Battal IPLAK

Akdeniz niversitesi
Fen-Edebiyat Fakltesi
Biyoloji Blm
Antalya
Fen Bilimci G
Fen Bilimci G

z
z

yle Teori ve Evrim

yle Teori ve Evrim
:
:
Bir Bilimsel Teorinin Alternatifi
Bir Bilimsel Teorinin Alternatifi
Ancak Ba
Ancak Ba

ka Bir Bilimsel Teoridir!

ka Bir Bilimsel Teoridir!
Kimileri iin evrim, dnyevi bir sapknlk, kutsal olann
aksine insann yceliine bir hakarettir. Bunlar iin bu
terim ve onunla bark her ey ne pahasna olursa olsun,
mcadele edilmesi hatta ve hatta utakileri iin ortadan
kaldrlmas gereken olgular olarak alglanr.
Bazen evrim terimine pozitif olanlar da evrimi bir
yandalk tarz ile alglayabilir ve bu yaklam ile evrim
terimine yine duygular ykler ve deer yarglar ile
zdeletirirler.
Evrimin farkl
Evrimin farkl

alg
alg

lamas
lamas

ar
ar

bilimsel
bilimsel
de
de

erlendirmeyi g
erlendirmeyi g

le
le

tirir !
tirir !
B. IPLAK
Terime ynelik yaklamlarn bu denli eitli olmasnn
nedeni evrimin canl bilimleri dnda ok sayda bilimsel ve
edebi/sanatsal alana etkisinin olmasdr.
Srete deiim olgusuna bak bir alan neredeyse
dnlemeyecei gerei, evrim kavramnn istisnasz her
alana yansmasna ve bir ekilde terminolojisinde yer
almasnn ve ieriine tnsnn szmasnn bir nedenidir. Bu
nedenle de bir o kadar anlam ykl bir terim halini
almtr.
Her bir entelektel yaklam evrim terimini, temel
nitelikleri benzer kalmak kaydyla, kendi pencerelerinde
tanmlar ve kullanr. Bu durum evrim kavramna her
ynyle hakim olmay da gletirir.
Evrim bilim d
Evrim bilim d

nyas
nyas

n
n

n en yayg
n en yayg

n etkili teorisidir?
n etkili teorisidir?
B. IPLAK
Sre ierisinde deiim olgusunun Darwin ile dorudan
bir ilgisi yoktur. Hatta tarihsel planda doal seilim
yoluyla evrim teorisinden ok nce hem genel
anlamda hem de canl bilimlerinde evrim kavram
literatrde mevcuttur.
Fakat yine de kartlar dierlerine deil Darwine
tepkilidirler. yle ki, evrim bu evrelerde filozofik
bir akm olarak grlp Darwinizim olarak
adlandrlmaktadr.
Bu yaklam tarz ayn zamanda bu evrelerin konuya
bilimsel bakmadklarn da ortaya koymaktadr.
Evrim ile ilgili t
Evrim ile ilgili t

m
m
de
de

erlendirmelerde Darwin i
erlendirmelerde Darwin i

in
in
i
i

indedir.
indedir.
B. IPLAK
Darwin, teorisini tanmlad iki nemli eseri olan;
(i) Trlerin Kkeni zerine ile
(ii) Eeysel Seilim ve nsann Treyiinde ortaya
koyduklarnn dolayl olarak iaret ettikleri bir
yana, bir felsefi veya dini tartma ierisinde de
olmamtr.
HattaTrlerin Kkeni zerine adl kitabnda (Darwin,
1859: 386) bu kitapta sunulan grlerin her hangi bir
kimsenin dinsel inanlarn sarsmas iin anlalr bir
gereke grmyorum diyerek ngrd dinsel
eletirilere olan aknln nceden belirtmitir.
G
G

n
n

m
m

zde de, t
zde de, t

pk
pk

o d
o d

nemde oldu
nemde oldu

u gibi, kar
u gibi, kar

tlar
tlar

n
n
t
t

m yakla
m yakla

mlar
mlar

bilimsel de
bilimsel de

il, inan
il, inan

er
er

evesindendir
evesindendir
.
.
B. IPLAK
Bilim veya ilikili kavramlar doru tanmlanmadan
doal seilim yoluyla evrim teorisi de doru olarak
deerlendirilemez.
Bilim veya ilikili kavramlar yanl alglanyor veya
tanmlanyorsa evrim de yanl alglanr ve tanmlanr.
lkemizde evrim kartlnn asl nedeni budur.
Bir bilimsel teorinin alternatifi ancak ba
Bir bilimsel teorinin alternatifi ancak ba

