YATIRIM DESTEK OFSLER

T.C. GNEY EGE

KALKINMA AJANSI
MODERN SERACILIK YATIRIM
RAPORU
Yatrm Destek Ofisleri
29/11/2012




1


indekiler

1 ALIMANIN AMACI ve GEREKES ................................................................................................. 3
2 MODERN SERACILIK NEDR? ............................................................................................................ 3
2.1 MODERN SERACILIK YATIRIMINDA DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR .......................... 5
2.1.1 Sera Yaplacak Yer ............................................................................................................ 6
2.1.2 Sera Alan ......................................................................................................................... 6
2.1.3 Sera Yn ......................................................................................................................... 6
2.1.4 Sera Temelleri .................................................................................................................. 6
2.1.5 Sera Genilii ................................................................................................................... 6
2.1.6 Seralarda Yan Duvar Ykseklii........................................................................................ 6
2.1.7 Sera Konstrksiyon Profilleri ........................................................................................... 6
2.1.8 Seralarda Uygulanan at Tipleri ve lleri ................................................................... 7
2.1.9 Seralarda Kap Genilikleri ............................................................................................... 7
2.1.10 Sera rt Malzemeleri .................................................................................................... 8
2.1.11 Seralarda Kullanlan Havalandrma Yntemleri ............................................................. 10
2.1.12 Seralarda Kullanlan Istma Yntemi .............................................................................. 10
2.1.13 Seralarda Uygulanan Sulama Yntemleri ...................................................................... 10
2.1.14 Dier neriler ................................................................................................................ 10
2.2 SERA LETMELERNN SAHP OLABLECE KALTE BELGELER ............................................. 12
2.3 SERA LETMECLNDE MEVZUATA DAYALI SORUNLAR ..................................................... 13
2.4 DNYADA ve TRKYEDE MODERN SERACILIK ..................................................................... 13
2.4.1 Organize Sera Blgeleri ................................................................................................. 15
2.5 GNEY EGE BLGESNDE MODERN SERALAR ....................................................................... 17
2.6 MODERN SERALARIN ISITILMASI ........................................................................................... 18
2.6.1 Kalorifer le Istma ......................................................................................................... 19
2.6.2 Jeotermal Enerji le Istma ............................................................................................. 20
2.7 MODERN SERALARDA ENERJ VERMLL ........................................................................... 22
3 MODERN SERACILIKTA N FZBLTE ............................................................................................ 23
3.1 MODERN SERACILIK YATIRIMI ............................................................................................... 23
3.2 MODERN SERACILIK LETME FZBLTES ............................................................................. 25
4 MODERN SERACILIK ZERNE DEVLET DESTEKLER ....................................................................... 27
4.1 DEVLET TEVKLER ................................................................................................................ 27
4.2 TARIMSAL KREDLER .............................................................................................................. 28




2


4.2.1 rt Alt retimine Ynelik Krediler .............................................................................. 28
4.2.2 yi Tarm Uygulamalarna Ynelik Krediler .................................................................... 30
4.2.3 Arazi Alm Kredileri ........................................................................................................ 31
4.3 BRM BAZLI TARIMSAL DESTEKLEMELER .............................................................................. 31
4.4 KIRSAL KALKINMA YATIRIMLARININ DESTEKLENMES PROGRAMI ....................................... 32
4.4.1 Tarma Dayal Ekonomik Yatrmlarn Desteklenmesi .................................................... 32
4.4.2 Bireysel Sulama Makine ve Ekipman Almlarnn Desteklenmesi .................................. 32
4.5 HAZNE ARAZLERNN TEKNOLOJK SERACILIK VEYA JEOTERMAL SERACILIK YATIRIMLARINA
TAHSS .............................................................................................................................................. 33
5 SONULAR ..................................................................................................................................... 34
6 KAYNAKA ..................................................................................................................................... 35

Tablo 1 Sera rt Malzemesi Kyaslama ................................................................................................. 8
Tablo 2 Gney Ege Blgesi Belli Bal Modern Sera letmeleri ............................................................ 17
Tablo 3 Istmann Verim(kg/m2) zerine Etkisi ..................................................................................... 19
Tablo 4 Model Alnm Kesme iek Serasna Dair Bilgiler .................................................................... 23
Tablo 5 10 da Byklndeki Kesme iek Sera Yatrm Fizibilitesi ................................................... 24
Tablo 6 10 da Byklndeki Kesme iek Sera letme Fizibilitesi .................................................... 25
Tablo 7 10 da Byklndeki Kesme iek Sera Gelir Tablosu ........................................................... 26
Tablo 8 Blgesel Tevik Uygulamalar Sigorta Primi veren Hissesi Destei ........................................ 27
Tablo 9 Blgesel Tevik Uygulamalar Kurumlar/Gelir Vergisi ndirimi Destei .................................... 27
Tablo 10 rt Alt Tarma Ynelik Krediler ............................................................................................ 30
Tablo 11 yi Tarm Uygulamalarna Ynelik Krediler.............................................................................. 30
Tablo 12 Tarmsal Amal Arazi Alm Kredileri ....................................................................................... 31
Tablo 13 Birim Bazl Tarmsal Desteklemeler ........................................................................................ 31
Tablo 14 Aydn li Hazine Arazileri ......................................................................................................... 33

Resim 1 Topraksz Tarm Kltrleri .......................................................................................................... 4
Resim 2 Kat Ortam Kltrleri .................................................................................................................. 4
Resim 3 Sera Konstrksiyon Montaj ....................................................................................................... 7
Resim 4 Venlo Tipi Cam Sera ve Gotik Tipi Plastik Sera ........................................................................... 9
Resim 5 Bilgisayar Kontroll Sera Otomasyon Sistemi .......................................................................... 12
Resim 6 Salkmda Domatesler ............................................................................................................... 14
Resim 7 Topraksz Tarmda Domates Yetitiricilii ................................................................................ 15
Resim 8 Denizli Sarayky Tarma Dayal htisas Organize Sanayi Blgesi .............................................. 16
Resim 9 Denizli Sarayky, Kzldere ve Tekkehamam Jeotermal Sahalar ............................................. 16
Resim 10 Istma Borularnn Ray Olarak Kullanm ................................................................................ 19
Resim 11 Sera letmesinde Jeotermal Istma Tesisat .......................................................................... 20





3


1 ALIMANIN AMACI ve GEREKES
T.C. Gney Ege Kalknma Ajans; Aydn, Denizli, Mula illerini kapsayan Gney Ege blgesinde,
kurum ve kurululara mali ve teknik destek salamann yan sra, blgenin potansiyelinin ortaya
konulmas, yatrmclara ynelik nitelikli bilgi retilmesi ve retim potansiyeli yksek blge
rnlerinin katma deerinin artrlmas dorultusunda almalar yapmaktadr. Bu almalardan biri
olan Modern Seraclk Yatrm Raporu, bu alanda yatrm yapacaklara nitelikli bir kaynak olacaktr.
Bu rapora ynelik almalar srasnda; raporumuza veri salamas asndan blge illerimizde yer alan
modern seralar ziyaret edilmi, Gda, Tarm ve Hayvanclk l Mdrlkleri ile l zel dare
Mdrlklerinden pek ok hususta bilgi alnmtr.
Bu rapor, zellikle Gney Ege Blgesi iin yksek bir potansiyele sahip olan jeotermal seraclk
yatrm hakknda bilgi vermek amacyla hazrlanmtr. Jeotermal sahalarmzda sadece elektrik
retimine odaklanm yatrmlar sebebiyle seracln geri planda kalm olmas, bu raporun
hazrlanma nedenlerinden en nemlisidir. Oysa nemli bir istihdam kayna olan ve ciddi bir yatrm
potansiyeline sahip olduu grlen modern seraclk faaliyetinin en nemli girdilerinden biri olan
stma gideri drld takdirde, blgemiz dnyada modern seraclk konusunda sz sahibi olmaya
adaydr. Bu raporu hazrlarken bize yardmc olan sera iletmecilerine ve kamu kurumlarna
katklarndan dolay teekkr ederiz.
Raporda belirli aralklar ile veri gncellemesi yaplacaktr. neri ve yorumlarnz ltfen
aydin@geka.org.tr adresine gnderiniz.
Bu alma, Yatrm Destek Ofisi alanlarndan Seda KILI, Esin BAKAN ve Mehmet SERT
tarafndan hazrlanmtr.
2 MODERN SERACILIK NEDR?
Seralar; iklimin elverili olmad dnemlerde bitkilerin yetime koullarn optimum dzeyde
tutarak, mevsimleri dnda yetimesine uygun ortamn saland, s, k, nem ve hava hareketleri
gibi etmenlerin kontrol altna alnabildii zel yaplardr. Gnmzde seralar sebze, meyve, fide, ss
ve tbbi bitkilerin yetitirilmesi amacyla kullanlmaktadr.
Modern seraclk ise rt alt bitki yetitiriciliinde ileri teknoloji kullanlarak kaliteli ve yksek
verim elde edilmesidir. Gnmz teknolojisinde, geleneksel seraclk ile kyaslandnda olduka stn
yanlar olan topraksz tarm ile yl boyunca gerekletirilen retimin, modern seralarn vazgeilmez
unsuru olduunu grmekteyiz.




4


Topraksz tarmda toprak
yerine kaya yn, perlit, pomza,
vermiklit, sepiolit gibi inorganik
ortam kltrleri kullanld gibi; torf,
tala, aa kabuu, kokopit gibi
organik yetitirme ortamlar da
kullanlmaktadr. En uygun
yetitirme ortamn oluturmak
amacyla bu kat materyaller,
kartrlarak da kullanlabilir. Kat ortam kltrleri dnda;
durgun su kltr, akan su kltr ve aeroponik(kk sisleme
teknii) kltr ekilleri de ayrca kullanlabilmektedir. Modern
sera iletmecileri kendilerine uygun olan bu topraksz yntem
ve eitlerinden birini bitki yetitirme ortam olarak seerler.

