 2010 mes eejbYe 11000/-hees keer veieo jeefMe meefnle eefleJe<e& eoeve
efkeee peeves Jeeuee hegjmkeej~
ekeeMeebo pewve mce=efle hegjmkeej-meved 2012 mes eejbYe 11000/-hees keer veieo jeefMe meefnle eefleJe<e& eoeve
efkeee peeves Jeeuee hegjmkeej~
Ghejese hegjmkeejeW kes Deefleefje YeieJeeve $e+<eYeosJe Debleje&<^ere efveJee&Ce ceneslmeJe Je<e& kes DeJemej hej Ieesef<ele
YeieJeeve $e+<eYeosJe vesMeveue DeJee[&, yeeeer hegjmkeej, YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj hegjmkeej,
ieefCeveer %eeveceleer oer#ee mJeCe& peebleer hegjmkeej, nerjke peebleer hegjmkeej leLee heeyeeF& hegjmkeej Deeefo Yeer
mebmLeeve eje eoeve efkees pee egkes nQ~
hegve: ieefCeveer %eeveceleer Dece=le ceneslmeJe-18 Deketyej 2013 kes DeJemej hej 80000/-hees keer jeefMe Jeeuee
Dece=le ceneslmeJe hegjmkeej Yeer eoeve efkeee pee jne nw~
Fme ekeej en mebmLeeve Deheveer efJeefYeVe mecee|hele keee& eespeveeDeeW eje meceepe keer mesJee ceW eefle#eCe mebueive nw~ ceeveefmeke
Meebefle, DeeOeeeqlceke efJekeeme, eeke=efleke meewvoe& SJeb Deve Deveske ueeYe Ske meeLe eehle kejves nsleg en mebmLeeve pebyeterhe oMe&ve
kes efueS Deehekees meeoj Deecebef$ele kejlee nw~

(30)

Jeerj %eeveesoe ievLeceeuee kes efMejesceefCe mebj#eke

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.

eerceleer efvece&}e pewve Oe.he. mJe. eer hesceevo pewve, lelheg$e heoerhe kegceej pewve, Keejer yeeJe}er, efouueer-6~
eerceleer megceve pewve Oe.he. eer efoeqiJepee eEmen pewve, Fboewj~
eer ceneJeerj hemeeo pewve mebIeheefle, peer-19, meeTLe SkemesvMeve, veF& efouueer~
eer censv heeue njsv kegceej pewve, metjpece} efJenej, efouueer~
eerceleer ceesnveer pewve Oe.he. eer megveer} pewve, heerle efJenej, efouueer~
eer osJesvo kegceej pewve (Oeens[e Jee}s) ieg[ieeBJe (nefj.)~
eerceleer Meejoe jeveer pewve Oe.he. mJe. efjKeyeebo pewve, yeengyeueer SvkeuesJe, efouueer-92~
[e@. osJesv kegceej pewve, Yeesheeue (ce.e.)
eerceleer mebieerlee pewve Oe.he. eer mebpeerJe kegceej pewve, Mesjkees (efyepeveewj) G.e.
eer Deefveue kegceej pewve, oefjeeiebpe, efouueer
eer yeer.[er. ceoveeFke, cegcyeF&
eer Oevekegceej pewve, yeengyeueer SvkeuesJe, efouueer-92~
eer efpelesv kegceej pewve SJeb eerceleer megveerlee pewve keesef[ee, heueesefj[e, et.Sme.S.
eerceleer efJeceuee osJeer pewve Oe.he. eer DeesceekeeMe pewve, mJeeefueke veiej, nefjej (GejeKeb[)~
eer Deefcele pewve SJeb mebYeJe pewve megheg$e eerceleer Deveerlee pewve Oe.he. eer cetueebo pewve heeveer, efomehegj (keecehe) Deemeece~
eerceleer Deefpele kegceejer pewve Oe.he. eer censv kegceej pewve, Deesyesoguueeiebpe (jeemesve) ce.e.~
eer veeefYekegceej pewve, pewve yegke ef[hees, meer-4, heer.Jeer.Deej. hueepee kes heers, kevee@ huesme, veF& efouueer~

Jeerj %eeveesoe ievLeceeuee kes hejce mebj#eke

1. eer ceeBieer}e} yeeyet}e} hene[s, nwojeyeeo (DeevOe heosMe)~
2. [e@. hekeeMeevo pewve, 792 efJeJeskeevebohegjer, efmeefJe} }eFve, meerleehegj (G.he.)~
3. eer megcele hekeeMe pewve, ieppet keje, Meenoje, efouueer~
4. eer megveer} kegceej pewve, eje-megveer} wkemeeF&ume, mejOevee (cesj") G.he.~
5. mJe. eer hekeeMe ebo Decees}ke ebo pewve meje&He, meveeJeo (ce.he.)~
6. eer heegcve kegceej peJesjer, jeskeef[ee}sve, yeesjerJe}er (Jesm) cegbyeF&~
7. eerceleer Ge|ce}e osJeer Oe.he. eer keevleer hemeeo pewve, $e+<eYe efJenej, efouueer~
8. eerceleer G<ee pewve Oe.he. eer efJece} hemeeo pewve, $e+<eYe efJenej, efouueer~
9. eer Deevevo hekeeMe pewve (meewjce Jee}s) , ieebOeerveiej, efouueer~
10. eerceleer meefjlee pewve Oe.he. eer jepekegceej pewve, efkeoJeF& veiej, keevehegj~
11. mJe. eerceleer kew}eMeJeleer Oe.he. eer kew}eMe ev pewve , leesheKeevee yeepeej, cesj"~
12. eer Yeevesv kegceej pewve, eje-eer efJeee pewve, Yeiele eEmen ceeie&, peehegj~
13. eer heoerhe kegceej Meeeqvle}e} efye}e}e, Devetheveiej, Fboewj, (ce.he.)~
14. eer megjsMeebo heJeve kegceej pewve, yeejeyebkeer (G.e.)~
15. eer veLeceue heejmeceue pewve, keuekeee-7~
16. eerceleer mJe. MeebleeyeeF& Oe.he. eer keceueebo pewve, meveeJeo (ce.e.)~
17. eer heebo pewve keeefjee, efouueer
18. eer DeeMeg pewve, keeuekee peer, veF& efouueer
19. eer eegcve kegceej pewve eser mee., eer Decejebo pewve meje&he, ueKeveT (G.e.)
20. eerceleer MeefMe pewve Oe.he. eer efovesMeebo pewve, efMeJeeefueke veiej, nefjej (GejeKeb[)~
21. eerceleer DeeoMe& pewve Oe.he. mJe. eer DevevleJeere& pewve kes megheg$e eer ceveespe kegceej pewve, cesj"~
22. eerceleer Deejleer pewve Oe.he. eer ekeeMeebo pewve MeerMes Jeeues, Fueeneyeeo (G.e.)~

(31)

mJeeOeee eejbYe SJeb meceeheve keer efJeefOe

DeLe heewJee&efCnke1 mJeeOeeeeefleeheveefeeeeeb egleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
Cecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeeCeb, Cecees DeeFefjeeCeb~
Cecees GJepPeeeeCeb , Cecees uees S meJJe-meentC eb ~ ~
eeeefjcebieueb-Deefjnble cebieueb, efme cebieueb, meeng cebieueb, kesJeefueheCCeees Oeccees cebieueb~ eeeefj ueesiegeceeDeefjnble ueesiegecee, efme ueesiegecee, meeng ueesiegecee, kesJeefueheCCeees Oeccees ueesiegecee~ eeeefj mejCeb
heJJeppeeefce-Deefjnble mejCeb heJJeppeeefce, efme mejCeb heJJeppeeefce, meeng mejCeb heJJeppeeefce, kesJeefueheCCeees
Oeccees mejCeb heJJeppeeefce~
peeJe DejnbleeCeb YeeJebleeCeb heppegJeemeb kejsefce leeJekeeueb heeJekecceb ogeefjeb Jeesmmejeefce~
(9 yeej Ceceeskeej ceb$e pehevee-meeeF&me eemeesdJeeme ceW)
Leesmmeeefce nb efpeCeJejs eflelLeejs kesJeefueDeCebleefpeCes~
CejheJej-uees eceef nS ef J eng ejeceues cenhheCCes ~ ~1~~
ueesemmegppeeseejs Oecceb eflelLebkejs efpeCes Jevos~
Dejnbles efkeefemmes eGJeermeb esJe kesJeefueCees~~2~~
-ueIeg egleYeefeegleceefhe efpeveJejefJeefnleb, ieCeOejjefeleb eveskeYesomLeced~
Debieebie - yeeeYeeefJ ele - cevevleefJe<eeb vecemeeefce~~1~~
Feefce Yebles! megoYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb DebieesJebieheFCCeS heeng[eheefjecce-mege-he{ceeefCeDeesie-hegJJeiee-etefueee esJe megelLee-LegF-Oecce-keneFeb efCeekeeueb Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce, Cecebmeeefce,
ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb, meceeefncejCeb efpeCeiegCemecheefe nesG cepPeb~
DeLe heewJee&efCnkemJeeOeeeeefleeheveefeeeeeb Deeeee&Yeefekeeeeslmeie kejescenb~
(Cecees Dejnb leeCeb mes ues kej het je hee" he {kej 9 yeej Cecees keej ceb $e pehekej Lees mmeeefcmleJe
e he {kej Yeef e he{W~)
-Deeeee&YeefeiegYekelee Jeeb meeOe&-erheefleeJeefle&ve:~
Jeboecens ef$emebKeesve-veJekeesef-cegveerejeved~~1~~
Feefce Yebles! DeeeefjeYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb mecceCeeCemecceobmeCe-mecceeeefje-pegeeCeb
hebeefJeneeejeCeb DeeeefjeeCeb DeeeejeefomegoCeeCeesJeosmeeeCeb GJepPeeeeCeb eflejeCeiegCeheeueCejeeCeb meJJemeentCeb
efCeekeeueb Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce, Cecebmeeefce ogkeKekeKeDees keccekeKeDees, yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb
efpeCeiegCemecheefe nesG cepPeb~
hegve: mJeeOeee meceeheve kejles meceeveceesmleg heewJee&efCnkemJeeOeeeefveeheveefeeeeeb egleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled Cecees DejnbleeCeb Deeefo he{kej 9 yeej ceneceb$e pehekej LeesmmeeefcemleJe he{kej egleYeefe he{W)
1. ceOeevn ceW mJeeOeee kejles mecee DehejeefCnke yeesueW~ jeef$e ceW mJeeOeee kes eejbYe kes mecee hetJe&jeef$eke yeesueW~

(32)

Meee mJeeOeee kee eejbefYeke cebieueeejCe

vece: efmesYe:, vece: efmesYe, vece: efmesYe:
DeeWkeejb efJevogmebegeb, efveleb Oeeeefvle eesefieve:~
keeceob cees#eob ewJe, DeeWkeejee vecees vece:~~1~~
DeefJejueMeyoIeveewIe-e#eeefuelemekeueYetleueceuekeuebkee~
cegefveefYeheeefmeleleerLee&-mejmJeleer njleg vees ogefjleeved~~2~~
De%eeveefleefcejevOeeveeb,
e#egvceerefueleb esve,

%eeveebpeveMeueekeee~
lemcew eeriegjJes vece:~~3~~

eer hejceiegjJes vece:, hejchejeeee&iegjJes vece:~ mekeuekeueg<eefJeOJebmekeb, esemeeb

heefjJeOe&keb, Oece&mecyevOekeb, heeheeCeeMekeb, hegCeekeeMekeb YeJepeerJeceve: eefleyeesOekeejkeb
Fob Meeeb meceJemejCe jevee1 veeceOeseb, Deme cetueebLekelee&j: eer meJe&%eosJee:,
leogejevLekelee&j: eer ieCeOejosJee: eefleieCeOejosJee: les<eeb Jeeesvegmeeceemeee eer ieefCeveer
%eeveceleerefJejefeleb2~
cebieueb YeieJeeved Jeerjes, cebieueb ieewlecees ieCeer~
cebieueb kegvokegvoeees, pewveOeceexmleg cebieueced~~4~~
eesleej: meeJeOeeveleee e=CJevleg~
B:C:B:C

1. efpeme ebLe kee mJeeOeee kejvee nes Gmekee veece uesvee eeefnS~
2. Gme ebLe kes pees jeefelee neW Gvekee veece uesvee eeefnS~

meceJemejCe jevee

meceJemejCe Jebovee

meceJemejCe jevee
meceJemejCe Jevovee
(ieefCeveer %eeveceleer ke=le)
pee pee leerLekej leerLe&veeLe, pee pee eYeg Oece&ee F&ej~
pee peeleg Devebleelegecee, Deblej ue#ceerheefle hejcesMJej~~
pee pee pee eYeg legce meceJemejCe, ef$eYegJeve ue#ceeregle DeefleMeeeer~
pee pee pee megjheefle Dee%ee mes, Oeveheefle jelee peie megKeoeeer~~1~~
pee yeejn eespeve ieesue efMeuee, ee eespeve Ske1 veerueceefCe keer~
Oeveheefle ves heeBe menme Oeveg Thej, veYe ceW Gmes DeOej jKe oer~~
pee Yetleue mes Fme neLe Gheefj, meye meer{er yeerme npeej yeveeR~
pee yeeueke Je= meYeer e{les, Deblece&ntle& ceW Meebefle Ieveer~~2~~
pee meceJemejCe kes eej kees, De heeBe JesefoeeB Deefle meesnW~
pee Fve veJe kes ceefOe Dee" Yetefce, cegefveieCe mes mebmlegle ceve ceesnW~~
pee Oetefuemeeue eekeej eLece, heejbieer jlveceeer megboj~
pee efeflee kees nw mJeCe&ceeer, pee le=eflee kees eeboer cevenj~~3~~
1. YeieJeeved Je=<eYeosJe kee meceJemejCe yeejn eespeve kee Lee Deeies Ieles-Ieles ceneJeerj mJeeceer kee Ske eespeve jn ieee Lee~

(1)

(2)

meceJemejCe Jebovee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

pee eewLee hejkeese megvoj, mheefkeceCeer kee MeesYe jne~

es hejkeess et[er meceeve, Deekeej OejW DeefleMeeefe cene~~
pee heeBeeW Jesoer mJeCe&ceeer, Gheefjce kebietjs MeesYe jnW~
Fve eej kees heCeJesoer ceW, eGefoMe eG eG ceneej kenW~~4~~
megj peesefle<e eLece meeue hej nQ, otpes hej Jeblej ejheeue~
YeeJeve megj le=eflee meeue j#eke, keuheemegj Ke[s mheefke meeue~~
Fve ojJeepeeW hej veJeefveefOeeeB, Jemeg cebieue Je Oethe Ie nQ~
yeng osJe osefJeeeB ve=le kejW, efpeveiegCe ieeJeW peve cevenj nQ~~5~~
mees efJepee Jewpeeble peeble, Dehejeefpele veece kenees nQ~
eekeej eej kes GYee lejhe, oes-oes veekeMeeueeSB nQ~~
FveceW eJesMe kejkes megjvej, pee pee OJeefve kejles peeles nQ~
ece ece mes Dee" YetefceeeWs keer, MeesYee efvejKeW megKe heeles nQ~~6~~
pee pee pee ewle cenue Yetceer, pee pee efpevecebefoj efpeveeeflecee~
nce veceve kejW efvele MeerMe Pegkee, pee meceJemejCe keer iegCeieefjcee~~
pee efleere Keeeflekee Yet heefJe$e, Deefle mJe ceOegj peue hetCe& Yejer~
efvepe mece cegPe efee heefJe$e kejs, hetueW keceueeW mes iebOekejer~~7~~
pee le=leere uelee Yetceer megvoj, yeng jbie efJejbies hetue efKeueW~
pee Fvekee veecemcejCe efkees, cesjer ceve keefuekee hetCe& efKeues~~
pee pee GheJeve Yetceer megboj, engBefoMe eGefJeOe Geeve heueW~
FveceW eejeW efoMe Ske Ske, nQ ewleJe=#e megjJebe YeueW~~8~~
pee pee Fve ewleJe=#e keer pee, pee pee pee nes efpeveefyecyeeW keer~
ceQ vecetB DevebleeW yeej eYees! ceveJeebefle heue osJees peuoer~~
pee pee pee hebeceOJepee Yetefce, oMe efevneW meefnle OJepeeSB nQ~
meye efpeveJej kee eMe efJemleejW, veYe kees tleer uenjeSB nQ~~9~~
pee pee pee keuheJe=#e Yetceer, oMeefJeOe kes keuheJe=#e heueles~
FveceW eejeW efoMe Ske Ske, efmeeLe& Je=#e Fefle heue oW~~
pee pee efmeeLe& Je=#e keer pee, pee pee efmeeW kes efyecyeeW keer~
cegPekees meJeeLe&efmeef os oes, ceQ vecetB veceBt iegCe ieeTB Yeer~~10~~
pee pee pee mehlece YeJeve Yetefce, osJeeW kes megboj YeJeve yeves~
GveceW efpeveeefleceeDeeW kee efvele, DeefYe<eske kejW megj Yee Ieves~~

meceJemejCe jevee

meceJemejCe Jebovee
Fme Yet keer eejeW ieefueeeW ceW, veJe veJe mlethe yeveW megvoj~
GveceW eeflecee DenleeW keer, efmeeW keer Yeer jepeW cevenj~~11~~
pee pee Fve meye eefleceeDeeW kees, ceQ neLe pees[kej veceve keB~
eYeg Ssmeer Meeer oes cegPekees, Fbefe ke<eee kee oceve keB~~
pee pee pee eerceb[heYetceer, FmeceW yeejn kees"s megboj~
pee pee en meYeeYetefce eYet keer, GheosMe megves megjvej heMegieCe~~12~~
pee henueer keveer hes engBefoMe, Jej Oece&ee Deefle oerhe jnW~
pee ogleeer hej cenOJepee Dee", pee iebOekeger le=leeer hej nQ~~
pee iebOekeger ceW efmebnemeve, pee mene oue keceueemeve nQ~
pee pee ef$eYegJeveheefle leerLexMJej, Gme hej jepes DeOejemeve nQ~~13~~
Jesefokeeye JeerefLekeeyeere, keueeCepeeebieCe1 MeesYe jne~
kesues kes Je=#e yengle TBes, Gvemes en peve ceve ceesn jne~~
Fvekes Deeies efmeeLe& Je=#e, Gvekes Deeies Fke cebefoj nw~
yeejn mlethe Fmes MeesefYele, kejles ceeveeW ces efieefj nQ~~14~~
Fve Deeies eej efoMeeDeeW ceW, yeeJeef[eeB eej megMeesefYele nQ~
GveceW mveeve kejW YeefJepeve, efvepe hetjJe YeJe DeJeueeskele nQ~~
Fve Deeies Ske peeebieCe nw, $ewueeskee efJepee DeeOeej kene~
pee pee pee es peeebieCe en, OJepe leesjCe mes yeng MeesYe jne~~15~~
pee Deebieve ceOe FvOJepe nw, ceefCeceeer heleekee uenjees~
efkebefkeefCe jlveeW keer ceeueeSB, efkejCeeW mes OJepe kees ecekeeeW~~
pee Ske npeej mlebYeeW hej, Jen Ke[e cenesoe ceb[he nw~
pee cetefle&celeer egefleosefJe JeneB hej, jepeW melele yeesOeeo nw~~16~~
Fvekees oeeW kej cegefveieCe ceW, eglekesJeefue egle JeeKeeve kejW~
Fme ceb[he kes heefjJeej eej, ceb[he Yeer peve De%eeve njW~~
pee pee efJepeeebieCe keesveeW ceW, pee eej ueeskemlethe yeveW~
es leerve ueeske Deekeej OejW, Fke eespeve TBes jce Ieves~~17~~
pee mJe heefke ceefCe mes efveefce&le, FveceW leerveeW peie keer jevee~
mhe Peuekeles vejke mJeie&, YeefJe osKe jns megKe ogKe Yejvee~~

1. eneB mes Deeies efoJehegj kes JeCe&ve leke nefjJebMehegjeCe 57 JeW meie& kes DeeOeej mes nw~

(3)

(4)

meceJemejCe Jebovee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

pee ceOeueeske Fvekes Deeies, pees ceOe ueeske ojmeeles nQ~

pee pee pecyeterheeefo DemebKeeW, erhe meceg efoKeeles nQ~~18~~
pee pee pee pee ceboj mlethe, pee pee entB efoMe keer eefleceeSB~
pee keuheJeememlethe keuheJeemeer, megj JewYeJe efoKeueeSB~~
pee pee ewJesekemlethe veJeeW, ewJeseke JewYeJe efoKeueeles~
pee pee DevegefoMe kes veJemlethe, Denefcev meewKe kees Peuekeeles~~19~~
pee pee meJee&Le&efmeer mlethe, hebeevegej megKe efoKeueeSB~
pee pee pee efmemlethe efme, eYeg keer eee kees PeuekeeSB~~
pee YeJeketmlethe efpevnW, veefnb osKe mekeW efn DeYeJe peerJe~
pee pee eceesnmlethe efpevnW, osKele peve efoiYece neW meoerJe~~20~~
pee pee eyeesOemlethe efpevnW, osKes eyeesOe kees eehle kejW~
efvepe leJe%eeve kees heee meeOeg, yeveles efveefele YeJepeueefOe lejW~~
pee pee pee oMe mlethe Deewj, pees heefjOeer leke Deefle MeesYe jnW~
heefjOeer Yeerlej keefCe&kee Ske, pees ceb[ue mes Deefleoerhle jns~~21~~
JeneB ieCeOej eYeg keer Fe mes, MegYe Ske efoJehegj yeve peelee~
Jen leerLekej kes DeefleMee mes, ef$eYegJeve kes peerJe mecee heelee~~
pee pee efpeveJej keer efoJe OJeveer, meceier ner megveles nQ~
pee pee ieCeOej ieg $e+efheleer, Jeobve mes efJeIve efJeveMeles nQ~~22~~
pee pee efpeve cegeOej cegefveJej, Mele Mele veceesmleg cesje Gvekees~
pee pee efpeve meleer Deeefe&keeeW, Mele Mele Jeboeceer Gve meyekees~~
pee pee efpeveJej kes ceele efhelee, pee pee Deeet leveg JebMe he~
pee hebekeueeCeke leerLe& #es$e, pee pee keueeCeke efleefLe Devethe~~23~~
pee pee efpeveMeemeve e#eosJe, pee pee efpeve Meemeve eef#eefCeeeb~
pee efpeveMeemeve Deveeefo DeefveOeve, pee efpeve mene veeceeJeefueeeb~~
pee pee pee efpeveJej meceJemejCe, ceQ vecetB DevebleeW yeej eneB~
en kesJeue %eeveceleer ue#ceer, cegPekees oes hebekeueeCe peneB~~24~~

N: M

meceJemejCe jevee

Yetefcekee

(5)

meceJemejCe jevee
-ieefCeveer %eeveceleer
vece eerJ eOe&c eeveee, ef veOet &lekeefu eueelceves~
meeueeskeeveeb ef$eueeskeeveeb, eodefJeee ohe&Ceeeles~~1~~

leerLekej YeieJevleeW kees kesJeue%eeve eie nesles ner, he=LJeerleue mes heeBe npeej Oeveg<e-yeerme npeej neLe eceeCe
Thej DeekeeMe ceW DeOej hengBe peeles nQ~ Gmeer mecee FbeW kes Deemeve kebefhele nesles ner Fv keer Dee%ee mes kegyesj
DeOe&efveefce<e ceW DeekeeMe ceW DeOej ner meceJemejCe keer jevee yevee oslee nw~ Jener meceJemejCe YeieJebleeW keer efoJe GheosMe
meYee nw~ leerLekej YeieJeeve keer efoJeOJeefve leerveeW mecee 6-6 Ie[er (24 6 144 efceve, 144 6 oes Iebs
eewyeerme efceve) leke efKejleer nw~ keneR DeOe&jeef$e ceW Yeer efoJeOJeefve efKejves kees ceeveves mes eej yeej efoJeOJeefve efKejleer
nw~ meceJemejCe kee efJemle=le efJeJeseve eneB eej evLeeW mes efoee pee jne nw~
efleueeseheCCeefe evLe ceW meceJemejCe ceW eej hejkeess heeBe JesefokeeSB ceeveer nQ~ efpevekes Deblejeue ceW Dee" YetefceeeB nQ~
1. ewleeemeeoYetefce, 2. KeeeflekeeYetefce, 3. ueleeYetefce, 4. GheJeveYetefce, 5. OJepeYetefce, 6. keuheJe=#eYetefce
7. YeJeveYetefce Deewj 8. eerceb[heYetefce~
DeeefohegjeCe leLee nefjJebMehegjeCe ceW eLece ewleeemeeoYetefce kee JeCe&ve ve nesves mes meele YetefceeeB ceeveer nQ~ meb#eshe
ceW osefKeS
eLee
ceevemlecYee mejebefme eefJeceuepeuemelKeeeflekee heg<heJeeer~
eekeejes veedeMeeuee efleecegheJeveb Jeseof keevleOJe&peeOJee~~
meeue keuhegceeCeeb meheefjJe=leJeveb mlethencee&Jeueer e~
eekeej mheeefkeesvleve=&megjcegefvemeYee heere"f keees mJeebYet~~192~~

DeLe&-meb#eshe ceW meceJemejCe keer jevee Fme ekeej nwmeyemes henues (Oetueermeeue kes yeeo) eejeW efoMeeDeeW ceW
eej ceevemlecYe nQ, ceevemlecYeeW kes eejeW Deesj mejesJej nQ, efhej efvece&ue peue mes Yejer ngF& heefjKee nw, efhej heg<heJeeefkee
(ueleeJeve) nw, Gmekes Deeies henuee kees nw, Gmekes Deeies oesveeW Deesj oes-oes veedeMeeueeSB nQ, Gmekes Deeies otmeje
DeMeeske Deeefo kee Jeve nw, Gmekes Deeies Jesefokee nw, leovevlej OJepeeDeeW keer hebefeeeB nQ, efhej otmeje kees nw, Gmekes
Deeies Jesefokee meefnle keuheJe=#eeW kee Jeve nw, Gmekes yeeo mlethe Deewj mletheeW kes yeeo cekeeveeW keer hebefeeeB nQ, efhej
mheefkeceefCecee leermeje kees nw, Gmekes Yeerlej ceveg<e, osJe Deewj cegefveeeW keer yeejn meYeeSB nQ leovevlej heeref"kee nw
Deewj heeref"kee kes DeeYeeie hej mJeecYet YeieJeeved DejnvleosJe efJejepeceeve nQ~~192~~
nefjJebMehegjeCe ceW Oece&ee kee JeCe&ve nw
heer"eefve $eerefCe YeemJeefvle elegefo&#eg YeJeefvle leg~
elJeeefj emeneeefCeOece&
eeeefCehetJek&es
1~~140~~
1. nefjJebMehegjeCe he=. 656~

(6)

Yetefcekee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

JeneB eejeW efoMeeDeeW ceW owoerheceeve leerve heer" nesles nQ, GveceW henues heer" hej eej npeej Oece&ee megMeesefYele nQ~
eneB en DeLe& mebiele veneR neslee nw~
Fmekee DeLe& Ssmee eleerle neslee nw efke leerve heer"keveer ceW mes eLece heer"keveer hej eej efoMee ceW Ske-Ske
Ssmes eej Oece&ee jnles nQ efpeveceW Ske-Ske Oece&ee ceW Ske-Ske npeej Deejs nesles nQ~ efleueeseheCCeefe ceW kene nw
eLece heer"-keveer hej eejeW efoMeeDeeW ceW efMej hej Oece&ee kees jKes ngS e#esv efmLele jnles nQ1~~
DeeefohegjeCe ceW Yeer JeefCe&le nw~ eLee
leeb heeref"keeceueb eegj<ceuemebheo~ Oece&eeeefCe ees{eefve eebMeg efYee&#ecetOe&eYf e~~292~~
meneejeefCe leevegelvejMceerefve jsefpejs~ YeevegefyecyeeefveJeeseefvle heere"f keesoeheJe&leeled~~293~~

DeLe&Gme heeref"kee kees De< cebieueJeheer mecheoeSB Deewj e#eeW kes TBes-TBes cemlekeeW hej jKes ngS
Oece&ee Deuebke=le kej jns Les~~292~~
efpeveceW ueies ngS jlveeW keer efkejCeW Thej keer Deesj G" jner nQ Ssmes npeej-npeej DeejeDeeW Jeeues Jes Oece&ee Ssmes
megMeesefYele nes jns Les ceeveeW heeref"keeheer Goeeeue mes Goe nesles ngS mete& kes efyecye ner neW~~293~~
Fmeer ekeej Fme meceJemejCe jevee kes JeCe&ve ceW nefjJebMehegjeCe cesW leerveueeske mlethe, ceOeueeske mlethe Deeefo kee
JeCe&ve Yeer yengle ner megvoj nw~ Fmeer hegjeCe ceW cetefle&celeer egleosJelee kee Je ue#ceerosJeer kee Yeer JeCe&ve Deeee nw~ eLee
mLeeve Deehe he{W~ en meceJemejCe keer jevee Deepe hebecekeeue ceW eneB Yejle#es$e ceW veneR nw efkevleg Deepe Yeer eneB mes
20 kejes[ ceerue otj efJeosn #es$e ceW eermeercebOej YeieJeeve kee meceJemejCe efJeeceeve nw~ nce Deewj Deehe Ssmeer YeeJevee
Yeeles jnW efke eYeg meercebOej mJeeceer kes meceJemejCe kee oMe&ve, YeieJeeve keer efoJeOJeef ve megveves kee meewYeeie nceW Yeer
eehle nesJes, Fme YeeJevee mes Deieues YeJe ceW efveefMele ner mee#eeled he ceW YeieJeeve kes oMe&ve kee ueeYe eehle nesiee~ Fmeer
YeeJevee kes meeLe meceJemejCe ceW efJejepeceeve leerLekej YeieJebleeW kees, efJeeceeve eermeercebOej, egiecebOej Deeefo yeerme
leerLekejeW kees Devebleeveble yeej vecemkeej kejleer nBt~

N: M

1. efleueeseheCCeefe he=. 258~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(7)

meceJemejCe jevee
(efleueeseheCCeefe mes*)
pes mebmeejmejerjYeesieefJemeS efCeJJeseefCeJJeeefnCees, pes mecceeefJeYetefmeoe meefJeCeee Ieesjb ejblee leJeb~
pes mepPeeecenefJeefJe ieoe PeeCeb e kecceblekeb, leeCeb kesJeueCeeCecegeceheob peeSefo efkeb keesogkeb~~704~~
peeos kesJeueCeeCes hejceesjeueb efpeCeeCe meJJeeCeb ~ ieefo GJeefjb eeJee hebemenmmeeefCe JemegneDees~~ 705~~
YegJeCeeemme leens DeFmeekees[ere nesefo hekeKeesnes ~ meesnccehengefoFboeCe DeemeCeeFb efhe kebhebefle ~~ 706~~
leebhesCeb Fboe mebKegiIeesmesCe YeJeCeJeeefmemegje ~ he[njJesefnb JeWlej meernefCeCeeosCe peesFefmeee ~~ 707~~
IebeS kehheJeemeer CeeCeghheefeb efpeCeeCe CeeotCeb ~ heCecebefle Yeefepegee iebletCeb mee efJe keceeDees ~~ 708~~
Denefceboe pes osJee DeemeCekebhesCe leb efJe CeeotCeb ~ iebletCe lesefeeb efee lelLe ef"ee les Cecebefle efpeCes ~~ 709~~
leens meeeCeeS efpeCeeCe meeueeCe meceJemejCeeefCeb ~ efJeefeefjeeS OeCeoes efJejSefo efJeefeeJesefnb~~ 710~~
GJeceeleerleb leeCeb kees meeF JeefCCeogb meeueJeb ~ SefCbn ueJecesecenb meensefce peneCeghegJJeerS ~~ 711~~
meeceCCeYetefceceeCeb ceeCeb meesJeeCeeeCe efJeCCeemees~Jeerner Oetueermeeuee esehheemeeoYetceerDees ~~ 712~~

pees mebmeej, Mejerj Deewj Yeesie-efJe<eeeW ceW efveJexo kees OeejCe kejves Jeeues nQ, pees mecekelJe mes efJeYetef<ele nQ, efJevee
mes mebege nQ, Deewj Ieesj lehe kee DeeejCe kejles nQ, pees mJeeOeee mes ceneved $e+ef Je Je=ef kees eehle nQ Deewj keceeX
kee Devle kejves Jeeues Oeeve kees Yeer eehle nQ, Gvekes eefo kesJeue%eeve he Gece heo GlheVe neslee nw lees FmeceW keee
Deeee& nw ? ~~ 704 ~~
kesJeue%eeve kes GlheVe nesves hej mecemle leerLekejeW kee hejceewoeefjke Mejerj he=efLeJeer mes heebe npeej Oeveg<e eceeCe
Thej euee peelee nw ? ~~ 705 ~~
Gme mecee leerveeW ueeskeeW ceW DeefleMee #eesYe GlheVe neslee nw Deewj meewOecee&efoke FveW kes Deemeve kebheeeceeve nesles
nQ ~~ 706 ~~
DeemeveeW kes kebefhele nesves mes Fv, MebKe kes GodIees<e mes YeJeveJeemeer osJe, hen kes Meyo mes Jevlej osJe, efmebnveeo
mes peesefle<eer osJe Deewj Iebe kes Meyo mes keuheJeemeer osJe leerLekejeW kes kesJeue%eeve keer Glheefe kees peevekej Yeefe ege
nesles ngS meele hewj peekej eCeece kejles nQ ~~ 707-708 ~~
pees Denefcev osJe nQ, Jes Yeer DeemeveeW kes kebefhele nesves mes kesJeue%eeve keer Glheefe kees peevekej Deewj Gleves ner
(meele hewj) Deeies peekej Jeneb efmLele nesles ngS efpeve YeieJeeved kees vecemkeej kejles nQ ~~ 709 ~~
Gme mecee meewOece& Fv keer Dee%ee mes kegyesj efJeefeee kes eje mechetCe& leerLejeW kes meceJemejCeeW kees efJeefe$e he
mes jelee nw ~~ 710 ~~
Gve meceJemejCeeW kes Deveghece mechetCe& mJehe kee JeCe&ve kejves kes efuees keewve meceLe& nw ? Deye ceQ DeeveghetJeea kes
Devegmeej meceJemejCe kes mJehe kee uesMecee$e keLeve kejlee ntb ~~ 711 ~~
meeceeve Yetefce kee eceeCe, meesheeveeW kee eceeCe, efJeveeme, JeerLeer, OetefueMeeue, ewleeemeeo Yetefceeeb, ve=leMeeuee,
* efleueeseheCCeefe he=. 231 mes 267 leke~

(8)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Ceemeeuee LebYee Jesoer Keeoer e Jesefo-JeefuueefKeoer~

meeuee GJeJeCeJemegne Ceemeeuee e Jesefo-OeeKeesCeer~~713~~
meeuees kehhecenerDees Ceemeeuee e Jesefo-YeJeCecener~Letne meeuee efmeefjceb[Je e efjefmeieCeeCe efJeCCeemees~~714~~
Jesoer he{ceb efyeefoeb leefoeb heer{b e iebOeGef[ceeCeb~Fefo Fefieleermee hegn hegn Deefneeje meceJemejCeeCeb~~715~~
jefJeceb[ue JJe Jee meeuee efJe e KebOeFboCeerueceF& ~ meeceCCeefKeoer yeejme peeseCeceseb efce Gmenmme~~716~~
leees yeskeesmetCees heeskekeb CesefceCeenheppebleb ~ eGYeeiesCe efJejefnoe heememme e JeceeCemme~~717~~
G peeseCe 12 ~ Deefpee 23 ~ meb 11 ~ DeefnCeb 21 ~ meg 10 ~ he 19 ~ meg 9 ~ eb 17 ~ heg 8 ~
2
2
2
2
meer 15 ~ mes 7 ~ Jee 13 ~ efJe 6 ~ De 11 ~ Oe 5 ~ meb 9 ~ kegb 4 ~ De 7 ~ ce 3 ~ ceg 5 ~
2
2
2
2
2
2
Ce 2 ~ Ces 3 ~ hee 5 ~ Jeer 1 ~
2
4
DeJemeefhheefCeS Sob YeefCeob GmmeefhheCeerS efJeJejerob ~ yeejmepeeseCecesee mee meeueefJeosnkeeeCeb ~~ 718~~
1 ~ 5 ~ 3 ~ 2 ~ 5 ~ 3 ~ 7 ~ 4 ~ 9 ~ 5 ~ 11 ~ 6 ~ 13 ~ 7 ~ 15 ~ 8 ~ 17 ~ 9 ~ 19 ~
4 2
2
2
2
2
2
2
2
2
10 ~ 21 ~ 11 ~ 23 ~ 12 ~
2
2
Fn kesF& DeeFefjee heCCeejmekecceYetefcepeeoeCeb ~ eflelLeejeCeb yeejmepeeseCeheefjceeCeefcebefle~~ 719~~
~ meeceCCeYetceer meceee ~
hee"evlejced ~

ceevemlecYe, Jesoer, Keeeflekee, Jesoer, ueleeYetefce, meeue, GheJeveYetefce, ve=leMeeuee, Jesoer, OJepe#eesCeer, meeue, keuheYetefce,
ve=leMeeuee, Jesoer, YeJevecener, mlethe, meeue, eerceC[he, $e+ef<e Deeefo ieCeeW kee efJeveeme, Jesoer, heer", efleere heer",
le=leere heer", Deewj iebOekeger kee eceeCe, Fme ekeej meceJemejCe kes keLeve ceW he=Leked -he=Leked es Fkeleerme DeefOekeej
nQ~~712-715~~
YeieJeeved $e+<eYeosJe kes meceJemejCe keer mechetCe& meeceeveYetefce mete&ceC[ue kes meMe ieesue, mkebOe (efYeVe)
FvveerueceefCeceeer Deewj yeejn eespeve eceeCe efJemleej mes ege Leer~~ 716~~
Fmekes Deeies YeieJeeved vesefceveeLe hee&vle eleske leerLekej kes meceJemejCe keer meeceeve Yetefce oes keesme kece Deewj
heee&veeLe SJeb JeOe&ceeve leerLekej keer eespeve kes elegLe& Yeeie mes kece Leer~~ 717~~
en pees meeceeve Yetefce kee eceeCe yeleueeee ieee nw, Jen DeJemeefhe&Ceer keeue kee nw~ Glmeefhe&Ceer keeue ceW Fmemes
efJehejerle nw~ efJeosn #es$e kes mebhetCe& leerLekejeW kes meceJemejCe keer Yetefce yeejn eespeve eceeCe ner jnleer nw~~718~~ ~~
eneb keesF& Deeeee& hevn kece&YetefceeeW ceW GlheVe ngS leerLekejeW keer meceJemejCeYetefce kees yeejn eespeve eceeCe
ceeveles nQ ~~ 719 ~~
hee"evlej ~
meeceeveYetefce kee JeCe&ve meceehle ngDee~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(9)

megjCejefleefjeejesnCemeesJeeCee eGefomeemeg heeseb ~ Jeermemenmmee ieeCes keCeeceee GGefcce~~720~~

~ 20000 ~
Gmeneoer eGJeermeb peeseCe SkeketCe Cesefceheppebleb ~ eGJeermeb YeefpeoJJee oernb meesJeeCe CeeoJJee ~~721~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~ 9~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~
8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~
heemeefcce hebe keesmee eG Jeerjs DeleeueDeJenefjoe~FefienlLegsne les meesJeeCee SenlLeJeemee e~~722~~
5~ 4~
48~ 48~ 1 ~ 1~
~ meesJeeCee meceee ~
eG meeuee JesoerDees hebe leoblesmeg De YetceerDees~ meJJelLeblejYeeies heeseb efleefCCe heer{eefCe~~ 723~~
mee 4 ~ Jes 5 ~ Yet 8 ~ heer 3 ~
~ efJeCCeemees meceees ~
heeseb eGmebKee JeernerDees he{ceheer{heppeblee~ efCeeefCeeefpeCemeesJeeCeeoerneCemeefjmeefJelLeeje~~724~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~ 9~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~
8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~ 5~ 4~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 48~ 48~
hee"evlejced ~

osJe, ceveg<e Deewj eflee&eeW kes e{ves kes efuees DeekeeMe ceW eejeW efoMeeDeeW ceW mes eleske efoMee ceW Thej-Thej
megJeCe&cee yeerme npeej meeref{eeb nesleer nQ ~~ 720 ~~
Je=<eYeeefoke eewyeerme leerLekejeW ceW mes YeieJeeved vesefceveeLe hee&vle eceMe eewyeerme Deewj Ske Ske eespeve kece
eewyeerme kees eewyeerme mes Yeeie osves hej pees ueyOe DeeJes Gleveer meesheeveeW keer uecyeeF& peevevee eeefnes ~~721~~
YeieJeeved heee&veeLe kes meceJemejCe ceW meeref{eeW keer uecyeeF& De[leeueerme mes Yeeefpele heebe keesme Deewj JeerjveeLe kes
De[leeueerme mes Yeeefpele eej keesme eceeCe LeeR~ Jes meeref{eeb Ske neLe Tbeer Deewj Ske neLe ner efJemleej Jeeueer
LeeR~~722~~
meesheeveeW kee keLeve meceehle ngDee ~
eej kees, heebe Jesefoeeb, Fvekes yeere ceW Dee" Yetefceeeb Deewj meJe&$e eleske Devlej Yeeie ceW leerve heer" nesles
nQ~~723~~
efJeveeme meceehle ngDee ~
eLece heer" hee&vle eleske ceW Deheves Deheves leerLekej kes meceJemejCeYetefcemLe meesheeveeW keer uecyeeF& kes yejeyej
efJemleej Jeeueer eej JeerefLeeeb nesleer nQ ~~ 724 ~~

(10)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

SeseeCeb oeses keesmee JeernerCe boheefjceeCeb ~ kecemees nerCeb peeJe e JeerjefpeCeb kes efJe Fbefle~~725~~
hee"evlejced ~
e mesCe efCeemeesJeeCeeCe oerneCeb efhe ~
hebemeee yeeJeCCee keesmeeCeb JeerefneeCe oerneb ~ eGJeermeefnoe kecemees lesJeermeesCee e Cesecf eheppebleb~~ 726~~
552~ 529~ 506~ 483~ 460~ 437~ 414~ 391~ 368~ 345~ 322~ 299~ 276~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~
253~ 230~ 207~ 184~ 161~ 138~ 115~ 92~ 69~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~
heCCeejmesefn Deefneb keesmeeCe meeb e heemeCeenefcce ~ osJeefcce JeceeCes yeeCeGoer Deleeueefnoe~~727~~
115 92
48
48
Jeerneroesheemesmegb efCecceueheefuenesJeuesefn jFoeDees ~ oes JesoerDees JeerneroernemeceeCeoernee~~728~~
552~ 529~ 506~ 483~ 460~ 437~ 414~ 391~ 368~ 345~ 322~ 299~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~
276~ 253~ 230~ 207~ 184~ 161~ 138~ 115~ 92~ 69~ 115~ 92~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 48~ 48~
JesoerCe bo ob[e DebnefjoeefCe mmenmmeeefCe ~ DeeFppemeSefnb kecesCe nerCeeefCe Cesefceheppebeb~~ 729~~
6000~ 5750~ 5500~ 5250~ 5000~ 4750~ 4500~ 4250~ 4000~ 3750~ 1000~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
3500~ 3250~ 3000~ 2750~ 2500~ 2250~ 2000~ 1750~ 1500~ 1250~ 750~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~
8~

Ske Ske JeerLeer kes efJemleej kee heefjceeCe oes oes keesme nw Deewj Jeerj efpevesv leke ece mes nerve neslee ieee nw,
Ssmee efkeleves ner Deve Deeeee& ceeveles nQ ~~ 725 ~~
hee"evlej ~
e Meyo mes Deheves Deheves meesheeveeW keer oerIe&lee Yeer (Gmeer ekeej oes oes keesme nw Deewj ece mes kece nesleer ieF&
nw, Ssmee peevevee eeefnS~)
YeieJeeved $e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW eewyeerme mes Yeeefpele heebe meew yeeJeve keesme eceeCe JeerefLeeeW keer uebyeeF&
Leer Deewj Fmekes Deeies vesefceveeLehee&vle eceMe Yeepe jeefMe (552) ceW mes Gejesej lesF&me kece kejkes eewyeerme kee Yeeie
osves hej pees ueyOe DeeJes Gleveer JeerefLeeeW keer oerIe&lee nesleer nw ~~ 726 ~~
YeieJeeved heeMJe&veeLe kes meceJemejCe ceW JeerefLeeeW keer oerIe&lee De[leeueerme mes Yeeefpele Ske meew hevn keesme
Deewj JeOe&ceeve efpeve kes De[leeueerme mes Yeeefpele yeeveJew keesme eceeCe Leer ~~ 727 ~~
JeerefLeeeW kes oesveeW heee& YeeieeW ceW JeerefLeeesW keer oerIe&lee kes meceeve oerIe&leemes ege Deewj efvece&ue mHeefkehee<eeCe
mes jefele oes Jesefoeeb nesleer nQ ~~ 728 ~~
YeieJeeved $e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW JesefoeeW kee efJemleej Dee" mes Yeeefpele n npeej Oeveg<e eceeCe Lee~ hegve
Fmemes Deeies YeieJeeved vesefceveeLehee&vle ece mes Gejesej n npeej ceW mes De{eF& meew kece nesles iees nQ ~~729 ~~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(11)

keesob[mmeeeFb heCeJeermepegoeFb DenefjoeFb ~ heemeefcce JeceeCes heCeIeCeob[eefCe oefueoeefCe~~730~~

625 ~ 125 ~
8 ~ 2 ~
DeeCeb YetceerCeb cetues yenJee ng leesjCeeje ~ meesefneJeppekeJee[e megjCejefleefjSefnb mebeefjoe~~731~~
efCeeefCeeefpeCesmeeeCeb osngmmesnsCe eGefn iegefCeosCe~ eefjeeueeeWeFeeCeb JesoerCe Gmmesnes~~ 732~~
2000~ 1800 ~ 1600 ~ 1400 ~ 1200 ~ 1000 ~ 800 ~ 600 ~ 400 ~ 360 ~ 320 ~
280~ 240~ 200~ 180~ 160~ 140 ~ 120 ~ 100 ~ 80 ~ 60 ~ 40 nlLeeefCe 36 ~ 28~
~ Jeerner meceee~
meJJeeCeb yeeefnjS Oetueermeeuee efJemeeuemeceJee ~ efJehhegefjehebeJeCCee ceCegmegejheJJeoeeeje~~ 733~~
eefjeeueejccee heeueheoeeekeuehhekeceefCeppee ~ eflengJeCeefJecnepeCeCeer eGefnb ogJeejsenf b heefjDeefjee~~734~~
efJepeeb efle hegJJeoejb oefkeKeCeoejb e JeFpeebleb efle ~ heefceGejoeje peebleDehejeefpeoe Ceecee~~735~~
Sos ieesGjoeje leJeCeereceee efleYetefceYetmeCeee~ megjCejefcengCemeCeene leesjCeCeebleceefCeceeuee~~ 736~~
SkekeskekeieesGjeCeb yeeefnjcepPeefcce oejoes heemes~yeeGueee efJeeflLeCCee cebieueefCeefnOetJeIe[Yeefjoe~~ 737~~
efYebieejkeuemeohheCeeecejOeeefJeeCeemegheFe~Fe De cebieueeFb DeejmeepegoeefCe Skekeskekeb~~738~~

YeieJeeved heeMJe&veeLe kes meceJemejCe ceW JesefoeeW kee efJemleej Dee" mes Yeeefpele n meew heeerme Oeveg<e Deewj
JeOe&ceeve mJeeceer kes oes mes Yeeefpele heebe kes Ieve DeLee&led Ske meew heeerme Oeveg<e eceeCe Lee ~~ 730~~
Dee"eW YetefceeeW kes cetue ceW Jeecee keheeeW mes megMeesefYele Deewj osJe, ceveg<e SJeb eflee&eeW kes mebeej mes ege yengle
mes leesjCe ej nesles nQ ~~ 731 ~~
ceeie& Je DeeefuekeeDeeW mes jceCeerke JesefoeeW keer TbeeF& Deheves-Deheves efpevesveW kes Mejerj kes GlmesOe mes eewiegveer
nesleer nQ~~ 732~~
~ JeerefLeeeW kee JeCe&ve meceehle ngDee~
meyekes yeeefnj heebeeW JeCeeX mes mhegjeeceeve, efJeMeeue SJeb meceeve ieesue, ceeveg<eesej heJe&le kes Deekeej kee Oetefuemeeue
veeceke kees neslee nw~~ 733~~
Gheeg&e Oetefuemeeue kees ceeie& Je DeeefuekeeDeeW mes jceCeere, ebeue heleekeeDeeW kes mecetn mes megvoj, leerveeW ueeskeeW
kees efJeefmcele kejves Jeeuee, Deewj eej ejeW mes ege neslee nw~~ 734~~
Fve eej ejeW ceW mes hetJe& ej kee veece efJepee, oef#eCe ej kee veece Jewpeevle, heefMece ej kee veece peevle
Deewj Gej ej kee veece Dehejeefpele neslee nw~~ 735~~
es eejeW ieeshegjej megJeCe& mes efveefce&le, leerve YetefceeeW mes Yetef<ele, osJe SJeb ceveg<eeW kes efceLegveeW mes (pees[eW mes) mebege
Deewj leesjCeeW hej veeeleer ngF& (uekeleer ngF&) ceefCeceeueeDeeW mes MeesYeeeceeve nesles nQ~~ 736~~
eleske ieeshegj kes yeeefnj Deewj ceOe Yeeie ceW ej kes heeMJe& YeeieeW ceW cebieueJe, efveefOe Deewj Oethe Ie mes ege
efJemleerCe& hegleefueeeb nesleer nQ~~737~~
Peejer, keueMe, ohe&Ce, eecej, OJepee, Jepeve, $e Deewj megeefle<" es Dee" cebieueJe nQ~ FveceW mes eleske

(12)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

keeuecenkeeueheb[t ceeCeJemebKee e heGceCeFmehhee~ efhebieueCeeCeejeCee De gejmeepegoeefCe efCeefn Sos~~739~~

G[gpeesiieoJJeYeeeCeOeCCeeegnletjJelLencceeefCe~ DeeYejCemeeuejeCee oWefle keeueeefoee kecemees~~740~~
ieesmeermeceueeeboCekeeueeiehengefoOetJeiebOee~ SkekeskekeyeeGueeS OetJeIe[es nesefo Skekeskekeb~~741~~
OetueermeeueeieesGjyeeefnjS ceejleesjCemeeeefCe~ DeyYebblejefcce Yeeies heeseb jeCeleesjCemeeeefCe~~742~~
ieesGjogJeejcepPes oesmeg efJe heemesmeg jeCeefCecceefJeee~ SkekeskekeCemeeuee CeeblemegjbieCeeefCeJene~~743~~
OetueermeeueeieesGjoejsmegb eGmeg neWefle heeskekeb~ JejjeCeob[nlLee peesFefmeee oejjkeKeCeee~~ 744~~
eGieesGjoejsmegb yeeefnjDeyYeblejefcce Yeeieefcce~ megnmebgojmebeeje meesJeeCee efJeefJenjeCeceee~~ 745~~
OetueermeeueeCe heg{b efCeeefpeCeosnesoehheceeCesCe ~ eGiegefCeosCeb GoDees meJJesmegb meceJejmeCesmegb ~~ 746~~
2000~ 1800~ 1600~ 1400~ 1200~ 1000~ 800~ 600~ 400~ 360~ 320~ 280~
240 ~ 200 ~ 180 ~ 160 ~ 140 ~ 120 ~ 100 ~ 80 ~ 60 ~ 40 ~ 9 ~ 7 ~
leesjCeGoDees DeefnDees OetueermeeueeCe GoemebKeeoes ~ leees e meeefojskees ieesGjoejeCe meeueeCeb ~~ 747~~
eGJeermeb ese keesmee OetueermeeueeCe cetueefJelLeeje ~ yeejmeJeiiesCe efnoe CesefceefpeCebleb kecesCe SkeketCee~~748~~

Ske meew Dee" nesles nQ~~738~~

keeue, cenekeeue, heeC[g, ceeCeJeke, MebKe, hee, vewmehe&, efhebieue Deewj veeveejlve es veJe efveefOeeeb eleske Ske
meew Dee" nesleer nQ~~ 739~~.
Ge keeueeefoke efveefOeeeB ece mes $e+leg kes eesie Je (ceeueeefoke), Yeepeve, Oeeve, DeeegOe, Jeeefo$e, Jem$e,
cenue, DeeYejCe Deewj mechetCe& jlveeW kees osleer nQ~~ 740~~
Ske-Ske hegleueer kes Thej ieesMeer<e&, ceueeevove Deewj keeueeie Deeefoke OetheeW kes iebO e mes Jeehle Ske-Ske
OetheIe neslee nw~~741~~
Oetefuemeeue mecyevOeer ieeshegjeW kes eleske yeee Yeeie ceW mewke[eW cekejleesjCe Deewj DeYevlej Yeeie ceW mewke[eW
jlvecee leesjCe nesles nQ~~ 742~~
ieeshegj ejeW kes yeere oesveeW heeMJe& YeeieeW ceW jlveeW mes efveefce&le Deewj ve=le kejleer ngF& osJeebieveeDeeW kes mecetn mes ege
Ske-Ske veedeMeeuee nesleer nw~~ 743~~
Oetefuemeeue kes eejeW ieeshegjeW ceW mes eleske ceW, neLe ceW Gece jlveoC[kees efuees ngS peesefle<ke osJe ejj#eke nesles
nQ~~ 744~~
eejeW ieeshegj ejeW kes yeee Deewj DeYevlej Yeeie ceW efJeefJeOe ekeej kes jlveeW mes efveef ce&le SJeb megKehetJe&ke megvoj
mebeej kes eesie meeref{eeB nesleer nQ~~ 745~~
meye meceJemejCeeW ceW OetefuemeeueeW keer TBeeF& Deheves-Deheves leerLekej kes Mejerj kes GlmesOe eceeCe mes eewiegCeer nesleer nw~~746~~
OetefuemeeueeW keer TBeeF& keer mebKee mes leesjCeeW keer TBeeF& DeefOeke nesleer nw Deewj Fmemes Yeer DeefOeke mecemle ieeshegjeW
keer TBeeF& nesleer nw~~747~~
YeieJeeved $e+<eYeosJe kes meceJejCe ceW Oetefuemeeuekee cetue efJemleej yeejn kes Jeie& mes Yeeefpele eewyeerme keesme eceeCe
Lee~ efhej Fmekes Deeies YeieJeeved vesefceveeLehee&vle Yeepe jeefMe ceW mes eceMe Ske-Ske kece neslee ieee nw~~ 748~~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(13)

24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~
144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~
11~ 10~ 9~ 8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~
144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~
De[meerefooesmeSefnb Yeefpeoe heemeefcce hebe keesmee e ~ Skekees e JeceeCes keesmees yeenejernefjoes~~ 749~~
5
1
288
72
ceefpPeceGJeefjceYeeies OetueermeeueeCe boGJeSmees~ keeueJemesCe heCees meefjleerhheCCeefJe[Dees JJe~~ 750~~
~ Oetueermeeuee meceee~
leeCeyYeblejYeeies esehheemeeoCeeceYetceerDees ~ Jes{befle meeueefeb efpeCehegjheemeeomeefjmeeDees ~~ 751~~
Skekeskekeb efpeCeYeJeCeb heemeeoe hebe hebe Debleefjoe ~ efJeefJenJeCemeb[ceb[CeJejJeeJeerketJekeceefCeppee ~~ 752~~
efpeCehegjheemeeoeCeb Gmmesnes efCeeefpeefCeboGoSCe ~ yeejnosCe e meefjmees Cees oerneJeemeGJeosmees~~ 753~~
6000 ~ 5400 ~ 4800 ~ 4200 ~ 3600 ~ 3000 ~ 2400 ~ 1800 ~ 1200 ~ 1080 ~
960 ~ 840 ~ 720 ~ 600 ~ 540 ~ 480 ~ 420 ~ 360 ~ 300 ~ 240 ~ 180 ~ 120 ~
27 ~ 21 ~
ogmeeeGmeefpeeseCecegmens SkekeejmeesCeceCegkecemees ~ eGJeermeJeiieYeefpeob CesefceefpeCeb peeJe he{ceefKeefobob~~754~~
264~ 253~ 242~ 231~ 220~ 209~ 198~ 187~ 176~ 165~ 154~ 143~ 132~
576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~
121~ 110~ 99~ 88~ 77~ 66~ 55~ 44~ 33~
576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~

YeieJeeved heeMJe&veeLe kes meceJemejCe ceW Oetefuemeeue kee cetue efJemleej oes meew De"emeer mes Yeeefpele heebe keesme Deewj
JeOe&ceeve YeieJeeved kes yenej mes Yeeefpele Ske keesme eceeCe Lee~~ 749~~
OetefuemeeueeW kes ceOe Deesj Gheefjce Yeeie ceW pees efJemleej neslee nw, Gmekee GheosMe keeueJeMe mes veoer leerjeslheVe
Je=#e kes meceeve ve< nes ieee nw~~ 750~~
OetefuemeeueeW kee JeCe&ve meceehle ngDee~
Gve OetefuemeeueeW kes DeYevlej Yeeie ceW efpevehegj mecyevOeer eemeeoeW kes meMe ewle-eemeeo veeceke Yetefceeeb mekeue
#es$e kees Jesef<le kejleer nQ~~ 751~~
Ske-Ske efpeve YeJeve kes Devlejeue mes heebe-heebe eemeeo nw, pees efJeefJeOe ekeej kes Jeve mecetneW mes ceefC[le Deewj
Gece JeeefhekeeDeeW SJeb kegDeeW mes jceCeere nesles nQ~~ 752~~
efpevehegj Deewj eemeeoeW keer TBeeF& Deheves-Deheves leerLekej keer TBeeF& mes yeejniegCeer nesleer nw~ Fvekeer uecyeeF& Deewj
efJemleej kes eceeCe kee GheosMe ve< nes ieee nw~~ 753~~
YeieJeeved $e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW eLece he=LJeer kee efJemleej eewyeerme kes Jeie& mes Yeeefpele oes meew eeQme" eespeve Lee~
efhej Fmemes Deeies vesefceveeLe leerLekej leke Yeepe jeefMe ceW mes eceMe Gejesej ieejn kece nesles iees nQ~~ 754~~

(14)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

heCeJeCCeemee keesmee heemeefpeCes Demeerefoogmeeefnoe ~ yeeJeerme JeerjCeens yeejmeJeiiesefnb heefJeYeee~~755~~

kees ~ 55 ~ 44 ~
~288 ~ 288~
~ esefoeheemeeoYetceer mecceee ~
DeeefoceefKeoermeg hegn hegn JeernerCeb oesmeg-oesmeg heemesmegb ~ oeses Ceemeeuee JejkebeCejeCeefCecceefJeoe~~756~~
2 ~ 2~
CeemeeueeCe heg{b Gmmesnes efCeeefpeCebieGoSefnb ~ yeejmenosefnb meefjmees Cee oerneJeemeGJeSmee~~757~~
6000 ~ 5400 ~ 4800 ~ 4200 ~ 3600 ~ 3000 ~ 2400 ~ 1800 ~ 1200 ~ 1080 ~
960 ~ 840 ~ 720 ~ 600 ~ 540 ~ 480 ~ 420 ~ 360 ~ 300 ~ 240 ~ 180 ~ 120 ~
27 ~ 21 ~
SkekeskekeeS CeemeeueeS eGnojbieeefCe~ SkekeskekeeEmme jbies YeeJeCekeCCeeG yeeermeb~~758~~
ieeebefle efpeefCeboeCeb efJepeeb efJeefJenlLeefoJJeieerosefnb ~ DeefYeCeFe CeeCeerDees efKeJebelf e kegmegcebpeefueb leeDees~~759~~
SkekeskeeS CeemeeueeS oesefCCe oesefCCe OetJeIe{e ~ CeeCeemegiebOeOetJehhemejsCeb Jeeefmeeefoieblee~~ 760~~
~ Ceemeeuee meceee~
efCeeefCeehe{ceefKeoerS yengcepPes eGmeg JeerefncepPeefcce~
ceeCelLebYeefKeoerDees meceJee efJeefJenJeCCeCemeneDees~~761~~
DeyYeblejefcce leeCeb eGieesGjoejmegboje meeuee ~ CeebleOeeJe[eee ceefCeefkejCegppeesFDeefoeblee~~ 762~~

heeMJe&veeLe leerLekej kes meJemejCe ceW eLece he=LJeer kee efJemleej oes meew De"emeer mes Yeeefpele heeheve keesme Deewj
JeerjveeLe YeieJeeved kes yeejn kes Jeie& DeLee&led Ske meew eJeeueerme mes Yeeefpele yeeF&me keesme eceeCe Lee~~ 755~~
ewle-eemeeoe Yetefcekee keLeve meceehle ngDee~
eLece he=LeefJeeeW ceW he=Leked-he=Leked JeerefLeeeW kes oesveeW heeMJe& YeeieeW ceW Gece meg JeCe& SJeb jlveeW mes efveefce&le oes-oes
veedMeeueeeW nesleer nQ~~756~~
veedeMeeueeDeeW keer TBeeF& yeejn mes iegefCele Deheves-Deheves leerLekejeW kes Mejerj keer TBeeF& kes meMe nesleer nw leLee
Fvekeer uecyeeF& Deewj efJemleej kee GheosMe ve< nes ieee nw~~ 757~~
eleske veedeMeeuee ceW eej mes iegefCele Dee" DeLee&led yeeerme jbie Yetefceeeb Deewj eles ke jbieYetefce ceW yeeerme
YeJeveJeemeer keveeSB DeefYevee hetJe&ke ve=le kejleer ngF& veevee ekeej kes DeLeeX mes ege efoJe ieerleeW eje leerLekejeW keer
efJepee kes ieerle ieeleer nQ Deewj heg<heebpeefueeeW kee #esheCe kejleer nQ~~ 758-759~~
eleske veedeMeeuee ceW veevee ekeej keer megieefvOele Oethe kes emeej mes efo*dceC[ue kees megJeeefmele kejves Jeeues
oes-oes Oethe Ie jnles nQ~~ 760~~
~ veedeMeeueeDeeW kee JeCe&ve meceehle ngDee~
Deheveer-Deheveer eLece he=LJeer kes yengceOe Yeeie ceW eejeW JeerefLeeeW kes yeereeW yeere meceeve ieesue Deewj efJeefJeOe ekeej
JeCe&ve kes eesie ceevemlecYe YetefceeeB nesleer nQ~~ 761~~
Gvekes DeYevlej Yeeie ceW eej ieeshegj ejeW mes megvoj, veeeleer ngF& OJepee-heleekeeDeeW mes meefnle Deewj ceefCeeeW keer

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(15)

leeCeb efhe cepPeYeeies JeCemeb[e efJeefJenefoJJeleYeefjee ~

keuekeesFuekeuekeueee efkeCCejefcengCesefn mebefkeCCee~~763~~
leccepPes jcceeFb hegJJeeefoefomeemeg ueeseheeueeCeb ~ meescepeceJeCeOeCeoe neWefle cenekeer[CehegjeFb ~~ 764~~
leeCeyYeblejYeeies meeuee eGieesGjeefoheefjeefjee ~ leees JeCeJeeJeerDees keefueboJejceeCeCemeneDees~~ 765~~
leeCeb cepPes efCeeefCeeefomeemeg efoJJeeefCe keer[eCehegjeefCeb ~ ngoJenCesejf oceeoF&meeCeeCeb e ueeseheeueeCeb~~766~~
leeCeyYeblejYeeies meeueeDees JejefJemeeueoejeDees ~ leccepPes heer{eefCeb Skekeskekes meceJemejCeefcce ~~767~~
Jesefueeceeb he{ceb heer{b lemmeesJeefjefcce keCeeceeb ~ ogFeb lemme De GJeefjb leefoeb yengJeCCejeCeceeb~~768~~
Deeefoceheer{gsnes ob[e eGJeerme Jeefleenefjoe ~ GmenefpeefCebos kecemees JetCee Cesefceheppebles~~ 769~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~ 9~ 8~
3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3 ~ 3~ 3~
7~6~ 5~4~3
3~3~3~3~3
heemes hebe efnoe efleoeefnoe oesefCCe JeceeCeefpeCes ~ mesmeeCe DeceeCee Deeefoceheer{mme GoeeDees~~770~~
5~ 2~
6~ 3~

efkejCeeW mes efo*dceC[ue kees ekeeefMele kejves Jeeues kees nesles nQ~~ 762~~
Fvekes Yeer ceOe Yeeie ceW efJeefJeOe ekeej kes efoJe Je=#eeW mes ege, megvoj keeseueeW kes keue-keue MeyoeW mes
cegKeefjle Deewj efkeVej egieueeW mes mebkeerCe& JeveKeb[ nesles nQ~~ 763~~
Fvekes ceOe ceW hetJee&efoke efoMeeDeeW ceW ece mes meesce, ece, JeCe Deewj kegyesj, Fve ueeskeheeueeW kes jceCeere cene
eer[eveiej nesles nQ~~ 764~~
Gvekes DeYevlej Yeeie ceW eej ieeshegjeefo mes Jesef<le kees Deewj efhej Fmekes Deeies JeveJeeefhekeeSB nesleer nQ pees
ehegefuuele veeruekeceueeW mes MeesYeeeceeve nQ~~ 765~~
Gvekes yeere ceW ueeskeheeueeW kes Deheveer Deheveer efoMee leLee Deeivese, vew$e+le, JeeeJe Deewj F&Meeve, Fve efJeefoMeeDeeW
ceW Yeer efoJe eer[vehegj nesles nQ~~ 766~~
Gvekes DeYevlej Yeeie ceW Gece efJeMeeue ejeW mes ege kees nesles nQ Deewj efhej Fvekes yeere ceW heer" nesles nQ~ Ssmeer
jevee eleske meceJemejCe ceW nesleer nw~~ 767~~
FveceW mes henuee heer" Jew[te&ceefCecee, Gmekes Thej megJeCe&cee efleere heer", Deewj Gmekes Yeer Thej yengle JeCe& kes
jlveeW mes efveefce&le le=leere heer" neslee nw~~ 768~~
YeieJeeved $e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW eLece heer" keer TBeeF& leerve mes Yeeefpele eewyeerme Oeveg<e eceeCe Leer~ efhej
Fmekes Deeies vesefceveeLehee&vle ece mes Gejesej Yeepe jeefMe ceW mes Ske Debke kece neslee ieee nw~~ 769~~
Fmekes Deeies heeMJe&veeLe leerLekej kes meceJemejCe ceW eLece heer" keer TBeeF& mes Yeeefpele heeBe, Deewj JeOe&ceeve
efpeve kes leerve mes Yeeefpele oes Oeveg<e eceeCe Leer~ Mes<e oes heer"eW keer TBeeF& eLece heer" keer TBeeF& mes DeeOeer Leer~~770~~

(16)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efJeefoeheer{eCe GoDees ob[

24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~ 9~ 8~
6 ~ 6 ~ 6 ~ 6 ~ 6 ~ 6 ~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6 ~ 6~ 6~
7 ~ 6 ~ 5 ~ 4 ~ 3 ~ 5 ~ 2~
6 ~ 6 ~ 6 ~ 6 ~ 6 ~ 12 ~ 6~
leefoeheer{eCeb Goeb ob[e
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~ 9~ 8~
6 ~ 6 ~ 6 ~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6 ~ 6~ 6~ 6~
7~6~5~3~ 5~2~
6 ~ 6 ~ 6 ~ 6 ~ 12 ~ 5 ~
heer{eemme kecemees meesJeeCeb eGefomeemeg Skekeskekeb ~ Deb eG eG ceeCeb efpeCepeeefCeooernefJelLeeje~~771~~
he{ceheer{eCeb
8~ 8~ 8~ 8~ 8~ 8~ 8~ 8~ 8~ 8~ 8~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~
8~ 8~
efJeefoeheer{eCeb meesJeeCeb
4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~
4~4~4~4~
leefoeheer{eCeb meesJeeCeb
4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~4~
4~4~4~4~
he{ceeCeb efJeefoeeCeb efJelLeejb ceeCeLebYeheer{eCeb~ peeCesefo efpeCeWoes efe e GefCCees Decn GJeSmees~~ 772~~
ob[e efleefCCe menmmee efleenefjoe leefoeheer{efJelLeejes~
GmenefpeefCebos kecemees heCeIeCenerCee e peeJe CeesefceefpeCeb~~773~~

efleere heer"eW keer TBeeF&(cetue ceW osefKeS)

le=leere heer"eW keer TBeeF&(cetue ceW osefKeS)
eejeW efoMeeDeeW ceW mes eleske efoMee ceW Fve leerveeW heer"eW keer meeref{eeW kee eceeCe ece mes Dee", eej Deewj eej nw~
Fve meeref{eeW keer uecyeeF& Deewj efJemleej efpeve YeieJeeved ner peeveles nQ, DeLee&led Gmekee GheosMe ve< nes ieee nw~~771~~
eLece heer"eW keer meeref{eeW kee eceeCe(cetue ceW osefKeS)
efleere heer"eW keer meeref{eeW kee eceeCe(cetue ceW osefKeS)
le=leere heer"eW keer meeref{eeW kee eceeCe(cetue ceW osefKeS)
eLece Deewj efleere ceevemlecYe heer"esW kee efJemleej efpevesv ner peeveles nQ, nceejs efueS lees Fmekee GheosMe Deye ve<
nes egkee nw~~ 772~~
$e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW le=leere heer" kee efJemleej leerve mes Yeeefpele leerve npeej Oeveg<e eceeCe Lee~ efhej Fmekes Deeies

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(17)

3000~ 2875~ 2750~ 2625~ 2500~ 2375~ 2250~ 2125~ 2000~ 1875~ 1750~
3~
3~
3~ 3~
3~
3~
3~ 3~
3~
3~
3~
1625~ 1500~ 1375~ 1250~ 1125~ 1000~ 875~ 750~ 625~ 500~ 375~
3~ 3~
3~
3~
3~
3~
3~
3~
3~
3~
3~
heCeJeermeeefOeemmeeOeCetefCe heemeefcce kekeYeefpeoeefCe~ ob[eCeb hebemeoe kekeefnoe JeerjCeenefcce~~ 774~~
625~ 500~
6~
6~
heer{eCe GJeefj ceeCelLebYee Gmenefcce leeCe yengueeb ~ ogheCeCeJeefleogieob[e Debkekeces efleiegCeDeheefJenee~~775~~
De[CeGefoDeefOeeCeJemeeTCee kecemees e Cesefceheefjebleb~
heCCekeoer hebetCee eGJeermeefnoe e heemeCeenefcce~~776~~
GmeneefoCesefceheefjebleb
23952~ 22954~ 21956~ 20958~ 19960~ 18962~ 17964~ 16966~
24~ 24~
24~
24~
24~
24~
24~
24~
15968~ 14970~ 13972~ 12974~ 11976~ 10978~ 9980~ 8952~
24~
24~
24~
24~
24~
24~
24~
24~
7984~ 6986~ 5988~ 4990~ 3992~ 2994~ 2495~
24~
24~
24~ 24~
24~
24~
24~
hebemeee TCee kekeefnoe JeceeCeosJeefcce~ efCeeefCeeefpeCeGoesefnb yeejmeiegefCeosefnb LebYeGsnes~~ 777~~
499 ~ 6000 ~ 5400 ~ 4800 ~ 4200 ~ 3600 ~ 3000 ~ 2400 ~ 1800 ~
6
1200 ~ 1080 ~ 960 ~ 840 ~ 720 ~ 600 ~ 540 ~ 480 ~ 420 ~ 360 ~
300 ~ 240 ~ 180 ~ 120 ~ 27 ~ 21 ~

vesefceefpevesv leke eceMe Gejesej heebe kee Ieve DeLee&led Ske meew heeerme Yeepe jeefMe ceW mes kece nesles ieS nQ~~773~~
YeieJeeve heeMJe&veeLe kes meceJemejCe ceW le=leere heer" kee efJemleej mes Yeeefpele meew heeerme Oeveg<e Deewj
JeerjveeLe YeieJeeved kes mes Yeeefpele heeBe meew Oeveg<e eceeCe Lee~~ 774~~
heer"eW kes Thej ceevemlecYe nesles nQ~ Gvekee yeenue $e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW Dee" kes efleiegCes DeLee&led
eewyeerme mes eefJeYee, Debke ece mes oes, heeBe, veew, leerve Deewj oes DeLee&led lesF&me npeej veew meew yeeJeve (23952) Oeveg<e
eceeCe Lee~ Fmekes Deeies vesefceveeLe leerLekej leke Yeepe jeefMe ceW mes ece mes Gejesej veew meew DeeveJes kece nesles ieS
nQ~ YeieJeeved heeMJe&veeLe kes meceJemejCe ceW ceevemlecYeeW kee yeenue eewyeerme mes Yeeefpele heeeme kes Jeie& ceW mes heeBe kece
DeLee&led oes npeej eej meew hebeeveJes yes eewyeerme Oeveg<e eceeCe Lee~~ 775-776~~
$e+<eYeeefovesefcehee&vle(ceevemlecYeeW kee yeenue cetue ceW osefKeS)
JeOe&ceeve leerLekej kes meceJemejCe ceW ceevemlecYeeW kee yeenue mes Yeeefpele Ske kece heeBe meew Oeveg<e eceeCe
Lee~ Fve ceevemlecYeeW keer TBeeF& Deheves-Deheves leerLekej kes Mejerj keer TBeeF& mes yeejn iegCeer nesleer nw~~777~~~

(18)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

peeseCeceefOeeb Goeb ceeCelLebYeeCe Gmenmeeefceefcce ~ kecenerCeb mesmesmegb SJeb kesF& heJeWefle ~~ 778~~
hee"evlejced ~
24 ~ 23 ~ 22 ~ 21 ~ 20 ~ 19 ~ 18 ~ 17 ~ 16 ~ 15 ~ 14 ~ 13 ~ 12 ~ 11
24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~
10 ~ 9 ~ 8 ~ 7 ~ 6 ~ 5 ~ 4 ~ 3 ~ 5 ~ 4
24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 48 ~ 48 ~
LebYeeCe cetueYeeiee ogmenmmeheceeCe Jeppeoeje~ ceefpPeceYeeiee Jee Skekeskekeb heefuenefCecceefJeee~~779~~
2000 ~
GJeefjceYeeiee GppeueJesefueeceee efJeYetefmeee hejoes~ eecejIebeefkebefkeefCejeCeeJeefuekesoghengoerefnb~~780~~
leeCeb etues GJeefjb Deceneheeef[nsjpegeeDees ~ heef[efomeceskekeskekeeDees jcceeDees efpeefCeboheef[ceeDees ~~781~~
ceeCeguueemeeefcee efJe otj oes obmeCesCe LebYeeCeb~
peb neWefle ieefueoceeCee ceeCelLebYeb efle leb YeefCeob~~ 782~~
meeueeeyeeefnjS heeskekeb eGefomeemeg neWefle one ~
Jeerefnb heef[ hegJJeeefokekecesCe meJJesmeg meceJemejCesmeg~~783~~
CebogejCeboeDees CebefoceF& CebefoIeesmeCeeceeDees ~ hegJJelLebYes hegJJeeefoSmeg Yeeiesmeg eeejes ~~ 784~~
efJepeee e JeFpeeblee peebleDeJejeefpeoeF Ceecesefnb~ oefkeKeCeLebYes hegJJeeefoSmeg Yeeiesmeg eeejes~~ 785~~

$e+<eYeveeLe mJeeceer kes meceJemejCe ceW ceeve mlecYeeW keer TBeeF& Ske eespeve mes DeefOeke Leer~ Mes<e leerLekej kes
ceevemlecYeeW keer TBeeF& ece mes nerve nesleer ieF& nw, Ssmee efkeleves ner Deeeee& efveheCe kejles nQ~~ 778~~
hee"evlej~
eleske ceevemlecYe kes cetue Yeeie oes npeej (Oeveg<e) eceeCe Jee ejeW mes ege Deewj ceOece Yeeie mheefke ceefCe
mes efveefce&le Je=eekeej nesles nQ~~ 779~~
Fve ceevemlecYeeW kes GppJeue Jew[te& ceefCecee Gheefjce Yeeie eejeW Deesj ecej, Iebe, efkebefkeCeer, jlvenej SJeb
OJepee FleeefokeeW mes efJeYetef<ele jnles nQ~~ 780~~
Fvekes efMeKej hej Gheefjce Yeeie ceW eleske efoMee ceW, Dee" ceneeefleneeeX mes ege jceCeere Ske-Ske efpevesv
eefleceeSB nesleer nQ~~ 781 ~~
etBefke otj mes ner ceevemlecYeeW kes osKeves mes ceeve mes ege efceLeeef< ueesie DeefYeceeve mes jefnle nes peeles nQ,
FmeerefueS Fvekees ceevemlecYe kene ieee nw~~ 782 ~~
meye meceJemejCeeW ceW leerveeW keeseW kes yeenj eej efoMeeDeeW ceW mes eleske efoMee ceW ece mes hetJee&efoke JeerLeer kes
Deeefele n (JeeefhekeeSB) nesles nQ~~ 783~~
hetJe& ceevemlecYe kes hetJee&efoke YeeieeW ceW ece mes vevoeseje, vevoe, veefvoceleer Deewj veefvoIees<ee veeceke eej n nesles nQ~~784~~
oef#eCe ceevemlecYe kes Deeefele hetJee&efoke YeeieeW ceW eceMe efJepeee, Jewpeevlee, peevlee Deewj Dehejeefpelee veeceke
eej n nesles nQ~~ 785 ~~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(19)

DeefYeOeeCes e Demeesiee meghhenpegeG kegcegohegb[efjee~ heefceLebYes hegJJeeefoSmeg YeeSmeg eeejes~~786~~

efnoeceneCeboeDees meghheFyege henbkeje Ceecee ~ GejLebYes hegJJeeefoSmeg YeeSmeg eeejes~~ 787~~
Sos meceeGjmmee heJejone heGcehengefomebpegee~
bkegefkekeCCee JesefoeeGleesjCejeCeceeuejceefCeppee~~788~~
meJJeoneCeb ceefCeceemeesJeeCee eGle[smeg heeskekeb ~ peuekeer[Cepeesiiesefnb mebhegCCeb efoJJeoJJesefnb ~~ 789~~
YeeJeCeJeWlejpeesFmekehhebJeemeer e keer[Ceheee ~ CejefkeCCejefcengCeeCe e kegbkegcehebkesCe efhebpeefjoe ~~ 790~~
Skekeskekekeceue meb[s oeses kegb[eefCe efCecceuepeueeFb~ megjCejefleefjee lesmegb OegJJeblees ejCejsCetJees ~~ 791 ~~
~ ceeCelLebYee meceee ~
JejjeCekesogleesjCeIebepeeueeefoSefnb pegeeDees~DeeefoceJesoer efJe lene meJJesmeg efJe meceJemejCesmeg ~~ 792 ~~
ieesGjogJeejJeeGuehengoer meJJeeCe JesefoeeCe lene ~ De gejmeecebieueCeJeefCeefnoJJeeF& hegJJeb Je ~~ 793 ~~
CeJeefj efJemesmees efCeeefCeeOetueermeeueeCe cetuebosefnb ~ cetueesJeefjYeeiesmegb meceeCeJeemeeDees JesoerDees ~~ 794~~
24 ~ 23 ~ 22 ~ 21 ~ 20 ~ 19 ~ 18 ~ 17 ~ 16 ~ 15 ~ 14 ~ 13 ~
144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~

heefMece mlecYe kes Deeefele hetJee&efoke YeeieeW ceW ece mes DeMeeskee, megeefleege (megeefmee, ee megeyege) kegcegoe
Deewj hegC[jerkee veeceke eej n nesles nQ~~ 786 ~~
Gej ceevemlecYe kes Deeefele hetJee&efoke YeeieeW ceW ece mes oeevevoe, cenevevoe, megeefleyege Deewj eYebkeje
veeceke eej n nesles nQ~~ 787 ~~
es Gheeg&e Gece n meceeleg<keesCe, keceueeefoke mes mebege, bkeeslkeerCe& Deewj Jese fokee, eej leesjCe SJeb jlve
ceeueeDeeW mes jceCeere nesles nQ~~ 788 ~~
meye neW kes eejeW leeW ceW mes eleske le hej peue eer[e kes eesie efoJe JeeW mes heefjhetCe& ceefCeceeer meesheeve
nesles nQ~~789~~
Fve neW ceW YeJeveJeemeer, Jevlej, peesefle<eer Deewj keuheJeemeer osJe eer[e ceW eJe=e nesles nQ, leLee Jes cegve<e SJeb
efkeVej egieueeW kes kegbkegcehebke mes heerleJeCe& jnles nQ~~ 790 ~~
eleske keceueKeb[ DeLee&led n kes Deeefele efvece&ue peue mes heefjhetCe& oes-oes kegC[ nesles nQ, efpeveceW osJe, ceveg<e
Deesj eflee&_e Deheves hewjeW keer Oetefue kees Oeesee kejles nQ~~ 791~~
ceevemlecYeeW kee JeCe&ve meceehle ngDee ~
meye meceJemejCeeW ceW Gece jlvecee OJepee, leesjCe Deewj IebeDeeW kes mecetneefoke mes ege eLece JesefoeeB Yeer Gmeer
ekeej nesleer nQ~~ 792 ~~
meye JesefoeeW kes ieeshegj ej Deewj hegeefuekee eYe=efle leLee Ske meew Dee" cebieueJe SJeb veew efveefOeeeB hetJe& kes meceeve
nesleer nQ~~ 793 ~~
efJeMes<elee kesJeue en nw efke Fve JesefoeeW kes cetue Deewj Gheefjce Yeeie kee efJemleej Deheves-Deheves OetefuemeeueeW kes

(20)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

12 ~ 11 ~ 10 ~ 9 ~ 8 ~ 7 ~ 6 ~ 5 ~ 4 ~ 3 ~ 5 ~ 1 ~
144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 144 ~ 288 ~ 72 ~
~ he{ceJesoer meceee ~
KeeFeKeseeefCe leoes nJebefle JejmemeefueuehegCCeeefCe~
efCeeefCeeefpeCeGoSefnb eGYeefpeosefnb meefjieefnjeefCe~~795~~
124~ 225~ 100~ 175~ 75~ 125~ 50~ 75~ 25~ 45~ 20~ 35~ 15~
2
2
2
2
2
2
25 ~ 45 ~ 10 ~ 35 ~ 15 ~ 25 ~ 5 ~ 15 ~ 5 ~ nlLee ~ 9 ~ 7 ~
2 4 4 2
4 4 2 4 4
heguueblekegcegokegJeueekeceueJeCeeceesoYeJemegiebOeerefCe ~ ceefCeceemeesJeeCepegoeefCe hekeKeerefnb nbmehengoerenf b~~796~~
efCeeefCeehe{ceefKeoerCeb pesefeeceseb Keg JeemeheefjceeCeb ~ efCeeefCeeefyeefoeefKeoerCeb lesef eeceseb e heeskekeb~~797~~
264~ 253~ 242~ 231~ 220~ 209~ 198~ 187~ 176~ 165~ 154~ 143~
576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~
132~ 121~ 110~ 99~ 88~ 77~ 66~ 55~ 44~ 33~ 55~ 11
576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 288~ 72
esehheemeeoefKeefob kesF Cesbefle leeCe GJeSmes ~ KeeFeefKeoere peeseCecegmens mesmesmeg kecenerCeb~~ 798~~
hee"evlejced ~
OetueermeeueeCeb efJelLejsefnb meefneKeeFeKeseeCeb kecemees bopeeseCeeefCe
24 ~ 23 ~ 22 ~ 21 ~ 20 ~ 19 ~ 18 ~ 17 ~ 16 ~ 15 ~ 14 ~ 13 ~ 12 ~
24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~

cetue efJemleej kes meceeve neslee nw~~ 794 ~~

eLece Jesoer kee keLeve meceehle ngDee ~
Fmekes Deeies Gece SJeb mJe peue mes heefjhetCe& Deewj Deheves efpevesv keer TBeeF& kes elegLe& Yeeie eceeCe ienjs
Keeeflekee #es$e nesles nQ~~ 795 ~~
es KeeeflekeeSB hetues ngS kegcego, kegJeuee Deewj keceue kes JeveeW kes Deeceeso mes megieefvOele leLee ceefCecee meesheeveeW
SJeb nbme eYe=efle heef#eeeW mes meefnle nesleer nQ~~ 796 ~~
Deheveer-Deheveer eLece he=LJeer kes efJemleej kee efpelevee eceeCe neslee nw, Glevee ner Deheveer-Deheveer eleske efleere
he=LJeer kee Yeer efJemleej ngDee kejlee nw~~ 797 ~~
keesF&-keesF& Deeeee& ewleeemeeo Yetefce kees mJeerkeej veneR kejles nQ~ Gvekes GheosMeevegmeej YeieJeeved $e+<eYeosJe kes
meceJemejCe ceW Keeeflekee Yetefce kee efJemleej Ske eespeve eceeCe Lee Deewj Mes<e leerLekejeW kes ece mes nerve Lee ~~ 798 ~~
hee"evlej ~
Oetefuemeeue kes efJemleej kes meeLe Keeeflekee #es$e kee efJemleej ece mes Fleves eespeve jnlee nw~ (cetue ceW osefKeS)
ece mes Oetefuemeeue kee cetue efJemleej (cetue ceW osefKeS )

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(21)

11 ~ 10 ~ 9 ~ 8 ~ 7 ~ 6 ~ 5 ~ 4 ~ 3 ~ 5 ~ 4
24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 24 ~ 48 ~ 48 ~
efJeefoeeDees JesoerDees efCeeefCeehe{efceuueJesefoeeefnb mecee ~ Smees CeJeefj efJemesmees efJelLeeje ogiegCeheefjceeCeb~~799~~
efJelLeejb ogiegCeogiegCeb nesefo
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~ 9~
72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~
8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~ 5~ 1~
72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 72~ 144~ 36~
~ efJeefoeJesoerheceeCeb mecceeb ~
hegCCeeeCeeekegppeemeeJeeFcegehengefopegeeefCe ~ JeuueerKeseeefCe leoes keer[CeefieefjiegJemeesneefCe~~800~~
ceefCemeesJeeCeceCeesnjheeskeKejCeerheguuekeceuemeb[eefCe ~ leeCeb boes ogiegCees KeeFeKeseeCe boeoes~~801~~
264 ~ 253 ~ 242 ~ 231 ~ 220 ~ 209 ~ 198 ~ 187 ~ 176 ~ 165 ~ 154 ~ 143 ~
288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~
132 ~ 121 ~ 110 ~ 99 ~ 88 ~ 77 ~ 66 ~ 55 ~ 44 ~ 33 ~ 55 ~ 44 ~
288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 288 ~ 144 ~ 144 ~
~ leefoeJeuueerYetceer mecceee ~
leees efJeefoee meeuee OetueermeeueeCe JeCCeCesefnb mecee~ ogiegCees boes oeje jpeoceee pekeKejkeKeCee CeJeefj~~802~~
24 ~ 23 ~ 22 ~ 21 ~ 20 ~ 19 ~ 18 ~ 17 ~ 16 ~ 15 ~ 14 ~ 13 ~ 12 ~ 11 ~ 10 ~
72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~
9 ~ 8 ~ 7 ~ 6 ~ 5 ~ 4 ~ 3 ~ 5 ~ 1~
72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 72 ~ 144 ~ 36 ~
~ efJeefoemeeuee mecceee ~

otmejer JesefoeeB Deheveer-Deheveer hetJe& JesefokeeDeeW kes meMe nQ~ hejvleg efJeMes<elee en nw efke Fvekee efJemleej ogiegCes
eceeCe nw~~799~~
efJemleej otvee-otvee neslee nw (cetue ceW osefKeS)
efleere JesefoeeW kee eceeCe meceehle ngDee~
Fmekes Deeies hegvveeie, veeie, kegypeke, Melehe$e SJeb Deeflecege Fleeefo mes mebege, eer[e heJe&leeW mes DeefleMee
MeesYeeeceeve Deewj ceefCecee meesheeveeW mes ceveesnj JeeefhekeeDeeW kes efJekeefmele keceue mecetneW mes meefnle Jeuueer #es$e nesles nQ~
Fvekee efJemleej Keeeflekee #es$eeW kes efJemleej mes ogiegCee jnlee nw~~ 800-801~~
le=leere Jeuueer Yetefce meceehle ngF&~
Fmekes Deeies otmeje kees nw, efpemekee JeCe&ve OetefuemeeueeW kes meceeve ner nw~ hejvleg Flevee efJeMes<e nw efke Fmekee
efJemleej ogiegCee Deewj ej jpelecee SJeb e#e peeefle kes osJeeW eje jef#ele nQ~~ 802 ~~
efleere kees kee JeCe&ve meceehle ngDee~

(22)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

leees eGlLeGJeJeCeYetceerS DemeesemeeJeCCeJeCeb ~ ebheeetoJeCeeCeb hegJJeeefoefomeemeg jepebefle~~803~~

efJeefJenJeCemeb[ceb[CeefJeefJenCeF&hegefueCekeer[Ceefiejerefnb ~ efJeefJenJejJeeefJeDeeefnb GJeJeCeYetceerG jcceeDees~~804~~
SkekeskekeeS GJeJeCeefKeefoS lejJees emeesemeeouee ~ ebheeetoe megbojYetoe eeeefj-eeeefj~~805~~
eecejhengefopegoeCeb eseleCeb nJebefle Gsne ~ efCeeefCeeefpeCeGoSefnb yeejmeiegeCf eosefnb meeefje~~806~~
6000~ 5400~ 4800~ 4200~ 3600~ 3000~ 2400~ 1800~ 1200~ 1080~
960~ 840~ 720~ 600~ 540~ 480~ 420~ 360~ 300~ 240~
180 ~ 120 ~ 27 ~ 21 ~
ceefCeceeefpeCeheef[ceeDees Deceneheeef[nsjmebpegee ~ Skekeskekeefmbme egengceefcce eeeefj-eeeefj ~~ 807
GJeJeCeJeeefJepeuesCeb efmeee hesbefle SkekeYeJepeeFb~ lemme efCeefjkeKeCeceses meeYeJeeleeroYeeefJepeeoerDees~~808~~
meeueeeheefjDeefjee heer{eeGJeefj ceeCeLebYee e ~ eeejes-eeejes Skekeskekes esekeKeefcce ~~809~~
meefnoe JejJeeJeerefnb keceueghheuekegcegoheefjceefueuueeefnb ~ megjCejefcengCeleCegiieokegbkegcehebkesefnb efhebpejpeueeefnb~~810~~
kelLe efJe nccee jccee keer[CemeeueeDees kelLe efJe JejeDees ~ kelLe efJe Ceemeeuee CeeblemegjWieCeeFCCee~~811~~
yengYetceerYetmeCeee meJJes JejefJeefJenjeCeefCecceefJeoe ~ Sos hebeflekecesCeb GJeJeCeYetceermeg meesnbefle~~812~~

