ZESZYTY PROBLEMOWE POSTPW NAUK ROLNICZYCH 2009 z.

534: 151-161

WYKORZYSTANIE METODY in vitro W GENERATYWNYM I WEGETATYWNYM ROZMNAANIU DERENIA JADALNEGO (Cornus mas L.)
Wodzimierz Lech, Ewa Dziedzic, Monika Bieniasz, Roman Rduch
Katedra Sadownictwa i Pszczelnictwa, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kotaja w Krakowie

Wstp
W grupie mniej znanych gatunkw rolin, ktre ciesz si obecnie zwikszonym zainteresowaniem jest dere jadalny [KAWECKI, BIENIEK 2005]. Gatunek ten znany jest od dawna, wg rde archeologicznych lady derenia sprzed 10 000 lat p.n.e. znaleziono w pobliu Urfy, na poudniu Turcji. W stanie naturalnym wystpuje w rodkowej i poudniowej Europie, na Kaukazie oraz w zachodniej Azji [SENETA 1973]. Dere jest dobrze przystosowany do niekorzystnych warunkw rodowiska i jednoczenie mao podatny na choroby i szkodniki. Odporny na niskie temperatury, polecany jest na wilgotne, yzne gleby, stanowiska soneczne. Nadaje si na szpalery i ywopoty, jest miododajn rolin, a drewno jest wykorzystywane w tokarstwie. Owoce derenia jadalnego mog by czerwone, rowe lub te, okrgego lub wyduonego ksztatu. rednia masa owocu waha si od 5-8 gramw. Pestka stanowi od 7,5 do 11,0% cakowitej masy owocu [SENETA 1973]. Owoce odznaczaj si wysokimi waciwociami leczniczymi i dietetycznymi [GLIN i in. 2005]. Zawarto cukrw wynosi od 8,0 do 1,0%, kwasw organicznych od 1,3 do 1,9%, witaminy C waha si od 101 to 193 mg%. W skrce owocw zawarto antocyjanw wynosi od 670 do 850 mg%, podczas gdy w miszu od 36 do 121 mg%. Wrd antocyjanw przewaa cyjanidino-3-glukozyd, ktrego zawarto wynosi 223 mg w 100 g w.m. owocu [PANTELIDIS i in. 2007]. Owoce nadaj si na rnego typu przetwory, demy, nalewki. Znany take w medycynie ludowej dere stosowany jest w celu obnienia gorczki, a ostatnie badania wykazay rwnie jego aktywno antybiotyczn w odniesieniu do bakterii: Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Proteus vulgaris, Micrococcus luteus [DULGER, DONUZ 2004]. Obecnie w wielu orodkach na wiecie prowadzone s systematyczne prace nad tworzeniem kolekcji, odbudow zasobw genowych i selekcj wielkoowocowych odmian tego gatunku [KLIMIENKO 2004; ERCSL
2004; GLERYZ i in. 1998].

Rozmnaanie generatywne derenia, podobnie jak innych gatunkw drzew i krzeww owocowych, napotyka na due trudnoci. Kiekowanie nasion derenia po samoistnym wysianiu nastpuje po 2 lub 3 latach, a otrzymane w ten sposb roliny zaczynaj owocowa dopiero po 20 latach. Przyczyn niekiekowania nasion wielu gatunkw rolin zaraz po zbiorze s czynniki fizyczne i fizjologiczne. upina nasienna moe by stwardniaa i nie przepuszcza wody i gazw, moe te zawiera inhibitory, ktre hamuj kiekowanie nasion. Nasiona mog cechowa si fizjologicznym bezwzgldnym spoczynkiem wewntrznym (pytkim, porednim lub gbokim). Ten rodzaj spoczynku jest regulowany przez zarodek lub upiny nasienne. Istniej te

152

W. Lech i inni

nasiona o podwjnym spoczynku, powodowanym zarwno przez upiny nasienne, jak i zarodek. Chcc zmusi nasiona do kiekowania przeprowadza si odpowiednie zabiegi, ktre przyspieszaj kiekowanie [REJMAN, MAKOSZ 1995]. Najczciej jest to stratyfikacja ciepo-zimna. Stosuje si rwnie skaryfikacj, traktowanie nasion gorc wod, dziaanie rodkami chemicznymi (gibereliny, cytokininy, etylen, azotan potasu, tiomocznik). Traktowanie stonym kwasem siarkowym (5 min) nasion Cornus capitata zwikszyo procent kiekujcych nasion i znacznie skrcio czas kiekowania
[AIRI i in. 2005].