Resim 2 Kat Ortam Kltrleri


Topraksz tarmn avantajlar aada listelenmitir:
Elverisiz topraklarda bitki yetitirme yaplabilmektedir.
Toprak sterilizasyonu iin kullanlan materyalin deitirilmesi ile igcnden ve zamandan tasarruf
salanr.
Kk ortamdaki pH, tuzluluk, besin maddeleri dengesi ve hava-su oran daha salkldr. Besin
maddeleri seilip istenildii kadar verilerek kk ortamna homojen olarak uygulanabilmektedir.
R
e
s
i
m

1

T
o
p
r
a
k
s

z

T
a
r

m

K

l
t

r
l
e
r
i





5


Toprak ileme ve ekim nbeti gerektirmez. Yabanc otlar, hastalk ve zararllar elimine edilmitir.
Bitkileri artma srasndaki kayp minimum dzeydedir.
Birim alandan daha fazla rn elde edilmektedir.
Topraktan kaynaklanan hastalklarn kontrol daha kolay saland iin zirai ila kullanm daha
azdr, bu durum da rn kalitesini olumlu olarak etkilemektedir.
Otomasyona bal sulama sistemleri ile sudan en verimli ekilde yararlanlmaktadr.
Teknolojik ve otomasyon sistemlerin kullanlmas ile igc ve enerji kullanmnda nemli
kazanlar elde edilir.
Topraksz tarmn en byk dezavantaj, kurulu masraflarnn yksek olmasdr. Ayrca,
baarl bir uygulama, belirli teknik bilgi ve deneyim gerektirmektedir. Topraksz tarmn dier
dezavantajlarndan bahsedecek olursak;
zellikle organik yetitirme ortamlar kullanlmad takdirde karbondioksit gbrelemesi gerekir.
Otomasyon sistemlerinin aksamadan almas gerekir, otomasyon sistemlerinde meydana
gelecek bir kesinti(rnein elektrik kesintisi), sera sistemini ciddi zarara uratabilir.
Topraksz tarmda ve zellikle sv kltrlerde bitkileri ayakta tutmak daha zordur. Bu nedenle
iilik ve maliyet ykselmektedir.
(www.sera-bir.org.tr, Dr. Alper Beirolu, Ziraat Mhendisi, http://topraksiz-
tarim.blogspot.com)
2.1 MODERN SERACILIK YATIRIMINDA DKKAT EDLMES GEREKEN
HUSUSLAR
leri teknoloji gerektiren ve tpk bir modern retim fabrikas gibi ileyen sera yatrmna
balamadan nce iyi bir planlama yapmak gerekir. Bata iklim koullar olmak zere; arazinin
topografik durumu ve sulama suyu varl; pazara ulam asndan ana yollara hatta havaalanna
yaknlk; ucuz ve bulunabilir igc; su, doalgaz ve kesintisiz elektrik hatlarna yaknlk; varsa termal
ve jeotermal enerji kaynaklarna yaknlk ve iletme alannn ileride bymesi faktrleri gz nne
alnarak yaplan yer seimi; iletmelerin karlln nemli lde etkileyecektir.
lkemizde seraclk standartlar olarak u an yrrlkte olan TS EN 13031-1 nolu standart
kullanlmaktadr. T.C. Ziraat Bankas A.. ve Tarm Kredi Kooperatiflerince, Tarmsal retime Dair
Dk Faizli Yatrm ve letme Kredisi kullanmak isteyen sera iletmelerinin bu standartlar
karlamas aranmaktadr. Sera kurulumunda kullanlacak yap elemanlar, sera rt malzemeleri ile
sera ierisinde veya sera retimi ile balantl olarak sera dnda, sabit montajl olarak kullanlacak
alet ve ekipmanlarn tm asgari TS EN 13031-1 nolu Trk Standartlarn karlamaldr.




6


Aada Sera Yatrmclar ve reticileri Birlii(SERABR)nin modern sera yatrm hakknda
planlama kriterleri yer almaktadr:
2.1.1 Sera Yaplacak Yer
Seralarn kurulaca yerin eimi %1-2 arasnda olmaldr. Rzgarl ve kava kirlilii olan
blgelerden uzakta olmal; su, doalgaz ve elektrik hatlarna yakn olmaldr. K scaklnn -5 Cnin
altna dmedii blgeler seilmelidir. Serann yola yakn olmas gerekir ancak tozlu yollara ok yakn
olmas, serann stnn tozlanarak sera iine girecek n azalmasna ve temizleme iin ilave
maliyete neden olmaktadr.
2.1.2 Sera Alan
Modern anlamda bir sera iletmesi en az 30 da(30.000 m2) olmaldr.
2.1.3 Sera Yn
Akdeniz iklim kua zerinde bulunan lkelerde sera uzun ekseni Kuzey-Gney
dorultusunda olmaldr.
2.1.4 Sera Temelleri
Seralarda prizmatik ve silindirik temeller kullanlmaldr. Prizmatik temeller, tama gc
yksek salam zeminlerde akl fazla olmayan plastik ve cam seralarda en az 40 x 40 cm kesitinde
ve 60 cm derinliinde 300 dozlu betonda yaplmaldr. Silindirik temeller en az 40 cm apnda, 60 cm
derinliinde 300 dozlu betondan yaplmaldr. Ayrca drt tarafna takn sularndan korumak iin 20
30 cm geniliinde ve 2025 cm yksekliinde zemin alt (subasman) yaplmaldr.
2.1.5 Sera Genilii
Tnel genilii 8-15 metre arasnda olmal, tnel uzunluu 60-125 metre arasnda olmaldr.
2.1.6 Seralarda Yan Duvar Ykseklii
Seralarda etkili bir mekanizasyon yaplabilmesi iin yan duvar ykseklii; sebze, fide ve kesme
iek seralarnda oluk alt en az 4 metre olmal, ideal oluk alt ykseklik seimi 6,4 metre olmaldr.
2.1.7 Sera Konstrksiyon Profilleri
Sera konstrksiyon profilleri, sera yap elemanlarna etki eden sabit ve hareketli ykler
hesaplanarak ve eilme, pandantif(sark) ve flambaj(esneme, bel verme) ynnden statik analizleri
yaplarak seilmelidir. Sera yapmnda iskelet malzemesi olarak kolon ve at makasn oluturan
elamanlarn seiminde standart galvanizli elik profiller kullanlmaldr.




7


Resim 3 Sera Konstrksiyon Montaj

Beik atl cam seralarda kolon ve aklarda I100 profili, merteklerde T60 profili, dier
elemanlarda L40, 40, 4 profili; plastik kapl yay atl ve gotik atl seralarda ise kolonlarda 3 elik
profil boru, at makaslarnda ise 2 elik profil boru kullanlmaldr. Kolonlar, beik atl cam
seralarda 300-500 cm aralklarla, plastik kapl yay at ve gotik atl seralarda ise rzgar etkisini
azaltacak ekilde 200-300 cm aralklarla planlanmaldr. Mertekler glgeleme etkisini azaltmak
amacyla beik atl cam seralar ile yay at ve gotik atl plastik kapl seralarda 100 cm aralklarla at
makas eklinde planlanmaldr. Kap ve havalandrma pencerelerinde L 30,30,3 profil elik malzeme
kullanlmaldr.
2.1.8 Seralarda Uygulanan at Tipleri ve lleri
Cam rtl seralar iin beik at ve venlo at tipi; plastik seralar iin gotik at tipleri
kullanlmaldr. Sera ats eim as 26 derece ile 32 derece arasnda olmaldr. Mahya ykseklii ise
akln (sera geniliinin ) 1/4 ile 1/5i kadar olmaldr.
2.1.9 Seralarda Kap Genilikleri
Seralarda kaplar tek kanatl olacak ise en az 120 cm x 220 cm boyutlarnda; ift kanatl olacak
ise en az 240 cm x 220 cm boyutlarnda yaplmaldr.




8


2.1.10 Sera rt Malzemeleri
Sera rt malzemeleri unlardr:
Cam
Yumuak Plastikler: Polietilen(PE), Polivinilclorid(PVC), Polivinilflorid(PVF), Polyester,
Ethilvinilasetat(EVA), Monarfleks
Sert(Rijit) Plastikler: Cam elyafl polyester(GRP), Polycarbonat(PC), Fiberglass,
Polimetilmetakrilat(PMMA)
Sera rtlmesinde kullanlan camlarn kalnl genellikle seralarn yan yzeylerinde 3 mm,
atda ise 4 mm olarak seilir. Cam boyutlar 100 x 65 cm, 120 x 75 cm ya da 100 x 165 cm olmaldr.
Kk ebatta cam kullanlmas, tayc malzeme miktarn artracak, ayn zamanda k kaybna neden
olacaktr. Plastik rt malzemesi olarak dayanm mr (ekonomik olmas asndan) 3-4 yl olan UV +
IR + AF katkl yumuak plastik rt kullanlmaldr. Sert plastiklerde ise kalnlklar ift kanatl
olanlarda 4 16 mm, 3 katl olanlarda 10 16 mm arasnda deien Polycarbonat(PC) rt malzemesi
veya solar radyasyon geirgenlii % 80, kalnl 0,8 1,5 mm arasnda deien Cam Takviyeli
Polyester (GRP) kullanlmaldr.
Tablo 1 Sera rt Malzemesi Kyaslama
Plastik rt Malzemesi Cam rt Malzemesi
Avantajlar
- Hafiftir, 1mlik plastik sera rts
100-125 gramdr.
- Kolay ve ksa zamanda kaplanr.
- Ucuzdur.
- Kolay temizlenir ve saklanabilir.
- Biyolojik zararllardan etkilenmez.
- Paslanmaz.
- Darbelere kar az duyarldr.
- Renklendirme zellikleri iyidir.
- Kimyasal maddelere kar
dayankldr.
- Gne n iyi geirirler.
- Uzun sre kullanlabilir.(25 yldan fazla)
- Ik geirgenlii yksektir.
- Kolay temizlenir ve bakm masraf yoktur.
- Cam seralarda verim, plastik rtl seralara
gre daha yksektir.
- Mor tesi (Ultraviyole) klarndan etkilenmez.
- Kolay kirlenmedikleri iin k geirgenlikleri
azalmaz.
- Camlarda buulanma ve nemlenme
olmadndan, bitkilerin zerine su damlalar
gelerek bitkilerin hastalanmas nlenir.
Sakncalar
- Montaj ve plastik deiim srasnda
i gc fazladr.
- Zamanla plastiin sarkmas ve d
etkilerden dolay kolay deforme olur.
- Rzgr etkisi ile dalgalanr.
- yzeyde su youmas nedeniyle
k geirgenlii azalr.
- Fazla sayda blok seralarda
kullanldnda havalandrma
zorluklar yaanr.
- Esnek bir malzeme deildir. Kolay krlabilir.
- Pahaldr.
- Ar olmas nedeniyle konstrksiyon maliyetini
artrr.
(Karacada Kalknma Ajans, 2012)
lkemizde kullanlan plastik sera rt malzemeleri ve zellikleri aadaki gibidir: (Baytorun &
Batanelik, 1993)




9


Resim 4 Venlo Tipi Cam Sera ve Gotik Tipi Plastik Sera

Normal PE Plastik: Gne nlarna kar dayanm 1 yldr. Ayn zamanda lkemizde iddetli
gne nm olmas nedeniyle, bir retim sezonundan sonra bu plastikler deitirilmelidir.
Sonbaharda seralara rtlerek kn mmkn olduu kadar fazla k geirimi salanr.
UV Katkl PE Plastik: ine UV katk maddesi katldndan dayanm mr 2 yldr. UV katk
maddesinden dolay sar bir renge sahiptir. Plastiin kuru olduu koullarda IR nlarn geirirler.
IR Katkl PE Plastik: erisine retim esnasnda IR katk maddesi katldndan uzun dalgal
nlar belli oranda geirir.
Antifog PE Plastik: Antifog katk maddesi plastiin i yzeyinde younlaan su buharnn
damlacklar halinde deil, camda olduu gibi ince bir film eklinde yaylmasn salar. Bu da k
geirgenliini olumlu ynde etkiler ve bylece dier plastiklere gre daha fazla nmn sera iine
ulamasn salar.
Polycarbonat(PC): ift katl veya ok katl olarak imal edilen, arasnda hava boluu bulunan
saydam tabakalar halindeki bir sera rt malzemesidir. Kalnlklar ift katl olanlarda 4-16 mm,
katl olanlarda 10-16 mm arasnda deimektedir. Solar radyasyon geirgenlii, camdan az olmak
zere, boyutlarna bal olarak % 70-80 arasnda deimektedir. ift katl PC camdan on kat daha
hafiftir dolaysyla daha az younlukta destek yaps kullanlr. PC rt malzemesinin k geirgenlii,
nem younlamas ve toz birikmesi gibi faktrlere bal olarak ylda % 1 orannda azalr.
Cam Takviyeli Polyester(GRP): polyester malzemenin cam lifleriyle glendirilmesi yoluyla
elde edilir. GRP rt malzemesi, yzeyi renk deiimine kar korunmu ve Polyvinyl fluorid (PVF veya
Tedlar) veya Pohietilen Terephtalate (Mehinex) ile kaplanm oluklu tabakalardan meydana gelmitir.
Solar radyasyon geirgenlii % 80 dzeyindedir. Plakalarn kalnl 0.8- 1.5 mm arasnda deiir ve
genellikle 1 mm kalnlndadr. Plakalarn genilii profile bal olarak 0.8-1.0 m arasnda
deimektedir.
PVC Levhalar: Mat ve effaf olarak retilen, k geirgenlii % 85 olan, dayankl(5-10 yl),
hafif ve ivi ile aklabilen, vidalanabilen ve yaptrlabilen plastik rtlerdir. Ancak zamanla k