Fmekes Deeies eewLeer GheJeve Yetefce nesleer nw, efpemeceW hetJee&efoke efoMeeDeeW kes ece mes DeMeeskeJeve, mehleheCe&Jeve,
echekeJeve Deewj DeeceJeve es eej Jeve MeesYeeeceeve nesles nQ~~ 803~~
es GheJeve YetefceeeB efJeefJeOe ekeej kes Jeve mecetneW mes ceefC[le, efJeefJeOe veefoeeW kes hegefueve, Deewj eer[e heJe&leeW mes
leLee Deveske ekeej keer Gece JeeefhekeeDeeW mes jceCeere nesleer nQ~~ 804~~
Ske-Ske GheJeve Yetefce ceW DeMeeske, mehleo, echeke Deewj Deece es eej-eej megvoj Je=#e nesles nQ~~ 805~~
eecej Deeefo mes meefnle ewleJe=#eeW keer TBeeF& yeejn mes iegefCele Deheves-Deheves leerLekejeW keer TBeeF& kes meMe
nesleer nw~~806~~
Ske-Ske ewleJe=#e kes Deeefele Dee" ceneeeefleneeeX mes mebege eej-eej ceefCecee efpeve eefleceeSB nesleer
nQ~~807~~
GheJeve keer JeeefhekeeDeeW kes peue mes DeefYeef<ee pevemecetn Ske YeJe peeefle kees osKeles nQ Deewj Gmekes efvejer#eCe
cee$e kes nesves hej DeLee&led Jeeheer kes peue ceW efvejer#eCe kejves hej meele Deleerle Je Deveeiele YeJe peeefleeeW kees osKeles
nQ~~808~~
Ske-Ske ewle Je=#e kes Deeefele leerve keeseW mes Jesef<le Je leerve heer"eW kes Thej eej-eej ceevemlecYe nesles
nQ~~809~~
es ceevemlecYe keceue, Glheue, Deewj kegcegoeW keer megieefvOe mes ege leLee osJe SJeb cegve<e egieueeW kes Mejerj mes
efvekeueer ngF& kesMej kes hebke mes heerle peueJeeueer Gece JeeefheeeW meefnle nesles nQ~~810~~
Jeneb keneR hej jceCeere YeJeve, keneR Gece eer[veMeeuee Deewj keneR ve=le kejleer ngF& osJeebieveeDeeW mes DeekeerCe&
veedeMeeueeSB nesleer nQ~~811~~
yengle YetefceeeW mes (KeC[eW mes) Yetef<ele leLee Gece Deewj veevee ekeej kes jlveeW mes efveefce&le es meye YeJeve hebefe ece
mes GheJeve YetefceeeW ceW MeesYeeeceeve nesles nQ~~ 812~~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(23)

leeCeb ncceeoerCeb meJJesmegb neWefle meceJemejCesmegb ~ efCeeefCeeefpeCeGoSefnb yeejmeiegefCeosenf b meceGoee~~813~~

efCeeefCeehe{ceefKeoerCeb pesefeeceseb ng boheefjceeCeb ~ efCeeefCeeJeCeYetceerCeb lesefeeceseb nJes ogiegCeb~~814~~
264~ 253~ 242~ 231~ 220~ 209~198~187~176~165~154~143~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~288~288~288~288~288~288~
132~ 121~ 110 ~ 99~ 88~ 77~ 66~ 55~ 44~ 33~ 55~ 44~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~288~ 288~288~288~576~576~
~ legefjceJeCeYetceer mecceee~
oesesmegb heemesmegb meJJeJeCehheefCeefOemeJJeJeernerCe ~ oeses Ceemeeuee leeCe heg{b Deeefocemeeueemeg~~815~~
YeeJeCemegjkeCCeeDees Ceebles kehheJeeefmekeCCeeDees ~ DeefiieceDe[meeueemegb hegJJee Je megJeCCeCee meJJee~~816~~
~Ceemeeuee mecceee~
leefoeeDees JesefoDees nJebefle efCeeefyeefoeJesefoeeefnb mecee~ CeJeefj efJemesmees Smees peefkeK
b eoe oejjkeKeCeee~~817~~
~ leefoee Jesoer mecceee ~
leees OeeYetceerS efoJJeOeee neWefle les e omeYesee ~ meernieeJemenKeieJeFefmeefnmeefmejefJenbmeheGceekekeee~~818~~
DeejmeemeefnS Skekeskekee leb efhe DeDeefOeemeee ~ KeguueeOeemebpegee heeskekeb eGefomesmeg heg[b~~819~~
megCCeDe[DeCenmeieeGkekeDebkekekecesCe efceefueoeCeb ~ meJJeOeeeCeb mebKee Skekeskekes meceJemejCeefcn~~820~~
470
880~

meye meceJemejCeeW ceW Fve ncee&efokeeW keer TBeeF& yeejn mes iegefCele Deheves-Deheves leerLekejeW keer TBeeF& kes yejeyej
nesleer nw~~ 813~~
Deheveer-Deheveer eLece he=LJeer kes efJemleej kee efpelevee eceeCe neslee nw, Gmemes otvee Deheveer-Deheveer GheJeve YetefceeeW
kes efJemleej kee eceeCe neslee nw~~ 814~~
~ elegLe& JeveYetefce kee keLeve meceehle ngDee~
meye JeveeW kes Deeefele meye JeerefLeeeW kes oesveeW heeMJe& YeeieeW ceW oes oes veedeMeeueeSB nesleer nQ~ FveceW mes Deeefo keer
Dee" veedeMeeueeDeeW ceW YeJeveJeeefmeveer osJe keveeSB Deewj Fmemes Deeies keer Dee" veedeMeeueeDeeW ceW keuheJeeefmeveer
keveeSB ve=le efkeee kejleer nQ~ Fve veedeMeeueeDeeW kee megvoj JeCe&ve hetJe& kes meceeve ner nw~~815-816~~
veedeMeeueeDeeW kee keLeve meceehle ngDee~
leermejer JesefoeeB Deheveer-Deheveer otmejer JesefoeeW kes meceeve nesleer nQ~ kesJeue efJeMes<elee en nw efke eneB hej ej
j#eke e#esv ngDee kejles nQ~ 817~~
le=leere Jesoer meceehle ngF&~
Fmekes Deeies OJepeYetefce ceW efoJe OJepeeSB nesleer nQ pees eEmen, iepe, Je=<eYe, ie[, ceetj, ev, mete&, nbme,
heodce Deewj ee Fve efeeW mes efeefle oMe ekeej keer nesleer nQ~~ 818~~
eejeW efoMeeDeeW ceW mes eleske efoMee ceW Fve oMe ekeej keer OJepeeDeeW ceW mes Ske-Ske Ske meew Dee" jnleer nQ
Deewj FveceW mes Yeer eleske OJepee Deheveer Ske meew Dee" #egOJepeeDeeW mes mebege nesleer nQ~~ 819~~
Metve, Dee", Dee", Metve, meele, Deewj eej, Fve DebkeeW kes eceMe efceueeves hej pees mebKee GlheVe nes Gleveer
OJepeeSB Ske-Ske meceJejmejCe ceW ngDee kejleer nQ~~ 820~~

(24)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

mebueiiee meeueOeee keCeelLebYesmeg jeCeKeefeosmegb ~ LebYegsnes efCeeefCeeefpeCeeCe GoSefnb yeejmenosenf b~~821~~

6000~ 5400~ 4800~ 4200~ 3600~ 3000~ 2400~ 1800~ 1200~ 1080~
960~ 840~ 720~ 600~ 540~ 480~ 420~ 360~ 300~ 240~
180~ 120~ 27~ 21~
Gmenefcce LebYebob eGmeerDeefOeeogmeeheJJeeefCe ~ efleeYeefpeoeefCeb kecemees SkekejmetCeeefCe Cesecf eheefjebleb~~822~
heemeefcce YebYeboe heJJee heCeJeCCe kekeheefJene ~ eGoeuekekeefnoe efCeefe JeceeCeefcce~~823~~
264~ 253~ 242~ 231~ 220~ 209~ 198~ 187~ 176~ 165~ 154~ 143~
3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~
132~ 121~ 110~ 99~ 88~ 77~ 66~ 55~ 44~ 33~ 55~ 44~
3~ 3~ 3~ 3~
3~ 3~
3~ 3~ 3~ 3~ 6~ 6~
Oeeob[eCeb DeblejcegmenefpeCes mmeeeefCe eeJeeefCe~ eGJeermesefnb efnoeefCeb heCekeefonerCeeefCe peeJe Cesecf eefpeCeb~~824~~
600~ 575~ 550~ 525~ 500~ 475~ 450~ 425~ 400~ 375~ 350~ 325~ 300~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~
275~ 250~ 225~ 200~ 175~ 150~ 125~ 100~ 75~
24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~ 24~
heCegJeermeDeefOeeOeCegmee De[oeueefnob e heemeCeenefcce ~ JeerjefpeCes Skekemeeb lesef eecesesefnb DeJenefjob~~825~~
125~ 100~
48~ 48~

ceneOJepee 10 108 4 4320~ #egOJepee 10 108 108 4 466560~ mecemle

OJepee 4320 466560 470880~
mecemle OJepeeSB jlveeW mes Keefele megJeCe&cee mlecYeeW ceW mebueive jnleer nQ~ Fve mlecYeeW keer TBeeF& Deheves-Deheves
leerLekejeW keer TBeeF& mes yeejniegCeer ngDee kejleer nw~~ 821~~
YeieJeeved $e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW Fve mlecYeeW kee efJemleej leerve mes Yeeefpele oes meew eewme" Debiegue Lee~ efhej
Fmekes Deeies vesefceveeLe hee&vle eceMe Yeepe jeefMe ceW ieejn kece nesles ieS nQ~~ 822~~
YeieJeeved heeMJe&veeLe kes meceJemejCe ceW Fve mlecYeeW kee efJemleej mes efJeYee heeheve Debiegue Deewj JeOe&ceeve
mJeeceer kes mes Yeeefpele eJeeueerme Debiegue eceeCe yeleueeee ieee nw~~823~~
$e+<eYe efpevesv kes meceJemejCe ceW OJepeoC[eW kee Devlej eewyeerme mes Yeeefpele meew Oeveg<e eceeCe Lee~ efhej
Fmekes Deeies vesefceefpevesv leke Yeepe jeefMe ceW mes eceMe Gejesej heebe kee Jeie& DeLee&led heeerme-heeerme kece nesles
ieS nQ~~824~~
heeMJe&veeLe leerLekej kes meceJemejCe ceW Fve OJepeoC[eW kee Devlej De[leeueerme mes Yeeefpele Ske meew heeerme
Oeveg<e Deewj Jeerj efpevesv kes meceJemejCe ceW Fleves cee$e DeLee&led De[leeueerme mes Yeeefpele Ske meew Oeveg<e eceeCe
Lee~~825~~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(25)

efCeeefCeeJeefuueefKeoerCeb pesefeecesee nJebefle efJelLeeje ~ efCeeefCeeOeeYetceerCeb lesef eecesee cegCesoJJeb~~826~~

264~ 253~ 242~ 231~ 220~ 209~ 198~ 187~ 176~ 165~ 154~ 143~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~
132~ 121~ 110~ 99~ 88~ 77~ 66~ 55~ 44~ 33~ 55~ 44~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 576~ 576~
~ hebeceOeeYetceer mecceee~
leefoee meeuee DeppegCeJeCCee efCeeOetefuemeeuemeefjmeceCee~ CeJeefj e ogiegCeeW Jeemees YeeJeCeee oejjkeKeCeee~~827~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~
12~ 11~ 10~ 9~ 8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~ 5~ 1~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 576~ 144~
~ leefoemeeuee meceee ~
leees Yetefce er omeefJenkehhecesefnb mebhegCCee ~ efCeeefCeeOeeYetceerCeb Jeememecee kehheleYetceer~~828~~
264~ 253~ 242~ 231~ 220~ 209~ 198~ 187~ 176~ 165~ 154~ 143~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~
132~ 121~ 110~ 99~ 88~ 77~ 66~ 55~ 44~ 33~ 55~ 44~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 576~ 576~
heeCebieletefjebiee YetmeCeJelLebieYeeseCebiee e ~ DeeueheoerefJeeYeeeCeceeueleWeieee lejDees~~829~~
kelLe efJe JejJeeJeerDees keceueghheuekegcegoheefjceefueuueeDees~ megjCejefcengCeleCegiieokegbkegcehebkesefnb eEhepeefjpeueeDees~~830~~
kelLe efJe nccee jccee keer[CemeeueeDees kelLe efJe JejeDees~ kelLe efJe heskeKeCemeeuee efieppebleefpeeECeopeeeefjee~~831~~

Deheveer-Deheveer uelee YetefceeeW kee efpelevee efJemleej neslee nw Glevee ner efJemleej Deheveer-Deheveer OJepe YetefceeeW kee
mecePevee eeefnS~ 826~~
hebece OJepe Yetefce kee JeCe&ve meceehle ngDee~
Fmekes Deeies eeBoer kes meceeve JeCe&Jeeuee leermeje kees Deheves Oetefuemeeue kees kes ner meMe neslee nw~ hejvleg eneB
Fleveer efJeMes<elee nw efke Fme kees kee efJemleej otvee Deewj ej j#eke YeJeveJeemeer osJe nesles nQ~~ 827~~
leermejs kees kee JeCe&ve meceehle ngDee ~
Fmekes Deeies "er keuheYetefce nw, pees ome ekeej kes keuheJe=#eeW mes heefjhetCe& Deewj Deheveer-Deheveer OJepe YetefceeeW kes
efJemleej kes meMe efJemleej Jeeueer nesleer nw~~ 828~~
Fme Yetefce ceW heeveebie, leteeie, Yet<eCeebie, Jem$eebie, Yeespeveebie, Deeueeebie, oerheebie, Yeepeveebie, ceeueebie Deewj lespeebie es
oMe ekeej kes keuheJe=#e nesles nQ~~ 829~~
Ge Yetefce ceW keneR hej keceue, Glheue Deewj kegcegoeW keer megievOe mes heefjhetCe& SJeb osJe Deewj ceveg<e egieueeW kes
Mejerj mes efvekeues ngS kesMej kes keo&ce mes heerle peueJeeueer Gece JeeefhekeeSB, keneR hej jceCeere eemeeo, keneR hej Gece
eer[veMeeueeSB Deewj keneR hej efpevesv osJe kes efJepee eefj$e kes ieerleeW mes ege es#eCeMeeueeSB nesleer nQ~~ 830-831~~

(26)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

yengYetceerYetmeCeee meJJes JejefJeefJenjeCeefCecceefJeoe ~ Sos hebeflekecesCeb meesnbles kehheYetceermeg~~832~~

eeejes-eeejes hegJJeeefomeg cene Cecesceboeje ~ mebleeCeheeefjpeeoe efmelLee kehheYetceermeg~b ~ 833~~
meJJes efmelLele eflehheeeeje eflecesnueefmejlLee ~ Skekeskekemme e leCees cetues eeeefj-eeeefj~~834~~
efmeeCeb heef[ceeDees efJeefeeheer{eDees jeCeceFeeDees ~ JeboCeceseefCeJeeefjeogjblemebmeejYeeroerDees~~835~~
meeueeeheefjJesef{eefleheer{GJejefcce ceeCeLebYee e ~ eeejes-eeejes efmelLeleefcce Skekeskekes~~836~~
keuhele efmelLee keer[CemeeueeDees leemeg heemeeoe ~ efCeeefCeeefpeCeGoesenf b yeejmeiegeCf eosefnb meceGoee~~837~~
6000~ 5400~ 4800~ 4200~ 3600~ 3000~ 2400~ 1800~ 1200~ 1080~
960~ 840~ 720~ 600~ 540~ 480~ 420~ 360~ 300~ 240~
180~ 120~ 27~ 21~
celeKeseeDees mecceee ~
kehheleYetefceheCeefOemeg Jeerefnb heef[ efoJJejeCeefCecceefJeoe~
eG-eG Ceemeeuee efCeeeseleefnb meefjmeGsnes~~838~~
6000~ 5400~ 4800~ 4200~ 3600~ 3000~ 2400~ 1800~ 1200~
1080~ 960~ 840~ 720~ 600~ 540~ 480~ 420~ 360~ 300~ 240~
180~ 120~ 27~ 21~
heCeYetefceYetefmeoeDees meJJeeDees ogleermejbieYetceerDees ~ peesefoefmeekeCCeeeefnb heCeeceeCeeefnb jcceeDees~~839~~
Ceemeeuee mecceee~

es meye ncee&efoke yengle YetefceeeW (KeC[eW) mes Yetef<ele Deewj Gece efJeefJeOe ekeej kes jlveeW mes efveefce&le nesles ngS
hebefe ece mes Fve keuheYetefceeeW ceW MeesYeeeceeve nesles nQ~~ 832~~
keuhe YetefceeeW kes Yeerlej hetJee&efoke efoMeeDeeW ceW veces, ceboej, mebleeveke Deewj heeef jpeele, es eej eej ceneved
efmeeLe& Je=#e nesles nQ~~ 833~~
es meye efmeeLe& Je=#e leerve keeseW mes ege Deewj leerve cesKeueeDeeW kes Thej efmLele nesles nQ~ FveceW mes eleske Je=#e
kes cetue Yeeie ceW efJeefe$e heer"eW mes mebege Deewj Jebovee kejves cee$e mes ner ogjvle mebmeej kes Yee kees ve< kejves Jeeueer
Ssmeer jlvecee eej-eej efmeeW keer eefleceeSB nesleer nQ~~ 834-835~~
Ske-Ske efmeeLe& Je=#e kes Deeefele, leerve keeseW mes Jesef<le heer"$ee kes Thej eej-eej ceevemlecYe nesles nQ~~836~~
keuheYetefceeeW ceW efmLele efmeeLe& keuheJe=#e, eer[veMeeueeSB Deewj eemeeo yeejn mes iegefCele Deheves-Deheves efpevesv
keer TBeeF& kes meceeve TBeeF& Jeeues nesles nQ~~ 837~~
"s le #es$eeW kee JeCe&ve meceehle ngDee~
keuhele Yetefce kes heeMJe& YeeieeW ceW eleske JeerLeer kes Deeefele efoJe jlveeW mes efveefce&le Deewj Deheves ewleJe=#eeW kes
meMe TBeeF& Jeeueer eej-eej veedeMeeueeSB nesleer nQ~~ 838~~
meye veedeMeeueeSB heeBe YetefceeeW mes efJeYetef<ele, yeeerme jbie YetefceeeW mes meefnle Deewj ve=le kejleer ngF& peesefle<eer
keveeDeeW mes jceCeere nesleer nQ~~ 839~~
veedeMeeueeDeeW kee JeCe&ve meceehle ngDee~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(27)

leees eGlLeJesoer ngJesefo efCeehe{ceJesefoeemeefjmee ~ CeJeefj efJemesmees YeeJeCeosJee oejeefCe jkeKebefle~~840~~

elegLe&Jesoer mecceee ~
leees YeJeCeefKeoerDees YeJeCeeFb leemeg jeCejFoeDees~ OegJJebleOeeJe[eFb JejleesjCelegbieoejeFb~~841~~
megjefcengCeieseCeeCeletjjJesefnb efpeCeeefYemesSefnb~ meesnbles les YeJeCee Skekeskekes YeJeCeYetceermeg~~842~~
GJeJeCehengefob meJJeb hegJJeb efJee YeJeCehebefleefJekeKebYee~ efCeehe{ceJeseof Jeemes iegefCeos Skekeejmesenf b meeefje~~843~~
265~ 253~ 242~ 231~ 220~ 209~ 198~ 187~ 176~ 165~ 154~ 143~
576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~
132~ 121~ 110~ 99~ 88~ 77~ 66~ 55~ 44~ 33~ 55~ 44~
576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 576~ 1152~ 1152~
~ meeceYeJeCeeJeCeer mecceee ~
YeJeCeefKeefohheefCeOeermegb Jeerefnb heef[ neWefle CeJeCeJee Letne~ efpeCeefmehheef[ceeefnb Dehheef[ceeefnb meceeFCCee~~844~~
eeefoepegee CeebleefJeefeeOeeJeueeueesuee~ De[cebieueheefjeefjee les meJJes efoJJejeCeceee~~845~~
Skekeskekesefmeb Letns Deblejeb ceejleesjCeeCe meeb~ Gsnes LetneCeb efCeeeseogceeCe Goemeceb~~846~~
6000~ 5400~ 4800~ 4200~ 3600~ 3000~ 2400~ 1800~ 1200~ 1080~
960~ 840~ 720~ 600~ 540~ 480~ 420~ 360~ 300~ 240~ 180~ 120~
27~ 21~

Fmemes Deeies Deheveer eLece Jesoer kes meMe eewLeer Jesoer nesleer nw~ efJeMes<elee kesJeue Fleveer nw efke eneB YeJeveJeemeer
osJe ejeW keer j#ee kejles nQ~~ 840~~
elegLe& Jesoer kee JeCe&ve meceehle ngDee ~
Fmemes Deeies YeJeve YetefceeeB nesleer nQ, efpeveceW jlveeW mes jefele, henjeleer ngF& OJepee-heleekeeDeeW mes meefnle Deewj
Gece leesjCeege Gvvele ejeW Jeeues YeJeve nesles nQ~~ 841~~
YeJeve YetefceeeW hej efmLele Jes Ske-Ske YeJeve megjegieueeW kes ieerle, ve=le SJeb yeepes kes MeyoeW mes leLee efpeveeefYe<eskeeW
mes MeesYeeeceeve nesles nQ~~ 842~~
eneB GheJeveeefoke meye henues kes ner meceeve nesles nQ~ Gheeg&e YeJeve hebefeeeW kee efJemleej ieejn mes iegefCele
Deheveer eLece Jesoer kes efJemleej kes meceeve neslee nw~~ 843~~
meeleJeeR YeJeve Yetefce kee JeCe&ve meceehle ngDee~
YeJeveYetefce kes heeMJe& YeeieeW ceW eleske JeerLeer kes ceOe ceW efpeve Deewj efmeeW keer Deveghece eefleceeDeeW mes Jeehle veew
veew mlethe nesles nQ~~ 844~~
Jes meye mlethe $e kes Thej $e mes mebege, henjeleer ngF& OJepeeDeeW kes mecetn mes ebeue, Dee" cebieue JeeW mes
meefnle Deewj efoJe jlveeW mes efveefce&le nesles nQ~~ 845~~
Ske Ske mlethe kes yeere ceW cekej kes Deekeej kes meew leesjCe nesles nQ~ Fve mletheeW keer TBeeF& Deheves ewleJe=#eeW keer
TBeeF& kes meceeve nesleer nw~~ 846~~

(28)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

oerneboceeCeb leeCeb mebheF heCeGJeSmeb~ YeJJee DeefYemeseeCeheoeefnCeb lesmeg kegJJebefle~~847~~

~ Letne mecceee ~
leees eGlLemeeuee nJesF Deeeemeheef[nmebkeemee~ cejieeceefCeceeieesGjoejeGkekesCe jceefCeppee~~848~~
JejjeCeob[ceb[CeYegJeob[e kehheJeeefmeCees osJee~ efpeCeheeokeceueYeee ieesGjoejeefCe jkeKebefle~~ 849~
meeueeCeb efJekeKebYees keesmeb eGJeerme JemenCeenefcce~ De[meerefoogmeeYeefpeoe SkeketCee peeJe CesefceefpeCeb~~850~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~
12~ 11~ 10~ 9~ 8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~
heCeJeermeeefOeemmeeob[e eermemebefJeYeee e~ Jeemeefcce JeceeCes CeJeefnoheCegJeermeDeefOeemeeb~~851~~
625
125
36
9
~ legefjcemeeuee meceee ~
Den efmeefjceb[JeYetceer Deceee DeCegJecee ceCeesnjee~ JejjeCeLebYeOeefjee cegeepeeueeFkeemeesne~~ 852~~
efCecceueheef[nefJeefCeefcceemeesuemeefYeeerCe Deblejs keese~
yeejme leeCeb GoDees efCeeefpeCeGoSefnb yeejmenosefnb~~853~~
6000~ 5400~ 4800~ 4200~ 3600~ 3000~ 2400~ 1800~ 1200~
1080~ 960~ 840~ 720~ 600~ 540~ 480~ 420~ 360~ 300~ 240~
180~ 120~ 27~ 21~

Fve mletheeW keer uecyeeF& Deewj efJemleej kes eceeCe kee GheosMe Fme mecee ve< nes egkee nw~ YeJe peerJe Fve mletheeW
kee DeefYe<eske, hetpeve Deewj eoef#eCee kejles nQ~~847~~
mletheeW kee keLeve meceehle ngDee~
Fmekes Deeies DeekeeMe mheefke kes (Deesuee ee ceefCe efJeMes<e kes) meMe Deewj cejkele ceefCecee eej ieeshegj ejeW
mes jceCeere Ssmee elegLe& kees neslee nw~~848~~
efpevekes YegpeoC[ Gece jlvecee oC[eW mes ceefC[le nQ Deewj pees efpeveYeieJeeve kes ejCe-keceueeW keer Yeefe mes
meefnle nQ Ssmes keuheJeemeer osJe eneB ieeshegj ejeW keer j#ee kejles nQ~~849~~
Je=<eYeveeLe YeieJeeved kes meceJemejCe ceW kees kee efJemleej oes meew De"emeer mes Yeeefpele eewyeerme keesme eceeCe Lee~
Fmekes Deeies YeieJeeved vesefceveeLe hee&vle eceMe Ske kece neslee ieee nw~~ 850~~
YeieJeeved heeMJe&veeLe kes meceJemejCe ceW kees kee efJemleej yeeerme mes efJeYee meew heeerme Oeveg<e Deewj JeOe&ceeve
mJeeceer kes veew mes Yeeefpele Ske meew heeerme Oeveg<e eceeCe Lee~~851~~
elegLe& kees kee JeCe&ve meceehle ngDee~
Fmekes heMeeled Deveghece, ceveesnj, Gece jlveeW kes mlecYeeW hej efmLele Deewj cegeepeeueeefo mes MeesYeeeceeve Dee"JeeR
eerceC[he Yetefce nesleer nw~~852~~
efvece&ue mheefkeceefCe mes efveefce&le meesuen oerJeeueeW kes yeere ceW yeejn kees"s nesles nQ~ Fve kees"eW keer TBeeF& Deheves

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(29)

yeermeeefnekeesmemeeb bob keeseCe GmenCeenefcce~ yeejmeJeiiesCe efnob heCenerCeb peeJe CesefceefpeCeb~~854~~

120~ 115~ 110~ 105~ 100~ 95~ 90~ 85~ 80~ 75~ 70~ 65~
144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~
60~ 55~ 50~ 45~ 4 0~ 35~ 30~ 25~ 20~ 15~
144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~ 144~
heemeefpeCes heCeJeermee De[meeroerDeefOeeogmeeheefJenee~
JeerjefpeefCebos ob[e hebeIeCee omenoe e CeJeYeefpeoe~~855~~
25 ~ 1250~ 288 ~ 9~
~ efmeefjceb[Jee meceee ~
esbefle efjefmeieCeeFb keeseCeyYeblejsmeg hegJJeeoer~ hegn hegn heoeefnCesCeb ieCeeCe meensefce efJeCCeemee~~ 856~~
DekeKeerCeceneCeefmeee mehheerKeerjeefceeemeJejmeeDees~ ieCenjosJehhecegne keess he{ceefcce esbefle~~ 857~~
efJeefoeefcce heefuenefYeeerDebleefjos kehheJeeefmeosJeerDees~ leefoeefcce DeefppeeeDees meeJeFeeDees efJeCeeroeDees~~858~~
legefjces peesefoefmeeeCeb osJeerDees hejceYeefecebleerDees~ hebeceS efJeefCeoeDees efJeblejosJeeCe osJeerDees~~ 859~~
efcce efpeCeJejeCekegmeueeDees YeJeCeJeeefmeosJeerDees~ meeceS efpeCeYeee omeYesoe YeeJeCee osJee~~860~~
DeceS DeefJene JeWlejosJee e efkeCCejhhengoer~ CeJeces meefmejefJehengoer peesFefmeee efpeCeefCeefJeceCee~~861~~

Deheves efpevesv keer TBeeF& mes yeejniegCeer nesleer nw~~ 853~~

$e+<eYeveeLe leerLekej kes meceJemejCe ceW kees"eW kee efJemleej yeejn kes Jeie& DeLee&led Ske meew eJeeueerme mes Yeeefpele Ske
meew yeerme keesme eceeCe Lee~ Fmekes Deeies vesefceveeLe leerLekej leke eceMe Gejesej heeBe-heebBe kece nesles ieS nQ~~854~~
heeMJe&veeLe leerLekej kes meceJemejCe ceW Fve kees"eW kee efJemleej oes meew De"emeer mes Yeeefpele heeerme keesme Deewj ceneJeerj
mJeeceer kes heeBe kes Ieve kees oMe mes iegCee kejkes veew kee Yeeie osves hej pees ueyOe DeeJes Gleves Oeveg<e eceeCe Lee~~855~~
eerceC[heeW kee JeCe&ve meceehle ngDee ~
Fve kees"eW kes Yeerlej hetJee&efo eoef#eCe ece mes he=Leked he=Leked $e+ef<e Deeefo yeejn ieCe yew"les nQ~ Fve ieCeeW kes
efJeveeme kee Deeies keLeve kejlee ntB~ 856~~
Fve yeejn kees"eW ceW mes eLece kees"s ceW De#eerCeceneveefmeke $e+ef leLee meefhe&jeeJe, #eerjeeJe Je Dece=leeeJehe
jme$e+efeeW kes Oeejke ieCeOej osJe ecegKe yew"e kejles nQ~~ 857~~
mheefkeceefCeceeer oerJeeuees mes JeJeefnle otmejs kees"s ceW keuheJeeefmeveer osefJeeeB Deewj leermejs kees"s ceW DeefleMee vece
Deeefe&keeSB leLee eeefJekeeSB yew"e kejleer nQ~~ 858~~
elegLe& kees"s ceW hejce Yeefe mes mebege peesefle<eer osJeeW keer osefJeeeB Deewj heeBeJeW kees"s ceW Jevlej osJeeW keer efJeveerle
osefJeeeB yew"e kejleer nQ~~ 859~~
"s kees"s ceW efpevesv osJe kes Dee&ve ceW kegMeue YeJeveJeeefmeveer osefJeeeB Deewj meeleJeW kees"s ceW efpeveYee oMe ekeej
kes YeJeveJeemeer osJe yew"les nQ~~ 860~~
Dee"JeW kees"s ceW efkevvejeefoke Dee" ekeej kes Jevlej osJe Deewj veJece kees"s ceW efpeveosJe kes ceve kees efveefJe<
kejves Jeeues ev metee&efoke peesefle<eer osJe yew"les nQ~~ 861~~

(30)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meesncceeoer Deegokehheblee osJejeFCees omeces~ Skekejmes ekekenje ceb[efueee heeflLeJee ceCegJee~~862~~

yeejmeceefcce e efleefjee keefjkesmeefjJeiIenefjCehengoerDees~ ceesetCe hegJJesJejb meet efJe megefceeYeeJepegoe~~ 863~~
~ ieCeefJeCCeemee meceee ~
Den hebeceJesoerDees efCecceueheefuenesJeuesefn jFoeDees~ efCeeefCeeeGlLemeeueemeefjGsnhengoerDees~~ 864~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~
12~ 11~ 10~ 9~ 8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~ 5~ 4~
288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 288~ 576~ 576~
~ hebeceJesoer meceee ~
leees he{ces heer{e JesefueeceCeerefn efCeefcceoe leeCeb~ efCeeceCeLebYeeefocenerGsne nJebefle Gsne~~ 865~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~ 9~ 8~
3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 3~
7~ 6~ 5~ 4~ 3~ 5~ 4~
3~ 3~ 3~ 3~ 3~ 6~ 6~
heeskekeb keeseCeb heCeOeermegb len e meeueJeernerCeb~ neWefle ng meesueme meesueme meesJeeCee he{ceheer{smegb~~ 866~~
bosCe he{ceheer{e keesmee eGJeerme yeejmesefnb efnoe~ GmeFefpeefCebos kecemees SkekeesCee peeJe CesefceefpeCeb~~867~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~
12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~
10~ 9~ 8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~
12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~ 12~

oMeJeW kees"s ceW meewOece& mJeie& mes Deeefo ueskej Deegle mJeie& leke kes osJe Deewj Gvekes Fv leLee ieejnJeW kees"s
ceW eeJeleea, ceeC[efueke jepee SJeb Deve ceveg<e yew"les nQ~~ 862~~
yeejnJeW kees"s ceW neLeer, efmebn, JeeIe Deewj nefjCeeefoke efleee peerJe yew"les nQ~ FveceW hetJe& yewj kees es[kej Me$eg
Yeer Gece efce$eYeeJe mes ege nesles nQ~~ 863~~
ieCeeW keer jevee meceehle ngF&~
Fmekes Devevlej efvece&ue mheefke hee<eeCeeW mes efJejefele Deesj Deheves Deheves elegLe& kees kes meMe efJemleejeefo mes
meefnle heeBeJeeR JesefoeeB nesleer nQ~~ 864~~
heeBeJeeR Jesoer kee JeCe&ve meceehle ngDee~
Fmekes Deeies Jew[te&ceefCeeeW mes efveefce&le eLece heer" nw~ Fve heer"eW keer TBeeF& Deheveer Deheveer ceevemlecYeeefo he=LJeer
keer TBeeF& meMe nw~~ 865~~
eLece heer"eW kes Thej Gheeg&e yeejn kees"eW ceW mes eleske kees"eW kes eJesMe ejeW ceW Deewj mecemle (eej) JeerefLeeeW
kes mevcegKe meesuen meesuen meesheeve nesles nQ~~ 866~~
$e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW eLece heer" kee efJemleej yeejn mes Yeeefpele eewyeerme keesme Lee~ efhej Fmekes Deeies

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(31)

heCeheefjceeCee keesmee eGJeermeefnoe e heemeCeenefcce~ Skekeesefee kekeerefnos osJes efmeefjJeceeCeefcce~~868~~

5 ~ 1~
24~ 6~
heer{eCeb heefjnerDees efCeeefCeeefJelLeejefleGefCeeheceeCee~ JejjeCeefCeefcceeeDees DeCegJecejceefCeppemeesneDees~~869~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~ 9~
4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~
8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~ 5~ 4~
4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 4~ 8~ 8~
JeueeesJeceheer{smegb efJeefJeneCeoJJecebieuepegosmegb~ efmejOeefjoOecceekekee esbles eGefomeemeg peefkeK
b eoe~~870~~
eeJeeefCe mmenmmee Deefnoe heer{cesnueebob~ GmenefpeCes heCCeeefOeeoesmeeTCeeefCe peeJe CesefceefpeCeb~~871~~
6000~ 5750~ 5500~ 5250~ 5000~ 4750~ 4000~ 3750~
8~
8~ 8~
8~ 8~
8~ 8~
8~
3500~ 3250~ 3000~ 2750~ 2500~ 2250~ 2000~ 1750~ 1500~ 1250~
8~
8~ 8~
8~ 8~
8~ 8~ 8~
8~ 8~
1000~ 750~
8~ 8~
heCeJeermeeefnemmee DeefJeneb e heemeCeenefcce~ Skekemeeb heCeJeermeyYeefneb Jeerjefcce oesenf efnob~~ 872~~
625 ~ 125 ~
8~
2~
DeeefnotCeb lesmegb ieCenjosJeeefoyeejmeieCee les~ keeotCeb efJehheoeefnCeceebefle mebcegnb Ceenb~~ 873~~

vesefce efpevesv leke eceMe Ske Ske DebMe kece neslee ieee nw~~ 867~~
heeMJe&veeLe leerLekej kes meceJemejCe ceW eLece Jesoer kee efJemleej eewyeerme mes Yeeefpele heeBe keesme Deewj eerJeOe&ceeve
YeieJeeved kes mes Yeeefpele Ske keesme eceeCe Lee~~ 868~~
heer"eW keer heefjefOeeeW kee eceeCe Deheves Deheves efJemleej mes efleiegCee neslee nw~ es heeref"keeSB Gece jlveeW mes efveefce&le
Deewj Deveghece jceCeere MeesYee mes mebhevve nesleer nQ~~ 869~~
et[er kes meMe DeLee&led ieesue Deewj veevee ekeej keer hetpee Je SJeb cebieue JeeW mes meefnle Fve heer"eW hej eejeW
efoMeeDeeW ceW efmej hej Oece& ee kees jKes ngS e#esv efmLele jnles nQ~~ 870~~
$e+<eYe efpevesv kes meceJemejCe ceW heer" keer cesKeuee kee efJemleej Dee" mes Yeeefpele npeej Oeveg<e eceeCe Lee~
hegve Fmekes Deeies vesefceveeLe leerLekej leke eceMe Gejesej oes meew heeeme DebMe kece nesles ieS nQ~~871~~
YeieJeeved heeMJe&veeLe kes meceJemejCe ceW heer" keer cesKeuee kee efJemleej Dee" mes Yeeefpele meew heeerme Oeveg<e,
Deewj Jeerj YeieJeeved kes oes mes Yeeefpele Ske meew heeerme Oeveg<e eceeCe Lee~~ 872~~
Jes ieCeOejosJeeefoke yeejn ieCe Gve heer"eW hej e{kej Deewj eoef#eCee oskej efpevesvosJe kes meccegKe nesles ngS
hetpee kejles nQ~~ 873~

(32)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

LeesotCe OegefomeSefnb DemebKeiegCemesef{kecceefCeppejCeb~ keeotCe hemeCCeceCee efCeeefCeekeessmeg heefJemebefle~~ 874~~

~ he{ceheer{e mecceee ~
he{ceesJeefjefcce efJeefoee heer{e esbefle leeCe Gsnes~ eGob[e DeeefoefpeCes yYeeieesCee e peeJe Cesecf eefpeCeb~~875~~
24 ~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~ 9~
6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~
8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~
6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~
heemeefpeCes heCeob[e yeejmeYeefpeoe e JeerjCeenefcce~
Skekees efee efleeYeefpeoe CeeCeeJejjeCeefCeueeFuee~~876~~
5 ~ 1~
12 ~ 3~
eeJeeefCe mmenmmee Deefnoe leeCe cesnueeboe~ GmenefpeCes heCCeeefneoesmeeTCee e Cesefcehesjbleb~~ 877~~
6000 ~ 5750~ 5500~ 5250~ 5000~ 4750~ 4500~ 4250~ 4000~ 3750~ 3500~
8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~
3250~ 3000~2750~ 2500~ 2250~ 2000~ 1750~ 1500~ 1250~ 1000~ 750~
8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~ 8 ~
heCeJeermeeefOeemmee DeefJeYeeb e heememeeefcemme~
Skekemeeb heCeJeermeyYeefneb Jeerjefcce oesefn efnob~~878~~
625 ~ 125~
8~
2~

heMeeled mewke[eW mlegefleeeW eje keerle&ve kejkes Je DemebKeele iegCeesCeer he keceeX keer efvepe&je kejkes emevveefee
nesles ngS Deheves Deheves kees"eW ceW eJesMe kejles nQ~~ 874~~
eLece heer"eW kee JeCe&ve meceehle ngDee~
eLece heer"eW kes Thej otm ejs heer" nesles nQ~ YeieJeeved $e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW eLece heer" keer
TBeeF& eej Oeveg<e Leer~ ef hej Fmekes Deeies Gejes ej eceMe vesefc e efpevesv leke Ske "Jeeb Yeeie kece neslee
ieee nw~~ 875~~
heeMJe&veeLe leerLekej kes meceJemejCe ceW eLece heer" kee ef Jemleej yeejn mes Yeeefpele heeB e Oeveg<e Deewj
JeerjveeLe kes leerve mes Yeeefpele Ske Oeveg<ecee$e Lee~ es efleere heeref"keeSB veevee ekeej kes Gece jlveeW mes Keefele
Yetefceege nesleer nQ~~ 876~~
$e+<eYeveeLe leerLekej kes meceJemejCe ceW Gve efleere heer"eW keer cesKeueeDeeW kee efJemleej Dee" mes Yeeefpele npeej
Oeveg<e Lee~ efhej Fmekes Deeies vesefceveeLehee&vle eceMe Gejesej oes meew heeeme Yeeie kece neslee ieee nw~~ 877~~
heeMJe&veeLe mJeeceer kes meceJemejCe ceW efleere heer" keer cesKeuee kee efJemleej Dee" mes Yeeefpele meew heeerme
Oeveg<e Deewj JeerjveeLe YeieJeeved kes oes mes Yeeefpele Ske meew heeerme Oeveg<e eceeCe Lee~~ 878~~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(33)

leeCeb keCeeceeeCeb heer{eCeb hebeJeCCejeCeceee~

mecehee meesJeeCee esbles eGefomeemeg Deb~~879~
kesmeefjJemenmejesnekekeb Jejoeceie[neflLeOeee~
ceefCeLebYeuebyeceeCee
jepebles
efyeefoeheer{smegb~~880~
OetJeIe[e CeJeefCeefnCees DeeCeoJJeeFb cebieueeefCeb efhe~ esbefle efyeefoeheer{s kees mekekeF leeCe JeCCesogb~~881~~
Jeermeeefnemeekeesmee GmenefpeCes efJeefoeheer{efJelLeeje~ hebetCee CCeGoerYeefpeoe kecemees e Cesefceheefjebleb~~882~~
120~ 115~ 110~ 105~ 100~ 95~ 90~ 85~ 80~ 75~ 70~ 65~ 60~
96~ 96~ 96~ 96~ 96~ 96~ 96~ 96~ 96~ 96~ 96~ 96~ 96~
55~ 50~ 45~ 40~ 35~ 30~ 25~ 20~ 15~
96~ 96~ 96~ 96~ 96~ 93~ 26~ 96~ 96~
heemeefpeCes heCegJeermeb DeesCeb oesmeSefnb DeJenefjoe~ hebe efee JeerjefpeCes heefJenee Deleeuesefnb~~ 883~~
25 ~ 5 ~
192~ 48~
~ efyeefoeheer{e meceee~
leeCeesJeefj leefoeeFb heer{eFb efJeefJenjeCejFoeFb~ efCeeefCeeogFppeheer{gsOemecee leeCe GsOee~~ 884~~
24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~ 11~ 10~
6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~
9~ 8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~ 5~ 1~
6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 6~ 12~ 3~

Gve megJeCe&cee heer"eW kes Thej e{ves kes efueS eejeW efoMeeDeeW ceW heeBe JeCe& kes jlveeW mes efveefce&le mecehe=<" meesheeve
nesles nQ~~ 879~~
efleere heer"eW kes Thej ceefCecee mlecYeeW hej uekeleer ngF& efmebn, yewue, keceue, ee, Gece ceeuee, ie[ Deewj
neLeer Fvekes efeeW mes ege OJepeeSB MeesYeeeceeve nesleer nQ~~ 880~~
efleere heer" hej pees OetheIe, veJe efveefOeeeB, hetpeve Je Deewj cebieueJe efmLele jnles nQ, Gvekee JeCe&ve kejves kes
efueS keewve meceLe& nw? ~~ 881~~
$e+<eYeveeLe leerLekej kes meceJemejCe ceW efleere heer" kee efJemleej deeveJes mes Yeeefpele Ske meew yeerme keesme eceeCe
Lee~ heMeeled Fmekes Deeies vesefceveeLe hee&vle ece mes heeBe heeBe Yeeie kece nesles ieS nQ~~ 882~~
heeMJe&veeLe leerLekej kes meceJemejCe ceW efleere heer" kee efJemleej Dee" kece oes meew mes Yeeefpele heeerme keesme
Deewj Jeerj efpevesv kes De[leeueerme mes Yeeefpele heeBe keesme cee$e Lee~~ 883~
efleere heer"eW kee JeCe&ve meceehle ngDee~
efleere heer"eW kes Thej efJeefJeOe ekeej kes jlveeW mes jefele leermejer heeref"keeSB nesleer nQ~ Fve leermejer heeref"keeDeeW keer
TBeeF& Deheveer Deheveer otmejer heeref"keeDeeW keer TBeeF& kes meceeve nesleer nw~~ 884~~

(34)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efCeeDeeefoceheer{eCeb efJelLeejeGlLeYeeiemeeefje~ SoeCeb efJelLeeje efleGCekeos lelLe meceefOeS heefjOeer~~885~~

24~ 23~ 22~ 21~ 20~ 19~ 18~ 17~ 16~ 15~ 14~ 13~ 12~
48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~
11~ 10~ 9~ 8~ 7~ 6~ 5~ 4~ 3~ 5~ 4~
48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 48~ 96~ 96~
leeCeb efoCeejceb[uemeceJeeCeb nJebefle Deb~ meesJeeCee jeCeceee eGmeg efomeemegb megnhheemee~~ 886~~
~ leefoeheer{e mecceee ~
Skekeskekee iebOeG[er nesefo leoes leefoeheer{GJeefjefcce~ eecejefkebefkeefCeJeboCeceeueenejeefojceefCeppee~~ 887~~
ieesmeermeceueeeboCekeeueeiehengefoOetJeiebOee~ hepeueblejeCeoerJee heebleefJeefeeOeehebleer~~ 888~~
leerS boeeecee mmeeob[eefCe GmenCeenefcce~ heCekeefoheefjnerCeeefCeb kecemees efmeefjCesefceheefjebleb~~ 889~
600~ 575~ 550~ 525~ 500~ 475~ 450~ 425~ 400~ 375~ 350~ 325~
300~ 275~ 250~ 225~ 200~ 175~ 150~ 125~ 100~ 75~
heCeJeermeyYeefnemeeb oesefn efJeneb e heemeCeenefcce~ efJeiegefCeeheCeJeermeeFb eflelLeejs JeceeCeefcce~~ 890~~
125 ~ 50
2~
GoS iebOeG[erS ob[eCeb CeJemeeeefCe GmenefpeCes~ kecemees CesefceefpeCebleb eGJeermeefJeYeeheYeJenerCeeefCe~~891~~
900 ~ 1725~ 1650~ 1575~ 1500~ 1425~ 1350~ 1275~ 1200~ 1125~
2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~
1050~ 975~ 900~ 825~ 750~ 675~ 600~ 525~ 450~ 375~ 300~ 225~
2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~ 2 ~

Fvekee efJemleej Deheveer eLece heeref"keeDeeW kes efJemleej kes elegLe& Yeeie eceeCe neslee nw, Deewj efleiegCes efJemleej mes
keg DeefOeke Fvekeer heefjefOe nesleer nw~~ 885~~
mete&ceC[ue kes meceeve ieesue Gve heer"eW kes eejeW Deesj jlvecee Deewj megKekej mheMe&Jeeueer Dee" Dee" meeref{eeB
nesleer nQ~~ 886~~
le=leere heeref"keeDeeW kee JeCe&ve meceehle ngDee~
Fmekes Deeies Fve leermejer heeref"keeDeeW kes Thej Ske Ske iebOekeger nesleer nw~ en iebOekeger eecej, efkebefkeCeer,
Jevoveceeuee Deewj nejeefoke mes jceCeere, ieesMeerj, ceueeevove Deewj keeueeie Fleeefoke OetheeW kes iebOe mes Jeehle, epJeefuele
jlveeW kes oerhekeeW mes meefnle, leLee veeeleer ngF& efJeefe$e OJepeeDeeW keer hebefeeeW mes mebege nesleer nw~~887-888~~
Gme ievOekeger keer eew[eF& Deewj uecyeeF& YeieJeeved $e+<eYeveeLe kes meceJemejCe ceW meew Oeveg<e eceeCe Leer~ efhej Fmekes
heMeeled eervesefceveeLehee&vle ece mes Gejesej heebe kee Jeie& DeLee&led heeerme heeerme Oeveg<e kece nesleer ieeer nw~~889~~
YeieJeeved heeMJe&veeLe kes meceJemejCe ceW ievOekeger kee efJemleej oes mes efJeYee Ske meew heeerme Oeveg<e Deewj
JeOe&ceeve leerLekej kes ogiegefCele heeerme DeLee&led heeeme Oeveg<e eceeCe Lee~~ 890~~
$e+<eYe efpevesv kes meceJemejCe ceW ievOekeger keer TBeeF& veew meew Oeveg<e eceeCe Leer~ efhej Fmekes Deeies ece mes

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(35)

heCegneefjpegoeflemeee heemeefpeefCeboefcce eGefJenee e~ heCegJeermeesCeb e meeb efpeCeheJejs JeerjCeenefcce~~892~~

375 ~ 75~
4~
eEmenemeCeeefCe cepPes iebOeG[erCeb meheeoheer{eefCe~ hejheefuenefCeefcceoeefCeb IebepeeueeefojcceeefCe~~ 893~~
jeCeKeefeoeefCe leeefCeb efpeefCeboGsnpeesiieGoeeefCeb~ FlLeb eflelLeejeCeb keefnoeFb meceJemejCeeFb~~ 894~~
~ meceJemejCee meceee ~
eGjbiegueblejeues GJeefjb eEmenemeCeeefCe Dejnblee~ esbefle ieeCeceiies ueeseeueesehheeemeceeb[e~~ 895~~
efCemmesoeb efCecceueieeeb ogOeJeueefnjeb~ Deeefocemebn[Ceeb meceeGjmmebiemeb"eCeb~~896~~
DeCegJeceJeeb CeJeebheeJejmegjefniebOeOeeefjeb~ DeejJejuekeKeCemenmmeOejCeb DeCebleyeueefJeefjeb~~ 897~~
efceoefnoceOegjeueeDees meeYeeefJeeDeefomeeb e omeYesob~ Sob eflelLeejeCeb pecceiienCeeefoGhheCCeb~~ 898~~
peeseCemeoceppeeob megefYekeKeoe eGefomeemeg efCeejeCee~ CenieceCeeCeceefnbmee YeeseCeGJemeiieheefjnerCee~~899~~
meJJeeefncegnefeeb Deeeeb Dehecnhebefoeb~ efJeppeeCeb F&meeb meceCenjesceeCeb mepeerJeefcn~~ 900~~
DejmeceneYeemee KeguueeYeemee meeeFb mee lene~
DekeKejDeCekeKejhhee meCCeerpeerJeeCe meeueYee<eeDees~~901~~
Soemegb Yeemeemegb leeuegJeobleeskeb"JeeJeejs~ heefjnefje Skekekeeueb YeJJepeCes efoJJeYeeefmeeb~~ 902~~
heieoerS DekeKeefueDees mebPeefeoeefcce CeJecegngeeefCe~
efCemmejefo efCeJeceeCees efoJJePegCeer peeJe peeseCeeb~~903~~

vesefceveeLe leerLekej heele eewyeerme mes efJeYee cegKeeceeCe (900 24 75/2) mes nerve nesleer ieeer nw~~ 891~~
heeMJe&veeLe efpevesv kes meceJemejCe ceW iebOekeger keer TBeeF& eej mes efJeYee leerve meew heenej Oeveg<e Deewj
JeerjveeLe efpevesv kes heeerme kece meew Oeveg<e eceeCe Leer~~ 892~~
ievOekegefeeW kes ceOe ceW heeo heer" meefnle, Gece mheefke ceefCeeeW mes efveefce&le Deewj IebeDeeW kes mecetneefoke mes
jceCeere efmebnemeve nesles nQ~~ 893~~
jlveeW mes Keefele Gve efmebnemeveeW keer TBeeF& leerLekejeW keer TBeeF& kes ner eesie ngDee kejleer nw~ Fme ekeej eneB
leerLekejeW kes meceJemejCeeW kee keLeve efkeee ieee nw~ 894~~
meceJemejCeeW kee JeCe&ve meceehle ngDee~
ueeske Deewj Deueeske kees ekeeefMele kejves kes efueS mete& kes meceeve YeieJeeved Dejnvle osJe Gve efmebnemeveeW kes Thej
DeekeeMe ceeie& ceW eej Debiegue kes Devlejeue mes efmLele jnles nQ~~ 895~~
mJesojefnlelee, efvece&ueMejerjlee, otOe kes meceeve OeJeue efOej, Deeefo kee Jee<e&Yeveejeemebnveve, meceelegjehe
Mejerj mebmLeeve, Deveghecehe, veJeecheke keer Gece ievOe kes meceeve ievOe kee OeejCe kejvee, Ske npeej Dee" Gece
ue#eCeeW kee OeejCe kejvee, Devevle yeue-Jeere& Deewj efnle efcele SJeb ceOegj Yee<eCe, es mJeeYeeefJeke DeefleMee kes oMe Yeso
nQ~ en oMeYeso he DeefleMee leerLekejeW kes pevce enCe mes ner Glhevve nes peeles nQ~~ 896-898~~
Deheves heeme mes eejeW efoMeeDeeW ceW Ske meew eespeve leke megefYe#elee, DeekeeMeieceve, efnbmee kee DeYeeJe, Yeespeve kee
DeYeeJe, Ghemeie& kee DeYeeJe, meyekeer Deesj cegKekejkes efmLele nesvee, eee jefnlelee, efveefve&ces<e ef<, efJeeeDeeW keer

(36)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

mesmesmegb meceSmegb ieCenjosefJeboekekeJeerCeb~ heCneCegJecelLeb efoJJePegCeer De meeYebieerefnb~~ 904~~

JJeCeJeheelLes hebeerkeeemeeleeeefCe~ CeeCeeefJennsotefnb efoJJePegCeer YeCeF YeJJeeCeb~~ 905~~
IeeefokeKeSCe peeoe Skekeejme Deefomeee cenefjee~ Sos eflelLeejeCeb kesJeueCeeCeefcce GhheCCes~~ 906~~
ceenhhesCe efpeCeeCeb mebKesppesmegb e peeseCesmeg JeCeb~ heuueJekegmegceheueerYeefjob peeeefo Dekeeueefcce~~ 907~~
kebemekekejhengefob DeJeCeWlees Jeeefo megkeKeoes JeeT~ ceesetCe hegJJeJesjb peerJee Jebefle ceseermeg~~ 908~~
ohheCeleuemeeefje jeCeceF& nesefo lesefeee Yetefce~ iebOeesokeeF JeerjmeF cesIekegceejes e mekekeDeeCeeS~~909~~
heueYeejCeefceomeeueerpeJeeefomemmeb megje efokegJJebefle~ meJJeeCeb peerJeeCeb Ghheppeefo efCeeceeCebob~~ 910~~
Jeeeefo efJeefkekeefjeeS JeeGkegceejes e meereuees heJeCees~ ketJele[eeeoereCf eb efCecceuemeefueuesCe hegCCeeefCe~~911~~
Oetcegkekehe[Cehengoerefnb efJejefnob nesefo efCecceueb ieeCeb~ jesieeoerCeb yeeOee Ce neWefle meeueeCe peerJeeCeb~~912~~
peefkebKeocelLeSmegb efkejCegppeueefoJJeOecceekekeeefCe~ oCe mebef"eeFb eeeefj peCemme Deefjee~~ 913~~
hheCe eGefomeemegb kebeCekeceueeefCe eflelLekeeeCeb~
Skekeb e heeeheer{b DeeCeoJJeeefCe efoJJeefJeefJeOeeefCe~~914~~
~ eeweerme DeFmeee meceee~

F&Melee, mepeerJe nesles ngS Yeer veKe Deewj jesceeW kee meceeve jnvee, De"ejn ceneYee<ee, meele meew #egYee<ee leLee Deewj Yeer pees
meb%eer peerJeeW keer mecemle De#ejeve#ejelceke Yee<eeSB nQ GveceW leeueg, oeBle, Dees<" Deewj keC" kes Jeeheej mes jefnle neskej
Ske ner mecee YeJe peveeW kees efoJe GheosMe osvee~ YeieJeeved efpevesv keer mJeYeeJele DemKeefuele Deewj Deveghece
efoJeOJeefve leerveeW mebOee keeueeW ceW veJe cegntleeX leke efvekeueleer nw Deewj Ske eespeve hee&vle peeleer nw~ Fmekes Deefleefje
ieCeOej osJe, Fv DeLeJee eeJeleea kes eMveeveghe DeLe& kes efveheCeeLe& Jen efoJeOJeefve Mes<e meceeeW ceW Yeer efvekeueleer
nw~ en efoJeOJeefve YeJe peerJeeW kees Je, veew heoeLe&, heeBe Deefmlekeee Deewj meele lelJeeW kee veevee ekeej kes
nslegDeeW eje efveheCe kejleer nw~ Fme ekeej Ieeefleee keceeX kes #ee mes Glhevve ngS es ceneved DeeMee&peveke ieejn
DeefleMee leerLekejeW kees kesJeue%eeve kes Glhevve nessves hej eie nesles nQ~~899-906~~
leerLekejeW kes cenelce mes mebKeele eespeveeW leke Jeve Demecee ceW ner he$e, hetue Deewj heueeW keer Je=ef mes mebege
nes peelee nw; kebke Deewj jsleer Deeefo kees otj kejleer ngF& megKeoeeke Jeeeg eueves ueieleer nw, peerJe hetJe& yewj kees es[kej
cew$eer YeeJe mes jnves ueieles nQ, Gleveer Yetefce ohe&Ce leue kes meMe mJe Deewj jlvecee nes peeleer nw, meewOece& Fv keer
Dee%ee mes cesIekegceej osJe megieefvOele peue keer Je<ee& kejlee nw, osJe efJeefeee mes heueeW kes Yeej mes veceerYetle Meeefue Deewj peew
Deeefo meme kees jeles nQ, meye peerJeeW kees efvele Deevevo Glhevve neslee nw, Jeeegkegceej osJe efJeefeee mes Meerleue heJeve
eueelee nw, kethe Deewj leeueeye Deeefo efvece&ue peue mes hetCe& nes peeles nQ, DeekeeMe OegDeeB Deewj Gukeeheeleeefo mes jefnle neskej
efvece&ue nes peelee nw, mechetCe& peerJeeW kees jesieeefo keer yeeOeeSB veneR nesleer nQ, e#esveW kes cemlekeeW hej efmLele Deewj efkejCeeW
mes GppJeue Ssmes eej efoJe Oece&eeeW kees osKekej peveeW kees DeeMee& neslee nw, leerLek ejeW kes eejeW efoMeeDeeW ceW
(efJeefoMeeDeeW meefnle) hheve megJeCe&keceue Ske heeoheer" Deewj efoJe SJeb efJeefJeOe ekeej kes hetpeveJe nesles
nQ~~907-914~~
eeQleerme DeefleMeeeW kee JeCe&ve meceehle ngDee~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(37)

peseEme leCe cetues GhheCCeb peeCe kesJeueb CeeCeb~ GmenhhengefoefpeCeeCeb les efee DemeesekeKe efe~~ 915~~
CeeiieesnmeeheCCeb meeueb mejueb efheebieg leb esJe~ efmeefjmeb Ceeiele efJe e DekeKee Oetueer heueeme leWotJeb~~916~~
hee[uepebyet efhehheueoefnJeCCees Cebefoefleueeetoe e~ kebkeefuueebheyeGueb cesmeeefmebieb OeJeb meeueb~~917~~
meesnbefle Demeesele heuuJekegmegceeCeoeefn meeneefnb~ uebyebleceeueoecee IebepeeueeefojceefCeppee~~ 918~~
efCeeefCeeefpeCeGoSCeb yeejmeiegefCeosefnb meefjmeGsne~ GmenefpeCehhengoerCeb DemeesekeKee efJejeebelf e~~ 919~~
efkeb JeCCeCesCe yengCee oCecemeeseheeoJes Sos~ efCeeGppeeCeJeCesmegb Ce jceefo efeeb megjsmemme~~ 920~~
meefmeceb[uemebkeemeb cegeepeeuehheeememebpegeb~ eeeb efJejeeefo meJJeeCeb eflelLekeeeCeb~~ 921~~
efmebnemeCeb efJemeeueb efJemegheefuenesJeuesefnb efCecceefJeob~ JejjeCeefCekejKeefeob kees mekekeF JeefCCeogb leeCeb~~922~~
efCeyYejYeefehemeee DebpeefuenlLee heheguuecegnkeceuee~ esbefle ieCee meJJes Skekeskekeb Jese{f TCe efpeCeb~~ 923~~
efJemeekemeeeemeee noceesne heefJeme efpeCehentmejCeb~ keefnogb Jee YeJJeeCeb ieefnjb megjogbong er jmeF~~ 924~~
CeCeCeblehheeCCee JejYeefeYeefjomegjcegkekee~ efCeJe[Welf e kegmegceefJeer efpeefCeboheekeceuecetuesmegb~~ 925~~
YeJemeeobmeCensogb oefjmeCecesesCe meeueueesemme~ Yeeceb[ueb efpeCeeCeb jefJekeesef[mecegppeueb peeF~~ 926~~

$e+<eYeeefo leerLekejeW kees efpeve Je=#eeW kes veeres kesJeue%eeve Glhevve ngDee nw Jes ner DeMeeske Je=#e nQ~~ 915~~
veeesOe, mehleheCe&, Meeue, mejue, efeebieg, efhej Jener (efeebieg), efMejer<e, veeieJe=#e, De#e (yens[e), Oetueer
(ceeefueJe=#e), heueeMe, leot, heeue, heerheue, oefOeheCe&, vevoer, efleueke, Deece, kebkesefue (DeMeeske), echeke, Jekegue,
ces<ee=, OeJe Deewj Meeue es DeMeeske Je=#e uekeleer ngF& ceeueeDeeW mes ege Deewj Iebemecetneefoke mes jceCeere nesles ngS
heuueJe SJeb heg<heeW mes Pegkeer ngF& MeeKeeDeeW mes MeesYeeeceeve nesles nQ~~ 916-918~~
$e+<eYeeefoke leerLekejeW kes Gheeg&e eewyeerme DeMeeskeJe=#e yeejn mes iegefCele Deheves Deheves efpeve keer TBeeF& mes ege
nesles ngS MeesYeeeceeve nQ~~ 919~~
yengle JeCe&ve mes keee? Fve DeMeeskeJe=#eeW kees osKekej Fv kee Yeer efee Deheves Geeve JeveeW ceW veneR jcelee
nw~~920~~
meye leerLekejeW kes evceC[ue kes meMe Deewj cegee mecetneW kes ekeeMe mes mebege leerve $e MeesYeeeceeve nesles
nQ~~921~~
Gve leerLekejeW kee efvece&ue mheefke hee<eeCeeW mes efveefce&le Deewj Glke=< jlveeW kes mecetn mes Keefele pees efJeMeeue
efmebnemeve neslee nw, Gmekee JeCe&ve kejves kes efueS keewve meceLe& nes mekelee nw~~ 922~~
iee{ Yeefe mes Deemee, neLeeW kees pees[s ngS Deewj efJekeefmele cegKekeceue mes mebege Ssmes mechetCe& ieCe eleske
leerLekej kees Iesjkej efmLele jnles nQ~~ 923~~
efJe<ee-ke<eeeeW ceW Deveemee Deewj ceesn mes jefnle neskej efpeveeYeg kes MejCe ceW peeDees , Ssmee YeJe peerJeeW kees
kenves kes efueS ner ceeveeW osJeeW kee ogbogYeer yeepee iecYeerj Meyo kejlee nw~~ 924~~
efpevesv YeieJeeved kes ejCe keceueeW kes cetue ceW, Ce-Ce Meyo kejles ngS YecejeW mes Jeehle Deewj Gece Yeefe mes
ege osJeeW kes eje es[er ieF& heg<heJe=ef< efiejleer nw~~ 925~~
pees oMe&ve cee$e mes ner mechetCe& ueesieeW kes Deheves meew (meele?) YeJeeW kes osKeves ceW efveefcee nw Deewj kejes[eW meteeX kes
meceeve GppJeue nw Ssmee Jen leerLekejeW kee eYee ceC[ue peeJevle neslee nw~~ 926~~

(38)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eGmeefeecejsefnb cegCeeuekegboWogmebKeOeJeuesefnb~ megjkejheCeefeosefnb efJeefppeppeblee peebleg efpeCee~~ 927~~

~ De cenheeef[nsje meceee ~
eGleermeeeflemeeefceos Deceneheeef[nsjmebpeges~ ceeskeKeejs eflelLeejs eflengJeCeCeens Cecebmeeefce~~ 928~~
efpeCeJeboCeeheee heuueemebKesppeYeeieheefjceeCee~ esbefle efJeefJenpeerJee Skekeskekes meceJemejCesmegb~~929~~
keeseCeb Keseeoes peerJekeKesebheueb DemebKeiegCeb~ nesotCe Deheg efe ng efpeCeceenhhesCe les meJJes~~930~~
mebKesppepeeseCeeefCeb yeeuehhengoer heJesmeefCeiieceCes~ Debleescegnekeeues efpeCeceenhhesCe iebelf e~~931~~
efceeFefDeYeJJee lesmegcemeCCeer Ce neWefle keFDeeFb~ len e DeCepPeJemeeee mebefoe efJeefJenefJeJejeroe~~932~~
DeelebkejesiecejCeghheeerDees JesjkeeceyeeOeeDees~ leCnegnheer[eDees efpeCeceenhhesCe Ce nJebefle~~933~~
-pekeKeCeece
ieesJeoCecenepekeKee eflecegnes pekeKesmejes e leggbyegjDees~ ceeobieefJepeeDeefpeDees yecnes yecnsmejes e keesceejes~~834~~
ccegnDees heeoeuees efkeCCejefkebhegmeie[iebOeJJee~ len e kegyesjes JeCees efYeG[erieescesOeheemeceelebiee~~ 835~~
iegpPekeDees Fefo Sos pekeKee eGJeerme GmenhengoerCeb~ eflelLeejeCeb heemes esbles ceefemebpegee~~ 936~~

ce=Ceeue, kegvoheg<he, evcee Deewj MebKe kes meceeve meheso leLee osJeeW kes neLeeW mes veeees ieS ({esjs ieS) eeQme"
eecejeW mes Jeerpeceeve efpeve YeieJeeved peeJevle nesJeW~~ 927~~
Dee" ceneeeefleneeeX kee keLeve meceehle ngDee~
pees eeQleerme DeefleMeeeW kees eehle nQ, Dee" ceneeefleneeeX mes mebege nQ, cees#e kees kejves Jeeues DeLee&led cees#e ceeie&
kes veslee nQ, Deewj leerveeW ueeskeeW kes mJeeceer nQ, Ssmes leerLekejeW kees ceQ vecemkeej kejlee ntB ~~ 928~~
Ske Ske meceJemejCe ceW heue kes DemebKeeleJeW Yeeie eceeCe efJeefJeOe ekeej kes peerJe efp eveosJe keer Jevovee ceW
eJe=e nesles ngS efmLele jnles nQ~~ 929~~
kees"eW kes #es$e mes eeefhe peerJeeW kee #es$eheue DemebKeele iegCee nw, leLeeefhe Jes meye peerJe efpeveosJe kes ceenelce mes
Ske otmejs mes Demhe=< jnles nQ~~ 930~~
efpeveYeieJeeved kes ceenelce mes yeeuekeeYe=efle peerJe eJesMe kejves DeLeJee efvekeueves ceW Devleceg&ntle& keeue kes Yeerlej
mebKeele eespeve eues peeles nQ~~ 931~~
Fve kees"eW ceW efceLeeef<, DeYeJe Deewj Demeb%eer peerJe keoeefhe veneR nesles leLee DeveOeJemeee mes ege, mevosn mes
mebege Deewj efJeefJeOe ekeej keer efJehejerleleeDeeW mes meefnle peerJe Yeer veneR nesles nQ~~ 932~~
Fmekes Deefleefje JeneB hej efpeve YeieJeeved kes ceenelce mes Deelebke, jesie, cejCe, Glheefe, yewj keeceyeeOee leLee
le=<Cee (efheheemee) Deewj #egOee keer heer[eSB veneR nesleer nQ~~ 933~~
e#eeW kes veece
ieesJeove, cenee#e, ef$ecegKe, e#esMJej, legcyegjJe, ceelebie, efJepee, Deefpele, yee, yeesMJej, kegceej, <eCcegKe,
heeleeue, efkevvej, efkebheg<e, ie[, iebOeJe&, kegyesj, JeCe, Ye=kegef, ieescesOe, heeMJe&, ceelebie Deewj iegeke Fme ekeej es
Yeefe mes mebege eewyeerme e#e $e+<eYeeefoke leerLekejeW kes heeme ceW efmLele jnles nQ~~934-936~~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(39)

pekeKeerDees ekekesmeefjjesefnefCeheCCeefeJeppeefmebKeueee~ Jeppebkegmee e Dehheefoekekesmeefjhegejf meoee e~~937~~

ceCeJesieekeeueerDees len peeueeceeefueCeer cenekeeueer~ ieGjeriebOeejerDees Jesjeser meesuemee DeCebleceoer~~ 938~~
ceeCeefmecenceeCeefmeee peee e efJepeeehejeefpeoeDees e~
yengefheefCekegbYeb[er
heGceeefmeeefeCeerDees efe~~939~~
JemevleefleuekecedheerTmeefCepPejefCenb efpeCeeboJeeefCeb meesTCe yeejme ieCee efCeDekeejSmeg~
efCeeb DeCebleiegCemesef{efJemeesefnDebiee sobefle keccehe[ueb Keg DemebKemesefCeb~~ 940~~
FvJeee
YeeerS DeemeeceCee efpeefCeboheeeejefJebosmeg efCeJesefmeelLee~
Ceeoerokeeueb Ce heeceeCeb Cees YeeefJekeeueb heefJeYeeJeebefle~~941~~
SJebheYeeJee Yejnmme Keses Oeccehhecegefeb hejceb efomeblee~
meJJes efpeefCeboe JejYeJJemebIemmehheeseflLeobceeskeKemegneF oWleg~~ 942~~

eewyeerme leerLekejeW kes ieCeOej keer mebKee*

eguemeerefo CeGefo heCe-efleie-meesueme-SkekeejmegejmeeeFb~
heCeCeGoer lesCeGoer ieCenjosJee ng Deheefjebleb~~961~~

eesMJejer, jesefnCeer, e%eefhle, Jeee=bKeuee, JeeebkegMee, DeeefleeesMJejer, heg<eoee, ceveesJesiee, keeueer, pJeeueeceeefueveer,
cenekeeueer, ieewjer, ieebOeejer, Jewjeser, meesuemee Devevleceleer, ceevemeer, ceneceevemeer, peee, efJepeee, Dehejeefpelee, yengefheCeer,
ket<ceeC[er, heee Deewj efmeeefeveer es eef#eefCeeeB Yeer eceMe $e+<eYeeefoke eewyeerme leerLekejeW kes meceerhe ceW jne kejleer
nQ~~ 937-939~~
pewmes evcee mes Dece=le Pejlee nw Gmeer ekeej efKejleer ngF& efpeveYeieJeeved keer JeeCeer mes Deheves kee&Je kes yeejs ceW
megvekej Jes efYeVe-efYeVe peerJeeW kes yeejn ieCe efvele DevevleiegCeesCeerhe efJeMegef mes mebege Mejerj kees OeejCe kejles ngS
DemebKeeleesCeerhe kece&heue kees ve< kejles nQ~~ 940~~
efpevekee ceve Yeefe ceW Deemee nw Deewj efpevneWves efpevesvosJe kes heeoejefJevoeW ceW DeemLee (efJeMJeeme) kees jkeKee
nw Ssmes YeJe peerJe Deleerle, Jele&ceeve Deewj YeeJeer keeue kees Yeer veneR peeveles nQ~~ 941~~
Gheeg&e eYeeJe mes mebege Jes meye leerLekej Yejle #es$e ceW Glke=< Oece& eJe=efe kee GheosMe osles ngS Gece YeJe
mecetn kees Deelcee mes GlheVe ngS cees#e megKeeW kees eoeve kejW~~ 942~~

eewyeerme leerLekejeW kes ieCeOej keer mebKee

Dee"JeW leerLekej hee&vle ece mes eewjemeer, veyyes, Ske meew heebe, Ske meew leerve, Ske meew meesuen, Ske meew ieejn,
hebeeveJes Deewj lesjeveJes ieCeOej osJe Les~~961~~
$e+<eYe 84, Deefpele 90, mebYeJe 105, DeefYevevove 103, megceefle 116, hee 111, megheeMJe& 95, ev 93~
* efleueeseheCCeefe he=. 270 mes 271 leke~

(40)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

G 84, De 90, meb 105, Ceb 103, meg 116, he 111, meg 95, eb 93~
De[meeroer meiemeeroer meeeefj kekemeceefOeee er~ heCeJeCCee heCCeemee leees e DeCebleheefjebleb~~962~~
heg 88, m 87, mes 77, Jeemeg 66, efJe 55, DeCeb 50~
lesoeueb eermee heCeleermee leerme DeJeermee e~ Deejme-meejmeskekeejme-ome-Skekejme e Jeerjbleb~~963~~
Oe 43, mebefle 36, kegbLeg 35, Dej 30, ce 28, ceg 18, Ce 17, Ces 11, hee 10, Jeerj 11~~

eewyeerme leerLekejeW kes eLece ieCeOej

he{cees ng GmenmesCees kesmeefjmesCees e eeoees e~ Jeppeecejes e Jeppees ecejes yeueoeJesoyYee~~964~~
Ceeiees kegbLet Oeccees cebefojCeecee peDees Deefjes e~ mesCees ekekeeegOeees meebYeg kebgYees efJemeeKees e ~~965~~
ceuueerCeecees meghhenJejoee meebYegFboYetoerDees~ GmeneoerCeb DeeefoceieCeOejCeeceeefCe SoeefCe~~966~~
Sos ieCeOejosJee meJJes efJe ng DeefjefmebheCCee~ leeCeb efjefmeJeb ueJeceseb leb efCeJescees~~967~~
yeger-efJeefkeefje-efkeefjee leJe-yeue-Jeesmeefn-jmeefkeKeoer efjer~
Soemeg
yegefefjef
DeejmeYesoefJekeKeeoe~~968~~

YeieJeeved heg<heovle mes ueskej DevevleveeLe leerLekej leke ece mes De"emeer, meleemeer, meleej, deeme",
heeheve Deewj heeeme ieCeOej Les~~962~~ heg<heovle 88, Meerleue 87, eseebme 77, Jeemeghetpe 66, efJeceue 55,
Devevle 50~
Oece&veeLe leerLekej mes ueskej ceneJeerj hee&vle eceMe lesleeueerme, eerme, heQleerme, leerme, DeeF&me, De"ejn,
meejn, ieejn, oMe Deewj ieejn ieCeOej Les~~963~~
Oece& 43, Meeefvle 36, kegbLeg 35, Dej 30, ceefuue 28, cegefvemegele 18, veefce 17,
vesefce 11, heeMJe& 10, Jeerj 11~

eewyeerme leerLekejeW kes eLece ieCeOej

$e+<eYemesve, kesMeefjmesve (eEmenmesve), eeoe, Jeeecej, Jee, ecej, yeueoe, (yeefue, oeke) JewoYe&, veeie
(Deveieej), kegbLeg, Oece&, ceefvoj, pee, Deefj<, mesve (Deefj<mesve), eeeegOe, mJeebYet, kegcYe (kegbLeg), efJeMeeKe,
ceefuue, megeYe (meesceke), Jejoe, mJeebYet Deewj FvYetefle es eceMe $e+<eYeeefo leerLekejeW kes eLece ieCeOejeW kes veece
nQ~~964-966~~
es meye ner ieCeOej osJe Dee" $e+efeeW mes meefnle nesles nQ~ eneB Gve ieCeOejeW keer $e+efeeW kes ueJecee$e mJehe
kee nce efveheCe kejles nQ~~967~~
yegef, efJeefeee, efeee, lehe, yeue, Deew<eefOe, jme Deewj ef#eefle (#es$e) Fve YesoeW mes $e+ef Dee" ekeej keer nQ~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(41)

eewyeerme leerLekej kes meceJemejCe ceW cegefveeeW keer mebKee*

Sees GJeefj efjefmemebKeb YeefCemmeeefce
eGmeerefomenmmeeefCeb efjefmehheceeCeb ngJesefo GmenefpeCes~
Fefie-og-efleuekeKee kecemees DeefpeeefpeCes mebYeJeefcce CeboCeS~~1092~~
Gme 84000~ Deefpe 100000~ mebYeJe 200000~ DeefYe 300000~
JeermemenmmepegoeFb uekeKeeFb efleefCCe megceFosJeefcce~ leermemenmmepegoeefCeb heGcehens efleefCCe uekeKeeefCeb~~1093~~
megceF 320000~ heGce 330000~
efleefCCe megheemes ebohhenosJes oesefCCe Demebpegee~ megefJeefnefpeeECeoefcce ogJes meereueCeenefcce FefieuekeKeb~~1094~~
megheeme 300000~ ebo 250000~ heghhe 200000~ meere 100000~
eGmeerefomenmmeeFb mesebmes yeemeghegppeCeenefcce~ yeeJeeefj De[meer efJeceues eJeefee DeCebleefcce~~1095~~
mes 84000~ Jee 72000~ efJece 68000~ DeCeb 66000~
Oecceefcce mebeflekegbLetDejceuueermegb kecee menmmeeefCe~ eGmeer yeemeer meer heCCeeme eeueermee~~1096~~
megJJeoCeefceCesceermegb kecemees heemeefcce JeceeCeefcce~ leermeb Jeermeejme meesuemeeesmemenmmeeefCe~~1097~~

eewyeerme leerLekej kes meceJemejCe ceW cegefveeeW keer mebKee

eneb mes Deeies Deye $e+ef<eeeW keer mebKee kee keLeve efkeee peelee nw
YeieJeeved $e+<eYeveeLe leerLekej kes mecee ceW $e+ef<eeeW kee eceeCe eewjemeer npeej Deewj DeefpeleveeLe, mecYeJeveeLe
SJeb DeefYevevoveveeLe leerLekej kes Jen ece mes Ske ueeKe, oes ueeKe Deewj leerve ueeKe Lee~~1092~~
$e+<eYe 84000~ Deefpele~ 100000~ mebYeJe 200000~ DeefYevevove 300000~
megceefleveeLe leerLekej kes mecee ceW $e+ef<eeeW kee eceeCe leerve ueeKe yeerme npeej Deewj heeeYe kes mecee ceW Jen
leerve ueeKe leerme npeej Lee~~1093~~ megceefle 320000~ hee 330000~
megheeMJe&veeLe mJeeceer kes mecee ceW $e+ef<eeeW keer mebKee leerve ueeKe, eveYe efpevesv kes De{eF& ueeKe,
megefJeefOeveeLe leerLekej kes oes ueeKe Deewj MeerleueveeLe kes Ske ueeKe eceeCe Leer~~1094~~
megheeMJe& 300000~ eveYe 250000~ heg<heovle 200000~ Meerleue 100000~
YeieJeeved eseebme kes mecee ceW $e+ef<eeeW kee eceeCe eewjemeer npeej, Jeemeghetpe mJeeceer kes yenej npeej,
efJeceueveeLe kes De[me" npeej Deewj DevevleveeLe kes deeme" npeej Lee~~1095~~
eseebme 84000~ Jeemeghetpe 72000~ efJeceue 68000~ Deveble 66000~
Oece&veeLe, MeeefvleveeLe, kegbLegveeLe, DejveeLe Deewj ceefuueveeLe leerLekej kes mecee ceW ece mes eeQme" npeej, yeeme"
npeej, yeeme" npeej, mee" npeej heeeme npeej Deewj eeueerme npeej eceeCe $e+ef<eeeW keer mebKee Leer~~1096~~
Oece& 64000~ Meeefvle 62000~ kegbLeg 60000~ Dej 50000~ ceefuue 40000~
YeieJeeved megele, veefce, vesefce, heeMJe&veeLe Deewj JeOe&ceeve mJeeceer kes mecee ceW eceMe leerme npeej, yeerme npeej
* efleueeseheCCeefe he=. 286 mes 287 leke~

efleueeseheCCeefe mes

(42)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meg 30000~ Ce 20000~ Cesefce 18000~ heeme 16000~ Jeerj 14000~

hegJJeOejefmekeKekeesnerkesJeefueJeskegefJJeefJeGueceefoJeeoer~ heeskekeb meeieCee meJJeeCeb eflelLekeeeCeb~~1098~~

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW mecemle cegefveeeW keer mebKee

meJJeieCee 2848000~

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW Deeefe&keeDeeW keer mebKee*

heCCeememenmmeeefCeb uekeKeeeECe efleefCCe GmenCeenmme~
Deefpeemme efleefCCe uekeKee JeermemenmmeeefCe efJejoerDees1~~1166~~
350000~ 320000~
leermemenmmeyYeefnee efleeuekeKee mebYeJemme eflelLeefcce~
efJejoerDees efleefCCe uekeKee leermemenmmeeefCe mee legefjceefcce~~1167~~
330000~
330600~
leermemenmmeyYeefnee megceFefpeefCebomme efleefCCe uekeKeeFb~
efJejoerDees eGuekeKee JeermemenmmeeefCe heGcehenCeens~~1168~~
330000 ~ 420000~
leermemenmmee efleefCCe e uekeKee eflelLes megheemeosJemme~ ebohens efleeuekeKee meerefomenmmeeefCe efJejoerDees~~1169~~
330000~ 380000~

De"ejn npeej, meesuen npeej Deewj eewon npeej eceeCe $e+ef<e Les~~1097~~
megele 30000~ veefce 20000~ vesefce 18000~ heeMJe& 16000~ Jeerj 14000~
meye leerLekejeW ceW mes eleske leerLekej kes hetJe&Oej, efMe#eke, DeJeefOe%eeveer, kesJeueer, efJeefeee$e+ef kes Oeejke,
efJehegueceefle Deewj Jeeoer, Fme ekeej mes meele mebIe nesles nQ~~1098~~

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW mecemle cegefveeeW keer mebKee

28 ueeKe De[leeueerme npeej nw~

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW Deeefe&keeDeeW keer mebKee

$e+<eYeveeLe leerLekej kes leerLe& ceW leerve ueeKe heeeme npeej Deewj DeefpeleveeLe kes leerLe& ceW leerve ueeKe yeerme npeej
Deeefe&keeSB LeeR~~1166~~
350000~ 320000~
mecYeJeveeLe kes leerLe& ceW leerve ueeKe leerme npeej Deewj elegLe& leerLekej kes leerLe& ceW leerve ueeKe leerme npeej meew
Deeefe&keeSB LeeR~~1167~~
330000~ 330600~
megceefle efpevesv kes leerLe& ceW leerve ueeKe leerme npeej Deewj heeeYe mJeeceer kes leerLe& ceW eej ueeKe yeerme npeej
Deeefe&keeSB LeeR~~1168~~
330000~ 420000~
megheeMJe&efpeve kes leerLe& ceW leerve ueeKe leerme npeej Deewj eveYe kes leerLe& ceW leerve ueeKe Demmeer npeej Deeefe&keeSB
LeeR~~1169~~
330000~ 380000~
* efleueeseheCCeefe he=. 296 mes 299 leke~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(43)

leeFb efee heeskekeb megefJeefnefpeCesmeefcce meereueefpeeECeos~ leermemenmmeyYeefneb uekeKeb mesebmeosJeefcce~~1170~~

380000~ 380000~ 130000~
efJejoerDees Jeemeghegppes FefieuekeKeb neWefle mmenmmeeefCeb~ FefieuekeKeb eflemenmmee efJejoerDees efJeceueosJemme~~1171~~
106000~ 103000~10
DemenmmeyYeefneb DeCeblemeeefcemme neWefle FefieuekeKeb~
yeemeefmenmmeeefCeb eeeefj meeeefCe OecceeCeenmme~~1172~~
108000~ 62400~
meefmenmmee eflemeeyYeefnee mebleermeeflelLes efJejoerDees~ meefmenmmee eflemeee heCCeemee kegb LegoJs emme~~1173~~
60300~ 60350~
DejefpeCeJeeEjoeflelLes meefmenmmeeefCe neWefle efJejoerDees~ heCeJeCCemenmmeeeECe ceefuueefpeCesmemme eflelLeefcce~~1174~~
60000~ 55000~
heCCeememenmmeeeECe efJejoerDees megJJeomme eflelLeefcce~ hebemenmmeyYeefnee eeuemenmmee CeefceefpeCeefcce~~1175~~
50000~ 45000~
efJeiegefCeeJeermemenmmee Cesefcemme kecesCe heemeJeerjeCeb~ De[leermeb eermeb neWelf e menmmeeefCe efJejoerDees~~1176~~
40000~ 38000~ 36000~
CeYeheCeoghebebyejhebebkekecesCe eflelLekeeeCeb~ meJJeeCeb efJejoerDees ebogppeueefCekekeuebkemeerueeDees~~1177~~
5056250~

megefJeefOe Deewj Meerleue efpevesv ceW mes eleske kes leerLe& ceW Gleveer ner DeLee&led leerve ueeKe Demmeer npeej leLee eseebme
efpeve kes Ske ueeKe leerme npeej Deeefe&keeSB LeeR~~1170~~ 380000~ 380000~ 130000~
Jeemeghetpe mJeeceer kes leerLe& ceW Ske ueeKe npeej Deewj efJeceueosJe kes leerLe& ceW Ske ueeKe leerve npeej
Deeefe&keeSB LeeR~~1171~~
106000~ 103000~
DevevleveeLe mJeeceer kes leerLe& ceW Ske ueeKe Dee" npeej Deewj Oece&veeLe kes leerLe& ceW yeeme" npeej eej meew
Deeefe&keeSB LeeR~~1172~~
108000~ 62400~
MeeefvleveeLe kes leerLe& ceW mee" npeej leerve meew Deewj kegvLegefpeve kes leerLe& ceW mee" npeej leerve meew heeeme Deeefe&keeSB
LeeR~~1173~~
60300~ 60350~
Dej efpevesv kes leerLe& ceW mee" npeej Deewj ceefuue efpevesv kes leerLe& ceW heeheve npeej Deeefe&keeSB LeeR~~1174~~
60000~ 55000~
megele kes leerLe& ceW heeeme npeej Deewj veefceefpeve kes leerLe& ceW heeBe npeej DeefOeke eeueerme npeej DeLee&led heQleeueerme
npeej Deeefe&keeSB LeeR~~1175~~
50000~ 45000~
vesefceveeLe kes leerLe& ceW efiegefCele yeerme npeej DeLee&led eeueerme npeej Deewj ece mes heeMJe&veeLe SJeb Jeerj YeieJeeved kes
leerLe& ceW De[leerme leLee eerme npeej Deeefe&keeSB LeeR~~1176~~ 40000~ 38000~ 36000~
meye leerLekejeW kes leerLe& ceW ev kes meceeve GppJeue SJeb efve<keuebke Meerue mes mebege mecemle Deeefe&keeSB ece mes
Metve, heeBe, oes, , heeBe, Metve Deewj heeBe, Fve DebkeeW kes eceeCe LeeR~~1177~~
5056250~

(44)

efleueeseheCCeefe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW ieefCeveer ceelee kes veece

yecnhhekegppeCeecee Oecceefmejer cesmesCeDeeCeblee~ len jeflemesCee ceerCee JeCee Ieesmee e OejCee e~~1178~~
eejCeJejmesCeeDees hecceemeJJeefmmemegJJeoeDees efJe~ nefjmesCeYeeefJeeeDees kegbLetceOegmesCehegJJeoeeDees~~1179~~
ceefiieefCepeefkeKemegueesee eboCeCeeceeDees GmenhengoerCeb~ Soe he{ceieCeerDees Skekeskekee meJJeefJejoerDees~~1180~~

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW eeJekeeW keer mebKee

uekeKeeefCe efleefCCe meeJeemebKee GmeneefoDeeflelLesmeg~
heeskekeb oes uekeKee megefJeefnhhengoermeg DeeflelLesmegb~~1181~~
8~ 300000~ 200000~
Skekeskekeb efee uekeKeb kegbLegefpeefCeboeefoDeeflelLesmegb~
meJJeeCe meeJeeeCeb cesefueos De[oeueuekeKeeefCeb~~1182~~
8~ 100000~ 4800000~

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW eeefJekeeDeeW keer mebKee

heCeeGefleeuekeKeeFb heCCeefJeoeeflelLesmegb~ hegn hegn meeJeefiemebKee meJJee CCeGefouekeKeeFb~~1183~~
500000~ 400000~ 300000~ 9600000~

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW ieefCeveer ceelee kes veece

yeeeer, ekegypee, Oece&eer, ces<esCee, Devevlee, jefle<esCee, ceervee, JeCee, Iees<ee, OejCee, eejCee (OeejCee),
Jejmesvee, heee, megelee, nefj<esCee, YeeefJelee, kegbLegmesvee, ceOegmesvee (yebOegmesvee), hetJe&oee (heg<heoee), ceeefie&Ceer, eef#eCeer,
megueeskee (megueesevee) Deewj evovee veeceke es Ske-Ske Deeefe&keeSB ece mes $e+<eYeeefo ke kes leerLe& ceW jnves Jeeueer
Deeefe&keeDeeW kes mecetn ceW cegKe LeeR~~1178-1180~~

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW eeJekeeW keer mebKee

eeJekeeW keer mebKee $e+<eYeeefoke Dee" leerLekejeW ceW mes eleske kes leerLe& ceW leerve ueeKe Deewj megefJeefOeveeLe eYe=efle
Dee" leerLekejeW ceW mes eleske kes leerLe& ceW oes ueeKe Leer~~1181~~
$e+<eYeeefoke 8-300000, megefJeefOeveeLeeYe=efle 8-200000~
Fmekes Deeies kegbLegveeLeeefo Dee" leerLekejeW ceW mes eleske kes leerLe& ceW eeJekeeW keer mebKee Ske-Ske ueeKe kener
ieeer nw~ meye eeJekeeW keer mebKee kees efceueeves hej mecemle eceeCe De[leeueerme ueeKe neslee nw~~1182~~
kegbLegveeLeeYe=efle 8-100000~ mecemle 4800000~

eewyeerme leerLekejeW kes meceJemejCe ceW eeefJekeeDeeW keer mebKee

Dee"-Dee" leerLekejeW kes leerLeeX ceW eeefJekeeDeeW keer mebKee he=Leked-he=Leked ece mes heeBe ueeKe, eej ueeKe Deewj
leerve ueeKe; leLee mechetCe& eeefJekeeDeeW keer mebKee eeveJes ueeKe kener ieeer nw ?~~1183~~
500000~ 400000~ 300000~ 9600000~

meceJemejCe jevee

efleueeseheCCeefe mes

(45)

meceJemejCe ceW osJe-osJeer-ceveg<e SJeb efleeeeW keer mebKee

osJeerosJemecetne mebKeeleeroe ngJebefle Cejefleefjee~
mebKesppee Skekeskekes eflelLes efJenjbefle Yeefepegee e~~1184~~

meceJemejCe ceW osJe-osJeer-ceveg<e SJeb efleeeeW keer mebKee

eleske leerLekej kes leerLe& ceW DemebKeele osJe-osefJeeeW kes mecetn Deewj mebKeele ceveg<e SJeb efleee peerJe Yeefe mes
mebege nesles ngS efJenej efkeee kejles nQ~~1184~~
~~meceehle~~
Deheves-Deheves OetefuemeeueeW kes efJemleej mes jefnle Deheves-Deheves Keeeflekee #es$eeW kee efJemleej (cetue ceW osefKeS)
~ Keeeflekee Yetefce kee JeCe&ve meceehle ngDee~

N: M

(46)

<edKeC[eiece OeJeuee heg. 9

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meceJemejCe jevee
(<edKeC[eiece OeJeuee heg. 9 mes *)
DeLe&kelee&-evLekelee& kee efJeJeseve
keeeje ogefJene DelLekeeejes iebLekeeejes esefo~ lelLe DelLekeeejes YeeJeb ceneJeerjes~ lemme oJJe-Kesekeeue-YeeJesefn heJeCee keerjos iebLemme heceeCeeheoghheeeCeb~ kesefjmeb ceneJeerj-mejerjb ? meceeGjmemeb"eCeb
JeppeefjmenJeFjCeejeeCemejerjmebIe[Ceb memegDebOeiebOesCe DeeceesFeeflengJeCeb melespeheefjJes{sCe efJeeF&keemegppemebIeeeb
meeueoesmeJeefppeeefceefo~ keOecesocneoes mejerjeoes iebLemme heceeCeeceJeiecceos ? GeoseqCejeGneeoes peeCeeefJeokeesnceeCe-ceeee-ueesn-peeF-peje-YejCe-Yee-efnbmeeYeeJeb, efCehhebokeKeskeKeCeeoes peeCeeefJeoefleJesoesoeeYeeJeb~
efCejenjCeeeoes peeCeeefJeojeieeYeeJeb, efYeGef[efJejneoes peeCeeefJeokeesneYeeJeb~ JeiieCe-CeeCe-nmeCehees[CekeKemege-pe[e-ceG[-CejefmejceeueeOejCeefJejneoes ceesneYeeJeefuebieb~ efCejbyejeeoes ueesneYeeJeefuebie~ Ce efleefjkeKesenf
efJeeefneejes, JeFOecceeoes~ Ce oeefueefSefn efJeeefneejes, DeejmeeuekeKeCesefn DeJeieeoeefueeYeeJeeoes~ Ce
ienefueSefn efJeeefneejes, DeejmeeuekeKeCesefn DeJeieeeflengJeCeeefnJeFemme ienueCeeYeeJeeoes~ efCeefJJemeeeeoes
efCemmesmeoesmeeYeeJeefuebieb~ Deefiie-efJemeemeefCe-JeppeeGneoerefn yeeneYeeJeeoes IeeFkecceeYeeJeefuebieb~ Ce efJeppeeJeeF&efn

kelee& oes ekeej nQDeLe&kelee& Deewj evLekelee&~ GveceW DeLe&kelee& YeieJeeved ceneJeerj nQ~ evLe keer eceeCelee kees
yeleueeves kes efueS Gmekeer Je, #es$e, keeue Deewj YeeJe mes eheCee kejles nQ~ ceneJeerj kee Mejerj kewmee nw ? Jen
meceelegjemebmLeeve mes ege, Jee<e&YeJeeveejeeMejerjmebnveve mes meefnle, megievOe ege ievOe mes leerveeW ueeskeeW kees
megieefvOele kejves Jeeuee Deheves eYeeceC[ue mes mete& mecetn kees heerkee kejves Jeeuee, leLee mecemle oes<eeW mes jefnle nw~
MebkeeFme Mejerj mes evLe keer eceeCelee kewmes peeveer peeleer nw ?
meceeOeeveFmekee Gej kenles nQJen Mejerj efvejeegOe nesves mes eesOe, ceeve, ceeee, ueesYe, pevce, peje, YejCe,
Yee Deewj efnbmee kes DeYeeJe kee meteke nw~ mhevo jefnle ves$e ef< nesves mes leerveeW JesoeW kes Goe kes DeYeeJe kee %eeheke
nw, efvejeYejCe nesves mes jeie kes DeYeeJe kees eke kejves Jeeuee nw~ Ye=kegef jefnle nesves mes eesOe kes DeYeeJe kee %eeheke nw~
ieceve, ve=le, neme, efJeoejCe, De#emet$e, pee, cegkeg Deewj vejcegC[ceeuee kees ve OeejCe kejves mes ceesn kes DeYeeJe kee
meteke nw~ Jem$e jefnle nesves mes ueesYe kes DeYeeJe kee meteke nw~ eneB efleeeeW mes JeefYeeej veneR nw, keeeWefke, GveceW
meeOece& kee DeYeeJe nw~ oefjeW mes Yeer JeefYeeej veneR nw, keeeWefke Ske meew Dee" ue#eCeeW mes ceneJeerj kes oefjlee kee
DeYeeJe peevee peelee nw~ ve ie=nefueeeW mes (ie=nmKeefuele DeLee&led ie=nYe=< ceveg<eeW mes) JeefYeeej nw, keeeWefke Ske meew
Dee" ue#eCeeW mes efpevekes leerveeW ueeskeeW kee DeefOeheeflelJe efveefMele nw Gvekes ie=nmKeueve nes veneR mekelee~ Jen Mejerj
efveefJe&<ee nesves mes mecemle oes<eeW kes DeYeeJe kee meteke nw~ Deefive, efJe<e, DeMeefve Deewj JeeeegOeeefokeeW mes yeeOee ve nesves
kes keejCe Ieeefleee keceeX kes DeYeeJe kee Devegceeheke nw~ eneB efJeeeJeeefoeeW mes JeefYeeej veneR Deelee, keeeWsefke meewOecexv
Deeefo osJeeW eje efpemekeer efJeeeMeefe erve ueer ieF& nw GmeceW etBefke hetJeexe yeeOeeSB heeeer peeleer nQ leLee mekeejCe Deewj
DekeejCe yeeOeeYeeJeeW ceW meeOece& Yeer veneR nw~
* <edKeC[eiece, OeJeuee heg. 9, he=. 107 mes 113 leke~

meceJemejCe jevee

<edKeC[eiece OeJeuee heg. 9

(47)

Jeeefneejes, meesnefcceboeefoosJesefn DeJeefnefjoefJeppeemeefeefcn leyyeeneCegJeuebYeeoes meefCeyebOeCeeefCeyebOeCeeCeb meencceeYeeJeeoes

