Professional Documents
Culture Documents
Bai Giang Vi Sinh Vat Dai Cuong-New
Bai Giang Vi Sinh Vat Dai Cuong-New
CHNG I
M U V VI SINH VT HC
...............................................................................................................
10
..........................................................................................61
CHNG III
VI SINH NHN THT
...............................................................................................................
63
1. NM MEN...........................................................................63
1.1. Hnh thi, cu to nm men...........................................63
1.1.1. Hnh thi, kch thc nm men..............................63
1.1.2. Cu to t bo nm men..........................................64
1.2. Sinh sn ca nm men...................................................72
1.2.1. Sinh sn v tnh......................................................72
2. NM MC (NM SI)......................................................78
2.1. Hnh thi nm mc.........................................................78
2.2. Cu to ca nm mc ....................................................80
2.2.1. Khun ty.................................................................80
2.2.2. Bo t......................................................................86
3. TO ....................................................................................91
3.1. Ngnh To (Rhodophyta).........................................91
3.2. Nhm To nu...............................................................92
3.2.1. Ngnh Khu to hay To ct (Bacillariophyta) .....92
3.2.2. Ngnh To gip (Pyrrophyta) ................................93
3.2.3. Ngnh To nu (Phaeophyta) ................................94
3.3. Nhm To lc................................................................95
3.3.1. Ngnh To lc (Chlorophyta) ................................95
3.3.2. Ngnh To vng (Charophyta) ..............................96
3.3.3. Ngnh Euglenophyta (To mt) .............................96
CHNG IV
SINH L HC VI SINH VT
...............................................................................................................
100
3.2. Ti np.........................................................................217
3.2.1. Khi nim v phage ca vi khun v vi khun sinh
tan...................................................................................218
3.2.2. Cc kiu ti np ...................................................222
3.2.3. C ch chung ca ti np......................................224
3.2.4. ng dng ca qu trnh ti np ...........................224
3.3. Giao np (tip hp)......................................................225
3.3.1. Chng minh c hin tng lai vi khun ...........225
3.3.2. S phn ha gii tnh............................................226
3.3.3. Episome v plasmid..............................................226
3.3.4. Nhn t F/.............................................................226
3.3.5. Ti t hp..............................................................227
4. NG DNG K THUT DI TRUYN TRONG CHN
ON BNH TRUYN NHIM ........................................227
4.1. Quy trnh thng quy chn on bnh do vi sinh vt
............................................................................................227
4.2. Nhng tr ngi trong chn on vi khun hc............228
4.3. Phng php nhn bn ADN (PCR: polymerase chain
reaction) .............................................................................228
CHNG VII
K THUT BO QUN GING VI SINH VT
...............................................................................................................
232
CHNG I
M U V VI SINH VT HC
10
11
12
13
14
15
16
17
Hnh 1.6. Aaron Klug pht hin cu trc virus khm thuc l
Ngy nay vi sinh vt pht trin rt su vi hng trm nh bc
hc c tn tui v hng chc ngn ngi tham gia nghin cu, cc
nghin cu i su vo bn cht ca s sng mc phn t v
di phn t, i su vo k thut cy m v tho lp gen vi sinh vt v
ng dng k thut tho lp ny cha bnh cho ngi, gia sc, cy
trng v ang i su vo gii quyt bnh ung th loi ngi.
3. CC C IM CHUNG CA VI SINH VT
3.1.Kch thc nh b
18
19
Hnh 1.11.
Nm si
Alternaria
Hnh 1.12. Vi
to Chlorella
20
21
Hnh1.15. Vt tch
Palaeolyngbya cch
y 950 triu nm
--------------------------------------------------------------------------------------Tm tt
i tng ca vi sinh vt hc i cng l vi khun, virus, nm
men, nm mc to v protozoa. Vi sinh vt phn b rng ri trong t
nhin v nh hng rt ln n i sng ca con ngi v mi sinh vt
khc. L mn hc i cng nn ngi hc cn nm vng c im
hnh thi, cu to, tnh cht l ha ca mi i tng ng thi nghin
cu phng php pht trin vi sinh vt c li pht trin v tm cch
c ch, hn ch s pht trin ca vi sinh vt c hi trong cuc sng.
Lch s nghin cu v vi sinh vt c th hin qua 4 giai on: trc
khi pht minh ra knh hin vi, knh hin vi ra i, Pasteur vi cc thc
nghim, giai on sau Pasteur v sinh hc hin i. Ngy nay con ngi
c th c nhiu nghin cu chuyn su v vi sinh vt nh s pht
trin ca sinh hc phn t v cc k thut di truyn hin i.
Cu hi n tp
1. Trnh by i tng, nhim v ca vi sinh vt hc i cng.
2. Trnh by cc c im chnh v cc giai on pht trin ca vi sinh
vt hc.
22
23
CHNG II
VI SINH VT NHN NGUYN THY
24
Hnh 2.1. Cu to
tng qut knh hin
vi quang hc
25
26
27
28
29
30
31
Bacterium
L trc khun Gram m, sng hiu kh tu tin khng sinh nha
bo, thng c tin mao xung quanh thn, c nhiu loi Bacterium
gy bnh cho ngi v gia sc nh, Salmonella, Escherichia, Shigella,
Proteus.
Clostridium
L trc khun Gram dng, hnh gy hai u trn kch thc
khong 0,4 -1 x 3 - 8 m, sinh nha bo, chiu ngang ca nha bo
thng ln hn chiu ngang ca t bo vi khun, nn khi mang nha bo
vi khun b bin i hnh dng nh hnh thoi, hnh vt, hnh di trng.
Clostridium l loi vi khun k kh bt buc, c nhiu loi gy
bnh cho ngi v gia sc nh: Clostridium tetani, Clostridium
chauvoei (ung kh thn), Clostridium pasteurianum (vi khun c nh
nit). Clostridium tetani nha bo c trong t v nhng ni m t d
bn, nha bo tn ti rt lu, nu chng xm nhp vo vt thng s pht
trin, sinh c t thn kinh gy co cng gi l bnh un vn.
Hnh 2.7. Bo t hnh vin
n ca trc khun
Clostribium sp.
Corynebacterium
Vi khun khng sinh nha bo, c hnh dng v kch thc thay
i kh nhiu ty tng ging, khi nhum mu vi khun thng to thnh
cc on nh bt mu khc nhau v d: Corynebacterium diphtheriae
(gy bnh bch hu) bt mu hai u hnh qu t, Erysipelothrix
rhusiopathiae gy bnh ng du ln, gy vim da v t chc di da.
32
Pseudomonas
L trc khun Gram m, khng c bo t. C 1 tin mao hoc 1
chm tin mao u. Thng sinh sc t. Thng gp thy hi sn.
V d: Xanthomonas, Photobacterium
2.1.3. Cu trc khun (Cocco-Bacillus)
L nhng vi khun trung gian gia cu khun v trc khun, vi
khun c hnh bu dc, hnh trng, kch thc khong 0,25-0,3 x 0,4
-1,5 m. Mt s bt mu tp trung hai u (vi khun lng cc). V
d: vi khun gy bnh t huyt trng: Pasteurella. Vi khun gy sy
thai truyn nhim Brucella.
2.1.4. Phy khun (Vibrio)
L tn chung ch nhng vi khun hnh que un cong ln, c
hnh ging hnh du phy, hnh li lim, ng ring r hay ni vi
nhau thnh hnh ch S hay s 8, c tin mao. Phn ln sng hoi sinh,
c mt s loi gy bnh nh Vibrio cholerae.
Hnh 2.8. Phy khun Vibrio
cholerae
33
34
Xon th
Xon khun
S vng
xon
S vng xon t hn
S vng xon ln hn 2
Khng lm cho ng
knh c th tng ln
Lm cho ng knh c
th tng ln
Nhum
Gram
Gram m, kh bt mu,
nhum nhim bc
Lng roi
mt cc hoc hai cc
Di ng
Nh lng roi cc t bo
Di ng un khc, vn
xon, un ln
Cu trc
c im
vng xon
2.2. Cu to t bo vi khun
Cu trc ca t bo vi khun khc vi t bo ca vi sinh vt khc.
Da vo cu trc c th thy c s khc nhau gia t bo vi khun v
t bo ng thc vt theo bng sau:
STT
Nhn
T bo ng vt v thc vt
T bo vi khun
C mng nhn
Nhiu nhim sc th hnh que
C b my phn bo
Khng c mng
Mt nhim sc th hnh
trn
Khng c phn bo
35
STT
Nguyn
sinh cht
T bo ng vt v thc vt
Thng c li ni bo
C ty th
i khi c lc lp
Chuyn ng dng ni bo
Ribosom 80S gn vo li ni
cht. 70S gn li ni cht
Cc phn
Khng c glycopeptit mng
t nh
T bo vi khun
Khng c li ni bo
Khng c ty lp th c
(Mesosom )
Khng c lc lp
Khng chuyn ng dng
ni bo
70 S trong bo quan
C glycopeptit mng
36
Gram (+)
Gram (-)
37
Hnh 2.12. So snh cu trc vch t bo vi khun Gram (+) v Gram (-)
Thnh phn
Peptidoglycan
Acid teicoic
Lipid
Protein
G-
30-95
Cao
Hu nh khng
Khng hoc t
5-20
0
20
Cao
38
Du
y tr p sut thm thu bn trong t bo
H tr s chuyn ng ca tin mao
Gip t bo khng vi cc lc tc ng bn ngoi
Cn thit cho qu trnh phn ct bnh thng ca t bo
iu tit s xm nhp ca mt s cht, ngn cn s tht thot
cc enzyme, s xm nhp ca cc cht ha hc hoc enzyme t bn
ngoi gy hi t bo, nh mui mt, enzyme tiu ha, lysozim, cht
khng sinh.