10


geirgenliinin azalmas, doluya kar dayanksz olmas, kolay paralanabilir ve kolay yanabilir olmas
bu levhalarn olumsuz zellikleridir.
Plexicam Levhalar: Boluklu ve ift katl olarak retilen zel alminyum ya da elik
konstrksiyon zerine monte edilen, k geirgenlii cama oranla daha az olan, tamiri ve montaj
kolay olan, mortesi klar geirmeyen dayankl plastik rtlerdir. Bu rtlerin zamanla k
geirgenliinde bir azalma olmaz ancak s ve nemle genlemeye urayabilirler ve kolay yanarlar.
2.1.11 Seralarda Kullanlan Havalandrma Yntemleri
Doal havalandrma, Mekanik havalandrma, Doal+Mekanik havalandrma olmak zere
havalandrma iin kullanlan ayr yntem vardr. Akdeniz iklim kuandaki seralarda doal
havalandrma yntemi ile havalandrma yaplacaksa, toplam havalandrma akl alannn, sera
taban alanna oran en az % 30 olmaldr. Mekanik havalandrma ile havalandrma yaplacaksa, sera
boyutlarna ve bitki trne bal olarak havalandrma debisi hesaplanmal ve buna gre sera iinde
fanlar kullanlmaldr. Havalandrmada tepe havalandrma(kelebek) kullanlmaldr. Yandan
havalandrmadan kanlmaldr.
2.1.12 Seralarda Kullanlan Istma Yntemi
Seralarda kullanlan stma sistemleri sobalarla stma, kaloriferle stma, scak havayla stma,
doal enerji (gne ve jeotermal enerji) kaynaklarndan yararlanlarak stma, elektrik enerjisiyle
stma ve atk enerjiden yararlanlarak uygulanan stma sistemleridir.
Bir akkann stlarak kapal bir sistemde dolatrlmasyla stma salayan kaloriferli stma
sistemleri, ilk yatrm ve iletme maliyetleri yksek olan sistemlerdir. Bu tr sistemlerin, bykl
2,5 dekardan daha az olan seralarda uygulanmamas nerilir.
Modern bir serada kalorifer hesab yaplrken m2 bana en az 150 kalori olarak
hesaplanmaldr.
2.1.13 Seralarda Uygulanan Sulama Yntemleri
lk yatrm masraflarnn yksek olmasna karn, sulama randmannn yksek olmas ve byk
oranda su ekonomisi salamas nedeniyle yaplacak seralarda sulama yntemi damla sulama yntemi
ve sisleme yntemi olmaldr.
2.1.14 Dier neriler
Yukardaki koullarda yaplacak yeni seralarn planlamas, yapm ve kontrol Ziraat
Mhendisleri Odasna kaytl Tarmsal Yaplar ve Sulama Blm veya Tarm Makineleri Blm
mezunu bir ziraat mhendisi tarafndan yaplmaldr. Eer proje sektr dndan biri (mimar, inaat
mhendisi vb. ) tarafndan hazrlanm ie bu projenin tevik/destek alabilmesi ve uygulanabilmesi




11


iin yukarda anlan ziraat fakltelerinin ilgili blmlerinden mezun bir mhendisin imzas/onay
alndktan sonra yaplmaldr.
Modern seralar, yl boyu retim yapacak ekilde dizayn edilmelidirler. rnein; domates
yetitiriciliinde fide dikimi ile hasat aras geen sre yaklak 70 gn, bitki dnemi ise yaklak 270
gndr. retim d geen 25 gn ierisinde bitki skm, tesis bakm, dezenfeksiyon ve yeni dikim
ileri hazrl yaplr.
Yukarda saylan ana kalemlerin haricinde aadaki kalemler de modern bir serada,
mmknse bulunmaldr:
klim kontrol sistemi
Gbreleme nitesi
Hava sirklasyon fanlar
Hasat arabalar
Kltrel arabalar
Sisleme sistemi
Sinek tl(insect-net)
Katr sistemi(sakslarn konulduu altlk)
lalama makinesi
Jeneratr
Paketleme nitesi
dare binas
Lojmanlar
Bu sistem ve ekipmanlar haricinde gnmz modern seralarnda karbondioksit uygulamalar,
sulama suyu geri kazanm, doal dllenmeyi salayan bombus ars kullanm, sahip olunabilecek
kalite belgeleri ve faydal bcek salm, bu seralara ilave avantajlar salamaktadr.
zellikle otomasyonlu sistemlerin yatrmn yapmadan nce baz konulara dikkat edilmesinde
fayda vardr:
Sera retim ekline uygun otomatik kontrol sistemi seilmelidir. Gereinden fazla kapsaml
sistemler hatal sonulara yol aabilir.
Temin edilecek sistemlerin yerli firmalardan salanmas ya da Trkiyede teknik servisi olan ve
srekli yedek para stoku bulunduran firmalarn tercih edilmesi konularna dikkat edilmelidir.
Topraksz tarm tesislerinde 3 saatten fazla yaanabilecek bir bekleme, tm rnlerin telef olmasna
neden olabilir.
Sistem kullancl yapacak elemanlarn seimi titizlikle yaplmal, eitimleri yeterince
salanmal ve iletmeye olan aidiyetleri artrlmaldr.




12


Modern sera yatrmnda en fazla %5 pay olan otomasyon sistemleri seilirken kaliteden
dn verilmeden maliyet hesaplar yaplmaldr.
Resim 5 Bilgisayar Kontroll Sera Otomasyon Sistemi
Otomasyon sistemlerinin salkl
alabilmesi iin iyi bir altyap gereksinimi
vardr. Eer su altyaps zayf ise yeterli
depolama ve artmaya nem verilmelidir.
Zayf akml bilgisayar kontrol sistemleri
ebekeden bamsz srekli ve temiz
enerjiyle beslenmelidir. Su tutma zellii
zayf zeminlerde e gerilimli topraklama
uygulanmaldr (ATAMAL, 2012 Nisan).
2.2 SERA LETMELERNN SAHP OLABLECE KALTE BELGELER
Ya sebze ve meyve ihracatnda pazarn talep ettii baz kalite belgeleri vardr. Bu belgeler
firmalara pazarda farkllk yaratan ve rnlerinin ne kmasn salayan belgelerdir. Bu belgelerden
zellikle yi Tarm Uygulamalar ve Global Gap sertifikalar, modern sera iletmeleri iin
vazgeilmez belgelerdir.
ITU - yi Tarm Uygulamalar: Gda gvenliinin temeli olan bu sertifikaya sahip olunmas, kalite ve
miktarda art salad gibi, talepte de nemli bir art salar. ITUye sahip iletmeler, devlet
desteklerinden ayrca yararlanmakta, bunun yannda yeni hal yasas gerei rsum
uygulamasndan muaf tutulmaktadrlar.
GG Globalgap: rnn AB standartlarnda retildiinden emin olunmas iin gerekli bir belgedir.
zellikle AB lkeleri tarafndan zorunlu tutulan bir sertifikadr. hracatnn ticaret vizesi olarak
adlandrlabilir.
ISO 9001 : 2008 Kalite Ynetim Sistemi: Dnyaca kabul grm bir belgedir. Ynetim sistemi
kalitesinin artrlmas salanmaktadr.
ISO 22000 : 2005 Gda Gvenlii Ynetim Sistemi: Gda iletmelerinde ynetim sistem
standardn salamaktadr.
ISO 14001: 2004- evre Ynetim Sistemi: letmelerin evreye verdii zararn en aza indirilmesi
salanmaktadr. letmenin uluslararas itibarnn artrlmasn salar.
Mteri grubu baznda istenen dier nemli sertifikalar unlardr:
IFS International Food Standard




13


BRC- British Retailers Consortium
TN Tesco Nurture
ETI - Ethical Trading Initiative
Bu belgeler lkemizde genellikle mteri istekleri dorultusunda alnmaktadr. Sera
iletmeleri ok kaliteli rnler yapm olsalar bile, bu belgeler olmadan kaliteli rn yaptklarn
kantlam olmazlar.
2.3 SERA LETMECLNDE MEVZUATA DAYALI SORUNLAR
Sera Yatrmclar ve reticileri Birliinin tespit ettii birtakm sorunlar vardr. Bu sorunlardan
en nemlisi modern sera iletmelerine dair hukuki bir tanm bulunmamasdr. Yatrmclarn ihtiya
duyduklar kritik aamalarda herhangi bir snflandrmaya alnamyor olmalar nemli bir sorundur.
letmeciler farkl konularda farkl bakanlklar ile muhatap olmak durumunda kalabilmektedir. retim
tesisi olmasna ramen, farkl sektrlerdeki retim tesislerinin yararlanabildikleri desteklerden
yararlanlamamaktadr. Modern sera tesisleri kendilerine ait paketleme, depolama ve lojistik
altyapsna sahiptir. Ancak tm bu teknolojik altyaplar, modern sera tesislerini, bitkisel retim
yaplan tarm alanlar olmaktan karmaz. Tarmsal retim alanlarnn, sanayi tesisleri veya baka
sektrel snflandrmalar kapsamnda dnlmesi ve bu ekilde deerlendirilmesi doru deildir.
Modern sera tesisleri, tarmsal iletme adyla ayr bir hukuki tanm kazanmaldr.
Sera yaplarnn ruhsatlandrma maliyetleri ile ilgili 17 Austos 2011 tarihinde yaymlanan
Kanun Hkmnde Kararname ile Yap Denetimi Hakknda Kanunun 1. maddesinin 2. fkrasnda
yaplan deiiklikte yer alan Entegre Tesis Niteliinde Olmayan Tarm Ve Hayvanclk Amal Yap Ve
Tesisler, Yap Denetim Kanunundan muaf tutulmu ve bu yaplarn fenni mesuliyetlerinin mimar ve
mhendislerce stlenecei belirtilmitir. Buna gre modern seralarn entegre tesis nitelii tamayan
alanlar ile, yap denetim maliyetlerinden nemli derecede tasarruf salanabilmektedir.
Elektrik gideri, sera iletme maliyetleri ierisinde nemli kalemlerden biridir. Ancak bu
iletmeler, elektrik kullanm konusunda herhangi bir snf ierisinde yer almadklarndan, ticarethane
tarifesinden elektrik kullanmaktadrlar. Bu durum, sera iletmelerine, sanayi elektrii kullanmndaki
gibi bir fiyat avantaj salamamaktadr.
2.4 DNYADA ve TRKYEDE MODERN SERACILIK
Modern seraclkta dnyada ilk srada yer alan lke Hollandadr. Bu lkede 50 bin dekar
alanda topraksz tarm yaplrken, spanya 30 bin dekar alan ile 2. srada yer almaktadr. rt alt
retimde Hollandann 5 kat bykle sahip lkemizde, klim koullar son derece elverili olmasna
ramen 2012 yl verilerine gre 7.000 dekar topraksz tarm yaplmaktadr. Bu durum, Trkiyenin bu
alanda uzun mesafe kat edeceini gstermektedir. lkemizde bu alandaki yatrmlarda son yllarda




14


hzl bir art grlmekte, ylda yaklak 1.500 dalk bir byme gereklemektedir. Antalya ilinde
2.667 da alanda 73 adet sera iletmesinde topraksz tarm yaplmaktadr(Antalya Gda, Tarm ve
Hayvanclk l Mdrl, 2012). Modern seralarmzn kaplad alan bakmndan rt alt retim
ierisindeki pay %1dir. 2012 yl rakamlarna gre, lkemiz modern seralarnda retilen rnlerin
gayri safi milli haslaya katks 450 milyon TL civarndadr(Anonim, 2012).
Resim 6 Salkmda Domatesler

Seraclkta ok nemli bir yeri olan Hollandada sera sebzeciliinin tamamna yakn; ngiltere,
Belika, Almanya, Fransa gibi lkelerde de % 30-90 arasndaki ksm topraksz tarm biiminde
yaplmaktadr( (www.ksu.edu.tr).
Topraksz tarmda suyun etkin bir ekilde kullanlmas, su kaynaklarnn giderek daha kstl
hale geldii dnyamzda, bu retim ynteminin nmzdeki yllarda zorunlu hale geleceini ve daha
ok yaygnlaacan gstermektedir (TSE Standart Dergi Rportaj, 2012).