Jee~ Ce osJesefn efJeeefneejes, efCejeGneefoefJemesmeCeefJeefmemme Deefiie-efJemeemeefCe-JeppeeGneefoyeeneYeeJeeoes efe
meefJemesmeCemeenCehheDeesi eeoes~ hegefJJeuueefu ebiesefn peeCeeefJeoceesneYeeJes Ce Jee DeJeieefceoIeeefokecceeYeeJeb~
JeefueeeJeueeseCeeYeeJeeoes meieemesmepeerJeheoesmeefeCeeCeb-obmeCeeJejCeeCeb efCemmesmeeYeeJeefuebieb~ meJJeeJeeJesefn
heekeKeeJeieceeoes DeefCebefoepeefCeoCeeCeeefuebieb~ DeeieemeieceCesCe heneheefjJes{sCe eflengJeCeYeJeCeefJemeeefjCee
memegjefniebOesCe e peeCeeefJeoDeceeCegmeYeeJeb~ DeOeJee, Ce Fces heeoskekensoDees, efkebleg SoseEme mecetnes Skekees nsG efe
IeseJJees~ leoes Sob mejerjb jeie-oesme-ceesneYeeJeb peeCeeJesefo, leoYeeJees efJe ceneJeerjs cegmeeJeeoeYeeJeb peeCeeJesefo,
keejCeeYeeJes keppemme DeeflLeeefJejesneoes~ leoYeeJees efJe Deeiecemme heceeCeeb peeCeeJesefo~ lesCe oJJeheJeCee
keeeJJee~~

YeieJeeve ceneJeerj kee meceJemejCe

eflelLeghheeer keefcn Keses ?
jefJeceb[ueb Je meceJes, yeejnpeeseCeefJekeKebYeeeeces, SeEkekeoCeerueceefCeefmeueeIeef[S, hebejeCekeCeeefJeefCeefcceehegjbleleseeGlegbieieesGjOegefueJeeeejsCe heefjJesef{ehesjbles, lemmeblees efleJeeeejJesef{e-eflecesnueeheer{esJeefjefeceefCeceeef ohheoer njeGceeCelLebY eef J eef m e-ef J ekeef m elees hheuekeb oes ejef J eb o eef o heg hhee FCCeCeb og ejeefo JeeJeer efC eJeneTefjeOetueerJeeeejbleyYeeS, CeJeefCeefnmeefneDeejmeemebKegJeueefkeKeeDecebieueeJetefjoeGieesGjbleefjome-

efJeMes<eeLe&eqJeeeJeeefoeeW ceW yeeOeeYeeJe mekeejCe nw, keeeWefke, JeneB Ge yeeOeeYeeJe efJeeepeefvele nw, ve efke efpeve
YeieJeeved kes meceeve Ieeefleee keceeX kes DeYeeJe mes Glhevve yeeOeeYeeJe pewmee mJeeYeeefJeke~ ener oesveeW kes yeeOeeYeeJe ceW
JewOece& nw~
ve osJeeW mes JeefYeeej nw, keeeWefke efvejeegOeeefo efJeMes<eCeeW mes efJeefMe< Ge Mejerj kes Deefive, efJe<e, DeMeefve, Deewj
JeeeegOeeefokeeW mes keesF& yeeOee veneR nesleer, Ssmes meefJeMes<eCe meeOeve kee eeesie nw~ DeLeJee, hetJeexe nslegDeeW mes metefele
ceesneYeeJe kes eje Jen Ieeefleee keceeX kes DeYeeJe kees eie kejves Jeeuee nw~ Jeefuele DeLee&led kegefue DeJeueeskeve kee
DeYeeJe nesves mes Deheves mecemle peerJe eosMeeW hej efmLele %eeveeJejCe Deewj oMe&veeJejCe kes hetCe& DeYeeJe kee meteke nw~
mecemle DeJeeJeeW eje ele#e %eeve nesves mes Deleerefve %eevelJe kee meteke nw~ leLee DeekeeMe ieceve mes, eYeeceC[ue mes
SJeb ef$eYegJeve he cenue ceW hewueves Jeeueer Deheveer megjefYele ievOe mes Deceeveg<elee kee %eeheke nw~ DeLeJee, es eleske
Deueie-Deueie nsleg veneR nQ, efkevleg Fvekes mecetn he Ske nsleg nw, Ssmee enCe kejvee eeefnS~ Fme keejCe en Mejerj
jeie, s<e SJeb ceesn kes DeYeeJe kee %eeheke nw Deewj jeieeefo kee DeYeeJe Yeer YeieJeeved ceneJeerj ceW Demele Yee<eCe kes
DeYeeJe kees eke kejlee nw, keeeWefke keejCe kes DeYeeJe ceW keee& kes DeefmlelJe kee efJejesOe nw~ Deewj Demele Yee<eCe kee
DeYeeJe Yeer Deeiece keer eceeCelee kee %eeheke nw~ FmeefueS Je mes DeLe&kelee& keer eheCee kejvee eeefnS~
leerLe& keer Glheefe efkeme #es$e ceW ngF& nw ?
pees meceJemejCeceC[ue mete&ceC[ue kes meceeve meceJe=e DeLee&led ieesue nw, yeejn eespeve eceeCe efJemleej Deewj
Deeeece mes ege nw, Ske Fvveerue ceefCecee efMeuee mes Ieefle nw, heeBe jlveeW Je megJeCe& mes efveefce&le Deewj ekeeMeceeve lespe

(48)

<edKeC[eiece OeJeuee heg. 9

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

peuekeefueoKeeFeeheefjJesef{os, leees hejb CeeCeeefJenkegmegceYejsCeesCCeeJeefuueJeCesCe eGjlLebleefjSCe heefjJesef{eeS,

leees hejb meglee-megJeCCeefJeefCeefcceSCe DeejmeecebieueCeJeefCeefnmeeueenjCemeefneOeJeuelegbieeGieeshegjheeeejsCe
meesefneS, leees hejb eGCnb ieesGjJeejeCeceyYeblejYeeies oesheemeefSefn [pPeblemegiebOeoJJeeCeb iebOeeceesFeYegJeCesefn oesesOetJeIe[Sefn mecegyYe[S, leees hejb efleYetceerSefn DeFOeJeueefhheejeefmeefJeefCeefcceSefn meiebieIeef[omegjueesemeejceefCemebIeeeyengJeCCeefkejCeheef[eFSefn JeppeblecegjJemebIeeejJeyeefnefjepeerJeueesSefn yeeermejeheef[yeyeeermeheskeKeCeemeefneoesesheemeeSefn YetefmeeS, eGceneJenblejefSefn ceGJemegiebOeCeeCenjJeCCemegjueesiejeCeIeef[emecegegbiekeKeSefn efJeefJenJejmegjefniebOeemeeceecengJej-cengj-jJeefJejeFeSefn CeeCeeefJenefieefj-meefj-mejceb[Jemeb[cebef[Sefn eGheemeefeefpeefCeboeboheef[efyebyemebyebOesCe heeeCeeFekeKeSefn Demeesie-meeoebheebyeJeCesefn DeFmeesefneS, leees hejb efhheeeGieesGjmebyemegJeCCeefCeefcceeJeCeJesFeeJesef{eS, leees hejb eGCnb
jlLeeCeceblejsmegefeSefneflLejLeesjmegjueeseceefCelLebYeSefn heeoskekeceejmeemebKeeSefn SiesieefomeeS omeiegCeefnemeeSefn
ceuueby ej-yejefnCe-ie[-iee-kes meefj-Jemen-nbme-ekekeeefCeJeSefn heefjJesef{eS, leees hejceJejsCe
Ded"gejmeecebieue-CeJeefCeefnnjeGieesGjcebef[SCe efJeefJenceefCe-jeCe-efJeefeefeebiesCe DeenjCeleesjCemeemeefneJeejsCe
meg J eCCeheeeejs Ce peg eS, lemmeblees heg JJeb Je oes - es -[pPeb le-meg Jeb OeoJJeieef yYeCe-Oet JeIe[ceg j Je-cengj jJeefJejeFeeflentefceOeJeuenjmecegebgieS, lelLesJe eogmeg jlLeblejsmeg mebkeefhheeCeeCeeefJenheue-oeCemecelLeSefn bblecengDej-

mes mebege Ssmes eej GVele ieeshegj ege Oetefuemeeue mes efpemekee hee&vle Yeeie efIeje ngDee nw, Gmekes Yeerlej leerve eekeejeW mes
Jesef<le leerve keveer ege heer" kes Thej efmLele ceefCecee owoerheceeve oerIe& eej ceevemlecYeeW mes efJeefMe< Je efJekeefmele
Glheue, keboes (veerue keceue) SJeb DejefJevo Deeefo heg<heeW mes Jeehle Ssmeer vevoesejeefo JeeefheeeW kes mecetn mes efpemeceW
Oetefueeekeej kee DeYevlej Yeeie heefjhetCe& nw, pees veew efveefOeeeW mes meefnle Je Ske meew Dee" mebKee mes Gheueef#ele Dee"
cebieueJeeW mes heefjhetCe& Ssmes eej ieeshegjeW mes JeJeefnle mJe peue ege Keeeflekee mes Jesef<le nw, Fmekes Deeies eej
JeerefLeeeW mes JeJeefnle Je veevee ekeej kes heg<heeW kes Yeej mes GVele Ssmes JeuueerJeve mes heefjJesef<le nw, Fmekes Deeies leheees
ngS megJeCe& mes efveefce&le Je Ske meew Dee" mebKee ege Dee" cebieue Je, veew efveefOeeeW SJeb mecemle DeeYejCeeW mes meefnle
OeJeue GVele eej ieeshegj ege eekeej mes megMeesefYele nw; Fmekes Deeies eej ieeshegj ejeW kes DeYevlej Yeeie ceW oesveeW heeMJe&
YeeieeW ceW efmLele, peueles ngS megievOe JeeW kes ievOe mes YegJeve kees Deeceesefole kejves Jeeues Ssmes oes-oes OetheIeeW mes mebege
nw; Fmekes Deeies leerve YetefceeeW mes mebege, Delevle OeJeue eeBoer keer jeefMe mes efveef ce&le, Deheves DeJeeJeeW ceW ueies ngS
megjueeske kes es<" ceefCemecetn keer Deveske JeCe& Jeeueer efkejCeeW mes Deeeefole, yepeles ngS ce=obiemecetn kes Meyo mes peerJe
ueeske kees yenje kejves Jeeues, leLee yeeerme DehmejeDeeW mes mecye yeeerme veekeeW mes meefnle, Ssmes oes-oes eemeeoeW mes
Yetef<ele nw; eej ceneheLeeW kes yeere ceW efmLele, ce=og, megieefvOele SJeb ves$eeW kees njves Jeeues JeCeeX mes ege megjueeske kes jlveeW
mes efveefce&le TBes Je=#eeW mes mebege, Deveske ekeej keer Gece megievOe ceW Deemee ngS YecejeW kes ceOegj Meyo mes efJejeefpele
veevee ekeej kes heJe&le, veoer, mejesJej Je ceC[he mecetneW mes ceefC[le leLee eejeW heeMJe& YeeieeW ceW efmLele efpevesv-ev kes
eefleefyecye kes mecyevOe mes hetpee kees eehle ngS ewleJe=#eeW mes meefnle Ssmes DeMeeske, mehleJeCe&, echeke Je Deece JeveeW mes

meceJemejCe jevee

<edKeC[eiece OeJeuee heg. 9

(49)

keueieuekeueeb"erkeguemebkegueSefn meieefkejCeefCeJeneFebyejsefn efJeefJenhegj-efieefj-meefj-mejJej-efnboesue-ueeenjSefn

eGieesGjmebyemegJeCCeJeCeJesFeeceppeeSefn efmeefeyegef-efmelLeheeeJe-heefJeeerkeekehhekeKeJeCesenf efJentemf eeS,
leees hejb heGcejeeceefCeceeosneefn meiebieefCeiieelesSCe lebyeerkeebyejeefn meiemeJJebiesefn mebOeeefjeefpeeECeoeboeefn
ceefCeleesjCebleefjeeefn eogmeg jlLeblejsmeg efeOeJeueeceueheemee-eefJentefmeeeefn jlLeecepPeefeCeJe-CeJelLetneefn DebefeeS,
leoes ieeCehheefuenceefCeIeef[SCe Deejmeecebieue-CeJeefCeefnmeCeenheGcejeeceefCeefJeefCeefcceeieesGjsCe heeeejsCe
DeefnCebefoeS, heer{mme he{cecesnueeS heefuenheeeejs e efJeueefiieeeefn heefuenceefCeIeef[ebefieeeefn meesuenefYeeerefn
keeyeejnkeesSefnceefCelLebYegefjeSieeieemeheefuenIeef[e-ceb[JeeFeSefn megjueesemeejmegDebOeiebOeieefyYeCeSefn
eGefJJenmebIe-kehheJeeefmee-ceCegJe-peesFefmee-JeeCeJeWlej-YeJeCeJeeefmeepegDeF&enf YeJeCeJeeefmee-JeeCeJeWlej-peesFefmeekehheJeeefm ee-ceCegJ e-ef leefj ke Kesefn e DeCegk e k ecesC e Deefn GeSef n ef JejeFS, ef lecesn ueeheer{ sC e celLeSCe

DeefleMee MeesefYele nw; Fmekes Deeies eeBoer mes efveefce&le eej ieeshegjeW mes mecye Je megJeCe& mes efveefce&le Ssmeer JeveJesefokee mes
Jesef<le nw; Fmekes Deeies eej JeerefLeeeW kes ceOe YeeieeW ceW efmLele, efmLej Je mLetue mJeie&ueeske kes ceefCecee mlecYeeW mes
mebege, eleske Ske meew Dee" mebKee mes ege, Ske-Ske efoMee ceW oMe mes iegefCele Ske meew Dee" (108 10
1080) Ssmeer ceeuee-DecyejeOJe DeLee&led mete& Deewj ev-ceetj-ie[-iepe-eEmen-Je=<eYe-nbme Deewj ee kes efe mes
ege OJepeeDeeW kes mecetn mes efIeje ngDee nw; Fmekes Deeies Ske meew Dee" cebieue Je Je veew efveefOeeeW kees OeejCe kejves
Jeeues eej ieeshegjeW mes ceefC[le, Deveske ekeej kes ceefCe Je jlveeW mes efJeefe$e osn Jeeues leLee mewke[eW DeeYejCe Je leesjCeeW mes
meefnle ejeW mes mebege Ssmes megJeCe& eekeej mes ege nw; Gmekes Yeerlej hetJe& kes meceeve peueles ngS megievOe JeeW kees ceOe
ceW OeejCe kejves Jeeues oes-oes OetheIeeW mes ege Deewj ce=obie kes ceOegj Meyo mes efJejeefpele leerve YetefceeeW Jeeues OeJeue IejeW
mes GVele nw; JeneB hej ner eej JeerefLeeeW kes DevlejeueeW ceW mebkeefuhele veevee ekeej heueeW kes osves ceW meceLe&, iegbpeej kejves
Jeeues Yecej Je megvoj ieues Jeeueer keeseueeW kes mecetn mes Jeehle, Deheves efkejCe mecetn mes DeekeeMe kees Deeeefole kejves
Jeeues, Deveske ekeej kes hegj-heJe&le-veoer-mejesJej-efnb[esueeW SJeb ueleeeneW mes mebege, eej ieeshegjeW mes mecye megJeCe&cee
JeveJesefokee he ceee&oe Jeeues leLee efme eefleceeDeeW mes oerhle efmeeLe& Je=#eeW mes heefJe$e efkeS ieS Ssmes keuheJe=#e JeveeW
mes efJeYetef<ele nw; Fmekes Deeies heejeieceefCecee osn mes mebege, Deheves Debie mes efvekeueves Jeeues lespe mes DeekeeMe kees
leeceJeCe& kejves Jeeues, Deheves meye DebieeW mes efpevesv-eveW kees OeejCe kejves Jeeues, ceefCecee leesjCeeW mes Devleefjle, eej
JeerefLeeeW kes DevlejeueeW ceW efmLele OeJeue Je efvece&ue eemeeoeW mes efJeYetef<ele, Ssmes JeerefLeeeW kes ceOe ceW efmLele veew-veew mletheeW
mes Jeehle nw; Fmekes Deeies DeekeeMe-mheefkeceefCe mes efveefce&le leLee Ske meew Dee" De<-cebieue-JeeW SJeb veew efveefOeeeW
mes meveeLe Je heejeieceefCe mes efveefce&le ieeshegjeW Jeeues eekeej mes DeefYeveefvole nw; heer" keer eLece keveer Je mheefke eekeej
mes ueieer ngF& Deewj mheefkeceefCe mes efveefce&le osnJeeueer meesuen efYeefeeeW mes efJeYee efkeS ieS, ceefCecee mlecYeeW mes GodOe=le
Je Ske DeekeeMe mheefke mes efveefce&le ceC[he mes Deeeefole, mJeie&ueeske kes es<" megievOe ievOeJe kees OeejCe kejves
Jeeues, elegefJe&Oe cegefvemebIe, keuheJeeefmeveerosJeer, ceveg<eveer, peesefle<keosJeer, JevlejosJeer YeJeveJeeefmeosJeer, YeJeveJeemeerosJe,
JeeveJevlejosJe, peesefle<eerosJe, keuheJeemeerosJe, ceveg<e Je efleeeeW mes eceMe mebege, Ssmes yeejn kees"eW mes efJejeefpele

(50)

<edKeC[eiece OeJeuee heg. 9

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

GJeceeCeefoJeeejsCe efyeefoecesnueeS OeefjeceneOee-cebieuesCe celLeelLeOecceekekeefJejeFepekeKekeeSCe ceefCeceSCe

mecegegbieJeceeCeefpeCehheneceb[uelesSCe CebOeejS, efCeJeoblemegjkegmegceJeefjmesCe efCejblejkeecebieueesJenejS,
yeng k ees [ ekees ef [ ceng j meg j let j jJes C e yeef n ef j eef leng J eCe-YeJeCeS, cejieeceef C eIeef [ eKeb O ees J eke K eb O es C e
heGcejeeceef C eceeheJeeueb k eg js C e CeeCeeef J enheuekeef u eSCe Yecej-hejng D e-ceng J ej-ceng j mejef J ejeF SCe
ef peCemeemeCeemees ieeE eOesC e Demees ieheeeJesC e ef CeCCeeef meemeeuepeCemeesi emeb IeS, efm eefm ejejkejOeJeues Ce
peeseCeblejefJelLeejSCe meOeJeueLetuecegeenueoecekeueeJemeesnceeCehesjbleSCe ieeCeefeeeSCe JeceeCeeflengJeCeeefnJeFeefebOeSCe megmeesefneS, hebemesueGjCesjFefomeeefJemeeDeFefJeGueefJeGueefieefjcelLeelLeS, iebieesnesJJe
eGefn megjefJejFeJeejsefn heefJemeceeCeosJe-efJeppeenj-ceCegJepeCeeCe ceesnS meceJemejCeceb[ues efpeCeJeFleCegceTnKeerjesJeefnefCeJJeg[emesmeosnefcce peeEkeKeokejefCeejsefn efJeefppeppeceeCeeCeseeecejCCeefomeeefJemeeefcce efoJJeeceeseiebOemegjmeejeCeseceefCeefCeJenIeef[eeefcce iebOeGef[heemeeeefcce efemeernemeCee{sCe JeceeCeYe[ejSCe eflelLeceghheeFob~

nQ; efpemekes cemleke kes Thej JeOe&ceeve YeieJeeved heer mete& efmLele nQ, efpemekeer efleer e keefveer hej Dee" OJepeeSB Je
cebieueJe jKes ngS nQ, pees (eLece keefveer hej) cemleke hej efmLele Oece&ee mes efJejeefpele e#eeW kes Mejerj mes mebege
nw, ceefCeeeW mes efveefce&le nw leLee GVele JeOe&ceeve efpevekes eYeeceC[ue ege lespe mes meefnle nw, Ssmes leerve keefveer ege heer"
mes DevOekeej kees ve< kejves Jeeuee nw; efiejleer ngF& heg<heJe=ef< mes efvejvlej efkeS ieS cebieue Ghenej mes ege nw; Deveske
kees[ekees[er ceOegj mJej Jeeues Jeeefo$eeW kes Meyo mes ef$eYegJeve heer YeJeve kees yenje kejves Jeeuee nw, cejkeleceefCe mes
efveefce&le mkevOe Je GhemkevOe mes meefnle, heejeieceefCecee eJeeueebkegjeW (heeeW) mes ege, veevee ekeej kes heueeW mes ege,
Yecej keeseue Je ceOegkej kes ceOegj mJejeW mes efJejeefpele leLee efpeveMeemeve kes DeMeeske DeLee&led DeelcemegKe kes efemJehe
DeMeeske Je=#e mes mecemle peerJeeW kes Meeske mecetn kees ve< kejves Jeeuee nw; evefkejCeeW kes meceeve OeJeue, keg kece Ske
eespeve efJemleej Jeeues, mJe OeJeue SJeb mLetue ceesefleeeW keer ceeueeDeeW kes mecetn mes MeesYeeeceeve hee&vle Yeeie mes mebege
leLee JeOe&ceeve YeieJeeved kes leerveeW ueeskeeW kes DeefOeheeflelJe kes efe he Ssmes ieieveefmLele leerve $eeW mes megMeesefYele nw;
hebeMewuehegj DeLee&led jepeie=n veiej kes vew$e+le efoMee Yeeie ceW Delevle efJemle=le efJehegueeeue kes cemleke hej efmLele nw;
leLee pees osJeeW eje jes ieS eej ejeW mes iebiee kes eJeen kes meceeve eJesMe kejves Jeeues osJe, efJeeeOej SJeb ceveg<epeveeW
kees ceesefnle kejves Jeeuee nw, Ssmes meceJemejCe ceC[ue ceW efpevesv osJe kes Mejerj keer efkejCeeW he #eerjmeceg ceW [gyeer ngF&
mecemle osn mes mebege, e#esveW kes neLeeW kes mecetneW mes {esjs ieS eecejeW mes Deeeefole Dee" efoMeeDeeW kees efJe<ee kejves
Jeeues efoJe Deeceeso-megievOe ege SJeb osJeeW kes es<" Deveske ceefCeeeW kes mecetn mes jes ieS ievOekeger he eemeeo ceW
efmLele efmebnemeve hej Dee{ JeOe&ceeve Yeejke ves leerLe& GlheVe efkeee~

N: M

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(51)

meceJemejCe jevee
(DeeefohegjeCe Yeeie1 mes*)
eefJebMeb heJe&
DeLe Ieeeflepees efpe<Ceesjveg<Ceerke=leefJe<hes~ ef$eueeskeeeceYeJeled #eesYe kewJeueeslheefeJeeleee~~1~~
leoe e#egefYeleecYeesefOe JesueeOJeeveevegkeeefjCeer~ IeCe cegKejeeceeme peielkeuheecejsefMeveeced~~2~~
peesefleueexkes ceneeEvmeneCeeoesYetled mecegeflLele~ esveeMeg efJeceoerYeeJeceJeehevmegjJeejCee~~3~~
oOJeeve OJeveocYeeso OJeefveleeefve eflejesoOeved~ Jewevlejs<eg iesns<eg ceneveevekeefvemJeve~~4~~
MebKe Meb Keejw mee etecesle efpeIe=#eJe~ FleerJe Iees<eevvegew heCeervYeJevesOJeveled~~5~~
efJe<jeCecejsMeeveeceMevew eekeefchejs~ De#eceeCeerJe leoieJe& mees{t efpevepeeeslmeJes~~6~~
heg<kejw mJewjLeesefl#ehleheg<kejeOee& megjefhee~ veve=leg heJe&leesoee ceneefnefYeefjJeee~~7~~
heg<hee_peefueefceJeelesveg mecevleeled megjYetne~ eueeKeekejwoerIezefJebieuelkegmegceeslkejw~~8~~

DeLeevevlej peye efpevesv YeieJeeved ves Ieeefleee keceeX hej efJepee eehle keer leye mecemle mebmeej kee mevleehe ve< nes
ieeemeejs mebmeej ceW Meeefvle e ieeer Deewj kesJeue%eeve keer Glheefehe Jeeeg kes mecetn mes leerveeW ueeskeeW ceW #eesYe
Glhevve nes ieee~~1~~
Gme mecee #eesYe kees eehle ngS meceg keer uenjeW kes Meyo kee DevegkejCe kejlee ngDee keuheJeemeer osJeeW kee
IeCe mecemle mebmeej kees Jeeeeefuele kej jne Lee~~~ 2~~
peesefle<eer osJeeW kes ueeske ceW ye[e Yeejer eEmenveeo nes jne Lee efpememes osJeleeDeeW kes neLeer Yeer ceojefnle DeJemLee kees
eehle nes ieS Les~~ 3~~
Jevlej osJeeW kes IejeW ceW veiee[eW kes Ssmes peesjoej Meyo nes jns Les pees efke iejpeles ngS cesIeeW kes MeyoeW kees Yeer
eflejmke=le kej jns Les~~4~~
Yees YeJeveJeemeer osJeeW, legce Yeer DeekeeMe ceW eueves Jeeues keuheJeemeer osJeeW kes meeLe-meeLe YeieJeeved kes oMe&ve mes
Glhevve ngS megKe DeLeJee Meeefvle kees enCe kejves kes efueS DeeDees Fme ekeej peesj-peesj mes Iees<eCee kejlee ngDee MebKe
YeJeveJeemeer osJeeW kes YeJeveeW ceW Deheves Deehe Meyo kejves ueiee Lee~~5~~
Gmeer mecee mecemle FveW kes Deemeve Yeer MeerIe ner kecheeeceeve nes ieS Les ceevees efpevesvosJe kees Ieeefleee keceeX
kes peerle uesves mes pees ieJe& ngDee Lee Gmes Jes menve kejves kes efueS DemeceLe& neskej ner kecheeeceeve nesves ueies Les~~6~~
efpevneWves Deheveer-Deheveer met[eW kes DeeYeeieeW mes heke[kej keceueheer DeIe& Thej kees G"eS nQ Deewj pees heJe&leeW
kes meceeve TBes nQ, Ssmes osJeeW kes neLeer ve=le kej jns Les leLee Jes Ssmes ceeuetce nesles Les ceevees ye[s-ye[s meheeXmeefnle heJe&le
ner ve=le kej jns neW~~7~~
Deheveer uecyeer-uecyeer MeeKeeDeeW heer neLeeW mes eejeW Deesj hetue yejmeeles ngS keuheJe=#e Ssmes megMeesefYele nes jns Les
ceevees YeieJeeved kes efueS heg<heebpeefue ner meceefhe&le kej jns neW~~8~~
* DeeefohegjeCe Yeeie-1, he=. 506 mes 539 leke~

(52)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efoMe emeefeceemesog yeYeepes JeYececyejced~ efJejpeerke=leYetueeske efMeefMejes ceoeJeJeew~~9~~

Fefle eceesoceelevJevvekemceeod YegJeveesojs~ kesJeue%eevehetCexvogpe&ieoefyOeceJeerJe=Oeled~~10~~
efewjceerefYejee megjsvesyeesefOe meeJeefOe~ JewYeJeb YegJeveJeeefhe JewYeJeOJebefmeJewYeJeced~~11~~
DeeLeeslLeeeemeveeoeMeg eceesob hejcegnved~ lejeefoJe veceesYetVelecetOee& Meeerheefle~~12~~
efkecesleefoefle he=vleeR heewueesYeerceeflemebYeceeled~ nefj eyeesOeeeYeeme efJeYees kewJeuemebYeJeced~~13~~
eeeCehens<etew eOJevelmeg MeleeOJej~ Yeleg& kewJeuehetpeeew efveMeeece megjwJe=le~~14~~
lelees Jeueenkeekeej efJeceeveb keeceieeeced~ ees yeueenkees osJees pecyeterheeceeefvJeleced~~15~~
cegeeuecyevemebMeesefYe leoeYeeod jlveefveefce&leced~ lees<eelenemeceelevJeefoJe efkeefefCekeemJevew~~16~~
MeejoeYeefceJeeoYeb MJesefleleeefKeueefo*dcegKeced~ veeieoeeefYeeesiesMees veeiecewjeJeleb JeOeeled~~17~~
lelemleefefeeejyOecee{es efoJeJeenveced~ nefjJeen menwMeeve elemLes mehegueescepe~~18~~

mecemle efoMeeSB emevvelee kees eehle nes jner LeeR, DeekeeMe cesIeeW mes jefnle neskej megMees efYele nes jne Lee Deewj
efpemeves he=LJeer ueeske kees Oetefuejefnle kej efoee nw Ssmeer "C[er-"C[er nJee eue jner Leer~~9~~
Fme ekeej mebmeej kes Yeerlej Dekemceeled Deevevo kees efJemle=le kejlee ngDee kesJeue%eeveheer hetCe& evcee
mebmeejheer meceg kees ye{e jne Lee DeLee&led Deeveefvole kej jne Lee~~10~~
DeJeefOe%eeveer Fv ves meye efeeW mes mebmeej ceW Jeehle ngS Deewj mebmeej kees ve< kejves Jeeues, YeieJeeved Je=<eYeosJe
kes kesJeue%eeveheer JewYeJe kees MeerIe ner peeve efueee Lee~~11~~
leovevlej hejce Deevevo kees OeejCe kejlee ngDee Fv MeerIe ner Deemeve mes G"e Deewj Gme Deevevo kes Yeej mes ner
ceevees velecemleke neskej Gmeves YeieJeeved kes efueS vecemkeej efkeee Lee~~12~~
en keee nw Fme ekeej ye[s DeeMee& mes hetleer ngF& FveCeer kes efueS Yeer Fv ves YeieJeeved kes kesJeue%eeve keer
Glheefe kee meceeeej yeleueeee Lee~~13~~
DeLeevevlej peye emLeeve keeue keer metevee osves Jeeues veiee[s peesj-peesj mes Meyo kej jns Les leye Fv Deveske osJeeW
mes heefjJe=le neskej YeieJeeved kes kesJeue%eeve keer hetpee kejves kes efueS efvekeuee~~14~~
Gmeer mecee yeueenkeosJe ves Ske keeceie veece kee efJeceeve yeveeee efpemekee Deekeej yeueenke DeLee&led cesIe kes
meceeve Lee Deewj pees pecyeterhe kes eceeCe Lee~~15~~
Jen efJeceeve jlveeW kee yevee ngDee Lee Deewj ceesefleeeW keer uekeleer ngF& ceeueeDeeW mes megMeesefYele nes jne Lee leLee Gme
hej pees efkebefkeefCeeeW kes Meyo nes jns Les Gvemes Jen Ssmee peeve he[lee Lee ceevees mevlees<e mes nBme ner jne nes~~16~~
pees DeeefYeeesie peeefle kes osJeeW ceW cegKe Lee Ssmes veeieoe veece kes osJe ves efJeefeee $e+ef mes Ske SsjeJele neLeer
yeveeee~ Jen neLeer Mejod$e+leg kes yeeoueeW kes meceeve meheso Lee, yengle ye[e Lee Deewj Gmeves Deheveer mehesoer mes mecemle
efoMeeDeeW kees meheso kej efoee Lee~~17~~
leovevlej meewOecexv ves Deheveer FveCeer Deewj SsMeeve Fv kes meeLe-meeLe efJeefeee $e+ef mes yeves ngS Gme
efoJeJeenve hej Dee{ neskej emLeeve efkeee~~18~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(53)

Fvmeeceeefveke$eeeeEm$eMeheeefj<eoeceje ~ meelcej#epeielheeuee meeveerkee meekeerCe&kee~~19~~

hegj efkeefuJeef<ekes<etewjelevJelmJeevekemJeveeved~ mJewjb mJewJee&nvew Meeb epevlecevegJeepeg~~20~~
Dehmejmmeg vevleer<eg ievOeJee&leeseJeeovew~ efkeVejs<eg e ieeelmeg eeeue megjJeeefnveer~~21~
FveoerveeceLewles<eeb ue#ce efkebefeovet eles~ FvoveeeefCeceee<iegCewefjves evevepew~~22~~
Dee%ewMJeee&od efJeveevewmleg iegCewefjvsCe mebefcelee~ meeceeefvekee YeJesegmles MeesCeeefhe iegke=lee~~23~~
efhele=ceele=iegeKee mebceleemles megjsefMeveeced~ ueYevles meceefcevwMe melkeejb ceeveleesef eleced~~24~~
$eeeeEm$eMeem$eeeEeMeosJe osJee ekeerefle&lee~ hegjesOeescev$eceeleeveeb meMeemles efoJeereMf eveeced~~25~~
YeJee heefj<eoerleemeved megje heeefj<eoeee~ les heer"ceo&meMee megjsvwhe ueeefuelee~~26~~
Deelcej#ee efMejesj #emeceevee eeseleemee~ efJeYeJeeewJe hee&vles hee&vlecejsefMeveeced~~27~~
ueeskeheeueemleg ueeskeevleheeuekee ogie&heeueJeled~ heoeleeoerveveerkeeefve oC[keuheeefve mehleJew~~28~~

meyemes Deeies efkeefuJeef<eke peeefle kes osJe peesj-peesj mes megvoj veiee[eW kes Meyo kejles peeles Les Deewj Gvekes heers
Fv, meeceeefveke, $eeeeEeMe, heeefj<eo, Deelcej#e, ueeskeheeue, Deveerke Deewj ekeerCe&ke peeefle kes osJe Deheveer-Deheveer
meJeeefjeeW hej Dee{ nes Fevegmeej peeles ngS meewOecexv kes heers-heerss pee jns Les~~19-20~~
Gme mecee DehmejeSB ve=le kej jner LeeR, ievOeJe& osJe yeepes yepee jns Les Deewj efkeVejer peeefle keer osefJeeeB ieerle iee
jner LeeR, Fme ekeej Jen osJeeW keer mesvee ye[s JewYeJe kes meeLe pee jner Leer~~21~~
Deye eneB hej Fv Deeefo osJeeW kes keg ue#eCe efueKes peeles nQDeve osJeeW ceW ve heeS peeves Jeeues DeefCecee, ceefncee
Deeefo iegCeeW mes pees hejce SsMJee& kees eehle neW GvnW Fv kenles nQ~~22~~
pees Dee%ee Deewj SsMJee& kes efyevee Deve meye iegCeeW mes Fv kes meceeve neW Deewj Fv Yeer efpevnW ye[e ceevelee nes Jes
meeceeefvekeosJe kenueeles nQ~~23~~
meeceeefveke peeefle kes osJe FveW kes efhelee-ceelee Deewj ieg kes legue nesles nQ leLee es Deheveer ceevelee kes Devegmeej
FveW kes meceeve ner melkeej eehle kejles nQ~~24~~
FveW kes hegjesefnle cev$eer Deewj DeceeleeW (meoe meeLe ceW jnves Jeeues cev$eer) kes meceeve pees osJe nesles nQ Jes
$eeeefmb$eMe kenueeles nQ~ es osJe Ske-Ske Fv keer meYee ceW efieveleer kes leQleerme-leQleerme ner nesles nQ~~25~~
pees Fv keer meYee ceW GheefmLele jnles nQ GvnW heeefj<eo kenles nQ~ es heeefj<eo peeefle kes osJe FveW kes heer"ceo&
DeLee&led efce$eeW kes legue nesles nQ Deewj Fv Gve hej DeefleMee esce jKelee nw~~26~~
pees osJe Debiej#eke kes meceeve leueJeej TBeer G"ekej Fv kes eejeW Deesj Ietceles jnles nQ GvnW Deelcej#e kenles
nQ~ eeefhe Fv kees keg Yee veneR jnlee leLeeefhe es osJe Fv kee JewYeJe efoKeueeves kes efueS ner Gmekes heeme ner heeme
Ietcee kejles nQ~~27~~
pees ogie&j#eke kes meceeve mJeie&ueeske keer j#ee kejles nQ GvnW ueeskeheeue kenles nQ Deewj mesvee kes meceeve efheeeos
Deeefo pees meele ekeej kes osJe nQ GvnW Deveerke kenles nQ~ (neLeer, Iees[s, jLe, efheeeos, yewue, ievOeJe& Deewj ve=le kejves
Jeeueer osefJeeeB en meele ekeej keer osJeeW keer mesvee nw)~~28~~

(54)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

heewjpeeveheoeKee megje %esee ekeerCe&kee~ YeJesegjeefYeeesieeKee oemekece&kejeshecee~~29~~

celee efkeefuJe<ecemles<eeefceefle efkeefuJeef<ekeeceje~ yeeee epee FJe mJeiex mJeuhehegCeeseof le&e~~30~~
SkewkeefmceefVekeees mego&Me Yesoe megjeefmlJeces~ Jevleje peesefle<eeeeeEeMeueeskeheJeefpe&lee~~31~~
Fvmlecyesjce keerefieefle esled meesvegJeCe&les~ legJebMees ceneJe<cee& megJe=eesVelecemleke~~32~~
yeevevees yengjoes yengoesefJe&hegueemeve~ ue#eCewJe&eveweg&e meeefJekees peJevees yeueer~~33~~
keeceie keeceheer e Metj meodJe=ekevOej~ mecemebyevOevees Oegeex ceOegefmveiOejos#eCe~~34~~
eflee&iueesueeelemLetuemeceJe=epeg&melkej~ efmveiOeeleecehe=Legeeslees oerIee&*diegefuemeheg<kej~~35~~
Je=eiee$eehej mLeseeved oerIe&cesn veyeeueefOe~ Jet{esjmkees ceneOJeevekeCe& melkeCe&heuueJe~~36~~
DeOexvogefveYemegefMue<efJegceeYeveKeeslkej~ meeemleeceleeuJeeme Mewueesoees ceneke~~37~~

veiej leLee osMeeW ceW jnves Jeeues ueesieeW kes meceeve pees osJe nQ GvnW ekeerCe&ke peevevee eeefnS Deewj pees veewkejeekejeW kes meceeve nQ Jes DeeefYeeesie kenueeles nQ~~29~~
efpevekes efkeefuJe<e DeLee&led heehekece& kee Goe nes GvnW efkeefuJeef<eke osJe kenles nQ~ es osJe DevlepeeW keer lejn
Deve osJeeW mes yeenj jnles nQ~ Gvekes pees keg Lees[e-mee hegCe kee Goe neslee nw Gmeer kes Deveghe Gvekes Lees[er-meer
$e+efeeB nesleer nQ~~30~~
Fme ekeej eleske efvekeee ceW es Thej kens ngS oMe-oMe ekeej kes osJe nesles nQ hejvleg Jevlej Deewj
peesefle<eerosJe $eeeefmb$eMe leLee ueeskeheeue Yeso mes jefnle nesles nQ~~31~~
Deye Fv kes SsjeJele neLeer kee Yeer JeCe&ve kejles nQGmekee JebMe DeLee&led heer" hej keer ner yengle TBeer Leer,
Gmekee Mejerj yengle ye[e Lee, cemleke DeefleMee ieesue Deewj TBee Lee~ Gmekes Deveske cegKe Les, Deveske oeBle Les, Deveske
meBt[W LeeR, Gmekee Deemeve yengle ye[e Lee, Jen Deveske ue#eCe Deewj JebpeveeW mes meefnle Lee, MeefeMeeueer Lee, MeerIe ieceve
kejves Jeeuee Lee, yeueJeeve Lee, Jen Fevegmeej eens peneB ieceve kej mekelee Lee, Fevegmeej eens pewmee he yevee
mekelee Lee, DeefleMee MetjJeerj Lee~ Gmekes kevOes DeefleMee ieesue Les, Jen mece DeLee&led meceelege mebmLeeve kee Oeejer Lee,
Gmekes Mejerj kes yevOeve Gece Les, Jen OegjvOej Lee, Gmekes oeBle Deewj ves$e ceveesnj leLee efekeves Les~ Gmekeer Gece metB[
veeres keer Deesj eflejer uekeleer ngF& ebeue, uecyeer, ceeser leLee Devegece mes heleueer nesleer ngF& ieesue Deewj meerOeer Leer;
heg<kej DeLee&led metB[ kee DeeYeeie efekevee Deewj ueeue Lee, GmeceW ye[s-ye[s so Les Deewj ye[er-ye[er DebiegefueeeW kes meceeve
efe Les~ Gmekes Mejerj kee efheuee efnmmee ieesue Lee, Jen neLeer DeefleMee iecYeerj Deewj efmLej Lee, Gmekeer hetB Deewj eEueie
oesveeW ner ye[s Les, Gmekee Je#emLeue yengle ner eew[e Deewj cepeyetle Lee, Gmekes keeve ye[e Yeejer Meyo kej jns Les, Gmekes
keeveheer heuueJe yengle ner ceveesnj Les~ Gmekes veKeeW kee mecetn DeOe& evcee kes Deekeej kee Lee, DebiegefueeeW ceW Ketye
pe[e ngDee Lee Deewj cetBiee kes meceeve keg-keg ueeue JeCe& kee Lee, Gmekeer keeefvle Gece Leer~ Gmekee cegKe Deewj leeueg
oesveeW ner ueeue Les, Jen heJe&le kes meceeve TBee Lee, Gmekes ieC[mLeue Yeer yengle ye[s Les~ Gmekes peIeve megDej kes meceeve
Les, Jen DeefleMee ue#ceerceeved Lee, Gmekes Dees" ye[s-ye[s Les, Gmekee Meyo ogvogYeer Meyo kes meceeve Lee, GdJeeme
megieefvOele leLee oerIe& Lee, Gmekeer Deeeg Deheefjefcele Leer Deewj Gmekee meYeer keesF& Deeoj kejlee Lee~ Jen meeLe&ke MeyoeLe&

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(55)

yejenpeIeve eerceeved oerIeex<es ogvogefYemJeve~ megieefvOeoerIe&efveeeme meesefceleeeg ke=Meesoj~~38~~

DevJeLe&Jesoer keueeCe keueeCeeke=efle MegYe~ Deeesefvepe megpeeleMe mehleOee megeefleef<"le~~39~~
ceoefvePe&jmebefmeekeCe&eecejueefcyeveer~ ceoegleerefjJeeefJeYeoheje <edheoeJeueer~~40~~
cegKewye&ngefYejekeerCeex iepejepe mce jepeles~ mesJeceeve FJeeeelewYe&kelee efJeMJewjveskehew~~41~~
(oMeefYe keguekeced)
DeMeeskeheuueJeeleeceleeuegeeeuesve e~ JenvcegngefjJeeee heuueJeeved keJeueerke=leeved ~~42~~
ce=ocevefveIeex<ewkeCe&leeueeefYelee[vew~ meeefueJeerCeelewe&ewjejyOeeleeseefJeYece~~43~~
kejb megoerIe&efve MJeemeb ceoJesCeeR e ees Jenved~ meefvePe&jme meMeees efyeYeefle& mce efiejs efeeced~~44~~
ovleeueivewce=&Ceeueweex jepeles mceeelewYe=&Meced~ eejesnwefjJe ovleeveeb MeMeeMekeueeceuew~~45~~
heeekej FJe eerceeved oOeeve heg<kejefeeced~ keuhegce FJe eebMegoe&veeefLe&efYeheeefmele~~46~~

kee peeveves Jeeuee Lee, mJeeb ceuehe Lee, Gmekee mJeYeeJe Yeer ceuehe Lee, Jen MegYe Lee, efyevee eesefve kes Glhevve
ngDee Lee, Gmekeer peeefle Gece Leer DeLeJee Gmekee pevce meyemes Gece Lee, Jen hejeece, lespe, yeue, Metjlee, Meefe,
mebnveve Deewj Jesie Fve meele ekeej keer eefle<"eDeeW mes meefnle Lee~ Jen Deheves keeveeW kes meceerhe yew"er ngF& Gve YecejeW keer
hebefeeeW kees OeejCe kej jne Lee pees efke ieC[mLeueeW mes efvekeueles ngS ceoheer peue kes efvePe&jveeW mes YeeRie ieeer LeeR Deewj
Ssmeer peeve he[leer LeeR ceeveeW ceo keer otmejer OeejeSB ner neW~ Fme ekeej Deveske cegKeeW mes Jeehle ngDee Jen iepejepe Ssmee
megMeesefYele nes jne Lee ceevees YeefehetJe&ke DeeS ngS mebmeej kes mecemle neLeer ner Gmekeer mesJee kej jns neW~~32-41~~
Gme neLeer kee leeueg DeMeeske Je=#e kes heuueJe kes meceeve DeefleMee ueeue Lee~ FmeefueS Jen Ssmee peeve he[lee Lee
ceevees ueeue-ueeue leeueg keer eee kes yeneves mes KeeS ngS heuueJeeW kees Des ve ueieves kes keejCe yeej-yeej Gieue ner
jne nes~~42~~
Gme neLeer kes keCe&heer leeueeW keer lee[vee mes ce=o kes meceeve iecYeerj Meyo nes jne Lee Deewj JeneR hej pees Yecej
yew"s ngS Les Jes JeerCee kes meceeve Meyo kej jns Les, Gve oesveeW mes Jen neLeer Ssmee peeve he[lee Lee ceevees Gmeves yeepee
yepeevee ner eejcYe efkeee nes~~43~~
Jen neLeer, efpememes ye[er uecyeer MJeeme efvekeue jner nw Ssmeer MegC[ leLee ceo peue keer Oeeje kees OeejCe kej jne
Lee Deewj Gve oesveeW mes Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees efvePe&jves Deewj mehe& mes meefnle efkemeer heJe&le keer ner MeesYee OeejCe
kej jne nes~~44~~
Fmekes oeBleeW ceW pees ce=Ceeue ueies ngS Les Gvemes Jen Ssmee Dee peeve he[lee Lee ceevees evcee kes gke[eW kes
meceeve GppJeue oeBleeW kes DeBkegjeW mes ner megMeesefYele nes jne nes~~45~~
Jen MeesYeeeceeve neLeer Ske mejesJej kes meceeve ceeuetce neslee Lee keeeWefke efpeme ekeej mejesJej heg<kej DeLee&led
keceueeW keer MeesYee OeejCe kejlee nw Gmeer ekeej Jen neLeer Yeer heg<kej DeLee&led metB[ kes DeeYeeie keer MeesYee OeejCe kej jne
Lee, DeLeJee Jen neLeer Ske TBes keuheJe=#e kes meceeve peeve he[lee Lee keeeWefke efpeme ekeej keuheJe=#e oeve DeLee&led
DeefYeueef<ele JemlegDeeW keer Fe kejves Jeeues ceveg<eeW kes eje Gheeefmele neslee nw Gmeer ekeej Jen neLeer Yeer oeve DeLee&led
ceopeue kes DeefYeuee<eer YecejeW kes eje Gheeefmele (mesefJele) nes jne Lee~~46~~

(56)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

jspes menwceke#eesmeew nsceJeuueerJe=leeefJeled~ ve#e$eceeueeeef#ehle MejocyejefJeYece~~47~~

(<e[defYe keguekeced)
iewJeseceeueee keC"b me Jeeeeefuelecegnved~ heef#eceeueeJe=lemeeefefvelecyeme efeeb oOeew~~48~~
IeCeesve jspesmeew meewJeCexve efveveeefovee~ megjeCeeceJeyeesOeee efpeveeee&efceJe Iees<eeved~~49~~
pecyeterheefJeMeeueeskeeeeer me mejesJejeved~ kegueeerefveJe JeYesmeew joeveeeeceMeeefueve~~50~~
MJeseflecvee Jeheg<e MJesleerheue#ceercegJeen me~ euelkewueemeMewueeYe e#ejvceoefvePe&j~~51~~
Fefle JeeJeefCe&leejesn heefjCeen Jehegieg&Ceced~ iepeeveerkesMJejMees cenwjeJeleoefvleveced~~52~~
lecewjeJeCecee{ menee#eesegleejeced~ heeekej FJeeslheguuehepees efieefjcemlekes~~53~~
eef$ebMeoveeveme eleemeb e joe<keced~ mej eeflejob leefmceVeefypeveskee mej eefle~~54~~
eef$ebMelemeJeemlemeeb leeJeleefcelehe$ekee~ les<Jeeeles<eg osJeeveeb vele&keemlelecee he=Leked~~55~~
ve=leefvle meueeb mcesjJeke$eeypee ueefueleYegJe~ heMeeefeegceshetewve&mevle eceoejeved~~56~~

Gmekes Je#emLeue hej meesves keer meeBkeue he[er ngF& Leer efpememes Jen Ssmee peeve he[lee Lee ceevees megJeCe&ceeer ueleeDeeW
mes {kee ngDee heJe&le ner nes Deewj ieues ceW ve#e$eceeuee veece keer ceeuee he[er ngF& Leer efpememes Jen DeefMJeveer Deeefo ve#e$eeW
keer ceeuee mes megMeesefYele Mejod $e+leg kes DeekeeMe keer MeesYee kees eflejmke=le kej jne Lee~~47~~
pees ieues ceW he[er ngF& ceeuee mes Meyoeeceeve nes jne nw Ssmes keC" kees OeejCe kejlee ngDee Jen neLeer heef#eeeW keer
he*defe mes efIejs ngS efkemeer heJe&le kes efvelecye Yeeie (ceOe Yeeie) keer MeesYee OeejCe kej jne Lee~~48~~
Jen neLeer Meyo kejles ngS megJeCe&ceeer oes IeCeDeeW mes Ssmee peeve he[lee Lee ceevees osJeeW kees yeleueeves kes efueS
efpevesvosJe keer hetpee keer Iees<eCee ner kej jne nes~~49~~
Gme neLeer kee Mejerj pecyeterhe kes meceeve efJeMeeue Deewj mLetue Lee leLee Jen kegueeeueeW kes meceeve uecyes Deewj
mejesJejeW mes megMeesefYele oeBleeW kees OeejCe kej jne Lee FmeefueS Jen "erke pecyeterhe kes meceeve peeve he[lee Lee~~50~~
Jen neLeer Deheves Mejerj keer mehesoer mes MJesle erhe keer MeesYee OeejCe kej jne Lee Deewj Pejles ngS ceopeue kes
efvePe&jveeW mes eueles-efhejles kewueeme heJe&le kes meceeve megMeesefYele nes jne Lee~~51~~
Fme ekeej neefLeeeW keer mesvee kes DeefOeheefle osJe ves efpemekes efJemleej Deeefo kee JeCe&ve Thej efkeee pee egkee nw
Ssmee ye[e Yeejer SsjeJele neLeer yeveeee~~52~~
efpeme ekeej efkemeer heJe&le kes efMeKej hej hetues ngS keceueeW mes ege mejesJej megMeese fYele neslee nw Gmeer ekeej Gme
SsjeJele neLeer hej Dee{ ngDee Fv Yeer DeefleMee megMeesefYele nes jne Lee~~53~~
Gme SsjeJele neLeer kes yeeerme cegKe Les, eleske cegKe ceW Dee"-Dee" oeBle Les, Ske-Ske oeBle hej Ske-Ske
mejesJej Lee, Ske-Ske mejesJej ceW Ske-Ske keceefueveer Leer, Ske-Ske keceefueveer ceW yeeerme-yeeerme keceue Les, SkeSke keceue ceW yeeerme-yeeerme oue Les Deewj Gve uecyes-uecyes eleske oueeW hej, efpevekes cegKeheer keuece cevo neme
mes megMeesefYele nQ, efpevekeer YeeQnW DeefleMee megvoj nQ Deewj pees oMe&keeW kes efeeheer Je=#eeW ceW Deevevoheer Debkegj Glhevve
keje jner nQ Ssmeer yeeerme-yeeerme DehmejeSB uee-meefnle ve=le kej jner LeeR~~54-56~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(57)

leemeeb meneme e=ejjmeYeeJeueeeefvJeleced~ heMevle kewefMekeereeeb ve=eb efheefeefejs megje~~57~~

eeeCes megjjepeme vesgjhmejme hegj~ jkelekeC"eMe efkevveeex peiegefpebvehelespe&eced~~58~~
lelees eef$ebMe efoveCeeb hetlevee yengkeslevee~ emeegefJe&ueme$eeeceje eleleeceje~~59~~
Dehmejkeg ceejekegeeeeegi cekes~ leke$ehepeVe uemeeVeevees lheues~~60~~
veYemejefme nejebMegVeJeeefjefCe neefjefCe~ euevleMeecejeheer[e nbmeeevles mce veeefkeveeced ~~61~~
Fvveerueceeenee& efeefYe keJeefeoeleleced ~ mJeeceeYeeb efyeYejeYeeme OeewleeefmeefveYececyejced ~~62~~
heejeieee Jeehleb keJeefeeesceleueb yeYeew~ meevOeb jeieefceJeeefyeYeovegjefeleefo*dcegKeced ~~63~~
keJeefevcejkeleeeemeceeeevleceYeeVeYe~ me MewJeueefceJeecYeesOespe&ueb hee&vlemebefeleced ~~64~~
osJeeYejCecegeewIeMeyeueb menefJegYeced ~ Yespes heeescegeeb Jelce& efJeveerueb peueOes efeeced ~~65~~
levJe megefejekeeje uemeobMegkeYet<eCee~ leoecejefm$eees jspeg keuheJeuue FJeecyejs~~66~~

pees neme Deewj e=bieej jme mes Yeje ngDee Lee, pees YeeJe Deewj uee mes meefnle Lee leLee efpemeceW kewefMekeer veeceke
Je=efe kee ner DeefOekelej eeesie nes jne Lee Ssmes DehmejeDeeW kes Gme ve=le kees osKeles ngS osJe ueesie ye[s ner emevve nes
jns Les~~57~~
Gme eeeCe kes mecee Fv kes Deeies Deveske DehmejeSB ve=le kej jner LeeR Deewj efpevekes keC" Deveske jeie
jeefieefveeeW mes Yejs ngS nQ Ssmeer efkevvejer osefJeeeB efpevesvosJe kes efJepee ieerle iee jner LeeR~~58~~
leovevlej efpeveceW Deveske heleekeeSB henje jner LeeR, efpeveceW $e Deewj ecej megMeesefYele nes jns Les, Deewj efpeveceW
eejeW Deesj osJe ner osJe hewues ngS Les Ssmeer yeeerme FveW keer mesveeSB hewue ieeeR~~59~~
efpemeceW DehmejeDeeW kes kesmej mes jBies ngS mleveheer eeJeeke heef#eeeW kes pees[s efveJeeme kej jns nQ, pees
DehmejeDeeW kes cegKeheer keceueeW mes {kee ngDee nw, efpemeceW DehmejeDeeW kes ves$eheer veer ues keceue megMeesefYele nes jns nQ
Deewj efpemeceW GvneR DehmejeDeeW kes nejeW keer efkejCe he ner mJe peue Yeje ngDee nw Ssmes DeekeeMeheer megvoj mejesJej
ceW osJeeW kes Thej pees ecejeW kes mecetn {esues pee jns Les Jes "erke nbmees kes meceeve peeve he[les Les~60-61~~
mJe leueJeej kes meceeve megMeesefYele DeekeeMe keneR-keneR hej FvveerueceefCe kes yeves ngS DeeYet<eCeeW keer keeefvle
mes Jeehle neskej Deheveer efvejeueer ner keeefvle OeejCe kej jne Lee~~62~~
Jener DeekeeMe keneR hej heejeie ceefCeeeW keer keeefvle mes Jeehle nes jne Lee efpememes Ssmee megMeesefYele nes jne Lee
ceevees mecemle efoMeeDeeW kees Devegjbefpele kejves Jeeueer mevOeekeeue keer ueeefuecee ner OeejCe kej jne nes~~63~~
keneR hej cejkeleceefCe eee mes Jeehle ngDee DeekeeMe Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees MewJeeue mes meefnle Deewj
efkeveejs hej efmLele meceg kee peue ner nes~~64~~
osJeeW kes DeeYet<eCeeW ceW ueies ceesefleeeW kes mecetn mes efe$e-efJeefe$e leLee cetBieeDeeW mes Jeehle ngDee Jen veeruee DeekeeMe
meceg keer MeesYee kees OeejCe kej jne Lee~~65~~
pees Mejerj mes heleueer nQ, efpevekee Deekeej megvoj nw Deewj efpevekes Jem$e leLee DeeYet<eCe DeefleMee osoerheceeve nes
jns nQ Ssmeer osJeebieveeSB Gme mecee DeekeeMe ceW "erke keuheueleeDeeW kes meceeve megMeesefYele nes jner LeeR~~66~~

(58)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

mcesjJeke$eecyegpee jspegve&eveeslheuejeefpelee~ mejme FJe ueeJeCejmeehetCee& megjevee~~67~~

leemeeb mcesjeefCe Jeke$eeefCe heeyegodOeevegOeeJeleeced ~ jspes ceOegefueneb ceeuee OevegpexJe ceveesYegJe~~68~~
nejesefelemleveesheevlee jspegjhmejmemleoe~ oOeevee FJe efveceexkemeceeeb mleveebMegkeced ~~69~~
megjevekeceneOJeeve hetpeeJesueeb hejeb oOeled ~ eejsJekeuueesuees yeYeew osJeeieceecyegefOe~~70~~
peeseflece&e Fewleefmceved peeles me=<devlejs Ye=Meced ~ peesefleie&Cee efnesJeemeved efJeeelJeeoueef#elee~~71~~
leoe efoJeeveehewn&enmleeefoJeenvew~ GeeJeewve&YeesJelce& Yespes efe$eheefeeced ~~72~~
osJeeegefleefJeegefmleoeYejCejesefnlew~ megjsYeveeruepeercetlewJeexceeOeeled eeJe=<e efeeced ~~73~~
Fleehelelmeg osJes<eg meceb eeveefJeceevekew~ mepeeefveheg leoe mJeie&efMejeogeefmelees Jele~~74~~
meceeodOe veYeesMes<eefceleeeelew megjemegjw~ peieleeogYe&JeefoJemJeiee&vlejefceJeeeled ~~75~~
megjwot&jeoLeeueesefke efJeYeesjemLeeveceC[ueced ~ megjefMeefuheefYejejyOehejeOe&jeveeMeleced ~~76~~

Gve osJeeveeDeeW kes keg-keg nBmeles ngS cegKe keceueeW kes meceeve Les, ves$e veeruekeceue kes meceeve megMeesefYele Les
Deewj mJeeb ueeJeCeheer peue mes Yejer ngF& LeeR FmeefueS Jes "erke mejesJejeW kes meceeve MeesYeeeceeve nes jner LeeR~~67~~
keceue mecePekej Gve osJeebieveeDeeW kes cegKeeW keer Deesj oew[leer ngF& YecejeW keer ceeuee keeceosJe kes Oeveg<e keer [esjer
kes meceeve megMeesefYele nes jner Leer~~68~~
efpevekes mleveeW kes meceerhe Yeeie ceW nej he[s ngS nQ Ssmeer Jes osJeebieveeSB Gme mecee Ssmeer megMeesefYele nes jner LeeR ceevees
meeBhe keer keeBeueer kes meceeve keeefvle Jeeueer eesueer ner OeejCe kej jner neW~~69~~
Gme mecee Jen osJeeW kee Deeieceve Ske meceg kes meceeve peeve he[lee Lee keeeWefke meceg efpeme ekeej Deheveer
iejpevee mes yesuee DeLee&led pJeej-Yeee kees OeejCe kejlee nw Gmeer ekeej Jen osJeeW kee Deeieceve Yeer osJeeW kes veiee[eW kes
ye[s Yeejer MeyoeW mes hetpee Jesuee DeLee&led YeieJeeved keer hetpee kes mecee kees OeejCe kej jne Lee Deewj meceg ceW efpeme ekeej
uenjW G"e kejleer nQ Gmeer ekeej Gme osJeeW kes Deeieceve ceW FOej-GOej eueles ngS osJeheer uenjW G" jner LeeR~~70~~
efpeme mecee Jen ekeeMeceeve osJeeW keer mesvee veeres keer Deesj Dee jner Leer Gme mecee Ssmee peeve he[lee Lee ceevees
peesefle<eer osJeeW keer Ske otmejer ner me=ef< Glhevve ngF& nes Deewj FmeefueS ner peesefle<eer osJeeW kes mecetn ueppee mes
keeefvlejefnle neskej DeMe nes ieS neW~~71~~
Gme mecee osJeebieveeDeeW kes heeW Deewj TBes-veeres neLeer, Iees[s Deeefo keer meJeeefjeeW mes Jen DeekeeMe Ske efe$ehe
keer MeesYee OeejCe kej jne Lee~~72~~
DeLeJee Gme mecee en DeekeeMe osJeeW kes Mejerj keer keeefvleheer efyepeueer, osJeeW kes DeeYet<eCeheer FvOeveg<e Deewj
osJeeW kes neLeer heer keeues yeeoueeW mes Je<ee& $e+leg keer MeesYee OeejCe kej jne Lee~~73~~
Fme ekeej peye meye osJe Deheveer-Deheveer osefJeeeW meefnle meJeeefjeeW Deewj efJeceeveeW kes meeLe-meeLe Dee jns Les leye
Keso keer yeele Leer efke mJeie&ueeske yengle osj leke Metve nes ieee Lee~~74~~
Fme ekeej Gme mecee mecemle DeekeeMe kees Iesjkej DeeS ngS megj Deewj DemegjeW mes en peieled Ssmee megMeesefYele nes
jne Lee ceevees Glhevve neslee ngDee keesF& otmeje efoJe mJeie& ner nes~~75~~
DeLeevevlej efpemeceW osJeheer keejeriejeW ves mewke[eW ekeej keer Gece-Gece jeveeSB keer nQ Ssmee YeieJeeved
Je=<eYeosJe kee meceJemejCe osJeeW ves otj mes ner osKee~~76~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(59)

ef<e[deespeveefJemleejceYet oemLeeveceerefMeleg~ nefjveeruecenejlveIeefleb efJeuemeeueced ~~77~~

megjsvveerueefvecee&Ceb meceJe=eb leoe yeYeew~ ef$epeie^ercegKeeueeskeceueeoMe&efJeYececed ~~78~~
DeemLeeveceC[uemeeme efJeveemeb keesvegJeCe&esle~ meg$eecee met$eOeejesYeteVf ecee&Ces eme kece&"~~79~~
leLeeheveteles efkebefeome MeesYeemecegee~ eglesve esve mebeerefleb Yepesod YeJeelceveeb ceve~~80~~
leme hee&vleYetYeeieceuebees mhegjodegefle~ Oetueermeeueheefj#eshees jlveheebmegefYejeefele~~81~~
OevegjwvefceJeeseefmeJeueeeke=eflecegnled ~ efme<esJes leeb ceneR efJe<JeiOetueermeeueeheosMele~~82~~
keermet$eefeeb levJeved Oetueermeeueheefjo~ hejereee efpevemLeeveYetefceb leeb Jeueeeke=efle~~83~~
keJeefeo_pevehegeeYe keJeefeeeceerkejefJe~ keJeefeod efJegcemeee meesegleod jlveheebmegefYe~~84~~
keJeefegke oeewce&efCeheebmegefYeefKew~ me jspes veefueveeryeeueheueeMewejf Je meevlele~~85~~
evkeevleefMeueeetCez keJeefeppeeslmveeefeeb oOeled ~ peveeveecekejesef eVecevegjelejb ceve~~86~~

pees yeejn eespeve efJemleej Jeeuee nw Deewj efpemekee leueYeeie DeefleMee osoerheceeve nes jne nw Ssmee Fvveerue
ceefCeeeW mes yevee ngDee Jen YeieJeeved kee meceJemejCe yengle ner megMeesefYele nes jne Lee~~77~~
Fvveerue ceefCeeeW mes yevee Deewj eejeW Deesj mes ieesueekeej Jen meceJemejCe Ssmee peeve he[lee Lee ceevees leerve peieled
keer ue#ceer kes cegKe osKeves kes efueS cebieuehe Ske ohe&Ce ner nes~~78~~
efpeme meceJemejCe kes yeveeves ceW meye keeceeW ceW meceLe& Fv mJeeb met$eOeej Lee Ssmes Gme meceJemejCe keer
JeemleefJeke jevee kee keewve JeCe&ve kej mekelee nw ? DeLee&led keesF& veneR, efhej Yeer Gmekeer MeesYee kes mecetn kee keg Lees[e
mee JeCe&ve kejlee ntB keeeWefke Gmekes megveves mes YeJe peerJeeW kee ceve emevvelee kees eehle neslee nw~~79-80~~
Gme meceJemejCe kes yeenjer Yeeie ceW jlveeW keer Oetefue mes yevee ngDee Ske Oetueermeeue veeceke Iesje Lee efpemekeer keeefvle
DeefleMee osoerheceeve Leer Deewj pees Deheves meceerhe kes YetYeeie kees Deuebke=le kej jne Lee~~81~~
Jen Oetueermeeue Ssmee Dee peeve he[lee Lee ceevees DeefleMee osoerheceeve Deewj Jeuee (et[er) kee Deekeej OeejCe
kejlee ngDee FvOeveg<e ner Oetueermeeue kes yeneves mes Gme meceJemejCe Yetefce keer mesJee kej jne nes~~82~~
keefmet$e MeesYee kees OeejCe kejlee ngDee Deewj Jeuee kes Deekeej kee Jen Oetueermeeue kee Iesje efpevesvosJe kes Gme
meceJemejCe kees eejeW Deesj mes Iesjs ngS Lee~~83~~
Deveske ekeej kes jlveeW keer Oetefue mes yevee ngDee Jen Oetueermeeue keneR lees Debpeve kes mecetn kes meceeve keeuee-keeuee
megMeesefYele nes jne Lee, keneR megJeCe& kes meceeve heeruee-heeruee ueie jne Lee Deewj keneR cetBiee keer keeefvle kes meceeve ueeueueeue Yeemeceeve nes jne Lee~~84~~
efpemekeer efkejCeW Thej keer Deesj G" jner nQ Ssmes, leesles kes hebKeeW kes meceeve nefjle JeCe& keer ceefCeeeW keer Oetefue mes
keneR-keneR Jeehle ngDee Jen Oetueermeeue Ssmee Dee megMeesefYele nes jne Lee ceevees keceefueveer kes ess-ess veS heeeW mes
ner Jeehle nes jne nes~~85~~
Jen keneR-keneR hej evkeevleceefCe kes etCe& mes yevee ngDee Lee Deewj eeBoveer keer MeesYee OeejCe kej jne Lee efhej
Yeer ueesieeW kes efee kees Devegje DeLee&led ueeue-ueeue kej jne Lee en Yeejer DeeMee& keer yeele Leer (heefjnej he#e ceWDevegjeie mes egkele kej jne Lee)~~86~~

(60)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

mhegjvcejkeleecYeespejeieeueeskew keueefcyelew~ keJeefeefovOeveguexKeeb KeeCes ieCeeefVeJe~~87~~

keJeefelheeespejeiesvueerueeueeskew heefj<ke=le~ hejeiemeelke=lewYe$ee& keeceeesOeebMekewefjJe~~88~~
keJeefelkeJe efeepevceemeew ueervees peeucees efJeueeskeeleeced~
efveoe&eesmceeefYeefjlegewOee&veeefe&<ceeefveJeeseflLele~~89~~
efJeYeeJeles mcee eesewpJe&ueved jewkecew jpeMeew~ eMeeseeJeejlveebMegpeeuewpe&ef ueeVeYe~~90~~
eleme=<Jeefhe efo#Jeme nscemlecYeeeueefcyelee~ leesjCee cekejemees{jlveceeuee efJejsefpejs~~91~~
leleesvlejvlejb efkebefeod ielJee nekeefveefce&lee~ jspegce&Oes<eg JeerLeerveeb ceevemlecYee mecegef ^lee~~92~~
elegieexhegjmebyemeeueef$eleeJesef<leeced ~ peieleeR peieleerveeLemveheveecyegheefJeef$eleeced ~~93~~
nwce<ees[Memeesheeveeb mJeceOeeefhe&leheeref"keeced ~ vemleheg<heeshenejeee&ceee ve=megjoeveJew~~94~~
DeefOeef<"lee efJejspegmles ceevemlecYee veYeesefuen~ es otjeodJeeref#elee ceeveb mlecYeevleeMeg ogM& eeced ~~95~~
veYemhe=Mees ceneceevee IeCeefYe heefjJeeefjlee~ meeecejOJepee jspeg mlecYeemles efoiiepeeefelee~~96~~

keneR hej hejmhej ceW efceueer ngF& cejkeleceefCe Deewj heejeieceefCe keer efkejCeeW mes Jen Ssmee peeve he[lee Lee ceevees
DeekeeMeheer DeeBieve ceW FvOeveg<e keer MeesYee ner ye{e jne nes~~87~~
keneR hej heejeieceefCe Deewj FvveerueceefCe kes ekeeMe mes Jeehle ngDee Jen Oetueermeeue Ssmee peeve he[lee Lee ceevees
YeieJeeved kes eje etCe& efkeS ieS keece Deewj eesOe kes DebMeeW mes ner yevee nes~~88~~
keneR-keneR hej megJeCe& keer Oetefue kes mecetn mes osoerheceeve neslee ngDee Jen Oetueermeeue Ssmee Dee peeve he[lee
Lee ceevees Jen Oetle& keeceosJe keneB efhee nw Gmes osKees, Jen nceejs eje peueeS peeves kes eesie nw Ssmee efJeeej kej
TBeer G"er ngF& Deefive kee mecetn nes~ Fmekes efmeJeee Jen ess-ye[s jlveeW keer efkejCeeJeueer mes DeekeeMe kees Yeer Jeehle
kej jne Lee~~89-90~~
Fme Oetueermeeue kes yeenj eejeW efoMeeDeeW ceW megJeCe&cee KecYeeW kes DeeYeeie hej DeJeueefcyele eej leesjCeej megMeesefYele
nes jns Les, Gve leesjCeeW ceW celme kes Deekeej yeveeS ieS Les Deewj Gve hej jlveeW keer ceeueeSB ueke jner LeeR~~91~~
Gme Oetueermeeue kes Yeerlej keg otj peekej ieefueeeW kes yeereeW-yeere ceW megJeCe& kes yeves ngS Deewj DeefleMee TBes
ceevemlecYe megMeesefYele nes jns Les~ YeeJeeLe&eejeW efoMeeDeeW ceW Ske-Ske ceevemlecYe Lee~~92~~
efpeme peieleer hej ceevemlecYe Les Jen peieleer eej-eej ieeshegj ejeW mes ege leerve keeseW mes efIejer ngF& Leer, Gmekes
yeere ceW Ske heeref"kee Leer~ Jen heeref"kee leerveeW ueeskeeW kes mJeeceer efpevesvosJe kes DeefYe<eske kes peue mes heefJe$e Leer, Gme
hej e{ves kes efueS megJeCe& keer meesuen meeref{eeB yeveer ngF& LeeR, ceveg<e, osJe-oeveJe Deeefo meYeer Gmekeer hetpee kejles Les
Deewj Gme hej meoe hetpee kes DeLe& heg<heeW kee Ghenej jKee jnlee Lee, Ssmeer Gme heeref"kee hej DeekeeMe kees mheMe& kejles
ngS Jes ceevemlecYe megMeesefYele nes jns Les pees otj mes efoKeeF& osles ner efceLeeef< peerJeeW kee DeefYeceeve yengle MeerIe ve<
kej osles Les~~93-95~~
Jes ceevemlecYe DeekeeMe kee mheMe& kej jns Les, ceneeceeCe kes Oeejke Les, IeCeDeeW mes efIejs ngS Les Deewj ecej
leLee OJepeeDeeW mes meefnle Les FmeefueS "erke efoiiepeeW kes meceeve megMeesefYele nes jns Les keeeWefke efoiiepe Yeer DeekeeMe kee
mheMe& kejves Jeeues, ceneeceeCe kes Oeejke, IeCeDeeW mes ege leLee ecej Deewj OJepeeDeeW mes meefnle nesles nQ~~96~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(61)

efokeeleg<eceeefele jspes mlecYeeleg<eced ~ leeeepeeefoJeesoYd etleb efpeveevevleeleg<eced ~~97~~

efnjCceeerefpe&vesveee&mles<eeb yegOveeefleef<"lee~ osJesve hetpeeefvle mce #eerjesoecYeesefYe<esevew~~98~~
efveleeleese ceneJeeewefve&lemebieerleceuew~ ve=ewefve&leeJe=ewMe ceevemlecYeemce Yeevleceer~~99~~
heeref"kee peieleerceOes levceOes e ef$ecesKeueced ~ heer"b levcetefO&ve meodyegOvee ceevemlecYe
e eefleef<"lee~~100~~
efnjCceeee eesege cetefO&ve$e$eeeeflee~~ megjsvefveefce&lelJeee eehlesv OJepeef{kee~~101~~
ceevemlecYeevceneceeve eesieel$ewueeskeeceeveveeled ~ DevJeLe&me_%eee lep%ewcee&vemlecYee ekeeer fle&lee~~102~~
mlecYehee&vleYetYeeieceuebeeg meneslheuee~ emeVemeefueuee Jeehees YeJeeveeefceJe Mege~~103~~
Jeehemlee jsefpejs heguuekeceueeslheuemebheo~ Yekelee pewveeR efeeb <gb YegJesJeesoId eeefleeMe~~104~~
efveueerveeefuekeguew jspeglheuewmlee efJekemJejw~ ceneslheuewMe mebVee meeevewefjJe ueesevew~~105~~
efoMeb eefle eleemlee emlee keeeerefjJeekeguee~ oOeefle mce Mekegvleeveeb mevleleer mJeleeefelee~~106~~

eej ceevemlecYe eej efoMeeDeeW ceW megMeesefYele nes jns Les Deewj Ssmes peeve he[les Les ceevees Gve ceevemlecYeeW kes ue
mes YeieJeeved kes Devevleeleg<e ner eke ngS neW~~97~~
Gve ceevemlecYeeW kes cetue Yeeie ceW efpevesv YeieJeeved keer megJeCe&cee eefleceeSB efJejepeceeve LeeR efpevekeer Fv ueesie
#eerjmeeiej kes peue mes DeefYe<eske kejles ngS hetpee kejles Les~~98~~
Jes ceevemlecYe efvejvlej yepeles ngS ye[s-ye[s yeepeeW mes efvejvlej nesves Jeeues ceuecee ieeveeW Deewj efvejvlej eJe=e
nesves Jeeues ve=leeW mes meoe megMeesefYele jnles Les~~99~~
Thej peieleer kes yeere ceW efpeme heeref"kee kee JeCe&ve efkeee pee egkee nw Gmekes ceOe Yeeie ceW leerve keveeroej Ske
heer" Lee~ Gme heer" kes DeeYeeie hej ner Jes ceevemlecYe eefleef<"le Les, Gvekee cetue Yeeie yengle ner megvoj Lee, Jes megJeCe&
kes yeves ngS Les, yengle TBes Les, Gvekes cemleke hej leerve $e efhej jns Les, Fv kes eje yeveeS peeves kes keejCe Gvekee
otmeje veece FvOJepe Yeer { nes ieee Lee~ Gvekes osKeves mes efceLeeef< peerJeeW kee meye ceeve ve< nes peelee Lee,
Gvekee heefjceeCe yengle TBee Lee Deewj leerve ueeske kes peerJe Gvekee mecceeve kejles Les FmeefueS efJeeved ueesie GvnW meeLe&ke
veece mes ceevemlecYe kenles Les~~100-102~~
pees Deveske ekeej kes keceueeW mes meefnle LeeR, efpeveceW mJe peue Yeje ngDee Lee Deewj pees YeJe peerJeeW keer
efJeMeglee kes meceeve peeve he[leer LeeR Ssmeer yeeyeef[eeB Gve ceevemlecYeeW kes meceerheJeleea YetYeeie kees Deuebke=le kej jner
LeeR~~103~~
pees hetues ngS meheso Deewj veerues keceueheer mecheoe mes meefnle LeeR Ssmeer Jes yeeJeef[eeB Fme ekeej megMeesefYele nes
jner LeeR ceevees YeefehetJe&ke efpevesvosJe keer ue#ceer kees osKeves kes efueS he=LJeer ves Deheves ves$e ner GIee[s neW~~104~~
efpeve hej YecejeW kee mecetn yew"e ngDee nw Ssmes hetues ngS veerues Deewj meheso keceueeW mes {Bkeer ngF& Jes yeeJeef[eeB Ssmeer
megMeesefYele nes jner LeeR ceevees Debpevemeefnle keeues Deewj meheso ves$eeW mes ner {Bke jner neW~~105~~
Jes yeeJeef[eeB Ske-Ske efoMee ceW eej-eej LeeR Deewj Gvekes efkeveejs hej heef#eeeW keer Meyo kejleer ngF&
hebefeeeB yew"er ngF& LeeR efpevemes Jes Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees GvneWves Meyo kejleer ngF& {erueer kejOeveer ner OeejCe keer
nes~~106~~

(62)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

yeYegmlee ceefCemeesheevee mheefkeeseleerYegJe~ YegJe eme=leueeJeCejmee keguee FJe eglee~~107~~

efjsheiegevewce&eg ieeevlees Jeen&lees iegCeeved ~ ve=levle FJe pewvesMepeelees<eevcenesefce&efYe~~108~~
kegJe&vlees Jee efpevemlees$eb eeJeekeefJeketefpelew~ meblees<eb oMe&evlees Jee emeVeesokeOeejCeeled ~~109~~
vevoesejeefoveeceeve mejmemleemleefelew~ heeoe#eeueveekegC[w yeYeg meemeJee FJe~~110~~
mleeskeevlejb leleesleerle leeb cenercecyegpewefMelee ~ heefjJeesvleje JeerLeeR JeerLeeR e peueKeeeflekee~~111~~
mJeecyegmebYe=lee jspes mee Keelee heeJeveer ve=Ceeced ~ megjeheiesJe lethee efJeYegb mesefJelegceeefelee~~112~~
meeevleeMes<eleej#e&eefleefyecyeecyejefeeced ~ eeOeelmheefkemeve JeMegefeefYe meefueuewYe=&Mee~~113~~
mee mce jlvelewOe&es heef#eceeueeb keuemJeveeced ~ lejkejmebOeeee jmeveeefceJe megefeced ~~114~~
eeoesoesIe&veesodYetlewmlejw heJeveenlew~ eve=levleerJe mee jspes lees<eeefppevepeeeslmeJes~ ~115~~
JeerevleJeefueleesodJe=eMehejerkeguemebkeguee~ mee eeeesYemeceevesJe veekem$eerves$eefJeYeceeved~~116~~

Gve yeeJeef[eeW ceW ceefCeeeW keer meeref{eeB ueieer ngF& LeeR, Gvekes efkeveejs keer GBeer G"er ngF& peceerve mheefkeceefCe keer
yeveer ngF& LeeR Deewj GveceW he=LJeer mes efvekeuelee ngDee ueeJeCeheer peue Yeje ngDee Lee, Fme ekeej Jes eefme yeeJeef[eeB
ke=ef$ece veoer kes meceeve megMeesefYele nes jner LeeR~~107~~
Jes yeeJeef[eeB YecejeW keer iegbpeej mes Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees Deer lejn mes Dejnvle YeieJeeved kes iegCe ner iee
jner neW, G"leer ngF& ye[er-ye[er uenjeW mes Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees efpevesv YeieJeeved keer efJepee mes mevleg< neskej
ve=le ner kej jner neW, ekeJee-ekeefJeeeW kes MeyoeW mes Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees efpevesv osJe kee mleJeve ner kej jner
neW, mJe peue OeejCe kejves mes Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees meblees<e ner eke kej jner neW, Deewj efkeveejs hej yeves ngS
heeBJe Oeesves kes kegC[eW mes Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees Deheves-Deheves heg$eeW mes meefnle ner neW, Fme ekeej vevoeseje Deeefo
veeceeW kees OeejCe kejves Jeeueer Jes yeeJeef[eeB yengle ner DeefOeke megMeesefYele nes jner LeeR~~108-110~~
Gve yeeJeef[eeW mes Lees[er ner otj Deeies peeves hej eleske JeerLeer (ieueer) kees es[kej peue mes Yejer ngF& Ske heefjKee
Leer pees efke keceueeW mes Jeehle Leer Deewj meceJemejCe keer Yetefce kees eejeW Deesj mes Iesjs ngS Leer~~111~~
mJe peue mes Yejer ngF& Deewj ceveg<eeW kees heefJe$e kejves Jeeueer Jen heefjKee Ssmeer megMeesefYele nes jner Leer ceevees
heefjKee kee he Oejkej DeekeeMeiebiee ner YeieJeeved keer mesJee kejves kes efueS Deeeer nes~~112~~
Jen heefjKee mheefkeceefCe kes efve<evo kes meceeve mJe peue mes Yejer ngF& Leer Deewj GmeceW mecemle leeje leLee
ve#e$eeW kee eefleefyecye he[ jne Lee, FmeefueS Jen DeekeeMe keer MeesYee OeejCe kej jner Leer~~113~~
Jen heefjKee Deheves jlveceeer efkeveejeW hej ceOegj Meyo kejleer ngF& heef#eeeW keer ceeuee OeejCe kej jner Leer efpememes
Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees uenjeW heer neLeeW mes heke[ves eesie, Gece keeefvleJeeueer kejOeveer ner OeejCe kej jner
nes~~114~~
peueej peerJeeW keer YegpeeDeeW kes mebIeve mes G"er ngF& Deewj Jeeeg eje leeef[le ngF& uenjeW mes Jen heefjKee Ssmeer
megMeesefYele nes jner Leer ceevees efpevesv YeieJeeved kes efJepeeeslmeJe ceW mevlees<e mes ve=le kej jner nes~~115~~
uenjeW kes Yeerlej Ietceles-Ietceles peye keYeer Thej eke nesves Jeeueer ceefueeeW kes mecetn mes Yejer ngF& Jen heeefjKee
Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees osJeebieveeDeeW kes ves$eeW kes efJeueemeeW (kee#eeW) kee DeYeeme ner kej jner nes~~116~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(63)

vetveb megjeveeves$eefJeueemewmlee hejeefpelee~ Meheeex Jeerefeceeueemeg efesJeevleo&Oegceg& ng~~117~~

leoYevlejYetYeeieb hee&<ke=le ueleeJeveced~ JeuueeriegucegceesodYetlemeJe&leg&kegmegceeefeleced~~118~~
heg<heJeuuees Jejepevle e$e heg<heefmceleesppJeuee~ efmceleueerueeb egveejerCeeb veedevle FJe mhegced ~~119~~
Yec ejwc e& eg ieg eodef YejeJe=leevlee efJ ejsefp ejs ~ e$eeefveueheVeef Jeene FJe Jeer Oe~~120~~
DeMeeskeueeflekee e$e oOegjeleeceheuueJeeved~ mheOe&ceevee FJeeleecewjhmejkejheuueJew~~121~~
e$e cevoeefveueesodOetle efke_peukee mlejcecyejced~ Oees mce heJeemeeYeeb efhe_pejerke=leefo*dcegKeeced~~122~~
eefleemeJeceemeerv eceegi egevceOeg eleced~ ef Je[cyeeefo JeeYeeefle elmenee#eefJ eYececed~ ~123~~
megceveesceejerhegeeled efkeeukeb meevceenjved~ e$e ievOeJenes cevob Jeeefle mceevoesueeBuuelee~~124~~
e$e eer{eoees jcee meMeeeMe ueleeueee~ Oe=lees mce megjm$eerCeeb keuhevles efMeefMejeefveuee~~125~~
Jeuueer kegmegefcelee e$e mhe=Meefvle mce ceOegelee~ jpemJeuee Deefhe eee keJe Meeweb ceOeg heeefeveeced ~~126~~

pees ceefueeeB Gme heefjKee keer uenjeW kes yeere ceW yeej-yeej [tye jner LeeR Jes Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees
osJeebieveeDeeW kes ves$eeW kes efJeueemeeW mes hejeefpele neskej ner ueppeeJeMe uenjeW ceW efhe jner LeeR~~117~~
Gme heefjKee kes Yeerlejer Yet-Yeeie kees Ske ueleeJeve Iesjs ngS Lee, Jen ueleeJeve ueleeDeeW; eser-eser Peeef[eeW Deewj
Je=#eeW ceW Glhevve ngS meye $e+legDeeW kes hetueeW mes megMeesefYele nes jne Lee~~118~~
Gme ueleeJeve ceW heg<heheer neme mes GppJeue Deveske heg<heueleeSB megMeesefYele nes jner LeeR pees efke mhe< he mes
Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees osJeebieveeDeeW kes cevo neme kee DevegkejCe ner kej jner neW~~119~~
ceveesnj iegbpeej kejles ngS YecejeW mes efpevekee Devle Yeeie {kee ngDee nw Ssmeer Gme Jeve keer ueleeSB Fme YeeBefle
megMeesefYele nes jner LeeR ceevees GvneWves Dehevee Mejerj veerue Jem$e mes ner {ke efueee nes~~120~~
Gme ueleeJeve keer DeMeeske ueleeSB ueeue-ueeue veS hees OeejCe kej jner LeeR Deewj Gvemes Jes Ssmeer peeve he[leer LeeR
ceevees DehmejeDeeW kes ueeue-ueeue neLeheer heuueJeeW kes meeLe mhee& ner kej jner neW~~121~~
cevo-cevo Jeeeg kes eje G[er ngF& kesMej mes Jeehle ngDee Deewj efpemeves mecemle efoMeeSB heerueer-heerueer kej oer nw
Ssmee JeneB kee DeekeeMe megieefvOele etCe& (DeLeJee eBoesJes) keer MeesYee OeejCe kej jne Lee~~122~~
Gme ueleeJeve ceW eleske hetue hej ceOegj Meyo kejles ngS Yecej yew"s ngS Les efpevemes Jen Ssmee peeve he[lee Lee
ceevees npeej ves$eeW kees OeejCe kejves Jeeues Fv kes efJeueeme keer efJe[cyevee ner kej jne nes~~123~~
hetueeW keer cebpeefjeeW kes mecetn mes meIeve hejeie kees enCe kejlee ngDee Deewj ueleeDeeW kees efnueelee ngDee Jeeeg Gme
ueleeJeve ceW Oeerjs-Oeerjs yen jne Lee~~124~~
Gme ueleeJeve ceW yeves ngS ceveesnj eer[e heJe&le, MeeeDeeW mes megMeesefYele ueleeie=n Deewj "C[er-"C[er nJee
osJeebieveeDeeW kees yengle ner mevlees<e hengBeeleer Leer~~125~~
Gme Jeve ceW Deveske kegmegefcele DeLee&led hetueer ngF& Deewj jpemJeuee DeLee&led hejeie mes Yejer ngF& ueleeDeeW kee ceOegele DeLee&led
Yecej mheMe& kej jns Les mees "erke ner nw keeeWefke ceOegheeeer DeLee&led cee heerves JeeueeW kes heefJe$elee keneB nes mekeleer nw~
YeeJeeLe&eqpeme ekeej ceOeg (ceefoje) heeve kejves Jeeues heg<eeW kes heefJe$e Deewj DeheefJe$e kee keg Yeer efJeeej
veneR jnlee, Jes jpeesOece& mes ege $e+legceleer m$eer kee Yeer mheMe& kejves ueieles nQ, Fmeer ekeej ceOeg (heg<hejme) kee heeve

(64)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ueleeYeJeveceOemLee efnceeveermheMe&Meerleuee~ evkeevleefMeuee e$e efJeeceeeecejsefMeveeced ~~127~~

leleesOJeeveceleerleevle efkeevleceefhe leeb cenerced ~ ekeej eLecees Jeyes efve<eOeeYees efnjCcee~~128~~
esmeew ceneved meeue ef#eefleb leeb heefjle efmLele~ eLeemeew eeJee ueeefve=&ueeskeeOegef<eleeb YegJeced ~~129~~
vetveb meeueefveYesvewle megjeehehejMeleced ~ leeceuebkegles mce #ceeb efheejerke=leKeeCeced ~~130~~
emeesheefjleues ueivee megJekelee ceewefkelekeeJeueer~ leejeleefleefjeb efkebefmJeefoleeMeemheob ve=Ceeced ~~131~~
keJeefeodefJegce mebIeele heejeieebMegjefele~ eefmceved meebOeIeveeeceeefJe<keleg&ceueblejeced ~~132~~
keJeefeVeJeOe veee keJeefee[dJeuemeefJe~ keJeefee megjieesheeYees efJeegoeefheej keJeefeled ~~133~~
keJeefeefefe$ejlveebMegjefelesvMejemeve~ Ievekeeueme JewoiOeeR me meeueesueb Je[cyeeled ~~134~~
keJeefeod efhenefjJeeIehewefce&LegveJe=efeefYe~ efveefele keJeefeogsMes MegkewnmewMe yeefn&Cew~~135~~
efJeefe$ejlveefvecee&Cewce&veg<eefceLegvew keJeefeled ~ keJeefee keuheJeuueerefYeye&efnjvleMe efeef$ele~~136~~

kejves Jeeues Gve YecejeW kes Yeer heefJe$e DeheefJe$e kee keg Yeer efJeeej veneR Lee, keeeWefke Jes Thej kener ngF& kegmegefcele Deewj
jpemJeuee ueleeheer efm$eeeW kee mheMe& kej jns Les~ eLeeLe& ceW kegmegefcele Deewj jpemJeuee ueleeSB DeheefJe$e veneR nesleeR~
eneB keefJe ves Mues<e Deewj meceemeesefe Deuebkeej keer eOeevelee mes ner Ssmee JeCe&ve efkeee nw~~126~~
Gme Jeve kes ueleeie=neW kes yeere ceW he[er ngF& yehe& kes meceeve Meerleue mheMe& Jeeueer evkeevleceefCe keer efMeueeSB
FveW kes efJeeece kes efueS ngDee kejleer LeeR~~127~~
Gme ueleeJeve kes Yeerlej keer Deesj keg ceeie& GuuebIeve kej efve<eOe heJe&le kes Deekeej kee megJeCe&cee henuee kees
Lee pees efke Gme meceJemejCe Yetefce kees eejeW Deesj mes Iesjs ngS Lee~~128~~
Gme meceJemejCe Yetefce kes eejeW Deesj efmLele jnves Jeeuee Jen kees Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees ceveg<e ueeske
keer Yetefce kes eejeW Deesj efmLele ngDee ceeveg<eesej heJe&le ner nes~~129~~
Gme kees kees osKekej Ssmee ceeuetce neslee Lee ceevees DeekeeMeheer DeeBieve kees efe$e-efJeefe$e kejves Jeeuee mewke[eW
FvOeveg<eeW kee mecetn ner kees kes yeneves mes Deekej Gme meceJemejCe Yetefce kees Deuebke=le kej jne nes~~130~~
Gme kees kes Thejer Yeeie hej mhe< efoKeeF& osles ngS pees ceesefleeeW kes mecetn pe[s ngS Les Jes keee en leejeDeeW kee
mecetn nw, Fme ekeej ueesieeW keer Mebkee kes mLeeve nes jns Les~~131~~
Gme kees ceW keneR-keneR pees cetBieeDeeW kes mecetn ueies ngS Les Jes heejeieceefCeeeW keer efkejCeeW mes Deewj Yeer DeefOeke
ueeue nes ieS Les Deewj mevOeekeeue kes yeeoueeW keer MeesYee eke kejves kes efueS meceLe& nes jns Les~~132~~
Jen kees keneR lees veJeerve cesIe kes meceeve keeuee Lee, keneR Ieeme kes meceeve nje Lee, keneR Fvieeshe kes meceeve
ueeue-ueeue Lee, keneR efyepeueer kes meceeve heeruee-heeruee Lee Deewj keneR Deveske ekeej kes jlveeW keer efkejCeeW mes FvOeveg<e
keer MeesYee Glhevve kej jne Lee~ Fme ekeej Jen Je<ee& keeue keer MeesYee keer efJe[cyevee kej jne Lee~~133-134~~
Jen kees keneR lees egieue he mes yeves ngS neLeer-Iees[s Deesj JeeIeeW kes Deekeej mes Jeehle nes jne Lee, keneR leesles,
nbme Deewj ceetjeW kes pees[eW mes GodYeeefmele nes jne Lee, keneR Deveske ekeej kes jlveeW mes yeves ngS ceveg<e Deewj efm$eeeW kes
pees[eW mes megMeesefYele nes jne Lee, keneR Yeerlej Deewj yeenj keer Deesj yeveer ngF& keuheueleeDeeW mes efeef$ele nes jne Lee, keneR

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(65)

nmeefVeJeesefvceMelveceetKeefveJenw keJeefeled ~ keJeefeeflmebnjJeeved kegJe&efVeJeeslmehe&leefleOJeefve~~137~~

oereekeej mhegjlveefeje KeeCe~ efve<eOeeefeeflemheOeea me meeuees Jeeejeced ~~138~~
ceneefvle ieeshegjeCeme efJeyeYegefo&keeleg<es~ jepeleeefve Keiesves e=eCeerJe mhe=Meefvle Keced ~~139~~
peeslmeveb ceveeefve leevegewefm$eYetceeefve ekeeefmejs~ enemeefceJe levJeefvle efveefpe&le ef$epeieef^eced ~~140~~
heejeieceewew efMeKejwJeexceue*defIeefYe~ efoMe heuueJeevleerJe emejw MeesCejesefe<eeced ~~141~~
peieodiegjesieg&Ceeve$e ieeeefvle megjieeevee~ kesefe=CeJeefvle ve=leefvle kesefe oeefJeYe&Jeeflmcelee~~142~~
Melece<esejb les <eg ceueJemeb heo~ Ye= ejkeueMeeyoeee eles keb iees hegj s<JeYeeved ~~143~~
jlveeYejCeYeeYeejheefjefheeefjleecyeje~ eleskeb leesjCeemles<eg Meleme*dKee yeYeeefmejs~~144~~
mJeYeeJeYeemJejs Yeleg&oxns mJeeveJekeeMeleeced~ celJesJeeYejCeeveemLegodyeevevegleesjCeced~~145~~
efveOeees veJeMeeeemleodejesheevlemesefJeve~ MeMebmeg eeYe Jeb pewveb YegJeveef$eleeeefleieced~~146~~

hej ecekeles ngS jlveeW keer efkejCeeW mes nBmelee ngDee mee peeve he[lee Lee Deewj keneR hej hewueleer ngF& eefleOJeefve mes
eEmenveeo kejlee ngDee-mee peeve he[lee Lee~~135-137~~
efpemekee Deekeej yengle ner osoerheceeve nw, efpemeves Deheves ecekeerues jlveeW keer efkejCeeW mes DeekeeMeheer DeeBieve kees
Iesj efueee nw Deewj pees efve<eOe kegueeeue kes meeLe F&<ee& kejves Jeeuee nw Ssmee Jen kees yengle ner DeefOeke MeesYeeeceeve nes
jne Lee~~138~~
Gme kees kes eejeW efoMeeDeeW ceW eeBoer kes yeves ngS eej ye[s-ye[s ieeshegj ej megMeesefYele nes jns Les pees efke efJepeeeOe&
heJe&le kes efMeKejeW kes meceeve DeekeeMe kee mheMe& kej jns Les~~139~~
eeBoveer kes mecetn kes meceeve efvece&ue, TBes Deewj leerve-leerve KeC[ Jeeues Jes ieeshegjej Ssmes megMeesefYele nes jns Les
ceevees leerveeW ueeskeeW keer MeesYee kees peerlekej nBme ner jner neW~~140~~
Jes ieeshegjej heejeieceefCe kes yeves ngS Deewj DeekeeMe kees GuuebIeve kejves Jeeues efMeKejeW mes meefnle Les leLee Deheveer
hewueleer ngF& ueeue-ueeue efkejCeeW kes mecetn mes Ssmes peeve he[les Les ceevees efoMeeDeeW kees veS-veS keesceue heeeW mes ege ner
kej jns neW~~141~~
Fve ieeshegj ojJeepeeW hej efkeleves ner ieeves Jeeues osJe peieodieg YeieJeeved Je=<eYeosJe kes iegCe iee jns Les, efkeleves ner
GvnW megve jns Les Deewj efkeleves ner cevo-cevo cegmkeeles ngS ve=le kej jns Les~~142~~
Gve ieeshegj-ojJeepeeW ceW mes eleske ojJeepes hej Ye=bieej keueMe Deewj ohe&Ce Deeefo Ske meew Dee" ceueJeheer
mecheoeSB megMeesefYele nes jner LeeR~~143~~
leLee eleske ojJeepes hej jlvecee DeeYet<eCeeW keer keeefvle kes Yeej mes DeekeeMe kees Deveske JeCe&kee kejves Jeeues
meew-meew leesjCe MeesYeeeceeve nes jns Les~~144~~
Gve eleske leesjCeeW ceW pees DeeYet<eCe yeBOes ngS Les Jes Ssmes peeve he[les Les ceevees mJeYeeJe mes ner megvoj YeieJeeved kes
Mejerj ceW Deheves efueS DeJekeeMe ve osKekej Gve leesjCeeW ceW ner Deekej yeBOe ieS neW~~145~~
Gve ieeshegjejeW kes meceerhe eosMeeW ceW pees MebKe Deeefo veew efveefOeeeB jKeer ngF& LeeR Jes efpevesv YeieJeeved kes leerveeW ueeskeeW
kees GuuebIeve kejves Jeeues Yeejer eYeeJe kees metefele kej jner LeeR~~146~~