C lin quan mt thit n tnh khng nguyn, ca vi khun gy
bnh, c bit lin quan n ni c t ca vi khun Gram m.
C vai tr trong vic bt mu thuc nhum khi nhum Gram.
2.2.2. Mng t bo cht
Vng a nc
Vng
k
nc
39
40
41
42
43
xut hin nhiu khi nui cy vi khun trn mi trng cha nhiu
ng, glycerin hoc cc hp cht carbon ng ha khc.
Git lu hunh: Mt s vi khun u lu hunh, c cha thng
xuyn cc git lu hunh trong t bo, do kt qu oxy ha H 2S sinh ra.
Git lu hunh c dng lm ngun nng lng khi s dng ht
H2S ca mi trng xung quanh.
H2S + 1/2O2" S + H2O + Q1
2S + 3O2 + H2O " 2H2SO4 + Q2
Tinh th dit cn trng: Trong mt vi vi khun c th cha thm
mt tinh th c bit. Vi khun Bacillus thuringiensis hoc B.
dendrolimus,... Cc tinh th c bit ny c kh nng git hi mt s cn
trng ph hoi ma mng. Hin nay, ngi ta s dng cc vi khun ny
trong cng tc bo v thc vt chng li mt s su trong nng
nghip. V d sn phm BT tc l vi khun B. thuringiensis c kh nng
git su t trn ci bp.
Khng bo kh: Cc vi khun quang hp thy sinh khng c tin
mao, cha cc khng bo kh trong t bo cht. Chng c bao bc bi
mt lp mng protein dy khong 2 nm, khng bo kh ng vai tr iu
tit t trng t bo ni ln nhng tng nc thch hp. Thng gp
cc
chi
vi
khun
nh
Halobacterium,
Penlodictyon,
Rhodopseudomonas, cc chi vi khun lam nh: Anabaena.
2.2.7. Th nhn (nuclear body)
Th nhn l mt cu trc ADN kp, xon li khp kn thnh hnh
cu, hnh que, hnh qu t hay hnh ch V. Nhn tip xc trc tip vi
nguyn sinh cht, lin kt vi protein HU (tng t histon) v gn vo
mng t bo. Nhn phn chia n gin bng cch tht li khng c s
gin phn bi v nhn vi khun l mt nhim sc th duy nht. T bo vi
khun thi k n nh ch c mt nhn nhng trong qu trnh tin
phn bo th c t 2 - 4 nhn.
Th nhn l nhn nguyn thy cha c mng nhn, c trng cho
cc c th thuc gii Monera (hay Prokaryota). Th nhn cn gi l
vng nhn, th ging nhn, khi nhum bng thuc th Feulgen hoc
Shiff c th quan st thy th nhn c hnh dng bt nh, bt mu tm.
Th nhn ca vi khun l mt nhim sc th duy nht cu to bi mt
44
45
46
47
Cu to ca tim mao
Nh knh hin vi in t, chng ta c th quan st c cu to
cc tim mao ca vi khun. Tim mao xut pht t lp ngoi nguyn
sinh cht, pha bn trong mng nguyn sinh cht.
48
Hnh 2.20. Cc dng tim mao vi khun. (a) n mao, (b) Song mao,
(c) Chm mao, (d) Chu mao
Gram (+)
Gram (-)
Hnh 2.21. Cu trc tim mao vi khun
Gc tim mao c hai ht: gc c ng knh 40 nm, k l cc
mc tim mao nh vo t bo vi khun, ng knh ca mc ln hn
ng knh ca tim mao. Quan st mt s t bo vi khun. V d: nh
xon th (Spirillum), tim mao do nhiu si nh xon li vi nhau.
49
50
51
52
53
54
55
Hnh 2.26. X khun pht trin trn a Petri (a), khun lc x khun (b)
X khun phn b rng ri trong t nhin v c vai tr quan
trng v nhiu mt:
+ Tham gia vo qu trnh phn gii mnh cc hp cht hu c k
c cc cht phc tp nh celluose, kitin, keratin, pectin, linhin,...trong
56
57
58
3.3. Rickettsia
Rickettsia l nhm vi sinh vt nh b (kch thc nh hn vi
khun, ln hn virus), c nhiu hnh thi, sng k sinh bt buc, c
nh khoa hc M H.T. Rickettsia pht hin thy nm 1909 trong mu
ngi mc bnh st pht ban.
Hnh thi: hnh que ngn, hnh cu, hnh que di hay hnh si,
kch thc 0.3-5m.
Cu to: Rickettsia c thnh t bo, mng nguyn sinh cht, t
bo cht v th trung tm hnh si (th nhn). Thnh phn ho hc ca
t bo 30% protein, lipid trung tnh, photpholipid v hydrat carbon, acid
nucleic (ADN v ARN ) v mt s enzyme nn c th thc hin mt s
qu trnh ng phn nhng do khng men cn thit thc hin
qu trnh sinh tng hp protein v ng phn nn Rickettsia phi k
sinh bt buc.
Mt s c im c bn ca Rickettsia
K sinh tuyt i, pht trin tt trn mi trng phi g, chut
lang, nhau thai, th.
T bo khng di ng.
Kh bt mu thuc nhum, phi dng phng php nhum c
bit nh Giemsa,...Rickettsia bt mu Gram m.
Sinh sn bng phng php phn ct ging nh vi khun
khng yu vi nhit cao, 800C cht sau 1 pht, mn cm
vi s kh hn v cc cht st trng.
Gy bnh st pht ban Rickettsia prowazekii v st hi quy
Coxiella burnetii.
Trn y l nhng hnh dng vi khun thng gp, ngoi ra trong
t nhin cn gp cc hnh dng vi khun nh: hnh khi vung, khi tam
gic, khi hnh sao. Chi Beggiatoa saprospira c t bo ni di thnh
hnh si. Chi Caryophanon c t bo hnh a xp chng ln nhau nh
mt xu cc ng xu.
59
4. S SINH SN VI KHUN
4.1. Sinh sn v tnh
Hnh thc sinh sn ch yu ca vi khun l sinh sn bng phng
thc nhn i.
u tin cc DNA c nhn ln, khong gia t bo hnh thnh
mezosom (DNA c ng ti y), sau hnh thnh vch ngn t bo v
DNA c phn i, tch khi mezosom i v hai t bo con
Khi phn ct t bo thng chia lm hai phn bng nhau, ch
trong mt s rt t trng hp t bo mi chia lm hai phn khng bng
nhau lc ny c gi l: d hnh. Kiu phn ct d hnh thng ch thy
trong mi trng c cn thc n.
Cch phn ct ca t bo vi khun ph thuc vo tng loi:
- Vi trc khun v xon khun, vch ngn hnh thnh theo b
ngang ca t bo. Rt t trng hp vch ngn c th hnh thnh theo
chiu dc ca t bo.
- Vi cu khun, vch ngn c th hnh thnh theo mt hoc hai,
ba mt phng. Ty theo v tr ca vch ngn m cc dng khc nhau ca
vi khun hnh thnh
a s cc vi khun sau khi phn chia cc t bo con tch khi
nhau, mt s vi khun t bo con khng tch ra m xp li thnh chui
di ngn khc nhau.
Qu trnh sinh sn ny xy ra rt nhanh. Bng phng thc ny,
t bo vi khun c nhn ln theo cp s nhn. Ty tng loi vi khun,
c khong 10 n 30 pht li cho ra mt th h.
4.2. Sinh sn hu tnh
Vi sinh sn hu tnh, ngi ta mi ch pht hin ra hnh thc
tip hp gia hai t bo. Hai t bo tip xc sau c s trao i nhn
di truyn hp thnh hp t mt phn ri tip tc sinh trng theo
dng phn bo.
60
61
--------------------------------------------------------------------------------------Tm tt:
Vi sinh vt nhn nguyn thy bao gm: vi khun, x khun, vi
khun lam, Ricketxi l nhng i tng vi sinh vt c cu to t bo
vi nhn nguyn thy, sinh sn ch yu theo kiu phn i, mt s bng
bo t, a dng v hnh thi. Vi sinh vt nhn nguyn thy c s lng
chng loi phong ph, phn b khp mi ni, tham gia tch cc vo qu
trnh chuyn ha vt cht trong t nhin. Mt s loi gy bnh ngi,
ng vt, cy trng. Nhiu loi c ch c ng dng vo cc qu trnh
sn xut thc phm, dc phm, x l mi trng.
Cu hi n tp:
1. Trnh by phng php lm tiu bn (soi ti, nhum mu)
soi knh hin vi.
2. K tn mt s loi mi trng nui cy vi sinh vt v tc
dng ca chng.