W przypadku rozmnaania wegetatywnego derenia dobre efekty mona uzyska przy wykorzystaniu sadzonek pzdrewniaych, wykonanych w drugiej poowie czerwca, z zastosowaniem ukorzeniacza Rhizopon AA 1% lub 2% w podou z mieszaniny torfu wysokiego i perlitu w stosunku objtociowym 1:1, pH w H2O - 5,0 [KORSZUN, KOLASISKI 2002]. Moliwa jest te okulizacja na siewkach derenia oczkami z ju owocujcych drzew. Metoda ta czsto jest stosowana przy rozmnaaniu szlachetnych odmian derenia. Podejmowane s te prby zastosowania kultur sterylnych w rozmnaaniu derenia. Metoda otrzymywania siewek derenia w krtkim czasie, dziki przeamaniu spoczynku nasion w warunkach in vitro mogaby znale zastosowanie w produkcji szkkarskiej. Prowadzone dotychczas badania wskazuj, e warunki in vitro umoliwiaj przeamanie spoczynku i kiekowanie nasion wielu gatunkw rolin. Gboki spoczynek zarodkowy nasion jaboni zosta przeamany i stymulacja kiekowania izolowanych zarodkw nastpowaa w wyniku krtkotrwaego traktowania ich cyjanowodorem (1 mM, 6 godz.) [BOGATEK i in. 1991]. Ostatnio stwierdzono, e w regulacji kiekowania nasion rnych gatunkw rolin bierze udzia tlenek azotu. Zastosowanie donorw tlenku azotu (S-nitrozo-N-acetylopenicyloaminy oraz nitroprusydku sodu) wywouje efekt podobny jak uycie cyjanowodoru [GNIAZDOWSKA,
BOGATEK 2007].

Szczegowo opisana technologia rozmnaania w warunkach in vitro moe znale zastosowanie do otrzymywania wielkoowocowych odmian derenia, co przyczynioby si do popularyzacji uprawy tego gatunku. Opracowano ju metodyk regeneracji caych rolin z pkw bocznych w kulturze siewek Cornus florida L. [KAVERIAPPA i in. 1997], jak rwnie somatyczn embriogenez i kiekowanie zarodkw somatycznych [TRIGIANO i in. 1989]. Przykadem odmiany derenia jadalnego, dla ktrej zostaa opracowana metodyka rozmnaania z wykorzystaniem kultur tkankowych, jest odmiana Macrocarpa [URKOVI 2008].

Materia i metody
Kiekowanie nasion derenia jadalnego na poywkach w warunkach in vitro Z dojrzaych owocw derenia typu lokalnego wydobywano pestki, z ktrych usunito resztki miszu. Bardzo twardy endokarp przecinano w poprzek ostrym narzdziem, a nastpnie wydobywano ostronie nasiona. Nasiona poddano dezynfekcji w 1% roztworze podchlorynu wapnia przez 5 min i kolejno kilkakrotnie przepukano wod steryln. Tak przygotowane nasiona wykadano na poywki w celu pobudzenia ich do kiekowania. Zastosowano poywki wykonane wedug skadu mineralnego poywki MURASHIGE i SKOOG [1962]. Zestalone 0,6% agarem poywki zawieray 3,0% sacharozy oraz substancje wzrostowe o podanych kombinacjach i steniach (tab. 1). Odczyn poywki ustalono na poziomie pH=5,7. Tabela 1; Table 1

WYKORZYSTANIE METODY in vitro ...

153

Skad poywek do kiekowania nasion derenia Media composition for germination of cornelian cherry seeds
Lp. No. 1 2 3 Poywka Media Murashige i Skoog (1962) Murashige and Skoog (1962) Rodzaj i stenie substancji wzrostowych Type and concentration of hormonal substances 0,2 mgdm-3 BA 0,2 mgdm-3 BA+0,5 mgdm-3 GA3 0,2 mgdm-3 BA+5,0 mgdm-3 GA3