ka bir
ka bir
bilimsel teoridir!
bilimsel teoridir!
Bu g
Bu g

n
n
do
do

al se
al se

ilim yoluyla evrim teorisi

ilim yoluyla evrim teorisi
alternatifi olabilecek bilimsel bir teori yoktur.
alternatifi olabilecek bilimsel bir teori yoktur.
B. IPLAK
Bilim: Kabul gren bilimsel metotlarla doay anlama yolu
Hipotez: Gzlem, deney veya her ikisi ile test edilebilen
doal bir veya daha fazla fenomene (grng) ilikin bir
aklama; bilimsel olarak dikkate alnmas iin
dorulanabilir olduu kadar yanllanabilir de olmaldr.
Bilimsel gerek: gzlemlerle srekli olarak desteklenmi bir
fenomen (grng)
Yasa (kural veya prensip): belirlenmi koullarda doal baz
olgularn nasl ileyeceine ilikin tanmlayc genelleme
Teori (veya kuram): ok sayda gerek, yasa ve
dorulanm hipotezi (veya baka teorileri) ilikilendiren,
doa ile ilgili iyi desteklenmi kuramsal ereve
Ksa bir bilim szl
(Kennedy vd., 1998; Yldrm 2005, rs, 2007 ve
deiik kaynaklardan derlenmi)
Bilimsel terminoloji asndan belirtilmesi gereken nemli
bir nokta teorinin bir emsiye kavram niteliinde olduudur.
Bir teorinin kapsaml aklamalarna dayandrlan birok
bilimsel gerei, ayn at altnda yer alan deiik olgulara
ynelik birok dorulanm hipotezi ve birok yasa
(genelleme) veya kural ilikilendirmesi sz konusudur.
rnein evrim teorisi emsiyesi altnda ilikilendirilmi
ok sayda baka teoriden sz edilebilir: eeysel seilim
teorisi, zt eeysel seilim teorisi, antagonistik birlikte
evrim teorisi, dii tercihi teorisi, sperm rekabeti teorisi, iyi
gen teorisi, vikaryant trleme teorisi, simpatrik trleme
teorisi, soyii reme k teorisi, hibrit stnl teorisi
ve daha onlarcas.
Bilimsel genelleme veya a
Bilimsel genelleme veya a

klamalar
klamalar

n nitelikleri !
n nitelikleri !
B. IPLAK
Bir bilimsel genellemenin (teori, yasa, kural veya
bilimsel gerek) aklamalar mutlak olarak kabul
edildiinde, genelleme bilimsel niteliini yitirir.
En iyi ekilde aklanm ve srekli destek alm
genellemeler bile her zaman yanllanma veya tekrar
tekrar dorulanma potansiyelini korumaldrlar.
Bilimsel gerekler bile zaman ierisinde nitelik
deitirebilirler. Mutlaklatrma bilimsel genellemeyi
bilimin ruhuna uygun ussal eylem olan bilmekten
karr ve bilimsel olmayan bir ussal eylem olan
inanmaya gtrr.
Bilimsel genelleme veya a
Bilimsel genelleme veya a

klamalar
klamalar

n nitelikleri !
n nitelikleri !
B. IPLAK
Charles Darwin genetik bilmiyordu ve teorisini temel
genetik prensiplerden bihaber formle etmitir.
John Gregor Mendel temel genetik prensiplerini
Darwinden sonra formle etti, ancak kendisi DNAnn ne
olduunu bilmiyordu.
Dobzhansky modern genetik biliminin nemli
otoritelerindendi, ancak, RNA dnyas hipotezi onun
lmnden sonra nerildi.
Srete birikim teorileri (keza teorinin ats altnda
formule edilen yasa, bilimsel gerek, kural vb. gibi
genellemeleri) netletirir, boyutlandrr, derinletirir ve
ilk halinden farkl klabilir ya da bazen yerlerine
yenilerinin nerilmesini salar.
Bilimin birikimsel bir niteli
Bilimin birikimsel bir niteli

i vard
i vard

r !
r !
B. IPLAK
Baz evreler bir aklamann nce bir hipotez
olarak ortaya kaca ve dorulanmam bir teori
olarak varln srdrecei ve dorulandnda yasaya
dnecei gibi yanl bir silsile tanmlarlar.
Bir yasa belirli koullarda bir olayn gerekleme
olasln tanmlayan bir genellemedir.
Bilimsel teoriler iin byle bir koul ngrme evrensel
bilimsel anlayla badamaz.
Bilimsel genellemelere yanl
Bilimsel genellemelere yanl

