Nena at Neneng Valeriano Hernandez at Pea

Matalik na magkaibagan si Nena at Neneng kapwa mannahi ang knailang hanapbuhay. Nagkaroon ng kasintahan ang dalawang dalga. Unang nagging kasintahan ni Nena si Miguel ngunit di nagtagal ang pagsibol ng kanilang relasyon sa kadahalianan tutol ang ate ni Nena. Kaya nanligaw si Miguel kay Chayong kasintahan naman ng pinsan si Nar iso o !o hong. . "inahasa at ang puri#y inilugso. !i Miguel ay sugapa sa sugal $ bukod sa singungaling at nabilanggo dahil sa kasamaan hanggang mabulok saka namatay sa bilibid. Nagkaanak si Chayong at si Nar iso ang naging ninong. %sang araw na dinalaw ni Nar iso ang inaanak$ nakabangga niya si Neneng na maghahatid ng tahi para kay Chayong. %to ang simula ng pagkakilala ng dalawa na humantong sa pagiging magkasintahan. !i Nena ay umuwi sa kanilang nayon dahilan ng pagkamatay ng kaniulang amain. &ito niya nikta muli ang kababatang si &eogra ias$ nagkaibigan sila at di nagtagal ay nagpakasal. %ninmbitahan ni Nena ang magkasintahang Neneng at Nar iso. !a kasalan$ ditto nakita ni %sko si Neneg na sa unang tingin pa lang ay sumibol ang pag'ibig ni %sko para kay Neneng$ na agad naming tinutulan ni Neneng dahil mayroon siyang kasintahan. Nagpakasal sina Neneng at Nar iso. Hindi pa rin tumugil sa panunuyo si %sko$ lumuluwas pa rin siya sa Maynial para ligawan si Neneg na taliwas sa kaalaman ni Nar iso. &ahil sa isang liham ni %sko para kay Neneng n anabas ni Nar iso$ at minsang umuwi si Nar iso sa tahanan nila nakita niyang tumalon mula sa bintana si %sko. &ahil sa pagkaseloso#y humahangga sa kawalan ng bait. %nakala ni Nar iso na nagtataksil sa kanya si Neneg kaya nilayasan niya ang asawa. &ianamdam ni Neneng ang pag'iwan ng asawa. Umuwi siya kina Nena $ at sa likod ng pag aliw ng kaibigan$ nagkasakit si Neneng at tuluyang namatay. !i Nar iso ay di mapalagay kaya bumalik siya sa kanilang tahanan. Ngunit huli na ang lahat$ nabatid na yumao na si Neneg dahil sa pagkasipayo sa pag'ibig. Nang malaman niya mula kay Nena na patay na ang asawa at mabasa ang liham ni Neneng na nagpapaliwanag na wala itong kasalanan sa bintang nito sa kanya. Nagmamadaling nanaog ng bahay si Nar iso upang magtungo sa libingan ni Neneng para humingi ng tawad $ sa kanyang pagmamadali nadulas siya sa hagdan at sa pagkakahulog tumama ang kanyang ulo sa bato upang maging sanhi ng kanyang pagkamatay.