3. Cc dng hnh thi chnh ca vi khun.
4. Cu trc c bn ca t bo vi khun.
62
CHNG III
VI SINH NHN THT
1. NM MEN
1.1. Hnh thi, cu to nm men
Thut ng Nm men (yeast, levure) ch l tn chung ch nhm
vi nm thng c cu to n bo v thng sinh si ny n bng
phng php ny chi (budding). Nm men khng thuc v mt taxon
phn loi no nht nh, chng c th thuc ngnh Nm ti
(Ascomycota) hoc ngnh Nm m (Basidiomycota). Nm men c
kch thc ln, cu to hon chnh, khng di ng.
Chng phn b rng ri trong t nhin, nht l trong t, c th
ni t l mi trng t nhin d ging nm men c bit l trn b
mt ca nhiu loi l cy, lng thc, thc phm khc.
Nm men c kh nng sinh sn nhanh chng, sinh khi ca chng
giu protein, lipid, vitamin. Nm men c kh nng ln men cc loi
ng to thnh ru trong iu kin ym kh, trong iu kin hiu
kh th chng to thnh sinh khi t bo, v vy nm men c ng dng
rng ri trong cng nghip thc phm sn xut ri bia, nc gii
kht, men bnh m protein sinh khi,... Tuy nhin cng c nhng loi
nm men c hi cho sn xut, lm nhim cc qu trnh cng ngh v gy
h hng sn phm.
1.1.1. Hnh thi, kch thc nm men
Hnh thi ca nm men thay i ph thuc ty loi nm men, iu
kin nui cy, tui ca ng ging, do nm men c hnh thi rt ra
dng: hnh trng hay hnh bu dc (Saccharomyces), hnh bu dc, hnh
trn, hnh ng di, hnh qu da chut, qu chanh, hnh bnh hnh, hnh
tam gic v mt s hnh dng c bit khc.
Mt s loi nm men c t bo hnh di ni tip nhau thnh
nhng dng si gi l khun ty th (Mycelium) hoc khun ty th gi
(Pseudomycelium).
63
Nm men
Nm mc
n bo, thay i ty
C th phn nhnh gi a
loi nm
bo, gi a nhn
Hnh
dng
Khun
ty
64
65
b. Mng t bo
Tng t nh mng nguyn sinh cht t bo vi khun v thnh
phn cu to v chc nng tc dng. Ngoi ra mng t bo nm men cn
hot ha ty th.
66
67
68
69
70
d. Nhn t bo
Nhn ca t bo nm men l nhn tht, nhn c s phn ha,
c kt cu hon chnh v n nh, c mng nhn. Nhn c hnh trn hay
hnh bu dc, bt u c nhng biu hin ca t bo tin ha, l phn
chia theo hnh thc gin phn. Mng nhn, gm hai lp c nhiu l
thng ( t bo nm men gi, trn mi t bo c khong 200 l chim 68 % din tch mng), trong c cht nhn, hch nhn v cc nhim sc
th (Chromosome).
Nh vy t bo nm men thuc sinh vt cao ng. Thnh phn
ha hc quan trng nht ca nhn l nucleoprotein v cc enzyme. Nhn
c vai tr ch yu l mang h thng thng tin di truyn cha trong
ADN, iu khin vic tng hp cc protein ca mi loi, iu khin vic
tng hp cc enzyme iu khin hot ng ca enzyme v nhiu hot
ng sng khc ca t bo.
Mun quan st nhn t bo nm men ngi ta thng x l tiu
bn bng dung dch picrophocmol, dung dch FeNH 4(SO4) 3% v dung
dch hematoxilin 10% khi nguyn sinh cht s nhum mu tro cn
nhn nhum thnh mu en
71
e. Plasmid
C mt loi plasmid c pht hin nm 1976 nm men
Saccharomyces cerevisiae c gi l ''2m plasmid '' c vai tr qua
trng trong thao tc chuyn gen ca k thut di truyn. Loi plasmid ny
l mt ADN vng cha 6300 i base.
Trong mt s t bo nm men cn c cc vi th. l cc th
hnh cu hay hnh trng, ng knh 3m, chng ph mt lp mng dy
khong 7nm. V thng c vai tr nht nh trong qu trnh oxy ha
metanol.
1.2. Sinh sn ca nm men
1.2.1. Sinh sn v tnh
a. Sinh sn bng phng php ny chi
Khc vi cc loi nm khc, ny chi l phng php sinh sn
ph bin nht nm men. Khi t bo nm men trng thnh bt u ny
ra mt chi nh, chi ln dn ln, mt phn nhn t bo m c
chuyn sang chi sau tch hn ra thnh nhn mi. n mt lc no
t bo mi sinh ra s to vch ngn cch hn vi t bo m. Trn
mi t bo m c th sinh ra mt vi chi nh nhng v tr khc nhau.
T bo con sau khi to thnh s tch khi t bo m hoc dnh trn t
bo m v tip tc ny sinh cc chi mi. Nhiu th h nm men c th
dnh vi nhau to thnh mt m phn nhnh nh xng rng. Mun
quan st qu trnh ny chi ca t bo nm men, ngi ta dng phng
php ''git treo'', dng phin knh c hc lm v l knh mang 1 git
dch nui cy nm men.
iu kin thun li nm men sinh si ny n nhanh, quan st
di knh hin vi thy, hu ht t bo nm men u c chi. Khi mt
chi xut hin, cc enzyme thy phn s lm phn gii phn
polysaccharid ca thnh t bo lm cho chi chui ra khi t bo, vt
cht mi c tng hp s c huy ng n chi v lm chi phnh to
dn ln, khi s xut hin mt vch ngn gia chi v t bo m,
thnh phn ca vch ngn cng ging nh thnh t bo. Khi t bo
chi tch khi t bo m, ch tch ra cn gi li mt so ca chi,
trn t bo m mang mt vt so, cc vt so ny c th thy r khi
72
73
74
75
76
77
78
Vng B
Vng A
79
80
cong, hnh t qun cht vo nhau thnh khi cht, hnh sng hu,
hnh rng lc hay hnh l da.
Cn c vo v tr chc nng ca khun ty c th phn 3 loi:
* Khun ty c cht: pht trin su vo mi trng lm nhim v
hp thu dinh dng nn cn gi l khun ty dinh dng tn ti hai
dng l:
-Th m (stroma): ging nh mt ci m gh, cu to bi nhiu
khun ty bn cht vi nhau.
-Hch nm (Sklerotium): c hnh hi trn khng u bn trong l
t chc si xp.
* Khun ty kh sinh
Si nm mc l trn mt mi trng t bn trong hoc bn trn
th m hay hch nm.
* Khun ty sinh sn
Si khun ty ca nm si c th l khun ty a bo (c vch
ngn) gp cc nhm nm nh: Aspergillus, Penicillium hoc khun
ty cng bo (khng vch ngn hoc vch ngn khng hon ton) gp
cc nhm nm nh: Rhyzopus, Mucor
Khun ty cng bo
81
T bo ca nm si c cu to tng t nh cu to ca t bo
nm men. Thnh t bo (cell wall) ca nm c thnh phn ha hc khc
nhau. y l mt tiu ch quan trng khi nh loi nm. sau y l cc
thnh phn chnh ca thnh t bo mt s nm:
Chi nm:
16
54
43
29
36
58
19
10
Chitosan
10
33
Mannan
<1
31
<3
Protein
10
11
13
Lipid
Ch thch:
1- Allomyces
2- Phytophthora
3- Mucor
4- Aspergillus
5- Saccharomyces
6- Schizophyllum
Thnh phn chnh trong thnh t bo ca mt s nhm nm l
nh sau:
- Acrasiales:
Cellulose, Glycogen
- Oomycetes:
Cellulose, Glucan
- Hyphochytriomycetes:
Cellulose. Chitine
- Zygomycetes:
Chitin, Chitosan
82
Lipid
Polysaccharide
9,0
5,2
3,2
25,0 30,0
Acid nucleic
0,3
1,1
7,5
0,5
Ch thch:
83
84
85
86
a. Bo t v tnh
Bo t t (actrospore): cc khun ty sinh sn c s ngt t, mi
mt t c coi nh mt bo t, ri vo mi trng s pht trin thnh
mt khun ty mi.
Bo t mng dy (chlamydospore): trn cc on ca khun ty
sinh sn xut hin cc phn li hnh trn hay hi trn c mng dy bao
bc.
87
88
89
90
3. TO
Theo cch phn loi mi hin nay To n bo c xp vo
Gii Protista (Gii Nguyn sinh vt). To a bo c xp vo Gii
thc vt (Plantae).
S phn chia cc ngnh To da vo cc c im nh sc t, t
chc ca lc lp, thnh phn ha hc ca vch t bo, loi cht d tr v
nhiu c im khc... Tt c cc To u c cha dip lc t a, chng
khc nhau cc dip lc t khc v nhng sc t ph tham gia vo s
quang hp. S phi hp ca cc sc t lm cho To c mu sc c
trng.
S phn bit cn da vo c im v sinh ha, hnh thi, cch
sinh sn, dng ca giao t. Trong tng ngnh cng c s a dng v
hnh thi, t nhng sinh vt n bo n nhng sinh vt a bo phc
tp. Chu k i sng trong tng ngnh cng bin thin k c s khc
bit v giao t, v s lng, v tr v hot ng ca chin mao.