15


Resim 7 Topraksz Tarmda Domates Yetitiricilii

lkemiz modern seralarnn %90nda domates yetitiricilii yaplmaktadr. retilen rnler i
piyasada tketilebildii gibi, rn kalitesi ve zirai ila kullanmnn snrl olmasndan dolay ngiltere,
Almanya, Hollanda ve Rusyaya da byk oranda ihra edilebilmektedir.
2.4.1 Organize Sera Blgeleri
Tarma Dayal htisas Organize Sanayi Blgesi uygulama ynetmelii, Gda, Tarm ve
Hayvanclk Bakanlnn 2015 yl hedefleri dorultusunda 10 ilde tarma dayal organize sera blgesi
kurmay hedeflemektedir. Bu iller; Afyonkarahisar, Aydn, Denizli, Diyarbakr, zmir, Konya, Ktahya,
Manisa, anlurfa ve Yozgat illeridir.
Blgemizde kurulu sreci tamamlanm 550 dekar Organize Sera Blgesi olan Denizli
Sarayky Tarma Dayal htisas OSBsinin imar planlar onaylanm olup, yakn bir sre ierisinde
parsel ihalelerine klmas beklenmektedir. OSB ynetiminin belirledii bir tarife zerinden burada
yer alacak sera letmelerine jeotermal kaynak datm yaplacak, seralarn daha uygun maliyetle
stlmalar salanacaktr. Aydn ilinde ise organize sera blgesi ile ilgili yer tespiti almalar ve dier
almalar devam etmektedir.




16


Resim 8 Denizli Sarayky Tarma Dayal htisas Organize Sanayi Blgesi

Resim 9 Denizli Sarayky, Kzldere ve Tekkehamam Jeotermal Sahalar





17


2.5 GNEY EGE BLGESNDE MODERN SERALAR

Tablo 2 Gney Ege Blgesi Belli Bal Modern Sera letmeleri
SERA ADI RN YER SERA ALANI RT
MALZEMES
ISITMA
EKL
Gkkale Tarm Domates Sultanhisar/AYDIN 148 da Cam Kmr
Sel Group Domates Sultanhisar/AYDIN 70 da Plastik Kmr
Sultan Sera Domates Sultanhisar/AYDIN 44,4 da Cam Jeotermal
BM Agro Seraclk Domates Ske/AYDIN 52 da Cam Jeotermal
Pekdemir Seraclk Domates Akky/DENZL 118 da Polikarbon+Plastik Jeotermal
Bos Seraclk Domates Akky/DENZL 30,9 da Cam+Plastik Jeotermal
Fakl Seraclk Domates Akky/DENZL 5,9 da Plastik Jeotermal
Yenita Tarm Domates Buldan/DENZL 13,4 da Plastik Jeotermal
imenolu Seraclk Domates Buldan/DENZL 8 da Plastik Jeotermal
US Tarm Domates Buldan/*DENZL 5 da Plastik Jeotermal
Green House Seraclk Domates Aaaml/DENZL 55 da Plastik Kmr
Akdora Seraclk Domates Aaaml/DENZL 20 da Plastik Kmr
Smyrna Seraclk Domates Sarayky/DENZL 83+117 da Plastik Jeotermal
AS Tarm Domates Sarayky/DENZL 48,5 da Polikarbon+Plastik Jeotermal
Denser Seraclk Domates Sarayky/DENZL 5 da Plastik Jeotermal
Nebat Tarm Domates Sarayky/DENZL 10 da Plastik Jeotermal
FOT Tarm Domates Fethiye/MULA 24+45 da Plastik Kmr
Biotar Tarm Domates Kyceiz/MULA 28 da Cam Kmr

Gney Ege Blgesi modern seralarnn tamamna yaknnda domates eitleri
yetitirilmektedir. Seralarn byk ksm, domatesin en ok deerlendii aylarda maksimum rn
almak iin, Austos ay sonu-Eyll ay ba gibi fide dikimine balar, Temmuz ay ortas gibi hasat
tamamlanp bitki skm ileri balar. Bu aylar aras yaplan retimde, bitkinin gne na en ok
gereksinim duyduu aylar gne nn en az etkili olduu Aralk-Ocak aylar olduu iin, retimde
dekar bana 30 tonun zerine nadiren klabilmektedir.
Sera iletmelerinin byk ounluu retim danmanlarnn desteini kullanrlar. Baz sera
iletmelerinde retimin sorumluluu deneyimli ziraat mhendisleri tarafndan stlenilmekte olup,
bunun sera iletmesinin verimliliine nemli katks olduu gzlemlenmitir. Yine blge modern
seralarnn ounluu, anahtar teslim projeler eklinde spanya, Fransa ve Hollanda meneili yabanc
firmalar tarafndan kurulmutur. Sera oluk alt ykseklikleri 4,5-5 metre arasnda deimekte,




18


bilgisayarl retim otomasyonlar kullanlmaktadr. Ajansmzn blge seralar ziyaretleri srasnda,
2012 yl sezon ortalamas sat fiyatlarnn 2,2-2,5 tl/kg arasnda olduu, souk geen k ay
nedeniyle rn fiyatlarnn tatmin edici olduu bilgisi alnmtr. ou sera iletmesinde Global Gap ve
yi Tarm Uygulamalar sertifikas bulunmakta olup, baz sera iletmeleri CO2 uygulamas yapmaktadr.
Sera iletmelerinin iletme maliyetlerinin dekar bana yllk 25.000-30.000 TL arasnda deitii bilgisi
alnmtr.
2.6 MODERN SERALARIN ISITILMASI
Sera stlmasnda geleneksel anlay souu krmak eklindedir. Modern seraclkta ise
seralarn stlmas, zerinde dikkatle durulan bir konu olmakla birlikte, en nemli maliyet
kalemlerinden birini oluturarak, iletmelerin stmay verimli kullanmn zorunlu hale getirmektedir.
Seralarn stlmas, bitkilerden yksek verim ve kalite alnmas ve yatrmdan beklenilen kazancn
salanabilmesi asndan detaylca incelenmesi gereken bir konudur. Seralarda snn yannda nem
dengesi de nemli olan bir dier konudur. Bu nedenle seralarda ideal iklimlendirme iin genel olarak
kullanlan sistemler aadaki gibidir:
Istma Sistemi: Bitkinin istedii scaklk ortamn salayabilmek iin kullanlr.
Sirklasyon Fanlar: yi bir s dalm ve nem dengesi iin gereklidir.
Sisleme Sistemi: Nem dengesini salama ve serinletme iin kullanlr.
Is Perdesi ve Glgeleme Sistemi: Geceleri s tasarrufu salar, gndz scak saatlerde glgeleme
ve serinletme iin kullanlr.
Havalandrma Pencereleri: Sera atsna monte edilen pencerelerden, sera ierisine taze hava
vermek iin kullanlr.
Soutma Sistemleri: Is drc dier sistemlerin yetmedii durumlarda kullanlr. Enerji sarfiyat
dk olduu iin evaporatif soutma sistemleri yaygn olarak kullanlr.
Otomasyon Sistemi: Tm bu sistemlerdeki cihazlarn manuel olarak kullanm zor olmakla birlikte,
yaplacak hatalar verimde ciddi kayplara yol aaca iin sera iletmesine ciddi zararlar gelebilmesi
sz konusudur. Bu nedenle iklim parametrelerini, sera ii ve d sensrler ile lerek tm
sistemlerin otomatik olarak almasnn salanmas iin otomasyon sistemi kullanlr.
Seralarda ideal scaklk bitki eidine gre deimekle birlikte, bir aralk verilecek olursa,
gndz 16-27 C, gece 14-16 Cdir. Gece gndz s fark 8-10 C olmaldr. Bitkiler, gndz
fotosentez yaparak biriktirdikleri karbonhidratlar, gece solunum yoluyla tketirler. Bu nedenle gece
saatlerinde bitkiye ok fazla konfor imkan verilmeyerek metabolizma hzlar yavalatlr. 16 Cnin
altnda bitki metabolizmas yavalamakla birlikte, 10 Cnin altnda bitkilerin dllenme fizyolojisi
bozulmakta ve reticilerin hormon kullanma zorunluluu ortaya kmaktadr. 5 Cnin altnda ise




19


yksek verim kayplar yaanr. Ayrca srekli s deiimine maruz kalan bitkilerin, hastalk ve
zararllara kar dayankll zayflar ve retici kullanlan ila miktarn artrmak zorunda kalr. Bu
durum hem reticiye ilave maliyet getirmekte hem de rnn kalitesini bozmaktadr.
Ege niversitesi Bahe Bitkileri Blmnden Prof. Dr. Yksel TZELin zmir ve Antalya
seralarnda stmann verim zerine etkisini lt almaya dair bilgiler Tablo 3de sunulmutur.
Tablo 3 Istmann Verim(kg/m2) zerine Etkisi
Kg/m2 rn verimi Min 5C Min 8C Min 10C Min 13C Min 15C
Antalya 28,75 28,86 29,46 32,26 33,79
zmir 20,02 20,63 22,05 26,94 29,94

Bu almaya gre 10C -15C scaklk aralnn, rn veriminin en ok etkilendii scaklk
aral olduu gzkmektedir.
Istma sistemi iin kapasite ihtiyac, en souk ve en fazla s gereksiniminin olduu gnlere
gre hesaplanr. Seraya verilecek snn hesaplanmasnda, sera ii istenilen scaklk ile sera dndaki
hava scakl fark etkili olmaktadr. Bununla birlikte s kaybnn olumasnda; sera d yzey alan,
at ve duvar rt malzemesinin yaltm kalitesi ve k geirgenlii, havalandrma srasnda meydana
gelen s kayb, kap ve pencere ereveleri, at ve duvar birleim alklar ve rt malzemesi ek
yerlerindeki boluklardan szan s kayplar faktrleri dikkate alnr. Seralarda stma sistemi, sera ii
scaklk tm sera alannda ayn olacak ekilde ve scaklk dalgalanmalar minimum dzeyde kalacak
ekilde planlanmaldr.
Seralarn stlmasnda baz sanayi tesislerinin atk slarnn kullanlmas mmkndr. rnein
7.000 adet bykba hayvanl 2,4 megawatt kapasiteli bir biyogaz retim tesisinin elektrik retimi
esnasnda trbin egzozundan 90 Cde 140 ton/saat debili scak su elde edilebildii bilgisi alnmtr.
Bu gibi sanayi tesislerinin atk s enerjilerinin, k
aylarnda sera stmasnda kullanlabilirlii mmkndr
(YENCE, 2012).
2.6.1 Kalorifer le Istma
Modern seralarda kalorifer ile stma sistemi
tercih edilen bir stma eklidir. Istma borular
genellikle sera tabanna bitki sra aralna boylu
boyunca hizalanacak ekilde yerletirilir. Bu ekilde bu
borular ayn zamanda hasat ve bakm arabalarnda ray
olarak kullanlmaktadr. Yine bu stma borularnn ilave
Resim 10 Istma Borularnn Ray Olarak Kullanm




