LUPANG TINUBUAN
Ni Narciso Reyes
Ang tren ay tumulak sa gitna ng Sali-salimuot na
mga ingay. Sigawan ang mga batang nagtitinda ng
mga babasahin, Tribune, mama, Tribune, Taliba?
Ubos nap o. Liwayway, bagong labas.
Alingawngaw ng mga habilinan at pagpapaalam.
Huwag mong kalimutan, Sindo, ang baba mo ay sa
Sta. Isabel, tingnan mo ang istasyon. Temiong,
huwag mong mabitiw-bitiwan ang supot na iyan.
Nagkalat ang mga magnanakaw, mag-ingat ka!
Kamusta na lang sa Ka Uweng. Sela, sabihin mong
sa Mahal Na Araw na kami uuwi. Ang pases mo
Kiko, baka mawaglit. Maligayang Paglalakbay,
Gng. Enriquez. Ngumiti ka naman, Ben, hindi
naman ako magtatagal doon at susulta ako araw-
araw. Kamusta na lamang. Paalam. Paalam.
Hanggang sa muli.
Ang tren ay nabuhay at dahan-dahang kumilos. H-
s-s-s-Tsug. Tsug. Naiwan sa likuran nina Danding
ang takipsilim ng Tutuban, at sila’y napagitna sa
malayang hangin at sa liwanag ng umaga.
Huminga nang maluwag ang kanyang Tiya Juana
at ang sabi, ‘Salamat at tayo’y nakatulak na rin.
Kay init doon sa istasyon.’ Ang kanyang Tiyo
Goryo ay nakadungaw at nagmamasid sa mga
bahay at halaman sa dinaraanan.
Ang galaw ng makina ngayon ay mabilis na’t
tugma-tugma, tila pintig ng isang pusong wala
nang alinlangan. Napawing tila ulap sa isip ni
Danding ang gulo at ingay ng pag-alis, at gumitaw
ang pakay ng kanilang pag-uwi sa Malawig.
Nagsasalita na naman ang kanyang Tiay Juana,
‘Ang namatay ay ang Tata Inong mo, pamangkin
ng iyong Lola Asyang at pinsan namin ng iyong
ama. Mabait siyang tao noong siya’y nabubuhay
pa.’
Si Danding ay sinagian ng lungkot, bagama’t hindi
niya nakita kailanman ang namatay na kamag-
anak. Ang pagkabanggit sa kanyang ama ang
tumimo sa ilang bahagi ng kanyang puso, at
naglapit sa kanyang damdamin ang hindi kilalang
patay. Naalala niya na sa Malawig ipinanganak,
lumaki at nagkaisip ang kanyang ama. Bumaling
siya sa kanyang Tiya Juana at itinanong kung ano
ang anyo ng nayong iyon, kung mayaman o dukha,
kung liblib o malapit sa bayan. At samantalang
nag-aapuhap sa alaala ang kanyang butihing ate
ay nabubuo naman sa isip ni Danding ang isang
kaaya-ayang larawan, at umusbong sa kanyang
puso ang pambihirang pananabik.
Sa unang malas, ang Malawig ay walang
pagkakaiba sa alinmang nayon sa Kallagitnaang
Luzon. Isang daang makitid, paliku-liko,
natatalukapan ng makapal at manilaw-nilaw na
alikabok. Mga puno ng kawayan, mangga, niyog at
akasya. Mga bahay na pawid, luma na ang
karamihan at sunog sa araw ang mga dingding at
bubong. Pasalit-salit, isang tindahang hindi
mapagwari kung tititigan sa malapit. Doon at
ditto, nasisilip sa kabila ang madalang na hanay ng
mga bahay. At sa ibabaw ng lahat, nakangiti at
puno ng ningning ng umaga, ang bughaw,
maaliwalas at walang ulap na langit.
‘Walang maganda rito kundi ang langit,’ ang
sabing pabiro ng kutsero ng karitelang sinasakyan
nila. Pinaglalabanan ni Danding ang sulak ng
pagkabigo sa kanyang dibdib. ’ Hindi po naman,’
ang marahan niyang tugon. Naisaloob niyang sa
mga nayong tulad nito isinilang at nagsilaki sina
del Pilar, at iba pang bayani ng lahi, at sa gayong
mga bukid nagtining ang diwa ng kabayanihan ng