3.1. Ngnh To (Rhodophyta)
* c im chung: To cha dip lc t a v sc t
phycobilin tng t Vi khun lam.
91
92
93
B
C
Hnh 3.29. Mt vi loi To nu. (A) Cu trc tn, (B) Fucus, (C)
Sargassum
To nu c m phn sinh gip cho l tng trng. Laminaria
c nhng dy t bo dn truyn nhng sn phm quang hp ging nh
t bo ng sng ca thc vt c mch. To c cha dip lc t a v c,
fucoxantin v cht d tr l laminarin, manitol v lipid. im c trng
l vch t bo c cha acid alginic.
94
3.3. Nhm To lc
To c mu lc c ba ngnh: ngnh Chlorophyta gm nhm To
vi s a dng v hnh thi v c im t bo hc, c bit quan trng
trong s xc nh mi quan h v tin ha ca chng. Hai ngnh cn li
th ng nht v mt hnh thi nn d dng c tch ra thnh cc ngnh
ring bit.
3.3.1. Ngnh To lc (Chlorophyta)
Ging nh thc vt bc cao, chng c dip lc t a v b, cht d
tr l tinh bt. Nhiu t bo c vch cellulose nh thc vt bc cao.
* Hnh thi: To lc gm c To n bo v a bo. T nhng
dng n bo n c, sng t do n nhng dng tc on di ng
c hay khng. Cc loi a bo c hnh bn, hnh si c phn nhnh
hay khng. Cc tc on khng chuyn ng do t bo mt chin mao.
Mt cu trc c bit l tn cng bo hnh ng, do khng c s phn
bo hay s phn bo khng thng xuyn, c th ch gm mt t bo to
phn nhnh vi nhiu nhn.
* C tr: To lc c tm thy trong nc ngt v nc mn,
trong t, trn c th sinh vt khc v cng sinh trong c th thc vt
khc. Cc To hin vi lm thnh nhm phiu sinh, l nhm sinh vt tri
ni trong mt nc, quan trng v l khu u tin trong chui thc n.
* Cu to t bo: To n bo c hai chin mao ging nh
Chlamydomonas, c xem l t tin ca To lc. Chlamydomonas c 2
chin mao mc xuyn qua vch t bo mng bng glycoprotein, mt lc
lp hnh chn ngoi bin ca t bo. Bn trong lc lp c mt hch lp
l ni d tr tinh bt. Nhn nm trong vng t bo cht c hnh chn
ny. Mt khng bo co bp pha u ca t bo y nc ra. Mt
im mt nhn nh sng nm gc ca chin mao.
95
96
97
Rhodophyta
(To )
(4000 loi)
a bo
Chl a,
phycobilin,
carotenoid
Phaeophyta
(To nu)
(1500 loi)
a bo
Chl a v c,
carotenoid,
fucoxanthin
Pyrrophyta
(To gip)
(1200 loi)
n bo
Chl a v c,
carotenoid,
xanthophyll
Tinh bt
Cellulose
Bacillariophyta Hu ht a Chl a v c,
(To ct hay khu bo, mt s carotenoid,
tp on xanthophyll
to)
(11,500 loi)
Leucosin
Pectin, mt s
silicon dioxid
Tinh bt
Polysaccharid,
cellulose s
cp
Tinh bt
Cellulose tm
CaCO3
Chlorophyta
(To lc)
(7000 loi)
Charophyta
(To vng)
(850 loi)
n bo, tp Chlorophyll a
on, dng
v b,
si, a bo carotenoid
a bo
Chl a v b,
xanthophyll,
carotenoid
98
Tinh bt
Cellulose hay
pectin, mt s
tm CaCO3
Laminarin Cellulose vi
acid alginic
Ngnh
Euglenophyta
(To mt)
(1000 loi)
--------------------------------------------------------------------------------------Tm tt
Ni dung chng trnh by mt s dng hnh thi v cu trc ca
nm men, nm mc, to. Khc vi vi khun, nm men, nm mc, to
thuc nhm vi sinh vt Eukaryotae, c cu to t bo hon chnh, c
nhn tht. S a dng trong chu k sng ca chng dn n nhiu c
ch di truyn khc nhau, c nhiu phng thc sinh sn. Nhiu loi vi
sinh vt nhn tht c s dng vo sn xut hoc s dng trc tip lm
thc phm.
Cu hi n tp chng
1. So snh c im hnh thi ca nm men v nm mc.
2. im khc nhau c bn trong cu trc nm v vi khun.
3. K tn mt s nm c li v mt s tn nm c hi cho con
ngi ng vt
4. Cc phng thc sinh sn ca nm men.
5. M t vng i ca to.
99
CHNG IV
SINH L HC VI SINH VT
100
101
% khi lng kh
Protein
55
Polysaccharide
Lipid
9,1
ADN
3,1
ARN
20,5
Tng cc n phn t
3,5
0,5
ng v tin th
Nucleotit v tin th
0,5
Cc ion v c
b. Cht hu c
Cht hu c trong t bo vi sinh vt ch yu cu to t cc
nguyn t C, H, O, N, P, S,... Ring 4 nguyn t C, H, O, N chim ti
90-97% ton b cht kh ca t bo. l cc nguyn t ch cht cu
to nn protein, nucleic acid, lipid, hydrate carbon. Trong t bo vi
khun cc hp cht i phn t thng chim ti 96% khi lng kh,
cc cht n phn t chim 3,5%, cn cc ion v c ch c 1%.
102
103
G+C mol %
Clostridium
26-34
Proteus
38-42
Staphylococcus
30-40
104
Dng coenzyme
Tiamine pirophosphate (TPP)
105
Chc nng
Oxi ho v kh
carboxil
cc
ketoacid, chuyn
nhm aldehyd
Vitamine
Dng coenzyme
B2 (Riboflavin)
Chc nng
B3
(Acid
CoenzymeA
pantotenic)
dinucleotit
Kh v chuyn
hydro
B5 (Niaxin)
Nicotin adenin
(NAD) v NADP
B6 (Pyridoxin)
Pyridoxin phosphate
Chuyn amine,
kh amine
B7 (Biotin)
Biotin
Chuyn CO2 v
nhm cacboxilic
D2 Vitamine
1,25-dihydroxicole - canxiferol
Trao i canxi v
pht pho
Enterobacte
r acrogenes
Pseudomona
s fluorescens
Clostridiu
m
butyricum
Torulopin
utilis
Acid
nicotinic
249
210
250
500
Riboflavin
44
67
55
49
Thiamine
11
26
6.2
Piridoxin
Acid
pantotenic
140
91
93
130
Acid folic
14
2.8
Biotin
1.8
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
3.1. Khuch tn th ng
Cc phn t i qua mng nh s chnh lch nng (trong
trng hp cc cht khng in phn) hay chnh lch in th (trng
hp cc ion) hai pha ca mng. S vn chuyn kiu ny khng i
hi bt k mt chi ph nng lng no ca t bo vi sinh vt.
Hng lot cc nghin cu khng nh, tr nc ra, rt t cc
hp cht c th qua c mng t bo theo c ch trn. a s cc cht
ha tan qua mng do tc dng ca cc cht vn chuyn c bit:
118
119
120
Mang
ngoai
S
S
S
S S
Enzym-2
Mang
trong
P
HPr
Enzym-2
Enzym-2
Enzym-2
Enzym-1
S
P - HPr
121
+
PEP
122
123
Glyceraldehye
3-phosphate
deshydrogenas 2Pi
e
2NAD+
6
(2) 1,3-bisphosphoglycerate
2ADP
Phosphoglycerate
7
kinanase
2ATP
(2) 3-phosphoglycerate
Phosphoglycerate
8
mutase
(2) 2-phosphoglycerate
Enolase
(2) Phosphoenolpyruvate
Piruvate kinase
10
2NADH
2H2O
2ADP
2ATP
(2) Pyruvate
124
125
126
127
128
129
b. Nng lng ha hc
Trong qu trnh sng, nh nhng sinh vt khc, vi sinh vt cng
cn c nng lng. Cc qu trnh oxi ho - phn hy km vi qu trnh
gii phng nng lng gi l qu trnh trao i nng lng (nng lng
ha hc). sinh vt bc cao th hai khi nim trao i nng lng v d
ho gn lin vi nhau nhng vi sinh vt th hai khi nim ny c th
phn bit vi nhau. C th do lng vt cht trong c th vi sinh vt qu
t, nn trong qu trnh sng chng phi s dng c cc hp cht thu
c t mi trng.
Chuyn ha nng lng: nng lng cn thit cho qu trnh sng
ca vi khun c c l nh qu trnh oxi ha cc c cht nng lng.
S chuyn ha nng lng (trao i nng lng) ca ng vt bc
cao trng hp vi qu trnh trao i cht (ng ha v d ha). Nhng
i vi vi khun khng nht thit c s trng hp ny. Vi khun c kh
nng hp thu nng lng c cht nng lng qua mng ca t bo.
i vi nhm vi sinh vt k kh qu trnh oxi ha sinh nng
lng khng km theo vic lin kt vi oxi khng kh. Ngy nay ngi
ta hiu rng oxi ha khng ch c ngha l lin kt vi oxi m bao gm
c qu trnh mt hydro nh qu trnh tch hydro hoc qu trnh mt
electron tng thm ha tr dng.