(unsod$ nayon at dagat'dagatan N.V. M. "onzales

Mula sa lungsod$ lumuwas sa nayaon si )ntonio at sa kanyang paglalakbay saka#y ng karitela#y naaninag niya ang kagandahan ng nayon at namumulaklak na mga puno ng mangga sa tabing'daan$ matatabang kalabaw na nagsisipanginain sa mag bukiring hindi pa inaararo at sa mga lalaki at babaing nagisisgawa sa kanilang mga itikan. !a dagat'dagatan ay kinasasalaminana ng arw na papalubog. !a kanyang pagmamasid nadama niya ang lalang ng kalikasan. *akipsilim na nag dumating si )ntonio sa bahay ni Nena na agad naming tinanggap ng mga magulang ni Nena$ si ". "omez o +tatang,. !inundan ng kanilang paghahapunan. !a pagkukuwentuhan nila sa beranda$ nalibang sila palibhasa#y napakaraming tanong ni tatang. Napag usapan nila ang paglalakbay ni )ntonio galling sa lungsod$ di naglaon napag usapan nila ang pagkakaiba ng paninirahan sa lungsod at nayon. Nahimigan ni )ntonio si Nena na taking taka dahil sa pagsasalita ng kanyang ama. !i ". "omez ay paiba iba ng isip patungko$ sa pagluwas sa siyudad$ na agad sinundan ng matang nag aalab na kalian man hindi malilimutan ang pook na kanyang nilakhan. )ng pagkakaroon ng itikan at palayan sa pook nay un$ s tagpong iyon sila ay natahimik sa winika ng matanda. Na agad pinag'usapan ng magkasintahan. %nialok ni Nena na siya ang kakausap sa kanyang mga magulang patungkol sa pakay ni )ntonio. Na agad naming tinanggihan ni )ntonio dail sa kanyang pangambang nadarama. Hindi makatulog ng gabing iyon si )ntonio$ malalim ang kanyang iniisip. )lam niyang iniibig siya ni Nena at siya#y nagtungo roon upang magtapat sa kanyang mag magulang. !a kanyang pag' iisip nalaman niya ang lahat ng dahilan kung bakit hindi napapanahon ngayon ang pag'aasawa na nagsasabi na kailangan niyang ito ngayon o lailanman ay huwag na. Na lulutas sa kanya kung may pagtitiwala sia sa kanyang sarili o wala. Kung natutumpak ang katandaan o kabataan. Maaga pa lanag$ naulanigan niyang may nanaog sa may halamanan. !aka niya nagunita ang dagat'dagatan. )t ang gunitaing iyo#y biglang nagging isang bagay na walang katututran. Kung ihahambing sa halimbawa$ itinatanghal kung sino$ upang Makita ng kaniyang sarling mga mata sa halamanan sa ibaba. %niliban nila ni Nena ang pagpunta sa dagat'dagatan upang masabi ang mahalang pakay.

(upang tinubuan Nar iso g. reyes

Narinig niya ang pag usad ng tren naiwan sa likuran nina &anding ang takip silim ng tutuban$ at sila#y napaginta sa malayang hangin at sa luwang ng umaga. Huminga ng malalim ang kaniyang *iya -uanan na nagpagising sa kamalayan ni &anding. Napawi tila ulap sa isip niya ang gulo at ingay ng pag'alis$ at gumitaw ang pakay ng kanilang pag'uwi sa Malawig$ upang dumalaw sa namatay na kamag'anak ang kanyang *ata %nong. Nakadam ng lungkot si &anding bagama#t hindi niya nakita kailanman ang namatay na tiyuhin. !a Malawig$ ipinanganak ang kanyang ama$ doon lumaki at nagka isip at nadama niya ang pag usbong sa kanyang puso ang isang pambihirang pananabik. Pagdating sa Malawig sari'saring pakilala$ kumustahan na kanyang malalapit at malalayong kamag'anak. !a isang banda nakadama ng pasasalamat si &anding na sarat ang kaniyang ilong$ kundi hindi ay pulpol na marahil siya ngayon. Napako sa kanila ang pansin ng lahat. %sang manipis na dingding na sawali ang tanging nakapaginta sa bulwagan at sa pinakaloob na bahay na siyang kinabuburulan ng patay. !a pagpasok ni &anding ay nag iba ang kanyang pakiramdam. Napawi sa kaniyang pandinig ang alingawngaw sa labas at dumampi sa kanyang puso ang katahimikan ng kamatayan. Nabakas niya ang bahagyang pagkakawangis sa kanyang ama. .igla siyang nakaramdam ng awa at lungkot. Pumuta sia ng bukid sa may likuran ng bahay. Hindi kalayuan ay natanaw niya si (olo *asyo . Madami siyang nalaman tungkol sa kanyang ama ang pagkakaparis nila sa pagsasalita at ang nagging buhay kabataan ng kanyang ama. Handa na ang hukay$ nasa gild ng simbahan ang libingan bagay na nagpagunita kay &anading ng sumpa ng &ioys./ala ng nalalabi kundi paghuhulog at pagtatabon ng kabaong.Pinagtiim ni &anding ang kanyang mga bagang ngunit sa kaniyang pagtitimpi ay naramdaman niyang nangigilid ang luha sa kanyang mga mata. .alisa at nagsisikip ang dibdib sa damdamin nadarama. !i &anding ay lumayo at nagpaunang bumalik sa bahay. )ng kapayapaan ng bukid$ unti'unti siyang pinanawan ng lumbay at ligamgam at natiwasa#y ang pagod niyang katawan$ sa kapirasong lupa dito