himagsikan laban sa mga Kastila. Ang alaalang
iyon ay nakaaaliw sa kanya, nagbigay ng bagong
anyo sa lahat ng bagay sa paligid-ligid.
Kay rami pala niyang kamag-anak doon. Hindi
mapatid-patid ang pagpapakilala ng kanyang Tiya
Juana. Sila ang iyong Lolo Tasyo, at sila ang iyong
Lola Ines. Ang mga pinsan mong Juan, Seling,
Marya at Asyas. Ang iyong Nana Bito. Ang iyong
Tata Enteng. Yukod at ngiti rito, halik ng kamay
roon. Mga kamag-anak na malapit at malayo,
tunay at hawa lamang, matatanda at mga bata.
Ang lahat yata ng tao sa bahay, buhat sa mga
nangasapuno ng hagdan hanggang sa nagasaloob
ay pawang kamag-anak ni Danding. ’Mabuti na
lamang at likas na sarat ang ilong ko,’ ang
naisaloob niya.’ Kung hindi ay pulpol na marahil
ngayon.’
Sapagkat sila lamang ang nagsipanggaling sa
Maynila, sa pagtitipong iyon ay napako kina
Danding ang pansin ng lahat. Umugong ang
kamustahan. Balana ang nagtanong kay Danding
ng kung ano ang lagay ng kanyang amang may
sakit at ng kanyang inang siya na lamang ngayong
bumubuhay sa kanilang mag-anak. Sinulyapan ng
kanyang Tiya Juana si Danding at sinikap na
saluhin ang mga tanong. Bantad na siya sa
pagkamaramdamin ng kanyang pamangkin, at
alam niyang ang kasawian ng ama nito ay
talusaling na sugat sa puso nito. Ngunit hindi niya
maunahan ng pagtugon sai Danding, na tila
magaan ngayon ang bibig at palagay na ang loob
sa piling ng mga kamag-anak na ngayon lamang
nakilala.
Isang manipis na dingding ng sawali ang tanging
nakapagitan sa bulwagan at sa pinakaloob ng
bahay, na siyang kinabuburulan ng patay. At sa
bukas na lagusan, na napapalamutihan sa
magkabilang panig ng mga puting kurtina salo ng
pinagbuhol na lasong itim, ay walang tigil ang
pagyayaut-yaot dito ng mga taong nakikiramay sa
mga namatayan, nagmamasid sa bangkay. Ngunit
pagpasok na pagpasok ni Danding ay nag-iba ang
kanyang pakiramdam. Napawi sa kanyang
pandinig ang alingawngaw sa labas, at dumampi
sa kanyang puso ang katahimikan ng kamatayan.
Dahan-dahan siyang lumapit sa kabaong, at
pinagmasdan ang mukha ng bangkay. Maputi,
kaaya-aya ang bukas, isang mukhang
nagbabandila sa katapatan at kagitingan. Nabakas
ni Danding ang lapad ng noo, sa mga matang hindi
ganap ang pagkakapikit, at sa hugis ng ilong, ang
bahagyang pagkakahawig sa kanyang ama. Bigla
siyang nakaramdam ng awa at lungkot.
’Hindi mo nababati ang Nana Marya mo,’ ang
marahang paalala ng kanyang Tita Juana. ’At ang
pinsan mong si Bining,’ ang pabulong pang habol.
Humalik ng kamay si Danding sa asawa ng yumao,
at naupo sa tabi ni Bining, ngunit wala siyang
nasabing anuman. Puno ang kanyang puso.
Pagkaraan ng ilang sandali ay umabot siya ng
isang album sa mesang kalapit, binuksan iyon, at
pinagmuni-muni ang mahiwaga at
makapangyarihang kaugnayan ng dugo na
nagbubuklod ng mga tao.
Pagkakain ng tanghalian ay nanaog si Danding at
nagtungo sa bukid sa may likuran ng bahay.
Nakaraan na ang panahon ng paggapas, at
namandala ana ang ani. Malinis ang hubad na
lupa, na naglalatang sa init ng araw. Naupo si
Danding sa ilalim ng isang pulutong ng mga
punong kawayan, at nagmasid sa paligid-ligid.