* Ph thuc vo s c mt ca oxi trong qu trnh chuyn ha
ca vi khun, ngi ta chia chng ra lm cc nhm sau:
- Vi khun hiu kh: cn oxi cho qu trnh pht trin
- Vi khun k kh: h hp k kh thun ty v ln men
H hp hiu kh: vi khun h hp l qu trnh chuyn ha nng
lng din ra trong chui di cytochrom c s tham gia ca men vng
Obiquinon, nhng cht nhn e cui cng l O2 ca kh tri.
H hp k kh: cht nhn in t cui cng khng phi l oxi m
l cc cht v c khc. Cc vi khun nhm ny khng c h thng
Cytocrom v cc men peroxidase, deoxidase phn hy O 2 cho nn O2
c vi chng.
Ln men: l qu trnh h hp k kh, trong cht nhn in t
cui cng l mt phn cht hu c sinh nng lng.
V d : C6H12O6 (ln men ru)" 2CH3CH2OH + 2CO2
130
131
Vsv ym kh
Vsv ym kh
sng t do
Vsv a nng
132
Vi sinh vt
-amylase
-amylase
Glucoamylase
133
Cc qu trnh ln men:
SUGAR
Glucid
Lactobacillus
+2H
D or L acid lactic
Klebsiella, Bacillus
Acid pyruvic
+ acid pyruvic
- CO2
ATP
Acid acetolactic
+2H
Acid malic
H2
ADP
Acid formic
Acetyl-S- CoA
Escherichia
Acid succinic
- CO2
CO2
2,3-butanediol
CO2
Shigella
+ 2H
- 2H2O
Acetoin
+2H
+ CO2
Acid oxaloacetic
- CO2
Acetobacter
+4H; - CoA-SH
- CoA-SH
Acid acetic
H2
Saccharomyces
Ethanol
+ Acetyl-S- CoA
- CoA-SH
Acid propionic
Acetoacetyl-S-CoA
Propionibacter
Clostridium
isopropanol
+ 2H
Acetone
- CoA-SH
- CO2
+4H
Butyryl-S-CoA
134
+4H
- CoA-SH
Butanol
Acid butyric
135
+ Qu trnh ln men ru
Di tc dng ca mt s loi vi sinh vt, ng glucosa c th
c chuyn ho thnh ru etylic v CO 2 ng thi lm sn sinh mt
s nng lng xc nh. Qu trnh ny c gi l qu trnh ln men
etilic hay cn gi l qu trnh ln men ru.
Vi sinh vt tham gia vo qu trnh ln men ru:
Loi nm men c kh nng ln men ru mnh m nht v c
nhiu ngha kinh t nht l Saccharomyces cerevisiae.
Loi nm men ny c kh nng ln men ng glucose,
galactose, maltose, lactose, tinh bt.
Trong cng nghip bia, ngi ta s dng cc loi Sac.
carsbergensis. Ru rum thng ln men Schizosacchramyces, chng
phn bit d dng vi Saccharomyces ch c kh nng phn chia t
bo nh vch ngn ngang (khng ny chi).
Tm tt qu trnh:
C6 H12 O6 CH3COCOOH + 4H
CH3COCOOH CH3CHO +2CO2
CH3CHO + 4H CH3CH2OH
C6H12O6 CH3CH2OH + 2CO2 + 22Kcalo
Pyruvate
Decarboxylase
Alcohol
Dehydrogenase
CO2
C
C
CH3
pyruvate
NADH + H+ NAD+
C
CH3
acetaldehyde
OH
CH3
ethanol
136
137
138
* Sn xut nm men
Thng s dng nguyn liu l r ng c pha vi nng
thch hp v thm cc cht khong. Mi trng ny c v khun tht
k, sau mi cho nm men vo. Qu trnh ln men l hiu kh, v ch
trong iu kin ny sn phm to thnh mi c hiu sut cao.
Vit Nam, ti La Ng c nh my sn xut nm men ca Php.
Sn phm to thnh c hai loi: nm men ti v nm men kh. Sn
phm ch yu c xut sang th trng Php (khong 80%). Cn li
tiu th ti th trng trong nc.
Trong tng lai, ngnh cng nghip sn xut sinh khi t bo s
pht trin mnh vi ngun nguyn liu a dng nh: mt r,
hydrocarbua..
+ Ln men lactic
ng glucose di tc dng ca mt s vi sinh vt ym kh c
bit s cho chng ta acid lactic gi l qu trnh ln men lactic.
C ch qu trnh: C hai qu trnh ln len lactic khc nhau l
ln men lactic ng hnh v ln men lactic d hnh.
Trong chu trnh ln men lactic ng hnh glucose s c chuyn
ho theo chu trnh Embden-Meyerhoff cui cng to thnh acid
pyruvic v NAD-H+. Acid pyruvic s tip tc kh thnh acid lactic:
C6H12O6 2CH3COCOOH + 4H
CH3COCOOH + 4H 2CH3CHOHCOOH
Lactate Dehydrogenase
O
O
C
C
NADH + H
NAD
O
C
HC
OH
CH3
CH3
pyruvate
lactate
139
140
141
+ Ln men butyric
Trong t nhin, ng glucose di tc dng ca mt s vi sinh
vt ym kh c bit, c chuyn ho cho ra acid butyric gi l qu
trnh ln men butyric.
C ch:
C6H12O6 2CH3COOH + 4H
2CH3COOH 2CH3CHO + CO2
CH3CHO + CH3CHO CH3CHOHCH2CHO
CH3CHOHCH2CHO CH3CH2CH2COOH
Qua c ch trn cho thy c s trng hp gia hai phn t
CH3CHO. Qu trnh trng hp ny ph thuc rt nhiu vo iu kin
ngoi cnh, khi ngoi cnh thay i th sn phm cng thay i, ngoi
acid butyric ra, ngi ta cn thu c nhiu sn phm khc nh acid
acetic, acetone, ru butanol,...
Vi sinh vt ln men butyric: Vi sinh vt ln men ch yu l
Clostridium, l mt loi vi khun Gram dng, chu mao, di ng sinh
nha bo, kch thc nha bo ln hn kch thc t bo vi khun nn khi
mang nha bo vi khun c dng hnh vt, di trng, chng thch hp
trong pht trin k kh.
ng dng: vi khun ln men butyric tham gia tch cc vo qu
trnh phn gii cc hp cht hu c trong t nhin. Nhng nu qu trnh
ny xy ra mnh th lng acid butyric sinh ra nhiu gy nh hng i
vi s pht trin ca cy trng. Qu trnh ln men butyric gy nh
hng xu trong qu trnh bo qun hoa qu, mui da, chua thc n
chn nui. Chng c mt trn nguyn liu thc phm v rt kh tiu dit
do s bn vng ca bo t. Do cn phng s nhim vi khun ny
vo thc phm trong qu trnh sn xut.
+ Ln men propionic
y l qu trnh chuyn ha ng, acid lactic v cc mui lactat
thnh acid propionic, ngoi ra cn c mt phn nh acid acetic,
CO2,..phng trnh phn ng:
3CH3CH(OH)COOH 2CH3CH2COOH + CH3COOH + CO2 + H2O +
Q
142
143
* C ch
Di tc dng ca protease, protein c phn gii thnh cc hp
cht n gin (polypeptid v olipeptid). Cc cht ny tip tc phn gii
thnh acid amine nh tc dng ca men peptidase ngoi bo. Cc acid
amine ny s c s dng mt phn vo qu trnh sinh tng hp
protein ca vi sinh vt, mt phn tip tc phn gii to ra NH 3, CO2
v nhiu sn phm trung gian khc. Qa trnh phn gii t mt protein
n cc acid amine l mt qu trnh phc tp c th din ra nh sau:
R - CH(NH2) - COOH + 1/2 O2 R -CO- COOH + NH3
R - CH(NH2) - COOH + O2 R - COOH + CO2 + NH3
R - CH(NH2) - COOH + H2O R - CHOH + CO2+ NH3
R - CH(NH2) - COOH + H2O R - CO - COOH + NH3
R - CH(NH2) - COOH + 2H R-CH2 - COOH + NH3
Khi phn gii cc acid amine cha lu hunh (cistin, cistein,
methionin) vi sinh vt gii phng ra kh H2S
HOOC-CH2NH - CH2 -SH + 2H2O H2S +NH3+CH3COOH +HCOOH
Khi phn gii triptophan mt s vi sinh vt c th sinh ra indol v
scaton c mi thi.
* ngha ca qu trnh
- S dng lm ngun thc n Nit, xy dng c th (acid
amin)
- S dng lm ngun thc n Nit v ngun nng lng (hin
tung thi ra)
* ngha thc t:
- ng vai tr quan trng trong qu trnh chuyn ha t, lm cho
t trng thm ph nhiu.
- ng dng trong sn xut nc mm, tng, chao, phomat.
- C kh nng gy h hng nhiu dng protein.