Przy wykadaniu na poywki zastosowano dwa sposoby traktowania nasion. Cz nasion wykadano z nietknit upin nasienn, a u czci delikatnie upin nacinano. Dowiadczenie zaoono w czterech powtrzeniach, jedno powtrzenie stanowia jedna kolba, zawierajca cztery nasiona. Kolby z nasionami umieszczono w fitotronie, w warunkach 16-godzinnego fotoperiodu przy owietleniu 92,8 molm-2s-1 oraz w temperaturze 23 1C. Obserwacje i pomiary prowadzone byy po 7, 14, 21, 36 oraz 66 dniach od wyoenia nasion na poywki. Kultura pkw derenia w warunkach in vitro Kultury dwch odmian derenia jadalnego Devin oraz Titus zaoono z pobranych jesieni oraz wiosn pkw ktowych. Po zdjciu brzowych okryw pki poddano dezynfekcji, ktr przeprowadzono wedug schematu: 70% alkohol - 1 min, 12% podchloryn wapnia - 10 min 3-krotne przemycie wod steryln, a nastpnie krtkotrwae przepukanie 1% roztworem podchlorynu wapnia. Po dezynfekcji pki wyoono na inicjujc poywk MURASHIGE i SKOOG [1962] z dodatkiem IBA w steniu 0,1 mgdm-3 oraz BA w steniu 1,0 mg dm-3. Po uzyskaniu stabilnej kultury zaoono dowiadczenie, majce na celu znalezienie waciwej poywki namnaajcej dla pdw derenia. Na tym etapie dowiadczenia wykorzystano poywki sporzdzone w oparciu o skad poywki LLOYD i MCCOWN [1980]. Skad badanych poywek podano w tab. 2. Tabela 2; Table 2
Skad poywek do namnoenia pdw derenia jadalnego Media composition for multiplication of cornelian cherry shoots
Lp. No. 1 2 3 4 Poywka Media Rodzaj i stenie substancji wzrostowych Type and concentration of hormonal substances

Lloyd i McCown (1980) 0,6 mgdm-3 BA+2% sacharozy; 0.6 mgdm-3 BA+2% saccharose Lloyd and McCown (1980) 0,6 mgdm-3 BA+2% glukozy; 0.6 mgdm-3 BA+2% glucose 0,6 mgdm-3 BA+0,05 mgdm-3 IBA+2% sacharozy 0.6 mgdm-3 BA+0.05 mgdm-3 IBA+2% saccharose 0,6 mgdm-3 BA+0,05 mgdm-3 IBA+2% glukozy 0.6 mgdm-3 BA+0.05 mgdm-3 IBA+2% glucose

Odczyn poywek ustalono na poziomie pH=5,7; poywki zestalono 0,6% agarem. Kolby z pdami utrzymywano w warunkach fotoperiodu 16 h/8 h, dzie/noc przy owietleniu 92,8 molm-2s-1 oraz w temperaturze 23 1C. Obserwacje i pomiary przeprowadzono pod koniec kadego z czterech pasay, wykonywanych w czterotygodniowych odstpach. Dowiadczenie zaoono w piciu powtrzeniach (kolbach), w kolbie wysadzano pi sztuk pdw. Wyniki uzyskane w kolejnych etapach dowiadczenia poddane zostay obli-

154

W. Lech i inni

czeniom statystycznym w oparciu o analiz wariancji, z uwzgldnieniem wielokrotnego testu Duncana przy poziomie prawdopodobiestwa =0,05.

Wyniki i dyskusja
Kiekowanie nasion derenia jadalnego na poywkach w warunkach in vitro rednie wymiary nasion wykadanych na poywki wynosiy 1,06 cm0,3 cm. Stwierdzono, e w zalenoci od wielkoci pestki znajdowao si w niej 1-3 nasion. Po siedmiu dniach od wyoenia nasion na poywki zaobserwowano rnice w tempie kiekowania zarodkw, w zalenoci od rodzaju poywki oraz sposobu traktowania nasion (tab. 3). Tabela 3; Table 3
Procent kiekujcych nasion derenia jadalnego z nacit i nienacit okryw nasienn po 7, 14, 21, 36 oraz 66 dniach od wyoenia na poywki Percent of germinating cornelian cherry seeds with cut and non-cut coat 7, 14, 21, 36, 66 days after placing on the media
Obiekt Object 7 Dni od wyoenia nasion na poywki Days after placing of seeds on the media 14 21 36 66

Rodzaj i stenie substancji wzrostowych w poywce Type and concentration of hormonal substances 0,2 mgdm-3 BA 0,2 mgdm-3 BA+0,5 mgdm-3 GA3 0,2 mgdm-3 BA+5,0 mgdm-3 GA3 14,6 b 12,4 b 0,4 a 14,6 a 14,6 a 22,2 a 19,6 a 37,1 a 30,9 a 22,2 a 59,8 b 77,8 b 28,8 a 60,0 b 80,0 b