20


olarak bitkinin st ksmna yerletirilmesi, verimde art salayabilmektedir. Boru ierisinde dolaan
scak su, devir daim pompas ile salanmaktadr. Arza ve bakm durular nedeniyle devir daim
pompalar biri asil, dieri yedek olmak zere 2 adet bulundurulur. Yakt olarak jeotermal kaynak
kullanmayan iletmeler, kmr kazan kullanmakta olup, sera alannn byklne bal olarak
byk kapasitede tek bir kazan almak yerine, daha dk kapasitede birden fazla kazan ile
alabilmektedir. Istma sisteminin ykn bu ekilde birden fazla kazana paylatrmak,
yaanabilecek bir arza durumunda sistemin tmnn durmasn engellemek asndan avantaj
salamaktadr.
2.6.2 Jeotermal Enerji le Istma
Jeotermal kaynak ksaca yer ss olup, yer kabuunun eitli derinliklerinde birikmi snn
meydana getirdii, kimyasallar ieren scak su ve buhardan olumaktadr. Jeotermal kaynaa
dorudan ya da sondajlar araclyla ulalabilir. Jeotermal akkann scaklk seviyesine bal olarak
dk scaklkl(20-70C) sahalar, orta scaklkl(70-150C) sahalar ve yksek scaklkl(150Cden
yksek) olarak 3 snfa ayrlmaktadr. Is enerjisi, her 3 snfta yer alan sahalardan elde edilebilirken,
elektrik enerjisi genel olarak yksek ve orta scaklkl sahalardan elde edilmektedir.
Resim 11 Sera letmesinde Jeotermal Istma Tesisat

Jeotermal enerji ile stmada, jeotermal akkann kimyasal zelliine bal olarak farkl
sistemler kullanlmaktadr. Eer akkann zellii, kimyasal adan sorun yaratacak ekilde deilse,




21


akkan dorudan stma sistemine aktarlabilmektedir. Istlacak alanda radyatr ve uygun boru
sistemi kullanlarak stma salanabilmektedir. Akkann nitelii korozyon veya kabuklamaya neden
olacak nitelikte ise, s eanjrleri kullanlarak, akkann s enerjisinin ayr bir kapal sistemde dolaan
suya aktarlmasyla stma salanr.
Sera stlmas amal Jeotermal kaynak kullanm 2002 ylnda 500 da iken, 2011 ylnda 2.400
daa karak %350 art salanmtr (Enerji Hammadde Ett Arama ve Dairesi Balkanl Faaliyet
Raporu, 2011).
Dier bir teknolojik sistemlerden biri olan s pompalarnn kullanlmasyla 10-30C
aralndaki dk scaklkl jeotermal kaynaklardan alnan s, yksek scakla
dntrlebilmektedir. Bu yntemle, geleneksel stma sistemleriyle kullanlamayan ve atl durumda
olan kaynaklar, gerek stma amal, gerekse soutma amal deerlendirilebilir.
2.6.2.1 Gney Ege Blgesinde Jeotermal Enerjinin Sera Istmasnda Kullanlmas
Seralarn stlmas, jeotermal enerjinin stma amal kullanld alanlardan biri olup, bunun
haricinde birok dier alanlarda da stma amal olarak kullanlabilmektedir.
Devletin 31.12.2015 tarihine kadar iletmeye alnacak Jeotermal Enerjiye Dayal Elektrik
retim Tesislerine 10 yl sre boyunca 10,5 ABD Dolar Cent/kWh gibi yksek bir birim fiyattan alm
garantisi vermesi, bu iletmelerin kazanlarn enerji yatrmlarna ynlendirmektedir. Bu nedenle,
elektrik retim irketlerinin, elektrik retiminden farkl bir alan olan seraclk alanna yatrmlarn ya
da dier sera iletmelerine scak su salamada ibirlii konularn snrl brakmtr. Elektrik retimi
iin ss alnm jeotermal akkann scakl, seralarn stlmas iin yeterliye sya sahip olmasna
ramen pek ok yerde deerlendirilememektedir.
Jeotermal kaynaklar bulunduklar arazinin mlkiyetine tabi olmamakla beraber, bu kaynaklar
kullanabilmek iin ilgili kanuna gre ruhsat alnmas zorunludur. Bulunduklar arazinin mlkiyetine
tabi deildir. Jeotermal kaynak arama ruhsat almak iin mracaatlar l zel darelerine yaplr.
Arama ruhsat sahiplerince iletmeye alacak jeotermal kaynak ile ilgili iletme ruhsat mracaat iin
yine l zel darelerine bavuru yaplr.
Jeotermal enerji ile sera stmas yapabilmek iin sadece jeotermal kaynak sahibi olmak art
deildir. l zel darelerine ve baz dier kurululara ait jeotermal kuyulardan temin edilecek scak su
ile stma salanabilir. Bu durumdan yararlanmak isteyen sera iletmecileri kuyu yerlerine belirli
mesafe yaknlkta olmal ve kuyunun kapasitesi blgedeki dier stma faaliyetleri de hesaba katlacak
ekilde uygun olmaldr. l zel dareleri, sera iletmelerine saladklar su iin belirli bir su kullanm
bedeli alrlar. Bu bedel, Denizli l zel daresinde 2012 yl iin yllk dekar bana 1.000 tl+kdv
tutarndadr. Bu aidat haricinde, jeotermal kaynan kullanld sera iletmesinin gayri safi haslatnn
%1i her yl Haziran ay sonuna kadar l zel dareye denir.




22


Denizli l zel daresine ait hali hazrda Akky ilesine bal Glemezli beldesinde 5 adet
jeotermal kuyu bulunmakta, bunlardan 2 tanesi sera iletmelerine, 1 tanesi termal otele hizmet
vermektedir. 40 lt/sn ile 100 lt/sn debilere sahip dier 2 kuyudan yatrm yaplmas ve uygun
grlmesi halinde scak su temin edilebilecektir. Bu kuyularn ortalama su scakl 68 Cdir. Buldan
Yenicekent beldesinde bulunan 3 adet kuyudan YK2 kuyusu 100 lt/sn debi ve 67 C lik akkan ile
sera iletmelerine scak su salanmaktadr ve kapasitesi ancak mevcut sera iletmelerine
yetebilmektedir.
Aydn l zel daresine ait 3 adet kuyuda Germencik ilesine bal Gmky beldesinde 30
lt/sn debili 62C scaklnda, Merkez ileye bal iftlikky beldesinde 15 lt/sn debili 58C scaklnda
ve Buharkent ilesine bal Ortak beldesinde 15 lt/sn debili 52C scaklnda jeotermal su
bulunmaktadr. Sultanhisar belediyesine ait Malgamustafa kynde 1 adet 8 lt/sn debili 48C
scakla sahip jeotermal kuyu bulunmaktadr. Henz bu kuyularn deerlendirildii bir alan
bulunmamakla birlikte, seraclk alannda yatrm yaplabilirliinin aratrlmasyla ilgili ett almalar
devam etmektedir.
Blgemizde Sultan Sera, BM Agro ve Smyrna Seraclk tesisleri, irket bnyelerindeki
kuyularndan elde ettikleri jeotermal scak su ile seralarna stmaktadrlar. Bu iletmelerin haricinde,
2 farkl iletmede de bu konuda almalar devam etmekte ve yakn zamanda sz konusu
iletmelerden bu alanda bir giriim beklenmektedir.
2.7 MODERN SERALARDA ENERJ VERMLL
gc giderinden sonra en byk gider olan enerji gideri, normal iklim koullarnda Gney
Ege Blgesi iin toplam giderlerin yaklak %20lik ksmn oluturmaktadr. Enerji giderinin de yaklak
%70-80lik ksmn stma gideri oluturmakta, geri kalan ksmn elektrik gideri, nakliye gideri ve
jeneratr mazot giderleri oluturmaktadr.
Sera iletmelerinde enerji verimliliini salayabilmek iin ncelikle stma maliyetleri zerine
odaklanmak gerekir. Istma giderinden tasarruf salayabilmek iin bir takm s depolama yntemleri
aratrma konusu olmutur. Bu yntemler, s depolama materyali olarak topra veya suyu
kullanabilmekte, bunun yannda ayrca gne kollektrleri ile s toplanabilmektedir. Ancak lkemizde
retim seralarnda bu ekilde bir almaya rastlanmam olup, sera iletmeleri bu aratrma
konularn, sera alanlar ierisinde pilot blgeler belirleyerek, akademisyenlerin aratrma yapmasn
salayabilirler. leriki yllarda bu konuda almalar ciddi kazan salayabilir ve iletmeler bu tip
sistemleri kullanmaya balayabilirler.




23


3 MODERN SERACILIKTA N FZBLTE
Bu blmde verilecek alma, Karacada Kalknma Ajans tarafndan yrtlen 2011 yl
Dorudan Faaliyet Destei Program erevesinde Dou Gneydou Sanayici ve adamlar Dernekleri
Federasyonu(DOGNSFED) tarafndan uygulanan Kesme iek Seracl Yatrm Fizibilitesi
almasndaki bilgiler kapsamnda hazrlanmtr. almann orijinaline www.investdiyarbakir.com
web sitesinden ulaabilirsiniz.
Trkiyenin gelien tarm sektr ierisinde gn getike nemi artan kesme iek seracl,
blgemizde yaygnlamamtr. Mikro klima zellii gsteren ekolojik yaps ve byk bir pazar olan
stanbul iline yakn olmas nedeniyle Yalova ilinde kesme iek seracl olduka yaygndr.
Blgemizde bulunan jeotermal enerji potansiyeli ile birlikte, zmir ilindeki pazar varl
dnldnde, blgemiz de kesme iek seraclna uygun bir konumda bulunmaktadr. Diyarbakr
iline ynelik yaplm bu almann blgemizdeki yatrmclar iin de faydal olmasn temenni ederiz.
3.1 MODERN SERACILIK YATIRIMI
Bu fizibilitede yer alan yatrm erevesinde, kurulacak olan serann, birinci el yerli malzeme
ncelik verilecek ekilde temin edilecei ngrlmtr. Ayrca, sera sistemi ve retim teknikleri
dnyada kabul gren en yeni teknolojiler baz alnarak belirlenmitir. Bu dorultuda kurulmas
ngrlen serann teknik zellikleri u ekildedir:
Tek tepe havalandrma gotik at
st ksmlar naylon; yan ksmlar ise polikarbon kaplama
Modern sera (Istma, sulama, gbreleme ve perde sistemleri sisteme dhildir.)
Yatrm erevesinde serann snmasnn jeotermal enerji ile salanmas planlanmtr. Ancak
jeotermal suyun, kaynandan alnp iletme ierisindeki eanjr sistemine getirilmesi iin gerekli
maliyet deikenlik gsterecei iin, bu fizibilite tablosunda hari tutulmutur.
Yatrm %100 z sermaye ile yapld ngrlm olup, herhangi bir finansman maliyeti
almaya dahil edilmemitir. Fizibilitede yer alan rakamlar, Tablo 4de yer alan bilgilere gre yatrm
yaplacak seraya aittir.
Tablo 4 Model Alnm Kesme iek Serasna Dair Bilgiler
Yetitirilen rn Gl
Sera Kapal Alan Bykl 10.080 m2
Yllk Tam Kapasite retim Miktar 1.800.000 adet
Kapasite Kullanm Oran 70%
rt Malzemesi st ksmlar naylon, yan duvarlar polikarbon
skelet Tipi Tek tepe havalandrma gotik at
Sera Ykseklii 6,70 metre
Oluk Alt Ykseklik 4,00 metre