144
Protein
Polypeptid
Dipeptid v tripeptid
Acid amin
Cc cht v c
CO2, H2O,
H2S, NH3
Acid hu c
Acid bay hi
Acid acetic
Acid butyric
Acid formic
Baz hu c
Cadaverin
Histamin
Metylamin
Dimetylamin
Cht hu c khc
Crezol
Phenol
Indol
Scartol
145
d. Qu trnh Nitrat ha
Trong qu trnh ny NH3 v cc mui NH4+ b phn gii thnh
acid nitric v cc mui dng NO3* C ch ca qu trnh:
- Giai on 1: cc vi sinh vt Nitrosomonas, Nitrosospira oxy
ha NH4+ thnh NO2
2NH3 + 3O2
2HNO2 + 2H2O + Q
- Giai on 2 : Nitrobacter oxy ha NO2 thnh NO3
2HNO2 + O2
2HNO3 + Q
CO2 + Q
HCHO +H2O
Vi khun s dng nng lng bin CO2 thnh hp cht hu
c.
* ngha ca qu trnh:
Trong nng nghip: To thc n cho cy trng do cc hp cht
nit rt thch hp i vi cy xanh. Hng nm vi khun nitrat tch ly
c khong 300kg nitrat trn mi ha t. Loi vi khun ny thng
gp trong mi loi t ngoi tr trong t chua c pH di 6. Phn hy
ni (do acid nitrit), phn hy tng gch.
e. Qu trnh phn Nitrat ha
y l qu trnh kh Nitrat m sn phm cui cng to thnh l
Nit phn t.
- Qu trnh phn nitrat ha trc tip:
Cc loi vi sinh vt gy nn qu trnh phn Nitrat ha trc tip
Chromobacterium denitrificans, Achromobacter stutzeri, Pseudomonas
fluorescens
C th xy ra theo 3 trng hp:
+ Kh acid nitric thnh acid nitr: HNO3 + 2[H] HNO2 +H2O
+ Kh Nitrat thnh NH3 : HNO3 + 8[H ] NH3 +3H2O
+ Kh HNO3 thnh N2 : 2HNO3 2HNO2 N2
VD: C6H12O6 + 4HNO3 6CO2 + 6H2O + N2 + Q (di tc
dng ca dehydrogenase)
* ngha ca qu trnh:
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
S vi khun/ml
(triu)
S TT
S vi khun/ml
(triu)
300
1800
600
2100
900
2400
1200
2700
1500
10
3000
159
160
Vi khun
Mi trng
Tc phn chia
(C)
Nc tht
Bacilus subtillis
Khong -glucose
0.8
Khong -citrat
0.3
Khong-glucose-citrat
1,2
Nhit (0C)
Thi gian th h
(pht)
Hng s tc phn
chia
18
120
0.5
22
60
30
30
37
20
43
161
Sinh
khi
VSV
Cn bng ng
Log
T vong
Lag
Thi gian
Hnh 4.21. ng cong sinh trng vi khun trong K nui cy tnh
Phng php nui cy m trong sut thi gian ta khng thm
vo cht dinh dng cng khng loi b i cc sn phm trao i
cht cui cng gi l nui cy tnh, s pht trin ca vi khun khi nui
cy tnh din ra qua 4 pha:
* Pha lag: pha ny tnh t lc bt u nui cy cho n khi vi
khun t c tc sinh trng cc i. Trong pha lag vi khun cha
phn chia (ngha l cha c kh nng sinh sn), c th y l giai on
vi sinh vt lm quen vi mi trng nui cy mi v chun b cho s
tng trng vt bc sau . Th tch v khi lng t bo tng ln r
rt do qu trnh tng hp cc cht, trc ht l cc cao phn t (protein,
enzime, acid nucleic,...) din ra mnh m. Chng hn mt s enzime cn
cho qu trnh tng hp thuc cc endoenzime loi proteinase, amylase,
v cc enzime nm trong qu trnh chuyn ha glucide, u c hnh
thnh trong pha ny. di ca pha ny ph thuc vo tui ca ng
ging v thnh phn ca mi trung. Chng hn pha lag s khng c
nu chng ta dng ng ging gm cc t bo pha sinh trng logarit
v cy chng vo cng mt mi trng di nhng iu kin nui cy
nh nhau. Tri li nu ta cy cc t bo pha n nh vo mt mi
162
163
Sinh
khi
VSV
Cn bng ng
Log
T vong
Lag
Log
Lag
Thi gian
Hnh 4.22. ng cong sinh trng kp ca vi sinh vt
164
Sinh
khi
VSV
Sinh trng cc i
Log
Lag
Thi gian
Hnh 4.23. ng cong sinh trng ca vi sinh vt trong iu kin nui
cu lin tc
165
166
--------------------------------------------------------------------------------------Tm tt
Ni dung chnh ca chng l nghin cu thnh phn ha hc
ca t bo vi khun, cc cht dinh dng cn thit cho t bo vi khun
sinh trng v pht trin. Hiu bit v cht dinh dng chng ta mi c
th thc y s pht trin ca nhng vi khun c li ng thi tm cch
c ch s pht trin ca cc vi sinh vt c hi. Tm hiu qu trnh vn
chuyn cc cht vo ra t bo vi khun v gii thiu cc phng php
xc nh s lng vi khun.
Cu hi n tp chng
1. Thnh phn ha hc chnh tham gia cu trc t bo vi khun.
2. Cc phng thc vn chuyn cht dinh dng xy ra trong t
bo vi khun.
3. Phng php m s lng t bo vi khun bng phng
php m trc tip (thng qua bung m hng cu)
4. m s t bo vi khun thng qua phng php Breed
5. m s lng t bo vi khun bng phng php m gin
tip(phng php pha long)
6. V v gii thch th pht trin ca vi khun trong iu kin
nui cy tnh h thng kn.
7. Gii thch s pht trin ca vi khun trong iu kin nui cy
lin tc.
167
CHNG V
NH HNG CA CC YU T MI
TRNG N S SINH TRNG CA VI
SINH VT
1. NH HNG CA CC TC NHN VT L
1.1. m
Hot ng sng ca vi sinh vt u lin quan n nc v t l
nc trong t bo ca chng rt cao. Nm men 73-82%, nm mc 8490%, vi khun 75-85%. V vy thiu nc t bo c th b cht do hin
tng loi nc ra khi t bo.
S khng ca vi sinh vt vi trng thi kh ph thuc vo:
Ngun gc vi sinh vt: vi sinh vt trong khng kh chu kh tt
hn vi sinh vt trong t, nc.
Loi hnh vi sinh vt: s khng vi trngthi kh ca nhm x
khun > vi khun > nm mc.
Trng thi t bo:t bo gi, t bo c nha bo khng khng
tt hn t bo kh, t bo khng c nha bo.
Do vi khun cn m nht nh sinh trng nn bng cch
phi kh hoc sy kh, ta c th bo qun c lu di nhiu loi sn
phm (hoa qu kh, c kh, ruc tht kh,...).
1.2. Nhit
Hot ng trao i cht ca vi khun c th coi l kt qu ca cc
phn ng ha hc. V cc phn ng ny ph thuc cht ch vo nhit ,
nn yu t nhit r rng nh hng su sc n cc qu trnh sng
ca t bo. T bo thu c nhit ch yu t mi trng bn ngoi,
mt phn cng do c th thi ra, do kt qu ca hot ng trao i cht.
168
169
170
Nhm vi khun
Ti thch
Ti a
a lnh
0-5
5-15
15-20
a m
10-20
20-40
40-45
a nng
25-45
45-60
60-80
171
172
173
174
175
176
2.3.2. Ethanol
Dng st trng da, nhng cng nh phenol ethanol khng c
tc dng vi bo t. Chng hn, bo t ca Bacillus subtillis c th sng
trong ethanol 9 nm, B. anthracis 20 nm.
Alcohol tc dng bng cch gy ng t protein v dung gii cu
trc mng phospholipid. Nhng alcohol c nng cao kh nc mnh,
do rt nc khi t bo, cn tr s xm nhp ca ancohol vo t bo
v vy ch c tc dng c khun, c nh vi khun (ethanol 70% c tc
dng st trng mnh hn 90%).
2.3.3. Cc halogen tc dng c vi vi khun
Kh Cl2 c dng st trng nc, cc hp cht ca Cl c
dng kh trng nc.
Mt cht quan trng trong nhm halogen l iot. Iot d ha tan
trong ancol v trong dung dch nc ca iodua kali hoc natri. Iod c tc
dng st trng mnh vi tt c cc loi vi khun v bo t, thng dng
d st trng da ty v khng kh (I+iodua kali, kh trng khng kh).
2.3.4. Kim loi nng
a s kim loi nng d dng nguyn cht hay hp cht u c
tc dng u c vi vi khun, ng k nht l bc, thy ngn, ng,
asen,...
- Bc thng s dng lm sch nc ung v iu ch cc hp
cht khng khun. Tc dng ca bc cng nh cc ion kim loi nng
khc l lm bt hot cc nhm -SH trong phn t enzyme v permease.
R - SH +X+ " R - S -X + H (X+ l kim loi nng)
- Thy ngn l cht c tc dng mnh nht trong nhm kim loi
nng, ngi ta thng dng HgCl st trng nng 1/1000 c
kh nng st khun mnh. Tc dng ch yu ca thy ngn l km hm
s ln men ca cc acid amin c nhm -SH v gy kt ta protein t
bo (c tc dng tng i vi cc c th bc cao, nn dng st trng
da).