yakla
yakla

mlar !
mlar !
B. IPLAK
Hibir zaman snanmam bir aklama bir teoriye
alternatif olamaz. rnein lkemizde ocuklar ebeveyn-
lerine ben nasl oldum veya nereden geldim diye
sorduklarnda yaygn olarak verilen bir cevap olan
leylekler getirdi aklamas reme biyolojisine ilikin
genellemelerin alternatifi olamaz.
Leyleklerin insanlara ocuk getirmesi mantkl ve
snanabilir bir aklama olsa da snanp dorulanma-
dndan hibir bilimsel geerlilii yoktur.
Bir aklamann mantkll snamaya deer olmasndan
te bilimsel bir deer tamaz.
Ayn Ayn fenomene (g fenomene (g r r ng ng ye) ili ye) ili kin alternatif kin alternatif
a a klamalar klamalar n teori olarak kabul g n teori olarak kabul g rmeleri i rmeleri i in her in her
birinin bilimsel birinin bilimsel l l tlere uygun olmalar tlere uygun olmalar bir bir n ko n ko uldur. uldur.
B. IPLAK
Deney ve gzlemlerle somut veri haline getirilemeyen
hibir aklamann bilimde yeri olmad gibi hibir deeri
de yoktur.
Eer lemiyorsanz bilginiz eksik veya yetersiz
demektir. Bilmiyorsanz biliniyor dolaysyla da
bilimsel diye deerlendiremezsiniz.
Nesnellik, bilimsel yntemin salad gvenilir bilginin
ve olgular aklama gcnn tek kaynadr.
Bu nedenle insanlk tarihindeki hibir aba (felsefe,
mitoloji, metafizik vb) bilimin gcne eriememitir.
Bilimin turnusol k
Bilimin turnusol k

d
d

nesnelliktir!
nesnelliktir!
B. IPLAK
Darwinin teorinin tek babas olmad bilinmelidir. lk
olarak Charles Darwin- Alfred Russel Wallace Kuram
ad ile Darwin tarafndan 1858de Londrada bir doa
tarihi kuruluu olan Linnean Societynin Temmuz ay
toplantsnda sunulmu ve dernein dergisinin nc
cildinde yaynlanarak kamuoyuna duyurulmutur.
Trlerin Kkeni zerine adl kitapta detaylca tartlan
teorinin z 4 nerme halinde bir sayfada (Darwin,
1859: 459) verilmitir.
Do
Do

al
al
se
se

ilim
ilim
yoluyla
yoluyla
evrim
evrim
teorisinin
teorisinin

z
z

!
!
B. IPLAK
Yani tr dediimiz koyun, kei, toprak solucan, kedi, sirke
sinei ve insan vb. canl birliklerinin bireyleri baka bir trn
bireylerine gre bir birlerine daha benzer olsalar da hemen
her zellikleri bakmndan birbirlerinden farkldrlar.
Bu durum imdiye kadar saptanm 2 milyon kadar trde
gzlenmitir ve Darwinin nermesinin aksi ynde tpa tp
ayn bireylerden oluan bir tr henz bildirilmemitir.
Darwin
Darwin