(66)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ef$epeieleYegCee vetveb efJeceesnsveeJeOeerefjlee~ Jeefne&jb efmLelee otjeefVeOeemleb efmehesefJ ejs~~147~~

les<eecevlece&neJeerLee GYeeesYee&ieeesjYetled~ veedeMeeueeeb efo#eg eleskeb eleme=<Jeefhe~~148~~
efleme=efYeYet&efceefYevee&deceC[heew leew efJejspeleg~ efJecegesm$eelcekeb ceeie veCeeb JemlegefceJeeseleew~~149~~
efnjCceecenemlecYeew MegcYemheefkeefYeefekeew~ leew jlveefMeKejeveYeesYeeieew efJejspeleg~~150~~
veedeceC[hejs<eg ve=leefvle mceecejefm$ee~ Mele oe FJeeceivecetle&e mJeeYeeos~~151~~
ieeeefvle efpevejepeme efJepeeb lee mce meefmcelee~ lecesJeeefYeveevleescet efeef#eheg heew<heceeefueced~~152~~
meceb JeerCeeefveveeosve ce=oOJeefveejved~ Jeleveesled eeJe=[ejcYeMeeb le$e efMeKeefC[veeced ~~153~~
MejoYeefveYes leefmceved eflees veedeMeeueees~ efJeegefueemeceelesvegve=&levle megjeesef<ele~~154~~
efkeVejeCeeb keuekeJeeCew meesodieevewheJeerefCelew~ le$eemeefeb hejeb Yespeg ese#f eCeeb efeeJe=ee~~155~~
lelees OetheIeew ew ew JeerLeerveecegYeeesefo&Mees~ OetheOetcewve&vOeeleeb emejefve&YeesCeced ~~156~~

DeLeJee ojJeepes kes yeenj jKeer ngF& Jes efveefOeeeB Ssmeer ceeuetce nesleer LeeR ceevees ceesnjefnle, leerveeW ueeskeeW kes mJeeceer
YeieJeeved efpevesvosJe ves Gvekee eflejmkeej kej efoee Lee FmeefueS ojJeepes kes yeenj efmLele neskej otj mes ner Gvekeer mesJee
kej jner neW~~147~~
Gve ieeshegj ojJeepeeW kes Yeerlej pees ye[e Yeejer jemlee Lee Gmekes oesveeW Deesj oes veedeMeeueeSB LeeR, Fme ekeej eejeW
efoMeeDeeW kes eleske ieeshegjej ceW oes-oes veedeMeeueeSB LeeR~~148~~
Jes oesveeW ner veedeMeeueeSB leerve-leerve KeC[ keer LeeR Deewj Gvemes Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees ueesieeW kes efueS meceioMe&ve,
mecei%eeve Deewj mecekeeeefj$e kes Yeso mes leerve Yeso Jeeuee cees#e kee ceeie& ner yeleueeves kes efueS leweej Ke[er neW~~149~~
efpevekes ye[s-ye[s KecYes megJeCe& kes yeves ngS nQ, efpevekeer oerJeeueW osoerheceeve mheefkeceefCe keer yeveer ngF& nQ Deewj
efpevneWves Deheves jlveeW kes yeves ngS efMeKejeW mes DeekeeMe kes eosMe kees Jeehle kej efueee nw Ssmeer Jes oesveeW veedeMeeueeSB
yengle ner DeefOeke megMeesefYele nes jner LeeR~~150~~
Gve veedeMeeueeDeeW keer jYetefce ceW Ssmeer Deveske osJeebveeSB ve=le kej jner LeeR, efpevekes Mejerj Deheveer keeefvleheer
mejesJej ceW [tyes ngS Les Deewj efpememes Jes efyepeueer kes meceeve megMeesefYele nes jner LeeR~~151~~
Gve veedeMeeueeDeeW ceW Fkeer ngF& Jes osJeebieveeSB efpevesvosJe keer efJepee kes ieerle iee jner LeeR Deewj Gmeer efJepee kee
DeefYevee kejleer ngF& heg<heeeefue es[ jner LeeR~~152~~
Gve veedeMeeueeDeeW ceW JeerCee keer DeeJeepe kes meeLe-meeLe pees ce=obie keer DeeJeepe G" jner Leer Jen ceetjeW kees
Je<ee&$e+leg kes eejcYe nesves keer Mebkee GlheVe kej jner LeeR~~153~~
Jes oesveeW ner veedeMeeueeSB Mejod$e+leg kes yeeoueeW kes meceeve meheso LeeR FmeefueS GveceW ve=le kejleer ngF& Jes
osJeeveeSB "erke efyepeueer keer MeesYee hewuee jner LeeR~~154~~
Gve veedeMeeueeDeeW ceW efkeVej peeefle kes osJe Gece mebieerle kes meeLe-meeLe ceOegj MeyoeW Jeeueer JeerCee yepee jns Les
efpememes osKeves JeeueeW keer efeeJe=efeeeB GveceW DeefleMee Deemeefe kees eehle nes jner LeeR~~155~~
Gve veedeMeeueeDeeW mes keg Deeies euekej ieefueeeW kes oesveeW Deesj oes-oes OetheIe jKes ngS Les pees efke hewueles ngS
Oethe kes OegSB mes DeekeeMe he DeeBieve kees Jeehle kej jns Les~~156~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(67)

leodOetheOetcemebb veYees Jeer#e veYeespeg<e~ eeJe=dheeesOejeMeecekeeuesefhe Jeleeefve<eg~~157~~

efoMe megjYeevOethees cevoeefveueJeMeeseflLele~ me jspes he=efLeJeerosJee cegKeeceeso FJeesdJemeved ~~158~~
leoeceesob meceeIeee esCeees ceOeguesefnveeced~ efoMeeb cegKes<eg efJelelee efJelesvegjuekeefeeced ~~159~~
Flees OetheIeeceesoefceleMe megjeesef<eleeced~ megieefvOecegKeefve MJeemeceefuevees peIegjekeguee~~160~~
cevOJeevewce=&oeveeb mleveefelveg efJe[efcyeefYe~ helevlee heg<heJe=<dee e meoe$eemeerod Ieveeiece~~161~~
le$e JeerLevlejs<JeemebMeleees JeveJeerLee~ vevoveeee JeveesCees efJeYegb <gefceJeeielee~~162~~
DeMeeskemehleheCee&echekeececenerneced~ Jeveeefve leeveOegmlees<eeefoJeesew kegmegceefmceleced ~~163~~
Jeveeefve leefYeefMe$ew heueheg<heesheMeesefYeefYe~ efpevemeeIe&efceJeesefl#ehe lemLegmleeefve peieodiegjes~~164~~
Jeves<eg lejJemles<eg jsefpejs heJeveenlew~ MeeKeekejwceg&ngve=&leb levJeevee FJe mebceoeled ~~165~~
meeee meheueemlege peveefveJe=&eflensleJe~ megjepeeve FJeeYetJebmles gcee megKeMeerleuee~~166~~

Gve OetheIeeW kes OegSB mes Yejs ngS DeekeeMe kees osKekej DeekeeMe ceW eueves Jeeues osJe DeLeJee efJeeeOej Demecee
ceW ner Je<ee&$e+leg kes cesIeeW keer DeeMebkee kejves ueies Les~~157~~
cevo-cevo Jeeeg kes JeMe mes G[e ngDee Deewj efoMeeDeeW kees megieefvOele kejlee ngDee Jen Oethe Ssmee megMeesefYele nes
jne Lee ceevees GdJeeme uesves mes eke ngF& he=LJeer osJeer kes cegKe keer megieefvOe ner nes~~158~~
Gme Oethe keer megieefvOe kees metBIekej meye Deesj hewueer ngF& YecejeW keer he*defeeeB efoMee heer efm$eeeW kes cegKe hej hewues
ngS kesMeeW keer MeesYee ye{e jns Les~159~~
Ske Deesj Gve OetheIeeW mes megieefvOe efvekeue jner Leer Deewj otmejer Deesj osJeebieveeDeeW kes cegKe mes megieefvOele efveMJeeme
efvekeue jne Lee mees Jeekegue ngS Yecej oesveeW kees metBIe jns Les~~160~~
JeneB hej cesIeeW keer iepe&vee kees peerleves Jeeues ce=obieeW kes MeyoeW mes leLee he[leer ngF& heg<heJe=ef< mes meoe Je<ee&keeue
efJeeceeve jnlee Lee~~161~~
OetheIeeW mes keg Deeies euekej cegKe ieefueeeW kes yeieue ceW eej-eej Jeve keer JeerefLeeeB LeeR pees efke Ssmeer peeve
he[leer LeeR ceevees vevove Deeefo JeveeW keer esefCeeeB ner YeieJeeved kes oMe&ve kejves kes efueS Deeeer neW~~162~~
Jes eejeW Jeve DeMeeske, mehleheCe&, echeke Deewj Deece kes Je=#eeW kes Les, Gve meye hej hetue efKeues ngS Les efpememes
Jes Ssmes peeve he[les Les ceevees mevlees<e mes nBme ner jns neW~~163~~
heue Deewj hetueeW mes megMeesefYele Deveske ekeej kes Je=#eeW mes Jeve Ssmes peeve he[les Les ceevees peieodieg efpevesvosJe kes
efueS DeIe& ueskej ner Ke[s neW~~164~~
Gve JeveeW ceW pees Je=#e Les Jes heJeve mes efnueleer ngF& MeeKeeDeeW mes Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceeveeW n<e& mes neLe efnueeefnueekej yeej-yeej ve=le ner kej jns neW~~165~~
DeLeJee Jes Je=#e, Gece eee mes meefnle Les, Deveske heueeW mes ege Les, legbie DeLee&led TBes Les, ceveg<eeW kes mevlees<e
kes keejCe Les, megKe osves Jeeues Deewj Meerleue Les FmeefueS efkevneR Gece jepeeDeeW kes meceeve peeve he[les Les keeeWefke Gece
jepee Yeer Gece eee DeLee&led Deeee mes meefnle nesles nQ, Deveske heueeW mes ege nesles nQ, legbie DeLee&led Goejoe nesles nQ,
ceveg<eeW kes megKe kes keejCe nesles nQ Deewj megKe osves Jeeues leLee Meevle nesles nQ~~166~~

(68)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

heg<heeceesomeceentlew efceefuelewjefueveeb keguew~ ieeevle FJe iegeefefpe&veb jspegJe&vegcee~~167~~

keJeefeefjuecegvcegekegmegceemles cenerne~ heg<heeshenejceelesvegefjJe Yekelee peieodiegjes~~168~~
keJeefeefJeleeb OJeevewjefueveeb ceoceegefYe~ ceoveb lepe&evleerJe Jeveeveemeved mecevlele~~169~~
hegbmkeesefkeuekeuekeJeeCewjeevleerJe mesefJelegced~ efpevesvcecejeOeerMeeved Jeveeefve efJeyeYegmlejeced ~~170~~
heg<hejsCegefYejekeerCee& JevemeeOemleues cener~ megJeCe&jpemeemleerCe&leuesJeemeervceveesnje~~171~~
Flecetefve JeveeveemeVeeflejceeefCe heeohew~ e$e heg<heceeer Je=ef<veg&leg&heee&ecew#ele~~172~~
ve jeef$eve& efoJee le$e leefYeYee&mJejwYe=&Meced~ leMewleeefoJeeefyeYeledmebpenej kejeved jefJe~~173~~
DevleJe&Ceb keJeefeeheefm$ekeesCeelegjefekee~ mveeleeseerCee&cejm$eerCeeb mlevekeg*dkegceefheeje~~174~~
heg<keefjCe keJeefeeemeved keJeefee ke=lekeee~ keJeefeceeefCe ncee&eCf e keJeefeoeeer[ceC[hee~~175~~
keJeefeles#eeie=neCeemeved efe$eMeeuee keJeefelkeJeefeled~ SkeMeeuee efMeeueeee ceneeemeeohe*dee~~176~~

hetueeW keer megieefvOe mes yegueeS ngS Deewj FmeerefueS Deekej Fkes ngS leLee ceOegj iegbpeej kejles ngS YecejeW kes mecetn
mes Jes Je=#e Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees efpevesvosJe kee iegCeieeve ner kej jns neW~~167~~
keneR-keneR efJejue he mes Jes Je=#e Thej mes hetue es[ jns Les efpevemes Ssmes ceeuetce nesles Les ceevees peieodieg
YeieJeeved kes efueS YeefehetJe&ke hetueeW keer YeW ner kej jns neW~~168~~
keneR-keneR hej ceOegj Meyo kejles ngS YecejeW kes ceo-ceveesnj MeyoeW mes es Jeve Ssmes peeve he[les Les ceevees eejeW
Deesj mes keeceosJe keer lepe&vee ner kej jns neW~~169~~
Gve JeveeW ceW keeseueeW kes pees ceOegj Meyo nes jns Les Gvemes Jes Jeve Ssmes Des megMeesefYele nes jns Les ceevees efpevesv
YeieJeeved keer mesJee kejves kes efueS FveW kees ner yeguee jns neW~~170~~
Gve JeveeW ceW Je=#eeW kes veeres keer he=LJeer hetueeW kes hejeie mes {keer ngF& Leer efpememes Jen Ssmeer ceveesnj peeve he[leer Leer
ceevees Gmekee leueYeeie megJeCe& keer Oetefue mes ner {ke jne nes~~171~~
Fme ekeej Jes Jeve Je=#eeW mes yengle ner jceCeere peeve he[les Les, JeneB hej nesves Jeeueer hetueeW keer Je<ee& $e+legDeeW kes
heefjJele&ve kees keYeer veneR osKeleer Leer DeLee&led JeneB meoe ner meye $e+legDeeW kes hetue hetues jnles Les~~172~~
Gve JeveeW kes Je=#e Fleves DeefOeke ekeeMeceeve Les efke Gvemes JeneB ve lees jele kee ner JeJenej neslee Lee Deewj ve efove
kee ner~ JeneB mete& keer efkejCeeW kee eJesMe veneR nes heelee Lee efpememes Ssmee peeve he[lee Lee ceevees JeneB kes Je=#eeW keer
Meerleuelee mes [jkej ner mete& ves Deheves kej DeLee&led efkejCeeW (he#e ceW neLeeW) kee mebkeese kej efueee nes~~173~~
Gve JeveeW kes Yeerlej keneR hej efleKeBter Deewj keneR hej eewKeBter yeeJeef[eeB LeeR leLee Jes yeeJeef[eeB mveeve kej yeenj
efvekeueer ngF& osJeebieveeDeeW kes mleveeW hej ueieer ngF& kesmej kes Iegue peeves mes heerueer-heerueer nes jner LeeR~~174~~
Gve JeveeW ceW keneR keceueeW mes ege ess-ess leeueeye Les, keneR ke=ef$ece heJe&le yeves ngS Les Deewj keneR ceveesnj
cenue yeves ngS Les Deewj keneR hej eer[e-ceC[he yeves ngS Les~~175~~
keneR megvoj JemlegDeeW kes osKeves kes Iej (DepeeeyeIej) yeves ngS Les, keneR efe$eMeeueeSB yeveer ngF& LeeR Deewj keneR
Ske KeC[ keer leLee keneR oes, leerve Deeefo KeC[eW keer ye[s-ye[s cenueeW keer hebefeeeB yeveer ngF& LeeR~~176~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(69)

kekeefee Meeuee Yetefceefjvieeshewmlelee keJeefeled~ mejebmeeflecevees%eeefve meefjleMe memewkelee~~177~~

neefjcesog jcegefVekegmegceb meefe keeceoced~ megkeue$eefceJeemeereled mesJeb Jeveeleg<ced~ ~178~~
DeheemleelehemebyevOeb efJekemelheuueJeeefeleced~ heeesOejmhe=ieeYeeefme leleerCeecegejereJeled ~~179~~
yeYeemes JeveceeMeeskeb Meeskeehevegoceefveeced~ jeieb JeceefoJeelceereceejkelew heg<heheuueJew~~180~~
heCee&efve mehle efyeYeeCeb Jeveb meehleob yeYeew~ mehlemLeeveeefve JeeYeleg&o&Me&eleefle heJe& eled~~181~~
eechekeb Jevece$eeceeled megceveesYejYet<eCeced~ Jeveb oerheeJe=#eeCeeb efJeYegb Yeeg efceJeeieleeced ~~182~~
kececeeceJeveb jspes keuekeC"erkeuemJevew~ mlegJeeveefceJe YekelewveceerMeeveb hegCeMeemeveced ~~183~~
DeMeeskeJeveceOesYetoMeeskeeveeskenes ceneved~ nwceb ef$ecesKeueb heer"b mecegegceefOeef<"le~~184~~
elegieexhegjmebyeef$emeeueheefjJesef<le~
$eeecejYe=ejkeueMeeewhemke=le~~185~~

keneR njer-njer Ieeme mes ege Yetefce Leer, keneR Fvieeshe veece kes keer[eW mes Jeehle he=LJeer Leer, keneR DeefleMee
cevees%e leeueeye Les Deewj keneR Gece yeeuet kes efkeveejeW mes megMeesefYele veefoeeB yen jner LeeR~~177~~
Jes eejeW ner Jeve Gece efm$eeeW kes meceeve mesJeve kejves eesie Les keeeWefke Jes Jeve Yeer Gece efm$eeeW kes meceeve ner
ceveesnj Les, cesogj DeLee&led DeefleMee efekeves Les, GefVekegmegce DeLee&led hetues ngS hetueeW mes meefnle (he#e ceW $e+leg Oece& mes
meefnle) Les, meeer DeLee&led MeesYee mes meefnle Les Deewj keeceo DeLee&led Fefle heoeLeeX kes (he#e ceW keece kes) osves Jeeues
Les~~178~~
DeLeJee Jes Jeve efm$eeeW kes Gejere (Dees{ves keer etvejer) Jem$e kes meceeve megMeesefYele nes jns Les keeeWefke efpeme
ekeej efm$eeeW kee Gejere Jem$e Deelehe keer yeeOee kees ve< kej oslee nw Gmeer ekeej Gve JeveeW ves Yeer Deelehe keer yeeOee
kees ve< kej efoee Lee, efm$eeeW kee Gejere Jem$e efpeme ekeej heeesOej DeLee&led mleveeW kee mheMe& kejlee nw Gmeer ekeej
Jes Jeve Yeer TBes nesves kes keejCe heeesOej DeLee&led cesIeeW kee mheMe& kej jns Les~~179~~
Gve eejeW JeveeW ceW mes henuee DeMeeske Jeve pees efke eeefCeeeW kes Meeske kees ve< kejves Jeeuee Lee, ueeue jbie kes hetue
Deewj veJeerve heeeW mes Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees Deheves Devegjeie (esce) kee ner Jeceve kej jne nes~~180~~
eleske ieeB" hej meele-meele heeeW kees OeejCe kejves Jeeues mehleo Je=#eeW kee otmeje Jeve Yeer megMeesefYele nes jne
Lee pees efke Ssmee peeve he[lee Lee ceevees Je=#eeW kes eleske heJe& hej YeieJeeved kes meppeeeflelJe, meodie=nmLelJe, heeefjeepe
Deeefo meele hejce mLeeveeW kees ner efoKee jne nes~~181~~
hetueeW kes Yeej mes megMeesefYele leermeje echeke Je=#eeW kee Jeve Yeer megMeesefYele nes jne Lee Deewj Jen Ssmee peeve he[lee
Lee ceevees YeieJeeve keer mesJee kejves kes efueS oerheebie peeefle kes keuheJe=#eeW kee Jeve ner Deeee nes~~182~~
leLee keeseueeW kes ceOegj MeyoeW mes ceveesnj eewLee Deece kes Je=#eeW kee Jeve Yeer Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees
heefJe$e GheosMe osves Jeeues YeieJeeved keer Yeefe mes mlegefle ner kej jne nes~~183~~
DeMeeske Jeve kes ceOe Yeeie ceW Ske ye[e Yeejer DeMeeske kee Je=#e Lee pees efke megJeCe& keer yeveer ngF& leerve keveeroej
TBeer heeref"kee hej efmLele Lee~~184~~
Jen Je=#e, efpeveceW eej-eej ieeshegj ej yeves ngS nQ Ssmes leerve keeseW mes efIeje ngDee Lee leLee Gmekes meceerhe ceW ner
$e, ecej, Ye=ej Deewj keueMe Deeefo cebieueJe jKes ngS Les~ 185~~

(70)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

pecyeterhemLeueerceOes Yeeefle pecyetgcees eLee~ leLee JevemLeueerceOes me yeYeew ewleheeohe~~186~~

MeeKeeeJeehleefJeMJeeMe me jspesMeeskeheeohe~ DeMeeskeceecesJesob peielkeleg&efceJeesele~~187~~
megjYeerke=leefJeMJeeMew kegmegcew mLeefieleecyej~ efmeeOJeeveefceJeevOeved jspesmeew ewleheeohe~~188~~
iee[esheueefvecee&Cew he$ewefMe$ewefMeleesefYele~ heejeieceew heg<hemleyekew heefjlees Je=le~~189~~
efnjCceecenesoeMeeKees JeesyegOveke~ keueeefuekeguePeejwmlepe&eefVeJe cevceLeced ~~190~~
megjemegjvejsvevlej#esYeeueeveefJeen~ mJeeYeeheefjJes<esCe eesefleleeefKeueefo*dcegKe~~191~~
jCeoeueefcyeIeCeefYeye&efOejerke=le efJeMJeYet~ YetYe&gJe mJepe&eb Yeleg& elees<eeefoJe Iees<eeved ~~192~~
OJepeebMegkeheje ce=<efvecexIeIeveheefle~ peieppeveemebueiveceeie& heefjce=peefVeJe~~193~~
cetOvee& $e$eeb efyeYevcegeeuecyeveYetef<eleced ~ efJeYeesefm$eYegJevewMJee efyevee JeeesJe oMe&eved ~~194~~
Yesefpejs yegOveYeeiesme eeflecee efokeeleg<es~ efpevesMJejeCeeefceveew meceJeehleeefYe<esevee~~195~~

efpeme ekeej pecyeterhe keer ceOe Yetefce ceW pecyetJe=#e megMeesefYele neslee nw Gmeer ekeej Gme DeMeeske Jeve keer ceOe
Yetefce ceW Jen DeMeeske veeceke ewleJe=#e megMeesefYele nes jne Lee~~186~~
efpemeves Deheveer MeeKeeDeeW kes DeeYeeie mes mecemle efoMeeDeeW kees Jeehle kej jKee nw Ssmee Jen DeMeeske Je=#e Ssmee
MeesYeeeceeve nes jne Lee ceevees mecemle mebmeej kees DeMeeskecee DeLee&led Meeskejefnle kejves kes efueS ner Gele ngDee nes~~187~~
mecemle efoMeeDeeW kees megieefvOele kejves Jeeues hetueeW mes efpemeves DeekeeMe kees Jeehle kej efueee nw Ssmee Jen
ewleJe=#e Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees efme-efJeeeOejeW kes ceeie& kees ner jeske jne nes~~188~~
Jen Je=#e veerueceefCeeeW kes yeves ngS Deveske ekeej kes heeeW mes Jeehle nes jne Lee Deewj heejeie ceefCeeeW kes yeves ngS
hetueeW kes iegeW mes efIeje ngDee Lee~~189~~
megJeCe& keer yeveer ngF& Gmekeer yengle GBeer-TBeer MeeKeeSB LeeR, Gmekee osoerheceeve Yeeie Jee kee yevee ngDee Lee
leLee Gme hej yew"s ngS YecejeW kes mecetn pees ceveesnj Pebkeej kej jns Les Gvemes Jen Ssmee peeve he[lee Lee ceevees keeceosJe
keer lepe&vee ner kej jne nes~~190~~
Jen ewleJe=#e megj, Demegj Deewj vejsv Deeefo kes ceveheer neefLeeeW kes yeeBOeves kes efueS KebYes kes meceeve Lee leLee
Gmeves Deheves eYeeceC[ue mes mecemle efoMeeDeeW kees ekeeefMele kej jKee Lee~~191~~
Gme hej pees Meyo kejles ngS Iebs ueke jns Les Gvemes Gmeves mecemle efoMeeSB yeefnjer kej oer LeeR Deewj Gvemes Jen
Ssmee peeve he[lee Lee efke YeieJeeved ves DeOeesueeske, ceOeueeske Deewj mJeie&ueeske ceW pees efJepee eehle keer nw mevlees<e mes
ceevees Jen Gmekeer Iees<eCee ner kej jne nes~~192~~
Jen Je=#e Thej ueieer ngF& OJepeeDeeW kes Jem$eeW mes heeW-heeWkej DeekeeMe kees cesIe jefnle kej jne Lee Deewj Gvemes
Ssmee peeve he[lee Lee ceevees mebmeejer peerJeeW keer osn ceW ueies ngS heeheeW kees ner heeW jne nes~~193~~
Jen Je=#e ceesefleeeW keer Peeuej mes megMeesefYele leerve $eeW kees Deheves efmej hej OeejCe kej jne Lee Deewj Gvemes Ssmee
peeve he[lee Lee ceevees YeieJeeved kes leerveeW ueeskeeW kes SsMJee& kees efyevee JeeveeW kes ner efoKeuee jne nes~~194~~
Gme ewleJe=#e kes cetueYeeie ceW eejeW efoMeeDeeW ceW efpevesvosJe keer eej eefleceeSB LeeR efpevekee Fv mJeeb DeefYe<eske
kejles Les~~195~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(71)

ievOeeiOetheoerheeIez heuewjefhe mene#elew~ le$e efveleee&veb osJee efpeveeee&veeb efJelesefvejs~~196~~

#eerjesoesokeOeewleeerjceueemlee efnjCceeer~ eefCeheleen&leeceee& eeveeg&ve=&megjemegje~~197~~
mlegJeefvle mlegefleefYe kesefeoLee&efYe eCeceefvle e~ mce=lJeeJeOeee& ieeeefvle kesefelmce megjmeecee~~198~~
eLeeMeeskemleLeevesefhe efJe%eseeMewleYetne~ Jeves mJes mJes mepeeleeree efpeveefyecyesyegOvekee~~199~~
DeMeeske mehleheCe&Me echekeMetle SJe e~ elJeejesceer Jeves<Jeemeved eesegeMewleheeohee~~200~~
ewleeefOeef<"leyegOvelJeeot{leVeece{e~ MeeefKeveesceer efJeYeeefvle mce megjsvw eehlehetpevee~~201~~
heuewjuebke=lee oeree mJeheeoeeevleYetleuee~ heeefLe&Jee melecesJewles heeefLe&Jee he$emebYe=lee~~202~~
eJeefeleevegjeiee mJew heuueJew kegmegceeslkejw~ emeeob oMe&evleesvleefJe&Yegb Yespegejf ces gcee~~203~~
leCeecesJe leeJeesoerMees efJeYeJeesoe~ efkeceefmle JeeeceerMeme efJeYeJesveerMeelceve~~204~~

osJe ueesie JeneB hej efJejepeceeve Gve efpeveeefleceeDeeW keer ievOe, heg<heeW keer ceeuee,Oethe, oerhe, heue Deewj De#ele Deeefo
mes efvejvlej hetpee efkeee kejles Les~~196~~
#eerjmeeiej kess peue mes efpevekes DebieeW kee e#eeueve ngDee nw Deewj pees DeefleMee efvece&ue nQ Ssmeer megJeCe&ceeer Dejnble
keer Gve eefleceeDeeW kees vecemkeej kej ceveg<e, megj Deewj Demegj meYeer Gvekeer hetpee kejles Les~~197~~
efkeleves ner Gece osJe DeLe& mes Yejer ngF& mlegefleeeW mes Gve eefleceeDeeW keer mlegefle kejles Les, efkeleves ner GvnW vecemkeej
kejles Les Deewj efkeleves ner Gvekes iegCeeW kee mcejCe kej leLee efevleJeve kej ieeve kejles Les~~198~~
efpeme ekeej DeMeeske Jeve ceW DeMeeske veecekee ewleJe=#e nw Gmeer ekeej Deve leerve JeveeW ceW Yeer Deheveer-Deheveer peeefle kee
Ske-Ske ewleJe=#e Lee Deewj Gve meYeer kes cetueYeeie efpevesv YeieJeeved keer eefleceeDeeW mes osoerheceeve Les~~199~~
Fme ekeej Thej kens ngS eejeW JeveeW ceW ece mes DeMeeske, mehleheCe&, echeke Deewj Deece veece kes eej yengle ner
TBes ewleJe=#e Les~~200~~
cetueYeeie ceW efpevesv YeieJeeved keer eeflecee efJejepeceeve nesves mes pees ewleJe=#e Fme meeLe&ke veece kees OeejCe kej
jns nQ Deewj Fv efpevekeer hetpee efkeee kejles nQ Ssmes Jes ewleJe=#e yengle ner DeefOeke megMeesefYele nes jns Les~~201~~
heeefLe&Je DeLee&led he=LJeer mes Glhevve ngS Jes Je=#e meecege ner heeefLe&Je DeLee&led he=LJeer kes mJeeceerjepee kes meceeve
peeve he[les Les keeeWefke efpeme ekeej jepee Deveske heueeW mes Deuebke=le nesles nQ Gmeer ekeej Jes Je=#e Yeer Deveske heueeW mes
Deuebke=le Les, jepee efpeme ekeej lespemJeer nesles nQ Gmeer ekeej Jes Je=#e Yeer lespemJeer (osoerheceeve) Les, jepee efpeme ekeej
Deheves heeo DeLee&led hewjeW mes mecemle he=LJeer kees Deeeevle efkeee kejles nQ (mecemle he=LJeer ceW Dehevee eeleeeele jKeles nQ)
Gmeer ekeej Jes Je=#e Yeer Deheves heeo DeLee&led pe[ Yeeie mes mecemle he=LJeer kees Deeeevle kej jns Les (mecemle he=LJeer ceW
Gvekeer pe[W hewueer ngF& LeeR) Deewj jepee efpeme ekeej he$e DeLee&led meJeeefjeeW mes Yejhetj jnles nQ Gmeer ekeej Jes Je=#e Yeer
he$e DeLee&led heeeW mes Yejhetj Les~~202~~
Jes Je=#e Deheves heuueJe DeLee&led ueeue-ueeue veeer keeWheueeW mes Ssmes peeve he[les Les ceevees Devlejbie kee Devegjeie
(esce) ner eke kej jns neW Deewj hetueeW kes mecetn mes Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees oe keer emevvelee ner efoKeuee
jns neWFme ekeej Jes Je=#e YeieJeeved keer mesJee kej jn Les~~203~~
peyeefke Gve Je=#eeW kee ner Ssmee ye[e Yeejer ceenelce Lee leye Gheceejefnle YeieJeeved Je=<eYeosJe kes kesJeue%eeveheer
efJeYeJe kes efJe<ee ceW kenvee ner keee nwJen lees meJe&Lee Devegcehe ner Lee~~204~~

(72)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

lelees Jeveeveeb hee&vles yeYetJe JeveJesefokee~ elegefYeieexhegjwmlegwjeieieveeCee~~205~~

kee_eereef<Je&vemesJe mee yeYeew JeveJesefokee~ eeceerkejceew jlvew Keefeleeer mecevlele~~206~~
mee yeYeew Jesefokeesoee meeee& meceee Jeveced ~ YeJeOeerefjJe mebefele meeee& meceeeJeveced ~~207~~
megieghleees meleerJeemeew efeje met$ehee Jeveced ~ hejereee egleb pewveb meerJee& met$eheeJeveced ~~208~~
IeCepeeueeefve uecyeeefve cegkeleeuecyevekeeefve e~ heg<heepeMe mebjspegjcegheeb ieeshegjb eefle~~209~~
jepeleeefve JeYegmlemee ieeshegjeCe<ceuew~ mebieerleeleeseve=ewMe jlveeYejCeleesjCew~~210~~
lele hejceuebeegefJe&efJeOee OJepehe*dkelee~ ceneR JeerLevlejeuemLeeb nscemlecYeeeueefcyelee~~211~~
megmLeemles ceefCeheer"s<eg OJepemlecYee mhetjge~ efJejspegpe&ieleeb ceevee megjepeeve FJeesvvelee~~212~~

Gve JeveeW kes Devle ceW eejeW Deesj Ske-Ske JeveJesoer Leer pees efke TBes-TBes eej ieesheg jejeW mes DeekeeMeheer
DeeBieve kees jeske jner Leer~~205~~
Jen megJeCe&ceeer JeveJesefokee meye Deesj mes jlveeW mes pe[er ngF& Leer efpememes Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees Gme Jeve keer
kejOeveer ner nes~~206~~
DeLeJee Jen JeveJesefokee YeJe peerJeeW keer yegef kes meceeve megMeesefYele nes jner Leer keeeWefke efpeme ekeej YeJe peerJeeW
keer yegef Goe DeLee&led Glke=< nesleer nw Gmeer ekeej Jen JeveJesefokee Yeer Goe DeLee&led yengle TBeer Leer, YeJe peerJeeW keer
yegef efpeme ekeej meeee& DeLee&led Gece eeefj$e mes meefnle nesleer nw Gmeer ekeej Jen JeveJesefokee Yeer meeee& DeLee&led j#ee
mes meefnle Leer Deewj YeJe peerJeeW keer yegef efpeme ekeej meceeeJeveb (meceeDeJeveb mebefele) DeLee&led Deeiecej#ee kee
Deeee kej eJe=e jnleer nw Gmeer ekeej Jen JeveJesefokee Yeer meceee Jeveb (Jeveb meceee mebefele) DeLee&led Jeve kes meceerhe
Yeeie kee Deeee kej eJe=e nes jner Leer~~207~~
DeLeJee Jen JeveJesefokee megieghleebieer DeLee&led megjef#ele Leer, meleer DeLee&led meceereerve Leer, efeje DeLee&led osoerheceeve Leer,
met$ehee DeLee&led met$e ([esje) keer j#ee kejves Jeeueer Leermetle kes veehe ceW yeveer ngF& Leer-keneR TBeer-veereer veneR Leer, Deewj Jeve kees
eejeW Deesj mes Iesjs ngS Leer FmeefueS efkemeer melheg<e keer yegef kes meceeve peeve he[leer Leer keeeWefke melheg<e keer yegef Yeer
megieghleebieer DeLee&led megjef#ele nesleer nwheeheeeejeW mes Deheves Mejerj kees megjef#ele jKeleer nw, meleer DeLee&led Mebkee Deeefo oes<eeW mes
jefnle nesleer nw, efeje DeLee&led eeiegCe eoeve kejves Jeeueer nesleer nw, met$ehee DeLee&led Deeiece keer j#ee kejves Jeeueer nesleer nw Deewj
met$eheeJeveb DeLee&led met$eeW mes heefJe$e pewve Meem$e kees Iesjs jnleer nwGvneR kes Devegketue eJe=efe kejleer nw~~208~~
Gme Jesefokee kes eleske ieeshegjej ceW IeCeDeeW kes mecetn ueke jns Les, ceesefleeeW keer Peeuej leLee hetueeW keer
ceeueeSB megMeesefYele nes jner LeeR~~209~~
Gme Jesefokee kes eeBoer kes yeves ngS eejeW ieeshegjej De<cebieueJe, mebieerle, yeepeeW kee yepevee, ve=le leLee
jlvecee DeeYejCeeW mes ege leesjCeeW mes yengle ner megMeesefYele nes jns Les~~210~~
Gve JesefokeeDeeW mes Deeies megJeCe&cee KecYeeW kes DeeYeeie hej ueieer ngF& Deveske ekeej keer OJepeeDeeW keer hebefeeeB
ceneJeerLeer kes ceOe keer Yetefce kees Deuebke=le kej jner LeeR~~211~~
Jes OJepeeDeeW kes KecYes ceefCeceeer heeref"keeDeeW hej efmLej Les, osoerheceeve keeefvle mes ege Les, peieledceeve Les Deewj
DeefleMee TBes Les FmeefueS efkevneR Gece jepeeDeeW kes meceeve megMeesefYele nes jns Les keeeWefke Gece jepee Yeer ceefCecee

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(73)

De<eMeerleueeves<eeb vlJeb heefjkeerefle&leced~ he_eefJebMeeflekeesoC[eveceer<eecevlejb efJeog~~213~~

efmeeLe&ewle Je=#eeMe eekeejJeveJesefokee~ mlethe meleesjCee ceevemlecYee mlecYeeMe kewleJee~~214~~
eeskeleemleerLe&ke=oglmesOeeoglmesOesve ef<e[diegCee~ owIee&veghecesles<eeb jewveceengce&veeref<eCe~~215~~
Jeveeveeb mJeie=neCeeb e heJe&leeveeb leLewJe e~ YeJesogvveeflejs<ewJe JeefCe&leeiecekeesefJeow~~216~~
YeJesegefie&jees ve mJeeslmesOeeo<mebiegCeced~ mletheeveeb jewveceg^eeeled meeeflejskeb efJeoes efJeog~~217~~
GMeefvle Jesefokeeoerveeb mJeeslmesOemees elegLe&keced~ heeLe&Jeb hejce%eeveceneketheejheejiee~~218~~
eiJem$emenmeeveeype nbmeJeerve ce=iesefMeveeced~ Je=<eYesYesveeeCeeb OJepee mego&MeYesokee~~219~~
De<esejMeleb %esee eleskeb heeefuekeslevee~ Skewkemeeb efoefMe eeseemlejemleeseOesejf Je~~220~~
heJeveevoesefuelemles<eeb kesletveecebMegkeeslkej~ Jeepegnt<egefjJeeYeemeerod efpevespeeew vejecejeved~~221~~
eiOJepes<eg epees efoJee meewcevemees ueueefcyejs~ YeJeeveeb meewcevemeee keefuheleeefm$eefoJeeefOehew~~222~~

DeemeveeW hej efmLele nesles nQyew"les nQ, osoerheceeve keeefvle mes ege nesles nQ, peieledceeve nesles nQmebmeej kes ueesie Gvekee
melkeej kejles nQ Deewj DeefleMee Gvvele DeLee&led Goej oe nesles nQ~~212~~
Gve KecYeeW keer eew[eF& Deemeer Debiegue kener ieeer nw Deewj Gvekee Devlej heeerme-heeerme Oeveg<e eceeCe peevevee
eeefnS~~213~~
efmeeLe&Je=#e, ewleJe=#e, kees, JeveJesefokee, mlethe, leesjCe meefnle ceevemlecYe Deewj OJepeeDeeW kes KecYes es meye
leerLekejeW kes Mejerj keer TBeeF& mes yeejn iegves TBes nesles nQ Deewj efJeeveeW ves Fvekeer eew[eF& Deeefo Fvekeer uecyeeF& kes
Deveghe yeleueeeer nw~~214-215~~
Fmeer ekeej Deeiece kes peeveves Jeeues efJeeveeW ves Jeve, Jeve kes cekeeve Deewj heJe&leeW keer Yeer ener TBeeF& yeleueeeer
nw DeLee&led es meye Yeer leerLekej kes Mejerj mes yeejn iegves TBes nesles nQ~~216~~
heJe&le Deheveer TBeeF& mes Dee" iegves eew[s nesles nQ Deewj mletheeW kee Jeeme efJeeveeW ves Deheveer TBeeF& mes keg DeefOeke
yeleueeee nw~~217~~
hejce%eeveheer meceg kes heejieeceer ieCeOej osJeeW ves Jeve JesefoeeW keer eew[eF& Jeve keer TBeeF& mes eewLeeF& yeleueeeer
nw~~218~~
OJepeeDeeW ceW ceeuee, Jem$e, ceetj, keceue, nbme, ie[, eEmen, yewue, neLeer Deewj ee kes efe Les FmeefueS Gvekes
ome Yeso nes ieS Les~~219~~
Ske-Ske efoMee ceW Ske-Ske ekeej keer OJepeeSB Ske meew Dee", Ske meew Dee" LeeR, Jes OJepeeSB yengle TBeer LeeR
Deewj meceg keer uenjeW kes meceeve peeve he[leer LeeR~~220~~
Jeeeg mes efnuelee ngDee Gve OJepeeDeeW kes Jem$eeW kee mecegoee Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees efpevesv YeieJeeved
keer hetpee kejves kes efueS ceveg<e Deewj osJeeW kees yegueevee ner eenlee nes~~221~~
ceeueeDeeW kes efeJeeueer OJepeeDeeW hej hetueeW keer yeveer ngF& efoJeceeueeSB ueke jner LeeR Deewj Jes Ssmeer peeve he[leer
LeeR ceevees YeJe-peerJeeW kee meewceveme DeLee&led mejue heefjCeece efoKeueeves kes efueS ner FveW ves GvnW yeveeee nes~~222~~

(74)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Mue#CeebMegkeOJepee jspeg heJeveevoesefueleeseflLelee~ JeesceecyegOesefjJeesodYetleemlejemlegcetle&e~~223~~

yeefn&OJepes<eg yene&efueb ueerueeesefl#ehe yeefn&Ce~ jspege&mleebMegkee mehe&yegesJe emleke=ee~~224~~
heeOJepes<eg heeeefve meneouemebmlejw~ veYemejefme heguueeefve mejespeeveerJe jsefpejs~~225~~
DeOe eefleceee leeefve mebeevleeefve cenerleues~ Yecejeved ceesneefvle mce heeyegdeevegheeefleve~~226~~
les<eeb leoeleveeR MeesYeeb <dJee veeve$e YeeefJeveerced~ keeeveglme=pe keelmvexve ue#ceermles<eg heob oOes~~227~~
nbmeOJepes<Je YegnmeeMe_Jee eefmeleJeememe~ efvepeeb emleejevlees Jee JeuesMeeb leoelcevee~~228~~
ielceodOJepeoC[eeeCeOeemeervee efJeveeekee~ jspeg mJew he#eefJe#esheweuf e&ue*dIeefe<eJees veg Keced~~229~~
yeYegveeaueceefCe#ceemLee ie[e eefleceeielee~ meceee<gefceJeenerveved eefJeMevlees jmeeleueced ~~230~~
ce=iesv kesleveees<eg ce=iesve eceefolmeee~ ke=leelvee efJejspegmles peslegb Jee megjmeecepeeved ~~231~~
mLetuecegkeleeheueeves<eeb cegKeuecyeerefve jsefpejs~ iepesvkegcYemebYesoeled meefeleeefve eMeebemf e Jee~~232~~
G#ee e=eemebmekeleuecyeceeveOJepeebMegkee~ jspegefJe&he#eefpelesJe mebueyOepeekeslevee~~233~~

Jem$eeW kes efeJeeueer OJepeeSB cenerve Deewj meheso Jem$eeW keer yeveer ngF& LeeR leLee Jes Jeeeg mes efnue-efnuekej G[
jner LeeR efpememes Ssmeer megMeesefYele nes jner LeeR ceevees DeekeeMeheer meceg keer G"leer ngF& ye[er TBeer uenjW ner neW~~223~~
ceetjeW kes efeJeeueer OJepeeDeeW ceW pees ceetj yeves ngS Les Jes ueerueehetJe&ke Deheveer heBt hewueeS ngS Les Deewj meeBhe keer
yegef mes Jem$eeW kees efveieue jns Les efpememes Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees meeBhe keer keeBeueer ner efveieue jns neW~~224~~
keceueeW kes efeJeeueer OJepeeDeeW ceW pees keceue yeves ngS Les Jes Deheves Ske npeej oueeW kes efJemleej mes Ssmes
MeesYeeeceeve nes jns Les ceevees DeekeeMeheer mejesJej ceW keceue ner hetue jns neW~~225~~
jlveceeer he=LJeer hej Gve OJepeeDeeW ceW yeves ngS keceueeW kes pees eefleefyecye he[ jns Les Jes keceue mecePekej Gve hej
he[les ngS YecejeW kees Yece GlheVe kejles Les~~226~~
Gve keceueeW keer otmejer peien veneR heeeer peeves Jeeueer Gme mecee keer MeesYee osKekej ue#ceer ves Deve mecemle
keceueeW kees es[ efoee Lee Deewj GvneR ceW Deheves jnves kee mLeeve yeveeee Lee~ YeeJeeLe&Jes keceue yengle ner megvoj Les
FmeefueS Ssmes peeve he[les Les ceevees ue#ceer Deve meye keceueeW kees es[kej GvneRb ceW jnves ueieer nes~~227~~
nbmeeW keer efeJeeueer OJepeeDeeW ceW pees nbmees kes efe yeves ngS Les Jes Deheves eeWe mes Jem$e kees eme jns Les Deewj Ssmes
MeesYeeeceeve nes jns Les ceevees Gmekes yeneves Deheveer JeuesMee kee ner emeej kej jns neW~~228~~
efpeve OJepeeDeeW ceW ie[eW kes efe yeves ngS Les Gvekes oC[eW kes DeeYeeie hej yew"s ngS ie[ Deheves hebKeeW kes
efJe#eshe mes Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees DeekeeMe kees ner GuuebIeve kejvee eenles neW~~229~~
veerueceefCeceeer he=LJeer ceW Gve ie[eW kes pees eefleefyecye he[ jns Les Gvemes Jes Ssmes MeesYeeeceeve nes jns Les ceevees
veeiesveW kees KeeReves kes efueS heeleeue ueeske ceW ner eJesMe kej jns neW~~230~~
eEmeneW kes efeJeeueer OJepeeDeeW kes DeeYeeie hej pees eEmen yeves ngS Les Jes ueebie Yejves keer Fe mes Ssmes megMeesefYele
nes jns Les ceevees osJeeW kes neefLeeeW kees peerleves kes efueS ner eelve kej jns nQ~~231~~
Gve efmebneW kes cegKeeW hej pees ye[s-ye[s ceesleer ueke jns Les Jes Ssmes peeve he[les Les ceevees ye[s-ye[s neefLeeeW kes
cemleke efJeoejCe kejves mes Fkes ngS eMe ner ueke jns neW~~232~~
yewueeW keer efeJeeueer OJepeeDeeW ceW, efpevekes meeRieeW kes DeeYeeie ceW OJepeeDeeW kes Jem$e ueke jns nQ Ssmes yewue yeves

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(75)

Glheg<kejw kejw{ OJepee jspegie&peeefOehee~ efiejerve FJe keteeefvehelelhe=LegefvePe&je~~234~~

eeOJepee meneejweewlmehe&obMegefYe~ yeYegYee&vegcelee mee mheOee keleg&efceJeeselee~~235~~
veYe heefjce=pevlees Jee efMue<evlees Jee efoievee~ YegJeceemheeueevlees Jee mhetpe&efvle mce ceneOJepee~~236~~
Fleceer kesleJees ceesnefvepe&eesheeefpe&lee yeYeg~ efJeYeesefm$eYegJevesefMelJeb Mebmevleesveveieesejced ~~237~~
efoMeskemeeb OJepee meJex meneb meeoMeerefleegked~ eleme=<JeLe les efo#eg Metve efef$ekemeeieje~~238~~
leleesvevlejcesJeevleYee&ies meeuees ceneveYetled~ eerceevepeg&veefvecee&Cees efleereesheefleereke~~239~~
hetJe&JeodieeshegjeCeme jepeleeefve jjeefpejs~ nemeue#ceerYe&gJees vetveb hegeerYetlee leoelcevee~~240~~
les<JeeYejCeefJevemleleesjCes<eg heje egefle~ lesves efveefOeefYeodYetlew kegyesjwMJee&neefmeveer~~241~~
Mes<ees efJeefOejMes<eesefhe meeuesveeesve JeefCe&le~ heewvekeleYeeeVeelemleleheees efveoefMe&le~~242~~
DeVeeefhe hetJe&Jeseb efleeb veedeMeeueees~ leodOetheIeervb ceneJeerLegYeeevleees~~243~~

ngS Les Deewj Jes Ssmes MeesYeeeceeve nes jns Les ceevees Me$egDeeW kees peerle uesves mes GvnW efJepeeheleekee ner eehle ngF& nes~~233~~
neLeer keer efeJeeueer OJepeeDeeW hej pees neLeer yeves ngS Les Jes Deheveer TBeer G"er ngF& met[eW mes heleekeeSB OeejCe kej
jns Les Deewj Gvemes Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees efpevekes efMeKej kes DeeYeeie mes ye[s-ye[s efvePejves he[ jns nQ Ssmes ye[s
heJe&le ner neW~~234~~
Deewj eeeW kes efeJeeueer OJepeeDeeW ceW pees ee yeves ngS Les GveceW npeej-npeej DeeefjeeB LeeR leLee Gvekeer efkejCeW
Thej keer Deesj G" jner LeeR, Gve eeeW mes Jes OJepeeSB Ssmeer megMeesefYele nes jner LeeR, ceevees mete& kes meeLe mhee& kejves kes
efueS ner leweej ngF& neW~~235~~
Fme ekeej Jes ceneOJepeeSB Ssmeer henje jner LeeR ceevees DeekeeMe kees meehe ner kej jner neW, DeLeJee efoMee heer
efm$eeeW kees Deeefuebieve ner kej jner neW DeLeJee he=LJeer kee Deemheeueve ner kej jner neW~~236~~
Fme ekeej ceesnveere kece& kees peerle uesves mes eehle ngF& Jes OJepeeSB Deve otmejer peien veneR heeS peeves Jeeues
YeieJeeved kes leerveeW ueeskeeW kes mJeeefcelJe kees eke kejleer ngF& yengle ner megMeesefYele nes jner LeeR~~237~~
Ske-Ske efoMee ceW Jes meye OJepeeSB Ske npeej Demmeer LeeR Deewj eejeW efoMeeDeeW ceW eej npeej leerve meew yeerme
LeeR~~238~~
Gve OJepeeDeeW kes Devevlej ner Yeerlej kes Yeeie ceW eeBoer kee yevee ngDee Ske ye[e Yeejer kees Lee, pees efke yengle ner
megMeesefYele Lee Deewj Deefleere Deveghece nesves hej Yeer efleere Lee DeLee&led otmeje kees Lee~~239~~
henues kees kes meceeve Fmekes Yeer eeBoer kes yeves ngS eej ieeshegj-ej Les Deewj Jes Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees
Jes ieeshegj-ejeW kes yeneves mes Fkeer ngF& he=LJeer heer osJeer kes neme keer MeesYee ner neW~~240~~
efpeveceW Deveske DeeYejCe meefnle leesjCe ueies ngS nQ Ssmes Gve ieeshegj-ejeW ceW pees efveefOeeeB jKeer ngF& LeeR Jes kegyesj kes
SsMJee& keer Yeer nBmeer G[eves Jeeueer ye[er Yeejer keeefvle kees hewuee jner LeeR~~241~~
Gme kees keer Deewj meye efJeefOe henues kees kes JeCe&ve kes meeLe ner kener pee egkeer nw, hegveefe oes<e kes keejCe
eneB efhej mes Gmekee efJemleej kes meeLe JeCe&ve veneR efkeee pee jne nw~~242~~
henues kes meceeve eneB Yeer eleske ceneJeerLeer kes oesveeW Deesj oes veedeMeeueeSB LeeR Deewj oes OetheIe jKes ngS Les~~243~~

(76)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

lelees JeerLevlejs<Jemeeb ke#eeeeb keuheYetneced ~ veeveejlveeYeeslmehezJe&veceemeerled eYeemJejced ~~244~~

keuhegcee mecegege meeee heueMeeefueve~ veeveeeiJem$eYet<ee{dee jepeeevles mce mebheoe~~245~~
osJeesokekegjJees vetveceeielee meefJelegb efpeveced~ oMeeYesow mJew keuheleefYe esefCe meelke=lew~~246~~
heueeveeYejCeeves<eecebMegkeeefve e heuueJee~~ epe MeeKeeeueefcyevees ceneeejesne<e~~247~~
les<eeceOemLeueeeeceOeemeervee megjesjiee~ mJeeJeemes<eg Oe=elf eb efnlJee efejb le$ewJe jsefcejs~~248~~
peesefle<kee peeseflejs<eg oerhee*dies<eg e keuhepee~ YeeJevesve eies<eg eLeeeesieeb Oe=elf eb oOeg~~249~~
eefiJe meeYejCeb YeemJeobMegkeb heuueJeeOejced~ pJeueerheb Jeveb keevleb JeOetJejefceJeeeled ~~250~~

Fme ke#ee ceW efJeMes<elee Fleveer nw efke OetheIeeW kes yeeo ieefueeeW kes yeere kes Devlejeue ceW keuheJe=#eeW kee Jeve Lee,
pees efke Deveske ekeej kes jlveeW keer keeefvle kes hewueves mes osoerheceeve nes jne Lee~~244~~
Gme Jeve kes Jes keuheJe=#e yengle ner TBes Les, Gece eeeJeeues Les, heueeW mes megMeesefYele Les Deewj Deveske ekeej keer
ceeuee, Jem$e leLee DeeYet<eCeeW mes meefnle Les FmeefueS Deheveer MeesYee mes jepeeDeeW kes meceeve peeve he[les Les keeeWefke jepee Yeer
yengle TBes DeLee&led DeefleMee es<" DeLeJee Goej nesles nQ, Gece eee DeLee&led keeefvle mes ege nesles nQ, Deveske ekeej
keer JemlegDeeW keer eeefhleheer heueeW mes megMeesefYele nesles nQ Deewj lejn-lejn keer ceeuee, Jem$e leLee DeeYet<eCeeW mes ege nesles
nQ~~245~~
Gve keuheJe=#eeW kees osKekej Ssmee ceeuetce neslee Lee ceevees Deheves ome ekeej kes keuheJe=#eeW keer hebefeeeW mes ege
ngS osJekeg Deewj Gejkeg ner YeieJeeved keer mesJee kejves kes efueS DeeS neW~~246~~
Gve keuheJe=#eeW kes heue DeeYet<eCeeW kes meceeve peeve he[les Les, veJeerve keesceue hees Jem$eeW kes meceeve ceeuetce nesles
Les Deewj MeeKeeDeeW kes DeeYeeie hej uekeleer ngF& ceeueeSB ye[er-ye[er peeDeeW kes meceeve megMeesefYele nes jner LeeR~~247~~
Gve Je=#eeW kes veeres eeeleue ceW yew"s ngS osJe Deewj OejCesv Deheves-Deheves YeJeveeW ceW esce es[kej JeneR hej
efejkeeue leke eer[e kejles jnles Les~~248~~
peesefle<keosJe peeseflej peeefle kes keuheJe=#e ceW, keuheJeemeer osJe oerheebie peeefle kes keuheJe=#eeW ceW Deewj YeJeveJeeefmeeeW
kes Fv ceeueebie peeefle kes keuheJe=#eeW ceW eLeeeesie eerefle OeejCe kejles Les~
YeeJeeLe&efpeme osJe kees pees Je=#e Dee ueielee Lee Jes Gmeer kes veeres eer[e kejles Les~~249~~
Jen keuheJe=#eeW kee Jeve JeOetJej kes meceeve megMeesefYele nes jne Lee keeeWefke efpeme ekeej JeOetJej ceeueeDeeW mes meefnle
nesles nQ Gmeer ekeej Jen Jeve Yeer ceeueeDeeW mes meefnle Lee, JeOetJej efpeme ekeej DeeYet<eCeeW mes ege nesles nQ Gmeer ekeej
Jen Jeve Yeer DeeYet<eCeeW mes ege Lee, efpeme ekeej JeOetJej megvoj Jem$e henves jnles nQ Gmeer ekeej Gme Jeve ceW megvoj
Jem$e Bies ngS Les, efpeme ekeej Jej-JeOet kes DeOej (Dees") heuueJe kes meceeve ueeue nesles nQ Gmeer ekeej Gme Jeve kes
heuueJe (vees hees) ueeue Les~ Jej-JeOet kes Deemeheeme efpeme ekeej oerheke peuee kejles nQ Gmeer ekeej Gme Jeve ceW Yeer
oerheke peue jns Les Deewj Jej-JeOet efpeme ekeej DeefleMee megvoj nesles nQ Gmeer ekeej Jen Jeve Yeer DeefleMee megvoj Lee~
YeeJeeLe&Gme Jeve ceW keneR ceeueebie peeefle kes Je=#eeW hej ceeueeSB ueke jner LeeR, keneR Yet<eCeebie peeefle kes Je=#eeW
hej Yet<eCe ueke jns Les, keneR Jem$eebie peeefle kes Je=#eeW hej megvoj-megvoj Jem$e Bies ngS Les, keneR Gve Je=#eeW ceW veSveS, ueeue-ueeue hees ueie jns Les Deewj keneR oerheebie peeefle kes Je=#eeW hej Deveske oerheke peue jns Les~~250~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(77)

DevleJe&Ce&ceLeeYetJeefVen efmeeLe&heeohee~ efmeeLee&efOeef<lee OeeryegOvee yeOvee FJeese~~251~~

ewlegces<eg hetJeexee JeCe&vee$eeefhe eespeleeced~ efkeb leg keuhegcee Ssles mebkeefuheleheueeoe~~252~~
keJeefeod Jeehe keJeefeVee keJeefeled mewkeleceC[ueced~ keJeefelmeYeeie=neoerevf e yeYegj$e Jeveevlejs~~253~~
JeveJeerLeerefceceecevleJe&esmeew JeveJesefokee~ keueOeewleceeer legelegieexhegjmebielee~~254~~
le$e leesjCeceeuemebheo hetJe&JeefCe&lee~ ieeshegjeefCe e hetJeexeceeveesvceeveeveceg$e e~~255~~
eleesueeR leeceLeesuue*dIe hejle heefjJeerLeYetled ~ eemeeoheefeefJe&eJf eOee efveefce&lee megjefMeefuheefYe~~256~~
efnjCceecenemlecYee JeeeefOe<"eveyevOevee~ evkeevleefMeueekeevleefYeeees jlveefeef$elee~~257~~
mencee& efleuee kesefeled kesefee ef$eelegmleuee~ evMeeueeegpe kesefeod yeueefYevoMeeseYf eve~~258~~
eemeeoemles mce jepevles mJeeYeeceivecetle&e~ veYeesefuenevee keteewpeexlmveesJe efJeefveefce&lee~~259~~
keteieejmeYeeiesnes#eeMeeuee keJeefeod efJeYeg~ meMeee meemeveemlegmeesheevee MJeself eleecyeje~~260~~

Gve keuheJe=#eeW kes ceOeYeeie ceW efmeeLe& Je=#e Les, efme YeieJeeved keer eefleceeDeeW mes DeefOeef<"le nesves kes keejCe
Gve Je=#eeW kes cetue Yeeie yengle ner osoerheceeve nes jns Les Deewj Gve meyemes Jes Je=#e mete& kes meceeve ekeeMeceeve nes jns
Les~~251~~
henues ewleJe=#eeW ceW efpeme MeesYee kee JeCe&ve efkeee ieee nw Jen meye Fve efmeeLe& Je=#eeW ceW Yeer ueiee uesvee eeefnS
efkevleg efJeMes<elee Fleveer ner nw efke es keuheJe=#e DeefYeueef<ele heue kes osves Jeeues Les~~252~~
Gve keuheJe=#eeW kes JeveeW ceW keneR yeeJeef[eeB, keneR veefoeeB, keneR yeeuet kes {sj Deewj keneR meYeeie=n Deeefo megMeesefYele
nes jns Les~~253~~
Gve keuheJe=#eeW keer JeveJeerLeer kees Yeerlej keer Deesj eejeW lejhe mes JeveJesefokee Iesjs ngS Leer, Jen JeveJesefokee megJeCe&
keer yeveer ngF& Leer Deewj eej ieeshegj-ejeW mes meefnle Leer~~254~~
Gve ieeshegj-ejeW ceW leesjCe Deewj cebieueJehe mecheoeDeeW kee JeCe&ve henues ner efkeee pee egkee nw leLee Gvekeer
uecyeeF&, eew[eF& Deeefo Yeer henues kes meceeve ner peevevee eeefnS~~255~~
Gve ieeshegj-ejeW kes Deeies Yeerlej keer Deesj ye[e uecyee-eew[e jemlee Lee Deewj Gmekes oesveeW Deesj osJehe keejeriejeW
kes eje yeveeeer ngF& Deveske ekeej kes cekeeveeW keer hebefeeeB LeeR~~256~~
efpevekes ye[s-ye[s KecYes megJeCe& kes yeves ngS nQ, efpevekes DeefOe<"eve-yevOeve DeLee&led veeRJe Jeeceeer nQ, efpevekeer megvoj
oerJeeueW evkeevleceefCeeeW keer yeveer ngF& nQ Deewj pees Deveske ekeej kes jlveeW mes efe$e-efJeefe$e nes jns nQ Ssmes Jes megvoj cekeeve
efkeleves ner oes KeC[ kes Les, efkeleves ner leerve KeC[ kes Deewj efkeleves ner eej KeC[ kes Les, efkeleves ner evMeeueeDeeW (cekeeveeW
kes Thejer Yeeie) mes meefnle Les leLee efkeleves ner Deeefuekee Deeefo mes megMeesefYele Les~~257-258~~
pees Deheveer ner eYee ceW [tyes ngS nQ Ssmes Jes cekeeve Deheves efMeKejeW kes DeeYeeie mes DeekeeMe kee mheMe& kejles ngS
Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees eeBoveer mes ner yeves neW~~259~~
keneR hej keteieej (Deveske efMeKejeW Jeeues DeLeJee Peguee osves Jeeues cekeeve), keneR hej meYeeie=n Deewj keneR hej es#eeie=n
(veedeMeeuee DeLeJee DepeeeyeIej) megMeesefYele nes jns Les, Gve keteieej Deeefo ceW MeeeSB efyeer ngF& LeeR, Deemeve jKes ngS Les,
TBeer-TBeer meeref{eeB ueieer ngF& LeeR Deewj Gve meyeves Deheveer keeefvle mes DeekeeMe kees meheso-meheso kej efoee Lee~~260~~

(78)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

les<eg osJee meievOeJee& efmee efJeeeOeje meoe~ heVeiee efkeVejw mee&cejcevle ke=leeoje~~261~~
kesefeod ieeves<eg Jeeefo$eJeeoves kesefeogelee~ mebieerleve=leiees<"erefYeefJe&YegceejeOeevveceer~~262~~
JeerLeerveeb ceOeYeeies$e mlethee veJe mecegeeg~ heejeieceeesegJeheg<e Keeeueefve~~263~~
peveevegjeieemleeheceeheVee FJe les yeYeg~ efmeen&leefleefyecyeewIewjefYeleefMe$ecetle&e~~264~~
mJeesVelee ieieveeYeesieb vOeevee mce efJeYeevleceer~ mlethee efJeeeOejejeOee eehlespee cesjJees eLee~~265~~
mlethee mecegef^lee jspegjejeOee efmeeejCew~ leetheefceJe efyeYeeCee veJekesJeueueyOee~~266~~
mletheeveecevlejs<Jes<eeb jlveleesjCeceeefuekee~ yeYegefjv Oevegce&e FJe efeef$eleKeeCee~~267~~
me$ee meheleekeee meJe&ce*dieuemebYe=lee~ jepeeve FJe jspegmles mlethee ke=lepeveeslmeJee~~268~~
le$eeefYeef<ee pewvesverjee& keerefle&lehetefpelee~ lele eoef#eCeerke=le YeJee cegoceeeefme<eg~~269~~

Gve cekeeveeW cesW osJe, ievOeJe&, efme (Ske ekeej kes osJe), efJeeeOej, veeiekegceej Deewj efkeVej peeefle kes osJe ye[s
Deeoj kes meeLe meoe eer[e efkeee kejles Les~~261~~
Gve osJeeW ceW efkeleves ner osJe lees ieeves ceW Gele Les Deewj efkeleves ner yeepee yepeeves ceW lelhej Les Fme ekeej Jes osJe
mebieerle Deewj ve=le Deeefo keer ieesef<"eeW eje YeieJeeved keer DeejeOevee kej jns Les~~262~~
ceneJeerefLeeeW kes ceOe Yeeie ceW veew-veew mlethe Ke[s ngS Les, pees efke heejeieceefCeeeW kes yeves ngS yengle TBes Les Deewj
Deheves DeeYeeie mes DeekeeMe kee GuuebIeve kej jns Les~~263~~
efme Deewj Den&vle YeieJeeved keer eefleceeDeeW kes mecetn mes Jes mlethe eejeW Deesj mes efe$e-efJeefe$e nes jns Les Deewj Ssmes
megMeesefYele neW jns Les ceevees ceveg<eeW kee Devegjeie ner mletheeW kes Deekeej kees eehle nes ieee nes~~264~~
Jes mlethe "erke ces heJe&le kes meceeve megMeesefYele nes jns Les keeeWefke efpeme ekeej ces heJe&le Deheveer TBeeF& mes
DeekeeMe kees Iesjs ngS nw Gmeer ekeej Jes mlethe Yeer Deheveer TBeeF& mes DeekeeMe kees Iesjs ngS Les, efpeme ekeej ces heJe&le
efJeeeOejeW kes eje DeejeOevee kejves eesie nw Gmeer ekeej Jes mlethe Yeer efJeeeOejeW kes eje DeejeOevee kejves eesie Les Deewj
efpeme ekeej megces heJe&le hetpee kees eehle nw Gmeer ekeej Jes mlethe Yeer hetpee kees eehle Les~~265~~
efme leLee eejCe cegefveeeW kes eje DeejeOevee kejves eesie Jes DeefleMee TBes mlethe Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees
mletheeW kee Deekeej OeejCe kejleer ngF& YeieJeeved keer veew kesJeueueefyOeeeB ner neW~~266~~
Gve mletheeW kes yeere ceW DeekeeMeheer DeeBieve kees efe$e-efJeefe$e kejves Jeeues jlveeW kes Deveske yevoveJeej yeBOes ngS
Les pees efke Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees FvOeveg<e kes ner yeBOes ngS neW~~267~~
Gve mletheeW hej $e ueies ngS Les, heleekeeSB henje jner LeeR, cebieueJe jKes ngS Les Deewj Fve meye keejCeeW mes Jes
ueesieeW kees yengle ner Deevevo GlheVe kej jns Les FmeefueS "erke jepeeDeeW kes meceeve megMeesefYele nes jns Les keeeWefke jepee
ueesie Yeer $e heleekee Deewj meye ekeej kes cebieueeW mes meefnle nesles nQ leLee ueesieeW kees Deevevo GlheVe kejles jnles
nQ~~268~~
Gve mletheeW hej pees efpevesv YeieJeeved keer eefleceeSB efJejepeceeve LeeR YeJe ueesie Gvekee DeefYe<eske kej Gvekeer mlegefle
Deewj hetpee kejles Les leLee eoef#eCee oskej yengle ner n<e& kees eehle nesles Les~~269~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(79)

mlethencee&Jeueereb YegJeceguue*dIe leeb lele~~ veYemheefkemeeueesYetppeeleb KeefceJe levceeced~~270~~

efJeMegheefjCeecelJeeefppeveJee&vlemesJeveeled ~ YeJeelcesJe yeYeew meeuemlegmeodJe=eleeefvJele~~271~~
KeiesvwhemesJelJeeeglJeeoeuelJele~ heeefefjJe leetheceeheVe hee&ieeod efJeYegced ~~272~~
efo#eg meeueesecemeeme ieeshegjeCegoefMeefeeved ~ heejeieceeevegewYe&Jejeieceeeefve Jee~~273~~
%esee hetJe&Jeo$eeefhe ceueJemebheo~ ejesheevles e efveOeees pJeueodiecYeerjcetle&e~~274~~
meleeueceue$eeecejOJepeohe&Cee~ megeefle<"keYe=ejkeueMee eefleieeshegjced ~~275~~
ieoeefoheeCeemles<eg ieeshegjs<JeYeJeved megje~ eceeled meeue$ees emLee Yeewce YeeJevekeuhepee~~276~~
lele Kemheeefkeeled meeueeoeheer"evleb meceeelee~ efYeee <ees[MeeYetJeved ceneJeerLevlejeefelee~~277~~

Gve mletheeW Deewj cekeeveeW keer hebefeeeW mes efIejer ngF& he=LJeer kees GuuebIeve kej Gmekes keg Deeies DeekeeMe kes meceeve mJe
mheefkeceefCe kee yevee ngDee kees Lee pees efke Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees DeekeeMe ner Gme kees he nes ieee nes~~270~~
DeLeJee efJeMeg heefjCeece (heefjCeceve) nesves mes Deewj efpevesv YeieJeeved kes meceerhe ner mesJee kejves mes Jen kees
YeJepeerJe kes meceeve megMeesefYele nes jne Lee keeeWefke YeJepeerJe Yeer efJeMeg heefjCeeceeW (YeeJeeW) kee Oeejke neslee nw Deewj
efpevesv YeieJeeved kes meceerhe jnkej ner Gvekeer mesJee kejlee nw~ Fmekes efmeJeee Jen kees YeJe peerJe kes meceeve ner leg
DeLee&led TBee (he#e ceW es<") Deewj meodJe=e DeLee&led megieesue (he#e ceW meoeeejer) Lee~~271~~
DeLeJee Jen kees ye[s-ye[s efJeeeOejeW kes eje mesJeveere Lee, TBee Lee Deewj Deeue Lee FmeefueS Ssmee peeve he[lee
Lee ceevees efJepeeeOe& heJe&le ner kees kee he OeejCe kej YeieJeeved keer eoef#eCee os jne nes~~272~~
Gme Gece kees keer eejeW efoMeeDeeW ceW eej TBes ieeshegj-ej Les pees heejeieceefCe kes yeves ngS Les Deewj Ssmes ceeuetce
he[les Les ceevees YeJe peerJeeW kes Devegjeie mes ner yeves neW~~273~~
efpeme ekeej henues keeseW kes ieeshegj-ejeW hej cebieueJe heer mecheoeSB jKeer ngF& LeeR Gmeer ekeej Fve ieeshegjejeW
kes meceerhe ceW Yeer osoerheceeve leLee iecYeerj Deekeej Jeeueer efveefOeeeB jKeer ngF& LeeR~~274~~
eleske ieeshegj-ej hej hebKee, $e, eecej, OJepee, ohe&Ce, megeefle<" ("esvee), Ye=ej Deewj keueMe es Dee"Dee" ceue Je jKes ngS Les~~275~~
leerveeW keeseW kes ieeshegj-ejeW hej ece mes ieoe Deeefo neLe ceW efueS ngS Jevlej, YeJeveJeemeer Deewj keuheJeemeer osJe
ejheeue Les~
YeeJeeLe&henues kees kes ojJeepeeW hej Jevlej osJe henje osles Les, otmejs kees kes ojJeepeeW hej YeJeveJeemeer
henje osles Les Deewj leermejs kees kes ojJeepeeW hej keuheJeemeer osJe henje os jns Les~ es meYeer osJe Deheves-Deheves neLeeW ceW
ieoe Deeefo nefLeeejeW kees efueS ngS Les~~276~~
leovevlej Gme DeekeeMe kes meceeve mJe mheefkeceefCe kes kees mes ueskej heer" hee&vle uecyeer Deewj ceneJeerefLeeeW
(ye[s-ye[s jemleeW) kes Devlejeue ceW Deeefele meesuen oerJeeueW LeeR~
YeeJeeLe&eejeW efoMeeDeeW keer eejeW ceneJeerefLeeeW kes Deieue-yeieue oesveeW Deesj Dee" oerJeeueW LeeR Deewj oes-oes kes
efnmeeye mes eejeW efJeefoMeeDeeW ceW Yeer Dee" oerJeeueW LeeR Fme ekeej meye efceueekej meesuen oerJeeueW LeeR~ es oerJeeueW mheefke
kees mes ueskej heer" hee&vle uecyeer LeeR Deewj yeejn meYeeDeeW kee efJeYeeie kej jner LeeR~~277~~

(80)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

veYemheefkeefvecee&Ce emejefVece&ueeflJe<e~ meeeheer"leeueivee peeslmveeevles mce efYeee~~278~~

Megeees oefMe&leeMes<eJemlegefyecyee cenesoee~ efYeeemlee peieleg&jefOeefJeee FJeeyeYeg~~279~~
leemeecegheefj efJemleerCeex jlvemlecYew meceg =le~ efJeelmheefkeefvecee&Ce meeer eerceC[heesYeJeled ~~280~~
meleb eerceC[he meeseb e$eemeew hejcesMJej~ ve=megjemegjmeeefVeOes mJeerees ef$epeieef^eced ~~281~~
ees yeYeeJecyejmeevle efyeefcyeleeveecyejeshece~ ef$epeieppeveleemLeevemebeneJeehleJewYeJe~~282~~
emeesheefjleues cegee iegekew kegmegceeslkeje~ efJeoOegmleejkeeMebkeeceOeesYeepeeb ve=Ceeb efo~~283~~
e$e cee JeodYeb=iemebmetee kegmegceepe~ ve cueeefveceeregpezveebefIeeeeMewleeeeeefoJe~~284~~
veerueeslheueeshenejs<eg efveueervee YecejeJeefue~ efJelew jieceod JeeEkele e$e meeceeoueef#elee~~285~~

pees DeekeeMe mheefke mes yeveer ngF& nQ; efpevekeer efvece&ue keeefvle eejeW Deesj hewue jner nw Deewj pees eLece heer" kes
efkeveejs leke ueieer ngF& nQ Ssmeer Jes oerJeeueW eeBoveer kes meceeve DeeejCe kej jneR LeeR~~278~~
Jes oerJeeueW DeefleMee heefJe$e LeeR, mecemle JemlegDeeW kes eefleefyecye efoKeuee jneR LeeR Deewj ye[s Yeejer SsMJee& mes meefnle
LeeR, FmeefueS Ssmeer megMeesefYele nes jner LeeR ceevees peieled kes Yelee& YeieJeeved Je=<eYeosJe keer es<" efJeeeSB neW~~279~~
Gve oerJeeueeW kes Thej jlvecee KecYeeW mes Ke[e ngDee Deewj DeekeeMemheefkeceefCe kee yevee ngDee yengle ye[e Yeejer
MeesYeeege eerceC[he yevee ngDee Lee~~280~~
Jen eerceC[he JeemleJe ceW eerceC[he Lee keeeWefke JeneB hej hejcesMJej YeieJeeved Je=<eYeosJe ves ceveg<e, osJe Deewj
OejsCesveW kes meceerhe leerveeW ueeskeeW keer eer (ue#ceer) mJeerke=le keer Leer~~281~~
leerveeW ueeskeeW kes mecemle peerJeeW kees mLeeve os mekeves kes keejCe efpemes ye[e Yeejer JewYeJe eehle ngDee nw Ssmee Jen
eerceC[he DeekeeMe kes DevleYeeie ceW Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees eefleefyeefcyele ngDee otmeje DeekeeMe ner nes~
YeeJeeLe&Gme eerceC[he kee Ssmee DeefleMee Lee efke GmeceW Ske meeLe leerveeW ueeskeeW kes mecemle peerJeeW kees mLeeve
efceue mekelee Lee Deewj Jen DeefleMee TBee leLee mJe Lee~~282~~
Gme eerceC[he kes Thej e#eosJeeW kes eje es[s ngS hetueeW kes mecetn veeres yew"s ngS ceveg<eeW kes oe ceW leejeDeeW
keer Mebkee kej jns Les~~283~~
Gme eerceC[he ceW ceoesvcee Meyo kejles ngS YecejeW kes eje metefele nesves Jeeueer hetueeW keer ceeueeSB ceevees
efpevesvosJe kes ejCe-keceueeW keer eee keer Meerleuelee kes Deeee mes ner keYeer cueevelee kees eehle veneR nesleer LeeR
keYeer veneR cegjPeeleer LeeR~
YeeJeeLe&Gme eerceC[he ceW mheefkeceefCe keer oerJeeueeW hej pees meheso hetueeW keer ceeueeSB ueke jner LeeR Jes
jbie keer meceevelee kes keejCe Deueie mes heneeve ceW veneR Deeleer LeeR hejvleg Gvehej Meyo kejles ngS pees keeues-keeues
ceoesvcee Yecej yew"s ngS Les Gvemes ner Gvekeer heneeve nesleer Leer~ Jes ceeueeSB meoe njer-Yejer jnleer LeeRkeYeer cegjPeeleer
veneR LeeR efpememes Ssmee peeve he[lee Lee ceevees YeieJeeved kes ejCe-keceueeW keer Meerleue eee kee Deeee heekej ner veneR
cegjPeeleer neW~~284~~
Gme eerceC[he ceW veeruekeceueeW kes GhenejeW hej yew"er ngF& YecejeW keer hebefe jbie keer meMelee kes keejCe Deueie mes
efoKeeF& veneR osleer Leer kesJeue iegbpeej MeyoeW mes eke nes jner Leer~~285~~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(81)

eespeveeefceles eefmceved meccecegve=&megjemegje~ efmLelee megKecemebyeeOecenes ceenelceceereMf eleg~~286~~

eefmceved MegefeceefCeeevlecegheslee nbmemevleebles~ iegCemeeMeeesiesefhe Jepeles mce efJeketefpelew~~287~~
eodefYeee mJemebeevlepeieefl$eleeefyeefcyekee~ efeef$elee FJe mebjspegpe&ie^eor he&Ceefee~~288~~
eoglmehe&leYeepeeuepeuemveefhelecetle&e~ leerLee&Jeieenveb eegefjJe osJee meoeveJee~~289~~
leg#es$e ceOemLee eLecee heeref"kee yeYeew~ Jew[te&jlveefvecee&Cee kegueeefefMeKejeefelee~~290~~
le$e <ees[Memeesheeveceeiee& meg <ees[Meevleje~ ceneefo#eg meYeekees<"eJesMes<eg e efJemle=lee~~291~~
leeb heeref"keeceueb eegj<ceuemebheo~ Oece&eeeefCe ees{eefve eebMeg efYee&#ecetOe&efYe~~292~~
meneejeefCe leevegelvejMceerefve jsefpejs~ YeevegefyecyeeefveJeeseefvle heere"f keesoeheJe&leeled ~~293~~
efleereceYeJeled heer"b lemeesheefj efnjCceeced ~ efoJeekejkejmheefOe&Jehegeesefleleecyejced ~~294~~
lemeesheefjleues jspegefob#Jehemeg ceneOJepee~ ueeskeheeuee FJeesege megjsMeeceefYemeccelee~~295~~

Dene, efpevesv YeieJeeved kee kewmee DeodYegle ceenelce Lee efke kesJeue Ske eespeve uecyes-eew[s Gme eerceC[he ceW
mecemle ceveg<e, megj Deewj Demegj Ske-otmejs kees yeeOee ve osles ngS megKe mes yew" mekeles Les~~286~~
Gme eerceC[he ceW mJe ceefCeeeW kes meceerhe Deeee ngDee nbmeeW kee mecetn eeefhe Gve ceefC eeeW kes meceeve
jbieJeeuee ner LeeGvneR kes ekeeMe ceW efhe ieee Lee leLeeefhe Jen Deheves ceOegj MeyoeW mes eke nes jne Lee~~287~~
efpevekeer MeesYee peiele keer ue#ceer kes ohe&Ce kes meceeve nw Ssmeer eerceC[he keer Gve oer JeeueeW ceW leerveeW ueeskeeW kes
mecemle heoeLeeX kes eefleefyecye he[ jns Les Deewj Gve eefleefyecyeeW mes Jes oerJeeueW Ssmeer megMeesefYele nes jner LeeR ceevees GveceW
Deveske ekeej kes efe$e ner KeeRes ieS neW~~288~~
Gme eerceC[he keer hewueleer ngF& keeefvle kes mecegoee heer peue mes efpevekes Mejerj venueeS pee jns nQ Ssmes osJe Deewj
oeveJe Ssmes peeve he[les Les ceevees efkemeer leerLe& ceW mveeve ner kej jns neW~~289~~
Gmeer eerceC[he mes efIejs #es$e kes ceOeYeeie ceW efmLele henueer heeref"kee megMeesefYele nes jner Leer, Jen heeref"kee
Jew[te&ceefCe keer yeveer ngF& Leer Deewj Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees kegueeeue kee efMeKej ner nes~~290~~
Gme heeref"kee hej meesuen peien Devlej oskej meesuen peien ner ye[er-ye[er meeref{eeB yeveer ngF& LeeR~ eej peien lees
eej ceneefoMeeDeeW DeLee&led hetJe&, heefMece, Gej Deewj oef#eCe ceW eej ceneJeerefLeeeW kes meeceves LeeR Deewj yeejn peien meYee
kes kees"eW kes eleske eJesMe ej hej LeeR~~291~~
Gme heeref"kee kees De<cebieueJeheer mecheoeSB Deewj e#eeW kes TBes-TBes cemlekeeW hej jKes ngS Oece&ee
Deuebke=le kej jns Les~~292~~
efpeveceW ueies ngS jlveeW keer efkejCeW Thej keer Deesj G" jner nQ Ssmes npeej-npeej DeejeDeeW Jeeues Jes Oece&ee Ssmes
megMeesefYele nes jns Les ceevees heeref"keeheer Goeeeue mes Goe nesles ngS mete& kes efyecye ner neW~~293~~
Gme eLece heeref"kee hej megJeCe& kee yevee ngDee otmeje heer" Lee, pees mete& keer efkejCeeW kes meeLe mheOee& kej jne Lee
Deewj DeekeeMe kees ekeeMeceeve yevee jne Lee~~294~~
Gme otmejs heer" kes Thej Dee" efoMeeDeeW ceW Dee" ye[er-ye[er OJepeeSB megMeesefYele nes jner LeeR, pees yengle TBeer LeeR
Deewj Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees FveW kees mJeerke=le Dee" ueeskeheeue ner neW~~295~~

(82)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eesYeJe=<eYeecYeespeJem$eeEmenielceleeced ~ ceeueme e OJepee jspeg efmee<iegCeefvece&uee~~296~~

vetveb heehehejeieme mecceepe&veefceJe OJepee~ kegJe&efvle mce ceodOetlemhegjobMegkepe=efcYelew~~297~~
lemeesheefj mhegjlveefeOJe&mlelecemleefle~ le=leereceYeJeled heer"b meJe&jlveceeb he=Leg~~298~~
ef$ecesKeueceo heer"b hejeodOe&ceefCeefveefce&leced~ yeYeew cesefjJeesheemlew Yeleg&mleeheceeefele~~299~~
me eeMeeJeleeaJe meOJepee megjoefvleJeled ~ Yece&cetefle&ce&necesefjJe heer"eefod yeYeew~~300~~
heg<heekejceeIeelegb efveueervee e$e <edheoe~ nsceeeemeceeeevlee meewJeCee& FJe jsepf ejs~~301~~
DeOejerke=leefveMes<eYeJeveb Yeemegjeefle~ efpevemesJe JehegYee&efle eled mce osJeemegjeefe&leced ~~302~~
peesefleie&CehejerlelJeeled meJeexej leeeefhe leled ~ vekedekeej efeeb cesjesOee&jCeee peieodiegjes~~303~~
F&kedef$ecesKeueb heer"cemeesheefj efpeveeefOehe~ ef$eueeskeefMeKejs efmehejces<"erJe efveye&Yeew~~304~~

ee, neLeer, yewue, keceue, Jem$e, eEmen, ie[ Deewj ceeuee kes efe mes meefnle leLee efme YeieJeeved kes Dee" iegCeeW
kes meceeve efvece&ue Jes OJepeeSB yengle DeefOeke megMeesefYele nes jner LeeR~~296~~
Jeeeg mes efnueles ngS osoerheceeve Jem$eeW keer hekeej mes Jes OJepeeSB Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees heeheheer Oetefuekee
mecceepe&ve ner kej jner neW DeLee&led heeheheer Oetefue kees Pee[ ner jner neW~~297~~
Gme otmejs heer" hej leermeje heer" Lee pees efke meye ekeej kes jlveeW mes yevee ngDee Lee, ye[e Yeejer Lee Deewj ecekeles
ngS jlveeW keer efkejCeeW mes DevOekeej kes mecetn kees ve< kej jne Lee~~298~~
Jen heer" leerve keefveeeW mes ege Lee leLee es<" jlveeW mes yevee ngDee Lee FmeefueS Ssmee megMeesefYele nes jne Lee
ceevees Gme heer" kee he Oejkej megces heJe&le ner YeieJeeved keer Gheemevee kejves kes efueS Deeee nes~~299~~
Jen heer" heer heJe&le ee meefnle Lee FmeefueS eeJeleea kes meceeve peeve he[lee Lee, OJepee meefnle Lee FmeefueS SsjeJele
neLeer kes meceeve ceeuetce neslee Lee Deewj megJeCe& kee yevee ngDee Lee FmeefueS ceneces kes meceeve megMeesefYele nes jne Lee~~300~~
heg<heeW kes mecetn kees metBIeves kes efueS pees Yecej Gme heer" hej yew"s ngS Les Gve hej megJeCe& keer eee he[ jner Leer
efpememes Jes Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees megJeCe& kes ner yeves neW~~301~~
efpemeves mecemle ueeske kees veeree kej efoee nw, efpemekeer keeefvle DeefleMee osoerheceeve nw Deewj pees osJe leLee
OejCesveW kes eje hetefpele nw Ssmee Jen heer" efpevesv YeieJeeved kes Mejerj kes meceeve megMeesefYele nes jne Lee keeeWefke efpevesv
YeieJeeved kes Mejerj ves Yeer mecemle ueeskeeW kees veeree kej efoee Lee, Gmekeer keeefvle Yeer DeefleMee osoerheceeve Leer Deewj Jen
Yeer osJe leLee OejCesveW kes eje hetefpele Lee~~302~~
DeLeJee Jen heer" megces heJe&le keer MeesYee OeejCe kej jne Lee keeeWefke efpeme ekeej megces heJe&le peesefleie&Ce DeLee&led
peesefle<eer osJeeW kes mecetn mes efIeje ngDee nw Gmeer ekeej Jen heer" Yeer peesefleie&Ce DeLee&led efkejCeeW kes mecetn mes efIeje ngDee Lee,
efpeme ekeej megces heJe&le meJeexej DeLee&led meye #es$eeW mes Gej efoMee ceW nQ Gmeer ekeej Jen heer" Yeer meJeexej DeLee&led meyemes
Glke=< Lee Deewj efpeme ekeej megces heJe&le (pevceeefYe<eske kes mecee) peieodieg efpevesv YeieJeeved kees OeejCe kejlee nw Gmeer
ekeej Jen heer" Yeer (meceJemejCe Yetefce ceW) efpevesv YeieJeeved kees OeejCe kej jne Lee~~303~~
Fme ekeej leerve keveeroej Jen heer" Lee, Gmekes Thej efJejepeceeve ngS efpevesv YeieJeeved Ssmes megMeesefYele nes jns
Les pewmes efke leerve ueeske kes efMeKej hej efJejepeceeve ngS efme hejces<"er megMeesefYele nesles nQ~~304~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(83)

veYe mheefkemeeueme ceOeb eespevemeefcceleced ~ Jeve$eeme vlJeb OJepeeJevesjefhe~~305~~

eleskeb eespeveb %eseb Oetueermeeueee Keeeflekee~ ielJee eespeveceskeb meeefppeveoseMf eleefJemle=elf e~~306~~
veYe mheefkemeeueeeg meeoejeod JeveJesefokee~ eespeveeOe le=leereee meeueeled heer"b leoOe&ieced ~~307~~
eesMeeOe heer"cetOve& meeod efJe<kecYees cesKeueshejs~ eleskeb Oeveg<eeb vs meeleeceOee&<ceb Meleced~~308~~
eesMeb ve ceneJeerLees efYeee mJeesef^lesefce&lee~ jewvdesCee<ceYeeiesve ee*devf eCeealee leogef ^elf e~~309~~
De<oC[esef^lee %esee peieleer heer"ceeefoceced ~ efleereb e leoOexve efcelees^eeb efJeogyeg&Oee~~310~~
leeJeogef^lecevleb e heer"b eEmenemeveesVeefle~ Oevegjskeefcenecveeleb Oece&eeme eesef^efle~~311~~
Flegkelesve efJeYeeiesve efpevemeemLeeefekee efmLelee~ levceOes leoJemLeeveefcele e=Cegle cevcegKeeled ~~312~~

Meeot&ueefJeeeref[leced
Flegewie&Ceveeekes efveieoefle Jekeleb efpeveemLeeefekeeb
eJekelewce&OegjwJe&eesefYeefelewmleJeeLe&mebyeesefOeefYe~
yegevlekejCees efJekeeefme Jeoveb yeYes ve=he esefCeke
eerle eeleefjJeeefypeveerJeveee eesvceerefueleb hepeced~~313~~

DeekeeMe kes meceeve mJe mheefkeceefCeeeW mes yeves ngS leermejs kees kes Yeerlej kee efJemleej Ske eespeve eceeCe
Lee, Fmeer ekeej leerveeW Jeve (ueleeJeve, DeMeeske Deeefo kes Jeve Deewj keuheJe=#e Jeve) leLee OJepeeDeeW mes keer ngF& Yetefce
kee efJemleej Yeer Ske-Ske eespeve eceeCe Lee Deewj heefjKee Yeer Oetueermeeue mes Ske eespeve eue jn Leer, en meye efJemleej
efpevesvosJe kee kene ngDee nw~~305-306~~
DeekeeMemheefkeceefCeeeW mes yeves ngS kees mes keuheJe=#eeW kes Jeve keer Jesefokee DeeOee eespeve otj Leer Deewj Gmeer
meeue mes eLece heer" heeJe eespeve otjer hej Lee~~307~~
henues heer" kes cemleke kee efJemleej DeeOes keesMe kee Lee, Fmeer ekeej otmejs Deewj leermejs heer" keer cesKeueeSB Yeer
eleske mee{s meele meew Oeveg<e eew[er LeeR~~308~~
ceneJeerefLeeeW DeLee&led ieeshegj-ejeW kes meeceves kes ye[s-ye[s jemles Ske-Ske keesMe eew[s Les Deewj meesuen oerJeeueW
Deheveer TBeeF& mes Dee"JeW Yeeie eew[er LeeR~ Gve oerJeeueeW keer TBeeF& kee JeCe&ve henues kej egkes nQleerLekejeW kes Mejerj
keer TBeeF& mes yeejniegveer~~309~~
eLece heer" he peieleer Dee" Oeveg<e TBeer peeveveer eeefnS Deewj efJeeved ueesie efleere heer" kees Gmemes DeeOee
DeLee&led eej Oeveg<e TBee peeveles nQ~~310~~
Fmeer ekeej leermeje heer" Yeer eej Oeveg<e TBee Lee leLee efmebnemeve Deewj Oece&ee keer TBeeF& Ske Oeveg<e ceeveer ieeer
nw~~311~~
Fme ekeej Thej kens Devegmeej efpevesv YeieJeeved keer meceJemejCe meYee yeveer ngF& Leer~ Deye Gmekes yeere ceW pees efpevesv
YeieJeeved kes efJejepeceeve nesves kee mLeeve DeLee&led ievOekeger yeveer ngF& Leer Gmekee JeCe&ve Yeer cesjs cegKe mes megvees~~312~~
Fme ekeej peye ieCeveeeke ieewlece mJeeceer ves DeefleMee mhe<, ceOegj, eesie Deewj leJeeLe& kes mJehe kee yeesOe
kejeves Jeeues JeeveeW mes efpevesv YeieJeeved keer meceJemejCe-meYee kee JeCe&ve efkeee leye efpeme ekeej eelekeeue kes mecee
keceefueefveeeW kee mecetn ehegefuuele keceueeW kees OeejCe kejlee nw Gmeer ekeej efpemekee DevlekejCe eyeesOe kees eehle

(84)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meYee meYeleceecemeYe kegceleOJeevleefob YeejleeR

eglJee leeceheJee*d ceueeb ieCeYe= le eer ieewlecemJeeefceve~
mee eesefieefYejeieceved efpeveheleew eerefleb mhegjuueesevee
eeslheguuee keceueekeje FJe jJesjemeee oerefhleefeeced~~314~~

ceefueveervo
me peeefle efpeveveeLees eme kewJeuehetpeeb efJeleleefvehegoeeceodYegleeerce&nsv~~
mecececejefvekeeewjsle otjeled eCece meceJemejCeYetefceb efheefees es#eceeCe~~315~~
efkeceececejmeie& efkeb veg pewveevegYeeJe efkecegle efveeeflejs<ee efkeb efmJeowv eYeeJe~
Fefle efJeleleefJelekew keewlegkeeod Jeer#eceeCee peeefle megjmeceepewYe&leg&jemLeeveYetefce~~316~~