- ng v cc mui ng cng c tc dng dit khun mnh
nhng tc dng mnh hn i vi nm. CuSO4 v CuCl2 gy ng vn
protein.
177
178
179
180
Khng sinh
Ph tc dng
Bacillus
licheniformis
Bacitdraxin
Gram +
Ba. polymixa
Polimycin
Gram- v Gram+
Bac. brevis
Tirotricin
T cu, lin cu
Khng sinh
Ph tc dng
Strepstomycin (A, B,
Gram m
C)
Actinomyces fradiae
Neomycin
Act. kanamyceticus
Kanamycin
Gram + v GramGram -
+ Khng sinh t nm mc
Khng sinh t nm mc c s lng ln, c c cao nn t
dng trong thc tin.
Loi nm
Penixillium
Chrysogenum
Khng sinh
Ph khng sinh
Penecilin, G, F, K,
X,V, O
Gram +
181
Hnh 5.3. a th
khng sinh
182
183
184
185
186
187
188
189
190
Hnh 5.4. T sy kh
191
192
CHNG VI
DI TRUYN HC VI SINH VT
193
194
195
2.1.2. Phin m
Qu trnh phin m cng din ra theo hng 5 /- 3/. E. coli
enzyme xc tc cho qu trnh phin m c ba loi ARN l ARNpolymerase v gm c 5 chui peptide: 2; ; /; (xch ma), 4 chui
u gn cht vi nhau (2/) v u c hot tnh polymerase gi l
enzyme ti thiu. Chui gn lng lo vo enzyme ti thiu, hng dn
enzyme ny gn cht v chnh xc vo v tr m u ca mi gen
(promotor).
196
197
198
199
200
hp nhiu loi sn phm khc nhau cho qu trnh sng, sinh trng v
pht trin ca chng. iu ht sc c bit l c nhiu gen cc k quan
trng ca vi khun li khng nm trong h gen ca chng m nh v
trn nhng ADN vng tch bit, nm ri rc trong nguyn sinh cht ca
vi khun gi l cc plasmid.
Plasmid l mt phn t ADN, c cu trc khp li thnh vng
trn c lp, c kh nng tn ti v nhn ln mt cch c lp vi h
gen ca t bo ch v tng tc, hot ng vng bn vi t bo ch.
Gia chng v h gen t bo ch c nhng s tng tc cng sinh v chi
phi ln nhau. Do vy plasmid ca loi vi khun no ch thch nghi vi
loi vi khun . Tng t, vi khun ch tip nhn nhng plasmid m
chng l t bo ch ca cc loi plasmid . Trong nhiu trng hp
plasmid c th ti t hp vi nhim sc th gi l episom.
Mt vi phage cng c th c coi l plasmid, nu xt v mt
cu trc, bi chng cng l nhng ADN vng khp kn, c lp, nhng
xt v mc cng sinh (tc hai bn cng c li) th phage khng p
ng c yu cu ny. Phage khi xm nhp vo vi khun ch tn ti
trong thi gian ngn chng nhn ln v sau ph hy t bo ch
m chng xm nhp. Ri tip tc gy nhim cc t bo khc. V vy
chng khng phi l plasmid theo ng ngha ca n.
Plasmid c vai tr cc k quan trng trong lnh vc y, sinh, nng,
dc v mi trng, bi chng c nhng chc nng ht sc a dng v
ti cn thit. Chng l ch nhn cha cc gen sn xut khng sinh, ng
thi cng l ch nhn ca gen sn xut sn phm khng li khng sinh.
mt s vi sinh vt gy bnh cho ngi v ng vt, chng cn l ch
nhn ca mt s gen sn xut cc loi c t v cc protein c hot tnh
cao c chc nng tng cng c lc cho vi khun. Nhiu plasmid c
li v d nh plasmid c trong vi khun c nh nt sn cy h u,
c kh nng to cho cc vi khun nt sn thu nhn nit kh tri sn
xut protein.
Plasmid cn c nhng loi cha nhng gen sn xut khng sinh
m chng ta c th tn dng sn xut khng sinh cha bnh cho con
ngi v ng vt. Rt nhiu loi protein cha nhng gen sn xut cc
loi enzym rt c bit phn gii cc hp cht hu c c, cc cht
thi cng nghip, cc ha cht, thuc tr su, cht st trng,...
201
202
203
204
Si (+)
ARNt
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
3.3.5. Ti t hp
Mun xy ra ti t hp th hai dng vi khun phi tip xc vi
nhau (F+x F-) hoc (Hfr x F-). Dng t bo mang nhn t F + c coi l
t bo c v c kh nng to protein pilin, t protein ny to ng giao
np gi l pillus. S co li ca pilus ang ni hai t bo lm chng tin
li gn nhau. T bo F- c gi l ci sau khi giao np t bo F - bin
thnh F+.
Vic chuyn gen ch thc hin khi plasmid gn vo b gen ca vi
khun. Trong qu trnh chuyn vt cht di truyn sang F - th ADN ca
mch ch sao chp v mch mi c ori i u v F cui. Qu trnh
chuyn ADN t F+ sng F- c th b ngt qung. Cc gen c chuyn
mt chiu t Hfr sang F-.
Cc dng Hfr c tn s lai cao hn nhiu v plasmid nm sn
trong b gen. cn F+ phi qua giai on plasmid gn vo b gen ri mi
chuyn gen. Trong iu kin th nghim 37 0C nguyn b gen ca vi
khun E. coli c chuyn sang t bo nhn trong vng 90 pht.
Thng th s giao np b ngt gia chng do cc pilus b gy, nn t khi
b gen c chuyn nguyn vn vo t bo nhn. Lc t bo F - vn
l F4. NG DNG K THUT DI TRUYN TRONG CHN ON
BNH TRUYN NHIM
4.1. Quy trnh thng quy chn on bnh do vi sinh vt
Bnh truyn nhim l bnh gy ra bi mt trong nhng tc nhn
nh: vi khun, virus, nm, nguyn trng (protozoa).
- Ly mu: ly ng, bo qun thch hp, vn chuyn nhanh, mu
phi c ghi chp thng tin y .
- Nui cy phn lp (nui cy khi u)
Mc ch: nui cy khi u to s pht trin ca vi khun,
to c la cy thun khit.
Bnh phm Mi trng nui cy khi u Phn lp
- Nghin cu hnh thi, sinh l, sinh ha
- Nghin cu tnh gy bnh
- Nghin cu type huyt thanh hc
227
- Th khng sinh
- Kt lun:
+ Cn nguyn, loi, type vi khun gy bnh
+ Kh nng s dng khng sinh
+ Ngun gc dch (nu c dch)
4.2. Nhng tr ngi trong chn on vi khun hc.
C nhng loi vi khun c th pht trin nhanh trong khong 1824 gi nhng cng c nhng loi pht trin c phi mt vi thng
(trc khun lao 2 tun-2thng). Cng c nhng loi vi khun nui cy
m khng mc (vi khun gy bnh phong).
Ch : Trong qu trnh ly mu: mu phi ly nhng con vt
cha cht, sp cht, bi nu con vt cht th con vt mt kh nng min
dch, khi vi khun ng rut xm nhp vo tt c cc c quan.
4.3. Phng php nhn bn ADN (PCR: polymerase chain
reaction)
Phn ng PCR c pht hin vo nm 1980 v a li mt
cuc cch mng trong di truyn hc phn t. y l phng php hon
ton mi trong vic nghin cu v gen v h gen. Kh khn ln nht
trc y trong vic phn tch h gen l ch, chng l nhng mc tiu
ring r v rt nh trong mt h gen khng l. Chng hn h gen ca
ng vt bc cao cha 100.000 gen. K thut PCR ra i lm thay
i tt c, gip chng ta c th to ra mt s lng ln cc bn sao
ADN mong mun.
Nguyn l: PCR l mt phn ng sinh ha ph thuc nhit , s
dng c im ca qu trnh sao chp ADN vi s tham gia ca mt
loi ADN-polymerase chu nhit, c hai on ngn ADN mt si lm
mi, v dng cc on ADN mch n lm khun tng hp nn si
mi b sung vi n. V vy khi u cho qu trnh tng hp, ADN
cn cung cp on mi oligonucleotit (c di khong 6-30 nucleotid).
on ny gn kt vi ADN khun ti im khi u sao chp, v c
enzyme ADN-polymerase iu khin tng hp nn mt si ADN c
th. Cc si ADN lm khun c to ra theo cch n gin l nng
nhit ln 900C (92-980C) m thng l 940C cho chui ADN xon
kp bung ra.