Sposb traktowania nasion; Method od seed treatment Okrywa nienacita; Non-cut seed coat Okrywa nacita; Cut seed coat 0,2 a 23,1 b 0,8 a 47,8 b 10,3 a 52,2 b 21,3 a 75,8 b 28,8 a 82,0 b

rednie oznaczone tymi samymi literami nie rni si statystycznie przy =0,05; means followed by the same letters do not differ at =0.05

Nacicie upiny nasiennej spowodowao szybsze kiekowanie zarodkw na poywce z mniejsz zawartoci gibereliny oraz na poywce bez tego hormonu. Na poywce z dodatkiem gibereliny w steniu 5,0 mgdm-3 kiekowanie zarodkw z nasion z nacit upin zaobserwowano po dalszych siedmiu dniach kultury. Po trzech tygodniach od zaoenia dowiadczenia odnotowano kiekowanie zarodkw na wszystkich poywkach dla obydwu sposobw traktowania nasion, z tym, e w przypadku nasion z nacit upin procent kiekujcych nasion by istotnie wyszy (52,2%) w porwnaniu do nasion z upin nienacit (10,3%). Po przeszo dwch miesicach trwania dowiadczenia stwierdzono, e zarwno nacicie upiny, jak i dodatek gibereliny do poywki przyczynio si do statystycznie wikszej liczby kiekujcych zarodkw. Nasiona, ktre zostay pooone bez nacinania upiny na poywk pozbawion gibereliny po dwch miesicach dowiadczenia zamary. W efekcie stwierdzono, e dodatek gibereliny do poywek istotnie wpyn na procent kiekujcych nasion, niezalenie od zastosowanego stenia gibereliny. Spostrzeenia dokonane w przeprowadzonym dowiadczeniu, a dotyczce korzystnego wpywu gibereliny na kiekowanie zarodka, s zgodne z sugestiami

WYKORZYSTANIE METODY in vitro ...

155

BEWLEYA [1997], ktry szeroko omawia znaczenie i rol, jak odgrywaj gibereliny w

przeamywaniu spoczynku nasion. Wydaje si, e gibereliny nie s samodzielnie zaangaowane w kontrol spoczynku nasion, ale odgrywaj wan rol w podtrzymaniu kiekowania i dziaaj w chwili, gdy spoczynek nasion powodowany przez ABA zostaje przeamany. Wspdziaanie ABA oraz giberelin moe by wzajemnie powizane, o czym wiadczy fakt, e w mutantach Arabidopsis aba oraz do2, obnionemu spoczynkowi nasion towarzyszy nisze zapotrzebowanie na gibereliny do kiekowania [LON-KLOOSTERZIEL i in. 1996]. Tabela 4; Table 4
Cechy morfologiczne siewek derenia jadalnego uzyskanych po 66 dniach od wyoenia nasion na poywki w warunkach in vitro Morphological features of cornelian cherry seedlings obtained 66 days after placing the seeds on the media in in vitro conditions
Obiekt Object Dugo korzenia Wysoko siewek (cm) siewek (cm) Height of Length of seedseedling (cm) ling root (cm) Szeroko Dugo licia licia siewek siewek (cm) (cm); Width Length of seedling leaf (cm) of seedling leaf (cm)

Rodzaj i stenie substancji wzrostowych w poywce Type and concentration of hormonal substances 0,2 mgdm-3 BA 0,2 mgdm-3 BA+0,5 mgdm-3 GA3 0,2 mgdm-3 BA+5,0 mgdm-3 GA3 2,4 a 5,8 b 6,9 b 0,3 a 0,5 a 3,0 b 0,6 n.s. 1,1 n.s. 1,5 n.s. 2,8 a 5,4 ab 7,9 b

Sposb traktowania nasion; Methods of seed treatment Okrywa nienacita Non-cut seed coat Okrywa nacita; Cut seed coat 2,5 a 7,7 b 0,7 a 1,9 b 0,9 n.s. 1,2 n.s. 4,2 a 6,5 a

n.s. zrnicowanie nieistotne przy =0,05; differentiation non-significant at =0.05 rednie oznaczone tymi samymi literami nie rni si statystycznie przy =0,05; means followed by the same letters do not differ at =0.05