isinilang ang ama niya. Napanatag ang kanyang puso sa sandaling iyon at tila hawak ni &anding sa palad ang lihim ng tinatawag na pag'ibig sa lupang tinubuan. &ahan'dahan siyang tumayo. "abi na. Kagat na ang dilim sa lahat ng dako$ wlang buwan at may kadiliman ang langit. Nababanaag pa niya sa kalayuan ang paglikha ng tula ng kanyang ama at aandap'andap na bituing naging saksi sa unang pag'ibig nito.

Uhaw ang tigang na lupa (iwayway a. ar eo

%lang araw na niyang hindi nasasalamin ang isang larawang mahal niya. .ilugang mukha$ malapad na noo$ hati sa kaliwang buhok$ singkit na mga mata$$ hawas na mukha niya$ ilong na kawangki ng tuka ng isang loro$ at manipis na labi na kay %na. )ng kaniyang ina ay hindi palakibo. .ihira siyang magalit at nagkakagayon ay maikli ang kaniyang oananlita. %to rin ang katumbas ng kiyang mariing huwag kung mayroo siyang ipingbabawal. )ng ngiti ni %na ay patak ng ulan kung tag'araw. )ng bata kong puso ay tigang na lupang uhaw na uhaw. Kung gabi ay hinahanap ko ang kaluluwang idinudulot ng isang amang nagsasalaysay ukol sa mga kapre at nuno at ukol sa magagandang ada at prinsesa$ ng isang nagmamasid at nakangiting ina$ ng isang pulutong ng nakikinig ng magaganda at masaganang dula. Ngunit sa halip niyon ay minamalas ko si ama sa kanyang pagsusulat$ sa kanyang pagmamakinilya$ sa knyang pagbabasa. !i ina ay isang magandang tanawin kung manunulsi ng mga punit na damit$ natutughan ko ang isang kapana'panabik na kuwento ngunit ang pananabik na ito#y napapawi. !akali mang hindi ngkakagalit si %na at si )ma$ o magkagalit man ay sadyang hindi pinamamalay sa akin$ hinahanap ko rin ang masiliw na palitan ng titig ng mga biruan. %lang taon na ang nakakaraan ng minsang may ibinalik na maliit na aklat ang aming tagapaglaba. Nukaha niya mula sa lukbutan ng amerikana ni )ma. %binigay ko kay ina at ito raw ay talaarawan ni ama. Kinabukasan nabakas ko sa mga mata ni ina ang mga luha at di niya pagkibo. (alo siyang naging malungkot sa aking paningin. (asing na lasing si ama. Karaniwan nang umuuwing lasing si ama ngunit$ kakaiba ang kalasingan niya ngayon gabi. Hinilamusan siya ni ina ng maligagam na tsaa. %sang panyolitong basa na malamig na tubigang itinali ko sa ulo ni ama. /ala