Hindi kalayuan, sa gawing kaliwa niya, ay naroon
ang kanyang Lolo Tasyo na nagkakayas ng
kawayan. Ang talim ng matanda ay tila hiyas na
kumikislap sa araw. Tumindig si Danding at
lumapit sa matanda. Si Lolo Tasyo ang unang
nagsalita.
’Kaparis ka ng iyong ama,’ ang wika niya.
’Bakit po?’
’Balisa ka sa gitna ng karamihan; ibig mo pa ang
nag-iisa.’
’May mga sandali pong kailangan ng tao ang
mapag-isa.’
’Ganyan din siya kung magsalita, bata pa’y
magulang na ang isip.’
’Nasaksihan po ba ninyo ang kanyang kabataan?’
’Nasaksihan!’ Napahalakhak si Lolo Tasyo. ’Ang
batang ito! Ako ang nagbaon ng inunan ng ama
mo. Ako ang gumawa ng mga una niyang laruan.
Naulila agad siya sa ama.’
Tumayong bigla si Lolo Tasyo at itinuro ng itak ang
hangganan ng bukid. ’Doon siya malimit
magpalipad ng saranggola noong bata pa siyang
munti. Sa kabilang pitak siya nahulog sa kalabaw,
nang minsang sumama siya sa akin sa pag-araro.
Nasaktan siya noon, ang akala ko’y hindi siya titigil
sa kaiiyak.’
Lumingon ang matanda at tiningala ang punong
mangga sa kanilang likuran. ’Sa itaas ng punong
ito pinaakyat ko at pinagtago ang ama mo isang
hapon, noong kainitan ng himagsikan, nang
mabalitaang may mga huramentadong Kastila na
paparito. At doon, sa kinauupuan mo kanina,
doon niya isinulat ang kauna-unahan niyang tula-
isang maikling papuri sa kagandahan ng isa sa mga
dalagang nakilala niya sa bayan. May tagong
kapilyuhan ang ama mo.’
Napangiti si Danding. ’Ang dalaga po bang iyan
ang naging sanhi ng pagkakaluwas niya sa
Maynila?’
’Oo,’ natigilan si Lolo Tasyo na tila nalalasap sa
alaala ang mga nangyari. ’Nahuli sila sa tabi ng
isang mandala ng palay.’
’Nahuli po?’
’Oo – sa liwanag ng aandap-andap na bituin.’
Marami pang ibig itanong si Danding, ngunit
naalala niya ang patay at ang mga tao sa bahay;
baka hinahanap na siya. Unti-unting pinutol niya
ang pag-uusap nila ni Lolo Tasyo, at iniwan ang
matanda sa mga alaala nito.
’Ano ang pinanood mo sa bukid?’ ang usisang biro
ng isa sa mga bagong tuklas niyang pinsan.
’Ang araw,’ ang tugon ni Danding, sabay pikit ng
mga mata niyang naninibago at hindi halos
makakita sa agaw-dilim na tila nakalambong sa
bahay.
Ang libingan ay nasa gilid ng simbahan, bagay na
nagpapagunita kay Danding ng sumpa ng Diyos
kay Adan sa mga anak nito, at ng malungkot at
batbat – sakit na pagkakawalay nila, na
kamatayan lamang ang lubusang magwawakas.
Nagunita niya na sa maliit na bakurang ito ng mga
patay na nakahimlay ang alabok ng kanyang
ninuno, ang abang labi ng Katipunan, ng mga pag-
asa, pag-ibig, lumbay at ligaya, ng palalong mga
pangarap at mga pagkabigo na siyang pumana sa
kanya ng kanyang angkan. Magaan ang pagyapak
ni Danding sa malambot na lupa, at sinikap niyang
huwag masaling maging ang pinakamaliit na
halaman.
Handa na ang hukay. Wala na ang nalalabi kundi
ang paghulog at pagtatabon sa kabaong. Ngunit
ng huling sandali ay binuksang muli ang takip sa
tapat ng mukha ng bangkay, upang ito’y minsan
pang masulyapan ng mga naulila.
Nabasag ang katahimikan at naghari ang impit na
mga hikbi at ang mga piping pananangis na higit
na makadurog-puso kaysa maingay na pag-iyak.