Stwierdzono istotne zrnicowanie w wysokoci siewek uzyskanych z nasion z nienacit i nacit upin nasienn (tab. 4). rednia wysoko siewek otrzymanych z tych ostatnich nasion wynosia 7,7 cm, podczas gdy rednia wysoko siewek z nasion, na ktrych upina nie zostaa nacita - 2,5 cm. Na poywkach zawierajcych giberelin uzyskane siewki cechoway si istotnie wiksz wysokoci w porwnaniu do siewek z nasion wyoonych na poywk bez gibereliny. Rwnie w dugoci korzeni siewek stwierdzono istotne zrnicowanie na korzy siewek z nasion z nacit upin (rednia dugo korzenia wynosia 1,9 cm) oraz poywki, zawierajcej giberelin w steniu 5,0 mgdm-3 (rednia dugo korzenia wynosia 3,0 cm). Po dwch miesicach kultury siewki wytworzyy rednio 5-6 lici. Licie siewek z poywek zawierajcych giberelin odznaczay si statystycznie wiksz dugoci, ale nie rniy si pod wzgldem szerokoci (tab. 4). Kultury pkw derenia w warunkach in vitro Wyniki dotyczce skutecznoci zabiegu dezynfekcji pkw ktowych dwch odmian derenia jadalnego Devin i Titus zamieszczono w tabeli 5.

156

W. Lech i inni

Tabela 5; Table 5
Efektywno zabiegu odkaania pkw ktowych derenia jadalnego Effectiveness of cornelian cherry axial buds sterilization
Obiekt Object Liczba pkw poddanych odkaaniu; Number of sterilized buds Procent pkw zakaonych Percent of infected buds Procent pkw zamarych Percent of dead buds Procent pkw ywych Percent of survived buds

Termin pobrania pkw - jesie; Time of bud collecting - Autumn Devin Titus 24 33 41,7 6,1 41,6 84,8 16,7 9,1

Termin pobrania pkw - wiosna; Time of bud collecting - Spring Devin Titus 43 44 0 0 79,1 79,5 20,9 20,5

Tabela 6; Table 6
Liczba oraz dugo pdu dwch odmian derenia jadalnego Number and length of two cultivars cornelian cherry shoots
Obiekt Object 1 rednia liczba pdw mean number of shoots Devin Titus 3,8 a 4,6 b rednia dugo pdu mean length of shoot (cm) 2,6 a 2,8 a rednia liczba pdw mean number of shoots 4,0 a 4,7 b Poywki wg tabeli 2; Media according to Table 2. 2 rednia dugo pdu mean length of shoot (cm) 2,6 a 2,7 a rednia liczba pdw mean number of shoots 4,3 ab 4,3 ab 3 rednia dugo pdu mean length of shoot (cm) 2,8 ab 2,9 ab rednia liczba pdw mean number of shoots 4,8 b 3,8 a 4 rednia dugo pdu mean length of shoot (cm) 3,1 b 2,7 a

rednie oznaczone tymi samymi literami nie rni si statystycznie przy =0,05; means followed by the same letters do not differ at =0.05

Spord dwch terminw pobierania pkw i zakadania kultury derenia, korzystniejszym okaza si termin wiosenny, ze wzgldu na wikszy procent uzyskanych ywych i zdrowych pkw odmiany Devin (20,9%) oraz odmiany Titus (20,5%), (tab. 5). W etapie namnaania odmiany rniy si wspczynnikiem namnoenia pdw oraz reakcj na skady poywek (tab. 6). Odmiana Titus cechowaa si wyszym wspczynnikiem namnaania pdw na poywkach nr 1 i 2, w porwnaniu do odmiany Devin. Wspczynniki namnoenia pdw odmiany Titus wynosiy 1:4,6 na poywce nr 1 oraz 1:4,7 na poywce nr 2 (tab. 6). Na poywce nr 3 wspczynniki namnoenia obu odmian byy jednakowe, natomiast na poywce nr 4 odmiana Devin cechowaa si istotnie wiksz liczb wytworzonych pdw. Uzyskane wyniki wskazuj, e brak w poywce auksyny wywiera korzystny wpyw na zdolno pobudzania pkw ktowych odmiany Titus do wybijania w nowe pdy, natomiast dla odmiany Devin dodatek do poywek auksyny by korzystny.

WYKORZYSTANIE METODY in vitro ...