Flee<ex YeieJeefppevemesveeeee&eCeerles ef$e<eef<ue#eCecenehegjeCemebens

YeieJelmeceJemejCeJeCe&veb veece eeEJeMeb heJe&~~ 22~~
ngDee nw Ssmes esefCeke jepee ves Deheves ehegefuuele cegKe kees OeejCe efkeee Lee DeLee&led ieewlece mJeeceer kes Jeeve megvekej jepee
esefCeke kee cegKeheer keceue n<e& mes ehegefuuele nes ieee Lee~~313~~
efceLeeef<eeW kes efceLeecele heer DevOekeej kees ve< kejves Jeeueer, DeefleMee eesie Deewj Jeeve mecyevOeer oes<eeW
mes jefnle ieCeOej ieewlece mJeeceer keer Gme JeeCeer kees megvekej meYee ceW yew"s ngS meye ueesie cegefveeeW kes meeLe-meeLe efpevesv
YeieJeeved ceW hejce eerefle kees eehle ngS Les, Gme mecee Gve meYeer meYeemeoeW kes ves$e n<e& mes ehegefuuele nes jns Les efpememes
Jes Ssmes peeve he[les Les ceevees mete& keer efkejCeheer ue#ceer kee Deeee heekej hetues ngS keceueeW kes mecetn ner neW~~314~~
efpevekes kesJeue%eeve keer Gece hetpee kejves kee DeefYeuee<eer leLee DeodYegle efJeYetefle kees OeejCe kejves Jeeuee Fv eejeW
efvekeeeeW kes osJeeW kes meeLe Deekej otj mes ner veceerYetle ngDee Lee Deewj meceJemejCe Yetefce kees osKelee ngDee DeefleMee emevve
ngDee Lee Ssmes eer efpevesvosJe meoe peeJevle jnW~~315~~
keee en osJeueeske keer veeer me=ef< nw ? DeLeJee en efpevesv YeieJeeved kee eYeeJe nw DeLeJee Ssmee efveeesie ner nw
DeLeJee en Fv kee ner eYeeJe nw~ Fme ekeej Deveske leke&-efJeleke& kejles ngS osJeeW kes mecetn efpemes ye[s keewlegke kes
meeLe osKeles Les Ssmeer Jen YeieJeeved keer meceJemejCe Yetefce meoe peeJevle jns~~316~~
Fme ekeej Dee<e&veece mes eefme YeieJeefppevemesveeeee& eCeerle ef$e<eef<ue#eCe
cenehegjeCe kes meben ceW meceJemejCe kee JeCe&ve kejves Jeeuee
yeeF&meJeeB heJe& meceehle ngDee~~22~~

N: M

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(85)

$eeesefJebMeb heJe&*
DeLe ef$ecesKeuemeeme cetefO&ve heer"me efJemle=les~ mhetjvceefCeefJeYeepeeuejefeleecejkeecegk& es~~1~~
megjsvkejefJeef#ehleheg<heekejMeesefYeefve~ nmeleerJe Ieveeheeemhegeejkececyejced~~2~~
eueeecejmebIeeleeefleefyecyeefveYeeielew~ nbmewefjJe mejesyegee mesJeceeveles he=Leew~~3~~
ceele&C[ceC[ueeeeemheefOe&efve cenef&kes~ mJeOeg&veerhesveveerkeeMew mheefkewIe&efles keJeefeled~~4~~
heejeiemeceglmehe&vceetKew keJeefeoeme=les~ efpeveheeoleueeeeMeeseCf ecves Jeevegjefeles~~5~~
Megeew efmveiOes ce=ogmheMex efpevee*defIemheMe&heeJeves~ hee&vlejefeleeveskeceueJemebheefo~~6~~
le$e ievOekegeR he=LJeeR legMeeueesheMeesefYeveerced~ jwje[d efveJesMeeeceeme mJeefJe&ceeveeefleMeeefeveerced~~7~~
ef$ecesKeueeefles heer"s mew<ee ievOekeger yeYeew~ vevoveeefo JeveesCeer$eeeod Jeesheefjetefuekee~~8~~
eLee meJee&Le&efmeefJee& efmLelee ef$eefoJecetOe&efve~ leLee ievOekeger oeree heer"meeefOeleueb yeYeew~~9~~
veeveejlveeYeeslmeheze&lketwmlelececyejced ~ meefe$eefceJe Yeeefle mce mesveeheefceJeeLeJee~~10~~

DeLeevevlej pees osoerheceeve ceefCeeeW keer keeefvle kes mecetn mes Deveske FvOeveg<eeW keer jevee kej jne nw, pees
mJeeb Fv kes neLeeW mes hewueeS ngS heg<heeW kes mecetn mes megMeesefYele nes jne Lee Deewj Gmemes pees Ssmee peeve he[lee nw
ceevees cesIeeW kes ve< nes peeves mes efpemeceW leejeieCe eceke jns nQ Ssmes Mejod$e+leg kes DeekeeMe keer Deesj nBme ner jne
nes; efpeme hej {gjles ngS ecejeW kes mecetn mes eefleefyecye he[ jns Les Deewj Gvemes pees Ssmee peeve he[lee Lee ceevees Gmes
mejesJej mecePekej nbme ner Gmekes ye[s Yeejer leueYeeie keer mesJee kej jns neW; pees Deheveer keeefvle mes mete&ceC[ue kes
meeLe mhee& kej jne Lee; ye[er-ye[er $e+efeeW mes ege Lee, Deewj keneR-keneR hej DeekeeMe-iebiee kes hesve kes
meceeve mheefkeceefCeeeW mes pe[e ngDee Lee, pees keneR-keneR hej heejeie keer hewueleer ngF& efkejCeeW mes Jeehle nes jne
Lee Deewj Gmemes Ssmee peeve he[lee Lee ceevees efpevesv YeieJeeved kes ejCeleue keer ueeue-ueeue keeefvle mes ner Devegje
nes jne nes; pees DeefleMee heefJe$e Lee, efekevee Lee, keesceue mheMe& mes meefnle Lee, efpeves v YeieJeeved kes ejCeeW kes
mheMe& mes heefJe$e Lee Deewj efpemekes meceerhe ceW Deveske cebieueJeheer mecheoeSB jKeer ngF& LeeR Ssmes Gme leerve
keveeroej leermejs heer" kes efJemle=le cemleke DeLee&led DeeYeeie hej kegyesj ves ievOekeger yeveeeer~ Jen ievOekeger yengle
ner efJemle=le Leer, TBes kees mes MeesYeeeceeve Leer Deewj Deheveer MeesYee mes mJeie& kes efJeceeveeW kee Yeer GuuebIeve kej jner
Leer~~1-7~~
leerve keefveeeW mes efeefle heer" hej Jen ievOekeger Ssmeer megMeesefYele nes jner Leer ceevees vevove Jeve, meewceveme Jeve
Deewj heeC[gke Jeve Fve leerve JeveeW kes Thej megces heJe&le keer etefuekee ner megMeesefYele nes jner nes~~8~~
DeLeJee efpeme ekeej mJeie&ueeske kes Thej efmLele ngF& meJee&Le&efmeef megMeesefYele nesleer nw Gmeer ekeej Gme heer" kes
Thej efmLele ngF& Jen DeefleMee osoerheceeve ievOekeger megMeesefYele nes jner Leer~~9~~
Deveske ekeej kes jlveeW keer keeefvle kees hewueeves Jeeues Gme ievOekeger kes efMeKejeW mes Jeehle ngDee DeekeeMe Ssmee
peeve he[lee Lee ceevees Deveske efe$eeW mes meefnle ner nes jne nes DeLeJee FvOeveg<eeW mes ege ner nes jne nes~~10~~
* DeeefohegjeCe Yeeie-1, he=. 540 mes 572 leke~

(86)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eesegw efMeKejwye&peekeslevekeesefefYe~ YegpeMeeKee emeeexJe veYeesieeveepegnt<ele~~11~~

ef$eefYemleuewhesleeee YegJeveef$eleeefee~ eeflecesJe yeYeew JeescemejesceOescyegefyecyelee~~12~~
mLetuewceg&eeceewpee&uewue&cyeceevew mecevlele~ ceneefyOeefYeefjJeeveerleweexheeeveMelewjYeeled ~~13~~
nwcespee&uew keJeefeled mLetuewjeelewee& efJeefoe^les~ keuhee*defIeheesJewoeaew eejesnwefjJe ueefcyelew~~14~~
jlveeYejCeceeueeefYeue&efcyelee efYeefjleescegle~ ee yeYeew mJeie&ue#cesJe eefnleesheeeveef&efYe~~15~~
eefiYejeke=<ievOeevOeceeevceOeghekeesefefYe~ efpevesvefceJe leg<thegjYeeodee cegKejerke=lee~~16~~
mlegJelmegjsvmebyOeieeheemleJemJevew~ mejmJeleerJe Yeeefle mce ee efJeYegb mleeslegcegelee~~17~~
jlveeueeskewefJe&mehe&efee& Je=eeer Jejepele~ efpevesveeYeeue#cee IeeflesJe ceneegefle~~18~~
ee eeslmehe&efjentleceoeefuekeguemebkeguew~ Oethewefo&MeeefceJeeeeceb eefcelmegmleleOetcekew~~19~~
ievOewie&vOeceeerJeemeerled me=ef< heg<heceeerJe e~ heg<hewOet&heceeerJeeYeeod Oethewee& efoefiJemeefhe&eYf e~~20~~

eqpevehej kejes[eW efJepeeheleekeeSB yeBOeer ngF& nQ Ssmes TBes efMeKejeW mes Jen ievOekeger Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees
Deheves neLeeW kees hewueekej osJe Deewj efJeeeOejeW kees ner yeguee jner nes~~11~~
leerveeW heer"eW meefnle Jen ievOekeger Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees DeekeeMeheer mejesJej kes ceOeYeeie ceW peue ceW
eefleefyeefcyele ngF& leerveeW ueeskeeW keer ue#ceer keer eeflecee ner nes~~12~~
eejeW Deesj uekeles ngS ye[s-ye[s ceesefleeeW keer Peeuej mes Jen ievOekeger Ssmeer megMeesefYele nes jner Leer ceevees ye[sye[s mecegeW ves Gmes ceesefleeeW kes mewke[eW Ghenej ner meceefhe&le efkeS neW~~13~~
keneR-keneR hej Jen ievOekeger megJeCe& keer yeveer ngF& ceeser Deewj uecyeer peeueer mes Ssmeer megMeesefYele nes jner Leer ceevees
keuheJe=#eeW mes Glhevve nesves Jeeues uekeles ngS osoerheceeve DebkegjeW mes ner megMeesefYele nes jner nes~~14~~
pees mJeie& keer ue#ceer kes eje Yespes ngS GhenejeW kes meceeve peeve he[leer Leer Ssmeer eejeW Deesj uekeleer ngF& jlvecee
DeeYejCeeW keer ceeuee mes Jen ievOekeger yengle ner DeefOeke MeesYeeeceeve nes jner Leer~~15~~
Jen ievOekeger heg<heceeueeDeeW mes efKebekej DeeS ngS ievOe mes DevOes kejes[eW ceoesvcee YecejeW mes Meyoeeceeve nes
jner Leer Deewj Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees efpevesv YeieJeeved keer mlegefle ner kejvee eenleer nes~~16~~
mlegefle kejles ngS Fv kes eje jes ngS iee-hee he mlees$eeW kes MeyoeW mes Meyoeeceeve ngF& Jen ievOekeger Ssmeer
peeve he[leer Leer ceevees YeieJeeved kee mleJeve kejves kes efueS Gele ngF& mejmJeleer nes~~17~~
eejeW Deesj hewueles ngS jlveeW kes ekeeMe mes efpemekes mecemle Debie {kes ngS nQ Ssmeer Jen osoerheceeve ievOekeger
Ssmeer megMeesefYele nes jner Leer ceevees efpevesv YeieJeeved kes Mejerj keer ue#ceer mes ner yeveer nes~~18~~
pees Deheveer megieefvOe mes yegueeS ngS ceoesvcee YecejeW kes mecetn mes Jeehle nes jne nw Deewj efpemekee OegDeeB eejeW Deesj
hewue jne nw Ssmeer megieefvOele Oethe mes Jen ievOekeger Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees efoMeeDeeW keer uecyeeF& ner veehevee eenleer
nes~~19~~
meye efoMeeDeeW ceW hewueleer ngF& megieefvOe mes Jen ievOekeger Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees megieefvOe mes ner yeveer nes, meye
efoMeeDeeW ceW hewues ngS hetueeW mes Ssmeer ceeuetce nesleer Leer ceevees hetueeW mes ner yeveer nes Deewj meye efoMeeDeeW ceW hewueles ngS Oethe
mes Ssmeer eefleYeeefmele nes jner Leer ceevees Oethe mes ner yeveer nes~~20~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(87)

megieefvOeOetheefveMJeemee megceveesceeueYeeefjCeer~ veeveeYejCeoerhleeer ee JeOetefjJe efoegles~~21~~

OetheievOewefpe&vesvemeewievOeyenueerke=lew~ megjYeerke=leefJeMJeeLee eeOeeod ievOekegeregelf eced~~22~~
ievOeeveeefceJe ee metefleYee&meeb esJeeefOeosJelee~ MeesYeeveeb emeJe#cesJe ee ue#ceerceefOekeeb oOes~~23~~
Oeveg<eeb <eodMeleerces<ee efJemleerCee& eeJeoeelee~ efJe<kecYeeled meeefOekees^eee ceeveesvceeveeceeefvJelee~~24~~

efJeegvceeueeJe=eced
lemee ceOes mewnb heer"b veeveejlveeeleekeerCe&ced ~ cesjes Me=b vekekegJee&Ceb ees MeeeosMeeod efJees~d ~25~~
YeevegseEhe eercewceb legb Yekelee efpe<Cegb Yekelegced ~ ces Megb mJeb Jee efveves heer"Jeepeeod oereb Yeemee~~26~~

meceeefvekeeJe=eced
elemehe&obMego<efo*dcegKeb cenef&Yeeefme~ eejlvemeejcetefle& Yeemeles mce ves$eneefj~~27~~
he=Legeoerhleosnkeb mhegjleYeeeleevekeced ~ hejeOe&jlveYeemegjb megjeefneefme eod yeYeew~~28~~

DeLeJee Jen ievOekeger m$eer kes meceeve megMeesefYele nes jner Leer keeeWefke efpeme ekeej m$eer kee efveMJeeme megieefvOele
neslee nw Gmeer ekeej Gme ievOekeger ceW pees Oethe mes megieefvOele Jeeeg yen jne Lee Jener Gmekes megieefvOele efveMJeeme kes
meceeve Lee~ m$eer efpeme ekeej hetueeW keer ceeuee OeejCe kejleer nw Gmeer ekeej Jen ievOekeger Yeer peien-peien ceeueeSB
OeejCe kej jner Leer Deewj m$eer kes Debie efpeme ekeej veevee DeeYejCeeW mes osoerheceeve nesles nQ Gmeer ekeej Gme ievOekeger
kes Debie (eosMe) Yeer veevee DeeYejCeeW mes osoerheceeve nes jns Les~~21~~
YeieJeeved kes Mejerj keer megieefvOe mes ye{er ngF& Oethe keer megieefvOe mes Gmeves mecemle ef oMeeSB megieefvOele kej oer LeeR
FmeefueS ner Jen ievOekeger Fme meeLe&ke veece kees OeejCe kej jner Leer~~22~~
DeLeJee Jen ievOekeger Ssmeer MeesYee OeejCe kej jner Leer ceevees megieefvOe kees Glhevve kejves Jeeueer ner nes, keeefvle keer
DeefOeosJelee DeLee&led mJeeefceveer ner nes Deewj MeesYeeDeeW kees Glhevve kejves Jeeueer Yetefce ner nes~~23~~
Jen ievOekeger n meew Oeveg<e eew[er Leer, Gleveer ner uecyeer Leer Deewj eew[eF& ceW keg DeefOeke TBeer Leer Fme ekeej
Jen ceeve Deewj Gvceeve kes eceeCe mes meefnle Leer~~24~~
Gme ievOekeger kes ceOe ceW Oeveheefle ves Ske efmebnemeve yeveeee Lee pees efke Deveske ekeej kes jlveeW kes mecetn mes
pe[e ngDee Lee Deewj ces heJe&le kes efMeKej kees eflejmke=le kej jne Lee~~25~~
Jen efmebnemeve megJeCe& kee yevee ngDee Lee, TBee Lee, DeefleMee MeesYeeege Lee Deewj Deheveer keeefvle mes mete& kees Yeer
ueefppele kej jne Lee leLee Ssmee peeve he[lee Lee ceevees efpevesv YeieJeeved keer mesJee kejves kes efueS efmebnemeve kes yeneves mes
megces heJe&le ner Deheves keeefvle mes osoerheceeve efMeKej kees ues Deeee nes~~26~~
efpememes efvekeueleer ngF& efkejCeeW mes mecemle efoMeeSB Jeehle nes jner LeeR, pees ye[s Yeejer SsMJee& mes ekeeMeceeve nes
jne Lee, efpemekee Deekeej ueies ngS megvoj jlveeW mes DeefleMee es<" Lee Deewj pees ves$eeW kees njCe kejves Jeeuee Lee Ssmee
Jen efmebnemeve yengle ner MeesYeeeceeve nes jne Lee~~27~~
efpemekee Deekeej yengle ye[e Deewj osoerheceeve Lee, efpememes keeefvle kee mecetn efvekeue jne Lee, pees es<" jlveeW mes
ekeeMeceeve Lee Deewj pees Deheveer MeesYee mes ces heJe&le keer Yeer nBmeer kejlee Lee Ssmee Jen eEmenemeve yengle DeefOeke
megMeesefYele nes jne Lee~~28~~

(88)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deveg<ghed
efJe<jb leouebees YeieJeeveeefoleerLe&ke=led ~ elegefYe&juew mJesve ceefncvee mhe=<leeue~~29~~
le$eemeerveb leefceveee heefjesce&nspeee~ heg<heJe=ef<b eJe<e&vlees veYeesceeiee&od Ievee FJe~~30~~
Dehehlelkeewmegceer Je=ef< eesCeg&Jeevee veYeesCeced ~ ef<ceeuesJe ceeeefueceeueeJeeeeefuelee ve=Ceeced~~31~~
ef<e[deespeveYetYeeieceecegee megjJeeefjow~ heg<heJe=ef< helevleer mee JeOeeefe$eb jpemleleced~~32~~

efe$eheoeJe=eced
Je=ef<jmeew kegmegceeveeb legef<kejer eceoeveeced ~ ef<leleerjvegke=le e<gjhehleogheevles~~33~~
<edheoJe=voefJekeerCez heg<hejpeesefYeheslee~ Je=ef<jcele&efJeme=<e meewcevemeer esmeew~~34~~
MeerleuewJee&efjefYeiee&wjeef&lee keewmegceer Je=ef<~ <e[dYesowjekegueehehleled helegjesleleeceesoe~~35~~

YegpeieMeefMeYe=leeJe=eced
cejkelenefjlew he$ewce&efCeceekegmegcewefMe$ew~ ceogheefJeOeglee MeeKeeefMejceOe=le ceneMeeske~~36~~

eLece leerLekej YeieJeeved Je=<eYeosJe Gme eEmenemeve kees Deuebke=le kej jns Les~ Jes YeieJeeved Deheves ceenelce mes Gme
efmebnemeve kes leue mes eej Debiegue TBes DeOej efJejepeceeve Les GvneWves Gme efmebnemeve kes leueYeeie kees gDee ner veneR
Lee~~29~~
Gmeer efmebnemeve hej efJejepeceeve ngS YeieJeeved keer Fv Deeefo osJe ye[er-ye[er hetpeeDeeW eje heefjeee& kej jns Les
Deewj cesIeeW keer lejn DeekeeMe mes heg<heeW keer Je<ee& kej jns Les~~30~~
ceoesvcee YecejeW kes mecetn mes Meyoeeceeve leLee DeekeeMeheer DeeBieve kees Jeehle kejleer ngF& heg<heeW keer Je<ee& Ssmeer
he[ jner Leer ceevees ceveg<eeW kes ves$eeW keer ceeuee ner nes~~31~~
osJeheer yeeoueeW eje es[er peekej he[leer ngF& heg<heeW keer Je<ee& ves yeejn eespeve leke kes YetYeeie kees hejeie
(Oetefue) mes Jeehle kej efoee Lee, en Ske Yeejer DeeMee& keer yeele Leer~
YeeJeeLe&eneB henues efJejesOe ceeuetce neslee nw keeeWefke Je<ee& mes lees Oetefue Meevle nesleer nw ve efke ye{leer nw hejvleg peye
Fme yeele hej Oeeve efoee peelee nw efke Jen heg<heeW keer Je<ee& Leer Deewj Gmeves YetYeeie kees hejeie DeLee&led heg<heeW kes Yeerlej jnves
Jeeues kesMej kes ess-ess keCeeW mes Jeehle kej efoee Lee leye Jen efJejesOe otj nes peelee nw en efJejesOeeYeeme Deuebkeej
kenuelee nw~32~~
efm$eeeW kees mevleg< kejves Jeeueer Jen hetueeW keer Je<ee& YeieJeeved kes meceerhe ceW he[ jner Leer Deewj Ssmeer peeve he[leer
Leer ceevees efm$eeeW kes ves$eeW keer mevleefle ner YeieJeeved kes meceerhe he[ jner nes~~33~~
YecejeW kes mecetneW kes eje hewueeS ngS hetueeW kes hejeie mes meefnle leLee osJeeW kes eje yejmeeeer Jen heg<heeW keer Je<ee&
yengle ner DeefOeke MeesYeeeceeve nes jner Leer~~34~~
pees iebiee veoer kes Meerleue peue mes Yeerieer ngF& nw, pees Deveske YecejeW mes Jeehle nw Deewj efpemekeer megieefvOe eejeW Deesj
hewueer ngF& nw Ssmeer Jen heg<heeW keer Je<ee& YeieJeeved kes Deeies he[ jner Leer~~35~~
YeieJeeved kes meceerhe ner Ske DeMeeskeJe=#e Lee pees efke cejkeleceefCe kes yeves ngS njs-njs heeeW Deewj jlvecee efe$eefJeefe$e hetueeW mes meefnle Lee leLee cevo-cevo Jeeeg mes efnueleer ngF& MeeKeeDeeW kees OeejCe kej jne Lee~~36~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(89)

ceokeueefJelewYe=&wjefhe hejheg<efJen*iew~ mlegefleefceJe Yele&gjMeeskees cegKeefjleefokekegles mce~~37~~

keceJeleerJe=eced
JeeeleMeeKeeoesMeuevew mJewve=&eceLeemeew keleg&efceJeees~ heg<hemecetnwj_peefueefceb Yelegj& kee<eeaodJeeceMeeske~~38~~

heCeJeJe=eced
jspesMeeskelejmeew vOevceeie Jeesceej censMeeveeced~
levJeveespeveefJemle=lee MeeKee OegvJeved Meeskeceeceoes OJeevleced~~39~~

GheefmLeleeJe=eced
meJee& nefjlees efJehewmlelew mebcee<&gefceJeeseleOeerjmeew~ Jeeeefkeew kegmegceeslkejw heg<heesheefleb efJeoOeodcg e~~40~~

ceetjmeeefjCeerJe=eced
Jeecetueyejlve yegOveb meppeheeYejlveefe$emetveced~ ceekeesefkeueeefuemesJecesveb eegjece*deIf eheb megjsMee~~41~~

vo (?)
$eb OeJeueb efecelkeevlee eevercepeegefejeb ue#ceerced~
$esOee es MeMeYe=vvetveb mesJeeb efJeoOeppeieleeb heleg~~42~~

Jen DeMeeskeJe=#e ceo mes ceOegj Meyo kejles ngS YecejeW Deewj keeseueeW mes mecemle efoMeeDeeW kees Meyoeeceeve kej
jne Lee efpememes Ssmee peeve he[lee Lee ceevees YeieJeeved keer mlegefle ner kej jne nes~~37~~
Jen DeMeeskeJe=#e Deheveer uecyeer-uecyeer MeeKeeheer YegpeeDeeW kes eueeves mes Ssmee peeve he[lee Lee ceevees YeieJeeved kes
Deeies ve=le ner kej jne nes Deewj heg<heeW kes mecetneW mes Ssmee peeve he[lee Lee ceevees YeieJeeved kes Deeies osoerheceeve
heg<heeeefue ner eke kej jne nes~~38~~
DeekeeMe ceW eueves Jeeues osJe Deewj efJeeeOejeW kes mJeeefceeeW kee ceeie& jeskelee ngDee Deheveer Ske eespeve efJemleej
Jeeueer MeeKeeDeeW kees hewueelee ngDee Deewj Meeskeheer DevOekeej kees ve< kejlee ngDee Jen DeMeeskeJe=#e yengle ner DeefOeke
MeesYeeeceeve nes jne Lee~~39~~
hetues ngS heg<heeW kes mecetn mes YeieJeeved kes efueS heg<heeW kee Ghenej mecehe&Ce kejlee ngDee Jen Je=#e Deheveer hewueer ngF&
MeeKeeDeeW mes mecemle efoMeeDeeW kees Jeehle kej jne Lee Deewj Gmemes Ssmee peeve he[lee Lee ceevees Gve hewueer ngF& MeeKeeDeeW
mes efoMeeDeeW kees meehe kejves kes efueS ner leweej ngDee nes~~40~~
efpemekeer pe[ Jee keer yeveer ngF& Leer, efpemekee cetue Yeeie jlveeW mes osoerheceeve Lee, efpemekes Deveske ekeej kes heg<he
peheeheg<he keer keeefvle kes meceeve heejeieceefCeeeW kes yeves ngS Les Deewj pees ceoesvcee keeseue leLee YecejeW mes mesefJele Lee
Ssmes Gme Je=#e kees Fv ves meye Je=#eeW ceW cegKe yeveeee Lee~~41~~
YeieJeeved kes Thej pees osoerheceeve meheso $e ueiee ngDee Lee Gmeves evcee keer ue#ceer kees peerle efueee Lee Deewj
Jen Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees leerveeW ueeskeeW kes mJeeceer YeieJeeved Je=<eYeosJe keer mesJee kejves kes efueS leerve he
OeejCe kej evcee ner Deeee nes~~42~~

(90)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

$eekeejb oOeefoJe eevb efyecyeb MegYeb $eef$eleeceoes yeeYeemeled~

cegeepeeuew efkejCemecetnwJee& mJewMees meg$eeceJeevelees jwjed~~43~~

FvJeeeJe=eced
jlvewjveskew
Keefeleb
hejeIezeefvesMeefeeceenmeef~
$e$eeb legesefleJeerOeb eveke&mebheke&efJeefveefce&leb Jee~~44~~
mevceewefekeb Jeeef&peueeeceeveb meeerkeefcevogegefleneefj neefj~
$e$eeb leuuemeefovJeeb oOes hejeb keeefvleceghesle veeLeced~~45~~

JebMemLeJe=ece
efkeces<e nememlevegles peieef^ee efkeceg eYeesuueefmelees eMeesieCe~
Gle mceees Oece&ve=heme efvece&uees peiel$eeevevokejes veg evcee~~46~~
Fefle eleke peveleecevemJeoes efJelevJeefoe leheJeejCe$eeced~
yeYeeww efJeYeesceexnefJeefvepe&eefpe&leb eMeesceeb efyecJeefceJe ef$eOeeefmLeleced~~47~~

GhesvJeeeJe=eced
hee heeesOesefjJe Jeerefeceeuee ekeerCe&keeveeb meefceefle mecevleeled~
efpevesvhee&vleefve<esefJehe#ekejeslkejwjeefJejYetodefJeOetlee~~48~~

Jes leerveeW meheso $e Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees $e kee Deekeej OeejCe kejves Jeeues evcee kes efyecye ner neW,
GveceW pees ceesefleeeW kes mecetn ueies ngS Les Jes efkejCeeW kes meceeve peeve he[les Les Fme ekeej Gme $eef$elee kees kegyesj ves
Fv keer Dee%ee mes yeveeee Lee~~43~~
Jen $e$ee Goe nesles ngS mete& keer MeesYee keer nBmeer G[eves Jeeues Deveske Gece-Gece jlveeW mes pe[e ngDee Lee
leLee DeefleMee efvece&ue Lee FmeefueS Ssmee peeve he[lee Lee ceevees evcee Deewj mete& kes mecheke& (cesue) mes ner yevee
nes~~44~~
efpemeceW Deveske Gece ceesleer ueies ngS Les, pees meceg kes peue kes meceeve peeve he[lee Lee, yengle ner megMeesefYele Lee,
evcee keer keeefvle kees njCe kejves Jeeuee Lee, ceveesnj Lee Deewj efpemeceW FvveerueceefCe Yeer osoerheceeve nes jns Les Ssmee
Jen $e$ee YeieJeeved kes meceerhe Deekej Glke=< keeefvle kees OeejCe kej jne Lee~~45~~
keee en peieledheer ue#ceer kee neme hewue jne nw ? DeLeJee YeieJeeved kee MeesYeeeceeve eMeheer iegCe nw ?
DeLeJee Oece& heer jepee kee cevo neme nw ? DeLeJee leerveeW ueeskeeW ceW Deevevo kejves Jeeuee keuebkejefnle evcee nw, Fme
ekeej ueesieeW kes ceve ceW leke&-efJeleke& Glhevve kejlee ngDee Jen osoerheceeve $e$ee Ssmee megMeesefYele nes jne Lee ceevees
ceesnheer Me$eg kees peerle uesves mes Fkee ngDee leLee leerve he OeejCe kej "nje ngDee YeieJeeved kes eMe kee ceC[ue ner
nes~~46-47~~
efpevesv YeieJeeved kes meceerhe ceW mesJee kejves Jeeues e#eeW kes neLeeW kes mecetneW mes pees eejeW Deesj ecejeW kes mecetn
{gjeS pee jns Les Jes Ssmes peeve he[les Les ceevees #eerjmeeiej kes peue kes mecetn ner neW~~48~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(91)

GhepeeefleJe=eced
heeret<eMeukewefjJe efveefce&leeer eevwefjJeebMewIe&efleeceueeer~
efpevee*defIehee&vleceghesle Yespes ekeerCe&keeueer efieefjefvePe&jeYeeced~~49~~
efpevesvceemesefJelegceeieleseb efoJeeheiee meeefoefle lekee&ceeCee~
he*defkeleefJe&jspes MegefeeecejeCeeb e#ew meueerueb heefjJeerefpeleeveeced~~50~~
pewveer efkeceegefleJevleer efkeefcevogYeemeeb leeflejehelevleer~
Fefle mce Meeb levegles helevleer mee eecejeueer MejefovogMegYee~~51~~
megOeeceueeer efeje efJejspes mee eecejeCeeb leefleuuemevleer~
#eerjesohesveeJeueereuevleer ceefOetlesJe meefcekeeefvle~~52~~
ue#ceeR hejeceehe heje helevleer MeMeeheeret<emeceevekeeefvle~
efme<esefJe<egmleb efpeveceeepevleer heeesefOeJesuesJe megeecejeueer~~53~~

GhesvJeeeJe=eced
heleefvle nbmee efkeceg cesIeceeiee&led efkeceglhelevleerMJejlees eMeebefme~
efJeMe*dkeeceeveeefve megjwefjleerMe hesleg mecevleeled efmeleeecejeefCe~~54~~

Delevle efvece&ue ue#ceer kees OeejCe kejves Jeeuee Jen ecejeW kee mecetn Ssmee peeve he[lee Lee ceevees Dece=le kes
gke[eW mes ner yevee nes DeLeJee evcee kes DebMeeW mes ner jee ieee nes leLee Jener ecejeW kes mecetn YeieJeeved kes
ejCe- keceueeW kes meceerhe hengBekej Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees efkemeer heJe&le mes Pejles ngS efvePe&j ner
neW~~49~~
e#eeW kes eje ueerueehetJe&ke eejeW Deesj {gjeS peeves Jeeues efvece&ue ecejeW keer Jen he*defe ye[er ner megMeesefYele nes jner
Leer Deewj ueesie Gmes osKekej Ssmee leke& efkeee kejles Les ceevees Jen DeekeeMeiee ner YeieJeeved keer mesJee kes efueS Deeeer
nes~~50~~
Mejod$e+leg kes evcee kes meceeve meheso he[leer ngF& Jen ecejeW keer hebefe Ssmeer DeeMebkee Glhevve kej jner Leer efke
keee en YeieJeeved kes Mejerj keer keeefvle ner Thej kees pee jner nw DeLeJee evcee keer efkejCeeW kee mecetn ner veeres keer
Deesj he[ jne nw~~51~~
Dece=le kes meceeve efvece&ue Mejerj kees OeejCe kejves Jeeueer Deewj DeefleMee osoerheceeve Jen {gjleer ngF& ecejeW keer
hebefe Ssmeer megMeesefYele nes jner Leer ceevees Jeeeg mes keefchele leLee osoerheceeve keeefvle kees OeejCe kejves Jeeueer efnueleer ngF&
Deewj meceg kes hesve keer hebefe ner nes~~52~~
evcee Deewj Dece=le kes meceeve keeefvle Jeeueer Thej mes he[leer ngF& Jen Gece ecejeW keer hebefe ye[er Glke=<
MeesYee kees eehle nes jner Leer Deewj Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees efpevesv YeieJeeved keer mesJee kejves keer Fe mes Deeleer ngF&
#eerjmeceg keer Jesuee ner nes~~53~~
keee es DeekeeMe mes nbme Glej jns nQ DeLeJee YeieJeeved kee eMe ner Thej kees pee jne nw Fme ekeej osJeeW kes eje
Mebkee efkeS peeves Jeeues Jes meheso ecej YeieJeeved kes eejeW Deesj {gjeS pee jns Les~~54~~

(92)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Ghepeeefle
e#ewoef#ehele eecejeueer o#ew meueerueb keceueeelee#ew~
ve#esefhe Yeleg&efJe&leleeJeue#ee lejceeuesJe ceefjyOes~~55~~
efpevesvYekelee megjefvecveiesJe ledeepecesleecyejle helevleer~
mee efveye&Yeew eecejhe*defkeleewpeexlmvesJe YeJeeskegcegleerveeced ~~56~~
Fleeelees<ew mhegjo#ee#ew eJeerpeceeveeefve MeMeeYeebefme~
jspegpe&ieVeeLeiegCeeslkejwJee& mheOee& efJelevJevleefOeeecejeefCe~~57~~
uemelmegOeejeefMeefJeefvece&ueeefve
leeveeceseegeflekeeefvleYeeefe~
efJeYeespe&ieleeYeJeceefleereb
MeMebmegewMecejerneefCe~~58~~
ue#ceermeceeefueefleJe#emeesme eerJe=#eefeb oOelees efpevesMe~
ekeerCe&keeveeceefceleegleerveeb Oeerveeleg <eef<cegoenjefvle~~59~~
efpevesMJejeCeeefYeefle eecejeefCe ekeerefle&leeveern meveeleveeveeced~
DeOee&Oe&ceeveeefve YeJeefvle leeefve eesMJejeodeeJeomeew megjepee~~60~~

leeskeJe=eced
megjogvogYeees ceOegOJeveees efveveoefvle meoe mce veYeesefJeJejs~
peueoeieceMeefefYevceefoefYe efMeefKeefYe heefjJeeref#elehelee~~61~~

efpeme ekeej Jeeeg meceg kes Deeies Deveske uenjeW kes mecetn G"elee jnlee nw Gmeer ekeej keceue kes meceeve oerIe&
ves$eeW kees OeejCe kejves Jeeues elegj e#e YeieJeeved kes Deeies ueerueehetJe&ke efJemle=le Deewj meheso ecejeW kes mecetn G"e jns
Les DeLee&led Thej keer Deesj {esj jns Les~~55~~
DeLeJee Jen TBeer ecejeW keer hebefe Ssmeer Deer megMeesefYele nes jner Leer ceevees Gve ecejeW kee yenevee eehle kej
efpevesv YeieJeeved keer YeefeJeMe DeekeeMeiebiee ner DeekeeMe mes Glej jner nes DeLeJee YeJe peerJeheer kegcegefoefveeeW kees
efJekeefmele kejves kes efueS eeBoveer ner veeres keer Deesj Dee jner nes~~56~~
Fme ekeej efpevnW DeefleMee meblees<e eehle nes jne nw Deewj efpevekes ves$e ekeeMeceeve nes jns nQ Ssmes e#eeW kes eje
{gjeS peeves Jeeues Jes evcee kes meceeve GppJeue keeefvle kes Oeejke ecej Ssmes megMeesefYele nes jns Les ceevees YeieJeeved kes
iegCemecetneW kes meeLe mheOee& ner kej jns neW~~57~~
MeesYeeeceeve Dece=le keer jeefMe kes meceeve efvece&ue Deewj Deheefjefcele lespe leLee keeefvle kees OeejCe kejves Jeeues Jes ecej
YeieJeeved Je=<eYeosJe kes Deefleere peieled kes eYeglJe kees metefele kej jns Les~~58~~
efpevekee Je#emLeue ue#ceer mes Deeefuebefiele nw Deewj pees eerJe=#e kee efe OeejCe kejles nQ Ssmes eer efpevesvosJe kes
Deheefjefcele lespe kees OeejCe kejves Jeeues Gve ecejeW keer mebKee efJeeved ueesie eeQme" yeleueeles nQ~~59~~
Fme ekeej meveeleve YeieJeeved efpevesvosJe kes eeQme" ecej kens ieS nQ Deewj Jes ner ecej eeJeleea mes ueskej jepee
hee&vle DeeOes-DeeOes nesles nQ DeLee&led eeJeleea kes yeeerme, DeOe&eeer kes meesuen, ceC[uesMJej kes Dee", DeOe&ceC[uesMJej
kes eej, cenejepe kes oes Deewj jepee kes Ske ecej neslee nw~~60~~
Fmeer ekeej Gme mecee Je<ee&$e+leg keer Mebkee kejles ngS ceoesvcee ceetj efpevekee ceeie& ye[s esce mes osKe jns Les
Ssmes osJeeW kes ogvogYeer ceOegj Meyo kejles ngS DeekeeMe ceW yepe jns Les~~61~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(93)

heCeJemlegCeJew keuecevlew menkeenueMecenehenw~

OJeefvelmeme=pes kegkegceeb efJeJejb cegKejb efJeoOeled efheoOee veYe~~62~~
IevekeesCenlee megjheeCeefJekew kegefhelee FJe les egmeoeb hene~
OJeefveceglmeme=peg efkecenes Je"je heefjlee[eLesefle efJeme=<efiej~~63~~
OJeefvejcyegcegeeb efkeceeb mhegjefle #egefYeleesefyOelemhegjotefYe&jJe~
ke=leleke&efceefle emejved peeleeled megjlete&jJees efpeveYeleg& jmeew~~64~~
eYeee heefjlees efpeveosnYegJee peieleer mekeuee meceJeeefome=les~
es memegjemegjcele&pevee efkeefceJeeodYegleceerefMe Oeeefcve efJeYees~~65~~
leCeeke&efeb veg eflejesoOeefle megjkeesefcenebefme veg efveOeg&veleer~
peieoskecenesoeceeme=peefle eLeles mce leoe efpeveosnefe~~66~~
efp eveosn eeJece=leeef yOeMeg eew megj oeveJecele& pevee oMeg ~
mJeYeJeevlejmehlekeceeecegoes peielees yeng ceueohe&Cekes~~67~~
efJeOegceeMeg efJeueeskee veg efJeMJeme=pees ieleceeleheJeejCeleeb ef$eleeerced~
jefJeefjJeheg me hegjeCekeefJeb meceefMeefeeoefJeYeeefveYele~~68~~

efpevekee Meyo Delevle ceOegj Deewj iecYeerj Lee Ssmes heCeJe, legCeJe, keenue, MebKe Deewj veiee[s Deeefo yeepes mecemle
efoMeeDeeW kes ceOeYeeie kees Meyoeeceeve kejles ngS leLee DeekeeMe kees Deeeefole kejles ngS Meyo kej jns Les~~62~~
osJehe efMeefuheeeW kes eje cepeyetle oC[eW mes leeef[le ngS Jes osJeeW kes veiee[s pees Meyo kej jns Les Gvemes Jes Ssmes
peeve he[les Les ceevees kegefhele neskej mhe< MeyoeW ceW ener ken jns neW efke Dejs og<eW, legce ueesie peesj-peesj mes keeeW ceej
jns nes~~63~~
keee en cesIeeW keer iepe&vee nw ? DeLeJee efpemeceW G"leer ngF& uenjW Meyo kej jner nQ Ssmee meceg ner #eesYe kees eehle
ngDee nw ? Fme ekeej leke&-efJeleke& kej eejeW Deesj hewuelee ngDee YeieJeeved kes osJeogvogefYeeeW kee Meyo meoe peeJevle
jns~~64~~
megj, Demegj Deewj ceveg<eeW mes Yejer ngF& Jen meceJemejCe keer mecemle Yetefce efpevesv YeieJeeved kes Mejerj mes Glhevve
ngF& leLee eejeW Deesj hewueer ngF& eYee DeLee&led YeeceC[ue mes yengle ner megMeesefYele nes jner Leer mees "erke ner nw keeeWefke
YeieJeeved kes Ssmes lespe ceW DeeMee& ner keee nw~~65~~
Gme mecee Jen efpevesv YeieJeeved kes Mejerj keer eYee ceOee kes mete& keer eYee kees eflejesefnle kejleer ngF& Deheves
ekeeMe ceW Gmekee ekeeMe efheeleer ngF&, kejes[eW osJeeW kes lespe kees otj neleer ngF& Deewj ueeske ceW YeieJeeved kee ye[e Yeejer
SsMJee& eke kejleer ngF& eejeW Deesj hewue jner Leer~~66~~
Dece=le kes meceg kes meceeve efvece&ue Deewj peieled kees Deveske cebieue kejves Jeeues ohe&Ce kes meceeve, YeieJeeved kes Mejerj
keer Gme eYee (eYeeceb[ue) ceW megj, Demegj Deewj ceveg<e ueesie emeVe neskej Deheves meele-meele YeJe osKeles Les~~67~~
evcee MeerIe ner YeieJeeved kes $e$ee keer DeJemLee kees eehle nes ieee nw en osKekej ner ceevees DeefleMee
osoerheceeve mete& YeieJeeved kes Mejerj keer eYee kes ue mes hegjeCe keefJe YeieJeeved Je=<eYeosJe keer mesJee kejves ueiee Lee~
YeeJeeLe&YeieJeeve kee $e$ee evcee kes meceeve Lee Deewj eYeeceC[ue mete& kes meceeve Lee~~68~~

(94)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

-oesOekeJe=eced efoJeceneOJeefvejme
cegKeeypeevcesIejJeevegke=efleefve&jieled~
YeJeceveesieleceesnleceesIveVeeggleos<e
eLewJe
leceesefj~~69~~
Skeleeesefhe e meJe&ve=Yee<ee meesvlejves< yentMe kegYee<ee~
Deeefleheefeceheeme e leJeb yeesOeeefle mce efpeveme ceefncvee~~70~~
Skeleeesefhe leLewJe peueewIeefMe$ejmeew YeJeefle gceYesoeled~
hee$eefJeMes<eJeMeee leLeeeb meJe&efJeoes OJeefvejehe yenglJeced~~71~~
Skeleeesefhe eLee mheefkeeMcee eodeogheeefnleceme efJeYeemeced~
mJeleee mJeecehevegOees efJeMJeyegOeesefhe leLee OJeefveew~~72~~
osJeke=lees OJeefveefjlemeosleodosJeiegCeme leLee efJenefle meeled~
mee#ej SJe e JeCe&mecetnevvewJe efJeveeLe&ieeflepe&ieefle meeled~~73~~

MeeefueveerJe=eced
FlLebYetleeb osJeje[defJeMJeYeleg&Ye&kelee osJew keejeeceeme Yetefleced~
efoJeemLeeveeR osJejepeeshemesJeeceOeemlewveeb eerheefleefJe&MJeMJee~~74~~

YeieJeeved kes cegKeheer keceue mes yeeoueeW keer iepe&vee kee DevegkejCe kejves Jeeueer DeefleMee ege ceneefoJeOJeefve
efvekeue jner Leer Deewj Jen YeJe peerJeeW kes ceve ceW efmLele ceesnheer DebOekeej kees ve< kejleer ngF& mete& kes meceeve
megMeesefYele nes jner Leer~~69~~
eeefhe Jen efoJeOJeefve Ske ekeej keer Leer leLeeefhe YeieJeeved kes ceenelce mes mecemle ceveg<eeW keer Yee<eeDeeW Deewj
Deveske kegYee<eeDeeW kees Deheves DevleYet&le kej jner Leer DeLee&led meJe&Yee<ee he heefjCeceve kej jner Leer Deewj ueesieeW kee
De%eeve otj kej GvnW leJeeW kee yeesOe keje jner Leer~~70~~
efpeme ekeej Ske ner ekeej kee peue kee eJeen Je=#eeW kes Yeso mes Deveske jmeJeeuee nes peelee nw Gmeer ekeej
meJe&%eosJe keer Jen efoJeOJeefve Yeer hee$eeW kes Yeso mes Deveske ekeej keer nes peeleer Leer~~71~~
DeLeJee efpeme ekeej mheefkeceefCe Ske ner ekeej kee neslee nw leLeeefhe Gmekes heeme pees -pees jbieoej heoeLe& jKe
efoS peeles nQ Jen Deheveer mJelee mes Deheves Deehe Gve-Gve heoeLeeX kes jbieeW kees OeejCe kej ueslee nw Gmeer ekeej meJe&%e
YeieJeeved keer Glke=< efoJeOJeefve Yeer eeefhe Ske ekeej keer nesleer nw leLeeefhe eesleeDeeW kes Yeso mes Jen Deveske he
OeejCe kej uesleer nw~~72~~
keesF& keesF& ueesie Ssmee kenles nQ efke Jen efoJeOJeefve osJeeW kes eje keer peeleer nw hejvleg Gvekee Jen kenvee efceLee
nw, keeeWefke Jewmee ceeveves hej YeieJeeved kes iegCe kee Ieele nes peeSiee DeLee&led Jen YeieJeeved kee iegCe veneR kenueeSiee,
osJeke=le nesves mes osJeeW kee kenueeSiee~ Fmekes efmeJeee Jen efoJeOJeefve De#ej he ner nw keeeWefke De#ejeW kes mecetn kes
efyevee ueeske ceW DeLe& kee heefj%eeve veneR neslee~~73~~
Fme ekeej leerveeW ueeskeeW kes mJeeceer YeieJeeved Je=<eYeosJe keer Ssmeer efJeYetefle Fv ves YeefehetJe&ke osJeeW mes kejeeer Leer Deewj
Devevleeleg<ehe ue#ceer kes DeefOeheefle meJe&%eosJe FveW kes eje mesJeveere Gme meceJejCe Yetefce ceW efJejepeceeve ngS Les~~74~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(95)

JeeleesefJe&Je=eced
osJe mee#eelmekeueb JemlegleJeb efJeeved efJeppeveleeJeefvolee*defIe~
nwceb heer"b nefjefYeJee&eJeke$ew{b Yespes peieleeb yeesOeveee~~75~~

YecejefJeueefmeleced
<dJee osJee meceJeme=efleceneR eegYe&kelee heefjieeflecegefeleeced~
ef$emebYeevlee ecegefolecevemees osJeb <gb efJeefJeMegjLe meYeeced~~76~~

jLeesleeJe=eced
Jeesceceeie&heefjjesefOekeslevew mebefceceeefpe&<egefceJeeefKeueb veYe~
OetefuemeeueJeueesve
Jesef<leeb
mevleleecejOevegJe=&leeefceJe~~77~~
mlecYeMeyohejceeveJeeeficeleeved ee mce Oeejeefle Keeeue*defIeve~
mJeie&ueeskeefceJe mesefJelegb efJeYegb Jeepegnt<egjceueeekeslegefYe~~78~~

mJeeieleeJe=eced
mJeJeeefjefMeefMeje mejmeerMe eeefyeYeefJe&keefmeleeslheueves$ee~
<gceerMecemegjevlekecegewvex$ehe*defkeleefceJe
mebIeevleer~~79~~
Keeeflekeeb peueefJenefJejeJewVelewMe efJeleleesefYe&kejewIew~
ee oOes efpevecegheeefmelegefceveved Deepegnt<egefjJe efvece&ueleeseeced~~80~~

pees mecemle heoeLeeX kees ele#e peeveles nQ Deewj Deveske efJeeved ueesie efpevekes ejCeeW keer Jevovee kejles nQ Ssmes Jes
YeieJeeved Je=<eYeosJe peieled kes peerJeeW kees GheosMe osves kes efueS cegBn hee[s efmebneW kes eje OeejCe efkeS ngS megJeCe&cee
eEmenemeve hej DeefOe{ ngS Les~~75~~
Fme ekeej meceJemejCe Yetefce kees osKekej osJe ueesie yengle ner emevveefee ngS, GvneWves YeefehetJe&ke leerve yeej eejeW
Deesj efhejkej Gefele jerefle mes eoef#eCeeSB oeR Deewj efhej YeieJeeved kes oMe&ve kes efueS Gme meYee kes Yeerlej eJesMe efkeee~~76~~
pees efke DeekeeMeceeie& kees GuuebIeve kejves Jeeueer heleekeeDeeW mes Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees mecemle DeekeeMe kees
Pee[kej meehe ner kejvee eenleer nes Deewj Oetueermeeue kes Iesjs mes efIejer nesves kes keejCe Ssmeer megMeesefYele nes jner Leer ceevees
efvejvlej FvOeveg<e mes ner efIejer jnleer nes~~77~~
Jen meYee DeekeeMe kes DeeYeeie kees Yeer GuuebIeve kejves Jeeues eej ceevemlecYeeW kees OeejCe kej jner Leer leLee Gve
ceevemlecYeeW hej ueieer ngF& efvece&ue heleekeeDeeW mes Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees YeieJeeved keer mesJee kejves kes efueS mJeie&ueeske
kees ner yegueevee eenleer nes~~78~~
Jen meYee mJe leLee Meerleue peue mes Yejer ngF& leLee ves$eeW kes meceeve ehegefuuele keceueeW mes ege Deveske
mejesJeefjeeW kees OeejCe efkeS ngS Leer Deewj Gvemes Jen Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees pevce, peje cejCeheer DemegjeW kee Devle
kejves Jeeues YeieJeeved Je=<eYeosJe kee oMe&ve kejves kes efueS ves$eeW keer hebefeeeB ner OeejCe kej jner nes~~79~~
Jen meceJemejCe Yetefce efvece&ue peue mes Yejer ngF&, peueheef#eeeW kes MeyoeW mes Meyoeeceeve leLee TBeer G"leer ngF& ye[erye[er uenjeW kes mecetn mes ege heefjKee kees OeejCe kej jner Leer Deewj Gmemes Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees uenjeW kes mecetnheer
neLe TBes G"ekej peueheef#eeeW kes MeyoeW kes yeneves YeieJeeved keer mesJee kejves kes efueS FveW kees ner yegueevee eenleer nes~~80~~

(96)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Je=eeJe=eced
yengefJeOeJeveueeflekeekeevleb
ceoceOegkejefJeleeleeseced~
JevecegheJenefle e Jeuueerveeb efmceleefceJe kegmegceefeleb ee mce~~81~~

mewefvekeeJe=eced
meeueceeecegeieeshegjesodieceb mebefyeYeefle& Yeemegjb mce nwceveced~
nwceveeke&meewceoerefhlecegVeeEle Yeleg&j#ejwefJe&vewJe ee eoefMe&kee~~82~~

vo (?)
MejodIevemeceefeeew vele&keer leef[efueefmeles ve=les Meeefuekes~
oOeeefle efejs mce eesheeefmelegb efpevesvefceJe YeefemebYeeefJelee~~83~~

JebMemLeJe=eced
Ieer vceg heeeOet hekeb yeYeej ee ef mleveegi cemeef V eYeced ~
efpeveme Ye=lew egleosJelee mJeeb leLee efmLelesJe ef$epeieef^ee mececed~~84~~

FvJebMeeJe=eced
jceb Jeveb Ye=mecetnmesefJeleb yeYes eleg mebKecegheeekeeefvlekeced~
Jeemees efJeveerueb heefjOeee leefVeYeeodJejsCeceejeOeefelegb efmLelesJe ee~~85~~

Jen Yetefce Deveske ekeej keer veJeerve ueleeDeeW mes megMeesefYele, ceoesvcee YecejeW kes ceOegj Meyoheer yeepeeW mes meefnle
leLee hetueeW mes Jeehle ueleeDeeW kes Jeve OeejCe kej jner Leer Deewj Gvemes Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees cevo-cevo nBme ner
jner nes~~81~~
Jen Yetefce TBes-TBes ieeshegjejeW mes meefnle osoerheceeve megJeCe&cee henues kees kees OeejCe kej jner Leer Deewj
Gmemes Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees YeieJeeved Je=<eYeosJe kees nscevle$e+leg kes mete& kes meceeve DeefleMee meewce oerefhle Deewj
Gvveefle kees De#ejeW kes efyevee ner efoKeuee jner nes~~82~~
en meceJemejCe Yetefce eleske ceneJeerLeer kes oesveeW Deesj Mejod$e+leg kes yeeoueeW kes meceeve mJe Deewj ve=le
kejves Jeeueer osJeebieveeDeeW heer efyepeefueeeW mes megMeesefYele oes-oes ceveesnj ve=leMeeueeSB OeejCe kej jner Leer Deewj
Gvemes Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees YeefehetJe&ke efpevesv YeieJeeved keer Gheemevee kejves kes efueS ner GvnW OeejCe kej
jner nes~~83~~
Jen Yetefce veedeMeeueeDeeW kes Deeies oes-oes OetheIe OeejCe kej jner Leer Deewj Gvemes Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees
efpevesv YeieJeeved keer mesJee kes efueS leerveeW ueeskeeW keer ue#ceer kes meeLe-meeLe mejmJeleer osJeer ner JeneB yew"er neW Deewj Jes Ie
GvneR kes mleveegieue neW~~84~~
Jen Yetefce YecejeW kes mecetn mes mesefJele Deewj Gece keeefvle kees OeejCe kejves Jeeues eej megvoj Jeve Yeer OeejCe kej
jner LeeR Deewj Gvemes Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees Gve JeveeW kes yeneves mes veerue Jem$e henvekej YeieJeeved keer DeejeOevee
kejves kes efueS ner Ke[er nes~~85~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(97)

hegJe=eced
GheJevemejmeerveeb
yeeueheodcewe&gegJeeflecegKeMeesYeeceenmevleer~
DeOe=le e JeveJesoeR jlveoereeb egJeefleefjJe keermLeeb cesKeueeb ee~~86~~

peueesodOeleieleJe=eced
OJepeecyejleleecyejw heefjielee ekee OJepeefveJesMevewo&Meleew~
efpeveme ceefnceeveceejeefelegb veYeesCeefceJeece=peleefleyeYeew~~87~~
KeefceJe meleejb kegmegcee{deb ee Jeveceeflejceb megjYetpeeveeced~
men JeveJesee hejle meeueeodJeeefoJees{dJee megke=leejececed~~88~~
DeOe=le e emceelhejlees oereb mhegjogjlveb YeJeveeYeesieced~
ceefCeceeosneVeJe e mletheeved YegJeveefJeefpeleeefeJe yese~~89~~
mheefkeceeb ee efejb meeueb eefJelevecetefle& KeceefCemegefYeeer~
Gheefjleueb e ef$epeieodeeefn JeOe=le hejeIe meoveb ue#cee~~90~~

YegpeeeeleJe=eced
meceb osJeJeez hejeOeexMeesYeeb eheMebmleLewveeb ceneR efJeefmcelee#e~
eefJe<es censv eCe<eceesnb efpeveb <gkeecees cenlee efJeYetlee~~91~~

efpeme ekeej keesF& leCe m$eer Deheves keefYeeie hej kejOeveer OeejCe kejleer nw Gmeer ekeej GheJeve keer mejesJeefjeeW
ceW hetues ngS ess-ess keceueeW mes mJeie&heer m$eer kes cegKe keer MeesYee keer Deesj nBmeleer ngF& Jen meceJemejCe Yetefce jlveeW
mes osoerheceeve JeveJesefokee kees OeejCe kej jner Leer~~86~~
OJepeeDeeW kes Jem$eeW mes DeekeeMe kees Jeehle kejves Jeeueer ome ekeej keer OJepeeDeeW mes meefnle Jen Yetefce Ssmeer
Deer megMeesefYele nes jner Leer ceevees efpevesv YeieJeeved keer ceefncee jeves kes efueS DeekeeMeheer DeeBieve kees meehe ner kej
jner nes~~87~~
OJepeeDeeW keer Yetefce kes yeeo efleere kees kes eejeW Deesj JeveJesefokee meefnle keuheJe=#eeW kee Delevle ceveesnj Jeve
Lee, Jen hetueeW mes meefnle Lee FmeefueS Ssmee peeve he[lee Lee ceevees leejeDeeW mes meefnle DeekeeMe ner nes~ Fme ekeej hegCe
kes yeieeres kes meceeve Gme Jeve kees OeejCe kej Jen meceJemejCeYetefce yengle ner megMeesefYele nes jner Leer~~88~~
Gme Jeve kes Deeies Jen Yetefce, efpemeceW Deveske ekeej kes ecekeles ngS ye[s-ye[s jlve ueies ngS nQ Ssmes osoerheceeve
cekeeveeW kees leLee ceefCeeeW mes yeves ngS veew-veew mletheeW kees OeejCe kej jner Leer Deewj Gmemes Jen Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees
peieled kees peerleves kes efueS ner Gmeves Fe keer nes~~89~~
Gmekes Deeies Jen Yetefce mheefkeceefCe kes yeves ngS megvoj kees kees DeefleMee efJemleej Jeeueer DeekeeMe mheefkeceefCe
keer yeveer ngF& oerJeeueeW kees Deewj Gve oerJeeueeW kes Thej yeves ngS leLee leerveeW ueeskeeW kes efueS DeJekeeMe osves Jeeues DeefleMee
es<" eerceC[he kees OeejCe kej jner Leer~ Ssmeer meceJemejCe meYee kes Yeerlej Fv ves eJesMe efkeee Lee~~90~~
Fme ekeej DeefleMee Glke=< MeesYee kees OeejCe kejves Jeeueer Gme meceJemejCe Yetefce kees osKekej efpemekes ves$e
efJemcee kees eehle ngS nQ Ssmee Jen meewOece& mJeie& kee Fv ceesnveere kece& kees ve< kejves Jeeues efpevesv YeieJeeved kes
oMe&veeW keer Fe mes ye[er Yeejer efJeYeteflehetJe&ke Gece-Gece osJeeW kes meeLe-meeLe Yeerlej eefJe< ngDee~~91~~

(98)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

DeLeeheMeogewpJe&uelheer"cetefO&ve efmLeleb osJeosJeb elegJe&ke$eMeesYeced~

megjsvwve&jsvwce&gveervwMe Jeveb peielme=ef<mebnejeesnxlegceeeced~~92~~
MejevefyecyeeeflemheefOe& Jeke$eb MejppeeslmveesJe mJekeevleeeflekeevleced~
veJeeslheguueveerueeypemebMeesefYe ves$eb mej meeypeveerueeslheueb Jeenmevleced~~93~~
pJeueemegjeb mhegjevegefyecyeeefleefv osneYeeyOeew efveceiveced~
mecegegkeeeb megjejeOeveereb ceneceskeuheb megeeceerkejeYeced~~94~~
efJeMeeueesJe#e mLeuemLeelceue#cee peieleg&Yeteb efJeveeskelee yegJeeCeced~
efvejenee&Jes<eb efvejmleesYet<eb efvej#eeJeyeesOeb efveelcejesOeced~~95~~
meneebMegoereeYee ceOeYeepeb eueeecejewIew megjwJeeapeceeveced~
OJeveodogvogefYeOJeeveefveIeex<ejceb eueerefeJesueb heeesefyOeb eLewJe~~96~~
megjesvcegeheg<hewmleleeevleosMeb ceneMeeskeJe=#eeefeleesegcetefle&ced~
mJekeuhegceeseevecegeemetvemleleevleb megjeeE ee sheevleced~~97~~

DeLeevevlej pees TBeer Deewj osoerheceeve heeref"kee kes Thej efJejepeceeve Les, osJeeW kes Yeer osJe Les, eejeW Deesj oerKeves
Jeeues eej cegKeeW keer MeesYee mes meefnle Les, megjsv, vejsv Deewj cegveerveW kes eje Jevoveere Les, peieled keer me=ef< Deewj
mebnej kes cegKe keejCe Les1~ efpevekee cegKe Mejod$e+leg kes evcee kes meeLe mheOee& kej jne Lee, pees Mejod$e+leg keer
eeBoveer kes meceeve Deheveer keeefvle mes DeefleMee MeesYeeeceeve Les, efpevekes ves$e veJeer ve hetues ngS veerue keceueeW kes meceeve
megMeesefYele Les Deewj Gvekes keejCe pees meheso leLee veeruekeceueeW mes meefnle mejesJej keer nBmeer kejles ngS mes peeve he[les Les~
efpevekee Mejerj DeefleMee ekeeMeceeve Deewj osoerheceeve Lee, pees ecekeles ngS mete&ceC[ue kes meeLe mheOee& kejves Jeeueer
Deheves Mejerj keer eYeeheer meceg ceW efveceive nes jns Les, efpevekee Mejerj DeefleMee TBee Lee, pees osJeeW kes eje DeejeOevee
kejves eesie Les, megJeCe& pewmeer GppJeue keeefvle kes OeejCe kejves Jeeues Les Deewj FmeerefueS pees ceneces kes meceeve peeve
he[les Les~ pees Deheves efJeMeeue Je#emLeue hej efmLele jnves Jeeueer Devevleeleg<e heer Deelceue#ceer mes MeyoeW kes efyevee
ner leerveeW ueeskeeW kes mJeeefcelJe kees eke kej jns Les, pees keJeueenej mes jefnle Les, efpevneWves meye DeeYet<eCe otj kej efoS
Les, pees Fefve %eeve mes jefnle Les, efpevneWves %eeveeJejCe Deeefo keceeX kees ve< kej efoee Lee~ pees mete& kes meceeve
osoerheceeve jnves Jeeueer eYee kes ceOe ceW efJejepeceeve Les, osJeueesie efpevehej Deveske ecejeW kes mecetn {gje jns Les, yepeles
ngS ogvogefYeyeepeeW kes MeyoeW mes pees DeefleMee ceveesnj Les Deewj FmeerefueS pees Meyo kejleer ngF& Deveske uenjeW mes ege meceg
keer Jesuee (le) kes meceeve peeve he[les Les~ efpevekes meceerhe kee eosMe osJeeW kes eje Je<ee&S ngS hetueeW mes Jeehle nes jne
Lee, efpevekee TBee Mejerj ye[s Yeejer DeMeeskeJe=#e kes Deeefele LeeGmekes veeres efmLele Lee Deewj FmeerefueS efpemekee meceerhe
eosMe Deheves keuheJe=#eeW kes GheJeveeW eje es[s ngS hetueeW mes Jeehle nes jne nw Ssmes megces heJe&le kees Deheveer keeefvle kes
eje ueefppele kej jns Les~ Deewj pees ecekeles ngS ceesefleeeW mes megMeesefYele DeekeeMe ceW efmLele Deheves efJemle=le leLee OeJeue
$e$ee mes Ssmes peeve he[les Les ceevees Dehevee ceenelce SsMJee& Deewj hewueles ngS Glke=< eMe kees ner eke kej jns neW
1. cees#eceeie&heer me=ef< kees GlheVe kejves Jeeues Deewj heeheheer me=ef< kees mebnej kejves Jeeues Les~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(99)

eefJemleeefjMegYeelehe$e$eesCe mhegjvceewefekesveeOe=leegefmLelesve~
mJeceenelcecewMJee&cegeeMeMe mhegerkeleg&ceerMeb leceerMeeveceeeced~~98~~
eMeeLe otjeVelemJeeseceee megjsve eCescegce&nermhe=<peeveg~
efkejereeYeepeeb epeeb ceeefuekeeefYeefpe&vesve*deIf eegiceb mhegb eee&evle~~99~~
leoen&leCeeces meceglheguueves$ee megjsve efJejspeg Megef emcesjJeke$ee~
meceb Jee mejesefYe meheodceeslheuew mJew kegue#ceeOejsve megjeefb Yepevle~~100~~
Meeer eehmejesMes<eosJeermeceslee efpevee*dIedees eCeeceb ekeejee&evleer~
mJeJeke$eesheodcew mJeves$eeslheuewMe emeVewMe YeeJeemetvewjvetvew~~101~~
efpevemeeef*dIeheodceew veKeebMegeleevew megjeveemhe=Mevleew mecesleeefOecetOe&ced~
epeecueevecetlee& mJeMes<eeb heefJe$eeb efMejmeeefhe&hesleeefceJeevegie=nerlegced~~102~~
efpevesve*defIeYeemee heefJe$eerke=leb les mJecetng megjsve eCeceeefleYekelee~
veKeebMegeleeveecyegueyOeeefYe<eskeb mecegegcelegeceb eeseceeced~~103~~

Ssmes eLece leerLekej YeieJeeved Je=<eYeosJe kes Gme meewOecexv ves oMe&ve efkeS~~92-98~~
oMe&ve kej otj mes ner efpevneWves Deheves cemleke veceerYetle kej efueS nQ Ssmes FveW ves peceerve hej Iegves skekej GvnW
eCeece efkeee, eCeece kejles mecee Jes Fv Ssmes peeve he[les Les ceevees Deheves cegkegeW kes DeeYeeie ceW ueieer ngF& ceeueeDeeW
kes mecetn mes efpevesv YeieJeeved kes oesveeW ejCeeW keer hetpee ner kej jns neW~~99~~
Gve Dejnvle YeieJeeved kees eCeece kejles mecee efpevekes ves$e n<e& mes ehegefuuele nes ieS Deewj cegKe meheso cebo
neme mes ege nes jns Les FmeefueS Ssmee peeve he[lee Lee ceevees efpeveceW meheso Deewj veerue keceue efKeues ngS nQ Ssmes Deheves
mejesJejeW kes meeLe-meeLe kegueeeue heJe&le megces heJe&le keer ner mesJee kej jns neW~~100~~
Gmeer mecee DehmejeDeeW leLee mecemle osefJeeeW mes meefnle FveCeer ves Yeer YeieJeeved kes ejCeeW kees eCeece efkeee Lee,
eCeece kejles mecee Jen FveCeer Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees Deheves ehegefuuele ngS ceg Keheer keceueeW mes, ves$eheer
veeruekeceueeW mes Deewj efJeMeg YeeJeheer yengle Yeejer heg<heeW mes YeieJeeved keer hetpee ner kej jner nes~~101~~
efpevesv YeieJeeved kes oesveeW ner ejCekeceue Deheves veKeeW keer efkejCeeW kes mecetn mes osJeeW kes cemleke hej Deekej
GvnW mheMe& kej jns Les Deewj Gmemes Jes Ssmes peeve he[les Les ceevees keYeer cueeve ve nesves Jeeueer ceeuee kes yeneves mes Devegen
kejves kes efueS Gve osJeeW kes cemlekeeW hej Mes<ee#ele ner Dehe&Ce kej jns neW~~102~~
Jes Fv ueesie, DeefleMee YeefehetJe&ke eCeece kejles mecee pees efpevesv YeieJeeved kes ejCeeW keer eYee mes heefJe$e efkeS
ieS nQ leLee GvneR kes veKeeW keer efkejCe mecetnheer peue mes efpevnW DeefYe<eske eehle ngDee nw Ssmes Deheves Gvvele Deewj
Delevle Gece cemlekeeW kees OeejCe kej jns Les~
YeeJeeLe&eCeece kejles mecee FveW kes cemleke hej pees YeieJeeved kes ejCeeW keer eYee he[ jner Leer Gmemes Jes
GvnW DeefleMee heefJe$e ceeveles Les Deewj pees veKeeW keer keeefvle he[ jner Leer Gmemes GvnW Ssmee mecePeles Les ceevees Gvekee peue
mes DeefYe<eske ner efkeee ieee nes Fme ekeej Jes Deheves Geceebie DeLee&led cemleke kees JeemleJe ceW Geceebie DeLee&led Gece
Debie ceevekej ner OeejCe kej jns Les~~103~~

(100)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

veKeebMetlkejJeepeceJeepeMeesYeb hegueesceelcepee meehmeje Yeefevecee~

mleveesheevleueiveb mecetnWMegkes lelenemeeeceeveb uemevcegef eue#cee~~104~~
eCeece#eCes les megjsve efJejspeg mJeosJeermeceslee pJeueodYet<eCeee~~
cenekeuheJe=#ee meceb keuheJeuueer meefcelesJe Yekelee efpeveb mesJeceevee~~105~~
DeLeeslLeee leg<dee megjsve mJenmlewefpe&vemee*defIehetpeeb eeeg eleerlee~
meievOew meceeuew meOethew meoerhew meefoJee#elew eepeheeret<eefheC[w~~106~~
hegjesjJeuuee leles YetefceYeeies megjsvesheveerlee yeYeew mee meheee&~
MegefeJemebhelmecemlesJe Yeleg& heoesheeefmleefceg efelee leuesve~~107~~
Meeer jlveetCezye&efueb Yeleg&jes lelee veesvceetKe ejesnwefJe&efe$eeced ~
ce=ogefmveiOeefe$ew jveskeekeejw megjsveegOeeveeefceJe Mue#CeetCez~~108~~
lelees veerjOeejeb Megefeb mJeevegkeejeb uemelveYe=ejveeueegleeb leeced ~
efvepeeb mJeevleJe=efeemeVeeefceJeeeb efpeveeshee*defIe mebheeleeeceeme Yekelee~~109~~
mJeodYetleievOew megievOeerke=leeMewYe&ceodYe=*id eceeueeke=leejeJeew~
efpevee*dIeer mcejvleer efJeYees heeoheer"b meceevee& Yekelee leoe Meehelveer~~110~~

FveCeer Yeer efpeme mecee DehmejeDeeW kes meeLe YeefehetJe&ke vecemkeej kej jner Leer Gme mecee osoerheceeve
cegefeheer ue#ceer kes Gece neme kes meceeve DeeejCe kejves Jeeuee Deewj mJeYeeJe mes ner megvoj YeieJeeved kes veKeeW keer
efkejCeeW kee mecetn Gmekes mleveeW kes meceerhe Yeeie ceW he[ jne Lee Deewj Gmemes Jen Ssmeer peeve he[leer Leer ceevees megvoj
Jem$e ner OeejCe kej jner nes~~104~~
Deheveer-Deheveer osefJeeeW mes meefnle leLee osoerheceeve DeeYet<eCeeW mes megMeesefYele Jes Fv eCeece kejles Ssmes peeve he[les
Les ceevees keuheueleeDeeW kes meeLe ye[s-ye[s keuheJe=#e ner YeieJeeved keer mesJee kej jns neW~~105~~
DeLeevevlej FveW ves ye[s mevlees<e kes meeLe Ke[s neskej eeege nes Deheves ner neLeeW mes ievOe, heg<heceeuee, Oethe,
oerhe, megvoj De#ele Deewj Glke=< Dece=le kes efheC[eW eje YeieJeeved kes ejCekeceueeW keer hetpee keer~~106~~
jbieeJeueer mes Jeehle ngF& YeieJeeved kes Deeies keer Yetefce hej FveW kes eje ueeeer Jen hetpee keer meeceeer Ssmeer
megMeesefYele nes jner Leer ceevees Gmekes ue mes mebmeej keer mecemle Jeheer mecheoeSB YeieJeeved kes ejCeeW keer Gheemevee keer
Fe mes ner JeneB Deeeer neW~~107~~
FveCeer ves YeieJeeved kes Deeies keesceue efekeves Deewj met#ce Deveske ekeej kes jlveeW kes etCe& mes ceC[ue yeveeee Lee,
Jen ceC[ue Thej keer Deesj G"leer ngF& efkejCeeW kes DebkegjeW mes efe$e-efJeefe$e nes jne Lee Deewj Ssmee peeve he[lee Lee ceevees
FvOeveg<e kes keesceue etCe& mes ner yevee nes~~108~~
leovevlej FveCeer ves YeefehetJe&ke YeieJeeved kes ejCeeW kes meceerhe ceW osoerheceeve jlveeW kes Ye=bieej keer veeue mes
efvekeueleer ngF& heefJe$e peueOeeje es[er~ Jen peueOeeje FveCeer kes meceeve ner heefJe$e Leer Deewj Gmeer keer ceveesJe=efe kes
meceeve emeVe leLee mJe Leer~~109~~
Gmeer mecee FveCeer ves efpevesv YeieJeeved kes ejCeeW kee mcejCe kejles ngS YeefehetJe&ke mecemle efoMeeSB megieefvOele
kej oer LeeR leLee pees efhejles ngS YecejeW keer hebefeeeW eje efkeS ngS MeyoeW mes yengle ner ceveesnj peeve he[leer Leer Ssmeer

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(101)

JeOeevceewefekeewIewefJe&YeesmleC[guespeeb mJeefeeemeeowejf Je mJeYeeefYe~

leLeecueevecevoejceeueeMelewMe eYees heeohetpeecekee<eealed en<ee&led~~111~~
lelees jlveoerhewefpe&veeegleerveeb emehexCe cevoerke=leelceekeeMew~
efpeveeke MeeeR eeefe&eodYeefeefveIvee ve Yeee efn egeb efJeovleheegeced~~112~~
ooew Oetheefceb e heeret<eefheC[b cenemLeeuemebmLeb pJeueerheoerheced~
meleejb MeMeeb meceeefMue<jengb efpevee*dIeypeeesJee& meceerheb eheVeced~~113~~
heuewjheveuhewmleleeceesoewOJe&veodYe=etLewheemesJeceeve~
efpeveb ieelegkeecewefjJeeefleeceesoeled heueeeee&eeceeme meg$eecepeeee~~114~~
FleerlLeb mJeYekelee megjwjefe&lesn&ved efkecesefYemleg ke=leb ke=leeLe&me Yeleg&~
efJejeiees ve leg<eleefhe sef< Jeemeew heuewMe mJeYeeevenes eesegpeerelf e~~115~~
DeLeesew megjsMee efiejeceerefMeleejb efpeveb mleeslegkeecee e<evleje~
Jeemmetveceeueefceceeb efe$eJeCee mecegefeef#ehegYe&ef enmlewejf efle mJew~~116~~

mJeie&ueeske ceW Glhevve ngF& megievOe mes YeieJeeved kes heeoheer" (efmebnemeve) keer hetpee keer Leer~~110~~
Fmeer ekeej Deheves efee keer emeVelee kes meceeve mJe keeefvle kees OeejCe kejves Jeeues ceesefleeeW kes mecetneW mes
YeieJeeved keer De#eleeW mes nesves Jeeueer hetpee keer leLee keYeer veneR cegjPeeves Jeeueer keuheJe=#e kes hetueeW keer mewke[eW ceeueeDeeW
mes ye[s n<e& kes meeLe YeieJeeved kes ejCeeW keer hetpee keer~~111~~
leovevlej Yeefe kes JeMeerYetle ngF& FveCeer efpevesv YeieJeeved kes Mejerj keer keeefvle kes emeej mes efpevekee efvepeer
ekeeMe cevo he[ ieee nw Ssmes jlvecee oerhekeeW mes efpevesvheer mete& keer hetpee keer Leer mees "erke ner nw keeeWefke Yeeheg<e
eesie DeLeJee Deeesie keg Yeer veneR mecePeles~
YeeJeeLe&en keee& kejvee eesie nw DeLeJee Deeesie, Fme yeele kee efJeeej Yeefe kes meeceves veneR jnlee~ ener
keejCe Lee efke FveCeer ves efpevesvheer mete& keer hetpee oerhekeeW eje keer Leer~~112~~
leovevlej FveCeer ves Oethe leLee peueles ngS oerhekeeW mes osoerheceeve Deewj ye[s Leeue ceW jKee ngDee, megMeesefYele
Dece=le kee efheC[ YeieJeeved kes efueS meceefhe&le efkeee, Jen Leeue ceW jKee ngDee Oethe leLee oerhekeeW mes megMeesefYele Dece=le kee
efheC[ Ssmee peeve he[lee Lee ceevees leejeDeeW mes meefnle Deewj jeng mes DeeEueefiele evcee ner efpevesv YeieJeeved kes
ejCekeceueeW kes meceerhe Deeee nes~~113~~
leovevlej pees eejeW Deesj hewueer ngF& megieefvOe mes yengle ner ceveesnj Les Deewj pees Meyo kejles ngS YecejeW kes mecetneW
mes mesJeveere nesves kes keejCe Ssmes peeve he[les Les ceevees YeieJeeved kee eMe ner iee jns neW Ssmes Deveske heueeW kes eje
FveCeer ves ye[s Yeejer n<e& mes YeieJeeved keer hetpee keer Leer~~114~~
Fmeer ekeej osJeeW ves Yeer YeefehetJe&ke Den&vle YeieJeeved keer hetpee keer Leer hejvleg ke=leke=le YeieJeeved kees Fve meyemes
keee eeespeve Lee ? Jes eeefhe Jeerlejeieer Les ve efkemeer mes mevleg< nesles Les Deewj ve efkemeer mes s<e ner kejles Les leLeeefhe
Deheves YekeleeW kees F<heueeW mes egkele kej ner osles Les en Ske DeeMee& keer yeele Leer~~115~~
DeLeevevlej efpevnW mecemle efJeeeDeeW kes mJeeceer efpevesv YeieJeeved keer mlegefle kejves keer Fe ngF& Ssmes Jes ye[s-ye[s
Fv emeVeefee neskej Deheves Yeefeheer neLeeW mes efe$e-efJeefe$e JeCeeXJeeueer Fme Jeeveheer heg<heeW keer ceeuee kees Deefhe&le

(102)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eefcelee#ejeJe=ece
efpeveveeLemebmleJeke=leew YeJelees Jeecegelee mce iegCejlveefveOes~
efJeefOeeesefhe cevoJeemeesefhe veveg lJeefe YeefejsJe heueleer<heueced~~117~~
ceefleMeefemeejke=leJeeefiJeYeJemlJeefe YeefecesJe Jeeceelevegce~
Dece=leecyegOespe&ueceueb ve hegceeefVeefKeueb eheelegefceefle efkeb ve efheyesled~~118~~
keJe Jeeb pe[e keJe e iegCeecyegefveefOemleJe osJe heejjefnle hejce~
Fefle peeveleesefhe efpeve meceefle vemlJeefe YeefejsJe cegKejerkegles~~119~~
ieCeYe=efjheieefCeleeveveCetb mleJe meodiegCeevJeeceYeer<gcens~
efkeue efe$ecesleoLeJee eYegleeb leye mebefele efkeefceJe vesefMeefMe<eg~~120~~

gleefJeueefcyeleJe=eced
leefoeceeref[ef[<eved efJeoOeeefle vemlJeefe efve{leje efpeveefveMeuee~
eme=leYeefejheejiegCeesoee mlegefleheLese lelees Jeecegele~~121~~
lJeceefme efJeMJeieerMJej efJeMJeme=d lJeceefme efJeMJeiegCeecyegeOf ej#ee~
lJeceefme osJe peieefleMeemeve mlegefleceleesveggie=neCe efpevesMe ve~~122~~

kejves ueies-veeres efueKes Devegmeej YeieJeeved keer mlegefle kejves ueies~~116~~

efke ns efpeveveeLe, Jen efveMee nw efke Deehekes efJe<ee ceW keer ngF& Yeefe ner F< heue osleer nw FmeerefueS nce ueesie
yegefnerve leLee cevoJeeve neskej Yeer iegCeheer jlveeW kes Kepeeves mJehe Deehekeer mlegefle kejves kes efueS Gele nes jns
nQ~~117~~
ns YeieJeved, efpevnW yegef keer meeceLe& mes keg JeeveeW kee JewYeJe eehle ngDee nw Ssmes nce ueesie kesJeue Deehekeer
Yeefe ner kej jns nQ mees "erke ner nw keeeWefke pees heg<e Dece=le kes meceg kee mechetCe& peue heerves kes efueS meceLe& veneR nw
Jen keee Deheveer meeceLe& kes Devegmeej Lees[e Yeer veneR heeres ? DeLee&led DeJeMe heeres~~118~~
ns osJe, keneB lees pe[ yegef nce ueesie Deewj keneB Deehekee heehejefnle ye[e Yeejer iegCeheer meceg! ns efpevesv, eeefhe
Fme yeele kees nce ueesie Yeer peeveles nQ leLeeefhe Fme mecee Deehekeer Yeefe ner nce ueesieeW kees Jeeeeefuele kej jner nw~~119~~
ns osJe, en DeeMee& keer yeele nw efke Deehekes pees ye[s-ye[s Gece iegCe ieCeOejeW kes eje Yeer veneR efieves pee mekes
nQ Gvekeer nce mlegefle kej jns nQ DeLeJee FmeceW keg Yeer DeeMee& veneR nw keeeWefke pees ceveg<e Deehekeer eYeglee kees eehle
ngDee nw Jen keee kejves kes efueS meceLe& veneR nw ? DeLee&led meye keg kejves ceW meceLe& nw~~120~~
FmeefueS ns efpevesv, Deehekes efJe<ee ceW Glhevve ngF& DeefleMee efveiet{, efveMeue Deewj Deheefjefcele iegCeeW kee Goe
kejves Jeeueer efJeMeeue Yeefe ner nce ueesieeW kees mlegefle kejves kes efueS Fgke kej jner nw Deewj FmeerefueS nce ueesie Deepe
Deehekeer mlegefle kejves kes efueS Gele ngS nQ~~121~~
ns F&MJej, Deehe mecemle mebmeej kes peeveves Jeeues nQ, kece&Yetefcehe mebmeej keer jevee kejves Jeeues nQ, mecemle iegCeeW
kes meceg nQ, DeefJeveeMeer nQ Deewj ns osJe, Deehekee GheosMe peieled kes mecemle peerJeeW kee efnle kejves Jeeuee nw, FmeerefueS
ns efpevesv, Deehe nce meyekeer mlegefle kees mJeerke=le keerefpeS~~122~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(103)

leJe efpeveeke& efJeYeeefvle iegCeebMeJe mekeuekece&keueefJeefveme=lee~

IeveefJeeesieefJeefvece&uecetle&ees efoveceCesefjJe YeemegjYeeveJe~~123~~
iegCeceCeeRmlJecevevleleeeefvJeleeved efpeve mecegnmesefleefJeefvece&ueeved~
peueefOejelceieYeerjpeueeefeleeefveJe
ceCeerveceueeveveCegeflJe<e~~124~~
lJeefcevemebme=efleJeuueefjkeeefceceeceefleleleecegogKeheueeoeced~
pevevece=legpejekegmegceeefeleeb
MecekejwYe&ieJeVegoheerhe~~125~~

leecejmeJe=eced
efpeveJejceesncenehe=levesMeeved eyeuelejebMelegjmleg ke<eeeeved~
efveefMeleleheesceeleerecenebefme
enefleefYejeMeglejecepeemlJeced~~126~~
ceveefmepeMe$egcepeeceue#eb efJejefleceeer efMelensefleleeflemles~
mecejYejs efJeefveheeleeefle mce lJeceefme lelees YegJevewkeieefj<"~~127~~
efpeleceoveme leJesMe cenJeb JehegefjocesJe efn Meeefmle cevees%eced~
ve efJeke=efleYeeive kee#eefvejer#ee hejceefJekeejceveeYejCeesodOeced~~128~~
eefJekegles efo eme ceveespe me efJekegles mhegjeiehejeie~
efJeke=eflejveefpelemleJe veeYetod efJeYeJeYeJeevYegJevewkeiegmleled~~129~~

ns efpevesvheer mete&, efpeme ekeej yeeoueeW kes n peeves mes DeefleMee efvece&ue mete& keer osoerheceeve efkejCeW
megMeesefYele nesleer nQ Gmeer ekeej mecemle kece&heer keuebke kes n peeves mes eke ngF& Deehekeer iegCeheer efkejCeW DeefleMee
megMeesefYele nes jner nQ~~123~~
ns efpevesv, efpeme ekeej meceg Deheves ienjs peue ceW jnves Jeeues efvece&ue Deewj efJeMeeue keeefvle kes Oeejke ceefCeeeW
kees OeejCe kejlee nw Gmeer ekeej Deehe DeefleMee efvece&ue DevevleiegCeheer ceefCeeeW kees OeejCe kej jns nQ~~124~~
ns mJeeefceved, pees Delevle efJemle=le nw, ye[s-ye[s ogKeheer heueeW kees osves Jeeueer nw, Deewj pevce-ce=leg leLee
yeg{eheeheer hetueeW mes Jeehle nw Ssmeer Fme mebmeejheer uelee kees ns YeieJeved, Deeheves Deheves Meevle heefjCeeceheer neLeeW mes
GKee[kej heWke efoee nw~~125~~
ns efpeveJej, Deeheves ceesn keer ye[er Yeejer mesvee kes mesveeheefle leLee DeefleMee Metj-Jeer j eej ke<eeeeW kees leere
leheejCeheer hewveer Deewj ye[er leueJeej kes enejeW mes yengle MeerIe peerle efueee nw~~126~~
ns YeieJeved, pees efkemeer kes eje peerlee ve pee mekes Deewj pees efoKeeF& Yeer ve he[s Ssmes keeceosJeheer Me$eg kees Deehekes
eeefj$eheer leer#Ce nefLeeejeW kes mecetn ves ceej efiejeee nw FmeefueS leerveeW ueeskeeW ceW Deehe ner meyemes es<" ieg nQ~~127~~
ns F&MJej, pees ve keYeer efJekeej YeeJe kees eehle neslee nw, ve efkemeer kees kee#eeW mes osKelee nw, pees efJekeej jefnle nw
Deewj DeeYejCeeW kes efyevee ner megMeesefYele jnlee nw Ssmee en Deehekee megvoj Mejerj ner keeceosJe kees peerleves Jeeues Deehekes
ceenelce kees eke kej jne nw~~128~~
ns mebmeej jefnle efpevesv, keeceosJe efpemekes oe ceW eJesMe kejlee nw Jen eke ngS jeieheer hejeie mes ege
neskej Deveske ekeej keer efJekeejege es<eSB kejves ueielee nw hejvleg keeceosJe kees peerleves Jeeues Deehekes keg Yeer efJekeej
veneR heeee peelee nw FmeefueS Deehe leerveeW ueeskeeW kes cegKe ieg nQ~~129~~

(104)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

me efkeue efJeve=leefle ieeeefle Jeuieleheueeheefle enmeleefhe cet{~

ceoveJeMees efpelecevceLe les leg eMecemegKeb JehegjsJ e efvejen~~130~~

veJeceeefueveerJe=eced
efJejefnleceevecelmej
leJesob
Jehegjhejeiecemlekeefueheced~
leJe YegJevesMJejlJecehejeieb ekeeefle mhegb efveke=eflenerveced~131~~
leJe JehegjeefceuelmekeueMeesYeemecegoecemleJeeceefhe jceced~
Deefleefejme jlveceefCejeMesjheJejCeb efkeefce<cegoerhles~~132~~
efmJeefojefnleb efJenerveceueoes<eb megjefYelejb megue#ceIeefleb les~
#elepeefJeegecemleefleefcejewIeb JeheieleOeeleg JeeIevemebefOe~~133~~
meceelegjeceeefceleJeere
efeeefnleJeeefiveces<eheefjnerveced~
JehegefjoceefoJeceefCeoereb lJeceefme leleesefOeosJeheoYeeieer~~134~~
Foceefleceeveg<eb leJe Mejerjb mekeueefJekeejceesnceonerveced~
ekeeleerMe les YegJeveue*defIe eYegleceJewYeJeb kevekekeeefvle~~135~~

ecegefoleJeoveeJe=eced
mhe=Meefle veefn YeJevleceeieMe e efkeceg efoveheceefYeJeseecemeced~
efJeefleefcej meYeJeeved peielmeeOeves pJeueogcenmee eoerheeeles~~136~~

ns keeceosJe kees peerleves Jeeues efpevesv, pees cetKe& heg<e keeceosJe kes JeMe ngDee kejlee nw Jen veeelee nw, ieelee nw,
FOej-GOej Ietcelee nw, mele yeele kees efheelee nw Deewj peesj-peesj mes nBmelee nw hejvleg Deehekee Mejerj Fve meye efJekeejeW
mes jefnle nw Fmeefuees en Mejerj ner Deehekes MeeefvlemegKe kees eke kej jne nw~~130~~
ns ceeve Deewj ceelmee&YeeJe mes jefnle YeieJeved, kece&heer Oetefue mes jefnle, keuenheer hebke kees ve< kejves Jeeuee, jeie jefnle
Deewj uejefnle Deehekee Jen Mejerj Deehe leerveeW ueeskeeW kes mJeeceer nQ Fme yeele kees mhe<he mes eke kej jne nw~~131~~
ns veeLe, efpemeceW mecemle MeesYeeDeeW kee mecegoee efceue jne nw Ssmee en Deehekee Mejerj Jem$ejefnle nesves hej Yeer
Delevle megvoj nw mees "erke ner nw keeeWefke efJeMeeue keeefvle kees OeejCe kejves Jeeues DeefleMee osoerheceeve jlve ceefCeeeW
keer jeefMe kees Jee Deeefo mes {ke osvee keee efkemeer kees Dee ueielee nw ? DeLee&led veneR ueielee~~132~~
ns YeieJeved, Deehekee en Mejerj hemeervee mes jefnle nw, ceueheer oes<eeW mes jefnle nw, Delevle megieefvOele nw, Gece ue#eCeeW
mes meefnle nw, je jefnle nw, DevOekeej kes mecetn kees ve< kejves Jeeuee nw, Oeelegjefnle nw, Jeeceeer cepeyetle meefvOeeeW mes ege
nw, meceelegjemebmLeeve Jeeuee nw, Deheefjefcele Meefe kee Oeejke nw, efee Deewj efnlekeejer JeeveeW mes meefnle nw, efveces<e jefnle nw,
Deewj mJe efoJe ceefCeeeW kes meceeve osoerheceeve nw Fmeefuees Deehe osJeeefOeosJe heo kees eehle ngS nQ~~133-134~~
ns mJeeefceved mecemle efJekeej, ceesn Deewj ceo mes jefnle leLee megJeCe& kes meceeve keeefvle Jeeuee Deehekee en ueeskeesej
Mejerj mebmeej kees GuuebIeve kejves Jeeueer Deehekeer Deefleere eYeglee kes JewYeJe kees eke kej jne nw~~135~~
ns DevOekeej mes jefnle efpevesv, heeheeW kee mecetn keYeer Deehekees tlee Yeer veneR nw mees "erke ner nw keeeWefke keee
DevOekeej kee mecetn Yeer keYeer mete& kes meccegKe pee mekelee nw ? DeLee&led veneR pee mekelee~ ns veeLe, Deehe Fme peieleheer
Iej ceW Deheves osoerheceeve efJeMeeue lespe mes eoerhe kes meceeve DeeejCe kejles nQ~~136~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(105)

peueOejceeueeJe=eced
jwOeeje les egmeceJeleejshehleVeekesMeeveeb heoefJeceMes<eeb OJee~
mJeiee&oejeled kevekeceeeR Jee me=ef<b levJeeveemeew YegJevekegerjmeevle~~137~~
jwOeejwjeJelekejoerIee& jspes js pesleejb Yepele pevee FlesJeced~
cetleeaYetlee leJe efpeveue#ceerueexkes mebyeesOeb Jee meheefo meceelevJeevee~~138~~
lJelmebYetleew megjkejcegee Jeesefcve heew<heer Je=ef< megjefYeleje mebjspes~
ceeeueerveeb keueleceelevJeevee veekeeerCeeb veeveleefleJee& eevleer~~139~~
cesjes e=s mecepeefve ogiOeecYeesOes mJeecYeeseYf e kevekeIewie&cYeerjw ~
ceenelceb les peieefle efJelevJevYeeefJe mJeOeewjsewieg&jefYe<eske hetle~~140~~
lJeeb efve<eevleew ceefCeceeeevee{b Jees{gb meppee Jeeefceefle vewleefe$eced~
DeeefveJee&CeeefVeelececeer ieerJee&Cee eEkekegJee&Cee veveg efpeve keueeCes les~~141~~
lJeb Oeeleeefme ef$eYegJeveYelee&elJes kewJeueekex mhegcegeof lesefmcevoeres~
lemceesJeb pevevepejeleeefjb lJeeb veVecees iegCeefveefOeceeeb ueeskes~~142~~

ns YeieJeved, Deehekes mJeie& mes DeJeleej uesves kes mecee (ieYe&keueeCeke kes mecee) jlveeW keer Oeeje mecemle
DeekeeMe kees jeskeleer ngF& mJeie&ueeske mes MeerIe ner Fme peieledheer keger kes Yeerlej he[ jner Leer Deewj Jen Ssmeer peeve he[leer
Leer ceevees mecemle me=ef< kees megJeCe&cee ner kej jner nes~~137~~
ns efpevesv, SsjeJele neLeer keer metB[ kes meceeve uecyeeeceeve Jen jlveeW keer Oeeje Ssmeer megMeesefYele nes jner Leer ceevees
Deehekeer ue#ceer ner cetefle& OeejCe kej ueeske ceW MeerIe ner Ssmee mecyeesOe hewuee jner nes efke Dejs ceveg<eeW, kece&heer Me$egDeeW
kees peerleves Jeeues Fve efpevesv YeieJeeved keer mesJee kejes~~138~~
ns YeieJeved, Deehekes pevce kes mecee DeekeeMe mes osJeeW kes neLeeW mes es[er ieeer Delevle megieefvOele Deewj ceoesvcee
YecejeW keer ceOegj iegeej kees eejeW Deesj hewueeleer ngF& pees hetueeW keer Je=ef< ngF& Leer Jen Ssmeer megMeesefYele nes jner Leer ceevees
osJeebieveeDeeW kes ves$eeW keer hebefe ner Dee jner nes~~139~~
ns mJeeefceved, FveW ves cesheJe&le kes efMeKej hej #eerjmeeiej kes mJe peue mes Yejs ngS megJeCe&cee iecYeerj (ienjs)
Ie[eW mes peieled ceW Deehekee ceenelce hewueeves Jeeuee Deehekee ye[e Yeejer heefJe$e DeefYe<eske efkeee Lee~~140~~
ns efpeve, lehekeueeCeke kes mecee ceefCeceeer heeuekeer hej Dee{ ngS Deehekees ues peeves kes efueS nce ueesie lelhej
ngS Les FmeceW keg Yeer DeeMee& veneR nw keeeWefke efveJee&Ce hee&vle Deehekes meYeer keueeCekeeW ceW es osJe ueesie eEkekejeW kes
meceeve GheefmLele jnles nQ~~141~~
ns YeieJeved, Fme osoerheceeve kesJeue%eeveheer mete& kee Goe nesves hej en mhe< eke nes ieee nw efke Deehe ner
Oeelee DeLee&led cees#eceeie& keer me=ef< kejves Jeeues nQ Deewj Deehe ner leerveeW ueeske kes mJeeceer nQ~ Fmekes efmeJeee Deehe
pevcepejeheer jesieeW kee Devle kejves Jeeues nQ, iegCeeW kes Kepeeves nQ Deewj ueeske ceW meyemes es<" nQ FmeefueS ns osJe,
Deehekees nce ueesie yeej-yeej vecemkeej kejles nQ~~142~~