Pinagtiim ni Danding ang kanyang mga bagang,
ngunit sa kabila ng kanyang pagtitimpi ay
naramdaman niyang nangingilid ang luha sa
kanyang mga mata.
Sandaling nag-ulap ang lahat ng kanyang paningin.
Nilunod ang kanyang puso ng matinding
dalamhati at ng malabong pakiramdam na siya
man ay dumaranas ng isang uri ng kamatayan.
Balisa at nagsisikap ang dibdib ng damdaming ito,
si Danding ay dahan-dahang lumayo at
nagpaunang bumalik sa bahay.
Ibig niyang mapag-isa kaya’t nang makita niyang
may taong naiwan sa bahay ay patalilis siyang
nagtungo sa bukid. Lumulubog na ang araw, at
nagsisimula nang lumamig ang hangin. Ang
abuhing kamay ng takipsilim ay nakaamba na sa
himpapawid. Tumigil si Danding sa tabi ng
pulutong ng mga kawayan at pinahid ang pawis sa
kanyang mukha at leeg.
Ang kapayapaan ng bukid ay tila kamay ng isang
inang humahaplos sa nag-iinit na noo ni Danding.
Huminga siya nang malalim, umupo sa lupa, at
ipinikit ang mga mata. Dahan-dahang inunat niya
ang kanyang mga paa, itinukod sa lupa ang mga
palad; tumingala at binayaang maglaro sa ligalig
niyang mukha ang banayad na hangin.
Kay lamig at kay bango ng hanging iyon.
Unti-unti siyang pinanawan ng lumbay at agam-
agam, at natiwasay ang pagod niyang katawan. Sa
kapirasong lupang ito, na siyang sinilangan ng ama
niya, ay napanatag ang kanyang puso.
Palakas nang palakas ang hangin, na nagtataglay
ng amoy ng lupa at kay bango ng nakamandalang
palay! Naalala ni Danding ang mga kuwento ni
Lolo Tasyo tungkol sa kanyang ama, at siya’y
napangiti nang lihim. Ang pagsasaranggola sa
bukid, ang pagkahulog sa kalabaw, dalaga sa
bunton ng palay, ang lahat ay nananariwa sa
kanyang gunita. Tumawa nang marahan si
Danding at pinag-igi pang lalo ang
pagkakasalampak niya sa lupa. Tila isang punong
kababaon doon ang mga ugat, siya’y nakaramdam
ng pagkakaugnay sa bukid na minsa’y nadilig na
mga luha at umalingawngaw sa mga halakhak ng
kanyang ama.
Sa sandaling iyon ay tila hawak ni Danding sa
palad ang lihim ng tinatawag na pag-ibig sa lupang
tinubuan. Nauunawaan niya kung bakit ang
pagkakatapon sa ibang bansa ay napakabigat na
parusa, at kung bakit ang mga nawawalay na anak
ay sumasalunga sa bagyo at baha makauwi
lamang sa Inang Bayan. Kung bakit walang
atubiling naghain ng dugo sina Rizal at Bonifacio.
Sa kabila ng mga magigiting na pangungusap ng
pambihirang mga pagmamalasakit, at ng
kamatayan ng mga bayani ay nasulyapan ni
Danding ang kapirasong lupa, na kinatitirikan ng
kanilang mga tahanan, kinabubuhayan ng kanilang
mga kamag-anak, kasalo sa kanilang mga lihim at
nagtatago na pamana ng kanilang mga angkan.
Muli siyang napangiti.
Sa dako ng baybay ay nakarinig siya ng mga tinig,
at nauulinigan niyang tinatawag ang kanyang
pangalan. Dahan-dahan siyang tumayo. Gabi na,
kagat na ang dilim sa lahat ng dako. Walang
buwan at may kadiliman ang langit. Ngunit
nababanaagan pa niya ang dulo ng mga kawayang
nakapanood ng paglikha ng unang tula ng kanyang
ama, at ang ilang aandap-andap ng bituing saksi
ng unang pag-ibig nito.
Uhaw na Tigang na lupa kahita ay hindi ang kaniyang ina. Walang lagda
ni Liwayway Arceo ang