157

W badaniach URKOVI [2008] dotyczcych derenia jadalnego odmiany Macrocarpa za najbardziej przydatn uznano poywk LLOYD i MCCOWN [1980]. Kombinacja cytokininy BA w steniu 0,7 mgdm-3 oraz auksyny NAA w steniu 0,05 mgdm-3 okazaa si najkorzystniejsz biorc pod uwag wysoki wspczynnik namnaania pdw wynoszcy 1: 6,2, przy redniej dugoci pdw 1,55 cm. Tak wysoki wspczynnik namnoenia jest zadowalajcy i z punktu widzenia opacalnoci produkcji uzasadnia celowo tego rodzaju bada. EDSON i in. [1994] przy namnaaniu derenia Ascona (Cornus nuttallii Audubon) na poywce LLOYD i MCCOWN [1980] uzyska wspczynnik namnoenia pdw 3,1 w obecnoci w poywce cytokininy BA w steniu 1,0 mgdm-3. W namnaaniu Cornus florida spord stosowanych siedmiu poywek o rnym skadzie mineralnym najkorzystniejsz okazaa si poywka LLOYD i MCCOWN [1980] z dodatkiem BA w steniu 0,5 mgdm-3 oraz IBA w steniu 1,0 mgdm-3 [DECLERCK, KORBAN 1994]. W innych badaniach dotyczcych tego gatunku wysoki wspczynnik namnoenia pdw wynoszcy od 1:5,5 do 1:6,0 zosta osignity po zastosowaniu cytokininy BA w steniu 1,0 mgdm-3 [KAVERIAPPA i in. 1997]. W przeprowadzonych badaniach rodzaj zastosowanego cukru (sacharoza, glukoza) nie wywar znaczcego wpywu na wspczynnik namnoenia ani na dugo pdw (tab. 6). Obserwacje te s zgodne z wynikami innych autorw [BORKOWSKA i in. 1994], ktrzy wykazali dla wini odmiany utwka podobny wzrost kultur pdowych na poywce z sacharoz lub glukoz. Ci sami autorzy wykazali, e 2% stenie cukru w poywce, niezalenie od rodzaju tego cukru, zabezpiecza zapotrzebowanie tkanek rolinnych na rdo energii i tworzenie biomasy. Dodatkowa jednoprocentowa zawarto cukru (w przypadku najczciej stosowanego 3% stenia cukru w poywce) jest zuytkowywana na regulacj cinienia osmotycznego. Rwnie dla kilku odmian urawiny i brusznicy wykazano korzystny wpyw 2% stenia sacharozy w poywce, ze wzgldu na efektywno namnaania pdw [DEBNATH 2005]. Wyniki dotyczce dugoci pdw byy porwnywalne dla obydwu odmian derenia na poywkach nr 1, 2 oraz 3 i jedynie na poywce nr 4 pdy odmiany Devin byy statystycznie dusze (3,1 cm) w porwnaniu do odmiany Titus (2,7 cm), (tab. 6). W prezentowanych badaniach duy problem stanowio wystpowanie objaww szklistoci pdw (tab. 7). W najniszym nasileniu to zaburzenie fizjologiczne odnotowano na poywce nr 1 dla obydwu odmian (43,1% szklistych pdw odmiany Devin i 49,0% szklistych pdw odmiany Titus) oraz na poywce nr 4 dla odmiany Devin (44,0% szklistych pdw), (tab. 7). Tabela 7; Table 7
Procent pdw szklistych dwch odmian derenia jadalnego Percent of cornelian cherry vitrified shoots
Obiekt Object 1 Devin Titus 43,1 49,0 Poywki wg tabeli 2 Media according to Table 2 2 80,0 68,2 3 67,4 66,7 4 44,0 62,1

Prawdopodobn przyczyn tego zjawiska mg by zbyt niski odczyn poywki

158

W. Lech i inni

wynoszcy pH=5,7-5,8. URKOVI [2008] w swoich badaniach nad odmian Macrocarpa uzyska bardzo korzystny wspczynnik namnoenia pdw wynoszcy 1:6,6 po podniesieniu odczynu poywki do poziomu pH=6,2. Autor ten nie podaje adnych informacji o wystpowaniu szklistoci pdw. Tabela 8; Table 8
Procent i wielko kalusa u podstawy pdw derenia Percent and size of callus at the base of cornelian cherry shoots
Obiekt Object 1 a Devin Titus 69,5 67,8 b 26,3 23,4 c 4,2 8,8 a 85,0 60,0 Poywki wg tabeli 2 Media according to Table 2 2 b 15,0 34,2 c 0 5,8 a 75,8 71,6 3 b 22,1 23,1 c 2,1 5,3 a 78,9 67,4 4 b 20,0 24,2 c 1,1 8,4