in
in
birinci
birinci

nermesi
nermesi

T
T

rleri olu
rleri olu

turan
turan
bireyler varyasyon g
bireyler varyasyon g

sterirler
sterirler

eklindedir.
eklindedir.
Testudo sp.
Capsicum annuum
Liguus fascitus
(Deniz salyangozu)
Homo sapiens
Henz bilinen 2 milyon kadar canl trnn (u an
yeryzndeki toplam tr saysnn 20-30 milyon kadar
olabilecei tahmin edilmektedir) tmnn genetik yaplar
allmamtr.
Ancak, kaltmn esaslarnn tanmland 1900l yllarn
bandan bu yana yaplan almalardan edinilen veriler
Darwinin bu nermesini ak ekilde dorulamtr.
Darwin Darwin in in ikinci ikinci nermesi nermesi var olan bu varyasyonlar var olan bu varyasyonlar n n
baz baz lar lar n n n gelecek ku n gelecek ku aklara aklara kal kal t t l l r r oldu oldu u u eklindedir. eklindedir.
B. IPLAK
Darwinin nc nermesi her nesilde yaayabilecek
olandan daha fazla dl retilir eklindedir.
Karasinek Musca domestica bir dii ve bir erkek
birey 5 ayda 191X10
18
birey verebilir.
Deniz yldz bir dii ve bir erkek birey 16 ylda
10
79
birey (grnr evrendeki elektron says) verebilir.
Fil Elephanthus maximus (reme hz en dk olan
canl)- bir dii-bir erkek 750 ayda 19 milyon birey
verebilir.
Sr tenyas (Taenia saginata) diisi 1 ylda 600
milyon kadar yumurta retir ve toplam mr olan 18 yl
kadar srede bu say 10 milyar 700 milyonu bulabilir.
B. IPLAK
Doal seilim yoluyla evrim nerme setinin sonuncus
kimler yaayacak veya kimler yok olacak sorularnn
cevabdr.
Bireylerin reme ve hayatta kalmalar rasgele deildir:
Hayatta kalan ve remeye katlan bireyler, ya da
remeye en fazla katks olanlar, en elverili
varyasyonlara sahip olanlardr. Bunlar doal olarak
seilmilerdir.
Teorinin kendisinin
Teorinin kendisinin

zetlendi
zetlendi

i
i

nerme!
nerme!
B. IPLAK
Bu mekanizmalar hangi organizmalarn nereden nasl bir
sre yaayarak ortaya ktklarn belirlememizin bir
aracdr.
Her evrimsel basamakta meydana gelen deiimler
organizmalarn kaltsal materyaline, yani DNAlarna,
kodlanmtr. Dolaysyla, her trn gen havuzunda atalarnn
kaltsal miras ile birlikte yaam olduklar deiimler
yazlmtr.
Bu nedenle ya dorudan DNA veya DNAnn belirledii
zellikleri (yani homolojiler) kullanarak evrimsel deiim
basamaklarn geriye doru tahmin edebilir ve organizmalarn
doa tarihlerini akla kavuturabiliriz.
Do
Do

al se
al se

ilim yoluyla evrim

ilim yoluyla evrim
biyolojinin E=mc
biyolojinin E=mc
2 2

si veya
si veya
ondal
ondal

k say
k say

sistemidir ve i
sistemidir ve i

levsel ara
levsel ara

lar sunar.
lar sunar.
B. IPLAK
Her nesilde uygun zelliklere sahip olanlarn bir sonraki nesle
olacak genetik katklar daha fazla olacak ve uygun zellikleri
oluturan genler oransal olarak daha da artacaktr.
Uygun olmayan zellik setlerine sahip olanlar sonraki nesillere
daha az katkda bulunacaklarndan uygun olmayan zellik setlerini
reten genler sre ierisinde azalacaktr.
Ylda bir dl veren bir tr 1000 yllk bir sre ierisinde 1000
nesilde (bir 1.000.000 ylda 1.000.000 nesilde) seilme/elenme
sreci yaayacak.
De
De