siyang tutol sa aking ginawa. Kinulob ko siya sa makapal na kumot matapos inumin niya ang ibinigay kong mainit na tubig na pinigaan ng kalamansi. Nakangiti si ama habang ginagawa ko iyon nawika niya mangagamot pala ang aking dalaga. %lang araw na nakaratay si ama at nawika ng manggagamot gagawin niya ang lahat ng kanyang makakaya. %pinalinis ni ama ang kanyang hapag ng kanyang silid$ sa pang ilalim na kahon ng kanyang hapag nagbigay ng pansin ang isang kahitang pelus na rosas at isang salansan ng liham. )ng larawan sa kahitang pelus ay hindi yaong hawas na mukha$ may ilong na kawangki ng tuka ng isang loro$may maninipis na labi sa likod niyon ay nasusulat sa maliit at bilugang titik sa bughaw na tinta. +!apagka#t ako#y nakalimot,. Nakadama ako ng pagkapoot at sa mga sandaling yaon ay natutuhan ko ang maghinanakit sa kay ama. Hiningi ni ama ang panulat sa aklatan at aniya#y isang dalubhasang kamay ang uukit non sa itim na marmol$ na lailanma#y hindi ko aangkining likha ng aking mga daliri. Kinatatakutan ko ang pagkawala ng diwa ni ama. !i ina ay patuloy sa kanyang pagluha kung walang maaring makakita sa kanya. Nasa mga mata man niya ang ilaw ng pagkabigo. Natitiyak niya ang kasiyahang nadama ng kalilisang kaluluwa.

%!)N" &%P)N" ()N"%* )M)&0 V. H12N)N&13

!a kanyang pagkakapi%t sa kulungan$ mababanaag sa kanyang mga mata ang pighati at malupit na buhay. %kinulong sa kasalanang hindi naman niya pag' aari. Pagbabayad na walang naming siyang inutang. Pagkakataong nasayang sa kasalanan hindi naman niya ginawa.%sang kulungan na magiging tahanan$ malupit na bato bakal$ buwayang bantay. %sang lugar sa mundong itinuring niyang buhay na patay. Mga tanong sa kaniyang mga salita na bingi sa katotohan. Hanggang kalian siya magtitiis sa lugar na walang hanggan kundi ang kamatayan.Kay talim ng mga mapanuring mata na kung tumingin ay sandata ng kidlat . Mga hiyaw na mga kapwa bilanggo na kulambong sa luksa na wari nagtatago sa lungga ng hustisiya. "ustong maaning ang pag'asa mula sa .athala. Nagtatanong nasaan ang maykapa alam niya di natutulog ang &iyos at pantay ang hustisiya pagdating sa kanya. Hindi habang buhay ang mga api ay api salat naman sa kahirapan madamarama rin ang kaginhawaan sa kanyang kugar sapagkat sa kniya#y pantay' pantay. Humihingi ng bukas na liwanag mula sa sandipang langit$ na walang pighati at pagdurusa. !isikatan ng pag'asa sa kanyang napipintong paglaya. Mula sa paglaya naaaninag ang tagumpay. &ilim man ang pinagdaan laging sa liwanag ang dulo ng dilim.

/)()N" !U")* !1V12%N0 2141!

Kuwento ng pag'ibig ni -ulia para kay *enyong. Na nagpapamalas sa panunuyo at tuksuhan ng dalawang nag iibigan. !umisimbolo sa pag'ibig na tulak mong kabigin bibigay rin.Noon panahon ng mga 5rayle pinahihirapan ang mga Pilipino$ mahigpit na ipinagbabawal ang aklat na 6ilibusterismo o kaya ay miyembro ng Mason. Pagaaklas ang turing ng mga 6ryale sa ganitong gawain. Kaya isa sa naakusaha nito ang ama ni *enyong na si Kapitan %nggo. !a pagkukunwari ng mga 6rayle$ nilinlang nila ang mga dalaw ng mga bilanggo$ isa na rito ang ina ni *enyong. Pinaniwala nila ang mga Pilipino na nirerespeto nila ang karapatang pantao. Ngunt kabaligtaran ang nagyayari. Pinagmamalupitan nila ang mga bilanggo at pinahihirapan. .agay na nalaman ng ina ni *neyong. Namatay si Kapitan %nggo at di nakayanan ni Putin 7ina8 ang nangyari at hinimatay. Nag'alsa ang mga kalalakihan. !igaw ng patriotismo. Upang maibalik ang kalayaan sa pagkakabihag ng tatlong taon sa kamay ng mga 6rayle ang minamahal nilang inang bayan. !inugod ng mga katipunero ang esta ion "uiguinto.