(106)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

enef<e&CeerJe=eced
lJeb efce$eb lJeceefme iegmlJecesJe Yelee& lJeb e<e YegJeveefheleecenmlJecesJe~
lJeeb OeeeVece=eflemegKeb eeeefle pevlegm$eeeme ef$epeieefoob lJecee heeleeled~~143~~

efejeJe=eced
hejb heob hejcemegKeesoeemheob efJeefJelme JeefMejefcen eesefievees#ejced~
lJeeesefoleb efpeve hejceeiecee#ejb efJeefevJeles YeJeefJeueeee meefe~~144~~
lJeeesefoles heefLe efpeve es efJelevJeles hejeb Oe=efleb eceohejchejeegpe~
le SJe mebme=efleueefekeeb eleeefeveeR onvleueb mce=efleonveeefe&<ee Ye=Meced~~145~~

ceeceetjJe=eced
JeeleesodOetlee #eerjheeesOesefjJe Jeereerles#eecetMeecejhe*deerYe&Jeoeree~
heeret<eebMeesoeaefhlemecesleerefjJe MegYee ceescegevles mebme=elf eYeepees YeJeyevOeeled~~146~~
mewnb heer"b mJeeb egefleefceeceefleYeevegb levJeeveb leeefle efJeYeesmles he=Leglegced~
cesjes e=b Jee ceefCeveb megjmesJeb vekekegJee&Ceb ueeskeceMes<eb mJeceefncvee~~147~~

ce_pegYeeef<eCeerJe=eced
ceefnleesoeme efMeJeceeie&osefMeve megjefMeefuheefveefce&leceoesn&lemleJe~
eLeles efmeleeleheefveJeejCe$eeb MejefovogefyecyeefceJe keeefvleceeee~~148~~

ns veeLe, Fme mebmeej ceW Deehe ner efce$e nQ, Deehe ner ieg nQ, Deehe ner mJeeceer nQ, Deehe ner e<e nQ Deewj Deehe ner
peieled kes efheleecen nQ~ Deehekee Oeeve kejves Jeeuee peerJe DeJeMe ner ce=legjefnle megKe DeLee&led cees#emegKe kees eehle neslee
nw FmeefueS ns YeieJeved, Deepe Deehe Fve leerveeW ueeskeeW kees ve< nesves mes yeeeFS-FvnW Ssmee ceeie& yeleueeFS efpememes es
pevce-cejCe kes ogKeeW mes yeekej cees#e kee Devevle megKe eehle kej mekeW~~143~~
ns efpevesv, hejce megKe keer eeefhle kes mLeeve leLee DeefJeveeMeer Glke=< heo (cees#e) kees peeveves keer Fe kejves Jeeues Gece
yegefceeved eesieer mebmeej kee veeMe kejves kes efueS Deehekes eje kens ngS hejceeiece kes De#ejeW kees efevleJeve kejles nQ~~144~~
ns efpevejepe, pees ceveg<e Deehekes eje yeleueees ngS ceeie& ceW hejce mevlees<e OeejCe kejles nQ DeLeJee Deevevo keer
hejcheje mes ege nesles nQ Jes ner Fme DeefleMee efJemle=le mebmeejheer uelee kees Deehekes Oeeveheer Deefive keer pJeeuee mes
efyeuekegue peuee heeles nQ~~145~~
ns YeieJeved, Jeeeg mes G"er ngF& #eerjmeceg keer uenjeW kes meceeve DeLeJee evcee keer efkejCeeW kes mecetn kes meceeve
megMeesefYele nesves Jeeueer Deehekeer Fve meheso ecejeW keer hebefeeeW kees osKekej mebmeejer peerJe DeJeMe ner mebmeejheer yevOeve
mes cege nes peeles nQ~~146~~
ns efJeYees, mete& kees Yeer eflejmke=le kejves Jeeueer Deewj DeefleMee osoerheceeve Deheveer keeefvle kees eejeW Deesj hewueelee
ngDee, Delevle TBee, ceefCeeeW mes pe[e ngDee, osJeeW kes eje mesJeveere Deewj Deheveer ceefncee mes mecemle ueeskeeW kees veeree
kejlee ngDee en Deehekee eEmenemeve ces heJe&le kes efMeKej kes meceeve MeesYeeeceeve nes jne nw~~147~~
efpevekee SsMJee& DeefleMee Glke=< nw Deewj pees cees#eceeie& kee GheosMe osves Jeeues nQ SsmseDeehe Dejnvle osJe kee en osJehe
keejeriejeW kes eje yeveeee ieee $e$eeb Deheveer keeefvle mes Mejod$e+leg kes evceC[ue kes meceeve megMeesefYele nes jne nw~~148~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(107)

vo (?)
Je=#eesMeeskees cejkeleefejmkevOees Yeeefle eerceeveeceefleefeje MeeKee~
yeentke=le mhegefceJe veefleb levJevJeeleestle keueleceOegke=vceeue~~149~~
heg<heekeerCeex ve=megjcegefveJejw keevlees cevob cevob ce=oglejheJevee Oetle~
meeeeseb efJenleve=MegieMeeskeesiees Yeeefle eerceebmlJeefceJe efn peieleeb ese~~150~~

DemecyeeOeeJe=eced
JeehleekeeMeeb Je=ef<ceefuekegueleesodieerleeb heew<heeR osJeemlJeeb eefleYegJeveie=nmeeeeled~
ceg_evlesles ogvogefYeceOegjjow mee eeJe=[dpeercetleeved mleefvelecegKeefjleeefelJee~~151~~

DehejeefpeleeJe=eced
lJeocejhenwefJe&Me*dkee Ieveeieceb hegpeueoIeeefveveYeesCeced~
efJejefeleefecelkeueehemegcevLeje ceokeueceOegvee Jeefvle efMeKeeyeuee~~152~~

ns YeieJeved, efpevekee mkevOe cejkeleceefCeeeW mes DeefleMee osoerheceeve nes jne nw Deewj ef pemehej ceOegj Meyo
kejles ngS YecejeW kes mecetn yew"s nQ Ssmee en MeesYeeeceeve leLee Jeeeg mes efnuelee ngDee Deehekee DeMeeskeJe=#e Ssmee
megMeesefYele nes jne nw ceevees Deheveer Delevle osoerheceeve MeeKeeDeeW kees Yegpee yeveekej Gvekes eje mhe< ve=le ner
kej jne nes~~149~~
DeLeJee Delevle megkeesceue Jeeeg mes Oeerjs-Oeerjs efnuelee ngDee en DeMeeskeJe=#e Deehekes ner meceeve megMeesefYele
nes jne nw keeeWefke efpeme ekeej Deehe osJeeW kes eje yejmeees ngS heg<heeW mes DeekeerCe& DeLee&led Jeehle nQ Gmeer ekeej
en DeMeeskeJe=#e Yeer heg<heeW mes DeekeerCe& nw, efpeme ekeej ceveg<e osJe Deewj ye[s-ye[s cegefvejepe Deehekees eenles nQ
Deehekeer eMebmee kejles nQ Gmeer ekeej ceveg<e osJe Deewj ye[s-ye[s cegefvejepe Fme DeMeeskeJe=#e kees Yeer eenles nQ,
efpeme ekeej heJevekegceej osJe cevo-cevo Jeeeg eueekej Deehekeer mesJee kejles nQ Gmeer ekeej Fme Je=#e keer Yeer
mesJee kejles nQen cevo-cevo Jeeeg mes efnue jne nw, efpeme ekeej Deehe meee DeLee&led Gece keeefvle kes Oeejke
nQ Gmeer ekeej en Je=#e Yeer meee DeLee&led ebnjer kee Oeejke nw-Fmekeer eee yengle ner Gece nw, efpeme ekeej
Deehe ceveg<e leLee osJeeW kee Meeske ve< kejles nQ Gmeer ekeej en Je=#e Yeer ceveg<e leLee osJeeW kee Meeske ve< kejlee
nw Deewj efpeme ekeej Deehe leerveeW ueeskeeW kes ese DeLee&led keueeCehe nQ Gmeer ekeej en Je=#e Yeer leerveeW ueeskeeW ceW
ese DeLee&led cebieue he nw~~150~~
ns YeieJeved, es osJe ueesie, Je<ee&keeue kes cesIeeW keer iejpevee kes MeyoeW kees peerleves Jeeues ogvogefYe yeepeeW kes ceOegj
MeyoeW kes meeLe-meeLe efpemeves mecemle DeekeeMe kees Jeehle kej efueee nw Deewj pees YecejeW keer ceOegj iebgpeej mes ieeleer ngF&meer peeve he[leer nQ Ssmeer hetueeW keer Je<ee& Deehekes meeceves ueeskeheer Iej kes DeeYeeie mes es[ jns nQ~~151~~
ns YeieJeved, Deehekes osJe-ogvogefYeeeW kes keejCe ye[s-ye[s cesIeeW keer IeeDeeW mes DeekeeMeheer, DeeBieve kees
jeskevesJeeueer Je<ee&$e+leg keer Mebkee kej es ceetj Fme mecee Deheveer megvoj hetB hewueekej cevo-cevo ieceve kejles ngS
ceo mes ceveesnj Meyo kej jns nQ~~152~~

(108)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

enjCekeefuekeeJe=eced
leJe efpeve leleosnefeMejJeCe ecejnleefle efmeleefJen ieefeced~
Feceveg levegles efejlejlevegce&efCecegkegmeefceefemegjOeglee~~153~~

JemevleefleuekeeJe=eced
lJeefJeJeeefieeceMes<eheoeLe&ieYee& Yee<eevlejeefCe mekeueeefve efveoMe&evleer~
leJeeJeyeesOeceefejeled kegles yegOeeveeb meeeoveerefle efJenleevOeceleevOekeeje~~154~~
e#eeueeleefKeuecesJe ceveesceueb vemlJeejleerceeefceob MegefehegCecevyeg~
leerLe leosJe efn efJevesepeveepeJee JeeJeejmevlejCeJelce& YeJeleCeerleced~~155~~
lJeb meJe&ie mekeueJemlegieleeJeyeesOemlJeb meJe&efJeleefceleefJeMJeheoeLe&meeLe&~
lJeb meJe&efpeodefJeefolecevceLeceesnMe$egmlJeb meJe&*defveefKeueYeeefJeefJeMes<eoMeea~~156~~
lJeb leerLe&ke=lmekeueheeheceueeheneefjmece&leer Le&efJeceueerk ejCew keefve<~
lJeb cev$eke=efVeefKeueheeheefJe<eeheneefjhegCeegefleeJejcev$eefJeOeeveeg_eg~~157~~
lJeeceeceveefvle cegvee heg<eb hegjeCeb lJeeb eengjeglece=<eerMJejce#eeef&ced~
lemceeJeevleke YeJevleceefevleeesieb eesieerMJejb peieogheemecegheemcens mce~~158~~

ns efpevesv, ceefCecee cegkegeW keer osoerheceeve keeefvle kees OeejCe kejves Jeeues osJeeW kes eje {esjer ngF& leLee
DeefleMee megvoj DeekeejJeeueer en Deehekes ecejeW keer hebefe Deehekes Mejerj keer keeef vleheer mejesJej ceW meheso heef#eeeW
(nbmeeW) keer MeesYee ye{e jner nw~~153~~
ns YeieJeved, efpemeceW mebmeej kes mecemle heoeLe& Yejs ngS nQ, pees mecemle Yee<eeDeeW kee efveoMe&ve kejleer nw DeLee&led pees DeefleMee
efJeMes<e kes keejCe mecemle Yee<eeDeeWhe heefjCeceve kejleer nw Deewj efpemeves meeeoheer veerefle mes Deveceleheer DevOekeej kees ve<
kej efoee nw Ssmeer Deehekeer en efoJeOJeefve efJeeved ueesieeW kees MeerIe ner leJeeW kee%eeve keje osleer nw~~154~~
ns YeieJeved, Deehekeer JeeCeerheer en heefJe$e hegCe peue nce ueesieeW kes ceve kes mecemle ceue kees Oees jne nw,
JeemleJe ceW ener leerLe& nw Deewj ener Deehekes eje kene ngDee Oece&heer leerLe& YeJepeveeW kees mebmeejheer meceg mes heej
nesves kee ceeie& nw~~155~~
ns YeieJeved, Deehekee %eeve mebmeej keer mecemle JemlegDeeW leke henBgee nw-mecemle JemlegDeeW kees peevelee nw FmeefueS
Deehe meJe&ie DeLee&led Jeeheke nQ, Deeheves mebmeej kes mecemle heoeLeeX kes mecetn peeve efuees nQ FmeefueS Deehe meJe&%e nQ,
Deeheves keece Deewj ceesnheer Me$eg kees peerle efueee nw FmeefueS Deehe meJeefpeled DeLee&led meyekees peerleves Jeeues nQ Deewj Deehe
mebmeej kes mecemle heoeLeeX kees efJeMes<ehe mes osKeles nQ FmeefueS Deehe meJe&ked DeLee&led meyekees osKeves Jeeues nQ~~156~~
ns YeieJeved, Deehe mecemle heeheheer ceue kees ve< kejves Jeeues meceereerve Oece&heer leerLe& kes eje peerJeeW kees efvece&ue
kejves kes efueS meoe lelhej jnles nQ FmeefueS Deehe leerLej nQ Deewj Deehe mecemle heeheheer efJe<e kees DehenjCe kejves
Jeeues heefJe$e Meem$eheer Gece cev$e kes yeveeves ceW elegj nQ FmeefueS Deehe cev$eke=led nQ~~157~~
ns YeieJeved, cegefve ueesie Deehekees ner hegjeCe heg<e DeLee&led es<" heg<e (he#e ceW yeee) ceeveles nQ, Deehekees ner
$e+ef<eeeW kes F&MJej Deewj De#ee $e+ef kees OeejCe kejves Jeeues Deegle DeLee&led DeefJeveeMeer (he#e ceW efJe<Ceg) kenles nQ

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(109)

legYeb vece mekeueIeeefleceueJeheeemebYetlekesJeueceeeceueueeseveee~

legYeb vecees ogefjleyevOeveMeueeveeb sl$es YeJeeie&ueefYeos efpevekegejee~~159~~
legYeb veceefeYegJevewkeefheleecenee legYeb vece hejceefveJe=&eflekeejCeee~
legYeb veceesefOeiegjJes iegjJes iegCeewIewmlegYeb vecees efJeefoleefJeMJepeiel$eeee~~160~~
Flegekew mlegeflecegoejiegCeevegjeieeomceeefYejerMe jefeleeb lJeefe efe$eJeCee&ced~
osJe emeero hejcesMJej Yeefehetleeb heeoeefhe&leeb epeefceJeevegie=neCe eeJeeaced~~161~~
lJeeceer[dcens efpeve YeJevlecevegmcejecemlJeeb keg[dceueerke=lekeje Jeeceeveceece~
lJelmebmlegleeJegheefeleb eefonee hegCeb lesveemleg Yeefejceuee lJeefe ve emeVee~~162~~
FlLeb megjemegjvejesjiee#eefmeievOeJe&eejCeieCewmmeceefceyeesOee~
eef$ebMeefovJe=<eYee Je=<eYeee lemcew eegve&ce mlegefleMelewve&leceewueemles~~163~~
mleglJesefle leb efpevecepeb peieoskeyevOegb Yekelee veleescegkegwjcejw mensve~
Oece&efeee efpeveheefleb heefjlees eLeemJeceemLeeveYetefceceYepeved efpevemeccegKeemee~~164~~

leLee Deehekees ner Deefevle eesie kees OeejCe kejves Jeeues, Deewj mecemle peieled kes Gheemevee kejves eesie eesieerMJej
DeLee&led cegefveeeW kes DeefOeheefle (he#e ceW censMe) kenles nQ FmeefueS ns mebmeej kee Devle kejves Jeeues efpevesv, yeee, efJe<Ceg
Deewj censMehe Deehekeer nce ueesie Yeer Gheemevee kejles nQ~~158~~ ns veeLe, mecemle Ieeefleeekece&heer ceue kes ve< nes
peeves mes efpevekes kesJeue%eeveheer efvece&ue ves$e Glhevve ngDee nw Ssmes Deehekes efueS vecemkeej nes~ pees heeheyevOeheer
meebkeue kees soves Jeeues nQ, mebmeejheer Deie&ue kees Yesoves Jeeues nQ Deewj kece&heer Me$egDeeW kees peerleves Jeeues efpeveeW ceW neLeer
kes meceeve es<" nQ Ssmes Deehekes efueS vecemkeej nes~~159~~ ns YeieJeved, Deehe leerveeW ueeskeeW kes Ske efheleecen nQ FmeefueS
Deehekees vecemkeej nes, Deehe iegDeeW kes Yeer ieg nQ leLee iegCeeW kes mecetn mes Yeer ieg DeLee&led es<" nQ FmeefueS Yeer Deehekees
vecemkeej nes, Fmekes efmeJeee Deeheves mecemle leerveeW ueeskeeW kees peeve efueee nw FmeefueS Yeer Deehekees vecemkeej
nes~~160~~ ns F&Me, Deehekes Goej iegCeeW ceW Devegjeie nesves mes nce ueesieeW ves Deehekeer en Deveske JeCeeX (De#ejeW DeLeJee
jbieeW) Jeeueer Gece mlegefle keer nw FmeefueS ns osJe, ns hejcesMJej, nce meye hej emeVe nesFS Deewj Yeefe mes heefJe$e leLee
ejCeeW ceW Deefhe&le keer ngF& megvoj ceeuee kes meceeve Fmes mJeerkeej keerefpeS~~161~~
ns efpevesv, Deehekeer mlegefle kej nce ueesie Deehekee yeej-yeej mcejCe kejles nQ Deewj neLe pees[kej Deehekees
vecemkeej kejles nQ~ ns YeieJeved, Deehekeer mlegefle kejves mes Deepe eneB nce ueesieeW kees pees keg hegCe kee mebee ngDee nw
Gmemes nce ueesieeW keer DeeheceW efvece&ue Deewj emeVehe Yeefe nes~~162~~
Fme ekeej efpevekee %eeve DeefleMee ekeeMeceeve nes jne nw Ssmes cegKe-cegKe yeeerme FveW ves (YeJeveJeemeer 10,
Jevlej 8, peesefle<eer 2 Deewj keuheJeemeer 12) megj, Demegj, ceveg<e, veeiesv, e#e, efme, ievOeJe& Deewj eejCeeW kes
mecetn kes meeLe-meeLe mewke[eW mlegefleeeW eje cemleke Pegkeeles ngS Gve YeieJeeved Je=<eYeosJe kes efueS vecemkeej efkeee~~163~~
Fme ekeej Oece& mes esce jKeves Jeeues Fv ueesie, Deheves ye[s-ye[s cegkegeW kees veYeerYetle kejves Jeeues osJeeW kes meeLemeeLe efhej keYeer Glhevve veneR nesves Jeeues Deewj peieled kes Skecee$e yevOeg efpevesvosJe keer mlegefle kej meceJemejCe Yetefce ceW
efpevesv YeieJeeved keer Deesj cegKekej GvneR kes eejeW Deesj eLeeeesiehe mes yew" iees~~164~~

(110)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

osns efpeveme peefeve kevekeeJeoeles jspegmleoe Ye=Mececeer megjef<heelee~

keuhee*defIehee FJe ceeceOegeleeveeceesIee emetveceOegheeveefheheeefmeleeveeced~~165~~

FvogJeoveeJe=eced
kegejkejeYeYegpeefcevogmeceJeke$eb kegefeleefceleefmLeleefMejesnkeueeheced~
cevojleeYehe=LegJe#emeceOeerMeb leb efpeveceJes#e efoefJepee eceoceereg~~166~~

MeefMekeuee, ceefCeieCeefkejCees Jee Je=eced

efJekeefmelemejefmepeoueefveYeveeveb keefjkejmegefejYegpeegiececeueced~
efpeveJehegjefleMeeefeeglececeje efveoMegjefleOe=elf e efJecegkegueveevee~~167~~
efJeOegefenjecejnheefjieleb ceveefmepeMejMeleefveheleveefJepeefe~
efpeveJejJehegjJeOeglemekeueceueb efvehehegjce=leefceJe Megefe megjceOeghee~~168~~
keceueoueefJeuemeoefveefYe<eveeveb enefmeleefveYecegKeceefleMeemegjefYe~
megjvejheefjJe={veevemegKekejb JeeoefOekeefe efpeveJe=<eYeJeheg~169~~
efpevecegKeMeleoueceefveefce<eveeveYecejceeflemegjefYe efJeOegleefJeOegefe~
ceveefmepeefncenefleefJejefnleceefleked hehegjefJeefoleOe=elf e megjegJeefleMe~~170~~

Gme mecee Ieeefleeekece&heer Me$egDeeW kees peerleves Jeeues efpevesvYeieJeeved kes megJeCe& kes meceeve GppJeue Mejerj hej
pees osJeeW kes ves$eeW kes eefleefyecye he[ jns Les Jes Ssmes Des megMeesefYele nes jns Les ceevees keuheJe=#e kes DeJeeJeeW hej heg<heeW
kee jme heerves keer Fe kejves Jeeues ceoesvcee YecejeW kes mecetn ner neW~~165~~
efpevekeer YegpeeSB neLeer keer metB[ kes meceeve nQ, efpevekee cegKe evcee kes meceeve nw efpevekes kesMeeW kee mecetn s{e,
heefjefcele (Je=ef mes jefnle) Deewj efmLele (veneR he[ves Jeeuee) nw Deewj efpevekee Je#emLeue cesheJe&le kes le kes meceeve
nw Ssmes osJeeefOeosJe efpevesvYeieJeeved kees osKekej Jes osJe yengle ner nef<e&le ngS Les~~166~~
efpemekes ves$e, hetues ngS keceue kes oue kes meceeve nQ, efpevekeer oesveeW YegpeeSB neLeer keer metB[ kes meceeve nQ, pees
efvece&ue nw Deewj pees Delevle keeefvle mes ege nw Ssmes efpevesv YeieJeeved kes Mejerj kees Jes osJe ueesie Yeejer mevlees<e mes ves$eeW
kees GIee[-GIee[kej osKe jns Les~~167~~
pees evcee keer keeefvle kees njCe kejves Jeeues ecejeW mes efIeje ngDee nw, pees keeceosJe kes mewke[eW yeeCeeW kes efveheele
kees peerleves Jeeuee nw, efpemeves mecemle ceue ve< kej efoes nQ Deewj pees DeefleMee heefJe$e nw Ssmes efpevesvosJe kes Mejerj kees
osJeheer Yecej Dece=le kes meceeve heeve kejles Les~~168~~
efpemekes efcekeej jefnle ves$e keceueoue kes meceeve megMeesefYele nes jns Les, efpemekee cegKe nBmeles ngS kes meceeve peeve
he[lee Lee, pees DeefleMee megieefvOe mes ege Lee, osJe Deewj ceveg<eeW kes mJeeefceeeW kes ves$eeW kees megKe kejves Jeeuee Lee Deewj
DeefOeke keeefvle mes meefnle Lee Ssmee YeieJeeved Je=<eYeosJe kee Jen Mejerj yengle ner DeefOeke megMeesefYele nes jne Lee~~169~~
efpeme hej efcekeejjefnle ves$e ner Yecej yew"s ngS nQ, pees Delevle megieefvOele nw efpemeves evcee keer keeefvle kees
eflejmke=le kej efoee nw, pees keeceosJeheer efnce kes DeeIeele mes jefnle nw Deewj pees DeefleMee keeefvleceeved nw Ssmes YeieJeeved
kes cegKeheer keceue kees osJeebieveeDeeW kes ves$e Demevleg< he mes heeve kej jns Les~
YeeJeeLe&YeieJeeved kee cegKekeceue Flevee DeefOeke megvoj Lee efke osJeebieveeSB Gmes osKeles ngS mevleg< ner ve nes

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(111)

efJeefpelekeceueoueefJeuemeomeMeMeb megjegJeefleveeveceOegkejleleJeheg<eced~
Je=<eYecepejcepececejheeflemegceefnleb vecele hejceceleceefceleefece=ef<eheefleced~~171~~

ceeefueveerJe=eced
mejefmepeefveYeJeke$eb heeefkeeukeieewjb keceueoueefJeMeeueJeeeleemheefvoves$eced~
mejefmenmeceeveeceesoceeecemheefkeceefCeefJeYeeefme eerefpevemeeceer[s~~172~~
veeveegieceleeceb Jeefe keesheJeheeeb Yegke=efjefnleceemeb Meevleleeb eme Meeefmle~
ceovepeeceheeeueeskeveeheeemeewceb ekeeefle eob leb efpeveb vevveceerefce~~173~~

$e+<eYeiepeefJeueefmeleJe=eced
iee$eceveYeke=oeflemegjefYeefejb
ves$eceleececeleceuelejefeefJemejced~
Jeke$eceo<meMeveJemeveefceJe nmeeme efJeYeeefle leb efpeveYeJevecele megefOee~~174~~
meewceJeke$ececeuekeceueoueefveYeMeb nscehegemeMeJeheg<eYe=<eYece=ef<eheced~
jeheodceefeYe=oceuece=ogheoegieb meVeleesefmce hejceheg<ecehe<eefiejced~~175~~

heeleer LeeR~~170~~
efpevekes Deveghece ves$e keceueoue kees peerleles ngS megMeesefYele nes jns nQ, efpevekee Mejer j osJeebieveeDeeW kes ves$eheer
Yecej mes Jeehle nes jne nw, pees peje jefnle nQ, pevce jefnle nQ, FveW kes eje hetefpele nQ, DeefleMee F< nQ DeLeJee
efpevekee cele DeefleMee Glke=< nw, efpevekeer keeefvle Deheej nw Deewj pees $e+ef<eeeW kes mJeeceer nQ Ssmes YeieJeeved Je=<eYeosJe kees
ns YeJe peerJeeW legce meye vecemkeej kejes~~171~~
ceQ eer efpevesvYeieJeeved kes Gme Mejerj keer mlegefle kejlee nBt efpemekee efke cegKe keceue kes meceeve nw, pees keceue keer
kesMej kes meceeve heerleJeCe& nw, efpemekes efcekeej jefnle ves$e keceueoue kes meceeve efJeMeeue Deewj uecyes nQ, efpemekeer
megieefvOe keceue kes meceeve Leer, efpemekeer eee veneR he[leer Deewj pees mJe mheefkeceefCe kes meceeve megMeesefYele nes jne
Lee~~172~~
efpevekes ueueeF&jefnle oesveeW ves$e efpevekes eesOe kee DeYeeJe yeleuee jns nQ, YeeQneW keer s{eF& mes jefnle efpevekee cegKe
efpevekeer Meevlelee kees metefele kej jne nw Deewj kee#eeJeueeskeve kee DeYeeJe nesves mes meewce DeJemLee kees eehle ngDee
efpevekee Mejerj efpevekes keeceosJe keer efJepee kees eke kej jne nw~ Ssmes Gve efpevesvYeieJeeved kees ceQ yeej-yeej vecemkeej
kejlee nBt~~173~~
ns yegefceeved heg<eeW, efpevekee Mejerj keeceosJe kees ve< kejves Jeeuee DeefleMee megieefvOele Deewj megvoj nw, efpevekes
ves$e ueueeF&jefnle leLee Delevle efvece&ue keeefvle kes mecetn mes meefnle nw Deewj efpevekee cegKe DeeW"eW kees [melee ngDee veneR
nw leLee nBmelee ngDee-mee megMeesefYele nes jne nw Ssmes Gve Je=<eYeefpevesv kees vecemkeej kejes~~174~~
efpevekee cegKe meewce nw, ves$e efvece&ue keceueoue kes meceeve nQ, Mejerj megJeCe& kes hege kes meceeve nw, pees
$e+ef<eeeW kes mJeeceer nQ, efpevekes efvece&ue Deewj keesceue ejCeeW kes egieue ueeue keceue keer keebefle OeejCe kejles nQ, pees
hejce heg<e nQ Deewj efpevekeer JeeCeer Delevle keesceue nw Ssmes eer Je=<eYe efpevesv kees ceQ Deer lejn vecemkeej
kejlee nBt~~175~~

(112)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

JeeefCeveerJe=eced
me peeefle eme heeoegieueb peelhepeb efJeuemeefle heodceieYe& ceefOeMee meuue#eCeced~
ceveefmepejeieceo&vemenb peieleerCeveb megjheefleceewefueMesKejieuepeefheejced~~176~~

nefjCeerJe=eced
peeefle Je=<eYees emeesegb efJeYeeefle cenemeveb nefjheefjOe=leb jlveeveb heefjmhegjobMegkeced~
DeOeefjlepeievcesjesueeaueeb efJe[cyeeogekewve&lemegjeflejeree eeJeegleerefjJe lepe&eled~~177~~

efMeKeefjCeerJe=eced
meceeeb JewoiOeeR mekeueMeMeYe=vceC[ueieleeb efmele$eb Yeeefle ef$eYegJeveiegjese&me efJenmeled~
peeles<e eerceeved Je=<eYeefpevejeefCCeefpe&leefjhegve&cesJesvesevesevcegkegceefCeIe=<e*deIf ekeceue~~178~~

he=LJeerJe=eced
peelecejveeekewjmeke=oefe&lee*defIee megjeslkejkejeOeglewMecejpeeslkejwJeeaefpele~
efiejervefMeKejs efiejerv FJe eesefYeef<ee megjw heeesefyOeMegefeJeeefjYe
ef MeefMekeje*dkegjmheefOe&efYe~~179~~

JebMehe$eheefleleJe=eced
eme mecegppJeuee iegCeieCee FJe efejleje YeevleefYelees ceetKeefveJene iegCemeefueueefveOes~
efJeMJepeveerveeeeefjle mekeuepeieefove meesJeleg YeJehepejefJeJe=&<eYeefpeveefJeYeg~~180~~

efpevekes ejCe-egieue keceueeW kees peerlevesJeeues nQ, Gece-Gece ue#eCeeW mes meefnle nQ, keecemecyevOeer jeie kees ve<
kejves ceW meceLe& nQ, peieled kees mevlees<e osves Jeeues nQ, Fv kes cegkeg kes DeeYeeie mes efiejleer ngF& ceeuee kes hejeie mes heerues-heerues
nes jns nQ Deewj keceue kes ceOe ceW efJejepeceeve kej megMeesefYele nes jns nQ Ssmes YeieJeeved Je=<eYeosJe meoe peeJevle neW~~176~~
pees yengle TBee nw, eEmeneW kes eje OeejCe efkeee ngDee nw, jlveeW mes pe[e ngDee nw, eejeW Deesj ecekeleer ngF& efkejCeeW
mes meefnle nw, mebmeej kees veeree efoKeuee jne nw, cesheJe&le keer MeesYee keer Ketye efJe[cyevee kej jne nw Deewj pees vecemkeej
kejles ngS osJeeW kes cegkeg kes DeeYeeie ceW ueies ngS jlveeW keer keeefvle keer lepe&vee kejlee-mee peeve he[lee nw Ssmee efpevekee
ye[e Yeejer efmebnemeve megMeesefYele nes jne nw Jes YeieJeeved Je=<eYeosJe meoe peeJevle jnW~~177~~
leerveeW ueeskeeW kes ieg Ssmes efpeve YeieJeeved kee meheso $e hetCe& evceC[uemecyevOeer mecemle MeesYee kees nBmelee
ngDee megMeesefYele nes jne nw efpevneWves Ieeefleeekece&heer Me$egDeeW kees peerle efueee nw efpevekes ejCekeceue vecemkeej kejles
ngS FveW kes osoerheceeve cegkegeW ceW ueies ngS ceefCeeeW mes Ieef<e&le nes jns nQ Deewj pees Devlej leLee yeefnjbie ue#ceer mes
meefnle nQ Ssmes eer$e+<eYe efpevesv meoe peeJevle jnW~~178~~
FveW ves efpevekes ejCe-egieue keer hetpee Deveske yeej keer Leer, efpevehej osJeeW kes mecetn ves Deheves neLe mes efnueees
ngS Deveske ecejeW kes mecetn {gjees Les Deewj osJeeW ves ces heJe&le hej otmejs ces heJe&le kes meceeve efmLele ngS efpevekee,
evcee keer efkejCeeW kes DebkegjeW kes meeLe mheOee& kejves Jeeues #eerjmeeiej kes heefJe$e peue mes DeefYe<eske efkeee Lee Jes eer
$e+<eYe efpevesv meoe peeJevle jnW~~179~~
iegCeeW kes mecegmJehe efpeve YeieJeeved kes GppJeue Deewj DeefleMee osoerheceeve efkejCeeW kes mecetn iegCeeW kes mecetn
kes meceeve eejeW Deesj megMeesefYele nes jns nQ, efpevekee megvoj eefj$e mecemle peerJeeW kee efnle kejves Jeeuee nw, pees mekeue

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(113)

cevoeeevleeJe=eced
emeeMeeskeMeueefkemeueeefMe$ehe$eemetvees Yeeefle eerceeved cejkeleceemkevOeyevOeesppJeuee~
meevee mekeuepeveleeMeeskeefJesoves meeseb eerMees peeefle Je=<eYees YeJeheodceekejeke&~~181~~

kegmegefceleueleeJesefuueleeJe=eced
peereeppewvesv megefejleveg eerjMeeskee*defIehees ees JeeleesodOetlew mJew eeueefJe hewevf e&leheg<heeshenejced~
levJevOeehleeMe hejYe=leleeleesemebieerleees ve=leeKeeewefpe&veefceJe YepevYeeefle YekelesJe YeJe~~182~~

cevoeeevleeJe=eced
emeeb heg<heeleeflececeje heeleeefvle egcetOve& eerlee ves$eeleefleefceJe leeb ueeskeceeeefuepeg<eced~
JeeleesglewOJe&peefJeleefleefYeJeexcemecceepe&leer Jee Yeeefle ese meceJeme=efleYet meeefejb vemleveesleg~~183~~

Meeo&tueefJeeeref[leced
eefmcevveiveefeefJe&Yeeefle efvelejeb jlveeYeeYeemJejs
YeemJeevmeeueJejes peeleceefuevees Oetueerceeesmeew efJeYees~
mlecYee keuheleeYeeYeeees ceeveeefOekeeMeesodOJepee
peereemegefpe&veYeleg&jme ieieveeesuue*deIf evees YeemJeje ~~184~~

peieled kes mJeeceer nQ Deewj pees YeJe peerJeheer keceueeW kees efJekeefmele kejves kes efu ees mete& kes meceeve nQ Ssmes eer Je=<eYe
efpevesv osJe nce meyekeer j#ee kejW ~~180~~
efpemekes heuueJe efnue jns nQ, efpemekes hees Deewj hetue Deveske JeCe& kes nQ, pees Gece MeesYee mes meefnle nw, efpemekee
mkevOe cejkeleceefCeeeW mes yevee ngDee nw, efpemekee Mejerj Delevle GppJeue nw, efpemekeer eee yengle ner meIeve nw Deewj
mecemle ueesieeW kee Meeske ve< kejves keer efpemekeer Fe nw Ssmee efpevekee DeMeeskeJe=#e megMeesefYele nes jne nw Deewj pees
YeJe peerJeheer keceueeW kes mecetn kees efJekeefmele kejves kes efueS mete& kes meceeve nQ Ssmes Jes yeefnjbie Deewj Devlejbie ue#ceer
kes DeefOeheefle eerJe=<eYe efpevesv meoe peeJevle jnW~~181~~
efpemekee Mejerj DeefleMee megvoj nw, pees Jeeeg mes efnueleer ngF& Deheveer ebeue MeeKeeDeeW mes meoe hetueeW kes Ghenej
hewueelee jnlee nw, efpemeves mecemle efoMeeSB Jeehle kej ueer nQ, pees keeseueeW kes ceOegj Meyoheer ieeves-yepeeves mes ceveesnj
nw Deewj pees ve=le kejleer ngF& MeeKeeDeeW kes DeeYeeie mes YeefehetJe&ke efpevesv YeieJeeved keer mesJee kejles ngS YeJe kes
meceeve megMeesefYele nes jne nw Ssmee Jen eer efpevesvosJe kee MeesYeeege DeMeeskeJe=#e meoe peeJevle jns~~182~~
efpeme meceJemejCe keer Yetefce ceW osJe ueesie emevve neskej Deheves ves$eeW keer hebefe kes meceeve ebeue Deewj Gvcee
YecejeW mes mesefJele hetueeW keer hebefe DeekeeMe kes DeeYeeie mes es[les nQ DeLee&led heg<heJe<ee& kejles nQ Deewj pees Jeeeg mes efnueleer
ngF& Deheveer OJepeeDeeW keer hebefe mes DeekeeMe kees meehe kejleer ngF& meer megMeesefYele nesleer nw Ssmeer Jen meceJemejCe Yetefce
efejkeeue leke nce meyekes keueeCe kees efJemle=le kejs~~183~~
jlveeW keer eYee mes osoerheceeve jnves Jeeues efpeme Oetueermeeue ceW mete& efveceiveefkejCe neskej Delevle MeesYeeeceeve
neslee nw Ssmee Jen YeieJeeved kee efvece&ue Oetueermeeue meoe peeJevle jns leLee pees keuheJe=#e mes Yeer DeefOeke keeefvle Jeeues nQ
efpevehej TBeer OJepeeSB henje jner nQ, pees DeekeeMe kees GuuebIeve kej jner nQ Deewj pees DeefleMee osoerheceeve nQ Ssmes
efpevesvosJe kes es ceevemlecYe Yeer meoe peeJevle jnW~~184~~

(114)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Jeehees jlvelee emeVemeefueuee veerueeslheuewjelelee

ievOeevOeYecejejJewceg&Keefjlee Yeeefvle mce eemlee mlegce~
leeb eeefhe mhegheg<henemeefejeb eeseleJeeueebkegjeb
Jeuueerveeb JeveJeerefLekeeb leceefhe e eekeejceeeb efJeYees~~185~~
eeseod efJegcemeefVeYew efkemeueewjej_peeod eefMees
Yeelegew heJeveenlewe efJehewe&Veefle&legb Jeeseleced ~
jeeMeeskeJeveeefokeb Jeveceoewlegcewjefleb
Jevosnb meceJeeefokeeb me=efleefceceeb pewveeR eleg<keeefeleeced ~~186~~
jeeMeeskeJeveb Jeveb e efecelmehleoeveeceo
etleeveeceefhe vevoveb hejlejb eechekeeveeb Jeveced ~
leewlegceceefC[leb YeieJelees Jevoecens Jeefvoleb
osJesvwefJe&veeevelesve efMejmee eerpewveefyecyeeefleced ~~187~~

vo (?)
eekeejelhejlees efJeYeeefle efeje nefjJe=<eie[w eercevceeueiepeecyejwMe efMeefKeefYe ekeefleceefncee~
nbmewMeehegheueef#elee eefJeuemeodOJepeJemeveleefle eeleecehecejeefe&leeceefYevegce heJeveefJeuegefueleeced ~~188~~

efpevekes efkeveejs jlveeW kes yeves ngS nQ, efpeveceW mJe peue Yeje ngDee nw, pees veeruekeceueeW mes Jeehle nQ Deewj pees
megieefvOe mes DevOes YecejeW kes MeyoeW mes Meyoeeceeve nesleer ngF& megMeesefYele nes jner nQ ceQ Gve yeeJeef[eeW keer mlegefle kejlee ntB,
leLee pees hetues ngS heg<heheer neme mes megvoj nw Deewj efpemeceW heuueJeeW kes Debkegj G" jns nQ Ssmes ueleeJeve keer Yeer mlegefle
kejlee nB@t Deewj Fmeer ekeej YeieJeeve kes Gme eefme eLece kees keer Yeer mlegefle kejlee nBt~~185~~
pees osoerheceeve cetBiee kes meceeve Deheves heuueJeeW mes mecemle efoMeeDeeW kees ueeue-ueeue kej jns nQ, pees Jeeeg mes
efnueleer ngF& Deheveer TBeer MeeKeeDeeW mes ve=le kejves kes efueS lelhej ngS kes meceeve peeve he[les nQ, pees ewleJe=#eeW mes
meefnle nQ, pees efpevesv YeieJeeved keer meceJemejCeYetefce ceW eehle ngS nQ Deewj efpevekeer mebKee eej nw Ssmes Gve je DeMeeske
Deeefo kes JeveeW keer Yeer ceQ Jevovee kejlee ntB~~186~~
pees ewleJe=#eeW mes ceefC[le nQ, efpeveceW eer efpevesv YeieJeeved keer eefleceeSB efJejepeceeve nQ Deewj Fv Yeer efJevee kes
keejCe Pegkes ngS Deheves cemlekeeW mes efpevekeer Jevovee kejles nQ Ssmes, YeieJeeved kes ueeue DeMeeskeJe=#eeW kee Jeve, en
osoerheceeve mehleheCe&Je=#eeW kee Jeve, Jen DeeceJe=#eeW kee Jeve Deewj Jen DeefleMee es<" echekeJe=#eeW kee Jeve, Fve eejeW
JeveeW keer nce Jevovee kejles nQ~~187~~
pees DeefleMee megvoj nQ, pees eEmen, yewue, ie[, MeesYeeeceeve ceeuee, neLeer, Jem$e, ceetj Deewj nbmeeW kes efeeW mes
meefnle nQ, efpevekee ceenelce eke nes jne nw, pees osJeleeDeeW kes eje Yeer hetefpele nQ Deewj pees Jeeeg mes efnue jner nQ Ssmeer
pees kees kes Deeies osoerheceeve OJepeeDeeW kes Jem$eeW keer hebefeeeB megMeesefYele nesleer nQ GvnW Yeer ceQ vecemkeej kejlee
ntB~~188~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(115)

megJeoveeJe=eced
eodotjedeesceceeie keueg<eeefle efoMeeb eevleb mLeieeefle eeslmehe&theOetcew megjYeeefle peieodefJeMJeb glelejced ~
leVe mehekegcYeecegceveme eerefleb Ieeleg eerceeVeedeMeeueeeceefhe efejb meeue$eeieleced ~~189~~

vo (?)
heg<heheuueJeesppJeues<eg keuheheeoheeskeeveves<eg neefj<eg eerceefovJeefvolee mJeyegOvemegemf Lelesefmeefyecyekee gcee~
meefvle leeveefhe eCeewcecetb veceeefve emcejeefce e emeVeOeer mlethehebefeceheYetb meceejlveefJeeneb efpevesvefyeefcyeveerced~~190~~

eiOeje
JeerLeeR keuhegceeCeeb meJeveheefjJe=efleb leeceleerle efmLelee ee
MegYee eemeeoheef*de mheefkeceefCecee meeueJee&mle=leere~
Yeleg& eerceC[heMe ef$eYegJevepeveleemebeeeeeYeeJe
heer"b eeseefl$eYetceb efeeceveg levegleeod ievOekegeeefeleb ve~~191~~
ceevemlecYee mejebefme eefJeceuepeuemelKeeeflekee heg<heJeeer
eekeejes veedeMeeuee efleecegheJeveb JesefokeevleOJe&peeOJee~
meeue keuhegceeCeeb meheefjJe=leJeveb mlethencee&Jeueer e
eekeej mheeefkeesvleve=&megjcegefvemeYee heeref"keees mJeebYet~~192~~

pees hewueles ngS Oethe kes OetSB mes DeekeeMeceeie& kees ceefueve kej jns nQ pees efoMeeDeeW kes meceerhe Yeeie kees Deeeefole
kej jns nQ Deewj pees mecemle peieled kees yengle MeerIe ner megieefvOele kej jns nQ Ssmes eleske efoMee kes oes-oes efJeMeeue leLee
Gece OetheIe nceejs ceve ceW eerefle GlheVe kejW, Fmeer ekeej leerveeW keeseW mecyevOeer, MeesYee-mechevve oes-oes ceveesnj
veedeMeeueeSB Yeer nceejs ceve ceW eerefle Glhevve kejW~~189~~
hetue Deewj heuueJeeW mes osoerheceeve Deewj DeefleMee ceveesnj keuheJe=#eeW kes ye[s-ye[s JeveeW ceW ue#ceerOeejer FveW kes
eje Jevoveere leLee efpevekes cetueYeeie ceW efme YeieJeeved keer osoerheceeve eefleceeSB efJejepeceeve nQ Ssmes pees efmeeLe&Je=#e
nQ ceQ emeVeefee neskej Gve meYeer keer mlegefle kejlee ntB, Gve meYeer kees vecemkeej kejlee ntB Deewj Gve meYeer kee mcejCe
kejlee ntB, Fmekes efmeJeee efpevekee mecemle Mejerj jlveeW kee yevee ngDee nw Deewj pees efpevesv YeieJeeved keer eefleceeDeeW mes
meefnle nQ Ssmes mletheeW keer hebefe kee Yeer ceQ emeVeefee neskej mleJeve, veceve leLee mcejCe kejlee ntB~~190~~
Jeve keer Jesoer mes efIejer ngF& keuheJe=#eeW kes JeveeW keer hebefe kes Deeies pees meheso cekeeveeW keer hebefe nw Gmekes Deeies
mheefkeceefCe kee yevee ngDee pees leermeje Gece kees nw, Gmekes Deeies leerveeW ueeskeeW kes mecemle peerJeeW kees Deeee osves kee
eYeeJe jKeves Jeeuee pees YeieJeeved kee eerceC[he nw Deewj Gmekes Deeies pees ievOekeger mes Deeefele leerve keveeroej TBee
heer" nw Jen meye nce ueesieeW keer ue#ceer kees efJemle=le kejs~~191~~
meb#eshe ceW meceJemejCe keer jevee Fme ekeej nwmeyemes henues (Oetueermeeue kes yeeo) eejeW efoMeeDeeW ceW eej
ceevemlecYe nQ, ceevemlecYeeW kes eejeW Deesj mejesJej nQ, efhej efvece&ue peue mes Yejer ngF& heefjKee nw, efhej heg<heJeeefkee
(ueleeJeve) nw, Gmekes Deeies henuee kees nw, Gmekes Deeies oesveeW Deesj oes-oes veedeMeeueeSB nQ, Gmekes Deeies otmeje
DeMeeske Deeefo kee Jeve nw, Gmekes Deeies Jesefokee nw, leovevlej OJepeeDeeW keer hebefeeeB nQ, efhej otmeje kees nw, Gmekes

(116)

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

osJeesn&vee*dcegKees Jee efveeeflecevegmejvvegejeMeecegKees Jee

eeceOeemles mce hegCeeb meceJeme=efleceneR leeb hejerleeOeJeelmeg~
eeoef#eCesve Oeerve egegJeefleieefCeveerve=efm$eeefee osJees
osJee mesvee celee& heMeJe Fefle ieCee eoMeeceer ecesCe~~193~~
eesieerve vyeesOee efJeyegOeegJelee meee&kee jepehelvees
peesefleJe&vesMekevee YeJevepeJeefvelee YeeJevee JevlejeMe~
peesefle<kee keuheveeLee vejJejJe=<eYeeefmlee&ieewIew meneceer
kees<"s<etkeles<Jeefle<"ved efpeveheefleceefYelees YeefeYeejeJevecee~~194~~
eeog<e e*dceetKewefJe&Ieefleefleefcejes Oetlemebmeejjeef$e
mlelmebOee mebefOekeuheeb cegngjheIeeved #ewCeceesnerceJemLeeced~
mep%eeveesoemeeefo eefleefveele veeessiemeefhle eegemeeeomevovemLees Ye=MeceLe es YeJeyevOegefpe&veeke&~~195~~

Deeies Jesefokee meefnle keuheJe=#eeW kee Jeve nw, Gmekes yeeo mlethe Deewj mletheeW kes yeeo cekeeveeW keer hebefeeeB nQ, efhej
mheefkeceefCecee leermeje kees nw, Gmekes Yeerlej ceveg<e, osJe Deewj cegefveeeW keer yeejn meYeeSB nQ leovevlej heeref"kee nw
Deewj heeref"kee kes DeeYeeie hej mJeecYet YeieJeeved DejnvleosJe efJejepeceeve nQ~~~192~~
DejnvleosJe mJeYeeJe mes ner hetJe& DeLeJee Gej efoMee keer Deesj cegKe kej efpeme meceJemejCe Yetefce ceW efJejepeceeve
nesles nQ Gmekes eejeW Deesj eoef#eCee he mes ecehetJe&ke 1 yegef kes F&MJej ieCeOej Deeefo cegefvepeve, 2 keuheJeeefmeveer
osefJeeeB, 3 Deeefe&keeSB-ceveg<eeW keer efm$eeeB, 4 YeJeveJeeefmeveer osefJeeeB, 5 JevlejCeer osefJeeeB, 6 peesefleef<keCeer osefJeeeB 7
YeJeveJeemeer osJe, 8 Jevlej osJe, 9 peesefle<ke osJe, 10 keuheJeemeer osJe, 11 ceveg<e Deewj 12 heMeg Fve yeejn ieCeeW
kes yew"ves eesie yeejn meYeeSB nesleer nQ~~193~~
GveceW mes henues kees"s ceW DeefleMee %eeve kes Oeejke ieCeOej Deeefo cegefvejepe, otmejs ceW keuheJeemeer osJeeW keer
osJeebieveeSB, leermejs ceW Deeefe&kee meefnle jepeeDeeW keer efm$eeeB leLee meeOeejCe ceveg<eeW keer efm$eeeB, eewLes ceW peesefle<e osJeeW
keer osJeebieveeSB, heeBeJeW ceW Jevlej osJeeW keer osJeebieveeSB, "s ceW YeJeveJeemeer osJeeW keer osJeebieveeSB, meeleJeW ceW YeJeveJeemeer
osJe, Dee"JeW ceW Jevlej osJe, veJeW ceW peesefle<eer osJe, omeJeW ceW keuheJeemeer osJe, ieejnJeW ceW eeJeleea Deeefo es<"
ceveg<e Deewj yeejnJeW ceW heMeg yew"les nQ~ es meye Thej kens ngS kees"eW ceW YeefeYeej mes veceerYetle neskej efpevesv YeieJeeved
kes eejeW Deesj yew"e kejles nQ~~194~~
leovevlej efpevneWves eke nesles ngS Jeeveheer efkejCeeW mes DevOekeej kees ve< kej efoee nw, mebmeejheer jeef$e kees
otj ne efoee nw Deewj Gme jeef$e keer mevOee meefvOe kes meceeve #eerCe ceesn veeceke yeejnJeW iegCemLeeve keer DeJemLee kees
Yeer otj kej efoee nw pees mecei%eeveheer Gece meejLeer kes eje JeMe ceW efkeS ngS meele veeheer JesieMeeueer Iees[eW mes pegles
ngS meeeoheer jLehej meJeej nQ Deewj pees YeJe peerJeeW kes yevOeg nQ Ssmes eerefpevesvosJe heer mete& DeefleMee
osoerheceeve nes jns Les~~195~~

meceJemejCe jevee

DeeefohegjeCe Yeeie1 mes

(117)

Flegew mebie=nerleeb meceJeme=efleceneR Oece&eeeefoYeleg&Ye&Jeelcee mebmcejse mlegeflecegKejcegKees YeefevecesCe cetOvee&~

pewveeR ue#ceerceefevleeb mekeueiegCeceeeR eeMveglesmeew ceef
et[eefYevee&keYeepeeb ceefCecegkegpeg<eeceefebleeb eiOejeefYe~~196~~

Flee<ex YeieJeefppevemesveeeee&eCeerles ef$e<eef<ue#eCecenehegjeCemebens

YeieJelmeceJeme=efleefJeYetefleJeCe&veb veece $eeesefJebMeb heJe&~~ 23~~
Fme ekeej Thej efpemekee meben efkeee ieee nw Ssmeer, Oece&ee kes DeefOeheefle efpevesv YeieJeeved keer Fme
meceJemejCe Yetefce kee pees YeJe peerJe Yeefe mes cemleke Pegkeekej mlegefle mes cegKe kees Meyoeeceeve kejlee ngDee mcejCe
kejlee nw Jen DeJeMe ner ceefCecee cegkegeW mes meefnle osJeeW kes ceeueeDeeW kees OeejCe kejves Jeeues cemlekeeW kes eje hetpe,
mecemle iegCeeW mes Yejhetj Deewj ye[er-ye[er $e+efeeW mes ege efpevesv YeieJeeved keer ue#ceer DeLee&led Den&vle DeJemLee keer
efJeYetefle kees eehle kejlee nw~~196~~
Fme ekeej Dee<e&veece mes eefme YeieJeefppevemesveeeee& eCeerle ef$e<eef<ue#eCe
cenehegjeCe kes meben ceW meceJemejCeefJeYetefle kee JeCe&ve kejves Jeeuee
lesF&meJeeb heJe& meceehle ngDee~~ 23~~

N: M

(118)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meceJemejCe jevee
(nefjJebMehegjeCe mes*)
YeieJeeve vesefceveeLe kes kesJeue%eeve kee JeCe&ve

hetJee&seegpemeele Megkeueeefleheefo eYeg~ MegkeueOeeveeefivevee oiOJee elegIee&efleceneJeveced~~112~~

DevevlekesJeue%eeveoMe&veeefoeleg<eced ~ $ewueeskeesvemeveekeefche mebeehelhejogue&Yeced ~~113~~

eiOejeJe=eced
IeCejeJeesefmebnmheghenjJeesoejMemJevewmleeb
pewveeR kewJeueueefyOeb mekeuemegjieCee eefiJeefolJee eLeemJeced ~
Fve efmebnemeveesewceg&kegefJeeuevew mJeeved eeg_peeJeOeerved mJew
eehleeveerkew meneeg #egefYelemeefueueefOeeeleefJeefefeueeskeee~~114~~
Deehetee&Jeee&Jesiewie&vevepeueefveefOeb Jeenveeveeb mecetnw
mehleeveerkewjveskewefeoMeheefleieCemleb hejerle ehesos~
eeewcet&Oee&Jeuesheb efieefjheefleceefOehemveevekeueeCecee$eb
Yete keueeCekeC"s iegCeYejCeiegCeeotpe&evleb peevleced ~~115~~
cevoejeefo gceeCeeb megjefYelekekegYeeb heg<heJe=<dee megjeCeeb
efoJeeerieerlecet&vcegKeefjleYegJevewog&vogYeerveeb efveveeow~

leovevlej DeeefMJeve Megkeue eefleheoe kes efove eelekeeue kes mecee YeieJeeved vesefceveeLe ves MegkeueOeeveheer Deefive
kes eje eej Ieeefleeeheer ceneJeve kees peueekej leerve ueeske kes FveW kes Deemeve keBhee osves Jeeues SJeb Deve peveogue&Ye,
kesJeue%eeve, kesJeueoMe&ve Deeefo Devevleeleg<e eehle efkeS~~112-113~~
IeCeDeeW kes Meyo, efJeMeeue eEmenveeo, ogvogefYeeeW kes mhe< Meyo Deewj MebKeeW keer Yeejer DeeJeepe mes mecemle osJeeW
ves MeerIe ner efveMee kej efueee efke efpevesv YeieJeeved kees kesJeue%eeve eehle nes ieee nw leLee FveW ves Yeer eEmenemeve Deewj
Gvvele cegkegeW kes keefchele nesves mes Deheves-Deheves DeJeefOe%eeve kee eeesie kej Ge yeele kee %eeve kej efueee~ leovevlej
leerveeW ueeskeeW kes Fv, mecegeW kes mecetn kees #egefYele kejves Jeeueer Deheveer-Deheveer mesveeDeeW kes meeLe efiejveej heJe&le keer Deesj
eue he[s~~114~~
Gme mecee FveW ves DeJeee& Jesie mes ege JeenveeW kes mecetn Deewj meele ekeej keer Deveske mesveeDeeW mes DeekeeMeheer
meceg kees Jeehle kej efoee Deewj Deekej efiejveej heJe&le keer leerve eoef#eCeeSB oeR~ Gme mecee Jen heJe&le, TBes efMeKej
kee DeefYeceeve OeejCe kejves Jeeues efieefjjepemegces heJe&le kees Yeer peerle jne Lee keeeWefke megces heJe&le hej lees YeieJeeved kee
cee$e pevcekeueeCeke mecyevOeer DeefYe<eske ngDee Lee Deewj efiejveej heJe&le hej oer#eekeueeCeke kes yeeo hegve %eevekeueeCeke
nesves mes Deveske iegCe eke ngS Les~~115~~
osJeueesie, efoMeeDeeW kees megieefvOele kejves Jeeues cevoej Deeefo Je=#eeW kes hetueeW keer Je<ee& kejves ueies~ osJeebieveeDeeW kes
* nefjJebMehegjeCe he=. 644, 645 mes~

meceJemejCe jevee

nefjJebMehegjeCe mes

(119)

Yes$ee ueeskeme Meeskeb heuekegmegceYe=leeMeeskeMeeKeeYe=lee e

esle$e$eesCe ef$eYegJeveefJeYegleeefeYetleesYetcvee~~116~~
nbmeeueerheeleueeruewOe&JeefueleKeeuewMeecejeCeeb menew
YeeefYeYee&ceC[uesve eeflenleefJekemeoevegYeeceC[uesve~
veeveejlveewIejesefepe&efvelemegjOevegnxceefmebnemevesve
Yee<eeYesomhegjvlee mhegjCeefJejefnlemJeeOejesodYee<eee e~~117~~
De<eefYe eeefleneezjefleMeefcelehejw mJewefJe&Mes<ewjMes<ew
kecee&heeemJeYeeJeef$eefoJeheefleceJewmlewMelegeEeMelee e~
$ewueeskeeesejCeee eke=efleOe=leOe=eflevexefceveeLees peieleeb
eefJebMees neefjJebMees iegCeieCeefoveke=eerLe&ke=leeogjemeerled~~118~~

megvoj mebieerle mes efceefele ogvogefYeeeW kes Meyo mebmeej kees cegKeefjle kejves ueies~ ueesieeW kes Meeske kees ve< kejves Jeeuee
heue Deewj hetueeW mes ege DeMeeske Je=#e eke nes ieee~ leerve ueeske keer efJeYeglee kes efemJehe MJesle $e$ee efmej hej
efhejves ueies~ nbmeeJeueer kes heele kes meceeve megMeesefYele SJeb heJe&le keer Yetefce kees meheso kejves Jeeues npeejeW ecej {gueves
ueies~ Deheveer keeefvle mes osoerheceeve mete& keer eYee kes mecetn kees hejeefpele kejves Jeeuee YeeceC[ue eke nes ieee~ veevee
jlvemecetn keer efkejCeeW mes FvOeveg<e kees Glhevve kejves Jeeuee mJeCe&-efmebnemeve DeeefJeYet&le nes ieee Deewj veevee Yee<eeDeeW
kes Yeso mes ege SJeb DeeW"eW kes mhegjCe mes jefnle efoJeOJeefve efKejves ueieer~ Fme ekeej hetJeexe Dee" eeefleneeeX, otmejeW
kees Delevle Meevle kejves Jeeueer Deheveer mecemle efJeMes<eleeDeeW Deewj kesJeue%eeve-mecyevOeer, pevce-mecyevOeer leLee osJeke=le
eeQleerme DeefleMeeeW mes efJeYetef<ele, leerve ueeske kes Gej kes efueS mJeeYeeefJeke Oewe& kes Oeejke Deewj Deveske iegCeeW kes mecetn
kees eke kejves kes efueS mete& kes meceeve, nefjJebMe kes efMejesceefCe yeeF&meJeW leerLekej vesefceveeLe YeieJeeved he=LJeer hej eke
ngS~~116-118~~

N: M

(120)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

YeieJeeve vesefceveeLe kee meceJemejCe*

mehleheeeMe meie&
meceJeeefo meceeheeefo MejCeb MejCeb #eCeeled ~ ef$epeieleeefCeveeb osJew heekeMeemeveMeemeveeled~~1~~
meJeex ejJeleerueeskees eogYeespekegueecyegefOe~ Deejesn efieefjb Yetlee jecekesMeJehetJe&ke~~2~~
DeJeueeskee efpevesvme MejCeb meceJeeefokeced ~ yeefnjvlehejb eeheefmceeb pevemeeiej~~3~~
eeMeer meceJemLeeveYetefcemleerLe&ke=leeefcen~ leeMeer eesle=ueeskeme meceemesve efveieeles~~4~~
Yetces mJeYeeJeYetleeee efoJeejeflveeceesef^efle~ YetefcemleeJelmeceg^eee keuheYetefcehee&le~~5~~
mJeie&efeeb efeee pes$eer elegjee megKeeoe~ mewkeevleeoMeeeelceeespeveeb keeueosMele~~6~~
Gewie&vOekegerosMekeefCe&kee heecetefle&Jeled ~ Yeeefle Yetefcejmeew yeee Yeteerhe$ehejcheje~~7~~
Fvveerueceeer Yetefceyee&eeoMe&leueeshecee~ Yetemeeceefhe YetemlJeb efJeMeleeb efJeoOeeefle ee~~8~~
otjeefoveoees emeeb ceeveeefvle vecemeee~ ceeveene&efepeievveeLeb meeYetcee&veeCeeefceOee~~9~~

DeLeevevlej osJeeW ves Fv keer Dee%ee mes #eCe-Yej ceW leerve peieled kes peerJeeW kes efueS MejCeYetle meceJemejCe keer
jevee kej oer~~1~~
yeueosJe Deewj ke=<Ce kees Deeefo ues eeoJe Deewj YeespeJebMe kes meeiej-mJehe mecemle eefjkee efveJeemeer ye[s JewYeJe
kes meeLe efieefjveej heJe&le hej e{s Deewj Yeerlej-yeenj efpevesv YeieJeeved kee meceJeMejCe osKekej Jen pevelee kee Deheej
meeiej hejce DeeMee& kees eehle ngDee~~2-3~~
leerLekejeW keer meceJemejCe Yetefce pewmeer nesleer nw Gmekee eneB meb#eshe mes eesleeDeeW kes efueS JeCe&ve efkeee peelee
nw~~4~~
meceJemejCe keer efoJe Yetefce mJeeYeeefJeke Yetefce mes Ske neLe TBeer jnleer nw Deewj Gmemes Ske neLe Thej
keuheYetefce nesleer nw~~5~~
en Yetefce Deheveer MeesYee mes mJeie&ue#ceer kees peerleves Jeeueer, eewkeesj, megKeoeeer Deewj osMekeeue kes Devegmeej yeejn
eespeve mes ueskej Ske eespeve leke efJemleej Jeeueer nesleer nw~
YeeJeeLe&meceJemejCe Yetefcekee Glke=< efJemleej yeejn eespeve Deewj kece-mes-kece efJemleej Ske eespeve eceeCe
neslee nw~~6~~
en Yetefce keceue kes Deekeej keer nesleer nw FmeceW ievOekeger lees keefCe&kee kes meceeve TBeer G"er nesleer nw Deewj yeee
Yetefce keceueoue kes meceeve efJemle=le nw~~7~~
en FvveerueceefCe mes efveefce&le nesleer nw, Fmekee yeee Yeeie ohe&Celeue kes meceeve efvece&ue neslee nw Deewj eJesMe kejves
Jeeues yengle mes peerJeeW kees Ske meeLe mLeeve osves Jeeueer jnleer nw~~8~~
efpemeceW ceeve kes eesie Fv Deeefo osJe ef$eueeskeerveeLeYeieJeeved keer otj mes ner hetpee kejles nQ Jen ceeveebieCe veece
keer Yetefce nw~~9~~
* nefjJebMehegjeCe he=. 646 mes 659 leke~

meceJemejCe jevee

nefjJebMehegjeCe mes

(121)

ceneefo#eg eleeesmee ieJetefleeefJemle=lee~ JeerLemlevceOeieeveeregcee&veheer"evhegj eYeeved ~~10~~

mJeeslmesOeef$eiegCeelceereefJemlejeCegefeefJemlejw~ meewJeCe&jlveceteeaefve ceevevles ve=megjemegjw ~~11~~
ve=megjeceeveJemlecYeeveemLeeeee&efvle e$e Yet~ mee lJeemLeeveeCeeefYeKee pJeueuueewefnlejlveYee~~12~~
ceOes JeerefLe eleees$e ef$eYee nwceheeref"kee~ Yeevlegjesemees^eee Je=ee eesMeeOe&efJemle=lee~~13~~
eeheesveheeref"keeJeemee eespeveeYeefOekees^ee~ MegefcYelee ceeveJemlecYeeMelJeej heere"f keemJeefOe~~14~~
ef<e[deespeveMeemles heeefuekeemeecyegpeefmLelee~ JeemheefkeJew[t e&cetueceOeeeefJeene~~15~~
efmeneeeees veeveejlvejefMceefJeefceefelee~ elegefo&#etOJe&efmeeee& jlveYetleesheeefuekee~~16~~
heeefuekeecegKeheemLeleheveeremhegjodIee~ Ieemeeyeheuekee eerYeeceeefYe<eJeefee~~17~~
eeretueejlveceeeeceemeefJebMeefleeespevee~ meeefYeceeveceveesosJeceeveJemlebYevee yeYeg~~18~~
lele mejebefme elJeeefj MegcYeocYeespeYeebpeueced ~ nbmemeejmeeeeejeJejcekekeghmJeueced ~~19~~

Fme Yetefce keer eejeW ceneefoMeeDeeW ceW oes-oes keesMe efJemle=le eej ceneJeerefLeeeB nQ~ es JeerefLeeeB Deheves ceOe ceW
efmLele eej ceevemlecYeeW kes heer" OeejCe kejleer nQ~~10~~
es heer" Deheveer TBeeF& mes efleiegves eew[s SJeb megJeCe& Deewj jlveceeer cetefle&eeW kes Oeejke nesles nQ leLee ceveg<e, megj,
Demegj meYeer Deekej FvnW vecemkeej kejles nQ~~11~~
peneB efmLele neskej ceveg<e Deewj osJe, ceevemlecYeeW keer hetpee kejles nQ Jen DeemLeeveebieCee veece keer Yetefce
osoerheceeve ueeue ceefCeeeW keer keeefvle kees OeejCe kejleer nw~12~~
JeerefLeeeW kes ceOe ceW leerve keveeroej eej megJeCe&ceeer heeref"keeSB nQ pees eleer yejeyej TBeer nQ Deewj DeeOee keesMe
eew[er nQ~~13~~
Gve heeref"keeDeeW hej eej ceevemlecYe megMeesefYele nQ pees heeref"keeDeeW keer eew[eF& mes Ske Oeveg<e kece eew[s nQ Deewj
Ske eespeve mes keg DeefOeke TBes nQ~~14~~
Jes ceevemlecYe yeejn eespeve keer otjer mes efoKeeF& osles nQ~ heeefuekee kes DeeYeeie hej pees keceue nQ GvneR hej efmLele
nQ, Gvekee cetueYeeie nerje kee, ceOe Yeeie mheefke kee Deewj DeeYeeie Jew[te&ceefCe kee yevee ngDee nw~~15~~
nj Ske ceevemlecYe oes-oes npeej keesCeeW mes meefnle nQoes-oes npeej henue kes nQ, veevee jlveeW keer efkejCeeW mes
efceues ngS nQ, Gvekeer eejeW efoMeeDeeW ceW Thej efmeesW keer eefleceeSB efJejepeceeve nQ leLee Gvekeer jlveceeer ye[er-ye[er
heeefuekeeSB nQ~~16~~
heeefuekeeDeeW kes DeeYeeie hej pees keceue nQ Gve hej megJeCe& kes osoerheceeve Ie nQ, Gve IeeW kes DeeYeeie mes ueieer
ngF& meeref{eeB nQ leLee Gve meeref{eeW hej ue#ceerosJeer kes DeefYe<eske keer MeesYee efoKeueeeer ieeer nw~~17~~
Jes ceevemlecYe ue#ceerosJeer kes et[ejlve kes meceeve Deheveer keeefvle kes mecetn mes yeerme eespeve leke kee #es$e
ekeeMeceeve kejles jnles nQ leLee efpevekee ceve Denbkeej mes ege nw Ssmes osJe Deewj ceveg<eeW kees JeneR jeske osves Jeeues
nQ~~18~~
Gve ceevemlecYeeW keer eejeW efoMeeSB nbme, meejme Deewj ekeJeeW kes MeyoeW mes Delevle megvoj nQ leLee GveceW efKeues
ngS keceueeW mes ege eej mejesJej nQ~~19~~

(122)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Delees Jeeceees Jeees Je#eesoIvees Ieveegefle~ efiegCeerYetleefJemleej hejereee mecevlele~~20~~

hejerle heefjKeeleesmLeeppeueeYeceefCeef#ele~ peevegoIveecyegiecYeerje ke=<CemeeerJe Yetefeee~~21~~
nsceecYeespejjpehegeefheejer YeeefJeleecYeefme~ mJeeeeb efo*dcegKeevemeeb meejeieeefCe eeleYeeved ~~22~~
JeuueerJeveceleeshevle hejerle efmLeleefceleYeeled ~ kegmegceeceesefolee Meevleb Mekegvleeefuekegueekegueced ~~23~~
eekeejesvle hejereee kevelkevekeYeemJej~ efJepeeeefoye=nodjewheelegieexhegjceefC[le~~24~~
le$e oewJeeefjkee Yeewcee kekeeefoefJeYet<eCee~ eYeeJeeslmeeefjleeeesiee cegodiejesleheeCee~~25~~
ceefCeleesjCeheeMJex<eg ieeshegjeCeeb mhegjefJe<eeced ~ $eeecejYe=ejhetJee&<Melekeeveceeved ~~26~~
leodieeshegjhegjes Yeeefvle es#eeMeeueeefm$eYetefcekee~ efef&JeeaLebleeesve=&leodeef$ebMelmegjkevekee~~27~~
YeeleMeeskeJeveb eeeeb mehleheCe&Jeveb lJeheeked~ eleereeb echekeJevecegoereeceecemeveced ~~28~~
meefmeeefleceesMeeske mehleheCe&Me echekeced ~ leLewJeecelemles<eeb JeveeveeceefOehee eceeled ~~29~~

mejesJejeW kes Deeies Ske Jeecee kees nw pees eleer yejeyej TBee nw, Delevle keeefvle mes ege nw, TBeeF& mes otvee
eew[e nw Deewj eejeW Deesj mes Iesjs ngS nw~~20~~
Fme kees kees eejeWs Deesj mes Iesjkej Ske heefjKee efmLele nw efpemekeer Yetefce peue kes meceeve keeefvle Jeeues ceefCeeeW
mes efveefce&le nw, GmeceW IegveeW eceeCe ienje heeveer Yeje nw leLee Jen he=LJeer heer m$eer keer veerueer mee[er kes meceeve peeve
he[leer nw~~21~~
Jen heefjKee Delevle mJe nw leLee Gmekee peue mJeCe&cee keceueeW keer hejeie kes mecetn mes heeruee-heeruee nes jne
nw DeleSJe GmeceW eefleefyeefcyele efoMeehe efm$eeeW kes cegKe Debiejeie mes meefnle kes meceeve peeve he[les nQ~~22~~
Gmekes Deeies eejeW Deesj mes Iesjkej efmLele ueleeDeeW kee Jeve megMeesefYele nw pees hetueeW kes eje efoMeeDeeW kes Devle Yeeie
kees megieefvOele kej jne nw leLee heef#eeeW Deewj YecejeW kes mecetn mes Jeehle nw~~23~~
Gmekes Deeies osoerheceeve megJeCe& kes meceeve ecekeeruee SJeb efJepee Deeefo eeBoer kes ye[s-ye[s eej ieeshegjeW mes
megMeesefYele kees, eejeW Deesj mes Iesjs ngS nQ~~24~~
Gve ieeshegjeW hej Jevlej peeefle kes osJe ejheeue nQ pees keke Deeefo DeeYet<eCeeW mes megMeesefYele nQ, Deheves eYeeJe mes
Deeesie JeefeeeW kees otj neles jnles nQ leLee efpevekes neLe cegodiejeW mes Gle nesles nQ~~25~~
osoerheceeve keeefvle mes ege Gve ieeshegjeW kes ceefCecee leesjCeeW kes oesveeW Deesj $e, ecej leLee Ye=bieej Deeefo
De<cebieue Je Ske meew Dee", Ske meew Dee" mebKee ceW meoe megMeesefYele jnles nQ~~26~~
Gve ieeshejeW kes Deeies JeerefLeeeW kes oesveeW Deesj leerve-leerve KeC[ keer oes-oes veedeMeeueeSB nQ efpeveceW yeeerme-yeeerme
osJe-keveeSB ve=le kejleer nQ~~27~~
leovevlej hetJe& efoMee ceW DeMeeske Jeve, oef#eCe ceW mehleheCe& Jeve, heefMece ceW echeke Jeve Deewj Gej ceW DeeceJeve
megMeesefYele nw~~28~~
Fve eejeW JeveeW ceW DeMeeske Jeve kee DeMeeske Je=#e, mehleheCe& Jeve kee mehleheCe& Je=#e, echeke Jeve kee echeke
Je=#e Deewj Deece Jeve kee DeeceJe=#e mJeeceer nw~ es mJeeceer Je=#e efme keer eefleceeDeeW mes meefnle nQ DeLee&led Fvekes veeres
efmeeW keer eefleceeSB efJejepeceeve jnleer nQ~~29~~

meceJemejCe jevee

nefjJebMehegjeCe mes

(123)

ef$ekeesCee ceC[ueekeejeMelegjeeMe Jeeefhekee~ Jeves<eg jlveledevleeMegmheefkeYetcee~~30~~

efJeMJee meleesjCee ue#eemleerLee&mletewJe&jeC[kew~ ceefC[leeieenceeves<JeieeOee efeesMeefJemle=lee~~31~~
vevoe vevoesejevevoevevoJeleefYeveefvoveer~ vevoIees<eslecetJee&he <e[MeeskeJeveefmLelee~~32~~
efJepeeeefYepeee pew$eer Jewpeevlehejeefpelee~ peeesejsefle <e[dJeehe mehleheCe&Jeveeefelee~~33~~
kegcegoe veefueveer heee heg<keje efJekeeeslheuee~ keceuesleefhe <e[dJeeheMechekeeKeJeves celee~~34~~
eYeemee YeemJeleer Yeemee megeYee Yeevegceeefueveer~ mJeebeYesefle <e[dJeehe menkeejJeveeseof lee~~35~~
Goees efJepee eerefle KeeefleMesefle eceesefolew~ heuew hetJee&oees Jeehe hetpevles lelheueeefLe&eYf e~~36~~
leeheerheg<hemeboesnb eLeeseb eehe Yeeefekee~ Deemletheb eceMeesYee& efJeMeefvle ecekeesefJeoe~~37~~
DevlejsCeesoeb eerefleb eeefYeleefm$eYegJeesOJemeg~ Yeeefvle veekeMeeueemlee nekeesppJeuecetle&e~~38~~
DeOeOe&eesMeefJemleeje eef$ebMeppeesefle<eeb efm$ee~ leodYegJees jlveefvecee&Cee mJemheefkeefYeee~~39~~
leemeg Yekelee eve=leefvle eef$ebMeppeesefle<eeb efee~ neJeYeeJeefJeueemee{dee jmehege<f meheg<e~~40~~

Gve JeveeW ceW eflekeesveer, eewkeesveer Deewj ieesueekeej Deveske JeeefhekeeSB nQ~ Gve JeeefhekeeDeeW kes le jlveefveefce&le nQ leLee
Gvekeer Yetefce Meg mheefke mes efveefce&le nw~ es meYeer JeeefhekeeSB leesjCeeW mes ege nQ, oMe&veere nQ, meeref{eeW mes ege nQ,
TBes-TBes yejC[eW mes megMeesefYele nQ, eJesMe kejves ceW ienjer nQ Deewj oes keesMe eew[er nQ~~30-31~~
vevoe, vevoeseje, Deevevoe, vevoJeleer, DeefYeveefvoveer, Deewj vevoIees<ee es JeeefhekeeSB DeMeeske Jeve ceW efmLele
nQ~~32~~
efJepeee, DeefYepeee, pew$eer, Jewpeevleer, Dehejeefpelee Deewj peeeseje es JeeefhekeeSB mehleheCe& Jeve ceW efmLele
nQ~~33~~
kegcegoe, veefueveer, heee, heg<keje, efJeMJeeslheuee Deewj keceuee es JeeefheeeB echeke Jeve ceW ceeveer ieeer nQ~~34~~
Deewj eYeemee, YeemJeleer, Yeemee, megeYee, Yeevegceeefueveer Deewj mJeebeYee es JeeefheeeB DeeceJeve ceW kener ieeer
nQ~~35~~
hetJe& Deeefo efoMeeDeeW keer JeeefhekeeSB ece mes Goe, efJepee, eerefle Deewj Keeefle veeceke heue osleer nQ leLee Fve heueeW
kes Fgke ceveg<e Fve JeeefhekeeDeeW keer hetpee kejles nQ~~36~~
ece kes peeveves Jeeues Yeepeve Gve JeeefhekeeDeeW mes eLeese hetueeW kee mecetn eehle kej mletheeW leke ece-ece mes
efpevesv eefleceeDeeW keer hetpee kejles ngS Deeies eJesMe kejles nQ~~37~~
Goe Deewj eereflehe heue kees osves Jeeueer JeeefhekeeDeeW kes yeere kes ceeie& kes oesveeW Deesj leerve KeC[ keer megJeCe&cee
osoerheceeve yeeerme veedeMeeueeSB nQ~~38~~
es veedeMeeueeSB [s{ keesMe eew[er nQ, veevee ekeej kes yesueyeteW mes megMeesefYele nQ Deewj Gvekeer YetefceeeB jlveeW keer
yeveer nQ leLee Gvekeer oerJeeueW mJe mheefke mes efveefce&le nQ~~39~~
GveceW peesefle<eer osJeeW keer yeeerme-yeeerme osJeebieveeSB ve=le kejleer nQ pees neJe, YeeJe Deewj efJeueeme mes ege leLee
e=bieej Deeefo jmeeW keer hegef< mes megheg< nesleer nQ~~40~~

(124)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meelegieexhegjeleesefhe heexefle JeveJesefokee~ efoJee Jeeceeer JeerLeerheeMJe&eesOJe&pehe*dee~~41~~

ef$eoC[efJemle=leeefMe$ee heeref"kee eefleYeefeiee~ eespeveeOeexef^leemleemeg JebMee jlveelcehetJe&kee~~42~~
leoeheeefuekeeveheuekeeefOeef<"lee OJepee~ cenevlees oMe efe$ee meeflkeefCeeref e$ehekee~~43~~
efMeefKenbmeielcelekedefmebnsYecekejecyegpew~ Je=<ehesCe eesCe meceefOeef<"lecete&e~~44~~
les<eece<Meleb peeeflee&ef$ebMe_e elegMeleer~ OJepemebKee YeJesos<eeb meeceevesve meceemele~~45~~
meeeE$eMelmenee megue&#ee hebeeMeo< e~ meeefOekee OJepemebKeseb mewkeefokekee efmebieCg ee~~46~~
<edheeeMelmeneeefCe ue#ee <ed<eef<j<meg~ OJepekeeseMelee megMelegefo&#Jeefhe meeefOekee~~47~~
eereflekeueeCeceOes megjefYele heeYetefcekee~ ve=eMeeuee eve=leefvle e$e YeeJeveeese<f ele~~48~~
eekeejesvle hejereee efleerees nsceefveefce&le~ heeYetefcekejlveeerelegieexhegjYetef<ele~~49~~
nekeheer"mLee kecyegkeC"iegCeesppeuee~ MeelekegcYeceee kegcYee meecYeespeemee menecYeme~~50~~
MeesYevles leodefheeMJex<eg ew ew ceueoMe&vee~ Jes$eoC[Oeje emLeemleodemeg YeJeveeefOehee~~51~~

Gmekes Deeies eej ieeshegjeW mes ege Delevle megvoj Jeeceeer JeveJesoer nw pees hetJeexe JeveeW kees eejeW Deesj mes Iesjs
ngS nw~ eej ieeshegjeW kes Deeies eej JeerefLeeeB nQ Deewj Gvekes oesveeW hemeJee[eW ceW OJepeeDeeW keer hebefeeeB henjeleer jnleer
nQ~~41~~
eleske efJeYeeie ceW Gve OJepeeDeeW keer he=Leked-he=Leked heeref"keeSB nQ pees leerve Oeveg<e eew[er nQ, efe$e-efJeefe$e nQ leLee
Gve hej DeeOee eespeve TBes jlveceeer yeeBme ueies ngS nQ~~42~~
Gve yeeBmeeW kes DeeYeeie hej pees heefee ueies nQ GveceW oMe ekeej keer jbie-efyejbieer, es er-eser IeefCeeW Deewj
efe$ehekeeW mes ege ye[er OJepeeSB henjeleer jnleer nQ~~43~~
Jes ome ekeej keer OJepeeSB ece mes ceetj, nbme, ie[, ceeuee, efmebn, neLeer, cekej, keceue, yewue Deewj ee kes
efe mes efeefle nesleer nQ~~44~~
Ske efoMee ceW Ske peeefle keer OJepeeSB Ske meew Dee" nesleer nQ Deewj eejeW efoMeeDeeW keer efceuekej Ske peeefle keer
eej meew yeeerme nesleer nQ~ en Fvekeer meeceeve he mes meb#eshe ceW mebKee yeleueeeer nw~~45~~
efJeMes<e jerefle mes Ske efoMee ceW Ske kejes[ meesuen ueeKe eeQme" npeej nQ Deewj eejeW efoMeeDeeW ceW eej kejes[
De[me" ueeKe eerme npeej keg DeefOeke nQ~~46-47~~
eerefle Deewj keueeCehe heue osves Jeeueer JeeefhekeeDeeW kes yeere ceeie& ceW oesveeW Deesj heeBe KeC[ keer ve=leMeeueeSB nQ
efpeveceW YeJeveJeemeer osJeeW keer osJeebieveeSB ve=le kejleer nQ~~48~~
ve=leMeeueeDeeW kes Deeies heeBe-heeBe KeC[ kes jlveceeer eej ieeshegjeW mes efJeYetef<ele mJeCe&efveefce&le otmeje kees
nw~~49~~
ieeshegjeW kes oesveeW hemeJee[eW ceW osoerheceeve megJeCe& kes heer"eW hej efmLele, MebKe kes meceeve megvoj keC"eW ceW he[er
ceeueeDeeW mes megMeesefYele cegKeeW hej keceue OeejCe kejves Jeeues SJeb peue mes Yejs mJeCe& efveefce&le cebieuekeueMe oes-oes keer
mebKee ceW megMeesefYele nQ~ Fme otmejs kees kes ejeW hej YeJeveJeemeer osJeeW kes Fv ejheeue nQ pees yeWle keer [er OeejCe
efkeS ngS henje osles nQ~~50-51~~

meceJemejCe jevee

nefjJebMehegjeCe mes

(125)

hegjmleeodieeshegjeCeeb e s s veekeJesMceveer~ hegjmleeeg lelees nwceew ew ew OetheIeew mhegew~~52~~

elegefo&kedefmehee{deb efef& efmeeLe&heeoheced ~ keuheJe=#eJeveb le$e JeerLevles<eg eLeeeLeced ~~53~~
meelegieexhegjeleesvleJexefokee Jeveheelele~ leesjCeevleefjlee meeJee& mlethee veJe veJeeOJemeg~~54~~
heejeiecenemlethehee&vles<eg meYeeie=ne~ nscejlveceeeefMe$ee cegefveosJeieCeesefelee~~55~~
veYemheefkeefvecee&Cemlele meeuemle=leereke~ elegefMe$ecenejlvemehleYetefcekeieeshegj~~56~~
efJepeees efJeegleb keerefle&efJe&ceueesoeefJeMJeOegked~ JeemeJeere& Jejb esefle hetJee&Kee Keeefhelee<Oee~~57~~
Jewpeevleb efMeJeb pes<"b Jeefj<"eveIeOeejCeced ~ eececeeefleIeb esefle oef#eCeeKee<Oee celee~~58~~
peevleeefcelemeejb e megOeecee#eesYemegeYeced ~ JeCeb Jejob esefle heefMeceeKee<Oee mce=lee~~59~~
Dehejeefpeleceee&KecelegueeLe&ceceesIekeced ~ Goeb ee#eeb oesokekeesyesjb hetCe&keecekeced ~~60~~
megjlveemeveceOemLee <Ceeb YeJeoefMe&ve~ leodejesceeheeMJex<eg Yeeefvle ceueohe&Cee~~61~~
ew eOJemleceneOJeevleeYeeJeueeYeemJejw~ YeemJelees YeemecegodOete Yeemevles ieeshegjeCeueced ~~62~~

ieeshegjeW kes Deeies oes-oes veedeMeeueeSB nQ Deewj Gvekes Deeies mJeCe& efveefce&le oes-oes OetheIe jKes ngS nQ~~52~~
Gmemes Deeies eejeW efoMeeDeeW ceW efmeeW keer eefleceeDeeW mes ege, oes-oes efmeeLe& Je=#eeW mes meefnle keuheJe=#eeW kee Jeve
JeerefLeeeW kes Devle ceW eLeejerefle efmLele nQ~~53~~
leovevlej eej ieeshegjeW mes meefnle, Jeve keer j#ee kejves Jeeueer DevleJexefokee nw Deewj ceeieeX ceW leesjCeeW mes ege,
meyekee Yeuee kejves Jeeues veew-veew mlethe nQ~~54~~
Jes mlethe heejeie ceefCeeeW mes efveefce&le nesles nQ leLee Gvekes meceerhe mJeCe& Deewj jlveeW kes yeves, cegefveeeW Deewj osJeeW kes
eesie veevee ekeej kes meYeeie=n jnles nQ~~55~~
meYeeie=neW kes Deeies DeekeeMemheefkeceefCe mes yevee, veevee ekeej kes cenejlveeW mes efveefce&le meele KeC[ Jeeues eej
ieeshegjeW mes megMeesefYele leermeje kees nw~~56~~
Fme kees kes hetJe& ej kes efJepee, efJeegle, keerefle&, efJeceue, Goe, efJeMJeOegked, JeemeJeere& Deewj Jej es Dee" veece
eefme nQ~~57~~
oef#eCe ej kes Jewpeevle, efMeJe, pes<", Jeefj<", DeveIe, OeejCe, eece Deewj DeeefleIe es Dee" veece kens ieS
nQ~~58~~
heefMece ej kes peevle, Deefcelemeej, megOeece, De#eesYe, megeYe, JeCe Deewj Jejo es Dee" veece mcejCe efkeS
ieS nQ~~59~~
Deewj Gej ej kes Dehejeefpele, DeLe&, DelegueeLe&, Goke, DeceesIeke, Goe, De#ee Deewj hetCe&keeceke es Dee" veece
nQ~~60~~
Gve ejeW kes hemeJee[eW ceW Gece jlvecee DeemeveeW kes ceOe ceW efmLele cebieuehe ohe&Ce meg MeesefYele nQ pees osKeves
JeeueeW kes hetJe& YeJe efoKeueeles nQ~~61~~
es ohe&Ce iee{ DevOekeej kees ve< kejves Jeeues keeefvle kes mecetn mes meoe osoerheceeve jnles nQ Deewj Gvemes ieeshegj
mete& keer eYee kees eflejmke=le kej DeefleMee MeesYeeeceeve nesles nQ~~62~~

(126)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efJepeeeefohegjemeg emLeeefmle<"efvle keuhepee~ eLeeeLeb pJeueodYet<ee peekeueeCekeeefjCe~~63~~

Meeueeeeesheceer lJeskeefef$eeesMees^eesefvcelee~ cetueceOeesheefjJee mewmleoOee&Oe&megmebefcelee~~64~~
mJejeflve$eenerveeseeceeCepeieleerleuee~ nmleesefe#eefJemleerCe&JeeceeOe&keefheMeer<e&kee~~65~~
leleeshevleJe&Ceb veeveeleJeuueerie=nekegueced ~ ceeeseefieefjes#eeie=nkeesefefJejeefpeleced ~~66~~
JesefokeeyeJeerLeer<eg keueeCeeefopeeeefpejced ~ keoue keoueerkeuhee ekeeMevlesvlejefmLelee~~67~~
Devlevee&keMeeuee meeele keueeCemeeYee~ ueeskeheeueefJeueeefmevees e$e ve=leefvle mevleleced ~~68~~
leovlejs YeJelevelheer"b heer"iegCeemheoced ~ eesobMegjlvepeeueemleefleefcejeJeefueceC[ueced ~~69~~
efmeeLe&heeohee meefvle efmeheefJejeefpelew~ efJehewJee&he efokeeevleefceesJe efmLeleemlele~~70~~
mlethee eoMeYetYet<ee Yet<eevleLe ceefvojced ~ efnjCceee cenecesb elJeejes cesjJees eLee~~71~~
elegefo&iieeshegjejJesefokeeuebke=lee MegYee~ eleees efo#JeLe %eseeeleme=<Jeefhe Jeeefhekee~~72~~
vevoeYeepeeehetCexleefYeKeeefYe eceesefolee~ eppeueeYegef#elee hetJee peeefleb peeveefvle pevleJe~~73~~

efJepeeeefoke ieeshegjeW ceW eLeeeesie pee nes keueeCe nes Fve MeyoeW kee GeejCe kejves Jeeues SJeb osoerheceeve
DeeYet<eCeeW mes ege keuheJeemeer osJe ejheeue jnles nQ~~63~~
es leerveeW kees Ske keesMe, oes keesMe Deewj leerve keesMe TBes nesles nQ leLee cetue, ceOe Deewj Thejer Yeeie ceW Fvekeer
eew[eF& TBeeF& mes DeeOeer nesleer nw~~64~~
Fve keeseW kes peieleerleueeW kee eceeCe Deheveer TBeeF& mes leerve neLe kece kene ieee nw Deewj Gvekes Thej yeves ngS
yevoj kes efMej kes Deekeej kes kebietjs Ske neLe leLee Ske efJeleefmle eew[s Deewj DeeOee Jescee TBes kens ieS nQ~~65~~
Gmekes Deeies veevee Je=#eeW Deewj ueleeie=neW mes Jeehle, cebe, eWKeeefieefj Deewj e#eeie=neW mes megMeesefYele DevleJe&Ce nw~66~~
JesefokeeDeeW mes ye JeerefLeeeW kes yeere ceW keueeCepee veece kee DeeBieve nw Deewj GmeceW Meeuceueer Je=#e kes meceeve
TBes SJeb Devlej mes efmLele kesuee kes Je=#e ekeeMeceeve nes jns nQ~~67~~
leovevlej GvneR kes Yeerlej veekeMeeuee nw efpemeceW megJeCe& kes meceeve keeefvle keer Oeejke ueeskeheeue osJeeW keer
osJeebieveeSB efvejvlej ve=le kejleer jnleer nQ~~68~~
Gvekes ceOe ceW es<" iegCeeW kee mLeeve leLee TBeer G"ves Jeeueer efkejCeeW mes megMeesefYele jlveeJeueer mes DevOekeej kes
mecetn kees ve< kejves Jeeuee otmeje heer" nw~~69~~
Gmekes Deeies efmeeLe& Je=#e nQ pees efmeeW keer eefleceeDeeW mes megMeesefYele MeeKeeDeeW mes FehetJe&ke ner ceeveeW efoMeeDeeW
kees Jeehle kej efmLele nQ~~70~~
Gmekes Deeies Ske ceefvoj nw efpemes he=LJeer kes DeeYejCe mJehe yeejn mlethe Gme lejn megMeesefYele kejles jnles nQ
efpeme lejn efke megJeCe&cee eej ces heJe&le pecyeterhe kes ceneces kees megMeesefYele kejles jnles nQ~~71~~
Fvekes Deeies eejeW efoMeeDeeW ceW MegYe JeeefhekeeSB nQ pees eejeW efoMeeDeeW ceW yeves ngS ieeshegj-ejeW Deewj Jesefokee mes
Deuebke=le nQ~~72~~
vevoe, Yee, peee Deewj hetCee& es eej Gvekes veece nQ~ Gve JeeefhekeeDeeW kes peue ceW mveeve kejves Jeeues peerJe Dehevee
hetJe&-YeJe peeve peeles nQ~~73~~

meceJemejCe jevee

nefjJebMehegjeCe mes

(127)

lee heefJe$epeueehetCe&meJe&heehepeenje~ hejehejYeJee mehle Mevles eemeg heMeleeced~~74~~

DeLe ieJetlecegefb eespeveeefOekeefJemle=leced ~ keercee$eJejC[mLekeoueerOJepemebkegueced~~75~~
efvejvlejefJeMeefvvee&ppeveejeseleesjCeced ~ ef$eueeskeefJepeeeOeevecenes Yeeefle peeeefpejced~~76~~
cegeeyeeuegkeefJemleerCe&eJeeueefmekeleevlejced ~ megjlvekegmegcewefe$eb nsceecYeespewmleoefe&lew~~77~~
leheveerejmeeefuehlewmlehevewefjJe Yetielew~ le$e le$e eLeeosMeb ceC[evles he=LegceC[uew~~78~~
eemeeowce&C[heweevew megKeeJeemew megMeesYeles~ osJeemegjvejehetCezmle$e le$e efJeefeef$eleced~~79~~
keJeefeoeuesKe eeefve JesMceeefve keJeefeovlejs~ hegjeCeegleYetleerefve efe$eeKeeveeefvJeleeefve e~~80~~
keJeefelhegCeheueeehlee heeheheekesve e keJeefeled ~ Oecee&Oece&ieefleb mee#eeMe&evleerJe heMele~~81~~
oeveMeeruelehehetpeeeejcYeemlelheueeefve e~ leefeesieefJeheeerMe leeefve eeheevlecetved~~82~~
mhegjlheguekemebmeecegeeoeceesefvce<evceefCe~ heleekee IeefCkeejeJejceCeereeefveuesefjlee~~83~~
GobMegjlveceeuesJe mhegjvleer JeerefejCe&Jes~ Jeer#eles Jeesceveervee keewlegkeeesve eeefYele~~84~~
jepeleervOJepe meeseb levceOes nsceheeref"keeced ~ DeuebkegJe&ved eLeecetleex osnes osJepeeefee~~85~~