24


Makas Genilii 9,60 metre
Kolon Aral 5,00 metre
Yan Kolon Aral 2,50 metre
Makas Aral 2,50 metre
Maksimum Rzgar Hz 125 km/h
Maksimum Bitki Yk 35 kg/m2
Kar Yk 25 kg/m2
Aksesuar Yk 15 kg/m2
Konstrksiyon Malzemesi Scak daldrma galvaniz kaplama elik
(Karacada Kalknma Ajans, 2012)
Tablo 5de, bu yatrm iin gereken makine, ekipman ve dier yatrm kalemleri aklamalar
ile belirtilmi olup, yatrmn gerekletirilmesi srasndaki iletme giderleri de, yatrm tutar ierisine
eklenmitir. Arazi-arsa maliyeti hari tutulmu olup, belirtilen fiyatlar, KDV hari tutarlardr.
Tablo 5 10 da Byklndeki Kesme iek Sera Yatrm Fizibilitesi
No Yatrm Kalemleri
Tutar
(TL)
Giderle lgili Aklama
1
Sera elik konstrksiyon
aksam malzeme bedeli
222.947 Scak daldrma galvaniz kaplama elik
2
Sera elik konstrksiyon
montaj iilik bedeli
90.720

3
elik sebze halat (2,5 mm - 4
mm - 10 mmm) klemens (5
mm - 10 mm)
5.253

4
at rts sera plastik ileri
malzeme ve iilik bedeli
44.097

5
Sera sinek tl ileri malzeme
ve iilik bedeli
12.649

6
Cephe rts sera polikarbon
levha (8mm) kaplanmas ileri
malzeme ve iilik bedeli
42.927

7
Sera ii motorlarn elektrik
tesisat-kablo kanal ana
kumanda panosu sirklasyon
fan, fan tesisat
50.400

8
Is perdesi - L. Svensson Push
Pull sistem malzeme ve montaj
bedeli
121.370
Aluminyum polyester dokuma perdeler, otomatik
alp kapanma.
9
Sulama, iklimlendirme,
gbreleme, sisleme ve komple
otomasyon ileri malzeme ve
montaj bedeli
352.800

10 Yer rts 19.391

11
Sera taban stma sistemi
(eanjr dahil) malzeme ve
montaj bedeli
252.000





25


12 Ett Proje Giderleri 1.715
Bina inaatnn projelendirme (Keif, metraj, plan,
harita ve izim) ve zemin ett maliyetidir.
13 Arazi Alm Giderleri 0 Arazi-arsa alm hari tutulmutur.
14 Bina ve naat Giderleri 17.150 50 m2 x 343TL/m2 zerinden hesaplanmtr.
15 Arama Ruhsat Har Bedeli 1.000
Jeotermal Kaynaklar Ve Doal Mineralli Sular
Kanunu Uygulama Ynetmelii erevesinde
Jeotermal kaynaklar iin 1.000 TL arama ruhsat
har bedeli alnmaktadr.
16 Teminat 15.000
Jeotermal Kaynaklar Ve Doal Mineralli Sular
Kanunu Uygulama Ynetmelii erevesinde en
az 15.000 TL teminat bedeli alnmaktadr.
17 Demirba Giderleri 20.000 Demirba ve ofis malzemeleridir.
18 Tat Alm Giderleri 25.000
Pazarlama almalarnda kullanlmak zere 1
ara alm yaplacaktr.
19
Kurulu lemleri ve Har
Masraflar
2.000 Limited irket iin ngrlmtr.
20 Genel Giderler 13.582 Dier kalemlerin toplamnn % 1'idir.
21 Beklenmeyen Giderler 71.871 Dier kalemlerin toplamnn % 5'idir.
23 Pazarlama-Sat Giderleri 3.350 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
24 Personel Giderleri 17.162 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
25 Elektrik 2.640 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
26 Su 7.080 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
27 Telefon 200 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
28 Mali Mavir creti 402 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
29 Hukuk Maviri creti 2.420 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
30 Krtasiye Giderleri 500 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
31 Ambalaj-Paketleme Giderleri 13.860 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
32 Sigorta Giderleri 605 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
33 Nakliye Gideri 9.240 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
34 Bakm-Onarm 524 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.
35
Jeotermal Enerji letme
Ruhsat Har Bedeli
4.000 Yatrmn uygulama sresindeki iletme gideridir.

Sabit Yatrm Genel Toplam 1.443.855

(Karacada Kalknma Ajans, 2012)
3.2 MODERN SERACILIK LETME FZBLTES
Yatrmn gerekletirdiimiz serann, %70 kapasite ile retim gerekletirdii takdirde,
oluacak yllk iletme giderleri tablosu Tablo 6da belirtilmitir. Fiyatlar yine KDV hari tutarlardr.
Tablo 6 10 da Byklndeki Kesme iek Sera letme Fizibilitesi
No
letme Gider
Kalemleri
Tutar
(TL)
Giderle lgili Aklama
1 Gl Fideleri 73.500
1 adet gl fidesinden 30 adet gl alnmaktadr, gl fidesi
br fiyat 1,75 tl olarak alnmtr. Toplam 1.260.000 adet
gl iin gerekli olan maliyettir.




26


2
Yardmc retim
Malzemeleri
7.350 apa, bel, krek, trmk, atomizr, ilalar, gbre
3
Kartvizit-Katalog
Giderleri
5.250

4 nternet Sitesi Giderleri 2.625

5 Reklam Giderleri 9.975

6 Mteri Ziyaretleri 52.500

7 Personel Giderleri 360.402
1 ynetici, 1 retim mdr, 1 satn alma sorumlusu, 2
sat pazarlama sorumlusu, 2 retim iisinin brt cret
giderleridir.
8 Elektrik 55.440 Elektrik kw fiyat 0,24 tl olarak alnmtr.
9 Su 148.680 Su m3 fiyat 4,72 tl olarak alnmtr.
10 Telefon 4.200

11 Mali Mavir creti 8.442

12 Hukuk Maviri creti 50.820

13 Krtasiye Giderleri 10.500

14
Ambalaj-Paketleme
Giderleri
291.060

15 Sigorta Giderleri 12.703

16 Nakliye Gideri 194.040

17 Bakm-Onarm 10.997

18
Jeotermal Enerji
letme Ruhsat Har
Bedeli
4.000

19
Jeotermal Istma in l
zel dare Pay
25.200 letme cirosu zerinden %1 pay alnmaktadr.
20 Genel Giderler 12.985

21 Beklenmeyen Giderler 134.437


TOPLAM TUTAR 1.475.106

(Karacada Kalknma Ajans, 2012)
letmenin mteri portfynn; kooperatif mezatlar, zel mezatlar ve perakende sat
gerekletiren iekiler olmas planlanmaktadr. 2012 yl sat fiyat olarak, mezatlarda gerekleen
ortalama gl sat fiyat aratrlm, 2 tl/dal baz alnmtr. Buna gre beklenen gelir u ekilde
olacaktr:
Tablo 7 10 da Byklndeki Kesme iek Sera Gelir Tablosu
Beklenen Gelir
Br. Sat Fiyat
(TL/adet)
Yllk Elde Edilen Gelir
(TL)
%70 kapasite ile retimi yaplacak 1.260.000 adet Gl 2 2.520.000
(Karacada Kalknma Ajans, 2012)
Grld gibi, sfr finansman maliyeti ile yatrmnn gerekletirildiini varsayarsak, 2 TL
sat fiyat ile yatrmn geri dn sresi yaklak 1,5 seneyi bulabilmektedir.




27


4 MODERN SERACILIK ZERNE DEVLET DESTEKLER
4.1 DEVLET TEVKLER
19 Haziran 2012 tarihinde yaymlanm olan Yatrmlarda Devlet Yardmlar hakknda
Bakanlar Kurulu Kararna gre blgemizde kurulacak asgari 1.000.000 TL yatrm tutarna sahip 5 ile
40 dekar aras sera yatrmlar, Genel Tevik Uygulamas kapsamnda KDV istisnas ve Gmrk
Muafiyeti desteklerinden yararlanabilecektir.
Tablo 8 Blgesel Tevik Uygulamalar Sigorta Primi veren Hissesi Destei
SGORTA PRM VEREN HSSES DESTE
31.12.2013e kadar yaplacak
yatrmlarda
01.01.2014den itibaren yaplacak
yatrmlarda
Destek Tavannn Sabit
Yatrma Oran
Aydn ve Denizli iin 3 YIL
Mula iin 2 YIL
-
Aydn ve Denizli iin % 15
Mula iin %10
SGORTA PRM VEREN HSSES DESTE(OSB YATIRIMLARINDA)
31.12.2013e kadar yaplacak
yatrmlarda
01.01.2014den itibaren yaplacak
yatrmlarda
Destek Tavannn Sabit
Yatrma Oran
Aydn ve Denizli iin 5 YIL
Mula iin 3 YIL Aydn ve Denizli iin 3 YIL
Aydn ve Denizli iin % 20
Mula iin %15

40 dekar st sera yatrmlar ise, Blgesel Tevik Uygulamas kapsamnda KDV stisnas ve
Gmrk Muafiyeti desteklerine ilave olarak Sigorta Primi veren Hissesi Destei ve Kurumlar/Gelir
Vergisi ndirimi desteklerinden yararlanabileceklerdir. 1. Blgede yer alan Mula ili ve 2. Blgede yer
alan Denizli ve Aydn illerimizin yararlanacaklar destek oranlar ve sreleriyle ilgili bilgiler Tablo 8 ve
Tablo 9da detaylandrlmtr. Bu tablolara gre rnek vermek gerekirse, 31 Aralk 2013 tarihine
kadar Denizli Sarayky Tarma Dayal htisas Organize Sanayi Blgesinde 40 da st yaplacak 2 milyon
TL tutarnda bir sera yatrm, yatrm tutarnn %20sine tekabl eden 400.000 TLye kadar 5 yl
boyunca Sigorta Primi veren Hissesi desteinden yararlanr. Yine bu sera yatrm, %25lik yatrma
katk oranna tekabl eden 500.000 TL tutarna ulancaya kadar %60 orannda kurumlar/gelir vergisi
indiriminden yararlanr.
Tablo 9 Blgesel Tevik Uygulamalar Kurumlar/Gelir Vergisi ndirimi Destei
VERG NDRM
Yatrma Katk Oran Vergi ndirim Oran
31.12.2013e kadar 01.01.2014den itibaren 31.12.2013e kadar 01.01.2014den itibaren