228
229
230
231
CHNG VII
K THUT BO QUN GING VI SINH VT
1. PHIU THNG TIN V CHNG VI SINH VT BO QUN
i hc Cng nghip TP.HCM
Thng tin chung v
Vin Cng ngh Sinh hc & Thc phm
chng vi sinh vt bo qun
Bo tng Ging chun vi sinh vt (VTCC)
1. Nm si
Nm men
X khun
Vi khun
2. Tn khoa hc:
Ging (Genus)
Loi (Species)
Di loi
(Subspecies)
Tn khc nu c (synnonym):
3. Ngun phn lp:
Ni phn lp:
4. Thi gian bt u bo qun ti VTCC:
5. Ngi phn lp:
6. Ngi cung cp:
Ni cung cp:
7. K hiu chng VTCC:
8. K hiu l l lch chng t cc bo tng khc:
VTCC <
<
<
<
<
9. Chng chun (Type)
Chng t nhin (wild)
t bin
10. Hnh thc sinh sn:
11. Gy bnh cho: Ngi ng vt
Thc vt
Khng
12. Du chun di truyn (nu c):
13. Hnh thi t bo, khun lc:
14. Kh nng ng dng:
15. Ti liu lin quan:
232
Cy truyn
233
3. MT S IM LU I VI MT B SU TP GING
VI SINH VT
3.1. Duy tr kh nng sng ca vi sinh vt bo qun
Trong khi thc hin cc phng php bo qun v trong qu trnh
bo qun cc t bo vi sinh vt s b cht do phi p dng phng
php bo qun thch hp nhm hn ch thp nht kh nng cht ca t
bo.
3.2. Quan tm n s lng t bo khi tin hnh bo qun
Trong qu trnh bo qun th s lng t bo vi sinh vt gim dn
theo thi gian do vy cn tnh ton s lng vi sinh vt ti thi im bo
qun thch hp duy tr s lng vi sinh vt sng trong thi gian bo
qun di.
3.3. Duy tr c tnh di truyn n nh ca chng vi sinh vt
bo qun
Ni chung vi cc chng vi sinh vt bo qun, c bit vi cc
chng vi sinh vt chun, cc chng vi sinh vt c ng dng trong cng
nghip th yu cu duy tr c tnh sinh hc, tnh trng di truyn l rt
quan trng. Cc phng php bo qun khng thch hp c th dn n
t bin hoc mt plasmid. V vy cn phi chn cc phng php bo
qun thch hp cho cc chng ny.
3.4. Tnh thun chng ca vi sinh vt bo qun
Chng vi sinh vt t khi bo qun n khi s dng phi m bo
thun chng ng theo tn v cc c im sinh hc c trng. y
cng l yu cu tin quyt i vi cng vic ca mt Bo tng vi sinh
vt, do vy m cc thao tc v phng php tin hnh phi c thc
hin sao cho hn ch ti mc ti thiu i vi cc chng bo qun nhm
trnh tp nhim.
3.5. Kinh ph cn cho B su tp vi sinh vt
Kinh ph bao gm kinh ph v lng cho cn b, thit b, vt t
ho cht, nh xng v in nc tiu hao. Cc kinh ph ny tu thuc
vo quy m ca B su tp ging vi sinh vt v phng php bo qun,
phm vi dch v thc hin i vi khch hng.
234
Nc
ATCC
73507
DSMZ
14460
NBRC
Nht
18300
Gi thnh (USD)
ATCC, M
80
CBS, H Lan
60
VKM, Nga
45
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
trong 60 pht. Trc khi tin hnh bo qun phi kim tra nhim s
khun trong t bng cch cy vng que cy t t ng nghim t vo
mi trng giu dinh dng cho vi khun v gi 24 OC, 28 OC v 37
O
C, kim tra sau 2-4 ngy.
- Chun b dch huyn ph x khun. Nc ct v trng c
dng to dch huyn ph x khun (hay bo t x khun) t ng
thch nghing. Ly 1 ml dch huyn ph cho vo mi ng nghim v
kh ti nhit phng (24 OC) trong thi gian 1 thng. p nh vo
thnh ng cho cc ht tch u ra v bo qun mu ti 4 OC.
- Hot ho mu n gin bng cch ly vng que cy mu a
ln mi trng (thch hoc dch th) v nhit thch hp.
5.2. Bo qun vi to
Vi to thng thng c bo qun theo 3 phng php: Cy
truyn, lnh su v ng kh. Cc phng php c trnh by chi
tit trong phn vi khun. Mt s im cn ch khi bo qun vi to l
ch: Nn dng t bo gi pha cn bng, phng php lnh su cho kt
qu tt hn phng php ng kh.
5.3. Cc phng php dng cho bo qun nm si
a. Phng php cy truyn:
Phng php ny thng c ng dng vi cc si nm
c bo t. Cc chng nm si c nui trn mi trng thch thch
hp v cho si nm pht trin n mc cc i, sau l qu trnh
hnh thnh bo t, cc ng ging ny s c bo qun theo cc cch
khc nhau:
- Cc ng thch c trong t lnh (4-7 OC).
- Bo qun trong thch di lp du: Cc ng thch c bo
qun di lp du parafin c t trng tng i l 0.83- 0.89 c
kh trng nhit 121 OC trong 15 pht. Lp du cch b mt thch
khong 1 cm. Nhit bo qun l 15-20 OC.
- Bo qun trong nc, nm si c nui trn mi trng thch
a. Sau khi si pht trin cc i th ct thnh tng ming nh kch
thc khong 6 mm2 v cho vo l nc thanh trng. Bo qun ti
nhit phng.
b. Bo qun nm si c bo t trong silicagel:
245
Chun b:
- L ng silicagel (10-15ml) c np chu nhit (st hay nha)
thanh trng nhit 170 OC trong 3 gi.
- Silicagel: Loi trong sut, khng c mu, kch thc v s
lng ht silicagel a vo khng qu 1/3 th tch ca l, thanh trng
nhit 170 C trong 3 gi.
- Mi trng sa tch b (Skimmilk) 20% kh trng t
O
(115 C/20 pht).
- ng thch nghing (c th a petri) cha bo t nm si, tu
theo tng chng, mi trng nui cy m thi gian thu bo t thch hp
khc nhau (10-15 ngy).
Cch tin hnh:
- Dng pipet pasteur ly khong 3-4 ml sa thanh trng cho vo
ng nghim cha bo t nm si, dng que cy to dch huyn ph bo
t c mt cao nht (i vi mt s chng c s lng bo t thp th
c th to dch bo t t mt vi ng thch bo t khc nhau).
- Dng pipet pasteur ly dch bo t cho vo l ng silicagel.
Ch silicagel ht nc v sinh nhit do vic a dch bo t vo
phi c thc hin trong chu nc . Lng dch bo t a vo
khng vt qu 1/3 th tch ht silicagel trong l. Sau dng tay lc
u m bo cc ht silicagel u dnh dch bo t nm si. Dn nhn,
ghi cc thng tin cn thit nh s m chng, ngy bo qun, mi trng
v nhit thch hp...
- L silicagel c y np cn thn nhng khng vn cht (ni
1,5 vng) sau gi trong bnh ht m ( m 35-40%), 25 OC trong 1
tun. Vn cht nt v qun giy parafil gi trong 4OC.
-Kim tra sng st sau khi bo qun:
-Mu silicagel 4 C, dng que cy v trng ly ra 3 ht
silicagel trn mt thch mi trng mm thc (Maltagar), lc u cho
ht silicagel tip xc ln mt mi trng. nhit thch hp, kim
tra tra khun lc nm theo thi gian thch hp.
c. -Bo qun nm si c bo t theo phng php ng kh
(freez-drying):
Chun b:
246
247
248
249
tht cho u cc pha v xoay u cho thu tinh chy bt kn ng. Sau
dng ngn la gas ct ri phn trn (ni vi manifold) v phn di
cha mu. Ht t li kho cc van ca cc ampoule mu tip theo v
hn ln lt nh trn.
Kim tra cht lng ngay sau khi bo qun:
- kim tra sng st ca mu nm si bo qun, c th thc
hin theo cch c m t phn ng kh.
- Kim tra thun chng: cc mu c cy trn mi trng
thch hp v quan st hnh thi v cc c im sinh hc c trng cn
thit nh gi kh nng tp nhim v c tnh sinh hc.
- Th nghim nh gi nhanh thi gian bo qun: cc mu sau
ng kh trc tip c gi 37 oC trong 2 tun. sng st ca mu
bo qun gim trong 2 tun 37oC tng ng vi bo qun 10 nm
4oC.
e. Bo qun nm si bng phng php lnh su -80 oC v
nit lng (-196 oC):
Chun b:
- Chun b dung dch glycerol 10% (3 ml trong ng nghim) kh
trng 121 oC trong 15 pht. ng nha nt xoy (2 ml), ra sch trong
sonic cleaner, kh trng 170 oC trong 3 gi.
- Chun b mu nm si trn mi trng thch a c lng bo
t ln.
Cch tin hnh:
- Dng pipet pasteur ht khong 0,3 ml glycerol thanh trng
vo ng nha ng mu. Sau dng dao v trng ct ly 1 ming nh
mi trng cha c si v bo t nm si cho vo ng nha. Lng
glycerol ph ln ming thch mu, y nt v bao bng parafil sau
dn nhn.
- Mu trc tin phi 5oC (to iu kin cho glycerol i vo
t bo), sau c lm lnh su t 25 oC xung -55oC vi tc
-1oC/pht. Trong trng hp khng c thit b lm lnh th c th
-20oC trong 3 gi, sau chuyn sang -80oC hay nit lng (-196oC).
Ch : Vic bo qun theo phng php lnh su thch hp vi
hu ht cc nm si sinh bo t v t bo c vch ngn. Nhng phng
php ny t ra khng thch hp vi cc nm si khng sinh bo t v
250
251
252
253
254