Naging kapansin pansin sa dalagita ang ilang larawan at ang tanging nakasaad ay “Sapagkat
bagay sa ako’y nakalimot”.

kaniyang ina nang hindi ito makatulog, palaging May nakita rin ang anak na isang salansan ng
malungkot kung liham. Nakasulat sa

tumitig, malalim ang paghinga at paminsan mga sobre ang pangalan ng kanyang ama at
minsan ay may impit na tanggapan nito.

hikbi. Hiningi ng ama ang mga sulat ngunit tumutol ang

Ang kanyang ina ay hindi palakibo at matipid kung anak. Sinabi ng kaniyang ama na nasa kalamigan
ng lupa ang
makipagusap. Bihira lamang siyang magalit.
Parang patak ng ulan kanyang kaluwalhatian. Ayon sa ama ang unang
tibok ng puso ay
kung tag-araw ang kaniyang mga ngiti. Ang batang
puso ng anak ay hindi pagibig tuwina.

maitutulad sa lupang tigang na uhaw na uhaw. Lumubha ang kalagayan ng ama at malimit na
mawalan
Palagi niyang namamalas ang pagsasalita ng ama
ng malay samantalang ang ina ay patuloy sa
habang nagmamakinilya, ang pagbabasa pagbabantay, walang
nito,pinagmamasdan niya ang
imik, hindi kumakain, hindi umiidlip at patuloy na
pagbuga ng usok ng sigarilyo, ang pag-iisip at ang lumuluha kung
pagpatuloy sa
walang makakita sa kanya.
pagsulat.
Nagsalita ang maysakit at sinabing magaling na
Ilang taon ang nakalipas ay may isinauling maliit siya
na
at sila ng kanyang mahal ay maaari nang
talaarawan ang kanilang labandera sa kanyang ina magtungo….na nag moog na
at kinabukasan
kinabibilangguan niya ay kanyang wawasakin sa
ay may mga bakas na ng mga luha sa mga mata ng anumang paraan.
kanyang ina. Lalo
Napaluha ang ina at pumatak ito sa bibig ng
itong naging malungkot at tahimik. asawa.
Isang gabi’y umuwing lasing ang kanyang ama at Nagmulat ng mga mata ang maysakit at
nagkatitigan sila ng ina.
dumaing na masakit ang dibdib at ulo. Naratay ng
ilang araw ang Hawak ng ina ang kamay ng ama nang muli itong
ama at hindi ito hiniwalayan ng kanyang ina. Hindi nagsalita ata ang sabi ay “Sabihin mo, mahal ko na
ipinagtapat sa maangkin ko na
anak ang tunay na karamdaman ng ama. ang kaligayahan ko”.
Nakita ng anak sa hapag ng ama ang isang Mariing kinagat ng ina ang labi at sinabing
kahitang maaangkin
pelus ng ipaayos sa kanya ng ama ang hapag nito. na iyon ng kanyang mahal.
Ang larawan sa
Hinagkan ng ina ang asawa at kasabay noon ay
lumisan ang kaniyang
kaluluwa. Wala nang mga luhang dumaloy sa mga
mata ng ina. Tiyak
na liligaya ang kaluluwa ng lumisan.
Repleksyon sa Uhaw ang Tigang na Lupa
ni Liwayway B. ArceoPaano ba mapapatunayan na
tunay ang pagmamahal?Ang
isa bang pagkakamali aysapat na dahilan para
iwanan ang minamahal?
Ito marahil ang nais sagutin ni Bb. Arceo sa
kanyang akdang
Uhaw ang Tigang na Lupa.
Isinulat sa mata ng isang bata,nais ng akda na
patunayan sa
atin na sa panahonngayon,mayroon pa ring tunay
na pagmamahal,at
mayroon pa ring halaga sa lipunan angpamilya.Sa
mata ng batang
karakter,ang kanyang pamilya ay perpekto-ang
kanyang inaay
mabait,sadyang di galitin,at di masyadong
masalita.Ang kanyang ama ay
huwaran sapamilya-masipag,mabait at
maaruga.Para sa bata,ang kanyang
pamilya ay masaya atpara bang wala nang
suliranin,ngunit di nya naiisip
na isang bagay pala ang titibag sakanyang mga
impresyon.Tunggalian sa
akda ang pagsulpot ng kerida ng kanyang ama-na
isikreto ngmatagal na
panahon hanggang sa natuklasan ito nang
natagpuan ang
kanyangtalaarawan.Sa gitna ng pagsubok na ito
ang kanyang ina ay
nanahimik at nagsawalang-kibo,huwaran kung
iisipin dahil kadalasang di
kakayanin ng isang babae na harapin nangpasibo
ang ganitong mga
bagay.Sa pagkakasakit ng kanyang asawa nagawa
pa nyangarugain ito ng
buong puso,at nang ito ay gumaling naibigay na
rin nya ang
kanyangpagpapatawad.Marahil ay nagtagumpay
ang akda dahil nagawa nitong
makawala sa tradisyunalna mga kaganapan sa
buhay.Maaring isipin natin
na ang ginawang pagpapatawad sa inasa
kasalanan ng asawa ay pantasyang
malabo nang maging realidad,ngunit sa totoo
langay kahanga-hanga man
kung ito ay maganap.Palagian na nating naririnig
sa balita atnapapanuod
sa mga telenobela ang kuwento ng mga
pamilyang nasisira dahil
sapakikiapid,ngunit kung iisipin natin ay
malungkot na repleksyon lang
ito sa kung anumanang nagaganap sa lipunan
natin.Marahil,kung ang mga
mag-asawa ay magagawa lamangna tibayin ang
pagsasama para sa kapakanan
ng pamilya,mas mabibigyan natin ngmagandang
kinabukasan ang mga
musmod,na madalas naiiwang nagtataka
atnagrerebelde sa dahilang wala
silang ina o ama.Dito makikita natin ang akda
bilang isang “feel-good”
na akda na kapag mataposmong basahin ay
mapapaisip ka at
mapapahanga.Ang kuwento,sa kabuuan ay
inspirasyonsa atin na may mga
bagay na posible pang mangyari.Sa mata ng isang
bata,lahat
aymaganda,lahat ay inosente,lahat ay
mapagmahal.
BUOD NG TATLONG MARIA
ni Jose Esperanza Cruz