28



Ayrca yine Blgesel Tevik Uygulamalar kapsamnda 40 dekar st sera yatrmclarna,
mlkiyeti; Hazineye, zel Bteli darelere, l zel darelerine, Belediyelere ait tanmazlar ile
Devletin hkm ve tasarrufu altndaki yerlerin tahsisi yaplabilir. Yatrm Yeri Tahsisi ile ilgili detayl
aklamalar bu raporun 4.5 maddesinde yer almaktadr.
Ancak, Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Bakanlar Kurulu Karar nn 29. Maddesi
gerei 14 Nisan 2011 tarihinden itibaren yatrm tevik belgesi ile salanan desteklerden yararlanan
yatrm harcamalar, kamu kurum ve kurulularn destekleri ile dier kurulularn kamu kaynakl
desteklerinden yararlanamamaktadr.
4.2 TARIMSAL KREDLER
4.2.1 rt Alt retimine Ynelik Krediler
T.C. Ziraat Bankas A.. ve Tarm Kredi Kooperatiflerince Tarmsal retime Dair Dk Faizli
Yatrm ve letme Kredisi Kullandrlmasna likin Bakanlar Kurulu Karar ve Uygulama Teblii
erevesinde, yeni kurulacak veya modernize edilecek iletmelere ait Bakanlk l/le Mdrlklerince
onaylanacak projelerde, desteklemeye esas uyulmas gereken asgari standartlarn belirlenmesi
amacyla Uygulama Talimat yaymlanmtr. Bu uygulama talimatna gre krediye konu sera
projelerinde aadaki artlar aranr:
Ticari bitkisel retim amac ile ilk kez kurulacak veya modernize edilecek seralarn kurulumunda
kullanlacak yap elemanlar, sera rt malzemeleri ile sera ierisinde veya sera retimi ile
balantl olarak sera dnda sabit montajl olarak kullanlacak alet ve ekipmanlarn tm asgari TS
EN 13031 nolu Trk Standartlarn karlamaldr. Bu art gerei sera kurulumunu veya
modernizasyonunu gerekletirecek olan, malata Yeterlilik Belgesine ve Kapasite Raporuna sahip
firma/firmalara ait, TSE Trk Standartlar Uygunluk Belgesinin/Belgelerinin bir sureti, iletmeye
yaplacak yatrmlarda yaplacak yatrmlarda yaplacak yatrmlarda yaplacak yatrmlarda
Aydn ve Denizli
iin%20
Mula iin %15
Aydn ve Denizli iin
%15
Mula iin %10
Aydn ve Denizli iin %
55
Mula iin %50
Aydn ve Denizli iin
%40
Mula iin %30
VERG NDRM(OSB YATIRIMLARINDA)
Yatrma Katk Oran Vergi ndirim Oran
31.12.2013e kadar
yaplacak yatrmlarda
01.01.2014den itibaren
yaplacak yatrmlarda
31.12.2013e kadar
yaplacak yatrmlarda
01.01.2014den itibaren
yaplacak yatrmlarda
Aydn ve Denizli iin
%25
Mula iin %20
Aydn ve Denizli iin
%20
Mula iin %15
Aydn ve Denizli iin
%60
Mula iin %55
Aydn ve Denizli iin
%50
Mula iin%40




29


ait sera projesinin bir sureti ve yapm szlemesinin bir sureti, iletmenin dosyasnda saklanmak
zere komisyona ibraz edilir.
Sera projesi; ideal havalandrma iin hakim rzgarn tersi ynde mutlaka taban alann en az % 25i
kadar tepe havalandrmas olacak ekilde tasarlanmaldr. zel rn seralarnda tepe
havalandrmas oran komisyonca belirlenir.
Sera projesi; tm havalandrma aklklarnda tl ekimine uygun klips yataklar bulunacak ekilde
tasarlanmal ve serann inas buna gre yaplmaldr. Muz yetitiricilii seralarnda bu hkm
aranmaz.
Sera projesi; giri kaps/kaplar asgari iki kademeli olacak ekilde tasarlanmal ve iki kap arasnda
kalan gei blgesinde dezenfeksiyon ukuru olmaldr. Sera i kapsnn st blm zerinde
yksek devirli fan sistemi olmal ve serann inas buna gre yaplmaldr. Muz yetitiricilii
seralarnda bu hkm aranmaz.
Sera projesinde, plastik rt malzemesi kullanlacak seralarda rt malzemesi, konstrksiyona
tutturulmal; yrtlmalar ve kopmalar nlemek amac ile asgari silikon veya plastik klips ile olacak
ekilde tasarlanmal ve serann inas buna gre yaplmaldr
Sera projesi, s perdesi ve/veya glgeleme sistemi olacak ekilde tasarlanmaldr. zel rn
seralarnda bu hkm artlar komisyonca belirlenir.
Sera projesi, blgenin mevcut iklim yaps gz nne alnarak ierisinde yetitirilen bitkilerin
optimum geliimini srdrebilecek, asgari TSE onayl malzemelerden imal edilmi stma ve/veya
soutma sistemine sahip olacak ekilde tasarlanmal ve yapm szlemesinde bu hkm yer
almaldr. zel rn seralarnda bu hkm artlar komisyonca belirlenir.
Sera projesi; iletmede asgari TSE onayl basnl sulama ve gbreleme sistemleri kullanlacak
ekilde tasarlanmal ve inas buna gre yaplmaldr.
lk kez kurulacak olan sera iletmeleri iin her sera iletmesinde seradan ayr olarak en az toplam
20 metrekare idari ve teknik bina bulunmaldr. zel durumlarda bu nitelerin alan komisyonca
belirlenir.
Sera topra taban suyunun 1,5 metreden yukar olmas halinde, atk ve fazla suyun
uzaklatrlmas iin projelendirme esnasnda drenaj kanallarna yer verilmelidir. Topraksz tarm
yapacak iletmelerde bu mesafe 1 metreden az olmayacaktr.
Her sera iletmesi tarm danman veya kendi bnyesinde ziraat mhendisi altrdn beyan
etmelidir.
Projenin biti sresi yapm szlemesinde mutlaka belirtilmelidir. Bu sre sonunda ilgili projenin
tamamlanp tamamlanmad, komisyon yelerince yerinde tespit edilerek tutanak altna alnr.
Tamamlanmad tespit edilen iletmeler, kredi salayan kurumlarn ilgili birimlerine bildirilir.




30


letmelerin artlara uygunluu komisyon tarafndan denetlenir.
Komisyon yeleri Bakanlk l ve le Mdrlkleri bnyesinde 3 adet asil, 3 adet yedek teknik
personelden oluur. Komisyon kurulumu iin yeterli sayda teknik personel olmamas durumunda
mevcut teknik personel ile komisyon kurulur. Komisyon yeleri rtalt Kayt Sistemine kayt iin
bavuruda bulunan reticilere ait sera iletmesinin uygunluunu gerektiinde yerinde tespit
ederek tutanak altna alrlar. Tutanak ve dier istenilen belgeler iletmeye ait rtalt Kayt Sistemi
dosyasnda saklanr.
2012 yl iin kontroll rt alt tarmna salanan kredi tutarlar ve faiz indirim oranlar
aadaki gibidir:
Tablo 10 rt Alt Tarma Ynelik Krediler
TARIMSAL KRED KONUSU FAZ NDRM ORANI(%)
Yatrm Dnemi letme Dnemi
Kontroll rt Alt Tarm 250.000 TLye kadar 50 50
250.001-3.000.000 TL 50 25
3.000.001-10.000.000 TL 25 25

2012 yl iin krediye konu harcamann %75ine ve 10.000.000 TLye kadar kullandrlan bu
kredi mekanizmasnda, yatrm dnemi iin kullanlan kredilerin vade sresi 4 yl olup, bu sre
yatrma gre deikenlik gsterebilmektedir. Faiz oranna, cari faiz oran(%12) zerinden yukarda
tabloda belirtilen oranlarda indirim uygulanmaktadr. Yani indirimli faiz oran, indirim oranna gre
yllk %6 veya %9 seviyesindedir. lk yl iin %2 olan banka komisyonu, dier yllar iin kalan anapara
zerinden %1dir.
4.2.2 yi Tarm Uygulamalarna Ynelik Krediler
Ayrca yi tarm Uygulamalarna tarmsal kredi aadaki gibidir:
Tablo 11 yi Tarm Uygulamalarna Ynelik Krediler
TARIMSAL KRED KONUSU FAZ NDRM ORANI(%)
Yatrm Dnemi letme Dnemi
yi Tarm Uygulamalar 3.000.000 TLye kadar 50 50

2012 yl iin krediye konu harcamann %75ine ve 3.000.000 TLye kadar kullandrlan bu
kredi mekanizmasnda, yatrm dnemi iin kullanlan kredilerin vade sresi 4 yl olup, bu sre
yatrma gre deikenlik gsterebilmektedir. Faiz oranna, cari faiz oran(%12) zerinden %50
orannda indirim uygulanmaktadr. Yani indirimli faiz oran yllk %6 seviyesindedir. lk yl iin %2 olan
banka komisyonu, dier yllar iin kalan anapara zerinden %1dir.




31


4.2.3 Arazi Alm Kredileri
T.C. Ziraat Bankas A..nin, dank ya da paral arazilerin birletirilmesine ya da tarmsal
faaliyetini daha byk alanda gerekletirmek isteyen reticilere ynelik bir kredi trdr. Kredi
kullanm u artlarla mmkn olmaktadr:
Hisseli tarm arazilerindeki hisse paylarnn dier hissedarlar tarafndan satn alnmas,
Hisseli olup olmadna baklmakszn bitiik arazilerin satn alnmas,
Tarmsal retimin yaplyor/yaplacak olmas,
Tapuda kaytl olmas,
Tapu zerinde herhangi bir anlamazlk ya da takyidat bulunmamas.
Tablo 12 Tarmsal Amal Arazi Alm Kredileri
TARIMSAL KRED KONUSU FAZ NDRM ORANI(%)
Yatrm Dnemi
Arazi Alm 500.000 TLye kadar 25

2012 yl iin 500.000 TLye kadar kullandrlan bu kredi eidi ile satn alnacak arazinin
ekspertiz deerinin en fazla %75ine kadar kredi verilebilir. Vade sresi 4 yl olmakla birlikte bu srede
eitlendirme salanabilmektedir. Faiz oranna, cari faiz oran(%12) zerinden %25 indirim
uygulanmaktadr. Yani indirimli faiz oran yllk %9 seviyesindedir. lk yl iin %2 olan banka
komisyonu, dier yllar iin kalan anapara zerinden %1dir.
4.3 BRM BAZLI TARIMSAL DESTEKLEMELER
2012 yl tarmsal desteklemeler kapsamnda Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlnn sera
iletmelerine salad birim bazl tarmsal desteklemeler aada listelenmitir:
Tablo 13 Birim Bazl Tarmsal Desteklemeler
TARIMSAL DESTEK KONUSU DESTEK TUTARI
Bombus Ars Kullanm 120 TL/da-2 koloni
Feromon+Tuzak Kullanm 100 TL/da
Tl Kullanm 80 TL/da
Tekniine Uygun Olarak Faydal Bcek Salm 250 TL/da
yi Tarm Uygulamalar 100 TL/da

Bu destekler haricinde sera iletmeleri aadaki desteklerden de yararlanabilirler.
Gbre Destei
Toprak Analizi Destei(2,5 TL/da)