i
i

im
im

do
do

al se
al se

ilim yoluyla evrim

ilim yoluyla evrim

teorisinin neresinde
teorisinin neresinde
?
?
Dolaysyla, bir tre ait birinci nesil populasyonun gen
havuzu ile bininci veya bir milyonuncu nesildeki
populasyonun gen havuzlar hibir zaman birbirinin ayn
olmayacaktr.
Bu nedenledir ki baz aratrmaclar
genetik bilimini zelliklerin bir nesilden sonrakine olan
kaltmn inceleyen bilim dal olarak tanmlarlarken
Evrim bilimini zelliklerin ok sayda ardk nesildeki
kaltmn inceleyen bilim dal olarak tanmlarlar.
Genetik ve evrim bilimsel disiplinleri geni
bir kesiim Kmesine sahiptirler
Evrimsel aralar yardm ile:
lk organizmalar ve bunlarn ilkin
eitlemelerini,
Sonraki gruplarn ne zaman ve nasl
karaya ktklar,
Hangi zamanda nasl bir biyolojik
eitliliin var olduu,
Gnmz canl trlerinin ne zaman ve nasl
olutuklar,
Evrim ilevseldir!
Keza biyolojik dnyann deiimi srekli olduundan gelecekte
yaanabilecek deiimlere ilikin sorulara ayn yaklam kullanarak
cevap verebiliriz.
Bu deiimlerden hangi evresel faktrlerin sorumlu olduu gibi birok
soruya cevap bulma olanana sahip oluruz.
Sz gelimi yaanmakta olan kresel snma
hangi canl trlerini nasl etkileyebilir?
Gnmz trlerinden hangileri hangi
corafyalarda yaayabilir?
Kimler yok olma tehlikesi ile kar karya
kalabilir?
Blgesel fauna/floralar nasl etkilenir?
Hangi trler korunmaldr ve nasl
korunabilirler?
nsan eliyle belirli trlerde evrimsel deiime
yn verilebilir mi?
nsan trnn kendisi bu deiimlerden nasl
etkilenebilir?
Evrimin gnl DNAnn ilevsel
olduu baka alanlar vardr.
Evrim canlln temel zelliklerinden biri olduundan hi bir canl,
(insan tr Homo sapiens dahil) veya canl bilimlerinde hibir alan (tp
dahil) evrimle ilikisiz olarak dnlemez.
- nsan trnn nereden geldii ve kimlerle akraba olduu,
- gen havuzunda kimlerin kaltsal mirasn tad,
- hangi zelliklerinin kendisine has olduu ve hangilerinin
nceki ardk atalarndan geldiini
ancak evrimsel yaklam ve metotlarla cevap aranabilir.
Keza, gnmz insan gen havuzunun nasl bir deiim dinamizmi
ierisinde olduu, gelecekte nasl bir gen havuzunun ekillenecei,
beslenmenin ve ila kullanmnn bu gen havuzunun ekillenmesinde
nasl bir rol olaca vb birok soruya ancak evrimsel yaklam ve
metotlar kullanlarak bilimsel cevaplar bulunmu ve bulunmaya devam
etmektedir.
Evrim salk bilimleri iin de
olduka kullanl veriler sunar
Buna paralel olarak hangi parazitler insana nasl gemitir?
Neden bazlarnn patojenitesi daha sert bazlarnn daha
mutedildir?
Neden bazlar blgesel olarak (belirli insan rklarnda)
bulunurken bazlar olduka yaygndr?
nsan iin yeni patojen ve parazitler ortaya kmakta mdr?
Evrim imdiki patojen ve parazitlere kar mcadelede
kullanl aralar sunabilir mi?
Patojenler nasl evrimlemektedir ve bu gnk patojen ve
parazitler gelecekte nasl olacaklardr?
Bunlardaki deiimler insan trn nasl etkileyecektir?
H5N1 nasl bir evrimsel deiimle insandan insana
geebilecektir?
Bakterilerde antibiyotik direnci ne zaman antibiyotik
kullanmn tamamen devre d brakacaktr?
Evrim, insanla birlikte evrim-leen
coevolution canllar iin salk
bilimlerinde ilevseldir.
HIV
H5N1
Darwin-Wallacen doal seilim yoluyla evrim
teorisi, onlarn evrime temel katklardr.
Canllarn sre ierisinde deiimi olarak evrim,
Darwin-Wallacetan nce de vard ve bu balamda ok
sayda aratrmac buna katkda bulunmutur.
Ancak, doal seilim yoluyla evrimin gnmzde
dikkate alnan tek bilimsel yaklam olmasnn temel
nedeni (bilimsel olmayan itirazlar olsa bile); drt
nermenin her birinin ak olarak formle edilmi
olmas, net olarak bilimsel snamalara tabi tutulabilmesi
ve nerildiklerinden bu yana en kat ekildeki
snamalardan pozitif destek alm olmalardr.
B. IPLAK
Sonular
Doal seilim yoluyla evrim temel yaklamnn
yansmad bir canl bilimleri alan yoktur ve canllara
ilikin her temel aratrmann yolu evrim kavak
noktasndan gemek durumundadr.
Organizmalarn genleri nesilden nesle aktarlr ve
milyonlarca yllk canllk tarihi bu genetik bilgiye
(DNAya) ilenerek kayt edilmitir.
Bu gnle kayt edilenler saptanarak sadece canlln
tarihi deil, deiik amalar iin ilevsel olabilecek veri
retmek mmkndr ve de ada dnyada
retilmektedir.
Sonular
B. IPLAK
Bu nedenle evrimi sadece zerinde sofistike
sohbetlerin veya kran krana tartmalarn
yaplabilecei bir teori olarak deerlendirmek
yerine, ada dnyada olduu gibi tm canl
bilimlerine veri reten ve insanln hizmetine
sunan ilevsel bir bilimsel disiplin olarak grmek
hem en doru yaklam, hem de ihtiya duyulandr.
Sonular
B. IPLAK