May tatlong pangunahing tauhan: ang magkakapatid na sina Maria Fe, MariaEsperanza at Maria
Caridad na may magkakaiba ring ugali na taglay.
Sila aymagkakapatid sa ama—ang unang dalawa ay yumao na ang ina samantalang angbunso ay anak ng
kanilang ama sa ikalawang asawa, si Donya Pilar.
Gayunpaman,maging sina Fe at Esperanza ay malapit din sa kanilang madrasta na si Donya Pilar.Yumao na
ang kanilang ama at hindi naglaon, nakapag-asawa sina Fe at Esperanza.
Pinili nilang lisanin ang lalawigan na kanilang kinagisnan at manirahan sa Maynila.Samantala, ang bunso na si
Caridad ay nanatili sa lalawigan upang alagaan angmahina na niyang ina at pangasiwaan ang kanilang bukid.
Nang sumiklab ang giyera,walang nagawa ang dalawang magkapatid kung hindi ang bumalik sa lalawigan
dahilsa kahirapan ng buhay. Buong puso naman silang tinanggap ni Caridad at pinatigilsa bahay nilang mag-
asawa. Nagkataon din na sa araw ng pagtatag ng (Ikalawang)Republika, si Caridad ay nagsilang ng isang
malusog na sanggol na lalaki.

“Sa Pula, Sa Puti”

ni Fransisco “Soc” Rodrigo Ang “Sa Pula, Sa Puti” ay isang sikat na dulang
pangkomedya.
Ang dulang “Sa Pula, Sa Puti” ay isang dula na
nagmumulat sa atin sa mga isyu ng lipunan. Tulad
ng pag-asa sa swerte para magkapera at ang
pagkalulong sa sugal.

Mga Tauhan sa Akda.

-               Kulas – isang mananabong

-               Ceiling – asawa ni Kulas

-               Teban – kaibigan ni Kulas

-               Sioning – kaibigan ni Ceiling

-               Sa isang probinsya

Maraming nakapaloob na kaisipan sa akdang ito. Tulad ng

paniniwala ng mga Pilipino sa swerte na nakakasama
minsan, sapagkat tila tumatakbo na rito ang buhay nila.
Karagdagan pa ay ang bisyo sa sugal na nakakasama rin.
Tulad sa akda na ang sugal ay puno ng kasinungalingan at
pandaraya. Dahil dito ay masasabing wala talagang nanalo
sa sugal. Si Ceiling naman ay nagpatotoo sa kasabihan na
“Kung hindi mo sila matalo, subukan mong sa kanila’y
makihalo”, sapagkat tumaya rin siya sa sabong upang
maibalika ng kinuha ni Kulas sa kanya. Ngunit tumaya
naman siya sa kalaban  ni Kulas. Isang magandang
paghahatid ng mensahe na walang nanalong totoo kung
nakuha mo lang ito sa daya. Lunsod, Nayon at Dagat-Dagatan