32


Tarmsal Yaym ve Danmanlk Destei(600 tl/yl)
Sera Sigortas Destei(Polienin %50si desteklenir)
4.4 KIRSAL KALKINMA YATIRIMLARININ DESTEKLENMES PROGRAMI
4.4.1 Tarma Dayal Ekonomik Yatrmlarn Desteklenmesi
Gda, Tarm ve Hayvanclk l Mdrlkleri tarafnca yrtlen krsal kalknma yatrmlarnn
desteklenmesi program kapsamnda 2012 yl iin ilgili teblie gre Alternatif enerji kaynaklar
kullanan yeni seralarn yapmna ynelik yatrmlar desteklenmektedir. Bu teblie gre destek tutar
KDV hari olarak hazrlanm proje tutarnn %50sine kadar hibe destei olarak salanmaktadr. Bu
hibe tutar gerek kii bavurularnda en fazla 75.000 TL, tzel kii bavurularnda ise en fazla 300.000
TL olarak yaymlanmtr. stelik bu sera yatrmlar sadece inaat faaliyetinden ibaret olsa bile,
destekleme kapsam dahilindedir. Bu destek trnde alternatif enerji kaynaklar kullanan sera
yatrmlar, sektrel bazda ayrlm 9 eit proje konular ierisinde Denizli ili iin 3. ncelik srasnda,
Aydn ve Mula iin 6. ncelik srasnda yer almaktadr.
4.4.2 Bireysel Sulama Makine ve Ekipman Almlarnn Desteklenmesi
Krsal alanda ekonomik ve sosyal gelimeye katk salamak iin, belirlenmi bireysel sulama
makine ve ekipmanlar almlarn ve yerinde montajn desteklemeye ynelik olan bu program
kapsamnda 2012 yl tebliine gre;
a) Tarla ii damla sulama sistemi kurulmas,
b) Tarla ii yamurlama sulama sistemi kurulmas,
c) Tarla ii mikro yamurlama sulama sistemi kurulmas,
) Lineer sistem yamurlama sulama makinesi alnmas,
d) Center pivot sistem yamurlama makinesi alnmas,
e) Tamburlu sistem yamurlama sulama makinesi alnmas,
f) Gne enerjili sulama sistemleri kurulmas,
g) Trafo uyar sistemleri kurulmas
) n demeli kartl su sayalar alnmas,
h) Manuel alan basnl sulama tesislerinin otomasyona dntrlmesi
konularnda gerek ve tzel kiilerin yapaca sulama makine-ekipman almlar hibe olarak
desteklenebilmektedir. Bavuru sahibi gerek ve tzel kiiler (a), (b), (c), (), (d), (e) ve (f) bentlerinde
belirtilen yatrm konularndan sadece birisi iin bavuru yapabilir. Bu destekleme trnden sera
iletmeleri de yararlanabilmektedir.
Bakanlk tarafndan belirlenen usul ve esaslara uygun olan ve kabul edilen proje
bavurularnda, hibeye esas mal alm tutarnn %50sine hibe yoluyla destek verilir. Hibeye esas mal




33


alm tutar gerek kiiler iin 50.000 TL, tarmsal amal irketler iin 100.000 TLyi aamaz. Bavuru
bteleri KDV hari hazrlanr.
4.5 HAZNE ARAZLERNN TEKNOLOJK SERACILIK VEYA JEOTERMAL
SERACILIK YATIRIMLARINA TAHSS
Bu raporun 4.1 Maddesi olan Devlet Tevikleri blmnde de akladmz gibi 19 Haziran
2012 tarihinde yaymlanm olan Yatrmlarda Devlet Yardmlar hakknda Bakanlar Kurulu Kararna
gre 40 dekar ve st sera yatrmlarna, yatrm toplam tutarnn en az tahsis edilecek arazinin rayi
deeri tutarnda olmas artyla hazine arazisi tahsis edilebilir. Konuyla ilgili detaylar, Maliye Bakanl
tarafndan yaymlanacak olan usul ve esaslara ilikin teblide yer alacaktr.
Ancak, teknolojik seraclk veya jeotermal seraclk yatrmlarna hazine arazisi tahsisini
kolaylatrmak amacyla Maliye Bakanl tarafndan 3 Mays 2007 tarihli uygulanacak esas ve usullere
ilikin tebli yaymlanmtr. Bu teblie gre Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlnca uygun grlen
teknolojik seraclk, jeotermal seraclk ve organik tarm yatrmlarna dier izin ilemlerini de
tamamlamak kaydyla herhangi bir yatrm tutar alt limiti aranmakszn Maliye Bakanlnn bedeli
karlnda bir yllk sreli n izin vermesiyle hazine arazisi tahsisi yaplabilir. Yatrmcnn n izin
sresinde ykmllklerini yerine getirerek yatrmn tamamlamasyla kalc tahsis de gerekletirilir.
Bununla birlikte proje maliyetinin en az 5 milyon ABD dolar olmas karlnda ve en az 10 kiiye 5 yl
sreyle istihdam taahhd verilmesi halinde, yatrmclara n izin ilemlerine gerek kalmakszn
dorudan hazine arazisi tahsisi yaplabilir. Yatrmclarla yaplacak kullanma izni ve irtifak hakk
szlemeleri 49 yldan fazla olamaz.
Aadaki tabloda Haziran 2012 tarihi itibaryla Aydn ili hazine arazilerinin byklklerine
gre snflandrlmas yer almaktadr.
Tablo 14 Aydn li Hazine Arazileri
Parsel bykl
Aral(da)
Arazi Adeti Toplam Parsel
iindeki pay(%)
Kaplad
Alan(da)
Toplam Alan indeki
Pay (%)
0-5 6.111 65,17 11.745,13 12,54
5-10 1.629 17,37 11.579,45 12,36
10-20 953 10,16 13.229,67 14,12
20-30 355 3,79 8.776,12 9,37
30-40 109 1,16 3.754,20 4,01
40-50 61 0,65 2.740,11 2,93
50-100 77 0,82 5.446,60 5,81
100-200 52 0,55 7.290,39 7,78
200-300 16 0,17 3.776,34 4,03
300-500 4 0,04 1.488,29 1,59
500-1000 2 0,02 1.069,31 1,14




34


1000-2000 4 0,04 5.631,41 6,01
2000-5000 3 0,03 10.643,21 11,36
5000+ 1 0,01 6.504,60 6,94
TOPLAM 9377 100,00 93.674,83 100,00
(Gda, Tarm ve Hayvanclk l Mdrl, 2012)
5 SONULAR
Amalarndan biri de Aydn, Denizli, Mula illerinden oluan TR32 blgesinde kaynaklarn
yerinde ve etkin kullanmn salamak ve yerel potansiyeli harekete geirmek suretiyle blgesel
gelimeyi hzlandrmak olan Gney Ege Kalknma Ajans tarafndan, blgemizin potansiyeli adna
takip edilmesi gereken konulardan birinin de Modern Seraclk olduu dnlmtr. Bu kapsamda,
blgemizde yer alan 10 adet sera iletmesi yerinde ziyaret edilerek, bu iletmelerin sektr
deneyimlerinden yararlanlmtr. Sarayky Tarma Dayal htisas Organize Sanayi Blgesi kurulum
sreci hakknda bilgi paylamn salamak ve ilgili kurum ve kurulular bir araya getirmek amacyla
Denizli ve Aydn illerinden yetkililer, Ajansmz binasndaki toplant odasnda buluturulmu, her iki
ilin mevcut durumlar, sorunlar ve gelecei konuulmutur. Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlnn
2015 yl hedefleri dorultusunda 10 ilde kurmay planlad tarma dayal organize sera blgeleri iin
yerelden bilgi aknn salanmasnda Ajansmz nemli rol stlenmitir. Hatta, Aydn Gda, Tarm ve
Hayvanclk l Mdrl, Ajansmzn %100 hibe desteini ieren Dorudan Faaliyet Desteiyle,
Jeotermal Enerjinin Seraclkta Kullanmnn nndeki Engellerin Tespiti adl baarl bir proje
hazrlamtr. Bu proje ile eitli almalar yaplm, elde edilen sonular hem blgemize
kazandrlm, ayrca hazrlam olduumuz bu rapora da kaynak tekil etmitir. Ayn zamanda bu
proje ile Aydn ili genelinde sera yatrm yaplabilecek hazine arazilerinin listesi karlm ve harita
zerine ilenmitir. Bu alma, Aydn ilinde kurulmas planlanan Organize Sera Blgesi iin de
nitelikli bir kaynak olacaktr.
Yatrmclara klavuz olmasn istediimiz bu yatrm raporunda, modern seraclk alannda
snrl zirai bilgilere yer verilmitir. Ana hatlaryla yatrmn planlamasnda dikkat edilecek hususlara
deinilmi, blge seralarna dzenlenen ziyaretlerde elde edilen bilgiler paylalmtr. Ayrca fizibilite
raporlarnn rapora eklenmesiyle, sera iletmelerinin maliyet kalemleri ve yatrmlarn kazan
durumlar gsterilmi, potansiyel yatrmclara blgemizde yatrm ncesi bir rehber oluturulmutur.
Kresel rekabetin tm sektrlerde etkisini artrd gnmz dnyasnda, modern sera
iletmelerinin rekabet edebilmesi iin asgari bir byklkte olmas arttr. almalar boyunca
grlen yetkililerden gelen farkl deerlendirmeler sonucunda, Ajansmzn saptam olduu asgari
sera bykl 30 dadr. Asgari sera byklnn yannda nemli dier bir byklk olan ideal




35


byklk 60 da olarak belirlenmitir. Bu deerler sera iletmesinin sat ve pazarlamasn, dolaysyla
ihracatn daha kazanl gerekletirmesi zerine belirlenmi deerlerdir.
Dier bir nemli rekabet unsuru ise seralarn teknolojik donanmlarnn ve otomasyonlarnn,
etkin bir ekilde alarak, igcnden tasarruf edecek ve iletmenin kontroln garanti altna alacak
zelliklere sahip olmasdr.
ster plastik veya ister cam sera olsun, bir sera iletmesinde verimi etkileyen en nemli unsur
iletme ynetimidir. Deneyimli ziraat mhendisleri tarafndan ynetilen, teknolojik gelimeleri takip
eden iletmeler her zaman bir adm nde olacaktr. letmelerin kazanlarn artrmalar iin zerinde
durmalar gereken temel konu, kaliteden dn vermeyerek ayn alandan daha fazla rn alp, verimi
artrmak olmaldr.
6 KAYNAKA
(2011). Enerji Hammadde Ett Arama ve Dairesi Balkanl Faaliyet Raporu. Ankara.
Antalya Gda, Tarm ve Hayvanclk l Mdrl. (2012, Haziran 15). www.antalya-tarim.gov.tr
adresinden alnmtr
ATAMAL, H. (2012 Nisan). Sera Otomatik Kontrol Sistemleri. TSE Standard Ekonomik ve Teknik Dergi,
42-47.
BAYTORUN, N., & BATANELK, A. (1993, Nisan 2). Seralarda Kullanlan Plastik rt Malzemeleri.
BYKTA, K. (2012). Sera rt Malzemeleri. TSE Standart Ekonomik Teknik Dergi, 96-97.
Gda, Tarm ve Hayvanclk l Mdrl. (2012). Jeotermal Enerjinin Seraclkta Kullanmnn
nndeki Engellerin Tespiti Projesi. Aydn.
Karacada Kalknma Ajans. (2012). Serada Kesme iek. Diyarbakr.
TSE Standart Dergi Rportaj. (2012). TSE Standart Dergi, 12.
www.ksu.edu.tr. (2012). www.ksu.edu.tr adresinden alnmtr.
YENCE, S. E. (2012, Haziran 15). Skta Efeler iftlii Bilgilendirme Toplants. (GEKA, Mehmet SERT)