Jes JeeefhekeeSB heefJe$e peue mes Yejer SJeb mecemle heeheheer jesieeW kees njves Jeeueer nQ~ FveceW osKeves Jeeues peerJeeW kees
Deheves Deeies heers kes meele YeJe efoKeves ueieles nQ~~74~~
JeeefhekeeDeeW kes Deeies Ske peeebieCe megMeesefYele nw pees Ske keesMe TBee nw, Ske eespeve mes keg DeefOeke eew[e nw, keef
yejeyej TBes yejC[eW hej efmLele keoueer-OJepeeDeeW mes Jeehle nw, efpeveceW ceveg<e efvejvlej eJesMe kejles Deewj efvekeueles jnles nQ
Ssmes ejeW Deewj Ge leesjCeeW mes ege nw, leerve ueeske keer efJepee kee DeeOeej nw, GmeceW yeere-yeere ceW cetBieeDeeW keer ueeue-ueeue
yeeuet kee Devlej oskej ceesefleeeW keer meheso yeeuet efyeer ngF& nw, Gece jlvecee heg<heeW Deewj jKes ngS megJeCe& keceueeW mes efe$eefJeefe$e nw~ Gme peeebieCe kes YetYeeie, peneB-leneB megJeCe& jme mes efuehle DeleSJe he=LJeer hej DeeS ngS meteeX kes meceeve efoKeves
Jeeues efJeMeeue Jeleg&ueekeej ceC[ueeW mes megMeesefYele nQ~ peneB-leneB veevee ekeej kes efe$eeW mes efeef$ele Jen peeebieCe, osJe, Demegj
Deewj ceveg<eeW mes heefjhetCe& YeJeveeW, ceC[heeW leLee Deve megKekej efveJeeme mLeeveeW mes megMeesefYele nw~~7579~~
keneR efe$eeW mes megvoj Deewj keneR hegjeCeeW ceW eefleheeefole DeeMee&keejer efJeYetefle mes ege leLee veevee ekeej kes
keLeevekeeW mes meefnle YeJeve yeves nQ~~80~~
Jes YeJeve keneR hegCe kes heue keer eeefhle mes osKeves Jeeues ueesieeW kees Oece& kee mee#eeled heue efoKeueeles nQ lees keneR
heehe kee heefjheeke efoKeekej DeOece& kee mee#eeled heue efoKeueeles nQ~~81~~
Jes YeJeve, Gve oMe&kepeveeW kees oeve, Meerue, lehe Deewj hetpee kes eejcYe leLee Gvekes heueeW keer SJeb Gvekes DeYeeJe
ceW nesves Jeeueer efJeheefeeeW keer ee kejeles nQ~~82~~
Gme peeebieCe kes ceOe ceW megJeCe&cee heer" kees Deuebke=le kejlee ngDee FvOJepe megMeesefYele neslee nw pees Ssmee peeve
he[lee nw ceeveeW YeieJeeved keer efJepeeue#ceer kee cetefle&Oeejer Mejerj ner nes~ Gme FvOJepe ceW osoerheceeve ieesues, uekeleer
ngF& ceesefleeeW keer ceeuee Deewj peieceieeles ngS ceefCeeeW mes ege Ske heleekee ueieer jnleer nw~ Jen heleekee Jeeeg mes keefchele
nesves kes keejCe IeefCeeW kes Meyo mes Delevle jceCeere peeve he[leer nw~ Thej G"leer ngF& efkejCeeW mes ege jlveeW keer
ceeuee mes megMeesefYele Jen heleekee peye DeekeeMe ceW henjeleer nw leye Ssmeer peeve he[leer nw ceevees meceg mes uenj ner G" jner
nes~ Fveefoke osJe Gmes ye[s keewlegke mes osKeles nQ~~83-85~~

(128)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

lele mlecYemenemLees ceC[heesefmle cenesoe~ veece>e cetefle&celeer e$e Jele&les egleosJelee~~86~~

leeb ke=lJee oef#eCes Yeeies Oeerjwye&ngeglewJe=&le~ egleb Jeekegles e$e eeemeb eglekesJeueer~~87~~
leoOe&ceeveeMelJeejmlelhejerJeejceC[hee~ Dee#esheCeeoees es<eg keLevles keLekew keLee~~88~~
lelekeerCe&keJeemes<eg efe$es<Jeee#eles mhegced ~ $e+<ee mJes<ceefLe&Ye kesJeueeefocen&e~~89~~
leheveereceeb heer"b leleefe$eueleeefeleced ~ eeueghenejsCe eLeekeeueb mecee&les~~90~~
heer"en&eerheoejb mejlvekegmegceeslkejced ~ ceC[uew hete&les ceOes ceeie eveke&meeYew~~91~~
DeefYele mJeeKeee ew leb ceC[heew mle eYeemekeew~ DeYeOJeb jepelees e$e efveOeerMeew keeceoeefeveew~~92~~
es#eeMeeues efJeMeeues mle eceoeKes leleesvlejs~ e$e keuheefveJeeefmevees ve=levlehmejme meoe~~93~~
efJepeeeefpejkeesCes<eg efJeuemelkeslegceeefueve~ elJeejes eespeveesefe ueeskemlethee YeJevleceer~~94~~
DeOeesJes$eemeveekeeje PeuuejermececeOeiee~ TOJe& ce=omebmLeevee mJeevleleeueeYeveeefuekee~~95~~
mJemheefkeheemles megJeeevleefve&JesMekee~ Meles ueeskeefJeveebmees e$eeoMe&leues eLee~~96~~

Gmekes Deeies Ske npeej KecYeeW hej Ke[e ngDee cenesoe veece kee ceC[he nw efpemeceW cetefle&celeer egleosJelee
efJeeceeve jnleer nw~~86~~
Gme egleosJelee kees oeefnves Yeeie ceW kejkes, yengegle kes Oeejke Deveske Oeerj-Jeerj cege fveeeW mes efIejs eglekesJeueer
keueeCekeejer egle kee JeeKeeve kejles nQ~~87~~
cenesoe ceC[he mes DeeOes efJemleej Jeeues eej heefjJeej ceC[he Deewj nQ efpeveceW keLee kenves Jeeues heg<e Dee#esefheCeer
Deeefo keLeeSB kenles jnles nQ~~88~~
Fve ceC[heeW kes meceerhe ceW veevee ekeej kes hegkej mLeeve Yeer yeves jnles nQ efpeveceW yew"kej kesJeue%eeve Deeefo
cene$e+efeeW kes Oeejke $e+ef<e FgkepeveeW kes efueS Gvekeer F< JemlegDeeW kee efveheCe kejles nQ~~89~~
Gmekes Deeies veevee ekeej keer ueleeDeeW mes Jeehle Ske megJeCe&cee heer" jnlee nw efpemekeer YeJepeerJe veevee ekeej
mes meceeevegmeej hetpee kejles nQ~~90~~
Gme heer" kee eerheo veece kee ej nw pees jlveeW Deewj hetueeW kes mecetn mes ege nw leLee pees ceeie& kes yeere ceW yeves
ngS mete& Deewj evcee kes meceeve osoerheceeve ceC[ueeW mes heefjhetCe& nw~~91~~
Gme ej kes oesveeW Deesj eYeemeke veece kes oes ceC[he nQ efpeveceW ceeie& kes meccegKe, Fevegmeej heue osves Jeeues
efveefOeeeW kes mJeeceer oes osJe megMeesefYele jnles nQ~~92~~
Gvekes Deeies eceoe veece keer oes efJeMeeue veedeMeeueeSB nQ efpeveceW keuheJeeefmeveer DehmejeSB meoe ve=le kejleer
jnleer nQ~~93~~
efJepeeebieCe kes keesveeW ceW eej ueeskemlethe nesles nQ efpevehej heleekeeDeeW keer hebefeeeB henjeleer jnleer nQ, leLee pees Ske
eespeve TBes jnles nQ~~94~~
es ueeskemlethe, veeres Jes$eemeve kes meceeve, ceOe ceW Peeuej kes meceeve,Thej ce=obie kes meceeve Deewj Devle ceW
leeueJe=#e kes meceeve uecyeer veeefuekee mes meefnle nQ~~95~~
Fvekee mJe mheefke kes meceeve he neslee nw, Dele Fvekes Yeerlej keer jevee Delevle mhe< jnleer nw~ Fve
mletheeW ceW ueeske keer jevee ohe&Celeue kes meceeve mhe< efoKeeF& osleer nw~~96~~

meceJemejCe jevee

nefjJebMehegjeCe mes

(129)

ceOeueeskemJeheevleJe&eefvecee&Cecete&e~ ceOeueeskee Fefle Keelee meefvle mletheemlele hejs~~97~~

cevojmletheveeceevees cevojekeejYeemJeje~ elegkeeC[elegefo&#eg ewlee Yeeefvle leleeshejs~~98~~
leleesvlekeuheJeemeeKee keuheJeeefmeefveJesefMeve~ mletheemles keuheJeemeef& mee#eelkegJe&efvle heMeleeced ~~99~~
ewJesekehejemlesves veecvee mletheemleLeeefJeOee~ lelees ewJesekeeefYeKeeb oMe&evleerJe ceeveJeeved ~~100~~
veJeevegefoMeveeceevemlele mlethee efJejepeles~ veJeevegefoMeceOe#eb heMevles e$e eeefCeve~~101~~
efJepeeeefoelegefo&kekee efJeceeveeseefmevemlele~ meJee&Le&oeefeve meefvle mlethee meJee&Le&efmee~~102~~
efmemlethee ekeeMevles leleesves mheefkeeceuee~ e$ewJe ohe&Ceeee Meles efmeheYeeked~~103~~
YeJeketeKeee mlethee YeemJelketemleleeshejs~ eeveYeJee ve heMeefvle eYeeJeevOeerke=les#eCee~~104~~
eceesne veece mevleves mlethee e$e eceesefnlee~ efJemcejefvle eLeeeenb efejeYemleb e osefnve~~105~~
eyeesOeeKee YeJevleves mlethee e$e eyeesefOelee~ leJeceemeee mebmeejevcegevles meeOeJees OegJeced ~~106~~
SJeceveesvemebmeeJesefokeeleesjCeesppJeuee~ oMe mlethee mecegege jepevleeheefjOes eceeled ~~107~~

Fve mletheeW kes Deeies ceOeueeske veece mes eefme mlethe nQ efpevekes Yeerlej ceOeueeske keer jevee mhe< efoKeleer
nw~~97~~
Deeies cevojeeue kes meceeve osoerheceeve cevoj veece kes mlethe nQ efpevehej eejeW efoMeeDeeW ceW YeieJeeved keer eefleceeSB
megMeesefYele nQ~~98~~
Gvekes Deeies keuheJeeefmeeeW keer jevee mes ege keuheJeeme veeceke mlethe nQ pees osKeves JeeueeW kees keuheJeemeer osJeeW
keer efJeYetefle mee#eeled efoKeeles nQ~~99~~
Gvekes Deeies ewJesekeeW kes meceeve Deekeej Jeeues ewJeseke mlethe nQ pees ceveg<eeW kees ceevees ewJesekeeW keer MeesYee ner
efoKeeles jnles nQ~~100~~
Gvekes Deeies DevegefoMe veece kes veew mlethe megMeesefYele nQ efpeveceW eeCeer veew DevegefoMeeW kees ele#e osKeles nQ~~101~~
Deeies euekej pees eejeW efoMeeDeeW ceW efJepee Deeefo efJeceeveeW mes megMeesefYele nQ Ssmes mecemle eeespeveeW kees efme kejves
Jeeues meJee&Le&efmeef veece kes mlethe nQ~~102~~
Jeve kes Deeies mheefke kes meceeve efvece&ue efme mlethe ekeeMeceeve nQ efpeveceW efmeeW kes mJehe kees eke kejves
Jeeueer ohe&CeeW keer eee efoKeeF& osleer nw~~103~~
Gvekes Deeies osoerheceeve efMeKejeW mes ege YeJeket veece kes mlethe jnles nQ efpevnW DeYeJe peerJe veneR osKe heeles
keeeWefke Gvekes eYeeJe mes Gvekes ves$e DevOes nes peeles nQ~~104~~
Gvekes Deeies eceesn veece kes mlethe nQ efpevnW osKekej ueesie DeleefOeke efJeYece ceW he[ peeles nQ Deewj efejkeeue mes
DeYemle ie=nerle Jemleg kees Yeer Yetue peeles nQ~~105~~
Deeies euekej eyeesOe veece kes Deve mlethe nQ efpevnW osKekej ueesie eyeesOe kees eehle nes peeles nQ Deewj leJe kees
eehle kej meeOeg nes efveefMele ner mebmeej mes t peeles nQ~~106~~
Fme ekeej efpevekeer JesefokeeSB Ske otmejs mes meer ngF& nQ leLee pees leesjCeeW mes mecegeefmele nQ Ssmes Delevle TBes
oMemlethe ece-ece mes heefjefOe leke megMeesefYele nQ~~107~~

(130)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

leleesefmle eesMeefJemleejheefjefOeOe&vegef^efle~ e$e ceC[ueYetJeee heefjeefvle vejeceje~~108~~

yeeee mehleoMe vemlee ieJetlewJe=&leceskele~ keefCe&keeLe leovlemLee %esee meeOe&ef$eeespevee~~109~~
heefjJes<e FJeeke e heefjefOe heefjJes<les~ efe$ejlveceeesvlemLeb Yeemegjb heefjceC[ueced~~110~~
efveefce&lmeevevlejb Yeleg&e&pemeeslheeles hegjced ~ efoJeb le$e eYeeJees efn cevemee %eeefeveeb ceneved~~111~~
ef$eueeskemeejb eerkeevleb eereYeb efMeJeceefvojced ~ ef$eueeskeerueeskekeeefvleeer eerhegjb ef$eoMeefeeced~~112~~
ueeskeeueeskeekeeMee eewoeesYegoeeJenced ~ #esceb #escehegjb hegCeb hegCeenb heg<hekeemheoced~~113~~
YegJe mJeYet&mlehe meleb ueeskeeueeskeeseceb efe~ eeJencegoejefOe oeveOece&hegjb hejced~~114~~
ese esemkejmleerLe leerLee&Jencegoenced ~ efJeMeeueefe$eketb OeereerOejb e ef$eefJe<heced~~115~~
ceueesecekeueeCeMejCeeefohegjeefCe het~ peeehejeefpeleeefolepeevleeuemebhegjced~~116~~
efJepeeb leb pemevleeYeb efJeceueb efJeceueeYeced~ keeceYetie&ieveeYeesieb keueeCeb keefueveeMeveced ~~117~~
heefJe$eb heekeueeCeb heeeJele& eYeesoe~ hejeIe&ceefC[lee Jeemeew censvb ceefnceeueeced ~~118~~
mJeeecYegJeb megOeeOee$eer MegeJeeme megKeeJeleer~ efJejpee JeerleMeeskeeLe&efJeceuee efJeveeeJeefve~~119~~
YetleOee$eer hegjekeuhe hegjeCeb hegCemebee~ $e+<eerJeleer eceJeleer jlveJeleepejeceje~~120~~
eefle<"e yeeefve<"esJeea keslegceeefueveefjvoceced~ ceveesjceb leceheejcejlveerjlvemebeeced ~~121~~
DeeesOeece=leOeeveerefle meceb yeehegjeKeee~ peeleeecegoeeeLe lelkeuhe%ewoere&les~~122~~

Fmekes Deeies Ske kees jnlee nw pees Ske keesMe eew[e leLee Ske Oeveg<e TBee neslee nw Deewj Gmekes ceC[ue keer
Yetefce kees yeeekej ceveg<e leLee osJe eoef#eCee osles jnles nQ~~108~~
Fme heefjefOe ceW yeenj keer Deesj me$en keefCe&keeSB nQ pees Ske-Ske keesMe efJemle=le nQ Deewj Yeerlej keer Deesj Ske
keefCe&kee nw pees mee{s leerve eespeve efJemleej Jeeueer nw (?) ~~109~~
efpeme ekeej heefjJesMe mete& kees Iesjlee nw Gmeer ekeej efe$e-efJeefe$e jlveeW mes efveefc e&le en heefjefOe Yeerlej kes
osoerheceeve ceC[ue kees Iesjs jnleer nw~~110~~
JeneB ieCeOej osJe keer Fe kejles ner Ske efoJe hegj yeve peelee nw mees "erke ner nw keeeWefke cevehee&e %eeve kes
Oeejke peerJeeW kee eYeeJe ceneved neslee nw~~111~~
Jen hegj keuhe kes %eelee ceveg<e kes eje ef$eueeskemeej, eerkeevle, eereYeg, efMeJeceefvoj, ef$eueeskeereer, ueeske
keeefvleeer, eerhegj, ef$eoMeefee, ueeskeeueeskeekeeMeeeew, Goe, DeYegoeeJen, #esce, #escehegj, hegCe, hegCeen, heg<hekeemheo,
YegJemJeYet&, lehemele, ueeskeeueeskeesece, efe, eeJen, Goejef&, oeveOece&hegj, ese, esemkej, leerLe, leerLee&Jen,
Goen, efJeMeeue, efe$eket, OeereerOej, ef$eefJe<he, cebieuehegj, Gecehegj, keueeCehegj, MejCehegj, peehegjer, Dehejeefpeleehegjer,
Deeefolehegjer, peevleerhegjer, Deeuemebhegj, efJepeevle, efJeceue, efJeceueeYe, keeceYet, ieieveeYeesie, keueeCe, keefueveeMeve,
heefJe$e, hebekeueeCe, heeeJele&, eYeesoe, hejeIe&, ceefC[leeJeeme, censv, ceefnceeuee, mJeeecYegJe, megOeeOee$eer, MegeJeeme,
megKeeJeleer, efJejpee, JeerleMeeskee, DeLe&efJeceuee, efJeveeeJeefve, YetleOee$eer, hegjekeuhe, hegjeCe, hegCemebee, $e+<eerJeleer,
eceJeleer, jlveJeleer, Depejeceje, eefle<"e, yeeefve<"esJeea, keslegceeefueveer, Deefjvoce, ceveesjce, leceheej, Deejlveer, jlvemebee,
DeeesOee, Dece=leOeeveer, yeehegj, peeleee Deewj GoeeeLe& veece mes kene peelee nw~~112-122~~

meceJemejCe jevee

nefjJebMehegjeCe mes

(131)

DeLe $ewueeskeemeejwkemeboesnceecegleced~ Yeeefle Yele&=eYeeJeeslLeb lelheob yengefJemceeced ~~123~~

ke=leeJeOeevemleeflmeeE Yete e<eefhe efevleeved~ OegJeb ceeslegelesveme leLee ese$e kee keLee~~124~~
oMe<ees[MeefYemleme megJeCe&ceefCepeeefleefce~ eLeemLeeveb mJeeb efe$eb efvecee&CeceefYejepeles~~125~~
leueb efleees peieleMe le$e eesMeeOe&efJemle=lee~ Gheeg&heefj le$e meelheefjneefCeMe leeJeleer~~126~~
leemeeb Jeeceeer efmeefefMe$ejlveesppJeuee YegJeeced ~ eleYee Meeeeheeefve leveesefle heefjle heje~~127~~
GjesoIvee JejC[emles Yet<eeefvle pJeueleYee~ peieleere&$e jepevles keouees Oevegjvleje~~128~~
ef$ebMeo#eefcelew1 ketwef&iegCeeelekees<"kew~ efiegCewYe&teles leemeg oMeoC[evlejeefmLelew~~129~~
ew ew oewJeeefjkeeJeemeeJeefYele mlemleoefvlekes~ e$e JeweJeCemeeLe& eefleejb ekeeMeles~~130~~
keteveeb mehleMeleemeg emehleleefOekee eceeled ~ elJeeefjbMeo<egee kees<"keeveeb e mee ieefCe~~131~~
eefJebMeefleMeleeveengefJeMeeefve peieleer$ees~ ketmebKee meceemesve kees<"keeveeb e leeJeleer~~132~~
Skee<ueeskeYeerYee2 veJewkeefelegefYe&e3~ <e[efmleKewkeYee4 megpe&ieleerkesleJe eceeled ~~133~~

YeieJeeved kes eYeeJe mes GlheVe Jen veiej, leerve ueeske kes mecemle es<" heoeLeeX kes mecetn mes ege, DeeMee&
mJehe SJeb yengle Yeejer DeeMee& GlheVe kejlee ngDee megMeesefYele neslee nw~~123~~
Gmekee yeveeves Jeeuee kegyesj Yeer Skeeeefee nes Gmekes yeveeves kee hegve efJeeej kejs lees Jen Yeer efveece mes Yetue kej
peeSiee efhej Deve ceveg<e keer yeele ner keee nw ? ~~124~~
Gme veiej kee efvecee&Ce eLeemLeeve yyeerme ekeej kes megJeCe& Deewj ceefCeeeW mes efe$e-efJeefe$e nw Dele DeleefOeke
megMeesefYele neslee nw~~125~~
Gmekes leueYeeie ceW leerve peieleer jnleer nQ pees DeeOee-DeeOee keesMe eew[er nesleer nQ Deewj Thej-Thej Gve peieefleeeW
ceW Gleveer ner neefve nesleer peeleer nw~~126~~
Gve peieefleeeW keer jevee Jeeceeer SJeb efe$e-efJeefe$e jlveeW mes GppJeue nw Deewj Gvekeer es<" keeefvle eejeW Deesj
FvOeveg<eeW kees efJemle=le kejleer jnleer nw~~127~~
eleer eceeCe TBes leLee osoerheceeve eYee kes Oeejke yejC[s Gve peieefleeeW kees megMeesefYele kejles jnles nQ leLee Gve
hej Ske Oeveg<e kes Devlej mes efmLele megMeesefYele heleekeeSB nQ~~128~~
Gve peieefleeeW ceW leerme-leerme efJeleefmleeeW kes ket Deewj Gvemes efiegCe DeeeeceJeeues oMe-oMe Oeveg<eeW kes Devlej mes
efmLele kees<"ke jnles nQ~~129~~
Gve peieefleeeW kes meceerhe oesveeW Deesj ejheeueeW kes oes-oes DeeJeeme mLeeve nQ efpeveceW eleske ej hej kegyesj keer
DehetJe& OevejeefMe ekeeMeceeve nw~~130~~
eleske peieleer kes keteW keer mebKee meele meew yenej nw leLee kees<"keeW keer mebKee De[leeueerme nw~~131~~
meb#eshe mes leerveeW peieefleeeW keer ket mebKee yeeF&me meew yeerme nw Deewj kees<"eW keer mebKee Gmeer eceeCe mes nw~~132~~
eLece peieleer ceW yeeerme npeej leerve meew Fkeeemeer, otmejer ceW eewyeerme npeej oes meew GVeerme Deewj leermejer ceW Fkeleerme
npeej hheve OJepeeSB jnleer nQ~~133~~
1. efJeleefmle (* ef.)~ 2. 32381~ 3. 24219~ 4. 31056~

(132)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efJeeodYeteessefveYeerYeesCee1 hetJe&ketiee~ Yet<eCceC[ieueJeesceKeeslecee2 ceOeketiee~~134~~

3
Kee<e<elegjmle#eerCevleketielee OJepee~ kees<"ieemle$e le$eeceer YeeJevles les efmebiegCee~~135~~
ue#ee <e[defMebefle%exee meneeCeeb e efJebMeefle~ <edheeeMeefMeleecee4 lelmeJe&keoueerieCe~~136~~
le$e 5memJesoosMes<eg ceC[hee jlveceefC[lee~ eskeieJetleefJemleejmeceglmesOeeMekeemeefle~~137~~
leoOe&Jeemeefvecee&CeefMeKejevlejJeeefmeve~ meefvle mevceueeseefme cetle&eesee& efpevesMJeje~~138~~
le$emLee Deefhe lesMeeefefve<ece veYemeceer~ eLeesheefo<e Mevles mebcegKeerYete heMeleeced ~~139~~
heer"eefve $eerefCe YeemJeefvle elegefo&#eg YeJeefvle leg~ elJeeefj e meneeefCe Oece&eeeefCe hetJe&kes~~140~~
efleeres leg ceneheer"s efMeefKenbmeOJepeslejs~ De<ew efle<"efvle efoiYeeieevYeemeevlees ceneOJepee~~141~~
Dees eerceC[heesemeer eemeeoes yengceue~ ievOekegdeefYeOeeve meee$e eEmenemeveb efJeYees~~142~~
le$eemeerveb efpeveeOeerMeb ve=megjemegjkeese~ leg<gJegmleg<efeeemlee cekegvemleheeCee~~143~~

hetJe& keteW ceW oes ueeKe yeeerme npeej eej meew meej, ceOece keteW ceW meele ueeKe Fkeme" npeej Ske meew Deewj
Deefvlece keteW ceW oes ueeKe eewJeve npeej Dee" meew Demmeer Deewj kees<"keeW ceW otveer-otveer nQ~~134-135~~
Fme ekeej mecemle OJepeeDeeW keer mebKee yyeerme ueeKe yeerme npeej oes meew hheve nw~~136~~
JeneB memJesopeueefmee eosMeeW ceW jlveeW mes ceefC[le Deveske ceC[he nQ pees oes keesme eew[s Deewj Ske keesme TBes
nQ~~137~~
efpevekeer jevee ceC[heeW mes DeeOeer eew[er nw, Ssmes efMeKejeW kes ceOe Yeeie ceW efJejepeceeve efpevesv YeieJeeved keer
eefleceeSB nQ pees Gece cebieue JeeW mes megMeesefYele nQ~~138~~
eeefhe es eefleceeSB Deheves-Deheves mLeeve hej efmLele nQ leLeeefhe meeceves Ke[s neskej osKeves JeeueeW kees Ssmeer efoKeeF&
osleer nQ ceevees Gve mLeeveeW mes efvekeuekej DeekeeMe ceW ner efJeeceeve neW~~139~~
JeneB eejeW efoMeeDeeW ceW osoerheceeve leerve heer" nesles nQ GveceW henues heer" hej eej npeej Oece&ee megMeesefYele
1
nQ ~~140~~
otmejer heer" hej ceetj Deewj nbmeeW keer OJepeeDeeW mes efYeVe Dee" ekeej keer ceneOJepeeSB ef oMeeDeeW kees megMeesefYele
kejleer ngF& efJeeceeve nQ~~141~~
leermejer heer" hej eerceC[he kees megMeesefYele kejves Jeeuee Deveske cebieueJeeW mes meefnle ievOekeger veece kee eemeeo
nw GmeceW YeieJeeved kee efmebnemeve jnlee nw~~142~~
Gme efmebnemeve hej efJejepeceeve efpevesvosJe keer mevleg< efee kes Oeejke ceveg<e, megj Deewj DemegjeW kes PegC[ kes
PegC[ cegkegeW hej neLe ueieekej mlegefle kejles Les~~143~~
1. 232470~ 2. 761100~ Yetheosve mehle, <edheosve <ed, ceC[ efheJeeeer lesve Ske, ieue keC"Jeeeer lesve Ske, JeesceKeheoeYeeb
Metveeced, eeefhe meJe&$e Deeveeb Jeecelees ieefleefjle efveece leLeeefhe De$e GleceMeyosve Gheefj GuuesKe lesve hetJeexee mebKee efvemejefle~ 3.
254880~ 4. Deceemen~ 5. mebmJesoosMes<eg ce.~ 5. eneB en DeLe& mebiele veneR neslee nw~ Fmekee DeLe& Ssmee eleerle neslee nw efke leerve

heer"keveer ceW mes eLece heer"keveer hej eej efoMee ceW Ske-Ske Ssmes eej Oece&ee nesles nQ~ efpeveceW Ske-Ske Oece&ee ceW
Ske-Ske npeej Deejs nesles nQ~ efleueeseheCCeeer ceW kene nweLece heer"keveer hej eejes efoMeeDeeW ceW efMej hej Oece&ee kees jKes ngS
e#esv efmLele jnles nQ~ DeeefohegjeCe ceW Yeer JeefCe&le nw~ eLee(Deeefo heg0 he=. 536, Muees0 292-293)~

meceJemejCe jevee

nefjJebMehegjeCe mes

(133)

efJepeemJe ceneosJe! efJepeemJe censMJej! efJepeemJe ceneyeenes! efJepeemJe cens#eCe~~144~~

Fleeefo mlegeflekeeserveecevles eepe lel#eCeeled ~ ieefCeveeceeCeerpee&lees Jejoees ieCeeefOehe~~145~~
<edmeneve=heeerefYe men jepeerceleer leoe~ eepeeesmejer peelee meeefe&keeCeeb ieCeme leg~~146~~
eefleJeiee&oe meJexieCee eoMe les lele~ eefCehele eLeemLeeveb leb eYegb mecegheemeles~~147~~
heefjhee&OJevemleefmcevheos<eg eoMemJeceer~ hetJe&oef#eCeYeeieeefo<Jeemeleseeoef#eCeced ~~148~~
le$e ele#eOecee&Cees OecexMeebMee FJeeceuee~ Yeemevles Jejomeees Jejoeeefoeesefieve~~149~~
Yeleg&ee& Yetleees yeeeemleovleYet&eflele eefle~ jepevles keuheJeeefmevees egee mlevcetle&ees eLee~~150~~
eroee#eeefvleMeevleeefoiegCeeuebke=lemebheo~ mecesleesheefJeMevleeee& mece&leveee eLee~~151~~
eeseflece&C[ueJeeefmevees Yele=&peesefle<ceeYee~ DeefYeveveleogtleefJeYeeYeemeekeemeefle~~152~~
Jeveefeees eLee cetlee& JeeveJevlejeesef<ele~ Jeveheg<heueleevecee veceefvle Jejoececed ~~153~~

Jes ken jns Les efke ns ceneosJe! Deehekeer pee nes~ ns censMJej! Deehe peeJevle neW, ns ceneyeenes! Deehe efJepeeer
neW, ns efJeMeeue ves$e! peeJevle neW~~144~~
Fleeefo kejes[eW mleJeveeW kes yeeo Jejoe ves lelkeeue oer#ee ues ueer Deewj ieCeeW kes mJeeceer eLece ieCeOej nes
ieS~145~~
Gmeer mecee n npeej jeefveeeW kes meeLe oer#ee ueskej jepeerceleer Deeefe&keeDeeW kes mecetn keer eOeeve yeve
ieeer~~146~~
cegefve mecetn kees Deeefo ueskej yeejn ieCe YeieJeeved vesefceveeLe kees eCeece kej eLeemLeeve Gvekeer Gheemevee kejles
Les~~147~~
ceeie& kes eejeW Deesj Iesjkej yeejn meYeeSB Gvekeer hetJe&, oef#eCe Deeefo efoMeeDeeW ceW cegef vemecetn kees Deeefo ueskej
yeejn ieCe efJejepeceeve Les~~148~~
JeneB Glke=< Jej kees eoeve kejves Jeeues YeieJeeved vesefceveeLe kes Deeies Jejoe kees Deeefo ueskej Deveske cegefve
megMeesefYele Les pees Oece& kes mJehe kees ele#e kejves Jeeues SJeb Delevle efvece&ue OecexMJej kes DebMe kes meceeve peeve he[les
Les~~149~~
Gvekes Deeies keuheJeeefmeveer osefJeeeB megMeesefYele LeeR pees Ssmeer peeve he[leer LeeR ceevees YeieJeeved keer yeeeeYevlej
efJeYetefleeeB ner Gvekee he jKekej efmLele neW~~150~~
Gvekes yeeo leermejer meYee ceW ueppee, oee, #ecee, Meeefvle Deeefo iegCeheer mecheefe mes megMeesefYele Deeefe&keeSB
efJejepeceeve LeeR pees meceereerve Oece& keer hegef$eeeW kes meceeve peeve he[leer LeeR~~151~~
eewLeer meYee ceW eMebmeveere SJeb Deheves Deehe mes efvekeueves Jeeueer eYee mes megMeesefYele peesefle<eer osJeeW keer efm$eeeB yew"er
LeeR pees YeieJeeved keer keeefvle kes meceeve peeve he[leer LeeR~~152~~
heeBeJeeR meYee ceW cetefle&OeeefjCeer Jeve keer ue#ceer kes meceeve megvoj JeveJeemeer Jevlej osJeeW keer efm$eeeB efmLele LeeR leLee
Jes Jeve keer heg<heueleeDeeW kes meceeve veceerYetle nes YeieJeeved kes ejCeeW kees vecemkeej kej jner LeeR~~153~~

(134)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

YeJeveeueeJeeefmevees YeieJeleefleYeee~ mJeYet&Yeg&Jees eLee ue#ce meceee leb meceemeles~~154~~

YeeJevee heeheyevOeme seejb efveke<ee meles~ efyeYele mJeYeJeeemJelheCeejlveefJeYeeCee~~155~~
Jevleje megvojekeeje cevojmesJe keuhekee~ YeJeefvle Yeleg&jekeuhee megceveesceeueYeeefjCe~~156~~
hejcesMJejYeeceivemJeeYee Yeemkejeoe~ peesefleie&Cee eYeeJe=efb eeLe&evles leceevelee~~157~~
meewvoexMee megKeelceevees Yeeiee Yeleg&efjJeeselee~ mJeYeg&Je eefleYeemevles menee#ehegjmmeje~~158~~
oevehetpeeefoOeceeMee osnJevlees eLeeceuee~ Jejob JeefjJemeefvle ve=heeeeOejeoe~~159~~
DeefJeeeJewjceeeeefooes<eeheeeehleleodiegCee~ njerYeeee efJeYeevleves efleeemleeMees eLee~~160~~
SJeb eoMeJeieeaewe&oMeeiegCeeshecew~ hejerleeseeceeoerMees ieCewjsefYeheeefmele~~161~~
heejces<"decevevemLeb KeeheeVeemeveefeee~ eecejwjcejesodYetlew ecemLew megcensefMeleeced ~~162~~
ef$eueeskeeOeerefMeleeb $e$eesCesvog$eeeflJe<ee~ YeeceC[uesve YeeefOekeeb YeJeevlejleceefMoe~~163~~

"er meYee ceW YeieJeeved keer DeleefOeke Yeefe mes ege YeJeveJeemeer osJeeW keer DebieveeSB efmLele LeeR pees Ssmeer peeve
he[leer LeeR ceevees mJeie&, Yetefce Deewj DeOeesueeske keer ueef#ceeeB ner YeieJeeved kes meceerhe Deekej yew"er nQ~~154~~
meeleJeeR meYee ceW heCee kes meceeve osoerheceeve jlveeW keer keeefvle mes ueeue-ueeue efoKeves Jeeues YeJeveJeemeer osJe,
Deheves mebmeej mes YeeYeerle nesles ngS, heeheyevOe kee sove kejves Jeeues YeieJeeved kes meceerhe efJeeceeve Les~~155~~
Dee"JeeR meYee ceW megboj Deekeej kes Oeejke Jeblej osJe yew"s Les~ Jes YeieJeeve kes DeeYet<eCe mJehe Les leLee hetueeW keer
ceeueeDeeW kees OeejCe kejves Jeeues cevojefieefj kes meceeve peeve he[les Les~~156~~
veJeceer meYee ceW, efpevekeer Deheveer eYee YeieJeeved keer eYee ceW efveceive nes ieeer Leer Ssmes mete& Deeefo peesefle<eer osJeeW
kes mecetn veceerYetle nes YeieJeeved mes Deheveer eYeeJe=ef keer eeLe&vee kej jns Les~~157~~
omeJeeR meYee ceW meewvoe& kes mJeeceer, megKeer SJeb Thej G"s ngS YeieJeeved kes DebMeeW kes meceeve Fv Deeefo
keuheJeemeer osJe megMeesefYele nes jns Les~~158~~
ieejnJeeR meYee ceW eeJeleea Deeefo jepee YeieJeeved keer Gheemevee kejles Les Deewj Jes Ssmes peeve he[les Les ceevees
MejerjOeejer oeve-hetpee Deeefo OeceeX kes efvece&ue DebMe ner neW~~159~~
leLee yeejnJeeR meYee ceW, efpevnW DeefJeee, Jewj, ceeee Deeefo oes<eeW kes ve< nes peeves mes efJeee, #ecee Deeefo leeodiegCe eehle
ngS Les Ssmes efmebn, neLeer Deeefo efleee efJeeceeve Les Deewj Jes Ssmes peeve he[les Les ceevees GvneR kes meceeve otmejs efleee neW~~
YeeJeeLe&efleee Deheveer mJeeYeeefJeke kegefuelee kees es[kej leoekeej nesves hej Yeer Ssmes ueieles Les pewmes es Jes ve neW
otmejs ner neW~~160~~
Fme ekeej eoMeebie kes iegCeeW kes meceeve yeejn meYeeDeeW-mecyevOeer yeejn ieCe, eoef#eCee he mes YeieJeeved keer
Gheemevee kejles Les~~161~~
YeieJeeved vesefceveeLe, Deheves efmebnemeve keer MeesYee mes otmejeW ceW ve heeS peeves Jeeues hejces<"erhevee kees Keeefhele kej jns
Les~ ece hetJe&ke {esjs peeves hej osJeesheveerle ecejeW mes censefMelee kees, leerve evcee kes meceeve keeefvle kees OeejCe kejves Jeeues
$e$ee mes leerve ueeske kes mJeeefcelJe kees, mebmeej kes Deevleefjke DevOekeej kees ve< kejves Jeeues YeeceC[ue mes keeefvle
keer DeefOekelee kees, meye $e+legDeeW kes hetueeW mes ege DeMeeske Je=#e kes eje Deve mecemle peerJeeW kes Meeske otj kejves keer

meceJemejCe jevee

nefjJebMehegjeCe mes

(135)

meJe&le&kegmegcesveevemeJe&Meeskeeheneefjleeced ~ DeMeeskesveeefYehetpelJeb megceveesJe=ef<hetpeee~~164~~

meeJe&lJeceYeeeOeeveIees<eCesve peeefeeeced ~ veefvoceueIees<esCe meeOegefeeeefYeveefvoveced ~~165~~
DeelceeOeervee eleerneje eeeflenee&iegCeesJew~ Yetef<elees<cenesoeeeefleneezce&nsMJej~~166~~
ueeskeeveeb Yetlees YetefleYeelceereeb mekeueeb oOeled ~ meJe&ueeskeeefleJeefle&vee YeemeemLeeceefOeef<"le~~167~~
Deeceemles meceeelcee mJeeLe&keecee memebYecee~ Slewle vecelewMeeveefceleeeveb meIees<eCeced ~~168~~
Jele&eefvle megjemleefmcevceC[ues leoveg gleced ~ mecevleeelmeceeeeefvle YetefleefYeve=&megjemegje~~169~~
leodef<ieesejs ce*d#eg JeenvesYeesJeleere&les~ ceeveeCeceLeemLeee hetJe meeeefueceewefueefYe~~170~~
le$e yeees heefjlepe Jeenveeefoheefjoced ~ efJeefMe<kekegoweg&ee ceeveheer"b hejerle les~~171~~
eeoef#eCesve JeefvolJee ceevemlecYeveceeefole~ Gecee eefJeMelevleeceeefnleYeee~~172~~
heeheMeeruee efJekecee&Cee Mete heeKeC[heC[kee~ efJekeueesefveesodYeevlee heefjeefvle yeefnmlele~~173~~
$eeecejYe=ejeeJenee peeeefpejs~ Deehlewjvegielee ke=lJee efJeMevle_peefueceereje~~174~~

meeceLe& kees, heg<heJe=ef< he hetpee kes eje hetpelee kees, DeYeeeslheefekeer Iees<eCee kejves Jeeueer efoJeOJeefve mes
peeue#ceer keer meJe&efnlekeeefjlee kees Deewj Deevevooeeer cebieuecee Jeeefo$eeW kes veeo mes meeOegpeveeW kes efee kees Deeveefvole
kejves keer meeceLe& kees eke kej jns Les~~162-165~~
pees Deelcee kes DeeOeerve nes GvnW eleernej kenles nQ~ Fme ekeej DeelceeOeerve iegCeeW mes GlheVe De< ceneeeefleneeeX
mes YeieJeeved vesefceveeLe megMeesefYele nes jns Les~~166~~
DeelceeslLe mecemle efJeYetefle kees OeejCe kejves Jeeues YeieJeeved meJe&ueeskeeefleJeleea oerefhle mes ueesieeW kee keueeCe kejves
kes efueS meceJemejCe ceW efJejepeceeve ngS~~167~~
Gme mecee osJe ueesie Iees<eCee kes meeLe en kenkej peerJeeW kee Deeeve kej jns Les efke ns Deelceefnle kes Fgke
YeJepeveeW! mechetCe& efJekeefmele Deelcee kees OeejCe kejves Jeeues kesJeueer YeieJeeved eneB efJejepeceeve nQ, MeerIelee mes eneB
DeeDees-DeeDees Deewj FvnW vecemkeej kejes~~168~~
Fme ekeej peye osJeeW ves Deeeve efkeee leye MeerIe ner ceveg<e, osJe Deewj Demegj JewYeJe kes meeLe meye Deesj mes
meceJemejCe ceW Deeves ueies~~169~~
meceJemejCe ef<ieesej nesles ner Jes ceeveebieCe ceW Ke[s nes meyemes henues neLe pees[ cemleke mes ueieekej JeenveeW mes
veeres Glejles nQ~~170~~
leovevlej Jeenve Deeefo heefjen kees yeenj es[kej efJeefMe< jepe efeeW mes ege nes ceeveheer" keer eoef#eCee osles
nQ~~171~~
eoef#eCee kes yeeo meyemes henues ceevemlecYe kees vecemkeej kejles nQ leovevlej oe ceW Gece Yeefe kees OeejCe
kejles ngS Gece heg<e Yeerlej eJesMe kejles nQ~~172~~
Deewj heeheer, efJe keee& kejves Jeeues, Met, heeKeC[er, vehegbmeke, efJekeueebie, efJekeuesefve leLee Yeevle efee kes
Oeejke ceveg<e yeenj ner eoef#eCee osles jnles nQ~~173~~
megjsv, Demegjsv leLee vejsv Deeefo Gece heg<e $e, ecej Deewj Ye=bieej Deeefo kees peeebieCe ceW es[ DeehlepeveeW
kes meeLe neLe pees[kej Yeerlej eJesMe kejles nQ~~174~~

(136)

nefjJebMehegjeCe mes

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eefJeMe efJeefOeJeodYekelee eCece ceefCeYeewuee~ eeheer"b meceee heefjeefvle ef$ejerejced ~~175~~

hetpeevlees eLeekeeceb mJeMeefeefJeYeJeee&vew~ megjemegjvejsveee veeceeosMeb veceefvle e~~176~~
leleesJeleere& meesheevew mJew mJew mJee_peefueceewuee~ jescee_eJeen<ee&mles eLeemLeeveb meceemeles~~177~~
DeYeke efJekemeeefle keceueekejceC[ueced ~ eLee leLee efpeveeYeke leodieCeecyegpeceC[ueced ~~178~~
mee mesvee meJe&le meJee& eefJeMevleer leoemheoced ~ veeueb hetjefelegb hetCee& veoerJe JeCeemheoced ~~179~~
efvee&oeeefMelheMelhejereleerCeoeveceled ~ mlegJeoerMeb meleeb Je=vob meleleb le$e Jele&les~~180~~
ve ceesnes ve Yees<eew veeslkeC"ejeflecelmeje~ Demeeb YeeYeeJesCe pecYeepe=cYee ve mebmeefo~~181~~
efveeleveheefjkeuesMe#egeflheheemeemegKeeefve ve~ veemleveeeefMeJeb meJe&cenjsJe e meJe&oe~~182~~

ceeefueveervo
meceJemejCeYetceew yeeeYetleskeYetceew efmLeleJeefle cegefveveeLes$eevlejeefhetleew~
efheyeefle le=ef<eleves$ewe&oMeeveeb ieCeeveeb meefceeflejce=leheb pewveheecyegjeefMeced ~~183~~

~ meceehleced~
ceefCecee cegkegeW kees OeejCe kejves Jeeues Jes meye, Yeerlej eJesMe kej efJeefOehetJe&ke eCeece kejles nQ Deewj eeheer"
hej Dee{ neskej YeieJeeved efpevesv keer leerve yeej eoef#eCee osles nQ~~175~~
Fevegmeej Deheveer Meefe Deewj efJeYeJe kes Devegketue meeceeer mes hetpee kejles ngS Deheves veece kee GuuesKe kej
vecemkeej kejles nQ~~176~~
leovevlej efpevneWves Deheveer DebpeefueeeB cemleke mes ueiee jKeer nQ Deewj jesceebeeW mes efpevekee n<e& eke nes jne nw
Ssmes Jes meye Deheveer-Deheveer meeref{eeW mes veeres Glejkej meYeeDeeW ceW eLeemLeeve yew"les nQ~~177~~
efpeme ekeej mete& kes meccegKe efKeuee ngDee keceueeW kee mecetn megMeesefYele neslee nw Gmeer ekeej efpevesv
YeieJeeveheer mete& kes meccegKe Jen ieCeheereoMe meYeeheer keceueeW kee mecetn megMeesefYele nes jne Lee~~178~~
efpeme ekeej veoer meceg kees Yejves ceW meceLe& veneR nw Gmeer ekeej meye Deesj mes meceJemejCe ceW eJesMe kejleer ngF&
Jen mesvee Gmes Yejves ceW meceLe& veneR Leer~~179~~
JeneB yeenj efvekeuelee, Deelee, eJesMe kejlee, oMe&ve kejlee, eoef#eCee oslee, mevleg< neslee, YeieJeeved kees eCeece
kejlee Deewj Gvekeer mlegefle kejlee ngDee meppeveeW kee mecetn meoe efJeeceeve jnlee nw~~180~~
meceJemejCe kes Yeerlej YeieJeeved kes eYeeJe mes ve ceesn jnlee nw, ve jeie-s<e Glhevve nesles nQ, ve GlkeC"e, jefle
SJeb ceelmee&YeeJe jnles nQ, ve DeBie[eF& Deewj pecegneF& Deeleer nw, ve veeRo Deeleer nw, ve leve meleeleer nw, ve keuesMe neslee nw,
ve YetKe ueieleer nw, ve heeme kee ogKe neslee nw Deewj ve meoe mecemle efove keYeer Deve mecemle ekeej kee Decebieue ner
neslee nw~~181-182~~
yeee efJeYetefle kes Deefleere mLeeve meceJemejCe Yetefce ceW peye Devlejbie Deelcee keer heefJe$elee mes ege YeieJeeved efJejepeceeve
nesles nQ leye yeejn meYeeDeeW kee mecetn Deheves le=ef<ele ves$eeW mes Gvekes Dece=lehe meewvoe& meeiej kee heeve kejlee nw~~183~~
~ meceehle~

N: M

meceJemejCe jevee

meceJemejCe mlees$e

meceJemejCe mlees$e
(ieefCeveer %eeveceleer ke=le)
oesneefevcee efebleeceefCe eYees, iegCe Deveble keer Keeve~
meceJemejCe JewYeJe mekeue, Jen ueJecee$e meceeve~~1~~
MebYegbo
pee pee leerLekej #escebkej, legce Oece& ee kes kelee& nes~
pee pee DevebleoMe&ve meg%eeve, megKeJeere& elege Yeee& nes~~
pee pee Deveble iegCe kes Oeejer, eYeg legce GheosMe meYee veejer~
megjheefle keer Dee%ee mes Oeveheefle, jelee nw ef$eYegJeve cevenejer~~2~~
eYeg meceJemejCe ieieveebieCe ceW, yeme DeOej yevee ceefnceeMeeueer~
en Fb veerueceefCe jefele ieesue, Deekeej yevee iegCeceefCeceeueer~~
meer{er Fke Ske neLe TBeer, eew[er meye yeerme npeej yeveer~
vej yeeue Je= uetues uebie[s, e{ peeles meye DeefleMeeefe Ieveer~~3~~
henuee hejkeese Oetefuemeeue, yengJeCe& jlve efveefce&le megboj~
keefnb heejeie keefnb cejkeleceefCe, keefnb FvveerueceefCe mes cevenj~~
Fmekes DeYeblej eejeW efoMe, nQ ceevemlebYe yeves TBes~
es yeejn eespeve mes efoKeles1, efpeveJej mes efoMe iegCes TBes~~4~~
FveceW eejeW efoMe efpeveeeflecee, Gvekees megjheefle vejheefle epeles~
es meeLe&ke veece OejW oMe&ve mes, ceeveer ceeve ieefuele kejles~~
Fme meceJemejCe ceW eej kees, De heeBe JesefokeeeW TBeer~
Fvekes Deblej ceW Dee" Yetefce, efhej eYet keer iebOekeger TBeer~5~~
Fme Oetefuemeeue DeYeblej ceW, nw Yetefce ewle eemeeo eLece~
Skeske pewve cebbefoj Deblej mes, heeBe heeBe eemeeo megiece~~
eejeW ieefueeeW ceW GYee lejhe, oes oese veedeMeeueeeW nQ~
DeefYevee kejleeR efpeveiegCe ieeleeR, megj YeJeveJeeefme keveeeW nQ~~6~~
efhej Jesoer Jes{ jner TBeer, ieeshegj ejeW mes ege JeneB~
ejeW hej cebieueJe efveOeer, OJepe leesjCe Iebe OJeveer cene~~
1. nefjJebMehegjeCe ~

(137)

(138)

meceJemejCe mlees$e

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efhej Deeies KeeF& mJe veerj mes, Yejer otmejer Yetceer nw~
hetues kegJeuee keceueeW mes egle, nbmeeW kes keuejJe keer OJeefve nw~~7~~
efhej otpeer Jesoer kes Deeies, leerpeer nw ueleeYetefce megvoj~
yengjbie efyejbies heg<he efKeues, pees heg<heJe=ef kejles cevenj~~
efhej otpee kees yevee mJeefCe&ce, ieeshegj ejeW mes ceve njlee~
veJeefveefOe cebieue Ie Oethe IeeW, egle ceW eJesMe kejleer pevelee~~8~~
Deeies Geeve Yetefce eewLeer, eejeW efoMe yeves yeieereW nQ~
ece mes DeMeeske Jeve mehleheCe&, ebheke De Deece le kes nQ~~
eleske efoMee ces bSke Ske, le ewle Je=#e DeefleMee TBes~
FveceW efpeve eeflecee eeeflenee&egle, eej eej ceefCecee oerKeW~~9~~
Fmekes Deeies Jesoer megvoj, efhej OJepeeYetefce OJepe mes MeesYes~
efhej jpeleJeCe&cee hejkeese, ieeshegj ejeW mes egle MeesYes~~
eqhej keuheJe=#e Yetceer er, oMeefJeOe kes keuheJe=#e FmeceW~
eefleefoMe efmeeLe& Je=#e eejeW, nQ efmeeW keer eeflecee GveceW~~10~~
eewLeer Jesoer kes yeeo YeJeve, Yetceer mehleefce kes GYee lejhe~
veJe veJe mlethe jlve efveefce&le, GveceW efpeveJej eeflecee megKeeo~~
hejkeese mheefkeceeer eewLee, cejkele ceefCe ieeshegj mes megvoj~
Gme Deeies eerceb[he Yetceer, yeejn kees"eW mes pevecevenj~~11~~
efhej hebece Jesoer kes Deeies, $ee keveer megvoj efoKeleer nQ~
henueer keveer hej e#e MeerMe, hej Oece&ee eejeW efoMe nQ~~
otpeer keveer hej Dee" ceneOJepe, veJeefveefOe cebieue Je OejW~
leerpeer keveer hej iebOekeger hej, efpeveJej oMe&ve heehe njW~~12~~
pee pee efpeveJej efmebnemeve hej, elegjbiegue DeOej efJejepe jns~
peepee efpeveJej keer efoJeOJeveer, megvekej meye YeefJepeve le=hle Yees~~
meye peeleefJejesOeer eeCeerieCe, Deeheme ceW cew$eer YeeJe OejW~
pees Jebos OeeJeW iegCe ieeJeW, Jes %eeveceleer kewJeue kejW~~13~~
oesne
elegceg&Keer yeee legcneR, %eeve Jeehle peie efJe<Ceg~
osJeeW kes Yeer osJe nes, ceneosJe Deefj efpe<Ceg~~14~~

N: M

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(139)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

-ieefCeveer %eeveceleer
-cebieueeejCeeYees: $e+<eYeosJeme, meceJeeefome=efleYeg&efJe~
eerefJenejesefhe osJeme, meJe&cebieuekeejCeced~~
YeieJeeve $e+<eYeosJe ves hegefjceleeuehegj kes Geeve ceW Oeeve kes yeue mes peye Ieeefleee keceeX hej efJepee eehle kej ueer
leye Gmeer #eCe GvnW kesJeue%eeve eie nes ieee~ lel#eCe ner leerveeW ueeskeeW ceW Deevebo keer uenj e ieF&~ YeieJeeve he=LJeer
mes DeOej DeekeeMe ceW oes npeej neLe Thej hengBe iees~ YeieJeeve kees JeJe=#e kes veeres kesJeue%eeve ngDee Lee, Deepe Jen
eeeie (Fueeneyeeo) ceW efJeeceeve nQ~
Gmeer #eCe mJeieeX ceW keuheJeemeer osJeeW kes eneB Deheves Deehe efyevee yepeees Iebs yepeves ueies, peesefle<eer osJeeW kes eneB
efmebnveeo nesves ueiee, Jeblej osJeeW kes IejeW ceW Yesjer yepeves ueieeR Deewj YeJeveJeemeer osJeeW kes eneB MebKe OJeefve nesves ueieer~
leYeer mecemle FbeW kes Deemeve kebheeeceeve nes iees, FbeW kes cegkeg mJeecesJe Pegke iees~ keuheJe=#eeW mes Deheves Deehe
heg<he yejmeves ueies Deewj osJeeW kes neLeer metb[ ceW keceue G"ekej Thej kejkes veeeves ueies~ meYeer efoMeeSB mJe nes ieF
Deewj cebo-megiebOe heJeve eueves ueieer~
meewOece& Fv ves lel#eCe ner DeJeefOe%eeve mes peeve efueee efke YeieJeeve $e+<eYeosJe kees kesJeue%eeve eie nes ieee~
leYeer Gmeves efmebnemeve mes Glejkej meele heQ[ Deeies ye{kej hejes#e mes ner YeieJeeve kees vecemkeej efkeee Deewj kegyesj kees
Dee%ee oerns Oeveheles! legce MeerIe ner hegefjceleeuehegj kes Geeve ceW hengBekej YeieJeeve $e+<eYeosJe kes meceJemejCe keer jevee
kej oes~ kegyesj ves Gmeer mecee DeOe&efveefce<e ceW DeekeeMe ceW DeOej meceJemejCe keer jevee kej oer~ Gme meceJemejCe ceW
YeieJeeve keceueemeve hej eej Debiegue DeOej efJejepeceeve nes iees~
meewOece& Fv kee Deeieceve-Devevlej meewOecexv ves YeieJeeve kee kesJeue%eeve ceneslmeJe ceveeves kes efueS
ceOeueeske ceW eueves kes efueS osJeeW kees Dee%ee oer~ leYeer emLeeve keeue keer metevee osves kes efueS peesj-peesj mes veiee[s
yepeees iees~ Gmeer #eCe yeueenke veece kes osJe ves Ske keeceie veece kee efJeceeve yeveeee Deewj DeeefYeeesie peeefle kes
osJeeW ceW cegKe Ssmes veeieoe veece kes osJe ves efJeefeee $e+ef mes Ske SsjeJele veece kee neLeer yeveeee~ Fme neLeer kee
JeCe& meheso Lee~
Gme SsjeJele neLeer kes yeeerme cegKe Les, eleske cegKe ceW Dee"-Dee" oeBle Les, Ske-Ske oeBle hej Ske-Ske
mejesJej Lee, Ske-Ske mejesJej ceW Ske-Ske keceefueveer Leer, Ske-Ske keceefueveer ceW yeeerme-yeeerme keceue Les, SkeSke keceue ceW yeeerme-yeeerme oue Les~ Fve uebyes-uebyes oueeW hej yeeerme-yeeerme DehmejeSB ve=le kej jner LeeR~
meewOece& Fv Deheveer FveCeer Deewj SsMeeve Fb kes meeLe-meeLe Ssmes SsjeJele neLeer hej yew"kej eue he[e~ Gmeer
mecee meYeer FvieCe Je osJeieCe Deheves-Deheves heefjJeejosJe Je osefJeeeW kes meeLe Deheves-Deheves JeenveeW ceW yew"kej Fv
kes meeLe efvekeue he[s~ Gme mecee Fv kes meeceves Yeer Deveske osJe DehmejeSB ve=le kej jner LeeR Deewj efkeVejer osefJeeeB
eer$e+<eYeosJe kes efJepee ieerle iee jner LeeR~ Ssmes yeeerme FbeW keer mesveeSB Gme mecee OJepee, $e, ebJej Deeefo mes

(140)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efJeYetef<ele ngF& DeekeeMe ceb[ue ceW e ieF& LeeR~

meyemes Deeies efkeefuJe<eke peeefle kes osJe peesj-peesj mes megboj veiee[s yepee jns Les~ Gvekes heers Fv, meeceeefveke,
$eeeefebMe, heeefj<eo, Deelcej#e, ueeskeheeue, Deveerke Deewj ekeerCe&kepeeefle kes osJe Deheves-Deheves JeenveeW hej Dee{ nes
meewOecexv kes heers-heers eue jns Les~ Gme mecee DehmejeSB ve=le kej jner LeeR, iebOeJe&osJe yeepes yepee jns Les Deewj
efkeVejer peeefle keer osefJeeeB YeieJeeve kes iegCeevegJeeohe ieerle iee jner LeeR~
eneB Fv Deeefo osJeeW kes mebef#ehle ue#eCe yeleeles nQFv-pees Deve osJeeW ceW veneR heees peeves Jeeues Ssmes Dee%ee, Ssee& Deeefo iegCeeW mes meefnle nQ, Jes Fv nQ~
meeceeefveke-pees Dee%ee Deewj Ssee& kes efyevee Deve iegCeeW mes Fv kes meceeve nQ Deewj Fv Yeer efpemes ye[e ceeveles
nQ, Jes meeceeefveke nQ~
$eeeefebMe-pees hegjesefnle, ceb$eer Deewj DeceeleeW kes meceeve nesles nQ GvnW $eeeefebMe kenles nQ~ es mebKee ceW
leWleerme-leWleerme ner FveW keer meYee ceW nesles nQ~
heeefj<eo-pees Fv keer meYee ceW GheefmLele jnles nQ Deewj Fv kee Gve hej DeefleMee esce jnlee nw , Jes
heeefj<eo nQ~
Deelcej#e-pees osJe Debiej#eke kes meceeve Fv kes eejeW Deesj leueJeej ueskej Ietceles jnles nQ Jes Deelcej#e nQ~
eeefhe Fv kees mJeie& ceW keg Yeer Yee veneR jnlee nw efhej Yeer es Fv kee JewYeJe efoKeueeves kes efueS ner JeneB jnles nQ~
ueeskeheeue-pees ogie&j#eke kes meceeve mJeie&ueeske keer j#ee kejles nQ, Jes ueeskeheeue nQ~
Deveerke-pees mesvee kes meceeve nQ, Jes Deveerke nQ~ Fvekes meele Yeso nQ-neLeer, Iees[s, jLe, heoeefle, yewue,
iebOeJe& Deewj vele&keer~ es meele ekeej kes osJeeW keer mesveeSB nQ~
ekeerCe&ke-veiej leLee osMeeW ceW jnves JeeueeW kes meceeve pees osJe nQ, Jes ekeerCe&ke kenueeles nQ~
DeeefYeeesie-pees veewkej-eekejeW kes meceeve nQ, Jes DeeefYeeesie osJe nQ~
efkeefuJe<eke-Deewj pees Fv keer meYee mes yeenj jnles nQ, Jes efkeefuJe<eke kenueeles nQ~
Fme lejn mJeieeX ceW oMe ekeej kes osJe nesles nQ~
mJeie& ceW neLeer, yewue Deeefo heMeg nbme, leesles Deeefo he#eer veneR nesles nQ~ JeneB hej Jes osJe ner efJeefeee mes heMeg-heef#eeeW
kes he yeveeles nQ~
eneB hej pees Deuhe hegCe kejles nQ, ee lehemJeer meeOeg Deeefo ye[eW kee Deheceeve kejles nQ DeLeJee eleeW ceW ot<eCe
ueieeles nQ, ieg keer Dee%ee GuuebIeve kej mJebo eJe=efe kejles nQ Fleeefo keejCeeW mes ner ceveg<e DeuhehegCe mes cejkej
osJeieefle ceW hengBe peeles nQ efkevleg JeneB hej DeeefYeeesie ee efkeefuJe<eke osJeeW ceW pevce ues uesles nQ, Ssmee mecePevee~
Ssmes DemebKe JewYeJe mes meefnle Fv Yeer efpevekeer mesJee kejles nQ Ssmes efpevesv YeieJeeve eer $e+<eYeosJe leerveeW ueeskeeW
ceW es ceeves iees nQ~
DeLeJee eeW keefnes efke meewOecexv Deeefo meew FveW mes Jebefole nesves mes ner YeieJeeve leerLekej es ceeves iees nQ~
DeLeJee FveW eje Yeefe keer peeves mes, meceJemejCe meYee kes jes peeves mes Deewj efkebkej yevekej JeJemLee kejles
jnves mes ner YeieJeeve meJe&es efieves iees nQ~

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(141)

eer ceevelegbiemJeeceer ves kene Yeer nwFlLeb eLee leJe efJeYeteflejYetefppevesv! OeceexheosMeve efJeOeew ve leLee hejme~
eeked eYee efoveke=le: enleebOekeeje, leeked keglees enieCeme efJekeeefmeveesefhe~
ns efpevesvosJe! Oece& kes GheosMe kes mecee meceJemejCe ceW pewmeer Deehe keer efJeYetefle Leer, Jewmeer Deve efkemeer keer veneR
nes mekeleer nw~ mees mee ner nw-pewmeer eYee mete& keer nesleer nw pees efke DebOekeej kees otj kej osleer nw, Jewmeer eYee ie=n,
ve#e$e, leejeDeeW keer veneR nes mekeleer nw~
Fv ves SsjeJele neLeer hej yew"kej mJeie& mes eeeCe kej DeOe&efveefce<e ceW ceOeueeske ceW Deekej YeieJeeve $e+<eYeosJe
kes meceJemejCe kees otj mes ner osKee~
en yeejn eespeve-eeveJes ceerue kee efJemle=le ieesueekeej Lee Deewj Fvveerue ceefCe mes yevee ngDee Lee~
Fmekees Iesjkej eejeW Deesj hebeJeCeea jlveeW mes efveefce&le Oetefuemeeue veece kee hejkeese Lee~
Denes! efpeme meceJemejCe keer jevee kee met$eOeej mJeeb Fv Lee, Gme meceJemejCe kee JeCe&ve Yeuee keewve kej
mekelee nw ?
Fme meceJemejCe ceW Deveske veeeMeeueeSB yeveer ngF& LeeR, peneB osJeebieveeSB YeieJeeve kes iegCeeW kee ieeve kejles ngS
ve=le kejleer jnleer LeeR~ Deveske megboj GheJeve-yeieeres Les pees veboveJeve mes Yeer DeefOeke megboj Les, Deveske yeeJeef[eeB LeeR,
Deveske mlethe Ssmes Les pees ceOeueeske, mJeie&ueeske, leerveueeske Deeefo keer jeveeDeeW kees efoKeuee jns Les~ peien-peien
veJeefveefOeeeB LeeR pees meYeer kees Fefle heue osves Jeeueer LeeR~ Fmeer ekeej keuheJe=#eeW mes, Deveske OJepeeDeeW mes Fmekeer
megbojlee Ssmeer DeodYegle Leer efke leerve ueeske ceW Yeer Ssmeer oMe&veere JemlegSB efceuevee DemebYeJe Lee~
en meYeer JewYeJe meYeer peerJeeW kes ceve kees njCe kejves Jeeuee Lee~
ener keejCe nw efke Deepe Yeer hebekeueeCeke eeflee, keuhegce efJeOeeve Deeefo Oeeefce&ke keee&eceeW ceW Deveske
meebmke=efleke keee&ece-Oeeefce&ke veeke, Yepeve, ve=le Deeefo Deeeesefpele efkees peeles nQ pees efke ueesieeW kee ceveesjbpeve Yeer
kejles nQ Deewj Oece& ceW eerefle SJeb heeheeW mes Yee Yeer GlheVe kejeles nQ~
Deye eneB meb#eshe ceW efleueeseheCCeefe iebLe kes DeeOeej mes meceJemejCe kee JeCe&ve kejles nQmeceJemejCe jevee-meceJemejCe kes JeCe&ve ceW Fkeleerme ekejCe DeefOekeej peeveves eesie nQ-1. meeceeve Yetefce
kee eceeCe 2. meesheeveeW kee eceeCe 3. efJeveeme 4. JeerLeer 5. Oetefuemeeue kees 6. ewleeemeeo Yetefce
7. ve=leMeeuee 8. ceevemlebYe 9. Jesoer 10. KeeeflekeeYetefce 11. Jesoer 12. ueleeYetefce 13. meeue 14. GheJeveYetefce
15. ve=leMeeuee 16. Jesoer 17. OJepeeYetefce 18. meeue 19. keuheYetefce 20. ve=leMeeuee 21. Jesoer
22. YeJeveYetefce 23. mlethe 24. meeue 25. eerceb[heYetefce 26. $e+ef<e Deeefo eoMeieCeeW kee efJ eveeme 27. Jesoer
28. eLece keveer 29. efleere keveer 30. le=leere keveer 31. iebOekeger kee eceeCe~
DeLeJee mejuelee mes mecePeves kes efueS FmeceW eej hejkeess, heeBe JesefoeeB, Dee" YetefceeeB SJeb leerve keveer nQ~
leermejer keveer hej iebOekeger nw~ FmeceW Yeer Dee" YetefceeeW kees mecePe uesves mes meye mecePe ceW Dee peelee nw~
meeceeve Yetefce-meeceevehe mes en meceJemejCe Yetefce ieesue nw, DeekeeMe ceW DeOej nw, FvveerueceefCeceeer nw
Deewj yeejn eespeve eceeCe nw~ Fmekes Deeies YeieJeeve DeefpeleveeLe mes ueskej YeieJeeve vesefceveeLehee&vle DeeOee-DeeOee eespeve

(142)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

DeLee&led oes-oes keesMe kece nesleer ieF& nw leLee heee&veeLe SJeb ceneJeerj YeieJeeve keer eespeve kes elegLe& Yeeie-Ske-Ske
keesMe kece Leer~ en pees meeceeve Yetefce kee eceeCe yeleueeee nw, Jen DeJemeefhe&Ceer keeue kes leerLekejeW keer meceJemejCe
Yetefce kee nw~ Glmeefhe&Ceer keeue ceW Fmemes efJehejerle nw~ efJeosn #es$e kes meYeer leerLekejeW keer meceJemejCe Yetefce kee eceeCe
yeejn eespeve ner nw keeeWefke JeneB ncesMee elegLe&keeue kes eejbYe pewmeer ner kece&Yetefce keer JeJemLee jnleer nw~
1. YeieJeeve $e+<eYeosJe kee meceJemejCe
12 eespeve (96 ceerue)
2. YeieJeeve DeefpeleveeLe kee meceJemejCe
11 (1/2 eespeve) (92 ceerue)
3. YeieJeeve mebYeJeveeLe kee meceJemejCe
11 eespeve (88 ceerue)
4. YeieJeeve DeefYeveboveveeLe kee meceJemejCe
10 1/2 eespeve (84 ceerue)
5. YeieJeeve megceefleveeLe kee meceJemejCe
10 eespeve (80 ceerue)
6. YeieJeeve heeeYeg kee meceJemejCe
9 1/2 eespeve (76 ceerue)
7. YeieJeeve megheee&veeLe kee meceJemejCe
9 eespeve (72 ceerue)
8. YeieJeeve ebeYeg kee meceJemejCe
8 1/2 eespeve (68 ceerue)
9. YeieJeeve heg<heobleveeLe kee meceJemejCe
8 eespeve (64 ceerue)
10. YeieJeeve MeerleueveeLe kee meceJemejCe
7 1/2 eespeve (60 ceerue)
11. YeieJeeve eseebmeveeLe kee meceJemejCe
7 eespeve (56 ceerue)
12. YeieJeeve JeemeghetpeveeLe kee meceJemejCe
6 1/2 eespeve (52 ceerue)
13. YeieJeeve efJeceueveeLe kee meceJemejCe
6 eespeve (48 ceerue)
14. YeieJeeve DevebleveeLe kee meceJemejCe
5 1/2 eespeve (44 ceerue)
15. YeieJeeve Oece&veeLe kee meceJemejCe
5 eespeve (40 ceerue)
16. YeieJeeve MeebefleveeLe kee meceJemejCe
4 1/2 eespeve (36 ceerue)
17. YeieJeeve kegbLegveeLe kee meceJemejCe
4 eespeve (32 ceerue)
18. YeieJeeve DejveeLe kee meceJemejCe
3 1/2 eespeve (28 ceerue)
19. YeieJeeve ceefuueveeLe kee meceJemejCe
3 eespeve (24 ceerue)
20. YeieJeeve cegefvemegeleveeLe kee meceJemejCe
2 1/2 eespeve (20 ceerue)
21. YeieJeeve veefceveeLe kee meceJemejCe
2 eespeve (16 ceerue)
22. YeieJeeve vesefceveeLe kee meceJemejCe
1 1/2 eespeve (12 ceerue)
23. YeieJeeve heee&veeLe kee meceJemejCe
1 1/4 eespeve (10 ceerue)
24. YeieJeeve ceneJeerj kee meceJemejCe
1 eespeve (8 ceerue)
meesheeve jevee-en meceJemejCe Fme Yetefceleue mes 500 Oeveg<e DeLee&led 2000 neLe TBeeF& hej jnlee nw Dele:
he=LJeer leue mes Ske neLe Thej mes meeref{eeB Meg nes peeleer nQ~ osJe, ceveg<e Deewj efleeeeW kes e{ves kes efueS DeekeeMe ceW eejeW
efoMeeDeeW ceW mes eleske efoMee ceW Thej-Ghej, Ske-Ske neLe TBeer Ssmeer megJeCe&ceeer yeerme npeej meeref{eeB yeveer ngF& nQ~
meceJemejCe kee Ssmee ceenelce nw efke DebOes, uebie[s, uetues, yeeueke, Je=, egJee, yeerceej Deeefo meYeer peve Fve

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(143)

meeref{eeW kees Debleceg&ntle&-48 efceve ceW ner heej kej peeles nQ~
efJeveeme-Fme meceJemejCe ceW eej kees, heeBe JesefoeeB, Fvekes yeere ceW Dee" YetefceeeB LeeR, hegve: leerve keveer LeeR~
meceJemejCe ceW eejeW efoMeeDeeW ceW JeerLeer-ieefueeeB yeveer LeeR, es ieefueeeB oes-oes keesMe efJemleej Jeeueer nQ~ en
JeerefLeeeW kee eceeCe eer $e+<eYeosJe kes meceJemejCe kee nw~
Dee"eW YetefceeeW kes cetue ceW Jeecee keheeeW mes megMeesefYele SJeb osJe, ceveg<e Deewj efleeeeW kes ieceveeieceve mes meefnle
Ssmes yengle mes leesjCeej yeves ngS Les~
Oetefuemeeue hejkeese-Fme meceJemejCe Yetefce ceW, pees efke DeekeeMe ceW DeOej nw GmeceW meyemes yeenj Oetefuemeeue
veece kee hejkeese nw~ en hebeJeCeea jlveeW mes efveefce&le nw, FmeceW ceeie& yeves nQ, DeeefuekeeSB nQ Deewj heleekeeSB henje jner
nQ~ Fme hejkeess ceW hetJe& Deeefo efoMeeDeeW ceW ece mes efJepee, Jewpeeble, peeble Deewj Dehejeefpele veece kes eej ieeshegj ej
nesles nQ~ es ej leerve Keve kes Les Deewj ceefCecee ceeuee Deeefo mes megboj mepes ngS Les~
eleske ieeshegj kes yeenj Deewj ceOe Yeeie ceW ej kes oesveeW heee& YeeieeW ceW Dee" cebieue Je, veJeefveefOeeeB jKeer
jnleer nQ~ yengle hegeefuekeeSB yeveer ngF& LeeR efpevekes cemleke hej OetheIe jKes ngS Les~ Fve OetheIeeW ceW ncesMee Deefive peueleer
jnleer Leer Je osJeieCe Oethe Kesee kejles Les~
cebieueJe-Peejer, keueMe, ohe&Ce, eecej, OJepee, Jepeve, $e Deewj megeefle es Dee" cebieueJe eleske
108-108 JeneB jnles nQ~
veJeefveefOeeeB-keeue, cenekeeue, heeb[g, ceeCeJeke, MebKe, hee, Jew[te&, efhebieue Deewj veeveejlve es veJeef veefOeeeB
eleske 108-108 meceJemejCe ceW jnleer nQ~ es keeue Deeefo efveefOeeeB ece mes $e+leg kes eesie Je, (ceeueeefoke)
Yeepeve, Oeeve, DeeegOe, Jeeefo$e, Jem$e, cenue, DeeYet<eCe Deewj mebhetCe& jlveeW kees osleer nQ~
Ske-Ske hegleueer kes cemleke hej Ske-Ske OetheIe jnlee nw1~
veeeMeeueeSB-Fve ieeshegj ejeW kes yeere oesveeW heee&YeeieeW ceW veeeMeeueeSB yeveer LeeR, jlveeW mes efveefce&le Fve
veeeMeeueeDeeW ceW ncesMee osJeebieveeSB ve=le kejleer jnleer LeeR~
Fme Oetefuemeeue kees keer TBeeF& YeieJeeve $e+<eYeosJe keer TBeeF& mes eewiegveer Leer~ Fmekes leesjCeeW keer TBeeF& eewiegveer
hejkeess keer TBeeF& mes DeefOeke Leer SJeb ieeshegj ejeW keer TBeeF& Gvemes Yeer DeefOeke Leer~
ejj#eke osJe-Fme Oetefuemeeue kes eejeW ieeshegjejeW hej Gece oC[jlveeW kees neLe ceW ueskej peesefle<eer osJe
ejj#eke Les~
Dee" YetefceeeB meceJemejCe ceW-1. ewleeemeeo Yetefce 2. Keeeflekee Yetefce 3. ueleeYetefce 4. GheJeveYetefce
5. OJepeeYetefce 6. keuheYetefce 7. YeJeveYetefce 8. eerceb[heYetefce es Dee" YetefceeeB ceeveer nQ~
ewleeemeeoYetefce-Fme Oetefuemeeue kes DeYeblej Yeeie ceW eejeW lejhe mes Jesefle Ssmeer eLece ewleeemeeoYetefce
nw~ FmeceW Ske-Ske efpevecebefoj TBes-TBes yeves Les Deewj Ske-Ske cebefoj kes Devlejeue ceW heeBe-heeBe eemeeo yeves Les~
es veevee ekeej kes Geeve, yeeJe[er, kethe Deeefo mes ceveesnj Les~ Fve efpevecebefojeW keer Deewj osJeeemeeoeW keer TBeeF& leerLekej
$e+<eYeosJe keer TBeeF& mes yeejniegveer ceeveer nw~
1. efleueeseheCCeefe De. 4, he=. 237~

(144)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

veeeMeeueeSB-Fme eLeceYetefce ceW eejeW lejhe ieefueeeW ceW oesveeW heee&YeeieeW ceW megJeCe&-jlveeW mes efveefce&le oes-oes
veeeMeeueeSB yeveer jnleer nQ~ eleske veeeMeeuee ceW yeeerme jbieYetefceeeB nQ Deewj Ske-Ske jbieYetefce ceW yeeerme-yeeerme
YeJeveJeeefmeveer osJeebieveeSB leerLekejeW kes efJepeeieerle ieeleer ngF& ve=le kejleer jnleer nQ Deewj heg<heebpeefue #esheCe kejleer nQ~
eleske veeeMeeuee ceW veevee ekeej keer megiebefOe mes ege oes-oes OetheIe jnles nQ~
ceevemlebYe-eLece he=efLeJeer kes yengceOeYeeie ceW eejeW ieefueeeW kes yeereeW-yeere ceevemlebYe Yetefc eeeB nQ~ Fve
ceevemlebYe Yetefce kes eejeW lejhe ieeshegj ejeW mes meefnle hejkeese nw~ Fmekes ceOe JeveKeb[ nQ~ Fvekes ceOe hetJe& Deeefo
efoMeeDeeW ceW ece mes meesce, ece, JeCe Deewj kegyesj Fve ueeskeheeueeW mes megboj eer[eveiej yeves jnles nQ~ Fmekes DeYeblej
Yeeie ceW kees nw Gmekes Deeies Jeve JeeefhekeeSB nQ efpeveceW keceue efKeues jnles nQ~ Gvekes yeere ceW Deheveer-Deheveer efoMee
Deewj efJeefoMeeDeeW ceW Yeer efoJe eer[vehegj yeves jnles nQ~ Gvekes DeYeblej Yeeie ceW eej ieeshegjeW mes meefnle leermeje kees nw~
Fmekes yeere ceW DeLee&led leerve hejkeeseW ceW mes DeYeblej kees kes yeere ceW ceevemlebYe kes efueS eLece, efleere Deewj
le=leere heer" DeLee&led leerve keveer yeveer ngF& nQ~
eLece keveer Jew[te&ceefCecee, efleere keveer megJeCe&cee Deewj le=leere keveer veevee jlveeW mes efveefce&le veeveeJeCe&cee
nesleer nw~ eLece keveer ceW Dee" meeref{eeB nQ, otmejer ceW eej SJeb leermejer hej e{ves kes efueS Yeer eej ner meeref{eeB nQ~
leermejer keveer hej yeereeW yeere ceW ceevemlebYe Ke[s ngS nQ~ es ceevemlebYe Deheves leerLekej keer TBeeF& mes yeejn iegves TBes
jnles nQ~ YeieJeeve $e+<eYeosJe kes Mejerj keer TBeeF& heeBe meew Oeveg<e-oes npeej neLe Leer Dele: es ceevemlebYe n npeej
Oeveg<e TBes-eewyeerme npeej neLe TBes Les DeLee&led leerve keesMe TBes Les~
eleske ceevemlebYe kes cetueYeeie kee efJemleej oes npeej Oeveg<e nw, Jeecee ejeW mes ege nw Deewj ceOeYeeie
mheefkeceefCe mes efveefce&le nw Deewj ieesueekeej nw~ ceevemlebYe kes Gheefjce Yeeie Jew[te&c eefCecee nQ FveceW ebJej, Iebe,
efkebkeCeer, jlvenej SJeb OJepeeSB MeesYee ye{eleer jnleer nQ~
Fve ceevemlebYeeW ceW Thejer Yeeie ceW eleske efoMee ceW Ske-Ske efpevesv eefleceeSB efJejepeceeve nQ~ Fve eefleceeDeeW ceW
Dee"-Dee" eeeflenee& jnles nQ~ Thej ceW efMeKej yeves ngS nQ efpeveceW OJepeeSB henje jner nQ~
Fve ceevemlebYeeW kes osKeves cee$e mes efceLeeer SJeb ceneceeefveeeW kee Yeer ceeve ieefuele nes peelee nw FmeerefueS Fvekee
ceevemlebYe en meeLe&ke veece nw~
Deve$e ebLe ceW efueKee nwes ceevemlebYe yeejn eespeve keer otjer mes (96 ceerue mes) efoKeeF& osles nQ~ heeefuekee kes DeeYeeie hej pees keceue nQ GvneR
hej efmLele nQ~ Fvekee cetue Yeeie nerjs kee, ceOeYeeie mheefke ceefCe kee Deewj DeeYeeie Jew[te&ceefCe kee nw~ es ceevemlebYe oesoes npeej keesCeeW mes oes-oes npeej henuet Jeeues nQ~ eejeW efoMeeDeeW ceW Thej ceW efmeeW keer eefleceeSB efJejepeceeve nQ leLee Gvekeer
jlveceeer ye[er-ye[er heeefuekeeSB nQ~ heeefuekeeDeeW kes DeeYeeie hej pees keceue nQ Gve hej megJeCe& kes osoerheceeve Ie nQ, Gve
IeeW kes DeeYeeie mes ueieer ngF& meeref{eeB nQ leLee Gve meeref{eeW hej ue#ceer osJeer kes DeefYe<eske keer MeesYee efoKeueeF& ieF& nw~ Jes
ceevemlebYe ue#ceer osJeer kes et[ejlve kes meceeve Deheveer keebefle mes yeerme eespeve leke kee #es$e ekeeMeceeve kejles nQ leLee efpevekee
ceve Denbkeej mes ege nw Ssmes osJe Deewj ceveg<eeW kees JeneR jeske osves Jeeues nQ~1
1. nefjJebMehegjeCe heg. meie& 57, he=. 647~

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(145)

16 mejesJej-hetJe&efoMee kes ceevemlebYe keer eejeW efoMeeDeeW ceW leerveeW hejkeeseW kes yeenj ece mes vevoeseje, veboe,
vebefoceleer Deewj vebefoIees<ee es eej n (JeeefhekeeSB) nQ~ oef#eCe efoMee kes ceevemlebYe ceW eejeW efoMeeDeeW ceW efJepeee,
Jewpeeblee, peeblee Deewj Dehejeefpelee veece keer yeeJeef[eeB nQ~ heefece efoMee kes ceevemlebYe kes eejeW lejhe DeMeeskee,
megeyege, kegcegoe Deewj hegC[jerkee veece keer JeeefhekeeSB nQ~ Gej kes ceevemlebYe ceW eejeW efoMeeDeeW ceW ece mes oeeveboe,
ceneveboe, megeefleyege Deewj eYebkeje es eej n nQ~
es meYeer n meceeleg<keesCe nQ, Jesefokee Deewj leesjCe ejeW mes meefnle nQ~ FmeceW keceue Deeefo hetue efKeue jns nQ
Deewj nbme Deeefo eer[e kej jns nQ~
eleske neW ceW leeW hej peueeer[e kes eesie ceefCeceeer meeref{eeB yeveer ngF& nQ~ Fve neW ceW YeJeveJeemeer, Jeblej,
peesefle<eer Deewj keuheJeemeer osJe eer[e efkeee kejles nQ Deewj ceveg<eeW kes efueS Yeer Jes eer[e kes efueS nQ~ eleske n kes Deeefele
efvece&ue peue mes heefjhetCe& oes-oes kegb[ nesles nQ efpemeceW osJe, ceveg<e Deewj efleee Deheves hewjeW keer Oetefue Oeeskej Deeies peeles nQ~
DeeefohegjeCe ceW JeefCe&le ceevemlebYe-Fve ceevemlebYeeW kes Thej leerve $e efhej jns Les, Fv kes eje yeveees
peeves kes keejCe Gvekee (ceevemlebYeeW kee) FvOJepe en veece Yeer { nes ieee Lee~ Gvekes oMe&ve mes efceLeeer peerJeeW
kee meye ceeve ve nes peelee nw, Jes yengle TBes eceeCe Jeeues Les Deewj leerveeW ueeskeeW kes peerJe Gvekee mecceeve kejles Les
FmeefueS Gvekee ceevemlebYe en veece meeLe&ke Lee~
kene Yeer nwefnjCceeebiee: eesegbiee cetefO&ve$e$eeebefkelee:~
megjsvefveefce&leJeee eehlesvOJepeef{kee:~~101~~
ceevemlebYeevceneceeve-eesieel$ewueeskeeceeveveeled~
DevJeLe&meb%eee lep%ewcee&vemlebYee: ekeerefle&lee:1~~102~~
eLece Jesoer-Fme ewleeemeeoYetefce kees Jes{kej eLece Jesoer nw~ FmeceW Yeer jlvecee OJepeeSB nQ, leesjCe ej nQ~
Gve hej leesjCe yebOes ngS nQ Deewj Iebs ueke jns nQ~ Fme Jesoer kes Yeer eej ieeshegj ej nQ, ejeW kes Deepet-yeepet 108108 cebieueJe Je veJeefveefOeeeB MeesefYele nes jner nQ, hegeefuekeeDeeW kes cemleke hej OetheIe MeesYeeeceeve nQ~ Fmekes cetue
Deewj Gheefjce Yeeie kee efJemleej Oetefuemeeue kes cetue efJemleej kes meceeve nw Deewj TBeeF& leerLekej osJe keer TBeeF& mes
eewiegveer-Oetefuemeeue kes meceeve nw~
efleereKeeeflekeeYetefce-Fme eLece Jesoer kes Deeies mJepeue mes Yejer Keeeflekee-KeeF& nw~ en Deheves leerLekej
keer TBeeF& mes elegLe& Yeeie eceeCe ienjer nw~ FmeceW ceefCecee meeref{eeB yeveer ngF& nQ~ kegcego, kegJeuee Deeefo hetue efKeue jns nQ
Deewj nbme Deeefo he#eer keuejJe OJeefve kej jns nQ~ ewleeemeeoYetefce kes efJemleej kes meceeve ner Fme Yetefce kee efJemleej nw~
keesF&-keesF& Deeeee& ewleeemeeo Yetefce veneR mJeerkeej kejles~ Gvekes DeeosMeevegmeej YeieJeeve $e+<eYeosJe kes
meceJemejCe ceW Keeeflekee Yetefce kee efJemleej Ske eespeve eceeCe Lee Deewj Mes<e leerLekejesW kee ece mes nerve Lee~
cenehegjeCe ceW eerefpevemesvemJeeceer ves Yeer ewleeemeeoYetefce2 veneR ceeveer nw~
1. DeeefohegjeCe heJe& 22, he=. 516~ 2. nefjJebMehegjeCe ceW Yeer ewleeemeeo Yetefce kee JeCe&ve veneR nw~ eneB ewleeemeeo Yetefce kee JeCe&ve
efleueeseheCCeefe ebLe kes DeeOeej mes efkeee nw~

(146)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efleereJesoer-otmejer Jesoer Fme KeeeflekeeYetefce kees Jesefle efkees nw en eLece Jesoer kes meceeve ner nw, cee$e
Fmekee efJemleej eLece Jesoer mes ogiegvee nw~
le=leere ueleeYetefce-Fme Jesoer kes Deeies ueleeYetefce nw FmeceW hegVeeie, veeie, kegcyeke, Melehe$e Deeefo keer yesueW heg<heeW
mes megboj efoKeleer nQ~ FmeceW Deveske eer[e heJe&le yeves ngS nQ Deewj peueYejer yeeJeef[eeB Yeer yeveer ngF& nQ FveceW Yeer hetue
efKeues ngS nQ leLee ceefCeeeW keer meeref{eeB yeveer ngF& nQ~
efleere kees-Fme ueleeJeve kees Iesjkej Deeies otmeje kees-hejkeese nw~ en megJeCe&ceeer nw Deewj TBeeF&,
ieeshegjej Deeefo ceW Oetefuemeeue kes meceeve nw~ hejvleg Flevee efJeMes<e nw efke Fmekee efJemleej ogiegvee nw SJeb ej jpeleceeer
nw~ Fvekes j#eke e#epeeefle kes osJe nQ~
nefjJebMehegjeCe ceW kene nwFme kees kes ieeshegj ejeW kes j#eke Jevlej peeefle kes osJe ejheeue nQ pees keke Deeefo DeeYet<eCeeW mes megboj nQ,
neLe ceW cegodiej efuees jnles nQ Deewj Deheves eYeeJe mes Deeesie JeefeeeW kees otj neles jnles nQ1~
Fme hejkeess kes ieeshegj ejeW kes ceefCecee leesjCeeW kes oesveeW Deesj 108-108 cebieue Je Deeefo nQ~ Fme kees kes
Deeies ieueer kes oesveeW Deesj leerve-leerve KeC[ keer oes-oes veeeMeeueeSB nQ, efpemeceW yeeerme-yeeerme osJeebieveeSB ve=le kejleer
jnleer nQ~
elegLe& GheJeve Yetefce-Fmekes Deeies eewLeer GheJeve Yetefce nw FmeceW hetJe& Deeefo kes ece mes DeMeeske, mehleo,
ebhee Deewj Deece kes yeieeres nQ~ Fve eejeW JeveeW-yeieereeW ceW eser-eser veefoeeB nQ, Gve hej hegue yeves ngS nQ, keneR
eer[e heJe&le nQ lees keneR hej yeeJeef[eeB yeveer ngF& nQ Deewj keneR-keneR megboj efnb[esues ueies ngS nQ~
ewleJe=#e-Fve eejeW JeveeW kes yeere-yeere ceW Ske-Ske ewleJe=#e nQ~ es leerLekej osJe keer TBeeF& mes yeejniegves
TBes nQ~ Fve ewleJe=#eeW ceW Ske-Ske ceW eejeW efoMeeDeeW ceW Ske-Ske Denle osJe keer ceefCecee eefleceeSB efJejepeceeve nQ~
Fve eefleceeDeeW kes Deeefele Dee" ceneeeeflenee& yeves ngS nQ~
Ske-Ske ewleJe=#e kes Deeefele-eefleceeDeeW kes meeceves Ske-Ske ceevemlebYe yeves ngS nQ, es ceevemlebYe leerve
hejkeess mes Jesefle Je leerve keveer kes Thej jnles nQ~ Ske-Ske ceevemlebYe ceW Yeer eej-eej eefleceeSB efJejepeceeve nQ
DeLee&led Ske ewleJe=#e ceW eej eefleceeSB Deewj eej ceevemlebYe nes iees nQ~
es ewleJe=#e Jevemheeflekeeefeke veneR nQ elegled he=efLeJeerkeeefeke jlveeW mes efveefce&le nesles nQ~ Fve ceevemlebYeeW kes
Deeefele Yeer JeeefheeeB nesleer nQ~ JeneB keneR hej jceCeere YeJeve, keneR eer[veMeeuee Deewj keneR veeeMeeueeSB yeveer ngF& nQ~
Deveske jlveeW mes efveefce&le YeJeveeW ceW osJe-ceveg<e Deeefo efJeejCe kejles nQ~
GheJeveYetefce ceW yeveer JeeefhekeeDeeW ceW mveeve kejves mes ceveg<e Dehevee Ske YeJe osKe uesles nQ Deewj Gve JeeefhekeeDeeW
kes peue ceW Dehevee cegKe osKeves mes Jes Deheves hetJe& kes leerve, Jele&ceeve kee Ske Deewj YeefJe<eled kes leerve Ssmes meele YeJe osKe
uesles nQ2~
nefjJebMehegjeCe ceW yeeJeef[eeW kee JeCe&ve yengle ner megvoj nwGheJeveYetefce ceW hetJe& efoMee kes DeMeeske Jeve ceW vevoe, vevoeseje, Deevevoe, vevoJeleer, DeefYevebefoveer Deewj vebefoIees<ee
1. nefjJebMehegjeCe heg., meie& 57, he=. 648~ 2. efleueeseheCCeefe De. 4, he=. 248~

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(147)

es n yeeJeef[eeB nQ~ oef#eCe kes mehleheCe& Jeve ceW efJepeee, DeefYepeee, pew$eer, Jewpeebleer, Dehejeefpelee Deewj peeeseje es
n JeeefhekeeSB nQ~ heefece ceW ebhekeJeve ceW kegcegoe, veefueveer, heee, heg<keje, efJeeeslheuee Deewj keceuee es n JeeefhekeeSB
nQ~ Gej ceW DeeceJeve ceW eYeemee, YeemJeleer, Yeemee, megeYee, Yeevegceeefueveer Deewj mJeebeYee es n JeeefhekeeSB nQ~ hetJe&
efoMee keer JeeefhekeeSB Deheveer hetpee kejves Jeeues ceveg<eeW kees Goeheue eoeve kejleer nQ~ oef#eCe efoMee keer JeeefheeeB efJepee
heue kees, heefece efoMee keer JeeefheeeB eerefle heue kees SJeb Gej efoMee keer JeeefheeeB Keeefle heue kees osleer nQ~ Fve-Fve
heueeW kes Fgke ceveg<e Fve JeeefhekeeDeeW keer hetpee kejles nQ1~ DeLee&led Fvekes peue kee DeeojhetJe&ke mesJeve kejles nQ~
ece kes peeveves Jeeues Yeepeve Gve yeeJeef[eeW mes hetueeW kees ueskej ece-ece mes mletheeW leke efpevesvosJe keer
eefleceeDeeW keer hetpee kejles ngS Deeies eJesMe kejles nQ~
Goe Deewj eereflehe heue kees osves Jeeueer JeeefhekeeDeeW kes yeere kes ceeie& kes oesveeW Deesj leerve Keb[ Jeeueer megJeCe&cee
yeeerme veeeMeeueeSB nQ~ es [s{ keesMe eew[er nQ, Fvekeer YetefceeeB jlveeW mes efveefce&le nQ Deewj oerJeeueW mheefke keer nQ~ GveceW
peesefle<eer osJeeW keer yeeerme-yeeerme osJeebieveeSB ve=le kejleer jnleer nQ~2
cenehegjeCe ceW efueKee nw efke DeMeeske ewleJe=#e ceW veerueceefCeeeW kes hees nQ Deewj heejeieceefCeeeW mes efveefce&le hetueeW
kes iegs MeesefYele nes jns nQ SJeb megJeCe& mes yeveer ngF& TBeer-TBeer MeeKeeSB nQ, es nJee kes Pekeesjs mes efnueles nQ, Fme
ewleJe=#e kes cetueYeeie ceW eejeW efoMeeDeeW ceW efpevesvosJe keer eej eefleceeSB nQ, efpevekee Fv mJeeb DeefYe<eske-hetpeve
kejles nQ~
Fme Je=#e kes Thej Iebs ueke jns nQ, OJepeeSB henje jner nQ Deewj ceesefleeeW keer PeeuejeW mes meefnle $e$ee ueies
3
ngS nQ ~
veeeMeeueeSB-Fve eejeW JeveeW kes Deeefele eejeW ieefueeeW kes oesveeW heee&YeeieeW ceW oes-oes veeeMeeueeSB nQ Ssmes
meesuen veeeMeeueeSB nes ieF~ FveceW mes Deeefo keer Dee" veeeMeeueeDeeW ceW YeJeveJeeefmeveer osJeebieveeSB SJeb Deeies keer Dee"
veeeMeeueeDeeW ceW keuheJeeefmeveer osJekeveeSB (osJeebieveeSB) ve=le efkeee kejleer nQ~
Fme GheJeveYetefce kee efJemleej eLece ewleeemeeo Yetefce mes otvee ceevee ieee nw~
le=leere Jesoer-en leermejer Jesoer Fme elegLe& GheJeveYetefce kees Iesjkej efmLele nw~ Fmekee Yeer hetje JeCe&ve otmejer
Jesoer kes meceeve nw~
eneB hej ejj#eke e#esv osJe nQ~
hebeceer OJepeeYetefce-Fme le=leereJesoer kes Deeies OJepeeYetefce nw, FmeceW efoJeOJepeeSB nQ~ es oMe ekeej kes
efevneW mes efeefvnle nQ~ efmebn, iepe, yewue, ie[, ceetj, ev, mete&, nbme, hee Deewj ee es oMe efevn ceeves iees nQ~
eejeW efoMeeDeeW ceW mes eleske efoMee ceW Fve oMe ekeej keer OJepeeDeeW ceW mes Ske-Ske ekeej keer Ske meew Dee"-Ske meew
Dee" jnleer nQ~ FveceW mes Yeer eleske OJepee Deheveer Ske meew Dee" #egOJepeeDeeW mes meefnle nesleer nQ~
Fme ekeej YeieJeeve $e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW (ceneOJepee 1010844320~ #egOJepee
10108104466560~ mecemle OJepee 4320466560470880) kegue eej ueeKe meej npeej Dee"
meew Demmeer nQ~
1-2. nefjJebMehegjeCe meie& 57, he=. 648-649~ 3. DeeefohegjeCe heJe& 22, he=. 525~