Pinagkakasundo ng ina 7-uana8 ni -ulia ang anak niyang si -ulia kay Miguel na anak ni *adeo. Na mahigpit na tinututulan ni -ulia. Kaya gumawa siya ng paraan para malaman ni *enyong ang nais ng kaniyang ina. %nutusan niya si (u as na ipagsabi kay *neyong na ipinagkakasundo siya kay Miguel$ at naitkda na ang kanilang petsa ng kasal. Maging man ang taumbayan ay nakisentimyento sa mga kolonisador$ kundi mga paring Pilipino tulad ni Pari *eban. Upang mailigtas sa kamay ng mga 6rayle sumasakop s inang bayan. )ng pagkakasundo ng bawat Pilipino laban sa mga dayuhan. %pinaglalaban ang karapatan ng bawat at ang pagiging malaya n gating bayan. .ago makapunta si (u as sa lugar ni *enyong. Pinagmalupitan siya ng dalawang uri ng Pilipinong bumugbog sa kanya$ ang taksil ng bayan$ ang Makabebe 7Ma abebe ! outs8 at ng mga katipunero. %kinalungkot ni *neyong ang natanggap niyang balita mula kay (u as. (abis na nasaktan si *enyong nang malaman niyang ikakasal na si -ulia. Kaya gumawa ng para hindi matuloy ang kasala. Kasama ang mga Katipunero$ bumaba sila sa bayan. Nagkunwaring sugatan si *enyong upang makasal kay -ulia. %yon nga ang nangyari$ ikinasal sila.!ila rin sa huli$ nasukat man ang kanilang pagmamahalan sa isa#t isa hindi naman sugatan ang kanilang pag'iibigan.

*)N%K)()N" "%N*0 -U)N ).)&

!i (iwanag na may edad na 9: taong gulang ay umiibig kay K#Ulayaw isang binatang mahinhin na 9; taong gulang. Na mahigpit na tinututulan ni Maimbot ang tiyuhin ni (iwanag. %sang mabagsik at magaspang na pag uugali. Panginoon ni Nagtapon$ binatang magaslaw at kapatid sa ina ni K#Ulayaw$ sunod sunuran sa gusto ng kaniyang panginoon. )ng kanilang ina ay si &#)lita$ na maramdamin. !i Manunulo$ dukhang mangingilaw ng palaka na may katamtamang gulang. .at 7&iosa8$ kumakatawan sa katwiran. !i &iwa kumakalarawan ng pananalig. Kaluluwa ni &alita ang demonyo at Kamatayan. &ahil sa kalupitan ni Maimbot nagtanan si (iwanag at K#Ulayaw. Na agad naman ipinahanap ni Maimbot kay Nag'tapon. Nagkunwari si Nag'tapon sa

kaniyang kapatid na si K#Ulayaw$ upang mahanap sila ni Maimbot. Napatay si K#Ulayaw sa kadahilanan pinagkanulo siya ni Nag'tapon. (abis na ikisama ng loob ni K#Ulyaw ang pangyayaring iyon$ na hindi niya matanggap na iiwanan niya ang mahal niyang si (iwanag at kataksila ng kaniyang kapatid. Na kabailgtaran naman sa nadaramang tagumpay ni Maimbot. !a likod ng nasabing bahay ay may loobang sagana sa pananim at sa mga ito#y natatangi ang isang punong balite na nakaupo sa bato na nalilihim sa biglang tanaw nang nagmamalas madilim na gabi$ tahimik at walang makabubulahaw kundi ang dagundong ng kulog at kislap ng kidlat na manaka'naka#y siyang nakarangalo. Huling tanyag ang kalahatan dumaragsa ang &emonyo at magsususngbong si Nag'tapos$ si maimbot ay inaakalang kakalitin ni kamatayan ang kaluluwa#y lalabs may dalang sagisag mg bulaklak at puputungan si K#Ulayaw$ pagkatapos ng kanyang talumpati. !i Maimbot at sina (iwanag ay pasa himpapawid.