 Isang magandang pagpapahiwatig ang ginamit ng may
akda sapagkat ginawa niya itong nakakaaliw at hindi
naging mabigat ang tema. Maganda rin ang pagkakatagpi-
tagpi ng mga pangayayri na magdudulot ng patuloy pang
pagbabasa. Pormal ang mga salitang ginamit, ngunit ito ay
simple na maiintidihan ninoman.
Maaga pa lamang ay nagtatalo na mag-asawa dahil sa
paghingi ni Kulas kay Ceiling ng pera upang ipangtaya sa
sabong. Ngunit kahit ganun ay nakataya pa din siya at
pinangako sa asawa na pagnatalo siya ay papatayin na ang
mga manok niya. Si Teban naman na kaibigan niya ay
tinuruan na gawing pilay ang manok at tumaya ng doble sa
kalaban. Samantalang si Ceiling din naman ay tumaya din
sa kalaban upang makasiguro na babalik din ang pera
pinangtaya nila. Ngunit sa hindi inaasahang pagkakataon
ay nanalo ang manok ni Kulas at kahit ganoon ay wala
siyan naiuwing pera. Kaya pagkauwi niya sa bahay ay
magiging tinola na ang manok niya.
Ni NVM Gonzales
Mula sa malayo, ang tangi kong
natatanaw sa nayon ay ilang punong
niyog at ang kampanaryo sa lumang
simbahang bato. Sa gawing kanan ay
naroon ang dagat-dagatan na
kinasasalaminan ng araw ng papalubog.
Ang murang bughaw na kulay ng tubig ay
napalitan ng maningning na pilak; yaon ay
napakarikit sa pangmalas, kaya’t biglang-
biglang aking nadamang ako’y hindi
handa upang magmasid sa gayong lalang
ang kalikasan.
Ako’y laging nasa lunsod at ang aking
paniniwala’y doon lamang may pintig ang
buhay at kaipala’y doon lamang
mananatili sa mga panahong ito ng
digmaan; ngunit kakaiba ang nakita ko
ngayon sa nayon: namumulaklak na mga
punong mangga sa tabing-daan,
matatabang kalabaw na nagsisipanginain
sa mga bukiring hindi pa inaararo, at mga
lalaki at babaing nagsisigawan sa
kanilang mga itikan. Saan man ako
tumingin ay pulit-pulit iyon: sa mga batang
namimingwit, at lalong malapit sa akin, sa
pawisan at payat na kabayong humihila
sa karitela. Mandi’y kaayusan, at ako’y
nakaramdam ng pagkahiya dahil sa
paniniwala sa isang uri ng buhay na salat
sa katotohanan at kaipala’y lisya.
Sa wakas ay nalalapit na kami sa nayon.
Naraanan namin ang isang kiskisan,
sumunod ay isang bahay-paaralan na
tinitirahan ng ilang pag-anakang
nagsilikas sa pook na iyon; at isang bahay
na nababakurang mabuti ng kaipala’y sa
isang manggagamot sapagkat may mga
guhit na krus na pula sa tabing ng
durungawan. Dumating kami sa tulay na
kawayan; kami’y nagsibabang lahat. Ang
mga kaangkas ko, anim silang lahat, ay
nagdaan sa may bambang at sila’y
lumusong sa tubig. Ayokong magbasa ng
paa, kaya sa tawiran ako nagdaan kahit
magbayad ng isang pera sa pagtawid.
PANDAY PIRA (1488-1576)
Ni Jose Ma. Hernandez
Ilan pang saglit at naglalakad na ako sa
pangunang lansangan ng nayon:
nilampasan ko ang isang karihan at isang
butika, at pagkatapos ay isang bahay na
yari sa tabla at kawayan at pinagmumulan
ng mga tinig ng nagsisipaglaro ng
mahjong. Naririnig ang isang mainam na
awitin buhat sa sang bahay na malapit
ngunit hindi ko matiyak kung saan, at tatlo
o apat na karitela ang yao’t dito sa
lansangan, naghahanap ng pasahero. Sa
malayo ay nagtatago sa kabila ng hanay
ng mga dampa ng mga mangingisda ang
isang bahagi ng dagat-dagatan. Ang tubig
ay muting nag-iba ng kulay; ngayon ay
mangitim-ngitim na ang dating pinilakan.
Takipsilim na noo at sa kabutihang-palad
ay hindi ako nahirapan sa paghahanap ng
nais kong patunguhan. Sa simula ay
inaakala kong yaon ay ang bahay na nasa
dulo ng napasukan kong isang makipot at
mabatong daan na kinaroroonan ng isang
poso artesyano; subalit nagkamali ako
sapagkat hindi pa ako nakalalayo ay
narinig kong may tumatawag sa aking
pangalan, at natalos ko agad kung sino
iyon. Sumugod na sumalubong sa akin si
Nena.
“Unang Pilipino na nakagawa ng Kanyon”