(148)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

es OJepeeSB jlveeW mes efveefce&le neskej Yeer nJee mes efnueleer nQ, veevee ekeej kes jlveeW mes megboj nQ~ es OJepeeSB jlveeW mes
Keefele megJeCe&cee mlebYeeW ceW ueieer ngF& nQ~ Fve mlebYeeW keer TBeeF& Yeer leerLekej $e+<eYeosJe keer TBeeF& mes yeejn iegCeer nw~
eneB hej ueleeYetefce kes efJemleej mes otvee OJepeeYetefce kee efJemleej mecePevee eeefnS~
le=leerekees-Fme OJepeeYetefce kes Deeies eeboer kes meceeve leermeje kees-hejkeese nw~ en kees Oetefuemeeue mes otvee nw
Deewj ieeshegjej, cebieueJe, veJeefveefOe, OetheIe, veeeMeeuee Deeefo keer JeJemLee hetJe&Jeled nQ~ Fmekes ejj#eke YeJeveJeemeer osJe nQ~
"er keuheYetefce-Fme le=leere jpele hejkeess kes yeeo keuheYetefce nw~ FmeceW oMe ekeej kes keuheJe=#e ueies ngS nQ~
en Yetefce Deheveer OJepeYetefce kes meMe efJemleej Jeeueer nw~ FmeceW Yeer Gece JeeefhekeeSB nQ efpeveceW keceue hetue jns
nQ~ keneR hej megboj eemeeo nQ, keneR hej eer[veMeeueeSB, keneR es#eCeMeeueeSB-efe$eMeeueeSB Deeefo yeveer ngF& nQ~ Fme
Yetefce ceW heeveebie, leteeie, Yet<eCeebie, Jeeebie, Yeespeveebie, Deeueeebie, oerheebie, Yeepeveebie, ceeueebie Deewj lespeebie veece kes
keuheJe=#e nQ~ es Deheves-Deheves veece kes Devegmeej ner JemlegSB eoeve kejles jnles nQ~
Fme Yetefce ceW Yeer eejeW efoMeeDeeW ceW ece mes Ske-Ske efmeeLe& Je=#e nQ~ Gvekes veece ece mes veces, ceboej,
mebleeveke Deewj heeefjpeele nQ~ es efmeeLe&Je=#e leerve keeseW kes Deboj nQ Deewj leerve cesKeueeDeeW kes Thej efmLele nQ~
FveceW mes eleske Je=#e kes cetueYeeie ceW eejeW efoMeeDeeW ceW Ske-Ske, Ssmeer eej efmeeW keer eefleceeSB efJejepeceeve nQ
pees efke Jebovee kejves JeeueeW kes mecemle heehe ve kejves Jeeueer nQ~ Ske-Ske efmeeLe&Je= #e kes Deeefele leerve keeseW mes
meefnle Je leerve keveer kes Thej eej-eej ceevemlebYe yeves ngS nQ DeLee&led Ske-Ske efmeeeflecee kes meeceves Ske-Ske
ceevemlebYe nQ~ es efmeeLe& Je=#e Yeer YeieJeeve $e+<eYeosJe keer TBeeF& mes yeejniegves TBes nQ~
veeeMeeueeSB-keuheleYetefce kes heee& YeeieeW ceW eleske JeerLeer-ieueer kes Deeefele eej-eej veeeMeeueeSB
nQ~ es ewleJe=#eeW kess meMe TBeer nQ, heeBe KeC[ Jeeueer nQ, yeeerme jbieYetefceeeW mes meefnle nQ~ FveceW peesefle<eer osefJeeeB
ve=le kejleer jnleer nQ~
elegLe& Jesoer-Fme "er Yetefce kees Iesjkej eewLeer Jesoer yeveer ngF& nw~ en Deheveer eLece Jesoer kes meMe ner nw~
eneB YeJeveJeemeer osJe ejeW keer j#ee kejles nQ~
meeleJeeR YeJeveYetefce-Fme elegLe&Jesoer kes Deeies YeJeveYetefce nw~ FmeceW TBes-TBes YeJeve yeves ngS nQ pees efke
jlveeW mes efveefce&le nQ, OJepeeDeeW mes meefnle nQ Deewj leesjCeeW mes ege nQ~ Fve YeJeveeW ceW efpeveeefleceeSB efJejepeceeve nQ, osJeieCe
efpevekee efvele DeefYe<eske kejles jnles nQ~ Fme Yetefce ceW Yeer GheJeve, ueleeSB, eer[een, eer[eheJe&le Deeefo yeves ngS nQ~
mlethejevee-YeJeveYetefce kes heee&YeeieeW ceW eleske JeerLeer-ieueer kes ceOe ceW efpeve Deewj efmeeW keer Deveghece
eefleceeDeeW mes meefnle veew-veew mlethe nQ~ Fve mletheeW hej $e efhej jns nQ, OJepeeSB henje jner nQ Deewj Dee" cebieue Je
jKes ngS nQ~ es mlethe jlveeW mes efveefce&le nQ~
Ske-Ske mlethe kes yeere ceW cekej kes Deekeej kes meew-meew leesjCe nesles nQ~ Fve mletheeW keer TBeeF& Deheves ewleJe=#eeW
kes yejeyej nw~ Fve mletheeW keer uecyeeF& Deewj efJemleej kee eceeCe Fme mecee ve nes egkee nw1~
YeJepeerJe Fve mletheeW kee DeefYe<eske, hetpeve Deewj eoef#eCee kejles jnles nQ~
es mlethe Ssmes efoKeles Les efke ceeveeW YeieJeeve keer veew kesJeueueefyOeeeB ner neW~2
1. efleueeseheCCeefe De. 4, he=. 254-255~ 2. DeeefohegjeCe, he=. 533~

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(149)

nefjJebMehegjeCe ceW kene nw-es veew-veew mlethe heejeie ceefCeeeW mes efveefce&le nQ leLee Gvekes meceerhe veevee ekeej kes
meYeeie=n nQ pees efke mJeCe& Deewj jlveeW kes yeves ngS nQ~ es cegefveeeW kes eesie Deewj osJeeW kes eesie nQ~1
elegLe&kees-Fme YeJeveYetefce kees Iesjkej DeekeeMemheefke mes efveefce&le elegLe& kees nw Fmekes eejeW ieeshegjej
cejkele ceefCe mes yeves ngS nQ~
Fve ieeshegjejeWs hej keuheJeemeer osJe neLe ceW jlveoC[ ueskej ejheeue yevekej Ke[s jnles nQ~
Dee"JeeR eerceb[heYetefce-mheefke hejkeess mes Deeies eerceC[heYetefce nw~ FmeceW yeejn kees"s yeves ngS nQ~ efvece&ue
mheefke ceefCe mes meesuen oerJeeueeW kes yeere ceW es yeejn kees"s nQ keeeWefke eejeW efoMeeDeeW ceW pees efJeMeeue JeerLeer-ieefueeeB
nQ Gvekes Yeer Deepet-yeepet ceW oerJeeues nQ Dele: meesuen nes ieF& nQ DeLee&led eej-eej oerJeeueeW kes yeere leerve-leerve kees"s nesves
mes yeejn kees"s nesles nQ~
eoMeieCe JeJemLee-Fve yeejn kees"eW ceW hetJe&efoMee Deeefo mes-eoef#eCee kes ece mes $e+ef<e Deeefo
yeejnieCe yew"les nQ1. eLece kees"s ceW De#eerCe $e+ef Deeefo kes Oeejke ieCeOejosJe Deeefo efoiecyej cegefve yew"les nQ~ 2. mheefkeceefCe
keer oerJeeue mes JeJeefnle otmejs kees"s ceW keuheJeeefmeveer osefJeeeB yew"leer nQ~ 2. mheefkeceefCe keer oerJeeue mes JeJeefnle
otmejs kees"s ceW keuheJeeefmeveer osefJeeeB yew"leer nQ~ 3. leermejs kees"s ceW Deeefe&keeSB leLee eeefJekeeSB yew"leer nQ Fmeer ceW
#egefuuekeeSB, yeeeeefjefCeeeB Meeefceue nQ~ 4. elegLe& kees"s ceW peesefle<eer osefJeeeB~ 5. heeBeJeW ceW Jevlej osefJeeeB~ 6. "s
ceW YeJeveJeeefmeveer osefJeeeb~ 7. meeleJeW ceW YeJeveJeemeer osJe~ 8. Dee"JeW ceW Jevlej osJe~ 9. veJeceW ceW peesefle<ke osJe~
10. omeJeW ceW meewOece& mJeie& mes ueskej meesuenJeW mJeie& leke kes keuheJeemeer osJe~ 11. ieejnJeW ceW eeJeleea, ceeb[efueke
Deeefo jepeeieCe Je eeJeke yew"les nQ Fmeer ceW Ssueke, #eguueke meefcceefuele nQ, pees efke eLeeeesie yew"les nQ Deewj
12. yeejnJeW kees"s ceW neLeer, efmebn, JeeIe, nefjCe Deeefo heMegieCe yew"les nQ~
Fve meYeer kees"eW ceW yew"ves Jeeues YeJepeerJe hetJe& yewj kees es[kej hejmhej ceW cew$eer YeeJe kees OeejCe kej uesles nQ~
heeBeJeeR Jesoer-Fmekes Deeies mheefke hee<eeCe mes efveefce&le heeBeJeeR Jesoer nw pees efke elegLe& kees kes meMe
efJemleej Jeeueer nw~
nefjJebMehegjeCe ceW mletheeW kee keg efJeMes<e JeCe&ve Deeee nw Gmes eneB meb#eshe mes efoKeeles nQ~
mheefkeceefCe mes efveefce&le le=leere kees nw~ Fmekes eejeW ieeshegjejeW kes ece mes ef Jepee, Jewpeeble, peeble Deewj
Dehejeefpele es veece nQ~
Fve ejeW kes hemeJee[eW ceW Gece jlvecee DeemeveeW kes ceOe ceW efmLele cebieuehe ohe&Ce nQ pees osKeves JeeueeW kes
hetJe&YeJe efoKeueeles nQ~ es ohe&Ce iee{ DebOekeej kees otj kejles nQ~ efJepee Deeefo ieesh egjeW ceW eLeeeesie pee nes,
keueeCe nes Fve MeyoeW kee GeejCe kejles ngS keuheJeemeer osJe ejheeue jnles nQ~ Gmekes Deeies veeveeJe=#eeW Deewj
ueleeie=neW mes Jeehle cebe, eWKeeefieefj Deewj es#eeie=neW mes megMeesefYele DevleJe&ve nQ~
keueeCepee-JeerefLeeeW-ieefueeeW kes yeere ceW keueeCepee veece kee DeeBieve nw, GmeceW kesues kes Je=#e ueies
ngS nQ~ GvneR kes Yeerlej veekeMeeuee nw efpemeceW ueeskeheeue keer osJeebieveeSB ve=le kejleer nQ~ Gvekes ceOe otmeje heer" nw~
1. nefjJebMehegjeCe, meie& 57, he=. 650~

(150)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Gmekes Deeies efmeeLe&Je=#e nQ FmeceW efmeeW keer eefleceeSB efJejepeceeve nQ~

yeejnmlethe-Gmekes Deeies Ske cebefoj nw efpemes he=efLeJeer kes DeeYet<eCemJehe yeejnmlethe megMeesefYele kej jns nQ~
Fvekes Deeies eejeW efoMeeDeeW ceW MegYe JeeefhekeeSB nQ-vevoe, Yee, peee Deewj hetCee& es Fvekes veece nQ Gve JeeefhekeeDeeW ceW mveeve
kejves mes peerJe Dehevee hetJe&YeJe peeve uesles nQ~ FveceW Dehevee eefleefyecye osKeves mes peerJe Deheves meele YeJe osKe uesles nQ~
peeebieCe-JeeefhekeeDeeW mes Deeies Ske peeebieCe yevee ngDee nw pees efke Ske keesMe TBee Deewj Ske eespeve
eew[e nw~ FmeceW leesjCe yebOes ngS nQ, en leerve ueeske keer efJepee kee DeeOeej nw, FmeceW yeere-yeere ceW cetbieeDeeW keer ueeueueeue yeeuegkee kee Deblej oskej ceesefleeeW keer meheso yeeuet efyeer ngF& nw~ Jen peeebieCe Deveske efe$eeJeueer, Deveske YeJeve,
ceb[he Je efveJeeme mLeeveeW mes meefnle nw~
FvOJepe-Gme peeebieCe kes ceOe mJeCe&ceeer heer" hej FvOJepe megMeesefYele nw~ Gme hej ceefCeeeW mes megboj
Ske TBeer heleekee ueieer ngF& nw~ jlveeW keer ceeuee, efkebkeCeer Deeefo mes megMeesefYele Jen heleekee peye DeekeeMe ceW henjeleer
nw, leye Fveefoke osJe Yeer ye[s ner keewlegke mes Gmes osKeles nQ~
egleosJelee-Gmekes Deeies Ske npeej KebYeeW hej Ke[e ngDee cenesoe veece kee ceb[he nw efpemeceW cetefle&celeer
egleosJelee efJeeceeve jnleer nQ~ Gme egleosJelee kees oeefnves Yeeie ceW kejkes eglekesJeueer cenecegefve egle kee JeeKeeve
kejles jnles nQ~ cenesoe ceb[he mes DeeOes efJemleej Jeeues eej heefjJeej ceb[he Deewj nQ efpemeceW keLee kenves Jeeues Dee#esheCeer
Deeefo keLeeSB kenles jnles nQ~ Fve ceb[heeW kes meceerhe ceW veevee ekeej kes Deewj mLeeve Yeer yeves jnles nQ efpeveceW yew"kej
cene$e+efeeW kes Oeejke $e+ef<eieCe FgkepeveeW kes efueS Gvekeer F JemlegDeeW kee efveheCe kejles nQ~
Gmekes Deeies Ske megJeCe&cee heer" nw efpemekeer YeJepeerJe meceeevegmeej hetpee kejles nQ~ Gme heer" kee eerheo
veece kee ej nw, Gme ej kes oesveeW Deesj eYeemeke veece kes oes ceb[he nQ efpeveceW efveefOeeeW kes mJeeceer oes osJe efmLele nQ~
eceoe veeeMeeueeSBGvekes Deeies eceoe veece keer oes efJeMeeue veeeMeeueeSB nQ efpeveceW keuheJeeefmeveer DehmejeSB ve=le kejleer jnleer nQ~
ueeskemlethe1. ueeskemlethe-efJepeeebieCe kes keesveeW ceW eej ueeskemlethe nesles nQ pees Ske eespeve TBes nQ, Fve hej heleekeeSB
henjeleer jnleer nQ~ es ueeskemlethe leerve ueeske keer jevee efoKeueeles nQ~ es veeres Jes$eemeve kes meceeve, ceOe ceW Peeuej kes
meceeve, Thej ce=obie kes meceeve Deewj Deble ceW leeueJe=#e kes meceeve uebyeer $emeveeueer mes meefnle nQ~ Fvekee mJe
mheefke kes meceeve he nw Dele: es Deheves Yeerlej keer jevee mhe Peuekeeles nQ~
2. ceOeueeskemlethe-Fve ueeskemletheeW mes Deeies ceOeueeske veece mes eefme mlethe nw~ efpeveceW ceOeueeske keer
jevee mhe efoKeleer nw~
3. cevojmlethe-Deeies cebojeeue kes meceeve cebojmlethe nQ efpeve hej eejeW efoMeeDeeW ceW YeieJeeve keer eefleceeSB
efJejepeceeve nQ~
4. keuheJeememlethe-Gvekes Deeies keuheJeeefmeeeW keer jevee mes ege keuheJeememlethe nw pees osKeves JeeueeW kees
keuheJeemeer osJeeW keer efJeYetefle efoKeueeles nQ~
5. ewJesekemlethe-Gvekes Deeies ewJesekeeW kes meceeve Deekeej Jeeues ewJesekemlethe nQ pees ceveg<eeW kees ewJesekeeW

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(151)

keer MeesYee efoKeeles nQ~

6. DevegefoMemlethe-Gvekes Deeies DevegefoMe veece kes veew mlethe megMeesefYele nQ efpeveceW eeCeer veew DevegefoMeeW kees
ele#e osKe uesles nQ~
7. meJee&Le&efmeefmlethe-Deeies euekej eejeW efoMeeDeeW ceW efJepee, Jewpeeble, peeble Deewj Dehejeefpele efJeceeveeW
mes megMeesefYele mecemle eeespeveeW kees efme kejves Jeeues meJee&Le&efmeef mlethe nQ~
8. efmemlethe-Gvekes Deeies mheefke kes meceeve efvece&ue efmemlethe nQ efpeveceW efmeeW kes mJehe kees eie
kejves Jeeueer ohe&CeeW keer eee efoKeeF& osleer nw~
9. YeJeket-Gvekes Deeies osoerheceeve efMeKejeW mes ege YeJeket veece kes mlethe jnles nQ efpevnW DeYeJepeerJe
veneR osKe heeles nQ keeeWefke Fvekes eYeeJe mes Gvekes ves$e DebOes nes peeles nQ~
10. eceesnmlethe-Gvekes Deeies eceesnmlethe nQ efpevnW osKekej ueesie DeleefOeke Yece ceW he[ peeles nQ Deew j
efejkeeue mes DeYemle Yeer ie=nerle Jemleg kees Yetue peeles nQ~
11. eyeesOemlethe-Deeies euekej eyeesOemlethe nQ efpevnW osKekej ueesie eyeesOe kees eehle nes peeles nQ Deew j
leJe kees eehlekej meeOeg yevekej Yeer mebmeej mes t peeles nQ~
Fme ekeej efpevekeer JesefokeeSB Ske-otmejs mes meer ngF& nQ leLee pees leesjCeeW mes mecegeefmele nQ, Ssmes Deleble TBes
oMe mlethe ece-ece mes heefjefOe leke megMeesefYele nQ~
JeneB hej ieCeOej cenecegefve keer Fe kejles ner Ske efoJehegj yeve peelee nw Gmekes ef$eueeskemeej, eerkeeble Deeefo
Deveske veece ceeves iees nQ~ YeieJeeve kes eYeeJe mes Jen hegj leerveueeske kes mecemle heoeLeeX kees OeejCe kejves ceW meceLe& neslee nw~1
Deye leerve keveer kee JeCe&ve kejles nQ1. eLece keveer-Fme mheefkeceeer heeBeJeeR Jesoer kes Deeies Jew[te&ceefCe mes efveefce&le eLece heer"-keveer
nw~ yeejn kees"eW mes Deeies Deewj eejeW JeerefLeeeW kes Deeies meesuen mLeeveeW kes meeceves eLece keveer hej e{ves kes efueS
meeref{eeB yeveer ngF& nQ, es meeref{eeB Yeer meesuen-meesuen nQ~
Oece&ee-eLece keveer hej eejeW efoMeeDeeW ceW Ske-Ske e#esv Deheves cemleke hej Oece&ee kees ueskej
efmLele jnles nQ~ Fmeer keveer hej DecebieueJe Deewj hetpeeJe jKes ngS nQ~
ieCeOej ieg, Deveske $e+ef<eieCe, osJe-osefJeeeB Deeefo Fmeer eLece keveer hej e{kej YeieJeeve keer eoef#eCee oskej
efpevesvosJe kes mevcegKe nesles ngS hetpee kejles nQ~
Fme eLece keveer keer TBeeF& eej Oeveg<e-meesuen neLe keer nw~
2. efleere keveer-eLece keveer kes Thej eejesW efoMeeDeeW ceW e{ves kes efueS Dee"-Dee" meeref{eeB nesleer nQ~
Fme efleere keveer hej ceefCecee mlebYeeW hej uekeleer ngF& ceneOJepeeSB jnleer nQ Fve OJepeeDeeW kes efevn-efmebn, yewue,
keceue, ee, ceeuee, ie[, neLeer Deewj OJepee es Dee" ekeej kes ceeves nQ~ en keveer mJeCe&ceeer ceeveer ieF& nw~
3. le=leere keveer-Fme efleere keveer kes Thej Gleveer ner TBeer leermejer keveer nw, en Deveske jlveeW mes
efveefce&le nw~ otmejer keveer mes e{ves kes efueS FmeceW Yeer Dee"-Dee" meeref{eeB nesleer nQ~
1. nefjJebMehegjeCe meie& 57, he=. 653-654~

(152)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

iebOekeger-Fmeer le=leere heer" hej Ske megboj iebOekeger nesleer nw~ Fme iebOekeger keer eew[eF& Deewj uecyeeF&
YeieJeeve $e+<eYeosJe kes meceJemejCe ceW n meew Oeveg<e eceeCe Leer Deewj TBeeF& veew meew Oeveg<e Leer~
Fme iebOekeger ceW ebJej, efkebefkeCeer, Jeboveceeuee, nej Deeefo megMeesefYele jnles nQ Deewj megboj OJepeeSB henjeleer jnleer
nQ~ ceuee, ebove, ieesMeerj, keeueeie Deeefo megiebefOele OetheeW mes meefnle Oethe Ie jKes jnles nQ~
Fme iebOekeger kes ceOe mheefke ceefCe mes efveefce&le YeieJeeve keer TBeeF& kes eesie jceCeere efmebnemeve nw~ YeieJeeve
$e+<eYeosJe Gme efmebnemeve kes Thej DeekeeMe ceW eej Debiegue DeOej efJejepeceeve Les~
eer efJe<Cegmesve eje jefele meceJemejCe mlees$e ceW efmebnemeve kes Thej keceue kee JeCe&ve Deeee nw~
levceOeefmLeleefmebnemeve-ceOes MeesCecebyegpeb jceCeereb~
oMeMeleouemebegeb, levceOes kevekekeefCe&keeeecegheefj1~~
iebOekeger kes ceOe efmebnemeve nw Gme efmebnemeve kes yeere ceW ueeue keceue nw pees DeefleMee megboj nw, GmeceW Ske
npeej oue nQ, Gme keceue keer keefCe&kee kes Thej eej Debiegue DeOej leerLekej eYeg efJejepeceeve jnles nQ~
iebOekeger kes Thej efMeKej jnles nQ, efpeve hej kejes[eW efJepeeheleekeeSB -OJepeeSB yebOeer ngF& nQ, Ssmes TBes
efMeKejeW mes meefnle Jen iebOekeger veevee ekeej kes jlveeW mes efveefce&le nw2~
Fmemes mhe nw efke meceJemejCe ceW iebOekeger Jesoer kes meceeve efMeKejeW mes meefnle nesleer nw~
Dee" eeeflenee&-YeieJeeve kes meceJemejCe ceW Dee" eeeflenee& nesles nQ-DeMeeske Je=#e, megjheg<heJe=ef, $e$ee,
eecej, osJeogbogefYe, Yeeceb[ue, efmebnemeve Deewj efoJeOJeefve~
1. efpeme Je=#e kes veeres YeieJeeve kees kesJeue%eeve neslee nw, Jener Je=#e DeMeeske Je=#e kenueelee nw~ YeieJeeve
$e+<eYeosJe kee en Je=#e JeJe=#e nw3~
2. osJeeW eje keuheJe=#eeW kes megboj-megboj heg<he yejmeees peeles nQ~
3. YeieJeeve kes cemleke kes Thej leerve $e efhejles nQ es YeieJeeve kes leerve ueeske keer eYeglee yeleueeles nQ~
4. YeieJeeve kes Deepet-yeepet e#esv eeQme" ebJej {esjles nQ~ leerLekejeW kes efmeJeee Deve eeJeleea Deeefo kes
ebJejeW keer mebKee Gvekes-Gvekes jepeojyeej ceW DeeOeer-DeeOeer ceeveer ieF& nw4~
5. osJeieCe DeekeeMe ceW efmLele neskej pees heCeJe, MebKe, veiee[s Deeefo kejes[eW ekeej kes Jeee yepeeles nQ, Jen
osJeogbogefYe nw~
6. YeieJeeve kes heers keebefle kes mecetn mes efveefce&le, kejes[eW osJeeW kes lespe kees heerkee kejlee ngDee Yeeceb[ue
osoerheceeve neslee nw, FmeceW YeJepeerJe Deheves meele YeJe osKe uesles nQ5~
7. jlveeW mes efveefce&le efmebnemeve neslee nw efpeme hej YeieJeeve efJejepeceeve jnles nQ~
8. YeieJeeve kes cegKe mes efoJeOJeefve eie nesleer nw~ en Ske ekeej keer neskej Yeer mecemle ceveg<eeW keer Yee<eeDeeW
ceW eesleeDeeW kes Yeso mes Deveske ekeej keer nes peeleer nw~ en efoJeOJeefve De#ejhe ner nw6~
efleueeseheCCeefe ebLe ceW Fme efoJeOJeefve kees kesJeue%eeve kes DeefleMee ceW efueee nw Deewj eeeflenee& ceW Fme mLeeve
1. efmebnemeve hej keceue kee JeCe&ve efleueeseheCCeefe, DeeefohegjeCe Deewj nefjJebMehegjeCe ceW veneR nw~ 2. DeeefohegjeCe heJe& 23, he=. 541~
3. efleueeseheCCeefe De. 4, he=. 264~ 4. DeeefohegjeCe heJe& 23, he=. 567~ 5. efleueeseheCCeefe De. 4, he=. 265~ 6. DeeefohegjeCe heJe& 23~

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(153)

hej kene nwiee{ Yeefe ceW Deemee osJe ceveg<e Deeefo eoMeieCe kes YeJepeerJe, neLe pees[s ngS, emeVecegKe neskej leerLekej
YeieJeeve kees Iesjkej efmLele jnles nQ, en Ske eeeflenee& nw1~
efleueeseheCCeefe ebLe ceW eeQleerme DeefleMeeeW kee JeCe&ve yengle ner megboj nw-pevce kes DeefleMee-leerLekej YeieJeeve kes
pevce mes ner oMe DeefleMee efJeMes<e ceeves nQ-1. mJeso jefnle nesvee-hemeervee veneR nesvee 2. ceue-cet$e jefnleMejerj 3. otOe kes
meceeve esle efOej 4. Jee$e+<eYeveejee mebnveve 5. meceelegje mebmLeeve 6. Deveghece he 7. veJeebheke kes meceeve Gece
DeefleMee megiebefOele Mejerj 8. Mejerj ceW Ske npeej Dee" Gece ue#eCe 9. Deveble yeue 10 Deewj efnle-efcele-efeeJeeve~
kesJeue%eeve kes 10 DeefleMee-leerLekej YeieJeeve kees peye kesJeue%eeve GlheVe nes peelee nw, leye oMe
DeefleMee eie nes peeles nQ1. Deheves heeme mes eejeW efoMeeDeeW ceW Ske meew eespeve-Dee" meew ceerue leke megefYe#e jnlee nw~ 2. YeieJeeve kee
DeekeeMe ceW ieceve neslee nw~ 3. JeneB efnbmee veneR nesleer-efkemeer peerJe kees keesF& ceej veneR mekelee nw~ 4. YeieJeeve
Yeespeve-Deenej veneR kejles nQ~ 5. YeieJeeve kes Thej keesF& Ghemeie& veneR kej mekelee nw~ 6. YeieJeeve kee hetJe& ee
Gej ceW Ske ner cegKe jnlee nw efhej Yeer eejeW lejhe cegKe oerKeves mes meYeer Ssmee mecePeles nQ efke YeieJeeve kee cegKe cesjer
Deesj nw~ en elegceg&Ke nes peevee Yeer Ske DeefleMee nw~ 7. YeieJeeve kes Mejerj keer eee veneR he[leer nw~ 8. YeieJeeve keer
heuekeW veneR Pehekeleer nQ~ 9. YeieJeeve meJe& efJeeeDeeW kes F&ej nesles nQ-leerve ueeske keer meJe&efJeeeDeeW kes mJeeceer nesles
nQ~ 10. YeieJeeve kes kesJeue%eeve kes yeeo veKe Deewj kesMe veneR ye{les nQ~ 11. YeieJeeve keer efoJeOJeefve meele meew ueIeg
Yee<ee Deewj De"ejn ceneYee<eehe mes efKejleer nw leLee Deewj Yeer pees meb%eer-cevemeefnle peerJeeW keer De#ej-Deve#ej Yee<eeSB
nQ Gve meyeceW YeieJeeve keer efoJeOJeefve heefjCele nes peeleer nw FmeefueS en meJe&Yee<eecee ceeveer ieF& nw~
YeieJeeve keer efoJeOJeefve efpeme mecee efKejleer nw, Gme mecee YeieJeeve kes leeueg, oeble, keb" Deewj Dees veneR
efnueles nQ~ YeieJeeve keer Jen OJeefve DemKeefuele Deewj Deveghece nw, leerveeW mebOee keeueeW ceW veJe cegntleeX leke efKejleer nwSke-Ske yeej leerve-leerve cegntle&2 leke efKejleer nw Deewj Ske eespeve-Dee" ceeruehee&vle peeleer nw~
keneR-keneR eej yeej ceeveves mes DeOe&jeef$e ceW Yeer leerve cegntle& leke efKejleer nw, Ssmee ceevee nw~ JeneB meceJemejCe ceW
efove-jeef$e kee Yeso veneR jnlee nw~ JeneB YeieJeeve kes eYeeceb[ue kes ekeeMe ceW Je efoJe jlveeW kes ekeeMe ceW Deveske meteeX
kes ekeeMe Yeer heerkes he[ peeles nQ~
en efoJeOJeefve mJeYeeJe mes leerve ee eej yeele lees efKejleer ner nw Fmemes Deefleefje mecee ceW eerieCeOej osJe, Fv
ee eeJeleea kes eMveeW kes efveefcee mes Demecee ceW Yeer efKej peeleer nw~
YeieJeeve kees kesJeue%eeve nesves kes yeeo Gvekeer FeSB meceehle nes peeleer nQ DeleSJe YeieJeeve keer efoJeOJeefve
efyevee Fe kes mJeecesJe YeJepeerJeeW kes hegCe kes efveefcee mes efKej peeleer nw, en Ssmee mJeYeeefJeke ner nw~ kene Yeer nwDeveelceeLe efyevee jeiew:, Meemlee Meeefmle melees efnleced~
OJeveved efMeefuhekejmheMee&ved-cegjpe: efkecehes#eles3~~
1. efleueeseheCCeefe De. 4, he=. 265~ ebJej eeJeleea kes yeeerme, DeOe&eeer kes meesuen, ceb[uesej kes Dee", DeOe&-ceb[uesej kes eej
cenejepee kes oes Deewj jepee kes Ske ebJej ceevee nw~ 2. 48 efceve kee Ske cegntle& neslee nw~ 3. jlvekejC[eeJekeeeej

(154)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efkemeer kes eefle efkebefeled Yeer jeie-esce kes efyevee Deewj Deheves efkemeer Yeer eeespeve kes efyevee Yeer Meemlee-mees
GheosMeke YeieJeeve meppeve heg<eeW kes efnle kes efueS GheosMe osles nQ pewmes efke efMeuheer kes neLe mes leeef[le ngDee ce=obie
mJeeb keg Yeer Dehes#ee veneR kejlee nw~
en efoJeOJeefve YeJepeerJeeW kees n Je, veJe heoeLe&, meele leJe Deeefo kee GheosMe osleer nw, mJeie& Deewj cees#e
kes ceeie& kee GheosMe osleer nw eeJeke Deewj cegefveOece& kee keLeve kejleer nw, YeJepeerJeeW kes efueS Gvekes hetJe& YeJeYeefJe<ekeeue Deeefo kee JeCe&ve kejleer nw mJeie&, vejke, ceOeueeske, pecyeterhe, kece&Yet efce, YeesieYetefce Deeefo mecemle
leerveueeske kee keLeve kejleer nw~
YeieJeeve kees peye kesJeue%eeve nes peelee nw, Gme keeue ceW Ske mecee cee$e ceW YeieJeeve leerveeW ueeskeeW Deewj leerveeW
keeueeW kees egieheled peeve uesles nbQ~
Fme ekeej efleueeseheCCeefe ebLe ceW kesJeue%eeve kes ieejn DeefleMee ceeves nQ Deewj Deve$e ebLeeW ceW oMe DeefleMee
ceeves nQ Dele: efleueeseheCCeefe ebLe ceW YeieJeeve kes kesJeue%eeve kes Devevlej osJeeW eje efkeS ieS lesjn DeefleMee ner ceeves nQ~
osJeke=le lesjn DeefleMee-1. leerLekej YeieJeeve kes ceenelce mes mebKeele eespeveeW leke Jeve-Geeve Demecee
ceW hees, hetue Deewj heueeW mes Je=efbiele nes peeles nQ~ 2. megKeoeeke nJee eueves ueieleer nw pees efke Oetefue, kebke Deeefo kees
otj kej osleer nw~ 3. meYeer peerJe hetJe& Jewj kees es[kej cew$eerYeeJe OeejCe kej uesles nQ~ 4. Yetefce ohe&Ce kes meceeve mJe
Deewj jlvecee nes peeleer nw~ 5. meewOecexv keer Dee%ee mes cesIekegceej osJe megiebefOele peue keer Je<ee& kejles nQ~
6. osJeieCe efJeefeee mes heueeW kes Yeej mes Pegkeer ngF& Meeefue, peew Deeefo keer Kesleer kees yevee osles nQ~ 7. meJe& peerJeeW kees
efvele ner Deevebo GlheVe neslee jnlee nw~ 8. Jeeegkegceej osJe efJeefeee mes Meerleue heJeve eueeles nQ~ 9. kegSB, leeueeye,
mejesJej Deeefo efvece&ue peue mes heefjhetCe& nes peeles nQ~ 10. DeekeeMe OegSB Deeefo mes jefnle efvece&ue nes peelee nw~ 11. meYeer
peerJeeW kees jesieeefo keer yeeOeeSB veneR nesleer nQ~ 12. e#esv cemleke hej efkejCeeW mes os oerheceeve npeej DeejeW Jeeues
Oece&ee kees OeejCe kejles nQ~ 13. leerLekej kes eejeW efoMeeDeeW Je efJeefoMeeDeeW ceW hheve megJeCe&keceue, Ske heeoheer"
SJeb efJeefJeOe ekeej kes hetpeve Je nesles nQ~
Deve$e-veboerej Yeefe ceW eewon DeefleMee efvecve ekeej mes nQ1De&ceeieOeer Yee<ee nesleer, meye peve cew$eer YeeJe meoe~
meye $e+leg kes heue-hetue efKeues, leuelee megMeesefYele ngS cegoe~~42~~
he=LJeer jlveceeer ohe&CeJeled, MeesefYele ngF& ecekeMeeueer~
hejceevevo kejW meye peve kees, cebo megiebefOele heJeve eueer~~43~~
Jeeegkegceej megiebefOele Jeeeg, mes eespeve leke he=LJeer kees~
Oetefue-kebke-le=Ce-helLej mes, jefnle mJe kej efoee Denes~~44~~
cesIekegceej osJe Yeer efJeegvceeuee keer yeng MeesYee mes~
Fve%ee mes megjefYe megiebefOele, iebOeesoke Je=ef kejles~~45~~
1. veboerej Yeefe, Mueeske 42 mes 51~

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(155)

peneB ejCe eYeg OejW JeneB nw, Gece mJeCe& keceue efKeueles~
Deeies heers meele-meele, meewiebefOele Delegue megKeo nesles~~46~~
Meeefue Deeefoke Kesleer kes heue, YeejeW mes Pegkeleer he=LJeer~
ef$eYegJeveheefle kee JewYeJe ueKekej, nef<e&le nes jesceebe ngF&~~47~~
Mejo $e+leg mece efJeceue mejesJej, mece efvece&ue DeekeeMe Denes~
meYeer efoMeeSB lel#eCe ner, lecejefnle ekeeMeW meye Leue kees~~48~~
DeeDees!DeeDees! osJe! YeJeve-Jeblej-peesefle<e-Jewceeefveke meye~
Fbe%ee mes meYeer lejhe mes, lJeefjle yegueeJeW megjieCe leye~~49~~
npeej DeejeW mes megboj yeng, jlve efkejCeegle Deefle ecekes~
jefJeceb[ue kees nbmeves Jeeuee, Oece&ee euelee Deeies~~50~~
Fme efJeefOe cebieue Dee" kenW, ohe&Ce Deeefoke Deveghece megefJeMes<e~
Yeefejeie egle osJesveW mes, keefuhele yengefJeOe cene efJeMes<e~~51~~
YeieJeeve kes meceJemejCe ceW YeieJeeve kes meeefVeOe ceW e#e-eef#eCeer efJeeceeve jnles nQ FvnW Meemeve osJe-osJeer Yeer
kenles nQGvekes veece efleueeseheCCeefe ceW kens nQieesJeoCecenepekeKee........
1. ieesJeove 2. cenee#e 3. ef$ecegKe 4. e#esej 5. legbyegjJe 6. ceelebie 7. efJepee 8. Deefpele 9. yee
10. yeesej 11. kegceej 12. <eCcegKe 13. heeleeue 14. efkeVej 15. efkebheg<e 16. ie[ 17. ieb OeJe&
18. kegyesj 19. JeCe 20. Yekegef 21. ieescesOe 22. heee& 23. ceelebie-OejCesv 24. iegeke~
Fme ekeej es Yeefe mes mebege eewyeerme e#e nQ~ es $e+<eYe Deeefo leerLekejeW kes heeme ceW efmLele jnles nQ~
1. eesejer 2. jesefnCeer 3. e%eefhle 4. Jeee=bKeuee 5. JeeebkegMee 6. Deeefleeesejer 7. heg<eoee
8. ceveesJesiee 9. keeueer 10. pJeeueeceeefueveer 11. cenekeeueer 12. ieewjer 13. ieebOeejer 14. Jewjeser 15. meesuemee
16. ceevemeer 17. ceneceevemeer 18. peee 19. efJepeee 20. Dehejeefpelee 21. yengefheCeer 22. ket<ceeb[er-Deefcyekee
23. heeeJeleer Deewj 24. efmeeefeveer, es eef#eefCeeeB Yeer eceMe: $e+<eYeeefo eewyeerme leerLekejeW kes meceerhe jne kejleer nQ1~
meceJemejCe keer ceefncee-eeefhe meceJemejCe kee #es$e Deewj JeneB yeves ngS yeejn kees"eW kee mLeeve meercee ceW
jnlee nw efhej Yeer JeneB DemebKeeleeWs osJe, osefJeeeB, mebKeeleeW ceveg<e Deewj mebKeeleeW efleee mecee peeles nQ~ es meYeer
YeJepeerJe efpevesv YeieJeeve kes ceenelce mes ner Ske-otmejs mes Demhe=-DeyeeefOele jnles nQ~
efpevesvosJe keer ceefncee ner Ssmeer nw efke JeneB DeJeieenveMeefe efJeMes<e nes peeleer nw~
Ske De#eerCeceneuee $e+efOeejer cegefve peneB yew"les nQ, Gvekes eejeW Deesj ess mes mLeeve ceW Yeer DemebKeeleeW peerJe yew"kej
GheosMe megve mekeles nQ lees hegve: Denle osJe leerLekej keer ceefncee mes en meye DeefleMee nes peeJes, lees Deeee& ner keee nw ?
meceJemejCe kes ceenelce mes yeeueke, Je= Deeefo meYeer peerJe JeneB eJesMe kejves DeLeJee efvekeueves ceW Devleceg&ntle&
1. efleueeseheCCeefe De. 4, he=. 266-267~

(156)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

keeue kes Yeerlej ner mebKeele eespeve eues peeles nQ Deewj GvnW Lekeeve veneR nesleer nw~
JeneB kees"eW ceW efceLeeef, DeYeJe Deewj cevejefnle Demeb%eer peerJe keoeefhe veneR nesles nQ leLee mebosn Deeefo mes meefnle
Je efJehejerle yegef Jeeues peerJe veneR jnles nQ leLee JeneB hej efpevesv YeieJeeve kes eYeeJe mes Deelebke, jesie, cejCe, Glheefe,
Jewj, keeceyeeOee, #egOee, le=<ee Deewj le=<Cee Deeefo veneR nesles nQ1~
nefjJebMehegjeCe ceW Yeer kene nwJeneB meceJemejCe ceW heeheer, efJejesOeer, efJe keee& kejves Jeeues, Meg, heeKeb[er, vehegbmeke, efJekeueebie, oes Fefve, leerve
Fbefe, eej Fefve peerJe leLee Yeevleefee kes Oeejke ceveg<e yeenj ner Ietceles jnles nQ, es Devoj eJesMe veneR kej heeles nQ2~
JeneB meceJemejCe kes Yeerlej YeieJeeve kes eYeeJe mes ve ceesn jnlee nw, ve jeie-s<e GlheVe nesles nQ, ve Glkeb"e, jefle
SJeb ceelmee& jnles nQ, ve Debie[eF& Deewj pecegneF& Deeleer nw, ve veeRo Deeleer nw, ve leve meleeleer nw, ve keuesMe neslee nw, ve
YetKe ueieleer nw, ve heeme ueieleer nw Deewj ve meoe mecemle efove keYeer Deve mecemle ekeej kes Decebieue ner nesles nQ3~
meceJemejCe ceW ieCeOejosJe-FOej YeieJeeve $e+<eYeosJe kees kesJeue%eeve eie ngDee, GOej DeeesOee cesW Yejle
kees leerve meceeeej Ske meeLe eehle ngS-efhelee kees kesJeue%eeve, DeeegOeMeeuee ceW eejlve keer Glheefe Deewj Devle:hegj
ceW heg$ejlve keer eeefhle~ Yejle cenejepe ves efveCe&e efkeee efke henues efhelee eer $e+<eYeosJe YeieJeeve kes kesJeue%eeve keer hetpee
kejvee nw Dele: Jes lel#eCe ner meceJemejCe ceW Dee iees Deewj efJeefOeJeled YeieJeeve keer Jebovee-hetpee keer~
FOej hegefjceleeue veiej kes mJeeceer Yejle kess ess YeeF& $e+<eYemesve meceJemejCe ceW Deees, YeieJeeve kes oMe&ve kej
pewvesejer oer#ee ueskej YeieJeeve kes eLece ieCeOej nes iees~ Gmeer mecee nefmleveehegj kes jepee meesceeYe, eseebmekegceej Yeer
oeref#ele nes ieCeOej nes iees~
Yejle keer eser yenve yeeeer SJeb yeengyeueer keer eser yenve megbojer ves Yeer Deeefe&kee oer#ee ues ueer, leYeer eLece
heg$eer yeeeer meJe& Deeefe&keeDeeW ceW eOeeve ieefCeveer nes ieF~ Gme mecee Deveske jepeeDeeW ves SJeb jepekeveeDeeW vesceefnueeDeeW ves oer#ee ueer Leer~ Yejle kes YeeF& DevebleJeere& ves Yeer oer#ee ues ueer~ Jes Fme DeJemeefhe&Ceer ceW meJe&eLece cees#e iees
nQ~ YeieJeeve keer oer#ee kes mecee pees eej npeej jepee oeref#ele neskej lehe mes Ye nes iees Les, GveceW mes cejerefekegceej
kees es[kej meYeer ves JeneB meceJemejCe ceW oer#ee ues ueer~
efoJeOJeefve-YeieJeeve keer efoJeOJeefve mes DemebKe YeJeeeefCeeeW ves Oecee&ce=le kee heeve efkeee~ JeneR hej
eglekeerefle& veece kes heg<e ves eeJeke kes Gece ele enCe kej eeJekeeW ceW ecegKe kenueees~ efeeelee veece keer
eeefJekee, eeJeke kes Gece eleeW kees OeejCe kejkes eeefJekeeDeeW ceW ecegKe ngF SJeb Gme meceJemejCe kes cegKe eeslee
YejleeeJeleea eefme ngS nQ~
meneveecemlees$e-JeneB Fvjepe ves YeieJeeve keer mlegefle kejles ngS Ske npeej Dee" veeceeW mes YeieJeeve keer
mlegefle keer Leer~ cenehegjeCe ceW JeefCe&le mlegefle ner meneveece mlees$e veece mes eefmeef kees eehle nw~
YeieJeeve kee eerefJenej-peye YeieJeeve $e+<eYeosJe kes eerefJenej kee mecee Deeee leye meewOecexv ves neLe
pees[kej eeLe&vee keer1. eqleueeseheCCeefe De. 4, he=. 266-267~ 2-3. heeheMeeruee efJekecee&Cee: Mete: heeKeb[heb[kee:~ efJekeueebiesefveesodYeevlee: heefjeefvle
yeefnmlele:~~173~~ (nefjJebMehegjeCe, meie& 57, he=. 658-659)

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(157)

ns YeieJeved! YeJepeerJehe Oeeve heeheheer DeveeJe=ef mes metKe jns nQ, mees ns eYees! Deehe leerLe&efJenej kejkes
Oece&heer Dece=le mes GvnW meeRekej Gvekes efueS Deehe ner MejCe nesFes~ ns $ewueeskeeveeLe! Deehekeer efJepee kes Geesie kees
efme kejves Jeeuee en Oece&ee leweej nw~
Fme ekeej eeLe&vee kejves kes yeeo YeieJeeve kee leerLe&efJenej eejbYe ngDee~
JeemleJe ceW YeieJeeve ve lees FehetJe&ke efJenej kejles nQ Deewj ve Fv keer eeLe&vee mes Yeer kejles nQ, Gvekee
eerefJenej efvemeie&le: neslee nw efhej Yeer en meye JeJemLee efveeesiehe ner nw~
pewmes ner YeieJeeve leerLe&efJenej kes efueS Ke[s ngS, Jewmes ner kejes[eW osJe FOej-GOej JeJemLee ceW ueie ieS~ FbieCe
Yeer YeieJeeve kes efoefiJepee kes mecee Deeies-Deeies nes ieS~
Gme mecee Deeies-Deeies keer he=efLeJeer ohe&Ce kes meceeve mJe nes ieF&~ heJevekegceej peeefle kes osJeeW ves Ske eespeve
leke keer Yetefce kees Oetefue Deeefo mes meehe kej efoee~ cesIekegceej osJeeW ves megiebefOele peue keer keCe-keCehe mes Je<ee& kej
he=LJeer kees jpejefnle megiebefOele kej efoee~
Meeefue Deeefo Kesle uenueneves ueies~ meYeer Je=#eeW Je ueleeDeeW ceW Ske meeLe neW $e+legDeeW kes heue, hetue Dee ieS~
meYeer ceveg<e Je heMeg-he#eerieCe Yeer Deeheme ceW cew$eer YeeJe kees eehle nes ieS~ YeieJeeve kes ceenelce mes eej meew keesMe leke
he=LJeer hej megefYe#e nes ieee, meye ekeej mes keueeCe Je Deejesie nes ieee~ he=LJeer eeefCeeeW keer efnbmee mes jefnle nes ieF&,
kejes[eW OJepeeSb henjeves ueieeR~ osJeeW ves iebYeerj oggbogefYe yepeevee eejbYe kej efoee~ DeekeeMeheer jbieYetefce ceW osJeebieveeSB
ve=le kejves ueieeR~ efkeVej peeefle kes osJe ceveesnj ieerle iee jns Les Deewj iebOeJe& Deeefo osJe JeerCee yepee jns Les~
Oece&ee-Gme mecee npeej DeejeW mes meefnle kejes[eW meteeX keer eYee kees ueefppele kejves Jeeuee Oece&ee
YeieJeeve kes Deeies-Deeies eue jne Lee~
YeieJeeve kes ejCe keceueeW kes veeres megiebefOele megJeCe&ceeer keceue efKeueles pee jns Les~ osJeeW kes pee-peekeejeW mes
DeekeeMe Yeer Jeehle nes ieee Lee~
nefjJebMehegjeCe ceW efueKee nwYeieJeeve kes eerefJenej kes mecee kegyesj ves Iees<eCee Meg kej oer efke-efpemekees efpeme Jemleg keer Fe nes, eneB
Deekej ues ues~ Gme mecee keeceOesveg kes meceeve Fefle heue osves Jeeueer Yetefce ceefCeceeer yeveeF& ieF&~
DeekeeMe mes Oeve keer ye[er ceeser Oeeje cesIe kes peue kes meceeve yejmeves ueieer, efpememes JemegbOeje Deheves meeLe&ke veece
kees eehle nes ieF&~
eeJe=<esCeecyegOeejsJe, JemegOeeje JemegbOejeb~
efoJeesvJeLee&efYeOeevelJeb, veeleervehelelheefLe1~~5~~
meYeer ueeskeheeue osJe mecemle efoiYeeieeW kes meeLe meyekeer j#ee kej jns Les~ efkeleves ner osJe mecemle efnbmeke peerJeeW
kees otj mes ner Yeiee jns Les~
efpevekes heefjJeej keer osefJeeeW ves cebieueJe OeejCe efkeS ngS Les leLee efpevneWves Deheves neLeeW ceW keceue efueS ngS Les,
Ssmeer heee Deewj mejmJeleer osJeer YeieJeeve keer eoef#eCee oskej Gvekes Deeies-Deeies eue jner LeeR~
1. nefjJebMehegjeCe, meie& 61, he=. 694 mes~

(158)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Fv neLe pees[kej JeneB-JeneB kes jepeeDeeW kes meeLe Deeies-Deeies eue jns Les~ Gme mecee keg yesj ceeie& kees
megMeesefYele kejlee ngDee Deeies eue jne Lee~
DeekeeMeceeie& ceW Oece&ee YeieJeeve kes Deeies-Deeies eue jne Lee~ $e+ef<eieCe YeieJeeve kes heers eue jns Les~ Fv
eleernej yevekej Dee" JemegosJeeW kes meeLe YeieJeeve kes Deeies-Deeies eueles Les~ Fv kes Deeies leerve ueeske keer Glke=
efJeYetefle mes ege ue#ceer veeceke osJeer, cebieueJe efueS Meeer osJeer kes meeLe-meeLe pee jner Leer~ leoveblej eer osJeer mes
meefnle mecemle SJeb heefjhetCe& cebieueJe efJeeceeve Les, keeeWefke cebieuecee YeieJeeve keer cebieuecee ee$ee cebieueJeeW mes
ege ner nesleer nw~ Gvekes Deeies efpeve hej osoerheceeve cegkeg kes Oeejke ecegKe osJe yew"s Les, Ssmeer MebKe Deewj hee veece
keer oes efveefOeeeB eueleer LeeR~ es efveefOeeeB mecemle peerJeeW kees Fefle JemlegSB eoeve kejves Jeeueer LeeR leLee megJeCe& Deewj jlveeW
keer Je<ee& kejleer peeleer LeeR~ Gvekes Deeies heCeeDeeW hej ecekeles ngS ceefCeeeW keer efkejCehe oerhekeeW mes ege veeiekegceej
peeefle kes osJe eueles Les~ Gvekes Deeies OetheIeeW kees OeejCe kejves Jeeues mecemle Deefivekegceej osJe eue jns Les~ OetheIeeW
ceW Keseer ieF& megiebefOele Oethe keer megiebefOe ueeske kes Devle leke hewue jner Leer~ Jen efpevesvosJe kes eMe keer megiebefOe kees ner
hewuee jner Leer~ leoveblej Meeble Deewj lespe iegCe kees OeejCe kejves Jeeues, YeieJeeve kes Yee ev Deewj mete& peeefle kes osJe
Deheveer eYee kes mecetnhe cebieuecee ohe&Ce kees OeejCe kejles ngS eue jns Les~
Oece&ee kee ceenelce-peneB-peneB YeieJeeve kee Oece&ee eue jne Lee, JeneB-JeneB efkemeer kee Demecee ceW
cejCe veneR neslee Lee~ YeieJeeve kes efJenej #es$e ceW efmLele mecemle $eme Deewj mLeeJej peerJe megKe kees eehle nes jns Les~ pees
peerJe YeieJeeve keer Fme efoJeee$ee ceW meeLe-meeLe peeles Les, he=LJeer hej GvnW Oeve Deeefo mecemle DeeeeeX keer eeefhle nes
peeleer Leer~ efpeme osMe ceW YeieJeeve kee eerefJenej neslee Lee, Gme osMe ceW YeieJeeve keer Dee%ee ve nesves mes ner ceeveeW efkemeer kees
ve lees ceeveefmeke Deewj Meejerefjke heer[eSB nesleer LeeR Deewj ve DeefleJe=ef Deeefo F&efleeeB ner nesleer LeeR~ JeneB DebOes he osKeves
ueieles Les, yenjs Meyo megveves ueieles Les, ietbies mhe yeesueves ueieles Les Deewj uebie[s eueves ueieles Les~ JeneB ve DeleefOeke ieceea
nesleer Leer, ve DeleefOeke "b[ he[leer Leer, ve efove-jele kee efJeYeeie neslee Lee Deewj ve Deve DeMegYe keee& Deheveer DeefOekelee
efoKeuee mekeles Les~ meye Deesj MegYe ner MegYe keeeeX keer Je=ef nesleer Leer~
YeieJeeve efpeme-efpeme efoMee ceW hengBeles Les, Gmeer-Gmeer efoMee kes efokedheeue hetpeve keer meeceeer ueskej YeieJeeve kes
mJeeiele kes efueS Dee hengBeles Les~ YeieJeeve efpeme-efpeme efoMee mes Jeeheme peeles Les, Gme-Gme efoMee kes efokedheeue
cebieueJe efuees Deheveer-Deheveer meercee leke hengBeeves Deeles Les, keeeWefke YeieJeeve leerveueeske kes meeJe&Yeewce mJeeceer Les1~
mees "erke ner nw keeeWefke-eflelLeejmme efJenejes ueesemegnes~
leerLekej YeieJeeve eer $e+<eYeosJe kee eerefJenej mechetCe& ueeske kes megKe kes efueS ner neslee nw~ nefjJebMehegjeCe ceW
efueKee nwDeemebJelmej-ceelceebiew:, eLeeveeYeJeeR ieefleb~
Yeemeles jlveJe=eeOJee-YejeslewjeJelees eLee~~105~~
efJenejevegie=nerleeeeb, Yetceew ve [cejeoe:~
oMeeYemleegieb Yeleg&jnes$e ceefncee ceneved~~108~~
1. nefjJebMehegjeCe, meie& 59, he=. 702~

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(159)

DeLee&led efpeme ceeie& mes YeieJeeve kee efJenej nes peelee nw Jen ceeie&, Deheves efevneW mes Ske Je<e& leke en eie
kejlee Lee efke eneB YeieJeeve kee efJenej ngDee nw leLee jlveJe=ef mes Jen ceeie& Ssmee megMeesefYele neslee Lee pewmes ve#e$eeW kes
mecetn mes SsjeJele neLeer megMeesefYele neslee nw~ Gme mecee cebo yegef kes Oeejke ceveg<e leer#Ce yegef kes Oeejke nes iees Les~
mecemle eEnmeke peerJe eYeeJenerve nes iees Les Deewj YeieJeeve kes meceerhe jnves JeeueeW kees Keso, hemeervee, heer[e Deewj efeblee
Deeefo keg Yeer GheJe veneR nesles Les~ YeieJeeve mes Devegie=nerle Yetefce ceW oes meew eespeve leke efJehueJe Deeefo veneR nesles Les~
DeLeJee oMe mes iegefCele egie DeLee&led heeeme Je<e& leke Gme Yetefce ceW keesF& Yeer GheJe Deeefo veneR nesles Les~ en YeieJeeve
keer yengle ner ceneve ceefncee mecePeveer eeefnS~1
YeieJeeve kes meceJemejCe ceW oMe&ve kee eYeeJe-Ske yeej YeieJeeve kes meceJemejCe ceW efJeJe&vekegceej Deeefo
veJe meew lesF&me jepekegceej, pees efke eeJeleea Yejle kes heg$e Les, en JeneB hengBekej oMe&ve kej yeesue he[s Deewj YeieJeeve
keer mlegefle kej oer#ee enCe kej ueer~ es efveieeso mes Deees Les, FvneWves Fmekes hetJe& keYeer $emeheee&e heeF& ner veneR Leer~
meceJemejCe kes eYeeJe mes Jes eefleyeesOe kees eehle nes iees Deewj Skeoce oer#ee ues ueer, es Gmeer YeJe mes cees#e iees nQ~
mete&JebMe-YeieJeeve $e+<eYeosJe FdJeekegJebMeer Les~ Yejle kes heg$e Deke&keerefle& kes veece mes Fmeer JebMe kees mete&JebMe
veece mes Yeer peevee peeves ueiee~
YeieJeeve kes Yejle eeJeleea, keeceosJe yeengyeueer, Je=<eYemesve ieCeOej Deeefo meYeer Ske meew heg$eeW ves oer#ee ueer nw Deewj
cees#eheo eehle efkeee nw~
Fme JebMe ceW Yejle kees Deeefo ueskej eewon ueeKe jepee ueieeleej cees#e iees nQ~ Fmekes yeeo Ske jepee oer#ee ueskej
meJee&Le&efmeef ceW Denefcev ngDee, efhej Demmeer jepee cees#e iees, Fleeefohe mes mJeie&-cees#e keer hejcheje eueleer jner nw2~
eefo keesF& kens efke mee#eeled YeieJeeve kes meceJemejCe keer pees ceefncee nw, mees Deepe hebecekeeue ceW efpeveeeflecee kes
oMe&ve mes veneR nes mekeleer nw ?
eeefhe en mele nw, efhej Yeer efpeveeeflecee kes oMe&ve kee heue Yeer Deefevle nw~ GoenjCe kes efueS osefKeS<edKeC[eiece ceneve ebLejepe keer OeJeuee erkee ceW efueKee nwefpeCeefyebyeobmeCesCe, efCeOeeefCekeeefeomme efJe~
efceeeefokeccekeueeJemme KeeobmeCeeoes3~~
efpeveeeflecee kes oMe&ve mes efveOee Deewj efvekeeefele Yeer efceLeelJeeefo kece&mecetn kee efJeveeMe osKee peelee nw, DeleSJe
efpeveefyecyeoMe&ve eLece mecekelJe keer Glheefe ceW yeefnjbie keejCe ceevee ieee nw~
oMe&vesve efpevesveCeeb, heehemebIeelekegbpejced~
MeleOee Yesoceeeeefle, efieefjJe&enlees eLee4~~
efpevesvosJe kes oMe&ve mes heeheeW kes mecetn kes meew-meew Keb[ nes peeles nQ pewmes efke Jee kes enej mes heJe&le kes
gke[s-gke[s nes peeles nQ~
egefle veece kes ceneved Deeeee& DeeesOee ceW eerjeceev kes Jeve ceW eues peeves kes yeeo efKeVecevee Yejle kees
mecePeeles ngS kenles nQ efke1. nefjJebMehegjeCe meie& 59, he=. 703~ 2. nefjJebMehegjeCe meie& 13, he=. 217~ 3-4. OeJeuee hegmleke 6, he=. 427~

(160)

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ns Yejle! peye jeceeb Jeve mes ueewkej DeeeWies, leye legce oer#ee ues ueesies legceves en eefle%ee keer nw, mees lees "erke
ner nw efhej Gvekes Deeves leke legce ie=nmLe Oece& kee heeueve kejes keeeWefke en ie=nmLeOece&-eeJeke Oece& Yeer cegefveOece& kee
ese YeeF& nw~ Gmeer kes Devleie&le Jes Deeeee&osJe efpeveoMe&ve keer ceefncee kee heue yeleueeles ngS kenles nQheueb OeeveeelegLe&me, <emeeseevecee$ele:~
Deceme leoejcYes, ieceves oMeceme leg~~
eoMeme lele: efkebefevceOes he#eesheJeemepeced~
heueb ceemeesheJeememe, ueYeles ewleoMe&veeled~~
ewleebieCeb meceemeee, eeefle <eeCceeefmekeb heueced~
heueb Je<eexheJeememe, eefJeMe ejceMvegles~~
heueb eoef#eCeerke=le, Yeges Je<e&Meleme leg~
dJee efpeveefyecyeceehveesefle, heueb Je<e&menepeced~~
Devevleheueceehveesefle, mlegefleb kegJe&ved mJeYeeJele:~
veefn YeesefpevesveCeeb, efJeeles hejcegececed~~
kece& Yekelee efpevesveCeeb, #eeb Yejle ieefle~
#eerCekecee& heob eeefle, eefmceVevegheceb megKeb1~~
pees ceveg<e efpeveeeflecee kes oMe&ve kee efebleJeve kejlee nw Jen yesuee kee, pees ieceve kee DeefYeuee<eer neslee nw Jen
lesuee kee, pees peeves kee DeejbYe kejlee nw Jen eewuee kee, pees peeves ueielee nw Jen heeBe GheJeeme kee, pees keg otj hengBe
peelee nw Jen yeejn GheJeeme kee, pees yeere ceW hengBe peelee nw, Jen hevn GheJeeme kee, pees cebefoj kes oMe&ve kejlee nw
Jen ceemeesheJeeme kee, pees cebefoj kes DeeBieve ceW eJesMe kejlee nw Jen n ceeme kes GheJeeme kee, pees ej ceW eJesMe kejlee
nw Jen Je<e& kes GheJeeme kee, pees eoef#eCee oslee nw Jen meew Je<e& kes GheJeeme kee, pees efpevesvoosJe kes cegKe kee oMe&ve
kejlee nw Jen npeej Je<e& kes GheJeeme kee, Deewj pees mJeYeeJe mes mlegefle kejlee nw Jen Devevle GheJeeme kee heue eehle
kejlee nw~ eLeeLe& ceW efpeveYeefe mes ye{kej Gece hegCe veneR nw~ Deeeee& kenles nQ efke ns Yejle! efpevesvosJe keer Yeefe
mes kece& #ee kees eehle nes peeles nQ Deewj efpemekes kece& #eerCe nes peeles nQ, Jen Deveghece megKe mes mecheVe hejce heo kees
eehle kej ueslee nw~
efpevecebefoj keer Je efpeveeeflecee keer hetpee kes heue ceW Deveske keLeeSB eefme nQ pecyeterhe kes hetJe&efJeosn ceW JelmekeeJeleer osMe ceW megmeercee veiejer nw~ Gmekes jepee eeJeleea Jejoe Les~ Ske
mecee veiej kes yeenj iebOeceeove heJe&le hej efMeJeIees<e leerLekej YeieJeeve kes meceJemejCe ceW eeJeleea Deeefo YeJe
peerJe oMe&ve kejves ueies~ JeneB hengBekej Jebovee-hetpee kejkes Deheves-Deheves kees"s ceW yew" ieS~ Gmeer mecee mJeie& mes
eOeeve osJeeW ves oes osefJeeeW kees meeLe ceW ueekej meewOecexv mes kene-ns Fvjepe! es Deehekeer osefJeeeB nQ~ Ssmee
kenkej GvnW meceefhe&le kej efoee~ en osKe eeJeleea ves heteYeieJeved! Fve osefJeeeW kees heers mes keeeW ueeee ieee nw ? leYeer leerLekej keer efoJeOJeefve megvekej ieCeOej osJe ves kene1. heehegjeCe heJe& 32, he=. 98

meceJemejCe jevee

YeieJeeve $e+<eYeosJe-meceJemejCe jevee

(161)

meceed! megvees, Fvekee eefjle ceQ megveelee ntB~ Fmeer veiej ceW kegmegceeJeleer Deewj heg<heuelee veece keer oes yenveW Ske
ceeueer keer keveeSB LeeR~ Jes eefleefove heg<hekejb[ke Jeve mes heg<heeW kees egvekej ues peeles mecee ceeie& ceW efmLele efpevecebefoj
keer osnueer hej Ske-Ske heg<he e{ekej oMe&ve kejkes Iej peeleer LeeR~ Deepe Gme Jeve ceW hengBeves hej Gve oesveeW kees mehe&
ves kee efoee, Fmemes cejkej Jes Devleceg&ntle& ceW ner eLece mJeie& ceW osefJeeeB GlheVe ngF& nQ~
otmejer keLee Fme ekeej nw-Fmeer Deee&Keb[ ceW kegbleuehegj osMe ceW Ske lesjhegj veiej Lee~ JeneB Jemegefce$e mes"
kes iJeeues ves Ske yeej Ske leeueeye mes Ske meneoue-npeej heebKeg[er Jeeuee keceue lees[ efoee~ leYeer Ske osJeer ves
eie neskej kene-pees meyemes DeefOeke hetpe nes, Gmes ner en keceue osvee~ iJeeues ves Deekej Deheves mes" mes kene, mes"
ves jepee mes kene-jepee mes" Deewj iJeeues kees meeLe ueskej meneket efpevecebefoj hengBes, JeneB efJejepeceeve megieghle
cegefve mes hete-YeieJeved! ueeske ceW meJe&es keewve nQ ? cegefve ves kene-meJe&es efpevesv YeieJeeve nQb efpevekeer eefleceeSB eneB
cebefoj ceW efJejepeceeve nQ~ leYeer iJeeues ves efpevesv YeieJeeve kes meeceves Jen keceue e{e efoee Deewj vecemkeej kejkes Iej
Dee ieee~ keeueevlej ceW en iJeeuee Fme hegCe kes heue mes jepee kejkeC[g ngDee nw~
Fmekeer keLee hegCeeeJe keLeekeesMe mes he{vee eeefnS~
Ssmes ner efpevesvosJe keer eeflecee kes Deheceeve mes efkeleves kegkece& yebOeles nQ~ Gmekeer mebef#ehle keLee megveespeye Debpevee ves ieYe&Jeleer DeJemLee ceW Jemebleceeuee meKeer kes meeLe Ieesj pebieue ceW Ske ieghee ceW efJejepeceeve cegefvejepe kes
oMe&ve kejkes Deheves hetJe&YeJe hets, leye cenecegefve ves Deheves DeJeefOe%eeve mes kene-hegef $e! hetJe& YeJe ceW let cenejeveer
kevekeesojer Leer~ ue#ceerceleer veeceke Deheveer meewle mes eesOe kejkes DeefYeceeveJeMe nes Gmekes Iej ewleeuee ceW
efJejepeceeve efpeveeeflecee kees G"Jeekej Iej kes yeenj efhekeJee efoee~ Fmeer yeere JeneB mebeceeer Deeefe&kee Deenej kes
efueS DeeF& LeeR~ Fme Ievee kees peevekej GvneWves ceewve es[kej Deenej kee leeiekej efoee Deewj jeveer kevekeesojer kees
mecePeeee Deewj kenens jeveer! let Fme heehe mes vejkeeW ceW peekej Ieesj ke kees Yeesiesieer Dele: cesjs kenves mes let Fme heehe kee eeeefee
kej Deewj Oece& ceW efee ueiee~ Deeefe&keeeer kes mecyeesOeve mes jeveer vejke peeves mes [j ieF& Deewj efpeveeeflecee kees Jeeheme
ceBieekej eLeemLeeve efJejepeceeve keje efoee hegve: Deeefe&keeeer mes Oece&eJeCe kej Deheveer Meefe kes Devegmeej ele-lehe
Deeefo mJeerkeej efkees~ Fme hegCe kes heue mes Jen Deeeg kes Deble ceW cejkej mJeie& ceW osJeer ngF& hegve: JeneB mes egle nes
censvveiej kes jepee censv keer jeveer ceveeseesiee mes heg$eer Debpevee ngF& nw~ hetJe&YeJe kes efpeveeeflecee kes Deheceeve mes Fmeves
yeeF&me Je<e& leke heefle kes efJeeesie kee og:Ke mene nw~ hegvejefhe heehe Mes<e jnves mes en Pet"e keuebke ueieekej meeme kes eje
efvekeeueer ieF& nw Deye Fmekes heg$e jlve kes pevce kes heeeled meJe&megKe eehle neWies~ Fleeefo~
Fme ekeej efpeveeeflecee kes oMe&ve, hetpeve keer ceefncee kees peevekej Je Gvekes Deheceeve kee ceneve og:Keoeeer heue
peevekej mebmeej kes og:Ke mes [jves JeeueeW kees YeieJeeve keer Yeefe kejkes ceveg<eheee&e kees meheue kejvee eeefnS~

N: M

(162)

eMeefmle

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eMeefmle
MebYegbo
leerLekej meceJemejCe ef$eYegJeve, ceW meJeexece DeefleMeeeer nw~
eefleJe=<eYeeeee& Deeefo JeefCe&le, ieCeOej Jebefole megKeoeeer nw~~
Fmekees he{les Jebove kejles, eYeg meceJemejCe Jebove nesiee~
meercebOej eYeg kes meceJemejCe kee, efveefMele ner oMe&ve nesiee~~1~~
eer cetuemebIe ceW kegbokegbo, Deecveee mejmJeefle ie kene~
efJeKeele yeueelkeejieCe mes, ieg DeecveeeeW ceW cegKe jne~
Fme hejcheje kes DeeeeeeX kee, ceQ efvele Jebove kejleer ntB~
yeermeJeeR meoer kes eLece metefj, eer MeebefleefmebOeg kees veceleer ntB~~2~~
Gve heeeee& megefMe<e eLece, eer Jeerjmeeiejeeee& ngS~
iegJee& Deeefe&kee oer#ee os, cegPe %eeveceleer kees Oeve efkees~~
Jeerjeyo heeerme meew Gveleeefueme1, Jej heew<e Megkeue oMeceer efleefLe ceW~
en ebLe meceJemejCe jevee, Fmekees mebkeefuele efkeee ceQves~~3~~
hetJee&eeeeX kes evLeeW mes, Dece=lecee Jeeve enCe kejkes~
mebkeefuele efkeee ebLe ceQves, DeefleMee Deeuneefole nes kejkes~
meye YeJeeW kees %eeveece=le kee, Deevebo efceues YeeJevee ener~
peye leke Yethej efpeveMeemeve nw, en evLe megMeesefYele kejs cener~~4~~
-oesneieefCeveer %eeveceleer eefLele, evLe jns efejkeeue~
efpeveiegCemebheefle ose kej, kej os ceeueeceeue~~5~~

N: M

1. Jeerj efve. meb. 2539, F&. meved 2013~

meceJemejCe jevee

meceJemejCe kee Oeeve

(163)

meceJemejCe kee Oeeve

eR eer MeebefleveeLe leerLekejee vece:
-ieefCeveer %eeveceleer
<ees[Meb leerLe&kelee&jb, hebeceb eeJeefle&veced~
eoMeb keeceosJeb e, MeebefleveeLeb veceecenced~~
YeieJeeve kees kesJeue%eeve eie nesles ner Fv keer Dee%ee mes kegyesj DeOe&efveefce<e ceW meceJemejCe keer jevee kej oslee
nw~ Gme mecee YeieJeeve leerveeW ueeskeeW kees Deewj Gvekeer Yetle, YeeJeer, Jele&ceeve mecemle heee&eeW kees egieheled Ske mecee ceW
peeve uesles nQ~
YeieJeeve MeebefleveeLe kee meceJemejCe he=LJeer mes 5000 Oeveg<e (20000 neLe) Thej DeekeeMe ceW DeOej nw~ he=LJeer
mes Ske neLe Thej mes Ske-Ske neLe TBeer yeerme npeej meeref{eeB nQ~ Fvemes e{kej ceveg<e Deewj efleee Deeefo meYeer
YeJe peerJe-yeeue, Je=, DebOes, uetues, uebie[s, jesieer Deeefo Debleceg&ntle& (48 efceve) ceW Thej hengBe peeles nQ~ YeieJeeve
MeebefleveeLe kee meceJemejCe mee{s 4 eespeve (36 ceerue) kee ieesue nw~
FmeceW eej hejkeess Deewj heeBe JesefoeeB nQ~ Fvekes Dee" YetefceeeB nQ~ eejeW efoMeeDeeW ceW yengle ner efJemle=le JeerLeer
ye[er-ye[er ieefueeeB nQ~
Fme meceJemejCe ceW ece mes henues Oetefuemeeue hejkeese, ewleeemeeo Yetefce, Jesoer KeeeflekeeYetefce, Jesoer, ueleeYetefce,
hejkeese, GheJeveYetefce, Jesoer, OJepeYetefce, hejkeese, keuheYetefce, Jesoer, YeJeveYetefce, hejkeese, eerceC[heYetefce Deewj Jesoer
nw~ Deeies 16 meer{er Thej e{kej henueer keveer, 8 meer{er e{kej otmejer keveer, hegve: 8 meer{er e{kej leermejer
keveer nw~ Fmeer hej YeieJeeve efJejepeceeve nQ~
eleske hejkeess Deewj JesefoeeW ceW eejeW efoMeeDeeW ceW Ske-Ske ieeshegj ej nQ~ efpeveceW mes hetJe&efoMee ceW efJepee,
oef#eCe ceW Jewpeeble heefece ceW peeble Deewj Gej ceW Dehejeefpele Ssmes veece nQ~ Fve eejeW kes GYee heee& ceW oesoes veeeMeeueeSb nQb, efpeveceW osJeebieveeSb YeieJeeve keer Yeefe ceW efJeYeesj nes ve=le-ieeve kejleer jnleer nQ~ JeneB ejeW kes oesveeW
Deewj veJeefveefOe, cebieueIe Deewj IetheIe Deeefo efmLele nQ~ eleske hejkeess kes ejeW hej osJeieCe neLe ceW oC[, cegoiej
Deeefo ueskej j#eke yevekej Ke[s ngS nQ~
meceJemejCe ceW eJesMe kejles ner eejeW ieueer ceW efoJe jlvecee ceevemlebYe nQ pees efke YeieJeeve mes yeejniegves TBes nQ~
YeieJeeve MeebefleveeLe kes Mejerj keer TBeeF& 160 neLe nw Dele: es yeejniegCes 160121920 neLe TBes nQ~ yeerme
eespeve leke ekeeMe hewueeles nQ~ Fvekes oMe&ve mes ceeveer kee ceeve ieefuele nes peelee nw Deewj Jen YeJeelcee meceief
yevekej Deveble mebmeej kees meerefcele kej ueslee nw~
kesJeueer YeieJeeve kes eYeeJe mes eejeW lejhe eej meew keesme leke megefYe#elee, efnbmee Deewj Ghemeiee&efo kee DeYeeJe,
meYeer pevcepeele Me$eg-efmebn, efnjCe Deeefo kee Deeheme ceW cew$eer YeeJe, neW $e+legDeeW kes heue-hetueeW kee Ske meeLe Dee
peevee Deeefo DeefleMee nes peeles nwb~
YeieJeeve kes eerefJenej ceW DeekeeMe ceW DeOej, Gvekes ejCe kes veeres osJeieCe mJeCe&cee megiebefOele efoJe keceueeW kees

(164)

meceJemejCe kee Oeeve

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

jeles peeles nQ Deewj DeeEnmee Oece& kes efoefiJepee kees metefele kejlee ngDee Oece&ee YeieJeeve kes Deeies-Deeies euelee nw
SJeb mejmJeleer-ue#ceer osJeer Deepet-yeepet ceW eueleer nQ~ DeekeeMeieeceer $e+efOeejer meeLe ceW eueles nQ DemebKe osJeosefJeeeB, FveefoieCe heers-heers eueles nQ SJeb meeOeejCe cegefve, Deeefe&keeSb, ceveg<e, heMeg Deeefo veeres-veeres eueles nQ~
peneB YeieJeeve ke peeles nQ JeneB hegve: kegyesj meceJemejCe keer jevee kej oslee nw~

meceJemejCe ceW Dee" Yetefce Deewj leerve keveer

Fme meceJemejCe ceW es Dee"eW YetefceeeB keveer-keveer hej veneR nw~ elegle meceleue Yetefce hej nQ~ hegve: Deeies leerve
keveer nQ, efpevekes Thej-leermejer keveer hej iebOekeger ceW YeieJeeve efJejepeceeve nQ~
1. henueer ewleeemeeoYetefce nQ, FmeceW Ske-Ske efpevecebefoj kes Deblejeue ceW heebe-heebe eemeeo nQ~
2. otmejer KeeeflekeeYetefce nQ, Fmekes mJe peue ceW nbme Deeefo keuejJe kej jns nQ Deewj keceue Deeefo heg<he
efKeues nQ~
3. leermejer ueleeYetefce nQ, FmeceW neW $e+legDeeW kes heg<he efKeues ngS nQ~
4. eewLeer GheJeveYetefce nQ, FmeceW hetJe& Deeefo efoMee ceW ece mes DeMeeske, mehleo, ebheke Deewj Deece kes Jeve
nQ~ eleske Jeve ceWs Ske-Ske ewleJe=#e nQ efpeveceW 4-4 efpeveeefleceeSb efJejepeceeve nQ~ eleske eefleceeDeeW kes meeceves
Ske-Ske ceevemlebYe nQ~
5. heebeJeer OJepeeYetefce nQ, FmeceW efmebn, iepe, Je=<eYe, ie[, ceetj, ev, mete&, nbme, hee Deewj ee Fve ome
efevneW mes meefnle ceneOJepeeSb Deewj Gvekes Deeefele ueIegOJepeeSb 108-108 nQ~ meye efceueekej 4,70,880 nQ~
6. "er keuheYetefce nQ, FmeceW Yet<eCeebie Deeefo ome ekeej kes keuheJe=#e nQ~ eejeW efoMee ceW ece mes veces,
ceboej, mebleeveke Deewj heeefjpeele Ssmes Ske-Ske efmeeLe&Je=#e nQ~ FveceW eej-eej efmeeefleceeSb efJejepeceeve nQ ~
7. meeleJeeR YeJeveYetefce ceW YeJeve yeves ngS nQ~ Fme Yetefce kes heee& YeeieeW ceW Denle Deewj efmeeefleceeDeeW mes
meefnle veew-veew mlethe nQ~
8. Dee"JeeR eerceC[heYetefce nQ, FmeceW 16 oerJeeueeW kes yeere ceW 12 kees"s nQ efpeveceW 1. ieCeOejeefo cegefve, 2.
keuheJeeefmeveer osJeer, 3. Deeefe&kee Deewj eeefJekee, 4. peesefle<eer osJeer, 5. Jeblej osJeer, 6. YeJeveJeeefmeveer osJeer, 7.
YeJeveJeemeer osJe, 8. Jeblej osJe, 9. peesefle<e osJe, 10. keuheJeemeer osJe, 11. eeJeleea Deeefo ceveg<e Deewj 12.
efmebneefo efleee, Ssmes yeejnieCe kes DemebKeeleeW YeJepeerJe yew"kej OeceexheosMe megveles nQ~ Jeneb hej jesie, Meeske, pevce,
cejCe, GheJe Deeefo yeeOeeSb veneR nQ~
hegve: eLece keveer hej Dee" ceneOJepeeSb nQ, efleere keveer hej Dee" cebieueJe Deeefo nw~ le=leere keveer hej
iebOekeger ceW efmebnemeve hej ueeue keceue keer keefCe&kee hej YeieJeeve MeebefleveeLe eej Debiegue DeOej efJejepeceeve nQ~ Fvekee
cegKe Ske lejhe nesles ngS Yeer eejeW lejhe efoKeves mes es elegceg&Keer yeee kenueeles nQ~ YeieJeeve kes heeme DeMeeskeJe=#e, leerve
$e, efmebnemeve, Yeeceb[ue, eeQme" ebJej, megjheg<heJe=ef, ogbogefYe yeepes Deewj neLe pees[s meYeemeo es Dee" ceneeeeflenee&
nQ~ JeneR hej ie[ e#e Deewj ceneceevemeer e#eer efJeeceeve nQ~
Fve MeebefleveeLe YeieJeeve kees cesje Devebleyeej vecemkeej nes~
(efleueeseheCCeefe nefjJebMehegjeCe Deewj meceJemejCe mlees$e kes DeeOeej mes)

meceJemejCe jevee

eespeve SJeb keesme yeveeves keer efJeefOe

(165)

eespeve SJeb keesme yeveeves keer efJeefOe

hegue kes meyemes ess DeefJeYeeieer gke[s kees hejceeCeg kenles nQ~
Ssmes Devebleeveble hejceeCegDeeW kee
1 DeJemeVeemeVe
8 DeJemeVeemeVe kee
1 meVeemeVe
8 meVeemeVe kee
1 $egefjsCeg
8 $egefjsCeg kee
1 $emejsCeg
8 $emejsCeg kee
1 jLejsCeg
8 jLejsCeg kee
Gece YeesieYetefceeeW kes yeeue kee 1 Dee Yeeie
Gece YeesieYetefceeeW kes yeeue kes 8 DeeYeeieeW kee
ceOece YeesieYetefceeeW kes yeeue kee 1 Dee Yeeie
ceOece YeesieYetefceeeW kes yeeue kes 8 Dee YeeieeW kee peIeve YeesieYetefceeeW kes yeeue kee 1 Dee Yeeie
peIeve YeesieYetefceeeW kes yeeue kee 8 Dee YeeieeW kee kece&YetefceeeW kes yeeue kee 1 Dee Yeeie
kece&YetefceeeW kes yeeue kes 8 Dee YeeieeW kee
1 ueerKe
8 ueerKe kee
1 petB
8 petB kee
1 peJe (he[er peJe)
8 peJe kee
1 Debiegue
Fmes ner GlmesOeebiegue kenles nQ~ Fme GlmesOeebiegue kee 500 iegCee eceeCeebiegue neslee nw~
6 GlmesOe Debiegue kee
1 heeo
2 heeo kee
1 yeeefuemle
2 yeeefuemle kee
1 neLe
2 neLe kee
1 efjkeket
2 efjkeket kee
1 Oeveg<e
2000 Oeveg<eeW kee
1 keesme
4 keesme kee
1 ueIeg eespeve
500 ueIeg eespeveeW kee
1 ceneeespeve
2000 Oeveg<e kee 1 keesme nw~ Dele: 1 Oeveg<e ceW 4 neLe nesves mes 8000 neLe kee 1 keesme ngDee SJeb 1 keesme
ceW 2 ceerue ceeveves mes 4000 neLe kee 1 ceerue neslee nw~
Ske ceneeespeve ceW 2000 keesme nesles nQ~ Ske keesme ceW 2 ceerue ceeveves mes 1 ceneeespeve ceW 4000 ceerue nes
peeles nQ~ Dele: 4000 ceerue kes neLe yeveeves kes efueS 1 ceerue mecyevOeer 4000 neLe mes iegCee kejves hej 4000
4000 16,00,0000 DeLee&led Ske ceneeespeve ceW 1 kejes[ mee" ueeKe neLe nges~
Jele&ceeve jwefKeke ceehe ceW 1760 iepe kee 1 ceerue ceeveles nQ~ eefo 1 iepe ceW 2 neLe ceeveW lees 1760 2
3520 neLe kee Ske ceerue ngDee~ hegve: Gheeg&e 1 ceneeespeve kes neLe 16000000 ceW 3520 neLe kee Yeeie osves mes

(166)

eespeve SJeb keesme yeveeves keer efJeefOe

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

5
16000000 3520 4545 115 Deees~ Fme lejn Ske ceneeespeve ceW Jele&ceeve ceehe mes 4545 11
ceerue ngS~
hejvleg Fme mLetue he mes JeJenej ceW 1 keesme ceW 2 ceerue keer eefmeef kes Devegmeej megefJeOee kes efuees meJe&$e ceneeespeve
kes 2000 keesme kees 2 ceerue mes iegCee kej Ske ceneeespeve kes 4000 ceerue ceevekej Gmeer mes ner iegCee efkeee peelee nw~
pewve efmeevle ceW 4 keesme kee ueIeg eespeve SJeb 2000 keesme kee ceneeespeve ceevee nw~ eneB meceJemejCe keer
jevee ueIeg eespeve mes nw Dele: Fme ueIeg eespeve ceW 4 keesMe Je Dee" ceerue nesles nQ~

Yepeve

-Deeefe&kee evoveeceleer
lepe&meesveeefiejer ceW meesvee......
Meebefle-kegbLeg-DejveeLe keer eeflecee heejer nQ~
Gvekes hebekeueeCe keer ceefncee veejer nw~~
leerve ueeske keer jevee megvoj yeve ieF&,
%eeveceleer ceeleepeer keer YeeJevee jner~~
Meebefle-kegbLeg-DejveeLe keer eeflecee heejer nQ~
Gvekes hebekeueeCe keer ceefncee veejer nw~~ske.~~
nefmleveehegj leerLe& keer Oejleer ngF& heeJeve~
pees leerve leerLekej eYet kes pevce mes nw Oeve~~
$ee yeej hevn ceeme leke yejmes peneB jleve~
Gme leerLe& De leerLekejeW kees nce kejW Jebove~~
efpevekeer ceefncee leerve ueeske ceW veejer nw,
Gvekes hebekeueeCe keer ceefncee veejer nw~~1~~
leerveeW eYet nQ leerve heoJeer mes meefnle kens~
leerLexMe SJeb eeJeleea keeceosJe jns~~
n KeC[ keer leye jepeOeeveer nefmleveehegj Leer~
efhej eej-eej keueeCekeeW mes Yeer heefJe$e ngF&~~
megjvej Jebefole efpevekeer ceeB Deefle heejer nQ,
Gvekes hebekeueeCe keer ceefncee veejer nw~~2~~
eeflecee efJeMeeue yeveeR eLece ner yeej eYeg $ee keer~
eer MeebefleveeLe Je kegbLeg Dej leerveeW efpevesej keer~~
Fke meeLe nes ieee cemlekeeefYe<eske leerveeW kee~
Deye hetCe& nes ieee mJehve ceelee %eeveceefle peer kee~~
ener evoveeceleer KegMeer Deye Yeejer nw,
Gvekes hebekeueeCe keer ceefncee veejer nw~~3~~

meceJemejCe jevee

eewyeerme leerLekejeW keer keueeCeke efleefLeeeB

(167)

eewyeerme leerLekejeW keer keueeCeke efleefLeeeB

(vees-es hebekeueeCeke keer efleefLeeeB eer iegCeYe Deeeee& efJejefele GejhegjeCe kesDeeOeej mes oer pee jner nQ)
cenervee-he#e-efleefLe

YeieJeeve kes veece

keueeCeke

Dee<ee{
Dee<ee{ ke=. 2
Dee<ee{ ke=. 6
Dee<ee{ ke=. 8
Dee<ee{ ke=. 10
Dee<ee{ Meg. 6
Dee<ee{ Meg. 7

DeeefoveeLe
JeemeghetpeveeLe
efJeceueveeLe
veefceveeLe
ceneJeerj
vesefceveeLe

ieYe&
ieYe&
efveJee&Ce
pevce, lehe
ieYe&
efveJee&Ce

cegefvemegele
kegbLegveeLe
megceefleveeLe
vesefceveeLe
heee&veeLe
eseebmeveeLe

ieYe&
ieYe&
ieYe&
pevce, lehe
efveJee&Ce
efveJee&Ce

MeebefleveeLe
megheee&veeLe
heg<heobleveeLe
JeemeghetpeveeLe

ieYe&
ieYe&
efveJee&Ce
efveJee&Ce

veefceveeLe
vesefceveeLe
MeerleueveeLe

ieYe&
kesJeue%eeve
efveJee&Ce

DevevleveeLe
mebYeJeveeLe

ieYe&
kesJeue%eeve

eeJeCe
eeJeCe ke=. 2
eeJeCe ke=. 10
eeJeCe Meg. 2
eeJeCe Meg. 6
eeJeCe Meg. 7
eeJeCe Meg. 15

Yeeheo
Yeeheo ke=. 7
Yeeheo Meg. 6
Yeeheo Meg. 8
Yeeheo Meg. 14

Deeefeve
Deeefeve ke=. 2
Deeefeve Meg. 1
Deeefeve Meg. 8

keeefle&ke
keeefle&ke ke=. 1
keeefle&ke ke=. 4

cenervee-he#e-efleefLe

YeieJeeve kes veece

keueeCeke

keeefle&ke ke=. 13
keeefle&ke ke=. Decee.
keeefle&ke Meg. 2
keeefle&ke Meg. 6
keeefle&ke Meg. 12
keeefle&ke Meg. 15

heeeYeg
ceneJeerj
heg<heobleveeLe
vesefceveeLe
DejnveeLe
mebYeJeveeLe

pevce, lehe
efveJee&Ce
kesJeue%eeve
ieYe&
kesJeue%eeve
pevce

ceneJeerj
heg<heoble
DejnveeLe
ceefuueveeLe
veefceveeLe
DejnveeLe
mebYeJeveeLe

lehe
pevce, lehe
lehe
pevce, lehe
kesJeue%eeve
pevce
lehe

ceefuueveeLe
eveYe-heee&veeLe
MeerleueveeLe
MeebefleveeLe
DeefpeleveeLe
DeefYeveboveveeLe
Oece&veeLe

kesJeue%eeve
pevce, lehe
kesJeue%eeve
kesJeue%eeve
kesJeue%eeve
kesJeue%eeve
kesJeue%eeve

heeeYe
MeerleueveeLe
DeeefoveeLe

ieYe&
pevce, lehe
efveJee&Ce

ceieefmej
ceieefmej ke=. 10
ceieefmej Meg. 1
ceieefmej Meg. 10
ceieefmej Meg. 11
ceieefmej Meg. 11
ceieefmej Meg. 14
ceieefmej Meg. 15

heew<e
heew<e ke=. 2
heew<e ke=. 11
heew<e ke=. 14
heew<e Meg. 10
heew<e Meg. 11
heew<e Meg. 14
heew<e Meg. 15

ceeIe
ceeIe ke=. 6
ceeIe ke=. 12
ceeIe ke=. 14

(168)

eewyeerme leerLekejeW keer keueeCeke efleefLeeeB

cenervee-he#e-efleefLe

YeieJeeve kes veece

ceeIe ke=. Decee.

ceeIe Meg. 2
ceeIe Meg. 4
ceeIe Meg. 6
ceeIe Meg. 9
ceeIe Meg. 10
ceeIe Meg. 12
ceeIe Meg. 13

eseebmeveeLe
Jeemeghetpe
efJeceueveeLe
efJeceueveeLe
DeefpeleveeLe
DeefpeleveeLe
DeefYevevoveveeLe
Oece&veeLe
DejnveeLe
heeeYeg
megheee&veeLe
megheee&veeLe
eveYeg
heg<heoble
eseebmeveeLe
DeeefoveeLe
cegefvemegeleveeLe
JeemeghetpeveeLe
ceefuueveeLe
eveYeg
mebYeJeveeLe

keueeCeke

cenervee-he#e-efleefLe

YeieJeeve kes veece

kesJeue%eeve
kesJeue%eeve
pevce,lehe
kesJeue%eeve
lehe
pevce
pevce, lehe
pevce, lehe

ew$e Meg. 1
ew$e Meg. 3
ew$e Meg. 5
ew$e Meg. 6
ew$e Meg. 11

ceefuueveeLe
kegbLegveeLe
DeefpeleveeLe
mebYeJeveeLe
megceefleveeLe

ew$e Meg. 13
ew$e Meg. 15

ceneJeerj
heeeYeg

ieYe&
efveJee&Ce
kesJeue%eeve
efveJee&Ce
kesJeue%eeve
ieYe&
pevce, lehe
kesJeue%eeve
efveJee&Ce
pevce, lehe
efveJee&Ce
efveJee&Ce
ieYe&

JewMeeKe

heeuiegve
heeuiegve ke=. 3
heeuiegve ke=. 4
heeuiegve ke=. 6
heeuiegve ke=. 7
heeuiegve ke=. 7
heeuiegve ke=. 9
heeuiegve ke=. 11
heeuiegve ke=. 11
heeuiegve ke=. 12
heeuiegve ke=. 14
heeuiegve Meg. 5
heeuiegve Meg. 7
heeuiegve Meg. 8

ew$e
ew$e ke=. 5
ew$e ke=. 8
ew$e ke=. 9
ew$e ke=. 14 ee 41
ew$e ke=. Decee.
ew$e ke=. Decee.

eveYeg
MeerleueveeLe
DeeefoveeLe
heee&veeLe
DevevleveeLe
efveJee&Ce
DejnveeLe

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ieYe&
ieYe&
pevce, lehe
kesJeue%eeve
kesJeue%eeve,
efveJee&Ce

JewMeeKe ke=. 2
JewMeeKe ke=. 9
JewMeeKe ke=. 10
JewMeeKe ke=. 12
JewMeeKe ke=. 14
JewMeeKe Meg. 1
JewMeeKe Meg. 6
JewMeeKe Meg. 9
JewMeeKe Meg. 10
JewMeeKe Meg. 13

keueeCeke

ieYe&
kesJeue%eeve
efveJee&Ce
efveJee&Ce
pevce,
kesJeue%eeve,
efveJee&Ce
pevce
kesJeue%eeve

heee&veeLe
cegefvemegeleveeLe
cegefvemegeleveeLe
cegefvemegeleveeLe
veefceveeLe
kegbLegveeLe
efveJee&Ce
DeefYeveboveveeLe
megceefleveeLe
ceneJeerj
Oece&veeLe

ieYe&
kesJeue%eeve
lehe
pevce
efveJee&Ce
pevce, lehe,

eseebmeveeLe
efJeceueveeLe
DevevleveeLe
MeebefleveeLe
efveJee&Ce
DeefpeleveeLe
Oece&veeLe
megheee&veeLe

ieYe&
ieYe&
pevce, lehe
pevce, lehe,

ieYe&, efveJee&Ce
lehe
kesJeue%eeve
ieYe&

pes
pes ke=. 6
pes ke=. 10
pes ke=. 12
pes ke=. 14
pes ke=. Decee.
pes Meg. 4
pes Meg. 12

1. ew$e ke=. 14 GejhegjeCe ceW nw~ ew$e ke=<Cee 4 Deve ebLeeW kes DeeOeej mes eefme nw~

ieYe&
efveJee&Ce
pevce, lehe