Wielko tkanki kalusa wedug skali, gdzie: a= 1-2 mm, b= 3-5 mm, c= 6 mm i wicej; Size of callus according to scale, where: a= 1-2 mm, b= 3-5 mm, c= 6 mm and more

W trakcie namnaania obserwowano du skonno odmiany Titus do tworzenia na wszystkich poywkach u podstawy pdw duej masy kalusa (tab. 8). Obecno obfitej tkanki kalusa czsto jest przyczyn pojawiania si pdw przybyszowych z niezorganizowanej tkanki kalusa lub z lici, ktre maj bezporedni kontakt z poywk. O tym ostatnim zjawisku donosi w swojej pracy URKOVI [2008]. Zagadnienie powstawania pdw przybyszowych oraz konsekwencje tego zjawiska w przypadku borwki wysokiej zostay szeroko i dogbnie omwione przez LITWICZUKA [2007]. Autor wskazuje, jak przebiega indukowanie tego typu niepodanych pdw oraz jakie zwizki hormonalne dodawane do poywek stymuluj ten proces. Podkrela znaczenie prawidowo przeprowadzanej analizy i eliminacji pdw przybyszowych w trakcie procesu namnaania, aby unikn wprowadzania ich do dalszych etapw produkcji rolin.

Wnioski
1. Nacicie upiny nasiennej oraz dodanie gibereliny w steniu 0,5 lub 5,0 mgdm-3 przeamuje spoczynek bezwzgldny nasion derenia jadalnego i uatwia kiekowanie. Poywka Lloyd i McCown (1980) z dodatkiem BA w steniu 0,6 mgdm-3 indukuje namnaanie pdw derenia jadalnego w zadowalajcym stopniu.

2.

Literatura
AIRI S., RAWAL R.S., DHAR U. 2005. Presowing treatment effects on germination of Cornus capitata seeds. Seed Sci. and Technol. 33(1): 77-86. BEWLEY J.D. 1997. Seed germination and dormancy. The Plant Cell 9: 1055-1066. BOGATEK R., DZIEWANOWSKA K., LEWAK S. 1991. Hydrogen cyanide and embryonal dormancy in apple seeds. Physiol. Plant. 83: 417-421.

WYKORZYSTANIE METODY in vitro ...

159

BORKOWSKA B., SZCZERBA J., KUBIK M. 1994. Gospodarka cukrami w kulturach pdowych

wini odm. utwka. I Oglnopolska Konferencja Zastosowanie kultur in vitro w fizjologii rolin. Krakw, 15-17 XII 1994: 11-17.
DEBNATH S.C. 2005. Effect of carbon source and concentration on development of lingonberry (Vaccinium vitis-idea L.) shoots cultivated in vitro from nodal explants. In Vitro Cell. and Develop. Biol. Plant 41(2): 145-150. DECLERCK V., KORBAN S.S. 1994. Effects of source of macronutrients and plant growth regulator concentrations on shoot proliferation of Cornus florida. Plant Cell, Tiss. and Organ Cult. 38: 57-60. DULGER B., DONUZ A. 2004. Antimicrobial activity of some Turkish medicinal plants. Pakistan J. of Biol. Sci. 7(9): 1559-1562. URKOVI J. 2008. Micropropagation of mature Cornus mas Macrocarpa. Trees 22: 597-602. EDSON J.L., WENNY D.L., LEEGE-BRUVEN A. 1994. Micropropagation of Pacific dogwood

Hort Science 29(11): 1231-1246.

ERCSL S. 2004. Cornelian cherry germplasm resources of Turkey. J. Fruit Ornam. Plant Res. 92 Special ed. vol. 12: 87-92. GNIAZDOWSKA A., BOGATEK R. 2007. Regulacyjna rola tlenku azotu w kiekowaniu na-

sion. Post. Biol. Kom. 34(3): 431-443.

GLIN I., BEYDEMIR S., AT G., KFREVIO_LU .I. 2005.. Evaluation of antioxidant activity

of cornelian cherry (Cornus mas L.). Acta Alimentaria 34: 193-202.