Noong 1488, sa isa sa mga mahanging pulo sa Sulu, may isang batang lalaki na isinilang ng maybahay ng
isang mandirigmang Muslim. Ang batang tinawag na si Pira ay lumaki sa lilim ng makulay na mga tahanang
nakaluklok sa mga haligi sa mababaw na pampang ng maliit na lawa. Ang tahimik na kabuhayan sa nayon ay
nakabalisa sa kanya. Malimit siyang magpalipas ng mga oras na nag-iisa at baghahagis ng nga bata ssa dagat-
dagatan. Siya’y mahusay pumintirya, at malilmit niyang mapatamaan ng mmga bato ang mga isda at palos na
nagpupumiglas lumayo. Naisip niya, kung anga mga bato ay magaan, lalong malayo ang maaabot.
Noong 1508, ay nabuo na anga kanyang balak na gumamit ng puwersa ng hangin sa pagbubuga ng balang
yari sa maagang na metal. Siya’y nagtayo ng pandayan ng kanyong sa hilagang pampang ng Ilog Pasig, sa
dako ng ngayon ay tinatawag  na San Nicolas. Ilang kanyon ang nayari dito sa pagtatanggol sa maynila laban
sa malimit na pananalakay ng mga piratang nanggagaling sa mga dagat sa timog. Noong galugarin nina
Kapitan Martin de Goiti at Juan de SAlcedo ang Timog noong Mayio 1565, sila’y nabigla nang sila’y
salubunging ng putukan ng labindalawang kanyon na gawa ni Panday Puira.

Samantalang ang mga manlulusob ay sumasadsad sa bunganga ng Ilog Pasig, ang artileryang ito ng mga
tagarito ay nakukubli sa likuran ng mga nilalang uway at kawayn na dinadala ng mga posting kahoy na kung
tawagin ay kuta. Ang mga putok na pinasabog nila ay ikinamangha ng mga sumasadsad. Dahil sa kahinaang
klase ng pulburang kanilang ginamit, ang mga taga Maynila ay natalo sa artilerya na tumagal nang ilang oras.
Ang mg akanyon ay sinamsam nina de Goiti at de Salcedo at inihandog ang mga ito kay Legaspi, bilang tropyo
sa digmaan. Ang mga kanyong ito ay masusing ipinasuri ni Legaspi sa hangad na gamitin ng mga Kastila. Ang
mga Kanyon ay napatunayang mayibay.

Hindi nagkalamat kahit paputukin at kahit maraming pulbura ang agamitin. Kinikilalal ni Legaspi na ang mga
kanyon ni Panday Pira ay lalong matibay kaysa mga kanyong nasa kanyang mga bapor. Pagkatapos na ang
Maynila ay pormnal na masakop ni Legaspi noong 1571, hananp niya si Panday Pira dahil sa kanyang
mahalagang karunungan. Subalit hindi matagpuan ang mangagawang kanyon.Pagkalipas ng labanan sa
MAynila noong 1565, si Panday Pira ay tumakbo sa Bulakan. Buhat doon, siya’y tumungo sa Pampanga at
nanirahan sa ngayon ay tinatawag na Apalit.

Doon siya’y nagtayo ng isang pandayan at nanggawa ng kauna-unahang araro at lipya. Gumamit si Pira ng
luad sa pangagawa ngmga kasangkapang ito. Namatay si Panday Pira noong 1576 sa gulang na 88. Malaking
kawalan sa mga Kastila ang pagkamatay ni PAnday Pira. Ipinabatid ng mga sa p;inuno nila sa Espanya aat
humihingi ng kapalit ni Panday Pira . Dinakila ng mga Kastila ang Kadakilaan ng isang Pilipino.
Bilang pag-alaala sa unang Pilipino na nakagawa ng kanyon isang lansangan sa Tondo Maynila ang isinunod
sa kanyang pangalan.