GLERYZ M., BOLAT I., PIRLAK L. 1998. Selection of table cornelian cherry (Cornus mas L.) types in oruhv Valley. Tr. J. of Agriculture and Forestry 22: 357-364. KAVERIAPPA K.M., PHILLIPS L.M., TRIGIANO R.N. 1997. Micropropagation of flowering

dogwood (Comus florida) from seedlings. Plant Cell Reports 16: 485-489.
KAWECKI Z., BIENIEK A. 2005. Cornelian cherry (Cornus mas L.) as a perspective or-

chard and ornamental plant. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 507: 263-267.
KLIMIENKO S. 2004. The cornelian cherry (Cornus mas L.): collection, preservation and

utilization of genetic resources. J. Fruit Ornam. Plant Res. 98 Special ed. 12: 93-98.
KORSZUN S., KOLASISKI M. 2002. Alternatywna technologia rozmnaania derenia jadalnego (Cornus mas L). Biulet. Ogrod. Botan. 11: 51-56. LON-KLOOSTERZIEL K.M., VAN
DE

BUNT G.A., ZEEVAART J.A.D., KOORNNEEF M. 1996.

Arabidopsis mutants with reduced seed dormancy. Plant Physiol. 110: 233-240.
LITWICZUK W. 2007. Rozmnaanie borwki wysokiej (Vaccinium corymbosum L.)

w kulturach in vitro. Wpyw mikrorozmnaania na wzrost i owocowanie krzeww. Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, Rzeszw 2007. ISBN 978-83-7338-294-4.
LLOYD G., MCCOWN B. 1980. Commercially feasible micropropagation of mountain

laurel Kalmia latifolia, by use of shoot-tip culture. Proc. Int. Plant. Prop. Soc. 30: 421-427.
MURASHIGE T., SKOOG F. 1962. A revised medium for rapid growth and bioassays with tobacco tissue cultures. Physiol. Plant. 15: 473-497. PANTELIDIS G.E., VASILAKAKIS M., MANGANARIS G.A, DIAMANTIDIS GR. 2007. Antioxidant

capacity, phenol, anthocyanin and ascorbic acid contents in raspberries, blackberries, red currants, gooseberries and cornelian cherries. Food Chemistry 102(3): 777-783.
REJMAN A., MAKOSZ E. 1995. Szkkarstwo rolin sadowniczych. Plantpress, Krakw:

89-92.

160

W. Lech i inni

SENETA W. 1973. Dendrologia. PWN, Warszawa: 431-436. TRIGIANO R.N., BEATY R.M., DIETRICH J.T. 1989. Somatic embryogenesis and plantlet

regeneration in Cornus florida. Plant Cell Rep. 8: 270-273.

Sowa kluczowe:

giberelina, kultury in vitro, skaryfikacja, spoczynek nasion, wspczynnik namnoenia Streszczenie

Metod kultur tkankowych wykorzystano w generatywnym i wegetatywnym namnaaniu derenia jadalnego. Poprzez wyoenie nasion na poywki i zastosowanie nacicia upiny nasiennej oraz dodanie gibereliny w steniu 0,5 lub 5,0 mgdm-3 do poywek przeamano spoczynek bezwzgldny nasion. Po okresie dwch miesicy uzyskano prawidowo wyksztacone siewki derenia. Na podstawie zaoonej kultury odmian derenia Devin oraz Titus oceniono moliwo namnaania pdw derenia w warunkach sterylnych. Uzyskano zadowalajcy wspczynnik namnaania pdw, wynoszcy od 1:3,8 do 1:4,8; rednia dugo pdu wahaa si od 2,6 do 3,1 cm w zalenoci od odmiany i poywki. APPLYING OF in vitro METHOD IN GENERATIVE AND VEGETATIVE PROPAGATION OF CORNELIAN CHERRY (Cornus mas L.) Wodzimierz Lech, Ewa Dziedzic, Monika Bieniasz, Roman Rduch Department of Pomology and Apiculture, Agricultural University, Krakw Key words: seed dormancy, in vitro culture, index of multiplication, Devin, Titus Summary In vitro method was applyed in generative and vegetative propagation of cornelian cherry. Breaking of the seed dormancy was achieved after a gentle cut of seed coat and the addition of GA3 at the concentration of 0.5 lub 5.0 mgdm-3 into the medium. After two months of culture the regular developed seedlings were obtained. The shoot culture of two cornelian cherry cultivars Devin and Titus was established in in vitro conditions. The multiplication index ranged from 1:3.8 to 1:4.8; mean length of shoots ranged from 2.6 to 3.1 cm depending on the cultivar and medium.

Dr in. Ewa Dziedzic Katedra Sadownictwa i Pszczelnictwa Wydzia Ogrodniczy Uniwersytet Rolniczy im. H. Kotaja al. A. Mickiewicza 21 31-120 KRAKW e-mail: ewa@ogr.ar.krakow.pl